I 1
■ ■

j

j

i

H P.

ATHANASII KIRCHERI

E SOCIETATE JESU

ITER EXTATICUM

COELESTE,

QiioMi:indi<>pificium,id efl:,'CoeIefl:is Expanfi, fiderumq.;

tam errancium, quam rlxorum nacura^vireSjpropriecaces, fingulo-
rumq ; con i poficio & ltruc~tura,ab infimo Telluris globo>usq; ad ulcima
Murtdi confinia , per ficli raprus incegumentum exploratas
^nova hypochefiexponicur ad veritatem-,

INTB R L OC VTORIB VS

CO SMJELE ET THEO D IDACTO :

Hac fecunda editk>ne Pcaelufionibus & Scholiis iliuftra«
mm -y ac fchemaeisrnis neceflarns,<]tii deerant, exornacum; nec
non a mendis , qux in primam Romanam editionem irre-
p(erant,expurgacum,

IPSO AUCTORE ANNUENTE,

P GASPARE^SCHOTTO

REGISCURIANO E SOCIETATE JESU*

Olim inPanormitanoSirilias/nunc inHerbipolitano

Francomite Gymnafio ejusdem Soct et&tts Jesb
Mathefeos Profeflbre.

Acceffltejusdem Aufforis

ITER EXSTATICUM TERRESTRE,
SYNOPSIS MUNDI SUBTERRANEi.

H E RB ITO&I
Sumptibus Joh. Andr. & Wolffg. Jun. Endcerorum hseredibus»
frofiat Norimbcrg& aPud eosdtnL».
ANNOM.DC.LX.

Y.1 . '! s ^i - yv» j*j«» * *j** ( *j ^ y**v"T*ji*I*'^ TvM^*. T*J*» |« v» |*J** i *J>*-I *j«» j*»*« ¥ *jv ■[*;«• J[« *» 1 *- *• **>,f 1

0i0i0°i&*c0^^ c^'t^*^> i§) 10 (0 c§»

S 2 s a f- 3. 1 s t t- i s a" »: r t t' ; ; ; ; « t s

Reverendisfimo atc^ Xllujfrisfimo

Princifi ac Domin<ry

D IOACHIMO

E PERILLUSTRI FAMILIA LIBERORUM
IM PERII IARONUM
A GRAVEN EGG,

ECCLESL€ FULDENSIS

A B B ATIv
S. R, Imperii PHncipi ,

D^Augufta Archicanceliario > per
Germaniam & Galliam.
PRIMATI,,

Domino m£oClementisfimo..

Enio quo me munus

meum, ck mea proniffima dsrcit vo~
luntas j ad Te mquam,PRLNCEPS
Illustrissime Coelum offero j
Non quodSyracufius olim e vitrofabricavit Ar-

)( 2 chi-

\

chimedes,adeo dextere & ingenios^, ut Erronum
omnium motus , ftationes , retrogradationes , di«
re&iones , declinationes , aliasque paftiones &
phaenomena advivumrepraefentaretj Necquod
Perfarum Rex Chofroes ex eadem conftruxit ma-
teria , adeo grande , ut in ejus centro fedens , tan-
quam inTerrse fphaerula , fpe&aretfiib pedibns a-
ftra,exorientia atque ocq/dentia fiifpiceret fidera, ,
audiret tonitrua , miraretur fulgura , fulmina,plu-
vias, aliosque meteororum ementitos effec~hisj
Kec quod Patrum noftrorum memoria Ferdi-
nandus Auguftus SdlymannoTurcarumTyran-
no Conftantinopolim mifit argenteum , in quo
non errantium modo fiderum evagationes, men-
ftruique Solis ac Lunae coitus, fed ommum Signo-
mm Zodiaci,Afterismorumque reliquorummo-
tus ftabiles,fumma vel ingeniofiflimorum Aftro-
nomorum admiratione , ob oculos fpe&antiutrL,
ponebantur :Nonhosinquam,aliosve umbrati-
les offero ccelos , mortalium cura atque induftria
fabricatos 5 fed Ccelum quodipfefapientilfimus,
Architeclus D E U S , fua omnipotenti manu , fub
rerum exordium ., fupra Terram expandit , ac

veiuti

vefuti patentem librum , mlgidiflimis aftris
ceu aureis exaratum chara&eribus, hominum..
oculis atque animis legendum aflidue explicavit,
contemplandumque perpetuo propoluit : Cce-
lum dico, quod non ita pridemimmortalis me-
moriaeVirAthanafiusKircherus fiibkmiflimoin-
genio fuo caeteris altius ingreflus , perluftravit in-
time,novisque atque exoticisLratiociniis,eCom-
binatoria & Analogicaarte depromptis, yeluti vi-
vis coloribusdeginxit, & omnibus cceleffisPhilo-
fophiae percupidis propofiiit , meisquenuncPrae-
tifibnibus,Scholiis,ac Schematismis au&um, in_»
fcenam denuo producit. Et cui illudpotiori jure,
quamTibi, Princeps Illustrissime, offe-
ram?CeeIum enim non Ipfe tantum, ut do6him_.
Principem, & Praefulem decet religiofiflimum , a-
nimo volvis aflidiie, fed aliis quoque curae Tuae
concreditis,ac praecipue Buchonicae Juventuti,in-
tuendiim nuper , &mente volvendum propofiii-
ftijdiim gro ornamento patriae , pro fiibditorumL.
Iklute , pro Ecclefiae. incremento , pro glbriade-
mum Perilluftris Farmliae Tuae Baronum a Gra-
venegg,inter difficilKma tempora , inter perftre-

*fro%fr

pentia circumquaque bellorum novorum pericu-
la,generofo aufujiberalkate tanto Principe digna,
Lyceum Ariftotelkum ., hoc eft , PHILOSO-
PHIAM integram Fuldae Tuae mtuiifti , & mEu-
chonico Athenaeo , Societatis noftrae Gymnafio,
adjecto cenfii perpetuo ftabilivifti, Quid enim
eft Phiiofophia , nifi Sapientias, hoc eft , divina-
rum humanarumque .rerum ftudium ? Quid e
rebus omnibus,ad quarumperfcrutationem illa_>
extenditur,Coelo praeftantius,& cognitu dignius i
Coeliergo contempktionem FuldaeTus?, ubio-
lim inter Rabanos,aliosque D.Benedi&i alumnos
do&iffimos,ad miraciilumusque florebat ,poft-
liminio reftituifti, dum Philofophise ftudiumre-
duxifti. «Quare merito munus meum , Ccelum
meum,ad Te, P rikceps I llustrissime.^
defero ,.quia ad Te velut jureluo me duxit. Du-
xit & proniffima mea voluntas , quam totarrL.
tunc Tibi tranfcripfifti , quando tam incredibiU
humanitate accitum me nuper fufcepifti , &
tam infigni liberalitate ftudia mea promovifti.
Accipe igitur ,Princeps Illustrissime
hoc grati animi mnemorynon , mole quidem-.

exiguum,

»S(o)!#

exiguum, atargumenti pondere ingens , affe&u
veromaximum. Vive,PiUNCEPS, diu acfe-
liciter DEO, Ecclefiae, Imperio,Patriae,acTibij

& poft annos NeftortosCoelum revife. Ita ani-
rnitus voveo Merbipoli,, Die VIII. Septembris
Anni M. DC. LX.

Cclfitudinis Wiras

EamiSimm Cliens

Gasparus Schott,
S. J.

)( X FACUL

FACVLTJfS
• R.P.Provi ncialis Societatis JESUper Rheni

fuperioris Provinciam, Audori fada.

RIC(>yiNUS GOLTGENS
Provincialis Sociecacis JESURheni fiiperioris.

C^Vm Prodromum in Mundum Mirabilem, compofitum £
jP.GajparoSchottnoftnt Societatis Sacerdote, tresejusdem^

Societ atu Sacerdotes^uibus id commtjfumfuit,recognoverint , $
in lucem edi pojfe probaverint^facultate nobis ab Adnwdu,ru>
Reverendo PatreGoJvvrnoNickel Pr&poJitoGeneraHcommuni-
caf d concedtmus , ut. idem typis mandetur. ln cujus reifidenu>
has Litteras manu noftrdfuhfcriptas, & ftgillonoftromunitas-
dedimus. Herbtpoli 2j-. funii i/Sda.

L S.. Ricquinus Gdlrgens.

FACVLTAS "
R.P. ProvincialisSoeietatis JESU perRheni

fuperioris Provinciani.BibJiopola; fa&a..

RICQVINUS GOLTGENS
Provincialis Sociecacis JESU Rheni fuperioris..

EGo Ricquinus Go/tgens Societatisf ESV per Rhenifuperi&rit
, Provinciam Pr&pajitus Provmcialis , poteftate miht ab Ad-
modum Reverendo P. N. Gofvvino Nickel , Pr&poftfo Generali
conceftd,facultatem do Joanni Andrex, $ /poljfgangi Endteri
"Junioris H&redtbus 3fuis fumptibus excudendt P. Gafpart Schott
e Sacietate Noftra.Prodromum in Mundum Mtrabilem. In cujus
rei Jidem hoc ei teflimonium manunoftrd fubfcriptum,^ Ji<riUo
noftro munitum dedimus. Herbipoli 2j. funti. Anno 1660.

L S. Ricquinus Gokgens.

Bibiio-

\

T<fi^T<£(5Tt IST'

-4K(o)S»

Bibliopolae

Monitio ad L edtorem.

TDRodromus in Mundum Mirabilem , cujus
hicmentw fit,es~t ipfummet Iter Exflaticurru
Kircherianum Ccelefle , Prdufionibus, Scholiis,
Schematismis a R. P. Gaflare Schotto exor-
natum , & auttum : 'verfiat enim animo dittus
Auttor Opus non medwcre , quod Mundunu
Mirabtlem appellabttjin quo pr&ter alia,plera-
bue qu&hoc in Opufculo traduntur ,fufius ex-
pltcabuntur , rationibus pluribus flabilien-
tur, Qupdje ^LeUor 3latere nolui. Vale^>.

xx >

In

Jn R. Pv Athanafii Kircheri

ITINERARIUM EXSTATICUM

AD LECTOREM,

Fabula eft Icarum volacu obiifle Coelos :
Fabula camen non eflet, nomen eum dedifle aquis, .
Si non eflet fabula cereis eum alis volafle.
Sed fabula non eft. IngeniofuoluftrafleCoelos
ATHANASIUxU KIRCHERUM.
Imd fabula eflec , fupra humanum captum eum non evolafle ;
Nifi eflecfabulajhgenium ejus non excedere
PropeCaptum humanum,, .
Quanto felicius aucem Icaro volaveric KIRCHERUS,.
Inurriusquevidelcinerario. .
Icarus Itineris fui Nomenclacuram flgnavic aquis: ■
Sed adeo fluide,ucpraecer nomennihil legas
In aquis ; ;

G&teyra enim omnia jam dudum cum aquis diffluxere:
Nam quo3quave volaric,nec ipfa; aquaj norunr.
Sicfcilicec fabulofum icer fignari meruic.
KIRCHE RUS ver6 Icineris fm racionem & viam
Signavir inLibro;-
Ubi & nomen fuum & Icer reliquic.

Nec male,qu6d in Libro ;
Quando roca ejus Peregrinario fiebat
In Libro&perLibrum,
CujuSjiic iple aiCjfolia :
Incerdiu funr candida vdc&mla^noQu nigra ;
Charadteres aurei,fcilicec ipfa fidera >
Libri Typocheca DEUS TRIUNUSj
Gfficinaje qua prodiic,Mens DEI Archecypa.
Cujus .'ndex& fummarium Homo ;
Ccnforlsjqui qua? fecerat,vidie efle bona,

■ 4H(o)S»

Ec approbavic nemine hucusque improbance,
Nifi velAmence,velAcheo.
Per iftum Librum complicacum,icer hucusque recondicum^
Quod invenic ATHANAS IUS KIRCHERUS,
Videbis , fi huncexplieabis y>
Ef leges.fi incelliges.
Ne autem in primo ingreflu ofFendas ,
Noli pucare fabulolum efle, quia Iegis eflo
ITINERARIUM; EXSTATICUM,
Et quidem a Machemacico fomniance natum.
SicVuIgusindocYum judicac.
Neque illico fabulofum eft, quod Mathemacicum audit,
Si vera Philofophia fit Comes :::
Quando nec verus-eftMariiematicus;qui noneft Philofbphus;
Nec verus Pmloioprius; quinon eft Mathematicus.

Uhdelioc dirterc inter Ihgenium
Vulgo-Mathematici & Philofopho-Machemacici :
1/ittd vento, hocratione fertur :
Iliim fomniafunt deliriaz,
Hujus funt dogmata^uiaratiocinia.
JEt illius deliria cumfomnos&f&peantefoMnumevanefcunt,
£>uia immatura ::
Hujus Dogmatapojtfomnum ejr annos & 'jetatemferunt,
^uiamatura:..
P HILOSOPHIA E T; MATH EMATI CA
BinsB.Ate func quib. volavit ATKAN ASIUS KIRCHERUS,
Et aLuna.usque ad ultima Mundi Confinia
PenetravitjVidicque omnia
Quae Arcliicedatus eft Mundi Opifex ;
DEUS TRIUNUS:
Inde reduxusdem fe iibravic in cerram
Ad "ipfumusq; Cencrum,
Ec maria memus & Abyflbs. .
Pulchro camen ordine.,Philofopho vere digno :
Luftravic nimirum Terram,quam deferere deberet,

XX 3 Sed

jtsro)^

Sed pofl: quamluflraflet Coeium,
Ubi quiefcere a?ternum&poflec,& optaret;
Uc faciJius Terram defpicere difceret,
Quama^cernum poflldcrenon poflec.
Quisquis ergo his aiis defticueris.
Cavevoiarealcius;
Imo& confulco veJab Icinerario luftrandoaWHne,

Ne novus Jcarus fabuia no va fias
Dum nec fequeris ATHANASIUM,nec aflequeris.
Hisaiisinftructusadvolandum,
Non cemere,uc £ Difcipulum probarcc
Secucus eft Itinerarium.&aflecucusineo
ATHANASIUM KIRCHERUM

GASPARUS SCHOTT.

Tamquefelicicer.ucipfeeum ATHANASIUS fuum,
CeuAquilapuIJum, agnofcerec,-
Quando Jiuic pra? aJiis indulfic,
Uc iuum lcer Cux narrarec Germaniae ;
Cerrus neminem facrurum probius,
quando ad ej.us fenfum nemo accederec propius.
Quam aurem is probe feceric,
_ Velexhocvide:
Dum Icinerarium hoc,uc vere KIRCHERIANUM eflec,
. Nonaiceriinfcriberevoluic

QuamincIycaeEccIefia?FuIdenfisAnciflicL
BUCHONLE Domino,
S. R.IMP.PRINCIPI

JOACHIMO;

Uccujus nafcendi jure efl: ATHANASIUS
E jus eciam fic Al HANASII '
Icinerarium:
Nontam utOrbisCaputRomaagnofcat,
Cuidebeac ATHANASIUM , quofic tnumphat,

Quam

Quam uc Buchonia Orbis angulus videat»
Talem fiio e finu educi potuille Virum ,
Quem Orbis fufpiciatuniverfus,
Dodtus & Indo6his>
Si modd Lividum excipias.
I nunc, & Icinerarium hoc icrutare^ '
Ecprecare
Ut Rei-publicae Litterarias
Diu vivant incolumes

KIRCHERUS ET SCHOTTUS;,
Quibus ex animo precacur
Incokimicatem arcernam..

F. Nlcolaus Mohr
SQcietacisjEsu.

ELEN-

ELENCHUS TITULORUM

TOTIUS OPERIS.
ITER EXSTATICUM !L

Frxf <ttio Scholia(l& ad Benevolum LecJorem. pag-r
Prafacio Au&oris ad lludiofum cceJeftis Philofophia;Le&o-
rem. 1 1

Praiu/io Catholica Scho/ia/ia ,five ifagoge Aftronomica pro Tyro-
nibus>qua Mundi conftitutio , mundanorumque corporunu>
diftofitio^ordojzatura^roprieiates Jummattm exponuntur,
variaque Mundi Syftemata explicantur. 1 9

jf.ifl De ordine partiumMundii deque ejusfigura3centro ,dia-
metris, axe, ejr.polis. 20
f. II. Deftellis cceltfiderei^earumque 'numero^ differentiis. 22
f- III. De Cometis, £=f (lellis novis. 2 $
fl.IVDe m6tibusfte/larum,motuumquevarietate. 26
$ '. V. De natura cceli (iderei quoadftuiditatem acfoliditatem.2g
f. V I. De numero motu coelorum. $2
f. VII. Decceiicompofitione,&corruptibi/itate. 33
£■ VIII. De aftrorum natura,^ proprietatibus quibusdam,mo-
tuque ab Oriente in Octidentem,& vfcijjim. 34
f. IX. De vart is Mundi Syftematibus. . 3 6

Preelufio Paranecica AuclorisKircheri , in qua docecur , Opu-
fculum hoc nihil peregrinum habere, quod non facrarum_9
Liccerarum , San&orumq; Ecclefia? Do&orum aucloricaci-
bus, & irrefragabiJibus obfervacionum experimencis con-
fenciac. 3 9

Scholium I De centro ftngulis aftris proprio.
Scholium II. An aftra moveantur ab Intel/igentiis. 60

DIA-

DIALOGUS I,

De cceleftis Expanfi fiderumque nacura,ac propric-
tacibus.

CAPUT I. Decaufa&originehujusOpuiculi. 61

PRiELUSIO IN LUNAM. 63

£. I. De diverfis Lun& p>ha(ibu$,ejusque maculis tam novisfluam
antiquis. ibid.

£. II. £>uid (int macuU antiqua & nova in Luna. 6 6

£.111. DeLuna atmofphara, & maximo ejusdem dominioitts
humidajublunaria. 69

£. IV. De Lunm naturay atque ftrucJura. 70

C A P U T 1 1. De Itinere in Lunam. Habet Scholia XVI in
quibus agitur de annulari eclipji Solis vifa ab elevato
Jupra Terram^detotali eclipfi ejusdem vifa a conJHtutoiru>
Terra; de parteTerravifa ab oculoinvariis dijlantiis fupra
eam pofito ; defacie Terra ex alto regionis aerea loco vifk > de^>
paradifo terreftri, num adhucextet? an fint homines , anima-
lia,plant£ , in Luna, aut in aliis planetis aflris ,* anfupreu
aerem , & infra Luna concavum ,Jit ignis j de phajibus Terret e
Luna (peclatx, j de diebus $ noclibus exiftentium in Luna j de
centro Lunx,aliorumque planetarum,&c. 72. cjr feqq.

PRiELUSIO IN VENEREM. M9
£. 7. De phoenomenit antiquis Veneris. 1 $0
£.11. De novo Veneris phcenomeno ,ejusque in ecelo liquido inter

planetas loco^ motu. 1 31

£. 2 IX De variis Aftronomorum obfervatimibus circa Vene-

rem. 13$
£.IV. Mi&obfervationesqhcenomena&oftmtaVeneris. 136
£. V. DeftrucJuratfnaturaglobiVeneris. 138

CAPUT III. De IcinereexLunainglobumVenerisr1. Ha-

XXX bet.

bet Scholia IV. in quibus agitur de Veneris vertigine circa
fuumaxem^ centrum, & de magnttudme ejusdemi de Je-
ptem lnte//igentits quijeptem planetts fr&ejjecreduntur^c.

T39.&Je<fl.

PRjELUSIO IN MERCURIUM. 154

f..J. De loco,motu,&figura Mercurii. ibid-
$. II. DefiruBura&naturaMercurii. i$6

CAPUT. IV. De Icinere exglobo VenerisinglobumMer-
curii. Habet Scholia I L 'S^-dfe^.

PR^ELUSIO IN SOLEM.

jf . /. An SolJit igneus^formalitercalidus. 170
f. II. Solvuntur argumenta contra igneam Solis naturam. 176
$.111. Demacu/is&facu/is So/is. igi
f.IV De motu vertiginis Soiis circa fuum centrum & axerru.

**$

f. V DefirucJura & nafura Solis ; tf de macufarum acfacula-
rum Solarium Jubjlantia. igS

CAP UT V. De Icinere ex globo Mercurii in Solem ;.& do
mirabili Solis ftru&ura. Habet Schoiia VIII in quibus agt-
tur de So/is magnitudine collata cum Terra ; de vorticibus
globorum ccelefiiumi de velocttatemotus So/aris diurni ,.

190. &feqc[.

PIUELUSIO IN MARTEM.
f.I. De Martisfiguraex obfervationibus. 242
f. II. De Martis tnfluentiis & effeclibus in fublunaria. 243
f.III Defiruclura^ naturag/obt Martts. 244

CAPUT VI. DelcinereinglobumlMarcis ; &de mira ejus
conftru&ione. Habet Scho/ia V. in quibus agitur de difian-
tia Martis aTerra^LmayVenere^MereHrioySole^ove^Satur-
no,fiellis fi xis,&c *45-&fe<j;<$-

PRiE-

PRvELUSIO IN JOVEM.
f.I. DeZonisfeufafciisJovis. 262
§.IL De verttgine Jovis&ut libratione circafuumcentrunLj.

264.

f.IIL Dejovis atmofph&ra^ afperitate. 267
fi. / V. De quatuor flellis circa Jovem, quasejus Satellites feu Co^
mites vocantyearumque fitu,motu,$ c. 26 g

f.V An dentur plures Satellites Jovis quam quatuor. 27$
§.VL Deftrutfura&naturajovis. 27 g

CAP U T. VII. De Itinere ad globum Jovis , ejusque admi-
randoinnaturarerumopificio. Habet Scholia VHLinqui-
bus agitur de Jovis infiuxu in h&cinferiora > de difta&tiajo-
vialtum comitum a Jove >tf4Je invicem , & de eorum moti-

bust&c. w-&fm>

PRiELUSIO IN SATURNUM.

jf . /. De obfer vationibus Saturni es? Comitum ejus , ope telefcopii.

301

/. 77. De aliis Saturni $ Comitum ej,m phqznomenis , variisque
circa ipfia Auttorum o]>wionibw. 3° 2

$.11 L DefirucJur/tSatumieyComitumejm. 30 %

CAPUT VI II. Deltinerein giobumSaturni. HabetScho-
lia X. in quibus agitur de Saturni natura ejr eff >cJihtm cur
Comites ejus tam diverfasfiguras cum ipfo efficiant ,* de magni-
tudine Saturni3 & difiantia ejus a Terra i de motu vertiginis
Saturni , ejr ejus Comitum j de phcenomeno anfularum Sa-
turni j de difiantia ejus ab aliis planetis ejr Terra,infemidia-
m£truTerrd,dr.miUiaribus,&c,* 206. tffiff

PRiELUSIO IN FIRMAMENTUM.
/ . I. Denumero flellarum fixarum , & de ftellis recenter ope te-

lefcopiidetecJis. 333
$.11. DediftantiafixarumhTerr». 337

)()()( * f>m

«?Co)S*

/. III. De velocitate motm diurni (tellarum fixarum. "JJ~p

CAPUT IX. De Icinere in Firmamencifeuftellarumfixa-
rum regioncm. Habet Scholta VI in qutbus qu<eritur , an o-
mnesftelUfixa diftent Mf»4liter a Terra ; an Sol nofter iUu-
mnetftellasfixat&c. W&fift

DIALOGUS IL

Dc providcncia Dei in Mundi opificio elu-
cefcenca

Caput t De produ&ioneMundi.
Caput II. DeMundimagnicudine. 57g
Caput IIL De ordine globorum , & mira difpoficiono
Mundi>&decencrisrerum. jg4
Caput IV. Dediflanciiscorporummundanorumjtum in-
rer fe, tum ad Terram comparatis ; in quo
mira di vinar providentiae racio elucec. 391
Caput V. De mocu incomprehenfibilis velocicacis., quo
circaTelluremvoluuncuraftra. 40*
Caput VI. De harmonia Mundi hu jus fenfibilis, & analo-
gia cum racionali^policicojincelieauali, & ar-
checypo Mundo ; & quomodo fingula in fin-
gulainfluanc. 4I4
C ap ut VII. Deaquis qua? fiipra ccelos func , & an proprie &
vereaquarfinti&deuciutateearum. 4*4.
Caput VIIL DecceloEmpyreov 42g
Caput IX. De fpatio imaginario. 4 3 3

C a p u r X. De confumacione & inftauratione hu jus Mun-
di fenfibilis. 44 r

Cap-ut XI. Finis ohquem DEUsMundumcondideric,&
de Chrifti mcarnacione ; & de Ecclefia , & fi-
de,per quam D e u s homines fervare voliuit.

Caput XIL Depaucitacefalvandorum. 462

Htfce

Hifce flerisqtte Cdpitibus interjeruntur hincinde nonnullx
Scho/ia.

EPILOGUS. 468

CONCLUSIO OPERIS. 469

AU C T O RI T AT E S quibus Mundi hypothefi s in hoc Opc-
r e explanata confirmatur. 47 5

jiPOLOGE TICO Ncontra cenfuramnonnullarum propojttio-
num , ex Jtinerario Exfiatica Ktrcheriano cxcerpta-
rum. 4SS

jipologeticon R.p. Melchioris Corn&i. $0 9

XXX j ITER

ITER EXSTATICUM II.

Praefacio ad Leftorem,cle coepci exftacici Icineris fcopo , dcque
caula & origine hu jus Opufculi. pag. 514

DIALOGUS i

De elemenco Aquae, & univerfali rerum
principio.

Caput I. De Aqueielemenciinnacura rerumneceiTicace,
&uciiicace. 528

DIALOGUS II.

DeadmirandisGeocofmifive Terreftris Mundi
arcanis.

Caput I. DeexceriorisGeoeofmifacie. 554

Caput II. Varia dubia folvuntur circa excernam Geo-
cofmi confticucionem. 5 5 g

Caput III. Quomodo ex incerioribus Nacuras recondico-
riis fpermacicisplantai & animalia vivant; &
unde originem fuam crahanc. 5 74

C a p u T IV. Qyomodo univerfale femen Mundi eoncurrac
ad mixcorum compoficionem_*. Ec primo
quidem de orcu , nacura , viribus vegecabi-
lium. 584

Caput V. Deorcu&viribusfenficivaeNacura?. 59J

DIALOGUS III.

Icer exftacicum in Mundum Subcerra-
neum.

Caput

C a p u r I. Exploracur maris tum extrinleca , tum intrin-
Ibca. conftitutio, animaliumqueineo multi-
tudo & varietas defcribitur. 614

C aput II. Exploratur maris Fundus,& communicatio Ma-
rium cum Oceano. 632

C a p u t III. Subterranei Mundi arcana explorantur, 642

Caput IV. Introductio incra ignea Subterranei Mundi
conceptacula. - 6ig

Caput V*. EpilogusAfceticus,inquodevariisaeternaebea-
titudinis confequenda; mediisagitur. 669

SYNOPSIS Mundi Subterranei,five earum rerum , de qui-
busin OpereMundiSubterranei per decemlibros fuse dif^
cepcatwra R.P. ATHANASIO KIRCHERO. 684

PRiEFA-

6 sSSQD^Gte* 6ra6»?K)fcB

P RAZFATIO

SCHOLI ASTiE

AD BENEVOLUM LECTOREM.

THANASII KIRCHERI,

Vtri toto jamdudum Orbe ex fcriptis
libris noti , ltinerarium Exflaticum
Ccelefie Prduftonibus & Scholiis illu-
flratum > fchematismis necejfariis antea defidera^
tis exornatum , mendisque omnibus 3 qu& in Ro-
manam edittonem irrepferant , expurgatum/ipfg
annuente Auttore , hac fecundd editione tibi ,
LECTOR BENEVOLE , fiflo. Iti-
nerarium dico tam raris , exoticis , & ante hac
inaudttis refertum opinionibus , ut cum primum
ejus fama percrebuit in Italia , antequam pr&~
lum eluttaretur Romanum , omnia pme exem-
plaria fuerint divendita $ ut verd allatum in
Galliam& Germaniam , ac perle&um a doclis
€f rerum intelitgenttbus 3 adeo rapuit omnes in
admtrationem , ut me cum digwfmum ju~

A dica~

m

2 Jtinernrium I. Pr<tfatio Seholiafl&

lti*tr*ri»

^ftZTcum dicarwtyCjuod alterum fubiret prdum 3 qub omnt-
bus cceleftif Philofophia ftudwfa ejus copia fie-
ret. Aieum ergo & commune multorum defi-
derium AuEtori per litteras expofui, roga<vique
permitteret y ut prdo denub fubjiceretur. Annuit
is -tfuafitquey Ut neceffaria fchemata( qu&, ut fum-
ptibm parceret , omiferat ) & commentaria ad-
xinitri derem. Ad Itineraria Exftatica quod attinet , in-

tonfenfui »..•._.. •*

ntitiner*.. quit in Epiftola die 22. Nov. An. 16 S f. Roma ad

ria reim- l n • h

?rim*ntnr. me data , opera Reverehtiae Veftrae , qua ea recu-
denda judieat , peraccepta mihi fuit ; quod tamen
antequamfiat, non abs re foret , fi Reverentia Ve-
ftrabreviaCommentaria in ea ederet , una cum fi-
guris obfervationum , quas de Luna , Venere , Mer-
curio , Sole,Marte, Jove , Saturno , ac Stetlis fixis
P. Ricciolus in fuo Almagefto novopulchre exhi-
btt y hoc pa&o Opus majorem & fplendorem , &
admirationem adquireret : meaenimintentio fuit,
hujus Operis exhibitione novum Mundo exhibe-
reSyftema phyfieum ccelefte , ex obfervationibus
aftronomicis conflatum , quo omnes huc usquo
difficultates circa naturam cceli in Scholis occur-
rentes facillime folvi poflent \ jamque adeo pla-
cuit , ut plures habeam ubique locorum meae do-

clxinae

ltinerarium l Prtfgtio Scholigf}*. }

cTxinae fe&atores. Reverentia Veftra mature rem
cxpendat, & de omnibus dubiis occurrentibus
propediem me certiorem faciat : ingentem enim
campum commentandi reperiet in eo, five phyfi-
cas , five aftronomicas (peculationes attendat_, j
magnumque apud Rempub. Litterariam & meri-
tum , & nomen fiia opera fe adquifituram fciaO.
Valc,Pater mi dulciiTime,eumque, qui te medulli-
tusdiligit, redamaj quod fiet,fi mei in fan&tffimis
Sacrificiis & orationibusmemorfueris.

E6 autem libentius laborem hunc fufcepi
quod Opus ipfum me non impivro hortatore pri-tc*lorum

I fL rt rr _, £ O *ftrorum

mam Lucem JpectaJJe vtdert queat. Res gefta itanatur*l*~
fe habet. Trtum annorum ftatio, qmbm Roma-
no in coUegio Societatis noftr& Auttori cohabita-
<vi , £^ meam quaiem quaiem opellam in edendo
Oedtpo sEgyptiaco impendiy quoties defatigati
ftudtis ad campos & hortos Romanos Itberioris
curA captanda ergo concedebamm , aut T ufcu-
lum y alidve 'vicma loca revifebamm y de rebni
cceiedibm , de ftderum natura , comprftttone > &.
conftttutione , de Mundt fyflemattbm 3 de alto-
rum ctrca hdc opmatiombm altisque ftrriUbm
de rebm colloquia mftituebamm. Qutbm m coL-

At 2 loquik

L

Jtmerarium T. Prdfatio Scholiafl*.

mm

loquiistamrara , nova , &faradoxa m mpdium
proferebat ipfe , tam aptis rattonibus , fimilitu-
dtnibus , exemplis , combinationtbus confirmabat
omnia ut tngenti thefauro Lttterariam Rempu-
blicam dttandam fore judicarem J ftea lucem vi-
derent. Rogavi itaquenon (emel , necfegmter i ea
ut chartis commttteret. Negavtt fatlurum , ne
Novator apud Philofophos atque Afronomos ,
receptis jam optnionibus adfuetos , audtret. Vrft^
fomnium ut ea de re confcriberet , Tullium imita-
tus. Negavit iterum , ne mentem abftraheret
ab Oedipo prtmum , deinde a Aiundo Subterra-
neo , quem fcribere occeperat. ^landem cum die
quodam folitb diutius ac iuculentius de eadenu
re dtfjerutffet ipfe, £f egovota acdefideria iteraf-
feminftantius, poftero dte fummo mane acceden->
tem me ficcompellat : MiPater , mirabile hac no-
&e fomniavit fomnium. Vidi enim verd me a Ge-
nio meo tutelari aurae illatum aethereae deduci ad
Lunam, ad Solem , adVenerem , ad Planetas reli-
quos, ad (Idera ipfa fixa, & ad ultimaMundi confi-
nia j ac prorfus reperi omnia, quse toties Rev. Veftrae
ingeminavi. ffam tgitur tempus eft , ajo^utmoram
abrumpat Rever. Veftra & fomnmm confcribat,

ad

Itinerarium 1. Tr&fatio Scholiaft*. $

ad quod me toties fuaforem habuit y &* inftigato-
rem. Communicatd deihde re cum Viro dotlrisft-
tno , earundemrerumftudioftsftmo , non defti-
ti una cum ipfo urgere denub Auclorem , ut fepo-
fttd paultsper cogitatione deMundo Subterraneo^
Jtinerarium confcriberet Exftaticum, de quo pra-
fens eft fermo. Quo poft meum Romd disceffum
abfoluto , cum ^Romanis Societatis noftr&Cenfori-
bm ( qui quatuor funt Viri doEtisftmi , ex Italia>
Htffania , Gallia , & Germania felecli) oblatum
adcenfendum effet ; tantum abfuit 3 ut ( quod
timebatur , ob novas opiniones , & exoticas
enarrationes ) rejiceretur , aut ulla in parte
corrigi juberetur } ut faterentur unanimi con-
fenfu paldm omnes , nullum ab AuEtore mirabi-
lius ac luce publtcd dignius Opus confcripfum^uti
nonnemo ad me Romd datis teftatur litteris.
Qua etiam caufa fuit , ut3 cum adhuc fub prdo fu-
daret^ omnia fere exemplaria->ut fuprd dicebam,
fuerint dtvendttay ^uix ut pauculapro Germa-
nia,poft dtuturnas precesx& longisftmam exffre-
Stationem >; obtinerelicuerit.

Ne igitur tali ac tanto thefauro Germania
noftra defraudaretur ' ^fecundamhanc editionem

A j curavh

— •"" ~ ..: ^

* Jtinerariftm I Prxfatio Scholia(i&.

ptravi , fed Prdufontbus & Scholti* auctam ,
qua ut ab Operis textu difcernantur , dwerfb
impreffa funt charaftere. Pauca ex innumeris^
qu# occurrunt , attingo , tum ut ne Opus tn ni-
miam excrefcap mplem , tum ut altis ettam com-
mentandt locum reltnquam. In Opere ipfo mhtl
mutavi,nift qubderrores abftult,& numeros appo-
fut marginales , utCapita longiuscula majorerru
nancifcerentur dtsjinciionem, Quicunque ergo no-
varum abslrufarumque rerum fiudto deleclaturj
quicunque ccelefiium ph&nomenorum contempla-
tioneveluti jucundisftmo pabulo mentem creare^j
& alere deftderat ) Itbrum hunc legat , rationes
expendat , analogtas & combinationes maturo
judicioexcutiat , qutbtts d terrenis ac notisad cas-
iefiia €tf ignota rimanda confcendtt Auttor , Le-
cJoremcjue deducere allaborat.
ftudium Ccelum igitur totohoc Opere contemplabimur\
c™tnJ*' ccelum inquam, tantdftderum pompd ornatum,
t anto glork prxcellens ambttu ; ccelum, quod tntra
fe nos conttnet , implet vttali fttrttu , lucerru
vitamque difienfat $ ccclum , ojuod modb percelltt
attonttosy modb etiam mceftos demulcet , & lan-
guentes ertgtt j ccelum , cujus lufirandt grattd

Plato

Jtinerarium l Pr*fatioSchotiafld. ?

PUto affercbat 3hominem tn Vnvverfi meditullto
a DEO coliocatum yccelum pulcherrimam Bea-
torumfedemypatriam noftramrnofiram domum,
fedem, centrum quietis j ccelumr in quod quoties
'v.ultum converttmw , quoties dtrigimus oculosr
tottes feltctt<ttt &ternum duratura prduderc^r
tcties futur* gloru fitmulis folltcitari , ac toto
mentis conatu ad cceleftium .mentium , con-
civtumnofirorum, focietatem adjptrare par effet.
Afira contempiabtmur raureumSoiis jubar r ar-
genteas Lun&faces , Veneris decorem \ Mercurii
ac Martis tmxtrtcabiles motuum Lahyrinthos x
planetas reltquos ftne errore errabundos , fielias
Ftrmamenti fine qutete ftxas, ftne fiabHitate per
tmmenfos Expanft campos volucri curfu agka-
t as. Futt h&c olim Regum ac Mundi Monar-
charum cura* qui afironomico radikxceleftes da-
mos penetrare r ftderum confiantes curfm 3 or-
tus? occafusrmutuos affettm - 3 tn hdc tnferiora be*>
nignos mfiuxus mveftigare >. <verbo r fideraU ex-
celiere [ctentid maluerunt 3 quam optbm > potefa
tid, provtnctis ,: & regnis^Hoc clarutt ftudto f hu^
jusfiudM glorid clarebit Mcrnum Mauritam*
Rex Atlas% & Atlantt fuppar fiUm Me^my

Itwerarium J. Prtfat/o ScholtAffd.

ac JVLercurius nepos. Eidem ftudto dedtti inter
Gr&cos erant Laced&moniorum Regesy qui^ f A-
ftronomi non ejfent, Regum nomtne & tnftgntbus
ftoitabantur \ inter Romanos primus ac poten-
tisfimus Monarcha C&far^ qut media inter prac-
Jia femper flellarum ccelique plagis, (uperisquo
vacabat \ inter Azgyptios Ptolem&us Rex , qui
j4ftronomorum Phoenix jamdudum audit 5 in-
ter Hifyanos Aiphonfus Caftell&Rex , quiAftro-
nomiA reftaurand& ergb non dubitavit aureo-
rum quadringenta millia profundere ; inter Oc-
cidentis Imperatores ter Auguftus Carolus co-
gnomento Adfagnus \ inter alios populos alii Re-
ges ac Principes. Nunc poftquam Orbem ^terra-
rum dirus habendi ac dominandt ardor tnfecit
p&ne univerfum \ poftquam alti ambttionis &ftu
per Syrtes abrepti, & c&ca vit& pertcuia\ aiti itbi-
dinum factbus ambufti^ in brutorum vitanu
ablegati) in pr&ceps ruunty & barathrum vitio-
rum-i divina h&c ftudia negliguntur , & paucos
admodum cceieftium rerum cura exercet. Quin
mentem igitur reerigimus , & novd hac atque
jucundd phiiofophandi ratione , quam Auttor
dotfufimus in pr&fenti Opusculo omntbus propo-

nit,

fftHtrariiimtfWkfiftio Scholiafl&. „9

mt , excitati penetramus in Cceii adyta ? Hoc ut
non docJis tantum > in aflronomicofiudw ex-
ercitatis fas Jit , (ed cceleftmm rerum amatoribm
ommbus^ Prdufiones& Scholianoftra facernpr&-
ferent ; &lucem> utfpero 3 impertientur non eon-
temnendam.

A Ccelo deinde ad ^Terram delabimur , a por
trU loco ad ftationem exiliiy a Divorum curia
adDitis ac Proferpin&regna : Volo dicere , Itiner
ri exftatico Ccelefti addtmus ejusdem Aucloru
Kirchen Iter Exftaticum Terreftre yqud Ceochfmi
opificwm-i five Terreftris Globi ftruBura y una
cum abditis in ea eonftitutis arcanioris Natura
reconditoriis 9 per ficli fimtliter raptus integu-
mentum exponitur ad *ucritatemy non minus
quam in Ccelefttfattum , varie, docley ac foltde.
Nulias tamen Prdpfioncs > Scholia nulla adjici*
mus, fed Opus integrum , prout ab AuBore fuo
confcriptum fuit ac editum y damus ,nifi qubd ty-
pographicos mvos 9 qui in primam Romanarru
edttwnem irrepferunt y (uftulerimus. Addimus
Opufculum hoc priori Operiyut wtegram Mun-
difabricam , ab infimo Terra Globo ad juprema
ejus confmia , ob aftettum LeBori exponawus y

B mhif

tt Jtmerarium 7. Prdfatio Scboliaffd.

nihtl de noftro addtmus , quoniam Subterraneum
jtuftoris Mundum , in quo plentus omnia expli*
cabuntur, propediem exfyettamus.

Ne tamen lateat Curiofum Leclorem , quod
ditti Operis fit argumentum , adeb dignum 3 ut
tanto tempore a tanto *viro elaboretur y adeb
multis acmagnis refertum rebus , ut mundi no~
tnen mereatur j pretium opera , & Leclori gra-
tum me faclurum cenfui , fi earum rerum , dc^
qmbus per decem Ltbros fuse in iRo disceptat ,

Synopfin , Roma oltm apud AucJorem le-
4tam y ac tandem transmtjfam , in
finefubjungereiru.

PRiE-

PRjEFATIO auctoris

adfludiofum Cceleflis Philofophi&

LECTOTEM.
T A eft t Lector 5 ita (uaviter ludit in Orbe
, terrarum aeternaDei fapientia , ut vix fecu-
!lum aded rude & impolitum extiteritL^
quo non Mundum ad antiqua veluti naufeabun-
dum novis divinae potentiae fuae fpectaculis exhi-
lararit , novis magnae fcenae praeludiis erudierit j ut
velhoc pa&o homines in amorem atqueadmira-
tionem fui raperet,&, fi quandoque k via manda-
torum divinorum declinaflent , formidandis pro-
digiorum monftris praevaricatores ad cor reduce-
ret. Quod uti olim , ita & hifce ultimis potifli-
mum feculis , magno mortalium ftupore evenit^*
Nihil unquam venerabilis antiquitas de novi Or-
bis in rerum natura exiftentia noratjnihil de vafta
Oceani circa terrarum Orbem diffufione $ nihil
de Antichtonum ftatu compereratj cum ecco
DEUS Opt. Max. poftexpleta infcrutabilis confi-
lii fui tempora novum nobis Mundi theatrurrLo
tanta exoticarum rerum varietatc 3 quantam cum

B 2 admi-

12 ltincrtrivm l frafatio Auftorit.

admiratione ex Hiftoricorum novi Orbis moni-
mentis legimus , refertum aperuit : quas fi ve-
teribus quispiam enarraflet > eas non dicam inter
hiftorias verofimiles , fed puras putas inter fabulas
Macwii ckanilia dehramenta hauddubie cenfiiiftent. Non
tktnomt- ^ fojjfa benignitatis lufus , dum non ita_,
longo annorum ihtervallo poft novi Orbis dete-
ftionem r novum nobis Coeleftium fpe&aculo-
rum theatrum expandit , inaudita omnibus retro
feculis cceleftis tubi beneficio revelavit. Munda-
nae machinae fabrica ab immemorabili hucusque
tempore externum tanmm faciei fuae decorem ho-
minibus oftenderat j modo vero aperto cortico
nucleum detexit , apertisque clauftris interioreirL*
rerum ftatum r rotarum fitum , dispofitionerri r
proportionemque j globorum quoque compofitio-
nem, centrorum ofricia ,materiae&formae, quibus
(ingula componuntur , oftendit , occultas mo-
tuum femitas pandit , nidos lucis ac caloris expli-
cuit > tanto Philofophorum ftupore , ut nemo fere
eflet , qui ad infblentia Naturae monftra lummo
conatu contemplanda armatis oculis non accurre-
rit. Hic in coeli fcenam prodierunt praeter anti-
qua , (edolim indiftin&a , in nebulofis fideribus , &

in

Itinerarium 1. Prdfatio Aufforis. i j

in toto Galaxiae ambitu numerolbrum fiderum_,
agmina j novarum fteliarum in Cafllopea > Ser-
pentario > & Cygno > natura > proprietate , figura,
colorumque diverfitate mirum in modum difcre-
pantium genefes 5 ut interim Cometarum varic-
tatem , dira mortalibus oming, omlttam. Hic
Sol , quo nihil hucusque mundus lucidius niti-
diusque credidit , mira quadam macularum ,. um-
brarumque varietate transformatus> ac veluti in-r
gentes aeftuum ebullitiones moliens > conftantifli-
mum Mundi fidus , perpetuae alterationum vicis-
fitudini obnoxium comparmt. Hic Luna mon-
tibus , lacubus ,maribus, infulis aggravatain fce-
nam fe dedit > quam Venus fecuta corniculata
fronte ,partium afperitate non ita venuffiam fefo,
ac Veteres crediderunt , oftendit. Mercurius !u-
cidus , fcaber ,. ac in varias divilus facies mirurru
praebuit fpe&aculum 5 tum Mars gibbo ac retufo
quodam , nec plane rotundo umbone,at ferrugir
nea macula trux > ignisque eruclatione formidabi-
lisytum Jovis fidus quaternis , non tam fatellitum,
quam Regulorum circumdatum lplendoribus , ra~
rd unico , faepius gemino, rarius tergemino balteo
transverfim cinctum. Agmen tandem claudit Sa-

E 1 turnus,

ltiner/trium l Prafath AuftorU.

turnus , Planetarum Geryon > tricorporis ftellaer
monftro ac ftupore admirabilis , fefe horrenda vt-
fiii forma exhibuit, Hic itaque novus Mundi ap-
paratus , ac inaudita lafcivientis Naturae feracitasy
tametfi omtiium in fefe Aftronomorum oculos
attraxerit,dicitamenvix poteft, quantum tam in-
Iblentium eifecluum caufae nullius non ingenium
torferint. Et uti rerum infolitarum rumores o-
mmum aures mirum in modum vellicant,ita noti
Mathematicos tantum & Philofophos 3 fed&
Principum curiofitatem anxie exftimulavit. Inter
hosmerito connumerari poteft Auguftilfimus Cae-
iar , Ferdinandus III. Mecsenas munificentiflimus,
quipro laudabili curiofitatis fiiae inftindhi , dumJ
Mundi (ubterranei a me jamdudum incepti arca-
na myfteria urget , cceleftium quoque hujusmodi
portentorum , quae hujus fecuh fagacitas peperit_>,
rationes & caufes una exponi juflit. Cujus qui-
dem imperio non obfecundare nefas ratus , no-
vum hoc Opufculum , non tam rpontaneo cona-
tu , quam arrnata tanti Principis aliorumque de-
precatione extortum condidi. Quod quidem ut
jucundius amceriiusque in legentium animos in-
flueret , in dialogi formam concinnare vifiim fuit,

Exft**

Itiner*rium L Prafath Autforti,

txftatta Itimraru nominc indigitatum $ in qu«
obfervationum hucusque fa&arum congeriem.*
ad incudem revpcans , hoc unicum intenta men-
tis contemplatione , pertinaci ftudio , & variae
combinationis rerum indagine , nec non mukipli^
ci rerum apparatu intendi , ut latentes tantorurn_#
paradoxorum caufasj exinaccefla,quainhaec usque
tempora involvebantur , caligine evolverem, ra-
tionibusque affignatis Mundi fabricam multo re-
conditioribus principiis , quam fibi aut praetcritQ-
rum feculorum fimplicitas , aut vulgares hujus
temporis Philofbphi perfuadere poffint , conftitu-
tam efle demonftrarem 5 multdque majora m ab~
ditis itfis altioris Naturae finibus & reconditoriis »

f* .''■'■■■''■'*

«juam hucusque creditum fuit , fuis quandoque in
fnortalium folatium revelanda temporibus , late-
re docerem. Quod antequam faciam , hiice > ea^
qua par eft animi ingemii£ate& candore^protefta-
ri volui , me nihil hoc inOpuscuIornifiSan<5tisPa>
tnbus, Sacrae Scripturae, & experimentisab obler-
vationibus dedu&is , undequaque congruum ad-
tta&urum.,. Ubi vcro Leclor audaciores forian
Theodida&i eum Cofmiele (ermocinationes evoi-
verit , ubi raptus » extafes exoticasque opera-

tiones,

jg hinerarium I. Prsfatio Au&orU.

tionesTfimilesque contemplantium affe&us effe-
ctusque tacitus expenderit ; hoc obnixe ab eodem
efflagitem \ ne de me finiftra? nefcio cujus fufpicio-
nis umbram animo fuo infidere patiatur, mequo
ideo non nullius temeritatis arguat,quafi ultra_.
humanum quid altius mihi arrogem, aut revela-
tionum ccelitus mihi infpiratarum oraculum , no-
vus propheta novam apocalypfin Mundo confl-
dentius obtrudere attentem , aut arcano Numinis
confilio interfuiffe plus aequo mihi arrogare vo-
luerim : abfit \ hujusmodi enim maleferiatorurrL.
hominum ambitio , quantum a.b animo meo ab-
horreat,iinorunt,qut me meaque omnia norunt.
opufcuium Finis itaque & unica fufcepti Operis intentio fuit,
ZZJ eamin hoc libello fectare methodum, quam jam_.
Vptum!fin "olim ex vcteribus Trismegiflus , Plato, Lucianus,
&ex fiiccedentibus feculis complures tum Poetae,
tum Oratores , laudabili fane confiietudine tenue-
runt , metbodum , inquam , quam jucundum , a-
mcenum , & ad Le&oris guftum accommodatum
dicendi genus ornaret , allegorica vero enarratio-
num involucra veluti lucem , coloremque , um-
bratiles linearum du&us fuaviter contempera-
rent , Thaumaturgicae quoque ftylo poetico de-

Jtinerarium 1. Prdfatio AuttorU. /7

fcripta^operationesXe&orisanimum pruritu quo-
dam follicitatum ad propofitarum rerum ponde-
rationem ruaviori impetu raperent. Nullum ita-
que hic my fterium , nullum raptum , aut divini Nu-
minis revelationem , nullam epiphaniam angeli-
cam,nuiIumOracuIi Delphici afflatum fubefle ve-
lim ; fed ut omnia luculenter demonftrarentur, ra-
tiociniaque de rebus adeo incognitis fuavius Le-
doris animo ingererentur , fub ingeniofi figmenti
velamine , feu fi&i raptus integumento exhibita
efle Ledor fibi perfuadeat velim. Ne verd folus
intellettus mirandorum operum magnitudino
captus , fine ulla ad tanti Conditoris fapientiam,
bonitatem , & amorem fa&a reflexione, volunta-
tem debitis taudis,honoris, amorisque affe&ibus,
intentis unrce in hoc Opufculo pafcms y deftitue-
ret j hinc Afcetarum more Theodida&us poft ma-
ximaSapientiffimiConditorisopera vidivini amo-
ris a&us , atque in admirationis affe&us raptus, ni-
hil aliud intendit , quam ut Le&orem ad Gmiles
DEO debitas gratiarum a£Hones,ad fimiles animi
DEO pleni affe&us concitet ; ut hoc pa&oper
vifibilia hujus mundanae machina? prodigia, ad in-

C vifi-

Jtinerarium T Pr&fath AuttorU.

viftbilium bonorum nunquam deficientium uber-
tatem afpiret ea toto mentis affe&u quaerat , ac
tandem perenni fiHorum DEl confortio,atque ae-
terna felicitatecompos, ineo quiefcat, qui eft finis
ultimus , beatitudo aeterna , & univerfae creaturae
centrum. His itaque praemiffis 3 jam tandem
propofitae nobis materiae argumentum
profequamm

PRyELUSlO CA-

THOLICA SCHO-

LIASTiE,

Sivo

Ifagoge Aftronomica proTyronibuf 9& in ftudm

^si/tronomico minhs provefiis ;

Qua Mundi conftitutio , mundanorumque corpo-
rum difpoGtio, ordo, natura, proprietates, fum-
matim cxponuntur , variaque Mundi (yftemata
cxplicancur.

Vndum^ojuem ob eximium ornatum
Gr&ci Kirp»** ob rerum omnium com-
\plexum & copiam ^Unvuerfum La-
\tini appellant, inCcelum ac Terram mu»hm
_ _ ffacer ejus Hiftoricm Moyfes , in Cce- *****
leftem ac Elementarem Spharam Cofmographi at-
que Aftronomi difpefcunt. Hujus unwerfi par-
tes ypartium diffofitionem , ordinem , naturamy
proprietates , altaque accidentia explicare* evaria-
que Mundi Syftemata proponere tn Operis hujus
veftibulo, opera pretiugp duxi , cumut Mundi

C 2 Opt^

Itinerarium 1. Ifagoge Aflronomica

opifaum [ummatim ob oculos fudwfi Lettoris in
afironomico fiudw novitii ( provetli enimhisfub-
fidiis nonindigent ) ponatur-, tum utfacilius acju-
cundwsj qmtoto hoc Opere dicentur , ejus animo^
influant. Perfiringam quam potero brevisfime
omnia,fufius de tisdem atturus-, DEO dante, in
Mundo Mirabiliyquem mmte agito. Nil ago de
circulis , quos Afironomi in Ccelo ac Mundo conci-
piunt,& perSph&ram ArmiUarem reprafentant-,
cujmmodi funt Horiz^on , Meridianus 3 JEqua-
tor, Zodiacus,duo Coluri , duo tropici , & duo
Polares circuli > quoniam eorum rudis ac fuper-
ficialis cognitio fufficit inftituto nofiro \ quA ta-
men cogmtio facilms ac brevius ArmiUaris Sph&-
r& injpetfione , & viy* vocis explicatione hauri-
tur , quam multis verbis libro commisfis. Tran-
fcripfimus pleraque3 qu& in hancPrAufionem con-
jecimus 3 ex Ubro 7. Curfus noftri Mathematici-,
quem propediemluci publm,Dwino Numinefa-
vente, committemus.

§♦ l4 De ordinc partium Mundi 5 deque ejus
figura, cencro, diamecris, axe, & polis.

lAundi
fartium

e&<? rum /tatv . nam m primis *Mundi incunabulti , quando Mundi
J 1 Condi-

"6lMU)vv"wv>""" 1 * »

MVndipartet prtcipux , ut jam infinuavi , funt Ceelum &
Elementa, Harum farti%& talU elt (in hoc quidern re-

Scholiaftd»

21

Conditor DEV S omnipotenti fuo tmperio ex nihtli abyjfo edu -
xtt g? creavic Coelum & Terram , altter res feje habebat ) dis-
pofitto & ordo, ut in medio Eiementaris Spharafit Terra, utpo-
te elementorum omnium gravisfima : Terrst partim infufa , par-
tim circumfufa efi A^ua , Ocea.no , martbus , fluminibus , lacubus,
fontibtts dtfcreta , unumfc cum Terra globum conflituens , qui ob
id Terraqueus globus , feu Terraqua appellari potefi : Circa Ter-
raquam expanfus ett Air , in tres dtfttnclus regiones , infimam ,
mediam , s$ Jummam : Circa Aerem putatur efie lgnis ; quem
altt melius deftcatum aerem , alti vero athera appellant , citm
ignis careat proprittatibus , ut qui nec lucere ,nec urere , nec pabu-
io tndtgere afuis Affertoribus dicatur ; Ctrca putatum Jgnem $
Coelum fidereum,fic diclum , qubd Jidera continet , tam errantia>
quam fixa: Huicfupereminent Aqua fuperceeleftes , ejr his ccelum
Empyreum , quod Scripturst facra eft tertium coelum , refpecJu Si-
derei, quodfecundum, & Aeri, quod primum eft , ex a'ere $ putato
igne conflatum»

figuram Mundi fpharice rotundam efife cenfent Vhilojophi Mun^
& K^ifironomi ptene omnes (de adgngato exCeelo Jidereo $ Ele- gwa $h*.
mentis eli ferrno , Empyreum enim cum Aquis fuperceeleftibus ad rtca*
Theologos & Scriptura Interpretes Jpe&at*) coliigunt^ probabili-
ter ex eopotisfimitm,qubd nobt/ufimo omnium capacufimo corpo-
ri nobilUfima t§ capacisfima debetur figura (talis eft fj)hj&rica*f)
quod coeium (erenis dtebus ac noctibus appareat concameratum ;
qubd Jiderum motus abOriente inOccidentem circularis eft. Alias
rattones vide apud alios ; qust , uti $ allatst , tametfi rem non
evincant,fatis tamenprobabilem reddunt, prstfertim propter do-
tforum etiam hominum, ne dum vulgi , ea in re confenfum. Merito
ergo Sph&rst nomen obtinuit Mundus.

Centrum MundieH puncium in e)us medio conceptum ,a quo Mundictn
omncs itnest recJjt adfupremam extimam Coeh (iderei fuperfictem trum.
ducl,tfunt inter fe aquales. Hoc centrum an tdem fit cum Terra-
qua centro, pofiea dtfcutietur*

Diametri Mundi Junt qu&libet lineA recJa imaginaria ,

C b trans-

i

mttrt.

biundi
*xm.

Mundi tj-
fUt»

2i Jtinerarium 1. jfagqgg Afironomica

htundi ha- transeunt&s ptrcentrum ejus, utrtmque ad uittmam Coe/tfiderei
fuperfidem definentes.

Axis Mundi eSt itta ejtts diameter , eirea quam Oelum cum
fideribusnjolvttur,autvo/vi concipitut (pojiea rem hancexamtna-
bimui) ab Ortentetn Occtdcntcmjpatto 24.. horarum, motu eonci*
tatufimo, regulari , ejr continuo, Huius axis unum extremunt»
rcfptcit Septentrtonem ,a/terum Auflrum.
Mv»ii/uU. poif Mundifunt duo extrema hujus axis: quorum poiorum
ttte,qut ettverfus Septentrtonern , appettatur Septentrtonalis , &
arcltcusjd es~t ,urfinus , Aconftettattone quadam ip(i vtctnd, qua
%r&ce latine urfa dicttur : alter verby qui eslverjus An-

ftrum, vocatur auftralu, ejr antarUicus, idcH, ardicooppofitus , eJ
qubd diametraltter tpfi opponatur*

En typum dtclorum , tn quo interior & minimus circulus rc-
prafentat Terraquam , quam circumdat Aer , putatus Ignis , Gr-
lumfidereum , AquA fuperceleftes , & Empyreum , quod rotundum
ejfe, ac Ccelum fidereum cum Aquis fupercee/efltbui circumdare^,
nunc fupponitur. A etf ccntrum Mundi\ Itnea BC axis Mundti
eadem,ejr DE, diametri, B polus arcltcusi C polus antarfticus*
Exhibet ergo (chema totum Vniverfum plano per centrum axem
feftum.

Circulos fracipuos fyktrd Mundi , quos initio enumeravi , re-
prsfeutat utcunque Jequens Jchema^ftmuLcumaxcpoiis^aitU
antea explicatis.

§, 1 1. De ftellis coeli fidcrei , earumque nume-
ro & differenciis.

CA2U fidereinaturam,proprietates , & conditiones ,num uni-
cum ftt, an multtplex ; durum , an Itqutdumi mobile , an im-
mobi/a corrupttbt/e, anjecus (fine quorum tntelligentta intettgi
non pojfunt, qua Auftor Itinerarti totoin Opere aut fupponit , aut
adflruti) tndagaturi , ab aftris inchoamus , eorumque dtflinfttone,
numero, ordtne, motu ; horum entm cognitione , & non a/id vid , m
ttelt cognitionem deducimur.

Stettarum tgttur Ce/sfiderei dutfunt e/afes, Fixa ftve Iner-

rant&%

Vide Ico-
nifmi L
fig.I.
Vide Icfi-
aifmi L
Fig.IL

Scholtaftd. 2j
rantes, $ Planetm fivt Brrantes. Fixa funt iUa , qua iicet quo- SteS*™m
tidie moveantur ab Oriente in Occtdentem circa Spharam E/e- fuJ*"* .
tnentarem , non apparenter ob Jenfuum /udtbrtum , utvolunt non- $Untt*,
nulli, fed vcrcacrea/iier , */ poftea probabitur; fervant tamew
eundem femperfitum , eandemque difiantiam inter fe , perinde ac
fi tanquam claviaurei , aut pyropi /ucivomi, cceloinfixa ejfent , &
cum ccelo circumvoluto moverentut z unde pars iUacoeli , in qua
funt ejusmodt ftelU , nempe fuprema ftderei cce/i, quam Sph&rawu>
ecJavam , $ Firmamentum Aftronomi appellunt , dicttur GracU '
d-nxw*, h. e. inerransjeu ab crrore immunU, cb qubd ftcUas continet
inerrantes.

P/anetdfuntfteUa iU&, qua infra fixas quotidiano quidem ejr Planet*
cum fixis communi motu moventur circaTerram , mutant tamen 1**»*™
aiio contrario tn Jpeciem motu continuofitum, ordinem , ac dtfianti- f**
am inter Je, a fixUratqueab Ec/ipticahuc tllucque in ccelo vagan-
tur gf1 errant, non qutdem incerto & vago ,fed muititm tamen va-
riabili motu : unde a GrteU appeUantur wAawjTey, aLatinU Erran-
tesjeu Errones, £«f ErraticafteU** Horum ab AntiquU obfervati
fuere Jeptem tantum , nempe Luna, JMercurius, Venm , Sol, Mars
Jupiter, Satumus. Hifce Neoterici Aftronomi addunt quatuor co-
mttesJovU ,s*lduos Saturni iaterones (ita vocani) fubfidw te/efce-
fii, que caruit antiquitas, deprehenfos, ut fuo loco dicemus.Trespri-
eres e feptem enumeratU diwntur Planeta fuperioref, Sol medius,
reliquiiuferiores.So/ & Lunavocantur in SacrU LuterUlumma. gfafrjft
riamagna, non qubdLuna re/iquas fleUas moie corporU, ut Soifupe- ywmade d
ret,eum omnium mintma fit.excepto Mercurio;fed quia ob vicinifa- ftjf*
tem re/iquU major ef ciarior apparet. lidemduo ab AftronomU Vo %Mmmti«
canturmaores, reliquiquinqut verb minores,- So/ & Lunamanife- *m
fte difcernuntur tum areiiquu planetU , tum afixU, reiiquia fixU
plcrUque apparente quantitate corporU\quaiitate luminU, &fifu :
nam funt advifum fere grandtoresfteUU fixU ; c/artrn coriftan- ■
tiits lucent \ ejr minus JcintiUant ;: $ funt omnibm mferiores.. Ih-
ter fe vero p/aneta etiam dtftinguuntur iUdem notm Wafn Ve-
nuspoft Solemi& Lunam apparef omnium maxima , cui proximus
esJ Jttpjter, Jovea/iqftantlminer Mars y Marti itqua/U Samr-

nnst

24 Itincrariuml. ifagoge Aftronomica

nus minlnllii omnium *JMercuriw, ptnus ejl fpiendidisjima, aureo
colore in ca>:dd'rem dtjfufo ; Jupiter eft fenert fimilis ,/ed mtnus
fplendens, coloreinter aureum ejr argenteum medio ; tjttarsruti-
la fiamma fcintillat > Satumus plumbeo colore minus (plendet ;
Vf-u PU- Mercurius lucidus e& , Jed parum candidus, Venus $ Mercurius
Soiem altquando pr&cedunt , aliquando Jubjequuntur , Venus
qutdem non recedtt ab eo ultragradus 4f. Mercurius autem non
uitra 2$. Venus pr&cedcns mane Sotem vocatur Phofphorus , feu Lu-
ctfer y vefperi Vero eundem fequens dicitur Hefperus , feu Vefperu-
go. tJMercurius aut fub Solis nimio fptendore latet fere Jemper ab-
fconditus', aut fi paululum inde difcedit, tyronibus obextlttatem^
vix objervabtlis esJ.
Steltarum Stellarum fixarum numerus videtureffe innumerabilis pri-
fixsrum mo afpeffUtfinudos oculos, £«f multo magis fi tubo optico munitos in-
uumtr . -n cceium fierenum noc?u+ Ji>u& commode nudis oculis vi-

deripoffunt, ante novumOrhem detecJum,numerat&fueruntfo-
lum 1022. g«? dijiributa abt^Aftronomis prtmitm in 4?+ detnde in fo.
Jtgurasyquas confle/Iationes, $ afierifmof, t£ figna cceleftia appei-
lant. Easdem dtfiribuerunt infex magnitudinum claffes , qua-
rum maximas appellant prim& magnitudinis , proximc minores
fecunda magnitudinis , dein terti& , quarta , quinta , ^ fext*.
ConjteUa- Item alias appcltant clarat , alias objcuras , alias nebutofas, Po!t
tionum n»- novum vero detecJum Orbem, in parte Cceli Auftrali plures ali&

merut, O .r n „ ... * ■* . *a

tri: nunc vtjuntur Jte/U , anttquts tgnota , quas rccenttores ^Aftronomt
adi2. novas conftellationes reduxerunt, adeo ut conflellationes nunc
in univerfum fint 62+

Harum conjte/lationum ali& funt in Zodiaco ,ali& extra; $
h& vel recedunt in Septentrionem t Boreales appellantur ; vel
in Meridiem , s$ dicuntur <^iuftrales. In Zodiaco func 1 2.
nempe Aries, Taurtts, Gemtni , Cancer , Lco , Virgo, Libra, Scorpius%
SagittariuSy Capricornus, Aquartus, Pifces. Prim& fex in Boream
*b rfiquatore aeclinant , reltqu&fex inAuftrum. Boreales func
23. nempe Vrfa minortVrfamajor , Draco , Cephetts, Bootes, Corona
Borea, Hercules, Lyra^Cygnus, Caffiofeia, Perfeus , Auriga, Serpc»-
tarius , Scrpcns , Sagttta , ^Aquita , Antinous , Delphinus , Equicu-

Scholiaftd.

lus, Pegafus, Andromeda , Trtangutum boreale , Coma Berenices'
Auftrales func 2 7. quarum i$. prioresfunt antiqua , rettqu* 12. no~
<vt a Recentioribus addita. Nomina priorum funt , Cete , Orion,
Eridanus, Lepus, Canis major , Canis minor , (^irgonavis , Centau-
rus, Lupus, Hydra, Crater, Corvus, Thuribulum , Corona Auftratis,
Pifcis Notius. Nomina pofteriorum funt , Grus, Ph&nix, Jndus, Pa-
vo, Avis Indica} Mufca Indtca , Triangulum auftrale , Chamateo»,
Pifcis volans, Dorado, T mcan avis , Hydrus.

Jn a?ittquis confiettationibus numerantur ftett& 1022, utfupra SteUarum
dixi i in his y novis aliqui numerant 122$ , alii 1 3 02, alii 1 70 o. Jn- iH confteUa-

t r ^ 2 . ,. . .J* , „ tionesdis-

ter nas Junt 1 $.prtm*magnttudtnts ,ntmtrum Arcturus, Lyra , Ca trtbut*rum
fella, Oculus Tauri , Cor Leonis , Cauda Leonis , Spica Virginis , Os *«merut.
Pifcis Notii, Cor Hydrx, Cor Scorpii , Pes ftnifler Orionis , Eridani ex
trema, Canis major, Canopust Pes dexter Centauri. tudinit.

Prater enumeratas , innumerabiles alix telefcopio deteffaSteUai*-i
funt. Nam GaliUus in nebulofa Orionis numeravit 12 , innebu- jef ng£jft
lofa Prafepii 36 ,in Pleiadibus plures quam 40, intra cingulum &
enfem Orionis adminimum $0, intra fpattum unius aut aiterius
gradus Orionis plits quam $00. Idem obfervavit , Galaxiam feu
Viam lacJeam nihil aliud effe quam innumerarum fleltarum coa-
cervationem. Idem fentit de aliis areolis Ccelt Galaxis, fimili-
bus,rjrde flellis nebulofis , putatque in univerfum effe ultra 10000.
ftellas. Plura adhuc notarunt alii, ut fitotoco dtcemus. Certe
Sacra Scriptura innuit , flellas effe innumerabiles , Gen. 12 ^ejr 22.
Jercm.jj*

§♦ III. De Comctis; & ftellis novis.

P\Rater ftxas & erraticas fteltas , haffenus enumeratas ,nova
fubinde exortuntur in cceio ph&nomena, £<f tntereunt , & 0-
mnium feculorum , tjr noflri maxtme , ac proxime pr&teriti , te-
ftantur hiftoria. Horum ph&nomenorum alta Cometas appel-
lant,aliaftellas novas* Cometas haffenus vifos nonfutffe omnesComeu.
fublunares , fed rnuttox jupralunares , irrefragabtttbus argu-
ptentis , maxime ex Parallaxt defumptU , probant plurimi ac do-
fttffimi Mathemattci , qutbrn denegare fidem temerariumforet*

D Et

M

9j Jtinerarium 2. Jfagoge Ajlronomica

StiUd n«U
flfmr.

Bt hiprater motum ab ortente in occtdentem mirabiles alios motus
tjrgyros inCcelo fidereo exhibuerunt ,modoin confequentia , modo
inantecedentia progrediendo, rjr nuncafcendendo.nunc defcenden-
do^nunctarde.moxveloctterprogrediendo.

Apparuerunt quoque diverfis temponbtts JtelU novd , tte-
rumque dtjparuerunt , differentes a Cometu.prorjusque fimiles an-
tiquisftel/is Ftrmamentt. Nam Anno 1572 > ad s idus Nov. ap-
paruit inCaffiopeia novum fidus tquale Veneri quoad quanttta-
tem vifibilem ; per Decembrem autem 'jovufidus amulabatur;
JanuarioautemAnui j$73yjle/lu primamagnitudinu pauio ma-
jus* fed Februario & Martio tquaie ; ef fteltujecunda magnttu-
dinis Aprili Majo ; Junio^Julio ftcllu tertU magnitudinis\
infineanni vix excedebat quintam magmtudmem ; tandenu>
Anno , in Martio evanuit. Iterum ^Anno 1604 , Dte 9,
OcJob. apparuit novum fidus mire ruttlans in Serpentario , ma-
gnitudtne apparente adtquans Venerem\& evanuit Anno 1606 ,
initio Februarii. Ft antea K_yinno 1600 , apparuit tn peclore^)
Cygni novaflelU tertU magnitudmU , duravitque usque adAn-
num 1621. Et tametfi evidenter demonftratum nondum fit ,
quanta harum novarum ftellarum diftantiaaTerra fuerit , pro-
habiliustamenacfercevidenseft, illasfuiffe nonjolum fupra Lu-
namjed fupra omnes Planetas, & inter ipfas jiel/as fixas , ut infra,
fuo loco iterum dicetur.

§. IV. Dc motibus ftellarum, motuumcme

varietato.

DVplex prxcipue ab Aftronomu notatus es~i motus inftellu\
unus communu omnibus , quem Primum; alter froprius,
quemd ' Secundum appettant.

Vrimus & communu omnibus fteltu motus eil , quo totusftel-
Urum exercitus movetur quotidie ab Oriente per meridiem in
mtvtium-occtdentem , indeque rurfus per mediam nofiem tn Ortentem^,
■MW* unde & motus Diurnus Jeu jguotidianus appeliatur. Hicmotus
cfiverus ac realu, nonapparens ex eofquod Terra moveatur ab
Occidentein Orientem , ut nonnulli volunt , quospo/iea refutabi-

mus.

Scholiafi**

mus. Non e fi perfecle circularis & inferediens,fed (piralis fpha-
ncus , quia fteUst nen egrediuntur quotidte ex eodem punclo Hori-
zontis, nec in eodern occtdunt , necjemper habent edndem altttudi-
nem meridtanam ifed hxcomnia quotidie mutantur , vaide fenfi-
biltter inplanetU mferiortbus Sole , minus fenfibthter tnjupe-
rioribus^infenftbtliter infteUisfixis. Patent h&cparttm fenju ma-
ntfefte, partim obfervationibus Aftronomorum.

Secundus proprius ftellarum motus elt ab Occafu per nte?M*mM*
ridiem in Ortum , indeque rurfus per mediam nottem in Occa- ^fjtf
fum. Notarunt enim Aftronomi , non tantttm Solem e? Lunam profrim.
(quod omnibtts patet ) fed reiiquos etiam Planetas non habercs
femper eundem interfefitum & difiantiam , Jed Lunam unodte
ejfe conjuncJam cum Sole , alio ab eo recefftffe verfus ptrtes onen-
tales eandem Lunam , cstterosque Planetas omnes effe uno dte^
cum tali ftella fxa conjuncJos , aut in tali gradu altcujus ftgnt
Zodtaci extftere, alio vero die difcefjijfe ab iUa fteUa , autgradu,
verfus partes orientales, Notarunt pr&terea ttdem Aftronomt?
diflanttas ftellarum fixarum a punclis Solftitialibus & JEqut-
noclialibus Ccelt JleUati non manere easdem femper , fed crejcer*
ef auveri fecundum fuccefftonem fignorum Zodtact e]usdem Cat-
itfteUati, hoc efi, verfus Orientalcs partes progredtendo, tta ut
pturimtt JteUa, qu& aliquo tempore fuerunt ante puncla JoJjtt-
tialta e? aquinoclialia, nunc reperiantur poft ipfa j attavero,
quA ab ipfts verfus occidentales partes remota erant , propius ad
iUa aaejferint. Hic motus , qui tardisfimus eft , vocaturmotus m
lonaitudincm , in confequentia fignorum Zodtaci , mmtrunL*
ab t^triete in Taurum , a Tauro tn Geminos, gc. Et propter hunc ZodU{i
tnotum ^ftronomi ftatuunt duos Zodiacos incarlo fteUato , unumd„aint*-
inteUtgtbilem duodecim Signorum inchoalum a puncJo aqutno-
cJii verni , alterum vifibtlem duodectm ^Jlertfmorum tnchoa-
tum a prima ftella aftertfmi Arietts. Prtddtus motus JteUarum
ab Occidente in Orientem mn eft realis , Jed apparens tantunu>
propter retardationem , eo qubd ' non omnes fielU motu fuo abMotmn-
Ortente in Occidentem ftmul integrum circulum feu fpiram per m£g»
ficiant,fedquando Sol v. g. fuam jam perfectt , Lun* rtondumJ

ag ltinerarium I. ifagoge Afironomic/i

ferfecit fuum , (ed retro manet , ideo retrogredi nobu apparet ab
Occtdente in Orientem. Ita huncmotum explicant plurmi anti-
quiac recentiores , quos in Mundo Mirabilt citabo; &vix potest
aliter commode explicari ,fiante Cceli fiuiditate , quam jj. fequenti
cum Aucl*re noftro flabiliemus. De aliis planetarum motibus fer-
mo erit in Curfu Mathem. lib. s.

Hunc retardationis motum i\ Kircherus , cujus fententiam^
per litteras exquifiveram , fuo etiam calculo comprobat : nam in
litteris ad me Roma datis hoc Anno 1660, die p. Apr. ita fcribit :
Jam verd ad ea, qua; R a V.a£ire defiderac , progredior. Ec
primo quidem quod ad motas Mercurii, Veneris, Marcis,&c.
circaSolemaccinec;re&ecenec,&fummopere approbo fencen-
tiameam, quaeos unico mocu fimplici, ac fpiraIi,inprofundo
aetherei moveri exiftimac ; cum , uc re&e dicic , proprius illo
fiderum mocus , ab Occafu in Orcum concra fignorum ordi-
ncm,aliud dici nonpofiic, nec debeac, quam recardacio quae-
dam , qua ex cardicace & lencicudine mocus non prascise locum,
unde evoluca fueranc , accingere poflunc /pacio 24» horarum ;
& confequenccr rerrd mulciplicaris incervallis fingulis diebus ,
vel aliquoc minucis , ac gradibus , prouc cerrae viciniora func'
manei e coguncur. Hxc Kircherus } qu& in Mundo Mirabili rne-
lius explicabtmus.

%. V, De natura Coeli fiderei quoad fluidi-
cacem ac fblidicacem.
Ctrlunt a» O Olidum apud Mathematicos idem es7 ac corpus trinam haben s
&tkrn'nfi<>nem)longitudinem dicojatitudinem , ac profundita-
HU. tem i apud Phyficos vero Jignificat corpus durum ac tmpenetrabile,
quale esl marmor , *s , cryfiallus , ejr fimilia*, Fluidum vocamui,
quodpervium acfermeabileeH,ut aer, aqua, tfa/ta* Jguxfiio esJ
antiquiflima inter Philofophos & Ajironomos , num Jidereum Cee-
ium durumjit in acceptione feeunda , an fluidum ac permeabile i nec
adhuc, ex toto faltem,dirempta lis esJ.

Prima opinio vult ^totumCcelum Jidereum , aLun* conca-
vo, infimo Elementaris Sphar* confinio3 usqtse ad convexam^

e?

Scho/tafld. 2 p

& fupremam ejm fuperficiem , 4quis fupercoeleflibm contiguam,
ejfefclidum, £=? infiar cryfla/li durum , impervium y g? impermeabi-
le\ ftellasquetpfitnfixas ejjeut nodos tabuU , aut gemmas annulo.
Itafentit Arifi. lib. 2. deCcelo a tex. 4;. ad $2 . & Anaximander
apud Plutarchum /tb.2, deplacidis Philofi cap.16. quos fequuntur
p/urimi ex iheo/ogis & Phi/ofophts apudRiccio/umiib. g. A/mag,
Novicap./.num.i*

Secunda opinio vu/t , totum ejfe fluidum , perviumyac per-
meabile dfte//isy velut aerab avibm , aqua a pifcibm, Ita Pri-
fcorum a/iqui apud Ariftot./occit* $ innumerabi/es antiqut ac neo-
terici Theoiogi, Phi/oJophiy ac Mathematui apud eundem Ricciolum
loc. cit ♦ n. 2, Eandem dacent quam p/urimi Sancli Patres , & Sacra
Scriptura Jnterpretes apud eundemy tfapud Scheinerum in Rofa
Vrfina; quorum nonnullos adducit Auclor infequenti Pr<ztufimc
P ar&netica, qui in eadem hacfecunda fententia eff.

1 ertia opinio vutty durum ejfecce/um quoad partem fuperio-
rem Aquis fupercceleftibm contiguam, & fie//is fixis confpicuamy
fiuidum verb quoad inferiorem reiiquam y continentem pianetas,
ltajentit Ricciolmtoc*cit.nuw. ij. cum nonmultis antiquis £5? recen-
tioribmyquoscitaveratnum,2,

Prim* opinionis ratio fumitur Primo ex Sacra Scripturas, eceltimfiii-
Namjob. 32* v* ig, Ccetum dicitur fblidifiimurn quaff asre fufum. dum #>«?**
Et Ifa. jr. v. 6, dicitur, quod canquam famtis liquefcec. Et Hebra, JJjJJJ"*
*.dicitur,Chri{tum penecrafleccelosv Siquaft areeft fufum.Cce- *
lum,filiquefcct tanquamfumm , fi penetratumae pervium eft J er-
go durumeH. Sccunddexnomine}quodCa?tffindituraSacraScri-
ptura. Nam Gen+ i,v. 6. appettatur tatine Eirmamentum ygract
s-tpfoftx feu fo/idums hebraice Rachiah, quod expanfionem fettex-
fanfum cum atiqua firmitate ef-confolidatione fignificau Ter rio
ex officioy qttodhabet fuftentandi Aquas fupercceteftes, nedeftuantv
gf deferendi Stelias fixas ttniformiter $ cum eadem femper difiam-
tia interje. Quarto ex abjurdis, quat fequerentur yflfoiidum non
efjet \ que tamen, quia rifum potius movent cordatk PhitoJ&phis atife
Aflrommis, quam aliquid evincant, iubens omitto* Legat ea,qui
volet, apud Ricctolum loc. ctt,

D 3 Te r-

so Itinerarium L rfeqre Aftronomica

" , ^ w — ■■ - ' ■ —

T*m* w'» prAcedente argumento defumpto

ex officto otti , *' # f ^r/'w f»Pe"°rem ) &

rattontbus JecuncU JenttntU* qu* fequuntur t ut probet fiutdum ejje

quoadpartem inferiorem. .
GAmUu- Secundafententiaprobatur?nmotqutafdpemC*tofidere*

r,um <f< intcr ipfr fixa fidcra vifst Junt nov* ftelU , qua pojt aitquod tem-
fiuidum , difbaruerunt , * J yfyr* J ^yfo* de novofuertnt tbt

ZdJZgcntuJvc dc novo ebadduclat cceli fluiditatemfupponuntine-
bmt. atie cntm ceclum folidum penetrarepotuiffent. £j?odvero Phtio-
fophi atiquitStagyriu, & opinationi fuA de Coslt Joltdttate con-
ccpu nimis prtfidentes , dicant futjfe miraculose^ a DBOprodu-
tlas atque dcfiruclas , magu pertinaciam , quamjoltdam fajptt
Philofophiam. Secundo, quta plurimi ComeU fupra Lunam fue-
runtvtfi, ut diximus tbidem , fatcntur tam Veterum , quam
Recentiorum plurimi : ibi crgo vel orta eorum materta. vtlalt-
undc cb deiata.ibique intcrierunt J quod iterum fine Coclt ltqut-
ditate fieri ncquit. Tercid, quia hujusmodi nova fleUa & Come-
ta intcrdum valde extraordinariis mottontbus per Ceclum du-
surrerunt , modo afcende»dot modb defcendcndoy nunc m Auftrum.
nunc in Septentrionem progrediendo. Quarcd , quta Venus &
iMercuriusmoventur motibus propriis circa Solcm tanquam cen^
trum, ef aliquando fupra , aliquando infra Solem extftunt j &
iMercurius quidemfptrasvalde implicatas actortuofas ctrcaeum
defcribtt. H*c fufius explicabuntur in Jtinere tn Vencrem , &
tMercurium. Qyinco , quia Mars etiam , cujus mtrtcatuftmus,
tfmirabiliter pcrplexus eft motus ,interdum tnfra Solem dejcen-
dit, fpatium ipfi deputatum profunde interfecat , utextncre-
mento mao-nitudinu apparentis , ex parallaxt , g ex attufignu
ac obfervattonibus evidentisfime colitgttur , ut meltus expltcabt-
turinltinercinMartem. Scxtdtquia Saturnt laterones t&Jo-
vis comites mirabtlibus motibus prope aut circa tUos Ptanetas mo-
ventur utvtdebtmus in Itinere in Jovem f§ Saturnum, bepci-
m6 , quta pr&Jiantufimt Mathemattct recentiores omnes , pau-
ciscxccptu, qui terttam fententiam defendunt, cum multu antt-
auis Patrtbus, <JMatkematicut Phtiojophu, cseit ttqutdttatcm pro-
* pugnattt,

Schdliaftx. n

pugnant , (oliditatem oppugnant ac rident j quos fuse citabo irL»
Mundo Mirabili. O&avo , quia^admiftJi ccefi fluiditate , cmnes
aftrorum motus , novarumftellarum $ Cometarum fupraluna-
rium altitudines gyri, gf agitationet facillime expiicantur ; ad->
mifta vero foliditate vix , aut ne vix quidem , quoscuncfue affn-
gascirculos excentricos, epicyclos, excentrepieyclos , homocentrepi-
cycios, afiamte (imilia monftra. Nono, quia numerus gf motus
ctr/orum, admifta cceli duritie, introducJus ad faivanda cceleftia
phdnomena , esi omnirw imredtbilis , & * imperceptibi/is yintrodu-C<xU fiiidi-
cJus oltm , & m popu/ares Phi/ofophos ac Mathematicos ffarfus ab J^JJ^
Eudoxo ,Ca/tppo , & Arifiotele, acpoftea k femiprifcis ac femibar- duxermt.
baris TracJatuum Sph&rot Scriptoribus ; qui ut Mundo res miras
venditarent y tales ccelorum confirucJiones , excentricis $ epicyclis
veris acrea/ibus refertas propalarunt > ef quas Veteres appella-
vere Hypothefes , illi tanquam Thefes feu affertiones abfolutas,
fineneceffitate,fme pr&via obfervatione , (ine ulia evidentiy imo
ne probabiit quidem ratione affumpferunt. Decimd 3fi Ceelum
ejfet (oltdum , e? ex tot crbibus tfepicyc/is compqfitum \ftfterety ejf
mire reflecJeret ac refringeret lumen fteUarum ae planetarum,
ut ex Opticis conftat r ratione. Cujus reftexionk ac refracJionis
mirabiies colores ac veluti irides continuo in Cse/o apparerent„
Prtterea ftgursi ac magnitudines fiderum , mutmque eorum di-
ftantix pajfim ac notabiiiter variarentur , ideoque (teU* non ap-
farent eoAn locoy in qm revera effent , effin quo ab ^yifironomis
prtdicerentur addatum tempus apparituras* Undeeimo , quia CaUfaidi,
Scriptura Sacra Jof to. v. 14, Eccieftafia 1. v< 4- Mf» & 6* XurSHlu
7. Habac. s* v. jj. motum gf quietem tribuit aftris,. & non cog/o j ftur0m
ctuod etiamfaciunt mu/ti SS. Patres apud Scheinerum lib. 4. Ro~
(a VrJtna par. 2. cap. 26. quorum aliquos citaf ^AucJor nofter inj>
Prtluf Paranet. plurimi eitabuntur a nobis in Mundo Mi~
rabilh

Hissatiisque rationibui adduc7us amplecJor cUm Auttore Cali filidi.
mftro-hancfecundam fententiam* **tm *d-

jtftanub rariorrem in cmttarium RefpondeOy Verba fi£„JJ
apudjob non effe Spiritus SartcJi tJcd garruli Eiiu, amiei Job , %ui Hntur.

etiam

Itinerarium 1. lfagoge Aftronomica

ettam cap. fequenti reprehendttur * DEO ut involvens fencen-
ciasfermonibus imperitis. Verba lfai& fignificant, quodccelum
fotius liquefcet tanquam fumus , & evanefcet , quam deficiant
promifjiones DET. Chriflus penetravit coelum , ut fagitta i£ a-
vis aerem , qui fluidus esl. Ad (ecundam racionem Refponde»
cum SS. Patrtbus , quorum nonnullos citat Auflor nofier infra i»
Pralufi Paran. Ceelum dtci Firmamentum , s-e/>ee,u*> Rachiah , quia
expanfum efl ceu terminus dr limes intransgreffibtlis , a DEO con-
ftitutusinter aquas fuperiores tfinferioret j tfquia trinam dimen-
fionem habet.

^/Terciamracionem Dico cum iisdem SS. Patribus, etiam
eoelum liquidum fuflentare poffe aquasy ut aerfufientat nubes. Stel-
Ia autem ita ordinaie moventur fecundum leges a Deo prafcriptast
idque vela proprits formis , vel ab InteUtgentiis , vel immediate ab
ipfo DEOyut poftea examinabimus.

§. VI/ Dc numcro&motu Coelorum*

Calum ft- T7 X his conftat I. nnicum effe Ccelum fidereum , non multiplex,
dtrtumtfl ^^ut contraria fingunt fententia Auclores. Mente tamendi-
Mtifcum. viditttr in tot coelos , quot funt regiones feu fpatiay in quibus plane-
ttt fieUa exiflunt, & fuosgyros exercent. Sic Ceelum Lun& , So-
iis, fovts , Saturni , fleUarum fixarum vocamus fpatium, in quo esJ
acmovetur Luna, Soly tfc. Coelum ftellarumfixarum , tametfi in-
numerabiles finty necomnes in eadem fuperfictey fedaliA aliis altio-
res ac profundius immerfa , unicum fatimus ; £«? Firmamentumy
OcJavum Coelum , acprtmum Mobile appeliamus : Planetarum ve-
ro coetos dicimus fecunda Mobilia.
Cctlum U- Conftat I 1. Coelum ipfum liquidum non moveri ab Oriente
qMtdumnonin Oceidentem , nifi quatenus fcinditur , fecundum partes protru-
tnffciturai Jitur , trahitur a fle/iis in illo motis ab Oriente in Occidentemjy
Occidcn- eo modo, quo Aereum Ccelum ab avtbus in tUo volantibus fctndi-
tem. tur , propeUitur , & pone trahitur fecundum partes. Sola igitur
fidera , non Coelum totum , moventur quotidte ab Oriente in Occi-
dentem ctrca Terram j $ alia quidem cttiits , alia tardiits ctrcu-
lum integrum feu fptram perfictunt ytdeoque httcab tUts retroce*

dere

Schotiafix. _jj

dereverftts Oricutcm putantur. Pr<eter hunc fiderum motum , qui
Trimut vocatur , altjux nthilominus Jtell& alios peculiares motus%
fed cum Prtmotmpltcatos habent > cujusmodi eft Mercurii acVeneris
circa Solem , Jovis comitum circa ip/um , Lateronum Saturni prope
ipfum ,dequibus fuis locis infra.

Tametfi vero ccelum non moveatur modo diclo , nihitominus ccelum U-
docJrina causdconcipimus ipfum una cumfletlis inhtrentibus move-
ri quotidie ^ continue ab Oriente in Occidentem , eodemquetempore J^jjjjjf
Jtettas propriis oppofitis motibus moveri ab Occidente in Orientem, Oriente in
aut aliter , prout ph&nomena motuum exigunt. Lege, qu& dicimus Octidente*
in Curfu Mathem. lib. j.part. 3. cap. 11.

§. VII. De coeli compofitione , & corru-
ptibilicato.

COElum corpus effe fimplex , id es~i , non eompofitum ex materia c*hm
(jrforma realiter diftinffis , multi cenjuerunt autiquorum^ c°r^u^°m
Philofophorum : alii tamen antiquorum , & recentiores communi-
ter affrmant,matcrid tfformatnter fe reipsd dislincJis conjtare;
ejr meritb,quoniam hoc conformius esJ aucJoritati pluriumPatrum,
DocJorum Ecclefu , Scriptura Sacra Interpretum , ipftque divin*
Scriptura , ut probabitur in Mundo Mirabili.

Materiam porrb cceli ejusdem rationis ejfe cum fublunarium Materi*^
rerum materia , non fotum probabite , Jed fere certum e/l ac in- '^JJZ-
dubitatum , quia mixtum quoddam esJ , & corruptioni fubjecJum, »4ribtu.
ut poflea probabitur. Cujus tamen naturst, ftt , aut ex quo fett
quibus elementis mixtum , non convenit inter omnes. Nam ali-
qui putant , ccelum ejfe igneum, imb ipfum iilud elementum, quod
vocamus ignem , purum tamen , e? ob raritatem fua fubflantU
non idoneum ad comburendum. i^ftii verb cenfent effe aqueum ,
alii aereum* AucJores acrationes ajferentur in Mundo Mira-ccelume^
bili. Ego interim exijtimo , totum ccelum Jtdereum usque *^JT5£
Aquas fupercoeleftes nihil atiud effe quam puriffimum ac Uquidjs- ti/Jfnraf:
ftmum Atherem , qui revera & ejfentialtter esJ aer purisfmus acnum.
defecatiffimus , quem proinde eodem jure ignem vocaveris , quo
jure ignem vocant mutti aerem purum , qui inter Lun& conca-
J * E vum

24 ltinerarium 1. lfagoge AftroTttmica

vum & aerent noftrum tmpurum eH interje&ui. Stve ttjqueigne-
um , five aereum voces Coelum , pertnde est. Revera tamen a'e-
reum es~t. Ratio est , quia, ut in Mundo Mirabili probabo , Ceetum
fidereum esl illud ipfum , quod initio Mundt creatumfuit , no-
mine Spiritus Domini , qui tunc fuper aquas ferebatur , in cap. i.
Genef.exprimitur ; qui quidem Sptritus Domim aer erat acather ,
ut ibidem probabo.

Calumcor- gx ^ fequitur , Ccetnm (idereum ejfe ab intrinfeco corrupti-
ruptiiiU y ^ ac a-r non(r corruptibilis est nb tntrtnjeeo. Imo

tonformius eJiSacrx Scriptura , in fine Mundt de fatto corrumpen-
dum,zj> conformius obfervationibus Mathematicorum atque expe-
rientiis, de faclo corrumpi , quoad aliquas partes. Opinio h*c fuit
tnultorum antiquorum , ejr hodie communifftma efi , tametfi con-
tra Artftotelem cum fequactbus, Auctores citabo in Mundo Mi-
rabili. Scriptura Sacra loca funt , PJai.ioi. Job. 14. Jfai. 24. & ji.

6j. Matth& 't24. 2.Pet.i. Obfervationes ?J experienti* funt,
quod, ut vidimus $ '. 3. JapeinCeelo ftdereo denovoexorti fuerunt
Cometa , & nova ftdera, iterumque interierunt ; £«f qudd, ut di-
ietur infra fuis locis , planeta Juas atmofpharas , Sol fuas
maculas ac faculas ; qua omnia ceeti corrupttbtlitatem arguunt.
Et hoc idem ajjerit ac probat Auctor nofier in Pratufione Para-
netica , efr Juppomt in toto Opere. Argumenta in contrarium
afferam ac folvam in Mundo Mirabili.

§. VIII. Deaftrorum natura,&proprietatibusqui-
busdam, motuque ab Orience in Occidentem , & viciilim.

rfjd <fJ T A £ fingulorum planetarum , uti ejr Jlellarum fixarum , natu-

%Jocom- J ' ra t$ proprietatibus fermo erit infra tn propriis locis. lnte-

fofts funt. rtm dico generatim ,ajira non efje fiuida ut coelum ,{ed foltda Jeu
ex flidotf fluido compofita. Probatur ex eo, quod ceelum fiuidum
mottbus Juts continuis ae perniciffimis permeant , quod Jemper
eandem figur am ejr magnitudinem veram rettnent , qubd cor-
pora (unt opaca, ut de aliquibus clare conflat : hac autem omnia
cum Jluidifate nonconftftunt \ergo fotida funt.vel faltem ex foli-
do ejr liquido compoJitajHtt est gtobuslerraqueHs^quemincolimus.

iunt

Schoiiaftd.

Sunt etiam corpora corrupttbilia , quia ex eadem materta »

a n r / " . j- »v rupfhtlut

quacculum, conjtant > ex ea entm pr&]acentejormata / unt ate Mun
dt quar.o, ut probabtmm in Mundo Mirabilt. Eadem corrupttbi-
titas probatur ex folartbus maculis , ex planetarum atmo/pharis,
ex csmetarum fuperlunarium ac novarnm flellarumortu $ inte-
rttu, altisque Jimtltbus Jignis-

Sunt prxterea dtverfis qualitatibus fecundis , ejr mixtorum AftraqwU-
corporum proprits pradita , nempe Sol calore , Luna humiditate , ^J^ L^.
Mars (iccitate ,aliaaliis qualttatibus \ quas citm inhis inferioribm dtts.
producant, necejfe etf, eas inter fe contineant. Sed hoc meltits pate -
bit ex fequenttbus.

Cdftra moventur ab Oriente in Occidentem in ccelo liquido A^rA mm
per fe , tdefi , non raptata a motu ceeli , five deinde a proprtis move- fentur in
anturformis ,five ab Intelligentiis i quod infra examtnabimus. Et jjjjjjjj^
quamvis videantur moveri praterea eodem etiam tempore ab Oc^ ,» occUen-
cidente in Orientem , motus tamen ille , ut fupra dtximus , non eSt *em.
realk , fedfolum eft retardatio quadam. Hanc ita expiico.

Fingamus cotlum totum , aut JEquinoctialem circulum , mo- APj*JJ^
verireaitter abOriente inOccidentem fpatio 24. horarum aquino Zuidentt
cJialium , aftrum verb quodlibet moveri (imtliter ab Oriente in Oc in Orien-
cidentem ,fed lentius quam ccelum^ tunc punclum ceeli, in quo hodte ^ff^"
afirum exifitt , in fine24. hora abfolvet integrum circulum , ajirum ^tio (0Hl
vero mintme , fed aliquantuium retrb manebit ;ad eum modumttr*rti\
quo fi rota aliqua circumrotaretur (patio 24. horarum , mufca verb tm*
circa rota pertpheriam per eandem viam ambulans lenttits move-
retur quam punclum rota, in quo initio extiterat, tardiits abfolve-
ret integrum circulumquam puncHum illud rota , ideb retro ma-
neret. guoniam igitur aftra lentius moventur circa terram mottt
reali , quam puncla cceli , in quibus extftebant in principio motus ,
motu imaginario \ retardantur aflra , ejr propter retardationem
reptare creduntur ab affertoribus fotiditatisseeli.

x^4iia3qu£ ad a/irorum naturam , proprietates, efr quatitatee
ffreclant , maxime verbad propria ipfomm centra , expltcabuntur
in fequentibus.

§-IX>De

39

Jtinerarium I. ifagoge Aftronomica

§. IX. De variis MundiSyftematibus.

QUa de Syflematibus Mundi hoc loco dicemus , motibusque pla-
netarum circaSolem ; inteUigenda funt de motibus fecundit
ab Occafu in Ortum, non de primo ab Ortu in Occafum : hi enim (pi-
ral h funt , ut fxpe diximtts , & omnes fiunt circa Terram , modo la-
xiori , modo arcjiori circuitu \ quo fit, ut nunc Terr<e propiores (int
planetA & perig&i , nunc remotiores & apogai. Interim tamen
Mercurius yVenus , & Mars,pcr varias alternas retardationes as
incitationes motuum /Uorum fpiralium Solem ambiunt. Matbema-
tica igitur Jeu Ajlronomica Syjiemata dabimus , non Phyficum } hoc
enim quale fit , patet ex diclis , ejr meltits ex dicendis conflabit.
SjffemaMS. Syflema Mundi hoc loco appeUamus coordinationem feu com-
di nwdfit. y0fittonem magnarum Mundi partium , hoc esJ , Elementorum ,
fiellarum , ac Ccelorum , quoad ordinem ac fitum eorum inter fe ejr
refpeclu centriVniverfi. J$ua in re dua funt extremajententia.
Aliqui enim Terram cum elementis cotlocant tn medio Vniverfi }fi-
ve mobilem , five immobilem , circaque eam rotant planetas ejr Jlel-
las fixas in circulis five concentricis , five excentricis. Alii vero So-
lem in Mundi centro collocant immobilem , circa eum T ?rram cum
elementis ejr planetis mobtlem, fte/las verofixas immobiles.Vtram-
que breviter explicemus.
Sy/fem* a»- primum igitur ac vetufliffimum Mundi Syflemaefi, in quo
tiq»um. Terraqueus globus in centro Mundi immotus quiefcit, circaque eum
Blementa £«? Cceli eo ordine collocantur , quem charafferes planeta-
rum indjcant in Syfiemate Ptolemaico, nimirum ut primoac infimo
Vide Ico- loco fit Luna, dein Mercurius, Penus, Sol, Mars , Jupiter , Saturnust
nifmi I L ^ jlenxfixa.Oc7o igitur ccelos admittunt hujus SyflematisAucJores^
P'8 ' quos interefl Pythagoras , Archimedes , Chald&i , Cicero , Plinius ,
Ptolom&us , plurimi Arabes , Alphonfini, Purbachiani , £<f communi-
ter alii usque ad Maginum Clavium ,* quorum tamen aliqui
putarunt, ccelos effe folidos, $ realiter difltnclos ,aliosque adhuc
fupra ociavum ccelum addiderunt pro motibus trepidationu , ut
dixtmus in Curfu Mathem. lib. y.part. 3.

Secundum Syflema pontt ftmiliter Terraquam cum Elemen-

tis

Scho/ia/fa. 37

tis in centro Mundi tmmobilem , ctrcaque^ Elementarem Jpharam gjjj8'"
planetasac ftellas fixat,feddiverfoordine aprddtclo quoad ai/quost
utapparettnSyflemateflatonico. Nam Piatocum Artftoteie, ^*-^™^
doxo, .Ca/ippo , Theoney Gebro , ponunt immediate Solemfupra Lu~ Fig, IL '
nam , deiude Mercurium , Venerem , Martem, Jovem , Satumumy
ef Stellas fixas ; alii vero , ut Porphyrius , Apu/e]us , Marfilius Fici-
nus , Aufior libe/it de Mundoad Mexandrum , & quidam Piatoni-
ci , pofl Lunam ac Solem coffocant Venerem, deinde Mercurium treii-
auu priore ordine retentis. Vtramque feriem Syftema Platonicum
exhibet. Vtrumquequoque Syfiema orbes totales planetarumcon-
centricos Mundo facit $ qu*Jequu»tur(Copernicanoexceptojpar-
tim concentricos t partim excentricos faciunt .

Tertium Syflema ponit Telluremin medio Mundi cum elemen-
tis, ut duopriora, gf circa hac ponit primum Ccelum Lunfijecundum
Solis , tertium Martis , quartum Jovis , quintum Saturni Jextum s£e™
Stellarumfixarum : circa Soiem vero , velut circa centrum , collocat
Mercurii & Veneris Epicyclos Jedita ,u't Mercurius illum circum- v;£fcIco.
eat arcltore , Venus laxiore gyro \ atque adeb modo infra Solemfe- nifmi I r.
rantur, modofupraiex quo fit .utjuxtahocSyfiemaMercurtmfit1^'^
aliquandoTerravicintorautremotior quam Venus , alias veroVe-
nus quam Mercurius , utconfiderantiprfidicJumSyftema patet.
Futt hoc Syftema Aigyptiorum , cui fubfcripsere VitruviuS , Mar-
tianus Capelia , Macrobius , Beda , & Argolusi quorum ultimus
tamen vuityTerrammoveri circa proprium centrum abOccidente
in Orientem.

guartum Syftema habet lerram cum elementis in medio
Mundt immobilem >g circaeamprimbLuna, deindeSol, demum s£e^Jr
Sphara fixarum gyratur , atque adeb Terra centrum esJ ettarn^
centrumcurfus Lunaris }Soiaris , ef Spharafixarum : At reitquo-

Vide lco-

rum qutnque p/anetarum centrum eH ipfe Sol , ut apparet tn Syfte- nifmi 1 1.
mate Tychomco. Et Mars quidem ita Soiem ambit , ut m oppofi- Fig. IV.
tionecum Soleperigtusfattus tnfraSolem defcendat , ejusque or-
bemprofunde ingredtatur atque interfecet , ac proptor Terr* fiat
quam ipfe Sol. Excogitavtt hoc Syftema Tycho Brahe , nobt/ts
Aftronomus hujus prateriti facu/i , quem fequitur Longomon-
J J E 3 tanusy

3J Itinerarium I. Ifagoge Aftronomiea

tanus ,(ljed additoTeUuris motu dturno circacentrum juum abOc-
eidentein Orientem ) Scheinerus , S/ancanus , & plertque ex noftra*
Societate.

Syflema Se~ ^uintum Syftema habet omnia cum Tychonico communia , ex*
aJcImf9 cePtis Qrbibu* Saturni , ejr Jovis , quorum centrum non ponit So/em,
Vide Tco- fc^ Terram , ut apparet in Syftemate Semi- Tychonico^ quod indicat
aifini il. P- Joan. Bapc. Riccioius in Amag. Novo/ib. 3. eap. 6. tfltb. p. SecJ.j.
¥it' V> mdeque probabile cenjety quia Saturnus duebus Lateronibus,& Ju-
fiter quatuor Comittbus tpfum ambientibus , Jlipati , videntur ejfe
P/aneta primarii , $ Monarchiam fuam in Juo Mundo ac Ccelo ex-
ercentis ,nonminus acSo/ Mercurio tVenere , acMarte tauquam
Jatellitibu4 ftipatus in fuo Qeio.
Syjfema Co- Sextum Syftema ponit in centro Mundi So/em immobi/em ,/a/-
vYdeico*' tem1H0*dm°tutn trans/ationis \ efrcircaeum proxime Mercurium
■ifmi I L diebus $0. fuam revolutionem abfoiventem ; deinde Venerem noni-
Fifr VI« meftri revo/utione ; deinde Tel/urem cum tota Eiementari Sphara
inOrbe annuo (ut vocant} annuam dierum j6$^ revoiutionemab
Occafu Orientem verfus pcragcntcmfJooccH, in Jimili Orbe,aut cir-
culo tqua/i Syftema Pto/ematcumy & AEgyptiacum , ^Tychonkum
fonunt Solem annua peripdo revoiutum ) fimu/que motum diurnum
circa fuum centrum etiam ab Occidente in Orientem fpatio 2*.hora-
rum : Luna vero ambit Terram ejr Eiementa mcnftrua revoluttone :
deindeiterum Mars circa Soiem tanquam centrumVniverJi revo-
lutionem fuam bimam ; deinde Jupiter duodennem ; tjr tandem
Saturnus tricennem peragunt ; Fixarum vero Sphara uitima pror-
fies immobiiis eft ; adeb vafto intervaUo a Saturni Sphara dtftans,
ut Terra Orbis annuus (it puncli injlar ad iUam. Hoc Syftema dici-
tur Copernicanum , a Nico/ao Copernico Borujfo , qui ii/ud olim ex
parte excogitatum * Phiioiao Pythagortco, & Arijlarcho Sam i,
acdetnderefujcitatum a Nicoiao Cufano , tandem perfecit , ac piu-
ribus argumentis , ingeniojisque hypotheftbus fulcivit\ quemdein-
defecuti junt pene omnes Mathematici Acatho/ici , $ nonnuUiex
Catho/icis, quibut nimirum ingenium & calamut prurit ad nrva
vcnditanda*

Uscfunt prtcipua Syftcmat*. Nos ex omnibus e/igimus cum

Jufto-

^ Scholiafi&> 3f

Auclore noflro Tychonicum , fiatuimusque Terram omnino immo- cherUnmu,
bilem in medio Vniverfi. Argumenta , quibus id fuadetur , addu- 'ef™xjc6*i
ximus in Curju Mathem. Lib.j. part. 2. Copernicanum igitur o- nica.
mnino rejicimus, tum ob alias rationes ibidem tnfinuatas,tum quia
Sacra Scriptura adverfari videtur , qua Terra quietem ,Solitf a-
(irit motum attribuit. Merito ergo prohibitum esJ a Congrega-
tione Rituum Roma Anno 1616, die $. Martii , de mandato Pauli
V. Summi Pontif. $ iterum Annoi6}3- die 22. funii, de manda-
uVrbant VI II* itidem Summi PontificU , fi abfolute , $ non ut
hypothefis afjumatur*

H&c fujftciant pro IntroducJione 5 quiplura defiderat , adeat
Sphar* Scriptores,& citatum lib. 7. Curfus noftri Mathematid.Nunc
ad AucJorem noftrum revertamur.

PR.ELUSIO PARiENETlCA AUCTO-
RIS KIRCHERI;

In qua luculenter docetur , Opufculum hoc nihil

feregrinum habere , quod non Sacrarum Litterarum , fancJe-
rum Ecclefia DoeJorum aucJoritattbus , & irrefraga-
bilibus obfervationum experimentis
confentiat*

ITINERARIUM exftacicum adornacurus, Leftori
curiofomeampriusmencemcirca nonulla fcicu pror-
_J fus neccflaria hisce decegendam duxi, uc hoc pa tlo Le-
itor apenendum a nobiscceleftium regionum iter cum fperaco
frudtu,abdicasqueNacur£e alcioris femicas inoffenfo pede percur- cuJ™c°Jpm'
rerec* Mulca , faceor, in eo occurrunc , qu?e haud immericd Nacu- na Satr*
rx inexperco nova penicus, paradoxa, & inaudica hucusque vide- s'*ifitnrf>
ri poflinc; qua? camen,cancum abeft,uc calia finc, pocius nihil adeo e^ariZeZ
inuficacum, & in cocohoc noftro raciociniomirabile occurrac,
quod non vclipfis /acriscceleftisOraculifoncibus^Sandlorum Pa-
trum docti inre , & unanimi prope Aftronomicorum hu jus tem-
poris Phiiofbphorum opinioni magna ex parce confentiar.

II. Quod ut demoaftrecur , quacuor mihi hoc in Icinera- £u*t*er

rio

49 Jtinerarium I. Pr&lufio Paranetiea

inltintr*. rjQ probanda func; quaefi,uci fpero, retle,&absque omni fu-
ptnunti? co & ^n»ftn' aflfe&us percurbacione fincere ajftimencur , cerce
incegram me fidem vericacis inMundi opificio, corporumquc
ftruetura cceleftium elucefcencis , obcencurum confido» Pri-
i»#;»eft,incceleftiMundo,fifiderumcorpora excipias, nullam
prascerca folidicatemadmicci auc pofle, aucdebcre, acque adeo
coelum cocum ab aeris regione fuprema usque adccelum empy-
reum , Iiquidum , & ajchereum efle, Secundum eft , nullum efle
corpusinnacurarerum,quod alceracionibus & corruptionibus
quoad parcem non fic obnoxium , acque adeo omnia fiderum
globofa corpora ex Nacuras quadam necefficace hifce alceracio-
nis legibus , ucpoce fine quibus confiftere non poflinc, fubje-
tla eflc , ccelumque adeo cum univerfis corporibus fuis corrupci-
bileefle. Tertium, omnia fiderea Mundi corpora ex quacuor
clemencorum mixtura modo ipfis congruo , non fecus ac cerram,
compoficaefle , diverfiscancum propriecacibusqualicacibusque;
uti eciam fingula fuis propriis cencris a fupremo Mundi Opifi-
ce inftru&a fuifle. j>uartum , fecundum analogiam quan-
damomniaMundicorpora eadem fe racione ad invicem habc-
re , qua Sol , Venus, Mercurius, Luna , Terra ad fe invicem ha-
benu.

III. Eadem haec quacuor fuse , & fere integris Volumi-
nibus infignes Viri, P. Johannes Baptifta Ricciolus in Almagefto
novo , & P. Chriftophoras Scheinerus in Rofa Urfina , a folio
fpl. usque ad 784. probanc ; ubi fumma & incredibili dili-
gencia non facras cancum ex divinorum oraculorum fbnci-
bus deprompcas au&oricaces pro liquida cccli natura , pro
ignea & aquea Aftrorum (ubftancia , concra ccelorum aftro-
rumque «^«grw» feu incorrupcibilicacem congeflerunc ; fed &
copiose addudis omnium pa?ne SS. Pacrum ceftimoniis& ge-
nuinis incerprecacionibus ica roborarunc , cam Iblide , dodle ,
& (cice , racione , experienciaque omnium dudtricc ac Magi-
ftra , nec non unanimi omnium Aftronomorum confpiran-
tium confenfu cxpofuerunc , uc de tancarum auttoricacum_»
vericace , de racionum adduftarum ponderc , obfervacionum-

Aufforis. jt-

que coco rcrrarum orbc ab Aftronomis pera&arum irrefra-
gabili certitudine amplius impofterum dubicari non poflic,
Quai qui legec, aperce comperiec, nihil me toco hoc Icinera-
rio , quod illi non prius ex innumeris Auftoribus comproba-
cum afleruerinc , adducere. fnveniec quoque in dido Schei-
neri Opere, prascer igneam & aqueam aftrorum naturam_-,
ccelique liquiditatem , omnia mundi corpora,uci ex quatuor
eJementis compofita , ica generationibus & corrupcionibus
obnoxia , uri is , ubi de cometarum novarumque ftellarum_»
exortu agit, fusedocec , exiftere. Hic fingulos aftralium cor-
porum globos fiias exlpirare atmofphaeras , fingulos fiiis in-
ftructos centris , fingulos differentes influxuum raciones
poflidere difcec. Hic cum admiratione fblaris corporis , zeftu
& ebullitione ad ignei cujusdam Oceani perpetud agitati ra-
cionem 5 Lunam vero contra humiditate orTufam ; aftro-
rumque circa proprium centrum circumvolutionem depre-
hender. Secuci hunc Rbeita & Wendelinus , qui propria ex-
perientia, & cceleftis oculi fubfidio fulti , ille in oculo fuo
Enoch & Elia. , hic in variis tradatibus Aftronomicis , ita id
comprobarunt ,ut non dicam ingenio prapotens , fed durio-
ris animi , qui concrariam opinionem iuftinerc voluerit , phi-
lofophus exiftimandus fit. Si itaque San&i Patres folo ra-
tionis lumine ex facris fontibus haufto , liquidam corruptibi-
lemque cceli naturam , tanto argumentorum pondere com-
probarunt , tanta contentione aliis perfuadere conati funt ;
quid, fi hujus temporis obfervarionibus inftru&i fuifient , eos
non praeftitifle putabimus ? Certe folum Ariftotelem primum
inter omnes prasteritorum feculorum philofophos fuifle , qui
cceli foliditacem adftruxeric , mundum incricacis orbium in-
volucris confuderic , quincam eflentiam nulio intelleclu con-
ceptibilem introduxcrir.Scheinerus, Merfennus,aliique fuse pro-
jant; cui proinde Ethnico Sophiftje pluscredere, ejus au&orita-
%m pluris ajftimare , quam San&orum Pacrum , fi non iniquum,
falcem temerarium efle putanc.
i Examinacis itaque tum Sacra. Scripturae circa coeIeftem_»

F difci-

Jtinerarium 1. Pralufio Tar&netica

difcipIinamfoncibus,cumSS. Pacrum inGenefin, aliaque con-
grua buic maceriae facri cexcus Ioca , do&iflimis explanacioni-
bus i combinacis quoque cum iis acerrimorum hujus cempo-
ris Philofophorum Aftronomorumque mirandis obfervacio-
nibus, cum a fumma; aucloricacis Principibus, cum propria ar-
canorum Nacurae fcrucandorum curioficace impulfo hocprafens
Opufculum concinnare vifum fuic ; quo cuncla a SS. Pacribus,
cxplanaca , & modernis obfervacionibus ftabilica , quoad fub-
ftanciam recineo quidem, (eddifFerenriineomechocio , infin-
gulis ad ulcima fua priucipia refolvendis , eo modo, quo anco
me, quodfciam,forfannemoproceflic, incedoj aded, uc qua;-
Mtiodu cunque in coco hoc Opufculo adduxi admirandorum
procedendi prodigia , non cam commenca proprio ingenio ficla , quam_»
°fH~ confeftaria quajdam ex diftis audoricacibus obfervacionibus-
'* qu« refulcancia dici poflinc. Hoc aucem ufus fum raciocinio»
Caium ejt Siccelum five firmamencum liquidum eft, uci SS. Pacres ex (a-
*num & cris liccerisexplananc; crgocoelumunum&crinum,ubivis per-
trimm. yium •, jjy^ penetrabile, nulla unquam impedimenca ac obi-
ces corporibus aftralibus ineomocisponens exiftic j unum quo-
ad liquidicacem concinuacam , crinum quoad regionum difTc-
rcnciam; & func aereum, fidereum, &empyreum ccelum, ad
quod S. Paulum rapcum ferunc •, quod camen , ucpoce excra
omnes nacuralis confticucionis cerminos longe remocum , fola
fideacringicur.

&U 1 V. Efle aucem firmamencum liquidum , ex igne & aqua

jitM,tf»4- compoficum , lib. 3. de Genefi ad lic, c. 6. S, uiuguflinm his ver-
iUr4 iguta bjs exponic : firmamentumjn quo luminaria funt,partimae-
frlu'urte-re fufcriori , partim igne sthereo continetur , tfc. qux fufius ex-
fiimoniu ponic cap, 7» 9. & io. ubi nihil aliud agir, quam uc de dictis eum
ss. ^"«'•confulencibus, rigidam firmamenci duriciem difluadeac» San-
&m vero Bafilius , alcerum Ecclcfiae lumen , cum innumeris a-
liis Pacribus^quosdicti Au&ores cicanc , folidicacem cceioruro1"
omnino ridec , & veluci commencum puerile aperce facecuJ"
hoc enim pa&o hom. 1* difleric : Nectamen ipfum firmamen-
thtn , tkm jnxta communem vulgatam acceptionem ex aqrf^

n-»um

V

Attcloris^ m

ortumfuum habuijje videatur , aut aqu& in glaciem concret* , aut
materU cuiquam tali , qua fui principium ortus ex humore perco-
latofumit,fimile cenfendum efi ejje, qualem cryfiaiii iapidis nattt-
ram ejfe conflat> Et pauld poft i Ex his itaque nulli fimile firma-
mentum ejfe cenfemtts', cH enimpueriiisfimplicisqueprofeclo men-
tis, tales de corporibus cceleftibus opiniones habere: neque tamen%
quoniam omnia in ommbus infunt , tgnis in aere , a'e'r m aqua} ca-
terorumque aliud ixefi in aiio, & nutlum omnino eorum tquafuh
fenfum cadunt, elementum fincerum efi, mixtioneque caret, ut nott
ftt aut medii , aut oppofiti particeps ; firmamentum ob id ipfunts
aut ex unoeiementorum , aut ex omnibm mixtum efje afferere no-
bis placet , qut jam a divina fcriptura ita infiituti fumus,
£lu* cum ita fint , infatuata iiia fapientid (Philofophorum ) a-
quas Jupercteleftes , & ab ignis ceelefiti ardore abjumi folitas ne-
gantium e? deridentium a te excuftd Jufcipe nobifcum veritatis
doclrinam , imperitam illam quidem fermone, ai flabiiem fir-
mamque cognitione , quidin Scnptura Jignificatt habeat firma-.firm*mm*
mentinomen, nimirum naturam infinuat , neutiquam reiueJan-^J^
tem aut folidam , qu&ve fuo pondere gravisjit aut renitens j non fiU^ ' "
ejusmodt dtcit ejfe firmamentum, alioquin fi fic gravem mole ejus
inteiitgis naturam , proprius aut juftiushanc fibi vendicajfet Ter-
ra nomenclaturam firmamenti ; fed quod naturarerum nobisfu-
tereminentiumac fublimium tenuis admodumfii &rara, necul-
lojenfu percipi poffit ,hoc appellavit Moyjes firmamentum ,corpo-
rum comparati&ne, qu& tenuiftmafunt,& qua fenju facile comprc-
henduntur. Et pauld pdft ; guidam hacopinione (quod coekim
cx quatuor elemcntis conftet) veluti non probabitt pojlhabitare-
pulsaque , quintam quandam effentiam corporis ad cselum confti-
tuendum Juopte ingenio atquefeipfis commentitiam , £5? prot empo*
re excogitatam introduxerunt ; ob has itaque rationum necefjit a-
tet majoru m fuorum rationibus rejeclts , illis opus fuit , ut opinio-
ncmjuamprivatdquadam&peculiarifuppofttionejuffulcirent^
qui qutntam quandam corporis effentiam ad cceli Jiderumque con-
fiituendam generationcm fuppofuerunt. Et paulo pdft : Hfccde
rcbut nuncfiawrcdimur diccre, in nugas perinde acipfi incide-
J ^ p j mus\

44 Itinerarium I. Prtiufto Paranetica

Sitm mM ! V*are 9mttfM >&e ut mutuis didant controverftarum
tvKnng* digtadtationibus , fermone itidem de quinta effentta poftbabito,
dicits. Ba- Mofi fidem habeamus. Huic fubfcribic cercium S. Ecclefta: lumen*
f'lm- S, Ambrofius in Hexam. Ex elementis , inquic , generantur
omnia ifla , qu&inmundo funt ,• Elementa autem quatuor, aer,
Ufubfi^'^ > a2ua> tf"rratqu&inomnil>us fibi tnvtcem mixta funt. Ec
tum „/,™>poftea : De quaiitate igitur & fubftantia califatis est ea pone-
S. Ambr<,fi-re,qu&in lfat&fcriptis reperimus ,qui medtocrtbus & ufitatis fer-
montbus quatitatem natur& cceleftis exprefftt , dicens quod fir-
maverit c&lumficutt fumum, (ubttlcm ejus naturam , non foltdam
cupiens declarare. Quibus omnibus adftipulancur S. Epipha-
ntus in epiftola ad Epifcopum Hierofblymicanum , Cynllus
Cacechefi % Eucherius k i . cap. com. in Genef. Junilius , Beda,
ftayma, Ricbardus Pampolitanus , aliiquc, quorum expofitiones
apudScheinerumvide. S.chryfoflomus ccelum immocum , aftra
ctrtumim- tantummodd nullo modo fixa moveri , hom. yz. adpop. An-
w,e*»,f/ft*cioch.docechisverbis:iV(?» enim tantitm fccit mundum Jcdett-
I7ritfirle'am> m f*®** operaretur ,effecit :fed neque totum immobtlem di-
S. Ckrffift.. mittens ,neque totumjubens moveri fedceelum quidem immotum
permanfit ,Sot verocumreliquisfidertbus quotidie circumvolvitur.
£c hom. 14, fupra epift. ad Hebr. Vbi funt , qui dicunt , mo-
veri coelum f ubi funt , qui pronunciant , id effc (pb&rtcunu ?
Vtraque enim hic funtfublata. Icem hom. 6* fupra Genef. fu-
per illa verba : pofuic illas in firmamento cceli: guid eft,po-
fitit fnunquid fixit\ abfit\ videmus enim eas unico temporis
momento magnum tranfire (patium , & nunquam in uno loco
ftare , (ed (uum , quem tllis Dominus curfum pr&cepit , perficere^.
SttUastx Ecpaulo poft vocac omnes ftellas eiemenca,& quod incer cer-
tZVcL minos fuos maneanr . neque evagenrur , dispoficioni& ordini
douts. voluntacis divina? cribuic. Ec poftea. Et quomodc altqui dicunt
Chryfoft. faclos multos ccelos ? non ex divina Scriptura hoc dtdicefunt ,
wlZ£tsJf* [ex f*" opinionibue, ut ita dtcant , tmpetluntur. lfiud tgttur
€krj(»fi. ipfum firmamentum , quod aquarum feparationem faciebat ,
ctetum dixit. guisigitur poft tantam doclrir.am feret eos , qui
€x fm captte loqut , contra divmam Scrtpturam muttos calos

dicerc

Au&orif. 4$

dicere audent ? £cdeinde folvic obje&iones eorum , qui ex il-
lo, laudent eum coeli coelorumy pluralicatem ccelorum inferunt,
& Icice hebraicam illam dicendi formulam , qua duali nu-
mero ccelum exprimunc , videlicec CZ^QiP Schamaim , efle
dicic. Cui fubfcribit Diodoru* Gazenfis his verbis ; Nemo cum
audierit (& pofuic ea in firmamento cceli , ) exifiimet So/em„
Lunam yfie//as in ccelo fixas , ge»ti/e dogma in Ecclefiam indueens.
^uemadmodum ttaque homines in terra , ita luminaria in carfo
pofita fupernum fuum iter peragunt. Eufebius Emiffenus cce-
lum firmum acque imraobile efle , Solem verd, Lunam > ftel-
lasque in ccelo moveri , ac curfum fuum peragere dicic. Nam
tum a Jofue difiumeH ; Sol & Luna fietinon ait y coe/um movens
Solem ejr Lunarn (iet : item cum ab Ez>echia dicJum est ; Sol re~
trocedat \ non ait , coslum movens Solem retrocedat : c&ctts efl , qu i
ex his aflra in liquido moveri non videt. Ifid. 1. 1 $♦ Mther locm
eft, in quo fidera funt, $ fignificat ignem}qui a totomundo in al~
terum [eparatus eft $ fane stber eU ipfum elementum y athera ve-
ro fplendor Atheris. Et fuse in iequencibus omnia profequicur,
Richardus de S. Viftore Exercieacion. cap. 7. /upra hasc verba : In Ricbar&is
principiocreavic, &c. Ccelum, inquk y tria funt e/ementa yignis/e s'mi<fr'
aer , ac\ ua , qu& erant in unum eonfufione permixta , five in una
fermixttene confufa , circa quartumy quod ef/ terra ^fluBuantia \
creavit itaque DE^U S in principio quatuor Elementa y fimplicem
rerum ommum fcecundam materiam. Theodorecus in Gen. quasfl:,
3 1. Sttne unum caelurn yan duo f fic refpondk : £>ui non credit
fecundum ejfe ceelum , femitam rectam transgreditur ' ; qui vera
jp/uret numerare conatur , adharet fabulis , pvjtpofita divini Spt-
ritus docJrtna , firmamentum enim exprefk docet yunum tantumjr
effe ceelum. Id ipfum repetit in Pialmum 143» Iraque fecundum f^^f'
ipfum oportet planetas & ftelias in eo Jibere moveri , & fic fir- compofita
mamentum permeabiieefle. Lege, fi placet, D. Bonaventuram^ >docent
hb. 2. lent. p. 2. ubi ruio ratiocinio unum tancum concinvutrk.. Unum c-&
ccelum docetefle , non nifi mobilibus aftris distinclum. Igrs&mpomt s.Bo-
prascerea & aquam finaulis ftellis dispertitam „ 7heodo retus *u1tur? '

r n . A.. ■ S }A . . i i Omntaaftra

qu«elr^ 14. in-Cienen« all&nt. lgttur & /ucem , inquit * crea- exCQmmUm

46 Itinerarium 1. Pr<etufto Farttnetic*

eltmtnto- vit.quemadmodum ei tibuit : ficutt vero firmamento dtfltnxtt *-
rum mafs quarum naturam , ejr quasdam furfurn co/iocavit , reltquas deor-
t* C°£U'f"m reli<luit \ fiC tucem tllfim Pra *rbitrio Juo diftinguens, lumi-
-ihlodolt- n*ri* magna ef parv* condidit. Qux diftin&ius referc £<_xf-
th*nafiu4C\uxu:. 8 3. in Gen. Et dixit Deus ,fi*t tux, ^faci* es~i
SMAwa- lttx HdC lux fplendidiffim* cum ejfet , dtvtfie e*rru>

[m. " DEVS in luminari*, Solem , Lunam , reiiqua. Quse & Proco-
/•/'^commencarioinGenefin eodem fere verborum cenore re-
ferc. Deus, inquk^puriffimam partem primigeni* lucis accipiens,
tranftuiit in Solem , reliquam partem dtftributt inter Lunam , £5*
reliqua ajira ; quemadmodum DEV S univerfam aquam , quz
friits inundabat terram , tn unttm quaji receptacuium, nempe t»
varia flumina puteosque con]ccityJiciucem in omnia dtffujamuber-
tim in unum contraxit , $ Sotem, Lunam , c&teraque aftra inde^j
illujlravit. UndGj unitius, Epifcopus Africanus, cenfebac, i-
gnem noftrum elemencarem porciunculani efle luminarium_i
cceleftium , ejusdem nacuras cum eo , eo qudd per vicra conca-
va, convexaque Solis radii excepci ignem fimilem noftro pa-
OmaU a- rianc. Porrd S. Grcgorius Nyjfenus in Hex. non cancum omnia
^UmfJit Mundi corpora elemencis conftare , fed & fingula qualicaci-
Vonftrata, bus elemencis propriis inftru&a fuifle , his verbis afleric ; Non
Jocet s.Gre- 0pimr uefir*m opintonem abeoy quod probabtle atque confenta-
tor.NjlJe*. neum ^ ayerr(%ttiram €jjej hoc Moyjen intellexijfe exiftima-
mus , quod ab initio quidem omnium ittuminatrix vis apud Jei-
pfam coacervat* atquecollec~t*f*tt* fit tux, Jedquoniam magna
quadam in iii* /ubtiii & agiti ratione m*)oris ^ minoris dtffc-
rentia in univerfa rerum natur* ejfecernebatur , triduum tem-
poris ff>acium Jatisjuit , utherum unumquodque perfpiceretur , $
absque confuftone atterum ab attero diduceretur , dtfcernerctur-
que; ut id quidem, quodexigne* naturafubtile leve , infum-
mo loco fub fenfum cadentis naturA verfaretur } quidquid autem
ejr tardum tgnarum effet %tntr* complcxum tenuis tllius ejrlc-
vis circ* fefe coiret ; atquc hoc rurfus pro diff *renti* inftt* fibi
propnetatis in feptem partes fecaretur omnibus particulis lucie j
q ua Aqualcs , $ cjusdcm natttr* ejfent , pr$ cognattonc inter fefe

(0*-

Aufforis. 4?

coalefcenttbus ,& abiis , qua alterius generis effent , feparatis at-
que diremptU. Sic igitur quidquid folaris natur& iUuminatri-
cis tnfperfitm erat , cum omnes h& particuU alt& ad alias concur-
riffent , unum magnum lumen faclum esJ ; itidern etiam in Lu*
rta, in unaquaque cdterarum , tum errantium , tum inerran-
tium & fixarum (ie/Iarum uniuscujusque particularum ad fui
generis ejus concurfus , unum quoddam ex iis , qua in ccela appa*
rent , efficit , atque ita univerfa facJa funt. Hoc fane magni
Doctoris teftimonium cancum eft, uc eorum,qua: inltinerario
noftro vulgo paradoxarecenfaimus,qua;dam veJuci anacepha-
lajofiseflequeat.

V. Atqueha; funcdefluida , ignea , atque aquca cceli fub-
ftanciaSS.Pacrumau&oritates, exinnumerispauca;, praecipuo-
rumcamen Ecclefia; Doclorum; quas primd proponendas du-
xi , ne novam peregrina; do&rina; fabricam Mundo obcruderc
velle viderer. Nihil porrd reftac , nifi uc hifcc fuppoficis ad ipfa
nosexperimenca conferamus,quibuseatandemoculari demon-
ftracionecompercaafteramus, quaue£te quidem & vere SS. Pa-
cres, fed fabambiguocamen fenfu non fine perplexicace quadam
diverfimode Ipeculaci func.

VI. Hujus cemporis Machematici minime fcholafticis pbfirfoti*.
iftis concercaciombus concenci , alcius & fublimius quid mo- caUftet
Iiences oculi cceleftis fubfidio, ad ipfa cceleftia corpora audaci^™*6'"
fane confilio afcendences, licemtandem omnium fere Philo- tufojfku-
/bphorum in fcholis pendencem ica diremerunc , uc Philofo-

phus anciqua praecerkorum cemporum de coelefti do£trina_»
dogmaca defendere minus poflic , cum oeularem fenfacam-
que experientiam proprio judicio fuo negare , non fic Philo-
lophi 5 prafercim cum non unus cancum ea obfcrvafle cenferi
debeac Aftronomus, quininnumeri inhunc usque diemiftius-
modi novis cceleftium apparicionum miraculis incenci , quan-
co plura videnc , tanco majora rarioraque decegunt, Quis au- Cctium non
cem, dum Vencrem & Mercurium circa Solem verfari videt,^^//VT>
folidum calum credac ? quis Marcem,SoIaris Sphsr* mco-jum[qM"

lam,

4t Itinerarium I. Vr&lujio Varanetica

lam, cum cceii fohciicace confiftere pofle exiftimabic ? quisco
mices Jovis, uci&Sacurni cam anomalo & inaequali mocu cir-
ca hoc & iilud corpus, fine mucua nacuralique corporum fo-
lidorum penecracione fuas periodos peragere poflecredac?Cum
camen hxz omnia pofteris cemporibus innocuerinc. Non_
dicam hic de Comecarum mocu , & novarum ftellarum ge-
nefi , quas omnia cum rigida coeli duricie fubfiftere non pos-
func : qui enim fieri poceft , uc Comecae huc illuc per immen-
(a cceli fpacia cransverfim cranscurranc , ukra omnes Luna;
Solisque vias evehancur, nifi ccelos ad inftar limpidiifimi ae-
ris fluere neceflarid afleramus ? quam camen Comecarum.»
elongacionem canquam cerciflimam , & irrefragabilibus de-
UJ?™/*' monftracionibus firmacam , unanimis Aftronomorum con-
luidecJrt- fenfus recipic. Globos verd fiderum , cam errancium quam_»
fiant. inerrancium , ex liquido & fblido , acque adeo ex quacuor ele-
mencis confticucos , non cancum.uci fuprademonftracum fuic,
SS. Pacribus placuic , fed & obfervacionum fa&arum experi-
menca faka non efle , qua; illa canca concencione mencis per-
Lu»a mon- [USL ^erc conaci func , aperce demonftranc. Incipiamusa Luna,
farau?' quam cerreftri maceria exafperacam , moncibus inftruclam , &
quidem a.kiflimis , aquis offufam , nemo modernorum Aftro-
nomorum negabic ; eo usque humanae curiofuacis audacia
progredience,uc vel iplas moncium umbras , earumque incre-
menca , decremencaque decexenc , dececla ad geomecricas Ie-
Lun/tat- gCS reduxeric. Ex Cyfati obfervacionibus Acmofphxra lunaris
moftbxra. ^uncj0 pacuic t cui omnes fubfcribunc. Nam ipfe cicacus Au-
Ctor de Eclipfi Anni i^2g. Barcinone a le obfervara fic fcri-
bic : ln hac Eclipfi obfervavi rem in Luna Soli fuppofita admi-
randam , nimirum peripheria Luna flucluabat , £*f treptdabat
multum , So/is pertpherid vel parum , vel nihil trepidante , nons
alttcr ac mare quoddam fluffibus agitatum , £«f undd undanu
peUente j unde collegi fph&ram Luna Atmofph&rd quadam nons
minori , $ forfan craffiori ctrcumfufam effe , quam terram. Cer-
te hu)m ret caufam al>am non reperio , ntfi hanc, qubd radti fola-
res d vaporibus Lnnam ambientibus fuerint intercifi , undepro

macu-

AuBorit. _ ^tjf

maculis folaribm & Cometts majo.r lux videtur oriri. Sicut e Ter-
ra , Lun&que globo ,, ita e reliquorum flanetnrum globis vaporet
ex/pirant. H&c erudicus ille ivlachemacicus, Joannes Bapcifta
Cyfacus nofter , cujus.acuco difeurfuireliqui fubfequences ob-
fervacores fubfcrjpierunc , & Scheinerus fumme approfoavio
his verbis : Refricat mihi hujus exferieuti* enarratio inmemo-
riam Jimile quoddamexperimentum in Sole ab initio inventi a\
me Solaris ph&nomeni hucmque femper animadverfum , ,ej» es~l
hoc , quod Sol pr&ter tremorem marginalem , quem tamen noru>
(emper fpecJandum prjebet , prater exjtjperjttionem frequenter
exhtbitams de qutbtts jtlibi fepe etiamquafi quadam repentinasolif a/ftu
fulgurattone toto (uo patente hemisph&rio .quaqujtverfus ex jetquoM sbuMtio.
corufcat , haudaliter ac fi intm concepta intumefcens luce rum-
peretur , ^ in fulguris morem effulgeret mc jubare momenta-
peo (ubfultaret. Hoc idem porcencum cum fsepe iajpius Schei-
nerus hic Roma? mihi oftenduTec , & ;Sol non fecus ac maro
ingences aeftus volverec ; cerce aliud «oncludere non po-
tui,quam illud ipfum efle, quodrevera erac, videlicec a;fl:u-
antiflimam Solaris Oceani fluctuationem ; quam & StmorLt
Marim in Mundo iuo Joviaii nihil aliud , quam quafi quan-
dam fulminationem , & materias Solaris ebullicionem exiili-
mac : Hac tnim , inquic , tAtione %>idi fuperficiem Solis commo-
veri , non aliter .ac aurum a fummo xalore .ItquefacJum , m qm
fluxu fimtlis commotio f§ quafi fulminatio exiftit M fuperficie^f
auri. Cui fubfcribunc, quocquoc hucusque porcenca hujus-
modi Solaria accurace obfervarunc :Sed uc .ad Lunam revec- Atmoftht*
tamur , ceftacur & hanc Lunze agicacionem HeveBus m <fuk?a om"iu''f
Selenographia ; & doctiflimus Jticciolus id non negat 3 RheitJdtrum*
quoque in Oculo flio Enoch & Elias , in omnibus paflim pla-
necis , nec non ftellis iixis , mirirlcofuo cubo ccelefti id fe ob-
fervafle afleverat,' unde omnes Mundi globos fingulos finguiis
fiiis acmofphasris veftiri dicir. Opcimofane jure ; cum enimj
fupra e SS. Pacribus oftenfum fic , omnia Adundr corpora ex
quacuor elemencis compofica efle, & ignem aquamque fingu-
lis pro raca porcione ex primigenia pnmi diei Mundi liice di-

G ftribu-

Jtinerarium l Pralujfo Tardnetic*

Afira cor-
ruptibili»

€celefli*
corpora e-
jtadtm nA<
tur/t cum
inferitri-

km

ftribucamj quidaliud indeconcludicur, quam (ingula eoderrL*
modo fa£ta effe , id eft , globos ex Jiquido & fblido confticu-
tos ? Cum icaque unum elemencum fine alccro efle non po£
fic, & omnia omnibus commixca finc ; cercum eft,calidum &
humidum , five liquorem & cerreftrem maceriam , ex quibus
globi confticuuncur , neceflario non fecus ac in cerra fefe ha-
bere ,, ubi calidum in humidum agens illud refolvic , humor
corporibus. inficus calore rarefaclius in cenuem fubftanciam.»
abic , quam Aftronomi acmofpha?ram vocanc ; five globus il-
le ex igne liquido , five aqua fluida confticuacur. Nam uc re-
cle S. Ambrofiut I. ) . Hexam. c. 6. Satis esf , inquic, ad prtfen-
tem affertionem , quod inprincipio ccelum fecerit , unde ^enera-
tionif caufa ; & terram , in qua generaiionu effet fitbflantia %
In his enim elementa creata funt , ex quibus generentur omnta
iflayquA Mundt funt : Elementa autem quatuary Aer^Ignis, A-
qua>Terra, qu* in omnibus /ibi invicem mixta fitnt. fcx quibus
luculencer parec , in omnibus Mundi globis,uci fpecie afublu-
nari maceria elemencari non dirTerunc , ica generacionis &
corrupcionis legibus paricer efle fiibjecla , ubi in fingulis gra-
via ad uniuscujusque cencrum , a cencro vero ievia per refblu-
cionem humidi a calido exfpirata , effluvium illud , quod A-
ftronomi acmofphaeram dicunc , efficiunc» Cum enim fenfaca
experiencia omnia Mundi corpora opaca repereric , cercum_t
eft , Solarium corporum radios in ca , quas inasqualicace par-
cium mirifice exafperancur , impadros , calorem , non fecus ac
in cerrena Solaris lucis reflexione concingic , fumme incende-
re ; ex*incenfione vero caloris , humidi incra cerreftrem fub-
ftanciam exiftencis fic refolucio , ex refblucione rarefaclio , ex
rarefaclione in remociori Acrnofpha;ra; rermino ob frigidi x-
theris vicini auram icerum condenfacio , ex condenfacione^
tandem in id , quod erac, fic redicus. Si enim fblus ignisin hu-
jusmodi cceleftibus corporibus confticucus fuiflec , is uciquo
ociofus forec , cum non haberec , in quod ageret ; neque humi-
duroefle fblum debuic, cum non haberet, cui fubjicerecur, auc
a quopacerecuri. Si verd corpora coeleftia afubiunaribus dif-

ferea-

AuHorii.

fcrcnces nacuras a DFOconlccuca fuiflenc, illx hauddubiein
inferiora elemcnca , a quibus eflencialicer differrenc , agere-»
non pocuiflenc , neqde uilo modo pci fymparhioas ancipathi-
casque operaciones ad invicem comparacas ullum influxibui
wis effecium proporrionacum , neque in inferioribus , nequc
in circumficis eorponbus praeftare pocuiflenc ; atque adcd o-
mnis unio , coneocdia , & harmonia Mundi periiflet , quae iti
eo confiftit pocilfimum , qudd unumMundi corpus alcerum_»
nacurali appecicu fovere, &connacuraiibusfacuIcacibus move-
reac promovere , & promocum confervare incJinec j quod mi-
nime fierec , fi cceleftis rnaccria auc quinca quasdam eflentia_,«
auc eflentialircr differre a fubiunaribus cogitaretur. Atque_>
hac unica fuic racio , quam & S. Bafilius fcice innuic , cur San-
cti Pacres Mundum , & omnia.quae in Mundo func ( qua? uci ex
quacuor elemcncis compofica fuerunc , ita communes omni-
bus corrupcionis leges fequuncur ) minime incorrupribiIem-_
quoad nacuram , fed corrupcibilem ex facris liceris copiose de-
monftrarint.

VII. Manec icaque, omnia Mundi corpora ad eandernj
divinse arcis amuflim codem modo cfle condica , neque quoad
maceriam elemencarem ulla racione incer fe differre, fed for-
marum cancummodd propriecacumque diverficace a fe invi-
cem diflidere > non fecus ac in cerreftri globo , in quo eciamfi
innumerae rerum fpecies formis proprieratibusque differro
compcriancur , omnia camcn quoad macenam elemencarem_»
eadem efle mveniuncur , uci ex refolucione chymica pacet. Sed
hoc fufius in Icinerario noftro» Nemo icague mirecur, fi nos
globos cceleftes folaris nacurae , ex igne liquldo & cerreftripor-
tione ; Lunans vero nacurae , ex aqua cerreftn fiibftanna con-
crecos afleramus : hsec enim narurali confcquencia ex prae-
fuppoficis deducuncur. Quod cnim in cerreftri globo fieri
cenfendum eft , illud fecundum analogiam quandam in coe-
leftibus paricer corponbus fieri pucemus , ica uc qua^cunquo
elemencorum conjun&ionem confequuncur acliones , eas-
dem in cceleftibus globis , inuno camen plus , inalcero minus,

G z repe-

ltinerarium I. Prx/u/to Partnettca

lorforZ rePeriri> ccrco inferri poffic. Dancur icaque pra-cer primas qua-
qnsUtattt l\t2Zes globis cceleftibus & fecundar, levicas , gravitas , molH-
/tcu«&.. cies, duricies> rarefa&io , condenfatio * ex quibus fuo modo ipfis
conformes meceorologicar impreffiones neceflarid confe-
quuntur. Omnia igicur, quas in cerreftri globo fpeclancur, in_
cceleftjbus quoque , fi vegecabilem & fenficivam naturam , quas
.accernas fapiencia: ratio inde exclufir , excipias, fpeclari necefle
eil..

ji v r VIIr- Un^e quemarfmodum in Terra fTngulaj rerumi*
iftuJZSP^l» D- Dionyfio teftc, pra?fidem Angelum habenc, ita &
fonmpr^ccxldhum globorum fingula elementa y qui ea in fines fuos a.
Natura Dei miniftra intentos dirigant, habenc f unde coJligi.
mus, plurcs- Angplbs unicuique globo, pro rerum in eo admi-
niftrandarum varietace pra-fedos ; quos facraScripcura Exer-
cicuscceleftismiiiria:, feu militias ccelorum Jfaia+o: vocac, un-
de fteilas, quoque ftances concra Sifaram pugnafle -Jud. s- non
nift de Angelis ftellarum pra;fidibus commentarores in hunc
locum incelligunc ;; Ec; illudi Jobi t Cum mt laudarent aftra^
matutin*, g jubilarenf omnes filii DET*r non de materiahbus
fuiuttZ aftris> feddes!°borum praefidibus intelligitur.. Meminic quo-
^/tf/r^uc/AnScIlcarum: cuftodiarum , & minifterii eorundem , B*-
/^,^-.r**fcPropheta,c; 3«, Sunc icaque in fingulis aftris veluci in cho-
butifum. ros quosdam diftribucas Angelicar cuftodiar, quarum minifte-
no globorum, vis- in bonum Univerfi adminiftracur. Sed hax
ica clara func, uc expoficione non indigeanc :: fola innumera-
bilis ftellarum mulcicudo univerfique vafticas incomprehen-
libilis, nonnulli dubium movere poflec j fed noveric , Seripcu-
ram facram exprefte dicere „ parum nos operum divinorurno
nofle ; oculi fiquidem cceleftis fubfidio, quancd plus, quarris,
canco plus ufque ad innumerabiiem mulcicudinem ce inveni-
redeprehendes, aperceque faceberis nullumi ftellarum finem_»
& numerum (pedtari ;; ut proindc non incongrue arenar ma-
Mttmtfttt^ & Abraha; propagini comparentur ; numera ftellas fi
mmm. ptesj Solus icaque Deus condicor omnium fteilarum mul-
ticudincm numerac, & omnibus eis nomina vocac ; qua; haud

dubie

jiufforis. _ SS

dubie non in eadem frrmamenci fuperficie; fed in intimis
eiusdem & immenfis f impenecrabilibusque receflibus inex-
plicabili difiancia diftant ; ut proinde minus probandi finc
nonnulli hujus temporis PhiIo/bphi,qui afr experimencis &
obfervacionibus non folum abftinere , fed eai plurimum ab-
horrere foJenc , ne ab anciquis Pcripari opinionibus cantillum
dxkedeve fenfu & rationeducti , auc prajfcriptis fuis fententiis
aliqmd adjungere , auc in iis quidquam immucare cogantur,
Cajccrum qui novam hujus temporis circa cceleftium phar-
nomenorum doctrinam fcire defiderat r is confulat primo
Scheinerum cir. Iib. deinde do&iflimi & eruditiflimi P. Joan-
nis Baptifta Riccioli Almagefti novi Iibrum 8 , & p , ubi,quid-
quid eirca hanc dodtrinam concipi poteft, acri eura, nec noa
incredibili diligentia tradtavicj ubi & omnium Au&orum , qui
auc nova in ccelo decexerunc , aur ex deteclis novam Philofo-
phiam condere conaci func, nomina reperiec Vere cocius A-
ftronomicae difciplinae promus condus uberrimus eft dicti Au-
ftoris Opusv

I X, Ec quoniam mira circa ccefeftium porcencoram ra»
tibnes & caufas opinionum diverfitas cft , quid nos cx pra?-
fiippofitis fundamencis fenciamus , & quomodo omnia cci-
am paradoxa paflim facillimo negotia defendi queant me-
diam quandam viam fedtati: y in hoc Icinerario» Exfiacico dc-
monftrandum duximus. Quas fi aequus Leclor fepofitff omni
finiftro afFeclu , aequa veritatis lance ponderaverit , rationes-
quealfatas rice difcufleric ; is haud dubie praecer facillimarrLs
omnium difficultatum , quae in hoc usque cernpus (cholas pae-
ne omnes torferunt „ folutionem , fingulis juxta combinacoria;
arcis regulasrice exploraris , alicer Mundi opificium fefe habe-
re non pofle, quam diximus , fatebitur.. Si vero quispiam ali-
quid noftris racionibus melius adduxerir, ei non invicos nos
fubfcripcuros pollicemur. Ne vero quidquam^ Sacrae Roma-
nse Ecclefiae decreris & infticucis contrarium afleramus , id u-
nicum concendimus ut cceleftium globorum incoks una
cum mobilitate terrae perpecuo profcriberemus, Si vero non-

G j nihil

54^ Itinerarium 1. Prdlu/io Parttnetica

n<hil vcl incogicanci , auc non advcrcenci jufpectum concra-.
mencem erupenc , id revoeacum recraclacunique hiice volui,
Qud aucem fingula majori cum dele&acione Le&orum animis
influerenc j Opufculum in Dialogi formam , incerlocucoribus
Colmielc & Theodidacto digeflimus ; m quo fub exflafis feu
rapcus figmenco ulcro cicroque varia? dubiorum , circa ccele-
ftium globorum rationes occurrencium , difrlculcaces , per re-
ciprocas incerrogaciones& refponfiones juxca oblcrvacronurru
factarum nocitiam refolvuncur , & hoc ad majorem legenci-
um volupcacem, Pnncipumque, qui hoc lpfum lnftanccr a me
efHagicarunc , mencis rerum policrcarum curis feflas relaxacio-
nem. Uc vero aliqua inde Deo devocis mencibus fpiritus ucili-
tas afFcrrerur.phyficas concemplaciones plerumque ardences in
Deum cancarum rerum Condicorem , adrairacionisamorisque
afFectus exdpiunc. Et ne quidquam Opuiculo circa Mundi con-
fticucionem deeflet,in fccunda parcededivina providencia age-
rc vifumfuic,inquapra?cerquamqu6d ea,quaem praecedenci fuse
di&a func,luculencius exponuncur, complura quoque de Ccelo
Empyreo , de fpacio imaginario , de Mundi coniummacione ; de
abdicis divinorum judiciorum abyflis,defidei Cacholicae excel-
lencia, adnexuimus ; Omnia ad ma jorem Dei, Macrisquegloriam
& honorem,& ad proximi falucem . Vale Leftor, & fa ve.

SCHOLIUM L
De centro fingulis aftris proprio.

QVa quatuor probanda fibi prcpo/uerat hac Prdufione x^Au-
clor Num. II. abunde probavtt autloritate SSt Patrum , ob-
Jervaitone Mathemattcorum , ejr ratione ducld cx analogta rc-
xum fublunarium nobis notarum ; folitm, quod tertio loco tnter alia
propofuerat , nimtrum Omnia fidera fuis propriis cencris a fu-
premo Mundi Opifice inftrucTa efle, paulb fuftm eH explican-
dum. Jj>uodquia fieri nequit, mji t er analogiam ad centrum Tcr-
ra, deeo prtus agendum.

Suppom

Auttoris.

Supponoitaque I.idquodjuseexp/tcavi 3. p. Mag. NaturalisCentrun*
iib. i. Syntagm. i.cap. i. Propojit* y & 6+ tametji mathematice cen ^S'*??'
trum magnttudmts & gravttatts Terraqu* non fit tdem 3 phyjtce ik*tk$p*
tamen ejr ad (enfum tdem cenferi pojfe , propter exiguam unius ab r* 1uoad
altero in tanta mole dfjlanttam. II. Terraquam effe in medio^ '2
Mundt,nonfolum quoad Jenjum ,ut Coperntcant ettam concedunt^trra tft
de qutbus in Pr&luf. Catholtca f. p. in fexto Syflemate Mutidi egiftr} in mt~
fedfere mathemattcey itautmediumTerraquA congruat mediGU-fi?Um*ir~
niverji,fi nonreverafemper $ practse , (altem parum admodum
ab eo dtflet j tilud dtco medtum Terraqua , quod initio Mundi
DEVS congruerc voluit medio Vniverfi. III. Omnia graviaG r r6
fublunarta appeteremedium Terraqua, eoqueferri ,Ji liber adttus iZJrial.'
pateat. Et quoniam medium Terraqutt congrutt medioVniver- mnia aPPe*
Ji,ut Jupponitur\ recle dicitur ,omniagravta Jublunaria appete- IrTmTer
re centrumVniverfi. Hisjuppofitisr ra,6 colfi.-

Jjtuaftto cftyanTerraqua totay& JinguUejus partes s appe-9"enterl1"
tanf naturaliter centrum Vniverfi y conenturque centra fua jm>f*cr$'
univerfi centro coliocare \ & utrum Jitota Terraqua dimoveretur
a diclo centro Vniverfi y aut quavis ejus pars haberet libcrums>
ad tllud accejfumy eo naturaliter moveretur. Affirmativam fen-
tentiam fupponunt , quotquot probant exeo Terram ejfe in medio
Mundi , quod omnium Jublunarium gravifjima eft y ideoque in-
Jmtum Mundi locum , qui Mundi medittm efi y petit* £>uodatt-
tem detotaTerra dicitur, intelligi etiam debet de partibus ipfimt
popter paritatem rationis, Negattvam fententiam Jupponunt
omnes, quiCopernici fyftema Mundi amplecluntur j qui (ane plu*
rimtjunt,^ gravtjjimi Philojophi ac Mathematici , interquos eff
Galilzeus & KepJerus.

Jhtdfitcwemhancfu/ius exagitabo in Mundo MirabiiL In-
terim dtco , probabilius videri ,- nec totam Terram , nec partesittnaria
ejus , nec ulia gravta fublunaria , petere naturaliter ab in-^Tnt^r fi
trinfeco effeincentro Mundiperfe , adeoque eentrum gravtum^ medium u-
fublunariumnin ejfeperfe centrum Mundi, fed centrum Terr£.ni<itT^
gubd tgitur nunc defaclo partes Terr^- , cttera gravia kto~-
taTcrradtftmcla , ferantur adcentrum Vniverfi per acctdem'

cff,

$.6 ltinerartum t fr&lujio Par/enetica

esty quatenus hoc congruit cum centro Terr*, #d quod gravtafe-

runtur. Itaque fi tota Terra alio transferretur , omnta gravta

fublunaria eam comitarentur naturali incltnatione , nec ulla ad
Vniverfi centrum confluerent naturaltter <«f ab intrinfeco , fed
violenter eo traherentur /id lo-cum a Terra dereliclum replen-
dum , ne vacuum in rerum Natura daretur. Et fi extra Mun-
di centrumtota TerracoUocaretur^ejr pars Terr* avulfa alibi exi-

jleret ; fublato jmpedimento non tenderet ad centrum Mundi ,
^inmtdio fed*4 Terram. Jmo (i, pofitd T trrd .extra Mundi centrum , itL»

Uniberft

hoc exifieret pars Terrx , .aliudve grave fublunare > moveretur
coilocatad fublat.o impedimento ad jerram. ltaque Terra nuncexiftit tns
medio Mundt , non quta naturd fud locum iUum petit , fed DEl
erdinatione , qui tdeovolutt eam ibi extflere , ut aqualtter undi-
que dtftaret .4 ccelo ejr afiris , ad exciptendos eorum tnfluxus. Mo-
feor ad hoc afferendum , quia omnia aftralia corpora gravia funtt
utpote elementata , 0 funt injithere purijfimo ac leviffimo , nec
tamen defcendunt verfus Mundi centrum per liquidum ccelum'%
ergo gravta ex natura fua ejr ab intrtnfeco non petunt effe irL»
Mundimedio. Neceft major ratiotcur Terra petat tUud medium9
quam alia corpora gravia.

£Hces; gravta fublunaria petunt ex natura fua effe infra
leviorafe,necqutefcunt, fublatis impedimentis , donec infra tlla
fint , ut patet experientid ydum terra gf aqua in aere pofita fe-
runtur deorfumfdonec fint infra aeremi & dum terra in aqutu
fofita non quiefcitydonec fit infra aquarn : Sed dumTerra feu to-
tayfe^nontptayeJfetextracentrumVniverfi, haberet infra fe_j
levius glementum , nempe aerem,qui tune medium Mundt occu-
faret ; ergo illuc tenderet fubiatis obfiaculis. Refpondeo , gra-
via fublunaria petere effe infralevia, ejr .defacJotnfr* eaten-
dere , quia petunt effe tnfimo loco Syftematis gravium fubiuna-
rium > hic autem locus ett medium Terra , non medium Mundt :
ttlioquin etiam afira defcenderent , quia non folum gravia fub-
lunaria , fed omnia omnino gravia petunt efjetnfra leviora fe_j.
Dices iterum : Terra ett omnium graviumgravtffima , ideoque
in tnfimo ioco , qui efi Mundt centrum , petit effe. Refpondeo , id

non

jiu&oris. j2

non conftare j & probabilius vidert, aftra, qux funt majora> quam
Tcrra, , ejje etiam graviora. Hac non mea Jolitm ,fed omnium Co-
pernicanorum eB fententia , quam fufius explicabo , ut dixi , in,
Mundo Mirabili.Interimvide Ricciolum /ib.p.A/mag. Novi Sec7.
4. cap. 2$. ubi late de ea re traffat. ^ua quidem fententia (i ve-
ra eft, jam apparet fruftra laborare , qui probant , Terram ex mu-
tatione quacunque centri gravitatis nutare. £>uam fententiam
examinavimus 3. p. Magia Naturalis lib. 1. Syntagm. 1 cap.
2.poftto quod centrumVntverfft centrum graviumperfe\quod
affirmantis Sententia AucJores fupponere debent.

His pr&mi(fts , difcutiendkm^ num fngula aftra habeant fua Aftrapngw
propria centra. gu&ftio procedit tam de partibus ajlrorumi u ******
quam de totis aftris.Adprimum quodattinetyfacilis esl ex Aucloris JJJJjj££
& nofira fententia folutio. Sicut enimpartes Terra, quia graves umintt*
funt , centrum habent , ad quod tendunt , (i a tota Terraf''
diveUantur; ita partes corporum Aftralium, quia graves funt*
centrum habere debent , ad quod tendunt,ft a totis aftris divel-
lantur- Jjhtodquidem centrum aliudefjenon poteft qukm medi-
um aftralis corporis ; ftcut centrum partium Yerra esJ medium
Terr&.Eadem prorfus poft h&cfcriptajnveni apud Plgnacium Der-
Kennis in Opere fex dierum , Die Mundi Jecundo ,cap.2. Num.i/.

Major difficultas es~i de centro totius corporis aflralis >anni-
mtrumLuna habeat centrum fuum in ccelo Lunas Sol in ccelo So-
lis^Saturnus in ceelo Sarturni, &c. id efiy an Luna , So/, & reliqua.
*ftrapetant naturafua, & ab intrinjeco ejje in illis cceli liquidi
regionibusftn quibus de faclo exiftunt\&ansfiinde dimoveren-
t urjtaturaliter eo reverterentun £3? univerfaliter }qu&nam virtus
retineant afira gravia in iiiis cceli liquidi regiontbusy inquibus
nuncfunt^ a Mundiexordiofuerunt.

Jn Magia Natur. par. jt iib.j. Syntao-m.3.Erotem.i3.retuti- opinfocu.
mus^quendam apud Merfennum in Fhxnomenis Hydraulicu^damde

n r _ ' Tr-»» J natatu a-

I>ropo[tt.4S. tn CoreUarto, quod esi de natatu minorum Mundi finrum /*
Syfrematum in majori , credere liquidam totius Mundi mate- c*l°
riam effe diverft denfitatis , atque aded diverfi ponderis ejr
ejus medio , juxta Copernicanorum opinionem , Solem confiitu-

H tum

5 g Itinerarium 1 . ifagoge AftronomicA

lum partss materUJibi vtcintores ita calefacere , ^ rarefacere,
Ht TeUtts , pl*nett , juxta proportionem fuarum dcnfttatum*
magts aut minus ad Solem accedant ,eo modo ,quo varti giobuli,
in phiaUm diverfis liquortbus diverfe denjitatis ae raritatii
plenam tncluji, varia loca pro globulorum gravitatibm ac levi-
tatibus , £«f pro liquorum denfttatibus ejr rarttatibus occuparent.
Si enim quinque v.g. liquores fumerentur ejus generis , ut unus
effet gravior ctteris , $ reliqut fe invicem ordine fcquerentur,
Jemper leviores (prout dtximus /ib. cit. Syntagm. 2. Pragm. i$.ubi
de quatuor liquortbus quatuor elementorum tmulis phiala in-
elufis^dr qutnque globuli pararentur ,atque ita temperarentur
eorum pondera ,ut fingulis itquortbus ftnguli innatarent ; quan-
tumvis tllos Itquores turbares g.lobulos vi adfundum detru-
deres , aut adduceres ad fuperiorem liquorum fuperfictem,ftatim
ad prtftina loca fuopte nutu reftituerentur. Eodem modo philo-
fophari nos pojfe, judicat ille apud Merjennum de Mundi mate-
rialiquida,(jr planet arum corporibus intra itlam mcrjis ,reditu-
ranimirum omniaad eundem ordtnemti» quo nunc Junt,etiam-
Ji fusque deque omnia verterentur. Atque hanc natatus cogita-
tionematt Merjennus ita placuijfe magno Vtro,ut non folitm in+
de concluferit planetarum circa Solem loca,ejr motttsffed etiam
( in fententia fua ejr Copernicantrum^ majorem ^minorem 7el-
luris £«f eorundem planetarum ad Solem accejfum ejr receffum ,
tam perigaa, quam apogsta commode fatis per hunc modum ex-
flicaripoffe putartt. Cum enim, inquit,Sol (patio2g. dierum fuam
eirca proprium axem periodum abfolvat ( de qua re injra fuo loco)
jjf reliquam circa fe Mundi materiam liquidam ujque ad Satur-
num celeriits aut tardius moveat , juxta diverfas dtftantias }
planetas inillis dftanttis occurrentes circaje movet eodem motu,
quo materiam ibidem occurrentem > hoc esJ , Mercurtum tribus
fnenJibus,Venerem novem,Tellurem anno,Martem biennio, Jovcm
duodeeim annis, ejr Saturnum annis trigtnta. Stellas vero fixas
ab ijlius materia motibus extmtt, quippe qu& forjitan nova fyfte-
mataejftctant. H&etlle apud Merfennum, Mtrabilts fane ejr au-
dsx phdojophandt ratto, quam ideo refutandam non cenfeo ,

Aufioris. S9

quoniam nulli hacleuus perfuofam , nec perfu*dend*m pofihac
cuiquam credo. Vide, quacirc* fimilem opintonem dico infra Scho-
lio 1 yltineru in Lun*m.

Egoexiftimo Primd,»/ Terr* centrofuo inftrucla ett, adquod,
etiamfi extr* Mundi medium collocaretur , omnes & fingulaTeT*firl
ejus partes graviores naturati appetitu inchnant , & fi avel-
lantur , *d tUudferuntur ,&aquo leviores exjpirata ad circum-
ferentiamferuntunita omniatffingula Mundi corpora , ex fohdo
e? liquido cenflat* ,(cujusmodi aflr* funtJSS. P*tnbus3 Afirono-
tnorum obfervationibus , & rationibus , in Auctoris tf no/tr*
frdufione adduclis credimus) fuis prsdita ejfe centris , in aua>
omnes & JinguU eorum partes graviores naturali inclmant appe-
titu , ob totorum confcrvationem\ $ ad qu& ,fi aveUerentur
ttotis , dcnuoferrentun & k quibut lcviores portiones abhumt-
do ex/piratx ad circumferentiam & tiqmdum ctrcumfiftens

feruntur. l ja

Exifiimo Sccundt./tcutTerrastfiJtabilem inMundi mcdtojflr^
lotum*DEOnac~iaftt%iUttamen tanquam centro afftxa noneit tafregionu
naturafukjcdfolum exDEI voluntate , ob finem fupr* exptt- e* »*tur*
tatum i itamutto minus afira inccelo liquido certum locum,autC*-
certamregtonem, ex naturafuapetunt , fedDEIordinattonc tl-
lis addicla funt regionibus , tn quibus defatto funtS tffitnde dt-
moverentur , pon redircnt eointrinJecdvirtute.Ejusdemmentts
fuijfe videtur S. chryfofiomus loc9 cit.fupra in?r*luf. farmet.

AuttnrisNum.4> =

Htcitaquc differentiae&intcr Terram & a(lra,quodTerr*
habet ccntrum fixum in corpore immobiii, afira centrumfixuf»
in corpore mobiti: Terra locum fixum in Vniverfojn quo quie-
fcat,ut afiroruminftuxus fufcipiat} ajtra rcgionem fxamj» qua\
moventur circa Tcrr*m,ut in iltam influxusfuos transfundant.
Sed de hac re iterum infrk eum Auttore nofiro Diahgo 2.cap. i>
ubiagit decentroTciiuris gaftrorum, geadem fcn
habct>qu*deaJirorumcentwhk
dixinwt.

H 1 Scho-

(o Jtinerarium l PrAlufio Parxnetica Auttorit.

SCHOLIUM II.

An aflra moveanturab Intelligentiis?
Jftr* «n f~^Eleberrima es~i jam inde * primis Philofophix g Aflronomid*
ZtTntluI *<^ac>for'alPs> MundipoH cataclyfmum reparatt incu-

patiif. " nabults3 de calorum aut afirorumcaufa motrice^controverjta. Alii
enim exiflimant, moveri a propria (ormatfeu ab intrinfeco, nefor-
ma illafit otiofa, inferior formis elementorum. Alti moveri qui-
dem < a propriaformadicunt , fed qu& ejfet. anima inteUecJiva, aut
fenftttva^ aut vegetativa, aut ab his omntbus diftincla. Alii im-
medtate a DEO moveri afferunt. Alii denique olim tf nunc com-
muntter exifltmantjeu caelum cum fideribm ,fiJolidum eft cx-
lum.feu fola fme coeloftderajifluidumen , moveri ab Intelltgen-
ttisfeuAngelis.tanquam affiftentibus , & immedtatis caufis ejfe-
fttvts, non autem tanquam ab animabus tnformantibus ccelum
atque adea moveri ab, extrinfeco, principh fed creato. In hac
cptntone esJ Auclor nofter , ut vidtmus in Prduftone prtcedenti
Num. ult.proqua Ricciolus Itb. 9. Almag. Novi SecJ. 2. cap* i. tot.
adductt Auclores antiquosac modernos stf tot Scriptur* facr&te-
fttmonta , ut concludere audeat ",. Licec nec mecaphyfice nec ma-
chemacice , ledadfummum phyficeauc moralicer demonftrari
poffic , ccelum auc fidera moveri ab Incelligenciis ; fpeftaca ca-
meu auaoricace cum facra, cum prophana.dicendumcft mo-
ven ab Incelligenciis. AucJores referam in Mundo Mirabili
lefttmontafacra Scriptura hacjunt 1 Sub quo curvancur, qui por-
tanc orbem , Job. 9. Columnae cceli concremifcunc fob 26
Cum me Iaudarenc aftra macucina , & jubilarenc omnes filii
L>ll,Job.js+ Vircucescodorummovebuncur,^/,^.^, au£
tefttmonia multi Santlt Patres de Angelts exponunttuti efalia
icca Ifau 40. Jud. S- Baruch. 3. ut tbidem videbtmus\ ubi etiam
antraria argumentajolvemus, & Wationes feucongruentias
$ro hacfententia ajferemvs*

ITINE-

43:(°):

fl

ITINERARII EXSTATIGI

DIALOGUS L

De coeleftis Expanfi fiderumque natura»
ac proprietatibus*

Interlocutoribm Cofmiele & Theodidaclo*

CAPIIT L

fDe caufa fijr origine hujus Opufculi.

Ti mihi nullo non cempore ardenciflimum rerum,
qua? hucusquelacuerunc, cognofcendarum defide-
rium fuic, fic vel maxime in admiranda? hujus mun-
danar machina: penecranda? , & eximiarum rerum,
qua* Deus Opr, Max. cujus fapiencia; non eft nume-
rus, nec finis,. in fupremo illocodorum domiciho repofuic, in-
veftigandarumftudio mihi asftuans cor fuic ; potiflimum hifce
temponbus, quo fumina & infinita DE I bonitas theatrum fu- ohfirtatio
um aliqud ufque viris AftronOmiae ftudiodedicis , cubi aftro- tfexperien.
nomici fubfidio , aperuic ; rerum fane admirandarum , & prio- t*a»wlta
ribus feculis inaudicarum quas vel iple nunquam credidiflem, m°
nifi propriis eas oculis fummo animi mei gaudio expIoraiTem,
& omnium meliorum hujus aevi Aftronomorum concinuo
commercio didiciflem,, Quidnam verd illud in Luna moncuo-
fum* & veluci lacubus quibusdam cransfufum ? Quidnam illud
in Sole Oceani inftar ignei asftuans , & maculis facibusque rc-
iplendens ? Quidnam inLunze moremfalcacis Venere & Mer-
curio ? Quid in Marce nefcio quid fumofa: maceris exhalans cC-
fec, penecrare nonlicuic, Admiracus fum fplendorem & fum-
mam Jovis Majeftacem cam infolico faccllicio circumdacam_, 5
confideravi Sacurni fphajram. , ejusque admirandam confti-

H 3 tucio-

f 2 Jtinerarmm l Dialogus l Caput I.

tucionem , & expavi ; firmamenci arcana rimacus obftupui.
Quidnam vcro illa omnia eflent , hsefi, & vehementer indolui,
hanc D E U M Opcimum Maximum dedifle affli&ionem fi-
iiis hominum , ut non inveniat homoo/«* , quod operat/ts eH
DEVS ab initio usque ad finem. lngemui illud Ecclefiaftici ,
Multa abfcondtta ejje majora his , qutfcimus g cognofcimus, &
pauca nos videre operum DEL Decerruic me illud Syracidis ,
Ne laboretis ; non enim ea comprehendetis. Animavic e concra
lllud : Nonne Domtnus fecit SancJos enarrare omnia mirabtlm
fua , qu* confirmavtt omnipotens Jlabilire in gloria (ua i & bc-
nigna Patris Iuminum invitacio : Venite , d videte operaDo-^
mini , ef predigia, qiu fecit Dmtinus furfum in ceelo , g m terr*
cmUik deorfum. Hisce excitacus dixi in corde meo : lurgam , & : cir-
thtiifophi* cumibo cceleftiscivicatisvicos & plateas ; quaeram, quem diligic
*mr' anima mea , uc in operibus fuis invencum tencam , nec dimitcam.
Sedomiferam intellettus noftri caliginofi conditioncm! quan-
cd plus me profecifle , tanto plus me defecifle , glona majeftatis
Domini obrutum invenio : cento omnia , combino fingula curn
fingulis , fed nihil ad guftum , nihil ad facisfaaionem ; aperce-
que didici , omnes humaniincellcftusconatus prorfus , nifi di-
viniNuminis gratia aPacreluminumfulciantur, fruftraneos,ir-
ritos , & evanidos efle. Quarc hujus icientiae defidcrio accen-
fus, unum illud optavi, uc divina; fapientiae radius mihi illuce-
fcerec , uc per ea, qua? facla func , fupra omnem humani ingenii
capacicaccm admiranda fadoris invifibiliabona , quajfolis eum
tococorde diligentibus praeparata func , vel per exilem rimairL*
quandam cognofcerem , cognita ad nominis fui gloriam Mun-
docommunicarcm , ut &illi afcenfiones in cordibus /uis dispo-
nerenc , usque dum pervenirenc ad Deum Deorum in Sion , ubi
inarchecypo illo fupramundanoomnesdiviniincelle&us idcas,
omnes divina; fapicutiae thefauros luculencius concemplatt , iis
sEternumin beacifumis iftis aecernae felicicacis acriis tandem fruc-
rcncur. Quid porrd faclum^uarrarc progredior.

PRiE-

PR^LUSIO IN LUNAM.

Ahun < , amico Terra fidere , & Elementari
Sph&r& ^vicinisfimo , Juam aujpicatur exfla-
ticam enarrationem Auftor 9 quoniam ittajub-
lunaris Mundi confinia transgrejfoy Athereasque
ingrejfo regiones , prima occurrit. Multa ac mi-
ra de ejus natura, compofitione conftitutioneque
enarrat , multa brevtter infinuat ,multa (uppo-
nit , deducla pracipue ex modernorum Aftrono-
morum obfer^vationibm , & irrefragabilibus ex~
perimentis 3 telefcopii fubfidio captis» Opera er-
go pretium fuerits in eorum gratiam^ qui diftas
obfervationes ignorant , eas in medium ajferrc^
aliaque nonnutta ad hun& naturam , flru£bu-
ram^ac conditionem fte£tantia explanare^atqueex
his deinde hun&naturam rimari.

§. I. De diverfisLunaephafibus, ejus(jue maculte

tam novis, quamantiquis*

LVnam menfibus Jingulu diverfas exhibere phafef (eu appa- Lnntfh»»
ritiones, notum eff omntbus : apparet enim modo p/ena , mo-
fit.

do femiplena , modo grbba ac pratumida , rnodo falcata feu in cor-
nua curvata , $ quidem comtbus nunc cenverfis in Orientem-3 >
nunctn Occidentem , & nunc ereffiis , nunc inclinatis. Varios hts
vultus induit pro varia ad Solem afpeffu. NamSoli diametra-
liter oppojita apparet ftene ac infegro difco tUuminata \ eidemj
tonjuncla , penitus obfcura eft \ in aLiis affetltbus partem f&lums

Mumi-

64 Itinerarium T.Dia/ogui I.Cap.l*

lUummatam exhibet , majorem aut minorem,prout magis minusve
a Sole dtftat. Tametfi autem femper plus dtmtdik fuiparte a Sole
illuflretur , majorque pars in novilunio , quam in plenilu-
nio;uti ex Optica confiat ; varias tamen bafce phafes exhibet ,
quia fpecJantium oculi infraLunam funt, ejr h&c infra Solem.
Lun*m*- Maculis quibusdam refferfum effe corpus lunare , oculis

Ct4i*' dicimustmajores iUas,quas fine tubofticiUo videmus , quasaue etiam
liberis , $ multo magis tubo optico armatis apparett uintiquas
novit antiquitas, &velut maria grandia, mariumque finusrefe-
runt. Novas vocamus }minores non. fine telefcopio vtfbiles ; qu&
quidem varia funt , magnitudine , ftguraffitu , colore nigrorts
aut claritatiSy viciffitudine luminis ac umbr&> aliisque acciden-
tibus inter fe differentes , fed fulgoribus $ quafi majoribus luci-
yidelco- businterfferfzffivein plenam Lunam armatum oculum dirigas;
m mum • f}ve jn dichotomam , five in falcatam> ut ex appofttis apparet
figuris. Resefltamcerta t$ indubitata , ut plurimi ]am ab anno
hujusfeculi a Chriftonato decimifexti undecimo aut duodecimo ,
poftquam tubioptici ufus invaluit, illas maculas nonfolitm infpe-
xerint, ac numeraverint >fed graphice etiam delinearint\quos
intereft GaIiIa?us,Scheinerus,CaiIar Lagalla, Argolus,Micha-
el Langrenius, Joannes Hevelius, Francifcus Foncana, Eufta-
chius Divinus, Auttor nofter,Maria AnconiusRheica,*///^
multi;quos tamen omnes P4Francifcus Maria Grimaldus apud
Ricciolum lib 4. Mmag.cap. 7. diligentia , accuratione , ac diftri-
butione fuperat. Et alii quidem nulla maculis a fe notatis ac dis-
pofitis nomina impofuerunt ; Langrenius verb ufus eft nomini-
btss perfonarum vel Mathefiy vel dignit ate confpicuis , vel amici-
Iw* m4- fiyi conjunclis ; Crimaldus perfonis docJrin* aftronomica
Cx09arum tanthm exceUentibus 4 Hevelius perinde ac fi Luna effet altera
xmtna. TeUus , Geographica noftra, TeUuris nomina in eam transtulit.
Hinc in Selenographieis Schematismis Langrenii ^Hevelii efr Gri-
maldi Oceanus Philippicus; Mare Crifeum, Cajpium , fcecundita-
tisjrigoris, humorum, imbrium , nubium , aftronomicum , auftria-
cum , borbonicum , $§c. Palus hyperborea , mtotis , nebularum ,pu-
tredinis ,fomni , & c. Lacus mortts , fomniorum ,fcientix, tfc. T crra-»

juftitia,

AuEioris. 6j

jujliti&,fer<iiitatx,dignitaiis , grandinii , mannx. , $c. In(uU
ventorum , aiiaque peninfularum , littorum , flnuum ,fiagnorum,
montium nomwa ,prout ex parte apparet /» pr&diftu diagramr>
matis,

Numerus macu/arum novarum in fchemate Langreniano.K',merM>
Lun&plcna. afcendit ad 270, inHevc/tano ad ^o.inGrima/i&o ad
600. non qubd p/ures non nota verint ,/ed quia p/ures committcre /t-
bris nonp/acutt ,feu propterearum exi/itatemjeu propter nimiam
earum fere copiam , adeo ut tota Lun& fuperfictes tn pieni/unio nobis
confpicua t his velutig/obis aclapidibus fit confperfa :pr&ter majorest
qux maria ,(inusve marium , vel lacus , vel paludes, ve/ fyrtes , fco-
fu/osve, aut rtvos $ flumtna.aut in(ula4 $ peninfu/as,aut magnas
denique Telluru no(ir& continentes pr& (eferunt. In tanto macu/a-
rum numero Ricciolus cum Gnmaldoiquatuor va/de notanda ob-
fervavit. Primum efiyqubdminim& qu&dam macu/& confertim in>
oblongoquodam traclu ttafibtproximefuccedunt, utvei imperfe-
cJiort te/efcopio, vei/enge a termtno univerfalis iliuminationis (pe-
cJata videantur veiut radiorum quorundam fu/ci \atji in confinio
illuminattonis (pecJentur perfeffioribu-s tubis, videntur macuU in-
vicemdif/incJa, nonjecus acin VialacJea ftellarumcongeries : Se-
cundum e(t , qubd macu/is quibusdam a/i& minores (icadh&rent, ve/
tnnex&(unt , utgemma annuiis,- ve/fic inferta, ut portio unius por-
tionema/terius Jibi fere mqualis obtegat 5 ve/Jic circum obfe(f& , Q*
quafi coronat& monticu/is ,ut juxta vtciffitudinem illuminationum
a/iquando veluti ro(am , a/iquando /aeum pra fe ferant. Tercium
eH ,qubdmaculis qutbu-sdam velut in uteris aut Jinibus injunt una
vel p/ures minores,qu& umbrulam fuam verfus eandem partem pro-
jiciunt, ad quam vergit umbra macu/arum eas inc/udentiu. Quar-
cum eji, qubda/iqu&tn majoribus item (icincluduntur,ut umbram
fuam in partem oppofitam umbra inciudentium projiciant.

Figura antiquarum macularum pra fe fert maria , aut mari- F'g***>
um ftnus , continentes, injulas , ejr peninfulas , ut jam dixi. Figu-
ra novarum plerumque rotunditatem aut ellipfin a(fecJat ,fed in
eadem macula non rarb apparenter mutatur ; Jive hoc fiat ob ii-
brattonetn g/vbi Lunarii circafuum axem , ob quam accedendo

1 m

m

Jtinerartum l Dialegus 1. Caput l

ad margines Lunaris dijet coarclari, recedende autem iilatari vi-
dentur (quod ipfum evenit etiam in grandtortbm atque antiqui*
maculis;) five ob diverfam illuminationem , hoceft , obdiverfam
inadentiam luminis Solaris in corpus Lunare,qua fit,ut macularum
margines quandoque eontinut t quandoque interrupti ac diserettm
farttculas altorfum pertmentet t eaqueaut muttlatat aut bijecla
appareant , aut altarum figurarum.
MqeituJ*. Magnitud» apparens ob eatdem caufxs mutatur ac variatur,
ob quas figura. Vera magnttudo dependet ex magnitudine tpfiue
Luna,

$}tau Situs miro modo tffrequentiffime variatur ( utique vi libra-

tionis , de qua fofiea )five illas tnter fe comfarest five cum centro ,
aut limbis t altisque plagis Lunaris dtfci : nam modo ha , modo alta
in eadem recJalinea affafint j qua tamen fauTo pojl extra eam
evtdentt tfnotabiliflexu cernuntur:item a/tqua nuncinterje aqui-
difiant, nuncminime ,Jed alta fiunt vel magis Boreaiet t vet wagte
Aufirales : aiiaatiit modis fitum mutant.

mify, Colar macularum ad nrgredinis ejr candoris fpeciem reftrhtgi-

tur & varius efifive unam cum altera , five eandem eum fetpfa di-
verjb femfore compares. Namqu&dam caterts partbtts Jemper Junt
stltis candidtores , atia contrantgriorest qua frotnde lacus qutdam
pott us ctuam montes aut valles vtdentur. Rttrftts eadem macuU ali-
quandofeiffifobfcuriores aut dariores evadunt , prout mtnits ma-
gtsve a tumineSotis direcJo velobtiquo refiexove iSuflrantur , vei
prout cavitaeifjarummagisminusveprofunda, aut magis rninus-
ve Uvigatajalctsve a(perueH\ tdeoque dtverfimode tdmeaadter-
minandum acret orquendum tumen.

Plura notatadignisftma tumcirca frxdiffa aecidentia; tum
eirca umbras amacutis projecJas , lege a^WRiccioltjm lot. eit.

§. 1 1. Qtiid fmt m a-culae anticjuae & novae in Luna.

k n*m*>- C\Ooadantiquag\Anaxagoras,quiigneamftatuitLunamyea^
4uU **t$- ^^.evenire putat ob admixtionem parttum caiigtncjarum , terre-
qu*quid fitium , ac fiigidarum cum igneis : Stoici , ob infeCtioncm k vafori-
f**' b#s,qui£us pafci putant fidera ;' Atii ob faUaciam vifus ceientis

fUm-

Autloris. 6f

ffendort prx imbectUuate. Scdconjlantta tiiarum macutarum
tn eadem femper figur* , fymmetria , fitu, Jdtis refutat bat o-
pinationes. Alticenfent teas efje fimulacraOceani mariumjt
mftrattum in Luna tanquam in (peculo apparenttum. Sed pri-
mo magna eft dtjftmtlitudo inter lunares macuias $ maria ter-
rcfiria , ficut & tnter clares Lun& fiagas & Terra nofira tontir-
nentes , in fitu, infigura, in magnitudtne , ut confideranti pa~
tet • Deinde fi Luna fpeculum tffet T frraquei hemifpharii , macu-
U viderenturin alio atque altofitu feu loco Lunaris dtfci}pro di-
verfitate ftationumoculorum , $ non omnes partes Tellurts ad *-
mmum oeulos dtverfis in locis refleclerentur yut ex Catoptrieis con-
ftat. Alii multi exiftimant , difcrimen inter ciaras g objcuras
Lunapartes ortri ex diverfa rarttatedr dcnfitate , diverfaque
itapbanettate & opacitate : & alii quidam putant , maculas cjjc
i» parttbus rarioribus ac confjficuis , eb quod lumen Solis nonfiftant
i» fuperficic , nec totum ftattmque refleclant , fed introrfum pe-
uetrans abforbeant , nec nifi refracltone admixtd modtcam par-
tem ejus refleclant ; *lii vero exiftimant,easdem effe in parttbut
dcnfiortbus «f opacioribtts , utpote quibus parum luminis Sol commu-
nicare poffit. Prtus tamcn probabilius videtur, ut poftea dicemas.
Itaque cumhacfententiafentio.

Sluoad novas macuits , putant nonnuUi ert fimiliter oriri LttKS ma.
exmera raritatis $ opacitatis dtfferentia. Atii communiter tuUnrf*
eaufam conjiciunt in inaquatitatem fuperficici lunaris, monttbm ac 1m *****
valltbut afperata, quam tnxquaiitatem, tubis opticis deprehenfam,
frobant hifce argumentit. Primo» Lunanonfolum dichotoma fcu
btjccla,fed ettam ante & poft dichotomiamfi tubofjncillo ffiecJatur,
lineam dividentemfplendidum ipfim * tenebrofo habet tortuofam
& iaciniatam, zjf confinium iUudmanifefte anfracluojum efi , ne iun£ a^
dum dentatum aut ferratum. Signum ergo cft, effe tn ea partes a- rit«&siu-
liquas humitcs,aliquas e/atiores : neque enim dici potefl pbfcuras '
partes,quaanfracJibus iiiis fe interferunt,obJuam denfitatem ttut
opacitatem impervias efje tumini/um poftea crefcente Luna iiiurni-
natione clarefcant, & e contrarto tlU,quA antea lucebant,detrc(cen-
te Lund mgricent ; dtaphana autem nimti nigriccnt tunc} $ plend,

I 2 Luna

: - m

1S Ittncrartum I. Frstlufto Par&nettca

Lunaflarefcant. Secundd. fZuart* ctrctter poft noviiunturt die
ejr Jequenttbus , in orientaii parte adbuc ntgra Luna apparent cu-
JJides qu/tdam iucidd, veiareoU, tanquam Jcopult aut parvx Infu-
l*,a continentt Lunx regione ]am tUumtnataJcparat*, interjacen-
tibus parttbus nigris , & lumine SoLts direclo nondum illuminatis.
Contra verotn decrefcentc Luna funt inparteipfius occidentali
ebfcura quxdam partes , qua ferius a Solis lurntne de(lituunturt
quarn altqua inter has & fartem Luna tiiuftratam-tnterjecJa. Si-
gnum ergo efty ejje in Luna partes quasdam eminentes, qua ut nofiri
montes cttiks aut ferius tUuminantur , quam partei deprefftores ;
neque enim diverfitas hxcin meram denfitatis aut raritatis diffe-
rentiam refundipoteft^citm ba ipfx partes, qua antea clara crant%
fiant pofleaobfcurst , qua obfcuraerant }fiant clar*. Tercid.
Stcut in Teiiure noftra montes, arbores, acturres oriente Soie projici-
unt umbram inpartem Occiduam, occidente in Ortivam , accedente
vcro Solc admertdem decrefcunt iiU umbrx , $ aliquando evane-
fcuntfub Zona Torrida , recedentequc a meridic itcrum crefcunt ;
itain Luna, toto tempore quod ett anovtlunio ad pleniiunium/io-
varum macularum umbra feruntur verjus orientalem Luna par-
tem , & minoru magisque dtiutd fiunt , quo propius eft plentluni-
umi in ipfo autem plenilunio evancfcunt ,prajertim circa medium
Lun*,qu* direcJtus g magis perpendicuiariter a Soiis radiis feri-
untur'y tranfacJo vero pientlunio rurfus tncipiunt umbraiUarum
farttum,fedjam verfus occtdentaiem piagam euntes\femperqucs
majores ejr intenfiores funt, quando partes HU, qua funt in itnea di-
vidente partem Luna tUumtnatam ab obfcura,primitm iUuminari
inctpiunt, aut definunt. Item in Luna piena non habente lati-
tudinemvix vefitgium apparet fimilium umbrarum; atin Luna
habentetunc latttudinem infigncm ea apparent,tfvel in Boream>
vei in Aufirum projictuntur, prout Auflralis velBorealu eft iatitu-
de. Multa alia ad macularum umbras pertinentia vtde apud
Riceiolum ioc.cit.

Vx hu manifefte conftat, Lunam mathematice globofam ncn
tjejed atferitatikust eminentiis^ ac profunditatibusvariatam.

§J-II,De

AucHoris.

§. I II. De Lunae atmofphcera, & maximo ejus-
dem dominio in humida fublunaria.

PEr atmofyh^ram intelligo hic aerem vapidum t vel aiiud Lurttatnu-
quid a'e'ri vapido $ crafjiuscuio Jimile , drcumfufum Lunsi. frkxra.
^uxritur igitur , an Luna fuam circa fe habeat atmofph&ranLs
Jicut Teiius nofira fuam habet ? Piurimi enim recemiorum post
tubi optici ufum agnofcunt circa ipfam aerem , aut denftorem £-
therem,ut funt Keplerus, Majftlinus, Galitaus, Longotnonra-
nus, Jordanus Brunus, David Fabricius , Anconius Maria de
Rhcira, Marius Beccinus, Langrenius , Wendelinus , Joannes
Bapcifta Cyfacus , & Scheinerus , querum duos uitimos citavit,
adduclis eorum verbis , jiuclor nofier fuprd in Fr&lufione Parsi-
nettca , qmbus ipfe adh&ret , &rem expltcat acitabilit analogtA
defumpta ex noflra Teliure. idem repetit in fecjuenti cap.2. $ efl
valde probabile yconfirmaturque ex proximefequentibusdeLuna
dominio in humida.

Maximum enim dominium Lun& ejfe in humida fubiunaria^ Lun* Jo.
eam in h*c infertora humiditatem tnfluere , patet quotidia- mini»m ir*
nd experientid, s$ omnes fatentur. Hinc humores crefcente Lunk humti*°
crejcunt , decrejcente decrefcunt. Et verifjime lib.2. cap. 9 g.Jcri-
bit Plinius, Lunam Jidus eJfe,quod cerras facurec , accedensque
corpora impleac , abfcedens inaniac ; ideo cum incremenco
ejusaugeri conchylia, & maxime fpiricum fencire,quibus /an-
guis non fic ; fed & fanguine hominem eciam cum lumine e-
jus augeri ac minui. Et cap. 101. Lunam fidus feemineum ap-
peiiat ac moiie , eo quod humorem Jolvat 3giaciem refundat , fe-
rarum occifa corpora tn tabem redigat , cunclaque hurmfico fpiri-
tu laxet. Notum ejl omnibtts , canerorum ejr concharum corpora
Lun* incremento augeri, decremento minui ; eapilios $ un^ues
trefcente Lund abjctjjas citius crefcere , quam eadem deficiente:
Htnc reguU $ canones CoJumella? gf aliorum de re ru(licaj>
Scrtptorum, quotempore «f qua atate Luna cndenda^plantand^
cradicanda arbores , gfr, Galenus caufam morbornm pituito-

J 3 Jorum

jd Itinerartum T. Diategut f.Cap. U

ferum Lun<t attrtbutt t $ Medtct eandem augere pttuttanu
communtter fentiunt* Cerebrum humanum Lunce mutationet
perfentifcit , Lunatici , quos vocant , certis Luna cum Sole con~
figurationtbus , ob cerebrt tunc temporu nimiam humiJitatenu.
iLuna auclam afftiguntur. Omttto innumeras altat. experi~
etttiae.

»E1 1

§. IV, De Lunae natura, atque

ftru&ura.

Xdiftu haSfenut , eirca Luut naturam atque ftrutturam,
quam pr&cipue indagare volebam , hacftatuo.
Lan* ejt I, Luna eft corpus denfum atque opacum , aptumadSolit

corpu* iufnen f}fien4um k refleclendum. Patet ex dtclis f. I. de phaft-
bus Luna, ex qutbus manifefte patet,Lunam mutuari lumen a Solet
^nullam habere infttam lucem. Jdem patet ex edipfibut Lunat
quandoea umbram Terra ingreffa obfcuratur velex p*rtet vel to-
taliter. Secundarium autem lumen^quod in parte nobis adverfa
non illuftrata £ Sole apparet, quando plena non eft , ^ aliauando
etiam tn novtluniis, eft lumen refiexum a Terra:ficut enim hac illu-
minatura Luna, refiecJente lumen receptum a Sole ; fic viciffim Lu~
na a Terra, reflecJenteidem folare lumen. £>uodautcm Luna ec/i~
pfata adhuc obfcuram aliquam lucem referat, vtdetur oriri a radiis
Soiis rejraclts ad atmojph&ram terreftrem verfus axem coni}quem
Luna eclipfata efl ingreffa.
Lus4 eft 1 1. Luna efi (phxrica* Patet ex dicJis eodem f. I. de Luna

Jphartc*, pl-jafibM : nam €X aS coUtritur, Lunam iUuminari fbhtrice, id eft% eo
gtomctrh«.ProrJt*i rnodo , quo fpkara tlluminart fotent, ey (pectart a nobts tn ett-
verfis fitibus ; quem quidem modum quiltbet experirt poteftfi atten-
ddt ad fuccefjivam iUuminationcm globorum inauratorum apictbus
turrium impcfitorunr, aut fi fpharam aliquam opacam in obfcuro cu~
bieulo fttfpendat, altus lumen a longe circa ip/um $ fphxram cir-
cumferaty ita ut is modo ftt inter fpharam $ lumenjmodo fphara in~
terlumen ey ipfum, mcddin aliofitu.

1 1 \. tuna non eft geometrice (ph<trieat id efl equa politafe
fuperficie inftar fpecult fpharici pr*dsta,fed afpera $ tnaqualu,

habeus

Jtulfork. 7*

habens partcs ahas eminentiores & extantet , alias defrcffiores
& Jubfidcntet. Patct ex dtclit coiem f.Ldc JWaculis nvvie
Lttna.

I V. Luna nen effignea. Patet ex eo^md earet froprta & Lm>»n^»
iojtta luce , eamque haurit a Sole , ut vidimus. &

V. Luna confiat farttbus folidis $ fluidis. Patet ex di&isLunacoB.
f.2.&3. NammacuUejus antiqum novxgrandiores tfeufar-^Pf£j~
tes cjus minus lumme ferfufe , oftime exfltcantur , fi dicantur fi^,
ejfe fluidx , qua lumen Sotis receftum magis imbibant , ejr mintts
refiecJant ; fartcs vero ma}is tUuftrata dicantur ejfe fotida g?
sonfifientes t & magis apta ad idcm Sotis lumen refleclendumj>.

Ccrtc Jimilc quid (feclamus m Terraqua noflra , quando ex altis-
fimu montibus eam contcmflamur : ttcet enimmaria remotamagk
fflcndeant quam froxima terra , hac tamen (Jtlcndidior affaret
quam mare froximume montibus deffeelum , quod nigrorenu>
quendam fra fe fert , uti non fcmel vidt in Sicilia in attiffime
monte Erffa frofc Panormum , & in altiorc monte Veneris prope
Drefanum, ey-in Sichtanis montibttse regionc y Melita , $ eNete»-
fi urbe monti attiffimo profe mare knium imfofitaie$' atibi. Sua-
denturetiam fartes flcceac eonfifientes Lunst ex inaquaiitate ejusy
montium emmenttu , quem flabtti [itu fermanere non foJfentx
mfi fohd* cffent : fluida vcro&humid& partes fuadentur ex ejut-
dem Luna inftuentiis humidis , qua fontem ejfe humidum arguunt.
Eadem comfofitio ex partibus conftflenttbus ac ftuidis confirmatur
ex Luna atmoffhara, quam Au&ores fufra^citati circaiffam agm~
fcunt.

VI. Probabi/e eft , Lunam effe terraqueam , noffroque Ter- ¥
raqueo globo Jimilem , adedque ex tcrra ejr aqua compofitam. Ita tlrraiht^
fentiunt quamfturimi Aucloret apud Ricciolum itb. 4. Almag.

cap. 2. mmirum Pychagoran , Thales Milefius , Bcraclides3,
Democricus , Zeno Cicicus , Macrobius , Longomomanus
Keplerus , Afeftnnus , & atii , fuibus adharet P. Der-Kennis
in Oferefex dierum Dre Mundt 4. caf. 2. g? AucTor nofter caf. fe-
quenti , (ftib u Artk Magna Lucts %f Vmbra cap. 4. Certe flui-
das Lunti partes aquam ejflt , fatk probat domtnium ejus ifLa

humida »

p2- Uinerarium 1. Diafogus I. Caput I It

humida aauea fublunaria , maxime verb m Oceanum , cujus flu-
xm ac refluxus in nullam caufam melius quam in Lunam refun-
ditur , ut infradicelur. ^JManaergb, paludes, lacus y ejr flumi-
na ,funt partes fluida Lun& : ubi autem hAC„ ibi t§ terra. Hts pr&-
libatis , adtextum Audork pergamus. Sit tgitur Icinerarii Exfta-
tici

x *

CAPUT 11

De Itinere in Lunam...

§. /. Exfiafs Tfheodidatti & Cofmielis
apparitio,

1 ' Heodidaffu*. Accidic non ita pridem , ut ad academi-
cum trium incomparabilium Mulicorum ( quos fi aevi
noftri Orpheos dicam , minime a vero ablucjam) exencicium
privatos incer parieces infticucum vocarer. Hi uc faculcacis ,
quam proficebancur , fpecimen quoddatn folico excellentius
darent , me fblum arcanae & vix audicas fonandi racionis & pe-
riciac confcium teftem efle volueruno. Omnibus itaque ad fpe-
cimen exhibendum concinne apparatis , locoque & remporcj
opporcune conftituco , fymphoniam , qua; duabus chelybusr'
Mufoami- minoribus , & ca , quam Tiorbam vocanc , ceftudine perage-
rifcosafe- batur , orditi iiinc , tanta harmoniae concordia , tam inufita-
jlans™' c,s infblicorum intervallorum discriminibus , ur.cametfi non-
nihil eximium in Mufica explorafle me fateri poflim , fimilo
tamen quid me percepiffe non meminerim. Dumenim diaco-
nica chromacicis , ha?c enarmonicis modulorum teretisma-
tis mifcent ; dici vix poteft , quantum infolita horum gene-
rum milcella animi afFectus commoverit. Jam enim per dia-
pafon deicenfum ex fbno acuto in gravem paulatim langue-
fcentem definebant , ac languore quodam animura auditoris
^5«fc*-arTiciebant > jam per aicenfum , veluci ex gravi fomno evi-
riosexcittt gilanccm nefcio ad quod arduum aggrediendum exftimula-
£anc . mod6 ccnui & iubcili arcus du&u , dum raderenc chor-

das

Iter in tunmm.

das, una lecum cordis fubfulcancis fpiricus follicitare viJeban- ,
cur ; nonnunquam fubtnfti murmuris indignacione afTeclum
ad nefcio quid moeftum lucluofuraque concirabanc , tragicae
fcenae ce incerefie diceres : mox ex fubtrifti modularionepau-
lacim ex remiflis in fpiflbs, incenfos , & plenos gaudii ac cri-
pudii chromacifmos canco impecu rapiebanc , uc parum ab-
fueric,quin Jymphacico quodam me furore obruerenc } fubin-
de in nefcio quid cumulcuarium & vehemencis ferocize ple-
num exurgences alcernis infecutionibus , animum ad praeliJL*
& pugnas incicabanc , remiflbque denique impecu , in nefcio
quid dulcioris affe&ionis proprium, ad compaffionem, divi-
num amorem , feculique contemptum ciebanc , cancagracia
& venuftacis majeftace, uc veceres illosHeroesOrpheum,Ter-
pandrum , caecerosque fama nominis apud pofteros celeberri-
mos Muflcos ad fimile arcificium nunquam percigifle plane tnihl
perfuadeam.

II. Hac icaque incomparabili fane fymphonia delibu-
cus animus , exocico quodam affe&u in miriflcam eceleftium-j
globorum harmoniam rapiebacur. Hic omnium & fingu-
lorum hujus mundi corporum contenfuum diflenfuumquo
leges concemplabar ica ordinacas , uc dum fingula confbna_.
diflbnis abundenc , omnia camen in omnibus ad confervaci-
onem Univerfi intentam harmoniam confpirare reperirem_».
Gum itaque prardictae fymphonia; fpecies in varias phanca-
finatum imagines animum jam harmonicis modulis prar«
gnantem agitarcnt >• fa&um eft, uc,dum quodam die Dei tcr _
Opc. Max.unice fefe in admiranda & incomprehenfa Munda-
nae fabricae confticucione exerencis fapienciam fblico ferven-
cius concemplarer ; ecce derepence veluci gravi quodam fb-
porc perculfum in vaftiflima quadam praci planicie me con-
fticutum putabam : Et procinus mihi infolicae conftitutionis
viradftitit : caput ejus faciesque miro quodam fulgebat juba- Cofmhik
rc.oculi carbunculorum inftar corufcabanc , habitus cotius J^rijxit.
corporis exotico&invifo hucusque veftimenco confticuebacur,
fiquidem admiranda quadam in fbfmam alarum complica-

K carum

f+ ltinerarium 7. Dialogtu I. Cap.JL

carum excura ica adornabacur , uc nulJum fere colorum gc-
nus , quod pennae ejus non exprimerenc , concipi auc animo
fingi poflic ; manus pedesque omnem lapidum precioforumj
nicorem fuperabanc , dexcra fpha?ram geftabac , in qua quoc
vagancium fiderum orbes , coc ex lapidibus prcciofis diverfi
coloris fpharrulae cidem infercae fpe&abancur ; mirum vifii
opus ; finiftra menlbrium baculum gemmeo arcificio appri-
mc elaboracum , & mira arce diftribucum gerebar» Ego ad
inuficacam & prorfus humano oculo in hunc usque diem in-
vifam fpeciem pene exanimacus , affixusque humi, obftupui,
fteccruncque comse , & vox faucibus haifir. Cordc icaquc pal-
picance, & medullis omnibus obrigefcencibus, cum fpiricumj
vix craherem , nec cancum mihi virium fupereflec , quancum
ad verba formanda fufficerec ; audivi vocem , fiipra quam di-
ci poceft , blandam , fiiavem , & amabilem , hoc verborum con-
texcu refonancem : Ctfmicl. Surge , nc cimeas Theodida&eJ
ecce exaudica func defideria cua ; oc ego ad ce miflus fum , uc
tibi fummam Dei Opcimi Maximi Majeftaccm , quancum hu-
mano oculo in hac morcali carne confticuco permiflum eft,
in openbus fuis mundanis elucefcencem monftrarem» Ego
verd infbhca illa cceleftis viri voce exciracus , viribusque pri-
ftinis in momenco recuperacis , refpondi : quis es cu.Domine
mi ? & quinam eft infolicus ille, quo adornaris , habicus i Is
refpondic , cgo fum Cofmiel,minifter Dei alciflimi , & Mundi
iktppti» Genius. Capicis jubar, quo me radiare confpicis , Cherubi-
jymb u>'umQ2t incelligcnciae fplendorcm indicac; oculi carbunculorum in-
V™?latttr ft*r corufci , func illuminationcs divina? , quibus indeficienci
ufmwl. fupremi Numinis confpe&u illuftramur $ pennatus innume-
ra colorum variecace decorus habicus , fublimicatem incelle-
€tas innuic , quo rerum omnium a fupremo Opifice in hac
Mundi maehina condicarum innumeras virruces , & arcana
Katurac facramenra penetramus , & adminiftramus ; fpha;ra_»
quam vides , fiderei Mundi praefidium fignac ; baculus gem-
meus, quo juxca leges aDeo praefcripras omnia menfiiramus,
& in concinniflimam harmoniam difponimus» Tu vcro fi-

li mi,

Iter in Lunam.

Ji mi , quaxunque a mc lmpofterum didicens , ea ako pectore
conde , divinamque mifericordijm erga ce coci mundo pro-
palaco. Ego vero Theodidadus profunda quadam admiracio-
ne acconicus,in ha*c verba veluci Numinis afflacu corief cus pro-

rupi« . .

III. Theodidattus. Ec quisnam ego candem , QVm cc

pulvis ? quis ego vilis cerrae lumbricus , in peccacorum volu r^j£*
cabro ab ucero macris mea* coinquinacus , qui ad Dominurrui
Dcum Creacorcm meum ioquiaufim \ Egone caxuciens ny&i-
corax in ignorancia: mea* cenebris nacus & educacus , oculos
mcos immundos \ corpidos , debiles , & impocences ad lumen-
illud , quod in profundo divinicacis receflu abditum , omnem
humana?incelligenciaefublimicacem longe excedic , jnveftigan-
dum dirigam ? Sub ce curvari video qui porcanc Orbem \ Se-
raphicos fpiricus alacis vulcuum velamencis obvolucos incom-
prehenfam Majeftacis gloria: cua* magnicudinem cum cimorc-
& cremore ceftari confpicio. Ergone coram Summa Majefta-
cc cua ego luceo habicaculo circumdacus, os mcum aperiamj»
ad cujus confpcclura vel ipfa mundi fundamenca concremi-
fcunc , columna: Orbis ccrrarum Iabefcunc, moncium magnicu-
dines liquclcunc , collcs uci ccra defiuunc : facur ad non ensr*,
& producicur ; alloquicur ens , & in nihilum redigicur ; ad
mundum clamac , & expandicur , minimoque digico cceiorum
mecicur expanfa , & manus ejus fpharrarum cencoria comple&i-
tur ; qui prascipic Soli , fc non oricur , & ftellas claudic veluti
fub fignaculo *, qui facic magna , &incomprehenfibi]ia , & mi-
rabilia , quorum non eft numerus. Quis ego fum putredo fu-
perba , qui involvam fencencias meas fermonibus impericisf f
An non mecuendum mihi facrum cloquium cuum ; qxifiru*
tator elt majeftatis , opprimetur * glorU ? Sed cu lux luciurru,
vica vicarum , fpes & dulcedo cordis mei , mea; condonabis ce-
mericaci j fiquidem cu ex vena lucis incellectum hominis edu-
xifti j cu eum lumine ex veftimencis gloria* cua* defumpco in-
duifti , non alia de caufa , nifi ucce cognofcerec , cognofcendo
quaerercc , quseficum scernum amarer. Tu humanas menci cu-

K 3 rioficacis

1

7* Itinersrittm l DiaUgttt l c*j>ut /.

riofitacis hu jus igniculos injecifti , & in operum cuorum mi-
rabihum cheacrum introduxifti , uc mirabili operum cuorurrL*
magnitudine & mulcicudine acconicus , cancarum rerum Au-
dorem invenirec , amarec , acque in conforcio fiJiorum DEI
in JEcernicacis acriis laudacurus arternum fruerecur. Tu enim
humanigenerisamacor , tam immenfe bonicacis , camcon-
fummaca? piecacis es , uc deliciae cua: finc efle cum fiJiis homi-
num 5 uc laus noftra , cua fic deleftacio j & uc ce Jaudarc va-
leamus , tua nos gracia ulcro prevenis , pravencos excicas dul-
citer , excitatos in unionem tui crahis efficaciter. Attameru
quonam modo te ab omni oculorum incuicu remotiflimunL*
incuebimur ? quomodo in inefFabili caliginis tuai abyflb abs-
cdndicum reperiemus t qui ce cognofcemus , nifi viam mon-
ftres ? nifi invifibilia pcr ea , qua? fafta func , incelletfa confpi-
ciancur ? Cerceccelum & cerra , & qua; in iis comprchendun-
lur , undique me follicicanc , & veluti reflexis quibusdam di-
viniratis cua: radiis noctu diuque inftimulant , ut ce cogno-
fcam , cc amcm Deum fa&orera meum. Quid aucem amamus,
cum ce cognofcendo amamus ? an fpeciem quandam corpo-
ream ? an cemporum revofuciones ? an candorem lucis corpo-
rum coclcftium ? an dukes fymphoniarum melodias ?num flo-
rum aromatumque fuaveolenciam ? an nectaris & ambrofia?
delicias ? an gracos mollesque raftu amplexus l Abfic ; non_
amamus hisce fimiiia > dum cc Deum noftrum amamus ; fed
amamus quandam lucem omnibus Mundi corporibus fulgen-
riorem , vocem quandam omni harmonica fuavicace dulcio-
rem , & quendam odorcm omnibus Mundi odoribus non-
confercnduro , & cibum omnibus humanarum deliciarumj
cupediisgraciorem , amplcxum denique quendam imerionV
hominis omnibus Mundi volupcatibus delieaciorcm. Ubi ful-
£et animae meae,quod non capic locus , & ubi fonar,quod non
rapit tempus , & ubi oIet,quod non fpargit flacus , & ubi ia-
pif,quod non minuit edacicas , & ubi hsret.quod non divellic
fatietas. Hoc enim vero eft , quaerere , cognofcere , amaro
Deum noftrum. At quidnam eft hoc , benigniffime homi-

num

■

Iter in Lunanu.

numamacor* incerrogavi teiram , & omnium animantium
occonomiam j audivi abyflbs , & rcpcilia vivencium , quorum
non eft numerus ; & rcfponderunc , non fumus Deus cuus, qua>
rc fupra nos : incerrogavi dulces aurar flabilis fufurros , & dixe-
runc.non : eircumivi fphaerarum cceleftium cencoria, vaftiffima
coelorum habiracula perambulavi , anxic quasfivi , annc vos cftis
quera diligic anima mca ; ac dixcrunc , non fumus , fed ipfc,qui
fecic nos; qui cnim fecic adeo magna* major eftnobis; quipro-
duxic aded pulchra , pufchrior eft & qui fecic adco bona, inrT-
nicis parafangis melior cft nobis. His icaque incicacus , connv
fusque in immenfa bonicacis cuar clemencia , conflderavi opera
cua admiranda , & expavi , & ex cceforum gloriam ruam enar-
rancium aflidua expenfione , omniporencis vircucis tux dexce-
ram obftupui , bonirarem immenfam in omnibus elucefccncem
cognovi , infinicum tuum erga genus humanum amorem,&
incomprehenfas prudencia: cuar femicas fucufcncer confpexi. Ac
quid eft , quod canca filios hominum afHidlioric invofveris , uc
non cognofccrcmus opera , qux operacus cs , DEUS nofter , ab
inicio usque ad finem ?

SCHOLIUM h

^JOn fgmentttm , fed hi(leria eif.quam inith eapitu recitat
* At*®Qr & trium Muficorum concertatione ,eui interfuit. Na-
mina eorumjunt, Muhael Angelm RoJJits, Ulms Chorijfa ySaha-
tor Maz.zellm , quos omnes novi. Semnium Auciork , de quo m
?r*fanonefufr»mentimcmfed9conrigittni^
md d dtcJa concertatione.

§, JL Exfiatictsm ittr inLftnam.

VI. HT HeodidacTut. Vix ha?c accenfa? mencis a?ftn efFude-
X ram , cum ecce Cofmiel fuis me complicarum , qua;
exlacereemergebanc , alarum remigiis , duarum vero qua; ex
humeris emergerc videbantur, excenfione , fupra omnia rer-

K 3 rense

j$ Itinerarium 1. Dialogm I. Caput I.

ren«emoiiscacumina > fupra omnesnubium ftaciones, in aeche-
ris mbJimia perduxic Ec dum incer eundum nefcio quod in-
folicum frigus omnes corporis mei arcus concucerec , dixi : O
D^minenrn, quid hoc fibi infolicum frigus &vix colerabile in-
dicac ? CcfmicL Caufa frigoris eft,quia excra reflexionis radio-
rum fblarium fpbaeram confticuci fumus ; fed ne cimeas , quia_#
ab omnibus humana: complexioni concrariis qualicacibus fer-
MtVttM vaberis. Theodidattus. Sed quid hocr' fencio omnem mihi re-
'frZndi' ^Pirand' faculcacem deficere. Cofmiel. Ne mireris , in archc-
fscluatem rc confticuci fumus , cu jus nacura adeo fubcilis cft , uc nonu
t*Utt. poflic homo , nifi ccelicus corroboratijs , hic viverc. iheodi-
dattm. Quo di&o , perfri&is naribus meis nefcio quo ccele-
Ttrrsfa. ^ jjqUorc mox fme difficulcace craxi fpiricum. Hoc icaquo

stesexalto • . «. r ■

§etiau ccelefti refocillacus liquorc , exculi capuc , uc cerram alpice-
quaini rem , & ecce mira celluris facies fefe oculis exhibebac ; crac fi-
«juidem parcim lucidiflima , parcim immcnfis nubium globis,
nebularumquc cransfufo nigrore macuiaca. Hifcc obfcrvacis,
dirigo oculos mcos in Solcm , & cccc non cum jam rocun-
dum , fed annularis figur* comperio , id cft , nihil cx Solc
comparebac nifi circulus quidam Iucidifllmus. Eccum fum-
Fhuras*. ^** najcrcs admiracionc mc defixum cencrec, dixi : miCofmiel,»
luZluia- quod hoc fpe&rum quod in Sole incueor praecer nacuram in_
ru. annulum lucidum cransformaco ? Cofmiel. Scias nos jam ad ini-
tium co.ii umbra: Lunaris confticucos , ac proinde mirum non
cft , ce Solis figuram fub annuli forma incueri : cum enim Lu-
nare corpus fphajricum , & uci poftea videbis , opaciflimum ,
mulcis camen paratengis minus corporc Solari icidem fpbajrico
& opaco , obftec ; necefle eft , uci Opcica ce docec , oculo pofi-
to ad inicium axis coni corporis Lunaris, SoJem fub forma lu-
eidi annuli , corpore Lunari cocum id , quod inu
Solemediumeft , umbranco,
confpici.

SCHO

lter in Lunam.

79

SCHOLIUM II.

De annulari eclipfi Solis vifa ab elevato
iupra Terram.

CVm Selis acLutu cerpora fphtrica Jint , g Sol longe mafor
quam Lunat qu<e ftmul opaca efii necejfe eH umbramLuna
So/i obje&a conicam ejje , & in conjunffione luminarium verfks
Terram projici. Tanib autem brevior eft conusfeu axis umbra .
tunaris, quanto Sol Terra vieinior , Luna vero remotior eft, ut Umbr* tm~
'\ex Optica patet* Itaque Sole extjlente perigao , Luna apo-"**"^?^
brevior efl umbra praditfa, quaim Sole apog&o&LunA peri- *"
g**y & qua™ veiutroque p/anetd apogao , vel utroque perigao.
guanta autem Jit,ex variorum Aflronemorum fententia , dicla
umbrx longitudo , docet Ricciolus hb* 4. Almag. cap. ij. Probl. <f.
fx quo loco colligitur , apicem umbra /unaris conjiftere aliquan-
do citra , aliquando ultra Terr/t fuperficiem , e? aliquando pra-
cise fere in fuperficie Terra , tn noviluniis eclipticis > con-
fequenter Sotis ecltpfin peffe aliquando ejfe totalem (ine morcu,
a/iquando totalem cummora, altquando annularenu , reiiclo
fciiicet circa Solem ec/ipfatum annu/o lucidd immuni ab ec/i-
tji. Et in hoc ultimo cafu diameter apparens Solis eft major
quam diameter apparens Luna. Fteri igitur poteft y ut quis *&pfs SW*
nen Jolitm in Terra exiftens ,Jed etiam e Terra elevatus , in aere jTjJjJ
ionftituttfs , fit citra apieem eoni umbra lunaris , in conjunclio-
ne luminarium , atque adeo tunc Jpeclet So/em transformatum
in annulum iuctdum ; qued Auttor nofier innuit , ae merith, cum
tpfe lib.f.De Lum. & Vmb.par. 2. pag. ^sp.attribuat diftantia,
Luna apogAA a Terra ferhidtametros Terra 6j,axi vero feu ion-
ritudini umbra Lunaapogxamuiti att ribuant folumfemidiame-
tros lerra $7, & Riccielus tantitm jj. Vide qua dicimus in fequenti
Scholio.

Scio multos,qui negant \diametrum apparentem Luna ejjg
nnquam minerem diametro apfarente Solis , falvare eclipfes
anmiares e Terra fteelatas per refraclionem luminis velin

fe/ari»

££ Itinerarium /. Dia/ogut I. Cap. I.

foUri} vel tn lunart atmo/phtra ,aut aitis modts. fojjei tgttur
eadem annularis ecitpfts vtjfa ab elevato Jupra Terr*. fuperficiem,
e? confijiente in aere, eodemjalvari modo. Sed non tndtgeo his
efiugtu, apud meliores Aflronomos incertit. Scio praterca Auclo-
rem nofirum loc. cit.pag. 764.^ pinaceVranometricojrtbuerc di-
fiantu Lund a Terrafemtd. terrA s6.umbra vero maxim& Lunafe-
mtdtametros terra 6g.quo pofito ne auidem in Terr* fuperficie vi-
«eri pojfet ecitpfis annuUru*

V* TheodidacJus,. Veriflima func, qua: dicis ; fedjam
cudum noctem non vidi, quid hoc? Cofmiel , quia longe ex-
tra conum umbra: cerra: conftiruci fumus ; verum fuftine, &
mox videbis noaem» Theddtdatfus. Vix ha:e dixerac , dum
ccce celerrimo motu nobis provedtis tenebra:, quales fere fub
mitiocrepufculi experimur,fefeoffendunc,quae camen non nifi
ad unam circicer horam durabanc. Hic miratus ego, cur fub
AquinocliaJiconfticuciuniuscancum horae nodlem haberemus;
adverci tandemnosineam akicudineme!acos,ubi cono umbra;
terrap graciJefcente neccflario ex aftronomicis praxeptis exigua
mora: cranficus darecur, Nocavi quoque hoc in loco pcrfedtam
& tocaJem SoJis ecIipfin,cujusmodi in terra: fuperficie confticutis
vidcre eft JMtarof.

SCHOLIUM III.

De totali eclipfi Solis vifa a conftituto
in Terra_*.

EiUp(tsSolu^Olis cclipfin contingere , dumin noviluniis eclipticis Luna ift-
<ju,</ tfqU,.±jter Solem ejrvifum in Terra habitantium interponiturteam%
**f *' nihtl altud effe quam privationem luminis foUris in regient^
fublunari , ortam ex Lun* interpofitione inter Solem & eam regto-
nem^netum jam efl non Jolitm Sapienttbus ,ut oltm,Jedfere etiam
vulgo. Species ejus ab AflronomU adfignantur plures. AliA enim
Junt cocales cum morz, in qutbus Sol totus tegttur,ita ut per a-
liquam moram Luna fub Sote omnifartam tecJo verfetur. A/id
cocales fine mora , in autbtu tegitur qutdem Sol totus,Jed fiattm

dtfice

, ' Iter in Lunam.

difco operiri ex parte inctpit. Mi& parcjales centrales , Quas an-
nuh res appellavimus Scholio pr&cedenti, in qmbm ita tegitur ol
aLunatut tamen lucidm adbuc circaSolem annutus, feu velati
iucida corona circa Lunam appareat* Et has tres ffccies a.unt
contmgere jijtronomi, quando & quibus latitudo Luha appmrens
( hujus enim , non verg, ratia'haberi debet in eclipfibus) aut nuila,
aut p&nenut/a eft; feu cum refia' linea ex ocults ffeclantium per
centra luminarium duci poteit. Ali<z denique funt partiales cor-
niculares, in quibm pars Solis teda a Luna apparet lunata ,fe»
inftar Lunajinuatx in cornua,

Vt centralis feu aunulark eciipfis fiat , umbra tnera Luns,
nm debet pcrtingere ad Terramfuo mucrone\ ut totalis fine mo -
ra, pertingere pracise ad ipfam dehet ; ut denique totalis cum mo-
ra , ultra Terrx fuperficiem verfm centrum ejw diclm umbra
mucro feu apex pertingere debet. Dari pojje eclipfes Sotis totales,
in quibm totus Soi a Luna tegatut } negat Tycho Brahe tom. r MipfesS»
Progymnaf pag. ijf, quem fequitur Mulerius in Tabulis Frifi IkutaUs
cis pag, 426. Longomoncanus in Aftronomia Danica iib. iffriM-
Theoricor.cap. Kationem adfignant , quoniam in luminari-
um conjuncltone ecliptica diameter apparens Luna femper minor
reperitur , quam diameter apparens Sotis. Contmrium fentiunt
omnes ^ftronomi antiqui $ recentiores , quos magno numero ci-
tat & fequitur Ricciolus lib,$, cap.20. ubi ujfert22. ectipfes tota*
lesex hiftoriis co/teclas, Rationem adfignant , quia major poteH
ac folet ejfe in eclipticis copuiis apparens diameter Lunst , aut non
minor, quam apparens diameter Solis. Auttor nojter hic fequitur
priorem fententiam; quod merito mireris , quoniam is Ubfp. de
Luce Vmb. pag. 739, diametro apparenti Solts apog&i tribuif
grad.jo.20 .mediigr.jo. perigxi3gr.ji. 2S1. ai ' diametro appa-
renti Luna apogxx in copulis tribuit grad. 2p. 221. perigxx verb
gr.jjf. 401. Nifi dtcere velis, eum folumvetle-, tn Terrx Juperfice_j
conftitutos non pojje vtdere talem edtpfin Solis totalem, quatisin
aere conflitutis apparet , nim. tam perjecla , $ cum tantamorat
quoniam ibi Luna diameter longe major apparet , propter vtcini-
tatem oculi.

L VlThct-

Itinerarium /. Dialogus I. Cap. II,

gua»titM V L TheodtdacJus. Nocandum prsccrca , me /ubdiverfa
fuperfidei alcicudine , diverfisque ftacionibus, divcrfam fuperficici cerre-
Qharha ftrjs quancicacem obfcrvafle : namfub alcicudine 320 millia-
Ttrfn '*.//- rium' vifiialis angulus fuic 20 circicer graduum, idefl, fpaci-
tudtnibtn um cerra; horizoncale 1200 milliarium: fub alcicudine 773
Qetttt*. milliarium, angulus vifualis fuic Jo graduum , quiin cerrcna
fuperficie conficiunc 1800 miiliaria,- fub alcicudine 1^27,
fpacium ceme 24.00 milliarium comprehendebam fub angu-
Jo 40 graduum : fub alcicudine 1 778 milliarium , ccrras fupcr-
ficies aperiebacur ad 3000 milliaria fub angulo $0 graduum.»
comprehenfa : fub alcicudine 5000 milliarium , fpacium 3600
milliarium,fub angulo 60 grad. expandebacur : ve&us vcro ad
alcicudinem 2 3 7p 3 railliarium, cerram fub 30 gradibus compre-
hendebam»

SCHOLIUM IV.

Oculusin variisdif]anciisfupraTerram,quan-
_ cam ejus parrcm videar.

7trr*i\u*t> 1 ^\Eterminatio portionis fuperficiei terrejirit in gradibus &
d*Jt»rin M^JmiUtartbut, vijtt ab octtlo in diverfis altitttdinibus a Terra
Uriu *lti-conftttuto , dependet a femidtametroTerrain miliiaribtts , a cir-
tudinibm eulo maximoTerrain iitdem milltartbus , ab altitudineoculi
^t/fftn. fuPra Terram elevati , cognita in mt/liaribus , paffibtts, gfc. a ddi-
tajemidiametro TerrA. In aUatis exemplis femidiametro Terrtt
tribuuntur miUiaria Italica antiqua $too , & uni gradui circuli
maximi in Terraqua miUtaria 60 ,£-f exprimiturfolum Jemian-
gulus vijualis j quod Ricciolus facit lib. 2. Almag. cap.p* nifi
qued hic uni gradui tribuat milliaria go. Ut verb intetftgaa,
quti ratione tnventi Jint dicli (emianguli vifitales in datis alti-
tudtntbus oculi > fit ex eedem Ricciolo hemiJphdriumTerrdH A Rt
vidclco' Hori&on rationalis HCR , &illi perpendicularit BACin centro
oifoi IV. Terra Cerec7a> in qua ocultts in B, & data ejus altitudo AB,qu*
*jg J- ionjunfta cum Jemtdiametro Terra ACitem data , dabit totam
£C* Bmatur nunc Imeavifualis BG ab eculo B,tangens Terram

aut

Iter in Lunam. ,ff

aut Mare tnG , fjf ad punctum contaclus G ducatur cx ccntro C
recJa CG : faciet ea} per ig Tertij Euclid. angulum reclurn curn^
tangente in punc7oG} & triangulum CG B erit reclangulum ad G.
Jn quo triangulo cum data fit bafis BC,£$ latut CG^dabttur pcr Tri-
gonomec. prac"t. angulus CBG}fi fiat ut bafis B Cad finum totum,
ita latus datum CG , feu femidiameter Terrx , ad finum anguli
CBG* Hicfifubtrahatura po,habebitur angu/us BCG quime-
titur arcum AG\ & hic in milliaria converjus oftendet d>(lanttamt
ad tjuam fe oculus m B confiiiutus extendit ver/us G+ Hunc arcum
AGfi duplices, habes totum arcumG /iH, quern comprehendtt vifus
inBconftttutus.

VII» Mukahoc Iocoadmiranda fane fpeclacula fefc ob- Terra qttd
culerunc. Primum fuic Terra?,alcerum Luna?. Terra fiquidem/^»"* **
inftar immenfaf fpharica: figura: moncisque apparukj quam^%2*"
dum diligencius infpicio, ecce cocam maculis innumeris offu-
iam, & fupra Lunae lucesn corufcam reperi. Macula; in diver-
fa diici cerreflris facie jam iubicd crefcebanc, modd decrefce*
banc, paulo poft in varias figurarum fyftafes dilacabancur,
jam conftringebancur, nunc hanc, raodo illam partem cerre-
ftris diici offuicabanc ; nonnulla (ubinde umbarum inftar,
incerdum ad inftar Iucium feu corufcanrium nubium fpedla-
bancur, nonnunquam coca facies cerra?,fupra quam dici poc-
eft, illuftris fpe&abacur non undequaque, ied obfcuriufcula
quadam divcrfarum figurarum luce incerfufa. Haec dum op-
pido mirarer , Cofmiel advercens defiderium meum dixir.
Cojmiel. Macular.quas vides, & miraris cancopere, nihil aliud ^*™^-?^
funt , quam nubes per cerrenam fuperficiem divagances; ^t»a-Vir****'"
rum inconftans nacura & qualicas eft , crefcere fubicd , & mox «ito $*rie-
ubi creverinc , aliis idencidem in diverfis cerrae parcibus fuc-f<M*
crefcencibus, incerire. Qudd vero nonnullas fuicas , alias luci-
das videas , id Solis Iumen eft , qui lucern ipfis pro rationo
denficacis auc raricacis confert. Varias quas induunc figuras
non eft qu6d mireris , cum cibi cxperientia nocum fic , quam
inftabilis fic nubium nacura , quamque ea? e cerra confpe&ac
in varusabeanc figuras ; plura limilia hujusmodi fpeclacula^

L Z in

S4- Itinerarium I. Dialogus 1. Caput II.

in lecucuriscceleftium corporum iphams , pociflimum in Solc
Regients er paulo poft concemplaberis. Theodidacius. Std quidnam__-
™™ 'i^ud eft ,■. ductor mi, quod fine ullo mocu cam varium video:
%7que fi~ quidnam illud eft , quod fub humana figura ipcclandum fefo
gur* p. ofFerc ? quidnam illud , quod fub forma calicis ? Video ego in
w7e?W '*^erra no^ra niaculam immobilem in perfecli cordisfiguram_.
efFormatam ; video duos fubfufcos veiuci oculos in capice hu-
mano conftkucos ; video alias innumeras obfcuriores pJagas,
qua; me non in exiguam admiracionem rapiunc. Cofmiel. Fi-
gurahumana, quam vides , cociusEuropa; ficum exhibec, cu-
jus capuc referc Hifpaniam, pe&us Galliam,reiiqua Germani-
am, brachium dexcrum Icaliam, finiftrum Angliam exhibec;
cordisvero, quamvides, figura cccam Arricamj calicis vero
cypus Americam,- bihos, quosvides oculos, duo maria, Ca-
fpium& Euxinum exprimunc, reliqua; veio obfufca? diftriclu-
um regiones, diverfas marium lacunas exhibent. Vides incra
Europa? & cordis fignum ,, incerjectum illud fp^cium in ma-
gnamlongicudineni difTufum \ lllud aliud non eft quam ma-
re medicerraneum 5 cocum enim reliquum fubfufcum , quod
jqu*/u*- terram ambic, Oceanus eft.. Theodidaclus. Sed cur aquea fu-
prfiues c«r- perflcies minus iplendec, quam ceme porciones ? CofmieL : quia
'Ltamllls fundus maris, cui infidec aquea moles , cum Iimi mgrore fuf-
luceat, fufus fic ,, cocaque maris profundicas , cumob conftipacas fu-
eindm ter- perficierum condenfaciones , in nefcio quid atrum cermineL,
***** adeoque lucem pocencer ofTufcec; hinc lucem Solis ex aquea_»
fuperficie reflexam nonnihil debilicari neceffe efl: ; quod non
fic in immediaca corporum cerreftrium llluminacione: cum_>
enim hasc immediace lucem Soli. refle&anc , & prsecerea in-
numeris angulofi, mohbus, & a/perrimorum moncium, fca-
brofbrumque fcopulorum impolicis iuperficiebus conftec,- fic,
uc ex varia in angularibus corporibus varie reftexa luce , lux
mirum in niodum augeacur , acproinde mulco jucundius cer-
reftria quam aquea corpora fplendenr. iheodidaclus,. Sed
quid fumma illa in cerreftrium corporum limbo dencaca fca-
bxicies ? quid umbrs modo crefcentes , modd decrefcences.

CofmicL

Iter in Lunam. g$.

Cofmiel, Scabricies, quam in linibo cerreltnsglobi vidcs, ex u-
na parce Caucafi juga concarenaco moncium ordine procenfaj
ex alcera moncrum America; ,quos Andas vocanc, concacenaci
vercices funr. Theodidaclus. Sed quid quxfo illud inrenliim
Iumeneft, quod oculi mei vix fuftinere pofllint, & circa par-»
tes tam Auftralis , quam Borcalis cerra: oculos meos cam poren-
cerftringic? & quid immenfus ille traelus circa Auftrinum ccr-
raepolum fufciori colore dilutus ? CofmieL Lumina illa relu-^/afo
cencia, quibus partes terra? camBoreaJes quam Auftrales coJIu-^.*^^^.
cere vides,nihil aliud funt.quam mariaglacie conftric"ta,mon- ex ako
tiumque juga perpetud nive candentia qua; cum lucis iolaris#*rf **-
capacifiimafint, quin &ipia Iucem exfe fparganc, hine ■fic, m$? uun'
recepcis foJaribus radiis vehemenci incenfione lueem augeanr|,
tradlus vero ille circa Auftrum longa inrercapedine prorenfiis,^
rerra Auftralis , Europads adhuc incognita regio eft, Theodi-
dafttts. Rogo , director dulciffime , eftne tam ingens fpacium «w-*
ab hominibus habitarum ? quoniam video,id una ex parre fe- W-
re rerra; polum atringere.. Cofmiel. Omnind , non lecus ac.
caerera.1 Or bis terra; partes , tametfi infcrutabili. Dei judicio nec- .
dum detectum, fuo tamen quandoque lleculo,, quando divinae
providentiae vifum fuerir, detegendum;; de quibus pluribus in
ulrimo recum colloquio agam,, Videsne lucidifiimam ilJam_»,
r^^mmediate polo Auftrali fubjacec , regionem ? Theodida-
cKm Video. Cofmiel. Ea vaftiiiima infula eft , alciffimis-
montium fcopulis perpetuum ignem vomencibus circumdaca,,
quibus tamen Regiotantum abeft ut inhabitara maneac,ucpo-
cius lis ab omni fterilitate&frigoris vehemenria,qnam fibi quiss*
piamfub hac plaga imaginari pollec,vindicetur^ Idemi
fieri cenieredebes fub plaga Boreaj
fubdka.

L 3 SCHO-

& Itinerarium I.Dia/ogus I.Cap. II-

S C H O L I U M V.

De facieTerrie ex alto regionis aeregc
loco vife,

Tett* fuitt f~\ V* hucusque dixit Auttor , clara funt, nec indigent cxpli-
txfltoti/Z. X^^catione, ncc dubium ullumeftfferram ex altiffimo aereare-
gionu loco defpeclam exhibere faciem, qualem ipfe defcribit , ut
docet etiam Rheita lib,+. Oculi Enoch & Elia Membro 10. Sub
membro i. ubi aitje fimilia fpeclacula fape cum admiratione vi-
dtffe^dum ex altiffimis mcnttbusTyroIenfibus afpiceret vaUesymon-
t et ,fiuvtos , nives , ejr campos. Similia frorfus non femel cum vo-
iuptate notavi.dumin Sicilia JEtnam montem altiffimum,ignem
€ craterefupremo cumfumo eruclantem , ejrcirca cacumen nivi-
bus coopertum , in media regionefcabrum , in infima arboribust
herbis , vineis veflitum , a longe confpiciebam } aut dum e monti-
6us Mejfan&vicinu >aut etiam e UttoreFreti Siculi , adverfosCa-
labria montes partim albicantes nivibus ,partim inftar ftellarunu
radiantes ,ob folares radios in rupes tncidentes >contcmplarer. Si-
rnilia vidi in Apennino Italia, in AlpibusTyrolenJibus , & Hel-
veticis , in monte S.Gothardi , aliisque multis in locis. Narrat
M°«t'* P, Alphonfus Ovaglius in Relatione Chilenfi cap* t. montes chi-
wir* aiti. tempt *<*eo altos effe , ut aer pr& fubttlttate vtx aptus fit refpijc^
tHdinis. tioni , & creber anhelitus linteoiis ad os admotis attemperanam
fit\ nec raroftellas cadentes ad pedes & *ures multorum adhafif-
fejllosque terruiffe : nubes perpeiuo defpcttari , ceelo in fupertori-
bus parttbus femper fereno , ejr lridem tanquam fcabelium pedum
fubtusvifarn ; dumque pluit $ grandinat infrajnterim a via-
toribus ftccas & artdas illas rupes calcari ,easque (quod ad rem no-
ftram facit) effe candtdas $ nitidiffimas, Solisque radios ex illis re-
percuttvelutt e fpeculis. Legc,qu* ex eodem retulimtu in Magia
noftra par.i. iib.4. c.i. Paraftafi de loco Arauco ad Mare Auftrale
Chilenfis re?ionu.

Lun* , etji Ex his mirifice confirmatur, quod diximus in pracedentibmt

'SSt? & *n fefKntibus fuftks dicetur , de mirabili facte Lunx tubk

optw

lter in Lunanu.

•pticu tnjpecJx : Ji enim Terraqueut globus nofier , licet herbU, ar-
bonbusque rnultU in locu ve(ittus , eminus confpeclus tam rniram
, exhtbet factem > rnirum non efi^Jimilem , $ longe fpiendidiorerrL»
exhtbere Lunam , Jiy ut probabilifiimum e(l , nullU vejlita her-
bis s§ plantujed ex (olU aquU fcabru montibus compofita cxi-
(tat.

Europam nofiram referre figuram mulierU (edentu , aut
dracenU volantU, Afrtcam cordU, Americam caticU, conftat ex in-
(peclione chartarum geographicarum , $ affirmatur a Geographis
communtter.

VIII. Theodidattus. Sed unum acfhuc ce rogo , Magi-
fter , uc explices , quid fibi velic plaga ilfa juxca mare Cafpium,
qusc cam inuficaca luce radiac? Cofmiel. Miram rem qua;ris,fili
mi , (ed nelcio.ucrum cibi calem ac cancam rem revclare debe-
am; fiquidem nemo adhuc morcalium eam plagam, ob inac-
ccfla fcopuloforum moncium pracipicia in coronam quafi co-
ordinaca , penetravic , neque voluncas Dei eft.uc is Jocus , nifi
temporibus noviflimis, revefecur. Hunc,fub inicium Mundi ,4r**jfi*
condici , Protoplafti omni felicicace beaci incoluerunt , a quo UrrePra'
demum per peccacum expulfi , locum morcalibus inacceflum
reliqueruncjin huncpofteriscemporibus Henoeh&EIiascrans-
laci , beatam & ab omnibus caducicatis humanae miferiis iibe-
ram vicam , rerum divinarum concemplacione usque ad con-
fticucum ipfis a Deo cempus cranfigunc» Vides ibi binos vel-
uci fubfufcos quosdam cirros \ Theodida&us. Video. Cofmiel.
Hi func duo flumina , quae ex memoraco paradifo per occulcos
terra? maeandros emananc, & dicuncur , uci nofti , Tigris & Eu-
phraces ; reliqua vero bina flumina Pbifon & Gehon.poft dilo»
viumalvcumucacis, perahos abdicos fubcerraneos canales
in remocioribus regionum montibusexitum.
fibi aperuerunr»

SCHO-

SCHOLIUM VL
De Paradifo terreftri , num adhuc extet.

Tt7rrtf™ T)^r"d'/t"» terreftrem , quem plantaverat DEVS Mundi die
*nadhm tertio, ejr Protoplaflorum habttattom dejlinaverat, in Ori-
extet. tntali aliqua re/peftu PaLfttna jeu Chanaantttdis regtone juijfe
\non ultra Oceani termmos , nec fupra montium altttudtnes in
Lunx concavo , ut aitqut minits recte cenfuerunt ) g quidenL
eirca Mejopotamiam , ubi adhucfunt Ttgris Euphratesflu*
vii, tn quos , una cum altis duobus ,quosPhiJon ejrGehonScrtptu-
ra appeilat fiuvtus eparadtjo egrejjus dtvidebatur velut in qud,
tuor capita ; multorum e(l Patrum $ Interpretum Scrtptura
facr* fententia ,inter quos efl Percrius, Janfenius,ThornieI,Ge-
nebras.OIeaft.Eugubin. Vacabl. Hugo a S. Vicl.Salianus , Cor-
nelius a Lap. ejr alti, qut multis ef efficactbus fatis argumentis id
probant. Controverjia eft , num adhuc extet , an dtluvti aquis%
qu£ montes etiam altijftmos fuperabant quindecim cubitis, & con-
ftat ex Genefcap. j devaflatus, altdve cafu, aut certe vetuftate^,
tnterierit. Superejfe quoad locum , certum videtur ejfe , quo-
niam m Terrafuit ; an vero antiquam retineat ameenttatem,
dubtum eft. Retinere affirmant S. Juftinus , TercuIIian. Epi-
phan. Auguftin, Damafcen. S. Thomas, Abulens, &altimul-
tt, qut omnes cenjent , eum pecuitart DEJ provtdentta d diluvio
tntaclum manfiffe , & in eo etiamnum Janctiffime & quiettffime
vtvere Eliam tienochum. His affentttur A udtor nofter , con-
ftttuens eum juxta mareCafitum, drattijftmis montium fcopulis
coronatum , adeoque nulli mortaltum pervium. £>uod qutdem
dtdictjfe vtdetur ab tis , qui regicnes ittas peragrarunt, aut defum-
pfiffe ex Itinerartis earundem regtonum , quorum multa undi-
que conquiftta penes fe habebat , & leftitabat , dum Mundum^
Subterraneum medttabatur. Mtrum tamen , Ji ita res Je habet,
cur tantum apud Htftoricos tfGeographos de ea Jdentium. Mti
cum Oleaftro, Fugubino, Cathanno , Pererio , Jan/enio Franci
fco Suarccz, Viega , Corneiio a Lapide, Saliano , tfatiu multk

cen-

Jtcr in Lunp.rrui.

cenfenTf&forie pro~babili»s , u-sque ad diluvium retinuiffe para-
di/um prim&vam fitam ameenitaiem , quia conflat, cum DEVS
expultt ex eo Adamum , fofuifje ante eum Cherubinum pro cufio-
dta ; utique ut prohiberet introitum hominibus > nulla atttemj
neceffttae futjfet cufiodta , fi propter fcopuloforum montium coro-
nam inaccejfus foret. Feritm in diluvio cenfent iidem , perdidif
fe amtenitatem tllam fuam, quontam aqua per annum integrum
totam terram occuparunt , atque adeo & locumparadift. Credo
tquidem facilc , ejfe altcubi in orientalibus regiontbus inaccejfa
quedam fcopuloforum monttum prtccipitia ; at intra illa paradi-
fum futjfe , attt,ftfuit , adhue in amcenitate fua pcrfeverare , mi-
nime credo: quti enim id vidit , / tnaueffa junt loca i Jguod
Henoch translattts dicatur in paradifum , Eccleftaftici 44. v. 16.
Hti g Eliae , interpretantur plerique de loco quodam amano ,
fed mortaltbm incognito , nt egregic dijputat Fereritte & Sali*-
nus.

§. 11 /. Introduftio in ipfam Lunam.

I X. Cofmiel. Scd jam tempus eftr, uc cerra derelifta , ocu-
los furfum tollamus , & coeleftium corporum apparacumj ,
quancum humano oculo concefliim fueric , contemplemur»
Iheodtd. Quxfo , fiac, Cofmiel. Refpice in oppofitam cerra:
plagam. Theodtdaffns. Ec ecce conversa facie vidi Luna? cor- un*p*
pus pauld fub minori , quam quo cerram prius vidcram , anSu" JJjJjJg
lo : ac mulcd diftinaius quam prius videram globum cerre-^ '
itrem : fiquidem afpe&us ejus inftar vafti montis blandilfi-
mo lumine illuftrati , & innumerata macularum varietate con-
fperfi comparebac. Hic alciffimorum montium juga , praefer-
tim in Luna? circumferencia ,• hic valles ,lacus , flumina , ma-
ria , oculis undique ingcrebantur. Hic ego infinita admira-
tione defixus , humiliter efflagitavi ducem meum , ut fingulo-
rum obje£torum rationes exponcret ; qui hoc verborumj
contextu me affatus eft. Cofmiel. Fili mi , non ea tartmm cibi
oftendam cminus, fed , ucomnia &fingula cominus confpi-
cias.ceinipfumglobumiacroducam. Thcodid. Vix eflacus,

M cura

L ■', ,

99 Xtinerartum 1. Dialogus I. Caput lh

Motm ad cum ecce ( mirum didtu ) videbar motu quafi nacurali deor-
centrum fum cendere. O quid fencio, dulcis animae roeae director ? ne
queefo derelinquas fervum cuum J & fi me dimiferis, quo ibo?
qu6 ferar ? ubi eric finis icmeris mei ? Cofmiel. Confide fili
mi , nihil cimeas , & cametfi nullus morcalium hoc loco , nifi
divino fulcus auxilio , vivere poffic ; cetamen confervabo, te
cuftodiam , te contra omnes humana; conditioni concrarias
qualicaces defendam > ica enim fupremus rerum condicarumj
Adomrcha mihi praxepir. Thcodtdatfus. Hoc dicto , totum
corpus meum Ienicer infufHavic, quod in momento veluci ro-
fcido quodam liquore perfufum , adeo omnia vifcera mea_»
corroboravic, uc poft hzec nec fames , nec ficis, nec ignis,ncc
aqua, auc ulla alcerius propriecacis aerea qualicas in me quic-
quam pocueric. O ajcerae Deus ! O fummum & incommu-
tabile bonum meum ! Tu percuflifti cor meum , & per Chc-
rubicam incelligenciam famulum tuum : jam enimvero toco
corde amare ce incipio fuper omnia , plusquam unquam alias;
fcd & ccelum , & cerra, & omnia quae eis func , ecce undique
snihidicunc, ucceamem, ce glorificemin operibus cuis* His
diclis , me fenfi vehemenciflimo quodam motu deorfum fer-
ri. Cofmiel. Quid cimesfili mi? quid crepidas? nunquid ego
cecum fum ? TheodidacJus. Ignofce mihi , dulcedo & confo-
lacio mea, timeo vehemenrem quem fencio rapcum , & quid-
nam de me fiac nefcio. Cofmiel. Noveris,ce jam incra pere-
grinam fpha?ra Lunaris regionem confticutum , qua ad Luna-
ris cerra; cenrrum properamus. Scias camen,fieri non pofleuc
naturaJi mocu in Lunam tuapce/ponce ruas: cumcnim ex cer-
reftribus elemencis compoficus fis non nifi ad cuum cencrum_>,
ad nullum aliud te ferri necefle eft. Quod vero puces ce mo-
cu naturali delabi, id mea opera fieri putes velim, uthoc pa-
£to tibi indicem Lunarium partium nifum ad fuum cencrum.
• Sed hoc lpfum in aliis Mundi corporibus fuo tempore fencicsr',
Agedum , bono fis animo. Theodidacius. Vix dixerac.cum ecce
prope Lunam meconftitutum reperio. ODomine mi,quanta
mirabiha ! quam nunquam vifa hucu&que confpicjo ! Cofmiel.

Suftine,

Iter in Ltmmm. pt

Suftine, properemus , uc cominus onmia luculencius pateanc
jbeodtdntftu* Hoc di£o, fiipra alciflimum moncis Lunaris a-
picem me dimiflbmconfticuic; & ecce , nova & inuficaca re-
rum facies oculis occurric meis ; hicomnia nova & in audicaf
& mulcum a nacura cerraj in omnibus differens clieacrum ape-
ricur; hic valles profundiffima; , hic moncium concacenati or-
dines, hic immenfus Oceani, marium , Jacuunvque proci a&us;
hic InfuljeOceanoinfercse, &moncibus altiifimis ciroimdata:»
hic flumina ex moncibus erumpencia , per varios gyros fefo^ v
in maria exonerabanc ; fed omnia camen altenus nacurav
quoad colorem , vires , & propriecaces , quam quibus cerre-
ftrem noftrum Mundum confticui videmus. Saxum moncis
erar e candido variegacum , & veluci duricie quadam indomi-
ca incorrupcibile , variis ftriis diverfi coloribus adornacurn.*»
O Domine mi , explica mihi fingula in admiranda hac rerum
facie,uc inde ininefrabihaCondicorisfapienciflimi myftena ple-
no animo ferar. Cofrmel. Fiac. Theodid*tfus+ Ececce,mi-
ra velocitace in vaftiftimo quodam campo ad liccus maris mc
confticutum invenio. Campus non erac herbis conficus , fed
invisa lapidum forma ftracus , qui omnes nefcio quid ©lea-
ceum fudabanc. Tunc exploravi aquas Lunares , quas aded ^Jgw-
limpidas , adeo fubciles& diaphanas reperi , uc nihil fimile me^"" *
vidiile meminerim in cerreftris Mundi facie ; adeo mobiles,uc
vel minimo flacu commoveri pocuerinc. Theodidatfm. Cof-
miel, dicamabo , licecae fruftum ex hujusmodi lapidibus, auc
lagenam aquse hujus cceleftis in cerram deferre , uc inde ter-
ricolis adrmranda Dei myfteria paceanc? Cofmkl. Minimejnc-£^ tX
que enim in cerreftri Mundo hujusmodi lapis confifterc pof Lu»*ricor-
/ec, fed mox ac eum dimiieris, fuam propediem fphseramef Pore tnttr~
fec repecitui us canquam propnum & nacuraie cencrum lu m> in Lttm
um , ad quod canquam pars ad cocum fuum , adeo inviola- » mndi-
bilem fympichiam haber , uc in nullo alioMundi loco, nifi inrrt*
hoc eidem connaturali , hoc eft.in Lunari fuo globo confifte-
re poffic > canca eft cenacicas juris , quod fingnla mundana
corpora in fuae fidci commiflas parces inviolabili quacarrL»

M i con-

j>£ Jtinerarium I. Dialogus I Cap. IL

Conftantia , & penicus infeparabih , obtinenc. Quod iaem_»
tn Lun* dea quis dicendum. Theodid. Sed cur non video herbas , nec
wn/unt animalia , nec homines ? & loco herbarum video nefcio quas
tomlnrt" efflorefcencias , eo fere modo , quo in mecalhcis noftris fodi-
n t *>im*- nis excrefcunc arbores mecallicaj. Cofmiel. Noveris, nullum
tiscujtuque hocloco vegecabile fimile cerreftri , nec animalia ulla , mul-
to minus homines nec vivere , nec procreari pofle. Cum ica-
que homines hoc loco non finc , fruftra erunc animalia ; &
non exftancibus animahbus , fruftra herba? , & vegecabihs na-
turce germina producencur $ neque ftmiles , quae in cerreftri
Mundo fpcdancur , creacuras hic fubfiftere poflenc , ob ficum_»
toco ccelo animancium vicae difproporcionatum ; hinc tu ipfo
nift divina vircuce confervareris , hic fubfiftere minime pof-
fcs , fed corpus cuum ex cerrena elemencorum mifcella com-
poficum fuapce fponce fphasram fuam rcpeteret , uti poftca fu-
fius a me percipies.

SCHOLIUM VIL

An finthomines,animalia , plantae, in Luna, aut
inaliis planecis, & aftris.

Uomina \X Viti ex iffis , qui Terraqu* noftra Jimilem adftruunt Lu-
*t*n*&** nam , non dubitant eidem attribuere fuos incolas , anima/ia,
jjr* shif. Arberes , plantas , aliaque Tetiuris nofrA cognata. Aliqui in Lu-
nareg;onem aliquam ad mhiibicandum inefle, cumfluviis, &
earteiis, quje in Terra videncur, exiftimanc , inquit Achilles
Tacius w ifagege. Habicari ait Xenophanes in Luna , eamque
cfle Teiram mulcarum urbium , & moncium , ajjerit Cicero
lib. 4, Acad. qq, Pythagorsei ajunc terreftrem videri LunarrL»,
quia , iicuc & noftra Terra > circumhabicacur a majoribus qui-
dem & pulchrioribus animalibus , affirmat Plucarchus tib* 2»
de Philofophorum Placitis cap. 30. Et in Opujc. de factein Orbe
Luna : Lunam a junc eorum , qui infra degunc , tanquam Tan-
talurum lmmiuere capitibus , rurfumque eos, qui ipfaminco-

lunr,

Jter in Lunam. f$

lunc , Ixionum inftar alligacos canco impecu volvi ac revolvt,uc
mirum non fic , fi impecu agicacionis Lco in Peloponnefum de-
cidcric. Subdit , cavernas ejfe in Luna , cavernamm maxi-
mam vocari Fenetralta Hecates , ibique animas eorum , qttaege-
runt \ aut pajfa Junt , rationem reddere , acfeenas dare ; & par-
tct Lund ctefo obverfas appellari Camfum Elyfium. Macrobius
Jtb. i. inSomnium Scipio. e. ij. lunares populos , & purgatorium
snimarum fonit in Luna. Banc eandem fententiam de anima-
bus & Gentis in Lunavelut i» Jerra atherea degentibus ,tribuit
Beda Libro deMundi confiitut, tit. de ARthere , quibusdam Phy-
/tcis.f J» hanc de Luna incoiis fententiam inciinant omnes%qms
moxcitabo.

guod deLuna citati Auttores affernnt , ad reliquos plane*
tas , & affines flanetis ftetfas exteudunt Heraclides , Pychago-
raci , & feclacores Orphci , tefie Nicolao Caufino lib. i. de Doma
Dei caf. 14. & exfrefie Nicolaus Gufanus Cardinalis lib. 2. d(LS
Doela ignorantia cap. 11. & in eandem fropendet , loquendo dc^>
JovetfLuna, Joannes Kcplerus/'» Afironomia Oftica pag*2$o~
ef m Differtatione cum Nuncio fidereo pag. 10, dteens : veri non
abfimile efle non cancum in Luna , fed eciam in Jove ipfo in-
colas efle. Cu/ani verba affert Rheida lik 4. Oculi Enoch &
ElU caf. 1. memb. ^fofi qut addit , nos pofi deteclos circa Satur-
num e? Jovem novos errones , habere majorem caufam Jujfican-
di de afirorum incolis , quam Veteres & Cufanus j neceontrara-
tionem futat effe tllius con]eclationem , qui id fufficaretur. Ad~
dit tamen , tutius effe fenttre cum communi > & abfiinere d n&~
i>ks fentcntiis*

Argument a porro , quibus adduBi novos adffruunt mcsttas> Imala» ltt~
in planetis aflris huius fententtA Auclores *junt , quodnoru,
videatur credtbtle , tot e? tam rmmenfa ac ffecro/a corporaejfe^j admiitlnty
hominsbus vatua , qutbus pLenus eJi Orbis nofler luteus , g prst «ih meUii*
afiris exths\ quod non tdeo tantitm vtdeantur condtta , ut Ter- *e&**r-
ram tllumment in noftrum commodum y cmn nullits paterfami-
itas facem aceendat m domefitcomm ufum ipsk dome majorem^ ;
^uod DEJ beneficentm um fit ad faucuios hemines lerram^

M $ mftram

$4 Jtinerarium 1. Dialogtu I. Caput II.

nojlram tncolentes refirtngenda ; quod repugnet &therts vaftita-
ti, $ DEJ omnipotentia , ac prcvtdentid, dtcere folam Terram cum
incolis fuis in tanto (patio , quafi tn vaflifjimajylva niduLum , aut
in latiffimo agro fjncam unam frumenti, latttare. AdduntjnuLta
oltm incredtbtlia fuiffe vija , qu& nunc evifenter funt cognitattd-
toepucnec defferandumfore,ut aiiquando tdem conttngat ctrca a-
Jlrorum incoias.

Contraria fententia , negans Lun* & aliorum ajlrorum in-
tolas , communts ejl , & omnino tenenda , utpote Scriptura Sacra
tnagis confbna. Nam fidera ionge diverfb muneri>qutim ut fmt fe~
des hominum , deftinata ejfe dtvinitus , conftat exGenef.c*itdro-
mnes homines ab Adame in noftraTellure producJogenitoj,ex ejusd.
Genef cap.i. 2. Rurfus de fidertbus dicitur Deuteron.4. qu«e crea-
vit Dominus DEUS in minifterium cunclis gencibus quae fub
ccelo funr. Et Pfal. i4.Jola Terra hominibtes habitationi adfigna-
tur : Ccelum coch Domino^cerram aurem dedic flliis hominum.
£t Aclorum i^dtcitur: Fecicque ex uno omnegenushominum,
inhabicare fiiper univerfam faciem cerra?. Ad contraria argu-
mentafacilis eft rejfonfio: ^Utrum de fide fit, aflra non habitari ab
hominibus,aiterius efifori ducutere ac determinare* Fiet id i»
Mundo Mtrabilt.

Si itaque homines non funt in Luna $ a(lris\ nec animaltA ^
p/.inta erunt, quoniam b<ec hominugratiafunt condita. £>uod tti-
amfatts probat difcurfm ab Au&ore faftttt.
yi(teor«u>. X- Theodidac7us. Suncne hic quandoque pluvia?,nives,
gka im- & fimiles , quasin ceneftri Mundo cxperimur, meceorologtcs
ioiprefliones i CofmieL. Sunc equidem , fed alceriws rarionis,
jpti*. ^uod uc incelligoSj fciendum eft , cocum Lunarem globum ,uci
& omnia alia Mundi corpora cceleftia , non fecus ac cerreftre
corpus, ex quacuor elemencis compoficum efle , neque ullam-*,
iv.i .Peripacecici fibi fingunc , quincam eilenciam in Mundo re-
pcriri. Sed quacuor elementa , quibus res Lunares conftiruun-
11) mulrum a terreftnbus differunt, ob Solisomnia alteran-
i , vfcinuacem ; ica quidem , uc compofira in fingulis iMundi
cor. >ribus aLam acque aliam confticucioncm , ica fitus nece£

ficacc

lter tn Lunam.

9$

ficace poftulance , forciancur , quemadmodum poftea videbis. Corpu» l«.
Et camecfi prima; quacuor quaiicaces omnibus infinc corpori- *>*^q»^
bus mundialibus , quia camen aliam poficionem reipe&u^,^
Mundi, aliosque admodum differentes influxus alicer & ali-/^«T**
cer parcicipanc , non quidem eflenriaii quoad maceriam , fed
accidencali dirTerentia eas incer fe differre necefle eft ; quod
hic in Luna maxime apparec. Vides aquam iunarem vere
cfle humidam, /ed camen aded fubtilem , uc in vapores exal-
cari nifi fubtiliflimos non queac; hinc nebuJaj, pluvia?, nubes
hic non reperiuntur , fcd correfpondens tamen iis fimilo
quiddam, videlicet lubciliflimus ros , inftar vaporis , quem_r
humidum Lunare emitcic , fuarnque acmofphajram confick,,
qui camen mox a Sole vehemenciori abfumpcus ; in auras ce-
nues evanefcic , vel fi frigidiorem aerem incurrac , non pluvia;
adinflar. , fed canquam fubciliffimum defluvium Lunarem_»
fuperficiem irrorac ; quod pociftimum circa novilunii rem-
pus accidic, uci poftea videbicur. Si enim crafla?, faeeulenca;, ^u6es cur
& varia macerialis milcella? impuricace fostx nubes in Luna o- """^'"^"
rirencur, illas haud dubie ex cerra fpectari poflenc , uci nos inZS*/*
Luna confticuci , eas per cerrae fuperficiem divagances difpa-
rium inftar macularum incuemur : fed cum nihil in cerra_r
confticucis fimile nobis appareac , uci jam propriis oculis in
Luna confticucus comperis; fruftra hic quasras fimiles noftris
meceorologicas imprefliones» Habenc eciam aqua; has Lu-
nares , uci & coca Luna? compages , recondicam quandam_»
vircucem & propriecacem , a Deo Opcimo Maximo ei fingula-
rr iTia; providencia? difpofitione indicam 5 qua; ubi leie in cot-VirtmluM'
porahumido pollencia diffuderic , mox vehemenci quadani/^*'/*
vi rfla inflec, chlacec, & mirifice agicec ,* quam quidern ¥Mm*
tem cocum Lunare corpus poflidec fibi peculiarem ,* hinc ra-
dii ejus rn fupei ficiem cerrar difFufi j omnia inferiora cerrar,
qtra: ex humore prsdominante conftanr \ mirifice dilatantr,
maria agirantur, Iacus& flumina inftancur , Oceanus fluxurn
& reftuxum pacicur , humores m corporibus augentur & dr-
lacancur , & cancd quidem violencius , quancd recliori radio

ferie-

p6 Itinerarium 1. Dialogus l Ctput II.

ferierinc ccrram. Sed uc experiaris hujus rei vericatem , cbibc
^/r*f«*«-hunc cyachum aqua ccelefti plenum. Theodtd. Quem cdm
rkinfltti. fiimpfifiem, ecce derepence cocum corpusinftar cympaniin-
f4% fiari , omnia membra dilacari , & in ingencem molem excrc-
fccre, incrcdibilem denique mc violentiam fuftinere fencio.
O Cofmicl , adjuva me , morior ! Cofmiel. Bono fis animo, non
morieris. Tkeodid*tttu , digicoque ori impofico , omni mox
liquore rejetto priftin» forma: refticucus fum. Fierecne ,
Cofmiel , hoc idem , fi homines hoc Ioco nafcercncur , & ani-
Ai'rki*H*- malia? Cofmici. Omnino idem. Theodidtclus. Saciscft.per-
rufnbtm- ccpj omnia. Sed quidnam hoc rei eft 2 Summam modo fen-
tio refpirandi difficulcaccm. CofmieL Tanca eft fubcilicas ae-
ris Lunaris , uc nulli ad refpirandum vivenci fufficiac ,* & ca-
mecfi purus «cher non fic , fed vaporibus Lunari corpori pro-
priis permiftus j minime camen is ob fummam fuam fubcili-
cacem fufficiens forec ad refpiracioncm ; qu6d cu proindc hic
vivas, idcocum peculiari DEI ceconfervancis difpcnfociono
concingic. Thcodtd*&us< Dic qusefo , dulcis Magiftcr , eftne
bnUanfo ignis in hoc Lunari globo elcmencum * OfmicL Eft,fedlacec
iniun*. in vifceribus cerrae Lunaris ; imo omnia illa maria , qua? vides,
fpiricibus igneis repkca func , ei ab Au&ore Nacura: inferca,uc
humidum illud Lunarc confervecur ; & camccfi fibi qualicaci-
bus concrariari videancur humidum 5c calidum , ignis & a-
qua ; habenc camen fuas amicicia? leges , quibus unum alccrum
confervec. Verum de hilcc alibi fufius. Thcodid^clm. Eftne
formalicer , uci Philofophi loquuncur , ignis , qui lacec in inci-
mis vifceribus cerrac Lunaris , vel eft cancum ignis quidam vir-
cualis ? Cofmiel. Eft formalicer ignis veriflimus , & in nullo ab
elemencari divcrfus , & in omnibus Mundi corporibus ident*
eft. Theed/datfus. Ec hoc dicto , proximam percufific pc-
am ; & ecce ( mirum diclu ) vehemens fcincillarum inde e-
rumpencium agicacio omnem mox circumficum aeremj
miro fpeclaculo inflammavic. CofmieL Videsne vericacenu»
rei \ Thcodidtftus. Video , & credo quaicunque lapiencer,

Dux

Uer in tunnm. ^7

Dux cordis mci , cxponis. Sed unum eft quod in principio
itincris noftri cc interrogarc mihi confticucum crac , quod uc
mihi cxponas , cciam atque etiam abs cc efflagico. Cofmiel.TLc- ignitno» tfi
quodnam illud ? TheodidAtlus. Scias, Dominc mi , me a puc- in
romulcain pcripacecica Schola dc fph«ra ignis inaudiviflo, Lm**
quam camen nec fupra , nec infra Lunam vidi , nec etiam ex-
pcrcus fum ; fi cnim alicubi ignca (phcera Iateret , ucique illam
fummo meo cruciatu in itineris noftri decurfu fenfiflemj,
CofmtcL Erras fane fummopere , fi Ariftocelem de iis rebus,
qua; ad fuprcmorum corporum nacuram percinenc , omnia_»
vcra locutum efle tibi perfuadcas ; fiquidem uti nihil eorum,
quse cibi poftea monftracurus fum , incelleclu /uo penecravit,
ica mirum non eft , fi etiam circa fphaeram ignis hallucinatus
fic. Rette dicis , fphajram ignis , quam is fub Luna; concavo
difpofuic , ncc vidifle ce oculis , nec cacTu (enfifle ; unde ibidem
proprius eflc cjus locus non poteft , cum nec Lunse concavutn
videris , nec virtutcm & efficaciam caloris ignis proprii fen-
feris j expanfum enim illud, per quod ce dcduxi, vicinum Lu-
r\x , non ignis eft , fed iimpidiflimus scher, uc hic, ica per uni-
verfam Alundi machinam diffuftis , fibimet femper fimilis & i-
dem eft, Quamam vero propria ignis fphau-a fit, poftea o-
ftendamj , cum globum Solis examinaveris. Theodidfitfus.
Omnia quse dicis , mi dulciflime Gofmiel , vcriflima funt, &
jam video quantum plcrique Philofophi k vcritace olim aberra-
rintjdum poft fphaeram ignis intra Lunse concavum poficam»
omnes fupra cam difpoficas ordine fpha:ras cceleftes , veluci
ex criftaliina quadam (blidicace conftitutas efle affirmarunc,
omnia corpora cceleftia maceria & forma elemencari priva-
vcrunc , qualicaces omncs abftulcrunc , prsecer lucem nihil a-
liud ibidem efle fibi perluaferunc ; his cnim orrmia contraria.»
deprehendunc hodie Aftronomi , qui miro illo tubi optici or-
gano.corporum cceleftium adyta penetrarunc, & quantum Ii-
cuic , arcanam eorundem confticucioncm prope verum dece-
xerunc. Cofmiel. Sic cft, fili mi j fieri enim non poteft , ut Phi-
lofbphi,folis fuis cogicatis infiftences , repudiacisque cxperien-

N tiis,

i£ Itinerarium 1. Dia/ogus I. Caput II.

dis , quidpiam folidi circa naturalem Mundi conftitucionemj
concludere poflinc ; concepcus enim hominum , nifi experi-
mencis fulciancur , canco fepe numero a vero aberranc lon-
gius, quanco hunc globum Lunarem a cerreno longius diftarc
videmus. Sed hiec fiio cempore & loco luculencius difcucien-
cur.

SCHOLIUM VIII.

An fupra aerem^&infraLunae concavum,

fic ignis.

1« ka A Ffirmattva fententiet a multis jam feculis inter Peripate-
incoZi' ttcosviguit, eb qubd Arifloteles id ajferat ltb.2.deC<eloc. 3.
Lun*. a tex. 18- quem plerique (unt fecuti. Noflro tamen feculo labefa-
Ba ita fuit, ut exulare cogatur a Lyceo. Eam eppugnant Schei-
ncrus in Rofa Vrfina, Borr us in Afironomia, Au&or nofter hic $
in Artemagna Luc.tfVmb. Itb.g.p.z.fol 6 ss.Czbeusltbi.Meteor.
texk 4. q. S- & paffim toto tUo libro , Arriaga Dtfput. 4. de Generat.
num. 67. dr inOperefex dierum dtfput. 30. num. 22. Suaretz Lufic.
tracl. de Coelo , dtjputat. 6./ec7. 4. § alii multi, quibus fubjcribo, $
aioy tnter aerem vaporibus pervium, g Luna concavum , nuHums
ejfe verum ac realemignem,fedfolum putatum , qui ntbil altud
e(i quam defacatus a'e'rt(quem alii atherem vocant , alit autem
propter conjuetudinem , &ex defeclu altenus vocabuli , ignem)
nec dtflinguitur fubflantialiter aut a ccelo fidereo , aut anofiro
Jriftoteltt impuro aere. Probo l. ex Arifiotele, qui,qua docuerat de igne
hiuJfnm{0C'"f-de c^°yexpltcatlib.i.Meteor.tex.i4.his verbis: lnmedio
<e««fe igicur, & circa medium, eft graviflimum & frigidiffimum fegre-
L»»*- gacutxi , terra, & aqua ; circa ha;c autern^ & attigua his, eft aer , &
quod pivjpcer confuetudinem vocamus ignem , non eft autem
jgnis ; exceffusenimcalidi,& veluti fervor, eft ignis. Sed opor-
tet intelligere, difti a nobis aeris id,quod eft circa cerram , veluc
humidum &caliduwi eflc , proptcrea qudd vapores & exhalatio-
nem habeat ceme;quodauccm fuperhoc,calidum jam& ficcum;
cftcnimvaporisnacurahumidum&calidum ; exhalationis au-

tem,

lter in Lunam. pp

rem , calidum& ficcum : & eft vapor quidem porencia veluc a-
qua, exhalacio aucem porenria veluc ignis. Videt qualem ignem
conflituat Ariftoteles in concavo Lun& , corpus videlicet exhalatio-
nibus plenum, quod propter sonfuetudinem vocamus ignem , vere
autem ignis non efl , quia ignis verus e(i exccjfus quidam caloris , &
veluti fervor \ corpus autem,quodibi e(l,nonhabet excejfum calorts,
nec efifervor quidam , zjfeftjolum potentiatgnis, quia aptum fieri
ignuypropter admifias exhalattones calidas & ficcas* Probo 1 1.
argumento adhominem. Corpus infia Lunx concavum,quod adver-
farii ignem appeUant, non lucet , neque urit, neque pabulo indiget,
ut ipfimet fatentur j ergo proprietatibus ignis caret J ergo ignis non
eft, qui naturaliter (ine proprietatibus fubjiftere nequit*

Probant contraru fententia Auclores opinionem fuam & Argummt*
communem ex eo , quod ignis nofier fublunarit furfum tendat y«rum,qa£
uttqueut evolet infitam Spharam : quod in fuprema ^gione^^-^f'^
aeris accendantur Cometa , £«f alia meteora ignita ; utique ob vi- contAtaLu-
cinum ignem : quod ignis locus fit , ob levitatem fuam fupra reli-
qua elementa j quibus cum DEVSdederit locum fuum> utique tton
denegaverit fuum igni. Addunt , mirum non effe,quod fine pabu •
lo in Jphdra fua fit ignis , quia & in inferno , & in Aztna ac Vefit-
viOitfr in lucemis perpetuo ardentibus (4e quibus j.p. Magia nefirtt
lib,2.)fine pabulo efi.

At nihil evincunt* Surfum tendit ignis , id efi,flamma Refutantur.
ignis , quia levior eft aere circumftante vapido crafjo j nun-
quam tamen furfum evolat , donec ad Luna concavum pertingat,
fedvel in aere humido acjrigido occurrente extinguitur , vei
deficiente pabulo deficit in via* Cometa. $ alia meteora accen-
duntur in fuprema aeris regione , imh & Jupra fupremam in ipfo
loco,quem igni deputant adverfarii , non propter vicinum i-
gnem , fed propter eandem caufam , propter quam ^ in media-»t
£«? in infima regione f&pe accenduntur fimilia meteora ignita,
fcilicet propter exhalationes confiipatas , per antiperiftafiru
Aut alia ratione Jefe inftammantes. D EV S denevavit igniio-
cum fupremum , quia propter voracitatem fitampabulo indigets
qttod ibi non inveniret. Vel dic , DEV M nequaquam fupre-

N 2 mum

ltinerarium I. Dialogus l Cap. II,

murn locum igni dcnegajfejcum illum ad mque Solis Coelum eve xerit\
SoLetemmformaliter tgnu ejl, ut dicetur. Inferni tgnh fine pabuL»
perdurat mtracuiose : ignts /£tme ejr Vefuvit depafcttur aerem &
vaporem undtque per craterem,Latera,/ubterraneos cuniculos at-
tracJum : Lucerna perpetux modico pabulo funt contcnta. Vide^ua
dicimus in Magt* Loc. cit,
MaeuUiu- X I. Iheodidaclus, O incelle&us mci illuminacor CoC-
xam qu«- micl, quasfo ignofce curioficati mea; >• unum a cc concendo, uc
mihi jam cxponas, quasnam illae finc maeulae, quas ego in cerra
confticucus iaepe cancopere admiracusfum; quaenam finc 1II32 lu-
ccs, quamam umbrae.quaefabinde nobis in cerra confticucis, &
admiracione defixis , Opcici inftrumenci fubfidio comparenc;
hisce enim cognicis, majorem hujuscceleftis globi nociciam ac-
quiram. Cofmiel. Faciam quod pcciifti. TheodtdacJus, Ec
mox rapida vercigine agicacum in vaftiflimo Lun« Oceano mc
confticucum vidi, quem quidam Oceanum Philippicum, non-
nulli Oceanum procellarum dixerunc, ubi cancos vidi aquarum
turbines, coc fervencium aquarum in morem cbulliciones, can-
cam Oceani agicacionem compcri, uc nihil fimile me expcr-
tum ceftari poflim. O Cofmicl, quancam hic rerum cacaftro-
phcn incueor? quam horrcndam cumulcuancium aquaium fcc-
nam apercam concemplor ? Sed 6 amanciflime inftruclor,quid
eft formidabilis ifta fragoris vehemencia quamauribus excipio?
quid infuhe illae, monccsque, fcopulique fine numero per in-
gencem hunc Oceanum difpercici ? Cofmiel, Incendc aunbus &
corde aperco fingula qua? cibi exponam percipo. Oceanus
quem vides, cocius Lunarisglobi circumferenciam ambic,una-
OttAmiLt*. ^ cum Luna; vercigine in circulum perpecuo curfu fluxuque
n*m mira* ,*gicacur qui cum vcl maxime fiunc, cum Solarium radiorurrL»
normah influxu , quod plenilunii auc novifunii cempore con-
tingic, percuflus fueric. Nam cum, uc fupra audifti, aqua Lu-
nans mirum in modum mobilis fic , flc uc fimul ac eam Sol
normah radiorum diffiifione ferieric , ea mox in fummam rari-
tacem redatta, vehemencer illas agicacioncs cam cempore Lunas
pfcnae in converfa facie , quam cemporenov* in averla facie,

effi-

Jter tn Lunam.

cfficiau. Hinc dum aqua Lunaris Oceani agicaca, cum ad ob-
vios fcopuloforum , cum ad vaftos moncium , quorum,uci vi-
dcs , non cft numcrus , paricccs vehemencius illidicur ; horren-
dam inde ex concrariis mocibus agicacionem caufari neceflo
eft. Accedic ad inftabilis elemenci Lunaris fummam mobili-
caccm mocus Luna: diurnus, quo impulfum mare lunare can-
co majores vires acquiric , quancd ficus ipfius ad Solem fuerit
normalior. Hinc quoque provenic formidabilis ille fbnus ;
iliifio fiquidem undarum , cum ad lcopulos obvios , cum ad fe-
ipfas fadla, miram quandam Lunarisaeris, feu quod idem eft,
Xunaris cfHuvii agicacionem caufac , ex quo peregrinus ille Sc
jinfolicus Ibnus efficicur; novifti enim ex cerrenarum rerum fi-
imilicudine , aquam curbaram cum aeris quiece confiftere mi-
inime pofle. 7heodidet£lus+ Sed rogo ce fodes,in quem finem
fupremus Mundi Opifex cancas in Luna aquarumagicaciones dis- Finismotus
pofuic ? Cofmiel.Ymis pociflimus cancaj agicacionum vehemen- i»**ir* °-
cia? eft, uc influxus Lunaris validius cerreno globocommunica-"^™"^*"
recur; quod fieri non poflec , fi auc globus Lunaris fine aqueo
elemenco compattus eflec , auc aquaequierae manerenc ; ex agi-
cacione fiquidem illa , Lunaris vircucis influxus mira* quadam_«
dilpoficione in cerreftris globi fuperficiem derivacus , fimifi
mocus analogia fiibjecla fibi corpora ad confervarionem cocius
afficic, acque in fines fuos inftimular; acque adeo idom hic ac-
cidere cibi perfaadeas velim, quod in quolibec Iiquore nos ex-
periencia docec, quem fi vehemencius commoveris , cancdinde
pro racione qualicacisliquoris,auc fuaviorem, auc cecriorem o-
dorcm efflari deprehendes 5 Aromacicae fpecies,uci & plancae o-
doriferae, cunc vel maxime vimfuam cxcrunc.eum perfriclcione
praevia incaluerinc, auccumhumido mirhe, fummo odoris fce-
nore, caloris vi exhalancur. Cum igicur Lunare corpus perpe-
cuo vircucis fuas profluvio cerrenum globum feriac , illud vel
maxime hac agicacione promoveri cibi perfuadeas velim.Aecedit
quod humidum iftiusmodi proftuvium mirifL. e quoq,' ajftuances
Solis radiosinfringendoadremperiem reducac,cemperacosq;una
vircucc fuararefacliva& humeclaciva irr>buac,undeSolisirnpra-

N % porcio

102 ltinerarium I. Dia/ogus l Cap. II.

porcionaci caloris arftusque radius,cerreno globo oppidd noci-
vus,cerrenarum rerum generacionibus vel maxime ex hac op-
porcuna radiorum mifcella ,apcusreddicur* Quoniam vero, fi
Lunafemper hoceodem vircucis profluvio cerram ferirec, cerra_,
nimiohiimore fuffbcaca non exiguum decrimencumincurrercc;
hinc divina; providenciae difpoficione fadtum eft , uc Luna noa
nificirca conjunclionis &oppoficionis puncta.ubi influxus ejus
normaliseft.quam maxime vim fuam excrac.non icem in qua-
dracuris, aucpunclis ejus vicinis, quia tunc cemporjs radius influ-
xivusnon nifi oblique cerram noftram feric.

SCHOLIUM IX.

•msnhjtMfQ m.wwl & 0*01 a^\V vVi^^^iftM ^afl
Dc vertigine Lunae circa fuum centrum

& axem.

INter alias caufas , our lunaris Oceanus huc iUneque agitetur
continuo , ejr tantam aquarum ebuUitionem , flucJuumque ad
n*. littora ac fcopulos attijionem ,quam tubo optico deprehenderevi-
demur , efficiat , unam adfignat Auclor Lunaris corporis verti*
ginem , qua ejt libratio Luna circa fuum centrum ab occidentali
ejus parte ad orientalem , ejr e contrario : hoc enim motu recipre-
cq dum agitatur totius Lunaglobus , ejr confequenter totus Lu-
naris Oceanus j fieri non poteft^qui» vehementer commotus,t$ nunc
verfus orientalem , nuncverjus occidentalempartem impulfusy in
littora , in fcopulos , in infulas medio Oceano di/perfas ittidatur,
immanes fiucJus jacJet. Deprehendit hunc motum primus,
quod fciamus , Galilaeus telefcopio , dum notavit maculam , quarn
Grimaldi vocat Ricciolus , & efl orientali Luna limbo vicina^>t
modd accedere ad orientalem fere limbum , mode ab eo recederei
aliam vero , quam mare Caftium idem Ricciolus appellat , ^jf efl
priorifere diametraliter oppofita verftss limbum occident alerru,
accedere ad occidentalem limbum , alternatimque ab eo recederc,
ita ut unk accedentc ad fuum limbum , alterarecedat afue.Ean-

dem

Iter in Lunam.

dtm Ltbrattonem accurate ey- per multos annos obfervavit Lan-
gremus , detnde Pecrus Gallendus, Bulhaldus, Hevelius, Fa-
tres noflrst Societais Nicolaus Z-ucchius , Daniel Barcolus, Fran-
cifcus Grimaldus , Joan. Bapc. Riccioius , mibt omnes notiffi-
mi, quorum duoulttmt non filitm deprebenderunt acceffum acre-
cejjum dumrum pr&diclarum macularum verfus orientalem & oc-
\tidentalem iimbum , veritm etiam aliarum , & quidem etiam
verftts Boream & Auflrum. Jmb eo usque proceffit Ricctoli d Li-

f entia , ut determinare Jit aufuSy primb , quanta Jit pr&dtcJa //-
ratio , feu quantam Lunx partem vi tiitus uitra antiquorum o-
ptmonem videamus : Jecundby qua Jint macul& , qua ob libratio-
nem iunarem non femper apparent : tertiby quis fit modm obfer-
\vandt , verjus quas Mundi Luntve plagas fiat Libratio lunaris
globiy z$ verjus quas dirigatur axis hujus Ltbrattonis : quartb.quan-
ta (it pertodus cujusvis itbrationis (ingulattm fumpta: quintb^quA^
nam ftt caufa taiis Ltbrationis,Jeu qua motuum kypothefi expltcari
po/Jit* Omitto aiia qua idem determinant. NuLLo ergo paclo de
Lunst verttgine dubitan poteft, nec quin motus lunaris Qceani eam
comitetur.

XII. Theodidaclus* Si vapores funt in globo hoc Lu-
nari s quemadmodum fenfibili experientia convi&us negaro
non poflum, qusefb, explica mihi,cur nubes non compareant;
has enim necdum mihi videre Jicuir > & quamam ea vis efl: ra-
refa&iva & hume&ativa , quas tancos in cerra noftra efFeclus
parit ? & quodnam ejus fubje&um ? Cofmiel. Quod ad primum, Nul,es
uti propriis oculis intueris , funr aquze Lunares ita tenuis fub- *>**^_
ftanciae, ut nihil in iis fupernatare poffit , nec hic ulla naviga- nam.
tio inftirui poflec . pra? nimia aquarum exilitate. Hinc vapo- v«P°m
rem quoqueemictic adeo exilem , & ab omni terreftri fasceadeo1****
depurgacum , ut in nubes congelari non poflic , nec fenfibiles
meteorologicas imprefliones caufere valeat. Hinc vides Iucu-
lente aquasLunaresterreftxibus limpidiores; quia tamen in va-
fio 1II0 acthereo fpacio fuperficierum agglomeratione conden-
fantur.hincexterra deprehenfa efb nonnulla atmofphaera ; iedjtmo^-
horum fufius tibi & ufum 6c modum in fine hujus capituli narra- rn-imn*.

bo.

io4 ltinernrium 1. Dialogus l Csput II.

bo. Imaginare tibi rofcidum aerem fab aeftivo crepufculo,
quem cellus ancc Solis orcum in cerrae fupcrficicm diffundic , &
concepifti vaporem Lunarem ; ubi cnim vaporcs reflcxionis
radiorum Solarium cx Lunae «orpore rcfulcancium mecam cx-
ccflerinc , jam frigido /pacio condenfaci dcfcendunc gravicaco
fua , & fuperficiem Lunaris cerrae irroranc ,* quod pociftimum
fieri cenfere debes in oppofica Lunas facic ; in illuminaca ver6
Luna:faciemoxa.iblarium radiorumefficaciadiftbluci inccnues
auras abeunr,

imt infiu- XIII. Quod ad (ccundum accinec , fcias coci Lunari glo-
J/wJruC*' k° vircucem inficam eifo , uc mox ae virium fuarum radios in
humidum fiibjectum dimiferic , ilJud confeftim rarcfaciac.am-
pliac , dilacec, fcecundccque , nunc plus , nunc minus , pro ficus
Lunae in fuo circulo racione ; vehiculum vero hujus vircucis,
profluvium Lunare eft ; quod uci cerram folari profluvio mi-
ftum pcrpecuo & inccflancer radiosa fua qualicace feric , ica ccr-
tum eft, illud fempcr eosdem in cerra erTe&us produccre,cujus-
modi func fluxus & rcfluxus maris, incremencum & decrcmen-
cum humidi in fluminibus, lacubus , corporibus , uci dixi, nunc
plus , nunc minus, pro racione ficus Lunae in fiio circulo. Eft
imh4 igicur principalis finis hujus in Mundo globi a Deo omniumj
,»»• Opifice confticuci , uc primo vicarias abfencis Solis parces in il-
luminanda ccrra fubcac ; fecundo, uc menfes periodica fua re-
volurione confticuac, & cempora difcernac ; cercid , uc fcecun-
do fiio profluvio cerram irrorando , omnia in ea humida mo-
veac , & ad generacioncs rcrum pcragendas difponac , promo-
. veac, & in vircucis fua: propagacione perpecuoconfervec, Eft-
»w Tm* que hic Lunaris influxus adeo cerra; necelTarius , uc eo fublaco
necepriut. illa in elTencia: fuae perfe&ione confiftcre minime poffic , vircu-
cis Solaris efficacia mox in pulverem redigenda. Idcm con-
dngerec , fi fublata Solis vircuce , folius Lunae arbicrio cerra rc-
luna, Ter- linquerecur ; fiquidem vircucis ejus efficacia in cantum humoris
ra,SoUfe copia cxuberarec , uc cocam cerram humidi illuvionc fuffbca»
tam deftrucret. Uc vel hinc admirabilis divina: providencia;
m*P<f»»t. maxim^ cjuce^at j qUac hofce cres globos. Solcm,Lunam,

Tcrram,

JterinLunanu.

Terram , eo arcificiodifpoiim , uc uno hprum crium deficien-
ce,reliqua interire necefle fir, Eo enim Nacura; fine confticuci
liinc, uc mucuo fefe ex reciproco influxu foveanc, SolLunam.»
&Terram, Ferra Solem & Lunam , Luna Solem & Terram*
Quod & de reliquis corporibus mundanis dittum fic , uc in fe-
quencibus prolixiusa me defcribecur. TheodidaeJus. Cepi o-
mnia,& lummaanimi mei voluptace didici admirabilem divina:
providencia: diipoficionem in magno hujus mundaniglobi ap-
paracu.

XIV. Sed,6 dulciflime Cofmiel, exponas quaefo modd,
quid fibi velinc illa; macula;, quas cancopere femper ex cemefu-
perficie cubi cceleftis {ubfidio incuicus obftupui? Cofmiel. Faci-
am,quod pecis , & quidem eo ordine , quo variorum Aftrono-
morum felenographia eas afFabre in charca defignavic» Theo-
didattut. Ec ecce derepence cranslacus fui in moncium alcifli-
m is jugis coronaca m congeriem* Montes ex faxo candido & MteuUrum
fplendcnci videbancur anacura difpofici» & in varias plicas ra-
diorum ad inftar diipercici, inlulam quandam ingencem confti-
cuebanc , Oceano Lunari innacancem. CofinieL Videtfmi-
randam hanc rerum faciem \ Theodidatfus* Video , & vix fpi- Fens [uck
ricum prae admiracione craho. Cofmiel. Hic eft locus ille in Lu- iuntt
nari Oceano , quem Aftronomi foncem lucis appellanc ; fiqui- quidfit. ,
dem radii Solares,dum in lcabrorum hunc moncium ordinem
incidunc, lucem in candenci faxo vehemencer inccndunc,unde
ex cerra afpiciencibus mirum non eft , veluci quandam radio-
(am coronam comparere. Vidiftfne monces alciflimos nivo
perpecua coopercos , & Sole illuftracos , veluci lucem quandam_»
candidifllmam a feeminus confpiciencibus exhibere ? Theodi-
dattus. Vidi , & in icinere noftro a?chereo , dum cerrenum-j
globum ex alco conccmplarer , in Caucafeis moncibus fimile
quid , quod modo in Luna me| obiervafle recordor ; & proin-
de omnia opcime concipio ; video enim corporis Lunaris com- ftrttm
pagem fere cocam ex hujusmodi candenci faxo confticucam.9 ; *
unde non miror&infulas innumerasinhocOceanoZunariinfi-

O cas,

OctanusLu
nartt.

166 htnerartum l."Dialogus l.Cap.JL

cas , uci & concinentis JLunans porciones, mulcd mtenfiorem.,
lucem difrundere , quam mariaLunaria ; verumque efle video,
quod jam dudum aflerunc Aftronomi , id quod in Luna fulcum
fpe&acur & maculo/um, maria efle ; quod verd Jucidum , parces
efle concinencis Lunarisr". Sed his dictis fiipra omnem mon-
ciumaltitudinemmeabftulit. CofmieU Ofilimi, jam concem-
plare,& animotuo concipe mirabilium operumDei magnitu-
dinem. TheodtdacJus. Ocuftosanimae mese, video fane mira-
bilia, quorum non eft numerus» Cofmiel. Vides totum Luna-
rem globum Oceano circumfufum ? vides intermixtos conti-
nentis Lunaris ordines ? Theodidaclus* Video fumma cum_»
voluptate&admiratione, CefmieL Toca haec, quam vides, lu-
eidarumplagarumfarrago.infulaefunc in Oceano Lunari con-
fticucaj,excandido& iplendenci faxo Lunae proprio, ab Opifi-
cererumomnium compaclae. Vides hiccerras magna interca-
pedineinmedioLunaj difco exporrectas, quas Aftronomino-
ftri nunc dignicacis , modo fanicacis cerram nuncupanc vides
terram honorum,aut,ut aliis placet, terram dignicacis circa lim-
l»um Lunarem longe lacequc diftenfara ? vides aliam terrae in-
tercapedinem , quam alii terram paeis,alii vitae appellant?7/ta?<-
didaclus. Video; fed qua;fo quid illa omnia notant? Cofmiel.
Scias,cocum Lunare corpus occulta Dei providencia ita com*
pofirum efle, ut non fecus ac terrenus globus, partim ex aquea
mole, partim ex flrma maceriae opacae & dura? fubftantia con-
ftituatur. Vidcs profundiflimas hie valles ? alti/fima mon-
tium nullo humano veftigio tritorum juga* vides umbras,quas
MontttM- a /e denfnTimas projiciunt ? Theodidaclus. Video , & quidem_>
trJiuKa'. omniamajora , quam unquam in terreftri fuperficie me vidif-
rium »»«»- fememini. Sed,adejuid quasfo camenormis&exorbicantisica--
tium. britiei compofitio ? quid lucidisfimae illae plagas , quas radiaro
video in medio concinencium fine numero , & fine ordinev
iparfas ? CofmieU Ad primum quod attinet , fcias, totam hanc
Lunaris corporis fcabritiem eo fine ab Auclore Nacurae ordi-
nacam, ut radii Solis varieinter coc cancosque monciuro anfra-

clus

tter in Lunam.

107

ttus reflcxi, aeris Lunaris calorem incendercnc; aeris ver6 ca- Luna™
Jor mari Lunari communicarecur, acquc adeo hujus caloris vi ilobtiS cur
& efftcacia cocius Lunaris globi profluvium feu vis influxiva "umJ£%
in globi cerreftris emolumencum perpecud excicarecur; quod fiabritie
nulla racione fierec, fi globus Lunaris cocus policus & levis , fimf1'"™'
ulla parcium eminencinm ftru&ura forec, Ob eandem quo-
quc caufam terrenum globum canca inajqualicace parcium
confticucum videmus. Alcera caufa eft lucis incenfio ad cer-
ram illummandam infticuca, quaj ex variailla radiorum in a-
fperis & fcabrofis fuperficiebus incidencium reflexione miri-
fice incendicur. Undc vehemencer illi Philofophi hallucinaci
func ,<ijuiLunam fpecularis nacurae corpus afleruerunc:fi enim
polici inftar convexi cujusdam fpeculi forec , quis nefcie , figu- ^teter-
ram Solis in eoexpreflam , reflexamque , non minus incolerabi- pus ejjem»
lilucisfulgorc apparicuram, quam ipfumSolem? & experien- Ftefl'
cia quocidiana id docec in fpeculis noftris , Solis fpeciem in o-
culos noftros non ferenda lucis afFufione reverberancibus.
Acccdic, fpeculum hoc non femper exhibicurum nobis Solis
faciem, mfi ubi angulus inoidencium radiorum fueric ajqualis
angulo reflexionis eorundem, uci cu copiofe demonftrafti in
cuis Operibus. Ne igicur nox in apcrcum diem valida fpeculi
Lunaris in terram reflexione fa&a mucarecur , hinc fummo
Nacura; confilio faclum eft, urlux Solis in fcabrofam Lunse
compagem illapfa , calorem quidem inccnderet , Iucem camen
illuminandac cerra? proporcionacam fuppediearce, Si confi-
dcres , cur murus auc mons quispiam Sole illuminacus.SoIis ca-
men faciera non reddac , vicreum aucem maris tfpeculum ex-
hibcac , rem conccpifti. Theodid*c7us. Sed rogo, doctor mi, Aep* Lum
cur.cum magna difci Lunaris fuperficies maris alluvione affu- eur fufe*>
fa fic , Solis eamen fpeciem non reddic ? CofmieL Caufa eft fun- SSi%t*
dus Oceani Lunaris , qui cum ucplurimum fufcus fic , & aqua
mulco aqua cerrena cenuior , uci vidiftij mirum non eft , fub-
obfcurius reddi lumen maris ad nos transmiiliim , cum radii
Solares non nifi in fundo ejus reflexi ad nos ferancur. Alcerum,
quod nofle cupiebas a func iucidae ilise plagse , quarum innume-

O 2 rabiiis

io g ltlnerarium l, Dialoguf I. Cap. II»

rabilis pajncmulcituJohinc inde,cum inOceano,cum in cerra
concinenci Lunasdifperlafpeclacur. Dico icaque,uci prope vi-
difti, illas nihil aliud eflc,quam eminenciorum Jocorum in Luna
fupeiflcies; quae cumexcandido & fplendenci Iapideconftenc,
& alciori quoque lococonfticuta: finCjhincincenfius quoque lu-
men caeceris declivioribus & afpenoi ibus parcibus nobis arTun-
dunc j quod verum efle,monftrarneicio quid obfcurum circa_,
limbos talium plagarum circumficum,quodcum non expedice
Solis lumen recipere poflic ob fuam declivicacem,ideoobfcurius
Eejpt Luna- a cerrigenis oblervacur.. Theodtdattus.. Quid.rogo/unc nigra;
illa; foila?, qua? puceorum inftar incra cerra: Lunaris vifcera infcr-
caevidencur? Cofmiel. Iliae func profundiflima mcer moncium__
crepidines conclufa loCa,ad quae nullo unquam cempore Solaris
radius nifi plenilunii cempore, quando Sol Luna; vercicalis eft,
accedic: Creicuncenimha; fofla;, & decreicunc,proafcenIu auc
defcenlu Solis fiiper horizoncem Lunarem j q iod te alias in cer*
ra confticucum oblervafle nondubico. Theodidatfus. Sic eft;
unde & colligo, eandem efle harum foflarum rationem quoad
lucis incremenrum & decremencum,cujus lunc moncium Luna-
MarutbuU rium» projieiunc; umbrae. Sed quid fibi vulc vehemens illa
titio,» Lu- aquaram ebullicio< , quam in freco Auftriacoincueor ? videcur
narigloh.. cnim vehemensefle fluxus&r fluxusrnaris. CofmteL Illaaqua-
rum per occulcos cerrae Lunaris maeandros transfufarum regur-
gicacio eft j qua? quidem non cfl perpecua, fed foJum novilunii
tempore, quando mare Lunarecxaverfa a cerra facic Solis radiis
agicacumdilacacumqucpermaeandrosfublunareshoc locoemer-
gic,habencqueomnia fuosin Mundorines, quosparcimaperui,,
parcim ln fequentibusapcrcurusfunv Thcodidatfus. Hoc dielo,,
me in vaftam Lunaris moncis planiciem dimific.uc hinc lc
ad oppoflcam nobis Lunac faciem demonfti an-
dam accingerec.

SCHO-

Iter in Lunam. is j>

SCHOLIUM X.

QVa a Num.XLhucusqut ' docuit Aucior de Lun&ftrufturAr
nmculis , jcabrttte, t$ ftmilibus , clara funt , & nulldindi-
geta expltcatione , ptaneque exp/icant lunaria ph&nomena per
telefcoptuHL deprehenja , a variti Audoribus in Selenografhiit
expojit&j*

§. IV De vi/Is In averfa a Sole facie

Lun*..

X V, Theodidaffus. Scd,6 Cbfmiel,divine Magifter, quid , ro-
go, fibi vulcdiucurnus ille dies Lunae, quo jamfere quacuorde-
cim dierum icinere ncque nodiem, neque ftellas ullas vidimus?
cerce luculenter apparer, nos in alcero Mundo confticutos efle;
omniaeaimalia & aliaac m Mundoterreftri experior. Cofmiel
Scire debcs , nos icer juxta aequino&ialis Lunaris femitam fem-
pcr continiiafle ; & quoniam Lunaris fphaera femper corporis
fui medietatem Soli obverfam habet, nos verd mocum Luna? guatuer.
in fuo circulo fecuci fimus; mirum non eft„ Solis praefentiae de"J^'
femper nosfL;iije expoficos, & intenfisfimus prorfusque incole JJ^JJJ
rabiiis jeftus > quem expertus, &de quocancopereConqueftuses,,
id luculencer ceftatur, ubi enim Sol praefens eft , ibi domi-
nanre a:ftu diucurno nox efle non poceft; & ubi nulla nox eft,,
ibi ftellarum fplendores, ucpocc lumine majori minus nimia
fua intenfione obfufcance, fpe&ari non poflunc. Sed ut defi-
derio tuo lacisfiac, jam & nottem ribi oftendam, & cocam ftel-
larum congeriem, juxca eum ficum & difpoficionem» quam illas:
in hocLunarigloboconfticucis exhibenr.

SCHOLIUM XL

ZO Jguinoftialu lunaru femtfam vocaf Auffor OrUtam Lu-
^^na, ^uam-conficif motu m Longttudinem , dum m Sole elen-

O 3 gatur.

11* Itinerarium 1. Dialogtu I. Caput II.

gatur. Initiolttneris , adhuc infra Lunamconftitutus, (pecla-
vtt Solem annularem , acprotnde Lunam Solt conjunclam^ deinde
inconverfam*sole factem translatus , fpeclavtt Lunx macul<ut
& umbrarumk monttbus Luntproieffarumincrementaac decre-
menta ,omniaque phanomena, quain ea a novtiunio usque ad ple-
nilumum telefcopto deprehenduntur , conftitutus tnterim femper
tn facie illumtnata a Sole. Semtorbtt am ergo Luna , ab tpfa Lun*
vecltss , confecit. Nunc in partem averfam * Sole transfer-
tur*

Lunt facies a VI. Theodidac7us. Vix dixerat , & cece me rapida

ds»le *9er~ vercigine fublacum, in oppofica illuftris cerra: lunaris facie con-
Ocea»!^lL ^icu,c» Mpx obfcurum icer ingreflus ccnebras eomperi , qua-
narucir- ^es apud nos fub crepufcuiorum inicium fenciuncur. Hoc ici-
tumflum nere comperi Oceanum Lunarem globo coci circumfufum,cum
* 9 9' Oeeano iiluftris faciei Luna* alicubi quidem longe laceque dif-
fufis undis, alicubj quoque per raodjum freci laciusculi conci-
nuari ,• cerreftrcs verd Luna: parces immensa incercapedine in«
Cerjcclas, aded aiperas vidi, uc omnem humano vedigio adi-
i£m* CUm Pror*~us «ntercluderenc. Si hiftricis aculeis horridam , hi-
pJZus* *Pic«amque pcllcm videris , cunc cerrcftres hujus hemifpharrii
s9tr/z. porciones , rimis , fifluris, & prominencibus undique ipinofo-
rum lapidum aculeis opplecas recle conceperis. Girca con-
finia vero lucis & umbras lacicudinem moncium quis mecia-
tur f cerce faftigiacarum currium in morem Occani Lunarii
veluci repagula quajdam eminus concacenaci fpedtabancur,
Fr^wwyS- Frigus prjecerea cam incenlum erac $ aerque,praefertim pleni-
fole lurfk lunu cemPore • fam gc-idus , uc frigus fubcilius & penetranciw
;'nunquam me ienfifle meminerim : imo nifi divina vircuceu
munico, ob aeris, nefcioqua vi furTocaciva pollencis , aeri cer-
reno nimis improporcionacam habicudinem & propriecacemj,
vicam ne ad momencum quidem hoc loco crahere licuifleo,
^profelT Horrendi vero aquarum ftrepicus me rancum non examma-
Lunares banc ; cujus rei racio erac , qudd ex ifluminaca Luna: facie a-
undeQrtan- qux Oceani Lunaris concinua Solarium radiorum percuflionej
rarefacTaj dilacacaque , dum effugium nifi in obfcuro Luas he-

mi-

Tter in Lunam.

m

milphario non reperiunr, ibidem coacervacaj,& in moles mon-
rram inftar conglobacar, feviflimas procellarum,curbinum,vor-
pcumqne lu&as & praelia movebanc ; qua?omnia abdicos in na-
cura fines admirabili divinje fapiencia? diIpoficiQne,uti in fequen-
cibus fufius docebicur, habenc.

X V 1 (. Sed 6 fumme Deus, quid hoc ? O amancifllmo
Cofmrel , quam inaudica , quam infolica cerrigenis in Eechereo
Mundo incueor ? Ofi Aftronomi hic mecum elTenc,quam Iucu-
fcncius, quam diftin&ius omnia, quam illi ccelefti cubo armacr
^ifpicerenc ? Cofmiel. Quid vides fili mi ? Theodidaclus. Globos
lgneos adinftarmoncium ego videojfed rogo.explica mihicam
inaudira cceli porcenca. Cofmiel. GJobus ille lucidomaculofus,
quem in medio cceli incueris, illc globus cerrenus eft. Theodida-
fius. Mihi id equidemmirumvidecur. Cofmiel.lti eft ; afpice, & Ghbittrr*
omnia diligenti indagine explora»7^<j^/i<f?^.Quid infblica il- firk ex Lu-
Ja cerreni globr magnicudo i quid lucidus ille circulus,queraW4 a^ttim'
globum ambire video,diamecro iua fere incegrum gradum cum
dimidio occupanstquid infolica: facula? & macula? ? quid obfcu-
rfcacesillac derepenceoborienceSj&moxdefinences ? Cofmiel.
Cum cerrenus globus hoc Lunari Ionge ficmajor , opcica racio
iiiadec,eum multd, ac cerrigenis in globo fao confticucis Luna
videcur,fpe£tari majorem. Circulusillelucidus,quem cerreftrem//'w<$^-
globum ambire confpicis,reflexio lucis eft ex acmofphsra cerre-^?s7&"
ftri ad nos delaca; cum enim eadenfifiimis vaporibus conftipe- refr^i*^
cur,SoIaresradiiin ea mulcifariam refra&i>hanc,quam vides,Iu-
cidam coronam cxhibenc*

SCHOLIUM XII.

Ruidii Solis A e ceslo liquido in aimofph&ramiCB Terra cir-
cumfufam, ideftfe mediorAHoriin denfui , dclati , refrm-v7ftTc0"
^untur ad ferpendicuUrem,6"verfm kemifphtrium Terra * Solev^XlJ'
averfum ; unde conftitutus in Luna ad punclum £ v. p. nimi-
rumprope confinium partu illumtnatd & obfcura Lunx , fcd ex~
trx umbram Terra , necejfario fpeffat ferram circuto tuciio cir-

cumda-

ii2 Itinerarium I. Dia/ogus 7. Cap.lt

cumdcttam. Et quomam averfa a Sole facies Terra tlluminatur a
Luna plena, exparte a radiis ex atmofphtra Terr& in ipfam Ter-
ram refiexis; videt etiam & dtftinguit oceanum & maria, velut
partes maculofas & obfcuriores , a contmente feu terra tracJibus
velut amagis Luctdis,ob eaufam inprjtcedentibusexpltcatam. ££u*
fequuntur de Terra variis regtonibus, de nubibus circa TeUurem,tjr
non circa Lunam comparenttbusy clara funt. £lua num XIX. ha-
bet deVenere $ Mercurio , intelligentur ex dtcendu in Itinere in
illos planetas. lnterim in(f>ice pr&cedens diagramma. Neceffe ta-
men efljut diciiduo planetahabeant maximam vicinitatem adLu-
namthanc noninoppofitione prope E , fedin con)undione taut non
proculab ea, in F exifiere.

XVIII. Cofmiel. Maculofae vero, quas intueris, parces,
uti maria, ita Iucidiores func immenfi terrarum traclus. Theo-
dtdatfus* Bene dicis,jam enim paulatim cognitos mihi in Geo-
graphico globo fingulorum fitus diftinguo j jam Europam in
iiguram nelcio cui humanae figurae fimilem contortam video,ac
capite quidem Hilpaniam , pe&ore Galliam , dextra Italiamj
noftram , finiftra Angliam exhiberi conlpicio. Video Afri-
cam fub cordis figura , cognofco & mediterraneum pelagus
inter Europam & Africam putchre interceptum. Pontunu
Euxinum & Calpium mare , ad inftar duorum oculorum ob-
fufcata contueor. Ecce Afiam Indo & Gange , Africam Nilo
& Nigro fluminibus, Europam Danubio , Rhenoque , veluti
argenteis quibusdam filis exornatam. Video & agnofco ma-
gnum Sinarum regnum ; Indiam inftar Iingua; cujusdam in-
Nubester- tra Oceanum protenfam video* Sed,6 Cofmiel , quidfibi vo-
ram peria- \um fumj jfjj ^ qUOS per univerfam telluris faciem ad inftar ma-
gantes. GUiarum hinc jncje jam jn nigredinem vergentium , modo in
lucidiflimos faccs degenerantium , perpetua viciflitudine nullo
loco ftabiles.intueor ? Cofmiel. Ha? funt nubes, quae pervagan-
tur terrae fuperficiem, jamque in uno loco nafcentes, jam in al-
tero in pluviasrefolucaemox origini fuae reftituunturj &nigro-
re quodam fuffufa:, funt nubcs magna aquarum mole prargnan.
ces i illuftrioris vcrd conftitutionis illa? funt , quae ob ccnuita-

cem

Jter m Lunam. itj

rem (tiam lucem , uci facile imbibunc , ica nullo negocio illam

ad no$ reflettunc. TheodtdacJus. Sed cur fimilia m cerracon- Mubes cm>

fticuci non confpicimus in Luna? Co/miel* Audifti fupra,fili mi, */*w^r^£

aquas Lunares ob earum exilicacem non efle fufficiences adz,»**.

nubes.pluvias, grandines erTormandas, fed abundare vapori-

bus , uci hic coram vides , illuftribus, qui,camecfi per Luna; fa-

ciem divigencur, -non camen eam,ucpoce opacicacis incajpaces,

obfulcare poflunc ; cerreftns vero globi nubes ex aqueo ele-

menco cerrena: miicella; copia refei co confticuuncur , ideoque

facile quoque in alcum fublaca; a fngidiori aeris circumfiften-

cia , provid* Nacurae confiiio, vel in nubes deniancur opacas,

vel in grandines glaciantur., auc inpluvias colliquefcunc necef-

fanas, line quibus .cerreftris Mundi macbina-confifterenon pot

kt.

XIX. TheodidaUus. Capioomnia» Scd quid , rogo,
ignei illi globi func , quos circa Luna; honzoncem jambicor-
nes , modo dichocomos , jam plenos ~video ? CofmieU Illo,
quem remociorem abHorizonce vides. globusVeneris eft.alcer
Mercurii globus. Theodtdftffus, Sed cur cam inuficata; ma- Venut &
gnicudinisvidencur? jurarem fane binas efle. CofmieL ^acio^/^^-
,cft , quod ucerquc ad Lunam hoc cempore vicinitacem maxir ««»/>*-
mam in fuo circulo adeptus fic, aphelius ticerque $ hoc eni^La rM','•
pacto fic, uc quancoaSoleplus removencur , canco Luna; vici-
nius le fiftanc ex ea parce, qua aphelia Veneris & Mercurii cum .
Lunas aphelio concurrunc , & confequencer uc fub majori for-
ma videancur,racio opcica docec» Ca;cerum cum illa duo glo-
boia corpora finc, quse ex fe nullam nifi a Sole lucem recipianc,
hinc quoqueeadem phamomena, quae in cerrcftn& Lunari glo-
bo occurrunc, coniequi necefle eft, Sed quoniam ha?c omnia
paulo poft ex ipforum di&orum corporum Iuftiatione lucu-
lencius compcries , de iis longior efle nolo. Theodtdatftes. Sed sJeUarum
&,6 quam miram ftellarum faciem comperio ! hic innumera;^^
ftella; feie meo objiciunc obcucui , quas in cerra coniricucus ne
per fomnium quidem imaginabar. Quam difpar earum ficus!
quanca diftanciarum ab inyicem difcrepancia ! quanca magni-

P cudinis

ii4_ ltinerarium 1. Dialogtu 1. Gtp. II,

cudinis difFerencia l vcrbo, omnia alia & alia video. Scd rogo.mi
Cofmieldileftiffime,exponemyfterium,fac ut fciamtam difpa-
res ftellarum conftitutiones. CofmieL Suftine parumper, & ubi
planetarum carterorumque corporum cceleftium globosomnes
pertranfiverimus.tibiomniamyftcria clare pandam;accingcica-
que Iumbos tuos, & efto vir robuftus.

X X. Theodidaffxs. Expecla pauxillum tcmporis , do
nec omnia terreni globi , caecerorumque orbium phaenomena»
ad meliorem Aftronomorum inftru&ionem, penitius difcufle-
ro. Cofmiel. Fiac,uc pctifti. Theodidattus. Et ecce incuicus
terram.omnes cas phales , quas nos in terra confticuti in Luna
obfervamus, fimili prorfus ratione fe habere compericbam. Pri-
mo fiquidcm Luna terram incer & Solem confticuca , non jam
plenilunium , fed plenitcrrium repericbam , cocam fcilicec ter-
reftrem faciem Solis Iucc illuftratam ; qua? deinde paulacim in
cuberofam faciem, quam «/«($/x«gToi' appellant , cranfifle reperic-
batur; fucceflic dcindc facies cerra; diehocoma,id eft, ad dimi-
dium ccrra? hemifpharrium ifluminaca , donec candcm in cor-
nucae Lunae fimilitudinem degenerarec , ac denique penkus e-
vanefcerec incer Solem & Lunam conftituca $ quod merico
non noviiunrum , fed novicerrium appellare poflemus, Eo
itaque cempore, quo nobis in cerra confticutis pleniIunTum_»
contingit , in Luna conftitutis non plenilunium , fed novilu-
nium , feu.uc melius loquar, novicerrium, id cft , conjuncuo-
nem Solis & cerrae reperiebam ; & concra , quo cemporc nobis
in cerra conftitutis novilunium concingic, ego in Luna confti-
cucus plenilunium , id eft, plenicerrium , hoceft.oppoficionem
Lunas & Solis intucbar ; & fic dc caeceris phafibus contraria (e
racione habencibus. Undc facis mirari non pocui , quid mo-
dernis nonnuilis Aftronomis in mencem venerit , ut cerram_>
circa proprium axem mobilem tam auda&er ftatuerint : fi c-
nim hoc foret, certum eft, viginti quacuor horarum fpatio uni-
verfam telluris faciem fuccefliveilluminacam vifum iri , quod
saraen in Luna confticucus ecfi fingularicer ad id accendcnmj,

non

\

Iter tn Lunam. 115

non comperi. Iccrum Luna: mocum.in qua Abfiftebam.nullurn Cur inL*-
prorfusadverci, fedccrram movcri pucabam juxca eas leges,qui- **3^
bus nos in ccrraconfticuciLunam moveri confpicimus. Eclipfin wnfmti<u.
quoquc cerrae eo ipfo cempore in Luna conftiturus adverci.quan-
do Terrigena: eodem cempore eclipfin obfcrvabanc Solarem ; &
concra egoSoJarem.quando illi Lunarem. Ec quoniam Lunarer^ non
hcmifphaerium lemper ex aliqua parce refpicic cerram, & terra, ferturdrc*
uci dixi,non fercur circa proprhim axem,ficuci Luna fercur cir-
ca cerram; idedcancum in ea hemifphaerii parce,quac cerrac ob-**'
vertcbacur, videbam cellurem,fed miro quodammodo , & foli-
co majorem , ob fummam in vaporibus cerreftribus , quibus pcr-
pecud circumdacur, refra&ionem. Prasccrea cellus ex ea parce,
quseaSoIe avcrcicur.fpcdtaca.fecundaria quadam & fubobfcura
luce, non fecus ac nos in Eclipfibus nocamus, fplendere videba-
cur; quae quidem lux aliud non erac,quam lux terra: in averfam a
Sole parcem reflexa.

SCHOLIUM XIIL

Dc phafibus Terrae e Luna fpe&atae.

QVia Terra quiefcit in medio Vniverfi , $ Luna motu men- n*fis Ter*
(Iruo movetur circa ipfarn ,tffempcr eandem ipfi fatierru
(eu bemifpb&rium obvertit \ habitantes in hemijphdrio tllo Lunx
viderent fingulis menfibus phafes easdem in Terra , quas nos vi-
demus e Terra in Luna , fed ordine contrario. £>uod ut intelli-
*atur,fit Soltn I,Luna inOrbefuo EFG Hmoveatur ab E mJ^J^ J£
inG,inH, circa Terram ABCD. Exiftente Luna in E yfcilicet Fig. 1 1 1. '
in conjuncJione cum Sole ,quando incoU B Terra eft noviluntum,
erit incoU Kz Luna plentterrium , quia videbtt totum hemi-
(pk&riurn ABCTerrt illuminatum. Exijlente Luna in FJcili-
cet i» prima £>uadratura , quando incoU A lcrra apparet Lu-
na fiemiplena , tncoU Kh Luna apparebit Terra femiplena. Exi-
flente Lunk m G , quando tncoU D Terra apparet pUniluniumj),

p 2 inco-

««»•« V*

ltinerarium LDialogus LCap. T I.

tncoU Kc Lunfi apparebit novttcrrium~quia vtdebtt bemifpkari-
umTcrrfiADCobfcurum. Deniqueextjlente Lunain Hjct/tcet tn
Jecunda ^uadratura.quandoincoUc Terr*. apparct iterum Luna
femiplena;apparebtt tncoUKd LunfiTerraetianuJemiplena-: Jta^
que pnma guadratura Terrfierit tempore fecundfi quadratur*
Lunt; ef e contrario \tf plenitcr.rium.Ttrrfi.er.it. tempore. novi/unti;
&ec6Htrartff*: -'i - ' c;pu • • tlaiirmd

Dhs iHtin. XXI. ihcodidatfus; Ihfigncm quoque difFerentiam in-
ter dies Lunares & terreftres didici.. Cum enim eadem Lunar
facies perpecuoSoIem refpiciat, dies Luna?.concinuos dierum fe-
requindecim,quhiium unuscerre/lris24. horarum eft, eflecom-
periebam; Exempli gracia , abulcimaquadracuraad primam fe-
quencem,diemperpecuum j reliquis aucem diebus quindecim a
pnma ad fecundam quadracuram, perpecuam nodtem,eo in pun-
#oconfticutus,quod terra*& Lunze cencra conjungic, invenic-
bam,- adeoque mihi meridies in novikinio& media nox in ple-
niIunio,Solqueoririinukima quadratura , occumbere in prima
wdebacur. In illuftriquidem Lunx faciead Solem perperud con-
XT/r/-^fa'u".^^^ inin-
gminLun*. vifa nobis & cenebrofa -hemi/pharrii parce frigus pariceriummum
& non fercndum experiebar j unde non immeriro illud sftivum,
Soiis app*- hoc hybernum nuncupandumduximus. Sed & fupra,quam dV
renmtx ci poteft, mearconicum reddidic.Solis phamomenon ; ilquidem
pro diverfo cempore, diverfam ejus cernebam faciem,praifercim
lnaverlb nobis Lunafh.mifpharrio; jamenim falcacum , modd
dimidium,tandempIenum nocabam; cujusquidem reiracioalia
non erac,nifi Lunaris corporiscumor,qui faciemSolis nunc ali-
ter acque alicerprodiverfa diftanciaLunaia Solefecabac Omnia
ha?c crefcencis dccrefcencisque iucis phafmaca in globis quoquo
Venens & Mercurri advercebam \ Diamecrum Veneris in peri-
gxo confticuca?, ubi & Mercurii, fub inufitaca magnicudine vidc-
bam,icaucfaepedubicacum,num binos in cceloSoIes in-

^ . — , ... VVMVUUIW 1

tuerer. «ed dehifcefufius iafequen-

SCHO*

■

Jter in LuntttvL». u7

SCHOLIUM XIV.

De diebus Sc nodlibus exiftentium in!
Luna_,.

C~\V£ dedie exiftentis in Luna' , continuato per dies quindectm**"^
^^folares tejr de nocJe per totidem nocJes continuata', uti$ <^TiuwinL*-
meridie , ortu , & ocufu Solis , ajferit AucJor Num. XXI. intetti- »*.
^enda funt ' refjrecJu incoU Lunaris exiftentis femper in puncJa
LunaconnecJente centraLun&ejrTerrx , hoc esJ yin puncJo.a que
ducJa Linea recJa tranjit per dicJa centra.. Itaque exiftenti in
pundo H pracedentis ^chematis ,. ubi eft initiumjecundaquadra' videlconi-
turti Luna , oriturSel I ; exijlenti in E eft in meridie ' , exijlenti IV. Fig.v
F occidit j toto autemtempore^quo Lunaab H per E in F movetur,111'-
quodett dierum quindecim , dicJo incoU eft dies. K^it exiftenti
in F eft initium nocJis , in G medium , in H finis nocJis , ejr tpto
intermedio tempore esJ nox\continua dierum quindectm, Vide^*
Rhekam in OculoEnoch ejr Elt<z lib. eap. 2.mernh- lo.fubmewb.
3. ubi rem hanc aliter explicat. Sed prsferenda ejt AucJoris noftri
expUcatio..

XXII. 7heodidacJus. Hisce' peradTis , ita Cbfmielem^
affabar. O fTdeliflime Dux , 0 fapientiflime inftrudTor vidi
jam operaDbmini incomprehenfibilia , quorurtr non eft nume-
rus ; illumina quaefo infirmum incelledum meum , uc qua? non
capio , ce omnifcio Magiftro addifcam.. Cofmiell Quaerelibe-
re , cuoque defidcrio fatisfaciam ; ad hoc enim cibi ad 111^^^
lum. TheodidacJus. Unum eft , quod non capio , quomodo
Luna in hoc arthereo fpatio fubfiftat ; ad quid cancus in Luna_,
moncium , vallium , lacuum , mariumque apparacus ;; cur nul-
lum motum Lunae fentiam , cum camen nos in cerra confticu-
ci illam quocidie nafci & occumbere ,, & fub rjiagna Zodiaci
femita nunc in Auftrum , modoin Boream declinare videamus.
Cofmiel. Ordine , uci pecifti , tibi finsuJa exponam. Et pri- T

» 1 . v j . . ° . "... , X Lurutcur

mum quidem quams quomodo m immenfo lllo aethere. m-m»c«dar

P 3J ganfi'nterram:

Jtinerarium I.Dialogui l»C^f.lh

OmnU cee

U/tia corpo

nit difcre
ffnt.

panfi Oceano fubfiftac Luna ? Lunae fortan cafum percimefcis*
Theodidaclus* Cum nulJum, cui innitacur, fulcrum vidcam,
neque folido orbi, uci ridicule Peripacecici fibi imaginancur,
afFixam afpiciam; merico percimefco. Cofmtel. Define cimc-
re, accendcquze cibi manifeftacurus fum . Condicor Mundi ex
infinica fua fapiencia, cum in primisMundi incunabulis ex im-
menfo iilo chao innumera mundanorum corporum fyftema-
ca lecrevic , iis virtucibus & propriecacibus ea doca vic , uc camec-
fi ex una & eadcm elemencorum mifcella condica finc omnia,
non camen ideo in propnecacibus & vircucibus concordenc,
Z""ratiZ'e Ced coc diverfis qualicacibus & propriecacibus conftituca finc,
c™Pjrtio~ 9uoc diverfa funt in Mundo , quorum non eft numerus , hu-
jusmodi corpora \ idque ad gloriam , pocenciam , ftpienciam,
& incomprehenfam Condicoris Majeftacem in crearuris fuis o-
ftendendam. Prarcerea quamvis omnia mundanorum globo-
rum fyftemaca in fe ipfis diverfa finc , ica camen incomprehen-
fibili divinas (apiencias difpoficionc factum eft,uc nullumquan-
cumvisexile corpufculum fic , quod non in cotius unicacemj
confluac , atque in univerfam Mundi conlervacionem confpi-
rct. Cum itaque Luna: corpus tale fic ; non mireris , Lunam
fua virtute in aechereo fpatio fubfiftere nullo fulcimento ni-
xam, cum fuam fub taliSc cali a cerra elongacione , fub cali &
tali fitu fit fortita centrum , in quo quam apciflime fuum in-
fluendi munus excqui pofiit, Et cum illa centrum a terrac
centro diverfum habcac; hinc fic, uc omnes Luna: partcs noa
L*n* />r«-in terram, noninSolcm, Venerem, auc Mcrcurium, aliosve
prh ctntr* pianccas inclinenc , fed in propriutn cencrum , quod Luna eft,
indtber, nicancur> ibi fele confcrvenc , ibidem ad confervationem hujus
firm^tur. ^qq^ confpjrenC;Ut fic finem , ob quem a fapientiflimo rerum
omnium Conditore faftus cft , meliusfuum influendi munus
exequacur* Quod nifi fierec , omnibus Mundi corporibus
confufis, omnibus fusque deque verfis , Mundi ruinam conle-
qui necefle forec. . Habet itaque hic Lunaris globus fuum_*
proprium centrum adco conftans & ftabile , ut pocius necefle

fic

lter in Lunxm.

II p

fic Mundi machinam diflblvi , quam uc illa a lege fibi di&aca Pan l**,*
dericiac. Si enim Lunaris corporis, cui infiftis , parcem avul- f^Jfj»
fam , in aliud Mundi corpus globumque deferas , fcias,ica illam Uta inL^
fui cencri cenacem efle, uc nullibi confiftere pofllc, nifi in na- »«m rcdi-
cura; fua; appropriaco cenrro, quod folum appecic, ad quod fo- rtt*
lum confluic , canquam pars ad cocum fympachicum,tanquam
ad cocuni fibi homogeneum & fimilare. Ec quod de Lunari
globo dicimus , illud de quovis alio corpore globoque mun-
dano intelligas velim. Sed exemplum tibi dabo , uc»quae dixi,
facilms capias. Humanum corpus conftac fepcem principali- ^
bus membris , cerebro , corde , ftbmacho , hepate , renibus,lie- tio micr9_
ne , vefica. Jam cercum cft , unumquodque di&orum mem- ufim cum
brorum id fibi peculiare habere , ut id cancum , quod nacurae
fiia: magis appropriacum cft , attrahac: ita cor illud cancum ex
aflbmpco alimenco appetic , quod confervacioni fuae maxime
aprum eft , non aliud , videliccc omnes fpecies eardiacas , quae
aliquam ad id fimilicudinem nacurae obcinenc > fimilia enim fi-
milibus dele&ancur ; hinc non appecic hepacicas ,, cephalicas,
auc fplenecicas, fed cardiacas fpecies, veluti nacurae fuae homo-
geneas, fympathicas, & tanquam in centrum fuum nacurali in-
clinatione propenfas. Ita hepar non nifi hepaticas fpecies ap septem
petit & trahic. Et fic de cseceris omnibus membris microco- F*»tip*&-
fmi idem tibi judicium formandum efle fcias. Et camecfi o "ZrTm'
mnia ditta memhra nacurali inclinacione diverfa finc, diverfas- mm feptem
que propriecaces habeanc , omnia camen hoc ipfo nihil aliud in- Jjjjjjj^
cendunc, nifi cocius microcofmi, id eft, humani corporis con- t£ "r*~
fervationem ; quod non fierec , fi alimenra confuse & promi-
fcue omnibus membris diftribuerentur, Quotitaquehumani
eorporismembrafunc,torcentra cibi imagineris velim rerum u-
nicuique propriarum homogenearumq, cracti va.Pari paclo,quoc
in megacofmo,i.e. majoriMundo^divina: pocentice incomprehen-
sa fopiencia ex fuo chao difcreta func globofa corpora, tot a.uoq*
diverfaj inclinacionis cencra eo ficu,proportione>& diftancia con-
dica func , quorum unumquodque ea cancum atcrahit „ qua; fua?

shecu»

120 Itinerarium I. Dia/ogus I Cap.II.

natura; magis congrua iunc. TbeodidacJus. O quam ii^nhce
me cua dele&anc verba Divina? fapienciae facramencis pJena.,!
quam dulcicer mihi inftillas irrefragibilis vericacis argumenta!
neque enim ullus alius dubicandi locus reJinquicur , ubi ratio-
nis pondus cam efficacicer me convincic. Q quam jam difpJi-
cec nonnuJlorumPhilofophia , qui Lunam , caecerosque globos
cry ftallinis infigunc circuiis j uc iic iine calus periculo fubfifterc
poftinc.

SCHOLIUM XV.

De centro LvUna2,.aliorumaiue planetarum.

i,e"trHtfa- C~*\ ^A ^e centro Lun* ,aliorumquc planet.arum , dijjeruit hk
torum *~ ^s^lAuclor , omntno congruunt cum tis , qua Juprd mPraluJton;
punetarum f ar&nettca cum tpfo de eodem centro flAtuimus. Vbt ettam ex-
quemo io pHcavimus opmationem quorundam de natatu mtnorum Mun*
«UL di Syflematum m ma)ort^hoc eft^pLanetarum tn cetlo iiquido. Si~
tntlem optnionem tuetur Rheica lib.+.cap. 2* memb.io.fubmemb*
j*i ubi qutrtt : ,Qua racione fi ccelum Lunar , & aliorum pla-
«ecarum fluidum fic , errones iine caiu & decidcncia in cellu-
rcm , cam conftancer in iis ^queanc moveri. JRefpondet eniy>u%
aerem terram ambtentem , j$ planetarum regiones varias , di-
verfie denfitatts ae rarttatis effe % £«? quemlibet planetam regioni
fibi deputataitainnatare , ut quemadmodum diverfi globult di~
verjis Itquortbus fibi mutuo tn vitreo tubo ctrcumambtentibus tm-
merji , fuum fibi datum locum tuentur fine motu deorfum aut Jur-
fum fic & planetam quemltbet Juam regionem Jine alterius /#-
vafione fulcando permeent Haec ctun cam frequcncer con-
cinganc (ut denfiora flutdis inequitent , ac (upernatent , nempe
poma , & ligna poroja aqua , metaUa argento vivo , aqua ole-
um, drc) quid,obfecro , im pediac.quo minus & aerem levio-
rem aeri denfiori, auherem Sacurni Joviali , Jovialem MarciaJi,
Martialem Solari , Solarem Lunari , & denique Lunarem Ter-
rcftri innacare dicamus ? Bt paulo pofi. Quid ergo impediac

planc-

Iter in Lunam.

12S

planetarum i uis fluidifllmis vaporibus acque regionibus innatan-
cium mocum ? Et.tnfra. icaquc quemadraodum navesdbaerem
in Iumbis fuis eanciufum ., & piices in mari mocu iibi obftecri-
cance , non fubfidcnc j ica pJane.car.um globos procul dubio eciam
incriniece fuis cavernis qualieunque aere , uc & noftra Tellusr'
in quibusdam iuis par.tibus , praegnances , iuis in eifluviis yapi-
dis nonpxofundius,quam parcft,, mergi poflevidecur. Quem-
admodum igicurTerra ab Opt. Max. rerum arcifice D EO iuper
ilabilicacc fiaa in puro aerefuspenfa , fundacaque feeure pcrfiftic,
nequc verius Lunam cafum urlum metuic $ ica Luna & plane-
tx nullius lapfus fibi yerfus Tcllurem perrimefcunc , fcd liberej
icincra fua in fuis vaporum oceanis peragences DE O <& Natu-
rs indefeflb famulatu motuque ancillantur. Hae JRheita* Sed
quU unquam vidit , poma , Ugna , nav&aquU ineumbentes , aui
ghbulos diverft gravitatU liquoribus diverfa denfitatU inna-
tantet , ftationem fuam relinquere , & modb altius ymodb humi-
iiks , modb medid via incedere ? Hac tamenin pianetif eontin-
trunt , qui modo apog&i , modb funt perigM \t modb in media elon-
\attone conjijlunt, £>uU stem nefiit , fiipr^diSia tcorpora £ Jocs
gravitati eorum convenienti Smovgntur , magUque vel depri-
muntur , vel attoliuntur.ea continuo loca prifiina repetere? Idem
ergo in planetU apogdU perigau contingeret , nimirumft ab
JntelligentiU motrictbm vel attojlerentur , vel deprimerentur*
naturdjud locum medium repeterent ; fi impedirentur tinfia-
tu violento perpetub manerent. Omitto alta argumenta , quA
contra hanc optnionem fieri pojfent. Prokabiltm eftyuod nosjfc-
praioc.cit.dixtmm

XXIII. Cofmiel Venio ad fecundd mihipropofitamdif-
ficulcatem , quid nimirum fibitancusille monrium & marium
apparacus velit ; & eur Luna cot fcQpuhs & prascipjciis , coc in-
fulis exafpcraia fic > cum enim D£ U S Sc ivacura nihil fruftra-,
confticuerinc , ea myftcrio carere non pncanda finr. Scias ica- w
que , fi globus Lunae forec ad glubi ipecularis formam ^^\%TZfti
rotundus , uc mulci perperam fcnierunc , vircucem ejus m tcrre tuta

Q, flum

122 Itineretrtuml. Btalbgm I.Cap.lI.

nutn mundum influxivam nullius efficacia; fucuram_s. Nam
prarcerquam quod reflexa Solis flgura non nifi fub confticuco
angulo cerram ferirec, cerrigena? quoque non veram Lnnaj fa-
ciem incuerencur illuminacam, feci illarn,quam nobis fub con»
ftitutoangulo reflexionis radius exhiberec, ideft, Solis figtii
ramjquae quidem inglobo Ipeculari multo minor eft,camecfi
luce Lunan mulco major & intenfior , utpoce qua? a Sole non
nifi uno incenfionis gradu difcederec; unde confequenter non
imiverfe celluris hemifpha?rium ab hujusmodi iucis puncla,
fed unica cancum cerra? parcicuJ-t , prouc reflexionis radiusccr-
rae fuperficiem mod6 hic, modd ibi ferirec, illuminarecur. Ac-
cedic,nos cempore fextilis aut dichotomse Luna; nihil in Luna
lueis , ob radium Solis non in terram , (ed e lacereLuna; ali*
orfum diverium, vifuros. Ne igirur Nacura in mundani hujus
corpons confticucione debico fine fruftrarecur , hoc paclo Lu-
nare corpus compingere voluic fapienci/Iimus Opifex,. uc fin-
guia; Lunar parces eciam minimaj fuam ad nos rcflexionemji
Solis cransmitcercnc 4 quod fic in cerrcftribus Luna? parcibus^
atqucin conferca infularum Oceano Lunari innacannum con-
gerie ; non fecus acque in muro quodam > auc qualibec afpera
& impolica fuperficie concingic , quae camecfi Solis imaginem,
uc m fpecularibus & policis fuperficiebus, haud reddacxquali-
ter camen lumen Solis in eam impa&um ita reverberac, ut to-
tam fuperficiem ex a;quo quidem iJIuminatam videas , Solis
tamen figuram non advertas : cum enim in hujusmodi fupcr-
ficiebus , non, uti fit in ipecularibus, unum folummodo pun-
£tum fpeculi reflexam Solis figuram referac , fed fingula pun-
fla lucem , etfi in tanca angulorum mulcicudine & ruditacc
fuperficiei d;/fipacam , reverberenc rhinc fir, ut quod in inten-
fione Jucis fuperficiei non fpeculari deeft: , id excenfione Iucis
in rudrfuperfieicrecuperec, Sic fit m Lunari corpore,quod uci
ex variis maculis, lucidis, fu(cis,tenebrofis,aJiisqucdiverfige-
neris colbnbus compoflcum cernitur , ita lucem quoque ina^-
qualem inaequalitcr ad Terrigcnas reverberat. Hinc , un co-

Iter in Lunam. 123

ram jam vidilti , iucidae illa; Lunaris globi plagae nihil ahud
func , quam cerreftrium porcionum eminenciores rcgionesr';
tulca; auc maria , auc lacus exhibenc 5 nigrae vero auc umbras
jnoncium, auc luci inacceflas vallium profunditaces cavicaces-
que indicanc : quod vel inde apparec , quod Sol quanco fiipra
horizoncem Lunarem juxca phafes afcenderic akius , canco ob-
icuriufcuias hujusmodi plagas magis magisque illuftracas vi-
deas, donec in meridie , qui fic cempore oppofitionis Solis &
Lunas , videlicec in plenilunio , prorfus evanefcant. Theo-
didatfus. Sed quid , rogo , coc montes , valles , & fcopuli indi-
canc ? in quem finem ab Au&ore Naturae condici func l CofmteU Caior -w
Finis horum omnium a Nacura inftitucus eft , uc radii folares'"
in coc moncium concava pariecesque illapfi , praecer lucem ,ca-f^c **'
lorem quoque varia& mulciplici reflexione incenderencjquem
non minus Lunae , quam Telluri neceflarium cfie fcias : hinc
enim fic , uc incenfifllma caloris efficacia Lunaris globus cale-
facfcus, calorem mari fiio communicec ; mare vero Lunare ni-
rma seftus vi rarefactum dilacacumque vim iafluxivam Luna;
commodius cerreno corpori diftribuac. Quod uc melius in-
relligas, fcias velim , nullum in mundana machlna corpus efle,
quod praeter lucem,non peculiaribus quoque virtutibus & pro-
priecacibus imbucum fic , quas quidem uci ab Opifice fapientis-
fimo corporibus ab origine Mundi infica; fiinc, ica illas in terre- Virtm Lu~
num mundum,ob quem omnia condicafunc,influere non cef *<**pp™-
finc: quia vcro hae vircuces in corporibus fuis finecalore corpi-^JJJJ^
cia? & veluci morcua: remanenc \ hinc Sol Mundi vica , poeenti
vircucis fiiae calefattivae efficacia, in Lunari corpore earundem
capaci vim lacencem exfufcitac; qua excicaca diiacacaque vis L11-
nae in cerrenumMundum diffufa, fuos candem fines, ob quos
condica cft, alTequicur. Novifti , quancam ignis quoque in ter-
ram vim ad propriecates rerum , mox ubi calorem ignis exper-
tx fuerunt , exfufcicandas diffundendasque obcineat ; vides,
quam Sole vertici noftro appropinquance, mox ubicaloris fui ljti-
cremenca diffuderic , cellus veluci a corpore quodam refufcitara

Q 2 frondes,

T

*M ltiuerartHmi. Dialogiu I. Cap. 11.

frondes, floies, germina, fruau&abunde producac. Sed cunr
hsec in praeedencibus fuse expofuerim, hic morari nolo.- 7heo~
L^TdZUsdrd(i^ Omnia fcice perccpi.. Sed rogovcompar lapiencif-
fhafibm lime> quid fibrvulc,, quodCondkor rcrumOpcimusMaximus
canfiiiitur. cenebrofam Lunx faciem perpetud a Sofe averfam ,. cur Lu-
nam cam diverio afpectu» confticuram volueric ? qukl frigus
cam incenfum ex Soli oppoiica: parte , quod expertus fum , fibi
vehc , non capio„ Cofmiel Opcime dubicas, fili mi J quare.uc
omnia fcice calleas,, dehoctuo dubio paulo akius ordiri vifiim
eft. Primo icaque fupponere debes , Deum Opcimum Maxi-
mum omnia,quae in Mundo func , atqueadeo univerfam Mun-
di machinam^r cametfiex.concrariis confticucam, mira camert
quadam concordia in unionem confpirantem difpofuifie. Hinc
yjdes omnia Mundi corpora, fiSoIem vica: auftorem exeipias,
ita eonfticuca efle, uc perenni quadam viciflkudine Jucem cc-
cebra?,. rarefe&io condenfarionem , calorcm frigus exciperec.
Quod quidem in cerreno globo Iuculencer apparec $ ubi dies*
nottem , noxdiem ,. frigus calorem , ealor frigus, «eftas hye-
f^Smen^:, hyems^temftabili&inconcufsaNacuraj Iege,per-

fudoinLu-

pecua^quadam viciflicudincalcernisvicibusexcipic. Quod qui-
mcurjit. dem fummo Dei confilio faclum eft >• his enim viciflicudinibus
calor&frigusalcernis fucceflibus cemperancur , gencfcsrerum
promovencur r & ficrcllus in operacionibus firis rice admini-
ftrandis,duminfiabilibus- tanearum alceracionum legibus fub-
jicicur, cum vel maxime ftabilicacis & confiantia; robore muni^
ra perfiftic. Quia vero hanc viciflitudinem rellus non habec,
nifi a Sole & lunaya quorurn influxibus dependec ; admirabili
drvinxprovidenciac difpoficionefaclumeft :,. uc fuperna corpo-
ra lita difponerencur , ur quam opcime & commodiflime cerre-
m Mundi ceconomiam adminiftrarenc. His icaque fuppofi-
ibAfetU^ jWW^q»"*» renebrofa Luna; facies ,. quid mulciplex il-
n* urkt Je' Lunae alpeclus y quid cam mulciplicia phafium monftra fibi
f m fi»t; vehnc l Scias icaquc ,. afpeclus feu phaies Luna? adco varias co
tmeaNatwareruminvejKaseir^uciismmvisLuna^qu

cerreni

Iter inLunam. _ . ,jrf

terreni Mundi humida imbuurttur , cum lucis Lunaris incre-
mentum dcerementumquc? tefflpefarecur. Si enim Luna_i
perpecuo illuftrem nobis faciem oftenderet , praJterquam.*
quod nufla foree menftrui cemporis difcrecio, cerram quoque
cam fopcraburtdanci Lunaf is lumirtis vircucisque affluxu peri-
ttrram necefle fbrec , ucpote humoris copia obrutam abfor-
ptamque ; quemadmodum fi Sol pefpetuo iub unoeodemque
parallelo decurreret , cefrerti Mundi machinam perpecua asftus
violencia diflblucum iri, nemo iapiens dubicare debec* Hinc
ica Sol& Luna in hoc Mundi theatro difpofica furtf , uc Luna )pfyum
perpecuo folaribus expofica radiis caloris Solem ftumidar viif- Lmarium
curis fuseefficaciacemp-erarecj, &neeadem femperfacie ferrs^^
fuperficiem feriens cerrant humoris fui cumefaclivi copia ob- tuK
ruerec, faciem fuaffl ica terrerto globo obvereif , uf nort femper
plena, nec dimidia fed fucceftivo quodaffl lueis fuae decre-
menro vel incremeaco v nunc luce pf orfift defieien* , nunc fe-
fumpcis viribus auctff , adduiti humoris copiam minuerec , auc
ejusdem defedum proporcionato lucis augmento refarcirer.
Eft icaque Luna ica conftieura , uc cancum nobis ex cenebrofe
faciei fua; parce menftrui fpacii decurfu obvercerec , quancum
ex lucidarfuar parcis facie ? quem^dfflodun» eraim iti plenilu-
nio cocam nobis faciem Iumine imbucam , ica novilunii cem-
pore coram cenebrofae faciei parceffl obvercic ; hoc patfo in
quadracuris dimidium lucis & cenebrarum rtobis ex asquo o£,
fercj infextili paricer afpeftu cantuffl nobis tenebrarum,qnan-
cum in cuberofa Lunas illuftris faeie luci* exhibec , uf fic parti-
cis veluci juribus terrenum corpus in sequa lucis, ceriebrarurn^,,
caloris , & frigoris , rarefaftibrtis , & cortdenfacionis proportione
in fuo vigore confervaret : quoti enim lux Lunae in terfa dit
folvir, hoc frigus influxu fuo^ ftringici quod illa disgregac^hoc
icefum congregat ; quod illa nimia' fua tepidifate labefaeic^hoc:
a purredine confervar. Theodidatfw. Sed quidi fibi irt tefle>^rwwj
brofa Luna3 facie tot tumultuantis aquae vortices* CofmieLCuffit„ L»n*
globus Luna; non fecus ac cerrenu*, uci vides, cerraqueus fif , ra*>
Oceanus Lunaris cotum globum ambiac j fierialicer non-po-J' ■

Cl $ cuic,, ^

T

Itinerarium /. Ttialogut I. Cap.IL

cuic , quinpars ad Soiem converla rajdiis perculla ibianbus uu
gencem pacerecur rarefactionemdilacacionemque. Hinc unda
yndam crudens cum in oppofica Luna? facie adverfi flu&us
concurrerinc, neceflario inde magnos vorcices & monciuma-
queorum acervos nafci necefleeft j non camen absque fingu-
lari Nacuraj inrencione : Ex hoc enim vehemenci LunarisOce-
ani mocu vis humefaftiva frigori fociaca , miriflcos in ceUurcj
erTe&us producic, quales nimirum in noyilunii cempore com-
perimus,- ex hoc enim humoris in yegecabilibus & animalibus
abundancia compefcicur , frigorisque vehemencia ex infica fibi
ofiiii4tio propriecace vacuacur confumicurque. Quoniam vero Nacu-
^^J^/aPiw.sc^orcmquam-f«gus^pppcic , hinc ^unaris globus ica
confticucus eft, uc ofcUIacionp fua, id eft, mocu circa cencrura
ucrinque aiiquousque vibracus , majori fui parce iiluminarecur,,
ne diucurni frigoris & cenebrarum vehemencia celluri irreme-
diabile damnum adferrec. TheodtdacJus. Omnia opcime ce-
pij ied nunc^oCofmieljexponas mihi velim.cur DEUS Opci-
mus Maxiraus nullos injhoc Lunariglobo homincs , nulla aai-
Homtnet nulium vegecabile produxcric i Cofmtel. Paucis cibi racio-

cur in Lunaflzm expono» Cum DEUS,Mundi Opifex, Solem , Lunarn^ ca>
Trodful xerasquc ^cl,as > non nin* propcer.Mundum cerreftrem condide-
ric; cerce fruftra ea in Luna producla viderencur. Cum enim
animalia & vegecabilia propcer hominem finc fafta , uc illa in
Lunari globo produccrencur,fim fummiOpificis noneraccon-
fencaneum $ fiquidcm Luna in eum folum finem condica fuic,
wc,in abfencia Solis, vicario Solis munere fungerccur , menfium
cempora diftingucrec, & vircuce fua influxiva, aliisque abAu-
#ore Nacura; ei mdicis propriecacibus, quas audifti , conferva-
rec, vires Solis cacerorumquc ficierum veiinfringerec, vel pro-
uc ejus ad ilJa in circulo fuo poficio requirebac , augmenrarer,
tbmints /unanimi omnium fingulorumquc in Mundi cocius bonum u-
proZai ,„ni°nenique fa&a confpiracionc. Jheodtdattu*. Sed fi DEUS
homines pofuiflec in Luna , cujus condicionis fuiflenc ? Cojmiel.
«rf***» Noces velin?,«ii Tbeodidafte , omnes globos cceleftes & *che-

reos

Tter inLunam. itey

rcos quanco majorem ad Soiem vicinitacem, auc ab-eodcm e-
longacionem, quoad nacuralem eorum fitum, nacli func, canco
majorem quoque a cerreno globo difrerenciam quoad vires &
propriecacesforcicosefle . Cum icaque Luna Soli multd, quo-
ad licum naturalerm vicinior fit, ex concinuo illo Solis afpectu
icaeam alcerari necefle fuir, ut impoftibilefit, ibi homines cer-
rigenas, ut ipfe expercus es, nifi fupernaturali quadam vircuce,
degere pofle. Quemadmodum enim illa ex differenti in
Mundopofitu, differentes omnino vircutcs & proprietates ele-
mcnraresfbrticaeft, ltafieriquoquenonpoceft, utiishomo fu-
ftentari poffit ♦ Senfifti , ni fallor , non femelLunaris aeris exi~
licatem, ad refpirandum minime fufficientis,- aquam quoque
elemencarera Luna? vidifti nihil ad hominis vitam fuftencan-
dam conferre , ucpoce tumefa<5Hva quadam vircuce imbucam_.;
quis porro quindccim dierum diem perpetuum , interaeftuan-
tiflimos fcopulofo regjonis calores fufferat ? quis inconftantis
Lume viciflicudines quoad calorem , friguSi lucem, tenebras,
casreraque humana? conditioni prorfiis contraria incommoda
toleret ? Si tamen,dato , non conceflo , homines ih Lunari
Mundo producli fuiflent, dico,eos omnino differentis natune
a cerreftris Mundi hominibus fucuros fuifle. Cum enirn Lu-
naris corporis qualicas ca fic , uccofpora virtute fua influxiva
dilacet tumefaciatque , homines illi omnino in infblitas figurasA&»/,Wj&.
& formas degenerafienc j humida: enim iffidsnftodi hominum^/^
parccs , uci renter & cerebrum eft , aded immodica diftenfione^.^
incumuiflent increviflencque, uc monftro quam homini fimi /e»t t>«mi~-
liores vifi fuiflenr j quod de animalibus quoque lntelligi debet.»«°
Arbores & planta? calem quoque confticucionem , quoad colo-
rcs , propriecaces , folia riflores, fructus,qualem non terrenos,fed .
Lunares incolas deceref, nada? fuiflenu Ex his quidem,ni fal-
lor,demonftratis, fat fuperqvJe pacecnec homines,nec anima-
lia, nec plancas, ejusdem currr terreftribus creacuris rarionis in
Lunari globo produci pocuifle. Quancum aucem poflic in re^
bus alterandis mundanorum corporum diverfus pofitus , ve!

J2g Itinerarium I. "Dialogut I Cap. 11 Iter inLunam.

Z™*e tor"' C* ip^° tcrre^ri JuculeAciflime pacec. An non vides , &
ta>"umJif-h°mia& » & animalia, plancasque fub arquinoctiaii Zonse corri-
/era»taiiutdx pJaga proveniences , a caeceris hominibus fub Zona cempe-
quafubZo-r^mt frigida fummopere quoad mores , colores , ingenium,
tZpnS'®}30*^ JP^m formarn denjque di/Iidere ? Cu jus quidem rei ra-
tmu cio alia non eft , nifi dispar ficus parcium terra: condicio , Solis-
que cerram perpccuo feriencis major auc minor yis & efEcacia.
Si icaquc canca in cerreftrium Zonarum ambicu rcrum concingic
jmmucacio , quancam pucas concingcrc in corporibus cqelefti-
bus.coco ccclo dirTercncibus ? Sed nefcio quo aeftu abrcpti fufius
forfan,quam par erac , in hujusmodidjspucacioncmorajtifumiis.
Quarc uc majora yidcas , & jucundiora promas , ccmpus janx»
poftulac, uc reliquos nobis propoficQs Mundi globosad.eamus.
Accinge icaque Jumbos cuos , & quarcunque jnfolica & admi-
randa yideris , auc a mc cxponi audicrjs , ajco pe&ori recondc.
Agedum Thcodidadtc , P E U S adfic aufibus noftris. iW/-
dattus. Quo di£to mc incra pennigerum amiclum complica-
tum , e Lunari corpore in yaftifllmos aechcreae regionis campoj
proripuic.

KHOLIUM XVI.

QVa* Nunt, XXIII. hucjutt^ue di6ia funt ab Auttore ypartim
tn pracedentibus declarata junt , partim ita perfpicua ,
huIIa mdigeant explicatitne. ^uarc ,ad ttcr tn gtobum Vcncrk
frogrcdtamur.

m ' (o):$»

W

^ P R i£ L U S!l O I N E NER EM^ *'

\TEnus, amabilisfimum ccelifidus 3 & pofi So-vcmrk
lem acLunam maximum ac fulgentisfimum^dm'
omniumnonimmeritb nullo non tempore infe con-
*vertit oculos 3 ora , fiudia 3 £f fiylum , mirantium
Solis nmulam , Lunafieciem. Adeo autem
magna aliquando confiicitur 5 ut multi non ra-
rb aut cometam 3 aut novam fteliam putarint^ me-
que non femeltum in Jtalia^ tumin Germania* &
quidem hocipfo tempore^dum h<zcfcribo3ea de re con-
fulturiconvenerint. Tanto praterea jubare fulget
fubinde , ut ferenis nottibns corpora abipfacollu-
firata , umbras fpargant, Pofi Lunam omnium
planetarum maxime in ccelo liquidofe demittit^
dum Excentricifuiperigaum feu imam abfidem at-
tingit,ideoque ccelum fubeuntiprimapxffi Lunam
occurrit. Qua caufa es~t, cur Auftor nofier de ea*>
dem prius , quam de aliis , aLuna trattandum
cenfuerit. Vt ergo inteliigantur facilius ab inex*
pertis in aftronomicofiudio3hac paucula
prdudere *volui.

§*I.De

rac

/i^ Jtinerarium 1. Diatogus 1.

§. I. Dc phacnomenis antiquis Veneris,

r#»«ru "T T Enusjut ab antiquiffimU etiam temportbus obfervatum fuit%
pbfnonun* \ afoas pracedtt Soiem, & mane ante eum orttur ; altas eun-
****** dcm fubfequitur , & vefpert poft eum occumbtt. Alias item con-
jungitur Soii,exi/lens ntmirum ineadem reffa linea ab ocuiomtu-
entium ad Sctis centrum ducta\ atias ab eo dtgreditur utque ad
gradus 4g ctrciter , iterumque ad eum accedit , alternU victbus.
Jjhto qutdem tn abfcejju $ accejfu modo fit direcJa , gf movetur in
Jignorum confequentta ; modo retrograda , & m antecedentia
retrogredttur i modojtationaria, & quafi haret , nec ante t nec poft
Vtuut nttnc promota, quoad apparentiam faltem, Venus Solem mane prtce-
p*tit, num jens aypdlatur ab Ajlronomis Pho/phorus feu Lucijer ,ve(pert vera
SeiemT eundem fubfequens dicitur Hefperus feu Hejperugo. Antiqutffimi
duas inter fefimtliimas (lellas credtderunt Luctferum & Hefpe-
Fiiaius» rum> tefte Pltnio itb.2. cap.y. donec folertifjimus Pythagoras prtmus
delujas errore mentes veritatis luce iliufiravit , & eandem ejfe
fiellam oftendit. Hoc primum, ommbus obvium phmomenum

Tenui aiias > ftritiqui ac recenttoref , apParentem VenerU magnitu-

majtr^alUs dinem mutari,& nunc majorem,alias minorem ,J&pe medtocrem,
mmor ap- apparere deprehenderunt, indefy concluferunt \eam nunc Terra vi-

cmiorem Jeu perigaam fieri , nunc ab ea remotiorem feu apogaam.

Hoc fecundum, t$ nonomnibus obfervatum e(i phtnomenon.
Vene™ or- ^id ortum & occaJumVenerU quod atttnet ,obfervatum fuitt

*™ f°cca' eam n'unaaam fic a Soie removeri , aut Solem ab ipfa , ut cofmice oc-

jin aeitac&s. . 3 ' ;\/ n. r- i . 1 . r / .

cidat,aut ortatar acronyche, hoc ejt ,ut Soteortente tn orttvo hort-

z>onte Venus occtdai in occiduo, aut Soie occtdente in occiduo, Penus

oriatur in ortivo ; nunquam enim ex dtametro Mundi oppmitur

Solt Venus. quandoquidem , ut jxm dtxir nunquam ab eo digredi-

i&ruttra 48 gradus circiter4 Vnde poftquam mani orta eft heti-

ace Venus\ ides~tyeSolis radiis , fub quibusinvija tatuerat, emerjit%

digrediiur quottdte magis ab ipfo, eoque oriente altior altior ab

hortz,onte apparet, usque ad terminos maxtmx dtgreffionis pra-

ditfx: indeverorurfus ad Solem accedens occuitatur hetiace ma-

ne, hoc

frdufto in Venerem. g*
nc%hoccs~t> itcrum jub Solis radtis abfconditur , latetque fub ejus
fulgore , donec veftere emergat heliace Jequentibusque notltbus
ocadente Sole , magis ac magts alta ab hortzonte facla, digredi-
turab eoufque adterminos frtdi&os maxim* elongationis ; qui-
bus termints fuperatis Soli denuo fit obvia, donet occidat vefjere
occafu heliaco. Vnde fatet , Venerem aliquando velociorem ejje Sole venu* *U-
motu fibt profrto , quando fciltcet fosJ matuttnam digrefftonem J£*£
adillum accedtt , illumque fr&verttt \ aut vefpere foft ortum helta- quatJd9
cumabillo recedit verfus maximum digreffionis terminum : alt- tardior eft
quando autem tardiorem , quando fcilicet fofi <v*(J>ertinam di- ™J*~£
grefftonem maximam ad illum retrecedit , aut mane foft ortum
heliacum ab eo recedit in antecedentia , verfas maxim& dt-
grejjtenis terminum. Sedh&cmeltus intelligentur ex f.fequentt.
Hectertium es~t fhtnomenum ,ab omnibus quidem obfervabilejed
nonnifia diligentioribus notatum*

§. II, Dc novo Veneris phsenomeno, ejusqueiti
ccclo liquido incer planetas Ioco , & motu.
Rtfentis feculi initio , circa annum d Chrifti nativitate 1611.
aut 1612. foftquamnovi Promethei , Aftronomi dico noftri , ar-
matos tubo-fpicttto oculos in ceelum intenderunt, inter multa ejr an-
te^hacinvifaatqueinaudita fh&nomena defrehenderunt hoe
inVenere ,ipfietiam Pythagora, }quiftett& illius curfum infatiabi-
libus ocultsfertur perfecutus , ignotum , eam nimirum fhafes an- Vemfk
nuas menftruis Lunsphafibusprorjus fimiles exhibere, Defrehenfa pha/esLu-
enimelt modoflena.aut fere plena , modo gibbofa feu pratumida »*^^"
nunc dtchotoma feu bifecla & femiflena , nuncfalcata feu in
cornuafinuata , nunc tandem obfcurafenitus acfilens , ffeclacuto
longe )ucundiffimo , a nobis non femel , ef ab innumeris aliis in
h*c usque temfora oculis prtdicJo inftrumento munitis ufurfato ; ut
non tmmerito duas in ccslo Lunas mirari Mundus cceferit,Obferva-
tiones a.ccuratiffimas aliorumfofteadabo.

Ex hocph&nomenoevidentiffime concluferunt Aftronomi , Ve- Venus tirca
neremnon effeperpetuo infra Solem , ut Chaldaei , Archimedes,^^-
Ptolemaeus , Regiomontanus , & alii futarunt } nec perpetuo

R 2 fufra

P

Ji£ Jtinemrmm J. Dialogus 1.

fupra Solemyut Geber, Tfa^Ar^uleius, & forte Ariftoceles ex~~
ifttmarunt i Jed circa Selem tanquam circa motut fui proprium
centrum movert ; ac propterea atiquando fupra , atiquando tnfr*
tncedere}ut recJe cenfuerunt iEgypcii, Placo, Vitruvius Marcia-
nusCapelJa, Macrobius, Beda , Copernicus, Tycho *Longo-
moncanus , Keplerus , GaiiJaeus , BJancanus , ArgoIus,Gaffendu$,
Scheinerus,Hengonius,Kircherus, & cceteri recentiores omnes.
. Fatet hoc ex Syftemate jEgypttaco & Tychontco, aUatitfuprd tn Pr*-
/uftoneCathoticaf. 9. ex appofito fchemate , inquoAeftTerra,
Jeu oculus Venerem afficientu ; B 60/ ; CB D Eclipttca feu orbita So-
/ts.quampercurrtt motu annuo j CEDF orbtta Venetu circa So-
lem , quampercurrit motu propria d D in H, Es G , e? c. E eft apoq-a-
umjeu puncJum maxtme d Terra A remotum \ F pcriraum feu
puncJum Terr* A propinqutjfimum ; c& D funt puncJa maxima
elongattonu Veneris d Sole ; E F funt puncJa conjuncJtonis ejus -
dem Veneru cum Sole , E quidem puncJum conjuncJtonis apo^
Fvero conjuncJtonis pertg** {. retiquaG.HJ^funt punSa me-
dtocrtum elongattonum. ln hemtcyclo F DE\d puncJo F usque ad
puncJumEexcIufive , Venus eft matutina.quia prius emer<s;t ex
horqontequamSolB: Jn retiquo hemicyclo E CF, d puncJo Eusqut
adF exc/ufive,eft ve(perttna,quta pofiertus fubtt hortzontem qudm
So/: JnpuncJuE&F ortturtf occtdtt cumSole. guando ab I per-
ventt ad F,occumbtt hetiactvefferi; quandoab F pergit inKori-
tur he/tac mane \ quando ab Hpervenit in £, occumbtt hetiacema-
ne i quando ab E pergtt tn G, oritur heliace veffert. Jn J fit prtma
Jtatto VenerUyinKfecunda..

Hu prtmtfis, notatumfuit ab Afironomis , Ve. • rem pofl ma-
tuttnam emerftonem d radmSolu , hocefl , pofl dijcejfumd pun-
itoF verfus K, pau/6 ante fecundam ftationem prope ^ apparere
faicatam ; deinde circa maxtmam dtgreffionem matuttnam d
Dbtfidam ,ac Luna dtchotomx (peciem tmitart ; pofiea
ad hetiacam tmmerjtonem matutinam dtrecJe accedens prope H
gtbbam , ac paulatim ad rotundttatem dtfci redacJam ; 'Cnde
eolligttur eam in apogta comuncJione E. perfecTe rotundam efje,
*c talem ab oculo A vifum iriy m Solis fulgor obftaret.. Ckm vero

ex

Pr^iufio in Venerem.

ex fafttgto E fi*i pericycii dejcendere tnctpit y ejr vefpertina facla
ex radtu Solis emerfit Jterum apparet p&ne rotunda in G%z$cir-
ca digrefjionem maximam vejpertinam bifeda in C ; acprope
flattonem proximam corniculata denub in 1 j in conjunclione au-
tcm pcrig&a cum Sole in F , diebm utrtmque proximis latet fub
(JLendoribm SoLis , necvidetur , nifi utcunque propter enormem
latttudmem : teftatur etentm Longomoncanus in Aftronomia Da-
ntca ltb.2. Theoric. c*is. g? Keplerus in Opticis pag.261, Tychoncr»
vidtjje Venerem propeperigaam conjunclionemtn hortz,onte Dani-
co, cum haberet latitudinem Borealem Gr.p&ne

Notatum pratereafuttseandem Veneremin apogao appare- Venat mu~
revalde parvam> quia remotifjima J in G & H majorem , qutatat ma&nim
proptnquier ; inC& D magnam valde ejr Luceefficact(Jimam,quia JL£m*b
adhuc propinquior, ejr Jemtplena ; in 1$ K tantam per tubum opti tem.
cum, quanta apparet Luna (ine tubor imb altquantb majorem, quia
vtctnifjima lerra ; licet entm vicinior Jit tn F, tbi tamen, ut dtx/,non
vtdetur,,tum quia Solt conjuncJa xtum quia prtvata lumine ex eax
parte,qua nos refpicit*

Ex hit maniJeJleco/iigitur,Venerem ambire Solem B, (fnon lu- Venusd s«u
cere proprio lumtnejed tUuftrari a Sole* Nam Ji (empertnJraSolem lumtn mu~
foret,tJj pericyclum pr/edicJuminfraeumdecircinaret motu fuo pra-
prto nunquam d/gred/ens ab eoultra 4g\ aut adfummum $o gra-
dus ; femper fatcata, aut dtchotoma adjummum telejcopio appare-
ret\Ji autem femper fupra Soiem verJaretur,Jemperrofundayaut
quaji rotunda fpecJaretur ,ut patetfi in pradicJo fchemate ducan-
tur a So/e ad Veneris globum Linea tlluminattonis, gf inde ad ocu-
tum A iinea reftexionis Juxta Leges Opttcas expltcatas a nobis in
Magia par.tMb.2 Si verb a fetpja Luceret Venmjfemperrotunda vi-
deretur , quando appareret, utexje patet. Ftde Kircherum lib* ^
De Lum* £<? 1/mb. par.2. prttbiii^ can.s*-

1 1 1. De variis Aftronomorum obfervationS-
buscirca Venerem*
XTEnerem famcrebrbac manifefte varii Aucloresvariis in lo- ohfirtatio*
* cis vtfam tejiantur te/efcopio mcdhgtbbam ac fere rotttndam »" ">w

K $ mod'bVenm

7^ Jttnerarium T. Dia/ogus 1

modo btjeciam , modofaJcatam , ut qut rem illam tn dubtum revo-
earct, omnem fidem humanam e medio tollere > qut vero inocu/o-
rumludtbrium , aut telefcopiorum vttiumrefunderet >omniafen-
fuum exferimenta contemnere , meritb credi fojfet. Ex multis fau-
ees froducam teftes t quosajfert etiam Ricciolus lib. 7. Atmag. Secl,

i.Cap. 2. num. 14.

Galilams igitur Dialogo j. de macutis Sotis /mj-./c .Blancanus
lib.i*.(l>h&r*eap.2 . e^Scheinerus inDisquifitiontbus Mathemat.
num.js- & tn Epijlola 2. ad M. Veijerum , tejtantur , in vartis Ita-
/tAurbibtts eodem Pemporevifam gibbam^ ef alio eodem bijeciam ,
ejr alioeodem cornutam. Addunt , mintmam videri , fed rotundi-
videico- orcm , quando direcla tendit ad conjunelionem matutinam cum
nifmiV.Fi. So/e, H in E frdtcedentis fchematis \maximam veroin /ongumt
8U,,L fed angufltorem in latum , a rotunditate difci maxime rece-
dentem , quando retrograda tendit ad cenjunclionem vejperti-
nam ,ablin F. Addit praterea Scheinerus , & ex eo Horcenfius
in Dtjfertat. cum Gajfendo , cjus poft quadracuram fecundam
( nimirum £ C in l ) cornua valde obrufo & hebecia offerri ,
paulacim deinde in cenuiores apices faftigiari , donec acucifli-
ma fianc nequehoc tubo adfcribi pojfe, quandoquidem eodemtubo
antea obtufa , g po/iea acuta cernuntur. Praterca , quando
bifida eft inC g D , ajferit Scheinerusteam validiffimo jubarc
terras illujtrarc , quia tfmole apparenti g luce aucla efi ; quan-
do vero in I &K exiftit Jatisflaccefcere , quia iicet fatx cjus tu-
ntinofa magni circuli eo loco fortio exi/tat , admodum tamen efi ex-
tenuata , ita ut vigorc mttitum ccdat/uci bifida , fcu, ut iffe lo-
quitur , quadrata.

vide ico- Ricciolus , loc. cit. ait , fe fepifjtme obfervajje Vencrem falca-
■ifaiv. tam , nec femel bifidam, auc gibbam , femper camen flammi-
pig* lL vomam , Anno prscfercim 1 64 5 • Januarii p. cubo Foncanae fibi
commodaco , eo ficu ac figura , quam cernerc cft in praefenci
diagrammacc, Erac vero Solem vcrfus rubicunda , in mediofla-
vefccns , & in parce a Sole averfa caeruloviridis : fed illa varic-
cas a vicro cubi probabilicer fuic. Jmo ftne ullo dubio fuit a)
vitroxcum cadem cnim omnino varietate cam o/im fturibuscon-

tincnter

Tralu/io in Venerem* 13$

tinenter nocJibus ante crepufculum matutinum ( erat emm ori-
enta/n ) fpeclavi Panormi in Sietltajnbo prstgrandi , /atoque ac
denfo vitro ccnvexo ad extremitatem ab oculo remotiorem mu-
nito j c/uod vttrum ejuo magis erat apertum , eo vivaciores in Ve-
nere apparebant pr/dtffo ordine colores ,• quo vero magis tegeba-
tur chartaceis ctrcu/is in medto perforatis , eo magis extenueban-
tur , donec tandem penitus fere evanejcerent. Colores oriuntur
* refracJtone varta iumtnis in vitro , ut patet in vitris trigonis-
Pergtt Jticcio/us: Semicirculus aucem lucidus, quo a cergo coro-
nabacur , erac forte a Jovc ac Sacurno illam illuftrancibus , uc-
poce oriencalioribus. Eadem obfervaca eft cum alias, cum fre-
quenciflime Anno ie^f.cum vefpere ab Apoga?o jam delapfo
Epicycli iui poft orcum vefpertinum heliacum apparuiflec. Ec
a die quidem 7, Maji evidencer gibba , usque ad 20. diem Junii,
grandioribus cubis confpe&a eft j circa inicium vero Julii
StXOTo/u<& , /eu quadracse Lun«e perfimilis ,fed valde flammivo-
ma verfus Solem ac Terras; deinde usque ad diem 4. Auguftis
quo ab obiervando illam ceflavimus, in dies magis falcaca,& ar-
ftior in laium , ac in longum didudtior , adeo uc Lunam in prima
ipfius phafi imicarecur : quemadmodum ejusdem Luna? ulcimam
phafim armulacur , qtiando mane oricur heliace. Hocverdlu-
culenciftime inprimis patuic Anno Domini 1 64^. Junii die 29. y
cujus vcfpcrc Vefperugo ulcimo vifa eft per cubum occafui hc- fI^ui»
liaco vefpercino , qui mox fecucus eft, proxima ; vifa inquam
eft prorfus uc cernis in praemiflb Ichemace , cornibus acucifli-
mis T & ucroque margine nicidiiTirao absquc ullis radiorum fi*.
bris &c»

Anronius Maria de Rheita lib. 4. Oculi Enoeb & Eltar cap. /.
Memb.B.poftquam dixijfet , Stellas Veneris & Mcrcurii , qwas
Veccres proprio lumine pra?dicas , & naturse Jgnea? efle jurat-
fenc , noftri feculi nobilifTimum illud diopcricum inftrumen-
tum , feu celefeopium , veluc alreras Lunas lolares, modo ple-
nas lumine, cum gibbofas, deinde dtividuas,denique cornicu-
Jacas feu falcatas perfeOiflime exhibec , ofFerrque > addit dein*
de :■ Cerce hasc Veneris & Mercurii indubjcaca phsenomensL»

j34

Uincrarium I. Diaiogus I.

iffam.

Vide Ico
aifmi V.

adeo frequencer, adeoclare, aperce, &evidence nobis propriis
oculis conlpicere, admirarique confpiciendo obcigic, uc de eo-
rum vericace vcl minimum eciam dubicare haud Iicear. Venus
icaquecum Mercurio velucalce a Luna fblaris , quidquid il!a
menftrue, hzc quafiannue nob s monftrac ; cum llla proprio
luminedefticuca, opaca omnino,inftar Luna: moncofa, &an-
fra&uofa , maxime dum cernicur corniculaca, appareac. Quid-
quid igicur de Iunari globo fupra philofophaci fumus.idem eci-
am carcerisparibus de Venere &Mercurio incelligi haud incon-
grue pofler,

Jn obfervaiionibus Francifci Foncanse tracJ.f. cap.2. memint
Vtncrl %t ^etegife (quod refert etiam Ricciolus toctcit.)vidiJfe eum tubofito
prope Venerem Ve/pertinam , oblongam $ fefe femipedalem, ac tantamt
quanta (ine tubo Luna con/picitur , femiafperam inparte conca-
va^radiosque jaculantem, & cum uno aut alteroglobulo nigrican-
te tmodb cxtr* ,modo intra corpus Veneris,utinFig. IV. V. VI. &
V I i.apparet. Hiccioius tameu att , nec fibi , nec ?. Grimaido , nec
i ivv Gajfendo ticuijjeunquam inVenere aut prope c* m talesgiobulos quo-
VL&VIL vit teiefcopio/pecJarc; ^fivera e(l objervati» Fontan*(non cnim
ttudet eam in(u(picioncm vocare) putat dicendumt aut meteoron a-
liquod fuiffe^puta bapfum, aut nubecuiam quandam inter aut cir-
cum pofitam Befpero , aut.maculas effe folarium inflar a Veneris cor-
pore proflatas & quafi ebullientee , aut montes ejr cavernas lunari-
um inflar cavernarum acmontium provario ad Sotem (itu,vetfor-
te vertigine aut libratione Veneris^ magis minusque iUuftratas; ne-
queenim audet dicere ejfe planetas VenerisComites,donec atiquid
pro ea re certius dies doceat \ quod haSlenus^ quantum mihi conflat,
non docuit.

§. I V. Aliae obfervationes,ph;enomcna ,
& oftenca Veneris.
Sferuimus cum multis antictuis , $ omnibus reccntioribus , &
meritb) Venerem circa Solemgyros fuos perficerey ac modb fu-
pra , modo infra ittum verfari. Nam fi femper fupra ejfet, (empet
rotunda tele(copio apparerct ; fi autemfemper infra , circa con-

jmftio-

A

—4

Iter tn Venerem. 137

juncltonem utramque cum Sele vtderetur faicata ; at vtdctur cir-

ca conjunftionem fuperiorem feu apogxam rotunda , parva,cir-

ca pertgxam falcata. ut vidtmus ; ergo s§c. Dubium non eft , quin J?"* **

tn perig&a conjunclione fxpe fub Sole ftt ; latitudo tamen magna'^taffr /~

p/erumque tunc, aut obfervatorum cb/ivio, vei tncuria in caufaconjuniUo*

eft(jnqutt Ricciojus lib.7.Atmag. SecJ.i. Cap.4. num. /) ut fubmPer '■&**'

Sole nunquam vtfa dicatur j nifi quod Scheinerus narret in A-

peiie pofi tabulam Epift. 1. vifamjub eo a quodam fub Jpecie eujus-

dam macuU ; at ipfemet in Epifi.2> ad Veiferum refert, fe fruftra

tali phsnomcno, quod promittebat calcuius Magini Anni nfii.men-

fe Decemb. infidiatum.

Kcplcrus in Tabulis Rudotpb.pag. 76. ait , Venerem froemer-
fionematutina a Soie , stut sccuitatione ■vefpertina fub eo , ionge
minoremvijionis feufulfionis arcum requirere , quia tune esi pe-
rigtta, & major affaret \ quam fro emerjione vefpertina , aut otr-
tultatione matutina , quia tunc eft fere in Orbts feu Epicycii fui
apogao , ef diminuta lumine. Imb contingit , ut confptcuaftt tn- ^JjjJ^
terdiuquoque,Soie etiam fitpra hori&ontem exifiente; Riccio-^^.
lus Ub. 7. Aimag. SecJ. 7, cap. $* in Scholio ajferit ,/efapius *b ortu
fere ufque adoccafum So/is eam etiam nudo oculo obfervajfe , pra~
fertim circa dtgreffones aSoie maxtmas , quando plurimitm abeft
ab ejus radiis ; unde fequitur eam crebro non indigere ulio arcu
vtftonis feu profunditatis Solis infra horizontem, ut vtdeat ur. Ad-
dit ibidem aliud peculiare ipjius oflentum notatu digniffimunLs,
quodaitilltaccidereex magna iatitudme prafertim Boreati, vi'
delicet ut eadcm die netturati vtdeatur vefpertina pau/6 poft So-Vmus ?»-
lis occafum , fttque Hefperus , mane fequenti appareat matutina ^/r"„M
pauio ante So/ts exortum ,Jitque mox Lucifer. Confirmat id extfmtmi„
Maurolyco Dialogo. 3. Cofmog. pag* 101. Reinholdo in Pur- «+
bachii Theoricat pianet. pag. 153. qui id haujit ex Regiomonta-
no. Ad hanc phafin juvat amp/ttudo diametri apparentis Vene-
ris in altitudinem , & in ftgnu fulgor ipfus , qui tantus eft , ut
corporaejus radiis objeiia umbram projiciant, utfupra diximw>b™™?£~t
&tefiatur Plinius Itb. 2. j.acMartianus Capclla lib. s- ^ohjesiu cor-
Nuptits Phi/o/og. Nihiiigitur mirum, ftconfpirmtibus /atitudine porum.
' * 9 S Boreali

4

/ 2g Itinerarium 1. Diatogus J.

Boreatt Gr. ptene p. f$ magnttudine apparente m perigao Epicydi
maxtrna, drfuigore hujus fideris , Venus Annois87. adte 22. Fe-
brua. quoerat vefpertina , S" fequentibus, die autem 24.. Fcbr. jam
matutina, vifa fit tum Tychoni ,ut fupra ex Longomont ano retuli-
musjum Mdtfltino,ut ipfemet afjerit tn Addtttombus ad prtmam
Narrationem Rhettci. jQuod etiam contingerg ait Keplerus m
Tabulis Rudolphinis pag. 7/,

Valdevariant auttores circa magnitudinem diametri appa-
rentis g verd Veneris} & circa ejus foltdttatem, ac cmn Terra, aiiis-
que planetis proportionem ; uti ctrca dtflantiam a Terra. Piurt-
morum opimonem co/tigit in unum Ricciolus lib. 7. Atmag. SecJ. 6*
Vtntrk di- tota. Ipfe vero , ut tn Curfu Mathematico etiam dtxi Itb. g. cap. 12.
^Te"L "tid & tS-tribuit Veneris dtftantta waxim* femidtametros Terra 1291 9*
Solt. 'medi&js$e mintma 2241. DiflantiA vero maxima ejusdem aSole
dt(iantemaximeaTerratribuit,(i«poi&a utriusque plc.net m con-
currant ,femidiametros Terra $339. fi opponantur, $66}. Etdem di-
Jiantia maxima * Sole dtftante minime u Terra trtbuit yfi apogeta
concurrant, femid. Ter. 5is7.fi opponantur, s84S*
Vemrv Diameter apparens Veneris j ex mente ejusdem Rkcioli , in di-

diameter fiantia maxima a Terra , est o1. 3311. 30111 } tn medta diflantta ,
aptxtrwt, yl rgn . m mmima ( j ™ Dtameter-vera habet dtame-
tros Terra /,-oc j circumferentia, dtametros Terra 3] ; ; areacircu-
Ventri*ma- li maximi .dtametros Terra auadratat ;r|o > fuperficiet convexa,

gnituao. , ■ ■ j j , * ^ ■ ~

* dtametros tttdem quadratas aril- Corpus Venerts conttnetTer-

ram /£, Lunam $2\i aSole continetur 25733. Maxtma Veneris a
Sole digreffio continet femidiametros Terra S33Q- Terra diameter
apparens ex VenereeTr , in diftantia mtnima 31. 36"^ indiftantia
re- mAXjrnef 0\ ,2l\ Venus abfoivtt revotutionem inte?ram in Ept-

voiutio tn~ ii- 1 1 1 n , , *

tegr*. cyclo cum Sole vel ctrca Solem mobtlem , fpedato motu medio, diebus
SS syhoris 22 ymmutis 10: at in Orbe proprio circa Solem fumptum
ut immobilem , dtebus 224 , horis 17 4+ '. \ j^.fub Ecttptica,
tx Kepleri mente.

§. V. De ftrudura & natura globi Vencris,
prTaura^ ^Jp X coUigitur^uid fentiendumfit de flruttura

Jter in Venerem. ijf

t§ natura Veneris. JLJi nimirum corpus epacum 3 quta nuUo pro-
prio , fed Solis lumine nitet : eU (ph&ricum , quia fph&rice illumi-
natur : esf folidum & confiflens , quta per calum liquidum fmz^»
dtffipatto&c fui revolvitur : esl afperum & an/racJuofum , tum
quiat ale per telefcopium apparuit y tum quia alioquin Solis lume»
ntcin tanta abundantia adTerram refleclerct , nec nift ' ad angu-
losttquaies angulis inctdenti& folarium radiorum inipfum. No»
est icrne& natura, aiioquin ex fe luceret ; non a'erte&i aut aque& tan-
tum, quianon conftfteret,fedterre& aque&ftmui, tum quia,Jtfo-
liusterrex, non it* efficaciter & abundanter influxusfuosTerr&
communicaret* H&c^aiia ad Veneris giobi fl.rucluram ac na-
turam pertmentta meiius inteUigmtur ex fequenti s^Au&eris
Capitc*

CAPUT III.

De itinere exLuna in globum Veneris.

I.fp Heodidaffus. O mi amanciffime Cofmiel, quid vidco ? qtrid
X fibi vulcingensilleglobusameus, quemance meconfticu-
tum incucor ? CofmieL Ifte, quem vides, eft globus Veneris, vel,
prouccum Aftronomi veftriappellanc, Phofphorus, feuHefpe- £ t9t~
rus. TheodidacJus. Rogo ce , mi Cofraiel , acceieremus gradum,
uc quancocius admiranda hujus globi Ipeclaeula propius con-
cemplemur, fummo enim defiderio feror ad infolencis hujus-
modi luminis fplendorem propius cognofcendum* CofmieL
ComplebodeftderiumcuuiTW Theodidaclus. Hoc di&o, mocu
Euris Zephyrisque velociore per iramenfa illa aecherei expan-
fi fpatia craduftum , ad ipfum globum Veneris me fticic \ ini-
pfo autem motu , vehemcnci quodam imperunonferri, fed in_.
moremex alcocaderitislapidis ruere videbar. Scd,6CofmieI,
quidhoc? Cofmid. Nemirere, fiquidem incra fphaeram acTivi-
catis globi Veneris conftrcuti fumus, ex quo non cuapte ipon-
ce, fed meaopera veluci incencrum ejus moveris, & jam,uc vi-
des , fere cerminum noftrum atcigimus. TheodidacJus. O mi
Cofmiel , quam mkam rerum incucor faciem ? quancam__

S z globi

J40 itmetartHm i. Dialogtu 1 C*f>. III.

globi hujus vafricacem ? quoc fcopulos lucidos video ? Cof-
^TJrfrf"' mie^" ^au^Poft majora videbis» iheodidatlus. Hoc dicto, me
pilv^ru- inipfam cellurem Venerisdepofuir. Hicexocica prorfus &in-
ii*ra. vifa rerum mecamorphofis fefe obculic. Globus neque ccrra;
noftrae,neque Lunac refpondebac, fed prorfus infblicum quid-
dam , & oculis humanis invifum ; cocus globus ex humido Iu-
cidiflimo , & compageex fplendidiffima cryfrallo compofirus
videbacur. Ec e,cce progrcflis afiquancifper immenfus fcfo
Oceanus pandebac, camblandae lucis, ucfimife quid nonmc
vidifle meminerim ; lux erac non excarcans , fed blandiflima, &
oculisgracisfima ; aqua? nonea, qua Lunares , undarum vehe-
mencia agicabancur, fed dulcicer ftuctuabaat ; Inful*, monces,,
fcopufi, nonnifi cryftallus videbantur, noncamen cryftallus
eracfirmlisnoftra; , ied lucidaomnino , &alceriuspropriecacisr
quam, ecfiiibenti animo vellem, nonpoflum congruis verbo-
rum concepcibus exprimere > undeSolares radii abiiaaecepci
cam mirabiiem lucem aferefle&ebanc , uc vix verbis explicari
poflk. O Cofmiel , rogo , exponasnobis admirandam hujus
giobi compoficionem ; rogo te ,mi eompar ,funcnc ha; aqua;
elemcncares? funtnefcopuli hujus globivere cerreflrcs ? quid,
0m»i0 tx rogo,mi Cofmief, fibi vulc blanda maris Venerei aeicacio H Cof-

auatuor e- / vt j o n » . ~ . ° J

Umwtu mlel- Novens , de quo & fupra cc certiorem feci , omnra ex qua-
u>v>po[ita. tuorelementis, aprimis Mundi mcunabufis , aDeo omniurrL»
Opifice cer benediclo efle confricuca j & aqueum quidem clc-
mencum,quodvides, eft vere & radicaficer elemencum aquse;
fubflancijtvero Venereae compages, vere elemencum cerreum,
fed ob pcculiarem in nacura rerum ficum & pofitum peculia-
TJulu rCS vir£uces na<^a eft a cerreftribus multum difcrepances. Haud
fecus uci in terreno gjobo , camecfi omnes aqua; colore, odorc,

tnutant t t_» ■ 1

propriaa- lapore, & proprietate difcrepenc, idem camcn clemencum aqua;
'SJjJfm cor,ftiEl1unc> icain S*ODis aechereis elemcnca quidem concinen-
*m' tM' tur , fed def#cacioris auc craflioris nacurae , & ob diverfum So-
Jisinfhxum aliam & aliam racionem forcicafunc, videlicetad
luutia globum confervandum congruam , ramecfi eflencialicer
loquendo vere & proprie elemenca finu Jheodtdatftfs. Pof-

fecne

lter m Orientem. 141

lecnc in hoc loco quispiam confticutus Hebrsum auc Paganum
bujusmodi aqudbapcizare ? Cofmtel. Quid dubitas ? cum enim Aquitgiobi
eicmcncum aquae verum & proprium fic hujus globi, non eftj^j^
uilum dubium , quin in illo bapcizari poflec ; quemadmodum^y^ Jw4
in cerrcftri globo confticutus , neceilkace fic urgente, &ma-)«'tt»>^
rina , & acecosa , auc iuiphurea , auc quavis aqua occurrence Ju
bapcizari poflet , dummodo immediate ex elemento aqucoori-
ginem fuam trahac : quod enim aqua jam dulcis , modd ama-
ra , jam acetofa fic , pcr accidens eft ; nequc enim aqueum ele-
mentum natura terrae , per quam derivacur , quas & id tali Sc
rali humore & propriecate imbuic , proprie deftruit >• cum vix
ulJa aqua in terra afllgnari poiTit aded pura , qux non aliquid
ex loci , unde profluic, propriecace atcraxeric ; ac proinde ne
bapcift» fempcr in dubio verlarentur , num vera & nacurali a-
qua Sacramencum bapcifmi adminiftraflenc , benignisfimus
Deus ica Sacramencum infticuere voluit , uc lUfficerec quafis-
cunque aqua „ dummodo elemenci aquei nacune non eoncra-
dicevec j. hoc pa&o, qualiscunque aqua ( excepca iJla, quae igtiis
opeex mecallis& vegecabilibus excrahicur r & vere ac proprie
ekmencaris- aqua non eft ) in Sacramenct ufiim aflumr poteft.
Pariccr cum aqua Lunaris reipsa fic elementaris , uti & illa r
quam vrdes , Veneris, ac proinde in hoc globo aliutf cfemcnv
cum aqua? non fic , quam quod vides , cumque illud radicalicer
vera aqua 6c > fi per impoftibile ibi Paganus , auc Hebrajus r auc
puer conftirueretur , & in? moTtis arciculo invemrecur , ibi ba-
pcizari poflet aqua hujus glbbi propria, ibique, fr bapeifmus
eonferendus eflec, legicime adhaberr poflec Simili prorftwra-
tione, ff in hoc globo vices provenirenc, vinum.quod inde pro-
ducererur , tamccft aicerius- proprietacis forer „ inufumcamen
SS. Euchanftiar adhiberr poflec r cum gIobu& fnc ex infita fibi
propriecace cale & cale vinum Idco fiio congruimr producerec,
nonaliud.. Theodtdxtttts* Opeime mentem tuam f^rcepi ; cam
enim profunde & fubcilker omuia naihi evoivis , ue nullus ^^;^
amplius mihi dubicandi locus relinquatur. Sed, 6 Go{midvgMpVe**~
cur Deus Opc Max. canta hos> gtobos. fcabrieie & afpericatcj ru*

$ $ aflfc&o»

142 Itinerarium I. Dialogus LCap.llL

aftectos produxic ? Cofmiei. Quod fupra , dum Lunarem glo-
bum luftraremus , expoiui , de Vcnereo globo parirer incelli-
gendum efle fbias. Cum enim globus exacte in /pcculi for-
mam policus vim fuam nacuralem inbonum cerrae , nifi fubje-
ctum dexur, quod radios SoJis congrue fu&ipere poffic ,evibra-
renonpoflicj hinegiobum afperurn & impolicum efleoporruic:
> cx hoc enim capite concingir , uc radii Solares incer fcopulorurn
cryitallinorumincercapedinesvarie reflexi, unicique , & luccm
& calorem globi incendanc , quo incenfo vis intluxiva juxca
propriecacem fibi inficam, munus fuum, cui a DEO &Nacura
deftinaca fuic , exactius perfe&iusque excquicur. Hanc ean-
dem quoque ob caufam omni in globis exiftenci humido mo-
cum , aliis quidem vehemenciorem , miciorem aliis, prouc nacu-
racujusque globi requirebac, iiididic, cuminnarurarerumfinc
mocunihi] rransigacur,

SCHOLIUM L

TRrreum $ aqueum efje Veneris globum , feu ex folido liqui-
docompojitum , ha&enusprobavit , tjr compojitienis cau(*nLs
sdfignavit. Ex qutbus probatum manet, quod fuprd §. ctrca
Jlrucluramglobi Veneris diximus.

I L ToeodtdacJus. Sed 6 admirandam rerum mccamorphc*.
fm , quam inhocglobo , dum reliquarum ftellarum ficus exa-
ctiuseoncemplor , experior? quid iliud , rogo , porcenci, quod
incra duodecim horarum fpacium nunc Solem occidcncem , mo-
do nafccncem , jam Lunam paculam cam prargrandi flgura , mo-
dolacencem,nuncdiem, mod6noclem,&quidcm brevifllmam
non nifi quacuor horis ad fummum durancem , no&em pra?-
/7'Vrwww*-cerea ade6 claram experiar ? Cofmiel. Nemireris} caufam hu-
ffofM/L** Jus phasnomeni paucis cibi aperio. Globus Veneris ica a nacu-
Soiis iHgU-ra , arcana quadam Nacuras incencionc,conflicucus eft , uc cir-
boVtneris ca pr0prium axem volvacur fpacio 14. circirer horarum. Cum
icaque jam in eo confticuamur , una cum eo nos circumferri
necefle cft. Ex quo ulterius fequicur , Solem nobis vidcri

modd

Jter i» Venerem. 14$

modo quafi oriri , pauld poft culminare ,. deinde ad oecaiurrk*
rucrc, ac candcm noclem fuccedere. Ec camecfi mocum hunc
minime fencias , globumque perpecuo ftare , Solem vero can-
cum moveri puces ; id camen non provenic nifi ex oculi cui fal-
Jacia , qui in navi,quancumvis celeri mocu progredience, con-
ftkucus non navim , fed iiccora moveri exiftimas. Sed haec
quia cibi crica func , ideo non immoror amplius. Porro de no-
ftisbrevicacehaxpaucisaccipe. CumSoJisradii globum hunc,.
ucpoce cerra bis minorem ,. & Soli viciniorem , quoad maxi-
mam ambicus fui parcemperftringanc , &nonnifi exigua, in
averfa a Sole facie , cenebrofa porcio relinquacur >• nodlem bre-
villimameftc , crepuiculorumquc obfcuricacem minime excc-
dereneceilceftjtumobfummam aeris ex cryftallinorum mon-
cium reverberacione illuminaci claricacem , cum ob veloci/E-
mam circa axcm luum proprium cotius globi rocacionem , cum
denique ob Luna; eum ex adverfa parce vieario Solis munerc
illuftrancispropinquicacem & magnicudinem, ica uc in hoc glo-
bo perpecuus fubinde dies fine nocte , Sole eciam in oppofitis
fignis confticuco , appareac.

SCHOLIUM II.

De Veneris vertigine circa fuum axem & ceifa
crum, & de magnitudine ejusdem.

QUdt de vertigine Veneris cirea fuum axem & centrum f}atteirertigo Ve-
14. horarum htcdocet Auctor s defumffit ex Rheica lib, 4. 0- mnsex
cult tlta d? • Enoch cap. 2. memb* $. ubi omnibmplanetis tribuitmen*e
verttrtnem, ex ceptd Lund, quam folkm ofcillare ajjerit. %Jt w»&r*'
tempui determinety quo Jtvguli planetx gyrationem mtegrams
circa axem fuum conficiant , ifa dijcurrit* Jam, quoad cempns
gyrationis planetarum ,. audi ftupendum fecretum , hadxenus,
quantum fciam, nemini notum. Dico ergo, planetarum o-
mnium (Lunaexcepta , quae nongyratur , fed ofcillat) giobus
caii proportione & cempore circa proprios axes gyrari & con-
verci> quali Sol fuper celJurem ie anfiue vol vic* Cum igicur Sol

intra

144.

Itinerartum I. Dialogus 7. Cap.IJT.

rttra

intra unam fuam revolucionem periodicam, cerra: 565. vicibus
jLhtiuJ*- oriatur* ex di&is fequitur, quemlibec planecam (Sole&Luna
Srina drcs dempcis) incra unam fuam periodicam revolucioncm cciam $ 6 j
fpU»ei7-m vicibus fuper proprio axe converti, jamquedictas converfiones,
/uppofitis incolisin Erronibusfecundum CardinalisCufoni fen-
tcnciam, cis inftar coc dierum fore, ica uc fi ex fuppoficione in_
PJanctis inhabicacores forenc , quilibec corum , incra fuum an-
num (quem cciam inajquaJemcfle necefle etTec ireliquorum pla-
necarum & noftro) prarcise toc dies numeraturus efiec in una^
integrafuianni rcvolutione, quocnos in celJuris globo dcmerfi
numerarmiSjfciiicec 3653: -,hac tamen ditferencia, qudddiesin
aliisErronibuSjnoftrisaucmuIcobrcvioreSjaut-mulcocciamlon-
giores forenc , fecundum proporcionem mocus & orbis annui,
feu re volucionis planera;*

Ex hoc fundamento -cudit fequentem Mfiri—J incujusco-
lumna uhima .continetur tempus feu diesfolares, tntra quod tem-
pus feu dies quilibet planeta Jtbfo/vit inttgrAm periodum in fuo
orbe motu proprio.

Tabula longitudinum dierum feu iemporis , quod planet*
Jinguli rotattonem fuper pnprioj axes sb/oivunt , rx Hbeiu/en-
tentia.

Planetcc
gyrantur
fuper
propr:
axes.

Horis

Minut. ,

Diebus
noftris

Horis

Minut.

Longttu-
do anni ;
planeta-
rum, feu
tempus,

Dies no-
ftri

*!

706

29

10.

1*. 16".

10747

284

4fa-

11.

20.

4?*o

c*

6*.

1.

21.

oi-aa".

quo ab-
folvunt
periodu

6%6

*'

__t_

4^-

0.

__4__

4f*.

224

4ih

0.

____

infuisor-
bibus.

©

6.

Ex his infert Rheita , quemlibet planetam fpatio fuorunu
dierum 36;. abfolverc fuamperiodum. Et (i qu&ras , undc hac ar-

cana

Jter tn Venerem. 14$

cana dejumpjerit , qutbusve confient fundamentis , refpondet cunt
Archaugeio Tobia , T&b. 12. fecretum & facramentum regis abs-
conderc , bonum efle pro nunc ; opera autem D E I revelare &
conficeri , honorificum. £>uod refponfum fapienti Leciori pro
nunc fttfficere jubet.

Hanc Rheitjt doSirinam , ejusqtte fundamentum , citm attu-
lifjet Riccioius lib. 3. Almag. cap. 4. num. $ hdc fubjungit. Quo
fundamencocam voJuncano , ne dicam Ievi , fuperftruxicnobis
fcquentera cabellam. Aded proclive efi: , quibus prtirit ad no-
vicaces comminifcendas ingenium , ex quantulacunque icincil-
ia analogia? , motus in ccelo fingere. Qua; potius animi , quam
fiderum auc vercigo , auc prurigo eft. Ego exifitmo , motum ver-
tiginis Veneris circa fuum centrum non carere probabilitate ,pro-
pterrationem, quam affert Auclornofter tum hic> tum feq. Cap. de
vertigine Martis ; quamvis nullum adhuc legerim , qui motum il-
lum adjlruat , aut ejmfgnum aiiquod ajferat , excepto Ricciolo ,
qui , ut fupra vidtmus in Pr*luJione §. 3. ait , maculas illas ifu
Venerea Fontana notatas oriri fortafjis ex vertigine ejus modo
\ ibt inftnuato. Jguod vero Veneris ejr aliorum planetarum verti-
go abfolvatur tanto pr&cise tempore , quantum Rheita determi-
nat ex fuo fundamento , non credam , quam diu arcanum fuum
non pandet.

£>uod de Veneris magnitudine , ac proportione cum TerYa do- Vemrk m*-
cet , eam nimirum Terra minorcm ejfe duabus vicibus , defumpfit
ex eodem Rheita loc. cit. Memb. j. ubi fingulorum planetarum pro tUrk.
portionem adTcrram adfignat ex eo fundamento ( de quo Memb-
4. praced. egerat ) qubd omnes planeta habeant inter fe proportio-
nem ftorum cuborum. Cum igitur ( inquit ipfe ) cubm Venerit
2744. ex radice ejtes revoiutionis 14. in cubo Tellurts bis con-
ttneatur exi(limat Venerem bis contineri a Terra , atque ade»
Terram ejfe duabus vicibus majorem Venere , feu Venerem dua-
bus vicibus minorem Terra. Sed quam infirmum efi fundamen-
tum Rheita , tam parum probabilu ejl proportio prddicJa inde_j
deducia. guid Ricttolm fentiat , diximm in Pr/nluJ. §. 4. qutd
alii nonnulli , induavimtts in Curfu Mathemat. iib. f. 4uc7or

T nofter

J46 Itinerartum 1. Hialogui l Cap^U 1.

nofier lib. p. De Lum. $ Vmb. fart,2. in Pin*ce Vranometr. ait*
Terram /e babere ad Venerem \ ut 6. ad i. Admijfa tamen bypotheji»
vera Junt, qux inde deductt Aucior nojler.
Ututtxn- III. Theodida-clm. Lunamvideo multo folito majorem,
ntrtA&t- Jnftar rocae ingentis fulgentem ; video quoque omnes terre-
ftrium partium eminentias , mariumque distin&iones multo
luculencius , quam ex terra eas olim intuebar. CofmieL Ratu
onem hujus hanc cfle fcias , quod Veneris hoc tempore , uti
& Luna? globus in remotiffimis a terra terminis reperiantur,
atque adeo vicinicatem circa aphelia Ioca maximam ad invi-
cem , quam habere poflunt , adepti fint ,* unde confequenter
grandiores eos videri necefle eft. Venus ttaque & Luna in_
apogafis fuis conftituta , dum fibi m oppofitis circuli partibus
occurrunc , neceflario globos majores exhibent, praifertim ubi
binorum circulorum apogara proxime fe contingunt. Hanc
eandem quoque ob caulam tam prasgrandem globum Mercurii
cernis.

Ttrrrtxn. \ V. 7heodrdacJus. Sed rogo te , compar mi , quid fibi
vult ftella illa praegrandis quidem, fed fubfufculas phafes fuas
in Lun<e morem exhibens * Cofmiel. llla eft patria tua , globus il-
le terrenus , hominum habitaculum. TheodtdacJus. Sed quid
hoc * oriri,culminare, &occidereeam vidco; jam vidcoveram
efle fencenriam eorum , qui eam in circulos fuos agicari exifti-
manr. Cofmiel. Mulcum falleris , fili mi ,ftac illa mole fua , & ir>
cer omnia mundana eorporar unica eftmotus expersf quod ta-
men eam moveri puces, vifus eftfallacia, fiquidemtu unacum
globo, cui infiftis , tum in circulo fuo annuo , tum circa pro-
prium axem rotato moveris , non illa y uti fupra audifti. Thecdi-
dattus. Abunde pereepi, quae fapienter eloqueris. Sed quidfibi
varietas lucis , jam plense, modddimidia? , nunc alia& aliafor-
ma comparencis in terreno globo ? Cofmiel. Novifti exOpcica-j
emne corpus opacum hanc fibi proprieracem annexam haberej
uc ab aJio lucido corpore illuminacum faciss exhibeac fiib ea ra-
rione , fub qua oculus humanus eam comprehenderc poceft
alio & aliofim conftitucus , ut proinde eadem fic ratio hic, quae

Iter in Venerem.

H7

in phafiumlunarium phamomenismenftruis. TheodtdacJus.Rc-
cledixifti ; in Venerisenimglobo , in quoconfticuci ftimus, tx
cerraOptici cubi fubfidio easdem phafium pafliones meconfpe-
x-ifle memini. Sed, 6 Cofmiel, novum porcencum 1 CofmielQuod-
nam illud ? Theodidaftus. O miranda J. Solem incueor veluri in~
gencem quendam Oceanum, veluci cacabum liquefa&o cupro
undancem. Cofmiel. Suftine parumper, flii mi , & paulo poft pro-
pius incueberisOmnipocencis D £ I magnalia ; modd, quas hujus
globi propria func , Iuftremus.

V. Theodidadlw. Vix hasc efFatus fuerac , cumecce meve-
hementi impecu in Infulam quandam Oceani Venerei con^ (btrrim^,
cuir , tanta pulchritudine confpicuam , uc in rebus humanis ni-

hil fibi homines fimile imaginaripofle facilemihiperfuadeam.
Odorhujuslnlulajfupraomnia mufci &ambra;fuflimenta4 ar-
borcs non quales noftrae , fed ex pretiofbrum lapidum efHore-
fcentiis excrevifle videbantur , innumera colorum varietato
imbuta;, qui quidem color non realiter illis inerat , fed ex refle-
xionerefra&ioneque Solisinangulofailiacryftallinaeatquead-
eo diaphana? materia: longe laceque exporrecta latera caufaba-
tur > pavimentum lucidiflima materia ftrarum videbatur , au-
reum dixiflcs Soli expofitum peripecafma; auraliquida , blan-
da ., & mire cemperata. O Cofmiel , Cofmiel , quam magna
& mirabilia video , & experior. CofmieL Pauld poft ma jora vi-
debis*

SCHOLIUM III.

P^Robabile ett> cfuod de Vtnerei globi pukhritudine &odore dicit%
fi vera fitnt , qu& Ajirolo^i de ejus beneficio in fublunaria influ-
xudocent ,qui propterea Venerem appe/lant beneficam , & Vortu-
nammimrem^ refpeciu nimirumjovis , quem majorem Fortunam

dicunt. .

V I. Theodidaclttt. Vix dixerac , cum ecce ex cryftallino^^
monte erumpic nefcio quis juvenum pulcherrimorum chorus;^r^f>
gracia vulcus eorum verbis defcribi vix poteft % volitabat cir-

ca humeros aurea caefaries , oculi faciesque gratia & decoro

T z plena,

J4S Jtmerariuml. Dialogtu 1, Caf>. 11 1.

plena , veftimenca cam affabre concinnaca , uc nihil pulchrius
graciofiusque me vidifle meminerim ; non ex auro , non ex fe-
rico, auc lana , fed cryftallina videbancur , in quibus refra£ta_>
lux miram pra;bebac de fe invifbrum hucusque colorum varie-
cacem ,• manibus cenebanc cymbala & cycharas , & caniftra ple-
na rofis & liliis , plena hyacinchis & narciffis. Tam inuficaco
ipe&aculo acconicus , in hxc vei ba prorupi : O Cofmiel , cor-
dis mei folamen, quidfibi vu!c canca juvenum pulcherrimorum
pomp3 ? quid fibi infblens illa gratia & pulchricudo ? quid in-
experca florum , ambra?, & mufci fuaveolentia ; Tu fane ance
dixifti , nullos in mundanis globis homines degere pofle , pra>
cerquam in cerreno , proprio hominum habicaculo ; quomodo
icaque jam nobis fefe non homines cancum , fed hominescan-
ca? graciaz, canta; pulchricudinis, tanci decoris ,cujusmodi fimi-
les non me vidifie mcmini, obveniunc ? Explica,rogo, myftc-
rium , expone arcana? vericacis Sacramencum. Cofmiel. Faciam
libenri , quod jubes , animo. Hi , quos vides fpeciofbs juvenes,
non homines, fed angeli func, exeorum numero , quos divina
providentia hujus mundani globi minifterio prjefecic ; hi, jux-
ca fibi ab Audtore Nacurac prasfcriptas leges , globum nunc per
immenfa aecherei expanfi fpacia volvunc ,* hi circa proprium_»
axem eundem in fines a Nacura nacuranre incencos agicanc j
hi influxivam giobi vircucem in circumfufam globorum con-
genem reciproca communicacione in fe mucuo agentium dc-
rivanr , adeoque omnia totius globi confervacioni necefTaria.»
ftudiose adminiftranc , uc mundum pocius perire necefle fic,
quam uc illi ab operacionum fuarum perennicace deficiano.
TheodidaffiM. Sed cur fub cam graciofo & incredibili decoris
habitu fefe produnc ? Cofmiel. Hoc in cui pociflimum graciam_>
fadlum eft , ut per externam & fymbolicam aflumptorum cor-
porum formam , nacuram , propriecacem , & affe&ionem in-
cernam tum Angelorum , tum ipfius globi , cui praefant , difcas.
infiuxi- Globum cnim hunc , quem vides , minime oti&ium , aut fino
giobiVi- /uo deftitucum exiftima , quin pocius iis eum vircutibus a fum-
ru q**- ma rj>£j Opificis fapientia inftru&um efle fcias , uc id in cerreno

corpore

lter tn Venerem. j^p

corpore efficiac , quod praffides Angeli per corpoream cibi for-
m.im exhibenc. Tu , qui hieroglyphico & snigmacico dicendi
genere deledtaris, facile , quid velim , intelliges. Globus hic
gracia* & decoris efl:, quem pra?fides pulcherrimo , & fplendi-
diflimo corporis , veftimencorumque habicti exprimunc jodor,
quem percipis, infolencis prorfus fuaveolencia; , uci Sccornuco-*
pia: caniflraque omni pulcherrimorum florum frudtuumquc
genere conferca, effeclus nocanc, quos in cerreno Mundo glo*
bus operacun

VII. iheodidatfus. Omira! fed rogo t e , mi compar Effe8nt v*-
fapienciilime, cum cerrenus globusexhoc globo vifus, non ni-
fi ftellute corpus exprimac , quomodoergo vircucem hanc co-
fmecicam feu decorificam derivac, rebusque communicac ? cum
|in rerreno globo paucos homines pulchros videamus , pra:-
ter innumeros mancos , turpes , deformes , & omnibus defe-
ttibus obnoxios ; & pracrer flores& fru&us fuavifiimos , innu-
meros alios hifpidos , cnrpes , inflpidos , acerbos , inodorosr9.
Cofmiel, Ne mireris ; vis enim globi , qua graciam & decorem VentrhgU-
in inferiora influic , agic quidem , quancum poteft , fed pra:re- ^'J^
quiric camen capacicacem fubjcclae maceria: , vel , ut Philofophi "6 JecJem.
loquunrur, dispoficionem in fabjecto pra?viam , uc fuam vircu-
tem exercere poflic. Ubicunque icaque inveneric maceriem ri-
te^ispoficam,corpusque(fiveidexanimaIium, five cx vegeca-
bilium > five denique ex mineralium ceconomia fueric ) virtuci
rccipienda: proportionatum j ibi gratiam & decorem necefla-
rio influit ; reliqua vcro ob nacurae & propria: complexionis
indispoficionem , uci di&ae vircucis incapacia fiinc x ica quoque
di&aegracia: ,&decoris, odorisque cxpercia manenc. Hocpa-
cto Lunaris globus cumefactiva quadam vircuce pollec , quam
in cerrenis corporibus,ejus virtutis capacibus, hon in aliis im-
primic. Pari racione Sol fpecifica fua vircuce , alia quidem ter-
rena corpora ficcac , alia Iiquefacic , emollic alia , alia indurac^
qua:dam disgregac , nonnulla pro ratione fubjettae materiac
congregat; habentque , uci poftea videbis , finguli mundani
globi hujusmodi fpccificas virtuces fibi folis , non aliis , pecu-

T 3 Iiarcs3

s$§ Itinernrium 1. DialogHt 1 Cap. 111»

liares, quibusin Mundi coniervacionem , harmonicamque re-
rum omnium unionem confpiranr. iheodidattui. Sed reverca-
AnftU Vt- mur ad Angelosnoftros, quorum forma mirum in modum me
mrKgUb» renet: dic mihi fodes , funrne hi vere & proprie Angeli , vel
fufttfri fonr mifta; nacurse ? Cofmicl. Sunc veri fpiricus , omni maceria*
jix&lL Jis mifcella: condicione experces •, mnc fpiricus beaciflimi femper,
& fine ulla incermiflione fummi & divini Regis confpe£tu fruen-
tes 5 func intelligentia? purifllmae , femper in aclu ,D£Oad nu-
tum obcemperances ; func denique adminiftracorii fpiricus , ad
corum,quihaereditatem capiunc falucis, minifterium deftinati.
Quodver6fubcali,auccali forma compareant, id per accidens
cft,cumnullusmorcalisvivensAngelumfub nacurali fuaforma
videre poiTic. Comparenc igicur accommodando fefe ad fenfas
& phancafmaca hominibus ipfis congrua , neque vircuces eorum
nifi fub fpeciebus hominum incellettui proporcionatis , & per
fymbolicasquasdamrerum fenfibilium fimilicudines manifefta-
re folent.

VIII. Thcodidatfu*. Sed rogo te , dic , quomodo , aut
quibus modis virtutem illam globi Venerei cofmeticam in in-
AnftU <j«c-feriora derivare (blenc ? CofmieL Cum virtus huic globo inexi-
7t<m£* ^ens » ¥^ pulchra & decora redduntur inferioris Mundi cor-
7ndcrTtlt pora , peculiaris fit , hominesque ea imbuti gratiofi , delicati ,
i» ^<«r-ornatus & muficas ftudiofi , pulchritudinis & decoris infignes
tora' amarores evadant ; non in Angelis , fed vere & realiceripfi
ineft globo , in aliis quidem &aliis parcibus nunc remiftior ,
nunc incenfior. Angelorum officium eft , motum globi tum
in circulo fuo , tum circa axem ita actempcrare, ut inde longe
Jareque diffufa globi vis tandem effeclum fuum confequatur.
Etnelemper eadem globi facies celluri obverteretur , iUam_*
virture quadam ineffabili , nunc in apoga;i locum removent,
jam in periga?um detrudunt , modo ad Iacera fui exccncrici de-
corquenn ; unde fit , ut ex diverfa lucis participatione , diverfi-
modi erTetfus in infernis corporibus , pro diverfa radiorum^
dire&ione, obliquatione , normalirate , obcufitace producan-
tur ; quod & m Lunari globo lucuiencer pacuicjhocenim paclo

globi

lter m fenerem. Xp

globi vis miruminmodurnattemperacur,& ne exceflusviriuni
vehementia fua^nferioribu$ofriciat,aut earundemdiminutione
illa juxra prajfcriptas adivinafapientialegcsdeficia^huncexces-
fum Iucis diminutione refarcit & inftaurar. Sed jam tempus eft,
uc ukerius icer noftrum promoveamus.

I X. Theodidatffu. Quajfo , mi Cofmiel , antequam hoc
fiat , permiccas velim , uc fruftulum quoddam in cam pulchri
globi teftimonium cerrigenis comprobandum mecur» depor-
tcm. Cofmiel. Jam dixi tibi , fiJi mi , parces nullibi confifterc*
pofle, nifi in toto, cujus partes funt , ideft , in hoc appropriato il-
lisglobo; undepars in celluremablaca, vel inficofibi appecicn in
fuum rcmearet globum , velinterreftrium corpoium naturam
dcgeneraret ; fruftra itaque contra ordinern a nattira prasfcri-
ptum Iaborares. Theodidaffus. Ex verbis tuis aperce cofligo ,
cccleftium globorum materiam fpecie & efTentia a terreni Atun-
di materia difFerre. Cofmiel. Minimegentium nam, ut jam M«tert*
fa?pe audifti , omnia hujus Mundi corpora ab origine Mundi^/* "°*
ex immenfo illo elementari confufionis chao edu&a fuerunt
unde fingula uti in diveriasMundi ftationes dedudta fu€runtJ*'f«»^
ita ibi manent , tamecfi ob nacuralem illorum in Univerlb fi-
tum & pofitum ica alterata , ut maximam. uwius ab alcero glo-
bo differenciam , tum ex vicini Solis efKeacia , tum ex reli-
Quorum globorum influxti forrita fint J fiquidem quidquid
tum in hoc , tum in aliis globis fenfibus obcrudicur ,ex elernen-
tis compoficum vides. Eft hic aer globo huic proprius $ eft
aqua,. fedea proprietateimbuta ,ut non alterius globi , fed hu-
jus proprium fit elemencum j datur ignis, ut fucidaglobi natu-
ra luculenter demonftrat ; dacur terra , fine qua pedibus huic
globo infiftere non pofles j datur ccntrum horum elemento-
rum , fed fuoglobo proprium j vides hic fruftum lapidismox
ac in altum projectum fuerit , terra-m fuam , non fecus ac ter-
renum lapidem fuum cencrura rrepetere ; fentisne gravitatem
huius lapidis i Theodidaffus, Sentio. CofmieL Videsne vapores oxSk^an^
vicreoelemenco exurgences ? Theodidaffus. Video. Cofmiel. Sen-^J*
iisne caloremi Theadtda8us.SzmiQ&. quidcm^nifi CU ffie DOCenci cundain-

dexcra/**^*

¥wtr»>

Itinerarium I. Dialogus I. Cap. 111.

dextra tua fulcires, non ferendum. Cofmiei. Sicun ltaque mcer-
reno globo quatuor elemenca illius fini congrua func , ica & in
hoc globo ; & ficut aonnulla ibidem corpora gravia , nonnuU
la levia func , ica eciam hic , fcd fuo modo ; & ficuti ibidem^»
calorem frigus , & frigus calor alcernis vicibus excipit , ita &
hic, fed conditione huic globo propria : uci enim in Soli expo-
fica hujus globi facie calor a Solis in opacum corpus reflexionc
incendicur , ica in averfa a Sole facie fuccedence frigore calor
neceflarid remicticur. Nequaquam ergo , quemadmodum non-
nulli Philofbphi nulla experiencia fulti fenciunc , maceria: ho-
rum gbborum fpecie & eflcncia a cerrena , fed proprietatibus
cantumSc accidentibus, prout fmgulorum globorum naturare-
quiric , differunt ; neque quinta quaedam eflencia dici poccft,
cum hoc fimplicifllmum quoddam nullis qualitatibus elemen-
caribus , nulla certa forma affe&um corpus neceflario forec ,
quod omnino experiencia: repugnac : cercum enim eft , omnes
& fingulos globos fuas parciculares & fpecificas faculcaces ha-
bcre , qualitatibus quoque alterativis conftare , cum fine his in
inferiora influendo , intentos a natura effedtus confequi non_
poffinc. Jheodidadus. Vere aded menccm meam eloquio cuo
convicifti, uc aliud, quam quod cu fapienccr loqueris , crederc
non qucam. Cofmiel. Agedum Theodidaftc, cempus eft, ut gra-
dum ad altiora contemplanda acceleremus. TheodidacJus. Quo
didlo , in momento me abreptum , per vaftiflimum aecherei ex-
panfi fpatium transculir.

I<2

SCHOLIUM IV.

Defeptemlntelligentiis, quze feptem planetis
praeefle creduncur.

UttUigtn- A Vc7or nofler tam hoc , quam prtcedenti Capite infmuavit ,
tUjeftem *^non unum ,fed plures Angelos fingulis prxeffe planetis , ad di-
tlTJcidcntts verfos effecJm y motus praftandos , hac nixus congruentik , quod
*T " dm Terr* noftrx non unus tJed plurimt prx/int , nempe unusfor-

taffis

Iterin Venerem. jis

raffts tott, altifmgulis regnts^ provinctts, urbibus,Jingulisque re-
rum fteciebus, credibile fit planetis etiam ptures d DEO prafixos.
Sedquidquidfit dc Angelorum fingulis prafixorum pturatitate^j ,
finrutU faltem unum divinitits *b exordio Mundi prafeclumj»
effe> *d illos m ovendos acdirigendos in fines fuos, multorumque Rab-
btnorttm, tfr Chrifiianorum Philofophorum ac Theologorum fenten-
tiaeft, ut docent Scholaftici in 2. Sententi*r. difl. 2. ImoS. Tho-
mas q. 4. de Potentia art. }. in corp* ait t fidei fententi*m ejfe, qubd
Angeli corpora cceleflia fuo impetu moveant localiter. Et Opufi*
jo.artt £ afferit >* nemine SancJorum <vcl Phihfophorumnegatum
fe tegiffe , qubd ceelefiia corpora a (ptrituali creatura moveantur.
Et Opufc, 11. *rt,2. phyficts rationibus id demonfiratum affirmat.
Joannes Trichemius quoque , quondam ad D. Jacobum hujus Vr-
bU Ccenobium Abbas , in Libro de Septem lntetligentiU fub initi-
nmait , Veterum fententiam effe, Mundum hunc inferiorem or-
dtnatione primi Intelieffus , quiesl DEVS, per fecundas lnteUi-
gentias gubernari. Addit horum opinioni Conciliacorem con-
fentientcm dicere , feptem planetis feptem Spiritus aprinctpio cceti
& terraeffe prtfeclos. Nonnutii, tefie GornelioaLapide , perfe-
ptem Spiritus,qui inconfpeclu throni DEi funt.ut habetur cap. /.
Apocalyp. intelttgunt feptem Angelos totidemplanetis prApofitos a\
DEO j f$ horum Angelorum cum fuu ptanetU tanquam lampadi-
bus typum fuiffe candelabrum illud heptalychnon , de quo Exodi
cap.if. advertit S.Hicronymus. Nomina feptem planetariorum
Spirttuum funt fecundum aliquos^MichaeijGabriet^RaphaelfVriel^
Salathiet, lchudief& Barachiel, ut notat Serarius mfter in cap.
12. TobU, e? putant ea coiitgi ex ttb. 3. g 4. Esdr* , ex Genefcap. 16.
Exod. Geuef. i$. £>u& nominaait Cornelius loc. cit. divinitus
revel*t*fuiffe B. Amodao Anno 1460. idem Cornelius refertexA-
fHs publtcis Panormitana Vrbis SiciiU , h&c nomina feptem Ange-
iorum, cumcorumimagiuibus ,epithetU}tf embiematibus reperta
fuijfe Panormi in templo feptem Angelis dedicato \ quod quidem
tcmplum adhuc ibidem extat , & citrn ego inibi ejfem, in temph
CoUegii noftri unum c fex altaribus lateraiibus dedicatum fuit
feptem AngelU , tbidewqac depitf* imago eorundm cum iUdem

V wbtc-

Itinerarium I. D/aiogus 1.

emblematis, ex antiquo prototypo defumptu. Bmbiemata feu in~
fignia lege afudCorneltum a Lapide,ex quo iiia defumpfit Riccio-
lus itbj. Almaa.Sett.i.cap.i. num.2. Altudtemplum jeptem Princi-
ftbus Angelorum ereclum extat Rom* adThermas Diocietianasjn
honorents,MARl/E,Angelorum Regin*,a PioIV.Sum*Pont. dedi-
catum. De feptem Angelis principaiibm muita invenies i» Oedipa
P. Athanafti Kircheri tom.z.

^'^^^^b''^ M ER€iI R I U M.

\7 Enerem perigtam fequitur in fiftemate Ty-
chonico0 hoc tempore communi , Mercurii
ftella. De huim ftella globo , giobique ftrufi.ura ,
wribns , ejfecJibus in hAcinferiora, quidquid
habet Auftor nofter, clarumeft ,necinterpreta-
tione indiget. Quare paucula tantum circa eius
figuram3motum'>& locum attingamfrecentiorum
Aftronomorum obfervatiombuiftabilita.

J, I. De loco, motu , & figura Mercurii.

Mercurii T) Leraquefere,qud prtcedenti Prdnfione de Veneris motu e? fi-
Ucui, motm ^ura retuitmus, inteiiigi etiam debent de Mercurio. Itaque
Silur*' Mercurius , non fecus ac Venus , movetur ctrca Solem veiut cen-
trum fui motus & fua erbiu , fed arcliori ambitu ; vix enim di-
greditur ab eo ultra 23. gradus. lnfpice Syflema Tychonicum fu-
pra in Prduf.Catholica allatum , & diagramma hk pofitum. Ex
Vide Ico- quofit , ut modo infra Solem verfetur , modb fupra \ e? ut nunc al-
jrifmi vi. fjor jft yenere , nunc humilior. N am quando uterque pianeta apo-
IV £aM eft> & fMPra Soiem exifiit Mercurius efi infra Venerem: quan*
do nterque perigAW eft , infraSoUmjxifitf j Mercurius fupra

Vene-

Prdlufio in Mercurium. *SS,

Venerem: quando VenuTapogM eft,& Mercurius pcrig&us ; biceft
infra Venerem: quando perigaa e[t Venus , & apogeus Mercuriusv
hic eftjupra Venerem. Patent h&c ex infpeclione fyftematis Tycho-
nicicitati^ h/cpofiti diagrammatis.

Hunc Mercurii tnter Planctas ordinem feulocum, & ctrca p"™1^
lem motumtdeducunt recentiores Aflronomi exejus phaftbus \Vene- neris pha^
ru phaftbut ftmilibus : iUuminatur enim a Sole (phtrice %&modbbmfmiU*.
falcatus eft, modb dichotomus, modb bifeftus , modbjilens ^ lumine
minutus. Tametft verb h<e phafes nec tam frequenter, nec tam e- '
videnter ab omnibus deprehendantur telejcopiijubjidio , ftcuti t»
Venere ; de iis tamen dubitari non debet, nift fidem denegare accu-
ratifjimu Aftronomorum obfervationibus veltmus. Ex multis pau-
cas affero.

Marcinus Horterifius in T>iJJertat< cum Gaffendo de Mercu- obfirtati» -
r/0 fub Sole vifo, apud Ricciolum lib.y. Almag.Sett.u cap.2.numj- ™£™ivm
affirmat, Mercurium non Jecus ac Venerem , citmfub Solem (e de-
mtttit, obfervatum ftbi abire in cornua j afcendentem autemad
apogAum , fieri gibbojum, ac tandem rotundum. ld ipfum tefta-
f*rKcpIerus in Epitome Aftronomia pag. 762. adduclo etiarn^
Simonu Marii teflimonio. Idem quoque ajferit Blaricanus flfc*.
Sphdra cap. 3. 4* d P- Nicolaus Zucchius Sj. in Itteru ad P.
Ricciolum fdatis , Et P . Jo. Bapc. Zupus SocietatU Noftra Mathe-
mattcus Neapoli , gibbum obfervavit Mum,ea prorfus forma^uam
appofitA ftgura monftranf, ac primb quidem Anno 16 jp. Majt 23.
tribus poft Solit occajum quadrantibusideinde iterum Anno 1646.
Januari/ 26 \ uno poft occafum Solis quadrante* Erat autem m
priori objervatione diftans a Sole Grad.cirdter 22. g in pofterio-
rigrad.ig.Sub eadem fere forma vidit eum Ricciolm Annoi647-
Afrilit 30, Vefperi , tum Sole orientalior ejfet grad. 20}. Matu-
tinum autem vidit eundem Anno 1643. Augufti 2^. cum diftaret
« Sole grad. i9. & Anno 1644. Aug. 6. cum ab eodem Sole diftaret
grai. 10. Omitto atias obfervationes, Jam enim extra concro-
verfiam efl apud recenciores telefcopii obfervandique pen-
cos, {inquit Ricciolm loicit) Mercurium eodem modo a Solc

L

jj6 Itinerarium 1. Dia/ogus 1. Cap. IV,

iliuminari,ac Lunam, fiLuna Solem pocius quam Terram cir-
cuiru fuo ambirec.
MerruriM Caufa porro j cur Mercurius minus frequenter & diffciUus
dtfkutter^ objervetur fub pradiclis fchemattbus feu phafibus , quam Venus ,
ftrUtur. .. qvla plerumque latet fub radtis Solis , ob extguas ab eo digref-
ftones \ ef femper fere obnoxtus es~i magis refracltontbut ob vapo-
res hertzontem circumfijlentes ; ettam quta in maximss etiai
aSolt elongattonibus obruitur a luce trepufculi matutini, aut vt-,
fyerttni , tn climatibus hortz>ontem valde obliquum habentibust
nt advertit Regiomoncanus, & fatetur ac dolet ftbt evenijje.
Copernicus, qui Itb. $. cap.jo* ait, fe propter VtftuUvapores^
horizontis MarUbur^ici declivitatem , nunquam illum potuiffi_j
ibi obfervare. ^iddit Ricciolus, eum rartus falcatum videri , ideot
qudd vibracio luminis micantiflimi , ob quam a Grajcis
di&us eft, nifi oculi finc robufti, & fpecillum cximium,eanL»
phaiimimpediac.

§. 1 1. De ftruclura & natura Mercurii.

MercurH- X dictu colligitur , valde probabile ejfe> qupd docet Auftor no-
firutUra ffj^fter Capite Jequenti de Mercurii JlrucJura & natura.eum ni-
Natura. mirum cjJ~e 0pacum ex fCj £ fph&ricum quidem, fed montibus afpe-
ratum ; praterea ex terreo & humido confiatumy aliaque Jimilia,
qu& fequuntur.

J.' '■ r • 1 ji - - ■ -- ii i ™ ■

CAPUT IV.

De itinere ex gloio Veneris inglokum

Mercuriu - . ^M\.Wv£ v* i

' Heodidac7us. O mi CofmieJ , quam mira in hac archerei 0-
X ceani vafticace rerum fpe&acula comperio l quid rogo
Vimris (S fum illae binae rocae ignea;,quas aquaticas molendinorum no-
i^uhZlx ^raciui'" rocas ambitu aequare video^ Cofmiel. Una earum eft
/»rfrw^/>Veneris gIobus,quem reliquimus , altera, ad quam tendimus ,
Mercuriiglobuse£rf ^qualestibividencur ,quia inincdio fere

incer

Jter tn Mercurtum. ij7

nccr ucrumque incercapedinis ipacio confticuci fumus, unde &
najorcs, obucriusque vicinicacem,apparenc. Ec ecce jam reli-
.tafpha-ra adivicacis globi Venerei^ean^quae Mercurii propria
:ft,ingredimur; fcnclsne impetum,quo ferimur ? Theodid. Sen-
io, & miror ; qusfo acceleremus , uc quancocius adeo celebrem
k famofum Mercurii globum propius intuear. Cofmiel. Fiac.
Theodtdatfus. O Cofmiel, qui hoc ? violenciiTimo scheriscir-
;umflui mocu fauces mihi perftringi fentio. Cofmtel. Confide
ili, nilme prxrence patierisimpofterum. Theodid. Ecinfuffia-
ione in taciem fa&a , ab omni me liberavic anguftia ; & ecce,
hoc impecuabrepcus,fmgu!is pame momentis fub majori fem-
aer & majori incremenco globum Mercur ii incueor , donec can-
dem isinftar vaftiffima; & orbicularis rcgjonis fuam mihi faci-
smmonftrarec. Theodtd. Rogoce,micompar, fubfifte pauxil-
lum, uc admirandam rerum faciem eminus exa&ius concem-
plcr/ Cofmie l. Placec mihi laudabiliscua curioficas; fiftamus ica-
que gradum. Theodidattus. Oquam me & oculis , &c ingenio,
prarcer folicum, acucum rcperio \ fiquidem cocius Nacura; faciem
frarcana myfteria , quafi uno intuicu comprehendere videor;
quidquatfoillud? Cofmiel. Nemireris, Mercurialis enimglpbi,
cui vicinus es, mirifkai vircucis afHatu afEceris. Sed harcpaulo
pdft cibi fufius exponam.

IL TheodidacJus. Video naturam rerum ubiquefibifimi-
lem ctincta ad eandem amuftis reclkudinem fabricafle ; namu MtrwU
& prarcelfos in hoc Mercuriali globo , & prarfulgidos monces,^^
maria quoque, & ftagnantium aquarum diffufiones Ionge Iace-

hnmido.

que exporre&as reperio. Cojmiel. Recte haec nocas , ftquidem
nullus globus (exceptis folanbus) exiftir , qucm nacura ex ter-
reftri ficco & humido ,, & confequencibus qualicacibus calido
& frigido , juxca clementaris nacura? requificionem , conftare
non voluerk funcque adeo globis neceflaria f iic fine fllis nec
confiftere , nee vires fuas fpecificas , quarum iiibje£ca func , niii
fub humido-cerrea conftkutione exerere poflinc j 6 enim to-
tus globus ex humidi tantum conftituerecur elemcnco , maxf-
ma in.de nafcercmur Mundo incommoda $ fiquidem homo*
OH02 U 2 genea

jjf ltinerarium I. Hialogui I.Cap.ir.

genea vis humidi femper uniformem in inferionbus parcibus
efFetlum producerec , & illtSo^quidem maxime imperfe&um,
eo quod in vicreo aquarum globo Solis radius non nifi fub dc-
cerminaco angulo inferiora ferirc poftic ; fubindc cciam ab iis
maxime deviarec , uci exopcicis experimcncispacec : fi verd
globus cerreftri cancum mafsa conftarec, ncc vapores (quas
func vircucum illius globi propriarum , fimiliumque racio-
num,quas abdicas habec , veluci vehicula qua?dam) elevari,
difFundique , nec ex confequenci aliisMundi corporibus com-
municari poficnc. Theodidaffus. Uc quid icaquc Magncs, fic-
ciflimum carceroquin corpus , vim fuam cam efficacicer exeric!
QmnUtor-cofmiel. Non eft ullum corpus aded ficcum, guod non humi-
reTbumi- ^° ^uo mn^ruacur \ & noc c^ veluci glucen quoddam radicale,
dostnjiant. quo parces parcibus apce , ne in pulverem diflblvancur , con-
junguntur ; & in hoc humido radicaii Iacec coca cerreftris fub-
ftancia; vis & cfficacia , qua circumfica imbuic corpora ; quin
& ipfi laceres , camecfi forciflimo igni dcco&i , fuum camcn hu-
midum quoddam ad eorum fubftancia;confiftenciamrecinencj
quod in aliis quidem faxofis fubftanciis magis & minus compc-
M1ZZ" r*cur' iheodidaclus. Capio omnia. Sed quid fibi vulc in hoc
™uTd fnt. Mercuriali globo divcrfarum fibi fucccdencium , modo Iucida-
rum,modofufcarumpartium variecas? CofmieL Quas cancope-
rc fulgere vides ; func cerreftres globi Mercurialis parcesjquas
fubfufcas, aqueae globi parces func» Ec quoniam cocus globus eo
ytrt. a Nacura provida arciflcio conftru&us cft ,-uc circa axem fuum,
Mtrfurii. baud fccus ac globus Veneris , fpacio fex fere horarum agacur ;
mirum non eft , alias & alias parces fibi fuccedences fpe&ari. Ao
non recordaris , te vel ex ipia cellure olim quam exquificifli-
mo cubo armacum hujusmodi fpectra vidifle ? Theodidaclue.
Recordor, & quidem fumma mea admiracione , ucpote
caufs cam infolencis eff e&us i-
gnarus.

SCHO-

Jter in Mercurium* JS9

SCHOLIUM t

MErcttrium circa fuum centrum & axemgyrari motu verti-
tarit jpatiohorarumfere fex,ajjerit Rheica loc.cit. in Scholio
\prtccdeutu Capitis>ex eodemfundamento^uo VenerU aliorum
Uanetarum vertiginem determinato temporu fpatio abfolvi foli-
'am introduxtt* Vide ibi dicla»

CofmieL Sed jam omnia illa cominus incueamur. iheo-
Udattus. Quo difto , me e veftigio in ipfo globo conflitucuni
nveni, O Cofmiel j quis eft, qui magna, & mirabilia , quorum
lon eft numerus, verbis facis explicec \ Ecce aperuifti . mihi novum
nirabilium operum divinorum cheatrum. O quam cerrigena-
um circa mundanorum corporum confticutionem Philofbphi-
im hisce repugnancem video \ dum nonnulli hunc globum ne-
cio quibus. cryftaliinis orbitis canquam clavum roca? infixunlt
igicari fuperfticiofius exiftimanc ! Jam vere nihil nos operum
Jivinorum , dum cerreno luco infixi haeremus , penecrarc , fed
bla divini Numinis beneficencia aliquousque percingere_>
3ofte , luculencer cogno/co. Ec quidnam fibi infolica? vifionis
heacrum ? Hic immenfos ex folido veluci chryfoprafo mon-;^,
es conftrudos video ; hic Oceanum incueor aureo colore ra-
liancem } hic omnia a Veneris & Lume globo difparaca; con-
licionis reperio, Cofmiel. Accendico , & alcq peclore haurico
3raefencem fapienciae lympham. iheodidaclus. Qao di#o,phia-
am chryfolichinam oriadhibuic , & ecce mirum quendam &
:xocicum faporem omnia vifcera meain momenco ita corrobo-
afle fenfi , uc in novum veluci hominem cransformacus yidc^
er; cancaquelux incelletfui oborca fuic, uc mox nihil non fcirc
rifus fim. Sed,6 Cofmiel , qua; porcenca haec \ 6 quancam in-
Tenii vivacitatcm experior ! quam tenacem rerum omnium me-
moriam ! expone, rogo, myfteria. Cofmiel. Globus hic eo,a
fupremo Mundi Opifice, artificio confticucus eft,eum a nacu-
ra locum ficumque adepcus, ea praecerea vircuce imbucus , uc in
quodcunquecorpusvimfuamfpecifieamdiffudcric a mirifico$

quos-

tfo Itinerarium l.DtaligusT.Cap.iy.

quosdam effectus operccur. Quidquid icaque m mineralibu:
& vegecabihbus fpiritofum , vivax , & ingeniofum Nacura: lu-
dencis induftria producicur ; quidquid in animaiibus, in adin-
veniendis apcis nacur» faae eonfervandae fubfidiis eft mirabi-
le ; quidquid in hominibus quod arcanarum rerum nociciam,
arciumque & fcienciarum invencionem mirificum occurric,
id globi hujus qualicaci fpecirica: originalicer accepcum feras
Ubicunque enim fubjectum vircucis fuae capax inveneric , ib
procinus radiola iua influencia organa cerebri ad invencione!
rerum adapcac , cordis fpiricum difponic , vualem faculcacere
augec , non , uc Aftrologi fabulancur , fub afcendcncis fiderii
horofcopo , fed vel a prima lueis ufura ufque ad ulcimum vi.
tx cerminum femper in difpofito fubjecto , dummodd nullc
mifcellaneo alcerius fideris acceflii impediacur , operacur-
Quin hic ipfe , cum ce paulo ance jam infolico incellectus lu-
mine invafum mirabaris K hujus globi , vim fuam uberius cihi
influencis , efFectus fuir. Theodidattus. Novi quidem jam du-
Mmuritu dum , Mercurium ex Aftrologorum fencentia hujusmodi efc
quomodo fc£us ,n hominibus & animalibus producere ; £ed modumj,

*imingenio . T> — « i /• » */-•#<-,. it i

tonfim. quo hoc prarfrac , nofle dcfiderarem. Cofmtel. Scire debes , hu-
jus globi efFectus jam ab immemorabili cempore fuifle obfer-
vacos , & fucceiTiva quadam cradicione in haec usque cempora
ab Aftroiogis propagacos j fed doctrina coc nugis , coc anilibus
deliramencis referca , uc nos hoc Ioco ea refcrre pudeac. Glo-
bus hic ?im fuam hanc fpecificam coca quidem fubftancia in-
dicam habec , fed in nonnullis parcibus majoris , in quibusdam
minoris efflcaciar. Quando icaque parces magna vircucis hu-
jus copia pollences redta feruncur in fubjedta vircucis fua; ca-
pacia , infignes quoque in illis efFectus producere nullum du-
GiohtuMer- ^'um c^ ' fccus flc in parcibus hujus globi dcbiliori vircuce im-
turitcirca bucis» Ne verd idem femper efFectus confequacur , liinc fex
nxcmpro. horarum fpacio globus abdico quodam nacura? confilio
ft?tu?%r' tum c'rca axem fuum vercicur , cum in circulo fuo parcim diur-
tjuiJ \oc no, parcim annuo , faciem fuam vario afpectu , jam reclo , mod6
cmuitu obhquo & decli vi } fubindc nullo , tcrne obvcrcic : ex hoc cnim

conferau * r •

1 lcqui-

Ite r in Mercurium. 16 t

tcquicur, vim radiolam non lemper adarquate influere, ied cum
veJ enaxime , ctim porciones infignt vi pollences , nunc hanc
nuoCfllam celluris porcionem redta accigerinc. Exempium iti
magnecehabes , cujus visinpolis pocifiimtimftabulacur ^inrcf
Jiquis vero parcibus canco operacur remiflius t quantd a polis
ma<nsrecellerinct Theodidaffus. Recle philolbpharis , necefl:
|quod cibi opponam , hoc unicum mihi exponas velim , quo-
|modo haec faculcas fpecifica in cellurem cam immensa inter-
jcapedine diflicam agere pofllc ? Cofmtel. Novifti ex Philofo-
phia , omnia corpora cercos & decerminacos virium diffun-
dendarum limices obcinere , quam a&iviracis (phasram Phyfici
vocanc , excra quam corpus fympachicum minime , incra eam
ivcro confticurum, mox afficicur* Nofle pracerea debes, in-
fcrucabilem divina: fapienciae immenficacem , tali proporcione
globos mundanos difpofiiifle , uc unus femper intra alcerius a-»
ftivicaris fphaeram exifterec ; cum cnim unus alcerius ope per-
pecud indigcac , omnesquc & finguli rcciproca virium com-
municacione fe foveanc ; ncceflarium prorfus fuic , unum in-
cra alccrius a&ivicacis fphsram confifterc ; (ecus enim fruftra
in Nitura rcrum pofici viderentur , finesque a Natura intencos
hunquam accingerenc : uc proinde non mireris , globum hunc
Mercurialem , camecfi Terra & Venere mulco minorem , vircu-
ce fua oppidd mulcum in celluris fubje&a vircntis ejus capacia_>
ipofle ; uti enim magnes ferruni inci a fphajra; fua? a&ivicacem_s
lconfticucum e veftigio movec , ica & hic globus virtuce fua in 5
celkire fymparbica fibi fubje£ta , mox ac proporcionacum fibi
fitum obcinuerinc , ciebic. TheodidaffM. Opcime , quaecunque
divina cua facundia eloqueris , capio ; hoc unum mihi expone,
quomodo hax vis fubinde impediacur, aut eciam vegerior red- ^JJJjj^
dacur. Cofmiel. Audifti fupra , globi hujus partes admodum ^LwT*!
vario & diverfb afpeclu cellurem ferire, fiquidem globus hiCZ/^W»
modo in circulo fuo Soli iun&tis , modo maxima ab eo elon-^f^»
gacione diflitus, nunc cidem oppolicus. Quandocunque ica t„m
queSoIi jun&us fueric, auc oppoficus, & radi) Mercuriales prx-M^uriM
pocenci vircucc cumidi unafolaribus mifti, cerne quandam poi>?ro t9er-'0

' ; X tionem

T

i<>2 Itinerarium I. Dialogm I. Cafa IV.

ftuinfuo tionem re&a ferierinc,- cercum eft, eos incenfiorem m dispofi-
circuh . Ji- c\s (ubjcftis efFe&um fortiri j nam vicalis Solis radius jun&us
tnfJ^n' Akrcuriali > pra;cer fpiricum & excellenccm vigorem , ingenii
in/tnera. quoque cemperamencum addk,- fi vero Venereo radio jun&uj
fueric Mercurialis , praecer pulchricudinem corporis , & fcien-
ria? jungec abundanciam { & fic de cseceris ldem efto judicium,
7heoa,idacitu. Ex hoc (equeretur , omnia dona nacuralia Solis glo«
borum influxibus adfcnbendaefle ,cum camen omnia naturalia
calencahominum, Deidona efle , nobis conftec ; quid dicis ad
hoc? Cofmiel. Veraomnmo func, qua? mihi opponis ; duplicia.
«amenefle fciasdona , fupernacuralia, &nacuralia:illa, uci pei
immedi3cum Dei concurfum homini infunduncur,ica neuciquair
a nacurali ccelorum influxu , auc maceriali fubjecli dispoficio-
ne dependenc: ha?c vero cum a nacurali corporis Okganorum-
que dispoficione & cemperamenco dependeanc , illa quoqu<
temperamencum globorum influxibus fuis ica adapcanc , ui
■inde calis & calis efTe&us pro influxiva? vircucis racione neces-
fario confequacur. Neque camen inde /equicur, ea cceloruraj
tancumdona efle : Nam camecfi DE US Opc. Max. omniafin*
mundano influxu homini per folum immediacum concur-
furn concedere , & univerfam nacuram fola voluncacc guber.
nare & confervare poflic , folaque voluncace fua omnia irL
omnibus opcrari;nequaquam camenid ordini nacurae confen-
taneum fuic; fed ne mundus ociofus , rerumque nacuralium.
facultaces fine debici finis incencione infticucae viderencur
^JJ^^DEUS illarum ope nacurales rerum efTeftus producere fta-
mfluxibu* cuic. Eft enim nacura rerum nil aliud, quam ars Dei , perquarr
uiutnn. univerfam Nacurae oeconomiam adminiftrac , fingulis apca.

confervacionis media diftribuendo. Quemadmodum icaqm
«dMundumzxs non nifi in Opificis idea refidec , ica effedtus quoque , id eft
gubtman. ideatum neceflarid ad primum fui exemplar revocari debec
uc ideacum idea? fuae undequaque refpondeac, Novit Arifto
reles iftiusmodi Naturae myfterium , cum dignum tanco Phi-
lofopho epiphonema proculic, Sol & homo generant homineml
fiquidem divina fapiencia ita fuperiora inferioribus apce con-

nexuic

Jter in Mercurium.

ncxuic , adeo mira fubordinacione fingula finguiis adapcavic»)
ur infallibilicer indcin cali vel cali fubjecto , calem vel calem_»>,
erTcdrumconfequi dcbere , vel ab aterno pra;cognoveric. Theo.
dtdaclus. Hincfequcrecur, horninem, quancumvis invicum ,ad
a/te&us & pafliones , virtuces & vitia , qua; ex calibus refulcanc
^loborum cfFectibus, fectanda , facali cuidam neceflitaci fubja-
jere. Cofmiel. Verum id eft in animalibus nullo rationis Iumi-
ne pollentibus , at in hominibus, intelleclu &arbitrio infixu-
Stis , nequaquam : pofuit enim DEUS Optimus Maximushomi-
iem in manu confilii fui , uc paflionibus fiderum , a quibus racio-
.ac organorum & corporca: complexionis , vel ad bonum , vel ad
jnalum inclinacur , vel confencire vel diflencire libera prorfus^Af***
ilectione poflic. Siquidem anima racionalis , ucpoce alcionsr fedincii-
Drdinis, neque naturae fiibditur , nequc ab excrinfeco ullarr__»-*A
ieceflitatcm fuftinec , nifi in quancum corporis , cui jungicur ,
iispollcionibus , ad effe&us nacurali corporis complexioni con-
encaneos , non necefllcacur , fed inclinacur. Si icaque fidc-
•a ad efFe&us racioni contrarios fiibinde impulerinc , divini ca-
irten vulcus lumine , quod anima racionalis fibi divinicus im-
>rcflum geric , uci bonum a malo difcernic , ica ucrumlibec , fi-
*e ad vicam , five ad morcem , eligere poceric. Hoc paclo gcn-
:iles quosdam , uci & Chriftiani nominisPhilofophos, maximis
iacura;donis, incellec~tus, confilii, forcicudinis,prudentias,pul-
:hricudinis inftruclos legimus * quorum illi tamen iis ad ium-
iiam peccandilicenciam ufi.afine fuo, adqucmcondici eranc,
|*eciderunc hi vero dona daca ad meritorum cumulum ufiir-
pantes , fincm vitx jecernae coniecuti fiinc. Sed de his alibi ube-
*ior dabicur dicendi maceria. Quancum porro ad modum_» Mmurii
bropagandae vircucis Mercurialis in cerram , fciasTheodidaGc,^!^*^"'
^uod corpus Mercuriale , & quodcunque aliud , ubi fblaribuswe^t
radiis percufliim fueric , moxvim illi nacuralicer inficam , ca -tninftrk*
•ore illo incenfiffimo fufcicacam , fefe exerere per concicatio-"**
nem humoris , cum rarefaclione , cum proprii orbis mocu cau-
fecam , vel in momcnco vircucem fuam in cerram derivare_>.
Scias enim velim , hujusmodi propagacionem non -ucceflivam,

X z fcd

jtigc Itinerarium J. Dialogut I. Cap. 1K _____

fed momencancam efle , & aequo paflu cum luce proccdere.
Sicuti icaque lumen Solis in momenco fuperficiem cerrae lllu-
minac , ita vis influxiva eam parcem , quam radiosa fua actione
feric, in momenco movet , & ad effeclus appropriacos inftimu-
lac ; & quamvis aliorum corporum radiis diversa vi imbucis
mifceatur, minime camen confunduntur , fed unaquzeque id,
quod a natura fibi prccordinacum eft , exequitur. Exemplum
habes in microcofmi vitalibus membris , ubi unumquodque ex
nutrimenro trahicillud, quod naturas fuar qua confervanda; ,
qua propagandae , magis neceflarium efl ,• & quemadmodum
mngnes non movec nifi id , quod ipfi fympathicum eft , vide-
licet ferrum j ira Mercurialis hic globus folumid , in quod ex
vi poteftatis fua; plurimum poteft , movec , difponic , habilitac,
aptumque ad effectus k natura intentos reddic. Theodidatfui,
Mtnurii Siintne alix , prsefer fpecificam hanc qualiratem, in globoMer-
iL£n°Tu '"" curia]'1 propriccaces ? video enim omnes inferiorum rerum ef-
^uaiitaies. fedtns a Peripateticis foli luci adfcribi. Cofmiel. Sunc pra?ccr
fpeeificas qualicaces & primae & fecundaj j quae uci elemenca-
res func , ica elemenca hujus globi neceflario confequuncur ; ha-
bec enim hic globus fuum frigus , fuum calorem , gravicacem,
& levitacem fuam , fuam ficcificem , humidicacem , rarefa&io-
£u*Ut*tes nem , condenfacionem fuo modo. Dixi , fuo modo , quia illa
^irtffuo & '"tcrreni globi elemencis , qualicacibusque confequencibus dif-
ferunc , non quidem eflenciali , fed accidcncali differenciaj
f**u canco enim a terrenis qualicacibus & elementis tempcriem for-
cita funt differentiorem , quanco differentiorem in Mundoa
K«n fol* cerra Iocum ficumque obtinuerunc. Luce vero fbla in infe-
"ora influerc corpora coeleftia , falfiflimum efle fcias : fi enim
giobiMun* Iux prafter lumen & calorem nihil aliud in Mundum influit,
***'• eundem femper in inferioribus lucis effectum provenire nece£
fum foret ; quod camen experientiae repugnat. Facultate ita-
que lucis reliquas vires veluti vehicufo quodam in inferiora de-
lara? , ibidem corpora pro vircucis influxae racione alceranc , uci
feipra quoque diclum fuit.

IV. ?heodidaftti*< Rogo te , Magifter fidelis & fapiens, ut

unum

Iter in Mercurium. 16$

unumadhuc mihi fcrupulofius philolbphanci dubiumexani-
mo cximas > cum globi hujus vis cancum in hominis animum_j
poflic , cur Nacura &Nacura? Opifex, DE US , homines in hoc Mmwu
globo non pofuic ? a:quum enim videbacur, uc ibi homines^»'*'*''
collocarencur ,ubi vis in racionalem hominis porcionem ma- JJjjjjJJJ
xime dominabacur. Cofmiel. Non ex hoc cuo difcurfu bona
illacio. Ignis fub proporrionaca diftancia calefacic , humo-
res fuperfluos ficcac , picuicofum humorem diflblvic , fpiricus
excicac , vcrbo , in omnibus homines beue afHcic non camen
inde fequicur , homines in ipfb igne habicare pofle : idem de a-
qua & aere judicium efto ; cum aliud fic , qualicas bene affici-
ens , ahud corpus qualicacem bene afficicncem difFundens»
Globus icaque Mercuriahs , camecfi vircuce lua hominum cor-
pora bene afficiac, fieri camen nulla racione poceft, uc homines
jfuftineac iis , qui in cerreno func Mundo, fimiles : neque enim
aer&IymphaMercurialishumanae vica? crahenda? proporciona-
ca fiinc ; neque in hoc globo quicquam herbarum , frucluum,
animaliumque , quo vica humana fuftencari queac, excrefcere
poceft, Si camen per divinam pocenciarn homines hic pofici
Jfuiflenc , ilii fane nacuram prorfus a cerrigenis , diverfam difpa-
racamque fbrcici fuiflenc, talem videlicec , qualem globinacu-
ralis confticucio jure fuo poftulaflec.

V. Theodidaffits. His diclis, ecce ex fiimmo ascriere in cam- AngtUmtr-
pum, ubi confiftebamus , nefcio quid alacum devolvi vidco yc"riali? de*
quod fub virili forma candem nobis fefe fticic ; capuc radiosa
corona condecorabacur , vulcus ipfam fipienciam fpirare vi-
debacur, barba fubaureo decore fuavicer fpiendebac ; quarhu-
meris pedibusque afluca gerebac alarum remigia , mirificuni
fpettaculum de fe prasbebane ; manu finiftra Syringam fe-
pcemplici fiftularum ordine mire concinnam , dexcracadu-
ceum geftabanc miris modis effigiacum ; cocum corpus innu-
meris fimbriarum cirris diftm&um, quae a Jeni aura yenciiaca?
miram oculis animoque volupcaccm ingerebanr.. O Cofmiel,
quid infolkum hoc oftencum ? quid varius cccleftis hujus ho-
minis ornacus l oppidd nofle aveu, CoJmteU Ha?c nna ex ilfa-

X 5 nira

1

ii6 Itinerarium T. 'Diatogut I. Cap. IV.

xum Incelligenciarum uumero eft , qua; Globo huic Hcrmcci-
co prefidenr. Siftic autem illa fe cibi cam infoJenci apparacu,
uc ex fymbolis corporca: fimilicudinis cypo exprefl]s,inieno-
rem cum InceHigencia; , cum globi hujus nacuram & abdicas
propriecaces addifcas. Radiofa corona capici impofica lum-
mam incelligencia? , qua pollec, faculcatem , quamque hujus
rflinifterio globi capacibus iubjcctis influic, indicat,* barba vi-
rilem animum, quofummo conatu in inaccefla divina; fepi-
enciararcana fercur; alarum remigia, mencis omnia penecran-
tem pernicitatem ; fyringa , mundani ordinis harmoniam_» ,
quam concinuo mentis aftu concemplacur ; caduceum , in o-
mnia nacur» penecralia dominium; fimbriarum variecas, par-
cicularium rerum admirandas vircuces , in quibus inveftigan-
dis Hermccicorum hominum labor & induftria pocifllmumj
verfacur, fignar. Acque incalesevadunc, qui beaca fua forco
hujus globi vircucibus prarfidum Incelligenciarum miniftei io
parcicipes fiunc. Theodidatfus. His didtis, illain cenues fe auras
proripuic , acque una animum meum incredibili quadam dul-
cedine delibucum rcliquic. O Cofmiel , an non plures hoc in
globo Incelligenciae commorancur i Cofmiel. PJurima; , qua-
rum quidem diverfas munerum racibnes , quamdiu hac mor-
talicarneveftiris , comprehendere non poreris;mox aucerrL.
ubi cerrena farcina liber evaferis, eas in Archecypo illo fupra-
^/ef«»j,mundano clara vifione incueberis. Iheodidatttu. Sed quid
prtfm"»/-**1 noc S^000 operentur.nofle velim. Co/miel. Globum in Or-
fiuHm. ' beiuo,juxcalegesabauc"toreNacura; prajfcripcas, & ob fines iis
fblis cognicos , movenc ; ab harum enim diredtione univerfi-
tacis rerum dependec confervacio. iheodtd* Quid vero, miCo-
fmiel, cude illorum fencis opinione, qui globospropriaforma
in gyros fuos agicari argumencis haud improbabilibus often-
pf/lt-7* ^unc- Cofmiel. Dico,id non prorltis a racione diflbnum eflo;
firmamo. poflec enim divina? pocencia; alcicudo calem globo vim mo-
9«tntur? cricem indere, quse mocus omnino difFerences complieec : ve-
rius camen aflerueris, fi eos ab Incelligenciis juxca ideam , qua
perpecud m fupramundano Archecypo fpecuJantur , moveri

dixens;

Jter m Mercurium. 167

dixeris : Eft enim Incelligenciae proprium , in cercos fines operaci-
ones iiias dirigere , & cum in univerfi confervationem , cum_»
in cerrae bonura, cujus gracia omnia condita fiint , confpirare ;
quod tamen decorpore cxanimi , cujusmodi globi funt, dici
vncpoteft.coc ac tam multiplicimotuumdisparatorum diverfi-
cace implicacio: fi enim motus globorum ex propriae forrnas
incicamenco fieret , cerce otiofum foret Intelligenciarum prae-
fidium , ociofa & fine fine earundem operacio; quod divinae
providenciae , imo ipfis lacrarum Jiccerarum oraculis repugna-
rec. An non Jegifti in Job, coram iUo curvantur , qui portant j„geu4jfr/S
erbem i Ubi re&e facri Commencacores Angelos coelorum moUnu
prasfides & mocores inteUigunt. Si enim fingulishominibus.ipfo
Chrifto, aeternae fapientia; Magiftro, teftante , fi urbibus , regi®-
nibus : uti in Daniele Iegitur , fingulisque rerum naturalium
fpeciebus ad eas contra inimicam & adverfam vim defenden-
das, praefidesac cuftodes Angelos divina providentia attribuitj
anne congruum putabis , maximis & pracipuis totius Univcrfi
globis,a quibus omnis inferiorum rerum ftatusunice dependec,
praefidencesmotoresnegare ? minime gentium. Sed nimiura
fbrfan discurfum meum circa materiam in ultimum mifTura
refervatamexcendi; quare ad propofitum nobisgloburjirever-
tamur,

V I. Theodidaclus. Omnia bene cepi ,& orthodox* fen- jJJJjjJ?:
tencia: omnino congrua video omnia. Sed 6 Cofmiel.nodem in ytf£*m
hocglobo nullam invenio , fed fubinde obfcuritatem quandam >
quauamennox aut tenebrae dici nulla ratione poteft. Cofmiel.
Hocex magnaglobi ad Solem & Venerem vicinicace concin-
gic:quod enim ex adverla Solis facie non illuftracur aSole,
iida vicina Venere fupplecur , reflexoa Solelumine, pocifil-
mum cum Mercurius Solem inter & Lunam confticutus fue-
rit. Contra tamen cum Venus Solem inter & Mercuriumj
confticuca fuerit , co cafii non exiguam ex adverfa parce ob-
fcuricatem incurrit globus hic j qu* camen ob vicinae Lun»
reflcxam lucem non parum cemperacur , ica uc nox hujus glo-
binunquam crepufculorum terreftrium obfcuricate mferior Ctt.

SCHO-

i6g Itinerarium I, Dialogu* 7, Cap.lV.

SCHOLIUM II.

Vide Ieo- Rror , ut reor , /imanuenfis aut typographi esJ in his verbis:
i'imjyL X-/Concra tamcn cum VenusSolem incer & Mercurium con-
S * fticuca fuerir. Nunquam td contingtt >Ji Mercurius Venus So-
lem ambiunty h&c laxiori , ille arciiortgyro , ut patet vel ex fola tn-
fpedione pr&cedentis figur&. Reponatur : Concra camen cum
Sol Venerem incer & Mercurium confticucus fueric : ut Ji Venm
in E , Mercuriusin H exiftat ; tuncenim etji averfa hujus a Sottu
pars non illuminetur integre ac perfecle a Sole , recipit tamen lu-
men a Luna G reflexum.
Mtttm t>c Cofmiel. Sed uc & ha?c cxperimenco didicifle dicere poflis j
JJlrfigH-to te ficu ponam, quo dicla vera fuifle comprobare poflis. Thee-
hiMemurii didaclus. Ec ecce , in averfa Mercurialis globi facie mox me
?*rtt' confticucum reperio. Cofmiel. Eleva oculos cuos , & confidera
cceli vukum. Theodidattm. O quanca video haclenus mihi in*
cognica 1 quancam cceli roecamorphofin ! quid fibi rubicundus
ille mons ? quid novi illi planeca? , vaftifllmi & pulcherrimi
globi peridromi ? quid mirificus ille plumbei orbis afpe&us ?
cjuid fixarum innumerarum appariciones ? Cofmtel. Rubicun-
dus ille mons a Marcis globus eft ; globus verd ambiciofo famu-
latu fuperbiens , Jupiter eft cum afleclis fliisj plumbea veroro-
t.i , Sacurnus eft : & quoniam altius a terra afcendifti , ica fa-
ciei quoque firmamenci propinquior faftus mulca hucusque cer-
renum Mundum lacencia fideraconfpicis.T/;*W/^4#«*. O quan-
to compleor canta prodigia videndi defidcrio | Cofmiel. Suiti-
ne parumper , & omnem cibi oftendam operum divinorumj
magnituciinem. TheodidacJus. O Cofmiel , quid fibi vulc un-
dofum i)'ud ig;neum mare, quod ex Mercurialis globi horizon-
te emergic ? CofmieL Is Solarisglobus eft. Theodidaclus, O quam
cximium corpus \ quam admirabile vas ! vere opus Fxcelfi ;
qusfo diicedamus prorinus , uc cam inauditi operis portenta
prooius contempler. Cofmtel. Fiar,utperifti. TheodidacJus.Quo
dictOjinfublimia Mundoi um lubicaculaabrepcus, qu# videnm,
fequeasCapucfufiflime aperiec,

2 PRiS-

PRiELUSIO IN SOLEM.

PErvenimus ad Solem , Mundi oculum , ccelisoi,
gratiam & decus 3 diei jucunditatem > <vit&ftthtt*
origtnem, corNatur<e,auri& gemmammparen-
em 7 moderatorem temporum , fiderum princi-
lem, ccelefiium corporum regemy fontemlucis, Or-
bismiraculum , & pulcherrimum DEI terOpt.
fer Max.fimulacrum. Hujus tantx, funt excel-
entUy tanta in mole magnitudo, in motuveloci-
"asyin lumine claritas , in calore energia , in c&te-
'isperfeclionibiMpr&ftantia , ut nemoeum dicerey
vemopcrmittatur tacere. Hic benefici Numinis
picartus , luce , motu , calore , panfpermid omnia
mplet iOmntacceleftis auU munera difiribuit-,ubi-
\jue largus , femper munificus , nunquam non effi-
~ax. Meritb igitur Ecclefiafiicus cap. 4.3. appeUat
mm vas admirabileopus Excelfi: meritbidem cap.
\£2. de tUo enuntiat : gloria Domini plenum eft
bpus ejus; meritb de eodemDavidPfal.r$. InSole
pofuit tabernaculum fiium DEVS. De ho c mun-
danorum corporum pr&fiantifiimo , fiderumque
rfionphto cum innumera dici queant , pauca, qu&

T fequuntur,

770 Itinerarium 1. Dia/ogtu 1.

fequuntur , propono , lucem ut pr&feram fecutu
ris , & antehac wauditis , qu& AuEtor nofter de eo
dem prodtt , plura m Mundo MiraltU dabi
mus.

T

§.I. AnSolfit igncus;&formaIitercalidus.

f Ametft AriiToteles//£. 2. de Cxlo cap. 7, «f Peripatetici perne
gent ,(tdera conflare ex materia e/ementari, atque adeo nt
%l$™tffiS™*effi*fed5t"»t"m quandam ejfenttam obtinere ajjerant ; So
jh janua. iem<^uenm affu Jedvtrtute tantitmca/idum ejje , eo adducli ar
gumento, qubdfivefolo /umine,ftve etiam motu ejr attritione a'eru
ea/orem producatin infertortbus\tamen igneam ejus ejfe Jubjlan
tiam , q? formaltter calidum , necnova eU , nec adhuc antiquatt
opinio -y jamque poB deteclas telefcopto tubo in ipfo So/e macu/as g
faculas , pofl deprehenfas ebullitiones liquefacli ad tnflar stris tn ar
dente cltbano , & poji alia phanomena luce clartus manijeflata
tam communis e8 acfirma inter me/iorts notst Philofophos , ut con-
trariumfenttentes ac docentes fannis , ut ftmplices Phi/ofophaflri
exapiantur. Hoc idem cum Auclor nofier in Itb. /. De Lum. ej
Umb. tffequenti capite fentiat ,ftabiliendum breviter htc esi ej>
aucJorttate , & ratione , e? experientia ab obfervationibtu de-
Jitmptd.

r"soUme/: ^ aucJoritatem quod attinet , tnter antiquifftmos So/enu
T/%»L. ' "JFeruit efft candentem lapidem Anaxagoras , purifjtmunu
rum tgnem Zeno Citicus , majjam candentem Democricus Mecro-
dorus, ignis portionem apparentem ex foramine magna roti
igne p/ena Anaxirnander , coagulum igniculorum ex vapidu
halitibus collecJorum Xenophanes , pumicem feu [pongiamignt
Mccenfam Epicurus , exp/urimoigne compacJum Phzo , tncendtum
mente praditum Scoici. Et licet aliquorum ex relatis optnienes
Autfalfeftnt , aut ridicuU >• apparet tamen ex illis, quid antiquis-
fimt Pht/ofophi de So/is fubfiantia ignea fenferint. ln Placonis
JimxoidemSol dicitur <p£* ttvpis At/antiis , tefte Dio-

doro

Pr&lufio in Solem. iyi

doro Siculo lib. ni)g !tqp< 'iv i^nvu, facer ignit in ccelo. Pychagoras,
i tefle Arijlotele /tb. 2. de Ccelo cap. 13. Solem in Vniverfi centro col-
locans , Ignem in medio Mundi ejfe dicebat , eumque Jovis cufio-
' diam appeliabat. CuncJa Jtdera, atque adeo Solem , ignea ejfes»
ALgy pcu pariterac Stoici putarunt , & mde tandem futuram Or-
bisecpyroftn Jeu conflagrationem exifiimarunt , ut ett apud Cicero-
nem ttb. 2. de Nat. Deor. Stellas omnes ignitam terram ejfe cenfutt
Thales ; ignes dthereos cryflaUo atligatos Empedocles > iaptdes ex
terra ab xthere abreptos , ejr circumvolutionis vehementid aduftos*
atque in fielias verfos Anaxagoras j majori fui parte igneas cum
a/iorum elementorum mixtura Placo ,* carbonesexinflammatis nu-
bibus accenfos Xenophanes. Omitto altorum fgmenta;ex quibus
tamen apparet,ut dixi, qua/is antiquorum menti infederit perfua-
f.o : nimirum quia ignis accidentia $ ejfecius in fiettis videbant t
ignem effe pronuntiabant. Lege Plinium lib. 2. Hiflor. Natur. cap.g,
^Lipfium in Phyfioiogia Stoicorum,

Exrecentioribus Mathematicis acPhiiofophis So/em igneum^HHofophi
*'tt fa/tem ex igne liquido & folido confifiente atque incombufiibi ac ^^H1
li compojitum effe^ftatuunt P. Chriftophorus Scheinerus in RofaJ*"**'9™'
Vrfina lib. 2. P. AchanafiusKircherus lib. 1, cap.i. Artis Magna
Lum.ef Vmb. htc cap.$.feq. P. Chriftophorus Borrus in Afirono-
mia nova part. 2. cap. j.fol. 147. P. Jofephus Blancanus in Sphara
iib. 10. cap. 21. P. Ignacius Der Kennis in Opere fex Dier. Die Mun-
di 4. P. Nicolaus Cabeus iib. 1. Meteor. text. 37. P Melchior Cor-
basus in Curricu/o Philofoph. Difp. de Coe/o^ fteUisq. j. dub. 3. ubi
ftiam citat P. Jacobum Salian. tom. 1. Anna/. in Die 4. Mundi.
AfcaniumMarcinengum, Nicolaum Copernicum , ^ Augufti-
num Sceuchum* I» eadem fententia es~i P. Cornehus a Lapide i»
Ecc/efiafl.c.43. v. 4. P.Celada de BenedicJ. Patriarch $a/it mu/tit
quos eitabo in Mundo MirabilL His accedit P. F. Anconius Maria
de Rheica Capucinus lib. 4. Ocu/i Enoch $ EUa cap. 2. Memb. 1. ubi
id rationibus & aucJoritatibus probat. Keplerus in Para/ipome-
nis ad Vttelltmem pag. 224. Bullialdus /tb, 1, AftronomU Phi/olai-
u cap. 7, •

ln eadem fententia Junt innumen SS. Patres , {/ariffimajsSanmf^

X 2 Eccle~tr«'

ij2 Jtinerarium I. Dialogus J.

Ecclefia iumina, qui eam uttque e Sacra Scrtptura . Apoflolis , Afo-
flolorumque Dtfcipuiis hauferunt , aut dtvtnitus tliuminati pofle-
ris tradtderunt , quibus protnde plits credendum quam ethnico
Artfloteii , Pertpateticorum in Arijlotelis fententtamjurantium
feffd. fatrum verba recitat Scheinerus lib. 4. Rofit Vrfina cap.
/7. Cornelius a Lapide in cap. 4 3. Ecclefiaflici , ^ Ricciolus lib. pt
Almag. SecJ. 1. qu&fl. 4. Eadem dabimus nos , accurate e fontibus
haufla , in Mundo Mirabili. Catalogus Patrum id fenttentium
hic esJ. Tertullianus , Bafilius , Juftinus , Ambrofius , Cynllus,
Hieronymus, Auguftinus , Cajfarius, Theodoretus ,Chryfofto-
mus, Nyflenus, Procopius, AnaftafiusSinaica, Arnobius, La-
ftantiuS) Anfelmus, Alcuinus , Beda , Ifidorus, Hugo Vitlori-
nus , Damafcenus , Achanafius , Marius Viftor, Petrus Damiani. ,
Sacra Scri- Inflar emmum tamen aucJoritatum eff Sacra Scriptura , qua
ptun. Ecclefiafiici 43. v. 4. de Sole fic loquttur ; Sol in afpe&u annuncians
in exicu ; vas admirabile , opus Excelfi. In meridiano cxuric cer-
ram , &incon(peclu ardoriscjusquis poceric (uftincrc ? Forna-
cem cuftodiens in operibus ardoris. Triplicicer Sol exurens
monces, radios igneos cxfufflans , & refulgens radiis (uis excae-
cac oculos. Magnus Dominus, qui fecic illum , & in fermonibus
ejus feftinavic icer. Hunc locum expendemus in Mundo Mirabi-
li ; interim ex eo patet , juxta Scripturam facram Solem fornacis
inftar igne plenum ejfe , £«f radios folares effe fornacis iiiius tgneum
effluvium.

^t*""'* Favet huicde igneanaturaSelis fententu etymm hebraum,
"a ra " ut notat Cerneiius a Lapide , («? AucJor nofler infra : Sol enim he-
braicevocatur Schames , quafi dicas , Scbam es ,id efi , ibi ignis,
Favent & alia hebraica Soiis nomina , ut Chamah , qutd calorem ,
EccUfia Ca- Cheres , quod ficcitatem aut ardoremfignificat. Favet denique
tkolit*. Ecciefia Catholica aucJoritas , qua in Hymno ad Vefperas Feria 4.
ita canit deDco : Quarco die, qui flammeam Solis rocam confti-
tuens Lunjeminiftrans ordinem, &c, Veitut Hymni correcli ab
Vrbano VUl Pont. Max. hahent: Quarco die.qui flammeam
Dum Solis accendis rotam , Lunae miniftrans , &c» Eadem Eccie-
fia in Vefterts Sabkatht camt : Jam Sol rccedic igncus , &c. g a d

Heram

fralufio in Solem.

'73

Homm fextam : Splcndorc mane inftruis , & ignibus meridiem,
ty-Fcria 2. adVefperas: uc undaflammas cemperec, cerraj folum
ncdiilipenc. Nec debent hac fummi in fenfu metaphorico ,Jed m
proprio, quia dicli Hymnifuerunt compofiti a S. Ambrofio ,qui So-
lemcenfuit ejfe natura ignea.

Experientia ab obfervationibus defumpta , Solemque tgnea obfer%*tio-
natura demonftrans , hdc efi , quod quoties fere heliofcopium du- ™f£fffttt
pltci aut triplici vitro viridi ( ne oculis damnum a Solis fulgore^> igatnm.
inferatur ) munitum dtrigitur in Solem , is non undequaque luci-
dus deprehenditur % fed maculis quibusdam deturpatus ,faculisque
interftinclus ( ut pofteafufiits dicetur ) nec fuperficies ejus aqua-
lis eft & quieta ,fed velut mare igneum , flucJibus afperum , vor-
ticibus igneis crifpum , & circumvolitantibns quafi fuliginibus va-
riegatum ; atque id non eodem modo , eademque facie femper ,fid
aliter hodie quam heri , aliterque cras quam hodte , ita ut vix un-
quameodemfchemate, eodemque vultus habitu fevifendum pra-
beat. Eadem phdnomena apparent , fi Sol vaporibus aut nebulk
teclus nudo oculo infticiatur > aut (i ejus fpecies in obfcurum cubi-
culum fer foramen exiguum intromtjpt, excipiantur charta can-
dida. Fuit hac Solisfactee tam fape jam , a tot Firis docttfjimis ,
ejr accuratiffimis , in tot Mundi regtonibus , tempore eodem di-
verfo notata , ut temerarium fit ajferere , eos decipi \ impudcnst
decipere. Fhtnomenum hoc concinne cxplicat P. Kireherus lib 1. de
Lum. f$ Vmb. caf. 1. (imilitudine &ris candentis ae fufilis in for-
nadbus fuforiu ebullicntis. Qui unquam , inquit , in fornacibus MriU^w
foforiis in ingencibus cuppis liquefaclum aes vidic , is genuinas^**^
pharnomcni folaris raciones aliquo modo comprchcndere yo-pmnu!£~
tcric. Sicuti cnim in hujusmodi cuppis fuforiis undancis ma- s#fc
tcrici fervor tales fubinde a?ftus volvic , uc mari cuidam igneis
fluclibus agitaco , undarumque vorcicibus curvaco haud afr-
fimile vidcacur , ubi fuligines acra? flammis Iucidiflimis jun-
€tx , miram quandam faeularum umbrarumquc vicifticudmerit
exhibenc T in quorum evanefcencium locum aliar idencideriL»
focccntoriantur f ses vero liquefadrum , quod aftu rundicur,
fplendorem habct ica fplendori Solis fimilem , uc nalla alia_r

1T j rcs

174- ltinerartum 1. Dialogus 7.

res in nacura rerum fplendorem SoJis melius exhibeac. Hoc
ami&u dcturpacum primdAnno 1625. 4. Aprilis Moguncia?,
& deindc variis alns cemporibus hic Romae cum Scheinero non
fine ftupore me obiervafle memini. Aptiffima fane fimilitud»
(quam g Scheinerus lib. 2. cap. 4. Rof* Vrfinx iisdem ptne verbis
habet ) ejr rem ad vivum exprimens ; quod u folus negabit , qui
»eutrumvidtt,nec Solem inquam prxdiclo fchemate vcflitum,nec
as in fornace fufum. Vtderam prtmum,^ alterum videre dtu de-
fideraveram 3 citm ecce nonita pridemejus fpcttandi occafiofefe hic
mihi obtulit , quando as duobus ingentis magnitudinis tormentis
helltcis fundendis fufficiens in fornace ampla , lateribus conflrucla
atque concamerata , per koras complures coclum , acjam liquefa-
ftum , bulliebat , & cum fragore ingentt , prafertim dum oblongi
pertica agttabatur , nunc fuligines exhalabat copiofiffimas , nunc
velut mare crifpabatur in undas igneas , modo fulgores c&terk
materti clariores infiar fulguris eruclabat , interimque fornacis
latera £5? fornax , qua parte libcraa fufdi liquore manebant , non
jam lateritia^fed prorfus ignea apparebant ; donectandem laxa-
tis repagulis , per canalem difpofttum as liquefaclum defiuxit in
fubjeclos modulos. Aliam non minus aptam rei prxfenti expii-
candx. fimilitudinem fpeclavi olim in Sicilta , quando Mtnis e mon-
tis Aitn&regione , pofl ingentes multorum dierum fragores ac ve-
lut tonitrua in montis vtfceribus exaudita , & posl formidabiles
ejusdem montis ejr vicinorum locorum concuffiones , ruptis tandem
lateribus effluxit igneus in late patentes campos fiuvius ; cui alia
ntque alia materies paulatim fuccedens , ac velut undam unda
trudens , exaggerabatur in igneam, fed fulcis ac plicU igneis afpe-
vatam congertem , donec tandem in petram nigerrimam ac picei
odoris indurejceret.
# Exhocphanomenotale formo argumentum pro Solis natura

ignea. Jjhtod apparet ut ignis, & habet omnes effeclus ipftut , eft
ignis : atqui Sol apparet ut ignis , & habet omnes effeclus ipftusi
ergoignueil. Major evidens ett j neque enirn alta indica ha-
bemus adjudtcandum ignem effe id, quod nocle obfcura in pharo
aliqua , aut alio in loco lucere videmus 3 quam quod apparet ut

trtlufio in Solem.
ignit , & habet omnes effecJus, quos conflat habereignem ; unde do-
fiUqueac indocJi , ad probandum idejfe ignem , non alio utuntur
*rgumento,quamquoddiximus. Mtnor prtbatur. Inprimis ap-'
p*ret oculo libero utignu fulgentiffimm , ita ut eum nimio fulgore
Juo offendat. Deinde apparet eidem oculo per heliofcopium non*m»-
d6utignu,fedetiamfuperficiese)mcermtur fiammis ebullientibus
Atque undantibus ajperaf&tremens ,faculisque & umbris con(J>er-
/a , ut patet expr&dicJis objervationibus. Et certe,fi aqueus nofter
Oceanus , ef omnia noflra maria ,flumina , lacus,& aqust quMun-
quejorent igneus fluorinflar UquefacJi in fornace aris , & JolidA
fartes Terr* forent candentes inftar laterum fuforii fomacis , g
| afpiceretur eLunaaut alio remotiori feu viciniori loco; non ali-
ter appareretTerra noftra, quam nunc nobis in Terra conftitutis
Sol apparet. Etji Terraqua noftra tanta molis foret , quant£ Sol
tsJ , & affecJa paulo ante recenfitis conditionibus coUocaretur in
coelo in locoSolis ; non aliter nobk appareret, quam nuncSol ipje ap*
faret nobis. Sicut igitur tunc Terram noflram ibi coUocatam vi-
dens,bene ajfereret , id,quod videret , ignest ejje natura ; ita $
qui nunc videns Solem id ajferit. Habet praterea Sol omnes effeeJm
ignis , multo magu quam id} quod obfcura nocJe in turri iucere
videmus ,• nam id lucet folum eminus ,Soi autem^ lucet , & cale-
facit , ejr exficcat , accendtt , ut apparet, dum fzpe materU arida
Jolaribus radiis accenduutur , aut quando fer (Jecula eauflic*
ignis producitur.

Ex his colligitur,ftigneut esJ Sol, ejr ignis proprietates habet ,
formaliter caltdum ejfe,tf non virtualiter tantumyfeu emtnenter, tcr
ut Peripatetici ajferunt.

Mirum ergo , Arijiotelem negajfe , Solem ejfe natura feu fkh-
fiantU igne& \ mirum >tot?hilofopho$ eum Jecutos ; maxime mi-
rum ,ttiamnum foH tam evidentem experientiam nonnullos Ari-
ftotelu fententiam feiJari , non alia de cauja , quam qutatne]m
verba )urarunt. Certe fi Ariftoteles pradicJum ph&nomenum^>
*vidijfet,a coneepta fententia lubens disce/fjfet. Mtht. /onve fa-
ciltusesJ >obrationcm facJam , obpradtcJas objervationes %b tot

SS, Patrum,

T

jj6 Jtinerarium 1. Dialogtes J,

SS. Patrum , Philofophorum , xc Mathematicorum, imo ejr facrarum
Litterarum auc~ioritatcm,credere & afferere,Solem talem effe,quem
diximus , quam quintam effe effentiam, ab omnibus elementis &
mixtis effentialiter difiinclam \ maloque cum tot illumtnatis Vi-
ris in luce ambulare , quam cum homine ethnico in tenebris er-
rare.

§. 1 1. Solvuntur argumenta contra igneam
Solis nacuram.

Argumtnt* &Tatuimus, Solem ejjenatura, Jeu fubfiantia ignea, nonquodme--
toHtrsignt- ^jrus acpurus fit ignis (efi enim confifiens , ejrglobofus , ejr cum
tZ4mfii?~raP*duJimo cur/u per ccelum fluidum fertur , eandem femper reti-
*untur. netfiguram ; quod igni foli fluido ac facile motu difjipabili vix con-
ventat ) Jed quod ex Jolido ejr liquido igneo conflet , uti poftea me-
lius explicabimus. Argumenta , qua contra ejferunt Peripatetici,
nullius Junt momenti.

Dkunt primo.Corpora ceelefiia funt incorruptibilia : ignis eH
cerruptibilu\ ergoSol ncn cttigneusjieque ex igne compejitus, Ma-
\crem aiunt conflare experientix , quia cceiefiia corporaa Mundi
exordio ad htc usque tempora per tot fccula in eodem flatu
perjeverant , absque utla mutationis intrinjecx aut corruptionis
nota.

Exptrtentt* Rejpondeo negando majorem , contrarium enim probatunu

' dx"iTe fult (u?r* *n fy*luf. Catholica%* /. ejr g, Ad probationem dico,
srt„fti_experientiam docere contrarium ingeneratione ejr corruptione

caeLum tffe

rtnm

biU,fedpa-cometarum fupralunarium , novarum flellarum , in macu~
' ' *" lis Solis ( de quibus fufius poftea , ) in atmofpbtris planetarunu> ,
ejr in aliis , de quibus loc. cit, guamvis igitur totacorporacoeleflta
in eodem femper flatu permaneant , quia tamen partes eorum.
eorrumpuntur , incorruptibilia non funt , fed corruptioni vet
maxime fubjecia : fieuti lerraqua noflra tametfi fecundum fc_J
totam in eodem perfeverat fiatuyquia tamen partis aqu& $ ter-
r& , omniaque miflat qux in ea funt , corruptionis legibns fubjtciun-
tur , incorruptibilis minimp dici pcteft , fed vei maxime corru-
ptibilu. Adde , quod tametfi nulla prorfus corruptionis (igna in

cceleflibut

Pralufio in Solem» ^ sy?

ctgU/itbus corponbus notata anobis JuiJJent , ajferi tamen non tdes
pofjet cum fundamento fitffuienti, ea ejfe incorruptibtlia: pojfent
enim plurima in iis corruptiones acgenerationes cotingere,^ fortas-
fis de faclo conttngunt innumerabtles,qu& tamen d mbk , ob diflan-
tiam , non notantur\ Jicut nonnotarentur corruptiones genera-
tiones continu*, qu£ in Terraqua eveniunt ,Ji e Luna defpiceretur \
quis enim inde notaret ortus atque interitus equorum & elephan-
tum , conflagrationes dsmorum , aliaque his majora etiam ,pr*fer-
tim iibero oculo ? Jicut itaque qui tunc , ex eo qubdTerraqua tota m
eodem femper ftatu perjijleret , tnferret eam incorruptibilemejje 3
deciperetur ; ita dectpitur qui idem de corporibus cceieftibus affirmat
obidem argumentum Jeufignum ,maximc de iis, quaanobisrems-
tiffima Junt, cujusmodt efi Soi.

Dicunt fecundd. Si Solejfet ignea natura , aut ex igne compo-
fitutjndigeret pabulojut in fuo ftatu confervaretunfed non indiget
fabuio\nequeenim adfignari potest ,unde id ipfi fubminiftretur^
trgo non eti naturjt ignett, Aiii, qui negant majorem , eb qubd Solit
ignit furtfjimus Jit, qui toateriam fuam, quamaccendit, noncombu-
rit , aut abfumitt neque evaporat fumos , ob tenuiffimum videlicet
Atrem , quo ambitur , ita Carrcfius part. j. Principiorum Phtlofoph.
»um.$4.Addunt alti,inferni ignem pabulo non indigere,nequeeumt
qm in iucernis perpetuisardet:non ergo mirumfi nec Solis tgnis pa-
kulo indigeat*

Ego concejfa majore, nego minorem ,ejr ajo , non minits Solis ig„u
ignem egere pabuio , quam ignis,qui perpetueardet in&tna , inf*M<>
Vefuvio , in Hecia , in Vulcaniis Infulis , in multis aliis montibus£tU
$ quam omnes fubterranei ignes , qui aquas caltdas excoquunt.
Sicutt igituromnes pr&dtcli ignes , jama Mundi exordio arferunt
continub, f§ etiamnum ardent ,ejr ncc montes ,intra quos velut
intrafornaces concluduntur ,nec aiia fubterranea loca,in quibus
latent , ita abfumunt , ut aut montes corruant , aut ioca fubterra-
nea\collabantur , & tamen absque dubitatione interim pabul»
convenienti nutriuntur , unde id fuppeditetur ; ita fentien-
dum idem eH de igne folari. AucJor nofier in fequenti Capite^j
extfiimat, materiamjoiidam tintra quam igneus Solisfluor con-

Z "' tinetur^

jjf Itinerartum L Diaiogus L

tinetur , effe asbeflinam feu tncombufttbt/em , tatem nimirum, qua-
lis m muitis iocis apud nos reperitttr , ut tbidemfc cxplicat. At hot
non eH ncceffarium , quia ftcuti dicJi ignes terreftres non ab/umunt
montes Juos,^ cavitates,etiamfi asbejiminon fint ; itanec folaru
ignts abfumet fuosmontesejr cavitates.Adpabulum autem quodat-
tinet,unde i//udSo/tJubmintflretur,ajo,quod de pabulo ignium pra
difforumin Terra (iatuitur ,fiatui fuomodopojfe acdebere de p*.
buloignis Jolaris. Sententiam meam mcmimmc in prseccdcntibut
infinuajje.

Snik b)*~ Dicunt cercid. Sotaqua/is eH , ejr fibifemper fimiiis, ignis au

qu.iiitM fi* tem inaquabilis ; ergo So/ non eft ignis} nec igneus. Refpondco negan>
*$intM.. doantecedens }utt ex dtcJts §.praced. de pk&nomeno Soiis te/efcopii
Jpet/ati patet, Addo , tametfi nuUa tnxqualitates in Soie apparc
rent , inde tamen non con/iaret} eum &quabtlem ejje.nam (ie Sole m
ftra Terraqua /peffaretur , nec monttum }necingentium fluciuun
maritimorum inaqua/ttates ej- commotiones notarentur , ejr ta
tnenrsvera inaqualisjoret. Eodern ergo rnodo tametfi inSole nuU<
apparerent afperitates , non recJe de eo negarentur. Jguod J
igitur apparent ,fignum ef/Jongemajorem ejjein Sote}quam tn Ter
Taquanoflra,inaqualttatem.

Dicunt quarcd. Jgnis comcus eH , Soi (pharicus ; ergonon ei
ignis , nec ignea natura. Refpondct AucJor LtbeUt, qui tnfcribttur
Sol flamma , So/cm effe comcum , fedconi apiccm frojtcerein par
tcm a terra averjam. Sed hoc eH divinare. Dicet fortaffis , tgm
naturam requirere, ut ita fiat in So/e} qutniam tgnis furjum , nei
lg*« Sel» deorfum tendtt. Sed contra eH primd. lgnis nofter furfum ten
*»tomtiit jjj , qttiarecedit a centro terra , ejr tendit ad circumferentiam
ideeque (iTerra g/obus igneus ejfet , undcquaquc furfum tendere
ignu. idem ergo in So/e contingere debcret , ideeque ctiam vcr
fm Terram projiceret ceni apicem. Contra eH lceundo. Jgnis ns
fier furjum tendit, quia , ut Phtiofophi putant , centrum ejus eHii
eoncavo Lun<t. SiergoSo/tn conum defintt , apex coni potiits vet
fusTerram tendere deberet , quam verfua ccelum oppofitum. Cen
tra eH cercio. Jgnu nofter furjum tcndit , quia eH levtor etcre n»
flrovapido (jr crajfo: at SolUignUfortafftsnon eH/evtor , athcr

circum

fralufio in Solem. if$
circumfiante,acproinde non eft, quodjurfum tendat. Refpondeo cgo \
Solis ignem non mtnus circumquaque tendere verfus circumjeren-
tiamSotis , qukm ignit Terra nofir* verjus circumferentiam Ter-
r* , ac proinde non mtnus apices conorum refpicere Terram,quam cee-
lum J quod fatis declarat tremor Solis ejr flucluatio fuperficiei
ipfius , qua apparet manifefle , quando vet tubofpictllo apto in-
fpicitur, velintracubiculum obfcurum in charta candtdaexcipi-
tur. Deinde e/fo, non perciperetur a nobis, quod flammajotaris ver-
fus Terram tenderet , male tamen negaretur id fieri : nam ne-
quefi quis Terram nofirame Lunaafptceret ,deprehenderet flam-
mas furfum tendere,propter difiantiam)(fr' tamen non recJe negaret
id fieri, cum defacJofiat.

Dicunt quinco, Tanta flamma ,quantus eftSol , Vniverfum
exureret. Magis catefaceret in vicino quam in remoto ,• cujus tame»
contrarium contingit , citm calidius fit ininfima aeris regione prope
terram , quam in media. Jgnis non urit reflexione aut rejraclimc
radiorum , Soturit. Ignis dtreclo oculo faciie ajpicipotefi , Sol non po-
^teft. Erge Soi non eft ignis, nec compofitus ex igne.

Hac ,dr fimiiiaargumenta ieviafunttSoi \tametfi 'tantus ^Sotcur »eu
tantA efficacia , Univerfum non comburit , quia vicina non funt "**
inflammabitia , dr inflammabtlia Junt valde remota : ficutignis
nofter , tametfi maximus , vicinum aerem non exurit , quia non
eft inflammabitis ; necexurit inflammabtlia remota , quia nimium
dtftant. hm,ne Sol exurat terram , DE%JS votuit yut tantunu
dtflaret , & ut ejus ardor temperaretur humiditate Luna , ejr ut
circaTerram motu annuo moveretur in circulo obtiquo , neceam-»
femper direclis quafi radiis feriretsac pr&terea yne immotus h&-
reret in cceio , ejr idem femper hemifph&rium Terra iffuminaret ,
alioquinillud prorfus exureret, ficutimagis exurit zonam torri*
dam , quia mavis direcJe eandem iliuminat. Denique fi Sol non ef-
fet igne& natura , tfejus tococoUocaretur ignetts globus tqualis moHs
cum gtoboSolis ,putdsne eum inflammaturum totum ^Umverfism ,
magisquam nuncSot? Mtnime gentium ,etiamfi fiatueremtss, calo-
rem Solu ,(ive formatis fit }fivevtrt»alts , non ejjc mtnks efficacem
catore noftri ignis.

2 2 Projte

L

*g* Jtinerarium 7. Dia/ogut h ^

Solu uUr Prope terram calidtut esi , quam remote d terra , propter ra-

turproft dios a terra reflexos, ejr in fe redeuntes , $ propter fftritus calidoi
*.err*mm*~ e terraerumpentet ; qtti radii refiext & (ptrttm non pertingunt
" ad medtam aeru regionem. StlocoSolis effet globus ignetts , procul
dubio etiam tuuc prepe terram caltdior effet , propter caujam ad-
Jignatam.

StUnr rr- Igni* nofter non urit reftexione , aut rcffaclione , quia radii
fltxiont reflext non uniuntur (icut radti Solu. Caufa ett , quia non uniuntur
'ductt Pi*nur*^1* Perreflextonem> ntfi incidentes paraileli , ut conftat ex diclis
ntn. ' in Magia noftra Catoptrica ejr Catoptro-cauftica part. i.Mag.ltb. 6.

ejr 7. Jam vero pauci radii noftrt ignis tncidunt paralleli in fpecu-
lum uftorium, vel propter nimiam propinquitatem, vel,(i remotus.
eft ignis ypropter extguam ejus molem. At raddSolu , tametji re-
veranonomnes Jint paralleli reffecJu fl>eculi,propter magnam ta-
men diftantiam ad fenjum (unt paralleli\ quodjuffctt adcaufan-
darn unionem radiorum reflexorum. J^uod dixi de reflextone , in-
telligi etiam dcbet de refradione.
Selit fi>Un- «S»/,/? totus (it detec7us,fj libero oculo afpiciatur,excdcatjlam-
dor »on ma noftra non excscat Jaltem ut plurimitm, quta Solu fplendor pro-
pter molem eft nimis vehemens. Sipars Solu eclipfata (it , poteft reli-
tjua Jine excacatione affici.lt em (i nebuld teclut (it Sol , g> (i per par-
vum foramen afptciatur , ut experientiaconflat.Cateritm Juntqua-
dam fiamma noftr* ita vebementes , ut fine Ufione afpici non poffint*
Et (i loco Solis poncretur glebus noftri tgnit ttqualu Solit utique ettam
excAcaret.

Dicunt fexcd , SapientiAi6.v.2y. diciturde manna , quod
abigne nonpocerac excerminari , ftacim ab exiguo Solis radio
calefa&um tabefcebac; ergo Solis calor cfficacior eft calore
ignis; ergoSolnon eft ignis , nec nacura? igneas. Magnam vim
habere concra lencenciam noftram exiftimac hunc Jocum P*
franctfcus Suarez, Lufitanus in Curfu PhiJof cum camen pror-
fusargumencum imbecille fic. Indicare vulc Sapicns , miracu-
hrni fuifle , quod manna inftar glaciei a Sole diflblvebacur »
dum coqucbacur in ufam Hebrasorum , ab igne non acquq
diflolvebacur , ied indurefcebac & folidabatur. Caufam addic,
vl Jl . cur

»ri<nu txctt-

w.

tratufio in Solem . igt

ur DEUS in ignc hocmiraculum cxhibucric , mSoJcnon cx-
hibueric , ut notum omnibm effett quoniam oportet pravenire Solem
adbenedftfionemtuamtf adortumlucis teadorare.lngratienim
ff>es tanquam hybernaiis glacies tabefcet , rjr difpenet tanquam
aquajvpervacua.

Dscunt ieprimd. Sol habet alios cffeffm $ influentias , quam k**1™****
ignis, ut patettn mineratibm,piantis, animalibtss ^c.Sednegatur, Uuci^Imu
namejr t^nisnofirt calore in hypocaufiis ptantsgerminant ac florent M.
medta hyeme \ $ variisgradtbm caioris Chymtci omnia ntetaUa mi-
ru modis alterant,transmutant,ac transformant\ &furnorum ca-
lorecstluduntur tn /Egyptopuili ex ovis,

' §. I II.DemacuIis&facuIisSolis,

AM eo tempore, quo Lyncet Philofophi ac Mathematict armatos MmcuU &
tetefcopio oculos in Solem intendere ceeperune . deprehende-F*™l*Solif'
runt tn ejmdtfco, autprope tpjum , frequenttfjime & evtdenttffi- nifmivil.
me , partes quasdam nigricantes velut umbras areolas quar-Ftg.l,
dam reiiqua Sotts Juperficte luctdiores , ac flammivomas , velut fa-
ees ; quarum ittasmaculas-yhas , appeliare placutt faculas. Et oiim
quidem maeulam quandam nigricantem ebfervavit in eodcmfeia~
ri dtfco Adelmus Annog 07. ut ipfe tefiatur invita Caroii Magnii
ejr aliarn aiio tempore Aven Rodan , ut refert Picus Mirandul.
eontra Afirologos : at uterque exijiimavit ( quamvts faljo ) ejfe
Mercurium fub Soie. Atpoft hos primtts, qui eas detexitt ab omni
alto noto fidere diftinxtt , fuit P, ChriflophorusScheinerus eSo- Macul*
eietat isj Es Vyqui Annoi6n. lngoifiadit Menfe Majo per occafio- f»*r .
nem rtmandi Solts apparentem dtametrum ope ieieJcofii,eas anim- ^f^*9***
advertit , £*f coram fatribm Gretfero gf Tanncro , per litteras
vero Angelo Lynceo , ejr Alarco Velfero indicavit. Pofi quem eas-
slem fequenti anno fufpextt Galilxus , acdeinde atii magn» nu-
mero, tn hac mque tempora , tnter quos funt Blancanus , Clara-
monrius , MaIapercius,Cyfacus,R.heica ,Fridi3nus,Grienberge-
rus,Kircherus , Guldinus, Zucchius , Horrenfius , Daniel An-
coninus , Guilielmus Velius , e? frequentifjime multorum anno~
rum fiatio P. Melchior Cor nsus , Coliega mem. De hti quidqmd

Z 3 vsrii

ltineraritml. DtaUgus 1.

vartt traclarunt , inunum collegtt P. Ricciolus /ib.j. A/ma%. c. j.
exquo fequentia defumfi.lnfpicc lcoriismi VII.Fig. I.
MaeuU/i- Obfervatto macularum ac facu/arum prxdittarum fit , aut
Zld^objtr^re^ointuttu^e^ So^ obumbrato vaportbus rarist nebulis ,vela~
ftJttpr. mtnwm fericis fubti/ioris textur* , vitrtsve co/oratit : aut tubo
eptico | fedvitris viridibus inftruclo, aut faltem vitro viridi ante
vttrum oculo propinquius inferto : aut refiexe ex fpeculo plan$
refieclente tmaginem Solis tn chartam dijtantem aliquot pedi-
bus : vel exceptd Solis imagine in charta candida tn cubiculo
ferfecle obfcurato , per foramen exiguum in feneflra faclum ; aut
inferto te/efcopio foramini pradiclot ita ut vitrum convexum So-
lcmt concavum refpiciat cubiculum $ chartam obtenfam, lcn-
tibusparal/elam t difiantemque ab ipfts a/tquot palmis t prout res
Wtsprtm-cxigft . g experientia docet. Tempus opportuniffimum esl meri-
dtanum , quando Sol elt altiffimus , $ extra vapores. Jguando per
f iramenintromtjfa Solis imago excipitur in charta, aut per opticum
t ubum macuU apparent fttu inverfo, nempe dextera apparcnt finu
firatejrfuperioresfiunttnferiores.

Veritas macularum dtcJismodis obfervatarum confiat ex eo,
quodeademdiei ejusdcm hora obfervatA diverfis modis , ve/abeo-
dem, vel a diverfis, repertafint eodemjttu.eademque figura, ac ma-
gnitudine.Non ergofunt vitrorumbuUa aut nodi in charta appa-
rentes\non inconftantis acris nubecuUtquavix unquam in eodem
loco manent\ non denique oculorurn ludibria ; fcd aliquod verum
fhmomenum in Sole , aut prope ipfum.

Jn appofita figura, Dt Ft Gt Mtfunt macuU ; K, KfacuU. Color
macularum eft ntger t aut caruieus iumbrarumfubniger t aut fia-
MnuUr» vus. tJA/Cultx ex macu/is nigriores apparent circa limbos Solis tfi
*br, Clim aliij coeant tuttnDejr F , quam tn medtoG, ubi femidiaphant
fubt/luftrantur a Sole , non ita tamen , quin fint objcuriores conjuetit
Lun& macu/is, ejr altquibus nubibust ut Schcinerus notavit j tametfi
Ga/iUus contrartum fentiat.

fi£nr* ma- Figura macu/arum irregularis plerumque apparet t& cjus-
s»UrHm$9-^em maCHiA Valdc inconftans j tta ut nuUa fcfe poftrtdte ta/ts

apparcat,

MtemlarS

filariunt
ftritat.

Videlco-
Bifmi VII.
Fig.Il

TraluftoinSolem.

appareat , qualts prtdte vtjafutt. Ctrca Umbos }utin D&F ' , een-
trahuntur, & oblong* fiunt j atcirca mediurn Solis , uttnG, aut
M, *mpl ores , fed mtnus longA appareut cateris paribm. Rurfum
frepelimbos plures macufa , qua tn medio Solis di/co disgregata ae
tnvicem dtftantes apparuerunt , vtdentur eoire in unam ferema-
eulam.

Numermmacularumvarius incertusque tB. Aliquando ta-Utmm*
menjo. altquando 33. diHtndte numerata funt eodem temperei ali- m<iCul*T«*>
muando una vel altera tantum ; altquando nulla > & tunc calidi&r
ficcterque cateris paribus tempeftas extttit j uti e contra ftigus ,
quande magnafutt earum copia* *

Magnttudoquequeapparens variaeft &inconft*ns.Schcmc~ Mtgnitmb
rus/'# Apellepojttab. pontt rnaximam Veneri aquatem.^lzncznm^ularttta
ait, quandam occupajfe quintam partem diametri Solis jdeeque tett^'
Terra aquaiemfutjj <?.Riccioli!S nutlam deprehendit majoremdeci-
m* parte diametrt Sotis apparentis. Calilaeus majuseulat aqui-
farat Afia^ Africafimul cum Mediterraneomari. Scheinerus/'*
Roja Vrftna aliquas agnofctt ejfe ad dtametrum Solissut m ut je. ut
100. ut2ooo.ejr aliquas Africamajeres ^nenfaucat Lunagjf quasdam
compofitas tetilerra&qualet.

Durattemacularumminus cenftans videtur , quZmquarun- Durati»
dam areolarum, & facularum* guttdam fubttein medio Solis dijce, m*"tla"**
qu*damatibiort*,pauiepeIi evanefcunt; quadam durant diebus^
1. 2. 3. 1». ij. 20.30. perpauca 40. Nonnull* redeunt eadem poft perio-
dum dierum circiter 2y.Sub Sste autem ha longiits moranturtn ipfa
diametro ABC , quam tengea centro putain parallelo FGD. Or-
tum & tnterttum nonfolum apparentem yJed etiam realem quibus-
dam concedunt Scheinerus , Galiisus , BJancanus , Kircherus, &

Motus macutarum apparens talis eft , qua/is Mercurii & Ve- M*t*s m+
neris circa Soiem >• qui quidem Flanetd in fuperiori parte Epicpti, wkrum
e? direclt motus arcu , moventur eb Occafu Orientem Verfus j at i» So1"'
inferiori parte Occtdentem verfus. ideo Galtteus abfoiute ait ,
t»acutas,qu*itamoventur,ut periodum abfolvant diebus 27. aut
gg. g redeunt, mtrveri Orientem verjus; Scheinerus atten-

dem

THBfc

if4 ttinerarium 1. Diahgus I.

dens motum nobis confptcuum dtcat eas moveri Occidentem vet
fus}quippe tunc So/e inferiores.mane enim oriente So/e macuia afcen
duntab inferioribus Soiis parttbus,tf vefpere defcendunt adtnferi
ares.

Utm int*- Locut macularum i» coelo , feu difiantia a Terra, communitt
^rumSolt4' *enfetur fupra Mercurium Pcrigaum , &nemo }am eB, qui non cott,
tedat eas aut in Solis fuperficie effe , aut iUt quafi contiguas , eo quo.
nulla a Sote paraUaxis in iis ohfervata fit , nedum Mercuriai
major , fedeodem diee&demmacula obfervatafuerint ineadem &
lis parte, cum motu admotum Solis aquaiiter proportionali , lon
ge tardiori quam est motus Mercurii, quantumvis in diffitis Jet
ra locis fuerint obfervntores , quos recenfet Rtcciolus magno m
mero.

Suhjfdnti* Subfiantia macutarumf fiquidem fupr* Lunam funt , f§ So

maculamr» H^roxtmAi ut fine dubto funt ) ceeleftiscH ,non fubiunaris. Ra
phael Averla putat , virtute caufarum ccetefttum nobis occuit
partes atiquas coeli reddtaliis opactores , inde iUud maculis rt
fperjum videri* Malapcrcius , Maftrius, Rhcica cenfent* macuU
effefteUas perpetuoa Sole tlluflratas , ejr fateUit.es Solis opacos , St
lemque ambientes , effequcfigur* irregularis , eb varium ipfaru)
concurfum , ^ motum per eptcyclos diverfos ,• facuias verb putA
Rheica effe iumen Solis reftexum a maculU in ipfum dtfcum fi
iarem* Galilaeus , Keplerus , Bulliakius , tandem £ licet olm
contraria opinionu) Scheinerus & Blancanus negant , eas efii.
fieUas , eo quod nec rotunda , necrcguiarisfigur& fint , efr nubtbu
inconftanttffimis fimiUtma , muitaque ex iUisin ipfoSoiis medioor
ta, antequam ad margines pervenerint , ev*tnefcant , aut fuhn
in rnedte apparentes iUtco extingttantur ; ideoque exiftimant gi
gni eas de novo , s§ interire , nihitque aliudeffe quam fuligim
aut vapores exfornace folaris globi ebullientes; & attquas ex ii
incenfas tfacularum inflar corufcare. Eadem elt mens Kircher:
tum hicjumlib.i.dcLum. $Vmb. cap. /. c£*Corna:i in Curricu
io Phitofoph. tratt. de C&lo , difput. 2. q. 3. & in Appendice de Sphi
raarmtU. cap. 4.fcB. 1. Ricciolus reltnquit rem in ambiguo, nt
poteft capere ,fifuiigmes funt , quomodo tam multa tam diu pet

manean,

Prttiufjo m Soiem.

mnHeanC , ut circa Solem fuo vel So/is motu diebm ctrciter zj mo~
veatttur. guid ego fentiam , dtcam poftea \ ubt de Soiis firuiturm
egero.

§. IV. De motu vertiginisSoIiscirca fuum
centrum &c axem.
V)Hir2omenum macuiarum folarium , earumque motus velcircn,
Solem , fi 4 Soiis cirpore diftincl& funt , vei cum ipfo circa ejus
entrum &*xem ,fi indislincJ*t occafionem dedtt earundem ob-
ervatortbusejr ajprtoribus ,trtbuendi motum vertiginis Soii cir VtrtigfSo-
afuicorporis centrum , indtcatum olima Piatone tnTtmto. Sive^'
ntm a Soiari fuperficie dtftinff* fint , & ficut nubes circa Terramt
ta ipfit circa Solem volttent , utpote futigines quafi nubes ipfius ;
tvein ipfo fint corpore folari , utpote partes ipfius (olidfi ac terrea*,
woniam in parte Soits fuperiori & inconjpicua nobis moventur ab
cctdente in ortentem , in parte vero inferiore %j nobis conflncua ab
rtente in occidentem , necejfe efi ipfum folare corpus ctrca cen~
rum fuum eodem motu circumverti , ut partim ex fe evidens eft ,
artim evtdens fiet ex dicendu de firucJura Soiis. Agnojcunt hunc
totum Kcplerus in Comment. Martis part.3. c.34. Scheinerus in
\ofa Vrfinapajfim , prtfertim itb. 4. Galiteus de Macuiis Solis pag.
j. 4p. BuJJia Idus iib. /. Afironom. Philol, cap. 12. Rheita in Ocu-
7 itb. 4. cap.2. Memb.3. Kirchcrus cap. feq. Corna;us iocis fupra,
t. Ricciolus lib. 3. Almag. cap. 3, & aiti pafftm & ftante prxdi-
lo phjtnomeno negari non potefi.

x^Ad periodum hujus vertiginis quod attinet, concedit eiKc- Vertigink
lerus horas 24. in Hypothefi Terra mot£,^Solis ftantis , fi pona SaU™P<'
•*r diurnus motus Teiiuris ejfe a vi magnetica Solts eam Jua ipfiu/">dm*
ertigtne circumagentis ; Jed ejfe dierum 3. fi ponatur eadetru
"oportio inter motum periodicum Mercurii motum Soits , qux
H inter Jemidiametrum Orbis Mercurii $ diametrum corporic
>I*ris. Sed hocefi iudereabsquefundamentoinc<ielo,inquitme-
'to Rtcciolut. Galiteus , Scheinerus, Bullialdus , Kircherus, Cor-
arus, £5? alii , faciunt eandem vertiginem fere menflruam , feu
ierum 27. aut 2$. mt 2$. eamque coliigunt ex apparenti mottt

A* macuiarum,

ig§ Itinerartum I. Diaiogtts A

tnacuiarum ^qua m(i citiits tntereant yfub Soits dt/co , aut tn ipjo

pjav.entur ab. uno in alterum margmem , fcilicet ab orientali a&

ecc'identalem> cLtekmi^. aut 14. aut 14%. ejr totidem dtebus latem
fub Solif tergum , abfo/utaque periodo ambilus circa folem , circa-
que e]t#s centrum, revertuntur ad marginem orientalem. Rheica
trtbuit Soli motum vertigmis annuum dterum j6ji. fundattts ir,
Juo arcano}de quo fupra cap. 4. Schol. 2.maculis vere , quas putai
effc fleiiaf , ac veiutt fateLLttes Solis , tributt motum menfiruum
eirca Soiern.

§. V. De uru&ura 8c natura Solis s 8c dc

macularum ac faeularum fofarium
fubftancia.

T7 y diiiis hactenus y ^ ex analogia adTerra, Lun& , Feneris.
Mercurit giabum , rimando SoLaris globi flruciuram acna-

turam ,. h&c flatuo.

Seikfhu*. p r i m Ov So/ efl iq-ned. natura , vero . proprio , ac elementari

mr/L. l£ne cafytat. Patet ex dtctu y. 1.

Sec u nd 6. Conflat igne itquido , qui inflar Oceani effervefcit^
ebuiiit , ejr fiucJibus tn altum jaclatu afperatur. Patet ex dtclis tbi-
dem de Soits ajperitate , ejr undarum tgnearum veiut agitatione,
teiefcopio deprehensd.
Sol ttmlfnf 1 e rt i6. Non conflat ex mero igne liquido , feu igneo fluore,fed
ex hcj.it o p.artjyits etiaim foltdts yintra quas , veiut Oceanus ejr marta intra
joUae. Jintn ejr cavttates tngentes Terra , tgneus iiie Oceantu conttneatur.

Ratioefl y.quta altoquin non poffet raptdiffimo ^ continuo metu per
liq.utdum cceit expanfum movert , ejr tamen tn eadem femper fphd-
rka fgura„quam prs fe fert yperfeverare. ALiascaufas addttfe-
quenti Captte Auitor nofler.
toTuOtt*- rto< pey totum foiarem Oceanum difperfa Junt infuU $

"nmtofaUiJiopuli.&i» partibus foltdii emment mcntes aittffzmi , $ tgntvo-
tft. mt. Probo ex analogia ad noftrum Terraqueum globum , ad
planetarum giobos haStenm expiicatos , maxime Lunarem : na-
tura enim efl Jbi in ommbus fimiiis. Caufa autem, cur Natur*
taies infuLas , ejr fco^ulas y ejr mmtes disfefuerit >fotefieffey ut flu-

ftus

PrxtuJ/* i» Solem fjfyi

cJtts immenfi foiaris Oceani , Jemper ejfervejcentis ob ignis vehe-
mentiam , ad extantias tttas attidantur , frangantur , dujipentur^
Cr virtuternjttam panfjermattcam ( de qua Auctor tnfra ) circum-
dantibmtf fubjeciis corporibm cfficaaus communicent.

Quinco. Probabtteefisquod Audor neflcr infra afferit ni Solufubter-
mirum foUrem globum } ex foltdo liqutds compaginatum , in ™"$lJ£ff
renttbus Jubterranets canalibm , cavernis , ejr receptaculis ejfe per- J*.
viumac repletum, nen fecits ac in Terraquev noflro globa fa£ium
renfiat , probabiliter in Lunari { gf per canales tlios communica-
*e intcr fe diverfa Solaris globt mariatgnea, feu pottus unttm ma~
re in diverfa brachta divifum ; in cavernis vero zjf receptaculis con-
'tneri ingentem igneamateria copiam. qust maximofulgore *fiam-
ntvomis mentibm fubinde eruclet per apertos crateres, ejrfubin-
iefortaffise Utertbm apertd fibi violenter vid ,erumpat. Sienim
d in lellure noflra contingit , ut fctmus ; muitd magts inglobo fola-
7 cont ingere esl verijimtle , ob lenge majorem & coptam , effica-
iam ittius , quam nofirt ignis.

Sexto. Partes foltdx. , intra quas ignem fluor vetut intra ca-Solu parm
abos aut fornaces fufortas continetur ,funt utique prorfm ignita, folid* c»U-
fab ignts vtrtute penetratjt , a c velut in ignem converf* j ad eum rU fc****
wdum , quo fcrnacum fuforiarum e iateribm conftru6iarum ia-
era&fornices prorfm ignita apparent , tjf ab ignis feu ignea rrm-
ert£ inclufdcotere minime dtsfintfa. Ratioefi , <quia Sol , ut vidi-
hus y confiat partibm folidis ef fluidis , nes nonvtdemm f&lum
luidas , fedfolidas ettam partes} utpote intra quas iffs> contincntur,
te dtjfluant ; citm ergo totum,quod videmm , igneum appareat, con-
equens eji,fotidos iftas partes ignitas feu ab igne penetratas tjji,
tc in igneum converfas colorem. Efl autem Jotaris terra vel asbe-
}ina e? incombuflibilis^ ut Auftor nofler vuit j vel faltem tono-? ma-
ris reflflit ignis varacitati quam terra nojira. Tametft verbhtnc
ndepartes qu&dam abjumerentur , imd integri montes corrue-
ent ,non tarnen proptereainteriret foiaris globiss ,Jicut necTerrx-
<uem nofler pertt ob Jimiles interitm.

Seprimo. Tam ignisfluidi , quam partium folidarum ful-
yr , longe viucit fulgorem noflri ignis , & rerum apttd nos i ni-

2 tarum.

rgf Jtinerarium J. Diaiogus I.

tarum. J$uta D EU S volutt Solem effem fontem tucis , f$ totiut
fere Mundi lampadem : majorem ergo ipfi fulgorem indtdit quam
terrenis rebus.

SnLrtsex- O&j vo. Ignii foiaris , tam qui i» marium ftnibus centinetur,
Mathnts. ^ continuo agitatur , quam qui erucl at tngentt copia acvehemen-
tta e flammtvomis monttbus , exhatat fuos vapores velut fuli-
gtnes , non quidem fumeas acntgras, ut nojter ignisfed puriffimasi
qua in circumfufo athere cefiecJaac (piffata in nubes Solem velut
obumhrant , ut nubes obumbrant terram noflram. Cum enimve-
rus ac elementaris (it ignis in Sele , non efl abfimile veroeum ex-
hatare fuos vapores : cum vero ignis fit puriffimus , ejraurei colo-
ris , inflarque auri iiquefacli ; erunt utique vapores ionge pu-
rtorct iis,quos nofter evaporat ignis. ALtna Sicilia tantam fumi ac
fuligints copiam continuo eruclat , ut vento variante in varias
Mnndi plagas delata ,ejr in fubltmi aere coilecla , vefiigia ad
60 ejr amplius mttitaria relinquat , adeo ut non tantum in omnt-
btes Infula locis , trium itct dierum itmere diffitis , vefltgta illa con-
fjiciantur , mente ettam mintme comparente , verum ettam ana-
. vigantthtts in mart circumjecJo , ejr compluribus adhuc diebus ab
Jnjula difjitis , deprehendantur. j^uantam ergo copiam Jimiltum
vaporum , tteet puriffimorum ,Jotares montes erucJabunt ?
M*e*tf/*- Admaculas acfacutas Soits quod attinet , deduco earum na-
hrtsquid turamex jam dicJis , Aio Primd , Maculas Solis nihilaltudeffe ,
$*s' quarn vapores ,futigines , nebulas , (jrceunubes , e fotari oceanotf
flammivomu monttbus ertas , tn aitum delatas , circa Soiem nunt
eongregatas t» unum, nuncdijjipatas in diverfa , modo hanc , mo-
dbittamfiguram induentes , atiquando multitm , alias parumfta-
bites ad eum prorfus modum , quo tn ntbults ejr nubibus ncfirts con-
tingit. Hx itaque ckm e Terra confpiciuntur , macutas referunt ,
efuia funt fufciores quam Solispartes ,feu tiqutda ,feu fofida. Hafe-
quunturmotum Sotis ahoriente in occi dentem , quoniam Sol eeter-
rtrno fuo mottt fecum raptt puriffimum $ fumme mobitem atbe-
rem,per quem vehttur , $ confequenter adfunilosiltos in eodenu
ttthere vapores. Jguoniaw verb macuia tita progrediuntur tnfraj
Soiem a Umho Solii ertentatt verjus ocadentaUm , su feftea dtjpa-

rent,

tralufio in Sole/n. jg^

rent, & veiut poft tergurn Soits abfconduntur\hinccolligttur,Solem
moverietiamcircafuum centrumtf axem, $$fecum ctrcumducere
eatdem maculas.f$u£ tamen interim varie augentur,minuuntur3
addenfantur, rarefiunt>coiiigunturin unum,dtffipantur in partes^
ac rcuafcuntur ,prout fupra §. 3.fuit expiicatum. Contingit eti-
am,ut dumSotmotufuoveioctffimo ab oriente tn occidentem conti-
nubmovetur ^fubinde aiia atque ait&futigines Jotares , quaSolem
jam pracejjerant ,fubtus eum occurrant , £«? macularum fpeciem
(feclantibus exhibeant. ^uoniam verb macuiaattqua fotaresvi-
dentur effe fiabiles faltem ad diesaltquot , ut ex dtctit loc, cit.pa-
tet , qua tamen ftabilitas vix conventat prddicliis vaforibus & ntt-
bibus foiaribus;ideo

Mo fecundo , Maculas Jlabiles ejfe Sotis partst folidas. Ha M*e»Uffm-
\tnim minus fflendent quam iiqutda,ejf pra htitiigriearevidentur\btl"hli*
tdeum modum, quo fornacis fuforta laterititt latera , tametfi peni- *
tus ignita , & ejusdem curn tgne coiorts, mtnus tamen fplendent ae
fuigent quamas ttquefaclum , adebut pra hoc nigricare vtdeatt-
tur.Jjtuodvero ha macuia ftttbties non femper eandem figuram £?
magnitudinemretinerevideantur,caufaeBmotus vertiginis So-
fts , quo fit , ut femper vario Jitu tn oeutos noflros tncurrant , atque
?deo femper opttcam $ apparentem figuram mutent prafertim
:umgiobus folartsnonita circumgyretur , ut axti ejm eandemfem-
)er ad ptanum eciiptiea inclmattonem rettneat Non nego tamen9
tttquas etiam prtmi generis maculas ejfe ai>quando ad muitos
Herjiabiles ,quando nimirum conflant vaportbm feu exhalattoni-
\usjblartbusmagis vtfcofis ejr tenactter coharenttbus ; qualesex-
balart a Sote dubtum ejje non debet,fiante e\us ftruelura ac natur*9
fuaiem explicavimus.

4io cerrio , Faeutas Sotts ejfe partimgtobos igneos ino-entes :'^*cuU$tBt
fui Jubinde e montium Jlammtvemorum cratertbm magna copia *uid$nt*

tmpetu erumpunt , inter circumfufas nebulas ac fuligines
'ffulgent , & aliquando quidem fubttb dtffarent , aiiquando ad
\empus aliquod perfeverant \ parttmverb ejje ejfervefcenttas Oce-
tnt folaris ,quod cum vehementta fubjecJi ignis fubterranei Jeu
Htrjoiarts ebuMtt folitb copofmf , ingentes ftutfujinftarattifft-

ji* s morum

44^ Ittnerarmm I. Diatogus l Cap. V.

morum montium i» attum attoltit , iterumque in profundum de-
mttttt ; disjictuntur ctrcumftantes nebuU ac fuli^ines , rjr compa-
retOceanus fatarts fluclibus agitatus^ tnfotitofulgore fpiendens.
^ffod ad prtmum attinet de montium eruclatione ^ftmile quid
fex centies multorum annorum (pationotavi , drcomtnus , tfemi-
nus yin/£tnamonte,ecujuscraterefupremo non femper ffedcertis
temporum tntervattis { prout nimtrum materia intus abundat )
eruttaturatquein attum ejicitur flamma ingens ac tucidiffima,
qua non tantitm notfu , fed interdiu etiam a longe confpici-
tur ; qu& quidem eruclatio aiiquando folum per intervaila quaft
momentanea perfeverat taliquando vero ad multas horas ac dies
continuatur.

H&c mea eft deftruffura ac natura Sotis, deque macularum ac
facuiarumfubftantiaopinio , inomnibusfere Autforis $ communi
lamalierumop?ntoni conformis.Vberioremexplicationem, uti &
etegantiorem^dabitfe^uem Caput.

CAPUT V.

De itinere ex globo Mercurii in Solem > & de

mirabili Solu ftruffura.

?erist°' ^C~^0tmtei' Agedum Theodida&e , accingamus nos candcni
um o . V^/adiceriJiud nullis humanis veftigiis cricurn , iccr formi-
dandis fpeclaculis refercum ; fiquidem jam cempus eft , uc mi-
rabilium operum divinorum magnicudinem propius incuca-
ris: quod dudum cibi pollicicus fum , ommbus numeris com-
plebo , uc videlicec in occuka divina? /apiencia? gazophylacia-»
incroducaris, eaque, qu<e haclenus neque vidifti , neque inccl-
leclu comprehendifti , cominus conlpicias : cu incerim alco
omnia pedore conde , ac Mundo, quae obftupefeenda videris,
communica , uc infcrucabili divina; fapiencias alricudine ac
immenfirare cognica , Solus ille giorificecur , qui eft mtrabilk
in openbus futi , laudaklis & glonofus m fecuia. JheodtdacJus.

O Cofmiel,

Jter i» Solem. fgm

OCofmiel ,mini(ter Dei exceiii/, feftina rogo , adjuva me. Co-
fmicL Quid pateris Theodidadtc i Theodidaclm. Intolerabilis^/**:
arftus vehementia pa;ne fuffbcor , nimio lucis fulgoreexcscor;45'/*^
ni cu mihi fiiccurreris , de me actum efl. CopmieL Ne dubices, fiK
mi, nil ab infefto tibi arftu impoflerum pacieris, neque oculo-
rum tuorum lumen obfcurabicur ; ha;c cibi contin^unc uc vel
ad primum /blaris globi intuitum virtucis ibidem°Jatcntis irc-
atftimabiicm experiaris magnirudinem & efficaeiam, The<r-
4idattu4. Quo ditfo , neicio qua corporis parce prompcurn_s
yaiculum ccelefti rore plenum,effudic lupercaput meum, qui
in univerli corporis fubftanciam derivacus tanto me odoro
tancoretVigcrio, cancodenique virium robore conforcavic, ut
exinde ab omm aeftus incendio , ab omni fulgoris vehementia
Siber & immunis excicerim. O fumme cceleftium rerum arbi-
|:er ! 6 quantra Mundo incognica video ; quam miram rerum
faciem ! quantam rerum metamorphofm \ Cefmiei. Quid vi-
ies ^TheodtdacJm. Mundum igneum, innumeros flammarum s&fate,
kicidiffrmarum globo* erudancem videa Quid nubes iWk
[immenfae , quibus aliis & aliis fibi invieem fuccedencibus im-
menfum hunc globum veiticum videor* quid Jux iUa intenfis-
ima & inexhaufta ? quid cenebra? mixra? luci > eftne poflibi-
e, Solem illum r quem nos rerrigena? canto iplendore , cam in-
:redibili fulgore radiancem confpicimus , tot ac cancas varie-
aces fubirepoiTe i O mi Jefu ,fons lucis ascerna; , iJIumina ocu-
os meos, uc ranci porcenci vericacem cognofcam,cu,qui ver-
do virrucis cua? confticuifH omnia, irradia animam meam , utr
:e in ma&nicudine operum cuorum cognicum Iaudem & gk>-
ificem, quromnia in omnibus operaris ; deficic enim anima
nea pra; ineomprebenfibili mirabilium tuorum excelJentia.
:ofmiel. Perge agedum fili rnr, majora fcmper & majora* vide-
ris.TheodidacJmSed o mi CofmieI,tabefcit anima mea prsetimo '
■ej nefcio quid faciam jfiennepoteft, ut tu mefinedamnoaut far-
lone ulla in tot ignium flamrnarumque globos, in hune im-
nenfumfervore ebulkencem Oceanu-m immergas l&d & quig

efl

Itinerarium 1. Dialogw I. Otp. V.

eft morcalis homo , qui cam incenfam , cam vehemcncem & lu
ccm & calorem fuftmeac ? Cofmul. Confide fili , jam coeleftis ro
risancidoco a me municus , nec flammarum ebullienccm ardo
rem, neclucis vehemenciam cimebis.

1 1. Theedidattus. Ec ecce , in momento in lolari illo coc vo
tis defideraco globo candem me confticucum inveni.Sed 6 q-jan
mirificum , quam infolicum , quam invifum , rerum xftimacio
ne humana majorum , fefe oculismcis exhibec cheacrum?dice
rem fane, fi poflem, explicarem fingula, fi verba fufficerenc; fe<
uci omnia fupra humanum concepcum func , ica omnem ima
ginacionis vim longe fuperanc , acque adeo omni me fandi li
centia defticuunc , cum nulla res cerrena vere & proprie hui
comparari jure poftic. O vere vas admirabile , S vere opus Ex
celfil Cofmiel. Quisnam animum cuum cam infolicus ftuporjre
ad primumhujusglobi incroicum invafic , cum camen nec mil
lcfimam ejusparcem vidcris? vides hancasbeftinam naviculan
commodicati cuar praiparacam i Theodidtffus. Video, fed putas
necamimmenfo hujus ebulliencis Oceani fervori cam imbecil
lem & infirmam (caphulam refiftere pofle ? Cojmiel. Agedum
ingrederemagnoanimo , eftenim h<ec ex ipfa folari rupeexci
fa , & a me in hanc fbrmam adapcaca > quas ex incombuftibili ma
ceria conftru&a fit , non eft qudd ejus cimeas conflagrationem
Agedum.magno animo fis,ego &nauca, & dux cuus ero* m(
prasfide ab omni flammarum impecu cucus eris. Quodi£to,as
beftinos remos agicavic , & £uro vclociore impetu igncum fulca-
YimusOceaaum.

§. U DcSolis ftrucftura ac compofitionc cx
fblido& liquido igneo.
III.' I ^Heodidattus. O Deus meus,& pars mea, Deus in aecer.

num ! quis Iingua ram facundus eft, quis canca diccndi fa-
cirlcace pollec , uc incomprehenfibiliu operum cuorum magnicu-
dinem exprimac.? ftupor enim & exftafiscircudedit me,nec con-
cipere ulla racione pofllim cam invifas reru formas , ram maudica
humanisauribusporceca.OceanustocusJiquoreigneoagicabacur;

her in So/em. 19$

igni> mulcum erac ab elemencan igne diveiius. Primd enim Ju Struaur
cidiiiimuscrac, nauc non pucemfieri pocuiilc,uc oculus huma^ sJurJgL
nus, nilidivinapotenciaroboracus,eumferrec. Secundo hqui **'
dusvidebacur , cui nihiJ incerrenis rebus fimiJc me vidifle me- JSgS
i mini. Si quis unquam arris auc ferri in capaciflimis fornaci-
I busluccm ebullicionemque concuicus fueric,auc fulminis vehe-
menciam videnc , isaJiquomodcfibi hujus ignei Oceani fulgo- «
rcm imaginari pocenc. Temo ignis flammas fuJiginofas more
igninoitiofolico nonexhalabac , fcd fumosquosdam Iucidifll-
i mos.qui in aerc foJari condenfaci nubtum inftar cocum cceJi afpc-
cluru aboculis incuentium adimebanr. Oeeanus quoque cam
ihorrendas fubindc voragines ex fumma rapidicace aperie-
bac , uc fine horrore & exanimacione nuIJum Terrigenumeas
lincuen pofle exiftimem j jam occulca ebullicncis nacura? vi ur-
genreOceanuifluaus fuosigneos ad inftarmonciumin tancam,
|erterebac aJcicudinem , uc humana mens majoriadmiratione di-
gnms quidpiam concipere vixpoflic, -O-CoOniei^animai mea:
iiUuminacor,quisrogo vaflicacem& immenfamhujus globimo-
lemaucanimoconcipjac , aucverbis cxplicec ? Cofmte/, Nonfine
caufa illudab EccJefiaicico.cujnsvcrbaanceprocuIifti, vas admi-
rabtle , opusExcelfi, diftum puca.'Eac enim.hunc gIohum huma-
no veftigio pervium eflc,rantam camen ejus vafticacem efle fcias,
iuc , fi fingulii diebus decem horariarum leucarum icer conficeres'
fpacio novendccim annorum quoad circumfcrentiam neuii-
quam id aof >lyeres ; acque ade6 coca huiu^giobi propfltdo W cei-
Iurisglobumlehabec.uciooo ad iv

• 1 ;

.. t: — Tr

SCHQLIUM I.

Dc Solis magnirudinecollata cum Terra*
Vo ratiocinto vera Solis magnitudo ex vera tjm diHmetro , Solk m*.
;■$ ex hacreltqus wagnitudini* fpecia dertventur , docui l'ri-sZn tudo *d
Curfu Mathem. Itb. $. cap. 13. tfltb.t. part. 2. & 3. Vartorum Jtu-
clorum fentennas ctrca eam rem collegit , ejrunico a/J>ec7u propo-
fait m fe^uentt Tabula P. Ricuolus ttb.j. .ilmag. ca^ //. wter

Q

tj4 Itinerarium h Dia/ogus l Cap. V.

qttos eft etiam AucJoru nojlri fententia , quam habet in Artc_j
Magna Lum. tfVmb. lib. 9. ^ttam vero htc habet , defumpfit ex
JLheita Itb, 4. Omli tap. 2, memh. 4. Aliquos- tamen numeros in *

SOLIS VERA MAGNITUDO

So/is

Diameter vera^
cmtinet

CtrcumferentiA-i
continet

^Auciores

Diametros Terra

Diametros Ter-

r& fivntolices

PtnLem&us Mauyolvcus
Claviusy Barocius

17 *

Kjiriftarchwtflus quarru>
\_minus quarru,

6 f-

T JL

20 £
22 £

\^4lbategnius

5 ri

^8 i

Copernictts

c il
1 <ro

16 #

Tycho ejr Blancanus

5 &

16 1

Longomont snus

) To 00

18 *

Keplerus

47 r§

Lansbergtus

7 II

24 *

Bullialdus

7 *

22 £

U7endehnus

64 0

20Q T9,|

Ktrcherus

16 >■£

5 f

Rheita

10 0

31 T§

Ricciolus

3 3 4 I1Q6 &

iterinSdem. *M
^Jeefueittt Tabuia jupplevtt tpfe Rtcctolus s ufus proportione dta-
metrt ad pertpberiam,ut 100. ad 314.

J AD TERRAM COLLA TA.

li^irea ctrculi maxi-
1 mi continet

Superficies convex<u
coritinet

Solldlt cnfttitt.pt

\Diametros Terrtt
Iquadratos

Dtametros Terrx
quadratos

Soltditatem Terra
vicibus

i

7 4 STi

134 0

166 |

30 y

38 0

127 0
15 5 0

j°o rr

26 0

io§ 0

ig6 O

22 0

91 0

161 |

22 0

85 0

140 0

26 0

95 0

I96 0

176 0

7o6 0

3 37* 0

46 0

176 0

434 0

39 O

156 0

343 0

3216 0

12864 0

262144 0

21 0

83 0

140 0

78 0

314 0

1 000 0 |

885 0 130056 0

38600 0 I

•1 ■ -

Bb t Rheita

fcHBS

tpt Itinerarium 1. Dialogus I. Caf.V.

Rhetta attnbuit ferntdtametro Terra 1000, lcucas horarias , So/t
vero femtdiametro leucas horarias 1000. diametro 20 jO. circumfe
rentta 69143- uni gradui 192. ex quibus deducit , fi qttts feram
bulando Solis circumferentiam , idett , circulum folarii globi m«
ximum , conficeret diebus fingulis leucas horartas 10. abfumere
annos 1 9, menfes 2. diei 4, An fibi couflet caluulus } tute examik

MzmHudo I V. Theodidaftus. Vere vas admirabile , vere opus Exce!

corporkfe- - non njfi omnipocentis DEI dexcera fundacum. Jam videc
rtf' meliori racioneindigicarinon pocuifle quamnomine vafisad
mirabilis , in quo flucluancis maceria; rervorem.^.ebumuarie{r.
icacoercuicdivina pocencia, ucexcra a Dcofibi pra*fcripcos cdr
minos cranilrenon liceac. Sed oCdfmiel , quidnam hod ? rfe
bulam ingredi videmur, Cofmtel. Hi func adfruanns Oceani fc
Jaris vapores « quos cu in cerris conflicucus dum fojica curiofi
tare t^o-e^cico-Solcrn-cxplorabas , pixcu\t& exrftimabas ; qUa
rum.cjibj raiionem poirea.ample expoficurus.fum ;.primo emn
cibi hujus globi porcenca & prodigia oftendam, uc deinde foli
dius de firigulorum racionibus a me informari poflls. Theodt
daclus. Placec >■ me entrn torum , quancusquanctis ibm, cuscdi
reclipni hurhULmehcjs objequio fubmirro. quid„ rogo
Cufmiel , qmd illud , quod mirum in modum lucidum ex io
ceim^Ce^f prol^^ "Tirud fo

lida- globi hujus folaris portK>eftv^ujusn^dfrfrmtmerasin^h6(
cefluanciflimo Solis Oceanoy_ehjn infulas quasdam , uc & in cer-
jreftri & lunari Oceano , impoilcas ^eomperies. Theedtdaclw
'Qaa^"Tpn^1nyiiUTr) "1^cl3r^~pbrre/icum~propius ir#ueamu"iL
Vixdixeram^-cum eccem^feir^hs-rek^00^ '»o confticucuBi
irejperi. ^Sed 6 quis mihi verba fuggerac; uc cam maudicam na-
turse Tpeciem congrue defcnbam X hic monces, hic planiciemj

^^^"- 'multo a;reliquagloborum nacura difTerentem fpecto. O quan-

tfiru cr> ftuporc ixivadeBar , dum aurum folare purum , obrizurrL»
yfpteritfidiflimum ,:&r cerreno nullo modo comparandum pedi-
bus meis calcabam, monresque aureosinnumerabiles,&Ocea-
num auro liquefa&o ajftuancem concemplabar ? Non hic cerra;

pulre-

IterinSolem. jp^.
pulvenbus obfita , non fcopuh & montes at bonbus , herbis , gra-
muubusque veihci , fed iaxea: moJes eranc adeo illuftres , quahi
iJJurtxem cerrigenajSohs facicm eceiluris centro incueri foJenc,
aurum limpidiirimum & fulgidiflimum referentem. Sed defi-
ciunc verba , quibus tam infblicum Ipe&rum apce defcribamj ;
hoc unicurn dico , fi vel unicum ex hufusmodi fragmencis in
cerram divina vircuce deporcarecur , illud innaca fibi luce no-
clc m mox in diem converfurum efle r & quaxunqueilucemj
concreacamhabenccorpora cerrena, comparacione hujus nihil
efle;cujus vel una parcicula omncs cerreni Mundi divicias pre-
ciolonge fuperarec. Sedo mi Cofmiel , quam inaudica mihiex-
hibes Ipe&acula; funcne omnes foJida* hujus.gIobi<parces ejus-
dem racionis: Cofmiel. Sunc equidem quoad ujbftanciam;; pat-
:es enim cocius lequuntur nacuram ,^uc ce^PhilofbpIiia doccc.
Qiiin imo &liquidum & folidum hujus globf cjusdcm qualira-
is pronriecaiiisqiic furic, paiueis exceptis , qua; iri iolaris corporis
rifcenbus iarcnc , de quibus ' poftca. TheadiH-acJm. . Rogotevff "
rtvcni graciam in oculis. cuis , exponemihi amplius hujusfntfcu- ^ «
■ae facramcncum. Cofmiel. Aures icaque arrige , &,quar dikevkSoUrectr.
ne , alco peclore conde. Corpus hoc folare , omnium munda -^?"^
lorum corporum vaftifTimum , divina fapiencia primo ex li Vd* "JttfT
juido& foJido cbnfticuic, fuoque proprio , uci &reJiqua mun-^«*M-
lana corpora , cencro frui voluic , ica quidem , uc inde avuilum
]uidpiam nifi in appropriato fibi globo veluci centro BuIIibi
iibfiftere poflic ; quo quidem fi non fruerecur , aeftuancis jllius
Dceani , Jiquor isque ignei maceries aliud neceflario ( cum nacu-
a fua igncae fubftanciae fit ) cencrum appecere deberec Sed.
|uodnam iliud? auc quonam vas iliud admirabile liquoirnTL^*/»^-
IJum diffunderec ? num in Circumvaiiacos Soii globos $ fedillb K^2S
raecerquam quod violencam h&'fioi>em , ucpoce nacuraj luae in-r"'
ongruam neceuai ?o fuftinerec, ex cam violenco quoque ftacii
onusMundi ruina fequexerur; cum nulium ad alium glQbumi»
ppetitum , prsecerquam ad iiJym f:!um , quo Solem veluci cen-
um anpecic , & cui ft/^aflk & <r<Zwv@-e(l , habeac; quare in fuo
ifccencrorparcibu5 ommbus & fingulis , ica pgorofa nacurae

Bb 3 ne~

— - — ' '«»

10 hinerarium 7. Dialogui J.Cap. V.

neceflkate urgcnte, conglobantibus cuei i neceile eft. Vidcsagi-
cari fervoris flu&us , rerao in alcum projedtos , mox fuo fe coc;
refticuere ? vides particuiam hanc in altum projettam ftatim_i
non fecus ac lapidem , (uum fibi deftinatum cencrum repece
re ? O quam pauci func , qui hoc admirandum nacurae myfte-
SoUrUglobirmm penetramt ? Ad globi itaque folaris compagcm properc-
£t2?mus ' ^031*1 v^cs ex liquido & folido confticucam ; cujus qui-
txptostur. dem racionem quia nullus fortaflis Philoibphorum hucusquej
novit , primo cibi hodic aperiam. No veris itaque hoc , quodvi-
des , admirabile globi folaris fyftema miliics cellure capacius1
efle ; fcias praecerea, illud ignis elcmencum , quod fruftraneoco-
nacu Peripacecici fub Luna? globo confticuerunc , ibidem nc-
cjuaquam cxiftere , fed hoc , quod vides, verum & propriumj
ignis elemencum efle, divina: providcnciae dispoficione hoc io
Mundiloco poficum , uc inde veluci ex fonce quodam uberrimo
& inexhaufto in cocius fubfolaris Mundi ceconomiam caloL
^^'^'clcmcncarisdifFunderecur. Quidquid enim caloris in fubfolari
sonfiat. Mundo eft , id cocum huic veluci abundanciflimae fcaturigini ac*
cepcum ferri dcbcc.

SCHOLIUM II.

UKifir*- ^fVttum fub Lun& concavo verum ac realem ignem rcperiri,
tuu*'**U ?robavtmt*sex4riftotelet$alii4 fupraCap. j.icholto g. Retti
SoiUquido afferit Auclor , ignis elementum nullibt extra Terram reft-
ignto &fo- ririin fubfolari Mundo3praterquam in Solz^t.

^rAconfi^ Cofmiel. Tametfi vero igneus ille liquor univcriam ib»
laris ipharrae circumfcrentiam ambiac , cocum camen globumi
nequaquammcroliquorccompaclum efle cibi periuadcas ; ha-
becenim&fuamoflaturam ,habecfua, finequibusliquor conci-
nerinon poflec,receptacula. Vidiftine unquamrotam, quacul-
tri acui iblenc? cui fi aquam vehementi moru agicacae fuperaf-
fundas , ca rocam non fequicur , ied furfum impecus vehemen-
ciafublacain auram diflipacur. Ica ficri ccnlere debes deSohs,(i

mero

Iter i» Sotem. ggjk

icro Iiquorc compattus cflcc , globo , dum enim corpus folare
b onu ad occafum circa celluris globum ipario diei naciiralis
ireumvolvicur , nifi fblidioribus parcibus vcluti repagulis qui-
usdam liquorillccoercerccur , nulla racione fubfiftere poiTec»
jin concingerc neccfle forec , uc nimia violentia motus , qu»
idlus globus liquidus in circulum diurna vertiginc agitacun. ,
jc ditf iparecur , auc vircuce difpersa confusaque oppido cumul-
tariam & exocicam globi facicm confticuerec ; undancis fiqui-
:m & fumma mobilicace praedita? macerici fervor - Solem cx
mia rapidicace modd in ovaram , nunc in Rhomboidemj
m in aliam quampiam figuram ad oculum Jenfibilcm dedu-
tcc ; quod tamen experienciae repugnare nofti. Ne icaque
)C adeo inconveniens Solis efFe&ufr& virtutis influxiva? ope-
tiones impediat , Nacura , rerum provida omnium modera-
ix , liquorem bunc igneum incra fblidiorem parrium alveos*
mclufic , uc iss veluti in vafe quodam vere admirabili coercf-
s , fui fcrvoris terminos mintme excederec, Hinc vides tam
jreales quam Auftralesparccs magna ex parce, uci & Solaris3
►rporis profundura, folidioribus parcibusvelucioflacuraqua-
im globo totius proporcionaca , & qua? intra fe veluti in ucero
lodam fulgidi liquoris materiem continerec , confticututrtj
ifle. Miratus es paulo ance immenfbs hujus ignei pelagi
»rtices , obftupuifti undarum ex oppoficis parcibus fe premen-
im,&inalcum moncium inftar fefe excollcncium impccus»
jjus quidem rei racibalia non cft , nifi liquidae maceriac rapida
rtiginc agicacae in obvias infulas concinencesque impaftas
folucio,ex qua vorckcs & aeftuantis «lemenci tumores nafci
icefle eft. lheodid*£lut. O quanca cuo illoadeo concinno mtejmutms*.
jcinio animum meum volupcace demulces / fed rogo cc,Co i*r ium fink.
lieljuc, quid liquidum illud coc camque diverfis jeftuum moci-^^
isagicatum ?quid cautes & fcopuli ignei conferant , quem can-
xnfinem prapocencioperacionumfuarum energia refpiciant?
ponas;magnum enim fub iis naturse myfterium relucere video*
fmiel, Faciam,quod petis. Si icaque cocusglobiis fblaris auc hV

quidus*

260 Itinerarium I. Diafogus 7. Cap. V,

quidus, auc cotuscarbonisad inftarauccarbunculi folidus forcc
cercumeft , nec hunc, nec lllumfeorfimconfideratum, debico:
Solnonpo- innacuraflnesaflequi unquampofle. Nam fi Iphajra folaris coc«
tnitex ««-circacentrum fuum coglobacis cociusliquorisparcibusconfifte-
7gneTco°m- rcc^magnum inde nacura damnum ex fluxibs macerue mconftan.
poni ,& tia.uci fupraindigitacumfuic,nec nonmferiorrerumceconomia
<\»*ru pacerecur :nequeenim vircucem liquori iuficam commode cx-
erere poflec, nec apcecircumficis fibiglobis eandemdiftribuere
Accedichifce, iemperincoco aquaigneo g!obounam& eandem
vircucem,ucpoce coci globo homogeneam, eruclacuram;acquc
adeo inucilis forec corporis folans circa axem fuum menftrua
fererevolutio,cum Nacura hacSolis circa axem fuum revolu-
tione nihil aliud praccenderic , quam uc cocus globus , uci ahis &
aliisparcibusdiverfis viribus & propriecacibus imbucus eft , ica
quoque cerrenum corpus radiis fuis fcecundis afficiens , aiios
&aIios in eodemad prajfcripras k nacura lcges efFeclus producc-
rec. Si ver6 cocus globus pcrfe&e folida oflatura conftarcc ; cer-
cumeft, inceriorem cencralemque iufica; vircucis indolem ob
parciumconftipacionem fefe exererc minime pofle, ucpoce aitec-
tium incra vifcera fepulcam.

c

SCHOLIUM III.

\Aufam adftgnavit , eur Solnec mero liquido igneoconftarcj
fpoffit , nec mero foltdo. Ex utroque ergo compacJus efl , utt Ter-
raqueusglobus ex tcrra& aqua , ejr ficut reltquorum planetarum
globi ex (oltdoejr liquido naturis eorum convcntenti. guod eflid,
quod ajferuimus Juprain Prxlup §. /.
hionttt V 1. 7heodidaclus. Pulchi e& lcice, more cibi fjlico, difcur-
Sftit. risCofmieI;fed quid, rogo, vaftisfimi & immenfi lgnicorurrjj
moncjum hiacus , quos ubique ingences liquefacti ad inftararns
globos cvomere video ? quid craceres ljli lmmenfi fornacumj
ad inftar lucidiflimas flammas eruclance^ ? Cofmiel. Infign&i
dubium movifti , Thcodidacte quod cum umverlam mirabi
Iium cfTecluum folarium caufarn concineac, idcibi perparcesfj

diflulvam.

Jter in Solem. 20t

diflolvam. ,_votarc cc veiim ., oflaturam , five fceletumhujus s^M
globi nccjuaquam .impenetrabili quadam foliditaic,adinftan.^^
maflar, fcu glumi nuliisrimisaut.cavitatihus^er.vii ,canfticucam innumeris
efle , fed fua fibi ancra,>fpeluncas immenfas , craftus fubfolares in- St/T
numeros , ingcntibus undique ma?andris canalibusquerefertos
habere,per qaos virtus globo appropriata fefe ad extimam So-
Ijs fupcrficiem exerat , eamque-hinc in mundanos fibi fubditos
globos quaquav.erfum difrundac, Quemadmodum enim in_, s ,
terreno globo Oceaaus in perpecua a*ftu&c_rervcfcencia , per fe- ptSfiu»
cta pencyclofi univccfam telluris fuaeiflciemambic, & peroc-
cultos tcrrar meatus «omnia rinteriora terne vifcera permeans merfit*r'
fontes , flumina , lacus ;tandem fcfe.juxta legesi natura fibipra%
.criptas exonerat j ita omriino in Solaris corporis globo fieri
exiftimandum eft: pelagns enim hoc Solis incerminum fervi-
diflimumque uci perpctua fluxus refluxusque viciflitudine agi-
cacur, icanunquam eandem terrigerris faciem obvercic , fed mi-
randa quadam pericyclofi feu circulacione novos fcmper & no-
vos fluftus , novam femper&novam virium proprietacumquc
femcntem in Mundi emolumencum exeric, :Neque«eriimpucesJ r
velim , vircurcm , qua in inferiora irifluic^iraamCemper ean.X^?
dem efle.Oquam nonnrilli.Pmldfo^ira^ei^^fquifolam^olis'*»»-
lucem caloremque inferiorem /Mundum agenrern omnium_,
-aufamefle volunc! quae nefcioan digna fic Philofopho fenten-
tia; nimisenim ftibmifle, ne dicam contemptim de fumma na-
curaemajeftacc, ejusque inexhauftis diviciarum chefauris fenci-
re videncur $ fiquidem putare nulla afca virtute , proprietato ,
qualitatequepra-cerlucem&caloremcoeleftia corpora donataj
efle.parum prudencem perfuafionem efle exiftimes. Hoc cibi r
:erc6perfuafum habeas, cocam hanc folaris globi molem ■ non_, pSSmS^
_na cancum faculcace, (cd panfpcrmatica quadam virtute imbu-M".
:amefle,qua quidem pro diverfa diverfarum partium folarium
natura, intra abdita Solaris Mundi vifcera divitiasfuas abfcon-
-ence.humorigneus diverfimodecinclus, perradiofam vircuce
raria & mulciplici imbutam difFufionem inferiora artingic,&
>ro fubjcfti cujusvis nacura divcrfos cfFcclus producic, Unde^

C c nc

202 Jtinerarlum 7, Dialogus I. Cap. Vt

ne mirens , li rn diverfis Mundi climacibus alios & alios efTcctus
produci videris ; folias enim id Solisdiversa propriecatc lmbu-
ci nacuras , ac cerrenae porcioni,quam percucic ; diversa pariter
vircuceimbuca? acceptum feras ; acque adcoSol per modum prin»
cipii a&ivi ,cellus verd per modum paflivi principii , fuas, ad gc-
neraciones rerum innumerabilium promovendas virtuces con.
gruasucrimque conferc. Acque hinc admirabrii nacurae con-
filio fadum eft, ut Sol nullibi ftabilis , perpecua quadam agicacl
one, cum ob mocum fuum diurnum annuumque, tumobeum
quocriginca feredierum fpacio circa proprium cencrum axem
que moveruragicacurque , flucluet; fane non alia de caufa , nif
uc diverfos vircucum effluxus circumfitis globis diversa vulcus
drcuUtio confticutione cornmodius discnbuac. Ec ne inceriores cencra
*tlt>i '{°tntiJ'l{im Pt>r£i°nurn faculcacesociofaj corpefcerent ; hincdivinae uci
™/cZp"ru que fapiencia; dispoficione factum eft , ut folaris globus per oc
Kjura. cultas voragines & canales ica disponerecur , uc pelagus ilJuc
igneum perpecua agicacione, per hosce a nacura deftinacos cuni
culos infmuamm abforptumque incenores yircucum thefauro
in excimam fuperficiem excrudei er; acque m eorum locum lupe
rioribus fuccedentibus novam femper & novam generacionun
in mferioribus Ibbolem perfe&a quadam circuinone moljrecui
Theodtdaclus. Jam vexa efle video , qua; jamdudum feniaca
docuic experiencia, dumSolem per armacum incuens oculum.
veluciingenci agicacione jeftuancemvidi, acque adeo fepe lllui
meVirgilii ufurpafle memini : , ^ . Sim

Vidimus undantem ruptis fornatibus Mtnamy ■'■rm
Tlammivomosque globos, Liquefaclaque voivere faxa^
?An§>trmia 8ed,6 tm Cofmiel , iiiud non capio , quomodo mulcipJex ifla
s<!»txpu- panlpermanca facultas in Solis globo inexiftere poflic. Cofmm
Panfper.miam non eo fenfu accipias velim ,quod cerrenarum
rerum femina in-fe concineac a&u. & realicer ; fed.vircuce qua
dameminentiali. Faciatn tamen,uc cocumcapias per familiar
ufai experimemum. Si in crucibulo quodam varias metailo
rum yirtuce discrepancium fpecies liquefeeeris , cercum eft, mc
eailicas tpccics hquefa&as unum numero liquorem exhibero

3 3 ' »raec

lter in Solem. 203

rnmtffi oinnuww meLiJJorum confufis facultocibus piurimum_j
di«crcpec,iicexdiverfiscoIoium generibus liquido pacet; cujus
jjuidcm vapor pro diver/a nacura metailorum , nunc fakicifc-
ras, nunc noxias qualitatesdiffundit. Parimodo& analogia in_
fblari globofleriexjftimare debes. Sunc in fblari globo noiL.s«;w;»
3mncs partes, un Peripacecici exiftimanc , ejusdem facujcacis" /^tatibus
fcunacnra? homogenea; , fed vanis vircuubus , prouc divina i&-poUet'
?ienc/aperartem fuam Naturam ln fuos eas fines dispofuit, do~
atar. Cum icaque , uci jam percepifti , corpus folare proYun-
liflimumfic, ejusque /emidiamecer, qua cencrum concingit , ad
lcccm milJia horariarum Ieucarum excurrac ; interiorem co-
iuscompagis ftru&uram aliis & aliis qualicacibus imbucam es-
e nccefle eft ; quas quidem imposfibilc eft ut exerac , nifi per un-
lancis liquoris continuum quendam per inceriora Soiis vifce-
a agitatum pcricycloleos mocum : hinc cnim liquor ille ccelc-^w*^
tibus partium lacencium, quibus cingicur, qualicatibusimbutus ,
'irtutem imbibicam ad exceriorem promovec fuperficiemjuo™™^^-
ndc pcr inficam fibi radiorum nova & novavircuce tinclorum naUbu4ter'
aculcacem , eam fummo fubfblaris ceconomiaj emolumenco
lifFundere poflk* Acque hoc verum efle, cunc pacebic, ubi de
nodo & ratione luculencius me discurrentem audieris. Ad
uid enim aliud Nacura mocu Solis, uti & plerorumque alio-
um globorum circa proprium axem fadto incendic, nifi uDWfWft>.
tunchas, nunc illas folaris fuperficiei parces obvertendo , fin-

ca proprti

.ulosglobos, terrenum pocifllmum, diversa vircuce imbueret )""trttm
uodnifihacdecaufafaclumruifleti fruftra fane hax Solis cir[me9(«turF
a proprium axem circumvolutio inftituta fuiflec : hac enim_3
ir , ut Oceanum folarem , quem mocus diurni rapacitas plus*
:quo relaxat , motus circa axem continuus cohibcbat ; ficque, uc
oHudancibus fibi obviis undis ingens & immenfum liquoris
)ccani pondus prcflum,& per fubfolares cuniculos intromis-
im, inde latentem Iiquorem fua jam virtute imbucum per op-
oficoscanaIes,fumma vicisfitudinis lege, fummaque, intanta
lementi inconftancia, ftabilitate ejaculetur. Summo itaque
tecura: confiho faaum eft, uc globus in perpecua quadam mo-

Cc z cuum

264

felagtu fo
lare cur
perpttud

wM&e#tnn.

Itinerariuml. Dialogui 7. Cap. V.

hinc enim

tuum vehementia agicarecur : hinc enim:, prarcerquam quo<
calor aeftusque folaris incendacur , vires quoque & panspermis
feminaliumque racionum poceftaces excicacae,, mundoque infe
riori communicata; , innumerabilem illam ^quamadmiramu
in cerreno Mundo , variecacem producunc- Eic fi juxca perfc
ttas analogias leges rem penitius examines ,,- idem in cerrem
globo, fuo modo „ & in fingulis aliis mundanis gjobis fieri de
Comp*r#tio prehendes. Ad quid enim Oceanus cerrenus-canca tumul
motm m* cuancjs aqux agicacione concicarur,nifi.uc in perpetuo quodan

TH CU771 n o • •/"*■

Usfeiago.. vigorccerram conlervec, & per communicatam virtutem lub
cerrefirium parcium nacuram foveat ^ cerreftres ver6 parcc
diveififlimis qualicacibus. imbucas ipfum: quoqueaqueum ele
mencum vircuce fua imbuendo ofKcii reciproci munus obeant
Hinc Oceanus per fiibterraneos meacus canalesque abforpcuj
hic per fonces, ibi per flumina , alibi per lacus , ftagna, palude
crudtacus , diverfisque colbrisyfaporis , odbrisque propriecaci
hus juxca nacuram rerreftrium parcium,per quas cranfit,imbu
tus ; candem fuo refticuicur ptincipkv Haud fecus in Sole fie
ri exiftimabis. Optandum fane,uc Philofbphi cum variis fui;
conje&uris & fpcculacionibus r cum; experienciae , & analogia
An **-»^- rerum animum fuum inrenderenc: Eft enim ars analogicami-
^4^^ rum. quoddam compendium , quo vcluci ad Ariadnat filum.
'quU Tonfe- duclus Philofbphiis, fine periculo in abdica Nacura; penecralis
r*t. admiccicur$ per hanc candem difcic , utqualis in cerreno glo-
bo, qualis in microcofrao homineMundi fiiio , qualis in poli-
tico , meceorologico, medico, cchico,rerum coniticucio , calis
in omnibus & fingulis Mundanorum globorum fyftemacis fuo
modo 6c condirione confideraca reperiacur. Quae icaquc in
rerreno glbbo inveniuntur coffdicionecerrena,,iIIa in Solecon-
dicioncfblari ,. in Luna Iunari ,in Venere vencrea, & in Mercu-
rio mercurialiv& fic de cajceris usqucad ulcimum Mundi cor-
pus ea condiuone inefle aeftimari debenc, qua; talem & calemj
nacuram cum primis decec. Theodidaftus, O quara abdica ex
divino t uo difcurfu percipio ! jam cnim video verum eflc lliud

divini

Omnta in

vmnibut
funt.

lter in SolerrL».

2o$

divim Dionyfiiepiphonema.non cancumfingula Mundifenfibi-
lis fyftemaca , fed &inienfibilis , imo incelligibilisMundi fabri-
:am ad fimiJicudinem anaJogiam fupremi archecypi fadtam
:ile , in quo a fummousqtie ad inrlmum ensabJbluci/iimaquse-
iam proporcio , & perfeclus fingulorum ad fingula refponJus
:ompericur ; arque ade6 , uci S; Paulus teftacur , invifibilia per ea
]u« facta func , incellefta confpiciuncur.. Si icaque continua in-
'iiibilium ad invifibiJia quajdam fimilicudo & analogia exiftac,
juancomagis-incer mundanorum globorum corporeasfubiTan-
las cam incercedere exiftimandum t&t

V 1 1. Sed obfecro cc , miCofmiel , eftne igneus illc glo-
us verus & realis ignis \ Cofmiel,. Imo veriffimus & realiflimus^TJ^^
^nis, isque uci lucidiflimus, ica ardenciflimus eft : neque enim *w»Mr*
liud in nacura elemencum ignis dacur, nifi is quem vides: hic^***
nim cocum Mundum fubfolarem calore iuo fovec , nucric , ca-
:facic } imo cerrenus ignis ( qui quidem nil aliud nifi vapor
irlammacus dici poceft) ucfic , &in eflencia fua confervecur,
uic ccelefti igni accepcum ferre debec. Tlieedidaclus. Sed nofc i
cupcrem ,. cur Iiquidum hunc ignem nacura confticuerir,,
on vero flammarunr pyramidibus irr alcum undiquc exfur-
:ncem ? Cofmiel. Scias fili mi , glbbum hunc , quemadmo-
jm omnes caeceros , duplici elemenco confticucum j primo &'™p«r*\
ibftancia quadam folida , quar cerreftre non ineongrue refc-^' Stlarit
c elemencum ; deindc liquida ,. quaraquam , camecfi ea pro-
ie aqua non fir.fed igneum, idque efficaciflimum & Jucidifli- '
um elemencum,. Sicucivero liquorob continuas cbullicio-
is & circulaciones hinc inde agicacus mulco efHcaciorem colo-
m aeftumque concinet , quam fi flammeus tantum foret ,, utii
:periencia in fornacibus> a:re fervente bullientibus docet j; icat
eliori fane confilio eum liquidum , quam flammeum
mfticuic; fiquidem liquoragicacione pcrpecua , uci in fabro- m*~
m ignibus vehemenci folium flacu commocis pacec , concica- too~'
s cale incrcmentum fufcipic , quale ad orbes lubfblares calore
unde fo vendos fu rHciau Accedic liicem in Iiquida hac mav

G c 5 reria>

2o6 hineraritm J, Dialogut I. Cap. V.

teria mulcd flammea incenfiorem efle. Num aiiquando ex
percus es , quamvix ferendaluceliquefadti a?risfufio oculosin-
cuentium perftringac ? ibeodidaftws. Vidi,& intenfiorem in
infcriori Mundo luccm non puto reperiri. Cofmtel, Re&e
fencis» Cum icaque nacuraprajcipuofine hunc globum con-
ftitueric , uc cerrenum orbem calore & luce perfunderec ; id lk-
ne meliuspraeftare non pocuic , quam Jiquido fervidi ignis , &
incra vas veluci conclufi , perpecudque le circulanciselemenco.;
^?r*'*rquodquidem,fi-flammeum eflec, fierinullaracionepofler* Do
U£Zm?n materia vero folida jam dixi , ea fc ratione ad liquidum habere ,
SiUpofmt- qua cerreftris ad aqueam fe habec fubftantiam ; maceria fiqui-
rU% dem Solis lapidea , tametfi ex fe & fua nacura ignea minimefic,
mgzntcm t-amen igneo illo aeftuantis Oceani elemento calo-
rem parker concipit ,adeoque ficuc in cerreno globo carbo fuc-
cenfus, aucferrumigne candens, ad ignem flammeumfe habec,
ica iefe habeanc folidiores folaris globi parces ad igneum ii-
quorem , quem veluci vafe quodam concinenc. Atldo , icopu-
fos illos moncesque , quos cancopere miraris, quosque cam inufi-
caco fupra omnem carbunculorum , pyroporum , chryfolicho»
rum, aliorumque precioforum lapidum fulgorem longe exce-
dence fplendore corufcarc vides , Iucem quandam lncenfisfi-
mam nacura fibi infitam habere , ita ut nullus mortalium nec
caloris vchementiam, qua fervent, nec Iucis fulgorem nimium,
quo corufcanc , nifi divino adjutus prsefidio , quo tu munitusJ
es , fuftinere poflit. Ecfanevel ipfo experimenco vcricacemj
rei in corpore tuo facerem , nifi cui noflem animi imbecillica-
cem, auc promiflionis tibi fadta: memor eflern, de non inferen-
Materiafo- do cibi ullo vitas periculo. Theodidafftis. Ac rogoce , mi Co-
HtUSoiis fmieljCur maceria illa folida canta ardoris vehementianon adu-
slrig»C ricur ? CofmieL Ne mireris.fili. Cur ^cna & Vefuvius canco
tofa. jam cempore perenni igne arferunc , & camen a coc annis mon-
tes adhuc perfe veranc ? quemadmodum enim nacura ardtisami-
citia; Iegibus ea fimul in unum colligavit , ita & folidiori ma-
cerias Sohs vim quandam omnis combuftionis expercem indi-
dki maceria fiquidenv* <$6r<>« eft, id eft, incombuftibilis ad in-

ftar

Jter in Soiem*

2»y

;ar asbeftina; matet ia; , quam & tellus cibi afFatim fuppeditac.
"circqu«ecunquedixi,vera cfle, velipfa facri texcuspagina Ec-
lefiaftici cap. 43. aperce doeec his verbis : Vas admirabile , opus
xcelfi, in meridiano exurit terram , & in confjtettu ardoris ejus
uis /itftinere poterit ? fornacem cuflodiens in operibus ardorts:
rtpltctter So/ exurens montes , radios ignees exfufflans , $ re-
i/gens radiis fuis obccecat ocutos. Qtiibus quidem verbis nihil
xpreflius, nihil ad nacura? Solis paulo ance a me facTam defcri-
rroncm apcius& congruencius dici poceft. Theodidattus* Non
ft , Cofmiel , uc id mihi perfuadeas ; veritatem rei non tantum Nomi„aSt
culis perluftro , fed & manibus tango. Video quoque ,. omnia te,lg"cum
omina hebraea , quibus Solem appellare folenc ,"ab ipfb huma-'i* »«*<*»*•
i generis parence m paradilb divino quodam inftinctu impo-
ca , hoc docerc: quid cnim Schemefc , id eft , Sol , aliird docec,
uam ibi igncm efle \ quid Hamma , nifi asftum ? quid aliud
herejc , nill ardorem indicat incenfifllmum ? Quin Sancla Ma>
fefj Ecclefia , cujus proprium eft de fenfu Scripcurarum fen-
mtiam deciderc , ucpoce vencatis Magiftra , & infallibilis de-
;nhinacrix , id aperce afleric in hymno iuo: guarto die fqui
ummeam So/U rotam confiituens j &aIio in hymno : Jam Soi re~
rdtt igueus. Qum & SS. Pacrum ica fenciencium incegrum Ca-
ilogum acccxere pofiem , fi non jam id Rofa Urfina ahunde
Ta?fticiflcc. Quae cum ica iinc , quis impofterum de vericace rei
ubicec.

V 1 1 T. Porro reftac dubiurri non leve', cujus folucionem uc
nihiprajfles, eciam acque etiamrogfc», quomodo videlicecPeri-
arecieorum fenrenria de calore eminencer cantum Solii infico
ncelligenda fic. Cofmtel. Non nefeio)muItosoIim,& nunc quos-
am Philofbphos efle r qui hanc fentenciam pro aris & focis
lefendant ; verum,cum metaphyficis tancum abstrac"tionibus>
nfiftant , nec ullo cxperientiae & Cccleftis dbcliihs Hibfidio)
>olleant , parum illis fahe deferendum cft. QUorhodo enim SolaK wi-
iol eminenrer rantum , uciSchoIajpaflim loquuncur , caleface- K"2ter .tan~
ec , nemoracilecomprenehdent, cum nemodcc, quod non ha- rem b*be*r
iet,-eminen'riaiis autemnec propne' ,.verc, . &realiter calbr eft

nea

-;. ~wp

i9f ltwerartum l Dialogut l Cap. K

nec ullos in Mundi ceconomia inflammaciones efteclus prock
cere poccft ; quomodo enim calor formalis ab agence formal
ter non calido , a Sole inquam,in inferioribus producacur, qu
concipiac ? Theodidaftus. Quin imd vinum <& piper , acque
adeo omnia fummo gradu calida rbrmalem in ftomacho cak
rem producerc jam ab ineunceaecate inScholis.edoctus fui ., ut
proinde Peripateticorum fcntentiam minime vanam haben
dam cxiftimem. Cofmiel. O quantum a fcopo aberras fili mi
Imaginare tibi piperaceum globum Solem eflc; quaero ex ce_;
quid faciec illeglobus? cerramne calefacier fui eminentia calo
ris,an non ? cercenon plus.calefacerec .quamgldbulusquispiar
piperaceus manugeftacus, quem cametfifrigorepene exanima
tus integrum diem , meniem , annum aut.manibus autcolloin
fertum geftarcs ,non tamen plustesquam CryilaIIus , aucquod
libetaliud faxi genus, calefaclurus efihz.Jheodidat7u4. Veruo
eft , fi extrinfece eum corpori.applicem , iedglobulum pipera
ccum mox in ftomachum fumptum magnuni continuo zeftuo
excicare , nocius eft quam ut dici dcbeat. Cofmiel. Quantumt
a vera Philofophia: femica abefle yidcqj Ergone.ccllus/aeteriqu
globi veluti cocidem quidam ftomachi.funt, infquos folarium
vircucum radii infufi , calorem formalem in globiscxcicanc Tl\
lepidam philofophandi racionem .' quis,rogo,in piperaceo gra
no radiqs, qui formalem in aliis aie diflicis corporibus caloren
producant ,,concipiac ? cam enyn ad hoc praeftandum glacia
lem globumidoneum, quam piperaceum efle exiftimes. Theol
Ignojce, rogo, ignorancia:;meaj,6Coflniel , neque.impericisfer
monibus meis jrafcaris J tibi enim .canquam natura: arbitro o
mnia fubjiciOjCibiinomnibus fubfcribo , nequc hilum quidem.
ab inacceflse fapientiac cua; documentis recedo ; quis .enim cib;(
omnium arcanorum nacuras confcio non credac ? hoc unicurr
efRagico , ucquomodo cminentialis .calorispiperacei vis in fto

mtlaglt ™acho «lorem producac, edoccas. Cofmiel. Faciam,quod pe
ciifti.Scias itaque , in corporibus nonnullis latentem calorem.

/hmptHiiu. extra certa vafa nihil prorfuspoflc.pentaque torpidum emor
cuumqucefle , utpoce nulla virtualiuma6tionem £$tura radian

cem

Iter in Soiem.

20 f

em> fed mox ubi in ftomachum piper cransmiflum fueric, id
ion cam calore vircuali calorem in ftomacho iacicancem pro-
!ucere,quam eundem in humani corporis vifceribus ftabulan-
:m excicare , fpiricuumque vicalium m.-fcellam coramovero,
x quorum impecuofa commocione candem calor ille, qucm_*
mcimus , neceflario confequacur, Exemplo me declaro. I-
nem afFriclu chalybis & filicis facile excicari nofti j fi camen
Jed chalybemaur filicem eminencer calidum dixeris.eo qu6d
mem excicec , cerce fummopere hallucinaberis ; quod icaquc
Lio haec corpora ex arTndtu ignem elicianc.non eft caufa,qudd
cerucrum horum igncm in fe five eminenrer, fivc formalicer
>ncineac ; quis enim hax auc in chalybe, auc filice incfle con-
piac } fed caufa eft vehemens aeris igne fceci elifio , quam in SiUx
ammacio neceflario fequicur ; quod non folum in filicc , fcd ¥e Percuf~
sJ in frigidiflima glaciei mole fieri expericncia docec. Cum^^Z^
ique Sol fons luminis fic incenfifiimi, & cuncla,ad qua; ipCm&eiictau
dii percingunc, corpora & obje&a eis illuftraca , mox calorem
rmalem (encianc ; quis negec , foncani luminis origini calo-
m mulco majorem incenfioremque inefle , cum cocum, uci
:ulis cuis hic coram incueris,in hoc lumen condenfacum con-
obacumque exiftac ? Si enim lux debilior & excenuaca ab hoc
obo folariemifla cancam habec vim remocifiima eciam obje-
a incendendi, calefaciendi , arque in eis calorem formaIem_t
oducendi ; quid obfecro crgo virium Iucem in ipfo hoc i-
leo elemenco obcinere pucas , ubi coca fimul incenfiflime ve-
:i in caloris & Iucis quodam gazophylacio conglobata con-
vacurr' fieri aucem non poce(t,uc ubi iux eft, ibi calor abfic;
lod & magnum Ecclefia? Jumen Auguftinus Serm. •cp. agno-
: his verbis : Sei, candor, $ caior , ^tria funt vocabuiat ej- tria
um ; quod candet , hoc cAlet ,• quod caiet , hoc candet ; tria h&C
cabuia res una dtgno/citur. Ubi cerce non de eminence So-
calore , fed formali Joquicur, Eft icaque Iumen nihil aliud,
fi igneus quidam effluxus , ex ipfo Solis corpore m objedta fibi
rpora propagacus, acque aded ejusdem cum fonce,unde pro-
ixic,nacur«e,- quod experimencum cibi familiare fac fuperque

Dd docec:

iio Itinerarium I. Dialogus I. Cap. V.

docec: dum enim per vicream lentem , difrulam radiorum vii
in unionem cogis, ligna aduris , plumbum Jiqucfacis , aliosqt
hifce fimiles minficos fane uftionis efFeclus pi aeftas ;cerreing<
niioppido obtufi,ne dicam ftolidi foret,qui uftionemhanci
nefcio quem vircualem calorem conjicerec, Hazc omnia fufu
deduxi,nonquodderei vericacecedubicare viderem; videsenii
hic propriis oculis immenfum, inftar concinuo ebullicncis & fei
venciffimi a?ris,lucidifiimique ignis, pehgus.TheodidacJus. Ign<
um huncglobum efle,exceflivus calor,quo cancum non exan
mor,& Iux incenfifllma.qua cancum non excaxor,(at monftran
nequeegounquamde iis,quxhucusque expercus fum,dubira\
fed cibi nonnullorum Philofophorum objectioncs proponend;
duxi, uccuaerudicioneinftruciior,quomodo iisobviare quean
a ce divino meo Magiftro diicerem. Cofmiel. Sed jam paulo mi
jora canamus , ad nova ce incroducam divinorum prodigiorui
penecralia , uc fic candem per parces , tocius nacura: nucleuoa
eruamus.

SCHOLIUM IV.

INfecjuentihus pulchre ^folide explicat originem i$ caufam mt
cularum ac facularumfolariumyfjr^uA ajfert,adeb funt vet
fhilofophandt rationi ac veritati confona , ut qui SolU naturam,
igneam defendunt , fecure hanc de maculis ac faculis dccJrinai
amplecli queant. £lu& nosjuprd in Br&luf f.j, de iisdem diximu
ab his non difcrepant*

§. I L De maculis, faculis-, umbris, c&terisque

mirificis in Sole portentis.
IX. CofmieL Agedum Theodidac~te,progrediamur rau
dem ad iumma & inaudica cerrigenis hujus globi porcenca pci
luftranda. Iheodidaclus. Hoc di&o,asbeftinam navicularn.
quam in folidam globi fblaris concinentem exeuntes reliquc
ramus, poftliminio ingreffi, per ingences & innumerabiles(
bulluionum voragines.per humano veftigio inaccefla hucusc

aftui

Jter m Solem. 2tt

ftuaria delaci , ea vidimus,qute morcalisocuJus a primts Mun-
1 incunabulis non incuicus eft. Sed 6 CofmieI,rogo ce per vi-.
;era mtiericordia; Dei , ne me derelinquas ; adjuro ce per no-
lcn Deialcifllmi , uc cua me procettione munias ;Ecce enim_*
imio ccrrore & ftupore cabefadtus animi corporisque viribus
eficio. Cofmiel. Magno fis animo.Theodidatte , nec quic-
uam eorum , quze vides , prodigiorum mecuas; cecum enim_»
im,uc ceab omnibus cruam pericuIis,uccedoceaminefFabiletn
ivinorum operum magnicudinem , uc ex ea infinicies majo-
:m fapiencifllmi Condicoris omnium immenficacem admire-
s,admiraram cognofcas,cognicamames,eoque candem in ze-
:rnum fruaris. Theodidaftus. O Cofmicl , fi opera iummi Con-
icoriscanta&cam admiranda fiinc , quid non iseric,quiuciex
ihilo folo verboproduxic omnia , ica ad divinam ejusimmen-
cacem comparaca , nihilum func ? Moriacur ,quzefo, anima mea
lorce juftorum , uceum videam , per quem fa&afuncomnia.,,
: cujus verbo confticuuncur omnia» CofmieL Necdum cem-
us advenic ; feftina parumpcr Theodida&e , nec enim vel mi-
imam adhuc opcrum divinorum parciculam concemplacusr*
\.Theodid*tfus,Yizt icaque voluncasejus, cujus me arbicrio co-
rni ,quancus quancus fum , permicco.SedoCofmiel , quid fibi f"£*
liIc ingens pluviee illius ignea: nimbusJquid mecuendus nimis
;neaecempeftacis curbo? quid vapor elacus jn alcum , cermini
cfcius ? quid flammarum in hoc seftuanci Oceano , ignearum-
ucebullicionum cumulcuancium confli&us £ Video hic flam-
aas.quibuslucidius & fplendidius quidpiamin nacura rerum_»
oncipi non poceft ; fed & concinud veluci nebulam quandam
enfiflimam,quac caliginem nonexiguam offundat?Quis un-
uam credidiflec , auc quis cerrigenis unquam perfuafurus fuifc
:c, in lucidiflimo hoc Mundi oculo,in punflimo Jucis fonre , ce-
cbrascum luce, lucidumcum oblcuro, caliginem cum Iuce o-
inium incenfisfima cam ftri&um mucuae amicitia? fcedus pe-
igifle? quis Iucidumexcenebrofb,& hoc ex illoproduci, in o-
nnium purisfimo, Terrigenarum opinione, Mundi globo con-
ipiac ? q^uis mihi fidemhabebic narranci , augmcncacionem rei

Dd 2 mini-

2J* ittnerartum 1. Dialogtts 1. Cap. V.

m\ma\x maximam , diminutioncm iummam & veJocifliman
mox confequi / O fi Philofbphi mirandas rarefadionis & con
denfationis vici/Tkudines , acque ex alceracione perpecua incon
ftancise fummae jundam fummam ftabilicacem , opacitatem
maximam cuni fumma ambiencis perfpicuicace , conrinuam
mucationum fucceflionem fine uila auc redundancia auc dimi
Sohre for-nurione apparence , Soiem prajcerea eundem femper, nunquan
fm ^«'-fanicn eundem incuerencur l quam alicer dc dodrina coelcft
tiombut ranocinarencur. Ceire Junae amrmare auum,nullum inllni
ibnoxtum verfo corpus toc alceracionibus & viciflicudinibus obnoxiumj
ac hic prajfens globus eft, reperiri. Video quidem diftinde £
incuicive omnia hujus globi portenta , fed racionem cam pro
digiofae foeturae non capio,- unde tam vehemens ebuiliencis ar
doris vis originem fuam crahac, mens animusque deficir. Qua
re re ; 6 Colmiel , Jandioris arcanionsque nacurse incerprecem.
unice exoro , uc ineelledum meum debilem & imbecilJem ape
ri is, diviniNuminis meiuminc perfundas, ucexcam infolenci
bus naruiw cffectibus ad veras eorundem caufas percingam. Cof
mtel. F.li niijuti ce tenerrimo amons afFcdu profequor, lca fier
non poteft, uc vocis cuis non fatisfaciam ; accende icaque , arrc
disque ambabus auribus,quar cibideSoIis hujusarcanisaperturu
So!« pra- fum,aecipe. Quemadmodum in hoc Univerib& Jvlundo fenfi
fantia. bili Deus morcalium generi , & coci huic elemencari machina
quidpiam Sole prarftanrius non ded ic, cujus concurfu omnia gc-
nerantur, &confervantur; ica fua: fapientise poteftatisque quaf
quoddam compendium in eo pofuiffe videtur; underede: Jn
ielefofutt tabernaculum (uum. Nam fi ea,quse incer fe contrari<
aut pugnantia apparenc, uti fupra quoque tu prazmonuifti , us-
piam aLbi,profed6 in hoc admirandae virtutis globo fapientif
fime & iupra humanae inteJIigentiae captum idem rerumo-
mnmm prudentiffimus Opifcx coiljgavit, Sol ergo corpo-
te rum ignium ignis eft primus,& verum ignis in hoc fenfibili
JMtmdo elt-merti-m; uri fupra dixi.empyrei Mundi imago.pri-
mavique& luminis & caloris Jux compadiflima , ignisque fer-
Yen«.*ifimu* acque aidentiirimus ; Radii vero,qui exeunt ab co,

funt

lterinSolem.

funcignes fecundi.refti.acun.penecrances, urenccs,quaii a den-
fa Solismole.eftuances ; lumen verd a radiis eft quafi ignis cer-
rius.&flamma in exilisfima quafimarerialevicerfuccenfa. Et
]ti;imvis in cerrenis flammis Iux a calore diverfum quid eflo
rideatur , nibilominus in hoc purisfimi Solis globo necefle eft,
ixc omnia,Iucem,lumen,igncm , caloremqueidem efle. Talis^
prgo cum Sol fic, & radii ab eo immediace difKindancur , &Iu-
'"nen ab his emiccc j per harc veluci per inftrumenca qua?dam_9
rimicum fuarum propaginem in omnia inferioris Mundi cor-
pora rransfundit. Eft enim SoI,SancloDionyfio refte,afum-
nobono& bonicaciscorporea imago, &bonicaris illius, quan-
jumcorporilicet , in corpora cransfufor. Nam ficuci \ bono
n lumen illud primamim femina rerum omnium funt trans-
ufa,fica Sole eadem rcrum femina per radios , perque lumen
n inferiora transfunduncur. InreUigenciis globi prrefidibus*
nice coopcrancibus , & per fpiricum coci folari corpon cransfu-
Jm omnia in omnibus peragencibus. Acque hic eft fpiritus*
!le,de quo facra mcmoranc eloquia : Orttur Sol , occidit , lu-
frans univerfi , i» circuitum fergtt fptritus , Ecclefiaftis f.
iuemadmodum aucem inteJleftus feipium incelligendo , fpe-
ies & ideas,qua? in ipfo func , inceiligic , & incelligendo opera-
jr , hoc eft,in animum fibi conjundum & fpecies eas earum-
uenotitiam cransfundic , animus vcroin fpiricum vectoremj
mmumagic;fic fpiricus fpecies in corporum cum eflentias^ ,
jm vires transfundic , undea&iones omnes prodeunt & pro-
eunces res ipfasad fui imicacionem generanc. Idem de Sole
-•ncias velim ; cujus Incelligencia dum ideales fpecies in fe re-
olvic , inceiligendo/piricum mox in omnibus& fingulis folaris
Iobi parcicuhs lacencem inftimulac, unde fpiritus ftimulacus*
iccicacusque incorpus, & corpus vires & aftiones extra fe dif-
mdit;atquehocpa<3otandemres, qua> a Sole gigni dicuntur,
enerantomncs. Suncaucem Solis vires,lumen& calor ; & re-
jmfeminaa lumine fuo reda & in corpora h<ec devefta , & & ^Vfjf
ilore invefta&fara , caufa func generacionis rerum omnium,«™»X"
ua; inhoc fenfibilis Mundi cheacro fpedancur. Lumen enimjw*'"za-

Dd 3 iuum.

214 Jtinerarium 1. Dialogut l Cap. V.

fuum , ficuci feminaJium racionum delator eft, fic earundemj
menfura,numerus,&proporrio; dum enim illuminac , & qua:
incepcafunc , fubiens, &eapermeans,calorc comice feparac , &
congregac, & purgac, & movec, & gcnerac , & nucric, & adaugec,
&perficic, & removec, & vivificac, &concinec;ica uc cuncla^
corporaeum velucigenicorem , mocorem , calefa&orem , illu-
minacoremque , & denique uci vica: dacorum,confervacorem.
queagnolcanc : omnia enim hxc corporibus omnibuscum in-
fluic, cumindic, cum manifcftis luminis viribus, cum occulcisr
Radii&l*- & (ympachicis quibusdam a&ionibus. Concludam icaque , So.
men Soits Hs radios ac lumcn igneae efle nacura; ; quos fecum ipfe crahic &
n*tur* i. circumferc , quocunque eum ferc fpiricus in circuicu. Acquc
hoc modo Iumine & mocu juxca Periparecicos in inferioraa-
gicjmocu quidem , ucradiorum & luminis delacorc J Iumine,
vero uc delacore caloris fpiricus , feminumque , fine quibus nulk
fir generacio. Hic aucem luminis calor, dum cerraqueum glo
bum una cum fpiricu feminibusque penecrac , aquam cerram
querecreac,qu<equeibi func, rarefacic, colliquac, fundic, movcr
concoquic,den(ac, uric, ficcac,cemperac, nucric, & caloribus
ftiapufo- qui luminis /iinc proles , propriis exornac fingula. His icaqu<
Ure cttrptr- praemiflis , jam ad illud explicandum progredior , quod ani-
r&ue°tfs's- mutn cuumcancopcrcanxium cenebac,& quod capere nequibas
ftZt? ' vaftiflimum nimirum illud luminum pelagus perpecuis quaf
fiuftuum quibusdam voluminibusagicari, macularumque arqut
umbrarum concinua fucceflione,mucuisinundacionibus,feriequ<
indiflblubili variari.

X. Dicqua;fo,mi Theodida&e, vidiftine unquampertu-
bumopcicum hujus porcenca globi ? iheodidattws. Vidi , & qui-
dem fiimma admiracione defixus \ vidi enim fuperficiei folarii
concinuam quandam alceracionem ; afpexi , & obftupui fcm-
pcr novas & novas macularum , umbrarum , facularumque ap-
pariciones acque dispariciones. O quam miratus fum perpccua:
carundem in figuris variaciones , connnuas icem conjunclio
nes feparacionesquc , quibus rcbus Solis fpeciem incredibilicci
variaricernebam. Verum,6 fummum nacurae porccncum ! qua

oliff

Iter in Solem.

olim a cerreno globo abftradhve conccmplabar , modo inrui-
rive perluftro; video modo hic corarn, & percipio macularum*
facularum.umbrarumque efFeftus j fed,unde originem fuam*
ducanc , me Iacec. Quare,uc mihi cancum nacura? myfteriunu
pandas, miCofmiel.fupplex, & ea,qua poflum,humili mencis
fubm lfllone, exoro. Cofmiel. Scias velim,mi Theodida&e, cri- ^As PeU*
phcem in hoc folari globo mocum confiderari. Primus eft lo-gifeUrk
:aiis , quo Sol fingulis vicenis fepcenis diebus circicer , unatn"*''
:irca cencrum proprium revolucionem conficic,- & huius con-
/erfionis beneficio^ quidquid lucis , quidquid vircucis radiofa;
:oncinec , fuccefliva quadam propagacione ram in cerram^
]uam circumficos fibi globos abundanciflime efFundic ; qux
luidem circumvolucio non fimplex, fed compofica eft ex an-
lua circumduftione axis mobilis, circa quem prior mocus de-
cnbicur; quofic, uc Sol circa fummicacem Borealem , & de-
;reflionem Auftralem verfus cerram annuac fex mmCmmttV"
pacio , & abnuac ab eadem viciflicudinaria polorum & axium^-
nobihum apparicione fupra horizoncem folarem , & occufca-
lonc mrra eundem. Ex quo quidem neceflario feqnicur , So-
:m cocum cerrenum globum cum per annuam circuicibnem
jm menftruam , nova luce diverfis feminalium racionum far-
ms imbuca afEcero. Secundus mocus eft folaris pefagi per
ibfolares cuniculos regurgicancis circulacio , quorum quidcm
ia?androrum canahumquc cum innumerabilis copia fit nort
uraberis faciem folarem cerrigenis cam variam afpe<3ari,coc
mbrisobfufcari,coccenebrisinvolvi, coc lucibus fulgere, coc
lacuhs deturpari ; fiquidem quoc eruftariones ex fubfolari-
lis globi vifcenbuseoncingunt, cocmaculas,coc umbras nafci
rn/eas. Macute autcm>quas e* terreno globo farpe intuitu^^^ in
i> hoc patfo nafcuncur, Ouando per incimos Cokris corpo
s marandros fit regurgiracfo , denflis ille arftuancis liquoris^ nafMn~
ipor,alcum petens, scherem fua denfitace obfufcac, oculosque^'
rngenum impedir , ne Solis fulgorem videant , atque aded
ib macular fpecie fpeftacur tcum vero ejusmodi vaporum eru-
ationes per univer&ro Soiis fuperfieiem innumera; fiano/

maculas

m

2i6 Itinerartum I. Dialogut I. Cap. V.

- maculas quoque innumerabiles fubinde videri necefle eft ; va
poribus vero in alciora aetheris Ioca delacis , rarefa&isque , fub

'fequens vehemencis ebullicionis fplendor fub forma intenfilfi
maj lucis fpeclacur, quam cu faculam nominare folebas: quan
do vero circulacionis mocus recrocrahicur , voragines quaedan
fpe&ancur , quae obfummam profundicacem umbras quasdan
referunc, quas cu paulo-ance cancopere mirabaris: quandode
nique vapor ille vehemenciftima agicacione ejaculacus ma
gnam liquoris parcem fecum in alcum deducic, cunc is gravita
cc praeponderans per igneas guccas in globum delapfus fuo re
fticuicur principio ; vapores verd ignei in alcum delaci,ac con
cinud impetum moci Solis fequences , nunc in ingences nubc
ab humido igneo defcecacae , raricace fua explicancur, jam ice
rum in minuciores porciones diffipancur , donec candem Soli
vircuce accraclae denuo,undc dedu&ae func, rcdeanc j acque hoi
padto macularum , quas miracus es , flunc nunc appariciones
nunc difpariciones : quoniam camen fubinde adeo glucinosi
conftanc maceria , uc in alcius fpacium , quam uc motum Soli
aflequi poftinc, fine diflipacione unicae defcrancur ; fic.uc iibert
mocu per mobilia aecherei fpacii inania hinc inde delacae in co-
mecas convercancur , de quibus poftea pluribus cecum agamj
ikcodidaffui. Jam caufas macularum,facularum , umbrarum
que , quas fumma mea admiracione ex cerrcno globo olim in-
tuicus fum, adeo ad oculum demonftrafti , uc de gencracione,
earundem nullum mihi prorfus dubium remancac ; jam apcr-
te cognofco , quomodo illa; nafcancur , crefcanc, minuantur
quomodo maculae m faculas , & has m illas cransformencuri
quid finc porcenca umbrarum ; & quaenam candem omnia liii
cceleftis hujus globi , quae cancopere Aftronomorum ingenia^
nullo non cempore a prima illarum dece&ionc vexarunc, Iudi-
bi ia finc, praeiens afpicio; video Iuculencer, cur fubinde adeo
glucinofe maceriae conjugio compadtae finc , uc a Sole cra&ae,
cum integra fua circa axem proprium revolucione pera£ta,fi-
ne ulla diflipacione incegrae denuo compareanc ; caufam quo.
que percipio,quomodo in comecas, dira morcahbus oftenca^

convcr

Iter in Solem. 21 j

onvcrcantur.Oquam jam miror Altronomorum VhylKuvmv.-^ZteaT
ue quorundam varias conjecluras , dum omnes hujusmo- Hrcuiufuk
imaculas , ftellulas quasdam fuis propriis orbibus affixas ,
ircaSolemcircumlarasexiftimanc: fienim ftellula; , quomodo
tm cico modo aljse&alia; nafcuncur,mod6 pereuntfjamaperte
ognofco,nulIam philolbpbandi racionem fme pravia experien-
a iubfiftere pofle.

XI. Sedquoniam immcnfb tanca: veritatis gaudio & volu-
catc afficior , neque faciari pofle videor. vericace adeo mirabi-
um rerum ulcerius inquirendarum ; Te,mi Cofmiel , quem ni-
ll eorum,quaeinabdicis nacura; cheiauris conduncur , laterc^»
ovi , cciam acqueeciam rogo,, uc paucis adnonnulla mea qua:-
ta refpondeas. Cojmiel. Nihil adeo mihi volupe efle poteft,
uam ut votis tuis, &Iaudabili curiofitati quovis modo facisfa-
am; perge icaquc confldenter interrogare,ad hoc enim tMsoUre cor-
inctus fum , ut interpretis munere fungar, &tu de omnibus-*
atura; arcanis hucusque occultis quam uberrime adomnipo-T^S
:ncis Dei gloriam & honorem inftruaris. Jheodidatltu. Quid-
am , rogo , cum Deus Opcimus Max. , & natura nihii fruftra
:cerint, quid,inquam,indicac tam infolitus innumerabiliunij
Drcencorum in hoc globo eluceicencium apparacus i quas uci-
races Mundo,aucquos fines 2>Iacura fagax hisceincenderic,fci-
: cupiam. Cofmie/. Uc icaque alcius exordiar , nocandum tibi
rimd eft , Solarem hunc globum inter corpora Mundum con-
icuencia quid pra;ftanciflimum efle , uc ipfooculorum incuicu
^nvinceris : eo enim tanquam inftrumenco univerfali ad fub-
marem Mundum potiflimum ucicur magnus ille Univerft
onditor,Deus Opc. Maximus.unde mirum noneft,illum tam
dmirando artificio conftru&um , coc nacura; portentis odor-
atum , tam inviolabili influxuum lege , in tanta inftabilitaco
Dnftanciflimum perfeverare. Eft huic globo criplex a nacu-
i mocus infitus; prior eft diurnus, annuus aker , cercius men-
ruus. Prior motus , quo fpacioferediei nacuralis, ideft, lAulZTJ*
orarum, fuo incirculo univerfum telluris globum ambic, zd^uZf^
iciflitudinem dierum & noftium, ad quietem anirualium la-#w«

E e borcs-

2Tg itinerarium LDiategHt l Cap. K

boiesque concmaandos, ad cerram denique lucisfuaebeneficio
fcecundandam animandamqtie pocimmuniincentus, uci omni-
bus noarm eft. Qyod fl Sol folo hoc diurno mocufuiflec in-
ftruaus , & fub uno femper & eodem parallelo curfum fuurn
concimiaflec; eertum eft, unam cerreni globi mediecacemne-
ceflariopcrpecuistenebris frigonbusquc , alceram pcrpecua lu-
ce caloribusque damnacam , irremediabile cxickim cfFugerc
non pocuiflc , fiquidcm perpecuo noaium dierumque in coco
celluris globoeadem cemporis confticucio neceftario confecu-
ta, omnem rerum generacionera excirpaflec, Ne igicur cancum
in nattira detnmentum nafccrecur, divince providencia?difpo-
ktiom fa&um eft, uc tam neceflariis hujusglobiaftionibusal-
cer mocus jungeretur , quo Sol cotius anni diicurlu per obli-
mfX q^am Eclipcicse femicam decircinacus , mocu priori concrario,
'Iplhx.mmz ad Auftrum, modo ad Boreamconverfus, omniaMundi
climaca ex asquo perluftrarec, vircutisque fuac iafluxjm omni-
bus & fingulis orbis parcibus fumma juftuue Jege diftribuercc:
ex hocenim oriuncur quacuor anni ftauoncs , Veris, iEftaeis,
Autumni , Hyemis hinc vicifticudines dierum & no&ium ia
fingulis orbis chmaeis; hinc inuno hemifphamo caloris incen-
fio^n a !rero ejusdem diminutio y in uno arftas , in alrero hyerns,
in uoo plantarum incremencum , in alcero decremenrum ea-
rundem, rerum gencfes mirifice promovenc , ealucisjufticia&
sequkace.ut nulla gens/iuilum chma , nulla nacio alcera plusauc
minus lucis auc cenebrarum aceepifle conqueri potfiu Sic
iubpolares popdi,cametfi fex menfium fpacio no£te perpetua
circumfuft, Sole pnventur, deperdicam camen Iucem fex men-
fium continuo dic rccuperanct fub «quinoftiali vero habican-
sespopulidiem noc>ia?qualem fortiuncur perpecuo, co fine, uc
quod Sol duodecim horarum fpacio radiorum efficacia rorre-
fecit, id eiusdem duodecim horarum abfentia frigorc no&ur-
noy & roris abundantia madefaciendoreftituat J inreliquisve-
rd climacis nacura pro fitus rai;ione,Solisqueincirculofuoobli-
quopofitu, cemporum viciflkudinem ica temperac, uclongicu-
«liacm dierui» & ttodwm in oppofc eircuufuilocisbrevica-

tcdie-

lier tn Soterfu, 21 p

:c dierum no&ium recompenlec , acque i.deo in omnibns
jrbisdJmacis , cancumfemper iucis ,quanrum cenebramm, rari-
nm cenebrarum , quantura lucis^ mirifica quadam fymerm
k. squicace confticuic. Quaj omnia ex annuo Solis incer binos
ropicos decurrencis mocu proveniunr, Quoniam veid Sol
n cerrenum globum non lucecancum &c macu , uci fupra quo-
)ue demonftracum fuic , agic, fed& in eundem perpecuo mulci-
•liccm feminalium vircucum , quibus imbuicur, mixcuram in-
luic, /blaris verd globi avcrfum a cellurehemiipharriunij fi im-
nobilisforec, minime cerram ferrre, eique vim fuam commu-
ticarc poflec > hinc divinaj fapiencia: di&amen ei cercium ad- . .
unxic mocum, quieftmenftruusfere, quoSol 27. dierum fpa-.OT^sX
io circa proprium cencrum axcmquc circumvolvitur, ne uV&tjus^iffe-
^laris globi porckincula ociofa viderccur, ied uc menftruo fe-1'^*
e ipacio univerfum ccliuris arnbicum, obverfis in eam fingulis
Jis parcibus , fingularumquc parrium alia & alia vircnce imbu-
irum profluvio bearec. Quoniam vero feminalium racio-
um in Sole abditarum virtutcs finc ingenci commotione ex-
ri non poflunc ; hinc itcmmfumma & infinica Dci fapiencia
roviium eft , uc folare peiagus ingenci & inceflabili ajftus vc-
emcncia concicarecur, acque per vaftilTimos interioris fabricas
larandros circulacum , vircuccs lacences ex cencro ad circum-
rentiam devolverec , & hinc eas per radiorum circumfufio-
em circumficis Mundi corporibus comrnunicaret» Sunt au-
iminhoc tneffabili globo innumeri hujusmodi mcatuum re-
:flus, quibus univerium corpus a natura perfofTum eft, Atque
Dragines quidem & horridi vorcices , (quorum intoicu can-
im non exanimacuses) pelagi ignici abforpcionem notant , quo-
im profunditas uti nonnullam oblcuricaccm exhibec, ica a cer-
:no corpore vila,fubumbrarum nomineindigicancur, Quan- mmuIs ®
o vero vehemenci eru£taciofie& ebullicionis impetu, quod ab-fa«* Soik
>rpcum eft, rcgurgicacur j cuncccrrigcnishujustamcxceftiv«*J^r<>^"1
u&acionis vapor ignicus ad inftar farni sftuancis eru&atio-
e, in fblari acmofphaeraeondcniatus, veluci macularum infu«
:rficicmSolisr,cmere difperfarum fpeciem exhibet. Qiiia ve-

*£* Jtinerarium I. Dialogui I, Cap. Vt

ro canca aiftus vehemencia lntenfi/fimam Iucem c. njunct m_
habet, quae fatifcence vapore ad inftarcandidiflimi fulgoris fa
cularumque pellucidarum in morem mcerlucec , hinc elf , quo<
feremacula; , facula? , & umbra; femper auc conjunda/, auc fi
confequences videantur; & infunc, uci vides, ipfi folari globo
atque cum eo convercuncur j quod unicum Aftronomis funda
mentum praebuic aflerendi, globum circa proprium cencrurn.
fuum volvi ; & opcime argumentaci func, ica enim eft % uti coran
nic vides.

X 1 1 Theodidac7us. Non opus efl: , ut pluribus ea compro
bes.liquidem dictorum irrefragabilem veritatem oculis intueor

manibus tango, auribusimmenfumebullitionisfragoremperci.
pio , olfadu /entio, caufasque fmgulorum incelleau comprehen
da Porro audivi, ce mi Cofmiel.Iupracomecarum mencionen
recifle > noflc icaque defiderarem, quomodo iili generencur , qual

MM Cl% non cam irretuIarcm mocum forcici funt

founum CoJmlrel* Quod fuPra aiTerui , verum eft, comecas plerosque ex So
geneJis. tejwlci i racionemque cocius pauciscibi explico» Aflecucus , n
falior.fuifti. fo aris gbbi fuperficiem mgences continuo igneoi

globos ex occultisfubfolariumm^androrumreconditoriiseru.
ctare. Cum vero vehemens srtuancis ebullientisque Iiquida
rnaceriae fervor fine vapore eflenon poflic ; vaporautem hicni-
hilahud, quam ignicus quidam fumus fic,rarefa<3ioriiconden.
fanomquc apcfllmus j fieri fane non poteuyiuin iftiusmodi fupra
iplamfolansglobifuperflciem exalcacus ingencia aeris hujus,
quam acmofphctram folarem appello, fpacia occupec; imo in

cancam fubinde amplicudinem excrefcac, uc vapores ilIi,quos ccr-
ricola? maculas vocant maximas , non Lunaris tantum,fed & cer-
reni globi fuperflciem longe exccdanr. Quod faciie tibi mache-
macico ratiocinio demonitrarem, nifite proprii ingenii vi ea cx
dictiscolJigerepoflenoflem.

r V}1 r7heodid*c~i™- Unumadhuc^nemirostuos&plenos
fucci difcurfus interrumpam, mihi fcrupulum eximas velim,;
quo exempto dereliclum filum refumamus. Quid fibi vuk,
ouod iubinde nullasin hoe immenfopelago eruclationes . ali-

quando

Iter *n Solem.

juando plures , nonnunquam innumeras , imo totum~vduri M«»**
orpus iis coniperlum, excerrenoglobo noremus? & illas qui nutt*c«*
iemlubcancahgurarum diverfirace, uc nec Proceum in plurcs^ttS'
: tormas cranshgurare pofle credam. CofmieL Infigne du^wT
lum mihi propofuifti; quare iJIud ampliori verborum racio- '
tnio tibi lolvam Noile debes, Ocelle mi, Solem non cancum in
ifcnora vircucc fua agere,fed & acircumficisfibielobis Ter-
s ,Lw*m, Vcneris,McrcuriiJMarrisf Jovis, Sacurni, quin& ab
)fis fixis «ciprocum quendam influxum pac/. Concingic au-
■mfub.nde , cam efle fiderum confticucionem , ut globus Sola-
s benjgna quadam vi percuflhs, & veluriligacus, abcbullicio-
um rervonbus concraria fiderum qualicace micigacis ccflecc
jod cunc vel maxime contingic, cum memoratiglobihumo-
s & rrigons vifingulisappropriaca, quaeum veluti fadlaqua-
im conipiracione opporcunoficuadoriuncur, nimium seftuan-
i raarer» impecum fregerinc , & ad moderacum quendam
icum perduxennc J quo fado , pelagus fervidum incra cu-
culos fuos conclulum , & ad mediocricacem redutfum A
mio fervore ceflac , ac proinde deficientibus erudtacionibus
poresquoque, quas maculas vocatis, deficerenecefleeft;ac-
ie adeo/olansglobus a cam moleftis vexarionibus liber , pla-
dum,/erenum, maculisque expertem terrigenis vulcum ex-
3ec. Ec opcjmo fane Nacur* confilio vicifficudinem hanc
eo conftancer appecic, ucillud incendifle videacur,- quodcarec
crna icquie , durabile non eft : quod uci in folari corpore ita
ommbus czceris globorum fyftcmacis ufu venit. Ubi verd
M fiderum gbbi eam habuerinc ad Solem confticucionern.

jllum concrarra radiorum vircuce, id eft, igneo quodam in
lsconcluiovigore percuciancjcuncglobofaSohsmoies haud
:us ac cacabus mbjedtoigne ferventi a>re ebulliens, m itZn ZtSlt"*
mox mocus feexpficar; incima folariscorpons vifcera I mocu-^
ncicaca per meatusabdicos, macuram jam,,n fuperficiem ex-
lam excludunc fcetuum novorum mifceliam ; ex vehemenci
iaationc lemper nov* & nov* nafcuntur vaporof* fumo-
^uccxhalationcs, qu* in lopgum iatumque diffufie intan-

Ee j

tum

j22 Umerarium 1. Dtalogm T. Cap. V.

tum tubinde Solis obfu&anc faciem , uc cerrigenajfine horrc
cam afpicere vix poflinc; variolis eum laborarediceres, Hi
folvuntur muka Solis oftcnca ab Hiftoricis obfervaca , quas J
gentibus ea , paradoxa non immerico videancur. Tempore J
ftiniani Imperacoris,uci, ni falbr , in Conftancinopolitanis i
dreni annalibus legifti , Sol Lunaj inftar finc radiis lucem ci
ftem prabuic, pacienci fimilis. Icem Conftantini Imperatoi
temporeSol )j. dies obfcuratus nullosemiccebacradios, car.
offufuscaliginc , ut naves eciam a curlu fuo aberrareac. Occi
Sdcirtk quoqueDitlacore Calare , & Anconiano bcllo, Pliniocefte , co
umperiku» annoSolcm diro mortalibus ominc impalluiflc fcrunc. Sub A
^"^gufto flmilc quid contigifle Tercullianus ad Scapulam refert,
quidcm Sol in convencu Uticenfi excin&o parne luminc , k
Mundo horrorcm incuflic. Innumera hoc ioco hujus gene;
oftcnca adducerc poflem , verum cum non pauci jam dudu
ea publici juris fecerinc, non amplius iis inharrebo. Hoc unicu
tibi pcriuafomhabeas, canci palloris acdiminuci IuminisinS
lc caufas alias non fuiflc,'nififa:vashujusgIobi ccmpefl:aces, qi
bus co cempore cacara&is folaribus circumquaque rcclufis cai
ta fumorum vaporumque copia & mulcicudoexorcafuk,uc<
mnem pasne Iuccm,intociusSolisfacieminducla ccIipfi,mort
libus eriperec ; pallor veroconcigicobraricaccm vaporum , p
quos Sol non fecusaepcrccnucmnubemcranslucens, fubdu£
nonnihil luce, palliditaccm neccflarid incurrit; quam mox;
exueric, lerenkasSolisfequirur.
biistfapo- %{yt ThcodUAtiM. Dic.rogo, annedamnumaliquodil
VtriTquid vaporum fumorumquc cerram inccr Solemque incerpofuio ii
tfdaat. ferre poceft ? Csfmiei Maximum fane : cum cnim lux in ignc
Solis corporc compa&iflima unicum vircucum ipfi infitaruno
rehiculum quoddam lir;cerce vircucem influxivamSoliscern
noglobo non camfacile, proprcrfolarium hujusmodi vaporui
interpofitionem, communicare poteft. Hinc dum in citatisfi
pra Hiftoriographis haec cam infolka Solis deliquia mox (uit
mam fterilicacem, peftilcnciam, famem , cascerasque calamicati
in univerfo Orbe fecucas legis , minime ociofa fuifle colligci

qu

Jter in Solem.

22}

iar canco nunciabancur oftenco. Sicnim veJ exigua Soiis Ecli-
is rancum cerreno offieiac Mundo, quancum cancaruminSo-
;i facie coacervacarum Eclipfium mulcicudinem Orbi cerra- .
mobrucuram dicemusr1 iheodtdattKs. Cum nacura nihil egeric
jftra , qutd cancus maeularum apparacus in nacura rerunx»
nferacnoilccuperem. Cofmiel. Primo lcire ce velim , corpus
iis, non fecusac corpus Terra? , fuo camen modo, heceroge-
umetle,ejusqueiucemnonomnino puram , fed mixcamjcu-
; rci apcrciilima indicia cibi prajbeccanca calorum varietasr' ,
am in cerra cpnfticucus faspenumero in folari globo admira-
ics , & canquam fenfata experiencia cibi nocum fuppono. Pri- M*t*t*>
Ucaqueutilitasharummacularuraeft, quod a fascuienca cor- r.!r3fri"
!n folan inexiftente maceria pcr tumorum vaporumque hu-
modi iccrecionem, igncum pelagus quodammodo purge-
^expurgacumque novasad illuminandum calefaciendumque
jcs acquirac. Secunda , quod arftuantilTimum Solis corpus*
ccc fumorurri vaporumque interpoficu quadantenus ceriV
ccur, quemadmodum in cerreno Mundo nubesSolem incer
erram incerpofica; caloris ccmperanc vehemenciam \ acquo
:6 macuJac iblarcs umbrarum muriere furiguricur. Na<rrL>
indocunque corpus Solis hujusmodi macufis expers inven-
n fuic , excraordinariis Terra ftoftra caloribus exajftuavic S
imadmodnmcontigic poft ulcimam pallidicacemaririo i6$z*
ervacam evaporatis enim hujusmodi faecibus Sol inccgra
z anno y fine ulla maeula fuIgidiiTimus> apparuif, atquC adecV
ipib cemporeOrbcm univerium immodieo atftu laboralTc>
L obfervacum fuic. iheddidaClut* Sed qUomodo , mi Co- Solcorpte
:cf,eoIorcs, quosolimin folarifacie lanediverfiftimosincui-^^af^
i mc cfle memini , hecerogeneae nacura? iridieiura-efle cofli-*"**
n ? Cofmiel. Si Sol corpus fimplcx &- homogerteum foreL?,
cer Iuciscolorem, nullum aiium admiccerec ; curii verd ex-
imcnco didiceris , Solem corpus efle raixtum , vafiis afcers.^&w/**
nbus obnoxium , variisque corideniacionis & rafefa£tioriisJ^^*^
busfubjc&um j neccflario diverfbs cofof es admiccere coge-
,ob raaceria^qua tingicur ^diverficacem, Eft hoc ade6 cer-

2ij. Jtinerarmm I. Dialogm 1 Cap. V.

tum , uc Aftronomi non alia de caula planecariosglobos ex dis-
pari maceria compactos afleranc, nifi qu6d finguli diverfam_»
coloris ipeciem exhibeanc. Num unquam obfcrvafbi ccrre-
ftris flamma? diverficacem ? Theodidatfut. Quin imo obfcrva-
vieam, &quidem fcepiflimeraliamenim in iigno ordinario ,a-
liamin pice<e nacura? plancis.incamphora accenta,ca;cerisquo
gummofis glucinofisque corporibus aliam, aliam denique in_.
farmencis vicium , aliam in aliis combuftibilis macerice ignium
fomencis reperi > imo quot diverfe nacurae lignafunr, coc in ac-
cenfis diverfi coloris , fufcas, fubfucas,candidas, nigras, virides,
flavas denique flammas deprehendifle recordor ; & aperce
cognovi,caIis coloris efle flammam , qualis eft color ac proprie-
tas, qualignum imbutum eft. Cofmiel. Recte obfcrvafti , &fic
eft.Idem ergo de folari luce,ob caufas jam ance indicacas,cibi fen-
ticndum efle cxiftiracs»

§. ///. DeCometarumfolarwm->aliori4mque

genefi, motu, diffblutione*
XV. Obfecrote,fodes, ut jamad eam dubii partem, qu<r de
Comecarum genefi nobis fupereft , diflblvendam progredia-
mur. Cofmiel. Faciam,quod jubes , filum incerrupcum refum-
Scmetarum pturus, Cometae communi opinione Philofophorum func ex-
in SoUgent- halaciones calidae&ficca; ; five coeleftis, fivc elemencaris nacu-
*ts% rae finc. Si porro corporis cerreni adreliquosmundanosglo-
bos analogiam redte confideraris , videbis.quod quaecunquo
te cxperiencia docec in globo cerreno fieri , illaomnia modo
fuo in reliquis mundanis globis concinganc : omniafiquidemj
mundana corpora , non fecusac cerrenum , ica a. nacura confti-
tutaefle noris, uc perpecuoquajdameffluviaemiccanc, prora-
Jtme/lh*- tlone corporis,quod illa emiccic, fiveillafinc vaporofk exfpira-
Sodf. tiones , fivc exhalaciones calidai & ficcae ; quae cum e cocius ft-
perficiei ambicu erudlencur , perici acmofpha?ras di&orum cor-
porum nuncupanc ; de quibus & in fequencibus fufius cecum a-
gam.Tncer caecera vero Mundi corpora , (blaris pociflimum glo-
bus tantd abundancius dicta exfpirac effluvia , quanco csecenV

id vir-

Iter in Selem. j2f
fd vircuce ignca etficacius , & arltus vehemencia pocencius cor-
pus cft; icaquidem,uc macula; illaf , quas olim in cerra confti-
cucus vidifti, & jam in formamimmenfarum nubium coram in-
cueris, refte Solis cffluvium dici poflinc. Har icaque fumofie ex-
halaciones in alciora aerheris fpacia ejaculaca; , uci rariflimae
func, ica mox ingens aecheris fpacium maxima fua dilacaciono
Dccupanc. Ec camecfi ea; cenues finc , opacicate camen (ua non
:arenc; fi cnim diaphanas&pellucida; forenc, Solis lucem mi*
lime impedirenc; acterngenisfpc&aroribus Iucem eripiunc,er-
roopacitate fua pollenr, Quoniam verd hujusmodi halicusnon
:x aquca fubftancia,fed ex gIutinofa,& veluci bicuminofo quo-
lam vapore condcnfaci func ideodiu duranc ♦ nam uci re&e"
>bfcrvafti , fubinde ad duos circicer menfes , binis circa axem
lolis periodis abfolutis , codem adhuc Joco nonnulWdurafle
ompcrifti. Quarum quidem alia racio non eft, nifi quod ex
'ifcofa & ccnaciori maceria compa&i finc. Quod fi hujusmo-
!iin maximam a?cheris alcicudinem vehemenci globi folaris
;ftu ejaculencur, & pci feftaW in remociflimis illis attherea; re*
;ionis receflibus libercarem^riacTa: fuerinc; cumecce,hujusmo-
i exhalacioajcheris mocu agicaca , in ina;ftimabilem amplicudi-
lem excendicur; & cum opacafic, folarem Iucem,qua cingicur,'
dcerrigenarum oculos reverberac, nafcicurque comeca , dirurri
norcalibusomen.

XVI. Theodidattu*. O quanci animum meum voluptace
jmadmirando difcurfu demulces! Unicum reftat, quod ur ex-
iices , obfecro , id eft , quomodo Comeca; hi mo veantur ? our
unc circulares circa Eerram periodos affeclenc , nunc relhfro
ramice longe eciam ulcra Tropicos in Boream Auftrumque,
unc declivi mocu in hanc vel illam Mundi plagam defenn*
jr? quis lllishunc impulfum praeftec? & cur non more cajcero-
um fiderum regulari , fed anomalst prorfus ac irregulari diva-
acionc ferancur ? Cofmiel Quaeftionem accrrimis PhiJof > Cr°H
horum conccrcacionibus agicacam , nec in hunc usque dieni-s
lane definicam movifti > quam camen cibi per parces , eS qul
oflum perfpicuicace ac brevicace diflblvam. Primd icaque

Ff tib*

22«

lttnernrtum I. Bialogm 1. Cap. V*

MthtritLt
perpetua
ejua Um
€xagitati-
tne verfa-
tur.

nicos pati-
tur.

tibi fupponendum efle fcias , «etherem in immenfo illo uci o
mnium fubtiliiTiirite,fic vcl maximemobilis volubilisque aura
Oceano,ob perennes mundanorum globorum , quas in vaft<
ilio expanfo circumvolvuncur , decircinaciones in perpetua,
quadam agicacione verfari.Secundo, Solemmocu fuodiurno
quemcirca tellurisglobum conficic,una fecum omnem illum.
secherem , qui Solis currencis femicam occupac, cum impulfu
tum accractu circumducere. Tertid , Solem poft cercam anno
rum revolucionem fuos paci paroxifmos, veluci chronicos
quosdam morbos ;non fecus ac terrenum corpus terra? motus
uimorlos inundaciones , acque ignivomorum moncium fajvas cempefta
ces,iivemaligno hderum aipectu, fivecoacervatione veluti ul
ceris malignis humoribus timencis , auc febrilis cu/usdam ma
teriaeaderumpendum maturae, poftcertas annorum periodos
paticur. Hujusmodi icaque laborancis naturae paroxifmu
quandocunque folare corpus corripic , mox rupcis maceria
clauftris , apercisque occulc* machinacioniscacara&is , canca.
fumofarum exhalacionum copia univerfam Solis fuperficicn:
perfundic , uc non immcrico coca nsobfufcaca , criftem , uci fii-
pra ex Hiftoricis reculimus , faciem morcalium oculis fpeclan-
dam mulco cempore exhibeac. Sole icaque concmuo & fuc-
ceflive ingencem fumolbrum haliruum copiam eruclance, fio:
uc unoalcerumcrudence, prior ordinc renaciori maceria com-
pa£lus,atque aliis aliisque idencidem exhalacionibus au&us*
intra folaris vorricis ambicum concineri nefcius , in percgnnaJ
aecheres regionis vafticacc exulare cogatur; quod ajcheris fpa-
cium, uci juxca primam fuppoficionem vehcmenci mocu agica-
tur , ica exhalacionem comecicam in ulceriora femper femics
folaris fpacia procrudic. Procrufio vero ifta hoc pado con-
cingic. Cum motus Solis diurnus mulcd velocior Euro va-
ftiflima fua mole femper in anceriorem Solis aecheres lcmit*
fracedat, parcem nicacur ; fieri fane non poceft, uc cam vaftum globi cor-
*w«/<f«*-pUSnon fummam quoque in limpidiflimo&incredibili mobi-
Jicate praedito aechere , impulfu foo coromocionem cfficiau:

quancam

Cmctafo'
larii tur
ntodo Selcm

tur.

IterinSolem. i*f

quantam cnim in aere terreno agicacionem_> , quancum fti-
mum vel unica belJici tormenti explofio emiflb globo caufec,
rcrrar domuumque cremor,feneftrarumque ftrepicus & rupcu-
ra ,ofTufaque caligo fac fuperque demonftranc. Quoniam vc-
ro ajcheris commocio , quancd Solis vicinior.cantd velocior & im-
pccuofior ; tancd verd cardior ,quancd ab eo remocior cft >• hinc
fic, uc comeca vehemencia aechens in anceriora fblaris femicas
promocus .femperSolem ancicipec canco velocius, quanco Jiqui-
diflima aura,acquc adeb comecica exhalacio , corpore folari Ic-
vior eft, donec languelcencc vircuce impulfiva , comeca oppofi-
cum Solis locum accigeric : cum enim verb ab aechcris violencia
cxfolucus , plenamque divagandi libercacem na£tus,in eam cceli
rcgioncm , ia quam eam ajcheris impecus impuleric , fercur.
fheodidtftiu, Sed nunc nofle cupercm, cum comeca iubinde
i vefperi poft occafum videacur, quomodo id concingac ? CofmieL
Hoc ica fieri cenfeas, Quandocunque maceria cxhalacionis co-
mecicae in eam folaris curfus femicam evibracur , quar Solem fe-
Iquicur ,cunc neceflario maccria: cra&ivus refulcac mocus j undc
poft Soiis occafum cerrigenis fupra horizoncem cerrenum ap-
parec fluxum aecheris fequens.* quia camen corpus comecas crak
fiusculum nonnihil a?cheris agilicaci refiftic, fic, uc illud fempcr
majorem & majorem recardacionis moram in occiduam pla-
gam paciacur, donec feraicas folaris fluxu reli&o , acque in alias
Mundi plagas abrepcum , volubilis aura: arbicrio reliaquacur,
casdem pofticipando leges fervans , quas ancicipando cenuerac
Acque barc eft caufo.cur comeca cam irregulari mocu,ex orcu
in occafum, deinde in reliquas Mundi plagas mocu cransverfo,
declivi , rc£to , prarpoftero reracur. Sed exemplo fulci navis,
qucm mocu iuo conflcic , cocum negocium apprime difces : fi
qua: enim corpora leviora mari innacancia fluxilem fulcum na-
vis inrrarinc, illa vides in anceriorcm prorae parcem protrudi»
qua: vero navis mocum a puppi fequuncur , cra&ivo quodara
impulfu una cum navi rapiuncur; quae camen mox,ubi fulcum
& lemicam navis undarum vi avulfe reliquerinc,cunc ea vafto
mari commifla vcncorura arbicrio , quo ea Ibrs culeric , expo-

f 1 z nuncur.

Off Kinerartum 1. Eialogus I. Cap. V*

nuncur. Vidiftineunquam, mi Theodida&e , no£tu igncs iftos,
quosMeceoroiogifacuosvocanc ? Tbeodtdatttu. Vidi,& cxpercus
fum fa?penumero , praefercim in locis crafib & pingui aere rc-
fercis. CofmieL Nonne vidifti igncum globulum nunc te ance-
ceflifle , nunc a cergo fecucum fuiflc ? Jbeodida&tu.Vidi , & qui-
dcmnon fine horrore, id phancafma arbicracus.Ce/w/V/.Quem-
admodum icaque lftiusmodi accenfus hahcus impul/u corpo-
ris in anccriora procruditur , & a tergo trahitur aere in Jocura
a corporc dcrelidum coeuntc ; ica prorfus in comecicae exhala-
Comtt* rionis motu fiCri exiftimes velim, TheodidaUus, Sed obfecro,
«Bmefamt. mini cxponas , quomodo cam immenfa corpora comerarumj
evaneicanc ,&curcaudam imminente diflblucione recorram_i
forciancur, & poft diflblucionem eorum vcluci in Jucidifljmas
quasdam ftelluias uc plurimum degenerenc: forfan ilii ex ftel-
larum quarundam confluxu naci fuerunc / Cofmiel. Mox ubi
exhalacio illa ingens, & mulcd cerrenafuperflcie amplior , Solis
femham incer Tropicos concencam exceflerit ; cum veJuci ex-
cranwvam auramcoaftituca, ejusque plagae impaciens , paula-
tim five frigidiufcula ajchcris conftirucionc.five natura plagas,
concabcfcic , a cauda diflblucionis fuae exordium ducens ; quae
uci reliquis parcibus fubcilior eft , ita facilc diflblvicur ; acquo
hincuc plurimum rccorcam caudam habere videcur, quia.dum
pars diflbluca fecedenseJacererefle&icur ,fequuncur caudam re-
liquae partes corporis , quarum una ab alcera divulfo , atquc a So-
le llluminata , terrigenis ftellulae videncur,- acque aded non pau-
cos in cum errorem induxerunt, uccorpuscomecae cx fteJJarum
tomeu f«rconfluxu conftitutum exiftimarent ; dc quo & tc dubitafle vi-
^**^'*vdeo:haeverd partespaulatim inalias & alias diflipatae , tandera
ma fteiia- in chaos, a quoprodierunt , trahente SoIeiIJud,quod Juumeft ,
rum cer. revertuntur , nullo fui veftigio reli&o, Atque harc eft comeca-
nAntnr. rum generatj0 ^ motuSj difiblucio ; quam ceincellexifle nihil du-
bico. Theodidatfus. Percepi omnia ,£umma animi mei volupcace:
tfiniontm Ex hoc fiquidcm cuo diicurfu innumera alia nacurae cccleftis^
* "r"tf» Portcnca hucusque ignoca & infoluca fine difricultace folvi, &
\7tlt mir*ficaquadam dexcericace omnii|m,qua: in foblimibus Mun-

dicor-

Xter in Solem, 229

dicorporibus concingunc vulgo incredibilia , racionem darr
poflc cognofco. O quam eos hallucinari video, qui comecasr9
ca;ceraqueinfolica ftellarum novarum phamomena , nefcio qui-
busingcncibusconcencricorumepicyclis affiguntjauc qui come-
tarum quorundam in fluido schere innacancium,nobisinfenfibi-
lcm ftellarum confluxumeiTearbicrancur.

XVII. TbeodidAtttu. Benedi&us fic Pacer luminum , qui
per te miniftrum fuum cam Iuculencam vericatem incelledrui
meo coc erroribus hucusque obnoxio , pro infmita fua bonicace
providere dignacus eu\ Sed rogo ce , periciffime divina; fapien-
cia;incerpres,CofmieImi, omni ne&are & ambrofia fuavior_ ,
dic rogo,anne omnes.qui ab hominibus in cerra confticucis ob- Comttd1lm
fcrvancur comcca; , Iblares func ? Cefmiel. Haudquaquam ,• quih- trumomnet
imo ex omnibus mundanorum globorum halicibus, vaporofis-^w/»f.
que effluviorum exfpirarionibus , generari poflunc. Nam uti
fupraaudifti,cft ita fingulisglobis a natura comparatum , uo
finguli quaedam vcluti halituum vaporumque circumquaquo
exfpirenc effluvia , quae atmofpaeram iftius globi conftituunc ,
quam in omnibus fagax horum cemporum ajtas fingulari cubi
beneflcio detcxic, Quandocunque icaque five ex fiderum cir-
cumficorum infaufto afpe&u , five propria globi confticucione
fic exigcnce, five deniquc permiffione divina , cercis tempori-
bus vehemcnces bujusmodi effluviorum ebullicionumque cem-
peftaces in globis diftis concicancur ; cerce fumofae hujusmodi
exhalaciones in extremos vorcicum , quorum finguli fuos pro-
prios habenc, receffus ejacuIacas,dcindevaftoaecheris ( licecnon
femper, ob diftanciam , a cerrigenis obfervari poffinc ) commif-
fae.comecam , vel ftellae novicer exorcae fimilicudinem expri-
muncjuc proinde ftellarum novicer exorcarum phamomena-»
nihil aliud quam comecas non caudacas puces ; quod & breve ^ttiUtunu
quo durant,tempus ftcfiiperqu€demonftrat.T^^/r(??^.Igno-K*fov'r<'r*
fce , rogo, nimiae meae curioficaci , quomodo quaefb ftellaj nom'%r.HmgM(m
Ecr exorcajcomecaedici poflunc , cum eodem femper loco fixas
mancanc , uci in illis pacuic,qua? in Caffiopeia anno f 5 72.&C in
cauda C ygni , in Serpentario , caeterisque afterismis noftrorum

Ff z avorum

IL

Itinertrium 1. DUlogtu l Cdp. K

avorum memoria comparucruni ? Ofmtel. Scias, hujusmodi ii-
dera fixa non fuifle,incer fideracamen fixa luse originis incuna-
bula habuifle ; qudd vero fixa finc vifa, & in eodcm iemper loco
AUiud» poffiftencia, caufa fuic inajftimabilis fixarum ftellarum a cerra di-
fumma fr- ftancia. Nam cum ipa ;um , in quo non fccus ac comeca; folaref
friwtu. nuc iiluc diyagancur, *- -efliva; magnicudinis fic, illud camen ot>
ufuu* enormem a cerra diiL ciam veluciin pun&um quoddam indi-
%?mbn v^1D^ccoar<^acur» ac Koinde femper eodem in loco perfifterc
bTrerlZ. ▼idcncur. Verum ubi (phxram ft ellarum fixarum confcenderi-
dtamur. mus , ea flon cancum luculencius incelliges, fed coram oculis o-
mnia luftrabis.

Vmnib* * XVIII. Scd rcdeo ad comecas. Dixi,omnes globos mun-
gUbl eetie-d&nos, eos producere poflc, quia omnes cancam hahcuum abun-
fiibm oriri danciam in vorcicum fuorum circumferenciam exhalare pok
t»g»nt. ftnc f qUancum comcca? generando iuriiciac, Unde colliges, A-
ftronomos,qui fublunares& eleraencarcs comccas neganc , hal-
lucinari , cum omnes illi comeca: , qui uni alicui cancummodd
provincia; auc regioni oriuncur , prajcer mocum oppidd irrcgu-
Komtt* *arcm non n'^ paucis quoque horis iupra horizoncem moren-
urreftrti . Cur« Cerce hos non alios quam comecas cerreftres, cx cerreftri-
ftu tUmtn-bus halicibus in alcifiimo cerreni aechsris expanib efle , infignis,
'tnr. 9uarn,Pacinncur,paralIaxis,fcice docec. Theodidatfw. Omnia
mirifice mihi placenc,iedunusadhuc fcrupulus meum follicicac
animum,& eft illc,qui fequicur. Video nonnulloscomecas prai-
longa diftcnfos cauda , quosdam figura rocunda & jubaca in-
Comtu f«r^ru^os' auos barbacos; quomodo icaque harc concinganc , a ce
fubtam ^-omniumconfcio noflc efflagico. Cofmiel. Quoniam dubium
rl"%ur" Cuum n*hil difficulcacis habec, ideo paucis id expediam. Cum
&t tmur. flgUra cometarum non nifj 4 fumidae cxhalacionis diipoficione
dependeac, ideo quiaalia in longum ad inftarmachasra? exccn-
dicur , alia in orbem convolvicur crinicum , alia in radiofam
Cur csu- ^e^arum figuram difcurric , auc inbarbam denfacur , variar
damdSoU oriuncur eorum figura:. Maceria igicur inimmenfam longirudi-
rfcrfam nem cxcenfa , caudacam exhibec figuram ; & fic de caeceris. Cur
§ *«*t. ver0 cau<jam (eri)per 4 Solc avcrfam ccneac,iftius haec cft racio,

quod,

Iter i» SolertL». 3}g

quod , ucicorpus rumidum lubciliflimum inltar nubis tenuiffil
maeconfticuicur , ica radii folares id facile penecrare queunc ; in
medio verorariori refrafti lucem incendunc, unde caudaca'vi-
dccur : fubinde quoque fumofam exhalacionem in globumj
condenfacum pervadens , ex oppofita parcebarbam feu caudam
exhibec , non fecus ac in pila cryftallina Soli expofica fic , quartu
radii tranfeunres in conum cerminancur lucidum. Efle aucern
rariflimamexhalationem , inde pacec , quodpercaudamcome-
rar,anni jtf i 8 Mundo comparencis, ftellas majores cransluxifl£
mulcis aliis Afrronomis idem. arreftantibus , propriis oculis to
vidifle ceftaris,

: SCHOLIUMV. "

M4g»aqvd(tio> g qu* multerum hacJenus fatigavit inge~
»ta, de Cometis ett, undefuam ducant§riginem\ cceli hojbi-
tetjint, an incoU ; terreaman celefiem nacJi materiam ; a que
mrveantuncur hoc vel illo progrediantur motu acmodo\an
inquiddefinant\ aflrdne etiam, & qua . iUos fregignant , efo
quam tamen quajltonem adeo foliie ac diflincJe AucJor nofter
•nodavtt, nullusut dubitandi locus amflius fuferejje queat rem
*qud trutinapenfitantit

X I X. TheodidacJut* Ica eft j fed cum paulo ance vorriciV „ .
mencionemfeceris, medullicusnofledefiderarem.quid finc,hu- w"S".
jusmodi vorcices , & quid operencur in nacura , & ucrum unus^^^/'-
alceri commilceri poffic? Cojmiel. Infigne dubium movifti jS^**
Iheodidadre, quod uci magnum, & hucusque minus penecra-
tum nacura? arcanumconcinec, icaamplioriquoquedifcurfudi-
lucidandum duxi. Vidiftfne unquam vorcicera in Danubio
ryberi,ca?cerisqoefiuminibus? TheodidacJus. Vidi. Cojmiel, Ob'
icrvaftine quomodoquaxunque res natacilis eidem in jefta mox
duphccm mocum exhibeac , quorumprior cochloidis , feu in_,
rormam helicis defcripcus , omnia ianacancia una cum cencrd
mvolvac ; Vidiftinc alcerum mocum rei innacancis circa pro-
pnum ccntrum ddcriptura ? TheodtdacJus. Non femel id mc

obfcrvafle

2& Itinerairium 1. Dntlogtu l C*p V.

ctbfervafle raemini. Cojmiei. Ad fimiiicudinem hujus vor-
ticis , cceleftes globorum acmofphaeras vortices appellare vo-
lui. Eft aucem vorcex alicujus globi nihil atiud , quam co-
Cum iliud archereum fyftema , quod globus una cum fua ac-
naofphaera concinua effluviorum exfpiracione confticuic > quac
uci ejusdem cum globo racionis cft , ica mocu , quaiicace , lu~
minis vircuce , acque adeo in omnibus nacuralem cjus confti.
turionem affe&ac, in eumque ,atque circa eum veluci cencrum,
Vortiea 9u°d appecic » quod ambic , acque in quod canquam in cocius
gtoiomm confervacioncm confpirac, fercur. Cum vero globi omna
taiefHum nacuraii quadam confticucione vircucibus fibi inficis ab mvicem
fttntiir' diiFeranc , cercum cft,& acmofphsras eorum mcer fe difFcrrej
unde unus alcerum incroirc , auc hic cum illo fibi vicino com-
municare impoffibile exiftimes veiim ; eftqtie hoc fummum in
nacura rerum iacramencum. Nofti.fili mi, muicos concipcrc
rJ&°untr*na^ rat'onc Pou^ » quomodo globi cceleftes in arthereo illo
uUrum Mundi fpacio fine ulla nucacione auc cafus penculo fubfiftantj
gbborum qui 11 vorricum cocleftium nacuram noflenc , non coc penpaceci-
cxlejttnm. CI chryftaliinos orbes , quibus affixi globi a casus periculo libe-
rarencur.vana imaginacione conciperenc ; non toc fuciles racio-
nes alii, qui eos in liquido,ucpifces,circumvoJvi aflerunc,com-
minifcerencur £ cum cam firma; confiftencia; caufa aiia non fic*
quam vorcicum inconfufibilis nacura ; qua; cum illosin cali&
cali loco.nonin alioeonfticucos volueric, hinc finguli iiia jura
cam percinacicer defendunc,uc Mundi machinam diflblvifaci-
¥f* efle~lius fic, quamuc i 111 auc juribusfuis cedanc,auc a ccrminis a na-
eulnatmo- tura ^m definicisrecedanc» Hinc finguli ad fuorum globorum
Qb*ru fuu mocum, qui eft circa axem,movencur. Nam,uti vidifti,macu-
'"IflaZer ^x fblarcs , quas non nifi fumidas globi fblaris exfpiraciones efle
£tum/k»m oftendimus , camecfi alrius a fuperficieglobiexaltacae , conftan-
tentant, rcr camen ejus mocum feclancur , donec facilcence halicu , in id,
quod fuerunt, refolvantur. Si icaque particula; minima; cam fta-
~ biiiiegc mocum Solis non cancum mcnftruum circa axem , fed
& diurnum.qui eftcirca cerram, feclancur; cocum vorcicem fi-
Ve acmofpha;ram una cum globo per femicam ilii inconcufsa

Iter tn Solem, gjj

& irrefragabili Nacura?Jege deitinacam , circumagi racioditlat;
Qiiod & de reliquis globorum vorricibusfencias velim : uci enitn
finguli fuam fibi acmoipharram ftricla quadam amjcitiar &
fympachia; lege crahunc,ica finguli quoquetramicumiisdermi-
corum confinia tam inviolabili obfervancia defendunc , urii
vel hilum a dccerminaco iis tramice recederent , tunc haud du-
jie confuf\s vorticum juribus mundum perirc necefle foreo*
3ux cum tibi ex Aftronoinia «ioca finc > iis uon immorabos*
impJius,

SCHOLIUM VL
DevorticibusgloborumcceleftiuflU

KTOrtkesgioberumcmleJlium , quos AucJorappeUateorundenur^iicei
V atmofpharas, &funt athcris ccelejlis fortionet globositios wm^borum
um objiftentes , $ eorum effluviis repleta %no» rapiunt fecum i-ca!U(}iMm
os giobos ,/edpottus ag/ebts raftuntur, tum motu mb irtente tn^jfmsgMih
cctdentem , tum motu vertigtnis eirca globorum tentrum , lo-
'uendodeil/is globu , qui pr&dtfto*ucrtsginismotu gyrantur. Tro-
\abtle autem e(l omnes itio motu moveri , ui ( quod J&pe Auclor
nnuii) effluvta fua ac virtutes eo commodius circumquaque dtf-
undernt. Jguod porro dtcit svortices pradiftos ejfe inter fe incon-
uftbiles jntelligo ego de folis effluviis,non de atheris portionejna
utbus effluvia /unt ; puto enim dthera per fefe ejfe indtjferen-
em, dr nullam partem appeteretuni potius globo circumfundi
uam alteri. Fortajfis tamen improbabile nen esJ , qubd ficut a'er
f tliuri nofira circumfufus Teliurem affeftat y ejr non Lunam \ $
tcut ather Luua circumfufus affeclat Lunam , & »on Telturem,
ideo aer nofter $ ather lunaris inconfufibiles funt ; ita etiam
'theris portioner diverjis planetis ejr globis ccelefttbus circumfu-
t fint impermifcibiles , eo quodfe mutuo fuperent in levitate ac.
lenfitate , t§ in aliis qualitatibus , ob quas altiorem aut humt/io-
em in ceelejli expanfo locum requirant. Et hocefl quod innuit
Iheita loco cit. a nobis fupra cap.2. Scholio 1$. Sluod fi verum
ft t faciic explicatur^mmodo Jinguli planeta habeant fua pro-

Gg fris

2 34 itinerarium J. Dialogus J. Caf. V.

prta centra in Atherea regtone. Non tamen profterea affxa junt
certs, ac determinata a Terra diftanttd intra fuas region?<,fed ab
Jntelltgeniiis nunc exaltantur altius > nunc humiltus deprimun-
tur,juxta teges fibi a flderum Conditore frdfcriftas.

XX. TheodidacJtts. Unum adhue dubium animum per-
€*nuuex- pjcxum cenet; quod ur fblvas,eaqua fien potefl: animi fubmif-
'ZTkS™ fi°ne cfflagito. Dixiftifupra.cometasperaethereas plagas hinc
itm rrtcr- inde vagan > quomodo icaque.cum ejusdem cum globo nacurx
m»r. f,nCj at> s0iem non amplius revertuntur, fcd extra vorticcm Jon-
ge lacequeexfpaciancur ? Cofmiel. Re&e dubicas. Scias itaque,
aliud cfleaethereum illud expanfum,omnium vorticumcommu-
ne fubje&um & vcluti vehiculum ,aliud vortices ipfos; hi enimi
quemadmodum fupra dixi,uti naturarum diverfitate difcrepant,
ka fieri quoque non poceft , ut cometa folaris , vorticem verbi
gratia Marcis.Nacuracquadam rcpugnantia lubintret.uti nonnul-
li adftruunc ex iis,qui eum infra Solem fabinde in fuo excentrico
defcendere docent j hincenim folum fequitur , excencricorumj
mucuam fieri fe&ionera, nullam vero vorticum , qui in excentri»
cisidem func.quodgemmainannulo j fed unusquisque in id, a
quo originis fua? primordia habuic, a fuo globo difloluca materia
traclus, tandem refblvitur.

* SCHOLIUM. VII.

rortfrcsSe* "C* Xientrittss erbisSolis eft totumiUud ccelcflis exfanfi (j>atium\
kstfMtrtit Pv/» quo Sol curfum fuum exercet, nunc remotior a Terra a-
/uatHrT'' t0^*1** > nunc fwpinquior eidem & ferigaus. ldem intetligc de
Excentrico Orbe Martts , aliorum flanetarum. Vortex *%-
tem Solis , ut in prxcedenti Scholio dtcJum fuit , eft folitm tlla £x-
tentrici frtdi&i portio , qu<s Soli circumfufa eft , $ folaria effltt-
via recipit , ac cum iis jolarem atmojj>h*ram eonftituit. Jdenu
fnteUige de vortice Martis , aliorum flanetarum. Tametji
igitttr Mars ftrigaus ingrediatnr orbem Excentricum Solit,

nm

Jter in Sotem. *jf

non tamen ingreditur Solti vorticem^ nee ingredi poteft}ut Auttor
mfferuit: id eftt ut ego explicot tametfi Aiarsjit in Orbe SolU , nun-
quam tamen ita fit Soli propin^um,ut MartU atmo/phtra mifcea-
tur atmofph&rA Solu.

X X I. Acque hinc tcrtium dubium refultat , quod non- Soic»? «**
nullorum Philofophorum ingenia tancopere corquec,dumcon defic'"t>ex-
cipere nequeunc, Solem.rancam fumidarum exhalacionum co-^jj^
piam perpecuo exhalancem, nihil tamen de fubftancia fua per-«^».
dere; qui fi memoratum in natura rerum fecretum noflent.ac-
que tantam vericacem penetrarenc, nunquam amplius dubita-
ruros omnino mihi perfuadeo. Exemplum habes in terra..,
]uar a rcrum conditu non ceflat ingenciura nubium moIesr%
ixhalacionumque innumerabilium copiam eruclare , nec ta-
pen in hunc ufque diem defecifle compericurj nec mirum eflr»
Iquidem codem fcenore , quo in alcum abierunc cerreftriumj
:xhaIacionum vaporumque agmina , eodem mox origini fua:
n plu vias , grandincs, nivcs refoluta refticuuntur» Idem in So-
c , carterisque planetarum globis rleri tibi perfuadeas velim. Uc
caque multa tandcm paucis concludamus. Quemadmodum
forrices in arthereo expanfo una cum globis circumagunrur,
ta & cometa in arthereo Oceano fine ulla repugnanria prove-
ii , & hinc inde agitari poceft ; Vorticcs tamen k natura fua
tlienoSjNaturaj quodam diclamine vitat. Sed hax de Comc-
:arum folarium genefi fufficiant. iheodida&tts. Certecxhoc
idmirando cuo ratiocinio Iatentem hucusque veritatcm tam
uculenter apprehendo , ut nullura amplius dubitandi locum
nihi fuperefle videam ; imd nihil aliud in fublimium corporum
aatura rcconditum,infoIitum, invifumquc efle video , quod
lon cx tuis principiis fumma facilitate juxta ac amcenitate folvi
>oflit.

XXII. Porro nihil reftar, nifi uc mihi exponas , mi Cofiniel, SoUre w-
}uomodo tam ingcns atque adeo immenfum corpus , cujus fi- ?J" iU01M-
ncs explorare necdum licuit,moveatur;eujus tamen hucusque d^VT
oullum motumfenfi, nequc etiamhucusqueullaftella apparuic,**».
idcujusmocum, folarem mocum confcrre poffim» CofmieL

Gg z Cum

£ji UtnertriumL J>t*logut 1. Caf. V.

Cum mocus hujus gjobi2.4- horarumfpacio, 6914.$ Icucas ho-
rarias conficiac ; cerce velociflimum illum cffc oporcecjquod
▼erd cibi immobiiis videacur» nihii aliud quam oculorum decc-
pcio eft , cum nuiius morus fenfibilis, nifi comparacione ad aliud
vci immocum r vel a<3u motum videacur : navi cnim inclufusJ,
navcm immocam fencics. Sed bazc jam crica funt. Sencfsne ,
Theodidacle , vehementcm aeris folaris concicacioncm ? 7heo~
didacJtu. Senrio , & jam dudum hu jus rci cauiam a cc iciicicari
wkbzm. Co/mieL Vehemcncem corporis mocum , uti & ma-
gna incendia , cu jusmodi hujus globi func , vehemens aeris agi-
cacio vcluci lucem umbra /equirur. Vidiftine curbulcncas hujus
ignici pelagi agicationes i fenfiftine inftabilem ascherei Oceani
ex impulfo mocus Solis volubilicacem ? TheodidacJus. Scnfl Co-
fmiei.Ccne non aliud inde fequicur , quam uc toca acmofphxn
hwc , five vorcex curbulenciilimus reddatur, cum propccr diur-
num globi mocum , tumolj menftruum circa axem , cum deni-
que ob vchemences globi eruclationes. lheodid*5£ut. Bene
omnia probas,& ego jam ocuiis & auribus pcrcipio,quae vix ul-
li hucusque Philoibphorum in mentem inciderunc T ica qui-
dcm uc curn vericace irrcfragabili aflerere audeam,. intota-.
mundana machina globum curbulenciorem lolari non repcri-
MaruUrnmrx. Jam & cau/as video, cur maculac cam cxiguo cemporc du-

'in^Tnra. rcnc * uc* cvaPorat,ones ^UDt ica » valida acmofpbajra;

titundii commocioncagicacas difllparasque mox in cenues auras eva-
nefeere necefle elh Scd purasne fidem habebunc Philofophi
noftri, cam infolicarum rcrum narracionc ? Cofmiel. Philoib-
phi,qui cxpericncia rcrum duc"ti , rcm non cancum abftra&iva

Suadam confiderarione aeftimare folenc,fed armatis Dei benc-
ciooculis, intuitive , quae Deus ultimisbiicecemporibusmun-
domanifefta eflcvoluit , ccelorum miracula conccmplantur.;
haec non folum approbabunt,fed & ambobus brachiis ample-
acabuncun Qu*ego cedocui , feiasnon cancum racioni , (ed &
SacraeScripcurae, &SS. Pacribus, utifupraajudifti , efle quarrL»
maxime congrua* Nil itaque moreris, auda&er interroga,fi
quis cuca di&a animo tuo icrupulu» inhacreat» Theedidaftut.

m Jter inSolenLa. ^

Sed dic, rogo, quomodo globushic, auc a quo moveacur ?C~o StlM°*e*»'
fmtcl. Scias divino confilio globo huic , ficuc & omnibusaliisr'
nacuralcm quandam indicam fuifle inclinacionem , ad calem & '
caIemmocum,nonalium , cum cirea cerrara, cum circa axem_»
cocbloidem in forma helicisconfticucum , qui camen vircucem
fuam complere non poflec , mfi a praffidibus Incelligenciis juxca
prafcripcam Nacura? legem in cercos fines dirigerecur. Quem-
admodum enim operaciones ac mirifici brucorum inftin&us*
dire&ione primae caufa; fubftanc , ica mocusgloborum Juxcjl*
ideamin mence Opificis fupremi inexiftencem ab rncelligenciis
diriguncur.Cum vcro racioarchecypa ficsrerna.infaliibilisT&ne-
ceflana.hinc fieri non poceft,uc unquam a prajfcripcofibi crami-
cc flnibusque d cficianc.

SCHOLIUM. VIIL

De velocitate motus folaris diurni*

50/is ve/ocitas^ua/patio 24. horarmnaborientein occidentem t, MetutSeta^
indeque iterum in orientem moventur ,, donec integrum circu- m Mocitmi
um aut (piram conficiat ,. tantaeHyUt non tantkm vui^o r/edCo-
ernicoetiam ejr Copernicanis y magnis Viris , mcredibiiis ac imper-
epttbi/is vtdeatur,ideoq,ue ilfum immofumcentroMundiaf/ivant,,
if circa ipfum rotant Terram cumtota 'Elementan f/p&xra ?, tum
notu annuo, tum daumo , ufi diximus in Pra/uf Catholica
Quam tamenfententiam ,ab Eccfefia rejeeJam1, utpoteSacra Scri-
turA contrariam, rejecimus eum Qrthodoxis Phi/o/ophis ac Mathe-
taticisin Cur/u Mathemat.lib.^par^.caf.^

Retenta tgitur Cathohca de mofw So/u fententia ,ut incre^
ibilis ejus velocitas indagetur t ac numeris exprrmatur, qua horu
4. ctrcu/um maximum Orbis Jic tntegre abfolvit ab oriente inj>
:cidentem'y a/fumendus eli dtes <equinoc7ia/ii t, quando SoL /Equu
oclialem circu/um motu fuo dturno percurrit , aut defcribit j hie
vim eft circu/us Orbis fo/aris maximus , re/iquivero, ques prope
ropicos. dejcrtbit , non funt maximh Vraterea affumenda esJ
ctcrmtnata SoiU a Tcrrs dtfiantia, nimirum vei maxima , vei

Gg 3 mwf-

*3i hinerarium I. Dialogus L Cap. V, _

mtntma \ vel mediay tanquam femtdtameter circuii kSole defcri-
pti. Nos mediam eligemus , qualem fere habet So/, dum /Equino-
cJialem percurrit. Semidiameter elecla debet duplicari } ut ha-
beatur diameter j e x hac inquirenda efl circumferentta , per Re-
gulam Archimedis de dtmenfione Circu/iy traditam anobis in Cur-
fu Mathem. Ub.6.far.2.prop 7. multiplicando nimirum diametrum
per 22, fummam productam divtdendo per 7, vel eandem dia-
metrum ducendo in 31 4 1 & fummam dtvidendo per 100. Sitenim
frodibit circumferentia circuli folarU MquinocJialis in femidia-
metris Terr*t , quam Solin jfcquatorc percurrit intra 24 horat.
Habita circumferentia in femidiametris Terra ( & confequenter
uiilia»Jn^tlliaribus Italicis ^aut Germanicis ,fi per numerum mtlltario-
mcdiaArum multiplicetur numerus femidiametrorum}patebit fer Regu*
ra' iam Trium , quot femidiametros aut milltaria fercurrat unk ho-
riy uno minutoy uno fecundo3 f$c. P.Ricciolus hb.3.caf.i2.tribuit
media Solis diflantia femidiametros Terr<c 7300 \ ex quo deducitt
Solem percurrere uno die femidiametros Terra 45744 , una hori
j$o6r~ , uno minuto jjjfa uno fecundo militaria Germanica S47*\
qua efficiunt Italica 1000 paffuum milliaria 21 po. Aiquatur au-
tem unum fecundum minutum temporis fere fefquipulfuiuni ar-
teria humana. Hinc patet , quanta Jit Solaris mstus velocitas:
ff atio enim 24 horarum percurrit in die aquinoffii milltaria Ita-
lica 2 s 3$ 2 40000 \ nam circulus JEquinocJialis continet minuta fe-
eunda 1296000$ qua fi multiplicentur per 2i$o (tot enim millta-
ria unifecundo debentur ) refultat numerus pr&dittus. £uoi
jiuffor habet de 6 $14 3 horariis leucis , quas ait conficere Solenu
ffatio24 horarum , defumptum efl e Rheita lib. 4. Ocu/i cap. 2.
memb. 4.

XXIII. Cofmiel. Sedhaec jamaliasplaniusamedidicifti;
ultimum cibi reftac confpiciendum, Theodidaclus. Vix dixcrat
cum ecce me in momenco in invifam quandam fblarcm infu-
lam depofuic , cu jus ucinam, uti vellem , fic poflcm claritatcrr
& pulchritudinem defcribere 5 fed nullum verborum pondu$;
nullam tam ftudios£ affe&atam orationem asfignari poflo,

quz

IterinSolem. 2

quxidprxftec,cognofco:omnia hic auro Jucidiilimo & veluci
d)aphano(quod fi cryrtalium aurcam dixeris, non male dixe-
ns) corufcare video, neque quicquam in rebus cerrenis conci-
piporefr huic comparandum j carbunculi , fmaragdi , faphvri
chryfohci, aracchyfti.nihiJ ob colorum , qua mifcebancur varie'
catem cflc videbantur. OCofinid.quid hocfibi vuk \ &>r&tL.*M*
me ,n paraduum incroduxifti i aut in Empyrei cceli acriunu Vfi%®
quoddam ? Cofmtel. Suihne parumper , & majora videbis* *"* a"zel-
TbeedtdsStiu. Ec cccc,panditur incerea domus omnipocencis3 rumfol*ri'
Dlympi, &derepence admirandum quoddam pulchricudimV
ihcacrum obvium video : viri inuficacs magnicudinis iefe fi-
tunc, quorum fplendorem nulla cam fcelix penna eft, qu» de-
;criberefufTkiac;cotanimatos Soles dixifles. O Cofmiel , fifte
>auxiUum , ut tancaspulchricudinisdecorem propius incu'ear_ ♦
leficic cnim anima mea in cancae beatitudinis concemplacio?
je, Quid fulgur ille , qucm evibrant fupra omnes fulgores,gra-
lolus t quid ajftus vehcmens, quem concinu© fpiranc?quidpa-^w^/ir"
adamenca quibus opcriuncurj ex vena lucis punflinw confti^tSlZ
□ca \i quid fulguns mftar concicaca membrorum vivacicas ? *****
|Uid alarum remigia fupcr omnem iridis colorum variecaceni
dmiranda ? Cofmiel. Hi func lucidiffimi fpiritus , fummi rc-
□mMonarchasminiftribeaci/TTmi;hifunthujus, quern vides3
olarisglobi prafides , quorum virtuce &perenniconcurfu ad-
iiranda: virtutes in univcrfas Mundi femitas fuxca idcar' ar-
hecypa; racioncs , quibus conformantur , in Mundi bonurru
bnfervationemque diftribuuncur , naturalesque hu/us dobi
»culcaces,uci & munerum,quibusfunguncur , diverficacem, hoc
uem vides ac ftupes , fymbolico apparacu exprimunc ; nequeJ
puseft r ea tibi probo fyrnbolic* figniflcacionis incerpreci fu-
uscxponere; inrelligenci pauca. Theodidatttu. Dic rogo ex
uochorocaminefFabilis pukhricudinis fpincus func ? CofmieL
xSeraphicoordine,qui dum faciem Dei fine incermifiionej
itucncur^diyini amorisaeftuinflammati/ine rempOTumfyJJabis
uod aecerna ejus voluncas velic , Jegunc, eligunc, ac diJigunr,fem-

pcrquc

wmi

24» ltinertiriuml. DUfogu* 7. C*p. K

perque legunc, & nunquam praceric id,quod legunc ; cligendc
& diligendo , divini confilii immucabilicacem legunc , nequc
claudicur codex corum , nec iiber corum complicacur , quo
niam D £ U S ipfe illis hoc ell , & eric in aecernum ; laudanc fem
per unde gaudenc, quia femper videnc,unde gaudere valeani
&Iaudare> in iapiencia; (emicis perpecud medicancur , divina
providencia; difpoficioni perenni cura infiftunc ; undefier
non poceft , uc vel in minimo operum divinorum aberrenc
quos canca gloria decoravic , canca gracia dicavic,canco robori
conflrmavic secernaSapiencia. iheodidattus. O quis mihi det
uc in cam beaco ipiricuum conforcio degam ] O arcerne rerun
Gondicor i 6 vica& defiderium meum ! fi creacuris cuis canca
pulchricudinis & decoris excellenciam conculifti , quem, qua-
lemque ce concipiam ? O pulchrirudo anciqua , omnium pul
chricudinum confumraatio, gracia graciarum omnium defide
rabilium eminenti/fima , vircus unica , vircucum oranium com
plemencum i O aecerna vericas,6 vera charicas , 6 cara zcerni
eas,affunde cordi meo ardencirTimum amoris cui igncm,uco
perum cuorum magnicudine & pulchricudine inflammacu;
te cognofcam, ce poflideam, ccque cum bcacifllmis hifccSera
phicis fpiricibus airernum amando fruar. CofmieL Sacis Thec*
dida&e, en ad aJia concemplanda procingimur; cempus eft,ui
rel iquos nobis luftrandos mundana; fabrica; globos adeamus
Theodidaftus. Fac,quod jubcs» Hoc di&o, reli&oquc ibla-
xi globo , mox in immenfi aecheris domicilia longc
iublimiori carpenco, quamquo Prome-
cheum vetlum legimus,me
traduxic4

+

PRjE-

N

normrm.

PRi£LUSIO IN MARTEM,

Vlium fere bonum efi fine mixtura mali >
nulia harmonia fine dtjfonantia , pax &
tranquiliitas nulia fine difcordia,ftne turbis. lrt
Terra,ubi elementorum pugna & tumultus , id
nottsftmum efi>& asftduum 5 in cceloyubi pura&
tranquiila cogitamus omnia , minus quidem no~
tum y at non minus frequens. Fulget ac rubet ibi M***
Inter Solem ac Jovem Mars planeta , luceque^
gned Cf rubicundd minas fiirat & flammas*
^ui nudo oculo eum afiexere haclenus > talifche-
mate notarunt 5 qui per majores tubos opticos ab
bujuf fzculi initio in h&cusque tempora fieclave-
n y ignes quaft ex fornace erumpentes profpexe-
runty & nigrum montem y aut voraginemc&cam
medto infertam 5 & yfialiis credimus, baltheum &
dtfcum tnflar casftdis ; omnia fzva , omnia Mar-
tia. Meritb ergo Maadim Hebr&is ,hocefi , fan-
yuinis infiar rubens j Platoni Capeiia ab
igne j JEgyptiis Meloch ,hocefi, Deus dejhuBio-
nis j Aftrologis Infortuna minor ( Saturni refie-
&u } qui major eft ) nominatur $ cujus proindc^

Hh characJer

242 Jtinerarium 1. Diatogtu l

cbaracler efi & , hoc efi ,fagitta cum clypeo.Hujut
ftrucluram , & effedus mirabiles potisfimum de-
fcr.bit duttor Capite fequenti 5 cm hac pauca pr*-
ludimus,

i\ * t - . . - . $ }■ ' f

§. I. DeMartisfiguraex obfcrvationibus.
Mdrtu or. \A Arter» decircinare gyrurn ampliffimum ctrca Soiem, velut mo.
iit. A * ttts fui centrum , qut Terrarn fimul cum Luna , Mercurio , ae

Venere includat , magnamque foUris regionis partem complecia-
tur adeo ut profunde eam ingrediatur perig&us , proptorque Sole
ipfofiat Tcll:tri\confiatex ipftus paraiiaxtmajori tttnc quam Selis^
tfex incremento luminis adeo notabili, ut non raro, cum tn peri-
g*o Excentrict ftmul & Epicycli verfareturQquod fitfere circaini-
ttum Aauarit $ Pifctum ) pro cometa aut nova ftelU fuerit habi-
tus lnfptce fyfiema Tychonicum , aut Semi- Tychontcum , quod dedi-
rn-us fupra m Pr&Luf. Catholica Jf.uit.
ji$uri tdt- Figuram ejus quod attinet , teiefcopio deprehenfam , hsec in-
fieJ,eod*~ venio apud Auclores ; qust etiam collegtt P. Ricciolus lib. 7. At-
Prt ot"l*' mag Seff j Num } Keplerus lib. 6. Epito - Afironom, affir-

mat , eum in acceffu ad quadratum cum Sole afpectum , ejr Terru
MartUod- proprorem fadum , videri pene dichotomum vel gibbum. Franci-
UrUt0*'* fc^%oni2iniiinJuisObfervat,tracJ.6 cap.i^att, Martem fibi vi-
fum tantum ot e telefcopii , quanta videtur Luna plena nudis ocu-
tis , fed cum macuta nigra tn medio(jquam alit umbonem , ipfe ca-
vttatem putat ) & circa limbum obfcurius lucentem , ut apparet
2iVm in lc^emate A^ lta eum vidit Anno 1636. At Anno 16 jf. Augufii
Fig™'. 8ili. 2 4 ait vifuma fegtbbum cum macuta, qute indtes contraclior ap-
parcbat , juxta decrementum di/ci Marttalis. Unde ipfe , gf P.
Manit hr Joanne Bapc. Z,upus Mathematicus Neapolitani Coliegii nofiri cot-
Ugunt , Martts gyrum feuvertiginem circa fuumcentrum, auem
rnotum & R heica , Kircherus , & alii admittunt. Ejus Jpectmen
hajfes tn /chemate S Erat autern tunc Mars circa Gr.19. , ejr
Soi tn principto np Mque adeo Q primum transgreffus tendebat

£adem

ttte

Pr&iufto m Martem. *mm

Eadem prorjus figuraobfervatum Rom&dfe Anno 1640 Maji
jj. fedfine macula aut rubra , aut ntgra , teflatur P. Nicolaus
Zucchius , in litteris ad P. Ricciolum datis. Erat tunc ' ol m Gr.
2. H , ef Mars in Gr. 14. , protndeque trino afpeclu Juperato
tendebat adjecundam cum Sole quadraturam. Gdflendus tn /#-
(Ittut. Aftronom. lib. 3. negat a fe vtfum Martem cum maculaj
'ubra. P. DanicJ Barcoius e Societate noflra , in litteris ad P. Rtcci-
4um Neapoii datis Anno 1644. Decemb. 24. fcrtbit , vifum a fe tele-
copio extmioPatris Serfali ex eadem nofira Soc. Martem non cum
nacula inmedio ,fed cum duabtts macults tn parte tnferiorjdtfct.

Rheica Itb. 4. Ocult Enoch & Eita cap. j, memb. /. ait , non dc-
'fje ,qui Martem quoque fuis comttibus Jeu lateronibus fttpatum*
ijferant , fedfortaffis potius ratione quam experientta induclos ,
Wantes nimirum Martem inter fuperiores planetas haud tam
'xigua & vilis condttionis effe , ut prorjus comitibm deftitutus es-
e debeat : fibt tamen nihil de hujus Jideris comitatu adfiruere li-
'crc , aut licere , donec certiora pandat tempus experientias.
dem ibidem addit , eum fibi (apiffime quafi jubatum ejfe vifum,
ided uc Mars nunquam rorunda? , fcd perpecud jubaca? figurse ap- Man jui*.
rarcar. Jubac tamen in fchematismo nullas Marti adpingit ,Jedtlu'
orpora quadam ipfi propinqua , & circa extimam eju* fuperfi-
iem ytafifluitantta ac circumvolitantia. ln Epiftola tamen ad
laramuelem data Colonik 24. April. 1643, dixerat , Martu comi-
atum effe indubitatum. Infpice Figuram III. Ricciolus nuiiasY'}ie Uo'
roprias affert ebjervatienes : nec alias apud alios pratcr dicJas^\ZUL

§. II. De Martis influentiis& effecSlibus in
fublunaria_».

^y. Martis infiuentiis noxiis , & effeclibus infauftis in fub-MartUin-

Lunartbus , ex diverfts , qut ea ab tmmemorabilt tempore ob
?rvarunt , collegtt Rheica Itb. 4. Oculi cap. 0. Memb, 1, qua Je- '&Sm'
uuntur,

Mars efi immoderate calidus & ficcus , cemburens , defic-
%»s. Cujtts tamen caitditas ficcitas quandoque ita temperan-

Hh 2 tttr9

t-'-^5

244 Jtinerarium I. Diatogus 7.

tur , ut humidttatem altquam ve<gere pottus vdeai ur , prou\
Jignum aliquodhumi dum peragravertt Ortentaiu calorem , oc
ctdentalis verb ficcitatem auget. Cum (olus aeri domtnatur , in
gentem plerumque calorem $ ficctatem uffert , corrumpentem.
omnia , prod,scens tn aere ven4os ca'.idas , pe/iilentes , ^ tabificos
incendia,fulgura, tempeftates yejr grandines , pluvtarumque tm
p>iam gignens J in mari verb fubttanea naujragia . per vento.
turbulentos , ejrfulmina. Exficcat quandoque flumtna , $ fontes
jinimalium quoque , £«f frucJuum ae(irucJion& generat. Ca uja<
morbos,febresque stfluantes tertianas , fanguinis eruftion?< , pe
flilentias (maxime Saturno maie juncJus ctnfiguratus) $ re
fenttnas hominum extincJtones. Mitigat denique hyeme qui-
dem frigus , fed aflate calorsm mire auget* Hac Rhcica. Simt
lia apud alios leges.

§. III. De ftru&ura &natura globiMartis.

Z~ FL^ ****** ■>fimufyue ex an*l°gia ad alios gtobosjam explicatos.at
t»rl. **~ iue *d Tcrraquam noflram , ingentofiffime conciudit AucJor no-
jler y ftruiJuram acnaturam tum froprietatibusglobi Martii. Ni
mirumejfey ut cateros p/anetarios globos ycompofitum ex folidotf li
quido.Et folidum quidem effe fuliginofum inflar futphuris , arfeni
d , auripigmentiy durifjimum tamenyincombu(tibtle,evaporans ma-
lignas y exitiales quatitates , (udansque veluti bitumen quoddam
naphtam copiofam , quin copiofiffimum &que ac fcetidiffimum
ignem e diverjis montibus acvoragintbus horribili fragore eruffant
Humidum vero ejfelentum, pict noflrst UquefacJsthaud abfimile,
rnixtum(ulphureytetumque accenfum & flammas fubfufcasyac velth
t 't fultgine pienas ejaculans.
MArtism*' Nigram porrb aut rubram maculam, quam aliqui inmedu
tnUftn Martis notarunt fubinde , & urnbmcm alii , aiii cavitatem exi-
umb» qwd ffomarunt ,futat AucJor nofler ejfe ingentem quandam voragi-
nem , jtfrica fortaffis non minorem J qua tamen e lerris non femper
appareat , e« qubd globus Martis circa centrum fuum vertigtnis
motu gyretur ,Jicque fiat,ut piaga illa nunc recJo , nunc obiiquo f-
tu fj>ecJantium «cults obvertatur. HtmitaquceH , ut aliamatque

altam

1

4>\

frstlufioin Martem.

*4S

aham fubinde figuram induat, nuncrotundam , nunc oTion<ram~§*
tontraclam.

Jubas denique, feu corpora in extima Martis fuperficie veluti Martkjuid
fiuttantia, putat effe ingentes vaporum exhalationumque fu- V*d fi»*>
mos , qut tamen nonfemper ,/ed tunc tantum appareant , ckm ve-
hementius globus afiuet iposl altquantum vero temporis refoluti
globo fuo reftituantur. Atque htnc cenfet oriri litem Aflrono-
morum ydum aliidttta pb&nomena fe obfervajfe affirmant , alii
eontra negant. Alia huc fpetfantia leges apud ipfum Auclo-
rcm fequentiCapite \ itaenim clara funt tut explicatiene non /»-
digeant,

CAPUT VI. >
De itinere in globum Martis\& de mira

ejus conftitutione.

V I {Heodidac7us. O Cofmiel , fidelis dux & dire&or meus, ubi-

X nam locorum harremus ? & quando candcm nocTcm M*rm
operiemus, qua reliquam cceleftis hujus domicihi oecono-
miam concemplari po/fimus $ fiquidem ad hoc usque cempus
( fi camen cempus in cam exocico rerum ftacu concipi pofllc )
in perpecua eaque intenfiflima globifblaris luce moraci, neq;
noitem , neque cenebras ullas , neque ullum ex reliquismun-
Janis globis vidcre concigic ? Sed neque quis menfis , auc quis
:jus currensdies fic,recordor? CofmiekCxxm omnis cemporis
nenfura fumatur ex comparatione immocae Telluris,ad eum,
jui perpetud circa eam fic , fiderum mocum ; in Sole vero ob
ntenfom Iucem omnes rcliquorum globorum fplendores
:vanefcanc; cercum eft, in co neque cemporjs menfuram , neque
lierum nodiumque vicifllcudines , neque uHa borarum di-
criminaaflignari poiTe , cumhax omnia ex orcu & occafu fi-
lerum,quorum hucusque nullum vidifti, dependeanc. Scias
amen,hoc eodem cemporis momenroSoIemRomjeefle me-
idianum , feftumquc SS. Apoftolorum Pecri & Pauli fumma

Hb 3 folenni-

246 Itinerarium I. Dialogus I. Cap. VU

iolcnnicaceeeiebrari. Theodtdaclus. Fierinepoceft ; cam parum
nos cemporis a primo icineris noftri aufpicio confumpfifle ?
Cofmiel. iraeft , fed mirandarerumfpc&acula , quanncuicus es,
omnc cibi hucusque impenfum cempus breve rcddidcrunc.
Sed agedum,profcquamuricer. Theodidattus. Ec mox incrcdi-
bili velocicacc in remociflimum me xcherea? regionis Iocumj
confticuic. Cofmiel. Eleva oculos cuos. Theodida&us, O Cofmiel,
horrco , cunclosque meos ftuporoccupacarcus: Cofmiel. Quid
vides canca admiracione dignum ? Theodidaclus. Infernalera
cgo globumnon oculis cancum incueri , fed & incredibili fceti-
daque mephiti cancum non exanimacus fentirc , quin & in-
genti turbinum vertigine agitari videor: definc , defme , ob-
iecro, ulceruis provchi; magna enim mihi mala ab hoc globo
immincrcauguror ; fiquidcm cholerico mepathemacc penicus,
& ncfcjo quo ira? & indignationis mocu incandefcere fencio,
Cofmiel. Ne cimeas , fili mi : cum enim intra vorticcm feu ac-
moipharram Martii globi conftituaris , mirum non eft , te vehe-
menci ejus influxu in tanta cholericae affe&ionis pathcmata con-
cicari ;concra quse hoc balfami vica; cceleftisquc liquoris antido-
tumaccipe.

1 1. Theodidaft w.Eoque cum nares, aures,os imbuiflcr,pro-
tinusconforracus refpiravi , rapidaquc vercigine in globum Mar-
tiurn ad ncfcio cujus Vulcanii moncis crepidinem me depo-
fiiit, cujus vertex fine numero piceos flammarum globos eru-
M*rtU gU>- dtabat. Vidifles undantem ruptisfornacibus ALtnam , fiammivo-
kt^ruQH- fnoscjue globos , UquefacJaque volvere faxa , canca fcetoris globo
propni graveolentia , ut fieri non pofle credam , homincrrL»
non divmo pra?fervacum fubfidio , hic vel ad momentum vi-
tam tolerarc pofle. Saxea montium molcs veluti fuligine qua-
dam imbura videbacur ; ipia vero fubftantia quafi fulphur, ar-
fenicum, auripigmencum , caiteraque maligna? & cxirialis qua-
litatis corpora , quae veluci bitumen quoddam & naphtam co-
piose fudabant , mentiebarur > neque camen horum quicquam
erat : neque enim graveolentia , ncquc mineralium fpecies» fi-
tniles noftris comparebanc , fcd quia vcrba , quibus illa expri-

mam,

Iterin Martem. 2^7

mam , defunc , uficacis mihi mineralium corporum fpeciebus"
fecundum analogiam quandam ad didas fpecies compara-
cam, mencemmeamexplicarecogor. Eoloco confticucus fic
Judorem meumalloquebar. Rogo ce , Cofmiel , permagnum
Dei tccragrammacon nomen , uc mihi exponas cam exocicam
crum facicm ; deficic enim anima mea pras cancorum incuitu
mrabJium. Cofmtel Suftine , paulo p6ft majora videbis , jamk^
ancumm pnmum hu;us globi veftibulum incroduftus es. Glo-^/"*''»
nis enim hic Marcis dicicur ab Aftronomis ; ac refte quidem ♦
»ic enim perpecim marciorum clemencorum pugna confli^SX
ur; hic Mars furore omnia complec ,• hic Vulcanus ztm*Ub,mi»il-
ud,c , quibus cerrigenum genus perpccua calamicacum iliade W"M
nrcfcec* hic ignis & aqus picese perpecua lufta hic omnia
3lan globo c*cerisque concraria incueris. rheodidatttu. Quo
licto e veftigiome fublacum , ad immenfum Occanum quafi
icc& bicumincfuccenfum conftiruic. O Cofmiel \ fi graciam
ircni in pculis cuis abeamus obfecro ; quis cnim huiusglobi
xdicaccm fuftineac ? quis fumos , fumorumque peftiferorum
ahcus.graveolcnccmquc mephicim cxprimac ? non equidem
uco ,n nacura rerum fcabrofius , afperius , inarqualius, fquali-
ius corpus reperiri ; moncem pice fucccnfum verius dixcris
uam globum ComieL Modicat fidei , quid trepidas ? Quid
uereris ? Quid indignaris t Nonne ego cecum fum , qui te ab o-
mibuseruampericuhs ? pacec cerce^ cepIussquoradjoshaufifTc
rtutis Martia? Ne fcedum auc peftiferum dicas, quod DE-
| ad. ™unil confervationem & ornamentum tanta pro-
dentra dispofuit. TbeQdidm&m. Condona , rogo, ttntame»
inrmicac, ; acqmefco cibi , meque cocura , quancus quancus
m cuo rclmquo arbicrio. Nunc icaque explices huius globi
yltena. CofmteL Faciam , quod petis , ubi prius globirocius
•nfticutionem oftendero. 7heodid*£tw. Quodiclo, mefo-^W/,^
o mclufum vehiculo , ad fingula globi luftranda deduxio ******
lobus vidcbacur ex Ienco quodam humore confticucus quem
cum p,ce noftra liquida fulphuri mixca comparavero non
crrabo ; ica camen tocum fuccenfum erat , ut 'flam-

mm

24 1 ltinerarium 7, DiAlogus I. Cap. VI

mas fi non adeo lucidas, fubfufcas camen & veluci fuligine plenas
cx incimis vifceribus vchementi ebulhcione eru&arec ; ex hoc,
inquam, liquore lento & folida maccria afperrima fcabrofifli-
maque compaclus crac globus ; qua; maccria fulphur,auc arfc-
nicum , vel auripigmencum referebat quidem , (ed ica erac du-
rum , quam queac efle quadibec marpefia cauces ; inflammari
quidem videbacur, non camenconfumi,ucpoce «rfl» a cerreni
globi mineralibus proprietace ac qualicace cancum difFerens,
quancum Cceli pacec alcus hiacus. Hic innumeros vidifles vul-
canios monces perpecua ignis incendia vomenccs; hic Iacus ni-
gra flamma fucccnfi cancos fumorum globos cruttabanc, uc co-
cam Cceli faciem fuligine fuiobfufcarenc;canca hic ubique ful-
mina, fulgura, conicrua cam ingenti fragore percipiebancur,uc o-
mnes cerreni globi cempeftaces earum comparacionc non nifi
ludus dici poflinc,

III; Deinde ad immcnfam , nullisquc finibus claufamj
voraginem , in formam craceris profundiflimis finibus excava-
cam pervenimus , cujus nigcrrimi fundi facies non aliud
quam inferni barachrum exprimcbac. Quid fibi hazc omnia
exocica fpe&ra volunc ? Cofmiel. Recordarisnc , fili mi , ce , cum
cx cellurc hunc globum afpiceres , in exceriori globi fupcrficie
veluci fluicancia quaedam corpora , in cencro verd cjusdem fii-
o.nm perficiei rotundam veluti maculam quandam obfervaflc? The*-
g7mg!>!*io-dida£?tM. Omnia me fimilia obfervafle , memini. Cefmiel,
h Manit. Macula , quam vidifti , ha;c vorago eft j quam non fcmper , (ed
eam quandoque cernunc cerrigenas : cum enim globus circju
^r^*"proprium fuum axem vertacur, fic,uc cunc comparec, quando
paqM plaga hxc cerreno globo re&a obvercicur ; alio verd ficu ab o-
culis obfervancium fefe fubducir. Corpora quoque in excima
Mtrtisjub* /uperficie veluti fluitantia , func ingences vaporum exhalatio-
qndfmt. numque fumit qUi non femper , fed cunc , cum vehementius
globus a?ftuaveric , fpe&ancur ; poft aliquancum vero cempo-
ris refoluci globo fuo refticuuncur > uc vel hinc habcas Iicerrtj
illarn, quam Aflronomi fibi inviccm raovenc , dccifam , dum
alii dicla phaenomena fe obfervaflc affirmanc , concra alii ea fe

notafle

Iteri» Afartem. 2+f
nocafie ncganc ; ucriquebene fenciunc de phamomenis, diver-
fiscemporibus obfervacis. Theodidattus. Sedinquem finem im- Forapim
menfam hanc voraginem(quam fine dubio coci Africa; zequalem Marte **
eftimo)in nacura rerum confticucam puccs , nofie defidera Tur/conk.
rcm. Co(rniel. Vides cracercs innumeros fundo hujus voragi- mm,
lis inficos f cernis uc liqucfaclum fuiphur una cum bicumine
niftum bulliac ? TW/^^.Miror,& prasformidincvixfpiro^
Zofmiel. Scias, hunc globum immenfis undique maeandris cu-
liculisquc perfofliim , ac (Javernis ingencibus excavacum ; ca-
jales verd per ca;ca globi vifcera longe Iaceque exporre&a de-
iuctaque , bulliencem maceriam in cavernas inceriores , dein-
ie forinfecus in craceres fibi a nacura deftinacos evolvere,
gne incnnfecus lacence fluxihs maceriaeapparacum in fuos fi-
ies urgence, Nara , uc fupra dc folari globo difleruimus , fieri
lon poceft , uc globus appropriacamfuam vircucem in finem_»,
»b quem Nacura; Opifex eam globo infcruic , excrat, nifi perS^"
oncinuum mocurn , & mocum quidem circulacionis. Tocus
nim globus in inferiora vircuce fua iufluxiva agic; cocus au~
cm agere non poflcr, fi fuperficie cancum cenus vircucem_>mr^
uara exfpirarec , acque aded incerior cencralium parcium con-
ticucio ociofa a nacura infticuca viderccur. Quare ccrco cibi
•crfuafum habeas , perennem hanc Iiquidae maceria; pericy-
lofin inftirucam , uc ea corporum in vifceribus globi lacican-
ium, vi ignis panccr ibidcm a nacura rccondici , vircuce mulci-
>lici cincla lmburaque vim acquificam ad excra dirTufam , dc-
nde per radiofam difFufionem circumficis mundi globisdi-
tnbuerec,quemadmodum de Occani cerreftris mocu adfemi-
lalium racionum miscellas carcis vifcenbus laccnces concicandas
afti cuto , fupra diximus.

I V. Theodida&us. Eftne globus hicex quacuor elemencfr Giobm
onftirucus ? Cofmiel. Dixi jam cibi alias , non hunc cancum.: MartkeK
;Jobum , fed& cafreros omnes cocius munrlana; machinee non VmeZtk''
liis clemencis conftare , quarn iis , quibus Condiror fapienrif compJfHM.
imus chaos illud fuum primordiale confticucum voluic , uc.iis
adc ui imindi globos dilpercicis , pro ficus racione aliud ac

I i aliud

2p Jtmerarium 1. Diatogtu 1 Cap. VI.

ahud tempcramcnrum forcirencur. Ignem hic paflim vide!
fcd a cerreftri, ca-cerorumque globorum , quoad accidencia di
verfum ; camecfi radicalicer fumpcus proprie & eflencialicc
■; tU m ignis elemencaris fic. Nam, uc audifti, cerreftris ignis eorum
%*!umin corporum , quas ei alimencum prasbcnc, nacuram odore & cc
j/*-jorcrefcrc. jgnis folaris lueidi/Timus & puriflimus purifli
ttilat.u£mx fax fubftancia; nacuram fequicur : Marcius hic ignis pari

toitus tioei . « » • * l • C C '

ftnfwit. ter nacuram fapic macerise Marcne , a qua alimencum lulcipic
& fic de caiceris ; hinc plenum vides veluci fuhginibus , & va
ria bicuminis piceaeque maccriae commixcione imbucum ; o
Aauenm ,.mnes camcn hae ignium differencia; hoc habcnc ex nacura fus
itm ntum uc finc calidi , penecrances, & perperud ajftuances. Aqueum elc
mencum hujus Marcii pelagi liquor exhibet , cametfi a reliquo
jimZT' rum globorum humore diverfiflimus ; eft enim lencus , fqua
lidus , confufus , & fumma maccrialis variecacis commiftionc
pollucus ; fi quis camen chymica arce , ca alembico impofic
purum ab impuro fcpararec , is haud dubie aqueum humoren
invenirec, cerrcno,lunari,C£ecerisquehaud mulcum diflimilerr
jtermr. Aer Marcius ica fe habec ad globum Marcium , ficuci aer cerre
"'«*> nus ad globum cerreftrem , & ficuci folaris ad Solem , lunaris ai
Lunam. Cum enim aer nihil aliud fic, quam quoddam velut
proprium globi cujuseunque effluvium aecheri commifturru
cerre aerem ejus globi#a quo exfpiracur, nacuram lapere necel
fe eft , quamvis nacura fua non fecus ac cerrenus , folaris , lu
riarfsve fluidus fic, & fumme mobilis; qui camen adeo incerfi
differunc, uc impoflibile fic , hominem in ullo diclorum glo
borum aere, nifi in eo , quem refpirationi ejus Condicor asfi
Terreum <-gnavic, videlicet terreftri, naturaliter vivere. Terreum elemen.
hmtnt»m tum cjDj faXCa hujus globi moles exprimit , quamvis & hoc i
Mmk ,terreftri toco ccelo diffcrencibus qualicacibus difcrepcc : nam_.
ut vides.faxis & fcopulis conftat duriflimis, fulphuri, arfenico
auripigmento , antimonio , fcrruginofis molibus cautibusqu<
noftris mineralibus , quoad alpeclurr^haud diflimilibus ; qua
(axa artc chymica in principia faa refoluta , pulverem relin-
quem cum pulverc terreno quoad nudam fubftantiam fen

cundcm

Iterin Martem. 2$i

:undem, Habes icaque hic quacuor elemenca , non quidem
:ondicionecerrena, fed,proMarcii globi condicione , Marcia.*
torro fi per concinuam puri ab impuro feparacionem ele-
nenca ad ulcimum gradum reducerencur ( quod camen fieri
ton poteft ) cerce omnia globorum elemenca ad hunc cermi-
lum redu&a.cadem prorfus quoad nudam, uc dixi, fiibftanciam
^renr, Hincluculencercoliiges , diverfas elemencorum quali-
*ceshucusqueconfideracas, non aliam canca; diverficacis- cau-
imhabere, nifidiverfas globorum vires & propriecaces, qui-
usimbuuncur : ca;cerum quoad nacuralem mocus inclinacio-
cm a cerrenis non differunc J habenc enim .fingula globo-
im elemenca fuurn cencrum , quod appecanc , fi gravia j a quo^/S" -
imoveancur , fi levia : fic iblida corpora hujus globi, cujuse*.
ircesfunc,nacurali fympachia Marcem expecunc , eique fe ira-
ma pronicace, nulli alceri conjungece geftiunc ; levia vero
: fluida , uci ignea; exhalaciones a cencro globorum furfurn_»
:rgunc , quia hoceft corundem nacuraeconfentaneum , &ad
opriam acmofphaeram confticuendam neceflarium. iheo-
datfus. Jam ica diftincle, clare , & fcice fingulorum hujus
obi arcanorum raciones juxca analogica; arcis amuflim ad-
nacas defcribis , uc iis convittus fidem non poffim non-
ibero.

V.Sed agedum, nuncexpone ergo ,quamam , & quaiis fic
•propriaca hujus globi virtus influxiva. Cofmiel. Vircus pro vu injtuxi-
ia eft cholericum in inferioribus moverc humorem J 9&l&*M*rtm
rniciofo,&cauftica quadamviimbucoomnia infeftare : Un-*u'"'*mi
I fi vis influxiva in cerreno globo fubje&um inveneric pro-
trcionatum , illud vircuce fua imbucum ad vindidam , furo-
m , casdes , caenerasque iracundo homini proprias qualicaces
clinar. Unde ab Aftrologis longa omnium fcculorum ex-
riencia do£ris , & univerfo nacionum confenfu , jure merico
obus hicMarcis nomen, ab erTec"r.ibus,quos caufac , introdu-
Jm obtinuir. Iheodidatfus. Ergone cu judiciariam Aftro-
giam approbas? Cofmiel. Abfir, fili mi j eft enim aliud aftro-
gia judiciaria, aliud vircus infl uxiva?de qua ago; illa,praecer-

li z quam

/f/frologiJ
judic *ri*
ianitM.

a$z lttnerarium I. Dialogus 1. Caf. V I.

quamquod Deo humanaeque voluncacis arbicrio vim inferac,ve-
ra impiecacis magiftra ; inccrcis quoque & arcnaceis fundamen-
tis nixa,innumerisnugis fabulisque mences morcaliuminvolvicj
heBC aucem verse Philofophiae fundamenca docec, quibus nixuj
Martiarum influenciarum caufas accingere poflis > & uci illa plu-
rimum mencicur, ica haec plurimum experimencisirrefragabili-
bus fuica mecicur, vera cceleftis phyficae diretlrix, Theodtdafttu,
O divine magifter,expone,qua?fo,efFe&uum Marciorum racio-
nem&modum. Cofmiel. Ne quicquam arcanorum ce celailc
videar , cocum ce myfterium famihari experimenco edocebo,
Fiac globus ex fulphure , ancimonio , aaripigmenco , arfenico,
caphca, bkumine una fimul commixcis : quem fi in loco clau-
ib accenderis j concingec > refoluco vapore globi> mox capui
fumma vercigine infeftari , cor heparque vehemenci a?ftu ac-
cendi , candem membris cam perniciofo vapore invafis, cocum c<
maniaco quodam furore, cremore membrorum , cociusque cor-
poris convulfione corripi fencies, Idem in globo Marcio ficr
cenfere debes,qui cum analoga ad res memoracas miftura con
ftec, hinc fic , uc vircus influxi va globi effeclus quoquc dittis ic
lerreno mundo efFec"Hbus analogos , ubicunque proporcionacua
difpoficumque fubje&um repererir, five id ex fenciencium y fiv<
ex vegecabilium, mineraliumque oeconomia fic,efficiac ; pluri
mum camen ficu globi re&o vel obliquo ad cerrenam fuperfl
ciem comparaco ad effectuum incenfionem confcrence, uci &
alcerius fideris maligni cum Marcio globo coicu 5 quo miftis u-
f riusque globi malignis qualicacibus dici vix poceft, quancum vii
influxiva ad efFe&us noxios&peftiferos producendos incenda-
tur,

V I. Theodidatlns. O quanto incellectum meum,cam cle
ganci & pulchra comparacione , Iumine imbuis ! Sed hoe u-
num fummopere me angic ? cum concipere nulla" ingenii v
poflim j cur Natura , qua? bonum femper incendic, cam pcrni-
feraLitfit ciofum & exiciale globi monftrum in nacura rerum confticue
tur in cmi» tit. Cofmiel. Theodida&e 3 parum ce in arcanis philofbphia
MfitntM. pr0|gCiflg video« Si nofles > quarc Dcus Opc, Max. in aaiman

tiuji

Martim

Iter in Martem. 2s$

rium oeconomia viperas,bufones , araneos, dracones, oppido
perniciofum morcalibas vencnum ; inde vegccabili narura^
berbas,plancasque Iechifero coxico refercas j nec non in mi-
aerahum regno arfenicum , auripigmencum , fimiliaque pro-
iuxenc ; mahgnos quoque globi Marcii influxus non mira-
■eris. Scias icaque,globum hunc eo fine a fumma Dei provi-
iencia hoc in archereo fpacio collocatum fuifle; prim6,uc quid-
^uid virulencia: ex reliquorum fiderum maiignorum* influxu &L*Utat«
xbalarecur , id cocum hic globus inflca fibi avidicace*in MuHSl^
incnmeoram accraherec , non fecus, ac bufo co fine condicus fLS»*
:ft , uc quidquid veneni & exicialis qualicacis in cerreftribus trahuntur
jlebis lacerec canquam in vivam veneni burfam accraherecjil* %
|uod ldcm de ferpcncibus & draconibus diftum fic. An nefcis, '» tirreM
rancum omne venenum,quod in aere difperfum lacicac ne^* malf"
crpendolongelacequeaerisinficiac fubftanciam , in fe mitkfaVZZ.
|uadam fympachia accra&um dcrivarcj' quod nifi fierec, non na * ^ene-
arum humani generis falus ex cam perniciofo incoxicaca; ?f ' reptim
\im cerra? , cum aeris afflacu periclicarecur. Ne ver6 Marcis ' **'
iolencia ccllus impecica manifefta: pacerec ruina; , nacura eum ^*Vim
nomnium maximo excenrrico collocari voluic, uci infra ktlZL
ole & Venere, fupra a Jove coercirus, a fievicie fua aliquanci- ******
ser veluci fadrs quibusdam induciis defifterec. Hinc quoque exce"tr/c*
itlum eft , uc globus Marcius circa axem fuum revolucus non confttmm'
:mper casdem peftifera? qualicacis plagas , fcd fucceflive nuncM*r.r c*r
irulencas, modo cemperacas , paulo poft efficacia vircucis in-circa f-
gnes oftenderec ; «nde in excencrico fuo mocu,qui circa zxem^Z iT
c, cemporum fucceflu, novasdifferencesquefemper efFeduum Sm. ° '
ombinaciones molicur. Non aliam quoque ob caufam incer
iarcis & Sacurni diflbnos globos , ex quorum cvaporacione
mnia mundi fublunaris maia originem habenc , Jovem be-
igniflimum fidus , & mira quadam harmonia referrum , in-
xmedium , veluci licium exorcarum diribicorem confticuit,
jjus falucifero influxu ucriusque prorfus perniciofa vis co-
ibica & accemperaca reframarecur , ne laxacis faculcacum exi-
alium habenis , globus folica fua malignicare in apercam co-

Ii 3 cius

Itirterarium T. Dialegus 1. Cap. VI.

tius inferioris mundi occonomiam mm^mm k& fivxqtsittt , fi-
nalemque candem deftru&ionem deducerec, Uc proinde-»
Nacura in cam pernicioforum corporum conditu , ideo mini-
Die Noverca infimulanda fic , quin pocius (ummo & abdico
GUbi Mar- quodam confilio eum fic difpofuifle cenferi debcao, Aded
tttuutit*- cmm gJobus hic Marcius , quancumvis virulencus , mundo ca-
men confervando neceflarius fuic , quam benigna & falutifera
c«ccerorum globorum nacura: quod enim cancharides , & me-
dicamenca cauftica quadam vi poliencia , in corpore humano
perniciofis febnbus , humorumque pefiimorum inundacione
diffluenci prazftanc , hoc in mundo majori magnis humorum
diluviis inundancc , vis cauftica & ficcandi faculcace prajpo-
tens, qua; Martii globi appropriata facultas eft.efTicic. Labo-
rac enim fua quandoque hydrope mundus inferior , cui me-
denda; aliud opportunius antidotum non fiippetic , quam di-
cla Marcii globi vis; qua faculcas malefica , humorquc infeftus
quadancenus diffipacur y ficcaturque. Ica nullum in nacura re-
flot,it«bo- rum malum eft 3 quod non in bonum cocius Univerfique can-
n*mifla ^ern confervacionem cedac. Quemadmodum enim harmo-
TainomnL n'a pulchra fme diflbnanciis efle nequic , quinimo auribus ingra-
btumundi ca& inepca cenfetur fuis non mifta diflbnanciis ; ita mundus fi-
torportbu» Qc diflbnis tum Marcis ,cum Sacurni » cum czecerorum fiderum
globis.

VII. Jheodidattus. Jam video,CofmieI,tc omnium natu-
rae myfteriorum confcium efle, nec quicquam te latere eorum,
^crm ^U£B m nacune niajeftateelucencfacramencorum. Cum icaque
quanJtpe canrus fis, cancaque excellencia' polleas ; nunc aliud mihi du-
bium fblvere ne graveris, & eft lftud. Meminijfne cubf cceleftii
beneficio in terra conftitutum , Martem fubinde non rotun-
dum omnino,fed feclum in formam Luna? «V4>"(t/''?T« obfervafle,
neque tamen unquam incremencum aliquod auc decrcmen-
pnfriaiua (um - utj jn phalibus lunaribus fic , deprehendiflc. Quamam hu-
t umtnatur ^ rcj. caufa iic, fcire abs ce velim. CojmieU Scire primum debeSj
globum Marris icaconfticurum , ucparcimaSoIe, parcim a pro-
priolumine llluftrecur :a Soleinperihelio five perigao incen-

fiuj

bdundut
uti contra-
riu con

inbtniun-
tur.

a/'partt.

Mars par-

tim d Sole,
partim d

Iter in Martem.

fius cum illuminari expenencia doccc , in apheho five apoga?o
verd non icem , fed nocabile iucis decremencum paci eum,iub-
fufcus, rucilus & paene languineus color fac fuperque docec. Ac-
^ue hujusmodi color non nifi a propria ruce hujus globi effici-
ur ; vides enim omnia hic veluci fulphurea quadam & bicumi-
losaflamma ardere; acqueha;cadglobum iiluminandum fuffi-
:ic in abfencia Solis remociflimi. Eft aucem in hoc globo qua;- Jf*w
lam plaga immensa incercapedine exporrefla , planicies Ju-^Wa^
is omnino expers, & veluci luculencum quoddam mare , fcuW-
»iceum pelagus , ob leucorem fuurn neque ullo humano vefti-
;io , neque navigii fubfidio pervium. Theodidaffus. Oftende,
ogo , hocce glcbi prodigium. Cofmiel. Fiac, Iheodidattm.
£uo di&o, procinus fublacum me in locum defideratum crans-
jlic» O horrorem l 6 fpe&aculum formidandum l vere,uci di«
ifti,piceum mare video, non tamen liquidum , fed pultis in-
ar condenfatum , ubi nullum flammae aut lucis veftigium , led
mnia horrida,confusa caligine fqualent , nec Iucis diredla?, nec
:flexa? capax , vel ipium diem atra lua fuligine in nodtera.»
:rtens. Cofmiel. Ha?c eft illa pars globi Martii, quam cubi' .
ineficio e tellure fa?pe non finc admirationc intuitus es. Cum lag^n*'*
lim Iueis omnis fit incapax , mirum non cft,terrigenas , qui^» m^
icidas tancum globi porciones intuentur , hanc non pcrcipe- **'
i, ac proindc neceflarid globum Martis veluti fedtum, infor-
iam Lunae «V<J>'*UW ^e&ari, iheodidaffus* Sed cur non fem-
:r fub hac fe&ione videtur ? Cojmiel. Raciohujus reieftglobi
rca centrum fuum circumvolutio, quadicla plaga modd ma-
feftacur , modo occultacur , ficuci & de voragine fupra dixi-
us: hanc quoque modo prodit, modo recondic,diverfus glo-
in fuo excentrico fitus. iheodidaffui. Rem opcimecapioJ<^"/fr/*-
i rogo te,cum natura fruftra nihil agac , quo finc canti fqua-
ris plaga in hoc globo poficafuicr' Cofmiel. Uc eflec velucipe- j^M^
larium quoddam feupromus condus alimenti iftius,quo glo-P'"*-
is nucricur : Ex hoc enim per intima vi/ccra copioium igni
renni,qui hoc globo continetur, veluti fomcntum quoddam
Iribuitur ; igncarura vero exhalacionum fuligines in aJcurn

cructa-

z$$ Jtinerarium L Dialogm l Cap. VL

cruttacar,& candem in priftinam,undcprofluxerunc, ftacionem
infticucar, novum moliuncur combuftibiiis maceria: perenni qua-
dam circulacione agicaca: alimencum.

SCHOLIUM L

AVc7ores Jupra in Pralufione cit/iti, prstfertim Rhcica,*//^*
tant, num Mars proprio, an Solis lumtne luceat. Ricciolui
tmtitufd. tamen putat, exfiguraejus gibba certo coUigi , lucem a Sole m*
tuare. Auclor nofter litem dtrimit , $ partim proprio ,partim *•
Iteno lumine lucere affirmat ; proprio , durn aphelius a Sole eft re-
tnotiffimus ; alteno , dum eidem Soli perihelius eft vicinus. Dicho-
tomum autem altquando apparere, eo quod plagam quandam lu
tulentam , & omnis lucis expertem ejr incapacem Juktnde unt
eurn lucidts partibus vijisi nofiro obvcrtat. Atque hanc putat e/
fe caufam, cur Jolum dichotomiam , non vero alias Luna phafes rt
ferat.

V II f. iheodidaclus. Video Solem jam prope horizon
jA$8mU-*Gtti Marcium,videomoxoccubiturum; dic , rogo,curcamexi
lu d A««rf<guuscft? cur cam rubicundus&flammeus? fiquidem decuplofc
*fog*: r^ m,,lorem comperio, quam ex cellure olim eum me conipc
xifle memini;pauI6 cnim Venere,dum maxima videcur,majc
rem afpicio. Cofmiel. Scias.ce in globo jam apogaioconfticucun
unde roirum non eft,ob fummam a Sole diftanciam eum cai
parvum (angulo vifionis non nifi z$ minucorum exiftencc
Videri.

SCHOLIUM 11

TD Ricciolus lib. 3. Almag.cap. 10. in Scheliis attribuit , ex ali
* • rum /ententia, diametro apparentt Selu (peclati ex Martc.
aphelto , Min. zf '. e x perinelio 221. f% f. ex media diftanti
£ol.o11. At lib 7 SecJ.6. cap.i). dat eidem Soli (pettato cx m
nima difiantia Martis Minuta 24. . 4.6 1 1 qua efl fere fentent
Aucloris , affcrcntis Solcm ex Marte Jpetfarijuk angulo vtjtoi

Min..

Iter in Martem* 2Sp
dm.jj. Auclor tamen videtur loqui de dijiantta maxima Martis
bbe/y.Rheka/ib.4.cap.2.Memb.s.ajfertt,inmediadiflant!a j)ecl*-
■ Solem ex Marte fub angu/o 2ox*

IX. TheodidacJus. Miror equidem5quomodo tam zx)guoMarslttm
mine , diem camen claritate zequalem faciac noftris diebus,^£J2*-
m Sol fuper horizontem cerrenum emergit. Cojmie/, Caufa
jjusclaricatis eft propria globi lux, quam cum fulphureus O-
:anus, cum crateres Vulcanici perpecua ignium flamma-
imque eruttacionc efficiunc s qua? luci Solis tametfi debili
ifta , lumen camen miriflee inccndic. Qua Iuce propria fi
obus hic Marcius defticueretur , Sol vix tanta claritace glo-
rni hunc illuminaret , quanta Luna plena illummat tellu-
m. Et hoc intelligas velim de eo cempore , cum Marcius re-
otiflimum a Sole cerminum accigerit : ubi enim proximum
>Ii fitum obtinuerit, tunc dies hujus globi clarifllmus eftji-
6 ob caufas di&as diebus veftratibus multo clarior Iumino-
)rquc. Patet itaque , pro motu globi in fui a cerra recefluac-
fluque , dicrum quoque claritacem vel decrcfcere , vcl cre-
:re.

SCHOLIUM III.

y I So/ex maxima a Marte diftantia apparetfub angulo minu-
jtorum , non 2$x yfed igl .2/ 1 ut Riccio/us exa/iis habetin pr<t-
ienti Scho/io \ merito dubitatur^m Martem i/luminare queat.
d de hac re iterum erit fermo infrk , cum de /umine fte//arum-»
:arum agemus.

X. Theodida£tus. Sed cur tamfanguineusapparet. Cofmie/.Manfan-
per vitr^um rubro colore tin&um Solem alpiceres , quonam<?*/""> col<"
m colore vifurus eflcs \ Theodidaffus. Arbitror,quod coloreJJ^*/^'*'
1 , quo vitrum cin&um eft, videlicec rubro. Cofmiet. Ob ean-
;fn rationem ex hoc globo Solem intueris rubrum ; quia
im medium fivc aer Martius , eo eolore , quem fulphurei ma-
i color fubfufcus referc , & flammigerae evaporationes hujus

Kk coloris

*St

ltinerarium 1. Dialogus 7. Cap> VJ.

coloris fmt , mirum non eft , TerrigenasMartem rubicundo &
fanguineo colore infeaum videre. Qiioc enim differentes
ftelhrum luces fpeftancur , coc difFerencis condicionjs globos
cfle cibi perfuadeas. Scd hsec nociora func, quam uc fufius ex-
plicari mcreancur. Theodidatim. O Cofmiel , jam candem adeo
diu defideracam noaem,Solefub horizoncem mcrfo, comperio;
iam Coelorum cencoria aperca confpicio.

X h Cofmiel. Luftra univcrfam firmamenci tacicm , & dili-
MOhmc+ v&tittt ftellarum ordmes examina. TheodidaZtus. Omiramca-
tfitiutitx g facicm ^ oppid6 ab ea,quam in cellure confticucus operiebam,
diverfam ! ubi Luna ? ubi Tellus ? ubi Venusfc Mercurius i quoi
ftellarum nunquam alias vifarum agmina video ? quoc &
quam varias liderum configuraciones ? Quid , rogo , cradus il
le firmamenci lucidus , innumerabili ftellarum mulcicudinc
refercus ? Expone mihi,fodes, fingula; neque cnim ullam A
flrologislegeminveniccuinicipoffim. Cofmiel. Videsne lu
culam illam rucilam fub ea fere magnicudine , qua ex cerra.
rrtm*- ftellse flxse cercise magnicudinis fpectancur ? Theodidattus, Vi
fcauttx deo Cofmiel. Illecerrenusglobus eft. Theodidailus. Icane vero
6quannrnieft in rebus inane ! quam omnis labor nofter m
pundo confiftic ; ubi funt jam regna coc hiftoncis decantata
ubi provinciarum vafticas ? ubi magnificencia urbium ? ut
delicia: filiorum hominum ? quam ardo fpacio claudimini
ouam fupra nihilum fundatsc eftis ? Cofmiel. Icaeft. Sed jam
ulteriusxvidesne candidam illam ftellulam paucorum pedur
intervallo aTellure diftantem ? Theodidattus. Video. Cofmte
UteLuMicft.Theodidfiffuf. Paradoxum dicis. Cofmiel. Veri
fimum dico.

R

SCHOLIUM IV,

DediftantiaMartisaTerra^Luna^Vencrc^Mer-

curio,Sole,Jove,Saturno,StelIisfixis.

Icciolus lib.7. Alt»*g> Seft. 6. taf. *♦ mvMM diligent

Jterin Martem,

ifcfit in unum fententias variorum Auclorum ctrca pr<ediclam
inrUs di/lantiam. Jpfe vero determinat eam3ut fequiturjn fe-
tidtametris Terrtt ; quas [i muitiplices per 344oJhabes eandem i»
\iUtartbus ltalicis.

Maxima difiantia Martis , in femidtametris Terra, ex /enten-

tia Riccioli ,A

ferra Luna

Venere Mercurio Sole Jove Saturno

Ftxis

2IOO5 2IO7Q

19776 1 '*j[7*$. *3932 1 S2947 9SSS°

207627

Ne mireris difiantiam Martis a Luna majorem effe , quam
Terra , quia,ut kabeatur utriusque flaneta difiantia mutuda
axima , debet inter utrumque intercedere Terra , ut Luna (it re-
eclu Martis apog&a : dtftat autem Luna tunc a Terra /emidia-
etris plits quam 64 ex fententia Riccioli lib. 4. Almag, cap. 14*
u numerus (i addatur ad 21005* di/tantiam vid. Martis * Ter-
9,re/ultat diftantia ejusdem a Luna /emidiametrorum 2106 9 1
in 2:07 p. Simili de caufa major efi difiantia Martis a Feneret
vam * Mercurio,

Theodidaclus. Sed cur tam immocam video? cur TeHuri
m vicinam ? Cofmiel. Scias , cancam a loco.quo confiftimu*,
i Lunam Terramque diftanciam efle , uc cocius concavi Lu-
aris diamecer non nifi 6 pedum incercapedinem oculis no-
ris exhibeac; hinc pro diverfo Luna: in fuo circulo ficu , mo
0 vicinior, modd rcmocior ipedlacur-, cametfi nunquam di
tam inccrcapcdinem excedac , fiquidem excefliva difl:ancia_>
ujus globi 21079 femidiamecrorum terreftrium , tocam
oncavi Lunaris diamecrum 27 36 femidiamecrorum cerra,

in hasceanguftias juxta opticas leges coarc"tat : unde
rmrum non eft ,eam totam immocam
videri.

Lunt ajfrt*.

tztut ex
Marte.

THflnntut
Martis d
Ttrra,L*~
na • Mercw
rh ,Vxeret
t$ afteBm
ex Martt
terimdtm.

Kk i SCHO.

26o Itinerarium I. Dia/ogus I.Caf. VI.

SCHOLIUM V.

"C Rror efl in numero , quo exprimit diametrum concavi lunaru
*~*cum nemo ponat femidiametrum dicli concavi majorem quam.
$2 femidiametrorum Terrt, ut patet ex Ricciolo Itb.j^Mmag. c. 4
Tab. /♦ Diameter ergo non major ejl quam 104 femidiametrorm
lerra.

X. Cofmiel. Videsne juxca horizontem alias binas ftellu
las ? Theodidaclus. Video. Cojmiel. Illa? flint Venus, & Mercuriui
quarum prior lucidior Veneris globum , altera fufcior Mer
curii exhibec } qua? qufdem bina? fbellae cum in maxima al
hoc globo diftantia (peclantur, fere in nihilum abeunt,- quan
to veio magis ac magis ad hunc globum in corum excentrici
accedunc , tanto majora & majora femper incrementa fufci
piunc : fubinde enim Mars adeo ipfis in fuo vaftiffimo excec
trico accedit, ut inflar Lunula; ex iis globis fpectantibus com
^3«#7«.parere poffic. TheodidaeJus. Sed quid , rogo, ingentia illa du
tistis*- juminaria fibi volunt , qua; eminus tanca majeftare corufcare
^MarttT video ? Cojmiel. Prior Jovis globus eft , fatellitio fpettabilis
alcer Saturni regnum referc : fcd fuftine Theodida&e , paul
pdft in utrumque introducendus, nonnulla videbis, quae nul
unquam mortalium in mentem venerunt. Theodidaclus. Se
quid confufa illa nunquam vifarum ftellarum congeries : dj
StiUarum rntel. Scias fili,te 21079 femidiametris terra;, viciniorem fii
fixarum mamento effe, ac proinde innumeros ftellarum ordines , qi
jSr/fc '*ex ce^ure OD fummam1 diftantiam confpici non poflunt, deti
gi ne mireris, Tradlus ille innumerabilium ftellarum eft ilil
quem Aftrologi y***£Uv vocant , de quo fuo tempore ocula:
dernonftratione muka te docebo, Theodidaclus. Vixdixera
cum ecce veluti ingentem quendam armatorum hominum
ftrepirum excrtum poft me fentio ; & dum refpicerem , hoi
rendum nimis fpe&aculum ,' & formidabile vifu , ignitorui
equitum rurm%fe fpectandum ofFerebat , quorum & equi &<
quites flammas undique & flammas eructabanc. Equites 1
na manu gladium igneum & verfacilem , alcera virgam flagc

lumqui

Iter in Martem.

i4i

umque, furoris indicium , paricer igneum geftabanc > vulcu
Limmam pra? (e ferebanc ferociam ; oculis igneos fundebanc
adios. OmiCofmiel,veni,adjuva me, formidine enim pajne
oncidic cormeum, membra horrore rigefcunc,& ad horren-
um hujusmodi Ipeclaculum vox faucibus haerec. Cofmiel. Nc
imeas fili ; hi quos vides , non dxmones , fed prajfides hujus
,lobi fimc , divinas jufticia? miniflri. Hi fi quandoque juitaA?^/»*-
)ei permiflione , & hominum iniquicace ica exigence , glo- f/*''"*.10.'
um hunc in ulcionem & vindi&am concicaverinc ; in inferio- o/afqZul'
i mundo omnia fusque deque feruncur, fediciones,pra?lia,ca^
es,urbium acqueregnorum everfiones, peftilencia , fteri!icas,J**' f^"
uihujusglobieffe&us func , Orbem cerrarum in ulcimam tan-»„m.
!im non ruinam deducunc ; & hoc fymbola, quibus hi prasfides
?enii adornancur, facis demonftranc. Theodidaclus. Saceft,mi
-ofmiel, faceft , fiquidem operum divinorum'magnicudine&
lajeftace pameobruco mihi nihilreftac amplius,quam videre
□m,quiomniain omnibusoperacur,cu;us magnicudinis ac po^
mcia? nec numerus, nec cerminus eft« Agedum , relinquamus
xcidum huncglobum,& puriorisaecheris aura fruamur. Vix
ixcram, cum ecce reliclo Manio globo, in excella mundi /pacia
:rimur.

DGlSC

PRi£LUSIO IN JOVEM,

fVpiter, planeta celebris ac projper, majorque ob jnpitir.
J id fortuna ab jffrologis nuncupatus , fupra
\dartem haud dubie fuos exercet circulos 3 cjuia
n mutuis amborum fynodis ab ipfo Marte oc-
ultatur 3 0* oculis noflris furripitur hujus obje-
1u-> non fecus ac Sol intercurrente Luna\ Stdus

Kk 3 hoc

262 Itinerarium L Dialogut 1.

hoc celebrius adhuc reddidit , primkm qutdem de
novo deprehenfus ab ^iftronornis noftri feculi co-
mitatus quatuor SateUitum , antehac invifo-
rum > Anno 1610 a GaliUo in Italia tubi opti-
ci beneftcio detecJorum : deinde ipfius Jovialu
corporis multiplex ac <varius z^onarum feu fa-
fciarum ornattis , quo non rarb fyettandum Je in-
tuentium oculis aftronomicis [e exhibet. De utro-
que ph&nomeno hac Prdufione paulo fuftus age-
mus, ex iisque deinde Jovis ftrutturam ac natu-
ram mirabilem cum Auttore noftro rimari co-
nabimur \ quod prAcipue pr&ftat ipfe fequent i Ca-
pite.

§. I. De Zonis fcu fafciis Jovis»

Zon* ft« 70nas Jeu fafcias ^ovis appeUamus hoc loco^firias quasdam obfctf
fi/cUjrfis. t-^ras ac nigras ttotam,ut apparet,Jovialis globi caterum /ucidi
convexitatem circumpleclentes , e? infiar fafciarum flringentet,
nunc plures numero, nunc pauciores, $ modb in reclam linearn cx-
Vide Iconi- tcnfas}modo arcuatas arcuumctuc cavttatibus Jubinde furfum,aliki
fmi rx Fig. deorfum vergentibus, nec cum eadem femper inter (e dtfiantta,net
Y^ScV ™' ej**dem aut amplitudtnis aut gracilitatU femper,prout m appoft-

tis Figurts apparet»
fo9it zbhm Has Zonas feu fafcias notarunt primi , tjuod fciatur,Neapol't
f«* primi p Joanncs Bapcifta Zupus, & FrancifcusFoncana,<£ P. Danicl
wuUrU. Bartojus> Easdem deinde fstptffime vidit Bononu P. Joannci
Baprifta Ricciolus , P. Fran.ifcus Maria Grimaldus tfui non
modo earum numerum , (cdfitum etiam ad Ec/ipticam ejr A^qus-
Urcm obfervarunt , & accurattjjimas carumfiguras in cb*nit

delmc-

frdujio in Jovem. 263

>lincarunt,quarHmtamcn fcxtantum fequentes fmnemfere v*~ ,
etatcm hujm phmnomeni eontinentes , inferuit Almagefio fua
icciolus ltb.y.Sec7.i.cap.2.num.6. in quibm tamen Jovialis difci
agnitudo minime exprimitur. Explicationem ipfis Riccioh ver-
i adnumero,omi<fis nonnullis.

Prima Figurajovem exhibet cum tribm Zonis,fupremk ta-
en anguJliori}quarum convexitas furfum , cavitas deorfumver-
t. Jta vifus eH Anno i63§>Maji22. die uno ante oppofitionem
>vss cum Sole. Tres quoque fafcias vifas Neapoli narratur in
mtana Obfervationibus trac7.6, Anno 1643. ejr 1646 Jan.2s.ma-
m tertiaerat inmargine orientali : fuerat vero oppofitio Jovis
m Sole Anno 1645. Decemb.21.Sed Ricciolus aitttuncvifum effe cum
tabus tantumfajciissut mox dicetur*

Secunda Firura habet Jovem cum duabm fafciis , valde in-
lcem diflantibm , $ convexitate deorfum , cavitatefurfumver-
•nte. Talis vtfm eft Neapoli Anno 1644. Jan.2o.2i.22.a P. Zu-
3 , cum ejfet Sole orientaltor Gr.propeso: $ Roma Anno 1639.
taji 17. * P. Nicolao Zucchio circa quadratum cum Sole afpe-
um : g? Bononia Anno 1647. Jatt' 2 3- Hua no^e fuit oppofi-
ts: s$ iterum Neapoli Anno 164$. Jan. 21. hora noffis 2±i qua-t
iclejuit ejm cum Sole oppofitio 1 & iterum ibidem eodem Anno ,
ec. 31. ac denuo Anno 1646* Jan. 1. 20. Januarii autem die
\emerfit in margine orientalijevis tertia Zona^de quainprima
g.dicJum.

Tercia Figuraoflendit Jovemcum duabm fafciis^fedjibiin-
icem propioribus , ejr infcriore valdegracili, vifis a Ricciolo Bo-
mi&Anno 1643 ab initioOc7obris,perpluresnoc7estmque ad oppo-
tionemjovis cum Sole,qu& incidit in diem 13.

Quarca Figura jovem offcrt cum latiori zona » ejrpauVs
tam antea inferiori , duabm gracittimis ^onulis utrimque pa-
illelis cireumfepta. Taltsfuit vifm Bononia paulo poli oppofttio-
tm tfovis cum Sofe>Anno 1643.4 die ij, mque ad 2o.0c7obrii ,Jem~
>r prope Mcridianum. Hujm phxnomeni meminit etiam P.Kir-
herus lib. 1, Artis Magna Lum. g Vmb. cap, 4* adduclo eodem
hemate tonmi* ad fi mijfo, Et hn&enu* exhibmmHt Jovenu

tum

2§4 Itinerartum 1. D/a/ogus I.

^um Zonis curviitnets , nunc exhtbebtmus eundem cum recltli
ncis.

Quinta Figura reprafentat Jovem aqutorem, t$ recJisjam.
baltheis pr&cindum , medio quidem proptortbus , ejrmediaZona
rum ampiiere , cum duabus hinc inde tenuioribus & para/lelu
latis apparuit Benonia P. Grimaldo Anno 164}. ab tnitio No
vembris usque ad 21. Decembris ,/ed pr&cipue die /0. Novemb. ho
rd 4,no0is , & F>. ij. H. /. ejr dtebus 14.13. 23. jo.non/onged Mi
ridiano. Cum eodem fchemate ait Kirchcrus loc. eit. vtfum.
fuiffe Jovem ibidem dic2g. 29*31* OcJobris , $ $. 10. 11*13 No
vembris.

Sexra Figuraoftendit Jovem obfervatum BononiaaP.Gri
maldo Anno 164$* d die 24. Februarii usque ad 16 , Martii , fei
evidentiffime die 11. hora 2\ pojl occafum Solis , qud Jupiter in.
quadrante orientali mediocriter diflans d Meridiano compa
ruit duabus fajciis recJisomnino', quarum (uperior in Arftapelio
tem verfafeu orientalior , arcJior erat £5? ebfcurior > occidentalio,
autem in Lybicum converfa , exp/icatior & minus obfcura vift
batur ; parsvero Jovia/is difci inter utramque interjeclafu/ge
bat longe lucidior toto reliquo difco. Oppofitio autem Jovts cm
Sole fuit die 22.Februc.rit.

Ex his , a/iorumque obfervationibus conftat , minime dubi
tandum de pradtcJis Zonis , quidquid dicat Gaffendus , qui /tb,j
Jnflitut. Aftronom. negat,eas d fe videri potuifje , quamvts Ga/t
Ui tubo uteretur. Ohfervavtt fortaffis fjovem tunc , quandocA
non exhibebat. JQuid autem fint pr&dtcJa Zon& , injrd dtfcutte
mus.

§. II. Devertigine Jovis,aut libratione,

circafuum centrum.
jW« Serti* x pr&tedenti ph&nomeno fatis aperte celligiturjit bene ctian
go ftu U- JQ^ ajvertit Ricciolus loc ♦ cit. Jovem moveri circa fuurn centrun
fuum ctn- motu vertiginis , aut faltem motu librationis , nutando verfu
trum. Boream fere g? Aufirum: hac enim de caufa fit,ut Zon& ejus apfa
reant a/tquando t^ts, a/iquando dua tantum^ ' a/iquandofortaj

/'

Praiu/io in Jovent* j>6s

snuiia ,• $ ut videantur modb fibt ejfe vtcin&> ejr exiles , modb £
invicem remotiores ejr ampltores ,• ttem nunc curvx , gf nunc
•ff*.

Khckatam conflanter defendit motum hunc vertiginis , ut
tdeat etiam tempus determinare , intra quod wtegram fuavrL*
'rtiginem abfolvat , $ definire \quot victbus vertatur etrca Juum
ttrum toto illo tempore , quo unam integram periodum w orbe
9 ferficit motu proprio , nimirum toties , quottes Sol gyretur circa
rram fpatto dierum j6$.hor. j.min* 48- quo nimirum temporit
ttio pcrfictt periodum integram in fuo Excentrico. F undamen-
m aliudnon habctjiift magnumtiiud $ nemini revelandum fe-
tum , de quo fupra Schol. 2> in caput 3. ex ipfo iib. 4. Oculi Enoch
Eii* cap. 2.mcrnb+ j* Cujus fententiam cum fequatur etiam in-
i Auffor nofler in Jove , ut fupra fecutus fuerat in Venere
ercurio j ejus fundamentum iterum repetere , ejr ctarius expli-
enon pigebit in eorum gratiam , qui Rheitatibro carent : lu-
t fortaffis prxbebit aliis, quam nos non videmus. Sicergo dif-
rit Rheita: PJanecas circa proprios fuos axes conrinud gy- Rheit*«pi«.
i rocarique ( excepca Luna ofcillante fblummodd ) apud mewfWf *er~
dem indubicacum eft. Sicucenim impoffibile efl: g!obum_- ^Zluw*
■ planum currencem non illicd , dum mocu progreffivo
>movecur , eciam circa proprium axem gyrari incerim j fic
nino vix poOibile auc credibile cenfeo, planecas periodice
fuosorbesdeiacos , nonetiamcirca proprios axesrotari. Ec
deui Jovem ica diurno motu gyrari , pha?nomena Jovialia
nino arguunc &c. His pramiffis dcterminat. Soiern pyrariVert&"u
a juum ccntrurn <y axem (patio annuo 3 tta ut tempore stjtatts gU{orum
ertat Terr& hemi(ph&rium Juum caiidius , tempore verbhye fi^mamm
alterum hemi(bh&rium miniis caiidum ; quia hacratione pu ^Jl *%*

r 1 r tr • rr /• n Kheititjen

caujam phyficam ad(i°nart poffe s cur Soltn mflate , dumin apo tmti*.
eft , intenfihs catcfaciat Terram , quam in hycme , dum eft in
g£o. H°c fiaturo , tanqutm indubitato( cjuodtamen apertcfal-
ejfe dcmcnftrntur ex macuiis Sotaribus , ut fupra vidimui)
globos planetarum omnium 3exceptA Lund , taliproportione $
porecirca proprios axes gyrari & converti teo tempcru fpatio,

L l quo

266 itinerarium L Dia/ogus I.

quo /ntegram pcriodum tn orbtbtts (uis abjolvunt , qualt Sol juper
Tellurem (e volvit fpatio unittt anmt boc ejl} eo temporc, quo inte-
gram tn Orbe (uo periodum abfolvit. Cum igicur (Jubjungit}
Sol incra unam fuam revolucioncm periodicam Terrar 36$
vicibus oriatur; cx diclis lequitur , quemlibec planecam (Sole
& Luna demptis ) intra unam fuam periodicam rev< iuno-
nem cciam 36^ vicibus fuper proprio axe converti &c atqut
adeo cum qugltbet talts converfio reputari pojfit incolis pla.net a-
rum ((1 tncoU ibt ejfent^pro u»o die;(equitur,tta /e habere wte-
gram periodum cu\mlibet planeta ad unam verttgtnem ,Jicut fe
habent 36$ ad 24 , (oltcet integra periodus Soiis ad unum verti-
grnem Solts. 1'erg/t igitur determmare tempusyqu9 abfoLvttur u-
na Jovis vertigo yhti verbis : Pono exemplum in Jovc , cujui
annus non quidem $c*c,fed 4350 dies comineat necefle eft,
coc icihcec , in quoc luam periodum feu proprmm orbem ab-
folvere cenfecur» Icaque (i pcr Rcgulam aurcam fic dicam:
565 dies rcvolucionis SoJaris diurn* fupcr Terram , dant
diem in Terra 24 horarum ; quid dabunc 45 3,0 dies revolu-
tionis Jovialia in Jove? facic 284 horas,4C minuca. Tot igi-
cur horis globus jovis fupcr fuo axe converti cenfetur -7 & tan-
ta fimiliter , frve coc horarum una aacuralis forec dies incofii
in Jove ex fentemia Cufani fuppo/icis , quancum eft cempm
2$4 horarum, 4c minucorum. Jam cum 234 hor.e faciani
dies noftraces nacurales 1 1 , & horas 20 , & i*. 55". circiterj
confequens omnino eft, fi jam diclos 1 1 dies, & 20 horas,io
dies ^J^Ojfcificet periodicae revolucionis Jovis duxeris , 1II01
in his 36C vicibus praecise reperiri, - Ergo Jupirer incra unam
fuam penodicam revv>Iutionem toties luper proprio fuo axe
converci videtur , quocies Copei nicus Tellurem in uno anno
liipra fuum gyrari fupponic , feu quocies Sol eidem Terra? an-
nue oricur. Jdem de omnibus aliis planecis ceniendum eft
juxta cabulam hi*c infia pofitam ( Jabulam fupra loc. cic. dedi-
mus.) Igicur opinor probabiliflime , unam diem naturalcm in
planetis /uperioribus tot eflc noftratium dierum , quot annii
plancca ilie periodice revoivicur. Cum icaque Jupicer annn

H.dic-

Pr/tlujt» injovem. 26 j

i i. dicbus 3 1 5, oibem /iium cmeciacur } eric unadies Jovialis,
fcu ccmpus unius gyracionis ejus, 1 1. noftracium dierum , 20.
horarumi1. fc^.circicer. H*c Rheita.Sed nee fundamentum,
atiinnitituroptnio hacfolidumeH , nec calculus hicexhibttus Jibi
vndequaque eonftat , &emnia tantuwpr&ter propter ac rudi Mi-
vervA determtnantur;quod utiquc in re tanti momentinon exi-
ruum estviitum. Egocum Ricciolo^ altu ejjeindubitatum judico,
ftrvem aut verttginc aut libratione moveri circa centrum Juum\
tter auteme duobus ei conveniat , & quanta fit alterutrius pcrit-
ittstadhuc incomfertum futo.

§. III. De Jovis atmofphasra \ 8caiperitate,

Clrca Jovem vapidam videri mtmofphfram , afjerit R heita f»
EpftoU data ad D.Carmmuelem Antverpi* tp. Augufti 1644..
\n quat tndagmns quid ejjc potuerint novjt JUa qmnque fteMa ctr-
:ajovem m fe mnte biennium vifte , inter mliah&c habet. Reor
:rgo , (cum oblcrvacioncs mex fuerinc iane fideliilimae ) ali-
quid mirabile in & circa Mundum illum Jovialcm cunc for-
lan actum fuifle , monftracaque prcdigia verifimilia noftris
!Tomecis,auc forfancciammajora. Cum enim Jovemiua quo-
:jue vapida acmofpha:ra undique circumfufum cinctumquc
sxaclc ceneanc , uc hodie haud fine ftupore faepius obferva-
mus > quid impedic , eadem ( carcera fi finc paria J in Jovis cir-
:umfufa regione & a:chere gigni pofle pharnomcna , qua: in_«
noftra: telluris imperio vapido fepiufcuic miramur? Inea-
iem opinione csJ Auclor nofter.quifxpe i» hoc Opere ajferit , emnes
Planttas habere Juas atmojphjtras ,prjeferttm in Trafatiene Pa-
r&netica , ut ibi vidtmus \ ubietiam rationem addit , quia ntm.
\mnes conflant quatuor elementist De 'Jovis igitur atmofphxrm
nullttmmtht dubtumcsi , eamquc admitttt etiamGaWlxustnfne
Nuntti fiderei.

Afrerumquoque ejje Jovemtdr quidem etiam rircm margines
montibus ac tumortbus evidentiffime extantibus apparere ,
mit Ricciolus loc.cit.Jiepr* , ex fehemate i» Itatiam mijjo ex

L l 2 FUft-

26 'g Itinerarium L Dialogus 7.

Ilandriay ubi talu vtftu ejfe perhtbetur per egregium teiefcoptum
«D. Leandri Bandtti AbbatU Dif/ergenfts Anno 1643. Nov. 2. hora
Si poff meridiem^ckm die 12. Oclobr. pr&ceffijjet oppofitio cum Sole.
Nequede hacre dubium effedebet, ftffupiter confiat quatuor cic-
tnentU3 & ex foltdo ac liquido compofitta ejl.

§. I V. De quatuor ftellis circa Jovem , quas
ejus faceliices fcuComices vocanr, eorumque
ficu, mocu, &c,

Jotu m»f. \Ovem non folitarium degere in 'vafiiffima iila Saturnum inter
**. Jtf Martem interjecJa regione , fedve/uti dominum ac regenu
quatuor ftellis aiiU tan^uam fateliitibus^motu ymagmtudine , di.
Jiantiajitu diferentibus Jlipatum (quas ob id Jovu /ateffites feu
comites appeiiant Ajironomi reeentiorei) primus ope telejcopii dc-
frehendttin Itaiia Anno ifio GaitUus GaiiUi, Magni Hetruru
DhcU Cojmi de MedicU Mathcmaticus , qui ob id medicaa fidera
il/as appellat. Res efi jam notiffima, nec ab ulio in dubium vo-
cat ur3 mfi a nefcio quo Martino Horckio. De diclU (leliU fcripfere
inter aitos ipfe Galiteus m Nuncio Sidereo , in EpifloiU ad Mar-
sum Veiferum de MaeuiU So/aribm , gin Dialogo 3. de fyftemate
Mundi. Deinde Simon Marius in Mundo Jovtali , Chnftopho-
rus Scheinerus/» DUquifit. Mathemat. Num. XXXIX. Blanca-
nus in Sph&ra lib.i4.cap.i.& 7. Keplerus/w Dtjfertat.cum Nuncii
Sidereo , & in Notis ad cap. i6.fui Myflerii Cofmograph. & in Efii-
tome Aftronom. Pecrus Herigonius tn tomfs.Curfus Mathemat.
vartU tn /ocU brevtter^Rheha. in Ocu/o EnochgEli* ltb.4. cap.i,
& 4- Ricciolus egregte Itb. 7. A/mag. Secl. :. cap. 3. Kircheruf
htc cap.fequenti , P. Joannes Rapcifta Zupus, Godefridus Wen-
ttehnus , U D. Vineentius Reinerus,^/^w*//V«< Pifanus, in
Eptfiolu ad Ricciolum. Faraverat de mdem Opusculum D Jo-
annes Baptifta Hodierna Sicu/us ,fedu/us eorum obfervator * qui
irmltas obfervationes mihi per htteras communtcabat , dum l'a-
vormidegerem \ meoque nominiOpuscu/um infcribere cogitabat\
quod an fofl difcejfum meum faclum fuerit , ignoro. Ex diclu
Aufionbusfequentia decerpfimm^dfttum/notHm.digrefionem 4

Jfovet

?r&lu(io in tfovem.

264

JZuoadfitum & motum fatettitum Jovis, certum efi\ omnes «n*
novcrtarcajovemctrculartter (ve/ fa/tem elltptice^utaltoTmJ™
i motu^ mntn eodem arculo , feu in ejusde* icircu/t peripheria ZT *
rdtn dtverfis qujs reprtfentat ^^mP^^P^
lancant RtcaoU, &a/torum,inquoAeft^piterX B centrum ^'
7 i a , ohfervator» tn *<rr* fuperjicie 5 circa quod ett nifmum x-

tumM cmttngens extremis radtis NR^tR^ovis umbr* %l
ua (//«/ htc detruncata) A R. circa centrum Jovis A dejfrlM
m quatuor arcu/t concentrici} m quibus tottdem 7ovis Jatettttes
oventur ctrca frvem : nempe maxtmus # extimwG DF,in quo
cttmus ef a Jove remottfrimus fateUes G circumvolvitur in Cu-
rtortpartc pertcyc/iin conjequentia , feu ab occafu in ortuL
mfea Gtn Dtftnde tn F.& tn r g? n, donec redeJt in G:demde
nextimusctrcu/uslgH, in quo penexttmus /atettes I vo/vZr
Itn^tnH mp&%d&nec revertaturtn I: poftea ctrcultss pen-
ttmus Kh P, tn quo pemnttmus Jatelies K vertttur a K tn h<4>c
tandem tnttmus circu/us L m in quo intimus Jeu Jovi pro-

vjatcttttes fttos tn quatuor dtverfis circulis , & iniis circalo-
m movert.cotttgttur tum ex dtverfts eorum periodis/umjp*.
« vtdebtmus , tnttmus longe celerius abfilvat periodum fuaL
*m exttmus ; tum quia tn majortbus * frve digreffiontbm
ye tn/tnets AF yAG3nunquam vtdentur conjunTtt fed v2
feVmcit^uttnF^P^veLin G}J,K,L;at prope fovem /7mul

eo magts a Je tnvtcem Jejunguntur.
In hu areuliscHmfintprtdicJi comites fuperiores )Ut in E z

ahlTTVt^r < W nntarcJt^

atb tendunt ad echpfin fut^at quando funt tnfertores sut ?£
>^> »P?«re*t .orea/es.&inp/aga arcJtca, ac in pari dirref
« « Jove vtdentur htc majores qudm ibt, quoniam htc rLL
Pmqutores funt nobit , ^uam ibi, 3

U 3 Sed

2jv Uinerarium I. Dia/agus 1.

Sed bene adverttt Scheinerus loc. cit. num. 4.1. omnes pnta

ifosjovis fatellites , eorumque mottts ctrca ipjum , ab oculo B vide
non tanquamtn ctrcults y (ed tanquam in anguftiffimts ^ /ong
JimiselltpfbHs , altas in tpfa dtametra F 'Ca/ias juxta. Etin tp
quidem junt^quandoaccttpant puncla F ejrG Htf 1 yP K 4
juxtaverb , hoceH ,cis vei trans Ltneam F G decurrunt , qtta
docunque extra (lationem funt: ejr cU quidem apparent , cum vt
fantnrmAufirtntsyidcH,juperiortbui pericjc/orum fuorum fen
circu/is i trans verb 3 curn Jeptentrionalet ftv* infertoret femia
culos peragrant. ^Unde evenit , ut fdera hxc quandojitnt altior
idest , magis nterra diflita , appareant fituhumiltore ; quan
'verbdemtfjiora yputsntur elevatiora , Opttcet lege id requtrem
quam in 1. far, Magia lib. 2, Prttluf y bjjnoth. 10. propofui 1
verbis : Planorum fub oculo jacencium rcmociores i vifu p;
tesj videncur alciores^ coiirra vcr6 pIanorum,qua: fupra vifu
incumbunc , remoriores parcesad ima prolabi videntur, Ea
dem antmadverfionem habet cttam Ricciolus/W. cit.num. 4.C
ca fnemt hisverbis : Sed cavendacft Valdc hallucinacio ima;
nationis t nam quando func revcra in fuperiori parce pc
cycli (quod colligicurex mocu eorum Orienccm verfus) cu
apparenc infra Jovem dcjccti in auftrum , & ita in fchema
fmis obfervacionum (apud Schetnerum ejr alios ) repraffena
tur , uc finc infra lineamFGj conci a veto quandoreveraft
infra Jovem , ac iilo cerras propinquiores , apparenc camen r
bis fublimiores , & eve&i in Boreamj quod exigunc Opcica;
gula^Afci- tamencum ecdem Ricciolo , Scheiaero , Blancano , ejr *l
inprxcedenti figura ilios rcpr&Jentavtmus juxta ftum , quem)
bent reipftjta ut fateU&s extimm in C/it Juprajovem , «j? tdemi
ftt tnjra Jovcm.

Moveri autem pradiclos fatellites circa Jovem defcribci
circellos ( aut ellipfs ) tn quorum fuperiori parte ferantur ab
caju tn ortum,tn tnfcriort autem abortuin occafum , ideoqueib
confcquentia \ hic m antecedentta , tnde co//gttur,quia }ut m
Ricciolus , tfante eum Scheinerus , ejr alii , a fua maxima drri
fione occtdentali a Jove , qua/is es~i ctrca lineam AG tin qua (ia>

ma

Pralufio tnjovem. J?t

wit videntur, accedunt deinceps ad fcvem orientew^fa7& '
ibu dejecJtores detnceps tn «uftrum ,& (emper mmore* apparent
mec tpftconjungantur & occultentur circa Ca ; tnde autem rur*-
m verfus orientalemplagamemergentes,tf tendentes ad maxu
%m dtgrefjionem orttvam, quefit arca Imeam 4 F, mtnus ac mi-
isde/ec?i adau(lrumapparentJemperqiiemaforesapparent per-
fajue tbt mora.(eu (tatione alteri, revertuntur verfus Jovemad
tdentem, tuncquoad apparenttam vtdentur nobis mavis ma~
queevettt m boream , tterumque Jovi conjunruntur. Et tn hoc
«ufemperextimusfateM:. G , e(i nobuin mertdtem (peclanttbus
xter,quamdtu eft tn Partt • /uperiori prricycli^ quamdtu ab oc~
u t» •rtum premoventur ; at tn altero hemicyclo (emper atparst
fofintfler. Ex his tgttur mamfe(te patetfjovts comttes moveri
tdtefe modo ctrca ipfum.

guead dtgreljiones (atelittum maximas a Jove, variis modis «mi-
determtnant AvBores. Et aftt qutdem utuntur in ea menfura tum
wetris autfemidiametris apparenttbus Jevis , alit vero ettar/"™*
ttdtametru terra. Scheinerus att yproxtmum 4 Jove diftare *
tro.ovufemtdtametrujovtaltbus quaft 6 Jecundum tanquam
\utpauloplus \ tertium :op/usminus;quartum zo ctrciter Ga-
>.u>, quem(equttur ^endeltnus ,dat diftantta primt diametros
vu 3,jecundo s, terttog, quarto, /*.Simon Mznus,quem fequttur
pierasef Herigonius, dat primadiametros 3Jecundos tertto S
xrto j3. Rheica prtmodat dtamctros fovu 3Jecundo +, tertto i
irto jo. ldem dat (emtdtametros terr* primo zjjecundo 27,tertio
quarto6p.

Pertodus motuumfnguiorum fatemtum circa Jovem certih * «• ,
neratur „b una conjundhone ad eandem , quam ab una ma- SZpSA
xtm* dtgrejjtone adeandem. Revoiuttont pertodtca m>tmm.
flerique tribu unt tempm, ut (e-
quttur.

ftriidi

Uinerarium I. Dialogus I.

Periodi rcvoiuttonum Satellitum ffovis ctrca
ipfum

SateUites

Dtes, Hord,

I.

II.

Vel D.

H.

/.

i*

'/.

J*

i.

*S>

30

3*

13*

//•

0.

3-

J3-

20.

i.

7-

3*

34-

7*

4-

/•

4*

16.

lf.

9>

*S-

/6.

jp.

9>

His motibus fuppofitis ,fi divtdas integrum circulumjeu gra
dus 360, per motus periodkos pr*dicJes,habebis rnotum diurnum fi»
gulorum in fuis circulis feu pertcyc/is; tffidiurnum metum dtvida
per 24, habebis horarium motum eorundern.
J&uUtcL Ad Eclipfes dtclarum fleUarum quod attinet , eft jam com
Utum erfi-munis opinio ,efr crebris experimentis confirmata , eas quando ac
cedunt proxtme ad conjunclionem cum Jove ,/ive inf'erierem,dum
feruntur verfm occafum in inferiori parte pericyc/i fui ,fivefupe-
riorem,dum verfus orientem meventur , cbfu/gorem Jovis neti
videri yfed occidere (ut Riccioltss ait ) Zeufiacefeu Jovia/itcrquU
»imirum intra Jovis lumen abfconduntur ; imo extra conjunclto-
nem etiam aliquando ecltpfin pati , in eaque delitefcere majon
ve/mtneri mora , juxta dtverfas inc/inatienes coni umbrA Jovit^
diverfam ejus Latitudtnem , diverfamque viciniam fateUttum
nd Jovem. Argumentum harum eclipfium efi , inquic Riccio-
ms,quia poft oppofitionem ffovu cum So/e , in pnri remotione aje*
ve fecunditm longitudtnis Uneam , quandoferuntur verfus Jovcm
occtdentaliorem ,apparent >• at ab eo reccdentes verftts orientetru^
non apparent wfi majorem adeptt diflantiam , quia fciiicet /ate-
bant tn umbrn ffovis ; ejr exempLi gratik fatelles a non emergit,
ncc primo effulget jnifi in magna dtftantta a Jove , qui in retro-
ceffu ad occidentem in rnulto minort difiantta a Jove folet appa-
rere. Etjic de cateris. Frxterea remotiorcs Ajove, quando deje-
£tt tnauftrum accedunt adj ovem ,occult ant ur ; qui tamen quan-
doad eum acceduntyfedevetti in Boream,apparenti qnod non ntfi

antt

fr&lufio tn "jovem. 273
nu oppofitionem£um Soie obfervatumfuit. Poflremo tonfideratit
orif ac mintttu occuitAtio»um,e[U£ fitmt in fjttcUittbtu huadori-
9tem tendentibus, Jitu Soiis ad Jovem , £on(lat tunc eas fierr,
uandofunt i» illa ceeit J>iaga ,in quam vergit umbraffovuaSoic
(umtnatu

§. V. An dentur plures facellitcs Jovis
quam quacuor.

~2 Alilxusprimum frimusque Anno rtio.die 7 .fffanuar. hord no- j*u f*»&
J&is primdttres tantum ffovi* fatellites deprehendit,deinceps

litum ntt-

rri femper quatuor , & nun^uam pluret. k Cum ipfo cundemJ"'™'
laternarium numerum agnofcunt , quotquot f. praced. titavi*
hriaerus tamen Epifi. i.ad Veiferum , tefie Rtccioio lib. 7, Ai~
ag. SecJ. it £ap.. j. num 2. fufticatur ejje piures quam quatuor.
em Epijh 3. de Macuiis Sofaribus .ad Veljerum idfere pro certo
\bet. Verha ejus num*4*funt ..• Dtducitur 6 , Conlencaneum
nc eriam cfle, Joviales comices? quoad mocum & ficum,baud
fparis ellc nacurac: unde noslerme pro cerro tcnemus, ilios
>n cancum cfle quacuor , icd plures; neque in unico cancum
culo Iacos circa Jovem , fcd plurrbus &c. Hxc Scheinerus^
ancrfcus Fontana , ut habetur intjus cbfervationibm tra£i.4>
K2- vidit Anno i4$o Jfovem cum novemfieUis ,nuncpuam & fo-
dtfiantibus ultr-a decem ffovtaks diametros. Et Anno iftf,
mque ti^. vidii eundem cum octo ; ejr Anno 144$ , Decembri
31, hork 2\, vidtt eum cum feptem :& AnnoiC^^anuarii 1,
rj 2 nociis, iterum cum feftcm: $ Anno 1646, ffanuarii 22^0-
i, januarti 2g,cum jex fateliitibus eum (Jeclavit , quino»
vabant inter fe eandem diftantiam. P, Joannes Bapcifta Zu-
S Neapeit fcnbit Anno 16 44, ffan. 2jtadP. Riccioium , obferva-
n aje ante diclum diem , tubo eximio a Fontana fabrefacJo,
ffatosque d fe unum aut aiterum pr&ter quatuor conjuetos;
fs tamen putabat tuns ejfe fleUas fixas Jine telefcopio inconjpi-
u. ldem dte 22 ]an. reverfus ad fovis obfervationem , vtdit
■fieUas frope Jovem. Jn aliis iiteris 4 Februani ejusdem^
ni datit afjerit , expioratum fibt efe, nen foium fex.fed muiti

Mm piuret

2jf ltinerarium I. Tfiaiogws I.

plures crrare f^ellitcs circa Jovem,ckm numeraverit non folkm nv-
vemjed duodetim\ quamvis nonaudeat jiift de quatuor novis, affr-
IHarceffeerrantes/oquodnonfcintillaverint.

Anconius Maria Rheica Capucinm , in EpifolaadErycium
Tuteanum data Colonia Anno 1643, die6. 3an.ajferit ,fe Anno
1642. die 20. Decemb.dr altti vtcibm , prtter quatuor comites in-
teriores GaitUanos , deprehendijfe a/tos quinque exteriores , #
niulto majores priortbtts , idque te/efcopto novo d fe reperto ( de
binocu/oloquitur, ut ipfemet fe exp/tcat ineadcmEpifi, tn Ocu-
lo Enoch & E/ta) majusin ccelo (patium unico obtutu comprehen-
dcn e: &horumtres ait poflca die 4. ffan. Annii64s. notabi/if-
ftme ?nutajje iocum , duos vero eadem dte dijparurfe , vcrfut apo-
c;,eos, aut in umbram Jovis forfan intrantet. Et qttta quinquc^
tl/os novos planetas ( ut ipfe putabat ) primo detexit Coloni&A-
vrippin* , regente Eccicfiam Vrbano Vlll.Pontifce imperium
ferdinando l 1 1 Czjare appciiat jiios , ad dtfiincftonem altorum
quatuor antiquorum , P/anetai Vrban-ocfavtancs ,aut Ferdtnan-
do tertianos , aut Ag rtpptnos. Eorundemjchema , cum proporttont
Orbium & motuum, miftt Rheita ad eundem Puteanum , adjunttu
his verbis tn citata Eptftola. Qua de re eciam licec cuum pru-
denciflimum judicium inquirere , Puceane GlariiTime , qui o
mnium proporciones Orbium incerfefe, prouc a me plurimii
jam novicer obfervacionibus circa Jovem vifi & exploraci
lunc, cibi hifcecransmiccofidelicer ; quos camen fingulis duo
bus & cribus diebus nocabilicer loco fuo mocos & mucacosr
videreeft, irauc,quando fupra Jovem fefe verfus Saturnum li-
branc, parviflimi quandoque appareanc ; aliquando veroo
mninofuoinapogaro difpareanc,- cum demum confpeftui no-
ftro fefe ofTeranc ; donec infra Jovem verfus Marcem delati
mulco majores appareanc denuo?Ec , quod ftupendum efl
nullacenus hi quinque planeca? , Ferdinando-cercianarve ftel-
laj eandem fervenc cum reliquis quacuor Medicans mocus ra-
rionem & normam. Alii namque quacuor jam dicli nun.
euam dircfte fupra , infra, auc penes latera videntur ,• hi ver(
\ noftr

Pralufio in Jovem. »yj

uoilri nuilam difFerenciam loci refpuunc , auc refugtunc %{$d
3lena majeftace perpecuo fuum regem Jovem fupia, infra , 6c
areralicer ambiunc , in circnlis Veneris, Mcrcurii , & Lunaj,
mo ipfb ambicu foJari majoribus fed , quod mirum , fpacio
emporum minori illis: adeo quod , quantum mihi haclenus
luidem compercum eft: , quidam fpacio $3 dierum, 1 2. hora-
um.aliuscempore bimeftri fere, aliusfpario mmori, & majori
lrer,&: exrimus, circa Jovem revolucjones fiias compleant &c*

fcriptam Epiftolam , petit eam commumcart Fromondo aiiis-
wevirts erudttis. Monet deinde , nonpojfe ftellas itlas novas vi-
leri teiefcopio communi >fed folum Juo novoa je reperto; dequoi-
fe in Oculo fuo Enoch, gf nos 1. parte Mag.tib. 10. Addit pr<eterea-* ,
utnque novas prxd/ftas fte/ias moveri ab occafu tn ertum , cuwj
etiqui quatuor ferantur e contrario ab ortu inoccafum, Quod
fr d ( fubtt jevidens fignum , plana inceriorum adEcIipcieam
lclinaca & di/pofica incerfecari ad angulos re&os a planis fi-
ecirculis quinque exceriorum ; quod quidem ftupendum_*
fier. Revolutionis tempus necdum plane & exacJe compertum fe
abere fatetur;putat tamen penextimum fpatto circtter 6-.dterum
tvoivi, medium verointer qw.nque fpatio dierum jjt ejr horarum
? quafi. H.ec Rheita.

Exempium prxdtcJa Epiftola ex Beigiein Galtiam transmif-
tm ad Gabrielem Nad/tum , Cardtnalts Mazarint Bibiiotheca-
um^ab eoque communtcatum PetroGa(Jendosexcitavit eum^ut att-
'ariumhoc quinque p/anetarum circum- 'Joviaiium examinarett
'f judtcium fuum de il/o etdem Nand&o tran$mitteret\ cfuod & de-
tde typis ( una cuw Rhetts Epiftola ) vu/gatumfutt in Opujculo fjotkfetel*
ti tituiui ett , Novem ftel]a;circa jovem dececls : £ua in E
fiola Gaffmdus in contrcverfiam vocat dtcHum . auclarium a*fr™%m>,:*
hetta offerturM , ob Jequentes caufas. Primd , qui ipfe Gajfendus
tdem nccle dtei 29. Decemb. Anm 1^42^ obfervavit quatuor Me~
'Cttos "jovis comttes omne* Jove ortentaliores , m eadem quafi
'cla lineajuftquod fecundus , inter prtmumntmirum & terttum
aximum mediocru , futt injenftbiliter huiwmodi itnea borea-
«r i quos tamen Rhetta fchema occidentaies repr&fentat ,

tom 2 exttmum

L

2j& Uinerariuml. Dialogus 1. ^

extimum auflraliorcm , idec fortaffis ( tno.tat ipfe ) quod ufm
fuerit tuba-objecla invertente. Secundd , quianoncaptt^tiomodo
fiverafuerunt flell&y du& iliarum diftarere potuerint , vel prc
■motaverftts apogda, vel ingrejfa m umbram Jovis , ut Rhcittu
exifiimat : Dicere tmm >\inq»it Gaffendtts ) utramque , vel al
terucram verfus apogaeum difparuitfc ,canto minus probabi!<
cft , quantd- planecae Yenfibili fpacio anre & poft fua apogaea
non variant fenfibilicer magnicudinem apparencem ,. ma
nencque perinde confpicui. Uc praeceream , fi Medieari ir
fois quoque apogasis pcrfeveranc confpicui , non pocuifle ha
ftellas ( mulco Medican ma jores ) fieri evanidas in luis. Dicen
quoqoe , hafce ftellas ingreftas fuifle in umbram Jovis , qua
nam racione capi poceft , ciim propcer auftrinam Jovis lacicu
dinem ( m*lemtuncobferv*tore& teJleGaJfendoh^butt ) um
bra ipfius. projiceretur averfa a Sole in auftrum ,& faltem ftel
la F remameric ad Septentrionem l Tertio ,quia non fatis per
cipit, qnid velit Rheita^cum cenfuit planafuarum fleUarum, tam-
etft contrario ntotu incedunt , * Medic&U , nonpojfeeffceadem.
eumipfts Medtc&arum ptanti , fed eafecare normaliter ; cwm a-
Iiis inccriu* r aliis excerius circuradudcis , ncque fibi mutuo oc
eurfantibus eadem efle plana ucrarumquenihitvecee. Quartd
quianon fatisetiam percipit , quamobrcm pucec , ipeciales mo
EuSidiverfosqueJaca2ceris,.convenirehifcc fuis ftellis, dum dicic
eas aboccafu in orcum potius, quam ab orcu in occafum rao
veri , quacenus ulcra Jovem cranseunces ab oceaiu in orcura
cenduncquippe ha?ceft communislex circumvolucionum cce
Ieftium , obfervacurque non modoin iis,quae Solem circumeunr
ocinMercmio,ac Venere, & in planetis casceris^ut & in ipfis-
mec Soli» maculis % fed in ipfis quoquc Mcdicaeis ftellis , qu^
circumeunc Jovem. Omrtto multa alia, fu* Gaffendm in c*
dem fua Epiff. eontra Rheitam congerit- Mts igitur pcrmotw.
€affendus y fuffricatursftellas m Rheita circa/ Jovem vifas nequ*
m*m fuiffefplaneta* v, fcdfxas , ex earum numero,quas ocuk
nudo inconfpicuas , exquifica celefcopia cocopaflim ccelo,ac
&pe etiam circa jovem , aliosque planecas demonfrran: ; au,

etian,

Pra/u/toinjfovem. 2jy
ttam fortafjis ex numero confpicuarum nudo oculo circa fufionem
A^uarii^ uttbtdem expitcat , fchemate etiam appofitc..

Hac Gajfendi cenfurd Ufam exiftimans-famarn Rheifa Jo-
nnes CanmuclLobkovvkzfufcepiteamdefendendam, data
inno 164$. dit rj/JuRi Lovanio Epiftoia ad Reverendiffimum $
(iufirtffimum D.Fabium Chijium, \ eritonenfem tunc Eptfcopum^
'ancliffimi D.N. Vrbani V 77 I. Legatum a latcre per Germaniaw,,
unc Summum Ecciejia Romana Pontificem. In quaEpiftola { qu#
icem poftea vidttin Jupracit. tibe/lo de Novemjiellk eircajovem
nfis y oftendere nititur , vel Rheitanas: obfervationes infidelefr
'ciftelias obfervatas circajevemnon effe ftxas,m Gaffendm vuit r
rderraticas: cumfyprimum adftruereGaffcndm nec audeat- , nec
ofJit$inJert jieceffarto concedetidum ejjejecundum. Hccdemonftra-
enititurfic : Pianeta direc7usre/in%uit poff Je fietias Jixas occf~
entates y appropinquat erientatibus \ retrogradmverhecontra-
toorientaitt re/inquit,atceditfue adocsidenta/es : ffupiter^ qut2
^ecemb.vifusfueratcum novisfateHitibui ? , 4. ^anuariiprogreffm
*at jp> mm, tamen nec oecidenfales antea fate/iites reiiquera? s,
ttta & hi verfus orientem progreffi fwerant ? nec ad ortenta/es
cc e(ferat,^ttia hi verfm occidentem promotifuerant^ergo.Hxc fum~
laApologia Caramuelis ; qai tamen non ddfftmulat, nomnnllaitv
hematifmis- v e^uibm Rheitafate/Btum novorum theorias ob-ocu~
>r ponere conat ur/epeririscfu&non coh^reant^ maxime qu&admo~
'uwotuum^vte/ocitatem^actarditafemfpeff
t n&taty nonuulfa in GaffendicenfuraminusrecTe. dicia efje*

Jpje Kheica lib. 4. Ocu/iEnoch cap+r. memb.2.reJpondens Gaf~
'ndv,approbaf, qua Caramuel dixerat £ addttfpaba/iis etiam1, pr#-
pue a ffoanne &t ampionc Mathcmatico Prinupis Auriati obferva-
it circa Jfevemper duosmenfes duvfnovosplanetas- , quos putaviP
$ovt '} non fecmac macu/as a So/e profiatas ac genitas^

AueJer nojfer Capitejeqttentfadmtttit obfervativnes Rheit4"r
' a/jorumfitpracitatorumy de novufteltis circa ffivem vifis ,
tttat fuiffe cometas ^ovi ales.Huic ego peromnia affenfior.Et certe:
tconfians earum numerm, moMtxmag»ifudoi diJ}arifioid mirijv-
•fenjirmare vidctKHr^

Mm j ff VI* I?e

*7S

Ittnerahum I. Dialogus 1. Cap. Vlh

Ja&is flru~
ilura n*

tura.

Iter in Jo-
9em.

Jofii globi

Jo$is romi.
tes cur for.
rna Lun-i-
rnm 9i te»
tur.

§. VI. Dc irru6tura &: natura Jovis.

P A non difficulter ex dictk hattcnus ph.enamenis, ejr cx analog
ad altos flanetas colhgitur. Dico igitur.ffovem efje corpus fbb
ricum, ex joltdo ejr Ltqutdo compofitum , afperitattbus futs pr&ditu
habens atmofphtraMjit aLii planet&fotatum motu verttgtnis ctr
fuum centrum £jV. Dtco prxterea^Zonaj ffovis effe partes ejus foltdt
totum corpm ctrcumdantes , ^minits capaces lucis quam reliquastJ
ve foltdas five iiqutdas. Sed h&c omnia meliits tn feq. Captte cu
Auclore nofiro expLicabuntur.

C A P U T VII.

De itinere ad globum Jovis, ejusque admi-

rando in Natura rerum optfcio.
.lS~yofmiei, Agedum Theodida&c , formidinis gJobum ,
V_>plenum exicialis veneni , divina afpirance gracia, eval
mus,* nil porro reflac,nifi uc jamglobum pnoriconcrariispro
fus propriecatibus lufrrandum exhibcam. Thccdidacius. Grari
tibi habeoimmorcales pro canta,quam meicausa lufcipis, cu
& foliicitudine; ecce cum aliud rependere non Jiceac, me t<
tum tibi, uc tu me tocum Dei facias, ofFero. Cofmtei. Placet mi
tam pia; tum in me , tum in DeumCondicorem tuum roJunr
tis defiderium ; lacagam, ut prodigiorum divinorum demoi
ftratione impoflerum non tantum propriam anima: cua: i
lutem cum timore&cremoreopereris, fed alios, quosnimia ci
ducarum rerum cura premic , cu divinorum miracuJorum.
qua? hominum causa ex nihilo cducere condicuic , narratior
ad meliorem frugem , vitajquebonicsrem perducas. Refpic
itaque, & attence confidera opera Dotnini non minoris pocer
cia; in /is creandis , quam infinica: fapienciaj in iis canca pruder
cia confervandis. Theodtdatlus. OmiCofmiel.quid fibi ingent<
quacuor illi globi nobis obvii ? quid mundus ille ingens,quei
in medio eorum confricumm inrueor? Cofmtel. Hoc majeftat
pienum Joviale fyftema e(t. iheodidaclus. O miram rerur
faeiem ! quacuor Lunas ego video,quoium prior lumine p!en;

alcei

Iterin Jovem 2jp
rera dichoroma & media ex parce luminofa , cercia */u4>Mi«^*r#
uirca cornura facie ipe£bbiHs eft. Exponas, rogo , cam in-
fum nacurse porcencum. Properemus , obfecro nec enim
liefcere pofle videor , usque dum mirabiiium operum divi-
jrum magnicudinem & variecacem propius conrempJer.
fmiel Fiec, quodpecifti. Tbeodidaclus. Sed quid rapidus ilio
heris fluxus fibi indicac ? Cofmiel. Ne mireris; incer vorcices
)VJaliumcomicum harremus, qui cum velocifiimo mocu cfr-
globum Jovium ferancur , mirum non eft , ex ingenci qua-
or globorum ag'racione ingenrem quoque scheris fluxunb
fulrare. Tbeodidd&ue* Capio myfterium. Sed quid odor ille 0jer&
hemens, omni ambra & mufco fuavior , quem percipio , & fragrantu
10 cancopere rccreari me fenrio ? Cofmiel. IiJe efl fakiciferail-g^'>&«'
Jovii globi exfpiracio & efrluvium , fignum apercum nos
n juxca acmofpharram ejus confticucos ci\b.Theodid#c7us. Sed 6
iracuIum,quod video. Cojmiel. Dic rogo , filimi ,quid canco-
re miraris? Theodidaclus. Mundum immenlum video , Iuce ludditas
dique & undique fulgidiffima refplendencem.C^/^A Hic ^g^ij^a.
ibus ille Jovius , cujus videndi defiderio rancopere follicica-
ris.TheodidacJus. Quo dicfro, me in ipfum Jovium globum
)er alciflimum moncem depofuir. Hicego longe laceque im-
mlasincuicus regiones, aquis lucidiffimis refercas inveni 5 juraC
n, alcerum Veneris globum meinrrafle , nifi qudd hicglobus
iro Veneris globo grandior,quanco gallina? ovo o vum ftruchi-
ismajus videcur.

1 1. Theodidatfus.OCofmkl , unde canca hujus globi clari- Seiisex^
.cumSoIem nonvideam ? Cofmiel. Refpice in plagarn con-9eM$etiiM-
ce poficam; videsneglobulum illum lucidiflimum ? Thevdid.
dco.CoJmie/.llk Sol cft.Theodidac7us,F\&xmc poceft,uc globulus
:,cujus ego diamecrum non nifi fub angulo fex minucorum
nprehendo.cam immenfum Jovisglobum illuminec?C<?/J»/>/.
■Ctc ambigis ,* fiquidem Sohs lumen nonnihil in hoc
>bo illuminando prseftac , fed minimeid ad cancam clarica-
n inducendam fufficiens efle , vel hinc pacec, qudd vix can-
n illuminare pofilc remocis aliis illuminarionis fubfidiis ,

qu*

I» —

28o ltinerarium J. Dialogtts I. Cap. VI I.

Svlnonii- quas poftea cibi indicabo,, quancum in Eclipfi ibiari minimuo
luminat Solis fegmentum lucidum. Si icaque ibla luce fui Sol Joviun
J^j^^lobum ilujminarec ; certe eundem non majori luce permfun
pru Jote cernercmus , quam Sole paulo infra horizoncem exiftcnteful
luce iiiumi- crepuiculorum inicium cerrenum diem cernimus, fcd, uci vides
natHr' dies «uj'us giobi lucidillimus efl,& claricace meridiana; Solis lu
ci in cellure non impar : aliu»de icaque cancam iucem haurir
neceireeft ; quod uci ncgocium digniffimumconfideracione.
eft, ica paulo fufioribus verbis ehbdandum duxi. Qyjero ica
que abs cc , fi cerrcnus globus quinquagics major forec , quan
nunc eft , quid fucurum fic de illuminacione ejus a Sole facta
Jbeodidaclm. Arbicror fane? illud fieri non pofte , nifi univcr
fali cum ruina telJuris; fiquidem parres nonnullasjprscipuepo
Jares.ob ingencemcelluris cumorem perpccuiscenebris damna
tse fqualerenc ,dier.um &«oc~rium vicifiicudines immucarencur
animancium nacura alceraretur , & confequencer fusquc dequi
ferreucur omnia , Sole ad rancam molem incegrc illuminandan
non furriciencc vcl icaque cerreno globoficconftiruco pereun
dumiuiuec, vcl alius illi Sol , deficienci Soli veJuci fijppecias h
turuSjConjungi debuiflec, uc fic univerfus tcrrsegJobus exintc
gro fucceffive iliuminatus capax fierecoperacionum ,ob quasi
inacura infticutus eit, Cofmicl. Opcime raciocinaris. Hanc ean
dem.ob caufam id globus Joviuscum ob fummam aSoLe 4047J
femidiamecrorum cerrae drftantiam , cum ob lucis Selaris cenui
jcacem.cumob ingencemglobi JoTiimolem plene iJluminarinoi
pofficjcerce aliailli.nccorpus cam infignibusquaiicacum prarro
gativis ditatum perpec.ua caligine fqualercc,liicisfubfidianeccf
faria fuerunc,

SCHOLIUM I.

VAriifunt Aucleres in determinanda maxima dijlantia
vu a SoJe,quorum fcntcnttas coUcgit Ricciolus lib.j.Al.Secl
Srf»."* * 6.C.2, Jpfe trtbuit ei Jcmidiametris Jcrra 4047g.Totidem dat eidm
Auclor nojler. Hanc Ji reducas ad mtUiaria Italica,mu/tip/icand(
uumcrum pradiclum fcr }4+o(t*t miUiariams tribuimtu cum com

munitr

Iter injovhm. 2gi

muni»ri fentcnti* Terra femtdiametre in Curfu Mathem. libTj.
>art. J.cap.j.) reperies mi/Ziaria 139244320. In tanta diftantia Sei
teftatw ex Jove, vix fub angulo Jex minutorum appareret ; nam
mminims ex eodem ffove dtHantia vijus , non apparet ntfi fub
mgulo feptem min. ex Riccioli fententia. Vide jam , num tantii-
ttm/uminofum corpus apparens posfit fuffcienter illuminare tam
mtense drintegre tantum Jovis globumtcujus (ex ejusdem Riccio-
» feutentia) diameter vera habet dtametros Terra i$ ctrcumfe-
entiadiametros 2jx%^,arca circuli maximi diametros quadratos
err*^4juperficies convexa diametros item quad.242 ; (oitdttas
ero ipfius continet Terram 6$s vicibus. Sedde bac re iterttm redi-
itfermo infra^cum de (lellis fixis*

III, QoJmieU Vides hos quatuor Jo vios globos ? Theodtdatl. Comitujo.
rideo , & quidem majores mulcd quoad apparenciam, quam nos 9is mumi-
1 cerraSoIem & Lunamincuemur; quod equidem facis mirari^^T
on pofliim. Cofmiel. Hi funt ifti quacuor globi, quos tu fupra
jacuor Lunas, phafibus fuis confpicuas, efle putabas J horurrL*
nguli praecer lucem , quam aSole accipiunc, propria quoqua
ice fruuncur; qua; tamen bina? luces conjun£fce unica;que,gIo-
:>rum Iumen mirum in modum incendunc. TheodidacJus* Sed
lid fibi novi pharnomeni prodigium ? ecce globos intensa prius
ce radiances,mod6 mucaro Iucis fulgore.nefcio quo fubfulco
jodam colorc (ufFufos confpicio. Cofmieh Scias,hosceglobos
-oprio Iumine nonnihil fplendcre.unde umbram Jovii corpo ^ PJ'J
b incrantes, cum a Sole Iumen non haurianc amplius , innatam ^uelwt
» fblummodd lucem nonnullam Solisvice demonftrant:atque>&«*»
cc eft ratio , cur fubfufco colore fuffufi in umbra Jovis cernan-
ir ; quae propria iis innata lux eft, uti poftea, cum diclos globos
ftrabimuSjComperies. TheedidacJus. Quomodo hoe fieri po-
ft,cum nunquamin terrac©nftitutus,eosin umbrajovishocco-
re fufFufos meobfcrvafle meminerim ? Cojmiel. Ne mireris:
im enim ob diftantiam horum globorum Iux , nifi folari Iucc
>borata,oculis fefe intuentium fifterc non poflic; hinc mox u-
i umbram incraverunc, penitus evancfcerc neceflceft : ac cum
>c Joco globi nonadeda globo Jovio diftenc .quemadmodum

Nq ex

3S3 Itinerarium I. Dia/ogus 7. Cap. Vll.

cx lnfolica eorum magnicudine apparec j lux naciva uei vicini-
or , ita in corporibus quoad apparentiam maximis , fine ullo
impedimenco pcrcipicur ; acqueaded nifi eos divina providen-
cia propria luce quadam imbuiflec , rieri nunquam pocuiflec , ut
globus hic jovius canca; vafticacis,quem mira quadam vicifticu-
chne illuminanc,in fuaperfedioneconfervarecur. Quodcuverd
cas fupra veluti Lunas quasdam incuicuses, caufa eft , quod,cum
lux naeivaex adverfa globi parte lucem folarem nacivae miftam
claricate acqiMrenon poflic , neceflarid divcrfa lucis.cx oppofica
quidem hemifphajrii parce fufcior , ex obverfa vero Soli partc
lucidiflima, apparentia refulcac,- undegiobiproficusinfuiscir-
culisracione & pofitu exlucis differenria nunc pleni,nunc di«
chocomi, auc falcaci cernuncur. Acque hisce quatuor veluti toti-
dem vicariis Sohbusglobus bic ingens illuminacur , &ad pro-
fluvium fuum cerrsecommunicandum perenni radiorum dirTu-
fione follicicacur,,

SCHOLIUM IL

fcfk comi-XOvU comiter cmnes propria luce praditos ejje , eaque * foUri lu-
tes pro?riA\ce intensa illuminare i£osJovem , corpus opacum,probabtle qui-
tuufidVn(- dem putat Rheica ltb.4. Oculi Enoch caf.+ memb, 2.fubmemb. 1.
frobabiliut tamen extfitmat duos tantum , primum $ penexti-
mum, effe ex fe lucidos , reliquos verb duos ejfe opacos, e? infiar Lu-
»& ab altis ,fimulque a jove refietfentc lumen accepturn , illum-
nari. Caujamjur primus & penextimus potius habeat lumen
proprium qudm reliqui duo , adfignat Rheita hanc, qubd tllifci*-
tillent , ht verb minime. Ricciolus Ub. 7. Almag.fitt. 1. cap. n. (,
aitrjhoc efje cmtra communem fententtam 5 «f fi propria lucegaude-
_. , , • vent Jucerent etiam in umbra Jovti , faltem tertius ac remotior,
fmi x C°\l~ut inctfd ,ubi tamen latent* Solvit hanc objecJionemAucJor n$>
juram. fter, qubd tn men proprium dittorum fatellitum , fifolum fit,tf non
permixtum cum lumine folari ( ut fit,quando injovis umbra ex-
iftunt yfit minus quam ut ad Jerram pertingat , tdeoque tunc
tos * mbk minime videri > li&t ab exifientibus in Jove videri

queant,

Jter i» Jovem. jp/j

Uicxnt. Miht cum K^iu&orc noftro probabiltus videtur , omnet
wbere lumen proprtum , ejr Jovem fuummird viciffttudtne tllu-
tinare, etiam tunc}quando m e]us umbra nobis dclttefcant\t*mttji
]ebUtus tunc fit lume»eorum^uam quandocum folari permixtum

n.

IV. Thcodidac7us. Scd jam cempus eft , ur hujusadmiran- StmSttt*
amglobifabricam exponas. Vix dixeram,cum ecceme ad 0-&lcbi 'J<>iH°
eani prorfus immenfi , innumera infularum difcretione ftu-
endi, ripamfticic Aqueum hujus globi elementum cam erar_»
mpidum , uc nullam ei cryftalli diaphaneirarem comparari
ofle cen/cam ; foiidiores vero concinencis parces cam immo-
ica Iuce rulgebanc ,uc & monces & valles non nifi ex argenco e-
:£fr> ac fplendido confticucas puca(Tes;odor vei d cancus crac,
c omnes cerreni eciam inaiftimabilis precii odores nihil com-
aracione ilhus duxerim. Hic ego aperco ore naribusque , pleno
eclore canram horum cceleftium aromacum fragranciam bau-
ebam ; cocius enim corporis vicales fpiritus mirifica hac fua-
colencia corroborarifenciebam,& nefcio quas cogicaciones Co-
sRegibusdignasalto animo volvebam. OCofmiel , 6 in quem
lobum mc incroduxifti ? omnino ego hunc globum , atrium_»
aradifi ccnfco ; fiquidem nihil five falubricacemaura^fiveob-
«ftamencum oculorum , five aurium delicias ex cam harmoni- '
> aquarum agicatarum fiilurro fpe£tas, ad felicicacem buma-
am defideran pofle videcur;vere regius globus. Jam verifica-
im efle video pronunciacum Aftroiogorum , Jovem regiam_»
cllam,qui fuisnacis dignicaces,honores, &impcria promittac.
fmiel Ex parce, fili mi , bene fencisjfcd ex alcera parce fuperfti-
iifis Aftrologorum deliriis nimiam ce fidera hsbere nolirri- Vui»fmxifa
\eodtda£it Expone icaq;,obfecro,qua:nam magnifici hujus giobi^®
is fic, quomodooperecur ininferiora ? CofmteL Dixi cibi fupe-
us , Mngulos mundanos globos k nacura quasdam fpecificas
ualicaces fibi haberc inficas , qua* uci ab aliorum globorum vir-
icibus differunc,ica direrfos quoquc efFeftus in inferioribuscau-
mc. Globus hic Jovius prajcarceris poft Solem ea vircucun__
nerogaciva gaudec,ucfi quod in cerreno globo fubje&um luas

Nn 2 Tircuci

3 $4 ltinerarium I. Dialoguf 7. Cap.VIl.

vircuci proporcionacum inveneric, llli vircucem eandem , qu;
ipfcpollcc, communicec. Hinc fic, uc, fi vircusejusMartis&Sa
curni virulencia non impediacur , in aere cerreno prajftct fere
tiicaccm jucundam cum faluberrima ejus cemperie ; vencos cx
cicec, cum fenficivae, cum vegecabili nacurae maxime proficuos 5
ialuberrimos; aeftaciscalorem, &hyemis frigus micigcc $ praece
aeris clemenciam , omnibus eciam fublunaribus quiecem & ii
columitatem, fercilicacem , &fructuum annonamconferac, vi
caequererum neceflariarum copiam Iargiacur. In plancarumos
conomia fua; jurisdi&ionifubdicas habecherbas,floresque omne
aromacicum quid olcnces : In hominum verd cemperamenci
fpiricus vicales cxcicac , quibus exciracisobanalogiam quandae
hominesfacilead prudenciam,gravicacem ,rerumqueieriarum
fufcepcionem , nec nonad ardua & magna quaevis peragenda
inchnu.Tbeodidaffus.Scd rogoce ,compar dulciflime, quo mc
do h*ec vircus profundicur ? auc qualenam fubje&um ejus eft
Co/tw/V/.Didicifti, nifallor, commune Philofbphorum epipho
acm^nexno dat ,quodnonhabet* Vircushaec influxivafi nonin
Jovio hoc globo veluci in fubje&o quodam haercrec , fieri non
oflec,ucmemoracos erTeclus in fublunaribus producerecj glc
o icaqueneceflario ineft.cujusvehiculum radiofumglobilumi
niseffluviumeft:, quocum in circumficos fibiorbes, cum poculi
mum in celluris globum , cujusgracia omniafafta func, fertuL
tKfmmtn. Sed ucremcibi expcrimenco, quo faepeufuses, dilucidem. Fia
£S£«I mafla ex ambf a Srifea» cinnamomo , caryophiJJo, mufeo, aqa
rofacea, & fpiricu cicriorum , in formam globi compa&aSquan
plttaM. fi vaficeftaceo rofeaaqua aliqudusquereplecoimpofucris, ficL
uc mox5ubi in loco conclufo fubjeceris , globuJus ex varia difta
rum fpecierum miJcella compoficus, incredibiJis fuavicacis odc
jcm per cocam domum perfundac'; & fi efFeftus hujus virni
eis curiofiusobfervaveris, quocquorin domo func , varie movei
comperies ; fiquidem fpiricus vicales corum , qui efHuvio ho
fumme connacurali fruuncur , ram amico hofpice concicaci
mox ad ciciam,vi vacicacem,& infignem alacricaccm,cunctiqu
pro difpofuione unjugfujusque ad effcftus eorura ccmpcramcc

coprc

Jterinjwcm. 3S$

o proprios inclinabuntur Idem^ Joyio gfobo fieri exiftimes
dim. Cum emm h,c globus ex maceria conftec nobiIi/fimis&
naxime faluc,fer,rv,rcucibus prsgnance,& ad fupradidi do.
ui, compoficonem prorfus analoga } certum eft,eum perenni
uatuor globorum Jov,aIium lucis difFufione percuflum : vir-
item excicacamperradiofum Iuminis profluviurn , fublunari-
us ,nfluere,,n omn.bus iis fubjedis , qu* ceperamencum ha-
enc v,rcucs recipiends non inepcum. Si icaque homo nafcacur
ijm cemperamencum Joviali influxui ftc proporcionacum in
lud v,m fuam mox ,nfluec,& ad diclasanimi cqrporisque doces
10 cemporc exercendas inclinabic,- plus cameriaucm,nus, pro
iconeconeurfus Jovncum maleficis auc beneficrs planecarum
iflux,bus: ,dem enim fic,dum Jovius globusmaligno planet™
imcongreflu conjungitur, quodfieret, fi quis paulo fupradi-

ie fcecdas fpeaes adm,fcerec:,s enim haud dubie tocam beni-*"/-«
^ v,rtut,sexfp,rantisefficaciam deftrucrecvAcquehinc pacec//^

lane n,f, parcm ob vanam d,verforumpianecarum , quabe-
gnorum qua .maleficorum radiof, influxusmifturam parcim
var,amJov,,gIob,,quacecerosPIanecasrefpicic,m
nfiguraconem. Qusomniacum innumeris combinacionum

5,bus,mpj,cencur,nonpoflumnonimprobareimprobamqud-^ , .

conhdencer de forcuna & evencibus,cum regnorum cum na-
>num recucur,s vacicinancur,dumAftroIogifm infa hbilibus

l f COCO orbe rerrarum homines reperiri in omnibuV
or(ushm,ll,mos,quipernocabilem aliquam diflerenciam abv j

~DTUS ,cam Toad ^lwsi fed ouoad voces > q^Tmo^tr

camamphus quoad mccflum & nacuralem corporis confti-
.ioncmd,gnofc, nonpoflinc. Quiarciscombinacoris renilas"^

tSStTi ^n^rP"flC°mpCrier ' ^ n°n P°^UC
™a7Ias 'nfluxuum racones , combinaciohum va-
catcm, vanamquc influxuum mifturam , quancumyisfummi

Hn 3 &

2g6 ttinerarium I. Diatogtu l Cap. Fl\.

& fiibcrtiffime pcnecrantis ingenii fic, pcmdeac,- hocenim fol
PUmtttU Angelicis Incelligenciis gioborum moderacricibus , dum (
f'«^f4**nncs combinacionum regulas in fuprcmO criuno archecyp
mundeef- concemplancur , conceflum eft. ibeodt daf? ni.Sed quomoAo i
j,aM?T*- ^ics^vircucemcalem & ralem,cali& cali gioboinefle, quA in it
feriora influac ? an non ex hisce fem per unus & idem effc&us l<
quicur? CoJmieL Quando de influxu ioquor, ica loquor.ac fi foli
in mundoglobus forec , nulia alia permiftibilisqualiracis carn
rorum globorum confufione infe&us. Quoniam ver6 non folui
planeca?, fed ftell» , quas fixas vocanc, fuas fpecificas qualicaccs i
inferiora influuncjqifisnon videt,innumerabiliumindecomb
nacionum congeriem , quar humano ingenio comprehendi m
nimepofTinc , nafci?quisfoJas illascombinaciones , quasfingu
globi , dum circa propria cencra agicaci alias & alias diver fis vii
cucibus imbucas parces obvercunc celluri , concipiec ? Expcria
tia camcn ab immemorabili ccmpore docuic, quudubicalisi
talis globus talem & calem ad cerram afpe&um obcinucric , c
prafdominanci quadam vircucc calis & calis cfFe&us , femper c
irien habico refpcclu ad maceria; difpofiras capacitacem , conH
quacur. ihf&dwEhu. Ex hoc fequicur magna in rcbus inferioi
bus imperfcclio , & fumma cceleftium influxuum confufic
quam nacura rcrum ordinis amacrix furamedeceftatur. Cofmu
ValdehalJucinaris , Theodidatte ; quamcuconfufionem & io
perfedionem vocas, fummuseftordo,perfe&io fumma ,&ha
monia abfoluciffima , a fummo rerum Opifice unice incenia.
qui folusinfluxus ca perfe&ione difponere & ordinarc novi
uc indeexinfinica rerum variecace , quam producuncmundu
in fua pulchritudine& ncceflaria fpccicrum propagacionejui
ta leges in archetypaejus mencc defcriptas conlervarccur. I
cnim fola Luna humida fua & tumefa&iva vircuce prsdotn
narecur ,cocuscerrenusmundusinundacione pcrircc ; fiSoI fol
Vircute fua calefacliva inferiora fine Lunaris qualicaris miftui
moderarecur, omnia ficcicare & excefllvi aeftus viofenna i
pulversm convertcrentun Pari paclo.fi folus Mars fuar rclir
querecur cmculenciae , omnia in cerra cam& mahgnicace conf

ccrencu

Jterinjovem.

encur. Hinc fapienci divina; difpoficionis coniiJio facturru
, ucSol,Luna,Venus,Mercurius ica difponerencur, uc unus
:rius impetum per virtutis mutua? communicationem in-
igerec,&ad temperiem reducerec, Jupiccr vcrd,incer Mar-
i& Saturnum confticucus, infidiasconfpiracionesqueucrius-
: in ruinam inferiorum concepcas benignicacc fua & impe-
sa majeftace eluderec ; hic vero utriusque renifu obnifuque
:flus, ne influxu fuo dominacivo jurisdidtioni Cux cundta fub- Ml(„dic
arec,fafces fuosnon duncaxac hoftibus aliqud usque fubmit- /infm.
:,fed&ab amico fibi fcedere jun&isauxiliares lucis fuppecias
agicare cogerecur. Acquehoc eftjmiTbeodidadtejUnio illa
inanimisomniumgloborummundanorum in Univerficon-
rationem confpiracio , qua veluci admirabili quadam har-
nia ex con/bnis & diflbnis compofica mundus uaice fubfi-

SCHOLIUM III.

|£ Jovii influxu s$ efficaeia in h&c inferiora, multa dftrolo-Ignis inftu-
gi. Aliqui ejus effeclus, quoniam ab immemorabili tempore ?m? fw
unt notati , $ exp£rientid comprobati , negari penitm nonf"^^'0"
'tnt. Rheica lib.+.Oculi cap. 6. memb. i hos enumerat* Jupicer
i folus aeri dominacur , ceroperace calefacic , & humectacj
*is camen calidus quam humidus exiftic, Occidencaiis au-
calorem , Oriencalis vero humidicacem. Praeftac aeris fere-
rem jucundam, & opcimam, cum faluberrima ejus cempc-
maxime fi fueric in bonoafpettu cumaltero planeta»Movec
que pluvias cemperacas & falubres» Vencos eciam fepcentrio-
;s,animalia & feminaconforcances, producic faluberrimos.
acis calorcm , & hyemis frigus mitigac,induccns,pra:cer ae-
:lcmenciam , incolumicacem & quiecem omnibus paffim
unanbus rebus. Fercihcatem & agrorum frudtus auget , re-
ique vicae neceflariarum copiam praeftar. Sed male eum Sa-
10, auc alcero, afFedtus, vel impeditus, ha?c,qua; dida func,re-
lius ettam praeftac ; quandoque eciam incemperiem & aeris
rupcionem coacaufans. H*cAhata> Aflrologi paffim appel-

ltinerarium 1. Dialogtu 7. Cap. VI I.

lant Jovem flanetam mafculum , diurnum , temferate calidun

humidumjortunammajoremjbencficumyhuman* natura aux
lium.

V. Theodidaclm. Ita mc divinis cuis raciociniis convinci
ur^quod ultra opporaam,nonhabcam; quarc ad aiia progrcdi
mur, Multa mc olim in Jovis difco obfervafle mcmini,qu
fumma nullo non cempore admiracione me defixum cenuerur
7<$«&inceralia func fafcia; illa? celcbcrrimar5 quibus dum regii glo
fud. majeftacem cingunc, Aftronomorum omnium mcnces miru
in modum ftringunc& crucianc. Cofmtel. Ficri non poceft,ucc
minus cam infolicum hujus globimiraculum , nifi alcius fup
globum elevacus,intuearis. TheodidacJm. Quo di&o , in fur
mam mox alcicudinem elacus, vidi cotum fere Jovialis Ocea
ambitum veluti in quasdam Zonas ab orcu ad occafum , ad Ec
pcicje planum fere parallelas diftinclum ; mirum fane & iai
fum fpe&aculum; Zonze prarcelfis undique moncibus in Oce
ni confiniis veluci corona quadam cingebancur , interiori Z
narum diftridlujin vallis morem , in infinitam longitudinen
*Zwm cxPorre<-*° > ftruclura vallis fubnigra quadam maceria inaril
jtfZiiHm. ma°f *s odoris conftare videbatur, quem fi cum terrenis rch
comparare liccat , ambram grileam folidi/fimam dixiflem
quam ex Oceanoutrimqueinfinuatirivuli interfluebant; val
quoque hincindc fcopulis in argcnti formam , utiOceanusi
fulis hujusmodi icopulorum multitudinc rcfcrtis fplendcb
OCofmicl,cuum erit,hoc admirandum naturas myfterium n
hi cx incegroexponere. Cofmiel. Zonas illas,quas longe Iaceq
exporre&o ambicu globum circumdare vides , func illa: Zoi
& fafcia: , quas in cerra confticucus olim cancopere admirabar
g*H*rum Iheodidatttts. Fierfne poceft ? Cofmiel. Ita eft. Theodidaclut. Qu
wtitAth mo<*0 "aclue ex rcrra Tubfufca luce, quomodo nunc refta; , nui
' curvar.modoobtiquo fitu diftenfa; fpettancur ? Cofmicl. Cumt
tusglobus parcim ex materia Iucidifllma,ut vides, partim cx
qucoelemencofulgidiflimoconftec; fub hisce veroZonis mai
ria globifulgorisomnisexpersficj mirum noneft,in terra co
fticutisfufco fubcolore ilias afpe&ari ; & nihil aliud funt , qua

macu

Iter tu dvern. 2$g

MOiJae qiwdam in formam ralciarum circa gtobutn fub conci-
jaco arcuaca: fuperficieijCircuiru procenfarum,quas rarione fub-
crijucis uci minus capacis , ica Jucis minus incenfse radiofa vi-
■ac;o ad nos cransvxrberac. Quod vero modd rcdhc.modo cur-
c compareanr , id cocum dependec a confricucione globi , qui
:>lis fuisjfupraquoscirca axemfuum volvicur,nunc'in B(ycam,
incin Auftxum, nucando , viiuinoftro casnunc re&as , modd
irvas cxhiber,uci cx opciciscibi nocum eft: cumenim axis glo-
adxquinoclialcm fueritreclus ,tum& illa?rectar ccrnuncur in
cridiano fica; ♦ quia camen poftea circa horizoncem Jovium
diquicacem quandam ,nucance in akerurram parcem axe,fe-
incur ; necetlarioillajcurva; fpe&ancur. Thetdidatfm Jam
imvero caufam fafciarum Jovialium tam clare mihi demon-
afti^uc nullusamplius dubitandi Iocusfuperfit ; fed hoc uni-
m mihi exponas velim,cum tot lacubus&rivishosceZonarum
tridhis perfu/bs vidcam , cur ilh ex terra non videncur l funt
im lucidiflimi, Cofmtel. Quia,cum ii ad tcrram comparaci non
fi indivifibilispuncliracionemhabcancfieri non poteft5uc illos
mani vifus imbcciihcas accingat. Theedidafftts. Sed quem in
em hasce Zonas cam concinnc difpofuic Nacura rerum ? Co- ZZ JJ**
ieL Scirc ce velim, Tbeodidacle, hasce Zonas efle veluciquse- inu-.tuij
m vircucum Joviarum (eminaria ? ex quibusceu promocondo
odam cumOceanus Jovialis,cum reliquaconcinens vircucisla-
incis iementem ad fe provocer,accraclamque, qua data porca,
mferioremmundumdifFundac. Theodidactu*. Dic,rogo,am-
incnc haeZona: univerfam globi fuperflciem. Cofmiel. Ambi-
chaud dubie,ramecfi cransfufononnullis locisOceano Joviali
errumpancur,alnsque in locisterrasquoque continenci Jovise
i jungantur, cum hiatu immenlb, quas & nonnunquam ab ob-
vatoribus pro macuhs fumptse funr,camecfiid ob fummamdi-
nciam e cerra adverti non po/Tit»

SCHOLIUM IV.

)V* de Zonarum Jovialium nntura ac flrutfura , fitu 3 app*-
» 0» renti*

ltinerarium L Hialogus l.Cap.VU.

ra Joiit.

SttU.z nota
iir:a Je
fem quid
[int.

JvVii *Srb
tlemtntia.

rentiaex Terra.aliisque fimtltbus acctdenttbus haclcnus docuit A
clor, non indtgent explicatione , ef ingeniosefalvant vartasde,
lis ab Afironomis allatas obfervattones.

VI. Theodidatfus. Quid , rogo , fibivolunt nubes illa; ir
Xubtsjo- menfe , quas cum Coelumobfufcare, tum globoumbram noi
*/A parv%m inducere confpicio ? Cofmiel. Illae func hujusglobi , qu
exfpirac, vapores,qui m atmofpharra condenfaci , &inlongel
ceque expoi re&um fpacium dilacaci , in cancam fubinde ci
fcunt magnicudinem, uc cu ,ficuci &alii obfervacorcspericivi
e*s non femel ftellulaseclipfmpaflaspucaverinc. TheodtdacJi
Sed rogo cejmi Cofmiel , cum hoc in globo cancam aeris c
menciam& benignicacem experiar , cur divina Sapiencia cu
homin.busvacuum voluic f Cofmiel. Opcimequidem cibi vic
tur infignis aeris cemperies , quia jamame fufficienti fubfid
municus es concra peregrinas & humano generi concrar
coeleftiura globorum exfpiraciones; noveris camen , fi a med
ferereris,nequidem momenco cemporis vicam hic ce crahcr
pofle ; acque ade6 fruftra hk homo ponerecur,cum nihil rerur
humanse vicar foftencanda; neceflariarum hic globus produc
aerisquejovialis cancaficfubcilicas, ut fpiricuicrahendo minii
jottiglobt* fufficiac. Sicamen Deushominesinhoc globo pofuiflec, illos
a» incda* terius prorfus nacuras oporcuiflec fuifle,adeoque cocus globus I
babtat. tura> jn producencis rebus eorum fuftencacioni neceflariis «
commodandusfuiflerjquod cum ordini nacurae repugnec, rt
nec, globum hunc, ficuci & carteros, non nifi ob caufas in prat(
dencibusaiIacascondicumfuiiTe.T^^/^^?«^.Quid ver6.fi ficj
gumencer ? Ubi func quacuor elementa, ibi neceflario falcen
nqnnulla eorum , qua? ex pucri originem fuam nancifcuntur
infe&a dicuntur-,eorumque, quae ex vegetabili natura fuap
f {pontenafcuntur , produci poflfunt : fed hic /unt quacuor ci
gtubdt . £ menta,quemadmodum fenfaca me docec experienriaoculoruri
injuu. ergo. Cofmiel. Falfaeft major propofitio; func quidcm in h
globo quacuor elemenra , minime cerreno corpori , fed hi
globotantum propria,proprietacibus formarumque diverfits
plurimum a cerreftxibus difcrepancia j ac proindc ea cancui

Iter i»jfovem.

JtQI

odo producunc, quar fini hujus globi pociflimum congrua
ric, minime vero iis, qua: ex cerrenis elemenroium miftioni-
sorigincm nancifcuncur, fimilia;unde ne infe&ahic quseras,
»n vcgecabiiis nacurar fponce nafcen«f,neque quicquam eorum,
atinccrreno mundocernuncur,efrecluum. iheadidaffu*. Sed
livina pocencia in hoc globo mas & focmina ponerencur t an
n fecundum fpeciem fe mulciplicare poflent ? Cvfmiei. Miror
»e fimplicitacem cuam , Theodidacle.an non vides, negociuni
jusmodi *MrxTor ? ubi enim in hoc globo nucrimencum ia
ruervacionem individuorum inftitutum ? ubi proporciona-
aeris hauftus ? ubi reliqua humanae vica: fuftencandae fobfi-
i? Cum kaquenihiIhocIocoeorum,qua: humano gcneri pro- _
*ando neceflaria func , reperiacur ; fruftra hic ponerencur
mines.fruftra animancia,fruftraherba:. Theadidatfus* Igtio- '
, rogo,fimpIicicati mear. Aliud mihi dubium folvi velim.
iod fi /emina rerum cerrenarum huc afporcarentur , an non
reno Jovio infica; nonnihil fimile produccrenc cerreftribus?.
wiel. Jam dixi tibi isepe fa:pius,& omnia probavi in prsecc-
ltibus copiose,* cum femina cerreni mundi ad nuHum alium
nundoglobum appeticum naturalem habeant, nifi ad cum,
us parces funt connacurales , ccrce fieri nulla ratione poflec,
)ic, utpoceexcra fpha:ram nacuralem confticuca; , quicquam
iducerenr; vel ergo ad fuam fphaeram nacuraJem remearenr,
iri maceriam globo Jovio propriam mox convercerencur*
'od Recle& fapienteromnia decidifti, neque quicquam am-
is animum meum perplexum cenec eorum, qua: tibi ex fim-
icace cordis mei ftudio proflciendi propofui. Sed quid fibi
( . mi Cofmiei , quas nobis ingruic repencina noctis facies |Afo*«wr*-
mel. Quid miraris i an non vides omnes jovialium Soiium-'** ngkb*
bos infra horizoncem confticucos ? fuftineparumper, p-auld 7°*'"'
\ mirandam iucis dierumque hujus globi vicifllcudinem m%Jtfu itt*.
beris. TheodidtcJiu. Ececce, poft aliquanculum cemporis.pri *l^mtl9 ,

- — i i T • • . . . i< t • ti ■ fucctMa ,<*

s emergic globus Jovi vicmior,qui non plus Jovium ilJumi jgitfa /„.
>ac horizoncem , quam Sol cerrenum horizonrcm tempore&w omiti-
pufculorum iliuminac, cametfi duplo Luna aucSoIe major*w-/^

Oo 2 appa-

I

2±i tthterarium 7. piahgiM l CxpXil.

apparcrec ; paulo poft emerfic fecundus globus , luce (ua Jumc
priorisincendensin cantum, uc lucem, quamSolcelluri pra-fta
immcdiare fupra horizonceni oicus , pame aeqoarec; demd<
comparuic cercius globus maximus quoadappaienciam , quili
cem meridianam Iucc fua praxedencium globorum lucibu
juncta a?quiparabac;iequebacur candem quarcus globus, quil
ce fua meridianum Solis iumen longeexcedebac. Hicegop;
ne pra? admiracione exanimis ba:fi,dum ccelum quacuor veli
Solibus , Solc noftro duplo quoad apparenciam rnajoribus,i
ruicus fum.O miCofmiel,6nunquamaudicam vel vifam fimilc
rerum cacaftrophen l Urjiverfum prorfus inverfum videocac
folarium corporum mulcicudinelSed quis nobis A ftronomom
cempus , dies.menfes ,annos hujus globi decerminabic f Cofmt
Bono fis animo, egoomne cibi myfterium hujusglobi pandai
MotKtiUii Globi, uti m praecedencibus diximus ,circaaxem fuumcerco
Jf*ik decerminaco fingulis cempore circumaguncur ;cum vcro gl
bus Jovius undecim & pauld amplius diebus, iiteft , 284 hoi
noftratibus fuam circa axem periodum peragac , eric ex con
quenci dies Jovius 2$4»horarum , quaj undecim diebus nofti
cibus,fuperaddicis zohoris, axmipollenc;&hicproprius & r
curalis Jovii globi dies eft.Si icaquc in 45^0 , icilicec periodi
q«"t Ilr*. re volucionis dies Jo vis in fuo circulo agicaci duxeris , illos in I
wum. 3C>f vicibusprascisercpcririinvenies. Jupicer ergo incra uni
fuam periodicam revolucionem juxca fignorum ordinem
clam cocies fuper proprio axe converci videbicur , quociesJ
circa proprium fuum axem circumagicur annuo ipacio , I
quocics cerraTannueoricur;haccamendirTerentia, quodqua
func $65 dies , quos Sol annuo decurfu-juxca proprium moti
conficic,cales joviidiesnoftracibusparesfunc45 50, quosin ir
gno fuocxcencrico proprio mocu fuojuxca fignorum ordia
conficitjComparacionefacla ad Solem»

SCHOLIUM V.

Vdbic h*bet de periodica glohi Jovii circa centrum fuu\
pattone , & de Joviorum dierttm uttatttitate tde/umfi

Mer m

Jez

em.

293

tntex Rheita, ^fjama nst?ufuprA t* frslufivne examinata. Er-
tr tamenTypograph/ hic efi m numeru ,nam loco 4$joJcr;bendum
moihunc enim numerum $ Rheitahabet , j$ ' cakulus legitimt
\cfus requirif,

VII. ThcodidacTus, Hoc opcime capio, fed cumquacuoril-
i folariacorpora, quajconfpicio, cocumglobum Jovismiravi-
fficudine illuminenc >. quomodo id fiac , a ce edoceri Qiipio.mfiantia
ojmtel. Primd fcire debes, primum horum quatuor globorum
rncum a globo Jovis femidiamecro circuii fui diftare ; quo.a-^Ha^*9''
im cer fumpca dramecer Jovis Occupac fpacii, ideffc, Ieucisho-
tnis 208$ g, quas fi juxca redtam Iineam confeceris, cunc pri-
»um gjobum atrigifti ; fi vero in hoc g!obo primo 549. Jeuea»
)nfeceris , cunc cancum ce fpacii confccifle exifcimes , quanca
iamecer ejus diflenditur ; haec enim eric cocius globi vicinio-
s diamecer. Secundus globus cancum k Jovii globi cencro di-
ac, quancum conficeres fpacii Ieucis horariis 27784. diame-
um vero hujus fecundt globi 822, circicer leucas occuparc
]ces, Tercius globus canco a cencro Jovii globi fpacio difrac ,
jancum fex diamecri Jovis in longicudinem excenfas, vide-
zez 4 |^7^Jiorariarum Ieucarum fpacium comprehenderec $
li in hoc cercio globo j 1 g 5 . Ieucas confeeeris , cunc ce diame*
um ejuscmenfumefle fcias, Quarcus denique Jovis globusex-.
nus fpacium decem di3mccrorum Jovialiwm explec , idefr,
ucis horanisa cencrojovis 694<w.mftac,inquoft i^j^Jeu-
ts (ubrecta Iineaconfeceris,cuncce rancum fpacium confecifTe,
:nfeas , quancum coca ejusdiamecrilongicudo occupactx his-
tcolliges,primumafecundo^9465fecundumacercio 1 589**
rtiuma quarco277&4lcucis:horariis diftare.Acqueexhiscedi-
inciis fecundocolliges, primumminimumque omniumex his
jacuor recenficisglobis Lunarnofrraj molis folidicace & crafficie
re cfFearquaIem,camccfi cibi vifibilem ejus diamecrum incuenci
inac noftra? diamecro e cellure fpeclara; duplo major compa-
at;fecundum vero molefua Mercuriiglobum facile adarquarc.*
rcium Veneri mole fua non cedcre: quarcum denique cerreflri
obohaud mulcd minorem effe,

Oo 3 SCHO-

294 Ittnerartum J. Dialogus I Cap.Vll.

SCHOLIUM Vh *

Dediftantia jovialium comitum a Jove,& afe
invicem ; & de eorum molibus»
Heita lib.4. Ocult Enoch eap.4,memb.i.fubmemb,i.(ex quo Au-
**" pr&cedentia defumpfit) ait,diftantias fatcllttum Jovia/i-

um quatuor a Jovey & moles eorumjales effe} quales fequcns tabu-
la exhibet.

Satelltt. |

Dtamet.
Jovts,

Semtdiam,
terrte.

Leuca hora-
rist.

Molium dtam.

4
3
2
j

10
4
4
3

4H

*&

20\

69460
41676

277S4
2083S

1736 j*

iiSs • Leuca-
822 | rum.

S4P(.

Ex his deducit Rheita , Comites Jovis revera multo magis a Jovt
diftare , quam Simon Maritts determinavit* Deinde , mintmun
Comiium effe Lun& noftra quafi <xqua!em , tametfi ex Jove (}>ecJ*>
tus duplo quafi majorem exhtbeat diametrum viftbtlem , quan
nebis e Terra fpeclata Luna. Secundum vero effe proxime tanti
molisy quanta Mercurius. Tertium mole jua non multitm ceden
Veneri. £>uartum tandem ac extimum Tellure noftra haudmul
/0 mtnorem effe. Addit , omnes e Jove fub multb majort anguk
(fedari^ quam a nobis e Terra Solejr Luna, H*c Rhetta , ejr cuh
if>[o Auclor nofter,

Altialiam dtftantiamjeu maximam kjove digrejfionem ad>
ftgnant: nam Galilaeus^Marius Jteplerus,Herigonius,Wend&
linus, HcveIius,*r/£«#»/ primo dtametros Jovis sjecundo j,ter<
tio s, quarto 1 3 aut i4,Ex his autem deducit R jcciolus lib.j. Almag
Secl 6, cap.12. adhtbita eorundemdtametroapparentt a fe obferv*
Jotit comi- ta, i$ dtftantia medtajovii a terray quatn ponit femidiametrorum
griKideTex Terrd 36 joo , attrtbuit tnquarn primo ajove diftantiam femtdia-
J»9e com- metrorum lf erra 24,fecundo 44, tertto 71} quarto iij, aut i24.Legi
farcant. jpfum.

VIII. Theodidattus. Sed cur tam immodicac magnirudinii

viden

lter in Jovem. 2$$

jdencur i fiquidem fere plerosquemuicomajores , quam quo

n teliure conftitucus Solem & Lunam comperi, incueorjluci-

liflimi fiquidem mihi umbones videncur. Cofmiel. Tune Aftro-

omiam &Opcicam canto cempore profeflus ignoras , corpora

uancd viciniora ocuIis,ranco fub majori ; quanco vero refflo-^«

ora, canco fubminori rifuali angulo comprehendi i Chmk^umitum

uc Sol & Lnna mulco majori a terra diftantia , ouam hi qua-7"**'

jor globi removeancur a globo Jovisjmirum non eft,ce hosce

ib majori,quamillos , angulo videre. Hinc confticucus in pri^

io globo, lecundum criplo & amplius majorem videbis, quam

Jra ex globo Jovis incuicus es,-hoc pafto ex fecundo 'globo

rcium , & ex hoc ulcimum majoriSc majori fub forma con-

mplaberis.ucpofteacibipropius oftendam. iheodidnftm. U~

□m valde adfeiiranduminhiscegIobisnoco,cujus rei cauiarri

lirum in modum nofle cupio. Cur , dic fodes,fingulos velu-

in phafes quasdam Lunares, nunc plenos,nunc dichocomos,

odd falearos cerno?non dicam Lunannftar (neque enim cene-

ofa in illis ulla porcio obviam fic ) fed quancam difFerenciam lu-

i fufca; a candidiflima.qua phafium diverfae confticuuncur for-

a?, incueor. Cofmiei, Jam hoc fupra cibi infinuacum eft. Globi

omnes propria luce fulgenc , minime camen ram incensa ac

>J;fi icaqueincenfus Solis radius in horum fuperficiem incidc

ex Solis propriasque lucis miftura neceflario infignem lucis
renfionem confequi necefle eft. Acque hasc eft fulgida illa lux ,
iami fufca feparatamvides. Cumpracereainoppoficamglo-
rum parcem lux Solis penecrarenon poffic, fjc,uc,quamyisil- M>*fis$a.
propria luce ex dicla parce fplendeancea camen minime ad""^"
:is claricacem obverfa? porcionis percingere valeac ; necefla-'
| igicur inde fequicur varia lucis in globofis corporibus /c Comitesj*,
o,haud fecusacin Luna contingere videmus. Tkeodidatfus fuP*~
d cur fuperiores plus inferioribus illuminacos inrueor ? Co Tunfi^
rW.Racioeft, quia.cerco cum Solis, cum globorum in circulis/SS!
* ficu pofito , prarier Solis iIluminacionem,accidit illis prjece-
monexigualucisiftius , quam inferiores globi infuperiores
rerberanc , incenfio ; unde nonnulli ex hujus luminis acceflii

Jiiocij

3f4 Jtinerartum I. Dialogus I. Cap. V1U

moci ,ex illisbinos veluti Soles quosdam, &aJios binos vclu
Lunas quasdam opinaci funt ; & tu in eadem aliquamdiu opin
one hajfifti.

SCHOLIUM VII.

PHaftum Lunaribus fimtltum caufa,e*rum<iue vartetasjntelli^
turex diclti de Phafibus Lunartbus fupra cap.2t Rheita,^/ li
4. Ocuh cap. memb.z.fubmemb. /. probabdiffimum putat (utt/upt
ettam dtxtmus) fi nonomnes/aicem penexcirnum,& primum J<
vUnftar Soliumefle iliuftrancium; fecundum vero & quartui
a jam dwSlis, inftar Lunarum illuftratos,*ty, hos eosdem neceffe ej,
exiftenti in ffove jam falcatos , tum femiplenos , deinde gtbbofc
tandem ettam plenos Apparere. Sed, ut (upr* etia& dtxi,probab
litts eft,omnes gaudere proprU luce , g tdeofuperiores femper app,
reremagu tlluftratos inferiortbustpropter caufam ab Aucterealli
tam,

WfiSm, I X. Cofmiel. Scd jam cffe<3us , quos horum globorum u

4«w tJmi. fluxus in globo Jovio operatur, exponamus. Cum icaque Jupic
tnmjtite circa proprium axem rotationc fua in dies in circulo maxirr
*fcr*»t»r. ^ g^urja yer^ nora 77 ]eucas Conflciat fequirur , eum coni
nuo leferali moru circumambulonibus fuis obvolvendo , fei
fim etiam eorum lumine , diverfimode quidem a diverfis iU
minari. Nam oim pnmus & vici nior Jovi , fua luce in fuper!
ciejovialis circuli maximi.feu a2quino&ialis,fpario24horarur
I 2704 leucas horarias conficiac ; e contra Jupiter fe ei obvc
vendo i844leucasfuacircumvolutione perficiac; ncccfle el
pnmi globi lucem Jovii globi iuperficiem duplo citius pe
ftringcre perluftrareque , quam lux Solis fuperficiem Tellui
folet ; & proinde Deus Opt Max.omnium Conditor ita di<ft<
rum globorum motus difpoiuit , ut jucundiflima & perpcti
reciprocatione primi globi luci, nimis cito Jo> i fefe eripicm
mox fecurtdi lumen fuccederet ; hujus autem lumen tcri
globi lux fequerecur ; & candem hac occidence , lumen ukir

glo

Jterinfovem» zpj

iobi orirctur, Ex quibusfequicur primo, dics no&esque Jovia-
:s lurama non tam duracione cemporis , quam inteniione lu-
linis , efle injequalcs: quis enim dubicac.duos, tres,aut quatuor
icidiflimos globos Jovifrfimul oriences , pliis diei &Iucisei-
em , quam unum folum adferre ? Secundd , duobus quafi dic-
js in piuribus Jovialibus plagis, fcu pociusfpacio^. horarumj,
>requandoqueno&em,eovideliceccempore , cumomnesfibi
ivicemfuerinccopulati, in parcibus fcilicecjovialibuscjusmodi
^n juntlioni diamecraliter aut quafi concrarie oppofitis. Terci6
quicur, frequenciores inter Joviales globos eclipfes, quam lu-
ares, easque valdc nocabiles, fed qua? parum durenc, continge-
u Atque ex his omnibus luculencer patec, cur hunc ingcncent
>visglobum,cum a Soie fufficiencer illuminari non potucrit , ei
3scc veluti vicarios quosdam Soles , id eft, folaris natura: globos
]bciaverit,qui tanquam difpertitisquibusdam vigiliisJovenL*
ipantes, mira quadam viciflitudine eo illumlucistempcramen-
» modcrarentur, quod ejus.finibus anatura prarfcriptis quam
iaxime cflec confentaneum . Hac enim vchemenci quatuor
loborum luce , praecerquam quod globus Jovius fcre iempcr
itenfifllma Iuce illuminetur , calorem quoque & seftuum
jjus fummum & vehemenciflimum forc ncceffe eft , uc
oc pa&o vircuces fpecificaj ex cencro tanti globi , ad circum-
xenciam clicita; , in circumfitos mundi globos , potiflimumj
rram , ad uniuscujusque rcquificam neceflitaccm difFundao-
ir.

SCHOLIUM. VIII.

JEc omnia defumptafunt ex Rheita lib.4.cap. 4. memk 2.fuh~
memb. 2. Sed nonnulii erreres irrepferant tumin calculum 9
min verba textus ; ques fuftulimus.Plura, non injucund^ de-
ucit Rheita loccit. quem vide. Reliqttausquead finemCapitisne»
idigent explicatione.

X. Theodidaclus. Ha*c rnagno verborumpondcrevixelo-
HCujerac,cumeccecxIucidiflimoquodam moncis receflu mi-

Pp rum

29S

ltincrarium I. Diftlogttt I, Cap, VIJ.

JngtU Je>-
iiaingtobi.

Gjficium
pr tfid-m
JoSiaUnm.

JoVk temi
tum ftru-

jtjf>(3*9

Jotu ex
primo tjm
fsiaitc.

rum quoddam eximiumque , caftrorum inftar aciei ordinacae
fpedtrum obviam fic : habicus lucidiiTimus inftar argenci coru
fcabac ; vulcum majeftace plenum decorabac miraquxdam clc
mencia, jun&a cum eximia mencis amplicudinc;oriorem insc
ftimabilis fuavicacisfpirabanc ,* paludamenco regio rorum cor
pus decore ein&um , rimbrisaura; lenis agicacione pulchre flu
cluuntibus , fpeclabacur ; gladius dexcra geftabatur , omni pre
tioforum lapidum genere exornatus ; finiftra acerram cene
banc milleodoramencorurn fufFumigia exhalancem, O mi Co
fmiel , quid fibi jucundiflimum illud hominum fpc&rum indi
cat? Cofmiel. Hae func Inceliigenciae, quarum officium eft , glo
bum hunc juxta idealium notionum in divina Arnficis meoti
concepcarum leges dirigere , movere , virtutcsque infitas in
mundi bonum coniervacionemque exerere ; quae omnia apt
fymbolicus iile, quo induuncur,habicus demonftrac. ihcodid*
tttts* Vixdixerac, cum ecce beaca phalanx cenues evafic in au
ras; ego vero a Cofmiele , reli&o globo, celeri vertigine raptus
in primo me globojovisaflecla conftitucum reperi;ubi (ecua
dum globum exaclius fub infigni magnicudinis figura coo
templacus fum; ex fecundo eodem modocertium , & ex tertk
quartum. Quos quidem omnes ejusdem confticutionis racio
nem habere comperi , globos iblica moncium vailiumque inar
qualicace exalpcracos, & lucidiflima maisa , & liquore folari noi
mulcum diflimili ftru&os vidi, nifi qudd acftu & Iuce proprii
luciiblari aeftuiquemulcis paraiangis cederec. Ex primo alleclj
globo globum Jovis , non nifi tribus Jovialibus diamerris di*
ficus,veluci ingencem regionem quandam lucidiflimam , mari
bus , monciumque ordinibus in formam Zonarum diftinftaro
praefummaadmiracione paene excra meia&us confpexi, Ad-
mirationem augebac , dum mc omnibus evaneicencibus cene-
bris, dispuisa omni caligine, omni profcripra aeris obicuricare
in medio lucidiflimorum tantae vaftitacis , cam immenfe ma
gnitudinis globorum confiftencem inveni. iEcherquoquc cir
cumfluens inuficaca rapidicacc irrgentes volvebac aeftus ; qucx
noaaiia decauia, nifi ex vehcmenci vicini/fimorum globorun

pcrenn

Iter in Jovem»

ercnni circumvoJucione concingebac. Hic, pt arcer Solem 8c
iarrem.nullus alius inferiorum globorum comparebac , cura
ibdiftancia? magnicudincm, cum ob lucis circumflua? magni-
jdinem, cujusexceflu reliqua omnia, cecla perpecua caligiue,
jualere videbancur. OCofmiel ! jam video venficacum illud
cclefiaftici : Afir/tbitia opera Altifjimi , cfrgtoriofa, & abfcondi-
« , ef invifa opera ittius , mulcaque efle abicondica majora his, fink M
: pauca nos vidifle operum ejus. Sed dic, rogo.cur benign ifli rum
ius Coudicor, cujus nacura boniras eft , ab hominum incelle&u lium'
>c ac canca rairatjilia a coc faeculis abfcondere voluic ? & quid
mdem in nacura rerum ucilicacis conferunc coc abfcondica re-
jm facramenca i CofmieL SciaSjflli, mulca in rerum nacura
jorcales lacere , qua? camen faos efficaciflimos efFeclus & vir-
ices in fublunares creacuras difFundere non ceflenc} & uci ni-
il iu nacura rcrum fruftra condicum cxiftic , ica ignorancia-»
lorcalium quoque nihil vircucum, influxuum, exiftcnciarumquc
>IIere poceft. Nam fi a ce pecerem , quid cuo in corpore pro-
inc coc minuciflimi venularum du&us ? quid coc carcilaginum
: minuciflimorum oflium ftru&ura ? quid in rcnibus coc glo-
ulorum ordincs coacervaci ? Ccrce,quamvis horum parcicula-
;s& indiriduales cfFectus ignores, cunc camcn aliquali racio-
c effe&us vircucesque corum refpeclu corporis cui compercos
abcres, cum vel unicus cibi e renibus globulus una cum venu-
s.aucmufculis&earcilaginibusexcrahcrecur; oquancum pro-
nus cocius eorporis harmoniam curbacam fencires;* quamcico
:cum aftum diceresi* Pariracionefi vel unica ftellula ex aftris
ivina vircuce coIIerecur,an non cocum mundum in confufio-
em redigi poflcexiftimes ? iheodidatfut. Prorfus exiftimo,
no quancum vcl unica Solis auc Lunae eclipfis inferiorum re-
rum ftacum curber , frequens nos experiencia doeec, Cfr-
JmieL Sed hasc jam cibi ulcerius expendenda
relinquo; quare ad akiora pro-
peremus»

h

3oo

Trtlufiein
Satnrn m.

lti»ersrium 1. Dialcgut 1.

PRiELUSIO 1N SATURNUM.

SAturnus, omnium planetarum haclenus co
gnitorum altisfimus, & aterra remotisfimm
Juos decurrit motm tfupra omnes planetas , tnfr<
omnes fixas fteUas, uti ex paraliaxi ejus omniun
minima& p&nenulla Aftronomicotttgunt. Hi
tam lentogradu ab Occidente in Orientem repeda
revidetur ( jo.enim fere annorum ffatium confu
mit in una pericyclofi conficienda ) ut merit
ab Hebr&is Schabtai feu quies , aGr/tis K^fei
tempus , ab sEgyptiis Rephan feu Deus tempori
dicatur 5 utique a tarditate temporisy cjudperk
dum fuam fub Zodiaco abjohit. Vnde char*
ifer ejus Aftronomicus eft htcy ^ videltcet faix 3 qu<
tempusedax cuncla demetity atque abfumtt. Ht
tanto licet ftatio a nobis dt(?tdeat(ultra 12,14., 16
17 > 7$ > 20 , 22 , 23 , 37 > imb & 90 femtdiamt
trorumTerr&miUia altcjui ipfi tribuunt ) nonta
men effugit tubioptici actemycujus ope
LincetMathematici notarunt
mtia*

1 <

A

§.1. DeobfervationibusSaturni&comitum

ejus, opc tele/copii.
Stronomicus oculus , inquam telofcofius , Saturnum no-
\ vojchemateindutum, novo comitatu fiipatum, omnium pri-**tHrni *"
dctexit in Italia GaliJaeo Anno i6t0l deinde inGermanicu%Zmtn4
eheinero Anno t6i4,tandem^ue plurimts aiiis Roma, Venetiis *ari*'
leafoli, Parma,Bononta a/ibi;detextttnquam , (ut accuraie
otat Ricciolus lib. 7. Mmag. SecJ. 1. cap.2. num.y. & feCJ. 6.
pf.io. num.g, & infine dicJi /tbri; ex quofequentia defumpfi-
>us) aut trtcorporem, aut enormiter oblongum, aut duobus comi-
bus vel lateronibus arcJtfflme circumfultum \ aui quidemintcr-
ttm unum idemque corptts curn tllo, fed oblongum,efficere videntur
ntracJis hinc inde tntervaUts verfus cxtremas cufpides\ interdum
ero exporrecJis brachiis , relicJo medio intervaUot quaftanfuU Sa-
trno adhdrcnt\ interdum ab eoprorfus fcparati,vcl tanquamro-
tndi gf minoresplaneta >• vel tanquam pyra , veltanquam Lunx, Viie Ic«-'
rntbus tllum velut forfictbus confirtngentes tvelalio habitut uti nifmuB,XI«
t apfofitu figuris apparet.

?v\mzfigura exhtbet Saturnum * comitibus plane rotundit
varatum. Talem vidit Neapoli Foncana Anno 1630, Junti 20;
- Bononit Riceiolus Anno i6^.h tribtss diebus poHoppofttioneme-
* cum Sole , feu ab initioOcJobrts per aliquot dtes, tuboGaliUi
ontana

Secunda figura dat Saturuum feparatum quidem a comi-
bm , fcd ]am cucurbita aut pyrtgrandiorisfiguram adeptis. Ta-
m vidit Boma RNicolaus Zucchius ^nno/640, Aiajt gjt prope
fpettum quadratum cum Sole^tf Bononta Ricciolus» ^##0 164.1
C2$.OcJob.

Terna figura monflrat Saturnum lunatisjamcomitibus $
' viftHiam ab eo inumbratis ac femtlatenttbuspofi 'ejus dorfum ,
'tJe con:uncJum. Talem fyecJavit Neapoli Foncana ^^01633',
v34*tfi6\ ibidem P. Danicl Barrolus Jnnoi644, ^enfe De- ,
mbri ; gf BenonU RiccioJus cum GnmaJdo Anno 1646 , die 10
ffebri* j e? '647, die 3 g 4 Februsrii. Et in priori qmdemok-

3 fervatioae

mUU

$02

Itinerarium U Dialogu/ t.

fervatione diftabat a Sole quinque Signis tfeu gradibus ijo ^pro^
Meridianum t eratque orientalior comes minor altero , $ pr»pt
corpori Saturni , At ambo in linea AZcjuatori paraUela > in fefl
riori vero erant in linea AZquatori potius qudm Ecltptica pcirn
lela.

Quart&figuraoftendit Saturnum anfulatum,& plura corp
rs,partim fpharica,partim uniformia indicantem. Talem viA
Foncana Neapoli>& aliqui Patres ex noflra Societate , prstferti
P. Maccharus Taverna Rom*,Anno 164.4* & -Anno iC4}hmenfe D
ccmbri.

Sape tamen aliastubis opticis vifusefl Saturnut plane fotit
rittSy ac rotundus, nempe Dantifci Hevelio Anno 1642, menfe Sef
t£ Oclob. Gaflendo Anno i64ifubfinemAugufli,^initiumh
ftembris >• $ ante triginta fere annos GaliUo,Anno nimirum 161
(ub finem Autumni: quibus tamen alias nunquam fine infulitfu
rat vifus. Hugenii phanomena ac fchemata dabimus in Mun
Mirabili.

Rheica in Epiftola dataColoniA Anno 164$, die 24. Aprilu^
Joannem Caramuelem, num^.ait,ftpe k fe vifa nova fuo telejcof
fex fidera circa Saturnum volitantta a die /7* Januarii prddii
anni,4juorum tamen alibi nuUam amplius mentionem facit, nec m
hi qutdquam de iis infrequentibus coUoquiis , ^fubinde ftelian
pradtcJo fuo tubo injpeclionibus , dtxtt , uti nec de Jovis comttib
povistnififemel obiter.

§. II. Dc aliis Saturni & comitum ejusphae-
nomenis, variisque circa ipfa Au&orum
opinionibus»

S*t*rnrco- ^tf Jut perflexi h&rent Aftronomi , ( inquit Seheinerus ) *
^jAtZmtnn fi**»t* **nde ventat tanta Saturm $ Comitum ejus inco
»1(4. fiantia quoad figuram. Licet enim nonnuUi olim hu)usmodi m
tationes ac vicifjttudines oculi aut telefcopii imperfeclionibus 4
fcrtbendat effe fitfpicati fuerint , non valentis diftinguere con
tes, eosque velut unum quid reprstfentantit\fianttbus tamen i
annorum obfervattontbus accurat/sfimu , ccrtum eft,idcum vei

ti

Vrdufio in Saturnum. 30}

\tc dici mn pojjc.huz crgo(infert Scheinerus in Difquific.Mache-
ac. num. 44. ) motui Jocali harc arrribuenda func, auc
lerendum hosce Sarurni focios abfumi : fed hoc nemo ad-
icdixir; motui ergolocali cocumcribuendum. Sed quinam
e mocus ? Harrenc Aftronomi. Auc enim volvuncur ftella;
: circa Sarurnum mocibus propriis,auc ipfius mocu crahun-
r.Si primum, necefleeit ad Sacurnum accedere , & ab eo rc-
dere , candemque occulcari &c : qu* camen hactenus cercd
mdum fimc animadverfa ; licec hujus rei non obicura ex-
ic indicia ex eo , qudd Sacurnus modd folicarius cernacur in
njun&ione videlicec j modd ovi inftar, in digresfioneVel
:cf]ione;modo criformis.cum vcriacur prope ftacionem. Si
undum , oporcec id alcero duorum modorum fieri; Auce-
11 Sacurnus ipfcmec circa fuum axem rotabicur , & fie iftas
Has /ecum gyrabit , & in conjunttione occulcabicj qui ca-
mmodus Jicet poflibilis fic , non mulcum arridec, qudd fo-
quadam conjeciura nici vrdeacur : auc oporcec id rleri ex eo,
odidem Sacurnusannua Epicyclifui converfione hosce fecum
cac famulos, fibi alias veluci immoto pede alTiftentes. Sed hic
lendum.an & quomodo id fieri poflet &c : Sed in his omnibus
icium adhuc fufpendimus, experienciis & phamomenis uJce-
ribusearelinquences; hoc fblum arbicramur, iftas viciflitudi-
1 e motu potiftimum iocali oboriri, five ftellularura (comitum)
:Saturniproprio.

H&cSchemcrut , Anno 16 '14, cum quofere etiam Ricciolus lib.
4lm*g.Se£}. 1 .cap.2.num.7.fentit , dum ait , pradiffes comites
ro & pofttergus Saturni alternis acceflibusac reccflibusad
itn &abipfo, hujusmodi phafes nobis objicere , prarfercim_»
>viformes fint : putat enim, Saturnum umbramineos pro-
res projicere , & ex proje&ione illa ferme conftare , tam i-
scarereluccpropria, quam Saturnum , nec nifi a Sole luce-
re4 Interea tamcn duo difficillima conciliatu efle afleric.
m ut umbra Sacurni phafim eam , quam cernimus , faciat,
ecur debere efle calachoides , & comices ipfbs a Sacurno val-
diftaredebere , fiquidem nigr* iJl« Lun«, feu lunatas um-

j*g Jtincrarmm I. Dialogtts 1.

bra? (unc tegmenca umbrae Sacurnalis : ac uc calachoides fic il
umbra , & fegmenca ejus fcn fibilia , oporcec uc Sacurnus fic m
jor Sole > quod non pacicur diftancia ejus decupla ad Solis
terra diftanciam , nifi ulcra J. minuca augeas ejus diamecrua
apparenccm; eft aucem minor &c: HAcduout conciliaret ,fat
tur Ub. eod.fecJ. 6. cap. 14. in fcholio , agitaffe fe fubinde animo , 1
falvis cvidenttbus aliis phanomenis^pojfetfuftineri Satumus maj
Sole, ut umbrJi ipfius calathoidejacilius explicari pojjent phanom
na latcronum ipfitts, quahactenus attulimus in medium. At u
proprid induflria objervavit diametrum Saturni% omnis fufpitto
vanuity certusquc rcdditus fuit Saturnum multi mtnoremejfe,
lc , ac proindefta Sole lumen habet primarium , umbramej
sonicam ejfe , nec fufficcrc adcxp/icandamcaufamutriusqueiHi
ebfcuritatis aut nigredinis, qua tntcr Saturnum t$ Comites cjus i
dem tempere ex aquo cernitur utrtmque. H4c difficultate i
premitur Ricciolustut fateatur^nihil ftbi occurrerct quod omninoj
tisfaciat, tametfi multa ibi afferat^ qua refponderi poffent* Si
igicur (yerba/unt Riccioli) Sacurnus a fe ipfblucens , aliquoa
corporea feipfodiftin&o, velaliquaa cergo fui parce procul
rance in monris formam , impcdicur , ne cocos lacerones fuos il
minarc po/Iic , five cavernas habec lucis experces , quas va
fui corporis Iibracione auc vercigine alias aliis figuris nobis ofte
cac; five pociusafuislaceronibusipfeilluftracurj five,uc iul
naquancumvisplena, funcmacuhequajdamgrandiores, ifti
parces non aded idonea? pra; ca?cerisad refle&cndum IumenJ
lis ad nos , ideoque oblcuriores , in canta prajfercim diftani
nobis appareanc, five quid aliud eft , quod nobis auc poft<
noftris poft mulca experimenca phamomcnon manifcftabit
Sed rcvera nihil horum foltdc dici poteff , ut ipfe ingenue f*
tur. ^uomodo tamen Auclor nofter difficultatem hanc Jtlv
ftantibm tisdem phtnomenis jam antearecenfitis , videbimmi
ptte fequenti.

Rheica lib, 4. Oculi Enoch. cap. 4. Mem. 1. aity nonnuUosa)
frart,duas anfales flcllas Saturni convcrti circa ipfitm , ac froi\
otcultari & vcfierttne , $ m*tutine\ quod t amcn ait afe m

qu

fralufio i» Saturnum. joj

tam ebfervatum. Si tamen ita contingat , infertjnotum hunc
rbere cjje tardiffimum , nccniji pofl multos annos objervabilem:
em, in conjunclionc ipforum cum Saturno, unius quidem vefrer-
na^a/terius vero matutina , necejfario Saturnum, utpote tunc
(itarium , debere apparere rotundum ; in quadraturis vero ipfo-
m, dum nimtrum ad latera funt> tricorporem. Pr&terea infertt
concedatur laterones pr&diclos circuire Saturnum , e$;ob illo-
\m motum , eum aliquando folitarium & rotundum apparerc,
vccdendum etiam , ipfum pofje a lateronibus quandoque occulta-
& eclipfari ; vei, auia hoc nunquam vifum eft, necejfario unum
duobus concedendum ejje ,fcilicet diclos laterones aut citraSa-
rnum Je gyrare, aut proprio lumine praditos ejfe , Saturnoquc
minarium inftar ejfc, quorum lumine , ipfe proprio deflitutust
i/luftretur. Et quia exiflimat , Saturnum adeb a Solc diflare%
ab ipfo fufficiens lumen recipere nequeat ; addit : Probabilifli-
jra icaque, imo neceflarium arbicramur , fcilicec Sacurnumj
inino aliunde quam a Solc remociflimo lumen fibi fiirE-
ns conquirere. Cum vero ejus duae Iacerones ftella: lucidif-
ie cernancur j profe&o necefle videcur, Sacurnum ab eis u-
mquc pociflimum fui Iuminis radios mucuare. Hac Rhei-
Ex quibus,tametji multa ingenium f$ acumen vtri pra fe
■ant , quddam tamen Ricciolo minime probantur. Vide ipfum
cit.

§. III. Dc ftrucluraSaturni&Comitum

ejus.

X pr&miffis phtnomenis , ejr ex analogia fkpitts inculcata cumsaiurni &
'cateris planetarum globis ^Jtatuo cum Auclore noftro, Prim6,c*»«f««
'urnumejfe ex Jolido & liqutdo coloris plumbei compofitum , &e^J^ru"
Aritum quidem, at fcabritieejr afperitatibus fuit magis, quam
eros p/anetas , defeedatum. Secundo, ejfe ex fe opacum & ali-
de illuminari* Et tametfi Solis lumen ad eum pertingat , non
nen Jufficienter ab eo illuminari ,Jed ahunde etiam lumen re-
tre. Terci6 , Comites Saturni habere lumen proprium , eo~
taut fimultaut vicijfim illuminare Regem fuum. Quarc6,Ca-

mites

3o6 Ittnerarium T. Vialogm 1. Cap. VI II.

mites eosdem circa Saturnum moveri circulariter , g pro van
* fttu apparere nobit nuncrnagU ab eo remotos , ac veluti anJuU

efficere ; nuncmagu propinquss & propter Saturni corpus tnter
jettum femilunatos ; nunc deni^ue nuffo modo comparere 9 quit
<vel retro latent , vel anti pofiti non apparent diJlinBe , quiafi
mul Saturnm ab im tltuminattu in oculos noftros incurrit. Ha
yatione optime falvantur omnia fupradiiia phtnomena. Sed h*
emnia , aliaque multx> tum Anci&re i» Capite /e^uenti meliks ex
■plicabuntur.

CAPUT VIIL

De itinere in globum Satumu

itir i» s*. TP H^odidacltfs. G um nihil adeo,mi Cofmfcl , Philofbpho-
turmm. X ingenia hucusque corferic, quam nova ilta circa Sa
curniglobum , jam a quadraginca annis obferyaca phaenome
na , dum non capiunc, ucrum unum numero corpus , ucruti
plura finc , quas fub canca variecace, & concinua quadam revo
lucione circa Sacurnum fpe&ancur j magnum me canci Natu
rse arcarw cognofcendi nullo non cempore invafit defidcrium
quod uc hac cam opportuna occafione expleas,eciam acque eci
am a ce efflagico. Cofmiel. Ad vota cua cxplcnda, mi Theo
didatte , uci fempcr fui prompciffimus , ka non omiccam.uij
feudabrli cuae curioficaci quovis modo fatisfiat : fed cavejfw
conqueraris ; in globum enim oppido pcriculofum introdu-
cendus es , in quo majora cibi forfan pericula , quam m Marck
globo fuftinenda funt. Scd magno fis animo , nihil patieris
dummodo ab eo muniaris, cui claves Mundi concredita; funr
quique in univerfa mundorum jura dilpenfandi , alcerandi.
deftruendi , confcrvandique porefiacem flbi a fummo rerurc
Opifice concefiam obcincc. Agedum,moveamurhinc. Theo-
didaclm. Vix dixerat,& eccc vioIencifiTmo motu in immenfa
ascherei mundi inania rapcus , Sacurni globum majori fempei
& majoxi mole ingrandefcere vidi } cujus candem acmofpha:-

ram

Jter in Saturnum. 307

im fclicibus Euris exiguo a dnctilus noftti cemporc atcigi-
iuf. O mi Cofmiel , quaenam hxa adeo denfa nebula cff, qua
incum non fuffocor? O quanca animum meum melanchoiia_.
>rqucc i quam ingraco odorc infeftor ! quam enormi frigore
Dncremifco 1 Jcchargi imminencis mihi aperca indicia fctt-
o, Jam emmverd mc poenicec hunc mc globum peciifle. Co-
nicl. Nonne pericuia cibi immincntia prardixi ? nonnead-
ionui,uc a qucrelis abftineres ? Sed ha?c jam in poenam mo
ic« fidei cua: fuftines. Theodidaclus. O dulcis dux animss
ieas , parce pufilli animi cimidicaci , parce infirma? raencis
xcx, impocenciae ; ecce enim cotus ego in manu cua fum , ficuti
icum in manu figuli: Scio enim ,& devociflimo cibi corde fa-
or , me in cam remocis & inacceflis mundi limitibus fine
•acia & proce&ione cua vivere minime pofle. Quare dirige
ie, mi Cofmiel, praebe mihi dexceram tuam , cujus vircuce &
xencia unice fubfifto. Cofmtel. Confide fili , faciam^quod
jftulas, cibi femper afticurus. Theodidaclut. Hoc di&o, coj-
ftis baliami mirifico quodam liquore perfufus confeftim re«
iravi, pulfoque melancholici humc-ris affluxu, priftinae ani-
i cranquillicaci refticurum me fenfl. Sed rogo ce , curtanta
ifticia animum rneum hoc loco invafic? cur camrepente in-
rclufo faucibus halicu animo corporeque deficere videbar?
/«/>/ Nc mireris ; intra exicialem Saturninae exfpirationis
mofpha?ram confticucus eras , cujus proprium eft, fimilibus,
ix te corripuerunc , fympcomatis omnia infeftare , uti poftea
debis.

II, Theodidaftus. Verancconcueor.an oculi phancafmatc
jodam illudor ? Cojmiel. Quid miraris ? Theodidaclm. Quid
jpido peregrina illa fpecies fibivulc ? quid monftri ? quid in-
idici prodigii eft ? Cofmiel. Nc dubices, fili ; vera vides : hic $4tM
lim eft ceiebris ille Sacurni globus. Theodidadm. Globum

glob' /ca+

t illum dicis, quem ego tancum abeft uc globum judicem,ut brithsd
ttius rhombo nihil fimilius viderim , immenfa fcabricie , &
ninencium hinc inde fcopulorum exorbitantia mire defor-
latum procenfumque l fed & luce aded plumbea pollencem

C^q 2 video.

jog Itinerarium I. Dialogus 7. Cap. VIII»

video, uc beneappareac, corpus minime fanum elle pofle il
lud,quod coc morborumfymbola crifti fua facie exhibec. Ct
/mie/.Ne cam criftemalum pucesillud, quodin mundi bonun
maximi nacura; providencia ordinacum eft j fiquidem infe
rioribus & illud cmolumenca non afpernanda conferc . Sedd
his pauld pdft fufiordabicur differendi maceria. iheodidaft*
Heu Cofmiel , vereorfane, ne praepocenci quodam fafcino lu
dar : corpus cnim.quod paulo ance iub fortna Rhombi con
templabar, modd in cria corpora globofa fe&umafpicio. O
Utumiu fmie/Minimc a me luderis , fed cu propria phancafia lufus , qu«
jri(9rj>»r. prius conjun&a videbas , illa diverficas afpeclus , ficusque mu
tacio , jam feparaca cibi exhibenc ; & medius quidem globu!
globus Sacurni eft,reliqui duo verd ucrimque eum ftipances
funcbinig!obi,quoscomicesSacurni appellanr. TheodidacJtts.PiQ
celeremus, rogo,iccr nofirum ,uccaminfblencia nacurae prodi
gia propiusincucamur. Vix dixeram, cum eccemocu celer
rimo & pxne momencaneo in Sacurni globome confticucun
invenij locusdepoficionis meae inaccefla; alckudinis moncis ver
ccx erac,

III. Cofmtel. Jamcandem circumipice ,&expIora finguk
horrendi globi humanis a rerum condicu veftigiis impervi
miracula. Theodidaetus. O Cofmiel ! vere horrendum glo-
bum dixifti. O quis mihi verba congrua fuppedicec, quibu;
tam horrenda; confufionis faciem apce defcribere queam ? ni-
hil enim in ullo praecericorum globorum fimile me confpexif-
memini : chaos immcnfum incueor, in quo mhil ordina-
tum , nihil concinnum , auc delec~cabile , fed omnia naturar qua-
dam concrarietace confunduncur ,• regnum licium & diflidio-
rum diceres. Terreum hujus globi elemencum , feu ftru&u-
ra,plumbum, vel,meliusdicam , Ancimonium noftrum refert.
Struaur* In mulcis locis quoque eminencibus , magnefiam fcu marcafi-
kMi!"m cam»quambifinutumvocanc Chymici,repra?fencar. Aqucum
elemencum, vaftiffimo Oceano comprehenfum ,cotumliquo-
rehydrargyro haud abfimili fcacec, quod calore , fivefubcer-
raneorum ignium violcntia , five comuuna gl0borum imraif-

iter i» Satumum. jtp

>, fumos ingences fubiimac ; plumbeum quoque cerreftriP
ibftanciae pavimencum perenni fluxu fudac hydrargyrum,
nde canca vaporum exhalacionumquc pcrniciofarum copia
jifcicur, ucimpoflibile pucem , hominem vel ad momencurru
Ec degerc pofle. Hic nullam diei claricacem , fed omnia in-
'icabili caligine involuca incueor. O Cofmiel , quis mihi
obi hujus horrorem narranci credec ? quis in animum un-
jam inducere pocueric.haec veraefle , qua? cam Iuculenco pro-
-iorum oculorum ceftimonio plus quam vera cognovi \ Quid,
go , nacura rerum in cancae confuiionis globo incendic , can-
m concrariarum rerum mifturam paricndo ? Cofmi&l. Fili mi,^**"
ti.non dubico , hic merae confuHonis globus videcur;fed val- Si W-
: hallucinaris , cum omnia fumma providencia ordinaca_>/*™/**»-
ic , & ad fines infignes in nacura rerum difpofica. Si nofles/***
r nacurarerum coc noxios fcrpcnces, inie&a, repcilia in ani-
incium ccconomia ; cur in vegecabilium familia aconirum,
pellum, fcammoneam , choram ; cur in cerreno Mundo coc
lium eruc~taciones,cocaquarum fonciumque exicialiurn difcri-
na; in mecallicorum corporum familia , coc noxios vapores,

fuccorum exhalaciones prorfus peftiferas ; cur cocmonftra
mmum , coc morborum difFerencias , coc impios una juftis
ftos nafci permiferic ; forfan ad hujus globi arcana percin-
es. TheodidacJw. Tu , mi Cofmiel , qui omnium confcius

cxplica mihi.obfecro, cam recondicum nacura? facramen-
I Cojmiel. Argumencum,de quo cibi difleri poftulas , uci
!uum , fubcile, & hucusque parum cognicumeft, ica paucis
bis cibi minime illud explicavero ; quocirca alcius exor-
r. Icahumana; menci comparacumeft , ucfieri non poflc-»
cc , fimile quid earum rerum, quarum concinuo/ufuafluefic,
ucidiflimis illis mundi globis Jacere ; unde globos cceleftes
nencarium qualicacum miftura defcedacos, vario aquei ele-
nci liquore perfufbs , moncium valliumque fcabricie exa-
racos, fumis & halicibus obnoxios , fimilibusquc ccrreno
bo propriis effe&ibus refcrcos efle , mera? apud quosdaro_
jae.&mersfabute.videncur ;qui fi paulo profundius nacu-

Q*q 5 ram

$™ ltinerarium l "Dialogm l Cap. VI 11

ram rerum fpecularencur, fi prasvio cxperimencorum exam
ne exadtius fingula crucinarenc ; certe cuuc crico illo^ vccerui
Pbilofophorum epiphonemate , omnia in omnibus cflfc, nih
veriusefle, luculencercognofcerenr. Quod fiverum eft, ucic
veriflimum , in cerreno globo innumcrabilem quandam r<
rum natura & propriecace diverfillimarum variecacem cont
neri jcur idde fupcrnis corporibus negabimus? Cumenimi
niverfe nacuraecorpora,facri Texcus ceftimonio, ex uno&ei
demchao,id eft , ex quatuor elcmencorum mifcella on*ginei|
fumpferinc >• illa haud dubie uci in cerreno , ica in cceleftibii
corporibus, camecfi ob ficus poficusque ia mundo diverficatei
^tsnonfo mire^,C€racis ' ""eperiri, dubium efle non debec ei.quiChymic
utffim-' arcis »?ua in *ua elemenca fingula corpora mira quadam racii,
pihiiucein- nedi0bivuntur,non fueric imperitus. Si folk luce & motu fid,
fiuunt. rum , uci Peripacecici affirmanc , omnia inferiora fubfiftuni
quid.obfecro, aliud , auc quid plus illa pratftanc qnam candels
brum mulciplici Iychnorum accenfione confpicuum in d(
nio vel aula quadam expoficum ? Ccrce prcter limplicem li
cem , quam fuppeditac , nulla id adeoalia qualicace circun
ftances afficic ♦ fi vero fomenca infignibus vircucibus imbus
adniifcueris , pro vircucis per lumen caloremque diffufa: eff(
cacia , luculcnciflimos quoque in circumftancibus effedtusej|
pericris. Idem tibi de globis ccelcftibus iennendum cfle fciaj
Cumenim effectuum in mundo inferiori varietas , omnium
cnsm Peripaceticorum confenfu, fupernis Iacionibus fubftet;,
cercumeft, corporafupcrmminime dare pofle , quod non haj
benc Siicaque fola luce & mocu omnia conficiunc , fruftrs,
nea erac canta lucium in univerfo confticutio, cumSoI &Lu
na fuffiQienter Juce fua reliquorum defcftum refpcclu cerr;
fupplere pocuiflenc, Aliud icaque nacure rerum intentum
ffompMrati» aliud dilpoficionis fua; in conftituendis mundi corporibu
dcorptrk confilium imitj majorique apparatu opus fuic, quam uti vul
fnnap\u- 8arcs Pbilofophi fibi perfaadenc. Confidera in microcotitu
bui mtm. fepcem principalia membra , quam diverfis qualicacibus prc
irH' priecacibusque docaca , uc eorum ope homo & (auus viverec , l

operatio

lter in Saturnum. ^n

.eraciones fuas rice obirer. Harc ea fymmerria confticuic
icura, uc humorum officina cerebrum , humidiracis affluen-

reliqua membra apca diftribucione lubrica redderec • cor
alem fuppedicarec calorem ex virae veluci officina quadam.,
iquis niembrw diftribucum j hepar in fanguine conficien-

diftnbuendoque omnem induftriam fuam ponerec • fto
ichus per nucrimencum rice digeftum , maceriem prapara-

, quam m officinas fuas accradam fui juris facerenc reliqua
alia membra 5 pulmo cordis aeftum concinua didudionc
nperarec , verse vicalis aurce officina ; renes, microcofmi cri-
im , purumab irnpuro per ureceres ac veficam fecernerer;
cn denique impurum a fubcili , ne miftum puro corpori of-
:rcc , in fe veluci cloacam quandam microcofmi infic4 vi

• occulcosmeacus accraftum , craflum vero & fa?culencurru
irBcncum per inceftinorum finuofa voiumina feceflum-
:dedu<ftum exonerarec» Vides igicur , Theodidafte , quo-
<do membra microcofmi camecfi difparaciffima; compofi-
lis finc , diverfisque vircucibus quancumvis concrariis pol-
M , in hominiscamen majoris mundi imaginem mira qua-
n unione confpirenc ; quorum fi vel unum defeceric, cocum
:rocofmum in apercum exicium ruere necefle forer. Idem
negacofmo feu majori mundo evenire cerco cibi perfua-
s } in quo Terra ftomachum,cerebrum Luna, cor vica?fon-
1 Sol, renes cum reliquis ad excra adnexis Venus , pulmo-

• Mercurius , Jvlars fdlis ciftam , hepar Jupicer , fplenem ve-
Sacurnus abfoluciffima quadam analogia expriniunr. Tol-
f unum cx his, & cocum univerfum mundum in confufio-
1, imo in ulcimam ruinarh deduxeris. Sed hisce fufius for-

6n,quim par erac , demonftracis , jam poftliminio
ad Sacurninum globum rever-
camur,

SCHO-

SCHOLIUM l

De Saturni natura,&cffe&ibus*

SMtumi Aturnum appettant Afirologi planetam mafculum, diurnun
^ infortunam majorem , tnimicum naturx humanx yfrigidum j
fiaum , contrarium caiori naturali y complexione melancholicun
omnia fuis qualitatibus defiruentem. Rheica lib. 4. Oculi Entc
cap. 6. memb. 1. hos enumerat effeclus ipfius. Sacurnus icaqu
omnium planecarum alciffimus & fupremus , dominii aer
quando folus direclor exiftic , oriencalis (id eft ,dum anceSc
lem mane nobis oricur ) eft frigidiilimus : fed e concra occi
dcncaIis,&poftSoIis occafum nobis perfpicuus , maxime fic
cus obiervacur» Nacura aucem fua cenfecur maleficus ; car
diffimus omnium progreflu \ fecundum Pcolemaeum & alic
arciflces , generaljcer frigore luo corrupciones mundo afFc
rens , aerisque confticucionem horrendo gelu conftringeni
glaciofam, nebulofam,impuram,& peftitencem efficiens. Pr«
terca cauiare dicicur plerumque validiffimas & advcrfas ii
«MfiNrf aere temPe^aces > pluvias infrucluofas , & copiofas ncbulas , <5
inflftxL, caliginem > aerem, prasferrim hyemalem , nivibus & pruini;
prouc cempus ferc,repJens ; in mari& fluviis cempeftaces bye
maJes , naufragia, & longas infirmicaccs , impecus humorumj
defluxiones, febres quarcanas , cerrae mocus , & egeftacem ccr
reftrem , devaftacionem , & alia mala producens , prouc mal<
cum aJio malo in maligno figno fueric afFeftus. Cauikverc
proprie hyeme incenfiffimum frigus , aeftace e concra calorerr
fupprimic & excinguic , maxime dum vercici appropinquai
&c, Hac Rheita. Simtlia apudalios invenies* Plura etiant
AucJor nofler in fequentibus habet de Saturni malignu influxi-
bus.

IV. Cofmiel. Miracusesfummum hujus globi fqualorem;
fed,fi prasdicta probe incellexeris, mirari defines : quoenirn it
microcofmo fplen fungicur officio , eo in majori mundo fei
megacoimo fungicur globus hic Sacurninus , vifcus vere cce

Icfo

Tter mSaturnum.

(te. Quidqu.d cnim in jmmcflio iik, archerea: am* expanlo
perenmbus caleftium corporum tffluvi.s ; mal.gmcac.s con l
jcrumeft, id in feinfira quadam vircuce atcradumglobus hic
nvac ; ubi propr.erare globi acluacum in ufus neceflarios fi-
sque ioh rerumOpificiOprimo Maximo cognicos convcr-
ur. Theodid. Mirum in modum me cuum tam concinnurru,
riocimum capic : fcd noflecuperem , quomodo hic globus in
criora mfluac , & quid util.taris iisdem conferat , cum non
ieam quid canca globi inert.a cmolumenci habeat,quo infe-
>r.busfubvcnire : poflic. G^,V/. Ncgare non poflum, malignar SaturKUS
rurae hunc globum efle, prarfcrtim maleficis junftum com- **oW'
Iicombus;qui frfui junscflepermiccerecur,frigidkacefua &1"?4' **
cicaccimmodica fusque deque ferrec omnia ; fed hisceincom- '
)dis damnisque fagax providic nacura, dum benigna ac im-
nosa Jov.s vicini dominacione& vigilantia tam exicialis Sa-
ni poceftas mirigacur, ftringicur,compefcicur,& ad melio-
n candem rrugem reduciturj qui tamen mox,ubi Marcima-
um arch.ccao fociacus fueric , ad ingenium fuum reve.fus
lium non malum incentac & acccncat, donec foluto amicitial
lerc in remotiores circuli fui recefliis abeat , & opporcima
uque vigilantia Jovis in officio contineatur. *Theo4tda£tus
oio qu.dem qua: dicis ,fed nondum capio.quid memorail
malericenna inmundo utihcaris conferac ;quare obmxe ce
)recor, ur ruam paulo clarius mchrem explices.

V Cofmiel. Totius rei negotium fequenri experimento c.bi
nireftumfacio. Fiacglobusex plumbo.ancimonio, hydrar-
o, ^>cc.sfcammonii,napelIi,acconici,jieIiebori,mandrago-
j una hmul m.xcis compoficus * quem fi igni aut cafbon.bus
eni.s Ioco conclufo impoiueris , is calore agn.s concicacus
ix latencem permciofarum qualicacum mifturam agicabir
ratamveropervapores fublimab.c, quorum pe.niciofo ha!
ihom.num ammos veluci ftuporc quodam & Jetharco con-
C ftigiditace&ficcicacefuanimia radicalem humorern ex-1
?uec , ang.nam J paralyfin , nervoi umque convulfionem &
dem lncencum haud dubie adducet , mfi mox neceflari.& an-

Rr tidotis

^/4 Jtmersnum I. Dialogus J. Cap. VIII*

cidocis cordi , fpiricibusque conforcandis appropriacis , maluir
stru8ur* ferpens praeveneris. Talis eft globus bic Sacurninus. Vide;
Ut*rni. ftructuram ejuspaffim ex maceria plumbo & ancimonio fimil-
lima compoficam ? vides maria, lacus, ri vos lencore fuo hydrar-
gyro quiddam haud abfimile referre ? fcopulos monciumquc
crepidines nefcio qucm graveolencem liquorem fudarc con
fpicis ? cujus quam exhalac mephicis , larencium venenofarun
qualitacum verus & unicus index eft, Hisce icaque noxiis quali
tacibus omnia inferiorafibi infeftac, iisqueomnia prorluscon-
fkerec, nifi ialubricace Jovis , vicali caloreSoIis, & Lunas canden
cepore & vi humeftaciva viscamexicialiscemperarecur ; unde,
micior faclus , idem in inferioribus , quod medicamenca pur-
gancia incra corpus humanum fufcepca , praeftac \ quae vitiofo:
alicubi humores in corpore humano dilperfos , ex cencro ac
circumferenciam vircuce quadam magnecica accractos candenr
excernunc,corpusque ab inimici humoris invafionc liberano
Tocum hoc corpus,quod vides, perenni vircucum malignarun
profluvio feric cellurem , &ubicunquefubje&umexcriplici en
cium ordinc fibi proporcionacum ^i^tt^ov^irixoy» invenerit
in illud vircucem fuam unice exeric. Ec quemadmodum globu;
hie omnia archerci mundi impura & nociva , uc fupra dittuir
fuic yin fe derivac ; ica in cerraSacurninarnacuras corporehuu
globofubje&a , quaenociva influxus virulencia parca func , ill*
nacurali quodam appecicu accrahunc , & hoc padto reliquacor
pora ari/AtooiK&wa&n a molefto concrarioquc hofte liberant.
Anim*u* Quid veiperciliones ,bufones , aranei , forices aliud func , quair
^/Sacurnina animalia ? quae perniciofum no&urni aeris virus un-
vtiUtatis diquaque viSacurni difperium in unum collectum in fua deri-
frafttnt, vanccorpora ? Quod idcm in cerreftri Sacurnino veneno actra-
hendo praeftanc ferpences , bufones , & ex infectis volacilibus
mufcae, bruchi ,eruca:, fimiliaqueSacurninaj propriecacis anima
lia : hoc enim nifi fierec , nihil in rerum nacura ab hujus glob
ofFenfioneimmune forec.

V I. iheodidaclm. Semper mihi malignicaccm hujus influ
xus globi inculcas y & jam facis capio omnia ; fed quod cotie

noflt

Iter in Saturnum. j*j

noflc defideravi , quid utilitatisin rhundana RepubJica globus
hic conferac, uc mihi magis expiices , icerum icerumque depo-
fco, Cofmicl. Globus hic , uc dixi, non femper malignos dispenlat Utt'lita^
influxus , lcd opporcuno loco ficuque fuis minime utilicatibus JJ^JJL
carcrc cenfendus eft : ubienim reliquorum fiderum efficaciaV^fc-"
relluris corpusajftuimmodico concabucric , hic frigore fiio
mitigac; & ubi cataraclis cccli folutis, tellus, auc alius quispiam s*turf""'
ijlobus nimio humore in hydropifin incideric , Sacurnuseuma
anco malo ficcicace fua vindicac , omne luperfluum & noxium
ive caloris five humidi deftruendo ; in hominum corponbus
rolacilcs fpiricus plus aequo inquiccos figic,&adlkcerarumftu-
iia cra&ando ficco-frigido, quo pollec, apta reddit. In infirmita-
ibus humorem Saturninum in deftinatum membrum fibi ana-
ogum cogic , acque adeo per paroxyfmos febris quartana: cum
emporehominem,digefto cgeftoquehumore, liberac. immo-
ticum prarterea Solis arftum frigidicacc fua cemperac , Lunas
ramorem nimium ficcicate fuacohibec, omne deniqueluper-
luum& in globisnimium ftringit , &ad mediocritatem redu-
it. Qucmadmodum itaque medicamenta faJutem 6onferro^2*/wtf"
lon pouunt , nifi mediancibus qualitatibus , quar in iis Iatenc . na-
urar concrarns corpus vitiosa humorem congerie aggravacumw*»*.
vacuccur j ica & Mundus cerrenus viciosa humorum congerie MrPore* **
ggravacus priftinum fanitatis ftatum , nifi mediantibus dele-fS
eriishujusmodi,quae nonnullis mundanis globis, utiMarti&M**,*.
aturno,infunt,qualitacibus , conlequi non potcft : funt enim a
lacura veluci medicamenta quajdam alexiccrica , ancidoca.,
idundi morbis oppofita,quibus curantur.Ne itaque medicamen-
i putes inutilia ex hoc , quod aut ingrati odorisfint, inceftina_,
elJicatione fuacrucienc , auc ftomachum naufeafuainvertanc;
oc cnim nifi fccerinc , fruftra defideratum fanicacis efreclum
)erabis, An nefcis , vcl ipfa venena in falucis remedia cedere ? Vtntn*
)mnia icaque, quse hucusque fufius di£tafunc,edtendunr,ut de- fi,bt*dt f*
lonftretur, exitiales hu jus giobiSaturnini exfpirationes tancum dTfuT'
bclTe,ucad deftrutlionem omnimodam vergant , ucpociusin
wximefalucifcramMundi medicinamcedanr,

Rr Z VlhT&h-

jjt Jtinerarium 1. Dialogus 1. Cap. VI J.

VII, TheodidacJus. Cepi , & lacis mirari non poflum car
cam ruam in cam recondiconacurae myfterio enucleando dej
cencacem. Jam luce mihi meridiana clarius pacet „ quancui
concacenaca rerum analogia ,. ad omnia hujus Mundi myfter
enodandapraftecSed jamuIceriusprogrediamur,.Quid,rogo,n
Cofmiel, biniiJli moncesigneifibi invicemcircaSacurnumoj
Sattrni ^.pofici ,. quos fumma mea admiracioneincueor i Cojmiel. IJli fui
mitts. famofi Sacumi comices , quos cocies in cerra confticucus per cc
Icftemcubumconcemplacus es* TheodtdacJus:. Fier£nepoceft,i
camremoci a fuo globo exiftanc „ quos egoe cellurc non ni
pauxillum remocos, jam anfulis confpicuos , modo in unura
cum Sacurno corpus fub forma parabolica coaluifle,, fubinc
quoque penicus abicondicos , loJicario Sacurni globo relidi
deprehendi .?quajomnia,ut mihi exponas , velim. Cofmtel. Prim
ce velimfcirc,Theodidacle,cocum hoc phancaima ob diverfui
oculi cui ficum ad aliam & aliam Sacurni in circulofuo peru
dico poficionem concingere: fi enim re&o ficu cibioppoficui
afpexeris „ neceflario feparacam aglobo Sarurni ucerque app;
renciam exhibebic ; quo aucem obliquiorem in circulo peric
dico ficum habuerinc , canco propiores quoad apparenciam k
di , unum curaSarurno globum confticucrevidebuncur , donc
tandemin omniumobliquiflimo ficu penicus evanefcanc.

SCHOLIUM ir.

Saturnicomitescurtam diVerfasfigurascurn

ipfb efficianr..

s*tur»i co- \ ffk explicat , qua rattone comtinfat , ut comites Saturni tai
Tamdi- diverfa. tfiguras cum '■ ipfo Saturm < efficiant. Cum enim circ
ttrfasftgu- Saturnum \ ferantur , five in ejusdem Jjtve in diverforum ctrcuU
'txhibtanf0 rUm ( nondum enim id conftat , ob nimiam eorum & Satut
ni dtftantiam a nobis) & verfus easdem Mundi pla^as , jcilut
probabtliter fupra ab occtdente in orientem , infra ob oriente i
occidentem \ necejfe ejl,ut optice nuncmagis , nunc minits nb tf>j,

Satut

lter in Saturnum. 3j7

\turnotanquam (ui motus ctrcularis centro diftent. Extftentibm
ttur Comitibus tn maximis digrefitontbus, aut non procutab ipfis
tus htnc> a/ter inde, adSaturnt iatera ; apparent nobis ab tpfo fe-
w*tt, & ve/rotundt, vel pyroformes, fortafiis quia in Saturni at-
ofphxra tuncfoitto denfiori refractt, tatifgurd in ocu/os intuen-
vm mcurrunt. guo magis vero conjuncltones accedunt, eo vici-
ores apparent etdem Saturno,ac velut elltpticum cumipfo effictunt
>pu*. guando denique unus ex parte pofi dorfum Saturni efi
fcondttus, a/ter ants eundem ex parte collocatm (refyeclu noflri
tuttts) anfu/as efficere videntur:Vmbr& vero,qust tunc inter Sa-
rnumtf anJuUsapparentJuntfortafupartes obfcuriores & /u-
tncapaces tpfim Saturni ejr Comitum,quas partes tunc oftendunt,
omam ctrca proprios axes probabiliter gyrantur. Certe umbra
e nonpo(Junt,nec Comitum,nee Saturnt ,ut confiderantt patet*
-ntque quandojam conjuncli funt cum Saturno, ejr unus dorfumy
ter frontem occupat, latet uterque ; alter quidem, quiavideri ob-
fu Saturnt corporis nonpoteft i a/ter vero, quia nequit dtfcerni ab
tmtnato a fe Saturne. Stmtita habet slucJor nofter in fequen-
<us ; hac entm tn mentem mthi venerant antea, quam tpfum /e-
(em* x *

Cofmie/. Scfas quoque, hos gfobos abdito quodam natura? Com{tum
nfiho ica confhcutos efle , uc nunc recedendo pedecentirn.,
nc accedendo , tum propria cfrca axem vertigine cireuma- ri*M«r*~

, tum circa globum Satumi aequaTemper diftanna agicaci,
iverfalem Sacurnini globi fuperficiem , prouc ejus necffficas
ftulabac r illummarent quaj proindc periodus Caula inter
ceras, quas mnui , prior eft, cur iub cam diverfo fauac figura
mpareanc incoiis in cerra confticucis ; quod nifi fadum fuif-
, globus Sacurninus nonnullis in locis perpecuis cenebris da-
lacus fqualuiflcr, TheodtdacJm.. Sed exphca, rogo, mihi,cur

, Slo°»iub %"ra modo rocunda , jam pyrorum ad inftary ■
Jlo poft inftrudi anfuJis , quibus veluti forfieibus quibusdam
>bum Saturni concinere videncur , den ique prorfus folicario
)bo rehclo evanefcanc. Cofimel NonnuJias harum apparen-
rum caufas paulo anceaperui ; modo reliquorum cbi phx-

^ r 3 nosnc-

jiS Hinerarium L Dialoguf I. C*p. VIII.

nomena explicando reftanr. Qudd comiccs ex rocunda
ovalem formam fubinde degenerenc , caufa eft obliquus i
fiderum j quo per vicream Sacurai acmofpha:ram fpe&anc
quod medium cum aeris cerreni fimilicudinem exprimac ,
corpora i!li infica pocencer refringac > hinc per di&am rei
ttionis vim eo fere modo , quo Solem horizonci vicinum
cucri fubinde foles , ex rocundo in ovalis figura: fimilitudin
derlectunc. Cur vero fub forma anfiilarum , auc cornucar]
nae , vel potius fub forma forficum cancn , quibus Sat
ni globum veluci ftringunc , fubinde compareanc , xaufa
qudd corpora iila globola a corpore Sacurni pariccr glob
incercepca calem fedtionem facianc, qualem vides, &cxopt
luculencer pacec. Theodidatfus. Bene quidem omnia expo,
fcd hoc me angic,quid fibi velic obfcura illa vacuicas,qu*
turnura incer & cornua comicum incerponicur. Cofmiel. I
gnum quid pecis, fed, ne vocis cuis deefle vidcar,illud te cdo<
Primo fupponere debes , globum Saturni non fecus ac reliq
mundi globoscirca proprium axem circumagi. Secundd^
bum , uci propriis cuis oculis vides , omnes reliquos munda
globos cum moncium concarenacorum afpericacc , cum p
tenfarum molium deformicacc fupcrare, Tcrcid,Sacurnin
corpuslento quodam , hydrargyro non abfimili , liquorei
cumfufum , qui uci lucidiftimus eft , ica minima quoquelus
cum illuminandum fufficic, Concra cerreftres ejus porcio
ob vallium rcceflus , & hiacuum ingencium obfcuricaces , n
ica Iuci , nifi. dubia; , pacenc. Quandocunque icaque parces obf«
ra: Sarurainae concurrunt cum parcibus obfcurioribus cor
tum, neceflarioin medio veluci quosdam obfcuros hiacus
umbras caufabunc , rcliqua comicum porcione , propria luccf
gence , in anfacas & cornucas phafescranfeunces , donectandi
comkum unus recro Sarurnum , alcer ex oppofico veluci in re&am Hne;
saturni una cum Sacurni corpore conjuncti y ex oculis cerngcnura t
TurluLm nc^anc- Theodidattm. Sed jam exphca, qujefo, cur ancerior
gi.bo sa. comicibus inrer Sacurnum & vifum noftrum incerpoficus n
tumino iam unquam Sacurno eclipfia caufafle hucusque comper

fcn.

Iter in Saturnum. 3Tff

: nigram cnim uccunque macuJam in Sacurno relinquereo
lpfeos peracla? indicium. Cofmiel. Qusro ex re , fiJi , fi cu il-
ninaco cuidam corpori aJiud Jumenapponas , pacieturne id
juam cx oppofici corporis Jucidi fympcofi eclipfin ? Theodi-
lus. Arbicror , qudd nullam, Si enim candela accenfa_,
em incer & vifum meum incerponacur , experiencia doceo,
len candelaj,Iuci ignis jundtum.cocum fub forma lucida re-
rfcncare. Cofmiel. Ica fic in hisce duobus globis Sacurni afle-

, quorumprior ille,camccii incer oculos noftros & corpus
urni incerponacur , nullam camen eclipfin caufac , cum_
nacura fualucidi finc.&inipfofaaocorpusSacurniillumi-
ic : quandocunque enim globus minor lucidus cum_»
ro majori luminaco conjungicur , cos miftis lucibus fub
i illuminaci majoris globi facie fpeaari neceffe eftj Sicomitum
len globus hic aflecla purum opacum fine luee corpus fo- Satur"*
, cunc cerce maculam quandam inipfoSacurniilluminaco^""**
3o exhiberec. Quod quidem lucuJencifliijium fignum eft,
omices fua Iucefulgere,acproinde nullam hucusque in Sa-
10 comicum ejus occur/u ecJipfin deprehenfam efle. Unde
iim colJiges , cam varias comicum phafes non provenire, nifi
ocacione eorum circa Sarurnum facla , qua nunc remoci fe-
icique fub forrna rorunda apparenc , mod6 per rofcidum.,
ofphsera? diaphanum vifi in ovalem flguram refringuncur ,

agloboSacurninofefti cornuram induunc faciem , jam hil
ica pofticaque Sarurni facie confticuci penicus evanefcunt.

SCHOLIUM III.

Vttus eorum , qui Saturni Comites hatlenm obfervarum tS„l^Ke„
tnmetfi diligentiffimK & ' frequentiffme^deprehendit ,eos $J****»*r*

fuum eclipfajje $ qwdprobabtliffmum^ Jatis evidens fignum !^
eos non ejfe eorpora opacay fed proprtafutgerelucesJiverum ejl, ^itlfiffi.

lucemeo pertingentem non- ejje (uffaens ad iltos tttuminandos,tUntfr>
'o lumwe , quantum nobis exbibent, *$7™*

Caufa,

j2o Itinerarium I. Dialogus I. Cap. Vlll.

^cur^circa Cauja^cur Sat umus ey Comttes ejus arca proprios axes ct

axem fuum cumagi credantur , ejl eadem , qtt£ t» aliis pianetis , ut nimiru
gyremr. 0mn&s Satumt partes virtutem (ttam tnfluxivam kit inferior
bus , & omnes comttum partes +vtrtutem t/Iuminativam Satu
%mo corport communtcare pojjint.
Saturni V 1 1 1. Theodtda&us. Non Jevis animo mco dubii fcrup

Z7»!c"utir^us mnd£rci deanfulaca feu cornuta eorum facie : quomodo
%p*r"aTt. nim pofterior ille aflecla a globo Saturnino media ex parte t
£tusafecundumopticasleges lecetur in cornua.hoc capiojft
quomodo ancerior llle , qui nec aSaturno cegitur , neque (cc
eur,cornua nihilominus exhibeat, non capio. Co/mtel. Dubiu
cuum non exigua? conliderationiseft; quare,uc illud folvacu
fcire te velim primd, globos hosce sequa femper diftantia fi
oppofitos, uti fuprarelatum eft,propria fua lucc fulgere, n(
toca quidem mole , fed igneo elemenco hquido , quod magna
horum globorum partem ambic: terreftns vero fubftantia hi
rum ,ucpoteopacocorporepra;dita,utilucem fugic,ica ejusm
nime parciceps efle poceft. Quandocunque itaque hi glo
ica in circulo fuoconftituuncur, ut lubftanria parcim cerreftr
partim Iucida in oculos terrigenarum incurranc , certum •
globos non nifi fiib anfularum auc cornuum figura afpefta
poflc, cum ex parcelapidea;fubftanc;«e non habeanc,aquo ill
minencur : quandoverd ineacircuJi fui pofiturafunc , ut ine
rum circa proprium centrum rotatione cocam lucidam pa
tem celluri obvcrcanc, cunc haud dubie pleni quoqueluminc
rocundi fpcctabuntur j atque adeo quacunque dc Lunanbi
phafibus atque eclipfibus ce Aftronomia docec , idem hic fle
cenfeie debes,excepco tantummodo,quod Lunaaliena,hipn
pria Juce fulgeanc ; illa ofcillec cantum , hi circa propr ium , ut d
xi, centrum ferancur. TheodidacJus. Omnia optime cepi , iu
manifefta expericncia veritatem rei cancum non digitis tang
re videor;porro nihil reftac,nifiuc, quomodo lii globi Sacu
cemitet s num '^urnmenc'mm' iedifieras.

tuZ'iq[j^ IX.Co/miel. Primo nocandum eft , globum Saturninu
m*a» .iiu magnitudine globum Jovis , fi non cxcedac , fakem a?quai e ; i

mmentSa- g^j
turnum.

jtermSatumum. 3*1

lim in le immenfus,& 165 vicibus cerramajor ; nam ejusdia-
ecer ad minus f j 262 leucas horarias in longicudinem exten-
» arquac. Cum icaquctancus fic^uc iftiusmodi a SoJe remoci/fi-
o cam cxorbicancis molis fuperficies (ufficienrer ilJuminari
>n poflir j hic a narura illi de aliis binis vicariis Solibus, id eft,
laris nacura; corporibus > ne ingens mundani globi molesfuf-
:icnci lumine & caiore defticuta fruftrain nacura reruminfti-
ra vidererur,provifiim eftj &func bibiniglobi.qui veluci duo
carii Soles, cum circa proprium cencrum verfaciles , tum «qua
npcr abinyicem diftancia,Sacurnum circumeunc,ne ulla in-
ncis globipars lucis eorum beneficioexpcrs remanerec. Quia
nen non obftance comitum fub uno iemper& eodcm parallelo
cumeuncium illuftrarione,tam ingens moles circa polarcs rc-
)ncs perpecua caligine damnaca fquaiercc ; hinc& ipfe globus
oqucSacurninus fagacinacura;diipoficione,pr«terquam quod
ca propriumaxcm rocecur, w quoquc inoppofitas mundi par-
aliquo «squc nutac , ut nihiladeo in hoc globo recondicum
, quod bina hxc globorum lux non accingat. Ec nc tarditare
mkum partes globi,obliquiffimacomirum lucc vcrbcrac*,da-
ium incurrerenr.huic quoqucprovifum voluicrocacionceirca
jpnum axem menftruo fcre fpatio facti, qu& alia? parces lucis
liga; mira quadam anciciparione lucidis fubduncurglobis,aliis
11 lucefacuris in lucis indjgarum locum miraquadam viciflicu-
ic fubmocis.

SCHOLIUM IV.

Dc magnitudinc Sarurni , & diftantu,
ejus a Terra.

^Vithabet Auttor de magnitudine Saturni , defumfta funtSatur»i
^ex Rheica lib.+. Oculi Enoch cap.2. memb.4. f£ $. ubt tamen ZaiKitudft
mtur de Satumo non fo/ttarie^/ed fimul cum laterotubm fum tjutiittrr*
altofut» Saturnum Jolitarium faeit afuaiem Jovi,

Sf Dctcr-

j22 Itinerarium 7. Dialogus l.Cap. V1J7.

Dctermtnatio ntolu Saturm dependet .a dtftantta tjus a ten
ejr apparenti dametro* Aiedia dtftantta tributt Rheica fen.
d ametros terra 2000». At Riceiolus lib. 7. Almag. Seei. 6. taf.
&fl'<tf d** diftantia eidem media femtd, terra 73000. maxir,
901 ss > minima $7743* Dtametro affarenti medta Rheica d
^'.Riccio-kjs vero $7* *. at maxima Saturni qutdem folius 34
301 ^JedSatumi cum Comittbus ix.i2x \ Diametro vera Rbcit;
dat loc eit. leucas horarias 11162 , Riccioius diametros ter.
2o\ , accipiendo Saturnum cum Comitibtts , at Soli Saturno p\: So
dttati feu csrPulentia dat Rheita lellure* nofiras 16 $ , aceiptt,
doSatumum cum cemittbus $ Ricciolmfft , aeeiftend&Saturnu
folitarium^ fmeComittbus. Rheica loccit.memb. 2. infiue dix
rat , Saturnt globum ejfe majorem leUure 17 g vietbus* Videi
tonftanttam virK

SCHOLtUM V.
pc chilantia SaturniaSolc

KHeica leco ftoxime tifato memb. $. ait^Safutnumdijiare
t Sole tam immodic* dijtantta t ut Sol ex Saturno fpefiatus a
pareat fub anguio 3^.11 xx,nontamen determtnat diftantiam.Ki
qokas Loco ttcm cit. e. 1. fribuit dijiantia eorum ab invicem m,
xima , auando afogaum Saturni ferigao Selis offonitur tfem
Aiamcrrof terra g}Ogu quafacit miUtaria Italica ( tribuem
unicuifue femidtametro mitliaria 3440 ) 2^616640* Ex qut,
uutdem dtftantia cuw Sol e Satumo f}eitatus afpareat , ex Rncti
tt mentejub angulo 2*. 20**. tantum , Jequitut omnino Saturnm
a Sole non nift ' mtnufiffimum lumen recipefe. Si enim globus,qu**
turnvis magnus S" iuctdus,Terra nefira fub diiio anguio apparez
i» bsetotvix',tmc ne vix quidem, quidquam lucis ifft communmre
qutd Soi fub eodem conjpetiut anguheX Saturno ,non folum 16 s Vi
ttbm maj*re quam 7erra,ut Rbeitaputatjed ffi vicibus tut vu>
JUMolusjefskm satmno communicabttf

SCHO

ItermSaturnum.

3*3

m:tum
tiuii&trtii

SCHOLIUM VI

De motu vertigi nis Saturnijck ejus co-
rnicum.

T Aturnum gyrari mottt vertiginis circa fuumcentmm^ axem $*tterni&
jfentit ettam Rlieira lib. 4* Oculi cap. 2. memb. 4* ubi wifrtom
'attoni i&tegra adfignat horas 706 . mtnut, jg , ideil , dtes 2$^"*
rat io,min il.i6xz.tt>t enim emit e fm arcano^ds auo Capitepra-
lentt , alibi jam egimus. Gyrart Satumum motu diclo, conce-
factie tprt>pter rationem ttiiis pianetis communem ^ist^videlieet
undkm omnes fuas partes infiuat m inferiora: gyrum unum
blvere praetse tanto tempore afjtrmare nm aude$ , quU fun-
mentum eB incertum , & prorfus voluntarium. Buic motui
dit Auclor nofler motum nutationis in ^ppefitas mundi J>ar-
, ut ntmirum etiam partes Saturni polares a Cemitibus tllu-
triqueant. Addit ^ vertiginem ipfirum Qmjtum. Utrum-
'probabile quidem esi Ji analogtam ad mIios pUnetsu fpecJemus\
neutrum efl eertum.

X. ThesdtdacJsts. Scdexplicamodo^cur^lobicomic^snon^^"5*-
iper pJena Juce Sacurnum feriaar , fed nuoc hanc , nunc illam*^™r
idiorem Iuminofioremque porrioncra circa proprium cen femperpk-
m agirari globo obverranc. Cofmiei. Summo faneconfiMo
: enim vicifllcudine concingic , uc quodconrinua lucis arru-w '
ncnonnullisin Iocis vehemenrius concicacum elr,id remiflio-
lucis ad neceflariam cemperiem reducarur; acque adc6 quod
rigenis ell dierum & noclium vicifllcudo , id in hocglobo efl:
enfio & remifliolucisabinisSacurninis afleclis effufa?. 7heo-Saturnm
attus. Scd rogoce,miCofmiel , annoniIJuminacioSolishuic*»^««z«-
bo nonnihil fua lucc conferr? Cofm.Quin imo^globusenim \\icnetu\eti'
nex lenco quodamliquore,hydrargyro haudabfimili confrec,*"* *S* '
ucSol.eriamfi non nifi fubangulocnum minucorumconfpi-
tur, luce camcn luamaceria; di£ta? caeceroquin Iucis capaciffi-
s lupcrarTw>a, in ablencia comicum non parum illuftret^ ;

S s a quod

&4 Itinerarinml. Dia/ogus I. Cap. VIII*

quod nifi fierec,eerce Sacurnus iubinde ex lucis ablencia veiuc
eclipfin pafius exoculisrerrigenarumcvanefcerec , quodcamer
cxpcrienciarrepugnar, Imdaddo,Iucem Solis, comirum Jucibu
junclam^canco incenliorcm lucemcaufare, quancofo reclius &
Yiciniusaipexcrinc. Quin & rcliqui globi Sacurno vicini , can
planecarum^quam fidcrum fixorum,mulcumadilIuminandun
hunc globum conferunr.

SGHOLIUM VIL
Dephzenomenoanfularum Saturnn

\yArtei °P*ca( > C? lufninis incmpaces concejjit fupra Autfor m
m$»,™* fer Comitibtfs Saturni \q**fs dumdtcJi Comitescirca axcm
mm. fuum moventur , Saturno obverterentur , ve/ utrimque,ve/ um
Jaltemex parte inecejfe foret ipfum dejlitui lumine aut totaU-
ter , aut una Jaltem exparte. Huicincommodo ut obvietur , Soi
fuii radiis Saturnum feriens defecJum fupp/et. £>uod (i ita eB.
Saturno lumcn iunc valde debtle ejfefatendum esl , tftamexi.
guam ejus fortionem illuminatam , ut oculos nojlros adeb diffitoi
movcrefuffidenter nonjojftt. Ad falvandum nihi/ominus ph+
nomenum anfularum fovis , ajferendum esJ,utrumquefubind^>
fartem ofacam Saturno obvcrtere, £uid ft (quod fufyicatur
Rhcica ) prater duos lateronesnobis jam vifos ac cognttos, alii fo-
rent nobis inconfttcui, qui eum tuncjtt a/ias etiam, iUuminent ? At
fhocconcedatur , concedendum fariter esJ , anfularum ph&nome-
num non ab umbra ,fed aliunde caufari. Idemetiam fequitur Jtcon-
tedatur,SolcmtuncfufficienteriUuminareSaturnum. JDici tamen
fojfetyartem afolo So/e tlluminatum effe valde exiguam^ /atera-

/effartestantig/obiSaturninimanereadhucob/curas,&ftccon/!a.
rejtbi adhucanfularumSphanomenum.

XI. TbeodidacJus. O quam cuus iue rapit discurfiis.adco re-

bus omnibus congruus l fed nunc , rogo tc , fac, ut cccle/rem tan-

4em fcciem aipiciam j jamenim mulco tcmpore pr*cer globos

faosce

Iteri»S*turnum. 32 s

hoscccomices nequcSolcm, ncque Lunam , nequc ccrram , nc-
quc ullumexcaecerisplanctis, quos pcrcransivimus , necfirma-
mcnci fplendorem ( obfufcance prasfenci binorum comicunL*
lucc fplendorem eaecerorum , quemadmodum lux Solis in tcr-
raconfticucis omnium reliquorum fiderum luccm obfufcaro
folcc ) intuicus fum. Cofrniel. Fiac, Theodidaclue. Ec ccce, wm**™"-
mcin cenebris cx adverfa globi parce conftitucum reperi offl*"*
Cofmiel , fomnione , an vigilo ? oculisnc illudor .? an reve'ra_,
amnis fafcinacionisexpercia ftmc, qua; conlpicio ? Cofmiel. Quid
pides ? TheodtdacTus. Tocum mundum immucacum vidco, neque
illum earum ftellarum,quas e cerra concemplabar , fiveficum,
ivc magnicudinem,fi ve ordincm denique fpectes, veftigium re-
>erio, Ubi ergo rellus noftra 2 ubi Luna ? ubi Sol ? ubi Venus &
Hercunus r1 Cofmie/.Vidcs Iusidiflimum illud eorpusculum canco
adiorumamiaucircumdatum ? Tfreod.Vidco. Cofmie/. AkSol
it. Theod. Seri6neloqueris,Cofmicl ? 0/»i/V/.Seri6cibiIoquor
leque ullus unquam apud me jocus locum habcc,qui fum verica-
isacernar magifter. Theod. Credo.credo^domine mi^obfecro,
lictis meis imprudencer piolacis irafcere,nequeullam iis mali-
iam fubefle pucesj nimia enim admiracio adeo mc rapic , uc ex-
ra me pofrtus videar. Sed fi Sol aded minucus fic , quid de cer-
a ? quid de Luna ? quid de reliquis inferioribus planecis fiec ?
tfmtel. Vides ibi fuxca Solem quacuor ftellulas pene nebulo-
W Jheodid*flui. Video. Cofmiel. Ec quasnam illas candem pucas
lle/Pnrna,quam vides, Tciluseftifecundaobfeurior, Lunaf
jrcialucidiufcu/a.Venusjquarca prorfus nebulofa , Mercurius
ft. Theodid*clus. O mi CofmieF, ergone egoccrram ex hoc
>co vcluci fubminimi puncli cujusdam figura incueor ? O ubi
m eft cerrenar ambicionrs pompa ? ubifuperba regum domr-
ia?ubiregionum, urbium, palaciorumque magnifkenciafubi'
t populorum exereicuumque robur & forcicudo f ubi delitias
liorum hominum ? omnianein punclum coaluerunt ? Cofmiel,
aeft. TheedidacJus* O filii hominUm , quid diligitis vanitatem
:qu*ritismendacium? ubieft jam fpesveftra ? ubi magnarum
)gicationumcurse ? obi Jabor vefter impcnditur l certe omnis irt

S s 3 cerra

Umerarium /, Dialogus I. Caf. VI 11.

cerra labor,in punclo luditur,omnia in punclum definunt,omni;
nihil func, O Reges & Principes ! ubi coc triumphi veftri
ubiopum ja&antia } curpro infenfibili terra? punclo cot exerci
cus parantur , tanca fanguinofis praeliorumcataftrophis morra
lium ftrages commiccitur ? omnia in pun&o, ex punclo , propte
pun&um: jamenimvero exclamare poflbm , SquAm fordet mi
hi terra, dum ceeitimafpicto ! 6 quam mihi modd omnia , qus
tancopere ambiunt mortalium animi , vilefcunt l quam nihi
efle video omncscerrena; dignitatis honorcs , diviciarum uber
tatem , honorum ambitioncs , famje gloriofatripudiaJSed h*e<
nefcio quo mentis raptu effufa fufficianc ; perge, divine Magi
fter , omi Cofmiel, perge reliquamihi Mundi arcana pandere
nihil enim aded me divini amoris arftu inflammat, quam cam.
infinita? bonitatis & fapientia; Conditorem ex operum fuorurr.
magnicudinccontcmplari j hic fitcibusmeus , hasdelicia; mese
hoc centrum meum. Cofmiel. Gaudeo candem votis cuis fari*
faclum, etfi non nifi per rimam quandam inacftimabilem De
Optimi Maximi bonitatem & fapientiam afpexille , immenfa;
Conditoris fummi delicias deguftafle dici poflis ; quarc paulc
ma jora canamus. Videsne binas ftellas illas , primam rubicun-
dam&fanguineam.alteramfulgoremajeftacis plcno radiantem,
Theodtdaffus.Video.Cofmie/.Prima eft Martius, altera Jovius glo-
bus eft, quos jam perlu(travimus,T^^4^.Video;& quidcm
Jovem Solemulcdmajorem.

SCHOLIUM VIII.

Dc diftantia Satumi ab aliis Planetis, & Terra,
in femidiametris cerrae,& milliaribus*

y"Z'T* \ 7 Arii Autt°res variam adjjgnant diflantiam Saturnt a relu
serr,,tfPi+. V quis pUnetis , & terra. Pracifuasfententias collegttK\<^
•ctH»u». ^io\M%Ub.7.Almag,SecJ.6.caf. 3. qutbrn tpfe Juam addtdtt ,utfe-
fjuttur.

Maxi-

Jter in Saturnum.

IMaxima diltanria Saturni \ planctis infcriorib
I & cel/ore , in femid. cerra?.

^Auclores

Ptolemaus

Copermcus

Lansbergius

tyeho Brahe

Satur-
nus di-
itat a

4

0

?

i

Terra

222pf

i8pf 1

lp<?92
2005>t>
2oOJp
226l2

17436
1*117

11262
\2\ff
II &2 J
I2424
I22f 6

24150

18224

if75*

U9ff.

\6f€l

17254

17227

15040
111 fo

*

12340

Longomont.

Kep/erusJ

Bullialdtts.

Riccioius.

IPP91
If2«aO
13071
1402J

136-41
1446-f
14401

f2?77
2P4J8
25561
36426

5ff49
268 f4

22723
[i7i6f

Hm

1 f 800

1 f 4Z«5 |
I6"28f
162 21

I22g7j
PfffO

8308/

8852tf
86877
P0222

^OIff

jEjc £at faci/e cmjicies , ^««w exigui appareant pterique pla-
etarum,& quamfere evanefcat terrayJi eSaturno (peclentur.

XII. Theodidacius. Sed quid fibi vulc, rogo, illud,quod So- z»JMjr,.
m quafi immocum cum reliqua fupra enarraca corpuscuIo-»**>er^«'-
im curba, Terrae inquam, Lunaj, Veneris , Mcrcurii , ▼ideo
fmieL Minirne immoca cenfcri debenc, fed Jenciilimo ad fpe^TeX*
em ardtiflimoque circa Terram immocam mocu vehuncur
idd verd immota appareanc , exceiTiva ab hoc globo , cui in-
[hmus , videhcet 99304 femid. cerra: diftancia caufa efl , ad
quam circuius SoIisun;4cum circumambulonibus fiiisica
coarclacur, uc vix ullum motus nobis velligi-
um manifgftum faciat.

SCHO-

3**

Itinerarium h Dialogut I Caf.VIlh

SCHOLIUM IX.

RHcica liy» 4. cap, 2. ntemb.$t ut adftgnet planetarum 2t Tern
diflantiasjta difcurrtt. Diftancias jameciam planccarun

flantttrum

terra ex
Rhtit*.

& cerra paucis habeco. Quarum femidiamecer eclipcica: cf
parriam 1 0000 , talium orbium planecarum radii , & media
cerra diftancia^ in femidiamctris tcrrx , & leucis horariis, ica k
haber.

&c.

fivc

IOOOOQ

Semid.

terra;

•hI

&c 1

ver6

Cum enim femidiameter ec

five
20000
10799

?°47
Scc

Lcu-

cis

hora-
riis.

five
] z 0,000,000. ^

j XO,75>9>000, j
j J,074,000.|

i J

ipcicae contincat 2000 iemidiamc
frosrerreftres;ergo neceflarid per auream regulam in femidia
metris rerrae & leucis cales prodeunc pJanetarum aceliurc medu
diftantuE.qualesin fuperiori cabella noratas vides, Verbi gracia
cum Sacurniorbicarradiusparciumradii eclipticseinzoooopar
ricuJas divifi contineac 09 $o4,five probabilius omnino jooooc
reipondebiinc primo numero per auream regulam neceiTarii
1 98^0 femidiamecri terrje, leuca; 1 9, g 60, 000 ; fecundo aucer
20000 lemidiamecris rerra?,horaria; Jeuca? 20,000,000'. Simili
ter de ahis inrellige. Calcutus fibi conftat,fedfundamentumdehii
efl> NonigiturfemidiametrofTerragpjoffed ipgfiottrtbuit Rhet
ta dtjlantu aturnia terra. At quanta ejfl ktcjicomparetur cun
Riccioli diflantiis?

X 1 1 f. Iheodidacluf. Ccrxe qualem nos in cerra eonftituci Jo
vem cum quacuor fuis comicibus (pectamus , talem jurarem c:
hoc globoSoicm cum quatuorglobis,Tcrrar,Luns*, Veneris,8
Mercurii.fpedtari. Sed,6 CofmicI,quid,rogo,{unt IucidilTima il
la corpora multupld Venere & jove etellure confpectis majo
ra,quae intueor* ncqueenim ullum ampliusrixorum fiderum ol
ficuum difFerenciam cognofco. Cofmiel.Qux videslucidiffima So
lium inftar nucilancium corpuscula , illae prima: magnicudini
Sirius, Lyra, Aldebaran , lucida hydraj, & ca?ccrae ftellae func.d

quibu

Jter in Satttrnum.

329

quibuspoftea.7^fW^/»#«f,Sed quid fibi innumerabilis ilia ftella Afye&u*
•um mulcicudo, quarum ex terra ne mil efimam qu dem par fi"n*imnti
:em incuebar.nocancf Cojmiel. Meeft cradhis ille rirmamenri,
:jucm Gra:ci ya^a^Uv, Lacini lacteum circnlum vocanc ihecdt-
iactus. Jam enimvero illud lacii cexcus verificacum video,
Sufpicear/um numerafletlas ,/ipotes, O vanas Aftronomo-
um machinaciones ! 6 quam pauca divinorum operum vobis
:omperca func! 6 quam nihil cognofcimus earum rerum , quae
n vaftilTimis illis mundi rcconditoriis abfcondica func ; ra:det
:nimverd jam animam vic* meae, donec eum ,in quo omniau-
mmfunc, quique omnia in omnibus inefFabih providenna gu-
3ernar,inruear. Cojmiel, Suftine Theodidaete , paulo pdft , ma-
ori divinorum opcrum ftupore rapicris. Theodida&us. Si me
imas,Cofmiel,unumadhucmihiateexhiberevelim.Ce/^V/.Edif-
rere» Theodidaclus. Qualesnam funtlncelligencia: hujusglobigu-
jcrnacriccs?& quodnam munlis eorum ? Cojmiel. Refpice moncis
slumbei vallem longe lace^ueexporre&airuT/wi/^.Ec ecce, vi- JjSijJ?
rorum fenili majeftatc confpicuorum phalangcm gradu t%%- s?tumj'n*+
lo,ut ne ceftudinem tardiori repcationc proecdere pofle pu -;*m-&mh
:em, nobis obviam factam confpicio; vulcuscorum fubcriiTr&^"*'
Dallido colore fuffufus , oculis mficiciis , fronce rugrs afperaca,
:oco vulcus habicu &compofirione , profund& comcemplacionc
moer»ri juncla mentem implicicam arguebanc; nigro paluda-
menco in vecerum philofophorum morcm fine ullo ornacu,
barbicio camen fpe&abiles fe exhibebanc : dexcra manu acer-
ram acrosfumos perniciofosqueexhalancem, finiftra falcemte-
nebanc. Hac exocica virorum fpeciemirum in modumterre-
fattus,in hax verbaerrupi:OCofmicl,bine func Angeli ilh rota
felicitatc ajtcrnum beaci? hinc Spiritusilli.quorum vica perpc-
tuo gaudio & ineffabili bonorum invifibilium voluptace cri-
pudiac? & cur tam fubtrifti facie.^cur tam infolito habicu vel ad
primum afpe&um horrorem incucicntes fele nobisfiftunt / ro-
go tc, mi Cofmiel,uc hocce myfterium tam abfconditum mihi
cxplanes» Cofmiel Hi fant veri Angeli hujus globi miaiftri , a
Deo ad iftiusmodi munus deftinoti; qui camecfi aecernum bea-

x t 4

33» _____ Ttinerarium T. T>iahgut I. Cap. VIJT.
ti,hoc camen habicu iefiftunt, ucper (ymboiicum habicum oc
culcoshujusglobi cffectus difcas, Sunc & divins juftici&mini.
ftri,uc,fi quandoquc peccacis morcalium juftoDei judicio&per-
miffione concicencur, mundum terrenum iranumeris malorurr
Iliadibuscompleant, dumapertrs exhalacionum exiciafiumhu
jus globi cacara&is,pefte,fteriiicace,morborum vio!encia,c«ceris
que calaraicacibusfusque deque ferant omnia. Tu, qui iymbolici
doctrins deleftaris , faciIe,quod dixi,cx fymbolorum, quscpra
fe ferunc,fignifieatione addifces*

XIV. iheodidaffus. Sateft, miCofmieI,facefl ; abeama
Jiinc , ne fimili malorum turbine involvar. Quo di&o , in inv
menfos vaftifilmi ascherei mundi finus abripicbar, OCofmiel
morare paruropcr,fi inveni gratiam inoculis tuis,fifte pauxillurr
temporis gradum meum * qtais eft ingcns ifte globus tcrrcnc
corpori magnitudine non cedens,quem prope intueor ? Cofmiel,
Hiceft unus ex binis illis globis , qui Saturnum cireumcunc.
9nt»r*i 7heodidacJusr Scd ubi cft aker >• Gofmiel , Latet a tergo Saturni \
fZ'au7a, ambofintmagnicudine, luce , &confticutione corporis

«^««^pares^hunc obfervaflc tibi fufficiat. Theodidattus, Fierine poceft
cand a Sacurno eos diftancia removeri , quos ego didlo globo
prope junclos e cerra confpieiebam l Cofmiel. Ica cft , nimia eo
rurnacerra diftancia oculis illudcbac cuis ; vidiftfnc paulo aoce
ex Saturno cerrenum,Luuarem,csecerosque prope Solem globos?
Iheodidattu*. Vidi, & quidem omnes , quafi Solari globo juo*
cros comperi, Cofmiel. Recle vidifti ; fiquidem cadem his&illis
ratiocifocrederesnc hune globum tanto e Saturno fpacio re-
motum efle, quanco a terrenoglobo Luna ? Theodidaffus.Quid-
ni tibi, divine magifter , cui arcana eoncrecjita func , credam ? fi-
quidem fieri non poceft.uc errem , dum ei fidcm habeo , qucmj
nihil latet.quique asternar vericatisportas , pcr quasad inefTabilia
Dei myfteriaadicuspatet, iemper fibi aperras haber* CcfmieL
PJacet m ihi tua,quam de me eoncepifti,fiducia. Scias kaque binos
fSf^r/-nosce^°^os > Per pocentiam divinam in unum compingercn-
m SatnrKi. cur globum , fucurum,uc is magnicudine fua globum Sacurni
adaequarec. Theodidattw, Puco equidem,& luculeacer id cx hu-

jos

Iter in Saturnum. jjr

js globi comicis vafticate paccc. Sed,6 mi CofmieI,jam omnia,
|uac pauld ance de hu jusmodi globorum nacura me ciocuifti,ve-
icaci confenranea cfle com perio* Jam globi itruc~tur,am ex una
•arce moncibuscxalperacam, cx alcera igneum pelagus iplendo-
efolari haud mukum<iin*imiIi,coruIcum cumadmiracioneafpi-
io; video quoque lucida: a non lucida regione difcrimeti > pha-
bsquoquediftincte cerno : fed fierfne poteft,uc fimile quid fo-
iris maceria: in casceris mundicorporibus reperiacur ? c&fmielltMltndaKf
^uidni ? fiquidcm fcircdebes, Magnum ilkim mundi Opificem^^*'*
n principiononnihil primigeniae illius lucis ignea?,qua corpus/>o//M*f,
lolis coagmencacum eft,caJterisquoque mundi corporibus,fme<**f0/fo*'tf
|ua confervari non poflenc,uniplus,alceri minus pro munda-"**"*
laefabricae neceflicare commilcuifTe,* quod quidem prorfus,So-
: ad omnesMundiglobosilluminandos minime fufficience, ne-
eflarium fuic Sed dc his in fequencibus fufiuscecum agarru.
"heod. Sed rogo ce , haberne proprium fuurn cencrum hic glo-
us ? Cofmiel. Habec : quod cnim deuno globo diftum efl: , idem saturni
lereliquisomnibus judicium efto z fi enim hicglobus ejusdem-cwvw
um globo Sacurni naturze forec, is fane fuo loco confiiiere rr\\-fr0?7
time pollec, fed ob parcium fympachiam naturalem ad eum uci- Sent.
|ue mox confluercc^ quod cum impoflibile ficccrce iuculencer
«cec, eum difFerenri corporis parciumque ftruc~tura docatum,
ioc cceli pofku.juxca rlnes ei a nacura prafcriptos, coaluifle. 1-
iem de altero fentiendum etfe fcias. Sed nunc divini Numinis
luctu iter noftrum profequamur. Surge , accinge lumbos^uos,
randis enim ribi reftac via*

SCHOLIUM X.

Vidfit frimigenia illa lux , quam Mundi Ofifex BEDS firi-
m» creationis die fieri fuffit; an tn ceeleftes gUbos fuerit divi-
quando die Mundi quarto fecit So/em, Lunam ac fteffas ; difcu-
tiemus veiinfra, vel in Mundo Mirabilu H&c de flanetis^es-
rumfc Comitibus fufficiant \ plura^ accurattQra tra-
demus in Mundo Mirabili.

Tt z PRiE-

j}2 Itinerarium L Dialogus J.

' PRiEXUSlO < 1N FIRMAMEN- ^ ^
TUM.

tr*w<> m A Tria ccsliyfeptemveluti dtftinBa porticibur,
ftZame"~ luftravtmus , in qutbus errones tottdem flne
errore excurrunt > & magno Regi DEO ,regU-
que foboh Homini, flatis fuis, at nunquam exor-
bitantibus excurflbus famulantur , per omnes
Zodiaci domos euntes , & modb in feptentrtonem
elatij modo in auflrum inclinati , nunc inter fe
conjuncli , nunc ingentibus fpaciis dfvtfl. Nunc
Domus DEI inttma penetrabtmus profundtus,
& felias in eadem femper ccelt parteyflve auftra-
li , fwefeptenfrionaltfixas , eandemque inter fe
dtftanttam conflantiftme retinentes ( unde &
flxis nomen eft ) contemplabimur. H&c funt ma-
gna Aiundt fleclacula Muflria munifci Creato-
ris dona , evidenttftima dminA potentU argu-
ment a. Ha faces jugt flammd ante aras poten-
tifiimi Numinis accenf^ 'vertusy quam laquearis
Atherei funalia , aut occumbentis Solis faces fune-
rea , aut Luna lucentes chori. Hac dentque cceli
mtlitia,ac veluti acies caftrorum ordinatayfacro

quodam

Pratufo in Tirmamentum.

333

quodam fulgoris fut horrore territans tmpws : un-
de Debbora tn cantico fuo: De coelo dimicatumeft
contra eosjftelIaeamanentes in ordine&curfti fuo,
adverfus Sifaram pugnaverunt. Et Ecclefiafiicm:
Vas caftrorum in excelfis > i*i firmamento cceli re-
fplendens gforiose. Species cceli gloria ftellarum,
mundum illuminans in excelfis Dominus. In ver-
bis fanclis ftabunt ad judicium , & deficient in vi-
^iliis fuis. De harum fiellarum numero3 magni-
tudine > difi antia, motu jvelocitate , aliisque ad-
'unclis paucajOfUA 'fequenti Capite lucem prabitu-
"a fmt y prdibabimus .

§.I, De numero ftellarum fixarum,& de ilellis
recencer ope cefc/copii decectis.
DVntfum eft Terra,quam tncoltmui , quam perambuiamus quo~s „

tidie,quam tot exerctttbus & clajfibus , tanti homtmtm (irageJ^ZT
aminfattabili cupiditate divtdtmut ; nec tamen adhuc ommas,™™*"**
'tgna adivimm , nec omnes penetravimus regiones , tota licet A-
nertca quam antea diti&res * immenft adhuc traclus a Magel-
'anica ad po/um antareficum usque perlufirandt (uferfunt tfer*
'nttttus dubito) refrvati pojieritati. Jguid (upereffe ergo pu-
amus in vaftijjimo ccelt (paciojn magno regno DEl,in tam gran-
ii Creatorii domo, humano veffigio impervia , $ folis adeunda
culis ? Arrogantia profeclo eH non tolerandtt, credere,obtutum
itfirum , lynceis licet viribus nuper invento telefcopio adauclum
mnes lufiraffe jiellas ; (lultiti*,certis numeris nominibus eon-
hingere velfe. Hoc DEI opus e(t , qui numerac mukicudinem_*
iellarum , & omnibus eis nomina vocac, Tfal.146. Multa nos
n ceelo femper tjf ugient j nova fxa, novi etiam ptftnets,propiits

Tt 3 rima»-

334 Itinerarium T. Dialogus t.

i o

rimanttbus fefe frodent. Aftns tmlum ornavit, non ut jibijton An~
gelisjed nobis utufuiforent ; quidniergo, ut nobis altquando in-
notefcant , & magnam DEI gloriam cum aliis enarrent , voletf
Contemflemurinterim,&numero :«nftringamusyfi poffumus,earun$
Jiellarum multitudinem, quas DEJmuntJicentta nobis mantfejlare
efi dignata,

ium»m°~ \ - f* re tr*ftlterint antiqui , quanti cura g lakorefc-

rum nUmt- re mproy§ jn/igniores fteiias firmamenti , quas faltem confequi
bumana acies potuit , ad certum numerum revocaverint , & tn
fuos quasque ordines feu afierifmos dtflinxerint , diximus fupra
tnPraiufiene Catboiica /. a. Et Becia quidem ex aliis numerat
afterifmos feu confiellationes 4;* Germamcm Cafar Aratt Inter-
fres 44 \ Vitruvius 4$ ; Maniltus t Hyginus , $ ex ipjis Aftanus,
Tycho , Lansbergtus 46 ; Marttanus Cafella 47 ; Ptolemaus, g fo{t
ipf *m Aipbonfus, Cofemtcus, Claviuss & alii 4g ; Grienbergerus j*i
Procius $2 ; Bayerus 60* Keplerus Recentiores omnes 62. Caufa
tant a diverjitatis efi , quod vel aliqui aliquas omittunt , vel duas
tn unum reducunt,vel unam in dnas fluresve dividunt,vel novat
in coelo aufirali recenter deteclas addunt. ln hisceconftcliationibus
Ptoiemaus enumeravit (ieiias 1022 , Grienbergerus i22j,Kepierus
fj?2y Bayerus iyo^Caufam dtverjitatis dedi m Curfu Mathemati-
co iib.y. far.3. caf.j.

Omnium fere confieiiationum nomina (qua fufra cit. ioc. re-
cenjutmus") de fabulis fumfta funt afud Gracos & Lattnos \ five
hoc Poetarum ingenium ad fingendum fronum effecit five poten.
tium homtnum arnbitio , quijua nomina jleilis tmfoni ab adula-
t oribus fiudebant, uc jam non in asre & marmoribus, fed in xrer-
na mareria inaniffima: gloriai ftruerenc monumenca , inquit
eJeganter Caufmus lib. 2. de Domo D Elcaf.22. SicConon Mathe-
mattcus , Alexandrina auU adulator notiffimus, Berenices comam
in afira retulit : fic Hadrtanus Antinoum Ganymedcm fuum con-
fecravtt : fic antiquiores his homicidas , ad'*lteros , froftttutos , g
idgenus monfira ccelo intulerunt j ut non immerito Sancit Patrei
ohjniant%eos furiffimam DEI domum fxdtorem quovis lufanari
fciffe.

Uuh

Trtlufio i» Firmamentum. 33s

Hutc malo ut quoquo modo vel (erimederetur \ Julius Scjlle-
rus l.C.Auguftantts , Anno 1627. edidit CcelumChriftianum t uhi
mutatis antiquorum nominibm , fmgulas conftellati&nes novis at
piuspPe//at nominibus , facttaueex Vrfa minore S. Michaelem.ex
Coma Berentces flagellum Chrtfti, ex Ariete S.Fetrum, ex Perfeo S,
P*ulumyex aliu alia.Sed nomtna antiqua tam altas jeetreradicer,
nttavel inviti rettnere cogamur.

frtter enumeratM fletlas , innumerabiles alU telefcofiofunt Ste&tmd.
detec7<t}f>r£fertira in Vialattea , in Orionejn Pieiadibtss , g m
nubeculis coeli. dudi Rheicam de iis loquentem in Epiftola adP°d'tt&*'
Jeannem Caramuelem data Colmu24. April. 164$. Quid ? &
adhuc heri cum ftupore & fiiroma admiracione acque dele-
ftatione fudarium Veronicas r five faciem Domini maxim& fi-
milirudinein aftrisexpreiTuminfignoquafi Leonis , incra &-
quinoftialem & Zodiacum circulum clariflime derexic &c *
(Uquitur de novo fuo tubo bimculo, de qu& in Magia noftraTele-
(copica par. 1. Magia , hb. «//JConrinetaucem baec pulcherri-
ma conftellacio ulcra s 20, auc 1 jo. lucidimmasftellas, denfi£
fime uci agmen apum , in medio compa&as , quacuor ma jorr- Virfe ic»-
bus in angulis quafi conclufas , uti harc figura qualicercunquejjf™1 ?*
sxhibcr. Quin & Aquiiarem Lyram adhuc heri plusquam_» '8
1 fo ftellis conftare , fignum Tauri ukra 200 , didici. Sed &
micances Pleiades, ceu ftupens incuirus fepius quafiapiarium,
denfiflimoagroine apum cireumdacum confpexi plusquarrL»
loofacuhsdecorum. Sedquid de Orionisetiam a facris Lic-
ceris commemorata imagine & majeftaee dicam ? Credin,H
illum cunicscalari Jofephi,languinis guccis(hoc eft.inrlnicaftel-
larum lerieconfitum&finicum) fimillimumdicam ? Seupocius
ipficunica: Domini inconfucili opcimeaiTrmilaix velim? Permie-
;in',fiei $oo ftellas folum intra quadrigam contencas cribuam;?
Pro DElLViinec <£oo,nec 700 fufHciunc ; led neque 900 ejus nu-
merum& exercicum claudunr. Dicam egoulcerius^loIusOrion
>mniuro flxarum hadtenus ab Aftronomis coguicum nume-
•om abiorbet , ita ut revera ultra millenarium numerum ejus*
rxercitus folu& excrefcat. Quid hic Aftronomi ? Totius eceli

ipeclabi-i

$}6 Jtinerarium I. Dig/ogus I.

fpeclabilem faciem .hadkarus n~que icmipiene cognicam , oci
Joarmaco iuftranc,& ignonncia iliico fefe prodec noftra^dur
prodicor aftrorum(/V* appeUat tubum fuum) infinicam fteJh
rum feriem prodicui us eft. Hac Rhetta , qut hu etiam majo,
Jcripfit poftea tn Itb. + Ocult Enoch cap. /. memb. 7. ubi ait : Enin
vero novo celelcopio aftronomico , uno obcucu plusquam 5
ireiias oculo exhibence , in foia Orionis conftellacione dupl
quah plures ftellas fa^pius numeravimus, quam Veceres in un
verio Firmamenco , Cciliett quafi 2000. in via Iadtea omnin
quau nora eft numerus. Repetit deinde , fe i» Orionis confteUt
ttone quafi ' tuntca Domini wconfutilu figuram ; altam vero h
fia Leonemjudartt Ferontc* fimtlitudtnem referre deprehendtJJ
ln Taurt vero figno ejje Crucem quafi T tutonttam ,in Ortone cal
cem,ctreafteUam po/arem quafi manum claufam cum indtce exte*
to. ltem tn,aut prope cingulum Ortonu vidtjje je tricorporem ftc
lam ; m Pleiadibm vero, maxtmd multitudtne cerujcanttbus , ara
lum> & in ctrculo quaft infantem jacentem. Ica ut ( fubjuugtt)tt
ra coeli fpeclabilis racies kmge aha fic.quam Vcccrescum T ychc
nc depinxerunt.

AmVoi n „ NJf*™"t*erZ°4uttor nofter t qui innumerahilt* effe cenft

innumtra-

fteUaffixas. Certe idtpfum Sacra Scriptur* mnutt GeneJ. c. 12. ul
bilv. DEVS Abrahamo dicit : Sufpice ccelum , & numera fteiias ,
poces. Et£*p.22.addtt : Benedicam tibi , & mulciplicabo feme
ruum ficuc ftellas cceli, & velucarcnam.qua? cft in liccoremari
Et Jeremia cap.sj.dicitur : Sicuc numcrari non poflunc ftell;
cceli , & mccii i arena maris; fic mulcipiicabo femen David,fen
mei. Non ergo verttatu limites excesftt Galilseus,?*/ non du
bttavtt fteUas effe ultra 10000 nec Ricciolus , qut lib. 6. Almat
cap 6 num 5.putat,ft quis ajferat,eas ejfe ultra 2000000 , nthtlin
credtbtle ajjerere. guis ergo fteUarum numerum tneat , m/tft
lut DEVs , qui numerat nnilckudmem fteUarun-Lr,
& ommbus eis nomina vocac l
Pfal.14^

/♦II. D

Tralufio in Firmamentum. 3gf

§.H. Dediftanriafixarum a Terra,

NOn minits incerta , ejr humano ingenio tmperfcrutabilis eff
fieUarum fixarum a Tcrra dtftantta , quam numerw,tdeo ut St SarttMt
htcfolum DEVM agnofcit Arttbmettcum , tta ilU eundem folum^^J.
Geemctram, velpottus AftrometrAm <veneraturt AlcicuaWmJW/*.
:oeli,& lacicudinem terra;, &profundum abyfli quis dimenfus
:tt ? inqutt Eccleftafitcuseap.i. Et iterum eap. ij. Virtucem al-
:icudiniscoeli ipfe confpicic. Frudenter tgttur veteris nftrono-
ntA principes ,Hipparchus $ Ptolem<eus,hanc partem de flellarum
ixarum dtflantta ,tan juamnimis abstrufam , mortalibus ecu-
'm impervtam reltquerunt. Neque enim , mt Caufmtu Ltb. 2„
ie Domo Det cap.24. lacis verecundurra illis videbacur, nec cant4
iominiscJaricacedignum,eacencare, quaefupra humani inge-
lii vim eflencjea afleverare , qua; dubiis omnino racionibus , 6c
evi conjeclura nicerentur. Et Htnius Ltb 2. cap. 2 Joquens dt
arundemficUarum dtflantta : Furor eft , inquit, meniiiram ejus
inimo quosdam agicafle , atque prodere aulos. Hts tamen^
un obftantibus ,prtmus Albutcgmus, Vir Arabj , incitatus alio-
um antc fe tnduftria , auipLanctarum diflantiam a terra defi-
\iretenta*verant , tmprobo auju g? affxarum diftanttameH ag-
rtjjus : quem poftertores Aftronomt fecuti, cam multo fe clartm
ndfje , £5? defrebendijfe acutws Jtutant. ^ua m re h&c fia<-
uo.

Vrimb.Certum esi , altquasfleilas fixas effe altiores Saturno \
h probabiLc,omnes effe eedem alttores. Narn , ut optime notat Ric-
\o\\}dib.6.Almag.cap.y num.2.ceYtum videtur^ ftellas tlias qu&no-
u ouultantur ab altqutbtu pLanetis , cujus,medt.funt emnes ferm\
Mx/unt intra Zodtacum , aitteres ejje planetis iUis ,faltem tunc,
uando ab tis occultantur:citm tgtturmult&ex tlUsfuerint a Satur-
eoccuitata,certumeB,i/fas ejje Saturno aLvorts:^y tum omnes no&
Humintra , fedettam extra Zedtacum fervent eandem femperm-
rr fe dtft anttam.ean demque tnmotu aquabtLttatem\ probabtle e&t
mnes ejfe Saturno aiticres.

SQtuntld./ncertumesJ , a» aut aiiqua ant emncs fie/iot fixa

Vh fint

Jtinerariuml. Dialogm 1.

Jintftatim & tmmediate fitfra caium feu regionem Saturni { in
aua videiicet Saturnus afogxtts motum fuum feragit ) an verl
wtervailum aliauod ,& quantum intercedat inter Saturnunu
afrfixav. £ui terram tn medioVuiverfi immobilem coiiocant ,
fixas immediate fufra Saturnum fiatuunt : qui vero Stlem iru
Mundi medium detrudunt , terram vero fer magnum orbem
annuum contorquent ,juxta dicia fufra inPralufione CathoiicA
cafite uit. ingens inter Satumum & fixas intervailum inter-
pciunt, mntamen omnes ejusdem menjura, utfauio fosivtdebu
mm.

Tcrtid. trebabile cH, non omnes fixas aqua/iter difiare k
centro terra, hoe est , nonomnis ejje ineadem fuferficie fph*ric<ti
gx centro Mundi dejcrifta, fed aiias ejfe aliis aitiores , frofundi-
ksaue intra cteli liquidi craffitiem immerfas. Ita fensere olim
Stoici afud Plutarchum lib. z.de Phiiofofhor. Placitis caf.i^
fiea Tycho Brahe torao i. Prcgymnat. fag. 470. &4g2. G*Wim
Diaiogo z.dc Syflemate Cofmico , Kcplerus in libro de Novaj
fieiia caf.21.^ tn Efitome i^4fironomid Cofernic. iib.i.far.2. Rheita
lib.4*Oculi Enoch cafj.memb.j.tf alibi faffim , Kircherus/w/of*,
& ante iilos Maniiius lib.i. Afironomicor. caf, 4. Alfraganus
mfud Clavium in Sfhara.

Quartd» Meris conjecJuris, atque arbitrio hyfothefium w>
tra frobabilitatis terminos nituntur , quotquot fixarum aitittt-
dines determinant. Hinc tanta AuBorum difcrefantta. Mu
nima earum difiantia femidiawtetres Terra tribuit Tycho 13000,
Albategniusi$ooo, Mauroiyctu 2*vyj , Maginus 20110 ^Alfraga-
nus 2022$tCiavius 22612, Ricciolus ex uno indagandi modo /00000,
tx alio modo 21000», Rheita 20000000. Omitto Cefernicanorum fen-
tcntias, e\ui difiantiam ittam in immenfunt fere augent.
Hen miuor eft difcrefantia in maxima dtfian-
tia determinanda.

§.III.Df

Tralufio in Fijtopamentum.

§,HI. Dc velocitate motus diurni ftellarum

fixarum.

^\ Mnes j4jlron$mi ae Philofophi , qui Terram in mundi medioSttUarum
tmmebilem cottocant , tribuunt flettis fixk motum circa Ter-fixa\um
am fpatio 24 horarum > oculorum exferimento 3 Scriptura facra™^*
ucloritate , ejr ratione ipsd idexigente. £>uem quidem motum
deo velocem ejfe oportet , ut humano ingenio comprehendi vix
>(Jit. gu* etiam cauja eftycur Copernicus cum Jequacibus eunu
cget, acpotius Terrx motum, aftris quictem affingat. Sed nos
\m communiori & vera fententia fentimus. guantus autem-*
t tlle motus , certo ftatui non poteft , nifi ftetlarum diftantia a)
ntro Mundi certo determinetur. ALque igitur ac ipfk diftantia
ctrtus eft motusi e&qaidquid ftatuaturtprobabilitatis limites non
tcedit. Sicautem cclligitur, aftumfta frobabiliter quicunaue di-
tntia earumacentroVniverft

Diftantia ftellarum fixarum** terra duplicatur,& ftt &*™%%m
eter circuli maximi,qucm itta fpatio 24 horarum fercurrunt. larumjlxsm,
tc diameter vel ducitur i» 22, & Jumma dividitur per 7 j vel™** <{*••

t/4 , ejr fumma per 100 dividitur ; habetur circumfcrentia^™°fl°™i*~
fti circuti maximi in femidiametris Terra , quas Fixa uno die
$tu diurno percurrunt, Hic numerus dividitur fer 24, & ha-
tur numerus Jemidiametrorum terreftrium^uas Ftxa una ho-
percurrunt* Htc rurftts dtvtditur per 4o , & habetur nume-
v femidiametrorumt quae u»$ minuto abfolvurt* Hic demum
viditur denuopcr 60 , habetur femidiametrorum terrx nu-

meruSy q»as abfolvunt Fixa uno fecundo horarie. Juxta.
h>u regulas Ricctolus confecit fequentem TabeL-
lam cx mente appofitorum Au-
tfirum.

Vu s VcUeitde

f4* Ttinerarium 1. Dialogut 1. Cap. IX.

Velocitas (ieffarum fixarum in motu dturno ab oriente in occi-
dentem , exfrejja tn Jemidiametrit terr/t , quas qualtbet in
Aiqutitore pofita fercurrit*

siUCr OrSf

JJnira T

nor/t l.

JVlirtHtQ I.

OC Vl^rJ- UU J +

Semid. terr.

Semid. terr.

Semtd. terr.

lyiho Brahe.

S7 i

f &

Athafevnttu,

497*

22 ±

1 *!

M.iurclycus.

$240

$7 f

/ iZ

* co

Barocim.

I0jl2

176 k

2 S3

Peotcmxus.

"834

197 k

i H
y <ro

R'rc;otus.

S49S66

9'S8 f

TyZ |

Has menfuras ft vis in mitfiaribus Italicis > multiflica nume-
ros pr^dtcios per 3440»

Ex diflantta & magnitudine apparente fixarum deducitur
garum magnttudo vera ; de qua, uti & de JirucJura ac natura t *•
iit* % adjunc7is> dicemus altqutd in Scholiis.

CAPUT IX.

De itinere in Ftrmamenti feu fiellarum

fixarum regionem.

tttrkr fir-X nr^ Heodidacfus* Quo me rapis^ Cofmiel £ Quo ferorcam in-
wMm»- J[ efFibili mocus velocitace? Quistandem icineris mei finis?
ubi jam 3ol,ubi Terrajluna^cajcerique planerar ? omnes fiqui-
dem diiparuifle video. F;erine poceft , cam brevi cemporc
famum nos fpacinm confecifle ? Cofiniel. Ne mireris j non enim
hun ano , fed angelico mocu raperis ; cujus Comparacione o-
mnis nacuralium rcrum motus cardicas eft j neque cu impecum

hunc

Iter in Tirmamentum,

34*

unc iuftinere pofles, niii conrorcacus ab aico. Jhe&didactut. Ec
uando candem cryftallinam illam firmamenti molem at-
ngemus ? Quando immcnfum iilura & nullis rlnibus clau-
im fixarum ftellarum orbem incuebimur ? Ec quomodo ram
nmenfi corporis & canquam *re fufi foJidiffimam molem pe-
ccrabimus ? Properemus,rogo, uc fummum Dei Opcimi Ma-
imi infinica: fapiencia; opificium propius incueamur ,• macrno
lim defiderio asftuo videndi , quonam artificio ftelhe Slar,
jas nos ided fixas appellamus, cryftaliino ilii incomprehen-
bilis vafticacis orbi figancur , qua induftria iili inferca; fmc,
jalucc fulgeancqua propriecate polleanc 5 an maceria orbis
lcncialicer a maccria elemencari diftinguatur. Ha?c omnia^
: mihi exponas, & cominus monftres , obnixe deprecor* Co- tttmnonfi.
ttel, Mi Theodidadte , jam vere video, ce nimis fimplicis in- ffip&t
:nii efle,& ad quorumvis fencencias amplexandas plus xquo *'
eduli. Spharra illa cryftaUina, quam qua?ris, in rerum na-
ra non repericur ; ftellas aucem hujusmodi fphxrx infixas
e, nullo prorfus fundamenco nicicur. Gyra oculos , luftra
nnia in circuicu, pcrambula fmgula , totum Univerfum per-
ra , nequealiam ramen,pra:cer hanc , quamfentis , limpi-
ffimam aecherci Oceani nullis finibus conclufi , voiubilem«»
btiliftimamque auram repcries. Fixorum fiderum , uc me vo-
Jtcrrigenis accommodem,regionern, regnumque,quod tan-
pere defiderare videbaris, iliud jam ingrefliis es. Iheodidattus.
radoxa dicis. Ubi eft ergo diftantia ftellarum a fe invicem,
IIo unquam ajvo mutabilis? CofmteL Vobis tcrrigenis ob fum-
rm&inexplicabilem diftantiam videntur immutabiles , licet
feipfis multura mutencur quoad fitum,&,uc jam vides.diftan-
carum totoccelo diverfaftr, Sed,uc propiusrem concemple-
> refpice, Theodidacle,expende fingula in vafta firmamenci fa-
:,di6rorumque vericacem comperies. Theodidaclus. OCo-
iiel,cocam cceli faciem novis& nunquam hucusq,- vifls fideribus,
i^nagnitudinejdifpoficione, lumine, mirum in modum diffe-
Kibus orracam video* Sed rogo ce, ubi func Arietis cornua ?
i piauftrum Boocis? ubi Cafliopana l ubi cingulum Oriouis ? ubi

Uu 3 cauda

$4- * ltinerarium 1. Diaiogus I. Cap. IX.

cauda Scorpii l ubi cum puihs Gailina ? ubi denique finuoia volu-
minaHydrse ? ubi reliqua cancopcrc mibi noca fidera ? Siqui-
dctn ex iis ne veftigium quidem rcperio. Cofmiel. Ica eft , o-
culus enim cuus jam incra flrmamenci regionem conflicucus
omnia diflipaca, omnia diuoluta , omnia in alium redacta or-
SteHtfix* ciinem conruecur. Theodidaclus. Habencne omncs lila; ftel-
»on MftaKt Iarum coacervaciones eandem a ccrra diftanciam , vel non_?
myultter cfmiei. Minime, (ed fingulas quoad diftanciam difFcrunc. Vt-
ttrr*. * ^es nebulofas illas in formam circuli conglobacas f TheodidacJut.
n Vidco» CofmieL Illas cancoab oculo cuo intervallo removeri

fcias , quanco vel primam firmamenci fteliam a ccncro Terre
diflidere videmus; reliquae vcro nunc majorcs , nunc minorcs
e cellure inccrvallorum difFcrencias forciuncur, quemadmodum
in planecariorumgloborum luftracione ocularis ce docuic cxpe-
rtencia.

SCHOLIUM L

An omnes ftcliae fixae diftent xqualiter
a Terra,

miflenttu f^Qntra inaqualem fleiiarum fixarum diftantiam a Terra i»-
35J5JS. ceeliltquidi profuttdttatem ^quam hic Auclor adfiruit,g

mnes fieR* nos fapra f. 2. ex variis Aftronomis confirmavimm , htc videtur
fx4. tbjia pejje , qubd fieiia fixa omnet eandem femper diftantiam in-
ter fe retinent ,five in oriente fpeclentur d nobu,five in mcdiocse-
ioyfiveinoccidcntet itaut quain oriente formant trianguiurtu,
quadrangulum , aut aliam quamcunque figuramteandem femper
forment tam,quandt culminant , quam quando ad occafum prt-
ferant : Ergo nulia efi alterk altior , faltem mtabtliter , fed #-
mnet funt in eadem autjere eadem fuperficie , siioquin non ap-
farerent oeult noflr» in omnibm ceeii piagu cum eadem inter fe
difiantia ^eademque figura , fedmagis diflare inter fe videren-
iur i» orientc aut ocadente , quam tn mcdio «elt,]uxta lcg* 0-

ftics>

lter in Firmamentum. gfe

tiu.Rcfpondcturtamen, tametfivaide enormtter aiist (int aliis
itierar, adhuctamen quoadfe , «f quoad vtfum nojirum, ean-
tmfemper in omnibus piagis difianttam fervare. Sit enim cen -
>umVniver/t A ,dua Jlcitx BtfC fint altiores & magis remotst
dtclocentro , dua vero D$E minitt remota , efficiantetue fi^u- J1-^™'1'
m quadrangularem B CDE , dum cxiflunt in oriente. trthK. *
rediantur deinde ,Jervata eadem interje difiantta, efficiant
luram quadrangularem CF E G. Dico , quatuor ditfas jlellas
trobique vidertd centreAcum eadem dtftantia inter fe,ut an-
m. guoniam enim tam inferiores, quarn fuperiores , uniformt
otu progrediuntur , percurrent aqualibus temporibus aquaies
cus, &circa centrum conftituent aquaies angulos ■ , ac proinde
tando B erit in C,g D in E,erit C in F,tfE in G.EH ergo arcus BC
ualisarcuiCF^arcus DE arcuiLG. Eodem modo angulus BAC
ft aqualis angulo CAF , ^ angulus DAE aqualis anguto EAG.
trobique ergo tam fuperiores , quam inferiores , videntur fuh
dem angulis ; ergo cum eadem diftantia inter fe* Jdem e Fi di-
tdurnjn quacunque fint plaga cceli. *

II. Cofmiei. Sed jam nos finguJis vicinius fiflemus. Eleva
ulos tuos , & confidera fingula. Theodidaclus. Nefcio vere,
i morer , quxdve mecum agacur. Ingences ego fleifas , qua;
iis Iuci & magnitudinc&lumine vix cedanc , afpeclo ;video
Eterca nonnullas in modum Luaa? mira phafium varierate
Ferences. Fierme poteft , corpora inhac expanfi immenfi-
e exiftere , qua: cum Sole aut Luna quicquam fimifitudiniss-/^s*&.
teant ? Cofmiel. Quid dubitas ? Anne omnes hujusmodi ftel-
a Sole illuminari putabas? Theodidattus. Ica purabam.Gj-
'el. Valde hallucinabaris. Videsne illam tibi diamecrahcer
soficam ftelIam,CanicuIa? haud male comparandam i 7heo-
laclus. Video. Cefmiel. Quam Uhmc(repmsts.Theodtdac7us.
mac magnitudinis frellam , auclucidam hydra?, auc cor Scor-
»nis , aucex fimilibus quandam primarclaffis frelfam. Cojmicl,
juantumabcrras! hiceflSoI vefrer , vasiJIud admirabilo
> nihil in infcriorum nacura rerum mams aut rnirabiliur' rmme»f»
gnari poceft , cujus ipicodore lueisque efficacia omnia Ufr*&ar'$*

ftriora

344 Itinerarium I. Dialogtes l.Cap» IJt,

^e"ora v'vunt » cujus virtuce ineffabiliomnes cerrigena: fuften
qlaZb!!exzmmv & confervancur ; pucasne jam cancillam ftellam ad illu-
terra minandum huncmundum fufficientem efle/ Thcodidaclus. Mi
nime.quinimo non canciim lllam lucefua pra:fl:are pofle exifti-
mo, quancum Canicula , auc Lyrae fidus,auc fimilc quoddam , ad
illuminandum cerrenum globum pofllc : cum enim cencuplo pluj
diftcmusaSole.quamSoia cerra;quiscredac,cancillil fidusvaftiffi.
mos hosce mundiglobos, & remocilHmosaliosnobisincompcr.
cosilluminare pofle \

SCHOLIUM %

Solnofler non poteftilluminare fcellas
rixas.

^ftVuJX^Pl dtflat a fixif in maxima diftanti* femtdiametris terr*t
narefleltM iDfecundkm Tychonem 1 2g go , fecundkm P 'to/emdum ig&6j , Jecun-
pbm dkm Rtccte/um 202926 Jccundkm Rheitam 20 00 1 000 ^jecundttnu
Lansbergium 41 $$6 $$4 yJecundttm Keplerum $9996649. Jdenu
Sol d terra dtftat m rrumma dtjiantia }fecundkm Tychonemmj ,
(ecundum Ptolemtum 11 26 yfecundkm Rtcciolum 7000 ,fecundkr>Ls
Rheitam 1927 , fecundkm Lansbergtum J446 , fecundkm Keple-
rum //j6. Ex his patet, verumeffe ,auod ajfertt AucJer, in omnium
fcre fententia yfxas fle//as dtflare centup/bp/ks a Se/e , quamStl
a terra. E tanta difiantta Sol apparet extflenttbus in Fixis , fub
Angu/oTychoni 2l.2Slt.Riccio/o2l.\20l Pto/em&o il.joll.Lansber-
gto 9 1 1 KKeplero 6lL1. Maxtma Ftxarum}nimirum Strius , conttnet
terramfecundkmPto/emxum^icibus 42 , at fecundkm Rtcctnlum
vtcibus ^uis credat,tantacorporay intanta dijlantia k Sole ,
rectpere lumen extguum^nedumfuffic tens ?

1 1 1. Cofmte/.V idesne in oriencali angulo fidus illud SoIe&
magnicudine & clanrace quoad alpeclum haud mulcum jnfe-
nus ? Theodtdatlus. Videoj Ccd dic , rogo , non jfte Sol nofteL
eftf Valdeenimdubico,ne forie,dum iucidam lilam mihi So-

lem

Iter in Firmamentum. gk>

:m clle noftrum monftrabas , ego minuti corporis mole de-
:pcus unum pro alccro acceperim. CoJmieL Falfd dubicafti
la cnim lucida minuta , quam vidifti , verus ifte Sol veftcr eft !
rc aurem , quam coram incucris , illa ftella eft , quam vcftri
Itronomi Caniculam vocanc. Theodid*8s«. Nifi a ce.divino5"^*
leo Magiftro, omnis falficacis & doli cxperce mftrucrer , uc id f Tu'*'
ederem nulia racione induci poflem. Ergone credi poceft,^*"
remociflimis firmamcnci receflibus Soles reperiri ? Cofmici.ZLohtfu'tt'
uidni ? Solarisenim nacura: corpora hic repcriri , non can-
m congruum fuic , fed & prorfus neceflarium, ne coc ac can-
mundanorum globorum corpora perpecuis damnaca rene-
is ociofa corperenc. Si enim fola Canicula cerreno globo,
mpto Sole , afFuIgerec , quid de cerreno corpore fucurum.,
cas ? Theodtdaffus. Cerce illud arcernis cenebris & caligine-»
rpccua oppreflum , intericurum arbicror. Cofmiel. Idem de
aumens globorum firmamenci fyftemacis concingerec , fi
neflec , quiea iiluminarec, &ad fines a nacura incencos calo-
fuo exftimularec ♦ cales omnes illar ftella? funt , quas prim*
ignicudims vocant. Theodidattus. An non unum hujus-
>di (olaris nacurac corpus ad omnes ftellas illuminandas
Fcciflec ? CofmteL Ah mi fili, nondum firmamcnci immenfi- Mi»&.
cm expercuses ; fed cunc fidem meis verbis adhibebis ubire ™mmt0
incerminaca firmamenci habicacula craduxero. Hoc uni-£S£LT"
n ad ce convicendum argumencum fufficeret. Si unum fteli s cir~
: corpus in firmamento , uci cu pucas, fufficiac ; jam qua:ro ZSH*
:e,ucrumftellae ei incirculofuoappoficse illuminencur , vel,#<
i/ Theodtdatfut. Puto, quod fic. Cefmiel. O quam pai um_,
cicae & Aftronomia? ce pericum monftras ! O quanrum ab-
as 1 Cum enim ftellaj incirculo firmamenci folari huicglo-
oppofica: dupio pius diftenc, quam Tellus , auc Sol , auc Luna,
hoc folari firmamcnci corpore ♦ Sol aucem vefter ex hujus
namenti Ioco non nifi fub diamecro crium minucorum vi-
cun quid pucas dc oppoficis Soli firmamencali ftellis con-
Jemus ? aufim fanae affirmare, folarem hunc firmamen-
;lobum cxoppofitacirculi fui parte fpedacum non dic im

X x videri

346 Itinerarium I. Vialogtu I.Cap. IX.

videri pofle » fed penitus ob lnarftimabilem diftanciam dispa-
ricurum cflc. Vides icaquc ex hoc raciocinio «««»« w cflc , So
lcm hoscc firmamcnci globos diamccraliccr oppoficos illumi
narc. Quis icaquc,cum finelumincconfervari non poflunc,illo!
illuminabic? Cerce anoftro Sole minime, ncque ab hoc fblari
nacura? firmamcnci globo, ob didas racioncs. Ncccffariuir
icaque fuic complura folaris nacurae corpora confticui , quae vi
ciniores fibi globos illuminarcnc , nc magnae mundi porcio nc
ceflaria luec privarccur. Quancum canicularcm Solcm a lu
cida,CapcIIa; , quar & ipfa Solis vices obcinec, diftare pucas
The^daffus. Quancura oeulus mihi diftac , non illam nifi qua
draginca gradibus diftarc diccrcm. CoJmieL Erras ,fili mi ; har(
enirn diftancia canca cft , auc cciam major , quam dictar ftcl-
lae a fupcrflcic cerrse. Ex quo haud dubie luculcnccr colligi
cur , illam a Canicula illuminari non poflc ; undc propria lu
ec illam imbui oporcuic , uc vicina fibi fidcra illuminare poflic
Pucasnc globum igncum Tufculi v. g. acccnfum Romanam ur
bcm illuminarc pofle ? Thetdidafttu. Gerce non ncquc cniii
wllum calorcm fcncircm , ncquc legcrc poflem , nequc cx can
remoca luec , quae circa mc confticuca forcnc corpora , diftin
gucre valcrcm. Cofmiel. Idcm dc reliquis Jucidiflimis firma
menci eorporibus ad Solcm comparacis ficri cxiftimcs vcliai
Si cgo lucidam illam Solis vcftracis ftcllam , quam cu firrai
raenci ftcllam efle pucabas , ab illa ftclla ccrciae raagnicudinis;
qua; non nifi unico paflu quoad apparcnciam a mcmoraca ftel
la diftarc vidccur, cancum , quaacum Solem a firmamcnro re
movcri diccrcm , crederesne / iheedidaftus. C^rce nerninen
fucurumefieputo, qui id conccdcr«4& camen exlumine.quc
xneum inccllcftumilluminas, id nacurali confequencia dedu«
dcbcre cognofco. Cofmiet. Ica fic in firmamenci globis,qui cam
ecfi oculis ruisvicini vidcancur , incrcdibili camcn diftancii
a fe invicem cum in longum Iacumquc , cum prorundumdi
ftarc , tunc primum exadius incelligcs , ubi firmamcnci pro
fundiora penccraveris. Icaquc non recte dc divina poccncia.
Ccaciuac,qaimuadi fabricam cara arftis clau&ris, cam aftri&i

cermipi

Iter in Tirmamentum.

34?

srminis dcfiniunc : qui Solem coci mundo lumcn fuum dis-
ribucrc ; quiquc corpora cceleftia prater lucem & ornacumj
lihil adeo aliud mundo conrcrre arbitxancur. Ex horum enim
:ncencia neceflario fequicur , mundum non aded magnum
flc , ac quis fibi perfaadere poflic; cum juxca illos Sol luce fua
irania accingac , ad omnia percingac, omnia perluftrec. ; quod
luiclem ficri non poflec , nififphazra: valdc coarclencur ,& cali
itu confticuaHCur , uc fingula mundi corpora illuminacioui*
jlaris capacia finc;neceflario^ inquam, fequicur,mundi ma-
nitudinem facile humani ingenii capacicace non folunL*
omprchcndi , ledeciam ad pcrfeclam mcnfuram & numerum
evocari pofle. Scd hoc praecerquam qudd abibnum fic , inef-
ibili quoquc divinae vircucis & poccncia? DEI magnicudini^
cpu gnac , qui filuc fectt magns , & i»eomprehe»JibiIis , & mira-
ilia , quorum non efl nvmeruc.

SGHOLIUM Mt

^Anicula diftat « /lett* in fuo circulo diametraliter offojits stetUnm
^_jduplofliisquam * terrs , ut patet. Si ergocaniculano»foteftfix*rum
'Juminare terram nojtram , multo minus foterit iUumi»sr<^*^™sJ*m
mnes Firmamenti (leUas jnsximc ittaf^ua e diametro funt oppo- ur«,neaf-
<t*. Aut igitur dicendum , om»et ftettas fixat habere lume» fro-firum tp*
rium , aut i»ter ikat ejfe pluret folarU natura ftettat , qua nimi-
um aliac ck fe obfcurat illuminent , ut Sol nofier ittuminst Lu-
\sm^flanetatminoret.

Vf.CofmieL Scd uchaecomnia clariuscognofcas,ad Solem
anicularcm propcrcmus. Theodid. Quancum nos pucas ab eo
iiftare ? Cofmiel. Quancum ccrra a Solc vcfao.Theodid. Quodi-
ito ,itcraccclcravimus. OmiCofmiel, putabam,cc mcduccrc.
rellcin globum canicula;, ac jam apcrce mc incra cerram& So-
cm noftrumconfticutum vidco. Cofmiel. Undc idcolligis? Theod,
Luaam ego noftram vidco. Cefmich Luna,quam vidcs, noncft
Luna Terrse vicina , fed globus cft opacus circa caniculara agica-
tus, qui a canicuIariSolc illuminacus , ncccflarid phafes fimilcs
Lunx cxhibcc > cujusmodi ianumcr* in hoc immcnfo firma-

Xi x menci

Innumtra

3+S hinerArlmn I. "DUlogus 7. Cap. IX,

menci profundo exiftunc , qua: nuilo unquam cempore huma-
no oculo accingi pofliinc. Sed hax omnia in ifthoc Lunari«
nacuraegloboconfticucusluculencius incueberis. Theodid. Quc
dicto, Lunaris nacura? in globum me depofuic. Globus erac w
Jiquido& folido conftans,prorfus ejusdem cum globo Lunar
confticucioms , nifi qudd abeo vinbus & propnecacibus. coco
uc ajunc ,cceIo difterrec. Mi Cofmiel ,Iumen, quo oculi mei per
ftringuncur , nimium eft , neque ullam amplius firmamenci
raciem incuen poflum; duc icaque me in adverfam globi partem
nnumtra. uc vcluti ex nofte quadam omnem cccli faciem exaftius ex-

Z27:!ra'hsrcrblsJ aJIocloqnio facis defcribi poflunc. Vidi fiquidcm fu
firmamtn- P™ *ne innumerabilcm ftellarum mulcicudinem juxca fexcu-
tum. plicis magnicudinis ordincm , quarum iconifmi omnes varia<
& differences figuras exhibebanc. O mi Cofmiei , quam infoli-
tamrerum faciem incucor 1 Num hajftella? hrmamenci funt;
vel non fCercusenim , nihil ex hujusmodi ftellis e cerra videri!
C<?/w^Firmamenci func ; & bene dicis, nullam harum e cerra vi-
dcnreft enim adedimmenfum firmamenciexpanfum,uc id non
dicamoculus , fed ne humana racio quidem accingerc pofliu
TWMonftra, rogo, mihi jam Solem,Lunam,Terram , ca;cero*
quegloboscircaTerram verfaciIes.Q/W.AppIica oculum cuum
77' Secunda; magnicudinis ftellam ego video. CofmieL Iile Sol
A^^d»^&.^iphiloM»itt)tuin mundum illuminarc
i^Lun^ opinantur. Vide jam , urrum hocverumcfle pofljc 2 r>WV Si
T^jf^-vera func , quac dicis, impoffibile efle arbicror. Sed ubi cft
TclIus>ubiLuna,ubireIiquapIanecicafldera?o/&/K Omnia
txfirma- °» mmiam diftanciam jam evanuerunc, pra?cer Jovcm & Sa-
turnum, quos vicino* Soli, inftar quarta: magnicudinis ftcliarum,
incueris.

SCHOLIUM IV.

f»'*'™ T7 tetfeB* i'f"nt,(ec«»dumRhcMi,m,femiiUmetru tcrrt i
diftantiaH X SfUHmois22S7yaJoveJSsss9^ *M*rte 207627 ,202^26 ,aFe-

Jter in Tirmamentum.

349

tre2oyg}o , k Mercurto2o$p6i , 4 Lun*2ogg4 p. Ex his facile col-
gttur ,quanta magnttudmis appareant dtcJa corporaex fixis.

V. lheodtda£lus. Sedquid hoc portenti? Nam nequc So-
m , neque Jovem , autSaturnum moveri video , a?quali fere
mper ab inviccm diftancia diflidentes. Cofmiel. Tancam cffes*/,>^r,
ias horum globorum ab oculo cuo diftantiam ,ut coca folaris5'*""7"''»'
jeli circumferentia in unum fere fpatium folari corpori a*aua- exJlrm"~

, uti & rehquorum memoratorum globorum cceli , coar-wo^-
cntur: binc mirum non eft , eos quafi immotos videri , mta*ntHr> &
iam penitus, fi Sole reliquisque fuperioribus pJanetis mino-^^fSI
s fint , evanefcere. Idem fieri tibi perfoadeas velim , dum_3 ft«»tia.

terra conftitutus flrmamenti globos confideras i videncur
lim omnes a?qua femper diftantia,& immutabilibus inter-
lilis ab invicemdiftare; quod tamcn falfum eft^omnes enim
cc,quas vides, flrmamenri corpora, feuftella*, non fecus aqSoI,5"**/6*
jna,caiteriqueinferiorcs planeca?,in ingencibus circulis PJ2C-£*Si2
s fuos peragunc : quoci vero motus earum & terrigenis txon^pi ctrLSt
(fervetur , incbnceptibilis illa du&orum globorum a terr^,"0"/"^^
ffencia in caufa eft, qua? omnes illorum globorum circulos£^'!£
Iuci in unum punclum colleclos abfbrbec. Cujus trbi ttxfinfbilk*
>c propono cxcmplum. Si compluribus rotis currulibus ali-
lantulum ab invicem difliris , fmgulis fingulas accenfas fa-Sg^
s alJigares ; experientia docet , faces rametfi ex rotarum cir-
imvolutione e propinquo fpeftantibus fitum mixenc , una
men atque altera Jcuca difficis ncque Jocum neque fitum ,
xjue diftantiam mutare videri , utpote tos a rota in facis ma-
iicudinem , ob nimian* diftantise enormitatem , coardtaci.
idesne ftellas femper novas & novas fupra horizontem hu-
s Lunaris globi nunc afcendere , alias Vero de&endere?
mncs ha? ftellae curfum fuum circa Solem & Lunam hanc
■mamentalem conficiunt , fuasque afcenfionis , defcenfionis,
idinationisque leges uti in inferionbus planetis frbi prarfcri-
ashabenc. Jheodidaclus. Sed qu.is unquam eas Aftronomo-
im obfervavic ? Si vera eflenc ,A qua» dicis , Uranofcopi noftri
ind dubie hujusmodi motuum differencias nocafieac.,* Lunas

Xx j quoque

fjg Itinersrium 1. DUIogus 7. CafJX.

quoquejam plcnas,modddichocomas, nunccornibusfulgida!
candem penicus evancfcences cum prarccricis fcculorum curri
culis, cum noftro potiflimum ,coc ad rc&e &incredibili indu
ftria obfervandum fubfidiis inftru&i obfcrvaflcnc. Cofmicl. U
vidco , quas fupcrius cibi innui raciones, nondura pcrccpifti. Di
co icaquc , co qudd ab Aftronomis nunquam obfervata fmc
iftiusmodiMundiphaenomena, non argui jilla noncflcjfcdol
inaeftimabilem cnormemquc horum globorum a tcrra diftan
tiam.illanon videri,ucpoceomnibus illis circulis.inquibusyet
fancur , in infenlibile fpacium , prouc optica nos docec, coardh
cis, in quo is tancummodd ocu!os noftros incurrit, qui intcrdi
&osglobos maximus & lucidiflimus cft, cujusmodi caniculari
jlle (olaris nacurae globuseftrquemadmodum tu ex hoc globt
ex inferioribus globis nihil aliud nifi Solcm intueris , reliqui
imraenfltate diftanciaeunacumcirculii fuis abforptis.

SCHOLIUM V.

»tUrm f^pio quidem , quomodo tJt (tatuaturtfieUas Firmament'ttfn
jt£nM*n mitum dturnum ab oriente ir% otcidentem , movert etiat

otre* eireuUriter in engentibue eireulie folari eirculo haud memen
kut , t*men ob n'tmt*m* nobis disJ*nti*m motus nuliue fercifU
tur , quonUm totus circulus qu*Jt in unum funclum *bJorbctm
tsontamen cafie,quomodo}/t circa *liqu*e (lellae moventur aiu
ve/uti circ* Solcm Lun* nojlr* y? fl*nctat motus ille non pera
fUtur. N*m ex hoc m*ifejle Jequitur , ftcU*s Lunures mou
eirc*Sol*res , ejje iUis rncdo *d dexter*m rc/}ccJu nofiri, mtdoe
Jini/lram , &nunc *d orientem tnunc *d occidentem. Percifitu
<rgo * nobis motus iUe , & Jie/U fixa non fervant fcmfcreandet
inter fe difiantiam quoad afparenttam , nec eodcm Jemper er
dine fervatointer fc progrediuntur. Jguod tamen quotidian
experientia refugnat* Nijt dicas , jle/Iae 4 nobie e terr* vif*
non moveri eirc* alias dicJo modo , iUas, qux. iUi rutione m
venturt* nobis mn videri. Hoc innmt Auclor. Sed ree tota iutr
cenjecJurae mauef.

Jter in firmamentum.

3S*

VI. Theedidaclm. Rogo cc , videamus jam Soiem illum
anicularem , ur, ex qua mareria compofitusfic,qua?ejus fabrica;
im admirandx racio fic,mihi innocefcac. C&fmiel. Fiac. Theo-
UacJus. Ec cccc , in iclu pacnc oculi meSoli caniculari fiftic, CMemU
>mi Cofmiel ,globum vidco Soli noftro prorfus fupporcm_j ^A**"*
lc ingenci aeftu volvunc acquora flu&us; hic ebulliencibus fca-
;bris ingcnces agicac pelagus incenfiflima luce vorcices fuos ;
>lida fubftancia nonnihil difFerc ; diceres omnem preciofum
ipidem opcrimcacum ejus. Rogo,Cofmiel3explices mihi fin-
ula. Cofmiel. Non eft quod morcmur.ejusdem enim liquida
la fubftancia cum iblari noftro racionis eft. Nam , uc dixi cibi,
>EUS Opc. Max. dum in primordiis rerum, lucem divific ace^
cbris , fingulis magnis hujusraodi corporibus,lucisilliuspri-
ligeniar porcionem indidic , uc caecera corpora lucis indigafua
iccilluftrarenc,& ad confpiracionem confervacionis Univerd
aimarencur fingula : quod nifi fa&um fui(Tec,mundurn magna
t parce ccncbris ( quod fummum nacura? malum eft ) oppres-
im incerire Beceilc fuuTec. Scias camen , omnes hujusmodi
lobos folares vircucc & propriccacc maxime ob ficum poficio-
smq»uc , qucm in Univerfb obcincnc , differrc ,* quae uci foli
iEO,fupremo muadiOpifici,noca;func, ica non opuseft, illas
ifius hoc loco deducere; fi enim fingula cibi demonftrarc vcl-
m , fcias,mundum noncapcurum,quide iis fcribendi fbrcnc,
bros.

SCHOLIUM VI.

N lucem frimigeniam, primo Mundi die i t>EO pr&duclam,
dispefcuerit DEVS die Mundi quarto in Seiem , & Lunam $
I fuid itta lux fuerit , ignis , neene \ exammabtmus in Munde
vftroMirabili.

V 1 1. TheedidaUus. Rogo CC * mi Cofmiel , faC,uc polufll hkr* /ttl-
rmamenci, vicinamqueeiCynofuram propius Goncempler,uc,to'
uomodo canca iuper polum fuum machina volvacur,& cur
ynofunefidus e cerra conipeclum prorfus immobile, & quafi

iS2 Itinerarium I. "Diedogus I.Cap. /X

ipti polo ciavo arrixum videacur , conlpic.am. Cojmtel. fracian
equidemiibenter, quod peris, ur, quancum humanus inccllc&u
(dum fcnfibilium fpeclrorum gurgici immerius,ea,qua; in cel
lure prarfencia videc,inde omnia rehqua codem fepatto habcn
conciudir)averoaberrer,cognoicas. ThcodidattHi. Hisdidtis,<
veftigio in incima asrherei firmamenci vifcera abrcpcus ,globo
innumeros ibiares una cum Lunisin icineris decurfu obvios ha
bui. Hic admiracus fum folaris nacurae globum, quem nos ocu
lumTauri, Arabes Aldebaran vocanc , rucilo quodam & rubi-
cundo igne fulgenccm , innumerabili ftellarum iacellicio fpe-
ftabilemj pauld pdftGailina cum pullis fuis,quos nos PJeiadc
vocamus, ingencis magnicudinis globi comparucrunc ; deind<
Anfruri folarc corpus vafticace fummum cum afleclis ; randcrr
Capella;, Lyrse , & Urfa? , folaria comparucrunc corpora , ingenti
globorum nunquam e cerra viforum famularu confpicui & il
Omntnu *u^rcs»,clui quidem omnes, uci rerum nacuralium innumeraria
Hcxije?' Tclluris globo ipccies inrerfedirTerunc,ira viribus, proprieraci-
txhumtdo bus, qualiraribusquc a nacura unicuique infuis difTerebanr,- hoc
*nMimi tamcn Pafto » uc nuIIus °bviam fueric , qui non ex humido & ter-
reo.cajrerisqueelcmenris compoficus, nullus, qui nonfuo ccn-
tro & atmofphajra confticucrecur. Acceflimus candem ad ici-
neris noftri tcrminum.

st u u.r^ V 1 1 rtcodidattx** O mi Cofmiel , quid immenfus illc Sol
rl. fibl vuIc » 9uem Pone afpicio ? Cofmiei Illa , iliamcc polaris ftella
cft.omniumftcllarumcx terra fpeftararum notiftima, famofis-
fimaque, unicum in vaftiflimoOceano rcrrcftri pcriclirantiutn
refugium,naufragorumportus,inneris maritimi indcx. Theol
Impoflibile crediru mihi perfuadereniteris. Cofmiel. Veriracem
cibi pronuncio; nc dubices fili. Theodid. Quomodo hoccrederc
poflum.aucqua rationc me ad id crcdendum induces ? Egocx
Aftronomica difciplina novi, hanc fteliam femper uno & co-
demloco, quoad apparenciam,immotam,& quafi clavo polo
affixam , non nifi gyrum trium graduum intervalio a polo
mundi diflitum defcnberej jam vero totum concrarium rcpe-
rio, cum circulus, in quo devol vicur , fi noftri Solis circuiu m non

exccdar,

Jter in Firmamenfum»

3SS

xcedac , ialcem opcimo jure eidem ajquiparari poflic ; fed &
mris fuis, Jicecoculus terrenus adeas non percingat, ftipatum
'ldeo. Scd 6 divine Magifter , harc faciactibi DEUS, & ha:c ad-
lat , fi abfconderis a me hoc maximum naturjc arcanum. Co-
mel. Accende icaque. Scella polaris, quam incucris , in maximo
irculo verfacilis, canto acerra intervallo diflidet, ut oculusirt
elluris corporc conftitutus , eam non nifi fub punfto, circulum
eroejus, non nifi fubdiamerro fexgraduum comprcfaendatj
ndc mirum non eft , eam fempcr immotam quoad apparcn-
am confiftcre, tardiflimo graduin circulo fuo procedero,
heodtd. Hoc quidem capio , fcd cur id non rcliquis ftellis obtin-
ic t afmiel. Quia non cundem fitum obtinent . fed omnino
iverfum.

IX. iheodid. Quacfo , antequam ulterius progrcdiamur,
ftende rnihi ubi eft BoreaIisiIIcceIeberrimusmundipoIus,cir- "Ztl
i qucm harc ftclla fuos volvit motus. Cofmiel, Ne tibi imasine- *"> faim+
s hoc Ioco polum aliquem materialem ; eum enim nullibi in-*"*™'
enies: polienim, quos Aftronomi & Philofophi fibi imaginan-
ir in mundo ; mera phantafue ludibria func. Theodid. Tune lu-
ibna dicis, quaratio ipfa & cxpcrientia quotidiana nos do-
:c i quis cam infanae mcncis cft4 qui polos in mundo non ad-
iiienc? An non quocidie ftellas cx orcu in occafum 24 hota-
im intcrvallo circuitus fuos eonficere videmus ? An noa-
ellas illas quanto polis viciniorcs funt,tanto minores femper
: minores circulos, usquc dum cum polis coincidantj tanto
:ro majores , quantd a?quinodtiali viciniores funt , defcribere
irnimus ? Apercum fane & Iuculenciffimum fignum , mun-
um in globi figuram fabrefaftum, ac proinde polis fuis con-
are : quid dicis adhaxCofmiel? Cofmiel. Fareor, hocajternce
sntatis argumentum eile iis , quifolo ienfufulti, inceriorem-.
culorum vulcum altius attollcre non poflunc* ac proindo
lirum non eft , eos ftellarum veluci globo cuidam Jolido af-
xarum motum non nifi fub fphcerico corpore polis fuis in-
rufto concipere potuiffe. Verum ego te totius rei fane ar-
us veritatcm doccbo. Theodidatftu. An nihil m^jori avi-

t y ditacc :>*»

00 ltiner*rittm 1. Bialogtu 1. C*p. IX.

dicace audiam , quam canci paradoxi cnuclcacioncm. Cofinie
Vidifti hucusquc , nullas in coco hoc ccelorum expanfo prop
anfinico folidas fphaeras auc orbes comparuiflc , quos nefci
quibus frivolis racionibus plcrique indu&i in hoc expanfc
uciipfiputanc,prorfus folidos ponunc. Quod fi verum eflet.
haud dubie racionem habcrenc, uc diftas fpharras una cum a:
fixis fibi globis femper fub a?quali a cerra diftancia devolvi aj
iererenc : ac enim (ph»r* , uc jam a&u comperis , in ha
SEcherea vafticace ubique pervia nulla? repcriuncur ; ergo quc
que polorum racio uc ceflet , necefle eft : uci enim hoc achereur
jpacium mundanorum corporum fubtiliflimum , ica agilli
«num, & perpetuavolubilicacis inconftancia agicacum eftjqu;
illud in globum compingec ? quis cercum ac decerminacum
motum fluxili & volubili fubftancia; adfignabit \ quis in flui
da maceria polos concipiec/

X. Tbeodidaffw.Si icaque nulli polorum cardines in mund(
finc,qua;nam igicur caufa eft , cur ftella; in excremis AuftriS
Borea? receflibus nobis veluci immocae videancur, circulosqui
s^^""fcmper minores & minores defcribant/ CofmieL Aures cocc
««/«^«rmencisconatu arrige,magnum enim cibi pandam myfterium
m»u*ntuT hucusque forfaninauditum.T^^/V/«^.Quidquidinmeviriuii
fmtpolk, jngCnii cffc» illas toco attentionis conacu cuo raciocinio me ap
plicacurum polliceor. CofmieL Bene eft,fili mi , cx hoc cnia
omnipoccncis DEI gloria & honor refulcabic, cuusque erga.
tancum Condicorem filialis amoris afFeclus haud exiguumj
incremcncum capiet. Sciasicaque, totum hoc fpacium,quod
a tcrra ad ultimum usquc corporum mundanorum terminum,
quod Hebraji Rakiangh, nos expanfum intcrpretamur , liqui-
diffima & agillimaaura, uti toto itinere expertus es ,quam &
Vetcres «etherem fiveaethcream auramappellarunt,rcrcrcuaij
cfle; & ita quidem refertum dico,ut nihil C\t'm rerum natura^
aded folidum & adamancinum , cujus poros non penecret ; fum-
mo fane DEI iapientiflirno confilio eo fine conftitucumo ,
ne alicubi vacuo tantopere nacuras inimico locus concedc-
£!!ZmmFM** K,nc Hcbraei id Schamaim , quafi dicas , ibi aquat, ob

JfMtfttf

Iter tn Tim*mHtum.

3SS

[uxibilis natura; inconftantiam 5 haud incongruo nomine appcl- ZcZm™i~
mdum ccnfucrunc In hoc icaque ingcnci scchcrea: aur«c exrtubiMur»
anlo mundi Condicor innumerabilium hanc globorum con-
eriemitaadglobi terrcni ficumconfticuic, utomnes & fingu-
cx orcu in occafam mocus fuos aufpicarentur , & pcrenni
abilicatrs legc eosdem eirca ccrram juxca divinae idea; immu-
ibilia decreca concinuarenc» Cum verd ajchereum illud ex-
infum nulla ccrca figura. conftec , fed Vago & incerco fluxu
mndum permecc ; fupremus Archice&us globos in co ab ori-
necondicosca harmonia, fymecria, ordine, & proportionc
I invicem dispofuic , uc nullus alceri impedimcnco forct, aut
icurfibus mucuis fe impecerenu Ec quoniam finguli quoque
aeccr mocum diurnum, mocus quoque proprios in fuis circulis, r«.
mctfi Tcrrigenis infenfibilibus , peragunt; neceflarium fuit,
unus alcero alciorcm , auc in codem diurni circuli ambicu
motiorem fedcm obcinercc, uc fic medii veluci vicarii Soles
lidam fingulos fibi fubdicos globos lucis indigos , noftro ca-
cn vifui occulcos, fuo in circuicu luce debita pcrfunderenc?
:iniores verd ad invicem folaris nacuras globos cali diftancia
Uocavic,ucmuneriquidcm fuo facisfacerenc , ncc mucuos ca-
:n jurisdidlionis cerminos confunderenc» Elucec & in hoc
miranda divini Opificis lapiencia » quod di&os globos cir-
parces Borcales & Auftrales , co circa cerram pa&o verfari
lueric , uc finguli mirifica quadam proporcionc minores
nperSc minoresin liquido illo expanfi ipacio juxca Auftrum
Borcamcirculosdcfcribcrenc , uci in Uria majori, minori,
llis Draconis luculcncer apparec i quorum quidcm poli alii
nfunc, nifiipfa ccncra circulorum , quos conficiunc ; acquc
co arcernus Opifex fphaerae macerialis circulos in idea fua cx-
:flbs in hac mundi fabrica aff eftafle videcur. Et quamvis in-
meri ftellarum globi alii canto k primis firmamcnci ftcllis al-
res, quantd a firmamento TeVra diftat , & alias illis adhuc
ito altiorcs & altiorcs fedcs lorcitae fint ; omnes camen ean-
ui motusracionemfubdicla circulorum proportionc ineunc.
auchseceft ratio,curvobis inTerra conftitutis vcrfusAuftri

Yy 2 &Bore*

ltinersrlum 7. DiAlegus l c*p. IX.

& Borea regioncs globorum circuli coar&ari videancur , &
minimum circulum polum mundi in Ce conclufum haberc
pucccis , cum camcn alius Mundi polus non fic , nifi cencrum.
iftius circuli ? qui opinionc falsa illufis vobis minimus videcur
Quando ver6dico,cireuIus minimusjuxca apparenciam ocul
in ccrra confticuci ioquor : func cnim maxim» & excefliva
magnicudinis , ica uc nullus aded infenfibilis in hoc expanfc
concipipoflic, qui folarem circulum non mulcis femper fupe
rec parafangis. Alii quoquc camecfi nobis infcnfibiles , Marcii
tamen, Jovis^auc Sacurni,auc cciam prima? firmamencalis ftel-
lascirculos magnicudine cxccdunt.

X L Theodidatfus. Miranda dicis , & ca quidem capio; hoc
folum noncapio, qusenam pocencia cancamconglobacorum fy-
ftematum congcriem cam ordinaca & immucabili conftancia,
cam inconcepcibilicelericacecircumagac? CefmieLSi^ux in prx-
cedencibuscibi de vi mocricegloborumdifleruimus , concepifti,
nullam quoque in hujusmofis canca disparium corporum con-
globacionc rcferca; agicacione difficultacem cc habicurum confi-
StiHjfau-d0* Singuli higlobi ,quorum non eft numcrus, fingula*fibi In-
ufinguias celligcncias gubernacrices habenc , quarum officium eft , unum-
quemquc juxca ficum in hujus ampliflimo aecherei mundi pela-
* - go a nacura defignacum dirigerc , fingulos ia appropriacis cir-
culiscirca tcrrcnum globum devolverc , Iumen dispenfare, vir-
cucumquc fingulis propriarum effluvia in mucuam globorum,
acqucadcoUnivcrficonfcrvacionem , juxca immutabiles dirini
Archecypiracioncs,Iegcmque <ecernam,in fines iis folis nocos
disponere; undefierinon poceft , uc a pra;fcripcalege vcl hilum
aberrent, vcl diftantias intcr fe pcrmucent, cum idatcrn» & im-
mucabili divinac mcncis legi repugnec.

f Uftmm Pldo conformia rcpcno ; fcd velocicacis, qua ditta corpora mo-
famma & vcncur.vehementiam non intelligo ; praefertim earum ftellarum,
mmtotk* qua? immcnse majorifupra primas firmamenti ftellas intervalio
diflicacfuncquamaterrafirmamentum diftarevidemus, & no-
bis adhuc incompercse funt. o/mtel. Tam facile cft DEO , per

Angclc*

Iter in Tirmnmentum. 357

mgelos /iios adminiftracorios Spiricus , globos hosce vigfnci
uacuor horarum cempore circumagerc , quam facile mihi
liccam exigui cemporis /pacio ce cx caniculari ftella in hanc
olarem dcducere. Si enim, quemadmodum cu alibi demonftra-
i^molarislapisin firmamencum abduclus , & in cerram demis-
is,in fpacio camen canco emeciendo non nifi fex horas, uci
chcinerus&Mcrfennus probanc,conficerer,-quid de ftellarum,
ua concicancur, velocicace dubicas?Si fulminis cefericacem incel*
giSjforfanperfimilicudinemquandam^licec di(parem,veloci-
icemcamenhujusmodigloborumnon incongrue concipies:In-
>mprchenfa enim func opera DEI , & Ionge ab humanse men-
»a?ftimacione remoca. Theodid. Habencne finguli globorum,
josinhujusimmenficatefirmamcnciperluilravimus, fua pro»
:ia ccncra i CofmieL Singulifua cencra habenc propria. Cum
limin fluido sethere volvantur ,fleri non pocefir, nili propriis^"7?
:nrris in Iocis a DEO ipfis ordinacis firmentur , uc confiftanr,Cf<?*
ibfiftancquc > unde & confequicur neceflarid , omnes & fingu- m*fpi>*m.
spropriecacibus,&viribusdirFerre,quamvisexIiquido & cer-
no faftagloborum compoficio omnibus communisfic; unde &
iguli fuas exhalicuum ipfis propriorum expiracione armo-
haras fundanr. Theodtd. Sed quomodo fic mocus ille firraa*
enciproprius, quofeconcra fignorum fucceiTionem ex occafu
orcum provehic \ Cefmiel Hicmotus fic bchcislinea: defcri. Strfarum
ionc exorcu in occafum fa&a, qua 24 horarum ipacio dum m'tm +
eridianum non prarcise actingic , fic & fpacium illud ad mcvi-
anum refiduum, dierum,annorurnquemuIcorum mulciplica-

tem quomo*.

)ne candem femper & femper pofticipando in fenfibile s^^Mr ,
nencum , uci jam nofti , excrelcic. Theodid. Sedcurin fixistam
fcnfibilc eft , non icem in planetis ? CofmieL Quia maximaa
rra diftancia facic, uc fpacium admeridianum rcfiduum cam>
I maximumfic , vix ramenoculi nifi poftcencum annorum
cervaliumdifcernatur,ac/enfibilereddacur. Sed harctibipas-
n noca {unt.Theodid Rogo ce , mi Cofmiel , unde fubinde no-
t m firmamenco exorcas (tells origlnem habenc ? hoc enins

Y y 3? jaos

jf// Itmerarium I. HUlogm t Cap. JXt

steSanm jam <Judum a ce mihi exponi cupiebam. Cofmiel. Cum hax cib
undc fn:. n°va pnamomena jam lupra ln SoJis Iuftracione expofuenm
non cam cocum negocium dcnuo exponam, quam paucis ver-
bisdefiniam : eadem enim , quam cicaco loco adduxi , racio prc
cceleftium in firmamenco exoriencium fabinde ftellarum origi-
nc pugnac. Solaria cnim firmamcnci corpora , fic a fimilicu-
dincSoIis vcftri di&a , cum ingences fubinde exhalacionum,.
cumulos ejaculencur , illae in archercae aura; finibus condenfacaj,&
perpecua luce Solarium globorum irradiaras, novas ftellas no-
CurnvU bis exhibenr. Theodida&us. Sed , cur fem per loco fixae vidcntur,
filwwnt" & nou ficuc no^ri comeca; mobiles ? Cur fine cauda ? cur Sole no-
<r»r^,/?»».ftromajoresa;ftimancur ? Cofmiel. Primumfoire debes, easvere
pcrfixxti* non fecusac comecas hincinde vagari, fed Ipacium,incra quod
cmtur. j^jnc jRcjc movent.urj prorfus OD diftanria: enormicaccm nobis
infenfibile ( quemadmodum de mocu ftcllarum firmamenci di-
ximus) non vidcri, utpote fpacio intra pun&umconcra&o.Quod
verd cauda carcanc , caufa eft , qudd in canca diftancia corpus
tancum compareac, exiliori cauda? parcc evancfcenee. Solc vero,
finonmajoresjfalcem ajquales efle inde patet,quodmajori fub
diametro vifuinoftro objiciantur, quamSol tcrrcnus ex firma-
mentovifiis. Ncque tcmagnitudoearumperplcxumrcddat:uci
cnim materia rarifiima eft , ica in immenfum fefc fpacium facile'
dilatat: ucvelhinc appareac.quam nonfubfiftaceorumfcncen-
men^hun tia * ^1" nuiusmodi nova ftellarum phamomena in ncfcio quibus
*ursnex- ,ngencibus excencricis vehi putant $ quod quam falfum fit , hinc
antrscis pacec , qudd hujusmodi ftcllam lemper proporcionaco incrc-
tircuOe. menco decremencove fub ccrca temporis menfura fpe&ari
oporferct ; quod cxperientiar reclamat , cum uti fubitdcompa-
rent , ita quoque fiibito definant efle. Non itaquc in excentricis
vehuntur,nondenovoa DEO producuncur, ncquecx rcflexi-
onefphxrarumcryftailiaarumoculisnoftris objiciuntur, aucex
confluxu ftcllarum nafcuntur ,fed naturali vi ex vchementi glo-
borum folarium firmamcnti exhalationum vaporumque eru-
clatione origincm fuam deducunt. Vel etiam contingere pot-
efl , ut exhalacionis expanla materia a globis vicinioribus fir-

mamenci

ner in Firmamentum. $$9

namenci illummaca latentes vicinos & opacos globos luna-
cs canta Jucis reflexione perfundat ? uc illa hoc cam lucido a-
nictu fulgens, in noftrum candem fefc confpedtum cxponao.
Jndc& illud colligicur , cum hujusmodi ftellas in firmamenco
latales fuos habuifle , ab originc demonftratum ftc , firmamen-
um nec folidum , nec incorruptibile efle pofle quod tanca ta-geKefis
nen percinacia complures defendunc. Cerce cerra non miniis *onfir*
icorrupcibilis eft, quam rcliqua mundi corpora , cum camcn^^ -
Ja quoad partes maximis corrupcionibus obnoxia fic , uci ex^.
crcnni clcmcntorum confliau fatisfupcrque pacec. Idemde^^
cliquis mundana; fabrica? globis , ucpocc omnibus fuis cx elc- Ms in_
lencisparirationccompoficis, incelligendum efle exiftimes* ^rruptibi.
ti in prscedencibus oftendimus. Vidcs igneum hujus polaris^J-«
oJis slobum , quomodo zeftuat? quam ingentes fumorum glo-^«w
raevomac ? Si icaque calescum reliquisgloborum exhalacioni-**^ fui-
us in unam lucidam nubem commiflk in longe laceque expor^"'"8''
dtum scheris fpacium diftentlancur ; quis tam ftupidae men-
seft.qui eamfub flgura ftellae novae Terrigems apparerepofle
•gaveric? Sed ica plerumque humanoingenio comparacum_i
t , uc in rerum abditarum fcrucinio, negledtis caufis proximis
certiiTimis , eas potiftimum inani &fruftraneo labore fede-
ir, qua; nec verifimilicudinem quidem habenc , nequc cum re-
is confiftere poflunc , ucpoce abfurdiffimis erroribus obnoxia?.
\eodid. Cerce ego cuam hancfencentiam non probabilem tan- tnUnm
m puto, fed &veluti apoditficam prorfus amplector ; mhil de „e9tt
lim concra eam •bjici pofle videO,quod non folvat,&adedfa-A^««
I modo difficulcates omnes, quantumvis perplexas, &mcfj$™™
numeris plcnas, elucidac,uc dc ca nemim amphus dubicandiy&tfe,/«#.
cus relinquacurj neque in hac neceflarium eft ad hyperphy-
;as five fupernacurales caufas, & novas dcnique rerum produ-
iones aliaquc abfurda commenca recurrere, cum hatc omnes,
rca novarum ftellarum gencfin , ab Aftronomis ftaarurrL.
icrvationumcireumftantias&conditiones , fiae dirheulca-
diflblvac , & ad naturalia principia reducat/unde&ndiculas
ilefcriatorum Aftrologorum de aovis hujusmodi fteUarunL»

}69 Itmcrariuml. Dial$gus T. CapJX.

N*'M* novarum portenris , erifcs ceflare necefle eft. Quoc cncse circ
furwf»s. ftellamCaffiopajiasanno i j72.exortam nataefunc incerdoftoj
turtofu». quanca opinionum monftra inuficacum porcencum peperit
Cum camen tua inftruftione pcritior , caufas tanca: genefec
apercas videarnj funcenim,ucin icinere per tranfennam com
$u? modo peri, omnes fcrc ftellar, qua? in Cafliopasra ma jores fpcdlantur, fc
•rufitfld-hris naturar j pocuic itaque cum cemporisChronico feu Clima
fZatTaQvlco morho laborarc «ftrum , videlicec ex Iiquoris aliunde
tS7i, communicaci abundancia cantas ebullicioncs fubire , uc in im
menlam ajchercaeaurac rcgioncm indc exoriences vaporum ex
halationes extenfe , aftrisque vicinis illuftrara:, inuficacum nc
va: ftella: fpeclaculum exhibuerinc. Uci tamen fpacium, incra
quodagitacumeft,obfummamdiftanciam infenfibile fuic,ica
Dtieptr* ocuIis noftris mocum fuum cxplicarc non pocuit. Ctfmiel. Refl
inftrutdi. di/curris, Theodidac"tc,ncque enim alios habebis philofophii
t*5SSS#cuae contradi^ores,nifi quiDeiOpcimiMaximi incomprehen
' fampocenciam ad fui ingenii capacicacem (quafi ver6 DEU
facerc non poflic , nifi quod capcui corum curpiccr aberram
congruic) decorquere aufint; cum calibus minimecibi conca
tandum eflc fcias. Jhcodid. Vcriflima loqueris, &ego fempc
miracus fum,qui fleritandem poflit,ut tales inaccefla divins
potentiajoperaadcoillotis, utajunt, manibus traclarc audeam
dum, ne fifirmamenciregnumplusa?quo magnum concedam
Conditorcm fapienciflimum in eo illuminando auc confervan
po defeclurum fibi perfuadent aut fi liquiditatem ccclorumcon
cedant , a ruina ftellarum jam metuunt , quafi vero fine fixione
aftra confiftere minime valcanc. Ego multd jam aliam , dum m
coram omnia concemplari fecifti , de immenfis DEI opcribu
^X* z£cx!ftimationcm conceP'- tametfi in ignorantiae mese tenc
*rs in mun- brisnatus&educatus,nuIIamoperum tamfublimium rationer
rfjWrfor. inveniam ; ea tamen fingula adco mirifica arte conftruda vi
deo , ut attonitus, quid dc iis dicam, quid fentiam, vix repe
riam.Nam dumpaulo attencius fingula confidero,tanta eum ii
Mundi condicu arce ufum efle comperio, uc diverfiraccm illar
rerum omnium cum fumma concordia jundam mirari fati

noi

Jter m Ftrmamentum, 3qX

on poflim ; cujus potencia magnicudmes frellarum quoad fi-
im j mocum,numcriim ,pondus,menfuram jca crud*iavic,eo
cifieio ftellarum difrantias difpofuit, uc, nifi quaslibet a?theret
mndi regio ica eflet,ficuci eft,nec ipfa efle^nec intali ficu & or-
nc manere, nec ipfam Univerfum fubfifterc pofler* Ecquo-
am fuprcmus iile Archecypus intefiectus inflnicis omniurrij
ifllbilium rerum ideisfoccus cfl:, ica mundumhunc , quancum
ifliva: ejuspocencisecapadcaspermiflc, innumeragloboium,
ji omncs viribus^propriecacibus, ciarirate.figura , colore , Iuce,
lore,influenciis, lacencibusque feminalium racionum fcecuris ^*ra*
fferunc , variccace fuxta inexpiicabilem archecypi racio- JS£^
imconfbcucum voIuit,tam proportionadk ad invicera fingu-
rum parciumdiipoficione, ut in quolibec globo fic mocus par-
im ad totum,cleorfum ad mcdium in gravibus,& furlum a
cdio in Ievibus,& circa medkim. Quse omnia in unoquoque
oborum reperiuntur;inquibuspartes tanta a viditace , &na-
rasimpetufe toti jungunt,utnifiintoco,& calitoto, cujus par-
>funt,requie(cere non poflTe videantur. Humidum vero illis*
exiftens , ambicntium globorum luce & calorc percuflum
refa&umque, in atmofphseras cxtcndicur. In quibus quidcm
im admirandam rerum diverficacem luculencer experimur,
demusnuilam nos operum divinorum rationem fcirepofle r/I*maf*m
i eorundem inseftimabilem mbhmkatem adrniraricantum tamttmie.
bere ; quoniam magnm Domsnm , & Uudabilts nimis , e)mt^ttebet *P*r*
ignitudtnis nen eslfinis ; qui uci eft operum fuorum aBCTWt^^j^
cognicor.ica & finis;uc in ipfo fincomnia,qui efl principium,
:dium , & finis omnium, centrum& circumferencia; ut in
nnibus ipfe cancum quarracur, finequonihil funcomnia ; quo
lohabico ,omnia habentur, quia ipfecft omniaj quo fciuntur
nnia , quia vericas omn ium efr ; aii & nihil accepcius efr,quam
inadmiracionem ejus cx canca Mundi fabrica ducamur.Quam
men nobistanc6pIusocculcac,quanto piusadmiramur $ quo-
am ipfe , uc folus coco cordisconatu&diligencia.nobi a qua?-
:ur , inquiratur , acquiracur , fibi complacec ; cum vero lucem J)M»*im
bicec inacceffibilem t quae per omniaquaericur, is folus noteft m<n$t*t>

Z z pulkniibus

Stiftrkris

reg omi fi>'
tnartitr/ti

jjfil Ititzerariuml. DUlogtu 7. €ap. IX,

puifancibus aperire, pecencibusque dare ; & uci carcera omnii
ab eo producla fme eo nihil func^quiomniainomnibuseft, ia
nullam fe pecencibus apcriendi poceftacem habenc. Hincfcifci
tantiquidfinc,aucquomodo, auc adquid? refpondenr, ticie:
nobismhil , ira nequc ex nobis aliud quam nihil refpondere,
poflumu^nequecnim noftrifcicntiam habemus , led ille folus
per cujus mcelleftum id fumus, quod ipfein nobis vulc , impe
rac, cognofcit; nosmuta lumus, ipfe veroinomnibus loquitur
qui fecit nos , foJus fcic.quod fumus, quomodo , &ad quid fu
mus>fi quid fcirc de nobis opcas, hoc cocum inidea , caufa , &ra
tionc noftra , non innobisqua:re;ibireperies omnia,dumunim
qu&ris, neque enim tenifi inipfbrepenrepoces. Theodtd/tttitt
Memini rrse in canicularis Luna;globovidifle in incimis firma-
menci rccefllbus lucidiflimamftellam , miroquodamnebulo.
iarumftellarum facellicio ftipacam ,quam&hoc loco incueor
qua: quid fir.anxie fcircaveo. CofmieL Quancumpucaseam a K
chftai e ? Theodidattus. Non equidem longe eam diftarc arbi-
tvoc+Cofmiel. Deciperis, Theodida£tc,cantum eam a te diftarc
fcias, quancum hoc loco a cerra diflides. Sed uc incomprehen
fibilia Dei opera propius incuearis , eocededucam , mihi enimj
perindceft, una hora 20 leucas , auc viginci lrrilliones leucarum
conficcrc. TheodtdacJus.Quo fa&o in peniciflimas mundi lace-
bras abrcpcus, medi um, q uod cranfiba m , i n numeri s globi s > nul-
lo unquam humano oculo vifis refcrcum inveni, ac candem pcL,
immenfum archerea: aura? emenfae ipacium in novum me Lu-
narem globum invexir.CurjmiCofmiel , hoc iocome deponis,
cum nihil aliud fpettare defiderarim , quam lucidamillam ftel-
lam , quam in dere!i£ta ftatione cancopere mirabar / Cefmiel.
Hoc fairum eft,uc in adver/a hujus Lunaris globi facie , veluciex
tenebrofa umbra , luculcntius cibi fifterencur /uperfticis mundi
lacies.EIcva icaqueoculostuoSj&concempIarefinguIa. Theodid*
O divine Magifter , novam fteliarum fcenam mihi apercamvi-
dco! 6 quam Jucidae Junt ,* quanco ordine difpofitae! quamdi-
tcr/as in riguras concinnacs ! CofmieL H<e func Cidlx , quas cu in

priori

lttrinVirm^mtntttm.

wiori ftarione nebulolas pucabas , & cantum a «aaieuiaci Sotc
liftanc, quancum ccrra a firmamenco, Hoc loco non amphui
lolem vcftrum qu<eras; nihil eorum, quos hucusque vidifti,glo-
>orum ; omnes enim ob incredibilem diftanciam m nihilum.»
bicruncj aliihoc loco Solares globi , alij Lunares , alia fidera
lullis morcalium oculis penecraca exhibencur ; eleva ocuJos
uos, & expcnde cccli faeiem, iheodtdaftM. O Cofmiel, ftupore
Mcnc cxanimor ; cocam coeli faciem nova ftellarum fcecuraim-
>rargnacam video. Cofmiel. Tanco ex iis noniiuliae ipacio a cc
liftanc, quanco a lecunda ftacione fpacio diftat hic,cui mfiftis,
;Iobus; id eft ,cerci6 remociores iedes habenc, quam prims:fir-
namenci ftella; a cerraj& fi cencies alcius ceeveherem,nondum
amcn novarum femper & novarum ftellarum finis forec ; uc
rcl ex hoc difcas, mundum cam arctis clauftris non efle conclu-
um , quam quidam pucanc. Sunc enim opera DEI humano
ngenio incomprehenla , & pauca divinorum operum novio
lumana caducicas. Sicuci enim ipfe magnus , excelfus, & cer-
ninorum magnicudinis fuae nefcius eft ; ica mundum^quantum
5fius inhoc ftacu rerum macerialis condicio permifu; immen-^W' «#
um e<Ic voluic cancum nimirum, quancus efle pocuic , & debuitj^^^
lonquod majorem non pocueric efficcre, fed quia ifta crcatu-
x corporea; pocencia , quas Iimitacionem ex fe & faa natura ha- .
eCjmajoremexceniionem fuftincrc non pocerar: quemadmo-
lum veftri Philoibphi acTheoIogi , dum quserunc ,ucrum Deus
nfinicum ac"cu crearc poffic , mulci reae & fa pienccr refpon-
!cnc , qudd non ; non quod pocenciam Conditoris infinkam
xbaufbm pucenc , fed quod iliud impliccc cx parcc materiaj*
'heodidaffw. Cefla, ceifa mi Cofmiel,nihil amplius videre dc-
idero,cimeo enim,ne a nimia majeftace gloriaeCondkoris op-
irimar ; maloenim humili mencis obfequio, &aim cimore ac
remore ei fervire , quam incomprehenfa ejus opera, quorura
:on eft numerus,nec flnis, curiofiits fcrucari. Tolle, tolle ani-
nam meam ; jam enim nihil amplius ienfibilium rerum
)blectac; ei jungi aeterno amorc defidero, qui ranca pro me vi-
iAimo cerrae lumbrico in nacura rerum operatus eft ; illi con-

Zz 2 ccuirari

364. Itinerar. 7. Dialog. I. Cap. IX. Ittr iti Firmamentum.
cencrari coco mencis affectu defidero,illi uniee adh^rere, ab il-
lo nunquam divclli. O Deus mcus^vica anima; mea:, fi cu cancarc
in folius hominis graciam fabricam condidifti , quanca invifi-
bilium bonorum lmmenficas eric , quam cuis diledris praepara-
fti 2 Jam enimvero in exceflii mencis mea? exclamarc pofTum,
oculus non vidic , nec auris audivic,nec in cor hominis defcea-
dic, quaeDEUS praeparavicdiligencibus fe. OTerrigenae,fiIij
hominum , icerum dico, uc quid diligicis vanicatem , & quarriti!
mendacium ? refpicice.refpicice ina;ftimabiles hasce coelor urr
manfiones ;coco corde expendice, quanca DEUS in fblfus ho.
minis graciam , camccfi nobis invifa & occulca , in fuos camcr
finesei fohcoguicos condideric! ea femperanimi difpoficioneic
hac caducas lucis ufura vivice,uc depofitacandem carnisfarcina.
in magno illo & fupramundano Archecypo nunquam exhau^
fto,illum concemplemini , quicfrcencrum anima; nofrrae, cen-
wum univcrfae naturce , finis & ulcima beaticudo ; qui proinde
fic irt jecernum benedictus, firs flne amacus, fine
cermino Iaudatus in lecuia_,.
AmecL^

ITINE-

[TINERARII

EXSTATICI

t DlALOGUS II.

De providenda Dei m Mundi opificio
elucefcente,

Interlocutorihus Cofmiete dtf Theodidaclfo.

CAPUT L

De Froduttione Mundi.

OSMIEL. Agedam Theodida£te, jam tempus Mundt
eft, ut luftratis Mandi g!ob is, immenfrs UmvcrfiProdutJfe'
pclagi finibus peragracis,Eaopaftlimini6gIobo^w'^'r'
refticuaris5uc arcanorum,qua; a me didieifti,Na-
curs faeramentorum Terrigenastuosparticipes
facias, Tbeodidacffft. Ah midivineMagifter,
jantum animum meum hac vocetua confternis ! a te fiquidem
parari , mihi res eft vel ipsa morce durior, Moriacur porius
lima mea morte juftorum , uc ccrrena* hujus concagtonis fece
:oIuca,cecum femper vivac , cecum Archecypum iJium lupra-
undanum,in quoomniaunum /unr,an:ernum concemplecur,
fmiel. Nondumcempus cuum advenit ; multos adhucad divin»
ajeftatis notitiam erudire ce oportebic, ancequam cam incom-
ehenfibili felicicacc beeris : neque meam a ce feparacionem
olcfte feras velim > te cnim non deieram , fed inviftbili qua-

Zz 3 dann

)£6 Itinerttrium I. Ditlogut II.

dam alTiftencia me in omnibus cuis actionibus prarftocibi fcm
pcr fururum polliceor.

II. Thecdidaftus. Ego quemadmodumtua; mc voluncati
quaiDeieft,Iemperconformavi, itamodo, fiunquam cuo lub
ftribam imperio,nihil unquam defideraturus , aifi q«od cu ad fa
Jurem,majusque animas mcar bonum fucurum judicaveris. Hot
unum a ce obnixifOme concendam , uc,anrequam giobo me(
me refticuas,dubiorum quorundam , quar jamdudum animu*
trjcum ,circa mundifabricam,& divinar providenciar,quallni
verfumgubernac,racioncs, corfcrunc, folucioncm pares. Cofmiei
Uci,mi fili, rem aiquifiimarapcciftucainiquusforem^fi vociscu-
isnon ©biecundarem. Madle animo, cx me confideacer omnia
quarcunque defiderac anima xua, inccrroga , cequc non carna*
quarrcndum prompcum , quam me ad rcfpondendum cxi
ftimes velim* TheodidacJ. Accepco cuam cam benignam erga fer
vulum cuum voluncacem. Verum neconfuse in negocio carccro
quin incricaciffimo vcrfcr , primd nonnulla cibi deiis, qua
mundi opificium concernunr ; deinde dc fumma Dei pro
videnxia,quamundum & fingula ejus, quancumviseciam abdt
ca inceflanrer gubernac } cerciodeniquede mira providencia»,
qua genus humantim in ulrimum finem dirigir.proponam.Tuum
pon 6 eric.mcnrem meam caliginofam magiftcrii cui Iumine per
vadere.ur.quar lapiencerad fingula refponderis.comprehendan
Cofmiel.Nt dubires fiii3rier, uci poftulafti.

I I I. Thesdidaffi/f. Quid icaque fucrit proprie maffa illa*»,
quam facer cexcus Gencf i. cerram vocac inanem & vacuanu
quamqueDeusOpcimus Maximus in principio rcrum creatfe,

Chuim *c're cuPjani. Cofmiel. Rem propofiram majoris confiderario-
prtmordik nis efle fcias , quam uc paucis verbisdcfcribi poflic, quare altiui
TtlZ C°uid exorcnor« Dcus, cujus pocenriae non eft flnis , nec numerus, io-
ineffabili decreri fui confilio mundum ab cecerno conceperacj
& mundusin ipfbDeo, nil aliud quam Deus erac. Poftquam_.
crgo venic compleca cemporis menfura, quo concepcum murF
dum ad exrra evolverefibi complacuir; primum immenfi &
infcrucabilis vircucis fu« pocencia , in ako «ecernicacis punclo, fo-

lai*

^^^^ €aput 7. 36?

1 inrinitse voluntatis fua; efficacia; ex nihilo creavit cceltim £>C
:rram. Ec quamvisnon nefciam,nonnullosfacri cexcus Cora-
lencacores hoc locoper ccelum, Ccelum Empyreum , Dei in- tr«eiiit*n6*
:ns & immenfum palacium, Angelorum,hominumque bea-*'?»^»»
>rum fedemincelligere ; quod non nego; fedcamenaIiquideo£^''w'
nplius indigicatur; id eft, intercapedinemillam immcniamj,
>cius mundanae fabrica: fpatium&Iocura , inquo juxea acter-
im providentia? fua: difpofitionern mundanos globos ordi-
ire decrcverac , fpatium , inquam , longum , lacum , pro-
tndum , produxit ; non fecus ac Rex quidam exercicum ma-
lum produdturus , prius de loco cantae multitudinis capaci
>gitar, in quo caftra difponat, acies dirigat, fingulos legtbnum
■dines in fua membra apce deftribuat } & ad munia rite obeun-
icxerceat. Spatium itaque ad tancum globorum exercicum,
eleftis miliciae caftra apte diftribuenda cumprimis necefla-
jm fuic > & hoc ccelum dicitur. Terraautem erat inanis .
\cua , &tenebr£ erant fufer faciem abyifi. Per terram hanej^^f^
anem&c vacuam , cenebrarumque abyflum , nihil aliud incel-
;icur , quam molesiilachaocica, five chaosilludimmenfum ,?*
anium eorum , quibuspoftea mundus formandus er-ar, femi-
lium racionum mixcura fcerum. Et uti nihil adhuc in eoor-
natum , nihil diftinctum , nihil fua propria form& confticucum
aeriebatur ;, fic omnia in unum confufa , omnia iqualida , fine
dine& diftindioneulla.fine ullo formarum diicrimine , ve>
:i in cenebrofa quadam abyflbconvoluca jacebanc. Quore-
m ftatu , uc tandem fingula fuis apte locis diftributa formis
opriis inftruerencur , ecce vox Dei infonuic : Fiat lux ! Et
t lux , primigenia mundi forma ; quae uti omnium maxime^j^^
jndo neceiTaria fuit.ucpoce fine qua mundus asternis teoebris^w^
mnatus confiftere non poeuiflec ; ita ante omnem reliqua-
m formarum apparenciam prajcedere debuit. Ha:c verd
c erac veluci praevia quaedam lucis globorum in mundofor-
indorum materia ; & nihil aliud fuic , quam caiidum quod-
m radicalcjomnibus muadi corporibus pofteainfttum, quo
0 formantur & fuftencantur, Lucidum erac,uc omnem for-

marum

S*S ltmerarium I. Dia/ogus 11.

marum fecucurarum apparacum in alpectum deducerec. Ha
bes jam primum cocius Nacura: princrpium a&ivum , lucidurr.
illud calidum , gcncracionis rerum unicam originem & radi-
cem. Quoniam vero ealidum illud fuiriciens non crac , nifi
jt^tuM aliud PrinciPium praepararctur , cumquoiliud mixcum rerum
deqmGt~' omnium generaciones perfzcerec ; hinc facer cextus ftacim in
**f *> principio aquarum , quas Spiritus Dei incubabac , memmit; e-
racque humidum radicaJe, paflivum rerum principium,quibus
duobusprincipiis, calido & humido , omnia,qua? in mundo
funt, encium genera origincm habenc. Quibus praefuppofltis,
fapientiflimusConditor mox ad diicretionem parcium,globo-
rumque mundanorum rudimcnca confticucnda fefe accinxit:
qua: quidem hoc patto pera&a funt. Divina voce pcrfonante;
JJJjJ* **** firmsmentum i» medio aquarum , & dtvidat aqua* ab a-
mlnHT, 1™ > mox cocum illud terrcftre , quod in chaotica llla molo
confufumfqualebac ance,voce Domini excicatum ; in mnume-
rabiles mundi porcionesdifcrerum fuic , acque adeo porriones
fingula? locum in mundana fabrica, adionibus muniisque,qui-
busdeftinabantur , proporcionacum adepca: func. Quoniam
vero humido immenfo immer&.aggravacaeque , nullum mun-
do emolumentum conferre poceranc ,• hinc divinar fapienci*
)\ifiu tongregau/unt *qu* in Jocum unum , & apparuit *rid* ,
id eft.fingulis globis mundanis jam firmatis , &cerrcftn fub-
ilantia conerctis , ex magno iilo humidi chao aquar porcio ccf-
fic, quar partim incer alveos globorum diftribuca , parrimad ex-
tima mundi confinia relegata, firmarnencum, id eft , cceleftc
globorum perenni lcge ftabilicum fpacium aquis vacuum reli-
quir, acque adcdduoalia principia rerum, frigidi & ficci, emer-
ferunc.

IV. Theedidaeluf. Suftine parumper,Cofmiel;magnum
cmm medubium premic,a quo ut me liberes , medullitus defi-
dero. Quae tu dicis, aperce Sacrae Scriptura: diftbnarc videntur;
Dixit enim Deut : Congregentur *tfu* , qu* fub coelo funt , in lo-
eum unum g appareat arida->e%o fane per aridam hoc loconihil
aliud incelligo, quam ccrram noftrarn ; quomodo cu crgo dicis

aquam,

Capuc I. ^

aquam non terra; tancum , fed & fmgulis reJiquis mundanis
globis diftribucam ? nonenimdicic facercexcus : congregencur
aquae in Joea di verfa,(ed in unum Jacnm. Cofmiel. InfiSie &~Soluti*'
he dubium.movifti, quod muJcorumnonparum.torfSinge^
nia,- quarcquomodoiJlud inteJligeudum fitjtedocebo. No-
veris itaque, principalem DeiTer Opt.Max. in conftituendo *w
mundo.rmemfuifle, primogloriamConditoris,- cJemdeTer-^^*^
renum globum, in quo humanum genus adimaginem & fim& *
litudiriemXuam condieurus erac fruftra enim corporeus mun-
dus.conditusTidebatur,finon eflec racionalis creatura corpo-
rea,qua; operum divinofu potenciam & majeftacem afpicerer,
afpiciendo admirarecur, canca;que pocencice Qpificem admi-
rando inquireret.inquifitum amaret , atque tandem eo perpe-
cuo fruerecur.Terra icaquecanquam potior mundi pars^cujus*
gratia reliqua omnia cendita eram, primo norainandafuit-,
CcEteri vero globi,ei famulaturi,non nifi implicite. Terrenus
globuseft veluti prototyponquoddamreliquorum,- undeob
finem in quemdeftinatuserac,globorumomniummund:m©-.
rum merito prxftantifiimus, & .maiorirerurn ommumvita?
Jiumana;neceflariarumubeiTate&varietateinfl:rudl:us," ca?ce-
ri ver6globi3uti famulances, iis pociffimum nacura; dotibas in-
ftruebantur., qux ipfis ad a Deo mtentum fmem confequen-
dum neceflarias eranc; quos quidem cerrenusglobus in.finica
quadam virium, proprietatum ,entiumque noniblum anima
expercium, led& vegetabilis lentiencisquenatur^ varietate-?
& copia Jonge fupentc.Quando itaqtie facer cextus Joquitur de
congregatione aquarum in locum unum, & dearidardete-
ctione,- idtotum diftribucive intelligendum eflefcias quafi
diceretur : congregentur aqu^qut fub cceio futttjn locum unum3
tf appareatartda,id eft , in locum unum fingulisglobismun-
danis appropriatum , & arida fingulis propria appareac.
Quemadmodum enimDeusexcommuni cliaocicamaflater-
ra: materiam fmgulismundi corporibus formandisaptam de-
prompfit ; ica & de aquarum mafla chaotica finguJis rrumidi
porcionem,fine qua nec fubfiftere>ncc virtutesnatms exerce-

Aaa rcj

370 Itinerarium Dialogus 1 1.

chaothtu re poflinc,diftribuit. Pacec itaque,chaoticum illum humorem
bumor fin. non in terrenum folummod6,(ed & in carteros mundi globos,
guia mmtu f1Veau:ra,unicuiquejuxtafifus&pofitionisrationem3 diftri-
tJZTrZ' butum fuifle. Ec inde Juculenter patet , quod humana mens^
kutut, concipere non poflit , quomodo Terrenum corpus ( quod ad
faperna ccelorum corpora , non nifi punctum efl e videatur_ )
folum tantam aquarum congeriem intra fua viicera conclude-
repotuerit, nifi & fingulisreliquismundicorporibusearun-
dem,tanquam immeniiiftius aquarumOceani,ininnumeros
rivos cleducta portio obtigiflet. Nam ut in przecedencibus di-
cliirn fuit, uti mafla illachaotica quatuorelementis confuiaj
mundo formandocommunis fuit, ita fingula quoque munda-
na cor pora participarunt portiones elementares , quibus com-
pofita in hunc ulque diem perfiftunt.

SCHOLIUM I.

QVo fenfu dicatur, DEVM eduxiffe intellecT-um e vena lucis,
explicatur in Apologeticis circaFropofitionem CCenforis.

ebjttli*, V. TheodidacJus. Multumianemeperplexumtenent ver-
ba ha*c facri textus : Fiat firmamenturn in medio aquarum , &
dividat acj^uas, quzfub firmamento , ab iii qua funt fupra firrna-
mentum ;qu£everbanifimihiprobe exponas, didtorum huc-
usque vix capax videor. Ego enim lemper hocflrmamen-
cum,antequam propriisid oculis intuerer, concipiebam velu-
ti immenfum quoddam cryftallinum ccelum , iblidiflimum_s
&durifllmum; quod uciintermediumipaciumimmensafuae
ioiiditatis amplitudine occupat,ita aquarum ejuslocoftabu-
Jantium congeriem inextremamundiconfinia,hincverfusr'
centrum,illinc veriiis circumferentiam detrufit. Atque ha;
lunt aquae,quaspartiminfra,partim iupra firmamentumDeus

Seiutit. mediante firmamento pofuic. Cofmiel. Recte quidem dubitas;
fed ubi ratiocinium meumprobeintellexeris, videbis totum_*
contrarium infacraScriptura contineri. Repetamus verba
iacra. Dixnt Deus ,fiat firmamentum in medio a^uarum, z$c.

Firma-

Caput I.

37*

Firmamencum,ut pauld ante infinuafti, olim nil aliud efle pu-
tabas.quumoclavumftelhrum fixarumcoelumduriflimunij
& faipervium, in quo aftravariisimaginibus transformata_>,
veluti in (phzerae cujusdam fornice ccelata fpe&arentur. Cor-
rigenda eftiftaimaginacio, nacura;rerummirumquancurn_»
inconarua.Sciendum itaque, fi rmamencum minime hoc fen- _ ,
luaccipi pofle,fed hrmamentumpropnedici rakiangn,iaeic, mentum
expanlum illud immenfum, ubi aqux prius ftabulabancur, in- pr«-
cra quod omnes mundan* fabricse globi, fmguli propriis fuis^
cencris icafirmaci funt,ucmimdumfaciliusfic interire, quam_»
utillia fedefibi divinitus defignatavelhilumremoveantur—
In hoc itaque expanfo Deus Conditor, Aftrortim feu globo-
rum rudimenta delinea vit,aflignando unicuique ex chao ter-
reno fubfiftentia: fua? materiemj alveos in iis excavavit,in_
quos chaotica? aquar pars reciperetur , parsejusdemextrafir-
mamentum in vaft iflimas fedes relegaretur,parstandem in a>
therem fubci liflimum & leviflimum converteretur. Hinc A-
ftra,non fecus ac Terra,mole ftetere fua,ac in vafto illo expan-
focurfusfuoscirca Terram, juxtalegesaNacura praefcripcas,
hucusque peragunt. Hoc ver6 expanfum innumeris corpori-
bus fcetum non ftellas cancummodd fixas.fed & planetascom-

Theodidacte,luminaremajus,quieft Sol,&luminaremmus,^w»
qua? eft Luna,in firmamento , quam omnes fere Aftronomi fi- fex£™™Jtm
xarum ftelkrum fpha;ram dicunt,nequaquamcontineri;& mundi ex-
camen exprcfse facra Scriptura dicit,Solem & Lunam,duo {gfcf*»pilk.
licet luminaria magna,in firmamento cceli efle pofita ; undo JJJJJ^JJ;
aperte colligitur, firmamentum haudquaquam pro fpharra o-
cra va,fed pro omni illo fpacio immenfb & expanfb aechereo , a
Lunausqueadukimum mundanorum corporumterminum
exporredlo, in quodivinaprovidenciaglobosmundanosfir-
mare voluic,refte fumi. Ab hac itaque firmicace,qua finguli

Aaa 2

glo-

37£ Icinerariuml. Dialogus.n.

globorum fupra propr ia fua cencr a ftabiliunmr,curfusque fuos
peragunr„corum illud axhereum fpacium firmamencum dici-
rur •> minime proprcr fpacii,quod codum o&avum occupac,fo-
Jidicacenv Quid pucasjnajori-admiracione dignum ,.globum_,
rocas infixumuna cum roca circumvoluere, an eundem in aere
fuismftencacubs.firmare? TheodidacJus. Hocuchumanas vi-
res mperare puco, icailludludumprorfuspuerorumeilecen-
£eo. CofmieL Ex hoc icaque inferas , pociiis nos incomprehen-
fibilibus Dei operihus, quam iis qnx. humana indufcria fieri
Apain- pofie concipimus,fidem haheredebere. Qui ceriam inaere li-
Terrl)T bravkj an 11011 is eadem ratione in a*rhere Iibrare pocuic reli-
*ir*%iibr«* QUOS globos i Icaque /pacium globos ireachere Jibratoscir-
Mfuuti cumfluens,facer cexcus apce ccelum vocat,Hebraice Schamaim,
tid eir,ibi aqL^quodcomm ilkid ipacium aquaciiaocica , ancej
%ara£ionem aqiiarum,ab aquis repieretur..

V l Theod^ Jamrandem experior,nihiI ce rerum.five divi-
narum/ivenacuralium lacere; convidhmi mein omnibus fa-
ceor ; folum unicus me fcrupulus, cenec circa verba illa.facri cex-
ob) tttJo. tns : Divifit que ; Deus aquasqu*. funtfiub firmamento, abaquis
quafiuntfuprafirmmnentum , &c. Ex quibus iucuiencer pacec,
perhafceaquasnihiJ aliudincelJigi , quamaquascerrenas , Sc
^blunares.. CofmieA Jamdixicibi/iipra,ficramScripcurarms
eapacirari.hominum.fe accommodancem,terrenum globumu
folum,irreujus alveis aquae recepcK.finc, ucpore qui hominibus^
canmm cognicus eflec,denommafle;rdiquos veroglobos fub-
ticuifley eciamfi finguii fuam quoque porcionem aquarum re-
ceperint,& Jiiculencer pacec ex verbis facri cexcus, : Vocavitque
Deus aridam terram ^congregationesqueaquarumiMiaivit ma-
na,id eft,id quodin finguiis globis foJida fubfiancia? cerreitris,
porcione fubfiftic, appeJJavic aridam ; aquas ver6,quaripfis ex
feparatione jungebancur,incra alveosgloborumconciufas, vo-
ca vic maria; A cquc hcecqui dem prima eranc globorum rudi-
Luekprc- menca; deerat jam lux,feu calidum radicaJe, quo.canquam in_
tobl™u- feruranrariimarencur. Quemadmodum igicur a-cerna Dei Sa-
fiibm. , Piencia finguJos giobos ex chaotica mafia deprompca maceria

formavic,

Capucl.

formavic,ica ex primogenia luce fingulis fuam porcionemTad
eosinoperacionibusfuis &faculcatibus nacuralibus corrobo-
randos, fine qua omnia.corpida.6c morcuamanebanc^diflri^
buic.

VII.. Theodidatttts:. Cumexperienrianobisconfra^mufo°^e**;
ex munda nis corporibus-luce propria.carere:luci;func.Terrax&
Lunares mnndi globi y, quomodo ergo cudicis , omnes mundi
globosXeu Aftra3 a principiorerumprimigeniajlucisporcione
dicaca fuifle ? hxc enim minimefibiconiencire. videncur.. Cof-
miel. Ne.dubites.fili ; hiecmaximefibi congruerevidebis,ubi Ulmk.
nonnuIIaadfadJiorcmexpofitionemfacientiapra2mifero.Ve-
rum eft quodobjicis,normulla. mundana corporaluce propria
carere,.nonnuIlis Jucem propriam. conereacam fuifle^uciTofa-
ribus murd* corponbus.^ inde: camen: non:fequicur^fmgula>^S*
non fuam habere: deputatam. Jucis pordonem :fiqirideniper_ i» mundi
iicis portionemailud caJidiim radicaJccorporibus innacum^,
ri.ue.quo , quemadmodum laomines , ita &omnia ac fingula^ T fit'
mundi corpora nullam prorfus acltonem exercerepoflenc,in-
reliigo yeil enim bic fons. vitaeomHibus inexiftens ,&proprk-
carum migulis indicarum.origo. Et ut aXerreno corpore inci-
piam ; anne Telluremhae lueedeftitutam putas 1 Theodid:. Mi-T-
nime ; nam etiamfi "illam lucem non videam, adeo camen ne- xZirZdl
ceflariameamefle jutlico,uc fine iJIa.necconfifrere, nec ufibus cali c*lori
mrmanis cellusfervire.poflTt in generationumipropagine per-f pr*di'
pecuanda, SednonintelligoqualeiIIudfit,& quoniodb eiin- **
dica fic ? Cofmrel. Annonvides., univerfamcellurismolemhu-
jus Iucis,&innati calidi,iignauberrima.pra:bere:?: Quid aliud
therma?,.& caiidiflimarum aquarum ubique. ibconim fcatu-
rientiumorigines ? quid montium perpetno igne ardenciurru
asftuaria^ quid ignemfubcerraneum , peruiwerfosTelluris:
canalesdifFufum , aliud putas efle , quam lucis primigenia; feu &me*J
caloris innati & radicalis portionemj.quodnos elementumi- tHm ignU
gnisappeIlamus?Etmeric6: hocenimeft elemencumfingulis Zfi!"
gjobis mficum, virtuce efficax,, &minimaqua?vis penecrans,
actiyum principium,ftne quo omnia reliqua elemenca corpida

Aaa 3 mane-

374 Itinerariuml. DSalogus 1 1.

manerenc & mortua. Quod quidem elementum in Sole , ca;-
terisque Solem afteclantibus corporibus , non calidiflimurrL,
taiicum,fed& lucidiflimum, uciexpertus es, exiftitjiimma fa-
ne divini Opificis providentia. Cum enim Sol eo fine con-
lin. e^"' dkus fic, utlucis fuasincenfionecircumficos fibi globos lllumi-
naret,& vitalicaloreomnia compleret; perneceflariumfuio,
ut Iucidiflima & ardentiflima iila iucis calorisve pordo, in fin-
gulis vicinisglobis abdita , ex fimilitudine quadam naturasex-
citata,foecundo hoc lucis radio ( rerum concatenatione ita po-
ftulance ) imprasgnata,frucT:us proferret eflfechisque a natura_,
rerum in fingulis globis intentos. Cum vero aftra plurima re-
motiorafinc,quamuthujuslucisbeneficiopotiriqueant ; Na-
curaaliosgloboslucidiflimosdifpoluit, qui veluti quidamSo-
les vicarii circumfitafibicorpora,lucis uberioris expeitia, illu-
minarent , & calorem in iis latentem ad eflfeclus illis propricsr*
producendos excitarent,uti in itinere noftro,ni fallor, abunde
expertus es.

VIII. Theodidattus. Omniacepi,nequeqi7isqliam eorum
amplius,de quibus c ubitabam, me icrupuluscorquec : jam uo
mihi exponas velim, quomodo ccelum operetur ; & num Aftra
jiftra an vera &realieIemenrorummifturac\mfrent. Cofmiel. Cceleflia
ex f/fwf».globorum corpora mixtaefle, nullopa6toeftambigendum_-.
MaterJZl' Neque enim cohcerenter dicetur, Deum ex una & eadem chao-
cceieftu (5 rica mafla cceleftem eflentialiterafublunari difFerentemma-
fublu»*™ teriam produxifle. Siquidem Deus Optimus Maximus in hoc
rlnt ijjen. potencias fiia? magnitudinem oftendere voluit , qudd ex una &
tiaitter, eadem chaotica mafla , tantam tamque innumerabilem rerum
in hoc mundi opificio elucefcencium varietatem &copiam_»
produxerit,eodem & fimili artificio elementa fuperiora & in-
feriora in unum compegerit,ut nullum mundi corpus fit,quod
iis careat. Hinc aer,aqua,ignis,cerra omnibus inefle comperi-
mus,uti arcanior Chimia; ars aperte demonftrac. Si enim in_
aere perfpicuas lucis fcintillas , aqua; & cerra: portiunculas lub-
tiliores comperiamus ; fi in aqua & terreftribus corporibus^
eaudem elemencorum mucellamlatere experiencia/ios do-

ceati

Caput T. 37?

ceat;eandem cceleftibus corponbus mixturam negare vello,
plusquam inexperci innaturarerumhominisefleputem. An_.
non fingulos cceleftesglobos fiiisaereis atmofphasris involutos
vidifti ? an non perpetuas humorum , quos exfpiranr , effluxio-
nes obfervafti ? vides ex varia & mixta luce, quam ignea effica-
ciapolleanr ?annon rerreftres in iiseminentias,montiumque
juga obfervafti ? Quis igitur jam omnia mundi corpora qua-
cuorelementorumcommixrioneconcrevifleneger ? Sedhasc
pauldfufiusdeducam. RecT:e dicitur : Nihtloritumovum, ni-Mattri*
hilinterit. Qyod de materia? permanentia intelligasvelim;^™^
qua? totaabinitio creata s corrupcioni minime cenfetur obno-
xia. Siintigituromnia,priusquamfiant, aliquopacloin ma-
teria ; & poftquam efle defierunt , inmareriaquoqueperfeve-
rant. Materia prius eft omni fenfibili fubftantia , ante omnem
fenfibileni flibftantiam creata a Deo,& ad extra producla.Nam
divide omnem fubftantiam fenfibileminpartesgeminas,in_.
duo extrema quibus ipfa conflatur & conftat,urineflenriam_?
& apparitionem , in principium & finem , in inchoationem &
perreclionem,in potentiam & adum^in materiam & formam;
duntaxat fecundum pofteriorem ipfius partem rei mutatio- „^^_
nem, orrumque & interitum fieri comperies; prioreautem_. tur muta*
parte permutationem fieri nullam,fed fixa effe & ftata univer-
la,fimul fa£ta ab initio,& fimul in x vum perieverantia. Mate-
ria quoque prindpiumeftomnium,inchoatio , &potenria.
Jtaque permarerias crearionemomniafimulmchoarafiint,&
fubftiterunt ab initio,erantque in principioanon erant in fine i
habueruntpriusquoddamefle,carebant fuiapparicione, pof-
fibilia eranr,nondum tamen a£lu erant,- erant in tenebris., non
inluce; no quoq;infuidifcrimine,autinnaturalibusfuislocis.
Educta funr ex potentia in admm ,e tenebris in lucem , ex prin-
cipioinfinem,' quannehoata erancperfecta itint,- quzeerano,
apparuerunr;qua?confufa & indifcrera, inordinem digefta_»
fitnt,& fuis in locis collocata. Oritur igitur quotidie nil fimpli-
citer & ex toto novum, cum fuerint omnia ab initio in prima_»
& anciquifGma fiii confiftencia, id eft, in maceria. Nil indies

incer-

JZ£ Tcinerarium I^Dialogus 1 1.

imenr ,cum in eandem iramucabilem eiientiam ( primamve
fui confiftentiam ) revertancur.; & fictitJuocefibi unc imprimis
lnadtum ex porenria, ica & in pocenciam demum eandem re
Jicto actu commigranr; quarye ex tenebrisin lucem prodie^
2u*t«„ ran Vx luce P°ftmodam & apparitione inoccukum & abdi-
jtnt im- W » anciquascenebras reverri coguncur.Ec pracipue qua-
mutabiiu tuor iunc propcer qu<e veracicer enunciare poflumus ftacaef-
u'~ '^™ & imm°bilia univerfa.ucpocequa: omnemab eisor-
tum acquemteritum excludant , nimirum divina mens anee-
Jjcus mceJIeclusJmateria,&iiumanusincelleaus. Divini qui p-
pe menci aclu iniunt omnia ab .aecerno , eiq; femper fuperfub-
ltanciahcer inerunc. Angelicus quoque incelleaus ab fuar crea-
cionjsjnicioadueftomnia/emperommafucurus. Materia &
humanus incelieclus,a fua icem creacione ( quanquam non eo-
aemmodo ) pocennafunt omma , id eft , ommum pocencia^
eruncque perpecuo id quod funt, id eft, potentia unrverforum!
Aternus eft Deus fineprincipio/ine fine ; Angefus, mareria.,,
& incelleclus humanus, arvicerna funr, facla quidem , fed fem-
pcrfucura,-pnncipiLmjforcita,miemjiuiIumhabitui-a NuIIus
hquidem humanusinrellecTus intcribi yiulla quoque materiaj
pars .ecundum naturam annihilari poteft, nuIJa infuper oriri
nova. Hax tna,Deus, AngeJiis,materia, coci func ab inicio coci

iempertuairi.nequeinnovariaucmultiplicaripoflhncneque
lnterire, aur imminui^ humanus vero mceHeclusinuJciiicaa
quidempoteft, nectoruseftabinicio,qui &quocidieiuonu-
meroperficitur, donec evadac in aclu totus, &donechuniana
Jpecies impiearur ; attamen imminui poterit nunquam Qua
cumita fint,corporum coeleftium mixturam elementarem in
Mauru dubmmrc™care,foii ilJi jampofllint, quiomni experientia,
cufi* fiji rerumq«e phyficamm nocicia defticuci , toti abftraaiombuV
Urrtftri luismetaphyficis impalleicentes,tempusperdunr. CePTum eft
WZV TmUm?°ndicorem^uodM^^

.fnpofa ribusnondenegalle. Quodficoelumad-produclionemrerum
celum in inreriorum concurrac ut principium activum,& elemencanV
*' mundus mferior ftve cerrenus fe habeat uc principiumpa/li-

vum,

CaputL

vum/icuciomnesPeripatericifacencitr ( nam uc recle Scagyri-
ca,inferna fupernis Iationibus fubduncur ;) hinccercd con-
cludi poceft , & iuperiora , & inferiora ejusdem maceriae eflo -
cum enim omneproduccns producar fibi fimilesquis^im pro-
duclum & producens ejusdem nacura^quoadmareriam, eflo
negabir ? Anne cceleftiumradiorum & influxuum,quibus coc-
lum ad inferiorum rerum produclionem concurrir,eflenrLarm
& naruram(cum nihil aiiud fmCjquamfubtiies quidam&te-
nues lpiritus,naruraliumque virium,& inferiorumleminunij
miicella,quam globus exipirat)quantum eft exparte materiace
diverlam aut a globi,aut inferiorum natura putabimusmaud-
quaquam. Quis unquam audivir.diverfenarurafeminajVi-
res & propriecates rerum eflentia differentium, auc coire , auc
ad effeclum in materia eflencialirer diveriaproducendum.*
concurrere poflc ? Omnia itaque, qusecunque in mund&na
machina lenftbus feie noftds fiftuiir, quoad materiamejus-
dem rationis & entitatis efle,luculenrer hinc c©nciudirur:nort
enim alias mucuofeiefoverenc^mrnimefe miicerentjaut uni-
renc,fi diveriam genere maceriem,velquinramquandamc£-
fencis m ad invicem obcinerenc Nulla igkur racione ex parre
maceria;}fed fecundum raricarem^evicacemjduriciem^ molli-
tiemjgrofficiemiCrailiciemque, fimilesque hiice qualirares,, in-
dividuancesque acque fiibftanriales formas,qua? maceriajfpe-
ciemnon mucanc,fed veluci <rariis modis exornanc , diftingui
debuerunc. Verumcumcu,miTheodida&e,hax omnia pro-
priis oculis , dum globos mundanos exammaremus,peiiuftra-
veris \ non iis immorabor. TheodidnSt-m. Ica eft,neque ego dc
iisab eo rempore,quo tuo me divinoratiocinio imbuifti,un-
quamdubiravi;nihil enimverius,quam omniain omnibusr*
quodammodo efle,& omnia amica quadamneceflirudino,
fympathicoque confortio inie invicem influere,fe fovere^fe
confirmare,& ad mundi confervationcm,unionemque par-
tium conipirare comperi ; qux etfi corruptiones quoad partes
admirranc,ita tamen finguli globi quoad totam eorumfub-
ftanciam firmati funt,ut impofllbile fit,eos aut k naturali a-

B b b genre

37g rrmerariumT. DialogusIL

gentecorrumpi^aur in iuis operauonibus naturalibus deficere:
pofle. Verko enim Domintfirmati funt coeli , $ (ptritu oris ejus
omnis virtw eorum. Sicuc kaque in terra innumeras quotidie
generationes & corrup.iones,tococamen femper incorrupco/
permanente/pec~tamus;icapari ratione in casceris mundanis»
globis fieri experientia fenfata facfuperque medocuic. Sed
jamuniverialibus mnndi principiis pr£miffis,.ad parrkulariat
defcendamus.

SCHOLIUM IL

£ua, Auclor twfier toto hoc capitefuse traffat de Mundi'
producJtone,d^ coelo tnifio rerumcreato, de terrainani vacua,
itbyjjotenebrisopcrta,de chaotica majfa feuchao,de luce primi-
genia,de humido & calido radicali per omnia afira difiributoy
de aquarum ab aquis divifione,^ arida manifefiatione &c: lon~
go accurato indigent fcrutimo, eaque nos merito in Mundum^
Mirabilem rcfervamus ,tum quiapaucis explicari non.pojfunt,.
tum c^uianon parumab AuSlore nofiro difcrepamus,put amusque
lon^e aliam creati Mundi rationem '■ a SacraScriptura innuip
^uam hic propofita.fuit. Ad alia ergo pergimus..

CAPUT IL

De Alundi mavnitudine*

1.f~^0jmiel:. Divina pocenciaadeo incomprehenfibiliaTtifT-
V__/eio mundum difpofuk,ucfieri non poifir,hominem_9
morcaii carne vefticum ad rerum in eo conditarum rnagnicu-
dinem3muIcicudinemxvariecatem-,quancumvismagno & fub-
tili ingenio, maxima quoque rerum nocicia inftruetus fit,ulla-
renuspertingere Nam uc recte Ecclefiafticus, Pauca operum di-
vinorum novimusx adeo quidem,ur- divina majeftas hominem
ffompata- eaadmiraricancum,nonver6comprehenderevoluiiTevidea-
mr- Prodierunthoe.oeculo nonnulIiarcifices,quiautomara_r
ieu machinas fiiapteiponteic rnovences tanxa mentis. indu-

ftria

nx rnunda
n* Wtn

Caput.lt 37?

Hria concinnarunc,uc fiderum quidemiingulorumcurfus fc/JJjJJJJ;
xca cxemplar Nacura? infticucos luculencer excrinfecus con- tkt
templencur mulci , ftacuarnm motus mkeiicur,vocibus fonif-
que prodigioiis,quos reddunc, mirifice afKciantur qua; vero
incerior machiiias conftkutio, qux rotarum rlifpofitio , qua;
mocricis virtucis racio,omnem eorumfugic inrelle&um > folus
arcifex omnium confcius/i ngularnm de caufis &.racionibusr'
loacbiiue dilcurfus cacicus audic,& nonnullorum quidem*
pueriles con jecturasridet,alioram,nimium a vero hallucinan-
tium raciocinlum reprobaT/probac vero aliorUmaveroqui-
dem,tametfi nora tancum, abludencium concepcus s nemino
incerim, qui genuinas machina? rationes actingat,exiftente. I- •
dem in hujus mundanas macfamae conftkutionefieri putes;cu-
jus magnitudo , corporumque multicudo,& varietas mocuum
-canca eft,uc luculenter appareat , di vinum prorfus ., incompre-
henfibile,atqueimpenecrabile opus eile , quod humaniincel- 0 dim
lectus inrirmkacem tantis diiputacionum cricis perplexam_Jj 9iHm mn
tanta opinionum variecate confufam involuic.Cum enim per- p*r-
fedaDei fmc opera^incongruumeft^mundumprimo mobili
ipha^rarum rapcore, quod inrerumnacuranoneft,ve!lecon-/c//^«^«-
cludere;aucdivina? pocenckeopera iiib numerum & menfu- *»<*»»•
ram pondusque redigere. Quemadmodum enim Deus cer_» fj£jfj^
benedictus abfolucum maximum eft,quo majus omni huma- ^um etf>
ni ingenii conatn fingi non poteft;ica mimdumliuncfenfi-/c«^«*-
bilem,maximum quoddam concraftumefle fcias,magnicudi-^^*"
nis prorfus incomprehenf«e,nec numero definica?. Theodid. Er- tratittm,
go mundum hunc infinicum cu dicis,Cofmiel \ Cofmiel. Mini- efk
me: hoc enim pa£co redderecur aequalis abfoluco maximo^
cruod impoflibile eft. Theodida&us. Expiica itaque mihiquid
fic illud maximum abfolucum,&quid maximum concractum.
Cofmiel. Vereor ne intelledu in canta myfterii fublimitate de-
ficias:quareomnesingenii tui nervos incende,ucquancum*
mentis tua? infirmitas permkcic,comprehendas.

1 1. Maximum abfoluce fumpcum nihil aliud eft.ouamid ^«^JJ*
quod omnia aftu abfolute eft,qua; eliepoflunc,Deus Opcimus^ ^J-JJ"

Bbb z Maximus

€i>ntnt-
Eum ma~
ximum

I #o fcineranuml. Dialogus II.

Maximus in acternum laudatus, in quo omne id quod concipi-
tur non efle,non magis noneft,quam eft ; fed ira eft hoc,uc fio
omniaj & itaomma, ucfic nullumj & ita maxime hoc,uc fic
inmimcipfiim:noncmmaIiudeftdicere,Dcusqui eft maxi-
mum abfolucum , ica lux eftyuc camen minime lux fic jalias e-
nim non eflet abfolucum maximum , omnia poflibilia aftu
complicans j hoc aucem humanum incellectum cranfcendio'
quinequicconcradidtoria in fuo principio combinare viara-
rionisjcum enim fenfibilium fpe&rorumgurgiteimmerfus9
fic^longeab hacinfinica^ vircutis potentia cadens,ipfa concra-
diftoria per infinicum diftantia connedtere fimul nequio*
Conrracrum vero maximum,quem mundum dicimus ., cumj
ab abfoluto maximo omne id, quod eft,habeat,certe id quod
eft maximum ablbluce, quancum poceft imicacur , ica uc qiwe
abloluto maximo maxime conveniunt,iIIadeconcrael;o ma-
ximoconcraclie confirmari pofleafrirmemusjicauc Univer-
fiim maxime unum fic. Eft tamen illa ejus unicas inhac con-
cra&ione fua ab unitace abfoluca&eflenciali ininfinicumdi-
ftans. Ec contrafta quidem eft infinitas abfoluta per finicudi-
nem,fimplicicas per componcionem,per fucceflionem acer-
nitasjneceffitas perpo/ribilitatemj adeo quidenyic per hujus-
modi coiitraclrionem mundus major efle noiipoflIc,necmi-
nor,,fed quancum materialis ejus condicio,&quancumpro-
portio corporum permiiTc , maximus fir,&quaficoncracTe
immenfusr&uticadicam^*nfinicus,- camecfiab infinico abfo-
luco in infinicum diftec,im6 nihil fic,necfieri poflTr,ticad a%
qualicacem abfolucam percingat,materda? poflibilicace repu-
gnance.

m*g*h i ™.hco camen qua: obiiciam tibi. Vel enim Deus mundum in-
udtntm. fjnitum producere poruit, vel non : fi non,fane divina poten-
Stftrti» \ ! 9 Lfundicus exhaufta videtur. Cofmiel Falsa imaginatione il-
ludens , Theodidacte,dum res di vinas humana adtimationo
definis : minime enim fequitur exhoc,qu6dDeusmundum
infiruiuni facere non pocuk,potentiameju$cxhauftamfuifle j

cum

CapftJt TT.

3&

ccim opens faciendi infimtudo non fumauir ex parce Dei
Condicoris,cujus pocencia; jioji eft finis & numerus,fed eft ob-
ftaculum quoddam„quam implicanciam Theologi vocanc.ex
parce objecti , quod nimirum^cum ex fe &fuanaturalimica-
tumfic.fieri fane non pocefl uc liinicaciorasfua^cermmosex-
cedac,atq)UeperinfiniEudinemcoa?quetur illi, qui per eflen-
tiam fiiam efl aequalitas abfoluta. Unde quamvis Deus infini-
tusfit,&iTamdumfecuiidum hoc infinitumcreare potuilfet iMun-diucu?

ttm

quia camen poflibili tas necefl arib contradta fiii t, & non peni- *f*
tu s abfbluta „nec infinita apcicudo ; hinc lecundum po/libiii-
tacem eflendi mundus nec actii infinitus,nec ma jor vel mijior
quam eit,eiTe pocuic fine cocius mucacione. Contraclio au-
tempoffibilitacis ex a&ueffraftus aucemab ipfb maximoadcu.
Quare cum concraclio poflibilicacis fit ex Deo,& concradcioa?-
&us ex concingenci ; hinc mundus neceflarib contracrus ex
concingenci finicus eflr. Unde ex notitia poffibilitatis colliges,
maxfmum concractum nafci ex poflibilicate neceflario con-
tracta. Quapropter cum poflibilicas abfoluca fit Deus ,fi mun-
dum confideremuSjUr in ipfa poillbilitace abfoiuca exiftit,tunc
efl inDeo,& efl ipfa a?rernicas;fi vero ut ih pofTibilitate concra-
&a efl,tunc poiTtbilitas tantum naturapraxedere intelligicurf
& fic confiderata poflibilitas contracta, nec eftsternitas^nec
Deo coaiterna,f ed cadens ab ea,ut contractu ab abfoluto ,-quar
diftant in fnfiiiicu. Eft enim irrfinitas aicitudinis adeoincom-
prehenfibilis, utnullus intellectuscreatus,quantumvis abflxa- creatoptr-
ctus,e jus capax effe poflic,-ucpoce] quamioIusDeus,qua? eftipfa/"'**' cem;
infinkas abfoIuta,plene& perfe£te comprehendere queat.Qua Zapofrt.
fi creacus Intellectus, five is fic angeiicus, five humanus,plene
comprenenderet; eamhauddubie eciam Jub eadem racione^
formaLi,quaDeus,comprehenderet ; atque adeo ipfam Dei ef-
(entiam,quae cum imimcaceconvercicnr,comprehendere£ ;
quod impoiTibile efr,cum ad Deum comparatus intellectiis*
creacus nihilfir. Vides igicur , quod quemadmodum mfini-
tas nullo incelledtu capi poceflr, ita quoque impoiTibile eft,
munduiiicorporcum aDeo;fub infi nici racione condi pocuifle.

Bbb j Mundu*

— -

3r2 ItmerariumT. Dialogus II.

Adundus camen uci maximumconcrafturn quoddam eft.icaj
infinkudinisumbram &fimilicudinem induic^adeo quidem,
ut mundnSjftance hac condicione rerunyiec ma jor nec m inor
aDeo fieri pocueric,quam eft,- quodquidemmaximumcon-
tra&um cancum eft , utid omnes humani ingenii vires longe
iuperec. Verum cum de his alibi pluribus cecumegerim.iis
nonimmorabor, fedadparticularesgloborum naturas expli-
candas progredior.

SCHOLIUM.

fp Tmihi , & multis viris doclis, difficUia videntur,qust Auffor
hoc capite de Mundi magnitudine AoceL Neque enirn Jatis
intelligimus ,-quomodo Mundus hic Jenfibilis maximum quod-
dam contra&um fit, magnitudinis prorfiis incomprehenfar,
nec numero definicas,- nectamen infinitusfit qucad molem.Non
capimusfljniverjum^eo qubd maximum quoddam contraclunL>
ef?,ncc majus efle pofte,nec minus,fed tantum exiftere, quan-
cum macerialis ejuscondicio,& proporcio corporum permi-
fic^adeo uc maximum ftc,& quafi contracre immenliim, & ( ut
itadicatur ) infinicum; & tamen ab infinito abfolutein infi-
nicum diftec Perjcripfi hanc meam perplexitatem Romam ad
Auctorem Itinerarii JfimuLque ,in quo ejus Jententia a Cujani
fententia dtfcreparet, inquifivL Ad qu& in hunc modum rejfon-
dit.

Irineraria eundem in Germania,quem in Icalia & Gallia_>,
plaufuminvenifte,gaudeo. Placecaucem, Reverenciam Ve-
ftram manus admovere ad ea Commencariis exornanda. Per-
gacicaqueucicaq)ic;ucriquecommunem inde gloriam ema-
nacuram, nihil dubico,adDEI,Societatiiquenoftra?honorem.
Qu6d veroR.am V.am turbetdeMundi magnicudineamepo-
fita fententia,neque mencemmeamcaperevideacur;paucisr*
eam hifce explicandam duxi. Dico , Mundum efle concra-
clum maximum, minime infinitum,tanta tamen magnitudi-
ne a Deo conditum , quanta efle & d ebuit , & potuit , pofito
D E U M Mundum fub talimundanorumcorporumdifpo-

faioiie,

Caput. 1 1, i 3^3,

litione,quam hodie intuemur,efle voluifle. Cum itaque D E l
perre&a finc opera^dico , cancum faclum efle , quancum mace-
riaJis condicio ei eflepermific : non qudd abloluca lua pocen-
tia majorem & ma joremfacerenon potuerit j fed quod ftante
tali difpofitionererumjnecmajor^necminoryfine totius con~
fufione efle potuerit. Ita dico,D E U M humanam naturam»
urpofecontraclumquoquemaximum,in tanto perfedtionis*
gradu condidifle, uteaperfedtiorin fiia eflentia,nec imperfe-
ftior^efle potuerir, Quod & de omnibus aJiis fpeciebus rerum
incelligendumeft, Ec fic intelligendam veiim meam de ma~-
gnitudineMundi fententiam. Condidk enim DEUS Mun-
dumfubcali corporum diftancia &prop©rcione,fubquali me-
liori modo quo eft Mundus,per mucuas corporum fteliarium_sr
in fe agentium vires infLuxusque conJervari poflec.- Quoct
non fierec,fi atir major,aut minor factus fuiflec : tunc enim Sol,,
raterique planecar , tum a fe,tum a terra diftantiores,auc vici-
nioreseidem,omnia irieonfufronemdeduxiflenc,uciin Arce^*
Lucis & Umbras fiife deduxi lib, gt Sed haec paueis indigicafle
fufficiac. Si conrra ha;c alia occurrerinr dubia, mihi fign ifica-
bic, & fufius mencem meam ilii expandam. Cufanus lncon-
grua habet mea? lententia» , dumMundum infinkum afferio?
quod in omni bona Philofophia implicat. Ego dico, Mun-
dum efle contrattum maximum, non quidem , uti Jiipra dixi 3i
infinitum , led tantum tamen, utejus magnitudinem & ampli-
tudinem,capacicatemqne nullum humanum ingeniumcom-
prehenderepoJTit. Qiiodut ita fierer,divinam decebac po-
tentiam : indignum enim erat, creaturamdivina^pocentia;o-
pera iuometiri ingeniof qua^non capsre,fed admirari tancum-
modd conveniebat. Sed hxc mfficiant, Et cumaliud non...
occurrat, me R * V.* Jandiffimis Sacrificiis & oratiombus^
commendo. Romae 29 Martii 1659. Tuus quemnofti Atha-
nafius.

H&cAuffor ifatu quidem clare ,/ed quxnon magii probent
Mundi magnitudinem maximam,$$ humano ingenio incompre-
henjibikm, ftam maximam & mcomprehenjibilem hominis e--

jgj ; Irinerariuml. DiaTogusIT,

qutJormtcA , & cujmMei altertus Jpeciet creat£ jxrfecJtonerrL*
Leg€£tmm qu* habej Auffor injra caj>, j. Num.lX.

CAPUT IIL

Deordme globorum>& * miradifrofitionemundv,

£=f decentrisrerum.

ordo corpo. Lr^OjmieL Creacor omnkim Deus Opt. Max. tancamun-
rdTnwum ;S^dum variecace condidk, tanto ordine difpofuic, utcam-
mira. ecn omnia ex chaocica materia produxerit, nullum tamen^
mundi corpus alteri pracise cosequecur , aut pror&s fimile re-
periacur; unicare in dyadem, hac incriadem & cecradem lo
dirTundence ; ex qua omnium rerum diverficas , & indrvernca-
teunicasnafckur. Theodida&us. Non capioqu*edicis;nequc
ficri poceft uc intelJigam quse proponis , nifi mihi akius propo-
fici myfterii abfconditam profunditaremexponas.O/^^/. Mc
ad ea cogis^qua: nonnifi ab omni matcrialis naturse condicic-
ne abftractum intelledtum requirunc : quia camen ica jubes,
haud iJiubenter votis cuis obfecundabo. Incende icaque quan-
tum poces ingenii aii nervos,uc eoriimJqua2dicani,composJ
rlas.

1 t Skuri igirur uniras maxima omnium eft in fe abfolure,
ica uniras Uni verfi eft in pluralirareconrra&a, uti fupra audifti!
Plura aucem in quibus Univerfum actu con cractum eft,ut pra?-
cisa&abfbJucaa^qualirareconvenianr, ^crinonpotcft,: hoce-
nim paclo plura cfle definerenr, Omnia igitur ab invicem aut
genere, autfpecie, aut numerodifFerrenccefleeft.utunum-
quodque innumero, pondere, & menfura fubfiftat;&neu-
numcumaltero coincidac, ab invicem ea gradibus diftingui
Contra- oporcuic. Confiftunc igitur inter maximum& minimum o-
ZZlnXi~mnh contracla» itauc quocunque dacodaripofficin iis, quar
fiuraiiu- «iimdo concinencur, majorautminorcontradionisgradusr',
t<. excepto tamen prqgreflu in iafinicum mipoflibili, Non igitur

aicenfus

Caputlll. 385

alcenfiis defcenfufve in contracTis ad maximum vel mini-
mum abfblute efle poteft. Quemadmodumvenim divina natu-
ra,qua:eft abfblute maxima, .nunquam itadiminuipoteft, ut
ad finitam & eontraftam perringat nacuram; ica quoque na-
tura concracla nunquamita minui,kadngrandefcere poceft,ut
ad minimum,vel maximum , quae in maximo omniumabiblu-
to coincid u n c,cranfire poflic. Omne igicur contraclum cum
femper plus niinusve contraclumeflepoiTit , terminum tamea
neque Univei-i- nequegeneris, nequefpedeiatcingere poreft :
quemadmodum in divifione concinui nunquam ad indivi-
duumperveniri poteft. "Nam Univerfi prima generalis con-
craciio per generum mulciplicicacem exiftic,quamveluciper
gradus quosdam <liftingui oportuic^ nonaucemgenera., nifi
in lpeciebuS:, neque fpecies aiifi inindividuislblum a&u exi-
ftencibuSsConcrada fubfiftunt.Sicuci igicur fecundum nacuram NMa .
conciaclorurn,individuunifi infraxerminumfpecieiaiTignari cies$eL gim
non poteftjfic eciam individuu qualecunc^ utUniverfi '& gene- nmjni&i-
ris ce; niinum accingaca fieri non poreft. fncer plura ecenimo
.ejusdemfpeciei individuagraduum perfecvtionis diverficacem pirfetiio-
cadere necefleeft. Quarenullum fecundum datam fpeciema- nem *tH»-
deo peifecium aut imperfectuin dabitur., quo perfeeTius auc-^^ "
imperteclius dari non poflit. Non eft igitur nifi unus ram ge-
nerum & fpecieruni, tum Univerfi termmus , quodeftcen-
tr um,circumferentia, & connexio omnium Deus in fecula be-
nediclus. Non icaque infinitam DeipotentiamevacuatUni-
verlum,neque fieri poteft uc maximi abfoluti terminum accin-
gac Univerliim,nequegeneraterminumUniverfi, nequeter-
minum generum fpecies, neque individua terminumfpecie-
rum;quare? utomniafintid,quodfunt,meliori modointra_» Vemfoitu
maximum & minimumterminum.qui eft Deus,principium_», T«ftaM

medium,& finisUniverfi/ingulorumquequann eo continen-
tur. Quaproptermtergenera^quasUniverfum contrahunt, ta-
lis eft inferioris liiperiorisque naturaj connexio, ut in medio
coincidant, ac interfpeciesdiverfastaliscombinationisordo
cxiftit^utlupremagenerisfpecieSjCuminfima mediatione fu-

Ccc perio-

ornmum.

38^ lemerariuml. Dialogus II.

perioris coincidat, non alia de caufa, nifi uc ficunumconci-
nuum perfe&iffimumque Univerfurm Vides igicur , fpeciesJ
diverlas fuperioris auc inferiorisgenerisnon conneiti in indi-
viduo quodam,quod magis auc minus nonrecipiat; neque de-
Icendic, uc fic minima ahcu/usgeneris,quoniamantequamad
mhiUd minimumdcveniac,inal]am3priusquamminimafic, commu-
ferfetho- rarur# jn genere animalium , fpecies humana alciorem gra-

nem ajcen- , . ^ r ... . r . . „ , s

derepoteft , ciuni incer lenlibilia dum atcingere mcicur, m mtelleclualis na-
mfi prius rura; commixtionem rapitur; adeo uc nihil fic in Univerfo,
'dlmfulm qll°dnon quadamfingularitate, qua^innullo aliorepericun.,
txeeprii, gaudeac. Neque camen zequalicacem cum alcero praecise accin-
gic: principia enim individuancia in nullo individuo in cali
polTunc harmonica proporcione concurrere, ficuci in alio ; &
hocideo,uc unumquodqueperlefitunum,&eo modo, quo
poteft,perfetlum exiftat. Hincnullusglobusmundanus,cam-
etfi ex generali chaoticee maceria; mifcella fic faclus, ajqualis al-
teri effc poceft ; quin pocius adeo omnes incer fe difFerunc,uc fi-
ve ficum , five formas unicuique proprias , fi ve compoficionis
racionem,five denique vires & propriecates fpe&es , nullus al-
teri praxise fimilis fit : praxise enim&abfbIute<equalitasfoli
Deo Conditori convenit ; qui omnia in omnibus eft. Atquo
in hac variecace & pluralitate rerum, mundiconfifticperfe-
clio, Verumhispra;miiTis,jam tempus poftulac,uc cotiusordi-
nem varietatemque Univei-fi tibi pandam , ut qux fub univer-
faliumprincipiorumratiociniocibi expofitafunt, in particu-
laritatibus luculentius intuearis.

III. Theodidaffw. Sed hoc unicum a ce eftlagico, uc inge-
nii mei paupertati & imbecillitati condefcendas,nec me nimia
abftrufiorisfermocinationisprofundicateobruas. Etutmajo-
ri fruclu tuarum imbuar inftru£tionum,nonnulla primum du-
bia, qux jam dudum animum meum torferunt , tibi propo-
namjadquauit mihi refpondeas,etiamatqueetiamrogo. Ec
func,ucrum cellus noftra fic univerfas nacura; cencrum ? An fo-
la inceromniamundana corpora, flia libraca mole immobilis
permaneac ? An icerum ali<e fimiles terraeglobiiareiumnatu-

ra

Caputlll. |87

ra hujusmodi immobilicate przeditae reperiantur ? Et cur Divi-
na pro videntia terram immobilem efle voluerit.

IV. Cofmiel. Qupad primumattinetjfciaSjVariecentrira-c/Kfyw)»
tionem hoc loco confiderari pofle. Vel enimcentrum fixum <fofk*:
in corpore mobili,vel fixum in corpore immobili fpedtas. Si
prius,cemim eft,,omnia mundi corporafuiscentris inftruda^
efle,quemadinodum m icinere noftro expercus es. Eft autem
cencrum -alicujus corporis mundani illtid, in quodomnes&
fingulx- cujuscunque globi parces graviores naturali apperitu
inclinant,ad id folum feruncur,adnullumaliud-, unde circa il- Ceutrorim
iud , adcociusconfervacionem, artle fe premlint , & nacurali utMtu*
quadam fy mpathia eidem fe uniunt : leviores vero portionesr*
abhumido exlpiracaejacencroadcircumferenciamferuntuii.;
quod quidem effluvium globi corpus ambiens , nihil aliud
quam atmofpha^ra qiuedam eft, ficuti in terreno globoaeris
quaedamregio adiftiusmodi mundi corpus perpetua quadam
eiemencorum pericyclofi fovendum& fuftentandum a Natu-
ra ordinaca. Quod nifi fieret, concinui partibus mox diflblu-
tis diiperfisque, efflu viis quoque celfantibus, mundi corpus ut c
fubfifteret,fieri non poflec. T heodidaffm. Ec quamam caufa_, cwr
eft tanti niliis partium circa globorum centra \ Cofmiel. Si pto-pet*nt par*
funda mentis artentj one,quae fupra dixi,percepifles,meiitenLs
tuam nullum ampliustenerec dubium. Dico icaque,caufam ef-
ie, quod cum nullum mundi corpus five globus cum altero
quocunque prascisa. cequalicate conveniac, fed finguli a fingu-
lis,five ob fitum quem in mundo fortiti funt, five ob circumft-
torum globorum aliam & aliam conftitutionem, five peculia-
ri divinas providentia; difpofitione, a fe invicem difFerant, ne-
ceflario fequitur,fmgulas globorum partes tantum id appetere
totum, quodipfis quam maxime naturale eft.neque ullum a-
lium appetitum ad alios difFerentis naturae globoshabere; ut
videlicec in proprio globo meliori modo,quo effe pofiunt>exi-
ftant,tumad propriam perfeclionem confervationemque, cmtrorum
tumobunionemUniverfu Quodquidemfierinonpoteratjfi^^
finguli iiris inftru&i centris non fuiflent. Et \ erte nifi in me- Z^SZH

Ccc 2 dium^/.

| g $ Icineratium I. Dialogus 1 1..

aiumglobi cencrum nullaalia racione niti , neque tenuioris».
kviorisque ilibftancia: corpuicuk ad acmoiphaeram confti-
aiendam, quaecorporiprorfiis neceflaria fuit , exfpirari fine
centro pocuiflenc : hoc enim cencrorum fitu & poficione,quam
a primordiis, rerum divini muneris dilpoficione globi adepci
func,,diftantia&ab in vicem femper habenr impermucabiles;
fuasparicer finguli femiras Eechereas mecasque, juxta quas ad
Intelligenciai motricis nutum unacum acmolphaeris voluun-
tur, a primo mocoreomnium, quascransgredinon pofliintjas-
fignatashabeno-

V. HisicaquepramifTfs , modd ad dubia mihi paulo an-
tepropoilca refpondeo ; qua; iiinc , ucrum cerra fituniverfe na-
tura;centrum?. Anfolaincercajtera mundanorum globorum
jer*a,un^ corpora immobilicate gaudeat?Quod ad primum at'cinet,dico,
MMt%U~ ^e^mcm umver&naturcecentrLmi efleinimmobili corpore
fixum,,fbramquc immobilitate^gauderejcarteris.omnibus cir-
caeam circuma&iscorporibus. Cumen2mDeiisCt:,_,iUSiMa-
ximus Terram ab aeternom humani generis fedem deftinave-
ric , in qua iiofcrutabifis di vina^iapientia; alricudo ccculcis pro-
videntice fux decretis hominem ad imaginem & ilmilicudi-
nem fuam comditurus erac>~ in qua adlapfrcnaturcreitaura-
rionem Fiiium& Verbum fuumnaruramhumanam aflume-
mni* re,ferreflrismundi concivemfierijOmnia invifibilis mundi ar-
Ttfiurem eanapacefacere, ad aecerna: vicae beatitudinem con/equendam
conditA homimbusviamdemonfi:rare,eicomplacuerat,' conveniens^
f»nt' quoque fuit, caie iis habicaculum prarparare/juod inftarregii
throni faet nicerecur firrnitudine& immobilitate, Feliquiso-
mni bus mundanis gl obis eidem, ucpote cujus graria condici e-
rantjperenni motu faraulancibus. Ec quoniam homo,mundi
fifias, ad vicam fuam crahendam magna rerum aopia & varie-
rate opus habebat ; hinc quidquid in omnibus mundi corpori-
/,re?Zxf?^us exiltic^. icl in Tefluris glbbum veluci in mundi majoris
tiua(u>vt quandam epicomencondicor congeilTc, neullumaftrum auo
'ffrTYoii ^e^a ioret' ^135 vircus non in aliqua Telluris fobole exhibe-
*3aL ' r«ur. Qiiodverum eflevinnumerabilisrerum, quasinhujus

infimi

Caputlir. 3g9

infimi mundi theacro quotidie contemplaris, varietasfac lu-
perque demonflxat. Quin & ipfum hominem telluris mco-
lum ea dotium prairogativa cohoneftare dignatus eft, tit non
incongrue inhuncusquediem;microcofmi,fivemundi mino-
ris. nomine triumpharet.. Quoniam verd Tell us memorata-
rum virtutum efiluxus, quos lidera ineam unanimi viriucrLs
conipiratione denvant, velut finem fuum aptioribus mediis
confequi non potei-atjquamfiimmobilisfuoftabilireturcen-^^^
cro,atque hoc paclatanquam pafllvumrerum principium cce- ft*efe ge-
lelfjbus & neceflariis-imprasgnaretur influxibtis ideo necefla- n^rtionm
rium. fiiir eam flabilem in Univeria fitumobtinere :id enirru /»0» /«.
fieri non potuiflec » Ci vel circapropriumaxem, vel incirculo mbHia ef-
annuo devoluca, perpecuisinconftancia; regibi*sfuifletfuppo-^'*
fita. Eflenimpafllvumprincipiumadeo motus, impatiens ;, ur
fine-quieteleniiraliumelf^ ceuprincipium;
ajctivumin rd'irifluunracatpaxefle non poflit„ Qux quidemim-
niobilicas fwe centra eife iron potuit.. Irao uni verfit watui x
ccntrtim,jn quod omnia influerent,efledebuic:.

VI. Theodidailus. Sed quomodo intelligamcenrFtrniuni-
verfie creatune, curcrtamen. finguMglobifuisquoquecentrisr1
inflru&i finc ? Cur non potius SolemcentrumUniverfi dici
poflecredam ?' Cofmiel. Reliquamundana corpora luis ftabi-
Iiuntur centriSjiie partes globorum difHuants& fic umta; com-
modius vires fuasdifrundereinjnferiora queant ,*;quorum ly-
ftemataperimmenfa a^trierea^airraexpaniamobilia Ihnt, eo
fblum fine4.ut terram feraci radiorum fcetura circumeundo
foecundamredderenr,inftituca. Terramvero, cujuscausa o-
mniareIiquaconditafunt,neceflari6 cencro fiio ftabilitam,&
immobilem, ut ambientium fiderum radios commodius fu-
cipere pofler» efle oporcuic Atque exhoc capite centrunij T*»** M~
Univerfireclre appellacur,cum illa unica ex omnibus. mundi, fjjjfijj!
globis immobilicacefuagaudeat; aftraverd ca*tera eamperen- bmfduti
ni motu,ad ei veluti Res;i cuidam s;loborumfua ofBcia impen- Primi~

1 x r 1 • ■ piurn pajji-

dencia, lum-mo or dine cjrcumeanr. $Hm

VII. Theodid. Sedc^iomodoidfieripoflirjnon^capiOjCLim

Ccc 3 mun-

3_90_ Itinerarium Dialogus I L Cap. 1 11.

mundus cam vaftus fit,uc nulla humani ingenii vi comprehen-
di poffir j imo innumera aflrorumagminainprofundisillisr*
firmamenci receflibus concineancur , qua; radiis fuisnon di-
cam terram , fed ne infimam quidem firmamenci ftellamat-
tingere queanr. Fruftra igicur illa in nacura rerum confticuca_.
videncur. Cofmiel. Theodidadlejminimeadhucordinisicien-
riam caJlere ce video. Theodid. Doceme igicur , mi Colmiel,
Jfira et- hujusordinis cam neceflariam fcienriam. Cofmiel. Anneicis,
tam rtmo- inferiora omnia fuperioribusfubftare ? quodicaqueinmundo
Ttrrtf*. ffltdlcftuali Angelici cJiori func, id in mundo fenfibili func
muUntur. lenfibilia fphaerarum incervaJIa. In Angelico mundofunc eo
ordine difpofici Angeli, ut unusalceri neceiTarioiubdatur, &
fuperiores illuminenr perficiantqueinferiores ( de quibus in_
fequencibus te fufiusinftituam) itaut aprimoSeraphiciordi-
nis ftatu,adultimumusque Angeliciordinis, perpetuus qui-
dam & incommutabilis lnfluxus fiat. Haud lecus in mundo
feniibili, tametfi nonnullamundi corporaadeoremotafino,
ut TeIlus,SoI,Luna, cxterique planeta, eorum refpectu in nihi-
lum abeanc; eft tamen lurhus quidam admirandusque inter ea
nexus.ut fuprema omnium & remoti ftima corpora primo irL.
fibi iubditainfluant,vircucibusque variisimpleanc>hcec influ-
xu fuperiorum fceta , tum propriam , cum a fuperioribus indi-
tam fceturam cum foenore inferioribus, iisque vicinisglobiV
impendanr.Hoc paclo a fupremis ad media,a mediis in infima
mundi confinia, virtus tum omnium,tum fingulorum , admi-
randaquadamconnexionepropagacur ; uc camecfi cerra nihil
ficreipectu remocifiimomm mundi corporum, vircucem ca-
men eorum mira quadam concacenacione lenciac per incer-
medios fenfibiksq, mundi globos deductam propagacamque.

SCHOLIUM,

jp Adem qu& Autlor nofler htc habet decentro ferrd ejr aftro-
' rum,eorumque partiumfcripfit idem fupra Dialogo 1. in Pra-
lufione Paranetica , t$ nos tn Scholio I.pofi dicJam Pr&lufionenu.
J$u<e omnia cum fufius & accuratius fimus examinaturi iru>
Mundo Mirabili,plura htc addere fuperfedemuf. C A-

CAPUT IV.

De dijtantiis corporum mundanorum , tum in~

ter fejumad terram comfaratis ; m quo mira divin&
providentix ratio elucet,

I.' I ' ] Heodidaclm. Mira cor meum dulcedine tam concin- Corporum
JL no ratiocinio rapis. Agedum, mi Cofmiel, nunc expli- mmd^»,hm
careaggredere,quamam illa fit diftantia qua Deus,fiipremus il- (tanti*
leharmofta,omnkimmundicorporum, cum interfe fingulo- mutua,
rum_,tum omnium ad cerram comparacor um diftancias diipo-
fiiic. Cum enim Deus Opcimus Maximus omnia in numero, Mundi
pondere , & menfura feceric, certe uci eum mundum m admi- Jymmetri^
randa quadam fymmecria,& proporcionaciflima unius corpo-
ris mundani ad aliud incercapedine, tum in quancicacis iive
magnicudinis unicuique ad finem fuum coniequendum ap-
propriacae menfura exa£tilTima arbitror conftituifle; itacer-
tus fum , ineffabiiem divina; pocencia; fapientiam omnia ad as-
terna; legisamuflim diipoluifle, Cojmiel Re£tefencis,Theo~
didaCte,& aliud fine injuria Condicori fapiencilHmo irrogaca_*
fencire & afleverare nonpofles.Dixi cibi ftipra,mundum a Deo
Condicore liib tanca vafticaceconfticwcum,uc nulla humani in-
genii vis & acies tanca fic,qua; ejus magnicudinis terminos & li-
mices animo comprehendere queat ; ut hinc vel pocifTimum li-
quec,quod divina pocenria vel minimum terra; vermicuium iis
natura; dotibus ornaverit , ut nemoPhiioibphorum tam acuto
fit irigenio,qui eas penetrare poflic. Tune igitur puras,Univer-
fihujusrerminos, & conftitutionisrationemconcipipoflo ?
Non efr. hasc hujus caduci temporis conditio, ied ei, quo eum
facieadfaciemin verbo vita; contemplaberis, ftatui referva-
tum.Et tametfi mundus talis & tantus fit, eo illum nihilominus
ordine& proportione, quoadfingulos mundanosglobosor-
dina vit,ut nullum in eo adeo exile corpus reperiatur,quod non
ad aliud,& omnia ad fingula , perfe&a unione & harmonia ab-
folutiflima confonent. ILQuse

392 Itinerarium I. Dialogus 1 1.

Mundigio- II. Quce ut omnia Iuculentius paceanc^aTerra,Luna,& Solc
borumque jnc , pfam ; oua> mundi corpora uci lenfibus cuis maxime pacenc,

act.-nutcem - J n. • • i i-\ r -i \ . r

/r^#rf/a. lca proportioms legcs mehus faeihusque apprehendes".
Quoniam verb omnia rnundicorporanon contigua corpo-
rummole, led viribus & proprietarubnsfpecificisunumake-
rumcontingit ; fummaquoque &abfbluta uniusadalterurrL.
proportK>neccflaria fuit,ne pi oporcione deficience efTectibus''
fuisanarura incencislruftrarencun Quod uc incelligacur , No-
tandum,igneis corponbus ( cujusmodiSoIemelle dicimus,&
quidem cociusnacura; inferions lgnem ) ira comparatum eflo,
uc in corponbus fub alia & alia oiftantia lemotis, aiia &aiia
temperamentaefricijnt. QuodnontantumNaturajied&em-
pyrica ars manifefte nosdocec. Pnusquidemnosluculenren.
fnfiTr So^sin cerram a'*cei & alkei" refLexi docenr>qui fub Zona
IjMm 7di. rri§^a erFeclus alios, aliam iubcemperata/ubcorrida denique
ferfs ignis aliamconftitutionem pr^ftant,utifufi in Arte Anacamptica_,
demonftrafti. Ec fi admiranda iiax efleauum diveriorum

CJ remty.to- ' ■ l • n -r- r

r« varietas icaiiarmonjca eft, uc Tcrrafme ea conicrvari nefcia^,
«*»• «#«'• perpetuam rebus diflonantiam inducerec -,ei go diftamia Tel-
JurisaSoIe cum cali & taIimagnicudinecorpoj-is,caIem difpofi-
riojiem Ter.rar4non aJiam ;cale cemperamenuim,non aliud; ca-
Iem variecarem harmonicam4non aham,produck Icernm di-
ftanciahaxcurntali magnkudmeTellurisJuciSj&iimbrafjiii^
ommbus locisporcionemaqualiflimamjUciin ckaca arce Ana-
campciea mulcis modis oftendii ti,effieic.Qubd fi diftancia ma.
*MxtmpUm j°rautrninorfbret,jam totaharmoniaindiflbnanciam quan-
d muftco dam confufiiTimam redigerecur;quemadmodum chorda; fub
^««^tafi&caKlon^imdineconfbnantes^oxiibi a debita fibi lon-
gitudine deiciverint , loco melodia? neicio quid inconcinnum
& diflbnum pariunc Sic Terra,fi fub eadem magnicudine So-
Ji vicinior forec,aucab eodemremotior,quamrevera eft ; ea-
vicinioraradiisSohsefrlcacioribus,aut remotior a debiliori-
bus radiispercufla,pra?rerquam quod maximamlucis& um-
bra? inaequalicacem inducerer,temperamencumquoque huma-
nx yitx non noxium cancum,Jed & prorfus incongruu produ-

ceret.

Caput IV. #$r$

cerer. Idem prorfus contingeret/itfubeademlongicudine fcu
diftantia corporum moles camSoliVquamTeHuris,majoresr' soiMt<*~
vel minores foret. iNamficuti in fpeculisuftoriiscerta":& de- ra[fma\or
cerminaca foci a luperficiefpeculi diftancia ad.combuftionisJ/^J^'*
efTetmm praiftandum requii icur ; fic & incer Solem-& Terram barmonia
ad caloris proporcionacum augmencum,diftanciarn confticuic "mundi con.
scerna Dei (apienciapropoicionaciftimam - Sc prorfusliarmo—
nicam; Quod przecereadiverfi in Tellure efFecius a diverfo ca- Exempiwm
loris gf adu,quem concinuus Solis incerduos Tropicos procd-:A#ecuik
fus,radiorummod6 ad alias parcesm>rmalium;jam ad nonnul-
las obIiquorum,nuncad quasdam obcuibruniprojecTiione cau-
lencur ; Empyrica ars Iuculencerdocec,quge per ignisalicer' & a- Exmplum
licer applicaci a£cionem„a{ios &alios ralorisgradu^rpducic^,^^^^
qu idusxiiftillanda res fimplex mira quadam racione aliani&a-
liam confticucionemacquirttjcumfilementisinira quadam_3
harmonia fyrribolizancem; & quae prius in una quafi homo-
genea maflaconfuia jacebanc,modb ignis qpe invarias veluci
nacuras diicreca , varia di veriie qualicacis corpora per variam_j>
fermencacionem, coagiilacionem,rixacionem , diflblucionem,
compoftcionem,emc)ilicionem,induracionem,exhibenc.

III. Quemadmodum igicur ^Sol ad Terram prorfus har-
monice eonftkutus eftjfic&LunajYenus^Mercurius.Mars,,
Juppicer , & Sacurnus, cumad invicem cum ad Terram Solem-

quefuashabenca nacurarequificas incervallorum magnicudi-
numque raciones harmonicas. EcLunaquidemcalemaSole
& Terra ibrcica eft diftanciamcum proporcione magnreudinis
debica,ut fi per divinampocenciam intercapedoejus cum aSo-
le,cum aTerra, magriicudoque ejus mucarecur,coca neceflarid
harmonia confusa, Tellurem perire necefle fbrec. eNamlub
tali& tali diftancia apce cerram influxu flio fovere poceft , &
non alia j fub cali icerum & fubcali, non fub alia fervorem Sdlis
infringere poteft , & concraSolLunae humiditatem frigidita-
remque radiorum fuorummixtura ita remperare, ut intentum
a nacura erTeclum in Terram conferendum producat. Si enim
Lunacerr* viciniorforcc, nimia humiditace foaprorfus ablb-

Ddd n,o$

tswferat

j94 ItinerariumL DialogusII.

nos incongruosque in Terra efte&us produceret. Conti a, fi ea,
Sola vicinior.j Goi m Lunam efficacius agens, coniumpca ejus
humiditace, omnia in Terreno mundo calore mo exceflivo
perderet. Unde Natura igneo corporiSoIari, aqueumXunare
objecic,ea proporcione diftancia:, ut unum alceriusin Tellu-
remimpetumcohiberetj&veluci diflbnum confbno ftringe.-
rec, ligaretque. Quia verb Sol non femper Teiluremeodem ca-
loreferit , fed proratione aiceniiis deifceniusque fum annui
cum diurni diverio ; icaLunamquoqueeodem femper humi-
ditacis & frigiditatisgradu Terram ferire noluic, led pro diver-
ia phafium Lunarium akeracione, item aicenfus deiceniusqiie-
Diforfitas in apogans perigajisque ratione, di verfb.. Ita vides, in calidifii-
iTk^Lu- ma2eftace^unam plenam humillimam parumpofTe $ concra.
*a,pha- gelidiflima hyeme y Sole.humili Joco conftkuto , Lunam ple^
fivmque, namvelucivicariamSolisaflurgere. Ica abdito Nacurseconfi-
fjirat. kofachimeft:, uc mundus inferior exa&ahac variecace , veluci
confono-diflbnaquadam mixc.ura ,inperfe£lionefua conier-
varecuji...

I V. Quia ramenSol ferventiilimus unacumhumidijffi-
ma Lunaperfe&am humorumin cerrenoglobo harmoniam_>
fme interventu aliorum corporum confticuere non pocerunc;
hincdivina providencia incer Lunam &SoIem duoalia con-
Mercurim fticuit mundana corpora, Venerem icilicet,.&; Mercurium, di-
quid pr*- verfis vir tucibus prapollentia corpora , m quibus Solarium ra*-
^%nt' diorum vehementia carminata quafi obcunderecur, acquein-
deau&is vkibus humidicaci Lunarineeeflariis,TelIuremma-
jori variecate bearec. Nam Venerei corporisfoeaindativa quar
dam vi pollentis influxus Lunx communicacus, humidicacem
ejus fimilicer foecundat : Mercurius verb confonladiflbno dif.
cretor, quod noxium eft , & /uperfl uum , tam in Sole, quam in
Venere, inie deri vatum temperat,atque fic candem aliud fun-
darharmonia? genusjnferiori mundo neceflarium > qua?o-
mnia lucceflli cemporum varias,pro varns aipe&ibus , &ex-
cencricis fiderum di&oram fedibus,diverfas lemper efFedluum
«ombinacionesmoliuncuE. QuiaporronuIIumorganum ram

perfecte

Venw £5

Caput I V. 3^5

Derfecleconcinnatuni eft. quod nonfucceflucemporisrchor- 'hLl0rbi ih"

\ . . . 11 n -n- \-n- • • • borumqmr-

dis vel Iaxatis, vel plus aequo ltrictis,dillonantiam mcurrat; ita fJ.
fieri non poreft.ut m inferiori mundo cum elongacione velap-
proximatione di&orum corpoxum a Terra^cum varia mbinde*
configurationisconftitutione, cumtemporern ^^.^Unmxi
abeacunquaecamen, nonfecusac corpus variis mccefliicem-
poris humoribus opplecum , .fehriq ue correprum., per humidi
itibcradionem candem evaeuacum, lanitaci refticuicuji,.

V. Acque hunc in finem Deusper Nacuram arrem fuam,
duo in Coelo prorfus diflbna corpora pofuic, Marcem & Sacur- %**"*m
num, exquomm pernitiofo efflu vio feu evaporationeomnia m*Ugn*
miindifublunarismalaorieinemhabent. Quasne co.cius infe- t:derf **
nons mundiceconormam m aperram& miignem kmovww^^^
deducerenc, incermedium ipfis pofuir Jovem ftellam beni-
gnam, cirjtis lalutifero iufluxu ucriusque exicialis & prorfus
pern iciofa vis, quam evaporanc , cohibica refr.ienaret.ur. Et ne
Marcfs Wrulencia Tellus impetita manifeftae pateret ruinaea
Nacura eum in omnium maximo excenrrico coilocariYoluit*
uc infra a Soie & Venere , fupra a Jove cocrckus ,A fevitie aii-
quancifper defifteret. Nequetamen Natura in tam pernicio-
(brum corporum eonditu ideo noverca infimulari debetj
quin potius fummo & abdito quodam confilio ea ficdjfpp-
fiiifle cenferi debet , utpote flne quibus mundus conferVari
non poflic.Idemenim inmundo majori magna vicioforurru
Bumorum congerie aggravaco praftare videntur^quod in mi-
crocofmo perhiciofis febribus, humorumque peflimorum ab-
undanriacancharides, medicamencaquecaufticaquadamvir-
urepollentia : his enim morbificae macetiae conftuxus accra-'
ftus,& acentroad circumferentiamdiflSpatus,hominempe-
ricliraritem liberar. Ita nullum in rerum nacura malum eft ., Nuiium m
rjuod non in bonum totius, Univerfique comervationem tan-
iem cedat. Quid enim Mars & Saturnus aliud func, quam dis- %mgn
(bnanciasquaedam ? quaeramen a Jove confonancia perfe&a ab bonum
ryncopatae Jigataeque, non dulcedinem tantum muficae , fed & f*nf****'
cnaximum oniamentumconcilianr. QurdaliudMercurius,

Ddd z nifi

p)6. Irinerarium I. DialogusII.

nili diiibnanniaquaedam incer Lunam & Venerem veluci duas
confbnancias fyncopacaligacaque,ne libercacem nac"ta>nulli-
que obb'gaca,cerram ipfam benigno Solis^ Veneris, &. Luna: in~
fluxu fcedarec ?

Wobi.ittrr y j. Cum vero Naturaperperub varieraris ftiidiofa fic , ne
priaJ-xTn-r femper fucceflu temporiseandemharmoniam inferiori mun-
irnm, do ofFerret , fingulorum Planecarum.mocu circa proprium_s
*diilfiuTne' cencrum j tum elongarione&approximarione ob.invicem in
tibL in* " excencricis £acl£,.cum^yaria aipeclmim fub Zbdiaci fignis pofi-
firuat [tnu cioneirelafioneve,novaiemper & novasf undare harmoniae ge—
nera»voluic j femper ramenxfiib determinacis & a nacurainten-
tislimicibus ;icauc inexcencricis,quimocuumplanecariorum
Mir« Nai veluci limit.es quidamfunu, afcendences vefdeicendences , co^
neurnm - nosiive .modos gradacinimucarenc „.nunc ex.db.rio in phry-
ABrmeat-a' p\im} & hine in lydium, mox ih aeolium, &.fic decaf ceris,pro-
cedences, donec tandem ad aflumpcum inicio conum, circula-
cione.integra conornmperacra: revercerencur.Parces vero glo—
borum five corporum.planerariorum cum hecerogeneae fint,.
&>naturam \ qualicates, proprietaces.', viresqueob diverfum fi-
tum refpe<ftumquead reliquos circumjacencesPlanecas diver-
fas ibmtx fi tirj Natura eos circa proprium cencrumverfari vo-
iuir,ut^ias femper&alias,parresTeliuri obvercerenc,idem-
quem Muficaccelefti , quodin MuficaarrificialidiflrononiirLj
cum confonis commiflura prsfrarent. Vides igicur, Planecas
eo ordine efte difpoficos , uc; vel uno a decerminaco fibi limice,
veluci harmonico intervallo recedencejCoca harmonia mericb
deftruacun .

&€h:oli ijm t

^U[Vndanacorpdra?Terramy Lunam, Solem edterosfoP/ane-
^tas ,taliinterfe difianti&effe difpofita, tali^mole ac ma-
gnitudine fr&dita , ut harmoniam. velutimuficam perfecJiffi-
mam, effcianP , unanimi ommum hacJenusfdculorum confenfu
ffrit creditum.Sfualis autemeafit harmonia , m quo eonfijlat,
v.ix. ullns Afironomorum aut. Philofophorum haclemu recle ex-

flica-

Capuc I V. 3 9 j

plicavit, ut ut multi idtentaverint.Peffime omnium fens£re,qui
e ccelorum foiidorum coliifione muficum quendamconcentumori-
ri exiftimarunt, cum nulia ufpiamypr&ter fiderum,in cceiefti ex^
panfo foliditasreperiatur. J£u& porrofit corporummundialium
ad fe invicem proportio interfe, tum quoad diftantiam , tum quo- -
admolem j & nwm ea fit revera-harmonica^i examinabimtts in
Mundo Mirabili:

VII.' - TbeodidJ- Cepibmnia opcfme^ qux de providencia
divinacirca^diipofi.cionemPlan:ecarum difleruifti, Sednon_.
capio, quomodohasc difpoficio circa eorrjora', in inexplicabi-
li illa firmamenci profundicace lacentia * incelligenda fic , cum
nullam hiu jusmodi corporum ad cerrarrrproporcionem, ucpo-
ce quae:excra omnenrhumani oculi aeiem eonfticuca finc, re-
periam» Cofmiel: Th'eodida&e;renrarditam a me peciifti,quam
ribiquidenrexponere vix liceac;.iiiii pef akiflima qtitedarn_9
priiicipianonomnibiisobvia, qu^-veriiTima camen lunc : &-
moxaperce videbis ,quod tametfirnundusinconceptibilisi8r-
immenLurabilis-fit , <5t glbbi mundani innumerabiles ,° nihil-c%»/-« /»
ominus tamen omnk in omnibus , fingula in firrgulis -s quodli- '
bec in quolibet ratione: ineffabili exiftunr, & omnia ad invi--
cemnexu i & proporrione admiranda ,cum reciprocainflu--
xuumreceptionedilpofita func: Ecfiacuce fuperius di&a di-
fpexerisi minime tibi veriflimum illud dlvini Dibiryfii epi~
phonema, quo nixus,omnia inomnibusy&rquodlibet in quo-
libet afleruit (quod& nonnulli ex priicis Philb£bphis fehle-
runt^dirHcile creditu fucurum confidor Namcum manife- mm in
ftumfiCjDeum icaefleih omnibus, ucomnia<finc in ipfb s&lZlf^in
conftec,Deumquafi medianceUhiverfbefle inomnibus; hinc ma*
omniainr>mnibus efley&.qubdlibec inquolfbecconftac Uhi=~
verfamenimquafi ordine nacurauici perfeclifllmum , iic uo-
quodlibec inquolibec efle poflec, praeceflitomnia. Uhi verlum
fcias efle iplarn rerum omnium ereacarum compagem & ica
quodlibec recipere omnia vnt-in ipfo fint ipfiimr concra&e ;:
cumquequodlibec non pofllceiTe adtuoninia ,cumfint con-
tra&um ; concrajaic omnia, uc llhripfum. Si igicur omnia fint

Ddd Z: hil

393 Itinerarium T. PialogusTI.

in ommbus > omnia quodl bec pracedere videncur. Nonigi-
rturomniafumplura, quoniam pluralicas illa quodlibec noiL,
pracedir jtindeomniafine pluralicace quodlibec ordinenacu-
.nrpra?ceflerunc. Non func igicur plurainquolibecexiftence
fedomnia fine pluralicate limc idipfum. Non eftaucem Uni-
verfu m nifi concra&e-in rebus, & omnis res aclu exiftens con-
trahicuniverfa^ucfmca&u id, quodeft; omne autem ac"tu ex-
iftensinDeoeft,quia ipfeeft adtusomniumiadtus autem eft
perfettio &finispotenti«:tindecu-mUniverfimiin quoJibec
adtuexiftenteficconcraclum, pacecDeum,quieftinUniverlb,
efleinquolibetj&quodJibetaclu exiftens immediate inDco,
ficttti Univerfum in eodem.Non eftigicur aliud, dicere,quod-
1 f bec efle in quoliBec , quam Deu m per omnia efle in omni bus , "
omnia ep & omnia per omnia efle in Deo.Unde colliges,quomodo Deus
TJ^ff*" *!c abfqEie^liverficace in omnibus , quia is eft quodlibet in quo-
quodiibet libec; & omnia inDeo, quia omnia in omnibus»Sed cum Uni-
y^^P1 ita fic in quolibec , uc quodlibet tn ipfo ; eft Uni verfum
qUi Jlt' in quoJibetconrrafte id,quodeftipfumconcrac1;e ,&quodli-
i>ec in Univerfb eft ipfum Uni verfum , quamvis Univerium in
quolrbec fit diversa ratione,uci &quodlibet in Univerfora-
cione diversa. Theodtd. Nimis fubcili ratiocinioincelJeclumj
meum, cancum abeftuc illumines ,ucpotius obcundas. Often-
de icaquefenfumdiclorumaliqua fimilicudine, uceorumca-
Z/«^/>/?-paxeflequeam. Cojmiel. Faciam quod jubes. Manifeftumica-
"d*?!tur aUclue e^ » ^eam quandam aclu infinicam , fi a Deo producere-
tfet drcu. nir, nbn folum Jineam, fed & criangulum , circulum , & fpha?-
iui> V ram complicacuram , ica uc hujusmodi non cam linea , cluamj
lum &c. tr. iangulus, non cam crianguius,quam circulus , aucfpha^ra di-
ci poflec. Omnis aucem linea finica cum efTe fuiim habeac a li-
nea infinica, qux eft omne id, quod eft ; neceflarid lequkur, in
linea finita omne id , quod eft , efle lineam finitam, v. g linea
uti confideratur intriangulo, circulo, fphaera , eft iinea finita ;
omnis ergo figura inlinea finica eft ipfa linea , & non eft in_.
ipfa auc criangulus, auc circulus, auc fpha?ra aclu exiftens, quo-
iiiam ex pluribus a&u non fic unum a&u > cum quodlibet aclu

non

\

Caput I V, , 5^9

non ftc in quolibec > fed criangulus in linea eft linea, & circulus
in linea eft linea , & ita de reliquis. Ecut clarius omnia tibi pa»-
teanc, linea att u efle nequic, nifi in corpore ; in corpore autem
iongo, lato , &$rofundo omnes figurascomplicari nemo du-
bitat. Suncigicur in linea aclu omnes figursea&u ipfe linea,
incriangulocriangulusj&infphaerafphaera : namomniaia-
lapide func Iapis ; m anima vegecabili,ipfa anima j in vica,vica;
in fenfu, fenfus ; in vifu, vifus ; racio , in rationej in intellecTu
incelle&us ,• in DeovDeus» Vides icaque quomodo rer um uni-
cas,iTve Univerium eft in plurahcate)& pluraiitas in unitate.
Cbnfidera attentius, & videbis^iiomodo qua^libet res adlu ex-
iftens ex eo quiefcit,quia.omnia in ipfa. funt ipfa^&ipfain Deo^
Deus. Vides niirandam rerum unitatem , asqualicatem , & in^
expllcabilem connexionem fingulorum cum ftnguliSj uco^
mniafintin omnibus. Atquehinccolliges quoque,undedi^
verficas&connexionafcatur.. Cum cnim quadibetres acluo-
mnia eflenon potuerit, quia fuiflet Deuss.ideofecitomnia in
di verfis gradibus,uthoc pa&oomnia fint id,quod funt,quo-
niamalicer&meliuseflenonpotuerunt- Qiiiefcunt itaquej*f^^
omnia in quolibet , quoniam gradus unus fine alio efle non^ hum*nQt
pocuiflec.Sed explico totumtibi.per.farailiare-exemplum.- lii
humani corporis, membris quodlibet confert cuilibet , & o-
mnia in omnibus quiefcunt : cum enim oculus non poflic efle
mantis j ideo contentus eft oculus ut fmoculus „& pesucik pes>
&omnia membra fibi mutuoGonferunt, uc unumquodquc
modo meliore quopoceft,. exiftacid quodeft . j neque enim_*
manus , manus efle pcteft in oculo , fed in oculo eft oculus , in-
quantumipfeoculuseft immediatein homine; &itafingula
membrain pedeiunt , in quantum pes , & in manu ,in quan--
cum manus y inquantum pes & manus immediate funt in ho-
minej Utquodlibet membrumper quodllbetimmediate fit in
homine,&homofive totum perquodlibet membrum.fitim.
quolibetjXicuti cocum m partibuselt ,per quamhbet in quali- (ttinomni-
libetJta Univerfiim per naturam in omnibus omnia eft , & ita 6™,&o.
omnia quoqueinmundo,tametfi nobis occu!ca3& humanoin- J*'* m

genio

4°° Ifinerariuml. DialogusII.

genio incomprehensa proporcione conne&ic, uc camecfi o-
mnia&fingula mundanafyftemacadiveriafinc, inunumca-
men perfccbe conlpirent : & qtiamvis innumeri in mundo
globi finc nobis incognici, & excra omnem &*fuum compre-
henfionem Jonge remociflimrj.ica camen per nacuram , qux
cft arsDei,& fpiritus.Univeribrum, (eu.animarmundi ,'apte
connectuntur, &per mocumincancam harmoniamconcin-
cattnah nancur> u5um,m iinQ alcero, fine cocius diflolucione , efle.non
rVuoa ca Pou"IC- Accl' nxc eIt vera iHaxatena heracleorica, ex ulcimis cce-
qua, Jorum confiniis , in ulcima mundi .corpora demjfla; ex quafi
vel unum annulumaucglobum ieparares totum, utpote folu-
ra compage, concidere necelle forec. Victes igitur., quomodo
corpora mundana, quancumvis remota , per occulcam camen
proportionem , hominibusque incqgnicamcoiinexionem.,,
cum omnibus & fingulis confoneno.

Wlll. Zheodid. Qujxcunquc hucnfque iapiencer juxca_>
principia aJciflima.diflbruiftf, ica vera func , uc incelle&um_»
• Jiieum prorfus convincac, neque quicquam habeam , quod iis
Cur Deus opponere queam. Sed modd nofle cuperem , cur Deus , & in_
'milfiZm quemfinemcamin!iumerpHilem corporum mundanorum_,
gioiorum] mulcicudinem produxeric. Nam que 'ladmodum , dum per_
muLtitudi. immenfa nrmamenri expanfa icer aeeremus a curiose obferva-

nemcondt- • _ „. n 1 ■«? ~ <3 -* » «

dcrit. Y1* eorum nullumnec numerum , nec tinem reperiri ; uc vel
indeinhanc opinionem devenerim, non cancum tocefle in_
mundo Aftradiveria, quocdiverfa; in Telluris globo rerum_»
6ql7nlZ^r°ccicscxiQ:um' fed &numerumaitrorum^numerum homi-
™ *ftro- num ab origine.mundi ulque;m,ejusdem.conmmmacionem_.
rumo. praedefl:inatorumrionada;quaremod6,ied &(i]perare. Cojm.
w«,««^f.Re^rentis^ miXheodidadte5 nequeenim Conditor fapien-
muititudi- ciflimusomnia humano intellectui in hoc corruptibili mun-
"Irar?'' d° Pervia ene voIui^ ^ innurnera feliciori faxulo:& aererna;
%uur\ *'~ ^eatimdini reierva vjc. Paueula camen operum faorum aliis le-
culis veluci perrjmam quandamdetexic ^ucgloria; fu<e pocen-
riaeque magnicudinem . quancum humana; condicionis racio
concederec, oflenderec. Eciamfienim hQmines inrentio ejus

laceac

Caput IV, 401

la ceac , non ideo camen efficaciflimis fuis privancur effe&ibus >
fiifficiac illis fcire,omnia in unam confpirare harmoniam-s.
Cercefi in inferiorum rerum nacura nil adeo exile & minu-
cumeft^quodnonin cercosfines fapientiflime conditum fic ,
racio ramen vel minimi vermiculi, cur videlicet Deuseum cali
& cali ratione condider it, & quis e jus in humanis rebus ufus fit,
homines lateat ; quanto plus maxima illa & ingentis magni-
tudinismundana-corpora:, qu;e maximos & eminentiflimos
tufus ,, non niflin altera vita rcvelandosihabeinyhumanointel- '£fu£**°"iH
le&ui impervia efle cenfere debes. Qiiis ex tnedicis 'hucusque //f
certnmmufcuIorumjCartilaginum^venularum^ribrarumialia-w^/V^»*.
Tumque minutiflimarum humani corporis partiumsnumerum
& multitudineni indicavit ? Vel unica tamen a totocorpore fe-
parata,totiuscorporis harmoniam dcftrui certumeft. Nefci-
mus quidem mod6 particularium aftrorum virtutes & efFe-
clus ; fed tunc forte fciremus , eaque experturi eflemus , fi vel
unica Stellaexaftris divina virtute tolleretur. Certum quoque QmnU
nobis fit, omnia propter terram hanc , utpote in qua divina_,£
rnajeftascarne indutacumhominibus converiari dignata , o- gi0'bum
perumque fuorum magnalia oftendere fibi complacuit >• & condita.
terram propter hominem ejus incolam conditam efle,, uc vi-^Jj^.
delicet nobiliflirna creaturaaim homo, mundi filius , & hasres, pter homi-
hanc admirabilem mundi machinam confiderans,Condito- ® *~
risinfinitam&inexhauftam potentiam, fapientiam, bonita- ™atit*r
temquecognoiceret, & concinniflima. fingularumpartium^/WjMer
muflca excitatus, in laudes fuaviflimi Conditoris eontinuo DeHm'
conftanterque perfolvendas animaretur , & flc tandem pofl;
corruptibilis hujus vita? tranfitum Deo plenus., in verbo vitse,
veluti rerum omnium, totiusque mundialis machina; pulcher-
rima idea, eundem , & in ipfb omnia «ternum contemplari
mereretur.

Difcant igitur exliifce mortales,quancis ad minimam por-
tiunculam in anguftisterreftris hujuspunclig»rguftiisacqui-
rendam laboribus , fiidor ibus , periculis, affli&ionibus fefe ex-
ponanc > quantula fic porcio ejus quod obcinenc,refpeclu ea-

Ecc rum,

402 Jtinerarium I. DialogusII.

rnm quas Deuselecris luispraipajavitindtiftimiscoelomm_»
habitaculismanfione5,-qua;,nondubfto, Lominum prardefti-
natorum ab ongine Mundi ad ba?c ulque tempora exiften-
rium numerum ionge excedunr :nam retre aeterna Dei Sapien-
tia dixit j In domo Patris ?nei manjiones m*ilt& fitnt> id eft, innu-
merabiles,& ingenio bumano in :oncepcibiles. Excitent ita-
quein fefrequenrer defiderium collium a?ternor um mortalesj
reipiciant fa?pe animo oculisque ad. lucium iftarum lucis arter-
nas velutt umbras quasdam : fic enim fiet,.ut terrenarumre-
rumamoreexuti, uberrus cum lucisi^iis^&inconibrtiofiiio^
runa Dei converienrur.

SCHOLIUM IL

\A Tjferia Jttnt qua haffientts ^Au&or nojier enarranrit y pro~
bandoOmnia. efle in cmnibus j, qu& qui non capt,rmnits ca~
fit fi Schdits nojtrk obfcurentur. Nthil ergo addimus.

CAPUT V.

De motu incom prehenfbilis vetocitatis } quo cir-

ea. Tellurem voluuntur ajtra-»*

I. r I 1 HeedidacJm. inter coetera,mi Coimief, quorum appre-
JL heniTone meus intellectus vaciIkr,mor us globorum eih
Cum enim fupra dixeris, praecer terramomniareliquamun-
dana corpora , quse ai tra dicimus , foco moveri , mocu utiquo
nonredi-Fineo,non transverfo& diiiipatOjled ciiculari,eoque
circa terram fixam immotamq;,ad exemplar archetypi :Cum-
que a te edc etus,rnnumeras fteliar trm cc nger ies in int i m is fir-
mamenti penetralibus compererim , adeo a terra,Sole , Luna_»
noftra remotas,ut eas nec £enfus,nec intenta mentis fixio cape-
re poiTit, & tametfi tertio mealcius a prima firmamenci fteila_»
ftftuieris, qusrmeadem a terra diftec, earnm tamen necfinem,
»eenumerumdeprehejii%iisfiin j certecurfiun quo 24hora-

rum »

CaputTV. 403

rum fpacio diurnam circa terram circumvolutionem defcri-
bunt,incomprehenfe velocitatis motum efle necefle eft ; adeo
ut nihil in terrenis rebus ita citum & velox reperiamr,quod^f^
cumconcitatiflimadi&orumcorporum velocitate comparari fixarum
queat,&omnisfuIgurisac fuImmis,omnisiagittaearcuexcu£- quama pt.
fx velocitas,tarditas potius , quam velocicas comparatione ve-
locitatisdiclorumgloborum dicenda fit. Cum enim Aftro-
nomi noftri fteliarum fixarum quampiam in aequinoctiali po-
fitam.fingulishoris tantum delcriberefpacium dicant, quan-
tumeftintervallum femidiametrorum teme $663 , quaein.,
milliaria reducla, 25 50130 milliaria germanica conficiunt;
uno minuto fecundo, quaeeft 36ooparshorae,&:pencluli vi-
brationi eequivalet, ipatium emetietur 3 580 milliarium ger-
manicorumu, quod «%sV»|o> ^ «mwn meriro videri poflit.

scholium 1;

C^Alculus Audloru nonvideturfibi confiare. Motuihorario
IfiellarumfixarumjnMc^uinoffialipofitarum , tribuit cunu»
Tychone jpatium aquale 366 sfemidiametris Terr&Tychounife-
midiametro Terra dat milliariaGermanica $60. Perhuncnu-
merumf multiplicentur 3663 ,proveniunt milliaria Germanica
$i $oiso, non 2$$oi$o. ldem Tycho tribuit motui unius minutife-
cundifemid. T ?rr& i^, ideft , milliaria Germanica 1247 , noru>
j<$o. Geterum quanta fit flellarum fixarum velocitas mmotu
diurno ab oriente in occidentem intra unam horam, unuv mi-
nutum primum,& unumminutum fecundumjuxta varios Au~
ttores i determinavimm fupra Prxlufione in Firmamen. f. 3.

1 1. Sed rogo te , mi Cofmiel , quomodo, aut quibus verbisr'
mihi,ut hoc credam,perfuadebis ? Cum enim ftellar,ut vocant,
fixa: nobisfenfibiles tam incomparabili velocicatecieantun^ ;
quantaputas eos firmamentiglobos,qui ter,quater, quinquies,
i md decies plus a prima firmamenti ftella diflident , quam ter-
ra a dictis ftellis ; quanta,inquam, putas velocitate , quamindi-
cibili celericate periodum fuam diurnamconficere? Cofmiel.

Eee 2 Male

404 Itinerariurn I. Diafogus II.

Male infers,Theodidacte: velocitacemmocus hujusmodicoiv
porum non capio ; ergo ea efle. non poceft.. Quanca iunc, Sc
quotidie occurrunc in infeiiori rerum nacurajquorumeffe-
ctus ftupendosetfi videas, caufam camen eorum nunquam pe-
netrare poces ? Sunt eniw omnes resdzffii/es ,tc{\:cEcclcfia{[c ;
nonfotefteas homo explicare fermone,. Acque ex hoc elucec in-
comprehenfibilis Dei Conditoris,majeftas',quamab omnibus
comprehendi noluit,fedadmirari tantum fefeinoperibus fiiis
latencem.. Ec quamvis.cu velbcicacem.mocus iftiusmodicor-
porum comprehendere noavaleas norudeo cibi llcicum eft,
cum modernis nonnullis Aftronomis,Syftema mundiconcra
Dei voluncacem fub cali & cali forma,pro cuo capcu & libicu ex-
bibere.. Indecenseft, mundi magnitudinem ad ingenii fifl ca-
pacitatem adapt.are & detorquexe : dici eniravix poteft,quan-
C;um cam indigna exiftimadonc divincepotentia; derogetun.,.
Tu , aucalius quispiam , opera Dei noncapicis ; ergo efle non_.
poflimc; quid hocaliudeft,quam incellectu proprioinfinicanx
Dsi lapientiamaufu temerario metiri velle .?;

III.. Sedrevertoi?adveiocic3tem motus uldmorummun-
di flderum, & dico, fingula fuasdrca terr.am defcrjbere.perio-
dbsfpacio 2l4horarum,& confequenter canta & tam ineffabi-
li velocitace , ut nulla; fic humani incellectus vis qua; eam afle-
qui poflit.. Quis enim concipiat velocicacem corporis ,quod
fpacio unius minuci lecundi , quod arceriaipulfui fere refpon-
der,millhriaGermanica 3 f-gocohficiat? quod tamen poficis^
ponencfis verum efleiniisaftris fixis, qua; nudo oculo inrue-
mur , riulius Aftronomorum eft quinon faceacur. £t quanca
ukima muncii corpora velocitate agitari putabis ?-' quam ca-
men fi eousque mirerur quifpiam,uc alicfuiddivinaepotenciae
eoncparium aflenere audeac ; eum divinarum rerum oppido
ignarumeiTe mihi perfiiadeo.. Sedtimentfortenenimiamo-
tu s vio!ent ja corpora diflipentur. A t illa divini Opificis nutu
fiia francmole indifloJubili : tyfe enimdixit^facJafuntsipfe
mandkvjt^creatafuntiipte juflic,&: mota func,unumquod-
eubi cait, que juxcamecam fibi abjeterna Jegepradcripcam ea velocitatis

propor-

Capuc V.

405

proportione,quam luo veluti jurepoftuiabac,mm ficusacerra,^^ atm
cum moles globi, &.circuicusconficiendi vafticas&amplicu- ei\
do, quae ipfi fubeunda eft.Di vinus Opifexorganum mundi ica Mociore m

. X- ■ ■ 1 . 1 . °' , motumha*

infticuic , ut cocum innumerabiir mocuumA.nunc cardoruriLj, btnt%
modo mediorum) candem velociilimorum variecac-econftec,,
uc omnia m eo-incervallis conjundrafinc difparibus, fed prora-
ta proporcionediftincl:is,acurisque cumgravibus cemperacis"' ;
eaque rerumiymphonia ,quam nemo non admiracur , efficia-
tur„ Pendec icaquecocumabordine&difpoficionegloborum,,
qui quanco cerra? viciniores (unc ranco cardioresmocusha-
benc ; quanco remociores a cerra,canc6 celerioreSj proportione
globorum veiuei jure q uodam id poftulante;.

IV. T&m&^.Omniaiekecapio.. Sedcur jamihlioccorpo-
re fixus,nullum motum perripro,cum tamen juxra cua eloquia
uno rrtinuoo feaindo pMsquam j-fgo miHiaria,Ger.manica_>
tonfecifle dici poffiinus.^ Akerum dubiumquod me corquec»
iilud eft , quod magpam mocuum variecacem hic incuear reli-
quorum fiderum ; quod camen fiexi non deberec, cum globi ip
mmamenco omnesa^qualivt;focicace-moveancur.Co/^/>/,. Ad^r ,
prnnum quod atcinec , nullumice globi progredientis mocunij^ m<lt0 ^
iencire ais ; &.verum dicis : fed & caufam cibihujus fallacia;.*»,^™/,
jamfxpe ia?piusinpraicedencibusinculcavi.-Quando saoviim-y oti!mnon

poficus, alteramnavimcontrario morufer<ri conipicis ;cer.tuin'
eft,ocuIum infignicer falli,dum fuam navem iramoram putat; ..
Idem concingic cibi hoc m ibco confticuco? Si icaqueextra
hunc globum,fixus alicubi in £Echerero(paciofereres,cumcer~-
teincredibilemglobivelbcitacemexperirerisi Tbeodid', Rogo
ce,mi Cofiniel,quiefcere non pofle videor ,. donec cam nocabi-
kmmocus efTecmm ien&ca experiencia comprobem: CofmieL
Faciamquod pecis.. Ecce jam 2ooleucisaprioris corporis fta-
tione remocus es,& in sethereo Ipaciofixus. Afpiceigicur nunc,
& diligenter confidera derelictigIobimotum.7#^/W. O Coi-
miel ! videoi fat faperque video paulo ante a ce mihi propofi to-
rum vericacem; globum ingentem mocu Eurovelocioricon-
citari video.Sed & quid hoc ? globum.quem uno minuto primo

Eee 3 ftb

ftntiret.

4Cj> Icinerarium I. Dialogus L L

fiibangulo go. grad. comprehendebam , jam akero minuco
iecundonon nififubangulotfo.cercio minucofub i2,quarco
fiib 3, quinto deniquefub magnicudineLuna?,fexto minuto ja
«Iib forma Jovis,feptimojam fubfbrma ftella;fixai,o<Stavo jam
fob forma nebulofa;,nono ja fub forma fere infenfibili^decimo
jam in mhilum e vanuifle comperio. Cofmtel. Mirum non eft, ce
globumtamimmensaproporcionedecrefcence incueri; fiqiu-
demhujusaliacaufanon eft,nififummaglobiper schereunLs
expanfiim delati velocicas ; qua; tanta eft, uc a primo min.tem-
poris quo eum intuebaris, lifque ad fecundum, fpacium confe-
ceric 9iyg. femidiamecrorum cerreftrium , qua; conficiuno
milliarmGermanica 7O1 quinumerusmulcomajoreft
maxima Luna? a terra diftancia. Ectametfi hoc fpaciumunius
minuti tempore confeclum rantum fic,morus camen in eo fen-
fumnonfugiu.

SCHOLIUM II.

^Au/oante Num. 2. ajferuerat Asritor noftercum Tychonefiel-
lam fixam in sEquatore pofitam conficere tntra unam horarn
fpacium 366 j. Jemidiametrorum terr&: nunc ajfertt cumP. Joh.
Bapt. Ricciolo , eandern ftelUm intra unurn minutum primurru>
conficerejpactum 91 sS-Jemidiametrorum terreftrium.Addtt, has
femidiametros £qui%>alere miliiaribm Germantcis /pijSS^- Ego
autemtnveniojfolum milliaria 7S7$SS° fitribuam unifemidia-
metro Terra milliarta s6o.

V. Theodid. Non capio, quid fit, fenfum non fugere Cofm.
Siaccipias binos trochosfeu girgillos, quibus pueri ludunu,
quorum unus parvus , alter nocabilis magnitudinis fit , & ucer-
CompAra- Xm<\u*}* inipetu gyretur apercevidebis^punclum colora-

tio globo-

tum in minori crocho impreflum, ob velocitacem motus, per-
rum cum feclum mox circulum defcribere , ita utpun&um illud oculos
IhlmotL PIan^ fu§iac> nec punclum efle exiftimes , quod motus violen-
tia cir culum exhibet ; cu jus quidem oftenti alia caufa non eft ,
nifi circumferentias exiguitas & coarclacio : in ea enim pun-
clum, dum vel unico i&u oculi principio fiio reftituacur , ocu-

lus

______ Caput V. 407

lusqui ob velocitatem motus determinatum pun&i locum dis-
cernere non valec, atque aded eodem temporis momento in_,
omnibus&finguliscircumferencia; punctis veluti ubiqueefle
videacur, fub forma circuli eum fpe&ari necefle eft; in ma jori
verd crocho ,uri punctum coloratum eidem impreflum , ma-
)orem circumferentiam conficit,itafenfibiliusquoquepun-
ftum illudobiervatur, Sctanto femper fenfibilius difti£tius~
que,quanto circumferentia major &majorfueric;adedqui-
dem, ut fi crochus inftar tholi, quam cupulam San&i Petri vo-
canr, daretur, is eircumadtus , figno aliquoin maxima circum-
ferentiaimpreflb,non jamcirculum exhiberet,fed puna-um
una cum circumferentia circumacrum diftindtam luiin cir-
cumferenria pafitionem oftenderec : quod non fierec in mino-
ridictae aipula: circtimferenda} ibienim , ob circumferencias
circurna&ionem, mocusvelocicas prineipiumfinifacilausjun-
gk,atque adeo circulum videri necefTeefr; in maxima verd*
circumfeientiaobejusdemamplitudinem, eadem velocitasr'
noncam citd principium motusfini ejusdem jungit, atque_*
adeo oculus pun£ti curfom facilius & diftincliusobfervat» Ex:
his, ni fallor , patet , quomodomotusvek)ckas inmaximiscir-
cumferencris concipienda fit oculus enim in hoc asthere fixusi,
eriamfi motum ex fe & nacura fua velociflimum videat, ampli-
tudo tamen circumferentia? facit,ut motus veloeitatem huma-
no ingenio ineonceptibilem non notet,Et in exemplo familia-
ri remdifces- Elephas, autgygas quidam , eciamfi ©culo tua _
tardos greflus facere videacur, eacamen velockate procediOj,
ut vix fit qui eum aflequi poflit ; cum greflus elephantis aut gy-
gantismultoshominnm paflus in fe complicec : Hineeofliges, steiia ftr-
ftdictus ftellae motus, quo uno minuto temporis 791588^ ^lmtntia~
milliariagermanicaconficit, inLunascirculum coaro-aretur, clrcJuLu-
neceflaridruturnm,utveIocitasmotus adeo velox aftrumlub »*cciibcau
forma circuli exhiberec,mocusq; e jus cibi haud fecus ac ftella in retf!r
eirculum cadens videretur.Pari pactomtima mundi corpora». mttrperio~
lantasvelocitatisefle exiftimes,utuno minuto temporis tan- dum(^^
cum conficianc ipacium, quancum Sol , Mars Juppiter , a n t S 4« 1

4^8_ Icinerarium I. Dialogus 1 1.

ctra ; ^uod curnus fpacio 24. horarum peragunc ; uc fi motus hujusmodi
Utm de alicuju^/bcllae coarctaretur incra circulum Sdiarem , Sol uno

r^a^^w^^^P^^^^^^e^a^ojntegram-diurnimocusperiodum
ta [entien- conficerec, acque adeo velocicas Soliseademracione cuis com-
dunu. parerec ocuJis., ac fi quifpiam candens ferrum in circuios agi-
*ec,quod oculorummcuicus,dumficumferridifcernere non
valeccirculumigneumconciperecogicur. Elucecicaquemira
quaxlam corporummundanorum velocicacis proporcio , uu
quancocirculus, quemconficiunc^ major&majoreft, canco
Telocius quoad fe^ cardius vero quoad oculos -moveantur,©-
mniacamenicaadapcaca,uc 24. fiorarum.fpacio incegram pe-
riodumiuamconficianc„Haudfecus inroca quadam moJaria,
ecfiparciumexcremarum circumferencia; rora?inrercancIium
&eaiichum /pacium vigecuplomajusik inferioris circumfe-
rentiae fpacio incer inferiores canchorum parces contenco, il-
Iud carnen cardius,1ioc velociusmoveri videbkur,non obftan-
ce quodillud vigeouplo, uci dixi , ceJerius cieacur , id eft , vige-
cupJo majus fpacium conficiac in unius circumferencia; cir-
cumvolucione. Non vides, Ciconiam in fublimi aeris expanfb
decuplo plus fpacii conficere, quam in aere cerrenarfuperficiei
vicino ? & camen cardius in remoriori a cerra , quam in eidem
viciniori ipacio procedere videcur ; cujus qu idemrei racio non
eft alia,nifiampJicudocircumferenria?aeris ,ejusquepuricas,
qua fine obftaculo ullo , quod ex aeris cra/Ticie otrvenire fblec ,
velociflime ingencia peragunc fpacia, etiamfiid oeulis, ob di-
ftanciam, non paceao.

VI. Theodid. Opcime cepi omnia, & jam Cat mirari non pof-
fum,qu6dmulciex modernis nefcioqua cemericace incrans-
verfumacli.dumcancamfixorurn fiderum velocicacem com-
prehendereTion polfunc, uc divini operiscapacesfierenc , fixas
f2!Ifirldi ^^s^m^iles^-tcrram vero mobilem ftacuerint? Annon

mamen-

hoceft , dfvina? pocencia; cerminos pra?fcribere,opusque in-
tumimmo- comprehenfibileadproprii ingenii capacicarenvdecorquere,
Tum*T' &adapcarc ? Quafi vero Deus Opcimus Maximus nihil pro-
quiduio- dueere poilir,nifi quod ipforum ingeaio midequaque quadrer.

Nequc

CapucV. 409

Neque hic fiftunc j quin-imb canta percinacia fiium cuencur veJi'1****
1 orem , uc vel ipfas divini ve/bi paginas,, eirumque ienfiis , ad p?eT™Jfre
iuamopinioncm,velinciiolinc, pr&4umpcuoiiuscrahere noii.. »*»
verecundcncur. T'**.

scholium in.

\NgeriiofitJime Jimul ac ilariffime explicavtt hacJenus Auclor
J nofier,quomodofieUarumfixam mqtus, mmetji velocifjimusjit^
idefi, exiguo tempore immenfum ferie Jpucium xoeli percurrat $
fenjum tamen non ejfugiat : qmduticjuefieret,JifieUa aliquu eo-
dem Jiu xqua/i tempore ineceio iriferiori, Lun& v.g. idem feu <e-
quale Jpaciu percurreret.Nam eodem tempore quo in fupremo coeio
fiellato percurrit unu minutum fecundum &cpuutoris,percurre-
retf&pius tntegramperiphertam circultmaxirrfi inecelo'Luna,ae
frotndeftella tUa non appareret moveri ,fed putareturejfeunus
circulusnon interruptusjce/o Lun&iirxumjcriptusyadeum vide-
itcetmodum , quopunffum coioratumin trochoceierrime cireum-
oclo non apparet moveri ,fid exifiimatur cir-cUlusejJecoloratMs
trochoctrcumfcriptus Ex quoetiam deducitur ,quo magis remotx
a vohis JlelU Junt ,eo veioetusmovert eo tardiorem nthilomi-
nits videri earum motum.

VII. Sed jam ad akerum dubium proceda,cur videlicec
ex hoc firmameiici globo confpecla circumfaa nobis iidera_.,
ram diverfbs mocusmenciancur ? Cofmtel. Dixi cibi in prace- ^a^"
dencibus/iderafirmamenciprjecermocumdiurnumcirca t&^motmtn
ram, alios parciculares habere mocus , cerras exeencricos; quo- fleUvs £r~
minus camen iiex cerra videancur, caufamefleimmeniama mam<nlu
cerra diftanciaimqua parciculares horum fiderum circuli velu-
ri in unum punclum concrahuncur ; acque adeo ftellas , in qua-
cunque circuli iui parce fiinc , femper iubpuncli forma ipe&ari,
&ab aliisaequa femper diftancia disjunclas .Theodidaclus. Mira F1nis mo-
refers > led rogo ce,in quem finem peculiares ifti mocus condici tlm^''
func? CofmieL Cummulciglobiinfirmamencoiinc,quiadin-
ftar Lunarumluceindigeanc; cercumeft, hujusmodicorpora
i folaribus globis iUunwaari nonpoiIe,fiea non circumirenc:

Fff cir-

4io Icinerarium I. DialogusII.

circumeunr icaque > uc illuminando ea ad virium fbetura m fol-
licicent,quibus, cium unum corpus aicerum fovec,omniain fu»
vigore conferventurj&Tharmonia muncli compkarur. Theod.
Sed quis unquam hujusmodiLunarcsglobos in firrr amenro ex
Terrigenis vidit ? Quis mibi talia narranci credet ? CofmieL Ec-
^"rpZTin *anin OD diftanriam,quam dixi fummam , a rerrigenisconfpicr
firma- non pofimr j rario tamen di£tar,ira efledebere, ex congruentia
mento con- qUacjam omnino probabili & verifimili , cum omnia in muii-
^moTpr^ do globorum fyftemata eodem modofehabeanr. Quisribi
itijut^ per fuadere pofter, circa Solem r quem ex hoc loco non nifi fub
forma nebulofa? ftel-ke contueris, Terram, Lunam, Mercu-
rium,Venerem , Marcem , Jovem, Saturnum , aliasque ftellasr*
contineri ^quarum infenores propria luce privatai , luce Solisr*
tantummodd,reh'qua? fliperiores exutroque fulgeanc ? quas ca-
men ecll non videas,non camen ea non efle eenferedebes. I-
demprorfus invaftiffimis firmamenei penerralibus fieriexi-
ftimes velini. Imd quis prioribus feculis credi potuiflet, eirca_>.
Jovem quacuor aliosglobos terrx excentricos contineri ?quo&
tamen hoc feculo deteclos quocidie fumma admiratione in-
tuemun

VIII. iheodidaffw. Vera func quae dicis , & ordini mun-
dano prcrfus congrua. Sed rogo ce ,cur Aftra e cerra tam con-
ftanci & praxifb femper incervallo abinvicem diftant^ Cof-
stelt* fixd miel. Ratio ejus rei funt centra , quibus ftabilita funt qua? uti
curfemptr calem&tale in sthereoexpanfbfedemfbrtitafuncpca fieri nort
TnlfceZdi- poceft,uc abeo unquam vel hilum recedanc. Nofti quam Tellus
fiantiam fuoftetfixacencroin asrhereo fufpenfa fpacio ? Quamnampu-
tbtintant. tas tantam yenrorum porenriam efle pofle , quae eam a fede di-
vinirus deftinata removeac ? Cerre nullam.Idem fane de omni-
bus & fingulis mundi corporibus fentias velim. Unde mirum
noneft ,eas a fede fua revelli nunquam pofle. Ergo femper,
quoadapparenriam, eandema feinvicemdiftantiam habere
confpiciuntur. Dixi quoad apparentiam : quiaecfifinguliglo-
bi , non fecus ac Planeta; , difterentcs motus habeant , & pecu-
Haribus circulis, ob raciones in prarcedentibus di&as , periodos

fuo$

Capnc V,

4ir

liiosconhciantj fiinc tamenhi circuli , incra quos motus flios
peragunc,obexccflivama cerra incercapedinem, prorfasin-
ienfibiles. Sive icaque ftella quxpiam in peculiari fuo circulo
fic in conjunclione cumakera quadam ftella, five inoppofitio-
ne, fivc in quadrata configuratione conftituta > afpe&us tamen
hujusmodi prorfus, ob illud, quod dixi , incredibilis intercape-
dinisdiicrimen evanefcic, utpote circulo in punctum inlenfi-
bilecontracto, inquopraeterlucis punitum nihil aliudvidea-
tur, neque pofitionis ulia in eo difFerencia fpeclecur. Eadem
prorfusratione, quatu ad primuniiLUum in firmamentum in-
rroicum,cumincuererisPlanetas, Solem, Lunam, Venerem,
Mercurium, Marcem, Jovem , Sarumum , illos fixas fbellas pu-
tabas, eadem femperaSolediftanciadiflitas, quia videlicec eo-
rum circuli cb nimiam diftantiam abfbrpci cencris planeca-
rum coincidebant ,quamvisnon negemillosinMarte, Jove,
Sacurno confticuris apparere, & motus fingulorum vicinio-
ruminfuis propriis & peculiaribus excentricis, ob(ervaripo£
fe; quemadmodum tu cum di&osglobos luftraremus,cumj
admirationepceneatconicusobfervabas. Tbeodid. Icaeft,mi
Cofmiel, jam recordor hujusmodi phcenomena ex Sacurno me
pocifllmum obfervafle, caufarum tamen nefcium : recordor
quoque,fixameputafle illafidera, quasexcerra intam vaftis
excentricis agitari olim conlpiciebam, & jam incipio ukra vul.
garem Aftronomiam reconditiora quasdamde ccelefti difci-
plina fapere. O miram rerum metamorphofin ! Jam in eo me
loco confticucum reperio,ubi nec Sol , necLuna , necullusr3
aliorum Planecarum , quorum mocusolim e cerra tantopere
admirabar, omnibus in nihilum reda&is, apparet. O quantum
miror eorum opinionem , qui eos , qui Solem totum mundum
illuminarenegantjinAftronomica difciplinaha;reticos arbi-
trantur! Oquancumfluctuantmortaliumanimi! Qiiantope-
refenfibus fafcinantur ! Quam omniaalia quam infe revera
fintjContuentur ! Sed&ego camecfipra?fens omnia incuear,
adeo tamen incelle&um meum impotentem reperio ad in-
comprehenfo divina? potentiae opera concipienda , quanij

Fff 2 impoceni

Circuli (im
femita que-
bm ftelU
ftx*$ol-
uuntur,
non 9idca-
tur, ob di-
flantiam
cxceff&am
d terra , ik
in pun- j ,
tlttm con-
trallit*

1

412 ItinerariumL DialogusIL

iinpotens efl: ad contuendum lumenNoftua- Etquisnamcam
acutomgeniocomperiecur,quiinnumerabiiem horum mun-
danorum Syftemacum propordonemjdifpofitionemjordi-
nemimotus, vires,.non dicam combinare,/ed vel animo com-
prehendere queat .? Cojmiel. Recle fentisj nequeenim humano
intelleclui omnipotentis Deioperaperviafuncinhujuscadu-
cx. vicae ftatu , fed feliciori vitae omniarefervaea ; ei videliceo,
in quo DeumDeorum videbis in-Siom^

IX.. Theodidacluj> SedomiComiid.quandbnamtandem
finem cam immenfi rr. undireperiemus ? Cojmiel. Scias, eciamfi
cencies & centies aldus ce proveherem > hujusmodi camena-
ftrorum te nec numerum , nec finem vifurum. Theodidnclus.
^n^tlm. Er§° mundusinfinicuseft l Cojmiel. Minime,fed ucifupraau-
difti,mundusutimaximumcontradtumeu:,ica ejus magnicu-
dononracjleaccingipoteft; Iftam vericatem.fimpliciori cibi
fermoneproponam.. Mundusnonadeoperfe£tea DeoOpci-
mo Maximo GOnditore creacus fuit , ut in ejus produclione
Deus omnequod facere pocuit,fecerit; tamecfi cum ea perfe-
cT:ionefacT:usfic,,ficuci efle pocuit : quareuti mundumperfe-
ctiorem, ita etiam imperfecliorera Deusfacere potuit, licet ita
faclusfit perfeclus^ficud fieri potuir : illud enimfaCtum eft,
Vem mun- quod fieri pocuir: ied hocfieripofleejusquodfaclum eft,non
^ITiTwn ^P^111 facere pofle abfolutura omniporenrisDei,Iicecin_
%!-J™™*' Deo pofle fieri3&:poflefacere,fincidem; noncamen fieripof.
c«pautatis fe cu juscumque , eft idem iemper cuin facere po-fle Dei. Undc
'ati* fequ. tur3Deum mundiim , ud voiuic, condidifle. Quare non
poceitnoneflefumme perfedus,quia /ecundum DeiOpcimi
libei rimam voluncacem eft fa£t'us.

utrum' X. Theodidaclus. Opcime omnia cepi >• hoc unum me an-
ZTpiTrT Sir' urrum unus tantimi m«ndus fic, ucrum plures ? Cojmiel. Si
mundoS cognofceres , quid fic maximum concraclumefle , Icilicec me-
fr,dHxtrit. gncofmum feuUniverfum, quoinfuogenerenihilmaius efle
pofllc , ucpote quod in feomnium creacarum rerum colle&io-
nem ccmpleclacur nulfum animum tuum dubium amplius
pulfarecSi itaq; plura Univerfe forenr, jam plura quoq; maxi-

ma

Caput V.

■

415

ma contrafta forent ; quod abiurdurmeft ; & conrradidli onem
involuit : eflent enim maxima conrra<3a,&: non eflent;& quod
debeant efle. maxima contracta , fupponimus ex defininane
mundi feu Univerfijno eile veropoflemaximacontra«fLi,inde
patet, quod lmpoflibile fit, in eodem genere. rerum plura con~
cracta. maxim* dari poile s fed unum maximum materialo
concractum dari necefleeft,.quod omniaintrafe concineao.
Praecereaquod conftac ex univeria maceria, lmo id de cu jus ra-
tioneeft,utex materiauniverficonftec^unumeflenecefleen:;:
at illud quod eftcontractu maximum^mundus feulliiiverfumr Rationef
hujusmodi eft ) eft ergp Uni verfum neeeftario unum. Quod cur ***
enim pendet ab uno,jd neceifcrio debet eflerinum^non abfolu- 'ZnZ i
ce quidem,fed conrrade rfed Uhiverfiim immediate pendet $lP"

creatu*

Deo uno; ergo contracYum debec efle unum... Nam ut divinus /r,f
Diony fius Joquitur, unitas- omnis unitatis eft efFecTrix iab hac
enim omnia ffuunt ,.. perficiuntui--, fer vancur, & unitatis un io-
nisque munere efficiuntun. Pofito enim qu6d Deus plures
jnundos creaflet , jam qucero, vel illi aequales inrer fe eflent,vel
m\iY>res,veI minores : aiquales cerceeilenon pofluntmon enimi
eflent contra&a maxima, cum eontractum maximum fimile_r
aut eequale habere non poflit : neque unum alcero ma jus auo
minuseflepoifet,cumeademexil]ocontradicliofequatur: Er-
go unus neceflario aDeomundiis feuUniverfimproducrum
fuit, ut fic idea InmmiOpificisideatoundiquaq^erefponde-
ret,&unum ablbluce maximum, qufDeus , unum concnacte
maximum,qui munduseft, fimilitudine& analogia quadam_.
oppido congrua exprimerec. Theodid. Convidrus in tua verba^ •
jurare non vereor, ad majoraergo progrediamur

SCHOLIUM iv:

T>Hyfica efi h*c qu<xfiio de MundifeuVniverfiunitate ac ft£~.

ralitate yatque a PhilofophiA fcriptoribus in LibrisdeCcelotJ
Mundo abunde difcutitur yideofupervacaneum>efet, eamhic
.pfortbmdifcutere.An,$quarationefitimmenfm Mundus ,&
anfieripotuerit * DEO major acperfeBior , difcutiturmfiairu>
Ap&logetick Cap. nd Refi>onfionemi.ac2; Cenforis*

Fffj CAP.

I

414

Itinerarium L DialogusIL

CAPUT VL

De harmoma mundi hujus finfibdis,& analogia

cum rationalt , politico , wtelle£tuali , & Archetyj/o
mundo> $ quomodo Jingula in fingula
injlutmt.

Triim o- h/~~*10/miel. Tribus Deus mundum difpofuit,numero,pon-
mvia coa- V_.>dere, & menfura , quibus omnia fupra excelfe Triadisr'
gerunt veftigium. Numerumenimab illafumma monado,
& omnium numerorum fonte habent ; pondus ab illa fapien-
tia , quze omnia Iibrat; menfuram ab illo Aitificis fpiritu , qui
unicuique congruamdiftribuit portionem. Hinc tria juxra
Magorum dogma mundodominantur, Deus , Mens , Anima.
Deopropnecompetitmonas fiveunitas,- Mentivel fapiencias
ordovel pondus; Animae vero velSpiricui menfuramocusque.
Pulchre hocexplicat amigmacicum Platonis ad Dionyfium_>
Regem pronunciacum : Circa omnium Regem cuncla iimc,
ipfiusgraciaomniajpfepulchrorumonmium caufa: omnia_.
namque funccirca Regem ejus unicace connexa , & ipfius gra-
tia omniaponderacafunc,&adipfurn cuncla ordinaca,iple ve-
ro omnia numerando,proporcionandoque, pulchrorum o-
mniumcaufa eft,cam efficiens, quam finalis,& gubernans,&
fuftencansprincipium,medium,& rinisomniurn. Dionyfio
fervoDEi tefte,ab eoomniaprofluunt.in eum omnia tendunc,
&in eoomniaftabilita conquiefcunc. Deusfiquidemfphazra
eft,cujuscenrrum ubique per potentiam eft Pater;circumfe-
rentia vero per incomprehenfam immenfitacem nusquam, Fi-
lius fineSapientia eftjRelacio veromutuacentri&circumfe-
rentiae,vel radii,fpiritum & Amorem reciprocum fignificat.
Mohm pri~ j j prjma jtaque & fuprema monas trina eft,a trino ordi-
ZTtrina" ne & numero fonoro conftituta. Omnium enim perfeftifljma
harmonia fblis tribus vocibus conftare debet,infima,mediaJ&
wpremajqujeunits dant diapafon,exdiapence & diateiTaron^

compofi-

Capuc V I. 41 5>

compolicum,conibnanciarum perfecT:ifiimam,& primam har-
moniam,& pulchre in cribushilcenumeriscernicur, 1,2,3 ubi
1 ie habec per modum fimphcis& ifophonae,omnium eonfb- Harmonia
nanciarum origi'nis,quaj Deo Pacri compeck § zadi relaca per mmtri
modum octavae five diapafon,Filio , 5 vero ad 2 relaca diapen-
cerefcrCjipiricuique compeiic vircuci conneclendi. Sicuti enim
media vox diapence infimam&iupremam in crium vocum^
harmoniam conne£tit,ica & Spiricus,Pacris & Filii,principii &
finis.in unam incomprehenfibilem harmoniam nexuseft , in_^
qua ineffabili fcecnndiiiima? Triadis harmonia omnis inNatu-
ra harmonicusconcentus quomodo propagetur,explicandunii

IIL Ternarius fcaque irmpfex Deoiimpliciifimo atcri»
bnicur^qui fumma & indivifa UnicasexiftenSjin cres camen hy-
poftaiesmodo quodam humanas menti ineffabili diffunditui%
Hinc cernarius extra ie inmultitudinemabiens,triplatas,triu
enneadum admirandumprcKlucitiymphonifmumyfignarque
novem Angelicos ordines, novem ccelorum regionesnoveni
corpora 7 Elementarisque naturas genera. Qua; omnia dena- mjtl^j"j^
riononfineadmirandomyfterio perficiuntur,ut poftea dicc-po»iturper
cur. Ternarius autem cubieatus,fi ve ternarius in quadracum, **»"'«*•
fuijhoceftjinnoveducliuSjproducic omnium myfteriofiiljmu
mumerum 27,omnium enneadum compIementum,omnium
harmomcarum proportionumferninarium.Et prirna quidem tjjjjjfn.
crias increara,fcecunda propagacione in cres intellecTualis mu- creat*.
di triades creatas fe diffundit,ita ut ordo Seraphicus amore in-
flamatus,Spiritui amori,Patris & Filiinexui ,Cherubicus ordo^
Sapientia,& Scientia plenus^uprema? Sapientia? ,,Filio, Thro-
noru verb ordo Patricompetac, qui uci,teftePfelmifta,/.» judi-
do pofiut thro»um/uum}ka&cpcr7ilium in iisdem judimbit orb?..
Acqueha^cquidemTriaseftperfecFionis & fimilicudinis Dei.
Cum vero fummumbonumfic diffufiuumiui,hincpercriadei
fuam alium crinum ordinem produxic,uc per eam creacuras in- stmnda
ferioresperfeclo&harmonicoordine ceuPrinceps & Opifex trim cua-
fiipr emus gubernarec, Ec Pacer quidem Dominus omiiium^ **

per

4i<5 IrinerariumT. DialogusIL

per Dominacionum ordinem omnem imoderacur policici
mundi fhuinr; perordinem Poceftacum :FiIius, cut ■ * Patreo-
mnu poteftas data eJt tn Ccelo & m Terra^hebko ord ine om n ia
acrmniftratjper Vircucumordinem Sptritmoris Det cmnis vir-
tuseoru/n,ideft,omnesad veram lanitimoniam, vircucumque
omniumconfirmacionem perducit. Jlc ououiam crinus crina
fe communicac rar.one, hominem ucique,&omnia,qu2e pro-
pcer ipfum produxerac,crino gradu gubernare voluic. In Prin-
cipacibus quidem ImperiajUegna^Provincias; In Archangelisr*
ipfos Reges, &Principes,-In Angelis veioiingulorum homi-
num curamhabere ftacuic:faclumque eft,ucficuciDeus fcecun-
da illafuamonadeinnosper criparticum Angelofu ordinem,
icanos pereos in Deum,veluci per tcalam quandam Jacobseam
aicendere poflemus. Cercum enim eft,Dionyfio tefte,non mo-
db per /ncelligencias inferiores/edetiam purgari,& iliuminari,
& perfici nos pofle a fuperioribus, acque per aflidnam vircucu
omniumexercicacionemHierarchicarum mencium confortes
ficri fecundum eumgradum virrucis,quiin nobis maxime vi-
gueric,- fi videlicec mencis noftra? decachordon ad decachor-
don angelicum rice concinnaverimus. Si enim vircucis chor-
dam chorda; hierarchica? correlpondencem ebusqueincende-
rimus,ucperfecre conibnenc; jam conformes mencibus chcti
ordinis , virtucesdi&oordinidebicasa Deo harmoftaobcine-
foimus. Eftque hoc arcanorum omnium in afcecica difcipli-
na maximum quo fblo San&iDei homines, miiandorurru
operum pacracores extitifle fecrecioris Theologia^Magiftri re-
ferunt. Sienimperiimilium-virtucum ftudiumalicui ordi-
ni nosconformareconabimur, virtucum confonancia a diflb-
nanciisexpurgaci^facile in eum confcenderimus. Hinc qui-
damfancti Deihomines diviniamorisardorein Seraphinosr1,
nonnullidivinoconcemplacionisftudio inCherubinosfimili-
cudinevicxevaferunr. Non defuerunr,qui perpecub divina
pacienccs in Thronos afllirnpri finc. Cum enim ex finguhsr'
ordiuibus rnuki ceciderinr Angeli,ad eorundem inffoui atio-

nem

Caput VI.

nem alios aflTumi neceffe erat nullos alios nifi homines,juxta_,
cum virtutis gradum,quem in terris Deus ipfis contulerat.

I V.Patet hinc quoque.cur Deus populis fubditisque timo- Xtgtsts #*-
rem Principum incuflerit. Nonne Rex homo eft,caiteris ho- jJJJJ^"
minibus fimilis ? Vide mus omnes ei fumma fe rcverentia & ti- a>nfer$en-
more fubiicere; quod quidem fieri nulia ratione poflet,nifi tur Mab
Deusillitimorisfiiicharaclerem imprefiifler.quoPrincepsfi- eoremoU"

n c • 1 ■ i. S amur,

gnatus evectulque}ca3teros timore quodam reverentiah, & oc-
culta quadam vi fubeflecompellit. Quod totum per Princi-
patuumiilorumfiipremorum principumordinem exequitur.
Qyod fi veroper indignam, fceleribusque contaminatam vi-
tam,fibi Reges Principefque tum Dei,tum Principatuum in-
fluxuiobicempofuerinc; ecce protinus velutiper peccatapu-
blica deleto iiiPrincipechara£leretimoris Dei,populusa eon-
fono indiffonumdefle&itur,rebeliiones moventur, fugique^^^m
PrincipiSjtanquamcharadteretimorisDei indigni,ficabjec"ticr,
uc proinde mutationes imperiorum regnorumque translatio-
nes, principatuum rerumque publicaru excirpariones , aliam,
quam diximus , originem non habeant. Meminerit igitun.
Princeps ita vitam fuam infticuere,ica juftitiani&pieratemco-
lere, uc Principatus five prjefides Arcbangelos femper fibinro-
pofitos inveniat, utpote fine quorum perpetua tutela & alfi-
ftentia,nec Regnum,nec Regnator fubfiftere queant.

V. Eademde caufaDeusanimalibusetiam ferocifiimisr' rtew ipftt
characleremtimorisimpreflitjUt videlicet homini,propteii, ««*i»*is-
quemconditaerant,fubeflent,eique obedirent. Videmusde- f/VtT*"
bihorem puerum vel ingentem Elephantum,ferociuimumque termti* &
Leonemmanuducere,regere, verberibusque quocunque vo-//wer'* **-
lueritjimperioseducerejbelluamqiei in omnibus fefe mbmit-f^fj^"
tercjcertenonalia decaufa,nifi qudd ordinis ratio ita pra?- '
fcritat, & quiahomini chara&er timoris Dei impreffbs omnia
eidem fubeffecogit. Eademin ordineanimabum fpec"tantur:
quodenim unum animalaliud timeatvetfirobore&magni-
cudinemultd eo inferius ( utEIephas Arietem,GallumLeo)
caufa eft,qu6d fubpraefidiofunt ordinisaltioris,chara£terem-

Ggg, que

Itinerarium I. ^E>ialogusI L

que principacus geranc,quem inferiora nacurali inftin£hi,du:
cognofcunc^ reversncur. Vides igicur quam omnia mirabili-
jyexu eon juncta confonent. Relucet & hic concencus vel in^
Attgvrium ipfis fortuitis rebus; lltamen aiiquidinrerumnacuraforcuicus
mirtMU. & cafuaie dici poceft.. ¥t cum cemporeJ?auIi V. Eoncificisr',.
Aquila Draconisimagini,quem Gregorii X UI. Eoncif gen-
tilicia infignia- concinent, in£ra riaram infidens,& Burghefio-
rum ftemma ngurans>ex eadem familiaEoncificis ek&ionem:
defignavit: non enim abfurde dicimus,quod nonnulJiscunc
in mencem venic,voluifleDeurnpsr Angelos Erincipacus,prin-
cipis volucris augurioprincipatumOrbisjndicare, Quiavero
principatus cerrenus-diflbnusexieeft,& deformis,nifi conib-
mis ficin leipfoy& cum aliisJ& per>hanGCDnibnantiam decore:
& puIchritudinelacquirat;ideoSupei-iorum minifterium Erin-
cipi neceflarium eft, Edioc Vircuium«fficic ordo,quorumj
fa vore comparaca conftancia acrobore,fortes contra vitiorum
voluptatumque iri itamenta efficimur.. Sed uc & contra hasr*
aereas poEeftaces in vidia & malicia plenas pravaleamus,luper~
cceleftium divinarumquaEoreftatum prafidium nobis necejt-
farium eftv Ne etiam mundanis afFedlibus prgepediamur ,fed
illos apperkui racionali harmonice fubiicienres dominemuri..
nobis ipfis ; Dbminacionum afliftentia erac neceflaria. O*
mnium icaq; inferiorum obren to dominio, reftat , ut.ad Deum
converfi ipfi ibli vacemus ; quod fit, fi memoriam lupcrccele-
ftium pe-r lihronorum Iubfidiumretineamus,eademque Ghe-
rubica illuftracione conrempIemur,donec tandem cognatione
^uadam Earenti fiimmoi ac divinse monadi per ardorem Se-
raphicum uniamur. . Undequemadmodum per Angelicosr*
gradus Opifex rerum ih nos fua virtute delcendicjfic&per
cofdem ad ipium,a quoproeelTimusj redeamusoporrec;velua
perquoldam virtutum gradus,quorum primusrationalis na*
turce gradus per fenfiis nos conjungit AngeIis,imaginacioArch.
angelis, cimor Vircucibus , Eoceftatibus dolor depeccacis.ra^
tioEf incipatibus (ut enim Has Spiritibus, ita ratio ienfibus & ef.
fe&ibus or^eeft) Amor Dominacionibus, Thronis jntellecluSj

CHeru-

CapucVi 41 y

Cherubinis incelligencia,lpesdeniqueunic Seraphinis:hi enim
proximeconducuncadDeu quieft ipesomniumflniumi terra:

Vides igitur,urminiftrihi ordines Harmoftae fummi wi- Demptr"
bunali afliftenceSjUtfidi finc,omniainconibnantia cum Prin- ^/orStV'
cipeeorum deducere iacagunc ? praeveniunt enim conjuncli
piallentibus,&ipfi *pf*w «4IWTeRta€iquam cceleftisOdasimodula- 4tr**vr.\
rores,omEes chordas vocefque in lummo illo Dei monochor-
do adapcances, uc iHudreddancconcinnumiuaviifimumque,
urfiquae fintmutUae fidcSjVel moduli difleaciences,eas abiici-
anc,refcmdanc,reprobencque,nein mundano ^ccelefti velhu-
•mano poiychordo aJiquiddiflbnumreperiacuro CJaudenc»
acaque omnia movence Pacre,cefte Dionyfio; a Deo fiquiderma
■moci movent Orbem,, & iftacorpora noftra, eceteraque infe-
riora ad [eam confonantiam difponunc, quam jubec ipfe pri-
inus rerum omnium Mocor.

V l.Tbeodidatfus. Hasc omnia cepi. "Dic icaque,cumtanta
fit corporeie nacurae mukicudo,quomodounuminalcerum3
-influatrhocenim capere non poftum ;muk6minus , quomo-
-do:moveancur : namuciinicinereinoftro per firmamenti im-
anenfitacem pera&o.obfervaviiftngula fyftemata , praster id
-quodcirca Telluremeft,circacentrafuosproprios motus im,
propriis circulis, tamecfi nobis infenfibilibusjiabent : certe
-cantam mocuumvariecarema propria corporum forma na-
ici,credere vix pofTum:ab alio itaque,praecer Motorem omniu,
in fines fuos dirigi debenc Cofmiel. Noffe debes,Theodida-
cte,mundum hunc confiftere minime pofle,iiificumdepen-
dencia-ab incdle&uali mundo,ad quem perfecta quadam a-
nalogia confticucus eft. Nam uc univerfae Naruras Au&or & MrntU*
Opifexrnundum minorem.propcer quemomnia facla erano, n^jjlTia
in abioluciifima harmoniaconfervarec,aIiam enneadem mo- dependet *
vic,Cce3eftis videJicec mundi fyftemaca,quoruminfluxu infe- Dt0>lui .
rior mundu-s gubernaretur; Gcelura primum Empyreum,Gce- TeUeaua-"
Jum ftellatum feu firmamentumjdeinde globosSaturni Jovis, »»»»-
Alartis,SoIis,Veneris3Mercurii,Lunae. Verum ciunihaec cor- ^ffier"
poraexie&fuanaturaen^ncinanimaca,mocufque eflenc in m»ibm~

Ggg 2 capaciaj

Ordinet

rerum

420 Itinerarium I. Dialogus IL

capacia,-ftngulis fuas attnbuit Intelligentias, quarum vircuce
variis mocibus agicaca varios efFe&uSjproiublunarismundi
exigencia producerenc,atque adeo corporeae naturseconftitu-
tio a fuperiomm corporum influxu dependeretjlntelligentiac
veroCoelisafllflentes omnium difponendorumcuramhabe-
renr,DeoChorago fupremo fiipremis inmna, media fiimmisr*
inunamperfediirimamharmoniamcolligante» Verumuu
harmonia fingulorum luculentiuspaceflae

V I L Nora,novem efle Regiones cselefles. Primo Empyreu
ZZZrum CceIum,aeterniRegis curiam,&: fupramundanamillam Moto-
soiemsom ris omniumdornum , quae ab ordine & infinita luce non in-
taim!uT-m congr utSeraphinorumordini congruir,ex qua & omnes ani-
8::*i* marum illuminaciones tanquam ex fbnce quodam uberrimo
■outndi w- procedunc. Secundo lequitur Regio ffellarum inerrancium
dim quoad nofcrum vifum.five fii mamentum, in quodOpifex vel-
uci in numerofainflrumencarerumefficiendarumfe difFun-
dic,& pulchre CherubiciOrdinisInceliigentiae convenitrfunc
enim frellae in homine nihil aliudmifi notionum in anima hu-
mana veluti quaedam fymbola ^ ex quoru conceptibus forma-
libus nafcitur fcientia Cherubinis propria* Tertid Saturni
globus re&e Thronis five Intelligentia?, quam Hebrsei Schab-
tael vocant,convenit:nam virtute fiia influxiva in nobis fir-
mam,fixam,inconcuflamque prudenciam generar, hominem
praecerea in thronoconfiliorumfuorumfixumveluciligar_',*
unde haud fine cauia ab Hebraeis Schabtai , hoc efl fef-
fio mea dieitur , cui omnia in mundo fiiblunari Sa-
curninam nacuram redolentia, in iapidibus, plancis, animali-
bus lubfunr. Quarco fequicur gjobus Jovis,qui natura & pro-
priecarepuIchreDominacionum choro congruit: efl enim_9
pLmeta beneficus, ;7 eg?us,& majefrateplenus;undefubipfo
. nacisdominacionem& imperiumpromittunt Aftrologi , fii-
pfisfides habendaefr:Intel'!igentiaver6ejusdem recTam jufti-
t;am confert Sub hujus imperio, omnesfublunarismundi
res Jovalem naturam redolentes fubiiciuntur. Sequitur glo-
bus Martis/miob igneamquandam& aduftivam vim optime

Vir-

Capuc V L 42 f

Vircucibusquadrac,-nam ignea vircuce fua. in nobisduni bilem
urir,ad res arduas cum iacilicacefiiperandas a pcos facic, robur-
que & fbi cicudinem augec. Hinc globo omnia inferioris mun-
di Marcialr nacura praidica fubduncur. Globus Sohs y uci me-
diummundicorpuiiobcinuicicanonfecusac Rex8c Prineeps
tocius,omnia vircuce&poceftace fuamoderacur,'unde opcima
racionemedio ordini Poceftacum convenic : Incelligencia ve-
ro ejus in nobis vicam, prc>fpericacem,gIoriamqueproduciu.
Solamnacuraj infubluxiarimundocorporahuicperfedecon-
fonanr. Globus VeneriXbenevoFus&ipurclierrimusPraneca,,
Principatibu* quadracxcujLis.InceHigencia Haniel,id efr,grario-
iafinceiiigenci.egenius-,nobisrerumpLifcherrimarumaniorem
infhllar^graciam & beuevolenrfam omniiim conferc Huic
globo^uceLtq,- e jus I ntell igencia; lubiiinr omma nacurae quada
analogiaipficorrefpjndencia.. GlobusMercorii: Archangelis
apce compararur :. ficuti enim Archangeli cum imagine ium-
mi Prihcipis omnia confbrmare,&:uc(ibiperfectauaiioneco-
pulencur, componere itudent,ica& Mercurius numeros vo-
caIes,formalesx& rationales ineandemconionanciam redu-
eere kboracprxcipue racionalis numeri compoiicionem cum
divino ; dbcecque Incelfigencia eju&veramconcordiam&u-
nionemxumDeo,animasque conacurin Deum deducere illa
conibnanciaj qua ipfi perpecuo conjunctse lemper prorum-
pant in perpetuos hymnos & Iaudes illius majeitatisajternaf.
Hu comnia ujblunarismundi Mereurialia fubmnr. V Icimus
deniqueceeleitisEnneadisglobus eit,Lima;undeoptime ciun
Angelis,,inrer novem Ordmes ulcimiSjConfbnar: ficuci enimj
hasc nob.s proxima,i"ca ScAngpli; ficuci Luna ommum fape-
rio' um Plauerarum vires infe recipic mblumriimundocom-
munic indaSj ira &: Angeliilluminaciones a fuperioribusmeu-
cibus aecepcas in nos derivanc Innumera hoc Ioco.de pecuha-
riumv;rrutnfninfluxudicipoflenc;fediisnonimmorabor* E

V 1 1 L Vlsaicaque enneadisprima^cumfecurMkcognaciov iJaqZ. 1
ne,concencuque quodam admirabili ; jam quomodocerua en- cum
neade, five cernarioqiiadraco-omnes lublunaris mundicrea- TrUde >n*

<Jgg 3 tUTOtri-K*».

jjjjjj Itinerar.um I. Dialogus II.

teUctiutti iturasomnium produxeric ArdfeXjVideamus. Monasicaque
prima^va , principium omnium , in cempore ra dyademfeex-
plicans,indeiinicam dualicacem five maceriam produxic,fi-
quidem exmonade & dualkatenumeri^exjiumeris puhdta , ex
puncl:i5 line^exlineisiuperrljcies^exfuperficiebusdenique fo-
lida corpora profluxerunc; quacuor videlicec eiementa, pri-
maria rerum fundamenca,de quibus,iicalibi craditis^hicrufior
eile nolo , fed iblum iiocloco oflendamrquomodo difta Ele-
tunarium menca quacuor eum qumque miftorum encram gradihus ter-
emiutn ciam enneadem eonfticuanc,&< quomodo elemenca non in__
gradu*. corporea rancum natura ,£ed.inteUecl:uali jennee.de, imo Deo
ipibjiuo modo, ut muficus mundi conceptus cum Archecypo
iuculentiuspatefiac,reperiancur. £nneadem.co;ncinenc qua-
tuorelementa cum quinque corporeaj nacura? gradibus, qua_
conjuncla,novem,ut iequitur»conftituunt : teixam,aquam,ae-
rem , ignem,lapides five metalJa^planraSjZoopb.ytajanimalia-.
omni*** bruta, hommem,quibusinferior.mundusconftat. Qua;ta-
/i„7(t men etfi corporea,iapienriflimus tamenCondkor&Ha:>rno-
ftaea caii harmoniacumrelaquisduohus mundiscolligavit,ut
fingulafuo modo inunoquoquemundorumfint. Eft primo
Terra inferioris mu ndi bafis & ftabilimencum,. Eft & in Gce-
iisterra,uc in prarcedentibusoftendimus:£ft &in Angelisfu©
modoterra,in quantumihnr firmaDei ledilia,&fcahelkimpe-
dum e jus : £ft & in Archecypoomnium firma ibecundiftima-
quenarura,juxcaillud; Aperiatur term^ germinet Saluato-
rem. £ft iecundbaquaelemencaris levis,lucida,mundans,&
lavans omnia. Eft & in Ccelis aqua,fuo influxuterram irri-
gans,&commixdbilis vircus, qualem Luna, Venus,& Juppi-
cer hominibus influunt : In Angelis eft docens& mundans,
juxta.illud5quitegisaqui4/uperiomejus: In Opificeverb aqua
-alucis,qua peccataabiuuncur , homo regeneracur,mundacur__,
colluftratur. Tertib,aere elementari refpiramus , videmus,
•audimus,& odoramus: Eft&aerin coeiis,diaphana illa nacura,
mundanum ornacum diviciasque oculis exponens : Eft & in_.
Angelici mundi fpacio, ubi beatarum mencium concencusr'

reib-

Caput Vli $zy.

reibnant,vitalis flacus,& aura tenuis : In Opifice famma & per~
fetliiBma vita &Ipiricus>, quo iiiomneslpiratsut vivanc relpi-
rentque. Quarto,quod elementaris ignis apud nos,hoc Sol in
ccelo ;lioc in Hierarchico mundo Seraphicus ardor , impecusi
qne ignctiSjjuxtat iilud ; .^uifacis Angelos tuos Sgiritus, & Mi-
niflrostuos ignemurentem} hoc ih Archetypo aenique ignisr'
idealis > & kimen ipirituale , qu® omriia gignentur,confervan*-
cur, iuftinentur,aluntur,,augentu&:. Smit igiturJLleroenta irL- connexi
Deo feminaria qtiajdam,^ producendarum rerum ideae,iemi- ■corperei
naria prima&oridnes; In Airgelis^diitributa; poterlates;In^ ww*^ Cum
ccelo virtutes analogae-; m nacura*rerum iemraa \~m mundoy^ mun„
inferiori crailiores forma?. . A tque hinearafcitur admirabilis f*> barmo.
ille mundi concentus^quo Terra cirai Luna , Terra ccele{\ii"™™muK-
Aqua eum Mercurio &c Venere<r Aer eum Jo*/e& Venere? I- knit"
gnis cum Sole & Marte flapides iterum cunrSaturn® ; metaUa
cum Tove,-Zbophytacum Marte,- iniecla cumSolejcu Venere-
volucria ; amphibia cum Mercurio cum liuna quadrupediaf
omnia cum omnibus miraiympathia confonant tum inter fe,-
lumcum anima rationali ; cu jus enneas colleclaeft ex quin-
queienfibus excerioribus, quatuor interioribus,yidelicetfeniu
comuni^maginativajCogitativajmemorativajCerminaturque:
ad intellectum tanquam ad decimum ; ctti & alia^enneas pu-
riorinfimplicibus numeriSjVidelicetnovem Angelorum Or~
dinibus } convenityucineo plena fir AngelorumDeique ima-
go,cerminacurque irLdecimum fontem,fcilicet , fupremum o-
mniumquePatrem. Eftqueer triplex operatio prorfus confo-
nans&harmonicacum mundohocinferiori in natura,cum_j>
ccelis in|fenfibus,cum Angeiis in inteHe&u.j Intetradem emer—
git perfimplicemanimaipotenriam^in enireadem pernovem
fenius,quinquecorporeos, quatuor incorporeos j inicofih©»-
ptademfive27, totiusconfumationisrerum
idcam per venic,dum intelligendo,-
omnia fic.

CAPUT

424

Ttinerariuml. DialogusII.

CAPUT VII.

De uiquu quA fufra ccelojJuntj & an proprie

£«f vere aquajint l; ^deutilitate earum.

I- TH^VA Jam tanco tempore in immenfis firma-
X menci penecralibus binc inde divagaci^nuilumnec glo-
borumjiumerijm/neciinem afpicioi unde magnum pectur"
meumdifiderium mvadit cognofcendijquid tandem poft coc
globorumcongeries,eum mundus mfinicusnonfit,rerum fu-
perfic. O fi rancuma cebeneficiUm obcineri poflem,uc ad ul-
dma mundi confinia me perduceres,quanca me felicicate af-
fecTumarbirrarer ! Cofmiel. Ea amepecis,qua:homini morcali
concedi nec poflunc,nec debenc ; quantum tamen Deus & Na-
ttira permiccitjtibigloborum finem oftendam. Theodidaclus.
Fiac. £cecce,mocu mulco ccelorum^globis velociore,exiguo
cemporisfpacio,e6ufque me perduxic , ubiomnibusglobise-
vaneicencibus^nulla cocli fax amphus ocu lis meis llluceicebao.
Itinerishujus longitudinern,nulla adeo acuci ingenii vis, nuila
tanta mencis foecunditas efle poreft,qua: animo comprehende-
re,ne dicam verbis explicare valeac Sed 6 CoJmiel, ubi fum >
Vbi me conftituifti l Sentio tocum corpus meummiroquo-
tnafeftts. dam & fenfibili rore perfu fum. CoJmieL Ne mirare ; jam e-
nim aqueum illud expaniiim ingreflus , cujus lacra pagina?
mentionem faciunt: aqu& qu&fupra ccelosjuntjaudent nomen
Domini. ¥ix funt aqua? ilke, quas a pnmis mundi exordiis le-
parata; fuerunt,q uarum pars globis mundi ceflir infomencum,
pars admundi confiniainfinespaul6p6ftdicendosrelegara_.
fuit;dequibusiacertexcus : fiatfirmamentum in medio aqua-
rum,z$ 'dividat aquas ab aquis. iheodid. Omnia bene fehabenc;
Sed aquas non fencio,nec ullosfluctus auc undasfcu jusmodiin
ingencibus Oceanisme vidifle memini) video ; & curtu dicis^,
me jam aquas fupercceleftes ingreflumefle ? Cofmiel. Spacium
in quo confticueris^veriflimasaquas continec,fed minime,uci

m

'Caput YIT. qam

in Terra,coeterilquemundanisglobis^aflas,fceculentas, cor-
pulencas,* quinmaxime iubciles,peUucidas,&abomni cerrense
concagionis mifcelia purgaciffimas. Qupdenimcorpuscuum
nefcioquororeperriiftimfencias.iilud aqueum quod percran-
fis,medium etle lcias^ cujus &bftancia:tamecfaiefifibjUrlexi-
biiicace ob fommamfubtilicacem eareat, madorem ramen iin-
ducic canco penecranciorem,quanc6 hx aqua? inferiodbusTiib-
tilioresiunc. Nonne qui manead aui oramSoHs perherbida
praca ambulanc,corpus quideminadefieri fenciunceciamfi a-
quam non videanc,&camen eos per aqueummedium cranfire
cercum dt? Pari pacto hocloco( licameninagna pai^yis com-
parare fas fic ) evenire cenfeas.

1 1. Thtodida&tis. Suntne ha? vere elemencares aquxlCofmiel. Aquafu-
Quid dubicas.,fili ? H«ec<enim fuic .primordialis illius aqux p^c«ufies
chaocicxcongeries/upra cujus faciem , cefte iacra Scripcurlj^^Vfr
Spiricus Dei-illam incubando,& ad feuramanimando agka-
barur; quam poftea Cecundo die5poficoflrmamentodivifir^,
Terra; globisque mundanis parce,parte vero,quam jam vides,
hucrransladu Uci igicur primordialis illa aqua chaocicaoi-
nius & ejusdem elTencise fuic,ica poft fa&amfeparacionemwi-
quepermanfiCjiblis accidencibus diftin&a. TheodicktcJw* m- Mueum
num quod non capic^mihiucexponasobiecro,uncl^
fpacii tam immenfi arTulgeac , cum nulkim Solem , neque a- Mumine-
ftrum , quod fpacium illuminec3conij3iciam^Ca/^/>/. Divina.. -t«r.
Opificis Sapiencia,uci nec in minimo quidem animaJculo,quin
illud omnibus ad ieconfervandumneceffariisfubfidiisinfti-
cuereCjdefukvica ina;ftimabilem hanc aqueiOceani vafticacem,
maxime omnium neceflaria luce inltnic~tam voluic. Lux
quam vides,primigenice illius lucis,quam in primordiis rerum
produxic,porcio eft; quamitaaqueashuic molicommifcuio,
camapteconnexuitjUtquemadmodumpartem illius fingulis^
cceleftibus corponbus indidit,ita & illa quoque hoc fpacium
minlme defticuic : primo quidemne ulla mundi regio perpe-
tuis opprefla tenebris, Naturas tantopere inimicis,, perpetud

Hhh iquale*

426

Icinerariurnl. DialogusIL

Aeputfu-

gercoeteftes
Cjutm fjabt
ant. ufunu

Acfutum
expaxfum
fupocccle-
ftequan-
tum. [tt..

An moPia
tur.

Primutn
Mobile u-
trurmtf tt-
iijit.

fqualerec : deinde quoque,ut fingula; mundi regiones,hoc vel-
uti calido quodamradicaliineilefuoconfervarencur.

III. Theodrdaffm. Omnia^ucifoJeSjtamfcite &fapiencer_
expoms.utdum veritacem rei cangis^incelletlui meo plene fa-
cisfacias. Sedrogoce,habecnenlumaliquem in nacura rerum
camingens aquea^molisOceanus ? Cojmiel. Imd cancum, utfi>-
ne eo muradus confifrerenon pofiic. Ex hoc enimjVeluti quo-
dam promocondo ,tum sthereum mundiexpanfum,tum fin-
guli mundi giobi neceflarium attratamcalimencum/ine quo
haud dubie concabeicerent. Ha; fupercceleftes aqua? fingulk
fuum conferunr vigorem,calidum& humidum radicale in-
cxiitenscorroborantjaugentjperficiunc,- verbo idem quodin
microcofmo homineprieftacnutrimentumjid in megacoJmo
has aquas praeftare uniee cibi perJuadeas velim : func enimco-
tius Nacura veluci ubera qxrajdanr., quajomnibus rnundicor-
poribus fufficientifTirnum & inexhauftum alimencum prar-
benr TheodidaUm. Ex hoc cuoratiocinio collis;o,excejTivam
hu jus fpacii vaftitaterm Cofmiel. Ulam cantam efle fcias,uc fir-
mamenti expanfum innumeris paraJangis fuperet. Cum e-
nim id corius mundi penuarium fic,ex quo fingula mundi cor-
pora,neceflaria, ne deficianc, fubfidia depromunt ; ilJud uciq;
ingentis magnitudm is efle debuit, cum id omnia incra fe, vel-
uci malum punicum innumeros fuo corrice acinos, mundi
corpora involuca concfuaac;

I V. Theodidnclm. Haberne aqUeum hoc expanfum.,motum
cceceris ftellis fimilem ? Cofmiel. Motum circularem veluci cir-
ca cencrum m eo ne quaeras, Cum en im fubtiliflimum fit,&
rofcidiinttar vaporis pellucidumV*therique , fr humiditacem
excipias , fimillimum j ica quoque aetheris aerifque motum
perpetua inftabilicateagicatum imicacur.

V. TheodfdaBm. Vci dicis,ica fieriexperior. Verumubi,
quarfo , cam omnium Philbfbphorum & A ft xnomorum mo
nimeriTisdecantatifrimumilludprimuiT; Mobile? An forfam.
aquashafce fupercoelefles fuo includet arnibitu ? Cofmiel. Ne
quiKra^Theodidaciejinmuridoprimurn Mobile,cum calo,

qwale

CaputVII. 427

quale id Peripatus delcripfit , in rerum natura non fit. Qupd
verd lulpiceris, ne for/an ordine Naturaj expanfam hoc a-
queamincludat.illatuafufpicioneoppidofalsailluderis: quo-
modo enim coelefte corpus fupercoelefte includere poflir, non
video. Neque imagineris tibi folidiflimam quandam ipha>
ram, quse moiu fiio creteras omnes fpha;ras&. globosrapiat;
hocenimquamfenfata; experientia; repugnet , an non vides ?
Qy omodo enim liquidem fpacium,nullum certum fubfiften-
ci<e ftatum fuftinens, afphsera folida rapi poflit, quis eft, qui
eoncipiat ? Utinterim folidagloborumcorpora tam remota
fubticeam.

V I. Theodidaffw. Sed quis totum hoc Univerfum movet? JJ^JJJ"
Cofmiel. Deus uci prima rerum omnium caufa eft , ita & primus ep,& i»tel~
omnium Motor ; Intelligentia; vero , feu exercitus cceieftes, Ug*****-
ftationibus fingulis fibi diftributis,a Deo motae , particulares &
individuos mundi globos ad nutum& voluncacem primi Mo-
toris movent , ac in mundi emolumentum juxta leges a^ernas
atque ideas in Archetypo fupramundanoelucefcenceSjquasr*
femper contemplantur,difponunt,adminiftrantque. Illas au-
tem a propria forma moveri,dici nulla ratione poteft , tum ob
finesinnumeroSjquos inmundana adminiftracioneprasfixos Aftrtnm
habent, tumob motuum tamdifparium diverficacem , quarms mo^ntur £
fingulos globos complicacam habere comperimus. Unde rede^J^f
Ariftoteles,^/^ natura,opus lntelligenti& dixit.Corpus autem
nacurale exanime,cujusmodi Aftra funt,ut diverfos illos,diur-
num, annuum, &quicircaaxemfit, mocus,ofcillationesad-
hxcy & mutaciones axium, fimilesque revolucionum leges a
propria fua forma depromat, tantum ab ejus nacurali appecicu
alienum eft, quancum alienum eft a gravium leviumque nacu-
ra,alio pr^cerquam a circumferencia ad cencrum , vel a cencro
adcircumferenciamferri. Compluracibi,Theodidac1:emani-
feftare poflem circa hujus fiipercceleftium aquarum expan-
fum,arcana myfteria ; fed ne inacceflbrum miracnlorum mul-
titudine ingenium tuum obruam, plura dicerefiiperfedeo j tuu

Hhh z erit,

Ititterarium I. Dialogusll.

criD,ex paucis hifceriociciasieminibus.jaclis , «beriorem ingenii
snifcecuram.educere.. Quare.ad alia.progrediamur.

CAPUT viii:

DeCosla Empjreo..

h? I jHpodidattus;. UcjnihiLCodb.Empyreo in Scholis rri-
JL ciuseft , ica nihijLeoobic^dus& ignociiiseflecomperio.
Quarerogo te,mi Cormiel^ucquinucusqufccoriusanundi com-
pagemoculismeis exhibuifti , maximum iliud &pra;ftancifii-
mum omnium;mundi.habiracutum oftendere.ne graveris.
Gofmie //Afemiiliheodklacltjnefcis iane quid pecas.. Tune pu-
tas mpremamjnundicuriam^Dei^ngefbrum efodXorumque
ledemumortaH carne veftitum hominem ad'ire.pGfle3.auteam_t
ocuiismundanis ibrdifeus defedacisiuftrare? NorLeft id hujus
cadrc^ vitajjfed a?rer«na2 felicjtatisftacuirefervacum. Theodid.
Ignoice. temer icacimeas , & oppidd nimiumqueaudaciVne di-
cam pradumpcuofa?,ciuioficati. Ica divina afpirante gratia i m-
pofterum me victurum propono-, ucexfolutocarnis morraliy'
debioo ,.illud mulco eminentdori modo ^quam cameis oculis
eontu eri merear. Non camen omkcesad nonnulia circa hoc
coeium obviamihi dubia refpondere- „ uc fic quovis modb
lciendidefideriofacisriac. Frimo icaque profumma tua erga
me_Eumanirate & benevolentia: mitii exponerenon abnuas ,
Utram iftiusmodi cocium pars mundiiit confticuciya ? deinde,
ucrum corporeumldemum.ucrum verca.nomineJ&mpyreum
feiiigneum fic.

f;I. Gofmiell CceIiim hoc,ciimcantar.exceIIentiae.&iiipere-
mihentiffimae. dignitacis fir, uchumana: mencis vis & efTicacia
eam non dicam explicare ,ied necanimo qqidem concipere,
multo minus im^ginatione apprehendere pofllc;nont)pus eft,
illud variis rationum momentis exponere. Illud Dei domum,
ccelum ccelijThronum Excelfi^cabernacuIumDei eum homi-
»bu«,( uciid Aquila Evangelicadefcribic ) cflefuflicit. Efle ca-

men

Capuc VlTL 429

men parcem mundi conftituci vami, nulii dubium efle debec;
cum illud non ric excramundum siedintraAiJium veluci clau-
ftrum cociusconftitucum. Undefequicur,illud vere &propric
corporeum ^eflejCumficX^orporisCruiftij ,&Beac«Macrisejus,r^w?w
omniumque^atccumiocuSjadq^uempoftpie.^an^e crans* ^Um\t-
aclbs-vitas.mDricalis dies ,,cransmigrantesreci'piuncuF: Eft'c~« corpo.
nim IbcusJiihil diud,nififuperficies corporis loeati j-locusau.-
tem diciminime poflet,fi,,uti.nonnulli perperam crediderunt,^rj tonfii*
fpiricualis- fubftancias; forec;; nec mundi corporei.conftirutiva/''''^
pars eflepofler.. Empyreumverd dicicnr^Jeuquod idemeft,i-
gneumiqu6diuceiumma;Jt&ih^

gidiori luceat jquae ramen nec: ^cajcicacemiiiisihcoliSijnecmo-
leftiam aireracullam.;:quinpocius,ob inaeftmiabjlempulchri-
cudihemf,Ja^iciamcDncep^

rum;oculbs afficiat. 7^^o^^Cun^illudtanta claritate fuigear«Ef#*'M'*
cur,qua2lb,ocuIismortaliumnDn-«patec.? GafmeH, Ne indlgni "^nmm t^
morcaiium oculixancas.claricacis parridpesiiereiK,jdiviha pm^tuadijftmii
videntia- coelumhoc aqueunvvos incer & jnemoracumcoelum^^^
coeiorum, veluti velamentumqpoddam ihteriecit. . Giime^^krr^Bjfi
nim fpariumhoc aqueumadeo expanfum , Scadeo incomprer-
henfibiii intercapedineexporre^umifitjUtuemo racile homi-
num id ingeniifuiicapacitatepenetrarequeat.; hincfit^urtam-
etfi id d iaphanum fit:8tpelliiftre ; 6t: vixfubtilieate -asthert ce-
dat,adeo tamenex innumerabili luperficierumcoacer vatione :
conftipetur , ut non fecus aeSoienr, nubesderrfe, ita Empyreii
coeli . afpe£tum aquei hu jus expanfi diffu (anubes obnubilandb -
auferac ; quod verum eflepaulo pbftfenties. , TBeod: .Quiefcece;
eon- pofte : videor. , dooec aiiquem hu jus ram di vinaducis fal- -
tem mihiradium oftenderis. Cofmiel. Fadiumeft,,quodpeci--
ftl;aperioculos tuos,& vide..2&W/W. OCbfrhiel \ cefla,cefla )%\
«xcefliva; lucis hu jus effieaciamimpofiibile eft uc feram ; Solj,
Aft ra,ignis,orrrnia cenebrasiunccompararione ad hanc liicem 1
fa&a ;fufficic,fuifidc,Cb(mieIj meOTOerefticueloeo vmalbe-
aim omnia humillimoiwsntis obfequi o , qtug mihi narraSjcre-

Hhhi j; dere,,

43 o

lcinerariurnl. DialogusIL

dere,quam i;lcra condicionem humanamplusaxjuofapercj ;
neqne iralcans cemericaci mea: , cum ha?c non cam curiofe
mencis imperu,quam cceleftis pacriae, quam expscl-aimis, amo-
re, & nefcio quopioaffeclu lmpulfuque videre defiderarirnj*
Cofmiel. Ecce jam cuo refticucus loco; perge dubia,qua; cibi fu-
perfunc,proponere.
Empyreum III. Theodid. Eftne ccelum Empyreum ex maceria&for-
Vru*?* ma compoficum ? Cofniel. Cum fupra dixerim,Empyreumefle
forma parcem conftitucivam mundi ; eric id neceilario corporeum:
Mmpoftz. fi corporeum,id fane aliud no eric,quam corpus phyficum : o-
mne corpus phyficum ex maceria & forma compon icur ; ergo
coelu Empyreu ex maceria & forma componirur.Quod fi quif
pia negec.is paricer negare cogecur, omnes aftettiones corpori
phyfico & quancocompecences;paricerq,- faceri debebir,empy-
reu nullis vifibilib. colorum qualicacibus^nullisaudicivis^nulla
duricie.moJlicie^condenfacionejrarefaclionejnuiiaquancicace
afFecl-u efle ;ergo cocuminvifibile,ipiriruaie& non nifi incelle-
cFuarcingibile;quodabfurdu, & concra finem Condicorisfa-
pienciflimi efle,nemo eft qui non videc.Hoc camen fcire debes,
formam & rnaceriam, ex quibus componicur , adeoq; cocumj
eompoficum,infinicies,uc lca loquar.nobilionbus, excellencio-
ribus,mbcilioribusqueparcibus,fublimiorique forma quam_3
qua omnia cascera mundi corpora conftanc, confticucum efle,
ucpoce quod in Ele&orum fuorumvoJupcacem&ajcernarnj
obleclacionem Condicor benigniffimus , hac qualicacum emi-
nenciflimarum praerogaciva docacum efle volueric. Nil dicam
amplius. QuaJe & quancum fic hoc ipfius Dei, Angelorum,&
beacarummencium habicaculum, apercedemonftracSan&us
Paulus in fua Epiftola i . Cor. 2. Oculus non vidit,nec auris audi-
vit ,necin cor hominis afcendit ,qu& Deus pr*paravit diligenti-
busfe.Yx fane incongruum videbacur, illud cce!um,quod racio-
nalem creacuram ex anima& corpore compoficamrecepcu-
rumeracfine corporepure fpiricualefeu incellecluale condi-
tum fuifTe. CorporeUm ergo efle debuic,uc anima in concem-
placione Conditoris fui abforpca , corpus quoque fenfuum ob-

leta-

Capuc VIII. 43 1

leclacioni proporcionacum reperirec objectum, ne fiuftraad
a?ternamglonamallumptum videretur. _

IV. Theod. EftneccelumEmpyreumckcuIo^utquadraco anrotu™
conclufum ? Nam mulii e Sanclis Patribus ex Evangelicae A- dum-> aut
quilaedefcriptionejilludin Apocalypfi indigicatum,. quadra-

cum efle volum quoad exreriorem fuperficiem ; ica enim dici-
mriCi^vitas/upraquadratumpoftaejf. Cofmiel. Noninrelli-
gasha*c velim ad licteram/ed lub allegorico fenfu omnia incel-
ligenda efle tibi pcrfuadeas: inmiitenimfummani hujusdo-
micilii firmicadineni & ftabilkatenvfine ulla corruptioneauc
diflblutione perpetuodurantem; fed terminarar modoquo-
dam humanae menti incomprehenfibili; ut proinde fruftra_,-
fufionbus verbis id cibi expliceni, cum ejus quamdiu humana?
mortalitacis farcina circumdariSjCapaxeflenonpoffisi

V. Theodid. Eftne ccelum Empyreum adeo vaftum,acid h™«yJ™™_
Sancti Patres defcribunt ? Cofiniel. Jta eft : uti enim id univer- ftum fc.
lam mundr machinam concludic, ica merico ornnium mundi
corporum capaciflimum r omnia reliquamundifpacia longe
fuperare videcur : imo aufim dicere^cocum hujus fupercceleftis

aquei fpacii eoneavum,quod omniaconeinec y comparacionej
ad coelum empyreum faela , non nifi punclum cenferi debere. Ccslumem
Theodid. OCofmiel,paradoxa dieis humanointelle&ui in- pyreum ad
comprehenfibilia; vera camen efle non dubito3cum infinicam reiiquum
Dei ma jeftacem cumprimis-deceac palatium habere canca»
gnicudini ma jeftatis congruum, Jam video verificatum illud dum (e ha-
facri cexcus : Mavna e-B domtts Bei , inq-ens loctts poffefiionis ****** ar-
ejus;magnas est,& non habet]inem°,exceLjus,& tmmenjmCrea- punsum%
foromnium. Et, indomo ccelefis illius Patris manfones mult&
Junt,t§ inexpkbilia tabernaculaejus. Sed jam,miCofmiel,ali-
quidmihide fummis hujus coeleftis pacriae deliciis recenfeas.
Cofmiel. Faciam quod poftulas. Nil hk de incerna beacarurrkj Gaudia
mentium paee & tranquilIitate3animorumque choreis dicam; bmae**™m
n:'h:l de incomprehenfibili Angelorum hominumque in aJCer- in ccsloEm-
no illo Archimufei Odeo Symphonifmo : cerce omnis hujus £>"'"'•
mundi pulcherrimarum rerum afpeclus deleclacioque adil-

lum

4J2 Icinerariuml. DialogusII.

lum comparaca , quid aliud func , nifi vileftramencum, paiear
pucridaej& exiguaquasdamarena.foecium cerrac : omnis ima-
ginabilis , >qua? humani ingenii Jblercia unquam inveniri po-
•uic, harmonia& mufica ,omnis in£bumenTomm harmoni-
corum concejacibilis fuavitas .& dulcedo, orrmis humanarurru
vocum-.exceHencia & perfectio , quid ad fupremam illam mu-
ficam comparaca aliud func,quam diilbnancinimusbelluarum
fremitus,Iuporum uiulacus,gmnnitus porcorum ? Quidomnis
odarum,Iapamkn, taSusq, iiarmonica fuavitas,duicedo, mol-
Iities,nifi faJtorjamaritiKio, & mera immunditiesi Cujus ordi-
natiflimam & fupereminentiflimam difpoiitionemiicuti o-
culusnon vidit,nec auris audivit, nec tn cor hominis afcendic >
itaeadem nec ullo verboram.conceptu explicari, nullaftyli
felicicate foecundiraceque declarari 9 nec ulio nroiundiilimo
mentis icrutirrio penetrari potefl:. Ubi non crium,quatuor,
quinque, fed ineffabili fupereminentiflimarum vocum fym-
phonifmo tora coeleftis >Regis curia &aula flipramundana di-
verfis Senatorum claflibus , veluriin choros-cjuosdamdifpofi-
tiSjinperpetuas refonabunc.a?ternitates : ubi.Chorus Virginum
Choris Confeflbrum,hi M artyrum, Apoftolorum,Patriarcha-
rumqueChoris interibnantes,omnes fimul eum tripartitisAn-
gelorum Hierarchlis concordantes , ad perennis aqu<e vicat
fontem ,.a:terjium conquiefcentes ,.a?ternum illud Alklu ja in-
deflcienrejexultatione, Deo ceu iupremo quodam Chorago
perfapientiamfuamfymphoniam dirigente, fpiricuque oris^
iui organum animance,moduIabuncur : Ubi Agnum Dei , qui
in hoca?ternitatisdomicilio& organedus,& organum.,&:i\lu-
fica eft, feq«ences cantabunccancicumnovum,admirandumj
illud Verbi Dei cum humana nacura in utero immaculata;
Virginis defponfati epithalamium & hymenaum : ubi labo-
rum , cormenrorumque m hoc mundo pro amore Dei exantla-
torum recordatio, veluti.diflbnum quiddam^cerna; beatifli-
ma?que vicas confbnis miftum fyncopatumque, in omniumj
dulciflimam perfecti/fimamque harmoniam coaleicet. Tbeod.
O infelicem eorum fortem , qui adfallacia momencaneaquo

cala-

Caput IX.

435

calamkofic vicas hujusbona , admundanasambitionisftrepi-
tum,immundarumque affectionum ac voluptatumdiflbnan-
tiflimas cacadupas obfurdefcences , fpe fiia adeam pertingendi
Muficam, quam defcripfifti , aliquando percipiendam exci-
dunt J Omagne rerum Harmofta, qui omoia in numero, pon-
dere,& menfura difponis; difpone aniniae meas enneachor-
don juxta divinae voluncacis tua;beneplacitum;incitaomne$
anima? mea? nervos in laudem & gloriamnominis tui,uc Sera-
phico ardore ce diligam^ Cherubico mencis fcrucinio inceffan-
ter te qua^ram. Sis anim^ mea? chronus ubiquiefcas, ubi cubes*
in meridie; adfit Domiiiacionum.Vircucum, Poteftatumquo
prsefidium; Principatumponas Hiper omnemanimje indomi-
tam rebellemque afTecltonum turbam j ucAngelicacibipuri-
tate per pecuo ierviam jfpnet vox tua in mribu* meis Vox enim
tua dulcis, gf faeies tuet efecora. Diipone in me eam Vircucumj
harmoniam, quam & tapte , & in fupremis Virtutibus ab ini-
rio difpofuifti, ut de vijxute in virtutem veluti deconointo-
num procedens,ad virtabm omnium diapafon , rociufq, per-
feclionis complemencum percingam acque hoc VircuturrijB
pra-fidio munitus, indeietchordo pfhlterio pfalleirn tibi , teque in
faxula farculorum laudeki &glorzficem. Amen.

I.TP HeodidetcJus. Pervtyiimus tandem ad ultimummundi
JL terminum ; uc proi^de nihil reftec,niii ut mihi explices,
quid excra ulcimum hujufc Empyrei Cceli terminum fit reli-
quum. Philofophi fiquidejrn nonnulli neiciocujusimaginarii
fpacii extra mundummencionemfaciunc, cujuscamenracio-
nem nemo eft,qui explicare valeat. Cum enim corporei mun-
di machina, uti fupra fcite docuifti, infinita eflenonpoffit;
quid igicur mens mea concipere poteft poft ukimum totius

Iii

crea-

434 rtlnerarmm L Diafogus IL

ereaiurce ter rrrinum ? Eftne nibil l Eftne ens aliquodrationis^?
Eftne vacuum quoddam in infinitum extenfum ?.
Kumana. II. ofmtel. Mens humana lenfibilibus afliieta ', uti infini-
n^ulZs tum coneiperencquit>ita & nihilum ; Quareut aliquousque in_
nibiium- hujus profunda^ipeculationis adytaintroducaris^paulo altius*
ZZTnon*' orc*iar- Qy?^is ■» QUI<i & poft ulcimum totius creaturse termi-
pt^T- num? Refpondeo,prceter Deum^eflenihiL Theodid.. Quideft
ergo hocnihxlum 2 Cofmiel. Nihil eftnihil ; hasc enim eft adav
quata e jus definitio. Theodid Nugaris ( flt cua pace didlum )
miCoimieL Cofmiel TuneveritatissternceMagiftrumnuga-
ri dicis ? Theodidattw:. Ignoice, rogo,temeritati mes ; excidic
enim mihi verbum hoc^non qudd te nugari judicarem , qui o-
mnes thefauros fcientiae & iapientiae in peftore tuo abfcoditos
tenes ; fed quia apud nos homines in ignorantice tenebris natos
& educatosjhujufmodiprolatadefinitionugatoria. videri poC-
fettfmpofteru tuo me perftiturum judicio,qucectinque dixeris,
JSJJ* poiliceor perge itaque.G^Dico itaque,Nihil,nihil aliud efle
quam nihil;nihil non ente,nihito,iequeipfb finio & definio :
Nihilenimeft nihif; nihil nonaliquid eflyion hoc auc illud,auc
aliudquodpiamenseft^ednullumensinihilnuiquameft^ne-
que in menceeft3 nequein rerum natura,neque inintefligibili,
neque in fenfibili mundo,neque inDeo^neque extra Deum fnJ
ullis creaturis.QiK>dIrbet ens efbquo$JIibet aliquideftjente iunc
omiiia pienaniihil ociofumjvacuungiihi^nihil inane,exulatab
oni verfo nihil. Unde virtuce Nac&Sex nihilo nihilfic Tunc
«nim virtute Naturce ex nihilo aliquid fierr diceretur fiid,
quod fimplicirer ac mere nihil eft, in ens/ive in materiem,uve
in hoerafiquid verteretuna uc fi id , cu jus nullum prarexcitk ini-
cium,cujiis-nulfa ante fubftidt potentiasinfoIito>Naturar mira-
europrocederetadeflealiquid t quidquid enim natura fieri
eonfpicimusjid omne fic ex prceexiftente materia a potentia>&
privatione fuirillius quippe potentia&materia ante fubfiftebat j
inchoatum era t ab inicio, &confu fii m in mareriei umbra,quid-
Benr - continuis generationibusquocidieperficitur..
moJelT" HL Theodtdl SedqiiomodoDeusdicicurex nihilo omnia

produxis-

Caput IX. 43j

produxifle ? Cofmiel. Deus a iecadere,Deus a Deo dividi, Deusr* mniaut
leorfim & excra Deum £imi nequic ; quidquid divinnm eft, *ih'[°pw*
Deus eft , conjunftum & counteu Deoj infeparabilis a ieipfbJ& -*u
imparcicipabilis eft:fienimparcicipabilisfierec,pars ipfiusex-
rra totu , aucexcra parcem fumerecur,-eaigicurpars dividerecur ,
fieretque aliena a cocius fubftantia,& externa; cu juipia iubft an-
tix pra^bei ec initiumj conflareturque ex ea parcefubftancia^
qua;dam excerior; quoduciaDfurdumeft,icanullaracionefie-
ri pofle pucare debes. Cum igicur Deus infinira & immensa
poceftace fuiciac ieipium ., ica uc.avellia feipfo& noneflene-
queac, & non pofle nonpoiiicj&noneflenon ficsideonequo
dividi,neque parcicipari poceft: creacurafiquidemhocpaclo
ex fubftancia Dei decifa, divinse forec iubftancia: porcio , & ie-
paraca a coro Deo quod prorfus racioni repugnar. Reftac ica-
que,ucfiDeusnonde£iafubftancia,nequede excerna ulla alia
ipfi coascerna, omniadenihilo produxeric/lenon ence0 de eo
quod non eft , genueric fecerirqueuniverfa. Is enim qui vere
eft , & qui omne efle tranfcendic, ei quodnon eft5efle dedio ;
cjuod quidem fieri nonpoceft ,nifi ab eo,qui infinica potentias
fua: eflicacia,fblo voluntatis nutu facic,qua;eunque vulc in cce-
lo& in cerra;non.uciqueexence,cumnuHum praxeflerics er-
go ex nihilo , quod erac oftendendum. Porrdquemadmo-
dum de nihilo a Deo creaca £mt omnia, ita in nihilo librata_>a
& ftabilica func. Sicuci enim maceria eadem eft ex qua educi-
tur omnis aclus nacuralis,, & forma,ucpote exquaomnisfiu
lenfibilis iubftantia,omnium fulcrum ,fundamentum , ftabili-
mencumque5ica& nihil,&nonensad Deumin univerforum
creacione umbracilem quandam macerlei fimilicudinem ex-
preflit. .Sicuci enim maceria omnis nacurali aclui fiibeft, ita_,
omni creacura; fubeft nihil , &omniscreaturareceptaeft, &
pofica ftabilicaque in nihilo : ubienim nunc iunc, & iubfiftuno
omnia,nihil erac prius,& ineo niliflorecepcamncomnia,ex
quo&fa&aiunc:nonenim in aliquorecipi pocuerunc, cum_»
quia noneracipfum aliquid,autensquodpiam,inquofifti'&
collocari potuiflenti cum quia fifuiflTec aliquid,in eo recipi non

I ii z potuifc

4.36 Itinerarium I. Dialogus II.

pocuiflenc,cum ens in ence minime, efle & recipi pojTic. Eft
igicurquodlibm'nnihilo,omneplenumin vacuo,ens omno
in non ence f ubfiftens , acque in eo uti in loco quodam rece-
prum. Annihilec enim divina pocencia univerfam mundi ma-
ehinam, quam abinicioeduxerac;ubiquenihilaliud,quamiI-
hrd,quoci ance mundi condicioneni fuic^permanebitjid eft,pu-
rumpurumnihil. V

I V. Theodidaffus. Ex hoc difcUrfu cofligo,idem de fpacio il-
Io,quod extra mundum mihi imaginor,eflefentiendum,quod
de fpacio antemundi condiram fbifle concipio. Cofmiel. Fal-
leris omnind , fi cibi fpaoum imagineris,aut id cerminis hifce,
e/Je,&tfu///e,QxpUces: quomodo enim lpacium cibi imaginari
poces,ufei nifcif eft ? auc quomodo efTe auc fuifledicis,quod nuf-
quam & nulhbi efl,nec eflepqteit,necpotiric hmplicant enirms
tyatium "KCOmma^nifeframeon6radictionem. TheodidacJus. Dic

imagina-

igitur quid fit illud,q uod eftexcra mondum. Cofmiel. Icerurrj
ritmtxflhin confueras tibihumanarimaginationis rallacias incidis ; hoc
quid fic,hic iocu non habet,cum nih il fic Quare uc ce ab hoe er-
rore liberem,hoc cibi primo perfuafum habe, nullum nihil neq;
exrra,neqrincra mundum efle,-fed tocum idhumani intellectus-
phantafiriaefle,putancisid ibiefle,quod non eft,vel pucancis
flihil ibi efle,quod reveraeft. Scacue icaquecibi,accujepropo-
ne menci praefens aliquod punttum, &circa ipfiim moxcon-
cipiat mens tua corporese perfedtaeque plenitudinis intermi-
nam fufionem,in omnem locorum ciirTerenciam adtu infia
nitam ? qute quidem nihil aliud eft , quam infinita_i
illa fphxra intellectualis , cujus centrum ubique,c?rcumfe-
rentia verd nufquam. Hanc itaque diftenfionem,hoc actu
infinitum,fivecotam divinam fpha^ram&fubftantiam, mensr'
quidem nullo modo confequitnr,neque eam comprehendiOj.
autintrafeclauditrintelIigiTcamen,novic, fcicque elTe infini;-
cam,capramcuumcranfilienrem,debilemque modum mencis
fiKeexuperancem: nam incelligerequiclpia^melTeinfinicurn-,,
non facic hoc ipfo ut cua intelligenti A claudacur & concipiatur
ipfum infinicumjfed cftfcire & incelligere,pofleidipfum in .

fifli

CapucIX, 437

finicumminime comprehendi , omnemque fmemodo & ra-
cione cuam exuperare capacicacem. Haud enim Deum nofti,
quod mence cua illum capiasjneq; cenfes eum finicumjquod fi-
nico mentis tuae gurguftio illu compledtaris; (ed ica Deum infi-
nitum novei*unchominesyqu6d eum inacceffibi]e,inicrutabi-
lem,aclu immenfum certa fide credanc, incelligant , fcianr_j.
Deus igicur cum fic a&u infinieus, neceflario quoque is omno
fpacium vacuum &inane ( quod immenfum & infinicum cu
excra mnndum concipis ) fua fubftanna & prxfencia impleOi
abeodem omne exterminansnihil,.im6 omne vacuum, inane,
& non ens f adeoque ext_aDeum nequc nihilum,neque inane, ExtYa
neque vacuum reKnqui necefle eft : fi enim nihilum illud extra Deum nuU
Deum fic , eonfiteri cogeris, Deum minime efle infinicum j eo
quippe nihiiodivina fubftancia conftringerecur , concludere-
curque ; quod impoiTibile eft. Unde icerum fequitur,mun~ Mundm
dnm non in nihilo, fed inDeo recepcum fubfiftere. Cum igitu. **£***£;
fpacium illudexcra mmidumimaginariumimagineris,norL_
\nihilum, fed divin<e fubftantia. plenicudinem in infinicum dik fiit,
tenfa uc concipiasoporcec-Quiaenimomnraperfecic&deferc,,
creavic,ille eade in femecipfo,fuaq; plenicudine excipic,geftat,
claudit,concinec, fervac:funt enimtocus mudus&omnescrea.-
cura, ejus ad Deu comparaca? nihil aliud,quam pun_tu, &nihii.

V. Theodidattus. Si ergo Deus omnia fua fubftantia fmplec , l%%ici
ergofals6dixiftiid,quodnosexcramundumconcipimus, ni ■ yef?fu

COKCt'

hilum efle. Cofmiel. Sciasiub duplici refpe&u iftinsmodi fpa- pi pottB,
cium nihili ,confiderari pofle j vel prouc refpe_tum dicit ad
Deum,veladordinernnaturalem entium. Priorimodo con~
fideratn.m,veie nihil eft extra mundum,quod non divina? fub-
ftancia- plenirudine impleatur pofteriori vero modo rede ni-
Jail dicere poflTumus,ciim revera pra_ter Deum nihil ibi fit; & fic
hoc loco femper impofterum accipiemus. Sed ut Iuculenrius
omniaintelIigas,pauI6fufiusdi6tacibiexponam,

V I. Tria in aeternicate confideranda func,a_uum duplex, & ^JUJ*
incer iIludmediumcempus,quodeft mecrum feuduratio crea- r.w^
tionis & perfedionisomnium/ive fecundumfpeciem , feu fe- br«™»\,

lii j cundum

438

Ttinerariuml. Dialogus II.

cundum mdividuum & fingularia. NarrTFempus creacionis
rerum omnmm, hexaemeron fluxus eft ; Tempus vero crea-
tionis, abfolucionis, & confummariojiis omnium per fingula-
na & indi vidua;rora mundi hujusxiuracioeft. Sracuic aucem
Deus mundum corporeum vifibilemque in tcmpore defi-
niuicque iJii excrema,principium &finem j iibravit illum incer

duplex^uum5compJecdeniqueinpr^fencijTiundo,perfici^
ablolvic cocumid,quod in fucuro coco szuo eoncinebk, ferva-
bicqueinfuoeile. In primoa;uonihiJ creavicD.eus>irifucuro
ndui creacurus elt,nulmm novz fubftanciae efle largiturus ne-
que quidquam.eric infucuro^uo,quodorcumnonhabuerio
m pr^Jejicaneocemporeinmundihujus duracione. Angelos
ex mhiJo produxic in inftanci,& ininicioremporis ; macena
polt Angelosm mundifenfibiiJsformacionem5insuo fucuro
lervabic Deus Angelos , & animas racionales/>b quas& mace-
naminidem amim incroducec, c^Joi-umquemaceriemiru
electorum domici Jiu m.

SCHOLIUM. L

ANget&s xntefenfibtlis Mundi creationem fuiffe produdos,
nonpaucorum exantiqms fententiafuiL Pro ca adduxi-
mus m Phyfica Curiofa Uk i. cap.3. S. Ba/iiium HomiL i. m He-
xaem : D. Gregorium NazianzenumOv^. 2g. & 42. D. Chry-
ioitomum/0. s.Hom. 2. & to.J.pag. 86. D. Damafcenum lib 2.
cap.3,D. DionyfmmtiLde Dtvinis Nomtnib. cap.s D Am-
brofium , Hilarium , Hieronymum , Ca/Jianum, Bedam
altos. Nostamencumaliisflatuimusibtdem,ne<*uaquam ante_j
corpoream omnem & afpecJMemcreatumm extitiffi Anvelos,
Jed cum Mundocorporeo. Rationem & AucJora vide ibL

VII. Infuturo jbuo nihil eric,quod non fueric in prafenci,-
pleraqueramenfuncinpr^fenci,qua;fucuramillam immor-
talicacem non videbunc, nec in auum cranfibunc. In primo
icaque^uoDeusrancum erac,in prafenti cempore creavic o-
mma, in fucuro ajuononnulla confervabit,ut Angelum liomi-
nem,maceriam. In primo auoDeus infoecundus ad excra; in
tempore foecundus exiic : in primo suo nihil, in cempore & fe-

cundo

- Capnr IX.. 439

cundo xuo omnia. Nihilum ergo Dto fuit coaaium, & a^cer- MhHum^
mim; nihilum fubefrcunctis,& excra omnia eft; Deus benedi- c°f"L
Ctusin iajcula ommbus iuperemineCj&iuperomniaefr- Deus
femper eft m efle.nihiium in non efle ? Creacurae quandoquo Wtili cum
in efle , & non efle. Deus fumma neceilicasj nihilum vero i- ?"tffmp*'
pfum impoflibile,&quod ad efle nullam haber poceftacem: eft
enim nihilum actu immenfum & infinicum non efle5& in tan-
tum non ens,inquantum Deus ens eft a&uinfinicum. Theodid.
Sifte parumper;: quare cu dicisnihilum impoffibilejcum ca-
menDeus omnia exnihifoproduxerir ?: Cbjmiel. Verumeft,. .ffemnon
Deum ex nihilo- omnia produxifle,.ied noirex nihilo attu infi- fot'^folum
nicononefle,cumDfeusnullumensextra feipfum fibi zequum ^fi-. '
& infinicum proferre valeac eft eiiim omne infinicum con- tiam con-
junctum & confubflanciale omJii infinito. Si ergo totumni- Hrtere'
hilum in fiibfrantiamxonverciflet,.iila haud dubie forecinri-
nita :athocrepugnac ; ergo Deus rotum nihilum in flibftan--
tiam convertere non voluit j exhaufifletenrm tocirm; nihilum
fibi coaecernum & coarquale, urpote ac~tu infinitum noix effer. 1
l V 1 1 T. Theod. Opcime omnia cepi^acque oppido fane miror ,
fub nihilo canca iacere my fteria : fam enim Juculenter video,,
quomodo mundus in nihilo,.quomodbantemundumomnia"
nihiI,&quomodoDeo coaequetur nihilu,atqueadeo quomodo
nihilunihil fic, Deus vero omnes tum mundifinus,cum extra
mundu nihilum cotum fubftantia,poceiH:ia & prafencia fua a?-
rerna seternum impleat.Sedunu adhucdubiu intelfe&um meu
torquet,& eft ; cum nihilum illud,quod imaginamur, fpaeium
infinicum dixeris,utirevera eft,armon forfanDeus plures in eo
mundos condere potueric? C^/V/.Sidivinampotenciamre-'/,^/z)
fpicis,cercum eft5Deum infiniros mundos in dictb lpaciocon- nihil piu-
dere potuifle;Si creaturae conditionem,id prorfus impoffibile res mundoi
foir. Quod ad primnm,icaprobo. rnceiligea?cernicatem per 'ZtZ'™
re£tam lineam aclu indimenfam & infini cam ; hareas cernicasJ,,
haec linea,totius di vina? iphxrae&fubftajici?e;diameter eft 5 in^
hac tota aeternitas diametro,quodcunque punclum defigna-
wevisMmumem medium aiexcremis asquedifficum. Cum

cnim

44-9 Irinerariuml. DialogusII.

emm CEtermtas quidpiam innnitum fit, omne quod \n setci ni-
tatede. giwmuspun&u.eftab asternitatis principio,medio,&
flne requidiftans. Quscunq;itaquedediametronujusfphcera?,
de tota fphaera jure meJiori dicenda funt,in quo quot punc~ta_.,
totcentra conftitui poflunt; quai tametfi infinitofpacioaie
invicem diftent,a circumferentiatamen,<qu*e flnem non ha-
bet , femper aequidiftabunt. Qux cum ita fint, Deus ex omni
hujus fpharraepundlomundosinfinitointervallo diflitos, (i ab-
fblutam Dei potentiam attendamus,educerepotuit;nonta-
men inde fequitur vere edu&os fuifle , cumex parte maceria:
neicio quid cum infinito irreconciliabile interveniat ; quod
utnnfinitum nunquam attingerepoteft,itadivinampotentia
adfua? conditionis capacitatem conftringere&coar&arevi-
detur^utcuminfinitumeflenonpoflitjid fitjquod eflepoteft.
Unde Deus tantum abeft ut infinitos mtindoscondiderit,uo
Mundus Por^sPrsterunum nuncnu^uma^um creafle cenlendus fit.
contratium Accedit quod cum mundushicomnia contineat/itquecon-
maximum, tra^ummaximum } quo majus dari non poflir ; fruftra alii
mundi conditi viderentur. Vel enim uti hic, ica ifti mundi
omnia continerent,veI non continerent : fi prius3ergo fruftra
fieret per pIura,quodfieripofletperpauciora,Sipofterius,er-
go mundis iftis aliquid deeflet,nec omnem corporea? perfe-
<ftionis plenitudinem continerent, quod diciminimepoteft.
ReftatitaquemundumunicumaDeoOptimo Maximo con-
ditum fuifie,eumque omnibus numeris perfecliflimum, ita ut
quemadmodummaximumcontraclumeft.ita melius, perfe-
cTiiuSjabfblutiusquefierinon potuerit ; hoc enim pacto idea-
tum ideas fua?,quse inArchetypo intellettu fobfiftit,rnelius con-
formabitur.

SCHOLIUM, M

XTlde qudt habentur injrh in jifologeticis, rejponjione ad Profo-
V (itionem J.Cenforis.

CAPUT

Capue X> 44?

CAPUT X.

De Confumatione& ' Infaurationehujm

mundijenjibilis.

%/~**Ofinel. Dixifuperius, interduoa^amundumfenfibi-
V^ylemhbratumefle ; quorum prius a^vum principiocarec,
& terminacur in primo inftaiicicreacionisrerumomnium_»-;
pofterius a^vum habec principium,fed fine carec, cujus inicium
iiimendum eft a principio innovacionis rerum omnium , id
eft,poft ulcimam fencenciama^cerni Judicisprblacam.Tempo-
ris icaque fpacium incer ucrumque sevum IbJum principio&
fineconftac, in quancumniundus illcce^l^vorluxuinftabilis^, f}U/>lex a_
corrupcionibus & generacionibus obnoxiuseonfideracur,Du- $um und
plex svum conjungkur cempore , veluci dua? linearex ucraque cum temP°»
parce in infmicum exporrectar puncto quodam, Quemadmo- Jt°ernit7tm
dum enim nuJJa proportioeft puncti ad Jineam , itaniilla pro- -conftituit.
porcio cemporis?quancumvis diucurni,adaecernicacem, quam_
binxe lineajpuncio cemporis copulataniocant,

II. Theodid. Cur Deus Opcimus cempus fluxum & cadu-
cuma?ternitatiinfererevoluit? Cojm. FinisDeiOptimi Maxi-
mi in mundi producrione fuit, primo uc in cemporegloriarn_
& operum fuorum majeftacem iupremam homini mundi filio
oftenderec ; Homo vero ex fenfibilium operum magnicudine
acpr„ftancia Condicoris inefFabilem fublimicacem agnofce-
rec,Condicoremque cognicum amarec, eoque candem arcer-
num fruerecur. Omnia enim propter feipfum operatm efi Domi-
nus. Secundo , cum hominem formaturus eflec ex an ima ra-
tionali & corpore, mundum fenfibilem creari necefle fiiic,cum
uc hominis corpus ex quacuor elemencorum crafi confticu-
tum,ubi fifterec,haberec ; cum uc ommbus ad propagandum fe
neceflariis rebus infticuerecur j cum denique uc exiguo hoc
temporis fpacio homo fuam operarecur falucem ; quamqui-
dem confequi non poterat ,nifi per mundi corporei fubfidium:

Kkk neque

442- rrincrariumr. Dialogusri.

neque enim corpus a racione , nec ratio a corpore disjungi de-
buit > mundus enim fruftra; conditus videbarur,fi creacura_»
quseouceretur, tum ad corporis fuftentandi neceflicacemj,.
rum ad animumiit.divinumopus. lublevandumnondarecur,.
cummundo corporeo Ipiricualis ilibftantia opus-non haberer.
^tpf^Aa- JHomineigit:ur producere voIuit,&ipliim veluti mundu quen-
fmi«tm ' ^amParvumJex,ommummundientiumgradibusconftitutu;
nadim, Kam qua? fuper ccelos iunc entia beatillima ,,&prima2 mundi
# mbftanciai,uci omnium exempIaria^AEchetyp^&abftracliifti-
ma; forma? funt,jta mundum confticuunt pure intelJeftuaJem.

III» Etne munduslenfibilis&corporeusotiarrvideretur,,
Deus alium. providit mundum intelle&ualem in humansu
m€nteconftitutum,inquoabdituseft omnisrationalis fulgor,
& fpiritualis emanatio j in quem eciam^tanquaminfenfibilisf3
m u ndi epitomen , omnium mun di entium gradus congeflic,
qiubushumana mens non jammundo infenorcundtarumre-
rum inrellecTuaJi ubei cace vigens , iiullisnonimpraegnaca fpe-
ciebus j inalteramie intelleclualjs mundiregionem extendic,,
Ucmo atque-adeo-fic & animo & corpore univerfa , Nacura; opus ex
cuiumiini. maceria longe fpeciofiflimum, mundi ucriusque vinculum&
*utor?n.' 9ma&ti*>& «Wflus macer ix. finis. Unde fit ,oit humani com-
ttr mun- mercii incerceflione, inceliigibilia in lenfibilium regionerru
tiutll' tra<^ucancur y ienfibilia. vero m intelJigibilium regionenu
&tt£e- tJ-ansfei antur. Erquemadmodum ex immacerialibusfubftan.-
UnaUm, tiis,una cancumnacura humanainmundum himcfenfibilenu
inferca fpeclatur j itae cundtiscorporeis fubftanciis lolumha-
manum corpus e cerris in fupraccelefti mundoperperuodu-
rarurumpoft rransa&am temporaneamcorporeaicreaturavd
eft,Univerfidurationeemigrabit,admiranda quadam meta-
morphofi.Et ficuti hominis animus per inteJligibilium notio-
num conceptusfiromnia,&mundus quodammodo inrelligi-
bilis;: ita concra in fucuro per humanum corpus, fenfibilis na-
rura & corporea in incelJedualem immigrabit regionem,ma-
terialis in immareriaIem,corporea in incorpoi eam,elemenra-
nis infimplicem.Ex quo colliges, jiominem efle veluci animam

quandara

■'Ca put X 441

quandam mundi, mundum verb efle veluci corpus quoddam, * " '

ti awma

quo eonftituicur , hominis., acque adeo admirando quodam_s

quadam

confenfu mundus major & minor , uterque ftecin ucroqueiii- mundi.
terqueucriusqueeapax. Majoromniaexhibec,minorQmnia_*
indicac,incuecur,fpeculacur. Major omniumeftobje£tunq,o-
mneminfeclaudensvericacem j minor omnium fpeculum.,,
omnia eoncinens , dum per phancafmata fpeculacionum o-
mniaric. Theodidaclm. Subcilituoraciocimo adeoanimum_»
meum crahis, utmeexrra me poenerapias* Jamvere video,
Jummam humanae -naturae paulo minusab Angelis-.diminucae
preeftantiam '& excellentia , ob cujus folius gratiam DeusOpti-
mus Maximus tam immeniam mundi machinam condidit.
Sedrogo te.miCofmiel;cumhomocotius materiae-flnis, iubJi-
misgloria,&perfectio fit ; certe hrnc apertecolJigo, materiam
cum homine & Angelisa_cernum duraturam. Cofmiel. Re&e 'M*te*f*

i- /- \ 11 i-i r • -i_ -i aternum

nocin.erSj&fuseidtibimpraxedentibus exponn : niniienim durat.
•creavic Deus,quodnon in a.ternum confervaturus fit.

IV". Theodidactus. Vidccur Jioc mihi falfum efie, & facra.
Scripcnra. i-epugnare,iplbafterna. Sapientiae Magiftro reftan-
zc,ccelum terra transibunt,$c.lfo.\2is pra.terea;luculenter do-
cet,ccelum ficuci fumum liquefa£tumiri,cerramficucivefti-
niencum atcerendam,& habitacores una incerituros. Qux ea-
demS.Petrusdocec inEpiftoIafuaCanonica; inadvencuDo-
mini ccelos magnoimpecurraniituros,elementa ver6calore
dillblvenda.Terramautem, &qua;ineafunt opera, exuren-
dam,omni vegetabili & ieniitiva natura deftruda. Quomodo
agiturha.cinteiligendaiint,utmihiexponas,obnixeateefRa-
gito. Cofmiei. Veriftima funt qiue mihi objicis ; ha.c tamen o- Jf^JJJ^,
mniade materiaminimepenicusannihilanda,fedin nobilio- matione
rem ftatum inftauranda dicta efle putes. Quemadmodum e- mundtne»
•nimvitriarius ex cinenbus& arena virtuteignispuriiTimum-s ti"Jr'/ed'
chryftallinum virrum producit.idque in pulcherrima nitidif- in meik>.
fimaquevafaconflat,* ita quoque DeusOptimusMaximusim- rem^atum

1 . 1 . ii • transmu-

puram matenam , corporaque immunda,eiemencorummi- tabitur^

Kkk 2 ftura

444 rtinerarium T, DialoguslT.

ftura infecra,infaruri xvi principio, in nicidiifimam,&: ulcra_,
qnamaniniDconcipipoceitjpuLcherrimamjIucidiirimam , a-
gillimamque fubftantiam, inefrabili quodam arcificio eleva-
bic. TheodidacJus. De omnipocencis Dei vircuce nunquamj
dubica vi,nec adhuc dubito ; jed facer cexcus Ifaia; me anxium_»
reddic : Ecce creoceeLos novost*J,terramnovam,& ^nonerunt iru>
memoria friora.. Quid aJiud inde concludam ^nifi maceriam_s
novam creandam,qua formencur cceli, qua Terra,qua huma-
nacorpora ?.Siicaquecceli hi folummodo forenc innovandi,
& noa omnino corrumpendi ,• perperam aiacro cexcu de no-
vo creandi dicerencur. Imo expreflius.id ApocalypfisSancti
Joannis docec : Et e.cce vtdi codum novum,& terram novanu> ;
frimum enim ceelum,& frima.terr.aabiit j quaiquoad fabftan-
riam pocius,(quam quoad accidencia.incelligenda efleplane
mihi peiiuadeo ,• quomodb enim quas peribunc,,innG»yari dici
poffinc,non video.. CoJmieL. Scio Prophetam dixiiTe, Deurru
ereacurum Ccelum novum, & cerramnovam; fed icio eciam_>,
eum qui in Apocalypii iedebacin.chrono,dixifle , ecce novafa-
ctoomn/a; qux fi cudexrearioneexnihiloincelIexeris,mulcum
iane hallucinaris. Dic ergo,Tiieodidaci.,nouriecredis corpus
cuum cum univerio hominum ccecu , in novi/fimo die reiufci-
candum ?. Theodida&us. Credo equidern , &ranquam princi-
palemfideiCacholica;arciculum quocidie in recicacione fym-
boli profjceor: Cofmiel. R ecte credis j quaero icaque jam ex
ce,ucrum cuum illudcorpus,quod re/ufcicandiimeir,proprium
-numcorpusfucurumfic, velaliuddenovocreacum ? Theodid.
Qiiidni denovocreabiDur ? Gofmiel. Tace.cace, Theodidacre,
ha;refin rua verba.fapiunr. Sicorpustuumdenovocreabitur
ac priusdeitruetur; quomodoDeus remunerabitur aut cafti-
gabit merica ac demerica ,.qua; homo proprii corporis fui fub-
fidio fibi accivic ? quomodo unusquisque,Chriito cefianco,
prour geflic in corpore fuo, recipiec bona vel mala in cremen-
db illo.& univeria.il judicio ? incorporeiuodixic,nonincor-
£ore noviter creacoexiiiliiloi hujusmodi enim corporamini-

me

Capuc X. 44.5

me bonum aucnvalum in morcali hominis viu operaca fuiile
dici poflenc,- undenecpramiiinecfuppliciicapaxforechomo.
Vides icaque,quid ex cua ilia conceJiionerdukec. Thcodid. Er-
ravi,erravi,Cotiniel,non nifi fubcili cuo raciocinio ad illud de-
ductus.Execror icaque errorem ^clare fiquidem video ,. Pro-
phecas de creacioi)e praxise fumpta, uti eft productio rei ex ni-
hilo,minime locucos,fed creadonem cicacislocis anagogjce5c
lace , dum. eam.cum innovacione plerumque. contundunt,
(wmpfifle.

V. Sed: de cceleftis maceria^ creaTione fcrupuIusadhucre-
ftat. Co/miel. Siquas fupra dixi,& fuse expofui tibi, intellige-
res; ne minimus quidem dubirandilocusdbi relinqueretur_.
Nonnemundus, ud ex;primordiaIi illa elementorumconfu-
Ibrum chaoticaimafla produclus fuit„ita:mundanacorpora_,
fpecie &eilencia quoad maceriamnon difrerunc l nifi dicero
velimus ,DeumfeorfinTprocoeiisaIiam^aIiampro fublunari--^^^
bus maceriamcondidifle,' quod preeterquam.quodeitconTra -cxUfiium
illud , Deusquivivitin Atemum, crejivitomma//muh-con£cn-dttrre!r7i
tiendum quoqueSS.Pacrum expoficioni repugnac, cum ex co^pj-f^
dem chao Deum omniaproduxifle,facer cexcus Iuculencer its» ter,
nuac Quid enim lucis productioyquidaquarumdiioretio,,
quid arida? dececrio , quid poft aquarum in alveos £ios deriva-
tionem Ipacium Eeliquumcorporibusvaeuum ,,quam quatuor.
elemencorum exchaotica mafla difcretionem, atquemunda-
norum corporuin pro neceiHtace uniuscujusque.diitribucio-
nem a fupremo. Opifice peractam , aliud notenc , nonvideo.
Quaricaque ex una chaotica maceria prodierunt, ilia ucique ie-
parata quoad maceriam eflencialirer, utiSciiolafticiloquun-
tur,dif?erre non poflunc. Omnia igicur munclarce. machinse.
globofa corpora uci elemencata lunr, icaradicaliterdiffei ro
minimecenfendafunt FruilraitaqueinCcelisautquintanij
aliquam eflenciam,auccocoCcelodirrerentemmaceriam qua?-^' 1»'"'
res : maceria enim globorum , ex qua globi coeleites conftructi *$"na*m
fiint, eademillaefl:,exquaterra, &qua?tellurisambituconci- conftare
aencur,coniticuca fuic.Formaicaque folummodo difrerre cen- "3 P°£'unt'

Kkk 3 fenda

lcinerariuml. Dialogusll.

Corrupti-
bil it/is cor-
porum cft-
leffiun*.

Quid de
globii coele-
flibut fiet
pof? confu-
mationem
fecuii.

44JL

fenda funt , haudquaquam maceria, qua; femper una & eadem
numeromanens, uci ad variam eoi porumcompoficionem_s
concurric, ica ad corporum corrupcionem in eandem refolvi-
tur. Corporavero caleftiacorrupcibiliaefle, jamfupraexia-
• cra Scripcura patu it : namS. Pecrusaic : Rer quemCceli arden-
tes folventur,^ elementa calore tgnis tnbefcent >• novos vero Cce-
ios, & novam Terram fecundkmpromifja ipfius exjbeclamus , i/La
quibmjuftitia habitat. Siicaque quandoqueCcelidiflolvendi,
& igni reiervaci finc; ad quid, <obfec.ro, incorrupcrbilesfacti
cenlencur ? fruftra eniminillisforecincorrupcibiiiras, curru»
finc corrumpendi;fruftraneaedicuncurilia;pocencia?,qua:non
reducuncur in ac~tum,-perpecu6 v-idelicet duratura; incorrupti-
bilicacis. Omnia icaque in Mundo eorporeo elemencari com-
poficione conftare , vel hfnc pacec : ubi enim ten eftre & i-
gneum,ibi fiecum & calidum, ibi calidum Sc humicium ; & ubi
harc,ibi raricas & denficas ; & ubi rancas & denfitas, tbi gravitas
& levicas, & coniequenter quatuorelementaefleneceiieeft::
led cceleftia corpora acmofphams circumdancur, qna; qnidem
originem mam non nifiex evaporationegioborum trahunt,
ubi vapores func , ibi neceftario raricas &denfita5, & ca!or&
frjgusj ergogravicas & levitas, qu«e neceflario confequuntur—
Un igicur cerrena eorpora iftiusmodi qualitatibus imbuta cor-
mpcioni obnoxia funt , ita cceleftia corpora,iis paricer imbuca.
Sed hax cum fuprafufius demonftraca fint , iishic non immo-
rabimur.Sufficiat tibifcire,quod univerfaMundimachina,uti
quoadformarumeorruptibiliumftatum diflblvenda eft , ita_,
exmateria remanente Deus aliummundum milhes pulchrio-
rem,lucidiorem,exce' Ientioremque inftauraturus fit.

VI. Theodid. Nos fcimus , Cofmiel , poft ultimammunrli
eonfumationem electos in Cceium empy reum, reprobos vero
in ulcimum Mundi cencrum abicuros ; quid ergocum reliquo
Mundoflec ? Cerce fruftra factus aut transmucacus fuifle vide-
recur,cumnullus,quieummhabicec,fic futurus. Cofmiel. Abfit
ut hoc lencias. Nonne legifti : ln iis diebm Solfepties pltis ful-
gebit,$$ Luna fepties Sole,& relic^ux. jlelU ? Theodtd. Legi,& fa;-

pealco

Capuc X, 447

pcalcohujusmodiverba animo recolui. Cojmiel. Ad quid c-
nim illa-canco fplendore, ranca majeftace-adornarencur , fi non
dlec,qui iisfruererur? Scias icaque ,noft univerfalem carnis'a- CmUm em-
naftafm, Coelum empyreum una jungendum reliquo Mundo^'^
fenfibili,adeoque cocum Mundum,& univerfos^Mundi globos}^f«^^
in unum Dei eleclorumque quafi-don jicilium evaluros , acque \ungetur
tali ac cam ineffabili pulchricudine &: majeftate refulliirum, uc ^J^*
nemo i d morrali carneinducus,animo concipere valeac. Tunc
mundi globi fi veAftra , quorum non eft numerus, jn coc -lapi- KHm Dei e~
des preticfiflimos & lucidiflimos cramformabuncur,quoDhu- JjSjSSs
manamens in nacura rerum praftanciftlmacimelia fibiima-
ginari poteft. TheodidacJus* SeddeTerra"quid fiec l AnneTer^rit
diilbluca,& omni fplendore privabitur i Cofmiel. Abfic ;quin_ qua~
eapra-Ccaens omnibusimindaniscor.ponbusmajonfplendo-^^^/i-
ris apparatu confpidendam ieexhibebit,utubiverbuma;ter~ eonfum^
numcaro faclumeft , ubipromundi falute unigenitusDeifi-''**^
lius crucis morcemiubiit,ubi omnes elecii beneplacita Deo vi-
ta,velutiin agone certantes ajcerna; felicicacis braviummerici
iunc, ibi ad San&orum coronam., praecericorumque dulcem_> ^errs in^
recordacionem, maximedivinajprovidentia^difpoficiolemi-^^^T71
rabileolrendac.Quod quidemexpreise docec S. Joannesinlua tum eie&k-
Apocalypfi : Etvidi co3lumnovum,& terram-novam. S.Petrus bitiir P°f^
quoque in Epiftola : Novos cwlos, & novam.terram fecundmts ^Tm '"*
promijfaejus expetfamusjn qmbusjuftitiahabitat. Quidenim
aliud per juftitiam intelligit , nifi aecernam iilam & ftabilem ab
omni iniquicatis nasvo remociflimam ftarionem ? cujusmodr
func cerra,globique mundani in excellenciorem ftacumcrans-
formaci. Atque hoc primum argumencum eft .,- quo colliges-
eledlos corpore glorioio & immorcalicacis doce beacos , nom,
Empyreum folum, fed & mundum univerfuminhabitaturosr*.
Keque verifimile eft eos uno in Joco fixos maniiiros , fed ubi- mtm.
cunque voluerint efte, ibi mox efle fucuros : - Cu jus racionerm» lUrurm
nobis expreftic in gloriola corporis iui aicenfione Chriftus
Dominus nofter,mox poftquam a aubefuicepcus,non huma^

nomo-

448 Icinerarium I. Dialogus 1 1.

no more pedecencim progrefliisjed quod ccelum perebacjru
eoquafi in momenco cempods feconlticuic5quaIe eftempy-
reum.immenia a cerra incercapedine diflicum. Alrerum ar-
gumencum cibi fic, qu6d Dcus lca mundum confticuenc.uo
pauca divinorum in mundo operum cognoicerec homo tnoA
alio/ane fine^nifi uc in hoc felicicacis a-ternce ftacu.fjmmam Sc
uiefrabilem divin^pocenciannagnirudinem , fapienciam, a-
moremque ergagenus humanum incojmprehenfibilem.non^
inceileclu cantum in fcimine vkae incuerecur , fed & feufihus ea-
dem corporeis, infmgulis mimdaniscorporibusdivinaipro-
videncia: racionesjmmenibsque divinae faencia; chefauros co-
gnofcerec, cognicos admirarecur 3 & amorisdiviniexcafi.ex
cancis divina; inexhauiia^boniradsoperibusTaprus,a;cernuni^
canca? bonicacis Opificem , cancte piecacis Redemprorem col-
laudarec. Tercium argumencum. Cum Deus Opcimus Ma-
ximus univeriamcorporeamcreararam^quimundusenrjeum-
que ob quem condicus eft hominem acernum confervaro
conftituerit; certe fruflra homini ienfus in illo felicicacis ftacu
concef li yiderencur x fi iis non ucererur : non ucerecur Swtenu,
ii noneflerobjectum fenfibus corporeis proporcionacum. Er-
goliciteinferripoceft, mundum corporeum , quamvisiniii-
pereminenciorem ftacum cransformacum , non alio camen fi-
ne a Deo confervacum iri, nifi uc fenfiis eciam corporei homi-
nis, in immorcaiicacis ftacum cranslaci, canca corporea? nacura?
pulchricudine, in qua ipie DeusomniumCondicorveluciim.
ipeculo quodam elucerec, inefFabili volupcace&gaudio per-
fruerencur.

VII. Theodidatfw. Oquammerapiscamdivinocuoracio-
cinio ! Ovicam feliciflimam ! O regnum vere beacum,quod ca-
rec morce,vacac fine cui nulla cempora fuccedunc per a;vum ;
ubi concinuus fine nocle dies nefcic habere cempus ; ubi vidor
miles gloriofus , Angelorum choris fociacus, Deo cancac fmo
ceflatione cancicum decancicis in Sion. Ucinamconcefsa mihi
peccacorumvenia, acdepoficacarnisfarcina, in cuagaudia.,
veram requiem habicurus incrarem ! O utinammihilicerec

cum

fcaptic t.

cum beatiflimis ipiritibus gloriar Condicons afliftere ; prxfen-
temChrifti vulcum ccrncre; fummumsinefFabile,& incircum-
fcripcum lumen iemper iatueri ;proicnpca morte, perpetuo
incorrupcionis munere iaecari ! Cofmiet. Et viamicis, &o-
ftium fcisquo,quod tancoperedefideras, regnumintrare pof-
fis. Qui in hac mortis umbra,perpetua amoris unione Deo ad-
ha?ferit,illud haud dubie intrabit,cum ab eo,cui adli2eret,aher-
xare non poflit,quia eft via, dnx,oftium,veritas,& vira.

VIII. tTheadid. Dicer^o^miel^mdfedeglobismun- ^^S!
<knis,quas Aftra vocancur? faciencneconmecasrevolurio-Swf*-"
num periodos .? & motuXhe con tinuabunt ? an perpecuae quie- lorum corz
tis munere fruentur ? CofmieL Cum ftatus Beatorum nulloE^l'*
amplius tempori, nullis generauonibos.& corruptionibus ob- fat, «n
noxius fit 5 nuUurn quo^ue motum amplius coeleftium corpo- 3**"
rum globos firbituros &ias. Hi enim eo folo fine ahenigno
Condicorc adornaci fui3t,uc diem & no&em, Eem<porumquo
diicrimina conficerenc ;aic influxibus fuis generaciones rerum
promoverenc; uc cerreao globo inhominum gratiam fervi-
renc ; uci vero in arricernoftacudi&aceflabunr, icaquoquea
muniiduis, a raotibus & influxibus a;cernum vacabunc ; acque
adeo in nobiliorem fubfifteiicia? racionem , ucidi&umeft,
transformabuncur, cumutt>eacisfigiium& veluci mnemofy-
nonquoddameflenrdivmi ergafeamoriSi bonicacis, fapien-
tice,&providentk,cumad noviiftuhdiornamencum, Beato-
rumque dble&amencum.Nam^uc dixi cibi,cuminnumerabilis
fic ceeleftium-corporum feu globorum mukitudo, finguli ta-
men omnibns diipulrls tenebris taminerTabili per divinae pro- PMchrit*-
videntia* diipofitionem majeftatis decorc fulgebunt, utin fin- 4* fS m*i-
gulis novum quid,& admirandum, & quod verbis exponi non ***** C9r"
poflit,contetnpiatk>ne dignifllmum cle<2ifintreperturi;at- upZ£~
que adeo quotquotad vitam aeternamprasdeftinati funt,iis to-
tidem aftris manfiones Deus prgeparafle videacur , ut finguli in
fingulis,& omnes in omnibus,quando & ubi voIuerinc,fe fifte-
re acque fine impedimenco mox efle poflTuic , & canquanv»

Ui fcin-

4^0 Tcmerarium I. Dialogus I T.

lannfJannarundinecisdiicurrere. Uc promde hinccolligas,
cur Deus Opcimus Maximus cam pauca operumiuorum ho-
mini , .quamdiuin hac morcalis vicae umbi a verfacur,manifefta
eile volueric n 3 n a ta fane de caufa,,nifi quia fucuro immorca-
licacis fta:ui il!a ; eiervaverac electis fiiis , in omnipocenciae fiiae
argurtiencumaacque in accidencale quoddam corporum glo-
rioi . um pra.m;um. NamucfacraScripcuradocecaDan. 12..
£hu multos adjujtiti&m erudierint ytanquam Solfulgebuntin
■■etaax xrermt/ztes. Theodid. Jam enim verd cardec animam
meamvicae mec: ibicoco mencis afteclueuedefidero,ubivivis-
margaricislurgunca:dificia; aurocelfamicancce&a ,radiano
trichma >• fohs gemrnis fpeciofrs ha;cftrucluranec"ticur,auro
mundo canquain vicro pavimencu ilernicur, abeft limus , deeft
fimus , 1'i'es nulla cer nicur \ hyems horrens , aeftus correns illic
nunquara faeviunc^flos perpecuus roiarum^ver agic perpecuumj.
cadunc Llid,rubeicic crocusafudar balfamumavirenc praca, ver-
nanc faca,rivimellisafrluunc.
■BaTfmattr- I V. Sed rogo ce a.Cofmiel , fi omnia mundana corpora frLr
nim carcermnt2im claricacem aflurgenc , ubi eric damnacorum carcer?
turw pok Cofmfe^ ^rernum reprobacorum ciauftrum eric cerreni glo-
dte m )uai bi cciicavicas^aeterno cruftae durifiimae repagulo circumdaca»*
&.munica,per quod nihil amplius penecrare pocerica nullurrL*
lumen focum ibi invenier,locus fempiternihorroris & confu-
fionis. Theod. Sed quomodo innumerabilis damnatorurrL*
mulcicudinislocusadeoftriclus capaxeflepoceft ? Cofmiel. O-
mnipocencis Dei vircuce In eum damnacorum corpora ftacum
redigenrur afct quemadmodum glorificacis corporibus pene-
crabilicaris donum conceftic in gloriam ; ica corporibus da-
mnacisinpcenam confticueric : uc odioajcernofefearctecoiv-
flipenCjUnus alcerius vifcera rodac , uc a quo horrendo objedco
abeileve!lenc.illiadellea;cernum cogancur. Theodid.. Ohor-
rorem! oconfufionem ! omorcemfinemorce lovicamper-
petua fociacam morce ! Sedrogo re,-An nonalio forfan locoin
aliquo Mundigfobo hic carcer condi pocuiifec ? Cofm. Nequa-
quam , fed carcer ilk eric in infimiscerra; vuceribus, uc qui iiL-

terreno

Caput XI. 4^t

t erreno globo nari , terrenis a Deo conceffis bonis male ufi.
iunt,terrenis quoquepceniszecernum puniamur.Theodidac7us. namonune
Qiiid autem riet de dcemonibusPquemloGumipfisattribues? locwmbi
Certum enim eft , illos nova illa Mundi ftru&ura , folis BeaciV ^jTJjJ
•concefla , frui non pofte : neque enim decec , immundos Ipiri- %mm"tio~
tus,inimicos Dei fempicernosJ& confufionis-au&ores ,purifli~ mm Mun-
mis Angelorum ordinjbus mifceri. Cofmiel. Quemadmodurn
.corpora damnacorum terreno globo ajcernas ignis pcenas lui-
turi includentur , ita dcemoiies cum reprobis fociecacem habe-
.bunc,incentrali terreftris globi fencina .,pro delicto cujusque_j
aecernis repagulis decenci ; utqui adivinagratiafevoluncaria
pra^varicacionefepararunCjiiabomni vifibili creacura fepara-
xi,in incimo cerreni corporis clauftro, ex quo nunquam exire_?
JicebiCjCompingantur, juxta iliud a?terna: Vericacis pronun-
ciacum : Ite maledUfi in ignem <ztemum, quifaratus es~i diabo-
lo , t$ angHis ejus. TheodidacJus. Quomodo cam horrenda_»
clauftra cum cam inasftimabilis pulchricudinis globis confi-
jfterepoiTmc,noncapio. CofmieL EleclisDemibilhorrendum
videbicur, ubi jufticiae divjna? raciones ineffabili animivolu-
pcace concemplabuncur ; concra immundis fpiricibus nihii
pulchrum videbicur, ubi fe stcerna Judicis (ententia fulmina-
tos,pcena? ignis a^terni addicTsQscomperient.

CAPUT XL

Finis ob quem Deus Mundum condiderit ; de

Chrtfii Jncarnatione--, ^ de Ecclefia & Fide,Per
quam Beus homines fervare
•voluit*

I.npf UeodidaBus. Immenfam Mundi molem tantse globo-
X rum diverfitati junclam pauld penitusponderanci , non
pauca.,quae animum meum dubia pulianc^occurrunc; cur Deus
Optimus Maximus tantam machinam condiderit \ an pro-

Lll z pter

4 5 g ItinerariumT. fiialogus II :

Mimim pter hominem fofum ? an propcer alioshomines forian in glo--
biS alictlbi lacences? Raci° mei dut?ii eft : fi propcer hommem lb-

rxixem

Ium illam condidifiec/ruftra lanemnumerabilisillagloborum
m&i*' mulcicudo condica fuiflec.cum mulci eorum nullum in nacura
rerum ufum habere videancur.neque eciam fub fenfum morra-
lium unquam cadanr.Cum enim corporeus hic mundusco fins
condirus fir.ur corporeus homo illum fufpiciendo.iapienriam ,.
bonirari. amorem.potentiamque Condiroris admirarerur >• ira
eu condere debuitfer, ut eo roro.& inregro frui licuiiiht.CoJm. O
quanrum aberra*, rllil Coelu empyreu omnia mundana corpo-
ra,qum vel ipfa rerra humano ingemo abicomlica pceue omnia
Cegfc_& ru putas, omnia homini pacere debere ? An nefcis illud
Sapiencis : Cogtt ationes mortalium timid&^ac inceru providen-
ti&noftr&idiffimle sftimamus qus. in terra^funt qua i» projpe-
cfujunt invenimwcum labore^quA autemin ccelis Junf,qui$.m-
"vefttgabit? Tuum canrum mirari eft.noncomprehendereo-
perum divinorum magnicudinem & variecatem, funr enim o-
mnia felicioris vicas ftacui refervara :Paucaenimopera Dei,m
Sapiens air,#w/> homo,& quascumque fcir,& illa corporeis*
phanralmaeisacquifira.ranriiinabeftur inregram &perfe<aam
icienriam parianr,i.icporius eam obfcurenc.

IX Theodidatfus. Dic,rogo,cur Deus rerram omnium finem
efie volueri r.cum ramen ccelis comparara non nifi indivifibile
pundlum fir?Fugir mens.rario vacillar.inrelledus rrepidar.dum
ram innumerabilem mundanorum corporum varierarerru
ranrummodo proprer hominem,& locum habicarionis ejus-9
Conditam,&quidem omni humana vacuamcrearura.confi-
derar.cVfe.Sane hi humanae imaginarionis conceprus fonr.cuis
fimiles.Dicmihi.Theodidacle.quid majus puras. munduhunc
aDeoexmhilo produdum.aur Deumhominem proprer ho-
minem faclum.punclum hoc rerrenum inhabirare.ac operum
ftupendoru perperrarione homini viam laluris aeternjemorj-
ftrare voluiQ^lTheodtdacJus, Arbirror. Filii Deiincarnario-
nemmulris paraiangis majus opus efle_imo operumdivino-
zummaximum.. Cofmid, &ette&aci& SiicaqueDeus *cer-

nusj

Caput £T 45 5

nus,imenfus3& incomprelieufibiliSjnonSoiiSjLuna^aut Jovis Mundus
globu , aut- aliud aliquod ex cceleftibus corporibus^fed cerreni ^ZlZu-
giobi niaflampro pacriafuaeIigere3hominuconcivisfiernbi &m.
humani generis lalutem operan voluic fruftra lane inaliis*3
Mundi gJcbis racionales creatura? condicae fuiflenc. Clihis
icaque Deus cerreni globi incoJam hominem canco honore
dignacusfit^uc per humana; naturae aflumpcionefuperornne
Cceli &Terra? dominium.>& &jk una fecum humanum genus
exaicaveric,- certe mundum univerfum mon^lio finequarrL*
proptei-hominem recifle cenfenduseft. Chriflus enim^uci
Deus & homo univerfecreacur^finiserlj&rationehumani-
cacisdivmitacihypoftacice jun&a^inquantumhomo quoque
finis imiveria; eorporea;, creatuia* ceniendus eft. Acceffit enim Wxcdien.
homoadcor altum,& exabtatmeH Dem> Contractum maxi- ^*?iM$j
mumcopuktumfuitabfoluco maximoperunionemquama-^J^
jordarinonrpocuitjquam & Tlieologihypoftaticamvocano,
non-quidem unione infinka & abfoluca maxima & eflentiaJi,,
qua ibiae cres hypoftafes uniuncur in divinis 3 fiquidem huma-
na nacura in eflentiaJem cum divina nacuraunionem tranfire
non poteftjquemadmodumfinitumnonpoteft infinito infi-
nite uniri ,• tranfiret enim humana natura hac ratione iniden--
ricaceminfinici, &fic definerecefle finicum ^natura humaral
m divina penicus* abforptajnuIJa nacur-arum diftin&ionerelk-

I 1 1. Theodidratfus. videtur difcurfus tuus contradi&ionerttf
invol vere : quomodo enim nacurarum diverficas cum unione,,
qua major dari non pofliCjConfiftac^noncapioj quafeucea-i
mihi patrio clarius expJices^obiecro. Cofmiek Dic ffiahi, The©-
dida&e/i Deus producerec maximum contraclium imrpecie_v
quod adtu fubfifterec; an nondpfnm feeundiwn dacam eon-;
rraciionisfpeciemomnia,qu«eingeneris auc fpeciei ilJiuS po^
tencia efle poflent , adtu roret ? TheodidaBm. PJane id dici de-
berearbicroir. Cojmiel. Quajro iceium ex ce^ucrum caJemaxi~
mum in frecie v. g. Jiumana contra&umjperieiubfifterepof-
fitlTbeodtdaffus, Cum maximum concrattumjtalefic fucu-

I

4f4< Icinerarium I. Dialogus _L

rum,uc illius genens auc fpeciei oninemcomprehendat pleni-
tudinemjimovjtam^formam^rationem^atque ventatem in_
plenitudineperfeftionisommum,qua; in ipia fpecie dari pof-
ient,complicet non arbitror4tale per ie ut pure contractum__
fubfiftere pofle, fLcutihumanicas 111 abftra&ofubfiftere non_
poflec, cum mhil talem plenitudinem perfe&ionis in genero
perfec"U» contra&ionis attingere pollit. Cofmiel. Scite fencis,
Theodida&e. Cum itaque cale nec per ie fubfiftere pcifeo'
iieque etiammaximum abfolutum, qui Deus eft , eife pofleo ;
Humana necellari° &^jdtXit , tale contraaum maximum caliunkurrLo

Tiatura in

abJbluto maximo5Deum iimul & creaturam futurum, nequo
cbrifto iubfiftere nifi in maximo abfoluto pofle. Cum enim unum
ZntrTa^ maximum abfolutum fit,a quo contra&um maximum fitjfi
*on nift in potentia maximatalefibitalirarioneuniret,ut falvis naturisr'

^f/>^"masisunirenonpoflec'cercum eft,c-kunitum ornnes intel-
rat. " iec^us hiimani limites exceflurum. Talis fuit humana natura,
qua; per unionem hanc iupraomniaDei opera elevata,intel-
ledtualem & lenfibilem naturarn complicans, vinculo intra io
conftrinxit/e&emicrocolmus diclus ; hxc enim cum maxi-
mo abfolutoin unionem aflumpca,omniumperfectionum_,
Univerfi&fingulorumexiftic,ita ur inhumanicate omniafu-
premum gradum adipifcantur >• adeo ut Chriftus ita fit homo,
qu6dDeusi&itaDeus5qu6dhomo,- perfedio Univerfi,in o-
mnibus primatum tenens^inquomaxima^inflmaj&media-,,
abfoluto maximo unita ita coincidunt,ut ipfe omnium perfe-
clio fit,- &cuncla contracla ineo,utin fua perfeclione quie-
icant ; cu jus menfura hominis eflet,& Angeli,& fingulorum_»,
quoniam eft univerfalis contra&a entiras abibluta univerfo-
rum,per quemcun&a initium contraclionis atque finemre-
ipiciunt,& per ipfum qui eft maximum contradum a maxi-
moabfbJutoomniainefleconcraftionis prodeunt,& in abfo-
Jucumpermediumejusdem tanquam per principium emana-
tionis , & per fmem redu&ionis redeunt. Et talisfuic unio
hypoftacica , qua Verbo jecerno liumana nacura unicaChri-

ftum

Caput XT. 45 j 5

$umDeum& hominem huraansTcarnevefticummundo ex>
hibuic.

IV '. Theodida&u*. SedqiTomodohancadmirandamunio-
nemconcipiam ?Forfanilla conjunguntur uc parces intoco?
Cofmiel. In pdfimum errorem mcidis^fihascitafiericredas:
«juomoda enim Deus pars anrma concipi poillcmon video.
Theodtdnttm. Ergo jungencur uc forma ad mareriam? Cojmiel. lIni<>^ h-
Error omnium peffimus : quis enim dicat Deum: compofiti £f£*.
partem conftittirivam' efle, cum fic impermifcibilis maceri^ ? w*;™ *»-
Tbeodidaffxs. Quis igiru? camalto&fubrilj iiTgaTio inftruttus
erit,qui ad tam admirandamiinioRenrpcTringac?C^z>/.Cer-£/^'"
•eutiomnia divinaopera funt incomprehenfibiIia>ita& hoc
omnium divinorum operum maximum,humanoinceIlecYui:
xmper vium,non rnfi fide accingiair. SufEcit itaqueChriftum
ita concipere,uc fit Homo ; icaconeipere hominemjUt fic Deus;

adea Deum & hominem absque confufione & compofitiono
phy fica ut apprehendas, necefle eft. Theodidaffm. Fieri noa
pollevidetiir,ucfinealiqualifaIcem compoficione hanc anio-
nem concipiam f a canco icaque dubio ut me liberes,obnixe a
ceefflagico. Cojhriel. Nomm ribific,certumque fuppono;
nonnullam inCnriftocompoficionem admictendamelle,.ra-
cione cujusr hriftus aliqtio modocompofitus dicipoffit ;" & id
aperte colligicur exSynodis, Conciliis,- communique fere S S.
PP. ientencia; non phyfica qurdem & naturali, qua unume
duobus invicem incompletis eonflaciir,qnorum proinde quo^
fibet per murua;nnionrs nexum compleacur,perficiaturque,'fed
pure numerali,incrinfece,uti Theologrloquuntur, lupernatu-
rali,&exiiTentepermodumquendam inefFabilem, quo}tefte
D. Thoma,unum per fe e duobus,quorum alterum eft imper-
fedtiim& incompletum,acquecompIebile& perfectibiiejper,.
alterum confticukur , alcerum vero eff. efU*ntiaIicer ulcimd
eompletum , minime camencomplebile & perfe&ibile per al-
ferum extremum,eujufmodi eft Verbum divinum. Quapro-
3ter unio hypoftarica tamecfi Verbum humanicari , &huma-
aicacem Verbouniac,riontamen'eodem modoaffitic ucrum-

que

Itinerariuml. T)ialogusII.

que hoc extremum. Perflcit enim & complet humankacem j
ut quojdeoque eam immutat intrinfece lmmutacione propna
tali: At Verbumdivinumnequecompletj iieque perfick ullo
modo,ac proinde neque immutat intriniece ,quia neque fu-
peraddk illi,neque detrabk ullamperfeclionem^quocumal-
terumeft deconceptuimmutacionisintrinfece. QuareVer-
bum divinum unitur humanitati quafi aclive communicando
•illi fuam perfe&ioncm s humanitas vero unicur Verbo pure
paffive recipiens,& nullam conferens perfe&ionem. Modus
kaque unionis hypoftacica; eft vera quidem compofitio.exVer-
bo& humankate,non tamen vera eft immutatio utriufque, fed
iblius humanicatis,& ideo non eodem modo utrumquehoc
■exrremum afficic,ied cum difcrimine explicato. Atq.ue hoc
modo uniohypoitatiea concipi debet. Hine certe luculenter
patec,quomodopropcerhominem ad vitam aecernam inChri-
ftihumanitateprajordinatum univerfa corporei mundi ma-
china,omniaque q.ua; in eo conrinentur,cooperentur in finem,
ob quem fa^lafunt^ acproinde fruftrain globis nuindanis a-
iiam corpoream rationaiem creatura quan as, cum humanicas
Chrifri xtemo Verbo jun&a)perfe&io.& completum omnium
fit , & omnia numanam -naturam veluci finem ulcimum rcfpi-
cianc,& ad ei ferviendum fbli condka fint Et quohiamhic
finis adeo-ajcus fuk,ut impoflibile fit,hominem nacurar viribuf
eum atcingere, hinc :fide,quod eft donum fupernar.uraIe,ho-
minem divina clementia ad djcliumfinem deducere voluk.
Homintm V. Theodidafftis. Explicamihi,rogo,curDeus hominemj
%£j7cur Pern^€miervarevoluic Annonaliafalucisrernediafuperefc
Muerit videbantur,per qux homo finem fiium aflequerecur ? Cofm.
DtM' Dubium pecifti , quod non nifi iublimi diieurfu cibi enodaro
potero, Attende icaque,& quantum ingenii cui capacirasr*
fidei expo, Perrr»ttit,foaurito. Communi Theologorum confenlji fides*
fitio. initum eft intellejftus ; fiquidem in omni fciencia,arte, & facul-
cace nonnulla pracfupponuntur uc principia prima,qua? non nifi
fide apprehenduncur,ex quibus cra&andorum incelligencia-»
elicicur. Quicunque enim ad Icienciam afcendere voTueric»,

fil

CapatlX.

iisfme quibus afcenderenequic,crederenecefleeft,ceftelfaia^
nift credideritis,non intelligetis. Fides igicur eft in fe compli-
cansomneinceIIigibile,incelleclus aucem eftfidei explicacio.
Dirigicur kaque per fidemincelle6tus,& fides per intelie6tuni_»
exrendicur. Ubi igicur fana fides.non eft,nuilus e(t Verus in~
tellec~tus,fed error principioram,& fundamenti debilitas ; ut>
proinde fieri non poffic,uc calis veram conclufionem inferar_/.
•Qiioniamverofideseft fiibftancia rerum fperandarum,& ar-
•gumcncum nonapparencium^ac pra?cerea nonnuila principia
fidei,qnos Arcicolos vocacis, ea ftinc, qua; incelle&us humani
capacicatem excedunc,adeo tamen certa,uc inrelle&us iis, ut-
pote infallibili Dei au£toricace nobis adcredendum propoficis,
abnuere nuilaracione pofilt(Deus enimuci exiftensipfa bo-fc^**-
jnicas,fallere non vulc,ica quia eft infinica fapiencia,fallere non fa> 6
poteft ) & cum fidescirca ineff abil-ia divina: 8apientiasopera_^ mnpott&
objec~laque fupernaturalia verfecur ; fieri non poceft, ut homo
naturce viribus ea accingat,fed fupernaturalem Dei concur-
fiimjUcaccingancurjaccederenecelleeft. Abfincigicurabhac
fideomnes perfuaHom^humanjeTarionesj abfincacuca mencis
icrucinia;abfinc omnia philofbphici raciocinii argumenca-»:
fianc nullus fapiencum,nullus Ariftoceles , nufius Placo , inge-
nio quantumvisfubtilispenecra-repotuir. TheodidacJus. Sed uides *»
i n quo potilTimumfides fundatur ? Cofmiel In ipfb Chrifto, in JJJT^
•quo omnes fidet articuli complicantur,tefte Divo Joanno,
hac firipta fnnt&t credatis ,quoniam JESV S eJt FiliwDei;
Chriftus enim eft,/» quo omnes fapentitz ejrfcientmrum thefau-
ri abfconditifunt ; fine quo nemo quicquam facere poreft:nam
& Verbum eft,& Potenria Pacris^r quem fecit & fecula.verbo
•virtutis portans omnia. Chnftus finiseft omnis incelleclio-
nis^quia Veritas a?cerna;finis eft omnis len(us,quia Vica;omnis ckrifltu
deniqueeflencia;finis,quiaencicasinfinica; & cocius creatura; °™™mtM
perfe£cio,quia Deus & homo. Omnia igicur creaca , figna_> &tu
iunc Verbi Dei ; omnis voxcorporea verbi mencalis fignum_» ;
omnis mencalis verbi corruptibilis caufaeftverbumincorru-
pcibile , qua^efl; ratio, Chriftus icaque eft incarnaca racioo-

Mmm mnium

4fg TtinerariumL DialbgusIL

mnium raclonum,quia Verbum carofactum efl^qui finiso-
mnium,&: fpes omnium finium Terra^
ffutmod» V I. Theodidattus. Si vera fanc qua? dicis,quomodo in veteri
cZ7fiuZ Teftameni*> fides haberi pocuir,Chrifto nondum exiftento ?

xec dum

CofmieL Cerco cibi perfuadeas. velim^nemfnem ilfisanre Chri-
natum ^-ftuimemponbusfaluremconfecucum fuifle^nififide in Chri-
^artn^ ftumjfajrem implicica.. Hinc omnes facrarum Liccerarurru
pagimede illo loquuncur ; huncrveluci iapft humani 'generis
Reparacorem promiccunc ?in hunc omnia colludunc myfteria,.
ricus^cerimonia: ; hunc omnes hiflioria; iacraj,hymni,cancica_,>
pfalmi^Propherarum oracula^veluci cypi quidam &vencuri
Chriftj i figura refpiciunc* Hic ftacim in nafcencis mundi pri-
mordiisProtoplaftis,omnisquam per peccatum incurrerano
noxa? reparator fuit promifliis, a quo hujusmodi promiflio-
nem uique ad Chritfum reiiqui omnes cradicione fuccefliva.
acceperunc.

Theodtdatfus. Rede d icis,Coimier; memim enim me Iegifle
m Cabala Hebra:orum ( fi camen ulla cancis nugacoribus Thal-
mudifhs fidesadhibenda eft^miraqu^damdeMeiTiainlege
promiflo. Cofmiel. Recica, qua:ib,uc ce forfan nimis credu-
Jum in veras Cabalas femicam reducam: fum enimCabalica? tra-
ditionesmulciserroribus obnoxiae,&: facile legences in erro-
rem abducere poflunc Dic ergo qux legifli de hujus farinar
cradicionibus.. Theodidaclm. Faciam quod jubes. Sicergo
mveni icripcum in Cabaliflicis cradicionibus.. Humani gene-
risProroplaftus Adam,eum infelici fbrce conrra pr<ecepcum_.
Domini de frudu gufl:aflec,acque adeo cocam humani generis
poftericarem,ob inobediencia: peccacum concra infinicam Dei
majeflacem commiflum3.una iecum in perdicionis ruinam_r
rraxiflec, neque efler nifi Alciflima aequalis, quidamnum &
jacturam reiarcire pofler ; ad imminencis de/peracionis efficax
remedium prorfus divina revelationeopus erac. Ne igicuc.
%I£-"u 5g5ei3Cum fulim P^^nacor Deus abfque omni medela; fpo
defei uifle viderecmsipemquandam injecic,firmamque fidu-
ciam,fucurumuchoccarn immane originalis noxa? crimen-.,

luo

€aput XI 4t9

fuotempore per hominem fibi aequalem condonaretur^abo- w*»*tU
Jererurque. Er cum admyfterii fublimirarem,&in(crurabile 4t chrifi»
divinae fapienria? confilium , humana? menris infirmiras per^enturo'
ringcre minimepofler; Angelumfuummifir,cujus inftructio-
ne plenius tantre ruinze fucuram difcerec reparacionem. An-
gelusicaquehis verbis Adamnm moeroreplenum allocurus*
eft. Ke immodieo gemitu & trifticia conficiaris : nam ex fe-
niinetuonafceturhomojuflusApacificus,virheros,cujusno-
men eritriin^ hic perreclain-fidem,&placidani oblationem
mictensmanumfuam,fumerde ligno vit<e,& ejus fru&us eric
omnium fperantium ialus. Qu_ibus verhis confirmatus Ada-
mus,incredibi]iconfidentia,&in Condirorem fuum amoro
tactus^divina; clementia?gratiamobrinui_. Atque ha?c fuir_#
omnium prima Cabala/eurraditio accepta.primordialis falu-
tis nuntia fecundum Hebrasos. Hax eft illa Chrifti ventuii
promiflio,adquam omnesdivinorum eloquiorum rradkio-
nes reducuntur,omnes cceleftium eruditiones,Prophetarurn_.
vaticinia,Docl:orumque ftudia & meditationes refoluuntur;
unicum omnium Cabalicarum receptionum compendium_,,
& finis. Verum uti omnis revelatio eflentialirer, ut Schol»
Ioquuntur,obfcura eft, fic & Adamus,quis nam tam illuftris*
homo,tam fublimium dotium inftruaione beacus/ucurus3
eflec, ignorans, cum exfeminefuo illum nafciturum cogno-
viflec,uxonque reveiaflec arcanum : hxc eum futurum exifti-
mans,quem concepiflec,Kain,mundi Salvatorem ; mox acpe-
perit,pragaudiocIamavitW»N Wpnn' nx fojfedivhum
Wum tetragrammaton five quatuor litterarum.Sed enim,cum
hunc perverfis & praferocibusmoribus praditum , imo pefll-
majfrugiscognofcerent; aliumgenuerunt,quem&AbeI vo- Mei-
:averunt ; atque hunc eum futurum fperabant. Verum illo a
ptki occifo,tandem fpem promuTionis fa&ae in Setho pri- Seti-
tnumpofuerunt,&deindeinnepoteEnos; qui,ut habet facer F
:extus,mn' OPn Xip^ bmn ?K Tunc incepit invocare m-
men Bomini. Sed & hic eos fpes fefeIIit,donec tandem in He- MtiuA.
loch firmaretur. Verum illo difparent e,& cradicione ab A-

Mmm z darao

01

^ga rrinerarium I- Dialogus H.

damo ad pofteros nepoces propagaca,candem Noe vir juftus*
&perfecfusina;cacefu&Jomniumopinione habicus eft falucisr8
amiflasperlignumreparacor. Verum ob incerveniencem e-
briecacisconrufionem,Semfiliumejus hujusruinaj reparacio-
Sem' nem fufcepcurum fpes erac. Sed Angelo Semi ipfi alicer de-

Sbrabtm cIarante,reparatio in ortum Abrahae fuic dilaca > quiab Angelo*.
mftrucl:us,ex femine fuonafciturum illunyn quobenedice-
renturomnesgenerationes cerrae, putavic hunc focurum filiu.
%agt,K- fuum Ilaacsqiii Ugno vkx accepto falutem humani generis*
eflet procuraturus : unde tanca animi jucunditate^lignis hu-
merisfibiimpofitis,eumfacrificioJubenteDeo,deftinavitJ(u-
nicalpe duclus/uturum,ut expleta Dei voliintate in filii obla-
tione,faIus promifla acquireretur. Sed HaacrAngelo aiiten*-
euminformante^acaliterAngeloJacobiinftituentejfpespro-
^*' telata fuit in orcum Moyfis,qui tum ob prodigiofam infiiceJla->
jLmceaconfervationem,educationemque,tum ob Dei jinedu-
clioneexiEgypto filiorumIlraeJsadmirandam vocationem^,
miraculorumque innumerabilem in iEgypto perperrationenv
legilqueindefertOjinnumeris miraculis confirmara? promul-
gationenijiSjquemdiximuSjabomnibushabituseft perditajia-
lutisper peccatuAdai,reftitutor.Sed cumAngelusaliuddecer--
SAtid. n^ref^ilaDa fpes ufquead Davidem,& Salomonemjquem^quia-
aDeo ele&LisRexerac fapiens,&pacificLis,& primus Templl
aedificator,promiflumillumpacis Principem& Orbis inftau-

:*»Umcn. racorern exillrimabai^c > fed fruftra.. ASalomoneitaqueillius^
terreftris tempH condicore,ulque ad Regem Joachim 3 expe-
clatio falutis univerfe apud omnium ccecum Prophecarum irr

ftrtpbtt*. vencuro MeiTiacollocata fiiit,ab Ifaia ufque ad Malachiam.»,
ciimdixk ; Statim veniet adTemplum fuum dominator Domi-
nus}quem vos quxriti*.. Poft Prophetasautem,falutiferiad-
VentusMeiliasexpeclatio^totaque Cabalica exercitatio,quam
inMelfiaefempiternam liberationem reducunt,ad Scribas le-
gis Seniores j& ad magni Concilii viros,quosSanedrinvo-
canc^efcendic/ucceflivcrecepcaab taa^qui Cabalam hanc

tra~

Caput xr.

461

tradidit Simeoni jufto Sacerdoti magno, & Synagoga: Prasfe-
&o,& tandem ad Chrifti ad ventum continuata fuit. VidesJ
igitur ,.quomodo fides in Chriftiim femper durarit. Cofmieti
Scias Theodida£te,nonnuila recle quidem fefe in tua illa enar-
ratione habere; non de eflfetamen falia quaedam JK.abbiric)-
rum fuperfticione introduclainon adeo faero tcxtui congrua-^
Sienim Abraham IiaacfiliunrmunijCiiriftum Adamo proj-
miflum credidic j quomodo eum ad mortem per lacrificiurrLs
deftinabat ? Non itaque Mefliam fjlium fuunrcredidit 3 fed'-
Mefliasventuri veluri Typum quendam.- Muka^ftmilia in_.
Cabalicis hujusmodi cradicionibus reperies.'"qliie tametfi non-
nihil catholica? & orthodoxsefidei congruum teneant ; itata-
men Thalmudiftarum Cabaiiftarumque figmentis* depravata'
flintomniajUtiisfidesadhiberiminimepoilit; Scias tamen3
Chrifttim primis mundi Pacriarchis per revelacionem promif-
fumjUti SS. PP. opinio eft,ita de illo nullum dubium efTe de^
bct:

VJl. TfieodidkfiFus:- (Xquanta illbtuo difcurfu animum>
meum luceimbuis ! Jam video,verum efle,neminem fine fide
in Chriftum vel implicit a,vel expl icita fervari potnifle. Jam
aperce cognofco^Chriftum vere legisfrnem& ultimum com-
piementum efle. Sed rogo te^nii Cofmie^unum^mihi expo -
nas-velim &c.

Monitio Scholiafe ad; Le$brem_v

M

mm 3

CAPlIt

4f£ Icinerariuml Dialogusl I.

CAPUT XII.

Cury cum Deus tantahominis caufdcondiderii,

t arn jjmcitamenfalutem Aternam confiqunnturi
df deoccultis Deijudiciis.

l,rVHeodidaclus. Dum pauld profundius mundi magnicu-
X dmem rimor,dum innumerabilem illam cceleftium_a
corporum muIcicudinemexacliuspondero,dum cerrenum_,
nuncglobummagnaadhucparteincognicumconfidcrojhsB-
reoanceps,nequeullaracione invenio,curDeusOpcimus Ma-
ximus,cujus naroraboniras eft,tanca folius hominisgracia con-
/)f/oerevoluenc,cumcamenmagna pars hominum «cernam fa-
. Jucem non confequacur.neque ultimum rlnem fuum accin^at.
videoegomulcasin cerra regiones,ramecfi hominibus refer-
tas.nobis camen incognitas,quae nunquam Evangelii Iucem_»
aipexerint,nihil de rebus fidei & Verbo incarnaco inaudierinc.
ixhorrefco, dumconfidero Americam,anre 200 circicer an-
nos decec1:am,mulcis millionibus hominum iefercam,cocoan-
recedencis remporis decurfu omni divinaducis radio defticuta
uiperperuis infidelicacis cenebris excicifle.An non infinica Dei
clemencia & mifericordiaProphecam,aucApofl:olum illis mic-
tere pocerac,qui in cenebris&perpecua morcisumbraiedenri-
bus via falucis monftrarec?Sed& expavefco,dum video exigua
lllamDei fideliumque Ecclefiam anceFilii Dei in carne ad ven-
tumnonnifipaucis regionibus concIufam,foIam fidem refta
&finceramtenuifle,omnibus reliquis mundi nacionibus in_
infidelicace&idoloIacria?abominacionereliclis.Scdquodam-
phus,obftupefco,quomodo poft falucishumana?advencum_»
mundus in anciqua fua adhuc infidelicace perfticeric ; innu-
mera ha?refum monftramoxexortatotumterrarumorberru
concuflerint; tam pauci pra;terea,qui juxca Chrifti legem, per-
fedam vica? racionem ineant,inveniantur,atque adeo illud
Pialmi complecum videacur ; Dw de Cetlo profiexit [uper filios

homi-

hominum,ut videatfteftintettigens,aut requirens Deum.
rnnes declmaverunt ifimulmutilesfacJiJunti non eH quifaciat
tonum,non ett ufque ad unum, H^c Junt qua? cor meum cor-
quenc ; ha?c func,qua: omnes animi mei faculcaces veluci curbi-
nequodaminvoluunc; act ceconfugio.miCofmief^acealiqua
incelleclus Jucem exfpedoo-

I L Cofmiel. InacceflTa htimano, ne dicam angehco incelle-
ftui divinorum decrecorum Jacramenca cibi a me exponi po-
Itulas , qiiae adeo abftrufa func^uc quamdiu homo in hac mor-
caIicacisumbraver£iCur,eorum capax elle non poflicrfunce-
nim JudiciaDeiafyJfwmulta ; femica:providentice ejusnulli
creatxfagacicaci inveftigabiles; Jguis emmnovitfenfum Domi-^l"aDei
nif (iut qttis confdianus ejus fuit? autquis dicerepoteB^urfic""1'"*
feciftt ? Hocimicumcibifummo JoIaciofic}DeumnihiIfruftra
tacere,fed uci ab a;cerno omniumprxcognicas raciones habuit,
ica mfalhbili infinica; providencia: Jliie difpoficione^omnia in_
fummum bonum ,etiamft cceco morcalium generi nonnulla.,
excrema mala videantur^coordinafle.. Uci enimomnia pro»
pcer liominemcondicafunc^cahomononpropcer mundum^,
fed ad Deum divinamque gloriam m vicam a?cernam deftina-
cus eft ; cu jus quidem bearitudinis finis non eft proprium com-
modum.& emolumencum hominis^fed manifeftaciogloriar
Condicoris.ucglorifTcecuFin omnibus JacrofancTa & fuperbe-
nedi&a Tnnicas : omniaenimpropter feipfumDommmoperatm
eJt. Hinc Deus non fcientia,fed fideincomprehenfa opera_,
lua atcingi voIuit,uthoc paclo per meritum fidei hominem^
tandemadincuicivamDei vifionermin qua omnia inerTabili
quadam ratione hic nobis incognica videbuncur 0 difponereo.
Omnia itaque qua-cunque humanus incelledtns penetrare ne-
fcit in hac carne mortali conftitutus3 in xterna? vitee ftatum re-
fervataefleicias;uc proinde non mireris.ft arcanorum divi-
norum Sacramenca hominem laceanc: hoc enim eo fine fa-
clumeiTefcias^uchomoimbecillicacisfuae condicfonem incui-
cus,cunuimore& cremore Deo fervirec}& per fidem adharre-
rec ardiusi per fpem ad di vinas fruirionis delicias anheiarec ar-

denciusj

■M/tla

ptrmii

iDene.

464 Ittnerariurnl. Diaiogusll.

cientius;acpercharitacem candemeiunirecur perfectius , do
nec carnex farcina> pondere Iblucus eotandem ajcernum per-
frueretur. Ibi enim omnia in Iumine vkx /pectabunc homi-
nes j ibi omnes divinorum operum raciones,mundi ftructu-
ram&fabricam,omniumque in eo contentorum caufas per-
fe&e,jucunditateinefFabili,& a?ternum duratura contempla-
buntur j ibi pcrfecte bonitas & fapientia Dei, omniumoperum
divinOrumradix& principium,cognofcetur ; & bonitas qui-
dem Dei illis eflTentiam,fapienria leges conferet. Ex fummaj
-itaque&inlcrutabiKdivina? fapientia?abyflb,mundusfub caii
& tali magnirudinismole/ub cancoftellarum corporumquo
coeleftium numero,non ma;ori,nec minori proceflic 5 qui di-
-ftantias fingulis dilparacas,influxuum vircucumque dilparesr*
rationes aflignavic,quas nemo mfi ipfe Iblus novic,fco tamenu.
locoinVerbovita^manifeftandas. Ex hoc infiiiita: fapiencia;
promptuario proceflit, quod homines tantopere mirari fo-
lent, cur camdifparis conditionis jugum humanum genus*
prefierit,dumunum pauperie depreflum,aiium gloria & divi-
xiisexakatumvoluerirjhunc perpetua morborum vexatione
miferum,illum robore & fortitudine florencem ; hu nc iniquas
fortun<e telisproftratum,aiium fklici omniumrerum iiicceflu
proiperancemjunum fummx fapientia: dono mirabilem,a-
lium brurapene ignorancia milerabilemefle, fibi complacue-
rit. Cur eciam unam creaturam feceric fenfii tancum pollen-
tem , aliam fenftis vitaeque expercem j unam racione con^pi-
<:uam,aliamomnisracionisimpotem;cum tamen omnia,te-
fte Ecclefiafte,<^><T# Dei bona fint , ejr non fit dicere , hoc eH ne-
tjuitts illo. Ha?Cj inquam,omnia fuo temporecomprobabun-
;<jr. Neque infernum coelo pejorem efle exiftimes : flcuti e-
nim,utiinfignisquidamDei feruusre&e dicitjCcelum fideri-
buSjica infernus damnatis hominibus,&doemonibusornafoi-
tur : tamenimcommendat juftitiam Judicis iniquorum deva-
flatio , quam innocentium defenfio. Licet enim, tefte Divo
Paulo,DEi Judicia mundofint incomprehenfibilia , &inve-
ftigabiles vixejustam de iis,qui ad vitam,quamquiad mortem

deftinan-

Caput YH,

4$t

deftinantur in patria camen luculenter patebir, univerfas*
viasDomininon efle iiiti mifericordiam& veriratem,ad judi-
candum; ubividebicur.quomodo juflicia? rigorem reftrinxe-
tircleinenria, & jufticia mi/ericordia? indulgenria temperarir,
III. TheodidacJiu. O quamoccukafuncin praefenti rem-
poris ftacu divina jud/cia! Dic ergoymiCoftiieI,q.uisiaveftiea-
repoceric,cur Deus Ja^ob dilexeric,Efau aucem odio habueric **"
ancequamnacieflenc ? quiddemericus eft Efau,auc mericus Js^SSj"*
cob,cum divina. bonicas nullum nifi fecundum prakeiicenia
jufticiam judicer ? Cnr duo infances porrancur adfeapcilmumu,
unus nacus ex fideli ance bapcifmum moriens defcendio
adlimbum, alcernacus ex inrideli poft bapnfmum moriens*
cvolac in ccelum s cur binis lacronibus iecum crucifixis3
tam difparem eximm permiierit? Cur praecer Judam,alium*
Apoftolorum neminem reprobaveric ? Haec enimvero /unc,
qua; concipi non poflunt, animamque curbano. Cofmiel
Nonne dixi cibi } Hxc eo fine permitcuntur a D E O, ud
nomines eaucius Iblheiuulque in via fervicucis ejus procede-
renc : ex hoc eaim conringic,uc nullus adeo fanftus fic, qui non
impenetrabili diviuorum judiciorumprofundicaceperculfus*
rlmear,ne cr.dac;nulIusadeoimpius1qui converfus ad Domi-
num per delidorum condonacionem larronis exempIo,fa1u-
tem aecernam non fe confecucurum fperec. Icaque DEUS,
qui vel in Angdis reperic pravicarem, fandos fragilicatis fux
memores humiliare fibi complacuic, impios vero concra ex
peccacoru luco emerfos fpe venia: erigerejnemine3amorene an
odjo dignus fit,fibi confcio.Hoc fcias velim, Deum iapientifli-
mu divina, angdiea, &humana femper convertere ad optimu, ZnumL.
hoc eft,ad gloriae fua? manifeftarione,& Angelis,& hominibus Urtu.
Wdivina; naruraefruirionemEtlicetmaluminfe,nec fpeciem
tiabeat.nec o* iginem ullam fingula tamen mala opera ad ma-
gnumaliquod& infignebonumfapientiflimus Conditoror-
iinat,qui in domo fua nihfl • t*kt6v & inordinatum relinquio.
Horrendum & irrecuperabilem Angelorumcafum, obftma-
tomgne eorum maliciam,ad exercitium & coronam ordina vic

Nna jufto-

Ttiherarium I; DialbgusIL

guattta:
kenaDeia
educat.ex
maiii,-

HiftorumJuxtaiUiidmagni cu jusdam Dei famuli yfuperbits illc
famiUum.malleMor,ipJoncj'ciente eis coronasfabricat , tpfos im~
purnando.. Pari.modo humani generis-cafum,in.admirabi-
Jem totius humanae natura* exakationem convet tit. Ex hoc
enim humana divina; nacurxinfeparabili nexu junda adeo e-
micuitjUtnec quicquamdigniusautexcellentius.humanoin-
tclleftu excogitari pofficjuxtaillud Chry foftomi : Revera m*~
gnumtfmirabileeFt',carnem:noftramJurjumfedere,&ab Ange-
lis& Archanq^elu adorariiciuod ncquaquam/t ' Adam non pec-
caJJetfacJumfuitfet.- Underecle cantac Ecclefia : Ofelix Adi.
peccatumquodtantum habere meruit Redemptorem. Si enim
borno ad imaginem Dei creatus,in fua: naturae honore perfti-
tifler}nec diabolicafraude^eceptus}a lege fibi pofita deviaflet:
Creacormundi creatura nonfieret3nec fempiternustempora-
litacefubirerDeus^yel <equalis EatriFilius formam fervi & fimi-
litudine carnispeccatiaflumerec. An noirprodicionem Juda?,,
& exea paffionem&-morceEiliiDeiconfecucuram:( quodre.
verapeccacum omnium. maximum fuic ) benigniffimus Deusr*
m peccaci deftrutlionem, diabolicae poceftacis diminucionem,,
eceleftis janu<e apercionem,& tandemin aeternamfelicitatem
coavertit? Anne vides^infidelitatem Thomar dum vulnerum
Chrifti cicatrice?' tetigit, una im Fidelibusinfidelitatis vul-
nera fanafle, atque. adeo plus nobis ad fidei augmentum Tho-
mx incredulitatemjquam vel Angelorum coeterorumque A-
poftolbmm teftimoniumprofuifle? Hdc pa&o PauH conver-
fionemDeus in falurem omniumconvcrti&EccIefiarum ,4'um
feviflimusEcclefeperfecucor/adtus eftverbidivini fideliffi-
mus&ardenriflimusprajdicacor,. ParipacTioProphecarurm*,,
Apoftolorum.Marcyrumjgloriofiirimosagones in fulcimen-
aimconvercic ipeicundis fidelibusrmifi enim fidem Cacholi-
cam ftio fanguine defendiflenc,nequaquam Domini JESU no-
menad noscum flde Catholica tanto cum roborepervenif-
ftt. Leve cnim & momentaneum tribulationis tormenfunt^
jupra modum m agnum-glorispondm operatur in cleclis Chrijli
membris. ttereies & icandak ad fervorem fidei in tepidir*

acuendum,

-oput xn.

467

;acuendum>maicyriuttiadcoi;onas:augend.is permitdc. -Ctar
ifeero mundum in Pagamimo.teiiquenc>& fi vas laEeoc, iien ta-
men nonpocuic^qum mdemagnum ahquodbonumemerie-
ric. Cur Ainencacanco cemporefine Iege ulia divma & hu-
manaperfriceric/orianbrucalis iftiulinodi hominum concu-
pifcencia,& immanium flagkiorum inceflabilis perpecracio
jdivina; mifericordia: obicem,quo minu-s drvini influxus radiis
perfunderencuij jecerac j vel eciam .malignam ftirpem prorfus
excirpandam voluic,uc novis plancis,meliorifque frugis ftirpi-
bus^damnumiiiacum reiarcirer , quod poft dereCtionemNo-
vi Orbis per E vangelii prardicacores fadum fuic eo cum fru&u,
quem in canci mundi ad Chriftum comverfionecum^dmira-
cioneincuemur.

IV. Theodidatfux. Verifilma funt/quasdicisfiHcurDeusr51
infinke bonus ica nonnullas gences omni auxilio defticucas re-
iiquic.ut nullam earum curam habere voluifle videacur? An_.
jion melius fuiflec^cocum genus humanum ,quod ipfi facilli-
mumveilbla voluncace fuiflec„ faluum facere? & quare tam*
jxuicos \ Cofmiel. Scire debes.Deunijquancum eft ex partefua,
jiullius peccacoris moi-cem, fed omnes lalvos fieri voitiiflo.
Hinciiulliunquammorcalium divinajgraciarauxiiia negaflo,
ad finemfl jumukimum confequendum neceflaria,vel ipfe ^-^alUnJt_
ftacurper Ifaiam : £j>utd ultradebuifacere,t$nonfeci? prarc-er rttm paucf.
hoc unicum,quod hominem nonviolenter ad cceiumrrahere t<mur tan-
voluenc : acquehoc ideo feck.quia Jaftitia; fua?, invicum coro-
naremolencem fofiicitare,non conveniebac. UndeDeus poiuic
hominem per arbicrii libercace in manu confilii fui.in hoclio-
minemfibiaflimiians,qu6da nemine cogipoflec. Unde Au-
guft inus: qui crettvit te jine tenon juftificdbit tefme t€icreavtt te
nefcientem,nonjufitfica.bit mfivolente .Ec quia libers volunca-
tis confenfum exigic.ideo coca fere falushominum peric, dum-s
quifqueacarnisconcupifcencia abftra£lus&illecT:us,plus jugis
boumjplus cemporalium delkiarum villisapius caducarumvo-
lupcatum conjugiis , quam aecerni Regis nupciis irihiac Ve-
niet tempus,cum benigniflimi Condkoris innocencia pacebic,

Nniu * quam

46 $ Ieineranum L Dialogus IL

quam ferio Dei Filius pro ialute mundi tantopere ingrati Iabo-
rarit. Certe inuniverfi mundi machina non canrum , quan-
tum vel pro unico peccacore redimendo laborem fuftinuir_v
In mundi producendis operibus dixic tantumJ& fa£ta fnncjpro
Jaomini$ver6ialuce,cum Deus efIet,homo fac"tus,fervi for-
mamitifcepit^innurneris laboribus fe. voluntarie fubjecit, &
tandem ignominiofiffimam morcem fiibiens, ingracos morta-
les in verbis fuftinuit contradidtoreSjin faclis oblervatores, in_.
mortedenique illuibres. Atque hxc de infcrutabilibus Dei
pdkMsJa quantum ca humana mens attingere poteft fuf&-
cianr*

EPILOGnS,

l.C^Ofmiel. Agedum Theodida&ejam tempusadvenic , uti
^diiculTisomnibusdivinaefapienciaj operibus tandemtua?
Telluris Orbi reftituaris. Vidifti^ni fallor, quantum humano*
oculoconcefiumfuit3divinorum operum magnitudinem/va-
riecateirijexcellentiam; obfervafti flnem^ob quem omnia con-
dica fint ; divinas providentke lemitas attendifti. Porro nihil
ampliusrellatjquamuteaomniatibiapplices ad virtutum. o-
mnium complementum ; tum deinde aliis eruditionead jufti-
tiam:qua?fifecem,ecce bonorum nunquam interiturorurn_*
ubertas jam tibi parata eft in collium arternorum habitaculisr%
ubi vitam habebis vere beatarn, vitam fecuram ,.vitam tran-
quillam,pulchram,munda,vitam ignaram mortis,triftitia? ne-
fcia,vitam fme labe y fine dolore3fine anxietate.,fine corruptio-
ne,vitam rotius efegantiae & dignitatis pleniffimam,* ubi o-
mniainverbovit^qua^cunqnetantopere in hujus corrupti-
bilis vica; ufura miratns es , fine fine perfedle^ incime,uberrime
concem phberis.Theod/dac7us. Ah.quasfb^mi divine Magiften,,
momrrmoriarj quxfbjVel hocmomento ,utuna tecum harc
omniapofiideam : jam enim vero omnia terrena mihi vile-
fcunt , dum ea , qwe omnem exuperant fenfum,act entius pon-
dero. Cofmie/. Quemadmodum inexhaufta eft pra?miorumj
eoeleftium copia,ira fine laboribus,fIne fudore, fine praevio

vircucum

Capuc XII. 469

virtutum omnium exercicio nemo ea fe confecuturumfperec
Tibi pro gloria tk honoreDei primd affiduo allaborandum_5 5
tibi Deo cum cimore & tremorelerviendum; cibiomni mentis
conatUjOmnibus virium meduIIisDeusOptimus pra? omnibus
arrdencii lime amandus,- cibi omnia cerrenarum caducarumque
volupcacumirricamenta magno animoaipernanda fiint, uc fic
in diviniamoris ofculo carrnsmortalkate exutus,ea inenarra-
bili mentisgaudioarternumpoflideas. Vale, dilefte mi.Theod-
Ah dulcis magifcerjadhuc modicum perfiftas. Cofmiel, Di-
vina? voluncaci refiftiSjfi me diucius cecum morari eogis. Theo-
didactw. Fiac itaque divina voluntas , & in ea tua. Sed rogo
tejmiCoimie^unicummencis meae folacium3ne abicuruscua
me inviiibili impofterum pra^ientia deftituasj led me in dubiis
illumineSjinpericulislibereSjinadveriis conibleris j ut tua di-
rectione iemitas mandatorum Dei cum laecitia percur ram s u£
quedumtecumexutamortalitatein perpetuas vivam jeterni-
tates. Cofmiet. Fiat,rlat. Theodid. Vix dixeratTcum eccetenuesr*
in auras abiens^ex oculis non fine ingenti dolore 'meo evanuit-
Ego verd veluti ex alto quodam contemplationis fbmno emer-
{us,in meo me Muieo conftitutum reperi. Faxit Divina boni-
tas,ut hoc Itinerarium Exftacicum adOmnipotentis Dei hono^
rem&rgloriarmcuime raeaque omnia dedico^unice cedau-,
Amen_>.

CONCLUSIO

OPERIS^
€umj>roteflationt %Auttwisl

HAbeSjLe&orbenevolejUrhoc Itinerario Exftatrco meara
de MundOjCorporumque cceleftium fabrica & compofi-
tionelententiamjfubfi&irapcus integumento & velaminein-
digitatam. Hogujiumatecortfenderimjneaudacioremfor-

Nnn % faa

47<5 Itmera-riumX DiaiogusTL

ian operis pra.-nocacionem.in (equioi em pauem lnterprecerisf5»
quin potius cibi pei luadeas velim^d non alio rine fa&umelle,
mfi uc in/ohci argumenci dQclrinam. amoeniori fuavioriquo
raciocinioin animum Leclorisinftillarem, atqueadeoanimus
utiad fmgula ulci 6 cicroquepropofica reiponfaque redderecur
accencior,icaad fecucuraauidior. Quodquidemmeliusnom.
me.coniecucurum fperabam,quamfi PoecarumTragajdorum-
quele&acusgenium3halcecle vaftiflimis mundi domiciliis e-
narraciones per induclas CofmieJis & 1 heo.didact.i perfbnas
tranlac"tas.,ac per fimulatos m alcioris nacura? penecraiia ra-
pcus expIoracas,exhiberema acque hoc paciOjUC ,dici fbler , En-
thufiafmo enthufiafmum provocarem. Siprajterea^nonnul-
lasforfan defcriptiones ^np^tKurifuc exprelTas repererit Le-
dor^idingenii pi urienrisJ& in Poerarum morem ludencis x-
ftui adfcribat velim > fic enim propofitae nobismateria? inftitu^
tum ferebac.

Dummemem volitansnon finit ejfemeL
Siquidem nulium ad Leclorisanimum rapiendumJ& ad res
propoficas penirioriraciocinio ponderandas figendum,fcri-
bendigenus:hoc efficaeiusefleexiftimabam. Quod veroad
fencencias phyficarwm veriracum accinec, nemo me cam ef-
fiancisaudacia-}Tampercinacis;animiefle pucec,uc aflerca inj
hoc Opere piacira,tanquam Evangelie#,uc dici iblec, vericacis
regulam, irrefragabili argumenrorum pondere ftabilica uwip-
^^esD^obcrudereaccencem. Abftccancaareligiofopevtore
corrfldenTia^nequeenim fimilemP'**^/** labemanimo meo
mfidei eunquam pafliis fiim. Novi illud Sapiencis : Cunc7&
res difficiles.nec e<tf fermone explicaripoj/e } novi, quancumcun-
que quifpiamin divinas Sapienciai femicis inveftigandis pro-
grefliisfueric,eum tanto fempera veritatis fcopo efle remo-
tiorem,quantb propius acceflerit,- tantbque plura fibi fiiperef-
fc quas difcat,quantb plura nbrit. Quamobrermuti funt mil-
iehominum fenfus,capitum difcrimina mille,ita unicuique li-
ben i mam in hoc Opere fentiendi,quai voluerit , voluntatem.»
judiciumque rdinquo. Hoc unicum dico, qui arcis analogicas

arcana

Epilogus & Conclufio Operk 47 r

arcana noveric,is veriffime comperiec,hanc unicam incelle-
ctushumani infirmicaciveluciclavem quandam divini mune-
ris largicace conceflam efle,qua ad incerioracceleftis fublimio-
riique nacura=penecralia nobis adicus-concedacur j aperceque
facebicur illius vecerum epiphonemaris vericacem , Omnia ins
omnibits ( fuo modo ) extflere. Kac egoiioeinOpereufasf',,
nonnuJlamcceleftis philofophiasadeo abftrufe notiriam,nifi
falIor,detexifle-videor ;qua fi paricer ufurus Lettor ,vericaciy
fcopumnon ufquequaqueatcigeriCjlalcem abeo non longe ab-
erracurum aucumo- Uc uc fic , quemadmodum hoc Icinera-
rium Exftaticum,abdicafque fub eovericates nomrifi ad ascer-
nae Sapientia; honoremc^gloriamvanimarumque fruciUrnj
concinnavycaquoquequancumquancumeft, Sacrae Roma-
nxEccIefise , qua; unica infallibilis vericacis regula eft , judicio
hurrjillimo mentis obiequio Mibjett\im volbi.

Nova aut paradoxa noiTadduxi,fed ex iis •, quas jamalii atiftel
me nobiliflimi Scripcores,quos parcim in"paraenecica epiftola.»*
allegavi , parcim inferius allegabo,veIuci corollaria quxdam_s, i
conlequentium rationum efficacia impulfus derivavi. Sed
u.c concacenaco quodam illacionum fbrite me declarem,ita ar-
gumencacus fjm : Siimmeniumullud ccelorunr expaniurnir-?w*k£/i8
omnf fphasrarum fblidicace profcripcaV r fiuida &- aetfi^-J^fr**.
reaaura refercum eft,uti. jam communis fere fencentia 6c ftrem t5
veriffima eft:, & ex mulcorum annorum obiervacionibus o-
mniumfere Aftronomorum calculoconfirmacarergo aftro-
rum eorpora in eo mota,(cum alicer fubfiftere nequeant,)haud
fecusaccerra,propriiscencrisiubfiftunc>ergo uniuicujuiquo
globiieu Aftri parces,parcim ad^cencrumTjmcuique-proprium
nacuraliappecicuconfluenc,parcim ab eoeffluenc: Sihoc,er-
goucifolidarumparciumad fuum centrum,itaieviumab eo-t
demexpiracarumexpulfusdatur; ergo fingula conftanc fuisr*
acmofphaeris :iiJacmofphajris,ergohumidumabiisabefle non
poceft : fi humidum ,° ergo & folidum ,quod humidum veluci
io vafequodarn concineac : fed Jfoec coniervari non pofliinu

fine

1 me caiido humidum. refolvente,nec hoc fine mediancis aeris4
^oneurfu ,* ergo omn»ia & fingula cx quaruor elemencisaunicui -
que pro ficus obcenci racione peculiari prarrqgaciva docacisr'
uccomponancur,necefle eft : Si hoc,ergo ex his non fecus ac
ex omnibusmixcisdiverfarumpropriecacum, formarum,in-
fluxuumquerefulcabicemanaciOjCum perpecua alceracionum
vici/iicudine,quam concinua generacio &corrupciouc confe-
quacur^necefleefl.Suc ergoAftra corrupciombus obnoxia, quia
alceracionibusiubjacenc; alceracionibus fubjacenc, quia mixta;
mixca func, quiaelemencata,- elemencata.quiaiblido, humidoj
aereo,igneo feu calido pollenc : fi elementa ca ,* ergo acmofphae-
ram habenc^gravium leviumque confiuxu agicjicam,-ergo pro-
priis cencris conftaHC ; ergo folidis lpha.ris alligari ea,rieri non_,
poceft; ergo in liquido movencur ; ergo ccelum Iiquidum&
undequaque permeabile eft. Quod erac demonflrandum.5.
Vides igicur,poficocoeloliqtiidoomnia diftaex concatenato
quodam raciocinio neceflarid confequi. Sed hoc ica fefe ha-
bere,&utfuumhujusexflaticifigmenticolore fucata rerum_»
vericas loeum obcinerec , ea omnia folidis ex obfer vationum_»
aftronomicarum deductis fundamemis,Au£torumque illu-
ftriumceftimoniisftabilienda duxi. Qua;cuminpara;netica
pradiifione omifla finc,nec eadem inDialogi noftri decurfu al-
legarelicueric,nonnulIa quoquecirca finem impreffionisO-
peris advercerim; ea hic feorfim,ad inftituti ratiocinii
ritn validiori argumento corroborandamjappo-
nerevifumfuic,

AUCTOIU

i^.?te mc ste 3 ! ; ai s ?^

AUCTORITATES INSIGNIUM QUO-
rundam Scriptoruni , quibus mundi inhoc Opere

hypotheUsexpi3naraccnn>matur.

VEnerabilis Beda com. i. demundi conftitutionefol. 382.
Luna ex quatuor conftat elemcntis :Jed tria illa elementa
hcne fibi commixta funt , & levigata $ nam ©5 naturaliter Junt
per/licua, ^ dejelucem rcddunf-, Terra autem inlacoillonons
hene alits admixta effncede fe ktcem effundit,?^ fcabra eft in il-
lo loco fcabrum autem est, quod rubigine cbdufium elt,aut ille-
vigatum remanft.

S. Bruno Carthufiae fuodacor in commentariis fupra PlaL
I4g. Laudatc eum Sol gf Luna , laudate ettm omnes Jtella ejr lu-
men , quia ipfe dixit & faJta fimt , quacnor Ccilicct elemenca^»
qux fuerunc maceria iftcrum omnium,iple juilirJ& creata lunc
ha;c omnia^id eft,exhis quacuor elementisformata.

AnfelmusCantuar.Epjfcopus deimagine mundi ,1. i.c. 23.
Sol dtclus eli Sol,quodJit fupra omnia iucens \Jorme. Jfhwicw 'pa-
tura i^neus. Et Luna corpus eJt glabojum, naturadgneumfed a-
qua permixtum. Et c. 20.de ftellis. Sunt Atttem omnes fietlarp-
tunda & ignea, quarum dijjoftiofali Deocognitaest.

Fabrkius Pauluccius ForoiivienfisEpiicopus mComm.irL,
Gen. Non poffumus ignorare,quam Scriptura clare toquitur , a-
quas fuprafirmamentum pojitasfuiffe veras aquas^elementa-
res,prout quafl'h firmamento remanjerunt. Sunt ergo i!U vera
aqua,*j[ elementares, non inalias mutata. Et fupra Epift. 2 . D„
Pecri. c 3.. fic dicic : Cceli magno impetu tranfeunt-An omnes cce-
li,an dereum tantum (facium, magna difficitlias ; at nos concedi-
mus, quod omnes ,cum omnes coeli ex prima materia , ex qua ut
qaatuor elementa compaffaformati fint.

Ooo Ludoy,

474; Au£toritates infignium

Ludo v. Lacerda S.I. in Adverianis liiis. Ccelos ejfe corrupti-
biles,plurimi ex SS. Patribus nituntur probare ex Scrtptura, no?t
exPlatonis fententia. Ambrof.r. Hexam. c. 6. irridet eos, quidi-
cunt cum Artfioteie ^Cceium ejfe quintam e/fenttam,non de nume-
ro elementorum. Altera fententia tenet , Ccelos incorruptibiles.
J)uid ego dtcam in tanta varietate? Extflimo fane,priorem fen-
tentiam e/fe verifiimam, & omnes Ccelos e/fe corruptibiles. Cur
opera tanta infitterint Philofophi in probanda incorruptibilitate
Cceli,diu htnfi ', & quidemdilftcere in quantum poffum,nulla alia
eos res movet ^cjuamut /alvum & integrum Ariflotelemprx-
beant.Egregta quidem Iaus,t/Ium anteponcre tot ccelefltbus viris..
JEgo niiambigo, eum errafje , ^ quotquot ejus fententtam defen-
dunt.

Marinus Merfennus ex Minimorum ordine, com. in Genef,-
pag. $43- Ccelbs omnes , in qutbus Aflra moveri videntur , deris
inflar fluidos e/fe$ qud fententiatot tncommodis ,quot adverfa\
non urgetur,e}fque omnium faciliim^,^ quosiibet aflrorum mo-
tus,dtflanttas, asjecJus , cometarum agitationes $ altitudtnesy
novarumque fleilarum , omnium phoenomenorum produclto-
nes & apparentias- expltcare potefl.. Quem vide citaco loco
ubi o£to i ationibus iuam fentenciam probat, ex optica neceili-
tate , ex comerarum anomaio motu , novarumque frellarum_s
productione,ex Luna corniculata, ina?quali5a/pera , lacunis «5c
vallibus undiqueobfita,ex maculis Solaribus , ftellisque Jovia-
libus &rSacurninis , ubi neceflario genei arioni , corruptioni &
akerationiaftra obnoxia dicit qnsecum fafius rra&ata finra
quam ut hic ponic<ueant,Le-torem ad ci.acum locum remitto.

Raphae? Averft Ord! Cler. Min. pro tempore Generalis,
tom. 2.q. 3 4. pag". 1 6 o. Tandem ergofateri oportebit,maculas fo-
iares vere ey realiter e/fe tn Soie , quta Soiemper tubum tntuen-
tibus vehemetzs qu^dam comperttur fcintiilatio,^ veluti ebu/Ii-
tto Solvs in totocircuitu , ■ qua eadern reperiuntur in maculis per
totum Sffiif medium difpt rfis,- Ergo ha macuU realiter funt m
Sole, ff) fmulcum eoagitantur. ^uomodo verb hocfiat, £5? qux-
nam tandemfitharum macularum ratie, duo Quurrtmt modi :

jtrimus

quorundamScriptorum.&c. 475

primtts est ,Ji d;catur Sot -non eJJe corptts quoddam folidum ,fed
ftuidum,in Juo loco tanquam in vafequodam contentum ,&infe
agttari inftar metal/i fervottis , atque in illo inveniripartes
quasdam opacas & objcuras,^ c.

Pecrus Hui tadus de Mendoza S. 1. 1 1 . de Univerfo. Jgubd
verb ylriflotc/es ajferuerit, Coelum non fuijje faclum, eit tam ce-
iebrisinfknia,ut non egeat reftttattone^ acmulto mtnits,qubddi-
xit, Deumfataii necejitate ita vnoverc cxlum,ut non psffit a mo-
tu ceffare. 'Na m fic drxic textu j 3 4. de Coelo. Bji ataem & ftc
conJiderare.,qubdimpoffbi/e efl, aut fafiurn a/iquando qnidpiam
incorrupttbile perdurare , aut quod ingenemb: 'le eft ; ej^femper
prtits extftens,corrHmpi ; ergo hinc inrert,ccelurn.nongenera-
bilejiec cor ru p t i b i 1 e eile . N am omn e, m q u 1 c } quod tncipit efjey
a/tqtiando dcftnit ejfe ,* nam quod ta/e efi;fac~ium efi ex materia >
iquare corruptibiie ,• quodautemcorruptibtle eft , a/tquando cor-
vumpetur. Unrie recre eonciudit, A riiiocelem, fi ex hypotheil
ccelum m rempore incepifie aiTeruit, aliquandoetiam &nacu-
ralicer deficurum & corrupcum iriyaileruiile.

Ifmael Bulialdus Parifinus, Mathematicus Regius P. c. 4. ad
Aftronom. Philolaicam. Vixfane capio,cur tam folidammate-
riam ccelis attribuerint Peripatetici. Jf$ux>modo enim, qu&fo, ex
tadem materia conflata effe poterunt corpm Lunare , ejmqueor-
his, in quoftxum movetur ? corpm Luna Jolidum 80, gf tenebro-
fum,vtfumque t-crminat ergo& orbis. Ecpaulo poft : Si re-
/Jondent^ex denfiore parte fphdir<x. conftare corpus Lunare 5 retor-
quendum eff telum tn illos:ckm enimex eorum fententia, erbes,
& aflra ipjis infixaftnt corpora fimpltcia ejr homogenea , expar-
tibus fimt/aribtts eonftantta ; St ergo ex eadem materia conjlant
£5? Luna , & Orbts ejus , erit & Lunx. corpus ftmplex , materitt
Orbis homogeneum^ non ergojimui contrartts formis afftci pofttbi-
le ertt,Lunam Jcilicet opacttate,fph&ram verb peliuciditate. Citm
itaque Luna fit opacajejr orbis e:us,quo vehitur pe/iucidus ,* talia
corpora heterogenea ejfe neceffe e(l. Perperam itaque argumen-*
tatus eft Ariftote/es,qui heterogenea fectt homogenea,& a difpa-
ribus & diftimiiibuts, paria ejr Jimi/ta colligtt. Deinde quomods

Ooq 2 ejus-

476' Auctoritates inngnium

gjusdemmateri&ejfe pojjunt corpora, qu& diverfis centrisinni-
tuntur ? Homogenea enim firnuL umta unum centrum rejpi-
eiunt^c.

Scheiner Rof UiTinse fol. 74O. Hic Auclor in prafgrandi
Rofe Urfina; operey nihil aliud agit , quam ut coeli folidita-
iem,incorruptibilitatemque deftruat ; Acmofpha^ras aftro-
rum,eorundemque circa propria centra mocusaflerac. Qua-
re Lectorem ad citaturn opus relego^

Joannes Hevelius in Seienographia fol. 148. Sfusiritur au-
tem primo, quid tandem reverajit h&c aijeritas & pianitie*
Lun<z,hoc esl, ex quanam materta. conflet , & cui materi& reciij-
fiime compararipofft? Refb.partem Lun& tuberofam zjj in&quaLe*
altis clariore , nuLlis aliis rebus terrenis nobis cognitis convenien-
tiiis qnatn terr& ipfi & ejm continenti accommodari pojfej resipit
tnimf ere omnes tn fe qualitates terrenas . Non eli autem,quod
quisptam tdeo extfltmet,Lunam ex ejusmodt JabuLo, Luto, lapide,
sjje compofisam3 uth&cterranoflra^ fiquidem fortaffis exaiia-»
poterit conflare materia , ab imaginatione noflra prorjus diver-
Ja:zJ modo adhuc incomprehenflbtit. Hocomne audatter affirmo,
partes has protuherantes ■, & aiperiores 3Jj?lendtdioresque 3 nulLi
rei melius hicin terra , quam continenti compararipoffe : quam-
obre??i cjr han c impoflerum terram nominabtnms. Loca verb Lu-
n& decLiviora plane quod Jpeciat,maculas illas magnas,qu& per-
petub ob/curiores locis montanis Jefe nobis ofjerunt , non minus
eongruenter nofiris Oceants,maribus Jacubusjlagnis , &paludi-
ktis &quiparantur, qu& etiamjuos anfialiusfinus , promonto.-
xia habet f minime tamen hafce Lunares aquas noflris Jimties
ajfero fed quod nihtL quicquam [imiliti>s 3propter magnam utra-
xumque affmtatemjoic tn. terrahabeamtts , cum quo illas compa-
■xare valeam-us. Conciudo itaquefuperficiem clare illuminatam
ejfe terrnm3 maxuLas autem obficuriores effe aquas , prout quoque

KeppLerus concedit tn differtat. cum Nuncio fidereo Galtlei.

Fi ancifcus PatriciusJcalus 1. 20. Pancofmias. £>uamobrem
tao^Jorte procuL averojuerit 3 Lun& globum alterum ejfe terr.t
gLobum fmuLcum aqua>tota congiobatum ,gLobum fcilicet &the-

reum3

quof undam Scriptorum, &c.

477

reumfcuti hicgiobm nojler hylxmt $ qu& Lun& pars /umine^
Sclis (p/endet,eam ejfeaquam atheream aiteram. ^u&gravita-
te Jud non equtdem adnos cadit non enim centrum hoc , Lun&
ce?itrum efi,ad quodaquailla tendtt eo modo, quo nofira aqua ad
centrum tjtud tendit, ejr partes fmi/iter alta Lunaris terrx ?Jtc-r
uti partes nojtratis terra. ^uidveroetiammirumjuerit^jiibi
Jint,(icuti in terra nofya^p/anities,^ montes , ejr convai/es ? Ec
paulo poft. J$um tota nojtra maria ad Lun& affeclm va~
rios certum est varie commoveri , ^J maria fiuxm rejiuxmque ,
£5f cxteri txjlm humoresquea Lun£ /umine trahuntur & retra-
huntur manifejiijjime.. H&cautem minime fierent^ nifimagna
inter eam ejr nofiratia intercederet Jympathia. Hdc auterm>
Jympathia non mfi in magna eft tum virium, tum ac~tionum con-
venientia ; h&c auiem non nijiin eJfenti&JimiHtudme confftit,
Hxcillo.

Gociefridus Wendelinus Canonkus Cameracenfisinfua_.v
TeracologiaConiecica,fol. 25. Sol Syjiematis planetarii cem-
trum fuperfuo axi gyratur motu perpetuo ,abfo/vitquegyrurru>
unurn diebm ferc jo. So/fornax indefciens , ignis ejr luminis, £~
term exfuo corpore corpora mtnits lucidatanquam vapores quof
dam,non fecmac Te/lm nofira e crateribm Juis Altna , Fefuvioy
HecJa a/iisque Juos furnos aperit, $ interdum incendia evomit9
nullis peyiodis-certts,auttemf>ortbmftatis. ^'fol.24. Si Solecra-
teribm fuis cructet profundiits corpm cometicum,pro]iciatque i/~
ludve/ longi us,ve/ remotius,pro ratione majoris ve/minoris im-
preJJi impetm.Si Sol ejaculetur Cometam extraplanum Ec/ipii-
c&,con(picietur primitm adpartes ve/ Septentrtonales }ve/Borea~
ies.

Joannes Pecrus Faber. Montispeffiilanus 1. 2. Panchymici
c 3 . Cce/um corpm ejfemixtum , nul/o pacJo eH ambigendumi &
nefcio quibm mentis tenebris obc&catiphilofophorumqusimpluri-
mi fuerint s qui ccelum a/terim $ diverjk ejfenti& cum e/ementu
inferionbm ejfe putant ; & tametji naturam rerum unam $
eandem cum omnibm fuis partibm effe veiint , cce/um tamen ul~-
timHmmtwxclauftmmextramturam collocarivolnnt : quaji

Ooo 3 vero

478 Au&oriratesinfignium

verb Dem aliam peculiarem habuerit materiam ad hujm mun-
di inflertora producenda,diverflam penitus ab eajex qua ex terio-
ra £5 ulttma mundi corpora fecerit. Certe ex una eademque ma-
teria ac jimiliprorflm Demflecit utraque elementa ,fluperiora ejr
inferiora,$c.

Ignarius Derkennis S. J. in tra&. de Deo Triuno Condiro-
refbl.6o6.& 607. Hicauctor, quaecunque de liquidirace&
corrupribilicare cceli di£ra funr,omnia magno rarionum pon-
dere fie le habereconfirmac. Sed nonnulla adducamus. Do
Solis nacura, ira loquirurcicacoloco. Longe tamenputove-
rim ,fllammam feu ignemfolarem prorflm uti nobis fubiunarenu
materiamjta fuam abfumere,ac proinde egere nutrimento. Esi
autem vaide verofimile^ejfe in tpfo Sole s eo qubdfit quxdam Vui-
cania fornax ,fiammas tngenies undtque & continue eruclans,
qualts ejjetglobt terrefris 3fi ubique effet Vejuvianu & Aitn&ii
mwtttbw plenwflammasjugiter evomentibws quoduttmvdb m
fluis montibw per intervalla temporum hucwque contigitjtafie- -
r.i pojje continub faci.Ce inteiltgt potefi , fi terra tota pienacjjet
materia infiammabili , quam exvifceribw ad, exteriora egere-
ret, atque exufia rurfusin terra cavitates ' voragines reltpja
continua circulatione rurfus tn materiam igneam infiamma-
btlem transmutaretur. Ita autem fiert potuijfe tnglobo Jolari^
non video ex quo capite redargui posfit. Hecla mons fereflemper
ardet } in Indtis occidentalibus projundisfima vorago es~i , in qua
perpetuiignis jpecies exhibetur ; calidi jontesjugtt-er fcaturtunt
per flecula, haud dubie perflubterraneos ignesjemper duranies
calorem illum adepti ; £>uidni in ingenti ilio jolari globo flum-
mus Opiflex difponere omniafic pofJet,ut inexteriortbm parti-
bwperpetuos jlammarum vorttces , lentum pabulum in partibus
centro vicinioribm continua vicisfitudine generatum nutriret?

Idem de Luna fol.609.ZV Lunari corpore dicendum eji,glob»
ejfe terraqueum >fluidii partim acaqueis 3 partim confifientibus
ficcisque partibm,confiantem. Suadet primb apparentiayquafle^j
per inftrumenta teleflcopica JpecJandam exhtbet. Partes enim
umbroflefleu maculofie,ejr minks lnmine perfluft,optime explican-

tur,

qiiorundam Scrip'tortim,&c.

479

tur ,fi drcantur effe aque&i magis i//ufiratdJuntfolid£ $ confi-
/ientes; quod rnagnain<zqualttas,& ' rnontium eminenti&mani-
fejie declai ant.Nam in hujusmodifiabt/tfitu permanere non pof
fentfi fluid& effent. Sicex a/tisfimis montibus, terra, & ?naricu>
con/peffa,Sole lucente,hnec mnits , illa magis apparerent il/ujira^
ta. Sicterraqueus nofierglobtts e Luna con/pecJus,in aqueispar-
tibm minits,in terreis magis illujiratus appareret , quemadmo»
dum in phafibus Lunaribus fit : unde fuadentur partes humida
ex influentiis ejus,qud citmvalde humccHent,ut patet inplantk

ammalibm tempore pleniUtnii adfenfum magis- humidis }ar-
guitur foatem effe httmidum ,qui luce calore Solarium radic*
rurn in p/eniiunio-excitatus terra Jeuberiits communieat , quam
citm rninits-esi p/ena*

Idemdefteilisfol.6 i s. Cermmef^omnesplanetasfemper
a Sole diredte afpici , cu m fmt flipra verticem coni tenebroll a
Eerrenogloboaiiisque-planetisprojecliJoveforfan3&Satur-
no,qui alrillimi fun^exceptis ; nunquam tamen obferuaturrL»
eft,, fixarumullamabhiseclip/arij adeo ut huic modonihil
fleeile po/IitaJiifi nimia a Sole diftantia ; quam quia alii plures
flipponunt, volunt illas propria luce iplendere, &ellealios
quafiigneosSoies.Namfiexfeluceantjiisdemdecaufis, quas
proSole igneo attuhmus, . & ipfas pixjprie igneas efle dicers-
dum efr,

Idem de centro Lunse, cceterorumqiie aitrorumfol. 6 1 &
Neque periculum eft, neadterramlabanturpartesLunares ,
leu tota Luna,fi materia ejus cum noftra fy mbola fit , & forma
haud diilimilis. Nam partes omnes ad centrumglobi y cujus
pmc partes^nclinantur iisdem de caufis3 quibus id in terraufu
venit;quaeetfiinaliaEetheris parrepoficafui'fler,ibiperinde_?
fixa manfiflet; nonenim adimaginarium univerficentrurrLj.
totatendit3fed partes tantumnitunturad totum.

DominicusPlacusMonachusMontisferrati,ibidemquePhi-
lofbphia;Profeflbr,inobfervationeEclipfeosSolaris 26. Jan>
an 1 6$ 6. ab Illuftriffimo & Re verendifTimo Domino Joanne
Cararnuek fu mmo ftudio &; fagaci induftria?ope Euftachii de

Divi-

1

Aufloritates infignium

Divinisaobfervata;.)& impreflk Rom£e,num. 7. Vr&terea Solis
margtnem undofum ejr procellojumeffevidimus ,sfj fubdubitare
coepimus , an effet liquidus ? Si enim corpus Solare effet foLidurru>%
non perciperemus a, terra tantas ebufltenttum umbrarum $
(plendorum tem pejlates. Btcun umquemque in fuo fenf v abun-
dare permiflimultum enim Solremovetur dnobis,ejr inrejublt-
,mi & jubttli vstri.t funt virorum illuflrium fententtd ; mter
quas illa obtinet yqu<zajfertt planetarumfpharas effe pervias, ejr
inglobis errantibus duas reperiri materias , alteram falidam ejr
terra fimilem,altera?n liquidam ejr acjUA analogam. E r pa uio
poft, ubt tdem tempus majon Solis prodigtovidebatur ab A per
FCE contrafgnorum fucceffionem gjrarifumma. velocttate;
cur id quafo ? Anne Solmovetur circa centrum fuum velocisftme?
£•? f movetur , an ab Ortu in Occafiim contrafignorum fucceu.o->
nem ? Si dtffiditur oculis , omntafunt falva j at qu*a (enfut nos
dirigunt, ejr illis tenemur credere , quam dtuerrare non :onfiat.
So/em itaque qua folidumfupra axesfucs menflruo Jpacio ( quan-
tum macuUpoflulant ) torquert affirmo ; at eundem cj.ua liqui-
dum,invarias partes fiuere}quo vel materidgravit-as ,ve/fla~
rium ventorum impetus undas pr£cipit.at,$c

Joannes Euiebius Niirembergius Hiftoria; naruralisl. 1. c.
1 3 . De corruptibilitare coeii. O quam ridi-culi fumusy chm fcm-
mus fde noflra corrumpendos c&losfl ' aahuc incorruptibiles facta-
mrn ? Multi PhiloJcphi,nunquam corrumpendos putantes^adhuc
corruptibtles dixerunt. Deus niljactt fruflra. Curfabrtcaret
crbes incorruptibtles yfl corrupturus erat ? J$uid miraris ccrru-
■ptibiles effe c<xlos,ejr non corrumpi, licet quidern mirari ad hocu-
ticjue faf/os. Hoc inter Dei mirabilia fanfto viro job proponi-
tur. Tu forian cum eo fabricatusesccelos,qui folichH >mi qua-
fi ajre ■fufi. Cimtyfiiiicet hocmiratu dignum , coelum videlicet fib-
tiliffimum, Athera continere integrum ,fecurum , ac ft ' joiic:isfl-
mus ac xreus effetypotefl Deus firmare tenue, inde t§ firmamenti
nomen ccelis inditum,quia verbo ejr potentia. Deifirmat:,7ion uti*
que firmi ex fe funt,fed firmati , ideo ifaias corporaiis fumiflmi-
iitudinem cum firmitttte cQnjungtt t Coelum a ait, tanquam ru-
musfirmatumeft. Et

480

quorundam Scripcorum, &c. 488

£c ibidem c. 1 1. Tranficribam qu&admenon ita pridemmifit
Joannes BaptifiaCyfatus,diIigentis induJirU $ J.udicii Aflrono-
mus. Jn quadame Barcinone epijioia anno 16 28 ita me docet.Lt
quidem in eclipfi nuperafiolari,qu& fuit eo ipfo die natali Chrifti,
obfervavi cLire in Luna Sa/i oppojita quidpiam , quod valde pro~
bat idipfum,quod cometa quoque ^macuU folares urgent s nem~
pe cceluwnonejje a tenuitate,&variationibus aerts exemptum:
Namcirca Luuam adverttejfe Jfharam Jeuorbem quendam va-
porofumjion fiecus accirca terram , adeoqueficuti ex terra.ina-
.Liquamusque jfh&ram, vapor.es & exhalationes .expirant ,it<L*
q/toqne ex Luna.Si Ra. Va. mecum fiutjjet,atque Lunam fub fblc^
a/pexijfet,demcnfirajfem R*. F*.$$ ratione,& ad oculum,id quod
dico ^nunc cgo quidem fcio. Ltaque ccelinonconflant incorrupta.
denfitjitefitd t:v!i'fi!ma,purifiima,&.obJequensJubJIantia erat
neceffaria pr&curfiom dr excurfioni,tantoque afcenfui defienfui-
que flellarum errantium. Nara epicycli infiufficientes impof-
fibilesfiimt. Canaiibus quoque excavatis philoJophiarepugnaty
nonminks quam vacuo invifo Natura. Aflrorum ergomotus
non al/terexpediri potuerunt}quam infpaciopervio,ejr difftpan-
dis incurjibns apto. Miror quarnfibtconfona v erit as ,quam con-
fentanea Scriptura Sacra rationi vera philofiphia.

Senecal. 6. q. Nar. c. 6. Curn excufiatione veteres audiendi
[untN/ilIa r-es confiumata esi,dum inciptjiecin hactanthm re 0-
mmum maxima ( videiicec Aftronomica difciplina ) atque in-
tricatiffimajn qua etiam cum multum aciu est,omnista?nen <&tas
quodagat invenietfiedinomni alio negotio longe femper aper-
fecJofucre prin cipia 3 nova omnia erant primo tent&ntibus pbff
eadem tlia limitata funt,& \ft qutd i?tventum est , illis nihilomi-
nks referri debet acceptum. Magni animi res futt,rerum Na-
turxlatebras dimovere,nec contentum exteriori e]us confiecJu
intro(picere,'S inDeorum feereta defcenderei plurimkm ad in-
veniendum contuiit.qui fferavit poffe reperiri.

Ibidem 1. 7. c. 3 1 . Muita venientis avipopulus ignota nobis
Jciet ; multafeculis ttmcfiuturis3ckm memorianojiri exoleverit%

P pp refervan-

4§2 Aultoritates infignium quorundam Scripcorum .,&<:.
refervantur. Pufilla resmundui eU.nifi in illo quod qu£rat,o~
mnismundm habeat.

AcquehceAuctoritates ad noftram opinionem ftabiliendam
fufficianr. Innumera: alia? adiici poceranc, fed ne Opuiculumo
debicos magnicudinis cerminos excederec , hifce acquie/cen-
dumincer plurimaspaucisduxi. Qui vero dicta fufius cractaca
defideraveric,ei ucAucloruminfequenti cabula concencorum
Opera adear,eonrulam.Neque curbecur Le£tor,fi nonnullahoc
in Opufcuio tradira «sj^c/o^Tep* repereric : fibi enim perfua-
deac velim,qu6d uci diverlk mihi a vulgo pliilofophandi femiU
caeconftituce rlmc,ica quorundam fimplieicacem approbaro
nonpoftum.quiquodapuerodocli func,auc Ariftoceles ipfis
pra?fcripfir,adeo facrofancle cenenc creduncque,uc nihil ad-
mittendum3quam quod^"Tfl{i>a pucenc. Imo miracushaud
infrequenter fui,quod nonnuili quoque exOrchodoxis plus fi-
deiEchnico Philofopho (cujuscocumineoftudium poiicuttL»
ftiifle,cujus omne deccelefti philofophia argumentorum pon-
dus&robureorefpexifle videtur^utfuamde mundi aeternita^
cefentenciamadeo doclrfna? Chriftiana? concrariamadftrue-
rec ) quam auc Sacra? Scripcune ,auc Sanftorum Pacrum ejuf-
dem incerprecum decrecis habeanc; Relictis icaque indignis
Chriftiano Philofopho placicis,ego principiis demundi philo-
ifophia,longo & percinaei ftudio juxca combinacoriiE acquo
analogica? arcisamuflim examinacis,ex admirando rerumo-
mniumnexu,omniumqueafingulis/ingularumqueabomni-
busneceflariadependencia,nonnu]la,ud dixi,coniec1:aria de-
duxi ,-qua; camecfi nonnullis peregi"ina videancur, illa camen_.
verohaud abfimiliaeflejacqueex infallibilideduclione pofica
©biervacionum vericace)neceflario confequi,isfolus compe-
Eier,qui ab omni percurbacione liber, juxca vericacis crucinam-»,,
aim noftra,cum adduclorum in hoc Opere illuftrium,
virorum ceftimonia exa&iuspon-
derarit.

NOMINA

NOMINA

AUCTORtlM

Quorum in obfervationibus coeleflibus, quas k
40 annis, diverfis cemporibusperegerunc,au~
itorkacesfecuri fumus.

WominiL

S.Anfelmus Cancuarienfis E-

pifcopus.
Ancon.Alaria Rheica.
Ven. Beda.

S.BrunoCarrhuf Fund.
Chriftophorus Scheiner.
Daniel Barcholus S. J.
DominicusPlacus.

Fabricius PauIucciusEpif
JPrancifcusGrimaldus S.J.
Francifccis Pacriciuslcaius.
Foncana Neapolic

<5alikeus Gali'la;i.
Godefridus W endelinus.
IgnaciusDerkennis Soc. Jefu.

Ifluftr. D. Joannes CaramueL
Joannes Hevelius.
JoannesBapc. Hodierna.
Joann. Baprifta RiccioIusS. J,
Joannes Baptifta TorricelJus.

Opertk
De imagine Mundi.

Oculus Enoch & Eliae.
De Mundi conftirucionc.
In Commenc.fupraPf 14&.
Rofa Urfina.
In Epiftdlis.

De Solis Eclipfidblervata2&

Jan. 1656.
In Commeac. in Gera.
In Almagefto novo.
Lib. 2 o. Pancofmias.
Lib. de Phafium Lunarionxa

obfervacionibus.
Nuncius Siderius.
Tra&acus deComeca.
In cradhde Deo Triuno Con-

dicore , de Luna , Scellis , <5c

cencro Luntr.
Varii cra&acus de reb. coeleft*
Selenographia.
De Comeca anni 1652,
Almageftum novum.
Epiftolac de, obfervationibus k

fe fa&is.

Ppp * Joannee

484

Joannes Bapcifla Zupus..
JoannesBapcifta Cyfacus..
Joannes Eulebius Nierember-
gius.

Joannes Petrus Faber Moncif-

peffulanus.
Ifmael Bulialdus Parifinus.
Ludo vicus Lacerda S.J.
Marinus Meriennus.
Marcinus Lafariaa Abbas< ST.

Lucice Siculus.
Michael Langrenus.
Nicolaus Zucchius S. J.
PecrusGaflendus.
Pecrus Hurcadus deMendo2a

Soajefu,.
Raphael Averia.
Reinerius Magni DucisMath..

Renatus Defcartes.
Seneca.
SimonMarius.
Yincencius-Mucus..

Liceraide novis Phcenomenis-

Comecographia.

Hiftoria; Nac.decorruptibili-

catecceli1.
Lib. 2.Panchymici.

C.4.ad Aitron.PhiloIaicam.
In adver£ariis fuis.
Commencar. in Genefin.
Obfervaciones necdum edica?..

Selenographia.
Obfervaciones propria?.
Varia Opufcula.
Lib. i. deUniverfo..

Tom. 2 . q.. j 4. pag. 1 60.
Obfervationes Jovialium Co-
micum.

Fundamenca novze Philofoph,
Lib.6.q.Nac.c.63.& I. 7. C. 3 1.
Mundus Jovialis..
Libelfus obfervationum Sola-

rium..

Ct A. M. D. G. V. M.

APOLO-

tffc

■■■■

485

APOLOGETICON

CONTRA CENSURAM NONNULLARUM

Propofitionum, ex It inerarioExftatico Kir-

cheriano excerpcamm..

PROOEMIUM

D urnbilicum prope perduxeramPr&-
lufionesfS' Scholta3qu& inltinerariurru
Sxfiaticum Ccelefie R. P.! Athanafti
Ktrcheri fcrtptitabam.cumRomd adme perfcri-
ptumfutt, tum abaltis 3 tum ab ipfo etiamAu-
ffioreJVtrumdoEtum nefcio quem, aut quo z^el&
duffum,Fropofttiones quafdam,&formulas lo-
quendi mtnus ufitatas, in diffo Itinerario htnc
mde occurrentesfeveriori cenfurdnotaffe,utpote
rveldotfrma fan& contrarta^s ( ut ipfe quidemexi-
fitmat }<vel Supertorumnofirorum Ordinatto-
ntbus,quibus e& e Scholis, nofiris eliminantur,re-
pugnanfes. Altratus fumvehementer^mecum-
que altiViri doEtisftmi, ut quifedulb anteaynec
femel 3 totum Itinerarium e^uolueramm 3 nec

i

48.6 ApoIogeHcon contraCenfuranonnulIaru PropofTc.
qutdquam fralt dignum cenjurd not a^veramus .
H&feramus qutdem circa nonnulIa,nec menterru
jAuttoru ajfecutipenitusfueramur-, unde J?er
litteras explicationem uberiorem petiveramus,
€f obtinueramus 3pr&ferttmcircailta , qu& de^j
jMundi immenftate non mtnus docle 3 qudm*
myfttce propemodum adflruit : atnecifta 3 nec
alta certo nobis perfuadebamus taiem mcreri dh
cam , qualt d ut£to Vtro notata inaudteramus.
Frequentibus igttur acpcene tmportuni* Ittte-
ris expet.ii3actande.m extorjt cenfuram pradi-
tfam 3 non altofne 3 qudm ut Jtquem errorem,
aut .minks rectum ioquendi .modum 3 qui
meum dod-.orumq.ue Vtrorum judACtum effu-
gtjfet y deprehenderem > eum aut cum Auctoru
*venia expungerem , aut fanum in fenfum trahe-
rem3aut denique,Auctorcmahtnjuria 3 fto-
pusforet /uindtcarem. §fuod dum hk ed3 qud
par es~t3moderatione pr&Jtare contendo3nemo mi-
ht vitio njertet yquoniam nihtlaScholtaJt& officto
alienumfacio.

%)t verb intctligant omnes jin quo pr&cipue peccaffe Auttorem
noflrurn cenfiat Vir doffusfciendum eftjum magns, femper cur&
fuerit SocietatiNofirA foliditas & uniformitas doclrinx ^tunL»
tradenda inScholis^tumfcriptis librisin pubiicum proponenddi

cAHtunf,

Jfe

■

ex Tcinerario Exftacico Kircheriano»-

4'87"

tautum^provijumque jam dudumfuiffe a Jupremo Societatis No~
Jlr& capite,ipsaque Congregatio?ze genera/inonuna. Firorum ex
eadem Societate doclifjimorum toto Orbe co/lec~ia,qua methodo,
quoque fententiarum delectu doCJrinafanior in Scholis 3pr<efr-
timfub/imioribus Phi/ofophi<eacTheo/ogi<e,tracJandaforet. Cum
nihilominus intantodocentium acfcribentium numero timere-
tur,?ie aliquifortafjis ob pr&fervida ingenia pr&fcriptum ordi-
nemprxterirent yaut mmia libertati opinanda i?zdu/gentes ,Je>-
ffiarentur fubinde,aut etiam procuderent fententias novas , vel
eerte obfoletas antiquatafque revocarentetenebris ad noflras
SehoLts fcnptisue libris Mundo propa/arent yoptavit Congrega-
pio noj/ra OcJava,ut texeretur Elenchus earumfententiaruyrur^
quas pr&Jlat non doceri in noflris Scho/is. £>uod $ facJum , Or-
ainationefque novnfro ftudiis Superioribus confecJ<&. Inter a~-
lias porroBropoJitionas,qu&in Scho/is Societatis noflr&ab eo tem^
fore nonfunt docendajunt 29,30,$

Propojitio 29 h&c eTh Poflibilis eft cr eatura1 perfe&i/fimai is\
Cjiia perfectior creari a DEO non pofllc j item imperfecliflima,
qua nullaimperfectior aDEOpofliccreari.P^^/a^ifi?. In-
finicumin mulcicudine,&magnicudine,pocerr claudi intei^.
duasunitaces,veiduo puncla. Yropofitio 39 ef/. Duae can~
cumfLincqualicacesprimajjCalor&frigusjhumor ver6& fic-
citas non iunt qualicaces,

Co?itra haspeccajfe Itinerarii AucJorem contendit Cenfor, a^-
Uafque docuiffe Propofitiones multo plures abfurdas (verba funtf
ifftus ) & contra communem Philofophiam cemere ., & fino
probatione aflertas • imo & aperte pugnances inter fe. JH/uod!-
an ita fe habeat,exjequentibus patebiu -

§.I.PropofitionesfeXjex Itinerario Exftatico
Kircheriano colle&a;,^ ceniura a Viro dodo
notacce.

T^tOtali cJor,paginarum numeros in fex fequentibm hifce Prtr
fofitiombus defumptos ejfe ex prim^editione Romana, £>ui~

bns

488 Apologeticon contra Cenfura. nonnullaru Pr opofic.

bus locis 7iojlr& hujm fecundjz editionis e&dem Propofitiones ha-
beantnrjnfra in rejponfiontbusindicabo.

Propofhiol.D E U S exomnihujusfpha?ra? pun&o {ferma
est de /phmra fpatii imaghmru)h\undos infinito intervalJo diU
fitos/i abiblucamDEI pocenciam acendamus,educere potuit. I-
rer Exftacicumpag. 391 ProhibitaPropoilcione. 5 o.

Vropojitio II.D E U SnonpocuicfacerepluresMundos^ne-
quehunemajoremqudrn reipsa fic,quod id contradicfionem
implicet. Hoc non aflerit modd P. Kircheru*,fed pluribus*
paginis demonftrarenititur , nempe pag. 3 5 1 , 3 5 2 , & £9 1;
in cujus fine exprefle ait , Mundum neque perfedtiorem-j,
nequeabiblutioremfieri potuifle. Prohibita efi Propoficio-
ne2 9.

Propofitio III. Neceffe eft,ha;c omnia ylucem , ignem , calo-
remque,idem efle. pag. 1 4g. Sic lumen definiens pag. 144;
Efl:icaquelumen( inquic)nil aliud,niri igneus quidam effiu-
xus,exiplbSoIiscorpore,inobjeclafibi corpora propagatusr^
atqueadeoejufdemcumfonce,undeprofluxit,nacura;. Hax
Kircherus. Jam igituriux,Iumen,&calor3exmenteKirche-
ri,nec accidentia lunc,nec qualicaceSjfedfubflancia-j&corpora,
nempe ignis. Si autem calor accidens non efl. ; neque fngusJ
accidenserk:concraria enim in eodem func genere : igicun,
frigus vellubftanciaeciameric, vel mera caloris five ignis ca-
rencia. Simiiicerquoquepag. 6 o. Kircherus aliam humidi-
cacem non agnoicic pracereifluviumroicidum,quoabundao
Luna,& hac inferiora humectar. Siccicacem aucemnon ali-
ter induci ait,quam per affuft humoris fecretionem. Ita pri-
masqualitatesomnesnegatP.Kircherus. Prohibita Propofi-
tione J9.

PropcfitiolV. Quomodocalor formalis ab agente forma-
liter non calido producatur? &c. pag. 14 1 ,qua,& lequentibus,
P. Kircherus non fblumprobare nititur , impoflibile efle, dari
caufas,qua fuos efFedus eminenter fblum contineant,ied ec-
iamPeripatecicos ignorancia; arguit,qudd caufas tales agno-
icant. Seducdecaufaprimanihil dicam, qu«e asquivoca efl;

exlcinerano Exftacico Kircheriano.* 48^
hac Una Propoficione formas omnes fubftanciales de medio
tollic^fiqua^enimdencuiyiecefle eft eas plurium eJfFe&uumj
eiTe caulas aequivocas ; uc cum fiaum Jubje&um, aliunde alcera-
tum,adnacivumJtacum reducunc , producendo fcilicec in_
proprio corpore qualicaces ad cotius confervaciojiem necefla-
rias.

Prop-cfitio V, Nacura efl: Ars D E I,& fpiricus univerfbrurrLj,
feuanimaMundi.pag. 335. Mundusicaqueanimacuseft,acvi-
vic. UndeconJequenreraic idem pag. 37 1. ccelumipJurru,
mundana que omnia corpora nucnri.

Propofitio V I. Tolerari non debuic,quod P. Kircheras five
itud.o,liveexinadvercenciadixicpag. 3 8 incelle&umhominis
«x vena 1 ucis a D £ O efle eduftum. SuJpicionem vero moveo,
id noncamcaiuexcidjJle,quam pra;concepto errore proma-
feafle,qudd dibi pag. 293 ait,Iucem primigeniam primum efle
iotiusNaturasprincipium adivum^generacionifque rerumu-
nicam originem & radicem.

Conclujlc Cenjoris. Muhd plures in eodem Libro continen-
rur Propofitiones abfiirda;,& concracommunem Philofophia
temere,& frne probacione aflerrar,imd & aperce pugnances"*
incer fe. Sed luperiores periculofa; func in rlde.

§. II. Refponfiogeneralisadprsedictas

cenfuras.

fE)Radie7arum Propofitionum cenjuris antequam (tngutatinL}
reJpondcam.prAmitto,Societatis no(lr& Scriptorum libros , qui
Rom& cenfentur,maximo rigore}antequam pr&lo comittipermit-
tantur,difcuti a Viris docJi(Jimis}cjr rerum argumentorumquz_j
admentem noflr& Societatis traclandorum longo ufu^experien-
t ia exercit atis ; viris inquam quorum judicio univerfa Religionis
noflr^doclrinauniceflat. Jgkatuor enim eruditifimos Theo-
logos ( Revifores,feulibrorum Cenfores nos appeUamusYe tota I-
talta , Htfpania }Gallia , atque Germania colleclos ,_r qui nons
paucos annos in Philofophia ac Theologia publice tradenda cele-
berrimis in Academm injumffierunt }alit Romarmm Societatis

^qq nojtr*

4;90 Apolbgecicon: conrra cenfui a nonnuiraru Propofic.

n oJ/r£Co//egiumjqui ab omni alio onere iibert ,Scriptorum no-
flrorum /}-bros,ab Adm.. R. P. N Genera/i fibi traditos ,legunts>
atqueexcutiunt,^ qu&cuncquc' etiam minuttfjima Jphalmatxs
annotant > quacunque communi conjenfu comgenda , mutanday
omittenda, apponenda cenjent , dtclo Adm. R. P. N- Generali
fcrtptoproponunt: quinon antea tmprimendt facultatem imper-
titur AucJortbus ,quam correcla Jint qu& corrigenda cenfuere^j
Revijores.. Correclurn deindc approbatum Opus, Reverendtf-
fljmo Sacri Palatii Apoj/olict Magtjlro traditur,novam ut cenfu-
ramfubeat ; qui denuount alteriue dociijjimo Theo/ogo eJuo,td.
elt ,Sancli Domimci Ordtne.il/udtraait ; nec ut pr&Lum Jubeat y
fermittitantea,quam eodem,ut prius a Noflris,rtgore a Suisex-
cujJumyCorrecltum,atque approbatumjuertt. Mthicerte nonje-
mel, dum Rbm<e opellam meam qualem qualem Kircherianis 0-
pertbus imprimendis tmpenderem,tum a Revtjoribus ncf/ris,tum
aSac.Pa/. Magflro aut Socto e':u6,integri cat a/ogi minuti jjrmo-
mm ve/ ad (peciem erratorum fuere. exhtbtti ,qu& ab Auctort
fublatavotebant..

Hocitaque.eodem rigore iidem Revifores,nec non Sac. Pal.
JMagiJler^ Exfrattcum cenfuerunt Jtinerarium j cr tant o majori
quidem fev.eritate, quanto innovo coeleflis Philofophi£Opere_j
mentes eorum cieprsconceptanefcio cujus latentis novttatis um-
bra ma]or invajerat fufpicio. Vnde dtjcujferunt omnia & fln-
gula,& ' praiudicio qu<zdam futura ( ut AucJor admejcribit ) ex-
punxerunt >• in obfcuris ^ dubiis non pauca ad clariorem rerums
notitiam addiderunt ,• opufque tandem ea qut. par efl , di/tgentia
emet d tum,dignum quodpublicijurisfleret,J6/itotefimomo,un-
antmi conjenfu , approbarunt. Tantum vero abef/ ut ineo
qutppiam fldei catho/tcA ' prajudiciale ( quemadmodum Cenforex-
tfltmat )invenertnt ,utpotius Sanclorum Patrum p/acitis conjor-
me,zj! ad pietatemexcitandamoportunum,nonfine commenda-
ticne Jingularijudicartnt..

H£c pr&mittenda duxi,ut Letfor in primo f/atim vef/ibulo
videat ,qu#m caute perfcripta,quam fevere examinata , quanu>
scrreclafludiose^ quamaiienaab errorejudicatafuerint . aud

Ccnjor

cx Icinerario Exftatico Kircheriano. .491

Cenjor tarn Jeveropungit obe/iJco.Sednunc adjingula difcutiet*-
da progrediarnuK

j. 11 i. Refponfio ad Propofitionem primam>
ejuigue Cenliiram.

PROPOSITI O. .Deusexomnihujus iphceras pun&o
Mundos inflni ro incervallo difli tos , ii abfo) ucam D E I pocen-
jtiam actsndamus, educere pccuic. Icer Exitaticum pag. 391,
CENSURA. Prohibica Propoficionej o.

Verba citata habentur in Irinemrto Exflatico editionis Ro~
tnan&pag 3 pi, edittonis verb nojlra Dia/ogo 2. cap.p. num.g.fub
finem. Propofitionem jo,prohibttam doceri a nojlris DocJonbus,
attuii Jupra in Procemto.

K E S P O N SI O J. Concedo, Audtorem Itinerarii aflerere
pra;di&a verba, acnegoeumpeccareconrra didtam Propofi-
cionem 3 o prohibicam. AucTor loquicur de pocencia DEI fe-
cundum ie confideraca,& de fpacio increaco,hoc eft,de ipheera
inceiledtualidivina; eflentia;,inqua omnia iiinc infinica,im-
imenia,& incerminaca, acque adeo vicina acremoca, diffica ac
propinqua,conjun&aacdifiun£ta,coincidunc. Propofitio 3 0
prohibicadoquicurde pocenciaDEIredu&a in a£tum , &de^
fpaciocreaco jinquocancurn abeftuc AucTor concendateduci
pofle a DEO plures Mundos infinicoincervalloa fe difi]cos.,fi
creacura:condicionemrerpicias,ucpocius negec canftancifll-
me,plures ineocreiripofle: fic enimcicaco loco ad qtia;ftio-
nem,anDE U S in infinico fpacio imaginario plures Mundosr*
condere potuerit,refpondec: St divinam potentiarnrefpicisjer-
tumeFt,DEVMinfinttos Mundos in diclo (patio condere potuif
fe $Ji cr.eatur& conditionem,id prorfus impoftbile fuit. Nih il er-
gopeccavicAudorinPropoficionem illam 30 Ordinarionum
noflrarum. Quomodo verd incelligendum fic , D E U M
in quovisimaginarii fpacii increaci puncto producere pofle_>
Mundos infinico incer ie incer vallo diflicos, fi pocenciam D E I
fecundum ie confideres ; explicac ipfe loco citato : re&e & effi-

Q^cjq 2 caciter.,

4<y2 Apologeciccm contra Cenfura nonnullaru Propofic.

eacicermec ne,non eft hujus loci djfcucere j (ufficic oftendilTe,
Auclorem immunem efle ab incencaca cenfara.

RESPONSIOII. Dato tamen,quodtam i^Auffor , quam
fropofitioilla ^ointer prohibitas Joquatur de Jjacio creatojajo
eum nondocerequodin illa prohtbeturyfed aperte contrariunu,
citm exprefse dicat,id repugnare exparte materi<z Jtve objecJi,
licet nonrepugnet exparte divtna potentia per fe fpectat&yqu&
mmirumcumjit prorjtis i//imitata,poteIi deje facere etiam ecut
qu& a/ioquin ex parte fua fiert non pojfunt. ^ui Aufloris fen-
jtts rnanifejius eft ex verbis pau/o ante cttatis : Si divinam po-
rennani i:efpicis,cacum eft , D E U M infinicos Muudosin
diclo (pacio condere pocuifle ,* fi creacuras condicionem id
prorius impoiTibile fiiit. Et juxt ahunc loquendt modum reli-
qua omnia funt explicanda qu<z tbidem ajjert sluctor neque^r
es/ cur rejiciatur, citm ojlendi po(pt etiam in antiquis ScholajUcti
fundamentum habere.

R E S P O N S I O I II. Accedit quodycumeo /ocoperje notu
quzrat Aucior,fioffintne produci plures Munda infinito fjacioa
Je difiantesfedid dicat duntaxat ad explicandam tnfinitatenui
fjaat imaginarii ,five divinx jj>h&r<g. immcnfitatem , nihil fit
quod cogatjdfrorjw rigorose accipi de infinito categorematice ,
Jed itaut JoliiMfign 'tficetur,eamejfe divinx. immenjitatis ampli-
tudinem,ut intret il/am product pufjint infiniti Mundi quanto-
vis /jatio aje diJ/an-tesyadeoquc majori majoritn infniturru
Jync ategorcrnatice.

R E S P O N S I O I V. Etiam admififo fenfu rigorofo ,/acite
inte/ligi $ ajferi poteJi,id dicltmt fiium quaji pcrmijive; quaji
dicautr,eamejje divin<e illius fphArz immenjit atem,ut pojfent
intra eam produci Mundi infimti , quantovu jjacto,ettam (f
voles ) infinito categorematice dtftantes,qut tamen ab ejus cir-
cumferentia,qu&finem nonhabet ,femper <equidtj/abunt,id esi,
Jjacio mfinito..

FvESPONSIO V. Vropcfitio joprohibita ajferit , Infi-
nitum in multitudine y &magnitudine,poJfe claudiinter duas

unitater,

exlcinerario Exftacico Kirchcriano. 493:

unitates}velduo pun6ia. Ejio igitur,eum qui aJfereret^BEU M
ex o?nni imaginarti fpucii pttnfio pojfe educere plures Mundos
injinito intervallo dijitos,peccare contra dicliam Propojitionem ?
AucJor tamen Jtinerarii tdnunquam ajferuitsfed tantum,cum-j>
dixijjet: Quascunqueicaquede diamecro hujus fphcera; dixi-
mus , de coca fphajra jure meliori dicenda ilinc , in quaqtioc
pundta,coc cencraconflicui pofluncqu^ camecfi infinico fpa-
cioaieinvicem diurenc,a circumferencia camen^qua; finerru»
non habec , iemper aequidiftabunc sfubjungit : Quae cum ica_»
finc,DEUS exomnihujus fphaera? puncloMundos infinicoin-
cervaIlodiflicos,fiabfolucamD E I pocenciam atrendamus,e-
ducere pocuic. Nondixi t,Mundos infinico inrervallo in-
cer le ciilllros educere potuit,fed Mundos mfinico incervallo dif-
ficos , nimirum a circumferen-tia (ph&ra divina immenjit atis »
eujus centrum ubique ,ctrcttmferentta nufquam,ut Tnfnegiflm
en:ratiavit. tQjfod fi paulo stntedixit Ai&cior ,qua; camedi in-
finicolpatio afe lnvicem diftent ; id tantitm quafi permiflve
ajfcruit,ut dixir

K^dd hos,aliofque fimiles fenfus fi explicetur Propofitio Au~
iioris^nihtl in ea apparet vel perfe abfurdum,vel repugnans-
Ordinationi pro fiudiis : multb autem minits umbra ulla peri-
mli in fide , quod nejcio ex cjuo fundamento timet doclm Cen~
for.

§, I V* Refponfio ad Propofitionem^

fecundam , ejufque Cenfuram^

DR OPOSITIO. D EUS non pocuic facere pluresr*
Mundosjnequehunc majoremquam reipsafic,- quod id
Goncradidionem implicet. Hoc non afferic modo P. Kirche-
rus,led pluribus paginis demonftrare nicicur,nempe pag. 351,.
3 52,6c 3 9i.incujusfine exprefse aitjMundum neque perfe-
£tiorem,neq.ue abiblutioremfieripotuiile. CENSUKA. Pro-
hibita eit Propofitione 2 9 .

DEVM non potuijfe facere plures Mundos, ajferit AucJor

Qcjq 3 Icine-

494 Apologcticon contra ccnfura nonnullaru Propofic.

Itinerariipag. 352 , ejr 3$z,ed?tionis Roman&.five Dialogo 2. caf.
$. num. 10. ?tojtr&.edittonis,ut bene adverttt Virdoctus: ibi emm
idex profeffo probat adductis argumentis. Non potuiffe quoque
hunc Mundum facere majorem qudm reipsa fit,qubd id contra-
dictionem impltcet ; ajferit tdem pag. 7 91. edit. Rom.five Dialo-
go2. cap. p. num. g. circa Jinem noftroi editionis , ut idem Vtr do-
cJus recte obfervat : ita enim habet cit. lo. Reftat itaque,Mun-
dum unicum a D E OOpt.Max. conditumfuille, eumqueo-
mnibus numeris perfecfiflimunvca ut quemadmodum ma-
ximum contradum eft,ita meJius , perteclius , abibluriufquo
fteri non potuerit,- hoc enim paclo ldeatum idex Cuk , qure in_.
Archetypo intelleclu fubiiftit,melius conformabitur. Similm
dtxerat antea Dtalogo 2. cap. 2. arca Jinem.

RESPO NSI0 1. Fateor,me quoque,cum aliis viris doctts,ctr-
ca h&ceadem Aufforis diita perplexum diu h^fiffe,donec acceptu
Romahtteris ( quasfupra in Scholio adcit. caput 2. recitavi ) e~
docJi deejm mentefuimus. £Zu& mens fi explicetur,ejr recte
int eliigatur ; clare conflat,eum nequaquam peccafje contra Pro-
pofitionem 2 pOrdtnattonum nojirarum,qua prohibetur fenten-
tia ^«Tz^poflibilem eilecreaturam perfecf illimam, qua per-
fedti or creari a DEO non po/Iit.

Dico itaque,Auc~torem no(irum locis allatisnon afferere ,con^
tradictionem involui in eo,quod dentur plures Mundi , fub tjio
nomme ; aut qubdpoffit fieri alius Mundus hoc nofiro perfectior }
aut qubd hicnofier pofit effe major acperfeclior : fdtantkmj>,
qubd dentur plura Umverfa fimpliciter , aut plura rnaxima
contracla,quorum unumquodque omnia in Je contineat : Jub qui-
bus terminis clarum eft,\id contradicJionem involvere. Ind<LJ
autem Jimpliciter infert,dari non poffe plures Mundosfupponen-
do quod Mundus £5? IJniverfum idcm (int,ex ipfa Mundi $ V-
niverfi definitione. ^ubd autem in hccfenfu loquatur <^Au-
cJor nofier,patet ex ratione qua probat pag. 3 91 edit. Rom. five
Dial. 2. cap. 9. in fine,umcum tantitm a DEO creaturn ejfe Mun-
dum :ficenim difcurrit : Accedit qudd cum Mundus hic omnia
concineac/itque concraftum maximum,quo majus dari non_.

poflit;

ex Icinerario Exflacico Kireherianoi

poflic,- fruftra aln Mundi condici viderencur. Vel enim uci
hicitaifti Mundi omnia concinerenc, ve non continerenr ; fi
prius , ergo fruftra fieretperplura,quod fieri poflec per pau-
ciora:fi pofterius.ergoMundis lftis aliquid deeiTec.,nec omnem
corporea; perfe&ionisplenicudinumconcinerenc ,• quod dici
minime poceft. Reftac icaque^Vlundum unicum a DEO Opc.
Max.condicum fuifle.,eumque omnibus numeris perfe&iiTi-
mum, icaucquemadmodum maximum conua&umeftjica-.
meiiuSjPerfecliiuSjabibluciuique fieri non pocueric Vides,quo-
modo fupponat \Mundum ' hunc ejfe contr -actum '■maximum\ gr o-
mnia continere quomodo ex hac hypothejiinferat, necplures
ejfe pojfe unoynec alium hoc perfiettiorem , nec huncfieipfo ?. Iderru»
ttiam patet ex cap. 2. cit. ubi explicat quo fenfu Mundttsdicatur
Untverjum,^ contracJum maximum.- ££u& autemx^iuffor
nofter habet locis allegatis de contraffio maximo, congruunt iis
quit habct Cardwaln ' Cuianus in Libro de Docra ignorantia , ut
mtminime legifife Romajam entrn non habeo Cufanum adma-
num:

RESPo NSIO II. ^uando AuSfor nojler pag: 3 pz. edttRom*
feuDial. 2. cap.p.num.g. nojlr&edit.aliisque in locis,afferit Mun-
dum nonpotuijfie perjecl iiis fieri .determinaie loquitur de Mun-
do qui reipsajacfus es~t}($" tantumvult yMundumde lege DEl
ordtnata,& fecundum finemadquemfiacJuseFLfitemqucfpecT-a^-
tk eh proportione,quam habent adfiefie partes illiusfialtem princi-
pales , non potuiff convenientius abfolutius confititui ( quod
communtter dicitur aPhilofiophis acTheologis cum S.Thoma z.par--
q.2$.art. 6. ad jj quidquidfii de alio Mundo abfiolute creabili*-
aut de hurns Mtmdi perfecJibili: ate accidentalt. ■ Ejfie auferru> -
hanc,^ non aliam^AucJoris nojiri mentem ,patet ex variis ejus
locis,quA ex Ittnerario adducere libet. Itaque Dialogo 2. cap.
num. 9. noftr& edit.Jive pag: $$z edit. Rom. Jichabet : Mundusr9
non adeo perfe&e a DEO Opc. Max. Condicore crearus fuic , uc
in e jus produ&ione DEUS omne quod facere pocuir , fecerio ;
tametficumea perfe6tionefa£tusfic,ficuri efle pocuic:quare_>
uciMundum perfe&iorem, ica eciam imperfe&iorem D E U S

facere

jjgg Apologeticon contra cenfura nonnullaru Propofic.
facere potuit,Iicet ita fa&us fit perfe&us, ficuti fieri potuit &c,
Vides,quomodo concedat, Mundum huncfieri potuiffe perfecJio-
rem,^ imperfecJiorem? Non ergo abfilute afferit ,eontradicJie-
nem tnvo/ut in eo,qubd Mundm fiertpotuerit rnajor, aut perfe-
cJior,qukm reipsajit. Iterum eodem Diaio. 2. cap. 2. num.2.Jive
pag.310. edit. Rom.cum de Mundi magnitudtne egiffetyait^Mun-
dum effe contracJummaxrmum,AbJbluto maximo , qui DEVS
esf,quantum fiert poteff^/imt/e^adco quidem, utper hujuimodi
contracli 011 em Mundus major efle nen poXIit , nec minor , led
<]uantummaceriaIisejuscondicio,&quancum proportio cor-
porumpermifit ,maximus fic,& quafi concracre lmmenuV,
&,uc ita dicam,infinicus, tametfi ab infinitoabfbJuto in mfini-
tum diftec &c. Stmilta repetit iterum atque tterum in eodem
cap.2 maxime infine,ubiatt : Mundus tamen uti maximum_»
contradum quoddameflyca infinitudinisumbram&fimiitu-
dineminduiCfadeoquidem,ucMundus,fl:ance hac conditio-
ne rerumnec major,nec minor aDEofienpotuerit,quam&c.
Vtdes iterum , quomodo tanthm neget , Mundum huncfieri po-
t uifife aDEO majorem ac perfecJiorem,fiante hacconditione re~
rum,& fuppojit k hac Mund anorum corporum dijpcfittone ? Le-
geetiamqu^habec Dial. z. cap. 3. num z.

Hoceodem modo /oqueudi explicavit mihi mentem fuam circn
hanc rem in Eptfiola ,quam adduxt in Scholio adcitatum caput2.
quam afftmo eumfcrtpfiffe,antequam de cenfura quidquam ipfi
confiaret.

C/arius & fiufius exp/icat eandem mentem fuam in rejponjio-
ne ad proxtme dicJarn cenfuram fibi exhibitam , quarn ad me mi-
Jit hjceverbis. Refpondeo,omnia heec in citacis Icinerarii
Iocis concineri,non dirTiceor,iis camen racionum circumftan-
ciis^qiK-e&communemTheoIogoriimdodlrinamjneminiob-
fucuram demonflxenr. Et paulb pbff : Dico icaque,fencenciam
quam 111 cicacis locis ceneo,non conformem cancum efle Socie-
tatisnofl:ra?docl:rin£e,fed&communem S. Thoma? , e jufquo
Seftatoi ibus. Qiiodtuncofl:endam,ubiprimum decontra-
cto maximo nonnu!Ia,ad meliorem rerum cognicionem, pre-

mifero.

exIcinerarioExftacicoKircherianoj 4,97

mifero. Celebre Peripacecicorumepiphonema eft,ellenciasr*
rerum fe habere uc numeros,& haberurlib. g . ^Metaphys. cap.5 .
tex. 1 1. Quas eflencias rerumii confideremus quoad gradus
mecaphyficos, &pr^dicaraefl"enciaIia;prorfus in indivifibili
«confifterejOmnes farencur. Si enirn,exempli gracia , quinario
numeiminicaceinfubduxeris, vel eandem addideris eidem_j;j
cerrumeft,eflenciam&perfedionemJiumeriquinariiinaliam
dirrerencemnumeri fpeciemCquiericvelquacernariuSjVelfe-
narius) degeneraruram. Cujus reiracio eft, quod unicacisr*
«ddiciovel iubcractio formalicer diveriiricec divifibilicacem»
nu meri : cujus fignum eft,quia ex pari facic knparem,& e coa-
verib, Acque ha;prapriecaces,& differenris ipeciei propor-
ciones^in numeris quibufcunque di verfis reperiuncur. Ulci-
ma icaqueunicaseft forma numeri ,uti docec Philofophus lo.
cic. Inreiligicur aucem,& ver.um eft in ordine ad racionem»,
qua; in finguhs numeris ordinem concipic unicacum incer-
quas ea,qii£e eftukima^numerum complerecenfecur.^ &aba-
lih quibuicunquediitinguerejficuci formaeflentiamreicom-
plec,eamqueincercoquodamgraduac fpecie indivifibiliceiL.
confticuic;quia unicasulcima numerum in fiiafpecie confti-
ru ic permodum formae decerminancis fubjectnm : quofic , ud
priorum unicacum mulcicudo fuo modo comparecurad il-
lam^ucquidadtuabileperiilam. Quaeciam decauia perael-
dicionemvel fubcractionemulcxmajunicacisjulcimum fpeciet
numerica^Confticucivum manere nonpoceftjfed mucacurirL.
aliam numeri fpeciem. Quod icaque de numerorum eflencia
&perfectione diximus,id pari pa£tode qualibec fpeciecujuf-
cunque gradus encium incelligendum eft. Acque hoceft quod
nos concradtum maximum diximus. V. G. humana natura in
eflencia; fuae indi vifibilicace ica perfecr,a eft,uc ei-addi qu idpiam
aucdeminon poffic 3 quinpropria; eflencia; racione deftru&a,
mox in aliamfpecie differentem eflentiam degeneret.,quem-
admodum P. Vrancifcus Suarez, in fua Mecaphys.difp. 4. fedt- 4» <
num. 1 1. fuse docec. Neque pucec Lector, nos hic de perfe-

Rrr ftione

998 ApoIogeticOn contra cenfura nonnuUaru PropofTt.
{.ione accidentali ,fedde eflentiali loqui; auas uti omnVirri_»
confenfu in indivifibili confiflic , ita quoque immucabilisr'
eft.

Sub hoc icaque fenfu nos Mundum neqlie ma jorem,neque->
meliorem perfecl-oremque a DEO Opt. Max. quam reipsa eft ,
fiei i potuifle aflerimus. Unde difficultas aCenfore propoft-
_a,non nifi fimplici difHn&ione folvi poceft, flc : Mundus a
DEOnequemajorjneque melior perfe&iorque fieri pocuic,fi
eflentialem perfe_tionem3& finis rationem attendarnus -con-
cedoiSiaccidentalenviego. Explicome.Cum enim Mun-
dus omnem corporea; materialifque perfe_tionis plenitudine
in fe contineat,plenicudo autem hu jus perfe&ionis formaliten.
confiftat in fumma cceleftium corporum ,elemencorumquo
ad invicem proportione , cum exa&iflima intervalloruni_»
uniusadaIcerum,omniumquead Terram,& in ea concenco-
rummenfura ,-certe,immutabi!i ordinislege fic poftulanto ,
Mundus harmonico corporum nexu ita confiitutus eft.uu
ftantehacixrumcombinarione,neque major.neque melior
perfe-tiorque fieri potuerit. Quod non ego tancum , fed _X
Ihomas , aliique plurimi ejus feclatores fentiunc. Confirmat
h&cdicta allatis tejlimoniis S. Thom£ , P. Suarez. , Durandi , S.
Augufiini ;f>oft qu£ Jubjungit. Habemus icaque ex cicacis Au-
cl:oribiis,DEUM,fiuIrimift^isracionem& ordinem accendar
mus, Mundumneque majorem, neque meliorem perfectio-
remque facere pocuifle 5 quod & nos paffim aflerimus fub hifcc
Verbis, (lante hacrerum conditione. Unde recte infero ,. ftan-
cehacrerumcondicione DEUMpluresMundos ejufdemfpe-
ciei,& per omnia fibi fimiles & a*quales, efficere non pocuifle.
Acque hocnos pacto Mundum hunc maximum contrac~turn_»
dicimus,five,quod idem eftyn quantum tmnuicabili DE l iege,
& divinae volunraris e-ficacia,eflenciaIemluiperfeclionerrL>
fubhaGacTtualirerumcombinacione,OpificisDEL munere ad-
eptuseft. Atcamen DEU M quoadincriufecam fua m note-
ftacem flib alia & alia combinacionis Iege arddencaLce; p i ures
Mundosconderepotuifle^neqjnego^neqj unquamnegavi: po-

ex jtinef ario Exftatico KircherianoT 499

tuiflet enim DEUS abiblute Mundos alios hoc majores , ferva-
ca ftngularum parcium proportione , condere , idque fine ter-
mino,v. g. fingulas partes centuplo aut millecuplo hujus Mun-
di parcibus majores , Terram Terra^SoIe Solem ,MareMari,
CoelumCoelOjMundum Mundo majorem. Et quemadmo-
dum Lefjius lib. 5. de Perfecl. & Attrib. Divin. docet,pocuifleu
DEUS Alundum adeo facere magnum,ur ad illum hic Mundus
nonalicer fe haberet ac granum milii. Omitto alia multcu,
qu£ in eundem fenfum congerit Auclorltinerarii in eadem re-
fjonfione adme miffa*

RESPONSIO III. Cum Auctor Itinerarii locis Jupra>
citatis de Mundo loquens ynuJJiam meminerit Intei/igentiarumt
ut qu&proprie nonjunt partes iftius Mundi corporeis dicerepo-
tuit abfque abfurdo, DE'VM de facJo produxi/Je creaturam cor~
poream perfectifjimam , $ qua perfecJiorem eo ingenere condere
nonpofjit Joominemvidelicet , quem probabilifjimum eft dividi
non pojfe in plures fpecies , ita ut detur homo Jpecifice perfectior eo,
qui eH creatus. Neque Jic incurritur in PropoJitionem 2 p inter
prohibitas \dummodo in Jntelligentiis nulla admittatur creata-»
ejfcaut creari pojfe tam perfecJa ,quin dari femper po/Jit alids
perfeclior , faltem quantum eH de potentia D JE labfoluta.

§. V» Refponfio adPropofitionemtertiam,
ejufque Cenfuramj.
T)R OPOSITIO. Necefle eft,ha;comnia,lucem,ignem,
A caloremqueidemefle.pag. 148. Sic lumen definiens pag.
144. Eftitaquelumen (inquit) nil aliud,nifi igneusquidam
effluxus,ex ipfo Solis corpore, in objecla fibi corpora propaga-
tus,acque adeo ejufdem cum fonce,unde profl.uxit,natura?.
Hxc Kircherus. Jam igitur lux,Iumen , & calor , ex mento
Kircheri,nec accidentia funtjnec qualicaces, fed fubftancia" , &
corpora,nempe ignis. Si autem calor accidens non eft,neque
frigus accidens erit; contraria enim in eodem funt genere : igi-
rurfrigusvelfubftanciaeciameric, velmera caloris flve ignisr9
carencia. Similiterquoquepag. 60. Kircherus aliamhumi-

Rrr z dicaccm

foo Apolbgericorr contts cen/ura nonnullaru PropofTt.
<dirarerononagnolcic,pra?eereifluvium rolcidum, quoabun-
dac Luna,& ha;c inferiora hume&ac Siccicacem aucem noa
aliter induci aic,quam per aftufi humoris (ecrerionem. Ica_*
pr.mas qualitacesomnesnegacP. Kircherus^ C£ NS UR A.
Frohibita Propoficione 3 9.

Primus locus habetur in nojlra edit.Dialogo.i. cap. j.JF. 2.num.
9. pauibpofimedium: Secundus locus habetur eodemDialogo $
cap: f. j. num. #. circa finem. Tertius locus citaturex capt 4.num.
12.& 1 Re($ondea adjingula„

R E S P O N S I O I. adprimum locum. In hocquod dicit P'.
Kircheruspag. i+g edit. Rom. (he Diai.i. cap. $. $. 2. num. 9. no-.
ftr& edit. in Solisgiobojucemjumenjgnem^caloremque idem e(fey
imitatus efiS. Auguftinum afe citatum $ ' .pr<ecedenti,docentem-
ȣSermone / 9: de DtverJIscap,in ubiexpiicans myJieriumSan-
^Trinit. per comparationeraltquas^ait: SoI,candor , & ca-
lor.,& tria funt vocabula,& cria unum. Quod candec,hoc ca-
lec,-& quod caIet,,hoccandet.. T>ia hax vocabula res una_.
cognolcitur. ItaPacer,& Filius,& Spiricus Sanftus, tres perfo-
nx in Deicace unum func&c : Vbk famemS. Auguftinus^fr
i//a rue r^,quod candet,hoc calet ; & quod calet,hoc candet,
nuit ijla. fria ejfe idem fubjeclo duntaxat, non autem ejfentidf
ratione,- Expltcetur ergo eodem modo-F. Kircherus,. Et certe ad
huncmodumipfemetfe explicat in Refponfionead Cenfuramci-
tatorum verborumadme miffa^ubijic loquitur- Quando itaq;
dico,calorem cum IuceJuminejradiiSjignejidem efle,- quomo-
dohocintelligidebeat,expono. DicoergOjCaloremcumlu-
ceJumine^ignejquaj corpora dixinaus,norr idem efle fubftan-
cialiter :.nequeemiri tam infenfatus ium, uc quod pueris etiam.

notum eft,caIorem fecundumfe corpusdicam ; abfit: fed idem
dicoper modum concreti,in quancum calOr qualicas & pro-
prieras eflentialis eft lucidi corporis,infeparabilis a fubje&o cui
ineft. Neque hib loquor de calore elementan\,quod purum_»
arccidenseftj&adefleacqueabefle poteft aquajv.g. fine fubje-
Cti corrupcionef ied de calorejUci dixi,hieidommcciporum_s ,
qjLiajproprietasqua^ameflencialisefCjiiauc abiisfine deftru-

ttione-

ex Icinerario Exftatico Kircherianoi jor

ftione fiibjecli nacuralicer feparari non poflic. Acque hoc fenfa
cicaco loco calorem accipi vehm idem efle cum igne , luce , Iu-
mine: abftradum enim lubindevimconcreci obcinere,apud
Philof6phosnocumeft,uci in odore3quinihil aliud quam va-
porofa quaedam fubftancia eftj pacer.. Innumera hoc Ibco ad-
ducere poflem exempla >• fed iis,cum nocafihc^non immoron,.
S. Auguftinum appello, qui hanc meam de calore iencenciam
adeo apercis verbis expreflic^ucquid luculenciusdicipofllo,
non videam. Verba; ejus habencur ih Appendice Serm. 5 9.
ubi de Iuce fic difleric. Sol,candor,zf'caI'ortkc: ubi candorem_9
&calorem corpora nequaquam dixiflepucanduseft,fed can-
dorem & calorem /olari corpori icainleparabilicer connexumr
efle,acqueadeo propriumeidem,ccecerifque Iucidis corpori-
bus,uc fine i is fubfiftere minime pofli nr.- Hkc&alia mulfas
tn huncjenjum Kircherus j qu& brevitatis caujaomitto. Jnfine
concludit: Acque ex hifce pacec,quomodomea decalore cutiu
luce5Iumine,igne idencificaco incelligenda finc ; nec concraria
efle Propoficioni 39 Ordinacionum.i^ef Kircherusi-

R E S P O N S I O II. adjecundum locum: Ifx ecrqubdAu--
tlor Ifinerariipag. T44. Rom. edit.Jive Dialogo 1. cap: jf. 1.
num.g: circa finem,dicat,lumenaliudnoneJfe,nifiigneumquen"
dam effluxum e Solis corpore; ejufdem cum ipfo nafur& f mw con-
tinubjequitur,in felari radio v: g. idemprorjus efje lumen&i-»
gnisjubjlantiam:jicuti neque cum nos dicimus; odores v.g4 quos
naribus attrahimm r, nonejfe altudquam f]>iritus quojdam feu
effluvia odorat xjubfianttx,per hoc Jignificamus,odore in abfira-
tlo fumpfum non difiingui afubjectijui (ubfiantia*, aut qualitar-
fem primam non ejfie.

Sed quocunque Jenju dic~tus Auffor hocr,quodobjicitur,protuie-
rit,ciimrefiric7e loquafur de globojolari ffignificefque aliorunu>
corporum aliam ejfe rafionem : ( cumdtjerte dicaf>pag: T4g: Rom.
edit.five Dial. 1 cap. $. f. 2. num. $ circa- medium : Ec quamvisr'
incerrenisflammislux a calore diverfum quic? efle videacur,
nihilominus in hoc puriflimi Solis globo necefle efthax o-
rnnia,lucem,lumen,ignem,calbremque idem e{&;non poteft

Rrr 3 ex

5 o i Apologeticon contra cenfufa nonnullaru Propofic.
(X eo tcnvinci ,omnem cedorem accidentalemftve quaiitaterru>
primamynegare. Sed koc evidentius conftabit ex Jequenti re-

Jponfone.

RESPONSIO III. adtertiumlocum. T ?rtius locus ex
pag. 6o. Rom. edit.Jive ex Dial. i. cap. 2. num. u. & 12. noftr& t-
dit. ;bi nonreperitur^necquoadverba, necquoadjenjum , quan-
tumquidemegopostfedulam &ftzpiw iteratam lecltonem ool-
ligerepotui. Demustamen,P. Ktrcherum ajferere,humidit atem
Lunarem aliudnihilejje prster efBuvium rolcidum , quo ab~
undacLuna^&hajcinferiora hume&at; inde tamennon retle
concluditur,eum aliam humiditatem non agnofcere,pr£ter efflu-
vium illud rofcidum :Jiquidem £5? nos paffim dicimmfaltem vir-
tute Luna excitari vaporojos halttmjeu rojctdum qutddam, quo
bumeclentur corpora; nec tamen idcirco negamm ,opinor }dari
humiditatem qust Jitaccidens,aut qualttas prima.

Multo mtnus recJe injertur , eundem P. Kircherum negare 0-
mnes primas qualitates jcumillas exprejse paffim cumaliis in 0-
perisjuis } tum in hoc Opere agnofcat. Nam pag. j/. Rom. edit.
Jive Dial.i. cap.2. nu?n. 9. noftrA edtt.ait : Et tametfi primae qua-
tuor qualitates omnibus inlin t corporibus mundialibus , quia-j
camen aliampofitionem refpeclu Mundi, aliofque acimodum
difFerenr.es influxus aliter & aliter participantjncnquidenij
eflencialiquoadmateriam/ed accidencali difFerenciaeas(/>r/-
mas quatuorqualitates) inter le difFerre necefle eflr. StmtLitu
pafjtm toto hoc Opere habet. Non ergo peccavit AucJor nofter hu
Propofitionem sg.prohibitam.

§. V I. Refponfio ad Propofitionem quartam,
ejufque Cenfuram,
pROPOSITIO. Quomodocalorformalis ab agentefor-
A maliternoncalidoproducacur?&c pag. 141.CENSURA.
Qua,&fequentibus,P. Kircherusnon fblum probarenicicun.,
impo/Iibile efle,dari caufas,quje fiios efFeclus eminencer Iblum
concineanc,fed eciam Peripaceticos ignorancia; arguic,qudd
caufas tales agnofcant. Sed ut de caufa prima nihil dicam-*

qu«e

exlrinerario Exftatico KircherianOr j 0 5

qpx cequivoca eft,hac una propofitone formas omnes fubftai>
tialcs de medio tollit &c, Locus citatus es~i m nofiraedit. ex Dia-
logo i. cap. num. $.

RESPONSIO L Non nititur probarexjfutfor Jfinerarii ,
impofjibile ejfe dari caufas^ua Juos effeclus eminenter folum con-
tineantfedtantumSolem nonejfe tale?n caufam. Nampag.illa
141. Rom.edit. feu Dial 1. cap. num. $. noftra edit. ait : Porro
reftaedubiumnonleve&c. quomodo videlicetPeripatetico-
rumlententiadecaloreeminenter tantum Soli infito intelli-
genda fit. Cknque refpondijfetfententiamhanc fubfifiere no&
pojjeyfubjungit: Quomodo enim Sol eminenter tancum^uti
Schoia; pallim loquuntur^calefaeeret, nemo facile compre-
henderit3cum nemo det quod nonhabet, eminentialis autem-
nec proprie , vere,& realiter calor eft,nec ullos in Mundi ceco-
nomia inflammationis efFe&us producere poteft : quomodo
enim . calor formalis ab agenteformaliter non caIido,a Sole , int
inferioribus producatur, qnis concipiat ? De Sole ergo loquitur,
non deomnibus aliis caufis, Cum deinde objecijfet fibi exemplum
vinis& piperuformalem in jlomacho calorem producentium;ait>s
aliam horum ejfe rationem :piper enimyait , mox ubi in ftoma-
chumtranfmiflum fuerit,non tam calore virtuali (en,agno-
fcit calorem virtualem m pipere) in ftomacholatitantem pro~
ducere,quam eundem in humani corporis vilceribus ftabu-
lantem excitare &c. Tametfi igitur Solem neget ejfe caufamvir*
tualem ; nonrette tamen inferturyeumniti probare,impoffibi-
le efle dari caufas.,qua2 faoseffeclus eminenter folum contine-
ant > & multo minus, eum formas omnes fubftantiales de medio
tollere Jguodfi ratio a P. Kirchero allata contra Peripateticos
( neminemfcilicet dare^uodnonhabet ; eminentialem autems
€aloremynon ejfe verecalorem&cjparitate ofuadamcontraalias
caufas aquivocas adferafurserit P. Kircheri ofiendere3non eode
modo rattonem ifiam in ittis valerejff ita tueri confequenfiams
doctrint fua.

RESPONSTO IT. Sed audiamus ipfum Auttorem men~
temfkam exponentem $ fti m rejponfione ad quartam hanc da-

ftiflirm

504 Apologeticon contra Cenfura nonnullaru Propofic.

cJiffimi Cenforu .ad me.mijjafic dijferit. Sed, uc quid fentiam ,
quiiafleram^patefiatjpaucis explicandum duxi. Dico itafc
jt>rimo}Sokm,uti juxta noftram do.cTrinam formaliter verus Sc
proprie di&us ignis eftyta & ftmiles fibilucis,luminis.,calorifq,*
effeclusininferiorihoe Mundonon formalitertantum pro-
ducere,fed& eOsquoque,non utPeripatetici volunt3 eminen-
ter,fed formaliter in ie continere. Qua? quidemftante hypo-
theCi( quod Solformaliter calidusft) aliter lehabere non pof-
func. Sed urgebit hocloco Cenfor : Ergo SoJ caufa univoca-»
eft?Refpondeo,quoadhunc cercum & decerminarumeffe-
clumjquemfibifimilemproducicid verumeflej quoad innu-
merosaliosdifpares effedxuSjquosproducerepoceftjnego uni-
vocam caufam efle,fed a;qui vocam efleaflero. Quis autemne-
icic,Solem efle cauiam univerfalem?qua: inquantum vimhabec
producendi plures,eosq; diiparatiflimos efteclus , indifcrimi-
natimconcurrendo cum caufisparticularibus^quivoca i ette
dicitur: in quantum verocertum & determinatum effetTum
fibi in omnibus prorius fimilem producit^caufa vere univoca.,
ailericur : atque adeo Solem eaufam uni verfalem/imul & uni-
vocam & a^quivocam efle refpe&u divei forum, ut abfurdum_»
nemo dicet. Et quoad hunc ienfum ego Solem aflerui pro-
ducere lumen , lucem , caloremque formal ter. Dico fcundo,
Solem.fieminenterrantumcalorem igneumin fe condneret,
nonpluseumin inferioribuscalorisignei, quam fi piperaceus
autcryftallinus globus foret, excitaturum; cum nemo quod
formaliter non habet/ormaliter producere poffit. A tquo
haec eft dodlrina, quam citato locoexhibui. HacKircherus.
J^uid fentiendum de ratione ab ij)fi adducJajam diximus.

VII. Refponfioad Propotitionemquintam,
ejufque Cenfuram
pR OPOSITIO. Naturaefl: Ars DEI,& Spiricusllniverfo-
rum,feuAnimaMundi.pag. 33:^ .CENSURA.Mundusica-
que animacus efl , ac vi vic. Unde confequenter aic i dem pag.
3 7 1 jcoelum ipfum,mundanaque omnia corpora nucriri.

Locm

ex Itinerario Exftatico Kircheriano. fif*

Z,0«w primus habetur m nofiratdtt. Dialogo 2. cap. ^...nurn.y.
.circafinem. Locmfecundus eode.m Dia/ogo 2.cap. y.num. }.

RESPONSIO l.Natura duplicit.er Jumitur.?rim.d}proNa-
tura,ut vocant3naturante : qu£ reip.sa eH Ars DEI,& Mundi
Animajion infofmans fed 'afifiens }ut jkbinde dicuntur cceii ejfe
auodammodo animatiab Inteliigeutia afifi.ente,^uanquam;io-
.auendo de Mundofecundum efje Juum idealejnjknju aliauoma-
gis proprto dici pojfit3ars DEIeJfe ejm animafcuvttajuxtaii-
lud : Quodfa&umeft,in ipfb vita erat ijuxta explication.em^
nominatim S Auguflwi. Secundo^f Natum creaia : qu<z hoc
fenfu dici poteH ars J)El,qubdJit autidam artit .divin& rehus
ipjis inhdrens impre(fioy unde 5? *//W:Opus Natu ra?,apuslntel-
ligentia? .• qu&fe etiam dicipoteH.Spiritm Vniverfir.u , ^anima
Mundijn quantum^H intrinjecum principium omnis opemtio-
nis acmotm}quo res .natur.aies agitantur , £5? ttndunt in fines
Juos. Solent enim iftimodi loquendi Platonici,mJcriptione rhe-
torica potiks quam fcholafiica tolerari,^per m.etaphoramm fen-
fum commadum accift.

^uod autem pro indicio fumitur,quafi Mundum animatunu»
fentiat P.Kircherus , quod corpora c&leftia dicat ex aquis fuper-
£celefiibusnutrirt ijoiidum non eli: alioquin enim cogemur omnes
admittere ,igne.m nofirum ejfe.animatum , cum eum cpuoque nu-
triri.dicat Scrtptura Jacra Levit. xap. 6. v.12. ejrc.

RE SPONSIOII. P. Kirchermita ad hanc Propofitio-
nem,ejufque Cenjkram refjondetjn reljonfiombm adme mifiis.

Exprobrat mihi Cenfor, qudd Naturam artem DE I, & ani-
mam Mundi dixerim. Sed & idem mihi licere exiftimo, quod
Sandlis Patribus Dionyfio, Auguftino,cumTertulliano,& alris
recentioribus,licitum fuit &c. Et paulo polt : Verumut omnisr'
dfficultatisnodus difiolvatur, Notandum eft ,animam tripli-
citer confiderari pofle. Primo}in quantum fumitur pro forma
fubftantiali,quae eilentialiter concurrit ad naturalium rerum_9
compoIitionem,& in veget abilibus, Jenfitivi(cjue,titi & in ho-
mine proprie anima dicitur informatrix. Secundo3 dicrtur ani-
ma ai!iftens,cu jufmodi funt Intelligentiae motrices corporum

Sss cceleftium,

'fc>6 Apologeticpn conrra ceniura nonnullaru PropofTt.
eeeleir.iunyquas iis perpetud adiunt,non per modum informa--
tionis,ied directionis. tertioy dicirur & anima vis illa,quam
Naturam vocamus, qux per Univerfum diffufa , omnibufque
&fingulisinfuiainQnquidemtanquam anima proprie dida
fed ut principium motus & quietis efcquam & AriftotelesJ
vim motrkem Univerfi vocat. Atque fub hoc fenfu nos Natu-
ram hoc loco nomine animajappellamus. Quamcum im-
proprie & metaphorice rantum dixerimus , non debebau
Cenior ftacim iu(picari,Naruram nefcio quamanimam infor-
mantem nos afleruifle.; multo minus inde deducere, ccelum_»
eo q ii 6d omnia inferiora nucriat,animatum efle : has cnim illa-
tionei nullas efle quisnon videt ? AnnonSancliPatres ccelum
uberibus comparant,.quibus omnia inferiora alantur, &fu*
ftentencurrQui metaphoricas &tropicas locutiones tollice me-
dio , & Poefin,&Rhetoricac©ilere aeeefle eft.Cur Cenfor pari
pa&ononaccuiacSacrasLitteras, quaeDLOmanus,ocuios,pe-
des,brachia.,ubera,nulla nonlocoaccribuuns?

§, V II I. Refponilo ad Propofitionem fextam
ejuiqueCenfuram, .
DPv O P O S I T I O. Tolerarinon debuir,quod P.Kirche-

rusfive ftudio,ftve ex inadvertenria dixir pag. ^g. inrelle-
clum hominisexvenalucisaDEOeffeedudtum. CENSURA.
Su/picionem veromovsc,idnoncam cafa excidifle, quam cx
pr^conceptoerrorspromanafle, qucdalibi pag. 29jait,lu-
cem primigeniam primum efle totius Naturae principium a-
clivum,generationif]ue.rertwTiunicam.originem & radicem.-

Primus locm esr ex Dia/ogo i.cap. z. num-3. noftra edit. Sectm-
dm hcus ex Dia-iogo 2. cap. 1. num. 3,

RESPONSIOI, Jn hdc Jaltem Cenfura viderifoffety
parumfe xquumCenforem oftendtjfeftt quicumfojfetillaverbtu
Auttoru Itinerariipag. 3$. cit.injenjumcommodum ac fanurru
accifere,ma/ueritinr:/tsfenfum odiofum atfalfum,tf qui nulli
Cathohtoin mentem venire pojfet fufpicari. Certefi fcriffij/et
P. Kircherm ,• mteUeBum horninis edutfum ex vena Lucis divin*
6? increat& , nulia effet vel umi>ra fa/fitatU. Atqm in hunc

exTcmerario ExftaticoKirclieriana 507
fcnfumjtum ex n-aturareis tum ex tp/o contextu debuit didtunu»
iute/tigi ; c d ntlum fcilitct ex vetm lueis Htim , quarn ibidem Au~
£tor appellat Lucem Luciumfooc eltjgfim divtnm mentis j cujm
Lucti participMioyeftiatelleMusnofterpixta t t/ud: fignacuni eft
foper nos Iumeu vtikus cui $c.

Necjtie huc trahendum fuit , quod fcripfit pag. 293 cit.lucerrLs
frimigeniamprimumeffe tottm Natura principium a£tivurru>.:
Jjhfiaficutifitc aperte agitur de iuce cerporea.it a manifefium
cft}eam dscjitaxat dici cjfe principiumrerum corporearum*

Loquiautem AucJorem noftrum inprimo loco ae /uce increata*
ut dixi,patetex Apofirophe ipfim adDEV M, contex.ta ex va~
riis tvcisS. Augufitni}A/berti Magni,ejr aliorum qui Soltloquias
fcripferunt ficenim ait.: .Sed m Lu x luciu m,vita vitarum , fpesr"
& dulcedo cordis mci , mex condonabilis temeritati? fiqui-
dem tu ex vena lucis incelle&um hominiseduxifti • cu eum lu-
mineex veftimencisgloria? cua; defumpcoinduifti &c : In a/te-
rolocoapertefermo eft de luce materiali.^uam ergoabfurduef
fet dicere,P.Ktrcherumtribuere D EO vefitmenta3autdtcerein~
telleclu .effe indutu a DEO ve/limentis-ytam ptrttm credtbile eft,
eunde vette intet/eclu effe educluex vena tucis creat&*j)Corpore&.

RESPONSIO H. Jn eundem plane fenfum refpondet
ijtfemet Kircherm in reffonfione adrne mtffa. Ait enim\D E U M
•dixi ex vena lucis hominis intelledum eduxifte. O grando
piaculum! AnnonfimilibusplenuseftfacerTexciis ? Amittm
lummeficut vcftimento. Pjfal. 103. Vapor eft virtm DEI. Sap. 7.
Similia innumeris aliisbcis Ieguncur. Sileo hic San&osPa-
tresAuguftinum,& Anfelmurmquorum in Soiiloquiis nihil
hifce frequencius eft. Quid itaque tantopere exaggeret,quid
minimetolerarideberedicac,noncapio. Qiiis nefcic,aucquis
Au&or Cachoiicus negac,auc negavic unquam, omnia creaca^
bona in cancum bona efle,in quancum a di vinas Bonicatis com-
municacioneparcicipaciveprocedunc? Cum icaque ex vena^
Jucis incellectus educlio nihil aliud fic , quam divina? lucis"'
participatio quajdam, fruftra me Cenfor, canquam de crimine

mcoIejabiIi,increpaticc.H^^j^^^>"^^.

Sss z §.IX.Con-

5oS ^pologetico;icontracenruran'onnullaruProporic.&c.

§. IX. Conclufio Cenforis, & ad eam
reiponfio.

ONCLUSIO. Multo plures in eodem Libro continentur
^^Propofitionesablurd^&contracornmunemPhilolbphia
temere>&: fineprobatione ailertze; imo& aperte pugnantes1
inter ie. Sed fuperiores pei iculofa; funt in flde.

RESPONS I 0 1 L Sex Fropofitiones hacJenus excuffas,nefe
eontra Ordinationes Supertorum nofirorum ejfe,necjue periculo-
fastn fide,aperte morfiratumfutt. Credibile ergo non es~f,pr<eter
tUas,mulib plures m eodem Ltbro continert abfurdas , ejr contraj
com?nunem Philofophiam f ejfent enim multo magis quam Jex
prrtdtcJajnOrdinationibustisdemprohibitx,.

RESPONSIO I I. Jncalce Operk AucJor adducit pluri'
mos gf docfijfimos Scripfores/um Societatis nofira, tum exter-
uos,exquibfts docfrinam fuam^ Jenfentias illas cju& novttatis,

conjequenter admirabilitatis aliquid habent,defumpfit : Non
ergotemerefunt prolat&,nec contracommunem Philofophiamaf
fert&. Jgubdverb Auctores in ipfo Operis contextu non allega-
verit P. Ktrcherm,idea de caufafacfum eff,qubdid Jfylo , cjuo u-
tttur, Dialogetico repugnare videbatur. Sententiasfuas non
probat argumenta coacervando,& fjllogifiicas formas texendo,
efuia?ionpfacuif Scholafiicis tricis , probationumque £*f objecfio-
num cancertattonibtts utifed amano , Philologis confueto Jlylo
Opm fuum contexerejb caufas tnitio Operis indtcatas. Ita fert
refpondef ipfemet P .Kircherm inrefjonfione adme miffa.

§. X, Refponfio generalis ad tres priores

Propofitiones.

A D extremum addovelut pro gener ali refponftone adtres pri-
*■* vmas Propofitiones -,qutbm ajferttur AucJorem Jtinerariipec-
cajfe contra Soctetatis nofir& Ordinationes pro fiudiis ; ut quis
Scrtptorzvmaut Dofforum nofirorum cenfeatur peccaffein dicfas
Ordtnafio?ies,nonfufficere, qubd exejm dicJis aliqua Propofitio
prohibita deduei videaturtetiam perconfecjuentiam probabtlemi

A POLOGETICON MELCHIORIS CoRNJET. $0$

fedveidebet illam docuijfe in ipfis ■ terminis, ■vel cerie aiiquid tta
cum i/ia connexum,ut nuiid ratione probabtli declinan pojjit con-
fequentia. JHuorum,ufvidimusjieutrumfecit Auclor nojier.
Jta mecumfcntiunf viri docJL

APOLOGETICON

R. P. MELCHIORIS CORNiEI.

PcJKeichior Corntus', omni doffrinarum genere excultifjl-
• mus^ in Phiiojophiaac Theoiogiaqua vocein multis Gal-
li& acGermanit&Academikexplananda, qua fcriptis libris illu-
ftrandajam dudum clarus,quamprimum in Exfiaticum Itine-
rarium P . Athanajii Kircheri Romd huc aliatum incidit , adea
fuit ejus reconditd doctrind raptus, adeff iecJione dele£tatus,ut
exfaturari non pojfe videretur,- Et tamefjiin nonnullis demen*
te Aucforti fubdubitaret,nunquam tamen infequiorem fenfum
trahere quidquam fuit aufus,ut cui per fpeciifjima eral L Auc~toris
eruditio,cum probitate vit&}ac in opinando modeflia Jingulari
conjuncJa. Lecld igitur cenfurd ab Auclore mifsdjemperares
fibi nonpofutt jquingaucis eamfedefficaciter depe/ieret yut fequi-r
tur.

ExegefisPropofitionum,quxinItincrarioExflati-
coR. P.Athanasii Kircheri cenfuradigjia?
alicui iimt vifx.

PROPOSITIO I. Kircheriana. Deusexomnihu-
jusfphaerai(imaginalislpatii J pun&o Mundos infinito in-
tervallo diiTicos^fi abfolucani DEI potenciam acrendamus3edu-
eere pocuic. CENSURA. Prohibita eft Propoficione 3 oOr-
dinacionum.

DEPULSIO CENSURJL Propofitio joprohibitarum
itahabet : Infinitum in multitudine & magnicudine poteft

Sss 3 claudi

$<g A p o l ot? t r i c otf

claudi incer duas unicaces,vei puncla. .^/<p/ p, Athanafiwt
tnimwe dicit,neque dicere esi cenjendm. Nam Jicut Ji DEV S
infinita poma punicacrearet extra fe\accuparent illa, ncnfingu-
.lafedpmniafim , 1 fumpta,(facium infinitumi $ dtfiarent afe
invicem,non fingula a fingulisfedfingula ab ommbm fimulfum-
Jtisjfacio tnfinito-.itafi DEV Sin (facio imaginali conderet in-
Jimtos tales Mundos,qualis hicunm eH,cui wfumm ; diflarent
^ fein (facioinfinitOyintervalloinfinitoJinguli non a fingulU,
fedjib omnibmfimuifumptis. Ergo h<ec res non coincideret cwn
Propofitione 30 prohiiitarum^uianm ideo flatueretur infirii-
t um in\rinfece terminatum.

PR0POSITI OII.K IRCHERIANA, Oeiw*
non p0cuic facere pluresMuridosPnec|ue hunc majorem quam
reip>aYic,quod id concradictionern irnpJicec. CENSUR A.Pro-
kibica eftPropoficione 29.0rdinacionum.

DEPULSIO CENSUR^, Propofitio2ppr*hibitarum
Jichabet. Po/fibilis eft creacura perfectiiiima, qua perfeclior
a DEO creari nequic. Atqui P. Athanafius non ajferit hocde
Mundo abfoluie & (impUciter,(cdf aciih apparet q,ubd inteJiigat
fecunditm quid>& in certa quadam ratione; uti etmm communi-
ter afferitur ab omnibm,qubd manendo intra terminos provi-
denti& finis a DEO confittuti, non potuerit DEVS melwrem aut
perfecJiorem Mundum condere , quam nunc condiderit. £>uif
inmimagineturfibisP* Athanafium putare, non potuijfe DE-
V Mabfbiufe aut majorem Terragtobum,aut Lunam,aut Solem
facere ? aut Mundum huncfimpliciter ita effe perfeclum ejr ma-
gnum,ut fola afeitate DEO fit inferior ? Ego arbitror, verba Au-
£? oru Exfiatici btnigneinterpretanda,^ non itarigide cenfen-

PROPOSITIO III. KIRCHERIANA. Necefie
efUijec omniajlucenygnem^caloremque idem elTe &c. CEN-
SURA. Primas qualicaces omnes negac P. Kirclierusj quod efl:
prohibicum Propofitione 3:9. Ordinacionum.

D E P U L S I O C E N S UR JE. EfioP. Athanafim inSotelu-
cem%caioremiacJubfianti{im putet realiter indiflincl* , non ideo

ith

R. P.Melchioris Cokkmt.

_ fii

m aliis elementis & mixtis idputat.Vti is,qui unum atterum-
uemodum, v. g.fubftftentiam,aut durationem < negat ,non con^-
ttnus cmnes omnino modos vel entitates modales negaf. MsJ
trgodurior Aquohac Cenfurafpr4ertim cum Auclor fe expltcet
tongealiter , &per eaverba intelligat non indiftincJionemj*
taliumrerum ajeinvicemfedtantum infeparabilitaterru>,

PROPOSITIOIV. KIRCHERIANA. Quomodo^
calorformalis abagente formalicer non calido producatun.?
&C.CENSURA. Hac Propofitione P. Achanafius negao
caufas eminentiales & a^qui vocas,& omnes formas fiibftantia-
les de medio tollit^quajpluriiim efTe&uum cau£e Iunta?quiro«

DEPULSIO CENSUR^, Non eBhdtcCenfura,fedillati&>
haudjatis(ut mihi qmde vtdeturjaut aqua,aut firma. Pcteft e-
quide 'optimeftare,Solem reftecJucalorisnon efte caufkm <scj:uivo^
cam^&tamenalias d,aricaujas aquivocas.Et Itcet P.Athanaftus^
vel alius qtds teneat ^Solemnon continere calorem eminenterfe£-
formalit en non ideo cenfendus es~i tenere,nullam caujam ejft qu&
altqtmn ejf \>cJum eminenter tantum contineat^

PROPOSITIO V. KIRCHERIANA. Natura eftArsDE^
& fpiritus univerfbium/eu animaMundi &c. CENS UR A,
Mundus itaqueanimatus en,ac vfvk &c.

DEPULSIO C£NSUR£ Locutto AuBoris Exfta-
Uci ett palam tropica & tranftatitia , ex qua nihilrecJe inferas,-
Cum de ejus recJamente conftet,quid referfverba in invidianu,
vocarcs

PROPOSrriO VI. KIRCHERIANA. Tntelkaus homi-
nisexvenaluciseftedudus. CENSURA. Sufpicicnemmovet3i
id Audtbri Exftatico non tamcafu excidifle,quarnex praxon-
ceptoerrorepromanalle &c,

DEPULSIO CENSUR^. Mn etf *qua fttfticio in AucJo-
rem Exftat icum.de cujus mente erroris experte:& imiocente ,fta-
fisconftaf.

CONCLUSIO CENSORIS.Multopfures in eodem Hbro*
continentur propofitiones abfurda^ &e.

DEPUI-

512 Apoloceticon RP. Melchioris CORREI.

DEPULSIO. Nimisacerbah&ceHcenfur.a,& jibfque fuffici-
enti fundamentoprolata. Vereor egOyUt nequid aliud potius
quamveritati* ingenum amor ,Cenforisfeveriorii animum in*
tam jinijlrum judhmm impttlerit.

Ita candide fentio
Melchwr Corn&vu.

ATH ANASII

ATHANASII KIRCHERl

E SOG JESU

ITEREXTATICUMIl

Qui & Mundi Subterranei

Pji o d r o m u s dieitur j
QUO

GEOCOSMI OPIFICIUM',

S I V E

Terreftris Globi Stra&ura , una cumabditis in ea corifli*
tutis arcanioris Naturae Reconditoriis,per fifti ra-
ptus integumentum exponitur -ad
veritatem_>.

In 1 1 1. Dialogos diftind>um,& hacfe.

cunda editione amendis,quae inprimam Roma-
nam irrep{erant,expurgatum.

Acceffit in fine SYNOPSIS Mundi Subterranei
cjusdemAuftoris»

Ttt

PR£-

T»4

Ttinerarium 1 1.

PRiEFATIO
AD LECTOREM.

PARS PRIMA.

De cwpti Exftatialtmeris Scopo.

'TINERARIUM exftaticum,Le£or
benevole,quod in cceleftes mblimio-
ris Naturse Mundos, fidaCofmielis
direclione & aulpicio ,jamdudum_,
fulceperam , mox publici juris factum , uti perito-
rum virorum approbatione,opinione mea majo-
ri exceptumfuifle cognovi, ita haud exiguos ad a-
liam novi atque inauditi itineris expeditionem_,
mihi ftimulos atque calcaria addidit. Sed quod-
namdices iter? Vin' (cireLecl:or?paucisid tibiex-
pono. Iter aggredior haud dubie longe (ublimio-
ri carpento, quam quo olim Proferpinam a Pluto-
ne raptam ferunt,in incognita hucufque fubterra-
nei mundi regna , inintima Geocolmicse Monar-
chiae penetralia peragendum. Audax fane,inlb-

lens,

nT

m

Prjefacio ad Le&orem. ? i $

lens , & pe&ori forfan Alcidae formidandum faci-
cinus.Ergone iternullis inhuncdiemmortaiium,
non dicam attentatum tritumque veftigiis , fed ne
humanae quidemmentis perluafione penetratum
inire audeam ? Audeo id ,audeo inquam aggredi,
non tam mea voluntate iufceptum , quam Illu-
ftrium virorum armatadeprecatione extortumJ.1
Et quanquam propofiturn mihi inftitutum eo-
rum in pedoribus , qui rerum uiii & experientia
deftituti resjuxta extimamtantum,utidicifolet,
fuperficiem oppido fallaci judicii trutina pondera-
re folent,Utopise cuipiam?quam verae itineris nar-
rationi fimiliorem videri pofte probe norim ] nil
tamen moror, immo apud verse philolophiaefe-
clatores , quibus unis tum Divinorum operum_,
Majeftas, tum fiiblimium a natura conftitutorum
finium providentia innotmt nonnullam me , ob
praeftitam quantumvis exilem & tenuem opellam
meam,gratiam initurum confido , ubi rationum^
adduc~tarum , incitamentorumque pondera x-
quiori lance expenderintj. Ad Rhombum ita.
que nos accingamus. Quemadmodum Philo-
fophorum quidam falsa periuafione delufi , terre-

Ttt 2 ni

■?IG> Fcinerarium IV

m globi molem aDeoGeoplafta,ex iimo teme ve-
iut cafii potius ac fortuiti luti eongerie, quam cer-
ta ratione formatam coagmentatamq} fuilTeopi-
nantur j ita om ni quoq; intenori conclavium ap-
paratu, omni reconditorJorum natur^diftribu-
tione ,-omnibus aqu^eduduuincilibus deftitutam,,
folo limi,iuti,fedimentiqueiufTartu,Haudfecus ac
caf ei coagulum condenfatam, vere ceu quoddam
tel! uris inutile pondus confolidatam defidere fibii
pervicacimentiscontumaciapermadent. Placitu
fane tanto PHyfiolbgis indignius , quanto quod
profitentur dogma, fktiiius & mage ridiculum eftv
Novi , non defuiife Hocilluminatifeculi decurRi
viros geograpHici ftudii cultu illuftres , qui ad ex-
ternam Geocofmi faciem: egregio faneconam,
nec minori eum laude,&nominisimmortalitate
explicandanr, impigre demdannr, qui tamenad
intenorem telluris Oeconomiam, atq; occulta la-
tentis naturse facramentar, non dicam penetrarit,.
fed ne mente quide pertigerit , in ventus eft nemo.
Cum igitur ita miHinatura comparatumfit, ut
nullus adeo in natura remm abditus abftrumsque
erTedus e!uce[cat,cujus caufae cognofcendae pene-
trandaeq; defiderio non atftuem j cujus reconditos

ratio-

Praffatioad-Le&orem. fiy

rationum fmes,frnon usquequaq j indefe(Iornen>
tis fcrutinio attingam/altem in iaudabili vel ipfius
attentationis conatulaudemreponam : Hinena^
tum eft , ut.veBmaxime mentis oeulos infubterra-
nei Mundi ftructuram, hucusqueob inaceefla na-
turae latihula negle&am, atque ob inelu&abiles in
ea penetranda difficultates ignoratam reflexerim.
Siquidem fieri nonpofle cogitabam,quin utiDeus. ;
& natura nihil fruftrafaciunt, ita mprema Sapien- ~
tia ComiQtechnitisin eamira arte elaboranda, ac -
juxta arciiiteclonicam amuflim in ea rite difpo-
nenda, &:ad neceflarios totiusnaturaeTifus in^n*
numera elementorum conceptaculadifpefcenda,,
cum ineffabili quadam induftrialuferit. « Qua de
caufa folito molientis ingenii ardore inftimulatus^
nullum non lapidem mo vi y ut quantum fieri pofc
fet,ad adeo abitrufam in Subterraneo Mundola- -
tentium rerum conftitutionem aliquousqf pene-
trarem j minime iis, caeteroquin opportunis , &
magniponderis ,luailentisqfvqU32 adinteriorem
telluris ftatumconcipiendumfacere videbantur ,
quaeq, ex variis Scriptorum monumen tis congefc
feram,contentus indiciis,nifi& egoabditae verita--
tis Spartam,proprii experimenti indagine & iMtr>

Xtt 3 ftabi-

y

$i$ Irinerarium II.

ftabilitam exornarem.Unde quidquid in Geogra^
phicarum relationum monumentis, quod tum_.
totius globi,tum particularium regionum confti-
tutionem concernebat j quidquid dico rarum , in-
folens,&paradoxum obvium fuit,id exempturrL,
fummo ftudio adnotavi.Mira Oceanearum expe-
ditionum, quaein novarumregionum,marium-
que incognitorum inventione dete&afuntnatu-
rae prodigia pari cura colleda ponderavi. Mira-
tusfummultiplices Oceani motus,necnonafflu-
xus refluxusque ftatas reciprocationes. Vorticum
quoque, Euriporumque inftabilis aeftus viciflitu-
dinem obftupui $ ad inexplicabilem abyflbrurrL,
compluribus in locis profunditatem expavi j ad
occultam Oceani , intra penitiflima montiurrL, ,
fubterreftriumq; partium vifcera infinuationem j
adfluminum quoque plurium inunolocoabfbr-
ptionem,eorundemque in altera longo intervallo
diflita regione regurgitationem attonitus haefi.
Lacuum quoque cum fubterraneis montium hy-
drophylaciis,uti & totius Oceani cum caeteris ma-
ribus,lacubus,fluminibus , rivis , fontibus , nefcio
quae occulta negotiationis commercia exercero
primum fubolfeci. Nec hic deftiti 5 intima metal-

lica-

Pr gfatio ad Leftore m. ^

licarum fodinarum receptacula, adincredibilem.,
negotiantis naturae induftriam explorandanL, ,
fcrutatus lum. Et ne quidquam omififle yiderer ,
iEtnam confcendi, Strongylum explorayi j Vefti-
vium quoque ,vel aliqud usq; in eum intromiflus ,
exacti cura dimenfus fumjcrateresfinguloram,
&occultaantrorumolimina, tumad inacceflam
aeftuantis naturae originempropius contuendam,
tum ad congrua inftituto meo confe&aria ex iis
deducenda,uti 2eftuantisanimiimpetu,itanon fi-
ne fummo vitae periculo inveftigavi. Quibus qui-
dem omnibus exa6teperluftratis,dicivixpoteft,
quanta animum meum ad rerum fpecT:ataram_,
portenta inceflerit admiratio ; admirationem ve-
roquam ardens caufarum inquirendaram exce-
perit defiderium. Unde dum fingula cum fingu-
lis ad combinatoriae artis incudem reducris , exa-
5tms confero jmulto fane interiorem Geocoftni,
dve terreftris globifabricam aliam efle, atque op-
)ido differentem a communihominum conceotu
:onftitutionem habere deprehendi ; quippeiru
]ua fcite adornanda aeterna fapientia non minori
:um induftria,quam in humani corporis,tot vita-
ium membrorumofiicinis diftincti,totvenara,

nervo-

$20 Ttineranum II.

nervorum , fibrarumq du£Hbus inftru&i , tot ca>
cis meatuum fiphonibus pertufi, fabrica confti-
tuenda allaborarit. ILlt proinde Opus illud jarru
dudum Reipubl.literariaeprominum, quod Mun-
dus Subterraneus infcribitur,eui multorum anno-
rum elucubratione jam infudo,cujus inveftigandi
causa totlaborum periculorumque difcriminibus
inSubterraneae Naturx officinis indagandis per-
functus fiim , ( cujus & haec praefens diatribe non_,
nifi Prodromi cujusdam officio fungitur ) titulo
magis confentaneo triumphare non poffit : cum
quidquid in Univerfa Mundi machina , infinita
quadam rerum varietate diffiifum cernitur, id in_»
GeocofmOjVeluti in Epitomen quandam contra-
6him videatur. Habes itaque,Lec~tor, meum*in_»
hujus Subterranei Mundi Prodromo expediendo
confilium j in quo fi non usquequaqaetibifiitis-
ractum efle compereris, id non tam mihi, quarm,
Prodromo ad uberrimum fecuturi Operis argu-
mentum feftinanti^adfcribas velim. Siquidem i n
illo quidquid hk vel temporis brevitate intermif
fum,aut difficultate impeditum , vel varietate aut
multitudine eonmfum fuit , ordine digeftum7 ab
occurrentibusdifficultatum fcopulis expeditum,

nec

Pryfatio ad Leftorem. 521

nec non multiplici experimentorum authorita-
tumque apparatu cumulatum exornatumqjvel-
uti in quodam totius naturse Gazophyiacio, in-
figni cum faiore te reperturum eonrtdo. Porro
ficuti in Itinerario Codefti (Imulati Ck)(mielis
magifterio ad macceflanaturse Superioris arcana
exploranda ulusfum,ita & inhoc Subterranei
Mundi Itinerario methodo priori prorrus parall e~
la procedendum duxi 3 ut proinde non te mo-
veantraptus^, extafes, Geniifamiliaritas , fimilia-
que a Deo agitatorum hominum loquendi dvEba.-
mina.Hifce enimnon alio fine, nifiadleclionerfL»
tum variis ingenii lufibus condiendam , tum ad
fingulanaturae opera,per interrogationes refpon-
fionesque ultro citroque fa&as ,facilius lucuien-,
tiusque exponenda,fiib allegoricis hifce rerum_.
verborumque involucris , ufiimme efle Leftor fir
bi perfiiadeat. Atque adeo totum hoc commen-
tum , nihil aliud exiftimet velim, quam profun-
dam quandam mentis agitationem, inrecondi-
noranaturae phyla&eria diffufamj quasuti occul-
ta(unt,&abhumani ingenii comprehenfione fe-
motiffima , ita ingenti mentis aeftu , & anxia qua*
dam ferventis ingeniifolicitudine,ut penetrentur3

Uuu opus

52 2 ?emcrariirmf I.

opus ehe , is folus nefcire poterit , qui hujusmodl
philofophias labyrinthos nunquam tentaverit^.
Denique quia in omnibus hrfceexplorandisuni-
eus Divinae gloriaefcopusmihipropofituseffede-
buit, ut videlicetilluc, undeveluti abonorumo-
mn;um origine cuncta profluxerunt,reducantur ,
ne a nobis inhoc argumento fufceptuslaborpio
Lectori infrucluofusforet, vifumfuitratiocinirs
noftris Afceticorum more femper nonnihil ad a«
mmx paftum interferere 3 ac fcalam quandarru
Myfticam conftruere, qua piamens per vifibilia__,
quaefada funt, ad invifibilium bonorum nun-
quam periturorum copiam adipifcendam afcen-
dere polTet,utdum devirtutein virtutemrerurrL,
ab -£terna Sapientia inufum fblius hominis cort-
ditarum contemplatione afliirgit,ea tandemad
totius pertingat felicitatis apicem, qui eft Deus
Deorum in Sion j qui proinde fit femper laudatus,
fine menfura benedi&us, femper omni poflibi-
lium creaturarum affe&u, inperpetuas

aternitates amatus.

* *
*

PARS

PrgFatio ad Leftor em. 52^

PARS SECUNDA.
De caufa & ordmehujm OpufculL

E Le&or in hujus Opufculi infcri-
ptione exotici tituli novitate dece-
ptus , prima ftatim fronte dubius
perplexusque baereret j hoc loco ea,
quapareft,finceritate , nec non ea, qua potero
verborum paucitate, inftituti meirationem o-
portune exponam.

Cum itaque ex multo jam tempore a magni
nominis viris ad Operis jamdudiimpromiffi(qui
Mundus Subterraneus infcribitur ) editioneni^
continua literarum follicitatione urgerer j Opus
vero memoratum , uti argumentorum hucusque
inexploratorum varietate & copia confertiffi-
mum,ita majusquoqueotium,temporisque co-
piam quam quis credere poffiet , ad tot abditas re-
rum caufis,ad tot Naturae miracula, quae non fine
ingenti animi aufii, non fine innumeris praevio-
rum experimentorum tentaminibus exploranda

Uuu 2 erant,

^14, Itiiicrarhimll.

crant,fummopere neceflariam exigere videretur ;
hinc factum eft , ut Opus jam quafi in fiio faftigio
conftitutum , tumob truculentam peftiferae luis ,
quae ingenti mortalium ftrage Italiae dominaba-
tur, tyrannidem, aliasque horum Martialium_.
temporum calamitates,tum ob ludno&m F E R-
D I N A ND I 1 1 L Casfaris,Mecamatis fane mu-
nificentifTimi^obitumjnovasfemper &novas re-
moras invenerit °y quibus accedente neceflarii de-
feclau fubfidii, id non tantum oppido retardatum,
fed finifterioris aleae jaclu veluti attonitumftupe-
facl:umque,aliquanti(per fuipendendum fuit, do-
nec melioris- ei fbrtis fpes. affulgeret. Verunta-
menne Opusillud communi malorumturbino
involutum , una extin&um fepultumque videri
poffet , atque ardentia id exfpeclantium defideria.
diuturniori mora flaccefcerent j hoc praefens opu-
fculum,quo rerum in Magni Operis apparatu tra-
£landarumleries non riur ?s o\u>( exhiberetur,five
ad peritorum virorum judicia circa inftituti mei
rationemexploranda , fivead nonnuHadi&QO-
peri oportunambfidiacomparanda, concinnare
vifumfuit: Sedquaenan^dicesjfubfidia? Paucis
votorum meorum lummam ribi pando. Diutur-

m

Prefacioad Lcftorem^

na experientia c$u6his do&usque novi>mirificos
quofdam effe&us, quibus naturareruminOrbe
terrarum ludit, itaperomniamundi climatadif-
fufos efle, ut vix territorium fit adeo exiguurrL»,
quod non exoticum quoddam ac prorfus info-
lens ludibundae naturae fpeclaculum exhibeat^,
quarum abditarum rationum meduila , uti in inti-
mo rerum receflii refidet , ita qupquenonnifi diu-
turno ac profundo mentis fcrutinio , pervarias
combinatorice amuflis leges tandem attingitur :•
de quibus a diverfis certior faclus,cum tantam re-
rum molem non unius Fiominis efle,nec fine alio-
rum,qui neceflarias mihiiixppetiarum copias con-
ferrent, contributione perfici pofle , probe co-
gnoflem j ideo literarium cum Medicis, Chymi-
cis , aliisque reconditioris philofophiae Magiftris
commercium inftituendum duxij ut quar ab iis
circa locorum quorundam particularium natu-
ram, nativamque terreftrium partium conftitu-
tionem,aliorumque prodigioforum effecluumL,,
qui infontium thermarumque exoticis qualitati-
t us ,in ventorum unicuique locorum peculiarium
abditis proprietatibus , in' mineralibus quoquo
mctallicisque corporibus , uti & invariis fiiccis,o-

Uuu 3 leis,

5^6 ftinerarium II.

leisjaliisque^quos fola nonnulla exudant , liquori-
bus in animalibus deniqueplantisque natura Oe~
conomia fefe exerit, ingentemmihi memorata-
rum rerumcopiam,tumad argumenta in opere
magno propofita folidiori fundamento ftabilien-
da,tumad operislpiendorem,compararem. Hoc
enim peraao,ruturumfperabam?utnatura , quse
pra-divitesfuas in occultis Subterranei Mundi a-
dytis officinas conftitutas habet,atqueiniisper-
ennimotuad rerum genefin intenta negotiatur,
faciliori modo explicaretur, effeduumque info-
lentiumcaufae, quse tantopere Phyficoruminge-
nia vexant , magno tandem Reipubl.literaria? e-
molumento panderentur. Habes hic rationem
confilii mei , pro tanta rerum mole,paucis defcri-
ptam_,.

Qupdverd ad ordinem hujus prsefentis Ope-
ris attinet,eum paucis pariter expedio- Divifum^
eftOpufculum, utivides , in tres Dialogos : quo-
rum prior , Interlocutoribus Hydriele &Theodi-
dacl;o,de Aqua, univerfali rerum principio, ejusqj
m natura rerum neceffitate & utilitate agitj quem
uti Cadaris juffu jamdudum condideram, ita o-

portune

Pra?facio ad Leftorem.

portune fane eum binis fequentlbus Dialogis vel-
uti veftibulum quoddam praeponendum cenfui,
ut quod antecenor hic nonnififub univerfali quo-

dam ratiocinio attingit,id fequentes,Interlocuto-
ribus Cofmiele& Theodida&o , proximarurrL,
caularaminveftigatione explanarent.

Atquehasc funt,de quibus te primum , Amice
Le&or , monendum duximus, Porro 11 quiclin_,
hac diatribe laude dignum repereris , idDeo,cui
unice vivo,&fervio ^fi quid mancum & deficiens,
idmihijuthumanasconditioni fubdito, adfcribas
velimjfideniquetibiquicquam melius, quod ad
meam rem facere poffit , occurrerit , ut id mihi o-
mni affe&us pravitate depofita fincere & candide
conferas, obnixe precor jmeque , cui nihilanti-
quiuseft,quam ab omnibus erudiri,pra?ftiti bene^
ficiihaud immemorem , cum debita noministui

commendatione futurum,fancle polliceor».
Vale,& cceptis favo.

DIALO-

j2|5 Itinerariumll. DialogusL

DTALOGUS I

De Ekmento Aquae, & Univ erfali rerum

principio.

Interlocutoribm Hydriele,& Theodidafi-Q.
CAPUT I.
De Aquei Slementi in natura rerum necefitate,

gf ' utilitatcj.

HEODIDACTUS. Luftratis,exami-
nacisque , Cofiniele duce & do£tore,alriiTimisr
Coelorumhabitaculis; visa natura , proprietace,
magnicudi ne,& quafi infinica globorum Ccele-
ftiummulcicudine; exploracacocius mundi fu-
perioris ineffabilis confticucionis fabrica; can-
dem veluci ex alcifTImo quodamfoporeinmereverfus,ad vi-
farumrerum dignicacem&praeflanciam, longocempore ac-
tonicus prorms&ftupefa£l:usha;fi,animusque jam defiderio
colliumascernorum pra»gnans,fumma mentisdulcedine,& ad
ea qua? viderac inefFabilia propius concemplanda afpirabat , &
afpirandoiningentesajterna? Sapientia%tantarumrerum Ar-
chite&acricis,amoris rapiebacurexceflusrhocunicumdepre-
cabara cotius Sapientia? fonte, utinvifibiliapereaqua;fa£ta_.
iunr propius contempIarer,ita mecum ratiocinatus. Si divina
bonitas folo amoris duclu & induclu , tanta & tam ineffabilia-»
in hujus Univerfi amplitudine in uflim & confervationem ra-
tionalis creatura: condiditj quamdeaminirifenfibiliinfinitae

cifcn-

Cap.T. DeAquaeNattif£ 529

eilentiae iua? receflu & abyflb incomprehenfibili homini prae-
parafle cenfebimus ? quorum quidemrario, dignicas, & excel-
lencia uci divinae eflentiae propior fimiliorque , ica tanto o-
mnem corporearum fenfibiliumque rerum pulchritudinem.*
excedit Iongius,quanco lux folaris denfiflimas cenebrarum ca-
ligines longius iiiperat. Ec quandocandem,6 iapienciaCof-
mocechnkis, iariaborglonaaia ? quandotibi,aqua profluxi,
reddar? quandocibi, in quaomniaunumiunt,uniar ? quando
di vina; eilentia; Tuae ipeculum Tri-unum intuebor ? rn quo &
te, &unares omnesrecum, cumUniverfimundifabrica,fin-
gularumque parcium iymmetria contemplabimur ? 6 quanta
deliciaru ubercace, quanto torrente voluptatis ianati replebi-
mur ?quando in amoris tui abyflb ineffabili abfbrpti,unum te-
cum per graciam & viflonem beacificam,qui tantum per natu-
ra di i^erimuSjefficiemur ? O Deus, quid mihi ejl m ccelo} & atc
quid voluifuper terra, ? Dem cordis mei, & pars mea3Dem m a-
ternum : tollejtoile quod tibi fimile eft ; tolle fpiricu meumim-
mortali efienciae tuae characiere infignitumjcolle cor meum an
nulo amorisa.*ternitibiiiibarrhatum,-disrumpevincuIacorru-
ptibilis carnis,adfacrificandacibi hoihamlaudis;diflbIvemo-
leftam corporis farcinam, utin libertate filioru Dei confticu-
tus ts poflideam , te amem , tibi uniar fn aeterni amoris centro,
cujuslongitudojIatiLudoj&profunditas^uti nec flnem,necnu-
merum habet,ita quoque centro ejus ubique exiftente,circum-
ferencia fax excenfionis terminos nusquam reperit.

Hiice icaque & fimilibus effufis in Divinaepotentiae in-
comprehenfibilem majeftatem animi affedibus agitatus3dum
neicio quo tempore hortum quendam fuburbanum ingreffus,
pulcherrimum arborum in quincuncem diipofitarum ordi-
nem, infignem lucorumama^nicacem, &potiflimumfalien-
tiumfontium jucundatripudia,icacebrarumqueocculcasori-
gines atcencius confideroj per quofham venarum duclus fe-
micas iuas canta aquarum moles difponerec, quomodoadeo
perenni fluxu & nunquam incerrupco mocu agicarecur , & un-
denamtandemproximam fuioriginem traheret, ingentico-

Xxx gnoicendi

f ?o fomerariam 1 7. Diafogus L

gnoicendi adtuabam defxierio. Ec uci vifiim quidem pellucida
BAa aqiiarumlimpiditasjta graciflima dulcedo guftum, ad ea-
rundem nuuram inveftigandam, mirum irt modum inftimii-
labac. Dum icaque gratiilimo vickii herbefcentis pratifubfter-
niculo, moJIms nonmhil quiecuruslaflamembracommicro;
ecce derepente 5 gravi qnodam loporeinvafus, fonrium pauld
ance fpeftacorum ludibria , mox in eleganciflimuni puellumo
faftriptio cransmucarj mihi viia func. Puelius erac crafliculus, & humi-
m^hlit. diufcula; fubftantia? ,- dextrafitulam , finiftra terraqueum ge-
rebac globum ,-ocu!i3 os , nares,auresque gemmafcentes limpi-
diflimi veluti roris guccas ftillare videbantur : qni & hoc me->
verborum cenore afFacus eft. Quid cruciaris, Theodidade ?
quid mei causa curbaris ? define , define ulcra afHigi, fiquideiru
meinftrucl:ore& ducead perfecram earum rerum , quarurru
cognoicendarumcanco sftuas defiderio, nociciam percinges^
^heodidailm. Ecqiusnamescu, duiciflime Bli ? quodcibino-
men ? Unde venis? quidnam tuis verbis innuis? tune adeo re-
rum naturalium pericus , ut me virum state jam proveclum &
canefcentem de tamprofundis abdicarum rerum caufis eru-
? tydritL Ego vocorHydriel^ tScmagniillius elemenri,
fmb qUam Ac!uam vocanr, perfonamgero : & tamecflcorpus firrL»
jm o a. omms vjCiE expej-s } ommr>us camen vitam largror ; animi ca-
rens^omnia animo>imd conditoris mei juflu modo metibi
fibvivipuelli,quam incueris/orma fifto, uc qua^frciscuiscirca
divmx Sapien tiae opera, qux mox cibi aperiam , quovis modo
£cisfbt. Zhecdidatfm. Et cur fub pueri forma cemihiiiftis ?
MydrieL Quiaaquae exiiibeo elementum^quod humidiufculaj
corporis mei lubftantia, &c undequac^iediftufeftillancisroris
guttas abunde teftancur. Situia vero quam manu dextru gero,
aquarum in omnes £erraqueiglobi,qpem finiftra gero,iemitas
difFufionemnoco. Sub puen appareo forma ,quia aqtm quarrks
exprimo,femper & perpecuonafci & renaici videcur,conrinud
pueriiis,uc ita dicam,a;tacis kritia geftiens. Nunc itaque perge
ea qpx animum tuum circa occultam mei naturam crucia-
banc.dtibia proponerc, & egp fido.reiporifo , omjxiameribi fo-

Iuturum,

Cap.I. De AquffNamra

Iucurum,polliceor. Theodida&m. Najnimiumveixor^nefor-
ianunusexeorumnumero Daemonum fis, quasNymphas ve-
teres vocabanc , & lacrilego culcu ceu Deas adorabant 3 querma
ego culcunyveluci Cacoda?monum dolum5& peflimam impo-
fturan^omniquapoflum. animiproceftationeexecror&abo-
minor. Hjdriel. Ne turberis,Theodidac1:e , neque animum_, HydrM j
teumulia formido pcrccllat: calis enim minirae Fum; quemcu 9«*^-
falsaillHfioneperfuafuscibiimaginaris. Neque enimexfabu-
lofo Nympharum fum choro, neque Lilkh auc Lamiaqua?-
piam, nequequemPoeca^Nepcunumvocanc ; led purumpu-
tum demcntumfum, cuiaqua; nomeneft: &tametfivkaca-
ream,conditoreni camen meum eo,quo licec , meas coiiditiorra
congruo modo Iaudo &benedico9 atqueadnucumejusuni-
vcrfas celluris femicas indefeflus percurro,tumad orbiscon-
fervacionem, tumadhumanigenerisufum, obquempocifli-
mum condicus fui. Neqtie aliud tibi , quam quod dixi,perfua-
deas velim: quare audafter tantummodo qusecunque circa^.
naturam meam defiderac anima cua,minucim exam ines. Theo-
mdaUta. Cum icaque nefcio qua incerna animi dukedino
induclus,vocis mx oracuk ver£jiimacomperiam,faciam quod
jubes,& invocaco Dei Tri-unius nomine,ce, nai Hydriel, obce-
ftor,ut afleras m ihi tuas quas tend is femkas. Hydriel Faciam
id quod pecis pcrlubencerj arreclis kaque aunbus quarnarra-
turus fum percipe. Videlhe moncem hunc crbi .contra poft-
turn? Theodid. Video. Hydriel. Ex eo hodierno die primum Semit* *
profluxi. Theo&idaStm. Ec quidnam , rogo , eo m monte eft, TZtl?.^
quodtanta aquarumdiluvia profundere poflk? Hydr. Scias
in montehocingens mei elementi conceptaculum efle,leu re-
conditorium aquacicum, quod ex omniparte indeficienc^j
dirTufione in bonum agrorum camporumque hanc,quam mi-
raris,copiam evomk. Deficere icaque non poceft,quod fluxus
miterminumnonhabec. Tkeodid, Sed undenamaqueumil-
lud reconditorium originem fuam trah it, cumin altiflimo Io-
coconftitutumfit ?nec enimvideoquomodoaqua contrana-
turam iHuc afcenderepoflic,auc fme novo lemper afHuxu cur-

Xxx z fum

f$i Itinerarinm II. Dialogusi.

jotia. if* mm iuum concii.ua e vakac? Hj/dr.tx mari originem mea tra-
montibta ho. Theod. Qupmodo hoc fkn poteft, cum mare remocifTimu.
'"uam^dtfi ^rJaceciammu^°h°cmonte Jiumilius? Hydr. Scias,Theodi-
* dacle, influxu ilderum perpecuo mefluxurefiuxuqueinlace
pacence Oceani fuperflcie agitari ; undeficucviolentiaunda-
rum , fludtuumque pondere preiTus,per occulcos meatus, qui-
bus Oceani fundus haud (ecus,ac cribrumpei cuius eft ,qua da-
ta porca,cedere cogor,ac fic per cor cuofos aufradtuolbsque cel-
Juris ma?andros viam mihi a periojdonec elapfu&per eam,ran-
dem fonciunde dimanavi, perexterioremcerrtE fuperficiem*
Vagabundus reftituar. ihecd. Si tu ex mari originem tuam_»
cr ahis3mare autem nacura fiia falfedine imbucum fic,quomodo
Aqua ?na- tufalfcdinem deleruiiti,cum dulciflimi fiporis fis? Hydr. Nof*
™l*infon- fedebQS ,Theodidacie ,meam deponifaliedrnem panimper,
tibta aui- cerreftrium portionum , quas tranieo , dulcis faporis glebasJ,
■* pai cim per fubterranei reftus calorem , qui in gurguftiis mon-
tium fubinde tantus eft,ut prorfus ibidem veluti in cacabis qui-
busdam fuppofitis ignibusebuliiam; quaebullirionepera&a,,
veluci cc£tus& digeftus, omnem depono nativarfalfedinisa-
crimoniam : atque hac operacione duplicemmundoprecbeo
uiiim, &aqua?dulci.sin exteriori telluris fuperficie fcacurigi-
Anux ma- ^01'^ interiorem Oeconomiamin incredrbile terreftrium_»
rkper mui- glebarum bonum hofpitii praeftiti remuneracione relinquo
us cana-Us ialem, fine quo telluris corpus confiftere minime poflet , uti.
rJm ixji. pofteafufiusa meintelliges. Scireverddcbes,meiionunum
pna#, rancum hujusmodihabere canalem^quomeexOceano/S: rna-
ribus, in incima cerras viicerainfinuo , fed innumerosprorfus.
in univerfi Oceani tellurem ambientis fundo,qu:buc non fbcus
ac fanguis m humano corpore venarum dudibu ; i .n.vcriV
Microcofmo, & fingutis membris communicatur invita^fo-
mentum,ita & ego per univerias femitas c . _os tendo aquaedu-
ctus usque ad ipiiim pene terra? centrum,ne ulli defim loco, u-
bi mea pra?fentia,& beneficia tancopere neceflaria func. Theod.
Sed hoc mihi exponas velim,quomodo cu, cumnacura gra vis
£s , ex infimjs cerra? parcibus in altiurmprum rrjontium juga ce

fultol-

Cap. I. De Aquse Natura. $ j 5

fuftoJlere poflis : res enim b'JEC mihi videtur prorfas inconce- JquAin
ptibilis,cum natura tibi infitum fit , declivia & humiliora loca 1H*™>**
lemper iectari. Hydr. Ne mireris,Theodidac"te ; fiquidem in- modoehl
duftria mea tanta eft, utnuIlarittamcelfamontiumaItitudo, ^r.
quamnoningeniimeivirtutetranfcendam, Theod. Sedhoc
eit quod qiicero j modum & rationem qua id przeftas , unice a
te cognofcere defidero : hac enim cogmta, mihi in multis dif-
ficultaabus diflblvendis planefatisfactum effelibensfatebor:
ha^c enim unica Phyficorum crix eft & tormentum. Anne Jriffottih

r- 1- • -n '1 • ' i 1 • r 1 o • opimo de

lomnyuc Anftoielesvokbat^ myaporem reiolutus , oc m Q&+ Jontium
vernis monrium condeniatus, guttatim deinde in fontes pro- aripw,
rumpis i HydrieL O quantu m erras , Theodidade ! quomodo
enim fieri poflfet,ut tot guttar fcatim ingens , & quod ampliuSj,
perennis curfus flumen, quod fubinde e cavernis evomo , con-
ftkuant i aut quomodo fieri poflet , ut me in ingentesin pree-
celfis montiumjugis lacus fubinde eftundam ? ubinullum-ta-
men guttarum cafum tibi imaginari poflis, cum libero aeri
expofkus fim ; in guttar um vero refblutione fubterraneus for-
nix neceflario praefupponendus fit , ut guttationes fub jecto le-
beti committantur s & ex eo tandem in exteriora eruptio fiau
Theod. Hocipfumeftquod nullounquamtemporecapereva-
luir dicergotuamintamingeniofo naturce lum induftriairu>
Hydr. Dixi tibi fupra, fundum maris innumeris perfoflum ca-
nalibus,quibus in univerfa telluris interioris receptacula ocea-
nusmeusfeledifFundit :diffufionemver6hacpotiflrimumin-
duftria &ingeniofieritibiperfuadeasvelimv Nofti canalicu- Similitudo
los quos fyringas chirurgi appellant, qux humore expieta;,
mox ubi piftillum ei intruferis, humor ibidem ftabulatus , fta-
tim in fummam altitudinem ejaculetur ? Ex hac funilitudina-
rianegotiationis measumbra facile,ni fallor, intelliges mihi u-
fitatam in me ipib fuper omnia extollendo induitriamo. wJ*^v"
Nofti prarterea , Oceanum , regnum meum, perpetua aeftus c«>- »0» ^
reciprocatione agitari. Cum itaque pro diverfb fiderum_» Petat'
pofituinuno locoplus >in aliominus aquarum tumor crelcat,

Xxx 3, av&

5J4 Itinerarium II. Dialo^usl.

aut decrefcat j fit coniequencer.utaffirjcuOceaniaquarurnj;
mo es adinftar moncium 'excrefcac : qua;coacervacihumoris
moles , dum pondere fuo humorem in fubjedtis fibi canalibus*
per aperta fundi orificiapremit,aquaintercanaIes fubterra-
Jieos coarclata, & fuperveniente novo femper & novo aquaru
affiuxu prdla,tanaem mtramon uum hvdrophvlacia a natura
mihi conftitura, exonerata,per alios canalcs iis inferta. in extc-
S3h3l norem%errlciemmfontes,numina3 lacusemergfc, donec
\ZrZ ^enfisgyronimambagibus, meo tandem reftfciiar Ocea-
mth per moregno. Affluxus itaqueimmensaaquarummole ao-crrava-

*trr*[». Vl P1 emic> inftar piftilh fumma vehemencia aquas incra ca-
perfide^ nales in exoneracionem follicitat; m refluxu veroaquaruni.

r;;;;; induc^^ee"^"onnuIIa,conftituuntur,ufquedumegope^
mnumeros cel uris fiphoncs, in officinas meas, in abdicain-
quam hydrophylacia in mulripliccs nacura rlnes meexone-
«m,&hoc pafto redeunteaffluxu,novafemper&novaa«n.
caaone ulcerius mea icinera ad incaepti mohminis metam pro-
mofeam : acqueadeo idemmihiinpcrcnnihac negociatione
contingit,quodcii, Theodida<ae, inanchleisfierividcs qua-
rum unum crusdumaquasintracanalemcoarclataspremic
vioJentaminde aquarumeruptionemefficit, alterointerimj
crure novas atci aclu fuo ad expidfionem aquas fibiparat at-
c>ue adeo ha?c meaoperacioiemperinconcinuo&inceflabili
ra di/ponencc Conditoris providcncia,motu fit. Theodid 6
cw„ iqUam inSeniofo ™° rariocinio merapis ! fed unum mihiad-
hdr«gHi |uc cx Ponas vehm ; & hoc dubium meum eft. Si cefla verit af-
nu^uar^ mixus CUus fuperveniente refluxu, annoncanales hvdraeo<ri
?Z£r. ^01'6 deblC° ? & fi aquis deftituuntur,fuo-

-•modo non panter Ws&numinaaiuofluxudeficere vide-
mus? Hydr. SciaSjCanalesmeosfubterraneosperpctuoaquis3
replen, ita utamaris fundo usqueadipfosfontes&flummjL,
perpetuam cum mari habeam continuationem , influxusquo
intra canales & affluxus intra eos fit perennis, & inceffabihVS
fcaud Jecus ac fi quis ex Jacu quopiam aquam per plumbeos ca-

nales

Cap. T, De Aquae Natura: ' g ^ i

nales incra Ur bem aliquam diduxerit, cercum cit aquam uci in
Jacu nunquam deficitjcaeffluxu fuo concinuato , intra Urbis*
receptacula hinc inde arce dilpofita nunquarn deficere. Ne-
que t amen putare debes, canales meos ad inftar plumbeorum
canalium efledifpofit os > minime : fed per anfractuofas & fale-
brofas femitasiningences intramontium vifcerarecondicosr'
lebetes, immenfe capacitacis finiuntur ? quicumfemperim-
menfam aquarumubertacemconcineant', fitutperinduciar'
aqua inter canales non foWicitara , kbetes interim pleni,cur-
£im & fontium , & fluminum , per exoneratorios fuoscanales
continuent,donecpauI6p6ft novoaquarum afHuxureplean- Intr* CAm
tur. Accedit „ quodaquainter canales confticuta,ne alicubi Zt^t
vacuum inrerveniac,una pars alteram Erahat , neeefticace qua-
dam nacura? ad unionem & continuationem fluxus confer kit aciu"™
vandam. Tbeodid. Omiiiarkecepi}&ornriiafupraquamdici ZT^
poteft mihi placent ; quare jani mihi explices velim , quomo-
do,& quibus viis Oceanus hax omnia praftare po/lic HydrieL
Oceaaus,uti nofti, primumlpadoferevigmiiquatuorhora-
rum quater fluit & reflnitjbeaefee Iunas efficacia ,cujus veluti
benjgnaj nucricis mcx afpecru longe jucundi/Iimo, mox veJu- SWHfeai?
ti cripudians ac %erbiens , ingenti aimoreextollorjeavero^^
abeunce,deponco faftudeprimor: mmoremeoudcanalesad^r^?
concreditaefibi prolismeas ejacufetionem pariter Ibllicitan-
tiir,ita depreifione -vekiti induciis fa<5tis,a violentia fua ceflanr,
donecdenuoLuna exoriente in nova erumpam tumoris tri-
pudia Alterum eft ignis fubterranei efFe&us, qui impetuofis Ek&aian
lujsexhaiationibusregnimei porcas clandeftina machinatio- ti9Het
neperrumpens , mirum in modumme exacerbar, & ingentiaL mar™*
tempeftatum pradia & conni£kis commovet;quarum violen- JZZZ*
to mocu dum premor , non ajiud nifiper canales mihi folicos"/*^
effugium dacur. Eft aucem haec Ju£ta ica perpcruai icaque con-
tinuata,ut vix fit minimum temporis fpatium , quo non alicu^
bi in regno meoOceaneo ad fimiles anguftias redigar,canta cu-
multuancium undaru ferocia preftiisaic nuJIa majori viejacu-
Iatio iacer candesfierifolicaperagacur; uc vel qx hoccapito

quoque

5 £6 IrinerariumH. DialogusL

quoque fluxus mei incer canaJes perennicacem agnofcas Ter-
Venti tu- tio func venci, five ab excnnfecis aerisdifpoficionibuSjfivo
mefaciunt aD emergencibus excra regnum meum exhalacionibus , fivo
7»trinfeut & ^piricibus fubcerraneis caufaci, perinde eft : hoc unicunL*
quam ex- dico , plurimum illos immensa flucluum coacervaciono
trmjea, p0fle, ad fcllicicandas aquasincracanalesconfbcucas. Sub-
inde quoque in akum ex nacura; mea; lebecibus per occul-
tos canalesa nacura ingeniose conftituros,accractu quodam ex
mecu vacui incervenience excollor,elatusque qLiadacapoj ca_.,
ruoin fonces & flumina. Acque hiice cribus adverfariis, in na-
ttarse camen bonum ordinatis, noctu diuque exagiratus,perpe-
tuo in fubcerreftrium meacuum canalibus mocu verfbr. Habes
itaquehicpaucisdefideratamcaufam, quomodoex Oceaueo
meo regno aquae egrediancur,abdicoramque tramitum ani ba-
gibus peraclis , perennifluxu, in idem revertantun,. Thecdid.
Conftat mihi ex principiis hydroftaticis, &exanchlearum_»
(tru&ura,aquas incracanales conclufas premi minime pollo,
nifi potencia five pondus premens majus fic,graviufque, aqua-
rum moie,quam premic. Dubium jam non parvum oecin rid
ucrum imminens inOceano,ejulquemanbusannexis, aqua-
rum pondus furficiens fic ad cancamaquarum incer canalesr"
concluiam molem iliperandam, cumcanales fubmde perim-
menia cerrarum incervalla porrigancur. Hydr. Recle judica-
fti,Theodidacte,& ita efl: : hinc provida marer mea nacura re-
rum,canaliumorificiainfundoOceani laciillma,reliquos ve-
rdcanaliumduclusftrictiores eflevoluit, in fbrrnamfeiedu-
clilis tLiba? , ut immenfa aquarum agitacarumiisfuperincLim-
bentium moles , intra canales conclufis aquis vehemen tiorem
impetum imprimerec; fecus enim fi fierec, nacura f uftra labo-
rarec,fiaquas,quaspropellere debec,ponderenon fuperareu :
fiinc enim omnia Dei opera in numero, pondere , & men-
iura , ineffabili quadam providencia ica difpofica, uc uno
pofico,aIcerum necefTarib effe£him fuum coniequacur Si cibi,
Theodidacl:e,dacum eflec videre vaftitatem voraginum in_.
fundo maris, auc eciam meacuum, quilaceralemincracerre-

_lrium>

Cap.f. De Aquas Nattipa.

?37

ftrium regionum,concinentiumq; fub aqueos parietes ingref- c , ,
iumhabent,granditatem,coriusq; maris incra eos impulfi im- fubmari-
pecum, tici& ponderis aquarum profundiflimaruni incum- *arum
bencisvmi&efficaciam,qua fubcerraneas aquaspremit; sihM^T****'
forian de tantorum mirabilium magnitudine, & multicudine,
dubii haberes. Uti enim naturae meas arcana abfcondica func,
& inaccefEe mortalibus femkxj ica non facile humanocapcui
pacenc ,& ne vix quidem etiam a quantumvis magniingenu
phyiioJogis peneti antur : >adeo paucorum eft , ad tantum na-
carcc Sacramencum pertingere, eorumqueforianfblummo-
do , qtios Deus peculiari praxogaciva , hu jusmodi rerum noci-
cia dignos fcceriL Theod. Sar fuperque percepi,qua; fapienter
recuiifti,& jam de rei vericace ampl iiis non dubico ; quaVe ad a-
iia progrediamur. Dic,rogo;unde provenic canca coIorum_., f0f"*r"m?
faporum , odorumque , quibus fenfus noftros aflicis, variecasJ ZHrjSk
aqux? modo enim falfam,jam dtilcem,nunc calidam,ut pluri-Pr°fo*'at'
mum frigidam,fubinde aiifteram , nonnunquam odore difFc-
rence imburam, incerdum faluciferam & Tariisinfirmitacibus
medendis aptam fundis ; necdefunt, qua*peftifera quadam &
venenosa qualicate polleanc ; quae differencia? qualicacum non
i n exiguam admiracionem rapiunc omnes nacurae fcrutacores.
Hydriel. Sciredebes,Theodidacle,haec omniapendereana-
curali confticucione cerreftrium parciurmper quas canaies mei
porriguncur : neque enim pucare debes,celluris incerioris cor-
pus homogeneum efle; hoc enim iencire,praeterquamqu6d
infenfaxi & imperiti Philolbphaftriforer, velipfaexcerior cel-
Juris canca variecace rerum praegnancis confticucio,heteroge-
neam terreftrium parcium nacuram fat affacimque demon-
ftrac. Qua* ctim ica finc , jam vel prima fronce dirTerencitimj
aquarumracionem,quarinmeisfonribuseluceicunc,caufe pa-
cenc : quandocunque enim canales meifefe per diverfbs ramos*
incracavernas,fale, vitriolo, aut fulphure , bicumine,naphra,
ancimonio,hydrargyro,arfenico, atiripigmenco, fimilibusq;
mineralibus refercas infinuaverint ; cercum efl^aquam calis mi-
neralis qualitace, cu jus Iocus naciva vi fua farax eic, cinclum iri.

Yyy Hinc

•i

?3S Icmerariumll. DialogusF.

pl^tium" Hincubiquetantaaquarum , fupradidiorum faJium minera-
ji-.r(itM, Jnunq; vii^uceimbucarum,variecaspaiTimipe6tacur. Concin-
V?*va * aucem > uc mbinc*e per loca coxico & venenofis qualicacibus
UtTtcT*' referta mifcu cranfeundum fic; quod potiflimum fit in cavernis,
communi- ancimoiii^IuJphiiris.naphccejarfenic^hydrargyri^aJiorumque
Mt- peregrinorum Qdmm ipiricuumque ipturiorum vioJenca &
morcifera vircuce pollencibus : tuncaquaiisimbuta, ubicum-
que foras eruperic, ibi non hominibus tantum animantibus-
que excremam perniciem afferc, fed& Jocum,ob lethiferam_r
mephicim , omni habicarore pri vac. NihiJ amplius dicam : ft
enim dictaprobe penetraveris,nullum in elemento meocarru
nifolencem,& prodigjolum efFettum reperies , cujus non cau-
famproximam e veftigio aflignare poffis ; quare inteJligenti
pauca. Thecdidaffm, O quantum me veJ perrimam quandam
te duce , ingens natura; arcanum introlpexifle gaudeo ! Ec hxc
quidem acemihinarraca,uciracioni coniencanea/unc, ita ea-
_ dem opcime capio , &ambobus,ucdici iblec,brachiisample-
Jf/uTJtt ®or- me fummopere vexac effeclus cuus , quo mirunio
aqttaunde quoque in modumPhilofopliorumingeniacorques,eftquea~
fu- qua tuaperpecuo calore aiftuans , quas chermas vocanc cum_r
concipi non poflit, quomodo adeo perennicalorea:ttuet,e-
bulhatque ? Hydr. Si qnaxunquepauloancec.bidepropiecaci-
busaquarum enarravj,ca^peris,modumque quo a nacura cana-
lium,perquos cranieunc,tingantiar, nons,uti jamvere tenofle:
puco,- de chermarum quoqueoriginenullum cibidubium fu-
pereflet: yerum ut & circa hujus diffieultatis diflbJutionem_s
tibi plene fatisfiac, or iginem & caufam a?ftus aquarum tan-
gam. Scias velimjTlieodidade.non me tantum interiori Geo-
eofmi regab praeefle , fed & conforcem mehabere perpecua &.
individua neceflicudmis ibcietace mihiconjunclum, quem_»
Vulcanum,feu ignem fubcerraneum vocanc. Hictamecfi con-
traria mihi naturaconflare videatur, ita tamen nosopifex re-
rum iupramundana Mens conjunxic, ucnecegofinejlIo,nec
iJle fine me quidquam inGeocoimiregno peragere poflk : iJle
me acciahitprofuo^nedeficiatjnutrimento^egoillius calore

ad

I

Cap.T.DeAqiiseNatura. »»|

ad innumeros efFecrus producendos fecundor}&animor,iiri
poftea fufius a me incelliges. £c quoniam plurima? V ulcani
conforas meiintra Geocomii concavicate cuhnariac officinae
perenni calore arftuances con ftitucas junr, fic uc ne univeria cel-

lurismolesjieceilar.ioaIicubi\:aIoreden:iruacur.:hincoflicinGe
memoraca; in innumerabiles canales veluci caminos quof-
dam , & occuica nacura: fpiracula , cum ad novum femper &
novum aerem atcrahendum, cum adnovam combuftibihs^
maceria; congenem compai andam,natura; quadam necelTica-
te,ne in operationibus fuis denciant,diftribuunrur. Ubicun-
que icaque hu jusmodi Vulcanii canales lebetes meos five aqua-
rum recondicorios cados incurrerint, fitut quemadmodurrLj
ingenci perpecuoque arftu feruenc canales Vulcanii,icaadle-
becum meomm mcurmm aquam fervefadtam perfecle co-
quanc ; qua? deindehoca^ftu calefacl:a,candem pcr appropria-
Eos canahcttlos inexteriorem teme luperfkiem m thermas"
exone,1 arur, i elicTis mter terra: viicera fahs & fulphuris, quibus
gra vabantur,mncellis ; uc proinde aliam chermarum cau arru.
prarcer ttrctam non quseras. Thecdidactw. An non cum cempo-
re Jebeces riu ignium vi conlumun cur \ Hydr. Nunquam; funt
enim denfiflimi,durif7imique plus quam Marpefia cautes,ma-
gna natura- pr . i videncia excif ,& neccflariis ; iisque compluri-
bus finguli canahbus, ad ignium fervorem educendum infrru- Ca
fti. Nec cibi imagineris velirmcanales iftiusmodi mgencibus^ ^HH
igmum flammis refercos ; nequaquam;hceenim in cuhnanis ™w cow/f
Vulcani officinis fuum fitri confticutum locumhabent ; fed in- twti*'
genti aiftuSjexhalationumquefcahdi/Iimarum^variisMmera-
Jium mixcuris imburarum vehemenriareplentur,quibus aer
fracer meus.iis inclufus ica exarftuat, utfornacisaccenfefervo-
ri noncedat.Hic aucem aftuscum aperenni Vulcaniarum of-
ficinarumoperationedependeat,etiam ipium,fine ullo camen
ftructurar nocumento,durare necefle eft. Hinc ubi per minu-
riflimasiaxorum rimas,indicl:aslebetum meorum cavernas*
penetraverir, tunc iiiam vim primd oportune in mm jurisdi-
ctionis rerminos exferit canti vehementia , uc haud fecus a c in

Yyy 2 culinis

f4o ' - M Icincrarium II. Dialogus T.

cuimjs domeflicis in Iebetibus cacabifque,aqua: fummaefFer-
vefeenciabullianc; atquehoc pa&ococT^,digeffoeque,.inin-
*J^*Jrf-i numerabiies nacura; ufusexcernuncur. TheodidacJus. Probe
do intr* omnia cepi ■: fed dic,fbdes,quomodoofficinae Vulcanias perpe-
**r**ttfi* cuo illo igne flammisque nutriantur , cum deficience nucri-
JJ^^Aearoi> & combufribilis materia; fomice ceflance,& ipfum i-
firftotMn gnemdeficereacceflareneceflefit. Hydr. Annonaudifl:i,Na-
tura? opera ob neceflariam caufarum connexionem perpetua
efle,neque unquam durante opificis pro videncia deficere po£
fe ? Theodidatfus. Novi id appf ime , fed modum quo id concin-
gic,nofle vellem: Bydr. Me ve&ore&dire&oreomniacon-
ringunc ; mecu m enim, nullo unquam cempore deficuro com-
mereio ,-iiigencem exOceano combuftibiiis maceria; conge-
riem adduco , ex monci unr quoque ihcim is riinis bitumen, ,
napliram,,fu]phur;.fiinilemqj combuftibilis materia; fomicem
elicirum excracTumqiie iubminiftroj'. quam maceriamveluci
neceflaniumfibi nurrimencum, Vulcania; officina; mox inna-
m quadam viJ&-fympachico appecicusmagnecifmo acrrahunc-
Cumveromea; veclura mercis una cum affhixu aquarumfir
peipecua,perpecuum quoqueigni fovendo nucrimencum fup-
psditari; racio dictat. Accedic deinde quod vel ipfe confbrs
meus ignis meam naturam in ipfis faxofarum rupium fiflliris,
pro terreftrium porcionum natura^nunc in lulphuxv, modd in
bitumen., jam m alias inflamniabiles materias pro natura loci,
Ucdixivmoxconcoqpac rconvercacque;ucproinde deficero
p ro m'm ^onP?^^u°dnovam f^mper & novam generationi apcam
cia°c.!?'cuL ihdeficienremque materiam Iiabsc TheodidacJm. Dic,rogo,
trmpore an lion in V ulcaniis- orHcinis fornices perpetuisiftisincen-
nonexe- diis,baud fecusac in fornacibus calcariis faxa,ih calcem & ci-
ig„(, neres iucceilu temporis vertuntur ? Hydnel. Alinime : nam_»
& huic naturaprovidit, dum meos Jebeces canalesque fem-
pef VuIcaniisofTicinis jun&os efle voluic; ex hocenim capice
pcrpetuo quodam frigido &humido ardentium culinarum_j
fbrnices parieteiqueconvexi ita irrorantur, temperanturque,
ura iubjecl:o igiie noxam;incurJ•erenonpo^^lnt^haudlecus-,

acollac

Cap. I. De AquzeNatur a. $41

acoIla?figulorum ex argilla conflatae co£ta?que,fihumidore.
pIeantur,omni ignis violencia? refiftunt: idem deameis caca-
bis dicendum eft,qui igni fine aqua impofiti, mox comburun-
tur,aqua repleti nunquam. Theodidaffus. Qjiomodo di&a ba-
rathra Vulcaniarum officinarum tanta incendianutrirepof-
funt, cumlpiracula adnovi aeris accradtumnonhabeanc , igni
autem a natura fic comparacum fic, ut mox ac aere defticuicur,
extinguatur ? Hydr. Nonne fupra dixi tibi, hu jusmodi barathra
Vulcania innumeris meatibus inftru&a, in omnes telluris pla-
gas,partim in aereagazophylacia, partiminultimanr ufquo
terrae fuperficiem exporrecla efle ?. ex firis fufficientis aeris ad
fomentum ignium fit attra&us^ut monces VuIcanii^xna,Ve-
fuvius, Hecla rfimilefque quos in cerreftri fiiperffciehinc inde
nacura veluri :ifltimailiEH? officinarLimlpiracula^ac evaporacoi
rios quofuam caminos difpofuic,fatis fuperqueceftantur.T'^-
mdfiitm: Incredibili fane voluptace abdica nacura; cuas mira--
cula percipio : ad aiiud icaqiie dubium mihi fblvendum ceac--
cingas velim > & eft, quomodo nonnunqnam fontes &flumi^-
na repencmo evencu exaruerint ,. uti Hiftorici' nos docentV-f^J^
montes eciam1 Vulcanii poft diucurnos ineendiornm vomi- exarue-
cus,candem defierinc : qua'ratione icaque hocaccideric,a cO'"*!f)ff /_
doceri velim. Hydr. Variis id modis concingere poflefcias :
fubinde enim canca fpiricuum igneorum incra cavernarum vi--
fcera copia nafcicur,uc concineri amplius nefcii ,.qua dacapor- -
ta,fumma & incredibili violencia eftugium fibi qua?rentes , Ia--
tera cavernarum ', meacuumque parieces formidabili vefie--
mencia concucianc ; unde cam fevi cerra; motus oriuncur , \it>
nonnunquam immenfa fiibcerreftriumporcionumfpacia inu
ulcimam ruinam deducanc,.quarum ruinafiquandoquefoncis
aut fluminis cujufpiamma;andri obftruancur , ucpote impedi- •
ta cursLis femica , foncem quoque & flumertceflare necefle eft ;
arque adeo alibi fibi exicum aperire cogancur; Unde ficuci
fonces& flumina alicubi didisevencibusdeficiuntjicanovaa-
Iibi nafci,hiftoriarum ceftantur monumenca , nacura fempen.
quod deperdicum eft 111 uno loco, id ipfiim inftaurance in alio.

Yyy 3 Mon-

542 Itlnerarium II. Dialognsl.

Monces quoque Vulcamos lubincie a iuis ceflare incendiis
mulciplici de cauia eoncingic, vel eo loco, e quo fuum fibi ibli-
tum officina Vulcania nutrimentum hauoebac, ruma forni-
cum fubterreftrium deftru&o , vel fpiraeulo ieu .camino Vul-
caniae ofHcinae obturato, vel nutrimencoquodconfumpfic
«onnifimultorum annorum fpatioreparabih; atquelemper
una exhis tribus caufis iniolituni illum^ quem mirabaris, efFe-
ftum produck. Theodid. Adeo kiculenter caminlblenuum,.
efFeftuum quas aflignafticauias cepyiceas miiii demonftraf
fe videaris,neque amplius ullus animum meum de dictis du-
mutai a. 'bium pulfac; reftat modo , ut quid utihtatis Geocofini tam m-
w (Si. triniecis quam extrinfecis partibus conferas,me doceas ; & ubi
gZrL'ei. maxiD^ ruam induftnam demonftres. Hydr. OmiTheodi-
dacle , Iongum eiTet tibi meas, quas tmuido confero , uri licaces
& emolumenta enarrare ; Mathulala? tibi armis opus foi«c ad
easnondicamanimopenetrandas, fed velminima ex oarto
calamo defcribendas. Univerfus mundus mea utitur ope-
rajquod&Cofmiel cibi in fuperioris mundi loftratione iao
mperque demonftravic: nunc verb ne fiifficienri a meinftm-
#ionenoninformatus difcedas,ufum tibimeum, acjionnifi
'fkiro/j. km; aperiam.

vEternus rerum opifex Deus inprimordialiillarerum o-
mnium producFione, ucialia omnia,ica&meex nihihabyiTo
produxit,tali tamenfuper omniareliqua , qiarinChaocica il-
Ia mafta lacebant,pra?dominio , ut nihil eilet mrerii m Univer-
A^uain ficace,quodmeanonindigerecopera. Hinc Divinafapiencia_,
quemfiKem inefFabiii ipiricus fui incubicu , ance omnia calore divinoiiio
*Dt0 cre«- fa;cundavic me , mox ad chaocica? maftee divi onem perrexic ;
& quoniam dura univeriam indigefta? molis maflam cyrannil
de premebam, ne mundi corponbus impedimenco forem di-
vinx opifici menci placuic me parcim in ulcimos fuperccele-
ftis mundi receifus,parcim in univerios mundiglobosieua-
ftra,ac potiilimum in cerram , quem Geocofmum appellas , in
numero , pondere , & menfura, diftnbutione exartiifima , nec
non omni-varia proportione diipeicere. Hinc ego omnibus

mundi

a

ta.

Cap. t De Aqua; Katura'.

ffjf

mundi corponbus junctus,veluti mundiqUoddamdutea&
vmcuUmi indinolubile omnia ne<fto : nam ex cerreftri fubftan-
tia produda mundicorpora^rinememoxficciratisfecausa
m pulverem con vercerentur. Sunt autem hx a divina provi-
dentia commiffimihi ofriciiparces, Univerfum mundum fu~
per-cceleftiumaquarumfomenco animare, afolariumaftro-
rum aelhi, n-igidicate&hiimiditatemea defendero. Quin a
meJtanquamabinexhauftisuberib.Juniverfamundima'china
neceflanum fibi nutrimentum trahit s, utfi quandoque nimia
perenmum igniuarftu deficiatJme^fubminiftrationehumidiV
frcis retedh mftaurerur, Qgfe & cceicfteillud mtinkx capaci-
tausexpaqiiumaechereum^uod^renni motu cceieftes aftro-
rum globrpermeant „ ipariumnitoiauudeft, quamtenuiffi-
mum , agjUimum ,. fubtiliftimumque fubftanda? mea; efflu-
vwmiuniic ; & Hcbraei illud nonaiiomcliori nominequam.
ptenaniami,id elt^ «904 indigitandum duxerunc Sed quo-
niam de his omnibus fufe a tuo Cofmiele mftruclus cs3iUis rdi-
ttis ad Geocofmum , velutiadinftitutinoftriunicumfcopum,.
progrediamur. r *

tur Jublidio. Hinc non dunraxat totius globi peripheriam per in
pceanum meum ambio , fed&interiorespenetraliumreceA^S^
fuspermeoadmirando quodam morusprocenu; exorrum^w^I
occafumSoIis& Lun* curfuminfequor, ex Auftro vero in_
Seprenrrionem perenni quada-m revolutione agicor j & uti
lub axe Boreo abforbeor , ita per fubterraneos inciles revolu- cfmU*
tus ,ab oppoftco Auftrali axeregurgicor ; acqueadeo, uc fupra
cidi delcripii,per innumeros meacus inuniveriamGeocofmi*^'^
ceconomiam diftribuor j ut proinde nulkis tam exiguus Ibcus
nve inrernam , five excernam telluris confticutionem JpecW
exiftat quimea pr^fentiacarerepoiTic. TheodieL Sifte parum-
per,iodcs. Dixifti paulo antc.te in perpetua quadam agitatione
lub quadruphci motus difterenria ver fari. Primo ex orru in_
□ccaium poftea ex Auftroin Septentrionem, deinde perpe-
Eutnuxusacrefluxusreciprocatione,exquademum quartus*

refle»

Icinefariuml DialogusII.

Fluxm t5

rtfluxut
Oceani fi»
nit.

Iridii de-
/Criptio.

Glaciti Kr
tilitat.

544

reflexionis mocus,quemcurrencium vocanc, refulcac. Quaero
icaque,quid iftiuimodi mocibus nacura rerum incenderiu.
Hydr. Finisnacuracfuic,ucregnum meum Oceanium primd
abomnipucredinis peraicie,continua hac agitatione expur-
garecur. Secund6,uc concicacus Oceanus magnaaquarurru
mole aggravacus, illifufque in obviam cerreftrium regionumj
ftru&uram,per meacuum fubcerraneorum epiftomia ,aquas^
ibiftabulances in confticuca moncium Hydrophylacia, majori
vi & efficacia ejacularecur. Terci6,uc femen quod in cencro
fingularumparciumelemencimeilacec3per mocum pocencius
ad univerfiglobi bonum excicaretur,ac fvngulis mixcis lefead
innumerabilem in Geocolino rerum variecacem producen-
dam apce commiccerec. Ego calors Solis in vaporem refplu-
cum elemencum.ac infupremo aeris regno mea; nacura refti-
cucum,cerrenamfuperfidem,imbrium pluviarumque afper-
ginerigo^eam quoque candidisnivium operimencis concegq,
grandium eam nimbo ferio^ ex meo nucrimenco, & aer, & i-
gnis viuunCj&confervancur. Arcum ilium cceleftem , quo
nihil inMeceororum miraculis natura puichrius & minus ex-
hibuic,ego inexplicabilium colorum vaiiecace admirandoSc
vix hucufque comprehenib arcificio depingo, charcam fe mi-
hi nubibus , fole penicillum , guccis colorum fubftanciam fub-
miniftrancibus. Mea induftria omnia illa aeris nubiumquo
phafmaca^in fublimibus aeria; regionis oris , qux mundus ran-
copere ftupec & admiracur,exhibeo. Meum eft magnum il-
ludnubiumorganum,quodfpiricibus& mceftinis flacibus in-
cicacum,magno orbem morcaliumque animos cerrore com-
truum concucic. Vides icaque, mi Theodida&e,quanca mea
induftria in Meceororum regione fpe&acula pra?beam,ne pu-
tes humiles me tancum cerrenae habicacionis alueos cenero,
du m levicace mea vel ad i pfa ccelorum confinia excollor , gra-
vicace vero 5c iblidicace nec ipfi cerrae fubinde cedo. Vidifti-
ne unquamlacus & fluminadenfiflima glacie conftri&a ? aib
non obfervafti, quam folidumnon animalibuscancum,cur-
ruumque vehiculis,fed & hominum negotiantium commodi-

taci

Cap.I De AquaeNatwra. 545
tati, aptum iter hybcrno tempore prEebeam 5 quantam homi-
nibusin relaxandis ianimis occafionem incryftallinomeopa-
vimento praeftem ? meum domraium Morpheiregnumjuro
d icere pofles 3 cum n ihil fi t in quod non repentinamutationej»
transformer. Theodid. Mira fane refers,, oHydrieljieddic,
rogo^quidnam in incimisterravifceribus moliaris ? quomodo
re in fubterreftrium generationum Metamorpkofi geras I
l.ydr. Secreta atne quarris.,qua? nifi tibi,non a!teri mortaiium
revelarem ; quiatamen arcanamirificarmeaspoceftatisiacra- *
menta unicefufpicis &veneraris, fmcere tihicun&a aperiam.
in abditis meis iuhcerranearum Tegionitm hydrophylaciis.
commorans3mox ubi Vuicaniarum officinarum a?ftuconci-,w,Vws_
tor,infubtiJii]imumtenuiiTimumquevaporem refblucus :, per \Uum pr*.
incimas terrenamiolisflbras meinfmuo, &tibicunque pro na- dmit>>
tura Jocorum difpoficammaceriamrepeiio , illi ororinus jun-
c^usjamiiniyerialhiacuf^lemine fdetus, nuncinmetalliuTu,
modo in quandam mineralium mbftanciamj jam inpretiofi
lapidis fbrmam^Iaboriosa quidem ,at ncbiliiTima coagulacio-
ne cransmucor^ ur proinde nullummetaili } nullumminera-
Jium,nuIIum preriolbrumlapidum genus , fineme debicam £i-
biperfeclionemconfequi poftit : uc exinoVnon fine raciono
veceris iapiencia? magiftrime femen mundi, & menftmum U- /?-
niverfi elTe exiftimarinc. O fi occulcas icinerum meorum fe- men mun
micasJmiTheodida&e,videres,)quantum ftuperes ? quanta ad-
miratione defixusad incomprenenfasoperationummearuni
rationes haereres ? ego abdito quodam praepotentis mag^^; „ j
mifaicinOjVel adprimumoccurmmrnioxmamorcmmeum..,
omnia difpofitarum maceriarumiubjecla converto , ut IpfL>
totamei fe juris, egototummeipforuma^risadmirandoquo-
dam conjugio fadam,ea Metamorphofi, uc nemo me ampiius
dignolcac. Vidiftine cryftallumiberyllum,adamancem.jame- L*Pidt*
thyftum^carbunculum, & fimiles iftiusmodi non iplendoro M*
magis3quam raritateina;ftimabiJes Iapides ? Theodidaclm. Vi-
di , & adroiratus fum naturas in iftis formandis induftriam_s.
Hydriel Ifliomnes meiluntpartuSjilli meumcoagulum, quo-

Zzz rum

^ _JdnerariumII. DialogusT^

rW^^exappropnads cerreftriumfuccorum coloribus-
ciaxi iSinis proprktacibusiftibui, & nacuraWiun/yde-
rumque infmxu cooperance , in cam nobiles formas cradu-
xi - eo-o fubcilifiimas cerreftrium molium fibrasmedullasquo
DemSnimas fubeundo, pinguedinemquandaminduo,exlo-
corum nacura conceflam ,qu* fulphuri & mercuno mifta.,,
nroucperfeda auc imperfeda eorum commiftio ferc.meredi-
bili fpermarica: vircucis meae erficacia , omnis generis mecalla^
produco ; ego pro appropriaca locorum nacura omnis genens.
^^a.o-ummi^fuccosmineralesAqvndquidcandemfluorisauc
humSiinacuramo!ec;efficid: Libri integnicnbendiforent,.
fimodum& racionemqua finguliscommifceor, expouero
hoc loco vellem. Ego fulphuris & mcrcuni oppntmionium,
marcaficam,ochram, arfenicum-, & fi quodaliud minera-
rl ~» liummagni momenci corpusreliquumeft^meamduftriaiii-..

t*pMtoL qilead ipiius auri . prscter quod nihiihumanacordarancopere
cruciac, coaguiacionem concurro ; uc incerim innumerabi-
lemlapidummarmorumquevariecacemfileam^quibusomn^

bus eam,quam miraris,colorum diverficacem fluxili & cinchh
meafacukateconfero; verbo, cmniibusomniafio;cumrerra
rubra rubefco,virefco cum viridi, purpurafco cum purpurea^,
eumaurea aureocoloretingor, cumflavaflavefco, &quam-
eunque cindura mea vel ad iaxum, vel mai mor, auc lapidem_>
preciofummaceriamdifpofitamcecigero.eammoxnacivaco-

loris pulchricudine illuftrem reddo. Ecce mgemoms meus.
innacurarerumlufus.r^^^?^. Mirecapiorcuainrebus,
cam fcice defcribendis facundia. Sed jam hax facis percepi ;
modo ad illam rerura variecacem, quam mexcerion fuperfi-
ciecerraemoliris,progrediamur. Hydr. Ftciam equidem,
iu quz cua me jubec depromere laude digna cunoficas Sciasica-
iZZ L ; in cribusanadM rebus , qu* excer nam C^ocofmi faciem
urr*(«- concernant ,cma recle confbtuendis, qua elaborandis mearm,
defudaremduftriam-.&eft primd quidemipfum cellunscor-
Pu3>fecund6arboiumherbarumquegenus,ceraoanimaLium

tam

Cap.I. PeAqiiifeNaciifa.'

*am quadrupeduin, quam volatilium , aquatilium, reptilium-
<jue varietas. Ad primum quod attinet, annon vides , uni-
verlamme tellurisfuperficiem innumeris fontium rivorum-
<juefcatebris,veluti quibusdam Geocofmici fanguinis vena-
rum dudtibus veftire , ornare , rigare , nucrire ? ut vel ex hoc i-
pfo colligas,omnia me fiibrili vircuris meae penecrativae effica-
o;a attingcre , neculktm eflc iocumcui defim,aut excommif-
fo mihi ab arcerna fapientia officio non fubveniam : & fi quan- a^u» »-
doque natura Iocoru ka poftulante alicubi , uti in defcrtis are- mni«
nofis,deefle videar,aflignacos tamen mihi jurisdictionis termi-
nos minime defero, fed quod folaris aeftus vehementiaadu-
ftum,Ianguidum,aridum,exfuccumq,' reddiderit , id noclurni
roris , in quem refolvor , abundantia mox inftauro , reficio, & : „
ad frugem reduco,atque adeo muneri meo nullibi defum , ubi
femper adfum » & ad omnium neceflitati fuccurrendum prae-
fto fum. Venio ad fecundum , quae eft vegetabilis natura , a
qua tam anxie quaeror,tam fbllicite ambior,utnullafittarn_»

natura u*

exigua plantula, nulla tamexiguaarbufcula, quae non qbM
me naturae conatu attrahat,alioquin repencina aridicace & nu-
trimenci defeclu conficienda, Eft & hoc mirum di&u,qu6d,
ciim innumerac finc plantarum & arborum fpecies, formis &
fpecificis proprietatibus diftincriflimae, earum tamenfingu-
lae, infita vi attractumin fefuamque me naturamconvertunt»
£c quoniam egopronatura&conditionelocioperor,primo
terreftrem glebam ad talem & talem qualitatem feminali mea
virtute,& falfuginea facultace,quam femper centro meo invo-
lutam gefto , difpono; haecdifpofica, mihiqueimmixca,ger-
minaccalia&talia, tales plantas&arbores, non alias,exmi-
ra quadam terreni cum humido,aliisque abditis locorum qua-
litatibus concurrentibus, temperie & mixcura profert. Ex
hujus vero infinitae combinationis adaptatione, nafciturin-
finitaillaherbarumplantarumque varietas,quaedeinde ado-
lefcentes,conceptiexclufiq; feminispropagatione, univerfam
telluris fuperficiem inufumhominum animaliumq; replent,
Unde vulgacum proverbium,»<? n omnis fert omnia teUut , fiqui-

Zzz 2 dem

IciiYerariurtT II. Dialogus X
demego fingulare quid producere non pofliim, non concur-
rente appropriaca iocorum natura Scconditione fbli. Hinc in'
India;, &Zon<e corrida^ fub-jectis regionibus plancasarbores-
juxta dif que coco cceloabEuropads dirTerenccsproduco: Ec hoc quare?
prtntem c.uia al;um ad SolemjLunam/teliasque fitum obcinenc,.quo u-
cxiiconfti- r]a.!jcer acqueaHcerjCum iupernorum influxuum vircutes,cum
'dilerfTge- Archeei fubcerranex Oeconomia; miniftri & architecti, opera-
ntrantnr. ciones par rieipunt.ita miri fice quoque iis terreftr ium partium
nacuraalceracur.^^/i^f?^. O quamfcice & pericenaturam
rerum cxponis ! Jam videa verum efle, quod veteresadeo
ConftanceraileruerunCjaquamvidelicecrerumomniumprin--
cipium,iemen mundi,menftmum,8c fermentum cotius natu-
ra; conftituentes. Sed jamiiicerius ex tepercfperecupio,quo-
modo animaiium generationi & temperamenco cemifceas ?
jta* Hydnel. Pauciscibimodumoftendam,5ut inde coliigaSjadmi-
litates tn randam narurae inomnibus /^tnuKXanv., Oinneanimal,fiveid
"Stu fitexordinerationepollen^^

* a'' dum^yoJatiiiumquejflve exaquanliumj iniectorumquefamilia:
ortum dueaiTtjpmne inquam animal,u c vivat, nutrimenxo in-
diget;nutrimencum vero iliud fuppedicanr, aur animalium_a
earnes , aut herbaruirfj fructuum,,olerum,leguminumque pa-
ffeus: omnia haec a meradicalem originem , uci paulo anre de-
monftravi , crahunc , fiquidem f neme eflcncia; faae perfectio-
«em confequi mimmepoflenc. Ego ftbtiiiaumodurrfactenui
mbftanda mea^primo plancarum radiceSj nontam ingredior,,
quain neicio oua occulti magnetifmi viab iis atcrahor, hiico
roburjungoadpkntam fuftenrandam neceflarium1, deindo
propna; planta? iubftantkc peculiaribus jam virrbus ditata;
eom mifceor,& hoc pa^o excer no folis calore rarefadtus, pau-
laci m extra-terram erurnpo,, atque iuceedente novo iemper Sc
novonutrimerm meiau'gmenro,rand'em-incaulem,ramos/o-
Ea^flores/ructus/emencondenlbrjdilator, concinnor, protu-
feero,aramor> femen veromarurum jamdigeftumquedenuo
zcrrx maii'daau-,utmea opera fermentatumin novam plantas
iobokni exargat , peremiri: quadamc< ftaturae. propriae propa-

gacionis

Cap. I.De AquteNatura. $49

gacionis pericyclofi j equus vero, atsr bos , five faenum,five gra-
menaflumpcum nucrimencum, humidoa meei prius xonce£
tb rumens , incra ftomachum dimiuum , ibidem digeric, dige-
ftum partim in languinem„partim in lemendeftinat , iemeru
vero humidae.& calida? £ibfiftenti£e in ucerum cransfufunij,
fuze lpeciei fobolem produeic equum auc bovem,.quidenuo
innacoquodamappetitu,.ad id ex quo vitam iumpfitnucri-
mencum carpendum, fercur : eftque haec mira illanaturaj.pe-
riodus,atquein omnium fingulorumque animatiumperpe-
cuanda fpecieproceflus- Vides igitur „ quomodo egpomni-
bus rebus per occultifllmas natuKefemicascommiftavitamj.
largiar ? Theodidaffus.. Ex tuo illodifcuriuiequitur , te turru 4jg£ W
in herbis, tum inanimalibusfeminis> naturam corrftkuere-*;

"que reipro--

quod iacro cextuL r epugnare vidbtur :: creavit enim Deuso-/™ 9«»-
mnia tum plantarum „ tum animalium genera ex ipia terra>^,w^ *&*f°~
non ex aqua,inperfedo natura^ ftatu , quae femen adfpecierru>
propagandam haberenc in iernaipfismon exaquajnutrimen-
so acquifitum.3. Neque ego quidquam divihai difpofirioni
contrarium hodie dixerim; novi enim facraepaginae textum:
(producat terra herbam virentem ^producatr animaIia,& ju-
menta >&c. &fic oporcuitfacere Divinam providentiam. Hy-
drieL Produxit/ateor, ea exterra, & in perfe&o eorum natu-
ra; confentaneo! ftatu in primis illis mundiincunabulis , wmjr
plantaSj cumaTiimaliajfednonexterraarirfavpuIvereai, duray
ficca,fedmea jam fubftancia macerata, & plasmandis corpori-
bus opportuna' ; & quemadmodum in prirrro illoproductio-
nis actu ego neceflario ad umcmque fiium attribuendum_»
cemperamentum,ita ad feminis unicuiquefive plantar, five a-
nimali appropriatam naturam^&fpecificam, ut fchofe lo-
quuntur, differentiam conftituendam, radicali meo humido
eoncurri ,quimmo a Deo condicore fapientifliino jam produ-
dfus,acque in huncusque diem in immcnfum propagatus,meo
nutrimento confervo , & productionis peradtas feneni;ince£'
fenter continuo, fiquidena fme mc nihilVivere,nuflusgenera-
tkwiis ordo continuari poceft. Vides igicur , quomodo Di-

Zzz 3: vina

55°

lcinerariumll. Dialogus I.

Humido
radicali

vina iapiencia me m primordiis rerumunacumfororemea__
tellure,velttti aflecIam,confiIiarium,atque cooperatoremad
tocius nacurae ordinemconftkuendum,adhibereiibicompIa-
cueric ? Theodidattus. Incellexi omnia, & pJacent , fed unum_»
adhuc dubium mire1 me corquec , & eft , quomodo iis animan-
tibus quae nan famo, fed folis carnibus vefcuntur , uc Leonibus,
Leopardis, Accipicribus,&c. cuam fpartam conferas ? Hydnel.
Si qua; fupra indigita vi,cepifles , nullus quoque animum cuum
fcrupulus circa propoficam mihi quajftionem puliarec : quem-
admodum enim fbl & homo generanc hominem , Ariftotelo
tefte,ica & ego,fpermatica herba; vircucecooperance,unacum
tijj&atpro- Sole herbam produco. Eqtius,& bos,auc capra herbam come-
ucuntur ^unt; qUOC{ nutrimentum cum humido meo polleac , illud af
fiimpcum mox in fanguinem auc femen abic;ex femine bos aut
capra nafcicur ; boves,ac equos,capras,& oves in fui nucrimen-
tumvenacurLeOjTygris , Lupus, autCanis; quod cum radi-
caIimeohumidopolleat,illud paricer in Leonis,&c. fangui-
nem&femendegenerat,undenovus Leo, Tygfis»aut LupusJ
mfcitur, ctijus temperamentum uci ex carnis pabulo imnie-
diace profluxit,ica nacurali inftinclu in id nucrimencumrer-
cur,quodei vicamdedic, &in vita coniervac. Hoc paclo ra-
dicalimeavircuce omnia conftiruo. TheodidacJus. Sed hu-
midum illud non amplitis cibi proprie adfcribi poteft, cum in-
gences jam mucacionesalteracionefqueftibieric?//^. Verum
eft mirifice illud cranlmucacum efle,nihilominus illud fine ra-
dicali mea faculcace ltibfifterenunquam poceft ; accedic, pabu-
lum five nucrimencum fine aquae acceflu, fe /blo nec digeftio-
nem,nec debitam nartira; operacionem peragere pofle ; qua? uc
iZllifif fiant>meo indigenc ftibfidio. Quid rogo , aliud in animanti-
comurfus kus ftdor & urina eft,nifi aflumpti pocus veluci quaedam reli-
*d titaies qtiias,& ieroium quoddam , feparatum a fa?cibus excremen-
tum? neque tamen a vitalium membrorum ofricinis recedunc:
naminhepacecoquorin fanguinem, in corde in fpiricus dif
/bluor vicales,in cerebro in animales convercor , in flatus intra
pulmones abeo,in femen digeror intra vafa iperrnatica ,4iumi-

dicacc

nes

Cap. I. De Agux Natura.

dicare mea languinem,ne coagulerur ] in venis fluxilem facio>
nervorum propaginem,inteftinorum volumina,adeoque o-
mnia inreriora membra humiditare & mollirudine mea , ne
obrigefcanc,lubrica facio ; per aures,nares,os,linguam, ocu los„
mucofam maceriam^humecTiaciva vi mea exonero,acque adeo
nihileftinmajoriminoriquemundo^quodmea non admini- ^?»*
ftrerur perenni eura,induftria, follicicudine. Ad volucrumLs ^iuerum
genus venio,quod cum ieminibus,fruclibus, carnibus VlVar,li- con(fetutrff*
lud autem utia me tanquam principio originem duxit , ita pa- nem con-
riter nihil fine me pofTe clare patet. Ego illis & potum in ri- currat'
vis fontibufque,& humidirarem in aere mbminiftro ; quam_»
tamecfinon uc cerreftria animalia per urinam excernunc,.noa
tamen ideo nieo fiibndio deftituca cenfere debes , ctimomno
humidum,nucrimencumque aflumpcum , partim in fubftancia.
alici,parriminfemen&ova,in urroque fexu,in languinenij»
fpiricufque,in exceriori vero in pemiaruminnumera colorum.
variecaceimbucarumornacum,nariva fpeciei proprietace den p. „ c(er
generer. Quas vero in aqueo meo regno nacalesfuos fbrriun- fi»e aqu*
cur,videlicer innumerabilis pifcium varieras,ea nifi in elemen- non p°]T<*»t-
to meo uti vivere nequeunr , lta aliam lele originem quam ex
me non habere,palam teftanriuyjr proinde de hifce fufius te-
eum fermocinari fupervacaneum ducamw Reftar illud anima- Aquaut
liums;enus,quajinfecta vocantur,&infinirus eorum numerus ad^
eft : qualiacunque ramen fuerinc,.ilJa cerre non alrerius,fed mrritprb-
meajfubftanc jurifdidioni:cum enim pleraqueexpurredine !*fo®ionem
natcanrur, ego vero rum terreflnbus glebis,.rum pJantis.,ani-
malibus,malignancis eciam nacura? mixtis,facile me infinuem j-
putredinem.cujus ego fermencum fum,nafci neceile eft,uci
ex pucredine-infe&a. TheodidaEtus. Nune verevideo,uni-
verfas ce mundi femicas penerrareitieque quidquam elle , five
fubcerraneum Geocofmi promum condum , five exreria-
remfenfibus expofirum rerum apparacum Ipe&es , quod tuae
eura? & pra;fidionon fubdatun,. Bydriel. Ira eft ; quas ll
peniciori mentis trutina ponderaris > te procul dubio to-

tius

IrinerariumM. Dialogus T.

tnnium
fetJuum
quos acfti
frtflat in
Mmdo.

nu snarurae intimam noririam brevi coniecururum,non ambi-
go. Sacicaque verborum. HabesjammiiTheodida&e,ribiex-
pofica dubia^quae rancopere in abdicis nacurae mea: arcanis in-

SlZvIl e°f vcftigandis,ruumcruciabanrankTium. Vid»ifti,nifaIIor,quo-
ey modo pcrenni quadamj^ricyclofi,exOceaniomeoregnoin
rocius telluris indma vifcera diftundar , quam ibidem effe-
druum diverfitatem moliar , quomodo nunccondenfkiono,
modorarefactione per intimas terreftrium glebarumfibras^
rimas,fiiTuras, mineralium metallorumque materiaj, abdico
quodam connubio jungar, & incentac candem a naturagenera-
tionis ukimum/copumattingam Audifti deinde, quomo-
do per innumerabiles telluns meatus^canales, anfra&uofos
tramires, randem in extimam globi luperficiem erumpam, al-
tin1morummontiumjugapcnetrem,acindedilapfus,univer-
iam telluris faciem , innumerabili fonrium , rivorum,fiumi-
nurn,lacuum,ftagnorum,paIudum multitudine irrigem, do-
necrandemmeo,undediIapUis,regno& principio poftlimi-
nio reftiruar. iMiratus es, quam /ublimi ingenio & arte produ-
cam, nutriam , animem , univeriam vegerabilis narura; Oeco-
nomiam ; quomodo adejus compofjcionem Ipermatica me-
diante vircure cooperer. Audifti, quomodo lenfiriva; Naru-
rx ramiliam adminiftrem, quid in aere cum univerio volu-
crum genere, inOceano vero.maribus, fluminibus, lacubus
cumnararilium ftirpeagam, quomodo mea viiTute infecro-
rum loboles producarur , quid & quomodo in aeria; reo-iomV
fpario megeram,quor miracula, quor phafmara, quormvifa^
Narurafpedrra exhibeam ,quomodo in pluvias, nivem,gran-
dines rransformer, & qua? tandem ex admiranda hac mea Me-
tamorphofi mundo emolumenta proveniant. Theodidatfm.
Percepi omnia,&admirationeattonitus vix mei compos fum;
fed hoc unicum me mirum in modum torquet, quod ad re-
gna tua tum fubterraneum , tum fubaqueum , omnem mihi a-
dirum inrerclufum inveniam,nec fieri poftir,ur ad infignemj
aliquam & infoliram Naruraj noririam, nifi ha-c omnia pro-
piusipedtara oculari demonftracione comprobaverim , per-

cingam;

I

Cap. T. De Aqu x Natnra^ +$f

«ingam ; quz dico non cam ad curiofitatis pruriturn fiften-
dum,quam ad fblius immenfi & fapienciffimi conditoris glo-
jriam promovendam,ut videlicet infpetlis omnibus Nacurae
inyfteriis.de gradu in graduirj,per ineffabiles divinajfapiencias
iemitas paulacim progreflur ,atxingam DeumDeorum in Sion ;
ibique perpecuo & indiflblubili amorisnexuei,quicancumirl
hominis fbliusgraciam molicus eft, jungar,eundem aecernumj
amem,amando fine cermino poflideam./^i^Scias.Theodida-
^e,jurifdic~cionis mea? cerniinos non eo excendi,uc cefine mun-
di pra?fidisconfeniii& imperio cuL,foli cceli & cerra?,adeoque
to cius Narura archivium concredicum eft,in regnum meum_i
incroducam fed audi confiliummeum. Audivi jam dudum,
cegraciaminconipeduMundiprajfidis, qui Cofmiel dicitur_,
invenifle ; qui ficuci te in inaccefla hucufquefuperioris mundi
cceleftifque exercicusarmamencaria incroduxic,acque omnk
ex ordine demonftravic,ita quoque continua precumtuarurrt-j
fervido cordis affeclui conjun&aram follicitatione futururtij»
fpero,ut omnia regnorum meorumarcana,& tibi demonftra-
re,& cocius Natura: fubcerranea? conftirucionem detegere-/
nonficintcrmiffurus. Sed jamcempuseft,utinchaosmeum
revercar. Vale,mi Theodida&e,verborummeorum memor.
TheodidaBus. Hifce dicTis,Hydriel fiimmiflo capice,in cenues
evanuicaurasjegoveroex fbpore evigilans , vifarum rerurm»
admirandam feriem,alro voluebam pedtore. Reli&o itaque
horto,domum reverfus,Mufeolo meome abdidi,ac quae com-
pereram,moxchartaead gIoriamDei,& Reipublicae liccerari»
emolumentum , commiccere vifum fuic. Quid
porrofaclum fic , narrareag-
gredior.

A aaa

DIALO.

rrinerariiim IL Dialbgus 11.

DIALGGUSII.

De admirandis Geocofrni,fif eTerrcftris

mundiarcanis.

Inttrlomtorihm Cofmek, & ^Theodida&Q,
C A P II T I..
DeexteriortGeocofmifacic^:.

^HEODIDAC'rUS, Dumitaquem-

genrirerum ab Hydriele narratarum voluptareu»-
delibucuSjfmgulamecum accuracius pondero^in-
i gens rane cor meum earum rerum^quas abipfb cir-
ca interiorem Geocofmi CGnrticucionem narraro
audieramjcominusfpedandarum defiderium invafir, eopo-
ciflimum fine incicacum jat ex hac infcrurabili Divina: /apien-
ciajdifpoficione3&admiranda telluris ftructura., novos mihi
&novosadinvifibiiium rerum pulchricudinem , pervifibilia:
gradusdifpojierem. Incerim fuaviifimi Cofmielismei me-
mor,eum fervenci precum inftancia ibilicicabarnjacqueincre-
dibili fiducia fretus fucurtim lperabam , uc qui fupremanijr
mundi monarchianijCreleliinraqne corporum apparatum_s,.
canco charicatis humanicacifque officio mihi demonitraraOj,
is pariter pro infita in meaftectus pronicare3iubcerreftria Geo-
cefmi rcgna>& areana ejufdem facramenta^porro demonftra-
renoneflet dedignaturus. Vixdixeram ?cum ecce novofo-
pore , eoque profandiflimo fupervenience occupor. Pandi-

cur

mm

Cap.T. DegloboTerra?.

tur.incerea domus omnipocencis Olympi , coco corufcanco
^pkndidi/Iimo jubaremlocotubi commorabarjCoimiel fefe
fiftit,fed longe a primas paraftaieos habicu diiparatus. Caput Apparith
camafulgebatluce,utvixtantae majeftacis intuicum fufferro %?aCoJ~^
poflem. Manu dexcra cenebac globum cerrse , innumera re- Z^utCn.
rum variecace confercum : hic Oceanus cerreftribus partibus tm Ztfcri-
iuosdifterminabaclimices; illicmaria incra cerreftrium por-^****
tionualueosfeiepulchreinfinuabanc : hicflumina,velutifim-
briis quibuidam decoreflu&uancibus,& originem fuam unde
prorumpcbanc , & cum Oceano fuum meditabantur coaju-
gium >° ibi lacus,&ftagna orbis cerra veluri tocidem oculisr9
condecoraca fuum decorem, ufum & abdicain humanigene-
ris emolumenca fubfidium,& fascundicacem demonftrabanc
immeniaaquacilium mulcicudo& variecas; monftra&ceco
grandia omnis generis miriflcum fcle prarbebanc mcuenci
ipecl:aculum,cerreftres vero porciones innumeris concacenacac
moncibus pene in excaftm rapiebanc , arborum porrd, planca-
rum,herbarum,animaliumcumcerreftrium , cum volatilium
mulcicudo & differencia,nec numerum,necfinem obdnebanr,
Siniftra bacuJucenebatCofmielexomnibus,quas nacura reru
in pra;diuici fua gaza exponic , precioforum Iapidum merallo-
rumq; fpeciebus compoficu.CinguIo annexum gerebarCornu-
copiaj,omnibus rerumhumanoufui neceffariaru fubildiis in-
ftrudlil Cajcerum pennaco alaru.appararu, habicufq; mvifide-
coretancilJfplendebac,uceum,cuiex rebus nacuralibuscompa-
rare debea,nefciam.Ego vero ad cam infolencia rerum fpe&a-
cula,vix mei compos,ardenci mencis a;ftu,in folicos ejufde am-
plexus irruere miru in modum geftiebamjcanca; camen Ma je-
ftacis reverencia decerricus abftinui.hoc verborumtenore eum
affacus.O mi Cofmiel ! 6 Cofmiel cordis mei folacium , anciqua?
familiaricacisconfors, cceleftiumque myfteriorum fidelis in-
terpres! quid fibi vulc cam infoJicus habicus? quid rnira illa_.
fymbolorum fchemaca quibus gravaris,porrendunc? dic,rogo, .
compar,veceris cucelae memor,quaenam cui fic advencus caufa?
Co/mhl. Preces cua^mi Theodida£te,fummumque quo aeftuas

Aaaa z earum

__

j 56 Itinerariuml L Dialogus 1 1.

€arumicrum,qua: adultimi finis rui confecurionem pergunr,
cognofcendarum cfefideriurn , eorrdicoremcuummoverunc,
utnbuuoquefervicio ad maximam ejusgforkm refricuerer.
Venio icaque ad ce,uc poft demonftraca divinae fapiencia* argu-
menca in fuperiore ruun do elucefcencia, jam & rnnndum i i;b-
terraneum, fupercerraneumque,.quem publicas Iuci jam du-
dum parare incepifh',una cum myfteriis,& arcanis facramen-
ris cibi decegerem ,• occulcas divina; fapientfe femkas ,.non_.
fbium qua; m exrerna globi fuperficie,fed qua2 in intimis vifce-
rumreceflibus,a paucis hucufque morcalium penecracas tibi
demonitrarem,rerum fingularum rationesdocerem , uc fic,adi
impigre pro honoreDei & boni communis emolumento la-
borandum,aptiorfieres & inftrutfioiv Theodidatfus. Omi
Cofmief.fieri ne poceft,uc cu prasceifus c&Iefiium exercituum_r
princeps,eancumgraciacuamepauperem& humiDimum fer-
vumcuum digneris ? & q.uis ego liim,,favilla & cinis, qui tanca
pra?rogaciva exorner,uc oraculorum huonque defideracoruni
parciceps ce do_tore fierem, & per inefFabiliaDivinx fapiencias
Gazophylacia du&us,eacognofcerem, quas oculus non vidir,
necaurisaudivic.^Novifii^mejpoitquam per excelfa fuperio-
rismundidomiciliafervum cuum craduxifti , infolicarum re-
riimconfideracioneftupefadT:um,pra;cer invifibilium rerum_*
incuitumnihilampfiusdeiideraffe,nihil ambiiiTe. Cofmiel.
Laudabilia qtridemtua funt defideria,& Deo optimo peracce-
pcaifednecdumremptis^quovocorumcuorura compos fias"',,
advenic. Oporcec ce primum incomprehenfibilia Dei ma-
gnalia, qu^infoliushominisgraciam inhac terreni globi fa-
brica operaridignacuseitjmundoexponerejacque omnium_»
morcalium corda,dum rantorum beneficiorum cumulosafpi-
ciunc,divinoamorisa;£tu accendere,donec tandemjuxca vo~
torurrr lummam, ea in archecypo mundo arcernum concem-
pleris. Theodidaffm, Sicuti femper ruo me arbitrio plena
animi refignatione cradidi,ita porro circa me, quod & tibi , &
Deo in ce,beneplacitum fueric , exiequere. Nihil enim anci-
quiusunquam habui,quam Divin* voluncatis amuffim in_.

omnibu*

Cap. I. DegloboTerrar. f J7

omnibus ardenci/fime fe&ari, eique conjungiper affectum,
quicuminfinice bonu$fic,amore uciqueinfmicodignus eft.Sed
rogo ce,mi CofmieI,quid fibi globus illecanca rerum variecare
conipicuus ? quid baculus ?quid cornucopia^quibus oneranV?
explica,rogo, arcana rer um facr amenr a . CofrnieL Globo quenx ExpUcatuv
vides,mundumicias,ex rerreftri &aqueo elemenco conftitu-/^o/'Cfi*
tum,cxpr imi. Vides in hoc Oceani longe Iateque d ifFuiam_5
aquarummolem ? Videsmarium incra terrenos finus difEu-
xiones ? Vides Iacuum/onciumjfluminumjaboriginefua in_,
xnnumerosrivos deduclorum propqgines ? Videsanimalium,
aquaciliumque mulcicudinem,& variecacem ? numincueris*
terreftriumporcionum moncibus diftinct.orum concacenacio-
nemJqnamarboribus, plancis,herbis decore veftiancur? fil-
vafne , camporumque planicies,a quadrupedibus-aHcibuiquO'
habicacas cernis- ? Theodidaffw. Cerno o-mma, & ffupeo,&
quid hu jufmodi mihi fignificareveIrs,nefcio. Unde qua paf-
ium humili animi devotione rogo,ut mihi fcopum ammunk»,
inquem coIlimas,aperias. Cofmiet. Argumenmm^uo jam>
dudumdiftineris,mundi lubterranei hifce uidigito ; & quo-
niam circa mulca hasres incercus & dubius,& magnaanimi
anxiecace cerreftris globi myfteria rimaris,tibi prasftofumj,
nt quemadmodum per inaccefias cceleftium globorum man3-
fiones ce deduxi, jam pari pac?o perocculraatqueinaccefIa_r
Geocofmi adyca a rne deducaris , ne quidquam fit,quod ce in^
abdica nacurae Majeftate penecranda latear. Theodidafius.Ez
quomodo hoc fieri pofTe pucem, cumGeocomiusnatara ful
fblidus & impenecrabilis exiftac ? Cofmiel. Valde erras,flli;
foncharc imperite philolophanckim phantafmaca,& fal&per-
fliafioncseorum,qui praecerquam qua; lenfibus expofita funor
jiihil adeore£tae rationis crutina penfitant. TheodMacJm.Vix,
dixerar,cum ecce Geocofmus/juem manu dexcra gerebac,in_
duo eveftigiohemiipharriadifliliit. Cofmiel. VidejamJTheo-^^*f
didaile, numuci tir putas ,Geocofmus }uxca omnem l-nceno- »c» omni-
rum viicerum confticucionem fblidusilc ? an vero , non fe- "?r'ntra.
cusac Microcofmus^innumerabilibus canalium ductibus in- j^X

Aaaa 3 serftin-

itf

-ftinefarium II. Dialognstl.

i!

terfhnctus ? innumens ingencium crypcarum recepcaculisdi-
vifus fic ? TheodidacJus. Video,& quidem facis mirarmoa po£
fu m. CofmieL Per omnia icaque,hoc in globulo non nifi typo
quodara exprefla,nacura? adyca ce craducamj raciones finmlo-
ruraoftendamjfines alriflimos , ob quos ab auchore nacura?
iingula confticuca fint,pandam. Ec quoniara hax apce conci-
pinon pofTunc,fine excerioris Geocofmi fuperficiei exa&st no-
ticia; primo univerfam celluris fuperficiemluftrabimus , dein-
de ufque ad ipfa cencri adyca penecrabimus,carceres Vulca-
nios,iEoIios,Nepcunios,&fiquid aliud reftac , arcanorum o-
icendam ; fic eiiim, vocis tuis plene facisfac"rum ki coafido.
Theodidatfus. Equidem non expedire judico,uc per excernam
globifuperficiemme craducasjeft enim ob Geographicum.»
mulcorum annorum ftudium,regionum ficus in ea deicripcus,
raihi fac fuperquenocus; hoc unicum a te concendam, uc qua*-
cunqueinihidubiacircaocculcamregionum,moncium,aqua-
rKm^mariumnacuramoccurrerinc.proeoquomeprofequeris
benevolencia? afFettu.diflbluere non graveris,donec iis omni-
businftrudusjin fubrerraneorum meacuum cavernas & lace-
bras,peniciflimaqiie nacurae gazophylacia, qux u:i in hunc uf-
que diem maccefla manferunr,ita ingenci eorum videndorum
defiderio crucior , a ce incroducar. Cefmiel. Vocis tuis uci
nunquam reftici,ica facagam,uc eortim qua^ex me qua?ris, ple-
raam folutionemnanciicaris. Pergeitaquemagno animo,eas
quas incimo pe&orisfcrinio condicas habes, denacuraGeocof.
mi dubicaciones proponere.

CAPUT IL '

Varia dubia fblvuntur circa externam

Geocofmiconflitutionem}

tmunTi ^TUTLOIilDACTVs. Video,&nonfineftomacho quo-
corporibut X tidie parne Iego,terreftrem mundum,quem Geocofmum

fX7fff aPPe5?'aPHf(^e noftri temP°™ Philofophis, omnibus-
^ ^undicorponbuspoftponiAtanquamukimi mundifa?cem,

for-

Cap. II De globo Ter ra?,"

lordidam elemencorum amurcam, elemencarium excremen-
torumfaburram^perpetuagenerationis &corrupribnis vicif-
fitudine fumme decurparam aeftimari, cum ega tantum abeft:
utid ientiam,uc eum pocius omnium mundanorum corpo-
rum praeftantiffimum exiftimem, Tuam itaque circa hoc ar-
gumentumfententiamoperio. Cofmiel. Rectijudicaftijicd
utOAnniaritetibiingerantur^>aul6 aitiusde eo ordiri vilura*
fuit. Nofti,mi Theodidacle>illudinichoIistritumJ.operisa-'
licujus excellentiam a fuo potiflimum finefpecificari? Sciasr*
iraque,finem terreni globi adeoalcum & eminencem efle 3 uo, 7*mftrk
non dicamulli mundanorum globorum dignicace & excellen-^**^*j.,
cia lua non cedat,quin vel lolo empyreo eoelo inferior fiu. quos ante'
Nonne audiftihax a metibi fuilus^dummpernum mundunij-ff^»
eoncemplaremur,exponi 5 ThecdidacJm. Memini, &akope^
dtore divina cua diftamina imprefla conlervo. Sed pergo, f'™?'0'
Ibdes. CbfmieL G eocoImus,uci dixi,cancae excellencia: eft,uc Tu^ratil'-
ob hunciolum,cotius mundi machinaaDEOprodu&avidea- *>*lktf}, d
air. Certenonpropternos, nullo corporeai compoficionis*
amidki indigoSjCorpoream hancmundi molem condicor fi-
pienciflImusconftituic,cum vita; incelleclualis beatitudino
contentijcorporeis rebus non utamur. Ergo non propter_».
aliud quamrationaliscreaturaf^exammo&corpore conftitu-
tae^ultimum increatis finem ^eumque altiflimom & eminen*-
riiiimumjConftimtumquisnegabitPUndeeumjVelutiin uni-
verfl fabrica medium^ceu thronum quendamconftituic?quem;
innumerabilis aftrorum exercitus,noc"tu diuquecircumeundoj ...
luis virturibus foverec ; cui foli veluti Rcgi luo3influxu & com- ^f^**'
municatione virium luum famulitium impenderet ; quem <k.:mo$e*tun
ideo immomm fixumque elTe oportuic , ut tanquam princi--
piumpaflivum aptius lupernis inftuxibusfubderetur^deoque:
nihil in fupremo mundo eflet,nullum tam exiguum aftrum^,
cujus vircures nonparciciparet, & cui non quspiam ftiperna-
rum virtutum particula infica eflet : quod exfummarerurm»-
varietateJ& hominibus in :omprehenia mukicudine fat fuper-
quepatec,quteprofectdcanta eftjUC-fl Myriadem annorum-s

m

$6o Itlnctarmm U. Dialogus I T.

in iisevoluendis incenderes,ineo camen lacences natune che-
faurosminime exhaurires,lemperque ibi ubi finierisjrerum.»
identidem novarum cognofcendarum inveniendarumquo
daretur principium. Vera majoris mundiepicome quaedam,
totiufque naturas compendium abfoluci/iimum,in quo condi-
cor omnia fuperioris mundi arcana complicaca efle voluic,uo
rarionaliscreacurain hoc veluci cencro quodam conftkuca.»,
dumalciorainacceiTaquefiipremi mundi habitacula fenfibusr'
atcingere non poflet^illa tamen omnia in Geocoimo veluci i»_
compendio quodam convoluca incuerecur. Sed hax nihil
fimt refpeclu eorum,quaj jam cibi aperiam. Dixi, mundurn.»
propcer cerram,cerram propcer hominem , hominem verd
propcer Deum folum produ&um fuifle Cum vero in xtcr-
no Sacrofandse Triadis confiftorio^zecerni patris verbum&
filius,a^cerno decreto,in humanigeneris per peccacum lapfi re-
dempcionem adcarnis humanae aflumpcionem deftinacus fue-
ricjcercenihil ad Geocofmi excellentiam amplius accedero

Gcocepni

pofle videcur,dum dignus erre£tuseft,qui Unigenicum Pacrisr*
exceUen- f\ lium , Verbum arcernum , Sapienciam increacam, humana
"ompiV*. Carne veftkam exciperec; dum Deum hominemcum homini-
time au. bus in hujus terra; gurguftio con veriantem., innumera benefi-

*n*lfoVerb C!a conferencem:>immo concrvem ^uum vidit.O dignitatem_s!

nttini.' 1 oexcelIentiam!nonfibifolarem,non jovium,non lunarem_»,
aut alium quemvis ex nobilioribus mundi globis felegic,fed
terreftrem globum,uc in eo ftupenda magnalium fuorum , o-
peracionumque divinarum miracula monftrarec,uc qui omni-
pocencivircucefuaex nihiliabyflbproduxerac omnia,omnia
propcer hunc globum,quem fibihabicaculum idem videliceo

Terr* gi0. Deicum hominibus confticuerac,produxifle videretur. Re-
^eitaque,miTheodida_te,terram omnium mundanorum_>

ximicH- globorum,ob dignitatem finis, praeftanciffimum judicafti > ica

rant An. enim eft,& nos Angelici ruperna^curia? aflecla^pra? omnibusr'
mundiglobisadejusconfervacionemquam maxime incum-
bimus; fmgulari cura ,& miraquadamordinumnoftrorum_»
diftnbucioneJuxtadivina?providentiae nutum & difpoficio-

nem

r ■ .9-

Cap.I r.DegloboTerra?.

f6i

nemfac"ta,omnia inea adminiftramus,dirigimus,coni(erva-
mus ; quod nuIJi alceri globorum conceflumeift. Tanca enim
«cernaSapienciacurain hunc globum incubuitsuc nullam_»
regionem, ixgnum,provinciam,urbeminullamuique adipfos
.privacoshemines domum,nuliam five brticorum,five planca-
rum,mineraliumque fpeciero, angehco praefidio immunerrLj
efle volueric. Unde cceleflium pn^fidum -tanca eft in iioc
globo mukicudo , nt non -cancum omnium hominum , fed &
ipecierum,individuarumquequorumcunque entium nume-
rum longe fuperec , qui quidem prcefides vigili ibiicicudinej»
ad inimicx & Ssranicae poceftads irifidias,quas in humani ge-
neris exicium perpenuo moliuntur , perftingendas., unice in-
cumbunc,&: ad bonum,finemque ulcimuma Deo deftinaturru
conducunr. TlheocHdnBm. Uci abunde Geocoimi praeftan-
tiam &excellenciam demonftrafti,ica paricer dubiis meisadeo
(acisfecirti,ut amptius qaicquam defiderare non poflim:; hoc
tamen aliquem mftitierupulum injicir circa terreftris globi imperfi^
imperfedlionemjquodvideameuminmulcis regionibus tanca ******
Iterilicate iqualefcere-, uc prascer mnnumerosierpences, baffli- J^Janm^
fcos, dracones, & venenofa; facurae fbbolem, niliil reperiasr'.
Nonnulla quoque loca ob deiperaci aeris , aquarumque incle-
rnenciam,deferca & inhabicaca relinquuncur, mulca quoquo
coc ferocium belluarumlacibulisreferta mnc,ucea non dicarn
£iabicare,fed ne cranfire qukiem impune licear. Video quoque
magnamGeocofmiporcionemin hunc ufquediem incogni-
cam,inacceflamqueremanere,uc funt ea: qu<e polis iubluno
regiones. Ad ha?c icaqueuc mihi reipondeas ,fupplex & ob-
nixerogo. CofmieL Ad fingula cibi ordine propofica dubia
refpondeo. Ec ad primum,quod muka? regiones inculcse, de-
ferca?,& habicacore privencur^antumabefl: ut imperfedionem
celluris arguac,uc pocius ejus inde pretiummaxime dignoicen-
dum fic. Tamecfl enim hax paflim occurranc, fcias camenu Beo q na„
nihilDeum & nacuram fruftra fecifle, quod non in aIci^Ilmos^, tm* ope-
fines,hominibufque incognicos diiponatur. Quemadmo- SJSJJjp
diunenim Divina fapieacia torum mundum contraiiorum-, r

Bbbb iufti

f62

Icinerarium 1 1. DialbgusIL

natura<
malum fi-
ne annexo
fibi Oono
rxfrtritun-

Jhi/Sgyptot
p}!antibw>
tktntis'

impediun-
turraerque
ficsejcit;

JhMtbio-
pfia-acjua-
rum ihun-
dationes
jxutredinis
(S bcneno-
jorumani-
xnalium'
taufa.
Deferto*
rum tttili-
tat,obno-
xia< bomi-
nibui&fero.
tia anima-
lia ibt la-
titstntia.

lii£ta,liubus &amiciciisconfervari.voluit,ita malabonismixta.
cfle,5cconibna diflbnis.apta connexione: fociatai voluit , fino
quibusmunduscDnfifteraminimepoflec )sucpote: harmonico
fuo temperamencD deftitutus.Etiamfiigitur defertainvenian-
cur iabulofqualida,&: in imenlam longitudinemporreclJajquae
juxta hominumfenlunx& judiciumi ocioia 8c inuciliaividean-
tur ; fi camenmceDiorenrinffia pofitam deferco fubcerraneam.»
ftruclUramviderenrjqucmadmodumfuo tibi tempore often-
dam/oriaiimirariidefmerent j&rconcepDam' de fimilium lo-
corurmnutilkate opinionem deponerenc:. Nullum eft adeo-
iixnacura.grande. malum ,.quod non. adjun&um fi bi habeau
bonumiveluti antidotum:quoddam, quo viciniores regiones^
roborentur,5cin efle-luo conierventur- Miraris deferta,,fed
neicis» utilicaces, indeprovenienres.. ifteodidattus:. Eas ita-
queucexpliceSjpbnixerogo;. Cofmieli. Cumiabulofa deiertav.
ut pliirimum ob- ficcicaris> veliementiam aduftioi is aeris fint ;
primo hocncilitaris conferu nF,umubes ■ nimbis gravioas , qu cC
regionibus vicinis imminenc,/iceirateiua confumant,ne- hu-
moris abundanti£ cunr magna hominum animantimnquo^
ja&urafpereanr ; Scapercepatet:,, mimdationes; ^chiopia; Sc
Nili: iniEgypto non ceflare; Lybicis>ccererifque. defertorum_j>^
ventisnonipirancibus, quibus camenexorcis 3inox imbres &
nimhi ceflanr,atqueaernriftinai ficcicati. reftkuicur , diluviif-
que imminutis,ceflac.iniindatio.. Secundb,magno iErhiopiae:
incolarum commodo coc defertas coca regio circumdacur::
cumenimexfrequenribus fluviorum lngenrium inundarioni-
bus magna humidicas nafcarar,ex humiditate verb indigefta_»
cerra perniciofas generec putredineSiex quibus omnis genenV
(erpenres,draconeSi bafiliici,caec£raque monffruofaanimalia,,
coxico plena propullulenc,eaiincegras regjones> circumficas^
veneni fui virulenria inficerenr, hominumque habicationi iiy-
epcas reddercnc,niiTnaruraIi quodaminftin£tu,mox ih inte-
riores defercorum receifus , ceu ircfidam eorumque nacuras
confenraneam ftacibnem lefe reciperenr. Quod idem de Afia?,
cajtenisque; Ame-icse: deiectis di&unat! velim j acque adeo vel

ipfa

Cap.T L Dc globoTerrg

ipia defercaa narura in bonum incolarumvcircumiaeenriumj,
concra.coriiune omnium judiciumjdeftinatavidencur. Acce-
dichi(ce,qu'6d rilera^queFerociumbelfuafujUtlRmrlElephances,
-LeonevsTygrides,alia2quehu«iisgen^

inclinarione deicrcas .& vaftas rperanc folieudines,/ucpoce^ab
hommum mfidiis in iisliberioresineincukislocis fajcundiori
provenru propagaca^, excremum hominibus animalibuique
£xcerminium:& exirium adfcifcerenc. ^Ne vero deferca lumm.
riecuse-.fterilicari fineullo^molumenco confecraca Genieancur, .no'r*ra&
Nacurse femper inliominum mfiim* eximium .quidpiam Mi&tpretM/*
prodncere ftacuit in iionnullis quidem bdellium3'& manna?^«fW^
nobi liflimum,reiqae raricace preciofaSjUC inarenofb Tarcarix
delei co Rhabarbarum,in aliquibus palmas daSylisfamindiffi-
mas,* non defuntqusTolucres}quadrupedelqueeximiasalanri
icautJiihil prope nt,camnominum judicio -^ualidtmi:, quod
noniiia conferac emolumenta. Ecce paiicistibi defcripli de-
fercorum nonnullos fines a Nacura jntencost, complura alia^
allarurus/nifi re imparienre morac ad alia feftinanremcogn©-
Icerem. yhtodidactus . Jam vere video extua cameximia re-
larionejNaruramminimeur novercam incufandam,qua?ran-
ca providencia omnia confticuic , omnia tam exacla crucina
ponderavic. Sedpcrge,miG©fmiel/eliquosiiTrihiprop©fKe)-
rum dubiorum nodos iblvere. Cafmid. Alcerum quod cibi^*^ J£
fcrupulum movebat 3 eranr loca paludibus & aquarum fta-^^.^c/*-
gnancium fqualore oppleca;quscumpeimicioforumvaporum^«^^
' fuligine aerem perpecuo inficianc,i j innumeras quoque in «e-^JS*
colis infirmirates ur pkirimu aecerfunr, uc proinde hu jufmodi
aquarumcolluvies fruftra in nacura rerum confticuca videarur.
Hoc dubiumruum prorfus nullamdifficultatem haber. Ne
quaefo,mi TheodidaaejnacuramaccuieSjquafi minus fe beni- WaluAuml$
gnam erga homines in canco locorum iqualoreexhibueno..3//<,r„w
Nbn eft id nacurae vitium,led hominum otioforum negledusr5/^*//^-
& ofcicancia,qui cumponent iftiufmodi malum removere^, ™£
id camen nefcio qua laboris imparienria,vel mmpcuummagni- „atur*, f<d
tudine abfterrici.confuko omiccunc. An nefcis, cocam olinL* hmints

Itinerarium II. Dialogus IF

V4tur»>

vEgypcum paludibus cecram , bomimim camen induftria , &:
imp;.gris laboribusJvaquis in cercoscanalescorrivacis, non can-
cum aquarum diffufione liberatjani, fed & in cotius orbis ferci-
liflimam ialuberrimamqiie regionenr evafiile? idemdealiis
ftagnnncium aquarum fqualidirace defzedacis Geocoimipar-
cibus fentiendumeft ; hoc enimpaetb cerra ab aquarum ryran-
nideiiomanum Iabore vindicaca , & Sx cundi/Iimos fundos , &c
£ubcracta vaporum. materia31 faluberrimum' aerem lubmini-
ftrarec. A n-non coca Ger mania; inferioris ora maricima , o-
lim niari cecta fqualuic ? quar camen pofteris cemporibus in o-
mmum populoiiftimam >;&.qua: Iplendore ac magnificencia
nulli cedac,regioneme.vafic. Innumeraiiujus-rei exemplanon
tibi in tAio deerunc Geocolmo,,uc proinde dubiuma" ce miht

fropoficum , fuapce iponce cadac. Quare ad majoris momenci
ubia ceaccingas, ne cempusin rebus pa/IIm obviis teramus..
TheodidacJus. Verii1Ima,qua; dids,invenio,&Iac iam novi,na-
Ifmda., «6;turamnon iemper lncuiandara^ubiclefectus non nifiab homi-
irttertemt num neglec~tu dependec > quare paulo majora &reconditiora<
tfmiZm. proponamus.. Nullo non cempore ingens me defideriumce-
' nuic, cognofcendi earum parcium ficum, qua? immediace polis
mundi fubftanc. Novi mulcosmulcade iis recukfle,'quia ca-
men nemo morcalium repertus eftquieo penecraveric,quie-
/eerenonpofle videor,donec nonnullam a ce deiis nociciam_»
Terr^qutiticquksm, Cofmiel. Ad profundum Naturaz arcanum ape-
ziobicon- riendummeadigiSj.&forfuihucusque incognicum. Sed uc
tlrnT ,ne^us mencem meam comprehendas , rem ab ovo, uc dici fb-
Iet,ordior. Condicrix fipiencia icaGeocoimumhunceonfti-
tuit, uc a polo ad polum ficcoagmencaca, faxosa concacenaco-
rum mondum ferie.Tellus/ive-ad firmiorem cociusconfiften-
tiam,five ob parcicularesnacura; fines, perindeefb. Non ,ut
multi: pucanc,,cocius globi ftruc~luram & fabricam,incus fbli-
dam,& conftipatam , quin potius inntimeris canalibus perfot
fkm-y immenfis recepcaculis refertam efte cibi perliiadeasve-
iim, quorum anfracmum nonnulli Cum in univerlalesuiusa
Drovida.N acura.deftinaci,quidam ad parciculares, uc poftea o-

culiti

Cap. II. DegfoboTerfa^ $6|

cuiari demonftracione comperies, Tra&us icaque quiucri-
que polo fubfunr,,hominumquidemhabicacioni inepci funr, gionunLi
adeocamen cociGeocomio utiles, utis fineillisftibfifierenon co»ftitutu.
poflic. Noiti,Oceanum concinuo fluxu & refluxu ag itari,nunc
ex orcu in occafum, nunc exauftroin Sepcencrionem? Scias
taq,- , calem eifeparcium fuppolarium confiicutionem,ut feme- -xnSfeju.
ftri fupra Horrzonten* mora dommanceSole,ingensvapo- **» mavit*.
rumcopia furlum collacur,undemare cireumficumaquarunL» $
mole ipoliacum,necefiarid in Jocumaquas in vaporesrefolura;, ^r&^*.
alias &alias aquasfubfticuereiacagic,unde undequaq; ad fe cir- »«* fub-
cumjectiOceani aquas a nacura fibiindica vi crahic, quae in im- ZZgftur »
menfas aquarum moles congefia?., cum recrocedere non po£ p£p oZrZ
finc,ingenci quadam voragjne abfbrpcae,incerioribus Geocoi- g»rgit4-
mi vifceribusinfines paulopofldicendosconcreduncur. EiV*r'
aucem vorago hasc immenia , &veluti ingens orificium quod-
damaqui - duttus iubterranei principali/fimu , per quem aqua
in occukas terra; cavernas,ac carcas lacebras , & nacura; lubcer-
ranea; conclavia derivaca , candem fub polo ancardico exicum
fuum invenic j canalis vero hica polo ad polum conftiaicus u~
niverfce cerra? profundicace mecicur. . Oceanus iraq; indi&a vo-
'ragine,quamarclicjo polo luppofitam diximus,abiorptus , per
memoratum canalem aquasdevoluens ,: pofr explecaarcanio^
risNattiraj receptacuIa,.acq,-decocl:ionis defa:catione peracli v
perpolo antarttico fuppoficarum parcium orificium denuo
regurgitatur : eft enim hoc fimile prorius ei „ quod fub arclico
exiftic voraginis orificium ,. ica uc quod voraginis arcticae orifi»
eium abforbuit,id orificium antarctica; voraginis revomat, uc
proindenon amplius mireris , concicaciflimu ex Auftro in Se~
pcencrionemOceani ffuxum.Ec fluxus quidem afrar&icoinci--
pic polo,ab ancarcUco vero refluxus,. Quod vero nemomorca- s»ppoUres-
lium diclas plagas videric , auc adieric , caufainprompm eu:,^c^J^
quia fluxus maris in memoracis partibusadeovehemens eft,.
uc nullus tam validus ventus dari po/fic, qui , ubi nave* in hunc
aeltum inciderintjeas retroagere valeat. Si verd auc data ope-

B-bbb 5, ra,vel

5 66 Icinerariumlt DialognsII.

ra,vcl caluriomines indictoscra&usvencorum impecudelaci
fuerinc ; iis mox ii revocabili ftevientisriacura? concumacia in
abwflum rapcis, neceflario .pereundum eft, nulloevadenco
canta: perdicionis ac rainar nuncio. ihfadidaffm. PJane ad-
jniranda;& vix audica mihi narras , Cofmiel : & jam vera ejfls^
Gtognpho- vidco qux cum-fupraab Hydrieleaudivi , cum Geographi cua:
rumrda- relaciom liaud abfimilia narrancdeMonacho quodamOxo-
Tachlot°o-nKn& * arremagica ad.parresiupp olar.es delaco^ uhi dicicur
nienfi, xupem immefiiSm 3 3 Leucarumin circuicu inveniilej.fub qua
^ut Aius in finuatus per quatuor Euripos Oeeanus Sepcencnionalis , per
^iUarum ingencem voragine m abforbearur. Teflancur quoque vehe-
mirabM- &]enclfFimum aquarum verfus polum canquam cn cenrrum_»
**• nicencium cCfcfatn', quot-quonn viciriionbusinfuiisinteiici^
' ora-fedem.naoli fantmcrila; ; immo &.Bacavi hwoc maris con-
cicatiflimum motum nullo eciam ftante vento oblervarunc.Ex
polo veroancardtico^aquas a po!o arclico.ablbrpcas reddi , ce-
jerri.mus paricer acq; impemofiilimus verlusBoreamOceani
a.'flusafrt fuperq; deciarac.quemTrnanimi e©rum,qui hujusmo-
di parces exploi are cencamnCjConlcnfu.hinus cemporisNepcu-
j)i ceftancur, quemqueadeo impecuofum ajunc,uceciamficon-
trapoiico validifiimo venro incicentur, nulla camenramva-
lida navis ftc, quae knpecum fuftinere poflit ruenriumaqua-
rum ; uc proinde Jiinecofligas, nemim bb ailtuancium flu-
cluum,ac veluciex moncequodam praxipicacorumconcuma-
ciam3dicloscractusadireconcenumeiie. Cofmiel. Quidquidfic
de Alonacho-Oxonienfi>& de ingenci rupemagnecica;qua; cibi
dixi,ea non aliterfe haberecibi perfuadeas .: quare fiquidcirca
dicta dubia animum tuum pulfetjid libere propone,ut ab omni
ambiguitatis remorfu libereris.7^(f^/W^.Uti omnia Dei ope-
ra incomprehenfa fiinc, & ultra omnemingeniicaptum re-
mota, ita nihil aliud a te defidero , nifi uc aiiquocancum lu-
minisradio, circa profundumhujusmodi nacura;arcanum_»,
inrelle&um meum imbuas. Qua?ro icaque primo,quodnarn
fic principium mocusOceani ,id eft, cur aquarum abfbrpcio
OK parce pocius poliBoreaiis, quam Auftralisincipiac ? cum_»

cadem

Cap. 1 1. Dc globo Terrar. ^J>7

eadem utriufque poli fic eonfticurio.. Quis aqparum conci-
nuum fluxu m per magnam Geocofmi venam ,.frve canalerrL*
principaliflimum,in continuacionem fluxus urgeac ? cum can-
ca:aquarum abforpcarum; molesincegra iemidiamecro,acen-
cro videlicec cerrao,uique ad pofum antarcticum,concr a Nacu-
iom,£c mocirprorfus violento furflim attolli debeat-.? quomo-
do id fieri poflit,&: debear, non capkr. Securrdo , Num Ocea-
nusnonnuIJosalios habeac canales,per quos feie in fubcerranea-
mundi recepcacula infmuet ?.&num fluxus&refluxus maris"9
quocidianus non.mhil a^d liocconferat ?Ecce ha?fiint rationesJ
meajjquarum non invenio caufam: CbfmielL Nodum diffi-
culcacis prorfus.cecigifti , fed facile cuum convineam inrelle-
ttum,ubi nonnullaprius.fupponendaprsmifero.. Scias^icai-
que,caufam. cur Ofceanusexrpartcpoli Bbrealis abforpcus,mo- Birulk
cus fui principiumfumar,nonexparcc pcmjs^
aliam efle, quam ipfammetnaturafem Gbocofmr c^rriVicurio--«^/or a*.
nem ocfabneam,quam mundi opifex fapfenciaiua itadifpo- ftr*li c***
fuicuc inde dictiis efTeclus confequerecur;. Parces icauue '^^pamprin.
reales poli cerreftris,.a'iquanculum: alciores parribus Auftrali- Hpihm fl»~
bus poli terreftf.is^Auirralis s,fine centri gravicads prx jtmiciti^xm
efle-oportuic : haud fecus atquein canaff qui induoxDrificiain-
GuruacuSj.una excremicace afcius altera eminec quem* fi hu-
mido,.incerim brevioris cruris ofificio digici opcclaufb ,ad'
fummumrepreveriSjVidebis ftacim depofito digico aqtiam ex
breviori crure-cum impeurelabij.donec ih sequiJibrio confi--
ftanr.. Aqiiarumicaqueingenspoudnsalciusruensvfluxunp
concinuo permagme veiracanalemfollicicat , doneceum per
antarcticum terrai poium ex pellac , quam quidem expulfio>-
nermperpecua quasdam pericyclbfis feu circumvoliicio aqpa^-
rumucconfequamr,necefle:eft..Neque mihiobijcias,fluxunxj
in aoquilibriotandem^quieturum t cum ruenriunrper vora-
ginemBorealemaquarumvisneceflarib fecumproxime con-
fequentem,.&continuatam: Oceani molem vi quadam natu-
rali ad continuationern aquarum crahat. Accedit, fluxurn_»
maris verfusBbream.magno impecui ruentemvviolencia fua

naturalem

£6g Itinerariumll. DialogusII.

nacuralem abforpcionis impecum ruencium aquarum pondere
plurimum promovere ; fainc fic,uc expulfie per polumcerrae
anrarcticum aqua^acque momnemcircumferenciam dirTufe,
denuofuas verfuspolumBorealemiemicasceneanc^qua; cam-
ecfi varifs occurrencibus obftaculis impediancur , alibicamen
fluxum recompenfaiiL Theddidaffu*. Sed cur frequenci cb-
fervacione nocacum eft, JnOceanoAchlancico, quifluxuia-
quaruma polo Auftrali exoneracarum verfus polum Borea-
lem omni impedimenco vacuam viam pra;ftac , canrum abefic
„ uc ver fus polum ruere videacur,uc pocius concrarium obferva-
rtfiuxu* tn cum ur • quamnam hujus reirarionem afhgnas ? Cojmtel. Va-
Octano ^- riiinmarimocusconiiderandifunr. Primusmacuralis&cir-
r,u cumvolucionisjdequohic potiflimum quajflio eft4 Secun^
dus,fluxus& refluxus quocidiani,quiplurimurn nacuralem-»
mocum promovec. Tertius refl exionis dieicur, five curren-
tium,qui mere accidencalis eft,a cercorum vencorum impullii
cercisannicemporibusdominanciumcaufacusj &hunc poci£
fimumNaucxobicrvanc,Scfblam excriniecam maris fuperfi-
ciem commovec,& reflexionis quoque dicicur ,eo quod ad lic-
toraconcinencium infularumque ilhfus, Oceanum incirculos
agac. Acquehiceftmocus de quo cu dubicabas^quinihil com-
mune habeccummoru circumvolutionis,cum hictocam O-
ceani fubftanciam in circumvolucionis periodum agicec. E-
tiamfienimaquainfuperficieex Borea in Auftrum proruere
Vorti U videatur,cocatamenfubftantia aqci33 ufque ad fundum nacu-
rit fub poior&li fuocurfu Boreampetit. Eft & illud confideratione di-
B$rt9. gnifiimum,qudd hujufmodi parciculares in vicinis fuppolari-
btis parcibus voragines compluresconfticuancur,quibusaqua
abfbrpca,& per varios ramos in unumcorrivaca,impecum*
ingencipondereaquaruminmagnocanali jam incicacarumj
augmencec,acque adeo idem in Geocofmo conringar,quod in
ianguinis microcofmi perpetua pericyclofi& circumvolucio-
ne contingere experientia jamnoviterdocuic:eftenimnatu-
rasmotusperpetuus,ad perpecuandas in Geocofmo operacio*
nes fapienci fane nacurar confilio infticutus,qui fi vel minimum

ab

Cap. II. Deglobo Term

5^9

ab operatione fua ceflarec, roca e veftigio nacura languereo,
atq ;e in c :>nfufioncm omnes mundi offickia* deducerentuiL.
"Thcodida&u*. O.unia rite cepi.qua; de pericyclofi aquei ele-
snenri Apientcr dmfti. Hoc unum me corquec,ucrum canaiis
ille,five magna Geocofmi vena,peripium ceme centruni du- f4*4*
cacur,an non i Cojmiel. Non cjbiimagjneris velim.canalerrLj/w^frr^-'
hunc d iametriinftar per ipium cenrrum ceme excendi; hoc e- neui an M
nim rieceiTarram non eft ; MGckjx poftea cibi demonftrabo., ^tZmZ^
£umlateraliquadamdeflexione,& obiiquis du&ibus per va- tur.
rios anfractus,& immenfe capacicacis hiacus,candern finem e-
Volucionisfuceaccingere. Exquaquidem lacerali deflexiono
meacufi, & fluxus facilior redditur,&exoneratioiion cam vio-
lenca,quemadmodum ex Hydroftatica tibiconftac, aceidit.

TbeodidatfusXXti difcurfus cuus vericari quam maximecon-
ientaneus eft,ita eum quoque ambobus, uc ica dicam, brachiisr'
amplector. Sedrogote,utexplices,quis cam ftupenda; peri-
cyclofeosinnatura rerumfinislit? Cofmiel Nofle debes,mi
Theodidact.e,aqueum elementum_,quemadmodum audiftiex
Hydriele,uci eft veluciiperma quoddam Geoccfmi, ita nulla
porcio efle poceft,qua; non ejus indigeac iubfidio : lacet enim_*
inaquei eiemenci cencro ipirirus omnium Opifex,qui aui- J?ueum

d. r • - i r> p ■ 1 elementum

em non niii per concinuampericyclofium feu circulariomm jbermatc*-

in inrimis cerra; viiceribus,veluti in utero quodam,per fubter-

ranei ignis calorem digerirur,& in vai iorum mixtorum com-

poficicnem praeparatur. Hincaqueumelementum,cujus fons

Oceanus eft.univerfam telluris fu perficiem ambir , ut nihil fit_»

ex terreftrium continentium portionibLis , quod non necefta-

riumexeonutrimentuminfe derivet,velutimagnetica qua-

damviatcraclum.Ecquoniam generaciones& productionesr9

rerum in humido & calido confiftunc,cerce neceflariu fuic,uo

aqueumelemencum perfupradictam pericyclofim primo So-

liscalorein exrerna iuperficie fpermacica mundi vircuce im-

bueretur,quoddeindein iubterraneis culinis calore ignis hy-

pogaridigeftum,perterr£ecanalesinomnia Geocofmi mem-

bra ad generaciones rerum diftribuat. Hinc quemadmodu in

Cccc Megaco-

mniafar-
umdat„-

j7o Icifierariu m 1 I. Dialogus I L

K^funet- M egacoi n Creator omnium Deus Solem & Lunam,id eft,i-
gfxumt5 gjaeum&aqQ ^'obUjConfticuic^eo nacuras confiIio,uc hoc
"^rplTad Pa unus a ^tcr:aS impetum frangeret,& ad cemperiem redu-
temptrierr.- cerer jica iii Geocofmo igrrem & aquam fimul efle voluic ; a-
myrtioton- quam ■oiudem, ne fubterranei ignisaeftu Scardore omnfa in ci-
idrandum, nc^:f. £cfaYj]jas corwerterencur ; ignemverb,uc aqua digefta_»
pcrcaioremafpermacicamvimexcencroedu£tam j& genera-
ciombus rerum apram exererec :;atque unum alcerum dum fi-
muifoveieCjUcrnmque inperpecuo hoeoperacionumtenore-»
confervarecur. Nam uci Hy driel tedocuic,igmsfi:ne humido
ejus nurrimencrouciconfiftere non poceffjica nequeaqua fine
igne : illa enim in vaporesfpiricibus turgenresrefoluta, omnia
interiora ufque ad ipfam cerra; fuperficiem,fpermarica fua vir-
Euce & efficacia imbuic y quemadmodum; fufius fuo loco &.
cemporecedbcebo,. Eft praterea aqueum hoc elemencum ita
(jeocofmo neceflarium^uniifi ilfud ubique reperirecur, omnia.
fteniicaire & fqualbre deficere neeefle fbrer. Hinc illud in-
fluxu luminarium in reciprocos aefrus concicacum ^pra^cer-
quam quod univeriam reilurem ambiaCjper occulcos quoque
meacusioincimamoniiium vifcera propulfum, ad fonciuntj,.
fluminum racnumqueoriginem conflicuendamfefeinfinuac f
Forrces iuinnumerosrivosdivaricaci,univerfam /uperfTciern_>
jfecnndohumore riganCjin animancium \pfancarumque vicaj
fiiflencanda^ fubfidiuniradeoquenuJIibiid deeft^fine qyo ni-
hilvi vere poeeft. Habes^ni TheodidacTe^defideratos fines pe-
ricycibfeos,& elemenci aquei ucilicates; quas quidem opporcu-
niuscunccibiexponam,ubicepauIb profundfus in Nacuraea-
dycainrroduxero.. SiftamasicaquehiCjpraefercimcumde hac
ipfa maceria fufiflimam abHydrieleinftru&ionem aeceperisJ'„.
Theodid. Summa animi mei volupcare raciocinfum cuum audi-
vijucproindequideiconcraponamjnonreperiamv Quaremi-
himodbexplicesvelim, cur monrium cacena; a poload po-
mm conlf ftuca: fincmefcro enim quodnam nacuras myfferium
firbeolateat. €^/>/CKe_feconjec1urafl:i; neque enim com-
poficio hujufmodi terraj tancum propria eft/ed&omnibusre-

liquis

Montium
tatma cur

Cap.II. DegloboTerrce.

tn

liquis mundi glohis communia .:omnesenim,ut in Irinerario
cadefti cibi expafui,iuam .a ,polo ad polum eorporis ^onftim-
tionemhabenc ;acquehiceft jnagnetifmusille nacura; pocen-
tiu*imus,quo.Qmnes mundi gldbi .per£e&umhabenv& inde-
flexibilemindecerminatosmundilimites firum& mlpolicio-
n em,eam ob eaulam a. provida natur.as iagacicace iis indkanij,
jne incerca volubilicate „ «mnibusinundi juribus confufi^,
fufque deque Univerfi veitterecur machina. .Nam fecundum
hunc iramucabilemikum opcime fefe invicem fovenc, i& ad
influxus reciprocos communicandoSjtinus alcerum follicirac^
quodminimeflerec^ fi^ioborum poli incerta <& inflabilile-
ge hinc inde, prouc fors ferreCjflu&uarenc. Cum icaque o-
mnes,uci.dixi,mundi globi, cametfi perennimotu verlatilesr^
hociicugaudeanc j Geocofmus tamen.pra? omnihus aliishoc
fitti gaudere dehebac. Cum enim naturafolum eum flxum_3
efle voluerir,eumfub polari ficu extendineceflarium fuit, par-
ticulari quadam magnecica vi adhocpr.a^ftandumeiaJSIam-
ra indica^ ne confusa volubilicate in incertumfluduando,mu-
tatis juribus irreparabili ruinae f ubftar.et,ornnernque hoc patto
h^periorum globoruminfluxumimpedirecjqtiod fieret/iglo-
bus hoc magnetilmo velutifceno .quodam non cohibkus,in-
cerca& forruka\flu£macioneoberraixc?qua;omnia aiibifufius
a ce expofica funr. Acque hoc primum eft. Alcerum, quod
moncium a poload polum concacenacionem attinecj fciashoc
fadtnm fuifle,quia fabricae confticucio id^ure veluti quodam_s
naturali requirebac. &n nefcis,inSphajramaterialiicircu'losita
difponi,utin polis fefe interfecando firmiarem confiftentiam
nancifcancur?Ecfi enim alii circuli adiEquinoctialemparalleli
conftituantur,n tamen confiftentiamoDcinerenon pofltrno ,
nifimeridianiscirculis adflrmiorem parciumnexum fibi invi-
cem commiccancur. Idem deGeocofmi compaginacione ditt.u
velim,ec fi in cerrena compagenon adeo fub Machemacico ri-
gore confiderari debeant ; habenc enim fuas fimbrias & pli-
cas moncium cacenae Boreo-nocia; , quibus longe lacequedi-
ftenduntur,neque eadem iemperalcicudineerninent,fedin-

Cccc 2 fra

dtJjtofitJt
ifint dpolo

TeUunis ■op
fztura

' 5*~

572 Ttinerarium II. Dialogus II.

fra rcrrainOceanumque Iua;connexioniscommerciumexer-
cenr. Arquehaec defitu (ufficianc. Ad uciiicatesdeclarandasr'
progrediorjquasiic inrelhgas^nonnulla ad exactiorem eluci-
danonem praemiccam. Nonnulli faneexiftimare videncun.,
Geo:;o!mum,nonlecusac cerreum quendam,acque ex luco a
figulo fortuica arce compoficum globum effe prorfus folidum,
nuJIifqne caeceris elemencis diltribuendisjrecepcaculis prasdi-
tum,*prarlerciminincimis & remociffimis celluris vifceribus,
ubi & verum purumque terra? elemenrum reperiri volunc , ab
omnibus impuriorum parcium quifquiliis longe femotiili-
mum,acqueproindeufquead ipfumterra? cencrumdensa ar-
gilla crecaq,- conftipacumjquorumopinio probarinon poreft.
Nos pauld profundius philofbphemur ; quomodo enim fieri
poceft,uccamingensGeocoimicorpusnonnifi in excerna fu-
perficiefLiaprxbereemoIumenca^reliquasveroinceriorespar-
Tfrreffns f es ob folid icacem nihil agere,& non niil corpus iners,& inucile
S**fIT Pon(ius haberi,fibi perfiradeant ? Scias icaque,mi Theodida&e,
foiiJusrfeJglobam hunc cerrenum non cancum quoad excrinfecam fu-
****r|!» perfrciem/ed eciam quoad incericrem confticucionem, tanca
f&lglcmu providenria a Sapiencia rerurn Opifice condicum fuifle,ut nul-
i»(trutiiu. ius pene collis cam exiguus fic,nullus nvus cam exilis^ qui non_.
ob cercos fines foli natura.* cognicos confticucus fic. Quemad-
modum enim Divina lapiencia inefFabili quadam induftria in
Microcofmijid eft,humani corporis fabrica rice conftituenda.,
[o Iaboravir,dum canra exreriorum membrorumordinemhar-
hmeJnpi- monia difpofuitftam apta fymmecria fingufa pro officiorum,
ratur cum quibus ea fungi oporcebac, racione diftnbuit ,* canra oiTiumj
^oTonlu concatenatione,tantanervorum ,ranci carnlaginum propa-
brit*. gacioaie , coc cancifque venarum arceriarumque dudtibus com-
pegic; toc canaIibus,occuItifque meatibus inftruxic ,• innume-
risdeniquepororumfpiraculisad fudoris, fuliginumq,* nido-
resexpelIendos,pertudit -.dumadleptem planecarum nume-
rum.qua? func viraliumoperacionum veluci officina? quasdam,
cerebrum dico,pulmones,ftomachum,cor,hepar, renes, fple-
nem,ita apte unu alceri fuppofuic,uc tametfi diverfis differanc

officiis

Cap.II. Dc globo Terr#,

orficiis&muniis,in unum tamen fcopum,qui eft homims*
corifervacioainanimi confenfu confpireiai: j qua? profeftd can-
ta fymmecria difpofita func,uc qui Deum nefcic,is eum in tam_.
incomprehenfibilis fabricce contemplatione ignorare non_
jK>ffic.Neqiie fortuitumaut cafuale cenfendumeft,quod tan-
ta fapientia juxta ac prudentia conditum cernicur j acque adeo
refte huc quadrac illud Philofophi digniffimum axioma_,,
ofus Naturx , opm intettigentitt. Certe non minori induftria
eircaGeocofmifabricamDivina fapiencialufic: primo enirrk»
univerfam molemad firmiorem confiftenciam oflaturaqua-
dam, id eft, diverfo mondum connexu inftruxic, cujus ex-
trinfecam fuperficiem pracorum,fylvarum , valliumque efHo-
refcencia herbacea,arboreaque,ve!ucicopiosa pilorum foecura
Teftivit,quam & innumeris fluminum venis, contra ficcicatis*
ftcrilefcenciamvariediftributisdigeftic; in interioribus verd
vifcerum penetralibusvariasneceflariarum operationum of-
ficin as VuIcanias,^oIias,Neptunias conftituit^in quibus per_ °rftia*
elemenrorum virtutem & efficaciam femen Nacura; ad m- „e^
rentamfoeturamdigereretur,digeftum per innumeros cana-
les porofque terra? vapore & exhalatione veftitum egereretur,
uc ubicunque aptam diipoficamquemaceriam reperirecibi va-
rias rerum formas fixatione,coagulacione,caIcinacione,pucre-
fa&ione , fimilibufque operationibus induceret,adeoque eam
mineralium variecacem producerec in interioribus terra? vi-
fceribus,quam natura; Icrucatores fatismirari nonpoflunc. In
exteriori quoque fuperficie per innumeros occulciifimofque
meacus,quibusuniver/umpercufum eft telluris corpus,hica-
qui-duftus panfpermia quadam refertos, virtucum occulra-
rum egeftores,il!ic Vulcanios caminos,veluci fuliginum exha-
lacores,fapienter ordinavit; adeo ut nihil pene fit nequein-
Megacofmo,neque in Microcofmo, quod fecundum annlo-
giam quandam m Geocofmo non reperiatur.Qua^ ideo tibi fu-
fius deduxi, uc oftendere , Geocofmum non cancum quoad ex-
trin(ecam,fedquoadincrinff;cam confticucionem ita fabrefa-
dumjuc a fuperficie excrinfeca ufq; acl ip/um cencru, qu en i ad-

Cccc 3 modum

Mira GeO~

( j ry, l fa-

brica quo-
ad interio-
rem confii-
tHtioHcm.

Ih " erarium TT. Oialogus 1 1.

174

modum tibi poftea ofrendam^per omnia ingentibus canalibus,
immenriscryptiSjigiiibus.aquiSjaerejVenroqueinftrudiSjqua^
funt velutitotius Geocofmiieminaria qu£edam,quibus natu-
rajfemen, uti dixi^ ab opiiice natura adinnumerabiliumre-
rumgeneraciones digericur , iiimma fane perfecfione,& idea
ab/blutifiima,cuminefFabili quadarn architecturae fymmetria
confticutus fit. Theodid. Vere^mi Cofmiel/magna &incorn-
prehenfa narras,quas tamen ita rationi£onfona f imc , ut nemo
fic quiiis concradicere autpoftitjauc debeac. Pergemodo ul-
terius nonnullosmihi fcruptiloscveliere,quae & plancarum,&
animalium, quam (pectaraus variecacemconcernunc ;ucrum
videlicec ea fux nacuralisconfticucionis tationem ex Geocof.
mi vjfceribusibrtiancur,ucrum exprqpriifeminis virture.

CAPUT IIL

Quomodo ex interiorthm natura reconditoriit

(frermaticis plantd $ animaliavivant\ unde
j>rijrinem fuamtr/ihantf

THeodtd* Unura , mi Colmiel, abs re obnixe efflagico ; Ec
eft: cum infinicamanimanciummulticudinemubiquo
incuear,& celluris quidemfuperficieminnumerabili quadru-
pedumjVoIaciliumjaereum/aqueumjnataciliumqueregnuirL»,
omnes infuper elemencorum^lifb-ictusinfinicainfedorunij
varietate refettoscontempler,ucmihi3 unde fiimma illa varie-
tas originem fuamtrahat, uftdetancaformarumjpeciejdiffe-
rencium diverficas^unde viresilla; rnirificze, ingeniidoces, &
induftrias animalium,ca;cera;que, quibus dicacaiiinc,proprie-
taces prorfus paradoxae emanenc, exponas. €ofiniel. in eam_»
me, Theodidadte, argumentivaftkacemcrahis,quodnondi-
cam paucis3uc cu pucas,verbis,fed ne mulcis feculis magnorum
Tomorum edicione prodignicatefatis explicaripofTic. Tunc
maceriam illam , quamab immemorabili tempore innumeri

- dena-

Cap. 1 1 1 De globo Terrzei

de narura animancium icripcores exhaurire non valuerunt,,
adeo brevi cemporeypaucifque verbis exponi polle exiftimas ?
Theodidaffm- Eam de ce,mi CoimieIx exiftimacionem conce-
pi,uc id exiguo cempore a ceprarftarii poirepurem,quod fiipra-
difti fcripcorescaiigine incelfecl:us obvofucij, mulcis annis con-
fequi non pocuerunr r cibi enim nacurae claves ab Opiificeia-
piencia concredicas jam dudum novi}1 & nihilcibiearumre-
pum^quae inabdiconacuraiiinu delicefcunc > ineognicum efle_^,
jam fa?pe faepius experirnenco» comperL Cofmiel. Agedurru?
icaque,miTneodida$e,ucramquearrigico aurem, omnes in-
genii nervos incendico ad ea qusedicTiurus fxunL Ec in genere;
quidem cancum cibi nonnullarum rerum oftendam vericacem,
complura folumindigicacurus, plurimorumveroracionemj
ihcermiiliiruSy ucpoce quar ingenio cuofiiperiora fiinr, & ad
qua? humarri incelfedTus caducicas percingerevixpoiTic. Theod..
1 uomemagifterioplena reftgnacioneiubmicco ; quod Itio-
mnibus cuis beneplacicum fueric oculisjexfequere: Cofmiel. AI-
citis icaqueargumentu m ordior. Dixi cibi,fi meminiftijin ici-
nere noftro cceIeiti,Deum omnipocenci vofuncacisfuasefHca-
eiaprimumchaocicam maffara ex nihiliabyflocreaflef hanc
aucem chaocicam maflam nihil aliudjquam rudemjconfufam^
mdigefcamque fiiifle rerumproducendarum cangeriem, ferk£l>*f>tica<
elemencorum hylenquandam \ a primocreaciomsma^inilan-^f^^°
ti rer um omnium m uni verlb produeendarum panfpermacr- °
ea quadam vircucepra;gnancemj-qua;inprimaeremencorums' Bafir.r,.
divillbne,inerFabiIidivinas vocis pocencia & errereia percufla »Sexilm' ,
in eamemeriic rerumdiverlicacem, quaminmundo lacisad-gna verbo»
mirari non poflirnc mortales. Theodidatfus.. Qupmodo cam_? chaos« ' A ~
ineftabilis elemencorum divifio facfa fit,noflecuperem.- (^PgI^Ik ™
mieL Vbce di vinai mconance : Fiat fuxr ( quar quidem nihila- guaiiter
Iiud fuir, quam calidumnacura* primiffenium, Luxcoereftis,&fj'Wf
veluti anima quaedam - omnibus vicam Sc mocum cnbuens }(/nt ab inU
mox incicaca mafla illb, irr incomprelienfibfli fiiofqualbris &>'• rermn,
cc.;..f,- T: -Mschaoabforpca^ benigno illo prfmfgemae Iucisca-^/V ;i:

lore

776 Itinerariumll. Dialogus I L

loredilatata, invarios raricaris denfitacisquegradus .varias-
que rerum fpecies digefra ruic 5 craflior quidem £1 feculea-
tior,appropriaca fibi panfpermia imbuca, non cancimi in craf-
fum & opacum cerra; corpus ceflit, fed & omnibus Aftrais
mundi corporibus folidse firmsque confiftencia; maceriam_>
H?"/ftoT Pr^DU'L Deindedivinx vocis imperio aquarumluce primi-
c^/^.geniajaminliquidam fluxilemque matenam dilacacarum fe-
paracio facla fuic,qua pars ad excimos mundi receflus relegaca,
parscelluris corpori confignaca, parsin reliquos mundiglo-
bos,fine qua cerrea maflaficcicacisfua?vi confifterenonpote-
rat,diflributa fuic. Acque hoc paclo fingula mundi corpora ex
cerreo,aqueo,igneo elemenco compofita confticerunt. Subci-
liflima vero aquea? molis portio, in immenfumilludexpan-
rum,(eu yEcheream regionem , quod Sacer Texcus Firmamcn-
tum vocac3 omnium mundanorumcoi porum recepcaculum_»
Aer ({uid ceflic,ica uc aeris elemencum juxca facra eloquia nihil aliuri fic,
quam humidi quaxiam perpetuo evaporancis fubcilifTima &
lp;rabilisfubfi:anciat qua?inomnesmundi vei penitifllmos 1 e-
cefliis ex panfa , omnia mundi corporapenetrec» Cum verd

fepnrata jam Divina voce elemenca , tum in ahosmundiglo-
Omma bos,tum pociflinutm in cerreftris fi ve Geocofmi compoficio-
dT^IT nem.qui finis omnium eft , & fmgula feminali vircuce fibi pro-
chaotha pria eoaluiflent; ecce panfpermia illa in cerraqueoglobodi-
PT°~ vocc Percun*a: Germwet terraherbam uirentem^ fa-
cientem femen, & Itgnumfomiferum faciens fruclumjuxta ve-
nusfuum^cujus femen in femetipfo fit fuper terram ; Innumera-
bilemillam plantarum arborumque varietacem,quamadmi-
ramur,produxit : Ita quidem, uc cerra aquarum ambicu & pe-
necraciva viearum maceraca , & feminaiium vircucum mifcel-
lafceca,pnmum fubjeclumfueric, exquoDeuscondicorcan-
tam graminum, herbarum , florum , arborum,viribus forma-
rumquepropriecacibusdifTerencium progeniem eduxic,- quse
& in femina unicuiquefpeciei propriaad perpecuandasrerum
ipecies coalefcerecAcquehocpaclo plancarum omnia genera
nacafunc. TbeodidacJus. Cerciflima lunc qu;edicis, &Sacra_i

Scripcu-

Cap.TlI. DegloboTerraf,'

S7f

Scripcura id apercedocec; fednofledefiderarem,ucrumcanta
plancarum varietas ex femine'pra*vio in elementis delicefcen-
ie, lurumdenovoinipfis plantis femen creverit unicuiquo
plantae proprium ; ita enim facer Textus innuere videtur. Cof-
miel. Cuni ex Elementorum commixtione omnia mundi PUnt* ex
corpora conftent & componantur, certum eft & herbas pror- ■f*8*"*"*
ujs ex nihilo crearas nonefie.fed ex terra &aqua fimul juntta_.t
J&ipermatica iis concreata virtute imbuta, veluti ex praexi-
ftence fubjeclo depotentia,feu virtute, qua omnia concinebac,
in adum edudlas fuifle. Siquidem Opifex verbum,pr£eter coe- 2j2JJ|
lum & elementa,feu iucem primogeniam,aquas &: terram , ni-J^ »7^7»
hil corporeum omnino de novo creavic , fed omniaex praexi- cre*ta,«.
ftentejamelementorummaceria, veluti in principiisprodu- ^*^_
xitjUtiipfe Sacer Textus fac fuperque notat : nam ficdixitr«w prm.
Deus : Germinet terra herbam virentem. Certum eft,in ea jam cv>i*> &
ipermaticamvim prceexricifle, quaherbas produceret,cum_»^^:/<*
nemo quod non habet,dare poflic : fruftra enim creaflet mate-
riam,fiin ea non virtualiter extitiflet,unde reliqua educla mif- A*t??ii*m
fent. Patet id quoque in productione reptilium,& volucrum, p™f"mod*
dum dixit : Producant aquareptile tmimx, viventis,& volatile faHaflu
Juper terramfub firmamento cceli. Creavitque Deus Cetegran-
diz , atque omnern animarn viventem atque motabilem , quarru»
^roduxerant aquiainjpeciesfuas^^ omnevoiatilefecundumgc-
nusfuum. Eccehicapertedoceturhisverbis: Jguam produxe-
rant aqux in fpecies /uas,&c omne pifciumgenus, aviumque fpe-
cies, immediate ex aquis velutiexfubjedoprceexiftentepro-
dutla fuifle. Ergo jam femen in iis pra*excicerac,quo in tan-
tam fpecierum varietatem,voce Dei percufla erumperet. Ec
iterum ex veriu 24 Producat terra animam viventem ingene- Omnia csr*
re fuojumenta,^ reptilia^ bcftias terr&fecundum (peciesjuas, ^*"
aperte docetur,Deum ex terra,veluti ex pr«eexiftenre materia, terra> tan,
omnegenusanimanciumproduxifle. Terraautemad iciim-^tamex
potens fuiflet,nifi ipermatica quadam vircuce ad id, quod voce "
Dei jubebacur, producendum imbuca fuiflet,cum fimplex ac}wf"

Dd dd nu-

, materiaj,
iraexi-

f 7 8 Icinerarium 1 1. Dialocms I L

1 i _ o

nudum elemenrum ad quidquam producercdum inidoneum
fic. Luculencoicaque ^acri Textus ceftimonio conftac,Deum
plancarum acque animalium {pecies non ex nihilo prorfus
creafle, fedex elemencisunicuiq,- crearursecongruis, velutiex
iubjvtfto quodampra;exiftenre7 formasrerumdepotenciafeu
vircuce materia; in adum eduxifle : Plancas quidem, & anima-
Voimrt* ^ cerreftria,ex ipla cerra humido elemenco jam imbuca ; ex a-
cur*exZ 9ua>& effluvio ejusaerio pifces,& volucres. Theodid. Quareex
v,a fmt aquis eductum dicicur volucrum genus, cum idexaere edu-
Pjodutu ft^m comxniencius dici poflic ? CoJmieL Noris^Theodidadte,
aeris elemencumnihil admodum ab aqua dirTerre,£um fic vel-
uc mbciiiflimus aqua; vapor five aporrhaa, aucejusdemveluci
quoddam eftluvium,quod aqua pofica,& calido eam refol ven-
*7rT°nt/Lj CC}'necdlari° refulcec. Nam uc fupi-a cibi indicavi/imul acha^c
*"«Jm vcx d™a : Ftatlux jinlbnuic^ignis elementumjfeuluxpri-
*»»tatio. migenia aquas calore fuo mox dilatatas, in tenuiflimam fub-
ftanriam rarefecicj & hunc aerem five ^therem dicimus.
Nam,uti experiencia cibi conftat,aquamin aerem , &hunc vi-
ciOlm in aquam mutari facillfmum eftXum icaque Sacer Tex-
tus dicac.exaqua pifces & volucresprodiifle,innuiciIios ex hu-
mido crafllore,holce vero exfubciliori humido, quiaer eft, o-
ngmem fuam craxiiTe. Eodem paclo ex cerra non fimplicicer
rehq uas animantes produxifle cenfendus eft , fed ex rer ra & a-
qua u na jun&is ,cum unura ftne altero efle non pofllc. Theod.
At hinc vidcrecur efle comequens, element a ndh q natuor , u&
fiabet vulgata fententia , fed tria tanciim , aut force eciam duo
duntaxat efle. Cofmicl. De elementorum differentia,& nume-
ro,nofti non omnes eodem modo philofophatos fuifie. Ve-
rum, quod ad phyficam confidei ationem attinet , licebit ea u-
Eieme»t« mverse ad duogenerarevocare.. (^uorumprimum iliudfta-
vm fm*. cuacur } quocl naDe(. prirrcipajirer j uc acliVum rerimi pr;nci_

pium,primigeniainquammundilux , calidum radicaIe,fivo
ipfum efemenrum ignis,nulli non in nacura rerom corpori in-
exiftens.Alrerum vero oppoficum igni elemencum, humidum
videhcec primigenium,prindpiumrerumomnium pailivum;

quod

Cap.I I l.DegloboTerra;. 579

quod tamen in pluresquaillpecies juxcadiverfoslubcilicacis^
auc crailiciei gradus dividacur Sicenim craflior & fceculen-
riorejushumidi porrioefb veluriiedimencumquoddam , ini
principio rerum in cerrefrrem fubftantiam coaiefcens , in rer-
raseleraencum evaiic,- ac ver6mediaaqua?nacuramobcinuic;
fubcilior verb ejusdem porcio calore lucis primigenia; evapo-
raca, in aerium five a?chereum evafic elemencum, canco fubci-
liu$ , quancd a fuperna: lueis primigenix calore & ficcicate, ab
Jiumidicace fuperflua magis expurgacum^digeitumq; fuit. Sunc
igiiur,in genere & univerfumloquendo,duo principalicer in-
cerfcinvicem diftinclaelemenca, caHdum,&humidum: quo
cameii humido, juxca variam fubcilicacis aur cmlTlciei racio-
nem , in cria alia fubdivifo , vulgacus ille elemencorum quacer-
narius exurgic.T&^.Sed velim amplius explices^Colmieljquo-
modo qua; luperius diela iunr, cum Sacro Texcu Genefis il
congruanc,ubi de cerra fermo eft,quafi elemenro per fe confi-
itence,&a reliquorum admixcione fepa.r3.to.C0/m1el. Scias ira-
que,Sacrce Scripcuice ica comparacum effe , uc vericas ejus fub-
indenonpoflir,niflperdiverlbsienfus exprimi. Quandoiraq?
dicit Sacra pagina : Jn principio creavit Bem coelum;, & terram 5
Terram,hoc loco,non lumendamputeseomodo,quafi jam fe-
paraca ab omnibus aliis elementis creara excicilfec : nequa-
quam ; fed cerra concinebacur in illa chaotica mafla, in magna
illahyle,inani,fl:erili,& vacua,aquaruminvoluca abyilo. Nam
fpiricus Dei ferebacur iuper aquas, veluci incubando fcecun-
danseas,& fpermacica, ucicadicam,virrureimpr.a;gnans5 &
deindeindiviiloneaquarumdixic Deus : Congregentur aqu<&
in locum unum,& appareat arida. Unde luculencer concludi-
cur, maceriam illamaquis involucam, poftdetectionemtan-
dem veluci quoddam fedirnentum aquas, cerreftri fubftancia;
deftinatum, in mirificam illam Geocofmiarchicecturam,&
fabricam coaluifle.Quando icaque facra verba dicunr, Jn prin- .,_
cipio coelum^ terram creatam fuiJ)e,non id incelligendum pu- primip
tes velim depuro elemenco terreno,fed de globo illo terreftri, trtat*i
cujus jam rudis indigeftaq; moles, in abyflb aquarum involuca ZniT

Dddd z jacebac.

jgo Ycinerariuro II. DialogusII.

jaceba*. Cam entm Deusopcimus maximusterrae cansa cocum
mundamc^nciideriCjUcpoceinquo humanigeneris regnum_*
efTec coliocaruruSjatqdn eoUnigenicusDei Filius,VerbumPa-
tns.humand carne vefticiun>humani generis lalucem,aqua per
peccatum exaderac,operari debebac infinica mifericordiajfue.
miraculajrecH dicicur In SacvoT exzu\to principio creavitDeus
c&lum (jrterram. Siquidem cerram priorem intentione,exe-
cuc.one vero pofteriorem efte voluit, duminfeparacionea»-
quarum eam in perfeclam primum formam > videlicet ex cra£
fioribus & foeculentioribus chaoticarmoliinexiftentibus por-
tionibuscoaIitam,&ineffabili quodamopificioomnibus na-
tura; operationibusriceexequendisopportunOjCumquoadin-
trinfe:um,cum quoadexcrinleaim apparacum digefhx, effin-
xicque in eum, quem videmus, Geoccfmum: ica quidem,ut
quemadmodum paulo ance dixi, cerra prror incencione ob fi-
nem omnium excellendflimum, pofterior vero in execucione
inrer elemenca, uci&de homine in flne operumfuorumfa-
ttumlegimus,exciceric: quianon niildivifisaquisapparuita-
rida,quam & terram vocavic : congregationes vero aquarum,
qua; in cerrce jam divina. voce digeftajalveisrecipiebantur, vo-
ca vic maria.Acq; hxc eft cerra illa , una cum aquis, in omnibusr'
numeris abiblucifilmum gIobumcoagmencata,hominuma-
nimaliumq; habicacuIum,quod inprincipiocreare canquarru
finem omniumincenderac Deus, ucproinde ex hocmeodi-
fcurfu luailencer paceac Sacrar Scripcura? verus&genuinus
fenfiis. Theod, Quascunq; fapiencerdixiili,ColmieI,noncan-
tum Sacras pagina; confbna video,fed & rationem ipiam con-
vincunc,' ccim falvo facrorum verborumeloquioalirerfencire
nec pofIimus,nec debeamus. Tuis icaq,- cotis animi medullis
confiliis acquiefco. Sed jam ad illa,quae primo tibi propoflie-
ram de fpermacica elemencorum virtuce,quomodo ex ea canca
virtat g&* rerum varietas prodieric K & quaenam fit ifta vircus elementa-
mantarts ris * quazxancos camque mirificos effecluspra^fteCjprogredia-
re°umtt9* muv.Cofin. Antequam verborum meorum capax fias,prius de_>
furi* h' clemcncis in genere,deinde in par ciculari cecum agam.

Cer-

Cap.HI.

DegloboT*

rra?.

53i

Certum eft, elementa fiqgula a prouc fub corporurn fim-
plicium confiderationem cadunt,nullam vircucein mlxcpruni
genecicam ex fe & fua nacura haberejut proinde perperam fen-
tiantilliPhilofbphi, qui elemenca fimplieia in rerum nacurd
aftruere conancur : effet enim hoc pacto elemencum inucilo,
nec ulla ratione poflec in feparaco hcc exiftentia; fux ftacu du-
rare. Cum enim elemenca ica a. natura invicem fibi connexa f
finc,ut unum fine alcero confiftere non poffic, unumq; fic fem- puJhon
per nutrimentumalterius,& omma fe invicem foveant, ani- <t*tur,
menc,confervencq,* adeo ftri&is amiciciaj legibus, uc mundum
pocius perire necefiefic,quamuc unum akerius mucua ope de-
fticuacur ; patet vel exhoccapice,eam elemencorumfimplici-
tacemconcedinonpofle. Sciasigicur,miTheodidacT:e.)nullum
in natura rerum fimplex elementum reperiri, cum unum fme
akeronequeconfifleremequequidquamoperari poflic. Sunc
itaque elemenca, ucpocequ^e non tancum reciproca quadam
fingulorum ad fingula comparaca mixtura conftant,fed& fin-
guIapropriasfuas,& qualitacesfpecificas obcinenc,una cumu»
fpermatica quadam faculcace,in cencro fingulorum delitefcen-
te,qua ad omnium quas in mundofpe&antur,mixtorum com- faZTcltl
pofitionem concurrunc.Quomodo aucem idconcingac,dicen- runt ad o-
dum reftac. Dacur in Univerfb fpiricus quidam omnes mundi maia mix-
femitas pervadens,quem veteres perperam mundi animam_9/','
feii mentem,alii recle ipfam rerum naturam,nos fumpco ab A-
riftocele vocabulo Entelechiam mundi appellare poflumus.
Quam ego nihil aliud efle dico , quam partem tenuifllmam o-
mnium eIementorum,cadorumque, qua? in globorum centris
fimul unita,tranfit & mutarur in lemen mundi , a quo deinde
producuncur omnia.qua? nacuraliter fiunc in hoc mundo,&fa-
claconfervancur. Etduplex eft,fixa altera^alteravolaciljs :illa Eat*ltck**
in cerras vifeeribus,arq; in cotb e jus corpore, elemencorumque ^Uagat,
incimocencro fiium confticuic dominiu;hajc,ucomnibusriatu- (5 quottt. '
rae rebus , qua?continuo fbtu,& perenni alimenti fubmmiftra-^*'
tione egencEibveniac^per univerfas mundi partes, incimofqj
recefliis difTufa,nihil non implec. Atque ficut hanc primogenia

Ddddj illam

W Itinerarium I L Dialogus I L

iikm mundi Iucem,a Deoprimodie creacam, reiumomnium
activum,fic illam nihil aJiud quam hnmiduni radicale, paifi-
vumreium principium dico,&eft fubciliflima & delicaciffi-
ma omnium elemencorum , cadeftiumque corporum apor-
rhoea,fiveeffluviuminomniamundi penerraliadiffufum,vis
mociva, vircus corius nacura? ,cefte AiiftoceIe,femenmundi,
quod pro mundanorum corporum diipofinone eorum pro-
pno junclum ieminf m mnumerabiles rerum fuimas indivr-
duacur. Ec quamvis unumquodque eJerrjencorum,innarafi-
bi feminali vircuce conftec, cenuillima videlicet ■eorporis fiii
porrione; ab encelechia rame mundijeu femine univerfali non
difTerc,nifi quod illud in ipfis eiemenris concencracum,in pi o-
prium elemenri femen, pro naturae eujufuis exigentia cedao.
fZZZiim 9y°dcJuidemremenmundimSole, Luna, caecerifque plane-
fmniim &s veluci in folio quodam dominacur > cadeftia vero corpora
f «/V/&. iliud perenni influxu, mocuque perpecuo communicanc pri-
mo aeri,ubi miftum propno aeris Cemini propagaturin a-
quam; ubi pariterfeminaliaqua;virtuti miftum, deferrur in_
abdiciflimos cocius celluris flnus; ubi fimul perfeda miftura
terra;commixcumfemenci5a fubcerraneo Archax>,caloris m-
mci opifice^in femen perfeclum omnium eorum , qux fcecun-
damacercellusconcinua&indefmenci generacione proferr_-,
concoquicur,&digericur. Quemadmodumenimhomoge-
nerari non poceft,nifi a&ivum & paflivum principium reci-
procafeminis maris & foemina; commnicacione concurrancj
ita fieri non poteft,ut ca;lum actrvum rerum principium quid-
quamoperecur,nifi habeacquo femen fuum difFufum depo-
nac. Cujus quidem foecundiffima macrix alia non eft,nifi
tellusomniiimelemencorum fcecuia jam difpofica, & impra?-
gnata ad omnium cummineralium,tum vegecabiliu,anima-
Jiumque produ&ionem. TheodidacJm. JVIiranda func qua?
mihi refers,CofmieI ; nunc ergo mihi exponas,utrum in Chao-
ticaiIiamaiTa,quam in primordiali rerum origine t)EUSex
nihilocpndidic,vis illa mociva,rerumomniumfemen,quam_»
Fncelechiam dixifti,inexciceric,& fucceflii cemporisexea o-

mnia

Cap. T II. DegloboTerra». jg^

mnia edufta fuerint.veluti ex rerum omnium primasva mace-
ria. Cofmiel. Cumex prima illa chaocicze maffa? maceria&
cce!os,& elemenca, & quaxunquc univerfi ambicu concinen-
tur,Deus rerum Opifex eduxenc \ cercum eft- eum omnia ad
confequentium rerum produftionem neceflaria in didam^
maceriamprimo infudifle. Qupd apce infinuat Saera Scri-
ptura :dr fttritusDeiferebaturfuperaquas, ad eas fcecundan-
das velutiijs incubans.utalii texcus docenc. Pofquam vero
Verbovirtutisfu* , five lumine Verbi,cundta diftincla & fepa-
raca ruerunr,minime cenieredebes, materiam chaoticam , va-
namillam & vere infinitam producendarum rerum potencia ********
& vircuceminhac acluali elemencorum feparatione m^u^?*
abfic : hanc enim maceriam inhunc ufque diem, omnium re-
rum feminibus refercam,adhuc recinet ,& poffidec j uc proin-
deex hifcefacilepateac,quomodo prima iila chaoticar mafl*
materia, ab uni verfi Entelechia diftinguenda fit. Eft enim^
fbcta Entelechia,five Iux illa primigenia mundixhaoticar maf-
lae veluaformaqu^dam.qua quod rude,confufum,indige-
ltumque in ea exiftebat,illud Entelechia a ruditate , indigeftse-
que molisconfufione vindicacum , ordinatum , concinnunL,-
puichrequedigeftum reddiditjutpote primaeva? maceriseuni-
ca vircus& efficacia,acl:ufque mformans,ita camen,ucrerumj
omniumprodudivavircus&aptitudo Encelechiasa maceria^
pnmsva dependencer inexiftac; materia; tamen eidem ori-
ginalicer,ur ita Ioquar,& radicalicer infic. In hac enim foIa_,
opirexMenspotentiamillam variam,leu vim producrivamL*
rerum omnium poiuit,ut proinde ,quod ex quolibet pra. viis^ '
vanis alterationibus mutationibufque quod!ibetfiatJ& omzmmurU
omnibus ineflepo/Iinc^liunde non proveniat,nifi au6d msSromnib^
teria illa praxrcva fit in quolibet,& quodfibet per adtum fuum ttf/*
producere poflit rur vel ex hoc capite quoque pateat.hahc pri- M*t p*t-
masvam poteftacem :3 reramque omnium producendarum a-^"^r'
ptitudinem,miiiime a diverfis rerum feminibus;quar in natura
reperiuntur3dependere3led ex fola,uc fupra ditfum eft , & uni-
=a primajva; materia^five chaotica; mafla: virture , utpote qu<e

fola

l

584 Itinerarium II. Dialogus II.

fola vere & realker femina illa diverfa , & omnia per lucis pri-
migenuc actum feu Encelechiam conftiruit, &poft ejus difcre-
tionem omnibus indidit, tanquam fundamentale rerum o-
Semencba- mnium principium. Semina enim in materia erant confufa
wtiu mnf- & indiftincta,opifex vero verbi mens & ratio,virtute & effica-
ft quomo- ci * } Fjat iUXj femina rerum diftinxit,& feparavit ; & hoc paclo
im7mif~ matena primo individuaca,& fenfibili elemencomm amiclu
veftita in lucem prodiit : qua; quidemelemenca,uc fecundum.*
excernas & fenfibiles qualitates corruptioni alcerationiquo
obnoxiafunt,ica juxca incernas & invifibiles vircuces &pro-
priecaces, ucpoce qua: in centris rerum,& incimis corporum_i
thalamisfedemfuamfixam habent, nequeanacura ipfae;us-
queprincipiisdifferunc, perpecuo incorrupcionis munere la>
tantur. Theod. Miruminmodumcuumtamconcinnumdo
abditis rerum principiis ratiocinium placet, tumvelporiifi-
mum,quod non rationi cancum confencaneum fit , fed vei ob
eam maxime rationem , quodexipiisfacrisoraculisipiuiru
tamapcededucas,acqueadeofidei documencare&a: rationisr*
dogmarisfciteconjungas. Quareiniis,qua: tibipropofueram,
dubiis iblvendis progredere.

CAPUT IV.

Quomodo uriwerfale femen JMundi concurrat

ad mixtorum compoftionem. Et primo quidem de ortu,
natura,viribu* <vegetabilium.

COfmiel. Dixi tibifuperius,Deumterbenediftum,omne
vegetancium &animantium genus, immediate ex uni-
cuique propria elementorum mafsa prbduxifle , non vero do
novo ex nihilo proprie creafle.Namuc recle Sacer Textus ; qui
•vivit in Aternum ,cretvvit omniafmuU nihil autem Deusex
corporeacreaturacreavit,nifichaoticam illam prima^vaema-
terie, maflam,in qua utiomnesrerum producendarumforme,

omnia

Cap. IV. 'De ^lobo 'Tcmc. g g.^r

< omnia rerumiemina:,veluti fuboonfufa & indigefta moie, vir-
tute & poteftacexontinebancur^, ica in vegecabili& (ert&iva:
.nacune productione , ea non nifi de potentiain a&um s laten-
temquefeminumenergiam, primigenii luminis adhrvivifi-
candoeduxic-inlucem. Iheodid. Bene capioqua? faspe jam mi-
^hiinculcafti. Sed quomodo,aucquarracione.ex;vntuce-femi- JjJJjJJJ*
rnali, pnm.asv.ae macena^inexifteiuejcancaformamm diverfi-.^j,,^
. tas <mianarit.Jiliud.eft quocLnomcapio, illud ipiumeft squbd
■.tantoper.e caliginGrum/meumintelJecljum.crucTar. Quareuc
meabhocingenii meitormentoliberes,eciamatquectKmro-
: go. Cofmtel. "Lanraeft Dei gloriofi.& benedi£ti.'Ma jeftas,uc voei
! ejus intonanci^/^, omnia mox^etiam vicse.expercia, ipfi. ad
nucunidbedianc. Vixenimin prima illamundinacivitateia-
pientia Opifex verbuimprorulerac 0mMms. , cumea moxeni-
i zuk,&fac7a efi lux, lux ilh primigenia.aclivumrerumcmniu
principium3& vera mundiEntelech ia. Iterum intonuit : F/at

ecce primumiiujus ccmhumido.coniugium tackim ,aquis in-
tra alveos par cim-mundanorum:corporum.5 parum intra ter- *
:ra? concavaconcluiiSjacFic detedaarida fuit. Creaca mox ry-
dera,SoIJLuna.,ftellae.)quorum f cecundo primigenia: lucis :En-
celechia imbutorumirtfluxuterra.impriEgnata0ve!uci'ex ute-
ro quodam eam rerum varietatem Dei vocc concitata predi-
d it, quamcum ad m iratione i ntuemur. ; Quon ianr ver 6 Ence-
lechia^quajmSdieJLunajftelliSjf^^

(uiccanca viseft5ucpro diverfb Solis,Luna;,ftei]aruinq,° utusdi-
verfimode quoq, fubjec~tae ceIiurisparcesafficiat,fuolq;influ-
xusdiversa rationeccmmunicet j'hinc fa£rum eft;sutvixexi-
gua fit terrae caeterorumque eiementorum portio, qua? non^,
pecdiarem aliquam fibi infttam virtutem fyderum.munero
adepca fit. Atq; adeo Enteiechia elementaris, fixa omnibus & . .
fingulis dirTerencibuscerrseporciunculis.uci iupra docuimus, odo
inexiftit,eiqueiemperpraefens eft. Divinaicaq,- voceintonan- indmim-
te \froducat terra herbam virentem,&c. mox concicata utra q , 1 ur '
Encelechia^coeleftis &elemencaris,arcWimu meditataxonju- m

Eeee gium,

• tn
mixtts,

Itmerariumli. DiaiogusII.

gium,interra;parcibus,pro difpofitione cujufuis, ininnume-
rabiles plancarum formas individuata fuic. Hinc India pro
narurali ficus fui,& cerrense diJpofieionis racione /yderumquc
refpe&u^cinnamomumjpiper »cariophyIJum , cjecerafque in-
numerasaromacicasfpecies,juxta diverfos incenfionisjucifq;
rum cadeftis Entelechiae,r um fixs terreftris gradus, produxic ;
quaequidempro diverfainfinica;combinacionisracionefimul
juncla,eam produxerunt,quam cum admiranone fpe&amus*
rerum varietatem. Hinc Afia, Africa,America , Europa, fin-
guiceappropriacasfuo fclo plantas,fine numero formis,ftgnis,
propriecatibufque diverfillimas produxerunt. Theodidatfuf.
Grif?~ Exmperionbusjam percepi,calorem illum nativum,feulu-
ZZZrinm Qcm lUam cskftem,quamDeus in primaevam materiam difpo-
ptrpttHoa- 'iram radiealiter & fubftaneialiter implanrarat , perpetuo m_.
j «, maceriam agere,eamque fua a&ionead quafcunque rerum for-
mas fecundum materia; difparacas conditiones adaptare,&
ixinchanc,niuic illam exillius cencro formam educere:hoc
unicum tamenmihiexplices velim,quomodoiddi&a; difpo-
fitionisbenefieio contingae ? CofmieL Votis cuis quibufcun-
buepoceromodisfacisfaciam. Actendeitaque quae di&urus
ium. Poftquam calidum illud radicale,lux primigeniajignis*
narura:,mundi Entelechia , five univerfi femen ( omnia enim_«
harc unum & idem funt qua? diiigen ter ad vertas velim , ne fy-
nonymorum mulcitudine,quibus in fecuturis ratiociniis ucar,
confundaris) Poftquam,dico, calor illeprimigenius mundi
materiajcen£roinexiitens,omnia rerum confufa & indiftin-
torm* ^a ^emir^>virtutisfuje efficacia divifa^ad quidpiam peculiarc
^uomod» deftinavit,mox eodem temporis momenco , ex deftinata illa_,
I«r7«'^t maceria parciculari , unacumforma peculiari materia: con-
'* groa & debitajfpiritusquidam particulares educuntur , qui u-
na cumforma rei & materia,femen aliquodin ipfo individua-
caemateriaecenn-oconfticuunt? quod lemen quamdiu vigeo,
fimrlefibi producendi facultarem acquiric; atque hoc pa&o fe
innaturarerum, quoad Ipeciei confervationem propagando
perpccuar. Quam diverfs vcrd forms rerum, five Ipecio

diftin-

tur in ma
Striam.

Cap. I V. De globoTerra;.

diftinclae res in mundo Ipectanturjtam diveriae quoque in pe
culiaribiis materiae partibus difj^ofitiones ad eam , quam dixi-
mus, formarum diverfitatem confticuendam prsceflerunt^.
Nam,utexemplo rem propius atringa^memorfis eorum ,quae
(uprddiximus.caeleftem Entelechiam panfpermia quadam re-
fertam efle,quam primo aeri,aer aquae,aqua terrae candem per-
pecuo& incellabili influxu fuo communicac. Quemadmo-
dumicaquemagnesintrainfinitamrerum congeriem confti-
curus,nontamen nifi ferrum fibi fympathicum,& fimilicudine
natune appropriatum appecic,omnibus aliis immocis ; ita vege-
tabile hifica fibi nacura per radices,veluci per os quoddam, ele-
mentum cerraqueum cadefti jam panfpermia imbucum trahicj
exquacamenilIudcantumcrahic,quod natunefuae quamma-
ximeconfentaneumeft,negIe£toreiiquo, anacura lua diflb-
no,feminalivirtuceimbucoalimenco. Ita abfynchiumV. G.
tex terra aqua; mixca,& fpiricu cadefti impraegnaca,id cantum_»
trahicalimencum,exquo primaevam fui originem duxic,f»b
tali & tali mixtionis humidi radicalis,calidi primigenii , & fic-
cicerreftriscombinatione,videlicet fub talifulphuris , mercu-
rii,&faliscompoucione,nonfub alias quod quidem fulphur_
calido innaco& primigenio,mercurius humido radicali,(al ve-
ro uccoterreftri fecundum anaiogiam quandam refpondeo,
& omnia in ipfa mundi f ntelechia concentrata funt. Ita ro-
fa,itapceonia,icapomus,icaquercus&fagus,illud fibi alimen-
cum proportionatum5ex quo conftiterunt,attrahunt , & non_
aliud ; quod quidem intra terram a radicibus propagatum in_.
caulem,excra cerram deinde ab aereambience caelefti neclare
pariter imbuto per poros in plancam femenque penetrantea-
Iicur,animacurque in vegetabile,diftendicur in ramos,in flores
germinac,in fhiftus femenque protuberat j quo deindein ter-
camrelapfo^putrefacloque, mira quadam & perenni perjcy-
clofiinnovam progerminat plancam, priori prorfus quoad
fpeciemfimilem. Mirantur homines unde in prato quopi-
am.innumeraherbarum varietate veftito , tanta tamen ex u-

Eeee z nius

lanerasqnm 12.' Diaibgus IT\

Ptant* •

quomodci
gentren*

tur;.

m\

mus huriuras omnibus communis actractu;rerum diverficas>
naleaiur: quifirationejmeastibi modo propofitas.nofleno,
miraiice-Wrent ,'fiquidem um\qua?que.pianta,ex terraqueo a-
Ihr.eniT^cji&apanfpermia cadcfhs luminis beneflcio imbuto,,
id canrum,quod nzmrx&x maxiroe congruum efc,&.ex quo
nacuraii combinadonis iegcr coaluitjhaudquaquam aliud at-
crahic Hincomnes iiiadierba;squa;,fummo graducalide; func,,
gradum fibi convenienceimid eit,caiidi radicalis five fulphu-
iasnaciir*e porcionemaliis principiis fub-caii& cali combina-
done cummiitisaccrahunc,cxquo a primordiis rerum D E I
voce coaluerunc.Ica plancaeiummo gradufrigidarcongruumh
fibigradumhumidi radicalis/iveaquarhyiajas porcionem in_.
ai imencum accrahunc, uc eo videlicec hucriancur , jfo veancun.. .
animencur ,exquo.divino nucu coaiuerunc . Fic aucem hxc
mirifica generacionis plancasactiOjeo qui fequicucmodo. Mox .
ubimemorarumaiimeiKumienfibili modoperradicesexcer-
ra,m!enfib livero perporos.planca-.ab aeieaccractum fiierit,
iliudiubico virtute.vegeraciva amma;..plancalisper lpiricus di-
gen,rur.,3cque in incimo membrorum receilli concoquicur , co-
ctum d igeftumque vero in alici I ubitanciarn con vercicur , & ex
purioriquidem &:fubciiiori'ejus parceiic femenyquod pecu-
iiari mouo ineorpufcuio fuo confervacurad generacionem &
mukiphcacionem' vegerabiliunr : fiquidem hoc cerra man-
da?uiri,inprimam fuimaceriam>exqua concrecum fuir,per_
humoremii/um aiimencicium neclareo ;ca'ie(t is.Iucis liquore

perfu(umdi(lbli]irur3& fic diiToiucum pciliulac ac.germinac*ac-
quein fimiie fibivegecabileefHorefcic.
^ZlTfKti . Tkeodida&w. Bfene omniacepi, qujenovo & pecuiiari huc-
pianth m- ufquernodo protuhfti j{]uare ut omnia miiii Iuculencius pace-
anc.absce contendb^uCvexplices.quinamifinc iiii ipiricus, quo-
raim ope plantceincrementuni fuum fumuntjquosiupra non-
nifi ipaucis indigicaJ ti. Cojmiel. Quemadmodum in Microcof-
moip/ricus vicalis facukacis ope.per cocius corporis Oecono-
mjamdifrundunturjUtpote omnium operationumvitaiium_»
ai ch i cccTi , &.fubciIiifmii.cenuifiimique.defcecacioris fimguin is

halitus

crerr.rn
turn

hiunttki

Cap.TV. DegloboTerra?. fg9

Kalitus lunc ita in vegecabilium familia praeter propriam am-
mam vegerati vam func &ipiritus, qui nihiLialiud ,/juam. cenu-
iflima ahmenci invegecancibus porcio fiint:. Dum. enim hu-
miduinradicale per poros vegecabilium infihuatum, ac per_,
radices eorum in aiimentum &vitamatcrahitur , tunc quoque
tenuiffima dicli humidi radicalis jam: ad calem &. talem for-
mam individuaci portio fpiritus illevegetabilium ,de quo £u-
pra locutus liim;,, appellacun . Quod enim:.fpiritus in Mi-r £2^'* .
crocofmo,id in Ph y cocofmo , id eft', planrali. mundo fpiricusf dem agunt
appropriaci prceflanr,cum peruniverias cocius corporis plantae-^/f**'*
minutiflimas portiunculas vircuces &:faculcaces vegecantis ^prlpri&f"
nimasdeferant. Theodid. Hinc fequeretur, animam &fpiritus
ideminvegetabilibus efle. C^/V/^Haudquaquamj difTerunt.
enim fpiritus &;animain vegetabilibus , qudd anima eorum_s
fitformaqua;damiubil:antiaiis,primKvumvita3.prmcipiurrL5,3
& quafipura cadeftis Entelechia;,five feminis naturaj-virrus in_. -
principhs ve^etabilium 1 aclicara &imDlantara;ex qua omnes P 'iftrimm

. c , r- r 1 . inter 9e?e-

vireSjnroprieraceSj facLiiraceique.icacuriunc :.ipirirusaucem_s, tabiUum

pai tim qua^dam funtdictepurioris cadeftis lucis portio, par-

tim connexam permift„mque:fibi habenc mbtiliorum: ele-

r .. . _. , /uos.

mencorurn pornoms magnam quancicarem»- Quemadmo—

dumenimradii iblis veri func folis fpiritus,per univeriunij-

mund um difFufi ; ita.quoque quod ab anima , ,five.fubftancia__ -

illa fixa vegerabili um,in qua fedem mam pofair,effluirslux. vl-

delicec odeftis in planca individuara', una cum cenuiflimorum i

elemencorum porrione., veluri radius quidam efRuxuiquo>

iftius fuhftanrialis forma., verus ille & proprius , genuinulquet

vegerabilium fpiricus eft, . Theodzdatfus.Dic modo,quomodo ^nim«

& quaracione anima illa prcducaturinvegerabilibusrhoc e-^,^'^

nim non parum me torquetv Cofmiel, Cadum,nti flipra au- negwtrt-

d;ft;,in intima rerrs vifcera, ceu in marricem quandarmfub- tKr"

tilifl: mum fuum femen medianre aqua projicir,quod una ele—

menromm fiibrilioribus ■ parribus commixcum ArchajuSjid

eft,caloris riati vi incra Geocofmum opifex in vapores iubli—

mac,qui'per univerfos telluris .poros .delati,atque in aquam_

E eee 3 denucV

590 itinerarium IL Dialogus H,

denuofrigorenacivo condenfici, verum fiunc vegecancium_,
alimencum j quod.uti dictum eft , a radicibus plantarum ac-
rraclum.coclu m,d igeftumque, in fui fubftanciam convercunt,
&fic vegecabile, Ex alimenci vero bujus puriori fubciliori-
queparcefivefemineanimaexoricur,incra mcimos parcium_
ftnus lacencer difrlila,- ex crafliori vero alimenci parte cor-
pus exterius acvifibileplanca; fic ,videlicec fcapus, corcex,ra-
mus ; ex fubcilioribus vei 6 efftu viis in craffiori fedimenco exi-
ftencibus minc fblia & flores,& ex foliorum florumque fubci-
Jioribus parcibus fic fruccus, ex hujus cenuioribus parcibus tan-
demfemenfic,incujusmedio veluci incorpufculi cencro laci-
cac vis illa fpermacica vere admiranda,& ipfaanima vegecabi-
lis,arbor videlicet vircualis cum radicibuSjCrunco^ramiSjfbliis,
Deuf mini. noriDUS>fr"&ibus,quibus coca vegecabilium fjbftancia compo-
momaxi. nicur :ucproinde vel hinc divina: potentia? magnitudinem_»
VirtTt*™ aSnofcas,quje tam exiguajportioni,quaj vix oclomillefimarrL.
Zdidit. dLlcen(:euitta feminis partem a;quat ,cantam ad llmile fibi pro-
ducendum facultatem mdiderit, &qua: vix atomi quantica-
, tem ad fpei macicum f.ium coipus comparata exa;qL:et,in_.
pra^amplas camen & alciiTimas ai bores.quemadmodum de fi-
napisgranorecte Vencasin luoenunciac EvangeIio,ena(ca-
tur. Undequoque pacec,hujufinodi(permacicam porciuncula
tnomni\ fshqnis omnibus planca? parcibus corrupcioni obnoxiis fblam
mixtro du. incorrupcibilem in fua operacione perennare. Hinc quoque,
fri7ut- da mi Theodidacle.colligas velim,quod uci in unoquoque mixco
ftwiam. datur fubftancia duplex,lenfibilis,& infenfibilis; & illa quidem
eflenciam & nacuram corporis , hax animx five formar lub-
ftanciamconfticuic; ita pari pacloin vegetantibus duplex a-
limentumconfiderari debet/enfibile, & infenfibile:&ncuci
fenfibile externam naturam corporis conftituit , ita infenfibi-
lead anima? eiTentiamproducendamconducitjilludin terra-
queocontinetur globo utriufque elementi confluxu,cceIefti
luce paranympha conftitutum, hoc aereo elemento cadeftis
lucis beneficioinfufum ;quoduti lubtiliffimumactenuiflimu
eft,itaanima? quoqueeflenciae coraprimis eft actemperatum_\

Tbcodid.

Cap.lV. DegloboTerre. $9t

Theod. Dic modo , Cofmiel, cum dixeris formas vegecancium
efle maceriale quid,quomodo ilfee e pocencia materiaredu- utrum»
cantur ? Cofmiel. Certumeft,PhiIofopho tefteivegetabilis& ^
lenfitiva? naturae formas omnes educi e pocencia materiejquam form* fi*
tameneduclionemepotenciamaceria?,exdiclisfic incelligas"^^ *
velim,quod videlicec ex primasva; poceftace macerije chaocica?, ^ntur *
quamfusefupracibidefcripfi,quae adhucin omnibus mundi'*OT4"-
corporibusindividuacamanec,velucepocenciaproxima ina-
&um educancur. Haec vero maceria cum fic mixcum quid,&
clemencacum/orm» vero educancur expotentia five virtuce-»
hujus maceriae omnigena feminalium rationum elemento-
rumq; commixtionegravida;; manet,formam,qua; inde edu-
cicur,nonexpuraquadam& prorfus informi potencia,fedex
iisquajmaceria: infunc,videlicecex fubciliflima &cenuifliina
elemencorumjucifque primigenias five feminis nacura; por-
rioneoriginalicer formariacque confticui.X/^W.Dicergomo-
do,mi Cofiniel,unde tanca in frudiferisarboribus variecas in_ rau^bT
figura^odore/apore^coloreoriginemfuam ducac?unde miri- 'rlZZrTe-
nc£ quarundamherbarum propriecaces emanenc ? Cofm. Di-
verficas arborum,v.g. cancapomorum,pyrorum,aliorumque TJtTmls"
fructuum varietas originem non aliundeacquiric,quam primd Urt»t*m
ex vario ficu & cran/plancacione,nunc in hoc, nunc in illud fb-
lum difFerencibus qualicaribusimbucum. Ex cujus agri autfoli,
ab aliis agris difTerence difpoficione forcici condicione diverli-
tacemtame}usdemipeciei,quamalcerius cujufpiam nafci ne-
cefle eft. Semen enim permiftum alceri diverfe lpeciei fe-
mini,diftinctumquid,&abucroquefemine diverfum produ-
cit. Hoc padiopomus Europar in India? foloplancaca coco j1rbor"u-
coelodirTerencem frucTum parit,five figuram , fi ve colorerru, puJT/T
Japorem,odorem,fpecT:es. HinceftquodPerfica arborinPer-
fia veneni virulentia p!ena,inEuropa tamen tranfplantata,fua- 'MZ»"
yi/limumfaluberrimumque frudum producat. Innumera hu- ujfrm.to-
jusrei afFerre poflem,fi tempusferrec,exempIa.Qua?camenali- Urfefe a
undenonproveniunc, nifiex difFerenti natura & conditione SJSLg»
lolyn quotranfplancancur. Secundd,dicla arborum five fru-

ciuum

5 9 ^ lcinerarium ll. :Dialogus 1L

ftuum di verficas cauiari poceft per inlicionis arcificium, dum_»
di veria? arborum fpecies in.unum. tranfplancancur cruncum ;
dequo nacurce.arciTque.conjugio , cumcuinArceMagnecica^
Tuse.egeris, non iis immorabor. .Tercidjfumma.hcec diverfi-
. cas quoque ex mulciplici principiorumnacura; (quae lupracali-
dum innacum,five primigeniam liu:em,hiimidumradicale)&
gu* caufa^lccumtl^xnm diximus,.&.(ulphuri, mercurio & (ali corce-
fit tanta- ipondenr)pro diverfis arborurii fpeciebus m cerreno iblo per-
frZm *mixti°ne provenic,pro quornm combinadone aiicer & alicen,
quaiuT- aa" nacurae Jeges facta,alia &alia naicicur fi uduum qualicas. Ae-
tum. cedic hiice elemencarium vircucum.energia,ex quorum omniu
complexu.emanac illaqualicacum diverficas furama,- icaucex
calido innaco, five fulphure nacura?,odores & calores ; exiale^
vero natura?,quod omnia rapida .reddiciapores proprie prove-
'jniancjcooperancibusinomnibus addivedos efFeftus produ-
cendos elemencorum qualiracibus pnmis & iecundis. Nacu-
ra ver'6 ipfi aquae implaiH£ca,&pMtijca feminis Taculcace pol-
Jens^ipfa potiflirnum efl,qua? mira'bajc ■;-praftac,fivequali-
taces trudtuum,five- viresxrmTificasipecTes vnamfpiricibus fuisJ
ardnceclonicismareiiam varieagicatamdiTponic, & plafticae
Taculcacis ope ia differences figuras diftendic,coloribus variisr'
exornac, faporis odoriique diverficatem, mediance diucurna
concoctione & digeflione, qux in ipfis plantis-fic,imbuic^.
Concoctio enimqyod prius durum,ca ndem moIle;quodacer-
bum,dulce; quod afperum erat3Iene reddic,uci in omnibus-'
Exotica. immaruris fruclibus experiencia docec. Si quasvero rn plan-

rum firtu- • r j. . r . a M i . V

tum ipfa tis prorlus prodigiolas vircuces & propnecaces admirens , ll-
firma cau. Ias cerce aiiam originem non habere puces,quam ex ipfa vege-
f» exi/ftt. caDj]js forma ; qua; uci peculiari combinacionis principiortim
nacura; lege,fi ve Ccdeftis ieminis,feu lucis primigenia; in plan-
caindividuacajdiveriaconcemperacione confticuicur,ira exo-
ricas quoq,- &pame paradoxas vires &propriecacesherbis con-
ferc. Acque haec func,quae in genere cancum de vegecabiliumj
orcu,nacura,& viribus dicenda pucavi. Ec non dubico.quin cu,
miTheodidadejexhiiceprincipiisjaftisindividualemillamj

mixco-

Cap.V. DegloboTerrae. 593

mixcorum compoiitionem , qua; m fingulisplantis ■eTucdfcit;
facile fis penecracurus j fingula enim quoadintimam eorurm»
eflentiam accingere non eft hujus temporis,fedeirefervatum_*
vitce fcacui,in quo cuncTa t» a-op/^ KotrtuoTi%viTt veluti inarche-
rypo quodam.in quo omniaianum funt,concemplabem.

CAPUT ¥.
De ortu &1 *viribw fenfiti<v& Naturtu

THeodid* Jamtempus efl, mi Cofiniel, uc qax de anima-
lium orcu & geriefi te miiii expofiturum pollicebaris , lb-
lita dicendi claricace expedias. CofmieL Faciam equidem li-
bencer quod a me concendis, Theodida&e, fed non mCi in ge-
•nere cancum, particularem finguloruminveitigandorum , re-
rumque exmeis principiisdeducendarumracionem9 propriis
ingenii cui conatibus reliclurus. Scias icaque velim, quadru-
piexefleanimancium genus, quococius ienficiva?narurKam-
bixus concluditur,& func quadrapedia, voiucria, nacacilia» re- Jjlj^
pciliacum his qua? infecl:a vocancur. Quorum omnium racio-
nes recenfito tibi ordine exponara,aliquantuSum altiusrerura
tractanda rum feriem ordimru s.

Per cepifti ,ni Mor9 ex praacedentibus , q ua ratione m pri-
mordiali mundi Genefi ex primze va cbaotica* martae maceria^
Iucis primigeniae exortu a fua confufione vindicata elementa,
& in propnas naturse eorum confentaneas regionesdiftincTa
fuerint , & quomodo opificis Mentis omiaipotenti voluntaxo
ex iis veluti ex pr.Kexiftentemateria, omne genus animarrcium
edudtum fuerit ; ex terra &aquaquadrupedia,exaqua&aere
voIucria,nataciliaexeIemento ipfo,cuiinfijnt-j ex omnibush-
mul repcilia.His poficis, & ex facris eloquiis confenranee com-
probatis,dico,quadrupedia ex terra producta fuiffe, juxca illud
divina; vocis oraculum : Producat t.erraamm^M&jumentzu, tm rx m-
ingenerefw^c, Miraberisfbrianhk,Tlieodidadte,undecan- ra-

ffff ta

...

594

Itinerarium I !♦ Dialogus 1 1.

<=

ta formarum difFerentia proceflerit ; fed audi quae tibi expono
Vffiren- arcana natura?. Omnia quadrupedum genera IpecifkarrL»
2r»Wf2«L. ^am difFeientiam non aliundeiortiuntur ^nifiaformafub-
tolftituii ftanciali iis infita » a qtia veluti ex fonce quodam omnes ani-
inftta for- m^mii\m facultates,vica.,mocus, ingenium , induftria, vires, &
ftaJttaliu operationes cam manifeft x , quam occulcae prodeunt. Eft e-
Efentia nim forma nihilaliud , ipfoPhilofopho tefte, nifi id,quod dac
form* q««~ efle rei,videlicet natura ipfa & eflentia animalis* Cum vercV
tknam ft. omnes formX) excepta hominis, expotentia materiae educan-
tur , ife utique di vifibiles er unt & materiales,cum nulla alia_r
forma lubftantialisindivifibilis & immaterialis fit prater for-
mam feu animam hominis a Deo ex nihilo produ£tam,& cor-
pori humano organis jam rite inftru&o infufam, Si ergd for-
mx animantium luntdivifibiles & materiales,ilia; neceflarid a
maceria5e cujuspotentia educla? funt , dependebunt , ergo ne-
eefforio aliquid ipfi materias inefle debec,cujusvirtute&po-
tencia forma; conftituantur- Atqui nos hoc loco, cum S.Bafi-
lio materiam prima;vam aflignamus,ex qua canca formarum_»
diverfitas educatur , chaoticam fcilicet illam mafla-m,a primis
mundi incunabulis a Deoprodu&am , veram & realem fub-
ftantiam,qua2ornnigenam feminalium racionummifcellam,
rametficonfufam&indiftindtam, in exordio rerum obtine-
bat,donec per a£tum primigeniae lucis verboDei incicaca, per
univerfasmundifemiras,&incimos receflus diffufa , cumfin-
gulos mundi globos aftra^os, cum elemenca propriis fuis formis
exornavic;undepra:pocens illius lucisprimigeniajefficacia-.,,
tina cnm principiis fiiis,calido , humido ,ficco, pr imigeniis na-
tura;fundamencis,quanncrafe,uti alibi jam didumeft,com-
plicat , neque ab iisdem fine totius confufione feparari poteft,
vera illa mundi Encelechia.moriva rerum faculcas , a&ivum o-
mniumprincipium, unicummundi femen, omnium forma-
tuxpri- rurndiverficacemnonin vegetabiliumtancum, fed &inani-
migtma malium Oeconomia elucefcencem inducit. Eft aucem pri-
q*uft Z5 rnigeniairiaab Opcimo & Ter MaximoConditoreDeoverbo
*/f ntur. virtucis produda lux 3 de qua modd loquimur,minime ac-

cideo-

Cap. V. DegloboTerra?. 59 jj

cidentalis quaedam forma &nudaqualiras,ledvera,realis,&
aftualisfubfiftenria,imiverialis mnndi forma,omnium mun-
dialiurn feminum mifturis foeta , qux deinde Dei voce exeita*
tajatquediftindla^Solem, Lunam , ftellas , in quibusexcellen-
tior & podor ejus pars,Telutiin proprio regno refidet; deinde
elementiscommunicata,omniaqua;videmus,conftituit. Por-
roinanimaliumproductione,voceDei inronanre, elementa,
terra,aqua,aer,prodifpofitione maceriascujusvis elementi,eam
quamadmiramurjnoninmineralib. tanrum,led&in vegeta-
bilib.,fenfitiveq; nature mixtiSjformarum varietatem caulavit.
Quando iraq>Divina vox infonuk-.Producat terraanimalia,z$c.
ecce mox creataducisportio elemenrorumconjugio defpon-
fa ta,omnisgeneris animantes quadrupedes produxit, juxra Di-
vinajfapienria? ideas, in omnibusadnurumnaruras obfecun-
dans.Theodid. Hinc fequeretur animalia Ipecienondifferro,
cumomnia ex eademlucecoaluerint. Cofmiel. Valde hallu- Animaii*
cinaris; non enim omnia animalia eandem lucis quantitatem f2ftJlra .

, . , -i i-r differtnti*

acceperunc,nec matena elemencans eandem pro omnibus dil- dfterfimo-
pofitionem habuit, fedineffabiliquadamtum combinacionis 4 p*nku
lege,tum triumnaturseprincipiorum ,corporumqueelemen-^^ '£*%?
tarium ( quse jamex iplarorius narura; mifcella feminibus tur- e»ie»
gebanr)concurluea remperie& harmoniacoaluir unicuique
animali formando deftinata terreftns maffa, ut exilla per cer-
tam formam fubftantialem hoc, non aiiud animal j hoc praeci-
se,non aliud vegetabile ; hoc,& non aiiud mineraie emerferir. ^ •
Et quanto quidemanimalquodpiammajoremcaleftislucisr5^^^
portionem ad fui compofitionemfubtali & tali elemenrorum m imper-
miftura adeptum fuit, tanrd caeceris perfectius , & naturae dot$rfeiI'^ di~
bus inftructius evafit: quanto minorem,canco quoquein fpecief "^ljcrr
quidem fua perfedlum, at in gradu & dignitate naturse fenfiti- M minori
vas,quoadtemperamenrum.imperfectiusemeriit.Hacratione lucuPartt-

t - • 1 • r\ * • . , /»•'/»■'■ ctpaltonc-

JLeo,quia maximam aittx lucis portione adeptus elt m lui pro-
ductione,ideo omnibus animalibus generofitate,fortirudine&
igneo quodam pollente vigore ,veluri Rex quida quadrupedu

Ffff z ante-

...

$96 Icinerarium II. DialogusII.

anceponicur,unacumciichs docibus diucurnicacem vicx con-
fecucus. Afinusveroquipluscerreftris fubftancice , minus pri-
migenia: lucis adepcus eft, ideo impigra?, lente, & ftolidar natu-
rx anirnal evafiii Idem de cajteris judicium formabis.T^^W.
Hinc fequerecur > plancam eile poile adeo prirnigenia; Iucis
munere beacam,ucanimal 5qualecunque candemiilud fic A fu-
Miktmin- peret Cofmiel. Nequaquam. Sciasenim,nuIIumefleanimal-
^'^J^culumcam vile& abjectnm,cujusmodi v.g. lumbricus, auu
ahundan. eruca efTe poftec , quod non majorem lucisfive calorisprimi-
ti* luck genii ubertaceni, quam excellenciiTima quasvis planca calorc-»
^tafrZtur' lucecurgens,cujusmodi piper,CinnamQ«ium,auc Cariophyl-
ttiem u~ lum,auc Crocuseflepoflunt,adepcumfit. Quia fleri non po-
Uflimum. Kft s ucquodlibec ad ienfttiva; natura? gradum aruTieximialu-
cisportione,&fubgradutali,&talianimaIi formando appro-
priaco imbucum percingat. Habent enim finguli entium gra-
duSjicadilponente Divina Iapientia,fuam determinatamlucis
kticudinem , cum dicla eiemencorum miftura vel ad lenficiva?
naturas animai, vel ad pfoncam,aliudve confticuendnmu Theod-.
§u*iu <a- Hinciequerecur,mineralia uci iucis munerenondefticuuncur»
'ZliiSm tfavirajquoquehaudexperciaefle.. Cofia. Lucisporrionsmpa-
/eu rnine- ri modo rnineralia adepta eile, nemo negare poceft,cum&
rMinm. forrnaftia conftenc s & coniequenrer , nonviram iliamani-
mancibus plancisque propriam,, fed vicae nonnuliam fimiiicu-
dmem^condicioni camen eorum congruam iis inefle, pariceiL.
verum eft; iecl lux illa terreftris miiWajfaculencia&crafli-
cudineadeo obcundicur & abforbecur , ut in actum vicalem e-
mergere/apiencis iane naruraj confifio,non poiiit. Quitamen
aclus lucis inceromnia mineraliapociflimummmagnece elu-
cct,cum cracli va vi iua neicio cujus vicalis facukatis veftigia_»
pandar. Tbeodidachts. Sed quid cenie^,ColmieI,deforma->
mixti&cempciramenci i Cofmiel. Forma in mixtis le habet per
modum Fegina^a qua tota mixti monarchia regitur & guber-
f°K Zti & n:' m* '^>hae enim omnesvires & proprietates emanant , & il
fatias itLs eftinmixto elemencarium qualicacum, id totum forma?
mix to. iubdkur imperio, neque qualkaces elemencorum poflunc age-

reni-

Cap. V. DegloboTerfar, ^7

re nifi a forma ad agendum impulia?; ibliforma;clavesmix-
tionis concredite, (unc , quibus tocius mixcionis Qeconomiarn
vel aperic,vei ciaudic jab hac qualicaces/ivemanifeitae, five oc-
cuka? promanant,ha?c fbla Ieges condic,easque.iervare co°io
elementa five cemperamencum. iheod. Opcimecepi omnia4
nequehabeoquodopponam,cum juxca prajfuppofita princi-
pia oppido coniequenter loquaris. Nihil igicur reilac, quarru
ut ad voJucrium nacaciiiumque aaturam indagandum ier-
moaem convertamus.

Avium Genefis.

GOfmkl. Omne volucrum genus ex femine mCcitut , fe-
men ex aIimento,a!imenta vero partim ex aeris infenfibi-
lijpartimex ienfibiii, quo veicuntur, nucrimento primam ori-
ginem crahunt. Infenfibile quidem nucrimentum aer eft vir- ^**
cute coeleitis feminis fostus, quo carere minime fine vitx di- ZpUxtfZ
(pendio pofllint. Sen/ibile vero nacrimentum eorum funt o- fi&ip
mnia ea,quibus a ves vei'ci foient. Ex utroq; cam occultcsquam^^^'
manifefto,tamfenfibiIi, qtiam infenfibili aiimenco una junfto
naickur volucrum iemen • quo in actum deduclo , in innume-
rabiiem multitudinem& varietatem propagata? , uni veriam_*
infimam aeris regionem implent^utidjexquoortasftiiitjele-
mentum incolant. Concurrunt itaque,haud iecus acin mix-
tiXad avium compofitionem omnia elemenra , quae uni gene-
raIinacura£ieminipro iubjedbe materiai diipofidone indivi-
duato miicentur : & uti acliva cceleitis lucis five ieminis virtu-
ce unicuique fbrma conitituitur „ ita & ab eadem pro indivi-
duatx Iucis in diitincta materia racione, varia?aviumvires&:
proprietaces,canquam a fonte emanarunc Onde verd tanta
diveriitas & : mukicudo originem iuarnhabeatjreitac explican-
dum. Major efthaud dubiea viummukitudo, major ipecie-^*'*««f«r
rum varietas , quam quadrupedum.utexperientia quocidiana ab'
docet. Cujusrei ratio eit muitiplex ovorum , ex quibus na-
fcuntur^nuititudoj vel comjnifrio unius ipeciei cum akera,ex

Ffff 5 qy^

19% Itinerarinmll. Dialogus IT.

nua peregrijiaavium monftra ilibindegenerantur; veldeni-
que abdirifiimiil]varumreceiius,quibusdum abditas,& abo-
jnnibus aucupum lniidiistucas delicefcunc, paulatim mingen-
rem ex nacurce illis iniica ialacicacemulcicudinem pullulanc.
His poficis, hocpaclo caufamdiverfitacis aviumexponimusr\
Semini univeriali naturce ex ccelo elementisque , uriin praxe-
dencibus docuimus , edu&o ita naturacomparatum efle icias ,
utmox ac in individua incidit,ibidemetiam particularia quae-
dam conftituat.Pari pa&o femen natura;,feu cceleftis lucis En-
celechia.qua in omnibus producendis natura rerum utitun^
mox ubi in materiam avi producenda; apram inciderir,ibidem
&protinusindividuatapromixtorum elementariumaqua* &
aeriscombinacione talem & talemavem producit , non aliam,
eoferemodo,quem folito cibi experimenci exemplo declara-
bo. Si decem diverforum colorum vicra exponancur fblisr'
radiis,cercum eft radios in vicra diaphana& diverfis coloribus
tincla incidentes, inoppofito muro autpavimenronon lucem
limpidam.fed eo colore , cu jus vicrum eft per quod tranfit,im-
bucam reddituros,ita utpromultirudine vitrorum colorato-
rum diver/k quoque colorata* lucis fpecies emerganc. Qiiem-
admodum igicur luxfblis invicris,ucitadicam,individuaca_>,
pluresacdiverfasipeciecolores producirjica lux illa nacurce,
quod femen mundi diximus, pro maceria aqueo-aerie. ratio-
ne,in quam incidic,individuaca , ingentem iliam quam ipecla-
mus avium diverfitatem producit , videlicet dum Iux ( lemen
generale) juxta interni luminis rationem ,indiverlarerum_»
genera divifa, &ha*c iterum in innumeras fpecies multiplica-
ra dividicur. An non vides experiencia quotidiana , folis u-
nam & eandem lucem fimul ac in diverfas materias inciderit,
mox diverfiftimos efFeclus producere,dum nonnulla liquefa-
cit,qua?dam indurac,aliqua exafperac,alia mollit Ienitque, alia
ficcac,arefacic,comburic,alia fcecundat,aliafterilia reddit, pro-
uc innumeriefFe£tus , quosuna & eadem individuata lux fblis
prceftat,(ac teftantur. Exquafimilitudinefacilepatet,quomo-
do in tanca diverficate avium producendanaturaluciscoele-

itis

Cap. V. Deglobo Terra. 599

ftis miniftra fua? & opificis fubfidio procedac. Semen iraq,- na-
tura mox ac di vifum,ac a fonce fuo ieparacum,apcisque mace-
riis infinuacumfueric, nonpoceftnondi&am diverficacernj
adferre,ucaudifti. fkevd. Pulchre;morecibifbIico,modum
quo avium canca variecas & muicirudo producarur, explanafti.
Duo incerim qua? capere non poflum,mihi expfices velim :un- otorumtt
de videlicec mira o vorum.quce func volucrum feniina, & colo- diUr^-

t > . . r- s A ■ , . morum ca-

rum inpennis avium eiucelcencium vanecas fic t Cofmiel. Ne Umm m
& in hoc, mi TheodidacTre, nacuraareano cognofcendo votis <&iumpH*,
tuis defrauderi$,negocium cocum ex ordine pandam.Ec primo Tamcllpt,
quidem de ovorum nacura & genefi agaimdeinde de colorum
variecate,qua vokicresmiruminmodum ornacae cernuncun,,
a&urus. Nihil in rerum nacura occurric feminali vircuce ad-
miracione dignius. Quis enim non mirecur in cam fubcili Sc
tenui feminis fiibftantia tantam rerum congeriem larere ? uci
in femine vegerabili vel inregram arborem,unacumradicf-
bus, crunco, ramis , foJiis , ftoribus, fru&ibus ^in fenfirivai vero
narura femine cum coca vicalium membrorum fabrica,car-
nem,nervorum mufcuiorumquecompagines,ftrucl:uram o£
fium,venarum du&us,inefTabiIiquodamarrificio condi, quis
non obftupefcar, dum vel maxime Divinae fapienriajarsino-
vo volucrum femine lufo, Quis plafticam & formarricerrur
femin is facuirarem verbis fufricienrer expficec/ium in vegeca*
bilibus ranram in ramorum , foliorum, frucluum figura diver-
fta rem,canca in omnigenis florum coloribus fpe&acuia exhi-
bec , canca camque exorica in fru&ibus fchemaca inducic ? Cer- mrtttt>* A-
ce non aiia , nifi plaftica vis feminis a narura providenriftrma^ T^V'
rerum marre m hunc finem ei indica.Hasc eft quae in animan- mira 9k
tibus figuram adapcac cuicunque lpecieiapcam,oftibus com- .
pingic, cendicnervos, derivac venarum du6tus,omnia mem- '*™tmmk
bra pro cujuslibec fpeciei condicione muniisfuis exequendis
apcadifponic; in volucrum verd familia ovum fabricac,magnu
nacura arcanum, in quoceuin ccelo quodam feminalis fcu
plaftica vis omne id fabricacur, quod admirandum in volucri-

bus

£oo Icinefafium jX DialogiisII.

etumin bus videmus>dequomod6nobisdicendumefl. Duplexita-
toiucribm qUe femen in yolucrum genere confiderare debes, miTheo-
Vir^uin, didade. PriuscompecicmaribuSjalcerumfaemelliSj&ovum
Stminis efl i prius in maribus nihil aliud eft, quam puriflimai lucis pri-
duo gcntra mjgenia^ porcio individuaca,inpura& fubciii eorurn elemen-
Ufmt. corum,exquibusconitanc,parce,cui mifcecur vera uniono
ineamfubrtantiam,quaj in fe concinec omneidjquod ad a-
vium produ&ionem necefTarium cft. Hoc pernacuraiem.»
■congreilum macrici femella; indita; in ovum nacurali macri-
ciscalore convercicur , feclufum verb caloris excerni, five a-
vium,five hominis cum proporcionaco caloris gradu fccu&
incubicu, tandem rupca ceftaln volucrem parencibus fimilem
mi eonfti- emergio. Et crailior quidem pars feminis in putamen •& ce-
ftam abic , aquofior vei 6 pars m aibuginem convercicur , pars
verb qua? aeris & ignis fubtiliores parces haber, in vitellum_»
mutacur,cuigermen fupernacfcc fubcilior efficaciorq, feminisr*
porcio,acq; huic vicalis & fperms.cica vircus omnisineft^ex quo
fblovicapulli & mukiplicario dependec amnix &viceradix,
reliqua omnia ki alimentumcedirac jammacuroincer ceftam
conciufofcecui. Er rel;qua quidem animaliafineovoincra-,
rnacricem concenca per varios macerni uceri duems fuum fibi
Elimenmmexrococorpore accrahunc,ac iblis volucribus Divi-
tffrar**» ifi. na ^pjencia pe^-arLem fuam, qua^narura efl, pecuiiarem juxca
mundi foirnam, reftaceam manfiunculam admiranda lane
mduftria a macrice feparacam fub Ellipiica figura confcruxic,
in qua canquam in orbe fiio, feu mundo omnia illa, qua? quovis
modo ad vicam neceflaria eranc,paraviC.T^^^/^^7^.PuIchro
quidem& concinnodiicurfu ovumdefcripfifti, fedmodum_>
nofle defiderarem, quomodo calore rlio excerno vis feminalis
traprhif, 'ncra teftam Iacens e pocencia in ael:umeducatur;&ucrum_i
M Mucris prius,ovum, an volucris, in primordiis rerumexciceric. Cof
futrtt. miel. Scias^Theodidaele, Deumrerbenedicmmomnegenus
volucrum ex aqua produxifle, uci ex prajcedenubus oftenfum
fuic. Qiiod non ica incelligi debec, quafi ex fbla aqua in quancu
purum elemencum eft , led ex aqua* purioris porcione reliquis

elemen-

Cap. V.

Deglobo Terrce.

6ol

«lemencis fub minori gradu mixcis produ&a? fuerinc, Neque
Deus ovum prius,fed vo iucria , unaqu^q,- juxca ipeciem fuam,
ifl perfecto eflencias fux ftacu produxic i ex quorum deindo
lemine,nacurali nexu confequence m perpecuum , vo!ucrum_>
propagacionefafta fuicjquod ordininacurcemaximecongru-
umconfencaneumquefuit. Sienim ovumprius produ&um.. ^ZfJlZ.
sfuiflec3quis lllud fo iflec? quis ad exclufionem fbecuras incu-^v^
buiflecrquispulium exclulum aluiflet? Decuic igicur naturd£priti*>Mu'
Majeftacem3primum volucrem,ex qua per quoddam ucriuf.
que fexus conjugium deinde ovum nafcerecur, pullo peii,
Focum producendo,atque educando apcam generare. Ac-
queinprincipio quidemrerum Deus produxic ex communi
pi-imigenis JuciSjquod nos calidum. radicale, & femen mundi
diximus,ciim punori a^ua? ieuIuimidir-adicalisporcione,cer- Eieme»t0.
ra-modica poitciunculaaddica,omnegenusvolucrum j fiibea rum qnaia
camen porciane,uc in avibus minor vefleccerr£e,major aquge,^ mixtur*
maxima aeris ad earum produclionem porcio. Acque ha?c
quoque iubinfinica graduum di verfiraceprogenerum ipecie- Utiie.
rumqj producendarum mulcicudine & variecaceaflumerecur.
Ec quemadmodumad formam volucrum confticuendam ma- 2£lKL
jor fubtiliorque lucis primigenije porcio accedic ,quam in... turaUs
quadrupedibus ica pulchriores quoque nacura? doces adipi-^^-*-
fcuncur. Quisenim nonmii-ecurvolucrum.innidisadomnes^ T„tu" *
archice&ura» leges conftruendis induftriam : quis modulario-
num ad muftca; arris amuflim expreiTarum dulcedine non_
capiacur ? quis aftucias& induftrias cum ad impecendas alias
inimicas, tum ad hoftiles infidias eludendas j venandiquo
fagacicacem non obftupeicat ? & cum homini,five formam , fi-
ve naturalem corporis conftitutionem ipecles , diflimilesJ
fint,linguacamen& ingenio,Ioquela & inventione, hominisr*
operationes maxime affe&are videntur. Quje quidem na-
curales avium propriecaces non nifi ex forma earum , quas
aIiudnoneft,nifi excellenciflimadiclcelucisporciocum nobi-
liori fiibciliorique elemencorumparce, juxta Divincefapienciae
archecypum prodierunc, qu<e in appropriacis maceriis indivi-

G g gg duata,

602 Itinerarium II. DialogiisII.

duata,haudiecus ac m quadrupedibus,eam quam mirabaris
diverficacem efrecic. Ec uc exemplo rem cibitocam propius
demonftrem , Aquila avium regina, puriflimi aeris incola_.,
profuaformaeamlucisfive calidi primigenii porcionem ac-
cepic,quam calem volucrem calibus nacura; docibus inftru-
clamcumprimisdecebacjquas puriori aeris,& minus fubcili
aquae femini cum modica cerreftris porcionis fubftantia fefe_>
infinuans , verbo Dei inefFabili , eam , quam tibi defcripfi , vo-
lucrem exhibuit. Idem de caeteris judicium fit; qua; uti ex
varialuciscumelementorum partibus combinatione coalue-
runt,ica differencibus quoque naturas ingenii, indolis docibus*
inftructae fuerunt. Volucres itaque di&a ratione Divina?
vocis efficacia. ftacim perfeclum eflentia; fua: ftaturn naclce
funt ; femen autem earum mox intonante Dei voce y Crefcite_j
& multiplicamini 3tfc. perfecfum fuic^qua incicacaj volucres-
fine moraad generadonis opus fe accinxerunt , & in innume-
rabilemmultitudinem juxcafpecieicujufuis exigentiam fefo
propagarunt. Semen vero ex appropriato ipfis alimenco,
& fimilitudine quadam natura? earum quam maxime con-
gruo afliimpco reparatumfuic,perenni propagatione duracu-
inxpri. rum. Nam ut fupra a me audifti,lacet in alimencis fingulis a>-
toimnibm nimantlbus deftinatis lucis quaedam portio^prorfus ad lucis*
wtdtm. avium confticucivas racionem iimbolizans ; ac proinde iftiuf-
modiexinfica quadam iis fympachia,naturali inftindu, feu fe-
minis fufi reparativum appetunt. iheodiotactm. Omnia mihi
luculenter expofita percepi : fed mod6 explices, cur natura o-
vum a fasmella volucrefeparatum, feclufumque efle voluerio.
Quifnamfitarchiteclusillcqui excerno tantum adhibito ca-
Iore,tantam & tamadmirandam volucris ftrufturam ex ovo
reiiifcitet \ fiquidem capere non poftum , quomodo exter-
nus calor,internam fpermatica? virtutis energiam excitet, non
avium fblummodo fotu , quin vel ipfb attemperato hominir',
&quod maximumeft,ipfb fornacum calore,utiin iEgypto
moriseft,adinfignem temperiem reduclo. Cofmiel. Audi-
fti jam fupr^caloremexternumfubfiftereminirne pofle fine

lucis

Cap. V. De globo Terf *.

.0$

ternus la»
tenttm in
rtu-

lucis primigenia; five calidi innati miftura. Calor itaquo Calore?2
externus,in cujus cencro Jatet vis ifta mirifica lucis priinige-*' 7
l.ia^cumejufdemrationisficcum eo,qui latet in fpermatica_>
ovifcetura^neceflarioei tamecfi excrinfece applicatus , idem $g*(im^
ramen r;lv <s*tA<na.Ui*v agit, quodcaliduminnatum,fivo^//^M/_
idvolucri,fivehomini, five elemcntari calori iuficum,dum-
modo cemperamencum effecTui producendo apcum,adepcusf*
fuerit. Vitalis enim llle incernus calor uciopifexfuicorpo-
m3k* verus fua? domus faber efT,qua fabrefacTa , difpofita, fe-
clusaque,cunc ultimumacTumeducit^ex potenciafui ipfiusfu-
fcicando fpermaticam vim , & animando informandoque_»
ope caloris excerni fibi congeneris corpus illud perfecTione
ulcima , quam calor nativus in illam materiam incroducio.
IheeMdaffw. Jam dic, rogo,cur natura ovum , quod incra-. m"m cur
volucres producitur , feparacum,non vero reliquarum mh-§/^Sl
mantium more fa^mellae conjuncTum efle voluerit. Cofmiel QolatMum.
Hu jus rei rationem hanc efle fcias , quod id natura» voIucrurr__
repugnabac. Cum enim humidiflimae naturaz finc, ucpoco
ex aqueo-aereo elemenco producTa. 5 contingic, ut mox humi-
dicas illa una cum excremenciciis fcecibus in neceflarium_> peKnm$*z
pennarum ornacum vefticumque , fme quo nec vivere, nec lucrumex
volucres efle poflenc , perperua exhalacione degenerec. Cu- fumifita:.

- ., r r n \ 1 ■ .1 .tenaturalt

jus quiclem apertum iignum efr,quod ncc perurmam qmdcm generari.
fuperfluam humiditacem exonerenc. Toca icaque parcim per
excremencicias fceces , parcim per cucis poros in pennas abio.
Hincfifeme incravolucresfceminasmulto maribus humidio-
res ingeftum fine ovi providencia inexciciflec,cercum efl,cocum
id per halicum,haud fecusac reliquam humidicacem,in penna-
rum apparacum degeneracuru fuiffe. Ne icaq; canca nacura? in- f*°'"^
convenienciaconcingereCjprovida nacura illud infra matri- utnatur*
cem fimul ac infusu fueric,mox pellicula circumdare voluit,ne **>»/_- fi-
internomacriciscaloreconcepcufemen ,una cum czecera hu-Ja™tiffb*
miditate e vanefcente natura? efFecTu intento,exhalaret. Hoc e- />.../**<?.
nim pacTo,intra pellicula conclusu confervatumq;,veluci intra rit>
peculiare matrice vires fuas iltefas unice cofervat,donec paula-

Gggg z cim

I

604 Itinerariumll. DialogusII.

tim rurgeicencefeminali fa?cura,& idenciddilacaca pellicuia,
iub decerminacaexrei- ione in ceftam indureicar,& ftc veluti
fructus quida volucris debicam maturicacemnactusexcluda-
tur,ac tandem focu& mcubitu voiueris per naturalem calorem
extrinfeceapplicacumydefideracumpullum rupta tefta exhi-
beac. Acque hoc pa&oexovisvolucres.&ovaexieminevo-
lucrum naicuntur. Theodidaffus Abunde mihi fatisfaclum eft;
quare jam ad ejus iblucionem progredere,quod erat de colo-
rum in avium pkrmis pennifque elucefcence varietate.. Cof-
Calorin- miel. N6ris,ni falIor,ex chymicis experientiis , internum lu-
tetfuofo- men/eu calidum innatum unicuique inexiftens, quod &_iil-
rum plu- phur natura. dicirur,deco£tionefui ipfius colorum omniurn_»
m*rtt Cau- fonremefle:noftietiam,nifallor,quam innumerabiles colo-
^ resmercurialisilleliquorunafahmixrus producar.. Theodid.

Novi equidem,& fcepe iumma admirarione concemplacusr'
fum ifhusmodi natura. arcanum,quam caudam pavonis Chy-
mici ob admirabilem colorum diverfitatemappellant. Cof-
miel. Beae iencis, & icaeft. Cum icaque in volucribuscali-
E*crfme»J dum innatum , five fulphur naturas , fit oppidd calidum_s,

taalium , . , 3 rr , "

nitrojk & acque ex humido radicah maxima ex parce coaluennc , ia-
f*u refer- Je quoque abundenc, uci videre eft in excremencis earundem__
ta' . abundancia falis adeo refertis , ut ex gallinarum col umbarum-
fe mttfai* ftabulis calidiftimis ingens nicri copia exnacla ,haud exi-
^omodo guum lucrum conferac iis, qui hujus artisnotiria vitamcole-
dtcoiore». ranr- certum eft , humidum volucrum una faiieideminexi-
ftenti mixtum,moxubi perporoscorporisexhalatum r?_i;ces
pennarumintraverit, acaloreinternovarie jam concocium,
& caiore aeris ambientis induratum , falino- fulphureo -mer-
curiali vi refertis plumis in pennas alasquepaulatim dilatari

Autt cur , . a i /» i _

/f_. *u* expandique,ea coiorum vanecate , quam tai & mercurius na-
nigrt^jf* curas vircuce in fe concinet , & vclucrum ipecies veluci jure fuo
txndtd* poftulac. Theodid. Hoc capio bene, & racioni experimenri_qu<_v
$ari,fati congruic. Veruntamencum nonnullasaves nigro.uricorvosr5;
«ohris. nonnullas,uti cygnos^candido; quafdam ex utroq,- miftasco-
lore,uti picas, alias,uti Piiccacos , upupas, pavones^gallinaSj&c.

omni

Cap.I. DeAqua; fjatura.

omnicolorumgenerevefticas videam,unde hoc proveniao,
fcirecupiam. Si enim quod cu dicis, verum eflet, jamomnes
omninovolucresdiversacolorummixtura adornacas fpedTa-
rencur > quod experiencis repugnac. Cojmiel Redte dubicas,
acproindeucnacuradegesexa&ius calleas,& lacences reruriL*
caufasiuculencius poffideas, nofledebes, provarioin fiibje-
dtamateria fulphuris, mercurii,falismixtura; gradu fieri,uc
dum fub iis a;.quali mixcura colores omnes vigenc,aliis quifqui-
liis non fuifocaci , voJucris inde enafcens omni colorum ge-
nere exornecur. Si cres JbJum vigeanc,reliqui vero cempera-
menci miftura fupprimancur , cres fblum in volucris pennis*
fpedhbuncur j fi duo , duo tancum ,* fi denique unus fblummo-
db vigeac,.reliquis terreftri cra/Iitie fuppreffis, unumtantum_»
emergere certum efh Et fi quidem. terreftris portio ele-
menti pr£evaIeat,voIucris atrocolore veftita,uti coruus,exi-
bit j fi aqueus prcedominetur humor , candida volucris na-
fcetur,utcygnus ; fi iuba?qualigraduhimiidum cum terreftri
mifceatur , volucris nafcetut ex albo & nigro mifta , uti picaj
fi denique terr - aqueo - aeria mifrura conftet fub mifturas
graduumaqualitace,avisinde emerget vario colore imbuta_>.
Continuati verb colorum mirifice digeflorum dudus,quo-
rum in pennis avium pulchrum ordinem ac difpofitionem^
miramur,dumin nonnullisfpeciebusvolucrumcaput,in aliis*
cauda,col!um inaliiSjala^venter, dorfumque tanta colorum
varietate difpofita cernuntur , id plaftica* in femine latentisr'
virtutis opus efle noris,quae pro officio fibi a natura commiflb
unius fpeciei aves tali tanciim colorum pidtura ornat, non alia,
&hocfemper,& in omnibus individuis eodem femper arti-
ficio praftac. Theodidaffm. Perplacetmihi fblutio. Jamdo-
ceasmevelim,quanamracione coloresifti, quosPhyfici in-
tentionales vocant,& in pavonibus,halcyonibus,& collis ana-
tum,columbarumqueelucefcunt,&tantoperePhyficorumin- 0ri of5
geniumtorquent,oriantur. Cofmiel. Nonequidem miron., c/«/C »/«
hujufmodi colorum phafmaca phyficos oppidb corquere,cum!r"/* inut
caufamhujusreirecondiciflimam habeant,quam&tibi modb -^^.

Gggg 3 eXDOnen- lumbarnm

p

€o6 ItinefariurnTI. DlalogusII.

exponendarn duxi. TheodtdacJus. N ihil mihi gratius accc-
priufqueacciderepoteric. Cojmiel. Tunofti jam-exeaarto,
quamjamamultis annispubiici jurisfecifti5& AnacIaftiCcUTLj
fiveRefractoriam,appellas,omnia diaphana corpora fub an-
gulorum obtufitate,auc acucie,vel lub inasqualium fuperficie-
■Refiexione 1 11211 fcabricie excenia, id propriuniiiabere,nt refiexo lumino
lumims ex uno in akenun , ibidcmque varie refracf o , mox annuime-
rTsix7i°' ra^iem colorum varietatem exhibeant,& experientia in vi-
bemur 7n tris t**gQWS Polygonis,five poliedris omnibus Juculenter do-
corporibm cet. Hoc itaque iuppoiito,cum volucres, uti fupra diximusJ,
Jiipb*™. jfalis copia mirum in modum abundent • fit,ut uivolatiJisfui
fpiritus agilkate intra volucrum pennas infinuacum,excerni
aeris&humidi vircute mox in plumas coa!eicat,ex ie & lua
natura diaphanas,& vicreaquadam formapraedicas ,• qua? plu-
»ia;penna!que,utiin:ignifcabritie,tametfiinieiifibili,poIIent,
ita lucem iis afrufam in tanta fibrarum plumearum& vitreo
quodani humore concretarum agglutinatione mirifice re-
PevMiu^ rringunc quae pro variaad lucem appiicacione eam, quamPhi-

cemrefrin-, f l ■ i i- i • i ■ j>

^»rw»/o-lolopiiiniirancui*,mucabilium coiorumin volucrum pennisr
resdnus variecacem producunc,acque adeo nihilaliud illi colores fint,
cjjingwnt. qUam incra fibras plumarum vicreas & diaphanas varie refra-
cta lux. Et ne experiencia; refragari videar,accipe Smicro-
fcopium,quoinminutioribus examinandisuti foles ,-& dic~tasJ
pennas exaclius luftra ; invenieique verum efte quodd ixi.
Videlicet ingentem pltmiearum fibrarum in morem vitreo-
rumfiJorumtranslucentium ordine digeftam copiam. At-
quehax genuina illa,quam tantopere phyfiologi mirantun.,
Colorum ca*omm intentionalium caufa eft. Quod vero nacura quaC-
tlrietaia c*am volucres iiulio certo coloris veftitu ornarit,fed omnige-
edam i- lia coIoruiTi varietate imbueric, id ut plurimum vi phantafti-
7*u&e0h° c-**^ul'maSmacivaexobjecl:isvariicolorisimbu£a provenioj
poteuf ^ dequocumtualibifuseegeriSjdiutiusimmorarinolo. Theo-
didacJia. Oquanca me voluptate afEcis, dum tantum mihi
nacura? arcanum aperis! adeo enim lcice cauJam hujufmodi
colorum indigitafti,uc Q^m^^^i^i demonftrafle videarisr9 .

Sufficic

Cap. V. DegloboTerra?-. go?;

Sufftcit enim , quidquidmecancopere eirca avium geneflirtj
angebac , abunde a cemihi explicacum fuifle. Quare jam ad
animalium genefim progrediamur , qu*e incra aquas nacales
fuoshabenc*

AcpatftumGenefis. •

C^Ofmiel. Dixi cibi fuperius, TheodidacFeJucem HhtrG
^radicalem ,feu mundi femen,omnibus mundi corpori-
bus fefe infinuare,~&in cceleftibus quidem corporibus purif-
fimum,uciinfe ipfoeft , in aere quoque minus cenue quarn^

in ccelefcibus , inaquaminus cenue quam in aere^in rerra^
denique minus cenue quam in aqua, ideft^fuhcrafliorifor-
ma exiftere; in fmgulis camen elemencis^ubique difFufum^
tibique praefens , ubique fcecundum , ubique admirandos
efFedus caufins. Ec quemadmodum ex aere & aqua femen
ncriufque ad voiucrum confcicucionem,ita illud in aqua k-
censfolum ad pifcium generacionem, in cerra vero & aqua-j
mixcum ad quadrupedum vegecabiliumque producFionemj
concurrir,aqua in omnium vivencium^imd & mineraliurru,
produtFione y ceu pafilvo quodam rerum omnium uni-
verfali principio confluence^cum fine hac nullum elemencum
efFeelu defideraco pociacur , nec ignis , cerra , aer , fino
hac ullacenus confiftere poffinc >• omnium quippe fomencum ,
omniumreliquorumelemencorum bajulus, cuius ope omnes
mundi chefauri , una cum cceli elemencorumque feminibus,
m fubcerranea nacura? gazophylacia ibidem digerenda, at-
que in omnem circumferenciam difFundenda , cranfvehan-
cur ,• uc proinde mirum non fic^cantam & cam innumerabi-
Iem,qu ncam oinulld alio elemenco videmus,five diverfica-
tem fpecierum , five mulcicudinem fpeftesjioc vel unicum ele-
mencum excludere. Ec cum infinica fere finc pi fcium gene- ?ir"s **
ra,ea camen ex nulio alio fonre originem fuam crahunc,nifi "Zt^JL
exvanaSf mulciplicialceracione feminis univerfafis in aqueo
demenco individuaci ', pro va id diverfarum Vem W*

paxcium

I

6og Itinerariumll. Dialogus I T.

partiumdifpofitione,quodlemen uti infinitis fere combina-
tionum legibus inacjuaveluti inutero quodam,uciacaloro
centrali fui ipfius & a calore coelefti femini individua quadam

fbciecate perpetuo junclo.alterarurjdifponiturque ; ita quoque
ld ipfum infinitas pame natatilium lpecies , pro varia dicti na-
turajfeminis divifione atque individuatione,producere ne-
cefle eft. Theodid. Hmc lcquereturaDeum iu principio rerum
pifces non ex aqua produxifle,led aquam ex fui ipfius lemino
"illosgenerafle,* quod Sacra; pagina* incongruum videtur. Cof
miel. Opificem mundi lapientiam in principiorerumpilces &
omne natatile divma? fua; vocis imperio produxifle , lalva fide
negare non poflumus. Siquidem ad Divina; vocis nutum_s,
in momento innumerabiles pifcium fpecies ex feminis natura;
in aqualatentis divifione,in miiiuriilimas portiunculas fada_>
prodierunt , quarum unaquarque ad fpeciem a conditore Sa-
pientiffimo intentam ccmftituendam,lub tali & caiicombina-
tionistemperamencoconcurric,ha; vero deinde per Iperma-
ticam facultatempi&ibus indkam, fefe ininfinitum, in totam
temporum fucceffionem mulciplicarunr:Jatque hocpafto pi-
lces in primordiorerum aDeoconditi fiint • nontamenindo
fequitur,aquamexproprio£nipfiusfeminepifcesproducero
non pofle,cum hoc ipfuni experienria* repugnet ; atque in no-
vis pifoinarum feu vivariorum foffis aperre patet, qua: aqua
aliunde incroduita replera; , non ita multo poft diverfispi-
fcium generibus replentur jcerte non aliunde, quamex varia
iJla Iut is radicalis,(eufeminis nacura; in fubiefra; maceria; va-
rie difpofica; divifione & diftributione: qua fac~ta,& caloris ca;-
leftis fotu accedente,in animal aquatile fub tali combinationis
lege mox exfulciracur,& fimile fibi ilib determinato magnitu-
dinis limice producit in perpetuas generaciones canca multitu-
dine& varietate,ut nemofit quiijs nomina imponat, nifi is Ib-
lus a quo condita funz}Deus benediclus in fecula. TheodidacJus.
Nonopuseftulteriusprogredi,cumex pracedencibus illumi-
nacus,mentem tuam abunde intellexerim : funtenim tuaPhy-
fica?principia adeorationicongrua,adeo vericaciconfbna.uo

Cap. V. DegloboTerra?.

quiea uni animantium generi applicata viderit,reliqua nulio ^JJ? §
negotio propria ingenii vi , quantumvis profundi fcrutinii magnitud^
iint, atcingere poflit Jam vero hoc folum mihi explices ve-
lim; unde belluarum marinarum immanitasj unde tanca a-
quatilium forma& flguramire cransformatorum varietas,- ut
proinde mare non meliori nomine, quam Proceiregnum , <fa?-
pe fopius indigitarim. Spedamus in Oceano immenfema-
gnitudinisBalamas, mediocrium pifcium ingentesexercitus
minimorum omnis numeriexpercem multitudinem; uc inte-
rim cruftaccorum/eftaceorumque, acque exfanguium VarnV*
fijeeiebus difFercncium infinicamdiverficatem fiJeam. Cape-
re fiquidem non pofliim , unde ex aqua fimplici canta rerurnj
varietas refultare poflit, praj/ertiin inelemencotaminftabil^
&perpecuaagicacione volubili, pracerea acri ialfugine imbu-
to , quibus tan tum abeft ut generatia concupico fine potiacur,
ut potiushujusmodielementi inftabilitas, unacum corrupcivi
falis ubertate omnem gen erationis enxdum impedire videa-
rur. Cofmiel. Quod ad varietacem atcinet aquatilium, jam fu-
pra dixi , id totum ex varia primigeniae lucis in dirferentibus3
materiis individuatione contingere ; unde te falsa perfuafione
inducinolim, aquam homogeneispartibuspradicam,ubique
cjusdem femper racionis efle. Nequaquam. Sicutienimter-
reftre corpus ex maxima partium diverfiflimarum conimi-
ftione conflatum eft ; ita & elementum aquaru , tum in fe ipfo s»» m
casterorumomniumelementoru miftionemcontinet,tum ex reftrium
ipfo fundo maris differentis conftitutionisJtunaturaIibusin-/>'?r^",i*
fularumregionumque,quas perpetua alluvione tenc,proprie- tlZZm
tatibus imbutum, cumperpetuamineraliumfpiricuumefun- al"*-.
do marisexhalacorummixcura, corpus aqueum fummoperd
redditur hecerogeneum. Accedichifce, varia marinajaqua;
vifolaris ajftusconcodtio, ex qua diverflffimae inferuntur ma-
teria?aquea;diipofiriones adrerum adeovariarumproducrio-
nes. Namtametfiaquamarislimpidiflimavideatur, fubilla.,
tamen limpiditate fulphur,mercurium, falem, naphcam, bitu-
men,innumeras denique rerum fpecies,fub infenfibili cameru

Uhhh ipiri-

tifcium-

(tio Tnnerarium IT. DialogusTT.

jpirieus iubtilis &: cenuis veftimenco coacervari, lolaracioSc
experientia fpagyrica docec. Unde mirum noneft, ii cceleftis
feminis portioin cenacem & vifcoiambituminofisipiritibus
% nit tJa Eurgentem leie maceriam jnfinuaveric , cum ob copiofiilimum
uadb. iemper prazfens aiimentum x cum ob cenacicacem & vifcofica-
tem»qu£ facili negocio in omnem dimenfionemdiducicur,
ingcncis magnitudinis piicesenafci, fi vero dicii luminis por-
tioj.in excremencicias Lipidofa; marerifequisquiliasinciderit,
cruftacea ceftaceaque inde nafci neceiie eft,.qua? deindeeo-
demjCxquocoaluerunCjalimenco vivunc. Hinc iemperfund»
harrentj id iudu inie&attraduquodamderivantes,, exquo
Teftacta conft-ant;i f x mercurialis verd abundantia liquoris,iquamigeri

gentra un- . . . 71 . , 3 ^ O '

dejin*. gregi s agmina nai cuntur ; quae omma tibi ultenus examinan-
da& digerendarelinquo. Harum enim rerum mucua combi-
nacione facia3nullum tam prodigiofiim in aquatilibus, five co-
lorem^il ve formam & nguram,naturaleique proprietatesipe-
eiesrerTedium reperies^cujus cauiam nonftacim ex indigicatisr9
paulo ante principiis fis ailignaturus, Quod vero ultimo obji-
ciebas de iaiis deftruciivavirtute/allei-is, tantumenimabeft,.
ut ial fiveialiugo illa marinagenerationemra-um impediaji,.
ut pocius nihil fic quod eam cancopere promoveac:eft enim,.uci
ex Chymicis nofti.,fai;)femen q.uoddam nacura.* , omnibus rebus-
inexjftens 5,fine quo nulla res fcecunda eiie poceft , led illud cv-
mnia fcecundarj&ammat^ucpocein cencrofuoconcluium ce-
Sxperii- nens tocius nacura: iemen. Ec ii experiencia Fem comperiFo
velis , plancam quampiam in lalem arte tibinocaconverie;.
quem falem fi cerra; puriiiimar inieruerisy ftacimilleineanxj»
plancam,e qua excracius fuerac3repullulabic. Oftreis quoque
in lafem coiiveiiis ., mox ubi arena; maris dictum falem com-
miieris , ingentem novorum oftreorum fobolem cum cempo-
re indeprodire repenes. Idem de omnibusaliis fenciend urn_*.
Abfic icaque.ut q.uo nihil nacurafcecundius produxit,tu fterile
dicas. Quod vero inftabiLtatem maris velutigeneracionibus
minime idcneam accuies, perperamagis;cumin mariadre-
rum produciionem aonneceflariafic quies illajquamreliqua^

excra

vtentum.

Cap.V. DegloboTerra;. 6n

cxrra aquam animalia jurefuovindicant.-fiquideminnume-
rabilis illa ovorum mukitudo,quam pi fces mox,ubi intra defli-
nata vafaadmaturitacempervenerinc, erFundunt ,nonmore
volucrum fotu excluduntur,led arbicrio inaris,cceleftifque ca-
Ioris providentia: in omnes marisfemitaseffufacommiccun- TUu^
tur,donec virtutecceleftis lucis excluia, tandem tocummaro, crammare.
cum in ufitm & fuitentationem hominis ,tum aliis pifcibus in_
nucrimencumimpleanc. Thecdidattut. Quaedixiiti,probein-
tellexi; perge modo id quod ukimo refhbatjde iafe&omm re-
ptiliumquegenere mihideclarare.

Genefis Infe&orum.

COfinieL Notandum , infeclorum , paulo Iatius in rem no- l72fetforam
ftram fumpco hoc nomine , criplex efle genus. Aliud genm tri-
enim fiib fevolatilia,aKudreptiIia, aliudmultipediainfecta^^*-
concinec. Qua; icerum in varias differencesque fpecies divi-
duntur. Prius genus mufcas,cyniphes,bruchos,fcarab^osJo-
cuftas,papiliones, quorum nullus eft numerus , fub fe compre-
hendic. Secundum genus omnium ferpentum, vermiumque
genera. Tertium animaiia tum quaternis, tum multispedibus
inftructa complectitur , uti funt forices,mures,Iacerta;, croco-
dili, &quidquidtandemexpurripaiTim, partim exfeminisr'
proprii commixtione in inflnitam pullulaginem multiplica-
tur. Mukipedia,omnia aranearum,pediculorum,cimicum_,,
erucarum,cruftatorumquevermium genera & fpecies conti-
nenc,* quas quidem ex pucredine mixcorum originem habenc,
velex vegecabilibnsnalcuncunvel exanimalibus,velexputri-
dis cerreftris maceria; quisqmliis,qua? in aere , aqua, terra con-
fluxerunc,oriuntur.Hoc aucem pacto animantur. Pucredoni- infeEt*
hilaliudeft, quamindigeftihumorisconfluxus, five is fiat in_ <\uomod<>
vegetabilibus,five in animalibus, five in quacunque elemento- ZT^fit^
rum miftura ,* qua; uti pinguedine & calore pollec , ita lux pri- tur.
inigenia, fivefemen mundiineamateriaindividuacacaloro
iuo interno derepente, ob proxinras ad generationem difpofi-

Hhhh z tiones,
\

_

6 1 2 Ttmerariurn TT. Diatogus I T.

%»„ notu ciones^animalexcJudic, juxta eam maceriam_,ecujuspucredin_
fi/_3_*„« ectucitiir. Ica quidem,ucnonlicullum vegecabile, ullumani-
HLa produ- mai,eIemencumuiium,quodnon,excepco igne, aliquod inle-
cuntmixta ftumproducac, Eft & hocnotandummiillum inmundomix-
tiZ ex*"r~ eum inleclum aliquod producere pofle, nifnlJudprimo viam__-
habueric: unde fola metatlica & mineralia eorpora^ucinullii
putredinibusobnoxiafunt,itanuilaquoque inie£taanimalia_,
generant. Si quivero vermesinporislapidum fubinde inve--
niancur, idnonprovenic ex eo, quod ipfiimmediateexiaxo
genici fuerinc > thd quod in poros iaxi aliunde delacum fic fe-
men,ex quo vermes profluxerunc. Qua? omnia cum tu fufius5
, ,„ in operibustuiso(tenderis,hjclonsior eilenolo, TheodidaSf,.
^,..,, Dic, lodes^, hoc unicum > quem ob nnem nacura cam difteren-
resinie.&oruin fpecies, & cur cani.innumerabilem copiam ex,-
duferic ? cum camen pier aque homini & animaiibus cancope-
7 riTa 9e re nox*a ^-inc 5 ^ pleracJue exiciaJi quadam viruienci_imbuca_*.
mlo/ts y finc. CofmieLBmzsk nacuraalcilTimilunc. Cum enim elemen-
Tfoxim ca pucridis corpufculis referca finc,fic utinie_r.a animalia aeris^
quaiitates- aqU~> & rgrrff pucredinem venenofam in iis Jarenrem in fe ve-
luci mvivasquasdam buriasattranant, colligancque, ne putre-
dinis concagione tn vicinas eiemenciparteslerpence cocurrLa
frfe&a ai- paulacim cum excrema vivenciumpernicieinficiacur. Hiico
%mttZ2anL SquidjEJW inle£tis,& aer,& aqua, & cerra a fuis noxiis qualitaci-
ptwfjiti. kus y veluciab inlirmitacibus quibusdam purgancur , & defa?-
cancur,acque.ad meiiorem ftacum reducuntur,- quod & de ve-
getabihbus,ammalibusquedi£tum veiim. Hocpacloinledta.
qua^dam infita vi, & nefcio quo magnetifmo, quidquid vitio-
fum & inquinacum in aere fquaJet3ad feattrahunt. Infecla ve-
ro ex aquae profapia exorra,idem in aqua, quod aerea in aero,
& terrellria in cerra operantur, unoquoque lui fibielementi
purgationem actraclu quodam magnetieo velfympacico in
bonum naturar procurante. Hafcveroinieclaubi munere fuo
fflbii **-> probe fundta fuerinr, fapienti natura? confilio , tandem in ali-
n*f"fitimo mencum ce«unt terreitrium ,,volatiIium, & natatilium, vitae.
fint+ Qonfervand* neceflarium, Vides itaque3,nihilinnaturare-

rur

Ca-p. V, DegloboTeffar. 6jj

TtttH fine opcimo fineefleconfticucumjnihiladeoopiniono
hominum malum & pernidofum,quod non in faluberrimum
mundi medicamencum deftinacum iic. Theod/d. Abunde
mihifacisfaclumeft,* adeo enim intelfeclum meum lapiencise
tua? radiis illuminafti, ut exhisanimumadmagna&ardua_j>-
bonicommnniscausa obeundaexcollam, Coftmel Sacis eft,.
paulo majoracanamus. Audiftimodocociusexcerioriscellu-
ris confticucionem percepifti ni fallor Elemencorammucuo
quodam orHciodecercanciumcoIlurionem. Vidiftiquorno-
do & qua racione ex iis omnia componancur } & in hunc ufque
diem & aprimordio rerum producta finr, quorum quidem o-
mnium fux iUa primigenia in huncusque diemperomniaJ
mundi corpora difFufa.,, veram & LmiverfalemLindifemen, &
Encelechia naCLirarerum,qua? unicaars Dei eit,cauiaeft. Hax
euim materia: pro infkiita diipofitionis & akeracionis Cux m*
cione individuaca omnia conftituit.,omnes reru formas educic
omnia animaCj fovet.,aIic.,conLervac;ha?c in iaxofaxum,mecal-
fum in mecallOjin plancis planca,animal Tn animali,in elemeiv
ns elementum^inccelisccelum , inaftris aftrum.jeademquG_>
ipia nacura rerum fuo quodam modo^ied racione abftractiorl
in homine honm, in Angelis Angelus, in Deo candem, u£
ica dicam,Deus ipfeoprimus maximus., qnio-
mnia inomnibus operarur,ac proiiv
de benedictus in fecula»

V

Hhhh f DI ALO-

«14 Itinerarium II. DialogusIII,

MMMMMMMMMMiMMk

mmmmmmmm&mmmmm
DIALOGUSIII.

IterExtaticumin Mundum Subterra-

neum_9,

Interloeutoribw Cofmiele>& TheodidacJo.
C A P U T I.

Exploratur maris tum extrinfecajum intrin-

fcca coujiitutioi animaliumque in eomu/titudo,^
varietas dejcnhitur.

0 S M I E L. Examinata jam externa Geocofmi
iuperficie 3 ejnsque admirandis quse in herbis,

1 plantis , animalibus , eiementorumque opera-
'tionibuselucefcunt, fpe&aculis; jam iter immen-

fum nobis reftac lubeundum , iter nullis humanis tritum vefti-
giis,nullo mortalium intuituperluftratum; ubi totius nature
conftituta itint Gazophylacia ; ubi cernere Iicet fumma fa-
pientiflimi Opificis inGeocofmiarchitedura magnaha : jamj
tandemjquod fupra tibi pollicebar^complebo^ut vifis inefFabi-
libus Dei operibus totus inlaudestui exardefcasConditoris.
Theodid. Certe uti nihil ad votummeumacceptius accidero
poteft, ita quod jam dudum tantopere defiderabam,ut in exe-
cutionem deducas, pro eo quoponumintimocordisafFe&u
abs te contendo. Hoc unicum a te efflagito,mi CofmieljUt pri-
m6modumdoceas,quo meper tam intricatos calles, maris-
queabyubsincognitas.pertotdifcrimina terraj,ignisJ& aqu<e,
fme ullo corporis mei detrimento deducereftacuas. Novi

quanta

____ Cap. I. IcerSubmarinum. 6/5

quanca a belluis marinis nobis pericula immineancj novi ince-
rioris celluris ipiracula peftifera,&prorfusexiciaIi vaporum_*
exhaIacionumq;virulenciareferca. Noviquoc Vulcaniceigniu
fornaces nobis mbeiinda?finc;quor,qua^q;innumera?aqua-
rum abyili nobis traniuadanda?.. Sed in cua confifus piecace , &
incredibili bonitace, cuam accepco plenam benigna? in me vo-
luncacis invicacionem. CofmieL Nofti,mi Theodida£te,per
quanca ce in icinere ccelefti pericula , per quocigneosccele-
ftium corporum Oceanos ,per quoc maria peftifero halicu ob-
noxia, ab omni camen noxa irnmunem craduxerim. Ec quid
dubicasdemeain ce fide ininceriorishujus Geocofmiluftracio
ne? anne pucas earn^ quam in icinere ccelefti obcinebam,in_
Geocoimi peragracionepoteftatem mihi adempram?an igno-
ras cceli,rerra? , acque adeo cocius nacurc cla ves mihi concredi-
cas ? an neicis,quod uci fum praefes UniveriT,ica quoque omnia,
qua? in nacura: Majeftace elucefcunc, divina fic ordinance pro-
videncia , meo fubiinc imperio ? HincnuIIa eft canca cumui-
tuancis aqua; concumacia, quem non ad voluntaiem meamj
procinus domem ; nulla canca incendiorum iubcerraneorum__
rorrenciumque ignivomorum violencia , quam non juftu meo
e veftigio/upprimamjnulla canca exicialis vaporis acrocicasr',,
ejuam non micigem j verbo, nullum adeo ingens periculum ti-
bi imminere poceft^ a quo non mea cuteia & protectione fibe-
reris.Magnoicaque fis animo, mi Theodidacie: fierriTquidem
non poceft, uc ullus ribi fmiftrior evencus accidar, ubicanca?
forcicudinis, pocenciar, &iapieiuia?ducemcibiperpecu6aiii-
ftencemhabueris. TheodidacJus. OmiamanciftimeColrnien
poft Deum unicum cordis mei fblamen! de cuo mexpficabilis
benignicacis affecl:uergameindigniJ71mum& humillimum_«r
fervulum cumn concepco prorius erubefco. Ec quinam ego
pauperrimus & vahlTime/ condicionishomolum,uccancum_»
merear animr corporisque cucorerr , rantas iapiencia? magi-
ftrum ? 6 Deus,gratias tibi ago de cranfmiftb mihi canci cucoris
fubfidio,- laudes cibi omrrium operum cuorum ineJTabiIiun__.
Tocibus una junitas perfolvo^ob ingens, quo me tanci prciidis

lucela

6i6 Iclnerariumll. Dialogus III.

cucela muniftijbeneficium.Te icaq,*,6 CofmieI,quem veluci Di-
vini archfvii prasfidem, ea qua pofliim animi fubmiffione ve-
neror , eumq; qui arcanorum Omnipocentis Dei operum con-

fiIiariumagis,unicefiifpicio&admiror; ceinquamobnixe,&
! eo quo poflum mencis obiequio obceftor, uc qua;per cefieri
pofle cogicavi ,pefficias : ecce fervus cuus ; fac quod jubes,& ju-
bi quod vis.ViX dum hec pieno mencis ardore efFuderam,curn
eccead ripam Oceaniconftitucus, nefcio quidfplendidum&
mire corufcum concueor,- & cumvehemenceracconicush.ee-
rerem,his me verbis afFacus eft. Cofmiel. Quid miraris, Theo-
ehda&e ? ThcodidacJw. Miror ibi nefcio quod cryftallo fimile
opus,& quodnam illud fic,noflede(idero. Cofmiel. Ha^ceft
naviculaquam cibi pneparavi,expuriffima cryftallomeama-
nu conftruclaj huic in pofterum inclufus , per univerfas Ocea-
nifemiras,abyflbrumq5 fubcerreftrium immenfa hydrophyJa-
cia,me Nauca & Gubernacore vehcris. Diaphana eft,ut per ejus
parieces vicreos veluci per feneftras quasdamomnia nacure ar-
cana cominus incuearis,abomni periculo aquarum cucus & fe-
Gtirus. Theodid.Et quomodo navicula hxc intra incimaOceani
vifcera fundosque fcopulis impedicos fine ullo rupcura; decri-
menco promoveri poceric ? quisneceflarium nobis aerem fup-
pedicabic ? quis Jumen in cancarum caliginum abyflls ? CofmieL
Kon eft cuum de rerum cibi neceflariarum fubfidiis follicicum
efle,- ego fum qui potentice me<e viribus omnia fubminiftro ; e-
go naviculam fummo arcificio a me conftrudtam ica guberna^
re novi,uc nulla fic adeo dura cauces,qu£eei vim aliquam infer-
re poffic. Ego humorem ipfum mox in limpid ifllmum aerem_»
convercojego Iumen & iucerna ium,qua vel denfiflimze ca ver-
inarum caligines in lucidifllmum diem convercancur. Agedum
itaq; , Theodida£te,ne rerum hutnanaeinduftriae minime fiib-
je&arum facagas ; hoc enim meum,meique fimilium officium
effe feias,ucpoce qui fciencia. rerum nacuralium canco fublimio-
rieminemus,quac6 nacura humanaabAiigelicadiftac longius.
Theod. Hifce didis, per oftiolum intra naviculam cryftallinam

mgre^-

Cap. I. Icer Submarinum, 617

ingredi jufllis.Erac naviculaeo arcificio conftruc1:a,ucadin-
flar vicrimundi& cryrt.illipLinifimx , qurelibec fineullo ob-
ftacukyncra vitrei oceani medicullium obje&a cxacte exhi-
berecjnulliibiremijnullusremojnullavelisfubcenfaarborjfed
illapro nucu& voluncaceCofmielisagicabacur,auc fiftebacur;
neque hic ullum aerismeque luminis defe&um experiebar, u-
biadmundi pradidis iniDerium&nucum omnia obfecunda-
bancelemenca,&orficiofa fuaoblequia ofFerebanc. inhanci-
taq,- naviculam myfticis fenfibus referram inclufus ego icer 00
cepi . Cofmiel verd ucruminclufus fuerit,nefcio; certe & inclu-
fus,&exclufus,incus&excraomnia operari videbatur. Tanca;
icaq; acqueram iniblica^rei admiracione acconicus, in hax ver-
ba erupi. O Coimiel,quo per avia&dcvia fme remo,fmetemo-
ne mc ducis? CofmieL Brevi videbis;neque enim remo & temo-
neopuseftei,qui &mundum imperio iiioex commiftiono
Condicoris gubernac,&vaftiftimos coelorum globos firie labo-
re perenni mocu verfar. Theodid. Perge icaque,uci ccepifti,Euris
favencibus icercuum urgere.OCofmiel,quanca per vicreos hof-
ce panecesin Oceano monftravideo?quanta piicium fpecla-
cula f quam innumerabiles nacacilaim exercicus ? Cofmiel. O-
mniahaxmagni maris fcecusiunc,hucuique hominibus inco-
gnici. Theodidctctm. Sifte parumper,Coim iel ,• quid hoc mon-
ftri ? ecce video ance me ad inftar moncis ambulancis molem :
eftne poftibile^etiam fcopulos rupeique in mari mobiles eflo ?
Cofmiel. O quam luderis,Theodidac1;e ! Non hic mons eft, fed
Balama feu Ccecus ingens , quorum haud exiguus in hoc Ocea-
nio regnonumerus ftabulacur. Theod. Rogo ce, miCoimiel,
ucadejus figuram &magnicudinempropiiis confiderandam
aliquancum viciniusmefiftas.Q/w^/. Fiac. Theod.Cenb quid-
quid cu dicas,mi CoimieI,ego moncem hunc fine radicibus na-
tantem,non ccetum comperio; ingens enimhic in eo ancrum
video ; cerno veluci duas arbores vercici infiftences ,• for fan una
ex earum iniiilarum numero eft,quas nacances vocanc. Video
quoque graminibus & herbis marinis , una cum faxis arena_j
miftiSjlaceraejusmirum in modum exafperata. Ecce&aliud

Iiii fignum

6 ig

Icrnerarium 1 1. Dialogus H L

snr fernpe
bianti (5
«tpsrta ore*

fignura.corallinam plantam e lacere emergencem i.ecce hfcr
pratnlum quoddamcomparet,aIga herbifque marinis refer-
turn. Nec defuncluiic prodigiofe molicongefta intertaqueo-
mmsgenerisoftrea&condiilia. OmiCoimiel,quid modcJvi-
deo?duasingences rupes ad inftar carbunculi feu pyropiful-
gertsesio quanmmdefelumenfundunc ! o quam mirtimphaf-
m^.CoJmieL Sat appare^rmTheodidacl^te nec dum mirabiliu
mundinoriciahabere,dtim campercinaci nucus cui duc"tu,qu<e
vcre belluamarina eft>tu moncemauc infulam natancem pu-
ces. Annon videsannumillud^quod tuipeitincam montispu-
tabas^id apermm,faucitTm balena? hiartim eile? TheodicL O pro-
digium! 6 miracuium! Dic ergo^qtiare femper ilium apercum
s*r femper fubec,&: cur ita- pienum pi£cibusr eper io} Cojm. Cum bellua ha?c
plurimo iemper,ob.<:orporisiui vaftitacem , nutrimento indi-
geat,dies nocle/quead fiifriciensiibi ahmentumcQmparandu9
folica: venacioni,iiicendicj& quoniamocculco nacuraj. inftin-
clu os in venacione iemper apercum frabec^piices force fbrtunar
obuii3&ipfivana imaginacione eluii, dumidr-upiscujufpiarrLa-
fiibmarina: foramen putantes incaucius ingrediunrur,nacurali
belma»aftutia decepti,captique,inpraedamfimtil & efbam ce-
dunt ingeniofi venaroris. Qupd vero re moveanc gramina,
herbaexryftallinns frutex,!&. fimilia,qtize ab excernacorporis^
beiluirdiiiperficie excrecacernis^faceoradmiracione nonca-
rereapud eos^quifapientiilimiCondicoris opera non explora-
runc.Qiiare cujubi hujtis vegecabifis adha:refcentisfcecuras cau~
lamcogn6ris,mirari deiines, Cum enim univerium belluinum-
corpus ingenti viicoficace ob pinguedinis adipifque abundan-
ciam polleac,accidit5ut certis cemporibus 3Jocoque in fundo
maris opportuno,intra algarum,.Cceterarumque marinarurrLa
ftirpiumf!;ratum>7elutiincongra0.iibiac deliciofo prato,fi-
ve veneris explendas gfssmjtvt mmmx prurigini qua fdbin-
de agitacur remedium qu£Ercns,fe voluat revoluarque >. cu juf-
modi locus cumar£na,iaxiSjConchiIiis ,.oftreis fimilique fundi
maris progenie refertus fitxertum eft illa mtra vifcofam pellis
beiluina; fcabxicienx conglucinaca > candem velutiin pingui &

vifcoia

Merisff
jsrboreSf

ex Ea
Ltna tx—
aeeVerunfy,
xnde.

Cap.I. IterSubmaririum. £if'

# Mcofb limo,quo belliiae corpus imburumefl",cum ingend in-
cremenro fucceilu temporis ki perrolam fobolem fajiugine_;
mar is indu rcicere. Acque hsec caufa clt cur |beftiani rot plan-
cis,& conchiliis, tcftaceiique aninialibus coopertam videasr*.
Quas ver6 binas arbores invercice noraili,illxarboresinim-
me iuntjfed fpiracuJa 'belluae , quibus aquam nunc attrahio,
nunc immenftsdiluviis dcnuo aeri co.mmiifa evomic. -Qlios $9t*mt
deinde pyrepicos putabasicopalos,illi niliil aliud quam 00ldi »c»Uv ,
belIuKfuiu,quibiisiR-natumfibilumen vibratstumad necefla-
ria pabula in oaligrnofopeiagi fundocomparanda, cumad il-
lifioniFconrrafcopulos pericula kifce binis veluri praeviis lu-
ceraisad obviorum impedimenrorumofrcndicula, inlita fibi»
i:t dixi,Iuce propria commonftranda , raira Dei oprimi maxi-
mi Providentia,& ftngulari narurse munereiliiconceflafubft-
diajquibus fi careret,ei haud dnbie percundum foret^anta
mole niocu fuo incra aquas vel ad primam caurium allifionems
haudlecusacnavi impaclajfarrfcente» Arquc ha'C eft ratio cur BaUn*
talisbellua,terreftres &£x5pulofasoceani partes cane f^Jft^-^ffi^
angue periculorumexantlamdorumprobe fibiconfcia fijgiat, tumpaat
unde larepatentisOceanimcdio,&fundo planiore nuliis fco- Oceamm*
pulis exaiperato gaudet : ne mollioribus ventris parribus HWs*
illifis,exirium fibi ex infliclo vulnere ad fcifcat. Th^odidacfm*
O quam nuranda mihi narras ! Scd rogo re , mi Coimiel^ uts
hiarusbeliuinifabricam propiusmiki m©nftres,n«llaenknre
majori admrratione me captum dicere pofllim. Cofmiei. Noa
hiacum cancumtibi defideracum oftendam9 ied & ce per eurru»
ad inreriora ventricofe dornus penerralia ducam,uc nihil fio
quod ce larear. Agedum perge,a beliua nfliH tibi cimeasr';
ego enim fum,qui eiimperiosalicencia frama inijcio,&adli-
bicummeumqu6volo,dirigo. TheodidacJut. Vix dixerat,cum
ecceagicaca navicula monftrofiim intramus hiatum3&deiri-
•deperfauciumgurgufriajVeluciper angiporrus quoftlamirL,
lace patentem quandam interioris ventris cryptam aquis oifu-
fam penerramus. Ubi tam excefti vam caloris vim fenfi , ud Vsl .
intra fornacem me conftituciun putarem. O Cofiniel, quo terieralx-

Iiii 3 rac

620 Iti nerarium 1 1. Dialogus I ' L

eZTiha me^Llc's- quid vehemens. llie aftus quem fentio , porcendic l
tJe^ttf quid magni illi vicalami membrorum loculi ? Cofmiel. Hic
conftitutio aiftus eirnaavusbeliua;caIor,ad concoctionem nucrimenci,
iMtema. ^UQ vaj jac}igec, a nacura dacus. Sed jam adverce ad fin-
gula quae cibi monftro. Vides ingencia duo illa foramina, pa-
lacoad inftar caminorum longo ducTu forasprominenrium_j ?
TheodidacJu-s. Video* Cofmiel. fcfcee lunr illa duo fpiracula , qui-
bus aquarum ingencemcopia m, nunc accrahic , modo evomic.
Videlhe dencium ordines. ? Theodid. Video, fed non mihi hi
dences animalis/ed connexa in ordiuem £:opuIorum acumina
videururjpalacuminftarfoniiciscrypca; cujufdam mire exa-
iperacumvideripoileCjCancae capacicacis & amplicudinis,ut_»
curr um feno onuftum incra ie facile concludar. O mira Dei
magnalia! CoJmie/.Sed ultra progredianiur. Videihecorhea-
cum quem in alimenro fibi venando comparavic bdluatTheod.
Video,&quidem incer innumera pifcium genera, cadaven,
forlan naufragi , & narandocvadereconancis hominis belluae
Jt*u n* e*cam ceft Cofmiel. S ic eft. Theodid. Quid cibi procuberac ?
&* quaie... Cofmiel. IlleeircordisprocLiberancisajflus.T^^/W^7^. Ecce
novum lpectaculum , ingencem leberem. video perpecuofu-
mancem,ei,quoincerevifia coquendautifolenc ,,non abfimi-
Iem, & cu ne illud cor pucas ? Cofmiel. Omninocorilludeft
bellua: perpecua lpiricuum exhalacionefumans. Theodtdatlus.
Sed q uidnam hoc,quod inftar veli nautici inflatum video? Cof
Ba!*n* imet, Hi func pulmones bellua;,quibus aerem fibi neceiiarjum__
%utMitm ^wzhx i quin vel ipfa aqua ingenei caloris asftu accenuaca , hoc
aanticum. locoinaeremconvertitur. Theodid. QuidilIud,miCofmieI,
BaU»* quod cupulaj adinftar , ftve choli ( cujufmodi lacelhs imponi
Hepar. folet ) rocundum & cumidum afpicio ? CofmieL Illud hepar
eft. TheadidaBw. Quid incorci illi aqui - ductus,quos finuohV
\nt*(t?na. voh,mmumfpirisproteniosvideo. Cofmiel. Illafuntanima-
tis inteftina,quibus nucrimenci faeces exonerac. Theodidaclus.
Oquis unquam credidiflectaliinrerumnacura monftrarepe-
nri ? quis infinicam Condicoris iapienciam iac dignis Iaudi-
buscelebrec?qu<e canca& cam admiranda opera ad potencia?

iua;

Cap. I. Icer Submarinum. 621

MA-Majeftacemacceitandam produxic ? Dicrogo , quem in_.
finem aDeoanimaliahuiufmodi llinc condica? non enim vi-
deoquidemolumenciinnacura rerum afferre poffinc;quin_,
pociusinmagnumdetrimencum,obcancam piicium conliim-
pcionem,qua vel ipfe Oceanus fua viduacur prole^cedunc. Cof
miel. Ne puces quidquam m nacura rerum cam perniciofum_»
eile,quod nonalciffimos in nacura fines habeac. Nam prascer-
quamquodad Creacoris Omnipocenciam declarandam pro-
du-la lunc.innumeraaliapra;ftanc. in Oceanio recrno emolu- „ „
menca. Imo vero quidqurd m eo f£cuIentum,viicofum,pin- -;«_■ ad
gue, fbrdidum,id cocum ubi fibi hujulmodi bellua accraxe- ^m.
ric,a nocivis fkcibus aqueum regnum liherac. Secundd ^pin-
guedo hujus animalis canci ufuseft uc complures nacionesc9 deftinat*.
ejusfubfidiocarerenonpoflinc ; oIeumenimexdeco£ione_>
pingvedinis excrahicur.non tancum ad Jampades fovendas,fed
ad eo naves concra aqua? irrupcionem illinendas , & ad coria-»
accenuanda magnum ufum prajflac iis, , qui fulloniam ,,ba-
phicam five cincforiam , coriariam , oleariam , naucicarru»,^
fimilefque arces profitencur. In Medieis. quoque di_lum__,
oleum nonconcemnendosufus pra?ftac ; cum illud inflar fri-
gidicujufdambaliami corrupcis inflammacione membris, id
efc,contra eryfipeiis ardores,funiIeique morbos nobihflimum
medicamentumfic; eximiumq; concraveiica. do!ores3prader-
cim fiaccenuacum &: diftillacione mulcocies iceraca,fcecorem&
cupyremma amiferic, arcanum fir. Inlslandia quoque vel
unicumhujusbelluaifcelecon in incegras domus firucl:urarrL_>,
feruic Sed jam ex obicura hujusbellua?aluoemerfi,adalia_»,
progrediamur. Theodid. Video nobis fuperimpoficum nefcio
quod umbraculum,fub forma immenfi veli auc umbonis pro-
cenfum:dic,rogo,quidnamficmonftri. Cofmiel. Teftudinem
marinam vides. Theodidciffws. Fierine paceft,cam vaflas mon-
ftrorum molesOceanumproducere?Omirum rerum prodi-
giofarum cheacrum! Rogoce,miCofmiel,feflinalence,uc fin-
gula exactius difringuam; video enim hic fiimma mea admira -
cione , qua;eumque cellus & aer animalia producic , ea & Ocea-

Iiii 1 num

^■■■■■■■■■1

6iz Ttinerarium TT. Dialo^usTIT.

i

.numfimiltudine quadafingere. Afpicio hicpifcesm equos,
viculos,cei vos, fties, canes ,Iupos, elephantes, leones , mira
quadam mecamorphofitrai>fmucaces ;video hirundines , vuL
curest& fil coflium fimfiimdinem monftra; DelphrnorutiL»
pr#terea,thinnorum, lalparnm, halecum, orterorumque mi-
Jiutiomm piicium ingentes exercicus, cornibus,enfibus,rnaI-
feis,lpicuKs mirifke mftruclos ; acqueex hilce quoidam videa
velucifugicivoSj&mecu confterDaeos alios ludencium in mo-
rem,nunc fupinos,mod6 pronos mirum rn modum gefticu-
lantes. Cojmiel. Quos metu conflernaeos vides,ilii funt,qui ab
mfequencisho{lisaucBaIena%aucOrcadis,a'iitDelphini infidiis
turum Gbi quteruncafylum ; inmillo fiquide elemenco coc pvx-
Bett* inter ^*s»coc conmctibus, tocatrociffimis pugnis, ac in aqueo hoc
pifce*. regno beliuajfe muruo infedtantur : majores adoriuncur mi-
nores,mediocres vero impiacabiliodio nd necem quajruntjr
majores,quibiis tamctfi corporis mole & robore cedanc , aftu-
riatamen&calliditate ipfisinnata modosnorunt,quibus illis
proflratis vi&oria pociantur. Ac minor pifcium grex folusr'
. mm in commune omnium afimentum ,tum poriftimum bel-
BarZcoU ^u*s pelagityrannisdeftinatus videtur. Quod vero videas va-
lufwnes rias ilias pi icium coIIufiones,modo fupino, modo prono incu-
%'cnt£nC~ ^au ^fricances3lciasTheodidadte,iftiufmodi motibus gefti-
.bufque nihil aliudindicari,quam natui*alemicemina; cumma-
re congreftumad fbbolem propagandam,qui per attritionesr'
anrictionefque ad fe invicem factas potiflrmum contingit, a
naturainftitucum.Masenimfi-icando fceminam inpartibusa
natura deitinfitis,ejufdem matrici vaporofum quemdam fpi-
ricum immictit,qm deindein ovorum condenlatur fcean am ;
qua? mox ubi ad maturkatem perveneri t,in maris fupeificiem
erTufa,caIorefolis, pelagique natura,in piices juxta fpeciem k
Pifdtm qUa profluxitanimatur. Nevero putesomnem marisproge-
Tmt" " niem ex ovorum fcetura feckidi ; funt enim plerjeque imma-

nam non r i

otajedca- niores Oceambetlua;,uti Balaia;,Vituiimarim,Maniotx,&ft-
tulospor- milia vivipara ; id eft,fufcepto femine nonova,fed catutos ex-
cludunt cujufmodijUti dixi, fijnt CxziQrcx, Phyfiteres.,DeI-

phini,

Cap. f. IcerSubmarinnm. 6z $

phini,Phoca%fimilefque. Theodid. Scice omnia. Sed 6 mi Cof-
miel,nefcio quid monftri meo modd obcucui fe fiftit. Fierine
poceft uc iu Oceano quoque loomines repcriancur 5 Videoe-
jaim,quamvisremocqnefcioquama human&figura; phafmaca;-
quarece obfecrOjiic eorum propius infpiciendoru mihi poce-
ftatem facias. Qffimtl. Fiac. Theod. Vere umufque fexus homi-
nes hic reperio. CofmieL FalJeris^Theodidaclejhoniinesenim Si^'rnf<t
minime efle auc dici poflunt,ucpote omnis rationis expercia^,
fed marina flint monftra, fuperiore fblummodd hominis par-
eem exprimentia,inferiore vero in pifcium caudam cerminan-
te> acqtieex eorum ntimerofunt,quas flrenes anciqui fabuiofe
do£trina?condicores poeca? ftolide inter Deas numerabano^
Cernecapucliujns fa^mell^longaquadamca^iarie^cminime sirems /i
piIos4fedincirrosquofdam carneos& pulpofos diftetisa \.&.meU*de~
fritum. Vides faciem quidem ptrlchram, oculOrum vivaci-^r^/r*
cacedecoram&blandamjiedjquiad dccoris complementum-
unice deftderabacur/iafo deflicucam, £ cernime brachiaiblitisr*
foominum Iongjora,msnu^queno^in' digitos oiore foumano
difcretas, fedadinftarpedum anferinoram cartiiagine. inter-
ceptas,ad natandiimanamraftcconfticucas ? afpice rocundasr'
&cumidas maniiilasjquam candoreniveo pectus venterque
niteant,quanto iplendore corufcent. Theodid. Mihi,nifiocuJi
me faljanCjCainis humana; pulpofa fiibftancia videcur.. Cof
miel. Falleris , fed ea quam pellemputas , ilia nihil aliud efV
quam candidiflimis minuciflimiique fquamulis concextum_*
nacura? opus;quodjluciri omnibus aliis pdfcibus,eximio nito-
se fulgec, Videstandem & fexus diicrimen in caudam pi-
fcis,eamque pradongam rerminare ? fed jam & mafcuiurrL».
contemplare. Theadid. OCofmieI,non hominis/edCacods- Sirtnk
monis mihi figuram referre videcur, Quam omni forma
deftituta faciest quam torti oculilquam genasinconcinnas"5/"7^6"
rugiiqueoppletasl quam barbam ridiculam I verius pulpam_s
carnis dixeris : quam incompohxos capillos! fi camen capilli
dici poflenc. Ego Medufecapucverius pucem, auc polypum^.
ckrislongeJaxeque exporreclis ex capite-emergencem^quarma,

monftrofe

i

624 Icinerariumll, DialogusTI^',

monftrofemanus,aiisve(pertilionum, quam humanis fimi-
Jiores! quamaiperumfquatniscorpus ! verbo.fabnca proifus*
a fteminadi(parata,& humana? camen figuia; , fi men bn rum
ordinem & iicum attendas,atque tngentem,in quam cermina-
cur,caudamexcipiasjiondiflimilem. Taleolim monftrum in
DiAMut mliila Melicenii , quem & diabolum murinum c ppeliabanc,
marin<u maris arftu in liccus prope eedem D. Virgini Sacram, vulgd
SieiuJ" deliaAlaleca,projecluni meviciiire memini,- quodinSiciiiam
delacum,non exiguam quxftusoccafionem pilcatoribusdedic.
Sed rogoce,miCofmiel,adquidnacura hujufmodi monftia_>
ho~^ efte voiuic i Cojmiel. Si nofles,Theodidaclc,ciu inter anur alia
ram rtfe- quadrur^dia,fimias,& cercopichecos , hominibus & figura, &
rtntes. moribus haud abfimiles conihtuenc; cur inter aves , Pequmos,
marisMagelaniciaccolaserefto corpore hominisadinftarin-
cedere voluent ; cur incer plancasflorem Orchidis perfectum_»
utriufque iexus hominem abdico quodam molimine machi-
nacafic ;radicibusquoque,uci m mandragoia , hominis corpus
cxprimac,- cur in mediis quoque lapidibuSjachacibuSjmarmori-
busaliifquemprofundiftimis celluris caveis recondicis laxisr5,
tumhumana:figurce formam,tumca?terorum animaliumve-
getabiliumquefiguraminfculpat& excudac: forfan non can-
cum mirareris. Gaudec nacura hujufmodi rerum ludibriis>&
uci omnia in omnibus efle incendic,ica pro condicione fingulis
encium gradibus laborar.quancum poceft,uc fi non fenfum,fal-
iinit re- cem vicam ; fi non vicam,falcemfiguram nndam hs ad fuairL»
Vudi» ~n un*'verii decorisMajeftacem acceftandam imprimac ; appe-
habemium tunc enim omnia ulcimamfui perfectionem , & potiflimumj
cumhomi. fimilem homini , qui eft poft D E U M immediate rerum o-
mnium finis,figuram ; quam cum debitis nacura; clauftris im-
pedica confequi non poflinc, nonulla quancum poflunc agunr,
uceandemfi non veram,fakem fecundiim analogiam quan-
dam confticucam confequancur. Vides itaque, cur tanco in-
Sirenum genio & induftria natura inconftituendis firembus luferio.
fimfiu Sed qu^res,utrum peculiariallqua,quctinhominumufumce-
ftrtutes, -jgj/ Yirtute polleanc. Relpondeo , ipfum figillum & chara-

cterif-

Cap. I IcerSubmarinum %

cterismum, quo ipfas opifex mens imbuic, quin vel ipfam a ftu-
tiam& callidicatem ingeniihominibusfimillimi, magnum a-
liquod nacura? arcanum Hib illis Iacere,afFacim ceftari.Tricones
enim,& firenes,!uri fimiae in cellure,icaria?luo camenmodoin-
geniosa indnlVia poilerevidentur , fiquidenrad Iiccora Ocea-
ni in imcceflis hominibus latibulis , acque excra omnemmaris
injuriam Ionge femotis, domosfibiadmirando quodam arci-
ficio,exconchis conchiliisque congeftismurua utriusque ope
exftruunc,commeaTumvenacione incercepcumincralocuios
quosdam condunc ad neceflarium illis cemporeurgenris fainis
alimencum ; arenam lutolam in formam lecli, quo lafla mem-
brarecondanc,congerunc, cerrarn quoque mfbiationis gracia
adinftar ampinbiorum petunt,unde ab Barbaris Sofala? orarrL»
incoIencibus,ubi maxime ftabu:Iancur,in nefar.ie. veneris vi£um
quaruncur , frudtibus quoque & cerrenis radicibus mirifice de-
lectancur,nndeillas follicice ad viridesripas hominibus inac-
ceflas qua*runc,accepcas infolicisloculiscondunc. Theod. O ad-
miranda narura; magnalia ! jam video, vera efte quse Maphams
inlndicahiftoriadeleptem Sirenibus apifcatoribusinlndi-
comariprope Maldivas inlulas incercepcis fcribic,& cumPa-
crumnoftrorum, cum medicorum prajiencium ceftimonio o-
culari comprobacis s non vere minus quam pulchre &elegan-
ter referc. Adferuncurquoque exmmlis philippinis nonnulla
ofla eorum monftrorum, qua? Pefce Muguer vulgo Hiipani
vocanc, & hauddubieexeorum, quadiic incuemur , numero
fiinc. Cofmiel. Ica eft , ied paulo hiicemonftroiiori figura indu-
ta. Sicuci enim in celluris lliperficie pro foli aerisq ue nacura^ ^fr r/fr fc.
& condicione in uno loco pulchriores hornines animaliaquo, confor-
quam in aliis gignuncur > ica & in Oceano,peculiari aquarum_> ^*r* ho"
propriecace, hujusmodi monftra humana; figuramunc con- ZZ/rL,
formioramunceidemminusconformia producuncur. Theod. reperiun.
Habentne ifta nonnullum in rebus medicis ufum I CofmieL 2£*wg
Immo maximum , & praftanciiiimum : ofla fiquidem miran- mTJiZlz
daquadam adianguinisfluxumvircutepollentj&fihomines m r*V*
experimencum facere poflenc,horumque monftrorum rarica- %f*eitt*

Kkkk te non

fcinera rium II. Dialogus H t ____

te nonimpedircnair, dico cibi, ex horum corporum mifcella^
qiaincam quandam eflentiam , verum Microcoimi balfamum,,
mumiam vicae.innacique calidi reftauracionem ., verbo, Pana-
caeam quandam omnibus bumani corporis infirmicacibus,,
quancumvis medicorumopinione incurabilibusproflrgandis,.
excrahipofle. Verumurinacurali quadam.ingenii callidicace
& aftucia liominum infidias eludunc , eamque ob caufam raro-
fefe /pe&anda exhibent,ita quoque non nifi famma difficulca-
te ( non fine magno rei-medicae decrimenco ) in cafles naflasqj;
Dr-Atoma:- incidunx oiriofioris Pifcatoris.I&^W. O Cofmiel,video deinde-
1"**lm difparis condicionis monftrumjnftar trabis animata;}colubri~
que cQrcuofidmraen&longitudinis , hinc inde finuoiacorpo-
r»is volum inaicor.quere;. O-quAm hoi rcndunixJefomiium fau-
Gium.hiaaim .exhibesJ quos cormbusmunicux! quoc pinnis in<
modum alaru-m excenfisexaiperacur ! egp cerce nifi mocurrLa»
viderem3corcuoft rupis molemipucarem. CofmieL Hoc genus.
monftri Draco mai-inus..dicicur „qui in Oceanihujus lacepa-
tencibus undis cyrannidem fuamnon folum.in pifces exercec,,
ied & ipfas vaftiffimas fubinde navesfpiris fuis involucasin^-
profundum demergit , & ex fcsculentaexcremenciciaq; maris*
putredine nafcitur. Perniciofum ac exiciale malum,coxico fuo;
&ntcoms Qppido virulenco omniaiqua; cangic, inficiens.. Pifces vel e re-
to''^'Aii!Dto?ixdumopexit},ckecceveaeni(uifarcino infacuac,in-
faruaro.^&torpors quodamexanimato&in efcamfibi deftinac.
Er ne cale in malum a nacura produ&um videarur.,illud cmo-
lumenci pneftat,quod quidquid peftiferum&malignum inaj-
quore, iiveinfluxu .ftellarnm , five exhalancis cemenocivis va-
poribusnafcitur,in feacrraclumderivat ficpelagusamagnr
momenti peniicie-libertac. Sedjam facismonftrorum in vaftif-
fimoa;quoris medicullio cibi exhibici; fundumcandem peca-
mus,uc quoc& quam admiranda providamacer nacurarerum
ibidemproduxeric,ccncempleris.T^^.O.miColmiel,inulci^
mummundibarachrum meducerevideris. Cofm. Necimeas:
cameriienim profundicas Oceanihoc lococancafic, uc merico.
abvflusdici poflic,me camen duceJiil patieris. Theod. Egofem-

per

^Cap. T.ItefSiibmaritiam.'

per hucusque putabam , montes,iylvas, prata, in terreflxi tan- ^*"^
ium fuperficie reperiri 5 fed jam modd& illa omnia in fuba-~^' Jfc"
queo hocregnoinvenio. O quam condenlatalylvarum fruti- aqu» rep*-
cumq,- conftitutio,& rnextricabilis fcopulommpiumq , laby- rtr*'
rinthns ! OmiCofmiel, caveasrGgOjneillifamiliisvitreano-
ftra navicula periclitetur.C^/.Quidmurmuras,Theodidacl:e?
adeone vilem dememeaq,- rjeritiaexiftimationemconcepifti,
nt na viculam hanc contra omnia iilifioms pericula imunerrLj,
aut conlervare,aut gubernare non poflim?au€ fi dato,noncon-
ceflo,ruptuTam fiibiret, illamnone veftigio inftaurare, aut et-
fam te in media aqtiaru aby ftb contra omnesfluctnum injurias
ferviire valeam ? Theod. O mi Co'fmiel,condona,obfecro, pufiL-
lanimitatimea?, neq; enimTaiia-efFutii }<juod in pedculis con-
ftitutus in uilo de tua poten tia dubitarem , mt dbi difriderern,
aur in concepta de te exiftimacione vacillarem : Abfir j no vi e- v
nim quantusfis,& qusntavirtute polieas,utpoce cujus imperio
fubftent univeria. Sed more humano ad tam exocica rerurrLs
fpedtra formidine qnadam invadente cor meem conqaeftus
inh^cverbaimprudenterprorapi.G^.Tusmirrifragiitatis
probe conicitis condono perlubenter ; led jam ad inftitucum.»
noftrumrevcrtamur. Mirabarisfylvas,prata, montesinmari
reperiri>& ego tuam miror fimplicitatemingenii, Putalne Suf>
fub mari aliam eflererumconftitutionem., quamrn externa^ urrafimi-
telluris fuperficie ? Minime. Si enim divina potentia Oceanus lis ™peri-
fublatis aquis exficcaretur^ nihil aiiud videres nifi vaftiflimas JJaJ*^*"
regiones,concatenatos altiflimorum montium ordines, valles
profundiflimas, fluvios ingentes, planities longe latequein.»
mimenfam exporrectas, lylvasquoq;& prata,(edaIterkiscon-
ftitutionis arbulculis, fruticibusquc corallorum,mineraliurn-
que efrlorefcentiisfaKs virtutc enacis confita,qualia ex fe & fua
natura producere poteft ; nec flores defunt, nec fru&us. Quid
enim inlula? aliud funt,quam fubmarini motes vaftiflimi,quo-
rumnon nifi apices extraaquam caputfuumextolIunt,&hoc
patto in infulas hominum habicationi aptas evadunt ? Vide la-
xofbs hinc inde parietesingenti intercapedine diftenfbs^pro-

Kkkk 2 fun-

A

6*8

Tcineranum II. DialogusIII.

LtiX fuk-
maiin«
qiiJtits».

tundjflimorumque monatun itructuram. X/w^. Video,& ad-
miror ,nec unquam in animum meum inducere potuiflem g ut
frofundi. tant:am Oceani profunditatern credeuem vnequeenimuilum
Tu™Zt iolaris lucis. veftigium ins hac caliginis abyflb comperio ,• & ii
briccjiHimai mmii Co£mieIrIumine tuo iilud liaud illuftrares , prorfus mihi
veluti in Cymmeriis quibusdam tenebris vagabundo pereun-
dumforet.. Ecundehoc? Cofmiel. Scias Theodidade, radios
folares aliquousque cancum. mare pervadere; fedinprofun-
dionbus hiice locis > oh conftipacarum parcium incermedia-
rum denficatem, nulla.caiitxlucis.efricaciaeflj quaecorpuien-
camopacitacempenecrareaucfuperarequeac. Theodid. Unde
icaque in tanta caligine marina£iobolisprogeniesinnecefla-
riarum rerum conquirendo commeatu vi vac, lcire cupiamj.
Cofrmet. Magno huic incommodonatnrae benignitas afratim_»
providic.Rdpicein fubjectam nobis obviamquepfanitiem ,• a-
Ipice laxorumrimaSj.nflurasque.. Theodidctflw, Quidnam hoc
prodigji ?innumeros aftrorum lucidiflimorum exercitus ego
video f ignem quoque cerno mobilem ,* forian fatuus eft ?. for-
ian fubterranei ignis. expiratioi led&icopulorumrimasun--
dique amplifllmam lucem. profundere obfervo*. Dic,rogo„
Cofmiej,quid tanta lucium mul ritudo fibi velit l CofmieL Lu-
ces iftacnec ignis elementaris,nec fatuus, neciubterraneus ullo
OTodo^ ceniei i debea Quomodo enim hi ignes ingenribus a-
quarum acervis cumulati viverc valeant, nemo eft qui capere;
poflit.. Theodidaclus. Quid ergo,obiecrOjrei eft ? CofmieL I.u-
ces quasvideSj iunDomnisgenerisconchiliajOftreacea , criifta:-
cea,cieteraq.ue iundoadhcereicentia, & lumirte indiga anima-
lia ; quas uriob mturse mas imbecillitatem adiaxa& fuiidum-*
maris namrareiigavit^ita quoquene inneceflariisoperationi-
bus lucis defectu perirent,divina lapientialucem illisnativam
una cum calore conereavit ,. cujus veliuti benigno fomento
comervaTentur^ ad fundum maris„ceu lucernarqua^dam , O-
piticis Menris induftria conftitutas iLint , ut reliquis quoque pi-
fcibiis tum contra omnia illifionis periculajtum ad neceflarii
aiimenti conquiiltionemprailucerent. Neque ideoputes ve-

lim>

Animalia>

S^Utdam

lucem in-

natamh»-

b*t~

Cap.I. kerSubmarinum. 6if

lim,oitreorum, exanguium, cruftaceorumque genusoculis^J*^^
moixaliorLimanimanciuminftru&a efle,hax eniminimper- \usmodi a-
fedtis hu jusmodi, verius Ichtyophy tis,paucis exceptis, non ex- nimalium
tant,iedluceillaconcreara; tLimacLaliis pra^lucendum , tumj nlkcartnt
ad nativicalorisrobur conJtervandLmigaLidenc. Quam vero
ex monciumpariecibus.lucem emicare confpicis,ifLliunt vz,r-Verm*s m
mes vagina inclufi,quos daclylos vocanc ,, in anguillarum for-^*'^*'^ -
mamfaxorum in rimisftabulances^&lucem paricerconcrea- u, inmo».
tamhabenc. Immo dico cibi quidampliusjvixullum pilcium'™w^*
genus eit,quod nonhujusmodiluce fibi innata turgeat: adeo-™'
que iis neceflariaeft, uc nneilla in caliginoib a;quorisgurgico
vicam fuftinerenon poffint, quemadmodum iiipra quoquo,,
cumBalxnaminfpiceremLis^ruseoftendi.. Theodid.. Sedquo- ,
nam modaillafefeluxhabec?. CbfmieL Vidiftiri cicindeJasr'?^ J1**''/^
fi ve vermiculos illos alacos,qui a^itivi temporis nocTibusinftar a* m lucem
Icincillarum oculos icinerantium feriunc, & Lampyrides va- ^f "^*;
cancur ? TheodidaEtus. Vidi fepe faspius. CofmieL Quemad- ddarumT
modum igicurilla innacam nbilucemadoperarionesriceexe-
quendas a nacura adepce, func^ica&marina animalia. Vidi-^^
ftiri unquamquercLis.pucridas , quancopere nodturadient ? & putrida
haud lecus; ac Iucernai qua;piam in obfcuris iylvarum receffi-
busceu viarum indices cuncla illumihenc i Comperiftiri un-"* '
quam fcincillances nonnullorum animalium , eorumprajfer-
timrquaj nocmrnfs venationibusvicamfufteiuanc,, oculbs?.
Theodidaelus-.Vidi,^ obfervavi id faepius in felium>& noctua-
rum oculis.. Cofmiel. Si icaque terreftribus. rebus ad uium ne-
ceilarium hLijusmodi lucem divina fapiencia inefle voluit
quanto magis marinis? Sed nuncad fundimarini incolas ocu-
tos animumque con vercamus.. Vide.TheadIda£te,& diligen-
ter examina inexplicabilem rerum varietatem, nacurai benefi-
cio in hujusmodi cra&ibus confticucam.. Theodid. Tocaticec,
quam video, planicies fundi non mihi pracum, fed vivum_9
quoddam peripetaima incredibili concharum margaritarum-
que varietate 6c fplendore, veluti lapidibuspretiousconcex-

Kkkk 3 tura

6 TtkerarlnmTI. Dialognslif.

^Tmullo mm y^ecur-^ quaBta conchyliorum lpecie differentium va-
rum dtiiri. rietas ! quam afFabreiniisnaturalufit ! quotcoIorumdifFeren-
ftu. tias imhuit ! quanta & quam-exotkafigiirarum difcrepantium
iculptura expreflir! Videononnulla ( uci ea quoque defcribic
Auchorhiftorignaturalis^convexajplana^concavaj quzedam
in Lung morem faicata, aut in oibemcircuma&a,aliquadi-
midio orbeca:fa, iniiorfum procuberantra , levorequodam_s
iplendidiflimoperpolitajalia veluri denubus quibusdam in-
terffin&a ; alia flriarum multiplici ducru mrro artificio adum-
brata ,• noudefunt qu^.muricarim intorta}margine in mucro-
nem cuneaturn forisefFufq, intus replicato, jam diftinctiono
virgulata, criipa; modo in Formam cancellorum,imbricum,
pectinumque undulata fuperficie exporrecta ,* alia in unda-
rum fluctuantium morem exprefla , & cancellatirnreticulata,
nunc obliquajajnin rectumexpanfa,deniata,porrecta, finua-
ta ,&: adbuccinee morem repanda. Er undenam tanta mi Cof~
tbyUorum. roielrerum diverfitas? Gojmiei. Uh omnia,quantumvisinnu-
meris fpeciebus difrcr.entia>ex invifibili illo & univerfali natu-
rx femine, quod Oceano potiflimum dominatur, foi marum_»
diveifitatem forriuntur ; fiquidem ex aqua? particula Tifcofio-
ri & renuiori caro conchiliorum nalcitur , ex parteverd craf-
fiori & falis copia referta concha? viventi ipfa domus confti-
ruitur in lapideam molem indurata; nam falex le& fiia natu-
Ja duramfirmamque omnibus prafbet con fiftentiam ,plaftica
verofeminis visfllasprocombinatar materia^difpofitioneim»
innumeras efFormat figuras ; colorum vero varieras hanc
fuam ex diveria fulphurisalbi rubrique,quo marerefei tum_s
£ft,mixtura originemrrahit : vivuntque ex eodem , ex quo or-
rum duxeruntalimentoelementoque,quamvisnonnulIa quo-
Ih^qul'' ^uepifciculos,vermiculos , ca^teramque minutiorem maris fo-

tAtione

1 bolem iniiium trahant nutrimentum Stheod. Quomodo id fie-

KAtnr* ripoteft,cumviru&dentibuscareant. Cofmiel. Naturautifa-

*ft*um gacin*ima eft,ita'& iis quoque de neceflariis ad vivendum fub-

fiftu a ildiismiruminmoduinprovidit. VifusenimdeFectumienfia

Jtntium. perfecliflurio taclus fupplevit > dences verd ejus quibuspra?-

dam

Cap. I Icer Submarifttim, IjM

dam fibi venacur,eft ipfa aperibilis conchae ftrudtura, qua dum
voluncario animalis mocu nunc clauditur,nunc apericur ,iic uc
animalcula iis vicina ii-mulachiancibus conchae labris fefe infl-
nuaverinr, aftucus incus Iacenspileacorpra;dampra;fenciensr*'
mox claufis labris irt efcam indicoribiinftindiueanclemcon-
fervet. Theadid. Reperio hic incer alra Triconiasbuccinas, pur-
pureo liquore refertas. Cojmiel. Ilke funt murices , & purpura?,,
nullo non a?vo celeberrima? , unicum Regum acque Imperato- Sr^T"
rum ornamenrum :. harum enirn nacurali Iiquore panni* llh
tinguncur, quos cancopere inquiric ambitqueprincipum Ma-
jeftas,ortumque habec ex puriffimo fulphure rubeo,tincto Ipi-
ritu cynabrii,, quod in centro virtutisipermaticce horum pi-
£ciumdeliteicit,,&naGurali hepatis faculcace concoctiva , vu$
cum diitoilulplanrc^n kmic qucmvides.convertitur liquorem^
Theodid.. Ecce 1 idigutrra purpurai fiVc. niuricis aaitiffiinam,
quarn ex.critr habentne hsec ani.malira linguam y.aut i el'iqua_.-
membm diftincta : Co/mieLM,cir\hra. diftincta non habenc, fed
fimilequidmembriscaiterorum animalium. HmcquamciL
Lnguam dicis„ lin gua proprie non eft,.fed fpina qua:dam oflea^.
acuta3&dura, quaca?terasfibi vicinas conchas^veluci cuneo
quodaiu apa-ic, apercas exfugic,- pifciculos quoqucvicinosea.
ti-ansfixosincrafecrahic ThcodErgo oshabent,& ftomachumu
Co/mielDixi tibjVfimile qnid eas habere.,meatus videlicet^intra:
quos nutrimenrumattractum depoiianc^veluciiiiftomachurrL
quendam-anacuraipfis coniticucum^ Depoficum verocalore.
nacivo irapropriam £ihftanriam convercunt j, luntenim quot-
quoc hiccontemplaris conchiliorum genera ^nihifaliud, ri\&Co»ehii*&
carnex qusdam. maflaf^animacaSjqu^ camecfi indifcreco mem-
bronim.ficu.anaturadilpofica fmMcutiftlmo tame tadTus fen- m"fl*®
Cu pollent; neq;generant aliorum pilcium more,led univerfa-
li natura2,&peculiari raaris femine5uti cfixi,pro cfiverfitatediC
pofirionis macerie generantur, &ex urroq^lenfibili & inlenfi-
biliahmento vivunt. Qua^veroconchiliahifeefcopulisnativa
iede&imucabiliadhasrere vides,illa Ichtyophy ta verius,quam
animalia perfecta.dicenda liint, & Zoophyris adnumeranturj,
vitamq,- merent ex communis natur<efemine3intra petraruna:

r

4 5 % Itinerariuml I. DialogusIII.

faxorumque foraminadigeftoconcocl:oque,ejusdemque fu-
cruvivunt. Hujusquoquegeneris fiint (pongix marinae, fimi-
liaque imper&clee natura;, mediaeque inter plantas & anima-

liaichtyophyta^.

CAPUT II.

Exploratur maris fundus>& communicatio

mariummm Oceano.

COfmiel Agedum Theodida&e, vifis jam vegetantis ien-
tientisque nacuraj proprietatibus,nihil porro reftat, niii
ut te prius in ipfa fubterranei mundi veftibula , qui Oceani ma-
riumque fundus eft3introducam, ut ex his demum, veiuti per
ingentis immenfique palatii portas & oftiaad interiora Geo-
cofrni adyta penetrare poiTis. Thtod. TotumtuEemefubmit-
to diipofitioni ; novi enim , nihil mihi fuaiftri accidere poflo,
firu .naturas dominator , fempermihi pi arfto fueris, potenti-
quedexteras tua? auxilio me fci : vum tuar fldei commiflumful-
civeris. Cojmiel. JVIacle animo, inexhauftos tandem Oceani
fundos penetremus. Theodidac7m. Ergo necdum fundum_»
attigimus?quidergopratum ilJud, inquotantonostemporc
detinuimus,fuit,nififundusmaris? Cofmiel. Falleri?/>ratum
enim quod ipe&afti, intimus maris fundus non fuit , ied iupre-
ma ingentis fcopuli planities ; quare pergamus. Theodidaclus.
O mi Coimiel , quo me Euro velocior i motu ducis ? jam enim-
vero cum Jona Propheta clamare poflum, Montiumfunda-
mentacooperuerunt me ^ectet terr Aconcluferunt me : obfecro
te,ubinam iocorum jam iumus?vel cuinam externa? fuperficiei
loco tra&us hic.in quome conftitutum video,reipondet ? Cof-
miel. In maris Athlantici fundo liaeremus. Theodid. Quo di-
maruAth.&o, ingens mox lumen exoruim , an a Coimiele immediatej
Un.Uh an ab extrinieco quodam lumine ab ipib conftitutum , neicio,
illuxit, quo fundus maris mirum in modum illuminabatun..

Ofmicl-

TTap. 1 1. Iter Submarinum.

% 3-1

Xojmiel. Jam contemplare , Theodidacle , m hilce inferioris*
mundicorporlbusnacurae5Majeftacem.Hoc loco nullum ani-
mal,obconcinuam horrendamq, vorcicumvoraginumqjve-
hemenciam , fine ulrimo exicii periculo commorari poceft.
Theod. Qiiid fibivokintf harfubmarinajmimmenfamlongicu-

■ dinemmonciimifubftru&iones? quid ingens aquae "fulgentis
calor & ajftusfquid imeiifaiVoragines,quibusfundumubique .
pertufum video? afi&lffiti#m vides afperos & cortuofosr* ,r°^%&
moncium tra&us,innumeris fcopalis,planiciebus,vallibus fub-
marinisdiftenfos , iubftrucliones lunc mgencis cujuldam in- k*m •

Tulaj,i lve culcuram fpeeles , five- rerum omnium ubereacerrL^

olim omnium beaciilimc£ , quarramen fuccefiu cemporis ex
vehemencibus cerras mocibus concu/ils fornicibus , columnis-
que moncium,una cum horninibus iapfaiubmeriaque , hujur^
quamvides,ruina;veftigia-reHquir> ceme vero motus ex ma-„
gno Vnlcani cratere huic fnb je£to originem craxic ; cujus qui- V^orTgT

■ dem apcrca figna funr,caloris & aeftus quem mirabaris vehe-
*mencia,cui in hunc ulque diem inmfce , quas Terceras vocanc, i»/"l*Tir-
■ex veceri ruina fuperftices^ fubjeclar, nullo non tempore in-""J*/Jr"
•gencia decrimenta expercae func ,• voragines vero,quas vides,/^>/?<^
funcilli aqui-duclus,& canales,in easca alicubi monciumvi-
fceraaquamOceaniexonerantes,de quibus poftea fufius ce-

cum agam. Theodidatfm. Ecce novos femper ■& novos vor- Vortim
-tices& voraginesjingentefque fundi hiatu<r; quorum nonnul- ZmZf/
losmajoris capacitacis,quam vel ipfos craceres Vefuvii auo
Aetna; olim a me dimenfos deprehendo. Et quonam aquas 2rtZt
lmmenfi hujus Oceani deporcanc ? Cofmiel. Ecce jam Ameri-
ca? infulis,atque adeo ipfi continenci vicini fumus. NonnuUi
icaquediclorum canahum incra mfularum circumiacencium
monces.quidam rnrra Americasvaftiftima moncium recepca-
cula,ad fluviorum lacuumque origmem confticuendam per_
immenlas fubcerraneas anfradtuofafque arabages derivancun..
Theodidattm. Suncne plures hujufmodi hiacus>& canaliumof^„«w
hifce fimiha orificia ? Cojmid. Plura omnino funr, & ma jora_, AthUnti.
per cocum huncOceani cradtrm a nacura difpofira.Nofti,Theo-,T c

jt.lU didacie,^.

cana-
abstn.

Ttinerarium II. DialogusIIf.

didacce,ex Guogr a ph ica dildplina, vaftiflima fluminum ma-
r:a,eujufmodi in Amei ica funr Flumen Amazonum ,Marag-
Amerh* non,Flumen S. JanuariijLaurenrii, aliaque innumera univer-
,x AtUn. ^m ^merfC£E faciem riganria ,~ quas quidem nan aliam , nifi ex
"rtJp?" hoc vel Occidua, vel Orcivo Oceano aquarum , per occultos
masndros horum hiatuum eafcoique voraginum maeandros in montium
rW'&T vifcera deduclarum originem iorriuncur. Ad flumina ica-
7fiw*>*- que ingenda corffticuenda y ingens aquarum cransfufarurru
Saifedtntm vis neceflaria eft. Theodid. Sed quomodo mare,cum falfum
qiJ0modo- firjnativam.fliam (aJledinem intra montes delatum ita fiibicd
mare deponic ? Cofmiel. Nofle debes,terreftrium partium nacurarru

montiotu r „ . J ^ i j

dtptrdM» icaconfticucamefle,ucmox ac aqua per eas colacu quodamj
cranfierir,illae nacuraliaccracmialem aquis infiEum^inieaccra-
fturmin neceflarium debicumque flbi aiimencum fine quo
nulla; in cerra generaciones fieri poflenc,d'erivent.. Ec hoc
patto aqux marina?,fal fedi ne fua exurar,exfudt£eque,in dulcera
faporemconvercunrur. Sed haecalibicopiosecibi ab Hydriele
expofica funr. Theodid: Nodumomnemdifriculcacis foluifti,
&ego experimencis conviclus irr aqua marina per arenam.*,
argiHam,,crecamquecolaca, veriflima quee dixifti comperi;
picefei tim fi calida,uci in moncibus per fubcerraneos ignes fio,
colara,.dictas macerias cranfeac. Sed 6 Coimiel, quamingen-
rem porcam hic apercam video ! quamimmenfum incra mon-
Oceani tnum fauces hiacum intueor ! Cofmiel. Nemireris; hic eninL»
Aut*!u-. eft macrnus iliefubterraneus meatus,quoOceanusAthlanticus

cum itoiX' O ■ ..

tuoeom» Auftrali Oceano,oeculco quodam conjugio mancarur : qui
municatfo. nobismodo cranleundus eft,uc ufriufque Oceani abdicam&
Subtcrra- nunquam viiam conftitucionem exactius concempleris. Theo-
„ri mtatm didatfus: Oc^anca &quammirifica ftrucluraJ quamhorren-
*/cr!pti'> disrupibusomniarigenclquancahiacuumorificiapanduncur!
quancum canalis modo coarclacur, modd in immenfum dila-
tacur ! ut jure Subcerraneum Pelagus dici poilir : quam fornices
a!ti,quantalapidum variecate concexci,omnja ramen afpera,
fbIida,firmaquecompage connexa,fere «ecerm laboris opus. O
miCofmiel,forfan Ifthmum-inter Panamam,&i\ombredo

Dios

Cap. II. IterSubmarinum. 6j ?

Dios conftitutum tranfimus. Ccfmie/. Ica eft , Mare fiqui-jj^" ^
dem Auftrale Boreali hoc ponce Ifthmico difterminatur.7^0- mtts ttrmt-
dtdattm. Ec quando candem. rlnishorum mirabilium ? Qrfhii&t.
Jam jamfinem acbgimus;refpice opp;)fi.cam priori AuftralisJ
Oceani portam hanc fubaqueam.^w^/V. Non portam video,
Jfed muitorumjQiiJliarium hiatumincramoiuera -£xcauacum_».
SedoCQfiiiie!,eftnepofTibile;)OceanGs& Maria fubterraneam
communicacionem habere ? Cofmiel. Quid dubitas fili , remj
ita fe habere,uti modoin hoc.ita pauld p6ft in multis aliisr*
fpeciabis. Theodidattus. OmagnaliaDE I ! O inefFabilem_»
Opificis mentisSapientiam ! O quarn paucajiion dicam caele-
ftium rerunvied &Iiujus fenftbilis Geocomii^quem pedibusr*
calcamus,quem quotidie ocrJisevoiuimus , myfteria humani
intelleclus caducitas novit ! Sed pergamus. Et ecce , per in-
numeros mcuiftroforum pifcium exercitus tranfeunres,, juxta
irmumeras variartim infularum mbftrudioneSjinexplicabi^i
navicuke motu delati , ubique Oceani fundum innumerisJ
paffim hiatibuSjCanaliumque orificiis pertufum, fub-nqueis
nuncmontibus,lcopulis,planitiebus,nuncvallibusin immen-
fumcxporrecFis refertum ofFendimus,- donec tandem adin-
fularumPhilippinarum fubmarinum Archipelagum delati,
intra canalem quendam in Auftralem polum vergentern_»
defleximus. Hieegofummacuriofitare exarftuans cogno-
fcendi mcognitai um Auftralis xsxtsz regionum fitum , fic du-
cem meum affatus fum. O mi Cofmiel,fi inveni gratiam in_,
oculis tuis,duc,rogo,fervum tuum aliquanculum ki extimam
marisfuperficiem, tum liberiori aurafruendi gracia,tum ad
regionum,fiqua;funt,auftraIiurn inhuncufque diemlacen-
tium fitum explorandum .Cofmiel. Fiat uti poftulafti. Theodi-
dndm. Et ecce,in patenti/Timo pelago me conftitutum reperi.
OmiCofmiel,quantoperemihiconfuecas auras liberioris lim-
pidicace & dulcedine gaudeo ! revivifcic fane fpiricus meus
prodigiofarum rerum fpectaculis paene exanimacus , ad ccele-
ftishujuslucisiri?uicum. Sed ecce,concinentem ego videoin-
gentibus montibus cin&am Quajnam , rogo,hsec regio eft ?

LlH Z quod-

Terr*

incogni*
td con-
fiituth.

JttdiciA
Dei tmper-
/crutabi-

Mrfre Att-
ftrale ai
/stutn fri-
g idifiimum

Marit Au-
ftralis re-
«urgita-
tio..

6 y4> Icincrar f um ItDialogps IIT.

quodnam einomen i Co/miel. Illa eft cerra illa incognica.,^
quam auftralem vocanc Theodid. Suntne in ea homines?
e/ineferax,&ampla ? C^/e/.Tocaqnanmhominibuseftha-
bicaca,feracifTimainfuper , & anrmanubus omnis generis cul-
tiflima,& eontinuo traetu incra Zonae temperacasJimites dis-
tenfo , longicudine Europa; & Atix haudquaquam cedio.
Theodid. Quam ., rogo religionem hujus rerrae incola; profi-
tencur ? Cofniel. Noanulli Soiem,Lunam,Scellas adoranc; qui-
dam nuliius religionis fum. Omnes veras ftdei,qu£e.eft in Chri-
ftum Servacoremtuum, & Dominumnoftrum,expertes.T^#-
^/^?/#.EccurDeusbenigniftimus nullos Apoftolosad eosa
tantaczeeicaceliberatidos mandac? Cofmiel. Uci Dei judicia_»
func abyftiis mulca,neque quifquam Angelorum aut.homi-
numeft,quiDivini confilii Sacramenca penetrare ppffit; ita_»
praefumptione & cemericace non careret , illa curiofiusvellc-
fcrucari. Veniettempus,quoDeuseorummi(ercusmitcat,qui
Chriftumiisannuncienc.& carrmiunioviliiiflbcienr * Apofto—
los,& forfanincrabreve .tempus,illis cceleftis luminis gracia_»
aftulgebic. SednunchcEcdecerra auftraii 'incognira fuffici-
anr > pergamus. Theodidactm. O Cofmiel , jam riirfas ingenci ,
mari me expofitum video. Ec quodnam,rogo , illud ? Cojmiel.
Hocefbnareillud incra frigidam Auftralis poli Zonam con-
fticucum ,a nemine morcalium hucufque perluftracum. Tbeo-
d/facJw.Ver&iub Zona frigida mc pofitum reperio : nifi enim i
tumihifuccurreriSjfrigoremihipereundum eflevideo. Quid, f
rogo,fibi concitafiflimus maris in nos cum impetu irruensr"
ftuxus?nihil enim in c^ceris maribus fimils &magisformi-
dmdum me vidifle mem-ini : videmur enim ingenr-ibus flutlu-
u;n moncibus non cantwm.obrui ; & hunca;ftumperpecu6 fere
experior,u£ proinde minime eum ex fuborca quadam cempe-
ft ire,auf ventorum lmp.etu adeo vehemencem furiofumquo.
dleputem. Sed magnum hicmyfterium latcre video. Cof
nueL Refte judicafti,- hoc cnim eft quod funra cibi manife-
ftabimmyfterium.ldeOccanifub polo Boreo ablbrpcione,e-_-
jufdemque &>b opppfita illihoc Auftrali polo regurgicaciono.

Hic

Cap. H. IterSubmarinum,. 637
Hic emmexlubterraneo fiio aqua^ducru,aqua;-inexplicabili
vehemenria&impeturevomuntur,urdenuoperfecl:a pericy-
ciofi illuc refl uanc,ubi ablbrpca: fueranc. Seias vero \ hunc Msre *d
locumhucuiquemanlitleinaccellum.cum.neffio invencus fix, folJ!s inat"
qui lmpccum hujus mans rrangere, & qnavis vuuperare va-
luerir,(ed omnes quorquor inconfukius hajc Ioca vel adierunc,
vel venror.umad ea vi delaci fuerunr, inevirabilibus ftudtuunL».
turbimbus& Euripis mifere perierunc- TheodidacJus. O quam
inatidica mihi narras i quam nullis uoquam morcalium ocuuV
vila demonftras ! Co/mul. Video ce, Theodidade,cocum-s
frigoris vehemencia creinenrem rancum non emori: quare ad-
dereli&am ftarionemrevercamur. Theodid.Vlkceu Oquam-^^^V
calidam repecieam ftacionem ientio. Non eft dubiumquin-. r».
fiindus hic alicu jus iubcerranei ignis Ipiraculis urgearur. Cof
miel. RecH dicis. Sed progrediamur,grandis enim cibi reftac
via. Theodidattus^ Quidnam illud eft ? Video enim fundum-»-
maris ,.adeoque.cocam aquarum ei incunibendum molem,
'vehemencineicioquo mocuconGutr.-. Cofmiel. Ifta^funrillae-^*™»*'
/ubrerraneixaloris ex(pirariones,de quibus pauld ance loque-^'**^
baris,qua; uci vehemenciumfpirituumcopia curgenc,ica m\-neorum ex-
rumirimodum,dum violenca irrupcionemmoliuncur,aquas taJ^'^ts
percurbanc, fuperftciem maris,veluri in cacabi morembul- MaU
liencis pelagi„in ikviflimas rempeftates conckanc-.squin veE
aeremliberioremnacrivencos impecuofifllmosoxmexcremo '
navigancium periculo efficiunc. TheodtdacJus. Omnia rice
cepi. Sedquis iIleJuaviffimusodor,quicancopere odoracum
meum afticic- \ Cofmieh . Scias ce jam incra Moluccas confticu-
rum,in quibusingens aromacum copia quocannis provenio.
Videshicambrasgryfias uberracem \ ViaesCariophylarum.*
acervos ? Sencime Cynnamomi , nucis my riftic£e,piperis,alio-'
rum aromarum odorem ? Theodidacfpu. Senrio,*& miror in-
rj-a^aquam quoque hu jufmcdiodores fenibrium organum af-
ficerepofle. Oquorvorrices,quochiacus,quoc aeftuantium a---
quarum fluxus& refluxus,incer harum infularum angiporcus,
Bti& per cocum Jiunc IndkurnOceanumiotueor .? ..Cojmiel:

LIII 3 Oinnes.

^38

Icinerarinmll DialognsIII.

Cattalti
*uo mare
Indieum
Communi-
cat cum
tnari Caf-
fio.

Omneshi vorcices canalium epiftomia fiinc,qui incra Imai,
Caucafi,& Parapanifi concacenacorum montium vifceraim,
confticura ipfisanaturareccptaculajadGcmgisJndijHydafpis,
csterorumque innumerorum flummum orcum , Oceaniurru
humorem perpetua quadam circulacione deponunt ; quod
qua racione fiat, jam fupra aud lft i. Theodid. Ecce nova porca
nonabfimilisei,quair! inOceano Auftraiireperimus; quid.ro-
goeaindicac? Cofmiet. Hicintroicuseftfubcerranei ingencisJ
longicudinis A4a;andri. Agedum,magnoanimofisThecdi-
dacle,hicnobismod6tranieundus eft, &tunc cibi,ubi,& in_
quonam mari cerminum iuaeexoneracionisinveniac,aperiam.
Theodidattus. O-quam in corcuofum me labyrinchum ducis !
inquam vafta rerrarum fpatia merrahis! quanta facerahum_»
meatuum mukitudo & vaftitas ! heu quam horrendas ingen-
cium aquarumCacadupasauclio! hic non Iacus ,non planicies,
nonflLuninadeflincjpraca quoque video virenci gramineve-
ftita,regnum jamSubterranetim ingrelTi videmur. Cofiniel.
Min.me hoc tibi perfuacieas velirh > eft enim hic canalis fingu- '
lari nacura? arcificio mrraterra? vilceiaad communicationem
aquarum excauatus. Theodidattus* Et quando tandemhujus3
tranficus flnis ? Cojmiel. Ecce jam finem attigimus. Ecco
naviculam rn akum educam,ut novi aerishauftu reficiaris. Re-
fpice modd. Theodid. In mari patentiflimo me reperiOjaltifli-
mos tamen montes e regione afpicio : quonam,rogo terrarum
loco fubfiftimus ? Cojmiel. In mari Cafpio commoramuL,
quod pereum, quem rranfifti, canalemcummarilndico oc-
cultaaquarumcommerciaexercet. Theodid. Oquamaber-
rant Geogra phi,quihoc mare lacum appellanr , eo quod omni
exicu carere videacur. Ego vero jam aperc£ comperio , nul-
lum efi e mare.quod cum Oceano per fubcerraneos immenfx
magnitudiniscanalesei,quem cranfivimus,haud diflimilesr*
nonconcinuecur Cofmiel. Redle judicafti. Seduchaxomnia
tibi luculencius paceanc,ad defercam ftacionem revercamur_,.
Maris Caf Theodidaffus.O quam fcopulofumhujusmarisfundum video?
m!o'. quanto fubcerraneiignis calore»ftuancem>quammiris con-

trariorum

Cap. II. IcerSubmarinum. 639
ri ariorum fiuctuum agicacionibus fevientem ? Euripos innu-
meros hic a nacura confticucos videoj & undehoc ? Cofin. Quia
id exomnibusparcibuscircumficis maribus,& monciuhydro-
phyJaciisperfubcerraneoscanaIescommunicac3qu£ecumcon-
trariis fl u&ibus ei inferuncur > inde hoc aeftu,his Euripis-, hifce
ingencium fluctuum globis illud agicari nihil mirum eft. Ac-
cedicflu&uumadconclufa undique lirtorailiidenciumrever-
beracio,qua mare quafi in perpecuoscirculosagicacur. Theo-
didaffus. Sed quodnam novum hocorificium incra montium
fubftrucliones fefe nobis exhibec ? Cofmief. Tranfeamus illud,
&exitusdabicreivericacem. Theodid. CanaJemnonimparem
priori ingredi vfdemur , fed rogo ce,ne fiftamus ; unum enim_9
vidiflemfHciat,cumnacuraad eandemamuflimomnia mecia-
tur. CofihieLJ&m cermihum accigimus ; ecce in fiiperficie maris
Euxini condicutuses.TheodidacJus.^icrine poceftquod afleris? ^
Ergone mare Cafpium cum mari Euxino mifcecur ? Cofmieh mariEu-
Omnino,& per hunc quidem,quem cranfifti,fornicem fubcer- ***oM»-
raneumjqua* fupra feingencemcaucafumj&omnemColchi- mttntcat'
dis regionem,quam hodierna die Georgiam &MegreIiam vo-
canc,faftinec. Sed inferiorem ftacionem poftliminio repeca-
mus> Theodidaffm. NonminusimpemoftimhocEuxinnm_9,
quam CaJpium mare reperio, icopulis innumeris,& profun-
diftimis aby flls refercum. Quanca porro pifcium diverfitas &
multkudo? Sed dic,rogo,quid vehemensilleimpeaisaquarum
e lacere ruentium ? CofmieL. Hoc m loco fefe Tanais,magna a-
quarum mole gravacus aexonerac. Hinc ille impecus- Sed
progrediamur ulcerius. Theodidaclus. Ecce novosasftusex- Boryftbe-
perior,prioribusnonabfimiIes,luclancium aquarum. Ccfmiel. *"®J^f"
IIIi a Boryfthene & Danubio,ingenci aquarum coacer vacione »e rantes fi
fefe mdiclis locis deponentibus,efHciuntur. Theodidaclm. *******
Quidfibi angiporcusiIIe, in quemcranfimus ? Cofmiel. Jam_» 7^xdS
Conftancinopolivicini. Proponcidem atringimus,in Archi- tanu
pelagum icer facturi. TheodidacJus. O quoc aeftus-, quoo
Euripos, quor fine fundo-fundbs hoc in loco reperio ! quoc &
quancas infuJarum vicinarum fubftru&iones video \ quoo

calidas

640

Ttinerariumll. DialogusIIT.

Mai e r.K.
kricm.

Afir* itt
tMri ru-

1*>t

calidasexfpirationes fentio , luculenta fubterranei ignis vefti-
gia! Cofmiel. Vericacemcecigifti,ingens enim huic loco Vul-
cani culinafubeft,quae cont-inuis exhalacionibusJioc mare op-
pidd infeftum reddit. Sed de his paulo poft. Theod. Et quan-
do mare Medicerrancum fubibimus Cofnriel. Jamin eo actu
moraris.Theodid. Cercc Natiu-amfemperacieandcm normam
omuia eonfticu<ule,ex cec-hiatibus & M#andris fundcrum pe-
iagi hu jus fac luperque eonftac. Sed quidingens llia vora%o,
•quam hic incra moncium fauces apertam video i Cojmki
■ HascpropeTEgypcum confticuca eft. Sed ucomnia cibi pa-
teant,ea-nobisfubeunda eft. "Theodtd. Fac,quod benepJacicum
aiieric in oculis cuis. 'Eheu i quam 'horrenda rerum faeies r'
quanci fornices-? quam incompofica-ftruclura ? quantumiaHj ,
-quancam bicuminis eopiam exfudanc parieces ? quajfo fefti-
nemus,miCofmiel jftquidem mephytim excrypcis exhalan-
tem ampKus furTerre non poffum. Cofmiel Fa&um eft quod
peuft i eleva oculos rjosJ& vide circumficas regiones ,jam im.
pelagi fupei ficicm elacus. Tbeodid. Vere ubi fim , ubi morer,
ne/cio,- fiumen ingens nos incroifle puco, Ec quidnam libi vuk
ianguineus aqua; color ? Cofmiel. Scias ce jamin mari rubro
•confticucumeileiquod color aquarum fat fuperque demon-
ftrac. Ec eo quidem rn ioco,quem Moyfes quondam una cum
populolfraelicico divifis ftupendo miraculoaquisficcopedo
tranfivit. Theodidacfm.Yiermh poceft nos in mari rubro con-
ftitucosj& quomodo,&perquam viaminillud ingreili fumus?
Somnione,an vigiliis fallor lCsfmiel. Non falleris : per fub-
terraneuin enim meacum , in quo graveolencem illam Me-
phycimfenciebas, inhoc pelagus ad fubcerraneum mariiiir^
communicacionem Iueulencius demonftrandam , id eft,ex
Medicerraneo in riibrum emerfimus.Theodid. O quam ftupen-
da ,eaque nova in nacura rerum miraeula experiorlecce ingen-
tes hic exCorallinis frucicibus plancacas a nacura fylvas reperio ;
fed & lcopulorum in cricaciiiimas ieries me pame acconicu red-
dunc. Sedeccenovum prodigium. Video hic fcopuluim»
ingencem, omni ferramentorum genere onuftum3& veluci

crabali-

Cap.I?. Irergubmarinum. -6%x

trabalibus quibusdam clavis rnftrumenca ferrea affixa: quid
rogo illud ? Cofmiel. Hiceft icopulusmagnecicus ( quippe ma~

,gneabus'hoc mare refettum eft qui nauiraga^ratisferrarias
. merces atiieatcraclas ndifl ol tibili arcaniorisnaturie vinculo
tenec. Thecd. Heu quoc fiiac.fbus , ;& quot ftupendis apercuris
ftind us 'fcacec ! Cofimd. Hi omnes aquis perfuos canates incer
TEdiiopia? Arabia;que felicis moncium vicinorunihydrophy-
fecia deducendis -ad originem flummum a nacura deftmaci
ihnt. Sc& j.im icer profequamur. Theodid. V ideor ex monce
quodam m imam vallem defcendere; quidnam hoc indicer,
rogoexplices. Cofmiel. -Rubri maris alvensea ferationeadO- ™%*$e*~
•e imi Indici funciurcrhabet., quemadmodum fuperior moncisr* maru n<-
aLcuius plamcies ad Iongelacequecircumfuiam vallemleha- brtcttm °~
bet.Unde non mirenste deicenoere ,» ex monceemmiuba-
queo;adfubaqueam vallemdeponeris. Jam inOcean© Jndieo
veriamur. Theod- Heu Cofinielyecce novam monftrormiLj
marinoram curbam. O quam funr horrenda, quam 'vafta^,
quam infolenci corporis fpeciedeformaca J <quanca luce ra-
■diant , & in carbiinculorirm capiciinfercor ummorem lucenc!
nonnullorum capica cirris innumeris intricaca, qua?darn cu-
more cociuscorporiscancum non fatiicunt , iuncqui cornibus
flumina aquarnm profundere videncur. Cofmtet Illarvaria?
func Carcorum ipecies, quorum nacuram iupra cibi expofui.
Theod. Fe'ftinemusro'go,uc extoc actancislcopnlis,ex.cocFun-
di voraginibusexeamus: iacenim jam novi ,quid iila ex tua_»
inftruclionefibivelinc j revercamur perhunc IndicumOcea-
num in Athlanticum,unde digreffi famus.G^wV/.Complean-
tur vota cua. Theod. Vix dixerac,& ecce vehemenciffimo qcs o-
damfluxuinBoreamferimur ,• incipiunc horrenda mox ia?vi-
re frigora,ego cocis arcubus concremifcere.O Oormiel,ubinain
locorum hceremus? QLiidconcicaciifimusillemaris asftusver-
fus Arclum, quo veluci rapidiiTimo flumine iecundo venco
ferrividemur 3 Cofmiel. Jamintraar&icum circulumconfti- Zquamfub
tuti iiimus,ubi Oceanusocculta parturientis naturajviolentia Pol°
abforbecur. Recordaris, ni fallor,quancam incra cirrulum an- c^bIoroe-

Mmmm tarcti-

£4>2 Irinerarium II. DialogusITI.

tartticum undarumconrranosirruenrium vefiementiam ex-
perti fimus. Habes jam limpidam horum efTetluum caufam_v.
Oceanus enim perfe_ta pericyclofi hoclocoabfbrpcns,fubop-
pofico polo revomicur. Uixde ficutiillum in vicanacuraadi-
mus,ica in hunc fecundo fiuxu rapimur. Theodid.Qquhm hor-
rendas cempefraces-experior ! quamformidabiles ruentium__-
aquarum ftrepicus percipio ! diceres mundi machinam faci-
icentem ruere. CofinieL Difce.exhis admirandisnaturaiope-
ribus, Denm cognofcere^iliumamare^illumajcernumpoffide-
re. Sed jam.facis eft ^iuftravimus admirandam mcenoris 0~
ceani.Oeconomiam > occulras& abdicas femicas luftravimusr*
omnes , reciproca.marium cum Oceano fpecTavimus com-
mercia monfrrorum 3 & quidquid mirum Oceani vifcera gi-
gnuntjincuiciiumus ;reftacmod6 id', qui unicuseracpropofi-
$us noftri itirreris-fcopus,.reiit"_o fubcerraneiMundi veftigio<,:
cjus inceriorapenecrare 5 ineffabilem nacura: majeflacem ino~
mnibus concemplari ibi iniciumfacliLirvubi.primum^iacura-».
iiii motus exordia ponic.

CAPUT II L

Subterranei Mundi arcana explorantur..

C*l Ojmiel. Geocofmi ltrutTuram, mi Theodidadte,non ca-
jfu auc fortuito ex limi confluxu.coaluifle,redinei-abill
quodam Divina. Sapiencia. opificio confticucam , ex iisquae
paul6p6il tibi oftendam5 pacebic:icaucnon minorem in hac
adornanda } quam in Micr ocofmifabrica conflruenda , indu-
ltriampofuifie videacur. Agedum^mi Theodidacl:e;ne formi-
dandis,quajincueberis,fpet"taculiscerreari_ j ego emm cecum_»
fum^ego ce ab omni aquarum violencia^ab omni aeris coinqui-
narione^ab omni ignium voraciracedefendam.r£-W/W.O Co£
mieljego^ficucihujuscam ardui & inaudiciicinerisaurhorfui-
#i, . ica iliLid ad defideracum finemte conducturum confido :

_uis

Cap.III. kerSiibmarinum. 64$

ituis eniminmanibtisconftitucLisfum, advicam& morcemas-
qtie prompcus,dummodo cuo me iubfidio non defticuas. Cof-
rniel. Pergamus icaque in nomine Domini tergloriofi & bene-
didi. Ecce per immeniam hanc voraginem, in interiora ter-

nevifcera penerrandumndbiseft. Theodid. O Cofmiel, CoC
miei ! circumdederuntme gemicus mortis,dolores inferni cir-
cumdederunt me. O qu6 me rapis ? Circum vallarunc me fun-
d.inienra monrium, aqua; operueruncanimammeam s intra_«
a byllbs cordis cerra? concl u fifti me. Oneme deferas ? formi-
siine enmicancumnonmorior. CoJmieL Faceor,mi Theodi-
da&e,nullumcam cordaci animi virum efle , qui hujusmodi
locorum horrorem fuftinere queac,- verum cumfemper me ti-
bi praiencem funirum pollicitus fim, quid cimes .? quid ange-
ri-s ? quid crepidac cor cuum ? an neicis coeli & terra? claves mi-
hi concrediras ehe l meo omnia fubeffe imperio anignoras ?
Sed ne in poftemm hiice immenfe caiiginis terroribus concu-
tiaris , & Iuculencius omnia narura? areana confiderare poflis,
&nefruftrain canca tenebrarumdenfitareconftitutus,, omni
rerum ipe&andarum fruftu priveris ; ecce ego & medicus cuus
ero,& illuminatrix lucerna. Theod. Vix dixerat,dum ecce ne-
icio quo ne&areo liquore meimbuit, &cancalucevaftafub-
terranearum cryptarum fpatia illuftravit , uc in aperro folis lu-
mine confticuri videremur. Quibris mox ita conforcabar,uc
in pofterum niiilaanimummeum formidmis crepidatroper-
culerit. O Coimiel , gracias tibi ago , pro canris in me coflacisr*
beneficiis ;jam enimveroce fideliiTimum& ducem,&cufto-
dem experiorj nec non veluci univerfe natura? pra?fidemeo
quopoilumhumilimentisobfequiorevereor. Cofmiel. Reipi-
ce,& luftraprimumhocnaturaveftibulum. Thead. O quan- Canaiit
tos aquarum ftrepitus percipio ! nihil Cafpia?, nihil Niliaca? JJj^JL-
Catadupa? in comparationefunt,adhorrendah£EC&inaudita/?^/»/«-
aquarum undique ruentium prascipitia 5 non fontes , non fln- *r* *****
mina,non lacus , fed ceu rupto fundo ac magnze abyfli apertisr1
clauftriscotumOceanumerFudiiTe videntur. Cofmiel. Retle

Mmmm z dicis^

$44 Ttinerarium' 1 1 Dialogus I H.

dicis;hicenim eftcanalisilieabyJlimagna; , perquem peren-
nisritcrpolo Ar&icoad AnrardicumcociusOceanicircuIacio..
Theod.. 6 quam immenfkalucudinis fornices 16 quanca,quam
inexphcabijis.hujusaqui-dactus laxicas! cercenihil ihfuperfl-
ciecerrae huicfimile repcjriri pofle exiftimo. Sed,6Cofmiel,
omnes paeneparieres in faIem,njtrum,aIumen,vitriolum/imi-
liaqueefHorefcere.video ; undehoe? Cofmiel, Horum parie-
mim proprieras iiasc eil,ur omnemaquarum marinar.um fallii-
ginem ad le accraclam invanagenerafaiiiimprocujusvjsloci
naturaconvertant.. Theod. Scd quidjrogo,, fibivulc.calor illo
CaIot ?«^quemfenrio ?. CofmteL. Ille. provenicex. vicinoPyrophylacio,,
^dwtt?' q110^ poftquam perfetta co&ione aquam digeflic, id quod iru.
falc volatilis.eft fpkitus, intra mtimas faxorumglebarumq uo
fifliiras exhaiacad «mver& teirurisfomentumjfcecunditatem,
&condiment.umt.T^W;.OquamingensMephytisnares meas,
excruciat ?. Video hicneicio quid corufcum,quod in immen-
liim t:-?<f.;i fe porrigfr.auro haud abfimile ; quid defluxus il-
feMxatonfompM Bigro &-naohtaeJiaud .di(]5ar. ? Cofmicl Jam.
dixjjcalor quem fentis/arefaitamaquam m vapores fperma ti-
ca virtuce refertos exaltat , qui mox terreftribus glefos per ri-
mas in-fmuati ,.ubimareriam terreftf em fulphuri prod.uc.endo
Suiphur,. apcam repererinc3ibi fuiphur generant; Ubi in pingue& crai-
Htumtntf. lum Iiapjminciderinc,?bi auc bicumen aucnaphtam ,aur alium.
n*f£m oleacetim liquorem generanr, Mephycis pe^cepca; caufaoij*
Sed.hcec omniainfenus fufius deciarabuncur.. Jarnenim pri-
mo hydrophyJacia feu aqua: promos condos;deindepyro-
phyJacia, ftve Vulc.anias, ofricinas,' demum aerophylacia, feiv
k;rxe!T.eft'risaerisr.econdiroria infpecfuri fumus. Sicfkt, uc
iuIusnaturajinom.nibusti6i.crariusinnoteicat-. Progrediamur
c«naiis- icaqueinhocsotius-teJluris principaiiaquf-duciu.. Theod. In-
J""r«i»-'*Senrexn- resionem ingredividemur.. Oqurcmontes, quco
ttgr* r.e- maria,quoc. lacus.J;qupc hiatus aquarum flbmina vcmentes vi-
giom ■ fimi- deo?. fam v.eluti exaltc quodammonrein-imam valiemde-
/» tiuitur. vojv;mu)...mp^ ex valle fn celfos montes exaltamur; Jams*
inter iiori ida pr aeppiria ar.&atil j- modo ex angi pcrtibus elapfl

in_,

Cap.II. IcerSubmarinum.

in lace pacences planicies ferimur.. Nullibi recta nobis & pla-
na via j ied CQrtuofae ubique,5c avire femicas ,/per horrendaico-
pulorum gurguitia devehimur; omnia camen immenfis aqua-
rum moiibus,formidabili cumrnurmure, ftrepicu incredibiii,
und junctisoppleta. Quis unquamcredidifler, tancasaquarum
coacervaciones in fubcerraneum hunc /aqui-ductum cadero
poffe? Rogo te,miCofrnieI,uc Scalcerius mihierreduscaufam
exponas. Quacuor enim anni ftaciones, inhoc magno nacu-
rae.aqui-ductu experior; jam enimhyberno frigore quafi ob-
rigefco ; modo verno quodam tepore recreor ; modo a?£ms x~
ltasqueintolerabilis mecruciat , ea fudoris vehemencia,ucejus
fereiida; nonfim paiv CofmieL Ordine cibifingulapandamj.,
Mirabaris.ingencem<aquarum copiam,&perinnumeroshia-
cus ingentesaquarumeEuctatibnes : &merit6o. Vidifti enim; Rutntium
illud arcticce: voraginis praxipiciurrf intra terras:vifcerainnu- aquarum
meris aliis aquarum defTuxibus auclum infihuatumque; Si Ni-^*^^
liaca; ruentium cum impetu aquarum CacadupQaccolas fur-
ditace fernnr,, quid futurum pucas , fihfcaL-cubihaminespo—
nerencur ? liios haud dubie nondicam obiur dituros ,ied ne ad'
momencum quidem victuros arbicrarer , ubiOceanus cancoa-
quarum ponderejin ima cerra; penetraliapraecipicacur. Quod1 j^u£. ^
ver6alibs hiacusinnumeros,quiconcinuis prorTttviis aquarum Uterpref-
ingencem molem fundanr} mirerisjiciashunc paricerefleO- ^/^f^"
ceani humorem s. qui per alias&aliasvoraginesintraappro-/«w^r<;?,-.
priatos canales infinuacus, per haec candem oitia exicum inve-""»*-
nic Hinc fic , tifc aquarum pondus iisin hoc aqui-ductirau- <
gmencaaim^coacervaTiones aquarum canali incl ufarum,,pon-
dere fiio iuancecedentiapromoveat ^atquehoc pacto praxe-
dentium aquarum mole iubfequcnriuttL aquarum/congeries;
preflaicum aiium quam per Antarcricum' pofum exicum non
inveniac, eam illic per ingens voraginisoftium^quod vic.iiti,,
egerac; acque hoc. pacto concingirpsrennis illa, der qua fupra
actume(t',pericyclofis,, NequepucesveIimaquamconfiitere_?
alicubi pofle fine.continuatocirculationis motu. Theod. Certe

Mmmm diffU-

us-~

646 Ttinerarium II. DialogusIII.

difficilecapcueftjquomodOjCumaqua fubinde intra hunca-
qui-duc"tum contranaturamconflicuta^ad altifllmas editifli-
mafque parteselevari debeat,qua virtutcid faciac ? Cofmiel.
SmiUtudo Noftin' quomodointracorpus humanumfanguis,quieftin_«
m&mXo 'n^ma corporis parce, pede inquam,quomodoilleidemper-
fefepercor. peruafui circulacione mox intra caputcontranaturamafcen-
Uml™"' ^aCjac indcicerumininfl-mas.parres relabatur. Vidiftine un-
quamaqui-dudus, quamheceroclicalege ^nunceximoinal-
tum,nunc ex alto in imas valles , modo in dextram^modoin fi-
niftram per plumbeos canales deducancur , neque unquam ca-
menaquam perpecuofiuxu in loca deftinata deponereceflanc.
Idem accidic m hoc principaJi nacura^ aqua? duclu. TheodidacJ.
Optime cepi raciocinium tuum , illudque ex Hydroftaticis
principiis fads comprobatum video, Sed jampergereliqua^
mihidubiafblvere. Cojmiel. Nefciebas curdifferentes caloris
gradusinhocaqui-duclu,velutiad quatuoranniftationes dif
pofitas a natura conftiaiti finc. Quare iingulorum racionesr'
nbi afligno. Canalis hic Geocofmi principalis eo nacura? in-
cencione ordinacus eft,ur totius telluris molem innumeris fi-
bris,rimis,fifluris,hiatibusreferram naturanllofemine, quod
in aqueo eiementoiacerediximuSjpermbterreftrium calorem
ignium,quiin pyrophylaciishunc aqui-duclum circumdanci-
- bus perenni alimento fovecurJimbuerecJ&adgenerarionesr'
mineralium,projmateriarum obviarum diipoficioneexcicarer.
Semen verohoccumfine caloreexerinonpoflet,hinctotna-
tura?ordinatafuncpyrophylacia, quorum ope femennacura:
aqueo elemenco inficum mirUm m modum per difFerentes
hoicecalorisgradus digeritur, & concoquitur , corpusqueac-
quiritproducendisrebuscQiifentaneum. Atque hoc pa&o a-
qua cocla jam,digeftoq; femine fceta in vapores refoluta , fub-
limata , atqueintraterra^fifluras fibrasqueimpulfa, tum pri-
mum narura; molimen ad innumerabilem rerum varieracem_>
producendamorditur.Sed dehocfufiuscecum fuolocoagam.
TheodidacJus. Sapienter ratiocinariSjnec quidquam de quo in_.
pofterumdubitemreperio. Sedquandocandem&iem hujusr*

aquae-

_ Cap. III. ItcrSubmarinLim 647

aqua:duftusipeaab!mus ? Cojmiel. Accderabo gradum,imex
mcricaciilimo hoc labyrincho quancocyus ce educam. TJoeodid.
Fiar. Cum enim nacura idem in omnibus iemper operecur T
parcem hujus canaLs. prsecipuam vidifle>tocum vidifleiurE-
ciac. Sed 6 miCofmiel,quo inexplicabili aquarum impecura-
pimur?incarcaradefcenderevidemur. Cofmiel. Non defcen-
dis^edaicendisviolentia aquarunrmalcumrapcus. [ambrevi
frnem fpeftabis. X^^.Qujd illa Jux dubia fibi vulc, quam. in^
cueor ? CofmieL Jam foJaris lux hiacum ingrefla affiilgec nobis,
Theodid. Vix dixerac, cum ecce navicula hiacum^antar&icum:
egrefla,tancis aquarum curbinibus involuebacur3uc formidabi-
hus quidquam nondicam humanus-oculusfpeclare queat3 fed
ni humana quidem mens concipere valeac 1. Jam, mi CofmieI3i
video lucuientercur polbsantardicus mortalibusinacceflus^
fic. Quis enim holce aquarum tumultus^quibus fefe in omnes
mundi parces perhunchiarumcum inexplicabili impecufun-
diinr/iiperar equear l CofmeL Vidiftiitaque, l>'heodida&e,a-
qui-duclum pr^cipuim^quem nacura iaGeocofrno,ob fines3
jam cibi expoficos/apienter difpofuic. Nunc reitat,ut particu-
lariumnonnLiJlorum aqui-ducluum, hydrophylaciorumque.
conflicucionem oitendam. iheodidacJu-s. Exequer.etotumid3J
quod opcimum ■ fini meo futuramjudica veris, His diclis,per_L
avia & devia ad ingencem me abyflumr leu hydrophylacium^
confticutum reperi, cujus magnitudinem verbis exprimere.
vix liceat. Verbo,mare videbatur ,in quod flumina tantee va-
ftitacis per oflia canalium evomebantur r ut Rhenus s Danu-
bius, Rhodanus,Eridanus in comparationeeorum rivi vide-,
rentur. OCofmiel, totus Oceanus merito huc confluxifle:
videtur ; explica rogo prodigium , &mirum natura? fpe&a-
culum. Cofmiel. Hac efl: una ex principalibus aby flis terra, a
naturain terreftrismolis irrigarionem depucaca,habecque oc-
eultum quencjam cum magno^quem vidifh,canali correfpon-
fum : in eo enimaquas liias exonerat , ut aqua candem per an-
tardicum hiacum exicum fuum reperiat denuohuccirculan-
da. TheodtdntfMs, Sed quisnamille calor , qui canri memole-

m.

^48 Itinerarium II. DialogusITI.

ftiaarfiat? Cofmiel. Efthiccontiguumaliudhuic magnitudi-

nc haud di Ipar pyrophylacium. Theodid O mi Cu/miel, re*
grediarnui^a-ftuenimrantuni noncomburor; rnaquar fervent
cii lebetem hie depofunTe videris, Cofniel. Ne cimeas : ni hil
enimribi indenoxae mferetur. Relpice,& fmgula Iuftra , &
hnonnulla nbidubia occurrerinc,conriderj:ei iha propone,&.
fumos ex pan ubi prompciLud.ne ea drflolvam, Thecdtd. O qiuntos hlc
*g*'b** fumorum globos exDerior! qiiam in formam cribn pertufum

/uottrra- , fp a r

ntueupo. iorniccmi&quidnampeugusnoc iubterraneumm cancosa;-
r*rc. ffag exagicac ? & quis candern natura; firas exiftit in tanca mo-
Jiencis narune negociatione :-Co/mieLHtias Tbeodida£te,femen
naruraiaquismixtum exOceanoin hanc abyiV&m per appro-
pnacos quos vidifti}canales eductumj hic per pyrophylacia_>,
ieu Vulcmiasofficinas,qua2 ex omni partehoc hydrophyla-
ciumconftipantjConcoqui JdigeriqueJ& digefturn per iubli-
marioneminintima terra; lacibula, enbrofumque fornicem_>
ad generaciones rerum pro cerrena; gleba; difpoficione perfi-
ciendas evaporari. Acque faifunt fumi illi quos miraris, hisf*
Vulcania; officina;iubjecta;,quarumficum& pofttioncmpoft-
eatibi oftendam, qua; uti perpetuo igne ajftuant3 ita aquasJ
T«rra i- mtTa natura: hiechydrophylacia compulfas fuo calore ooque-
gni defiitu- re ac digerere innatura; bonum non ceflant. Suntque huju£
u ptrt- modi ignis & aqua? penuaria intra cerra; viicera complura, a-
deo teliuri neceflaria , ut fine iis llla ne unicum quidem effe-
dum producere, imo ne quidem fiibfiftere poflit. Theodid.
SatismiCofmieI,infima hujufmodi aquarum receptacula ex-
ploratafunt;quarenihiI aliud modo reftat,nifiuc mihi quo-
que ae^easofficinaSjfiveaerophylacia demonftres,uc quid ui_
iis nacura operetur, mihi mnotefcat. Cofmiel. Votis tuis o-
mnibus modis obfecundabo. Notandum icaque.,duplicis ge-
neris in hujus Geocofmi Oeconomia penuaria repenri,- non-
nulla folo aere plena}qua;dam media parte aere} & media par-
ce aquis conferta efle : in ucraque te'inrroducam}ut immenfum
natura;apparatumluculentiusintuearis. Abaeris itaqueof-
ficinis ordior. Ecce oftium meacus quod nobis fubeundum_>

eft

Cap. III. Icer Submarinum. '60

eft. Theodid. O quam mirum nacura? opus I quid fibi exocicus AirM
ille & ingencis vafticacis meatus portendic ? Cofmid. Viden' SJJJE
• qtiot & quibus'lateraundique& undiquepei tufffint forami- ^cnbnur.
'nibus: Audisquomodofiiis iliis ftillicidiis j&pereiinirivulo-
rum murmureperftrepaRL? Afii a?ftuand/limos perpecuoha-
^lituscum frcmicu exipirenc ^^<^W4!^^.Video,audiQ,&: ad-
miror. Nequein hoc fubcerraneo regnohuic fimilem mevi-
«diile memini. Unde non capio quare cu eum meatum -dicasr^
^qui fubterraneasregioni non incongrue comparari peffic.Hic
enim implexi fcopulorum ordines,hic intercuiantes aquarum
irriyi pifcibus referti3hic pianities uberrimo vefticargramineihic
parietes fcopulosa rupium icabricie,varias efFundunc minera-
iiu m merces. Sed.quidna fibi vuf c irtfblicum modo frigus,quo
pame obrigefco ? nunc caioris a?ftus,quo cancum non fuffoeor?
rogo ce,uc abfcondica fingulorti myfteria mihi expoere negra-
vcrxs.Cofm. Hic eftmeacus illeAeolius,unus exprascipuis Geo-
' cofini canalibus,in quofpiricus,quos cumhydrophylacia , tum
py roph . y lacia ilii fuppofica & circumfka perC£cas;terraj ;late-
bras difFundunt;nacur.ae femine fceti ulcerius elaborailtur ,co-
quuncur,digerunturq,- , digefti verb per fyphurtculos illis a na-
tura deftinatos in incima cerrarum latibula infinuati pro difpo-
fitione maceria? glebacea;,quam incui*runt,metallorum,mine-
raliumque generationes moliuntur : & aperte id toc hiacus , fb-
ramina,fiflurae,rima? lacerum,quibus circumdancur, indicanc.
Calor quoque frigufque alcerna viciiTicudine opus nacurse fol-
Jicicanshocefficic, utconcentratum femen natura; intra hu-
mido-frigidum calore fuperveniente diflblutum in loca defti-
'nata ad fin es a natura intertcos tranfigatur. Tkeodid. Sed quis
illeyaIidilTimus,quem experior., ventus , cantceque vehemen-
tia%utnecEcnephiam,necCyrcium,nequeAfricumeicornpa-
raripofleputem? O/^/. Hujufmodi ventifunr frequentiffi- f^****
mi in fubcerraneo iioc regno, oriunturq; exlu&a & prarliis
trocilllmis , qua? fibi invicem intra abdita ha?c nacura? clauftra/»* ttrr*
ignis & aqua inferunc. Calor enim a?ftuans rarefactam a- &
quarmquamalicubi incra monciumreceptacula incurric , in_ *'

Nnnn ium-

4 f& frinerariu m I F. BTalbgus IT H

fummamcenuicacem deducic;&quoniamaccenuatus exitum*
33onrepent,is conclufuscoarclacufqjincer hujufmodi gurgu-
ftia,quaclaca portaruiD,eaque,quam experiris,vehemencia fae-
vic. Theodid, Dic icdes,habecne hic vencus aliquem m natura.
cerum finem? CofmJeLlmd maximum.. Hoc euim eft uni-
cum vaporum jam femine natura; irabutorum vehiculurrL^
quomaximo impecu in abdica qua:vis terra? penuaria dictiva-
pores cransfeiuncuijdifHanturque^ubi&ipii aerio femine foeti,,
vaporiq ; commixti , cerpulentiam quanda ad variorum mix-
torum produclionem acquirunk Accedit qu6d hiper car-
casterra;fibrasinftnuari,in pyrophylaciis ignem languentem:
mftimulent,&ad operanaturas perficiendafblliumad inftaiL,.
urgeanc^follicisencque.. Thc.odiit. Ecquidnam i bi vulcingen&v
liuic fubcei panee meacui annexum fmtwm eonclave x cujus fi-
nem vix eoncueri licear? QLiancaaquaium ruencium murmu—
ra,* Ecceamnis ingens,Pado non cedens.O quam immenfaeex—
frk.ttrr*», ceflarq; fornicum ftruclura;,haud dubie in quingencorum paf-
fuum altitudinemfefe.erigentes. Qiianta parietu ex fcopulofa:
rupiurncoacervacione nexorum ibliditas» Gigances profeclo»
hic laborafte videncur ,° moncibus impofitos montes,& Pellion^
Ofla; video. Sed,quod mirum diclujquid fibi tantus variarum-»-
maceriarum conrluxus?ecce.hic ubique ingensfcetidifulphu-
riscopia i ibinaphta, birumen,petroleum perenni ftillicidio3,
concavum fibi fubjecliim fblum illimancjibi monces incegri
falem,aIumen,virriolum fapiunc ? ibi rupes calco , gy pfb, anti-
monio,auripigmenco,arfsnico;,fandaraca,& quidquid eftmi-
neralium,refertos video. Sed quidnam illa virgulca, qua? ex
moncium vifceribus erumpunc ? miroque fplendore ramosr'
foliaqueceruleOjViridijrubro , candidocolore explicanr ? Sed
& hydrargyn ex rupibus defiui raon paucosrivuloscomperio
videoquoque omnium harum rerum colluvieminhujusim-
menficonclavis pavimencofubfiderequidem, verum cumid
canci maceriarum confluxus cemporis fucceflii incapax fit_^,
per occulcoshiatus,qu;bus fblum hoc percufumincueor,inne-
ibo c^ua; abdica naturai cellaria deducicur. Dic rogo,quid.

'Cap. Tn.TterSubteiranettm". ftff

*>rnniaifta fibi velint? Cofm. Hocce quod vides^magnum nata-
"ra? promptuarium eftjn quo calore fubterraneOjmineraliurnjs

•feminacoquuntur & digeruntur,, pars verb jam digeftionej»
iubtrfior in alia natnra? penuaria ad mineralium metaliorumq;
omnis generis produc~honem elaborandam per fifluras rupi-
umevoJando derivaour;undetQtlocumhunc hiatibus refer-
tu m elle , non eil.quod mircr is ; craffior verb & fceculention.
,pars per ibli hu jus hiatusin py rophy lacias feuVuIcanias offici-
nas derivata,in ignishypqgai pabulum cedit. Theod, O miram Craffag
OpificisMentisrfapientiam 16 inefFahilem providentiami Sed/"c*/w,ML

. ] _ n . 1 n . . . fnineraliw

tmde^rogOj haec tanta rerurn collu viesfuimam fui onginem_j fars ta e,
habet i Ccfm. J am-dixi tibi .fuperius, ex Oceano radicalem fui ffi*
omniahabere origmem;hicenim perfuos canales:yinoccul-
tos terjtas fmus ejacu!acus3cum falejfulphures& pinguedinena-
tursliturgeat ., ibi pro varia terreftrium glebarum difpofitione
variam mixtorum mineralium fbbolem generat., qua; proin-
de pyrophylaciQ£um«eftu per inacceflbs caminosgleba iique»
"fucta in fluxum urgemr,atqa©ran-dem h©c locoexoneratafac
magis magifque elaborata,per. alia< ac alioscanaJes^Iik & aliis
natura? laboratoriis ufque ad fuperficiem terrse propagatun*,
Theod. Exphces^rogo^jamjquid fibi virgultailla velint. CofmieL
Scia&}mi Theodidacle, qubd fiaiti externa fuperficies fiiasf!,
easque innumeras vegetabilium fpecies producit-; Oceanusr5 Sit*f'*
qu oque I uas,quemadmodum dum f undum e jus exploraremus fuperfides
vidifti,vegetabiles merces exponit; ita & fubterranea naturse ttrr*pc-
Aeolia penuaria,{uas,cujufmodi jam intueris^plantas producit. ^**7/™--
Et nihil ahud funt,quam efBorefcentis qua?dam mineraliurrLs gnafutem
fpecierum,diverforum potifTimum faJium,qua» fbllicitanto **»«*•
Jatentisfubterraneiignisvi,omnihumido iuperfluo exutano.
truncos,ramos,foIia diffunduntur, diffufa=que Ioci natura fti-
gidiufcula in petrofa; fubftantia* virguka & germina indure-
fcunt,cujusmodiinnumera inaliis reconditoriistibimonflra-
bo.Theod. Suntne plurahujusmodi Aeolianatura; ergafteria.,. Piuri**
Q/^/>/.Quinimbplurima;hocenim ordini natura? eratquam # Vent«~
maxime confenraneum ; fine his fiquidem neque hydrophyla- rumc \ece'

6 5* Ici nerarium 1 1. Dia logus 1 1 1'.

cia,neque pyrophyJaciaquidquam potuiiIent,cumha;c aerias;
Jerjfuam fubcerranei Geocofmi regiones exprimanc, Quemadmo-
VtniS*!. dumenim ignis mhil poceil fine aqua ,h^anihil:fine igno,.
e^ua,. ucerquenihil fine aere >• itahujuimodi aeria recondicoria,iaga-
ci/fimo nacura; conhiio,ad totius natura;.bonum,mutuiimque
ejemencorum fomencum difpofita efleJcias; Verum iftiufmo-
di cibi unumepraxipuis loco omnium demoniirafleilifficiau,
Reftat jam ucce eximis abyffis ad vicinos cerrenas Jiipe-rficiei :
promos condos ;adducam,uc hocpaclo cocius fubcerraneae Oe-
conomia? concacenacos labores iucuiencius perfpicias. Theod. .
Uci nihil.innacuni.rer.um canta admiracione, quam hujusmodi i
promoseondos aqueoTaerios concemplacus ium ; ica nihil vo-
tis meis aecepcius accidere poccric , quam ce dbclore & inflru-
cTore.finguloruirLraciones, oculari. demoniTfrarioiie edoceri. .
Vixdixerat,dum eece perv oceulcos variofq,- telluris angipor--
tusin vaitiffimum iubteraneumlactim inexplicabilis vafticatis;
&alcicudinisfornieeobcenfumdcvedifumus.OCofmieI;)qu6
cerrarum me rapis ?.quid iibi vulc canca aquarum colluvies?:
qtiid ingensundiqueruentium^aquarum fifrepitus murmur-
I&tusftfih que fiorrendum ? Cofmiel. Hydrophylacium,quod intueris, fi--
^aTmo^-tam mum habec ihcra monces immenibs,quosnunc Cauca—
tibtu, . ium,nunc Imaum veceres vocabanc,in interioremAfiam longe •
laceque exporreftos. Hic nacura fluminum ingencium recon—
dicona&: imen(a'celIariauniverfajAlia* & Ihdias riganda? fuffi--
cienciilima poiuic. Theod. Ergonefub Caucaf6& Imaoconfti--
ruimur \Co[mieL haeft\Theodid< Jammiliiexplices velim,un-
denamhseccellariacancam aquartim congeriem depromant?
ctim indefihenci fiuxu,tantascamq;ingentiiimamnium moles .
AeparH t* egeranc. CofmieL Ex Oceano Ihdico & Tartarico originem fiia:
jf*ue~ nancj^uncur.Ex quibus per complures fibi appropriatos aqui--
montibtn ducTus iiibcerraneos perenni anHuxuimplencun . Theod. Quo-
ftticntium. rnodo id fieri poteft,cum reconditoria Oceano muIt6'altiora_. ,
*r'&e' i\m t cy^w//Siqu'cciupraabHydriele audifii,&amem

argumentisconfirmata percepifles-, nulia cibi in modo appre-
liendendo difficulcas liipereflen RecordanfneYdum fundum

maris

Cap.III. Iter Submarinum; 6j$

maris expIoraremus,ingentium voraginunv, quas tantopere
admirabaris ? Theodidaclm. Recordor, . CofmieLlWi nihilaliud
erant,quam aqui-duduumin hujufmodi cellaria feu hydro-
phylacia per imenfasfubterreftriumfmimmambages difpofi-
taorificia, perquasaquarummoles perpecuaOceaniiteftusre-
ciproeacione veluci per hydraulicos quofdamSyphones prefla
expreflaque,in hune,quem vides , lacum fubcerraneum exo-
ncvz.tm\-Theodidac7us.Suffi.citne. unus aqui-ductus cancae va-
fticacis laeuiexplendo 5 O/wjV/.Nequaquam^ied diverfi funu
aqui-ductiis,immenfb Ibcorum intervallo diffici, per quos O-
ceanus felealcernaajftus viciflicudine exonerac,nealicubiaeftu
ceflance aquarum quoqueaffluxus ih confticuco hydrophyla-
cio deficiac, . Nbnnulli enimirrmari, Ihdico>quidam in finu i
GangericojaHi in Of ientali, in Uartaricosalii Oeeano * meacu-f Multo$ in
um hydf ogogorum principia fundanrjOptfma fahe naturq i^ariis}0^
ventione,ut quiefcente^eftu unius,natura fiiam folaretur pe- 'a^Judu-
Jltiriam affluxu aliorunralternisofficiisinGeocofmi confer-
vatibnemconfpirantium: Mirabaris paulo ante formidabiIesJ
ruentium aquarum Gatadupas,-quas jam ex diverfis iifque im-
menfisrupium fubcerreftfium hiacibus, arcnacim eru&ari vi--
des ? hxc lunt orificia meatuum hy dragogorum , per quos O-
ceanus in diverfislocis,perhujufmodi Epiftbmia in ifthoc hy-
drophylacium fe exonerat. Vides qpomodo alterna erudtatio—
ne.veluti per fyftblem &: diaftolemquanda^ perennibusnacu-
ra; laboribus inftenc ? Thcodid, O Oinnipocencis vircutis dcxte^Deieper*
ram ? quis eft qui bpus manuum cuarum explicet ? :quis eft ica_>
lingua calamoque diiertus,qui ea eciam quam ftudiofiflime af-
fe&ata oracionefufficienter exponat ?.Sedadinftitutumno-
ftrum. Ubi jam funt orificia flumi hum,per qua? tanca aquarum i
moles in amnes efFufa egericur ? Cofmiel. Hoc ut incelligas,fun- *• .
dus nobis Iuftrandus ei\,Theodid.¥iat. Co/mie/.Vidcs liofce hm-fllmimim
tuSjparvos^magnoSjmaximoSjquibus tum fundum, cum Jatera -inteUigi ex
pertufa fpeclas? Theodidaclm. Cerno mif andam rerum facrem, f^dtfon-
&vorticibushoiTendifqueturbmibusomniaiiTvolurareperio. u °
Cofm. Majoresfunc,per quos in amnes & lacushoc penuariom

Nnnn. 3: ; :

fiumiva
tantum
affnndunt
Aqu*}
quntum
effmdnnt,

Exmttu

iacui per-
ennis a-
quarum
ex Oce-ano
fiuxus &
refiuxus.

NuUum

telebrem

montem

hydropby-

lacio care-

re.

%4 Ttinefahtim II. DlalogttsTTT.

fefeexonerat,-parui,quiper Syphones abditosin rivos innu-
merosaquasdifpertiunrur,.qLucamen ad unum omnes in ali-
quem ex ma jonbus omnibus v. g. in Indum , Gangem, Hydaf-
pen,Oraxin,aliofque Jongis ambagibus pro cerreftrium mon-
tium diipoficione corrivancur,acque hoc pa£o,diaa flumina
lngenci aquarum pondere aggravaca , tandem poft immenfas
terraru oras,quasfcecundo profluvio irrorarunc, fonciex quo
profluxerunc redduncur; acque adeo idem hicconcmgic,quod
mfonnbushumanainduftriacoiifl:icucis,inquibus fons nun-
quani exuberac^nec decrefcic , cum cancum femper ex canali-
bus affundacur aqu*,quancum effluic.Eftaucem &aliud occul-
cum natura? machinamencum, quo aqua? incra canales hydra-
gogosexOceanoderivacos niirumin modum foliicicancun,;
acque ica fefe habec. Cum hu jufmodi hy drophylaciis nuilum^
'Cumexcernoaere commercium incercedac , cercum eftdefi-
ciencibus canalibus hydragogis, & defluentibus reconditorii
■aquis vacuum cantopere nacurae concrariu neceilano interve-
niredebere. Ne itacprantumnaturar viriumadmirrarur,aqua;
inamnesdefluencesaeremincusconcencu una fecumrrahunt;
aer cra£us aliud corpus in abeuncis Iocu fubflicucurusrrahic a-
quas,videIicecmhydragogis canalibusconilicucas,acquehoc
modo ex unione illa,&neceitario cornoru nexu,nealieubi dif-
io]unoconcinuif]ac,nafcicur perennis ilia aauarum ex Ocea-
no,& iceruminQceanuminrracerra? vifcera pericyclofis feu
circulario. Hac eademracionelacus in akifTimis monciumca-

.cummjbusnafcuncur^quaemoxquantufeexonerancranrum
aquarum de novo ex fubdiris fibi recondiroriis arrrahunr per.
nydrauhcos hofce a narura depuraros Syphones. Theod. Tam
ea randem,quaj primo mihi facfu adynara videbantur adeo
^errectecepuur de us ne minimus quidetn dubirarionis ampli-
usanimo meo fcrupulus infideat Sed rogo re,funrne plura hu-
juimodi hydrophy lacia ? Cofm. Vix fcias monrem efle celebrio-
risnommis5quinonanarurahujufmodi penuariis inltrutlus3
lir egorine& inrenrionenarura,ur veluriuberaquajdam Geo-
coimi numorem ex Oceano accraduimin univerfasrerr^orasi,

noa

Cap.nil IterSubterraneum. $

Btomn vegecabilium tantum fomentum/ed & in hominum a-
nimaliumq; ^neceflarium ufum difiundant ; quod fine monti-
bus fieri nulia ratione potuiflet .Sed ut omnia propius videas,te
ad praxipua hydrophyJaciaducanvn on ut ibi moremur , Jed:
utfimplici oculonim conjeclu ingentes naturaedivkias luftres.
Theo dAmperio tuo ucinunquam reftiti}ita totumme ctKe.dif-
poficioni commicco. Fac itaquequod placet, & more tibi foH~
to,quam celJerrime. Vix dixeram ,° cum ecce deferca ftationo
inaliud meceJlariumperinumerosmeacuSilacuSjflumina, fta-
gnaque lubcerranea craduclum confticuir. O quis unquam &3rV«* /»-
nimo concipere pocuiflec , cocfubcerraneum Geocofmum via-^^v
rumambagibus diieriminacum?coc abftruiarum valJium clm~ *
ftris cohibjtum?toE tormofis anfra&uum ambuJacris incricacu?
tot meaa.um fHluris Jiiancem ^ EDt conceptaculis^camerarum--
quefubft'ruclionjbusioJidacun>3totiibmm
riguum ?totvenarum metaJlicaram ducxibusomnicolbiurma,
genere depiclis3veiuti aula?is quibufdam exornacum ? O .^Eter-
na Sapjentia,omniumqueMensConditrix,Tere]confideravio=-
pera tua,& ad infinita potenti^ tue miracula expavi.Si ru,Deus3 ,
tantus es in operibus tuis vifibilibus quantus eris inte ipfo ? Cfe
mi Cofmiel , magni Condicoris Minifter. Dic,rogoJubinam;
rnodo Iisremus ? quodnam boc novum receptacuJurmjnquod!
me introduxifti ■? Cofmiel. Hucufque te per coneava concate- Hy&ophy*-
nacor u m montium 3 Caipias inquam ,Tauricas y Thraeiaspar- ,AI§
cicularibusliydrophylaciis refercasfubcerraneas regiones du-?iu^'
xi ; modd ce inter Alpium cellaria confticucum eflefcias. Theod..
Fierine poceftyncratam breve tempus tantas labyrinrhorum
ambages nos confecifle ? Yerum cum tuum progreiTum non_ .
humano pede^auc arce faclo vem'cuIo3ied Angelico metiar5ec-
quidem mirari ceflb, Ergone inter Alpium hydrophylacia^ .
conftituimur? Cofm. Itaeft. Theod. Sed ubimanficcryftailina:
noftra navicula ? Cofmiel. Non fis follicirusde NavicuIaJh"arc e-
nirmubi ea indiguerimus , femper nobis prafto er it. Conii-
dera hanc^ecce^praTencemlace pacencibus aquarum diffufio-.
Bibusimmerfam. Theod-. Ingrediamwr eara Sed.6 miram rem»

mari^

656

Itinerarium II. DialogusHI.

Asjua in-
tra Alpes
unde con-
flnat.

Ingentium
flubiorum
exAlpibits
orttts.

Intra AU

pes auri,
argenti,
(5 minera
lium copia

Africa

Subterra-

neat

mar^quam lacui fimilius videohochydro^
AudiiheftrepicumCataduparum? Theodid. Audio. Sedquid
hoc : Cojmiel. llla eftaqua, partim exBoreo, partim Occ.duo ,
Auftnnoque>Oceano,per.caiialemIfthmi ^gypci,quamnu-
perluftravimuSjin mareMediterraneumJ& inde in hosmon-
tesderivaca ; qua?per occulcosxanales hydragogos intra ha?c
moncium concava tumOceani ,tum inti mi maris aftu corr i va-
tur: quas cum perenni atn a&uaquarum vas hoc impleantjmi-
rum non eftjtot ingentia fluminajCujufmGdifuntRheiW,
DanubiuSj Rhodanus/Mofa, Padus , Ticinus, Oenus , Athefis'
pari diftributione inomnes Germania-iGaliia*, Itahaque re-
gionesdiffundere. Theodid. Q vasadmirabileLO vereopus
j excelfi bion hominum, iedOmnipoteiicis Dei dextera funda-
, tum; o quothicreperio auri& argenti venas ? quot,& quam_»
diverfas mineralium fpecies?C^/t/.Sati«eit:modum quocoa-
lefcuntha?comnia,opporcuniori tibiloco indicabo; quaread
aJia properemus. TheodicUflw. Ecce nova : femper,& nova na-
tura* cellaria nobis oecurrunt. Cofmiel. Quadam ad Cotias^
alpes Gallia', & maximum quod hic vides, eft Pyrena-orunij
moncium,quorum omnium eadem eft ratio. Vides quot &
quancis fluminibus tum Galliam,tum Hifpaniam irrigent '? re-
ftat modo ut & Africa* fubterraneaexploremus. Theodidaclus.
Fiat: & Euro velociori motu per innumeros labyrinthos fiib-
terraneos dedu6ti,ingens hyerophylacium , prioribus haud
impar,introivimus. OCofmiel. Quodnam eft hoc fubterra-
neum mare i Cofmiel Iftud eft magnum illud natura cellarium
intra montes Luna* ad totiusAfrica* irrigationem oonftitutum:
quod uti ex Oceano Africam ambiente fuum acquiric aqua?
commeatum ; ka illum per ingentia flumina,Nilum,Cuamam,
Cairem,Nigrum,quibus Africa irrigatur, fonti 3 unde proflu-
xit3reddic. Theodidaclm. Sed undeingencesillilacus.jquosr3
parcim hic , parcimin luftratis jam ACix & Europa- montibus
circumfufos videOjdef ivantur ? Cofmiel. Ifti omnes lacus funu
concinuaci cum fubterraneis moncium hydrophylaciiSj& fpe-
clanradeajhac tancum difFerentia;quddnacura hydrophyla-

cia

Cap.III. Icer Subterr aneum/ m 6 $7

•cia fornice inftructa, lacus verd hofceinufumnegociacionis
humanajdececTaeiTevoIuerir. TheodidaBw. Noncapiomy-
fterium, cumflumma muko alciorem hifceexternislacubus
originem habeanc. Cofmiel. Videfne incer hofce monces , va-
ria a nacura confticuca cellaria ? Theodid. Video. Cofmiel. Vides
quoque nonnullaalcioremaliisficum habere ! Singula camen
fuis ^ydragogis meacibus indefmenci fluxu implencur; quo-
ru m danalium orificia uci alciorem a nacura ficum ibrcica /unc ,
ica appropriacos quoquefuos/inquosaqua-diffundunrur, le-
beces , alciores obcinuerunc. Accedic alcenlum aquarumac-
tractu nacurali , quem fupra cibi expofui J mukum promoveri.'
TbeoddacJuj. Jam omnia perfe&e cepf, neque de naruraepo-
tencia ampiius dubico.Progrediamuricaque.Vix dkeram.,cum
ecce pa ri velocicace., per ingences fubcerreftrium cerrarum.tra-
ctus, Oceaniqtiefundum craduclo,, ingens modd rerummira-
bilium cheacrumapericur. OmiCofmieljeftnepombilererre-^rf /«.
nam molemroc meacibus perfollam, in cancam RegionuirLj™^
fubcerreftrium amplicudinem excavacam fiibfiftere pofle ^erfojfZur
CofmULTu femper more humano loqnerisy&divina operahu- t.
manis lnvencionibus perperam aflimilas. An nefcis cadere
non poffe id,quod potens Dei dexcera excelfi , ineffabili opifi-
cio, inviolabili fblidicace firmavic ? TheodidacJw. Condona,
quielb^fervo cuo;nequeenimh*ec elocucus fumjucdedivina-»
pocencia quidquam dubicarem, led quia admiracione canto-
rum acconicus Ipe&aculorum mei ipfius vix compos &m. O smfm in
ridiculas illorum Philofophorum fpeculationes , quiterram_» , '«,<7«* *on
pratereas quas exrernanobis iiiperficies exbibec, nullis aliis^J^*.
ca vicacibus inftrucTam , fumma /ane imperiria fibi perfuadenc.
Oquancopere iniis,ad qua^IenfusnofternonpercingitjConci-
piendis dijudicandifq,- decipimur? Cofmiel. Redte fencis,-proin-
deque pareftinhifcerebus cognoicendis ftudiofius allabora-
re : neque enim alia lapiencia humana concipi poceft, quam re-
rum nacuralium exacla cognicio,quam & fapienciflimus mor-
talium a Deo fe accepiffegloriabacur. Theod. Ubinam,qua?fo,
Iocorum fumus ? Video enim hic non dicam ceUaria \ fed ince-

Oooo gra

Amerhli

rtptrtrt
vnlias.

n^nttbM y.-. .1 &. a: liiilaia liibcerranei mundiregna. Cojmiel. NoUecu-
n»*)ora j. ,s ubi moreimir 1 Sub Axidibusverlamur Aruericaj.concKe-
K.icis in immenium (patium monribus, qnibus nacurainexcer-
na Geocoirni iuperficiemajores akioresque non fundavic,vul«
goCoirdiilefa dic&s». Vides. htc incegra veluti maria.qnaxJam
gongregaca, :jua?oninia Gum exAdilanrico8t/Echiopico, curn,
ex immenfo & incognici adhuc terminiOceano auftrali fiiam
en,quo dixi^modo ociginenicraiiunc^ Neque mirum cibi vi-
derideber,.tam vafta hic marislatifundiacontinenVcumilla-,.
*'*!w/"* ii,niver^im Americam Meridionalem vaftifilmis cocius orbisr*
ius. ongo. rerrarum aninibus, ( citjusmodi iiinr flumen Amazonum, Ma-
ragn orij flumen Sancti Janaarii, vuJgo Rio della Pla*a ) aiiis-
que innumeris minoribus,,, prarter maximos lacus , irrigenc.
Tbeod. Sed ingencem hoc locoasftum iencia Cojmiel. Audifti
fiiperius,. hydraphylaciis individua quadam fbciccaceiemper
jundaelie pyrophylacia/eu officims Vulcanias^excoquendis
digerendisque aquis, iubcerraneis neceflarias : unde quemad-
modumnaturanuILibilocorum majora prompcuaria aquaci-
ea,quam hoc loco confticuic ; ica nullibi quoque ma jora & fre*-
quentiora pyrophylacia , quas nobis modd pertuftrandare.-
jftanc.

CAPUT IY.

IntroduEtio intra igneafuhterraneiMundi

concejjtMultL»,

COjmiel. Vidifti , mi Theod tdacTe,nacurx Majeftacem in_
admiranda hydrophylaciorum fubcerreftrium fabrica_>;
wfum quoque tum-quoad excrinfecam^tum quoad incrinfecam
confticutionem , fuigulorumque rationem me duce & magi-
ftro didicifti. Nihil por ro reftac,nifi.uc modo arcanam nacura?
inciuftriam inconfticriendisfubcerranei Geocoimi Pyrophy-
kciis i«u recondicoriw VuJcaniijoftendam,fine quibus nacu-

rahaud

s Cap. IV". IcerSubcerraneum -6^9

ra haud dubicrnanca,mucila,&: impei fccla manereqcum nul-
la quanmrvis rerum gencratio finehifceinnaricalorisaiftua-
riiscraniigi poiiic,quemadmodum oculari experrmenco ccm-
peries. Thevd. Nihilmihiacceptiushacftupenda-rerumcxhi-
bitioneeiTepoteft. Sed quistotnammarum globos,cot inex-
haufta ignurm aTluaria impune rranieac ? ego praTercim uri
nacura Jracrllmrus, rca impendentmm periculmmitimidiiil-
JiHis furn. Cofmiel. Netimeas,Theodkliiifl:e; quemadmodunu
enim aprincipio impunitacein nbi poihcicus fum,ita eamilla4
quamTneCofmielemniundi praTidem deeer , ficle exa£fe fer-
vabo. Agedum macle anrmOjTheodida&e.T/W. Sola cua be-
nignicace,&porencia confilus cuam accepco invkacionem lon-
ge humaniflimnm.Ece veftigio, inhorrendum quoddam in-
compei ca~a memagnicudfnisancrum kicroduxk. OmiCof-
mie! , quo trahor ? qiro me cum formno vira? mea? periculo du-
cis ? Copniel. Confide fili , & nunquam ab humano oculo vtfiu.
xibi monftrabo. Nevero quidquam ab ignkim vioiencia paria-
iTS,hoc accipe anrrdoctim. Tbeod- Hisd iftis,eiTufo iiqirore quo-
dam pra;ftanciftmio,mii um inmodirm refrigeranpe,fuper ca-
puc meum , cocum mc incredibili quadam vircuce concmo-
mnes flammarum noxas munivk. G amanciiliniedi'<x vica;
Tnear,quam horrendamrerumfcenam hrc video? Forfaninin-
ferni barachrum meduxifti ? N on enim hic ahud,nifi mgences
& forimdabiles fgnis crepanns ftrepkus audiuntur. Parietesr f*'Z?*i
omnes ficcenib fumo ardere videncur , pavimentu falphureis Jtffr&ti*,
1acubiis,i3rdentiniTnisqueftuviisreferciTm. Hiatus fornicis,ni-
numeri veluci camini & jfpiracula in altum porriguntur; latera
ingencibus hiacibus fatiicenria video,quaipartim naphram,bi-
tumen,pingui/]imamqne materiam accen(am,panim mlphu-
reasflammasunacumliauefaclaignki Jiquoris materia, per-
ennifluxu fiindunt. Heu quis mmus ? quis fcecor ? eftnepofli-
bilerancamrerum confufionem emolumencum aliquod in_»
nacura rerum adferre poiTe? rogo iraq,-teobnixe,urfinguIo-
rum ratione mihi exponas,idq; quoad fieri poterit pauciiTimis
yerbis , nc longo tempore in tam form.idabili igniihabksiou-

Oooo t loccn>

660 ItinerariumT I Diafogus IIL

lo commorari cogamur. Cojtwel. Quid omnia notenryquos
uius rn nacura habeanCjfmgula tibi pandam. Vafhflimum hoc
ancrunij/eu Vulcamum barachiumminime,ucicupucas,infer-
nus eft,jcd effc pyrophy la&icum natura; recondicorium , quod
intraintima terra; viicera nacura ad totius America? Meridio-
ignu jnb- rja],s,|3onum££ emolumentumconiiituic Inhoc enim nacura?

terranet . «— ~

finn (5 uti- iemeiv um ad mmera Jium cuijjsvis genens , metalJorumquo
titat, produclionem perjecle excoo^uitur ; tum ad hy drophylacio-
rumfluxumcontmuandum, qua; finehoccaloremoxinten-
fiffima fubcerranel frigoris vehementia in glaciem coaleJce-
renc. Quemadmodum eniminccelefti expanfo Deus Solem
igneum, & Lunam aqueum corpus pofuiceo flne, uc unum al-
tenus impecum frangeret* ne alterutrius excefluomniainfe-
riora fusque deque ferrencur^Chacenimcontr^ripjumglo-
Lunam er DOrum" natura fadtum eft.,uc permixtis una radiis calidis & hu-

Selemrea- . . J r ^

frocoinfiii* midis ad cemperiem redudtacorporatummutuoJefove^cenr^
xu tempt- ELim reciproca miftura feniinum accepta in inferibrem rerum
Oeconomiam ad lncencam generanonem efficiendam apxiys
influerenc ) icapari racione cum Sol, Luna, Scel radiis fuis in-
tima cerra; viicera penecrare necpeanc, Japienti fane liatura;
confilio Sol & Luna furJcerranea ^qua: nos pyrophy Iadticos 5c
hydroph^dicosmriclpSjSolis & Z-unar vicarios s fecundum_s
analogiam quandam vocamuSjConftituca func, uc mucuo cali-
di&humidiconibrcio univerfus Geocofmusiisveluclanima-
tus , & ab lntenlo frigore fummo natura; vicio caloris acceflu
vindicatusgIobus,ad necellariam reriimgenerarionem juxra-*
lntentas Dxvini Archecypiracionesmciraretur. Mjracusesfor-
nicishiatus* Ulos nihil aliud efle fcias , quam fpiracula quar-
dam,feu canales pyrogogos , qui hujus ceftuar \i ealoron in alia
fuperioraa^ftuaria, quorum in hocAmencae fubcerraneo cra-
PyropbyU- ^u quatuofdecim funcitraducunr,& propaganc. Hec vero pei\
c/*^»»frfr.fimiles alios pyrogpgos caminos, in extima Vulcaniorum_s
moncium, quorum iridem paricer quacuordecim riumerancur
in Andipus Chile craceres ■, ingenci fiimo flamma mixco, ege-
runtun Quomodo vero ha:c ignium receptacula durent^quo-

"-*"moao

Cap. I V. Icer Subcerraneum.. 66 1

modo & unde nutrimenti fomentique necellariam fuppedita-
cionem acquiranr,& quomodo poft perperuas ignium erudta-
ciones randem non excinjmancur fuse cibi fupra expofui.Dan-
cur prsererea & alTa fpiracuia , qua?in hoc ancro fe offerunr , ad
hydrophy Iacia calefacienda a nacura deputacaJ,uc videlicec in_,
iisnacursfemen perfe&e conco&umVcorpusacquiracinma-
ceriisappropriacis ad generationes rerum perficjendas. Acce-
dit & hifce ingens Iiorum meacuum pyrogpgorum emolu-
mencum, quod incra moncium vifcera cerra; luperficiei vici-
nos Iebieces hydrophylacncos a. nacura: difpoflcos ingenci flio
scftu calefacianc , qui calefadi deinde perapproDriacos fibi ca- ^ariZtm
nales foras in chermas cancopere humanis- infrrmicacibus cu- ratio (5 q-
randis neceflarias prorumpunc. Siicaquecanaleshujusmodi ri&°*
fulphure abundenc, chermce nafcencurfulphurea? j fi per £Mi-
nos & vicriolacos meacus, aut afiud quodpiam incilealiofa-
Iium genere refercum tranfierit aqua, thermaifalemj Vicrio-
lum^aut fimile quid iapjent. Si pef Ioca bitumme,perroIeo, fi-
milibusqueoleagineis mareriis referra tranfierit,cumeccena-
fcentur rherma? ejus narurce, cu jus funr memis, per quos rranf-
eunc acjuar. Sivero canales pyrogogi lon^ores finr ~quam uc -Mua\ fri- 4 (_
asfcus eosad exicum ufque calidos confervare poflinCjCuma.-^^^
quaperIocafimiIi\nrcucemineraIiumimbuca cranfiens,frige^ undejit,
facla in excernam fuperficiem emergec vel in fimplicem a-
quamfrigidifiTmam,veIijiacerofam, aucvicriplacam,."aucful-
phure bicumineque imbutam. Fx his paucis tibi obicer indigi-
tacis,nullus cibi occurrec aquarum cam exocicusefFedtus ^cujus,
caufam protinus nonfis ailignacurus. Theodidaffuf. Vidiego J'qt**caiu
in nonnullislocis^fumma admiracioneacconicus, aquamcali- m^
diflimam frigidifiime jundam, una cum diyerfis aiiis aqua- diffim^
rumpropriecaciDus ; quomodo idfieri poflic^a ce fcire concen-^w<:^'*•
do. Cofmiel.Czx&L hujusreiefldiYerficascanaliumiquorumu-
nusquisque ejus nacuraeaquam furfcfic , cujus nacurse locus efl
perquem cranfir. Si enim canalis ex lebere aquacico ajftuariisr'
fuppoficis ca!efa£to aquam devexeric, uTa utique calidiflima_,
eric. Siverocanaiisexlebetehydrophylaclico frigidodeve-

Oooo J "~ xerit

662 Irinerarium II. DialogusIII.

xcnc aquam,illa haud dubie frigidifllma eric. Ec quoniam ori-
flciadifterenciumcanalium inunum aliquemlocumfubinclc
coricurrunCjlnncmirarifoIenc-hommes, quomodo imuno 6c
eodem loco canca aquarum diverficas per diftinc~cas Icacurigi-
nes oriacur. TheodidacJ.. MiriHccrnihi pkcefraiibii a menbi
propoTTci folucio. Nunc porro ucrum plura finrhujusmodi
Jiacuras a;ftuaria in Geocofmo confticuta}edifieras. Cofmiel.
Subterr*- Plura omnino. Nonnulla.ima terrae vifcera obcinenc,& di-
cuncur .p"r]ncipalia-: hax deiiKierjer pyragogos mearus veli ici
perramosquofdam inumyerfacellnris vifcera dedutta, indi-
verfis parcibus alia& alia rundaoc pyropliylacia^ & haecpeL.
aJios caminesalia& aliafundant vicina itiperficiei cerra;; ica_j
uc fic perpecua quajdam calefa&iva; ex uno in aliud virtucig
propagacio, eo tamenordine j uc aefluaria nu jusmodi una cum
canalibuspyragogis mdiyiduum quoddam cum hydrophyla-
ciis eorumque canahbus eonfcrcium inexplicabili quadam_»
Jiacura?induftria nadla ftnc , acquc adeo cotius celluris corpus
jnnumerabilibuscanaiibus, qua pyragogis, qua hydiagogis,
ae>ogogisque,baudfecusacMicroco1frrii fabricapercufum fic:
ur jam oculari demonftracione in hoc fubcerranei icineris «o-
ftri decurfu edoctus es. Ecfiplacec,ad alia jamceducam x-
ftu&vh.Thcodida&tts. O miCofmiel,fi in veni gratiam in oculis
ruis,fifte hic ; nequeenimampiius hujusmodilocorumTiorro-
rem fuftinere poflum. Quare cum reliqua ejusdem cum hoc
rarionjsfmt.unumdemonftrafleJocoomnium fufficiar. Jam
ad vocorum meorum complemencum mhil aliud defiderari
videcur,nifi uc me ad eas ofBcinas perducas, in quihus cancanu»
cudic mecallorum mineraliumque diverficacem induftrioflu,
natura,uc quomodo,& ex quibus fingula principiis coalefcant,
addifcam. Cofmtel. Defidefiocuofallsfaciam
^^V^^i^s.peraflgulliflima moncium gurguftiainamplifllmum mc
t"tZ"£%. incror!uxic aerophylacium. O Cofmiel ! Quid fibi vulc ingens
ftriftio. hujus Ioci xtius ? in balneum fcividifiimum me incroduxiflo
videris. QuicTilli inftar fumi concinuaci vapores,qui ex omni-
■buspayinacnti fcifluris exlialaiicur r quid paneces omnimodis

colo-

Itcr Subterraneum,

663

CTbnini du&ibus effigiaci i Cojmtel. Hoc aerophylacium a 4
nacuraordmacumeiTTfrnemennacurae, quod inelemencisa-
cjua^aeris, cerra fpaduru lactt,mtraTioc unicum x per circula-
tiohes"concinuas elabora tum,depurarumque,candem ad gene-
raciones mecaliorum adaptaretur. Vides quomodo fiimi ve-
Juti in afemKco quodam hunc aicendanr,nuricdefcendant?
Videsquoqueingenrem terrefhium glebarum diveriTratem,
& rarias ad reci piendas formas diJpofttiones ? Videsinnumc-
raforamina,fiiilu\asJrimas,& fibrasrupium ? per iiafce enim_»
vapofesingreili, ubicunquemaceriam adaJiqiiod metailum_>
apta minveriennc,-. v. g. vanor unduorLis ima cirm nacura; fe-
mfhe ei concentraco,nativo loci frigorecoaguiacus5rixacusqire .
iricra fibras rur^m^llucTproducec merallum, ad quod maceria Mttam,
tefreffris apckudinem habuerfc. Theod. Imerligo quae dicis,fed rumprodm
modumquohocadmiranctumnacura; conjugiuaccidit, no£-aio"*
fecupiam. Cofmiel. Ut & hoemte^^igas,an^antlllumfunusM,'/2L',
me explicabo. Notandum itaque,omnia & fingula elementaL.
juxta divina. fapienria? leges archecypas,puriffimum fui ipfius,
id efr,iemen,in aicoi-um eiementum iibi inferius projicere.Hoc JjjJJjJ
paclolemen cceiefte primo communicat aeri,hicijlud aqiice, proca com-
haec iliud fibi incra ceme viicera tradu&um interforibus parti- *»-»»«**/*,
bus varie digefcum^cocliirmq; communicat.Ex hifceincraGeo-
€ofmiiicerosvariecommixcis,m^iajricejgne, nafcicur vapor,.
qui'in Iiquorem tandem refoJutus per poros & flbras rerra:
concinua&iceracacircuJacioneTveJuci per mulciplicata qua;-
dam alembica depuratus deflecatusque, uncluofitatemquan-
dam,viicofitatemq,*acqiriric: acq;hoccftiIIud humidumun- ...
cTuoium,feuaque viicoium,omniummeraJforum proxirna_»
materia.Hoc itaq,- concinua conco&ione ac digeftione depu- Utmidum
racum,candem in cerram falluginofam converricur, quarcon- untiuofum
tinua fiquorisfui irroracione ibJuca, per poros & fibras terra met*Uar'i
quas hic vides,quafi filtraca,fublimacaq;,ab omnib.terreitribus matirU"
Iurofisq; recrementis eo usq; depuratur,donec fuJrjJmrisjcyjus-
dam candidiiTimi & incombuiribilis forma inducat;quod ful-
phur hoc pa&o locu defaxacumq; in cocavis & faxeis telluris fi-

bri&

664 Ttinerarium II. DialogusIII.

Argtnti bris conclufum, cum calore lubcerraneo iupervenience , cum_i
fui ipfius-c^ore,propriointcrHo1magis magisque decoctum_.,
tahdemmargenrum1?xacur,quem

O miram rem 3 Ergone ills libra; ingypficandidiiTimimo-
rem longe Iateque exporre&a^rninera* argenti fiint ? Cofmiel.
jiurigtne- jca efl. gecj u{ceI-jus progrediamur. Si porro ha?c eadem ma-
teria intra intimarupium,id eft, fulphur hoc candidum & in-
combuftibjle , eo usque adhuc fortiorisignisa^ftusque vehe-
mentia concoquatur,donec rubedinem acquirat, vena?quo
fint ex puriilimofineillalucofe &argiliacea;materia;miftu-
, ra iaxo, tunclongotemporis fpatio, nec non proportionaci
temporis cpdtione,tandem in aurimi purum degenerat. Vi-
desne hafce venas , partim carruleo, parrim aureo colore coru-
icantes? Theodidaclus. Video. €o[miel. Illa^funt vena; fivo
mineia; auri. Vides in quantum ipatium fibrasfuas excen-
danc ? quam variis & rorcuofis ductibus fefe explicenc ? iheod.
VideOj&coppidoadmiroiT^) quahraDivina Sapientiaper na-
turam,artem fuam , in hominum emolumentum molita fuio.
Sit Deus inaeternum benediclus, qui tuameinftructionepro-
piuscernerevoIuicinexhauftosomnipotentia;iiia;Thefauros.
Cojmiel. Prafterea fihumidum illud undtuofiim vifcofumque
aquae lutons excrementorum terreftrium quisquiliisvitiatum
contamirTatumque co£tion e diuturha fi gatur, neceilario inde
imperfectum metanumnaicinecefteeftT&taiitoquidem im-
perfectiusignobiliusque, qu.anco maceria , cuihumidumillud
uncluofumviicofumquemiltcemr, fbrdidior imperfe£tjorque
fuerit. Sed jam hax propius ce videre faciam. Videfnehic vi-
rides illosftriatorum parietum ductus ? TheodidacJus. Video.
Miner* Co/miel.lllx iunt minera? cupri feu a;ris, quod quidem fi a prin-
Tum^c' ■ C1P*° fordidis quisquiliis & glebis terra; inquinatis , non.fuiflec
& *ru. contaminatum,id longa tarjgiem co&ione, & defa?catione , in
auruni evafiflet. SecTquiaexrubro quodam fuloRiure ,fed im-
jyu puro&minimefixabiliconftac, nec feracione loci a dicti s im-
ptintatibuspercirculationem Iiberare poteft; hincmetallum
cupmm. imperfeclum, videlicec cuprum,evadic : quod quidem nihil a-

liud

Cap . III. Iter Subterraneu m. '665

]iud eft,quam corpus mecallicumdujrumac fblidum, fufibilo

& malIeabiIe,quod ab humido Tifcdioaqu^ &.aeris IucuTenta \
& imjxiramateria contaminatQ,nec;nonauIphure rubeo :im-
puro & adufto,infiy.abili cTe?;buco;-producicur. ilcerumfi in-
tra humjdum illucf Vnic1tu£mmviIcc^umque,uiiic^m:mecalIo-
rum femen,incideritin venas ceme innumeris necerocreneisr5
excremencis refevcas, cum ?fulphure crudo & incHgetto cur-
. §eac,neque fele a cantis excremencis &jcqria expedire poffio,
coElioneTandem in metallicum corgus imperfedlum conge- MjifP*-
Iacur,q uod^rumdicituf. Quod vcrd difficiTTsTitiFuiio'nisJ
&duri(Tima? fubltm^ & fulphuris /--,

crudiaHundantiajrum paucitas Mercurii hylaji; hincmaxime Corrupti.
iljud corrupticni obnoxiufn etle 'rubigd Tat Fuperque often- &~ilJtat™.
dit. Siquis camen id ab .impuricacirjus £iis eximere 'noffet?,'^»^^
ishaud oubie invenirec fub eo,qu"6d chymici cam anxie huc-
ufquequarfterunt. Vides hic varias faxeas fibras-f Theodid.
Video : &non.recortior in cocohoc itinerenoftro ftrias hifee
frequentioresmeinvenifle. >Cofmiel.lk.edih oblervaftirucie-
nimhumanogsneri ferro nihil eft utilius., & magis neceila-
rium,ita nulli loco.ejus copiam natura deeile voluit , adeoque
tota faxea Geocofmi apdlo ad pdlum compaginata ftructtira
MagneticajUti cu inarxecua Magnecica re&e docuifti,ferreisr'
abundat minefis. Sed ulterius progrediamur. Videfiie
in hoc antro innumeras fibras , venafque in immenfum pro-
dudas t TheodidacJus. Video.Ec quamnam fllas metalli fpe-^J^
ciem referunt ? Cofmiel. Ex hifce ftannum eruicunquodcor-
pus metallicum eft durum & nrmum, facilis tamen fufionisr",
ducfjlis narura?, & malleo obedientiffimum,ex abunclantia^
five excelVuhumidiuncluofi & viicofi,puri tamera,copia na-
rum: quia verd cruditate & inco&o fulphure exigua; quanci-
cacis conftat,& volatilibus fpiricibus turget ; hinc perfeclam fi-
xionem non fuftmetTfed ignis vehemencia. facil« in ^ram e-
vaporatum evanefcit ; unde fi fulphuris cocli perfedt io refpon-
deretperfecl:ionihumidi,illud haud dubie cum cemporein^
^argentumevaderec. Porrovidefneinalcero hoc antro cine-

P ppp reos

666 Tcinerarium IT. Dialbgusirr.

reos linearumductus.. Tbeod. Video,&quodnamillimetalli;
tiumbum gcnus concinenc ? Cofmiei. Iila minexa p^imbieft,& difFerc in_.
e,uflue . hoc folo a ftanni nacura ,.quod uci hoc puro humido , un&uo-
liftAnno.* io vilcofoque,it3JUua impuro& feculento/ulphureque excre-
menciclo orcum fio. "vidifti jam~^heodidacte. , mecaHo-
rum generationes; jam nihilreftaCjnifi uc&caecerorum minera-
lium Ipecierurn r lapidumque pretioforum produdiones cibi
oftendam. Vidifti paulo ance nonnulk h y drargy ri , feu ar~
^enci vivi ftillicidia. fheodidatfut, Vidi,&equidem miratusJ
Sfum,cum cu hydrargyrum/eu Mercurium^unum ex cnbus na-
ctirae principiis efle dixeris,cur cam exiguam ejus copiam incra:
Argtntum terra; vilcesa obfervarim. Cofmiel. Qupdvidifti argencumv
Itumex vivum , non eft illud ex univerialibus nacura? principiis unum„
naturx quod humidum radicale diximus.led argencum vivum quod
firincipii*. vidifti } commune & vulgare eft,& nihil aliud eft,quam humi-
dumunclucfum/riicoiumqueaguas .& aeris leviter c.o&umj .
Argentum digeftumque,quod quidem proximenon concurricad mecal-
Mum ua- |orum generationes y fea in cencro ejusTacec humidi radicalis^
vifcofi,exaqueo & aereofemineconfticuca porcio,qui verus^
ille a Philofophis incencus Mercurius,a fulpliure'& fale nacuras
inieparabiliSjinvifibilis & mcorrupcibilis dicicur,ad omniu m_s
Mtrcurii met-aiiorummineialiumquecompoficionemconcurrens. Elt
propruta- [amen communjs Mercurii hujus luBTtancia miris natura; doci-
bus inftru£ta~,ex humido agque & ficco,ex calido & frigidopa-
Mercttrius rker cernperaca,unde ob innaci calidi in cencro ejus lacencis ab-
ub c*^«wundantiaminperpecu0quidemm6ciieft,ob ficcicacemveroei

innatum — r , i r • • j j

ftmptr mo concencracam nihil quod cangic,maderacic,-mirandaquadam:
kiiui nacurze libercare gaudens^neque ad humidum magis quam ad

ficcum,neq; ad calidum magis quam ad frigidu decerminacur^— —
quamvis manifeftam qualicacem in humioo , occultam in cali-
do maxime exhibeac.T^a^.-Surficic^mi Cofmie.l Ex tuishilco
fapieucia* thefauris cancum meprofecifle puto,utomnium reli-
quoru mineralium rationem nullo negotio tuis pofitis princi-
piis darepoflim; quod & inopere Mundi Subterranei nominc

infigni-

Cap. IV. Iccr Subcerraneum. 66y

infignico,quancum fieri poceft, exacte & minucim ,divina fa-
Tence clemencia,cuaque direclione me prxfticurum confido.
t&fm . , Ra . vcdiamur itaque. Thodid. Qlio me per horren-
daancra,vi.iique cojrcuoias& mire incricacas ducis ? num re-
Eioci fumus ab excrema cerra? fuperficie. Cofmiel. Vix uno
alceroquemilliariaTTeademdiftamus. Theodid. Unamrem-s
miror,videlicer,cur canca mineraliuiii mulcicudine & varie-
tace,tantismecalforum venis vicTna fuperficieicerreftrisfece-
pcaculafcaceanc,qua? camen in prorundioribus terras recepca-
cuiis non mvemuncur. Cojmiel. N e mireris : Siquidem yapo- lam £mi_
res femine metalftco fgejci , exhalatioheique ex intimis tellu-
ris ajftuariis& hydrophylaciis in alia &a!ia viciniora terra; *'r[fK .
fuperficiei recepcacula per variam transfufionem , concq&io- tiimmi.
nemqueelaborata;fil'trata?que,candem in lios inciraos mon- mraiia
cium cerrenorum promos condoselevancur , ubi ulcimam jam
perfeffiionem confecuca?,in ill-ud mecaiium.cuius naturse loms pe„es'fu-
eft,in quem penecranc,coaleicunc, proviclo fane nacuraxonfi- perficiem
iio,uchumanovidelicccgeheri ufui efle pofTenc&ne incra in- rePerert<>
accefla cerra; meditullia, quod fieri nulla humana induftria
pocerac,penecrare adeaeruenda cogerenrur, Accedic quod ±/y
in diftis mediculliis nullum perfe6leelaboracummecallum_» , „
reperiatur. Verum ordo naturae poftuiabaCjUc prius in h vjdro-
phjvlaciis jpera^ftuariaillis juncla,per mecallici feminis con-
coctionem digeftionemque clebica prapafaclb fierec , acqs hac
peraTta candem per occulras terrae fibras,meatufque , vaporesr*
inaliaplus elaborandi elevarencur ;donec incra montiumvi-
fcera terra? fuperficiei vicina coalelcentes , candem juxca na-
rura? arbicrium,varias mecallorum mineraliumque fpecies,
procujufuislocinaturadifpofitioneque pfoducerenc. Theo-
didxcttti. RedTecepi omnia. ~*Sed,6 miCofmieI,quam hor- f^ffig'
rendostonitruorumfragoresaudio.Video&grandinumplu- c7l*. '
viam,floccofquenivium,exaltoin pavimentum proruenciu.
V ideo,& expavefco,horrendas fulminum proje£tiones,fulgu-
rumcorufcationes,& fimiliaMeteorologicarum impreffionu
fpedfra. Fierine poteft , & illas in hifce fubcerraneis mundi

Pppp z regio-

6£g Itmerariumir. Dialogu- 1 1 L

rcgionibus na.ci polle. l CoJmieL.Qufd dubkas? cumn^hilfio
harum impreflionum inexterna fuperficie ,,quod non nacura
kfi ininfenoribus partibus. prbducar, ex: concinua luclacalTdi^
humicl'i"ieii i£nis& ac]ua;,aJiisque /piritibuSjm^hureji^e^nlrjp.
tur^mihus,qui',intra concava terreftria per vapores. elej^ari,.
Terra mo. coafcTacique exicum dum nbn, reperiunc , quA dacaporca ru-
tnum tub- _ unCjlatera mondum concuriences fkvi/limos cerra? motus cum
^Zl/a'"™ horreriais muglcibus Sc conicnbus exricanc j accenfi quoquo
ob combuftibiTiTmaceria;copiam, qua veftiuncur , fulmina &
fuJgura gcn crantj& muJco acrociores horrendloreique quam
in excerna iuperficie.. Sed hcec. cu in Mundo cuo Subcerraneo
SpxRra, fjjfius profequens,. Theodidacim.. Elieu. CofmieJ jquid ,ro-
f^erra- g0 Ipe&rorum.nobisobviam fit? fierine poteft: IiominesJ
inhujulmodiabftrufis terrae receftibus reperiri?. video enim_»
mafcuLos cripaJmaris.magnicudinis jpygmsEos diceres,vefticu.
foflbrumamicroSjyista tectbslanea 5co.uaceo cin&os fubhga-
culojforma mirum in modum decurpata.. Ecce quomodo
nuncrideant,jamindignentuiyiuricnugentur. Video alios.
comedences&bibences,aliosqui verlbnam rocam crahunc,a-
ljos qui corbes mecallica maceria refercos liumerisgeftennlunt:
quiaquamexputeisextraIiaut,non delunt qui metallis lepa-
randis operamfuamimpendant,&CL;m omniafacere videan-
tur,nihiicamcnreveraagunc,neque ullnm poftle opus relin-
MafMos ^J1111"^ R.ogo,quinam hi rid iculi func homuncibnes ? Cofmtel..
ftbterra*. O mi T"heodida£te,quos videsmafcuios, homines non lunr_>,,
neos Caco- /edCacodaemonesfub aflumpta foflorum rbrma, occuico Dei
d(fl™one$' judicio ad caliginola: hxc teri x Ioca condemnaci', quorum_»
nullus alius firiis eft ,,quam ut. homines metallicis Jabonbus
Eorum fink occupacos,,ad innumera peceata- inftigent: :.dum enim bonos
Vtenta- hominum genios putanc-j""fl?Is ftatutam femper eduliorum.a
porcionem orfei imt,&ficin horrcndum damicnolatriaipecca-
tum incidunt; ad iras &. blaipJiemias exciranc , & fimilia in_.
iriocato d E U M graviflima peccata compeIIunt,donec totos a D E O
itcafre. abduxerint. Theodid^clm: Exurgac D E U S , & diflipentur
ttradar- inimici euis , & fiigianc quioderunc enm d facieejus. Vix di-

xeram.

Cap. V. Epilogus Aicecicus: x 669

xeram^cumecce.inftar fumi, omnia diabolica? illufionisfpe-
ctra evanelcunc. Sed de hi/ce & iimiiibus liibcerraneis monftris
ex profeiib in Alundonoftro.Subterraneo,Peo dance,crac~tabi-
mus.

CAPUT V. &ultimum.
EPILOGUS ASCETICUS,

In quodevarw&tern& Beatttudtnis confequenda:

mediis agitur..

COfmieL Incuicus es,ni fallbr , lufficiencer \ Theodidac"te_>, ,
Deiopcimimaximiin hac: cerreftrisglobi fubterranea fa-
brica magnalia;8cqu3:cunque:a:cernaSapieMcia per nacuram
arcem iuam in emolumencum generis humani operaca eft , me
duce & doctore didicifti : nihil porro reftac, nifi uc omnium_9
eorum,quorum mea inftrudtione facTius es parciceps, nocitiam
addivini Numinisgloriam in ufiis cuos convercas.. Verurr__n
jamcempusadvenic ucce fub viilbili hnjus halicus fpecie de-
feramJ.& ad commiflum mihi mundi pra;ffdium reveirar_..,
iheodidaclus: Ahrogoyce ; mi CofmieI,fifteadhuc pauxillum
cemporiSjUc que aecernam animx meae: faiurem concernunc, a;
ce di vino meo magiftro prius addiicam;ufq; dum corrupcibili
hujus carnis farcina depoffca, ceinDeo meoaxerniim fruar_,..
CofmieL. Uci «quiflimam cuampecicionem video,icacx mea_»
parcenonomiccam ce mea dire&ioneeddeducerei,.qud & cua
te voca ferunc , & ego id unice in hoc coco icineris noftri decur-
fii incendi; urvidelicee per vifibilitim rerums variecacem &
mulcicudinem, per Divinorum operum' magnalia in nacuras.
majeftace elucefcencia,ad invifibilium bonorum ubercacerrLs,
qux omnem fenfum, omnem mencis humanar concepcum_a
longe iuperanr,candempercingereslaborumcuorum mecarrL»
confecucusr1. Quarre icaque. confidencer , & omnes animae

Pppp 5 cuas

670 IrinerariumTI. Diailogusm.

tuae latebras, circa ea.quorum defiderio cognoicendorum_s
aftuas,excurico,&: fidelem me fincerumque omnium propo-
ficorum incerprecem obcinebis. Theodid. O Divine magiften.,
quascibigraciarum aclionesprotot cuis in memericis& innu-
merisbeneficiis in indignum lervum cuum collacis referam_>?
Cerce cum aliud quod cribuam nonhabeam,ecce omnesordi-
nis cui Hierarchici commilirones invito, uc quas ego non pof
fum,illi cibi in D E O cer gloriofo & benedi£to debicas gra-
tiarum a&iones perfolyanc. Jam vero audi quadb qux mihi
ia mencem venerunt. Tantopere mihi femper hucufque in-
vifibiiium bonorum fruicionem inculcafri , uc juxta Apoflofi
y&Yba.jnvifibilia videlicec ferea qu& facfa funt^ con/piciantuY ;
imoinpra;facioneEpiphania;Ecclelia Deiidem cank,utdum
•vifibiliter D£um cognofcimus J>er huncin invifibilium ArnorenL*
rupiamur. Quas cum itafinc,rogo tejObiecrOj&obceflor,
uc mihihujufmodi invifibilium bonorum raciones exponasr".
Nonenimvidea,quomodohomo ex anima & corpore con-
fticucusadilla percingere pofilcPcumincellectusinfenfibilium
ipeclrorum gurgite immerfus,invifibiliu fpecierum,obphan-
ttfmarum lenfibilium interpoficionem,fic incapax.Quomodo
icaque illaaccingemus,cumnihil,juxca Philolbphi Epiphone-
ma^inincellectu fic,quod non prius fueric in ienfu ? Etciimo
Sapiencis propriumfic^celteJPliilo/ophOjphantafinata fpecula-
ria;annonfunicitinvi(ibiIiumbonorum uberracemfub inef-
fabili Humanicacis Chrifri pulchricudine nobis fenfibili , incel-
ligere,admirari, eam scernum amare ? CofmieL Ah fili mi,
beneapparet , ce necdum abftra&i incelleclius racionem nof-
fe. Verum eft,humanum incellectum in hac prjefenti vica_.
phancafmacumumbrisimpedicumjlucefuaobfcura ad invili-
biliumbonorumrationem pertingere non pofie , hoc enim^»
tocumalceriusbeacicudinis vicae fratui relervacum eft,de quo
lcCteGentium DocJor dicit: Oculutnon vidit ,nec uuris audi-
•vit ,necin corhominis afcendit qua Deus praparavit diligenti-
busfe^ quibus verbis exprefle docet,fenfibus ad ea cognolcen-
daopus non efTe,cum illa omnium fenfoum poteftatem m-

finicis

Cap.V. Epilogus Afceticus. 67 1

ilnkis parafangis fiiperent. O fi cibi licerec vcl per minimam ri-
mam videre ineffabiles bonorum invilibilium delicias, quem-
admodum illas cum noftrum genus,cum animas jam ad falu-
tis porcum appulfk cognofcunc ; prae nimiis gaudiorum excef-
fibus.rupcis cordis penecralibus3liaud dubie expirares. Theo-
^/W^/^. HoceftquodfempermiracusfLim,&capere non po-
cui,curdivina bonicasmundum hunc corporeum cum ranto
rerum apparacu c.ondideric,certe non propcer fe cancum , quas
mundocorporeonon indigebac, queminfinicies quippe pul-
chriorem,in a?cerno fuo archecypo contemplabacur ; neq;pro- m»u j».
pcer veflrum genus AngeJicumjergo propter racionalemcrea- carn*
curam, qui homo efl. Prascerea prorfus acconitus ha?fi, durru n^0^f
exaclius ponderacem quodnam mcitamentumChriftum_s ' '
Servatorem. noftrum in noflrae carnis anguflias craxifleo^
eur humanacarneveftiriiub vifibili fervi formaapparerejO*.
mnibus fefe humanae condicionis mifenis^excepto peccato, u£-
que ad probrofiffimamCrucis mortem^demittere voJuerir.Di-
cesforfan3adhominema fervicuce peccaci ]iberandum,Deo-
quereconciliandum. Id verum efle fcio >fed nonufquequa-
que mihi facisfacit, Lacet itaque haud dubie fub hoc aliud
quoddam prorfus incomprehenfibile myfterium > quod ega
nihil aliud efle exiftimo., quam mperexceffivam jineffabilerm,
omnem Jiumani intelledus Ionge excedentemgloriamjquam,
fua nobis facraciffima incarnacione.promeruic, Sed uti ha?c.
homini in hu jus corrupcibilis vita; ftatu conftitutoeft incon-
eepcibilisjica cerogOjUc ejus velunica lucisfcintillula animum;
meumardentibusfuccenfumdefideriis imbuas,ut ferventiusr'
adcancorum bonorum invifibilium confecucionem inpofte^
rumafpirem. Cofmiel. Magnafuntquaetibi exponi poftulafti 3,
&nefcioaninhacvitamorraIi conftitucuseorum eapax efle_>.
poffis. Quare fub nonnuilis cancum tibi fimilitudinum umbris,
eam defcribam-; ubi tamen prius materiam adeo profundisr*
contemplationibus refertam altiLis orditus fuero.

Sacrofan&a & rndividuaTriaSjDeus Opt. Max. ciimabas-
terno in inaceeffe lucis fuaz caligine abfconditus., in IdeariTi di-

vinarurm

6ji

Icinerariumll. Dialoguslir.

Mundu*
creattts
proptcr ho
minem.

Angtli con
crcati Mii-
do.

Lapfus ho-
minis.

vinaru archet ypo fe ipmm cum infinica beacicudinis fua; com-
placencia , fibijipfi fufficienciflimus , contemplarecur; incona-
prehenfo & ineffabili bonicacis inftinclu,nec non infinicoa-
moreimpulfus,uc incra Divina; (ux eflencia? cencrum lacen-
tem omnipocencia? iWefficaciam.in lucem vifibilem educe-
recmundum hunccorporeurmjuxca secerna idealium nocio-
num exemplaria.producerefibi complacuic,uc.nimirum efleo
■ excra di v ina? eflencia: fux immenficatem produc"tacreatura_.
inceIiectupraedica,qua;omnipocencis vircucis Dei magnalia_, ,
ideft,mvifibilia,perea quee facta funt,confpicerec Ucqui
invifibilis in fe ipfo eflec,in canto camen mundi opificio., cam_»
perfefto^canca rerumvariecace inftruclo,-c-anco ordine admi-
niftraco , vifibilis veluci in cocidem dzvinicacis iiias fpeculisr^,
• qua? func pofteriora D E I , apparerer. Mundo icaque hoc
pacloconfticuco,primo Angehcam nacuram ad imaginem.»
fibi prx omnibus creacuris fimillimam ,>cumgbria?fua?admi-
racores,cum operis a fe producli prxfides creavic. Verum_
cum ha?c pura incellectualis eflec , nec mundo corporeo uci
poflec,- aliam fibi , Angelicam incer & corpoream nacuram_»
mediam producere confticuic,hominem videlicec,five crea-
turam racionalem, in celluris globo veluci cencro quodam_»
conftirucam,ut iublacisinadmirabilemhujus mundi ornacum
oculis,per conclica infinica; pocencia; opera,cancae molis au-
thorem,cancarum rerum mulcicudine & variecaceinexplicabi-
Jiumarchiceelum&opifice admirarecur,eumquem admira-
tus erac,qu<ererec,invencum amarec,eique foli iervirec,ac cande
bonorum invifibilium ubertate in Deo aerernum frueretur. Sed
alicer res accidic.Vix inrrodu&us inhoc mundi cheacrum pro-
toplaftus homo,cum ecce concra leveruDei przeceptuimde fru-
clxi vecico fibi fumens,per inobediencix peccacu,una fe cum co_
ca humamgeneris poftericace , inexcricabilibus maloru omniu
labyrinchis involuic.Erac rocumgenus humanii peccaci iniqui-
tace c >rrupcum,omnis ceflaverac in cerra reri&viviDei nocicia
culcuiq,-,iis ignorantiae&caxicaciscenebrisfubversu, uc quibe-
nigniflimu condicorem in creaturis fuis elucefcencem que.rere

&ama-

Cap. V. Epflogiis Afceticus. £73

& amare,eique foli fervire debebant,, ii Idololacrise impietato MaU
mvoluti,fenfibilia Solis, Luna?, Aftrorumlumina , EIemento-Ar** w
rumvires & proprietaces, quin vel ipfius lenficiva? & vegecabi-
lis nacurabeneficia,homines denique rerumgeftarumgloria.
celebres,locoConditoriscoluerinc & adorarinc, lenfibilibus-
que aflliefa&^cum in vifibilem Deum aut non cognorint, autj»
aiiqukl efle non crediderint , quisquequodfibi maximoper&
arridebat,ex vifibilibus objectis in Deum aflumpferit. 1'oto
itaque terrarum orbe, aborninando Idafolatria: fcelere con-
taminato , cum nulla nec in Ccelo , nec in terra creacura efletu,
qua? tam conclamaca; humani generis calamitatiremediumj
aliquodadferre poflec, eccecocmalismcirata,hominumque->
irreparabilem ruinam, laboresq; miferaca aecerna Dei Sapien- 9hriJt
cia, Verbum & filius Pacris,ne quod tanto amoris impulfu con- °dittm
dkleracsperirec,infinica2 dilecTionis actushumanam naturam_>//'^^
aflumere fibi complacuit. Ut Deus,qui prius m incomprehesEt-
fibilicaliginis fua?receflu reconditus,omnes morralium fenfus
Iacebac,mod6 fub forma? vifibilis conditione compareret,cuni
hominibus converfaretur, pauperis oppidicivisfectus,lacen-
temtamen divinicacispocentiam, ineifabilibusoperummira-
culis proderet, docTrina ccelefti nova , & inillum usque diem_j
nunquam audita,animos morcaliumin{truerecseOsquearcer-
no Patri infinice ofFenfb reconciliarec, Neque hiclTicic ie di-
vinas clemencia? alticudo. Cum non reperiretur, qui plenam_»
& perfecTam, pro infinka ofFenfaiacisfacTionemdarecjipfa.»
DeiSapiencia, inefFabili amoris infiniciajftulanguida, rnnu-
meris fe hu mana? mortalicacis mi ieriis fubjiciens, candem pofk
acrociflimatormenta Crueis paflionem fubiit, ut hoc pa&-<»
deletomortis chirographo, hominemperdirumadvitamre-
vocaret. Theodidaffus.O infinitam Dei charitatem ! O novaf"
amorisdiviniinventiones! Etquid,rogo,tamexceflivam Di-
vinas pietacis magnitudinem movit, uccanca&camindigna..
hominisviliflimi,iuiexlutofigmenti , inimiciinfuperirre-
conciliabiliodio cum Deo diflidenris causa fubierie ? Hoc eft

674

Itinerarium 1 1. Dialbgus ITT.

Detu fole
Ajnort tra
tt$t),incar-
nari iofti

quod caperc non poHbm,hoc eft cujusadmiracione ranropere
rapior. An non fbrian incerfuic Divina. clemenciae nonnihil
quod in hoc negocio proprii commodi racionem fpectarec 2
aucquofinehomini&animam cancisbeneficiislucrari incenduf
lacec hic hauddubieadmirandumquoddam&inefFabilemy-
fterium. Gofmiel. Deus nuJlius indigus,jibi ipfi fufficiens,& rn
fe rpfo bearilTimus, fblo innato & scernobonicacisfu^com-
municandar defiderio accenfus,& infinico amoris asftuimpul-
fus>erga ra.ionalem creaturam,quamad aJciflimos fines defti-
naveraCjOmnia haec praeftkic. Uc videlicec homo cognitis im- -
rnenfts,& inenarrabilibus AmorisChriftiargumenris, legem_»
ejus lervarec,vicam ejusian&illimaui imicarexur ,rnerkorum-
que ejusfe paiticipem racerec,& fic a peccacorum vecerno eru—
cus, poft huj^ corrupcibilis vicas.ufuram , ad eam , quam dixi,
invifibilium bonorum copiam perringeres. Tkeodidaff. Ad .
idem femper r.evoJvimur,miCofmiel> noffedefiderarem , in_. .
hrtiftbiiu quo pociitimum invifibilia ilJa bona , ,quai Deus diligencibus ie
Peo &mandacorumiuorum obiervaroribus promifit, confiftanr_«.
\nft.u pr.o* £xplica, quaeio, exemplo quodam , uc cancorum bonorum ca-
pax fiam ; debenx enim haud dubie efle fuperexcelfa,nuJlo un-
quamhumaflo inrellectu penecrata,utpote quae omne bonum,
quod animoconcipi & fingiporeft,longe excedanr. Cofmiel.
Re£ri dicis: & ur omnia luculenrius concipias ,.fub iymbolico
q\iodamfimilirudiniscypo,-ramerfi nonnifi umbrarili,rorum_» -
rAraboi<L* negociumoboculos ponam.. Siiraque, Theodidacre, fama
*t bon» _•- certapereiperes,in infulaquadamfcopulis innumeris impedi-
ca,ad quamnon nifi per mare fyrribiiSjVadis^fcopulis, fummisJ
tempeftarum proceliis.infeftumadkusdaretur , in quoinnu-
meracibi ob belluarum ferodam,ventorumrabiem,vorcicunv
rapidicacem,difcrimina fubeunda forenc,lpecnlum quoddam
contineri,in quo omnia quaecunque ab origine mundi, ufquo
ad coniummationem ejusdem, fivequae hominum pocencia
gefta fiinCi five qua; a nacara abdira arcanorum my fteria pera-
_la func^iinico incuicu ordine rcprariencajca fpe&aresjfi iterum .

unir.

-Cap.V. IpilogusAfcecicm

univerfi mundi machinam cum ommbus qux in ea continei*-
tur,lucidiffime explicacam incuereris,fi innumerosmundano'-
rumgloborum five ftellarumexercicus, fingularumque indi-
viduaiem nacuram^mocuum iyftales, inrluxuumquibusin in~
feriorem mundum agunc racionem, imacum uniuscujusquej
nmirali iicu, parciunidifferenna , elemencori/fcm fingulis con-
gruoium,exquibus eftbrmaca furac,confticurJonemin memo-
raco (peculo cognofceresj intervalla praniereaimius globi ad
alcerum exeodem cognofcere pofies > quid non ageres ? Theod.
Cerce incredibiliillud videndi defiderioajftuarem. Cofmiel. Si
rurfiis in eodem fpeculo,cocius globi cei-reftris , quem Geocof-
mum appellamus, confticucionem., omnium regionum , ma-
rium,infular.umque ficum,.nacuram , propriecacem, velucio-
mnibus & fingulis psajfeas vaclu incuererisj mecallorum quo-
que, mineraiiumqueinexhauftosfundos,, herbarum, planra-
-rum^arborurr^fruticum., feminum,fingulorurn individua co-
gnitione & noticia , vires & facultaces naturales ex eodem ad-
difceres,- fi nkerius omnium animatiesmquadrupedum, volu-
crium,natatilium,in{eftorumquernacuramincimaFn.,virestam
<occultas, quam manifeftas finguiorum., una oculorum proje-
ttione cerneres ? quid de hoc tam admirando fpeculo diceres ?
Theod/d.Ceneopus prorfusineffabileallererern. Cofmiel. Re-
c"te dixifti. Si praererea Monarohias imperiorum, fingulorum
hominum ab Adamo usqtie ad ulrimum, ab uno quoque gefta,
five bona.five mala jfilmperiorum regnorumque vicifiicudi-
nes,dedinaciones,ercct.iones novorum,omnes feculorum fuc-
ceftus,non prascericorum folummodo , fed&futurarumre-
rumeventusgraphiceineoexprefla monftrarentur; quiddi-
ceres? Theodid. Millevica^pericula nihiliducerem,dummo-
do illud contueri liceret. CofmieL Si ultra ha?c in dicto fpeculo,
omniumfcienriarumartiumque arcana hucusque incognica,
incellectui'tuopanderencur;fi derepenee infummura Theo-
iogum,Philofbphum,Medicum, Mathemacicum , Logicum_»,
Echicum, Jurisconfulcum, Policicum, Rhetorcm, Poecarn*,

Qqqq z Gram-

(>■?(> Itinerarium II. DiatogusIIT.

Grammaticum folius ejus incuicu evaaeres; fi in eodemma-
gnum illud lapidis Philofophici fecrecum mamfeftaretur ; fi
quadracura? circuli racio demonftraretur ; fi ad arcanam mo-
tusluminisqueperpectn,aliarumqfabdicarum arcium inhunc
ufque diem defideracam nociciam pcrcingeres quid non agc-
res,ucilliuscomposfieripofles? Theodid. Cerce nullum fttcu-
rum eflec cancum vicas dilcrimen, nulla laborum exanclacio
tanta rorec^qu^ animum meum ,quo mintis ad illtid concuen-
dum proficifcerer,retardarec. Cofmiel. Sed nihil ha?c func ad ea
qua; diclurus fum. Siinhoceodem fpeculo,Angeliciq,uoque
mundi conftitucionem ; fi ftupendam Hierarchiarum cho-
rorumquecceleft is exercicus diftribucionem ^innumerabilem
quoquefingtilorum Angelorum, qui in unoquoq;chorocon-
tinentur,multicudinem & varietacem , quomodo inloco fmu
moveancur,quomodo adinvicem fecreca mencis pandant,
quomodofupcrioresinferiores illuminenc,quo quisqtie modo
operaciones fuas infticuac , quo modo & qua induftria aftro-
rum globos moveanc,diriganc,& circumvol vanc r fi deniquo
omnia divinae nacura; Sacramenca /blo ejus incuicu penetrares>
quis cibi animtis foret^quodnam defiderium, quamam mentisr*
a»xiecas,donec cam inerTabilis fpeculi incuicu fruereris ? Theo-
didaclm. Cerce nullum icer cotpericulis expoficum , nulla cam
infefta lacrociniisloca,nulla tanta fcopulorum impedimenca-,,,
nullus tempeftatum horror tantus,nulla tam occulta Charyb-
dis & Scy \lx fevientis natura? vis,nulla tribu Iatio, fameSjfitisr*,
nuditastanta, nulla? tant£eegeftatisa?rumnaj,quGemea tanto
ac tam inaudit o fpeclaculoretardare poflent, Quare te etiam
atqueetiamrogo,miCofmiel, ut apertis fimilitudinum um-
tar*h>u kris,quid tam ^onSa parabola indicare voIueris,aperias. Cofm.

fompojitio.

Faeiam quod poftulas. Illudfpeculumnirrilaliudeft,quarnj
beatifiecE vifionis fruicio,omnibus iis, qui verafide, fpefirma,
vfaikpof. P^fc&achari^einhacmorEaK WtaDeum diiigunt,aChrifto
fflv. ajterna veritate promifla. In quo fan&i Dei homines glorifica-
ti videbunc Deumpmmfidei Yckmincfubiato^ficuEi eft. Ec

Cap. V. Epifogus Afcetfcus. 677

quaxunque hucusque recenfira funt,inhocvofuntarioDivi-
nx eflencijefpeculo peifecte concuebuncur, cum a^erna gaudii
poileflione>qu£equidem canca eft,&tamfupermefrabilis,uo
nullus humanus intellecluSjaut etiam Angelicus,omni poffibi-
liconacuream facis defcribere valeat. Ubiimmenlumillud,& S^fan~^
inefFabile Sacrofancla; Triadis Myfterium , cocius beaticijdinis dujs terbi
metam & compIementum,inenarrabili gaudiointuebicur. Ibi incarnati
acternamDivini Verbi generacionem, &SpiricusSanc:fi aPa- ^JJ""
cre& Filio procefllonem aperte cernec. Acque hic efi torrens
ille volupcatis,quo D^useleclosfuospocabicf hic eft fonsvita?
aeterna? , de cujusguftu nafceturgaudium illud fempiternurrk»,
de quo veritas loquitur , Intra mgmdmm Domini tiri. Siqui-
dem in hac vita mortali totum divinum gaudiumincracin.*
gaudences , quiamodicumeft, momentaneumque quodfuc
percipicur j in patria vero toti gaudentes intrabunt intoturru»
gaudiumDominr. Supra quoque quam dici aut fingi poteftv
corporea forma jeiu Chrifti ,. qui eft candor lucis asrerrrce 3i &
fpeculumfine macufa,in quod velipfi Angeli defiderant pro»
lpicere,oblec~labuntur.Cujus tanta eft glorize magnicudo,cama
claricacis ubertas , ucfi milleSolium mollionesinunumcoa-
eervarentur, illiomnes adtantamclaritacem comparaci,nihil
jEti/i tenebra? fint futuri, In hoc potiflimum immenia&in-
comprehenfibilis Dei bonitas elueeicet j qua Deus nulM nece£-
fitate coa&us , fed folius bonitatis inftin&ucompuMus , mun-
dum hunc corporettm,.adfuam eipulchricudinem&bonitaf-
remquadamtenuscommuiiicandam,condidit. Ex eademin- cknfhu
effabili bonitate Deus irreconciliabili odio a fe fejuncuim hu- SUS-aSSw"
manum genus redimere, m libercatem filiorum Dei yindicare,, „0 gefftr<j,
aererni boniluiparticipesefFe, fibicompIacuit?dumininfini- *H*to*t
tam humilitatem quafi depreflus , amore prorfus luprao-
mnem humani & Angelici intelledtus capacitatem,incorn-
prehenfb languidus amorls a3ftu,noftra mortalitatis farcina
gravatus» in hoc mundo fub vifibili iervi forma, ad confufio
nem diaboli,deftru£tionem peccati,& mortis extirparionem,
comparere dignacus eft. Qu# bonitas tanca fuk, tantus Arno-

Qaqq $ ris

Tcinef arfom II. ftialogu$TrT.

i m o r Dti

Omnii bo-
nittt* re-
ftxtiH Pei
*>*litis
cff.

.ris aclus , ut fi omnes Angelorum ordines,omnia hominunnL»
aboriginemundiusque ad finem ejus genicorumcordainu-
num coniiuerent^iliudcantsbonicacis&amorisargumencuni
ponderans,pra; admirationis^gaudii^arnorisexceflu fciflum_»
iri neceflum foret. Ha?c DI vini Amoris incomprehenfaaltitu-
do canca fuit,uc fi omnia ccelorum expanfa in chartam, omrca
regetabilis & fenfitivx natura; organain caIamos,omnesa-
quarum inunrverfo Mundoeongregationesin acramencunru
convercerencur,ilIa omnia cicius deficerenc,quam uc vel mini-
mam ejus parciculam accingerenc. Tloeod. O incomprehenfibi-
Jis bonicas!6 inefFabilisAmor! Video,Eheu,videofacisluculen-
ter,inex'hauftum,immenfumq; di vinafBonicacis & AmorisO-
ceanum. Sed 6 faplencifiime Casleftis doctrina: magifter,mi
Cofmiel.nunc ce rogo pereum amorem,quemDeum nobis in-
gracis impendifle dixifti,uc quid mihi in pofterum faciendem
,ut caminfinitajfeonicatiacDiviniflmorismagnaJibus quo-
vismodocorrefpondeam,atque a*(eo fiiperexcelfi illius finis,
quem di vina clementia per oreationis,redemptionis,(eu incar-
iiationis opus, pro Jbominis glorificatione intendit,parciceps
fiam.Co/w.Siinfinicas vkas^jusfervicio impenderes, fi in co-
ciusmundi vitamanimareris,fiin omnium creacurarum cor-
da conglObarerisjnihil ageraynifripfereamori ejus cooperan-
tem gratia fua dignum redderer ., cum omnis creacuraru boni-
tas,omnisoperumhumanorumexcellentia,ejusbonitaticom-
parata,non bonitas,fed mera-malicia (vt.Theodid. Quisergoad
camalcum finem percingec? aucquibus modis & mediis tan-
cum bonum confequar ? Cofmiel. VoJendo. Theodid. Ec quid
velle facilius eft , & quid jucundius gratiufque efle poeeft,
quumad tam omnibus votis defideratam beaticudinem.fola
voluntate pertingere ? Explica,rogo,nonnihil tuumhoc abfc
conditum myfterium. Ecfi nihil aliud quam voluncas mea
defiderecur,ecce ea coca quanta eft,uItro Deo meo txzdo.Cofm.
Vol

uncasha^cfane incelligenda eft tnon enhn omnis ,Chrifto
acceftance, qut dicitmihi:Domine,Domine,i.ntroil>it in revnum
€ar/orum/ed quifocit voluntatem Patrts mi. Ecce habes hic

fub

Cap. V. EpilogusAfceticus» 679

fabpaucis verbistotum myfterium cibi apertum. V^oluncas ica*~
quePacrisaecerni cxigicurj.qiiaB.quid ftc,&.inquoconfiftac,a-
perciusrevelo.Cum divinicas foJo bonicarisinftin&Ujquaxun..-
queinfenfibili hu jus mundi cheacro lpe£tantur,per opifex fuu.
verbumfecerit,ha?c vero ancequam eilenc,in iplb omnia vica*
eilenc,id eft,iii>a:Eerno iJlbdivinitacis fpeculo, veluci in Idea-
lium racionum. Arcliecypo quodam ab a;rerno relucerenuj
& ciim omniaexcra/eproduda^ divinaj.unionis incapacia ,ad
tam exceJfum rinemjqua:.eilXheomorphofisyfeu unioDei-for-
mi&,percingerenon valerencjexcorporeis.creacuris hominee-
legic,qui incellectu&: voluntate ad cam fuperexceJfum unionis»^'*^-
gradum,in hac quidem viea per conf©miacicHQemiIia;.voIunca--'>^^'
tiscum divinapergraciam,inalcera verbpeTgloriam^eadfice,
vifionis fruicionem conlequerecur.SiquidemaVoluncaEis noftre, M*$?T'
cum divinauniformitas,tantae potentia^&energia?- eft,uE,per_ n£*
purgatiffimasmentis operariones,& contemplationis donamft'* cum
unus cumDeo fpiritus efficiaturjta firmo & indiflblubili unio-f^* J^*
nis nodo,uc mhil adeoin hocmundodurumfit,nihilrai»aipe~ Iorm<Hte"
rum,nihil tot adverfitatibus-involutum, quod eumaDivina.»
voluntace feparare poffit. Si profperitas eum extollat , eccc
moxtocusinDei voluntate abforberur fiadverfis premacur_y
pm veluri^jugi quodam convivio triumphat ieum.nihil illi
chilcius accepciufque accidere pofiitjquam magna,ardua , imb^
rmllemortes.pro D E 0,cui per amorem necfitur, pati; de-
Ipectum contemptumque fummo honoris Ioco repucac,co-
cus DE O per triplicem,fidei inconcuife,fragranriffima;lpei ,
&ardentilfimaicharicarisnodumjun&us)in D Ell M totus^
Ci->nformatur,qua?eft vera aecerna* felicitatis arrha , & invifi-
hiiium bonorum atrium , quo incromiflus, defpectis omni-
hus lenfibilium rerum vajiicaribus,&periturarum volupta^
tumdeliciis, unico mentis oculo D E O fixus ,hunc folurn^-
ardentibus afFecfuumffimulis nodu diuque meditatur , utpo-
te qui vicam in Chriftojucrum in morce repofitum habeu. IbJrt^
Praecerea per hanc unionem mens cua ad fupernam tranfic Je~"*'">->-
rL^akm,angeliejfijociacur ckoris , & ufque ad fijprermim D E tl??tat,idi-

••' *« vina fe con~

6go Icfneraf ium II. DialogusIII.

thronum penetrac,ubi voluptacibus deliciacur «ecernis . Theod.
Quomodo amor hic Angeiicis me choris fbciare poceft ? Ctfm.
In Seraphinis Deus ceamacuccharicas ; inCherubinistenovit
uc vericas ; dominacur in Dominacionibus utMajeftas; in_,
Principatibusteregitutprincipium; in Poteftacibus cuecur uc
hlus; ut virtusoperarur in Vircucibus; in Archangeiis opera-
tur uc Jirx > in Angelis uc pietas. Omnia deninue operacur in o-
mnibus iis mencibus,in quibus habicat per donumaffluencifll-
majcharicatis. Necefle eft icaque , Theodida&e, uc iisdem__
gradibus ad eum , & ad deflderacam feliciracis pofleflionem_,
pertingere Iatagas;quodfiec, ficriumfequenriumdocumen-
torum nociciam in hac vita mortali tibi compares,id eft, men-
tis cranquillicacem,vircucis fpkndorem, & charicatis dulcedi-
nem. Inhiice enim divina Ma jeftas,canquam in folio flbi pro-
prio requiefcic, quibus per Purgacioms,Illuminacionis, & Per-
fcctionisviamadepcis,animaad divinos amplexus admifla_>,
mericorumincremencum, veluci cum a;cerna?viCcepignore-»
quodam fufcipic Porro voluncacisnoftrascum Divina unio,
inhocpociflimumconfiftic, uc perfe&einnobisChriftumex-
primamus;quodper vircutum, quas Chriftus in hac mortali
vitanobisadimicandum propofuic, iequelamconcingic quo
unico Deus Opc. Max. cancopere flbi complacec, uc nihil fic in_,
religiof^ virar exerciciis, quod hominemaddicTumunionisr'
gradum,majoricompendioperducac» Haxeft verailla &re-
gia via,qua fine uIloerrore,ad cancopere defideracu m (copum
pervenias. An nelcis , quancum Chriftus in omnibus -uam_r
femper voluncacem Pacerna; voluncaci uniformem habueric ?
quis unquam Chrifto majus humilicacis argumencum,cum_»
Dominus gloriac&cocius Majeftacis Deuseflec , inhacterra-»
pra_buit? quisacrociflimumpaflionis,immo morcistormen-
tum,majori conftancia & foreicudine fuftinuic ? quis unquam__
pro Crucifixoribus fuis, ca;cerisque inimicis , tanto cordis affe-
clu Pacrem incerpellavic ? uc incerim nihil dicam deinfinica;
charkacisacribus,depaciencia;,manluetudinis, orationis, in-
aocentia? vic»ainaudicis excmplis,qua;exEvangeUci&oraeu-

Cap. V. Epilogus Alcetum

lis conftant. Hoc itaque,mi Theodida&e > divinum vircucum
omnium exemplar,no£tu diuque ob oculos poficum contem-
plare ,• hxc unica cua cura fit , uc eam in aiiima cua , perfecla , &
fummaftmilitudine, haudlecus ac figilium quoddaminpia:
affettionis& voluncatis ardenciffima; dudili cera, diviliam_j
formamexprimas. Hocpaftoaddefideratam tuajcumDivi-
na voluncace conformacionem,atque adeo ad illam , ita omni-
bus votis concupicam Theomorphofim, id eft, ad divinum u-
nionis AmorofeofcuJuminhac vita, quantumhumana^con-
ditionis racio permiccee, admicceris,- in alcera ver6 cotusDeo
per apercam vifionem junttus,tocus unieris coci, qui eft omnia
in omnibus. Theod. O Cofmiel , magna fane hodie ce magiftro
fcienciaimbucusfum: cujuscomparacione omnishumana fa-
piencia,ftulcicia eft, omne iapientumhu jus fceculi lumen mera
ca?citaseft; oDeusmem $ omnia! OChriftehumanigenerisr'
vindex, transfige cor meumigneis amoris tui jaculis,utcon-
fumpcis omnibus humanarum ambitionum vanicacibus, o-
mnibus caducishujus infelicis vicascupidicacibusexcinclis, o-
mnibus qucemunduscancoperequa;ric& fe&acur repudiacisr*,
tibi in pofterum foli adha^ream , tibi foli ferviam, te felum in_
vica&morteaclionibusmeis exprimam, carnemmeam cum
vitiis & concupifcenciis crueiflgam , actandem totus in te ab-
fbrbear.Amen. Cofmiel. Qjrare,Theodidac~te,fiquandoquea-
nimumtuumadea, qira^tibiinhocitineris noftri decurfiio-
ftendi Divina;Bonitatis,Sapientia; , & Amoris argumenta, fo-
lius humani generis gratia in hac mundi machina exhibita ac-
tuleris: ea non aIiofineconditaelletibiperfuadeas,nifiadil-
Ium,quem tibi fupra defcripfi fincm confequendum , ut dum_»
vifibilker Deumin Chrifto cognofcimus,perhunccanquam_j
tocius nacura?,& condicarum remm unicum fcopum,in invifi-
biliumamorem rapiaris. Quem cibi imperciacur is, qui ucice ab
eecernoamaviCjicaceaccraxicadfemiferans. Theod. Sedcuma-
gnehumanarum rerumarbicer Deus,cociuspiecatis, clemen-
ti£,rnifericordia%& ceterniamoris fons& fcaturigo; difpono

Rrrr hunc

6%i ItinerariumlL Dialogus III.

hunc animas mea: ftatum iecundiim di vinae voiuntatis cuae be-
nepIacicum,incitaomnescordismei nervos in laudem& glo-
riamnominis tui,ut Seraphico teamore diligam,Cherubica
mentisindagine inceflanter quajram ;fis animas meze thala-
.uius,ubi quiefcas,ubi cubes in meridie ; jugum tuum fuave po-
nefuper indomitam rebellemque afFe&ionum terrenarum_a
curbam,ucin pofterum Angelica nbi puritate ferViam; fonec
voxtuainaunbusmeis,vox enim cuadulcis,&facies cua de-
cora jdiiponein me ea virtutum ornamenta,quae tu in fan-
dliflima tua vitaexprellamihi ad imitandum reUquifti,ut do
virtutein virtutem progrefliis,ad totiusperfe&ionis apiceiru
perringam,ad te videlicet DEUM Deoriim in Sion , qui es to-
cius beatitudinis noftra; meta,ac univerfas creaturae finis ulti-
mus,& centrum.. Amen. CofmieL Sedjamtempuseft,ucad
ormndi mihi commiili adminiftracionem revercar. Theodid.
O Comxiel.Cofiniel , fiinveni ^raciam in. oculis cuis, colle ani-
mam meam, uc una cec.um molefta hu jus corporis farcina iub-
Iata,in a?ternis beaticudinis atriis degam. Tua enim mihi mor-
f e ipsa dur ior di/ceflio videtur. CoJmieL Nonne dixi tibi, vc-
luncacem ttiam in omnibus Divince efle conformandam ? An-
netam iubitd verboru mmeorum oblituses? doclrinam tibi
hic traditam prius exequere, ut meritorum cumulo plenus,
tandem finem tuum coniequaris. Tbeodid. Voluntasitaque
Deiin omnibus compleatur,- fed hoc unicum a recontendo,
nefervum tuum in pofterum deferas, fed mihi femper in c-
mnibus neceftiratibus afTiftas,ut tandem dulci tuo ,.& fupra
quam concipipoceft,jucundo confbrcio in patria fmar.CoJmie/.
Ne dubites fili,tibi femper afliftam,te protegam,cibi uci petifti,
in lomnibusoperibustuisfiibveniam. Theod, Sedoquibus mo-
dis, 6 duIci/Time Cofmiel,o Divina; Sapientiar Magifter,ob
innumera tua in me collata beneficia gratiam repenaam_>£
quo verborum pondere,quaargumentorum gravitate,tuam_s
in me ineftabilem benignitatem mundo exponam? Cofmhl.
Deoinme,& per mequicquidcibibonorumobcigic,id adfcrip-

fflk

1 1

Cap. V. Epilogus Afcecicus.

685

Hfle lufKciac. Pax tecum , diiedte mi Theodidacte, morerc*
tRundOjVive Deo,mei meoi umque verborum femper memor.
Vilc. Theodid. Hiice dictis,mox in cenues evanuic auras. Ego
vero veluci ex alriLlimo quodam fomno evigilans , cocum fu-
dore,qui liimma; membroi um omnium debilicaci fociabacur,
me forTuium repeii ; donec paulilper refeclus priftinas mibi vi-
res i efhcucas fenfi. Quare nihil amplius refl:ac,nifi uc quaxun-
queinhoc Icinerario concinencur , unice ad Dei
jjloriam , proximiquefalucem
cedano.

Rrrr 2

SYNOPSIS

*84

SYNOPSIS

JEarum rerum> de quibus in Opere Mundi Sub-

t.erranei^erdecem Librosfuse difceptatur..

RODROMU M fmeliteris negotiationisiuajte-
ftibus expedire, prorius incongruum videbatun, :
Quare .Synopfim hanc prasfenrem , qua Univer-
fum Mundi Subterranei. argumentum Leclori
curioibexhiberetur,anne&endumduxi, hacpo-
tillimum rationeimpuhus , quod complures . jamdudum id a
me popo£erint,dumcapere non potuerunc,, quidnam inSub-
cerraneo Terreni globi receflu efle poflit^quod aut Mundi no-
merr mereretur ,.auc quod: argumenta /ubminiflrare po/lit,,
Mundi nomine digna ,falsa utique & plebcea perfuafionc illu-
ii,qui uti rerrenum globum nonfecusac cafei coagulumfor-
cuitaconglobatione compaclum putant ,, ita tantum abeftuo-
libi perfuadeanr, praeter cryptas quasdam&fodinas fuperfi-
ciei rerrense vicinas ,alia intus receptacula conititui,ut potiusr'
omnia immensa ioliditace conftipaca , non fine mentis qua-
dam percinacia firmiter credairt.. Ut itaque error tam palma-
ris ab imperitis rerum auferacur,cocius noftri infticuci ferierm»
hoc !oco ob oculos curioii Le&orisexponere vifum fuic. Ex
quo quidem luculencer patebirmullos eifedus adeo inlolentes
in hoc ienfibili Mundo elucefcere , qui.in inamis terr^ vifceri-
bus iecundumanalcgiam quandamnon reperiantur; acque->
adeo omnium rerum geneies iuam non mft exMundo Sub-
eerraneo originem derivare3luculenter patebic. Sed hiice
prajmiiTis, jam rerum cracTrandamm feriem, ope:-
risquediviiionem fupponamus*.

# *r

JtfUN-

•

^8$

0000000000000000000000000$

MUNDUS SIIBTERRANEUS,

Sive:

Deinterioris exterioriscpe Terreni Orbis 5 quem
Geocofmumappellamus, conftitutione,&:

fabrica;.

o p u s;

Ih decem Libros digeftum;.

Quo>

Vniverpz Natura: majeflas: dwitu fumrna

rerum varietate exponuntur ,"; abditorumieffecJuumcaufe acri :
mdagineinqui/ita demsnftrantur ,* cognitx per Artis N-atur&:
conjugium ad human&:vit&: necejjarium:ufum vario,
txperimentwur&afparatu,necnmnovowodoj
rationeapplicanturu

li berm;. c ENHTROGRAFHIC U Si.

PARS I.. De admiranda naturai centri,,& maximoin eo>

elucefcentc Dei'opificio.\
PARS= II.. De Arte Cofmocentricaiiaovi^queinftYumentis,,

queis ad fiimma natura? arcana^.motuumque;

naturaliiimnotitiam dediicimur;.

LIBER II.. COSMICUS^,,

Irr qiio fuse agitur de connubib Cceli& Terra?3deprihcipiis-
rerum naturalium,de Elementis^de.Ccelo, Aflris 3eorumq;
ihfluxibus fpecificis in terrenimT Mundum, fiVe.Geocof-
mum,& quod exhis omniaqua?ienfibus patent apriginern_s
habeant^mulus variisque modis demonfFracur. .

Rrrr 3 LIBER

m m(o)'&

Liii£R III. GEOTACTICUS,

Inquo.de admirando GeocoGni Opifieio, deejusfigura,ma-
gnkudine,de varia locorum, regionumquedivilione agi-
cur.

DeOilatura Geocofmi Magnetica a polo ad polumjubido

moncibus.3eorunique akillimis m natura tinibus,uci & de al-

cicudine eorum varie difcurricur.
De Panfpermia Globo Terreno indica : de venis,arceriis, &

carcilaginibus Terra^ad exemplarMicrocofmi,incra cerram

diipolicis.

De ingencibus Terre, recepcacuiis, quse membriscum majo-

ris,tumminorisMundi} fecundum analogiam quandamj

refpondere docencur.
De innumerismeacibus, voragrnibus, hiatibuSjCanalibusquo

fubterraneis,quibus perfofium eft Terrae corpus.
De Officinis Vulcaniis , feu pyrophylaciis , id eft, igneis rece-

pcaculis.

De OrBcinis JEoliiSj aerophylaciis, ideft,deaereisreceptacu-
lis.

De Qfficinis Aquaticis,feu Aby flis 3 vel q uod idem, de hydro-
phylaciis.id eft , aquarum receptaculiSj inrraierra vi'fcera_>

con/ticticis.

£>e fpiraculis,& fyphonibus Terrzeinnumeris.

De monribus.campis ingentibus,maribus,infulis fubterraneis,

LIBER IV, METEOROLOGICUS,

In quo de M.eHoris-fubterraneis potifiimum

pgitur..

Primd. De fluxu, & refluxu Oceani , & in quem finemNatu-
ra eum conftitueric ; icem de variecace &mucacioneinva-
riis regionibus aeftus maris. De caufis iingulomm & o-
mnium. De fundi Oceani mira<;onfticucioneJ& commu-
pcacionepmnjuni marium.

Secundd.

♦&o)MP H?

Secundo. De igneis impreflionibus,& fpiricibus cerrae vifce-
ribus inclufis. De vaporibus & exhafacionibus iiibterra-
neis. DeTerra?motibus,caufisqueeDrurn. Devariacumj
incrinfeca,cum exrrinieca cerreftrium parcium mncaciono
ex Terra;mocibus,&aquaHnundacioneproveniente. De
c~ntrigravkacis,&qua;inderefulcac axis cerreni mucacio^
ne,qua & faciem CceJi mucari necefle eft.

Tercio, De Vencorum genefi, &mira varierace; deexocicis
propriecacibus eorum : item de vencis diurnis, menftruis*
annuisjclimacterieis^qui nonnullis locis propriiiunt..

Quarco. De foncium fluviorumque origine & genefi ; quo-
rum quidem caufx fuiiflimo difcurfii complunbus experi-
meneisdemonftrantur,

Quintd. De thermarum origine & genefl, refiquarumquo^
aquarum variis qualicacibus imbucarumrarionibus&cau-
fi*> cpaa qufdem omnium rerum diyerfitacem, fuam ex Cub^
terraneis officinisoriginem trahere5on:enditur.

LIBER V. METALLOSCOPUS»

In quo Primo pociflimum de mirieralium rnecallommque na-

tura.proprietace^generacione^depuracione^machinisque-»
meca l Iicis rra&a cur.

Secundo. De cerris variis five pufveribus mineralibus , uti Ci-
molia,Lemnia,Melitasa,& fimiIibus,eorumque viribus.

Tercich De ofiibus intra Terram repercis, fpodio,unicornu
gloflbperns^offibus Gigantum pucaciciis,iigno foflili,car-
bonibus,& caufis eorum.

Quarto. De variis ac innumerrs rebus la pecrolam fubftan-
ciam converfis ; uci de animalibus , fofliiibus , hominibus
quadrupedibus ,. volacilibus, pifcibus , infeclis. Icemdo
floribus , fuccis,, oleis, gummibus , co!oribus,.& venenis
Terra?.

Quincd. De diverfis lapidibus, marmoribus,.fl:riacis pi&uris,,

caur

68 8^

caufisque eorum j de lapidibus denique preciofis,eorumquc
virrucibus per varia S yncagmata agitur.

LIBER VI. PHYTO-ZOOGRAPHUS,

In quo Primd de plancarum & animalium3cumincra cerram_j,

tum in externa ejusdem fuperficie provenientium origine,

nacura,&propriecate agitur.
Secundo. De plancis lubcerrefiribus; defylvis,& pracisfub-

marinis hiftorico raciociniodiicepcacur.
Tercio. De animahbus liibcerraneis, eorumqueforma,inge-

nio ,propriecace,- quibus vivanc , & in quemfinem nacura-.

illaconicicuerir.
Quarco. Dehominibusiiibcerraneishiicoricemirabiles.
Quinco. De Daemonibus fubcerraneis, eorumque operationi-

bus,illufionibus,fimilibusque.

LIBER VII. CHIMICUS,

idefl:

Geocofmus Applicatus,
In quo proprie traftatur , quomodo phyjiologuf

adNatur& exemplar-per applicationem pafjivorum cum
aciivis rniras rerum produffiones effi-
cerepofjit.

UbiPj "imo de Alchimia,ejusque in operando modo, poflibili-
race , & imprimis de Iapide philoiophorum, &quiddeeo
fenriendum fic, fufiffime agicur.

Secundd. De admirandis mecallorum mineraliumque effe-
clibus,proprieracibus,iympachiis; de dhTolucione , compo-
ficione merallo-um, ca?cerisque in arce Chimica operandi
ipeciebus,fi'--uf:- .-' , difcurricur.

LIBER

U B EK V I II. MAGICTIS,
In quoMagu naturalis ftufenda opera , qm

Chimica artrexhibcripojjunt^doccntur.

ScPrim6deArcanoMegacofmi,id€ft,qiiomodoMundifimi-
Ijc\ido arce Chimica m vicro exhiberi pofllr.

Secundo. -Dcpalimgeneriasmyfcerio^fiveplancarum refufci-
ratione^arceChimica perficienda : de Phcenice, id eft, do
herbarum ex prqprnspineribus refufcicatione; de planca-
' J*um mecaflicarum produftione ; de machinis Mercuriali-
busTdefiaa Iapidum.precioforum confe<2ione,\deinfec1:o-
rum producendorum niodo& racioneA fimilibu* masaa
vaneracecraftacur.

LIBER -IX 1ATRTCUS,

In quo demtrtfkis^ arcanismineraliutn, vege-

t abiliumque in Medicina effeclibm agitur.
Ubi de cincluris , menftr uis , fpiricibus, quincis eflenciis, excra-
agkur ^ SqUC Propriaexperiencia comprobacis*

LIBER X MECHANICUS,
Inquo de variis artibus agitur, quibus miran»

J&adexemplar NaturainGeocofmooperationes
perficiuntur.

Prim6^DeArcedifliJlacoria/uforia,figuIinafeupIaflica.
SecundaDe fpecular^pyrabolica^filacoria mecallorum.
I ercio. Deferraria^urifera^vicriaria^aliarumque, qu*quo-

vismodohucrevocaripoirnnc, arcium mirabihbuseredli.

bus,fusecraclacur.

Omnia ad tterna SapientU, VtrginuiMatrk

ho^m^roximi^utilitatem^ddeaationem.

Ssss INDEX

INDEX

RERUM PRAiCIPUARUM.

A. fdes.i47.i$o.Angeli quomodo aftro-

Aerquidfit. $76.. Aeris lunaris rum virtutes derivenfmaliacor--

Jubtilitas.96. Aer Martim.2$o pora.i$oAngeliMercuriatis defcri-

Aeris fubterranei repio dejcribi- ptio.i6$.Angelorumquia(lrispr£-

tur.649. Aerquam necejfarim igni funt,officiumj66. Angeliaframo-

&aqua. 6 $2 iJent i6j. Aliquandoinglobis ccele-

Aerophylacii conjlitutio: & de- Jlibm perniciojas qualitates exci-

fcriptio.. " 662. tant ob peccatahomwum.261. An-

JEther in perpetua quadam agi- geli comreati Mundo.6 72.. Angelo-

tatio?ie eff. 226. Omnia MunAicor- rum choris ajjociatur voluntati di-

porapenetrat.. 3$$ vin&Je conformans. 679. 6$o.$

Jzv.um duplexuna.cumtempore fell'
4ternitat:emco?iftttuit.. 441 AnimaliaSaturmnaqu^: 314

Alterationum viciffitudbin Lu- Animalibm imprejjlt. Dem chara-

nacurft. 124 cJerem reverentta erga hominem.

Altitudo mrxima Firmamenti 4ij,Animaliwm producJio quomodo

facit utnovafte/Ujemper in eodem JacJa. $77. Eorum dtverfitas unde

loco h&rere videantur. 230 Jit. ; 91. KjAmrnaUa qu&dam lucem

Americis montibm majores. nulii innatam habent. 6 2g

reperiuntur.. 6$g; Animavegetativaquomodoge-

Amor Dei quantm. 67S: neretur.$sp.Seffitivaitem, $91

Analogia tnter globum terre- Annum Solis?notm,ejmqueeJfe-

(Irem&coelejles. 471: clm. 21 g

Angeli ccelefiium corporum Pra- Antriignivomi defcriptio. 6 $9
(tdes.$2.Singulis aftris plur&pr&Ji- Apologeticon contra cenjuranu>

dent./bid.Ange/iG/ett Fenerispra-- nonn.u/lnrum propofitionum, Itine-

rarii

rarii Exflatici. 4Sj. Apologeticon
f. Melchioris Corndti. 50 9

Aqualunarisinjlativa. p6. Cur
fufca,terreflrisveroL-ucida. 10 j. A-
quarummotm inLunacurfit. 12$
Aquis globi Veneris an baptifmus
conferri poffit.i^i.Aqueum eLemen-
tum ingiobo Martis quaLe. 2jo. A-
qu& Gen.i. cap. quidfint. 36 g. Aqujt
fuperccelefles. 424.1^ feqq- Aqua m
ntontibus curnon defic1at.jj2.Aqua
maris falja cur in fontibus Jit duLcis.
ibid. Quomodo afcendat in jugd~>
montium.j 3 3 $34- Aquarum coior,
fapor, odor , unde proveniat. $37. $
S38- Calorearundemunde.j3S. A-
qua in quemfinem a Deo cre.ata.j42
Ejus utilitates.543.tj) feqq.Ejwdem
circulationes a polo adpoLum inglo-
bo terraqueo. ibid. Aqua femen
Mundi. $4j. j6 p. Alit omnia.j4j
F&cundat omnia.jjo. Aquarum di-
vifio a Deofafia initio Mundi. jj6
Aqu& fuperficies ex alto fpeSiata ,
minits lucet. 84. Aquafub polo Ar-
clico abforbetur.641. Aqua qualiter
preffa fie evolvat per polum^ircJi-
cum.64j.Ejus Jimilitudo ex Jangui-
nehumanofefie percorpus circulan-
te.646,& 647. ^Aquarumex Afia,
Jndiitquemontibus Jluentium origo.
6 $2. Aqua intra Alpes undecon-
Jluat.6j6. Aqua Jrigidiffima & ace-
tofia unde Jit.661. Aqua calidijjimd-»
cumfrigidiffimajuncfa. tbid.

m

AquatiliumgeneJis.6oj. Eomn*
demmagnitudo,eJrfigura. 6op.
feqq. Aquatiiibus quibusdam lux
adinflar cictndelarum. 629. $ 642

Aquiduclits multiin vartis locu
reperiuntur, 6j$

Arborum varietas unde Jit. $$t

Argenti producJto & miner*.

664

Argentum vivum an unumex
natur&prmcipiis.666. Argenturn^
vivumvulgare. *" ibid.

ArtfloteUsopiniodefiontiufn ori-
gine, $$$
Ars analogica. - 204
\jifleriimorumnumerus. 334
i^jjiraexfolido £3? fluido eompj-
fita.34.4g. Corruptibilia funt. 3$
^ualitatibusfiecundispr&dita. ib%
MoventurincoeLo liquidoab Orien-
te in Occidentem.ibid. Eorum motus
ab Occidente inOrientem eH motus
retardationis. 3j. Aflra ex quatuor
elementis compofita.4j.46. 3J4. Cor-
ruptibiiia funt.jo. Singula habent
centra fuarum partium intra fe. $7
Non petunt certas regiones coeli ex
naturafua.jQ. Moventur ab Intel-
ligentiis. 60. Non neceffitant homi-
nemfedinclinant, 163. Nan aguni
fol a luce in inferiora. 164. Aflra an
apropriafiorma moveantur. ibid.
Aftra iu&there , ut terra in aereli-
brata.3j2. EtiamremottJJimafa-
muianturterr&.jgo.Aflrommmui-
Ss s s 2 titufo

titHdo.400. Aftra nonmoventur a ecvaritvorticet:
proprtaforma. 42 Boryfthenis & Danubitts exone-

Aflro/ogiAjudiciaria. vanitas. rantet fe in mari magnos fiucJus

2$i excitant. 63 p;

AfironomtA fludtum cormnenda-
tttr. 6

K^ftmoSpharaontnium fiderum.
4p.Atm0JphAraLu.nd. 103. Atmo-
/ph&raTcrra lumen Solisrefringit.
ui.AtmoiphAra Solis. 224. Atnto-
/phxr&tf centra (ingulorumglobo-
rum ceelefiium.232. Atwofphrfra Jo~ ■
vis. 2po

^AufiralU terrA portio. g$

^Aviumgenefis , nutrimentumT
varietas^c- s97

K_Auri, argenti , ^mineraliurru>
copia intra >ZAlpes.6$6.^4uri gene-
ffs.. 664

B;

BaUna,6ij.Curfemper orehian^

C.

CabalicA traditiones de Chrifio.

4S9-tffeqq*
Calidum radicale in Mundi cor—
portbus quid fit. 37^
Calor in Luna quid efficiat. 12 &
Calor. nat.ivtts in.materiam per—
petuo agit. $g,6.Calor infundo maris*
6.37. Calor quidterra conducat.644 .
Canales hydragogi intra ter-

ram.. ^ S34-S3S-&S37
Canaliumpyragogorumin Terra
confiitutio. S39<t3 fiqq-
C/malis magnm [ubterraneus
anperterrA centrum tranfeat. $6 jj-
Canalk qua mare Indicum commu-
nicatcummariCafpio.6sg. Canalis

te.6ig. Herha ex baUnis excrefcen- magnus Boreo-Aufiralis intra ter-

tes.ibid.BaUnxoculi.6ip. BaUnA. ram.64^3 idem integrA regionifi-

cur profundum altum petant. . milis videtur* 644,
ibid Earum conftitutio interna.62o CanicuUftetUftruffura. 351
BeatifiuvifipnispoJfe(fio. 676- Gatenaheracleoticaquid fit. 409
Bettatnterpifces. 622. Ceieritas corporum. ccekfttunu

BflluA marinA quid utilitatis fumma. 3S6-4°3
afferant.. 62^ Centrum magnitudinis ejr gra-

B.onit4s omnisrej}e£lu JDei mali~ vitatis Terra quoad fenfum idem^

*i* *&> 678 funt. $ s- Centrafua propria habent

Borealis poli terreftris pars eft " aftra.s 9- CentrumLunA aiiorum

alttorK^Auftrali.s67. Caufatflu- planetarumquomodoexplicent alti.

xmw & refluxum maris. tbtd, Subi 129. Ce*trifotarii»atura. 1^7. Cen-

trum

trumd uptex 3g7. Centrorum utili- fiimoniis Patrum. 43. Ceelumimm*-

tas,ejr necejfitas. jbid. tumeffe,afiratantummoveri ,ajfe-

Chaos infrtmordiu rerum qua- rit S.chryjofiomus.44. Ccelos multos

le.366. Chaotica majfa initio Mun- negattdemabid.Ccelum non ett foli-

di.s7s. Ex illaBeus omniafecit. S76 dumfed.liquidum. 47. Ccelum eJJL>

Chnfii excellentia finis omnium incorruptibile, experientia non do-

rerum. 4s 3. Chrifius omnia infe im-
fltcat,4S7. Chrifiusquod perditum
refiituit.673. Chrifius curtanta pra,
humanagenere tulerit, ibid.

Coelefiia corpora ejusdemnatur*
eum inferioribus. So. E&rum quali-
tatesfecund<&.S2. Ceelefiiacorporao*-

cetfedpotius contrarium. i76. Cceli
nomine quid intelligatur Genef.i.
36 7., Cceli quintdquddamejfentm
eonfiarenon t<>Jfttnt.44S..Corrupti-
biUs 446
Colares in Sole quidnotent. 22 $
Colorum realium & mtentiona*

mnta rattone eonfhtutionts dtfcre- hum caufain.pennis avium, 604. g

pant.. 11$. Pott wtfummaiionem
Mtmdi quiefcent. ^ p

Ccelefiis philofabhitf amor: ■ 62
C&lum anfitjtuidum acpermea-
bile.2g.Solidum eJfe,qui,ejrquomodo
probent.2 p. Jguijtf quomodoprobent
effefluidum, 30: Coelt fottdttatem
quinamintroduxerint.31 -.Ejus fiui—
ditati favet Scriptura facra. tbid.
Ejusdemfolidit atem adftruentium
rationesfolvuntur. ibid. Ccelum fi-
dereum efi unicum.32.Cce/um liqui-
dum non movetur.ab OrienteinOc-
cidentem.tbid. Movert tamen eo mo-

feqq.

CsmetA. 2S. Cometarum folarium
genefis. 220.224. Eorummotus.22S.
quomodo evane/cant. 22g< Cometa
SoLaris cur modb . Solern^ pracedat ,
modo fequatur. 226. Cometa cure-
vanefcentes , fubforma fiellarum
cemantur.22g, Vtrum omnesfiint fo-
lares.22p.dr 2 30. Cur fub tam varii*
figuriscernantur.230. Curcaudam
a> Sole averfam habeant.ibid.Ctme-
taextincltfxx aninSolem rever-
tatur.

Comttesjovis,eorttmqueacciden-

doconctptmus 33. GtlumcB corpus tta.26g.&feqq. Habent proprianL,
JT^^^^f^^- l™e™> &Jovemiflumtnant. ^

dem cum fublunarium materia.
ibid Cce.lumMhereum efi effentia-
literaer.33.Corruptibile_efi. .34. Eft
unicum zjj trinum.42. Ejus liquidi-
tas y& naturatgnea , probatuy te-

Difi antia eoruma.Jove. 2 p3. _Ma-
gnitudo eorum. 2Ps. phafes eorum
ibtd. Effecluseoruminjovem. 2*6
Strucluraeorundem.2 y$. Finiseo-
rmn..

Ss s s 3 X"

Cemparatio microcofmi cum me- re tractut, incarnari infiituit. 674

Invifibilia bona jujlis promifit.ibid.
Diabolus marinus.

gacofmo.119. Comparatio aluei ma~
riscum Oceano Jndieo. 641

Conchtlia;^ alia hujusmodi ani-
maliumgenera,oculiscarent. 629
Conchtliorum variorum defcriptio.
630. Orgo.tbtd. ln tis quaratione
natura /upptevit defectum vi/ks &
dentium. ibid. Conchilia Junt car-
nea qu&dam maffa & animata. 631

Cennexio corporei mundi cuttli
tntellecluaUbus mundis , harmo-
niam Mundt confittuit. 423

Conjlellationum numertts , £•? or-
do. 24

Copernic<e't falsb Jlatuunt fielUs
firmamenti tmmobtles. 40$

Corpora ccetefita, mutant proprie-
tates (uas ratione fitus. 140

Corpies Luna e quatuor elementis
compofitum. p f

Cuprum. 664

D.

D&monum carcer. 451
Damnatorum carcer. 450
DEqJ S utitur globorum coele-
Jliumtnfiuxibus velutiinfirumen-
to ad mundum gubernandum. 162
Deus est abfclutum maxirnum. 37 9
Deus in omnibus , £5? omnia in Deo.
397- Deus per hierarchicos ordines 0-
mnia moderatur.41 p. Deusomnias
tn bonum convcrtit.46 $.& feqq.Dei
epera inejfabilia.6 $ 3- Deusfo/o ams-

624

Dies lunares^ ,m 116. 11 7

Diurnus Solis motus,ejusque effe-
tJus. 217-

Dofi-rina fiujus Opufculi confona
facr£ Scriptura. , Sanclis Patrtbus,
experimentis,& rationi. 39

Draco martntts. 626. Ejusviru-
lentia, ibtd.

E.

Ecltpfis Solis annularis effe poteft.
79. Eclipfis Solis quid, & quotupiex.
$0. Totalii dari potest. gt

Effeclus Martis. I 2 $2

Eleciorumfiatus. 447

Elementafolum ex nihilo creata.
$77. Eorum numerus.$78. Elemen-
tum fimplex non datur. Tie-
mentorum rectproca commutatto.

' '663

Empyreum ccelum. 42 g. ejrfeqq.
Jungetur reliquo mundopofl ulti-
mijudicii diem. N 447

Enneas hyUa quomodo cumTrta-
de increata , & creata intelleci uali
comparetttr. 421.$ fiqq>

Entelechia quid fit , qutd agat.
$8J-<Quomodo tfzdtvtduetur. $8$

Exhatationes fubmartnA tumo-
rem maris caufant. $3$
F.

FacuUSoiis quidfint. 189

TafiU

fafcWJovis. 2SS-tf2Sp verfa

Ferri gcneratio 66 ' $. Ejuscorru-
ptihilitatem rubigo indicat. ibid.

Fidei expofitio. 456. Humanis vi-
ribus acquirt nonpotefi fides. 457
Jn quo confiHat fides. ibtd.

Fi?ura Solis annularis.

119

Fumos ex ignibm Jubterraneis
evaporare: 64$
FundusmaruAthlantici.. 632

Gaudta beatorum in ccelo empy-
reo. . 431
Gtocofmus ex mundanis corport-
b.us prsflantiffimum.. ssS. tifil^-
Ejus finis eli homo.ibid. Cur non mo^
veatur.ibid. Eum.maxime curant

*~ — ; . 78

Finismotus lunaris Oceani expo-
mtur. 101. Finis Dei in creando
Munda.36 9. Finismotuum (iderum.

409

Firmamentum quid fit ex D.Ba-
fdio.43.Firmamentum. 332. tfftqq. KngeU.s6o..Geocofmimtemaconfii-
NoneHfolidum^fedfluidnm. 333 tutio^.. Ojfaturaejusqualis. s7*
JO>uid (ttproprie. 371 Non eH intus folidus. s?2' Officin&

Fluidam ceeli fubfiantiam ajfe- e)usfubterrane<z.. s?3
rit S.^mbrofius\ 44 Glaciales gf nivofe terrx partes

Fluminaingentiajitb terra.6so ex alto fieclat&jntense lucent. SS
Fluminumortficiaintelligiexfiun- Giacietutilitas* S44
dtconfiitutione.6s3. Fluminum ex ■ GlobiterreftrtsexLunaafireclu*.
\_Andibus origo. 6$S *M. Glob.i ccelefies una cum atmo-

Fluviorum, ingentium ex <^Al- jph&ri* fuis curtam conftanter fitu
pibus ortus.. 6 $6 fuum teneant. 232. G lcbus planeta-

Fluxus ' refiuxus Oceanifinis. rius quomodovirtutes Juas exerat.

S3s,s44 2 4 9- Globiccelefies nonColalnctin-
' Fons lucisin Luna quidjit. 10 s
Fontes $ fiumtna cur (ubinde
cejfent. s4i- Tantum affundunt a~
qu£iquantume(fund.unt. &S4
Formarum' di.verjitas unde fit.
SSS- J$upmodo introducantur iru>

an omnes t^nea natura

fiuunt.310

polleant. 33i.G/obi ca^te/res qub altio-
res}eo velociiis rnoventur.40 <;. Gloho
ccelefii moto qui injideret , motu>n^>
?ion fentiret.ibid. Globi ccelefies polt
mundi conjummationem. quales
materiam,ss6'FormaquidJit ej^faf (int futuri:, 446
tiat in mixto. s f$ Graviafublunaria omnia appe-

Fojft lunares.. ios t.unt cen.trumterr&, ejrconfequen-

Frigus in facie Luns. a Sole a- ter-Vn-iver(ii.ss^^ap('etfi^perfi

centrum

centrumVniverft.

H.

Harmonici numeri trimtaterru>
txhibent. 41 j

Harmonia mundi. ibid
Htfioria Monacht Oxonienfls.

s66

ibid. danu.Zjs. idem omntbusAfundi cor-
foribus inefl.jj 3. Jgnis fubterranet
finis & utilitas. 663
Incamationis Chrifli Dominifi-
nis. 671
Incotas Lun& & aflrorum aliqui
admittunti a/ti me/iits negant. p 3
Infinitum intellectu creato per-

Homines anflnt m luna , (^- »3//^ feclecomprehendt nequit

/7*.^. Cur w, Luna nonfint pro
ductt.126. Cujus condtttenis effcntfl
ibipreducJt effent. ihtd.& izj
■ Homo vincu/um univerfl. .4.42
veluti antma mundi.44 3-Homtnem
fer fidetn fa/vare cur vo/uerit Detss.
456. Hominis lapftts. 6j2

Humana natura inChriflo rna- frifides.
ximum contracJum , non nifiiru> Indis deferiptio.
Verbofubfiflere potefl. 4S4. Iter inglobum Veneris.139. Iter

Humtdo radtcali omnia produ- inglobum Solis.ipo.Iter Exfiaticum

3SI

Infectorum genefis^ ^ dtfferen-
tix. 611.& feqq. Ele-mentapurgant.

612

InfitlaingloboFeneris.ifjJnfu-
U Tercerx ex terra motufuperfi-
tes. j3S
IntelTigentiA feptem p/anetis

'$*
544

cuntur.

Humtdum uncJuojum metal/o-

rum materia

Hydrophylacia A/pium

IdololatrtA origo.

663
*5S

6j$

Jgnis an fit in Luna.$6.Ignis non

fecundum.

Jtinerarium exfiaticum placet
doctis. 2
judiciaDei imferfcrutabi/ia^.6 36
jupiter planeta.261. Ejus Zornt
feu fafcU.26 2. 2S8- Illas quis primo
notaverit. ibid. Jovis vertigo. 264
^4mofyh*ra.26j.^ijperitas. ibid.
Comites.26S^feqq. JovisfirucJu-

tHtnconcavoLun*. gy.pi.&fe^ ratfn*tum.2jS.&feqq. Vuptter

Jgnu eosdem eflecJusproducitquos /ucet proprtkaltqua/uce.2So. Jovis

So/.iSi.Igntsfo/ariseftverus&e/e- dtftantia.ii.Sole.lbid. hovisComites

mentartstgnis ios.Ignem/tqutdum propriam lucem habent.28i. feqq.

curnaturapofutttnSole.206. Jgnis lUuminantJovem.tbid. Hovisfiru-

tlementum tn Jingtdis ghbk mua- clurji}& v.isinfluxiva. 283. Efft-

ttuum

cJuum diverforum in terra caufa. da.6 $. Luna e$ corput opttcum. J9

■sSy.Jovu influxus tf efficacia in in- Ett fph<trica,non tamengeometrice.

feriora.2gj.Jovis Atmosph&ra. -2 90 ibid.Lunano» ett ignea 3fidterra~

'Jupiter an incolas habet. ibid. Jo- quea. yi.Conftat partibus folidis ejr

vis illuminatio Juccesfiva k qua- liquidis.ibid. Luna}etfiterraqueat

tuor comitibusfacJa. tft. Motus
ejus.292. Dies Jovis quot hor&rum.

ibid.

K.

Kirchen confenfus ut Itineraria
reimprimantur. 2

Kircherusfrequentefde ccelorum
ejr afirorum natura loquitur* $

L.

Lacus fub Caucafo ejr Jmao mon-
tibus. 6 $2

fplendet. $6. Sub quafigurafpetta-
ta fit .gg. Lun&globus qualisfit. gi
Luna non habet komines , nec her-
bas,nec animalia. $2. Luna virtus
influxivaqualu. p$. Ejus influxus
injublunaria.104. Ejusofficia.ibid.
EjusfirucJura. 10 j. Lunaris ocea-
nus. 106. Lunarisgiobm curtamin-
aquaiis.107. Luna Jpeculare corpiis
vffe nonpotett. ibid. Lun&faciesa,
Sole averfa^qualis fitjio. Lunatur
noncadatin terram. ny. >Proprio
centroin Atherefirmatur.il 8. Pars
Lapis ex lunari corpen in t-er- e]usavulfa,ejrinterramdelata/e-

rarnportatusjn Lunamrediret. fi
Lapides pretiofi.^j. Colorum di-
verfitas in iltis. $46
Linea injinita ejfet circulus^
trianguLum,ejrc. jpg
Lucu produclio ing/obis ae/efii-
bus. 372
Luna montibus exafperata. 4$

diretinLunam.11 9. Lunacurtot
ajperitates habeat. 121. Cur tamdi-
verfas exhibeatphafec. 124. Luna
aJpecJus ex Venere.146. Luna ejr Scri
reciprocoinfluxutemperantur. 04
Lunari» naturx, flellas ejfeinfir-
mamento. 419
Lux primigenia mundi quidfit.

Luna atmos~phara. ibid.tf d p. Luna 367. Lux quidfit.s7s- Luxprimige-

phafes.63.MacuU.64. Lunxmacu- niaqutdjit stf operetur s94> ln°-

larum novarum nomina. ibid, Nu- mnibuseadem. 602. Lux fubmarina

werus ejrfigura.6 s. JWagnitudo yfi- qualis* 62$
tus,co/oK66. MacuU antiqutt quid

fint. ibid. MocuIa nov& quid fint. 67 **■

Lun& afperitas & inaqualis fuper- JMaeularum in tena vifarum^

fiaes. ibid. Ejus dominium mkumi- ex alto varietas. MacuU luna-

Tttt res

res qua/es.ioo. MacuU Solis,earum- 247. Martis macu/a &jub<z quid

que varietas, color , magnitudo , /0- Jint.24S:VoragoMartis.ibtd.& 24 9

cus,fdftantta,^c. isr.eyjeqq. Martuglobu: ex quatuor e/ementis

JjhiidJint.isS' JOJuomodo najcan- compofttus.tbid. .tf 2$o.Centru globi

tur.2i$. MacuUSolis non.Junt flelU Martis. 2$i. Vis infiuxivatllius. ib.

circulisjuis.incluje.2iy. MacuU c? Martius giobus tarn perniciojus cur

facuUSolis.undeproveniant... 2191 incoe/oconfittutus.2$2.^ 2^3. Cur

MacuU nu/U. cur fubtnde. appa— circa propriumcentrumvoivatur.

reant inSo/e.221.. Macu/is.curjub-- 2$j.Martis utiiitates. 254. Mars

inde plenus totus Sol. tbtd. Macula— amphtcyrtos aliquando apparet.2$4

rum fo/artum utilitas.223. Duratio Tar.tim a.Soie ,parttm aproprta lu-

hrevisundeft». . 236 teilluminatur.tbtd.^ 2$y.Yhafum

Mala cur permittat Deus. 464. Martialtum cauf<e. 256. Mars fan-

Malum nul/um. in. natura Jtne ad- guineo colore cur appareat2$j7v4ar-

nexobono^ $62 tis diftantiaaterra,^planetis.2$g

Mare Aufira/e ifihmus termi- Majcu/i Jubterranet Cacod&mo-

nat.6 3$,. Mare Aufira/e' ad po/um. nesfunt.66s.Eorum finis $ tenta-

Jrigidiffmum.636. Ejusdemregur— mina... 66 s

gitatto.ib. Mare\adpolos tnaccef- Materia ccelefiis non differt ef

Jum . 6 37. Mare ob tgntum fubterra- fentialiter a terreftrt. i$i. Materia

neorum exka/ationes flucluat.ibid.. foIidaSolisnon aduritur igne Soiis.

Maris Cafpii confiitutio. 6jS- idem 2o6.Materta cctieflis & Jublunaris

tum mari Euxino communicat. . 6 3p non differ.untfpecie. 374. 376. 44S

Mare rubrum.6 40. Ejus mira. ibid.. Materta prtmaquidJit.3y$.Nonpa-

Maris ebuliitio.in. lunari globo. titurmutattonem. ibid. JEternum

10 s duraf.443. Materiatnitiocreata

Martis ajpeclus rjfnomtna: 241. adhuc.exifiit.sS3-0mnibusinefi.tb.

Orbis , verttgo, figura, tnfluentint - Maximum abfolutum quid fit.

ejus.242 j> 243. Martis obfervatio- - 37 $>.MaximumcontracJum. 3S0.&

nes vari&.242. Marsjukatus.. 243 j feffl'

Martisfiruclura ,& natura; 244. Mercurii locus,motus,figura.i $4

246.247. Martis macula feuumbo.. Phafes. 1$$.. Obfervationes circai-

ibid. jub* ejus quidJint,24$.Mar.tm pjum. ibid. Difflculter & raro objer-

g/obi dejcriptioanalogaoperationu vatur. i$6. Struclura & natura i-

bns Martiaiibus in globo terreflri- pfius ibid.ejr i$y. MacuU. i$s- Ver-

tigo.

tigo. ibid. & 160. Mercuria/isg/obi /um. $ji. Mons nullus celebris hj-

compofttio. i$p. Mercurius quomodo drophylaciocaret. 6s4

vimtngggjQ conferat. 160. .Visejus Motor univerfl ef/ Deus & In-

influxiva qttomodo aliquando au- iteJligentm. 42 7

getur^aut impedttur. 161. Eaquo- Motus ftellarum primus ^ com-

modo agat in inferiora. 163. Merctt- munis. 26. .Secundus ^ proprius.zy

rii globwscurnon habeattncalas.i6$ .Motusretardationisftellarum. ib.

Mercuriiproprietates.666.Mer- *JMotusfte//arumvarii. 3$$

eurius ob ca/idum innatumfemper =^SMotus Soiis tripiex.2i$.<L^Cotus

mobtlis. ibieL Solarisveiocitas. 23J

Metallorum producJionis caujst. tSMundi dtvijio.ip. Jjuspar-

663 tium dtffojitio^ ordo 20, "Ejusfigu-

MeteorologicA imprefjiones an raJph&rica.2i.Centrum.ibid. Dia-

JintinLuna. j>4.^fqq. metertaxis,po/i;typus. 22. ^SMundi

Methodus procedendi .inhocO- xonfenfus. 2gj. Fabricamirdbilis.

pujcu/o. .q.2 tfo.Vaftitasmirabilis.tfs.iiJMundi

MinerA metallorum Cupri & ae- producJio. 36s.Ji.jus partium difcre-

rt*- 664. tio.$62.<iy$undu4contraffiumma-

Mineralium producJio. $.4$. Mt- ximum. 37 p. 440. tSMundus cur in^

nera/ium crajja £5? f&cu/enta pars finitus ejfe nonpotuerit. jgi. Sjut

esJ ejca ignu.6 $1. Mineralia ob va- mira difrofttio. 384. Symme'trm cor-
porofam feminis untverfalis fub-
ftantiam non m imo ferr&3fed pe-
nes Juperfictem reperiuntur. 66 7

Monftrorum marinorum mirus
in medicina ufus. 62$

Montes Chilenfes mirx a/titudi-

nts» '$6 pterfolumhominem conditus. 4$z

Montes , val/es }&umbr&/una- ^3

rium montium.106. Mcntes ignivo- Muricis origo ejr ufus. 6 31

miSo/is.2oo.Montes,fylv£,^ftmi- Mufica mirificos affeCJus pr&-

liafubaquareperiuntur.62j.M0n- ftans. j2
tium tracJus Jub mari quid fi-

gnent. 633 N.

Montium catena a po/o nd po- Natura non ineufanda , ubi m-

Tttt z tcr-

porummwndanorum. jjpi.^ftqq-
zJMundus an fit immenfus.412. Cur
unus tantum. ibid. ^fjeqq. <J7Kun-
dus corporeus dependet necejfarib a
Deo. 41 p. Conditus propter homi-
nem. 442.452. 6j2. Mundus an pro

tervenit defettushominum. $64 14. Opufiulum hoc eur admodum

Nihtli definitio.434. Nihilfub Dialogijcriptum. 16

duplicifienJuconcipipoteH.437. Ni^ Ordmes rerum creatarum no-

hilum Deo co^vum. 430 ^vvem, comparati cum novem Jnt elle-

Nomina Solis igneum ejfe notant. \pualisi mund i Ordinibus. '420

Novem fublunarium
vradus.

Nova coeliph&nomena..
Novi Mundi detecJio,

Ojcillatic Lumz quidpr&ftet. 126
Ovorum conftitutio , figura,ejrc
6oo.0vumutrum priu^, an volucris.
ibid. Virtutem tn iis latentem exci-
tat calor externm. 603. Ova pijcium
non excluduntur volucrum mo.do.

611

F.

Parabola de bonis £ternis.674*&
feqq- ParaboU compofitio. 676

Paradifus terrefiris.sz- Anad-
hucextet.

Penna volucrum unde generen-
tur. 6 03. Earundem colprum caufiu.

604,

Phafes Lun& vari& quofine fiant,
124. Earum ratio ejr finis exponi-
tur..i2j,Phafium Martialium cau-
nbundat. 6 33. Oceani Aufiralis cum fa, . 2 j6

x^Athlantico commutatio. 6 34. Eiceum pelagus inglobo Martih
Oceani lunaris mirabilia. 100.106 2$$
Qmnia ex quatuor elementis Piper quomodoagat intro ajjum-
compofiia.140,. Omniacorporater- ptum. — '■' " 20 g

reo-humido canjlant. ijf. Omni/t in Pifies (ine aqua cur nequeant vi-
«mmhusfunt.. 204.397. drfeqq.& vcre. <<i. Pifciumorigo.607. Pifces

422 hdminisftguram referentes. 624
Opinio cujusdam de natatu a— Planetaqusinamfie/U.23. £?uo-
ftrorumincoeUliquido. 57 modoafixkfiellis , £«? 1 afe invicerru>

Opufculi hujus fcribmdi occafjo.. dijlinguantur, tbid> Eorytmcompa-

rfitiik

207
entium
422
12
v

Nox inglobo Mercurii qualis.167
Nubes curnon compareant inLu-

n*.$s- cur non fint c*rca Lunam.103;
u^.Nubes terrampervagantet. ii£
Nubesjovitf,, 290,

Qbfiervationes ccelefifes Afirone-
morum ope tubo(Jicillorum.47+ Ob-
firvationes circa Ven erem. 133

Obfervatio £•? experientia mul--
tadocet. 61

OccultaDeijudicia. 462. 46 3.46 y

Oceanus Athlanticus canalibus

ratio cum Jeptem principalibus J^uercus putridd nottu lucenf.

membriscorporis humani.up. P/a* ^2p

neta idem cur varios effecjus iru Sluintam cjfentiam cceiinugas

mundo producat.2g6. Pianetarum^ vocat S. Baji/ius^ 44
dijtantia a terra ex Rheitafenten-
tta. 32 g. Eorum mira harmonia.3 $4.

&fiw

P/antdex quofacJa. /77. ^uo-
modogenerentur. sgg* Earum fpi~
ritus. 589

R.

Rebelliones popu/orum unde 0»
riantur. 41 j

Regionet gf maria terrenig/obi
quafigura [feclentur ex \alto. g^
RheitA doclrina circa. vertigi-
nem p/anetarum. 244
Ruentium aquarnm ingensjire-
fitus.. 64J

%

Sa/fedinem quomodo mare inJ>
montibus deperdat. 'gj*
Salvandorum paucitas. cur tan-

. 467
Saturnus. 300. Comttum ejuspha-
nomena. 301. &feqq. StrucJura Sa-
turni,^? comitum tiiius, 30 j.30 g. A-
Jferitas Saturni. 307. Saturnus tri-
corpor.30g.FinisSaturni.30p. Epi-
593- Bifferentiam eorum conjtituit theta,effeclus, maiignitas Saturni.
formar.. SP4 j12.ejrfeqc1.StrucluraSaturm.314

^ Jgua/itates ficunda afiris in- Vtt/itatesininferionbus. 31 s. Sa-
funt. 164. ^ua/itates e/ementares' turni comites. 3i6.Eorum phcenome-
prima & fecund&wfunt Feneri.iSr na. ibid. &feqq. Saturnm , ejusque
guantitas fuperficiei fiharic*. comites^noni/tuminanturfufficien.

Plumbum ejusque differeniia a>

Jfanno. 666
P/uvia ignea in Sofa. £M>.
folarisfteUa. ff%$fi$f-
Po/us reaiis non eft in mundo. jj j
Primum mobile utrum fit. 426
Profunditas maris cur tenebrica-

fiffima. 62g
Proteflatio Auctoris circa hujus

Opufculi fententias. is
-w» Pyrophylacia mtra Terram. S^o

& Pjrophylacia America. 66 o-

^uadrupedum ortus exterrsL».

terr&,ex diverfis akitudinibm >-(pe+
c~tat&. g2 ■

Jguatuor in Itimrario Kirehe-
rianofupponuntur*. 40

tera Sote.^ip. Saturnus curcirc*j>
axemfuumgyretur. 320. Saturni
comites ^uomodo iltuminent Satur-
numabid. Saturnimagnitudo, &
Jtft i ~~ dijlm-

+enus.

o

diftdntin-Aterrei.pl. tfaSole. 322
aplanetis. 327. Saturni comi-
tum ejtts verttgo. 323. .Satumm an
etiam a Sole iiiumtnetur. ibid. Sa-
turni anJuU. 324. Saturni comttum
ftrucl ura,& magnttudo- 330. Ha-
bent fua propria centra. 331
Semen Mundi in omnibm qutd
ftt . j£2t Semen chaotica majft quo-
rnodo commiftum. $ g4

Semt-nalis virtutis vis. $99. Se~
minis duogenera in voiucrtbm. 600
SemitiC aqua expltcantur. $ 31
Senfttiva naturA quadruplex
nm. ' sp3

Senftus in iis , qu£ non.attingtt ,
nos decij>it, ,657
Sirenes, earumque deftcriptio.62 3
Vtresfteuvirtutesearum. 624
Solis &ftus,&ebullitto. 49. Solis
apparenttaex Luna. 116. Solis.epi-
theta. 16 9. Solesi ignea fubftanttdt.
170. fiqq. Apparet fimtlis <trili-
quefacfoinfomactbmfuforiis. 173
EHformaliter calidus. 17$. Soiisi-
gnis pabulo tndiget. 17 7. Ejm ajpe-
rit asfeu inxqualitas.i^g. Ejm tgnis
*n pyramtdalis. ibtd. $179. Solcur
non exurat Vniverftum. ibid.Ejus
calor cur prope terram major. igo
Sol cur refteclione ignem producat,
ignis veronon. ibid.EjmmacuU $
JacuU. igi. ^uomodo obferventur.
ig2. Solis vertigo. igs. Struclura &
natura. ig6. 193. 1 #6. & feqq. Con-

m

ftat exliquido &folido. ig6. Solit
Oceanus ignem cum infuiis. tbtd. So-
lis canaks fubterranei. 1^7. 201. So-
lares exhalattones. igg. Soiares
maculdiquidftnt. ibtd. Solisfactcs.
ipi.magnitudo. 193. & feqq.Soiaris
ccnt rt natura. 1 97.Solnon potuit ex
mero Itquore igneo componi. 200. So-
lis igmvomi montes* tbtd. Solis cor-
pus heterogeneum.201. Panjfermia
couft at. tbid. & 202. Fariis facuTta-
t tbus esi pr&dttus. 203. Soi cur circa
proprtum centrum moveatur. tbid.
An eminenter tantum calorem ha-
beat. 207. Solmaximii alterationt-
bu>s obnoxtus. 212. Solispraflantia.
tbid. Ejus radti g \lumen natura i-
gned.214. Solismotustriplex. 21$
MacuU & 'facuUejm quomodo na-
fcantur. 215.216. Solare corpus inter
omniapr&ftanttffimum. 217. Solis
motus dtumm,ejmque effecJm.ibid.
item annuus , ejusque eJfecJm. 21 g
item vtrtiginis motm, ejmque effe-
£im. 219.S0I certis temporibm tottts
impalluit. 222. Ejm evaporattones
interraqutdefficiant. ibid. Solcor-
pus heterogeneum. 223. Ejuscolores
quidnotent. ibid. Solis atmofphdtra.
224. SoLmorbos fuos chronicos pati-
tur.226. Cur non deficiat exhalan-
dotantamcopiam. 235. guomodo
moveatur ,fjj aquo.ibid. Movetur
ab Inte/iigentiis. 237. Velocitas mo-
tm illim. ibid. Diftantia ejm media

«Ter-

a Terra. 23S. Sol nott illuminat Jo- quomodo fM ibid. SteU& nov& un-

vemtntegre.2So. Solts effeclus.374 defiant.3sS. Curfemperfixttneo-

Spatwmtmagtnartum. ' 436. & dem /ocoappareant.tbid. Earum

i _ V sfyl* genefis Probat corruptibilitatem

\Stannumqutdfit. 66 ') cas/i.3s9. Stella novatn Cafftoptta

Spedtrajubterranea. 66S. Invo- quomodoorta. 36o. Stellarum difbo-

mtoBeoevanefcunt ibtd. fitio mtrabt/is. 36i. Ste/U fix/cur

Stellarumdu^funtc/aJJesfix^ fempereandemdtflantiam interfe

panet£..23.Stetiarumfixarumnu- tenerevideantur;. 410

Merus.24&2S.tf333,Ste/Uprim* Subferranei meatm (Iruclura

magnttudtnis.^. Ste/Unov.va- dejcrtptto. 634. Subterranea^-

rt£.26. Ste//arummotusprtmus<J fiuaria: g42

Subtt/ttasMheris refpirandifa-

communis. tbid. Secundus tfpro-
prius. 27. Stelias ex elementis com-
pofitas docet S. Chryfofiomus: 44.
Ste/Uinnumerabi/es. S2. Steliarum
fixarum afieclus. 11 3. Stellarum
noviter ortarum genefis. 229. Stel-
Unov&ctrca jovem vtja qutdfint

cultatemtollit'. j§

Su/phur,bitumen,& naphta un-
de^—* 1 J644

Suppolartum regtonum confittu-
° S6S
Syftema Mundi quidfit.36, Sy-

29o. Ste/U mult* telejcopto detetf*. fiemata. varta' MundUbtd.
335-Ste/Uvidentur ejfe innumera-

btles. 336. 34S. SteUarum difiantta. ^3*
aterra. 337. Motus earum ve/oci- %
tas.339. Ste/Ufixtnondiftanto- Tempefiatumfbeaacula. 667
mnes«qualtteraterra.342. Ste/U Terra.esiverltnmedtoVntver-
Jo ares&lun*res.343.tfftcLot.mn ft. ss. Cur in medto fit collocata a
tliunnnanturaSole:344.Btfiantta Deo.s6. Nonjertur clrca proprtum
JteUarumfixarumap/anetis. 34S; axem.us. Terrtfactes ex alto (be-
Ste/Ufixttnfirmamentomoventur clatxqualuforet. 7S. guantaLs
tn pzcultartbus ctrcu/isinfiar pU- pars videatur ex varix a/tttudL
netarum 349. &feqq. Stellarum nibus. S2,Terrxphafese Luna /be
motusvaru.3ss. StelUfmguUha- claU. n s.Ejusdem afhetfus exVe-
bentJnteUtg^n^ibid.ftrfu^cen^ nere. i46. Terraquoadtotam fub-
tra&atmoffhtras. 3S7. Earum ■■ fianttamincorrupttbtlts 3<0 Terra
motus ab Onente tn Occtdentem mants&vacuaqutdftt.Gen.r. 367

Ter-

Terra univerfe natur*. centrurru*.
3SS- Cur immobilii. js 9- Sluali* fa-
tura pofl feculi confummationems.
447. Terra creata ante omnia. $7 9
Terramotusorigo. 633. Terr/tinco-
gnttt defcriptio.6 36. T ?rra igne de-
Jlttuta.penret. 6 4S. Terr^ in tema
di fJ>ofttio.6 $ $.Terra innismeris mea-
tibus perfojfa cur conftftat. 657. Ter-
ramotuum fubterraneorum caufa.

66s

Terraqueus globits non eft peni-
tm intus foltdus. $$7

Terreum eiementum in globo
Martis. 2$o

Teftacea anima/ia unde ftnt. 610

Thermarum variarum ratiodr
erigo. 661

Trias primaincreata. 41$. Se-
cunda creata ibid. Trias tertia. 416
Triadis Sacrojancl '<£ & Verbi incar-
nati clara intuitio. 6 77

V,

Venti iumefaciunt mare. j 36
Ventorum vehementiffimorum fub
terraorigotj) caufa.649. Ventorum
funt plurima receptacuia. 6 $i

Venusplaneta, ejusque nominsi.
24. 12 p. Venus & Mercuruss e Luna
quaies compareant. 113. Veneris fi-
dus. 12 p. Ejus ph&nomena antiquas.
i^o.Venus nuncprdit}nuncjequttur
Solem.ibid <^Aliasmajor,dltas mi-
mr apparet. ibid. Veneris ortus &

occafus heiiacus:i 30. Venus aliquan-
do velocior , aliquando tardior Sole.
131. Ejusphajes Lunanbus ftmi/es .
ibid. Venu-s circa So/em movetur.
ibid. Mutat magnitudinem appa-
rentem.133. Mutuatur iumena
So/e- ibid. Interdiu confptcua.i 37
Ecdem die vefpertina matutina.
ibtd. Umbram efpctt obje5iuxorpo-
rum. ibid. Ejus dtftantia d Terrat
& a Sole.i 3$. Ejm dtameter appa-
rens , magmtudo , revo/utio inte-
gra. ibid. Struciura&natura.
139 i40.<^yfftcritas i/lius. 141. Ve-
neris magmt udo. 1 4s. Vertigo. 14}
Ejfeclus 149* Venus quomodo gra-
tiam & decorem influat. ibid.

Vermes marini ,ftu DacJyli , ins
montiumfijfuris. 629

Vertigo Lun& 102. Vertigo Vene-
ris. 14 3. Vertigo So/is , ejusque effe-
cius. 21 g. Vertiginis motus ftngulo-
rump/anetarum ex optnione Rhei-
t<e. 26$

Virtus Lunx appropriat^t qux-
narn fit. 123

Vis inftuxiva Venerisg/obi. 14^

^VmbrA lunaris corporis iongitu-

do. 79
Unionis hypoflatics, modus hu-
mano inte/ieclu imperceptibi/is.

4SS

cVniverfum quomodo fit in omni-
lrus}& omnia in ipfto. 399

Vnum

Vnum ccelumpomtS.Bonavcn- Vortices immenfi quorfum *•

4$ quamderivent. 632
Utilitates *c[u& & ignis fubter-
ranei. $42

tura.

Volucr.es cur ex aquaproducl&a
Deo.sys- Voiucrumdotes&natu-
ralesproprietates. 601
Voragoinglobo Martis. 24$
Vorttces Jolares „ & 9liorum cce-
leflium corporum. 23T. Non mifcen

<Z.

Zodiaciduointcelo. zy
Zonst torrida res cur tantum^»

turi.nterje.232. Rapiuntur afuis dijferant abiis^u&fub Zonistcm-
globis.JH. VorticesSolis tfMartis peratisprovemunt. i2g
non mifcentur.

Uuuu

Errata Typograpriica.

Propter Auftori* abfentiam irrepferunt fphalmata quasdam typo-
graphica, utfieri plerumque folet ; quorumpratcipua,&quae
Leftorem morari poflent, corretla.hic appofuimus. Reliqua.,
Le&or corriget„ *

Pag.

Lin..

21.

13..

ibtd.

16.

l*L

20i.

ibid..

24..

3S>

JO..

sf»

IJ.

*S>

32..

6g.

2..

ibtd.

7-

ibid..

9-

ibid.

22..

ibid.

ult.

*7-

31.

79-

26..

■ ibtd'..

28-

//..

83>

7>-

9S-

16.

134-

12..

ibtd..

ult.

jjS-

2p.

144.

20..

J$2..

24..

iS6..

20.

j6 g.

*3-

J72..

13.

Errata.. Correda..

ett .

Aeri Aerei
ratione. Cujus ratione cujus
apparent apparerent
interfe infe
Moneor Moveor
Jimus finus
domini dominio
tpjum ipfam
Iordanus, Brunusjordanus Brunus
inaniniat inaniat
caufam
ZenoCiticus
attribuat
attrtbuant
meaii

angulus B CG
novilunii

claufam
Zeno,Citicus
attribuit
attribuent
modii

anzulus CB G

-rr

movijunii
quanto*
omnia-
Teneris
esf
£uod
mentibus

quando

omnino

Veneris

ex

quo

montibus

penffermia fan/permta
' Martus, Vitfor Marius Vtfter

Pag. Lin. Erraca. Correfta.

J77' 33' unde undeunde.

ijg. penult. calore calorem

ibid. ult. calorem calore

1S2. 24. ludibrio ludibria

20$. 32. folium follium

242. penult. tfl #

2Si' 9. arca area

301. j. uniformia oviformia

3°S- 18' duce du&
32$. linea 1 5. poftvevbnmsircumdatumfomiflkfunt

hxcverba.Theod. Video. Cofmiel, Iile Sol eft.

39t- 8> ob ab>

40 $.. 22. novi navi

414. 2j-. fne Jive-

439- fenult. &ternitar Aternitatis

491. 20.. prohibita prohibita

$of. 14. condonabilis condonabis

$29. 12.. fanati fatiati

$69: 22. fericyclojium fericyclojim

LECTORI MEO:
C Udat nunc , Ledlor Benevole , Cub pr^lo Curfus nofter
^ Mathematicus,hoc elf, omnium Mathematicarum_j>
Difciplinarum Encyclopaedia ,unicovolumine non adeo

magno comprehenla ; lucemq; publicam videbit,DEo fa-
vente,proxime futuris mmdinisPafchalibus anni 166 1.
Interim elaboramus,velpotius jam pame confe£tam pra%
loparamus Phyficam Curioiam, five Mirabilia Natura?;
quamdeinde,ficoeIum annuet, excipietTechnica Curio-
fae,five Mirabilia Artis.Complectetur utraq; , quidquid in

Natura&Arte rarum atquearcanum eft,neq;inMagia^>
noftrapertradatum. Vale, & favcj>f

6

Kiroher. A. t Iter extatioum coeleste

l

I

K5Tt

Ic^tto101?.,6* 8oho}liB iUuetr..^ , auitore a%.

Si^tr^a?itie aiia 18 ^Hr*

loscopus; Uber phyto-aoographus; liber ohimicus-
liher raogtfcus; liher raeolmniSua; eto. 0JUntt0U8'

rene?iunLr:0:„i+^l0r? majores nulli

reperiuntur; AustraTis terrae portio: Mare Austra-

»J„8^ te™in"*; Uoatea Ohilenses Se alU*

S eta2SsUBnal det?oWo5 Pyrophylaoia intra
lerram et seqq. pyrophylaoia Amerioae, eto.

>