^

D UKE

UNIVERSITY

LIBRARY

Treasure %oom

\k

ELENCHVS CA-^

PITVM IN DIVI AVRE-

LII AVGVSTINI DE CIVITATE DEI,

LIBRVM XIII.

I Delapruprimihominis,per quejn eft conrrafta morta-

litas. 1 De ea morte,quae anim^ femper vtcunque vifturje acci-

dere poreftj& ca cui corpus obnoxium eft.

3 Vtruramors , qn^ perpeccatum primorum hominum

in omnes homines pcrtranriit,eaam fandis po?na pec- catifit.

4 Curab his,quiper gratiam regeoerarionis funt abfolu-

li a pcccato,non auferatur mors,id eft puena peccati^ j Quodhcut iniqui male vtuntur lcge,qu<e bonaeft, ita & iufti bene vtuntur morte,tjna? mala eft.

6 Dcgeneralis mortismalo , quo animat: & corpori^fo-

cietasrcpararur.

7 De mortccjuam non regenerati pro Chrifti confeffione

fufcipiunr,

8 Quod u>faiiclis prime mortispro verifate fulceptio,fe-

cund.t fit mortis abfolutio.

9 Vtrum tempus mortis,(]uo vita? fcnfus aufertur , in mo-'

rientibus,an in mortuis eiTc^dicendum fit.

10 An vita mortalium, mors potius quam vita dicenda

fit. XI An quifquam fimul &: viuens poffit efte & mortuus. I2 Qjjam mortem primis hominibus Deus,fi rnandatum e-

iustrafgiederentur,fuerit comminatus. J3 Piieuaiicatio primorum hominum.tjuamprimamfenfe-» feritpoenam.

206908

Elenchus Capitum.

14 Qn2\k homo Cn faftus a Deo,& in quam fortcm decide-

rit fuse voluflutis arbitrio. jf Qupd Adam peccans prius reliquerit Dcum, quara re- linqueretur a Deo,& primam fuifle animas mortem i Deo receffifre.

16 De philofophis,<]ui animse feparationcm a corpore non

putanteiiepoenalcm , cum Plato inducat lummum Deum minoribus diis promiitentem , qudd nun(juam fint corporibus exuendi.

17 Contraeosquiaflerunt terrena corpora incorruptibi-

lia fieri & asterna non pofle.

18 De tcrrcnis corporibus,<jua? philofophi affirmant in c^-

leftibus efl^e non pofleiquia quod terrenum eft , natu- x*alipondere voceturad terram. ip Contraeorumdogmatatquiprimoshomincs, finopec- caflent,immortalesfuturosfuifle non credunt.

20 Quod caro fanftorum,<5u<e nuc rcquicfcit in fpe, in mc»

liorem rccuperanda /itqualitatem, quam fuit primo- rum hominum ante peccatum.

21 De paradifo,in quo primi homines fucrant , <juod rcfte

poffit fignificationc eius fpiritale aliquid intelligi, falua vcritatc narrationishiftoric^ de corporali loco:

22 Dc corporibusfandlorumpoft refurredionem qu<e fic

fpiritalia erunt,vt non in fpiritum caro vcrtatur.

23 Quidintelligendumfitdecorporeanimali, & de cor-

pore fpirirali:vtqui moriuxiturjin Adam: qui vcrc) vi- uificantur,in Chrifto.

24 Qualitcr accipienda fit vel illa infufflatio : in qua primus

homofa£luseft in animamviuentem : vel illa<juam dominusfccit,dicens:Accipite ipiritum fandum,

ELEN-

ELEN CHVS C APIT VM

IN DIVl AVRELII AVGV-

STINI DE CIVITATE D E I,

LIBRVM XIII 1.

1 Per inobedietiam primi hominis,in fecundse mortis pcr-

petuitatem ruituros fuilTe omnes , nifi multosDci gratia libcraret.

2 De vita carnali , quse non ex coi-poris tantum , fcd etiam

cx animifitintelligendavitiis. J Peccati caufam ex anima,non ex carne prodi(re,& corru- ptione ex peccato c6trafta,n6 peccatii efTcfed pcena. 4 Qiii*^ Htfecundum hominem, quidvefecundum Deum

viuere. f Qupddecorporisanima^qucnaturatolerabilior quidem

Platonicorum <juam Manich^oru f\t opinio:fed & i-

pfireprobantur: (^uoniam vitiorum caufas naturx

carnisafcribunt.

6 Dequahrate voluntatishumana^, fub cuius iu4icio aflfc*

£tiones animi aut praux habentur aut re£l3c.

7 Amorem Sc deleftationcmindifFerenter & inbono & iil

malo apud facrasliteras inueniri.

8 Dctribus perturbationibus,<juasinanimofapientisStoici

cflevohierunt,exclufisdolorefiue triftiria, (juam virtus annriifentire non dcbeat. f De perturbationibus animi,quarum affedus redos habct vitaiuftorum.

10 Anprimoshominesin paradifoconftitutos nullis per-

turbationibus priuf(juam dchquennt aftcdos fuille crcdendum fit.

11 Deiapruprimihominis,in<juo benecondita naturacft,

nec poteft niCi a fuo autore reparari.

12 De «jualitate primi peccati pcr hominem admifti.

13 Qiuod in prieiiaric.uioiie AG*e a4 opus malam mala prse-

ceffittoluntas. S4 Dei«pcrbiatrangreffioius,^ujEipfa fuit tranfgrcn^onc

deterior. 15 Deiuftitia retributionis, cjuam primi hominesprofei

inobedicntiareceperunt.

1 206908 - "*

Elenchus Capirum.

16 Delibidinis malo , cuius nomen cum'multis vitiis con-

gruat , proprie tamen motibus obfco^nis corporis ad- fcribitur.

17 Denuditateprimorumhominum, quam poft peccatum

turpem pudendamque viderunt.

18 De pudore concubitus.nou lolum vulgari,fed etiam con-

iugali. ip Quod partesins atque libidinis tam vitiose mouentur, vt eas necefle fit fr^nis fapientix cohiberi,qua£: in illa an- te peccatum natur;^ fanitate non fuerunt.

20 De vaniffima turpitudine Cynicorum.

21 Dc benedidione multiplicandar foecunditatis humanaa

antepeccarum, quam pr^uaricationonadimeret, &

cui libidinis morbus acceflferit. «2 Decopula coniugaliaDeoprimitus inftituta at^ue be-

nedifta. 23 An etiam in paradifo generandum fuiffet , li nemo pec-

caflet-.vel vtrum contra adum libidinis pugnatura illic

fuiffet traditio caftkatis. 2'4 Qupd infontes homines & mcrito obedientice in paradi-f fo permanentes ,ita genitalibus membris fuiffent vfuri adgcnerationemprolis,ficutcsterisad arbitrium vo-

luntatis. Jf De vera beatitudmc,quam temporalisvita non obtinet.

26 Quoufelicitasinparadifo viuentium, fine erubefcendo

appetitugenerandiofficium credendafit impJercpo-» tuiifc.

27 Depeccatoribus,& angelis , & hominibus , quorum peiv

uerfitas non perturbat prouidentiam Dei. aS Dc qualitate duarum ciuitatum,terrenae at(^ue e^leftis.

ELENCHVS CAPITVM

IN DIVI AVRELII AVGV-

STINI DE CIVITATE DEI,

LIBRVM XV.

1 De ciuobus ordinihus generationis humanx in diucrfos fl-

ncs ab initio procurrentis.

2 De filiis ciirni-^,& filiis promifTionis.

3 De fterilitate Sara!,quam Dei gratia foecundauir.

4 De terrens ciuitatis vel concertatione vel pacc.

f Deprimo terren^ ciuitatis autore fratricida , cuiusim-

pietati Romana: vrbis conditor germani ciedc refpon-

derit. < Delanguoribusquosexpoenapeccatictiamciues ciuitatis

Deim huius vitx percgrinationcpatiuntur , 8c aquibus

Deo medente fanantur. 7 Decaufa & pertinacia fceleris Cain , qucm a facinorc concepto,nec Deifermo reuocauit.

5 Qn^ratiofueritvtCaininter principia gcneris humani

conderet ciuitatem.

9 Delonga vitahominum , qusefueritantediluuium , & de

ampliore humanorum corporumforma.

10 De diffcrent ia qua inter Hcbraeos &: noftros codiccs vi-

dentur annorum numeiidiflonare.

11 DeannisMathufalem, cuiussetas quatuordecim annis

videtur diluuium excederc.

12 Deopinionecorum qui primorum temporum homincs

tam long;suos qiiam fcribitur fuifle non credunt.

13 Anin dinumeratione annorum Hebritoru magisquam

Septuaginra interprefjm fit fequenda autoritas.

14 De parilitate annorum,qui iifdcm quiDus nunc fpatiis , 8c

in prioribus fecuiis cucun erunt. Ij Ancredibile fit, primi feculi viros vfque adeamxta-

tem qua fiiios generaflercferuntur,& concubitu con-

tinuifle. i'^ De iure coniugiorum , quod dif/imiliter a fubfequenti'

bus matronis habuerint prima connubia. 17 De duobus ex vno genitore procrcatis , patribus atquc

* iiij

Elcnchus

principibus. X8 dd^ rignificatiim fit in Abel,& Seth , & Enos , qudd ap-

pareat ad Chriftum,&corpus eius,ici e{t ecclefiam per-

tinere. 19 DefignificationequjB in Enoch tranflatione moftratur. jo De eo,<juod Cainfuccerfioino^toab Adam generatio-»

nesciauditur:& in pofterisab eodempatre Adam Noe

decimusinuenitur. jl Qaa ratione commemorato Enoch , qui fuit filius Cain, tctius generationis eiusvfquead diluuiiim fn conti- nuata narratio : commemorato autcm Enos, quifuit

fi' ius Seth,ad conditionis human<e principium fit redi^

tum. %i Dc lapfu filiorum Dei, alienigenarum mulierum amore

captoru'Ti:vnde & omnes exceptis o(ko hominibus , di-

luuio penre merucrunt. 13 Ancredendumfit,angelos fubftantiae fpiritualis amore

fp^ciofarummulierumcaptos,earundcm inifle coniu-^

gia^ex cjuibus Gigantes iint crcarj. 94 Qupmodoi.itelligendum fitquodeisquidiluuioperden"»

di erant domjnus dixerit; trunt dies ^orum, centum yi-»

ginti anni. ?j DeiraDei,qujeincommufabilem tranquillitatem nulU

ihflammatione perturbat. %€ Quod arca quam Noe iulTuseft facere,in omnibus Chri-

Itum ecclefiamque fignificet. 27 De arca,atque diluuio,nec illis efle confentiendum , qui

folam hiftoriam recipiuntfine allegorica fignificatio-»

ne,nec illisquifolasfigurasdefendum,rcpudiata hifto^

nca veritate.

ELENCHVS CAPITVM

IN DIVJ AVRELII AVGV-

§TINI DE CIVITATE DEI,

LI5H.VMXVI.

X Anpoft diluuiumaNoevfquead Abraham aliquae fami»

li^ fecundum Peum viudotium repemntMr^

Quid

Capitum.

2 Quid in filiis Noe prophetice fuerit prspfiguratum.

3 De gene^atioiiibi^s triuin filierum Noe.

4 De tliuerfirare hnguarum princijtioque Babylonis.

j Dedercenfionedominiadconfundcndam linguam<edi- ficanrium turrim.

6 Qualisintelligeda fitlocutiojqua Deusangelis loquitur.

7 An omne beltiarum genus etiam remotilfmiara rerris

infulse cx eo numero acceperint, qui arca diluuij in- undatione feraatuseft.

5 An ex propaginfe Adam vel filiorum Noe quxdam gene

ra hominummonftrora prodierint. 9 An inferiorem partem terrx.qu^ noftra; habitationi c6-

traria eft, Antipodas habere credendum fit. %0 De generationeSem,in cuius progenie tcndens ad Abra

ham ciuitatis Dei ordo dit igitur.

11 Quod ea primitus lingua in vfu hominumfuerit , quac

poftea Hebrica ab Hcber nomine nuncupata eft, 8c in cuius familia remanfit, cum diucrfitas eflet fafta linguarum.

12 De articulo temperisin Abraham , a quo CsinCtx fuccef^

fionisnouus ordo contexitur. J3 Qnaeratio fecilTe videatur,vt in tranfmigrationcThare

quaChald«eos deferens in Mefopotamiamtranfiuit,

nulla fiii) eius Nachor fafta fit mentio. 14 De annis Thare,qui in Charra vitae tempus impleuit. l^ Detempore promiflionis Abrahe, qua fecundum pras-

ceptumDei exiuit de Charra.

16 De ordine & q\ialitate promiflionum Dei,qu2e ad Abra-

ham fat^SE funt.

17 De tnbusexccllentioribus gentiumregnis, quorum; id

eft Airyriorum,iam Vbraham fublimiusemincbar,

18 De iterato alloquio Dei ad Abraham, quo ei& femini e-

iusChanaanterra promittirur.

19 DeSar^pudicitia in itgypto per dominum cuftodita,

quam Abraham non vxorem fuam eife dixerat, fed

fororem. 3>o DefcceftioneLot& AbrahzB, qua: illisfalua charitatc

complacuit. Zl Detertia promiffione Dei , qua tcrram Chanaan Abra-

h« Sc fvmini eius in perpetuym pollicetur,

* s

Elenchus

22 Dc fuperatis ab Abrahain hoftibus Sodomorum, quanJo

Loth de captiuitare eripuit,& a Melchifedech faccrdo- tebenedi£tuscft.

23 De verbo domiui ad Abraham, quo eipromitrirurfe-

cundum multitiidinem ftellaium mukiplicanda po- fteriras,<|uod credensiuftiHcaruseft adhuc in pr*epu- tioconftitiitus.

24 Defignificationefacrificij,cjuo Abrahamofferre pr^ce-

ptus cft,cum popofcifTet , vr dc his quse credidcrat do- ccrcrur. 2; De AgarancillaSar^,quameademSara Abrahje voluit

cfle concubinam. 2* Dereftiricatione ad Abraham,qua eidem feni de ftcrili Sarafiliumfpopondit,parremque eum genrium fta- tuir, & promif/i fidesfacramento circuncifionis obft- gnafrur.

27 De mafculo,qui fi o£lauo die non fuerir circuncifus perit

anima eius,quia rcftamenrum Dci diftipauir.

28 De commurarioncnominum Abr^ &. Saras , qui cum ob

vnius fterilitarem,ob vtriufquC autem fenedurem ge-

nerare nonpoflcnr,munusfcecundirarisadcpti funt. 2p Derribusvirisvcl angclis, m quibus ad qucrcOMambriE

apparuifle Abrah^dominusmanifeftarur. 30 DcLoth aSodoiTiislibcrato , arquc eifdcm c^leftiigne

confumpris, &. de Abimeiech cuius concupifcenria

caftitari Sars nocerc non poruir. 3^ Dc Ifaac fccudum promifsionem nato , cuius nomen ex

riruvrnuJqucparenriscftinditniT». 32 De obedientia & fide Abrah^ 5 quaper oblationemim-

molandi filij probatu'-, eft,&' de morte Sara?.

35 De Rebecca neptcNachor, quam Ilaacacccpit vxorem.

34 Qiijd intelligendum fitin co quod Abrahampoft mor-

tem Sarx accepit vxorcm Cethuram. 3f Dc geminisadhuc in vtero Rcbeccas matrisinclufis ,quid indicaucritdiuina refponfio.

36 De oraculo & bcnedidtionc quam Ifaac non aliter quam

pater ipfius mcrito ciufdem ac dilcctione accepit.

37 Dc' hisqua: in Efau & lacob myftice pra^figurantur.

35 Dcmifsione lacobin Mcfopotamia adaccipicnda vxore

&devifionc quam in itiqere fomniauit , &dequatuor

ipfius

Capitum.

ipfiiK faeminis,cum vnain petifTet vxorem.

39 Qu? ratio fuerit.vt etiam IfrJel cognominaretur.

4-0 Quomodo lacob cum feptuaginta<juinque ar imabus ^- gyprumnar»-eruringrcffu5,cumpleiiqueex ei> qui commemoraniui-teiDpore pofterior^ fiiitgeniti.

41 De benediftione , quam in Iiiclam f^Uum fuum pr-^mifif.

42 De filiis Iofeph,quos lacob prophetica inanuumfua-

rum tranfmurari one bcncdixiN

43 Detemporijus Moyfi & lefaNaue , ac ludicum, atqnc

exinde regum, quorum quidem Saul pt imus cft,leci Dauidprscipuus& facramento habttur& merito.

ELENCHVS CAPITVM

IN DIVI AVRELII AVGV-

STINI DE CIVItATE DEI, L I B. XVII,

1 De temporibu^ prophetarum.

2 Qup tempv^re Cn impleta promiffio Dei deterraCha-

naan.quam i.i promi'/ionem Ifrael carnalisaccepit.

3 Detripcrtiris fis^nificarionibus prophetarum ,qucE nunc

ad tt'rrenam,nunc ad c^leRem Hicrufalem,nunc au tem ad vt) anque rcferuntur.

4 Dc pra:Hgurata commutatione Ifraelitici regni, &: fa-

cerdv)rij : & de his qu^ antea mater Samuelis perfo- nam gerens eccle/i^ prophetauit. y De his qu^E adHeli facerdotem homoDei prophetice locutus eft,ngi-!ificansfacerdotium, quodfecundum Aaron inftitutum fueratauferendum.

6 Deludaico facerdotio & regno : quze cum in xternum

dicantur ftatura , non permanent:vt alia intelligan- tur,qu-^ fponde ntur srerna.

7 Dediruptione regnilfraelirici^quaprcefguratur perpe-

tua diuifio Ifraelis fpiritalisj ab Ifraelc carn?li.

8 DepromifTionibusadDauid infilio eius, qua? nuUate"*

nus i.i Salojiione , fed pleniffnne ir.ueniuntur in Chnfto. ^ Qu^am fimilis inPfalmo odogennjooftauo fitprophe-

Elenchus. *

tia dc Chrifto,his qugin regnorum librisNathan pro- phetante promittuntur. XO Qiiam diueiTa afta fint in rcgno tcrrencC Hierufalem, abhisqu«e promiferat Deus, vtintelligeretur pro- miffionis diuinitas,ad alteriusregis & rcgnigloriam pertinerc. XI De fubftantia populi Dei , qu2e per rucceffionem carnis in Chrifto eft:<]ui folus eruendi animam fuam ab in- ferisjhabuitpoteftarem. 12 Ad quorum perfonam pertinerc intclligenda fit flagita- tiopromiftbrumidequibusin Pfahnodicitur : Vbi funt mifericordise tu^ antiquae domine.

15 AnpromiflTzepacisventas illis tcmporibus poffit afcri-

bi,quaefubSalomone fluxerunt. 14 DeftudioDauidinpofifioncPfalmorum. ij An omnia qux in Pfalmis de Chrifto & ecclcfia prophe- tantur,ad contextum huius operiscoaptanda fint.

16 .Dehisqu^inquadragefimoquarto Pfalmo adChriftum

&ecclefiapertinentia,autapertediciJtur,auttropice\

17 Dehis qu^ad facerdotium Chrifti in Pfalmo centeft-

monono , & de his quae in Pfalmo vigefimo primo adpaflionem ipfiusfpeftant.

1 8 De Pfalmo tertio,& de quadragefimo:& de quinto deci-

mo,& defexagefimofeptimo,in quibusmors& re- furre^io dominiprophetantur.

19 De Pfalmo fexagefimoo£^auo , in quo ludaeorum perti-

naxinfidelitas declaratur. ao De regno ac merito Dauid , & de filio ipfius Salomonc, eaque prophetia qu^ ad Chriftum pertinens inueni- turivel in eis libris qu^ fcriptis ipfius copulantur:vel in eisquosipfiusefre,nondubium eft.

21 DeregibuspoftSalomonem,fiueinIudaea,fiuein Ifracl.

2 2 De Hieroboam, qui impietate idololatrise fnbditum fi-

bipopulum prophanauit, in quotamennon deftitit Deus,& prophetasinfpirare , & multos ab idolola- trice crimine cultodirc.

23 De vario vtriufquc regni Hebrsorum ftatu,donec ambo

populiincaptiuifatcmdiucrfotcmporeduccrentur, reuocato poftea luda in regnum : quod nouiflime in KomaQorum tranfiit poteitatem.

Capicum.

24> Dc prophctis, <jui vel apud ludxos poftrcmi fuenint, vel quoscirca tcmpusnatiuitatisChnili cuangelica prodit hiftoria.

ELENCHVS CAPITVM

IN DIVI AVRELII AVGV-

STINI D£ CIVITATE DEl,

L I B. X V III.

1 Dc his,<ju^ vfque ad tcmpora Saluatoris dcccmA: fcptcm

voluminibus difputata lunt.

2 De terrense ciuitaris regibus,atque temporibus:quibi;s ab

exortu Abrahxfaiiftorum tempora fupputata,coQ- ueniunt.

5 Quibus regnantibus apud AiTyHos , atquc Sicyonios,

Abraha? centcnario Ifaac de promillione htnatus:

vel ipH Ifaac fcxagenario Ei'au& lacobgemmidc Rc

becca fint afdiri. 4 De temporibus Iacob,& filij eius lofeph. f De Apj rcgc Argiuorum,(]uem A-gyptij Serapin nomi-

natum tiiuino honorccoluerunt.

6 Qup regnante apud Argiuos,qu6vc apud A0yriosIacob

in itgypto mortuus iit.

7 Quorum rcgum tcmporc lofcph in itgypto dcflindus

fit.

8 Quprum regumsetate Moyfesnatusfit,&quorum Dcum

iifdcm rcmporibus flt ojta rcligio.

9 Quando Athenienfmm ciuitasfitcondita,& quamcau-

fam nommis eius Varro perhibeat.

10 Quid Varro tradat de nuncupationc Arcopagi , &. de di-

luuio Deucahonis-

11 Quo tempore Moyfespopulum Dci dc i?gypto cduxc-

xerit, & Icfus Nauc <jui cidcm fucccffu, c^uorum rc- gum seratc iit mortuus.

12 Dc iacrisfalforum acorum,qu2e rcgcs Gr^cise illis tcin-

poribusinftituerunt,<jucj: ab exituKracl deitgypto vfque ad obitum Icfu Nauedinumerautur.

13 Qualiuui fabukrum figm«nta exom iifit co tcmpore

Elenchus

quo Hebrjeis iudiccs prgefTe coepcrunfi 14 De thcologispoetis. I; De occafLi regai Ai-giucirum,quotemporeapud Lait-

rentes Picus Saturni hiius regnum patrxs primus

accepit.

16 De Diomede poit Troiip excidium in deos relato , cuius

focij traditi funt m volucres eile conuerfi.

17 Deinciedibilihus homiuum commutationibusquid Var

ro crediderir.

18 QjiJd credendum lir de transformationibus,<juaE arte d^"

monum hominibusvidentur acciderei

19 Quod eo rempore itneas in Italiam venerit , quo Lapi-

doth iudex prccfidebat Hebr^xis.

20 De fucGefHone ordinis apud Iff aelitas poft iudices.

21 De regibus Latij,quorum primus iEneas,& duodecimus

Aucntinus dij fadi funt.

22. Quod eo tempore Roma Cn condita , quo regnum Afly- riorum intercidir,quo Ezechias regnauit in luda^a.

2j De Sibylla Erythrsa, <ju2b inter alias Sibyllas cogiiofci- turdeChrifto euidenria multa cccinifTe.

24 Quod regnante Romulo feptem fapientes clarucrint, quo temporc decem rribus c^u^ Ifrael dicebantur,ia captiuitatem a Chaldafis dutts funr,idem(jue Romu lus mortuus diuino honore donatus eft,

2f Qui philofophi enituerint regnante apud Romanos Tar- quinio Prifco,apud Hebraros Sedechia,cum Hieru- falem capta efttemplumcjue fubuerfum.

26 Quodeo tempore quo,impletisfeptuaginca annis,Iud^o*

rum eftrelbiuta captiuitas,Romaniquoquea domi- natu llmt regio liberati.

27 De temporibus prophetarum, quorum oracula habentur

in libris , quique tunc de vocatione gentiummulta cecinerunt, quando Romanorum regnum coepit, Aflyriorumque xlefecir,

28 Dehis<]ua*ad£uangehum Chriftipertinent,<juid Ofee

&: Amos propherauerinr.

29 QuaeabEfaiadeChrifto&ecclefiafintprsedifta.

50 Qua.' Micl)ia?as,& lonas , & lohel nouo teltamcnto con-

gruenria prophetauerint. 31 Quae la Ab^iia,inNaum , & Abacuc de fahite mundi in

Chrifto

Capirum,

Chrifto prasnimciata repcriantur. 52 Dcprophetiaquaf inoratione Abaciic,& cantlcocon-

tinctur. 31 Dc Chrifto & vocatione gcntium^qu^ Hieremias Sc So-

phonias prophetico rpniru <int prjrtati. 34 De propheti? Danielis, &. tzcchielis, qivj£ in Chriftum,

ecclefiamcjuc concorciai. SS Dcrriumprophciarum vaticinio,id eft Agga-i, Zacha-

ria?,.S.Maiachi^. j6 Dc Efdra & Machab;?orum libris. 57 Quodprophctica autoritas omnioriginc gentilis phi-

lofophix inueniatur antitjuior. 38 Quodqua^dam fanftorum fcripta ccclcfiafticus canon propter nimiam non recepenf vetui^atcm, uc pcr occafionem corum falfa vcris ftifcrerentur. §9 Dc Hcbraicis litcris , <juie nunquam in fu<e lingxia* pro- prietate nonfuerunt.

40 De /tgypriorum mendacifHma vanitatc , qua? antiqui-

taiifcienti^ fu?e ceaium milliaadfcribit annorum.

41 Dephilofophicarum OMinionu diffcnnonibus, &: cano-

uicarum apud eccleliam concovdia fcripturarum.

42 Qua difpcnfarionc prouiJenti^ Dei.icnpturc facro* ve-

tcris tcftamenti ex Hcbra?o in Gra^cum cloquiurr» tranllat^ fmt,vtvniucrfisgenribusinnotefcercnt.

43 De autoritate Scpruaginta intcrpretum , qua: faluo ho-

norc Hebraica! hngua; , omnibus fn intcrpretibus prxfercnda.

44 Quidintclligendum fit dc Niniuitarum excidio ,cuius

denunciatio in Hcbra^o quadraginta dicrum fpatio tcnditur; in Scptuaginta autcm tridui brcuitatc con- cluditur.

45 Quod poft ini^aurationcm templi , prophetas ludsei ha-

bere deftitcrmt:^ exinde vfq; ad natiuitatem Chri- fti continuis aducrfitatibus fint affli£li , vt probare- tur altcriustcirjpli ^sedificationem propheticisvoci- bus fuifte promiflam.

46 De ortu Saluatoris noftri,fecundum quod vcrbum caro

faftumcft : & dcdifpcrfionc ludarorum pcr Gmncs gentes,<icut fucrat prophctatum.

47 An antc tcmpora Chrifti , aliqui fuerint cxtra Ifraeliti-

Elenchiis

cum genus^qui ad cxleftis ciuiratis confortium pcr- tinerent.

48 Prophetiam Aggzei , qua dixitmaiorefuturam gloriam

domus Dei, «juani primum fuiifet, non in icciificatio- ne templiXeu in eccleria Chriiii efTe completam.

49 De inccrra multiplicatione ecclefiae , qua in hoc feculo

muld reprobi mifcentur eled:is. jo De praedicatjone Euaugelij , qu2t perpaffioncsprJcdi-

canriiimclarioriSc potentiorfaila ei^. 51 Quoil eriam pcr ha?reticorum difrenfiones fides catho-

lica roboretur. ' '-

p An credendum /itquod quidam putant, impletis deccm

perlecudahibus qu^ fuerut, nuliam fupcrefTe pr*eter

vndecimam,qu9 in ipfo Anrichrilli tepore fit futura. . j5 De tempore nouiiiim*e pQrfecutionis occulto. j4 De ftultiffimo mendacio Paganorum , <juo Chriftianam

religioncm non vlrra rr^cenrorum iexaginta<juinqi

annorummanfuram fpatium efle finxerunt.

E LEN CH VS C APITVM

IN DIVI AVRELII AVGV-

STINI DE CIVITATE DEI,

LIBRVM XIX.

1 Quod in quceftione quam de finibus bonoru & malorum

ph'.lofophica difputatio ventilauit, ducentas o£i:o- ginta & oftofeftasefleMarcusVarroperfpexerit.

2 Qupmodo remotisomnibus diff^erenriis, cjuiE non fe-

fta? , fed qua^ftiones funt , ad rripertiram fummi bo- ni definirionem Varro perueniat, <juarum ramen v- na fir eligenda.

3 De tribus fedisfummum hominis bonum (juaerentibus,

<juam eligendam Varro definiat,fcqucns veteris A- cademis Antiocho autore lentennam.

4 De fummo bono & fummo malo cjuid Chriftiani fentianr

contraphilofophosj^ui fummumbonum in fcfibi cfte dixerunt.

De

Capitum..

y Dc fociali vita,qua? cuirj inaxiine ^itpc;onda Hc , multis

offenfionibus fafpc fubucrtitur. € Dc errore hiunanorum iudiciorum<}uum veritas latet. 7 De diuerfuatc liiiguarum,qua (ocietas hominum dirimi*

tar.6«: de mifcna bellorum ctiam qua:iufta dicuntur. t Qiipd ainicitia bonorum fecura eHe non pofTit , dum i. periculis]->r;Efenrisvifartrcpidarincceflcrit.

9 DcaiHicitia ranclorum angclorum, qusehominiin hoc

mundononpoteft efle manircl^a proptcr fallaciam dafmonum,inquosincideruntquimultosfibi dcosco lendo^putaucrunt.

10 Quis frudasfandisdcruperata huius vita» tcntatioric

paratus fit. zx Dc bcatitudinc pacis azternse, in qua Tanftis fiois cft , id

ertverHperfe^io. 12 Quodetiaiu belliinfiumfafuiiia , omncfque hominum

inqiiicfudinesadpacisfiiiein cupiantpcrucnire , fmc

cuius appetitu nulla natura fit. 1} Dcpacc vniucrfali, quse mterquafiibcr pcrturbationcs

priuari non poteft kge natuiiE , dmn fub iufto ludicc

ad idquifqucpcruenitofdinaiioflc, quod mcruit vo-

luntatc. 14 De ordine ac lege riuecxlefti/iuc terrena , pcr quam

iocicii human«e etiam dominando cOnfulitur, & con-

fulendo {erui»-ur. Ij Delibert<itenarurali,d: dcreruitutc, cuiusprima caufa

pccCarum eft,qua homo mal;se voluntatis etiamfi non

eft mancipium altcrius hominis,fcruuscftpropri«h-

hidniis.

16 Deafquo iurc dominandi.

17 Vndec^leftisfocictas cum tcrrcftaciuitate pactjn ht-

beatA vnde difcordiam.

18 Qnim diuei fa fit Academiae notiae ambiguita* a coftan*

tia fidei Chriftiaivjc. '

19 De habiru & moribus populi Chriftianj.

20 Quod ciues fan£toru in huiusvitse teporc ^c bcati finr. XI AnfecundumdefiniiionesScipionis,quieindialogoCi-

ccronis funt,vnquam fuerit Romana rcfpublica. ii An vcrus fit DcuscuiChriftianifci-uiuCyCuifolidcbcJ^ facrificari.

EleiiciHLiis

^5 Qii? Porphyr^icat oraculis dfeoru refponfa de Chrift<J;

24 Quadefimtioneconftetpopuli& reipublicar liuncupa-

tionem refte fibi non folura Romanos , fed etiam rt-

gna aha vendicare. 2$ Quod non poffmt ibi verae efle virtu^tcs , vtl ttSn eft vc-

rarcligio. 26 . De pace populi alitniiri a D^o , qtla Vtltur ad pieptein ^" ' populiDeidum inhocperegrinus cft mundd. '^

'27 Dcpace fcruientiumDeo , cuiusperfeftatran^uillitas

in hac temporali vtra hon poteft apprehendi.

25 In quem finem vcntufMS iit exitus impionim,

ELENCHVS CAPITVM

* IN DIVI AVRELII AVGV- '• STli^i D E 'giyi 7; ATE DE t '.

■i-.-v ,>iit.- "j: -^ in'J:'itiJi^B*'V m x x, tiuinv i.-..t.'j;'>f « ; -

% , .Qvjpa quauis pmm tempore Deus ludicet, m hot tamcn librodcHouilTImo eiusiudicioert proprie difputan- j.^,^,,., ^dum. .^., . ., . . ^ . • . . . •

jX: Dc varictaVc rerum humanarum, ciii non poteft^dici dc-

eiteiudicium Dei,c)uamuisnequea't inuertig^j-i.

.-5 ( Qui4 i" ^i^*'o Ecclefiafte ^alomon de his qu^ in hac vj{a

jV\ &bonis&: marisfuntcommunia,difputarit.

J4. Quodad differendum de nouiffimo iudicipDci , noui

primum tcftamehti,ac deinde vcterls teftimbnia pro-

laturusfit. : , , , ; ;

^ ^ • ^.CJiuibusfeptcntiisDomini Saluatoris diuiqij rudiciym fu-

turuminfinefeculideciaretur. ■ " ..!"/.•

6 Quae fit priijna refmre^io,<juaj fecunda.* " ' *j .. ^ ^. ^ ^

7 Deduabds'refur'recliombus,&demille'anrii^ j^^utd in

Apocalypfi loaonisfcriptum fit,&'^uid de eis.ratio- __ - nabiliterfentiatur. ; '^ ., ^ ■ O <

.i^ De ailigati0ne & folutione (iiaboli! '^■'.^^ ^

9 Quid fit rcgnum fan£lorum ciim Chriftd per*millc aii- nos,5^ in Qup difccrnatur arcgno *eterno. ' . Qu^id refpondendum fit cis, qui putant refurrcaioneiYi actfola corpoij» non.ctiapad anin^aspcrtincre.

70

Capitum.

II De Gog & Magog , (juus aJ pf^vlcqucndam ecclefiam DeLfolutusprope fincm fcculidiabolusincitabit.

ii An 5cl vltimum rupj-Jiciuin pci tine^atiaipiorum , quod defccnUifTeigmsclecieloA eofJem comedifTe naemo ratur.

13 An ame tempu^ perfccutionis Antichrifti mille annian-

numcrandi/iiit.

14 DedamnaiionediaHoli cum fuis , & peri^capitulario^

nem de rcfuriedionc corporum omnium mortuo- rum,&:'deiudicio vltima?rcfriburioni?.

15 Quj/intfnoitu!, quos ad iudicium cxhibuitmare, vcl

<juos mors& infcrri rcddiderjin.t.

16 Dc ca^lo nouo&i terranoua.

1 7 De eqclen^E glorificatione fine fine po(^ mortem.

18 Qujd cipoftolus Petrus de nouiflimo Dei iudicio jpredi-

carcdocueritmortuorum." * '

19 Q^id apoftolus Pauhis Tfiefralonlcen/ibusrcrtpfit:& dc

mdnifcftatione Antichrirti,cuiuS tempusdicsDomitu fubfisqu^tur. >» j . « .

20 Quididcm Apoftolusinprima adeofdemepiftolaa. dc

rcfurre^^ionc mortuoriim docuerit. ' -^

21 Qmd Efaiaspropheta de mortuorarh rerui'rcftionc&

retriSutione iuuici) fitlociuutiis. •? * '

22 011311«; futura fitegrefi^io fandoruitl advJciehda^po^nas

malorum. ' '. '• - -^ '

23 Qlijd proi^het auerit D juid de perrccutibne Antichrifti,

6c dc iudicio Dci,regnocjuel"an^oruni! *^" 14 In Pfjlmis D.uHdicis,i]ua! de finc fisfcnh huius^ & qu^ dc

nouiffimo Dci iudicio prophctantur. ^'' ij Dc prophetia Malachuk*.cjua Dei iudicium vltimum dc-

clardfur : & cpiorum dicitur per purihcatoriaspcrnag

facicnda mundatjo.

26 Dc fjcrificiis , 4U.E fandi ofFei*cnt Deo fic placitura,

quomodo in diebus priftinis &: annis prionbus placuc- runt.

27 De feparatione bonorum & malorumjpcrquamnouifli-

miiudicij difcretio declaratur. '^

28 De lege Moyfi fpiritualiter intclligedajnc in damnabi-

lia murmura carnalis fenfns incurrat. z^ De adueotu Heliae ante iudiciu,cuius pr^dicatiooc fcri-

** 2

Elenchtfs

pturaru recreta referante lud^i couerteturad Chriftu. jp Quod in libris veteris tefta mcuti , cum Oeus legitur iu- dicaturus,noncuidenter Chrifti pcrfona mondretur,* ftd ex quibufdam teftimonii<!,vbi dominus Deus lo^jui- tur,non dubie apparcat quod ipfe tit Chriihis.

ELENCHVS CAPITVM

IN DIVI AVRELII AVGV- STINI DE CIVITATE DEI,

S Dc ordine difputationis , qua prius diflerepduwi eft df perpetuo fupplicio damnatorum cum diabolo , quam de «etcrna felicitatefan^lomm.

2 An pofsintcorporainvftionejgnisefTeperpetua.

3 An confequens C\t vt corporeum dolorem fe<juatur car-

nis in^eritus.

4 De naturalibus exemplis, quorum confideratio doceat

pofle inter cruciatus viuentia corpora permanere. j (^anta fint quae non refte cjueant agnofci , & tamen ea-

dem cfle non fit ambiguum. ^ Qupdnonomnia miracula naturalii fint, fedpleraquc . ., hunjano jngeniomodificata, pleracjuejutem diEmo.-

num arte coiTipofita. 7 Qup*^*"''^^"^'^"^^ fumma crcdendi ratio /it omnipo*

tentia creatoris.

5 Non cffe contra naturam , cum in aliqua re cuius natura

innotuit, ali<juid ab eo quoderat notumincipiteirc

diuerfum. f Degehenna,& jeternarumqualitate po?narum, '

Ip Anignis gehennalis ficorporalis cft, pofsit malignos

fpiritus , idcft , djemones incorporcos tadu ^o adu-

Itk An hoc ratio iuftitis habeat,vt non /int extenfiora poe- narMi^ tempora,quam fuerint peccatorum.

X2 Dcmagnitudineprasuaricationis primce, ob <]uam jetcr- napoena omnibus d^b^atur ^ui extra gratiain fucrinc Saluatoris,

Con-

Capitum.

Ij Contra opinionem eorum , qui putant criminofis fuppli-

cia poft mof tem caufa purgationis adhiberi. 14 De poenis temporalibus iftius vit^,quibus fubie^a cft hu-

mana conditio. If QaodomneopusgratisBDeiercrentisnos dc profundi-

tatc veteris mali , ad futuri fcculi pertineat nouita-

tem.

16 Sub quibus gratiae legibus omncs regencratorum ha-

beantur a^rates

17 Dc his qui putant nuUorum hominum popnas in xternum

efTcmanfuras.

18 Di his qui nouifsimo iudicio proptcr intercefsiones fan-

•ftorum n^mirrem hominumputantdamnandum.

19 Dehis<juj imjnjnitatemomnium peccatorum promittut

etiam haErericis,propter particrjiationem Chrifti.

20 Dehisquinon (imnibus,fcdiisfanrum<jui apiid catholi-

• cosfunr regenerati, etiam fi poftea in multa crimma crrorefqiic proruperinr.indulgcnriam pollicentiu.

ai Dc his qui eos qui permanent in catholica fide , etiam fi pelsime vixerint,& ob hoe vri meruerinx: t«»men pro- prer fidei fundamcntum raluandoscriedefiniunr.

2: De hisquiputant cacrimina qua? inter clecmorynarum opera committuntur , ad damnationis iudiciumnon vocari.

25 Contra opinionetn corum qui dicimt , nec di.iboli , nec hominum irjaloruin pcrperua futiira riipjilicia.

24 Conrra eorum fenfum , qui in iudicio Dei omnibus reis

propter ranftorum precespurant c(^€ parcenJum

25 An hi cjui inrer ha.Teticos bapiizati flint, &: dererio-es

poftca maleviuendoFacli funt: velhiqui anudcafho- iicos renart , ad ha?rercs ac fchifmara tranlierunt : vci hi qui a catholicis .->pnd quo<; renati funt, non reccden- tes criminose vii.ierepcrfliferunt , pofsinrpriuilej^io facramerorum rcmif^^iv^nem ^rerni fperarc fupplicij.

%6 Qujdfitin fundamcnto habere Chrillii , d: quibusfpon- deaturfahis.quan pcrignis vfturam.

27 Contra corutr» perfuafionem, quiputant frbi non obfufu- ra peccata,in quibus cum elceniofyna» faccrcnt , per- iUtcruot.

ELENCH VS CAPITVM^

IN DIVI A VRELII A,,V Q V-

STINI DE CIVITATE D.EI>

X. I B . ; X X 1 1 .

I. De condiciaiie angieiorum Sc hpminum»

2 De a?terna Dci «St ii>conumirabili voluntate.

j Dc proaiiClione xternar ijeatituJinisfandtorum, 5f pc^^

peruis fiippliciis impiorum. 4 Conrra iapiemesmundi , qui putailt^ierrepa hominun.-^

corpora adca.^leilc habitaculunonpofferraiisferri. j Dc refurredione carnis,quam quidam mundo credentc

non credunt.

6 Quod Ronrta conditorem fttjm RomuIi}m diligendo

Deom fecerit, Ecclefiaaut^m Chriftum Dopiinunf» credendodilexerir. ^ . j

7 Qupd vt mundusinChriftum crederet , yirtutis fuerit

diuin^, fton perfualionishumance» ,

S. De miraculis «juae vt muiidus in Chriftum cred^rct fa£ta

funt,& fieri niundo credente non definunt.

9 Q^d vniuerfa miracula ^uac per martyres in Chrifti

nomine fiunt,ei fidei teftimonium fcrat, qua in Chri ftum maityres crediderunt^

10 Quanto dignius honorentur martyres, quiidco multa

mira 0briner,vr Dcusveruscoiatur, quam d^emoncs cjui ob hoc qu^dam ficiuntjVtipfi dij efle credantur.

11 Contra Platonicos, f}uj de naturalibus elementorum

ponderibusai g.imentantur terrenum corpusincg- loellenonpotre,

12 Contra caUimnias infidclium, quibus Chriftianos dc cre

dita carnis refunedrione irrident. i^ An abortiui non pertincant ad refurrettioiiem,fi perti-

nent ad numerum mortuorum. 14 An infantesin ea ftnt refurrefturi habitudine corporis,

<juam habituri erant aetatis acceifu. ly An adDominicicorporismodumomniummortuorum

refurre^tura fint corpora. 1 6 Qualis intclligenda fit conformatio fandorum ad ima-

ginem

Elcnchus Capitum.

gincrn filij Dci.

17 An in fuo f^xu rsfufciranda atque nwmfura firxt corpora

foL-minarum mortuarum.

18 De viro perfedo , id cft Chiifto & corporc eius,id cft

EcclcIiajCjuse eft ipfuis plcnitudo.

19 Quod omnia vitia corpons , <jua: in hac vita hmBana

cotitraria fuiit decori,in rcfurrc4fi:ione non fmt fum 4-a,vbi manenre natuialifubllaiitia,iavnamp«lciiri tudincm &. tjualiras concurret &; quantiras.

20 Quod in refurreftionc mortuorum natura coi-poriim

quibuHibet modis diffipatorumin inregrum vndc- cunque reuocanda dt.

21 De nouiratecorporisfpiritalis,in<juamfanclorumcaro

mutabirur. 21 De mifcriis acmalisquibusbumantigcnustDeriro pii- tfia.' prcuaricationis obnoxiuni cft,&. a quibusncaso niH pcr Chriftigrariam libcratur.

23 Dc hisquirpriECcr illa mala qiia: bonismalifquccomn-

nia funr,ad iuf^orum laborcm fpccinlircr pcrtincw-

24 Dc bonis quibus ctiam hanc viram damnationi oKho-

xiam creator impleuit. 2j Dc pcruicacij quorundam , qui rcfurrcftionem carnis, quam,ncut pro^diclum eli, totusmunduscredir,iin- pugnant.

26 Qupmodo Porphyri j dtfinirio , qua bcaris animis puta-

tur corpus omnc fugienduin, ipHus Pbtoni<; fenttn- tiadeftruatur , quidicitlummum Deumdiisproira- fifle,vt nunquam corporibus exucrentur.

27 D contrariis definirionibusPlatonisarqnc Porphyrij,

in quibus fi vtcrquc aitcricedcrct, a vcritatc ncutcr dcuiarct.

28 Quid adveram rcfurreftionis Adcm vel Plato vel La-

beo, vcl ctiam Varro conferre pcrucrint, Ci opinio- nes eofum in vnam fcntcntiam conueniflcfit.

29 De qualitate vifionis, qua infuturofeculofan^iDcum

vidcbunr.

30 Dc aeterna fclicitatc ciuitatis Dci Sabbatbquc fterpetuo,

F I N I S

AVREufAVGV-

STINI EPISCOPI AD

MARCELLINVM D E

ciuitate Dei

L J B E R JsT l 1 1,

De lapfu primi hominis,perquemcft conrraaamortalitas, C A P. I.

^^ Xpeditis de noftri feculi exortu, & de initio ^^ genci is hunnani difficillimis qusftionibus: I nunc iamde lapiuprnTiihominis , imo pri- ., , ^ morum hominum,&: de origineacpropagi- ^'M^ '^*^ mortjs humanae difputationem a nobis ^ inftitutami ermnordodepofcit. Non cnim eo modo quo angeios condJdcrat,Deusita condidit &: ho- mines:vt etiam (i pcccafTent, mori omnino non poflent ; fed ita,vt^perfunftos obedientia^ munercfine interuenru mortis angehcaimmortalitas & beata seternitasfcqucretur: inobc- dientes autem morsple^leret damnationeiuftiflima : quod ctiam iu libro fuperiore iam diximus.

lOANNIS LODO VICI

VIVIS VALENTINl IN TERTIVMDECIMVM LIBRVM De ciuitate Dei. D. Aurclij Auguftini Commentaria. Erfunftos obedicntias n\\xT\^T^.\Sututumvnicm^ que-vhuendijuper tenam fuiffet tempuf , cjuoabfoluta guflatoque U^no -vtne confirmatu fuijjet naturdf trar>Jlat6fque m cxlum immortalttas confecttt/l, fih

^ Auguftini de ciuitate Dei

tttulta qu£rHtur,^ ah i^ugHfiino pnmum^ fjT anthore SententiatHm lih.i.dehif cjHx horninifi non delicjuilf:t,ettemjjent:fed wcd flc ab iflny ^vt f^dorem tntviliga6,cjuo inquirm magn (juam 'vt ccmpenffefepxo- jiteantur.Recentiorci q t coinmintartos m Sententiof fnpjerunt^modb arhitrariisconitSl.rn , wodo rationibm e»c hac na urarerun: petttps, quicquid ct< in tne)>tem -vemt confidentijiiine defnMnt.y^udio tllortttn r4tiones,fed planc vidto m tenehrh eos ungredf.nec pidetmtim auipal pantes i>e[le p^ocedere ftd c.rfu fe quo intendnnt proripere^nulU veri- tospr^iipitia.Equidymquidfiflumfitywa^rnonflro ntAo newo igno- raf.quiu f^ijfet ,nifcio an-vA tpji t_Adam oflenfumftut , quanto wintti mbhmifcllt^}:>7a.r qmd prodcflxiti conieciurh^ tnre qu£ conietluras omnes fuperat hnwuna^ ^ wuraculum efl uttdientibw! lewvrv nectffe fit eiti4rctprogrt[fu6leges huitn cratienaturafqtit^uitninitia hanc ipfamfi tuncfuiffet nuturan, fl^.pefeciffent Igitur quantum hic t^ugt^ '. ftintti det^aicipiaw.^fi polf»nj,€narrabo,q>od ift officij mcticdtttra oon inqulram.

De ca morte,qu2 animae femper vtcunque vidurae aecidcre poieft,& ea cui corpus obnoxiuKi eft,

CAP. II.

Ecl de ipfo genere mortis video mihi paulo diligen- ius difltM-endum.Quanuisenimhumana anima ve- ^ -aciter immorralisperhibeatur,habettamen quan- ' dametiam ipfamortem fuam. ^ Nam ideo dicitur immor- talis,cjuia modo quoda quatulocijque no definit viuere attjuc fentire.Corpus auteideo eft mortale,quonia a vira qua habet deferi poteA,nec per feipfum aliquatenus viuit. Mors igitur animaf lir,cum ea dcferir Deus-.ficur corporis,cum id deferic

, anima. F.rgo vrriufque rei,id eft,rotius hominis mors eft,cum ' enima a Deo deferra deferir corpus.Ita enim nec ex Deo vi- iuripfa,nec corpus exipfa.Huiufmodi aurcm rotiushominis

. inoneilia fequirur, ''quam fecundam mortem diuinorij elo- <juiorum appellaraurhoriras.Hanc SaluarorSignificauit, vbi air:Eumrimete,quihaberpoteftate &:corpus& animam per- dcre in gehenoam.Qupd cum non antea fiar,quam cum ani- ma corpori (icfuerit copulara,vr nulla diremprione feparen- tur : n^.irum videri poreft quomodo corpus ea morre dicarur occidi,qua noab anima deferirur,fedanimarum fentienfque cruciatur. Nam illa pccna vlrima ac fempircrna , de <]ua dili- gcntius fuo loco diflerendum eft,refte mors anim^ dicirur:

^uia non viuit ex Deo:mors aurem coi^oris, qu®nam modo

cum

Ad Marccllinum Lib. xiij. j

cum viuacex animafNon enimaliterpoteft ipfa corporalia, ^ju^poltrefurredionem fuTura func, fentire rormentj. Aq quia vitac]udlifcunqiieali(jui.»d bouum eii:, cioloraurem ma- Jum:ideonec viuere corpusdicendum eit in quo anima noQ viuendicaufa eii^,fed dolendi f Viuit itaquc aiuma cx Dco, cum vuur bcrtetno enim poteft bene viuere,niii Deo operatc in lequod bonum eft. Viuii autem corpusexaiiima,cum ajii- ma vuiit in corpcre.leu viuatipfa,lcu nonviuatex Dco. Im- piorum nanque m corporibus vita,non animarum , fed cor- porum vitaeft:q'iam podunt eis animse etiammortTSa; , hoc cft a Deo defertiErquaiulacuuque propria vita, ex cjua etian^ immorraies (unt,non de/iitente conferre. Verum m damna- tione nouKhma quamuishrnno fentire non dciinat , tamen ^uia feniusipfc nec voluptate fu^uismec quietelalubris, fed dolorcpaeualiseft , nonimmcrito morseit potiusappellata ^uam vira.Ideo autem fecuntla, tjuia poft illani primam cft. <jua fit cohxretium diremptio naturarumJiue Dci «Sv anim^, iiue anima: Sc corporis. Dc pi ima igitur corporis moi te dici potelt,cju6d boujsbona fit,malis maia.Secunda veroiinedu- bio ftcut nullorum bonorum elhft«i nulii bona.

L. V I V li S.

a"VTA'Vi ideodiciturimmortalij.}- Ineodicc Brugenfiaihunc X ^ le-^uur Tn>.dum jXumideo dmtur i .)'nort di^,cfMa mo o -.^Hodi qua ifulit'n<.yn(^ue non d ftnct -x.ineri.Corpta antem idtovtortaLe , ^mo- t}ta'n defsri trnnt vitap .t'ji. b QiKUTi Cecuc\dji\^mort€m.\lni_y4poc.loan.i.c4l).lt,

Vtrumi mor quac perpcccatuai Drimorum hominum ift omnes hominespercranriK^etianifanchs t oena^etcatilic. CA1>. III.

fT^^^ On autem diriimulanda nafcitur quseftio, vtrum re- l^ir^Cv^' uera mois, q.i.i fcpar.intur anima & corprns , bonis i^A^^j?' fit bona. (^ia fi ita eft,quomodo poterit obtineri quod etiam ipfa iit p(jena pcccati i Hanc cnim primi ho- mines mfi peccauillcni , pcrpclii vtique non fuiiient. Qup igitur paftobona cile poffet bonis, qu£ accidere non pof- fetnifimalis f Sed rurlus f\ non nili malispofTet accidere, non deberct bonis bona eiTe^fednulla. Cur enim efict vlia poena,in quibus non efl^cnt vUa puniendaf Quaproptcr faten- dum ci\ primos qiudcm homijies lU fuiirc inftitutos,vt ii non

A 2

4 AuguftinidcciuitateDci

pcccauiflcnt:nullum mortis cxperirentur gcnus: fcd cofdcm primospcccatores ita fuifle morte mulftatos, vt ctiam quic- quid corum ftirpe cflet exortum , eadcm poena tcneretur obnoxium. Non enimaliudex eis, quam quodipfi fuerant, nafccretur : pro magnitudine quippe culpaeillius naturam damnatiomutauitinpeius : vtquod poenaliter przeceflit ia pcccantibusbominibusprimiSjCtiam naturaliter fc<jueretur innafcentibuscafteris.Ncqueenim homo ita exhomine,fi- cuthomo expuluere.Puluisnanque hominifaciendo matc- ries fuitjhomo autem hominigignendopares Proindequod cftterra,nonhoc eftcaro : quamuisexterra fafta fitcarp. Qupd eft autem parens homo,hoc eft & proles homo. In pri mo igitur homine per foeminam m progeniem tranfiturum Vniuerlumgenushumanum fuit, quandoilla coniugum co» pula diuinam fententiam fua? damnationis excepit. £t quod homo faftus eft,non ciim crearetur,fed cum peccaret,&: pu- circtur ,hocgenuit, quantum quidem attinet ad peccati3c & mortisoriginem. » Non enim adinfantilem hebetudinem & mfirmitatem animi & corporis,quam vidcmus in paruulis^ pcccato vel poena ille redaduscftiquje Deus voluit efte tan* quamprimordiacatulorum, quorumparentesin beftialcm vitam iportalemque deiecerat:iicut fcnptum cft:Homo cum in honore eflet,nonintellexit:comparatus eft pecoribus non intelligentibus,& fimilis fadtus eft illis.Nifi quod infantes in- firmiores etiam cernimus invfu motuque membrorum & fenfuappetendiatquevitandi,quamfunt aliorum tcnerrimi fcctusanimalium;tanquamfe tanto attollat excellenfius fu- pracastera animantia vishumana , quanto magis impetum iiium,velut fagitfa cum arcusextenditur , retrorfum redufta diftulerit Non ergo adifta infantilia rudimenta pi^fumptio- nc illicita,& damnatione iufta prolapfus vel impulfus eft pri- xnushomo : fedha^^enusineo natura humana vitiata atquc iTiutata cftjVtrepugnantcmpatereturin membrisinobedien- liam concupifcendi: & ob id obftringeretur ncccfiuate mo- riendijatqucita id quod vitio poenaque fac^us eft,id eft obno- xiuspeccatomortiquegeneraret.A quopeccati vinculo , fi pcrmcdiatorisChrifti gratiamfoluuntur infantcs, hanc fo- lam mortem pcrpeti polfunf^qua: animam fciungit a corpo- rcrin fccundam vero illam ftne fjic poenalcm libcrati a pcc- cati obJigatione non tranfcunt.

L.VX.

AdMarcellinum Lib.xiij. j

L. V I V E s.

aX TOn enim ad infantilem hebetudinem. } Et hicquX'» x\ runt j quales hon.inibuf fi mhd commifijfent nati fuijient U- heri.%_Augufimi4t hoc iuhium tmecu de baptifmo paruulorum.Alij pU" tantnafc$turosfuij]eparuoSy fed fiattm ad perfefiam Siatwramper-^ uenturos.^lijparutdosedifum.irtinlucem,vert*mnon hac totita cor^ ports imbf;cUlitate,fed rebuTios Jiatimfuturos. Etficut agnos ^ puUos gaUinaceos "uidemustionfcUtm tngnffuros fecuturofcfue matrem. Prio- res iUift nfu ^ ntente pr^ditos infantes giiuunt . Hi acc ej?ura h£c di» ctmtCHm corporeyVt nuncvidemm.^uguTHnu^ dubium^vt inuenit,iU lic reli(]uit.Hic primordia nafcenttum ntn alia videtur ponere , quam qutt habemuf.

Cur ab his qui per gratiam regenerationis funt abfoluta d pcc-

catOjnon auferatur mors,id cft,p<rna pcccati.

C A P. I I I I.

^J quem vero mouet cur vel ipfam patiantur,{i & ip{a poena peccatieft,quorumper§ratiam reatus abolc- ''^ tur,iam ifta qua^ftio in alio noitro opere quod infcri- pfimus Dc ba])tifmo paruulorum, traftataacfolutacft, vbi dictumcft,adhoc relinquianimiE experimentum feparatio- nisacorpore,<}uamuisablaro iam criminisnexu :quoniam(i regenerationis facrametum continuo fequeretur immorta- litas corporis,ipfa fides eneruaretur, <jus tunc cft fidcs, qua- do cxpe^latur in fpe,<juod in re nondum vidctur.Fidei autcm roborcatquecertamine,inmaioribus duntaxat setatibus, e- tiam mortis fuerat fuperandus timor,quod in fandis marty» ribus maxime eminuit : cuius profc£l6 ccrtaminis nulla cflct viftoria,nulla gloria:quia ncc ipfum omnino poflet cire ccr- tamen,fipoft lauacrum regencrationisiamfanfti no poffcnt mortem perpeti corporalem.Cumparuulisautcm baptiza- dis quis non ad Chriiti gratiam proprcrea potius currcrct,ne a corporc folueretur ? Atque ita non inuifibili praemio pro- barcturfidcs: fed iam ncc fidci cflcr, confeftim fui opcris quxrendo & fumcndo mcrccdem. Nunc vero maiorc & mi- rabiliorc gratia faluatoris in vfus iuftitisc peccati poena coti- uerfa cft.Tunc cnim diftum cft homini. Morieris,ii pecca- ueris.Nunc dicitur martyri:Morere,ne pecccs.Tunc diftum eft^Simandatum tranfgrefsifueritis,morte moriemini.Nunc dicitur:Simortem rccufaucritis , madatum tranfgrcdieitlini. Qupd tunc timendum fucrat,vc non peccaretur ; nunc fufcv;

A 3

^ AuguftinideciuitateDei

piendum efl:,ne peccetur Sic per inefTabilem Dei mifencor- <liam,&: ipfa pa-na vitiorum n alit in arma virtutis , &: fit nifti merifum etiam fiipplicium pcccatoris. Tunc enim mors eft acquifita peccando,nunc impletur iuititia monencio.Veruni' hoc in fan^lis martyribus , quibus altenitruma pciTecutore' proponitLrr,vt autdefcrant Hdcm,aut riifterantmortem,iulH' • autem malunt credendo perpeti,quod Amr primi iniqui non credendo perpefsi. Nifi enim }>eccalTentil]i, non moreren^ turrpeccabunrautemiufti nifi mori^ntur Mortui funtergo illi,quia peccauferuntmon peccant ifti,(juia moriuntur. Fadii cftperilloium culpam, vt venircturin pcenam: fitperifto- rum poenam,ne veniarurinculpammon qniamorsbonum av liquodfada cfttjuseantca maluin fuit.fed tantum Deusfidei pf ^ftitir gratianijVt mors,quam vitx conftat efle contrariam inftrunientum fieret,p€r ^uod tranfireturin vitam.

Qu6d ficut iniqui male vruntur lege qus bona eft,ita & iofti btne vtuntur morte qu2 mala eft.

CAP. V.

^?3iV5^;- Poftolusenim cum vcllet oftendere, quantum peo - ^-^r^ \>- catum,gratia non fubueniente , ad nocendum vale- %f(f^v^: ret,etiamipfani legem qua prohibetur peccatunon dubitauitdicere,vii tutem elre peccati.Aculeus,in(]uit,mor- tis eft peccatum-.virtus autcmpeccati lcx.Verifsime omnino. * Augctenimprohibitio defidenum operisilliciti , quando iuftitia non fic di]igitur,vtpeccandi cupiditas eius dileciione vincatur.Vtautem diligatur& oelcftet vciaiuftitia, non ni(i diuina fubuenit graria.Sed ae propterea lex putaretur malu, quoniam virtus eft ditla peccati : idco ipfc alio loco verfans huiufmodi quceftioncm , ita inciuit : Lex cjuidem fanda , & mandatuni f an£lum,& iuftum,^" bonum. Quod crgo bonum cft,inquit>mfhi fa^him eft mors? Abfir.Scd pcccatum , vt ap- ' pareat peccatutn , perbonum mihi operaium eft mortem, ^ vt fiat fupra modum peccans peccatum per mandatum. Supramodum dixit, quiaetiam praruaricatioadditur , cum peccandi au(fta libidine etiam lex ipfa contcmnitur.Cur hoc | eominemorandum puxauenmus ? Quia lcihcct ficut lex non cft malum , (juando auget peccmtium concupifcentiam : ita necmorsbonum eft,<}uando augetpatientiumgloriam: cum veljllapro ini^uiute deferitur,& cfftcitpr*euancator€s:vel

ifta

Ad Marcellinum Lib. xiij. 7

ifta pro verirate fufcipiturj&efficit inartyres. Ac per hoc lex quidem bona eft,qina prohibirio eft peccati: mors autem ma la,quia ftipendium eft peccati.Secl quemadmodum iniulli ma Je vtuntur non tantum malis,verumetiam bonis:ita iufti bene nontantum bonis,fed malis.Hinc fit vt &. mali male lege v- tantur,quamuisftt lcx bonumid: boni bftie moriantur,quam- uis fit morsmalum.

L. V I V E S. a A Vgetenimprohibitiodeiideriumoperisilliciti.]-.V4- jTi f «''rf con7puraiu7n efi iit animn , ljui ajfi chbm huc iZtqne iUuc impelluiitur, -vt tu-.' demum aliqmd ardentijiime cupiant 5 cui-ii citpcre 'vetantuy.Ky^rgumento jUntfoei7iin£i iju£ turbationihui plia cjulim liri agitanturyCjus id folum xmice optant^ cjuodpfohibtntur. Itac^iK cun% antea nefciffent homtncs quid LJlit adforni, e ire, nec curabant trc : nc~ c<fit lix^tjiite ne iretury-vctuUfea omnes docmt cfuid tUud cjjtt: ^ pra- uu in<rcmu impuitt ad id experiendii,cjuod vetaretur. Ncfcieba, inquit Paului^concitpifentiarn , nifi quiu lex dixif.Ne con. upifcito. Solonem refert Ctctro,/^ofiutn x_Amertnum difndenSy mhilfui^ le^ibtude his tfui parcntes ccctdilfentjftatuijfe.namcumanteanonejjetfailumf 'vc rebatur ne non tam idpaenaprohibcreiyqnumadmoneiet lege. b Vt fiat fupra modum peccans peccatum per madatum.} /» 'vetertitu Itbn^ifu legttur-.y^tfiatfupramodumprccator, a^ peccati4rn per madatum kundtm locu citans ai Simpltcianum lib. l. eodem modo dicitiSupra modum peccutor adpeccatum,haud dubio 'vtrubi^jue mea- do.Dicendum enim,y tfiatfupra modumpeccator pcccatumper nian- daium.Maluit peccator dicere quodnowtn efi,quampetcans purtici- piumyet^fifnmxdi m tt//^f Tia.^c tfi Grace , tta<jue ptccator ad peciatum refertur.tanetfi mafcultnifcxu^ ,fd nihil prohjjet duo fubsiantiuafic conitmgi. Ntfi qutt ettum malit peccans non partniptum,fid xcrbale nomen,quod foht gemtiuu addf.vt aliini appetenstapud Salnfitum,^ litium fugitans apud r< rentium.

c Cum peccandi aufta libidine.}(2«'7^^< vfum feUrum fAcere in Haturam fcelere conuerfo minoi omnes (<; terrcns UgtscontC7)munt.

De generalis mortls malo, quo anima: & corporis focietas feparatur. CAP. VI.

^^7?^^, Vapropter quod atrinet ad ccrporis mortem,id eft, J^^^y^feparationem anima:a corpore , cumeam patiun- ^Ft^^ftiirqui morientes appellantur , nulli bona eft.Ha- betenim * afperum fenfum , &: conrranaturam visipfaqua vtrunque diuellitur, quod fueratin viucnte coniunftum arqi

A 4

8 Auguftini de ciuitate Dei

confertum,quandiu moriatur • donec omnis adimatur fenfus qui ex ipfo inerat animze carnifque coplexu. Quam tota mo» leftiamnonnuquam vnusiftuscorporis velanim^ raptus in- tercipitrnec ea fentiri prseueniente celeritate permittit.Qu^ic ^uid tamen illud eft in morientihus , quod ^ cum graui fcnfu adimitfenfum,pielideliterquetolerandoaugct merirumpa- tienti2e,non aufert vocabulum pccnar-.ita cum ex homiois pri mi perpetuata propagine proculdubio (it mors pctna nafcea tisrtamen fi proprietate luftitiaquc nendatur, fit gloria rena« fcentis:&cum fit mors peccati retributio.aliquando impetrat vt nihil retribuatur peccato.

L. V IV E S. fi A SpcvumCcnCi\m.\Defenfionediciturpa(?ione. bx*. Cum eraui fenfu adhmtfcn(um.\PriMpaf?iitetp&sierittt ^6lme cumgrautftnftone adtwit vimfentiendi.

Demortequam non regcherati pro Chrifticonfefsione fufcipmnt. CAP. VII.

Amquicunque etia non percepto regenerationisla uacro proChrifti confefsionemoriuntur:tatum eis valet ad dimittenda peccata,quantum fi abluerentur facr0fontebaptifmatis.Quienimdixit:Nifi quisrenatusfue- rit exaqua & fpiritu fanfto,non intrabitin regnum c^lorum: alia fententia iftos fecit exceptos , vbi non mmus generaliter dixit : Qui me confeftus fuerit coram hominibus : confitebor &ego eum coram Patre meo qui in c^lis eft.Et alio Ioco:Qui perdiderit animam fuam propter me,inuenieteam. Hinc eft: quod fcriptum cft. Preciofa in confpeftu Domini mors fan- ftorum eius. Quidenim preciofius quam mors,perquamfit vt etiam delifta pmnia dimittantur,& merita cumulatiusau- geanturfNeque enim tanti funt meriti,qui cum inortem dif- ferre non poftentjbaptizati funt,deletifque omnibus peccatis ex hac vitaemigrarunt: quanti funthi qui mortem differre cum polTent^ideo non diftulerunt; quia maluerunt Chriftum confitendo finire hanc vitam,quam euni negando ad eius ba- ptifmum peruenire.^Qupd vtique G feciftent , etia hoc eis in illolauacrodimitteretur, quodtimore mortis negauerant Chriftum : inquo lauacro etiam^ illis facinustamimmanc dimifTumeftjquiocciderantChriftCi.^^Sedquando fine abun- dantia gratias fpiritus illius,qui vbi vult fpirat, tantum Chri- ftum amarepofrcnt,vtCumintanto vitaedifcrimincfubtan-

U

Ad Marcellinum Lib. xiij. 9

ta fpe venia» negarc no poflenr? Mors igitur preciofa fanfto- ruin.quibuscum tanta gratia eft pr^miira &: prcrogata mors Chrifti, vt ad eum acquirendum fuam non cundarcnrur im- pendere animam,in eos vfus redatlum efie monftrauitjquod ad poenam peccanris antea fuerat coftitiitum, vt int-.e iullitJaer frudusvl-terior nafceretur.Mors ergo non ideo bonum vide- ri debef.quia in tantam vtilitarem non vi 0.13, fed diuina opi- tularionecouerfa efl:,vtcjiix tunc meruenda propo/liaeihne peccarum c6mirteretur,nucfufcipienda proponarur, vt pec- catum non commirrarur^commiltumcjue deieatur,magn2E<|i yiftori^ debita iuflitiae palma reddarur.

L. V I V E S.

a y^XVodvtiquefi fecilTenteriam hoc eisin illo l.d. } 5A- \^/gnificat nttllum cjfe tantutr, ^ tam capitalefcdui , qttod n$n myTiica tUa abluaiur aqua.

h Illis facinust.im.di.ef^,qui occiderant Chriikum.}- 1^ idetur de illu tpfii intelh^-ndi.m.qui Mterojvlymu} Chtiliwn occidernnt, qno- rumfoTte aliquicid mctiore/h pictutemfunt ronuerfi. c Sed quando in abundantia gratix. \ Legendum : Sedejuando fine abundantia^ratt£. per mterrogaticnemy tjuaquidfentiat ^fu^n- fitnuSydeclaraf.fieri fcilicet fionpcffc , 'vt fvte magna grati£ abundantia Chrtflttm tam confianter amarent ^ qtidm quthabent )tneabaptiz,iti9 funtynec acjuif indigent.

Quod in fan(5tis primx mortis pro verlnte fufccptio,rccundg fit mottisabfolutin. C A P. VIU.

I^P^ I enim diligentius condderemus , etiam cum quif^ ^-«^vst que pro vcrirare fidelircr^v laudabiliter moritur, ^-^'U morscauetur.Ideo quippealiquideius rufcipirur,ne tota contingat, &fecunda infupcr , quse nunquam finiatur, accedat. Sufcipitur enim anim^ a corpore fcparatio , nc Peoab anima feparato,eiiamipfa ("eparetur a corpore, ac fi totius hominis prima mortc complcta, lecunda excipiat fem piterna. Quocirca mors quidem vt dixi, * cum eam morien- tcspatiuntur,cijmqucinei';, vt moriantur, facit,neminibo- na ell, fed laudabiliter toleraiur pro tenendo vel adipifcen- dobwno. Cum verd in ea funr ,quiiam mortui nuncupan- tur, nonabfurde dicitur, &: malis mala , <&: bonisbona. In requie enim funt annnce piorum a corpore feparata^ , im- piorum auccm poenas luunr , doneciftarum ada?tcrnam vi-

A s

lo Auguftini de ciuitate Dei

t€m:illarum vero ad ieterQam mortem,qii<erecunda dicitur, corpora reuiuifcant.

L. V I V E S.

a/^Vmeam \r)ovicmes p3niimuv.}-Nam ^ tjuorum animtu e

y^.corpore vyigrat.i^ CfHorum ta<n n.igrawt.tnm^rte ejfc dKuntur:

vt inoYifit, (^ ^um dijcedit illa , ^ ciim (ttjiip/t,tta ut in triorictttibtts

fttpa[HO,tnmQYtcprmatio. f^traque esi in -vfuautortttn ,de prtore

VTiamin quan<juamedta lamorte tenetur. Dc porteriore ide. Aiorte Neoptolemt regmrum rtadita ctGit Pars Hdeno.

Tcmpuj mortisjquo vitx fenfus.iufertur inmorientibus, an inmor- tuiseflcdicendumfit. CAP. IX.

^\ Ed idtcmpuscjiio anim^ acoipore feparatae,autin >^ bonisfunf,autin malis : vtrnm poltmortem potius, 1^^ an in mortc diccndum eflfSi enim poft mortem eft, iam nonipfa mors,qua? tranfada atcjue pr.tterira eft, fed po- ilea vitapr:Erensanim;t,fniebona,feu mala eft. Morsautem tunccismala erat, quandoerat:hoceii, <juandoeam patie- bantur, cum morerentur : quoninm grauis& moleftus eis inerat fenfus : quo rnalo bene vtuntur boni. Perafta autem mors quonam modo vel bona,vcl mala eftjiju^ iam non eft? Porro fiadhuc diligentius attendamus , nec illa mors effe apparebit , cuius grauem ac moleftum in morientibus di- ximus fenfum. * Quandiu enimfentiunt, adhucvtique vi- uunt,& (iadhuc viuunt, ante mortem (]uam inmortepo- tius efie dicendi funt : qnia illa cum venerit , aufert omnem corporisfenfum , quiea propinquante moleftus eft. Ac per hoc quomodo morientes dicamus eos qui nondum mortui funt , fcdimminente morteiam extreina «S: mortifera affli- dtioneiattantur , explicare difficilc cft , etiam fi rette ifti appellantur morientes:(]uiacum mf»rsqug lam imminet,ad- uenerit,non morientes,fcd mortui nuncupantur. Nullus eft ergo moriens.nifi viuens,quoniam cum in tanta eft extremi- tarc yix£ , in quanta funt ^ tjuos agere animam dicimus,pro- ftcto qui nondiun anima caruit,adhuc viuit.Idem ipfe igitur /Imul «& moriens eft & viuens:fed morti accedens,vita dece- iiens,adhuc tamen m vira:qi;ia ineft anima corpori : nondum antem in morte,quia nQndum abfcefsit acorpore.Sed (i cum

abfcefte-

Ad Marcellinutn lib. xiij. ii

abfcefTerit^nec runc in morte, fed poft mortem potius erit, quaiido fit mmoi-te quisdixerit ? Nam lecjacvllus moricns crit , (i moriens & viucns fimul cfTe nuiluspotelt. Qn.i.idiu quippe anima in cojpore eft,n6 polTumus neg.irc viuentem. *^ Aurli moriens potius dicendusert, mcuiusiam corpore agitur, vt moriarur: nec fimul cjiiftjuam potcft cHe viucns & moriens: quando (it viuens, nelcio.

L. V I V E S. a / '^«i Vandiu enin> fentiunt acihuc vtique viuunt.]-W t^wrs

V. J dtjinunr ftfwatio aiui'£ a corport. ijj£ in tcmpjrejh : ^ cwn deferere tiK:pttfrigida .uemhra, iam tncipit rnori houjv, /ej' ^bu.f- fni Anttn£ esi acccfju^ mortn, citm iHapenittts renqnU corjfmJj£c ptni' tpu tnuAfit. b Q^os agere animam dicimus.}- Sic Afartialis:

St dcfit <jucda^as.^tt<xle ..^<v anim^m. Qitod ex antiqita perfuafune ortu-n hj'jet. ammamjpi itum effe ^ aurum ieniifii'>;a>n.fj$ti: a^tre unimarn , c^uxfi eamexttff.are /^^^eX" peiiere.l^^^ndf fquitur mors.

c Aut n moriens potiusdicen, eft. j- St u diciturnori^ in cuius corpore agirur^ vnde tncintat am na a'>{rc, prifeilo 'viki nojha tota di- cendaeftmors. Ex cjuo enm ■laii fumm - cj^alitatcs cnrpara pugna fuavi:am expellere conantur,^^ ccrte fifnn ie.rudm<. Qu£ c:.ufx' 'vetenbn^ piertfcjtte philofjp!KS f-jtt dt eHd',tmipere nasin ortu mort^fi" nemque mortit ejje cfuem ms dcirnm -vtts : fiu ejuia tum vcre inctpi^ nnn 'vtHcre,fiuejVt ah dtce'jant,quia tuncperfe^e eTi mars : ^abijt,

An vitaniortalium mor$ potiu<:<iuam vitadicetida fit. C A P. X. S^S^^ft X cjuoeniin cjuifcjue in ifto corpore moriruro efTe ^Y^^'7j coeperit, ^ nu;iGuam in eo non agitur, vt mors ve- ^^Jr'^^-^ niar. Hoc cnim agir eius murabiiitas toto rempore virx huius ; (i ramcn vira dicenda eft, vrveniarur in mor- tem.Ncmo quippe cftcpai non eipoft annu (ir c|uam antean- numfuit, & cras quam hodie, & hodie i^uamheri, & paulo poftquam nunc,&' nunccjuam pauloanrcrpropinquiori^^quo- niam quicquidrcmporis viuirur , defpario vinendi demitur: & cjuotidiclitminus minufqike qaodreftat:vt omnino nihil fir aliud repus vitce huius, quam curfus ad mortem.In quo ne- mo vel pauhilumftare,vel aliquanto tardiusire permittitur: fed omnes vrgentur pari rnoru , nec diuerlo impelluntur ac- ceffu.Neque enim cui vitabrcuior fuir, celerius diemduxir.

I z Auguftini de ciuitate Dei

quam illc cui longior : fed cum squaliter aequalia mamenta raperetur ambobus,ahcrhabuitpropius, altcrrcmotius,quo non impari velocitate ambo currcbant. Aliud eft autcm am- pliusviiP pcregille, aliud tardiusambulafre.Qui ergo vfquc ad mortem produdiora fpatia tcmporis agif,n6 lentius pcr- git. fedplusitinerisconficit. Porro fi exillo quifque incipit iTiori, hoc eil, efle in morte, ex quo inillo agi coepcrit ipfa mors,id eft,vitas dctra£lio:quia cum detrahendo finita fuerit, poft mortem iam erit, non in morte:profe6t6 ex quo edc in- cipitinhoc corpore,in morte e(t. Qiudenim aliud diebus, horis, momentiftjue fingulis agitur, donec ea confummata jnorsquseagebatur, impleatur : & incipiatiamtempus cfTc poft mortem:quodcii vita dctr^heretur,cratin morte?Nun- quam igitur in vita homo eft , cx quo cft in corpore ifto mo- ricnte potius quam viuente:/! & in vita & in morte fimul non poteft cfte. An potius &: in vita & m morte fimul cft : in vita fcilicetinqua viuit,donectota detrahatur :inmorte autem, quia iam moritur,cui vita detrahitur? Si cnim non eft in vita, quid eft quod detrahitur,donec eius fiat pcrfcda cofumptio? Si autem non eft in mortc , quid ei\ vita' ipfa detraftiof Non cnim fruftra cum vita fuerit corpori tota detrafta,poft mor- temiamdicitiir, nifiquiamors eratcum detraherctur. Nam fi ca detrafta non efthomo in mortc, fed poft mortem,quan do nifi cum detrahitur,erit in morte f L. V I V E S. a X T Vnquam in eo non agitur, vt mors non veniat. J De- X\l lenda h^epojire.ma ncgatto^dic.ndumftcNunquam in eo non agitur^-vt mors -veniat^c^u.jft.^f-.mper id a^itur. b Quc)niam quicquid temporis viuitur.}- Quintdianui in Aid-> thematico'.Omrni yos horaper tacitosfuUentefcjuecurfnf applicat fato% ^'in hac mtferapirf>etuitatis cogitathne clijiifli per exiv^a fefltnaa- ttf £ui momenta prAmonmttr. Tewpus eif^idtte aiiquid nobit deterere *vulgatij?imum efl: planicjuc funt non philofphorMm modQ.^fed poetarum tjuoqie libri , ^ ma^vapars eotum ^us hic ^ugufiinus dick , fumpta efi ex Seneca ■variis loctf.

An quifqoam llmu^ & vioens pofsit effe, & mortouJ.

CAP. XI.

^T^X) ^ autem abfurdum cft , vthominem ante quam ad

Si^;;sS^ mortem perueniat , iam cfTc dicamus in morte : cui

fl^i^^ enim propinquatperagcodo vitaz fua: tempora , (i

iam

Ad Marcellinum Lib. xiij. ij

lam in illa cft, maxime * quia nimis cft infolens , vt fimul & viucnscircdicatur&: moriens, cum vigilans & dormiens fi- mul eflc nonpoflit:qu.trendum eft quando eritmoriens.Et* cnim ante<^uam mors vcniat,non eft moricns,fed viuens:cuni vcro mors venerit,mortuus erit,non moriens. Illud ergo eft adhuc antc mortem , hoc iam poft mortem. ^ Quando ergo in mortef Tunc enim cft mories, vt quemadmodum tria funt cum dicimus , ante mortcm, in morte, poft mortem , ita tria iingulis fingula:viucns,moriens,mortuu(c]; reddantur. Qua- do itaque f\t moriens,id cft in morte,vbi neq; fit viuens,quod cft antc mortem, ne(]ue mortuus , <juod eft poft mortem fed moriens,id cft m morte,difficillimedefinitur. quandiu quip- pe cft anima in corporc,maxime li etiam fenfus adfit,procul- dubio viuit homo, ^uia conftat ex anima & corpore : ac pcf hoc adhuc ante mortem,non in morte eftc dicendus eft.Cum v»ro anima abfcefterit^omoemq^abftulerit corporis fenfum, iam poftmorteinmortuufqueperhibetur. Peritigitur intcr vtruncjucquo moriens,vel in morte (it; quoniam f\ adhiic vi- uit, ante mortcm eft. f\ viucre defiftit, iam poft mortem eft. Nunquam ergo moricns,id eft in morte effe compreheditur. Ita ctiam in tranfcui fu temporum quieritur prae(ens, nec in- uenitur:quin fine vllo fpatio e{t,perqupd tranfitur expr^Etc- ritoin futurum. Nbnne crgo videndum cft , ne ifta ratione morscorporisnulla elTedicatur? Sienim eft,quando cft,quje in vllo,& in qua vliusjcffe non poteftfquandoquidcm f\ viui- tur adhuc non eft,quia hoc ante mortem non in mortc:fi au- tcm viuerc iam ceflatu cft,iam non eft:quia 8c hoc poft mor- tcm cft , non in morte ? Scd rurfus fi nulla mors eft antc vel poft,quid cft quod dicitur ante mortem,vel poft mortefNam & hoc inaniter dicitur,fi mors nulla eft. Atquc vrina in para- difo benc viuedocgifrcmuSjVtrcueranulla cfTet mors.Nunc autcm non folum eli,vcrum ctiam tam molefta eft, vt nec vl la cxplicari locutionc poffit,nec vlla ratione vitari.*^ Loqua- mur crgo fecundum confuctudincm : non enim aliter debc- tiius:& dicamus ante mortem,prius quam mors accidat.ficut fcriptum eft.^^Antc mortem ne laudes hominem quenquam. Dicamusctiamcum acciderit: poft mortem illius velillius faftum cft illud vel illud.Dicamus& de praefcnti tempore vt poflumusjvelut cum ita loquimur.mcK-iensiUeteftatuseft,^; illis at^ue illis,iUud atque illud moricnsdercliquit, quamuis

14 Auguftini de ciuirate Dei

hoc quir^uam nifi viuens,omiii no facere non poflet:& potius hoc ante moi tcm fcccrir, non in morte. Lotjuamur etiam fi- cut Joijuirur lcriprura tiiinna , qua.' mortu«is c[uoc|ue non poft inortc^m,rcu in mortc c.rc uon Ju!>irat diccre.Hinc enim eft illud: Q-.Joniam non cft in morre , qui memor (ir rui. Donec cnim reuiiiircant,rccte cticiujtur cirein mortetricutin Ibmno cfle quifque aoncc euigilct, uicitur.v Uuniuis ii\ fomno pofi- tos dicamus di^rmientcs, non tamcn eo modo pofiamus dice re eos cjui >am funt mortui '.norier.tes.Non ennn adhuc mo- riiuitur,<jui quantum artinet ad corporis mortem,uc cjua niic diiicriuuis, iamfunracorponbusieparari. Sedhoc eft,(]uocl dixi explicai i aliqua locutione non pefie . quouam modo vel mo.icntesdicaorurviueie.veliam mortuieriam poftmor-» tem,pdhuc efifc clicamur in morte. c^uo modo enim poft mor tem, fi adhuc m morte,pr2efcrrim cum eos nec morientes di camus, ficuti eos qui in fomno funt dicimus dormientes : & <juiinlanguore,languentes:6^qi:iindolore,vric|ucdolercs.& quiin vita, viuentes .' An vero mortui priusc^uam refurgant, cfie dicuntur m morte: nec tamen poflur.t appellari morien- tesf Vnde no importunt;,neque incongrue arbitror accidifle, ctfi non humana induitiia,iudicio forralle diuino ,vt hoc ver- bum quod eft,moritur,in Latina lingua ^nec grammaticide- clinarc potuerint, ea legula tjua cafteratalia declinantur, S Nanque ab eo quod eft oritur, ht verbii pr^teriti temporis, ortus eft,&: h cjua /imilia funt,c|u;e per temporispretenti par ticinia decliuarur. Abeo veroc|uod eft iTioritur,<i cjuiEramus prafteritiremporisverbum,re(ponderifolet. mortuuseft, v lircrageminata.fic enim dicirur mortuus, cjuomodo Bruusy arduus, confpicuus, Si i\ c|ua /imilia , q\r£ nonfunt przeteriti temporis,fedquoniam n omina funt,finc tempore declinarur. Illud autem cjuafi declinarttur,c]uod declinari no potcft,pro participio prtEreriri teinporis ponirur nomen.Conijeoienter iraque faftum eil,vt cjuemadmodu.n id quod fig.^iiicat no po teif agendo,ira ipfum verbum ^decliiianloquendo nonpof- fit. Agi ramen potcft in adiutoriogratie i cdemptoris noftri, Vt faltem fecuciam mortem declinarcpolhmus.llla cnimeft grauior, & omniam malorum pci(nna,c|ua! oon fitfeparatio nc animie & corporis,fed in ajternam poenam potius vtriufqi copiexu.Ibi econtrario^nonerunt h<inmesantemorteatque poftmortcm,fedfemperiamoiie,acpcrhocnunquaviuen-

t^Sf

Ad Marcellinum Lib. xiij. 15

tes,nunquam mortui^fed fine fine morientcs.Nuaquam enim

erithominipeiusin morte,c|ua vbi erit morsipfa linemortc.

L. V I V E S.

a /^ Via nimis cft infr^lens.V ^Viijw infolitHm , •voca-^uUm eflaa- ^^i!nu(mi,qtio "uttttir S^i^ttittnf , ifurpator "vettrhnt 'vocabuiorwn, ^ GilliM eiu^ xinulus.

b Qu^ado crgo in moi tc.> Nimt^ es, t^ttgifitne , (ptodfn diflum ium b.na -vcrna. <^ mgcni^ <(cf fandnatn !U£ , nimtf rudu cs , /r '^if^ hebeti.Nulla i^tc th uides insiarnta,cju£ boni dtdUcIici ^ theolo^i tra- dHm.^rim'*n) ejfe^prirnu n non cjf- : -Mimum eff-\vhinmm non fjje. In morte eji tnprtmo inslanti non ij]( :quia tunc d: fiit ijf. iSondnm mtel- ligii'': £ xpone ftc: Nttnc von e/?,^ trjimcdiatc ante hocfiiit, Non intel- livui autdfit irrnnediaie^. NttntrHm njn efi -vor abultun tui terr>porti:no~ jiruin eji : -utfcia^ nonfoli-s A orfdrm lictrj]: in linguam L tinam. Rur- fnsfic expone : NiiUum <fi dabile tnTfd /s antc hoc , inter cjuod <r^ hoc nonftiit. Necdum i-aph? >•< dt er-^o adjcholam , ^ doceant le tsia putri: na •! iticUiti hxc lucn tt>nent,<w^ppe piierdia^ qnarnfenes. Scd alias de his rehw [uuuin/i t-gc ^ tHconfahulabtrtitif.

c Loqu.umircrgo fccundum conliietudinem.V Optimamlo- anendi ma^iTiram ^ a nuai ■ locjuindo artis dijctdtrenon dcbent, d Ante mortein ne laudcs hoimncm.} Simile hoc fententi£ So- lonis : N m:ne>n ar-te 'nortem pojje beatum dici : qnoniam tncertum ejl, cjuid eialhuc contin^ct.

f Nec graminaticideclinare potuerint. V Nimi* eshoccapite imptm ,^.igu7iin: : nam alttraineptiafmttuhere , 'vt c^u^loquimur ad i/uharem cotifuctudtnem dccommodrmtn^hac tertta^eji^od ^rammd' ticos 0 nnino in opere the.dogica mminaTli : quanto m.,gi< qnod ex eo- ruTK) pr£ceptis adqu d addtixiTli , ad tdou d agn. .trgu rientum^cjuod fiihi.A.gulus aiqui^ fc Jfet noTirtfcult /exhtbilr.nduiv ^ eitciendum tnfthola omnes cenfuijfcnt. tu vco artes ornnes a> difcipUnas cowiexas inter femaxtwaconiunCtione i-.rbitrarn y conjenfum "-oet^ris fjpiemiA fecutm : ita vt nuUafit alteri dcdecori, contra potius "vnaquaque alteri adiumento.

g Nancjue ab eo cjuod eft oritur.V y^nalogiavalere a^i dehtatin 4irtegramrttattca.ma'^na qu^Jiio e(i,(^ a clariRiWn m vrranqw: 'verfa' tapartvn. •^riTiarchui analogiam tutatm eji nobilis gramn aii.uss: Crates xero oppugnauit.jrttn libro,qtiem Chr-.fi-pta reiiquit cfei ew«- fWtA'«C. Ratines 'vtrinque a Al.y^arrone explicantur tn hbm qui fu- frerfurrt ipfms De a^-alogi.i.Dif^utat f<r de analogia QMntdianta.Scri' ffit ^ Caim Cafnr De anatogta ad Cheronem , Hatid dubte valere

16 Auguftini de ciuitate Dei

in omnihuf analogtam non oportet : valere in multpj necejfe efi» ^littf

nequc ars conjiabit,^ vtxjtrmo tpfe.

h Dcciinan loquendo.V Lufit ambiguitate yverhi iU.iw declinarii

agtiUoytnqtiitinonpoteji decltnan^hoc tjivitari^necloqi^indop^r caftas

injitdli.

Quam mortem primis hominibus Dcus,fi mandatum eius tranf- greiierentur/ucrit comminatus. C A P. XII.

^^n^^ Vm eigo requiritur , qua mortem Deus prirais ho- Tf^>^^ minibus fucrir cominatusJi ab eo mandatum tranf* ^^^^^ grederentur accepriim,nec obedientiam curtodiret: vt. um ann-n^,an corporis,an totius hominis,an illam (juae fe- cunda diciturtre/pondendumeftjomncs.Prmia enim conftat ex duabus.rccunda ex omnibus tota.Sicut cnim vniuerfa tcr- ra ex multis terris , & vniuerfa ecclefia ex multis conftat ec* clciiis, lic vniuerfa morsex omnibusiquoniam prima conftaC er duabustvna animai.altera corporis : vt fit prima totius ho- minismors, cum aniraa fip.e Deo & fine corporeadtempus pcenas iuit : fecunda ve? 6 , vbi anima fine Deo cum corpore pccaas ^ternas luit. QMado ergo dimt Deus primo illi homi* iii tjuem ia paradifo conftiruerat,de cibo vetito. Quacunque die ederiris ex eo, morte moriemini:non tatum prima; mor- tis partem priorem vbi anima priuatur Deo:nec tantum po- iterioren3,vbi corpus priuaturanimarnec folum ipfam toiam prim^fmivbianima &:aDco& acorporefeparara punitur:{ed quictjuidmorriseft vfi^ue ad nouiffimam , quzefecunda dici- tur,& ^ua eftnullapofterior, comminatioilla compiexa eft.

Pr«uaricatio primorum hominumjquam primum fenfcrit posnam.

C A P. XIII.

Am poftcaouam prafcepri fafta tranfgreffio eft, confeftim graria defercntc diuina ,de corporum fuorum nuditateconfufi funt : vnde etiam foliis fi- culneis, quae forte a perturbatis prima comperta funt,pu- denda texerunt , qu<E prius eadem membra erant, * fcd pu- denda non erant.Senferunt enim nouum motum inobedien- tis carnisfu;£,^tanquam reciprocam poenainobedienti«p fu^. la quippe anima libcrtatc in peruerfum propria deleftat3,& Deo dedignata feruire,priftino corporis feruitio dcftitueba- tur.£t quiafupenorem dominufuo arbitrio deferuerat,infe-

riorem

Ad Marcellinum Lib. xiij. ly

rioremfamulumadfuuinarbitrium non tenebat: necomnU no habebatfubditam carnem,iicutfemper haberc potuiffet, fiDeo fubditaipfa manfilTct.Tuncergo carocQ?pitconCupi- fcere aduerfus fpiritum , *^cum qua controuerlia nati fumus, «'trahentesoriginem mortis, & itimembris noftrisvitiatani naturam,contentionem eius,fiue vi^oriam de pnma pr^ua^ ricationc geftantcs.

L. VIVES.

a P Edpudenda non erant.}r«r/?/<< nmeranty idcirco necpuda^

^remafferehant Nttlltis tKJn f]'t oJfcnfus,finonpeccajfmt,^ \.fug eorumfmjfet^qualn manuutn ^ pedum Sed i>bi culpam ad>ufiruntf illiipArtibm ohfctnanjoltt- tas addttUypudcndai ^ e cons^edu rewQ" uendaefecit.

h Tanquam reciprocam pcenamlnobedientiaefua?.^ Qtioi. inohedieniia in ea refleclebatur , vt ijuejnadmodum Dr^ qfi non ^tt^ ruerant^cuk natura ture fubdiii eramftcfubdtium ftntirent fiot fibeU lantem.membra jcilicet domin^t rt.tt.m.

c Et fpiritus aduerfus carnem ^Hoc mhdfa.it adfenfum^ ruc in alips librts adfcnbitur. ^

d Traheutcsoriginem mortis. }■ Incodtce Bru^nfifichahetKr^ Trahentei originem umrtify^ ht merhbrn nofirti vittutam naturam^ (ontentionemeiwfiue vicloriam de primaprteuanc itione gefiantes^ ytrocunjue legAturmodofnfn^s e{i\Ex lUa prtmigentanoxayhanc pU" gnam inter aff Slm ^ we.uem ortam iffccjHx msperpetub comttjtur^ in q»a intertni mens efi uidriXyinteriin iiifla. Q^odfi Ugatnrfine vi* Siotiafenfui ertt,nonitafubigt ^ damari polfcorpcrtf afj-Mm , vt amplim btllum rationi nonfaciai^t y (Jr ncgitinm (.xhibeant permole» fiumiita ea LCiio n»n dij^Ucet-^ vtdeturfubtihor.

Qualis homo fic fadus a Deo,&: in quam fortem deciderit fu« VO- luntatis arbuno. C W. X 1 1 1 1.

Eus cnim creauit hominem reftum , naturarum au* for, non vtique vitiorum , fcd (ponte deprauatuSj ^iufteque damnatus,deprauafosdamnarofque gene- rauit.Omnesennn fuimusinillo vno*quando omnes ille v- nuscorrupit,quiperfoLminam lapfusclHn peccatum,qu|de illo fadtaeft antepeccatum. Nondum eratnobis figiilatiin crcata & diftributa forma,in qua f.nguli viueremus ; fed iam natura eratfeminalis, exqua propagaremur : quia fcilicct proptcrpeccatum vitiata,6«: vinculomortisobftricla > iuftc- ^i^Mmit.Dci, Tom, ifi B

1*, Auguftini de ciuitate Dei

que clamnata ) non alterius conditionis homo ex homine na^ fcerecur:acper hoc ^ a liberi arbitrij malo vfu , feries huius calamitatisexorta eft,<jua^ humanumgenusoriginedepraua- ta,velut radice corrupra , vfque ad fecunda? mortis exitium, <juiE non habet finem.folis eis exceptis , qui per gratiam Dei hberantur,miferiarum connexione perducit.

L. VIVES. ay^^Vando) omnes ille vnus corrupit. }• \nantiquU exemplari' X^Jbiifftc habitur : Quando tnmesfmmn) ille inw. nec efi^ omn $ iUe vnm corrupit Jntelligt -vult K>^tigtij}inii*,c^uan(io omnes in eo tra-^ TDHsfeniinali 'vtrtute^ ipfeq»e tott^u eji deprauatm ^ corrupttif^ idcir- co noi omnes exfontt- infefio matjanteSy-venenum traximtii n bifum» h A liberiarbitrijmalovfu.} Maleenim-vfifunt paremes iUi frima libcrtate voluntatisjqua ^ facerefemper imperata Dei^ (j^ «- cufarepoterant,

Qudd Adam peccans prius reliquerit Deum,quam rehnquerc- tur a Deo:& primam fuifte animae mortem a Deo receriifle.

CAP. XV. A

i Vamobrem etiamin eo quod diftum eft-.Morte mo riemini-.qiioniam noneftdidium, mortibus , fi eam folam intelligamusqu^ fitcum anima deferiturfua vita,quod illi Deus eft:non enim deferta eft vt defereret, fed vtdefereretur,deferuit. Ad malum quippe eius prior eft vo- luntas eius: ad bonum vero eius prior eft volunras creatoris «ius:fiuevteam faceret, qusenuUa erat:(iue vr reficiar, quas lapfa perierat : etiam fi ergo hanc intelligamus, Deumde- nunciaffe mortein eo quodait;Qua die ederitisexillo,mor-, te moriemini:tanqaara diceret , qua die me deferucritis per inobedientiam,deferam vos per iuftiriam :profefto in ea mor te etiam ca?rere denunciatse funt,qu2e prociildubio fiierat fe- cutur<e.Nam in eo quod inobediens morus in carne ex motu anim^inobedienrisexortuseft,proprerquem pudendatcxe- runt , fenfa eft mors vna in qua deferuir aniinam Deus. Ea iignificara eft verbis eius , quando rimore demenri CeCc abf- condenrihomini! dixit. Adam vbiesfnon vtique iguoranda qua^rensjed increpando admonens,vt attenderet vbi e(fet,ia quo non eflet Deus. Cum vero iam corpus anima ipfa defe- yuit «tatecoiTuptum,& fcncftute cofc^uin, venit in experi-

mentuin

Ad Marcellinum Lib. xiij. 19

mentiim mors alter a , de ^iia Deus peccatum adhuc puniens Iiomini dixeiat.^Terra es,& in tcrram lois : vt ex his duabus inorsilla prima,(]Uc?totius hominisefl:,c6pleretnr,qiiam fe* ciida in vlrimo re<}uifur,ni/i homo pergratia Dei libcretur. Neq; enim corpus quod de tcrra eft, rcdirct in terra, nifi fua morte,quiei)liacciditcLim defericurfua vita,idcftanima.Vn dc^^conl^at intcr ChrilHanos veraciter catholicam tenentes fidem,ctiam ipfam nobis corporismortem,nonlcge nature, qua nullam mortem homini Deus fccit,'rcd merito infiiftam ^Fe peccati,quoniam pcccatum vindicas Deus, dixit homini, in quo tunc omnes eramus:Tcrra es,& in terram ibis.

L. VIVFS. a' I ^Erra es,&: in tcrram ibis.j-y/c Lxx.y» et, n^ins vityUjj «t- J[ TnKturM.f^btfeci^Hda loco duit cum arUcnlo nit yUuyper qitod #- f{mn elefnerttum t^rrx fignijicatw ^in cjuad cadunt «mniaviuentM, cunt tnonuntur.

b VndeconftatinterChriftianos. }- Sdtpe t^ugujiinm dijertU ruerbh^jiendnfententianjfH.jmhanceJfe, homntem fi non peccaffett pon fuifje moriturmw:n8c niort$jUec morbii corpm habiturum obtioxiumy lignurqu:- illud ■vitd imntortalitatcm coUaturum. Optimuf fcholajii' 'CorMrn theologUri B.Thomof t^quina^ in eandem fententtam iuit.Sco- t$ti tamen fiue fiudio partium,feu cjMaftc efl ipfi infum, hac omnia ne- gat.Vult emm corpHi hominhfurjfeetiam in illofatu rerum fubditum rnorbps^^ perpeffurum eos,nec m riturum tamcn , cjuiapnm ad c<tloi tHeheretuT cjtam caderetfedfi reUnc^ueretur diutim in terra^ haud du- hietabeconfe(}umiri.,necUgnum'vit£ virtutern habere perpetuandi ^itam^tantum proferendi.

c Sed merito infli£lam efTe pcccati.}/T^«r//» nomeeftiq.eo quod feccatwn eft,mi.ritum eft.

De philofophisiqui .mimse feparationem a corpore non putantefle

poenalem,cumPlato inducat fummum Deumdiismiuo-

ribus promittentem,qu6d nunquam finc corpo-

ribusexiiendi.

CAP. XVI. 5^^^ Edphilofophi , contraquorumcalumnias dcfendi- W§fK^ musciuitatcmDei,hocelteiusecclelia,fapienter ii- K(^:^J^ bi videnturirridere,qu6d dicimusanima? a corporc feparatione inter pomas eius eiTc deputanda : ^quia videlicet cius perfeclam beatitudine tunc illi fieri exiftimat,cum omni prorfus coipore exuta,ad Deum limplex & fola,& «juod^m-

B z

M Auguftini de ciuirare Dei

modo nuda redierit. Vbi Ci nihil quo ifta refclleretur opini» iQ coriun literis inuenire, operofius mihi difputandum efler^ quo demonftrarem non corpus efTc animse , Ted corruptibilc corpuSjOnerofum.Vndc illud cft quod de fcripturis noftris in iuperiori libro commemorauimus-.Corpuscnim corruptibi- le aggrauat animam. Addendo vtique corruptibilc non qua- kcunquecorpore,rcdqiialefadumex peccato confequcnte vindi6la,animam perhibuit aggrauari.Quodctiaii nonaddi- dillet,nihilaliudintelligeredebcmus. Scd cnmapertiffime PlatodcosarummoDcofaftoshabercimmortalia corpora pr^dicet,eif<jueipf'umDeum aquofacli funt , ind^catpro magno benciicio polliceni:eni,(]uod in jeternum cu fuis cor- •poribus permanebunt,nec ab eis vUa morte folucntur : quid €ft quodifti ad exagitandam Chriftianam fidem ^ fingunt fe nefcire , quodfciunt : autetiam fibirepugnantesaduerfum feipfos dicere malunt,dum nobis non definant contradicerc? Nempe Platonis hsc verba funt,"^ficut ea Cicero m Latinum vertit , quibusinducit fummum Deumdeosquosfecitallo- quentem & diccntem.^^Vos qui deorum fatu orti eftis, attcn- dite quorum operum ego parens eftcftbrque fum.^fiiEc funt indiflblubilianutumco , quanquam omne colligatum folui poteft.^Sed haudquaquam bonum eft s ratione iunftum dif^ foluerevelle.Scdquoniam eftisorti,immortalesvosquidem efre,& indiflolubiles non poteftis. Nec vnquam tamcn diflToI uemini.-neque vos vlla mortisfata periment,ncc erunt valen tiora quam confilium mcum, quod maius eft vinculu adper- petuitatem veftram quam illa quibus crtis,tunc cum gigneba inmi,colligati. Ecce deos Plato dicit & corporis animarquc colligationemortales,& tamen immortales Dei aquofa- di funt, voluntateatqueconfilio, Siergoanim;^ po^na eft qualicunquecorporecolligari , quid '/ft: quod eosalloquens Deus tanquam folicitos,nc forte moriantur , id eft di flbluan- tur a corpore»de fuafacit immortalicate fccuros:non propter corum naturam qua; fii compafta non limplex , fed propter fiwm inui£^iffimam voluntatcm qua potens eft faccre,vt nec orta occidant,necconnexafoluantur , fcdincorruptibilitcr perfcuerentfEt hoc quidcm vtrum Plato vcrum dc fideribus dicat,alia qu^ftio eft. ^'Neque enim ci continuo concedcndu cft,globos iftosluminu fiuc orbiculoslucecorporea fuperter iTAS^ieu dic>feu oo^c fulgeotcs, fuis quibufda^ ropriis animis,

viiiCrC

Ad Marcellinum Lib.xiij. li

vluerccifcjue intelle6tualibus & bcatis,qu6cl etia de ipfo vni- uerfo mudo tanqua vno animali maximo (juo cun£ta cartera cotinerentur animalia coftanter afhrmat.Sed h^c,vt dixi,alia quzeftio efl:,qua nuc difcutiendanonfufcepimus. Hoc tantii contra iftos comemorandum putaui,qui fc Platonicos vocari vel efte gloriantur, cuius fuperbia nominis erubefcuat cfte Chriftiani,ne communeilliscum vulgo'vocabulu vilem fa- ciatpalliatoru,tant6 magisinflata,quant6 magisexiguapau- citate:& quaerentes quid in do£lrina Chriftianareprehcndat, exagitant seternitatem corporu,tanquam haec fint inter fe co traria,vt& beatitudinemquceramusanimzE , & eamfemper cfte velimus in corpore velui a^nimnofo vinculo coUigatam: cum eorumautor& magifter Plato donii a deo fummo diis faftis ab illo dicat efte conceftlur. , ne aliquando morianturj id eft a corporibus.quibus eos connexuit,feparcntur.

L. VIVES.

a /^^Via videlicct eius perfeftam beatitudinem.} PhiloUits \^ Pythagvricta depvfito corpore ho^mnem Ueumtmmortalemfie' riaicEt Plato trah^ ms k corporeimquit.ad tmaf fjr acogitattonefu' perarum rerumfnbmde reup(art:ideo rehn^itendMm corpta.^ htc e^ttan tum^offumtHifj;' tnaheravitaprtrfum^uthben ^ expedtti-verumi- pfi -vidcamii^ ,^ optimum amcmm. Hinc Por/hyrita uegat ai^erfcri beatu.n quenquam poffe^mfi relinqu-jt corpu;^^ affigatur Deo. h Vivi2j\i.t(t v\t(cn- t.\Teretianaimtiatio.>tufifapUt quodfi nefciof, c Sicut ea Cicero in Latinii ycvm.^LibellM Ciceronny cjut dc -u- muerfitate infcrtbitur.^paricjl Timdtt Platonti. Grtca klatonn verba fub.iciam.vt ex en emendemia Cicer.locumyqui p^^f^tmy^vt tpfe tctta li- beUas mtndoplegitur ©e«i&i'Jvai' iym «Txtuxp^V «rwnif rt «V^»» •> «* ^* tfxi "^it^d. (tKumifJi.i yi 9«\ovre{ , ttJ ^Jju ouZ ^h" cA9iv ttwv Xt/TOV.T» «j*

^>ia^i,«t5w'rflt7t< filfj xjt i^i , }iSi ufhVT^t TO rmijtmty , «1« u!^' J"» xv9 V- ci(5V«^,h<A T^'^j«5^»d«y*Ti( uutiiogn ^'xvnii u^i, ^)i\YiTim( /y.H^c>(^ •!» ^ff/M«,xj[^" jcygy<&TV^« Xtf^^ovnt «^5i«'»fl»i' , oTj ot' »7<7'Vk&'» viwii^tt^t, H&c ad vfri>um interpretaboriDij deorttm^ejuorii operum ego ijjsflor ^ pater fum^cju£ per me faf} a funt we 'volente infolubtlta ,foli^btle td^ men tfi coUtgatum omne: verum pul hre cooptatum , ^ benefe habens, mali eft veHe diffoiufre.Quocirca cttm gentti fitif,immortales cjuide non eJitf%necomninoindijfolubile5ynec dijfolttamni tan^en , nfc mortn fato coficiemmi,fortni 'voliitattm mta,<iua maiui ejip ^ veriu^ vmculum^

B 3

t^ AuguftinideciuitateDei

^am iUaiquibu4 efiis cum gigneremini celligati. Mutuattu eTifefe pUtofententiam hancex Fyih^igartcii , ^ in primis cx Itbello Ttm<ei Locri fproptercjuemfuumTtmawnnommamt: api^dTim^um h<gc funt 'verba'.<f[y.'K-^uSiJ&' m tteA^roy ynyctLict mitii ivtov iimiei 3t9v y»y«i- •70», KTreff^ ^^«epHJTi/^ovujzr «tAXaiyWar^o/^a» TatU)-nv a-v^irjuyi^u, 3s»

^VAt^gi-rof ;tfiM<5-». A^erZ»^ /««t Dortc£ dMiedi, lociuem dt^ Deo ^ mundo: Cum njeUet , incjuit , «/><« opttmum facere , /jMnc </e«m ediditf ^enitum cjmdem 1 fed nuncjuam kteriturum altena caufa^pr^tercjuam ipfa Deo,a Cfuo compofittif cfl^fi cfuando ei iienent in mentem tpfum dif-i' foluere. Sndnoncfibonum tmpetum capere perdmdt pulcherrimum epttt.

d Vos qui fiih mortalitatis fato.}- Legendum.njos qui dcorum /4- tu orti ehif^^fic eTi apud Ctceronem.

€ Hzec fuat indiirolubilia nutu ix\eo.\ Melitisftc., quam quomodo vulgo apud Ciceronem^ cfu£per me faclu nonftmt diffoluta me inuito, . ybinullu^ efi fenfxijtiifi legatur swe non inuttojfji^ •^s\ovt<^. f Sed haudquaquam bonum eR.^^^pnd Ctceronem meltttSihatid'' qttaciuam boni eJi ttpK».

s Rationeiunftumvellediflbluere.}'/^<ec^««fe<3f««if«r,y?fy«»t fcribenda, ratione vinfltim veile dijfoluere.Sed quoniam ortiefits ^im- mortales ves ^uidem effe ^ indijfclubiles non poteUtSynec vnquam ta- men diffoluemini,neq; vos vUa mortpffataperimentyfiifc. h Neque enim continuo concedendu eft globos iltos.}/i/4»c epu^THonemfoluere nunqttam eTi ^ug.aufm : nam vtdebat Origenem €Um Platone fuo fenfiffeitraxiffeque infententiam tngeniofos plerofque. i Vocabulumvilemfaciatpalliatorum. 5- Toga Romanorume- ratipaUium Gracoru.qui Gracanici volcbat ernditione videri ypaUia" ti incedebttnt , ijq; ^ cultu ^ moribb4a ^ erudittone Gr&ca inftgnes ac ^us^iciendi erant ,Nd vt nunc artes ort.nes Latine tradutur, dtfcun* ttirqj,ita tunc Grdce.Raritas ipfa horum admirabiliores eos reddebat.

Conrra eos qui aflferHint terrena corpora incorruptibiliafieri &2terna nonpofle. CAP. XVII,

Ontendunt ctiam ifti terreftria corpora fempher^ la eflc non pofle, cum ipfam vniueriam terram dei iUi non quidem fummi, fed tamen magni , id eft to- tiushuiusmundimembrum in medio po/itum & rempiter- pum efle non dubitent. Cum ergoDeusille fummusfece- rit alterum quem putant Deum, id eft iftum mundum , cete- ris cliis q ui infra cmn funtpr^ferendum , eundemque exifti-»

xnant

Ad Marcellinum Lib. xiij. 25

iTiant efle animantem , anima fcilicct ficut airerunr rationaH velintelleftuali, in tammagnamole corporis eiusinclufa: ipfiufquecorporisranquam mebra locisfuis pofita atqjdige fta,quatuor conftitueritelementa,quorumiund;uram,ne vn- quam Deus eorum tam magnusmoriatur, indifTolubilemac fempirerna velint-.quidcaufajeft , vtincorpore maiorisani- mantis tanquam medium membrum ^Eterna fn tcrra,& alio- rum animantium terreftrium corpora, (i Deus ficut illud ve- lit,.£terna efte non pofsintf'^Sedterrf,inquiunt,terra redde- da eft , vnde animalium lerreftrium fumpta funt corpora, ex quo fit,inquiut,vt ea fit necefle diflolui &' emori:& eo modo terrae Itabiliac fempitern£e,vnde fuerant fumpta,rcftitui •'Si quis hoc etia de igne fimiiiter affirmet , & dicatreddeda efle vniuerfo igni corpora,qu£e inde fumpta funt vt celeftia fieret animalia , nonne immortalitas quam talibus diis velut Deo fummo loquente promifit Plato,tanquam violentia di(puta- tionis huiusintercidet ? Anibipropterea non fit, quiaDeus non vulc^cuius voluntatem,vt ait Plato,nulla vis vincitfQuid ergo prohibet,vt hoc etiam de terreftribus corporibus Deus pofsitefhcere, quandoquidevt nec eaqu^ orta funt,occidar, nec ea qux funt iuncla foluantur,nec ea qua? funt ex elemen- tis fumpta reddatur,atque vt animse in corporibus c6ftitut;c, nec vnquam ca deferant,& cum eisimmortalitate acfempi- terna beatitudine perfruantur,pofle Deum facere confitetur PlatofCur ergo nonpofsit,vt iiec terrcftria moriantur? An Deus no eft potens quoufque Chrilhani credunt,fed quoufqi Platonici voluntf Nimirum quippe confilium Dei & potefta- tem potueriit phiiofophi,n6 potuerunt nofle Prophete, cuni potiusecontrario Dei Propheras,ad cnunciandam eius,qua- tum dignatus eft voluntatem, fpiritus eius docuerit , philofo- phos autem in ea cognofcenda c6icC^ura huinana deceperiti Verum non vfqueadeo decipi dcbueriat,nonfolum ignoran- tia,verumetiamperuicacia,vt & fibi apenifsimerefragentur magnis difputationum viribus aflerentes,anim^,vt beata eflc pofsit,non terrenum tantum,fedomne corpus efle fugiendu: •* & deos rurfus dicentes habere beatiffimas animas, oiita- men ceternis corporibus illigatas, cseleftibus quide 6c igneis. louis autem ipfius animam, quem mudum iftum volunt , om - nibus omnino corporeis €lementis,quibus h^c tanta moles a terra in czelum i^urgit^incl ufitm.Hanc enim animam Plato ab

B 4

14 Auguftini de ciuitatc Dei

«ntimo terrae medio,*^ quod geometrx centrum vocant per omnesparteseiusvfqucadca^lifumma & exrrema difFundi & ^ cxtcndi per numeros muficos opinatur,vt fit H\c mundus animal maximum,beatirsimum,fempiternum,ciiius anima ^X pcrfeftam fapientia^ felicitatem reneret,&: corpus proprium norelinqueretjCuiufquecorpus &: in ^ternum exilla viuerct, & cam quamuis non fimplex , fed tot corporibus tantifq, co-. pa£ium;hebetareatque tardare non poflet.Cum igiturfufpi- cionibusfuisiftapermittant,curnoluntcredere,diuina volu^ tate atque potentia immortalia corpora fieri poffe terrena,ia quibus anima? nulla ab eis morte feparatce,nullis eorum one-p ribusaggrauat^.fempiterne acfeliciterviuat,quod deosfuos pofTe affcrunt in corporibus igneis, louemque ipfum eoru re gem in omnibus corporeis clementisfNam fi anime vt beata fit,corpus eft omnc fugiendum , fugiant dij eorum de globis fiderum,fugiat lupiter de c«lo & terra,aut fi no pofTuntjmi- ieriiudicentur,Sed neutrumifti volunt qui nequea corpori- bus feparationem audent darc diis f uis,nc illos mortalcs co- lcre videantur-.nec bcatitudinispriuarionem,neinfelices^os cffe fateanturrNon ergo ad beatitudinem confequendam o^ innia fugieda funt corpora,fed corruptibiiia,molefta,grauia, moribunda,non qualiafecitprimis homimbus bonitaspci, fedqualiaeflecompulitpeccatipoena. L. V 1 V E S. ^P Edterrapjinquiunt, terra reddendaef\, } Terram cjfccor-m c5/»«<,e^ i» fet yH abire exfuris Ittern esi^ ^ inde ad Gf£cos fcri^ ftorfs per HomeYum manduit. Hinc enim HeBorps cadauer terram nominat.Et PhocylidesantiquiJ?mttsfcriptor.

£x terra corpm nohis efl,rHrftt4 io illam

Solt*imur,(^ ptiluii fumui . Et Et*r»ptdes^c^uos*inrfH« inpvimo T ufculanarum c^utTiionum 'vertii CfCeirOyin qmbtafunt eadem 'verba,qu,e tyfuguTitntu inducit'.

Mors e^finttaa om>iibu4^cft4itgtntri humano angorem

Ne qtiicquam afferunt,riddeniia esi tirra terra. h Etterreftresdeosrurfus dicentes. j- Inexemplari Brugen.fic «fl:Sed omne corpta "ffe fu^iendum^f&f deos rurfm dicentes hab re hea- tif^imas amma^y ^ taneh£ternii corpottbm illtgatof cdeflibm efui^ dem ^ *gneH',ju£ iefiiif v^rtor videtur, ■ Nam i^u^uflinta nihti hic

locutta

AdMarcellinum Lib.xiij. 25

loitittu efl de dtn mrenis,

c Qupdgeometrs centrumvocant. } Centrum ejk punSlum m wedioftue orbtfineglobo a quo ad extirtiamfartern ownts rec!<£ ltne£ dudaftint £cjit<£:a ideo punClum imagtnantur efeccmrum y ([«rJ^/f- ^tle,namftfccaipofl',t,a(partes Laheret^nec totum ejfu m nedtoy tiec omnesabeo.aJijad ci atrnfiexum dtcjuales cfftnt ■^ ncmpe cjtftnonab eademparte crahcrentur.Plato m Tim£0 DHindi ^nimam in medttul~ liolocjtam afun.mo Deodtctt, indefeinctrcmtiiper -uniuerfum pirre- xijje,^ indu^ia ccnuerftmc animam -vitdir.que per mundt corpuf fu- fam iffe diuinumferr>ptiernatnt(f^ fapicnicm,

d Exteiidi per numeros mulicos. } De hi^ Macrohiu^^ Chatci' difii,^ Mafitti^ Ftcinn4 tn ccmpendio cptod profofuit tn Titr^ea Pla tonntcjuem^veiipfe v^ rtit^^vel ab aliouerfHm incude fua recufum adir^ dit.Hi numeri obfcuriiatefua inproue^ bium vencrunt.

^eTmenis corporibiis^qui- ulinlofophi aftirm.int in cxleflibus

efle nonpo{Te,4uiaquodterreiiumcft,nituraliponvlere

voceturad terram. C A P. XVIII.

g8^>^ Ed necefie ell, inquiunt, vt terrena corpora na- S^^ furale pondus , vel in terra teneat , vel cogat ad Si^2 terram, &: ideo in ca^lo ei^t nonpofTunt. Primi ^uidem illi liomines in terra erant nemorofa atque fruftuo- fa ,qu2: paradifi nomen obtinuit.Sedquia & ad hoc relpon- dendumeft vel propter Chiilticorpus, cum quo afcenditiii Ccclum, vel propter fanftorum , qualia in refurreftione futu- ra funt , intueantur paulo attentiuspondera ipfaterrena, Si enim ars humana efhcit , vt ex metallis , quse in aquis pofita, continuo fubmerguntur , qnibufdam modis vafa fabricata e- tram natare pofsint, quanto credibilius 8c efficacius occultus aliquisinodus operationisDei ,cuiusomnipotentifsima vo- luntatc Plato dicit,nec orta interire,nec colligata pofle dif^ folui,cum multo mirabilius incorporea corporeis^quam qu£ cumque corpora quibufcunque corporibus copulentur, * po- teft molihus pr^ftare terrenis vt nullo in ima pondere depri- matur:ipfifq; animisperfedifsime beatis ?vtquamuis terrc»- na tamen incorruptibilia iam corpora vbi volunt ponant , & quo volunt agant^^iitu motuque facillimof ^An vero (i hoc an gelifiJciant,vtqu£Elibetanimalia terreflria rapiantvnde Ji- bet,conftituantque vbilibet,aut eosfine labore nonponTe, aut onera fentire credendum eftfCur ergo fanftorum perfc- ^osatqucbcatosdiuinomunerefpuutusfinevUa difnculta-

B y

16 Auguftini de ciuitatc Dei

tt pofTc ferre quo voluerinr,&: rifterc vbi voluerint Tua cor'-

pora non crcdanius f Mam cum terrenorum corporum ficut

onera in geftandorenrirc confutuimus , *^ijuant6 maioreft

t|uanritas,tanr6 maior fir & grauitas,ita vt plura pondo quam

j>auciora p]uspremant,membra tamen fujc carnisleuiuspor

tetanima quum infanitate robuftafunt, quamin languorc

quum macra funt.Etcjuum aliisgeftantibusonerofior fit fa-

.JJUS& validus,quamexilis& morbidus , ipfe ramenadfuuiii

corpus mouendu arque portandum agilior cft,c}uum in bona

valetudine plushabet molis,c|uam cum in pcfte vel infame

minimum roboris.Tantum valet in habendis ctiam terrenis

corporibus, quamuis adhuc corruptibilibus atque mortalibus

non quatitatispondusjfedremperarionismodus. Et cjuisver-

bis explicet quaiitum diftat inter praefentem , quam dicimus

ranitatcm,(?c immortalitatefuturam? Nonitaque noftramfi-

dem redarguantphilofophi de ponderibus corporum. Nolo

enim quxrere cur non credat tcrrenuin pofTe efle corpusin

cseloj^^quumterra vniuerfa libretur innihilo. Fortafsis enim

deipfo mediomundi loco,eoqu6din eum coeat tjuscq; gra-

ui0ra,etiam argumentatio verifimilior habeatur. Illud dico,

fi dij minoresquibusinteranimalia terreftria caetera etiam

hominem faciendum commifit Plato , ^ potuerunt ficut dicit

ab igne remouere vrendi qualitarem,lucendi relinquere qug

peroculosemicaretritane Deofummoconcedere dubitabi-

mus,cuius illevoluntati poteftatique ne morianturconccC-

:fit, qu^ orta hnt,& tam diuerfa, tam difsimilia,id eft corpo-

rca & incorporea fibimet connexa , nulla pofsintdiflblutio-

nefeiungi, vt decarne hominis cui donat immortaliratem,

corruptionem auferat,naturam relinquat, congrucntiam fi-

gursB membrorumq; detineat, detrahat poderis tardiratem?

Seddefiderefurred):ionismortuorum, & decorporibuseo-

rum immortalibus di]igentius,fi Deus voluerit , in fine huius

cperis difTerendum eft.

L. V I V E S. aT^Oteft molibus piiEftare terrenis.} fj£c a Deofittt omnipO' X. tentiafua (<f himinihm admiranda , w etfcjue credcndif eft meri' timfidei quam Dee debemtn.A/iror mfcholn de loii ^ fimilibui in- quirld^nirfjiie ex rationibm huiu^ natttra. b An vero i\ hoc angeli faciant. } Quanta fit vniufcuiufcjue an- gdi TJhy-ut naturx rationes acfcholofpr^ttream , ex iU» vm di^ofa'

€iamu*

AdMarcellinum Lib. xiij. irf

<iAmm comefluram ,cjuudan^elM domim percuj^ttvna»9ffe centtm cBogtnia milha i/itorttm de exercitu y^j}yriorutn^z.Reg,i9. Eat nunc httmanumginiA^f^ laHet fuperham fuam injirmitatetn. c Quanto mjior cii quaniitds.} Aun ejhjtc de quantitate fecunJi pr^dicamentt argutun.ium , nec an resfttaiia , c^uam tpfum cjuodfacit quantu>f>,an eadem,(Juantitatem hic,pyomoLe capitj^vt c.^pi jolrt- d Cum terra VDiuerfa librerur in nihilo.}Nr.;i tn ni^.ilo ^fedm acie , cttt^ruincjui, ternepoiide.i cedercty m iUa medium mundt na<'la 'vifuaihtfefijleretimmohtlem: ttavtmirati fnt pleriqfC phiioJopho~ rum » ea'n non cadere. cwn in £ere pendc.at. Ideo fulctrt ^vinin-.nfurtt arhitrati : veriim caftu quem putanty dtfcenfuf non cfjct yfd afceifUit quoquo veifm enim a medtn ad cAuin wou atur , afendet. Et qiem" admodwn mirandunt non ejl , eam ex nofira parte non fe tn c£lum eX' toUere, tta ntc ex alia quaun nonfe adart,hnum cAfifem agtrc : nam idem effet vhique mot-ts^qui hmc in c^Um, qui^pt: qut tngloho medium «ffet 'Lndtciue nifimum^ cxtimwn Jupiemum. Sedhaud duhic JujJ^eii- difie in lem <(cf cedenti aere molem tarn immanem immotam admtran" dumy^ adoraudum eji.

Terra piUfiniln ntillc fulcimine nixa^ %^ere ft.Jptnfo.tam graut- pendet onuf^ inqutt Ouid. e Poruerunt ficur dicir ab igne rcmouere vrendi. } Plato in 7'tm£0 dsfabriea humani cofporn loquens^oculoi-iincptit^participesfa'' flos illitif igna, qui nonvrtt ^fed gratam lucemidiemque mundc ajferii folarern denotat. Nam mtimum corporu nofiri ignemhuit** c£lefii4 germanum per hanc partem , fed pr£cipue ptr puptUam emanare dij iuffrunt^ nontamen crafiorem tllum^ (^r ttfrbulentum , fed defecatio- rem^punorem. idctrro cum diei lumen fe hutc nofiro coniuugit in complexu ^ coh^rentia duaruu- rerum tam cognatarum eiufdemque natur£,fit -vtfio, Colorts quoque eodem opere ne per altud fat vifutt qu.:m pcr ignem,fulgcre< fffe defininit e corporihuf manantcs .lUa quA- Jito nen eTi hoc loco traSlanda , fidtne vifio emiffo in res ab oculo ra- dio , a» h rehuf ad oiulum recfpto. Plato exire 'vult radium ah oculo, cui.afententiam ^rtfiotiles in liveUo DefenforiUrefeliit ^ in proh!e- matls 'videtur prohare.Stoiciadres tre radios dicunt , quos t^uguFii- nui in op i re.De tnmtatefecutu^ tiU^ multi Peripateticorum t^le «» xar.der t^/rfph^odifipiii prtdire ahoculif fpirittt^cenfet y alij ad ocuUs potius tendercy njt Pltvita. Mali ^'rahs egrcdt ^ regredi ab oculo ad oculum fpecies incredibilieeleritate arbitratur, Recentiores Peripa- tetici fecuti Gulielmum Ochamum,i^ Durandum Portiarum > »«/- loi f^eciis hincvelindereliitquiyfedhxcaUas^Plato 'vero ^ etr.it'

1% Auguftini dc ciuitate Dei

Urealiquii ocuhm,^ recipere njult.

Comra eorum dogmata qui prrmos homines fi nof> peccaf- fcnt, immortalesfuturos fuilTe noncrcdunt.

CA P. XIX.

^^t^^i^"^^^^°'"P°'"^^^"^r''""°^"''''' hominum quodinfti- '(li:^r tuimus explicemus,quoniam nec mors ifta, quse bo- ^i^p^d^.^^p na perhibetur bonis , nec tantum paucis intelligen- tibus (uie credentibus , fed omnibus nota eft , qua fit anim*e acorporcfeparatio, quacerte corpus animantis, quod e- uidenter viuebat, cuidenter emoritur,eis potuifTet accidere, ni/i peccati meriium fequeretur. Licet cnim iuftorum ac piorumaniiTi^defun£lorum,qu6d in requieviuant , dubi- tare fas non fn , vfque adeo tamen eis melius eflet ^ cum fuis C6)rporibus bene valentibus viuere,vt etiam illi qui omni mo do efTe fine corpore beatiffimumexiftimant, hanc opinio- nem fua fententia repugnante conuincant. Neque ennn quif quamaudebit illorum fapientes homines, fiue morituros, fiue iam mortuos,id eft aut carentes corporibus,aut corpora relifturos, diisimmortalibusanteponere, quibusDeus fum- mus apud Platonem munus ingensindiflolubilem fcilicet vi- tam,ideftsternumcum fuis corporibus confortium poUi- cetur. Optime aute cum hominibus agi arbitratur ide Plato, ii tamen hanc vitam pie iufteque peregeiint,vt a fuis corpo- ribus feparati, in ipforum deorum qui fua corpora nunquam deferunt, recipiantur (inum:

Scdicet immemoresfupera vt conuesca reuifafity

Rurfui ^ ticipiant in corpora -velle nuerti. Qiipd Vergilius ex Platonicodogmate dixifle laudatur. Ita quippe animas mortalium,nec in fuis corporibusfemper efle pofle cxiftimat, fed mortis necefsirate din"olui,nec fine cor- poribus durare perpetuo-fed alternatibus vicibus indefinen- ter viuos ex mortuis,&.' ex viuis morruos fieri putat:'' vt a c<e- teris hominibus hoc videantur diftcrre fapientes , quod poft mortemferunturadfidera, vt aliquanto diutiusin aftro fibi^ congi uo quifque requiefcat,atque inde rurfus miferi^ prifti- iiae oblitus, Sc cupidirate habcndi corporis vi£)^us, redcat ad labores aerumnafquc mortalium. Illi vero qui i^ultam duxe- runt vitam,ad corpora fuis meritis dcbita, fiue hominum, fi- ue beftiarum de proximo reuoluantur, In hac itaque durifsi- inaconditione conftituit etiatn bonas atque fapietes animes,

quibus

Ad Marcellinum Lib. xiij. 19

iquibus non talia corpora diftributa funt, cum <]uibus fcmper atque immortaliter viuerer, vt neque in corporibus perma- nere,ne<juefinehis porsintmerernapuritatedurare.De^uo Platonico dogmatciam inlibrisfuperioribusdiximus^Chri- ftiano tempore erubuille Porphynum, (?»: non folum abhu- manis aniniis rcmouilfe corpora beftiarum , verumetiam fa- pienrium animas ita voiuilTc de corporcis nexibusliberari,vC corpus omne fugientes beatie apud patrem /ine fine tenean- tur.Itaque nc a Chrifto vinci videretur vitamfandlis polli- cere pci^petuam, eti.im ipfe purgatas animas fine vllo ad mi- fcriaspriltmas reditu, in ccterna felicitare conftituit. Et vt Chrifto aduerfaretur,refurredionem incorrupribilium cor- porum negans,non folum linetcrrenis,fed (ine vllis omnxno corporibus easafteruitin rempirernum efte viduras.Nec ta- inenifta quahcuqueopinioncprxcepit,faltemne diiscorpo raris religionisoblcquiofubderentur. Qmdita f nifi quia eas quamuisnullicorpori fociatas, non crcdiditillis efCc melio- resfquapropter,fi non audebut iftijficut eos aufuros q(\q non arbitror, diis beatifrimis, &. tamcn in af tcrnis corporibus co- ftitutis , humanas animas anteponere -.^ur eis videtur abfur- dum, cjuod fides Chriili ina prxdicat , & primos homines ita fuifte condiros,vt fi non pcccalTent^nulla mortc a fuis corpo- ribus folucrcntur : fed pro meritis obcdicnti^e cuftoditsim- mortalitatedonati,cum cisviuercntin etcrnum:& talia fan- ftos in refurredione habituros ea ipfa, in quibus hic labora- ucruntcorpora,vtneccorum carni aliquid corruptionis vcl difficultatis^ncceorumbeatitudinialiquiddoloris&infclici- tatftpofsit accidcrc?

L. V I V E S. a A^Vm fuis corporibus benc valentibus.}5* eii tUanecejfe

V_^ j^ t accidere,cjH£ tHatom tU 'vffiim,i!iiwdjiatm t^xf^ltcat. h Vt acaEterishominibushoc vidcanturdiffcrrc fapientcs.J- Platoin {■'hadro ex an'mabMa!iasdicit o^titne Dtum fect^tasy ^ fi'inles ilittify ^eddita^ eafjue i um c inuexo exli 'vcrtt^ (^uouf^tte in tnfe- rtorem partem-vergat i tum eas deiidere. . A^liof modofc erigere , alias fuhmerfM prorfum ferri:illa/i e\fe fapmntif^imas , hn^ftultif^nrM : wf- dtM effeetiam in njtta medt£ etufdem frty , mter fthltttiam ^' fa- pipmiam. Itaque ay.ima faptens dato tn fupercteleftem plagam capite ftrtury <jUou[qHe nfcefitlatt vtrttginn tn deuexn itprdceps , ^ deftnit vgfHm Midtre: ^U^lttapt^ ^mtfraOtt aln rnHnt , nec dum volMatur

jo Auguftini de ciuitate Dei

vrbfs expeffant.fcdprtusfiunt miftr^. Veinde au phiUfophorum ani*

mas po(i tria annorum mtha , ad aflrum •vnde dilcefferant^remigrAtei

altorum uero awma-s nonante d<.cemannorum mt.Uiu.

Quodcato fanftoruai,qux nunc requiefcit infpe,in meliorcm re-

paranda lic quali^atem, quam fuit ptimorurn hominum

aHcepeccatam. C A P. XX.

^^^ Roinde nunc ranctorum animce defunftorum ,ideo

t^^^ non Iiabent graucm mortcm ,qua rcparatcefunta

^ki\^ corporibusruis,quiacaro eorum requiercitin fpe,

quamlibetfinevUoiam fenfu contumelias accepiile videa-

tur. Non enim licut Platoni vifum eft, corporum obliuio-

nem denderant: fed potius, quia meminerunt,quid fibi ab eo

iitpromifium, cjuineminemfallic:'* (]ui eis eriam de capillo-

rumfuorum integrirate fecuritatem dedit, refuiredioncm

corporum, in quibus multa dura perpeffl funt,nihil ia eis vl-

terius tale fenfuri deiiderabilircr dc patienter expeftant. ^Si

cnimcarnem fuamnon oderant, quando eam (baf mentiin-

firmiraterefiftenrem,fpiritali iure coercebant,quant6 magis

camdiligunt etiamipfam fpiritalem futuram f Sicut enim

fpiritus carni feruiens non incongrue carnalis, ita caro fpiri-

tui feruiensrefte appellarur fpiritalii,^ non quia in fpiritum

couuertetur,ficut nonnuUi putant, eotjuodfcriptii eft:Semi-

natur corpusanimale,refurgit corpus fpiritale : fed quia fpi-

rituifumma & mirabili obremperandi facilitate fubdetur,

vfque ad implendam immortalitatis indiflolubilis , fecui iffi-

mam voluratem,omnimoleftixfenfu,omni corruptibilitate

& tarditate detrada.Non folum enim no erit tale quale nuc

eft in quauis optima valetudine , fed nec tale quidem , (juale

fuitin primis hominibusante peccatum. Quilicer moriruri

non eAent nifi peccailenr, alimentis tamen vthomines vre-

bantur,nondumfpiritalia,fedadhuc animalia corpora terrc-

na gel-tantes.Quue licer fenio non vererafceret,vt neceffitate

perducerentur ad mortem, qui ftatus eis de ligno vit^, quod

in mcdio p-dradifi cum arbore vetita fimul erat,mirabiii Bei

graria prjeftabarur^ramen & aliosfumebar cibos praeter vna

arborem.qua^ fuerat intcrdi£i:a,n6 <^uia ipfa erat malum, fed

propter commendandum pur^&: fimplicis obedienria:? bo-

num, quae magna virrus eft rarionalis crcatura? lub creatore

domino conftitutg.Nam vbi nullum malum tangebatur,pro-

fcfto fi prohibitum tangeietur,folainobedietia peccabarur.

Alebantur

Ad Marcellinum Lib. xiij. 31

Alebantur ergo aliis <ju<e fumebat^ne animalia corpora mo- lefti^ aliquid eruriendo ac fitiendo fcntirent.De ligno autem vitie proprerea guft:abatur,ncmorseisvndecunque fubrepe- ret, vel fene^lute conFeiSti dccurfis temporum fpatiis interi- rent,taquam c^etera elTent aiimento,illudfacramento; vtfic fuiflcaccipiatur lignij vifse in pnradifo cojporalijicut in fpi- rit?.]i,hoc cft intclligibili paradifo fapienria Dei,dc qun fcri- ptum eft:Lignum vitiE eft omnibus amplecientibus eam»

L. V I V E S. a/'^ Vicisetiam decapillorum fuorum integritate.} Ca-

V,^p///«^ t' catite -vefiro rionferibit;Lic£ ii. h Si enim carnem fuam non oAtr\xm.\Carnem[iKm nemo odi» habmt:ad Eph.^.

c Non quia in fpiritum conuertetur , ficut nonnulbpurant.l- Ori^enes m librii trf^ :6xo»*,ait fnre^^vt omnis corporea creatwa i*fjf>*- ritalta corpcra tnutetur, ^ cmihafHhTiantia in -uTium corpu^ rnundif" ftutuin^^ omntjpUndore punta ccnueriatur^ ar tale c^uaic nunchuwa^ na r/iens cogttare nopotej}:^ pofi inquit, trit Dem onmia in otnmbui^ lit -vnmtrfa natnra corporea redi^atnr in eam fuhjii^ntiatn , g«<c omni' hu6 meltor ejl,in diumam fctlkct^cfna uulLi eji mehor.

Dcparndifo^in quo primihomines fuerant, quod rede pofsitfi-

gnilicationc cius ipirir.ile aliquid nntlligi, Ulua veritate

narrationis hiftoncae de corporah loco.

C A P. X X L

Nde ^nonnulli totnm illuparadifum, v*biprimiho- mines parentesgeneris humani fan6taf fcriptui-2e veritate fuiffe narrantur, ad intelhgibilia refcrunt, arborefque illas & ligna fruftifcia in virtutes viraf mo- refque conuertunt : ^^tanquam vinbilia & corporalia illa non fucrint, fedintelligibilium fignificandorum caufaeomodo difta vcl fcripta lint.Quafi proptcrea non potueritefTe para- difus corporalis ,(]uia poieft ctiam fpiritalis intelligi : tan- quam ideo non fut^rint dua; mulieres, Agar & Sara, & ex iDis duo filij .\brahc,vnus de ancilla,a]ius de libera,(]uia duo Te- Itamenta in eis figurata dicit Apoftolus:aut ideo dc nulla pe- tra Moyfe percutientc aqua defluxerit , quia potcft illic hgu- rata ftgnificationeetiam Chriftusintelligi,eodcm Apoftolo dicente : Petra autem erat Chriftus. Ncmo itaque prohibet intelligi paradifum , vitam beatorum : ^ quatuor eius Humi- Da , quatuor virtuies , prudemiam, fortitudincm,temperan-

jt Aiiguftini de ciuitate Dei

tiam,atqueiuftitiam:&: ligna eius,omnes vtilesdifciplinastft' lignorumfruftus,morespiorum: & lignumvit^jiplam bo- norum omnium matrcm rapientiamtjSc lignum fcientice boni & malijtranfgrerii manclati experimentum.Pccria enim pec- catoribus bene vficjue,quoniam iu{te\conftifuir Deus,fed non' bonofuo experitur homo. Pofluntha?c etia inecclefiaintel* ligi , vt ea melius accipiamus tanqua prophetica indicia pras*' ccdentia futuroru. Paradiflun lcilicet ipfam ecclefiam. ''/ic- utde ilia legiturin Canticocanticorum : quatuorautem pa- I actifi fiumina , quatuor Euangelia ligna fruftifera , fanftosi friiftus autem eorum,opera eorum:lignum vita::, fanftum fan ftorum,vtiqueChriftum : lignum fcientia^ boni & mali,pro- prium voluntatisarbitrium. Necfeipfoquippe homodiuina' voluntate cotempta, niii perniciofe vti potcft.-atque ita difcit quidinterfit , vtruminha?reat communi omnibusbono, an propriodele£lctur. Sequippe amansdonaturfibi,vtindeti- moribus,ma?roribufque completus catetin Pfalmo,fi tamen mala fua fentit : Ad meipfum anima mea turbata cft : corre- ftufque iam dicat:Fortitudinem meam ad te cuftodiam. Ha^c & fi qua alia com.modiusdici pofTuntde intelligendo fpiri- tualiter paradifo , nemine prohibente dicantur , dum tamen &illiushiftori2e veritas fideliflima rerum gcltarum aarra-^ tione commeodata credatur.

L. V I V E S. a T 7 Nde nonnulli totum illum paradifum. } Depa.raiifo tres V fi:;Jfe opmtones nfertidem tyfugufii.nWi Ub.De Gen.S. %^liU paradfnmjpmtualem tanttm^ alij corporalem tantttm^ alij iftrunqifi- mulponeiat :qmd fibi potif^imum probart A'*guflintti fatetur. y erurn 'vlnfuerit paradifm nonparum mter nofirosfirtptores amiigitur. lofe" phui ad oriente plagamjiatuit. ideBidacofrmut, additq; cvfcurffn- farti oceum re^tonem a nliquo mundo ftparaxa , nec adiri pojfe tantaq; ejfe altttudme,-vt luna ipfam pertin^at. Plato afi>(xnif?'.mii illii in Phe- dme lcciifuprai?nbreSyOmnesflatu.s fulmina^; cenflituit,cjHod aliii ve- rifimile non efl vifum. Albfrt.Grotm y^uic.ftd /r- Metujii,Qres Polybiii, ^ Eratojlhenefecutitffub aquino^iali ter/tperatij?i'r,d oihniumjlatuit regione^contra "veterumfere placita, quinihi. hahitanfub 'viafolps vo- luerunt:£(jMinofiialis -vero mtdtu> interfecat cingulti torridii duebiii pti- flii in ariete ^ libraflgni^erii atttn^es.lbi ergo maxima tiperie ce'>ent duodectmhorts totoanno lucvs^totidetenebraruyhoc locoparadtfumjla' tHif. Scotftt cum cnfenfxt^mc comraria tfi opinio pnnentittm pArddifuni

Ad Marcellinum Lib. xiij. 3j

h Onente.Na^fttus iji Ortens fuiiftj; Occides ipfi fiquinoCiialtckco^ fiintque qni per gladtum tgneiifuduftii cteU terrarUmq. cingulum tntelU' gam ,in qno fulmmU iuCli€i ^fxl^etrarUaccevfwres , ficut \^rrtanus finbn. Ex fuan Inern 'vLi jit puradijt44 non Lqucre /rfteronymuipu- tat^^ fiuulgom E^eub oriente xtaterunt Lxx. hi i.ii^i^ luxnh*;, Sed Oriens late f^atet.H teronytr.m fu itqmt^proparadifj eriu habet^ id eft Gan, Porro EUen dtlictx mterpretaiu ,f>ro quo iyinnia^hm tran ftultt par adtfum florent ^m Necnon qt^odjeqmtur Conira Ortf.tem, in Hehrdo mikkcdS fcrtbttur,quod ^^qutla pofmt ^ tfX"^ & ^*^ ^ «xordiopojfimin dicere.Symmachttf 'veroU<Gff*r))e, ^ ThedoiM c# 'Bfmtr)t(,qu'id ^tpfum nonortentem^fed prtnctpMmfi^mficat. Ex quo mantffttjiimt < oprobatur quod priufqua c^li* ^ terram Deuifaceret^ paradifum ante condidirat ficut ^ leguur in H ebrxoiPUntauerat att» tem Detnparadtfum Edena prnuipio.fJac upud fJieronymum. h Tanc|uam vifibilia & corporalia nonfuerint.}' Nemonegat paradtjum d^nyu^eit pojfe ad resjpintales transfrriy 'ht x^mbro- fittsfecit liiro De paradtfo.Scd rtueraparadifum Loium nonfuijfe ar- boribuf confiit*ni,^ amce)nj?imum,ficut Damafcenufjcrtbiti ffr fimilc iUts ELyfinpoaarumcampnfacrifcrtptoretmagno confnfu reclatnatm Hieronynstu in Danielen :A'' nde eornm deltramtnta contnefcan.qui njmbras (*r t'f'agines in veritate quxrentes ,ipfam conatu euert-re vc" ritatemyiitflur >ma,f^ a-boreSy::^;' paradifumputent uUe^oti^ lcgibut fe debe.e fubruere.HuiUi vpitiiwu fuit Origents . qui lotai'. tlian dc paradifo narrattonem fic ad s^iritalemjtnfum i; rtit , iii ,^uvufttntiS docetyparudtftimqne in ttrtio jlatuu cxLo : fic dt< i ^poHolum Paulum vfque m tertium cxLum ^ paradi''um 'ff jubiatum. c Quatuor eius Humma. \nUh4 Kgyptt ^ Euphrates ^ Ttgrii^ Syria^Ganges.,lndtayjuorum idcirco Merif^ntei tgntruntur,^ Jui?ter oceanum aLueoin noftrum marepenetrat, qja de caufa y^evyptufacet' dotes^Ntlum oceanu,n nuncupabanty^vt H*^Yodotu>fcrtbit. d Sicutdcilla legiturinCantico canticorum } Cantirorum quaito.HortKi conclufui^foror mea ^onfa,hortM concLufta , fons /i- vnatusyemifitones tua paradifta n^aLorum Pumcnrum,

Decorporibusfandorum pofi rcfarreftionem,qux fic fpiritalia crunt,vt non in fpiruum caro vertatur. C A P. XXII. ^^^5 Orpora crgo fanftorum quze in refurredione fut ii- ife^^ ra funt, neque vUo ligno indigebunt,quo fiat,vt nul- c^^§ lo morbo vel feneftute inuererata moriantur:neque vllis aiiis corporaUbus alimentis,quibus efuriendi, aut ntieii* %^ugJ9 (iu,P€tf Tm, ^. C

54 AuguftinideciuitareDci

di,qualifcun(juemolcftiadeuitetur:^uoniamcerto & omnl- modoinuiolabili munereimmortalitatisinduentur, vt non nifi velint,porribilitate,non neceffitate vefcantur. Quod an- geliquoqueviribiliter& tradtabiliterapparences , nonquia indigebantjfed quia volebant & poterant,vt hominibus con- gruerent fui minifterij quadam humanitatefecerunt/Neque cnim in phantafmatc angelos ediflc credendum eft.^^quando coshomineshofpitio fulceperunt : quamuis vtrum angeli cflentjignoranribus, confimilinobisindigentia vefci vide- rentur. Vnde eft quod ait angelus in libro Thobia; : Vide- batis me manducare,fed vifu veftro videbatis : id eft , necef- fitate reficicndi corporis,ficut vos facitis , mc cibum fumere putabatis. Sed fi fortedeangelisaliudcredibiliusdifputari poteit r'^^ certefidcsChriftianaMeipfo faluatore non dubi- tat : quodetiam poftrefurre^ftionem iam quidem infpiri- talicarne , fed tamen vera, cibum acpotumcum difcipu- lis fumpfit. Non enim poteftas,fed egeftas edcndi ac bibcn- di, talibus corporibus auferctur. Vnde dc fpiritalia erunt: nonquiacorpora cfte defifteat,fcd quia fpiritu viuiiicantc fubfiltcnt.

L. VIVES.

a^VTEque enim phantafmate angelos ediilecredendum 1.^ tR.^Nonitacdebani angtlt ijt nos., quotum abtis per guttur inventriculnm demijfm conjicitw , ^fucctit per ■venas in fmgula difiribuitur mcmira > alitu.que corpuf : fed necfic tamen edebanty "TJt oculh hu'nani4 illuderent xelut pr^fiigits , c^uod mouere •viderentur, ejkodpro maxilln hdherent^non mouerent tawen « comminuerefuiiillti dentihws panem^aut larnei^c^ueremanerentmtegrdt. yereenim matf deha t.,fed non alehantur.

h Quandocoshomineshofpitio fufceperunt.} ^braham^ Loth m Genefi^Th)bia6 m libro Thi>h(£.

c CertefidcsChriftiana dc ipfo faluatore. }• Lucx 'vigeftmo' tertto.QuQ leco Bedaftc dtcn:xyiUter aquam avforbet terra fuiens,ali^ terfoltiradnMcalens.lUaindigentiayifiepotentKii. Itaque Cibus ille a domtno mn e(i,vf a nojlrn corportbm folet,fumptftf:fcdgloria illa cort- fmfttti^non verfM in corporis fubftantiam.

Ad Marcellitiuin X:ii3.i,xiij, 3^

Qujdintelligenclum fit de corporc aniniali> & dc corpo»^ fpintali: vt qui moriuntur,in Adamiqui vero Yiuificantur^in Chrifto.

CAP. XXlIivuCC ^^^ Am (i cuiifta qiiai hribent animam viuentcm , non- itum viuificanrem , animalia dicuntur cor- tainen animaefunt, fcdcorpora ; ita illa fpiriralia vocantur corpora.Abfuramenvt fpiritusea creda- iTJusfutura, fcdcorpora carnis habitura fubfiftentiam (ed nullam tarditatcm,corruptione'mque carnalem fpiritu viui- ficantepafTura.Tunciam non terrenus, fedc^leftishomo e- rit,non quia corpus, quod de terra fadum eft, non ipfum e- ritjfed quta donocseleftiiam taleerit , vteriamcselo inco- lendo non amifta natura,fedmutata qualitatefonueniat.Pri- musaute homo dc tcrra tcrrenus/inanima viuentem faftus cft,non in ^ fpiritii viuiHcantem,cjuod ei pcr obedientise me- ritum fernabatur. Idco corpus cius quod cibo ac potu cge-. bat,ne famc afhceretur ac fiti,& no immortalitate illa ab'£o- luta atq; indiilolubili,fed ligno vitse a mortis neceffitate pro-* hibebatur,atque in iuuentutis flore retinebatur , non fpirita-: le,fed animalc fuifle no dubium cft,nequaqua tamen moritu- rum,nifi in Dei prcedicenrisminantifque fentcntiaidclinque- docorruiftet. Etalimentisquidem ctiam cxtra p^jradifum non negatis,aligno tamen vit*r prohibitiis^^tardius cflettein. pore vetuftatequcfiniendus , in ea duntaxat ,vita , quam ia, corpore licet animali doji.ec fpiiitale obedientiiE meritofic' ret^polfctin paradifo ni(i peccaflrcthabcreperpetuam.Qi|a- proprcr etia (\ mortcin iftam manifeftam,qua fit anim^ a cor porefeparatio,intelligamus fnnul iignificaram ,in eo quod Deusdixerar:''Qua die ederirisexillo,mortcmoricmini:n5 idco debct abfurdum videri:quia non co prorfus die a corpo-, re funt foluti , quo cibum interdiftum mortiferumquc fum- pfcrunt.Eo quippe die mutata in deterius vitiataquc natura, atqucalignovitae fepafarioneiuftifiima ,mortisineis etiam corporalisneceffitasfadaeft,cum qua nos nece0itate nati fumus.Pf opter quod Apoftolusnonair,corpusquidem mori- turum cft propter pcccatu:fed aiti corpus quidem mortuum cftpropter peccatuin,fpiritusautevitaeftpropter iuftitiam. Deinde fubiungit : Si autcm fpiritus eius qui fufcitauit Chri- ilum amortuishabitatinvobis , qui fufcitauit Chriftum a mortuisjviuificabit & moaajia corpora veftra,per inhabita-

C i

5tf Auguftini de ciuicatc Dci

tiem {pirltu eius in vobis.Tunc crgo crit corpus in fpiritu vi» uiHcanteiT) quod nunc cft in anima viucntem, & tamcn mor- tuum dicit Apoftolus,(]uiaiam moricndi neccflltatc conftri- £lum eft.Tunc dutem ira crar in anima viuenrcm, quauisnon infpiritum viuificanrem , vttamcnmortuum dicircftenon pofler,quia nifipcrpetratione pcccati ncccfiitatcm moriedi habere nonpoflet.Cum vero Deus &. dicendo,Adam vbi cs? niortcmfignificaucriranim«f,tjua?fadacftillodcrcrcnte:& dicendo , Terra es,& in tcrram ibis, mortcm fignificauerif, corporis quaeillifitanima deccdete.propterca dcmortcfc- cunda nihil dixiflecredendum eft , quia occultam cflc voluic propterdirpenfationem teftamenti noui, vbifccunda mors apcrtiffime declaratur,vt prius ifta mors pi*ima,qu^ commu- niseft omnibus , proderetur exillo veniflc peccato, cjuodin vno communefaftbmeft omnibus : morsverofecunda non Vtiouc communis eft omnibus, proptcr cos qui fccundu pro- pontum vocati funt fanfti.quos ante pr9fciuit,(S<: przedeftina- uit, ficutait Apoftolus,conformes fieri imaginisfilijfui , vt fitipfc primogcnitus in muliis fratiibus , ^uos a iecunda mortc per mediatore Dci gratia libcrauit. In corpore ergo animali primu homine faftum,ficut Apoftolus loquitur. Vo- lens cnim ab fpiritali <juod in refurrcftionc futurum cft, hoc ^uod niic cft,animale difccrnere.Scminatur,in<|uit,in corru- ptionc,furget in incorruptionc:feminatur in cotuinclia , fur- gct in gloria:feminaturin infirmitatc,furgctin virtutc:fcmi- natur corpus animalc,furgct corpus fpiritaie. Dcindc vt hoc probaret,Sieft,inquit,corpusanimale,cft& fpiricale. Et vt quid cflet corpus animale oftederct,fic inquir^fcriptu cil:Fa- Ctus cft primus homo in animam viuentem. Ifto igitur modo Voluit oftenderequid fit corpus aoimalc , quamuisfcriptura non dixerit de primo hominc,<jui cft appcllatus Adam, qua- do iila anima flatu Dei creata eft,& faftus el^ homo in corpo rcanimali,fed fa^tus eft homo in animam viuenic. In co cr- go quod fcriptum eft:Faftus cft primus homo »n animam vi - ucntCjVoluit Apoftolus intelligi corpus hommis aniinalc. fpi ritale aute guemadmodum intelligendu cflct^oftcndit addcn <Jo : Nouifnmus autcm Adam in fpiritum viuificantcm : pro- culdubio Chriftum fignificas, qui iam cx mortuis iia rcfurre- 'xit,vt mori omnino dcinceps no poflit.Deindc fcquitur Sc di- cit:Sednonprimum^u&d fpiritaUefi » fei ^uo4 animale»

poftea

Ad Marcellinum Lib. xiij. 317

poftea fpiritale. Vbi multo apcrtiusdeclarauit , fc animalc corpus infinuaflc in co quod fcriptum cft: Fadum efTe primu hominem in animam viucntcm : fpiritalc autemineo <juod ait,Nouiflimus Adamin fpiritum viuificatem. Priuscftcnim animalecorpus: qualehabuitprimus Adam, quamuis non tnoriturum,nifi peccaflcttqualc nunc habemus & nos, ha£le- nus cius mutata,vitiataque natura,quatenus in illo, pofteaqua peccauit,efFe£tum eft,vnde haberet iam moriendi ncceflua- tem:<jualepronobisetia Chriftus primitus habere dignatus cft:non tjuidem neceffitate,fed poteftate:poftea vero fpirita- ]e,quale lam pra^ceffit in Chrifto rancjuam in capiie noftro, fecuturum eft autem in membris eius vltima rcfurreftionc mortuoru.Adiungitdeinde Apolioius, duorumiftorumho^ minumeuidentif("unamdiftererttiam,dicens : Primushomo dc tcrra tcrrenus,fecudus homo de c^lo c^leftis.Qualister- renu<;,tales &: terreniiqualis c^leftis,tales &: celeftes.Et quo- modoinduimusimagmemterreni , induamus& imaginem eiusquide c^loeft.Hoc Apoftoliisita pofuit,vtnunc quidcm innobisfecundum facramentumregenerationisfiat : ficut alibidicit: QuotquotinChrifto baptizati eftis , Chriftuin induiftis:re aurem ipfa tunc pcrficietur,cum & in nobis quod eft animale nafcendo, fpiritale ladtum fuerit refurgendo.Vt enimeiufdcm verbisvtar : Spe falui faftifumus. Induimus autem imaginemtcrrcni hominis propagationeprajuarica- tionis & mortis,quam nobis intulit generatio : fed induimus imaginem carkftis hominis gratia indulgentix vitseque pcr- petux:quod nobis prafftat regeneratio,non ni(i permediato- rem Dei Sc hominum,hominem lefum Chriftum:quem c^Ie ftem hominem vultintelligi , cjuia de ca?lo venit, vt terren^ mortalitatiscorpore veftiretur , quod caeleftiimmortalitate veftirct.Ca?leftcsver6ideoappellat&alios, quia fiunt per gratiam membraeius:vt cum illis fit vnus Chriftus, velut Ca- put&corpus. Hoc ineadem epiftola euidentiusitaponit: Perhominemmors, &;perhominem refurrc^io mortuo- rum. Sicut enim in Adam omnes moriuntur, ita & in Chri- ftoomnesviuificabutur.Iam vtique in corpore Ijpiiitaliquod eritinfpiritum viuificantem : non cjuia omnesqui ir» Adam nioriunturvmembraeruntChrifti:£xil]isenimmult6 plures fecundain::eternummorteple£tentur. Scdideo di^um eft omnes at^ue omaes^quia iicutnemo corpore animali nifiio

C 3

jSr A^uftiriideciuitateDei

Adamoiitur,itan€mocorporefpiiitali nininClirifto viui- ficatur.Proinde nequaquam putadum eft, nos in refurre^lio- ne tale corpus habiturus, quale habuit homo primus ante pec catum:neqj ilhid quod didiii eft,Qiuli5terr-enus,tales& ter-i reni^recundumilludintelligedum eH:,quodfaftuin eft admif fione peccati.Non enim exiftimandum eft , eum prius quam |)eccaflet fpiritale corpus habuilTe , & peccati merito in ani- male mutatu.Vt e-nim hocputetur, paru attendutur tati ver- ba do6:oiis,qui ait:&i eft corpus anhnale^eft & fpirirale: ficut fcriptum eft.Primus homo Adam faftus eft in animam viue*- rem.Nuquid hoc poft peccatum fa6tum eft cum fit ifta homi liisprimaconditio,dequabeatifsinius Apoftolus ad corpus iimmale monftrandum,hoc teitimonium legis aflumpferai? ; ^ •-:•■•_ ■■ ■ • L. V I V E S. ..', ■.■ 1

aTN animam viuentem fa£lus.} Fel anima ijiuensyuel ium ani'* X Tna -oiuente.Stdpriin illud crghrim infacrn literii. i

h Spiritum viuificantem.}-/5 eTi beatu^.eji lunBw iam Dcoivt ea eotnmunione qux illieTi cum Deo , poj?tt ^ ipfe ^uoque inlegritatem atcjue immortaUtatem coYpori prabere,

c Tardius efle tcmpore. }> Ex 'variii leSlionihm fic colligo legen- dnm:^ ligno tamen ■vit/z prohihittntardm effet tempori ■vetusiatique finiendus.Itacjue animaviuetts efi x^u» ipfa^viuit > ^iritits .viuijicattt eiiycjui ipfe dat 'vitam. ,..,■... . •'•,,.,<■- -,

d Qua die edQvmstTii\\o,Sic.\FJieronymttiin GeneftmMeliut, incjuit,mterpretatui eU Symmaclotn , mortalii ertiyfed nos ex c^uo na^ fcimur.mori incipimttgtvt Manilim ait:

JNafcentes morimur ,jinifque ab origine pendet.

Qualiteraccipiendafltvelillainfufriatio , in qua primushomo

faftus eft in animam viuenicm,vel illa quam domi-

nusfecitj dicens;Accipitcfpiritumfan<^U5i».

CAP. XXIIII. Nde &illudparum confiderate quibufdam vifurn eft in eo quod legitur;Tnfpirauit Dtifcs infaciem eius fpiritumvitae , &faftusefthomoin animam viuen- tem : * noii tunc animam primo homini datams, (ed eam qu2e iqmineratfpiritufando viuificatam. Mouetenim eos, ^uod dominus lefiis pofteaquam refurrexit a mortuis , iniuf-. flauit, dicens difcipulis fuis : Accipite fpiritum fan£lum. Vndetalealiquid exiftimant faftum , quale tuncfaftum eft, fjuafi & hic fetutus Jiuangelifta dixerit : Et fadi funt in ani-»

tnam

Ad Marcellinum Lib.xiij. 59

mam viuentcm.Qupd quidem fi diftum^eflfet , hoc intellige* remus,quod animai um quseda m vita fn fpiritus Dei,finc quo anim^E rationales mortuse deputands funt , quamuis earum prsefeniia viuere corpora videatur.Sed non ita fliftum,quan- do eftconditushomo,fatisipfalibri verba teftaniurqua^ita fe habent : ^ Et formauit Deus hominem puluercm dc terra^ Qupd quidam planius interpretandum putantes dixerunt^, *^£t finxit Deus hominem de Jimo terr^e : quoniam fuperius didtum fuerat , Fonsautemafcendchatdeterra , Sc irrigabat omnem faciem terr^ : vt cx hoc limus intelligcndus videre^ tur,humorefcilicetterraque concrerus.Vbi enimhoc diftu eft, cotinuo fequitor , Et formauit Deus hominem pulucrem de terra : ficut Gr^ci codices habent ,^ vnde in Latinam lin- guam fcriptura ipfa conuerfa eft . Siue autem formauit, fiue finxit, quis dicere volucrit, quod GriEce dicitur t-nXctc^i ,ad rem nihil intereft , ^ magis tamen propric dicitur finxif, Scd ambiguitas vifa eft deuitanda eis,qui formauit dicere maluerunt, eo quod in Latina lingua illud magis obtinuit confuetudo,*^vt hi dicantur fingere,qui aliquid mendacio fi-r mulantCGomponunt. Huncigitur formatum homincm dc terr^ puluere,nue limo,erat enim puluis hume6lus:hunc in-' quam, vt cxprefsiusdicam,ficut fcriptura locuta eft, pulue- remdeterra,animale corpus faftum cfte docet Apoftolus, cum animam accepit. Et factus eft ifte homo in animam vi- uentem , ideft , formatusiftc puluis fi^uscft m animam vi- uentem.Iam,inquiunr,habebat animam, alioquin non appel- larcrurhomo:quoniamhomo noneft corpusfolum , vel ani-^ ma fola,fed qui ex anima conftat Si corpore. Hoc quidem ve rum eft,qu6d no totus homo, fed pars melior hommis anima' eft:nec totus homo corpus,fed inferior hommis pars eft. Sed cum eftvtrunqueconiun<^um fimul,habet hominis nomen, quod tamcn iingula non amittunt , ctiam cum de llngulislo- quimur.Quis cnnn dicere prohibetur quotidiani quadam le- gc fermonis,homo ille defunftus eft,&nunc in i equie eft,vel in poenis,cum de anima fola pofsir hoc dici;&ill0 autillo lo- co homoillefepulruseft,cia bocnifi defolocorpore n5pof- fitintclligif An difturi funt , fic loqui fcripturam nonfoJere diuinam? Imo veroillaitanobisinhoc atteftatur, vtetiam cum duo ifta coniundla funt,& viuit homo, tamcn etiam fin- gula homims voc abulo appellet,animam fcilicet interiorciTi

C 4

40 Auguftini de ciuitate Dei

hominepi , corpus vero exteriorem hominevocans,taquani duo finr homines, cum fimul vtrunq; fit homo vnus. Sed in- telligendum eft: , fecundum quid dicaturhomo ad imaginem Dei, &. homo dc tcrra atqueiturusinterram. Illudenimfe- \ cundum animam rationalcm dicirur,qualem Deus infufflan- do,vel f\ commodius dicitur,in/pirando indidit homini,id eft Iiominis corpori : hoc autem fecundum corpus ; (jualem ho* niin«m Dcus finxit ex puluere,cui data eft anima vt ficret cor pus animale,id eft homo in animam viuentein,quapropter in co quod dominus fecit,quando infufflauit dicens: Accipite fpi litum fanftumrnimirumhocintelligi voluit,<}uod fpiritus fanftusnon tantum fit patris, verumetiam vnigeniti ipfius fpintus. Idem ipfc quippc fpiritus eft patris & filij , cum quo eft trinitas pater & filius & fpiritus fanftus, non creatura,fed creator.Netjue enim flatus ille corporeus de carnis orc pro- cedensfubftantia eratfpiritus fanfti atque natura , fed potius iignificatio, qua intclligeremus,vt dixi,fpiritum fanftumpa- tri efl*e filioque comunem : quia non funt eis fingulis finguli' fedvnusamborumeft . Semper autem ifte fpintus in fcri- pturisfanftis Gr«eco vocabulo »r»^«^ dicitur, ficut cum & noc loco dominus appellauit,quando eum corporalis fui oris flatu fignificans, difcipulis fuis dedit:& locis omnibus diuino- rum eloquforum non mihi aliter vnquam nuncupatus occur- rit . Hic vero , vbi iegitur : Et finxit Deus hominem puluere de terra , &' infuftiauit fiue infpirauit in faciem eius fpiritum vitze: ^non ait Grsecus •wv^itMt , quo folet dici (piritus fanftus, fedVvaiJv : quod nomen in creatura quam in creatore freque- tius lcgitur : vnde nonnulli etiam Latini propter difFeretiam hocvocabulum nonfpiritum, fed flatum appellare malue- rQt.Hoc enim cft in Grajco, etiam illo loco apud Efaiam vbi Deus dicit , ^ Omnem flatum ego feci , omnem animam fine dubitatione fignificans. Quoditaq; GreceflrvoH dicitur, noftri aliquando flatu,aliquando fpiritum, aliquando infpirationem vel afpirationem , * aliquado etiam animam interpretati funt, w^M^ vero nunqua nifi fpirituifiue hominis,de quo ait Apo- ftolus :Quisenim fcit hominu qu^funt hominisnifi fpintus hominis,qui in ipfo eftfSiue pecoris, ficutin Salomonis libro fcriptum eft : Quisfcit fi fpiritushominisafcendatfurfum in caelum,& fpirituspecorisdefccndatdcorfilmio tcrram.^Siue iftum corporeum, qui etiam vcntus dicitur: nam eiushoc no-

men

Ad Marcellinum Lib. xiij. 41

men eft,vbi in pralmo canitui:Ignis,grando,nix,g!acieSi fpi- ritustempeltatis.Siue iam non creatum,red crcatorem,(icut eftdequodicitdominusin Euagelio ; Accipitefpiritumfan- ftumreum corporeo fui oris fignificans flatu:&: vbi aitilte ba- piizate omnesgentesin nomine patris &. fili) & fpiritus fan- ftijvbiipfa triaitas excellentilsime & euidcntirsimecom- inendata eft.Et vbi legiturfDeus fpiritus eft. Et aliis plurimis facrarumliterarum locis.Inhis quippe omnibus tciiimoniis fcripturarum,v|uaiuum ad Gr^ecos attiner, non «rvoo videmus fcriptum c(Te,fed 'j»-»6irtK=.:<juantum autem ad Latinos non fla- tum, fed fpiritum.Q^apropter in eo quod fcriptum eft, Infpi rauit;vel fi magis proprie dicendum eft, InfufHauit in facietn eius fpiritum vifsc , (i Grzecus non 9rvc»\ , ficuf ibi legitur , fed '!t\Sbu^ pofuiiTcfjnec fic efit'tconfequcns,vt creatorem fpiri- tum , quipropriedicirurintrinitaterpiritusrandus, intelli- gerecogeremur:quandoquidem «rvi^j/i/^jVtdiftum el}, no fo- Jum decrcatore,i"edctiamde creatura dici rolere manife- ftum efi-.Scdcum dixi(Tef,inquiunt,fpirifum,non adderetvi- tx,nifi illum fpiritum fanftum veilet intelligi. Et cum dixif- fet:Faftus eft homo in animam : non adderet , viuentem, nifi anima!vitam fignificaret, quze illidiuinitus impertiturdono fpiritusDei, Cum enim viuant anima, inquiunt,proprio fuo vit^ modo,quid opus erat adderc viucnt cm, nifi vt ea vita in- ielligeretur,quaf illi pcr fpiritum fan^lum datur ? Hoc quid eft aliud nifi diligcnter pro humana rufpicione cotendere, & fcripturas fandas negligentcrattendere ? Quid enim ma- gnum erat non ire longius, ied in eodcm libro ipfo paulo fu- pcrius legere,Producat terra animam viucntem , quado ani- mantia terreftria cui-fta creata (untfDeinde aliquanris inter- pohfis, in eodem tamen ip(*o libro quid magnum crat aduer- tere quod fciiptum eit,Et omnia qu;c habcnt fpirirum virar, &: omnis quieratfuper aridam mortuuscft : cuminilnuaret omnia qua? viucbantiu tcrra perifie diluuio fSi ergo &: ani- mam viucntem , & fpiritum vitit etiam in pecoribus inueni- mus:(icutloqui diuina fcnpturaconfucuit , & cumhocqtJoq; loco vbi legitur,omnia qua? habent fpirirum vitze, non Grse- cus iii^iJ^ , fed w»o;}j- dixi^rit : cur non dicimus, quid opus erat vtadderet, viucntem , cumanimaniii viuat efie non pofsir? Autquid opuscratvt adderetvita?,cum dixilfetfpirirunirSed intclligimusfpiritum viia;,<S>: animam viuentcm fcripturam

C ;

42* Auguftini de ciuitate Dei

fuo more dixifTe, cum animalia, id eft corpora animata vel-

let intelligi,quibus inenfet per animam perfpicuus ifte ctiam

cciporis fcnfus. In hominis autem conditione obliuifcimur,

^uemadmodumloquifcnptura confueucrit,cumfuoprorfi«

morc locuta fu:quo infinuaret hominem etiam rationali ani

maaccepta^quam*^ non ficut aliarum carnium 3quis& ter-

ra producentibus,fcdDeo flante creatam voluit infeiligi:fic

tamcn faftum,vt in corpore animali quod fit anima in eo vi-

uete,ficutilla animalia viuerct,de quibus dixit:Producat terr

i-a animam viuetem:& qua: itidem dixiflct habuifTe in fc fpi-

ritum vitae : vbi etiam in Gr.Eco noii dixit 'niSjysf- , fed ^ryovi»,

lion vtique fpiiitum fandum , fed eorum animam tali expri-

inens nominc.Si cnim Dei flatus,inquiunt , Dci ore exifle in-

relligitur , quem fi animam crediderimus , confequens erir,

^ vt eiufdem fateamur efle fubftanti^,paremque illius fapicn

tise, qux dicit: Ego ex ore altiffimi prodiui. Non quidem dir

xit fapietia orcDeiefflatam fe fuifle,fed ex eiuspreprodifle.

Sicut autem nos poflTumus^non dc noftra natura qua homines

iumus,fed de ifto aere circunfufo,quem fpirando ac refpira-

doducimnsac reddimus , flatum facere ciimfufflamus: ita

omnipote? Dcus non de fua natura, neque de fubiaceti crea-

tura, fed etiam de nihilo potuit facere flatum,quem corport

Iiominisinferedo infpiraflevel infufHaflcconuenientifTime

diclus eft, incorporeus incorporeum,fed immutabilis muta-

t>ilem:quia noncreatuscrcatum. Verumtamen vtfciant ifti',

qui dc fcripturis loqui volunt,& fcripturarum locutiones non

aducrtut:n6 hoc folum dici exire Cx ore Dei, quod eft 2?qua-

'lis eiufdemque natura:,audiant, vel legant , quod Dco dicete

fcriptum eft:Qupniam tepidus es,& neque calidnsnequc fri-

gidus^incipiam tceuomere exorc mco.NuUa itaq^caufa eft,

cur apertifsime loquenti reflftamus Apoftdlo,vbi ab fpiritali

corporecorpusanimalcdifccrncs, ideft abillo,in quo futu-

ri fumus,hoc in quo nunc fumus, ait , Seminatur corpus ani-

niale,furg6t corpus fpiritale:fi eftcorpusanimale,eft& fpiri

tale,ficut fcriptum cft,Faftus eft primus homo Adam in ani*

mani viuentem,nouifflmus Adamin fpiritum viuificantem:

fed non primum quod fpiritale eft fcdquodanimalc,poftea

quod fpiritale. Primus homo de tcrra tencnus,fecundusho-

mo (ie c^lo c^lcftis.Qualis terrenus,tales & terreni : qualis

cvtleftis, tales & ca;leftes. Et quomodo induimus imaginem

terreni

A d Marcellinum Lib. xiij. 4J

terreni,induamus & imaginem eius qui de c<elo efi:. De qui- •busomnibus apoftolicis verbisfuperius locuti fumus. Cor- pusigitur animale,inquoprimum hominem Adam faftum efle dicit Apoftolus,nc erat fadum,non vt mori omnino non pofTer, fcd vt non moreretur nifi homo peccaflet.Nam illiid quod fpiriru viuificate {piritale erit &: immortale,mori omni no non poterit: ficut anima creata eft immortalis , qus licet peccaro mortua perhibeatur carens quadam vita fua, hoc cft ■Dei fpiritu,quo etiam fapicnrer & bcate viuere porerat : ra- menpropria quadam,licetmifera vita fuanodelinit viuere: quia immorraliseft creara. Sicutetiam defertores angeliji- cer fecundum moduin quendam mortui flntpeccando:qui« fonrem vira^ deferuerunt,qui Deus eft,qucm porando,fapie- ter beatcq; poterant viuere:tamen noniicmoripotuerunt,vt omnino defifterent viuere arquefentire:quonia immortales creati funt,arque ita in fecundam mortem poft vltimum pr^T cipirabunturiudicium , vr nec illic vira careanr : quandoqui- dem eriam fenfu, cum in doloribus fururi funt non carebur. Sedhomines ad Dei grariam perrinetes ciues fanftorum an- gdorum inbeata vira manerium , ita fpiriralibascorporibuj induenrur,vt neq; peccenr amplius,neq; moriatur; ea ramen immorralirare veftiri, qua? ficurangeloiuncc peccaro pofiit auferri:naruraquidem irianerecarnis,fednulla omninocar-» nalicorruptibiliratevcltardirareremanenre.Scquituraureiii qu^ftio neccflario pertra6lada,&: domino Deo veriratis adiu uanrefpluenda.Si libidomembrorum inobedicnrium expec cato inobedientrje in illis primis hommibus cum illos diuina gratia dcferuilTer^exorta eft: vnde in fuam nuditatem oculo? aperuerunr,id eft,cam curiofiusadlierterunr:<&: quia impudes morus volunratis arbirrio refiftebat, pudenda texerunt : quo- modo cfienr nliospropagaturi, i\ vtcrcatifuerat,{ine pr^ua- ricarionemanhflenr.Sedquiad: liberiftcclaudenduscft,nec tanra qua.'ftio in fermonis anguftias coarranda,ia eum qui fe- quirur commodiore difputanone differatur.

L. V I V E S. a X TOn tuc animam primo homini dstavn.^fJ^cfuit Md- L\ nichxorwn opinioyVt ipfe ^ugujiitMf dijputatylih.t.de Gemft contraAfamcfj£6Sycap.2.

h Er formauit Deus hominem puluerem deterra.}- Septua- gima fic verterunt ; i^ »V;^*<7«» o Stoj -n)» nul^fcnni x^lZ hAdctf

44 Auguftini de ciuitatc Dci

*T» T»« ynt.Et finaeit Dem hominem puluere de terra fumpt^, Su^i^ tor hoc K^ugHfimi loco deejf: vnum 'verbitm, vt (it : fihxit Dem fcff- minem pulwrem capiem de terra, ^yiut »n abUtiuOypuluere capto dt terra. Nam Laurmi codex puluere hahet. Tametfi in Targo ChaU iao legitur: Creauit Deus hommem puluerem da terrA , vt tTiin Bi- hliti,(jux lingms cfuMuar ed^ curauit Cardmaln jCimenM, <jui Croium meum pr£Ccj^it , adiutM (ttm ab altti doilts nonnuHn , tum praeipuet ^uantumad Gracuatem attinet y ah loanne Vergara vvro eruditione tam rara , <juam vuigo incognita : ^ cfuod eam ad rem permagni re^ ferebat , iudicio fantj^imo , ac fupra cjuam dtct pofiit exaih. fjorunt Pentateuchum accommodauit mthi eximttif fm ordinis vtr Ludouicu* Coronelltts theologtti i pafjtifcjue ejlfein Itbro inprimvsfthi necejfari» tam diu carere,dum pubhcx vttlitati^cui hoc quicquid efi operiiy a nobit elaboratitrjeruiret.

c Et finxit Dcus hominem de limo terrae.}5ic f/ieronymus, d Vnde in Latinam linguam Tcriptura. \ Osiendit olim ■vfat ee- elefiM Latinas interpretatione l attna ex Septuaginta verfa, non hat Hieronymi^ vt mtrer effe qui tantum nefof exiftiment tranjlationes at* tingi _ modo fobrie ac prudenterfiat.

c Magis tamen proprie dicitur,finxit.} Sic enim dicttwr 5rA«T- 1m apud Gr^cos ^ vt nos de hii locjuimur , efui luto ali<juid efficiuntt quodfingt voeatur,£6que vocabulo etiam in condendts homitnbttt ma- ^nt autorvs ijtuntur , vt SaluTiitts : Pecora natura prona-^atque ventri ebedientta finxit. Et apudCiceronem pro MurenadeCatone Alino" re:Finxitenim te ipfanatura adhonefiatemgrauitatemytemperan-' tiam , niagnituitnem ammi , ii4iiitiam,ad omnes denique virtutts ma» gnum hominem ^ excelfum:^ formare certe nefcio an in alia inuema" tur mente cjuamfarmam d..re.

f Vthidicanturfingcre.}- Siquishoc temporedeverbis in opere iheologico fic differeret programmatico reijceretur, t^ugufiinum vetU' fiagfua tuetm, (juifireuiuifceret cum Paulo , certe iili coniemptui effet rhetorcultcs autgrammaticulm.Pauliti verh velinfanirejVtl hareticM4 vidiretur.

g Non ^itGrdscM.frv&^fjtstySiC.trio^i.^ Chaldaum habet : Et in- fpirAuit infaciem eitti ani- am vita^ ^ facJtti efi homo injpiritum loquentem.y^ugufiintis fatis ex hoc loco declarat.cfuantifit mamentiai omnes artes difciplindfque intelligendas vera , ^germana vocabulo- rum cognitio.

h Omnem ftatum ego itci.}f^ulgo legimtis, Spiritus afacie mea egredietiir,^fl4tviegofaciam:Efaia<7^ l,xx^vero^*^M^ )^*V«

Ad Marcellinura Lib. xiij. 45

i^thAiff%Tdtii,Kf frvcnf Trtiffutiymtmitttnt, ^mmtttn (ff ammaw fnmtTM ^jlatH multt Latinorumpofuerunt.Pro aire Vergtl.

Semina terrariimque atiimdeq; marifque fuiffnt. ProJlaiHijy atthelitu Cicero in x^iad. 5* -vnm (*r ftmpUx-,vtrum fit ignn^an amma^an fan^uii} Et TerentitM-.Compr^fii animam.Et PUm tui-.Foftetanimavxorntua. Et Pltmm : ^nMtaUonu virui ffaue^ wftpejhleas-

i ' Aliquando ctiam animam. } fjic locm longe aliter fcrJtitur h$ codice Brugenf.ticmpefu: quatido -uero Deidicitur , mterpretati funt vr^/^.tpvoint verh nunc^uam nifi ^iritum et'am:fed rniht maguplaeet tfulgatior le^Uoynec poreji aiiter cungrucrtnatn tn Eccleftajieyf^ Ueity qu£ exfacrti Itteru udducit,wSCf^ «fi GfAce^non itrU. k Non ficur aliarum carnium aquis &c rcrra producentiHus.f Si' dicamu^ fetiftffc x^ugHfiinu n horninii amrnam nontncorpore gt' ntrart , fed forti a Deo tmmitti : cfuod videtur ^rtTioteUi in Itbrii DegenerattoneanimalntmvolutffejCitineam ait forif tjemre fHsf fo^ TOf abtre : ea fententiu multt recenttores danwantur , fjf tn primn S.Thomat.Sm inteUigamus nan eodem modo generari hancy tfua mof- tales , quod tlla vt waierix ita habitA trahantur , rationaltt diuimtnt ihicreetur ynulla matcria potente illam in fevirtute fua ingignere: tunc comtnutie hoc erit cum omnibui ^ atquein huncmodum diOum illttd x^riflotelti acciperent.ciuod proftilo conuenire nec dtCio etus vi^ detur^ctitnfo.is dhit 'uenire: nec dogmatis c^i itnmtrtaU effe ingeni" tum contcndit '.fi modo explorata ejl i^rtTiotelti de aniwa noftrafen» tentta.dc tfuo tideo inter ■vet<.res mterpretes magnopere duhitari. 1 Vteiiifdemfatcamur efre fubftanrix. }^ f/umanam animam de fuhftutitta ejfe Dct non foiwn genttlium pUricjue phiUfophorum txtfiimarunt.ficut ultas efipernos ofienfum , ftd ex Chrifiiams nott^ nuUr. necfolum hdtrettctj vt PrtfciUiantTta, (Jr alij nonnuQijfed homo Chrifiian-^pe^ore Laclanttus , noncjuldinhocvel ameyvel a ^uo* quamreiltusfapientecomprobetur yfed ^«W mugnoin Chrifium ar- dore tJtdfbatur fiagrare. Neque enimobvnumautalterum erratum auerfatur tendentem adfe Chnfius : prafertim tht me»s intentafem^ ftr eUin fcr,p^m ilLum vera pietatt^.yerba Laftantij hac funt iib. %. InTiitut. dtuin. FtSlo enim corporej^irauit ei animam de i/itali fontt fpirttusfut,<jut eft pereimis, Qjdibus velltvtdtturanimam def^iritit Detmhomintm dtmanafft.

D i r 1

AVRELII AVGV-

STINI EPISCOPI AD

M ARCELLIN V M D E ciuitate Dei>

LJBERJ^lJIJ.

■ i

PCtinobedlcntiam primi horainis in fecundxmortis perpctoitatem. luiiutos omncs fuinTe.ni/I nnuUos Dei gratia liberacct^

C A P. I.

Iximus iam in fupcrioribus librisjad huma- num genus non iolum natur^ fimilitudinc fociandum^verumetiam quadam cognatio- nis neceffitudine in vnitatem concorde pa-' cis vinculo colligandij, ex homine vno Deu voluifTc hominesinftituere: neque hoc ge- iius fuifle in /ingulis ^^uibufquemoriturum, nifi duo primi,' quorum creatus eftvnus ex nullo,alter exillo,id inobedietia* meruiflent: a quibus admiflum eft tam grande peccarum , vt in deterius eo natura m.utaretur hiimana , etiam in pofteros ■ obligationepcccati 8< mortisneceffitate tranrmilla. Morfis autemregnumin hominesvfcjue adeodominatumcft , vt o- mnesinfecundamquoquemortem, cuius nulluseitfinispcc- iia debita przecipitcs agerct,ni/i inde quofdam ^ indcbita Dei gratia libcraret: ac per hoc fatlum eft , vt cum tot tantseque gentcsperterrarum orbem diucrfis ritibus moribufque vi- uentes,multiplici linguarum,armorum,veftium Hnt varieta- ■ te diftinftas : non tamen ampiius quam duo quaedam genera humanse focietatis exiftcrent , quas ciuitaresduas fecundum fcripturas noftras merito appellare poft^umus. Vna <juippe cft homimim fecundum carnem , altera fccundum fpiritum

viuere

AdMarcellinum Lib. xiiij. 47

Viuere in fui cuiufq; gencris pace volentiuni : & cum id quod expetunt aflequuntur, in fui cuiufq; generis pacc viuentium.

lOANNlS LODOVICI

VIVIS VALENTINI IN

QV' A R T V M D E C I M V M L I B K V M

DeciuitateDci,D.Aurelij Auguitini

Coinmeniaria.

ai^r7^3| Ndebita Dei gratia.V Nennnienim debet Dew , idea- A^ [|3j> ij„e ^ratia m njmfenfn diaturj cjuhdgratn detur : tn altt' S^^JC^ ro,cftu)d gratwn fachtt eum cui adhefcrit. Vauim ad Rom, U.Quy dcdit illtprior, ^ retrihuetur ei ? Namf deberetynonf^ceret^ fed rrferretgratiam. Et ad Titum idem ^pofolu* : Non tx operiius iuflitidt , quxfectmuinos , fedfeiundum 7mfertcordtamfuamfJuosnos fecu.

Devitacarnali,cju2Pnon ck forporistnntumjfcd ctiam ex animi fit intelligenda viriis.

C A P. II. ^yp=^^ Rius ergo videndum eft,tjuid fit fecundum carnem, ^t^^ qtiid recundum rpiritum viuere. Quj{i]uis cnim hoc g y^^ ']uod dix.imus juinia fronre infpicit , vel non reco- leu:, , vcl minus.^.ducrtcns qucmad-.nodum fcripturze fanc^a: locjuantur, poteftputare philofophos quidam Epicureosfe- cundum carnem viuere : quia fummum bonum hominis iii corporis vohiptatc pofuerunt : & C\ qui alij funt , qui quoquo modo corporis bonum fummum bonum effe hominis opina- ti funt : & omne eorum vulgiis qui non aliquo dogmatc , vel co modophilofophantur , (cdprocliues ad libidinem, nift ex voluptatibus , quascorporcisfenHbus capiunt, gaudere nef- ciunt. Stoicos autean qui fummum bonum hominis in animo ponunt, fecundum fpnitum viuere : quia & hominis ani- mus quid eft nifi fpiritus? Sed ficut loquitur fcriptura diui- na, fecundum carricm viuere vtrique monftrantur, Car- nem quippe appelhu^non folum corpus tcrreni atque morta- lisanimantis: vcluti cumdicit: Non omnis caro eadem ca- rOjfcdaha quidemhominis, aha autem caro pec9ris,alia volucrum , alia pifcium : fcd aliis multis modis iignificatione huius nominis vtisur, inter quos varios locutionis modos,

48 Auguftini de ciuitate Dei

farpc etiatTi ipfum homincni, id eft naruram hominis carneni nnncupat , moclo locutionis a patre totum fignificans , quale cft:Ex opcribus legis non iuftificabituromniscaro. Quid cnim hic voluit intelligi, nifi omnishomof quodapeitiu^ paulo poft ait:ln lege nemo iuftificabiiur.Et ad Galatas:Scie- tes quia non luftificabicur omnishomo exoperibus legis. Se- cundum hoc intelhgicur, Et verbu caro fa£tum eft:id eft ho- mo. Quod non refte accipientcs quidam, * putauerunt Chri- ftohumanamanimam defuiife. Sicut enim a toto parsacci- piriu' , vbi Mariac Magdalenx verba in Euangelio leguntur dicentis, Tulerunt dominum meum , & nefcio vbipofuerunt cum : cum de fola Chrifti carne loquercrur , quam lepukam demonument® putabat ablata:ita& apartetotum cartie no- minataintelligitur homo:(icutca funtqu^ fupracommemo- raun-nus.Cum igitur multis modis , quos perfcrutari & colii- gere longum eft, diuina fcriptura nuncupet carnem : quid fit lecundum carnem viuere:quod profed:6 malum eft,cum ipfa carnis natura non fit malum, vt indagarc poffimus, infpicia- mus diligenter illum locum epiftolx Pauliapoftoli,(]uam fcripfitadGalatas,vbiaii:Manifefta autemluntopera carnis, <^U2£ funt adultcria, fornicationes,inimundici3c,luxuriae,ido- lorum{eruitus,veneficia,inimiciti^,contentiones,a:mulatio- nes ^ animolitates,diftenfiones, hsercfesjinuidia?, ebrietates, comefrationes,& his /imi)ia,qu2e priedico vobis,(icut &: pr:e- dixi :quoniam<juitalia agunt,regnum Deinonpoftidebunt. Ifte totus epiftol^ Apoftolicje locus,quatum ad rc m pra:fcn- tcmfatiscife videbitur,CQnlideratuSpoterirhanc dilioluere qu^ftionequid fitfecundumcarneviuere. In operibusnanq; carnis,qu«e manifcfta efTe dixit, eaq; c5memorata damnauir, non illa tantum inuenimus ,qu2e advoluptatcm pertinent carnis:ficuti funtfornicationes,immunditi^, luxuria?,ebrie- tates,comefl"ationes:verii etia illa quibus animi vitia demon- ftrantur a voluptatc carnisaliena.Quis cnim feruitutem quae idolis cxhibetur , veneficia , inimicitias conrentiones *emu- la tiones,animo(itates,di{renfioncs,h«rcfes,inuidias,non po- tius inteliigat animi vitia elTc quam carnis i Q^iandoqui- dem fieri poteft, vt proptcr idololatriam vcl haerefis alicuius crrorem a voluptatibus carnis temperetur : & tamen ctiam tunc homo quamuis carnis libidine continere atque coln- bcre vi4catur , fcc«ndum carncm viuerc hac Apoftolica

autoritace

Ad Marcellinum Lib. xiiij. 49

autoritate conuincitur : & in eo quod abftinervoluptatibus carnis,dainnabilia opera carnis agerc clcmoftratur Quis ini- micitiasnooin animohabeat:aut<]uisita loquitur, vt inimi'» co fuo,vel quem putatinimicum-.dicaf.malam carne, ac non potius,malum animum habcs aduerfum mef Poftremo ficut carnalitates,vt ira dicam,fi quis audifTet, uon dubitaret carni tribuere-.itancmodubitatanimofitates ad animum pertinc* re.Cur ergo h«ec omnia & his fimilia doftor gentium in fidc & veritateopera carnisappel]at,nifi cjuiaeolGCutionis mo- do,quo totumfignificaturaparte, ipfumhomincm vult no- minc carnisintclligi?

L. VIVES. aTNVtauerunt Chrifto humanam animam defuiiTc.} f^icfuit X error ^^yoUina/tj.larum^vt ipfi docet m EHangelium It^annpty ^fermone contra t^rrium,^ lib^iQutji. lden,putarunt Cerdoni" aniy^ ^pelln^eJe errotiI)iti ad Quod -vult Deum. h Animofitates. j-flyuf i amrunr^ fxc Hteronymut legit:[ed LattHe 4juoqi4c amrr.tpro iraponuniur^-vt apud SaUitfltum : LhcuUm fupertort anno quanttf at^inm iertt ia L . Quintit4m,vidiftu. Htnc antmoftts (Jr a» nimofitat-.^nimrfos Euros dixit ytrgilitts^cjuafiiracundos .^nim.^ji-^ tatepro tra vhtur Macrobiug x. de Somnto Sctptonn. Porro h^c irx ijut efl^uut-. efl «^vi^yjfi oXf^o^tmtyCjnod Ciccroftc fimf.Excand-fce^ tta tft tra nafcens,^ modo dcfiftens,qu£ ^vfjkmnt Grace dtcnur. p9^ fiea tu dtclo Paulifequitwr rixa , (juod ^yiugntitnut non addtdi%

Peccaticaufam ex anima non ex carne prodifre^a: corrnptioncra ex peccato coutraftamjnon peccatum efle,fcd pcenam. CAP. III. c^^ Vod fi (juifquam dicit carnem caufam cfTc in ma- lismoribus quorumcunquc vitiorum , eo cjuod a- nima carneafteOa fic viuit : profcfto non vniuer- fam hominis naturam diligenter adnertir. Nam eorpus quidcm corruptibile aggrauat animam. Vnde eriam idemi Apoftolusagensdehoccorruptibilicorpore , dc quo pau- 16 ante dixerat , Etfi extcrior homo noftercorrumpitur: Scimus,inquit,quia fiterrena noftra domus habitationisdif» foluatur , sedificationemhabemuscxDcodomumnon ma- nufaftam aeternam in caelis.Etenim in hoc ingemifcimus ha- bitaculumnoftrumquod dccaslocft fupermdui cupientes: fi tamen induti,non nudi inueniamur. £t6Dim qui fumus i.a ^ugMciuit.Vei, Tom^ j. D

fo Auguftini de ciuitate Dei

hachabitationc ingemifcimus grauati : co quocl nolumus fpoliari, fcdfuperueftirijVt abforbeatur mortale a vita. Et aggrauamurigitur corruptibilicorpore, & ipfms aggraua- tioais caufanijno naturan-i,rubftantiamque corporis, (ed eius corruptionemfcientes,nolumus corpore expoliari, fed eius immortalitatefuperucftiri.Et tunc ergo erit corpus,fed quia corruptibilenonerit,non aggrauabit. Ag^rauat crgo nunc animam corruptibile,& deprimit terrena inhabitatio fcnfum multa cogit.intem, Veruntamen qui omnia aaimaf mala ex corporcputant accidilfcin errore funt. =*Quamuis enim Vir- giliusPlatonicam videatur lucuientisverfibus cxplicarefcn- tcntiam diccns:

Jgneui ejl oUii utg&r^^ calcjiis origo Sctmmbm^quantHm non noxia corpora tardant^ Terremque hebexunt artta moribunddqite mLtnhra: Omnefquc illas notifHmas cjuatuor animi perturbationcs, ^cupiditatem,timorem,lstitiam,triiKtiam, qua<^ origincs o- ipnium peccatorumatquevitiorumvolensintelligiex cor- j»oreaccidere,fubiungat & dicat;

Ilinc metuunt cupiii*ttqueidolent,gaudentejiue:nee aura^ t ,1 Sujpi^tuntyclaufe tenebrn.f^ carcere c£co: \Tamenfealiterhabetfides noftra.Nam corruptio corpo- ris,(juiE aggrauat animam,n6 peccati primi eft caufa,fedpo?- iia:ncc caro corruptibilis anima peccatricem,fed anima pec- catrix fecit cfte corniptibile carne. Ex qua corruptione car- nis licct exiftant quiedam incitamenta vitiorum, & ipfa dcrt- <leria vitiofa ,non tamen omnia vitse iniquar vitia tribuenda flintcarni, neabhis omnibuspuigemus diabolum, qui non habctcarnem.^^Etfi cnim diabolus fornicator vel ebriofus, vclfi quid aliud huiufmodimali eftquod adcarnis pertmct voluptates,nonpoteft dici,quum fitetiam taliu pcccatorum fuafor & inftigator occultus:eft tame maxime fuperbusatq; inuidus.Qure illu vitiofiras fic obtinuit, vt propter hanc cflct in carperibuscaliginofihuiusacris^terno fupplicio dcftina- tus.Hecautem vitia cju^ tcnentin diabolo principatum,car- ni tribuit Apoftolus,quam cerrum eft diabolum non habcre, dicit cnim m inimicitias,cotentiones,^mulariones, animofi- tatcs,muidias,opera cfte carnis' : quorum omnium malorum caput atque origo fupcrbia eft, qu^ fine carne regnat in dia- ^olp, Quis autem illo eft inimicitior fan£lisf Quis aduerfus

€0S

Ad Marcellinum Lib. xiiij. jr

•eoscontetiorior, animorior,&: magis armuliis atq; inuidus in- neniturr' £t Iizec omnia quum habeat (ine carne ,(]uomodo funtoperacarnis-.nirKjuia opera funt hominis , quem ficut dixi , nominecarnisappellat f Nbn enimhabencio carnem, quam non habct diabolus , fed viuendo fecundum feipfum, hoc oft fccundum hominem: faftus ei^ homo fimilis diabolo: quia&ille fecundum feipfum viuere voluit, quandoin veri- tate non rtetit,vt non de Dei,Ccd de fuo mendaciumloquere- tur,quinon folum mendax,verumetiam mendacij patereft. Primuseft quippemcntitus,&: a quopeccatum,abillo ccepit cfTe mendacium.

^ L. VIVES.

a /~^Vamuis enim. \ JS/on wagn Platomcnmj quam Pythagori' \^/ (am:etfiinnmliueidimomnmofuntjRatiohu}U6 totttnret Ub* 8,e^ mthtfat muitn cxpofita,

b Cupiditatcm zi^n.j-L^atuor ponuntttr prtnci^es antmtajfeftHi^vt Ciceroin T ufcalan .(ju£Jl .d >cet ^dno iHCundi.tottdem tnjics, ex iucnr.dis nint^ ad pr^fentei resjj> dat,Utttta,c]ux eji opinio bontpnfentn^ ali* ter adf^ttira^r.libtdo^opinto bonifutuii , ^uam per cuptditatem hic itt- feUigi 'viiif.ex trtjhlm trt\}iua.opimo muh prAJentnMmor optnto ven"^ tttrt mali. Ex hn cjuemadm-.dum affeflm dtten profictf antur , nempe inuidentt t'.£m:4latio,obtreSI<»tio,n>if<:rtCordia,angor.,luCli^, n^aerory «e- ruinna doiorjamentatio.jdtcituiloymod-^flia.affiiciaiioj di^Lratto ete trijittta.Twnpigritia,pudor,erroripauor,exantmatio,conturbatio,for'' mido ex ttmcre. lam maleuolentiaUtjns malo aUtno^deUSiuuo, ia^la" tio ex Utttta. Htnc tra,excandefe/tit.T,odium,inimicitia, difcordia in- dtgentia^defiderium ex cuptdnate-jdem Ctcero quarte Tuf(ul,de(Uraf* c £tfienimdiabolusfornicator.}Df /3of/>o/?c4.

Quidiit fecun^um haminem,quidvefecundum Deumviuere. CAP, IIII.

^ V M crgo viuit homo fecundum hominem , non fecundum Deum, fimilis eft diabolo : quia nec angc- lo fecundum angelum , led fecundum Deum viucn- dumfuit, vtftarcf in veritate,& veritaremdeillius, non de fuo medacium ioqueretur:nam& de homine alio locoidcni Apoftolusaif.SiautemveritasDeiin meo mendacio abun- <iauit:Meumdixit mcndacium,veritatein Dei.Quuitaque vi- MithomofecuQdum vedUtciii^nQnviuitfccundum feipfum;

^t AuguftinideciuitateDei

fcdfecunduDeu.Deuscft enimquidixit: Ego fum vcrita^' Quumvcroviuitfccundum feipfum,hoc cft fecudumhomir ncm,non fccundum Deum, profefto fccundum mcndacium viuitmon quia homo ipfe mendacium eft,quum fit eius autor & crcator Deus,qui non eft vtique autor,creat6r<)uc mcnda- cij,fed quia homo faftus eft redus,vt non fecudum fcipfum, fcd fecundum cum a quo fadus elt viuerer,id eft illius potius quam fuam faceret voluntatem-.non autem ira viuerc,qucm- admodumeftfa6^usvtviuerer,hoceft mcndacium. * Bcatus quippevulteflc,etiamnon{ic viucndo^vtpofntefte. ** Quid eft hac voluntare mendacius? Vnde non fruftra dici potcft,©- mnepcccatueiremcndaciu.Noenimfitpcccatu, nifi ca vo- luntate,<)ua volumus,vtbenc iit nobis, vcl nolumus vt male fitnobis.Ergomendacium eftquod<)uumfiat,vt bencfitno- . biSjhinc potius male cft nobis,vel quum fiat vt melius fn no- biSjhinc potius peius eft nobis. Vnde hoc,nin quia de Deo po * teft bene efle homini,quem delinquendo deferit: non dc fc- ipfo^fecundum qucm viuedo delinquitf Qiiod itaquc djximus» hinc cxtitifle ciuitates duas diucrfasintcr fc atque c6trarias> ^uod alij fecundum carnc,alij fecudum fpiritum viiicret: po- teft etiam ifto modo dici,qudd alij fecundii homiiiein,alij fc*- cundumDeumviuant.ApertiflimequippePaulus ad Corin- thiosdicit:Quumenimintervosfint«emulatio& contcntie, n6nnecarnales eftis,& fecudum hominem ambulatis? Qupd ergo eft ambulare fecundum hominem , hoc eft eflc carna- lcm,quod a carnc,id cft a parte hominis minorc , intclligitur homo. Eofdem ipfos quippc dixit fuperius animalcs , quos poftca carnales,ita loquens : ' Quis enim fcit,inquit , homi- numqu^ funr hominis,nifi fpiritus hominis , qui in ipfo cft? Sic, & quaeDcifunt, nemofcit,nifi fpiritusDci.Nosautcm, inquit, nonfpiritum huiusmundi acccpimus, fed Spiritum qui ex Deo eft,vt fciamus quac a Deo donata funt nobis, quac & loquimur , non in fapicntize humanac do^lis vcrbis : ^ fcd do^i Spiritu,fpiritualibusfpiritalia comparantes. Anima-s iisautem homonon pcrcipitquarfunt SpiritusDci : ' ftul- -fitia eftenimilli- Talibusigitur, id cftanimalibus, paulo poft dicit : Et ego fratrcs non potui loqui vobis quafi fpiri- tualibiiSjfed quaH carnalibus.Etillud cx hoc codcm loqucn- dimodointeliigitur,idcft apartctotum. Etabanimanan- ^uc, Si «iciirnc;^uie funtpartes hominis , potcft c»tum (igni-

ficiirj

Ad M^rcellinum Lib. xiii). 5>

ficari,quod eft homo, atque ita non eft aliud animalis homo, aliudcarnalis-.fedidemeftvtrunqucideft fccudum hominc viuens homo.Sicut & non aliud,quam homines fignificantur, fiucvbilegitur, Exopenbus legis ^noniuftificabituromnis caro:fiucquod fcriptum eft-.sSeptuagintaquinque animx dc- {cenderuntcum lacob in iEgyptum. Et ibienim per om- ncmcarnem , omnishomo : &ibiper feptuagintaquinquc animas,feptuagintaquinquehominesintelliguntur. Et quod di£iumeft: Non infapientijehumanx doftisverbis : potuit dici, Non in fapientia? carnalis,{icut quod diftum eft: Secuo- dum hominem ambulatis : potuit dici ,fecundum carnem. Magisautem hoc apparuit,inhis qua^ fubiunxit. Cumc- nim quisdicatjEgo fum Pauli,alius autem ego ApoUo : non- I nehomineseftis?Qupd,dicebat,Animaleseltis: &:Carnal€S eftis:exprefrius dixit,Homines eftis.quod eft , fecundum ho- minem viuitis,non fecundum Dcum,fecundum quem ft viuc- ritis,dij cfTetis.

L. VIVES.

aXJ Eatus quippc. \ Nemo ejl ^ui quantumuU nude ^ fce^

■ X^lerate 'vtu^t , mUt tamen ad beatitudtnem peruenire : licet fgat ea , qua quam longijitme tnde ad certi^mam miferiam ab^ ducant,

b Quidefthacvol.mcn.J-FdfldfiK* W-votorf^e mhilejl, Mkc tmm deiijnt tn e^uo efi,

c Quis enim inquit. } Ltbro prim» locum hunc citam fic ds^ nk : 2«*«* enim , tnquit,fcit hominum qua ag^ttlur in homine: ex- fTepiui,

A Seddoftifpiritu. } Grace ejiifed do^isj^tritm : i* <f><At«i«7e «jnAiAtfwi^ tiyiv.^ugujlintii commodim verttt.%y€ltbi habetur, i» do» fhrina ^irittt*.

e Stultitia eft enim illi. } Spintalia Dei , Siultitia funt homh- nibttt ex affedu 'viuintibtu.vtetiam inter gentilesfapientia ^virm ttttes^titta craj?u erant diuitibtu, qnivmbraf futabant ejfe njers €6rpora,hac autem infanias meras.yade ejljpectis ille apud Platonem in libro de repub .jepttmo in quo homines 'vmbrU ajfueti , nuUa credt* hant ejfe alia corpora. Obiter annotabo dicendum fmffe , Uultitia mifmu Cr*€i efi cinidcm finfftlarittr 9 iusJ^'^ «m» l^, Sed

D 3

fjf. Auguftini de ciuitate Dei

f^ura eji y4Uica,CHm nomen neutriw gentrU verbo fingulari additur^

^uod e(i apud illosJTiCfuenti^imum.

f Not\iui{ific:iim\}-Gr£ceefi,iuiiifieabitur Jinst^oiB^ffiTdj. '

g Septuagintacjuincjue animar. |- ^ntmamfrohoniinedici He^

oratprms efi^^vt puto , pro uita -uero Grscorum eji,^ Latinorum cf^o-

^ue^vt 'vtta pro amma. Noniui MarcelltisprocorportbHi ait animas

f^mjCumf^er^U.dicitltb.M,

Jntereafoctos tnhumatdque corpora terra

JMandemiif ,c[uifolw honos .^cheronte fub imo efi,

Jte ait egregias animas ,qu£ fanguine nobis

JFfancpatriampepererefuo. Qaod an tiafit.ipfe 'viderit. Efl tamen apui Gracos interdutn in* tnnire,CHm ■ivxKpomtHrpro rebiti animatis,

Qu6d de corpoi is animxque natura toler.ibilior quidem Platonicorii

quam Mar.ichiorum fit opinio,fcd & ipii reprobantur:quo-

niam vitiorura caufas naturx carnis afcribunt.

C A P. V.

On igitur opus eft in peccatis vifiifque noftris ad creatorisiniuriarncarnis accufare^naturam : qu^ in genereatque ordinefuo bona eO:, fed deferto crear tore bono,viuere fecundum creatum boqum, non eft bonu : (iue quifque fecundum carnem , fiue fecundum animam,fiuc fecundumtotum hominem,<juic6ftat ex anima & carne, vn- «le&oominefoliusanimze, & nomine folius carnisfignifi- caripoteft,eligat viuere, Nam (^uivelutfummum bonii lau-« datanim2enaturam,&tan<]uammalum naturam carnis accu-^ fat:profefto & animamcarnaliter appetif,&carnecarnaliter fugit:<]uoniam id vanirate fentit humana,non veritate diuina. *Non quidem Piatonici ficut Manichei defipiunt,vt tanquam inalinaturam terrena corpora deteftentur , cum omnia ele- menca quibusifte mu idusvifibiliscontre6labili('q; copadlus eft,<^ualitatefqueeorumDeo artificitribuant, Veruntamen cx terrenis artubus moribundif<jue membris fic affici ani-^ inasopinantur : vthinceisfint morbi cupiditatum &: timo- rum 8c Isetitia? fiue triftiti^ : quibus <juatuor perturbationi- bus,vt Cicero appellat, vel psfsionibus , vt plerique verbum e verbo Gr^co exprirnunt,omnis humanorum morum vitio-^ fitas continetur. Quodfiitaeft, quideft quodiEneas apu4 yergilium , cum audiffet a patre apud iuferosj animas rur-

Ad Marcellinum Lib. xiiij. 55

fus ad corpora redituras , hanc opinionem miratur , excla« mans,

O paterydnne aUquas ad c^lum hincire putandum eji Subltmes animas yUerumque ad tarda reuerti CorporAiCfUA lucin mifern tam dira cuptdo? Nunquid nam h^ctam diracupidoexterrenisartnbusmo- ribundifqj membris adhucineft animarumilli pra?dicatifsi- mg puriratifNonne ab huiufmodi corporeis,vtdicif,periibus omnibus eas afTcrit efTe purgatas ? cum rurfus incipiunr in corpora velle reuertifVnde colligitur etia fiitafe haberer, guod eft omnino vanifsimum, vicifsim alternans inceHabili- :er euntium atque redeuntium animarum mundatio & inqui- natio , non potuifle veraciter dici,omnesculpabilesatq; vi- tiofosmotusanimarumeisexterrenis corponbus inolefce- re. Siquidem fecundumipfosilla , ^' vtlocutrfr nobilis ait, diracupido vfqueadeo noncft ex corpore,*^ vtab omni cor- jorea pefte purgaram,&extra omne corpus animam confti- tutam,ipfam compellat efle in corpore- Vnde etiam illis fa- •lentibuSjnon ex carne tantumafhcituranima, vtcupiat, me- tuat/^ l^tetur, 5: triftetur : verumetiam exfeipfa his potcft motibusagitari.

L. V I V E S.

aV TOn quidem Platonici ficutManichjei. }■ fiiomnemcar^ XNl nem,non Det.ftd maU mentn perhibent effe opificium : ideo fuosauditorei monent ^ ne animantes ocidantyne offendar.t principes tenebrarum tn caelefltbu^ coHi^atos , a c^uibm dicunt omnem carnem o- ri^inem ducere-Et ffvtantitr coniugihu4^ cenceptum tamen gencratio- nemque dcuitent,ne diutnafuhfiantia^quA tn tos per alimenta in^redi- tttryvineuln carneui li^etur tnprole. ydtfgufimtti ad Quod 'vult Deum, Hnaffenfifunt PrifciUtatiijla.

h Vt locutor nohilis. ]^Sicalibi Ciceronem nominauit , hic Vergi^ lium:quanqi4am aUbificlegiturittpoetaprafatHf eloquitur . lucit tam dira etiam.

c Vt ab omni corporea pefte purgatam. } Jn aliu UbrU fcrthi" turj'^ t ab omnt corporea parte purgatam.

d Lxtetur & triftetur.Jo^»/'» efl,L£tetuY ^ Agrefcat , quod non fectii ftgnificat-.nam triflttiam^dt^itudrnem vocat CtcerOj tertto J ufcH-^ Unarwn^

D 4

^6 Auguftini de ciuitate Dei

Dequalitatc voluntatis humanae, fub cuius iudicio aflTeftiones animijaut praus habenturaaut tcdtx.

CAP. VI.

IKrK'5 Nterert: autem,qualisfitvoluntas hominis, quia (t 5KI ^k periierfa eft, peruerfos habcbit hos motus : f\ aatem \fji\^i refta c(\ non folum inculpabiles , verumetiam lau- dabiles erunt. * Voluntas eft quippe in omnibus: imo omnes fiihil aliudquam voluntatesfunt. Namquidcft cupiditas 8c Istitia jnifivoluntas^^ineorum confenftonem , quse volu- musfEf quid cft metus atque triftitia , nift voluntas in diften- iionem ab his quse nolumusf Sed cum confentnnus appeten- do ea qu» volumus,cupidirasrcum autem confentimusfruen- do his quze volumus l*etitia vocatur. Iremq; ciim diflentimus abeo quodaccicler€nolumus,talisvoluntas metuseft^ cuin autem difTentimus ab eo quod nolentibus accidit, talis volu- tas triftitia eft.Et omnino pro varietate rerum qua? appetun- tur atque fugiuntur,flcut allicitur, vel oft^enditur volutas ho- niinis,irainhos,velillosafteftusmutatur & vertitur. Qua- propterhomo qui fecundum Deum no fecundum hominem viuit,oportet vt fit amator boni:vnde fit confeques vt malum oderit. £t quoniam nemo natura fed quifquis malus eft , vitio malus eft:*^perfcftum odium debetmalis,quifecundum Dea viuit : vt nec propter vitium oderit hominem,nec ainet vitiii propter hominem;fed oderit vitium,amet hominem.Sanato cnim vitio , totum quod amare , nihil autcm quod dcbeatow difle,remanebit.

L. V t V E S.

aT rOluntascftquippeinomnibus j5*oM-*'/8HXHr«c^wo«f CV- V ceto voluntates iierttt,noluttt (^jfe , mfi cttm tjMtd prudenter con* flanterqut appetitur-.lditrca uolunta^fimturyqus cjutd cum r^tione dc' ftderattqua efi infolofaptente. Qu^ autem aduerfm rationemincitat/t eU vehemtnttftiiea Ubido dtnturiVel cupiditas ejf<anata, qua in om- mbmfthltff rrpcritur. Peripaittici vtrafyue voluntates dtcunt, has malas^tUas bonas.De nomintbtn eSi controu^rfia ,vt altas dtxi. Natn ^ cupiditates Steici voluntates quoc^ue nominant: rtec refert , •vtrum fitcumconfiltovoluntai » annaturatpfain^pulfa : nam voluntas e^ femper,ntfi cjuod tllaproprietvareque dicitur voluntas,in ^ua efi liher" tas,^ tn hae demum vitiumeT{,aut virtttt, h In corum conf^nfionw ^M«e yolumus.VlVfltt eSi h^cvel mn.^

fenfiof

Ad Marcellinum Lib. xiiiji 57

fcn(io,vel etijjenfto, qua eredtmut aliquid ejfe , aut non effe , in tjua eSt

fdemia,jides,0pinio:de cjwbui multtti in t^nalyticis pifiertonhusfer-

m^fed uelle aut nolli qi/ttad voluntatem ^effant , cum ilia ad men^

tem periineanti^ tanquam apprebare (y decernere xit velfiat qutd,

•veln fiat.

c Perfedum odium. } Declarat quod eU in Pfalmo i^8. Perfeflo

odtooderamtllos.

Amorem & dileftionem indifTerenter & inbono & in malo apudfacras literasinucniri.

C A P. VII.

^\^;^^A M cuius propofitam eftamareDeum, & noa f^N4^"^ ofecundMm homiiiem,fcd fecundum Deum amarc 6J tj^lt^^ >proximum,(icut etiam feipfum-.proculdubio pro- £&j&^fepter hunc amorcmdicitur voluntatisbon^ ,qua£ vfitatius in fcripturis facris charitas appellatur: fed amor quo<juefecundumeafdelacrasliterasdicitur.Nam&amato- rem bonidicit Apoftolus e(Te debere,quem regendo populo pr«ecipitehgendum.Etipfedominus Petrum apodoium in- terrogans,cum dixifTet. ^ Diligis me plus hisfllle refpondit: ''Doraine,tu fcisquia amo te.Et iterum dominusquxiiuit,n6 vtrum aniaret,fed vtrum diligeret eum Petrus. At ille refpo- dit ei iterum:Domine tu fcis quia amo te. Tcrtia vero inter- rogatione & ipfe lefus non ait, diligis me , fed amas me : vbi fecutus ait Euangelifta : Contriftatus eft Petrus , quia dixitei tertio, amasme : cum dommus non tertio , fedfemel dixc- rit, amas me:bis autem dixerit , diligis me. Vnde intclligi- iTius quod ctiam cum dicebat dominus,diligis me: nihil aliud dicebat, quam amas me. Petrus autem nonmutauithuiiis vnius rei verbum , fcd etiam tertio.Doinine, inquit,tu omnia fcis , tu fcis quia amo te. Hoc propterea commemorandum putaui , *^ quianonnulli arbitrabuntur aliud effe dilc£lio- nem fiue charitarcm,aliud amorem. ^ Dicunt enim dileftio- nem accipiendam efte in bono,amorem m malo. Sic autem nec ipfos autores fecularium literarum locutos eflfc certifsi- mumeft.Sedviderintphilofophivtrum vel qua ratione ifta difcernanr.Amoremtameneosin boni6rebus,& ergaipfum Deum magnipcndere , librieorum fatis loquuntur. ^Sed fcripturas religionis noftrsE! , quarum autoritatem csetcris qujburque literis antepommus : non aliud dicerc amorem,

D 5

5? Auguftini de ciuitate Dei

aliud dileftionem vel charitatem , infinuandumfuit: nam 5c amorem in bono dici iam ojftendimus. Sed ne quis exiftimet amorem quidem & in bono & inmalo , dileftionem autem non nifi in bono efle dicendam, illud attedat quod in Pfalmo fcnptum eft : Q£i autCHn diligir iniquitatem^odit animam fuam.Et illud apoftoli Ioannis:Si quis dilexerit mundum:non eft diledio patris in eo.Ecce vno loco dilcftio , &: in bono & inmalo.Amorem autem in malo:qiiia in bono iam oftendi- mus,ne quifquam flagitet,legat quod fcriptum eft:Erut enim homines feipfos amantes,amatores pecuni^e. Refta itaq; vo- ]untas eftbonusamor,&: voluntasperuerfamalus amor. A- mor ergo inhians habere quod amatur cupiditas eft:id autem habens cbque fruens, Isetitia.Fugiens quod ei aducrfatur , ti- moreft:idquefi acciderit fentiens,triftitiaeft. Proinderaala funtifta , fi malus eft amor:bona, fi bonus: quod dicimus,de fcripturis probemus. Concupifcit Apoftolus diflolui , & eflTc cum Chrifto.EtjCocupiuit anima mea defiderare iudicia tua in omni tempore.^Vel C\ accomodatius dicitur : Defiderauit anima mea cocupifccreiudicia tua. Et,C6cupifcetia fapien- tia?perdacitadregnum.Hoc tamen loquendi obtinuit con- fuetudo,vt fi cupiditas vel concupifcentia dicatur, nec adda- tur cuius rei fit,non nifi in malo pofsit intelligi.L^etitia apud Pfalmiftam in bono eft : Lxtaminiin domino, 8c exultateiu- fti.Et,Dedifti la^titiam incor meu.Et,Adimplebismel^titia cumvultutuo. Timor ineftbono apud Apoftolum , vbi ait: Cum timore & tremore veftramipforufalutem operamini. Et,Noli altu fapere,fed time.Et,Timeo aute ne ficutferpens Euam feduxit aftutia fua, fic & veftraf mentes corrumpantur a caftitate qua? eft in Chrifto.De triftitia ver6,?quam Cicero magisa?gritudinem appellat:dolorem autem Vergiliu?, vbi ait:Dolent gaudentque:'^fed ideo raalui trifti- tiam dicere,quia xgritudo vel dolor vfita- tius in corporibus dicitur,fcrupu- lofior quafftio eft,vtrum in- ueniri pofsit in bono.

L. VI-

Ad Marcellinum Lib. xiiij. 59 L. V I V E s.

JL^ C^rte pli*i (juamhi: ^ ad toUendum amphibolo^tam fic fuit 'vertendum. h Dotninetu fcisquiaamote.yGf^ie ejit-en :^«'>« 'f« (rifxeeii

Tii» ^&itf^v , OTjUtf» iX'JLviai eiytiTdLi (jtt : \«'>H ourrJ ¥tij KUt(t , o-u siiTtfC • •n ^(^M ff^ Xiyei oMiZii.Toi/utifVtm 'Sf^e^it.TVt. fj-'* \tyei dum}> td TfiTOv.CT- /Btttv Imcura ti> «f ue; iXjitr-^^Qjf o TriTy» ^,0"^ «r7iv eaTsJ 1« Tf im , ^i>.rt c fM.ltacfw eLynTruoi •vtrtunt diligo^<fii\iee amo.

c Quia nonnuliiarbitrantur aliudefle diledionem. } Ori' ftnei hoir.iliaprimj, m Cantica : f^^idetur miln quod diutna j(riptura •volem cauere , ne lapfnt aliqui^ legcntibtu fub amorpi uomine nafce- retur^ pro infirmioribics quibnf^ue tttm ejui apud faptentcs fectlicupi'- dofcu amor dicttur , honejltore n.ocabt*io charitatem -vel dde^ionent mwiuaffe.

d Dicuntenim diletftionem accipienda efTe in bono.V ^Uam Lattm fcrtptores longe diHLrfamfaciunt in 'JIm 'vocahulis diffcrett^ tiam,-vt ddigere ft rtmtfiitis , amare ardenttuiy-vt apud Cic. Dvlabel- lamantea diltgeba,nu!tc amo. ht ad Biutum apertius : Clodtu^ Tnh. pleb.defigtva de me diltgitfeu vt tfjfa-vxuiTi^f dicuy i^alde me amat, £tfi non negarim amore>>- ambt^uum qutd^ni , ^ medium nomen , in cbfcanum lamen f^ fugtticfum plerunoue iifurpariy dileLltor.em ra- to: (^ <\uam differcntiam Latini pnnwit intcr dtligere (^ amarCyean- iem Gr£corum quidam intcr a^yt-rZv *) ^thHi. e Sed fcriptuia^; rcI.nol>i\T.} Ht loci, cjtios ex facrU literis ajfert ad pYobandwn quod conatur,mhil efficiunt-, tnfx dtcat ^ixelv ^ «t}at<arar ad -vt. uncjUL' , bonum, (^ malwn 'vaUre: c^uod tx dtilts ;i/t*, 1« cwbtts t^poftehhis ■vocahult* Tjfifuvt.diclaraUir. Lattnaentm tnttrprctatio lingua.71 (^ fignificata-vacum intcrpretis arguit , non etus cjUi fcrtpfit, Sed forte iliud ofiendere -joUbat , ijuud cum homine Gr£co dfputaretj nemp-: Origene.

f Vcl h accommodatias dicitur defiderauit anima mea.}- SfC enim ■vsrterunt Lxx, imrrvB-iKrtv m 4'^;^'' f^^ '^ oh&nfx^fii W Jte'^'"'"* fftt^Ef incipit ofiendere^nuUum ex quatuor tllts afftdtbus malum natu- Xafua effc.

g Qn^ Cic.\n2gisd^^v'n.} Dixi hee ejfe apud Cic^. ^ ^.Tuf.q. h Sed ideo.maluitrilUtiamdiccre.}C»<r.2. Tufe. q.cumde do~ Ure loquit»r,crucjatii tn corpwefigmficatjf^ iXgrttudmm eruciantem

0O . Auguftinidc ciiiitatcDei

fmthh.^.^ttudmeminaoimoeffedicit yftcuHAgrotationem in €or- f»rt:£gritudmem quoqut nonfeiunOum a dolore habere mmen^ lib. 5^

De cribus perturbationibuj.quas in aninoo fapientis Stoici effe

voluerunr,exclufi5 dolore fiuettiftitia,4uatn

virtusanimi fentiredebeat.

C A P. VIII.

Vas ^ enim Gra?ci appellant «UmQwotc , Latine autcm jl Cicero conftantias nominauit-.Stoici tres cile vo-

luerunt, protribus perturbationibus in animo fa- pientis:pro cupiditate voluntatem, ^' prolstitia gaudium, pro mctu cautionem : pro segritudine vero, vcl dolorc, ^iTemnosvitandxaiTibiguitarisgratia, triftitiam maluimus dicere, negauerunteffe poHe alicjuidin animo fapientis.Vo- Juntasquippe,inquiunt,appetit bonu,quodfacitfapiens. Gau mum debono adepto eft, quodvbique adipifcitur fapiens. Cautio deuitat malum,quod debetfapiens deuitare. Triftitia porro quia de malo eft,<]uod iam accidit : nulium autcm ma- lumcxiltimant pofTe accidere fapienti^nihilineius animo pro illa ciTe pofTe dixerunt.Sic ergo illi loquuntur , vt velle, gauderc,cauere,negent nifi fapientem^ftultum autem no nifi cupere,la?tari,metuere,contriftari.Etillastresefrcconftan- tias, has aute quatuor perturbationes fecundum Ciceronem: fecundutn plurimosautem pafsiones.Grsceautemillaptrcs, ficut dixi,appellantur*l/5rBl9«<«, iftse autem tjuatuor WSi».Ha»c ^ locutio vtrumfcripturisfanftiscongruat, cumqujercrein ^uanrum potui diligenter ,illud inuenitjuodait Propheta: ^ Non eft gauderc impiis, dicitdominus : tanquam impi) Ix- tari pofsint potius <juam gaudere de malis : quia gaudiutn proprie bonorum & piorum eft. Item illudin Euangelio: Quarcunque vultis vtfaciant vobishomines, hasc vos facire illis:ita diftum videfur,tanquam nemo pt)ffit aliquidmale vel turpiter velle , fed cupere.Denique propter confuetudi- rem locutionis , nonnulli interpretes addiderunt bona,& ira interpretatt funt:Quxcun<jue vultisvtfaciantvobis homi- nes bona. Cauendum eniin putauerunt, ne quifquam inho- nefta velit fibi fieri ab hominibus , vt dc turpioribus raccamj certe luxuriofa conuiuia, in quibus fe , & fi ipfe illis faciat fi- milia , hoc praeccptum exiftimet impleturum.^Sed in Grae- co Euatigelio } vnde ia Latinum traaftatum eft, nonlcgitur,

boaa,

Ad Marcellinum Lib. xiiij. 6i

bona,fcd,Qua?cunquc vultis vt faciant vobis hemines,lMec & vos facite illis: crcdo propterea, quia in eo ^uod dixit vuhis, iam voluit intelligi bona. Non enim aitcupitis. Non ca- ITien fcmpcr his proprietatibus locutio noftra frajnanda eft, fed inter^um his vtendum eft. Et cum legimus eos tjuorum autoritati refultai e fias non eft , ibi funt intelligendae vbi rc- ^us fenfus alium exitum uonpoteft inuenirc : ficut ifta fuot quas cxempli gratia partim ex Propheta , partim ex Euange- lio commcmorauimus. Qw^is enim nefcit impios exultarc Ixtitia f Et tamen noneft gaudereimpiis , dicit dominus. Vndc,nifi quia gaudere aliud eft,quando proprie ngnatscjuc hec verbum ponituri^Item (|uis ncgauerit non refte prscipt hominibus,vt quscuncjue fibi ab aliis fieri cupiunt,h2ec cis & ipfi faciat:ne (einuicem turpitudinc illicifsc voluptatisoblc- 6cnt ? & tamen faluberrimum , verifsnnijmque prxccptum I cft : Qusccuncjuc vultis vtfaciant vobis hommes, cadem dc I vosfacite illis.fithoc vnde^niH quia hoc loco modoquodam proprio voluntaspofita eft , cjusein maloaccipi non poteft? Locutionevero vlitatiore ,<juam frc<juentat masime con- fuctudo fermonis , non vtique diccretur : Noli vclle mentiii omnc mendacium : nifi circt& voluntasmala , acuiuspra- uitate illa diftinguitur ,<juam pnrdicaucruntangcli uicco- tes: '^ Pax in terra hominibus bonse voluntatis. Nam ex a- bundanti additum eft , bonar , fi eflc non potcft nifi bona- Quid arutcm iHagnum in charitaris laudibus dixifl^ct Ape- {^olus , quod non gaudcat fuper iniquitatc, nifi <juia ita mali- gnitas gaudet f Nam & apudautorcs fccularium literarum talis iftorum verborum nidifterentia rcpcritur. Aitenim Cicero orator amplifjimus :^Cupio patres confcripti mc cfle clementem.QLia hoc vcrbum in bono pofuit , quis tam pcrucrsc doftus exiftat , qui non eum cupio , fcd volo potiu^ ^iiccrc dcbiiiflc contcndat? Porr<3 apud Terentium flagitio- fusadolefccns infanaflagrans cupidinc:** Nihil volo aliud, tnquit,nifi Phiiomcnam. Quam voluntatcm fuiflc libidi- nem , refponrio <jua: ibi* ferui eiusfcniorisinducirur , fatis indicat. Ait nan<juc domino fuo :Quanto fatius eft , tc id darc opcram, <ju6 iftum amorem cx animoamoueas luo, ^uam id lo<^ui <^u6 magis libido fruftra acccndatur tua. Caudium vero cos & in malo pofuiflc illc ipfc Vcrgilianus C9ftiscftvcrrus,vb>has(}uatuoi- pcrturbacioncs iliinma brc-

6z Auguftini de ciuitate Dei

uitatc complexus eft ; '!

Uinc metu^nt ,ci4p untque^doUntfgaudcntque^ Dixit etiainidem autor: i

/yjala tnentn Gaudia. ■

Pioindevolunt,cauent,langiient& bonI& mali.Atquevt eadem aliis verbis enuntiemas , cupiunt, timentjlaetantur 3c boni (S: mali.Sed illi bene, ifvi male , ^icut hominibus feu re* ftafeupcruerfa voluntascft. Ipfa (^uoque triftiria , pro qua Stoici nihil in animo rapientis inueniri poilc putauerunt, reperiturinbouo,& maximeapud noftros.Nam laudat Ap6 ftolusCorinthios, quovi contriftati fuerint fecuudum Deuiru Sedfortaire quisdixerit , illis Apoftolum fuiile congratula^ tum, quodcoiitriftatifuerintpoenitendo: ijualis triftitia, nifi eorum qui peccauerunt eiTe non poteft.lta enim dicit: Video quod Epiftola illa, & fi ad horam, contriftaui vos : nunc vero gaudeo, non quia contriftati eltis, fcd quia conrriftati eftis ad pcenitentiam. Contriftati eniai eftis lecundum Deum , vt io nullo detrimentum patiamini ex nobis. Quai enim fecun- dumDeumcft triftiria , '^ pa^nitentiamin falutem impceni- tendam operatur : mundiautemtriititia mortem opcratur. Ecceenim idipfum fecundum Deum contnftari^quantam perfecit in nobis induft:riam. Acper hoc poifunt Stoicipro fuis partibus refpondere,ad hoc videri vtilem cft^e triftiriamj vt peccalfe pceHircat, inanimo aurem fapientisideo efle noii poffe^quia nec peccarum in cum cadir cuius poenitentia con- triftetur , nec vUum aliud malum , quod perpetiendo & fcnr tiendo (it triftis. ^ Nam dc Alcibiadcm ferunt , fi me de nor mine hominis memoria non fallir, cum fibi beatus videretup "^ Socrate difputante,5c ei quam mifer efler,quoniam ftultus cffcr,dcmonftrante,fleuifle.Huic ergo ftultitia fuir caufa etii huiusvtilis oprandctq; triftitia;, qua homo eflefe dolet,quod cflTe non dcbct.Stoici autem non ftultum,fed fapicntem aiunt triftem efle non pofle.

L. V I V E S.

a /^Vas cnim Grxci appellant 2b5m3-Haj^, Cicero con-»

V^ftantias. \ Hdtc omnia apud Ctceranem Uhro tjuurto

Tnfculau. cjuacfi. Forrc'dt7rTi^Hai.^ qu^fi. bant4A ajfe^wf dicitut: q^od

bifariampotejt intelii^i : (^ tfsi riiii/tfv^ief hoc eH de yolu^tate,

cuim

A d Marcellinum Lib . xiiij . 6)

tuius cojih-arim ejl motror (p' dslor:^ «sfei thc jStfx/ojwc, hoc ejl de tHa honesla ^fatijji voUtntate , quAm Stoict pontbant. Nam dixt antea 'Valnntates ubStuicn tc^itttm dici Lonas ^quod plani%t Cicero. h Pro laftiria oauJium. V G.iudere emm d ctt , Utari non decet, Porro declinatio a malo cum rationc ejl cantio,fine ratione 'vero ^ cui» exa>iiinutione humih a'quefrac}a metus.

c Lociitio vtrumfcripriijislanclis. } Ecjuidemnenvideo fqtu» J^e^lettamlon^ad:[^ut>itioderatione nomihumtx inttrpret». dunta- xatpetita : namfi m e^dtm li'gua dUla adduceret, c^uafunt kfan^n fcripta^fjfet alio^na, r.itio cu< jierct .

d Nonellgaudcrc impiiSjtiicit Dominus.V Efaix quitiqud^fi' mo oflauo.Fulvo legimtti,i\on eftpax impiis dicit dommm. Lxx.ver- MruntyNon eji ^audmm impiuf.

c Sedin Gra:co Euangelio.V mx/Tn cuv ont. «w -^tAiiTt <ja Tmtvim CfMi II audin-nvt , X, v/x«f 7rcj«r» eujTDTc . Oiiofum mmn ejfet, 'vt^utgt mi:ltn •^erbisptrfujdtre 'velle ^ ctm defenfu aut integrttate i^erbonm £uari^(ltj Latmi dubitatur, adftntew tpfutn recurrendum, ad GrtUM exrrDpUna^cjtta Lngua ^peftdtfri^^f.re. f/cc fjteronymm clamai^ hoc ^^u^ufii.iUi hic admonet-, ^ pr£ciptt exewplofuo. Isit recUnantj ^ certtus iffe contendunt itraiisfifnn in Latinum fermonem Fuati- geliumcjitatnin ipfaon^incfua. Sed isios non magncpereref.rre punm coijfutart : nam pauci JHnt , ^ ind.^fli , cjutielfuapicfponie ta ebunty cumfc itittlligent nil p.ofcen: , xit/ e^udit<.rum omntum confenfucum ahfoniifun cldrno/tbiirS retjcnfttir.

f Paxin terra hominibus bona! voluntati?.V Grece efi ii)'f^-i^t fifilutn ^ai^im-mn tfjVix/d. In terrapax , homtnibns bona uolutitoA, Sed id td ojtiod agit , nihU interefifftue bona 'voluntas itcattw jfiue bo- ȣ uoluntJtts.

g Cupio patres confcripti me effe clementem > Prima m Ca- ttUnam inueSUiia.Sed f\c lerritur:Cupio patres confcnpti me ejfe clemen- tem^cupio in tantts reipublicje^periciiUi rnenon dtffoUtum i,iden. Et in hoc fenfu, cupioy eft fexcenttes apud Ciceronem : atque hoc argttmenium u4uguflini exfcriptoribtM UnguA Latm£^tn ea re df cju i traclat ,/ jh/» */? aptius quam rAia ownia facrorurri Ubrorum : idque non tam contra Gracos StoicoSyCjuaw contra Latinum Ctceronem.

h Nihil volo aliud, inquitjnifi Philomennm.V rtrhafunt Ca- rini in t^ndria Terentij. Puto dui Phibimenajn , cuam ch.irum ^ 4matam ^tKouu^n fi.tajingitur Chremetis.lr.terpresnoTlcr multis an^ UaUbrn tacittit , hocdemum captte foUin fiUntium , (^ Phtlumenam, nomen ejfe cuiufdammeretricu nit. Ho< non tflboni virt ex pudtcx

/ 64 Auguftini de ciuitate Dei

'virgine impudicum fcQrtum facere :fed nimirumputat , quod ^ alik flerifijue noftro tempore perjuafum eji , apud poetas nutios vtros lo<iui^ mfi Lnones,aut latrones : nec cuUof foeminai , ntft merefrtces aut It-nas» jd/o iupanarthm Latinum 'vocant , quod cum Philuir.ena m lupanari inueniatur , (^md altud fimplici illt ^ columbino prddicaiorti oculo vi- dert del}hit)Cii*a'n mereirtxf

i Scrufciusrenioris.V Kyfnfaniorisideo meliu^ poterat indicare: Tiam Cariit!*« tn amore non fat tratfanua:feruMi hic erat Byrrhia. k Poenitentiam in falutem ftabilem operatur.V^if -uuigo ttiam lcginus in EptSiola Pauli ad Corinthiosfecundo. Inanttcjun t^ugu^ fiiniexemplarAbuf , m Brngenfi habetur ^poevitentiam injalutem tm- paemtmtibus : mmdofe tjujdem,fed alicjuo tamen 'veTUgio vera lefliB^ nts (jux eft tn Colonienfi, 'vbilegitttr : Infalutem impcemtendam :fic e- nim Grace fMrenioiA¥ «'$ a-ttrt^tu afMmfMXhtoi, poenitentiam infalu- tem cuttts nunquam poenttcat,

1 Nam& Alcibiadem ferunt. V flic propinquttt erat PeriUis frincipit k^then. cut ^ pupdlm eftreliflus , omnium Tt/ortalium for- Tnofij?imu4 , idem ingentofifitmpti , ^ maxirnx in re militariindiShi£» Imperatjr fuit ^^thimen.BMumcfuegef^it cum Siculis ^ Lacedamo-^ ni^, NuUiui njnquam 'vmus imoints ad res diueifif^twas maxima vi- - tia , ^ maximas virtutes iflexibilius iugenium fuit. Etut titam ^- gefiafcribunt Plutarchtifi^ i^emiltas PrvbuSy^ luHinu^^^vulgit» res futis autores.

m Socrate di(putante,|^ Socrates hunc edocuit , tfuem (Jr fe amare fiffiulaiiit,vt abamortbm aliorum^ qui impudtsi erant, auerteret, Fre- qiiens eins mentio in Dial, Plat. Socrates hunc interim blandis ^fua- mbHtjciim haheret obfequentemfducebat^verbtSyfepe ajperis (j^acribust cumferocientem videret, fibiq; pUcentem impendio eoerc bat : 'vt xinti Plat.in x^lcib.dt hominis natura.Cicere ^.Tufc.Cum Socrutes yy'lci^ hiadi perfuafjjfet , it accepimus , eum mhil hominps tffe , nec quiccfuam inter ^labiadem fummo loco natum^^ (fuemuis baiulum intcrefje^cum fe Alcibiades affiidaret ylachrymdnfque Socrati fupplexe^et^ 'vtfibi njirtuitm traderet turpitudmem^^ue depeUeret.

Deperturbationibus animi, quarum affcAus reftos habet ^ vita iuftorum.

C A P. IX.

Erum hisPhilofophis,quod ad iftam quaeftionem de animi perturbationibus attinet, iam refpondimusin nonohuius of eris libro : ofteQd«ntcs, eos oon taml

dcrc^i

AdMarcellinum Lib. xiiij. ^j

(!e rebus,quam de verbis cupidiores efl*e contentionis , quam veritatis. Apud nos autem iuxta fcripturas facras.,facramquc doftrinam, ciuesfands ciuitatisDciin huius vitar peregri- natione fecundum Deum viuentes,metuunt,cupiuntque,do- lef,gaudentque.Etquia reftuseO amor eorii , iftasomnesat- fe^tiooesre^las habcnt Metuunt poenam a^terna^upiunt vi- tam acternam.Doletin re,cjuia ip^ in femetipfis adhuc ingc- mifcuntadoptionem,expe6tafesredemptionem corporisfui. Caudentiu (pc, (juia fiet fermo,<jui fcriptus eft: Abforpta eft morsinviftoriam.Item metuunt ^'«ccareicupiunt perfeue- rarf.dolentin peccatis,gaudent in operibusbonis. Vteniin metuantpcccare,audiunt: Quoniam abundabitini(juitas,re- frigefcetcharitasmultorum.Vt cupiantperfeuerare.audiunc quQdfcriptiie(^:Q^perfeueraucrit vfqaeinfinem,hicfaluu$ crit.V^t doleantinpeccatis,audiunt:Sidixerimus,<juiapccca- tum non habemus,nofip(osfeducimus,&: veritas in nobis no cft.Vtgaudeantin operibusbonisaudiunt:Hilaremdatorem diligit Deus.Item ficuti fe infirmitas eorum firmitafcjue ha- buerit,metuunt tentari,cupiunt tentari: dolent in tentatioDX* bus,gaudent in tentationibus. Vt enim metuant tentari, au- diunt:Si(]uispr2eoccuparus fuerit inaliquodcliclo , vosqui fpiritales eftis inftruite huiufmodi m fpiritu manfucrudinis, intcndesteipfum ne & tutenteris.Vt autemcupianttcntan, audiunt quendam virum fortem ciuitatis Dci diccnte: Proba meDomine,&: teta mc,vrerenesmeos& cor meum.Vtdo- lcantintentationibus,videntPerrumflcnteni, Vt gaudeant in tentationibus, auciiuntlacobum dicentem : Omne gau- dium exiftimatcfr^tres mei, cumin tentationes variasinci- deritis. Nonfolum autem propterfcmeripfoshismouentur afFedibus,verumetiam propter eos,quos liberai i cupiunt, & nepereantmetuunt,& dolentfipereunt,5(: gaudentfi libe- rantur. Illumtjuippeoptimum &: fortiillimum virum, cjuiin fuisinfirmitatibus gloriatur , vt eumpotiffimum comme- moraremus,<]ui* in ecclelia ChrilH ex Gentibus venimus, dodorem Gentium in fide &: veritate , <jui & plusomnibus fuiscoapoitolis laborauit , &: pluribus ej. iftolis populos Dei, noneostantum qui pra^fentes abillo vidcbantur , verum- Ctiam illos qui futuri prseuidebantur, inftruxit :illum , in- quamverumathletamChrifti , ^ dodum ab ilio , «^vndium deiUo.'^ crucifixum cum illo, ^gloriofuminiiio,*^ iathWj^

^ Auguftini de ciuitarc Dci

tro huius mundi , cui fpcdaculum fadtus eft, 8c angelis & Iio* minibus,slegitime ''magno agonecertantem, » & palmam ^fuperna:vocationisin aiucnora feftantem , oculisfidei li- bentifiimefpc^lamus^gaudere cum gaudentibus . flere cum flentibus , ^ foris habentem pugnas , intus timores , cupien- temdiflolui , & elTe cum Chrifto : delkierantem videreRo-- manos, vtalitjuemfruftum haSeat in illis, fici-.t& in csteris gentibus ; ien-mlantem Corinthios , & i. fa a.'mulatione me- tucnrcm ne feducantur cojum mentes a caftirate qua; in Chiifto eft ; magnam triftitiam 3c continuuni dolorem cor- disdc Ifraelitis habenrcm , quod ignoranres Dei iuftitiam, & fuam volentesconftituere , iuftitia? Dei ncon erTent fubie- ^fti : nec folum dolorem , verumetiam luftum fnum denun- tiantem de quibufdam c|ui ante peccaueruut, & non egerunt pcenitentiam fuper immunditia & fornicationibusfuis. Hi motus,hi afteftus de amore boni, & de fanfta charitate vc- nientes, fi vitia vocanda funt, /inamus, vt ea q^ua? vera vtiia - funt , vn-tutes vocentur.Sed quum reclam rntioncm fequan- turift2eafteftiones,quando vbi oportet adhibentur, quiscas tuncmorbidasfeuvitiofas pafHones audeat dicere? Quam- obrem etiam ipfe Dominus in forma ferui agcre vita digna- tus humaMam,fed nullum habens omnino peccatum,adhibuit cas,vbi adhibendas efle iudicauit. Neque enim m cjuo verum crat hommiscorpus , &: verushominisanimus, falfuserat humanusaifeftus. Quiun ergoeiusin Euagelio ifta referun- tur, cjuod fuper duritia cordis ludseorum cum ira contrifta- tus fit , quod dixerit,gaudeoproptervos,vtcredatis:(]uod ) Lazarum fufcitarurusetiam lachrymas fuderit: quod con- cupiucrit cum difcipulis fuismanducare pafcha : quod pro- pinquante pafiione triftisfuerir anima eius vlque ad mor- tcm . nonfalfo vtrique referuntur. V^erum illehosmotus certa? difpenfationis gratia , ita quum voluit , fufcepit animo humano , vt cjuum voluit faftus eft homo. Proindequod fatendum eft , eriam cum rcftas, & fecundum Deumha- bcmus hasaffeclioncs , huius vira? funt , non illius,<]uam futuram fperamus, & fxpe illis ctiam inuiti cedimus. Itaquc aiiquando quamuis non culpabili cupiciitate , fcd laudabili charitate moueamur: "" etiam dum nolumus flemus. Ha- bcmusergo casexhumanjecoiiditionisinfirmitate, non au-

tcm

Ad Marcellinum Lib. xnij. 6y

tcm,ita Dominusl i. ^yr s^ "€^1^5 5: infirmitas fuitex po- teftate. Sed dum vitje huius infiimitatem gerimus, fi eas o- iiininonullashabeamus,tuncpotius non rec^e viuimus. Vi- tuperabat enim & deteftabatur Apoftolusquofdam, ^ quoS etiam eftedixit fine affeftione. IUos etiam culpauit facer Pfalmus,decjuibusait : Suftinuiqui fimul contriftaretur , & non fiiit. Nam omnino nondolere , dumfumus inhoc lo- co miferis , profeftoP ficutquidam ctiamapud fcculi hu- iusliteratosfenfit, & dixit , non fine magna mercedccon- tingit , immanitAii»; in animo , ftuporisincorpore. *^Quo- circaiila cju£<i3TxS«a Gra!ce dicitur ^qua? fi Latine poftet, impafftbilitasdiceretur : fi ita inteiligenda eft ( iw animo quippe , nonin corporeaccipitur) vt line hi<; attcclionibus viudtur,(^u2e contra rationem accidunt mentemquepertur- bantjbooa pbne & maxime optanda eft : fed nec ipfa huius eft vitie. Non cnim qualiumcuncjue hominum vox eft , {^^ maximepioium, multumque iultorum , atque fanO^orum: Si dixerimus, quoniam peccatum non habemus, nofipfos icducimus , & veritas in nobis non eft. Tunc itaque «Ta'9«« ifta erit,quandopeccatum in homine nullum erit. '^Nunc verofatis bene viiiitur , fi finecrimine : fine peccato autetn <jui fe viuere exiftimat, non id agit , vt peccatum nonha- beat, fed vt veniam non accipiat. Porio fi etVci9ei* illa di- cendaeft , quum animum contingere omnino nonpoteft vllusafteftus , quis hunc ftuporem non omnibus vitiisiu- iliccteflepeioremfPoteft ergo non abfurde dici perfed^ain beatitudincm fme ftimulo timoris , &fiuevlla triftitiafu- turam. Non ibi autem futurum amorem, gaudiumque quis dixeritjnKiomninoaveriratefeclufusf Siautcm «tTa9«a illa eft, vbi nec metus virusexterret , nec angitdolor,auerfan- da cft in hac vita , ii refte , hoc eft, fecundum Deum viuerc volumus. In iila vero beata, quaricmpiterna promittitur, ^ timorplane ieparanduseft. Timor nanque ille,de quo -dicit apoftolus loannes : Timornoneft in charirate , fed perfefta charitas foras mittit timorem : quia timor poe- namhabet:qui autemtimet, non eltperfectusin charitatc; non efteiusgeneristimor ,cuiusille : quo timebat apofto- lus Paulus , ne Corinthij ferpentina feducerentur aftutia: hunc enim timorem habet charitas , imo non habet nifi cha-* iitas;fed illius ^ft generis timor , ^uinon eftin charitate; 4^

6% Auguftini de ciuitate Dei

^uo & ipfe apoftolus Paulus ait : Non enim accepiftisfpiri* tum rcruitutis itcrumin timorem. Timor veio illecaftus permanensin feculum feculi,fi crit & in futuro feculo : nam quo alio modo potcftintelligi permanere mfeculum feculi? non eft timorcxterrensa.malo,quod acciderepoteft,fedte- nensinbono,quodamittinon poteft. Vbi enim boni adepti am0rimmutabiliseft,profed6fi dici poteft , mali cauendi timor fecurus eft. Timoris quippe cafti nomine ea voluntas iignificatacft,quanos necefleeritnollepeccarc : Sc nonCo- Jicitudine infirmitatis , ne forte peccemus. fed tranquillitatc -charitatiscauerepeccatum. Aut fi nuUiusomnino generis timoreft^epoteritinilla certiffima fecurirate perpetuorum, feliciumque gaudiorum : C\c diftum eft, Timor Domini ca- ftus, perfeftus, permanensinfcculumfeculi : quemadmo- dum dic^um eft : Patientia pauperum non peribit in aetcr- num.Neque enim seterna eritipfa patientia, quae ncccflaria' non eft , nifi vbi toleranda funt mala: fed aeternum erit,qud pcr patientiam perucnirur. Ita fortafTc timor caftus in fecu- inm feculididluseft permanere,quiaidpermanebit, quo ti- mor ipfe perducit.Quse quum ira /int,qu0niam rcfta vira di- cenda eft , qua perueniendum fitad beatam, omncsafFeftus iftos vita refta reftos habet,perucrfa pcruerfos. Beata verOf eademque seterna amorem habebit , & ga udium non folunj rfedum, verumctiamiam certum rtimoremautem &dolo- rem nullum. Vnde iam apparet vtcunque quales cfTe de- beant in hac peregrinatione ciues ciuitatis Dei, viuentes fe- cundum Spiritum,non fecundum carncm, hoc eft fecundum Deum , non fecundum hominem : &qualcsin illaquoten- duntimmortalitatefuturifint. Ciuitasporro, hoc eftfocic- tas impiorum , non fecundum Deum , Ced fecundum homi- ncm viuentium, «&: in ipfo culru FaIlje,contemptuquc ver^ di- uinitatis, ^ doftrinas hominum , dsemoniimve ledantium, his afFe^libus prauis tanquam morbis &. perturbationibus quatitur. Etfi quosciueshabct , quimoderaritalibus moti- bus , & eos quafi tcmperarc videantur: " fic impictate fupcr- hi & clati funt , vt hoc ipfo in cis fint maiorcs timorcs , quo minorcsdolorcs. EtfinonnuUi tanto immaniore , quanto rariore vanitate hoc in fcipfis adamauerint,vt nullo prorfus crigantur&excitcntur, nullo file^antur atquc inciincntur af^^u :humsinitatemtot»Tipotiu$aiiiittuni, quiimveram

Ad MarccIIinutn Lib. xiiij. 69

aflequanturtranquiilitatem. Noncnimquia duium aliquicf ideo redum,*^ aut quia ftupidum efl,ideo fanum.

L. V I V E S.

a /'"N Vcm in EcclcGs.^ Paultn non venit ex Gentihu* 4d EccU^ X^fiam , fed cx luiaico po^ulo trihu Ben-iamtn : idtb melius in wterihm Ubrti.quim Eccleftam Chrifti ex Gentibm 'venimm: -vtlo^ quatuT n^uguftmiii defe ^ alm qm ad chriftum ex GentUium ge^ vere conuerftfunt.

h Doctum ab i\\o.\Nam erant magifttipalsjktt a quo docebantur athlet<t .

c Vndum dc illo. }• In aliif exemplaribtis legitur , 'vindum de iUof quod ipfe interdum dtcitjEgo-vin^ti/i Chrifit lefuy^utd puto cffe con* gruentitUj^uamuif athlett vngebatur ah alipta ^ perfequttur ferc tl- lam athUtarum rationem^exercitationem ^ morei. d Crucifixutn cum illo.}- Nam certifines erant , quos non licebat egredt,fiue faltandofiue currendofiue luStando. e Gloriofuminillo.l-tv^*/ vifionamnonjpeffat. f In theatro. ]■ ^d Jj>e^atores , non corampauciSf autignohi' libu6.

g Legitime. V Nam certiilegibt44rogabantur,neq»eenimcuHibei liccbat certare.

h Magno agone.}-A74ni erant minoracertamint%^ ^ maiora^vt eorum qut dohchum currebanty^ qutpancratifta dicebantur. i Vd\\T\2im.}Hocbrau»um.

k In anteriora feftantem. \ In dies maioribus viSloriis meritif* que infiru^um^^ ornatum^vt tandemftt qtuncjuertio, (rjt tn omni cer- taminumgenerepertodumvincat. Fratres t ego nondum arbiiror me comprehendiffe:vnum vero,<jua retro fum oblittn, tendens verv in rt»- teriora dejiinatum perfequor , ad prswium fcilicet fnp&rn^ "vocationii Dei,per Chriflum Jefum.ad Philippl.

1 Foris habentempugnas. }P*rff»/etowwes fere in Paulo affi' ^iti,^ tosbonos.

m Eciam dum nolumus. } Elabuntur vel tmpruiemibnt , vel inuiti* lachryma ajfeilu intTinfecta moto , vt triTittia , aut Utttia.

n Cuius & infirmitas fuit cx poteft. } Nam in manueiiMfui trant affe^u*,nempe ^ Dei (rf homintf beatij?. laxahdtque aut con^ rrahebatitti ilhSftum omma corporii atq^ue animtfuipro arbitrioinojiti

E 3

70 Auguftini de ciuitate Dei

vero ajfeSlui indomiu fmtt ya qui.ljui ettam tios rapimur,itaexmfirml^ tatefunt , ^ impotentia , idd, co impotcnttam ammt in ajfetlibuf im» modicn nowinamuf.

o Qups etiam efle dixic finc affeftu. }■ ai<rofyh qui nttlbfmt af- feflu infu&Sy(]ui mcfortunu,nec tnfortwuu ecrum -vel ^audiOj 'uel tri' fiitia tan^untur/tmiUsferefuntyquos Gr£ct ti-nxAHi dituni. de qutbia PUntiu Uh.f.pttmotF erunt Socratem clarutn fapientiu , codemfwper \ 'vlfum vultu.n. c aut hilari magu, aut turbuto. Exit hic antmt tenor d- licfuandotnri^orem quendam toruitatimc^ue natur^ diram (jrfinjle^ scibilewy.fftSlufjue humanos adimit,quales ctTm^eii Graci -vocant. p Siccitquidameriamapudfeculihuius. \crantorU ^cademici efi h£cfentcntta apud Ciceronemi.T hfc.qu^Uio.de indolentia. q Quocirca lUa qu;s Awa^eiA. ^Seneca Ubroprimo EpifiolarurHt Jn awbi^uitatem incidendtim efi^fi ixprimere etJTci^t/eu 'uno ■verbocito 'Voluerimin ■ (ff impatii ntiam dtctre : poterit enim contrariurn ei , ciuoi ftgnificare 'volumti^ inteUigi.Nos entm cum volumui dicere^qui refpnat Omnis maUfenfu?nyaccipieturtscjuinullump'f?itferrcmaluw,f^ide ergo numfatiu,ifu,aut tnnumerabilem animum dtcere,at4t animum extra o- mnem patientiam p^fitum.fjocinter nos ^ Epicur&os tntcreft.Nofier fapiens vincit quidem incommodum omne.,fedfenttt : tHorum necfentit tjuidem.Stcille.

r Nunc verofatisbeneviuitur finecrimine. } Quidpeccatum ^crimen differant docet traSlitu ^i.fuper loanntm. Nam crtmen efi» inquit.,peccatumgraue , accufatione e*r dan.nattone dirnif?imvm : ideo ^poTioltts Pauliii,quando elegtt ordinandos^-vel presbyteroSy "vel dta- (onos.,^ quicunque ordinandui eH ad pr£pofituram eccUft£^ nonaitfi cfuifftnepeccato eTl:hocenitnfi diceret>oninn homo nprobarciur , nuU Itti ordinayetwtfed ait.ftejutifine crimine eftSicut hcinictdium j aduU terium , aUjua ineuidentia,fornicuttones-fi4rtum,faudrSyfacriligtum^ ^ huiufmodi.y^d expUcandum y^ugufiun dtcium fciti^. { Timorplanereparanduseft'.J<^/t6//e5/f«r, IniUaverobea'» titudine , qu£fe/nptterna promittttur ^pUnefperanda efi, apathiafci- licet.

t Doftrinashominumdajmonumquefedantium.}5«»t di- fciphn£,cjuai d^mones howinibin tradiderunt., vt ma^ia^ aTironomia, ^ omne diuinalioHti genuf pr£ter prophrticum. Plato in Ph^droda- woncm cui erat nompn ThtUth, inuemjf fcrtbit Uteras j arithmeticamy geometriam^afironomian,aleam, ^ ad T hamum K.gypti regem de- tuUffe , dial Ciicam ejuocjue hanc contentiefam ^ ptrttnacem , non du^- hium ab ingenio diaboUco cffe profcSlm , quod in wrum tontra niti

fem^er

Ad Marcellinum Lib.xiiij. 71

femper, ^inmeliui dKenti nuncjuam Cidtre , (^ fJfo 'verim gaudeh

'vujcere.

n Sic impictate fup. \ Superbta fuit cowmunefere philofophorum

omniuwvHiu.it.

X Autquia ftupidum , ideo fimum. > M cdici quihufiam metn-

briri ajfetiif , cu.n fjimtatein ajferre Jicijucunt , ftupure t tnducunt ,-jt

omm dolorn fenfu 'vucu.faciant^ nonquofunaftnt.fdne nihil fen-

tiant.

An primoshomines in paradifoconflitutos nullis perturba-

tionibus prius quim clcliqucrint aiYedos fuilfe crc-

uendumfit. CAP. X.

^J^^ij Ed vtrum pi imus homo , vel primi homines, duo- ^^^ rum erat quippe coniugium , habebant iftos affe- r^lvi:? £lus in corpore animali ante peccatum , qualesin corpore fpirirali non habebinuis omni puigato finitoquc peccato,non immei ito qu^eritur Si enim lubcbant , quomo- doerant beati in illo memorabili bejtirudinis loco^ideft inparadifo ? Quis tandem abfohuedici beatus poteft,qui timoreafhcirur,vel dolore ? quid autem rimere , vel dolerc poterantilli hominesintantorum rantaaffluentia bonorum, vbinecmorsmetuebatur,ncc vlla corporis mala valetudo: nec aberat quicquamjquod bona voiiinfas ndipifcerctur, nec inerat quod carnem animijmve hominis felicirer viuentis ofFenderet f Amor erat impertufbatus inDeum, atquein- terfe coniugum fida & fyncera focietate viuenrium, & cx hoc amore grande gaudium , non defiftenre quod amabatur adfruendum.Erardeuirario tranquilla peccati,quainanente, nullnm onininoaiiunde malum.quod contriftnret, irruebat. Anforte cupiebant prohibitum lignum ad vefcendum con- tingere,fcdmorimctuebant; ac pcrhoc-&: cupiditas, & mo- tusiam tunc illos homines criym in illo pernubabat locof Abfit vt hoc exiftimemus fuifle,vbi nullum erat omnino pec- catum.^ Neque enim nullum peccatiimeft , ca quajiexDei prohibet concupifcere , arquc ab his abftinere tnnore pcen^ non amoreiuftitia?. Abfit,inquam , vt antc om.ne pcccatum, iam ibi ftierit tale peccarum , vt hoc dc hgoo admitte- rent , quod de muJiere dominus ait : Si quis viderit mulie- rem ad concupifcendum eam , iam mo^chatus eft eam in corde luo.Quamigitur feliceserant primi homines, & nul- lis aeitabantur perturbatioaibus aQimorum,nuiliscorporum

72» Auguftini de ciuitate Dei

^del^antur incommodis : tam felix vniuerfa focietas efTet humana,finecillimalum, quod etiam in pofteros traiicc- rent , nec quifquam ex eorum ftirpe iniquiratem committe- ref,cjua? damnationem reciperet. Atque ifta permanente fe- Jicitate,donec per illam benediftionem,<jua diftum eft- Crc fcite&: multiplicamini:pra?deftinatorum fanftorum nume- rus compleretur,alia maior daretur, qu^e beatifsimis angelis data eft: vbi iam eflfet certa fecuritas ^eccaturum neminem, moriturumque neminem :& taJis eflet vita fanftorum, poft nuUum laboris,doloris,mortis experimetum, qualis erit poft hiec omnia in incorruptione corporum reddita refurredio- nemortuorum.

L. V I V E S. a"V TEque enim nuUum peccatum eft. > Non modo a^atipfe, Xy feacttpidnas ^flttt malip^ccatun efl. Nec folt*m in lege diui'- na^uerujvettaminhwnanpf illn exa^iorihuAy 'vt Cicero Phtltpp. fecun" dadtJputat:fedinlibwphilofo()hicps accuratita ^ coptoftAS. EtCihu- iufmedi legibut poena non cft huic peccati generi confittuta: necjue enim Jlc 'unquam leges cauentifi cjun tantnm agri , aut pecons habere 'volue-^ fiti€a multa eflo : quemadmodum Cato fenior m^uit pro Rhodienft-» |

Dc lapfu primi homints,in quo bene condita natura eftj nec poteft nifi a fuo autore reparari.

C A P. XI. Ed quia Deus cunftapraefciuit, & ideo hominem quoque peccaturum ignorare non potuit:fecundum J^^^^ id quod pr?efciuit atque difpofuit,ciuitatem fanftam debemus afferere : non (ecundum illud quod in noftram co- gnitionem perucnire nonpotuit, quia in Dei difpofttione non fuit. Nec enim homo peccato fuo diuinum potuit per- turbare confilium, quafi Deum quod ftatuerat, mutare com- pulerit:cumDeuspr^fciendo vtrumque prafuenerit,ideft &homo, quenri bonumipfecreauit,quam malusefletfutu- rus;&:quidboni,etiam ficde illo e(Tetipfefa6lurus. Deuse- nimetfi dicitur ftatuta mutare,* vndetropicalocutione in fcripturisfanftis etia pognituific legitur Deum : iuxta id dici- tur,quod homo fperauerat,vel naturalium caufaru ordo ge-r itabat;non iuxta id quo fe oiiinipotens fafturum efle pr^fci^

Ad Marcellinum Lib. xiiij. 7}

uerat. Fccit itaq, Deus, ficut fcriptum eft,hominem reftum: ac per hoc volunratis bonse. Non enim re£lus cflet , bonam non habens voluntatem. Bona igiturvoluntas opuseftDei: cumea quippeab illo fa£luseft homo. Malavero volunras prima,quoniaiTi omnia mala opera preceffit in homine, Jefe tluspotius fuittjuidem ab opereDei,ad fua opera,fjnim opus ▼llum.Et ideomala opera, quivi fecundum fe,non fecundum Deum-.vteorum operum taquam frucKium malorum volun- tasipfa eflct vclutarbormala-.aut ipfc homo inquantum ma- la? voluntatis.Porro mala voluntas , quamuis non lit fecun- dum naturam,fcd contra naturam, quia vitium eft: tamen e- ius natura? eft,cuius vitium,cjuod nifi in natura no poteft eflfe: fed ineaquam creauit exnihilo , nontjuamgenuit creator defemetipfo,ficutgenuitverbuni,perquodfaftaruntomnia. Quia etfi de terr^ puluere Deus finxit hominem,eademter- ra omnirque terrena materies omnino de nihiloeft-.anitr.am- que de nihilo fatlam dedit corpori,cum fadus eft homo.Vf- queadco autem mala vincuntur a bonis, vtquamuisfinantur cfle, ad demoftrandu, quam poflit & ipfe bene vti iuftitia jg~ uidentirrima creatori.bona tame fine malis effe poftint, ficuc Deus ipfe verus & fummus,ficut omnis fuper iftum caligino- fumaifrec^leftisinuifibilisvifibilirquecreatura-.malaverofi- ne boniseflcnonpoffinr,quia natur^ in quibusfunt^inquantu naturiE funt:vtiq; bone funt.Detrahiturporro malum,n6ali- qua hatura , qu^ acccflerat,vel vlla eius parte fublata, fed ea quevitiata ac deprauata fuerat,fanata atq; correfta.^Arbitriii igifur voluntatis tunc eft- vere liberum , cum vitiis peccatif- que non feruit.Tale datum eft a Deo,quod amiflum proprio vitio,ni!t a qu») dari potuit,reddi non poteft.Vnde veritas di- cit:Sivosfiiiusliberauerit,tunc verelibcrieritis. Idipfumeft autem,ac fl diceret: /i vos filius faluos fecerit,tuncvere falui eritis.*^ Inde quippe libcrator^vnde faluator. Viuebat iraque homo fecundum Deum '^ in paradifo, & corporali & ipu ita- li: neq; enim eratparadifus corporalisproptercorporisbo- na,&f proprermetisnoneratfpiritalis. Autveroeratfpirita- lis, quo per interiores,^ non erat corporalis, quo per exte - riores fenfus homo frueretur. liratplane vtrumque propter vtrumque.Poftea veroquam ^fuperbusille Angelus,ac per hoc inuidus,per eadem fuperbiain a Deo ad femetipfum co- uerfus, &quodam quaH tyrannico faftu gaudere fubditis

E 5

74 Auguftini de ciuitate Dei

«]uam cfletrubditus eligcns, de fpiritaH paradifo cecidit , dc cuius lapfurociorumque eius,quiex angelis Dciangelieius €fFe<fti funt , in libris vndecimo , & duodecimo huins operis iatisqoantum potui difputpui , ^ malefuada verfutia in ho- minislenrum ferpere affcdans, cui vtique rtanti,quoniam jpfececiderat , inuidebat,colubrum in paradifo corperali, vbi cum duobus ilUs hominibus , mafculo & Fcemina, anima- lisetiam terreftria cietera fubdita , &; innoxia verfabantur, animal, fcihcet lubricum , & tortuofis anfr.tdibus mobilc, 8 operifuocongruum pcrquem lo<.]ueretur elegit : '' ebque perangelicamprjefentiamprsftantioremq; naturam fpiri- talinetjuitia fibi fubietto , & tanquam inftrumento abutens fallaciam fermocinatus eft foemioae : a parte fcilicet inferio- reillius human^ copul^ incipiens , vtgradatim perueniret ad totum:non exiftimans virum facile credulum , nec erran- do pofTe decipi , feddum alicno cedit errori. Sicut enim Aaron errantipopulo adidolum fabricandum noncofenfit induftus , fed cefsitobftriftus: nec Salomonem credibile eft errore fuiralTe idolis efle feruiendum , fcd blandiciis fcemi- neis ad illa facrilegia fuifte compullum:ita credendum citil- ium virum (ua! fcemince vni vnum , hominem homini , con- lugem coniugi , ad Dci legem tranfgrediendam, nontanqua verum loqueuti credidiflc feduftum , fed ^ fociali necefsitu- dineparuiire. Non enim fruftra dixit Aportolus, Adam non eft feduftus : mulierautem fcdu£laeit : nifi(]uia iilaquodei ferpens locutus eittanc|uam vcrum eflet accepit , ille autem ab vnico noluit confortio diiimi. nec in communione pec- cati,nec ideo minus reus,fcd fciens prudenfcjue peccauit: vn- de& Apoltolus non ait, non peccauit,fed non cft fedudius: naiii vriqucipfumpeccafl^eoftendit vbi dicit : Pervnum ho- mineiii iiurauit peccatum in mundum : &paul6 poftiaper- tius, !n fimilitudinem , inquit , prifuaricationis Ada^. Hos autcm feduftos intelligi voluit.qui id quod faciunt, non pu- tant cfle peccatum , ille aurem fciuit Alioquin quomodo verum erit : Adam non eft feduftus f Sed inexpertus diuinse feucritatisineo fallipotuit, vt veniale crederet effe comif- fum. Ac per hocin eo quidem quo mulier fedufta eft, non eftille fv'dud:us,'^ fed eum ftfellit, quomodofueratiudican- dumquod eratdifturns, Mulierquam dedifti mihi feciam, ipfamihidedit^&manducaui. Q^d ergoopuseftpluribus?

Etfi

Ad Iviarccllinum Lib. x iiij. 75

Etfi credendo non funt ambo decepti.peccando tamea ain- bocaptifunt,& diabolilaqueis implicati.

L. V I V E S.

a T rNdetropicalocutione. } Figurata TrofHi^ ejl , mquitTrcpus.

V Qutitihunuf jverbt 'velfer.nomsa propria firnijicatione in aliam cum virtnte mutatio. Dewit pxmtntffe^ metaphora f/if, ^«jw cum altis troph^ji jui^ igmrat^fcire tanen autt adfacru^ liierus tmeU ligenda^jion ex Cuerone fetat iiel C2u'ntilian9,fi'd ab tUn tnagnn de~ clamatorthus y cjui c^uid GrummattcenRloetf.rtcemque mitrejt udhuc h'.fciunty -ono -oerbulo Grammaticen omniu nominant. b Arbirrium igitur voluntaris, j- Non ejuod alias liberum noit fxt: nam »- c^ue pecc^fiet : fd cfi:od tunc nullo cnminum oiure pn'f^amy nulli fuhditum praux ,onfuetudi>n aut prauitati ^ tyrunnn •vioiLntu njrsre folutum agit ^ expeduuin , nonfubmde a t-*/I9 trailum atqte »vexa'um.

c Indequippeliberatorvndefaluator.} £x-I>eo//6er4re m«, ex Deofuluos facere j'0tuit,nec .JnnJe.

d la Paradifo 3c corporali & fpii itali.j- Paradifa volupta^ est paradifns, ^ obeSiatto. In Paradifo inqtt > locatm erat homo , t.on tantun cor- porain ingtns , fed anmii multo maximavolupta^ fine quacorporalu iHanon modo nuUa -, ftd conirapotiu^ amarifirjia f'-il]et. Ex ani~ mo emmfoiis ejl omnn obleclationis , ^juifi ntxfet , cjuid m homine ix' tum erit ?

t Superbus ille angelus,ac per hoc inuidus. } Infnperbo nutu- raviiu i(fiM fuccrvfit fiaUminuidentia. 5ic entmfifuperLti4 dihr^ity 'ut ncrrtirivm non priortm rnodv ^pd nep^rem cj"tdempat:atitr : quod ittm diff ilefaciu.hfit^ tbi cjnitnuo tnuidiu nafmwt itufi -vt etta>n in ntaximtffajiigiii , (^ fipra qu£ mhtl fit , inuidentiu rcperiatur , cim fauer popuU a iquu di: c.itifa in altum inclinut., ^ non tctiiA emni tem~ pore ,& per omntainprincipchtfcrtur. Dsclarat Sueionius qu< rr.aU motlum Cali^ula Cdif.r omnt genert hommum ctiam tnfi/no inutdern^ aliii propter acclamutiones populi , alii< propfr admirationem generi^ vel fjrms. Inwdit ergo ddemon hominifiii la dignitate lilafujfeciv , ^ per hanc tnutdiam mors intrauit in orbem teryarum. f Mjlcfuafa verfutia. } LegendumnJefuada-verfutiayVtapud Ver^tiium malefuadafames, cjuafi malaf'4adens, g Operi fuo congruum per quem loqueremr.f/^/i-i» de Gen, ad literamy injuit,per hoc folum antmal permijfum cffe tentare , i>f [atii declararctur fostniii£ venenofum animal non mfi vtni^um

7^ Auguftini de ciuitatc Dci

«ffi<tturum,Phereci4ei Syrinffcribit dtmonas e cdo ejfe x loae detur^ hatos.qttorum pfinceps Ophionemfu dif}M,hoc ejiferpentinM, h Eoque per angelicam przefentiam.} Nam dam»n ferpentem indutt , tdeo caUtdijimum omnium animalium vidtbaturyVt ipfe dicit fupet Gen.

i Sociali nece(Titudine.}/Vo» necefiiiatefed beneuolentia ^ cen^ iun{ltone.fl£c emm omnia e?i necef^ittido^ ^ crehriu/i pofieriora h£c, k Sed cum fefellit quomodo fuerat iudicandum. V/jTor ^dam dcceptt,quod exiftimauit iufiamfe exeufationem , ^ cjuam Dem faci- le acciperet , increpatdt ^ caTiigattti Deo aUaturum ,ft$d fefectjfe diceret, 'VtffratifieureturfocidjOtque eifoci^, non qtiamfumpfijfet ipfe, fed qttam dedijfet domintts»

Dc 4ualiucc primi peccati per hominem admifsi. CAP. XII. ^^ I qucm vero mouet. cur aliis peccatis fic natura non ^ muteturhumana quemadmodum illaduorum pri- ^ morum hominum prxuaricatione mutata cft : vt tantsB corruptioni, quantam vidcmus atque fentimus, & per hanc fubiaccrermorti, ac tot& tantistamque interfc contrariisperturbaretur&: flu£^uaretafFeftibus,qualisin Pa- radifo antepeccatum licetin corporeefTet animali, vtiquc non fuit. Si quis hoc mouetur, vt dixi,non idco debet exifti- mare lcue ac paruum fuiflTc illud commifTum, quia in cfca fa- £J:um eft, non quidem mala * nec noxia , nifi quia prohibita. Neque enim quicquam mali Deus in illo tantg felicitatis Pa- radifo crearer,at<juc plantaret.Sedobedicntiacommendata eft in prceceptOj^^qua? virtusin creatura rationali mater quo- dammodo cftomnium cuftofquc virtutum:quandoquidem ficfafta eft ,vteifubditam efle Ht vtile:perniciofum aDtem fuam.noneiusaquocreatacft, facerevoluntatcm. Hocita- quc de vno cibi genere non edendo, vbi aliorum tanta copia fubiacebat,tam leue przeceptum ad obferuandum,tam breue ad memoria retinendum , vbi priEfertim nondum voluntati cupiditas refiftebat,quod de pcena tralgrefsionis poftca fub- fecutu eft , tanto maiore iniuftitia violatum eft , quanto faci- iiorepoiret obfcruantia cuftodiri.

L. V I V E S. a X jEc no^h.^Exfeipfa,

h i^ Qua^ virtus in creatnra rationali. J Neque enim aliqtiid

pTAcipit

Ad Marcellinutn Lib. xiiij. 77

ffrxcipit Dem vel hominivelan^elQj^uodeitu opere quopiam heatiRI" mtis iUe ^ nuUm rei indigns igtAt , ^ed olfequentem fxbi ^ audien- tem diBa vult eum ejfe. Vr.de eji illudpr^tTiare facrificio ohedientiAm. /Jieronymtn in J^urewiam cap.ufuper tUo diclo : AJalediBm vir^ <iui tton atidierit verbapa^h htiiur.non propttr ^cncrif ^ inqmt,priuiU' gia,nonpropter lifcuncfwiU imuriam , ^ otium Salhati ^fed p^^opter chedientiam ^ Dens cfpeitur populi Ifr e/, ^ Ifrael populm eius.Si^ milia m Efaiam cap.j^^n^.lnter ^^unrujhm 6ptra iiher c/f Deo «hedien- tia ^ hmmlitatt.Hanc de obeiienttaftntemtamy cjuod omniHfit vir-- tutum mater alque origo-,repetit maltis in locti libroprimo Contra ad- uerfarios legum ^ prophetaruw,^ m De bono coniugali.

Quod in pciuailcatione A<ix ad opus malum mala prxcefsit voluntas. CA P. X 1 1 1.

l^ N occulto autcm mali eflc caepciunt, vt in apertam inobcditnriam labcrentur. Non enim ad malum o- pus perueniretur , nifi prxcefrifTct mala voluntas. Pono mal2E voluntatis inirium cjuod potuiteire nifi fuper- bia f Initiumenim omnispeccatifuperbi.ieft: quidcftautem ruperbia,ni(i peruerraccclGtudinisappctitusfPeruerfa enim celfitudo eft, deferto eo cui dcbet animus inhccrcre prin- cipio, (ibi<juodammodo ficri att^ueenc principium.Hoc fit cumfibinimisplacet.Sibiveroita placet, cum abillo bono immutabilidcficit, quodeimagisplaccre debuit cjuam ipfc fibi. Spontancus cft autemiftcdcfcftustqiioniamfi voluntas in amore fuperiorisimmutabilis boni , a cjuo illuftrabatur vt videret, &: accendebatur vt amaret,ftabilispcrmancrct,non indc ad fibi placcndum aucrtcrctur,'&ex hoc tencbrcfccrer, & b ftigcfcerct,*^ vt vcl illa vcrum crederet dixifle ferpente, ^velilTeDcimandatovxonspra?poncretvoluntatem,^ pu- tarct<juc fc venialitcr trafgreflorcm cfl*e pra:cepti,fi vit^ fu^ foci^im non defcrcrct etia in focictate peccati. N6 crgo ma- lum opus fa£lum cft,id cft illa tranfgrefno,vt cibo probibito Vefcerentur, nifl ab cis <|ui mali iam erant. Ne<|ue enim fic- ret ille fruftus raalus, nih ab arbore mala.Vt autem cflct ar- bor mala contra naturam fafturn cft : quia nifi vitio volunta* tis <juod contra naturam eft , non vri<jue fieret ; fcd vitio dc- prauari, nifi ex nihilo fa6^a,natura non poflet. Ac per hoc vt uatura fit^cx co habct, <ju<5d a D co fafta cft: vt autcm ab co a ouofiida eftdeficiat, exhoc<ju6ddcnihilofa£^acft.Nec fic jefecit hpmo, vc omniao aihileflet, fed vtinclinatus ad

78 Auguftini de ciuitate Dei

feipfum minus efler,quam eratcum ei qui fumme eftinha?re bar.Relidoita<]; Deo,e(Tein femetipfo^hoc eft,/ibi placere, non lam nihil eile eft , fed nihilo propinquare: vnde fuperbi fecundumfcripturasfaiidas'' alio nomine appellantur , fibi placenres.Bonum eft enim lurfum hahere cor, non tamen sd feipfum, quodeftfuperbiiE,fedadDominum, quodeft obe- dientia; , qiia^niH humilium non poteft eOe. fcftigitur ali- I quidhumilitarismiromodo quod furfum f.^cintcor, &: eft: aliquid elarionis quod deorlum faciar cor.Hoc <]uidem quafi contrarium videtur , vtelatio Cn deorfum , & humilitas fur- lum.Sed pia humilitasfacit fubditum fuperiori : nihil eft au- tera fuperius Deo, & ideo exaltat humiliras, quge facit fubdi- tum Deo.Elatio autem qua^ in vitio eft , eo ipfo quo refpuit iubieftionem, cadit ab illo , quo non eft quicquam fuperius, & exhoc eritmferius, & fit quodfcriptum eft :Deiecifti eos dum extollerentur.Non enim ait,cum elati fuident, vt prius .extollerentur,& poftea deiicerentunfed cum extollerentur, tuncdeiefti funr. Ipfum quippeextolliiam deiicieft. Qua- propter quod nunc h\ ciuitate Dei , & ciuitari Dei in hoc fc-»- culoperegrinantimaxime commendaturhumilitas, ° & in cius Rege,qui eft Chriftus,maxime priSvucatur: contrarium- que huic virtutielationisvitium ,ineiusaduerfario , qui eit diabolus,maximedominari facrisliteris edocetur : profecto ifta eft magna difFerentia,quaciuitas , vnde loquimur , vtra- <jue difcernirur:vna fcilicetfecietaspiorum hominum,altera impiorum,fingula quseque cum angelis ad fe pertinentibus, in quib-uspr.£ccffit hacamor Dci ,hacamor fui. Manifcito ergo aperroque peccato,vbi factum eil quod Deus fieri pro- bibuerat, diabolus hominemnoncepiftet, nifi iamille fibi- ipfi placere cofpiiTet.Hinc enim & deleftauit , quod diftum eft, ^ fcritis licut dij : quod melius efle poflent fummo verb-^ que principio C(i)h£erendo per obedientiam , non fuum fibi cxiftendo principium perfuperbiam. Dij enimcreati non fua virtute, icdDei veri parricipatione funtdij:plus autcm homo apperendo minus eft:qui dum <ibi fufucere delegir, ab illo qui ci vere fufiicir,defecir.lliud itaque malum, quo cum fibihomo placet,tanquam & ip(e flt lumen,auertitur ab eo JuminCjquod ci fl placet,& ipfefltlumen : illud inquam ma- lum pr^cefleratin abdito, vtfequeretur hoc malum , quod perpetratumeltinaperto. Verum eftcnim ^uod fcriptum

cft;

Ad Marcellinutn Lib. xiiij. 79

cft : Ante ruinam exaltatur cor, & ante gloriam humiliatur. Illaprorfusruina quxfitin occulto ,pr2Ecedit ruinam qu^ iitinmanifefto ,dum illaruina effenon putatur. Quisenim cxaltationem ruinam putat, cum lam fit ibi defeftus, quo eft reli£tus Excelfusf Quis autem i umam elTe non videat, <juan- do lit mandati euidens atque indubitata tranfgreffiofProptcr hoc Deusillud prohibuit , tjuodciim ellet admilTum, ^ nulia defcndi poiTct im.j^inatione iultiria!. Ht ideo audeo dicere, fuperbis effe vtile cadere io ahtjuod aperrum maniFeltumq; peccjtum , vnde fibi difpliceant , qui iam fibi placendo ceci- d^rant. iialubrius enim Petrus fibi difpUcuic , quando fleuit, quam fibi placuit , cjuando praefumpfit. Hoc dicit 3c facer Pfahnuslmplefaciescorum ignominia, & ^uierent nomen tuuniDomine, ideft, vt tu eisplaceas qusercntibus nomcni tuum,(^ui fibi placucrant,qu2ererido fuum.

L. V I V E S. a T^ X hoc tencbrefcercr.V ^miffo luimne, b JlI Et fri^efcerct. \ .Jrnifjo calor.,

c Vt vcl ilia verum credcret. } Huic deejl lux^ nam ceca (fi,noB 'videt.

d VclillcDci mandato.v f/uici^^nitinam friget. naniDcifa' rentui xtoluntutem (^ tujftm contugii focietati pofihabet, l truncfue 'vero ^ lux 0" ignui -uinnque abejl : amor non eft m mulierei cjux pr£~ tulu Oeo pohium^ Lux deejl vtro , ejut non njidu , c^uofe ndfque omnes pTACipitaret.

c Putaret fe venialiter tranfgrefTorem efTc.} Nondif\ntt9pe- taeritne ^dam ■uemaitter peccare ,quod tn controucrfaefi Bona<jen- tura , ^ hommt eiufd. m ordinti Sccto t^auiter (Jr capiialner egi(fe •vidco.^ me tmferumfentio.

£ Alio nomine appellantur fibi placentcs. \ Vt in episiola Pe- tri fcwida , cap.i..yiudaces , (ibi placentes. G'£ce 9i ■ ojjni dicuntuTf ^fi apud Pctrumficnonefi^fedutor /. attnamterpretatione. Etiam efi Sapientt&fexto : hrttbeteaures 'vos cjui continetts muUttudines , ^ flactts -vtbti in turbis nattonum- ^o.au^Tia t^ttur id i.ittuin dicitur ^pti^ajj-dt, quafi af-or fm , quem cffe mAXimorum erroruw maloni/ cfue fontem Socrates exifitmabat. Hoc efi caput omntf fuptrbu , hac ignorationis cmnn caufi,

g EtineiusRcge,quieftChriftus.V Quifa^ttiefiohdienspatri 'vfque ad mortem^in qua tanijuam cuU ad aram efi dHdu^^ij- tanquam agnut , CHm tondaetur , obmutuit^nec cadentibm efi cemminattts > nec

8o Auguftini de ciuitate Dei

maledtcentibw remaUdixit. Ofalue exemplum obedientt^ymanfuetH" dmiiywitn uutmt ac modeTH,<juod faoci,indomito,ingratOj imfiogeneri hainAno patcr orr>ntputcns ad imitandum propofutt, h Eiiris (icur di].\ ExpUfoeminafnpcrbum ijlum animum^ fatia cu^ pidmetn im (ffcr^ ndt,<jHid dari maximum, cjmd conttngere ambitiofif- fnio ^fuperbifimo 'vltimum potefi ? Fien Deum : ede hoc,^ eris. O fiulnji.mj foeminarum,cju£ tefHturam d a oper poroulumJpefaTH» i NulladcFendi poflerimaginarione luftirix.V Nulla Jpecie, niiUafjcie,nuUa rattone <juuml{betJicla,txco^itafa,tmagmata iusittia- Neqtie emmpeccato apud Deumpratendtpotejicoler aut -velum lujii'- ti£ aliquod.(ji4o exiujetury quo non effe tnalejaflum defendatur.accHfa- turpotMi,fJif matnffcelnf effe conwncttur.

Defuperbia tranfgrefsionis^quac ipfa fuit tranfgrefsione deterior. C A P. X 1 1 1 I.

^^}^^\ Ed eft peior daranabili6rquefuperbia,<juae etiam in ^^^^^S^peccarismanifeflisluffugiu excufationis inquiritur. J^^l^ ficut ilii primi homines, quorum & illa dixit:Serpes feduxume, & manducaui: & illedixit :Mulierquamdedifti mihi,h2ec mihi dedir de iigno,(Sc: edi. Nufquam hic fonar pe- titio veniac ,nufquamimploratio medicinas. Nam licetifti non ficut Cain, quod commiferunt negent , adhuc tamen fu- perbia qua^-nt in alium referre,quod perperam fecit : fuper- bia mulieris in ferpentemXuperbia viri in mulierem.Scd ac- cufario potius quam exculatio vera eft,v'oi mandati diuini cft aperta tranfgreffio. Neq; enim hoc propterea non fecerunr, Guia id mulier ferpente fuadente, vir muliere impertiente commifit,^qua(l quicquain Deo cui vel credcretur,vel cede- retur anteponendum fuerir.

L. V I V E S.

;» A^ Vafi quicquam Deo cui vel crederetur.V Nihiltale ejfe \.^^debet , cm magts credatur , ^uam Deo , -vel cui poTiponatur Vitti. i^it wulier fttrpenti magts credidity quam Deo , ^ -v/r vxorem frapofuit Deo.

De iuftitia retributionis,quam primi homines pro fua ino- bedientia rcceperunt. C A P. X V.

^J Viaergo contemptus cft Deusiubens, qui homi- §r nemcreaucrat,quiadfuamimaginemeumfecerar, ^ quic2Et€risanimalibuspr9pofuerat,^uiinParadifo

con-

Ad Marcellinum Lib. xiiij. $i

Conflituerar,quirerum omniuiTi copiamfalunTqueprsef^itc-

rat,quiprxceptisnecpluribus necgrandibus nec difficilli-

bus oneraueratjfed vno breuilhmo ar^ue leuirfimo ad obe-

dieti;Eralubritate adminiculatusfuerat,quo fuper eam crea-

turam,^cui libera feruitusexpedirctjfc efiedominum como-

nebatjiufta damnano fubfecura eft : talis tjuidcm damnano,

Vt homo qui cuftodiendo mandatum futurus fuerat etiam

carnefpiritalis: fieretetiam mente carnalis: & quia fua fu-

perbia fibi placuerat,Dei iuftitia fibi donaretur : ^nec ficut

affeclabat,in fua elTet omnimoda poteftate,fed a feipfo quo-

que dilTentiens,fub illo cui peccando confenfit,pro iibcrtate

quam concupiuerat,duram miferamcjue a2,eret feruitutem,

mortuus fpiritu volens,&: corpore moriturusinuitus : deler-

tor2etern-£ vir*,etiam seterna nifi gratia liberaret , morte

damnatus.Siquishuiufmodidamnationemvel nimiam , vel

iniuftam putat,metiriprofcd:o nefcir , quanta fueritiniqui-

tasin peccando , '^vbi tanta erat nonpeccandi facilitas. Sic-

utenim Abraharnonimmerito magna obedienria prsedica-

tur , quia vt occideret filiutn,res difficillrma eft iinperata:

ita & in paradifo tanto maior inobedientia fuit , quanto id

quod pr^cepium eft,nu]liusdifficulcatisfuit. *'Etficut obe-

dientia fecundi hominis eo pr«Edicabilior,qua faftus eft ote-

diensvfqueadmortem : itainobedientia primihominis co

detcftabilior,qua fiCtus eft inobediens vfque ad mortem; vbi

enim magna eft inobedicntia pocna propoiita , & res a crca-

torefacilisimperata, quifnam fatisexplicet , quantum ma-

lum fit non obcdire in re facili, 5: tanr*E potcftatis imperio,

& tanto terrenti fupplicio f Deniquevt breuiterdicatur , ia

illius peccati pcena quid inobedienriae , niH inobedientia re*

tributaeftf Nam qua.' hominis eft aliamiferia , nif^ aduer-

fus eum ipfum inobedientia cius ipfius , *" vt quoniam noluic

quodpotuir, quod nonpoteft velit f In paradifoenim etiam

(i non omniapoterat ante peccarum , quicquid ramen non

porerat, nonvolebat , & ideo poteratomnia quie volebat.

Nunc vero (icut ineius ftirpecognofcitnus ,&:diuina fcri-

pturateftatur,homo vanitati fimilis faftus elt. Quis cnim

enumeret, quam mulfa qua;nonpotcftvelit, dum fibiipfi,

ideft voluntaticius, 'ipfcanimuseius , eoque inferior ca-

ro cius non obtemperatflpfo nanqucinuito, & animus pl^

runque lurbatur, & caro dolct,& veterafcit,&moritUjr;^

^ugM ciH.Dei» Tomt ij^ 5

<t Auguftini dc ciuitate Dei

quicquid aliui patimur,^uGd non patcremuriQuiti,fi volun- tati nnft'^ noftra narura omnimodo atque ex omnibuspar- tibusobedircf.^Atenimaliquici caro patitiir,quoferuirenon finitur. Quid intereft vnde , dum tamen per iuftitiam domi- nantisDei, cui fubditifcruirenolumus , caronoftra , quas nobisfubdita fuerat, nonferuiendomolefta fit,quamuisnos Deo non feruiendo molcfti nobis potuerimus cfle non illi? Nequeenim fic ille noftro, vt nos feruitio corporisindige- inus-.ideo noftra eft quodpercipimus , nonillius poL-naquod fccimus.Dolorcsporro quidicunturcarnis , anima.*funt in carne,<^ ex carnc. Quidenim caro per feipfam fine anima vel dolet,vel concupifcitfSed quum concupikere caro dici- tur vel dolere,aut ipfe homo eft,(icut di{reruimus,autaliquid animiE,quod carnisafficitpafnovel afpcra , vtfaciaidolo- rcm;vel leuis,vt volupratem. Sed dolor carnis tantummodo offenfio eft animi^ cx carnc:^&. qua-dam ab eius paffione dif^ fenfio:ficutianim'cedolor,qua? triftitia nuncupatur ,diflcnfio cftab cisrebus,quiE nobis nolentibusacciderunt. Sed trifti- tiamplerunque pr:uceditmetus, qui & ipfein anima eft,non incarne. Dolorem autem carnis non pr^cedit vllusquafi inetus carnis,qui ante dolorcm in carne fentiatur ' volupta- tem veroprsccditappetirusquidam , quifentiturin carne, quafi cupiditas eius,ficut fames & fitis, &; ea qua? in genitali* Jbusvfitatiuslibido nominatur , 'quumhocfitgeneralevoca- bulum omniscupiditaris.Nam & ip(am'iram nihil aliud cffe, ^uam vlcifccndi libidinem vctercs definierunt, quamuisno- nunquamhomovbivindito nullus eft fcnfus, etiam rebusi- nanimisirafcatur, vt male rcribentcm ftylum collidat , vel calamum frangat iratus.Verum (?*; ifta iirationabilior,tamen C[ua;dam vlcifccndi libido cft & nefcio qu^ ( vt ita dixerim) ^uafi vmbra retriSutionis,vtqui malaficiunt , malapatian- tur.Eftigiturlibido vlcifcendi , qu^ ira dicitur : eft libido habendi pecuniam,qu2eauaritia: eft libido quomodocunque vinccndi,qua? peruicacia:eft libido glonandi , quze iaclantia nuncupatur.Sunt multip vari^que libidines,quarum nonnulla habentetiam vocabula propria , qua^dam vero non habenr. Quis enim facile dixerit,quid vocetur libido dominandi, qua tamen plurimum valerein tyrannorumanimis, ctiam ciuilia htlh teftanturf

L. VI-

I I

AdMarcellinum Lib. xiiij. bj

JL. VlVtS. a/^Vi liberaferuitusexpedirct. ^I?eeemm/er«ir« hoc demum

V^ p/? liberum tffe^imo 'verb regnare. X^ Nec iicut nffctt.i^y4Ubi,nec fi:,!;^ in fuaejfet poteftate, c Vbitantacratnonpeccandifacilitas. j- ^^dtnonmt me Ni- coiata f^aldaura mem legijjefe apudfri^torem nefcio qucm^fruClum $llum,qno i^dam interdiCiba(ur,»oxtum,exfefuijf corport, cjuod di- cit magn ad augendum crimen c/f</<e j quam quod aUqutd de ea rc compcrtum habea:.

d Et/icutobedientia.f h. } Chifli.quik Paulo vocaturfecundttt homo de aelo c^l-.fln^vf ^dam prtmtif de terru terrenm. e Vf (juoniamnoluitquodpotuit. } InuertttierentijdiHHme» %^ndna:

• QHoniam nonpoteftfi ri quod Wyid velis quodpojiii. £ Iple aniinus eius. j-//» amma mens c/?, qu£ aa rattonalem partem Jptdat,y<T animui qui ad tnferiorem animalemyfeu brutalem , iibt efi ware fllud f<eupi ajfeBium tempefiattbtti afiiduo agitatum. g Af cnim ali^uid caro patitur.f ^''efw^e defutigationems^ pon- dtagruue iQT moLefium m opereiqmbm ex rebta n(c attuHerefepote^y nec durare tn laboreffruitutif.

h Et qua'dam ab eiuspaf }c/^/i^>',£f qnsdam malieim P^^f". Jionem dijfetfio.

i Voluptatem vcr6prjecedit.V/;/wf /H«(i£/?/V«r<eor«m, voln- ptas defiderio cenfetur,^ apud luuenalem:

Voluptatei commendat rarior vfin. k Qmun hocfitgenerale vocabulum. } Vocuimus hoc exCice* rone.nam k Ubendo dicitur^quodper ommafefttndit)qu£ contxa ratio', iiem expetuntur.

1 Iram,&c.vlcifcendi \ih.\Cic.^.Tufcul.qu£fl.Ira efilihido pu* niendi eiPts^quivideatur Ufiffe tniuria.Arifi,%.Rhttor.irAmfimt > ap"^ farentts vindida appetitum cum dolore.

Delibidinismalo,cuiusnomen quummultis vitiiscongruat, proprie tamen moribus obfccenis corporis adfcribitur.

CAP. XVI. Vum igiturfintmultarumlibidinesrcrum , tameti quum libido dicitur , neccuiusreifit libidoaddi-*

tur , non fcre aifolct animo occurrere , nifi illa

<jua obfcoenae partes corporis excitantur. H«ec autem {ibi n6 foliun totum corpu$,nec folum «xtrinfecus , verumetiatx|[.

F 1

»4 AuguftinideciuitareDei

intrinfecus vcndicar, totumquc cwii.»wuuct noirnnem, animi fimulaffeftucum carnisappetitu coniundto atque permixto, Vt ca vohiptasfecjuatur , quamaiorin corporis voluptatibus nulla cfl;:ita*vt momento ipfo temporis, quo ad eius pcrueni- turexrremum, peneomnis aciesii: quafi vigilia cogitationis obruatur. Quis autem amicus fapientiiE lan^orumque gau- diorum,coniugalem agens vitam.& ficut Aportolus monuit, fciens vasfuum poffiderein fanftificatione & honore , non in morbo defuierijjficut &: genres quae ignorant Deum, non malletjfi pofTet^fine hac Jiuidine Hliosprocrearc:vt etijm in hoc ferenda.' prolis ofhcio,fic eiusmenti, ea qua? adhoc opus creata funt,quemadmodum Ccetcra,fuis quae<que operibusdi- ftributa membra feruirent,nutu voluntatis afta, non -^ftu li- bidinisincitatafSednequeipfi amatoreshuius voluptatis, fi- ue hd concubitus coniugalcs,fiue ad immundicias flagitiorum quum Voluerint commouentur : fed aliquado motus ille im- portunuseft nullo pofcente, aliquando lutem deftituit inhi- antcm,&: quu in animo concupifcentia ferueat,friget in cor- jporc,atquc ita mirum in modum , non folum generandi vo- luntati,verumctiam lafciuiendi libidini libido non feruit : & guum tota plerunquemcnticohibentiaduerfetur , nonnun- ^uam&: aduerrusfcipfamdiuiditwr , commotoqueanimo in commouendo corpore fe ipfa non fcquitur.

L. VIVES. aT tT momcnto ipfo temporis.} idcirco fjippocrates coitum V definiuit fjLiKplu) ^hti-^iiju/^td eji , paruum morbum coTnitialemi t^rchitof T arentmjHy-vt e^i apud ticeronemm Catone A/aiorey <jmo rna^h intcUtgemtur quantapejlii efft -voluptii^.fingi animo aliquem in- hebat tantamcit.itum voiufxtate Ci.rporn , quanta perit^t pifjtt maxi- fna:n€mim cenfebatfore dubtum.,quin tam diu dum ita Utaretur, nthH gi^itare mente^nihil cogitatione confcfui pdffet.

De nuditate primorum hominum cjuam poft peccatumturpem pudendamque vidcrunt.

CAP. XVII. Eritohuiuslibidinismaxime pudct, merito & ipfa membra,qua! fuo quodam,vt ita dixerim iurc, non lomnimodo adarbitrium noftrum mouet, aut non 2TJouet,pudenda dicunrur, quod ante peccatum hominis non fuerunrlNam ficutfcriptum eft:Nudi erant , & non confun- 4cbantur,non quddeisfua nuditas eflct incognita, fed turpis

nudi-

Ad Marcellinum Lib.xiiij. Sf

nudltas nondum erat : quia nondum libido mcmbra illa prseter arbiniumcommouebat : nondum ad hominis in- obcdientiam redarguendam fuainobedientiacaro (juodam- modo teftimonium perhibebat.Neque enim ceci creati erat, "vtimperitum vulgusopinatur : quandoquidem & illevidit animalia^quibusnomina imporuit,(5<; deilla legitur:Viditmu lier quia bonum eli lignum in ercam,6<: quia placet oculis ad videndum.Patebant ergo oculi eorum, fed adhuc non erant apertijhoc eft non attcnri^vtcognofceref quideis indumeto grati^ pra^ftaretur, quandomembra eorum voluntatircpu- gnare nerciebant.Qua gratia remota , vt poena reciproca in- obedientia plefteretur,extititin motu corpori? quxdam im- pudens nouitas,vnde elTet indecens nudifas:& fecit attentos, reddiditque confufos.Hinc eft,qu6d poftejquam mandatum Deiaperfatranfgrefhoneviolarunt:fcriptum eft deillis:Et aperti funtocuh amborum,& cognoueruntquianudi eiant, &; confueruntfolia fici , & ''fecerunt fibicampeftria.Aperti runt,inquit,oculiamborum,nonad videndum ; nam& antea videbantjfed ad difcernenduminter bonum quod amiferat, &malum inquod ceciderant. Vnde & ipfum lignum eo quodiftamfaceret dignofcentiam , fiad vefcendum contra vetitum tangeretur,cx ea re nomen accepit, vt appellaretur lignum fcientias boni& mali.Expcrta enimmorbi moleftia, cuidentior fit etiam lucunditas fanitatis. Cognouerunt ergo quia nudierant : nudati fcilicetea gratia:qua fiebat vtnu- ditas corporis nuUa eos legepeccati menti eorum repu- gnante confunderct. Hoc itaque cognouerunt , quod feli- ciusignorarent , fiDeo credcnies & obedientes non com- mitterent , quod eoscogeret experiri . infidelitas&i inobe- dientiaquid nocerent. Proindc confufi inobedientia carnis fu^tanquam teftepa^na inobedientix fu;E , confuerunt fo- lia fici , & fecerunt fibi campcftria, id eff: , fuccindoria ge- nitalium. Nam quidaminierpretes fuccinftoria pofuerunr. Porro autcm campcftria Latinum quidem verbum eft,fed cx eodic^um, quodiuuenesqui nudi exercebantur in campo pudenda operiebant : vndc qui ita fuccindli funt, campcftra- tosvulgus appellat. Quoditaque aduerfus damnatam cul- paminobedientia^volunfatem, libido inobedienter mouc- bat , verecundiapudeotertegebat. Ex hoc omnesgentes, ^uoniam ab illa ftirpe procrcattc funt, vfque adeo tencni in»

F 3

S5 Aiiguftini de ciuitate Dci

fjtu pudcnda velare^^^vt cjuidani Bai bari illas corporis partes necin balncisnudashabeanr,rcd cum earumtcgumentisla* uant.'' Per opacas quoque Indix folicitudines, quum <]uidain nudi philolophentur , vnde gymnofophil^a.* nominantur:ad- hibent tamen gcnitalibus tegumenta, (juibus pcr caitera me- brorum carent,

L. V I V E S.

•t rTimperitum vulgus opinatur.} Ex ee quod fcriptum eft*

V Gentjis ^.Comcdn- ^ aperttfunt ocuU amborum. h Fecerunt Hbi c^xm^tRrin.^Sic-vecanturftmordta a doClisfcri" ftorib./Jor.inEpift.

Penulafolftiito^campeftre niualihus aurti, ybi^^croninquitjmhittotiiti corporu preter inguinategere. t^/4f(0- niw in Orationem pro M , Scauro , Cato prjttor iudicium ^uiateftate <tgebatur,(ttje tunica excrcuittCampeftrifub toga cinilw. inforum ^uo- ^ueficdpfcejiderat^itifcjuedicebat. N ecignoro pra campeftrt ctipiftro knonnuUiilegiparum aptofenfu. Scriptor fjiftoris fhoUfticxnefcio ^ua ratione neget temporibus Noefsmoralia jfe adhuc muenta. c Vtcjuidam Barbari illas corporis partes.j- Uerodetto CliOy magno ejfeprobro apud Lydos > C£ter6fque Barbaros hoininern con^ici nudum fcibit .Romaniy-vt Cicero i.Off.fcribit^-vetere tnore necjilijpu-» beres cumparentthtii^nec generi cumfocem lauantur. d Per opacasquoque India? rolitudines.}- Duo dicit.fobtudines ^ opacoi , admaiorempudorti commendationem. Solti enim pudo^ re nihil opas ejjet affici : multo minut in fulitudine fylueftri ^ ^ vm'- hrofa ,nam hoc eft opacum Sed quv connenitgymyjofephiftoi in Indi^ foni,quum PhilnftrattatHper^griiutttenihiti K^pollonij in ^ethtoptd fiatuatad Nilum amnem ? Ex cuiu^fententta H leronywta Paulin» fcrtbens , in^uit : Reuerftti ^lexandrtam perrexit i^yfethiopiam , 'vt ^mnofophiftas fSr famoff^imam folii menfam -videret in ^abulo. Sed pliniufy Solintis, Straboy^puiittf , Porphyrius ^ alij gymnofophi- fias in India locant ad ripai Jndtflumints regione Indofcyihica , nec znale tamen Philoftrattts . Nam origo lUurum philofophorum Indica eft , "vbi duogenerafapientumfutfic tradit libro \6, Strabo : alios cfui in nrrbibua verfabantur ,dif{ique funt rii/ilesy Brachmanof njocant. Hi ^tndonibm d;' peUibui corpta vdabant Jicut idtm ti-Tiatur Strabo. Philoftratt*i tUos narrat denudajfe fe , ^vt cum ^pollonio lauarent, fjy ex eit vnUTt epiUolam finu prolatam matri dediffe adolefcentis^ fuitn ftlim d^mqnicii intemperjs exagitabatftr . Erant alfj in eadejn

ierra

Ad Marcellinum Lib. xiiij. 87

terra ffbilofophi infyluif dig' ntesi nudi ^folvfsinterdum , (^ arhonnm corticibui inttfli,qtios Hermams ^ Gymnifo^/iifla^ notninat. etjul- bui iUtgymnofophifl^, FLthijpici fnauarunt. JSJujn accola Indi finnij niaxima ^ vaUdifiwna manu in ^thioptam narr.intur mi^Tujfe , i- hique iuxta Ndum fedes huh>,iffe : cdrncjue regionem etiam Jndtam 'vocatam,^fapientcs l>hdofofhatos r.udoSi^vtrohiij; diCios Hermanoi^ ^ k Gr&ch yuiu\mtn<piTa( , illudLjue dc fuhligaculti prowifcuum ejja in Indta K.thiopidc^ue jupitntum,,^ ftfre ■vulgi: DtodoYtaUoro cjuar- to de morihm I^thiopu/n lo.juensalios perhibet nudos pro^fum ince" dere,alios 'vulptnis caudnpudenda tfgere , alios fuhligacuhs cx captUii contexttf. Et Strabo ex Nicolao Damafceno ofloferuos Indos k lega- tii lUiitogentti dono datos Cttfari t^ugufiofcrihft , nudos toto corpore. pr£ter •viriHu c^ua fabU^aculti velahant.

Depudorc concubitus,non folum vulgarijfcd etiam coniugjli.

CAP. XVIII. Pijsveroipfum cjuod libidine tali peragitur , non folum in quibufcjue ftupris , vbi latebra: ad fuli- rerfugienda humana iudicia requiruntur : verum eriam iti vfu fcortorum , ' quam terrena ciuitas licitam tur- pitudinem fecit : quamuis id agatur , quod eius ciuitatis nul- ia lexvindicat , deuitat tamen publicumcriam permifTaat- que impunira libido confpeftum : & verecundia naturaii liabent prouifum lupanaria ipfa fecretum , faciliufque po- tuit impudiciria non habere vincula prohibirionis , quam impudenria remouere laribula illius faeditatis. Scdhance- tiamipfl turpes turpitudmem vocant: cuius licet fintama- tores , ^ oftentatores efTe non audent. Quid concubitus con- iugahs, quifecundum matrimonialium pictf:ripta tabula- rum , procreandorum fitcaufa liberorum f Nbnne & ipfc quanquam fit licirus & honefl:us,remorum ab arbitriscubile conquirir ? Nbnnc omnesfamulos , atqucipfos etiampara- nymphos , & quofcunqueingredi quoflibct necefsitudo pcr- miferat,antemittiforas, quam vel blandiri coniunx coniu- giincipiat? *^ Etquoniam, ficur ait quidam Romani maxi- musautor eloquij, omnia reftefdfta inlucefe coUocariyo- lunt,id eft appetunt fciri.hoc refte faftum flc appetit fciri, vt tamen erubefcat videri. Qms cnim nefcit, vt filij procreen- tur, quid inter fe coniuges agant? quandoquidem vt id agatuv tantacclebritate 4uc«ntur vxores : 6i tamea cum agitur vn«.

S8 Auguftini de ciuitate Dei

deiilij narcantur,nec ipfi filij,fi <jui inde iam nati funt , te{\es fieri permittuntur.Sic enim hoc rede faftum ad fui notitiam lucem ^ appetit animorum, vt tame rcfugiat oculorum. Vn- de hoc.nifi <juia lic geritur , quod dcceat ex natura , vt eiiam quod pudeatjcomitetur ex po.niaf

L. V I V E S. a/^Vam terrena ciuitas licitain turpitudine fecit. } Nam \Jconcubin£ ^ pelltcei non funt prehtbita : ^uemudmodi*m ex Ugtb. U< cancubinarijs oftenditur Ubro Digeftorwn 25. Satpi afert^ ^^uguUmwf teftatur efje ture cmli -vetere Rrnnano wulta permij]'ay ^u£funt contraria. legibtti diuinn. f/oc ifli nolunt,<jm duwgenttlita- tem coniungtre ^ crapeare ChriTH.mfmo laborant , connpto utroque f^alttrms tmpat/entetnec geotiutat .m^ner Cbriftiamfmum rettnent. h Oftentatoreseflenonaudent. \ Hoc argumento prcbat Cicero *volnptates non t^eborio* j cjuod bonum omne prxdicandum ej?» ^ gloriar. de i!lo poteft^cjui habttiat nemogloriari aude&t^fe corporis VO" li4pt»ttbt(/s perfrui.

c Et quoniatn,ficut ait quidam Romani maximusautor elo-? <^uij.\/.JHUii librti mhdlocutw P uffauant ,nunc tandetn inamt , Quit fucrn ifte ijutdam, eypofitftr n-^n dicitync egofcio. Jura , alioam non creda-i:. Sfd quu pojin iionfinem habere ■vel miurato, pr^frtim i/bife nefcirc confititur,CfUod crediturifueramm ^ettAm fi idtrn ipfc homo tam apertta ^fimpUx m contrartum deierarcti Qiu$ntofatiu^ f^^fjf^f ^^f- fauant admortt-^m te a nomine tuo 'vlteriui ejje progr.ffum , neque hic fiftere.f^erumhoctttul. Lucanta Ciceronemornatltb.j. ^ Ciceronii iUafutit verba in ^.Tufcquafl.

d Lucem apperit animorum.}f^t itfi animi quid fa^lum fit , njtr. deant,^ iudnenf.non intueantur oculi.

Quodpartesirae atquelibidinistamvitiose mouentur, vt eas

necefrefitfra?nisfapienti2:cohiberi,qu3e iniliaante

pcccatum naturx fanitate non fuerunt.

C A P. X I X.

Inc eft, quod&illiphilofophi qui veriti propius acceiTerunr, iram atque libidinem vitiofas animi partes efTe confefsi funt; eo qudd turbide afque in- ordinate mouerentur, ad ea etiam qua? fapientia perpetrari fionvetat lacperhoc opus habere moderatrice mente at-:- ^ue ratione. * Quam partem animi tertiam velutin arc^ ^uadam ad iftas regendas pcrhibent collocatani ; vt illa im^

peran»

Ad Marcellinum Lib. xiiij. 89

pcrante, iftisferuientibuspofsitinliomine iuftitia exomni partcconferuari.H^ igiturpartesquas& in homine fapien- Te,actcmperantefatentur eiTe vitioras,vt eas ab hisrebusad quasiniufte mouentur,menscompefcendo,&cohibendo re- frsenet &' reuocet:afque ad ea permittat , quce fapienria^ lege concefTa funt:ficut ''ira ad exercendam iuftam coercitionem: ficut Jibidinem ad propaganda? prolis officium : hjE mquam parres in paradifo antepeccatum vitiofxnoerant Non enini conrra re(5^am voluntarem ad aliquid mouebantur, vnde ne-^ celle eflet eas ratione rancjnam fra.'nis regcntibus abftincrc. Nam (juot! nunc ita mouentur , & ab eis qui remperanter & iufte& pie viuunt, aliasfacilius, a]iasdifficilius,tamen cohi- bendo,& refrarnando modificantur : non eftvtiquefanitasex n^tura,fed laguorex culpa.Quod autem irze opera aharum- queafte£tionum in quibufque dic^is atque fa£lisnon ficah- fcondit verecundia , vt opera Jihidinis qu^e fiuntgenitalibus membris:quid ca ufar eft,nifi quia in careris membra corpo- ris non ipfa? aifedionesJed ciim eis c6fenferit,voluntas mo- uet,quaf in vfu eorum omnino doininaturfNam quifquis ver- bum emittit iratus,vel etiam quenquam percutit, nonpoifet hoc facere ni/i lingua & manus iubente quodammodo vo- luntate moucrentur , qua.* membra etiam cumiranulla eft, mouentur eadem volunrate. At vero genitalescorporis par- tes ira libido fuoiuri quodammodo mancipauit, vt moueri non valeant,fi ipfa defuerit,& nifi ipfa,vel vltro,vel excitata furrexerit.Hoc eft quodpudetjioceftquod intucntium ocu- joserubefcendo deuitar : magifque fert homo fpeftantium niultitudinem , quando iniufte irafcitur homini, quam vnius afj>ed:um,quando iufte mifcetur vxori.

L. V I V E S.

a^Vam partem animi tertiam. } pUtoinTimtofuo^ exTi' ^ mtzo l.oircnfi^ cdeteris PythagoncU ^tres amwA partes fadt. jdem initbro De re[ft4blirairafatjtiam,c}uamTlatuitincorcley coit'- (Upifcentiam fub mgdtofe^to m tcc.^re ^fflem^ rationem tn cerebr^ tamjuumin arce mandatricem operum^ut inqutt CUudianttt ^pro^e- fiuramc^ue labori.

h Iram ad exercendamiuftam coercitionem.^-Nrf foff»T»/or- titudinn appellabant , ^ aduer^Hihoflem ^ improbum ciucm mo" tHi vehementes conciemem Jicut refert Cicero , ^ Seneca Itb. De ira.

90 Aiiguftini de ciuitate Dei

Devanifiima turpltudine Cynicorum.

CAP. XX.

' Oc illi canini philofophi , hoc efl: Cynici non vidc- ruiir , profercntcs contra humanam verccundiam, c]iiid aliud qudm caiiinam, hoc ertimmuiKlam im- pudcntemque rententiam : vt , rcilicet cjuoniam iuftum cft, ^uod fit in vxore, pala'm non pudcai id agcre : nec in vico, nec in platea qualibet coniugalem concnbitum deuitare. Vicit tamen pudor naturalis opinionem huius erroris.Nam ctCi pcrhibent hoc aliquando gloriabundum feciffe Dio- §cnem, ita putantem fedam fuam nobiliorem futuram,fi in hominum memoriam infignior eius impudentia figeretur: poftea tamenaCynicisfiericeflatum efttplCifque valuit pu- dor , vt erubefcerent homines hominibus quam error, vt homincs canibus efle fimiles aflfedarent.Vnde ik illum , vel illos qui hoc fccifle referuntur, potius arbitror concumben- tium motus dedifle oculis hominum nefcientium quidfub palho gercretur,(|uam humano premete confpc^iu potuiflfe illampcragivoluptatcm.Ibi cnim philofophi nonerubcfce- bant videri fc velle concumbere, vbi hbido ipfa erubcfceret :furgere. Et nunc videmus adhuc eflc philofophosCynicos: ^'hi enim funt,cjui non folum amiciuntur pallio, vcrumctiam clauam ferunt:nemo ramen eorum audet hoc facere: quod fi aliqui aufiefrcnr, vt non dicam iftibus lapidantium ,certe confpuentium faliuis obruertntur. Pudet igitur huius hbidi- nishumanam fine vlladubitatione naruram,& mcritopuder. In cius quippe inobedientia quiE genitalia corporis membra foHsfuis motibus fubdidit,& potcftati voliitatis eripuit,laiis oftenditur,quid fit hominis illi prim^ inobedientiiH retribu- tum : quod m ea parte maxnne oportuit apparere,cjua gene- ratur ipfa natura, quo! illoprimo, & magnoin dcteriuseft iTiut.i ta peccato:a cuius nexu nullus cruirur, nifi id <juod ciim omnes in vno elTcnt^in communem perniciem perpetratum cft,& Dei iurtitia vindicatum,Dci gratia in fingulis expietur.

H

L. V 1 V E S.

Oc illi canini philofophi,hoc eft Cynici. } itvynui^Ui^ canini,^ «w KviiSttyfuuHhenes SottatH difci(>ulnfmtautor

huint

Ad Marcellinum Lib. xiiij. 91

huitu dl[clpUn£.H-orum erant mores , omnihm conuiuari ^ allatrw reyrtdd.reinpublico obfccenafme pudor€,opera>n Uberts dare: densque tropaiamfactre, gM.< quiua noftriimjolti^ 'vel tOritare erubefLcret, -uo- luptatum aUocjui infeflatoreSj (^ ivfignescontem^ tu re>i*m omuium e- ttam uit£. Principes huius mTiituti fuerunt u , quein wMo nominaui, ^^ntifihenes,^ D ogenes Synopen^yCrates Thebanus, ^ff AJemppuS Phcenix. Cicero m Officin eorum tmpudentes morcs cmiU iit£ contra- vios efft ^fu'^tcndos docet.

h Ili eniin funt cjui no rolum amiciuntur pallio,vcrumetiam clauam fcrunt^ /^alltumfuprentum erat indumenium (JrxcorHm, vt Latmoru-n toga.Cynui.padio vteb.intur vetere, dctrito^^panno- Co , quod TgxCflBVio» Gr£ci nominant , ^ baculo, clauam ^uguThntis 'vocat. Hoc cHliufimdesfe HercuU rjfe laclabanty cjutbu^ pro Uonis exuuto ejfet , entunculus tile , ejT pro claua baculfn,bellt*'rque gererent contra 'voUptates ^'vtiU.e. Sic Lucianus cr (^tm^-r^Tct , ^ tpijioU (ifcurnftfrwitur Gr£ce Diogenii nomme , tncjuis Dtogeneshxc ofna- menta non ftbt aUo ejfcloco ait , cjua/ nagno regtf»a. Natn pallttim esi pro aboUa,^ bacuita pro fceptro.T t' fore-uoo ^ngi j}ini,Donu' tiani(^ cjutadeandem perttnebant hxr*fim yCircunceliiones tn^^- phrica paiUati tn^edebant » clauifijne tjtebaotur in pernictem ijere Chrtfttanorttm,

Pe benediaione raultiplicand.T fcrcunclit.itls humaaaf ante pec-

catum,quam prr j.uicatio non acliroctet,5c cui

libidinis moib.!'; acrefTcrit.

C A P. XXI.

^^^^?o? Bfit itaquevt credamus illos coniugesin Paradifo ^^^^i^ conftitutos per (lanc libidinem , de qua erubefcen- ^^^J^ do eadem inetnora texerunr.impleturos fut(Te,quod in fua benedittioneDeusdixif. Crercite& multiplicamini, &:implete terram, Poft peccatniTi quippe orta eft h«fc lihi- do: pofl: peccatunf eamnaturvi non impudens, amilla pote- ftate cui corpus cx omni partc feruicbat, fenfit , attendir, c- lubuit, operuir. lUa vero benediftio nuptiarum , vt con- iugari crefcerent, & multiplicarentur, &: implerent terram: quamuis & in delinquenribus manferit: tamen antequam de- Jinquerent ,data eft : vt cognofccrctur procrearionem fi- liorum adgloriamconnubij, no ad poenam pertinerepecca- ti.Sed nuc homines profefto ilHus <juap fuit in Paradifo fcli- citatis ignan, nifi per boc ^uod experti funt,id eft per libidi-

$t Auguftini de ciuitate Dei

nem ,de qua videmusipfam eriam honeftatcm eru!>€fccr<* nuptiarum nonpotuiflegigui filiosopinantur : * alij fcriptu- rasdiuinas vbilegitur portpeccatum puduifle nuditatis,& pudenda eflfe conre^b prorfus non accipientes , fed infideli- tcrirridentes : ^ alij vero quamuiseas accipiant 8c honorent, illud tamen quod didum elt^Crefcite & multiphcamini, non fecundum carnalem foecundiratem volunt intelhgi:quia & lecundum nnimam legitur tale alicjuiddidum :*^ Multi- pHcabisin anima mea virtutem : vt id quodin Genefi fequi- nu-,Et implete terram,& dominamini eius:terram intelHgat carnem,quampr£erentiafuaim]3letanima , eiijfquc maxime dominatur,cum invirtute multiphcatur. Carnales autem fartus /ine libidine,qu2e poft peccatum exoi ta, infpefta,con- fnfa,velata eft : nec tunc nafci poruifle,ficut neque nunc pof- funt:necin Paradifo futuros fuiffe , fedforis , ficut& faftum cft : nam pofteaquam inde dimiffifunt , ad gignendum fihos coicruntjCos genuerunt.

L. V I V E S.

a A Lij fcriptaras diuinas.^ Hifunt Manich^iyCjui tatum vetM*

/v inftrumentum reijarbant^nt quodam alto expofui loco. h Ali) vero quamuis accipiant.J lfti[unt .idamiani,qui nnptiat futura4 fmjfe mn putant,fi ^^dam nonpeccaffet. c Multipiicabis in anima mea virtutem.V Inveteribu4 librnle" gitur : Afttlttplicabti me in anima 'vtrtute tua. Credoftc effe ab k^u- gttftino fcriptum, qui interpretationem L x \. fequebatur , iUi enim hoe "verterunt mudo : 'mwabfiiam fjj» ai -^vp^A ujbv J^uuAfMt nu, AttiUi" plicabtf me in amma mea -uirtute tua.

Dc copula coniugali a Deo primitus inftituta stquc bcnedifta.

CAP. XXU.

^^^ O^- autem nullo modo dubitamus fecundum befte- M^ diftionem Dei, crefccre & nmltiplicari, & implcre

rerram,donumefl*e nuptiarum,c|uasDeusantepec-

catui-n hominis ab inirio conftituit, creando mafculum & foeminam : qui fexus euidens vtique in carne eft. Huic quip- pe operi Dei etiam benediftio fubiunfta cft. Nam cuni fcriptura dixiflet,Mafculum & fceminam fecit eos : continuo fubdidit,EtbenedixiteisDeusdicens:Crercite& multipHca- inini , & impletc terram , * & dominamini eius, &c. ** Qu«b ©mnia quanquam non inconuenientcr pofsint etiam ad in-

tcUcftum

AdMarcellinum Lib.xiiij. $j

tcUe^uiTj fpiritakmrcrcrn : maicuium tamen ec rotw.i

non (icutfimile ali^uid etiamin homincvno inrelligi po- tcft ; quia videlicet in eo aliud efl: quod rcgit , aliud quod rc- gitur : Ctid ficut euidentirfime apparet in diuerfi fexus corpo- ribus , mafculum & foeminam ita creatos , vt prolem genc- rando crefcerent , & multiplicarentur , & implerent rer- ram. CuifcntentiiE tam euidenti, magnse abfurditatis eft re- lu^ari. Ncqueenimde fpiritu qui imperar, Sc carne <ju*e obtemperat : aut de animo rationali qui rcgit , 8c irrationali cupiditate <jucE rcgitur: aut de virtute contemplatiua (juap ex- cellit, & dc adiua qua: (ubditur : aut dc intelledtu mentis, & fcnfu corporis^fedaperte devinculo coniugali,quo inuicem fibi vtcrque fexus obftringitur, dominus inierrogatus,vrrum Jicctcjuacunque ex caufa dimittere vxorem : cjuonijm pro- prer duritiam cordislfraeiitarum Moyfes darilibcUum re- pudi) permifit, refpondit atque ait : Non Jegiftis, <juia <jui fe- cit homincm ab initio , malculum & fueminam fe&it eos , & dixit : Propter hoc dimittet homo patrem & matrem , 6c ad- hxrebit vxori fuir, & erunt duo in carne vna? Itaque iam non funt duo , fed vna caro. Quod ergo Deus coniunxit, homo nonfeparer. Certumeft igicurmafculum & foeminam U3l primitus inftitutos , vt nuac homincs duos diucrfi fexus vide- mus &: nouimus. Vnum auicm dici , vel proptcr coniunftio- ncm , vcl proptcr originem fa'miii<E , quse de mafculi latcre creata eft. Nam & Apol^olus per hoc primum quod Deo in- ftirucnte pr^ceflir exemplum, (inguiosquofquc admonct,vt viri vxorcs fuas diliganr.

L. V I V E S.

a "TX Ominamini eius.V Gritcaphrafis, quam floratittf £muU'

JL/ ti4.i eTi,\y€grciiittm regnauit populstum. h Qusomnia quanquam non inconuenicntcr.> Nihilinfa^ crn literpffcriptitm , cjuod tnoralt (^Jpiritali (fnfn aptart necjueat : lUi tamenprimt ^ gsnmm femper funtferuartdi , aliocjui magna fee^uere~ tur rerum omnium in fiietate covfufio Nam haretici omma pro libftofuo quo veWnt detorquerem.St Deta cum dixit : Crefcite , ^ Trmltiplica" mim,(jcr leplete ttrram : mn corporale aliquid quale cermmwyfedfpi- ritalt tantwiifpeilauit , qutdfuperefi , mf\ vt idem de befim intelliga- fnuf,qmbiii efi idempneceptumf

^4 Auguftini de ciuitate Dci

..« >.i«ai in 1'aradno gencraimuni ruiir*,. , a nemo peccaflettvcl

vttum contca adum libidinis pugnatu>a iH;* f^uTs.i

tiaditio caftuacis. CAP. XXI II.

Vifqui'; autem dicit non fuifie coituros , nec gene- latiirosnifipeccaflent, cjuid dicit nifi proptcr nu-

merofiratcinrandorum ntcefiarium hominisfuilTe

pcccatum ? Si enim non peccando foii remaneret : quia, ficut purant , nlfi peccafienr, generare non pofient : profcfto vt non foli duo iuiH homines pofTent efie, led multi. ne- cefiarium peccatum fuit. Quod fi citdere abfurdum efl-, ilhidporius eitcredendum quod fandlorum numerusquan- tus complendse illi fufficit beatifnma: ciuitatis , tanrus e- xifteret , & (i nemo peccaflet, ^uanrus nunc per Dei gra- tiam de multinidine colligirur pcccatorum , ^ cjuoufcjue fHij huius feculi generant & generantur. £t ideoilla? nu- ptitE dignze fciicitate [-'aracliJi, /ipeccatum non fuiflet,&' diligenaam prolem gignerent , & pudendam libidinem non hiiberenr. Sedc^uomodo idfieripoflct , nuncnoneft quo demonitrciur exemplo. Nec ideo tamen incrcdibile debct videri, etiam illud vnum fme ifta libidine voluntati potuifle feruirc , cuitotmembra nunc feruiunt. ^ An ve- ro manus & pedesmouemusquum volumus, ad eaquarhis membris agenda funt /ine vUo renifu tanta facilitate , quan- ta&innobis & in aliisvidemus, maximeinartificibus cjuo- rumcunque operum corporalium; vbi ad exercendam infir- miorcm lardioremque naturam,agilior acceffit indufl:ria: & non credimus ad opus generationis filiorum , C\ libido non fuiflet,<ju;£ peccaroin(-)bedientisretributa eft, obedienter hominibus ad voluntatis nutum fimiliter vt cstera potuifle illa membra feruirefNonneCicero in libris de Repub.quuin de miperiorum diiferentia difputaret, & huius rci fimilitudi- nem ex natura hominis affumeret , ^ vtfiliisdixit impera- ri corporismembrisproptcr obcdiendi facilitatem : viriofas vero animiparresvtferuosafperiore imperio coerceri f Et vtique ordinc naturalianimusanteponitur corpori,&:ramcn ipfcanimus imperat corpori facilius quam iibi. Verunta- men haf c libido,de qua nunc diflerimus, eo magis erubefcen da exiftir, quodanimusinea,necfibicfficaciterimpcrat, vt omnino non libeat: nec omnimodo corpori, vt pudenda membra voluntas potius quam libidocoinmoueat:quod fi

ita

Ad Marcellinum Lib. x«ij. 95

ita cfTet , pudenda omnino non clTent. Nunc vero pudct ani- nium refifti fibi a corpore , «jnod ei natura inferiore fubic- ^um eft. In aliis cjuippe aftedionibus cum fibi rcfiftit , ideo minus pudet : cjuij <^iuim a feipf:) vincitur, ipfc fe vincit;& fi inordinare atque viriose : quia ex his partibus quie rationi fuhiicidebent , r.nnen apartibus fuis: acperhoc , vt diftum cl} , a fcipfo vincitur. Nam cum ordin.ite ie aninius vincit, vt irrationalcs motus eius m.enri rarionicjue fubdaiirur : fi ta- men &. illa Deo fubdira cft , laudis cUquc virtuiis eft. Minus tamen pudet cum fibi annnus ex vJtiofis (uis parribus non obtemperat,quam cum eicorpus , quod nlreru ab illo, atque infra illum eft, & cuius fine iUo vUa narura non \ iuit,volenti iubentiq; non cedir.Sed cum alia membra lerincnturvolun- tatis imperio , fine quibus illa quar contra voluntate libidine concitai,itur,idquod appetunt,n-nplcre non pollunt:pudicitia cuftoditur,non amiiia, fed no permiHa dcle£larione peccati. ^Hunc rer.ifum, hanc repugnanriam, hanc volunratis S: libi- diiiis rixam,vel ccrtc ad voluntaiis f LifHcientiam,libidini,s in- digcnriam , proculdubio nifi culpabilis inobedientia pocnali inobcdientia plcfterctur , in Paradifo nupti^e non haberent, fed volunrari membra illa vt cxrera cunfta fcruirent.^If n ge- nitale aruum vas in hoc opus creatum feminaret,vt nunc tcr- ram manus:d. quod modo de hac re nobis voletibus diligen- tius difputare , vcrecuiidia refiftit, &: compellit ^veniam ho- nore prtcfato a pudicis auribus pofcere, cur id fieret nulla caufi ellet: fed in omnia qu^e de huiufi-nodi membris fenfum cogitantis attingcrct, fine vllo tmiore obfcocnitatis liber fermo ferretur:nec ipfa verba eflent, quse vocaretur oblcce- na,fedquicquidindedicerefur,tam honeftum elTet,quamdc aliis cum locpiimur corporis partibus. Quifquis crgo ad has Jitcrasimpudicusaccedit, culpamrefugiat,non natuiam : h- £ladenotct fuac turpirudinis, nonverbanoftr^ nccefsitatis, inquibusmibifacillime pudicus & religiofus lcdor velau- ditorignofcct,donccinfideliratem refellam, non defidc rc- rumincxpertarum ,fed de fenfii expcrtarum argumentan- tcm.Legctenim hoc fine ofFenfioncqui non cxhorret Apo- ftolum horrcnda fa.'minarum flagitia reprehendentem,qu3e immutauerunt naturalem vfum , in cum vfumquieft.con- tra naruram : prsecipue quia nos non damnabilem obfco?- nitatcm nunc, ficut ille, commemoramus atquc rcprchcndi-

S)6 Auguftini de ciuitate Dei

mus, fcd in explicandis quantum poflumus humanjc generd» tionis aiFedibuSjverba tamen (icutille obfcaena deuitamus*

L. VIVES.

^^Vouf(|ucfili) huiusfeCuligenerant & generantur-V Filif

^^fum huiti^ fcuUyqur^enerunt ,^jilioi huiyn fuuli generant, fed.

henefcio Chnjiijuintpiii regni . Ptrfeccatum enim generantwt , ^er

gratiarn Deiregenerantur.

b An veromanus& pedes mouemus.V H£c ejlvtdgarii fcho' Lrnw ofinio , quam PetrM Lr,mb.ponitylib.z.Sententiarnm theiogi^ Curum.feSi.zo. Tametfi GrxcoruTn nonuuUi diuinitM ptttantfilios fine feccato f^iffe procreandosfme coitu altqno viri ac fasmin<&: qttodnon fit -verifiri^tle. Nam qmd atiinebat [exus disimguere^^ genitalia cor- foribtnaddere?

c Vt filiis dixit imperari.V Facilius enim cjuu volumus corporif membra ducimus, quam am^ni ajftflMsrefidSiarioi ^ oblufiatores qui perr>etuum cum ranont beliumgerunt : ita ammus f/tciliui fegn cortiusy quam ^a^tem inf.riortmfui.

d Hunc renifum , hanc repugnantiam.> Thomas ^quinas non omnem Huptia iUts mnoxfh aufcrt -voluptatem jfed puru>n rdinc^int & caJiamidtfiirnilem lon^e huic noHrs ,effr£ni, obfcoens^foedA. c Ita genitale aruum. ^/'ro -vulua pofuit feumuliebribuslociSyteClH ^ "vrbanpi -verbti y^erg.imitatus.l.Georg,

Hocfaciunt,mmio ne luxu obtufior 'vfus

Sitgemtali arua» f Veniam honore prcefato.} Prafamur^veniam turpia ^ obfcoenn difiurt , ficitt apud QJ*intdunum in TmliteMariano, 'vt in mtdto belli Cymbricijlrepitu anteftgna, tuii honos fit hibitHsfanflif^imts aurihuSy iuberet prostaregladto ctnSlurn. Sic Pliniuspr^fattont -vt pluritmrum rtru.i autruJiiiti -vocabuln ^ externif,imo barbaris, (^r cum homrvs prsfatione ponendn*

Quodinfonteshomincs & merito obedicntia? in Paradifo per-

mancntes.ita genitalibus membris fuiflent vruriad

generationem proixs,licut csteris ad ar~

bitrium voluncatis.

C A P. X X I I II.

Eminaret igitur prolemvir, fufciperet foemina genitalibus mebris,quando id opus efret,& quan- tum opus ciret,voluntate moiis,non libidine con- citatis. Ncquc cnim ca folamembrAmoucmus

- ad

Ad Marcellinum Lib. xiii). 97

ad nutum,cju2e compaftis articulata funt ofTibus-.ficut pedes

&manus&: digitos , verumetiam illaquse mollibusremifTa

funt neruis,quum volumus mouemus agitando , Sc porngen-

doproducimus,&! tortjaendo fieftiirus,& conftiingendo du-

ramus : iicut ea funt quae in ore ac facie quantiun poreft vo^

luntasmouet. ^ Pulmones denique ipfi omnium nifi me-

dullarum molliniini vifcerum , & ob Iioc .intro pe6loris co-

muniti, ^ adfpirirum ducendumac remittendum vooe'inque

emittendam ieu niodiHcandam,ficurfoilesfabrorum vel or-

ganorum,flantis,rei'pirantis loqucnds, clamautis , cantan-

tiSjferuiunt voluntari. Ouiittt? quod animalibus quibuf-

dam naturaiiter infitum eft , vt tegmen , quocorpus omnC

veftitur,ri quid in quocunquc loco eius fenfei int abigendum,

ibitantummoueant, vbifenriuntmeclbluminfidentes mu-

fcas, verumetiamhctrentcshaftascutistremore dKcutiatjt*

Nunquidquiaid non potefthomo, ideo crcaror quibus vo-

luitanimantibusdonarenon potuit ? Sicergo& ipfe homo

potuit obedientiam etiam inferiorum habere membrorum,

quam fua inobedientia perdidit. Neque enim D;^o difticile

fuitfic iUumcondere , vt in eiuscarncetiam illudnon nift

cius voluntate moueretur , quod nuiic nifi libidine non mo-

iietur. Nam & hominumquorundamnaturas nouimusmul-

tum cacteris difpares, &: ipfa raritate mirabiles , nonnulla vt

voluntdecorporefuofacientium,qua; ali) nullo modo pof-

funt,&audita vix credunt. *= Suntenimqui& auresmo-

ueantvel fingulas , vel ambas fimMl. Suntqui totam cseia-*

riemcapiteimmoto quantumcapillioccupant, deponuntad

frontem , reuocaotqucquum volunt. Suni qui eorum quae

VoraueriJt incredibiliter phnima & varia paululum praecor-

diiscontrecfatis,tdnquam de f^acculoquod placu;!rit, inte-

gerrimum profc-runt. ^* Quidam voce^^auium pecorHmquc

& aliorum qjorumlibei hominum fic imitsnrur atque ex-

primunt,vt nifi videant.n-,difcerni omnino non poffint *=No-

iiulli ab imo fine pudore vllo ita numerofos pro arbitrio fo-

ritusedunt, vt exilla etiampaitecantare videantur. ^lpfe

fum expertus,fudare hominem folere quumvcllet.^ Notunl

eftquoidam flere quum volunt ,atque vberrim lachrymas

fundere:Iamilludmuhdeft,incredibilius,quodpleriquefia-

tres memoria recentiffima experti funt: '^Presbyter fuit qui*

dam nomine Reftitutus * in paroecia^ Calamenfis ccclefi«5

^i Auguftini dc ciuitatc lici

qui quaodo ei placebat, ( rogabatur autem vt hoc faccrct afe cis qui rem mirabilem coram fcire cupiebant , ) ^ad imitatas ^uali lamentantis cuiullibet hominis voccs , ita fe aufercbat i fenfibus,& iacebat fimillimusmortuo , vt non folum vclli- cantcs atquc pungentes minime fentiret,fed aliquando etiam igne vrereturadmotOjfinc vllodolorisfenfu , nifi poftmo- 4um ex vulnere:™non autem obtinendo , ied non fentiendd non mouere corpus,co probabatur,quod tanquam in defun- fto nullus inueniebatur anhelitus,hominum tamen voccs , ii clarius loquerentur,tanquam de longinquo fe audifTe poftca rcferebat.Qmmi iraque corpus etiam nunc quibufdam , licet in carne corruptibili hanc serumnofam ducentibus vitam, ita in plerifquc motionibus Sc afFe£lionibus extra vfitatum aatu- rjE modummirabiliter feruiat,quid caufa! eft, vtnoncreda- mus ante inobedientia? peccatum,corruptionifque fuppliciii, ad propagandam prolem fine vlla libidine feruire voluntati humanjr>humana membra potuiflefDonatus eftitaque homo fibi,quia dcferuii Deum placendo fibi:&non obediensDeo, non potuit obedire nec flbi.Hinc euidentior miferia eft , qua homonon viuitvtvult.Namft vt vellet viueret , beatumfc putarcf." fcdnec fictaincn efrct,fi turpiter viucret.

L. VIVES. aT\Vlmones denique ipfi.^i^c legendttm: Pulmones denique ipfi X emniHm^mfimedutlarumimoUtj^iminjifcerum ,^fimtduRx non foUant difi infcera. Obfi^ruatum efi, Ciceronem ^ alios plerofcjue do- iloSffemper mulUtudmu numeropuhnones dixijfe,puto quoniam ingC" tninai vibras efi: fifftM ynon tjuod pulmo etiam non dicatur^vi apud Ctl- fumy^ Perfium: ^ LaCrantium,

b Ad fpiritum ducendum,}A^4w apulmone ad os fifiula pr^ten- ditur^cinam Celfus a^eram nominat,gurgtilionem LaSlantiM in Opi^ ficioDei , per cjuemfpirittn 'vltro ^ citro commeat. idcirco t^rifi, jprimo De animahum hifiorta^officium eii46 nihil aliud effe dtcit > ^wAm accipere ^iritum^^ reddere.

c Sunt enim qui Sc aures moucant. }• ^rifivbi homiuiaures effe immobiles dicit^cjuod tnteRtgendum fuapte ^onte non agttart, vtin «4- nibtif equii,fiy afinis 'videmui.

d Quidam voccj auium.}' Vlutarchu^ in Conuiuiis meminit cu- iufdam Parmenonit maximi -vocum animantiHm imitaforis , vnde manauit protterbium ov^i €»^i tlw mtf^jSp^rT^iM, mhiladfuem

Pat'

AdMarcelHnumi Libj^-xiiij. 99

Parminonif[cjuod Eraf^nfirstjarr^l'^'^"^'^^'^'' -. . . C Noonuili ab iino inrc pudore.f ' fn ^.iU Uhrii hg^tur , ftne pe» dore.ij. fine forddjta (je;*fcetor. $d Jiat. .Teyia ^Mt ttHft>Qri4 >»o^ain hac Urra GermanHi cfuidafn %n (omittitu Majcor^f (afi^X dfurts , ^ Philippi etfts fihifynec ■vllum erat carmtn^<^uou. non tUe cre^nih:f.j todi» tii reddcrtt. ■ i ■ ■ : : •,, .,

f IprefuinexpertusfudarehQininpm. J Etipft Bfugiiquum froxime tertiaon tenerer f^^bt ibn^ ^(iHittvs fMutifrwn uuihut medicus futhmm juUorem^comprvjfo paulifpe^ s^iriiu, jlra^uU ofertttifudiid, Jltirahantur qui circunjiahant Ucinni tamr.tM.t, corporn n;et textu-a^ fed t^u!^uj}(fita,i.Uinfudatorern ■'nagi^ muitofmjjent admiratt, cui tam fa iU eratfudy'f'e,<.]na//t nuhijjjuere,

g Notumeltquolllam flerecjuum Y;pluftt. J- Prsjicain ItaltM, ^fere tottimgei.ti^ muliouiu. ,, , .,/., h Presbyter f.4uiLlain.}-5<//«/f Phn Uh.7. de Hermetimo cUtj»^ menio,cui<*i ant,;a reiido corpore i^agaaeratfoUta.^ <jua m LongifSim mii viderat regiontbtts narrare,

i In parochia.hJ-^^/ii^ pataeciaitttQ^iniA. cj -uicinfa^ cjreumhahitd^ 4ioya Tmgfpteii.Stc qui cbuerfis hennfphxrth , fed eodemparallelohabi-' tant,puroecta cofmogiaphit nominantwt.FarochHi veru longe aUtts e§ figtujicatioiih yCjuam cjUfi nunc iif^drpatur pro curiane, k C Alamenfis ccclefia;. ^C alam-ftts oppidum in JtJiAy Calamo h Phviucia^de cjutf credo ^^ugufttuum ioejui. : nifi opptdulurtift aiMUQtl in x^fricu de nomme tlUtts t-haenicnacolontt dt^um. Fere emm lUtf ^frtca k Phoenicibits oUrn efi piffffu

1 Adimitandos quali lamcntantis.} Incjuodam exempUri Bru^ genfi,itb.iathec£ CatmeUtaua habetur: x^d tmitattn.in aluiyad imita-' tits Hoi fignificat tfintaium aUquem nocei lamentautii^ ^ f\c eum aui audhrat phaitafu tUa canceptafc a corporefeparafp. lUud aUerumfi' gnificat tpfum nnitartfoUtum^^fic exire corpo erifenftu, m Non auiem obnit;;iido.]'/^ cjltmtendo infey-vt ^uietM laceret, f^ tmmotus adfitmulos ^ ignem.

n Sed ncc fic tamen ciTct,(i rurpiter viuerct, \ Non opinionthtn tonftflit beata -uita.Jld re ipfu ijera^^t^fQltday non aduml rata fdicita^ tCy fir quamfthiqutUbet fingit. Ntc btatu^ tUe exijiimundttt eji haHcl ignebilts ^rgpt,

QuiyVt Horat inquit,/f credehat miros audire tragcedos^ In vacuofolttt ftffor plauforque theatro,

6 2

^oo . AuguItihidceiuitaceDdA

Dcverabcatitudine.quam temporalif viunon^btine.t. -,

.;cAP. XXV. ,

^^ft^ Vanqwam fi diligentius attendamussnid beatiis, non rK<'^tfviuitvtvult:&nullusbeatuS) nifi iuiius. Sed etiam ^^^2 ipfe iuftus non viuit vt vult , nifi eo peruencrit , vbi mori, falli ,oflfe«diomninonon poffitrcique fitcertum , it» femperfuturum.Hocenimnaruraexpetit: nec plene atqufc perfe£le beata crit,nirt adepta quod STcpctit. Nunc veroquis Iiominum potctt vt vult viucre,quaudo iplUmviuere non cft 'jn poteftatfe?Viu^rcenim vult,mori cOgin>r.Quomodo ergo Viuitvtvult,qui non viuif quandiu vult ? Quod h mori voiue> rit,quomodopotell:vtyukviuere,quinonvult viucre: 5cfii- (deomorivelit , noriVj^^ynolitviuere , fcd-vt poft mortpm meliuspoftitviuerp.Nondum ergo vt vtiitviuit,fcdquum ad id quodvult,morierido pei^ueoerit.Verum ecceviuat vtvult, ^quoniam extorfit fibique Tmfperauit,rtM\ veile qnod non po- teft:arque hocyclle quod poteft,ficut^it T^rentius: ^ I> QtioniHni lion pot^ iiijierfquod visM '^^f* tfdod^fk^fif, J^on tame Idco beatus eft quia patieter mifcr cSi^.Beata quip- l^e Vita ii non amatur,rion Habetur. Porro fi amatur,&: habe- t.ur , cxteris oranibus rebus excellentius necefl^e eft ameturt S^ubriiam propter hoc amatidum eft , quicquidaliud amatunw fr6'tr8 fi tantum araatur,quahtum amari digna el^: non chim beatus eft, iquo ipfa beata vita non amatur,vt digna eft: fieri nojn poteft,vt eam qui /ic araat,non *eternam uciit.Tuncigi- tur beata erit.quando crita^terna. -v/ '. r . L. VIVES.

a/^^^XVbriiam feext6rfit,quifibi imperauit. } Legendumfic ^ \J Qi{ohiamfiliextorfit . fihiqHe itnperakit , mn velle (jHod non potejL ' . ''

h 011?"*^^^"^?°^^^**^^^"^"***^^^^»*^^^^^^ quodpoflis.^ ycttts hocfuijfe Tjerbum Platofcrtbit in Ubro De repub,

"^••Qupd felicitas inparadifo viuentium fine erubefcendoappetitu Viiv.c ;> generandiofncxumcredendafitimplerepotuiffe. CAP. XXVI. luebat itaq; homo in paradifo ficut volebat quandiu voiebat,quodDeusiufl'crat.viuebatfruensDeo , ex quobonoeratbonus:viucbatfinevlla egcftate , ita remperviuerehabensinpoteftatc. Cibus aderat,neefuri-

ret;

AdMarcellinum Lib. xiiij. loi

let: potusne fitiret : lignumvitze, neillumfeneftadifrol- Ueret:nihilcorruptionisin corpore,v6lexcorpore vHasmo^ leftias vlliseius fenfibus ingerebat. NkIIus intrinfecusmor-r> bus, nullusiftusmetuebatur extrinfecus. Summa in car- nefanitas , in anima tota tranquillitas. Sicut in paradifo nnllusieOus autfrigus, (icineius habitatione nulla ex cu^; piditate vel timore accedebat bona! voluntatis offcnfio. Ni-: hil omninotrifte, nihil eratinanitcr lcEtum : gaudiuni vc-. rum perpetuebatur ex Deo , in quem flagrabat charitas ex^ corde puro & confcientia bana,5<: fide non H6la : atqu€ intcr fe coniugum hda ex honefto amor^ fbcietas, concors mentis corporifquevigilia,&:mandatifmelaborecuftodia.Nonlaf- /itudo fatigabat ociofum,non fomniispremebat inuitum. la tanta facilirate i-erum,&: felicitatdhominum , abfit vt fufpi- cemur nonpotuifTeprolem ferifine libidmismorbo: fqd ea voluntati"^ nutu mouerentur-il Wmcrnhra quo Ccetera,& fine ardorisillcccbrofo nimalo cum tratiqmllitateanimi & cor- poris- nulla corruptioneintegritatis ^ inftmdcietur gremio maritus vxoris. Neque enim quia experientia probari no po- teft,ideocredendiinon eft:cjuandoiHrfscorporispartesnon ageretturbiduscalor,(edfpontan«apotcftasficut opus clTet adhiberet: ita runc potttiflc vtero coniugis ialua intcgritate fopmincigenitalis vuilefemen immitti : ficut nuncpoteft eademintegritatefalua ' exvtero virginis fluxus menftrui cruori-^emitri. F.ademquippe via poftet illikl iniici , <jua hocpotefteiici. Vt enim adpariendum nonHioloris gemi- tus, ** fed maturitatis impulfus fceminea vifcera rclaxaret: iic ad fojtanduni 8c concipiendum nwi iibidinis apperitus , fed voluntarius,vfusnaturamvtramque'eoniungcret. Dc rebus loquimur nunc pudendis, & ideo qoamuis antcquam ea- rumpuderet, qualescfle potuilTert coniiciamas vt poflli- mus : tamen necefle eft , vt noftra difputatio magis frarnc- tur ea , quse nos reuocat verecHn<.iia , i^uani cTooncntia, quse nobis parum fuppetit,adiuu<-; :»}•.• Ka^^ cv,i't id qCxjd dico , necipfi expertifaerint,'qiii cxj.>criri potuert.nt : quo- niam prjeoccupantepeccaro exiliam de puradii^ anteme- ruerunt,quam in opcre ferenda: propaginistranquillo arbi- rrioconuenirent: quomodonuncoiinifta comm«moran- turfenfibusoccurrichumanis ^ nifi «xperientia libidinis tur- bida?, non conie^iua pUcidae voluutatis? Hinc eft quod im-

G 3

101 AuguflinideciuitateDei

peditloquentem pudoisetfi non deficiatratio cogitante.Ve- runtamen oinnipoteci Deo rummo,ac fumme bono creatori omnium naturarum , voluntatum auteni bonarum adiutori ac rcmuneratori, malarumautem reli£lori & damnatori, Vtraruque ordinatori:non defuit vtique confiliuiai , cjuo certu numerum ciuium (ua fapientia pra: deftinaruni etiam ex da- nato genere iiumano fu^ ciuitatis impieret: non eos iam me- ritisquandot|uidem vniuerfa maira tanquam in vitiataradi- cedamnata eft,fed gratiadifcernens,& libertatis non folum <lefeipfis,verumetidm deoonliberatis,quid eislargiatur, o- ftendens Nonenim dpbita.fedgraruita bonitatetuncfequip* que agnofcit erutum a malis: ciim ab eorum bominum con- ibrtiofitimmuni_s , eumquibusilliiufta efletpoenacommu- nis.Cur ergo non crearet ;Deus,quos pecc^turos elTe pr^fci- uit :quandoquidcm in eis& ex eis , & quid eorum cnlpa me- rerctur,& qui J fua gratia dot>aretur,poiret oftedere: nec fub illo creatore ac difpofitore peruerfa inordinatio delinquen- tium,re£lumperuerterctordinem rerumf

X. ,y I V ES.

a iV TVlla corruptione integritatis. •}■ Q«/W ergo ? non apert4 X\ fuiffet bulga i dtamtrhonnvs ^£i9nauettti*ra : quamfolui tp49qHe in puerperio necejfe eraty^am mn fe corpora penetrajjent. Neqi hac eji corruptie integrita!u,n9nfecm cjuam apenri os. Ex animo e- nim omriii pendi.t ini grita4. .^lij m partu bul^am patere ftnunt , in 0oncubitu claufam rettnent : non Jecu^ cjuam ciim dcflukt mcnUvuus cruor^cjui haud dubie cum ^ugvj^tno videntur fentire. b lafunderetur gremio maritus vxoris. }• yergtliartaimittui hbro o^auo P^ncido^ de f^ulcat-v ^ y entre^ Optatosdedit ampleXMypUcidumciue pettuit Comu^ infujusgxemio per m^mhrafoporem, c Ex vtero virginis fluxus menftrui. } idcontingit cum pubefcere ineipiuntyf^ -vbara i.xurgere:SmtHf]ue fSl u cruor mcnjiruui ammalig recens occiftycomingiique menftbui ftngults lunariltn plut minui : aliii eui tarditt*,altn cderittSyideo mittrirui^ dicitur^ Pc hoc jiriHotelei lib. 7- fiijiori^ animaltum,

d Scd maturitatis impulfus.r iVrfw mnc etiam matuntas iUa fatiendi extendit atcfue apnit ojfapeilinis , fu^ alio tempore 'vix dif-^ inngerptfcitrit valtde mpMa : /<fi nuTtc cum tngeutt (ruciatu ^ tune fine dolort^

Pepec^

Ad Marcellinum Lib. xiiij. 105

>Cpcccatotibus,8cangelis,& hominibus,quorum pct- ucrfitas non pertuibatproui<ientiamDei. CAP. XXVII.

Roinde peccatores, &angeli & homines nihil a- gunt, quo impediantur magna opera dominiex- quifita in omnes voluntates eius. Qupniam qui prouidenter atquc omnipotenter fuacuiquediftribuit , non iblumbonis, verumetiam malis bene vti nouit. Ac perhoc propter mentum primse malae voluntatis ita damnato atque obduratoangelomalo, vt iam bonam voluntatem vlterius non haberet bene vtensDeus,cur non pcrmitteret, vt ab il- lo primus homo , qui reftiis,hoc eft bon.e voluntatis creatus fuerat,tenraretur : tjuandoquidem fic erat inftitutus , vt /1 de adiiJtorio Dei fideret,bonushomo malu angelum vinceret: (i autem creatorem atque adiutorem Deum fuperbe fibi pla- ccndo defereretjvinceretur : meritum bonum habens in ad- iuta diuinitus voluntatcre£la : malum vero in deferente Deum voluntate peruerfa : quia & ipfum fidere dc aduitorio Dei,non quidem ponrctfincadiutorio Dei , nectamenideo ab his diuinx grati^ bencficiis fibi placendo , rcccdere non habebat in poteftate ? Nam ficut in hac carneviuerciine adiumentis alin)entorum,in poteftate non eft : non autem in ea viuere in poteftatc eft-.quod faciunt qui feipfos necant : ita beneviuerefmeadiutorio Dei, etiamin paradifo, nonerat inpoteftate:eratauteminpoteftate m^leviuerc,fedbeatitu- dinenon permanfura,& pcena iuftifsima fecutura. Quum igitur huiusfuturi cafushumaniDeus noneflet ignarus, cur cum non {ineret inuidi angeli malignitate tentarif nuUo mo- docjuidemquod vincereturincertus: Ccd nihilominus prze- fciusquod ab eiusfemineadiuto fua gratia idem ipfe diabo- lusfueratfan£torum gloria maiore vincenduslta faftum eft, vt nec Deum aliquid futurorum lateret,nec pratfciendo que- quam peccarc compelleret: & quid interelTel inter propria cuiufque pr^fumprionem,&: fuam tuitionem, angelice 6c hu- mans rationali creatur^, cofcquenti experientia dcmoftra- ret. Quis enim audeat credere , aur dicere,vtiieque angelus iieq; homo caderet,in Dei poteftate no fuifte f Sed hoc coru poteftati maluit non auferre:atque ita quantum mali eorum fupcrbJa,& quantum bonifua gratia valeret,oftendcic.

104 Auguftini dc ciuitate Dei

De qualitate duariim ciuitatum,rerrenac atque caeleftis, CAl>. XXVlII. Ecerunt itaque ciuirates duas,amores duo,terrenam fcilicet amor fui vfq; ad contemptum Dei: cxleftcm veroamor Dei vfquead contemptum i\n. Deniqne illa in feipfajheec in domino gloriatur. Illa enim qujcrit ab hommibusgloriam,huicautem Deus confcienti<e tel^is ma- Timaeftgloria.Illaingloria fuaexaltatcaputfuum , haecdi- citDeo fuo:Gloriamea,6c exaltans caputmeum.Uliin prin- cipibus eiuSjVcl in eis quas fubiugat nationibus dominandi li- bidodominatur: inhac feruiunf inuicem inchniirate,^ & przepofiti confulcndo , & fubditiobtemperando. illainfuis potetibus diligit virtuftm fuam, hsc dicit Deo fuo : Diligam te dommc virrus mea.Idtoque in illa fapicntes eius fecudum hominem viueres,aiir corporis aut animi fui bona aut vtriuf» que fe£tari funtaur qui potuerunt cognofcere Deum , non vt ^eumhonorauerunt,vel graiiasegerunt, fedeuanuerunt iii cogitationibusfuis , & obfcuratum cft infipiens cor eorum, Dicentes enim fe ^Kc fapienres,id eftdominare fibi fuperbia in fua fapientia Ctfc extolief es,ftulri fa£ti funt : &: iinmutaue- runtgloriamincorruptibilis Dci in fimilitudinem imaginig corruptibili«;homiiiis,& volucrum> & quadrupedum , & fer- penrium. Adhpiufcemodienim fimulachra adoranda ^' vel duces populorum vel fe£):atores fucrunt , & coluerunt atque feruieruntcreaturcE potius quaiTicreatori,qui eft beneditlus in fecula.In hac au';em ^ nulla eft hominis fapientia , nifi pie^^ tas qua re<^e colitnr veru?? Deus,id eft expeftans pr^mium in focietate fanfltorum: non folum homiixum , verumetiam an-? gelorum,vtfi| Deus omniain omnibus^

t, V I V E S,

^T^T prjepoifiti confulendo , & fubdiri obtemperando.J n Qu^m fcite duobu^ tjerbn optiwam reipubiic£ formam wuUii 'verbii ab alips defcriptam exprej^ityvbi wa^tflratui no regunt non im^ p'erat,fed velut iit excelfiore poftltfpecula infertoribuf confulunt, Vnt de diSitfunt 'veteres tUt confules : ^fubditi non obluSlantur, »ec de-* treElant confilia.fed modefie f^fednlo exequuntur, h Vel ducespopulorum,vel feftatores.J^/y expoeti* ^phif lofr phismdgmrum in populo etrorumfuerunt magimt : dijpopulo au^ hre ^ m^ifh-o fnueteYOtos mQresfufitfemiuti,

Ad Marcellinum Lib. xv,

105

C Nulla efthommis fapicntia nifi pietas. V Non philofophia% non eloijU!fmiay}onieuqu<e a tes ^ nfcipUnx mundo prniUra at^ttc admirabiUSfVmca hic tji ars n ffe r^ cobre Deum,

D 1 r 1

AVRELII AVGV'

STINI EPISCOPI AD

MARCELLINVM DE ciuitite Dei,

L 1 B E R JC r.

De duobus ordinibus generationis humanac in diuerfos fines ab inirioprociirrentis. CAP. I.

Efelicirate paradifi,veldeiproparadiro,& de vitn ibi primorum hoxninum, corrimciuc peccaro arqne fupplicio.multi multa fenfe- runt,multa dixcrunt ,multa literismanda- jj uerunc. Nosqu(»^quefecundum icripturas ran6ljs,vtl cpiod iw eis leeimns,vel quod ex eisituelli^crc potuimus,earum crjngruetes autorirati,de his rcbusinriiperioribusliKris diximus. Enucleatius autem ii ifta c|ua?rantur,mulrip]ices af qiie multimodas pariunt difpu- tariones , cjus pluribus inrexend.t funt voluminibus, quam hoc opus tempu!que depofcir. Qiiod non ita largum habc- mus , vt in omnibus qucC polTunt requirere ociofi & fcrupu- lon,parariores adiiuerrogandum,quamcapacioresadinccU ]igendum,nosoporteat immorari. Arbitror tamen fatisnos iam fecifle magnis&i diFiicillimis qu^ftionibus de initio vel mundi, velaniinjE , velipiiusgeneri^humaoi.quod in duo genera diilribuimus : vnum eorum qui fccundum homincm,

lo^ Auguftini de ciuicate Dei

altcrum eorum qtii fecnndum Deum viuunt.Quasetiam my- Ihce appellamus ciuitatcs duas.hoc eft duas focietates homi- num : quarum eft vna qna: pr^deftinata cft in zeternu rcgna- re cum Deo-.alteraafternumfuppljciumfubirecum diabolo. Scd ifte tmis eft earum,de quo poft ]o(]uendu eft.Nunc autem ^uoniam de exortu eariifiuein angelis.quorijnumerusigno- ratur a nobisjfiuc in duobus primis hominibus, fatis diftu eft: iam mihi vidctur eariiaggrcdiendus cxcurfus,exciuoilli duo gcncrare ca:perunt,donec homincs generare ceflabunt.hoc cnim vniuerfum tepus,fnie feculum, in quo cedut morientcs, fucccduntq; nafcentcs , iftarum duarum ciuitatum dequibus difputamus , excurfus eft. NatuscftigiturpriorCain ex illis duobusgeneris humani pareniibus , pertinens ad hominum ciuitatem:pofteriorAbel ad ciuitatem Dei.Sicut enim irt vno hominequod dixit Apoftolus experimur, quia non primum quod fpiritale eft , fed quod animale , poftea fpiritalc : vnde vnufquifquequoniamcxdanata propagine exoritur, primo f\i ncccfre eft ex Adam malus atq; carnalis:qu6d G in Chrifto renafcedo profecerit,poftea erit bonus &. fpiritalis:fic in vni- ucrfo generehumano cum primumdu^ iilx co?perunt na- fcendo atque moricndo procurrcre ciuitates , prior eii: natus ciuishuiusfeculi tpofterior auteifto peregrinusin fcculo, Sc pertinens ad ciuitatem Dci, gratia pr.£deftinatus, gratia ele- £lus,gratia peregrinus deorfum, gratia ciuisfurfum. nam quantum ad ipfum atfinet, ex eadcm mafla oritur,qua! origi- riplitereft tota damnata:fed tanqua figulusDcus (hancenim fimjlitudinem prudenrcr introducit Apoftolus) ex eadem rnailafecitaiiud vasin honorem, aliudincotumeliam. Prius autemfaftum eftvasin comumeliam, poft vero alterum in honorcmrquia 8c in ipfo vno.;ficutiamdixi, homine priuscft reprobij, vnde necefTeeftincipiamus, & vbi non eft nccefTe vtrcmaneamus:pofterius vero probum, quoproficientesvc- niamus,& quo peruenietes maneamus. Proinde non quidem omnis homomalus eritbonus , nemotamen entbonus qui non erat malus : fed quanto quifque cirius mutatur in mclius, hoc in fe facit nominari quod apprehendit celerius,& polie- riore cooperit vocabulum prius.Scriptum cftitaque de Cain <ju6d condidit ciuitatem. Abel autem tanquam peregrinus noncondidit. Supcrna eft enim fanftorum ciuitas, quamuis hic pariat ciues , ia qaibus peregrinatur 4onec regni eius

tempus

AdMtirceHinum Lib. xv. 107

tempus adueniat,cum congregatura eft oinnesin fui^corpo- ribusrefurgentes, quando eis promiflum dabiruf legnum» vbi cum fuo principe rege feculorum linevilo temporisfinc regnabunt.

De filtis C3tnls& fiti^^ promifsionis. CAP. II. Mbra fane quxdamciuitads huius, tiimagopro- p! etica ci fignificanda; p(.'tius quim priElciuandac lei uiiiit i.i tcrris , quo eam ttnipoie deni jnitrario- portebat, & diftj eft etiam ipfa ciuitasfancla mcnto figiifi- canrisimaginis, non exprelTaf iicutfutura eit , veriratis. De hac imagme feruiente , &: de illa <juam <ignihcar libera ciuirarefic Apoftolusad Galatas lopitur : Dicitc mibi, m- quit, fub legc volentes efTe '* lcgem non audiftis f Scrintum cft enimquod Abr.iham duos filioshabuit , vnum ac ancil- la,&vnum ie libera. Sed ille quidem qui de ancilla^fe- cundum carnem natus eft, quiautemdelibera, per repro- miCiionem : ^ qu^ /unrin ailcgoru. Harc enim f.int duo tc- ftamenra,*^ vnunquidem a monreSina inferuifutcm gcnc- rans quae cft Agar. •^ Sina enim eft mons in Arabia, qui con- iundiis eft huicqux nunc eft Hierufaltm , feruit enim cum filiisiuis.Quae auterr» {urfum eft Hierufalem, libcra eft, qu«e cft mster noitraScriprum cft enim:La:tarc fterili^, quj! noa paris:erumpe,& clama qua' non parturis, quoniam mulri fili j dereriiE, magisquameiusqu^ h.ibetvirum. Nos autcmfra- tres fecundum Kaac promiffionis filij fumus. Sed ficut tunc, qui fecudum carnem natu^fuerat, '^ perfequebafureum qui fecundum fpiritumara & nunc.Sed quid dicit fcripturarEiice anci]lam& filium e'us. Non eniin hereserit * fiiius ancillse cumfi!iolibcr£E. Nosaurcm fratresnon fumusanciiliE filij, fedhber^,qua hbcrratc Chriftusnos liberauir. HeEC forma intelligendi de apoftolica autoiitaredefcendcns locunobis aperjr, quemadmodum fcripturas duorum reftamentoru ve- teris & noui accipcredebeamus.Parsenimquedamterrcnas ciuitaris imago cisleftis ciuitatis eftccta cft,non fe fignifii.an- do,fed alteram,& ideo feruiens.Neq; enim propter feipfam, fed propter aliam fignificandam eft inftituta , & prscedentc alia fignificatione,& ipfa pr^figurans przefigurata el^ Nanq; Agar ancilla Sars,eiiifque filius, imago quxdam huius ima- gims fuit.£t quoniara iranfiturjE erant vmbi-a; lucc vcoienpc»

io8^ Auguftini de ciuitare Dei

idco dixit libeia Sara,qn^ fignificabat liberam ciuitatem,cur rurfus alio modo fignificandae etiam illa vmbra feruiebat: Eiice ancillam & fijiuin eius: non enn-n hcereseritfilius an- cilJecumhliomeo Ifaac.cjiiodaii: Apoftoluscum filio libe^ r». Inuenimusergo in terrena ciuitate duasformas , vnam fuamprjefentiamdemonftrantem,alteramc^lelhciuitati^- gnificanda? fua praffentia feruientcm. Paritautem ciues ter- rena?ciuitatispeccatovitiatanatura , csleftis vero ciuitatis ciues parit a pcccato naturam libei ans gratia : vnde illa vo- canturvafair^, ifta vafamifericordia?. Significatnm eft boc ctiaminduobusfiliis Abrahjc , qiiod vnusde ancillaqu^ di- cebatur Agar,fecundum carnem natus eft Ifmael: alter aute deSara libera f^cundum promiOionem natus Ifaac. Vterque quidem de feminc Abrah^ , fed illum genuit demonftrans cenfuctudo naturam, iftum vero dedit promiffio fignificans gratiam. Ibi humanusvfusoftenditur , hicdiuinum benefi- cium commendatur.

lOANNIS LODOVICI

VIVIS VALENTINI IN OyiNTVMDECIMVM LIBKVM

DeciuitateDei,D,Aurelij Auguftini Commentaria.

Egem no audiftir. ^lTx Cir£co mdiw^q'*(im vt vul^o

h^e}.-iui.leg:fiti:^fic fjieranyntti ad Galatas 4. «'«»-

flWTj altj ay.^irty audttts. h QusE funtin allegoria.}flf'^>)r^<>pw,/7J5t»et 4//f^9W<j.ty4//e^ori43W- ejuU Qufntilianus Ub.9 qnaminuiYfioneminterprttamur ^aliudverbisy aliftdferiftt oftendit ,aui eiia.:n intttirn contrarium. fJicronymm aitt t^isati h c loio .lUgoricamyalip loco Panlnm eundem Jpiritalem inteUi- getrtiiim no.tiinajfe.

c Vnum quidem a monte Siua.} "^ o'f»f 7i»«.5/V fjieronymitt i^ K^mhrofitt*.

d Sina enim mons eft in Abrabi^.V/^««f/»««(> ^««w» AfelaCap fium ^rabiA nommat.Nam efi ^ CaJ?nt> Sytui Plinio. ^rabicui ilU mfignis e7i templo lottit Cafijfed magis Pompeij Magni tftmttlo: Sunt qut piitent ^rabtce S*na dtci yfgar.

c Perfequebatureumcjuifecundufpiiituin. } GcnefXi.lufM folfimpaerorum ponitur , necperfecMiorKminmniuf^ffefcfiijit Hie^

Ad Marcellinum Lib. xv. 109

ttymus. Nam cum in ^dibttt ^hraha conumum ahlaClaiiottii IfiM celebraretur , collHilerentcjuefratres jfmad^ iftac, von tulU iudum illum Sara , fed indignaia yrecihus comendti aviroy-vtwjthuf dama pelUretur.Sedhoc mnputaturfa^ura , tiift ifmaelnaiumator imitrix minorem a^fe.iffLt. Hur^nymit^ /-lehncot di<n iudere imeriyretart uLo- lafacere,AUosier lufum ^ iocum pri nogeniiuram fi'oi ifurpare.quai}" quam^luderepropugnareponiturm fiCiu liteeti: vtm itbro R<^ gum fecutido : Surgant pueri , ^ ludant coram vohu '.fiu" de vera ^ odiofa pugna dicatur,fiue de rmUtaxthut extrcitat^ettt^^iir;!' p»gna wuir

finaria. . ^,

Filius ancilla?,cum filio Viherzi.^P^ulgo lcgithw , cumfilio ne» Jfaac. n^mlxx.cum fiebr£is conuemt t/^ t» ij« /uit 'nmiiK. fsd htc PauU diihim citauit pot^u^ cjuam Gen.fA^ tS h» tTj t AA>9i'o/f.

Dc Aecilicate Sarx,quafn Dei gcatia FoBcundauit.

C A P. II L ^"^:!,^;' '

^^J^^^Ara quippefteriliscrat, & de;{peratione prolis, ^,;,^^^faltem deancilla fua concupifcensUabere ,(juo(J ^^^•t^i^^^de feipfa no fe poiTc cernebat»declit eam fartaa» ^^i^^S^^^dam viio, de quo parerevoluerat,nec potucrat. txegititaque etiamrtc debitum demarito^ vtcnsiurefuo in y.tero alicno. Natus t ft; ergo Ifmael ficuc nafcuntur liomi- fies permixrione lexus vtriufcjue vfitata lege natur*e. Ideo di^tum clt fecundum cariiem: non quodiltabencficia Dei nonfiiit,, autnonilla operecurDeus, cuiusopifcx fapientia attingit, ficut fcnptum eft, a fine vfque ad finem fortiter , Sc difponit omuia fuauiter: fed vbi fignificaduin fuerat Dei do* numquodindcbitum hominibusgratisgratia largiretuf , flc oportuit dari filium, quemadmodum natur^e non debebatur cxcurfibus. Negat euim natura iam filiostali commixtioni maris&foeminaf.cjualiselTepoterat AbrahLe& Sarse , inilia > iam ^tate "^ etiam mulierisaccedentefteriiitate,qu2e nectuc 1 parcre potuit,quando non a:tas fcecunditati^fed tetati fofcun- ditasdefuit. Q^pdergo naturie ficafiTeftaffruclus poitcrita- tis no debebatur,fignincat,quod natura generishumani pec- cato vitiata,ac pcr hoc iure damnata , nihil ver^ felicitatis in pofterum merebatur.Redeigitur iignificat Ifaac pcr repro- niiffionemnatusfilios gratiiE, ciucsciuitatis libcriE , focios pacis iErcrn3E,vbi (it non amor propri^ ac priuatas quodam- modo voluntatis, fed coininum Codcmquc immutabiii bono

ioo Auguftini de ciuitate Dci

gaudens,*^ atque ex multU vnum cor faciens , id cft , pcrfeft3 fafta concors obedientia charitatis,

L. V I V E S.

a "T 7"Tcnsiureruo.v/Mrffcow«(:^.

b V Etiam mulieris acceden^e (\:en\it2tc.}Nam prater^ult^ ^Hod erat a»s^yCtiamThriUtatis erat natnra dAinnata. Nafuntur «- fiim howrtfs qtiida^^vt uy^rifioteles docety tum -vnhtnm faemina »i- tmainfoecundL ^ • ■ (

c Arque exmiiltis viiam cor faciens. } Inde cmcordia , tjualts iUa defcribitur ^pojlolortim,^^ C{ .^. Mukuudmh auttm credentiun* erat cor vnum e^ anima una, '

De tetrence ciuitatis , vcl concertatione,velp3cc. CAP. II II. P^^^.Errena porro ciuitasqu^ lcmpiterna non erit , i>e- f^=5^jf^que eiiim cum extremo fiipplicio damnata fuerit sL%r-&^ ^^^P"' ciuitaserif.hic habetboninn riium cuius focic- tate!a'tatur,-(jlialis' efle de talibus rebus l^ritia potell. Et quoniam nori ei1:rale bonum, vrnullasanguftiasfaciat ama-' toribusfuis, ideo ciuitas ifta aduerfus feipfam pleruncjue dji - uiditurlirigando,bellando,atquepugnando, & autmortife- tas aiit certe mortales vi6torias re<|uirendo.Nam cx quacun-, que fui parte aduerfus alteram fui partem bellando furrcxe- rit,qu;Krite(revid:rixgcntium,cumfitcaptiua vitiorum.Etfi quidcm cum vicerit , fuperbius extoUitur , etiam iic mor- tifera. Si vero conditionem cogirans cafufquecommuney» ~ magis qua? accidere pofTunt aduerfisangitur quameisquce proucnerunt fccundis rebus inflatur, tantummodo morra- Jis eft ifta viftoria. Neque enim fempcr dominari poterit permanendo eis , quo'; potuerit fubiugare vincendo. Noa cnim rcfte dicuntur ea bona non efle , quse concupifcit h^c ciuitas,quando cft & ipfa in fuo genere humano melior. • Concupifcirei.im terrenamquandam pro rebus infimis pa- ccm:ad eam nanque deftderat peruenire bellando.Qupnia C\ vicerit,& qui refiftat non fuerit,pax erif.quam non habebant partesinuicem aduerfantes,6c pro his rebus quas fiaiul habe- re non poteratinfelici egeftate certates.Hanc pacem requi- runr laboriofa bella , hanc adipifcitur qua^ putatur gloriofa viftoria, Quando aute vincunt qui caufa iuftiore pugnabanr, quisdubitetgratulandam effe vi6loriam.,<S<: prouenifle opta- bilcm pacem .' H%c bona funt. & fine Uubio Dei dona fimr. . Sei

AdMarcclIinum Lib. xv. iii

Sed fi negleftis melioribus, cjuse ad fupernam peitinent ciui- tatcm,vbi erit vidoiia in steina &l fumma pace fecura, bona iftafic concupifcunrurjVtvcl fola elTe credaiitur,vel hisqu^e meliora creduntur, amplius diligantur necefle eftiiurcria confequatiirj^i: tjuajiaerat augeatur.

Deprimo t rrcivr riuitatis autorc fatricida,cuiu$ impictati BLo- manx vrbis conditor germani cxdc reiponderit.

C A P. V. -:i-

Rimus itaquc fuirtcrrena: ciuitatis conditor fratri- cida : nam luum fratrem ciucm ciuitatis veternx ia iiac terra percgriaantem, inuidcstia viftus occidir. Vnuw nurandum nou elt , cjuod lanto poft in ca ciuitatc con- dcnda , cjujE fuerat hulus tcrrcna: ciuitatis , dc qua lotjuimur, caput futura , & tam multis gcntibus rcgnatura , huic pruno exemplo, & vt Grscci appcUant ^ afix.^Tu-rrac^\ixdzm lui gcnc- risimago rcfpondic. nam &:illuc Iicutipfumfacinus cjuidain pocta commcmorauit illorum,

^^■raternoprimt madnerunt fan^uine nwri. .Sic cnim condita cft Roma , cjuado occifum R.emum a fratr^ Romulo Romana teftatur hiftoria, nifi c^ ifti tcrrena: ciuita- tatis ambo ciucs erant,<Sv; ambo glonam dc Roman^ reipuS. inftirutionccjuafrebant Scd ambo eam tanta,cjuantain /1 vnus cflct,habcrc nonpoterant. Q£i cnim volebat glori.mdo do- minari miuns vtic^ue dcminarctur , fi eius potcftas viuo con- fortc minucretur. Vt crgo totam dominatione haberct vnus, ablatus eft focius : &. fcclcrc crcuit in pcius, quod innoccntia minus elfet in mclius Hi autcm fratres Cain &: Abel non ha- bcbant ambo intcrfe fimilcm rerum tcrrcnarum cupidita- tem : ncc in hoc alrcr alteri inuijit.quod eius dominatus fic- retanguftior ciuialtcru occidir, fi ambo dominarentur.Abcl quippc non c^ujercbat dominatione ^ in ca ciuitatc, c^ux con- debatur afraire , fcdinuidcntia illa diabolica , c|ua muident bonismali, nuVlaaha caufa eft , nifi c^uia illi boni funt.illi mali. Nuilo cnini modo fitminor acccdcntcfeupermancRrc confortc poflefllo bonitatis ; imo poflefiio boniratis tanto fit latior, quanto cocordior eam inuidia focioru p«rridct chai i- tas. Nonhabcbitdenicj; iftam pafTionem . qui cam noluerit haberccomuncm : &: rantocam rcpcrict ampliorem cjuanto ampliusibipotucrisamareconforte . Illud igitur cjuodii-.rer Rcmum Sc Romulum cxortum cftjCjucinadmodum aducrfus

411 Auguftini de ciuitate Dei

feipfam terrena ciuitas diuiuatur,oftendit : quod autem Intet Cain& Abel,interduasiprasciuitates,Dei& hominmn,ini- micitias demonftrauit. "^ Pugnant ergo inter (e mali & mali. Item pugnaiuinter fe boni &i mali. Boni vero & boni,fi per- fefti funt , inter fe pugnare non pofTunt. Proficientes autem nondum<|ue perfcdij ita polfunt, vt bonus quifquc ex ea par- te pugnet contra alterum, <jua etiam contra iemetipfum. Et in vno cjuippe homine caro concupifcit aduerfusfpiritum, Sc fpiritus aduerfus carnem. Cocupircentia ergo rpiritaliscon-' tra alteriuspoteftpugnarecarnalem. vel cocupifcentiacar-' naliscontra alteriusf]'>iritalem,ficutinterfepugnantboni& mali-.ve? ccrreipfa; concupifcentii carnalesintcr fe duorum bonorum nondum vti(jue perfcftorum, flcut intcr fe pugnat mali 6c maii, donec eoru qui curantur r.d vlamam viftoriam fanitas pcrducatur.

L. V I V E S. a A Pj^tTu-ara.i^ Efl Prtnn^m iUud excmplar, ad qmd reliqua afjia- J^y^^/^ttniuf^^vndearihetypiliori.Ikuen. }^:iuhetarchi.'tyt^ifluteuin^e\,afeCi'auiha4. h Fratcrno primi. V yerfm L u:.i.Pharf.Ud:s.»ota efl hijforia. . ' C In ea ciuitate quse con.a frat.V c/^« iam tum condtbat Caviom 'vrbon? an de ciuitate hac terrena inteUigendum , quum 'vitu ^ fepa- raiio a Deocondunt? fJocputi.

d Pugnantergointerfe.> Hoc efl quid dicitut^vitionec cnmnjir- tute,nec cum \ntto conuenire^foUfque bottos effe amicos, JnaUs nec intef fe,necc::m benn amicitiamferuare pojfe.

Dclan^uoribu'; quos ex pcena peccati etiam ciues ciuitatis Dei

inhuius vitajperegrinaticne patiuntur , &a qui-

bus Deo medente finantur.

C A P. VI.

Anguor eft quippe ifte , id cft illa inobedientia , de qua in li^ro quartodecimo diPferuimus, prima? ino- bedicntie fupplicium;& idep non natura, Ctd vitiuni cfttpropter quod dicitur proficienribus bonis,(Sc exfide in hac percgrioatione viucniibus : ^ Inuicem onera veftm portate , & fic adimplebitis lcgem Chrifti. Item alibi dici- tur : Corripite inquietos, confolamini pufillanimes ,fu(ci- pite infirmos , patientes eftote ad omnes. Videtc ne quis rna- lum pro malo alicui rcddat. Itcm alio loco : Si prasoccupa- ms fuerit homo in aliquo dclifto , vos qui ipiritales cftis,

iaitruite

Ad Marcellinum Lib. xv. 115

inftruitc huiufmodi in^^fpiritu manfuctudifiis , intendens tc- ipfim, ne tu tenteris. Et alibi : Sol non occidatfuper ira- cundiam veftram.ErinEuangcho-.Sipeccaueritin te frater tuus,corripe eum intertc &: /pfum folum. Irem de peccatis in<]uibu^,multoiu cauctur offcn/io,flc Apoftolusdicit: Pec- cantes coram omnibus argue,vt & cietcri timorcm habeanr. Proptcr hoc & de veniaimiiccmda«ida n-uitapr^cipiuntur. Et magni» cura proprer rcnedam pace,«ine (^un ncmo poterit vidcrc Dcu:vbi iJle terror crtj^qu.iudi • iuhctur feruus dccctT» ,milliumralcntorum rcddcre dcbita,t^r.a^illifuerat,relaxata, quoniam debirii deoai iorum ccnru c 'ofcruo fuo non relaxa- uir.Q^jj limilitULiiiicpropofita, dominuslefusadiccir atquc ait:Sic &: vobis faciet Patcr vcftcr ca:lcllis , fi non dimifcriris Vnufqtiifqiie frarri fuo dc cordibus vci^ris.Hoc modo curatur ciues ciuiraris Dci in hac rcrrcna pcrcgrinatcs, St paci fuper- nzepatria.* fufpiraics.Spiritusaure fjnitus opcrarur iotrinfe- cus,vtvalcat aliquidmcdicina , (ju^ adhibctur cxtrinfccus. Aliocjuinctia /i Deusipfc vtescrearura fbi (uSdira m alitjua fpecic humana fen/usalloc]uatur humanos, fluciftos corpo- ris,/iue illos,cjuosirtis fimiJnnos habcmuvin fomnis , *• ncc inrcriorc gratia mcnre rcgar arquc agarmihil p rodcft homi- ni omnis prccdicatio vcriraris.Facir aute hoc Dcus,a vafis mi- fericordie,ir^ vafa difccrt>eS;difpefaiionccjua ipfe nouirmul tuocculta:fedrameiiifta.Ipfo quippc adiiuuanre mirabilibus &latcntibus moilis , quii pcccatum quod habitatin membris noftris^^^quodpotiusia pocr.a peccatieftficut Apoftolusprc- cipit,non rcguar in nol+ro morrali corporc ad obcaicnduiii defideriiseius,nec cimebra noftra velurinicjuirarisarma ex- hibcmus,conucrtituradmcntcmnonflbi ad mala Deo re- gcnrec;)ufcntientem:5«: eam te^ente trancjuil]iusnunc,ha- bebitpofteafanitatc pcrfcdl.^ ^ircjwt immorralitate perccpta homo fineyilo pcccato in artv^; na pacc regnantcm.

L. VIVES. aTNuicemonera veftia portate. } Gtdice <o^i^m 'm ^%^^ ^ar y ^AliTt. L ,iii,:i,t. v^ rin qna-n •bulgb^^^lter altertui oneraponate: nam h c dednoh''^ ta}itu-- duitur.ftcnta^ ud Sailitflmmi^lter aiteriUi auxiUo gft,dc aninti ^ corpore.

h Spiriiu m3v.(ai.Uidmh.\ idcirco wanfuete ^ mn ferociter pro- pter idcjUodfccjujturi corfic.Lruns tf^lu ■) ne Qjr tfttnterts. Decet gmmripreh^nfoi-tmmetuti JJe f ^i40.jut peccarepo[fe f nefi animo m .^ugMcin.Vei, Tom, y» H

114 Auguftini dc ciuitate Dei

tumuerit,quodmeliorfitfratrep€ccante,pr^ftofu Nemefts iltri^C » ^ adpeccandum ipfe tncitetur,

c Quando iubetur ieruus. }• Prxcipiens domintn remittenda effe inmcem debita,paraboUm de ranone quam aferuo rex D»minw «X-

€pt,infcruit>Ai'atth.lZ.

d Nec interiore gratia mentem reg. }5if Ecclefiaflei 7. Coftde' ra opera Dei,quod mmop-ffa conigere^cfuem ille def^exent.fJwcvi^ den9M,aliis lauctf^ima de moribui pr^eceitaf^fflcere.aliif nuU^fi mtrin feciif ad bonu.fi amn m non impdlitvir .,-ytri a tew-tf?imam "vuh habent' e Quod/i peccarum edjVt ritetiam pa-napec. } Expeccato enimilloprimomutnattou.nesfumm , njtcotptif voJ}rum ad ptjiimA i^U£que prodiite fit^<(<^ mentem f cum impetufuo prouoU^at, ni lUa ma^ gna^virefifiatfixaj ^ altnnfcctn corptt^ adf trahat, ^^dde ettom quhd nuUum ej} peccatum,cjuod non torq»eat angdt^ue eum in (juo efl, Prima h£C eft vltieytnqttft Iuuenalts^quodfe n.dicenemo nocens abfol" mtur.Sedhctci efi janc penbfcuru^Jn extmplart Colenienfi fic legitufy Jpfo qttippe adiuuante mirabilibtti ^ latentibu^ modts . quumpsica- tum quod habttat tn membris nofirh,qu£ potitis iampcenapeccati eTf^ ficut t^pofiolitt prtecepit^non regnat in nofhro rnortali corpore^ ad obe-- diendum defidcriU cim:nec ei menbra mfira velut iwqmtatt* arma eae^ hibemtts , conuertitur ad mentetn n. nfibi a malo Deo regente confcn' tientem.etiam regentem.^c.Sed hic Ugendum fi: admalum Deo re- gente confcntientem etium regentcm.vt fitferfui :Si tlla peccandi procli- mtcps^reliSia^exnoxa primorupatrii in waffa , viide omnes d^fumimuTi Ttonfibt rcgnum totiui hominn depo^cat^ aut occupet. n€c regnet in no^ Jiro mortali corporeficut ^pofioltK monef.fe potinsfe » entifubdat^qu€ fnorigeramfeprttbensreBorifuoDeo , nen confenttat tUi promtati ad fiagitium nutanti^fed vt potius affefltts ipfe in rr alurn pronttf a mente invttahacregatur tranqmUeffy' quafia tredico trafletur , cuipnefit Detlt:tunc morbidut tUe ajfei .'us vere perfcfiequefanitatcm ^tmmor- talitatem confequitur], fiiq; hac ratioiti hemo tttsrnun' beatiM. PeccO' tum enim eft hic nutui ille ad pcccandum tios depritt>em , quemfomi-^ tem theologi at ptUant tnfhola,

Dc caufa & pertinacia rcleris Ciin,qHem a facinore Qoncepto nec Dei retmo ceuocauit. CAP. VII.

W?^^) E D hoc ipfum (juod ficut potuimus exporuImus,quu ^^^i^Deus locjuutusefletadCain ^ co modo ouo primiy ^^^^hoiBinibus pcr crcaturam fubiectam vclut eorum

focius

AdMarcellinum Lib. xv. 115

focius forma cogrua loquebatur,quicl ei profuitfNbnne con- ceptum fcelus in necando fratre eiiam poft verbum diuinsc admonitionis impleuit ? Nam quum facrificia difcreuifleC amborum,in illiusrefpiciens, huius defpiciens, ^ quodnon dubitatidum eft poruifTe cognofcifigno aliquo atteftante vi- fibili:(3^ hoc ideo feciirct Deus,quia mala erant opei a huiuSj fratrisvero cius bonaxontriftatuseft Cain valde , &. conci- ditfacieseius. Sic enim feriptum eft, tt dixit Dominus a<J Cain :(Xnare triftisfdduses, & cjuarc concidit facies tuaf ' Nonne h re£le offcras re£te autem non diuidas, ** peccaftif <juielcc,*^adte enim conuerho eius, & tu dominabens illius* In hac admonitiooe quam Deus protulit ad Cam , illud qui-^ dem quod di£tum eft:N6nne fi recte oftcras, rede autem no diuidas,peccafti , cjuia non elucet cur vel vnde in di6tu,mul- tosfenfuspeperitciusobfcuritas , quum diuinarum fcriptu-». rarum quifque traftator fecundum hdei regulam id cwnatur exponere.Refteqiiippe oftertur racrificium, quum off^ertur Deo vero, cuivni tantummodo fctcrihcandum eft.Non au- tem reclediuiditur , dum nondifcernuntur redevelloca, vel tempora,velres ipfequ^ otteruntur , vel (|ui oifert,vcl cuioffertur , velhi quibus ad vefcendum diftribuitur quodl oblatum eft : vt diuiiionem intelligamus hic difcretionem, (luc quum offertur,vbi non oportet.aut quod non ibi,fed ali- ti oportetifiue quum oft'ertur,qu;<ndo non oportet, aut quod non tunc , fcd alias oportet:fiue qiium id oftertur quod nuf- quam & nunquam penitus debuit : fiue quum eleftiora ftbi eiufdem generis rerum tenet homo , quam funt ea quae o^ fert Deo:(iue quum eius rci qua? oblata eft fir particeps pro- fanus,aut quilibet quem fasnon eft fieri. In quo autem ho* rum DeodifplicueritCain , facilenon poteftinueniri. Sed quoniamloannes Apoftolus quum dc his fratribus loque- i'etur:Nonficut Cain,inquit,quicxma]igno erat ,& occidic fratrem fuum. Ht cuias reigratia occiditeum ? quia opera illiusmaligna fuerunt , fratris aurcm cius iufta : datur in- tclligi propterea Deum non refpcxifte in munera eius : quia hocipfomale diuidebat, ^dans Deoaliquid fjum, fibi au- tcm feipfum. Quod omnesfaciunt qui non Dei, fed fuam fe£i:antes voluntatem , id eft,non re£to, fed perucrlo cordo viuentes ofterunt Deomunus, quoputant eum redimi, vt eorum non opituletur fanandis prauis cupiditatibus i fe4

H t

ji6 Auguflini de ciuitare Dei

cxplendis. Et hoc eft proprium terrense ciuitatis,Deum vel deoscolere,<]uibusacliuuantibus rcguetin viftoriis &. pace terrena non charirate confulendi, fed dominandi cupiditate» Boniquippeadhoc vtuntur mundo , vtfruanturDeo : mali autem contra,vtfruanturmundovrivolunt Deo , 8 quita- men eum vel efle^vel res humanas curare iam credunt. Sunt enim multo deteriores,(jui nec hoc quidem credunt.Cogni- to itaque Cain ^uod fuper eius germani facrificium , non fu- perfuumrefpexeratDeus , vtique fratrem bonum mutatus imitari,non elatusdebuitsemulari. Sedquiacontriftatus eft &:conciditvultuseius , bocpeccatummaxime arguit Deus, triftitiam de alreriusbonitate , &: hoc fratris. Hoc quippe arguendointerrogauitdicens:Quare contriftatuses, & qua- re concidit facics tua ? quia enim fratri inuidebat,Deus vide- bat, & hocarguebat. Nam hominibus j quibus abfcondi- tum eftcoralterius , effe pofTet ambiguum, &:prorfusin- certum, vtrumilla triftitia malignitatem fuam , in qua fe Deo difplicuiffe didicerat,an frarris doluerit bonitatem,qua£ Deoplacuit,quumiofacrificium eiusafpexit. Sed rationem Deas reddens cur eius oblationem accipere noluerit , vt fibi ipfe potius meriro quam ei immerirofrater difpliceret,quum efretiniuftus non recle diuidendo,hoc eft,non refte viuendo, &indignuscuius approbareturoblatio, quam effet iniuftior, quod fratrem iuftum gratis odiflet oftendit.Non tamen eum dimittens fine mandato fanfto, iufto & bono : Quiefce, inquit, adteenim conucrfio eius , & tu dominaberisillius. Nunquid frarris f Abfit. Cuiusigitur, nifi peccati f Dixe- rat enim: Peccafti: tum deinde addidit , Quiefce: ad te enim conuerfio eius , & tu dominaberis illius. Poteft quidem ita intelligi ad ipfum hominem conuerfione efte debere pecca- ti,vtnulli ali) quam fibifciattribuere debere quod peccar. Hsec eft enim falubris poenitentia! medicina,& venia^ petitio n6incongrua,vtvbiait,adteenim couerfio cius, non fubau- diaturerit , fedfit, prsecipientisvidelicet, nonprzedicentis modo. Tuncenim dominahiturquifque peccato , fiid fibi non defendendo pr^pofuerit.fedpoernifendo fubiecerit:alio- ^uin & illi feruiesdominanti, fi patrocinium adhibuerit ac- cidenti. Sed vt peccatum intelligatur concupifcentia ipfa carnalis , dc qua dicit Apoftolus: Caro concupifcitaducr- rus(piritum:inguiu$carnisfru^ibus dc inuidiam commc«

rnor»t

Ad Marcellinum Lib.xv. 117

morat,(jua vtique C ain ftimulabatur,&: accendebatur in fra- tris exitium : bene fubauditur erit,id eft,ad te cnim conuer- fioeiuscrit,& tudominaberisillius. Ciim enim commota fuerit pars ipfa carnalis,quam peccatum appellat Apoftolus vbi dicit:Non ego operor illud , fed quod habitat in me pec- catum : quam partcm animi etiam philofophi dicunt efle vitiofam , non qu^ mentem debeat trahere , fedcuimens <lebeatimperare,eamque ab illicitis operibus ratione cohi- bcre : cum ergo commota fuerit ad aliquid perperam com- mittendum,/iacquiefcant & obtemperetur dicenti Apo- ftolo : Ne exhibcatis membra veftra arma iniquitatis pecca- to: admentem domita & vifta conuertitur , vtfubdit^ra- tiodominetur. Hocpr^ecepit Deushuic , qui facibus inui- diz inflammabatur in fratrem, & quem debuerat imitari, cupiebat aufcrre , Quiefce, inquit, ideft manusa fcelere conrine: Non regnet peccatumin tuo mortalicorpore ad obediendumdefideriiseius , nec exhibeas membratua ini- quitatis arma peccato. Ad te enim conuerfto eius dum non adiuuatur relaxando , fed quiefcendo frasnatur.Et tudomi- naberisillius. Vt cumforinfecus non permittitur operari, fub poteftate mentis regentis & beneuolentis , afluefcat etiam intrinfecus non moueri. Didlum eft tale aliquidin eodem diuino libro & de muliere , quando poft peccatum Deo interrogante atque iudicante damnarionis fententiais acceperunt, inferpentediabolus, & infeiplls illa & mari- tus.Cum enimdixiflet ei : Mulriplicans multiplicabo trifti- tiastuas & gemitum tuum, & intnftiriis pariesfilios: dein- de addidit: tt ad virum tuum conuerfio taa , & ipfe domina- bitur tui.Quoddidhimeft adCain dcpeccato vel de vitiofa carnisconcupifcentia ,hoc iftoinloco dcpeccatrice fa'mi- na :vbiimelligendumeft virumadregendamvxorem, ani- mo carnem regenti fimilem efle Dj^orTcrc. Propter quod di- cit Apoftolus.Qui diiigit vxorem fuam, feipfum diligit. Ne- mo enim vnquam carnem fuam odio habuir. Sananda funt enimh^c,{icutnoftra:nonficutaliena damnanda. Sed illud Deiprafccptum , Cain ficutpr^Euaricatoraccepitlnualefce- tequippcinuidentias vitio ,fratreminfidiatus occidit. Talis cratterrenze conditor ciuitatis. Quomodo autemfignifi* caueritetiaCainIudfos,aq'-:ilasChriftus occiiuseft paftor ouium hominum,^uem paftor owium pecorum prsefigurabat

Ii8 Auguftini dc ciuitare Dei

Abel-.qiiia in allcgoria prophetica res efl::parco nunc dicere» & quxdam hinc acJuerfus Fauftum Manicbaeum dixiflc me recolo,

L. V X V E S.

jiT^ O modo. }■ Qi4£rit. S.fuper Gen. ud literamT, juomodo .Ad^ XZi^ocutUffit Dem fjptrttalner an corporaliter. Et rtf^-ondttfic ejje Denm locutumhor, im itiparadifo , ficut eitam^ofiealoiuin* efi putri^ ht^yficut Abrah£,ficut AJofi^td eTi mahquajltcit corporali. fJmcefi ^nihiyquod audierunt eita ■vocem ambuUmn mparadtfo. h Quotl non dub ^fJieron.in Gen. t^ nde fcire foterat Cmn^ ^uod fratru eittt munerafHfcepijftt Deua (j^fua reptidiajfet , rafi iUa inttr- pretatie ^vera efjet , cjuam f heodotio pofmt : £t inflainmuuH dominwi fuper ^bel (^juperfacrifictum eitnifnper Catn -vexo (^jt^per facrtfi-. cium eitn non inflammauit. Ignem autem adfacrtficium deuorandum foUtam i/enrre de caLo^^ in dedicatione templt fub Solowone legimtii^ fif cputndo JfJeliaf in rnonte Carmelo cor.Tiruxit altare.flier h<ec. c Nonne i\ re£le ofFeras.j-iVc l x x. A^o^ -vero vulgh legfna-.Non ncfibene egerii rectpies :fin autewaLe,flatim infurtbtt^ peccAturn ade.i' ritiMieron.Et dixit dominva ad Cain:Qu^are irafeere.,^ cjuare conci- 4it •vultfn tMttitnonnefirefle effera^^no reBe autem diuida^, pe:caflt? ^iuiefce^ad te canuerfio efW, ^ »« dominaberit eitn.Nectfittate copcUi- mur infingulif dtutnti imrnoraa.Stquidem ^ nunc multo altm in fie- ^r£Oy<]uam tn i^xyi.tranfiutoiihf^ fenftu eii. t^it entm domtnta ad Cain.Quare trafcera,^ c^uare conttdit •vultui tutni nonnefi bene ege^ rii dimitt^tur tibt:^ finon bne egerii,anteforespeccatum tuumfede- iit,^ talt lanitorf comitabeiii? F ertitn c^uii liberi arbitrij t SyTnoneo tit non ttbipeccatwnfed tf percato dominern.E/ac Uieronym. d rccc^iiU <\mQfcc.}-Ne rapiarii tmpetu aiimi. Afcn-tnonde^e-f randum a peccuto., nec o>nnem de vefnafiiuctam abijciindam. Efi (juir. dempeccati o*igo in homine fccia tndtuidua:fed cjuontam hberi efi hofn<i (irbttratuf^psteTi illi vlferuire.vel imperare. ■ e Ad te enini coDX^C^racevl^T^^iAij^.vbiantea ftmile 'ver^T ivmerat apud LXX. «ysoj ttj» tutff^ trv A^^^fofiiffit : ^ advirum tMumc>iiUirfijtua.,iicjuilafcii!tatempofiiit , Sytr.Tpachm appttitum <vel imi t:tum,F nlgb habemtifiSub viripotesiate ertjf :it(t hic conuetfia (fi "jet feaetof ,'vt fit pei catumjocium , vel appetitur peccati fit tn ho^ mine , -vel Impe. tti , hoc efi , tn eitcs manu-ctitod decUrat etiarrr id cfuod ' ^ddtdtmtn : Inpotefiate , ^ ho: efl proxtmum •vero , inteUigiper tUa •verbapcccatur?: feniper in matiti ^ potefiati honnnUfitturitm , quem^f ^dmodftmvxoremfiin.

Ad Marcellinum Lib. xv. 119

f Dans Dco al.j-iVow muntra reciptt Deuf^fed unimum dantisldeo frujhra maUfacnficant,a quh non niodo DeM,fed nec vtr bsnut donari 'uelit.-utincjuit Plato.

g Qui tamen. }■ Nam non omnes mali hoc creduntifed qui aedunt tr»ali,captarefe Deum muneribws futait,i>t ea tpfa^aurum 'vtu^ue aut ar^entum iopt<fiu4 rependat,fv:ut fJercuU decima bonorum eji obluta a Sylla ^ Cra(fo,cjuofiirent locupletiores.

Quiratio furritjVt Cain inter principia generis humani cen- dcretciuitatem. CAP. VIII.

R>K?gg Vncaurcm defendenda videtur mihi hiftoria , ne rK^p (it fcriprura incrcdibilis, <]ua:dicit,^dificatam ab ydl^^ vno homine ciuitatem , eo tempore (]uo nonplus ^uam viri quatuor , vel potius tres , poft-eaquam fratrem fia- tei* occidit,fuifl"c videntur in terra : id eft , primus homo pa- teromnium, & ipfe Cain &: eius filius Enoch : ex cuius no- niine ipfo ciuitas nuncupata eft.Sed hoc quos mouet . parum confiderant * non omneshomines quituncefic potuerunt, fcriptorem facr;E huius hiftoria? neccirc hdbuifTe nominare: fed eos folos quosoperis fufceptiratioj)oftulabat. Propoft- tum quippe fcriproris illiusfuir, per quem fpiritusfandus idagehat , pcrfuccefsiones certarum generationum ex vno homine propagararum peruenire ad Abraham:ac deindc cx eius femine ad poj^ulum Dei: in quo diftindo a cseteris gen- tibusf^rcefigurarentur &: prxnunciarentur omiuaqua! deci- uirate cuius xternum crit regnum,& de rege eius,eodemque conditore Chrifto in fpirituprafuidebantur cfle ventura : ita vtnec dealtcrafocietatc hominum taceretur , quam terre- nam dicimus ciuitatem , quantum ei commemorandic fa- tis eftet , vtciuitas Dei eriam fua; adueifari:E compara- tione clarefcat. Cum igirur fcriptura diuina vbi <5c nume- rum annorum , quos illi homincs vixerunt commcmorat, itaconcludat, vt dicatde illode quo loquebatur, «St gcnuit fiiios&:filias,&' fuerunt omnes diesillius velillius,quosvixit anni tot,&: mortuus eft,nunquid nuia eofde filios & filias noii nominat,ideo intelligere non dcbemus per ta multos annos, quibus tQc in feculi huius prima setate viuebar, nafci potuifte plurimoshomines,quorum coetibuscondiponent etiamplu- rimse ciuitates ? Sed pertinuit ad Deum , quo illa infpiranre confcripta funt,has duas fociet:<tes fuis diuerris generationi- •busprimitusdigerere atque diftinguere : vt feorfum homi-

H 4

uo Auguftini de ciuitate Dei

num,lioc eft fecundum hominem viuentium,reor(iuTi aurem jfiliorumDci,ideft hominum fecundum Deum viuenriu gc- rjerationescome"xereDrurvr(jue ad diluuium, vbiainbarum fociecatum difcretio concretiocjue narrantur : difcretio qui- dem,<ju6d ambarum ftpararimgenerationes commemoran- turvnius frasricidse Cain.-alterjusautemquivocabaturSeth, Natusquippefuerat &-ipfede Adam, ^proilloquem frater occidit Concretioaute,quiabonisin deterius declinantibus, talesvniuerfifaftifuerant^vtdiluuio deleretur , exceptovno iullo cuinomen erat Noe,&:eiusconiuge,& tribns filiistoti- demque nuribus , qui homin^es o£to ex illa omniu vaftatjone niortaliilmper arcam euaderemeruerunt. Qupdigitur fcri- ptum eft,£t cognouir Cain vxorem fuam,& cocipiens pcpc- ritEnoch , ^ & eratcedificansciuitatem m nomine filij fui E- noch: noneftquidem confequcjs^ vtiftumprimum filium genuifte creddtur.Neque enim hoc cx eo putandum eft,quia diftu«; eft cognouifte vxorem fuam,quafi tunc fe illi primitus concubfindo mifcuiftet.Nam &de ipfo patre omnium Adam non tunc folum hoc diftum eft, quando conceptus cft Cain, quem primogenitum viUetur habuintjVenunetiam poftcrius cadem fcriptura:Cognouit,inquit , Adam vxorem fuam , & concepit&pcperitfilium, & oomiiiauit nomeu iliius Seth, Vndeintelligitur itafolereillamfcripturam ioqui , quamuis non femper,cum in ca legitur faclos hominum fuifle conce- ptus, non tamen folum cum primum fexus vterque mi- fceretur. Necilluc neceiTario argumento vt primogenitum patri exiftimemus £noch,qu6d eius uomine ciuitas illa nun-^ cupata eft.Non enim ab re eft, vt propter aliquam caufam, cum & alios haberet , diligeret eum pater czeteris amplius. *Nequeenim&: ludasprimogenitus fuit,aquo &; ludafaco-^ gnominata eft & lud^i Sed etiam fi conditori ciuitatis illius iftefiliusprimuseft natus, nonideo putandum efttunc apa-r tre condita* ciuitati nomen eius impofituin,quando natus eft, quia nec cunftitui tunc ab vno peterat ciuitas»quce nihil aliud eftquamhominum multitudoaliquo focietatis vinculo coU Jigata:fedcuminiushominisfamilia tata numerofitate cre- fceret,vt haberet lam populi quantitatem, tuncpotuit vtique fieri,vt & conftitueret,& nomen primogeniti fui conftitut^ imponeretciuitati. Tam longaquippc vita illorum homi-* Uiim fuit , vt illic mcmof atorum , ^uorum & anni taciti non

funr

Ad Marcellinum Lib. xv. iii

funt,qui minimum vixit ante diluuium , ^ ad feptingcntos quinquagintatres perueniret. Nam pluresnongentos annos ciiamtranrierut,(juamuisnemoadmille peruenerit. S Quis itaque dubitauerit per vnius hominis a^tatcm tantu multipli- can potuiiVe genus humanum:vt cflet vnde coftitueretur non vna,fed plurimje cuutatesf Qnpd ex hoc coniici faciilimc po tefhtjuia ex vno Abraham non multo amplius cjuadringentis annis t.umerofitas Hcbrieae gentis tanta procreata eli: , vt iii exitueiufdem populiexiEgypto fexcenta millia hominum fuifle referantur bcllicse iuuentutis , vt omittamus gentem Idumxorum non pertinente adpopulumirracl,C[uamgenuit frater eius lifau nepos Abrahcc,&: alias gentes natas ex femi- ne ipfius Abrahae,'* non per Saram coniugem procreaias.

L. V I V E S.

a TV T^" omnes homines ^ui tunc efle potuerunt.} Nsefi^ X^ Uninftfijfe lonicttm raitonpffiderumc<elorurnque permj^imum ferunt^cniw Afojes nm meminit.

b Proillo quemfrater o cciAii. \ l deo dU^H* e^ Sethyq-^7t( fVt J-I leronymw' incjuit,hoi ejl pofitto^cfmd pofuu* efi pro t^bel. c Eterat;:edificansciuitatem. } Inter prophanoi fcrtptores cjuis furhem priwu^ prfuerit^non conttenit,aijCecropem velunt, tt Plintut, <ji^icam»xtruxtt,^u^p?li€a*x.^7mKii^id tfi , atx dtftaeTi iyithe^ nienfihtn -, pnuieratCecropia. Strabo ,.^rgospriws Vhoroneodiiit condiiosy (juod Homerta Pelafricon nonnnat. %^egyptvi ommum an- thjuitutum 2'^ortum ementitif annaltbn.* ad fe trahunt y ^ Diojpolim^ qttdifunt Theii^tempore omrtes amtci dere .iffeuerat- Verum Enochict hjec,i>t lofe^^htn 'vorat.^o/nniufn eft vetufliluma , cjua^n Cain, cu-n exa- gUuyetur furvjs cdcfi fratrn , ner xllw fi''i lo-uttutusfatts -uideretur, coftdidu, murifcjue ci.ixit ^ termmos ayro pofuit :per quam cimtatem mundum , j^ diaboU ctmtatem figmfica.i tefiaiur Hieronymta ai Aiarcellam.

d Vriftum primufilium genuiflecredatur. }■ lofephuufi rmdo hene efi a Ruffino verfu/i ,femor, rn JiUum ( atn dictt Enochjfid ts,qhod pritnumlegentibus vtdai infacrts Uterus pofjet, esi feLUtuf. e Neq, enim & ludas primogenitus. } Futt cnim quartus lacob fiUa-: ex Lea. ludcea cUtn k filio CanCananaoCaranteadicebatury ficut lofephHitradit : deindea luda lacobfiUo ludsa. idem luTttnus Lb.xxxvi,cjui flum decemliUos ifraelpotiit-.fed ftc errat^ -ut cum nar' tat ipfum Ifraelem populum totum de nominefilij tuds , cjui pofi diui- fionemjed antepairede vita dtfccfferat)lHdxosvocaJfe.LaSlan. /»,4.

H s

111 Auguftini de ciuitate Dei

flfbr^ostradn egrejjos iam /igypttiw in cjuadam SyrU folitudinel (wn conpdijfent coeptos appeil^ri Jud^osyouod dux eiufce exammis e- fat JMda4,^t<.rraqmamtncoLere lud^ea. ycnln credo c9gnommatio~ meminde ortam : 'vnde ^ tribM Ind^ regnum meruit,c]uod eaprima fofl AJefenyCttiru cuCiuntihui mtcr 'vnda/s Erythrij niaru eft ingrf^f- fa^quod putant JrJebr<ei tntelligi cum Gtn 49. dicit Jacob ludi : Ex cafftiuitate fiU mi afcendiTii Namfu legnnt ipft. f Ad feptingentos quinqii;iginra tres. }■ De lamech puta pa- tre I\'oe,cfuef,t f-feoraicafcriptur.' refert '^>ixijfe annos e^uingentos fe~ ptHuginta fe^item : l X x . duHm «"t» tTffetyJffieL Tn^iniiovmT^ict , id eJf annos f ptin^entos cjuinqu ginta treS'

g Quisitaque dubitauerit per vnius hominisartarem. \ Fuit menorta patrur» -vicm pene centurn d morum in fjijpania, cuitn om" nes tncoLt erant afene tjuodam , qui adhuc -viucbjt , progemti , ita vt propinquitatn nomen iam dfejfet,quo a mtntmn natu -uocaretur. Lin- gua enim nofira fupra abauum non afcendit. h Non per Saram.}//W£'//t<e ex filiOf_yfgar ijmaele.

DelGngavitahominuiTijqua; fuit antedil iuium,&: deamplio- rehumanorum corporum forroa.

C A P. IX.

Vamobrem nullus prudens rerum exiftimator dubi- tauerit, Camnonfolum aliquamverumetiamma- gnam poruifle condere ciuiratem , quando in tam longum tempu<;proTedebatur vira mortalium , niii forte in- fidelium quifpiam ex ipfa numerofirare annorum nobis in- geratquasftioacm , qua vixifTe runc homines fcriptum cft: in autoribusnoftris:&' hoc ncgereirecredendum.Ita quippe no credunt etiam magnitudines corporu longe ampliores tunc fuifte quam nuncfunt. ^ Vnde &: nobilifsimus eorum poeta Vergilius,de ingeri lapide,quem in agrorum limire infixum, vir fortifsimus illorum remporum pngnans , & rapuir , & cu- ctirrir,&: inror/it,&: iimnifit:

yix iiiud,inciu[t,lec{t bn fex ceruicefiibirrnt,

i^uaha nunc ho>i.inumprodticit corpora tvUns. ^'Significans maiora rijc corporaproducereroleretellurem, Quanto magis igirur temporibus recenrioribus mundi , anre illud nobiie diffamarumq; diluuiuin.Sed de corporu magni- tudineplerunque incredulos nudara per vetuftatem, fiue per vim fluminum^variofque cafusfepulchra conuincunt: vbi ap- paruerunftjvelvndececideriitincredibilis magnirudinis ofta

mortuorum

AdMarcellinum Lib. xv. 115

mortuorum. Vidiipicnonfolus, fed aliquot mecumin Vti- C<?nn littore *^ molarem hoininis dcnte tam ingentem vt C\ ia noftrorudentium modulos minutaiim concideretur,centum nobisvidereturfacere potaifre. Sedillum gigantis alicuius fuiffe credidcrim. Napr;?rerqu6derar omniu mulro maio- ra,quam noftra tunccorpora giganteslonge c^teris anrei- bant.Sicut aliis deinde noftrifque teporibus rari quidem, fed nunquam ferme defuerunt , qui modumaliorum pluiimum ©xcedcrent. *^PJiniusSccundusdo6tifsimushomo,quat6ma- gismagifque pra:reritfeculi excurfus,minoracorpora natu- ram ferrc rellatur.Quod etiam Homerum comemorat fa;pc carminefuille conqueftum : non hiecvelutpoeticaiigm;inta deridcns, fed in hii^oriCc<m fidcm tanquam miraculorum na.* turalium fcriproraiTnmcns.Veriim,vtdixi,anriquoru m.igni- tudines corporii inueta pleiHinque offa,quor.ia diuturna funt, etian"» multo pofterioribusfcculisprodunr. Annorum aatem numerofitascuiurquehominis,qua; teporibusillii fuit, nuUis nunc ralibus documcnris venirc in cxpcrirwerum poreft. Nec tamcn ideo fides facr^ huic hiftorijc derogada cft, cuius tato impudentius narrata non credimu': , quan'6 imj)leri ccrtius pr^nunciata cofpicin-.us.^Dicit tamen ttiam Piinius,cil'e ad- nucgentem vbi duccntosannos viuitur.Siergo humanarum vitarum diuturnitatcs, quas.experti non fumus,hodie habere creduntur incognita nobis loca , cur non habuilTc crcdantur &temporaf An ver6 eft crcdibilc ajicui cfle quod hic non cft: & iiK:redibile eft aliquando fuifle,quod nunc non eft ?

L. V 1 V E S. 9 X r Nde S: nobilifsimus corum poeta} V ergiliui duodeci- V /no t^eneidos de Turno , quod * x Homero lli-ad. 6.[umpCit qm $n pugna Dioniedis ^ .^<nc£ , Diomedem canit faxum c^uod la^ cebat in a^ro itigcm , ^ ^nderofr^ ■vtnhui cjuatuordecim tuuenum., eioi yuu C^jti HTiv, .ju^les,iucjt^n,nunc funt homiHes^raptum iniorfi[fe in t^eneaivi : .juo itluhuproflratui teflm ■?} yenerematre,diffi*fa caligine nigra.Iuaenalt* S>atyra di.cima^umta vtrHtMue (J7' yergflM" PHTtt irsr Homiricum difium attigit:

Saxainchnaitsp(.r hwnum qucfflta lacertit

Incipiunt totijuere domefiicaffditinne

Tela,nec bunc lapidem cjujife Turntn^ .^iast,

Et quo Tytides percuffit pondere coxam

^ene^Jed ^uem 'valeant ewittere dextrt

114 Auguftini de ciuitate Dei

jUifdifimileSy^ mjirotempore nau.

NamgenK^ hoc viuo iam decrefcebat fJomer§.

Terra males homines nunc educat atcfue puftlloSy

Ergo Deu4 quicuntjue ajpexit ridet.j^ odit. h Significansmaiora mmc covpoia. ^ldemf^er^il.l.Geor^.

Grandi4qi*e ejfofiis nnrabitur cffafepulchri}. ' c Molareni hominisdentem. ^ FeftodiuiChriftophori citm fa» lutatum tffemm iUum ad maximum ijrbn noTira templum , oftenfu4 eft nobndcns molarpspugno maior , quem dtccbant cjfe tUiwi. t^derat tnetum Hieronymus Surgartnu^ iuuents ittgenio cailij?. '^ fupra mo- dumfobrioyftudtifquebanarumartium deditif^tmo: ad cjuod cumfuapte naturafaciui ^ appofttus ejft , tum etiarn magnum tlU erant calcor patrpsfapienuJ?.moniia^excmplu.n, qm -vir natu grandiory ^ am- plafamiUa magnifque opibttt ^ negotin diflftP^us dabat fe nihtUmi' nw UteruSyVt hocfaltem quod viderent Uberi imitarentur. d Plinius fecundusdodifsimushomo. }• Haiu^s habemus Hi- foriam tuzturd.Nihil necejfe tfl njt vel op^i laudetur , 'vel autorn in- genittm, dtUgentia^eruditto: eius Ub y.hacfunt -vtrua : Jnplennm au- tem cun^o mortaliumgenertminorem indiesfieri siaiuram propemo- dum obferuatur yrarofque pairibu^. proceriores , confumente ijbertatem feminum exufitone^ in cuim vices nune uergat Auum. In Creta terra- tnoturupte monte inuentum efl^orpu^ Tlans 46^. cubitorum , quod alij Orionit , alij Oti fwffe tradunt. Oreftts corpus oracuU iujfu refojfum feptem cubitorum fuijfe monumentts tradttur, lam ijer)} ante annos propemiUevates ille fJomeruinoncejfauitminora corpora mortaUuy quamprifcu concfueri. H&c PUmui, Cyprianus tn eandem fenten- ttamfcrihit adueiftn Dtmetrianum , ^^ tdem dicit Vriel angelui do- niint Efdr£. Gellttc* Ub. ^.prater hxc modum ejfe dicitfummum ado- lefcendt humanirorporhfeptcmpedesy q»od ejfe magt^ -verum arbitra' tnuryCjuam quod flerodotm homo fabulatorinpfimo flisioriarumt inuentum ejfe fub terra fcripfit Oreftts corptn cubita longitudinii ha- bensfeptemycjusfaciuntpedes n.nr qualrantem , nifi vt Homerud optnaua efl , vafliora proUxiordcjue fuerunt corpora hominum anti- quorum.t^y nunc quafimundofenefcentererum atqus hominum decro- mentafMnt.yerUm PlatOi.^rishteles y ^ c^teri phtlofophi hos fecu- ti,qutcjue tmmortalem efje mundum putant , necfenefcere , »ec minm^ nec debiUtariexifltmant.

c Dicit tamen etiamPlinius.> Eodem Ubro y.cap.^^.Hella" nicM , inquit , qt4ofdam in t^etoHa Epirorumgentti ducentos exple- re ann^s , cui aftipulatur Vamafles , memorans Pi^treum ex in

praci^

AdMarcellinum Lib. xv. 115

pr£cipuum corpote 'virihuffue etiam ccc. 'vixijfe.

Dc differcntiaquacintcrHcbrxosj&noftroscodicesvi- dentutannorum numeri diflonarc.

C A P. X.

Vocirca etfi intcr Hebreos &noftros codices de ipfo numero annorum nonnulla videtur efTc diftantia, ^ quodignoro qua ratione fit faduin : nontamentan- ta eft, vt ilios homines tam /iongxuos fuiHe dillentianr. nam ipfc homo primus Adam antecjuam gigneret filium quiappellatus eftScth, ducentos triginta annos vixiflTe re- peritur* in codicibus noftris, in Hebra^is autem cenrum triginta perhibetur.Sedpofteaquam eum genuitfeptingen- tos vixiflc legitur in noftris, odingentos vero in illis. Atquc ita in vtriufque vniuerfitatisfumma concordar. Ac deindc perconfequentesgenerationesantequamgignatur , qui ^i- gni commemoratur, minus vixilfe apudHebr«eos patereiu? inuenitur centum annos :fcdpofteaquamcftgcnitus, idem ipfi centum minus quamin Hebraeismueniuntur in noftris. At(]ueitahinc& inde numeri vniuerfitasconfonat. In fexra autem generatione nufquam vtique codicesdifcrepanr. In fcptima vero vbiille qui natus eft Enoch nonmoituus, fed qu6dDeoplacuerittrantlatuscfrenarratur,eadcm diffonan- tia eft , qujE in fuperioribus quinque decentum annis antc- quam gigneret eum qui ibi commemorarus eft filium : atque irain llimma fimilis confonantia. Vixit enim annos anrc- quam trasferretur fecundum vtrofquc codices ccclxv.Odla- ua generatio habet quidem nonnullam diuerfitarem,fcd mi- norcm , ac diffimilem ca^reris. Mathufalemquippccum gc- nuit Hnoch , antcquam gigneret cum qui inipfoordine Tc- quitur,fecundum Hebrxosnon centum minus , fed viginri amplius vixit annos ; qui rurfus in noftrispoftcaquam eum genuit,reperiunrur addiri , & in vti ifque fibi fumma vniuerfi numerioccurrit.Infola nona generatione,ideftinani)is La- mechfilij Mathufalem,patrisautem Noe,fumma vniuerfira- tisdifcrepat, fed non plurimum.Viginri enim & quatuor an- nosplusvixifleinHebrzeis, quaminnoftris codicibus inuc- nirur.Nain antcquam gigneret filiiiqui vocatus cftNoe, fex minushabet in Hebra.MS quam in noftris: poftea verd quam cum genuit,rriginra amplius in eifdem quam in noftris.Vnde fc\i\\ii d5traOis,reftanr xxiiij.vt didtumcft.

xi6 Auguftini de ciuitate Dei

L. V I V E S.

a TN codicibus noftris.} Codices noBros appeUat , ^tilhtts eccU* xfia tuncvtebaiur Latinn , exinterpretatione Septi*a<;inta t an» teq^tam f/ieronymt tnttrpretatio lel ederetur, -velreaperetur : codicei verl Hebr£os,qMiad f/ebraicamfcripturam eranfverfi, Hieronyi- mtci in Gefyefin: V ixit autem ^^dam dttceiitos ^ triginta annos , ^ genmt jilium ad imaginem ^ fimdhudme,n (uam , ^ -uocamt no- ' men ctui Seth. Sciendwn , cjuod vfque ad dduuium , -vbi in nojhrk codictbtii ducentortt.r, ^ quod excurritannor,m ,geniitfft quit dici* tur , in fI^jbr£o habet centuw annos , ^ reliquos lu: fequuniut. Fue* runt autem dies ly^dam , pi^jiquarr. genuit Seth , fepttngentt annii quia in ducenti* errauerat , cotifqnenttr hn pofutt feptinventos -, (um- in fjebrxo ht<- habfatur' o^in^entos ^'antfm J-/ier, nymtn , quinihil excipit ex lUa r^tiom computandi. t^^H^uflmu^ fextam gent ratio»em demit 5 qna latedgenmt Enoch.fed hjtc generMio ducentos annos mn fxcedit.

De annis Mathufalem, cuius xtas quatuordccinj annls vidctur diluuium excederc.

C A P. XI.

^5^^^ E R Iiancautem difcrepantiam Hebrzporum codi* ^^^JScum atque noftrorum ^ exoiitur illa famorifhma ^.^5;^^ quaeftio :vbi Mathufalem quatuordecim annos vi- xilie poft diluuiutti computatur, quum fcriptura ex om- nibus qui in terra tunc fuerant , folos odo homines in arc» exifiuuicommemoret euafiiTe diluuij , in quibus Mathufa- lem nonfait. Secundum codices enim noftros , Marhufalein prius quamgigneret il]um,quem vflcauit Lamech , vixit an-. hos centum fcxagintafeptem : deinde ipfe Lamech ante- <juam exillonatuselTetNoe, vixitannos cennim ottogin- taofto , qui /imul fiunr trecenti quinquagint.jquinque. His adduntur fexcenti Noe , quoto eius anno diluuium fa£lum eft : qai fiunt nongenti quinquagintaquinque , ex quo Ma- thufalem natuseft vfquead annum diluuij. Omnes auten]»! anni vitui- Mathu(«lem nongenti fexagintnnouem compu^i^ tantur:quiaquum vixiiTetannoscentum fexagintifcptem 5e^ genuiflet filium , quieft appeilatusLcmech, poft eum gc- nitum vixit annos oiftingentos dyos: qc-.i omnes, vt dixi^ mus,nongenti fexagintanoue:nfiunr. Vnde detratlis non- ' gentis quinquagintaquinque ab ortuMathufalem vfque ad

diluuiutny

Ad Marccllinum Lib, xv. 117

cliluu!um,remanent quatuordecim ,quibus vixifle creditur poft diluuium. Propier <juod cum nonnulli, etfi non in terra, vbiomncm carnem cjuam viuere in aquis natura non finit, conftat fuiiTe delatam , cum patrefuo ,<]ui tranflatusfuerat aliqnantu fuilTcatqueibi donec diluuium pictteriret, vixifle arlatrantur , nokntes derogare fidem codicibus, qiiosinau- torirarem celebriorem fufcepit eccicHa : l^c credentes, lu- dseorumpotiusquam iftosnon haberc quod verum cft. NoQ cnim adinitiunt,qu6d mjgis hic cflc potucrirerror intcrprc- tum,quara in ea lingua efle fal(um,vnde in noftram per Grj- cam fcnprura ipfa tranllata eft. Scd mquiunr non elfc crcdi- bilc Septuaginra intcrpreres,qui vno limul temporcvncxjiie fenfu intcrprctati funt , crrarc potuiflc : aur vbi nihil corum inr.crcrar,voluilfe mentiri IudiEosver6,dum nobisinuidcnt, ^u6d lcx & prophetaET ad nos intcrpretando tranhcrunt , mu- taflc^jua-dam incodicibus fuis,vr in noftris minuerctur au- toritas.Hanc opinioncm vel kirpicionem accipiat quifcjucvt putaucrit, ccrtum cft tamcn , non vixiflc Mathufalcm poft diluuium, fcd eodem annofuiflTc dcfund^u, fi verum eftquoj de numeroannorumin Hebrzeiscodicibusinuenitur.Dc illis autem Septuaginta intcrprctibus quid mihi vidcarur, fuo lo- co diligenrius diflcrcnduir» cft , quum ad ipfa tempora quao- tum neccffitas huius opcris poftulat , commemoranda adiu- uanted*>mino vcncrimus Przcfcnti enim fufficit quxftioni fecundum vtrofque codiccs tam longas habuiflevitasillius 2Eui homines,vt poflct xtate vnius, qui dc duobus, quos folos tcrra tunc habuit,parenribus primus cft natus, ad conftituen- dam ctiam ciuitatem multiplicari genus humanum.

L. V I V E S.

a^rXoriturilla famofifnma qujpftio. V Sic etiam Hierony- i^nui cebbremhane per omnes ecclejla^s f^fff^ cj' ^Jionetn fcriifh^ Obiter annotabo fawofHTn non tam 'ffe maU , q^iam <. ultxfaw^ (lifiP apud Grtecoi nyiT^ix^.vn^. l.ucanui^fumofa vetuflai. Hieronymm e r~ ratum fff. k Ixx.m numero , ijueniaclmodum m plerif<^ue alits afprm at^ ^ ex librn Htbr£orum ac Samaritanorum coHi^tt eod,m anry JVla- thufalem obiijfe cfuo diluuium contigit : quod meritl i^Hgv^mm (hri- det tos , qm plw omnino vclunt habert fidti mterpretatio9)thuf , f^uam lingun iUis,vnde ad iAterasfacrafcriptma manarttnt.

Ii8 Auguftini de ciuitate Dei

De opinione eorum cjui primorum temporum homines tam

longaeuos quam fcribitur fuifre,non

credunr.

C A P. XII.

•'I^?(^ Equeenimvllo modoaudicndiriinrquipntataliter

1

15^

^ annos iliis tcmpoiibus coputaros , idefttarsc bre-

^^^^ uifatis,vt vnus annus noilerclecem illos habuifle

crcwiatur. Quapropter,in(juiunt, cuni audierit (juir^ue vel le-

gcnt norgentos annos quenquam vixifle , dcbet intelligerc

nonaginta . Decem (juippe ille anni , vnus efl: oofter , Sc de-

cemnoftri,centumilli fuerunt. Acperhoc , vtpntant , vi-

gintirrium annorum fuit Adam quando genuit Seth , &: ipfe

Seth ,viginti habebat annos & fex menfes, quando cxillo

natuseft £nos, quos appellat fcriptura ducentos , &: quin-

quc annos. Qupniam ficut iftifufpicantur , quorum expo-

nimus opinionem, vnum annum cjualcm nunc habemus in

decempartesilli diuidebant, & eafdem partes, annos vo-

cant. * Quarum partium habet vna quadratum fenarium , eo

quod Deus fex diebus perfecerit opera fua , vtinfeptimo re-

^uiefceret. decjua reinlibro vndecimo, ficutpotuijdifputa-

xxi Sexies autem feni , qui numerus quadratum fenarium

facit , trigintafex dies fiimt , qui multiplicati decies, ad tre-

centosfexagintaperueniunt, ideft duodecim menfesluna-

res. Propter quinque dies cnim reliquos quibus folaris annus

impletur,& diei quadrantem, '^propterquemquater duftum

eo anno quem biflextum voc5t,vnus dies adiicitur, addeban-

tur a veteribus poftea dies,vt occurreret numerus annorum,

quosdiesRomaniintercalaresvocabat.Pfomdeetiam Enos,

auem genuit Seth,decem & nouem agebat Tnnos,quando ex

illo natus eft filius Cainan,qL!Os annos dicit fcriptura ccntum

nonaginta. Et deinceps per omnes generationesin quibus

Ifiominum annicommemorantur ante diluuium, nullus fe-

r.e in noftris codicibusinuenitur, qui cum efletcentum anno-

ru'm vel infra , vel etiam centum viginti aut non muho am-

ph usgenueritfilium •.fedquiminuna a?tatcgenuerunt , an-

no.rum centum fexaginta,6<: quod excnrrit,fuifle referuntur:

quia< nemo, inquiunt , decem annorum homo poteftgignere

filiois, qui numerus centum appellabantur anni ab illis homi-

nibus : fed in annisfedecim eftmatura pubertas, & proli iam

idonca pracrcand<e, ^uo^ centuxii & fcxaginta annos illa

tempora

Ad Marcellinum Lib. xv. 119

tempora nuncupabar. Vt autem aliterannum tuncfiiifleco- putatum nonfitincredibile , adiiciuntquodapud plerofque fcriptoreshiftorize reperirur, iEgyptios habuille annuqua* tuormenfium, Acarnanasfex menlium,Lauinios rredecim meMfium.^^i^liuius Secundu'? quum commemoraiTei relarum fuille in lireras quendam vixuFe centum cjuiiiquaginta duos, alium decem amphus , ahos ducenrorum aiinorum habuifTe viram,aliostrecenrorum,quofdamad quingenros , alios acC fexcenrps , nonnullosadodingenroseriampcMuenifTe, ha!C omnia proprer infciriam tcmporum accidiflearbirrarus eft. Ahj quippe,in<]uir,xftare vnum determinabanr annum,&al- terum hycme,alij quadriperritis remporibus , ficur Arcades, in<juir,quL>rum anni trimcflrcs fuerc. Adiecit eriam aliquan- do itgyprios , quorum paruos annosquaternorum men- iium ftullefupra diximus,luna^que finc eorum livnirailc an- num.lta(]ue apud eos,in(]uir,aliqui &fingula miliia annorum vixide produrur.His velurprobabilibus argumenris quidam non deftruentesfidem facr<ehuius hil-toria? , fcdaf^ruere ni- tenres,ne fir mcredibile qudd tam mulros annos vixifre refe- runruranriqui-.perfuaferuntribi, nec t'e fuadere imprudenter cxiflimant,tamexiguumfpatium rcm. oris tunc annum vo- catum,vtillidecem,(int vnusnofter,^ decem noftri,ccnitum illorum.Hocautem falfiffiinum eire documerum euidenrif- fime oflendirur.Quo(S antequam faciam,non mihi raccndum viderur,cju^ credibilior pofiir cffe fufpicio.Poreramus certe hanc afleuerarioncm ex Hebra^is codicibus redaigucrc arqj conuiacere,vbi Adain non ducentorumrri^inra. ledcentum triginra annorii fuiflc reperirur.quando rertiu gcnuit filium, <]ui anni fi rredecim noftri funr, proculdubio primum genuit quandoduodecim vel non muho ampliusannorij fuir. Quis porel^ hac a?rare generare vlitata ifta nobifq; notiffima lcgcl narura^fSed hunc omirtamus,quifortaflcetiam quado crca-^ tus efl potuit.Non enim eum ram paruum,quam infanrcs no- flri funr,fdftum fuiflc credibile eft..Sed filiuseius non ducen- torum tjuinque.Jicur nos legimus . fed cenrum (juinque Fuir, quand® genuir Enos:ac per hoc fecundum iflos nondum lia- bcbarvndecimannosxratis.Quiddicam de C-ainan eius fi- lio, qui <]uu apud nosccnrumfepruaginra reperiarur anno- rain^puaHcbra;os feptuagintalegirurfuifTc^juanda genuit IvjiaUleelrQu^isgenerar homofeprennisfitung afini fieptuj»*

150 Auguftini de ciuitate Dei

^inta nuncupabantur,qui feptem fueruntf

L. VIVES. a #'~^VarmTJ partium habet vna quadratu fenarium.} ^npo-

\J tiin vnaijuiecjue} l^ orrh quadrattn ali<jutf numerMf efi ^ cjuieX mitlttplicatione tiujdem per fe nafcituryVt ter tria^cjuater quatuor,ftxies fex^S^nnM 'vero ccclxv.dies habet ^ ftx horas : haffex horas cum ^uinque diebui auftrcbant ifit compntatores^itapartitt ccclx. m decen» fartes.fmguln fenos ^tricenos die$ afiignabant. h Proprer quem quater dudtum. j- De hoc Suetonm in C^farty Cenforinnf,Aiacrobiu4,Btda./Jahebat cnim olim annH6 ante C^fa- rem ccclv.dtes^Qnwt.que viderent anno lujio decctndies (fr' fex horas deejfe^nj^otium datum efi pontifJcibtt^^^Lt alternui annpsmenfem inter- caUrent mfinc Febrtuirtj altera intercalationexxij. annorum j altera ijuia qnarto cjuoque anno excnrrebtnt efUAter jenti hora, id tfi -uiginti- quatuor xxnj.dierum,qut m^nfis aliud non hahebat nomen , quam in^ tercaUrts.Su t^fconlus dixiffe fcrtuit Ciceronempro AUlone mtnft intercalari.C.C^far diclatorhanc confufionem tntercalandt fusiuhtf iuf?itquc annttm effe ccclxv, ditrum. Et quarto quoque anno ineunte dtes ijnt'^ 'V).CaUnd.Al artias iniercalaretur^ qmbiffexttn dicerttur: ejuta bti^v]. Calen, Martia^ eo anno c omputamu^ . Kt •vero hac nobis Tna^isad numert*m ^ temptts congruerent,annum vnumfuit xv.mert'- fium.mterkclis duobtn menfibta inter Nottembrem ^ Deceu>breniy tumtntercalato , quiforte ineumannum ineiderat : quo deindemen' fesac dies ad curfnm foln conutnirent , ^ rationes £Jiatts hyemifque annumcorffufionts neminarunt.protenfni efi enim in ccccxlitj. dt€s,Sue' fon.Afacrob. c PliniusSecundus quum commemoralTet.} Lib.j.cap.^^.

Anin dinumeratione an»ocum Hebrxorum magisquaai Septuaginta intcrpretum fic fcqucnda auioncas.

CAP. XIII.

•JK^^?^ Ed quum hoc dixero , continuo referrctiir ilhid Ii>- ^-^Vvl dasorum efTe mendacium : de quo fuperius fatis a- ^^;^^£^umeft. Nam feptuagintaintcrpretes laudabiliter "celebratos virospotuifie mentiri difiicile eft. Vbi fi qui^- ram , quidfitcredibilius, luda^orumgentem tam longeia- teque difFufam, in hoc confcribendum iricndacium vno con- lilio confpirare potuifTe : & dum aliis inuideant autori- tarem , (ibi abfluhfie vcritatcm : an feptuagmra homines

AdMarcellinum Lib. xv,' 131

qui etiam tpfi Iud«ei erant, in vno loco pofitos, quoniam rcr iEgypti Ptolem^us eos ad hocopus afciuerat Jpfam veri- tatemgentibusalienigenisinuidifTe , & communicatoiftud tuncfecilTe confilio : i^uis non videat <juid procliuius faci- Jiuf(]ue cred;iturf ^ Sed abfit vt prudens quifpiam, vel lu- dasoscuiuilibct peiuerfiratis atque maliriiE rantum potuiflc Credat m codicibus tam mulfis6v: tam long<^ lateque difper- fis:vel feptuaginta illosmemorabilesviros hoc de inuideda gentibiis veritate vnum communicafTe cofijium. Credibilius ergo quis dixerit quu primum dc bibliotheca Ptolem^Ei de- fcribiiftj coeperunt,tunc aliquid tale fieri potuiflcincodicc vno,fcilicec pnmitus inde defcripto vnde iam latius emana- ret,vbipotuit^uidem accidcre ctia fcriptoriserror.Sed hoc inilla quarftionc de vita Mathufalcm no abfurdu cft fufpica- ri:&: inilloaho vbi fuperantibusxxiiij.annisfummanocon- uenit. Inhisautem in quibus continuatur ipfiusmendofitatis fimilifudo,ita vtantegenitumfiliumquiordiniinferitur,ali- bifuperfintcetum anni,aiibidefinf: poftgenitumautem vbi deerant,fuperfint:vbi fupererant,defint,vt fumma coucniat: 8c hoc in prima,fecunda,terrid,quarta,ijuinta, feptima getic- ratione iiuicnirur,videtur habere quaniiam,fi dici pote(t, er- roripfe conftantiam:neccafumredolet;fedHiduftria.Itaque illa diuerfitas numerorum aliter fehabentiumin codicibus Gr.vcis ^ L3tinis,aliter in Hebraris, vbi non ti\ il^a de centu annis prius additis , & poftea detra^is per tot gcne/ationes continuata parilitas:ncc m.iliria: ludaforum , nec cliligentiac velpiudenti:Efeptu.i§intainterpretu,fedfcriptoristribuatur errori,qui de bibliotheca fupradi£li regis codicem defcribe- dum pnmasaccepit. Nam eriam nunc vbi numeri non fa- ciuntintetum ad aliquid quod facile poffit intelligi^vcl quod apparcatvtiliterdifci,& negligeter defcributur,&: negligen tius emedantur. Quis enim exiilimet fibi efte difcendu.quot miiliahominum tribus Ifrael figillatim habere potuerunt? quonia prodelle aliquid non puratur,& quotus quifque homi- num eft,cuiprofunditas vtilitatishuiusappareat? Hic vero vbi per tot coniextas generationes centum anni alibi adfunr, alibi defunt : & poft natum qui commemorandus fuerat li- lium.defuntvbiadfuerunt,adfuntvbi defuerunt , vt fumma concordet : nimirum quum veilet perfuaderc, qui hoc fccit, idconumerofifiimosannosvixiflcamiquos , quodcos brc-

l 2 "

tft Auguftini de ciuitare Dci

iiiflimosnuncupabaot:& hoc dc maturitate pubertatis , qua idoneafilij gigneretur,conarctur oftcdcre.atqueideo inillis centumannisdecemnoftrosinfinuandos putare incredulis, nc homines tam diu vixifle recipere in fidem nollent:addidit centum vbi gignendis filiis habilem non inuenit 2etatcm;eof- demquepoftgenitos filios, vtcongnierctrumma, detraxir. Sic quippe voluit credibile facere idonearu geuerandse pro- lis conuenientias £etatu,vt tamen numero non fraudaret vni- tierfas-^tatcsviuentiu finguloru. Quod autcm iu fextagene- ratione id non fecitjhoc ipfum eft quod mjgis mouet , illuiri ideo feciire,quum res quam dicimus poftulauit,quia non fecit vbinopoftulauit.lnuenitnaqueineadem gcncratiojic apud Hebrtcos vixiiTc lared , antcquamgenuiflet Enochcentum- fcaginta duos annos,qui fecundum illam ratiouem breuiuui aivnorumfiuntannifedecim , &. aliquidminusquammenfes cluo:qu2E iam astas apta eft ad gignendum:&idco addere cen- Tum annosbreues,vt noftri viginti fcx fierent necefle no fuit: ne.c poft natum Enoch eos detrahere,quos no addiderat ante ;iiatum.Sicfaftiieft,vthincnullaeflet intercodiccs vtrofque varictas.Scdrurfusmouet^^^curin odaua generatione ante- quam de Matthufale nafceretur Lamech,quuapud Hebr^os leganturcentum Ixxxij.anni , viginti minus inueniuntur iii codicibus noftris,vbi potius addi centu foient: & poit genitii Lamech complendam reftituuntur ad fummam , quze in co- ^icibus vtrifque non difcrepat. Si enim centum feptuaginta tmnos propter pubertatis maturitatem,decem & feptem vo- lebatintelligi:ficutnihiladdere,itanihil detrahere iam dc- tebat:quia inuencratstatemidoneamgenerationifiliorum, propterquaminaliiscentumillosannosvbieam non inue- mebat,addebat. Hoc autem de vigmtiannismcrito putare- muscafumendofitaiisacciderepotuiflc, nifi eos ficut prius lletraxerat,reftituere poltea curarct,vt fumm^ coueniret in- tegritas.Anforte aftutius faftum exiftimandum cft ; vtilla, ^ua centum anni priusfolent adiici,& poftea dctrahi, occul- tarctur induftria,quii & illic vbi neceflc non fuerat,non qui- dem de ccntum annis , veruntamen de quantulocunque nu- mero prius detrafto,poft reddito,tale quid fieretfSedquomo dolibet iftud accipiatur,fiuc crcdatur ita eflTe fa£tum,fiue no credatur : fiue poftremo ita,fiue non ita fit : red:e fieri nullo iTiodo dubitaucrim,vt quii diucrfum aliquid in vtrifque codi-

cibrfs

Ad Marcellinum Lib. xV. 15}

cibusinuenirur , quaridoquidem adfidem rerumgcftarmn vtrumque effe non potcft verum,'* ei linguze potius credarur, vnde cft in aliam per interpretes fa£la tranatio.Nam in qui- bufdametiamcodicibus Grafcistribus,& vno Latino, & vno etiam Syro inter fe confcntientibus inuentus eft Mathufaicm fex annis ante diluuium fuijflTe defundus.

L. VIVES. a y^Elebratos viros po. ix\en.^i^Ubific,Hamfeptu4gttttainter' \ \^_ypretcs laHdabtUter celebratos -viros non pojfe menttri.-vbifi ^««- ratur^^c.

h Sedabfitvtprudensquifpiam.}' flocidem res}ond(ripoteTi hifj<juifalfatos corruptofcjue i(jt^ ab HebrAH codtces 'veti.rtt tn^ruinen» tij^ a Gracti noui obi9ctunt,ne verttaf facrorumlihrorumex tUnfon* tibws petatur.

c Curinoftauageneratione. } FJunclocum nonfatUinteUigo^ Nam^in verfione Hieronymij^ in Lxx conformiter habetur an^ nos /X/athufjlemprms qua>ngtgn:ret Lamech^fuijfe centum o^oginttt" feptem^ntfi aUter ^^u^uflintii legerit.

d EilingucEpotiuscredaturvndecft in aliam. \ Hocipfum /Jteronymm cUmat^hoc ipfa docet ratio : ^ nuUus eji faniore tudtcio, quirepugnet : fed frujira confenfus bouoruni ingeniorumhoc cenfet.nam rigtdmftuporvelutmolesopponitur : HonquiaiTii tnfcijfu.it earum lingua^um,namnec PJebratce fciebat x^ugufitnt9S , f^ Grace mtntti quarn mediocriter.fed non cji m hn ea inod'fttA animi^<jU£ im t^ugufit- m.fJic "vndecunqueparatui erat doc«rt,iflt nufquam volunt docert^v bique docere ejued tgnorant,

Dc parilitate annor,um,qui iiMem quibos nuncfpa'iis & in prioiibus lcculiscucuiier«nt. CAP. XIIlL

Vnciam videamus quonam modo euidcnter pof- Htoftendinon tam brcues, vt illi decem vnus ef-

__^ fet nofter , fcd tantae prolixitatis annos quantas

nuQc habtmus, quos vciquc circumitus conficitfolis , in il- lorumhominum vitapruiixirnma computatos. Scxccntcfi- monempc anno vitae Noe , fcriptumcftfa£^i'm eifc dilti- uium.Curcrgo ibilegitur : Et aquadiluuFJ fa<^a cft fupcr terram fcxccntefimo anno vitas Noe , fecundi menfis, fepti^ ma & viccfima mens.fi mnusille minimusquales decem Fa- ciut Ynumnoftru trieuitafex dies habcbai.' Tantillus quipp©

13

134 Auguftini de ciuitatc Dci

annus fi antiquo more hoc nome acccpir,aut no habct meres» aut menfis eius e(t triduu, vt habear duodecim meres. Quo- modo igirur hic di^tu eft^fexcentelimo anno^fecundi menlis, feptima & viceiima meiis,nili quia tales quales nunc fiinretia tunc erant mefesf Nam (juo pado aliter vicefimo & feptimo die fecundi menfis dicererur coeptu elTe diluuiumfDeinde po ftea in fine dihiuij ira legirur: Er feditm arca menfe fcptnno, ieptima & vicelima merisfuper motes Arararh. Aqua autem minuebatur vfq; ad vndecimu menfem. In vndecimo auteni menfe prima die men/is apparuerunr capita montiu.Si igitur talesmenfeseranr ,rales profedo& anni eranr quales nunc habemus. Menfes quippe illi rriduani , viginri &. leprem dies habere no poreranr. Aur (i parsrricefima tridui tunc appella- batur dies, vt omnia proportione minuantur : ergo nec toto quatriduo nGllrofac^ij eft illudragrade diluuium, quod me- moraturfadluquadrJginra diebus Sc quadraginra nodibus, Quishancabrurdirare&: vaniraremferatfProinde remouea- tur hic error,qui conieclurafalfa ita vult aftruere fcripturii-. rum noftrarum fidem,vt aiibi deftruar. Prorfus ranrus eriam tunc diesfuir,quantus & nunc eft,quem viginti & quatuor ho-» r<ediurno curricul« nod:urn6que determinant. Tantusme- fis , quantus & nunc eft : quem luna coepta & finira concludir. Tautus annus,quantus &: nunc eft:quem duodecim mefes lu- nares * addiris propter curfum foiare quinque dicbus &i qua- dranre confumm-mt.Tantus anni fexcente/mii vira? Noe fe- cundus erar meHs^eiufque menfis vicefimus & feptimus dies, quando coepit effe diluuiu:iii quo dies qaactraginta ccjntinua-. t^ingenrespluuia; memoranrur, qui dits non binasac paulo ampliusho^-as habebant.fed vicenas ^quarernas die noduqj tranfaftas,acperhocram magnos annos vixerdrilli anriqui vfq; ampliusquam nangenros,qaanrospoftea vixir Abraham cetum feptuaginraquinque : & poft eum filius cius Ifaac cen- tum o£togi'ira,& filius eius lacob prope cenrum quinquagin- ta:& quanrosinrerpcfiraaiiquanra itrare Moyfes cenrum vi- ginti,& quantos etmm nunc viuunt homines feptuaginta vel oftoginta,vel non mulro ampHus, dequibus eriadiftum eft: Etampliuseorumiabor & dolor. lUa vero numerorum va- rietas,quar inter codices He-brxos inuenitur & noftros , neq; de hac antiquorum long^uitate diftentit: & /i quid habet ita diw^rfuiDjVt verwm efTe vtrumque nQn pofsit , vcrum gefta-,

rum

AdMarcellinum Lib.xv. 135

fumfidesabeaiingua repetenda eft , ex qua interprctatum eft quod habemus.Qjja; facultas cum volenribus vbique gen- tiumprzefto fit, ''nontamen vacat » quod feptuaginta intcr- pretes in plurimis qu^e diuerfa dicere videiuur , ex Hebrxis codicibus emendare auf.is eft nemo,non enim cft illa diuer- fitas putata mendofitas: ncc ego vllo modo putanduni cxifti- mo.Sed vbi no eft fcriptoris crror , aliquid eos diuino fpiritJi vbi renfuseflet confentancus veritari &. pr^udicas vcritatcm, non interprerantiummorcfed prophetantium libertateali- ter dicere voluifle credcndum cft. Vnde niierito non foluni Hebrsis,vcrumetiam ipfls, cum adbibet teftimonia dc fcri- pturis,vti Apoftolica inuenitur autoritas.Sed hmc me oppor- tunioreloco , fi Dcusadiuucritjpromifi diligentius locutu- rum,nunc quod mftat expediam.Non enim ambigendum cft ab homincqui exprimohomine natus cftprimus, qiiando tamdiu viuebant,potuiireconftitui ciuitattmfane tcrrenam, nonillaniquazdiciturciuitasDei; de qua vt fcribcremusia- borem tanti huius operisin manusfun^pfimus.

L. V I V E S. a A Dditisproptcr curfum folaremquinq, diebus&qtia- x\.drantc. V Menfislmaru^ dupltcit.rpeteSt(onfiderari: nctm oif/ dim lunu dtfeedit,^ redit ad idempunchim , idfit diehut fcptem ^ vigintiy-uel dum fole^rt ptrcurfo firrnifi re circulo cotjfequitur , id fit diebuf vnde trt^.ita horps duodccim ^ mtnuivi xliiij. Solem cnim eo- dem quo reli^juerat lo'o non muemf.cfutppe t*r tpfe -viefuts. iionmhil in~ terea confectt , ad cfmd emnivndum duo dtes cum dimtdio luna dan~ tur.^t ludxi 'vulgo trtginta dieiui luiiarem menfem claudunt, quem flenum vocant. b Non tamen vacat.}zVo» efl inane^^fme wyflcrio ^ caufa.

An credibile fit,priini fcculi viros vfque ad aet:jteR),qua filios generaffertfcrunrur,a concubitu continuiflc.

CAP. XV.

Icct crgo aliquis-.Itane credendum eft,hominem fi- lios generaturum , nec habentem propofitum con- ttnentiae centum &:amplius,vcl fecundum Hcbrasos non mult6minus,idcft oftogmta, feptuaginta , fcxaginta annosaconcumbcndi opere vacauifl"c: aut ii non vacarcr, nihil prolis gigncre potuifle? H^c quaeftio duobus raodis foluiiur. Aut enim tanto * fciior fuit proportione pubgr-

jj6 Augutlini de ciuitate Dei

tas,<}uanto vita? totius maior anno/iras:aiit qiiod magi' video cfle credibilcjnon hlc primogeniti f.lij cfvmmemorati funr, fed <juos fuccefsionisordo pofcebat,vtperuenireruradNoe, a quo rurfus ad A br aham videmus efle peruentum:ac deinde vfq» ad certum articulum teinporis,quatum oportebat figna - rietiam generationibus commemoratis curfum glorio/ifsi- mas ciuiratis in hoc mundo peregrinantis , & fupernam pa" triam requirentis. Quod enim negari non poteft, prior om- nium Cain ex coniunftione maris Sc foemina! natus eft. Neq; enim illo nato dixiflet Adam quod dixilTe legirur^^^Acquifiui homineper Deum;nifi iUisduobus ipfefuilTet homo nafcen- do additus primus.Huc fccutus Abel quem maior frater oc-» cidit,priefigurarionequadamperegrinatisciuitaTisDei,qu6d eflct ab impiis, d. quodammodo terrigenis , id eft terrenam originem ailigentibus,(!i; terrcnre ciuiratis tcrrena felicirate gaudentibu5,perfecut ic«ies iniquas paflura, primus oftendit, ^edquot annorumerar Adam cum eosgenuit, nonapparet, Exii)cledigerai.itur generariones alia?deCain, ali^edeillo quemgenuit Adam in tiusfuccelsioiie quem frater occidit, & appellauit nomen il]ijsSeth,dicens vt fcriprum eft, Sufci^ tauirenitn mihi Deus femcn aliucpro Abei,quem occidit Cain. Cum iraqueiftse duar feriesgenQrarionu,vna deSerh, alteradeCain , hasduasdequibusagimus diftin£lis ordini- fcusinfinuent ciuitates:vnam czeleftem in terris peregrinan-r tem, alteramterrenam terrenisraquam fola fmt gaudiisin-» hxrentem vei inhiantem:nullus de progenic Cain cum dinu- rnerata fit connumerato Adain vfq; ad oftauam generatio- nem,quot annorum fuifler expreflus eft , quado genuir eum, qui commemorarur poft eum. Noiuir enim fpn irus Dei in terrenee ciuiraris generarionibus rempora norare anredilu- uium,fedin cie]eftismaluir,raquam eflent memoria dignjo- res.Porro a urem Serh quado narus eft,non quidem raciti funt annipatriseiuSjfediam genueratalios: & vtrum folos Cain &. Abel , affii mare quis audeat.'' Non enim quia foli nominati Tunt propter ordincs gener^tionum, quas comemorare opor tebatjideo confequens videridebet foiosfuifle tunc genera-!- tos ex Adam. Cum enim fllentio coopertis omnium nomini- bus c*ereroru,legarur eum genuiife filios S^ filias , quota fuef xit ifta proles eius,quis praefumat aflerere,n culpam temeri-p t3tiseuitat.'Potuitquippe AdgmdiuinitUs admonitus djcere

poftea»

Ad Marcellinum Lib. xv. 137

pofteaquam Seth natus eft-.Sufcitauit etiim mihi Deus femea aiiudpro Abehquando talis eratfuturus,qui impleret illius fandiratem : non quod ipfe prior poft eum temporis ordine nafceretur.Deinde quod fcriptu eft : Vixit autem Scth quin- que & ducentos annos:vel fecundum Hebr^os quinq; (Sv:cen- tum aiinos,&gcnuit Enos:quis poisit nifi inconfideratus alfe- uerare hunc eius primogcnitum fuille,vt athnirantes merito requir-amus,quomodo per tot annos immunis fuerit :^ conu- bio /ine vllo propofito contineri2;,vel non gcnuerit coiuga- tus:quadoquidem etiam de ipfo legitur : Ht genuit filios ik fi- lias,& fuerunt omnesdiesSeth duodecim & nongenti anni, &L mortuus eftf Atq; ita demceps quoru anni commemoran- tur,nec filios filiafque genuiffe reticetur. Ac per hoc non ap- paret omnino , vtrum qui nominatur genitus, ipfe fuerit pri- inogcnitus : imo vero quoniam credibile non eft patres illos anate tam longa aut impubes fiurte : autconiugibus caruif- fe vel foetibus : necilloseorum filios primos eis natos fuiffc crcdibilc cft. Sed cum (acr^ fci iptor hiftori^ ad orru vitam» que Noe , cuijs tempore diluuium f.it^um eft, per fuccefsio- nes gcnerationum notaris temporibus intcnderet peruenire, cas vtique c6memorauit,non qu^ primx fuis parentibus fue- iint,fed qucein propagationisordine venerint.Exempligra- tia quo id fiat apertius, aliqiiid interponam , vndc nullus am- bigatficri potui(fcquod dico.liuangelifta Matthcusgencra- tionetn dominic<e carnis per fcriem parentum volenscom- mendarc mcmoria.',ordiensa parre Abraha atqucadDauid pi imitus vt perueniret iiuendens, Abiaham , inquir ,genuit Ifaac:cur nondixir I(rinhcl,quem primirusgenuir f Ilaacau- tem,inquir,genuit lacobicur non dixit Hfau , qui cius primo- genitus fiiit .' Quja lcilicct pcr illo»; ad Dauid peruenire non poflet,deinde fequitur:Iacob autcm genuit ludam & fratres eius : nunquid luda-s primogenitus f iir? ludas , inquit , genuit Pharcs &. Zaram , nec iftoium gcmmorum aliquis fuit pri- inogenitusluda!,fedantcillosian^ tres gcnueraf. Eositaque tenuit m ordine generationum,per quos ad Dauid, atque m- de qu6 intederat,perueniret. Ex quo intelligi poteft, veterc;» quoquehomines antediluuiutn nonprimogenitos, fcd eos fui{Tecommemoratos,perquosfuccedentium ordo genera- tionum ad Noe patriarcham duccretur , nc fer^ pubertatis iUorum obfcura 6c non neceflaria qusel^io nos fatiget.

1 S

138 Auguftini de ciuitate Dei

L. V I V E s.

a QEriorfuitproporrionepub. } Pubsriai efl tfmptu quo ge- Cjnerationifunt hommcs idonci^cum ^juhei -uirn barbx mnafciturt fceminn wuU^bnbui.

b Acquifiuihomincpi;rDeum.V5*«tf/)o/Jcr//, M.Tnimfjilwverte' Tnnt LXX.^ fJicronymtci dictt Caiy» mttrpretari,itT*}<ny pojf Jsione,

De iarc coniugiorum,quocl difsimiliter a rubfcqucntibus m.Ttro- ^ni^^habuerunprimacoiinubia. C A W XVI.

^^^ Vmigitur genus humanum poft primam copulam H^^S viri fddti ex puluere , & coniugis cius ex viri latere, ^ '"^ marium foeminariimque coniunflione opus habe- rer, vtgignendo multiplicaretur: nec eflentvlli homines, nifiqui exilJis duobusnati fuiflent , virifororesfuas coniu- ges acceperunt: quod profe<fto t^uanto eft anticjuius compel- Jente neceflirate,rato poftea faftum eft damnabilius,religio-» neprohibente. -^Habita eftenimiatio reftifrtmacharitatis, vthominesquibuseflet vtilisatquehonefta cocordia diuer- farum nece(htudinum vinculis nedterenrur: nec vnusin vna mulras habeier,fed fingul^ fpargerentur in /ingulos:ac fic ad focialem viram diligenriuscoUigaVidam phirima: plurimos obtinerent. Pater quippe & foccr duarum funt neceffitudi- num non^ina.Vt ergo aiium quifcjue habeat patre, alium fo- cerum numerolius fe chaiitasporrigit, Vtruque autcm vnus Adam efle cogebatur, & filiis & filiabus fuis, quando fratres fororefcjueconubioiungebatur.Sic & Eua vxoreius vtricjue fexui fihorum, fuit & focrus & marer. Q^ fi duic fo?min:e fuifl^enr,materaltera.&: focrus alterj,copiofins fe focialisdi- ledio colljgaret.lpfa deniq;iamforor(]uod etia vxorfiebat duas reneaar vna necefiitudinesiquibus per fingulas diftribu tis,vr a jrera efler foror,altei a vxor,hominum numero focia- lis propinquirasaugerernr. Sed lioc vndefierertucnon erar, quando nifi fratres & fororescxillisduobusprimisnuiliho- mines erant.fieri ergo dcbuit quando potuir, vr exiftente co- pia inde duceretur vxores, qua! non er^nt iam forores : & no foliim iuudvt fieret nulla neceffitaseflet, verumeriam fi fie- retnefaseffet. Nam& fi nepotes primorumhominum, qui iam confobrinas porerataccipereconiuges,fororibusmatri- monio iungerenrur:non iam due,fed tres in homine vno ne- ceffitudines fieret,qus propter charirate numeroflore pro- pinfjuitate nedendam, difleminan per fingulos fingula: de-

buerunt

Ad Marcellinum Lib. xv. 159

buerunt.Enetenimvnus homo filiisruisfratrifcilicet foro- riquecomjgibus,&pater& rocei-<3(: auunculus :ita & vxor eius,iirjem comunibus filiis & mater & amita, Sc focrus. Iti- demque inter fe filij eorum, no folum eflept frjtres arq; co- iuges, ^ verumetiam confobrini:cjuia osi fr^trum fili). Omnes aurem jQaf necerfitudinesquce vtn nomini tres hominescon- ne£tebanr,noucm connecK'renf,ri elVenr ia fm^ulif. (ingula;: vtvnushomo h.iberetalteram("ororem,alteran» vxo!en),al- teram confobrmam.alterfi patrem,alrcrum auunculum,al- terum lbcerum,alteram matrem.alreramamitam , alterain focrum:atc|; ita (e no in paucitate coarracum,fcJ lurius atque numerofiuspropinquitatibus crcbris vinculum fociaNc Jif- funderer. Qundhumano generc crefcente &- mulrL^licato, eriam inter inipiosJcorum tnalroi um falforirnqie cuirores fic obferuaricertumus:*^ vtetiam ii peruerfis legi' uspcimit tanrur fraterna c6iugia,meliortan.en confuetucio ipfam ma- lit cxhorrere liceriam:&: cum fororcs accipere in manimo- nium primis luimani geneii^ temporious om;)ino iicuerir, ricau;?rfetur,<juafi nunijuam licere poruerit. Aii humanum enim fenfum vcl al)iciendum,vel ohendendu,mo<; valct nJu- rimum.Q^i cum lo hac caufa immoderationem cocupilcen- tiie C(je'ceat,eum defignari arq, corruir.pi meriro efic ncfa- rium iudicatur.Si enini iniqim eft auiditate pc>llidendi tranf- gredi limitcm agrorum,quant6 eft iniquius libidine cocum- hendi (ubuertere limitemmorum ? Irxperriautem fumus in connubiis conf ?bnnarum eiiam nollris tcmporibus propter gr.^dum propmquitatis fratei no gradui proximu, qtiam raro p'jr moresfiebac quodfieriper legcs licebat: quia idnec di- qina piobiouit, '' & nondum prohibuerat lex humana. Ve- ruatamen ficlum etiaui licitum, propter vicinitatem horre- haturil]iciti:iS: quodiiebat cu?n conf>'oiirKi,pene cum fori=>rc fieri videbatur:quia '^^ ipli inter fe propter tam propinqsam confanguinitarem fratres vocatur,cSc penegermani fanr.Fuic putemanriquis patribusreligiofve curaf.ne ipfa propinquitas fepaulatim propaginum ordinibus dirimens longius abiiet, & propinquitas e(l'ede(ifteret,eam nondulonge poflta rur- fus matrimonij vinculo coiiigare.& quodammodo reuocare fugientem.Vnde iam pleno hominibus orbe teiTarum i^non quidem fororesexpatrevel matrc,velexambobus fuis pa- jrentibus natas,fcd tatnen amabat de fuo gcaere duccre vxo-

140 Auguftini de ciuitatc Dei

res. Veruntamen quisdubitet honeltiushoc tempore etiam confobrinarum prohibita elTe coniugia : non folum fecundu Caquxdifputauimus proptermultiplicandas affinitates, nc liabeatduasnecerntuclinesvna pcrfona,cum duse poffintcas habere,&: numerus propinquitatis augeri; ftid eriam quia ne- fcioquomodomeft humanse verecundiae quiddam naturale atquelaudabile : vtcuidebct caufapropinquitatis verecun- dumhonorem,abea contineat, quamuisgeneratricem, ta- men libidinem dequa erubefcere videmus (5>: ipfam pudicr- tiam coniugalem.Copulario igitur maris & focminse , quan- tumattinetadgenus mortalium, quoddam feminarium cft ciuitatis^fed terrena ciuitas generatione tantummodo,C2Ele- ftis auteni etiam regeneratione opus habct, vt noxam gene- rationis euadat.Vtrum autem aliquod fuerit , vel (i fuit, <]ua- lefueritcorp(j)raleatquevifibileregenerationisfignumantc diluuium , ficut Abrahae circuncifio pollea eft imperata , fa- crahiftoriatacet.Sacrifica(retamenDeo,etiaillos antiquif- iimoshominesnontacet, quod in duobus primis fratribus claruit : & Noe poft diluuium quum de arca fuiftct egreftus, hoftiasDeo legitur immolafie.Dequareinpra^cedeniibus libris iam diximus: non ob aliudd^smones arrogantesfibi diuinitatem debfque fe crcdi cupientes fibi expetere facrifi- cium, &gauderehuiufmodihonoribus, nili quiaverum fa- crificium vcro Dco deberi fciunt.

L. V I V E S. a r TAbitacftcnim ratio recliffimacharitatis.j-^twfcf/?/'- 1 1 tudinis vtnculum nt rmltos dijfnfis coniugips^ ^ mn tntra eof- dcm parietes manentibu- piures conne^iret , ^ fe inuicem fanguine iunSh uiiigerent. Sic ferpere extenditjue charitatsm generis httmani docet Ctcero c^uinto Definihuf.

h Verumctiamconfobrini. } Filij duorumvirerumfratrum pa- truelesfurtt.Jiltj duorumfratrum 'viri^ f<rmin£ amttimi: duarumfo-^ rorum lOitfokrinuMcCrcellws hl'. De pmprifiatafermotM . c Vt eti.^m fi peruerfis legibus pcrmitrantur fraterna coniu- gia.} P^t elim apud deos.SatttmfH enr:> d dcu Otuinfororem , Jupiter Junorfern. Pofieaapnd tyifgyptios ^ MhenienfeSyRomani tamen eum morem nunc^u m riceperunt.

d Etnondumprohibuerat lexhumana. } Plutarchus in Ptb^ hlematif olim necef?urias ducere proUhiturn fuijfe fcrtbit , (juoai lex tH Uta licerc njel patruum vU atmncuitm fratrifforerif^ve filiam

ducere

AdMarcellinum Lib. xy. 14I

dacerej propter vi um quendam honum ^ acceptum p^pularihm , re- nui eaifu.ciuifratnsfuifiliam nuhtUm ^ dotatarri tpfefibi in matrimo-' nium acceperatyreiifoj ue etufce criminh faBtn pro condone abfolutui eftt lege ibidem latn ^ magnc confnfM approbata. c Ip/iinterrc propcer, &;c. francsvocaQtur. |'5*c,^^4/;4fli njocauit Sarani.Et Cicero cjuinio De fim-jus , L- Ciceronew p^tYMifai fiittifnfrairem nominat. nontamen dicuutur qermauK iAeoaddtt-,fTi germamfunt.

Dcduobus «vno gcnitore procrcatispatribusatquepnn- c i^ibuj. C AP XV II. -

^5R ^^^ ^''g^ ^^^^ Adam vtriun^ue generisparer,ideft»

item pertinet ciuirarem : occifo Abel , arque in eius iQterfeftione commendato * mirabili facramcnto , fa^i fiintduo patres /ingulorumgenerum , Cain & Seth ;in<^uo- rumfiliis, quos comtnemorari oportebat , duarum iftarum ciuitarum in genere mortalium euider.tius indicia ci.ucrc C(3f perunr. Cain quippe genuit Enoch , in cuius nominc condidit ciuitarem terrenam , fcilicer non percgrinao- tem in hoc mundo . fed in eius remporali pace ac felicirarc quicfcentem.Cainaiitem inrerpretatur polTeffio : vndedi- ftum ci\ quando natus eft^fiuca patre, fiueamatre ciusi Actjuifiui hominem pcrDeum. Enoch vcro interprctatur dedicatio : hic enim dedicarur tcrrena ciuiras , vbi condirur: quoniam hic haber eum , quem inrendir Sc appetir finem. ^Porro iUe Scrh refurrcc^io inrcrpreratur , & Enos filius cius interprcratur homo : non ficut Adam : & ipfum cnim nome inrerprerarurhomo, fed commune perhiberurclTeiti illa lingua, id ertHebrafa,mafculo & foeminae. Namfic dc illo fcriptiim eft : Mafculum & faeminam fecit eos , & henc- dixir il!os,& cognominauir nomen eorum Adam.Vndc non ambigirur,fic appellaram tuifle foEfminam Euam propno no- mincvttamcn Adam,quodinterprctarur homo,nome eflct amborum.*^ Enos autem fic inrerprcrarur homo , vr hoc non poflefofminamnuncupari periri lingu3eillius ^fl*euerenr, ta- <juamfiliusrefurredionis,vbinon nubenr, neque vxores du- cet.No erit ibi generatio, cum illuc perduxerir regeneratie. Quare& hoc non incafl^um norandum arbirror , cjuodin his gcncrarionibus <]u2c propaganrur cxillonuicfl: appellarus Seth,cum genuiflc filios fiiiafquc dicatur,nuliaibi gcnita no-

141 Auguftini de ciuitate Dei

minatim formina cxprefla eft. In his auremqua?propagan^ tur ex Cain, in ipfo fine quou{cjue prorenduntur , iiouiffima fuemina genita nominatur.Sic enim legitur ; Mathufacl ge- nuitLamcch,& fumprit i\hi Lamech duasvxores, nomen vni Ad3,6v nomcnfecund?jSel]a:(Sc peperit Adalobel.Hic erac pater hjbirantiumintabernaculispecor.Diorum. iit nomen fratris cius lubal : hicfuit qui oftendit pralrerium & citha- ram.Sella autem pepcric &: ipfa '^ Tobel : & crat ceiarius & malleator ^ramcniti , & ferri. Soror autcm Tobcl Noema. Hucufque porre6^e limr omnes generationes Cain, qux funt oiDnes nb Ada ofiojannumerata ipfo Adam, fepf em rcilicec Vl'4ue ad Larnecb,qiii duarum maritus vxorum fuit : & o£la- va ellgeneratio in filiis i.^iu'; , in quibus commemoratur 8c fcrmina : vbieleganter /ignific.i£um efl, terrenam ciuiratem vfque infuiiinemcarnaleshabituramgenerationes:quce raa- rium fccminarumq^cor.iuodioneproueniunt.Vnde ik ipfor, quod prxtcr Euam nufcjuam rcperitur ante diU)uium,nomi- nibus propriis exprimuntur vxores illius hominis, qui nomi- natuihic nouiffimuspater.Sicur aurem Cain (]ui intciprera- turpoffefrto, terrenascoditorciuitaTis, & filiuseius, in cuius nomine condita eft Enoch,quiinterprctarur dedicatio, indi- catiftam ciuitatem, & initium , t%: finem habere rerrenum: vbi nihil fperarur amplius, quam quodin hocfeculo cerni potcft.Ira Seth interprcratur refurredio.^qui ciim fn genera- tionum feorfum commemoratarum pater, quid de filio eius facra hxc hiftoria dicat,intuendum eft.

L. V I V E S.

a \ /t I«'ahili facramenro ,}■ Pri/mm fnertii ChrifiiJeinde rnar

L ' Xtyru-nyijnoi muncann/ frater perf^uttur. h Porro ilic S vth refurreftio. j- / ■ ieronyuaa pejliionem^fiuf po' fuU^clixit.LU>elUii eft addn'<r cala liibltx cfMunfcribiiur-.Dc imefpre- tattone nomtmm Hebraicoium. U Setlj ifjjerpretaturjufitiontm , ftnt foftinft^e r.furr eciionem.

c Enos aurem UcmtciyvQtanw.^flieronyrnu^tQiif^modo ^dam interpretatur.iiu Enosmxta fJebr<t£ iin^ttt. variftatcm , homo , vel 'virdtci.m.

d Tubalcain. V ^^» antiqnis cvdicibm habet Tobel. Nen dubium ijuin K^ti^ujUr.u^fi fcmm LXX.<|Hi ijenerunt mn.A J[i %-nMv y^ tfjo-nf tii ^Qih.Hebrxi Tubalcain SellagenitHmdtcunt , (^fic tradit lofcphuf,

Quid

Ad Marcellinutn Lib. xv. 145

Quidfignificaturn Gcin Abcl,^' Scth,&: Eno£,qn«ilapp«-

rcat ad Chriflum,&: corpus cius,id eft

ecclefiam pcrimere.

C A P. XVIII. ^ T Seth , inquit, natus eSt filius , 6c nominauit nomcn ?Jf^^ eius tnos.tlic fperauitinuocarenomen domini Dei.

f^*^ Ncinpe clain.itatrcRaiio vcrlraiis.ln Ipe igitur viuit homo fiiiusrcruirtctionis-.in fpe viuit, f^uandiu peregrinatur hic ciuiras Dci , qua? j;i;4niturex fide rciurredionis Chri- fti. Exduobus nan(^ue illishominibus Al)e], cjui interpre- tatur luftus, & cius fiarrc Scih , ijui inter^ rctatur refur- reftio , mors Chrilii & vita cius cx mcituis pra-figura- rur. hx qua lidc gigniuir hic ciuiras D'i , ^ id eft homo , (jui fperauit inuocare nomen dominiDci. Spe enim falui fa£ii fumus , ait Apoilolus, Spcs autein quse vitletur , non cii fpes. Qupd enim videt tjuis, quid fpcrai/ Si autem quod non vide- mus , fpcramus , per 1^3.1 ienriam cxpc6lamus. nam quis vaca- rc hoc cxiOimctab altitudine facramentirNunquidenim A- hcl non fpcrauit inuocarc. nomcn domini Dei , cuins ficrifi- cium fcriprura tam acccptum Deo fuiilc commcmoratf Nunquid ipfe Seth non fpcrauit inuocare nomen dimim Deifdcquo diftum eft : Sulcitauit enim mihi Dcus fcmeft ahudproAbel. Curcrgohuic piopric tribuitur , quodpio- rum omnium intclligitur efle communc,nifi quia oportc- bat in eo qui dc patregenerantc in meUorcm partem , hoc cft fupcrnjc ciuitatis patriam , primus commcmoratur exor- tus,pra.ligurarihomincm ,id cft hominum focietatemjCjux non fccundum hominem in re terren^ fclicitatis, fed fecun- dumDeumviuif in fpe fclicitatis ^ternari' Necdi^iumeft, Hic fperauit in dominu.m Deum : aut , Hic inuocauit nomen domini Pei,fcd,Hic fpcrauit,inc]uit, inuocarc nom«;ndomi- niDei. Quid fibi hoc vult , Spcrauitinuocare , nifi cjuia pro- phetia cft, cxorturum populum , qui fecundum eledioncm graticTinuocnret nome domini Deif Hoc cft cjuodper alium prophcta diftum, Apoftolus de hoc populo intclligit ad Dei grariam perrinere. Er crit,omnisquicunc]ueinuocaueritno- mcn domini , faluus erit. Hoc enim ipfum quod dicitur : Et nominauit nomen eius Enos , quod intei prcratur homo : ac dcindc additur:Hic fpcrauit inuocare nomen domini Dei:fa- tisoitenditur,qu6dnon infcipfo fpemponerc dcbeathomo.

144 Auguftini de ciuitate Dei

Malediftus enim omnis , ficut alibi legitur , qui fpem ruaiit ponitinhomineracperhoc ,nec in re^vtfit ciuis alterius ciuitatis, qux non fecundum filiuiT» Cain dedicatur hoc tem- pore, hoc eft mortalishuius feculi iabente tranfcurfu, fediii ilJa immoitalitate beatirudinis fempiternx.

L. V I V H S. alD cft homo qui fperauit. \ Sunt qui putent illud: Mic Jpfrduit \inuocarenomenVomint,ficlcgt: Htc iccptum eji inuecurt nomen Vominiy ^ non de homme^jtd de tewpore tnteUigt. Qi*alifforma lo" f^uendtnon rara ejl apudfcnptores^cum c^utbtu cofnttre 'vtdetur Hie- ronyni4A , c[»if\c ait : Tuncintiium fuit tnttocandi nomen Domitti, In Ch Mxo fichabetur :THnc mcepaunt fltj hominum orare inn mine Dommi. Hebrtterum pltriijuc p:ttunt tttnc primwn vi nomine Domini fjy infitnilitttditK eiuf fa.Oa ejfe idola. ^.^utor e/i H teronymm. 5«, ftttagmta 'verh uerterunt : wtoc «actktsv ^)(^x«^ tc cvafjt,* tv xwg^i* 1» ^i<. td eflf iHe aut hic fperauit inuocare nomen domim , vt de Enos intelligaiur .

Defignificatione quse in Enoch tranflatione monftratur. C A P. X I X. Am & iftapropago, cuius eft paterSeth,in ea gene- rationehabct deviicationis nomen «^uas fcptima eft ex Adamannunierato Adam : ^feptimusenim ab il- lo natus cft Enoch , qui interpretatur dedicatio , fed ipfe eft ille tranllatus , <juiplacuitDeo 5«: infigni niunero in ordine generationum , quo fabbatuni confecratum cft , feptimofci- licet ab Adam. Ab ipfo autem patreiftarum generationum, <juie difcernuntura propagineCain,ideft aSeth fextuseft: quoto die faftus eft homo , & confummauit Dcus omnia o- pcrafua.SedhuiusEnochtranftatio noftrardedicationis cft prisfigurata dilatio.Quce cjuide iam facla eft: in Chrifto capite noftro,(jui fic refurrcxitiVt no moriatur vlterius^lcd eria ipfe trallatus eft".Rcftatautealtera dcdicatio vniucrre dom*,cuius ipfe Chriftus eft fundamentii tjuae differtur in finc.quado crit omniurcfurre6^io,nomorituroru amplius. Siueautedomus Dci dicatur, fiue tcmplum Dci, fiue ciuitas Dei,id ipfum eft, ivecabhorretaLatinielo<|ui) confuetudine. '^Nam & Vergi- Jiusimperiofirfimaciuitatedomuappellat Aflaraci, Roma- nos voles intelligi.qui de Alfaraco per Troianos origine du- cunt:<S<: domu iEne^ eofdeipfos , *^(juia eo duce Troiani cun> ^taliam veniiTcmpab cis codita eft Roma.Imitatus nanque eft

poeta

Ad Marcellinum Lib. xv. 14J

poetaillefacras literas, in <}uibus dicitur domus Iacot> tatn ingens populus Hcbrsorum.

L. VIVES. a C Eptimus enim ab iilo natus ti\ Enoch.}-Dt4o fueriit Enoch^ t^ Jtg) fiUtu CamjalttrfiUu* lared^ix generc Seih ,de quo hic nnnC loqmttfr.

b Nam& Virgiliiis.> Libro6.uy^jfaracifiUu4 fnit Captt , htUHi t^nchifes,ac^y.o .-, hnea^ ^ gem Romana. c Quia codem duce. t £"x optmone Sallufiij in bello Catil.

De eo quod Cain fucct fiio in ofto ab Adam generationes clau-

dicurj& inpoittris .ib eodem patte Adjm^Noe de-

cimus inuenitur. C A P. XX.

>? Icctaliquis : Si hocintendebatfcriptorhuiushifto- k^jjf' ris in commcmoraiidisgenerationibus ex Adam ^IJp^- perfiliu eiusSeth , vtperillas perueniret adNoe, fub quo fadum eft diluuiiim,a quo rurCus contCAeretur ordo nafcentium , quoperueniret ad Abrahdin, aquo Matthxus Euangelifta incipit generationes quibus ad Chriftum per- uenitiEtcrnumregcm ciuitatisDei , quidintendebatin ge- nerationibus ex Cain , & quoeas perducere volebatf Re- fpondetur^vfcjuc ad diluuium,c]uo totam illud genus tcrrenae ciuitatisabfumptum eft^fcdreparatum cx filiis Noe. Neque cnim deciTepoterit \v£c tcnena ciuitas (ociefarijue homi- num , fecundum hominem viuentium , vlqucad huiusfecu- li fincm.De quoDominusait : Fili| huiusfcculigcnerant 6c generantur.Ciuitatcm veroDei pereg"inantem in hoc fc- culoregcneratiopcrducitadalterum (cculum,cuiu$filij nec generant nec geoerantur. tiic crgo generari &: genei are ci- uitati vtriquc comune eft-.cjuamuis Dei ciuitas habeat etiam hic multa ciuium milia, cju^ ab opere generadi (e abitinent, fedhabetctiam illa ciues nonnullos iftis fimiles ex imiMtio- nequadaiTi,iiceterrantes.Ad eamnanquepcrtincnt etia, qui deuiantesab huiusfidediuer(ashiererescondivierunt.Secun- dum hominem cjuippcviuunt, non (ecundum Deuin. * Ec Indorum gymnofophifta? , cjui nudi perhibcntur philofo- phari infolitudinibusIndiar,ciueseiusfunt , & a generando fc cohibent.Non enim eft hoc bonum , nifi fecundum fidem fummi boni,quieftDeus: h^ctamenncmofccilTcantc dilu- uium reperitur : quaijdocjuidcmetiamipfeEnoch feptimu^ ^Hg.dgciuit^Dei, Tom» j. J^

I4<^ AuguftinideciuitateDei

ab Adam qui tranflatus refertur efle non morruus, genui^ fi-» I10S& filias antequani transfcrretur.inquibus fuic Mathufa- ie!Ti,per quem generationum memorandarmn ordotranC- currit. Cur crgo tanta paucitas fuccenionum commcmora-' ?%«• in generationibus ex Cain, fi eas vfque ad diluuium per- duci oportebat.nec erat diuturna ^tas pr^ueniens puberta- tem,qu;ecentumyclamplius annosvacarctafoeribusf Nam fi non intendebat autor libri huius aliqucm , ad qucm nccef- fario perduceret feriem generationum,(icut in illis , quic ve- niuntdefemineSeth intendcbat perucnne adNoc , a quo rurfus ordo necelTarius fequeretur : quidopus crat prxtcr- mittereprimogenitos filios, vt pcrueniK^tur ad Lamech, in cuiusfiliisfinitur illa connexio , oclaua gcncraiionc fcilicet ex Adam,feptima ex Cain : quafi cflct mdc aliquid dcinccps connedlendum , vndcperucnircturvelad Ifracliticum po- pulum,inquo cxlefti diuinitaii eiiam terrcna Hierufalcm fi • guram propheticam pr;Ebuit : vel ad Chnftum fecundum carnem , qui efl: fuper omnia Deus benediftus in fecula, fu- pern^E Hierufalem fabricator, atque rcgnator, quu tota pro^ geniesCain diluuio iit deleca ? vndc vidcripotclHn codcm ordine generationum primogenitos fuiile commemoratos. Curergo tampauci funtf Nonenimad diluuium tot cfTc potuerunt,nonvacantibusvfquead centenariam pubertatem patribus ab officio generancli, fi non erat lunc proporiionc iogasuitatis illius etiam fera pubcrtas. Vt enim pcriequc t ri- ginta annorum fucrint,quum filios gencrare caeperiit odics triceni,quoniam o<flo funtgenerationcs cum Adiim, &l cum €isquosgenuit Lamech, ducenti &: quadraginta funt anni; iium ituque toto deinde tempore vfque ail diluuium non ge- ncrauerunt f Qua tandemcaufa qui hvLcfciiplit,generatio- nescommemorare noluitqu^- fequutur. Nam cx Adam vfq; addiluuium computantur anui fecundum codices noftros ^duo millia ducentifexaginta duo : fccundum Hcbr^os au- tem millefexcentiquinquagintafex. Vt ergoiltu numerum minorem credamus efte vciiorcm, de mille lexcentisquin- quagintafcxannis, ducenti quadraginta dctrahantur , nun- quicl credibile eft,per milie quadringentos,6c quod excurrit annos,quircftant vfqucaddiluuium,progenicm Cain a ge- ncrationibus vacare potuiilcf Scd qui ex hoc mouetur, me- iBiaerit,quumqu;£rcrem,quomodo crcdcndum lit, antiquos

illos

Ad Marcelliniim Lib. xv. 147

illoshominespcr tam multosannosa gignendis filiiscef* farepotuiflc^duobus modisiftam foluram elle qu^ftionern: aut de fera pubertate,proportione tam longcE vits,aut de fi* Jiis quicommemorantur m gencrationibus , quddnonfue- rint primogeniriifed hi pert]uos ad euquem intendebat au- tor libri,porerat peruenire , ficut ad Noe in gcnerationibus Seth. Proinde in generationibus Cain, fl non occurrit qui debcrer intendi,ad quem pr^termifds primogcnitis,ptr eo§ <|ui commcmorari (unr,perueniri oportebat , ferapubertas inrelligenda rcllabif.vt alicjuanro poftcentum annos, pube- reshabilerqueadgignendum faclifuerint , vt ordogenera- tionum per primogenitos currerer , 8<. vfque ad diluuium ad numerum annorum ranr^quanritaris occurrerct. *^Qiiaim- uis cnim fieripoflir,vr propter aliquam recreriorern caufamj qua? me laret , vfque ad Lamech & eius filios gencrationum perucniente conrexru,'^ commendaretur h^c ciuiras , quain dicimus efle terrenam:ac deinde ccrTarer fcriptor libri com- memorc CiCteras,qua? vfque ad diluuium cfTc potucrunr.Po- teft& illa eflfc caufa^cur no ordogenerationum pcr primo- ^^cnitosducerctur : vt ncceflc non ritinillis hominibus tam feram crederc pubcrrarem:quod fcilicer eadeciuitas, quam Cain in nomine Enoch fili) kii condidit , longelareque re- gnare poruerit,& rcgCN habere non fimul plures^red fuisera- tibus fingulos , quosgenuiflenr ibi ruccefluro«:quicunque re- gnaflenr.Horum regiun primusefleporuir ipfe Cain:fccun- clus,filius eius Enoch.in cuius nominc, vbi rcgnarerui* , con- dita cfl: ciuitas.tcrriu*; Gaidad, quemgenuir ir.noch: ^quartu"S Manihcl , qucm genuir G<iidad- ^ quinrus Marhufacl, qucin genuir Manjhel Jexrus Lamech:quem genuit Mathufacl, qui fcprimus cfl^ ab Adam per Cain:non autcm erat confequens, vtprimogeniti inrcgnum rcgnantibus fuccederent patri- bus, fed quos rcgnandi merirum proprer virrutem tcrrcns vrilem ciuirati , vel fors nliquarcperiret,veliilepotifhmuin fuccedercr parn haf redirario quodam iure regnandi , quem praecseterisfiliisdilexiflet.Potuirautem viuentc adhuc La- mech arque regnanre fieri diluuium vr ipfum cum aliis om- nibus hominibus,exceptis qui in arca fuerunt , que perderec, inueniret.Nequeenimmirandum eft:,(ivaria quantirate nu- merofltatisannorum interpofita,pertam longam^tatemaf» Adam vfqiie ad.diluuium non,»qualis numerigeneratioaes

JC 2

148 Auguftini de ciuitate Dei

habult vtraque progeniesjed pcr Cain fcptcm, pei Seth au- tcmdecem : feptimus eft enim ( vtiam dixi ) ab AdamLa- jnech , decimus Noe : & idco non vnius filius Lamech , ficut in c^terisfuperius,fedp]urescomniemoran funt : quia in- certumeratquiseifuiflet inortuo fuccefllniis , fi regnandi tempus inter ipfum & diluuium remanfifl^er. Scdquoquo modo fe habeat fiuc pcr primogeniros,(iue per rcgcs, ex Caingcnerationum ordodccurrcns,illud mihi nullo paClo prsetcrcudum rilentiovidetur,qu6d<juum Lamcch feptimus ab Adamfuiflctinucntu5,totciusannumcratifuntfili| , do- nec vndenarius numerus implerctur, quo fignificatur pccca- tum. Addunrurenim tres filij, & vna filia. Vxorcs autem aliudpofl~untf]ga;ficarc, non hoc quod nunc commendan- dumvidcrur. Nunc enimdegencrationibusloquitur , illae ver6vndefintgenitiE,tacitum cft. Quoniam crgolex dena- rio numero priedicatur, vndccft mcmorabilisille decalo- gus:profcft6numerus vndenarius , quoniam tranfgrcditur denarium,tranfgreffioncm legis,ac per hocpeccatum figni- ficat.Hinceft,qu6dintabernaculotcftimonij , quoderat in itincrcpopuliDeijVeluttcmplumdeambulatorium , vnde- cira vela ciuilia fieri przeccpta funt.s In cilicio quippe recor- « datioeftpcccatorum, ^'proptcr hccdos ad finiltramfuturos: quiaconfitcntesincilicioproftcrnimur, tanquam dicentcs, quod in Pfalmo fcriptu eft: Pcccatu mcum ante me eft fcm- pcr.Progenies ergo cx Adam pcr Cain fccleratum vndena- rio numero finitur,quo peccatum fignificatur: & ipfe nume- rus a fcemina clauditur , aquofexuinitium faftum cft pcc- cati,perquodomnesmorimur. Comniiflumeftautem vt & Voluptascarnis,qua:rpirituirefiftcret,fequerctur. *Nam & ipfafiliaLamechNoema^idcft voluptas interpretatur. Pcr Sethautead Adam.vfque adNoedcnarius infinuatur lcgiti- mus numerus. CuiNoetresadiiciunturfilij,vndevno lapfo duo bencdicuntur a patre,vt remoto reprobo, & probatis fi- liisadnumerum additisctia* duodenarius numerusintime- tur,qui&inPatriarcharu&: Apoftoloriinumcro infigniseft ^^ptcr feptenarij partcs,altera pcr altera multiplicatas. Na ter quaterni vel quater tcrni ipfum faciut.His ita fe babenti- bus video confidcrandij & commemorandiiufta vtraq; pro- genics qua? diftin£lis gcnerationibus duasinfinuatciuitates, Viiam icrrigcnarunijaltera regeacratorumiquomodo poftca

fic

Ad Marcellinum Lib. xv. 149

/rccommixtafueritatque confufa , vt vniuerfum genus hu- nianum,exceptis o6to hominibus, perire mereretur diiuuio.

L. VIVES. a r^ T Indorum gymnofophiftae.}5ic Strabo lib.i^,

iHW Duo milia ducenti fexagintaduo.V ^Ubi quifjcjuaghita' duo.t^pud £uf:biuin ^ Bsdam ex L xXyhabett^ry duo mtUia ducenti ^uadragintaduo,ntfi t_^ugujiinuf pofiptfttum x.njideritjaut iU.iprApO' fituw.cfui errorfacilt conttngn inaduertentia defcriptoris. c Quamuisfieri poffit,vtpropterali(juam fecretiorem cair- fim.^Credoeffeenumerata^ tantumgenerationesCatn ) qu£ puniri debebant propterfratricidium.Sic emm /ofephtis fcribit:f^ainfacrtfici» telebranti atque pofcenti ,ne ob hoc iramfufciperetf^morem posnam ho- mictdij rclaxauit^male diGumque effe conflitutt, ^ eiuifobolem ufque ad feptimam generationem interminattti efl iffepuniendam. Tum etia quod^vfcjue ad id tempufvixit Cain-.cuiui finem njitA per generatio' nemeius noUbat narrator pr^termittere.

d Commendareturhxcciuitas.fAf <•//'»* fowwewor^rc/wr. ^' e Quartus Manichcl.Vc/^/'^' Alenia.Eufebtus Alania(l,in i XX;

f M^t\\\.\{Ac\.\Eufeb.Mathufalemi.X^.'M.aA^(m-Kai.

g Incilicio quippe.}- Ctlictum induere flebant ProphetA , cuni

populum ad paenitenttam adhortari atcfue tnducere conahantur. f/ic'

ronymusfupi.r Zachariam'. Cilicio etiam opertebantur > cjuipcemtcn'

tiam agebant.

h Propter hoedos ad finiftram futuros.}/»»/»c/ec«/i ait Serua'

torfe ouesytd eftfimpltces njtros ^ probdsftatuturum ad dextram fuam:

hoediS^vero petulcos ^ lafciuos adfmtflram. Ctlicia ex caprinis conte-

Xtbantur pilis,ficdi^Ayqu\)d ea tonfuray-vt inqmt Karro , njfuf^ue e-

iufmodt tegumentiprtmum efl tn Ctlicia repertus.

i Nam & ipfa fiha Lamech Noema.|-.^/t; Noewina «x fJebrai'

co exprefii^,-vt aiunt:^ figmfcat tum lioluttatem , tum etiam dectts

^ fidem,tnterprete fiteronywo.

k Duodenariusnumerus.}-Z?c<7«o/^«rtf»;yw»^//t.io. inEZit^

chielem,

1 Propter feptcnarij partes.fQM» efl numerus myfleriorum pUnus.

'vt altbt diximus.

Quaratione cotnmcmoratoF.ROch,quifa!t filiusCain,totiu$ ge-

uetationis cius vfque addiluniiim fi- continuata natratio:

commemotatoautem Enosjquifuit filiusSetk,

adcondiiioni s humanx principium

fitieditum.

K 3

ijo Auguftini de ciuirate Dei

c A P. X X I.

^re-^^ Rimo autem inruendum ell , cjuemadmodum cum ^^^^ ex Cain generationes enumerart ntur, commemo- C-S^» rato ante cxteros pofteroseius,illo in cuius nomi- neconditacft ciuitas, Enoch : contexti funt ciererivrcjuead illum fincm,de quo locutus fum^donec illud genus atcjue illa vniuerrapropago diluuio «deleretur : cum vero flliusSeth vnus commernoratusfuiftet Enos, nondum vfcjue addilu- uium additis cafteris , articulus quidam interponitur, & dici- tur.Hic liber natiuitatis hominum,(jua die fccit Deus Adam, adimagincm Dcifecitillum : mafculum & foeminam fecit eos,& bencdixitillos,& cognominauit nomen eoru Adam, qua diefecitillos. Quod mihi videturad hoc interpofitum, vthincrurfusinciperet ab ipfo Adam dinumeratio tcmpo-. rum quam noluit facerequihsecfcripfit in ciuitate terrena, tancjuam eam Deus fic commemoraret , vt non computaret. Sedquare hinc redituradiftam recapitulatione,poftcaquam ^commemoratuseft filiusSeth , homoqui fpcrauit inuoca- re nomen Domini Dei^nifi quia fic oportebat duasiftas pro- ponere ciuitates,vnam per homicidam vfque ad homicidam : nam & Lamech duabus vxoribus fuis fe perpetrafte homici-? diumconfitetur:alterampereum qui fperauit inuocareno- men domini DeifHoc eft quippe in hoc mundo pcregrinatis ciuitatis Deitotum atcjue fummum in hac mortalitate nego- tium,quod per vnum homincm,quem fane occifi refurredio genuit, commendandum fuit. Homo quippeille vnus totius fupernas ciuitatis eft vnitas:nondi;i quidem copleta , fedprce- mifra ifta prophetica pr^figuratione complenda. Filius ergo Cain,hoc cft filius pofl'efsiorjis,cuius nifi terren^ ciuitatis ha- beat nomen in ciuitate terrena , qu« in cius nomine condita eft ? De his eft enim de cjuibus cantatur in Pfalmo : ^ Inuoca- tunt nomina eorum in terris ipforum:propter cjuod fcquitur cos quod in alio Pfalmo fcriptum eft,Domine in ciuitate tua' imaginem eorij ad nihilum rediges.Filius aure Seth , hoc eft filius refurreftionis,fperetiuuocare nomedominiDei. Eam quippe focietatem hominu pr^figurat cjua? dicit : Ego aute ft- cut qliua fruftifera in domoDei fperaui in mifericerdia Dei, Vanas autem glorias famofiinterra nominisnon requirat, Beatus enim vir,cuius eft nomen domini fpcs eius, & non re- fpexit in Yanitat€S,& infanias falfas. Propofttisitague duabus

ciuita'

Ad Marcelliniim Lib. xv. 151

ciuitatihus vna in re huius reculi, altera in fpe Dci , tanquam ex c6muni,quae apet ta c{\ in Adam lanua mortalitatis egref- fis,vtpercurrant &: excurrant addifcretos proprios^& dcbi- tosfines,incipitdinumerati()temporum:in<]ua &:alia!gcne- rationes adiiciunfur,fafta recapitularione ex Adam,ex cukis origine damnata,veluti malTa vna merit^ damnationi tradita fecit Deu'i alia in contumeliam vafa iriP,alia in honorem va- fa mifericordiae-.^^illis rcddensquod debetur in pcena,ill:is do nansquod non debeturin gratia : vt exipfa etiam compara- tione vaforum iri^, fupcrna ciuitas difcat , qua? peregrinatur interris, ^non fidere libertate arbirri) fui,fed fperetinuoca- re nomen domini Dei : quoniam voluntas in natura , (jua fa- fta eft bona a bono Deo,fed mut.^bilis ab immutabili , ex ni- hiloab eo qui efl:,& a bonopoteft declinare vtfaciat malum, quod fit libero arbitrio:& a malo vtfaciatbonum,quodnon fit fine diinno adiutorio.

L. V I V E S. a /^Ommemoratuseft filiusSeth ho. \ Enos,quem^enmt Seth,

V_^ cjut interpretatur vir. b Iniiocabunt nomina eorum in terris. } ^ul^o in pr^terito le- Timui 'voCAi4rrunt,f'f.d 48^ jjc "ijertertii l XX.iTJ^K^Xfouf-nJTa ov3- ^SHTUtUiiav 'lyki tV yt<»v, yid /rfebrjicaw "veritatan apertitti , ^ ad h inc reni a' cowmod.itn^-.njocauerunt nQ^tnnihu* futi lerra^s fucis. : Illisreddensquod debetur. }• Stgmjicat Deumwentepunire m.ilo<.^gratn ■veroftUcitatem dare bont^. d Non fidere libertate.}(^ dvoiebat Pelagiuf.

De lapfu filiorum Dei alicnigcnarum muherum amorc capto-

rum,vnde A: omnc exreptjs "fto hommibus diluuio

pcriremeruerunt. CAP. XXII.

w<

f Oc itaque libero volunratis arbitriogencre hu- ^ mano progredienteatqi crefcente,fafta eft per

I

I mixtio, & miquitate participata qucedam vtriuf- ■Sa» queconfufiociuitatis:quodmalam a fexu fcemi- neo caufam rurfusinuenit , non quidem illomodo quo ab initio. Non enim cuiufquam etiam tunc fallacia fedudajil- las fceminae perfuaferunt peccatum viri.s , fed ab initio , qu:c prau.is moribus fuerant in terrena ciuitate , id eft , inter- rigenarum focietate,amat2e funt a filiis Dei, ciuibus, fcilicer, peregrinantis in hoc feculo alterius ciuitatis propter pul- chritudinemcorporum; ^ quodbonumDeiquidem donum

K 4

X$Zf Auguftini de ciuitate Dei

cft, fedproptereaidlargitur etiam malis ne magniimbo- num videatur bonis. Deferto itaque magno bono & bono- rumproprio, lapfuseftfaftusad bonum minimum , nonbo- nis proprium, fed bonis malifque commune : ac fic fili) Dci, filiarum hominum amore funt capti , attjue vt cis coniugibus frucrentur in amorem focicfatis terrigeii^e dtfluxcrunt , de- ferla pietate <juam in fmfta focietate feruabat Sic enim cor- poris pulchritudo a Deo quidem fa£lum,fed tempora]e,car- nalcjinfimumbonum maleamatur poftpoHto Dco sterno, interno,fempiterno bono:quemadmodum iuftiria deferta,& aurum amatur ab auaris, nullo peccato auri, fed hominis: ita- fehabcromnis creatura : cumenim bonafit , & benepoteft amari & male\bene,fcilicet ordine cuftodito,male autem or- dine pciturbato.^^Qu^od inlaudequidamcreatons breuiter VCrfibusdixit:

JFJ £C tua f4nt^honafunt,quia tii honusifiA cteafii: JSJtl nojlru'-- efi inetf^iufi quodpeccamui amantes^ Ordme negleflo^pre te cjaod condnur ahs tt. Creatorautem.fi veracirerametur,hoceft,ri ipfe non aliucl pi-oilloquod noneftipfe anetur,male amari nopoteft.Na &amoripfeordinareamandus eft, quodbene amatur quod amadum eft.vt fitin nobis virtus qua yiuitur bene. Vndc mi- hividetur, quoddefinitio breuis & vera virtutis , ^ ordocft aiTioris, propterquodin fanfto Cantico canticorum cantat fponfa Chrifti,ciuifas Dei: «'Ordinate io me charitatem. Hu^ jus igitur charitatisjhoc eft diieCtionis, & amoris ordine per- turbato,Deumfali) Deincglexerunt,& filiashominum dile- xerunt, Quibus duobusnominibus fatis ciuitas vtraque dif- cernitur.Neque enim,& illi non crant filij hominum per na- turam,fedaliudnomen habereco?perantpergratiam. Nam in cadem fcriptura, vbi di£li funt dilexifle filias hominum fi- lij Dei ,iidemdiftifuntetiamangeliDei, Vndc illosmulti putantnonhomincsfuifl'e,fcdangelos. L. V I V £ S. a/^Vod bonum Dei quidem donum eft. V Sic Hwmerttt 1- \^Uad y.pult:herrmu> donum deorutn njocat , ^ mimme reijcifn'» dttm cum dntingtt.

h Quod inlaudequidam crcatoris. V Jn alihUhrvf ftc legitttr: Quod tn Uude ^uadam cereibrmter^verfibtif dixi, Nihil habeo quod itcfe^(44r,

c Ordo

Ad Marcellinum Lib. xv. 155

C OrdoeftaiTJoris. V Ftametur quodol>J4fefl,cjuantumif^ju:ut cfttf efl. iic I- at pfitfnit^radtif amorii , >» rattone virtatU iittdqitc Opttwe inffitttta,

d Oidinateinmech.jritatem. V Ongentsitt Canticahuncordi^ nemc ari.tathfacu, cj iin tn Enangdi d.jcripjit domir.u^ : DiU^es dorninw^' D'U •> t-wn,ex tott. cordf tno, ^ ix tota anima tua , ^ ex tvta m nt' t»a^^ cx tota utrtutt tua. i ^mr» s ^'roximutn non ex toto coide fedficut teipfut?> dilige* tnimi\ s , non ex toto corde dtxit , aitt ficut tetpfunt.fed tantum dtltgere putat effeftt*.

Ancrecle«vium fit nngeJo fj rtnntix fpiritalisamore fpecio-

farum mulierum captos,earu. de . iniifl.e coiiingu,

ex quibus gigantes finr creati.

CAP. XXIII.

Vam qu^ftionem nos tranrcunter commemora- tam rn tertio huius operis lihroreliquimus infolu- tam. Vtrum pofsint angeli cum fpiritus Hnr , corpo- ralirer coire cum ftctninis : fcriptum eft enim : Qui facit an- gelos fuos fpirifus : ^ id eft cosqui natura fpiritus funt ficit efle angelosfuos , iniungcndocis officium nuntiandi. Qui ^ cnim Grsece dicitur ayY>^'^ , quod nomen ^ Latina dccli- nationeangelus perhibetur , Latina lingua nuncius inter- prctarur. Sedvrrum corutn corpora confequenrcr adiunxe- rir,dicendo,Et miniftros fuos ignem ardcnrcm:an quod cha- rirare tanquam ignc rpirirali fcruere debeant miniftricius, atnbiguum eft: apparuiflc taincn hominibusangelosin tali- bus corporibus,vt non folum vidcri , vcrumetiam rangi pof- fcnr, eadem veriflima fcriptura teftatur. ^ Et quoniam cre- ben ima fama eft.multicjue fe expertos, vfcl abcisquiexpcr- ti e(ienr,de quorum fide dubitandum non cft , audifle confir- manr,Siluanos & Faunos , ^ <]uos vulgo incubos vocant , im- probos fa-pe extirifle n-mlici ibu<; , & earum appetifl'e,ac pcr- egifle concubitum- &: quofdam da?mones , tjuos Dufios Oalli nuncup'anr,hanc afsidueiminunditiam & rentare,& cfficcre pluresralefcjue atlcucVanr,vr hoc ncgarc impudcnticc videa- tur, non hic aliquid audeo rcm^^re definire: vrrum aliqui fpi- rirus eletncnro aereo corporati (nam hfec elemenrum eiiam cum agirarur flabcllo, fenfu corpoi is ratluque fenritur ) pof- /int criam hancpari libidincm , vt quomodo pofsinr , fen- tien«bus foeminis mifceatur? ^Dci tame angelos fanftos nul- lo modo illo temport fic labi potuiflTe credidcrim:nec dc his

K s

1^4 Auguftini de ciuitate Dei

dixilfe apoftolum Perrum : Si enitn Deus angelis peccan-

tibusnon pepercir, fcd circdribuscaliginis inferi retruciens

tradiditjia iuviicio puiiieiuios rercru;iri; fedpotius deillisqui

primum apr>{f atanres 'a Deo cum diabolo principe fuo ceci-

derunt:t]ui piimum homi:iein per inuidi.un rerpennna frau-

dedccepir. Angelos aurem fuirfeetiam J3ei hominesnuncu-

patos, eadem fcriptura landitjlocuplcriisnnareihs eft. Nam

& de loanne fcriprurn e(t: fcce mitro angelum meum ante

facicm tuam, qui pra'p;n'abif vi;nrj ruam. J:ir M.dachias pro-

phera,propria quadam , id eit, /ibi proprie inipertita graria,

dift us eft angelus.Vetum hoc mouet quofd un , quod ex illis

quidid^i funr Angelil)ei,&' exmulieribus quas amauerunt,

non quafi homines gencris noftri , fed giganres legimus efie

natos:quafi vero corpora hominummodum noftrum longe

cxcedentia,<]uod etiam fupra commemoraui, non etiam no-

Aris teporibusnat? fint. Nonne ante paucos annoscum Ro-

manae vrbis,cjuod a Gothis faftum eft , appropinquaret exci-

diij.Roma? fuit fojmina cum fuo patre & fua matre,qu^ cor-

pore cjuodammodogiganteo loge ca:terispri^emineret?Ad

cjuam vifendam mirabilis fiel">at vfquecjuaque concurfus. £t

Koc erat maxime admirationi,cjuod ambo parentes eius, nec

faltemtam longihomines erant, c^uam longifsimos videre

conlueumius. Potuerunt ergo gigantesnafci , & priuscjuam

lilijDei, c|ui&: angeliDei dicti fiuir, filiabushominu, hoceft

fecundum hominemviuenriij mifcerenrur : filij fcilicerSerh,

filiabus Cain. Nam & canonica fcriprura fic loquirur , in quo

libro ha?c lcgnnusicjius verba ilta funr,Er fadtu eft poftcjuani

ca-perunt homincs<nulri fieri iuper rerram,& filiaf nat^funt

illis,videntes angelt Dei filias hommu,quia boniP funr , fum-

pferunr fibivxores ex omnibuscjuaselcgerant. £r dixirDo-

minus Deus:Non permanebir fpu itus meusin hominibushis

in aerernum,proprer cjuod caro iunt. trunr aurem dieseoru

cenrum viginri anni. Giganres autem eranr fuper terram in

diebusillis.Erpoftilludcum inrrarer filij Deiad filias homi-

num,& generarentfibi.illierant giganres, a feculo homines

nominari. Hasc libri verba diuinifatisindicant iamillisdie-

busfuiiregigaresfuperterra,quado filij Dei acceperur vxo-

res filias hominum,cum eas amarent bonas , id eft pulchras.

^Cofucrudo quippe fcriptur^ huius eft, etiafpeciofos corpo-

rcjboaos vocare. Sed 3c poftqua hoc fa^lu cft, nati funt giga-

tcs

Ad Marcelliniitn Lib. xv. 155

tes.Sic enim ait:Gigantps autem erat fuper terram in diebus illis. Et poft ilKid, Quum intrarent filij Dei ad filias hominu. £rgo &. ante in illis diebus,& poft illud.Qjiod aute ait,Et ge- nerahant/ibi; fatisoftendit, quod priusantequam (ic cadcret filij Dei,Deogenerabatnon nbi,idc(l nondominate libidi- ne coeundi, Ted feruiente officio propagandi.no familiam t-a ftus fui, fed ciues ciuitatis Dci-.quibus atinuntiarcnt tant^uam angeliDei,vtponcrentinDeo fpem fua,rMnilesillius qui na- tus eft dc i;eth,filius reUurcftionis , & fperauit inr.ocare no- men Domini Dei:in qua fpe eflcnt cum fuis pofteris cohaMC- des a-ternoru bonorii,^ fub Deo patre fratrcs nlionun.Non autcmillGsitafuilTe angelosDei, vt homines no eflent, ficut quidam putat, fed homiiesproculdubio fuifle fcriptura ipfa finc vlla ambiguitatedeclarat.Cum enimprarmifTum eflet, quodvidentes angeliDeifilias j-unninum, quia bonx funr, fumpferunt fibi vxores cx omnibusquaselegerant: m->x aJ- iun^iumeft: Et dixit DominusDcu«;:Non permancbit(piri- tus meusin hominibus his in a!tcinum , proptcrquod caro lunt. Spirituquippe Deifuerant fa£li angeliDci, ^^c fili) Dei, fed dcclinando ad infer/ora,homines dicuruur uomine natu- i-^,non graiiiE:dicutur (l^ caro dcfertoresfpiritus,& defere- dodeferti.Etfeptuaginta quideminterpretcs& angelosDei dixerunt iftos &, filios Dcit quod quidem non omnes codiccs habent, nam quidam nifi filios Dei non habcnt. ^ Aquila au- tem,c]uem interpreteludafi cazrcris anteponunt, noangelos Dei,nec filiosDei, ledhlios de.^ruinterpretaiuseft.Vtruque autem verueft.Nam 6c fili) Deierantfub quopatre fuorum patrum etia fratreserant:3«. fili) dcorii. quoniam adiisgcniti crant,cum quibus eriam ipfi dij erant,iuxta illud Pfalmi: Ego dixi,Di) eftisA filij hxcelfi omnes.Merito cnim credutui* fe- ptuaginta intcrpretes accepiile prophecicufpiritij, vt C\ quid ciusautorjtate nuuarcnratcjue aliter quameratquod inter- prerabantur dic^rent, neque hoc diuinitus efle did:u dubitu- retui-:quauis hoc in Hebrceo effi: perhibeatur ambiguii, vt Sc fili) Dei,&.filij deorum,poiret interpretari Omitcamusigitur earumfcripturarijfabulasqua: ' apocryphse nuncupantur,eo qiiod earu occulta origo non claruit patribus,a quibus vfque ad nosautoritas veracium fcripturarum certiffima & notif- fima fucceffione peruenit.In his autem apocryphis,etfi inue- nitur aliqua vcritas^tameproptcr multa falfa nulla eft cano-

1^6 Auguftini de ciuitateDci

tiicaautontas.ScripfifTecjuiJcmnonulladiuinaEnochillutn ieptimum ab Aclam,negare non poffumuSj^^cum hoc in Epi- ftola canonica ludas apoftolus dicatSed non frulira non font ineo canonefcripta ,cjnireruabatur intemplo Hebraeipo- pulifuccedentiumdiligetia facerdotum. Curautcmhoc,ni(i <juia ob anti<juitatem f uipcftie fidei iudicata funt , nec vtnun ha?c eflentquaeillefcripfifret, poteratinueniri , non talibus proFerentibus, qui ea per feriem fucceflionis reperiretur ri- te feruafie. Vndeilla cjuje fubeiusnominc proferuntur ,& continent iftas de gigantibusfabulas, quodnon habuerint homines patres,refte a prudentibus ludicantur non ipfius ef- fe credenda,ficut multa ^ fub nominibus &: aliorum Prophe- tarum, *" & recentiora fub nominibus Apoflolorum ab hx- reticis proferuntur, (juse omnia fub nominc Apocryphorum autoritatc canonica diligenti examinatione remeta f^unt.Igi- turfecundum fcripturas canonicas Heoraeas at<juc Chriftia- nas, multos gigantes ante dikiuium fuiffe dubium nen eft,& fiosfT.iifleciuesterrigenie focietatishoniinum,Deiautem fi* lios qui fecui)dum carnein de Seth propagati funt,in hanc fo- cietatem deferta iuftiria declinaffe.Nec mirandum cft <juod ctiam deipfisgigantes nafcipotuerunt. Necjueenim omncs gigantesfuerunt,fed magis multi vtiquetunc fuerunt, quam poftdihniiurn remporibus csteris. Qups propterea creare placuit creatori: vt etiam hinc oftenderetur non folum pul- chritudincs,verumetiamagnifudines&: fortitudines corpo- rum non inagnipedendas effe fapienti, (jui fpiritalibus attjue immortahbus longe melioribus atque firmioribus & bono- rum propriis,non bonorum malorumque communibus bca- tificatur bonis.QMam rem alius propheta commendans ait: Ibi fuerunt gigantes illi nominati , qui ab initio ftierunt fta- turofi/cientespra^hum. Non hoselegitdominus,nec viam fcientise dedit illis , ftd inccrrerunt , quia non habuerunt fa- pien?iam,perierunt propterinconfiderantiam, L. V I V E S.

ID eft eos (jui natura fpiritus eft. } i^ugufUnum fenfijfel

a > , _ „

angelos ^ Jtetionoi corporibm effe pT^ditos , legenttbtt* emt 9pera,tjiud ijidelicety & de natura dAmenum, ^ de Gen. ad literami ccrtius esi, ejuam njt plurtbus oflendi dtbeat : nec e^ aliena fententia tot locit loquutus efi, -vt Petrm Lombardus dicit quofdam putareyfed exfua tpfiusyfequutusnimfrumnonpudendoi auhres ^ ptimum Pla-

tonicos

AdMarcellinum Lib.xv. 157

tottlcQs omws j dcinde Originemy Lafiantium Bafilmm^^ conft»fi$m fife fi49tem^9re fcrtueniinm. Alichad Pftllm de dxrpombm tnter~ prete Ficino^ oportet enim , 'vt diumtti afferit PomIm , fpirttui wm*' fhros , f^ui mtttuntnr , corptn hahere , ^mo moueantur ,gradumque )*- Jianti ftaldmque appareant. Nouerunt ^ehtmioxc myjltria tion altter q'tamcorpui aliud perjictp.ff..QitpdfiL(ihi le^as mfcrJptMrat^os in- Corporeos app>llart.,reJjfondiO^(^ nofiros,^ aLioi folere cvrpora (ftudefjt craf^tora corpora nonnare, Corporaiirro tcnuia^^(^u£ a^Hum taUiimque e^lugiuntt tncorporeafrcijui-nter co^nominare.,^ugusiinu* angelts carporatenutfima trtbuit. ^u<g vifum omnemfruf}rentur f ad agendum apta^ Honad patiendum. Taliaetiam eram d^monum cor- pora,ctim adhucflaret: pofea-vero quani cecideruntydenfioraejfe^ay dr pat.bdta-.quod tdein PfeHu* optnattir.

b Qui enim Grafce dicirur. «>;♦»©-.} ayyt>,ot nuntin^ efi : hinc ^t^jf^ d^yyf^u nuntto. idci-co /-Jieronymui inqutt , an^elum non natu- r<e nomen effe ,fd nitnijlerij ; htnc etiant 'AKtyyi^iuv pramtum quod bona nunttantt datur , apud Homerum^ Cneronem nonfemeiaJL t^tttcum.

C Lariaa diCc\ix\^nom.}Et quiay^uertitur inny& h> invs, d Ercjaoniamcreberrima fama Gi}:.\ PJtlUi ex Afarco quo- dam d<£mcntacarum rtrum maxtme gnaro , rtfert ddtmona femen la- cere ex quo pcrpuftUa quadam ortantur animalta , habereque mem- bragenttalia , fednon qualiJi homtncs^excrementum ex iUn matHre, quodtatnen uon omnihus dtzmonum ^enerthuscontingat^fedmatefia proximts aqueii ^ terrems, qui ^ aiuntur attraOo tnf^ongia moditm humore.

e Quos vulgo incubos vocanr. } ty4b incuhanio damones qui InciAi muhtribui commijcenturyafuperuentuimubi dicuntur.qui 'viris» ^ patiunturmuLiebriafuccubt. Extant hodienonnuHsgentes ^qua ori- ^tnemfuam hahere gloriantur a dtemombui , qni coterint cum fcemimt ijirUt fortita,aut cum 'itrp! fceminea , quod twpitti effe mthi 'videtttr, qukmreferre nobilitatisfu£initia inpiratoi, aut latrones t aut ficd- rtos inftgnes: quod multtfaciunt.P^erum ^egypttj d^inQnicum ^tri- tum mtfceripoffefoemin^fatenturytironegant. Cr<eci tamen multos vtros a diii adamatos tradunt , i>t Hyacintum , ^ Phorbantem , fjst fjtppolytum Sicyonium ab yipolline.>Cypari(fum a Siiuano. f Dei timcn ai\^Q]os Czn^os.} La^lantitnlib.t.cap.i^.nar- rat angelos, qtm in cuTlodiam genertf humani princeps tUe delegauc rat Detn , ci^m efftt etfpraceptum, ne terra contagicne maculati fub- Tiantia caleflu amttterfnt dtgnitatem ^ paulattm confuetudine fcemi-

158 Auguftini de ciuitate Dei

fiarum pelleStos cmn iUU inquinatos ejj'e,tum in cAlum ob peccata qui^ bu.<fe immer^erant^non receptos ctcidijje in terram. Sic iU^s diabolunt exan^clis Dci fuosfccijje fateUitiS acmnnflres. Qin auttm fmt ex hitprocreatt, qni.t neqtie an^eli , mcjue ho?nincs fu.runt fed uedtam cjuandam natiir.imo^erentes, nonfuut ad-.nfercs ruepttyfiLUt nec in ca* lum parentes ecrun-, Ita duogenera dinjontifaciaftmt , -vnum aleJiej alterurn tcrrenii.Htfmt imwundi f^iritHi '■■ alorun. qu£ geruntur at4- tereSyqtwrii ide diaboius ejl princepi.Et Eujeb.fb.S- Qilf'-''' ^^^"^'^g,^ rlutar .coufiTmat dicens.fibulifvf dc dm rationcs.rt s qruifdam fignifi- careh. dsmonibus aniiqtsij? mts gpjla-s tcmpo>ibi*s , j^ ea qux de gi- gant-.bM ^titanthiis decantantur.dxr> onwn fu-Jfe operationes. Vttde rnihifnjpicio nonnunquam inctdn , ne tjla iUafnt^qu£ ante diiuutum a gtguntibn^ fada dmnafcnptura fi^fignificat , de qmhm dt itur: Ctim auremuidiffentangelDetfiliai hommum,quia eJJertJptctof^.eU' geru::tfiui ex lUii vxoresy cx qmbt<^ procreaiijli^.tfaivoftRnni giTantei hfi^Cide.Sufpicabiturfminf^rtnJJeqtus^iajn.iUos , ^ lU-ru .fpiritt^ efje qui ab ho<rimhv^ poTie.i dtj putati funt,ptgndfque iUorum , tumul* ttt< ^ ijeUacffeyqnifabuiosede dits confcrib^banthr. g Coafuetudo quippe {cn^tm-x.\Ex Gr^cofjc^ot, quad vtrun- que ejiy^bonum^ pulchrum.Sic apud Laiinrs Terent. in Phorm. f^ttJiviibeniinipfainffJetfonna, hecformamextinguerent : ^ itt JEnnucho de pulchrttudine quum rogaret Gnato^ quid ttbi. uidetur hoc maniiptum} re^ondet P armp.no,non malum, tViauila ^ Aquilaaurem.V ///'cxier^f (cicros Itbros ex Hchr^ofcrnoneirt Gracu.Ti t^dnano principe^quem cnriofum ^ diU<^entern inierpntem JrlieronyTrnu vocat, FJic primu.i pojl SeptuagmtaGrxce facra ■volu-' mma interprctatus eTi,quem Eufb. parum probat , Jl d ad id quod a- gimtn, f-Jieronymus in Gen.^-Jcjuilaplurah numero fiUos dcurum aufui efi dtcircdeos inteUtgens fanOos.fiue angelos. Detis emm sietit in fy- nago-a deoru m medto autem deos difcermt.Vnde^ SymmaciJUufmo- di fenfumfeqnens^aif.y identPS filti pntentumJiUa^ hcTninu.^rehqua, i ^^ocvyrs\\'£.'^i;,atine aiifc6dit£ fiue feiret£, iiroxpo^^ov^ xpoV^f, quod eji coHcio fme recondo. Erant eafcriptaquibta pubUce ecritjia non 'vtebatur^fedpriuattm habebat legebdtqne qui veUct: qnalts erat ^po- calypjls Petri apojloU , ^ Uber t^florum eiit6. X k Ciun hoc in Epiftola cAnonic^.^Hieronymw inptimum cap.

EpiTioU ad Titum,fcrihit Uhrnm ap:>c yphum Enoch ciiatum a luda, V erha lud^funt: Forro Michal archangelus dun cum d abo'o i>» contcntionc fuptr corpore AfofisaUercaretur ^nnejl affus eum affi- cere mdediBo^tantMn dixitiCaJUget te Domtmts. Cuiut Enoch fmt

tTia

Ad Marcellinum Lib. xv. 159

tTia verba,parum ccnPat. lUitn emmfcptinii ah ^damy qui^viuens a

dotnino tranjlatui eft tnmelioreni-vitam. non vtdentur ej]e : nam tUe

multo ante Af"[en fuit^ nifijpiritn njai lu de -ventuftf prsctncbat. ideo

Hiercnymm nthti alitidfi^nipcjt , cfuhm Lfbrum tlluminjirtpi$tm futf-

fe Fnocli.

i Su\^ nominibiiS(S«: aliorLun proplierarumV rt fiieremixa-

pud I^az.,ar,toSyficnt K^u^untnHi dicit,car>.z7.in Aiatth.

m £t rccciitiora. Tub nominibus Apolti^loriiui.V ^u.n^ehtun

Thom<e, ^pecalypfis t^ttrty tuungiLtum Jjarn.kb<e^(]H^d ipfif*i chtTO"

grapho fivnattim ^yrtUxandriam ddatum e^i z,enone prtndpe,

Quomodo intclIigenJum lit quod cis qui diluuio pcrdcndi erant. dominus dixenr:Erunt dics corum ccnium vigintxanni.

C A P. XXI III. ^^^; Vod autem ciixit Deus: Erunr dicseorum conrimi <^Jy^^J^yigintiAnmy non (ic acci}aei:iium cft, tjuaij pi<p- ^g£^ nuntiatum fit poiHi.ic"' liommcs cenrum vigi.;ii.m- nos viiicnJo non tr.jnrgredi cjuunj ^' poft diluuium ctiam cjuingcntos cxccdiire mucnianiiis. Scd intcili^Ciiuum cft hocDcum dixi!ic',c^uum circa fincm quingcnfoi um annorum ellct Noc, id eft quavirin^cntos octogmia vitx annosagcrer, <]uos more liio fciiptura (juiiigcites vocat,nominc totius nijximam partcm plcrumjitc rig..ificans: rcxcemclimo cjuip- peanuo vit.e Noc fccunuo mcnfc f.it^um cft cliluuium, ac iic ccntum viginti anni pra:di£ii lunt futura: vitjc hominum pe- riturorum , quibus tranfaftisdiluiiio delcrentur. Nec fruftra credirar (ic fdftum cllc diluuium , iam non inuentis in tcrra qui non crant ciigui tali mortc dcfungi , qua in iinpios vindi- catumeft:non tjuod hic quicquam uonisquandoijue mori- turis talc genusmortisfaciat aliquid quod cis pofiit obeiTe pcft mortem. Veruntamc nullus eorum diuiuio mortuus eft, «^uos dc fcminc Scth propagatos fada fci iptura comemorat. Sic autcm diuinitus uiluuij caufa narrarur ; ^ \'idcns , inquir, dominus Deus, (^uia muiriplicarx funr malitii- hominia luper tcrram , & i^uod vnuftjuirtjuc ccgir.it in corde fuo diligcntcr fuper maligna omnes dies , 3c cogitauit Dcus , c]uia fccir ho- minem fupcr rerr.ini , & recogirauir , & uiAit Deus : Dclcbo homincm cjuem fcci afjcie rcrr.e ab homme vfque ad pecus, & a repcntibus vltjue ad volatilia coeH , cji.ia iiarusfum, quo- niam fcci eos.

i6o Auguftini de ciuitate Dei

L. V I V E s.

^r^ Ovnines cxx.znnos viuendo.} floc ftttamt Lafiantmf lih» X 1 l.m.juit emm • Demde oroeftccatOtexecr^tm imufiitiam prio^ risfecuii DfUi,iie rurftts lon^ttudo -vitx caufa ffet exco:^nandoTum tnOm lorum^jiauUtim ^erfirgulcui progenies dtmtnmt hominuiatatem, atque mi.^ xx.a nn metam collocauit,cjuaru tianjvrcdt non liceret. /Jiero" »ymu> ■vexofic:ftd erun cxx. annt dies eorum : hoc ejl habebunt cxx. annoi ad aj:^i ndam pcenitenttum : non i^*f «r httmatm -vtta^-vt multt er* rant in cxx .anms contra&a eJi.SKjuid-m inuennr.ui cf^wd foji diluuium .^: raha>n 'vixcrtt annos clxxv. ^ c£tiri awphtu ci.^ccc annif* /o- fephui pauTo altter c^uct > LaCtaittm . fed fere tn eundem fenientiam fcribit ccppff. pofl inu-djtionfmfpa<iuni human£ uitA mintii ■vfcfue ad Aloyfen pi>(l ifuc' termtnHi hu anx vita ht c^ xx.annnpofitut eji^ hos ann'sfiatue>*te Deo.,cjU't ^ Moyfen •vixijfe co^tigit. b Videns,in<iuir,Dominus.{i:* LXX.-ybinoshabemw pxnituit iUi recofftauit ct'»9u(«i(T»».

Deira Dei qux incommutabilem tran<juillitatcm nulla

inflammatione pcrturbat.

C A P. XXV.

RaDeinon pertuibatio animi ciuseft^fed iudi- cium quo irrogatur pcena peccato.Cogitaiio vero y^ eius&: recogiratio , mutandarum rerum eft itii- mutabilis ratio. Neque enim ficut hominem , ita & Deum cuiufcjuamfadii fuipofnitet, cuius eft de om?iibus omnino rebustam fixafententia ,quam ccrtaprsefcientia. Sed ii non vtaturfcriprura talibus verbis , non fecjuodammodo fami- liarius infinuabit omni generi hominum , quibus vult efl'e confultum,vt & perterreatfuperbientes,& excitet negligen- tes,&: excrceat cjua?rentes,& alatintelligentes.Qu-Ddnonfa- ceret (inon fe priusinclinaret,& quodammodo delcenderct ad iacentes. Quod autem etiam interitum omnium anima- lium terrenoruin volatiliumquc denuntiat, magnitudincin futura?cladis cfFatur , non aninianiibus rationis expcrtibus tanquam & ipfa peccauerint,minatur cxiiium.

L. VIVES. ayRaDcinonperturbatio animi.^ Scrifftc de ira Dei librum l LafUntius, ad ^uem cum remittat le^orem Hieronymw > memo ^ ?w cxuQCMt remittemtts,

Qupd

Ad Marcellinum Lib. xv. x6i

QiK)darcaquamNJe i^^fluscft facere,:n OmnihusGhtifturu eccleriamqucfiooificft. CaP- XX VI.

^^y^ Amveroquod Noehomiai iufto , & Hcut de illo ^/j j^^fcriptura veridica loi^uitur, in fua generatione per- ^^^S>;fedo: non vtiqueficut perliciencli funt ciues ciui- tatis Dei inilla iiiimortalitate , qua «quabuntur angelis Dei, fed ficut efTe poHunt in hac percgrinationepeiftfti. impcrat Deus, vtarcam faciat,in qua cum fuisjid eit vxore,filiis,& nu ribus,& cum animaiibus , ou;e adillum exDci pra?cepto iri arcam ingreila runt,liberarerur a diluuij vartitateproculdu- bio figura eft peregrinantis in hoc fecuio ciuitati; Dei , hoc eft ecclcrr£,»^u<e fit falua per lignum,in quo pependit media- tor Dei & hommum hom^» Chriftus I e s v s . Nam & men- furseipfce longnudiniSjalritadinis^latitudinifque eius, fignifi- cant corpus humanum,in cuius veritate ad homines pra*nun- tiatus eft venturus,&: venit/Huma ni c^uippe corporis longi- tudo a vcrticc vi(]ue adveftigia (exies tantum habet , quam Jatitudo , qu2e eft ab vno lattre ad alterum latus : & decies tantum, quam alritudo:cuius altitudinis menfura eft in late- re a dorfo ad ventrcm: vclut (\ lacentem hominem metiaris fupinum,reu pronum, fexies tantum logus eft a capite ad pe- des , quam latus a dextra in fmiftram , vel a finifti a in ciex- tram,(5c decies,quam altus a terra.Vnde fact.» eft arca trecen- torum in longitudine cubitorum^&r quinquaginta in latitudi- ne,& triginta inaltitudine. Et quod oltium in latere acce- pit,profeftd illud eft vultius qoando latus crucifixi lancea perforatuir» cft.Hac quippc ad illum venientesingrediuntur: quia inde facramenta manarunt, quibus credentesinitian- tur.Etquddde ligni« quadratisfieriiubetur, vndique Itabi- lcm vitam lanftorum fignificat. Q.iacupque enim verteris quadratum ftabit. Et c^rera , qu<E in eiuruem dtca: conftru- ftione aicuntur , '^ecclcfijllicarum (i^na fu-ir rerum. S-^d ea nunc perfequi iongum cft:& h^.cicimfccimus inopere,quodl aduerfusFauftum Manichafum fcripfimus , negantemmli- bris tsiebrocorumaliquiddeChriftocIle propherarum. £t fieri quidem poteft , vt & nobisquifpiam , & alius alio cx- ponat hafc aptius: dumtamen ta qua? dicuntur, ad hanc dequa loquimur , Deiciuitatemin hocfcculomahgno tan- quam indiluuio peregrinantcm,omnia refeiantur : i\ ab cius lenfu quiifta confcripiit , non vult longeaberrare quicxpO-

j^i Augiiftini dc ciuitate Dci

nit.Excmpli gratia. Velut fi quifpiam quod hic fcriptum eft Inferiora^bicamerata & tricamerata facies ; nonquod ego inillo opercdixi,vclitintelligi : quia ex omnibusgcntibus ccclefiacongregatur, bicameratam didam propter duo gc- nera hominum,circuncifionem fcilicet,&: prafputium : quos Apoftolus &i alio modo dicif^Iudd^os &i Gi a;cos. Tricamc- ratam vero , eo quod omnes gentcs dc ti ibus filiis Noe poft diluuiumreparat£Efunt:redaiiuddicataliqiiid, quod a lidei regula non fit alienum. Nam quoniam non folum in infe- rioribus manfiones haberc arcam voluit , vcrumetiam in fu- perioribus,& hasc dixit bicamerara : &. in fiipenoribus fupe- riorum , & h^cappellauit tricamerata ; vtabimo furfum verfustertia confurgeret habitatio.PoIIunt ha^c intclligi , & illa tria,qucecommendat Apoftolus:fidcs,fpes,charitas.Pof- funt etiam multo conuenientius trcs iUee vbertates Euange- licai tricena,fexagena,ccntena.vtininHmo habitctpudicitia coniugalis,fupra vidualis,ntque hac fiiperior virginalis : & ii quid melius fecundum fidem ciuiratis huius intelligi , & dici poteft.Hoc ctiam de czeteris qux hic exponenda lunt , dixc- rim:quia &: ii non vno difTeruntur modp, ad vnam tamen ca- tholicsfideiconcordiam reuocanda funt.

L. VIVES. af fVmani quippe corporis longitudo > idemfcrtbit itt FdH- 1 \(ium Manich£um Ub.iz.Quodjextes,m6^un. longa ad latitudi- nemfuam, ^ decies ad altitudinem fuam humani corpern wjlar ojien' dit^quiain corpore humano Ci.riftm apparuit. xy^mbrofm Ub. de Not f^ arca,magnitudinem arcs ad corpu^ humanum ref^rtf d aUa ratio~ ne,quam hic ^^uguftmu^.

b Ecclefiafticarum fignafuntrerum.}/^etrM5^M0^«« t^pefto" Ita per arcamtllamiinteUigi-vult Eici^fiam.prima Petn.i.Exquo ^ Hieronymu^ comra loumianum, e^ contra Lucifenanos , arcam ejfe Ecclefiam oflendit.Et Cypriantn infermone De s^lritufan^o.fi modo eitit eflidoperfi.Dearc£qu»quemt€rpretattone allegortca Origtnes multa^^ alijfaciifcnptores.

c BicameratacSctricamerata.}- Origenesformam declarat. Du£ €ratttin{iiTt<eregton,sarc£,tresfupertllM , ^ rcntinua conttgnaiiO" ne iunfi£y 'vt aUafuper aUaw ejjet , tn imam reddibant excrementa: infecundamjeruabanturpabuia omnium antmantium : ^ h£ erant dux UmcrA.SeqitebantHr tresJn^rimaferK beflix ^ imn.tttes: infe-

cmdd

AdMarcellinum Lib. x\r. i^j

iUttda mitioreSyin tertia hominei.lcfephut tamenquatuorin Orca dictt fufjje cameraifCfMum aly cj; incjue ponanty -vt d$xi. t^utor /Iifiori^c S-holaJiforte dtc^t pr i.tefmiffam (jfe a \ofepho fentinam. d ludxos &; Grxcos \Ex Imguii dtfttnxtt. li emm omnes , cjuibtH quum Paulni ■verfab.itur^ayt Heoraice loijuebantur, ht erant lud^ii aut Gr£ce^hitrant GentiUi.iSarn Roma etiatn fic loquebantur omnes GrxceyVt nos nunc Jiomane.

Dearcaatque d;Iiiuio,nec illisedcconfcntlcndum j qul folam hifto* riam rccipunr (inc allegor-ca (it;n:rtcationc,nec illii,qui folas hgurasdcfcndunt repuflia;a hdorica veritJte. C A P. XXVII.

^^^(^,^n talTien quifquam puraredebet , autfruftra hsc ^M^M y *^^^ confcripta , aut tanruinmodo rcrum geftarum ^^^v^ verirarem , flne vJlis allegoricis rignificationibuS hic efle qusrendam : aut econtrario hidec omnino gefta non eiTe^ledfolaseire verborum figuias, aut quicquidillud eft, nequaquam ad prophetiam ccclcfias pertinere. Quis enim nifi mente peruerfusinaniter fcnptos cfTc contendat librosperannorummiliarantareligione , &c fam ordinatiE fuccenionisobferu.intia cuftoditosiaur i®las res geftas illic intuendas,vbi cerre , vt alia omitram, <i numcro/iras anima- lium cogebatarcie tantam fieri magnitudinem , immunda bina , & munda icptena intromitti dnimaliaquid cogebat, quum ^quajinumeropofrentvtroqueferuarif Aut vero Deus qui propterreparandum genus feruanda pra^cepit, eomodo illa quo inftituerat. reihtuere nonvalebat ? Qui vero non efie geita, fedlola*; rerum iignificandarumfigurasefTe con- tendunt^primniT» opinancur tam magnum fieri non pofTedi- luuium, vt alnrfimos monres quindecim cubiris aquacre-* fcendotranfcenderer , ^propter Olympi verricem montis, Tupra quem perhibentur nubes non pofle confcedere, ''quodi tam rublimis,quam Cctlum fir, vr non ibi fit aer ifle craffior, vbiventi, ncbul^ , imbrefque gignuntur , nec attendunt omnium elemenrorum crafiirinnam terram ibi efTe po- tuiile. An forte negant efle hanc terram verricem montis? Cur igitur vfque adilla cceJi fpatia terris exaltari licuifTe, 8c aquis exaltari non licuiiTe contendunt,quum ifti menforcs 8t penforeseJementorum , aquas terrisperhibeantfupcriorci atque Jeuiores ? Quiditaquerationis alFerunt, quafe terral grauior & f nfcrior locuoi c*eli tranquillioris inuafent pef

L 2

1^4 Auguftini de ciuitare Dei

volumlnatotannorum * & aqua leuior ac fuperior permiflji non fit hoc facerc,faltem adtempus exiguumf<^Dicuntetiani nonpotuifTecaperearczEillius quantitatem animalium ge- jiera tam multa in vtroque fexu,bina de immundis , feptcna demundis : quimjhividenturnoncomputare nifi treccnta cubita longitudinis,&: latitudinis quinquaginta , triginta al- titudinis , neccogitare aliud tantum ellein fuperioribus. Itemque aliud tantum in fuperioribus fuperiorum,ac perhoc ter dufta illa cubita fieri nongenta per longum , centii quin- quagintaperlatum,nonagintaperaltum. Si autcm cogite- mus, quod Origencs nonineleganter aftruxit, Moyfen fci- liccthomincm Dei eruditum , ficutfcriptumeft, omni fa- pientia i^gypriorum qui Geometricam dilexcrunt , gcomc- trica cubita fignificarepotuilTc , vbi vnum quantumfcxno- ftra valere afleuerant,quis non videat quantum rerum cape- repotuit illamagnitudo ? nam illud quod difputant tanKE magnitudinis arcam non potuilTe compmgi , ineptiffime calumniantur,quum fciant immenfas vrbes fuifle conftru- fl:as,necattcnduntcentumannos , quibusarcailla eft fabri- cata:nifi forte lapis lapidi adhgrerc poteft fola calce coniun- ftus, ^ vtmuruspcrtot milliacircumagatur: & iigiium li- gno*^perfubfcudincs , ^cpiros, clauos &c glutcn bituminis non potcft adhxrere,vt fabricetur arca,non curuis fed re^lis ligncislongelateque porrefta , quam oullusin mare mittat conatus hominum,fcd leuct vnda quum vencrit naturali or- dine ponderum,magifque diuinaprouidentia,quam humana prudcntia natantem gubernet,ncincurrat vbicunque naufra- gium. Quodautcmfcrupulofiffimequ^ri folctde minutif* iimis beftiolis , nonfolum qualesfunt mures& s ftellioncs, verumctiam quales locuft^,fcarabci,mufc<e dcnique & puli- ces , vtrum non amplioris numeri in arca illa fuerint , quam qui eft definitus,quum hocimperaret Deus prius admonendi funt quos harc mouent fic accipiendum efle quod di^um eft, Qua? repunt fupcr terram : vt neccfte non fuerit conferuari inarca , quaepofl^untinaquisviucre: non folum merfa,ficut pifccs^verumctiamfupcrnatantia^^^ficutmultze alites. Dein- dc quii dicitur,Mafcuius & fcemina crunt:profe£l6 intelligi- tur ad rcparadum genusdicr.ac pcr hoc nec illa necefle fue- rat ibi efle,qu^ poflunt fine c6cubitu,dc quibufque rebus,vcl rerum corruptionibus nafci;vel fi fucrunt , ficutiadomibus

cifc

Ad Marcellinum Lib.xv. i<^5

cfle confueueruntjfine vllo numero definito efTe potuinfeiaut fi myfterium facratirsimtuT» quod agebatur,&: tantze rei figu- ra etiam in veritate fafti alirer no pofTet nTipleri,nifi vt om- niaibicertoillonumero efTent, quae viuere in aquisnatura prohibentenonpoflcnt,nonfuitiftacuraillius hominis, vel iliorum hominum^fed diuina.Non enim ea Noe capta intro- inittebatjfedvenientia&intrantiapermittebat.Ad boc enim valetquoddidumeft: Intrabunt adte: non fcilicet hominis aftu,fedDei nutu.ita fane,vtnon illicfuiflc crededa fintjqu^ fexu carent.Praffcriptum eft enim atque definitum, mafculus & foemina erunt. Alia funt quippe, quie de quibufque rebus fine concubitu ita nafcuntur, * vt poftca concumbant , & ge- nerent,ficutmufcx '^ aliaveroin quibus nihil fit maris vel fo?mince,ncut apcs.Ea porro qus fic habcnt fexum,vt no ha- bcnt fo?tiim,ficut muli 8c mula?,mirum /i ibi fuerunc , ac non potiusparentes corumibi fuifle fufFccerit , equinumvideli- cct,atquc afininum genus' Sc f\ aliqua alia funt que commix- tione diuerfi gencris,genus aliquod gignunt.Scd & fi hoc ad myftcriu pertincbat,ibi erant.Habet enim & hoc genus ma- fculum& foeminam Soletetiam mouercnonnullos , gcncra efcarum qua! illic habcrt potcrant animalia,qu2 no nifi car- ne vefci putantur , vtrum pr^tcr numerum ibi fuerint fine tranfgrcfsionc mandati.quceaiiorum aiendorum necefsitas illic coegitfct includi:'"an ver6,quod potius eft credendum, pr;Eter carncsaliqua alimenta eflc potuerunt , qu^ omnibus conucnirent. " Nouimus enim quam multa animalia , quibus caro cibus eft, frugibus pomifque vcfcantur , & maxime fico atquc caftaneis Quid ergo mirum fi vir ille fapiens & iuftus, etiam diuinitus admonitus,quid cuique congrueret, fine car- nibus,aptam cuiquc gcncri alimoniam prieparauit, & recon- diditfquid eft autem,quod vefci non cogcret fames ? aut quid non fuaue ac falubre facere poflet Deus,qui ctiam vt fine ci- boviucrcnt, diuina facilitate donarct , nifi vt pafcercntur etiam hoc implendcE figur;£ tanti myftcrijconucniret ? Non autem ad prseSgurandam ecclefiam pertinere tam multipli- cia rerum (igna geftarum, nift fuerit contentiofus, nemo permitiitur opinari. lamenimgentesita ecclcfiam replc- uerunt , mundique & immundi , donec certum pcrueniatur adfinem,ita cius vnitatisquadam compagine continentur, vt cx hoc vno manifeftifsimo etiai dc c«teris,quae obfcuriiis ali*

j66 Auguftini de ciuitate Dei

quanto difta funt , & difneilius agnofci queunt , dubitari faS . non fit. Qua; cum ita fint, ii nec inanitcr jlU confcripta cfle putare qui(t]uam,vel durus audebit: ncc nihil fignificarc cum gefta fint:nec fola difta efle fignificatiua non fafta, nec alic- oa cfle ab ecclefia fignificadaprobabiliter dici poteft:fed ma gis credendum eft,& fapieter eflTe memori^ literifcjue man- data & gefta efle . &: fignjficare-aliquid , & ipfum aliquid ad pr^figurandam ecclcfiam pertinere.Iam vfque ad hunc arti^ culum perdudus iiber ifte claudendus eft : vt ambarum ciui- tatum curfus,tcrren<E,fcilicctfecundum hominem viuentis, & caelcftis fecuadum Deum poft diluuium,& deinccps in re- bus confequcntibus re<juiratur.

L. V I V E S.

a'n\Ropter Olympi verticem.VO/jyw^oi montes aliqwt rcferunt' X geograoht. Hic de quo Ucjuittir , eH in Thiffulia decem tiadtO" rum althudine^-vt inquit Plutarchta in ^emilto Paulo : cacnrnen eita locum in qua nuhei , ^ 'venttpunt tfuperare creditur ; argun.ento eTi «tnefem facrificiorum toto anno mc difflart y nec dilut^-vt Solinw fcri-^ hitiquod fabulofum effe dictt Franc. philelphfn quift montern ajcen-^ dijfe affirmaty^vt rem titam exploraret. EtprofeBo diffictle hoc njtde-: tur^-vel in Olyn)p9,vel m ^tho MactdontA , "vel tn cfuouts alio monte. ciim ambitttm terr^tper 'verticem altif?imimontis duilum halittts ter- r£ vaporefque humorumexcedant^praftrtim vbimgesfuntfontes , ^ f,uuij materta imbrium -ventorfimque.

h Quod tamfubiimis,quam ca?lum f\t\ ^libiy Quodtam fubli-^ me iam Ci&lumfit.Sigmficat ob altttudinem c^lum efft apoetn "vocatum, autore fiomero cum alih multn Lcu ^ tum 'verh ii. Iliad.-vbidomos deorum,fedefque in Olympo defcribit.

c Dicuntctiam nonpotuifle c^per t.}Origen.fJomil.i.in Gen, Quam ego puto > quantum ex htf , qu£ defcribuntur, apparet,cjuatuot anguln ex vno cmfurgentibta^eifdewquepaulattm^ 'vfcjue adfummum in attguftum attra^lif in fpatmm vnins lubitt fuijfe coUeBam. Sic e- nim refertttr , quod infundamentts eitn trecenti cubiti in longitudine, inlatitudine njero quinquagintafmt pofiti i triginta autem tn altitu~> dine adtficati : fed colleBam incacumen angufltim , itavtcubitusfit latitudinis , ^ longitudinU eitts : tT pofl -' Verumtamen quantum ad pecej?itatem pluuiarum , ^ dHuuij f^eflat , nuBa potuit tam conue- piens ^ ^ congrua arc<ejpecies dan , quam vt efummo , velut e te6io ^uQdm in an^fiS, ctdmine d(*^a 9 diffutsderet imbrtii rmnas , ^ ima

Ad Marcellinum Lib. xv. 167

*H aquof qtiadrata ftabiUtate confiftens , nec impulfu 'ventorum , nec impetufluf{uHm,necmquietudme animaUum , quA intniifecw eranty wt incUnan poffet^aut mergi. Sedh'nomtubt*-,tantaarte compofitHy obijciunt quidam ^uaftiones , ^pr^cipue ^pelles , cjutfuit difciphlu* efuide Alarctonti,fed aUerii^ hxrefeos marrn,cjuam enii^cjuam a ma^i" Jirofufcepit,tnuentor. Quomodoyinquit jifrt potwt iftndjpatttimyCjuud f rtptwn tfty vt (jUJtuor faUem folos etephantos cafere poiHnrn^. .iie- hant ergo rraioreSy cjued AioyfeSy cjut -vt de eo friptura teTfatur , omn^ fapientia y4igypttorumfu-rat eruaittti^fecundiin a,tem geomctricumy cjuamprAcipue ^egypt^ callent ^ cnbttorum numeros in hoc locopofnit ^4pud geomtt' a« enim fecundum eam ratieticm qu£ apud ecs -virttu 'vocatttr, (tr foUdo, ^ quadrato , njel infcx cubitos 'vnw deputatur yjl gmeraUter^vel trecentoSyfi minutatim dtcatur:cjn£ •vti^uc ratio yfi obr- feruetur in huins arc£ menfura,inuenientur,^ longitudinn, ^ latilu- dints tanta s^atta.cjux -vere tottu^ mundtreparanda germina, ^ "vni^ uerforum aniinanttum capere rediuiua fen inaria potuerint. Tantum Ortgenes.

d Vt miirus per tot iiiilia circumagatur. f Vt murti^ Bahylonit ChaU<e£,aut Rom£,aut Aie vphu-,ai*t Ntni.Sed in Thracia eft njrbst cjuam Gr£ci tJttK^i^ T«;t^ 'vorant : cjued tUtnc inciperct mttrta fupra jidemingensifcjue aifinum AleUcum , excluderetquc Cheronefum a reUrjua Thracia.A/iUiades dux ^then.feat.llie cjuoque ift huic fimt- lt4,queni alacu Lemano admontem /uram , cjui fines Setjuanorum ab JHeluetiti diutdit , Cdfar duxit mtUtum pajjuum iS.aUttudtnitpcdMn l^.Cafarpnmo Comment.belU GaHtci.Scueru^ quocjue murum fccitin Britanijta,qu> Barbaros afuui difcreutt. ,

C Per fuftuciines.} Legendumfubfcudines.TaheU^Junt^quibufma^ Stifcmes, iores tabttU interf compinguntur . Vttruuiici Ubro 4. Idfdj; trubes compaEldes ponantury -vt tantam habeant c, aj?ttudinem,quantam fum - m£ column£ trtt hypotracheUum, ^ itaftnt compaB^ fubfcudibn, ^ ficuriohi^-vi compadura duorum digitorum habeat laxationem. f Eipivos.fVel mendosefic legttur^^vtl qu£rendutn cjuid reifit, g SieWioncs.ySunt ex genere lacertorum,quimorfuftuptfaciunt,^ exgenere arunearum. PUn Ub.%^ 9. y^nftoteUs. h Multje i\izes.\ yiinates,cygm,cincU,catarafl£,flori. i Vt pollea concumbantj & generent^ficutmufcie. } Afnfctt funt de ijs.cju& ex nongemtifgignuntur.Def^ce enirn creat£ tpf£ cottu maris sfy' foemeUe vermiculumgignunt^qui in mufcam fenfmformaiur, 'vt ^rift. S-De hift.animaUum fcrihit.

k Alia vero in (juibus nihil fit mafc.6c fce.ficut apes.>-r^r//?. 5,

L 4

168 Aug.deciuit.Dei AdMar.Lib.xv.

I)e a7nwalibt*f,non conjla^. dtctt^ c]ua>nodo apesgenerentur , alijsue* gantibtu cotrtyfedaiund. dtportar foeturaoi , nec vnde tamen conuc' Wtulijtxfiore callinthri,alij ur-.ndwn, atj olea putant, ^ erg. etitm /^.Georgtc.gtgnert eas nonputaun Stc eniin ait:

jUum aavb fla uiffe apibin mir.ibere morem,

Quod ne: concubitu mdulgcnt.nec ccnporafegnes

Jn Fcneremfoluunt,autfati*4 nixtbu* ddunf.

J^^rumipfx efolin natosj^fuautbtn herbts

Ore legunt. Sttnt qui apes omnesfceminas credant.fucos maresyita coireigigm viroi f A? bubnlti carnibui conuenit.

1 Et /i aliqua aliarunt.} l^t lycifca^lupi ^ canui :fed Plinim librQ oflauoyobfruatum (jfe dt- it a duobtn diuerfigenern nata, tertij generif fieriydir neutrtparentmr e{fefimili.;,edque tpfa,<^u£ tta natafunt , non gignere in amni animuliumgenere , idctrco ntulas nonpa ere. Sed de partu mularumalta qu^fite , nam peperijfe memort£ tft traaitum . («7* geftare •vterutn jrequentiui efl,tum . tiam t» Cappado:i4 ■vulgare , njt inquit Th^ophraftus (fy in Syriafupra Phaeniceni 'vt tyl^nftotelesfed ha dtueyftgeneriiytjua.h noftrte.

xn An vero quodpotius credendum. }• 0>-»^f»^5 putat carnes tdiffe illa ammala.

n Nouimus cnim quam multaanimalia quibuscaro cibus.J Canes , corui , vulpes.cnm non dantur carnes , frugibta uef untunf,^ maxime ficit ^ caftaneis , qua non fictis explent , ^ alunt , ^«4W

DI V I

V l V l

AVRELII AVGV--

STINI EPISCOPI AD

MARCELLINVM DE ciuitate Dei,

L 1 B E R JC VI.

An poit diluunim .i Noe vfqucad Abtahamaliquxfjiraili.«ff- cundum Deum viuentium tcpcriantut.

C A P. I.

Os T diluuium procurrentisfanfta: vefti- giaciuiritis,vt] mTicontinuata nnt,aninter- r^A currentibusiinpietatis interrupta tempori- f^^\l\ bus,itavtnnllus hominum verivnius Dei "^^^^M/ cultor exirt:eret,adliquidum fcripturislo- ■^^*^'^^ quentibus inuenire difficile eft : propterca quia in canouicis libris poft Noe,qui cum coniuge, ac tribus filiis totidemque nuribus fuis meruit per arcam a vaftatio- nediluuij liberari, non inuenimusvfquead Abraham cuiuf- quam pietatem euidenti diuino eloquio prxdicAtam , nifi quodNoe duos filios fuos Sem & laphet prophetica bene- diftionecommendat, intuens& przeuidens quodlonge poft fueratfuturum. Vndefaftumeft etiamillud, vt filiumfuum inedium, hoc eft primogenitominorem, vhimoque maio- rem qui peccauerat in patrem,non in ipfo,fed m filio ciusfuo nepote maledicerethis verbis : Malediftus Chanaan puei', famulus eritfratribus fuis. Chanaan perro natusfuerat cx Cham, qui patris dormicntis nec texerat , fed potius prodi- derat nuditatem. Vnde & ^ confecutus adiungit benediclio- flcm duorum maximi & minimi filiorum,dicens : Benediclus

lyo Auguftini de ciuitate Dei

dominus Deus Sem,& erit Chanaan puer illius:l^tificet Dcus lapher,''»5: habiretindomihusSem^ricuripfa eiufdem Noe,& vinea?plautatio,&ciusfiu6tu incbriatio,& dormientis nu- dario,&: quie ibi ca^rera fada atque confcripta funi,prophcti- cis luntgi auidata fenribus,& vclata tegminibus.

lOANNIS LODO VICI

VIVIS VALENTINl IN

DECIMVMSEXTVM LIBRVM

De ciuiratc Dci, D. Aurelij Augu(tini

Commentaria.

T cov\(cc\.\l\x%.\ ^iflijyquodfecutw.^alij.etiam cjuodffcu- tuf tDilim. JUuc ewmrefertWtprophetuh funt vrantdaia Jenfibuf.

h nt habitet in domibus Sem.}/)^ itobts Chriflianis inteUtgi tult Jrfieronymu^^cjM expulfis Jud^h habuamtn tn erudttione ^fcientia fcripturarum.

Quid in filii Noe prophetice fucrit prifiguratam.

C A P. II.

^5J^^J:^Ed nuncrerum efieduiamin pofteris confecu- ^^^^^to, qu^ operrafuerant, fqtis apcrra funr. Quis l^^^^fe-r^^enim haecdiligenter, & intelligenter aduertens, ^^^^^ no" agnofcar in Chiilto : Sem quippe dc cuius feniinein carnc natus cft Chriftus intcrpretatur nominatus. Quid autem nominatius Chrifto, cuius nomen vbiquc iam fragrat,ita vtin Canticocanricorum , eriam ipfa prxci- nenteprophetia , vngucnro comparetur cfFufo :in cuius do- inlbusid cft ccclefiis habirnt gentium latitudof Nam laphet latitudo intcipretatur. Cham porro <jui interprerarur cali- dus,mediusNoe filiustancjuam fe ab vrroque difcerncns, & intcr vtrunquc rcmanens , nec in primitiis irraelitarum, nec inplenitudincgentiuiTi , quid fignificat, nifi hserctico- rum gcnuscalidum,non nifi fpiritufapicntisei^fedfpirituvcr fipcllis aftutio! : quo folcnt hazrcticonun fcruere pra?cor- dia : & pacem pcrturbarc fanftorum ? Sed h^c in vfum ce- duiit proficietium,iuxra illud Apoftoli,Oportet hxreres efle,

vtpro

Ad Marcellinum Lib. xvj. 171

vt protati manifefti fiant in vobis. Vnde etiam rcriptum eft, Filius enidirus fapiens erit : impriidente autem miniftro vte- tur.Multa quippe ad fidem catholicam pcrtinentia,dum hx- reticorum calida inquietudine agitantur, vt aducrfus cos de- fendi poOint , ^ confiderantur diligentius , &; intelliguntnr clarias, & inftatius przedicantur: &: ab aduerfario moYa qna?- ftio, difccndiexiftitoccafio. Quamuis nonfoltim qui iuiit apertifhme feparati, verumetiam omnes qui Chrilti.ino vo- cabulogloriantur,& perdite viuunt, non abfurdc poflunt videri medio Noe fiiio figurari : paftionem quippc Chrifti, <jui' illius hominis nuditatc ftgnificata cft , Os: annuntiant profitcndo: &l male agendo exhonorant.De talibus trgv. di- dumeft:Bxfiutl:ibuseorum cognofcetis eos. IdcoChamm filiofuo malediduseft tanijuam m fruC^uftiOjid eftm ope- re ftio.Vndeconuenienter S. ipfc filiiiseiu-jChana.ui ,intcr- pretatur motus eorinn , qjoctali ki cjuid tlt ijuam opus eo- rumfSemvero &. laphct tarjquam circuncifio , &: rraepvi- tium, velficutaliomodo eos appcllar Apoftolu?, Iuda?i Sc Gra2ci,redvocati& iuftificari, cog'>ita qu' quo modo nudita- te patris, qua figniticabatur pdflio Kedemptoris, fumen- tes veftimentum , pofueruni fupra dorfa (ua , & iatraue- runt auerft,& operueruntnuditatem patris fui, ncc vide- runt quod reucrendo tcxerunt. Quodam enim modo ia jiaftione Chrifti , & quod pro nobis faftum eft honoramus, &Iuda^orum facinusaucrlamur. Veftimentum (igiiificat fa- cramcntum , dorfa memoriam prstcritorum . quiapaflio- nemChriftieo fcilicet Lim tempore quo habirar laphet in domibusSem , & malus frater in medio eorum , tranfaftam celebrat Ecclefia , non adhuc profpedai futurain. Scd ma- lusfrater infilio fuo , hoc eftin opere fuo,^puer , id eftfer- uuseft fratrum bonorum , quum ad cxcrcitationem patien- ti2!,vel ad profcd>um fapientiu' fcienter vtuntur malis boni. Suntenim tefte Apoftolo,qui Chriftum annuntiint non c^- fte. Sed fiuc occafione , inquit, /iue veritate Chriftus an-- nuntietur , in hoc gaudco , fcd & gaudebo. Ipfe quippe plantauit vineam , de qua dicit Prophcta: Vinea Domini Sabaothdomus Ifracl eft , &: bibit dc vino eius.Siue illeca- iixhic intclligatur ,de quo dicit: Poteftis bibcre caliccm, quem ego bibiturus fum f «S: , Pater , fi fieri poteft , t ranfcat amecaUx ifte: quo fuam ftne diibio ftgnificat paffi£>uem.

ijt Auguftini deciuitate Dei

Siuequiavinu fiuftuseft vineae, hocpotiusillo fignificatum cft,c]U0d ex ipfa vinea , hoc elt ex genere Ifraehtarum carne pro nobis &: fanguinem vt pati polfet , affumpfit, 6c inebria- tns eft,id eft palTus eft & nudatus.Ibi nanque nudata eit,id eft apparait eius infirmitas, de qua dicit Apof^okis: Et fi crucifi- xus eft ex infir mitate. Vnde idem dicit : Infirmum Dei fortius cft hominibus,& ftultum Dei fapienrius eft hominibus.Quod vero cum diftum eftet,& nudatus eft:addidit fcriptura,in do- ino fua:eleganter oftendit,quod a fua? carnis gente & dome- fticisfanguinisfui, vtiquealudansfuerat crucemortemquc falTurus.HancpaffionemChriftiforisin fono tantum vocis reprobiannuntiant.Non eniraquod annuntiant intelligunt. Probiautemininteriore homine habenttamgrande myfte- rium,atque honerat intus in corde infirmum &: ftultum Dei, ouia fortius eft & fapientius hominibus. Huius rei figura eft, ^uod Cham exiens hoc nuntiauit foris:Sem vero & Iaphct,vt hoc velarent,id eft honorarent,ingrefft funt,hoc eft interius id egerut.Hsec fcripture fecreta diuin^e indagamus vt poftu- mus,alius alio magis minufve congrueter,veruntamen fide- liter:certumtenentesn6ea finealiqua praefiguratione futu- rorum gefta atque confcripta,neque nift ad Chriftum & eius ccclefiam,qu;£ ciuitas Dei eft, efte referenda: cuius ab initio generis humaninodefuitprafdicatio,quamper omniavide- musimpleri, BenedidisigiturduobusfiliisNoe,atque vno inmedioeorum maleditlo ,deincepsvfque ad Abrahamde iuftorumaliquorum quipieDeumcoleret commemoratio- ne iilitum eftperannosampliusquam mille.Neceosdefuif- fe crediderim,fcd fi omnescommemorarentur, nimislon- gum fieret: «Sc h^c eftet magis hiftorica diligentia,quam pro- phetlca prouidentia. Illa itaqiie exequiturliterarum facra- rum fcriptor iftarum:vel porius per eum Dei fpiritus , quibus non -olum narrentur praeterita,verum etiam prarnuntientur futura,quxtarnen pertinent ad ciuitatem Dei:quia & deho- lTiinibus,qui nonfuntciueseius,quicquidhicdicitur, ad hoc dicitur, vtiJlaexcomparationecontrariavel proficiat , vel emineat.Non fane omnia qu£e gefta narrantur,aliquid etiam fignificare putanda funt; fed propterilla qus aliquid fignifi- caut etiam ea qutE nihil ftgnificant,attexuntur.Solo enim vo- rnere terra profcinditur:fed vt hoc fieri pofftt,etiam *^c2etera aratri membra funt neccffaria.Et foli nerui in citharis atque

huiufmo di

AdMarcellinum Lib. xvj. 17J

huiufmodi vafis muficis aptantur adcantum, fcdvt aptari poflincinfunt & cxtera in '^ compaginibus organorum, <ju*e non percutiuntur a canentibus , fed ea quse percuffa reroiiat, hisconncttuntur.ltainprophetica hiftoriadicunfur & ali- <3ua,qu^nihiHignificant,redquibusadh.Ereant (juae fignifi- cant, & quodammodo rcligentur.

L. V I V E S. a r^ Ed rpiritu verfipcllis aftuti^.} .^//61 legitur r,on jfiritu pa- ^ liennxifed tmpatiei}ti£,qt4ofoUnt h^reticorum feruere frimor" diaietji prscordia congruentim legitur.

b Pucr ^ideftfcruus eft fratrumbonoruin. } Puerpro fertt» Laitne pomtur^ficut Grace mit.quodeU item ambtguum : c^uo -vccd" bulo 'vfifnnt L X X , '^Kfi xdQef.m ^AVAay toJ? Oi)MTi»{ «Vot^ To7j a',A\- ^olicWTv.ExecraiiLs Chanaan feruus domefitcu^ erit fratribut ftm*, l>Sugatur Chryfippui quum difcriwen fecii tnter iiHAtn^ >(^ </iXAoy, o-n oiMATHt jw^ 0 «"tt v7!v xtmjt7,</^xX®- j 0 ti.7n\&j^Qpi. s^.An:TnoniH4 aUter^fed nihtl ad rem. Certe 0 nUjiitferuus efi , in refaimlurt mmt^ firans u^rr^pys.

c Etiam cartera aratri membra.J- Pm4/i4, tcmo,hurii, matripw

la.Tiiua,

d Compaginibus organorum.} Omnia infirumenta mupcafigni-

ficat^(jUorum purtes percenjare longum ejfet ^ fuperuacantum^

De gcnetationibus trium filioium Noc.

C A P. III.

^^^gEnerationesergo filiorum Noedeinceps intucndar, iv-^^ & ^uod de his dicendum videtur.attcxendu eft huic ^^^M^ operi,qiio ciuitatis vtriufque terren^rcilicet& cx- leftis per tempora procurfus oftenditur. Ca-ptarfunt com- memoraria miniinofilio, qui vocatuseft laphet, cuius filij ofto nominatilunt : nepotesautemfeptem dc duobus filiis eius,trcsexvno,quatuor exaltcro :fiunt itaque omncsqum- decim.Fili) autem Cham,hoc eft medij filij Noe,quatuor, & ncpotes quinque ex vno eius filio, pronepotes duo ex nepotc vno fit eorum fumma vndecim. Quibus cnumeratis, reditur ta!iquam ad caput, & dicitur : Chus autcm gcnuit Nemroth: hic coepit cfle gigas fupcr terrairi.Hic crat gigas venator c6- traDominum Deum. Proptcrhoc dicunt : Sicut Ncmroth gigas venatoi' Gontra Dominum. ^ Ecfadu eftinidum rcgni

174 Auguftini de ciuitate Dei

cius Babylon. ^ Oreg, " Archad, 8c Ghalanine in terra Sen- naar. De terra iUa cxiit AlTur , & '^ zedificauitNiniuen , 8c * Robooth ciuitatcm,&; Calach, 8c Dafen inter medium Ni- niues&: Calach:hcEcciuitasmagna.Iftcporr6Chuspatergi* garrisNcmrotliprimus nominatuseftin filiisCham , cuius quinqueiilij iam tuerant c6patati,& nepotes duo. Sediftum giganteaut poft ncpotes fuos narosgenuit : aut quod cft cre- dibilius , fcorfum dc illo proptcr cius cmincnti.im fcriptura locuta ei^, quandoquidcm &' regnum cius commcmoratum cft. Cuius initium eratilla nobihfhma Babylon ciuitas: 6c cju^siuxta commcmoratcEfunt, (lue ciuitates, fiue regiones. Qupd vcro di6lu eft,de terra illa,i J eft dc terra Scnnaar,qu^ pertinebat ad regnum Nemroth , exiflfe Aflur , ik cedificaflc Niniuen,& aliasquasc6texuitciuitates;longe poftea faftuin cft : (juod ex hac occafione pcrftrinxit , propter nobilitatem regni Aftyriorum,quod mirabiliter dilatauit^ Ninus,Beli fi- ]ius,condiror Niniuie ciuitatis magnsc : cuius ciuitatis nomen exillius nomine dcriuatum eft, vt a Nino Ni.iiue vocaretur. AfTurautcmvnde Ailyrij , noufuitmfiliisCham mcdij filij Noe, fcdinfiliisSemrcperitur ,(]uifuit Noemaxirnus filius, Vndcjpparctdeprogenic Scm exortosfuilfcquipoftea re- gnumgigantisilliusobtinerent,&: inde procederct , at(juc alias condcrent ciuiratcs, quarum prima eft a Nino appellata Niniuc. Hinc rcditur ad aliumfilium Cham, qui vocabatur Mefraim, & commemoranrur quos genuit , non tanquam fingulihomines , fcdnationes fcptem. Et dcfexra velut dc fcxto filio gens commemoratur exiifle, qua? appellatur Phi- JilHm,vndcfiunto£i:o. IndeiteruinadChanaan redditur,in ^uo filio malediftus eft Cham,&quos genuir vndccim nomi- nantur. Deinde vfquc ad quos fines pcruenerint commcmo- ratis quibufdam ciuitatibusdicitur.Ac pcrhoc filiisacnepo- tibus computatis,dc progcnic Cham rriginta vnus geniti rc- feruntur.R.cftatcommcmorare filios Scm maximi iiiij Noc. Ad eum quippe gradatim generationum iftarum peruenit, a minimo exorta narratio. Sed vnde incipiunt commemorari iilij Sem, habet quiddam obfcuritatis, quod cxpofitionc rlhi- ftrandumeft:quia(5(: multumadrem pertinet quam requiri- mus. Sic cnim lcgitur : ^ Ht Sem natus eft etiam ipfi patri omnium filiorum Heber fratri laphet maiori. Ordo ver- borum eft; EtSemnatuseft Hebcr , ctiam ipfi , id eftip^

Scfli

Ad Marcellinum Lib. xvj. 175

ScmnatuscftHeher :qui Sein pater eft omnium filiorum' Sem crgo patriarcliam intelligi voluit omnium qui de ftirpe eius exorti Tunt , tjuos commemoraturus eft, fiue lint filij , n- ue (int ncpotes , & pronepotes, &. cicinceps inde cxorri. No fane iftum Hcber genuit Scni, feti ab illo quinnis in pro- gcnitorum ferie repci itur. Sem cj;iij>pe inrer alios fiiios ge- nuit Arphaxat,Arphaxat genuii Cwin.tu,Ciinan gcnuit Sela, Sela genuit Heber. Non itaq; fruftra ipfc prinius nommatus eft in progcnicvcnicnte de Sem : ik pru^latuseft eriam fiiiis, <juun\ ljt quintus nepos : nili quia verum cft c]uod traditur,ex illo'^Hcbrvt:os efic cognominatos,tanquam iicberj!os,c]uunt &: alia poflitefie opinio , vt cx Abraliam tanquam Abrahsei diQi etlc videantur. Scd nimnum hoc verum eft , cjuod ex Hcber Heber;^iappellatilunt: ac deuulevna dctratla lircra Hcbrsi : quam linguam folus Ilrael populus potuit obtiae- re:in tjuo Dei ciuiras c^ in fanftis peregrinara clt,& in omni- bus facramento aduinbrata. Igitur ha| Scm prius fex nomi- nantur , deinde cx vno eorum nati fu.it cjuatuor nepotes eius: itemcjue altCr filiorum Scm genuii cius ncpotem,at(jue cx ii- lo itidcm pronepos natus cit,at<]uc indc abncpos, qui eft He- bcr. Gcnuit autem Hebcr ducs tilios ,quorum vnum appel- lauit Phalcc , cjuod i.ucrprcratur diuidcns. Dcinde fcriptura fubiungcns, rationcmque huius nominis reddens: Quia in diebus,inc|uu, eius diuifa eft terra : hoc autem quid rir,poftea apparebit. Alius verocjui natus eft cx Hcber , genuitduo- decim nlios,ac per hociiuntomncsprogcniti deSemvigin- tifeptciT^- In fiunma igitur omnes progcniti dc tnbus filiis Noe , id eftcjuindccim de laphct, S< triginta vnus de Cham, viginti fcptem de Sem , fiunt feptuagintatres. Deinde fcqui- tur fcriptura , dicens: Hifilij Scm in tribubus fuvs fecundum linguas fuas:in regionibus fuis c^ in gentibus fiiis itemque de omnibus : Hie, inquit , tribus filiorum Noc fecundum ge- nerationcseorum, & fccundumgentcs corum. Abhisdif- perfa: funtinfulae gcniium fuper terram poft diluuium.

Vnde coiligitur fcptuagintatres, vel potiusquodpoftea demonftrabitur , feptuagintaduasgcntes tunc fuifle.non ho- mincs. Nam & prius quum fuificnt commemorati fili) Pha- lec , ita conclufiun eft : * Ex his fegregara: funt infulse gen- tium interrafua ,vnufquifque fecundum linguam fuam iii tiibubus fuis & in gentibus fuis. iam vero in fiiiis Cham quo-

ty6 Auguftini de ciuitate Dei

dam loco apertius gentes commemoratsE funt, ficut fupefiui oftcntii. Mcfrann genuii eos,qui dicuntur Ludi«m:& eodent iiiodo cxrerjE vfque ad feprem gentes- Et enumeratisomni- bus , poftea conciudens : Hi hli) Cham , inquit , in tribuhus fuis , fecundum linguas fuas in regionibus fuis , & in gentibus- fuis. Proprerca ergomukorumhli; nonfunr commemorati: <]uia gennbusaliisnarcendo accefierunt, loh aureni gentes fecere ncquiuerunr.Nainqua aliacaufa cum Hlijlaphet ofto cnumerentur,ex duobus eorum tantum filij nati commemo- rantur:&; cum filij Cham quatuor nomincnrur, ex tribustan- tum quinarifunr adiiciuntur : & cum filij Sem nominentur fex,duorum tantum polteritas arrexitur : nunquid cjeteri (ine fihis rcmanferunrf Abfir hoc credere : fed gentes propter quas commemorari digni effent , non vrique fecerunt : quia ficiit nafcebantur,aliis gentibus addebantur.

L. V I V E S.

aTIJTfacVumeftiaitiumregni eius.V /^**' loca quxnamfue" ±2*rintapud Gracos, docent lofephta ^ Eufehim FamphtU : quos JFJieronymt*f tjlftcut*n,£x hpi quantum 'vtdebttur defumemtcs , cxtera in illti leclor tnuemet : nani 'vulgaresfunt f^tn , lofephu4 dumaxat ^ Hieronymtif.Campu^ Sennaar eji in Chald^a , -ijbi turris Babylonta ftrueia «/?.

b Oreg.}- Septuagintaofixin Hebrao ^rach. c Archad.V Sic Lxx.in fj^ebr^o-veroefi t^chad, quam fjehr^l dtcunt^ffe m Alefopotamia Ntfibum,%^ntiochi^m 'voc t Plimu^. d iEdificantNiniuen.> H£c efl Nintue ^y^jfyri.a , ejt altera lu' dtia Ntniue inangulo ^rabie , qvts, postea corrupte Nen<.uen ejl di~ fia. jUarn ^jjfyrtam Plinita Ninum nominat^ cjuondum cUrifii- mam , Tigri arnnt impejitaif} , adfoln ocatfumfpeflantem. idem Pte-^ lemstts. Dtsdoftti Nin.jn vrbem 'vocat , condttdi) qi ea Ntm^ Beli fUotradtt^nccullamposica njrbem tantoambitu lantdquemagnitu-' dtne extruBamyt^ltttudo murorumfuit pedum centnm -Jaiitudoqu^ trescurrni tundos caperet: anbtttn quadringentorum oBoginta jia- diorum ,facie quadranguU, Turres tn murn miHe ^ quingentiH , cen- tumaltiepedtbin.

e Et R.hobooth.> Nos^uulgo ftclegimtti : Deterra illa egrrffut efi .iJffur , ,^',- adificauit Ntmuen ^plateas ctuitatti, (((f ChaU. Hhc- fen cjuoque inter Ntniuen,^ Chale.hac eji ctuitas magna Septuaginta ijero fic iHsfi UH4<H(JiH9i ttv&jt,yjif«ii* /M09V ;t*^"/t «"''w iii':ro\«/t>t«>i>^»».

nifi

I

Ad Marcellinum Lib. xV). 177

Hififit mendnm m codiceyfed 'vbt nos habemw plateaSf fjehrake reU-^ 6lttrn eft Rhoboot.

i NmusB^MivViws.^Bdum Samhoniatointer filios Saturninume- ratextheolagia >' hotnuum.tdeo Cfr lupiter Belu^ efl diflta. Fuit ^ Belpn alternepoi Jouvi tx EpaphofiUo rege %^Egyptto , «j-w* hunc JSelum ex ifxde genuit.T timctfi Eufehiwi T elegouum f^cit patnm., eui pofi i>4]pM mortem ifis dtnup^ertt^r,.gnant: tn ^titca Cecrope. ,^t BeUs hie, qui Ntnum procreamt^ rexfuit t^ffyrtorum modico impe^ riocontnntui^inclytni bcllactjilio,a quopro Dco drr culttfftfl , ^ coli iujfttfydiSliifcjueJupiter Babylonin^.x^^Egyptij Belum hunc fuum ejfe. 'voiunt^tllum tx quo t^Egyptus tfi nutU6 , quem Ncptunt (^ Liby^ fiHitm dicunt,Epaphiqui Libya^ngenutt nepuiem : hic tn BauyloniaiTi colonos dcduxttjC^uifeUeih urbi ad Euphratem ammrn quum elegtffeti facerdotes ^Egyptiomfiitm more. Pltmut Belumhunc cjutin ./ffyrttt facratiftmHf coluur , templtiii.ijue > iii^ Bubylone etiauifua metnoriit dtiraret,jyderalt< Jctenti^ tnuentorem fuijfe pet hibet , eique ^yijfyrios ^emmamdtca(fe,ciui Belitcultis dtcitur.

g Er Sein natus eft ctunn.^Ordo 'verborum dilucidior eji in Gtdt» co propter articulos k^ tc^ 'S.ny. «'j^vJSd ;j^ dum^Trnt^i Wvtoiv «.//» AC«'p atcAx^jicfilit^t^^Tjftrt^ov^^, (jp' ipft Sem gehcratiofutt luttrt ommiifi' liorum ydberusfratrt minoriJaphcti,

h Hchrxos cffc co2^nomiii3tos.\Paulttf Epifcopm Brugen. ht-» 7»o Mekraicarum literarum periiifniJtif , cenft Hehr^os. effe cogno- minatos qu^ft peregrinosjioc ejfe etymon uoc.bidt Unguj tUa: de re non ejfe dubitanduin:qu^f enim nefctt g rttem illum ^ intcrra Chanaon,^ in ^Egypto (Jfeperegrinatam?

i Ex his fcgregar^ {untinfulie gentium.}LXX.«ft«aaT5(/i)fftt»v»- C9i 'r^ iQyJy.ptyperf^ fwtt infuUg^ntium.Ceu mterfe diuijafUit gen-» tes taitqhnm infuU dijierminat.e mariflumimbtiSyrrtonttbtiS^fyluti^ ag^ geribtts,harentSy(l^folithdtiitbM.

De diuetritate linguarumiprincipioque Babylonis, CAP. IIII. ^^^^Vm ergoinruislinguisiftce gentcs fuifTe refcrati- |fogX tur,redit tamen aci illud tempus narrator,quando v- ^v^^^^ na lingua omnium fuit.<3c inde iam cxponit quid ac- cidcnt vt linguarum diuerfitasnafceretur, Et erar , inquity omnisrerra labium vnum,&: vox vna omnibus. Etfdd^urrt eft quum mouerent ipft ab Oriente, inuenerunt campum inter-* ra Sennaar, &habitauenintibi.£tdixithomo pr6xima fuo: Venite,faciamus lateres,& eocjuamusifllosigni. Etfaftifunl ^u^.de ciH.Deif T»rn, j, M

lyS AuguftinideciuitateDei

*llislatcrcsiDlapid€in,»& bitumcn erat illis lutum, &dixe- runtiVenitejaedificemusnobifmetipfisciuiratem)'' & turrim, cuiuscaput erit vfcjue ad cieium , '^& faciamus nobis nomcn antequam difpergamur in faciem omnis terrar. Et dcfcendit DominuSviderc ciuitatem & turrn-n,(juam sedificaueruntfi- lij hominum.Et dixitDominus-.Ecce genus vnum & labiun\ vnum omnium:& hoc inchoauerunt fdcere , & nunc non de- ficient ex iiUs omnia,(]U£ conati fucrinr facere-.venite, Sc de- fcendcntesconfundamusibi linguam coi*um , vtnonaudiat vnufquifque vocem proximi fui. E; difperfit eos dominus in- de fuper faciem omnis rerr2e,'^& ccflauernnr adificantcs ci- uiratem & turrim.Propter hoc appellarum eft nomen illius Confuflo:quia ibi confudir Dominus labium omnis rerrze,& indc difperiit illos Dominus Deus fuper faciem omnis terr^, Ifta ciuitas quas appellata eft Confu(io,ipfa eft Babylon • cu- iusmirabilem conftrii6tionem gentium eriam commendat hiftoria.Babylonquippe inrerprerarur confufio. Vnde colli- gitur giganrem illum Nemrorh fuiflc illius condicorem, quodluperiusbreuiter fuerar inrimarum , vbi quum dc illo {criptura lo<]ueretur,ait:Initium regni ciusfuitBabylon , id cft qu2E ciuitarum C2eterarum gerercr principatum, vbi cffct tanquam in mctropolihabiraculum regni : quamuis perfet^a non fuerit vfque in tantum modum , quantum luperba cogi- tabat impicras.Nam nimia difponebarur alrirudo, qua: dida cft vfquc in caslum ; fiuc vnius rurris, eius quam pra'cipuam moliebatur inter alias^Hue omnium turrium,qua; pcr numc- rum (ingularem ita fignificata? funt,vt dicirur miles,& intel- liguntur milia militum:vt rana & locutia,fic cnim appellata cft multitudo ranarum & locuftarum in plagis, quibus /Egy- ptij pcrcufli funtperMoyfen. Quid autem faftura fuerat humana& vana praefumptio.^Cuiulliber, & quanrumlibet iii Ciclum aduerfusDcum altitudinem molisextoilcrer, quan- do montes tranfcenderet vniuerfos,quando fparium nebulo- iiacris ciuseuadcrcrfQujddcnique nocercr Deo^quantacun- qucvelfpiritalis,vclcorporaliselario ? Turam veramquein ca:lumviam molitur humiliras , furfam leuans coradDo- minum,non contra Dominum : ficutdi£tuseftgigas iftevc- uatorcontra Dominum. Quod non inrelligentes nonnulli ambiguo Grseco decepti funt , vt non inrerpretarentur con- traDominum,fcdantcDominum:^cf«wti'ov quippe& antc Sc

conira

Ad Marcellinum Lib.xv), 17^

contfa fignifica t.Hoc enim verbum eft etiam in Pfalmd ; Ec plorcmus ante Dominum qui fecit nos.Et hoc verbum eft et^ iam in iibro Iob,vbi fcriptum eftiln furorcm erupifti contra Dominum.sSic ergo intelJigendus eft gigas ille vcnator c6- tra Dominum. Quidautem fignificatur hoc nomine, cjuod eft venator,nifi animalium terrigenarum deceptor , oppref* forjextindorfErigebat ergo cum fuispopiilisturremcontra Dominum,(]ua eft impia fignihcatafuperbia. Meriro autem maluspunitur afteftus,etiam cui non fuccedit effedtus. Gc- nus vero ipfum poena? quale fnit.' '^Quoniam enim domina- tio imperantis in lingua eft,ibi damnata eft fuperbia , vt non intelligcrctur iubens homini <]ui noluit intelligerc vt obedi- ret Deo iubenti.Sic illa confpiratio dillbluta cft , quum qui- fque ab eo qucm non intelligebat abfcederet : nec fe nifi ci, cum cjuo loqui porerat,aggrcgarct:&: per linguas diuifze func gentcs,difperf^que pcr tcrras,ficiit Dco placuit,qui hoc mo« dis occultis nobifque incomprehenfibilibus fecit.

L. VIVES. a T^ T bitumen eratillis.} ^yi^haltKs ^min iEU locis affatim

llf»ppctit. b Et turrim cuius caput.} SimiU <julddaw profanifcriptores trd- dunt de btUo gtgantao in dtoSiCtim montesfuperjlruere montibm tentd" uerunty-vt afcenjUm tn C£lumfact!emfibiparar«nt» Ter ftint conati impenere Pelion Ojf^: Terpater extruSios difiecit fnlmine montes\ Sicut ait FtrgfabuU nota.Et jieripottfi -vt ex hac hijloriajit de* fiexayvt altd plertCfjue exfacrn apud Gentiles. c Et faci imus nobis nomen.}.wt monumentam omnium nojlrmn. d Er ccnaucruntajdificantcsciuitates.} Ex proprietate Gr£* ca KSMirttWTUtTd c;«swVKmj Tiui TriKn.ijHodfolet verti : Ceffauerunt adijicare njrbem.

e Cuiusmirabilemconftruftioncm. \ Geo^aphi omnes , Pli' ntm , SoUnMjStrabojAleluy Uerodotin,^ poetafrequentes.De hac alibt.

£ c*«tV7i9».}5jc ftitm Eatine-iContra ^aduerfu/s , £tiammPfAl.9^» 1W >0^<wonijSfj c*«i»Tio» xt/gi« tS •ar»<»i'(7tt» t<9- lif4£/i j

g Siccrgointelligenduseftgigasillc.} lofephm fcrihit Nem-» roth induxt(je in genttf humanttm tmuriam ^fuperbiam ettam ad^ fterfns DominHminamqtttm manHeffetforttJitmifffiadebatpopuUs^fiS^

i^o AuguftinickciuitateDei

Vto acceptUfnferrejft <\md contingeret bom,fed njirihw Jbii. Jta ty-' rannideminftituity ^ ne quid in eospoffet Deta, turrim aggref?ifunt ejetruercjqua dUuuium^fi rmfus irafceretur Dew.ejfugerent. Multitu- do^verograuiifs putabat ejfe parere Deo , quamrnortali: ideo liben' ter diHu Nemroth audiens erat,turrtm altij^imam coeptt erigere, quam

. aqu<& ohruere nequirent. fJmuf turrii memtmt Sibylla dtcens : Qtium omnes homines vnius 'vocis effent , cjuidam turrim tedtficauerunt exctl" famytanquam afcenfuri in calumper eam.Dij 'vero tmmntentes ventos euerterunt turrim^^ vocem pro^riamuntcuiquepartntffint-.propterea

. (37* uocari contingit Babyloniam cimtatem.

h Qupniam enimdominatioimperantisiiilin eft.}- Multuin 'valet ad conciUandos fubditorum antmos oratio f.nncipn, quaft non iti- telligaturyauertit omnes ab ipfo.Mithridates idcirco itiamfra^ws ^ fufttSitamen amicos animosjuorum , ^ ad parendumparatos habuit^ quodvnicuique genti fualingualoqueretur.

De defcenfione Domini ad confundendam Hnguam

asdificantium turrim. C A P. V. ...

Vodenimicriptumeft: Et defcendit Domintis vi- dere ciuitatem , 6c turrim quam a^dificaueruntfilij _ hominum : hoceft, non filjj Dei, fedilla focie-

tas fecu ndum hominem viuens, quam terrenam dicimus ci- .ui.tatem:non loco mouetur Deus , qui femper vbique eft to- tustfeddcfcendere dicitur,quum aliquid facit in terra , quod pr^etervfitatumnaturx curfum mirabiliter faftum prsefen- tiam quodammodo eius oftendat.Nec videndo difcit adtem- pus,qui nunquam poteft aliquid ignorare , fed ad tempus vi- dere&cognofceredicitur,<juod videri & cognofci facit. Nonfic ergo videbaturillaciuitas, quomodo eamDeus vi- deri fecitjquando fibi quantum difpliceret,oftendit. Quam- uis poffit intelligi Deus ad illam ciuitatem defcendiflTe: quia defcenderuntangeheius, inquibushabitat ,vtc]uod adiun- ftum eft:Et dixit Dominus Deus,Ecce genus vnum & labium vnum omnium,& c£etera,ac deinde additum : Venite,&: de- fcendentesconfundamusibihnguam eorum : recapitulatio fit,demonftrasquemadmodufa£lum fit,quod diclum fuerat, defcendit Dominus.Si enim iam defcenderat, quid fibi vult, Venite,&defcendentes confundamus ibi hngua eorum:quodi intelhgitur angehs dicf:um,nifi per angelos defcendebat,qui in angehsdefcendentibus erat.'Htbene non aif,venite,& dc- V fccndentcs c6fundite:fcd confundamus ibi hngua eoru: ofte-

dcns

i^

Ad Marcellinuni Lib.xvj: i8i

det/s ita fe operari per miniftros fuos, vt (int etia ipfi coGpe-

ratoresDei^ficut apoi^olusdicir-.Deienimfumuscooperarij.

Qualis intelligcnda fii locutio,qua Dcus angclis

loquitur. CAP. VI.

Oterat& illud quandofaftusefthomo de angelis"

intelligi, quod diftumeft , ^ Faciamushominem:;

J^^ quianondixitfaciam-.fedquiafequitur , ad imagi-

nem noftram , nefas eft credere ad imaginem angelorum

hominemfa^lum, aut eandtm efle imaginem angelorum &

Dei.Etideorecteillicintelligiturpluralitastrinitatis. Qua:

tamentrinitas,quiavnuseftDeus, ctiam cum dixiflet , faci-

mus:& fecit,mquit,Deu$hominemadimaginemDei;nondi-

xit,fecerunt di),aut ad imaginem deorum.Poterat& hic ea-

dem intelligi trinitas,tanquam pater dixerit ad filium & fpi-

ntumfandum,Venite,& dfefcendentesconfundamusibi lin-

guam eorum:fi aliquid eflet,quod angelos prohiberet mtel-

ligi : quibus potius conuenit venire adDeum motibus faii-

Ois,hoceftcogitationibuspiisquibusab eis confulitur in-

commutabilisveritas tanquam lex seternainillaeorum cu-

ria fuperna , Neque enim fibiipfi funt veritas,fed crea-

tricis participes vcritatis , ad illam mouentur , tanquam''

adfontemvitte : vt quodnon habent exfeipfis , capiant ex^

ipfa : & ideo eorum ftabilis eft ifte motus , quo veniunt , qui

non recedunt.Nec fic loquitur angelis Deus , quomodo nos

inuicem loquimur nobis,vel Deo,vel angelis , vel ipfi angeli

nobis,flue per illos Deus nobis,fed ineftabili fuo modo : no-

hisautem hoc indicatur noftro modo. Dei quippe fubli-

mior ante fuum faftum locutio ipfiusfuifadi eft immutabi-»

lis ratio , qus non habet fonum ftrepentem atque tranfeun-

tem,fedvim fempiterne manentemj&temporaliter operan-

tem.Hac loquitur Deus dngelisfan6tis,nobis autealiter ion-

gepofitis. Quando autemetiam nos aliquidtale locutionis

jnterioribusauribuscapimus, angelis propinquamus. Non

ifaque mihi aflidue reddenda eft ratio in hoc opere de locu-

tionibusDei:aut enim veritasiiicomutabilisper feipfam in-

efFabiliter loquitur,rationalis creatuicE mentibus:at per rau^

tabilecreaturamloquitur,fiue Ipiritalibusimaginibusnoftrof

lpiritui,(iuecorporalibusvocibuscorporisfenfui. llludfane'.

<juod di6tumeft,Etnuc nodeficietex illisomnia,que conati

fuerint fdcere,n6 di^ii eftc6firma4ojfe4 tanqua interrogadQ

M 3

i8i Auguftini dc ciiiitate Dei

(icutfoleta comminaribus dici, quemadmodum ait ouidamt

^Non arma expedtentytttacjM:- ex vriefe^nentur? Sic ergo accipiendum eft taquam dixerit ; Nonne omnia de- ficietex illis,qu^ conati fuerint facere?Sed fi ita dicatur , non exprimit cominantem.Veru propter tardiufculos adiccimus particulam,id eftne,vtdiccremusn6nne:<|uonia voce pro- nuncianrisfcribcrenonpoftumus. *^ Exillisigirur tribus ho- jTiinibus,Noe filiis,feptuagintatres,vel porius,vr rario decla- rata eft,reptuagintadu« gentes totidemqj lingu^ perterras cife coeperunt,quar crefcedo 8c infulasimpleuerut. ^ Auftus eftaurenumerusgeriummulto amplius quam linguarii. Na &inAfricabarbarasgetesinvnalingua plurimas nouimus, & homines quidem mulriplicato genere humano, a^ infulas inhabitandas nauigio tranfire poruiire,quis ambigar.'

h. V I V E S. aFjAciamus hominem.} /Joc dlflo ^ttgufiinua ^Mdarittt

r f^i^fil^fffit^are a Moyfe 'volunt myfterium trinitatii- b Non arma expedient.}o/f f«f/<^. j.Ffr^f/i^* 'verhit Didenif. c Pronenon, &pro ninififcribere foleiims. } InaliisUhrk wanufcriptii h^c verha non Itguntur •

d Au£tus eft autem numerus gentium.}£^o njere difficilitif ejje cenfeo definire quafit •vnn Ungua , quam quafit 'vnagms , fed hic nom di^uto ne< diffinie,tantum enarro.

An omne beftiarum genus,etiam remotifsimae i terris infulse

ex eo numero acceperunr, qui in arca diluuij inunda

tione (eruatus fit. C A P. V 1 1 1.

^^ Ed qusftio de omni genere bcftiarum eft , qua^ fub ,^>^ cura hominum non funt , nec ficut ranas nafcuntur i^§^ exterra , fed folacommixrione maris, & fo^min^e propaganrur , ficut lupi 8i huiufmodi ca^tera , (juomodo poft diluuium quo ea qu^ in arca non erant cunda delcta iunt, etiam in infulis efte poruerunt , fi reparata non funt, nifi exhisquorumgenerainvtroquefexu arca feruauit.Pofr funt quidam credi ad infulas natando tranfilTejfed proximas . Suntautemquafdam tamlonge pofitzBa continentibus ter-^ ris, vtad eas nulla videturnatarepotuifle beftiarum. Quod iihomineseascaptasfecum adduxerunt,& eomodo vbi ha- |)itabant carij genera inftuuerunt, * vcnandi ftudio fieripo- tuifle incredibilt noa eft: quauis iufl^u Dei , fiue permiflli etia opere angelorum negan^um non/itpotuiflTe Uiiasferri. $.i

vero

Ad Marcellinum Lib.xvj. 18}

vcro e terra cxortaf funt fecundum originem primam,quan'- do dixitDeus-.Producatterra aiumam viuam : multo clarius apparetnon tam reparandorum animaliumcaufa,quam ti- gurandarum variarum gcntium proptcr ecclc/i.^ facramen- tum in arca fuifle omnia genera,fi in infulis quo tranfire non pofluntmulta animalia tcrra produxit.

L. V I V E S. a^r T-Enandi ftudio,&c,incredibile r\on c(k.}lnlnfutti Fertu- V natPi,^ in hn cfH^ nojha ^tatefuHt inuentj, multu ammalium geneta^cju£ inter nosfuntfrecjuentif?nva,omnino nuUa erant:itacjue im- portatafunf.cjUiwadinoditminfiirpiumgeneribui juotidie 'vfu 'venit, vtfemen am furculuf aliquis ah alin ad altasgentes tramferatur,

An ex prop.igine Adam vel filiorum Noe qusdam gencra hominum monilrofa prodierint. C A P. VI II.

Va?ritur ctiam vtrum ex filiis Noe, vel potius cx il-

lo vno homincvnde etiam ipfi extiterunt, propaga-

ta efTe credendum * fit qu^edam monflrofa homi-

numgcnera, (ju^ gentium narrat hifloria : ^ ficut pcrhi-

hcnturquidamvnum habere oculum in fronte media : qui-

bufdam plantas verfas eflepoflcrura , quibufdam vtriufquc

fcxus e(l"e naturam , & dextram mammam virilem , fmi-

flram mulieKrem,vicibufque alternis coeundo & gignere, &

parere:aliis ora non efle,e6fquepernarestantummodo fuf-

cepto, <5(: emiilo halitu viuerc : aliosflatura effe cubitales,

• quospygmjEOsa cubito Grseci vocant : alibi quinquennes

conciperefojminas , «Sc odauum vitae annumnon excedere.

Item ferunt ^^q genreiT),vbi fingula crura in pedibus habent:

nec poplirein fleftiir,&: funt mirabilis celeritatis,quos ^ Scio-

podas vocant, quod per aeftum in terra iacentes refupipi vm-

bra fe pedum protegant: quofdam fine ceruicc oculos habc-

re in humeris,& cstera hominuin,vel quafi hominum gene-

ra,qua;inmaritima platea Carthaginis*" mufiuo pifta funr,

cxlibrisdepromptaveiutcuriofioris hillrorise. Quiddicam

^deCynocephalis,quorumcanina capita atque ipfe latratus

magis beflias quam homines confitetur ? Sed omnia genera

hominum qu<E dicijtur efrcefTe credere non ef^ neceffe.Vc-

rumquifquis vfpiam nafcitur homo,idefl:, animal ratio-

nalemortale, quamlibet noflris inufitatam fenfibus gerat

corporis formam , feu colorem , fiuc raotum , fiue fonunt,

" M 4

i?4 Aiiguftini de ciiiitate Dei

iiuequamlibetvim,qualibetparte,(jud]ibet<jualitatenaturgt cxillo protoplaftovno originc'm tlucere nullusfidelium du- bitauerit. Apparct ramen , quid in j>luribus natura ohtinue- rit, & quid fitipfararitate mirabile. Qualisautem ratiored- <litur de monftrofis apud nos hommu partubus,talis de mon- ftrofi^quibufdamgentibusreddipoteft:. Deusenim crcator (Eftomaium,quivbi& quando creariquid oporteat,vel opor tuerit^ipfe nouittfciens vniuerfitati:; pulchritudinem quarum partium,vel fimilitudine, vel diueriitare cotexat. Sedquito- tum infpicere non potcft,tanquam deformitate parris often- ditur:<juoniam cui congruatj& quo referatur,ignorat.Plurir' busquamquinisdigitisin manibus, & pedibus nafci homir ncs nouimus:& hafc leuior eft, quam illa diftantia. fed ramen abftt,vt quis-ita defipiat,vt exiftimet in numero humanorum digitorum errafle creatorem,quamuis nefcies cur hoc fece- rit.Ita etfi maior diuerfitasoriatur,fcitille quidcgerit,cuius operaiuftencmoreprehendit. 8 Apud Hipponem natus eft jiomo, quafi lunatashabenspiantas, «Sdineisbinos tantum-r modo digitos,fimiles Sc manus. Si aliqua gens talis eflet , illi puriofa; ^atque mirabili adderetur hiftoridf. Num igitur iftum propter hocnegabimus exvno ilioqui primus crea- tus eft efle propagatumf ' Androgyni , quos etiam Herma- phrodiios nuncupant, quamuis admodum rari /int, difficile eft tamen,vt temporibus defint:in quibus Gc vterque fexus ap paret,vt cx quo potius debeant accipere nomcn incerrum fit: a ^ mcliore tamcn,hoc eft a mafcuJino,vt appellarentur,lo- quendi cofuetudo przeualuit. Nam nemo vnquam Androgy-r riecas,autHermaphroditas nuncupauit, Ante annosaliquot noftra certe memoria,^in oriete duplex homo natus fuperio- ribusmembris inferioribus fnnplcx. Nam duo erantcapita, fluo peftora,quatuor manus.veter autem vnus , & pedes duo, ficutvni homini,& tam diu vixit , vt multosad eum videdum famacontrahcret. Quis aurem omnescommemorarepofsit humanosfa-tuslongedifsimiieshis cxquibuseos natos efle certifsimum cit ? Sicut ergo ha:cexillo negarinonpoifunt criginem ducerc,ita qu^ciique gentes in diuerfitatibus cor- porum ab vfttato natur^ curfu,quem plures,& prope omne§ tenent, "^ velut exorbitaiTe traduntur, " ii dcfinitioneilla in- * cludunturvtrationalia animalia fint atque mortalia , abeor ^cm ipfo vno primo patre oinnium ftirpem trahere confite-

dum

Ad Marcellinum Lib. xvj. 18^

clum eft : fi tamen vera funt qu;f de illarum nationum varie- tate , & tanta inter fe atque nobiCcum diuerfitate traduntur, Nam & fimias/' & ccrcopithecos,P& fphingas/i nefciremus non homines effe^fed bertias,poflent illihiftoricide fua cu- riofuategloriantes^vehitgentesaliquashommum nobisim- punita vanitate mentiri. Sed li homines funt,de quihus iiU inira cofcripta funr, quid i'\ propteiea Deus vohiit eriam no- nullasgenres ita creare,nem hismonltris quxapud noc pa- tet ex omnibus nafci.eius fapientiam qua: naturam fingit hu- manam,velutartcm cuiufpiam minus perfefti opihcisputa- remuserralTefNoniraque nobis videri abfurdum debct,vt iquemadmodum in finguhs quibufquegentibusquceda mon- 4ra funt hominum, ita in vnruerfo genere humano qu^dam monftra funt gentium. ^ Quapropter vt iftam quiefttone pe- detentim caure'cjue concludanv/autilla,qu^ talia dequibuf- dam gentibus fcripra funr,omnino nulla lunt, aut i\ funt , ho- mincs nonfunt:aut ex Adam funt.fi hommesfunr.

L. V I V E S. aP It qu^edam monftruofa.h.g.VOf ^« /'/«"'w /f6.7.

»3b Sicut perhibentur quidam. } Py^mioi non crediderim njno tanlHtn fitijfe in loco^ncc a :eh tnterfe dij?id.rc fcrtptoref. Plinitit enirnlih. 4./« Thraciapouit Pygnixa ad Gcramam f-obi Pygm£o~ rurn^incjuit.gem fiHf^e pr ditur^cjuos CatiTOi barbafi voant, iredthit- a^e ligr^ibA6 fiigatoi. Conf ,t cnirn plnrimas inlm loii< ejfcgrueSy "vndij Stri'n«ni£ dicuntur ah Strimon^ 7 hracufiuuio Et Gtrania Gr£rononane d- grmbta diciitt. yi-jivn. Idem Phmm m^.epivio- ne,n coVi4inrifert,(j:ti Pygmxjs Eudona Cart£ jln'/ inn putarnnt ac- c >Im. In 6 ex aliorui?! t: aiitijne Pygm£OS tn Prafiorum woutann, c]u.e funt m India ,fia iiit , qnumfotientiam PhdoTfratu* fecjuttur. Jnevdem lib. 6. Pltntns ffe cjutante i\'iU paludei Pygm^ospinant^ tradii. Ex cjmbtn efk .^rijhieics om m ^cthifia r>gtone Tronody- ttca Py^'V£os dtiit ■viuerc^fnbirecjus caucmas, ^ ob eam caufam Tro glodyiof ziocari , fabtiLimcjuc eff n gat , cjucd t)ulgv deftatura lorum deqne pugnacum gruibii^, frtur , (jttan f/anerta cantawt,quietia-n admeridieterr£ Pygmxos dixit w^erc-.nempe in ^_Avthi<pia, -vt ^tiam Strabo interprttatur, in cjua regione tania eft gruum ptr hyewem no- firamfcqnentia , qu.inta inT hracia ptr dflate, liddicet eifd 'vgrui- btdpro tempore nugrantibm,^ remigrantihm . /Vfela in ,_y^rabiu tn- teriore fcribit fuiffe Pygrmeos , minutum genm , ^ quod profat:<jrff- ^ibtti contragrues dimtCAndo defccit, Sunt qUicffendnptnent. .iriTi,

M 5

l8(3 Auguftini de ciuitate Dei

fjr Plin.fiMtant.

c A cuhiro Gr^ci.}- ^ruT/o»» efl cubittn , (Jr' ab hoc nomine interpret Jdonieri Euftaihttti au Pygmxos nominaios 'fje : cubitui ■verhfef^juilfe^ dem capit,hoc eji dtgUoi -vi^in-tijuutuor. Pes enim dttoderim poUicib, €0»siatftJ esi di<^ittsfc4ieci/n ^ palmtf cjujtuor. Etfi palmi4S nonfim- pltcitcr cttcitur.nartpalmut minorefly qucm dixi : cjuadrans p^dts tri- o.n poUtcibtt^ conJians y ^ maior palmta duodnctm digttorum , 5«» emdttun jpnnama dicitur: ^dodrans pedis , nempe nouem ettcs 'u/i- (t£,cjntfi,nt pffUnes noue. Piin. lib y.fupLr h»s eietrema tn parte mon- tturn Sftthamett Pygffdt nanantur ttrncus fptthamae longttudine» hoc eTi ternos dodr.tntes non excedentesjdem Geli.Ub.9. Pygmitiqui longijliimfunt, nonfuperantpedes duos ^ quadrantem: utriufque nu^ meri (^ iflit*s Celiij,^ tlU>n Plin.-^6.digitt efifumtna. luuenalts poe^ tice dixit , njt reinfaceret magis ridiculam, Pygmteam cohortem pede •vno alit >rem non effe. Sciapodes ^ QiL! 'S Sciopodas. \ Kmbripedes,fi quis verti velit ad '^jerbumieSi

enim <r}n* -vmbra. Alttfmum e Mufiuo picta. j- Sic Spartiantu in Pefennino Nigro , De mufi* uoptflu vidimm.fJer.Barbartii lth.^6. m Plinium^cut i(ff \_^fgnA' tiiis Baptifia ir* Spartianum fuffragatur , mufiuum opti^ e(fe dicit^ quod vulgbmufeacum vecant , lejftUatum laptlltt variorum colorum; «X quis artc cornpofitts ^ coAgmentatts omnegenm tmaginum reddi-. tur.Qualc ,fi Rom£ videre inpariettbui , lacunaribm , {87' pauimentii frequenSyOpere vetuHo,narn uunc pccvtffe atunt td artificij. Nos taihen in iz/iipania fpgmentatis vtimur tabuln, ii^fellif, qu£ ad eandem ope- th rattoiem pojjunt referrt, Perotius annotamt non mufatcum effe di- cendttm, vtvulgocorrupie ,fedmufea t4m amufetsiadducitque in id Plmtj dtSlum ex libro i6.Etufdem (mtentia videtur tffe fitrmolatti . Non vacat nunc dtfquirere qukm refle vterque ftttfcrtt. Popultu mu~ faicwn dict putat a mufa.quodftt opns mult£ muf^ , vt tpft loquuntur, hoc eTi multJi. oper£ ^ artif. CjHscebha ^ ^^ Cynocephalis. {• ^libidicit poffe Latine nuncupavi Canici- li p^tes.Solinui ad finiiarum gent4« Cynoi ephalos refert.quos fcribit nun^

quam fic manfuefcerej vt nonftnt magti rabidi. DiodorM cenfetfera effe animalia.

g Apud Hipponein.> Inmargine addiderant quidam Diarttum

f-fippomt- ^ Zaritum. Legendumfi esi : apud fjippottem Dtarrhytum, Duo

*"<?* funt Hippones in ^frtd Straboni , MeU, Plinto^ Ptole. ab equittbu4

Gfacls diiHy vt SoUnus inqutt ittarHt enim efi Gr£ce.%^lter efi entm

infinnfjipponenfi citraCarthaginem. Ptarrhytos dicitur^quod pa--

litTin

Ad Marcellinum Lib. xvj. 187

Kjlri agrofuus afluere , PUniui. Hmm Ej-ifcopmfm diuta xyiugw fiin$ti.i:fi alter fJtpporegiui ulteritn artgib.inhabitdtus. SiUm:

Tum vaga,^ antiqun dile^lm regtbu6 J^ltppo, -utranque attigit. h lUi cuiio f^.^Dequapaulo ante dtxithoc eodem cap. i Androgyni. j-£x Graco efl ud verbum waA ^ faemina , «WfTef e 3isq yuvij . D:cur,tur etiam fierwaphxodiii., cjuod primm ille Semnias jHim fingatur kfauulatortbut fierm<tytd efl Mercurtj (Jr ^phrodttn^ hocefl J^:nern'

k A meliore. j-A^^w a mafculofexu dicu>iti<r in voce ipfu undro^y- ^tidrogy»^ nm^rio androgyvA. stc etia Lattne femimares mininantM at'ud LtutUj tti. i-uc. ^ alfoSyCjui ^uoties oUnt nafc^buntur.pro psrtentii habebaniur. 1 lnOiiente.}/«or4 ^ffic£Ortentalt,(jU£fpeOatadCyrertim,f^ hincad Ntlum. /Jabetenim ^firtca hmic amnem ad OrHnt€m,<iuofe' paraturab ^fia[

m Veliit exoi bita(re.}(^,4 iJna efl via,^ ceu orhita,cjua natitra ipfa liudit.

n Si definirione. V N«tum efl a Philofophs^ finiri howittem animal rationale , addi etium mortale : na n ^dertque omnes deoru?n, dAmoMOS cjuocjue animalia fffe autumant,^ rationaUa fed immonaUa iaiven. o Et cercopithecos. V Av Gracocaudatof ffnias :Mfn&-caud4f Tn^nKtifimtia .Alariialps de fimtoi

Callidni admiffof eludercfimitti hafias,

Si ntlji cauduforety cercopithecui eram. './irisilib.antm.iK^Ciit -voc.^t cjuodfinit caudatas fimia<t^lij tamen funt.tjuos Strab.ccpos neminat Ub.i6 f.'Cte leonli.corporc reU juo pan- ther£.,dams magnitudine dici< efje. Sunt ^ff Cept ad N^ottm popuU, p E.tf\')hiui2<i.}SphinxCo'lphinga.,antmaleti non ahfimtle vulga 5*,^|„y^' ribsisflnitf, ntfi quiod esf ma'.u^.,^eniinpi a pecloremawmn prcpenau- lu.muUibrifacfe. In i^ethtopiunafciiHr, dociley njt inqutt SoUnu^^ad f ritati^ obUutonem, Poet£ etfjciem 'vtrginalem tribuunt,fertnos ptdes» S^e;' indo foalof- De hac Ub.i^.

q Mire quidem,&c.definitum. } Jhfacverbanonfu itin vetuJlti hb ti iramtfcrtptPi.

r Autilla aut alia,} In antiqua ccdicihusftc, ^yfut tUa , qua taUa de quibufdam,^c.

An inferiorem partem terrx,qux nodrx hal>itatioBi contraria eft, Antipodas habereciedcndum fit. C A P. IX.

Vod * vcro & Antipodqs efle fabulantur, id eft ho- mines a contraria parte terr^,vbi fol orirur , quan- do occidit nobis ^ aduerfa pedibus noftris cakare

l88 Auguftini de ciuitate Dei

veftigia, nulla ratione credendum eft. Neque hoe vlla hi{!o- rica cognitionedidicifle fe affirmanr, * fed quafi ratiocinan- ffo coniedtant, eo <juod intra conuexa caeli terra fufpenfa llr, cundemque'' locum mundus habeat,&: infimum, & medium: & ex hoc opinantur aireram terra: partem,qux infra eft, ha- biratione hommum cafere non polTe.Nccartendunr , etiam fi figura c6globata«Sc rotunda mundus eife credarur,(iue ali- qua ratione monftrerur:non tamen efle confec]uens,vr eriam abilla parreexaquarumcongerie nuda firrerra.Deindeetia fi nuda fir,ne<5ue hoc ftarim neceffe eftvthomines habear: <juando nullo modo fcriptura ifta merirur, quae narraris prze- teritis facir fidem,eo quod eius prsdifta complenrur.Nimif- ^ue abfurdum eft,vr dicarur aliquos hominesex hac in illam parrem Oceani immeniirare rraie£ta nauigare, ac peruenire potuifle:vt eriam illic ex vno illo primo homine genus infti- tuererurhumanum. Qu.apropter inter illosrunc hominum populos,quiper fepruaginraduasgenres, & rotidemlinguas colligunturfuifle diuifi,<]ua?iamus, (i poflumus inuenire il- lam in rerris peregrinanrem ciuitatem Dei,qu2e vfque ad di- 'luuium arcamque perdufta eft:atque in filiis Noe per eorum benedidliones perfeuerafle mdnftratur,maxime m maximo, quieftappellatusSem:<juandoquidem lapher itabenediftus cft, vt in ciufdem frarris fui domibus habiraret. L. V I V E S. '^tttijjojles a /^^Vod vero & Anripodas.} Ccfmogra^hi omnes cdum , ^ \^proinde terrain in qninque cmgula dtuifcrmt, quorumpojhe- mi duo j ijuod csli •vertuibtn fuhieCii ''jjent, [irocul a Cteli motu , lif- lii oriita duobuf perenmhM fontihui calornyperpetuii rigonhus mfe- ilantur : rnedtum-vero , mcjuo (e^ concitatif?iina ejlc^U-vertigo , ^ iia [olis ynimio pcrufium ardorc,cuUu?n omnem humanum abigit : <j«<e mtdiA funt mterfrigida ^ tojlum , tempcrie fua fedem animantibui pr^bcnt. Ciiigulum inquonosfttmus ad Septerttrionem^vergens Bo- realtttrnparuium diiituf , contrarii:mdlud ^ujlrale itidem tempe- ratwn /j,iTix^v*ii<Jt4i tenam dlam pof^ident ydiiuntur .Tum iuhet Cleo- medes z^onas ifias dua/s ^quatuor inpartes £quas reClu angelu fecA- Ti:cjui purtescfu^in eademfuntXp^-h^fii^olunt, interfefunfrki^tKAi, id efl circui/icoU: qui in diuerfis , aut ^cjtta dijlantia ah occidentaU in- £cjuaH k poUs habiiant.funt a'TX)iKoi,cjuaficomrafe pofiti : aut in £quue omnihtiffHnt t^ntipodeS-^z^arMi, luce differunt ac tenehru : non iii-' cifiitudimbdi anni ^ tetnporum: (uviiMt, contra hif^on tUts ; *x^»ti-

AdMarcellinum Lib. xvj. 189

podesvtrifque.Opitmn^tttrum.cM^CicerOiAicla, f^maximi <jut<fue fujfragati fnnt ,fuit ., dujlraltm illam pla^am pemtHS nobts tncogm- tam effe. Cicerojhe tn 6. de Repub. mterfufum maximum tnter »9S ^ illos «wW^^dtivtf Oceanum pjttamt , .^»: n) mmo-vttcjuam pcnetrarit: id' {jHefnjij^tme AJacrubttn perfecjuttur. Ego ne ■hinmhuTnh^reret U- dor^-helut pr£ieruoUt4t,fpatio 'vtx tacio. U<scjntt t^ugtjitno cMJk nonleuhycur anupodei ne^aret , Lac i antti^m ftcuius . V idebut entm homo acutiGimm , fi concederetnr aditum huiU eorumit^ui hanc incdi-' mtn Bonalemf.ifciam ten pcraiamud aufi-ales tLospatere , ijt Ctce^ rotamtnagntque autoresprsMdicarant : fec^ta fiecijjarto tlios de ge- iterc K^dx. non ejfe^rrfaluit dlud negare , e^uhn argfmento premi tam 7»^jlefto taita atttoriiatthu^ manito : f^d profecio ^ antipadcs ejjcj ta<tt certum ejl , 'vt negart nonpofit , c ad tUos tfje viam compertijii- mum ejl , ettarn nonnulln antnjuorum > nedftm nauigattonibti^ no^irjc memofi£.NarrtoUmper xytrahicum finnmquidam x^ugu^i C^faru potentiamfugientesy percjue imam t^cthtopi^m tr,arei]ue ^thlanii- curn ad Gades Hercuiti enamgarunt : coi,tr.z fiorenttlus rcbw Car- thagintetifium allaw tx (n ab Hercdeo freto tn x^rabicum marc r«* hrum: tumetiam Perficwffintn , (rr Indicum ., Eoutncjue mare ^le- xandri armts eft exploraiitm ,tnfuUque Taprcbane , ^ alia in lUk traciibtis notmuU^ , c^u^ex pof.tu c.elorum (^fyderum deprehendun' tur t_y€nttp(>des tfje nohu. Tantum cni.n tlin exurgit contranui tUe •vertex, tatitumab Occidtntali juo abfuiH, quantum quddam tx terrts in "x^ona ncftra poftt^rS.

h Aduerfa pedibus noftris. } Imitatio Ctceronis in Sommo Sci' ptonn i de x^ntipodtbtu ttum loquens ait: i_/fduerfa nobu xnrgent -ve- fiigia.

c Sed quan rariocinando conieftant. }• Simtlit eaim in aduerfa 70H4 tempenes tft , cfuapropter terr.e mcolantur , huicnoftr^e cju^iuter aftum^fngttt extenditur.

d Eundemque locum mundus.} In rotundo medium eft infimum, ambttiu vndtque fublimts (Jjr fnpremin eft.

DcgenerationeSciTi,in cuius progenie tendensad Abcahatnci- uitatisDei ordo diriguur. CAP. x«

^^r^y Enenda eft igirur feries generationum ab ipfo Sem, (il^UvC^^N vtipfa oi^tendat poft diluuium ciuiratem Dei : iicut

\i^iA 1"=^ i -• • l-n •A 11

-|(?;32,4^35^eam leries generationum ab illo quicit appeilarus Serh, oftendebat antcdiluuium.Propterhoc igiturfcriptura diuina cum terrenam ciuitarem in Babylone,hoc ei\ in cofu- lionc cfte moftraftetjad patrurcha Scm rccapitulado rcucr-

190 Auguftini de ciuitate Dei

tirur, & orditur inde genei*ationcs vfquc ad Abraham, com* memorato etiam numero annorum quanto quifque ad hanc ferie perrinentc filium genuiiret,quantcque vixiflet. Vbi cer- te agnofcendti eft quod antepromi(era, vt appareat quare fit diftum de filiis Hcber,nome vniusPhalectquia in dicbus cius diuila eit terra. Qmd ennn aliud intellig -nilum eft terra efie diui(i»m,niri diuci rirateiT» linguaruinr Oi.iffis igitur czereris £liis Sem, ad hanc rem non pcrtinennbus, lili C' nneftantur in ordinc gcnerationum,per quos poflir ad Abraham perue- niri; ficut illi conneftabantur ^nte diluuium,perquosperue- nirciur adNoc ,generationibus quze propagata; funt ex illo Adam filio,qui appellatus eft Seth.Sic ergo mcipit generatio numiftacontextio.EthsgenerationesStrm, Semhlius Noc ccntumeratannorumquum genuit^ Arphaxat, fccundoan- nopoftdiluuiiHn. fctvixirSem portquam genuir Arphaxat quirgcnrosannos, &:genuitfilios& filias,& mortuus eii. Sic Cxequitur cxterosjdicens quoto quifque anno vite fuae filium genueritad iftum generationmTi orcimem pertinenrem , qui perrendir ad Abraham:&: quor annos pollmodum vixerir,in- timans eutrj filios filiafque genuifTc-.vr inrelligamus vnde po- tuerinrpopuli accreicere , ni in paucis qui commeineranrur hominibusoccuparipueriliter hseiitemus, vnde ranta fpatia terrarum atque regnorum repleri poruerit de genereSetn, niaxime propter Allyriorum regnum, vnde Ninus ille orie- talium domitorvfquequaque populorum ingenti profpeii- tate regnauit, &• latiffimum ac fundariJfTimum regnum, quod diururno repore duccrerur, fuispoftcrispropagauir. S<:d nos ne diutius quam opus eft immoremur : non quor annos quif- queinifta gcnerationum ferievixerit , fed quoto anno virac fu£ genuerir filium,hoc ordine memorandum rantummodo ponimus: vr &: numcrumannorum a tranfa£lodiluuio v.fque ad Abraham colligamus , & pra?ter illa in quibus nos cogic neceffitasimmorari, breuitcr alia cur(im(^ue tangamus.Se- cundo igifur anno poft diluuium,Sem cum eiTet centum an- norum,genuit Arphaxat. Arphaxatautem cum eflercentuin trigintaquinque annorum genuit Cainan, qui ciim eflet cen- tum triginta annorumgenuit Sala : porroetiam ipfe Sala to- tidem annorum erat, quando genuit Heber. Centum vero Sc triginta &: quatuor agebatannos Heber.cum genuit Phalec, in cuiusdicbusdiuifa cft terra. Ipfe;»utePhalec vixitcentutn

triginta

Ad Marcellinum Lib. xvj. 191

iriginta anaos,& genuit Ragau. Et Ragau ccntum triginta- duos, & gcnuitSeruch. Et Scruch centum triginta, &. genuic Nachor. Et Nachor feptuaginta nouem , &. genuit ^ Thara, Tharaautem fepruaginta , & gemut Abram : quem pofka Deusmutato vocabulo vocauit Abraham. Fiunt ir^que an- ni i dtluuio vftjue ad Abraham mille feptuaginta &: «.luo , (e- cundum vulgatam ediriouem , hoc elHoterpretum feprua- ginta. In iiebriuisautfm codicibus iongc pauciores anoos perhihent inueiiiri.de cjuibusrationem autnullam, autdifh- ciilimam rcddunt. Cum ergo qua^riiTJus in illis fepiuaginta- duabusgeniibusciuitatem Dci , non poflumus affirm.ue illo temporcquocrat illis labimn vnum,id cftlnqucla vna, tunc iam genus humanum ahcnarum fuiiTc a cultu veri Dei : ita vt io folis iftisgencrationibus picrasvera reiTjanerct, <^ua;dc- {ccndunrdc icmmeSctT» pcr Arphaxat, &• tendunrad Abra- ham : fedab illa fupcrbia a^diKcandar rurris vlljue in carlum, quaimpia fignificatur clario^rerrena apparuir cuiiras, hoceft focicrasimpiorum. Vtrum il^a antc nonfuerir.an larucritat\ poiiusvrraqticpcnnanrcrir , pia ("cilicct in duobus hliis Noc, qui bcncdi^ti funt , corumque poi^cris : impia vcrd in co ^jui malcdidlus eft, arquc eius progenic, vbi criam exorrns cll gi- gas vcnator conrraDominam:non cft diiudicatio Facilis.for- tafhs cnim , quod proft.6^0 crcdibilius clt, ik lu tiHis duorum illoi um ijm mu^ anicquam Bsbylonia coepiflctinllitui, fuc- runt contcmpiores Dci,& in Hliis Chain cultorcs Dei;vrrun- quc tamen hominumgenusrcrris nunquam defuiifc crcdcn- dum el^. Siquidcm v5c quando didum cli : Omncs dcclinauc- runt, (imiil inutilcs fadi funt , non ci^ qui faciat bonum, non cft vfquc ad vnum: invtroque Pfalmo.vbiharc verba funt, & ha:c leguntur: Nonne cognofcent omncs,cjui ojierantur iid- quitatcm,quideuorantplebem meam m cibo panis ? Erat crgo criam runc populus Dci:vnde iiludquod ditlum eil: Non cft qui faciat bonum , non eiivfque ad vnum : dc hlii$ hominum diclum cft , non de filiis Dci. Nam przemifTuiu cft : Dcusdccvclo profpcxir fiiper filios hominum ,vt vidc- rct , fi eftintclligens , aif rcquircns Dcum. Acdeinde illa fubiun^a , qu^ omnes filioshondnutu , id eft ad cuuratem pcrtinentcs ,quar viuit fccundum homincm , non rccundum Dcum,rcprobos cfTc demonftrat.

1^1 Auguftini de ciuitate Dei

'A

L. V I V E S. .

Rphaxat.^o^i hoc Ch^ld^os vrtos^JJe flieronymusnaditt h 7 hare, k Huncftpiuaginta 'vocaut •^wf^*-

Quod ca primitus lingua in vfu hnminum fueric quae poftea

Hcbraa ab Heber nominc nuncupata eft:&: in cu-

iusfamilia remanflr, cum diuerfitas cflet

fa(ftalmgu.irum.

C A P. X I.

K^^^ Vamobrem ficut lingua vna cum efTct omnimTi , iiofl^ ^^^^y.f^ideo filij peftilentiaf ciefuerunt :nam & ante dilu^ i?^^^uium vna erat lingua, & tamen omnesprafrer vnaiit' Noe iufti domum delcri diluuio meruerunt : ita quando me- rito elatiorisnnpietatis gentes linguarum diuer/itatc puni- t<e-arqiie diuifaL- funt, 2: ciuitas impiorum confufionis nomeo.' acccpit, hoc ell, appellata eftBabylon ^ non dcfuit domusT Hcbcr, vbi ea qu^ antca fuitomnium ,lingua remaneret»* Vnde ficut fupra memoraui , cum ca-pifTent enuinerari fili) Sem,qui finguli gentes fingulas procrearunt, primus eft commemoratusHeber,cum fit abnepos ip/ius,hoceft ab illoquintus inueniatur exortus. Quia ergo in eius familia rcmanfit hasc lingua diuifis peralias linguas cxterisgenti-i- bus, quce linguapriushumanogeneri non immcrito credi- turfuillecommunis,ideo dcinceps Hebra?a eftnuocupata/ Tunc enim opuserat eam diftingui ab aliis linguis nominC' proprio: ficutaliafquoquevocatx funt nominibus propriis*' Quando autem erat vna , nihil aliud quam humana lingua^' vel humana locutio vocabatur , qua Ibla vniuerfum genutf bumanum loquebatur. Dixerit aliquis : Si in diebus Phalech' filijHcberdiuifaeftterra per linguas , id eft homines, quf tunc erant m terra , exeius nominepotius dcbuit appella-' ■ li lingua illa, qua? fuit omnibus ante communis. Sed intelli-i'' gendum eft ^ ipfum Heber propterea tale nomen impofuif- lc filio fuo , vt vocaretur Phalech quod interpretat ur diuifior' quia tunc ei natus eft , quando per linguas terra diuifa eft , id cftipfo tem.pore,vthoc fitquoddidiii cftilndiebuseiusdiui^ fa eltterra.Nam nifi adhuc Heber viueret, quado linguarum fada eft mukitudo, noex eiusnomine nomenacciperetlin-* gua,qu<e apudillumpotuitpermancre. Et ideocreilenda eft' ipfa fuiffe prima illa ■communis ; c^uonnm de poena venit

muhi-

Ad Marcellinum Lib. xvj. 195

Wultiplicatio mutatioque linguarum: & vtiqueprcBterhanc poeoam efle debuit populus Dei. Nec fruftra linguam iftajm» noc eft quam tenuit Abraham,nec in omnes filios fuos tran(- mitterepotuit,fed in eos tantum qui propagaii per lacob , & infignius atque cminentins in Dei populum coalefcentes> Dei teftamenra & ftirpem Chnfti habere potuerunt. Nec Heber ipleeandem hnguam in vniuerGm progeniem fuam refudit : fed ineam tantum cuius generationcsperducun- tur ad Abrah^m.Q^apropter etiam i\ non euidenter expref* fum elt fuifli; aiiquod pium genus hominum, quando ab im- piis Babylonia condebatur : nonad hoc vahiit h^c obfcu- ritas, vt quarrentis fraudaretur^fed potius vt exerceretur in- tentio, Quum enim legitur vnam fuiflcJinguam pnmitus omnium, & antc omncs liliosSem commendatur rieber^ quamuis ab illo quintus oriatur : ^ Hebrxa vocatur lin- gua, quam patriarcharum & prophetarum , nonfolumia fermonibus fuis , verum etiam iu lireris facris cuftodiuit au- toritas : profedoquum qua?iitur, indiuftidnc linguarum, vbiUngua illa remanere potuerir , qu.t fuit ante commu-» nis : qua; fine vlla dubitatione vbi re(nannt,non ibifuitilla poena , qu:Efatla eft mutatione linguarumiquidaliud occur- rit, nift quodin huiusgenteremanierit,a cuius nomineno- nienaccepit:& hociuftiti^ gentis huius nonparuum appa- ruifle veftigium, quod quum aliaf gentes plefterentur mu- tatione hnguarum , ad iftam nonperuenit tale fupplicium? Sedadhucilhidmouet, quomodopotuerunt iingulas gentes facere Heber& fiHuseiusPhalec ^ fi vna lingua pennanftc ambobus?Et certe vua ell: Hebrcea gens ex HcDCr propaga^ ta vfquc ad Abraham , & per eum deinceps donec magnus fieret populuslfrael. Quomodo igitur omnes fihjquicom- memorati funt trium fiiiorum Noe fecerunt fingulas gentes, fi Heber &. Phalec ftngulas non fecerunt? Nimirumiilud eft probabihus, '^ quod gigasiUcNemroth fecerit etiam ipfe genremfuam:fcd propter excelieiiamdominationis & cor- poris feorfum eminentius nominatus eft , vt maneat nume- risfeptuagintaduarum gentiuni arque linguarum : Phalec autem propterea commemoratus 6lt,non quod getem fece- rit:nam eadem ipia eft eius gens Kebra.'a eadeiiique lingua, fedproptertempusinilgne, quod in diebuseiusterra diuifa ^ft.Ncc mouere nos dcbet quomodo potucric gigas Nen>*

iP4 Auguftini de ciuitatc Dei

roth ad illud «tatis occurrcre,quo Babylon condita cft , & confulio fafta linguarum,atque cx hac diuifio gentium. Non cnim quia Hcbcr fcxtus cft a Noe ,^ ille autem quartus, idco non potucrunt ad idem tempus conuenire viuendo. Hoc c- nimcontigit quumplusviuerent, vbipauciorcs funt genc- rationes,minusvbiplurcs: aut ferius natielTent vbi paucio- rcs,matarius vbi plurcs. Saiie intclligendum eft , quan- do terra diuifa eft:non folum iam natos fuilfe capteros filios filiorum Noc , quicommemorantur patres gentium , fed Ctiam eius «etatis fuilTcvt numerofas familias haberent, quje dignze fuiiTent nominibus genriura. Vnde nequaquam pu- randum,qu6d eo fuerint ordine gcniri , quo commemorati lcguntur. Alioquinduodecim filij leftan , qui erat filius a- lius Heber,frater Phalec , quomodo potuerunt iam gentcs f.;cere,ii poft Phalec fratrem fuum led^an natus cft,iicut poftr eum commemoratus eft : quandoquidem temporc quo na- t\i3 eit Phalec diuifa eft terra.'Proinde intelligedum eft prio- rem quidem Phalec nominatum , fed longe paft fratrefuum leiStan fuifle natum , cuius leftan duodecim filij tam gran- des iam familias babcrent , vt in linguas proprias diuidi pofTent. Sic cnim potuit prior commemorari,qui erat setatc poftbrior :qucmadmodum priuscommemoratifunt cx tri- busfihisNoeprocreati filij Iaphet,quieratminimus eorum: deinde filij Cham,qui erat raedius : poftremo filij Sem , qui crat primus &. maximus. Illarum autem gentium vocabula partim manferunr,ita vt hodieque appareat vnde fuerint de- riuatatficut cx Alfur AlTyrij^exHeber Hebrasi^partim <*tcm-^ porisvetuftatemurata funt:iravtvix homines dodinimian- tiquiflimas hiftoria<;perfcrutanfes,nec omnium , fed aliqua- rum ex iftis origines genrium porucrinr repcrirc.Nam^quod exfilioCham , qui vocabaturMefraim,itgyptij perhiben- tur exorti,nulla hic reionat origo vocabuli ; ^ iicutnec iE- thiopum,qui dicunrur ad cum tihum Cham perrinere , qui Chusappcllarusei^.iir i\ omnia conftdereatur,plura mutata <juam manentia nomina apparcnr.

L. VIVES.

|k 'T On defuit domus Hcber.V In hacfutant (futdam prlmo"

V^^rum hoftitnum Unguam remanfi[fe^quod m coniuraHone iUa tur-

rit cxirHtndA non confenferit. hfamtttcon ^egypti regtmfcrtbit He*

red^tttt.

Ad Marcellinum Lib. xvj. r^y

rodoHtt,€ducariiuJ?tjfe duos pueros infylups y 'vbi mtUam andirent vo-» cem humanarnjVt quam itnguam [napte ^ontejine dofiore loqueren* tuTyeam mdicaret primamfuiffe gemm hnmani. Pcfitres annos ante ipfumprodudos, hdic aiicjMoties pretultjfe^cjutimque lingua Phrygtahec effet panfs,eam prtmorurn horn$'ium ^ Phrygas prsmosfuiffe homineS fronunciatum tfl. Sed mirum non eft ipfos bec dixiffe , <^ui tnter caprat effent educaft,nullafcjue alias xiocesefje locjuutos. b Ipfuiii Hebcr,}K4(/ii»4»(/o id (iuodfutu.um eratyinquit Hiero* nymM.

c QModgigasilleNemroth.}' Quantgintemfrc&it ncnfonflati mbtregiauritytradntir Genio qux lecafic expUcat Hteron.Regnunt eitti Babylon^r gnjutt ^ in ^_Arach.^hoc cf\ tn £d jfu,^tn ^chad^ qu£ nunc dicitur Nifbn:^ tn Chalane^qux poftea wrfu nomine a 5<- leuco rege ditia efl Keleucta.-vel certejqua nuuc »Ti»nf<»», h^orfuan hm- rumgenttwn rf} antoYinon dubtum quinpropa^ator. d Partim temporis vetuftate.fiV «t D.Hieronymuf diCit^de ont nibm fiitn iectan. Quid wirurr tn tanta -vetufiate , cfHum tntra atinot ducentos mututuftnt omniapene -vybium muntium , fiuutorum nomimt Jtalia,Hif^am£AJalli£,aduehtu barbararum nationUm} c Nam quod exfilio Cham.j- Imo ab Cham diHam t^rgjptum traJit fJt.ronymu4,cuiu> hst. funt -uerba: Frecjuenter LXX. tnterpre* tes non -valeiesh.th Uteram^i^nx dupUcem ..fptratt^r.em fonat.in Gra^ cunferm mem verteriy^ Gr^cam Iteram addiderunt.vt nos doierent ifliuffi^idivnca^uU^Jftraridebcre : imde (^tnprxftnttloco Cham tranflulrunt^pro eo cjuod Ham^a cjue ^ y^egypiitt -zfcjuehodtc t_yfc- gyptiOYumiingna Ham dtcttHr. Tantum Hicron.Sedfi<ripotutfvt .^egyptu^ de nominccondiiorii AIefrahimJttapf>elUta : namfic eam tiomtnant Hehrai^eodem /Jicronymo autore. De nomine tttampatrii fJam, ^cgyptHS poj}ea d^Cla e/? attea,«uafi i^itKn^cjuoniam tenebrt* cofa efl aereyVt Stephanu* iHCjuit. Nommata ej} ettam eidem autori /hleptapolis.^afepternvritb-^. Deinde ab ^egypto rege SelifiUf ^egypttif Homcrtii Nilum amnem .4egyptum vocat, f Sicut nec iEthiopum.}-i hn4 ab Hebran t^ethiopia eji dt^d» JHieron.Hxcetiam ^Atlantia efk appeUata ab y^tlante:^ ^ethiopia pofiyvi ejwdam-volunt ah .■iethiope VulcanifiUo:Jed magn eredtderim de colore ^ exuf}tone effe dtflos.Nam ij^di»4 etiam in f^luta »ration€t apud Grdcos ef} fMKOf^id cfi niger^ yiethtopiam antt^uifitmHi fcriptgf fiomerw duiUcemfecitMvoadm a.

OJ MJjo ivtffo/jSfjv vmpioi^yoi «/[' «uioitt4) //£c foUmf^e^atfur^ent«m,afi ill^ cadentcnt-

N i

1^6 AuguftinideciuitateDei

JEfi f^ t^ethiopon reglo in Euhce infula,

».. pearticulo,remporisin Abrahamia quo fanftxfucceffionls nouusordocontexitur. CAP. XII. Vnciam vidcamus procurfumciuitatisDei etiam ab illo articulo temporis , qui faclus eft in patre A- braham,vnde incipit efle notida cius euidentior, & vbiclariora legunturpromifTa diuina,quaf nuncinChrifto videmus impleri.Sic ergo fcriptura fanfta indicante didici- mus : In regione Chaldceorum natus e.ft Abraham:?qu^ ter- raadregnum pertinebat AfTyriorum. apud Chaldxos au- tem iam etiam tunc fuperftitiones impi^ pr^ualebant,(juem- admodumper CtEterasgentes. Vnaigitur ThariE domuse- rat , dequanatuseft Abrahaminqua vnius veriDei cultus, di quantum credibile eft , in qua iam fola etiam Hebraea lin- guaremanferat.quamuis&: ipfe , ficut iam manifeftior Dei populus ini£egypto,itain Meropotamiaferuiffe diis alie- nis,IefuNauejciarranterefertur : csterisex progenieillius Heber in linguas paulatim alias 8c in natiooes alias de- fluentibus.Proinde , ficut per aquarum diluuium vna domus Koe remanferat ad reparandum genus humanum : iic in di- luuio multarum fuperlliitionum per vniuerfum mundum vnaremanferat dorausThar^,in qua cuftodita eft plantatio ciuitatis Dei. Denique (icutillicenumeratis fupra genera- tionibus ab Adam vfquead Noe ftmul cum annorum nunje- i'is,& expoftta diluuij caufa^priufquam Deus ipciperet de ar- cafabricandaloqui,ad Noedicitur:Hxautem generationes Noe:ita &. hic enumeratis generationibus ab illo, qui eft ap- pellatusSem, filio Noe,vfque ad Abraham, deinde infignis articulus fimiliter ponitur,vt dicatur : H<e funt generationcs Tharae.Thara genuit Abram & Nachor & Aram : & Aram cenuitLoth.Etmortuuseft Aram ^coram Tharapatrefuo ih terra in qua natus eft in regione Chald^orum. Et fumpfc- runt Abram & Nachor fibi vxores. nomen mulieris Abram Sara,&nomenmulierisNachor Melcha, filiamAram. Ifte Aram pater MelchiE fuit &c pater Icfc^, quie lefca creditur ipfa efle etiam Sara vxor Abrahx.

L. VIVES. a^-^V^Eterraadregnum pertinebat Affyriorum. } Nam \J in ty^lfyria cJ? Chald^a AJeU, Plinio.Straboni, ^aUtii nsclolHfn pars efl tUius ^yijfyri£,^uam veteres mhil aUud effe quam

Syriam

Ad Marcellinum Lib. xvj. 197

Syrtamlatepatentew putauerunt.hac Griica^voce , illabarhara,ftd ilUws ^Jfyrt£ anguj\iorn,Stral)o^^[fyrtam 'uocant Bahylomam , ^ maximant adtacentn terrdt poruonim JC enophoninprmo De fadta Cyri Syrtos ^ K^jfyrtos fomt tjnqfam dttterfos. h Coram Thare patre fuo.f/n Gen.ii.cap.ex omnihui interpr^^ tibtts.ante patremfuumrL^^^.cioDTnov 0ag^'i5 rrut^ig^quafi eoprsfsn-i te ^ tnjpedlante. Forte ^u^ujlintn corampatre , hoc cft eo pr^f^nte inteRexity antequam cx ChalJxa mi^aret in Charram , qud^poftea a Latinis dtclafun: Charr£. Ciuitas h£c efl Mefopotami£ , adq»atn cxercitui Romanta imperatore Al.Cr^ffo c^fta eft a Parthts.

Quar ratio fccine videtur,vt in ttanfmigtatione Tharff,qoa Chaldzos deferensin Mefopotamiam tianfiuit,nulla filij eius Nachof fada fn mcntio.

CAP. Xlll.

Eindenarratiir , quemaJmoduiti -Thara cum fuis regionem reliqucrit Chaldsporunt , 6c * venerit §:^in Mefopotamiam , &: hnhit^ucrit in Charram. Tacetur autem de vnofilio cius , quivocabatur Nachor, tanquameum nonduxeritfecum.Nam ita narratur : Erfum- pfit Thara AbrahamfiliumfuumjiS: Lothfilium Aram , fi- jium filij rui,& Saram nurum fuam,vxorem Abraha filij fui, & eduxitillosde regioncChaldacorum interram Chanaan, & venitin Charram , & habitauit ibi. Nufquam hicnomi- naturNa^hor, & vxor eiusMelcha. Sed inucnimus poftea cum feruum fuum mitteret Abraham ad accipiendam vxo- remfiliofuo Ifaac,itafcriptum : Etaccepitpuerdecem ca- melos de camelis domini lui , 6c de omnibus bonis domini fui fecum , & cxurgensprofe£lus eft in Melbpotamiam in ciuitatem Nachor.lfto & aliisfacrx huiushiftoria.* tcftimo- niisoftendituretiam Nachor fratrcm />braha: exifle dere- gione Chaldceorum,fede'fquc conftituifle in Mefopotamia, vbi cum patre fuo habirauerat Abraham.Cur crgo fcriptura €um noncomtTiemorauit, quando ex gcnte Chaldjeorum cuiTifuisprofc£^useftThara , «5«: habitauit in Mefopotamia, vbinonfoliim Abraham filiuseius, verumetiam Sarn nurus eius & Loth nepos eius commemorantiir, quod tos duxerit fecum? Curputamus , nifi forte quod a parerna &. fraterna pietate defciuerat,& fuperftitioni adhjefcrat Chaldsorii , & poftea inde,(iue pccQitendo, tiue perfecutionem pafTus quod

N 3

19^ Auguftini de ciuitate Dei

furpe£lushaberetur,& ipfe emigrauit ? In libro enim quiin» fcribiturludith,cum (juafreret Holofonies hoftis Ifraelita* rum,quaenam gens illa eflet, vtrum acluerfus eam bellandum fuiiTet , fic ci rcfpondit Achior dux Ammonitarum : Audiat dominusnofterverbum deorepueri fui,& referam tibi veri- tatcmdepopuloquihabitat iuxra monranah.^c ,(Sc nonexi-^ bit mendacium de ore ferui tui. H^c enim progenies populi elt Chalda:rarum,<5<: antea habitauerunt Mcfopotamiam,quia noluerunt fequi deos patrum fuorum , quifueruntin terra Ghald£eorumgloriofi,feddeclinaucruntdeviaparentufuo- rum,& adorauerunt Deumcsli,qucm cognouenint, & pro- iecerunt eos i faciedeorum fuorum: Sc fugerunt in Mefopo- tamiam , & habitauerunt ibi djes multos. Dixitque illis Deus ^orum vt exirent de habitatione fua,& irent in terram Cha- naan,&habitaueruntibi,& cajteraqucE narrqt AchiorAm- monites.Vndemanifeftum eft domum Thar^ perfecutione pafTam fuifte a Chaldceis pro vera pietate , qua vnus Sc verus ;ab eiscolebatur Deus,

L. V I V E S.

aT TEnerit in Mefopotamiam. } Afefopotamia dicitur quMJi V /MT&' m-mfA.ai^^qma inter Ttgrim ^ Euphratem tota. De annis Tha#?,qui in Charra vitae tempus impleuit. CAP. XIIII.

Efunfto autem Thara in Mefopotarnia , vbi vixiffc perhibeturducentos &quinque annos,iam incipiut indicari fadje ad Abraham promifsiones Dei,quo(l ita fcriptum eft : Etfuerunr dies Thars m Charraquinque & ducenti anni,& mortuus eftin Charra. Non ftc autcm ac- cipieadum eft, qua/i omneshos dicsibi egerit , f^di quia om.- nesdicsvirx fu^,quifuGruntanni duceti& quinque,ibi com- plei;erit,a]ioquin ncfciretur quot annos vixeritThara , quo^ niam non legitur quoto annovita; fu^ in Charram vene- rit:cV abfurdum eft cxiilimarc in ifta fcrie generationum vbi diligenrer commemordtur quot annosquifque vixerit, huius folius numcrum annoriur» vitje non commendatum cfte me^ jmori^ Q^odenim cjuomndam quoseademfcriptura com- memorat,tacentin- anni,non funt in hoc ordine , in quo tem^ porum dinumeratio decefsione gignentium , & genironun fucccfsionc comexitur.Ifte aute ordo qui dirigitHr ab Adam

vf^ue

pati is tui , &c. non quia hoc fcquitur in fermone Lbri etiaminreruingcrtanmi tempore fcqui exirtim*idun

Ad MarccIIiniim Lib. xvj. 199

vHjuc ad Noe,& inde vCi^ue Abraham,finc numcro annorum Vitaf fu£ nemincm continet. Dc tempore promifsionis Abrahi,qua fecundum prarceptum Dei cxiuit de Charr^i. CAP. XV.

Vodvero comemorara morte Thara? patris Abft- hamdcinde legirur : Etdixitdominusad Abraham, Exidcterratua,& dccognationetua, Sc de domo

hoc lum eft. * Erit quippe,(i ita cftandifTolubilis quteftio. Poft \\£c enim verba Dei, qu^ ad Abraham faftafunt: fcriptura fic loquitur: Etexiit Abraham queinadmodum locutus eft illi dominus, & abiit cum illo Loth. Abraham autem erat quinque &: fep- tuaginta annorum cum exiuit dc Charra. Quomodo potcfl: lioc vcrumefie , fi poft mortcm patrisfui cxiit de Charra? Cum enim eflet Thara feptuaginta annoruin flcut fuprainti- inatum eft,genuit Abraham:cui numero additis feptuaginta- quinq; annis, quod agebat Abraham quando egreftuseftdc Charra,fiunt anni ccnrum & quadragintaquinque.Tot igitui^ annorum erat Tbara,quando exiit Abraham de illa Mefopo tami^ciuitate. Agcbatenim annum a;tarisfu2e feptuagefi- mumquinrum: ac pcrhoc parereius, quifcptuagefimo vitas fux anno genuerat,agebat,vtdi£lum eft,centefimum & qua- drage/imumquinrum annum. Non ergo indepoft morrem parris,id eft, poft duccnros quinque annos, quibus pater eius vixit , egreftus eft , fedannusde illo locoprofcdlioniseius, quoniam ipHus fepruagefimusquinruserar ,proculdubiopa- triseius,quifepruageftmo virze fua» anno genuerar , centen- mus quadragefimufquinrusfuifte colligitur. Ac per hoc intel ligendum eft more fuofcripruram rediiTead rempus , quod iam narratio illa rranlierarificur fuperiuscuin filiosfiliorum Noe commemorafler^dixirillosfuiftein gennbus & linguis fuis:& tamen poftca quafi hoc etiam in ordine temporum fc- ^ueretur.Er crat, inquir, omnis terra labium vnu, & vox vna omnibus. Qu^omodo ergo fecundum fuas genres, &; fecun- dum fuas linguas cranr,fi vna erar omnibus:niri quia ad illud quodiam tranfierar , recapirulando cft reuerfa narratio ? Sic crgo & hic cum didum cflet, Et fuerut dies Thara; in Char- ra quinque & ducenti anni,& morruus cft Thai a in Charra: deinde fcriptura rcdeundo adid quod ideo pra?rcrinifcrar,vt

N 4

zoo Auguftini de ciuitate Dei

prius de Thara id quod inchoatum fuerat copleretur : Et di" xit,inquir,Dominus ad Abraham, Exi dc terra tua , &:c. Poil quzeDeiverbafubiungitur, Etexiit Abraham cjuemadmo- dum locutus eft illi dominusA- abiit cum eo Loth. Abraham autemeratquinq;&; feptuaginta annorucum exiit ex Charr. ra.Tunc itaque hoc fad:um eft quado pater eius centefimum quadragefimum &: <juintum annum agebat «etatis- Tuc enim fuithuiusjeptuagefimufquintus. Soluta "^ eft autem cjua^ftio ifta & a]iter,vtfeptua2inta(juinqi anni Abraha! cjuado egrcf- fus eft de Charra exillo computaretur,ex quo de igne Chal- da^orum liberatus eft,non ex quo natus cft , taquam tunc po- tiusnatushabendusftt.SedbeatusStephanusin a^ibus apo^ ftolorumcumifta narraiet: Deus ,inquit, glori^ apparuit Abrahze patri noftro cum eftet in Mefopotamia prius quam habitaret in Chaira,&: aitad illum:Exi de terra tua,&: de co- gnationetua, & de domopatristui, & veniinrerram quam tibidemonftrabo. Secundum hxc verba Stephaninonpoft jnortempatriseiusiocutus eft Deus Abrah;^ , quivtiquein Charramortuuseft,vbi cumillo & ipfahliushabitauit, fed priusquam habitaretineaderaciuitate.iam tamcn cum eftet in Mefopot.Tmia. lam ergo exierat a Chaida^is. Qupd itaque sdiungit Stephanus : Tunc Abraham egrcftiis elt de terra Chaldgorum,& habitauitin Charra ,non demonftratquid fit factum pofteaquam iocutus eii illi Deus.Neq; enim poft illa Dei verba egrefTus eft de terra Cha'idteoru,cum dicat ei lo- cutum Deum elfe in M jfopotamia , Ccd ad totum illud tem-r pus perrinet qu^d ait Tunc, id eft ex ^uo egreftus eft a Chal- dieis^&habitauit m Charra.itcm quod fequirur:Ht inde poft^ quam mortuuscftpatereiuscoUocauitillumin terrahac, in qua vos niJc habitaris,& patres vcftriinon ait,poftquam mor-» tuus eft pater eius exiit dc Charra , fed inde poftquam mor^ tuus eftpater eius,hic eum collocauit.Intelligendum eftigi- turlocutumDeumfuiftecum Abraham ciimefietin Meib- potamia,prius quam habitaret m Charra , fed eum in Char-r ram peruenifle cum patre rctento apud fe praxepto Dei , 8c iode exiire feptuagefimo & quinto fuo,patris autem fui ccn- telimo quadragcfimoquinto anno. CoUocarionem vero eius in tcrra Chanaan,non profeftioncm de Charra poft mortein patris eius faftam efte dixit, quiaiam mortuus erat pater cius qugndo ^mit tcrram cuiws ibi ism fu« ici ctepit efte pof^

Ad Marcellinum Lib. xvj. loi

fefTor.Qnod autem iam in Mefopotamia conftituto, hoc eft,

iam eorcirj dt terra ChaldxorLim , dixitDeus: Exideterra

tua,o. uecognationetun,^: de domo patristui,rion vt corpus

inde eiiceret,cjiit-.d iam fecerat,{'cd vt aiiima euclleret , dici-

tur.Non enim exierat inde aniino, G fpe redcundi & defide-

rio tenebatur,cju^ fpes & dendcrinin Deo iubente ac iuuan-

te & illo obedientefueratampuranda. Nmi faneincredibili-

ter exiftimatur,cum poftea fecut us efret Nachor pairc fuum,

tunc Ahraham prcece|)tum domini impleuille» vfcumSara

coniuiie fua 3c Loth filio fratris fui cxirct deCharra. o

L. V I V E S.

aT^ Ritquippe , f\ ita cft , indinolubilisqu^ftio. } Sicetidm JlI hanr cjuiCjUoncrn ijocat J-I ler nqm.cjui tam diuerfiia paulo quam t^ugfiTiinm hicfolmt^ta.netfi conieciurn tribui i^titur. h SolutaeftaiitemquaEftio. }• iJ^ce^-vnaexfoMtiontbmfdnfli U i^rctiymijex fahula qnam Hibr^t narrant.Sic emmfcribtt : Pro co ^uod legi/nm tnrcgione Cbaldxorum y in fji.br £0 habetur Vr chaf- dim , ideflintgrie Chald^orurv. Tradunt autem flelrai ex hac occafione tliiufmodi fabulam. Qtfod ^^braham in ignem mijjwifxt^ quia ignem adorare noluerit , ^uem C haldxi colunt , ^ Dei auxi- Uo liberatus de id4olAtri.e t>jne prcfwr^rit , cjuod mfeqwntib'^ fcrihi- tur egrifjur.i efje Tharam cumfbolefna dc regione Chaldteorum , pro €0 cjuid in Hcbnto habetur de tncendi-) Ch tld^orum,^ hoc ((Je cjuod nunc dicitur , wnrtutM efi ^-iram anu cotijpeclum Thartc patr^fm in tcrra natimtatn fn£ i>ji(^ne ChJd^oru»» , quod-videhcct ign-.m no- lens adorare , t^ne confwnjtu^ fit. Locfuitur autem poTiea dowtnu^ ad %^ rahiim: E^ofum qm eduxi te de tme Chaldteorum. Et altcjuanto tjojlvbtquxsiionern tllam fibi fropcjuijfct , cjuam tndifjolubilem no- n,inauit.,inquit:Vera eTi iguur tlla HtbrnG^urn traditio , cjuawfupra diximiis,ciHbdegr.ff:iAfit Tharecum Jilit* fun de /^«:? Chaldsorum, ^ cjuod x_yi'brjharit B.xl^ylonio •vaUatin »«, endio , quia lUud adorare Volebat , Dei auxiUofit Lber.- ttt*^^ tx dlo itmpore ei dies 'uitA , ^ temptis reputettfr ^tatUyex quo confefjln eTi dowinum ,J^ernens tdola Chaldxcrutn. Ha6}en(is Hieyonymi verbarecenfui'T:tis , (ine quibtti parum inteUigipcffe iy^uguflimfenteniia vidcbatur. Iffephm fcrtbit Thara^n cum odio haberct Chald^am propter luCium ^ramf.lij mi- grafje cHmtotadomoCharrat g fepulchrtim^tte .^ram ojiendt inVr Chald^orHm»

N s

±oz Auguftini de ciuitate Dei

Dc ©rdinc & tjualitate promifsionum Dci quae ad Abrakam faftac funt,

C A P. XVI.

^l^-^ Ani confiilerandxfunrpromirsionesDei fa£l2Pad *^>;j^ Abraham.In hisenun apertiora domininoftri lefu ' Lfj!i-Wj Chri(fi,hoc eft,Dei veri oracula apparere ca-perut de populopiorutn ,<]uem propbetica praeiiunciauit autori- tas: harum pritna italegitur : Et diKitdominus adAbra- ham,Exide terra tua 5^ de cognatione tua,6. dedomopatris tui,& vadc in terram,(juam tibi demonftrauero, & faciam rc in gentem magnam,& bencdicamtc,& magnificabo nomeii tuum,&erisbenedi6lus,& benedicam benedicentes te, & maledicammaledicentesre, & benedicentur in te omnes tribus rcrra?. Aduertendum eftigitur duasres promiflas A- brahg,vnam fcilicetquod rerram Chanaan poffeffiirumfue- rat reir»cneius,(juodfignificarurvbi diftum eft : Vadeinter- ram,quam tibi dcmonftrauero , & faciam tein gentem ma- gnatnraliam vero longe pr^ftantiorem , non de carnali, fed de fpiritali femincper quod pater non cft vnius gentis Ifrae- litic^,fcd omnium gentium qu^ fidei eius veftigia confequu- tur, quod promitti coepif his verbis: Et bencdicenturin te omnestribusterrse. * Hancpromifsionem faftam at"bitratur Eufebius feptuagefimoquintoanno aetatis Abrah^,ranquam mox vtfafta eft,de Charra exierit AbrahaiTi : quoniam fcri- pturie contradici non poteft, vbi legitur, Abrahainerat guinque& feptuaginta annorum,ciim exiirde Charra.Sedfi co anno fada eft ifta promifsio^iam vtiq; in Charra cumpa- trcfuodemorabatur Abrahain.Neq; enimmde exirepofler, nifi prius ibi habirairet. Nunquid na ergo contradicitur Ste- phano diceti:Dcus gloriae apparuit Abr^ihe parri noftro cum eflerin Mefopotamia , priufquam habitarer in Charra ? Sed inrelhgendum eft,qu6d eodeirj anno fafta funt omnia,& Dei promilsio anrequamin Charra habirarer Abraha,&in Char- ra habirario eius , & inde profcftio : non foluin qui Eufcbius in Chronici'? ab anno huiuspromifsionis computat, & often- dit poft qnddringcntos & trigmra annos exitum cfle de /E- gypto,quando lcx data cft,verumetiam ^ quia id commcmo- rat apoftolusPauJus. L. V I-

AdMarcellinum Lib. xvj. loj

L. V 1 V E s.

a TTAncpromifTionemfadam arbitratur Eufebius. } 5»tf 1 ±efum apMcl tUttm eH-.Lnperante ,^{fyriti litj.^rioi ^ Stcyo^ niu Thela(?toney t^braham cumfeptua^mtacjMr^quc effet amerunf^ diuino digntt^ habetur aUoquio^ cJr ea rcpromifiioue qu£ ad t&umfafla efl.

h Quiaidcommemoratapoft. Pnulus. }• ^d Galatas 5. ^«4»

dringentif fp' iriginta annis poH prom!(?ionesfaSlus ^brahx duit lc^

gem effe datam.

Dc tribus cxcellentioribas gcniium tegnis, qoorum,icl cft AflVriO'

rum,iam Abcoham fijbliirius cminebat.

C A P. XVII.

Er idcm tempus emintnria regna erant gentium,in quilnis teriigenarum ciuitas, hoc eft focieta? homi- num fecundumhominem viuentiumfubdominatu angelorum deferrorum iniignius exceliebat, regna vide- licet tria, ^ Sicyoniorum, ^* /tgyptiorum, Aflyriorum. Setl A (lyi iorii mulro er.itpotentius atque fublimius.Nam rex illc Ninus Beli filius cxcepra IiHiia,vniuerfa? Alia^ populosfubiu- gauernr/^Afiam vero dico, no illam partem cjua.' huiusmaio- ris A{ia?vnaprouinciaeft,fedeamqu^vniuerfa Afta nuncu- patur, quair» ^ quidam in alteram duarum^pleri^ue autem in tcrtiam totius orbis parte pofuerunt, vt (\xm omncs Afia,Eu- ropa,& Africa,*^ cjuod nonulli cpquali diuifione fecerut. Na- que ift^a cjua» Aiia nuncuparur a meridieperoricnre vlcjuein feptemtrione neruenir. ^ Eur^-ipa vcroa feptcrrionc vfqiad occidente,^ atque inde Africa ab occidete vfcjue ad meridie. Vnde videntui- orbem dimiJium duo" tenerc,Huropa& Afri- ca:ahud verodimidium fol.i Afia.Sedideo illa* duazpartesfa tl^ fimt^^^cjuia inrer vtranc^ue ab oceano ingreditur,quicquid acjuarumterrasinterJuir,* 6:.\h hoc maremagnum nobisfa- cit.qiiaproprer (\ in duaspartes orbem diuidas,orientis& oc- cideutis, Afiaerit m vna , in aUera vcio Europa ,& Africa. Quamobrem vnum trium regnoru c^u^ tunc prarccllebanr, rcgnu fcihcet Sicyoniorum non erar fub Aftyrii-^^quia in Eu- ropa erat, *" iEgyptiorum aurem quomodo cis nonfubiace- bar,aquibustota Afia tcnebatur,fohsIndis,vt perhibetur,ex- cepris.In Aflyria igitur prxualueratdominatus impise ciui- tatis: huius caput cratilla Babvlon, cuius terrigct>a; ciuitatis «omenaptiffimueftjidcft confulio.Ibi auienjNinus regna-

fco'4 Auguftini de ciuitateDei

l>at poft mortem patris fui Beli , qui primus illic r^gnauerat fexaginta quinque annos.Filius vero eius Ninus qui defundo j^arrcfuccenuin regnu, quinquaginta duosregnauit annos, & habebat inregno x l. annos, quando natuseft Abraham, <}iii erat anniis circiter miUefimus ducentefimus ante condi- tam Romara,veluti alteram in occidente Babyloniam.

' L. V I V E S.

a Q Icyoniorum.}5/9o» 'vrbs efi in Pelo^tnnefo ingrejsis ad Uua CS^ amiijuljitmai in quaprimtn i^egialu/S rtgnautty-vt Paufanias ^ Eufebim narrant.Stcyonia ipfaparua eU in C^chaia reg$o,fed re- ges Sicyontj late per totam ^chaixmimperahant ^Stcyon erat regia. t^chaidcjue t^egialia efi, olim de regit nomme nuncupata Plinio:to~ tam vero Peloponnefumfic effc ditlamfcrihtt Eufcbitu , qu£ poTieA t^pia "vocataefi ab^pirege inj. a Ptlope deinde PeloponneftM q, TnKOTnnvviijvt , Peloplsinfula. Peniufulaenimefi. Paufania^fnon tQ- tam Peloponnefon ytJegialiam cffe dtCtam fignificat ,fed maritimamta- tumpartcm q.diYuhii Uttoralem a Carintho ad T<enaritm-, ^ ah illo fegefic effe nominatim.poft Sicyoniam a Sicyone rege , de qua lib. 18. b iEgypriorum. j- /^of tempore i/fipcrabant ^y^egyptiis Xhebdiy ^UA regioeftfub Ddta , a Thebti ingenti^vrbe ^ muxima, pofentiA ' nuncupata. c Afiam vero dico.}-pe hac y^fa minore alihi. d Quam quidam in alteram. } SuLft. in Bel lugurt, eftendit ' tjuofdam orbemterrarum induoi taiitum partes diuiftffe , t^fiam ^ .Ettropiiot : f_/ffricam Ettrop£ partem fecifj\' . Hac dd caufu SiUin de Libya^ inqtut-.tyittt ingens ^fiA Utui,Huipars tertiarerum.Qui ah Europa nonfeparant t^fncam,ventos ^ cdwn fecpituntur , i/t Luca- nw lib o.ciiitn hacfunt verba :

Terttapars rerum Liby£,fi crederefame CunFia'velvf,atfi'v(nt'>sc£^i*mquefe<juar'pi^ P.tTi erit Europie,ncc enim p\m littora Nili Qk am Scythtctis Tana ts prim m a Gadtbuf ahfunt, Etaliafu^ereademrationeqH£ddm.^lij ttrrt^ per marenofirutn di' fterminatt* ^^fricam ah Europa fetunxemnt. C Qupd nonnullar sequali diuifione fec. } In antiquU eTl, Quoi nott £i}Mjidmfionefecerunt,Nami^frica maior efi Europa: at ^fia maior amhahus:quam ad orientem latiuspatere ^frica ^ Europa& mari quodittter iaat immiffum eU , autor efi Alela , certe traditioni- htt6 itlorum tewporum , nam nunc longws ^fric£ traBttt fub ^yfethto- pi4 ad meridietn efi fepertfts.Nec vMitur ahfurdum , fv<im rnaUt * legert

Ad Marcellinum Lib. xvj. zoj

legere,NonnuUi ^cmaU diuifionefecerunt , njt fit diuifum ejfe orbem d.

nonnuUn m duM £cjuas< artei Eurcpam ^ t^fiam,

£ Europa vero a Ccptcntrlone.} Europa haiet terminos afeptem- r«r»*4

trioue oceanum ^.ad lcm ^ Briianmcumy ab occidente t_yftlanticiimi

marCjk mertdiefrttum Merculeumj^nofirw» marejab oriente fieUe-^

jjfontum, duos Sojphoros.paludim At^eeiidem.,^ T amurn fiumum,

g Atcjucinde hU'\C2i. ^ Huion Umitei luxta-vetcrcs fmt ab ortente

Niltt^y 'ib occidente ^Jitunticui oceanus, a feptenitrione mare noTirum^

a mendie t^cthiopiciti o eanus,veterfbiu nonfatu cogrtUmynunccn-

brps nanigationibus Lufitanorum emenfns,

h Quia inrervtranque ab oceano. \ InUhro Brugen. fic legitur

quia inttr vtrancjue pelagu.s ab oceano in^redttur. J^iare cjucd Me^

diterranenm -uocatur , a Laimts -vero ^ Gr£cis noflrum : nam alimi

iU£gentes non habent. Felagus a AJcla nominatur , a columnis i-/er-

chIus inftnum ificum ad oritntem,ad jeptemtrtonem m paUidem M£o~

tidem ^ Tanannamnem tntergemina^ terrof modoin Eurepam ^

%^fricam.^modo inter Europam (rf t_/ffiam.

i Et ab hoc mare magnum nobis facir. \ Pelagtt* efi aquaquam

ab oceano reripit.latum mare efpcit iUi ore K^/4fric£ ^ aduerf^ Euro-

pA.fd latifiime patettnter finum Ligufitum ^ fmum /Jtpponenfem,

vbi erat y^ugufiiuus.

k iSgyptiorum autcm quomodo eis. } y^egyptus nontota efl .^eryPtm

in ^fia.infi cjuantum a Ntlo ad orientem iier^it , nec tawen x^ffynvi

pareb.int ^le;iyptvi,fedre^nuyn pofidebant optdentifitmum , qui etiam

magnai expednicnes in ^jjyriamftceruntjlateque yifiam domuerunt»

fi Ubrts ipjorumfitfides.

De icecaio aMoquio Dei ad Abfaham, quo ci & fcmini eiusChanaanterr^ promictitur.

C A P. XVIII.

^?,^J^ Greffus eft crgo Abraham de Charra feptuagfifi- Js^^H moquinro anno aeratis luze, cetefimo ar.tcm quadra- M^^^ gefimo & quinro parris fui , cum Loth filio Fratris fui, & Sara coniuge fua , & perrexit interram Chanaan, & * pei uenit vfque ad Sichem, vbi rurfus acc epit diuinu ora- culum,de quo ita fcriptum eft : Et apparuit Dominus Abrah^ & dixit illi.Semini ruo dabo tcrram hac. Nihil de illo femi- ne ei promifTum eft , in quo pater fa^us eftomnii; gcntium, feddeillololo, dequo patereft vniuslfra»clitic« gentis. ab hoc cnim femine terrailla pofrcffa eft.

io6 Auguftini de ciuitate Dci

L. V I V E S.

a 'P T peruenit vfque ad Sichem. } Hac tratfiU infimhtti X2 Ephraim cju^m ddeuitpMea t^bimcLcch . iMduum 9 ///V- ronymnf in Ithro Ue locii Hebrtucn Sicimam Latine,^ Gr£ce ditla perhibet , o7iendi(j.'.« -vejiigiA iuxtafuburbann Neapoleos ad fpul- chrumiofeph. Fmt^alteraStchemin monte Ephratmcmita4 fu- gtttmrum.

De Sat2B pudicitia in ifgypto pct dominum cnftodita , qaam

Abraham non vxorcm fuam efle dixeracj fed

fotorem. CAP. XIX.

Einde Eedificato ibi altari,& inuocato Deo, Abra- ham profeftus eft indfe^&hahirauii in heremo,at- queindeire in /Egyprum famis neceffitaie com- pulfus eft.Vbi vxorem fuam dixit fororcm fuam> * nihi! mentitus. Erat enim & hoc , quia propincjua erat fan- guine: ficutetiam Lotheadempropinquitate, quum fratris eiuseifetfilius, fratereiuselldiftiis. Itaquevxorem tacuity fion negauit,coniugis tuendam pudiciriam committens Deo, & humanasin^idiascauens vt homo:quoniam fi periculum ^uantum cauere poterat,non caueret,*' magis teraret Dcum, ^uam ^>eraretinDeo,Dc quarecontia cahimniantem Fau- llum Manich^ummuha diximus.Denique fa£i^um eft, quod <!e domino pr^fumplit Abraham. Nam Pharao rex /fcgypti, ijui eam fibi vxore acceperat , gr^iuiter afiiidus marito red- didit. '^ Vbiabfit vt credamiis alienoconcubitufuiffe pollu- tam , cjuia multo eft credibilius hoc Pharaonem facere affli- ^tionibusmagnisnonfuifife permiftum.

L. V I V E S. a X T Ihi 1 \wcnmns. \Patruelei enimfratres dicuntur , vt ex Ci"

X Nj cerone docui. h Magis icnv<i\rtx.\Benej^eTaridefe,acmultumfthifdi-vultUeftfy sentarf -verofe dtfertt^ -verbn -vetat. Alofs emm tn D.uteronomio in- cjuu : 4^on ttntaon dommum fJeumtuum. Chrifttn tpfe njerus Deus difia?n iUudf.infli\us ^ anguftius vfufptoreddidtt,Mat. 4. c Vbiabfit vt credamus alieno concubitu.}//<ert»ryw«i often- dit exemplo de hbra /Jiftcr petito, mulierem ad regem tntroduftam folere xij.mtnfibus purgar$ luftrariqtse , ac rej^io concubitu parari di- gnam , ttafieri potnijfeyVtinterea morhoiflus Pharao ^ Satamma- rito reddider,it.

Vc

Ad Marccllinum Lib. xvj. 207

De ceffione Loth & Abrahx,^ux illis falua charitate compl.icuit. C A l'. X X.

S^y§)(^^ Euerfo igitur Abraham ex itgyptoi» locum vndc ^Jp3S veoerat,tuncLoth fratris hiius ab illo iii tcrraiii ^i^^ SodomorumraluacbarirarctlUccfiu. Diuiccs<juip- pcfacnerant, padorefquc niultos pccorum habere cucpc- rant,c)uibusintcr fc rixannbus , co moJo f.imi]iarum ("uaruiii pugnacem difcorciiam vitaucrunt. Potcrat tjuippc hinc, vt ilint humana, etiani inter ipfos aii<^ua rixa coniurgcrc. Pro- indch.c maiuui priEcaucncis Abrahicvcrba iunt ad Loih: Non /it rixaintcr mc & tC:&: intcr paltorcs meos& paiiorcs tuos,(|uia homiiics nos fratresfumus : "'Nbnnc eccc tota ter- ra antc tc clt:' dilccde a me.Si tu in (ini(lram,ego in dcxtraiii: vcl /1 tuin dextram , ego in finittrairt. 'liinc fortadis eiicfia cll,intcr homincs pacitica coiuctudo, vt ^uando tcrrcnorum alic^uid particnduiTi cil,maior diuidatymiaor cligat.

L. V I V E S.

al^tOnnccccc tota tcrra.^ VerhtfuntoptionemdanW.^vtc^uik

X\l iJeiln f>rofi:ifcer<turjpft mdiucrju./: aint. h Hinc fortadis ciictta cit intci homines.VF«i/Jf oUr}i hu7H mo- rem partiindifubfi/mfi(a>tt deciamaioiuTri i^^ci^tjuarum vnu ift, /Vf4- horfrater dntidAt^i^liv.t mt-^or. ^tn.lib.6.JOedam.

Dc tertia promiffione Dei,qu.i terram Chanann Abrah* ftfemini eius in perpctuum poliicetur.

C A P. X X L

Vm crgo digrcffi cflent fcpararimque habitarent \braham &; Loth nccelfitarc fu(lcntand»v favnili^Y, non foeditate difcordi;e , & Abraham in tcrra Cha- naan , Loth autcm eilct in Sociomis, oraculo tertio domi- nusdixitad Abraham : Refpicicns oculis n;is vide a loco in ^uo nunc tu es ad Aquilonctn & Africutn , & Oricntcm , 6c ^ marc , quia omncm tcrram c|uam tu vides tibi dabo , & (e- miiii tuo vf(]ue in fcculum , & faciam icmcn tuum tancjuam arenam terrx Si potcit aliquis dinumcrare arenam tcrrs, & fetnen tuuin dinumcrabitur. iurgens perambula tcrram in longirudinem eius ,& in latitudincm ,<juia tibi dabo eam. lnhacpromif(ioncvtrum fitctiam illa, cjua patei faftuscft omniumgCQtium,non cuidentcrapparct.Porcil cnim videri ad hocpcrtincrc,ist faciam femcn tuum tancjuamarcnam

2o8 Auguftini de ciuiratc Dcl

terra?:cjuod ca locutione didum eft,quam Grseci dicunt ^hy* perbolen , quiE vtique tropica eii non propria. "^ Qup tamen m()do,vt ca^teris rropis vti folere (cripturam nullus qui eam didicit,ambigit.Ii>e aurem trop.us,id eft modus locutionis fit, quando id cjuod dicirur, longe eft ampiius,(juam quod eo di* fto fignihcatur. Quisenim nonvivlear,quam fn comparabi- lirer amplior arence numerus, quam potell crfe omnium ho- minum ab ipfo Adam vique ad terminum fcculi.-' Quanto er- go magisquam femen Abrahs, non Iblum quod pertinct ad irraeliricam gentem , vcrumeriam quod c(t&: t^^ururum c(l, fecundum imirationem fidci toto orbe tcjTarum in omnibus genribus. Quodfemen, ''incompararionemulrirudinisim- piorum,profcfto in paucis eft : ^ quamuis & ip(i pauci facianf innumerabilem mulrirndinem fuam , qu^ (ignificata eftfe- cundum hyperbolen, per arenam terne.Saneifta muhitudo qu^ promittirur Abrahg,non Deo eftinnumerabilis,fcdho- ininibus: ''Deoaute nec aren^ terr^. Proindequia non tan- turn gens Ifraelitica , fcd vniuerfum femen Abrahct vbi eft exprefla promif/io , non fccundum carnem , fed fecundum fpiritum plurimorum filiorum^congruentius arena: multi- tudini compararur :poteft hincinteliigi vrriufque rei fafta promidio. Sed ideo diximus quod non euidenrer appareat: quia & illiusgenris vnius muhitudo , qua? fecundum carnem nara eft ex Abraham pereiusnepotem Iacob,in tantum cre- uir,vt pene omnes partes orbis impleuerir. Er ideo poruir & ipfa fccundum hyperbolen arena? mulrirudini comparari: quia & hxc Ibla innumera eft homini mulritudo.-terram cer- te illam foiam (igniiicatam, qua: appellata eft Chanaan , ne,- mo ambigir. Sed qqod diftum eft : Tibi dabo eam , & femiai tuo vfque in feculum : poteft mouere nonnullos , fi v('que in feculum inrelligantin ctternum. Siautem('eculum hocloco fic accipianr, quemadmodum fideliter tenemus , initium fu- turi feculi,a fi(^e j>r£Bfentis ordiri,nihil eos mouebit: quia etft expulfi funt Ifraelira? de Hierofolymis , mancnt tamen in a- liisciuitatibusterra: Chanaan , &:vfquein fincm mapebunt: & vniuerfa terra illa cum aChriftianis inhabitatur , etiam ipfum femen eft Abrah^e,

L. vrvEs.

^ T^ T mare.> Syr(£ , in qua trat ^braham mare noiirum eft ad, ^. occafum folti T ide9 cum rfliqua* tres mu»di partei nomiuaffety

pro

AdMarcellinum Lib. xvj. 109

fto Occidentemare dtxU-i<jttod Pliniui phamicumnominat. ^ , -,

pudQ^rttil.in9» ^

c Qup tamen modo vt ciEteris.}5iV«t leremt^ xx» Ivctu nmltori* 'verfuum,cjuemper hyperbolen diclrnn att Hteronymtf^ ^ Daniel^. (^ Ecdefiajies lo f^olucres C£li auferent njocem tuam. Ortgenes, in I. cap.Epiji.ad Rom.hjperbolen iffe ollendu lUoverho, cjuodjidfs^veftra atmuntiatuY tn vniuei fo tnundo.tum in Euatig.lioy ^ alt^<facrxfcri- ptura Ubrn eji hunc tropum tnuenire^cjuvrnfen ^tigufi.lib.contra JuL ^.doctt ad antmos audicntiumpertnoucndos.tmror ejfe quofdam^aui ri»* jiico more ae modo malint diutnaa fcrtpturo/s enarrari,cjukifi do6le, d In comp.mu.^ fJoc eji quod Chriftui ait tn Eujngclto-.xittifemi' tam ejfe angujianty^ paucos eam ingredi , tum multos vocari, paucos cUgi.

e Quaiuuis 3<: ipH.j-f/oc tfi quod loannes in Reuelatione inquit^vi' dijfefe turbam tngentem j^ quarn nciuo cjmrct dintt/nerare» f Deo autem nec arenze tevrx. \-Moc quodfummi efi Deidamott ille cjui Dtlphti rtf^onfa dabat vt aha dtuma perh'uUa , ftbt attfibuit, Jttgrefih eim/ttemplum iUud Lydu,(juos Craeft^ niiferatyPythiavcrhii ^^poUimi in hanc fententiam locjuutafertur:

Noui ega arennrum numerum,^atitiniqite profundi.

De fuperatisad Abraham hoftibus SodomorumjquandoLoth dc captiuitaiccripuit,&a Mclchifedec faccrdotc benediftuscft.

C A P. XXII.

M

r^ Oc refponfo promiflionisacccpto migrauit Abra* -^ ^- ham,& manfif in alio eiufdem terr^e loco,id eftiux-

ta querciun Mambra?,qucE erat in Hebron. Deinde ab hoitibus qui Sodomis irruerant , cjuum quinque reges ad- uerfus quatuor bellum gcreret:&: vidtis Sodomis etiam Loth captuseiret,liberauitcum Abraham,addu£lisrecLnTi in prse- lium trecentis decein & o£to vernaculis fuis:& victoriam fe- cir de regibus Sodomorum, nihilque fpoliorum auferre vo- luit,^quum rex cui vicerat obtuliflet.Sed plane tunc bcnedi- ftuseita Melchifedec^quierat facerdosDeiexcelii : de quo in Epiftola quae infcribitur ad Hebrjeos : quam plures Apo- floli Pauli efte dicunt,quidam vero negant : muka 8i magna ■ conicriptafucit. Ibi quippe primum apparuit facrificium, . quodnuncaChriftianis olfertur Deotot© orbe tertarum, impleturque illud quod longe poft hoc fadum, per Propte* ^u^.de ciH.Dei, T»m, j^, O

tio* Auguftini de ciuitate Dei

tam dicitur ad Chnftum,qui fuerat venturus in carne ; Tu cs faccrdos in ^ternum fecundum ordincm Melchifedech.Noa fcilicctfecundum ordinem Aaron-.quiordo fuerat aufcrcn-* dusilluccfccntibusrebus,<ju«eillisvmbrisprxnoiabamur.

L. VIVES.

^ y^Vm rcx cui \iccrat.\Bafa rete Sodomerum quem deregihus

V^^ Mn 'vindicauit ,_Ahraham.Gen i^. b De quo in epill.} Hicron.Origen. ^yfu^ji. e*r al^ veterum dt hoc dvibigunt.iy^nte xtjtem fjieronyn.i a Lattna ea epifiola rccefta noa erat intcr facra^.De hacre multu ^ do^ii xerlm di^utat Eraf- 7nui nofter tnfine xy4nnotationum eiufce eptftoU.Erat euiw imago tUe fanh,tum ettamvinum corporis (^ fangumti Domini , quAnuncformd ^anii ^ vmi coafecrantur»

Dc veibo Domini ad Abraham,qoo ei pramittitur fecundum mnl-

titudinem ftellarum muUiplicanda pofteritas:qu»d credens

iuftiRcacus cfl adhuc in przputioconlticutus.

CAP. XXIII.

jr^p^?^ Tiam tunc faftum eft verbum Domini ad Abraham fc^l:;;^:'^!! vifu. Qui quum ci proteftioncm mercedemquc g^j^^iproraitterctvaldemultam : illede pofteritate foli- citus , quendam Eliezer vernaculum fuum futurum fibi hic- rcdem dixitxontinuoque illi promiflus eft h^res-.no ille ver- . naculus,fed quidcipfo Abraham fuerat exiturus: rurfufquc fcmeninnumerabile,nonficut arenaterrse , fed ficut ftcUa: Cieli:vbi mihi magis videturpromifla pofteritas cselifclici- tate fublimis. Nam quantum ad multitudinein pertinet , quid funt ftell^ ca^li ad arenam terrse^nifi quis & iftam compara- tionem intantum efle fimilcm dicat , inquantum etiam ftel- lardinumcrarinonvalent fQuianec omnes eas videri pof- fc credendum eft : Nam quanto quifquc acutius intuetur, tatito pluresvidet:* Vnde& acerrimecernetibusaliquas oc- cultas eflemerito cxiftimatur,exceptis eis fideribus, °quae ia "aiiaparte orbis a nobis rcmotiflima oriri & occidereper-. hibentur.Poftremoquicunque vniuerfum ftellarum Dume- rumcompfehendifte& confcripfiflfeiadlantur , *^ficutAra- tus^^vel Eudoxus,vel C\ qui alij funr , cos iibri huius contem- aitauroritas.Hic fane illa fcntentia ponitur, cuius Apoftolug ^ ^ incmi-

Ad Marcellinum Lib. xvj ; iix

ttiemlnit propter Dei gratiam commendandam:Cre(Jidit A- braham Deo,& depuranun eft illi ad iuftitiam, ne circuncino gloriaretur,genterqueincircuncirasadfidem Chrifti noUet admitti. Hocenim quandofaftum eft, vtcredcnti Abrahaa deputaretur fides ad iuftitiam,nondum fuerat circuacifus.

L. VIVES.

aT rNdc & accrrime cernentibus. } Naminlaffea viamnM-» V mcrainefjcftellarum tnultmtdmem t^irtjiotdcs ^ alij magm njiri afferunt^qu^ internofci nuUo hwnano obiutu queant, h QutE in alia parte. | Snnt cfuAcium (iell^ nobn.ficut vocant Pro' clu4 ^ alij Gr£ci,(t<paL*ei(j id ejl non con.^yicux, (^ualesfnnt ad axem huic aduerfum.\iuernadinodum hi£ nojiranunquam jdnupodibM cer^» nuntur^nempe geMin^ \yfa,f^ aUa circum Triones» C Sicut Aratus.-jo/^r^» duofuernnt itifi^nes.alttr dux , qtii Skyo-^ nefnpatrt^m tyranmde iWicoclh (>reffam Uberamt > alter potta Pom^ pet0p$lttani4^,qu£ vrbs ej} in cUicta, tuxta cjuam inparuo tumulo mo" nummtum huiui t^ratt i)ifitur,tn cjuod lud.ifaxa diftliHnt, incertum cjuadtcaufa.Ktxitfub y^nttgono Alacidom^ire^e. Scripfxt iumalia permulta^ quterecenfet Suida4,tu.n 'vcro Ph^nomena de fiderious^ quodoffttf 'venttCicero luuenn adhuc : fragmcntum iuterpretationn extaf.poftea luiCdefariiJt tradit Ftrmtcu^.fed 'vul^arn opinio ejiy ^ ea "verior ima f.ntentia,Germanicum Latmc ceciitijje ^rat^a, mft ^ Ftrmtctt^ Germamcum lulium -voctt. Fsflremo Hteronyvn £tate x^- fiimui RtifunparapirafimfecttLatinam. Alirumefi quodCicero in trtmo De oratore dictt conjlare inter doflos hcmtnem tgnarum aftrolo- gia ^^ratnm crnatij^ij.e atqua optimts vtrfibus de caiofteUifc^ue di" xtfje,tanta eft •vis eloijuentia.

d Ei\do\as.}-£x Gaido Curi£ philofophto mathematicui (jy medi^ cttsfcripfttverfibmD^aftrologiaficutrefert Suidas, Plutarchtis ait hunc (^ ^rchitam prtmos machtnat geometricoi inueniffe. Diogenes Laertius curuas hKeof ettts inuenttmi e(fe dicit. Strabonarrat Eudo^ oenm cum Platane tn ,^cgyptumprofe^um^ibi peritiam afirorum di- dtciffe^philofophatumcjue tn faxoiquod de eit4* eft nomine nuncupatum, Fafios Jcripfiffe figmficat Lucantttyqm Cafarem tn conuim» CieopatrS gloriantem factt:

Nec meM Eudoxi njincetur Faftihm annw»

De/ignificatione facrificij quod Abraham offerfCprJ^» «eptus eftjquun. popofcifletjVt de his qujc credezet aoccretur.

o »

iii Auguftini dc ciuitate Dei

CAP. XXIIII. ^^l^if^ N codcm vifu quum lo^ueretur ci Deus etiam Iioc ji^/||^ait ad illum:Ego Deusquitc eduxi dc regionc ^i.v^^ri.^" Chaldacorum,vt dem tibi terram hanc vt hserescius fis. Vbiquumintcrrogaflet Abraham fecundum qui fciret, quod h£ercsciuscrit,dixitilliDeus:Accipemihi iuuencam, Sc caprcamtrimam, & aiieten) trimum,& turturem , & co» lumbam. Acccpitautemillehxc omnia , & diuifitilla mc- dia , & pofuit ea contrafaciem alterum alteri. Aucsautem non diuifit:& defcenderunt,ficut fcriptum eft, aues, & fedc- runtfupcrcorporaqu2ediuifaerant,»& confedit illis Abra- ham. Circafolisautcm occafumpauor irruit fuper Abra- ham, & cccetimor tencbrofusmagnusincidit ei , & diftuin eft ad Abraham:Scicndo fcias, quia peregrinum eritfemen tuum in terra non propria,& in (eruitutem redigenr eos , & a ffligent cos quadringentis annis , gentcm autem cui feruie- rintiudicaboego. Pofthi^cvero exibuntcum fuppelleftili multa.Tuautemibisadpatrestuoscum pace nutritus in fc- nefta bona.Quarta vero generatione conuertent fe huc.No"* dum enim impleta funt peccata Amorrhcorum vfque ad- huc.Quum autem iam fol erat ad occafum, fafta eft flamma, &eccefornaxfumabunda&:lampadesignis , quxpertran- iieruntpcrmediadiuifailla. Indie illa difpofuit Dominus Dcus teftamentum ad Abraham diccns.Semini tuo dabo tcr- ram hanc,a fluminc i?gypti vfque ad flumen magnum Eu- phratem.Cen£Eos,& Cenezzeos,& Cedmon<eos,& Cethzeos» & PhercfaEos,& Raphaim,& Amorrhaeos, Chananseos , & Eu2eos,& Gergef^os,& Hicbufseos.Hsec omnia in vifu fafta diuinitus atque ita funt,de cjuibus ftngulis cnucleate difrercrc longumeftj&intentioncmopcrishuiusexcedit. Qupd ergo fatis eft,nofledebemus : poftcaquamdiftumcft, credidiflc Abraham Dco,& deputatum efle illi ad iuftitiam : non eum in fidedefcciflevtdiceret , Dominator Dominefecundum <3uidfciam,quddhcereseiuserof Tcrrse quippc illius pro- mifla erat hjereditas. Non cnim ait : vnde fciam , quaft adhuc noncrcderet: fedait, fecundumquidfciam: vtcirci quam crcdidcrar,ali<]ua fimilitudo adhibcretur,qua cius mo- dusagnofccrctur. Sicutnoncft virginis Marise diffidcntia, quod ait : Qupmodo fict iftud, quoniam virum non cogno- fcof Qupd caim futurum ccrta crat, modum quoficrer,

i«^ui«

AdMarcelUnum Lib.xv). 2.15

inquircbat. EthoccuiTKjuasfiiTet , audiuit : Spiritusfanftus fuperueniet in te,& virtus Ahifsimi obumbrabit tibi. Deni- *|ue & hic fimilitudo data eitdetribus animalibus,iuuenca, capra,&ariete,& duabus volucribus, turture & columba: vt fecundum hsec futurum fciret,quod futurum efTe iam non ambigeret. Siue ergo per iuuencam fignilicata fit plebs po- /ita fub iugo legis: ^per capram eadcm plebs peccatrix futu.- ra,^per arietem cadem plebs regnatura, Quae animalia pro- pterea trima dicuntur , quia cum fintinfignes articuli tem- porumab AdamvfqueadNoe, &indevfquead Abraham, &inde vfqueadDauid, qui reprobato Sauleprimusinre- gno gentis Ifracliticae eft domini voluntate fundafus : in hoc ordine tertio,qui tenditur ex Abraham vfquc ad Dauid , tan- quam tertiam ^tatem geres ille populus adol^itifiuc aliquic! aliudconuenientius ifta fignificent : nullo tamcn mododur' bitauerim,fpiritalesineo pra^figuratos additamcnto turta- ris & columba?.& ideo diftum elt , Aues autem non diuifit: quoniam carnalesinter fe diuiduntur, fpn-italcs autem nulL» modo:fiue a negotiofis conuerfationibus hommum fe remo- ueant , ^ ficut turtur : fiue inter illas degant, ^ ficut columba, Vtraquetamenauiseft fimplex &innoxia , fignificans & in ilio Ifraelitico populo, cui terra illa danda erat futuros indi- uiduosfiliospromifsionis , & hsredesrcgniin seterna feli- citate manfuros. ^ Aues autem defcendcntes fuper corpora, qux diuifa erant,non boni aliquid, fcd fpiritus indicant aeris huius,paftum quedam fuum de carnalium diuifionC quierei^- tes. Quodautemillis confedit Abraham, fignificat etiam interillas carnalium diuifiones, veros vfquc in finem fecvili pcrfeueraturosfideles. ^Et circafolisoccafum quodpauor irruit in Abrabam, & timor tenebrofusmagnus, fignificat circahuius feculi finem magnam perturbationem actribu- lationem futuram fidelium:de qua dominus dixit in Euange- lio:Erit cnn-n tunc tribulatio magna, qualis no fuit ab initio. Qupd ver6di£lum eft ad Abraham: Sciendo fcies, quia peregrinum erit fcmen tuum in terra non propria : & in feruitutem redigcnt eos , & affligent eos quadringentis annis : de -populo Ifrael , qui fuerat in iEgypto feruitu- rus, apertifsime prophetatum eft. Non quod in eadem fcruitute fub iEgyptiis affligentibus quadriugentos an- nos illc populus f^erat pcra^urus , fcd in ipfis quadrin-'

O 3

ZI4 Auguftini de ciuitatc Dei

dringentis annis prcenunciatum eft hoc futurum. Quema^- modum enim fcriptum cii de Thara patre Abrahae:£t fuerut <Jics ThirsE in Charra quinc]; &: duceri annimon quia ibi om- nes afti iiint : fed quia ibi completi funt:ita & hic : propterea. interpofuumeft, Etin feruitutem redigenteos, & aftiigenc cosqu:idringentisannis; quoniamifte numerusin eadem af^ fli^iione completuseft, non <juiaibi vniuerfus peraclus eft. Qu^dringentifane dicunturannipropter numeri plenitudi* nem , (juamuis aliquanto ampHus fint , fiue ex hoc tempore computentur,qur ifta promittebatur Abraha?:fiueex<}uo na tuseftlfaacpropterfemcn Abrahaf,dequo ifta praedicutur. Computantur cnim :ficut fuperiusiamdiximus ab annofc- ptuagefimo & quinto Abrah^. quado ad eum fafta eft prima promiffio,vfque ad exitum Ifracl ex itgypto quadringeti Sc triginta anni:quorum Apoftolus ita meminit.Hoc autcm di^- , co,inquit,tcftamentumconfirmatum aDeo , qusepoftqua- } dringentos& trigintaannosfa^a eftlex, noinfirmatadeua- cuandampromifsioncm. lam ergo ifti quadringcnti &tri- ginta anni,quadringentipoterantnuncupari: quia non func multo amplius,quanio mai»is cum aliquot iam cx ifto nume- ro pr«teriirent, quandoilia in vifu dcmonftrata & dida func Abrah^tvel quando Ifaac natus eft centenario patri fuo,a pri- ma promifsione poft xxv.annos, cum iamexiftis quadrin- gintis &trigintaquadringenii &: quinqueremanerent,quos Deusquadringentosvoluitnominare:&Cfeteraque fcquun*- tnrinverbispr^nunciantisDei, nullusdubitauerit adlfrac- liticumpopulumpertinere. Quod vero adiungitur: Cum au- tera iam fol erat ad occafum flamma facia eft,6c ecce fornax fumabunda,& lampadesignis,qux tranfieruntpermedia di- iiifa ilia^fignificat iam in fine ftculi per ignem iudicados efTc carnales. Sicutenim ^jf^^.ic^io ciuitatis Dei qualis antea nun- quamfuit, qujefub Antichrifto futurafperarur, figniticatur , fcnebrofo timore Abrahae circafolis occafum,id ei^,propin quat€iamfiuefeculi:ficad folis occafum,id eft adipfumiam finem:fignificatur ilto igriC dies iudici j dirimens carnales pcr ignemfaluandes,&' in ignedamnandos. Deindeteftametuin fa£lum ad Abraham, terram Chanaan proprie manifeftat,5c nomi'iatineavndecim gcntes a fliumine Aegypti vfque ad fiumenmagnum Euphratcm. Nonergoa fiuminemagno iEgyptijhoc eft Nilo , fed a paruo , quod diui^itinter itgy-

ptuwij

Ad Marcellinum Lib. xvj. iij

ptum,& Pal«eftinam,vbi eft ciuitas ^ Rhinocorura.

L. V I V E S. a 'T T confedit illis Abraham.}^«/^o haheturyEt ahigehdteM £_jf^bruhaw:^ fic ejje in fJebraico tefiamr fjieron. L x x . ver-

h Percapram cademiplehs.^-Laborat hoc animal perj>etuafebre,

*vt ^rij^.traditex ^lcmAone.

c Perarietemeademplcbs. }///f «fi dux gregisyanfotiui anes

reXyficm iUe Danieli; 8.

d Sicut turtur. ^Vere turtures occultantur,pennafciue awittunt, in-

tjuit Pliniui.jdeltanui fcribitnec turturesjnec columb^ noffe adul^

tcria.

e Sicut columba.jQM^ cicurif internos degit.

f Auesautem dercendentes.}/o/>/?/7«<t7j^tti>,/>frfcof etiamvoc§

diuinaftgnificatum effe maUgtios proli eiu/s 'vicinos fore in K^fgypto.

g Quod pauor ir. } ^Ubi Gen.l^. legiturrtonpauorfed tum erjia-

fiSy-vt ziefterunt hW.tumfopor.

h Rhinocorura. } IJoc -uocabulum in /JebraicU libri^ non haberi

autor eji Hnro>ifedaddUu)r effe a -LW.propter neittsam loci. Plni,

JRhinocoluram non tnat,^ in idnmda lib. 5. Strabo in Phoenicia ,fed

haud dnbte .Aegyplij (Qr Iud£t eam fibi icndicuuerunt •. inculta ab iti

4JU0S ■vitlos ^tthhpfs nafis mutiUrunt.Diodorm Ith.i.Afitfanes. in^

cfuit, ^ethiopum rex occupatapartit.i vt,p4rtim 'vcluntate ^egyptio-

rum tyfegyptoylatro: inia nouo more cowl'efcnit,fontes tieq; worte pU"

^ens ,ne<jue Uncjueiis imp umtos , eorti rcjueiudicio confiituto conui^es

omnes in •vnum eoaftos niiti fnpphcio aff.cit.^mputatii m»n nartbm

in 'vltima d^ferti ire cotrtpulit^tbique ciuitatem tondtdtt ab ^xcifs nari»

hus Rhinocoruram appellatam ea in t^egypti ^t/rabitcq; fintbtn haud

procul marifita ommbus 'vit£ commodps cartt. Nam or yms 'victtiaregio

falfa eTi,f^ intra moenia -vnictaputew, atcjue ii inutilii 5 'vtpote aijU4

gufiu amara. Hac Diodortts,

De Agar ancilla Sarx,quam cadem Sara Abrah* voluir efle concubinam. C A P. XXV.

Am hinc tempora confcquutur filiorum Abrahze, vnius deAgar ancilla ,alteriusde SarJlibera,de quibusin libro fuperioreiam diximus. Qupd autc attinet ad rem geftam,nullo modo eft inurendum <ie hac concubina crimen Abrahse. Vius eft ea quippe ad ge- o«raadamprolem,nonadcxpkn^am libidinem , nec infal-

P 4

zi6 Auguftini de ciuitate Dei

tans^fed potius obediens coniugi, qua» fu^ fterilitati credidi^ cfle folatium,(i foecundum ancill^ vterum , quoniam natura non potcratjvoliitatc faceret fuum,&: eo iure quo dicit Apo-. ftolu5:Similiter & vir non habetpoteftatem corporisfui,fed fnulier,vteretur mulitr ad pariendum cx altera, ^uodnon poterat ex feipfa.NuIia eft hic cupido lafciuia:, nulla ne^iii-' tia? turpirudo. Ab vxore Cdufa prolis ancilla marito traditur, amaritocaufa prolisaccipitur,ab vrroquenon culpas luxus, fed naturae fru<Stus exquiritur. Denique cum ancillagrauida domin^ fterili ruperbiret,& hoc Sara f ufpicione muliebri vi vopotiusimputaretjetiamibidemonftrauit Abraham nonfe amatorem leruum,fedliberum fuiffegenitorem , &: in Agar Sarascoiugi pudicitiam cuftodifle,nec voluptatem fuam,fed voluratemillius impleuifleiaccepifTcnec petiiffe : accefsifle, non h2Erifle;feminafle,non amafle. Ait enim:Ecce anciUa tua iu manibus tuis,vtere ca quomodo tibij)lacuerit O virum vi- jiliter vtentem fceminis,coniugetemperatcr,ancilla obtcm-* peranter,nulla intemperantcr.

Pe teftificatione ad Abraham , qua eidem feni de fterili Sara filium

,ipoponditjpatrem<]ue eum gentium ftjruit,&: promifsi • '".^* iidesfacramentocircuncilionisobfignatur

CAP. XXVI.

Oft ha?ceft natus Ifmael ex Agar, in quo putar» j^ polTetimpletum,quodei promiflum fuerat , cum I^^ fibi vernaculumfuumadoptare voluiftet , dicente Peo : NonerithiErestuushic,fedquiexietdete, illeeric hseres tuus. Hoc ergo promiflum ne in ancill;^ filio pu^ tarct impletum , iam cum elfet annorum nonagjnta & no-. vem,apparuiteiDeus, &: dixitilli: EgofumDcus , placeia confpeftu meo,& efto fine querela , & ponam teftamentum meum inter me Sc inter te,& implebo tc valdc, Ht procidit Abrahamin faciemfuam,& locutuseftilli Deus, dicens : Et ecce ego, teftamentum meum recum .- & erjs pater multitu- ^inisgentium: & non appellabituradhuc nomentuum A- |)raiT»,fed crit nomen tuum Abraham: quia patrem multarii gentiumpofuitc :&: augebo tevalde, & ponamte in gentcT? & regcs cx tc exibunt : & ftatuam teftamcntum meum inter j-ne&te : &intcrfementuumpoft teingenerationeseorum |n teftarnentum «et?rnum:vt fimtibipeuSj&f^minituopoft

Ad Marccllinum Lib. xvj. ^ij

te.Et dabo tibi & femini tuo poft te terram, in qua incola es, omnemterram Chanaanin poflenionem seternam , & ero jlli Deus.Et dixit Deus ad Abraham: Tu autem teftamentum meum conferuabis: &:femen tuumpofttein gcnerationcs fuas. Ethoceft tcftamentum meum, quod conleruabis in- ter me& vos , &: interfemen tuum poft te ingenerationcs fuas. Circuncidetur omne veftrum mafculinum. l\ circunci- demini in carneprieputij veftri : & ci it in fignum tciUmenti intcr me «Sc vos.Et puer ofto dierum cucuncidetnr vobis,ve- ftrum omne mafculinum in progenies veftras.Vei naculus & emptitius ab omni filio alienigcua,qui no cft dc reminc tuo, circuncilione circuncidetur: vcrnaculus domus tu^ , &. cm- ptitius.Eteritteftamentum^ternum. Etquinonfucrit cir- cuncifus, mafculus qui non circuncidetur carne prieputij fui ociauo die interibit anima illa de genere eius , quia tefta- mentummeumdiffipauit. Etdixitad Abraham :Saraivxor tua non appellabitur nomen eius vltri Sarai , fcd Sjra erit nomeneius. Benedicamautem illam ,& dabotibi ex ea fi- lium , & benedicam illum : «Svi erit in nationcs, & reges gen- tium exeo erunt.Etprocidit Abrahamfuperfaciem fuam,& rifit. Et dixit in animo fuo,dicens: Si mihi centum annos ha- beti nafcetur filius, & fi Sara annorum nonaginta parietfDi-» xitautem Abrahamad Deum: Hifmael hicviuatmconfpe- £lu tuo. Dixif autemDeusad Abraham: Ita,ecceSaravxor tua pariettibifilium,&: vocabisnomeneiuslfaac, d: ftatuain teftamentum meumadillum in teftamentumaftcrnum,*& ero illiDeus,& femini eiuspoft illum. De Hifmael autem ecce audiui te. Ecce benedixi eum , &: amplificabo , «&: mul- tiplicaboillum valde.Daodccimgentesgenerabit :& dabo illum in gentem iT»agnam. Teftamcntum autcm meum fta- tuamadlfaac , c|uempariettibiSara in temporehoc ad an- num fecjucntem. Hic apertioraprominTa funt de vocationc gentium in Ifaac,id eft in filio promiflionis , quo fignificatur gratia,no natura:<jaia dc fene 8c anu fterili proiTjittitur filius. quamuis Cnim & naturalem procreationis excurfum Deus operetur, vbi tamen euidens opus Dei eft , vitiata & ceflantc natura,ibieuidentiusintelligiturgratia. Etquiahoc nonper generationem , fcd per regenerationem futurum erat , ideo nunc imperata eft circuncifio, quando de Sara promiftus eft filius;& quddomncs,n6folum filios,verumetiamferuos vcr-

O s

2i8 Auguftini dc ciuitare Dei

tiaculos & cmptitioscircuncidi iuber, adomnesiftamgra- tiam pertinere teftatur. Qwid enim ahud circuncifio rtgnifi- cat,quam vetuftate exuta naturam rencuatam i Et quid aliud ^uam Chriftum odauusdies.qui hebdomada completa , hoc cft poft fabbatum refurrexit f ^ Parentum mutantur & nomi- ra,omnia refonaPtnouitatem,&in teftamento veteri obuin- bratur nouum. Qaid eft enim quod dicitur teftamentum vo- tus,nifi occultntio nonirEt<^uideft aliud cjuod diciturnouum nifi vetei is reueiatiofRifus Abrahar, exultatio eft gratulatis, non irrifio difhdenris.Verba quotj; eius illa in animo fuo ? Si mihxcentumannoshabenti nafcetur filius , &(iSaraanno- rum nonaginta pariet:non funt dubitantis, lcd admirantis. Si ^uem vero mouet quod diftum eft:£t dabo tibi &. femini tuo poft rc terram,in <jua tu incola es, omnem terram Chanaan in poflefsionem afternam,cjuomodo accipiatur impletum, fi- uc adhuc expc£letur implendum : cum poftefsio quzecunquc terrcnaa?terna cuilibetgenti efTenon pofsit:fciateternum a noftrisinterpretari,quodGreci apellant «sJav*©» , quodafecu- joderiuatum eft : ^ «tjr«)vquippe Gr^sce fcculum nuncupatur. Scd non funt auft Latini hoc dicere feculare,ne loge in aliud mitterCntfcnfum. Secularia quippe dicuntur multa,qu;:ein hoc feculo fic aguntur , vt breui etiam tempore tranfeanr. *}»»/o»autem quoddicitur,autnon habetfinem ,autvfque in huius feculi tenditurfinem.

L. V I V E S. a "T] T ero illi Deu$.\t^libi tffe illt Dcm l xx.?t) <iyn^3«0f,/>rfl-

xZ^pri^tas Gr£cayLattnudura tmttatu. h Parentum mutantur & nomina. } Dies efi lujlricu^ , «vf etiam apud gantiles oElauus , mmenque indebatur puero, quo apatre dtTiin-' guretvr.

c d^»v. }. Seculum, ^ atas, aimm^^ aternitas.Sic Cicero,^ magni 'autores de Grdco vertunt.

De mafculo^qui fi odauo die non fuerit circuncifus,pcrit anima cius:quiateftamenrumDei difsipauit.

C A P. XXVIL f^?^ Tem poteft mouere , quomodo intelligi opor- ^i/l fe^ teat quod hic diftumeft: Mafculus qui non cir- fe;^^:?^ cuncidetur carne przeputij fui oftauo dic, inter- ibit anima illa de genere fuo , quia teftamentum meum ^ifsipauit. Cum hsc nuUa culpa C\t paruuli , cuius dixit

animait»

Ad Marcellinum Lib. xvj. 219

anlmamperiruram, nec ipfe diffipauerit teftamentum Dei, fe<rmaiores qui eum circuncidere non curarunt : nifi quia c- tiamparuuli , non lccundum vitsefuaeproprietatem , fed fe- cundum communemgeneris humanioriginem , omnes ia illo vno tertamentum Dei diflipauerunt, in c|uo omnes pec- cauernnt. ^ Multa quippc appellantur teftamenta Dei, cxce-

inisillisduobus magnis vetcre & nouo , quod licct cuic^uc egendocognofcere. Teftamentum autcm primum, c|uocl fadtum cft ad hominem primum, profccto iHud elt: Qua dic ederiris,morte morremini. Vnde ("cripru eft iu libro, qui Ec- clefufticusappellatuTiOmtiiscaro ficut veftisveterafcet.Tc ftamenrum cft a feculo morte mori eos, qui tranfgrediuntur pra^cepta Dei. Cum enimlcx euidetior poftea data i'n,&: di- cat Apoftulus: VniaLitem non cftlex,necpr;:enancatio : c]u"o pafto cjuod legirurinl^falmoveru eft:Pfsuaricatoresa?fti- maui omnes peccatores terra?:^nifi quia omnes legis alicuius pr<euaricar3?funtrci, cjuialiquopeccatotenentMr obftrifti? Quamobrem fietiamp.iruuli^quodverafideshabet, nafcun- turnon proprie fed originaiiter peccatores , vndcillis gra- tiam remiflionispeccatorum necelfariam coiite'.nur:nrofe- fto eo modo quo funt peccatorcs,etiam preuaricatoreslegis illius,c]u2e in paradifodata cftagnofcuntur,vt veru Grvtrun- <jue qaod fcri^^rum eft: Pra?uai icatores seftimaui omnes pec- catores ferr;e:<S.:,Vbilex noeft,necpr^uaricatio. Ac perhoc quia circiincilio fignum rcgcncrationis fuit, non immento pai^uiilum propter originale peccdtu, cjuo primum Dei difli- patum eft teftamentum,generario difperdet^niri regencratio iiberet.Sediritclligtnda funt ha:c diuina verba tancjuam di- ^um (it! CtiiJ "^" tuerit regeneratus , interibit anima illa de genere eius, quia teftamentum meum difflpauit , quando in Adam cum omnibus ctia ipfe peccauit. fi cnim dixillet , quia hocteftamentum meum dinipauit , non nifi deifta circunci- fioneintelligicogeret. Nunc veroquoniamnocxpreflitcu- iuflnodi teftamcntum paruulus diflipauerit, iiberum eft in- telligere de iifo teftamento diftum, cuiusdiflipario pertine- re poflit ad paruulum.Si autem quifquam hoc non nifi dc ifta circuncifione didum eife conrendar,quod in ea teftamentum Dei,qui non eft circuncilus diflipauerit paruulus, quserat lo- cutionisaliquemmodurn ,quonon abflude poflit intelligi, idco diffipaife tcftaraentum, quia licet non ab illo,tamcn ini

zio Auguftmi de ciuitate Dei

illo efl dirfipatuin.Verum fic quoque animaduertcncluin eft, nulla in i'c negligentia fua iniufte interire incircuncifi ani- mam paruuli,nih origmalis obligatione peccati.

L. V I V £ S. a \A Vl*3 quippe appellantur teftameta. \ ^nnotauit /^/>- i^ Xronymtis -vbicuncjiite Grdce ftt tefiamentum , Hebraice effe fafinm[Mtef(xdui:idc^ Berith.

h Nifi quia ornneslegisalicuiusprzeuaricara?, } NtiUui eSi in tam extrema barbane nattn , cwm peSlori non alicjuid hnmans legit indidertt natura^ ad quam ftfe accommUarft^bene umat^ ^ bonuifit: fin eam Jpreuity malm.

De coramutatione nooiinum Abras S<, Sarai>qui cum ob vnius fteti"

Iitatero,ob vtriufque autcm (encftutem generatc non

pofl'ent,munus fcEcunditatis adcpii funt.

^ C A P. XXVIII.

^^^rf^],^ Afta igitur promiflione tam magna,tamque diluci- ^ ^ ^'^ Abraham, cuieuidentiflime diftum eft : Patre

tj^i^^ multarum gentium pofui te, & augcbo te valde : 5c ponam te in gentes,& regesexibuntexte,& dabo tibi ex Sarai filium, & benedicam illum , & erit in nationes , & re- ges gentium ex eo erunt : quam promiflionem nunc in Chrifto cernimus reddi , ex illo deinceps illi coniuges noa vocantur in fcripturis , flcut antea vocabantur Abram & Sar rai :fedficutnoseosabiniriovocauimus, quoniam fic iam vocantur ab omnibus Abraham & Sara.Cur aiitem mutatum iitnome Abrahae,reddita ratio eftiquia patrem, inquit,mul- tarum gentium pofui te. Hoc ergo rignificare intelligen- dum eft Abraham , Abram vero quod * ante vocabatur , in- terpretatur pater excelfus. ^ De nomine autem mutato Sarae non eft reddita ratio : fcd , flcut aiunt , qui fcripferunt inter- pretationes nominum tlebrseorum, qus his literis facris c6- iinentur,Saraiinterpretatur princeps mea :Sara antemvir- tus. Vndc fcriptum eft in Epiftola ad Hebraros : Fide & ipfa Sara virtutem accepit ad emiflionem feminis. Ambo auteai {eneserant,ficutfcriptura tcftatur,*^ fed illa ctiam fterilis^& cruore menftruo iam deftituta , propter quod iam parere no poflet,etiam C\ fterilis non fuiflet.Porro fi foemina ita fit pro- ueciiioris setatis, vt ei folita mulierum adhuc fluant , de iuuc- ne pareie poreft,de feniore no poteft : quamuis adhuc pofftt ille feiiior, fed de adolefcentuia gignerc. Sicut Abrahapoft

mortem

Ad Marcellinum Lib. xvj. iii

mortemSaraedeCethura potuit, quiaviuidJlm eitis inuenic ^tatem.Hoccrgocft, quodmirum commcndat Apoftolus, &adhocdicit Abrjha? iam fuifTe corpus emortuumt^quo- niam non ex omni fcrmina cui elTet adhucaliqued paricruli tempus cxtremum , generareipfein illa ^tat^ adhuc poJOret. Adaliquid enimemoituum corpus eius intelligere debc- mus, non ad omnia.Nam li ad omnia, non iam fene6lusviui, fedcadauer eft mortui. Quamuis etiam fic folui foleat ifta ^uijeftii), cjuoddeCethura poftea genuir Abraham -.quiado- num gignendi quodadomino accepit , etiam poft obituni manfit vxoris. Sed propterea mihi videtur illaquam fccuti fumus huius quzeftionis fohitio priEfcrend? , quia centcna- rius quidcm fenex,fed tcmporis noftri,de nulla poteft focmi.- iia gignere ; non tunc quidem quando adhuc tam diu viuc- bant, vt centum anni nondum facerent homincm decrepitar fenedtutis.

L. VIVES. a A Braham vero. ^Hebrnorum quidam^teflt Hieronymo^au» ^l\^thoriS [uni Deum 'vnam Itteram tx fuo 'lomme tetra^ram- maton ^brahtt ^ SarA dedtj]e,fahcet he Ltteram , ^ua Crxce ^ Laimefmat aynon he.

h Denomineautcm mutatoSarje.j-f/ifrtfwjymM* inCen.^m interpretatione nominum Htbratcorumy Sarai interpretatur prituefs mea , Sara vero prtncefys (juod antea prince^s ejJetfoUus yyfbrah^, deindeprincepsgentium.Porro 'virttn apud facros fcrtptores pro pot^n- tta f^pot.ntatu (^ principatufoUt vfurpari. i^ugu^mui alw dettr- quet Vbcabulum.

c Sed illa etiam ftcrilis. }• Qui caufof flerilitatii firmind qua- fieruat ,fere in hcvi ejfe -uitium traduntycjuud vel durtores , vel rario- resftnt ,vdcarnofiores t leloccahterint, Plutarchttt libro quntto De phdofophorum decretn. Praterea quod c^uadam funt intrinfectn ftt- rilitatem inferentta , jicut corjmhi hederx nigra-, ^ a^lenosfiue he- miomos apud Plin. StoHt Uenlitatem aiunt orirt.fi loeuntium tjuali- tates viTtutefc[ue defaetu dt^tdeant^qui (i din tungantur fibi congruen- ttortbtif ygignant faale. Quod in t^brahom (tf S^ra non abfurdum ejftita ex^imare.^^rgHrnento eft , cjuod ex Cethura filios fufiulerit, nifi cjnis hac omma addiuinioremrationemfenfumquereferat.Nam Paulm emortuum vocat ^yfbrahamj id efl vfvix/)a»/4^or , quafi exhau- ftum fff effcetum. 4 Ecliquorc.}P/»»Ji^.7. DemenftriM Itquens : .^Hcjuihw mg-

tti Auguftini dc ciuitate Dei

lierihiif nmnjitam contingunt menUrua : ftd tales nongignunt. Qttm^ do /?<£.- efi generando h»r»ini matertd,femme e mariUui coagttU mada hoc tn fefe giuincrante,c^uod ditnde temporetpfo animatur yCorpotatur-' ^ue. I^lrgo (Uugrauidiifluxit , innahdiaitt nonnjttalespartttt idhn- turiVt autor eft x^tgidtm. Tantum PliniM. t^rtslotJcs lib. 7. De htTiona aj^imalium, foUre Att, quihtu menjirba non projluunt sieriles ejfe, fed non onmei.Nam potcsi tatitum h\tntoru m Lcn coUtgt , ^«4»- tum fuper eji illt^,qat£ menfirnts pur^antur.

c Qjpniam non ex oir.ni fcemuia, ieciex ea cui e(Ccx.}lnalii* hbra non haoctur^fed cx ea.N^m hoc otnntipu ejt -jf- is cotpwune^vt eX eagenerare ne<^ ueant^ijUJi tam pcr A.-fatem parcre mn pjteft. " De tribus viris vd angcli?,in quibus ad tjucrcurn Maiiibr» appa- ruiire Abc^ihac clom)nusn.3nifcftaiur. CAP. XXIX. JfeTM Tem Deusapparuit Abrah^adquercum Mambrse ^^^^in tribus viris , cjuosdubitandum non eft angclos fiBil«3 fuifle , (juamuisquidam exiiiiment vnum in eis iuiC- fc dominum Chriftum , afterentes cum etiam ante indu- mentumcarnis fuiflTe vifibilem. Eftquidem diuio^ pote- ftatis & inuifibilis, incorporalisjincommutabilifque naturac, /ine vllafui mutationeetiam morralibus afpedibus appare- re:non per id cjuod t(^,i'€d per aliquid quod fibi fubditum eft. Quid autem illifubditum non eftf Veruntemen fi propterea confirmant horum trium aliquem fuifTc Chrillnm : quia cum tresvidillet, addominum fingulariter eft locutus :fic enini fcriptum eft: Et ccce tres viri ftabant fuper eu,& videns pro-' curritobuiamillisab oftiotabernaculifui,& adorauit fuper terram , &: dixit : Domine, fi inuenigratiam ante te,&:c. cur noD etia illud aducrtunt,duo ex eisvenifte, vt Sodomitse dc- Ierentur,cum adhuc Abraham ad vnu locjueretur, dominum appellans,^ intercedens , ne fimul iuftum cum impio in So- domisperderetflllos autem duosfic fufcepit Loth, vtctiam ipfein colloquio fuo cum illisfiiigulariter dominum appel- laret.Nam cum eis pluraliter dixiilet^Ecce domini dcclinatc in domum pueri veftri : &c CcEtera quse ibi dicuntur:poftea ta- men ita lcgitur:Et tenuerunt angcli manum eius , & manum vxoris eius, & manusduarum {iliarum eius,in eo quod domi- nus parceret illi.Et fadum eft mox vt eduxeriit illum foras, & dixeriit:SaIuam fac animam tuam,ne refpexeris retr6,nec ftctcrisin tota regioneuninotefaluum te fac,ne <juado com-

prchendaris,

Ad Marcellinum Lib. xvj. iij

prehcndaris.Dixitautem adillos : Oro domine,quia inuenic pucr tuus mifericoi dia ante te:&: qus: fequuntur.Dciridc poft hscverba fingnlariterillirefponditdotuinus.cumia duobus angelis eflet , dicens : Ecce mireratus fum fjcicm ruam , &:c Vnde multo eft credibilius,quod 5' .'\br^hu in tnbas,&; Loth in duobus virisdominum agno(ccbant,cui pcr finoularenu- mcrum loquebatur, etiam cum eos hommeseHe arbitrarcn- tur.Neque enim aliam ob caurmi /ic eos rufcepcrunt,vt tan- <juam mortalibus & humana refedlione inviigenribus miui- ftrarent :fcd eratprofeclo aliquid, quo ita exceiie^a itjicet tanquam homines,vtin eiselTe dominum,ficuteflcaljo]etiii prophetiSjhi qui hofpitahtatem illis exhibebar, dubirare noa pofi'ent:atque ideo & ipfos'^ aliquado phirahter,vt dominos: aliquando finguh^rirer , vt in eisdominum appelbbant. An- gcios autem fuifle lci iptura teftatur , no folum in hoc Gcne- (is hbro /bihisc gefta narrantur, verumetiam in Epiflola ad Hebr^oSjVbi quum holpitahtas laudarcruri^^Per hanc,inquir, cfiam quidam nefcientes hofpitio rcceperunt angelos. Fer illosigitur tres viros , cum rurfus hliusdeSara promjtfere- tur Abrcihae , diuinitus datum efl: etiam tale refpc»nfum vt di- ceretur ad Abraham : Hrit in gcntem magnam ^ muham^iS: bcneviicentur in eo omnes genres ternt. £t hic duo illa brc- uiffimepleniOimeque proiiiifla (unt,gens Ifrael fec undum «arnem,&: omnesgentes fecundum fidem.

L. V I V E S. a"rj Cce mifcrtus fum in faciem.V ^^libi , egormratM ftum, X_j L X X. iiTi» ibrtv^jf.crvt,ecce wircitM fum.AteUHi finff-t -vertere ap- prob^uiyftcut aya.fxdj apud PUtonem ^/ Euripidem , -vel rcf^exi. nam idem interdum ^vy^^^Hfjicut 3-xf^i'.

b Ahquandoplur. vtdo.V tyilibi fic , ^^t^ite ideo (^ ipf<>saU^ ^uando plur aliter ,^ in eu domi7iu ahqnando finguUrtter appiliabant, c Per hanc inquit , etiam quidam.V Aftror vude fHrnpfent in fvulgatii codicibuf pUcuerunt : nani •yerifimde cfi fwffe i>erfum ab m- Urprete Utuerunt , \\<i^y. K^ugufimw Latint ^ elrvanter 'vertit: Ji«i 'TttbttKyS i'\*3»'v TTVi{ ^tviezimi a-^txnt.Ell emmpToprittas GcA' fa apud ilioifreijiuentipirna : Laiuerunt hisfitantes anpttos, proiattbat tos tjuud angelos hefpitio exciperent.

lHi Loth a Sodomis liberato,ntque eifd em cjeleJli igni confnm-

ftis-.Sc de Abimelech cuius concupifccntia ca-

Aicati SarjB necere non potuic.

214 Auguftini de ciuitate Dci

c A P. X X X.

j^ Oft hanc promiffionem liberato de Sodomis Loth,' ^ & veniente igneoimbrede carlo ,torailla rcgio impia^ciuitatisin cinerem verfacft, vbi ftupra in malciilosintantam conftietudinem conualuerant ,<]uantam leges folent aliorum factorum prafbere liccntiam. Vcrum & hoc eorum fupplicium, fpecimen fururi iadicij diuini fuir. Namcjuo perrinet quod prohibiti funt qui liberabantur ab angelis retro refpicere , uifi quia non ei^ animo redeundum aelveteremvitam, cjua per gratiam regenerati exuimur , (i vltimumiudiciumeuaderecogitamus? Deniqucvxor Loth vbi refpcxit , reraanfit : •» & in falem conuerfa hominibus fi- delibusquoddamprxftitit condimcntum, quo fapiant ali- <^uid , vnde illud caueatur exemplum. Inde rurfus Abraham fecit in Geraris apud regem ciuitatis illius Abimelech, quod in i€gyptodeconiugefccerat,eique intada fimiliterrcd- dita eft. Vbi fane Abraham obiurganti rcgi cur tacuiflet, v- xorem fororemquedixiffct, aperiens ^uidtimuerit, ctiam hoc addidit: Etcnim vcreforormca eft depatre,fcd non dc iiaatre : <juia de patrc fuo foror erat Abraha:, dc quo propin- ^ua cius crat. Tantze autem pulchritudinis fuit,vt etiam in il- laietate polTct adamari.

L. V I V E S. aT^J T venicnteigneoimbre.V ExusitonififiarHmvrhitmmultt Ji^jprifhAuoruTnfcriptorum meminere.Strabo lib.l6. urbes i^ne thi ajjumptai ejfe dtctt , tdque accolii rcferentibus, quarum wetropolts So" don.aadhuclx. (iadia incircuttujeruet : tum lacu/s ^^^haltitU fleni funt illorum hbrii-ubi nafcitur hitumen. b Etin falcm conuerfa.V lofephtn tedatur fe eam •vidiffe.

De Ifaac fecudum promifsionem nato> cuius nomen ex rifu vtriufque

parcnci. eftinditum. CAP. XXXI.

^^^.p Ofthsecnatuseft Abrahae fccundiim promiffio- S fc?) F)i nem Dei , de Sara filius , eCimq; nominauitlfaac, (4 t^^^ quod inrcrprctatur rifus. Rifcratenim & patcr, W^'S^^ «juandoeipromifTuscftadmirans ingaudio. Ri- lcrat & mater,<juando pcr illostrcsviros iterum promifftis eft , dubitans in gaudio : tjuamuis exprobrante angclo , quod rifus il lc etiam i\ gaudi) fuit, tamcn plena; fidci non fuit. PofV ab codem angclo in fide etiam confirmata cl^. Ex hoc ergo puer nomen accepit : nam ^uod rifus illc non ad irridendum

oppro-

Ad Marcellinum Lib*xvj* 11$

opprotrium/ed ad celebrandum ,gaudiam pcrtinebat, nato iraac,& eo nominevocato,Saram6ftrauir.Ait<juippe:Rirum mihifecitDeus-.quicuncjue enim audierit,congaudebir mihi. Sed poit aliquantum tcmpus anciila dc domo eiiciiur cum filioruo,& liuofecundum Apoftolutn tcftamenta /igniiican- tur,Vetus & Nouum:vbi S:<ra illius fuperne Hierufalem,hoc eft ciuitatis Dei figuram gerit.

Dc obedientia & fiJe Abtahx, qui pcc oblationem immolandi filij probatus cft,&: de morte 5.ui. C A l*. XXXII. Nter h^c qua! omnia Qommetnorare nimls longunt |li^l/-'eft , tentatur Abrahamdeimrholandodileitilhmo '^^ filio fuo Ifiacvt pia eius obcdientia proharetur , fe- culismnotitiamprofereda,nonDeo. Neque enim omniscft: culpanda tentatio: quia & grarulanda eft^qua fit probatio. Ec pleruncjue aliter animus humanus fibiipli innotcfcere non poteftaiifi vires fuas fibi non vcrbo, fcd experimento tenta- tione quodammodo interrogante rcfpondeat:vbi fi Dei mu- nusagnouerit,tuncpiuseft , tunc folidatur tirmitarc gratia?> noninrtaturiuanitateijftanrise. Nunquam lane crcderet A- braham,qn6d vidimis Deus delcftarcrur humanis. Quamuis diuino intonante pr^cepto obediendum lit,non difputadum: veruntamen Abraham confeftim filium quum fuiflcr immo- latus,refurre£turumcre(.iidi(le laudanduseit. Dixeratnaque illiDcus,tjuum deancilla & filio ciusforascnciendis volun- tatem coniugis noHetimplcrc Inlfaac vocabit-ur tibi feme. Et certe ibi fequirur,ac dicittir:i:.t fiiiam aurcin aocilJa: huius in magnamgenre facia:c]uia lementuum eit.Quomvido ergo didu eli:In Ifaac vocabilur tiSi feme,<jjum »5.- limaelc Deus femecius vocauerit.-Hxponens aurem Apoltolustjuid lit: In Ifaac vocabitur tii)i feme:id cft,inc|uir.i non qui filij carnis, hi filij Dci,fed filij .'epromiliionisdepu-anturin femen. Ac per hoc hli) proftiinionis vt fuit femen Abrahje in Ifaac vocatur> hoc eft in Chrifto vocate grariacogrcgantur.hanccrgopro- miflionempatcrpius fideliter rcncns : quia perhuncoporte- bat impleri,cjuem Dcusiubebat occidi^nohsefitauit cjuod fi- bi reddi poterat immolatus,c]ui dari poterat non fperatus.Sie intclleftum eft & in cpiftola ad Hcbrsos , & Cic expofitam:- Fide , ''mquit,pr<eceff>t Abraham : inlfaactentaturi^ vni-» ^um obtulit.qui promiffioncsfufcepit ^ ad^aemdidtumeft/

2i6 Auguftini de ciuitate Dei

In Ifaac vocabltur tibi femen:cogirans,quia & ex mortuis ex-.' citaiepotcftDeus. Proindeaddidit: Pro hocetiameam&: in /imilitudinem adduxit. Cuius fimilitudine, nifiillius dc<luo dicit idem ApoftolusQui propno filio non pepercit^fed pro iiobisomnibustradidit illumfPropterea ^clfaac , ficut Dor minuscrucefuam^itafibilignaadvidim^elocu , <]uibusfuc- rat imponedus ipfeportauit.Poftrcmo cjuia Ifaac occidi noi^ oportebat,pofteaquam eftpater eum feriii prohibitus : quis crat ille aries, quo immolato impletum eft f^gnificatiuo fan- guinc facrificiiifncmpe quando eum vidit Abiaham ^ corni- busin frutice tenebatur.Qu^isergo illo figurabatur, nifi lefus ChriftusaQtequam immolaretur , fpiiusiudaiciscoronatns? Seddiuina perangclu verba potiusau<iiamus,ait quippefcri- ptiira:Et excendit sbraham manufuam fumeremacha?ram, vtoccideretfihumfuum.Etvocauitilluangclus Domini de C2elo,& dixit^Abraha.Illeauiem dixit.Ecce cgo.Etdixit: Nc iniicias manu tuam fuper puerum,neque facias illi quicquam: nunc enim fciui <juia times Deum tuum,5c n5 pepercifti filio tuo dilecto propter me. Nunc fciui didtu ell^id eft nunc fciri feci.Neque enim hoc nodum fcicbat Dcus.Deinde ariete illo immolato pro Ifaac filio fuo,vocawif,vt legitur, Abraha no- men loci illiuSj^^Dominus vidit:vt dicat hodie, in monte Do- minusapparuit.Sicutdiftum eft,nuncfciui, proeoquod eft, iiunc fciri feci;ita hic Dominus vidit,pro eo quod cft, Domi- nus apparuit,hoceft,vidcri fe fecit. Et vocauit angelus Domi- iii Abraham fccundo de czelo dices:Per memetipfum iuraui, dicit Dominus,propter quod fecifti verbu hoc, & no pepcrci- fli filio tuo diledlo propter me,nifi benedices bencdica te, & xnultiplicansmultipiicabofementuu ficut ftellascjeli, & ta- cjuam arenacjua! cil: luxta labium maris.Et h;ifreditate poffi- tciebitfemen tuu ciuitatesaduerfarioru: & benediceturinfe- mine tuo omnes gente . terriCj^^quia obaudilH vocem mcam. Hoc modo eft illa de vocatione gcntium in femine Abiah^E poiiholocauftum , quofignificatuseil Chriftus,etiam iura- tione Dei firmata promiffio Sicpe enimpromiferat,fed nun- quam iurauerat.Qujd autem eft Dei veri veraclfque iuratio, tiiCi promiffi confirmatio,&: infidelium quredamincrepatiof Poft h^c Sara mortua eft,centefimo & vicefimofeptimo an- novitsefu^, centcfimo autem & tricefimofeptimo virifui. Peccm ^uippe annis eam pr^cedcbat aetate: ficut ipfe quan-

4ofibi

Ad Marcellinum Lib. xvj. 117

'(dofibi exilbpromifluseftfilius,ait:Si mihi annorum cerutn ■ narcemr filius,& fiSara annorum noiiaginta parict ? Tunc [ emit agrum Abraham,in quo fepeliuit vxorem. Timc ergc» I fecundum narrationem Stephani, in terrailla eft collocatus: ! quoniam co?pit ibi eflfe poflefror^poft mortem fcilicet patris

fui,quicolligitur ante biennium fuiiTe defun6lus.

I L. VIVES.

I aT^ Ide,inquit,prsECtr. J-w^/cr lcgit.auamnoi •vulgbdd /^ehr/tti X"^ T^ndecimo,^ ettam cjtiamGrtcrtn aliit eXem^Larihta %^ugH-i jiini non habeturtn lfiac,fed tantunt Jfa.tc,

h CornibusmFiutice tenebatur. f H->nc interptitationtm fe~ ptua^inta ^ ettam T hiodotionts plu^laudat fJierynyi^iHi^quam c/i"- qud£ ^ Symmachi.

c Domidusvider.>f//eron./7ro co quodhic babet yidetyin Hehrxt fcrtptum cfi^-utdebit.H oc autem af<ud Hcbraoi extutt in yrouerbiumt njtfi^ttu-nlo in anguftia confii, tttifunt, ^ Vcwini Qjitant tCuxdioft,hU* ttarhdicanf.In monte Donnaui -videltt-.hr-c efl,ficut i^hraha wifer' tfn efi.v.ifo-ebitur ^ noflrtVnde ^ infignum duti arietti fnlent et~ iamnunc cornu ' lan^ere.Tantum Hi':ronymMi, Alanet adhuc hodit idemproutrbu tn Hifj>ania non ori.nino -vt apud HebrAO.^nec omninO ftcnt hic t_/4u^i*j\tntt^ intcrpretatur^fed media ^adam ratione, DtUi njtdebitur^cju jfi exeret ^ oftenclet vimfuam, d Obaudifti.^5/f veteres.quodpojka obedire,ebaudire,

De Rebecca neptc NacIior,qu.im Ifaac accCpit vxorecn. CAP. XXXIII. Einde Rebeccam ncptem Nachor patri fui , (]uum l^annorum quadiaginta effer Haac , duxit vxoremj ^f^ centefimo fcilicct 5.- quadragefimo anno viriE pa- tris tui , triennio poft mortem marrisfiict. Vt autemillain ducerer,c|uando ab eius p;ure in Mefopotamiam fcruUs mif» fus eft-.quid aliud demonitratum eft,quum eidem feruo dixit Abraham:Pone manum tuam fub femore meo, &:adiurabo teper Dominum Deum Ci^li , 6c Dominum terra: , vt non fumas filio meo Ifaac vxorem de filiabus Chanana?orunij nifi Dominura Deum caeli & Dominum terrcc m carne* <ju£e exillofemore trahebaturfuifle venturum ? Nunquid hxc paruafunt pr^nunciats indicia veritatis , «jucE complerj videmusinGhrifto?

V a

2,i8 Auguftini de ciuitate Dei

Quld intelligcndum fic in eo quod Abraham poft moc- TtmSarzacccpit vxotem Gethutam.

CAP. XXX II II.

^j: Vidautemfibi vult quod Abraham poftmortcm J; Sarse Cethuramduxitvxorem f Vbiabfitvtincon- J tinentiam rufpicemur , prcefcrtim in illa iam a;ta- tc,&iiiillafidei fanftitatc. An adhuc procreandi filij qbae- rebantur,quum iam Deo promittentc tanta multiplicatio fi- liorumexlfaacper fl:ellasc;£li& arenamterr^ Hde proba- tiflimateneretur ? Sed profedo fi Agar <Sc IfiTiael do£^ore Apoftolo,fignificaueruntcarnalesveteristefti<menti,cur no etiam Ccthura 3c filij eius fignificent carnale<; <jui iead tefta- mentumnouum exiftimant pertincrefAnib.t quippe & vxo- rcs Abrahce,&r concubinse funt appellatce. Sara vero nunqua diftaeftconcubina, fedvxor tantum. Nam & quando da- ta eft Agar Abrahaf, ita fcriptum eft-.iHt apprchendit Sara v- xor Abrahs Agar iEgyptiam aucil-lam (uam poft decera annos^uam habitauerat Abrahamin terra Chanaan, & de- ditcam Abrahaevirofuo vxorem DeCethura autera,tpani poftobitumSaraeaccepit, ficlegitur : Adiiciens autem A- brahamfumpiit vxorem, cuinomen Cethura. £cce ambae dicuntur vxores Abrahze , ambas porro concubin<e fuifle rc- periuntur,poftcadicentefcriptura : Dedit autem Abraham omncm cenfum fuum Ifaac filio fuo , & filiis concubinarum fnarum dcdit Abraham dona,<&: dimilit eosab Ifaac filio fuo adhuc fe viuo,ad Orientem in terram Orientis.Habent ergo nonnulla muncra filij concubinarum,fed non perucniunt aJ regnumpromiirum,necha!rctici,nec Iuda:i carnales ? quia przeter Ifaac nullus eft ha^res : 8c non qui filij carnis , hi filij Deijfed filij promiffionis deputantnr m femine,de quo dictu eft:lnlfaac vocabiturtibifemcn. Nequeenmi video curet- iam Cethura poft vxorismorte dufta , nifi propter hoc my- fterium di£ta fit concubina. Sed quifquis hafc non vult in iltis {ignificatiorjibusaccipere,non calumnietur Abrahse.Quid li cniiB ik. hocprouifum eft " contraha^reticosfuturosfecun- darum aduerfarios nuptiarum,vt in ipfo patre multarum ge- tium poft obitum coniiigis,itcrum coniugari demonftraretur no eirc peccatum.Et mortuus eft Abraham quum elTct anno- rum/ccntii feptuagintaquinquc. Annorum crgo fcptuaginta- <2uinqueiraacfilium dcreli<juit,qacm centenarius gcnuit .

L. VI-

Ad Marcellinum Lib. xvj. zi^

L. VIVES.

aX^Ontrahsreticosfuturos. \ Secundas mptias Cataphryges X^mhilafornicattone dtjferrecenfebant.i.t x^ugu^mwftrthit ad quod vult Deum.HieronymM nen modo fccundas nuptiof abomina" tur.fed primas etiampatwn probat contra louiniamm disjiutans^hom^ cali^s ^ contugiopaTum £<^uus.

Degcminisadhucin vtero Rebffccac matrls Inclafis quidindicauerit <Jiuina refponfio»

CAP. XXXV.

S^if^^ Amexhacquemadmoduper pofteros Abrahae ^'h^l^Jg? ciuitatisDciprocurrattcmporavideamus.A pri- Pfe3!ll tT^ mo igitur anno vita? Ifaac vfque ad fexagefimum ;<l^)^^p;§/ quo ei nati funt filij,illud memorabile ell , quod cum illiDeum r©ganti,vtpareret vxoreius,qu^fteriliscrat, concefriiTet Dominus quod petebat, atque haberetillacon- ceptum:* geftiebant gemini adhuc in vtero eius inclufi , Qua molcftia cum angcrctur,Dominuminterrogauit,accepitcjue refponfum : Ducegentesin vtero tuofunt, &duopopulidc ventre tuo feparabuntur , & populus populum fuperabit , & maior feruictminori. QuodPaulus apoftolusmagnum vull intelligi gratiae documentum:quia nondum illis natis, nec a- JiquidagentibusbonifeumaU,(ine vllisbonis meritis eligi- tur,minor,maiorc reprobatotquoniam proculdubio quantu attinetadoriginalepeccatum ambo pares erant : quantum autem ad proprium,nullius eorum nullum erat.Sed nunc dc hac dicerc aliquid latius inftituti operis ratio non finit, vnde & inaliis iam multa diximu$.Q£od autem diftum cft: Maior: feruietminoriinemoferenoftrorumaliterintellexit, quain maiorem popuium Iuda!oru,minori populo Chriftiano fer- uiturum.Et reuera quamuis^^in gente Idum*eorum. qua; nata eftdcmaiore, cuiduo nomina crant (nam&Efau vocaba- tnr,& Edom,vnde Iduma?i)hoc videripoftltimpletum : quia pofteafuperandafuerata populo , qui ortu? eft ex mino rc, id cft cx Ifraelitico,eiquifuerat futura fubie6ta:tamen in ali- quid maiusintentamfuilTeiftam prophetiam,qua diftum eft: Populus populum fuperabit, & maior feruict mioori : con- uenientius creditur. Et quidefthoc nifi quodin lud«Eis& CiuiftiaQis cuid^mer impUtur^ " P 3

Z50 Auguftini de ciuitate Dei

L. VIVES. a/^ Eftiebantgemini.V Hitranymw. Et concepk Rehecca^vxoT Kjyeiui^^ rno^ebantur Jiiij eiu^ in ea. Pro tnotione L X x pofuerant %n,ii>Ti»v,id esi hdthant ,fitte calcttrabant. i^uod .t/<jmla tranjiulity fonfringebantur filij in •vttro. Symmaihm ijeruSiiTT^iw^ id cfijtnfimt^ litudine naua infitperficie fcreb antur.

h In genre ldu\n2cori\m.^fS tephantn ldum£osafiUo Serniramidit jdum£a,fi€ut luddios ab eiufdcmfiliy luda natosputat , cj^uod cfi com-» fnentttium,

pc oraculo & benedidione, quem Ifaac non aliter quim pater

i^fius merito eiufdem ac dilettione accepii.

CAP. XXXVI.

^^^O^ Cccpit etiam Ifaac oraculum tale , «juale aliquoties ^^^^^ pater cius acceperat. De quo oraculo ilc fcriptum WL^i^ eft : Fafta eft autem fames fuper terram pr^ter fa- memquajpriusfaftaeftin tempore Abrahaf. Abiitautcm Ifaacad Abimclech regem Philiftinorum in Gerara. Appa- ruit autem illi dominus,&: dixit : Noli defcendere in iSgy- ptum,habita autem in terra qua tibi dixero, & incole in terra liac,&: erotecu,& bepcdicate- Tibi enim & feminituodabo omnem tcrram hanc:& ftatua iuramentum meii, quod iuraui Abrahae patri tuo.-&: multiplicabo femen tuum tanqua ftellas c^li:& dabo feminituo omnem terrahanc,& benediceturin iemine tuoomnesgetesterrx,pro co quod obaudiuit Abra- Iiam patertuus vocem mcam, & cuftodiuit pra^cepra mea,(5(: madata mca,&iuftificationes meas,& legitima mea. Ifte pa- triarcha ne€ vxorcm habujt aliam,nec aliquam concubinam, fcd pofteritate duorum geminorum ex vno concubitu pro- creatorum contentusfuit. Timuitfaneetiamip(e periculum clepuichritudine coniugis,cum habitaretintcr ahenos,fecit- quequodpatcr,vt eamfororediceret,taceretvxorem. Erat cnim ei propinqua , & paterno & materno fanguine: fcd etiJ ipfa ab alienigenis cognito quod vxor cius circt , manfit inta- ita.Nec ideo tanien iftum pa tri eius pr^ferre debemus, quia iftenullam foemiiiam pra*ter vnam coniugem nouerat. Erat eniniproculdubiopatern«efidei& obedienti^ merita potio- ra,intantum vt propter illum dicat Deus,huic fe facere bona quaefecit, Benediccntur,inquit,infeminetuo omnes genres tcrra;, j>io coquodobaudi^iit Abraham patertuus vocem

meam,

AdMarcellinum Lib.xvj. 251

meam,&cuftodiultpra?ctpta mea,& mandata mca,*: iuftiii- cationes mcas,& legirima mea, Et alio rurfus oraculo : £go fum,inquit, Deus Abrahampatris tui, nolitimcre , recum enim ruiii,& benedixite , & multiplicabo femen ruumpro- prer Abraham patrem tuum.Vt intelligamus quani caftc A- brahamfecerit, quod hominibusimpudicis, d; nequiti>Elu2c de fcripturis fandiis patrocinia rcquirentibus , vi jctur feciflfc libidine. Deinde vt ctiam hoc nouerimus, no ex bonis ringu- lisinter fe homines comparare,fed in vnoquoque confidere- musvniuerfa. Fierienim poteft vt habeatalicjuid in vira & moribusquifpiam quo fuperetilium , idc]; fit longe pra:ih- bilius,quam eft illud vndeab aliofuperatur. Ac per hocfano veroq; iudicio cum continentia coniugio prxferatur, melior eft tamen homo Hdelis coniugatus,<]uam continens infidelis. *Sed continensinfidelishomo, non fohlmminus laudandus cft,quia fe continet,dum non credaf.verumetiam multo ma- gis vituperandus,quia non crcdir , cum fe contineat- Confti* tuamus ergo ambos bonos, etia fic profefto melior eft con- iugatusfidelifsimus & obedientifsimus Deo,quam continenj minoris fidei,minorifq; obedientia;;fi vero paria fint cctcra, continentem coniugato pra^ferrc quis ambigat?

L. V I V H S. aP Edcontinens V Incodtce Bfu^cufi fic hahetw , Seimfitlif ^honio non foliim minin e laudandm esi , 'verametiam maxtn i do- teftandfH eji. Conftituamus ambos bonos etiam , qu£ lefiio non admo" dum mihi arrtdet. fjinc a^paret cjuam paru^" mowentiftt m riunlii txternorum operumymftex purointsrio^e^ontcwanent,

De his qiicc in Efau & lacob myfticc praefigurantur. CAP. XXXVII. Voigiturlfaacfilij,£faud: lacob pariter crefcunr. Primatusmaioristransfunditur in minorem expa- clo & placitointerillos, co quod^lenTiculamquam mmorparauerat , maior immoderatius concupiuit, coquc pretio primogenita fua fratriiuratione mterpo/ita vendidit. VbidicuTius m vefcendo ^ non cibi genere, fed auiaitatc iinmodefta quenquam culpandum. Senefcit Ifaac , eiufque oculisper feneftam vifus aufertur. Vultbenedicerc filium niaiorem,& pro illo nefciens benedicitmmorem,pro fratrc maiore , QMieratpilofusfe paternis manibus fupponentem, basclinis fibi peiiicBlis coaptatis,vclut aliena peccata portaa- - - P 4

z^t Auguftini de ciiiicateDei/',

tem : ^lfte dolus lacob , ne putareturfr^ucJulenais^oJijs, 8c.^' non in eo magn^ lei myfterium quarrerctur, fupcrius prsedi-f xitfcripturaiJdrat Efai: homorciensvenariagrtftis:Iacol)3U-r temhomo fimpleii habitans domimi. hoc n(*ftri quidani in- terpretati fiintfinedolo.Siue aure finedolo,ruie(Tmpiex,riup potjus Cmt fiftione dicatur, '' quod eft Gicece aTtKarf^fAsih^^ inifta benediftione percipitnda dolus hominis fine ctolof Quis eft dolus fimplicis , qua; fidio non mentienris, nifi pro- fundum myfterium veritatis? Ipfa autem benediftio <]ualis' cftf Ecce,inquit,odor filij mcitaquam odoragripleni, ^uem benedixitDominus.Etdet tibi Deus de rore c(^\u^ de yber- tate terr^, & multitudinem frumenti & vini : & feruianttibjr gentes, & adorentteprincipes, & fias4ominusfratristui,&. adorabunt te filij patris tui:quimaledixeritte,malediftqs:& qui benedixerit te,benediftus.Bcnedidp igitur Iacob,pr^di- catio Chrifti eft in pmnibus gentibus.Hoc fit,hoc agirur : lex & prophctia eft m Ifaac^etiam per os ludaforum Chriftusab illa benedicitur velutanefcicnre , quia ipfa nefcitur. Odore nominisChrifti, ficut ager iTiundusimplctur, eiuseftbendi- ftio de rore ca;li, hpc eft de verborum pluuia cliuinorLi:& de vbertateterr^,hoceftde cpngrcgationepopulorum:eiuseft iTiultitudofruraenti& vini , hoc eft multirudo cjuam colligi^ frumentum & vinum in facramento corporis & fanguin]|s cius.fii feruiuntgentes,ipfuihadorantprincipes.Ipfeeftdo- ininus fratris fui, quia populus.eius dominatur ludseis. Ipfum adorant filijpatris eius-hoceft fihj Abrahx fecundumfidem: quia & ipfe filiuseft Abrah;^ fecundum carnem. Ipfum qui inaledixerit malcdidus , & qui benedixcrit bencdidus cft. Chriftusinquam noftercriam cx ore ludzeorum ^uamuis er- rantium, fed tamen legem prophetafque cantariuili benedir citur,id eft veraciter dicitur : & aliusbenediciputatur,qui ab eis erratibus expcftatur. Ecce benediclioncm promiftam re- petetc maiore,expauefcitIfaac, & alium pro alio fc benedi- xi(recognofcit.Miratur,& <juis nam ille fitpercun6:atur:nec tamen fe deceptum eife coqueritur, imo confeftim reuclato fibiintusin cordciriagnofacrameto deuitatindignarionem, confirmat benediftionem. Quis ergo,inquit,venatus eft mihi ^ venationem ,& mtulit mihi , & manducaiii ex omnibus ante- ijuam tu venires,& bencdixi eum,«5<: fit benediftus? Quis non h^c maledi^lionem potius expeftaret iratij, fi hasc no fup.erna

" ^nffiri-

T

AdMarcellinum^ Lib. xvj. 255

inrpiratione,red tcrreno more gererentur? O res gf.ftas,red prophetice geftas-.in terra/ed ca^ litus: per liomines/ed diui- iiitus.Siexcutianturruigulatantis fcecunda myfteriis, multa funtimplenda volumina , fcd huic operi modus moderate imponendus,nosni aiia feftinare compellif. L. V I V E S. Enticulam. } Esi lentkuU uas oleartum^ ^ p^rua lens legM'

,mi,tiu genw.hoc mvdodiminHtiuwn eslklevte , itia v. rj a Itnti-

tate dui!ur,quod iente okuni ex ea Tiillet-.tia/noYe ejl angu7io. Sea m

facrti :itenijoliitn duocih riihea dicttur^qua Efau 'vendidit pnmo g€-

jtlturam. ideo dicltts eJi Edom cj.ffAluits.

h Non fibi genere.^//; c eii 'verum ex germana $Ua Euangeltca

legepr£.i€ptMn. Aluha ejfent hic mihi de hoc dictnda non ad Ucsn-

Uam pr^bendampopulh.fcd ad momdos popuU rechres , qu£ in aliud.

commvdiin tempH6 dijferentur-

c Ifte dolus.}A74rn bonut doltcs eTi ^ malu4,

i\ GrcEce A7J^xT®'.}Nam TrkdiJm eTiJingo,itadi'7rAci^&',ti>.i,^^f<^,

De mirsione lacoh in Mefopot.irniam ad cxcipicndam vxorem, Sc - de viiionequam in irinrre fomniauit, & de quatuor ipfius fcemmis^cum vnam petiflfct vxorem.

CAp. xxxviir.

Ittitur lacob a parentibus in Mefopotamiam , vt ibiducatvxorem. Patris niittentis ha:c verbafunt. i^ Non accipics vxorem ex filiabus Chanan^orum: furgens fuge in Mefopotamiam indomum Bathuel patris matris tu2e,v?c fume tibi inde vxorem de filiabus Laban fratris matristu^ Deus autem meus benedicattjt^, & augeat te & 'multiplicet fe:&: crisincongregationes genriimi : A: det tibi benediclionem AbrahiJ pacris fui , & lemini tuo poft te, vt hirres fias terr:^ molatus tui , quam dedit Deus Abraha?. Hic iamintelligimus fegregafumfcmenlacob abalio femi- ne Ifaac,quod fa£^um eft per Efau.Quando enim diftum cft, In Ifaac vocabitur fibi femen:pertines vtiq; femen ad ciuita- tem Dei:fcpararum eft inde aliud femen Abrah^e, cjuod erat inancilla: filio,^'quod futurueratin filiisCethurae. Sedad- huc eratambiguu deduobusgemmis filiislfaac, anadvtru- quc,an ad vnum eorum illa bcnedidlio pertinerct. Et/i ad vnum.quis nam eflet illorum, quod nijc declaratum eft cum propheticeapatrebenediciturliTcobj&diciturei. Et erisin

P S

2J4 Augu/lini de ciuitatc Dci

congregationcs gentium:& det tibi beneciiftionem Abrafiae patiKtLii.Pergensiraquein Mefopot.nTiiaiii Iacob,in fomnis- accepit oraculum,dc 4110 fcriptum cft:£t cxiit lacob a puteo iurationis.& profeftus eft in CharraA' deuenit in locum , & dormiuir ibi: occiderat enim rol,& rumpfir cx Japidibus loci, & pofuir ad capur ("uum , & dorminit in loco illo, & fomrjia- uit.Erecce{calaihbiliraluperrerram,ciiiuscapiitperringe- bar ad caflum , & angcli Dci arcendcbant , & defccndebaftt pcr illam : & Domin;i'; incumbcbar /iiper cam. Ht dixit: Ego ftim Dcus Abraha parristui, & Deusli*aac , noli rimere: ter- ra in qua tu dormis pcr cam, ribi dabo illam & fcmini tuo : 8c eiirfementunm ficutarcna rerr:^:& dilatabitur ^'fuperma- re.& in Africuin,& in Aquilonem, & ad Oriente: & benedi- centur in te omnes tribus rerr<e,& in femine tuo.Et ecce ego fum recum,cuftodiens re in omni via c]uacun<]ue ibis:& redu- cam tein terra hanc:<juia non te derelmquam. donec faciam' omnia,(]ustecum locutusfiim. Et furrexitlacob de fomno' fuo, & dixir:Quia dominus eftm loco hoc:ego ncrciebam.Et timu»r,& dixir:QuamterribiIiseft: locushic: & non cft hic nifi domus Dci,&h^c porra c^li.Et furrexit Iacob,& fumpfit lapidcm qucm fuppofuit Cihi ad caput , & *^ ftatuit illum in ti- tulum,& fupcrfudit oleumin cacumeneius, & vocauit no- menloci illius^^domusDei. Hoc ad prophetiam pertinet: nec more idololatrice lapidem perfudit oleo lacob, velut fa- ciens illum Dcum:nequc enim adorauit cum lapidem, vel ci facrificauif: ftd quoniam ^ Ghrifti nomen a chrifmate eft, id eft ab vnftione:profeft6 figuratum eft hinc aliquid, quod ad magnum pertincat facramentum.Scalam vero iftam intelli- gituiipfefaluatornobisin memoriam reuocarein Euange-" lio,vbi cudixiflTef deNarhanaeie:Ecce vcrelfraelira , in quo dolus nou eft <]uia Ifrael viderar iftam vifionem. ipfe eft enim lacobjcodem loco ait:Amen amen dico vobis, videbiriscce- luin apertum.&angfelos Dci afcendcntes & defcendentes fu- per filivim hominis. Pcrrcxir aurcm lacob in Mefopotamia, vtindeaccipcretvxorem. Vndeautemilli accideritquatuor liaberefd«riiiinas,dequibusduodecimfilios,& vnam filiam procrcauir,.; um carum nullamconcupifccretillicite, diuina fcnptura indicat. Ad vnam quippe accipiendam venerat, fed cum illi ^alrera pro altera fuppofita faiflet, nec ipfam dimi- iitj^ua nefciens vfusfaeratin no£le,nc ludibrio eam videre-

tur

Ad Marcellinutn Lib. xvj. 2.55

furliabuifretc^exeoteporequoniami-nulnplicande poftcri- tatiscaura pluresvxores iexnulla prohibehat, accepit etiam illam, cui vni iam futiiri coniugij ndem fecerat. Qux quunn eflet fterilis,anciilam fuam,de qua filios ipfa fufcipeiet, ma- rito dedit.quod etiam maior iovcH eius, cju.u-nuis peperifler, imitaia,cjuoniam multiplicareprolemcupiebat,etVecit.Nul- Jam iacob legitur petiilfe pripter vnam , nec vfus plurimis, nifi gipnenda^proiis ofhcio conjugaiiiure feruato , vcnequc hoc faceret,nifi vxores eius id fieri flagitaflent, ^ua: corporis virifui habebant legitimam poteftatem.

L. V 1 V E S. a A Puteo iarationis.}5»V vcnerunt Septudginta , pro eo qtwd jr\ Hehrfike ejl . u pateo fitHritatif. Confenttunt Syinwarhuf & t^^lUiU.N a n etiam auita^vocaiur Berrfabe , ^uodfonatputium faturitatts. Hicronyn,u4 : f-^eium puteu< faturitutn .quemfoderunt fcrm tfaacy non itlem efl , quiputetts iur itionu , c^uem fodn K^^^ira- harn, (^ iurifiurandi nonnnauit ,feufaederii: c^uodfeat cum ^bme- lech Gen.u.dms feptem agnti ; nam S^hee eft lufiurandum (i;fptemy tametf. m eadem -orie putium -vtrumque cjfc.

h SapQr mavc.^-fJic nihilf.gmficat de regnomaris,cjuod clafihu^ ohtinetur:fedyVt lam dixifoccidentefn notat plagam , qii£ eft Syrt£ ad, tnarc noftrwn^vt cjuaiuor i> undt orat indicet.

c Satuitillumin titulum. ^ lkxi. Tii\Yt^,coUimnam,ciuodmagis congrutt quam titulum.

d DomusDci.^ricnsibtpofitttiJifl^ ejiBetheLquipriui crat t.Hx% id cftftunc do,yitii Vei.^antc nux vocabatur.Erat tnparte Benia,' minjuxta Bcthou (<f Gai.

C Chrifti nomen. \ x€.fTor Gr£ci dicttnt j ^uem Latini vnSium, XV-^^Ksf- cft "^nCho.

f A Itera pro altera.}/:^^ fiUa maiorpro Rachelfilia minore.Ge* nejls vmfimonono.

Qn^ ratio fiierit,vtctiam Ifrael cognominaretur. C A P. XXXIX.

^^^^ Enuit ergo duodecim filies, & vnam fili?m ex qua- |f^^.,^ tuormulieribus. Deinde ingreflTuseft in j/Egyptum. i^^i^i per fiiium fuum lofeph, qui venditusab inuiden- tibus fratribus, eo perdi^usfuit ,atquc ibidem fublima- tus. Iac«bautem enam Ifrael , ficutpaulo antedixi , voca- batur: quodnomenmagispepulus ?x illoprocreatus obti-

23^ Auguftini de ciuitate Dei

nuit.Hoc autem nomeilli ab angelo impofitum eft, «juicum jllofueratinitinerede Mefopotamia redeunteluaatus,ty- pum Chrifti euidentiffime gerens.nam quod ei pr^ualuit la- cob/ vrique volenti,vtmyrterum figuraret:fignificat pafiio- nem Chrifti,vbi viG funt ei pr;tualere ludaei.Et tamen bcne- diaioneabeodemangeloquem fupcraueratimpetrauit : ac fic huiiis nominisimpofitio, bcnediaio fuit. ^ Interpretatur autem Ifrael videns Deum,quod erit in fine pr^miu omnium ianaorum.Tetigifporroilliidemangelus veluti pr^ualeti latitudinem femoris^cumqueiftomodociaudu reddidit.Erat itaque vnus atque idem lacob & benediaus & claudus:bene- di(ausineis,quiinChriftumex eodem populocrediderunt, atqueininfidelibusclaudus. Namfemorislatitudo , gcneris eft multitudo.Plures quippe funt in ea ftirpe, de <juibus pro-: phetice prxdiftum eft:£t claudicau^runt a femitis fuis.

L. V I V E S. ^X rTique volenti. J- t^nolente enim eingelo ^pro vlrili fua V cmrk nitente non modo -viiltcs fuiffet proftratufquejed etiam

ocdfta.

h Interpretatur autem lCrnel.} Hieronymui nonvidetttr pro- ^dre, (jttod lfraeli»terpretetur videns Dettm ,fweprinceps Dei,ftue «LSuTWTOc -^K , id ^ft direflii^ Dei , fet* ad verbum magii , rcBiftmns Dei.Jofcphtis in Antiqttitatihtts^lfrael dtSlum arbttratur^quodfteterit aduerfuf angelum.

Quomodo [acob cora feptuaginta quinqoe animabos Aegyptum

narietutingrefTaSjCum plcnque cxeisqui commemo-

tantutjcempore podcrioci (int geniti.

C A P. XL.

I^n^ Ngrcffl itaque refcrunturin /Egyptum fimul cum ^^jl^ipfo lacob feptuagintaquinque homines, annume- V«4c!i ratoipfocum filiisfuis.ln quo numero duas tantum fofmins commemorantur , vna filia , neptis altera. St^ res diligenterconfiderata, nonindicat, quod tantus numcrus fucrit in progenie lacob , die vcl anno quo ingrefTus eft jffigyptum. Commemorati funt quippc in eis etiam pro- nepotes lofeph , qui nullo modoiam tunc cfTe potuerunt: quoniam tunc centum triginta annorum erat lacob : filiua vero eius lofeph trigintanouem : quem cum accepiife tri- cefimo anno fuo,v€l amplius,conftet vxoremj^uomodo po-

tuit

Ad Marcellmum Lib. xvj. 137

tutt pcr noueiTi annos habcrc proncpotes dc filiIs,<juo$ cx eademvxorcfurcepit!' Quum igitur ncc filios haberent E€' frcm & ManafTesfilij lefeph, fed eos puerosinfia quam no- uennes lacob iEgyptum ingi elTus inuenerir , quo patto co- rum nonfolumfili) ,fedetiam nepotcs,inil]is feptuaginta- quinque viris numcrantur , qui tunc /Egyptum jngrelli lunt cumlacobf Nam commemoratur iKi Macbir filius Man;ifle oeposlofcph ; &' eiufdemMachirfilius,ideftGala<-id ncpos MananTie^pronepos lofej-h: iKieft&quem genuit Effrcm alter filius Iofeph,id cft \'td]aam neposlofeph : ibi cft & Bareth filius ipfiusVtalaiE , id eft neposEftVcm , proncpos lofeph: cjui nullo modo efTe potuerunt,quando lacob in ft- gyptum vcnit, & filios lofeph ncpotes fuos auos iftorum, minoresquam nouem annorum pucrosinuenit. Sed nimiru introitus lacob in /Egyptum , quando cum in fcptu.iginta- ^uinque hominibusfcriprura commemorat;n6 vnus dicsvcl vnus annus, fed totum illud eft tcmpus quamdiu vixit lofcph perquemfatlum eft vt intrarer.Nam deipfo lorepheadem fcriprura lic ioquitur: Ethanitauit lolcphin /Egyptoipfe Sc fratrcs cius: & omniscohabitatio ratriseius, & vixit annos centum cSc decem, &: vidit lofeph filios Effrem , vfque intcr- tiam gcnerationcm. Ipfe eft lUc proneposcius ab Etfrcm tcrtius. Generationcm quippe tertiain dicit, filium , nepo-« tem,pronepotem.Deinde fecjuitur ; Et filij Machir,filij Ma- nafte,natifuntfupra femora lofeph.Et hic ille ipfe eft nepos Manaftk;,proneposIofeph.Scd pluralitcrappellati funvficut fcriptura confueuit : quic vnam quoque filiam lacob , filias nuncupauit : ^ ficut in Latina? lingua- confuctudine libcri di- cuntur pluraliter filij , etiam fi non fint vno amplius. Qmim crgo ipiuislofeph pripdicetur felicitas , tjuia vidercpotuit pronepotes,nullomodo putandi funtiam fuiifc tricefimo- nonoanno proaui fui Iofeph:qu;mdo ad cum in iEgyptum lacob pater eius aduenit. Illud autem eft , <juod fallit minus ifta diligenrer intuentes: quoniam fcriptnm eft : Ha?c autcm nomina filiorum Ifrael , quiintraucrunrin j?gyptumfimul cum lacob patrcfuoHoc cnim diftumeft, quia fimul cum illo coinputanrur feptuagintaquinque non quia fimul iam erant omnes, quando ./fgyptum ingreftuscftipfe;fed, vtdi- xi,totum tempushabctureiusingrefl'us,^uovixit Iofeph,per quem vidctur ingrcflus

258 Auguftini de ciuitate Dci

L. V I V E s.

a QIcutinLatinzE \in^u2e conCuetudine.}Sic LatinevnM fi-' Jj ^it^ Uberi dicitur ^icut Cellimfcribit , affertcjtie diBiim Sem» fr9nijy4ftlio>i(i,c[Ui de vnico Sempronij Gracchtjijoliberosdixit.fi* rcntu!^ lUTifconfuUus- lib.DigeTlorum qmjTcjuA(^cfi'ao tdm confirmat» De bcncdidione t^uani va ludim filium^uutn promilit. C A P. XLI . ^^^§ Gitur propf cr populum Chriftianum,in quo Dei ci- ^t^ iiitas pcregrinatur in terris , C\ carnem Chrifti n\ fcSf^Kj^ Abrah^ femine requir.imus, remotis concubmarum Uliis occurrit Ifaac : C\ imemine Ifaac , remoto Efau , qui eft Edom, occurrit lacob , qoi eft & Ifrael : C\ in ieminc Ifracl ipHuSjremotis c^teris occurritlndas , quia de tribu luda exortus eft Chriftus. Ac per hoc quum in ^gypto mo- riturus Ifrael filios fuos benediceret : quemadmodum lu- <lam prophetice benedixerit, audiamus. ^Lida, inquit, tc laudabunt fratres tui. Manus tu^ fuper dorfum inimicorum tuorum: te adorabunrfilijpatristui. Catulus leonisludas, *^exgerminationefilj miafcendifti : recumbens dormifti vt leo , & catulus leonis,quis fufcitabit eumf Non deficiet prin- ceps ex Iuda,& dux de femoribus eius,doncc veniant qu^ re- pofita funt ei: & ipfe crit expedatio gentium, alligans ad vi- tem pullum luum, ^ cilicio pullumalin^fu.-e. Lauabitin vi- ro ftolam fuani,&: in fanguine vux amictii fuum. Fului oculi cius a vino,& dentes canclidiores lafte.Expoiui hsec aduerfus Manichsum Fauftum difputans, &: fatiseiie arbitror , quan- tum veritas prophetice huius elucer.Vbi Sc mors Chrifti pre- difia eft verbo dormitionis,(S<: non neceflitas, fed poteftas in mortc noniine lconis. Qu^m poteftatem in Euangelio ipfe prxdicat dicens: Potcftatem habeoponendf animam meam, & poteftatem habeo itcrum fumendi eam. Nen«o eam tollit a me,f cd ego eam pono a memetipfo,(S: iteru fumo eam. Sic leofremuit,ficqiioddixir,impleuit.Ade«m nanquepertinet poteftatem, quod de refurrc6lione'eius adiundum eft : Quis fufcitabit eumf hoc eft,quia nullus hominum nift feipfe fufci- tauit qui etiam de corpore fuo dixit:Soluitc templum hoc,& in triduo refufcitabo illud.Ipfum autem genusmortis, hoc €ft fublimitas crucis in vno verbo iatelligitur, quod ait,afce- difti. quod vero addidit:rccumbens dormifti,Euangelifta ex- ponit,vbidicit:Etiiiclinatocapitetradiditfpiritii. Aut certe

Icpul-

AdMarcellinuni Lib. xvj. 239

fepultura cius agnofcirur, inqua recumbitdormiens:&: vndc

illum nullushoiTiinum,(icutproplictcE aliquos , vcl ficutipfc aliosfufcitauit, ied ficut a fomno ipfc furrexit. SroLi pon-o cius cjuam lauat in vino, id cft, mundat a pcccatis in fanguinc fuo , cuius fmguinis facramcntum bjj)tiZufi fciunt , vnde Sc adiungu;£t in fanguinc vuae anu£iitni iuum, quid eft nifi Ec- clciiaf Ecfului oculieiusa vino , Ijjijicilcs ciusincbiiati po- culo cius.De c|uo canit Pfalmus:£t calix tuiis incbrians quain pia.'clai us elT:. F.t dentcsciuscandiuioreslade :tjuodpotant apud Apoftolum paruuli , verba (ciiicer nutrientia , nondutu idonei folido cibo. Ipie igitur cit in quo repof ta cranr pro- mifl'( Iuua?,qua? donccvcniient,nuncjuam principes, hoc eft reges Ifrael ab illa flirpe dcf::crunt. £t ipfc expeciatio gcn- tium,quod chrius eft videndo,tjaam fit exponendo.

L. V I V E S. aT Vda,iaquit,te laudabunt.^/cc/.w etta.tt latn ffljiue conf(f?io,

1 b H\ gcrniinationc. V/ycir^/fCi^x xaptttutate.De ChriTln h** o.nniii , vt m-iflij^aiur eum capums popnlos ijjc dttcturnm , ^ iuxta intelligentiam facr atmeiii afcend^jjeinaltum, ^ captikam dt^xiffe ca^ ftiuitatern fjieroitymu/t .

c iitcilicio j^ulluin aliiiar fua.'.V ^Jli^ vtrterunt : Ht fnnictslo pul- lum nfiD^e ft*te. Hibron^mta osiendn Helrinci : x^Ui^ans ad -vucm pu'.Ufnfi,um ^ ad eliClAi.'! 'vnew afinam fna II. Etpfo puilv p^fle lc^$ citiiiaiem illam diuina-^^de cjHu hife librts lo^jUimnr. I orrh l x x .«'> ijm 'verteiunt, Efl vt, o »\/| Pan<pinusfeu Laprrolws \iitus a lonHoiue./dt a^tid Thcophraflii , ^ ab eadem mcutefpccics hed<r£ Diofc^ Pluu itaqui ncfcio undn cilicium hicirrepferitywfi verfumfii helicium,

De filiis Iofeph>quos Licob pro; herica manuum fua- rum tranfmutatione bencdixit.

C A P. X L I I.

T^i^^fi Icutautemduolfaacfilij,Efau&:Iacobfigurampr5- >:'^^ijj'^ bueruntduorumpopulorum inludaris & Chriftia- ^^^j^ nis:quamuis(juod adcarnis propjgit>em perrinet, iiec Iudd::i venerunt ex femine Eiau , fc6 Iduma;i : ticc Chri- fttan-^gentesdelacob.fed porius IuiJ;fi:ad b.»c enim tantum figura vaiuit , quod didum eft , Maior feruiet minoi i : ita fa- (kum eft eriaminduobus filiislofeph. Nam mator gefHtry- |)um ludacorum , Chriftianorum autem minor. Quos cjuun» bcncdicerct lacob maiiunj dcxtcram pones fuper minorcm.

240 Auguftini de ciuitate Dci

quem habebatad finiftram : finiftram vero fuper maiorem,' quemhabcbataddextram -.grauevirumeft patri eorum, &* admonuitpiurem velutcorrigens eiuserrorcm, & quisnan» eorum eflet maior oftendens. Atille mutaremanusnoluiti icd dixir.Sciojfili/cio. Et hic erir in populum, & hic exalta- bitur : fed fiater eius iunior maior illo erit,& fcmen eius erit inmultirudinei^cntium. Etiamhic duoill.i proniinfa demon-A ftrant : nam illc in populuni , ifte in nudtitudinemgentium. Qindcuidcntiusquam hisdualnis prominionibus contmeri populum Ifraclitarum orbcmque tcrrarum in fcmine Abra- liar;ilhun,recundurn carnem,iltum fecundum fidemf

De temponbus Moyfi 2c IcTu Naue, ac IudicU:atque ex indeRegumi

quorum quiae:n ^aul primus eft,fcd Dauid praecipuus

& ficramemo habetur & merito.

C A l>. XL I II.

ajTvt^ Efunfto Iacob,defunfl:o etiam Iofeph> per reliquof li ^^M^/i ^^'"^'^*"^ qnadragintaquatuor annos , donec exireiur ^i^i/j^ de terra itgypti , in modum incredibilem illa gens crcuit, etiam taniis att rita perfccutionibus , vt quodam tem- jiorc nati mafculi necareniur : ciim mirantes ^gyptios ni- iTiia populiillius incremcnta terrcrent. Tunc Moyfes fub- traftusfurto trucidatoribus paruulorum,ad danuim regiain, ingcntiapereum Deo pi^Eparanteperuentt , nutriturquc& adoptatusa hlia Pharaonis, ^quod no;nen in iSgypto om- nium regum fuit,in tantum peruenit virum.vt ipfe illam gen- tem mn-abiliter multiplicatam , ex dur iffmio Sc grauiffimo quod ibi fcrebat, iugo feruituris extraheretiimd per eii Deus^ qui hoc promiferat Abrahte. Prius quippe exinde ad ter- ramMadian fuifie refertur : quod quum Ifraelitam defcn- dcrct , itgyptium occiderat , Sc territus fugerat : poika di- uinitusmillus inpotcftate fpiritus Dci fupcrauit refiftentes Pharaonis ^magos. Tunc per cum iEgyptiis illata; funt decem memorabdes plaga*, quumdimitterc populum Dei

cv*

iiollcnt , aqua in fanguincm verfa , ran^ & ^ cynifes , ° cy nomya, mors pccorum, vlcera, grando, ^locufta , tene- bra: , mors primogenitorum . Ad extremum Ifraeliras quos plagis tot lahtifque ''perfrafti tandem aliquando di- mifcrant , iEgyptijinmari rubro dum perfcquuntur extin- fti funt. Illisquippe abeuntibus , diuifum mare viann fccit: hosautcrainfe^ucmcs jinferedicnsvndafubmerfit. Dcin*

deper

Ad Marcellinum Lib. xvj. ' Z41

ieperannosquadraginta duceMoyfe, Deipopulusperde- fertum aftus eft-.quandotabernaculum teftimonij nuncupa- tumeft: vbiDeusfacriticiisfutura prarnunrianribus coleba- tur : quum fcilicet lam dara lex fuinet in monre niultum tcrribiliter. Arrdftabatiir enim euiuentirfima mirabilibus llgnisvociburquecliuiiiitas.Quod facl:umeft moxvt exitum elt de Agypro,& m deferro populus eile co^pit, qumquage- fimo die-poft celebrarum pafcha per ouis nnmolationcm: quiE vlque adeo rypus Chrilli eft, praenuntians eumpervi- itimam paOionisde hoc mundo rranhrurum ad Patrem: ^Pafcha quippe Hebrcca lingua , tranlirusinrcrpretatur "• vt iamquum reuelarerur reftamentum nouum , poftea quam pafcha noftrum immolaruseft Chriftus , quinquage/imo die veniret dc ca?lo fpirirusfanclus: qui didluseft in huangelio digirus Dei : vr recordarionem noftram in primi pra:figurati faftimemoriamreuocaret : quia «5^ legisillerabulee digito Deifcripr^ereferunrur.DefunftoMoyfe^populum rexit le-» fus Naue:&: inrerram promif/ionisinrroduxit : eamquepo- pulo diuifit. Abhisduobus mirabilibusducibus, bella etiam profperrime ac mirabilirer gefta funt: Deo conreltanre non tampropter merira Hebriei p(y:>uli , quampt'opterpecca- ta earumqua; debelldbaptur genrium , illas eis proueniffe vidiorias. Poft iftos durem duccs , iudiccsfuerc iamintcr- ra promft/ionis ponulocollocaro: vrinciperet intcrim red- di Abrah;? prima promiflio degenre vna,id eft Hebr.iea , & deterra Chanaan : nondum dc omnibus gcntibus & toto orbercrrarum:quodChrifti aduenrusin carne, & non vete-* rislegisobfcruariones , (ed Euangelij hdcsfuerat implctu- ra.Cuius rei prtcfigurario fafta eft,c[uod non Movfcs qui le» gempopuloacceperarinmonrc Sina *^ fed lefus ,cuictiam iiomcn Deo pra^cipienre mutarum fuerat, vrlefus vocare- tur,populum m rerram promif/ionisinrroduxir. Tempori- busaurem ludicum, licut fchabebant &. peccara populi , & inifericordiaDei, alternaueruntprofpera& aduerfa bello-' rum.Inde ventum eft ad Regumrempora. Quorrim primus regnauir Saul: quo reprobaro, & bellica clade proftrato , e-» iwfque ftirpe reieda,ne mde reges orirenrur,Dauid f ucceffit in regnum,cuius maxime ' Chriftusdiftus eft filius. In quo arriculusquidamfaclus eft, & exordium quodammodoiu- wcntutispopuliDci^cuiusgcnerisquasdam vclut adolefcen*

141 Auguftini dc ciuitate Dei

tia ducebatur ab Abraham vfque ad hunc Dauid. Neque c- rim frullra Matthseus Euangelifta fic generationcs com-^ nemorauit, vt hoc primum interuallumquatuordecimgC'^ , nerationibuscommendaret, ab Abrabam fcilicet vf<^uead Dauicl. Ab adolefcentia quippe incipit homo pofTe generare, propterea generationum feriesab Abraham fumpfit cxor- dium, qui eiiam pater multarum gentium conftitutus eft: qiiando mutatum nomen accepit. Ante hunc ergo vtlut pue- riria fuit huius generis populi Dei , a Noc vfque ad ipfum A- braham, & ideo prima linguainuenta eli^,id eft Hebr*ea. \ pueritiananquc homo incipitlocjui poft infantiam , ^quse hinc appcllata cft,quia fari non poteft. Quam profedo vtra- tem primam demergit obliuio, ficut xtas prnna generis hu- manieft deleta diluuio. Qnptusenim quifqueeft, qui fuam rccordctur infantiam ? Quamobrem in ifto procurfu ciuita- tis Dei iicut fuperior vnam eandemque primam,ita duas f ta- lesfecundam & tcrtiam liber iftccontineat , in qua tertia propter vaccam trimam , capram trimam , & arietem tri- mum, impofitumcftlegisiugum , & apparuit abundantia peccatorum,&: regni terreni furrcxit exordium, vbi non de- fueruntfpiritales,quoruminturturre& columba hguratuiB cftf;icramentum.

L. VIVES.

aX^Vocl nomen in iEgypto. }■ Neputetur idemfuijjie Pha-^ \JraOfCjutti4ncregnahat , (*;' ejut ternportbtit lacob f^ lofeph. Nant 'vt in £z^echielem Uhro nono docet HitronyrKUi , Pharao apud %>^egypttos nomen eji regtA dignitatis Sicut poji t^lexandrum Pto-^ lem^i-r^t apud Romanos C^fares ^^ t^ugup-.apud Philifthjtos ^- bitnelech : qut de %^nt'tochti ^ ^rfactdtt addit , non fatiffaciunt. fderodottu •vmcmn Pharaonemponit cdccttm, Pharaones njero di&i (unt,quafi Pharvnes.a ['haroinfula e regtone ^lexmidfi£,eUm Car^ fathos dtna^njbt regnautt Protew. Huim Pharaonts fiUam Ther- muth ijOiat Jofepht*4.

h Rcfiftentes Pharaonis Magos. > Qmifuerithic Pharao non conuentt. Euf biti^jc-ibit ^piortem Polyhiftorem tradtdtjfe ly^ma- fim regnaff, m tyl^gypio^c^uum tlUnc ludx dfC(ffertin t , quod fieri noit pot ft.Ni*m f^fnafisfutt mithopoftertor j temporibta [ctltcet Pytha- goTdC^ cma Polycrate Samtomm tyrann» commendatH* eft, ideo

lofephus

Ad Marcellinum Lib. xv), 14}

2efephttf ex ManethoneTechmojlm Pharaonemponity c^ficcflendit J^anethonem 'varmm ejjejut cjut alihtponat ^menophin. idem Euje' bii*i tn Chronicvs , Pharat,nem Cenchrem hoc tempore^atuit, Jnpra- taratione Euangelij M agoYum etiam ponit nomtnaylannem ^ lam» brem ex NumeniOy

c Cyniphes. } Ufephns in tertia plaga, fi modo bene eJi a Rf*f' Cymphei fino-vetju^ y pedtculos ponit ex mtimts corporibtn ebuUttntes > ciumoT^ bumphthtrtajin,hoc eft piidtcuUremy nu cyniphum memtnit neccyno- mytA.^utor fftjhrt^ So.elafti,£,f^ y^lbcrtHs Grotttsy genus mufcA" rum dicunt e(fe cyniphcSy ut etiam Origenes putat. ^lbertui libr. z6. Ve antmaUbuSyCorpcre traiit effe xermes^capite ^ alts mufcas , cum aculeoinore,cjuopuitgunt i^ fu^wjt i palujlribtn nafctlocn , (^ ani- manitum ^irtttts^fed humanos maximt cojefiuriOrtzenesfuper Exod» fic in(jt^it.PoJi hoc \inipe.:ftc enim upud eum l«gitur,producunttir. Hoc antmalpenniscjuidemftijpetfditurperaeravolttam : feditafnbtde ^ rninutumyVt ccnli -uifum ntft acute ernentts effugiat,corpu4 tamen cfuU infedertty^cerbif^tno ttrehrat Jlimulo , tta -vt quem 'voUtantem videre ^uts non 'ualeat,fe7iti*it Jlnntdatitern ,Jic Origenes: cjuiper hoc animalis gentM dialcthcam vult intelUgt^-jU£ minutu ^fuhtiUbtts ■verborumfth mulU artim.piterebrat^^ tanta caUidnatt circumuenit,vt deccptut nec videat^nec inteUigat.Sed necjtie cyniphes.necjueJttjtpescjuiJim^uUti* aut Latinorum aut Gr<ecorum dixerit : necftc eji apud L x x. fed tf-xviwif; a-icn^ enim '^mt» l^ x«vo»t»oo(Af,T;f inqmt Suidai.,ammal cnUfare : n^ ^vT^r.filyi^quod UgnA exedit:^ ttt Pfaito^.aKumc habetur in Gr^-^ co.Pro eo cfno ad Hehraicam veritatem ^ Targum Chald^um legi* tur pedtruli.fi-ut apud /of^phum.

d Cynomia. > itMjJyifet, caoinamufcaadverbumi-vttlgo tnufcam Cjnotnta grauifiimam legimta in Exod.

e Locufta.}-/?f5 agris damnofa,cjua muhd regiones infejlantur, ^ in prinns Cyrenatcapars ^fric<eyCju£ .4cgypto coniungittir Deorum ira^ incjuit PUnius.eapeJlts creditur.

f Perfrafti. } Pr£fradiJuri,i'ijlcxibiles:perfraBtymultumfra^i,^ attrtti.

g Pafcha quippe. } Phafe esi tranfitus , quoaiam pertranfihat p^fgh^ angelu6 Domini percujfor domos fiUorum jjrael , nec plaga iUas af- fligebat ^hinc dedufl m efi pafcha.vt Hteronymus docet Ubro fecund» in Altchaam , non a Trvi^jii , tjuod ejipatiyquafipaj^totidem in J\4At' thaum' h Sed lefus cuictiam no«?en. } ExinterpretationihmHcr*

144 Auguftini de ciuitate Dei

brakiiidemvidetttreffeJeffti ^lofue. Vtrunqueenim afalute did" tur:^ in Efdra lefmfihHS lefedech Jofue nuncupatur. i CuiusinaximeChriftus diftuseft filius. \ Sic in principid Buangelij Afattbai, ^ in contextu Euangelij plerunque Jefus filiu0 I>amd dicttur^cui multumpromiffui ejl Chrifttt^,^ quem tnuenit Do^ minuf ex animifui {ententia.Vuorum enim maximefilius dicitur Chri' fius,\^hrahie ^ Dauid^quoniam iftiifapitii ac dtfertitn, ^uam cttte- rii eft pTomiffu/f.

k Etideo prima {m^xxz^Farivt poffet.

1 Quze hinc appellata eft. \ Infantes enim diuntur , c^uod fari

mqueaut, 'vnde etiam homines natu grandes tmerduw infantesap"

peUantur iquia loqm nLfcium.quum tamen pl, runque bal-

butientif^ime garriant ificutijs cjui quo funt in omni

fermone ineptiores ^fordtdioreSyeofe magit tum

philofophos ytum theologos aliartimqui

magnarumarliumperitoi

arhttrantur (y

iaClanU

Dirt

AVREUrAVGV-

STINI EPISCOPI AD

MARCELLINVM DE ciuitatc Dei,

L 1 B E R X ni.

DetemporibusPropIietarum. CAP. I.

/^ juiirsfemini &: gentcIfr^eUticamfecundum y^^. 'r^v carnem,& omnes getes deberi fccundum fi- "^^^^^^L^Videm.Deopolliceicdidici/nus^queidmodiini %'L^"^/^^'"P^^^tur,perordinercmporuprocurrens y<;^^":^^%??^.®^ci ciuitasindicauif.Quonia ergofuperioris libri vf<jj ad regnu Dauid faftus eft finis,nuc ab eodem regno «juantum fufcepro operi fufricere videtur,ca!tera qu^ fequG- tur attingamus.Hoc itaquc tepus ex quo fandtusSamuel pro- phetareco?pit,& deinccps donec populuslfrael captiuus in Babyloniaducereti'r,at(}iindcfecundufanc1i Hiercmicpro- •pheiiam poft feptuaginta annos rcuerfis Ifraeliris Dei domus inftauraretur,totum tepuseft Prophetaru. Quamuisenim 6c ipium Noe patriarcham, in cuius diebus vniuerfa terra dilu- uiodeleta eft & alios,fupra& iiifra vfqucadhoc tempusqtio reges in Dei populo effe coeperunr,proJ)ter qua^dam pcr eos futura,iiuequoquomodo fignificata,riucpra;di£la qu2E perti- nerentad ciuitarem Dei rcgniimoue celorum,non immcrito ^poflumus appellare prophetas,pr£efertim quia nonullos eo- rii id expreflius legimus nucupatos,ficut Abraha,ficut Moy- fcn:tamen dies prophetarij precipue maxime'que hi di£ti funt €x quo coepit pr ophetare Samuei, ^ui & Saulem prius,& co

1^6 Auguftini de ciuitate Dei

repiobato iprum Dauid Deo pr^cipiente vnxitin regem, de cuiusc<Eteriftirpefuccederenr,quourqueillos fnccedcre fic oporteret. Qu^igitur aProphctisfuntpr£Edi£la de Chrifto cummoriendo decedentibus,&: nafcendo fuccedentibus fuis inembris ciuitas Dei per ifta currcrct tempora , i\ omnia ve- limcommemorareiniinmcnfumpergitur. Primu qniaipfa fcriptura,quae per ordiaem rcgeseorumque fadla, &, eiienta <iigerens , videtur tanquam hiftorica diligentia rebus geftis occupata effe narrandis,fi adiuuante Dei fpiritu confiderata tradetur,vel magis , vel certe non minus prafnuntiandis fu- turis,4uam pra^rcritis enuniiandis inuenietur intenta. £t hoc perfcrutando indagare,ac dilferedo monftrare,quam fit ope rofum atqueprolixum, &quammultis indigeat volumini- bus , quis ignorat , qui hscc vel mediocriter cogitat ? Deinde quia ea ipfa quze ad prophetiam non ambigitur pertinere, ita funtmultadc Chrifto regnotjue c^lorum ,qua? ciaitasDei eft,vtadhuc aperiedum maior (u difputatio necelTaria^quam huius operis modus flagitar. Proinde ita fi potuero ftylo mo- derabor meo.vt huic operi in Deo voluntate peragendo, nec caquac fuperfint,dicam,nec ca<^uae fatis fint, pra^termittam.

lOANNIS LODOVICI

VIVIS VALENTINI IN DECIMVMSEPTIMVM LI- brum De ciuitate Dei,Diui Au- Veli; Auguftini Com-

mentanj.

1^^^^^ Offumusappellareprophetas.}Pro/?/jff<<^/>o;>«^«« ^l ^J^y, fjebraictis F identeinormnauU,qmDominumali<\uii pr^mnciantem , (tut etiam imagines rerum futurarum njidcrent^fi non corporus oculo , certe iUo mcnttt , tnult9 quam hic eji aeutiore. fjincprophctia eH 'vifio infacris literit . In pri- molih,Re<Ttim ISJathanappeUatur njidens. Interdum probhetA mmi^ nepropraiombuSy-vatibnffacerdotibw Grsci-vtuntur. Prtmui^ ho^ wo^prophetafuit .y^danty qui myHerium Chrifii ^ ecclefi£info~ pore-vidityhincMnoch^Noe^J^brahamjifaac^lacob , ^ huitti Uberiy MoyfeSi<^ altj deincepspermulti t quitamen tnter prophetas nonnu- WirantHr.quialihrosdevifiomhttsfuknonreltqfferunPj pr^ter Moyf

fetf.

Ad Marcclliniim Lib. xvij. 247

fen^emui volumina etiam ad rittti,facras c£remomas , legefque cmles f^eCiabant.Etf%^£comnia^gHrarerum fmurarum erant y netjuetRa tempora prophetarum fi4nt dicla^ficut ea qu^ui efi regnatum^ c^uihttt pr9phet£nunqt4amdeft$eruntaSamuele,anti!^uemjermo domini ru- rm erat , ^ -vifto non maniftfta , 'vt diciturpimo regnorum.ad renn- grationem e Babylone, fcripttqne funt Itbri quaittor maiormn pophi' ^arum,^ duodecim minorunx

Qup tempore fit impleta promifsio Dci dc terra Chanaan*

quam in pofrcTsionera etiam Ifrael carnalis ac-

ccpit. CAP. H.

N prapcedente libro diximus,ab initio ad Abrabnm ^Q^-pvoinifsionumDeiduasres fuifle promiflas : vnam KiJ. fcilicet quod tcrram Chanaan pofleflurum foret fe- men eius : quod fignificat, vbidiclumeft: Vade interram, ^uamtibidemonftraucro,&faciamtein gcntem magnam: aliam vero longe pr^ftantiorem: non decarnali, feddc fpiritalifeminc : pertjuod pater eft : nonvnius gentis Ifrae- litic^, fed omniumgeiuiumqu^efidei cius veftigia confe- quuntur. Qj^od promitti corpit his verbis. Et benedicen- tur in te omnes tribusterra?. Etdeincepsaliis multis admo- dumteftimoniishjecduoprcui-iifla efle monftrauimus. Erat igifuriamin terra promifsionisfemen Abrahd:,ideft popu- lus Ifrael fecundum carncnv.atque ibi non folum tcnendo,ac pofsidendo ciuitatesaduerfariorum , verumetiam reges ha- bendo,regaare iamcoeperat , impletis de ipfo populopro- mifsionibus Dei iam magna cx parte : non folum qu3E in il- listribuspatribus,Abraham , Ifaac , & lacob , quibufcunquc diftisvel fignis, aut figuris temporibus eorum faft^E funt, verumetiam qux per ipfum Moyfen, per cjuem populusi-» dem dc feruitute )?gyptia liberatuseft, &i per quem cun- ftaprajtenta reuelata funttemporibuseius, cumpopulum per eremum duccret, faftaf fueranr. Neque autem per inCi- gnem ducem lefum Naue , per quem populus illeinpro- mifsionisinduftuseft terram : qui expugnatisgentibus, eam duodccim tribubus, quibus Deus iuflerat , diuifi t, & inortuus cft:ne<]ue poft illum toto tempore ludicum impleta fuerat promifsio Deide terra Chanaan, quoda flumine iCgypti vfqueadflumen magnum Euphraten populusille domina- retur : nec tamen adhuc prophetabatur futurum , fed expc- £labaturimplQnduin.*lmpktumcft autcm per Dauid, &

Z48 Auguftini de ciuitate Dei

cius filiumSalomonem : cuius regnum ranto , quantum pro» miflum fuerat,rpatio dilatatu eft.Vniucrfos quippe illos fub^ didfiunt,tributari6rque fecerunr. Sic igiturin terra promif- iionis fecundum carnem,hoc eft in terra Cha naan fub his re- gibusfemen Abrahse fuerat conftitutum , vt nihii deinde hx- perefTet.quo terrena illa Dei promifsio compleretur : nifi vt m eadem terra,quantum ad profperitatem attinet tempora- lem , per pofteritatis fuccefsioncm inconculloVtatu vlcjue ad mortalisfeculihuiusterminum gens permaneret Hebrcea, fi domini Dei fui legjbus obediret. Sed quoniam Deus noue- rat,hoc eam non eflc faduram , vfus eftetiam temporalibus poenisadexercedosineapaucosfidelesfuoS.& admonedos, ijui poftea futuri eraiTt in omnibus gentibus, quas per eos ad- i-nonerioportebat,in quibusalteram promifsionem reuela- toNouoTeftamentoperincarnationemChrifti fuerai im^ pleturus.

L. V I V E S.

^jMpletum eft autem per Dauid.} fjieronynm Dardansfcri^ X.^enSyoftendit non totam terram JudtSh rcpromijfa.)», ej]'e ab etspof^ feffamJn Ithro emm NHmeror^m tftifunt temnni , a mmdie mare Sa- linarumper Sina ^ Cadcs-!}arne,iifque ad torrentem t^egypti , <jui iitxta Rhinocoruram mari magno influit , ^ ab occtdente ipfum ma-. re Pal^flin£,Phoemces,Syri£ Cceles, Cilia^^; pertenditur : afj ajtiilo- ne Taurum wontem,^ Zephyrium -ufque ad fjermnthj cjU/e appeUa- tuy Epiphania Syri^-.ad onentem 'veroper i^titiochiam,^ lacU Ce- verethjqui nunc Tihertas appelUtur , ^ Jordanem , cjnt mart injtuit Salinarum , cjuod tttmc Mortuum dicitur : trans lordarem duorum ^ femtf trihuumpoffejiio efl Ruben,^ Cad,0 dimid'ie trihus Manaff<9» H^c diun^ Htaronymtt4.Atqui Dauid hsc omnia nonpojfcdittfed tl-\ losfolos terminos , cfuihttf deincefs totfi^i popUlnf Jud^Ui coercittn efi ftb amne Rhlnocwttra ad Euphratem.

Detripertitisfignificationibus Prophetarum: quxnunc adter-r

rcnam,tiunc ad caelellem HierHfalem,iiunc autem ad

ytranquercferuntur. CAP. III.

J^); Vocirca ficut oracula illa diuina ad Abraha, Ifaac, W* &. lacob,& qu^cunque aJia figna,vel difta prophe- J ticainfacrisliteris prscedentibus fiftafunt :itae- tiam ccetera! ab ifto regam tempore proplietia? , partim pertinentadgentem carnis Abrah^,partim verd ad illud

feiTicii

Ad Marcellinum Lib. xvij. 149

femen illius , in quo benedicuntur omnes gentes cohzeredcs Chrifti per teftamentum nouum , ad polsidendam vitam a!- teinam regnumque cslorum.Partim ergo ad ancillam, c|u2E m feruitutem gcnerat,id eft tcrrenam Hicrufalem, qus fer- uit cum filiis fuis , partim vero ad liberam ciuitatem Dei, id cft veram Hierufalcm lEternam in c^lis,cuius filij omnes l'e- cundum Deum viuentes peregrrnanturin terris, ied Juntia eis qua^dam,cjua! ad vtranque rcrtinereintcriiguntar,ad an- cillam projirie,ad li'->eram figuratc. 7'ripcrtita iraquc repe- riunrurelofpiia proplietarumiricjuidcm aliqua fuiu ad terre- nam Hierufalem rpe£lanfia,ali(]ua ad cccleltcm,nonnul]a ad vtranque,txemplisvidco probandum cfle quoddico. ^Mif- fus eft Natlv.m propheta^qui regcm Dauid argueret de pecca to graui , & ci qux conlecuta funtmala , futura pra^diceret. Hdpc atquc huiufmodijliue publice,id eft pro falute,VGl vtili- tatc populi, fiue priuatmicumpro luis<^uifque rcbus diuina promeretur eloquia ,quibuspro vfj temporalis vita- futu- ri aliquid nofceretur,ad rerrcnam ciuicatcm pertimiillcquis ambigatfVbiautem legirur:Eccc dies veniur, dicic dominus, & confummabo domuilfracl, & domuiluda Tcftamentum Nouum , non fccundumteftametum, quod difpoiui patribus eorum,in die qua apprchendi manum eorum, vt educet-e eos de tcrra iEgypti.quoniaipfi non perinanfcrunt in teftamen- ,XO meo,6c ego neglcxi eos,dicif Dominus: quia hoc eft tefta- ^mentum quod conftituam domui Ifrael:Poft dies illos , dicic Dominus,dabo leges n^eas in inentcm eorum,5: (uper corda corum icribam ea5,3>: vidcbo eos,&: ero illisin Deum, Sc ipfi crunt mihiin plebem: Hierufalcm finedubio fuperna pro- pherarur,c'iius Deu5 iprcpra-mium eft,eijmquc habere atque ipfius cilc fummum iiJi cft atque torum bonum. Atl vtranquc vero pcrtinet hoc ipfum.qupd iiicrufalem dicitur Dei ciiu- ta5,,& in ea prophetatur futura domus Dei , eaque prophetia vidctur impieri,cumSalomorex ediHcatilludnobilifsimum templurn.H^c enim in terrena Hicrufalcm fccundum hifto-r riam conrigerunt,&: c.^lcftisKierufalc figurc Fucrunt.Qood geinispropheti;>E ex vtroque vcluticompad:um atque com- mixrum in libris veteribus ca!ionicis,quibu5 rcrum gcftarum narrationes continentur,va]et plurimum,multiimquc excrr cuit,& excrcet ingenia fcrurantium literas facras,vr quod hi- (loriceprafdiducoaipletumq; iegiturin femine Abraharfe-

250 Auguftini dc ciuitare Dei

cundum camem , ctiam in feminc Abrahx fecundum ficlem^ quid implendum allegorice fignilicet inquiratur : ^ intantum vt quiburdam vifum (it,nihil eire in eifdem libris vel pr^nun- tiatum &: etfedum,*^vel non eflFedumquamuisprarnutiarum, quod non infinuet aliquid sd fuperna ciuitatem Dei , eiriCtjuc filios in hac vira peregrinos , figurara rignificatione refereiy- dum. Sed fi hoc ita eH,iam bipertita,non tripertira erunt elo- ^uia Prophetarum , vel potiusiilarumfcripturaru omnium, ^ua^veteris inlhumcntiappcUarione cenfentur : nihil enim erit illicquod ad Hierufalem terrenam tantum pcrtineat, fi ^uicquid ibi dc illa,vel propter illam dicitur, atque comple- tur,fignificatali(juid,(}uod etiam ad Hienifalem c^leftem al- legorica pr^figurationercferatur:fcd erunt fola duo gencra: vnum <juod ad Hicrufalem liberam,alterum quod ad vtran<j; pcrtineat.Mihiautem ficutmulfumvidentur errarc,qui nul- ]as rcs geftas in eo gencre literarum aliquid aliud, prjeter id quod eo modo gelta! funt fignificare arbitrantur : ita mul- tum audere , qui prorfus ibi omnia fignificationibus allego- ricisinuolutaeflTe contendunt. Ideo iripertita,nonbipcrtira ciTc dixi. Hoc cnim exiftimo,non tamen culpans eos, qui po- tueruntillic dequacunq;re gefta fenfum intcUigetiae fpirita- lis exculperc,feruata primit' dutaxat hiftori^ veritatc.CiEte- rum qux ita dicuntur,vt rebus humanitus.feu diuinitus geftis, fmc geredis couenire non pof/int , quis fidelis dubitet no efle inaniter dida f Quisea non ad intelligentiam fpiritalem re- uocctjfi poffit,aut ab eo qui poteft rcuocanda efTe fateatur?

L. V I V E S. a X >f IlTus eft Nathan.V Pofteacjuam Dauid Vriam tnariti* Ber^ l\Xfahescollocariinprtma acii tuj^tjfgt ^ iit mortem oppeteretyac ipfe rex viiiuam cepijfet in coniugetn.

b In tantum wt.\ Htncften atuut^vt tam multa illorum regum in li- hrif Regnorum dtciafaCidqut: prxtcrmttantur , f4£ dicuntur fcripta in libru Regumjuda, vl ifraei, c^uod lUa non uidtantur perttnere ad eccltftam Chrifti , tdnquamimagiHem adfolidum iilud 'veinmc^, corp$u» t^t omnia cju^ toto tUotftulibro "vititfunt confcripta, in Chrtjlumy e- itifcfue Jponfam dirigit tdnquam tnfcopum 'vtriufcjue teTtamenti. c Vel non efFe£lum quamuis pr^enuntiatum.V Legendum , yel effefiwn quamun nonpranunciatum.Etftc eji in aliis Uhrii> Nonpra- nuHciatum ,» iquit prophetia,

d Iiamultum audere.} Origenes mmtt veterii insirumemi ai

aUe^

Ad Marcellinum Lib. xvij. 25C

aUegoriasrtfcrt^iH ijmbtii explicanda felicior cxterit fuit, ftruat td' mm veritatem hfioris. Nant altoquifriuola ejfent omnia qu£ infa^ crif Ubrt6fcribuntnr,Ctti •vnufqnifque pro captu ^ arbitrio fm aU.egO" riam aflingeret^nec confiuret quid credendum, qHomodo -videndum ef- fct.Q»o magii mirorfiultitiam ne dkam an tmpudentiam , an vtrunjme eorum qut ex allegor$h prttcepta ^ legesvitx^do^tnata rth^ions.f,xin' cula quibu^ ligeihur leneamtirquCt coUiguntatqus innsd.fu < ^ ea pro certi(itrnu tn vuhum ejfirunt , ac hareiicum clamaut .^ fi quif dtf- fenttat

t>e prxfiguiata comniiitat'onc Iffaclitici regni dc raceiciotijjSi: de hisquxantea m.ucrSamuclis petfonim gctcns Eccle- <i,T ptophft^nit. C A P. IIII. 'Jp^<^ Rocurfus ig^iturciuitaiis Dei , vbi pcruenir ad re- 9 ^^S gum tempora , cjuando Dc<uicl Saule reprobato , ira SSK?® regnum primus obtinuit , vteius deinJc pofteri iii terrena Hierufalem diuturna fuccel]ione regnarenr; dc- dit figuram rei geftce , fignihcans ,atque przenunriaosquod non ellprjetereundum (ilcnrio , rerum mutationcm futura- rum , cjuod attinet sd duo telbmenra , vetus & nouum : vbi facerdotiiun, regnumc|ue muratum eft per facerdorem,euQ- dtrmque regem nouum ac fempiternum , cjui eft Chriftus le- fus.Nam S: Heli facerdore rcprobato , fubftitutus eft in D^i miniftcriumSamuelfimulofhciofun^usfacerdoris &. iudi- cis : 8c Saulc abicfto rcx Dauid fundarus in regno , hoc quod dico figurauerunr. Marcr quoqiic ipfi Samuelis Anna , quaj prius fuir fterilis , &; pofteriorc fxcunditare Ijcrara eft , pro- phetare alicjuid non vidtf ur,quum grarularionem fuam Do- mino fiindir exulrans qxuido eundem puerum narim,& abla- £larum,Dco reddidir,cadempietarequavoucrar.Dicirenim: Confirmatu eftcor mcumin Domino , & exalratueft cornu meurn inDeomeo. Dilararum cft fuper inimicosmcos os meum: licrara fMm in (alutari ruo : cjuoniam non eft fan£lus, ficur Dominus: & non eft iuftus,ficut Deus nofter:no eft fan- ftus pr^ter te.Nolire gloriari,^ nolire loqui excelfa,neque procedatmagniloquium de oreveftro:quoniam Deus fcien- tiarum Dominus,& I>eus pnpparansadinuenrionesfuas.Ar- cum potenriu fecit infirmu,& infirmi prcccinfti funt virtute. Pleni panibus minorati fmr, & efurienres trafierunt terram. Qi^iaftcrilispeperitfeprem: ^ Sc mulrainfiliisinfirmara eft. Dominus moriificat & viuificat : deducit ad inferos , 6c redu-

.152' Auguftini 6e ciuitate Dei

cit. Dominus pauperem facit , & ditat : humiliat 8c exaltaf]^ Sufcitat a terra paupere,& de rtercore erigit mopem: vt col- locct eum cum poteribus populi rui,& fedem gloriac hxredi- tafemdan5ci:dansvotum vouenti, & benedixit annos iufti: ^uoniam non in virtiite potes eft vir. Dominus infirmum fa- cict aduerfarium fuum,Dominus fandtus.Non glorietur pr^ densin pruderia fua:&: nonglorictur potensin potentia fua, & noglorieturdiuesindiuiriisfuis, fed mhocglorietur qui glonatur, intelligere & icire Dominum,& facere iudicium &: iufticiam in medio terr^.Bominus afcendit in carlos,^ to- nuir:ipfe iudicabit extrema terr.E,quia iuftus elt: & dat virtu- tem regibus noftris: &: exaltabit cornu Chrifti fui.Irane vero verba ha;c vniusputabuniur efte mulierculae , dc nafo fibi fi- liogratulantis f Tantumne mens hominuma luce vcritatis auerfa eft: vt non fentiat fupergredi modum foemin^ , huius diftaqusfadit f Porr6<]uirebusipfis qucE iam coeperunt e- tiam & in hac terrena pcregrinatione compleri, conuenien- tcrmouetur:nonneintendit,&: afpicir,& agnofcit perhanc muherem, cuiusetianomen,id eft Anna, qusegratiaeiusin- terpretatur,ipfam religionem Chriftianam,ipfam ciuitatem Dei,cuiusRexeft(5(:condirorChriftus :ipfam poftremoDei gratia prophetico fpiriru fic locutam , a qua fuperbi alienan- turvtcadant:qua humiles implentur vtfurgant, quodmaxi- mehymnus ifte perfonuit ?b1il\ quifqu.^m fortedi<fturus eft, iMhiliftamprophetafTe mulierem,fed Deum tantummodo propter filium , quem precara impetraiiit exultanti przedica- tionelaudafTe. QuidergofibivuJtqtiodait ? Arcum poten- tium fecit inflrmum , &i infirmi pr^cinfti funt virtute , pleni panibusminoratifunt,& efurienres tranfieruntterram ,<juia iteriJis pepei it feptem , & multa m filiis mfirmara eft ? Nun- quid fcptem ipfa pepererat, quamiiis fterilis fueratf Vnicum habcbat,quando ifta dicebat,^fed nec poftea feptem pepcrir, iiue jex quibus feptimus efler ipic Samuel , ftd tres mares & duas fceminas.Deindein illo populo cum adhuc nemo regna rer,quod in extremo pofuit, dat virtutem regibus noftris , 8c exaltauitcornu Chrifli fui. vndedicebat,fi nonprophetabat? Dicat ergoEcclefia Chrifti,ciuitasRcgis magni,gratia plena, prole f(rcunda,dicat quod tanto ante de fe prophetatum per os !iuius nij: matris agnofcit. Confirmatum cft cor memn m Domino;&'' exaltatum eft cornu mcmn in Deo meo.Vere

confir-

AdMarcellinutn Lib. xvij. 255

confirmatum eft cor,5c cornu vere exaltatum,quia non in fe, fed in Dominb Dco luo. Dilatatum cflfuper inimicos mcos osmeum,quia & in anoultiisprefTurarum fermo Dei non tft alligatus/' nec in pra:conibus alligaris.L.L^tata fum,inquit, in. falutarituo.Chriftuseihpfe Ierus,queiuneon (icurinEuan- gelio legitur, feivex ampleftens paruulum ,agnofcens ma- gnum: Nunc dimittis,inquit,Domine, feruum tuum in pace, quoniam viderunt oculi mci falutare tuum.Dicat itaque Ec- cleria:L:£tata fum in falutari tuo, quoniam non eftfandus fi- cutDominus,& noeftiuftus ficut Deusnofter, tanquamfan- ^us &. fandlifiicans & iuftus &: iuflificas : non eft fancT:us prx- ter te,quia nemo fit nifi abste.Deniquefequitur-.Moliteglo- riari fupcrbc & nolite loqui excelfa , neque exeat magnilo- quium de oreveftro , quoniam Deusfcientiarum Dommus ipfe,*^ 5: nemo fcitquodipfc fcit:quoniaquiputat fe ahquij cfTccum nihil fit,fcipfum feducit.H.-tc dicuntur aduerfariis ciuitatisDci adBabylonia pertincntibus, defua virtutcprac- fumentibus,in fe non in Dominogloriatibus ,exquibus funt etiacarnaleslfraelitaf tcrrena: Hierufalemciues terrigcnac, qui, vt dicit Apoftolubjignorautcs Dei iuftitiam, id cft quain dat hominibus Deus,qui folus eft iuftus, 5i iuftificans,& fuam volentcs conftituere,id eft velut a fe fibi paratam,non ab illo impertitam,iuftiti2! Dei non funt fubie«5li.Itaque quia fupcr- bifcdefuo putatcs,n6dc Dci,pofreplacereDeo,qui eilDcus fcientiarum,atque ideo & arbiter confcientiarum , vbi vides cogitationcs hominum, quonia vanse funt , fi hominum funt, & abillononfunt.Htpra?parans, inquit,adinuentiones fuas. Quasadinuenrionesputamus,ninvtfupcrbicadant, & hutni- lcsfurgantfHasquippeadinuentionescxequiturdicens: Ar- cuspotentium mfirmatuseft.5c infirmipra:cintftifunt virtu- tc. Infirmatuseftarcus,ideiHntentioeorumquitam poten- tes fibi videntur , vt fine Dei dono atque adiutorio, humana fufficientia diuina poffint implcre mandata; & pra?cinguntur virtutCjquorum interna vox eft: Mifererc mei Domine,quo- niaminfiriTJusfum. Plenipanibus,inquit, minoratifunt , 8c cfuricntestranfierunttcrram.Qiiiluntintelligedi plenipa- oibus,nifliifdeipfiquanpetentes,ideftIfraelits,quibuscrc- dita funt eioquia DeifSed in eo populo ancillic filij^^minora- ti funt,quo verbo minusquidem Latine , bcnc tamcn expref- fumcft^quodexmaioribusnimorcs fadifunt:quia&: iai^Cis

254 Auguftini de ciuitate Dei

panibus,id eft diuinis elocjuiis,qii£ Ifraelit^ foli tuc ex omni- bus gentibus acceperunt, terrena lapuint. Gentes autem qui- bus lex illa non erat data,poftea quam per nouum teftamen- tum ad eloquja illa venerunt, &: multum efuriendo terram tranfierunt,quia in eis non terrena^fed c^leftia fppuerunt. Et hoc velut qu^reretur caufa cur fadtum fir,(^uia ftcrilis,inquit, peperitfepte,&mukainfiliisinfirmara eft. Hic totum quod prophetabatur,eluxit agnofccncibus numerum feptenarium, cjuo eft vniuerfa Ecclcfia: fignificata pcrfed:io.Propter quod &. loannesApoftolusadfeptemfcribit Ecc]efias,eo modofe oftendensad vnius pleniiudinemfcribere. Et in Prouerbiis Salomonis hocanrea pniefigurans Sapientia a?dificauit fibi domum , & fufFulfit columnasfcptem. Srerilis ;iiiim erat in omnibus gentibus Dei ciuitas, antequam ifte fa:rus,per quem cam fadlam fa;cundam cernimus, oriretur.Cernimus etiam, ^u^e multa in filiis eratjnuncinfirmatam Hierufaleni terre- namiquoniam cjuicunque filij libera? in ea erant,virtus erant cius.Nunc vero ibi quonia litera eft,&: fpiritus non eft , amif- fa virtute infirmata eft.Dominus morthicat & viuificaf.mor- xificauitillam,qu2! multa eratin fihis, 6c viuificauit hanc fte- rilein , qu^ peperit feptem. Quamuis commodius poffit in- tclligieofdem viuificare, quosmoriificauerit.Id enim velut repctiuit addedo:Deducit ad inferos,& reducit.Quibus enim dicit Apoftolus:Si mortui eftis cum Cbrifto qusfurfum funt <jUtErite,vbiChriftuseftindexferaDeifedens:falubritervti- «jue morcificanturaDomino, cjuibusadiungit, Quce furfum funtfapite,nonqua:fuperterram:vtipfi fintilli, qui efiirien- testrafierunttcrram.Mortui enimeftisjnquit.Eccequomo- do faliibriter mortificat Deus.Deinde fequirur. Et vita vcftra abfcondita eft cum Chrifto in Deo. Ecce quomodo eofdem ipfos viuificar Deus. Sed nunquid eofdem deduxit ad inferos, A reckixit f Hoc vtrunque fiuecontrouerfiafidehum inillo potius videmusimpletum,capitefcilicet noftro, cum quovi- tamnoftraminDeo Apoftolusdixitabfconditam. Namqui proprio filio n6pepercit,fed pro omnibustradidit eum, ifto modo vtique mortificauit eum. Et quiarefufciiauiteum a mortuis,eundem rurfusviuif cauit. Etcuia in prophetia vox cius agnofcitur : Non derelinques animam meam in infer- no:eundem deduxit ad inferos & reduxit.Hac eius paupcrta- tc ditati fumus.Dominus enim pauperem facit,& ditat. Nam

^uidi

AdMarcellinum Lib.xvij. 255

quidhoc fic vtfciamuSiquod fequirur audiamus. Humiliat,&: exaltat : vtique fupcrbos humiliat,& humiles cxaltat. Quod cnimalihilegitur: Dcus fuperbis refiftit , humihbus autem datgratiamthoctotus habet fcrmo huius, cuius nomen intcr- pretaturgratia eius.Iam veroquod adiiingifur:Surcitatatcr- a'a pau|->ercm:de nullo meliusc|uamdeillointcliigo,qui pro- pter nos fa(ftus eft paupcr,curn diues tflcr, vt eius panpertate iicutpauloaniediftum elt ,ditaremur. Jpfum cnim detcrra fufcitjuit fam ciro , vtcaro cius non viderct corruptionem. Neciliudabillo alienabo,<]uod additum cit : Etdeftercorc erigif inopcm.^Inops<]uippeidcm elt<]uod pauper. Srercu^ vero vnde ereftus eft reciiffime infcliiguntur pcrfecutorcs ludaei , in quorum ninnero cum fc dixillet Apoftolus Eccle- /iam perrecutum : Qu.t rnihi, inquit. fucrunt lucra,h2ec pro- pterChriftuni damna efieduxi^nec folumdctrimera,verum- ctiam fiercora exiftiniaui enevtChnftum lucrifacerem.De tcrra ergo fukitatus eft (upra omnes diuires illc pauper , Sc de illo ftcrcore ercctus cft lupra omnes opuletos iilc inops, vt fedent ciun potentibus popnii , quibus ait : Scdcbitis fuper duodecim fedes.Etfedcm gloria.- h^reditatcm dans cis Di- xerant cnim potcntcsiiii : hcce nosdimiftmusomnia , & fe- cuti fumu<; te : hac votum porentinimi vouerant. Sedvnde hoc cis,ni(i ah illo,dc quo hjc conrinuo du^um eft : Dans vo- tum voucnti? Alioquui ex iliisenentpoteniibus, quorumia- firmatus eft arcu<;.Dans,inc]uif,votum voueti. Non cnim Do- mino qui/(]uam ijuiccjuam rarum voueret , nifi <]ui .ib lilo ac- ciperct cjuod voueret. Sequitur : Et benedixit annosiufti : vt cum iilo fcilicct fine fine viuat,cui di£lum cft,Et anni tui noa deficient. Ibi enim ftant anni, hic autem tranfeunt, imo pcr- eunt:ante(]uam enim veniant, non funt:cum autem venerint, no crunt,<]uia cum fuo fineveniunt. Horum aureduiim-ideft dansvotu voueti:& henedixit annosiufti:vnum eft quod faci- mus.altcrum quod fumimus. Sed hoc aitcrum Deo largitorc non fumifur,nifi cum ipfo adiutorcprimuilhid efficitur,quia non in virtute porens eft vir : Dominus inhrmu faciet aduer- fariumeius, iiiumfcilicctquihomini vouentiiiniitlet,«S<: reli- Itif:ne valcatimpicre quod vouir. '' Poteft ex ambiguoGiEE- co intclhgi,^ aducrfarium fuum.Cum enim Dominuspoffi- dere nos coeperif,jpfe^6 aducrfarius qi.i noftcr fueraf,ipfius £t,&vincituraaobxs,fcd no viiibus noftiis, quia noin virtu-

1^6 Auguftini de ciuitate Dei

te fua poteos cft vir. Dominiis ergo infirmum faciet acfueJ*»

farium luum doininus fandusivt vincatur a fanftiSj quosdo-* ininusfan^iisfandorum eifecitfan£los. *Acper hoc no glo* rieturprudensinprudetia fua,& nonglorieturpotcnsin po* tentia /ua,d: noglorictur diuesin diuitiis fuiirred in hocglo- rietur qm gloriatur,intelligere ^lcire dominu,'<&: facerc iu- . dicium & luftitia ni medio terrx.No parua ex parteintelligit &L fcir d.jminum,qui inielligit 6c fcit etiam.hoc a domino fibi clari,vtintelligat<!A:fci<irdominu.QuiJ enim habes,ait Apo- ft:olus,quod non accepiltijSi aurem (!:\: accepif}i,quid gloriariS <juafi nn acceperi^:ideft quah a teipfo tibi fit,vndc gioriaris? Facit aure iucticium ^ iufticia,c]ui rede viuit. Rede aure viuit quiobteperatprecipientiDeo,6«: finispr^ccptijideltadquod . referturpr;eceptuin,charjtaseftde corde puro,&' cofcientia bona,& fide no ficta.Porro ifta charitas^ncut loannes apofto- ius teftatur,ex Deo eft.Facere igitur iudicium &: iuiBciam,ex Deo eft.Sed qui cft in jnedio rerrsrNeque enim non debent facere iudicium &l iuihtiam qui habitant in extremisrerr^E^ quishocdixeritfCurergoadditum eiUn medio terrc^Quod /ijionacidcretur,& tantummododiceret, facereiudicium'& iuftitiam, magishoc pr^ceptumad vrrofque hominesperti- , nerer,& mediterraneos^ mari[imos,Sednequirqu.imputa- ret poft fine vita;,qu'je in hoc agitur corpore, fiipeieftet tem- j)us iudicium iuftinamque faciendi , quam cum eflet in carne nonfdcii, Sc fic diuinu euadipoiTe iudicium ,in medio terrae mihividetur didum,cum quifque viuit in corpore. In hac quippe vita fuam terram quifque circumfert , quam morien- te homine recipir terra communis , ref urgcnri vnque reddi- tura. Proinde in medio terr«e , id eft cum anima noltra ifto terreno clauditurcorpore,faciendum el-tiudicium &. iuftitia, ^uod nobis profit in j)ofterum, quado recipiet quiique fecun- dum ea quiEpercorpusgefrir, fuie bonu, iiue malu.i-er coi- pusquippe ibi dixit Apoitol', per repus quo vixiiin corpore. Non enim fi quis maligna mente atqueimpia cogitatione blafphemet , neque id vllis membris corporis operetur,ideo «on eritreus, quia id non motu corporis geffit, cum hoc per illud tempus gefferit , quogclfit& corpus. Ifte modo con- gruentcr inrelligi poteft etiam illud quod in Pialmo lcgitur: Deus autem Rex nofter antefecula operatus eii:falutcmin mcdio tcrr«;vt Dominus lefus accipiatur Deus nofter qui eft

ante

Ad Marcellinum Lib. xvij. 157

ante fccula,quia per ipfum fafta funtfecula:operatu5 eft fa- lutem noftiaminmedio terraf,quum verbo caro faftum eft^ & terren©habitauitincorpore.Deindepoftea quamprophe tatum eft in his verbis A nn^-.quomodo gloriari debeat , qul gloriatur,n6 in fe vricjucfcd in Domino propter retributio- nem,quaf in die iudicij tutura eftiDominus, ^inquit , afcendit in c^plosd: tonuit : ipfe iudicabit extrema terr.e, quiaiuftus eft.Prorfus ordinem tenuit confeflionis fidelium. Afcendit enimin c^lum Dominus Chriftus,«Sc inde venturus eft ad viuos& mortuosiudicandos. Nam quisafcendit, ficut dicif Apoftolus , nifi tjui& dcfcenditin inferiores partes terrasf Qu^i defcenditjipfe eft,&: <^ui afcendit fuper omnes cxlos , v.t adimpleret omnia. l^er nubes ergo fuas lonuit, quas Spirittt fando (juum afcendilfct impleuit. De quibus anciilf Hieru- falcm , hoc eft mgrata; vincjc comminatus eft apud Hfiiam prophctam,nepluantfupeream imbrcm. Sicautem diftum eft : Ipfe iudicabitextrema terrae : acli dicerctur,ctiamex- trema terr^.Non enim alias tcrr^ partes non ludicabit , qui omneshominesproculdubioiudicabit. Sed melius intelli- guntur cxtrema terr£E,exrrema hominis: quoniam non iudi- cabuntur,(ji!2f in melius vcl dcfcrius medio tempore com- mutanrur , '"fcdin quibus cxtremisinucntus fucrit qui iu- dicabitur. Propter quod diftam cft : Qm perfeuerauerit vf- quQ in finem,hic faluus crit.Qui ergo perfeueranter facit iu- dicium & luftitiam m medio ten a; , non damnabitur cjuum iudicabuntur extrema tcrrtfC.Et dat,inquit , virturem regibus noftris,vt non eosiudicandocondcmnet. Dateis virtutem>. qua carncm ricut rcgesrcgant, & in illo mundum , <jui pro-* pfcreosfuditfanguincmvincant. Ercxaltabit cornu Chri» ftifui : quomodo Chriftuscxaltabit cornu Chrifti fui? Dtf «.]uo enim fupra didum eft , Dominusafcenditin cajlos , 3c inteileftus eft Dominus Chriftus;ipf€,licut hic dicitur , exal-» tabir cornu Chrifti fuij^qui eft Chriftus. Chni^us ergo Chri- ftiruicornuexaltabit , id eft Vniufcuiufque fidelis fui , ficut ifta in principio huius hymni ait: f:xaltatum eft cornu mcum iiiDeomco. Omnes quippe vndtos eius chrifmate , reci^ Chriftospoflumusdicere,quodtamentotum cum fuo capite corpus,vnuscft Chriftus. Hsc Anna prophetauit Samuftlis fan£ti viri mater,multumquc laudati. In <juo quiaem tunc fi- gurata eft mutatio vetens lacerdotij,& nunc impleta, (juad«

158 Auguftini de ciuirare Dei

infirmata eft quse multa erar in filiis , vtnouum haberet ia Clinito facerdotium fterilis qua? peperit feptem.

L. V1VJ£:^. a TP T multa in filiis.}<2M<E multos hauebatfiUoS.

Xlb Sednecpoftealeptcm peperir. j- Stc in primo Re^, cai>.x.vtx_AuguiHnwidicit lofc^ h^. tamen , wfiwcnd(<juA€li codtXy tresjilios,^ tresfilia^ pepenjfe t^nnain jcrtbit pofi nutum Samue^ lemffd Hebra^t duos Jitws SaTi.udn.profiltn t^nii^ nuweranty cjut^m pntnepaesi^itafeptemhben Phanne£ wortmfunt ftgtU.atirn , nit n^ifceuanturfiltj t^nmt ^ ncpotcs.

c Exaltarum eft cor meum.} ^hbtcornumeum, ^ftc njidetuf Kyiugufinita fatpfffe n^mGr£ieiJl}Upftf. UeLnti traduntyvato Sa- muele pnmog.nuum Phann.£ alteriUi 'vxort< /Jeicanna mtertfff. , ^ 'vt libert nafcebamur t^nna^ita Phanneapertbant. JFJieronymu^fu» ptr prumm hbrum Rgum.

tl Necinpra^conibusalligatis.}- In codics Brugen. habetur,fed inpr.ecombus allig.tti.i:hoc figwfi,at h£rtre femper hberum Deifermo- 3}em pracontbusfuKJllud^veru c^uod n^ulga,eti«fH tn vtnSln pneccmbus^ diPiinumferrrwner.ifolutum effe uc Uberum.

e Etnemofcitquodipkrcit. V l^ t ^ fit cjuaft etiam. Refertw 'vel ad prxfcientia^ii reru/t futurarum.vel jd cmfcientiam prafenttunt abduarum.t^Ubtfic ltgitur,JDewfcientiarum Domniui,ipfe \osfity ^ -vbi nemofcit»

f Minorati funtjquo verbo minus quidem Latine\} f^t verta- tur ad -uerhum ixa^yom^cfitod etium htnuo dtctpotefi. g Inopsquippeidem eft quod pauper. j- Panloplw 'videtur effe inops in indtgentiayquam pattper-.etfi tnops quum ah ope ■veniat , td eff auxtUoynon tam dicttur cjuicaretpecuma, quamijuioptbtps tncjui- hns ejl auxtUnm. Sic a VirgiUo ftn^Bta dtntur inops , prtrno Georg, qu:.fi exft mtntmum habens quo iuuetur, Et apud l erenttum m ^- dt ph Leno quua^fe tnopeir. quiritatur,nvnfic pecunt^, -vt auxtlijpro- fitetur indtgum.lta Varro etymareddit:Pauper k paulo lare^rnendieus a minui, ut quum optn ejl^fnintn nullo eji^inops^quod opif egeat:opuiea' tn6 ab ope.ldeoproprte ae elegnnter paulo phji ^ttgufimm-.Supra omnes vpulentos ille inops»

h Poteft ex ambiguo Gidcco. ^djun^^quod Latine dicimtu ^ eius^ ^ fuum Gr£' i emm non h£C Ita \epArant,-vt nos. i Acperhoc nonglorietur.^ H£c njerba vulgo uon babentur in carmpne %^nn£,^ Reg.x exintcrpretatione fjieronymtifcd J^ite 'fmt€9. 1. xx.T^ert» (^ tnUbj^Re^.^m Hieremiapofuerwt > etfi-

(anl9

Ad Marcellinum Lib. xvij* ij^

paulo diuerfiHi.Hoc diSlo ratio omnU fuperbU confutaturquum nee diuiti.ts veltt DoTninm.^nec foTtitudtneTyj^nec fapienttam ilUm huma- nam effe materiamglor^andt (Vr e^^drenJifuiyfed qtiigloriatur , njt in-^ ^uit Paului^indomtnogljrietur '- fcfe efferat hcm- tn anirt.o midico femp.r ^ ^qiiabili.-ntincjuau^ nim intumefcct fi ad hunc nwdum\cft*' fiulern.Non inflat cmn; fckntia Domi.n,qu£ cfl chantate condtta-, ^ pr£cipuef tjuum lUum nof i/titti , td fubinde anima n: ^ cogitati^nerrt fubteritfipjum effc^ijut mifereiur abteclt^cjui iudicat fuperbum,^ ftbifi- dentemyCjui /ujhtiafua bene merttum mumratur ^ donat. k Etfacereiudicium t^iuftirinm. j- Ini. lib.Kcg. ftc lXX.

HtJ^tiiyK&^ TniHv xfii.'jr. yjfi fiKxfiTuxjluJ ct fjLiTtf iHi ^iTf . In hoc glorie-

tur cjingloriatur,<iuod i<uclUgit ^ nouit Domtnum , ^facit ludiciutn

^ luflciam tn medto tcrrtcut ad '.»"} refratur cjuiglortaiur-.^e^ f.c in^

terpretatur i^figujltm-i in fj ieremia fic.cM rctVTett xiw^aiirB» c kox)-'

;^aiuijt/i9- riwiciv ){pJ yt\ce<Tx.eiVjd'n tym eiuj kJqaso d TrDii^ t\toi }(^ K(7(J(£e>

na^ S^tKUjjoiTWjbjj o?jj Tvii }iic.In hoc ^brictur,cjui ^loriaturyquod intelli-

gat ^ o^nofcat mc effe Dominum,(jutfacio mifricordtam^ iudicium

^ iuflitiam in terra.

1 Dominus,inquit,afcenclit in ciclos & toi^uit.J-A^^c verbaifia

le^rumur in 'vulgatts exemplaribmfcd quodidftquitur.^ ipfe iudica^

hit.f0-c.tyfugufl,\. X X jequnury-ut iRa £tatc ecclef^fcre omnes,

m Sedinquibusextremis, }■ FndeefiilUtdjficutteinuenerOyit^

iudicabo.

n Quis cft CUri{iu<;.\^libific,Qm ergo Chriflut Chriftt? 4n cor^

nu exaUabit -unfufcuiufquc ftdeln?

Dehis qu.rad Hcli facerdotem homo D?i prophctice loquutus

cftjfignificans f.Kerclotium^quod fecundum Aaton

inflitutum fueratj.iufeiendumi

CAP. V.

(^1^?? Edhoceuidentitisad ipfum Heli facerdotem mif^

t^^^^^fuslofjiiiturhomoDei , 'cuius quidem nomen ta-

?y^i:^;§5 cetur ,redinter.igiturofnciominifterioque fuo ii-

ne duhitati >ne Prophera.Sic enim fcriptum cH : Lt venit ho-

mo Dei ad Heli,& dixit:H;tc dicirDominus-.Reuelans reue-

latus fum ad domum parns tui,quum eflent in terra AegVpti

feruiin domo Pharaonis,&: elegi domii patristuiex omni-

bus fceptris Ifrael mihi facerdotio fungi, vt afcendcrent ad

altare mcum,(Sc incenderentincenfum,''<S<: portarentephod,

& dedidomuipatristuiomnia : quiE funt ignis filiorum If-

ael in efcam.Et vt quid refpexifti in incenfum meum , & ii|

a^o Auguftini de ciuitate Dei

facrificiHm mcum impuderi oculo, ' & glorificafti filios tuos fuperme, ''benedicereprimitiasomnislacrificij inlfrael in confpe£lu meo.'Propter hoc h^ec dicit Dominus Deus Ifrael: Dixi,domustua <&: domuspatris tui tranfibunt coram me, vf<]uein:Eternum.Et nunc dicitDominus:Ne(]uaquam, fed glorificatesme,glorificabo-A'quifpernitme,fpernetur.Eccc diesveniunt, &exterminabofementuum , & femcndomus patristui, * & non erit tibi feniorin domo mea omnibus diebus,&: virum exterminabo tibi ab altari mco , vt deficiant oculieius, &dcfiuatanima eius, & omnisqui fupcrerirdo- mus tux decidet in gladio virorum.Er hoc nbi fignum, quod venietfuperduosfiliostuos,Ophni&: Phinees , vnadie mo- rieturarnbo.Et fufcirabo mihifacerdorem fidelem, quiom- nia quasin corde meo Sc quceinanimameafaciar, & <edifica- t)0 ei domum fidelem,& rranfibir coram Chrifto meo omni- bus diebus.Et erit qui^^fupererir in domo tua, veoict adorare t:ioboloargeri:diccns:Ia6ta me in vnam parrefacerdotij rui manducare panem.Non cft vr dicarur ifta propheria , vbi fa- cerdorij vereris ranra manifeftarione prajnuntiara murario cft,in Samuele fuiffe complera. -Quanquam enim non eftet de alia tribu Samuel, quam qu^ conftitura fuerat a Domino, vt fcruirer alrari,tamen non erar de filiis Aaron , cuius pro- genies fuerat deputara, vt inde fierent facerdotes:ac per hoc in ea quoque re gefta,cadem mutario,qu^ per Chriftii lefum futura fuerat,adumbrara eft:&: ad vetus teftamentuproprie, figurateveropertinebat adnouii.propheria ''rafafto eriam ipfoquamverbo:idfci]icetfaftofignificans , quodverboad Helifacerdote diStu eft per propheta.Nam fuerur poftca fa- cerdoresexgenere Aaron,ficurSadoc& Abiarharregnanrc Dauid,&: alij deinceps,anrequarempus veniret, quo ifta quse dcfacerdorio mutado ranro anrepr^di(^afunr,efficipcr Chii ftum oportebat.Quis aute nunc fideli oculo ha^c intuens non videat clfe c6plera,quadoquidcm nullu tabcrnaculij, nuUum templum,nullum alrare, nullum facrificium , & idco ncc vl- lus facerdos remanfit IudiEis,quibus vt de fcmine Aaron or- dinaretur,in Dci fiierat lege mandatum. Quod & hic com- memoratumeftillodicenteProphera :Hxcdicit Dominus DcusIfrael,dixi:Domus, tua & domus patris tui tranfibunt coram me vfque in aeternum.Et niic dicit Dominus, Nequa- quam^fcd glorificatesme,glorificabo:& ^ui mc fpcrnitjfper-

nctur.

AdMarcellinum Lib. xvij. z6i

netur. Qupd enim nominat domum patris eius , non eum de proximo p;itre dicere/ed de illo Aaron,qui primus facerdos cft inftitutus^de cuius progenic ca?teri fe<juerentur,{ljpcriora demonftrant, vbiait: Reuelatus fumad domum pacris tui cumeflentinterra /Egyptiferuiin domo Pharaoni.«;,& ele- gi domum patris tui ex omnibus fceptris Ifrael , mihi facer- dotio fungi Qms pater fuithuiusinilla iEgyptiaferuitu- te,vndecumliberatifuillenteleftuseftad racerdotium nifi Aaronf De huius ergo ftirpe ifto loco dixit futurum fuifle , vt non efl^ent vlterius facerdotes. Quod iam videmus imple- tum. Vigilet iides,prxfto funt res,cernuntur, tenentur,&: vi- dere nolentinm oculis ingeruntur:Ecce,inquit,dies veniunr, & cxterminabo femen tuum , & femcn domus patris tui , 3c nonerittibifenior in domo mea omnibusdiebus , & virum exterminabo tibi ab aJtari meo, vt deficiant oculi eius, & de- fiuatanimaeius.Eccediesquipracnutiatifuntiam venerunt. Nullusfacerdoseft fecundum ordinem Aaron.Etquicunquc ©xeius genereeff homo , cum videt facrificium Chriftia- norum toto orbe pollere , fibi autem honorem illum ma- gnumeffefubtraftum , deficiunt oculi eius , &: defluitanima eius tabe mo^roris.Proprie autem ad huius domum Heli , cui hcCc diccbantur,quod (equitur pertinet. Et omnis qui fuper- erit domus tuae, decidet in gladio viroru. Et hoc tibi iignum quod veniet fuper duosfiliostuos , Ophni & Phinees : die vno morientur ambo. Hocergofignum fa£lum eftmutandi facerdoti) de domo huius:quo ligno ftgnificatum eft, mutan- dum ficerdotium domus Aaron. Mors quippcfiliorum huius fignificauit mortem no hominQ , fed ipfius facerdotij de filiis Aaro. Quod aute fequitur, ad illu ia pcrtinct facerdote, cuius figura gefsithuic luccedendo Saniuel.Proinde que fcquutur, de Chrifto lefu noui telfamenti vero facerdotc dicunrur : Et fufcitabo mihi facerdote fidcle, qui omnia quie in corde meo & qux in anima mea faciat:^ -jectificabo ei domu fidele. Ipfa eft£eterna&: fupcrna Hierufile.Et»i-afibit,inquir,coraChri- fto meo omnibus dicbus.Tranfibit, dixit,conuerfabifur, ficut fuperius dixcrat de domo Aaron : Dixi, domus tua & domus patristui tranfibuntcoram mc in ^ternum. Quod autem air, coramChrifto meotranftbit,deipfadomo vtique intelligc- dum eft,non de illo facerdote,qui eft Chriftus ipfe mediator atque faluator.Domusergo cius coraillo tranfibit. Potcft &

R 3

i6z Auguftini de ciuitate Dei

trannbitintelligi de inorte ad virain omnibu<; diebus quibus

peragirurv(queinfinefeculi huiusifta niortaliras. Quodau-

tem air Dcus,qui omnia qu^ in corde meo , 6c qux in anima

mea faciat,non arbitrcmur habcre anima Deum, cum fn c6-

ditor anima?,fed ita hoc de Dco rropice,non propric dicirur,

flcut manus & pedcs,c?v alia corporis mebra. * Et ne fecuduni

hoccredatur homoidcarnishuius efngiefictusad inugine

Dei,adduntur & ali;c quas vtique non habet homo, Sc dicitup

Peojfub vmbra alarum tuarum protcge me:vtinrelligat ho-

mincs de illa ineffabili natura,non propriis, fed tranilatis re-

rum vocabulis ifta dici. Qupd vero adiuugitur: tt erit qui fu-

pererit in domo tua,veniet adorarc ei:non propi ic de domo

dicitur huius Heli,fed illius Aaron, de cjua vfqucad aduenru

lefuChrifti homines remanferunt^de quo genere etiam niac

vfq; non defunt.Nam de illa domo huius Hcli , iam fupra di-

ftum erar,3<: omnis qui fupererit domus tu^ , decider in gla-r

dio virorum.Quomodo crgo hic vere dici potuit , & erit qui

fupereririn domo rua veniet adorare ci,(i illud eft vcrii quod

vltoregladio nemoindefupererir,ni(iquiaillosintelligivo-

luir,quipertincntadftirpc,fed illiusrotius facerdorij (ecun-

dum ordine Aaronf Ergo fi de illis eft pr^deftinatis reliquiis,

de quibus alius propheta dixit.-Reliquia: faluse ficnt : vnde &

Apoftolus;Sic ergo,inquit, & in hoctepore reliqui^ per ele'

ftionegratiaefalutefai^iEfuntiquia detahbus reliquiisbcne

intelligirur clTe,de quo di£lu eft : Qui fupereririn domo rua:

profe6tocreditinChriftum,ficuttemporibus Apoftolorum

ex ip(a gente plurimi crediderunt,nequenijc dctunt,qui licet

rarifsime,tamen credant , & implctur in eo quod hic ifte ho-

mo Dei cotinuo fecurus adiunx!r:V^eniet adorare ei obolo ar

genri: cui adorare nifi illi (lanmo faccrdoti , qui Sc Dcus eft?

Neq; enim in illo facerdorio fecudu ordinem Aaron, ad hoc

veniebanr homines ad templu,vel altare Dci., vt facerdotem

adorarent.Quid cft aureni quod ait.obolo argeti , nifi breui-

tate verbi fidei.de quo commemorat Apoftolus didumfVcr-»

bum confummans & breuiansfaciet, doiuinusfuper terram.

Argentum autepro eloquio poni,Pfalmusteftiseft vbicani-

tur : Eloquia domini eloquia cafta, argentum igne examina-

tura. Quid ergo dicit ifte,qui venit adorare fiicerdoti Dei, Sc

iacerdoti Deorlafta me in vnam partem faccrdotij tui,man-^

ducarcpanem.Noloinpatrummcorum colloc^ri honore,

qui

Ad Marcellinum Lib. xvij. z6^

^ui nulluseft,iafta me in parte facerdotij tui. Elegi enim ab- ieftus efle in dotno domini,qualccun<j;,& quantulumcunque mebru eflTe cupio facerdoti j tui. Sacerdotiu quippe hic ipfam plebedicit,cuius plebis ille facerdos efl: mediator Dei,& ho- ininuhomoChriftusIefus. Cui plebidicit apoftolus Pctrus: Plebsranda^regalefacerdotiu.^^Qiiamuisnonnulhfacriticij Tui^fmt interprctati,n6 faccrdotii tui quod nihilominus eun- dem flgnificat populu Chviftianu. Vndc dicir apoftolus Pau- lus:Vnuspanis,vnum corpus tnultifumus. ^ Etiterum : Exhi- beatis,in(jLUt,corpora veftrahoftiam viuam. Quodergo au- didir,manducarepancm:etiamipfum lacrificij genus elega- ter cxpr€fsir,de quo dicit facerdos ipfe. Panis que ego dede- ro,caromea pro feculi vira:ipfum eltfacrificiiinon {eciuulu ordinem Aaron.fed fecundum ordine Melchil"edech;qui le- gitintelligat.Breuisiraqueeftiftaconfef(io,&falubriti.*i hu-- milisquj dicitur:Iafta mein partem facerdotij tui, maduca- re pane:ipfccft obo!usargenti,quia& breue eft-& eloquiuni domini eli^,habitantis in domo credentis- CUlii cnini dixerat fupeiius dediire fe domiii Aaron cibos de vit5limis veteris te- ftamenti , vbi ait : dedi domui patris tui omnia qwx funt ignis iiliorumlfrael in efcamihaecquippe fuerantfacrificialucieo- rum:ideo hic dicit m;Kiucare panem, quod eft in nouo tefta- niento facrificium Chriftianorum.

L. V I V E S.

a A^Vius quidem nomen rsctuw.} fjuncvlrii DeiJud^i Phi-

V_>»fe5 eff> dicunt^cfuein ^ HelUm autumant.fJteronymuf. , ,

b Et portarent Ephod. J'//»f>o;i'yr«tr^ w«/f«/ocM , ^ui/ /l/rfrce/- * lam ^ coitra loMinununiy^ de vejh jucerdotalt ad /- ahiolam , ttim eiiam lofej htis Uhro ^.^ntiqtsitfribtt Ephod Gracn dict %7Tafj'tJd.. Sic enim verterunt L \s..cfuod fjte> onyrt.t^ ^ Jiuffnuf vcrtumy fu~ feYhumfr.*le.'^^hhumert* d pendi.b*t aperttMnad brachia. f-J-nuf- modi Ephod foltt^ fitriwtif (acerdos ijrefialat cundn colonbm autQc^v.e intersttnfium. L'Utt£ ^ qutdam alif Ephod hahebant , hui: fimdey fed Ephod hat.td tfi ex Ugno Stc SamAt fecit mater ^nna Ephoi hat:.^fr Dauid antr^arcam rtfsauiSn '^frebat : iinde credo wa^aff^ mo- rem ad n.>flro$ rahi,id efl , ^/ucncah^cvufTiptr ^'vt tanqu ^m principes legtf ^ totit**r hmoiiPihahe.int i&t^fjtUtt infigne fcterti£ adintrahi- ltf^cju£ eiiam per humeros defluat : hinc medtcos ^ iurfperitos , ne ^uid illtf -vtdcrentur cedere , cuUum ^uoqftefi „tlem vfurpajfe. Cste' 'Hm-L^^^.i^ittllegunt.

R 4

Z64 Auguftini de ciuitate Dei

c Et glor.filios. }■ Sicfi4itex tjuopriwtimdltefcereccepitfacerdo'»

tiam Iuddorum,fic ex cjho noflrum. Quotm tnim ^utfcjue (ft,cjuifdr-'

(erdotia amhiatpotita 'vt religiose colat.qttatn vt qi /tftut habe<it?qucm

incitant parentes , fir neceffartj adremecclefiafticamaliofine , quatt

njt dnentur ipft i c^ut^fe non iXtfttmatfan8if?.facere , cumfiHps ,phiT

het,h%het autemntfifttftertla^cui fratrtbu^^froribtcf , alitfcjue cogiO'

ti^ f^ necejfarin etiam opulemu <jt,a>s ecclefi^ diuttia^ 'vocant^pr^tfr^.

tnifn egenU,quihu4 illd funt parata,irf7parttiur? Sicfer/.pir «rtt > cfuart-

4iu opesfoUicitahunt humanum cor.

d Benedicere i[>rim. yt^Uter tn 'vulgata tditrone, quam adducere

nihil opui eft,<juoniamfrequens in om*iibui mumbtt* .

e Et non erit tibi fcnior. y^nfKT^vnf^-^fucerdotem magrnimfctihit

J^ieronytnnf intelhgt.

f Supererit. V i» antfcjuo lihro hoc toto (apite , vbi imprejfnm eft fu-

ferejfefcrihiturfiipi rare^^vt apud Verg. Superdtne , ^ •vefcitur aura

uiethena. 'edfgmficatu^ eftidem.

g Quanquam enim non effet de alia tri. |- Pater Samueli^ de

tribu Leitifitiffe oftendtturJ. Paralif. 6. n-ater de trtbu luda : hunc

loct^n yiugusiintn recantatUhro Retrafl.x. 'vbtficfcribaur in 17. lih.

Quod dtSlum eTl non trat defiUn .^aron^ dtcmduthpotitn futt : non c-

ratfilisti facerdotmn. filtos (jaippe facerdotum dtfunOts f^fcerdotibui

fuccedere magis legiti.ti morn fuit: nam infiltis t_y4aron repcriturpa-

ter Samuelhifedfacerdos nonfuttmec ita in filips.^vt eum ipfe genuerit

^aron,fedficut omnestUiui popuh di mtur filtj ifraeL H&c x^ugu-

^inta.

h Tam fafto etiam ipfo quam. } In aliis lihrii. Prophetia fa&i

etiam ipfa non •verbi:nam ^fi verba videbantur alio Jpeffare , res ta-r

nten ipfa in Chrifto expleta cft.

\ Ne fecundumhoc credatur homo.} Q^d credehant .^nthror

pomorfhit£ haretici.

Jc Qu^muis nonnulli {acrifiGJj tui. |" GrAceU^tatSy , c^uod eSl

etiam facnfictum,fedp otitnfa cerdo tium .

1 Etiterum-.Exhiheati';, inquit: corpora veftra hoftiamvir

ll3Lm.}-fIoc in alits librii non legitursetfi non abfurde addttur.

pc ludaico facerdotio &regiio^quae cum in sctu num dican-

turftatura,non permanent, vt alia intelligantur

qus fpondentqr aterna, CAP. VI.

^^^^ Vm igitur h^c tanta tunc altitudinc pr^nuntiat? fer<?'^' fintj^uata nunc manifeftatione clarefcunt non fru- ftra tamen moueri quifpiam poteft, ac dicere : Qi»o-

n>odo

Ad Marcellinum Lib. xvij. 2^5

modoconficiimusenenireomnia, qii^inlibrisillis ventura praedifta funt.G hoc ipfum <juod ibi diuinitus diftum eft:, Do- nustua,& domuspatristui tranfibunt cora me inzEternum: cfte^^um habere no potuitfquoniam videmusillud facerdo- tium fuifTe mutatam:&' quod illi domui promirTum eft , nec fpcrariali<]uandocomplendum:quiailludquodeireprobaio mutatbque fuccedit^hoc potius prafdicatur;tternum ? Hoc qui dicir,nondum intelligit , aut non recolit, etiam ipfum fe- cundum ordinem Aaronracerdofium,tancjuam vnibramfa- turiatcrni fiicerdotij conftitutu: acperhocquando eister- niias promilfa eft, non ipfi vmbra! ac figura?, fed ei quod per jpramadumbrabarurfigurabaturque^promiffum eff:. Sed nc piitareturipra vmbra eflemenfura, ideoetiam muratio eius debuit prophetari. Regnum quoqueiflo modoetiam Saulis ipfius, qui certe reprobatus arq; reieftus efhfufuriregni erat vmbra inaeternitate mafuri Oleuirj quippeillud quo vn£lu9 eil:, & ab eo chrirmate Chriftus eft: didlus, myfl^ice accipicn- dum.& magnum racramentumintelligendum ef^:quoc'in eo tantum vencrarusefiipfeDauidjVt percuflo cordepauitauc- rit,quado in tenebrofo occulratus antro,qu6 etia Saul vrgCn- te intrauerat neceffirate natura? , exiguam particulam veftis eius retrorfum latenter abfcidit,vt habcret vnde moftrarer, quomodo ci pcpercerit, cum poflet occidere:atque ita fufpi- tionem de anitrfo eius , qua fanftinn Dauid putans inimicum fuum vehemeterperfeqaebatur,nuferret. Neiraque reus ef- fettanh facramenri in Sauleviolati: quia vel indumcntum eius flc atrre6tauit,exrimuit.lta ennn fcriptum el^:Etpercuf- fircorDauid fjper cum, ^ qui abflulit pinnulam chlamydis eius. ^ Vn-is aurem qui cumillo erant,3(: vtSaulem inmanus fuas tr.Tditum interimeret, iiKidebanf.Non mihi,inquit, con- ting.it a dominofic factTt- hoc verbum domino meo Chrifto domioi.inferre manuni meam fuper eum: quia Chriftus do- mini c(i hic.Huic ergo vmbra-futuri non propteripfam, fed proprerilludquodprsfigurabattata veneratioexhibebatur. Vnde & illudquodaitSauli Samuel : Qupniam non feruafti mandatum meum quod mandauirribi dominus: quemadmo- idum nunc paraueratdominusregnij tuum vfqueih Jeternum fuperlfraeK & nuncregnum tuum non fl^abitribi, &:qu2eret 'i dominusfibihominem fccundumcor fuum : ^ mandauic ei ^ommijs cffe in principcm fuper populum fuum: quia no cu-

R s

iG^ Auguftini de ciuitate Dei

ihidifti qua* mandauittibi dominu*; : non fic accipiendum efi:, ac l\ ipfum Saule Deus a:rernii pr^parauerit regnaturu,& hoc polteanoluerirferuarepeccanti,neqj enim eumpeccaturum efle nerciebatjfed prceparauerat regnum eius , in quo figura cirer regtii a?reriu.Ideo addidir:Et nunc regnu tuum non ft?- bit tibi.Sretit ergo,& rtabit,quod in illo fignificatum eft: fej non huic ltabir,quia non in ipreinum ipfe fuerat regnaturus, nec progcnies eius , vt faltcm per pofteros alreru aireri fuc- cedentes videretur impleri cjuod dic^um cft in scternum. Et qu*eret,inquit,dominus fiSi hominemrriue Dauid,fiue ipfum mediatore /ignilica-^tellameri noui,qui figurabarur in chri- fmate etiam quo vn£tus eft ipfe Dauid,&; progenies eius. No aute quafi nefciat vbi fi t,ita Deus fibi homine quserit, iGd pei* hommemore hominu loquitur,quia fic loquendo nosqu^rit, Non folu cnim Deo patri,veruetia ipfi quoq; vnigeniro eius, <jui venitquuirerequod perierat, vfq; adeoiam eramus noii, vf in ipfo eliemus eletti ante conftitutione mundi. *^Qua?rer fibi ergo dixit,pro eo ac ii diceret,quaf fuum efle ia nouit,fibi elfe familiarealiisoftedet. Vndein Latina lingua hocverbii accipit pra?pofitione,&: acquirit dicitur, quod fatis apertu eft quid Hgnificet.Qu^aqua & fine additameto prepoflrionis qu^- rereinteliigatur acquirere,exquo lucra vocantur 8c qu^ftus.

L. V I V E S. ^rZ-A Via abftulit pinnulam. } ^^jfi extrewkatem^fwe lacimant, K^^cjuod erat fa( iliuf fcmdt^(iue fiwhrt atn, Ftmbriarum enim mul- tui nptid lud&os ■vfta ex pvitccpto lib. Numvrorum. JRhffimf* in Jofe- pnofiAmmitatem-vertitSicetiami.Ee^.i^.de >amuelein noftrif librpf fumti)itatem.CJuod yJti^ujl.proxime capite ptnnuiu ettam dictt. Gr£ie esi Tifipti^^iOv J^iTiAoiJ^Cyptnnam^extremum diploidps. h Viris aurem qui cum illo erant. \ Trerentos fcribtt eum ha" buif]e loftphn4 bb.6.

c Qu^ret fibi ergo.|- flic locm fic legitur in a>^tic^ui< codictb^ Brtt gedbmiQi^aret fibt ergo dixityfuum habebit. y nde tn I atina lingua, ^c.Sattt -videtur congrucre cum eo uuod ^ecjuitnruametji nec d<fflicet 'vttlgarn lec[io,<ju£ -videripottfl Atcuiti4 addita interpretatio

De diruptione regni irraelitici qu.i pr^figuratur perpetua di- uifio Ifraelis fpiritalisab Ifraele carnali.

^^%l Vrfus peccauit Saul * per mohcdientiam , & rurfus Samuei ait illiin verbo Domini : Quia fpreuifti

veibum

A d Marcellinum Lib. xvij. 2(^7

verbum Domiiii , fprewit tc Dominus , vt non f\s Rex fuper Ifrael.Et rurfusproeodem peccato cumid cSfitercturSaul, & veniam precaretur,rogarettj; Samuelem, vt reuerteretur cum illo ad placandum Deum : Non reuertar,iaquit,tecum, quia fpreuifti verbum Domini,& fpernet te Dominus , ne fiS Kex fuper Ifrael.Et conuertif Samuel ficiemfuam^vtaSiret: & tenuitScUjl ^pinnulam diploiuiscias,&dirupit cam.Et di- xitad eumSamuel-.DirupitDominus reii^nu ab Ifrael de ma- nu tua fiodic, & dabitproximo ruo bono fuper te , &: diuidc- tur Ifrael in duo,&: non coucrtetur,nc*]uc,p<mit.'jbit efitqyto- niam non eft ficut homo, vt pocniteat eum : i}'fe minatur , Sc' n6perma!iet.I(lccuie!icitur:SperjietteDominus, nefislvex fuper Ifrael: & dii upitDommus regnum ab Ifrael de nianu tua hodie,quadragintaannosregnauitluperIfraL:l,iantufci- licet fpatio temporis,quanto5c iple Dauid,& audiuit hoc primo tempore regni fui : vtiatelligamus idco di£tuni,quia nullu<;de ftirpeeiusft;c:atregnaturus:(S(: refpiciamusadftir- pcm Dauid,vnde & exortus eftfecundum carnem Mediator Dci 6c hominum homo Chnftuslefus. Non autem hahet: fcriptura quod in plerifque Larinis codicibus legitur:*^ Di- rumpetDominus regnum Ifracl c4e manurua, fedficut ino- bis poHtum cft inucntum inGr.ucis, Dirupit Dominus re- gnum ab Ifrael de ma!iutua: vt intelligatur de manutua, quod eft ab Ifrael.PopuH crgo Ifiacl perfonam figurate ge- rebathomo ifte,c]uipopulas regnum fuerat amifrjrus.Chri- fto lefuDomino noitropernouum Teftamentum,noncar- na liter, fed fpiritalitcrrcgnaturo. De quocjuum dicitur : Et dabit illud proximo tuo , ad carnis cognationcmid reter- tur. Ex Ifrael cnim Chriftus fecundum carnem , vnde & Saul.CXliod vcro adduum eft , Bono fupcr te , pwteftc|uidcm interiigi,meliorite. Nam& quidam (icfunt interpretati: fcd melius fic accipitur,bono fuper te. vt quia ille bonus cft, ideoftt fuperte,iuxrailludaliud propheticum, Donec po- naminimicosfuosfubpedibusruis.Inquibuscft 5c Ifrael cni fuo per(ccufori regnum abftulit Chriftus. Qn^amuis fuerit illic (k Ifrael,inquo dolus non erat,quoddam quar» frumen- fumillarumpal^arum.Nam vfiquc inde erant Apoftoli,inde tot manyre>,quorum prior eft Stephanus:indc tot Ecclefia?, quas Apoftolus Paulus commemorat, in conuernone eiuS magnificant^s Deiun. Dc qua re non dubito intelligendxuii

i^i Auguftini de ciuitate Dei

effcquodrequitur.Et diuidetur Ifrael in duo , inlfracl fcili^ cctinimicuChrifto,&irracladh2ErenteChrifto,inirracla«l ancillaiT),& Ifrael ad liberatn pertinentem.Natnifta duo gc- f>cra primum fimul erant,velut Abraham adhuc adhcereret 3ncilla?,danec fterilis per Dei gratiam foscundata clamaret: Ericeancillam,&fi]iumeius.Propterpeccatumquidcm Sa- lomonis regnantefilio eius Roboam , fcimuslfrael in duo fuifTediuifum, arq; ita perfeuerafre, hahenribus fingulis par- tibus rcges ruos,donec illa gens tota a Chalda?is efTet ingen- ti vaftatione fubuerraatcjue trallata.Sed hoc quidad Saulem, cum fi talealiquidcomminandum cfrct^ipfi Dnuidfueritpo- tius c6minandum,cuius erat filius Salomon? Poftremo nunc inter fe gens Hebrzea diuifa non eft,fcd indifFercnter in ciuf- de erroris rocietatc difperfa per tcrras.Diuifio vero illa,<}ua Deus fub perfona Saulis , illius regni & populi figura geren- tis,eidem regno populoque minatus cft,aetcrna atquc immu- tabilis flgnificata efl.pcr hoc quod adiunftum eft: £t non c6-« tici*tetur,neque poenitebitcumquonum non eft ficut homo, VI poffnitcat eum:ipfc minatur,&: non permanet: id eft homo minatur,& non permaner,non autem Deus:quem non poeni- tct ficut hominem.Vbi enim legitur quod poeniteat eum, mu tatiorerum ngnificatur,immurabiliprefcientiamanente di- uina.Vbi ergo noh poenitere dicitur, no mutare intelligitur. Prorfus infolubilem videmus per hsc verba prolatam diui- nitusfuifte fentetiam deifta diuifione populiIfrael,& omni- no perpctuam. Quicunque enim ad Chriftum tranfierunt, veltrafeunt,veltranfibuntinde,eratindefecundu Deipr^- fcienriam, non fecundum gencris humani vnam eandemquc naruram.Prorfus quicunque ex Ifraelitis adhaercntes Chrifto perfeucrant in illo,nunquam erut cum eis Ifraeliris , qui eius iuimicivfqueinfinem virsehuiusefre perfiftunt : fed indiui- (ione qu^ hic pricnuntiata eft,perpetu6 permanebunt.Nihil cnim prodeftteftamentuvetusde montcSina in feruitutem generans, ni(i quia teftimoniutn perhibet teftamento nouo. Alioqnin quandiu legiturMoyfes.^velamen fuper corda eo- rum pofitum eft. Quiim autcm quifqueindetranfierit ad Chriftum, aufcretur velamen.Tranfeuntium quippe inten- tio ipfa mutatur de vetcrc ad nouum : vt non iam quifque in- tedar accipere carnalem,fed fpiriralem felicitatcm. Propter quodipfemagnusProphetaSamuelantequam ynxifret Re-

gcm

Ad Marcellinum Lib. xvij. i^f

gem Saul:quado exclamauit aci Dominum pro irrael,& exau

diuiteum: & quum offerrctholocauftuui ,fimulaccedenti- tusalienigeiiisadpugnam contra populum Dei, tonuit Do^ minus fuper cos & confufi funt , 3c oflfendcrunt coramllVacl atque fuperati funt : *^ aflumpfit lapidem vnum, ^ ftatuit il- lum^interMafpha nouam & vetercm-A vocauit nomeneias Abenezer,quod cft Latine Lapis 3diutorij;&: dixit:VT(jue huc adiuuitnosDommus. Mafpha interpreraturintentio. Lapis tlle adiutorij medietaseft iJaluatons, perquem tranfeunduiii cft a Mafpha vetere ad nouam , ideltabintentione,cjua ex- pe(J^abatur in carnali regno beatitudo falfa carnalis; aciinte- tionem,qua per nouum teftamentum expedatur in regnoc^- lorum beatitudo veriffimafpiritalis: qua quoniam nihil eft melius,hucufque adiuuat Deus.

L. V I V E S.

a T^Er inobedientiam. \ Q»9d atm iu^ttt ejfet a SantHtle »«•- 1. hn Domim dtiere 'vniuerfa t^malechtiarum, titc rdtnqh^re

njtueni aln^utdj ^ tpfum K^^g^g rcgem "vtuum cepttj ^ armetua etut

nnmerofa.

b Pinnulamdiploidis. } y ulgc^.Mij.^fic Apnd lofephitm. Di-

plots quafi duplcx dicidtr, <f)/qrXoof, quod de omni vejltmento dupltcaH

dictpttcji.

c DirumpetDominus. }" 5<f /o/e/»/?!*/, 5«»<i«^ Domintu. GrMe

ttiatn «r)i'p:>i<f«, diruptt,

d Velamen fuper corda.VPrior» Corimh.^.de velantine tjuo Mo-

fes texit faciem fuam^umpopulo locjttereturiCjuo ludat poSi ChriUtm

pafjf.m mentmfuam inuoluunty quoad Chrifitfitmt cutteres.

e Aflumpnt lapidem. ]■ lofcphtupaulo diuerf%ni lih. 6. quo fa^9 Samuel eos cum multttudme perfecutta ejiyf^plurimos intcrfectt , «vf- que ad locum qttendam , cjui -vocatur Charrton^ ibicjue lapidem fixit, velut ttrmmum vifiort^e , f^ hofliumfugtt, etimc^ue lapidem fortttU' dmem appellauit : quaft fignum ejjet diuini foUtu conira hofies ad- hihtti.

f Inter Mafpha.}H*<ronjym«* de locit HtbraicUi Majfha in tri- bu Gadjiparata Leuitti. EU autem ^ alta nunc Ma^haio finHtts £'euiheropolioscontra Septentrionem pergentihtps ^tUam pertineni dd trihum luda : Majjfha inttrpretatur f^eculatiojfmitontmplati^, Grace legttur iJ(sf-o-tt<^d^. Pe promirstooibus ad Dauid ia filio etus,q«x aullatenti» in Salo- nonc,fc<|plcnifsimiiDueaiuntuc ia ChciAe.

270 Auguftini de ciuirate Dci

C A P. VIII.

^gj^2J '^"■» '^""c viJeo crTe monttrandum (juid ipfi Dauitf» «^*^'!^ qin Sauli rucceflitin regnum . cuius mutaiione fi- Ifs^^L!! nalisilla muratiofigurata eft, propteiquam tiiuini- ruscunc^a didlra , cun£la confcripta funr , Deus promiferit: quod ad rem de cjua agimus pertinet. Qmim regi Dauid multa profpera prouenilfent , cogitauit facere Deo do- inum, templum illud fcilicet excellcntirsime diftamatum ^uod a Rege Salomone filio eius poftea fabricatum ell:.Hoc co cogitanre fiiftum eH: verbum Domini ad N<ithan prophe- tam , c|uod rcferret ad FvCgem.Vbi <juum Deusdixiirer,qu6d non ab ipfoDauidfibi ^dificarcrur domus, neque per tan- tum tempusremandalTe cuiquam in populofuo, vtfibi fie- ret domus cedrina:& nunc,inquit,harc dices feruo meo Da- uid : Htec dicit Dominus omnipotens: Accepi te de ouili ouium vt efres in ducem fuper popultnn ir.eum Ifrael , & e- lam tecumin omnibus quibusingredicbaris : 6i exterminaui omncs inimicos tuos a facietua: & fecitenominarum fe- cundum nomen magnorum qui funt fuper terram. Et ponarrt locumpopulomeoirrael,&plantaboillum , & inhabitabit feorhun,& non folicitus erir vltra: &: non apponet filius ini- ^u»tatishumiliareeum,ficutabinitioa diehus quibus^ con- ftifuiludices fuper populum meum Ifrael , & requiem tibi dabo ab omnibusinimicis tuis : & nunnauit tibi Dominus, «^aoniam domum cedific^bisipfi.Eterircjuum impletifuerinC diestui dormiescum patribustuis, dc fufcitabo femen tuum poftte, cjui erirde ventre tuo, & prjeparabo regnum eius. Hic a-dificabit mihi domum nominimeo , &:dirigam thro- rum illius vfc]ue in jeternum. Ego ero illiin patrem , <&: ipfe erit mihi in filium, Et Ci venerit inicjuiras eius , redarguam iilum m virga virorum;& in t?.£tibusfiliorum hominin-n: mi- jericordiam autem meam non amouebo ab eo , iicut amoui a tjuibus amoui a facie tua : & fidelis erit domus eius , & re- ^num eiuseritv<c|ueinieternum coram me , & thronus eius erir ereftus vfque in a^rernum.Hac ergo tam grandem pro- niifionem c^ui putat in Salomone fuiffecompletam, mul- tumerrat.Arrendirenim cjuoddiftum eft::Hica?dificabitmi- hidomum:<]uoniam Salomontemplum illud nobile ftruxit: 8c non attendit, fideliserit domuseius, & regnum eiusvfcjue in asternucorame.Attendat crgo& afpiciat Salomonis do-

muin

Ad Marcellinum Lib. xvij. 2.71

iTiuiTiplenammulieribusalienigenis colentibusdeosfilfos, & ipfum abeisRegeiTi aliquando fapientem ineandemido- lolatiiamfeduclum atquedeieftum : & no audentexilhmare Dcum, vel hoc promifilTe meaacirer, vei taiem^alomoncm domumqueeiiis futui am non ]>oruilie prcrcirc.Non hinc au- tem deberemus amlngcre,nec n non iii Chrifto Dommo no- itio, qui fa£tus eit ex lemine Dauid fecudum carnem lam vi- deremus ifta complcrimec vane,atcjuei'ianitcrhicaliumali- quem recjuiramus, licut carnalesluditi. Nam & iprivftjue adeo lilium , <]ue loco ifto regi Dauidpromillum kgunt, in- tciligunt non FuiflcSalomoncm, vt eo qui proinilhis efltan- ta iam manifcltatione declarato , adhuc mirabili caecitate a- lium fpcrarc fe dicant. Fa£ta eft quidem nonnalla imago rei futura^ eriam in Salomone, in eoquodrtmplum ^aiiic.uut,&: pacein habuir fccundum nomcn fuum (Salomon qiijipe pa- cificus clt Larine)& in cxordio rcgni fui mirabilircr laudabi- lis fuit: '^fcd cadc iiia pcrfona pcr vmbr^ fururi prafnuntiabat cria ipfe Chiiltum Dominuiiortru.no exhibebat. Vndcqu;i*- dam dcillo ita fcripta funr,quafi dc ipfo iia pr^ditta (inr, dii fcriptura fan6ta eriam rebusgcilisprophcras, quodamtnodo in eo Hguram dclincatfururoru Nampretcr librosdiuin^ hi- ftoriaf.vbi regnallcnarrarur,M"almuseriafeptungenmuspri- mus tuulo nominis cius infcriprus ell:. In cjuo ram mulra di- cunrur,c|'jg omninoei cc^^uenirc non polhmr, Domino aurein Chiilto aperriffima perfpicuirate c6ueniunr,vteuidenier ap- parear,quod in illo figura c^ualifcunque adumbrara lit,in ifto aure ip(a veritas pra^fentata.Notum eft enim cjuibus terminis regnum conclufum fuerir Salomonis:& tamen in eo Pfalmo legitur,vt alia tacca:Dominabitur a mari vfque ad mare, & a fiumine v(<]; ad tcrminos orl^is rerrse. Quoa in Chrifto viJe- musimplcri. A Huminecjuippe dominadi fumpdtexordium, vbibaprizatusa loanne codem monftrante coepitagnofci a dilcipulis,c]ui eum non lolum magiftru,verumctiam Domi- num appellauerunt, Nec ob aliud viuente adhuc patre fuo Dauid regnare Salomon ce}^'it,cjuod nulli illorii regum con- tigit,nifi vr hinc cjuoque fatis cluceat , non efle ipfum , quem prophctia iita prsfignat, qux ad eius patrem loquitur di~ censrht critcum impierifuerint diesrui,& dormies cum pa- tribus tuis : fulcirabo fcmen tuum poft te , cjui erit de ventrc £ue , & prseparabo regnum illius, Quomodo ergopropter

271 Auguftini dp ciuitate Dei

icl quod fequitur : Hic «dificabit mihi domum , ifte Salotnott puiabirur prophetatus:& non potius propter id quod priece- dit , cum iiDpleri fueriiu cies tui , &: dormics cum patribus rursjurcitaboicmen tuum poft tc : aliuspaclhcusintejligi*ur cife prcmiirus , qui non ante , ficur ifre , fed poft morrcm Dauicipi-asnunriatuseftrufcirandusf Qi^fnhbeteriimlongo interpoiito temporelcfus Chriftus vcneTit^procujaubio poft mortejtgis Dauid: cui ficui eft pi omilUis,eum venire opor- teb3t,qui^diiicaretdomumDomuio,non de lignis&: lapi- dibus,ieddehominiaus , cjualemlllum a^dificaregaudemus. Huic enim domui dicit Apoftolus, hoc eftfidclibusChriftil Templum enim Dei fanctum elij^uod eftis vos.

L. V I V E S.

2 /^ Onftitui iudices fuper populum meum. V ludices in Ifrae^ x^ltUcopopulofHtTHitt tredeclm ab Othorinle ad Saimdan qui Sadem regem -vnxtt trecevtts ^feptua^intaeinnu : cjuo Umporevarik ejl cum -vicinis^enttbm beUatum.aitasfeUcittr^altai jectt^. h Sed cadem perfona. ^ £rat qmdem ima^o ChrisH » adificatiom Umpli ^ paceregni,non Chriiita ipfe.

Qupd fimilisin Pfalmo odogelimoodauoiit prophctia dc

ChriftG,his qux in Rcgnorum libris Nathan pro-

phetanteprojnittuntur. CAP. IX.

Ropterquod&: in Pfalmo o£logeiimooftauo,cuius cfttitulus,^Intelled:usipiiitthaIfraclita?:comme- ^'^1 moranturpromiffionesDeifaft^regiDauid,& iftis quseiniibro Regnorum funtpoiita, qu^edam ibi iimilia di- cuntur.iicut elt : luraui Dauid feruo meo , vTque in xrernum prafparabo femen tuum. Et irerum : *» Tunc locutus es in af- fpeftu iiliistuis,&: dixifti :Pofui adiutorium fuper porentem, & exaltaui eleftum de populo meo. Inueni Dauid feruum meum , in oleo ianclo meo vnxieum Manus enim mea au- xiliabitur ei;& hrachium meum confortabit eum.Non profi- ciet inimicus in eo : S>^ filius iniquitans no apponet nocere ei. Etconcidam afacie eiusinimicoseius,& eosqui oderCit eum fugabo.tt veritas mea & mifericordia mea cuipfo, & in no- minemeo exaltabitur cornueius.Etponainmaiiinanii eiiis, & in fluminibus dextcra eius. Ipfe inuocabit me , pater meus es tu,Deus mcus & fufccptor falutis mc£.Et ego primogeni-

tum

Ad Marcellinurn I^ib. xvlj. lyj

tum ponam iilum excelfum apud reges terrs In aeternu fer- uabo illi mifericordiam meam,&: tei^amentum meum fidelc ipn. Et ponam in feculum feculi femen eius, ^ thronum emi Iicut dies cjeli. ^Qiiajomnia deDomino lefu intclliguntur fubnomineDauid, propter formam ferui, quam de feminc Dauid idem mediator aflumpfu ex virgine. Continuo ctiam dicitur depeccatisiiliorum ciustale aiiquid , qiialc in Re- gnorum libropofitum tit , &: quafi dc SalomoneprocHuius accipitur,ibi nancjiie,hoc cft,in Rcgnorum hbro: £tli venc- rit, inquit , itHqintas cius,*' redarguam illumin virga viro- riim , «<& in tjdibusftiiorum h >minum, mifericfrdiam , au- temmeamnonamoucboabco : tactibus fignificans plagas correptionis. Vndeilludeft, Ne tetigentis Chriftos mcos« Quod quid eft a]iud,quam ne isfcritisrln Pfalm j vero (juum agcrcttanqwam de Dauid , vt ^uiddam ciurmodienamibi diceret.Si dercliquerint,m<]uit,fi]ij eius iCgem meam , & ia iudiciismeisnonambuiauerint :Siiuftificariones mcas pro- fanauerint, & mandata mea non cuftoaieiiiit : Vifuabo in virga iniquitatcs eorum,3L in fiageliis dc:i£la eorum:mifcri- cordiam autem meam non difpergam ab eo. Non dixit , aU cis,quumloqucretur dc filiis eius,non deipfo : fed dixit , ab co: quod benc intelledum tatundem valet. Non enim Chri- fti ipfius,qui eft caput Ecclefi^^poilcnt inucniri vlla pcccata, qua; opus eiTet humanis correptionibus fcruata mifericor* dia diuinitus coerccri , fcd in cius corpore ac mcmbris,<]uo4 populus cius cft.ideo in libro Regnorum , iniquitas cius dici- tur.inPfalmo autem filiorum eius : vt intelligamus dc ipfb dicicjuodammodo, quod de cius corpore dicitur : proptcr quod etiam ipfe dc C2elo,quum corpus eius, quod funt fideleS eius,Saulusperfequeretur 5aule,inquit.Saulcquiclme peric- qucrisfDeindeinconfcqueniibus lialmis : Neque n^ccbo, inquit,inveritafe mea.ncque profanaoo tefticmc^ntum meij, & qua! proccduiu de labus meis non reproSabo.Semel iura- uiin fanfto meo/fi Dauidmenriar : id cft, nequaquam Da- uid mentiar.Solet enim fic ioqui fcriptura. Quid autem non racntiatur.adiungit &. dicit,Semen ciusina?ti;rnum m^neoit, & fedcs eius ficut ibl in confpettu mco^ ficutluna pcrfc4t<^ io <etcrnumy& tcftisin c«elo fidelis^

^ u^Je du.Dei, Tcim,ij* %

^ ^74 Auguftini de ciuitate Dei

L. VIVES.

aTntellc£lusipfi A.eihan.\Grxcefic ffiw%(nu( a\B<tf';wi<rfnn\iT^'^ 1 y nds mteUeCltupaterm ejl cafws,Hebra^ce efijnteUehm£tham. Iz^raiix.Hterommni.Jfie Pfalntif m multu voitbm contmetur.habet emm 'uoi.em patr is ad fiitumyfilij ad patnm^ecclifiA. ipfitifque prophc- ttt,-veiapofiolorum.

h Tunc loquutus es in afpe6tu.>/»'v//i3«tf GYAce^iifOQ^vtt.^j^e Otti etiam aieipotk.fl.

c Quse omnia de Domino lefu intcUigutur fub nomine Da- md.) f^bbt fic.Qux omnta de Domino lefutmeUtgunturi cjuandorc £le inteUiguntur fub r.omine Dauid.

d Redarguamilluminvirga virorum.}- Puto belluminteUigi^ c^uoftzpegentes ^ p^opulij umhntur.

e Ht in tadibus filiorum hominum. }Pfr heealiai incemmodita- tes nunorcsfigmficari cenfent.

i i>iDauidmcntiar,id eft,nequaquara.}A/0se/l loquendi infa^ (rti litertiivt ib!,Si introibunt in nqutem meam,

Cigamdlucrfa s&i fintin regnoterrenx Hierufalemjabhis quas *' ptomiferat Deus, vt inteliigercturpromiflionis vc-

'• "■ ' liias ad alccrius regis & regni gloriam

percinerc. CAP. X.

I^p^^ Ofth^ctantSEpromifiionisvalidiffima firmainenfa ^ 4'j^^^j neputarentur in Salomonecompleta , tanquam id &^S^ fperaretur,necinuenii'etur : Tu vero,inquit, rcpuli- lii,& ad nihiium deduxifti. Hoc quippe faftum eft de regno Salomonis inpofteriseius^ vfque ad euerfionem ipfius ter- rena!Hierufalem,quieregnieiufdemfedesfuit: & maximc ipfiustemplilabem , quodfuerataSalomoneconftruftum. Scd ne ob hoc putaretur Deus contrafua promiiTa feciffe, cotinuo fubiecit:Diftulifti Chriftum tuura. Non eft ergo ille Salomon, fcd nec ipfe Dauid, fi dilatus eft Chriftus Domini. Qmim enim Chrifti eius dicercntur omnes rcges myftico il- lo chrifmate confecrati : non folum a rcge Dauid, & dein- ceps , fed abilloctiam Saule,quipopulo cidem rcx primus cft vndtus : ipfe quippe Dauid eum Chriftum Domini appel- lat :crattamenvnus verusChriftus , cuiusilli figurampro- phetica vnftione geftabant:qui fecundum opinionetr» homi- num,quieum putabant in Dauid vel in Salomone intelligen-. <ium,diffcrebatur in longum:fccundum autem difpofitioncm Dcivcntiu-usfuotcmporeparabatujr. Intcrea dumille dif-

fertur.

Ad Marcellinum Lib. xvij. 475

fertur,quid fadum fitde regno terrcn^ Hierufalenijvbi fpe- rabatur vticjue rcgnaturus^fequutusifte Pfalmus adiunxitat- queait:Euertifti reftamcrum ferui tui,profanafti in terra fan- ^titatem cius,Deftruxifti omnes macerias eius , pofuifti mu- nitioneseius formidinem.Dnipuerunt eum omnes trafeun- tes viam, fadus eft opprobrium vicinisfuis. Exalfafti dexte- ram inimicarum cuis-iucundafti omnes inimicos eius. Auer- tifti adiutorium gladij eius , &: non cs opuuJarus ci irt bello. Diftoluifti eum ab emudarioncfedem eius in terram collifi- fti.^^MmuiftidiesfcdiseiuSjperfudiftieum confufione. Hsc omnia vencrunt fuper ancillam Hierufalem , in <]ua regna- iierunrnonnullietiamfilij liberje,regnum illud tenenrcs in difpe('arione tcmporaliTcgn(UT) aurem czelcftisHierufalcmj cuius eranr filij in vera fide habentes,&: in vero Chrifto fpe- rantcs.Qupmodo aurem il^a venerintfupcrilludrcgnum,in- dex eft rerum gcftarum ft legatur,hiftoria. L. VIVE^,

a T T Sque ad euerfionem ipfius terrenac.V Dc hoc ^.Reg.z^', V b Minuifti dies fedis cius.}F«/^o temltorn itns-.^fic Gr£'

Dc fubftantia populi Dc'»qu3E pct facceffioncm cirnls in Chti- {ko cftjqui folus erucndi aniroam fuam ab infeiJs ha- buitpoteftaten-i. C A P, XI.

Olt Ij^c autem prophctata ad precandum Deutn prophcra c6uertirur:fed & ipfa precario prophe- ratio eft. Vfquequo Domine auertis in Hne.-^fub- audirurfacicm tuam, ficuralibi dicirur : Vfque- quoaucrtisfaciem tuam aiTie ? Namidco'' quidam codices hJic non habent auertis , fcd aucrteris: quanquampoftitin-- tclligi, auertismife icordiam tuam , quam promililti Da- uid.Quod autem dixir in finem , quid eft ni(i vfquc in finem? Qm hnis inrelligendus cft vltimum rcmpus, quando in Chri- ftum Icfum criam illa genscft creditura , antequem finem illa fieri oportcb:it,qu;E fupcrius «rumnofa dcflcuir. Propter qua? & hic fequirur : Exardefcer ficut ignis ira rua; mement» qucE eft mea fubftanria. Nihil; hic mclius quam ipfe lefus intelligitur fubftantia popuii*huius , ex quo natura cft car- nis eius. Non cnim vane, inquit , conftituifti oiTincs filios hominum. Nifi enim elTet vnus filius hominis fubftaoti»

:> 2

ty6 Auguftini de ciuitatc Dei

Ifracl, pcr quem filium homiois liberareruurmultifill| ho^ minum, vanevtiqueconftituticfTentomnesfilii hominum. Nuiic vcro omnis quidcm humana natura per pcccatum pri- rni hominis in vanitate de veritatc collapfa cft,proptcr quod dicitaliusPfaimus : Homo vanitati fimilisfadus eft , dies cius velut vmbra prjetcreunt. Scd non vane Deus conftituit omnes filios hominum : cjuia 8c mukos a vanitate liberat pcr jncdiatorem lefum : & quos liberandos non efle praefciuit, ad vtilitatemliberandorum , & oomparationemduarum in- tcr fe a contrario ciuitatum : non vtique vane m totius ratio- nalis creaturjE pulcherrim;i atquc iuftiffima ordinatione c6- ftituit.Deiodefequitui-: Qnisefthomo,quiviuet , Ainonvi- debit mortem:eruet animam fuam de manu mferi f Quis eft ifte,nififubftantiailla Ifraelexfemine Dauid Chriftus le- fusfDc quo dicit Apoftolus:Qu6dfurgens a mortuis , iam no moritur , & mors ci vltra non dominabitur.Sic enimviuit,& rionvidebitraortem,vttamenmortuusfuerit : fed animain fuam eruerit de manu ihferi: ^ quia propter quorundam fol- iienda peccatorumvincula,adinfcrnadefcenderat.hruit au- tem poteftate illa,dc qua in Euangelio dicir : Poteftatem ha- bco ponendi animam meamj& poteftatcm habeo iterum fu- xncndi cam.

L. VIVES. a/^Vidamcodiceshicnonhabentauertis. } SiclegimHsm \.,^n9Jini Cfdmbui. Gr^tce e/?,«'a j -mTi nueAt iJ?7»r/>« ^m «< -nx^: ^uod eJ},Qi4oufjue Domine auerteris infinem. Potefl etiam ejfefubiun- hiui aBiui-fed nuUus efifenftn,

h Qm2.^ro^X.ti\\lnaliiiUhrii j quapropter quorundam folutnda inferm -vincula defcenderat:vt Chrijio hsec terra infems^egre^o defum rnocAofed convruentiui tjuod habetur •vulgo.

Adquotum perfonam pcrtinereintcUigendaficflagitatiopromif- forum,de quibus in Pfalmo dicitur:Vbi funt mifcra- tionestuxantiqui Domine. CAP. X 11.

^JiS^^^ E D caitera Pfalmi huius,quae ita fe habetit : Vbi ^3S^:^ fiint miferationcs tua: antiquae Domine , quas r^W^K^ iuraftiDauidin veritate tua ? MementoDomi- ^^gj^^j^' ne opprobrij feruorum tuorum, quod continui iofinu mco multai-um Gcntium : Quod cxprobraucrunc inimici tui Domine, quod exprobrau^ runt commutatio- nem Chriftitui : vtrum cx perfona difta fint iUorum Ifracl^-

tarum

Ad Marcellinutn Lib.xvij. 177

tarum qui defidcrabant reddi fibi promiflioncm , qusfa- ftaeftadDauid : an potius Chnftianorum >quinonfccun- dum carnem,fedfecundumfpiritumfuntlfraelita!, merito gujeri poteft.Difta funt quippe ifta,vel fcripta * tempore quo fuit Aethan:de cuius nomine titulum ifte Pfalmus accqiit : & idcm tempus regni Dauid fuit:ac per hoc non diceretur: Vbi funt miferationes tuze antiqua- DQmine,quas iurafti Dauid iu vcritate tua:nifi eorumperfonam in ftjpropheta trasfigura- ret,qui]ongc pofteafuturierant , quibus hoc tempus eflet antiquum,quando regi Dauidifta promiflafunt. ^Poteftau- tem intelligi didlum hoc efle propter multas gentes,quando pcrfequebatur Chriftianos:prophetam exprobrafle illis pa(- fionem Chrifti,quam fcriptura commutationem vocat, quo- niam moriendoimmortaliseftfaftus. Potcft& commuta- tio Chriftifecundumhoc accipiexprobrata Ifraelitis, quia cum eorum fperaretur futurus,fa6tuseft gentium:^ hoc cis nunc exprobrant mult^ gentes,quaE crediderunt in eum per nouum teftamentum,illis in vetuftate remanentibus : vt ideo dicatur,Mcmeto Domine opprobrij feruorum tuorum: quia noneosobliuifcente,fedpotiusmiferanteDomino, &. ipft poft hoc opprobrium credituri funt.Sed ille, quem prius po- iui , conuenientior fenfus mihi videtur. Inimicis enim Chri- fti^quibusexprobratur, quod cosad gentes tranfiens rcli- querit Chriftus,incongrue vox ifta coaptatur.Mcmento Do- mine opprobrij feruorum tuorum : non enim ferai Dei vo- candi funt tales ludasi^fed eis verba ifta competunt, qui cum graueshumilitatespcrfecutionum pro Chrifti nomine pa- terentur,recordari potueruntexcelfum regnum feminiDa- uid fuiflc promilTum:&eius defiderio dicere,non defpcrado, fcd petendo,quaerendo,pulfando : Vbifunt miferationes lua; antiqu;EDomine,quasiuraftiDauidinveritatetu-afMeincto Domine opprobrij feruorum tuorum,quod continui in finu jTico multarum gentiutn:hoc eft,in inrcrioribus meis patien- ter pertuli.Quod cxprobrauerunt ininatci tui Dominc , quod exprobrauerunt commutationem Chrifti tui:non ea putates commutatione,fed confumptione.Quid cft aut^m memento D©minc,nifi vtmiferearis,& pro tolerata patietcr humilitatc mca reddds cclfitudine,qua iurafti Dauid in veritate tua i Si aut lud^is aftignemus h^c vcrba,iUi ferui Dei talia dicere po tuci'iit,qni cxpugnaia tcrreaaHicrufale,au£€qua IcfasChii-

S 3

Z78 AuguftinideciuitateDei

ftushumanitusnafceretur,incaptiuitatemdu£lirunt)inteIH-^ gentes commutationem Chrifl:i,quia rcilicct non per eii ter-» rena carnalifcjue felicitas, qualis paucisannis regis Salomo- nisapparuitjfedc^WitisjacfpiritalisejfTet Hdelirer expe£tan- da : quam tunc ignoransinfidelitas gentium , cum Dci popu- lumcxultabat , atq; inftiltabat effe captiuij , quid aliud quani Chriftic6mutationem,red fcicnfihus nefciens exprobrabat? Etideo quodfetjuiturjvbipfalmusiite conchiditur : Benedi- iiio domini in a^ternumtfiat fiat:vniuerfo populo Dei ad cse- leltem Hierufalcm pertineti,{iuein illisquilatcbantin tefta mento veteri,antec]uam reuelaretur nouCi : fmc in his qui lam teftamcnto nouoreuelato manifeftepertinere cernunturad Chriftum,fatiscongruit.Bertediftio quippedominiin femi- nc Dauid , non ad aliquod tempus , qualis diebus Salomonis apparuit,fed in ^tcrnii fperada tft,in qua certifsima fpe dici- tur,fiat fiat.lllius enim fpei eft contirmatio verbi huius itera- tio.Hoc crgo intelligens Dauid ait in 2.Reg.li.vnde ad iftum pfahnumdigrefsifumus: Etlocutus esprodomofcruituiin longinquij.Ideo aucem poft pauluhun ait:Nunc incipe,& be- fiedic domum ferui tui vfquc in «ternum,& ca;tcra:quia tunc geniturus eratfiUuex quo progenies eius duceretur ad Chri- flum,per que futura erat domus eius ^terna , eademqae do- musDei. Domus enim Dauid proptergenusDauiddomus aute Dei eadem & ipfa propter templum Dei, de hominibus faftum,non de lapidibus,vbi habet in aeternum populus cum Deo,& in Deo fuo,&: Dcus cu populo atq; in populo fuo : ita vtDeus fit impiens populu ruum,& populus plenus Deo fuo, cum Deus erit omnia in omnibus,ipfe in pace pr^mium , qui virtusinbello.Ideo cum in verbisNathan diiku fit: Et enun- ciauittibidominus, quoniam domum zedificabis ipfi. Poftea diftum eft in verbisDauid : Qupniam tu dominus omnipo- tensDeusIfrael ,reuelaftiauremferuitui, dicens .• Domum aedificabo tibi. Hanc enim domum , & nos xdificamus bene viuendo:&: Deus vt bene viuamus, opitulando. Qiiia ni^ do*»' minusajdificaueritdomum , in vanumlaborabunt^difican-. tes eam.Cuiu5 domus cum venerit vltima dedjcatio, tunc fiet illud quod hk per Nathan locutus cft Deus,dices: Et ponam teftamentum cum populo meo Ifrael , Sc plantabo illum , & inhabitabitfeorfum,&:nonfollicituseritvltra:& nonappo- nct filiusiniquitatis humiliare cutii , /icutah initioadiebus

^uibus

Ad Marcellinum Lib.xvij. 279

qulbus conftitui iudiccs fupcr populum metim Ktael.

L. V I V E S. a^-TpEmporcquofuit itthan. } ^ethdn ^ ^faph cMntoren^f^^*^'*'

X fuerunt £neorttm cymbalorum y Dauide rege ad arcamdomt^ m.l .Paraltp A^.-vulgo ^ethamjfraelita dtcitur^^ Grdce ^ Lattne, wtintUuloPfalmi^i.fed arbttror Jcfraelttam 'voiaiduma JtT^ad oppidotribm Judnntermino Jfuchar tnter St.yVj..polmi ^ Legio- nemiaut Efraitam ab Efrorr.,<ju£ eji ^jf-tr %n eadttribu- Ex F^ebr£9 JFJieroirjmtu Exj^ttam 'verttt-.c^uo-mdocunqus njmii^etnr , lfratul.tn non appeEandum certum eilmemo entmpatri£ nornineftc dt ttur. b Poteft aurem \\m&\\\2^\.^ ^^libi ftc : PoteH aute • inteihgiwultas gentes: ejuando perfcquebantur ChriTiianos exprobraffe tUn paf^iancn» Chrtsii.

An promifTac pacis veritas illis temporibus pofsir afcri''i,qu8c fiib Salomone fluxerunt. CAP. XIII.

^T^Tftt ^^ ^^"^ magnum bonum quifquis in hoc feculo, ^rf^Rf & in hac terra fpcrat , infipienterfapif. Anquif- PM^^ piam putabirin pacercgni Salomonis idcfTeconi- pletum ? Paccmquippcilla fcnptura in vmbra futuricx- ccllenti pr^edicarione commendat. Scd huic fufpicioni vigi- lanter ©ccurfum cftrcum pofteaquam diftum eft : Et non ap-^^ ponet filiusiniquitatishumiliare eum: continuo fubiunf^uin cft : Sicut ab initio a diebus quibus conftitui ludiccs fupcr populum meum Ifrael. ludices nanque prius quam reges iibieflcca-piflrcnt, fuper illum populum fuerant conftitu« ti,cxquo terrampromifsionisaccepit. Et vtiquehumiliabat cum filius miquitatis, hoc eft hoftis alienigena, pcr interual- latemporum, quibus leguntur paces alrernafte cum bel- lis , &: inueniuntur illic pacis tempora prolixiora quam Sa1o- mon habuit , qui quadraginta regnauit annos. Nam fub eo iudice qui appellatus eft Aod , odtoginta anni pacisfuerunr. Abfit ergo.vt Salomonis tcmpora in hac promifsione prcdi- ^a efle credantur;mult6 minus vtique cuiuflibet rcgisalrc- rius.Non enim quifquam eorum in tanta,quanta illepacc re- gnauit : nec vnquam omnino gens illa ita rcgnum tenuit , vt {bllicitanonfuerit, nehoftibus fubderetur : quia in tanta mutabilitatererumhumanarum nulli aliquado populocon- ceffa eft tanta fccuritas , vt huic vitas hoftiles non formida- l^tincurfus. Locus crgo ifte quipronciktitui* tam pacatac»

S 4

x%o Auguftini de ciuitate Dei

ac fecurar habitationis aeternus eft : SEternir^ue debctur ln matre Hierufalcm libera , vbi erit veraciter populus Ifrael: *hoc enim nomcn interpreratur videns Deum, Cuius pr^nij defideriopiaperfidem viiain hac a?rumnofa peregrinatio-^ ne ducenda eft.

L. V I V E S.

jl TT Oc enim nomen interpretatur videns Dcum,V Tiieronl j^ Yai Dardanum , Hierofolytnam fcrtlnt prifnttmdifiarn l.buiy deinde Salemytertto /JterufalewypoTiremo tyieliam. Salemmterfnre- tatur pax :ficut etiam dicit ^poTielut ad Uebraos: Hterufalern pacis 'utfio.Hanr ejfe Salefffyin ijuaMelchifcdech regnauit, tradunt lefephHt ^ Hegifipptti, ty^elia mminata e[i ab %^cii'j t^drtano Cstftre cjui (i Tito dirutam inTiatirau$ti matore murorum arribittf^ Gtntiles eam Solymttt y ^ Solymos ■» ^ Hierofolyntam nommauerunt. Sunt t^ui a Pifidt^ Lyctte, quos veteres (n\uu9i^ dtxere : autkpopulii in yjfia Po' tica Solymti , (juos intttrilffe cum Lelegibtit ^ Bebrycibm perhibet ^ratoTihenes. Eupolemm 'vero, vt EtifehtHi fcribtt,a Solomone Soly-f mosdeductti^ fjierofolywat'- qujfi 'i*q)v itif jrxJn/av©-. Quo nomtne etiam ab Howero effe vocatamfutt cjtii er^-dat.Catfrum Jofephnf lib^ ^.Solyinam effe di[la.n tempori us ^jhrah<e narrat.Hinc cum Dauid e lekttz,eii caytA^rbtiunxiff:t arc^m, munitiirem.^ue feciffet, rtowina' tam ejfe H'erofo ymam : nam Hvbr^i nmnition. m iiitron dicunt. ye-^ ^ fum non Ieb:44 artttquam Salem vocata efifed cont^^apotitts. Nam h J\4elchtfd?(h putatut condita , qt^i eam Salem cognomtnauit. Jncolue- ninf^ne ttifam Chananxt , quorumgentii prin. eps erat Ai elchifedech'. feu,vi Heyefi*>puts xocat,rex ifins. Sic onm (>atrio dtctt nomine ap-- feUatumy ^fi Htertm.mlcif Hebraicu ^ ad Damafum negat Sa-- lem ejfe H lerufalemy fed effe aUam njrbem tn ngione Sicheny qute efi in terra Chanaanjvbt oflendttur palattum Aielchifcdech. ex muUitudine ruinarum vetern operii ofiendens magmficentiaf" . Pr^tereo quam ori^ vinem Ht(rof. ly>nte Straboponit a Moyf,cu> hic terram Cananteam nunquamfit ingrcjftn. Tum ^ tUos (]m L uz,am ^ ^ethd Hteruf^- lem tradunt.cum Bethelfitpdgns^vt dtxi.

I>e ftudio Dauid in pofitione Pfalmorum, C A P . X I III.

Rocurrenteigitur pertempora ciuitare Dei, prj' ^^^ no invmbra fiituri, in terrena, fcilicet Hierufa- •^^ Icm regnauif Dauid. Erat autcm Dauid virincan*. tici^ eruditus, aui harmoniam muficam non Vulgari voJupta- tc,f^4iideli voluntatc dikxerat: ea^ue Deo fuo, qui verus eft

Peu§

Ad Marcellinum Lib. xvij. i8i

Peus myftica rei magn^ figuratione reruiens^^&diuerforuni nomine fonorum rariona les, moderatofque concentus, con- cordi varietate compadtam beneordinatx ciuitatisinfinuac vnitatem. Denique omnisfereprophctia eiusin Pfalmiseft, quos centum quin^uaginta liber continet, «^uem Pfalmorum vocamus.^ln (^uibus noiinuUivolunt, eos folosfi^los eflca Dauid,quiciiisnomineinfcripti fmr. Suntetiam quiputanc nonab co fittos, nifi quiprscnoraiiruripfiusDauid : qui vcro habentin titulis , ipfi Dauid , ab aliis faftos , pcrron;^ ipfius fuifle coaptatos. Qli^e opinio voce Luangclica faluatoris ipfius refurarur , vbi ait , quod ipfe Dauid in Ipiritu Chriftum <lixerir eflefuuin dominum , quoniam Pfalmuscetefimufno- nus fic incipir-.Dixit domm'domipo meo, fede a dextris meis Donec pona inimicos ruo<^ fcabellu peduin ruorum. Et certc ide Pfalmus ^non habet in tirulo ipfius Dauid:red,ipfi Dauid, fiCurplurimi.Mihiauremcredibiliusvidenturcxiflimare^qui omnes illos cenruquinquaginta Pfahnos.cius operi tribuunt, ^umque aliquos pra-notafle eria npminibus aliorum, aliquid quod ad rempcrtineat figurantibus,ca»terosaute nuUiusho- minis nomen intitulishabercvoluifTe : ficutei varietaris hu- iusdifpofirionem ,quamuis larebrofamjnon tameninanem dominus infpirauit. Nec moucredcbet adhocnon creden- dum,qu6d nonnullorum nomina prophetaru, qui longe poft Dauidregis tepora fuerur, quibufdam Pfalmisin co libro lc- guntur infcripta : & quaf ibi dicunrur, velut ab cis dici vidcn- tur.Neque enim non potuit propheticus fjTn-itus prophetanti reaiDauidhafcetiamfuturorum prophetarum nomina re- ueTare,vt aliquid, quod eorum peifona; conueriirctprophe- tice cantareturi^^ficut rex lofias exorturus & regnaturus poft annos amplius quam trecentos, cuidam propheta: , qui etiam fafta eius futura pr;rdixir,cum fuo n^mine reuelatus eft.

L. V I V E S. aT^T diuerforum nominc fonorum.} t^libi : AfyTfica rei X_l rna^;€ figuraUane feruierit : diuerfrHTn emm eia^fonorum. Hi foni expofitifunt primo lib. 'f^ t^XfiTrofjfipotf, cap.i^. De mterpreta- tione inTlrumenti PfaUerij ^uguji.id prooemio Quinquagenarum duity propterea diuinis ejfe reimf aptum, quod adfupenora totui ttm fexatvec concmtwt.

b In quibus nonnulli volunt e®s folos faftos effc a Dauid.f C»'i/« mtw Jacobfu PfreSiquipoJlrtnm in Pfalmti loga commentana

S 5

iSl Augaftini de ciuitate Dei

f(ripfit,non tam dtferta cfttam erudita , opern imtto dijputat ie attlo^ rtbufpfaloiorum > dicitque hanc cjudji/oncm antt Origenem nonfuiffe inter lud^os amhfguam.Omnes enimfic credicierunt » eJT" ficproatdere htemyOmnes Pfalmos Dauidu t(fe autorn.l^oUea 'vero cjuam OrigC" nei ing^^nio iUo exacio,^ erudttione 'vaaafurnmdcjue caepit ofiendere^ ^<ecunqinin ff-.-ophetn contmebantur ad Chrtfiwniarn natum perti^ nereymidLum i.rritauit lud^os etiam ad neuas opiniones 'vetcribus fuo^ rum magifi'Orum contraria^ , dehraudndofjue quantnmpofiLjit iodi- cesfacrosJtaijuepofi ea tcmporaft^iffe ex /Jebr^i-f nonnuUos , qui an- ticfuus affenfi. vmcitm pfalmoru?» ommum autorem dicerent Dauidem: alii mi'.e>n duntaxat eumfccijfe , alvj omnes, cjutipfim nomtne pr^fcri- humur,c£teros a 'viris fandtf prophetico effes^irttu cofcriptos, tt filtjs ChoY/e<f^faph,i^etham,ldythum:quifHntfinetitulus,tgnorartqu6rii fint-,nifiquoda(ancUshorninibu6non dttbttentur confcrtpti, Ifiis opi- nationtbu' addidifff fuam Rabhi Salomonem Gallum , (^minem injl- gni i .padentia , quidecem Pfalmiftctsfii commenttK , Alelchifedechf ^^braha^ny Moyfen,fihos Chor£,Dauid,Solomonemy ^faphjdithumt ^etham: at Origenem,Ambrofmm , Hilarium, ^iuguflinum, Cafiio- doTHm vmtti Dauid Pfalmos omves optif ejfetradere ,qutbtti fe ait f^jjragari •.fententiumque hanc 'vnicam 'veram effs multts argumentts (oHigit: cjtt£ qut defiderai,ex eo petat licebit: liber non eTi rarta. PrA- tereo (jti£ Hieronymm ad Sophronium , ^ Cyprtanui de autorihus pfalmorum dicat. H £c enim in prsfentiafuerintfatts. c Nonhabetin tituloipfiusDauid.j-^a^^twc i^ ff^CiJl. t^udiui quofdam quiperiti hahebantur lingu£ Hebr££, qui dicerent, datiUum illum progcmtiuo apud Hebr£os folere vfurpari, d Sicutrexlofi^s.^Tertio Reg.i^.

An omnia qnx in pfalmis de ehrifto>5c ecclefia prophetantur,ad contextam huiu?operiscoaf tandafint.C AP. XV.

^sC^fj?^ Vnc iam fpeclari a me video , vt hoc loco hhri hu- lyjfr^^r- ius aperiam, quid in PfaUnis Dauid de domino S&gl^fil^^u Chrifto, vel eius Ecclefia prophetauerit. E- go autcm vt hoc nonita faciam , (icuc videtur ipfa expe- ftatio poftulare : quamuis iam in vno fecerim , copia,<juam inopia inagisimpedior. Omnia enim ponere vitand^pro- iixitatis caufa prohibeor , vereor autem necum aliqua e- legero,multis quica nouerunt,videar magisnccefTaria pr^- tCrilfe.Deinde quia teftimonium quod profertur,de contex- tione totius pfalmidebethabere fuffragium : vt certe nihil fjt,quod ei rcfragatur, fi non omnia fufFragantur ^ * ne more

^ento-

Ad Marcellinum Lib. xvij. 2.85

centannm ad rcm quam volumus,tanquam vcrficulos decer- pere videamnr,^ velut de rctrogrado carmine,quod no de re illa,red de alia ionge^^ue diuerla repcriatur elTe c6rcriptunni. Hoc auron vtin quocunque Plalmo pofritortendi^cxponen- duseft totus.Qu.odqnanti operisfit,&: alii5rum&: noilra vo- ]iimina.in ^uibushoc fecimus, fatisindicant.Legat crgo illa qui voluerit,&: potuerit,inuenietquot & quanta Rcx Dauid idemcjue Prophera de Chrirto & eiusEccle/ia prophet^uc- ritjde Ivegefcilicet & ciuitat<; quam condidit.

L. VI V E S. a X Tc more centonum. J Centones frujira ftnit fuiini eolorii Ct-tones,

X\I vr.rij : hmc -verficolares Vift^s centones diruntur. l^tlei ctiam noii modh ^utbns am:ci)*ur , ftd quibu4 cj^^oque leflt tvjiernuntury ^uales rurf ^ milttix: vt apud Catonem fenem , <^ Sifennan hiflo' ricnm,^ CaitimC^farem.A/etaphprict cayoicn efi mtiitti aliempoe- matti{ra,rttcftli^ conci;matii:vt Ho nerocentnn.fett Graceo/^Hoiiuyrfij: narn Jttvrf 4<»t: uccaiM Gr^ii.tuih tti.-m l' irgiUocentonyijued non vnt- cum efi.Xam ^ Probxysr x.y4ufonij Vcrgtlttccntoncs le^iinus. h Velut dc rctrogrado carmine. \ Sotjdtci. verftn dicurtur Sotadicum retrogradi ^ quod in c;.nirart:im etiar.) fint virfui. Heciprocos vocat curmtn. JDiomcdes . ijui multa de Sotadiaspr^ecipi:. f/tc ent<n vcfta : Aiufa mihicixufas fneinarayCjuonimineUfo : fi reeurai L&fo numtne quo wemoracaufa^mthi Attifa, Sotadicu^ cfi, Etpo^unt reucrti inidem ventis carminus^vel in diuerfum, it: Pio precare thure ceLJium numi- na, iamhicus. Sotadicti^ vero pcntametcr fiet: Numina ixleTium thu- rs prccare pio. Lafauum <^en'M carmints hoc efi , vt QuintiliaKUi *?:- cjnit-.a SotadeyVt Sirabo fcribtt^repcrtum.fcu , vt Diomeies , vfurpa- tunty cfHem Alartialis cinedum vocAt. Perro in alin t^uguTi. itbris aptK/f hibetur-.ijehit dc^r.tndi cartnine : vtfitde gyandt poemate col- Ugi particulas, c^ua^ i yter fe cwnwtfc eu . ^ comptnga^ in alium fen- fumyOtlpn erant a poeta d>f{£.(2»odfaclttatum efi ah his , ^«i cento- nes copf^erunt.Nam cjuod yer^tliM^ Hvmertti de GrAci* atH Tro^ ianis.,dcque hcUtf dixerant,tlltad Chr^fium refcjue diutna^ transfertmtz ^yfttfoniui ad nupUarum apparatum ^ pr-igrejfanu

Pe his qux in «-iuadrasieflmo quirto Pf.ilmo ad Chriftum & Eccle- /iam periineQti.i,iut apcrtc <1icuntDr,auttropice,

C A P. XVL

Vamlibet enim de quacunque re proprire Hnt atque manifeftiE prophetics locutioncs , necefTe eft vt eis etiam tropica: irjifccantur, quas maxime proptcr

184 Auguftini de ciuitatc Dei

tartJioiesingerunt cloftioribuslaboriofum dirpurandi expo^ nendfque negotium: qusedam tamcn Chriftum & Ecclefiam ipfa prima facie mox vt dicuntur , ©ftendunt : etfi ex otio re- ftantexponenda,(ju;cin eisminusintelliguntur, quaJe illud eli: in eodem Pralmorum librotEructauit cormeum vcrbumt bonum,dico ego opera mea Regi. Lingua mca calamus fcri- b^^velociterfcriSentis.SpeciofusFormaprefiliishominum: ^iffufi eftgratia in labiistuis,propterea hcoedixit te Deusin xrernum. Accmgere gladium tuum circa femurtuumpo- tentifsime.Specie tua Sc pukhritudine tua,intende,profpere procede , 8c regna. Propter veritatem & manfuetudinem& iuftitiam,&deducettemirabiliterdextcratua. Sagitiie tuac acuta? , porentifsime\Populi fub ce cadent in corda inimico- lumRegis. Sedes tuaDeusinfeculafeculorum,virga dire- ftionisvirgaregnitui. Dilexiftiiuftitiam , & odio habuifti iniquitatem : propterea vnxitte Deus tuus oleo exultationis pr^ participibus tuis.Myrrha,& gutta , & cafia a veftimentis tuis,a domibus eburneis, ex quibus dele£laucrunt te filise re- gum in honore tuo.Q^is non hlc Chriftum , quem prardica- iTius,&inquemcredimus,quamlibetfittardus,agnofcat:cuni audutDeum,cuiusfedeseftin fecula feculorum:& vnftum I Deovtiqueficut vngitDeus, non vifibili, fedfpiritali atque intelligibilichrifmate f Quis enim tam rudis eftinhacreli- gi0ne,vel ram furdus aduerfus eiusfama ,longe lateque dif^ fufam,vt Chriftum a chrifmate,hoc eft ab vn6lione, appella- tum efife n©n nouerit:Agnito autem Rege Chrifto,iamc^re- ra,quae hic tropice difta funt, qu©modo iit fpeciofus fornia przefiliishominum: quadam tanro magis amanda atque mi- randa , quanto minuscorporea pulchritudine: quis gladius cius,qu2efagitta,&cetera ifto modo non proprie,fed tropice pofita:iam fubditus ei qui regnat,propter veritatem & man- fuerudinem&iuftitia,inquiratexotio. Deinde afpiciar cius Ecclefiam tanto viro fuo fpiritali connubio, & diuino amo- re coniundtam : de qua dicitur inhis qua?fequuntur: Aftitit Regina a dextris niis in veftitu deauraro, circumamifta va-* rietate.Audifilia,&vide:&inclinaauremtuam.&obliuifcc- re populum tuum, & domum patris tui. Qupniam concupi- iiit Rex fpeciem tua , quoniam ipfe eft Dominus Deus ruus. Er adorabunt eu filij Tyriin munenbus.vultumruij deprcca bufttur omnes diuites plebis. Omnis gloria eius filiajRcgis

intriafccus

Ad Marcellinum Lib. xvij. ^85

ihtrmrccusinfimbriis aurcis, circumami£l:a varioratc. AiFc- rcnturRegivirginespofteain,proxim3E eius aftcrenturtibi. AfFcrenturin l*etitia & exultaiione: adduccntur in templum Regis, Pro patribus tuis nati funt tibi fili):conftitues eos pria- cipesfuper omnem terram.Mcmoresei unt nomu i$tui,Do- minc *inomni gencrationc cvi progenic. Propterea populi confitebuntur tibi inceternum,&: in tcculum feculi.Nonopi- nor ^uequam ita defipcre.vt hic aliquam mulicrculam prse- dicaricredat^atqucdefcribitconiugcm videlicetillius,cuidi- ^um eft:Sedestua Deusinrecularcculorum, virga diredio- nis,virga rcgnirui; Dilexiftiiuftitiam, & odio habuifti ini- <juirare:proptcrea vnxit teDeus,Dcus tuusoleo cxuhatio- nis pra? participibus tuis: Chriftum vtique prse Chriftianis. Hi funt enim participes eius,ex quorum in omnibus gentibus vnitate atquc concordia fit iiiji Regina : hcut & in aiio Pfal- modeiiladicitur :Ciuitas Rcgismagni. ipfaeft Sion fpiri- talirer. Quod nomcii Latine mtcrprctatum fpcculatio cft. Spcculatur enim futuri feculi magnum bonum : quoniam il- lucdirigitur eiusintenrio.lpra elt & irlierufaiem codcm mo do fpiritaliter,rndc muita iam diximus : cius inimica eft ciui- tasdiabo]iBabylon,cjua;conhiliointerpretatur.Ex <^ua ta- men Babylone regiiia iftainomnibus gcntibus regencra- tionc liHcratur, & a peffimo regc ad optimum Regem,idcft a diabolo tranfit ad Chriftum.Proptcr (juod ei dicicur: Obli- uifccre populum tuiun , <Sc domum patris tui. Cuius ciuitatis impi^ portio funt liVaelitar fola carne, non fidc : inimici ctii ip(i magni regni huius, eiufque rcginae. Ad ipfos enim vc- niens,& ab eisChriftusoccifus , magis aliorum fadus eft, ^'quos non vidit in carne.Vndc per cuiufdam Pfalmi prophc- tiam dicit ipfe Rex nofter : Erues me dc contradiclionibus populi.conftituesmc incaput genrium.Populus qucm ruyvk cognoui feruiuit mihi : in auditu auris obediuit mihi. Popu- lu<:crgoiftcgentium ,c]uem noncognouitChriftus prarfcn- lia corporali,in quem tamcnChrillum fibi annuntiatum crc- dit,vt mcrito de iilo dicerctur:In audiru auris obaudiuit mi- hi.quia fides ex auditu eft. Ifte inquam populus additus veris &carnc& fideIfraelitis,ciuitaseftDei , qusipfum quoque fccunducarnem pepcrit Chriftu :quadoin fohsillislfracli- tis fuit.Indc «^uippe crat virgo Maria,in qua carncm Chriftus vt homo ciret aftumpfit. Dc <jua ciuiiate Pialmus alius m:

i%6 Auguftini de ciuitate Dei

* Mater Sion, dicet homo, & homo faftus eft in ea , & ipCti fundauiteani Altiflimus. Quiseftiftc Altiflimus, nifiDeus? EtperhocChriftus Dcusantequaminillaciuitate per Ma- riam fierct homo , ipfc in Patriarchis & Prophetis fundauit eam. Cum igiiur huic regin^ ciuitati Dei,tanto ante didlu lic per prophetiam, quod iam videmusimpletum : pro pairibus tuis natifunttibifilij,conftitueseos principes faperomneni tcrram: cx filiis quippe eius per omnem terra funtpraepoiiti f>rincipes,cumc6hteanturcipopulic6currentes'adeamcum[ confeffione laudisstternc in feculufeculi: proculdubio quic- cjuid hic tropicis locurionibus fubobfcure diftum eft,(juocjuo inodointelligatur,dcbethis rebus manifcftiftimis couenire.

L. V I V H S. a JN omni generatione & progenie. {■ t^ltbi generatione ^ Xgenerationeyquod eft confornnui h^K.quos .^'u^uTli>Ht-i -vbicjue fequitur. Hi enimjiefcnpittm reliqucrunt: cv rrot<r» ^-tvsoT ;i5y ^tvtaT. ^ aUoijui ex proprtetnte Heijraka magHant vim habet idem iieiburrt geritn.itum.

b Quosnonvidit in carne. } Terram enim GentUtum non eft ChrisifHidwninter homtnes ejfet, ingrejfw: nec Midiitis eTi alinpopH- Its , quam ifraelitico : neque •verorcferfvnum aut aherumgenttlem "ve- nijf ad Chnjitmide p^pulii ^ natiomhnA loquor. c Mater Sion , dicct homo. j- In nojlris libris legimtis : Nunquid S'on^ ditet homo \ Ex Mebraicaveritate uertit fJierotiymtti , t^d Stoti autem dicetur 'vhr , es: l x x . vero, niater Sion dicct : namftc eTf Gr£ce , fthT»^ cnav»p«(t»'9^a:n>: , fedmendoie , i/t tdem in Pfahmm hunc L XXX VI. declarat. lxx. enimfic ^cripfrat f^i^^r^p ^cev , cjuid e?t}(juam leciionem J^reuerunt multi non intellio-entes ^ ^ addidtrunty dixeruntcjue f^virnf ot»»-, ^ hoc propterea, ^uoniamfecfuttt^r, ^ homo nattts fjitnea, •"'

De his qux 3d njcerdotium Chtifti in Plalmo ccQtcf!monono,& * dehisquae viaefimopritno ad pafsionem ipfius. Tpcaant. CAP. XVII.

^^ Icut etiam in illo Pfal«io vbi facerdos Chriftus, ^ quemadmodum hicRexapertifsimeprafdicatur:Di- •n-»5^jZI xit Dominus Domino meo , Sede a dextris meis Donec ponam inimicos tuos fcabellum pedum tuorum. Sedere Chrittus ad dexteram DeiPatris creditur , non vi- detur : cius ctiam inimicos poni fub pcdibus eius nondum apparet. ^ld igitur apparebit mfinc> nune hoc vcre cre-

ditur^

Ad Marcellinum Lib. xvij. 287

€litur,p.oft videbitur, Verura hoc quod fequitur : Virgam vir-' tutistuaeemittetDominus cx Jiion : dominarc inmedioini- iiiicorum tuorum : ita clarum eft, vt non folum mfidelitcr.& infeliciter , fed etiam impudenter ncgetur. fit ipfi quippe fi^ tcntur inirnici, exSion mifiam fuilie Legsm ChrilH , quod £uangclinm nos vocamus, &• eam virgam v u turis eius agno- fcimus. Dominari vcro in medio inimicoru fuoru, iidem ipfi inter <|uos dominatur detibus fuis frendeDdo& tabelcendo, & nihil aduerfus cum valcndo teftantur :Deindequodpaulo poft dicit:Iurauit Dominus,& no panitebit cum : (^uibus ver- bisimmutabile futurum elTc fignificat , quod adiungitur : Tu cs facerdos m jeternum fecudum ordincm Mcichifedech^ex co cjuod iam nufqua cft facerdotiu & lacrificium (ecundu or- dincm Aaron,&: vbique oftertur fub facerdote Chriilo,tjuo4 protulitMelchifedech,(ju^ndo benedixitAbraham^qinsam- bigcre pcrmittitur,dequo & iftadicantur? Adkec itacji ma- niFcfta refcriitur,quaL- paulo obfcurius in eodcm I*lalmo po- fita funt,qu^ quomodo rcde intclligantur,in nolHisiam po- pularibusfermonibus notumfecimus.Sic &: inillo vbi I^umi- litatcmpaffjonisfuaf pcr pronhctiam Chriftus clocjuitur,di- ccns: Foderunrmanusmeas & pedcsmcos,dmumcraucrunt omnia ofla mea. Ipfi verd confidcrauerunt & confj>,;xcrunt me. Quibus vticjuc verbis in cruce corpus nguiHcauit cxtcn- tum manibus pcdibufquecofixis, ^ clauorum tranfucrbcra- tionc confolfis,c6que modo fcfpedaculum confidcrantibus $c confpicientibus pra:buirie. Addcns ctiam : Diuiferunt fibi vcftimeta mca,&: fupcr veltcm mcam mifcrunt (ortcm.Quse prophcfia cjuemadmodum impleta fit,Jduangclica narrat ni- ftoria. Tuncprofedcj & alia redemtcUiguntur, qu2E ibimi- nusapertedida funt, cum congruunt his, cjusetanta manife- ftationeclaruerunt:priefcrtim cjuia«S: illa,qua! nontranfada crcdimus,fed pr^fentia cotucmur, hcut in codcm Pfalmo Je- guntur , tanto ante pra-dida, ita nunc exhibita iam toto orbc tcrrarum cernutur. Ibi enira paulo pdft dicitur:Comiiiemo- labuntur & ad Dominum conucrtcniur vniucrfae fines tcrrEe», & adorabunt in confpedu eius omQes patrise Gentium : quo- niam Domini eft regnum,& ipfe dominabiturGentium.

L. V I V E S. a T D igitur.V Ky^Hbt melias.-ld agttur. ^pparebit ittjiae etiam,Hunc Ihoccrednur^de qno PanL.muita & ad Hthr,^ ad Cnrin.

1%% Auguftini dc ciuitate Dci

De Pfalmo tertio,* de qiudragefimo, & de quintodecin)Oi&

de fexagefimofeptimo.in quibus raors & re-

furredtio Domini prophctantuf .

C A P. XVIII.

gfK^.E rerurreftione quoque eius , ncquaquam Pfalmo^ ^^^^rumorac'4'a cacuerunr. Nam quid eft aliudquod in i^-jw^: Pfalmo reriio experfona eius canitur : Egodormiui &romnum cepi , & exfurrexi , quoniam Dommus fufcepit me f Anforte quifquam ira dcfipit, vt credatvelut aliquid magnumnobisindicare voluifle prophetam ,quoddormic- rit,&; exfurrexerit, nifi fomnus iiic mors eflet , Sc euigilatio refurreftio , quam de Chrifto fic oportuit prophetari ? Nam £c in quadrageilmo Plalm. manifcliius fic oftenditur , vbi ex perfona mediatoris,morefclito,Tanquaprxtcrita narrantujL* tf^u^futura prophetabantur,quoniam qua? ventura erant,iani in prafdeftinatione ^&. pr^fcientia Dei vclut fa^a erant,quia certa erant. Inimici, inquit, mci dixerunt mala mihi:quando morietur & peribitnomen eiusf Et (i ingrediebatur vt vidc- ret,vana locutCi eft cor eius, cogregauit iniquitate fibi. Egre- diebaturforas, & loquebaturflmulin vnum. Aducrfum mc fufurrabant omnes inimici mei , adu^rfum me cogitabant mala mihi. Verbii iniquum difpofuerunt aduerf im me : nun- ^uid qui dormit, non adiiciet,vt refui gatfHcec certe ira pofi- tafuntverba , vtnihil aliuddixi(feintelligatur,quamfidice- retiNunquidquimoritur^noaadiiciet^vtreuiuifcatfSuperio- ra quippe demoftrantmortemipfius cogitaffe, &. difpofuiifc inimicos eius,& hoc a^u eife per eum qui ingrediebatur , vt videret,&: cgrediebatur vt proderet.Cui aute hic non occur- rarex difcipulo eiusfaftustraditor ludasf Quia ergo fafturi crant quod moliebantur,id eft occifuri erant eum, oftendens illos vana malitia fruftra occifuros refurre£turnm,fic adiecit hunc verfum,velut diceret : Quid agitis vani? quod veftrO eft fcelus,meus fomnus erit, Nunquid qui dormit, non a<iiiciet# vt refurgat ? Ettamen eos tam magnum nefas non impun^ faduros confequentibus indicat veifibus dicens : Etenim ho- mo pacis meae , in quo Iperaui , qui edebat panes meos , am- pliauit ^ fuper me calcaneum fuu,hoc eft,c6culcauit me. T« aute,inquit,Domine mifcrere mei,&refufcita me,& r^dam illis. Quishoc iam negetqui lud^ospoft pafTionem refurrc» fUdnemc^ue Chrifti de fcdibus fuis bellica ftra^e , & cxcidia

Ad Marcellinum Lib. xvij. zS^

fundituscradica,tosvidet?Occirusenim ab eis refurrexit,&: rcddidit eisinteiimtemporaneam difciplina, excepto quod non correclisieniaf,qiudQ viuos&mortuosiudicabit. Nam Dominus ipfe Ierusil1:um ipfum tradiiQ.rem fuii pcr panem porredum oftendcns Apoilolis, hunc etiam verfum Pfalmi huius commemorauit, & in fe dixit impletum : Qui edebat panesmeos, ampliauit fupcr mecalcaneum. Qm)d autem ait,in quem fperauunon congruit capiti,fed corpori. Neque enim nefciehateumipfefaluator , de quo anteiam dixerat: <=Vnusexvobisdiabohiseft:fedroletm iemembrorum fuo- rumtransferreperfonara , & fibitribuere(juod eftillorum, quiacaput<3v: corpus vajus eft Chriftus. Vnde illud in Euan- gelio: hfuriui,& decliftis mihi manducare. Q^d exponens ait^^^Quando vniexminiraismeisfeciftis , mihifeciftis. Sc itaquc dixit fperaiTc,quod tunc fperauerant dc luda difcipuli ciiis,quando eft connomeiatus Apoftolis.Iud<ei autem Chri- ilumc^uem fperaut,moriturumefle nonfperant. Ideo qucm Lex&: Prophet;cannunciauerunt , noftrtimcfle nonputant* fednefcio quemfuum.qucm fibi alicnuma mortis paffionC confingimt. Ideomiferabili vanitatc atquc carcitate verba qux pofuimuSjDon mortem & refurre£i:ionera, fed fomnum Sc cuigilationcm fignificarc contendunt. Scd clamat eis etiam Pfalmus <juintuf.iccimus: Propter hoc iocundatum eftcormcum,& exultauitlmgua mca, infuper & caro mca requiefcetin fpe ! quoniain nondcrelinqucsanimam mcam in mfcrno , necdabis fantlum tuum vidcre corruptioncm. Quis in ca fpe dicerct recjuieiiiil c carnem fuam,vt noa derc- lifta anima fua in inferno, fedcito ad eam fedeuntc rcuiui- fceret ne corruperetur , ficut cadauera corrumpi <olent,nifi quidiercrtiorefurrexit.' Quod vtiqu.ediccre nonpoftmt de propheta & regeDauid. Clamat fexagcfimusfcptimus Pfal- mus: Deus nofter, Deus faluos faciendi , 8c Domini domini exitus morris.Quidapcrtiusdicereturf^^Dcuscnimfaluosfa- ciedi Domin.us eft Iefus,quod interpretatur faluator j fiue fa^ lutaris.Nam ratio nominis huius hsec reddita cft,<juado prius ^uam cx virgine nafceret ur,ditlum eft: Paries filium, &. vo- cabisnome eius Iefum,ipl'e cnim faluu facict populum fuum a pcccatiseorum.lnquorumpeccatorumremiffionem,quo- niam fanguis eius cftufus cft,non vti<jue oportuit eum de hac Vitaexitusalioshaberequammortis. Idco^uiidiftum cfTet;

Z90 Auguftini de ciuitate Dci

DeMsnoftcrDeusfaluosfaciendi:continu6fubiun£tumeft,& Domini^^exitus mortis,vt oftcnderctur moriendo faluos ci^^t fadurus.Sedmirandodidumeftj&Domini , tanquam dicc- rctur-.Talis eft ifta vita mortaliu,vt nec ipfc Domi^us alitcr ab illa exiret,nifi pcr mortem.

L. VIVES. a F^TprxfcientiaDeivelutfaftaerant, quiacerta eranf.J "

£_, yetw exemplar non habet^quia certa crant:^ videtur additum ah ahquo ceufchoUum.

b Supcrinc c^lcaneum. ^TUtfUTfjuvfu^plantationem. 'nftpyn enim ff} calcaneasjfupplantatka efi m luHatonbm , c^unm alt<.r ptdefuo crtts (^>!teritti fuftolUtjquaalttro tantum inmxum crure faciUus prefitrnatm GtAct Ti^tpu^Hy dixeruttt k CAlcaneo , nosfuppUntarea plantapeiis parte.E(ietiam aM>i;pe^ic»{ liJtfnCa^aimt-ra.^^fulUre. c. \ nws Q\so\:iisdiidiho\\xst^.\Codex Hrngcnfis ficlegit: Vniti ex ^jobn me tradet^^ 'vnm ex •vobn dtabolu^ efi.Duo funp hcidtutrfn ca fitibta Euangelij loan.pnta illud il.poflertu^ 6.at dtaboltn dicitur Jtt- iLi^^q calumniator (ff ddator.

cl Qnando vniexminimismeis.Vc/jf/f^/.-gwofi-vw. Grtxce eJi «f '««Tcv h.c efiyquantum.

€ Deus enim faluos faciendi.Jo etocrw crM^M»,^.D«»0 cjyiferua" repoflit^aut foUat:proprietas iUa Grxca uixpoteft Laiina Ungua ex- primi.nift quti maUt per nomen dicere,qttod aUbt^Deinfdutis, f Eyiitus mortis.^Ne qutsfallaturtexitw redu^ eftpluraliiy nongt* jfitiuttsfingularisye^J^it^oJhinQxveiTCiv. DcPfaljnofcxageftmooftauOjin quoludxorum pertinax infideli- ' • las deciaratijr. CAP. XIX.

^^)^ Sdvtludaeitam manifeftis huiusprophetix tcfti- ^^^§i|^ moniis , etiam rcbus ad efteftum tam clarum cer- ^^^^ cumquepcrdudlis omnino non credant , profefto 3n cijiiiudimpletur , quodin eo Pfalmo qui hunc fcquitur fcriptum eft.Quum enini & illic ex perfona Chrifti , ^u;^ ad ciuspalfionempertinent,prophetice dicercntur , comme- nioratum eft,c]uod in Euangclio patuit : Dedcruntin efcam aneam fel,& in fiti mea potum mihi dederunt acetum.Et vc- Jut pofttalecouiuium epulafque fibi huiufccmodi exhibitas, moxintulit : Fiat^menfa corum coram ipiisin mufcipulam, &inretributioncm,<&: infcandalum : obfcurcniur oculi eo- rum nevidcant,- & dorfum eorumfempcriucurua ,& ca;- icra^^wsB flon optando func di^a,fcd optandi Ipccieprophe-

tando

Ad Marcellinum Lib. xvij. 291

tandp pr2edi£la.Quid crgo mirum,fi h^c manifefta non vi- dentjQuorum oculi funt obfcurati,ne videantf Quid mirum (i carlcftia nonfufpiciunt^qui vtin terrena hntproni, dorfum eorum femper incuruu cftfHis enim vcrbis tt anflatis a cor- pore vitia lignificant ur auimorum. Ifta dc i*falmis,hoc eil,dc prophetia rcgis Dauid,fatisdid:a /int ,vt aliquis modus fit. Ignofcantautemquihxc lcgunt,& cunftailla nouerunt , & dc hisquarfortaflc firmiora mc pr;Etermilifle vclintclligut, vel cxiftimant,non qu^erantur.

M

L. V I V E S.

F.nfa eorumcoram iplis in mufcipulam.}- eiiTruyiJ)*. tnlaqueHrn.hicmufctpuUmdtx$t,qMx tenditur ad captandos

t

De regno ac merito DauidA de filio ipfiuj S:ilomone,r.tque pro-

phc«iaquaeadChriftum pettincns inuenitur,vcl in cisli-

brisquj rcripii.s ipfiuscopulrininr,vel iu eis quas

ipGuselV:r non dubiumelt. C^P. XX.

|5^J Egnauit crgo Dauid in tcri-aia Htcrufalem , fi« lius Cieleflis iriierofaicm , diiiino multum teft:i- monio prxdicatus, tjuia^ deiicla eius tantapie- tate fuperata funt, per faluf^errimam poeniten- di humilitatem , vt prorfus inter cos fir, de (^mbusipfe ait: Bcati cjuorum remifl';e funt iniquitatcs y- & quorum tcfta funt peccata Poft hunc rcgnauii eidem populo vniuerfo Salomonciusfilius , cpii vtlupra didum eii: , patrc fuo vi- uente cucpit rcgnarc. ■'Hic bonis .iuitiis , malos exitus ha- buit.Quippefecund^rcs, qnjr fapientium animo^ fatigant, magis huic obfuerunt, quam profuitipfa fapientia, etiatn nunc & deincepsmemorabilis,& tunc longe lateque lauda- ta. Prophetafle ctiam iplereperiturinluislibris, ^» qui tres recepti funt in autoritatcm canonicam.Prouerbia, Eccleiia- ftes,& Canticum canticorum. Alij vero duo,quorum vnus Sa picntia,altcr Eccleiiafticusdicitur,propccreloqui) nonuliam {imilitudincm^vtSalomonisdicantur obtinuit confuetudo. Non autem efle ipiius non dubitantdoftiores,cos tamen ia autoritatcm maxime occidetalis antiquitus recepitecclefla. «<juorumin vuo qi;i appellatur Sapientia Salomonis, pafiio Chrifti apertifhme prophetatur. Impi) quippe intcrfcclores eius commemorantur dicenccj ; Circumueniamus luftum,

T 3

29fc Auguftini dc ciuitare Dei

^uoniam infuauis eft nobis,& contrarius eft operibus noftrlj^ &: impropcrat nobis peccata legis , & infamat in nos peccata difciplin^ noftrs.Promittitfcientiam Dcifehabcre, &. filiii Dei fe nominat.Faftus eft nobis in tradu£iioncm cogitatio- «um noftrarum.Grauis etiam nobis eft ad videndum. quonii diffimilis eft aliis vita illius,& immutata? via.* eius. Tanquam nugaces^ftimatifumus ab illo , & abftinet fcavitiisnoftris quafi abimmundiciis.Pra;fert nouiffima iuftorum,& gloria- tur patrera fe Deum haberc. Videamus ergo ii fcrmoncs il-» lius veri fint,&: tentemus qu^ vcntura funt illi,& fcicmus qu^ cruntnouifhma illius. Si enim iuftus cft filiusDci ,fufci- pietillum,&: liberabiteum demanucontrariorum. Contu- melia & tormento interrogemus illum , vt fciamus rcueren- tiamillius,& probemuspatientiamipfius. Morte turpiffima condamnemusillum , eritenimei refpeftus ex fcrmonibus illius.Ha^c cogitauerunt,&: errauerunt,excxcauit cnim illos 'i-nalitiaipforum.^^InEcclefiafticoautemfides gcntiumfutu- rapr^dicituriftomodo : Mifercre noftri dominarorDeus omniam,& immitte timorem tuum fuper omnes gentes: ex- tolle manum tuam fuper gcntcs,& videant potentiam tuam, ^*" vt ficut cora illis fanftiftcatus es in nobis, ita cora nobis ma- gnificerisinillis,& agnofcantte fecudum quod & nos agno- iiimus,<juia non eft Deuspr^ter te Domine.Hanc fub optan- di&precadifpecieprophetiaper Icfum Chriftum videmus impleta,fed aduerfus contradiftiones,<}ue non tanta firmita- te proferufur,<ju2e fcripta non funt in canone ludaeorum. In tribus ver<) illis,<]uos Salomonis effe conftat,& lud^i canoni-^ coshabent,vtoftedaturadChriftum & ecclefiam pertinerc ^wod in eis eiufmodi repcritur,operofa difputatio neceflaria c*ft,quac nos vltra ^juam oportet,fi nunc adhibeatur extendit. Tamen quod in Prouerbiis legitur viros impios dixiiTc: Abf^ condamus in terra virum iuftum iniufte , abforbeamus vera eum tanquam infcrnus viucntcm,& auferamus eius memoria deterra,po(re(Iione eiuspreciofamapprchendamus:nonita obfcurum eft , vt de Chrifto & pofTeflione eius ecclefia fine laboriofa c <pofirione no poffit intelligi.Talc <]uippe ali<]uid etiamDominusipfcIefuspcrEuangelicaparabola oftendic dixiffc malos colonos:Hic eft ha?res,venitc occidamus cum, & noftra crit hxreditas.Itemquc illud in eodem libro , <)uo<I iam ante perfir;pximus^quum ageremus dc fterili quacpepe-

rit

AdMarcellinum Lib. xvi). 2:95

rit feptem,non nifi deChrifto & ecclefia mox vt fuerxr pra- nunciatuconfucuitintelligiabeis , quiChnftumfapientiam Dei elfe nouerupt.Sapientia ^dificauit fibi domu, & fuffuKit columnas feptcm,immolauit faas viftimas,mifcuit in cratere vinumfuum,&parauitmefamfuam.Mifitferuosfuosconuo- canscumcxccllentipraedicatione adcraterem dicens : Qui cftinfipicns,diucrtatadme.Etinopibusfenfu dixit. Vcnite: ftianducate de panibus meis,& bibite vinum quod mifcui vo- bis.HjccerteagnofcimusDeifapientiam , hoc eft verbuni Patri coseternum , invtero virginalidomum fibi cedificaire corpushumanum,& huic tanquamcapitimcmbra eccle(iam fubiunxiflre,martyrum viftimas immolalTe,nienfam in vino& panibusprarparafte, vbi apparetetiam faccrdotium fecundii ordinemMelchilcdech, infipientes & inopcsfenfu vocafle, <juia ficut dicit A poftolus: Infirma huius mundi elcgtt Deus, Vf confunderet forria. Quibus tamcn infirmrs quod fequitur clicit:Derelinquiteinfipicntiam, vtviuatis , & quacritc pru- deti:?m,vthabeatisvita Participe autc ficrimenfseillius, ip- fum eft incipere habere vitam.nam &; in alio libro,qui voca- tur Ecclefiaftes,vbi ait:Non eft bonu homini^ nifi quod man- <^.ucabit & bibet:quid credibiliusdicere intelligitur qua quod adparticipationem menfiehuius pcrtinet, quam facerdosi- pfe mediator teftamentinoui exhibet fecundum oi-dineni Mclchifedech de corpore & fanguine fuo ? Id enim facrifi- cium fucceflit omnibus illis facrificiis veteris teftamcnti, que immolabantur in vmbrafiituri, propterquodciiam vocem illam in Pfalmo tricefimo & nono eiufdcm mcdiatoris per prophetiam loquenris agnofcimus:Sacrificium &:oblationem noluifti,corpus autem perfecifti mihi. Quia pro illis omnibus facrificiis & oblationibuscorpuseius oftertur,& participan- tibus miniftratur. Namiftum Ecclefiaftenin hacfententia manducandi & bibendi quam firpe repetit plurimumque comtnendar,non fapere carnalesepulas voluptatis,fatisillud oftendit, vbi ait: Melius eft ire in dJamura luftus, quam ire ia domum potus.Etpaulop6ft:Cor,iaquit,fapientiumiadomo lutlus, & cor infipientium in domo epularum. Sed illud ma- giscommemorandumexiftimodehoclibro , quodpertinet adciuitatesduas,vnamdiaboli,alteramChrifti, &earum re- ges diabolum & Chriftum. Vje tibi terra,inquit, cuivis rex a- dolercefiSj&pnacipes tui manecoincduQcBeata tu tcrra cu-

T 3

i94 Auguftini de ciuitate Dei

ius rex tuus filius ingenuorum , Sc principes tui in tempore comedunt in fortitudine, &: nonin confufione. Aclolefcen- tem dixit diabolum propter ftultitiam , &l fuperbiam , »?(: te- rneritatem,& petulantiam , cieteraque vitia qua? huic aetati adfolcnt abundare : Chriftum autem filium ingenuorum, fanftorum patriarcharum pertinentium adliberamciuirate. ex quibus eft incarne progenitus. Principes illius ciuitatis mane manducanies, id eit , ante horam congruam : quia non expeftat opportunam,qu^ vera eft in futuro feculo fclicira- tcm,feftinantcr beati huius feculi celebritate cupietes.Prm- cipes autem ciuitaiisChriftitempus nonfallacis beatitudinis patienter expe^ant. Hoc ait,in fortitudine , &: non iu confu- j(ione,quia no eosfallit fpes,de qua dicit Apoftolus : Spes au- tem non confundit. Dicit 8c Pfahnus ; Etenim.vniuerii qui te expedlant non confandentur. lam vero Canticum canticoru fpiritalis quiedam fanftarum eftvoluptasmentiu»n,inconiu- gio lUius regis & reginje ciuitatis,quod eft Chrilhis $c eccle-» fia. Sedhxcvoluptas allegoricis tegminibus inuoluta eft, vt de/ideretur ardentius, nudeti^irque iucundius, & apparcat fponfus cui dicitur in eodem Cantico: i^lquitas dilexit te , & fp6faqu^ibiaudit,charitasin deliciistuis.Tacitemultatran* iimusjcura huius operis terminandi.

L. V I V E S. af flcbonisinitiismalosexitus. \ Itmtatio SaIuSHj in Cati2

l XUnario^ftcut ^idcfuodfeqmtm-gurppcfecundierti, ^c. h Qui tres recepti funt. \ Nam aUospermultos dicitur confcripftf'* fe.hfeplntf enim ficfcribit de eo : Compofuit lihros de canttcn ^ mO' dulatiomhtti quinn^, millc-.ra-aholaywn atjue fmUitudimm fcit Itbros tria i^tlUa. Per mhu:. c^uodque enin arhori^gcnu^parahLim duxit, ah hyjfopo vfcjue ad Ccdrum. Eodtm modo d^i lUweMi^^i^ de reliqttu ter- renisynecnov acjuatilirtiti^ aTrtanimaUhu^ difputamt.Nullam nam- que naturam tgnorahat , ine>;arr;i>iatdn,c}ue prxteytjt j fed de oipmhfis phiifophatu-f eji^^ difciplinam pYoprictatum eorum eminenier expOf fuit. ir<£l,htit anttm ei Dem , vt ett.m contra d^wones ad -rAihtatem homiiium , ^ eorum cnrof edifc.ret, ^ incantationes ifSiitmt^cjuthu^ agritudiim fokantwitiqafi , mjdos etiam cufationur/i^^^tithufohfiri^i damcnes^ne di:nuo redeant,fjf.gantttryinj}!tuit.fl<?c Jofehhu^, c Qjorum in vno quiappellaturSapientia. V HicUhercredi^ tur Phtlonis ludti ^Uxandrini, qui 'vtxtt tempGribw i^poTiolorumy quih^^amicHffuit, tantain Craco Jermqne facundta j vt deillq

Grteci

Ad Marcellinum Lib. xvij . 195

Graci dixcrintyvi piy^v^nrha.iauZHyi TrhctTmi 9^x0»»^« , aut Philo PU-

tonizjU^aHt PUto philo.nz>at.

d In tcc\t(\.\Hunclibrum fccit lefus filitts Sirach tempote Ptole-

m<e* Eutr^et£ r»gn .>^e^ypti,(^ Simonn pnncipn facerdotum.

e NKiquodmanducabit. V Inhb. Brugenfi,ntfiquodma>iducahit

^ hihet.Vulgo nos legimus. f/oc itacfue 'vifu>>> ejl mihi hsnum-ut cone^

dat quti ^ bibaf.Grxce ficuJ^* «/b» «>» aV-'^^ » «'^' yjo^o-^ « tttyiiv

De regibus peft Snlomoncm ^iue i\\ luda, fiue in Ifral. CAP. XXI. iEteri poft Salomonem leges Hcbrveorij vix in- ! ueniuntur pcr aliqua aenigmata didlorum fuoi um irerumve geftarum,quodadChriftum &: Ecclefla pertineat,prophetaile fiuein luda , fiuein irrael. Sic enim appellatac funt illius populi partes , ex cjuo propter Salomonis olicnram teporc filij eius Roboam , qui patri luc- ccCfn in rcgnu.Dco vindicante diuifus eft.Proindc tribus dc- cem quas accepitHieroboam feruus Salomonis, rcxeiusin Samaria conftitutus,proprie vocabantur Ifrael, quamuis hoc vniuerfi populi illius nomen eftet.Duabus vero tnbubus, lu- clafcilicet&' Beniamin,qu£proptcr Dauid , nc penitus re- gnum ftirpis eius fuiirctcradicatum, remanferantfubiacetcs ciuitatiHicrufalcm , ludae nomenfuit : quiaipfacrar tribus vndcDauid. Beniamin vcrotribus altera ad idregnum,de cjuibus dixi,pertincns crat,vnde fuit Saul rcx ante Dauid. Sed limuliftse duae tribus , vt diftum eft , luda vocabantur , &z hoc nomincdifccrncbantur ab Ifrael, qux appcllabantur proprie dccemtribus habentcs fuum regcm. Nani tribus Leui quoniam facerdotahs fuit , Dei non regum fcruitio mancipata , decimatertia numerabatur. lofeph quippc vnus cx duodecim filiis Ifrael , non vnam flcut carteri fiogulaSjred tluas tribus fccit , Effrcm &. ManaiTcn. V^cruntamcn etiam tribus Leui ad rcgnuirHierofolymitanum periiuebat magis, vbi erat Dei tempjum,cui feruicbant. Diuifo vgitur populo, primusregnauitin Hierufalem Roboain rexluda filius Sa- lomoniSj&inSamaria Hieroboam rex lirael fcruus Sala- monis. Et cum voluiflet Roboam tanquam lyrap.nidem di- uifae illius partis bello perfecjui , prohibitus cft populus pu- gnarecum fratribusfuis,dicenteDeoperProphetam,fehoc fccifTc.Vnde apparuit nullum in ea rCjVeliegis lfrael,vel pa=

T 4

29^ Auguftini de ciuitate Dci

pulifuilTepeccatum, fedvoluntarem Dei iudicantisimple» tam fuifle.Qua cognita,pars vtraque intcr fe pacara coquie»- uit,nonenim religionis.fedrcgnifada fuerat diuifto.

De Hieroboam,qui impietate idololatria; (uhditum fibipopu-

lumprophanaait,in quo tamen non delbtit Deus &

prophetia5in(j>irar'",5f multo?; abido-

lolatriae crimine cuftodire.

CAP. XX IL Erum rex Ifracl Hieroboam menteperuerfa non credens Deo , quem veracem promilfo fibi regno daroque probauerat ,timuiinevenicndoad te|^lum Dei, quoderatin Hierufalem, quofecundum diuinamlc-!- gem facrificandi caufa vniuerfze illi genti venicndum fuir, feduceretur ab eo popuIus,«S«: ftirpiDauidtancjuam regio fe-!- mini redderetur , inftituit idololaf riam in regno fuo , & po-? pulum Dei fecum fimulachrorum cultuobftr)dum nefanda impietatedecepit.Nectamen omnino ceffauit Deus non fof lumillum regem,verumetiam fuccefloreseius, & impietatis imitatores populumque ipfum arguere per prophetas. Nam ibiextiterunr&: magniiDi infignefq; prophetse, quietia mi- rabilia multafecerunt,Helia9,&: Heiilkus-difcipuluseius. E- tiamibi dicentiHelice : Domine prophctastuosocciderunr, altaria tua fufFoderunt, & ego reliftus fum folus , & quseruni: ^nimam meam :Refponfum eft illic cire feptem milia vjro- t"um,qui non curuaueruntgenua ante Baal.

Dc vario vtriufqueregni Hebrjcorum /latu, donec ambo popuJi

in captiuitatem diuerfo rempore ducerenturj reuocaiQ

pof^ea luda in regnum fuum, quod nouifsime

in Ro.traniiitpotellatem.

CAP. XXIII. Temquein regno luda pertinente ad Hierufalerri eriam fuccedenrium regum remporibus non dc- ^^fucruntpropheta':ficur Deo placebat eos mitterp velactprajnunciandum quod opus ei'ar, velad corripienda peccata - priEcipiendamque iuItitiam.Nam S: illuc , etfi lon- geminusquammlfracl, tamenextiterunt reges , quifuis impietatibusDeum erauiteroffenderet, & m«deratis Hagel- liscumpopulofimuTplefterentur.Piorumfane regum me- rira ibi non parua laudantur.In Ifrael autem reges alios mar gis,alios minus,omnes tamen veprobos le^imus. Vtra^jigi-

tur

Ad Marcellinum Lib.xvij. 297

tur parSjficut iubebat diuina prouidentia,vel finebat,variis & erigebaturprofperitatibus, & aduerfitatibus premebatur ; 8c (ic affligebatur,n6foluni externis,verumetiam inter fe ciui'- libus bellis,vi ccrtis exilientibus caufis, mifericordia Dei vel ira patefceret : donec eius indignatione crefcente , vniuerfa gensilla aChaldaeisdebellantibus,nonfolumfubuerterctur infcdibusluis,fedetiamex maxima fui parte trnnsfcrrctur in terram Airyriornm,priusilIa p^ s qu;£ vocabatur Ifrael ia tribuSus dccem:poliea vei'o etiam luda euerfa lcrufalem, & templo illo nobilifsimo: in qnibus terris per annos feptuagin ta captiuumeg-itotium.Poitquosindedimilla , teplumquocl euerfum fuci-at inftaurauit:^ quamuis plurimi eius in alieiii- gewarum degerent terris,n6 habuit tamen deinceps duas re- gni partes, «Sc di>os diuerfosin fingulispartibusreges , fediu Jerufalem princeps eorum vnus erat:atque ad Dei templum> quod ibi erat,omnpes vndique vbicuque efl enf,& vndecunquc poflent per certa tempora veniebant.Sed nfcc tunc eis hoftes exajiis gentibus expugnatorefque defuerunt. "^Nametiain RomanorumiamtributarioseosChriftusinuenit.

L. V I V E S.

a^v TAmetiam Romanorum iam tributarios. } Expv^nA^ JL > urt lud.£os primum Cn. Fompeim AlagnUf^ eofque fecit Ro» rnanii fttpendtarios,Cucrone ^ Ky^"tcn%o C(ff. Detnreps per pr^fideS Syri£ ^ procuratores Jud^t.quos Romnnimtttfhant., res lEorum fuHt ddminiTirat^. Sttpendium Roma»i4 pependiffe , cum ex Gentiliurn hi- Jlorit<ytt(m ex multiifaai Enangelij loca ojlenditur , htnc iUa uaeno- 2atio:Licetn€ trtbutum dari Cafar;;

De prophetis.qui vel npud lud.cos |;<oftrefni fiicrunt,vel ques circa rcmjius natiniMtis Chrifli Euangelica prodit hi/lona. CAP. X X 1 1 1 1.

c^-^iZiS? Q^^ autemiliotemporcexqaoredieruntdeBaby-

(tL^^r^^ lonia,pofl:Malachiam,Aggeum,tS(: Zachariam^qui j^^;^^3 furic prophetauerunt, & iB<dram: non habuerunt propheras,vfqueadSalaatorisaduentum : nifi aliumZacha- riam patrem loannis, & Helizabet eius vxorem, Chrifti na- tinitate iam proxima, 6< eo iam naro , Simeonem fenem , 8c Annamviduam, iamque grand^euam, &: ipfum loannem oouifsimum : «ui iuuenis , iam iuuenem Chriftum , non qui-

298 Aiiguftini de ciuirate Dei

deinfuturumpraedixitjTedtamen incognitum proplietica cognif ione moftrauif.propter quod ipfe dominus ait : Lex & prophetajvfquead loanem. Sed iftorum quinqiprophetatio cx Euangelio nobis nota eft : vbi & ipfa virgo mater domini anteloannem proplietaneinueniiui-.Sedhanc iftorum pro- phetiamludxi rcprobinon accipiunt:acceperunt autem,qui cx eis innumcrabiles Euangelio crcdidenint. Tunc enim ve- reirraeldiuifuseftinduoidiuinoneilla, quaf per Samuelcm prophetam Sauli regi eft immutabilis prsnuneiata. Mala- chiam ver6,Aggeum,Zachariam,&: Efdram,etiam ludari re- probi, in autoritatem canonicam receptos nouifsimos ha- bent. Sunt enim 8i fcripta corum , ficut aliorum , qui in ma- gna multitudine prophetarunt: perpauci ea fcripferunt, qux autoritatcm canonis obtincrent.De quorum pra?diftis , quae "• ad Chriftum ecclefiamque eius pertment , nonnuUa mihi in hoc operc vidco efleponenda:quodcommodiusfietadiuua- tedomino,fequentilibro:nehunctamprolixum vlterius o- «ercmus.

L. VIVES. a P Ed tamcnincognitum. } Kemjfe feiehat,fed mndum njide- ^ratynondum defacie nofterat , columboif^me illi dtclaratuseft, ^ -attefifttione patris,

DlVt

D 1 f^ 1

AVRELII AVGV-

STINI EPISCOPI AD

MARCELLINVM DE ciuitate Dci,

L 1 S E R X VllJ,

Dehisqux vfque .id tcmporj Salnatorisdecem & fcptem voluminibusdirpotaiafunt.

CAP. I.

Eciuirarumduaium,quarumDeivna,fcculf huius eft altera,in <jua nunc eft:, quantum ad 'lomiiiii genus pertiner etiaifta peregrina, cxortu & procur(u,& dtbitis finibus,me fcri pturum eiTe promifi :quum prius immicos ^iujtatis Dei , qui conditon eius Chrifto deosfu s j :crcrut,d:liuore Hbi perniciofilsimo atrociterin- uident Chi ifl:ianis,quantu me adiuuaret cius gratia , refellif- rem,quod volumii^ibus de^.eprioribus feci.De hac veromea, quam modo c6m.€moraui,tripertita promif(ione,decimQfe- quet jbus quatuor libris ambarum eft digeftus exortus. Dein- de procurfus ?b homme primo vfq; ad diluuiii libro vno , qui eft huius operis decimus quintus: atque inde vfqi ad Abraha, rurfus amb^, ficut in temporibus , ita &: in noftris litcris cu- currerunt.Sed a patre Abraha vfque ad regum tempuslfrae- litarum, vbi fextum decimum volumen abfoluimus , & inde vfque ad ipfiusin carne Saluatoris aduetum, quoufquedeci- musfeptimus liber tenditur, fola videturin medioftylo cu- currilfe Dei ciuitas, quum in hoc feculo non fola cucurrcrit, fed ambi' vtiqueingenere humano,ficutabinitioftmul fuo procurfu tempora variauerint. Verum hocidco fcci,vtprius

30O Auguftini de ciuitatc Dei

cx^uoapcrtioresDcipromirfionesefle cccperuntvfque 3<l cius ex virginc natiuiratcm, in quo fucrant , tjua? primo pro- mittebamur implenda , fine interpolaiiotie a contrario alte- rius ciuitatis il>a , quse Dci eft procurrens diftin£lius appare- retqiiamuisvrqueadreuelationemteftamcntinoui , non in lumincfedin vmbra cucurrerit. Nunc ergo quodintermifc- ram,video efle faciedum, vt ex Abrahae temporibus cjuomo- doetiamillacucurrerif,quantumfatis videtur, attingam, vt ambae inter fe pollint confideratione legemium comparari.

lOANNIS LODOVICI VI-

uis Valentini Prooemium inde- mumodauum librum.

W^ 0/»wiweo^?rM huim dundtuiceftmo multa nohiiinter /f-

4j/^X. ''^^'"^i?"**''*/"^""^ conficiendaivfiqipUrunqifttmus ma

/f^i ttuum du^iupro ocultfyne pedem aufijigerepriuf cjuam ubi

>W^^fiS^"'^^^ ^lf^^ t^ntaremwi: cjuodfieri o^jfcmn m locvi foletz non iam w 'vnd ciuftate^vnocjue populo manendtim , vtprttts in Ra- moiio yfed per totum terrari*n% orhem interprocul difiita peregrtnan- dttm regna, ^gentes cognnfcendt iam elim fuhlatA , (JT* re^m fa- milia ftentmatdqtie proetd ah hominum wemoria ex altij?imif tene- hrn eraenda , ac uelut ex no£le Ctrherui in dtem, ^ tn hancfoln lu- (tfijue faciem ex*Aahtndttf'.attingendumvetuftif^imum x^ffyriaim-* periumz at hutfH vix vel wemimjfL dignati fimt rerum Gracarum fcriptores. Repetenda Steyonia , qu£ etiam fere ignorari vcluerant ipfi qtti gejfrant , (fuum ne patrum nuidem mmina fpulchrts adfcri- berentyVt lo' upletif^imuf autar eH Paufania/s iit Gentihu/i: iam Argi" uatrdfianda^cfuaqtwn^jmantit^ni^imafunt, Gracorwm opinieney ideofahulti inuoluta venerunt ad pofieros : hti addenda t^ttica, qui" ht<^ nobilitandu quum maxima ^tticorumingenta^ficutparerat , tten defuerint , veritas tanta vi eloquenti^ conueftita non tam ornatnry tjuam laborat^nec tamfeprcfert , ijukm multts anrtEla tegttmentii lu' tet. Ncque hn cantentus t^tfgtifiinuf , etiamfahulas ceu duri^imas nu€es,iugUndes , aut amygdalas^aut etiam pineas j^argit , in quibas frangendif nonpdrttmfit negotij , quo nttcleumgefiA rei alrij^imo fer- tice eonte&um truamw. Tttm Latina accedunt commenus ^ dtfii- diit fribentitmi incerttf?ima faBa, yettitm hinc ad Romona -^ ^ Grxtit fupientes mn frMermittimtur , dequibus nihiliuuat t^ueri, nequii meparum meritofactreidfudicet. InHrfnfa funt J^ebraica

*vtltff

Ad Marcellinum Lib. xviij. joi

melut corp9re wto 'ue^he , -vt cur[tn duarum ciuitatum Dei (gt mnTtii ap<Ytii*f explketur. Sk]»h adeb muU.t$ \aruifqve gentesac regitnes iuj irans etiam fubinde h pertth de 'vm percumuodo , tamen ah cm *»- t^rdum AberraQit ^ qttn hmc non putaret ignvfcendum,aut proptertd wunui indMJirie peregrinaiicntm cnfeclaat •xrbitrarttur^. nemo m*M fe'itintia.Q^ydftua tH^t^ttanth/ecjinis trit tr.tiii vcntam darifi qmMm- deforte aiH cafu quopiain y a^t igicrantia maumm idtquoi cencef^i^ aut 'vdlas ahqiiayf ^ ^'■^ZP^ i^aobiles homii.ef^ue obfcuros pratcr^ tiec faiutaiost nec -vifos, prof^clm pcrUca vtpiurimum deferta^ mdlts fubnotatufignu , inuentu perquam raris e qutbtu quderercm, aut qui" hu6 duabta 'vterer.,^ntt>.jKttates Ai f^M-ronnpencrunt, (t^ "vifapt' pidi Rom. In i^ffyrta t^ntum ah Eufebtofu n tdoflu* , pr/eter paucu admodumex Dtod.^iicuky^ fiijuii ffi altm .fuppedita a. Erat qui" demaimanum abtllm , quem Berofi nothine -vendunt bilLopol^: «- rantalia qtttdamlo.inrm t_yfnnu , qur nondubtto cjutn admtranda fuijfent -vifa, fi attuliffcmt nempe portent^fa, ^ 'vel foi^: andttu hoT'- retjduyfed ab tlli< prorfum abftinui , ne de f/ece , q^voi aiunt , W. rer haurure^hffc efi e Ube.Htifrtuoiuiy ^ tncertorum autorum, quod ad Tiu^ pifactuidjs tmpe^itos le:iores Gfxctuln\ito,iofa: nonqu d f\ Ber^ fiiiffem effc^non effem perquamlibenier -vfui ,fed quodmihi faeturaa» ft^bolebant Gract hommn^-vt etiam ^X" crt >phontu jiet^iuoca , fjT aba multa qu£ lUirnm ttonfurit , quorum tiiulos prefe ofkentant : cjuud ft ^uis iUvs dtle^latur , non procul funt pettnda, amet, ^fuatur^fiie tste dumtuxutriHae Per Sicyomam dux runt nos Eufebiu-y ^ Paufaniat^ contcnti nuda regum noniina p^rcenfvi\fe , interdum paucti de non^ mllts eorum additts 'verbK.quxnon ledort non inuidtmM, Jn lud/ut non^uideocjutaitjafcifendtfuntntduces, qukm cerlifiimi tUt (^jJ- dif^imtpr.pheta quifac^ascorfcn^ereliteraSy ^tamen explicui^ mtn interdnm , cjuidpro^ hantf.nptores de liUi tpfisrebw indiiareni, fimttdoalia oflendebam^ quawfan^li ■virt : namihi inttrfe con^ue^ Lant,faitifuitfanS}orumfententias lecLraffc. EacaufamuUa CoT' nelij ,^lexar>dri Mdi^fii Polyhiiiorn de Hehr£o populo ta. tumus^ i^m-vtaUarumgentium permuliarum , tta(^ fjebrxorum res gefiais ex Lxx.i.tterpretattoncperfciutu^ eTi.ln y^ttich-, t^rgiuti,fabulofls, Laiinn. Romamfcjue plena manu > cjua ex "vartti coUegimtt4 , impar- UttleCiortfumtt9 , compliira funt ctirioforibtu tfiartuorerum k no^U data : c]ui vero nufmodt parum obleflatur , hahet eti>um alta forfttam fuigusiitf, rHfitam morofwtfti ^ arrogans, 'vfvelit me publicum fcri* ptoremfibivm ftr laborare ^futtffaare ' catera Unorexipfis com^ mentarih cognofcet.

joi Auguftini de ciuitate Dei

Detctxenx ciuitatis tegibus atque tcmp-jribus.quibui ab exortu Abtaha-faniftotjm tempota * fupputatajconueniunr.

C A P. il.

^^^ Ocieias igitur vrqiiequaque mortalium difFufa per tcrras , & in locorum quanniiibct diuerfua- libus, vnius tamen eiufdeiiicjue naturae (juadani communionediftindas, vtilitates &' cupiditates iuas «^uibuftjue fcdantibus ^ dum id cjuod appctitur, aut nemmi , aut non omnibus fufficit : quia non ei^ idipfum , ad- uerfum f^ipfam plerunque diuiditur, & pars partem quse. pr£eualet, opprimit.Viftncienim vidtafuccumbit. domina- tioni fcilicct,vel etiam iibertati,qualemcun(|; pacem pr^fe- rens ac lalutem:'* ita vt magn^ fuerint admirationi,qui peri- re<j[uam feruiremaluerunt. nam in omnibus fere gentibus' «juodammodo voxnaturarifta perfonuit, vtfubiugari vi£to- ribus mallent,quibuscontigitvinci,cjuim bellica omnifaria vaftatione deJeri.Hinc fa£ium eit,vt non /ine Dei prouiden- tia,in cuius poteftate eii,vt c^uifque bello aut fubiugetur , aut fubiuget, quidam eftentregnisprzEditijquidam rcgnantibus fubditi:fed inter plurima regna terraru , in qua^ terrenze vti- litatis,vel cupiditatis,elt diuifa focietas: quam ciuitatem mii- di huius vniuerfalivocabulo nuncupamus, duo regna cerni- iBus longe caeteris proueniile clariora: Aflyriorum primuni, deindeRomanorum,vttemporibus,ita locisinterreordina- ta atque diftinfta.Nam quo modo illud prius, boc pofterius, eo modoilludin oriente,hocin occidente furre\it.Deni(jue in illius fine huius initium confeftim fuit. Re2,na ca?tcra, cx- tcrbfque reges velut appedices iftorum dixerim. Ninus ergo iam fecundus rcxerat Afl"yriorum,(]uipatrifuo Hclo fuccef^ ferat, regni illius primo regi , quando in terra ChaKlarorum iiatus^^eft Abraham.Er.atetiam temporeillo jcgnum Sicyo- niorumadmodum paruum , aquoillcvndecuncjue dodiffi- mus M.Varro fcribens de gente populi Romani , vclut anti- quo temporeexorfuseft. Ab hisenimSicyoniorumregibus ad Athenienfesperuenit,aquibusadLatinos:mdead Roma- nos.Sedantcconditam Romamm coparatione regni Affy- riorum, perexiguaifi^a commemorantur. Quamuis^ Athe- «ienfcsinGr^ECia plurimum claruifle fateatur etiam Salu- ftius Romanus hiftoricus ., plus tamen faiiia , quam re ipfa.

Nani'

Ad Marcclliniim Lib. xviij. 303

Namloqnens deillis : Atheniennum,inquit, res geft2P,(icuti cgo exiftimojfans an\plar,magniiicircjue fucrunt : vcrum aii- «juanto minoj estamen , quain fama fcruntur. Sedquia pro- uenci^ibifcriptorum magna ingenia , per terrarum orbem Atheniendum fdCla pio maximisceiebrantur. Ira eorum qui fecere, virtustanta haberur, quaium eam verbispotuercex- tollcrcpra?claraingenia. Acccdithuicciuitatinon paruaeria cxliteris& phiiofophisgloria,tjuod ibipotilfimum talia ftn- dia viguerunt. Namquantumattinet ad imperium , nullum maius primis temporibus, quam AiTyriorum fuitinectam ]ongclate'quediffufum. Quippe vbi Ninus rex , Beli filius, vniucr/am ^* Aham , qux torius oibis adnumerum partium, tertiadicitur,ad magnitudinem vero dimidia repeiitur, vfq; ad Libyaf fncs lubegiflc traditur. ' Solis quippc InrtK. in par- tibusOrientisnon dominabatur , ^ quos tamen eodcfunclo Semiramis vxor cius eft aggrclla bcllando. Idfadum eft, vt quicunqueinillisrerrispopuli,fiue regcserant, ArivTiorum rcgnoditioniqueparcret, &: quic<]uidimparercturetticeiet» Abrahamigitur inco regno apudChalda:os,Nini rcmpori- bus natus eft. sScd quoniam rcsGia^cse mulro funt nobis quam Aflyria!notiores,&: pcr Grafcosad Latmos, ac dcmde ad Romanos , qui eriam ipfi Latini funt , tcmporum feriem deduxcrunt , qui gcntem populi Romani in originis eius an- tiquirate rimati funt : ob hoc debemus, vbi opus cft , Aflyrios memorare reges: vt a}>pareat quemadmodum Babylonia, quah primaRoma cum peregrina in hoc mundo Dei ciuitate pracurrjt. Rcs autem quas pro|>tcr comparationcm ciuitatis vtriulque , tcrrcnx lcilicet & c^leftis,huic operi oportct m- fercrc,magisexGr^cis&: Latiius vbi ipla Romaquafifccun- daBabyloniaeft , dcbemus aflumere. Quando crgo natus eft Abraham, fccundi rcges crant, apud AiTyrios Ninus, apud ^'Sicyoniosl^urops. I'rimiautcm,illic Bclus, hic^it- gialeusfuerunt Cum vcroegreflo Abraham dcBabylonia, promifif ci Deus ex illo magnam gcntem fururam, Sc in eius lcmincomnium gentiuin benedidiunem , Aflyrij quartum regem habebant. Sicyonij quintum : apud illosenim rcgna- batfilius Nini ^' poft matrem Scmiramidcm, ^quseabillo intcrfcd:a perhibctur , auia filium mater inceftare concj.ibi- tu. Hanc putant nonnuili "' condidiflc Baby ioncm,quamqui- dcmpotuiiinftaurare.Quandoaucem vcl quomodo condita

304 Auguftini de ciuitate Dei

fueritjinfextodccimolibro diximus. "Filium porro Nini &: bemiramidis, qui mati4-rucceflu in regnum , ° quidam etiam ipfiim Ninuiu , cjuidam vero deriuato a patre vocabulo Ni* liium vocant.^bicyoniorum autemPregnum tunc tenebat Tc- lexion. Quoregnante vfqueadeo ibi mitia & larta tenipora fuerunt,vteumdefunClumvelutDeumcolerentfacrificando &ludoscelebr3ndo,quosciprimitusinftitutosferunt.

lOANNIS LODO VICI

VIVIS VALENTINl IN

DECIMVMOCTAVVM LIBRVM

De ciuitate Dei, D . A ureli j A ugultini

Commenraria.

***

^^lfS Ta vt magnse fuerint. } yt Numantini^^ Sd^un* fe| g tini , f^ tUi OpHiTgini Cafariani, tti/ofinguli Cato, Scipio^

Ahraham^ Natus eft Abraham. } t^brah^ non foli facri memmeruni fcriptores , fed exprophaiitfplexique ^ 'vdut Hecat^us ,cim Lb/itnt de y^brahamnonuuatijn confcripfif , "vt Eufebim in Euangel. prspa' raiione tradti, ^ t^Uxander PolyhiUor , (jui ^brahamum natnm att decimapofl inundationemgenerattone,in Camarine Babyloniie •vr- he , quatn dij Vrien 'voca-it , quod Gr£ce ^AKS^afTivxif fonat , hoc efi Chaidttoru/J3 vrbem, inuentoxem apud illos aTirologt£, luUitia ^ pie- tate tanta, 'vt nu^>inigratij?imni ifftif fit ab eo in Phcemcem wtgrare, ^a i^gentem rattonen fidertim alidfcjue magnas ^ pr^liantes artes edoctiit : ita facilUme regi tUort^m conctliAtm efl. NtcolaUi Damafcc nus Itb . Hishrtarum 4. Damafci ty^brahamum rcgnajf-fcribtt profe- ^um ex Chaldsa cttm exercitu. fiinc in Chanan^atn 'vmffe , ^m* foTiea lud^a diCla e|?, magodmquefui ^rr dmturnam apud Damafce-' 9to$ reltcfuiffe memmam , 'vtU.dmcjue ibi oTiendiy quum t^brahami do- mum nuncupent. Scd cumfame Chananxa premeretur ^ in ^^egyptum abnffe , cengrejftirncjtie cum illisfacerdotibtt* , multum eKprrftfffty^ ad rerum cognitionem , (Jf ad pietatem , rationemcjue murum ^ 'vi:x. (_yfUxander in fieliopoli uixiffe eum aUquattdii» ptrhihet , nee . profeffum fe aTirologix inu^ntorem , fed a maionbwf iam futs inde^ ab £noch tradttamfibi permanM» t^rtapanttf autor efl Htbrxos

a^

Ad Marcellinutn Lib.xviij. 305

dt t,A^rahatt no.rinatoSfCfui annui xx.in ^egyptofiitiVe^enique ^e- Sypttfm Pharetrattm aJlroT um perria?» docu:\htnc in Syrtam reutr- fum.Afloin li ris c^uos adtierjm iudteos £dtdn,r,iulta de vcriiate hi- jlorixturbat. .\am ^ tiistuntum genera.ioues ponit a dflunio ad t^braha/n^duafque lUuin haouiff xiXjres,altefam ^^yiegy^tiam^alte- Tam ciuernfuam.,^ ex ^ir^yj^tta duodccvn genuifje hb(.ros prmcipes t^rabi£ omn^s ,e c:ue -vmcum jfaac , iuim du dtcim fueri^t Itheri^ cjuorum tertifisfmt /iUfcSivltimuri lofejh.Sed in hn or/mtbM ) njtdi- uina,ita'.eriif?tma ejifacrorum ■LolitmiHum hiji^ria. c Athcnienfcs in Grarcia plurimum chvuiClc .}t^ihemenfium rejj>ubl'.ca diuturmor fuit cjnk /i maior : nam quum iatif^ime dcminati ft4nty juod rlafiibt^ plurtwum pijjtnt , folamoram ii-arttimamtcnue' runt,eamquai expofiia cj} adauo maria ^ Pa^r.phyhum ^ ^egeum^ 'vfque ad intertorern Bu?^hor<m\ntc l^artim reruw potitifunt nmltoftt' prafeptuagtnta a^mos.fiyt f yfia^> ''fhm^'ia.

d VniucrHun A.l'\mT\.j-.jUt.er ion^e Dwnyft^lexandir^quit^f^ fyriorum re^mim exiguam cjua .diit.i cjbtmutjjc ^^tfi/epartemnarrat, e Solis quippe Intlis. J-Z/jpm ea eft par$ Thundt^ciu^ ao erientr clau- ditur ocano onentaliyatneridic tndicO Ocetiiio f^ Prafoidemari , ah Occidente fndo fluuio , ijt ait Diodorm^cmntum poji Ntlum maxi- mo,vndc' (^ regio ej} cognon'inata:a ieptcntriohi Ltni de monif .^ c^tU Scythie adiacet,^ fi noiiniillos fopiilos /ndolcyti a/s nomi-.ani . Ptcle- m£tii dupUc.mlndiam f.4cit tntra ^ i:xtra CJange> amne >u Dc Jn- diafcripf.replurirfn:HtrodotM,Viod''rtti.,btr.*i)n^MclaySttp.anti$f PlmiHi^SoUnHi,^ l'tolem£<4.i , ^ qutresg^fia^ .dlexandrt memo^ Ti£ m^ndarunt Gr^ci Laiinij^uccuiui regU armi< illu,]raia n agu efl ea orbtspars,cjuam ■vlltiptregrwatiombu'». Nojiro £uocerttora (untfa- fiaoinnia nauvrationtbu^ hi>minum mflratium: De Indta tiitffAv mo- Ttbni ^feUcttiite multa JJiodoruf <(rj' Stra\>o , -vtercjue ix Eratoflhe-' wc^ Ai egajihenej^ut apud Sadri.cotum JndiAregem commoratu^ re$ illasperf>tpftt,

f Qups rameneodefunfto Scmiramis vxor eius aggrefla eft. j- Bem Aggrfffj.bii enimcum lUnconflixif , femei ad Jndumflu- tiiumytterum a doirteriuf : prita vtchtx yfiddetnde victa tecedere loaflaefl. Diojorm ub^-otertio. Ajeg.^flhen^ii apid Strabomm ne- gat "vlUmvtttjuarn.ib Jiidtf miffam ad exitriu gentes expetiitt nefn, nec eo p-:ne\rafje cjutnquam bekandi. pr£ter fJerctd'w ^ Liherumpa tremyNon Sefofirim .^egyptmm i-egem, nonTharconem '^ethtopern, ^m etium iifcjuu ad Europan peruenere.,^ H^rculn columntu , ^uh itta/n peruafit Nubocodrofortii,(juem Chaid<ei fJercHli quoc^ueprx^* t^ugMcM^Pei^ Tcm.ij, V

p6 Auguftini de ciuitare Dei

runt,nec hic Indiam 'vtdit.ldantyrfum 'vero,qttietiam t^e^yptumji$ iHgrejJtK^ad Indos non vemJfe.Stmiramtn tentajfe vtres IndtXy ^ an- tiquam inde egrederetttr penjje, Cyrum Afajfa^eia^folum armpifoUi» cicajje Indis mta^it,

g Sed quoniain rex Grapce. \ Jn regtbttt Sicyoniit Paufaniam fjT» JtiufebiumtGTdcum 'vtrunciue f quemur . Nam ^ arronti aut Lattni cHiuJquameaderemonuminta adno^ram Atatem nuUa peruentrunt. iS/ec hiamboferealiud ijuam nuda nomma reccnjentuuiHi caujamfuif feexijiimoyquod Sicyonij quum regtsfuos fepeltreat , nuUwn erantfoliti addereepigrammaipTittcrnomenfpulti-.-vtPaufania^ipfemqun . «r Ti^etvQ/awit^-vfe» de Stcyonih traait.Necmi^jfyritf r»agnopereiuuari ffoterimus aliquo Jcriptore, Latini emmprope nihd ciehn narrant. <Jr£cifi:Yea Ninoad Sardanapaluwy hoc eJi,aprimo ad pojiremum tranfiiiunt.Sunt qutmedios aiiquot nominent tantum : nam regntun il" lud peruetujlnm in fabutofa reiiciunt tempora-.ficut Dionyfittifacit li- hropamo-.ntcmulta rebuf gejlps fuit inftgne.Fundato enim per Ntnum imperiOi^per Semiramtdim conjirmato , c£tert pene rej^es deftdiiife luyuCc^ue tradiderunt^acditi in pentttf?ima ntaximaru dtdium.^tit feclu- fis arbttrii UberiHifo more atc^ut mgenio ■viuerent, nuUa sfeflantium, ' *veritiiudicia\ita'velregmnnomtna , ^ cjuanto cjutfcfue tempore re- gnum tenuijfet.piguit Ctefiam 'uetujiif^mium fcrtptorem referre.yerttm f/f aUifregibttigentibiifque plures hnbebtmiHytum Gnecos , tum Lati- noSjC qitibn4 dejumantm . *

Sironij* ^ ApiidSicyoniosEurops. } De Sicytnii^ regibuf hxcfuntapud Paufaniain CDrinthiacts,qM^ pene udijerbum mterpretabcr. Sicyontjy <pti Corinthiis funt 'vtcim,de r^^gionefua narrant ^egialeum indigeni primum in ea regemfuijfe.^ ex Peloponnefo quar.tum adh.-c .-itgialoi dicitur,iam inde abiUo rege •vocari tpfumque .j<gdtam 'vrbeprin a in iUo agro incoluijfe^^vbi cji hodte facellum Aiinerux, arcem tjfe : eJkc^M ^yiegiaUa maritima regtoa Stryone ad EUdem,quan<^ua:tta Atgia- lia in Paphlagoma ^ aUbi, k^Iij Atgialeam Peloponnejum 'vocant primtific diCtAab lUo regeihinc x^pia ab ^pi:po^ea ty^rgos ab 'vrbe infigniypeUremo Peloponntfu^ h Peiope.SedmeUor eji optnio ecrti qui adUttuf mariijiatuunt t^egiaUa f/fiit^ifiUw.-vtferunt^fuit Eur^psi huitti TeUhinWjTeUhtniiyfpHjCjui ad tantas opesperuentt , 'vt ante- qua Pelops ad OlymptX veniffetyomnit intra Ijlhmuw regio ^pias de ilUiii nominefit di^a.^pios filnn futt Thelexion.,TheUxi9nt* Aegy - rm httittt ThunmachwyhuiiM Leuctppttf.LeucippOyproles mafcula nul UfuittfiUa vero fmt Calctma^cut fe c^mifcuit Neptunttf, iff indc natn edHcamtanm LeHcippHf,^moriens tradtdit httic regnum^Puero ver»

ntmen

Ad MarcelHnum Lib. xviij. 307

nomen erat. Peratos. Qti4 in Plemnao Perati filiocotttf^ertit,admira^ noncvKlentnr digna.Liberi emm hmc nattcontintto nsbt vagtrent,ex- pirabantiqt4od Ceres oleo remedium adhibttit. Namquumin tyfegia- h^m Tjenijjet tancfuum piregrma mulitr fiiium Plemn£oedueatttt Or-^ thopcUm^CHtfiitAfun Chryforthe : hancpepenffe ex ^poUine arbi- trantur y^vocattimque puerum Cornum , cm fii\j fuerunt mator Corax^ minor Lawcdon. Coracefins Uberti decedei^te .odem tcmport Epopem ex l^hcjftltaprof^iififyobtinmt impcrtum.H ec tmp(rante bellic:<m fx- ercttumutunt aduerfum fe prtmum ingr fjunr. nam anteaftmper tnpa- ce egerunt.Mtc Pui*ftnia4.£»rops ■verb qradragintac^utnc^ueimpera" uitannh:anno regnt tiin xxtj natu^ eH ^^braham. i AegialcuSji//««f GnccorHm i^mdampUum dnunt Inachi fiuuif K/fr^im^^ AleUdi fiUdt Oceani,

k Poft matrem Semii;imi(lem.}De h.ic multa Diodor Ub.iij.fi- Setmamn Uafiiffc ait D^rietonu nyntph^^patre tncerto^qux tn lacum i^Jlaloni njrbi proxirtmm pr<€iipit( mfe dedit.ejuod virginitatemamfifjcf.fcetum- ^aefcemmam Sttntramidem intfrfaxareUfsam tnfantcm afern aUti- hufq>ieenuirttam.,inatrejHijfampro dea habitam y cuUdn,que capite tanitim ■:umano.^riU(^uo corpore pifci-< forma:nccgufiant Syrij expifci" htii lacui tiUti^.ceu dt^facrti.SemramidemtnpoteTiatttn ventffe Stm* m/t regij pa^oru, adoLfJeq; in maxirtiam pulchntudtnem, ac de nupfif- fefatrapg. .Memnom tum tn notitiam , ^ gratiam Nimregn venifje dato confiUoyCjuo Bafir£,ij:>£ tunc a rege «bjidchantur,capi poffent.Ita Kltno Semiramn comunfla c^,^furmam ^ tn-^enium muUerti admi' rato. Ex hu n ittn efl.Nttrm minor .Semtramu pof\ marttt mortem re* gnum t_y4fii cepit.fiho putro adhuc , rexitaue annos duoi ^ cjuadra" ginta. Sunt ijui tradant 4 maito rcU^lumet regnum^alvjy^vt Kyithenie-' /-s,^ hos ftcuttn Dion^cjuumpettijfet amarito , -ot cjumcjuetanttim dies regnt iti^fibi concederet idaue impetraffet tn regno tlU tufiiffe ma* rttum ncctdi 'vcl^xit nlif narrant.perp. tu£ cuflodt£ tradi. \ Cluae aS illo inTerferta.}Fer(,m hanc roncubittii virortim muU tum appet,ff,foUtdmcjue r>cndere cum c^U9 rem habutfpt: tentaffe fiUiif ^ iib ei eff inteyfeclatn fint quod idem timeret tpfe fatum, qu<jd altu , ^uiremcuin matrc h buerant-.comigerat : fitteremfcedamtetrdmcjue tiboimnattti. Chaid^i hanc non cbiiff? mortem arbftrantur , fed viuam adfuperos migraffe.

m Condidifre Bibylonem^.} Bahylonregioeffin y^ffyriaChal-SatrfUit diea^^ in ea vrbs condttayCode nomine a Semiramide : vt Diodorttt* Straho. lufiintts,^ fere •vcteres omms GrACt Latinique exifiimarunt, Jofephw -w.rc^ EufebiitifM^riiUtnm,^ ctttri Chrifiiani ludteifi, -vc-

V z

3o8 Auguftini dc ciuitate Dei

ritatemfacrartimliterarumfecutianepotihus Noe conditum afferuntl injiauratam ■verh ^ circundatam tvuris a Semiramidey qui inter mira-^ tula wundinwnerantur.ld Ouiditn figmficat dHem:

Coflild)u>s murii cinxijfe Sewiramtt 'vrbem. Quo verficulo fJieronymui in Ofee ad id confirmandum vtitur, Sunt ^uia Belo Semiramii Jucero conditam exijiiment. tyilij ab hoc trbi captum defignatwnque locmn ^ fundamtnta iafla. C^itod ex monu- mentis Ky^6gyptiorum Diodortcf tradit. ^lexa.der primum Belum, t^uem Gr<eaxft>vov dicunt,regnajfe in Babylonefcribit : cuittf filij fue~ runtfecundu6 Beltts.,^ Chauaan.Extruf}io}!cm 'vrbts ex Eupolemi fententiaineosrefert ^qutdiluutofuperfuerunt : 'vt cfl apud Euf~ bium libro o&auo Pr£parat. Euang, Jn decimo 'verh ^bydeni recen- fet opinionem^quiinciuit de Chaldiea regione loquens , omnia loca a- qutifuijje contecladjcuntur. Beltaauttm rcgionem ficcaffe perhtbe- tur^t^ Babyloniam condidtffe , quA moenia a^juarum ailuuione deleta Nxbocodrofortti refiituit,qi4£ remanebant ad Aiacedonum tempora. Tum opera ^ munitionein huiti^ regis enuwerat, qu£ nihilaitinet huc adferre.t^uguftintts autorem Babylonisfacit Nemroth , 'vt dixtante, JJe h^c Plinttts ad hunc modum fcribit lib . 6. Babylon ChJdaica» yum^entium caput diujummam ciaritatem obtinuit in toto orbe^ pro- pterquam reltquapars MefopotamiA ^ffyri& Babylonia appeUata efl^ Ix. /U.paffuum amplexa murts ducenospedes aitts,quinquagenos latts: infingulospides ternts digitis menftira ampliore qukm nojlra interfluo £uphrate,mirabiliopere 'vtroque.Efi ^altera Bahylon ad Nilum in ^yfegypto pofita ab hisquos ex Babylone Sefofirts rex ^egyptim in xy^egyptum tranjluleraty^vt ets proferutt ad -vefanas illas extruHtonei niterttur,

ti FiliumporroNini. } Huncmaterin njmhra femper ^ in- teranriliascurarateducandum : ideo pacatis 'vndtque circa po^ulis quietem egit , rartn in publtco , a quo mos manamt in C£teros re- ges^uta paucifiimisftrterentfe conueniri ,mft per interpretem ^ siatU' tts quiregnumper partes admtmftrarent prafedts : Diodorns ^ lu-

ftinus,

o QuidametiamipfumNinum. } Hunc alij Zameimyalij Ni- numdtxerunt.,'vt luftmu* ^ Eufebiui-.alij Nintum. p RegnumtunctenebatTelexion.i yipud Eufebium Latinum eft Selchtm^quem regnaffe ait annis xx. In 'veteribtts ydugujiini librn in alits eft Telxioytn altts Telafio.Non duhium quin legendum fit^ 'vt eft 4tpuiPa»famm)ti\%l^tmTeUxion,

Qui ,.(

Ad Marcellinum Lib. xviij. 309

Quibus rcgnantibus apud AfTyrios atque Sicyonios Abrahac ccn-

tenario Ifaac de promifsione fit natus:vel ipfi Efau

& Licob gemini de Rebecca fint cditi.

CAP. iir.

^^^^^gViustemporibusetiam Ifaac ex promiffioneDei ^i^.^^^^natus eftcentenario patri filius Abraha^deSara F^^Sjr?'^ coniugccjua! fterilis &anus iam fpem prolis ami- (S^!^*fr^!^ {f^r^t. ^Tunc & Airyriisquintuserat rex Aralius. Ipfi vero Ifaac fexagenario nati funt filij gemini,^£fau & la- cob,quos ei Rcbecca vxor peperit,auo eorum Abraham ad- huc viuente,<5c centum fexaginta letatis anoos agente. Qui cxpletis centQ reptuagintaquinc]i annis,defunftus eft-.regnati- Lusapud Afryrios^^Xerxeilloantiquiore, qui etiam Balsus vocabatur,& apud Sicyonios ''Thuriacho,quem quida Thuri machumfcribunt ,fcptimis regibus. Regnumautem Argi- iiorum fimul cum Abrahce nepotibus ortum eft , vbi primus regnauit Inachus.Sanequodpra:tereundumnonfuit ,etiairfc apud fepulchrum feptimi fui regis Thurimachi facrificare Sicyoniosfolcre Varro refert. Regnantibus porro oftauis regibus *^ Armamitre AfTyriorum , Leucippo Sicyoniorum, & ^ primo Argiuorum Inacho, Deus locutus eft ad Ifaac, at- <jue ipfi quoque eadem quiepatrieiusduo illapromifit , fe- minifcihcet eiusterram Chanaan,& ineiusfemine benedi- £lionem cunftarum gentium : hsc ipfapromifTafunt etiani filio eiusnepoti Abrahs, qui eft appellatus primcj lacob, poftlfrael: cum iam Belocusrexnonus AfTyriis '& Phoro- neus Inachi filiusfecundus regnaret Argiuis , Leucippo ad- hucapud Sicyonios permanente. His temporibus Gra?cia fub Phoroneo Argolico regelegum &: iudiciorum quibuf- damclarior fafta eftinftitutis. Phegous tamenfrater huius Phoronei iuniorcum efTetmortuuSjad tiusfepulchru rem- plum eft confiiturum , in ouo coleretur vt dcus : «Sc ei boues immolarentur. Credo honore tanto ideo dignum purarunt, <juia in regni fui parte(patcr quippe loca ambobus diftribue- rat,inquibuseoviuente regnarent) ifte facella conftitucrat ad colendos deos : & docuerat obferuari tempora per men- fes atque annos, quid corum quatenus metirentur atque nu- merarent. Hiccineonouamirantes rudcsadhuc homincs, morteobita deum cfTe faftum , fiueopinatifunt, fiue volue- ^^ nint. ^ Nam 5: lofilialnachi fuiflepeihibetur, ^uaf poftea

V 3

3IO Auguftini de ciuitate Dei

Ifis appellata, vt magna dea culta tft in iE^ypto : quauis alij rcribat ^eam ex iEthiopia in Jtgyptii veniile regma: &: quod )ate iufteq; imperauerit,hunc honorem illi habitum efle diiri Hum,pofteaquam ibj mortua eft,&: tantum honoremvt capi-^ talj crjmjne rcus fieret C\ <juis eam fuiiVe hominem dicerer,

L. VIVES,

a^T^ Vnc & Aflyriis<juintus. } In metetihm efi , ^rgiui ; apui. \, EufebiHm yinalius yqui regnuuit annos auadtagmta , filim yJrif fuperioris re^if.Ntan 'vt y elletui ait^nrtgibus ^fjyrii* fanper filittt fuccef^itpatrt.

b Efau & lacob. \ lacoh memin&runt gentiiei autores, Theedotat elegantifiimo caYmine\ quogentii fJehr£A gejia laudefifue complexM eji.Tum ^drtapanm ^ Phtlo non Iud<euf iile,[cd alter <juid(tmjpr£tir t^Uxandrum AIilefiiii,quifacras literasficutui ejly-vt dixi, C Xerxcilloanti<juiore. ^ J-Jicfiliic*fuit ^raltj.,imperauitannos triginta^Fneruntfi;' alij duo JiTtrxesfedre^es Perjarumiprior Datif fjyjlajj>ts filius,^ut belium in credendu coptts intuht Ct^^cit,. PoUe* rior paacorum tnenfiurn rex,qui t^rtaxerxi Longimano ft\ccefiit.He- rodotut EratOjJ^ erxem nihil aliud effe linguailla dititiijuain bellatO" femnytrtaxerxem vero magnHdebeUatore.In lihello ^ui titulo Bervfi (ircunfertur yficfcribittiriOCiauMrex BabyloiH£ fuit Baieta cogno'' wento ^ trxes,<(tfregnauttannas trigmtaihm appe\iauerut X erxerp^ ideflvi^oremi^^triumphatorem: cjuod imperauit duplo plut gentif hu4,cjuam ^ralit^.Erat enim miittta ferox,^ fortunati4i:t!y propa- gamtregmim-vfipeprope Indos.Sicille,^utfcjuii efi.Xexxem ^ffyri^ fegem B>uiati£um cognominiit Eufebita, Qrdictt ^aXxyHov efi balneumf ^ ^ttKAi^^. bainearitts.

4 ThuriacOjijuemquidamThurimachum } ^pudEtftbium yiramachuy , Hirfic efl in aniiquo codice Brugenfi , nd dubium (juin mendnse , vt aiia permuita. Paufania^s StA«C/<wv®- ^ c^yvf&'irv j 3-x- f'tf^P((B^yTheitx(X)nnfiitf(sfuit i/^egyru, , huiiM ijeru I hurtmachin: Cuitts rtgni anrofepttmo natifuntgemtni ifuaco. ^ Armamitre.i-tx^'!»»* trtgintao^o , Leucipptt4 Thuriniachifiiiiu <luadragintaquinqHe,if quem ntodo citauit ^rmabitrem^non ^rn>ami~ tremhuncnominat.

if Primo ArgiuoriJ Inacho. \ In Pdoponnefo a promontoYio Syi- l^ceo ad Alaleamfinws i^rgoiirtM ad JViyrtoum mare, ibi eTi ^rgo- lis cHfe Ar?os ^ MyemHti 'vrbes,lna(hHm 0- Erafinum ttmnes, tunt

Ad Marcellinum Lib. xviij. 311

ettam L/iconis parten» coninetHtc primm reguanit Inachui, cjui no" mendedit amm^(juia L^ULeodejiuit monte. Cy^ltj t^rgus T hejfulicti regnajj ,^ hunc , ^ Phoron£um putant , fafi fwulttudtnibtii uomi^ nurn. L\A.nm Thejfaha u/^rgifunt dt6lt Pelagtfciab Homero: ^ J^clafgicttumm i^eioponnefo ponuntur,^ 'btrohi<j\x^(h£i<(<yx^t.ht- uitTum atraho Pelopim cum Phthiotu^c^uifunt tn Thejfalta , 'vettijfe tn ^ptMmfcribit, (jU£ de nomine etuf pojiea Peloponnefui esi Jicta: ^ PeLfgicjut tn Ituliamnjenere^fxdefquepriinu^nhabuerunt^altj ad Padiojha , alif tn f^mbria Theffali narranturfuijf<,yert\in PeLafn*t pilafgiu» JS/iobes I horoniit fihx,^ loui^ Jilim fmt, a cjuo ^ehxi , ^ <iHi dein^ de Peiofioumfiact ex Pdoponnefo in eam qux tunc ^^cmonia , poUea Theffalta dicia eftfrecjuentes mtgrarHtjducejcjue muUttudinnfuercvt Dtonyfna I-ialuarnAffeM6fcYibityy4ch£Ui,Phthiu4,^ Pelafgui.,La- rtff^,^ Neptumjilij^profecliciutin Aemonmm expulfis barbarhipfi ea ftnueruni loca, regione in tres partes ductbus diutfa , quas de nowi' mbtu eorum nomtnarunt Phthiam, ^chatam, Pelafgiamuamtfi tna- gh credo cognotmnationibm anttqu£ palrts tllos efje 'vfos ad dtfideriunt Ltniendum : tt quemadmadnm ^chatam,Pciafgfam,^ Phthtam (k^ L-ariffam arcem ^^rgtuam riliquiffent,tta tbt recuperarent,tum ettam adfamamgenttf propagandam. <^»«<jMe pojl £tatibui ht Peltifgi a Locienfibu4 ^ ytictolhyCjut tum Curctes erani,^ Leleges, duce JJeH- c.dton» Premethet yfilio fulfi funt ininfuia« maru %^eg&i , ^ prox^- viamcontmentem. Q^i Epto appu!ernnt , nonmuliopofttraicctrunt tn Italia rt.Homerta miataiogo na tumfuti oficdnfutjje nomma ilia- rum 'vrbium ^ regtonum confufa.Sed dt hn tantum. ^rgiuorum res Dionyfiustn tdyrtt chrontcn aniiijuil?ima^ i?r£ciA totitfs fuijfe trudtt: cui f^pton fy altj fderiquefitjf uguntur,adeo -vt etiam pofi Inachumy nempe Phoroneo rtgnanteAnant /t'jtaleumfuijfeautorem rignt .si~. cyon-j Porro Jnachm ipjum fubulantur prtfcjrctfcnbit J-^aufanta^ , nm hominem.fed amnenif^'j]t' Oceano gemtum,patre Phoronei, ^-utatu tradunt^ t^*f<gtaltt. Phuroneu^ vero inttr lunonem ^ Neptununi de PhoYO" pojftfitune illtws terr£ tudtx udhibitw ,cum Ccphifo,t,y€fterione,ac Itta ncui* chij pro lunone pronunciauit , lynde i Hno\yi)rgiua dtcitur , ^ charos illt effe ,^r<roi,templtimquc eim 'vetuft:fitmum reltgione tnter ^yirgos ^ /Vijcena^.Phoronewn iiidtcemfactunt^cjuodniudtcia legpfcj4e idt4 ^pults conftitmt-Necdefuntqutputmtfnrum de eiuf nomine cffc dt^ iiumiquodquam-vtrunifitywdenntipfi.Paufaniasnarrat hunc con-^ gregaffe in -vrbemjparfos ttrra iUa homines, vocjfeque njrbe P horoni" €um. In hunc Thelcijfes (tf Carfathij arma mouer vnt<vt$iijHe ntari <$* ^entisfecommtfereytm&o deftimto c^Hempeteitet lecum. TidtinK\yo^

• V 4

311 Auguftini de ciuitare Dei

duTn^quttum Ophiufa diccbntur, temerunt, incduertintqueannif, vt Orofitn compi4t.at.ante cvnditain Ror. am wille ^feptuaginta. g Nam& lo iiha Inachi.} f/ajic fahulantur raptatn a /oue yTia^ pratamq;. (if ne inf Aexe a lunone depr hiden tur , conuerfam in 'vac- camydono datam Junom tpfija qua iffa esi tn ^egyptum , aadito tu- siede centotulo ,irgo,e4m(jut rjjc ifm fierodottn i b primonarrat cx Perfarum monumemif puella hanc rapta>/i a hhoenuthHi , c^ui ^rgum nauigio cum m^rcilu^ appuUrant duEldmc^ue in ^Aegyftum : cji^od ait futjfe caput iniunarum tn mulifriit^ rapiedn cjuoufjue wntum esi ad bellum TroianWTf. Viodorur refert Inachum ntifijfe Cyrauprajlantern dueem magna cum clajfe ad qudraidamfiUam , intirdt(io redttu , ni(i cumlone. Paufania^ hunc mn Inachipliamyfed lafi^cjntftxiui ab Jnaiho ^rgii imperauit. Nam Phoroneifltam ^^rgon ait genuiffe ; qui auofti. (.efitf.a cjuo .drgi ft^nt nominatt , quod prim Phorontcumy K^rgafHiin Phorku , hutcfiliai. Trtopas j hocgeniti funt l.fii^ ^ u4gemr. l^aUrim Platcm libr^ qaarto .^rgcnauticony lonem, Ina- chidenii^ lafiam •virgmem nonnnai hoc cfuiafili: efl, iilud c^iia Ina- chiit autor rcgnt,^ nobditatvs. Etprofeffhhunr in modttm magp< con-r» gruunt tempora. Qu^ eniw conuiniret ^fifila fffei t narhi^vixijfe eam Triopa rcge^vt Eufeliu^ tn Chronicn,^ in decimo Pratpurai. Eua-r gelicA aity^utfeptifniis tmpertum .Avgts tcnutt, hoc efl , qua iringentis annps poH Jnachum} Etfi Eufebiu* Jun,.ttan, tnregno lnachtcO'flituit in tifdeui chronicis libn^-.nei trc\nautt n>are.fed nautgio tn Aegyptum delata efl. Nam Tjt LaBanttus fcrthtt libro primo, certu^ efi infafiis diesjouo jfis nauigium ceL hratur ideo nautgationibus putabaturpr^-^ effe ^ curfu,: in ma<i dirige^ e. f.^Uiianm -verbps toups ad Mercuriumi m^ J' to» Sttt 'm'7n7\.fiyiie%i t^vttjyv^ov ttmytymiaiv Tnintrov , yjt^io Xo/7re»ir» ^Cf ftlj «V«. J9»«Xoi «tllr?^«Taj 5 ^ <iv( ettifx»; '^TTf^TT? r*>j ■ ty o-a^iToein; TTKibVTOj^. Ipfam itcrh lunper mare in ^-Jegyyttim du- cito,^ faato ifin-.ac deincepifit tllps hotmmbu^ numen. Indurat ipfa JS/ilumj-ventos imwittat^ ^ nauigamesferuet. ^pud ty^puletu lib.il. defejiofuo loqtntur ifis : (jui dies i:x ifla noCle nafcetur , £terna mth'$ nuncupauit religiOjquofedatn hybernis tempefiattbtts , ^ lenitts n.aris proceU.ofisflufltb'14 ■, nauigahili tatn pelago rudem dedi-.antes carinam primiiiof cammeattts Uba.tt meifacerdotcs,

jn^'^ h Quae poftea Ifis. }• fj£c in ^egypto cornutafingebatur , 'vtfcrf- hunt I-Jrrodetu. ^ Diodorta SicuU s ^c^ua, 'vtfilta Saturni ^ Rhe€% aiijputabat lumnerr tff cjuxfratri Ofiridi, ideU Joutnupfrit. ^lij Cererem.,id efi Gr£ce J^A/uinTf^^cjuod leges tuleritj ^ agrtcultura do^ cuerit)^ OfiridemSelem.Namfiliatnfutjfe Jnachi Jonetn non plaeet

Diedortf

Ad Marcellinum Lib. xviij. 315

ViodoroScruius o^.iuo t^enctdos , ifis ejl ^^enius t^egypti, que per filtriinntum , quod gerit in dextra , Xtli acctffus fignific^tt: per fitulam cjuarn Jiwjlru retinet^ejlenduaffiuenti^w 9 /niuw UcHnarum.jfis autem Ungua ^Jegyiitwrum cft tcna-qi^atn ifini/olunt ejje. Suille. i Eam ex ^iluopia.^ ynde ad ^pgytniosferunt ma>»a(fe Utera^, legesyritus ciuitatiinijlituta f-tcrorumy ^ colomxs eo miffjA freijutntes.

r>»' r'>mporibiisIjcob,&: filiis eius loicph. C A P. 1 1 1 1.

^^Y^ Hgnanribus Airyriorum dccimo rege Balco,& *"* Si- >^r^^) cyonioi um nouo Mefappo , ^' qui eriam Cephilos i^^^o^" a quiNurJam naJirur, firamen duoruin nominum liomo vnu<; fuit, ac nnn potius alterum pro alrero puta- uerunt fuiflTc hominem,qui infuis pofueruht fcriptis alte- rum nomen, cum ^ rex Argiuoruni tertius Apis ellet, mor- tuus eft Ifaac annorum cemum ocluaginta, & reliquit gemi- nos fuosannorum cenrud" viginti;quorum n)inor lacob per- tinens ad ciuitateDei.dequa (criNimus , maiorevriq; repro- batc) ,habebatduodecim filios, quorumillum,quivocabatur lofeph^mercatoribus in 7?!gyptum nanfeuntibus fratres,ad- huc Ifaac auo eorum viuente vendiderant.Stetit autem ante Pharaonem lofeph^quando ex humilitatc, qua pcrtulit fubli- matus eftcum triginta eflet annorum. quoniam fomnia regis diuiueinterpretatus,pr:Enuciauitrcptem vbertatis annos fu- turos,quorum abundanriam prcepoUenremconfequcntesalij feptem (leriles fuerant c6fumpruri:& ob hoc eum rex prefe- cerat /Egypto,dccarcereliberatum,quoeumconicceratin- tegrit^is callitatis : quam fortiter feruans maie amanti domi- n\s,&: inalccredulo domino mctitura^^v^fteetiamderelida, de manibus artrahcntis aufugiens,non confenfit aJfliuprum. Stcundj aurem anno fcj>tem annoi*um lierilium ,lacob in iFgyprnm cum fuis omnibus veniradfilium , agens annos cerum &: rriginra: ficur interrogantiregiipfe refpondit,ciiin lofephagcrettriginca & noue, ad rriginta fcihcctquos age- bat.quando a rege honoratus cfl:,adt.iitis feptem vbcrtatis an- nis,& duobus famis.

L. V I V E S. a Q Icyoniorum nono Mefappo. } Muina Paufama^ non me- Afefappt

Cj nwnt.L'Ucippu;i enim ait liberis mafculis caruiffe ^genuiffe 've- rofiUam Chaliimam^cui comtntfius Ncptunusgenuit Peratum. Hu~ iusuuus Leucir^p-^:^ apud (eedncato regnum tradtdit. Eufehius A/e- fappum amos regnaffe att quadragintafeptem.Haud dubufi Mefap-

V s

4H Auguftini de ciuitare Dei ,

ps4s eji h»e locopoHeudH«,U Ji cju, Chalaniam duxtt.kijuo mons Afe^ fappuim Baeotta,^ Aufappta m ttuUd dkla Calabna. (^metiam ^'eptumfil.umfaat Vergtli;*, Ubrofepttmo , idarco equorum iomtto^ rem ^ ferro atcjue igut imfolabdem.

• fphiftti. h QiHeriamCephirusa(juil:)u(;idm.}Cf/»^//«*y2««i»i*e/?^6Po- tt£M ,utt*f npam tempium cji Themidts de£ , ch$U4 uracuLun, Deii- caltnn eSr Pyrrhjfttpcr reparattmegenert^ huwam confuLuerunt. Ex PartiaJJodel pfui B^otiam (f; Atttcum irrigut. Et vel Alifappu» k fiuuto monteijue lognominatus eft^vtl -vtrutn.jue ub ipfo.Scu, quod vert- ftmiiwt eSi.JHefjppuiab ^odiiU eft mons , ^ tpf a patrioflumine Ctphfitf autCephfiUi appelUtvA.

/ipU* c Rex Argiuorum terrius ^pis.^Parfamof huitu regps inter Ar- giuosnon memmttyfed mterSicyonos quemtamumopibui ait njaLif' fe.-vt tota regio tntra Iflhmum Apta ftt ante Pdoptf aduentum ex eo diclayEufebitu a rgiuumfactt ex multorum Grscorumfententta.

De Api reg« Argiiiorum.qiiem Aegyptij Serapin no- minatumjdiuino honoie coluerunt.

C A P. V.

^w^T&^^ temporibus rex Argiuorum Apis nauibus Jf^^g tranfiieftus in iEgyptum , cum ibi mortuus fuif- eJ^^MS^^^^y faftus eft Serapis omnium maximus itgy- priorum DeuS. Nominis autem huius cur non Apis etiani poft mortem,fedSerapisappellatus(lr,facilhinam rationem Varro redclit : <juia eniin arca in qua morfuus ponitur,^ tjuod omnes iam aHfKo^dyv vocant , <n>e^c dicitur Gra;ct : <3c ibi eum venerari fepultum cceperunt , priufquam templum eius cflet exrruftum.-velur Sorofiipis, vel Sorapis pi imo, deiucle vna li- tera,vr fierfadroiet, commutata^Sci apis dittus eft. Conftitu' tum cftcriam deillo , vtc|ui(i^uiseuiii honiinem dixifletfuif- ftscapitalempenderct pa:i»am.*^ Etquoniamferein omnibus templis, vbi coiebantur Ifis &: Serapis: eratetiam fimuja- chru, (juo J digito labiis impreflo admonere vidererur , vt li- lentium fieret.hgc fignificare idem Varroexiftimat,vthomi- nescosfuilfe tacererur. ''Ille autem bos,quem ^ mirabili vaniratJ dircepta Aegyptus in honorem eius 'deliciisarflucr tibus alebjt: ^ quoniam eumfine farcophago viuum vene- labantur : Apis , non Serapis vocabatur. Quobouemortuo, quoniam q:t:i:rebatur , 61: repcriebatur virulus coloris eiuf- dem, ho;t.iK aKns quihufdam maculis fimiliter infignitus:

miium

Ad Marcellinum Lib. xvii). 3^5

mirumquidctim & diuinitiis filii jnocuratum clle crcdcbant. Non cnim magnu erat daf monibus ad eos dccipicndos phan- tjfiam talis tauri,quam fola cernerer, oltencarc vacca.- coa- cipientiatq,pratgnami,vndeiibido matrisattrahcrct ,t]ujd in cjus factuiam corporaliter apparcrct: '' ficut f acobde v;i gisvariatis,vt oues&: caprcp vana; n3icerentur,cticcit.QacKi ^enim homines coloribus Sc corponbub vcrii , hoc ua^njoncs figuris aCxi-i faciilime pofTunt auiinalibus concipicntibus cx- hibere. L. V I V t S.

a f ]f Istemporibus rcx Ar^iuorum Apis. }■ Viodorui Itbro L J.f r*w.i, ofuim dicit fnuLti-> vocaium nommWHi , ^ Dtvny' fiutut ^ S^raptm , ^ lousm, ^ ^^ronwnemy eJr Fana , (*r FLuut- nem. Taatui Ubro vi^cfimuy iibt dt un^ine eiufce D<.t muLtA narvdty fcribit ifjt cjt4t Sjrapttn ptHcnt^^tjcuiapium, qut ^gru corportUus tneaeatur : alvj Ofirim antumtflunum i^t^yptin numen. Macro- himfoLtm tiUcUnrtper enm -uultj^per ifidtm terram. MarHA-tut 119 Nnptit* adfoLem: 7 e Seraptm NUAi-^Mernphu -vcncratur ofirirn. jNec defuatcjHi Serapno^entut/> ejfe t^e,>ypti arbnrcntur , <jh» eam jfu^ibtti Cteterifcjue bonis augeat. De cfuo hjtc apud St4idum leguniur: l^do^Tn:. ivvTSvcf AXi^jtiJ peieL y^^aAtQttipiyS' o c(;;y;,it57i<r>ta7n)« 7«

^fTxoVjcTla 10 ^^tfiove ^Hf cv Tt\ M^eiXA.iy tdv tffij^iuj^if^puu to <ti oc/fct- ^t fMtfiy A^^ot-^Ti^luTY^, rne^itrt Athv •nvit" j4y*»;«i4 «tJQpaiTWV &j- 7TOg;v,>9 C*<nA«'aicv Mi/.<^i«»'» roiMTjj^ Ai-ywViou.X/ux ii^^f^f^* wic A>^t^'-uJ^f>i^<^ , C.K T^' /(T/av r^<plM> -racte^t, T«TiX6'j«r>tx.cTi /« oU/W »«o» atviVioxtVjO*'» ,'3«{ i7]^«p«re.7b/',5o>o» »»^v ii ^Wfyx. K; •nv» /* tXf*^

?.« n>. iuju j ff?£fV?BVTt<y to .'^^ti o<:> cv a ri a-ui^t x.fiTV(W'TH,ct AX«^«U- J ii^ia. fXi-nm^ii^y. K) *ro THiav^pJ k, fL7nJ'&' auo^tm 8»o(.<^ wi^ik- KCitf, c'y.ctXi,tu7rtOTbvcr5gpt7n».ti -/(» /^TiUJm Totg^Tnv.TBwTcv tao,- v^JS"» /\^<|!tr</£^y inTi^t TKwta^tQtic X; m«ny Xai/u^g^C- S^r^pt'*' J-iutM, ' incjutt ^ furiulachrum fujluUt t^iixandrid archiepifcopHi J he^yhi^ lui ^pnncipatM magnt l heodofii : httncdeum , .dij louem effe d.xe- Yunt alij IS' thtm . pr.fter modium cjUjdm capiie hubetjf^ cubinvtt, tntnfu-a /7 aau^ fi ili. it^ alui-vero I^fei h. ^unt <^ui t^pim quen^JOfn fuijjc hormnem locupleter».,^ regcm tn Men.phide K^^egyptt ijybc.,i^ut in diffiuhatc annon£ maxima ^-iLexand.tnorum pr(rt*€niibu^eos pto priis altterit. ideo mortuo tejAuin eft erefium ,m quo boi nutneb»tur, indiciumfi.rens agricoU , (^ nota-f tn colore cetiAs hahens : d.ctturcjue 0f bqi ipfe K^pis de mniine regis illiiii, Sepulchrum aiitem huiui .tpt^

^i6 AuguftinideciuitateDei

diifin quo tjl ena corpus conditum , ^lexandrtam tranjlatum eji , ffif afo-i-o atcjue ^pide coTiftofito nomifte njocarunt eum Sorafim, foTie4 . didw eji Sarjpti. fjutc templumt^lexander extruMttmagnijicen" tif?tmum^ ^ inprimn clarum. Hac Smdxs. Simthafunt apud Ruffi^ KHm ^quileienfefn librB Ecclef. hiTiori£'vndectmo. Eufehin* Itbr. 10, Frapar. ^pti,inqutt, .■frgiuorumrcx^-vt i^ripippttt in prime u^r- *adi£ htTifcribit, Memphim in ,^egypto condidtt : qitem ^yfrifittat t^rgitiPi4 Saraptdem appeUatum afftrtty hunc ab .^egypttpf dtumoi honores aff cntum tton tgnorimta. NyntphodarK^i autem Kyfphtpo^ lirantn m nj.de ^jfiaticn Igibtn ^pim taurum mortuum inforo Cre- cey quod Latine arcam dicere poffumttt ^pofitum Sorapim , ac deinde Sarapim appeUatim fmjfe contendtt.Fuit autem u^pn tertim ah Ina^ cho.Tantum apud Eufebiutn. ' h Quod omnes iarn aTtB)u<piiy>v. } FIoc ejl cdrniuorum. ideo Pau" faniofeum ^ Porphyrtm, ^ Suidds.aliiejue Gr£cinon Ssrapim 'vo- cantyfed Sarapim.Efiautem a«e^'c,/wvH|!<5t, ^-^jx» , monumentum, arca^ loculnf,conditorium.

c Erquoniani fere in omnibus tc\np\is.\ Diod.Ub. i.fcribit opmart quofdarn ifidem ^ Sarapidemfepultos Nyf£ , qu£ vrbs efi in Arabia^ ereBdfque iht duM columnas in monumentum,lftd$ 'vnamy alteram Surapidi.^adfriptdcfue epigrammata , cju£genw ^ tituenta tcfientur. C£tera uerh cfUAJacerdoies in arcanu habent > feiretif?ima ejfe,ne -veritas prodatur 5 pcena tngenti adteBa,<jui euulgajjet. Deus hicquiftlcnttj admcnthat,digito premens labia , fiarpocrates diceba^ ^ tur.^vtaitVarroltbroDe Latina lingua lij. quo loco Serapidem ^ Jjidem magncs deos ejfe dicit , hoc efi cdum ^ terram. fjttnc fiar- pocratem Sigalian %^ufoniu4 nominauit a^nyinquod efifileo, Me- minerunt eiut Phniui ^ Catulltei tton fimel , x^uum tacitum hominem fignificat , cfuod in prouerbium abiit. Plutarchtn in libello de jfide ^ Ofiridi^ifJarpocratemaitexhnnatum., cfutmOftru cum ifidemor- tuttf iam concubuff'.t'. ^ cfuoniam infans tener adhuc ejifublatu^y non enim erat 'vitulif, ideo pitjgitur digito ad,os adn.Qto cjuaji nondum locutum fe figmficuret.QuA interpretatio dura eft meafentcniia , atque ^fjverona.^^^^t^afCjuin potttts Jiindum ahqind adr/tonebat,vt Rom£ t^ngerona* cfu£ habituformd^fue fitnilijing.batHr: vt ait Macrohitts. Omdins c- tiamfurtragatur Ub. Metam.9.

Sancldque Bubafiis.i/ariifque colorihti< .^pisy

Outcfuepremit 'vocem dtgitocfue Jilentia fuadct.

H'-*cforj''an alluftt Perfinsiquum ait : Digito compefce laheQum. d lllud autem bos.} HiceTi ^Apii bos. Credo nullum effefcripto-

%em res

Ad Marcellinum Lib. xviij. 517

rtm rei ^yiegyptiof atUngemem , ^m* houis huitts non memimrit , fe» GtacW ,fcu LatmuA, SeJ. mter cxtempluribiit 'vethii Herodetus^ I)todorui, Straba , Plntarchus, Euftbim , Suidai^ f^^arro, Alela, Pli" fiius , Solinns , /yfarcctimus. E-at mger totc, corporc, maculam alham quiidratam habebat infroute McrodotOy u. laice dixtro PUnio ,ftmi~ ian corniltfi Lm£ crcfare incipi^mibhs. iV«/7» ^ lunx cji faccr , Ji- cut AJarctllmus ait ,m titg) «^\^*<-7/j aquda , mUnn^ua nodum ycan^ thjriforma^dipUces mcaudapiios, Quo mj.tuo ytngentt cum IttH» aUus qH£rebatur: nccfinis erat luOus ^prius quam quem ^pidemfa- . cerent lUis infwnt:m notii mucnirent. Hunc adorabunt *^'gyp^*j t^C maximum deum,^futit Afacrobiunnquit, cuUu attomta 'veacratio- «15, nec Ucebat ei ccrtos excdere annosyquum eh peruenerat afacerdg" tihus merfus mfontem eneiabatur.

c MnahiVivariez^tc. l^ ^n de varietate colorum. Sti in antiquisU- hris eft 'vanitate.,meUus> utputc

f Dcliciis affluentibus alebat. } Memphi templum ifl ^pidi facrumStraboni,in(:ofeptumeratornati^imum:ante qnod aula ,^ feptum matrts ty4pidis,tn qtiod ft >ebatur exire lufusgrati^^-.tum ettam njt exicns nftendeietur. Delubra in quibus cubat thalamos mjftice nomtnanf.ctim exit ad ttithum^eajdbmouetur per USlores non pau:os^ y eneranturomrtes bnhtdum mimcn,^rex puerorum comes tt, (fj' t^f* per furorcm va icim^ fmdens, Inhuius tanplum A/emphi neque ax- tranpii nequt- pnfanis Ucet ingredi,nifi tumfepeUtur, g Qnoni.un eumrine farcophago. V Suntqui hoc dc colendob»' ueinftumum iaminde ah ifide (ff Ofutde manaffe -vcUnt propter v- tiUtatem in aranda terra ex eo arimaU perceptam. t^lij Oftrtm bo- uem effe autumant , ^vt iftm cornutam ■vaccam , fiue qucd lun ^ftue c^uA aUa ratione , Feruntquoque^ficut Diodorusnarrat^Ofiridis in- tereiDpti animam in honem demigrdjfe.cf?eque femper m tc houe.y quem t^pim 'vocanty tranftreque ah aUoin a!tum dum mergitur.Sunt ^«i exisiiment memhra Oft>idts a Typhonefratrc difcerptt abt_y^pide effe coUtBa tn houem ligneum houis corio conte^um : td quum Jhecicm bo- uis tntuenttbus prahuijfet , creditum eft Ofiridcio in houem conuer- fum : tnde natum morcn colendt bauis , non fecus atqtte ipftus Ofirt" dis. Htc ergo los eft Ofristiuens , ille 'vero quiin templis facrattt^ erat , -velat cumfuo tffet locuUmento Sarapis dicebaiur , quafi Ofwis fepuhas.

h Sicutlacob dcvirgisvariaris. } Genefio. Diffcrui aliht </#/ hac in conceptu phantaftaydixi hitnc locum a L xyi.confuse verfitm,elH- tidat eum Hteronymus in Genefim»

3i8

Auguftini de ciuitate Dei

Quo regaanieapud Argiuos,^u6veapud Affytles,

lacob 111 Aeg\ p o niottuus fic '•'

CAP. VI. *

^^jiCi^Pis ergo rex noiv iEgyptioruiTi , fed Argiuoruni,' ^k^^JMiiiortuus elt in itgypto. "^ Huic filius Argus fucccf- SSS^ iir in regnum,ex cuius nomine Argi,& ex hoc Argi- ui appellati funr. Superioribus autem regibus nondum vel locus velgenshabebar hoc nomen.Hoc regnanteapud Argiuos, & ^ apud Sicyonios Erato ; apud Alfyrios vero ■ adhuc manente Baleo, mnrtuuselllacob in it^ypto anno- rum centum quadragintareptcm,cum moriturusfilios fuos» & nepotcsexlQfephbcn^di.vifrct, Chriftumcjueapertinim^ j)rophttaiTer,diccns in benediftionc iude.Non deficietprin- ceps ex luda , & dux de femoribus eius *^ donec veniant cjuas rcpofita funr ei:'^ & ipfe erir expe(ftatio gcntium. ^ Regnan- tc autem Argo,fuis cofpitvtifrugibus Gr^cia , &. haberefe- gercsinagricultura, dciatisaliunde feminibus. Argus nan- que poft obitum Deus haberi ccepif^templo 6c f^criticiis ho- noratus.Qui honor eo reguante &. ante illum delatus ei^ ho- iTiinipriuato 6< fuhninatocuidam Homogyro, eo quodpri- inus ad aratrmn boucs iunxerit.

L. V I V E S.

a T J V^ic filius Argu^.}7^«nc, ^t dixh^enuit Niohefilia Pho-^ i ' ±ro>m : alif .^pim malunt. Fteri potefi 'vt ^ptf fit (jui ex Phorot.ei fiiiagenuerit ,^r^um numeret urque $titer re^es ^rgmorumt ^'ioii regnwn profiUo adfntniftratt , cjuoad adolefcerct ; idcjne 'vbi efl fa-lum reltfla Grxctatn /i^gyptumfit j,rofecius , tradtto imperiofilioy Et fi Eufehtui ^gtain fratrt pfit At: tm er.iuit annoilxx.Fuit ^ Ar-* gm AreHon<fiUi<r. , cji^t lun -uar am mandato lur.ont^ cfiodttt. Fuit^ ^ ,«* hmphim cogn-v. inarus eH , cfut Fyltos alicjuando ^ Orcho^ TiiPnon ArcjdtA dtttone tenntt.

h \pudSicyonios Hraro. } Ex Paufania Pcratum dtxiyNeptu^ n > fjr Ch-dctma l enapptfitta natum,Heratumnommat Eufebius,<jui re marit annos xl-v;. c Donccveniant <|u:Erepontafunt. I- Stc Sep^tua^mta : «5 «t»

• >« 6h 7W 'iTTOKfifjflfJit ojmS.

d fcr ipf e erir expedtatio. J Althi deefi ertt , (^fic ■ve.terunt Lxx ttj avT^i ■rrgftrJ^bJci* «6»«»».

e Regnante autcm Argo , fuiscoepit vtifrugibus Gra^cia.} NAmpaulopoU P<raiumytdefijpUwn£9 regnante «o venit Ctres,

ad^uam»

AdMarcellinum Lib, xviij. 319.

dd quaTnfrugum inHentio refertur in ^ttica terra,

Quprum regum tempore lofeph in Acg\'pto dctun^usdl.

C A P. V 1 l. ('^K^A'^ EgnantilMis Aflyriorum ^duodccimo Mamiro, Sc TO^<^i^ viideciiTio ^Sicyoniorum Picmn2eo,5c Argisadhuc ^^i^N^ mancntc Argo,mortuui cft lofeijh iii iEgypro , an- norum centum & dcccm Port cuiusmorrcm populusDci inirabilirer crcfccns mimfit in itgypto ccntum t^uadraginta quinque annos tr ^n luii lo pi lus doncc morcrenrur cjuilnis f o- leph notus fuit. Dein>ic quia inuidcbatur incrcmentis cius,e- ratque fufpe^lus cjuoufvjue indc iibcrarctur : pcrfecutionibus afHigebatur innumcris-intcr tpias tamcn diuinitus fcccundata mulriplicatione crefccbat ,& laboribuspremcbaiur intoie- rabilisferuirutis.ln Alfyria vcro& Graecia per idcm tcmpus rcgna cadcm pcrmancbant,

L. V I V E S. a t~X Vodccimo Hcrmafco.^ Eufcbm^ ^ iieterei codices haheat X^ JVtamitMtit^c^ui ti/.f>crauit aitnh tri^t»tu-^ non dnodect^i um re- gem.fcd vndecin.uni.

i> Sicyoniorum Plemnsco.V Eufeb.Plemn^tu, tfuemdku 'vixtjfe in^rincij atua >noi ^%.1'aufAniM 7r^timy£\(>vJ'lcnmttnm.

QuorLjii regum artate MovTes natus lit.& qtiorum deorum iifvieni ccjnponbus lic orta rchgio. C A P. VIII. Vm crgo regnauu ^ Allyrhs quartufdecimus Sa- phrus , &. Sicyoniis duodccimui '' Orthopolus , *" Sc Criafus(juintus Argiuis,''naiuseil:in ^gypto Moy- lcs,pcr quem populus Dei de fcruirutc itgyptia libcratus cft , in (^ua eum ad dciiderandum fuicreatorisauxiiium fic exercerioportcbat. Regnanribus mcmoratis rcgibus ^fuif- feaquibufdam crcditur Promctheus, qucm proptcrea fc~ runr dc !uto formafie homines , ^ quia oprimus J*apientiaf do- ^or fuifle peihibeiur : ^ nec rainenoflcndirur qui cius tcm- poribus fucrint lapicnics. *' Frater eius Arlas .magnusfuillc aftrologus dicitar. Vndc occafioncm fabula inuenit , vt eum caelum portare confringcrct cjuamuis mons eius nominc nii- <;upctur, cuius alrituduicpoiiuscaeliportatio in opinionent vulgi vcnifle vidcatur. Mulia quoquc alia cx iilis in Grsecia tcmporibus, confiugifabulofa ccepcrunt : ^ fcdvfqueadCc- cropcmregcm Athciiicnnum , quw icgnaniccadcmciuita!i

Jio Auguftini de ciuitate Dei

ctiam tale nomcn accepit , Sc <juo regnante Deus per Moy- fen eduxit cx if gypto populu ruum , relaii runtindeorum numerum;ilniuimortuica?ca& vanaconfuetudinc acTuper- iiifione Gra^corum. In qiiibus Criafi regisconiunx Melanto- iiice , ^ & Phorbasfiliuscorum,quipoft patrem rex Argiuo- Jum fcxtusfuit , '& feptimae regis Triop;E filiiis '" lafus, " & rex nonus Sthenclas , fiue Stheneleus , liue Sthenelus , vari^ «juippe iii diu,erfis autoribusinuenitur. '^ His teporibus etiam Mcrcurius fuiHe perhibctur , nepos Arlantis, ex Maia filia ciusicjuod vulgatiores etiam librse perfonant.Multarum au- tem artium peritusclaruit, quas 6c hominibustradidit: quo merito eum pof^ moi tem dcum crPe voluerunt, fiueetiam crediderunt.l^Pofterior fuide Hercules dicitur : ad ea tamen tempora perrineas Argiuorum.quamuis nonnulli eum Mer- curio prsfcrant tempore ; quos falli exift:imo : fed quohbet tempore nati fint,conftai inter hiftoricosgrauesquih^ec an- tiqua literis mandauerunt ^ ambos homines fuifie , *" & quod iTiortalibus aA iftam vitam comodius ducenda bencficia mul- tacontulerint, honoresab eis meruille diuinos. ^Minerua verolonge his antiquior. Nam temporibus Ogygij '^cdla- cum qui Tritonisdicitur, virginali fcrtur apparuifTeaftate: "vnde & Tritonia nuncupata eil , multorum (anc operum in- uentrix : dc tanto procliuius dea credita , quanto minus origo iiinotuif. ^ Qupd enim de capire louis nata canirur, poetis & fabulis,non hiftoris rebufquc geftis eftapplicandum:^quan- quam Ogygius ipfe quan<io fuerit , cuius tcmporibus etiam diluuium magnum fa6lumeft:non illud maximum in quo nuUi homincs euaferunt,nifi qui in arca effe p Truerunf.quod geniium ^ nec Grafca , ncc Latina nouit hiftoria : fed tameti maius quam poftca tempore Deucalionis fuit, inter fcrf- ptores hiftoris nonconuenit. Nam Varroinde exorfuseft librum , cuius mcntionem fupcriusfcci, & nihil ex quo per- ueniat ad res Romanas, proponit anriquius quam Ogygij uiluuium , hoc eft Ogygij fa^lum temporibas. ^ Noltri autcm qui chromca fcripferunt ,prius Eufebius, poft Hie- ronymus, qui vtique prsecedentesaliquos hiftoricosin hac opinione fecuti funt : poft annos amplius quim trccentos iam fecundo Argiuorum Phoroneo rege regnante, Ogy- gij diluuium fuiffe commemorant. Sed quolibet tempore fucrit, iam tamen Minerua tanquam dea colebatiir, regnat &

Athenicn-

Ad Marcellinum Lib. xviij. 31V

Athenienfibus^Cecrope , fub quo rege etiam ipfain vcHq- (buratam ferunt,vcl conditam ciuitatem.

L. VIV£S. ji A S(yriisquartufdecimusSaphrus.VF«/f^i«* A/4w>{>ytf^j?#- SaphrUif

Jr\. tuii Ai achueiu!?' fCjm f„tt tnregtiQtot annos , qnet pater , nempe XXX. Macljaelo Iphereu r ^qut annoi XX, Cmi^ anno duodeuiceftmo natwi ejl in t^igypto . \ iofs ,

b Orthopolus. f Eufbiut Orthopolps.vt c*r Paufanias^ qm eum Plemiti jiUufn fuiff dicit,fcruatum It Cerere.^Jarnplij omne FUmnai vbt fjrimo natt mcipubant -uagire exptrabant , ^uoujcjue ad eum ijenit Cer' s^f^ alterng cumfctam muuern ornatu aluit ij.fi fltum^ feruauk^uCf di^ltifcjue ejl Ortnopolh.

c Et Criafus quintus AT^i\iis.}'Pat4fania4frfi^T&'. Pirafttf, qui annos litij.fmt m iMpcno.

A NatuseftinAegypto Moyfes. } Aioyfesquandofierit con^ troutrfumtfiinter prcfans fcriptores. Porphyrnn ex Sachomatonc AlofenSemir.imidn temporibwi -vixijptradtt : ^ppnn ^rummAtic$tt ad Inachi £tatcmreductt,ex Ftoltm^o .VIend'fto facerdote^cjua.in^uit tempcsiute y^inofis ^e^yjttits imptrauit Pol^^yn^veroinyGrecarum hift.paulo receniioremfacit namtempore ^pidts Phtroneip.ij pars^in^ ijuit, ^egyptfj e> ercittn ab .liegypto pu'(a in Syria nu procul ab Ara» hiaconftdit. Tacianii* ..ffyrifn larta^ autorumfcntenttas nure dtf" crepantes ^firt de xtate Mofi :uUts midth anticjuiorem bello Trotano^ alii^ poflerti>rem,a'iti a^uale >> affirinatti)tM.,C£teTUTn tffe mtdtn argu- menttseuincitprtoremfuiffj-.cuttt^-vfrbafK^undefideTAt » < abet apud Eufebium x. Prxp. Euang. Nunemu^ phiiofophtn Mnfaum -vocat Ai9 fen:^ .^rtapannf^ qttem yjebr^t .Mofen Gf^cui Alufium nomtnari tradit^cjuemfcrtbitaAJertde Chenejhrt^ ^egyptiorum regti fiUay cjHud ipfa parere non pr>[fet a i',ptatum,maxtmo apud ydlegyptios habi- turn honare ob in^emmn dintnu ■> (^ inuenta tum cjua ad erudtttonent fucerntjtum c^uxad remp.priuAtdmc^ue ^ moresfingulorutn. € Fuifreaquiburdamcreditur Prometheus. } Sic Eufebim ex aUorttmopinione loquens , ..^frtc.ini credo , cjui (jnaiuor (^ iiona^in- tapoftOgygem annts Prometheum conftituit. Porphyrtm v^tlan' tem (J7» prornether.m r>tr Jnacht tempora futffe fcrtbtt ..At Prome' theus (iUu4 fuit lapett ^ ^jfix. fiefiodm CUmenem 'vocatmatrrm, Jnitiuminimic-.tiarurn cum loue hoc narrat Idizmtns in c£le'iit hi- ftorta.qiiod dfalij atttngunt plericjttt-.cjuum olim tn f^crificHs mos effet Jbhdas hofiiaa tgne ahfumere , nec pcjfintobfumptt^ magnitudinem pauperei facrificare , . romethw homo calUdtn ^ perhumanm egii jgugM ciHi.Dei» Tm, ^, X

31L Auguftini dc ciuitace Dei

cum louts^vt media tantum hofiUpars i^ni daretur facrii » altera wir- dia cedevet in vfttf hofniauw.quod lupiter Ubenter concefif.tum Pro- wftheui duostauros loMitmmclamtyVtriufiiue ojjaptn^uioperuit , <J7* corio 'vniMycarnes •vero corio alteriniideditque Joui optionem^-vt c^uem illorum taurorum 'veUet^eUgeret. Juptterfimplex def*i , nthtl fujpica- ttiiinejfefraudtiiciuemprimUhahmtadmanHmjceptt , (-{/4 'utUelxet, i?j*pd -i^bf cognouifjetyignem remouit ab hemtnibus , nefacrtficare pof- fent.Prometheta foUtofuo ingenio ignemferula ex tUo Joueo ^ cs.le^ fitfurripuitf communicauiique cum monaiibtis : tdeoCaucafo afjixt44 efi,aquiia ttm iecurfuhinde renafcens ajStduo depufcente. ^jddunt alij etiamfacioi ab eo muheresyqute toties calo detraxtrint louem. %yfpud l^ucinnwn V ukanus ^ MercwtuA Premetheoquereutt dc gr^tui fup" fhno hxc criinina obiiciunt : FeflUfU Jouem inpurtihm , fmaiw es v^nem^^hominesfeciTiiyacinpriinafoemijiai.Natti homines diciture htofinxijfiy^ Jgne ab Uuefurrepto illos ammafje. Ex quo igne Ho- ractmaitfebres ^ ?nacies mortahbus natas.Seruiua admtratam nar- rat Mineruam homines opta Promethei,^ pollicita (pticqutd ad id ab-^ folnendum opus foretPrometheU quufe quid optimum ejjet ignorare re- Sfondifj. tjublatum tn calos ab ea admotdque folts curruifrula igntm ad nos detulijfe.Hefiodtti cf*fyti attingere 'videtur , quod /J igtnitts narramt^quum att louem mortalibpn ignem ahJhdiffe^Prometheum re- fiituiJJe.JdcircoPandoramiuffu JounaJ^ulcanofanamy-vt J^romethei furtum vlcifcereturrquamfceminam donatam a din ommbui^ 'vnde n^» Tneninuenitydeferendaminterras Aiercurio mandaxit dono dandam JEpimetheo Promethei fratri:qu£ in eini domum recepta detexit dcdtu rnalorumommumyquA per orbem ingentuhumanumjparfafunt » fola Spe infundo refidua.Promethetdvero vt ait^ilefchylu^yad xxx.anno- rummtUia in Caucafo religattti eji iuxta Cajpias portasficut Lucianus inqMit,KAV)(Jra,philoJlrattts in Tyaneo:duo refert in Caucafo ejfe ca- cuminaJladtointtrfeabiunfla^quibKi affixas J^rometheimanus accoU narrent.Jdem Luciantti ftgntjicat,^ aquilam hanc nonnullijficut Hi- ginius narratyTyphone (Jr £chidnagenitam:alij terra ^ tartaro tra dunt^complures a Vulcanofa8a.eaHerculesfagittafua mteremif.qux. ob id meritiiin calit tranflata eji^quatuerftellts inter duos circulos, a- ftiuum ^ aquino^tale.Poftea Promethem quodprtedixiffet Jouf concM- ifiturocH^hetidefiUtt 2 hetidospatremaiorefuturuyfictnfatis eJJ'e,fo' luttts eft:hac tamen legei^vt in digito annulum ferrenm cum lapide ge- ftaretyindictumvinculorum^vnde annuli manajfe 'vJumferunt.Lafia- titfs hunc primumfimulachra ex luto finxijfe fcribit. Furtum ignis Pli- nitu ltb.;r^interpr(tatur,quodexferro (jyfilice ignemextnnderedocue-

Ad MatcclHnum Lib* x\'iij» jij

tit,ffruar€(jMe inferula. Diodlib ^.con[lare ait inuenttm a Promethea matertamy<juat^nu fouefur.Pelaf^iifejie Pauf^n-M , non Ptomeihed inuentorem ignti fedfuum Phoront um xolunti Thio^hra^ tgnit in* uenttonem adtnuentafapienttx perttnere autumat, f Quia o^^tii-nus C-jpitnrix do^ov .\ H efiodt4f ixytrto^Uii ^»t«» ts^' iinAa eiS^eifJapeuproUs reUcjiitifapieniior iinm. Ferunt hunC ^itum nacu maior ejf-^t Epvneiheo^ x7fro illt ngnuTheffais confffftffd admimjlradum^ tc dedijj':j'e tunfiii rerum cotemplationi inejutfiiiont^, ac in prtmn c^lejlmm. jdeo dtifiiuui» afcendijfe CauCafumy njtferena ctlo ^ukm longijiitte ajira,fignorii ihittn (ff ortta ^tfiarit, j nde cjua dtfcendijfet Chaldxos . docutjfe arte, fiwul (Jr multa cju£ advit^ ou.ie perttnertntytUtid^ne depajlu iecnwru ad cu as ^umbiguitatesfubtndt alias L'x aliis renafcentesf^eclurecrcdo.Etfitptcrpres ^yfpoRomj Rho* dufluHium (ffe fcribit ^L^uilani nominjejijut Promethixregionis , ^uie ad radtces Caucuftfitu cj},epar raderei. Herodotui htftonam narrat^ Prometheum Scytt.a. i* rege (thn non pcjjetfiui.ium Acjuda <jua ngio" nemfuam aliueret deriuare^dfcrucia^e 'vehetreitrfe^a d'inde adtut& ab H erculeyciut hoc prelhtit tn fiui.to cofentiui . Et Dt^d.lib.l. Prome-' sheii ^cgyptiUfujft' dtcttycuim regt',necum Atluf tcta prope operutf- fetjacperderet multn incolti abfwrpttSyiUurn de confitfc>.ndafibt morte deliberaffe .fluuittn.cfue propter curf»^ ceicrttate .^cjutlamdiciii- fjer" iMlem ^ -vtrtute ^ magnitudine ,ofil^ tnundjiii nereprej?ff.,fiurnta-» ejue redegiffein alHeumpriiltnum^undt ort^fit Gr^cafajula. g Ncctamen oftenciitur.V y^tias fuir fapiens y ^ Epimetheu4 %Atlg9 ttidtm, fd pofi j^um.-vnde nomen iUt tfiditum ptitaiur. Promithem efl entm ante confultui. Epyvethaia pSfi.Na ■< cun iffct a Prometheo r»onttt46.,ne quod donum acciperet a l<ue, ipft immetnorfraterm f»»- filu Panio>am acceptt^^ <f\^dfJlf/^ or% /)♦ lyijw» a^ ^^**^'^^ in^uit fJtfiodyti,fjir accepta nonttjua damna Epimethetn. yicutt ^ugufii- nm.ejuoinodo docior fuit faptsntia , ctim nuilos ab eo tjideanm^ faSioi fapientei^.cjuomodo tpfe fapi'ns.,ctimnuiltn eius temporibus lagatur fa- ptens.qut ferre potttem iuciicium de eittt fapitntia^nam de faptentefo* I lusfaptens potefl iudicare.

h Fratercius Atlas.} SeruiusUb %.,^eneid. ^tldntesdicitfuiffe \ trts vnum Maurum.cjm efi masctmus.alterum ItaUcum ,patre kleiirat I tertitm Arcadrm^patre Aiaia^-vndenatusefl Mercurtus. ScriptoTes j hosconfimdunt,vtfoient.Diod.enimltb.^t_yitianttmquiloca Liby£ j ttnuerttinterCaltfiltosnumeratyfratr.imcjueejfedicitSaturni , eut^ I dem HefperidUpatrem^ Mercurtf auum^confuitiflin.umquefuiffc ratio- \ nif aflr»rii:quiim^ue fre^ttenter mitemfil/i (o^ngminim^vt curfusfide^

314 AuguftinideciuitareDei

rmn intuerentttr^confcendmt^occafionem dtiiffefubuU , ^uafufiinem hutneru cdlumcreditH4 eft.PUn.lib.uij. ^tlantem Ltbys fdium hun€ haud dMeyqni in .dfrtca tmperau$t,repertorem aftrologtafmffe aity^^ infecuadoJ^h^ramajirologtcaminutnifSenarrat, ^lexander Polyhh'. fior hunc. .^tlantem Enochfutjje autumat iymei^oremperitiAfiderum^ ^uampofiea Phaenictbus (<; -Jegypttn tradtutt ^brahum^quum apud iilosperegrinarttur. H£c afirologi^fcietttia potuu locum prabuiffe fabuU de mundo ^tUntt innixo. Sunt qut prcpter mortem id pih-. t,ant uitUntem diflum arduum ^ iongi^in.um coUmnte mftar ijHt tdmnfdcire 'vifione confpiciemtum credttur,inquit /-Jerodotw , tran^ fcenditejue nubes tpftn , nec cacufnenfactle cernitur nebuln perpttuum >« obduBts,quin ^ h&cftmul omnia maiorem prttjlitcrunt commtmfcendi anfam. Italictis ^^tlas ejit qttem atunt antiqmliimum Fkjultsfu^t. regem. ^^

Cecrops- i Sed vfciue ad Cecroipem.} Paufanias ^{laum aitprimu in ^t^ ticaregnajf:ycui Cecrops gencr fuccejfrit homo ^.^egytittf, quem /r^vH futjfe dicuntihoc ejt dupltcn naturafupertotis •, artis -viri , infericris f«- r^quodexagrefiibusd^^f^rtsjAtpf legibm^httmanosfecerit ^feutnfi", riarts partis fsemin£,quod contugta injiituertt tn ^ttica terra , ^ aw tor ferefuerit p jtris ^ matrisuiam anteapromifcufs connubiif , nemo certos parentes nofcebat.^^fncafins tn quarto yJnnaliuautor ejiyOgyn gem primu in ^ttica rrgnajj': , edwque terram incultam ac defertan^ ferducentos annos a dtlumo manfijfe -ufque ad Cecropem.t^fiaum ve> rl (jsf cxteros qui ante Cecropem aicuntur futffe^nuda effe norruna.

PhorhAS» k EtPhorbasfilius eorum. }• Fratrem Perafidicit Paufanias Phorbantem fnijf',filium ^rgtpatrem Triop^.Diodorusfcribit Rho- dienfes y quumviferpentttmatioctterinfejiarentur , conjultooractdo Phorbantcm accnfijf ,data infuU parte ^quam ^ ipfe ^ eiw pojicri tenerent^ttaltberatospeJietUa , decrewjfepojiea Phorbanti irita iam fun^o dtuinos honores : qutm tamen Dtodortis videtur indicare, non J^horbantem .Argiuum^nec Perafi,aut ^rgi Jiliumffed Thejfalum La- fitho progenitum.

Trio^as, 1 EtfcptimiregisTriopar.} FjfuncPhorbantisJiliumdicit Paw fanias-.memmitj^ Dtod.Triopsincertum quibus orti parentibus.nam alij Canace ^ Nptuno^altj ^polline natum dicunt. Inuifum futffe fcribit popuUribi4^,quodfacra coptUrityfratremque interemertt.FJigi-^ ntus hunc tradit putatum a qutbufdam in cAo Ophiucum , quem dra- jXo cZplefiitur.Nam is quum ad domumfuam tegendam Cererts adtm detexiJfetfamefetUaeJivlta. Nouifiimeinwt^fine draconeeiobie. do, vthementer eji afftt^HS^ ^ p»Ji m9rtem»nterfideraftc locatnt

Ad Marccllinum Lib. xviij. 315

*fi,vt adhuc uideatur kferpente conf^ringi.

m \z(\xs.\Patir lus^a ^uo ^r^oi lafinm difiumy(fy lafides ^rghu n EtrexnouusSthenelas. \ Paufamas ftc : xf •Ta»'W« o «yiiJo- f&^ i^* up lit tet(ni Tiw eif^hu . KfOTciviv^ a 9i»«Vet< ^yTiTjCf. CrO" topta ygenornfiUus habuttj>.ji lafum regnum: huitu filiwfuit Sthe- nelas.

o HistemporibusetiamMercui^us. ^ Mercurios Cicero dicit fuiffi quatuovyVt alias dixiHic efi louetertio (<x MaiagtnitUA , «aff auita difitpUna multarum rerum-vitavfuipercjuamvttliumrc^er'»' tor. Prudentnti magum dicitfuiffe,ideofinxi[feprifiOStll<jsfolitum ant' fnoi ad Orcum deducere:^ indt reducere.

p PofteriorfuifTeHerculcs V Hercules Cicerofex fuiffefcrilit. I=ieYctdesl primum antK^utfiimumJoue antiquij?imo ^ Ljfctto natum, cfuem con-' certauijfe cum t_ApoUme de trtpode aecepimuf. ^lterum Ndo natum t^egyptium^quem ferunt Itteras Phrygiafconfcripfijfe.Tertttimindi' getem idau cui inf*:rias ajferunt.Quartum t^fierite. Laton^foreru /»-' lii4m,quem T^rij maxtme colunt , cutu4 Carthaginem fiUam ferunt^ Quintum in Indiayqui Belus dicitur.Sextum ex j4lcmena , c^uim ter^ tius lupiter genutt.Dtodor.SiculusUh.^ tres fjercutespomt : primun* u^egyptium^tuius maxiwafueritvirtus.c^uemque OfirpSy<iuod corpcre effet vaUdif:imO:exercituipr^ecit.Hicmagnaorbiiparteperagratayif* Libyacolumnamftrauit pr4cefiitque Herculem AkmensfiUum pluri' hus quammiUr anntfyqui ^ fuit amulus illiusyideo ^lcAUS di^us , ^. prafidtarius,^ adtutor.T erttus /Jercules fuit Crettnftsarmii ^for^ titudine inclytns^tum etiamgymnic9 certamine ad Olympiam xonjtttit^ tOyquem PaufaniM ti\tAK«it idtu fJcrculemJ^oceTi, i(ff DaSJylii ^ Curetcm nominat.SeruiUSquatuor fJerculesfaityTyrinthium, iyir- giumyThebanumyLibym,bflauo jdtneidcs.tjerum de nurt ere non con- fitt.Nam Varro qttatuer ^ quadraginta fjercules recenfct . ^ Ta- citusfcHbit Ltbyes dicere antiquij?imum fjtrculem natum apudfe^Lof- que quipart-virtute fuerint^inccgnomentum eius afcicos. yit iUe qui j4eqmuoca fcrtpfit,qua J^enjphontts nomine circunferuntWy Saturnts frribit vocart foUtosfamiUarum nobiUum reges antiquifsimos: primoge- nitos eorum Jvues:nepotesfurtifimos flercuies»j^ug. hlc de fJercuie Jouii ^ AhmentfiUo Ibquitur^quicum Argonautii nawgauit- ynd- que generatione Troicum beUum antecefiit.cui Gracorum ambitio vni^ uerfa reliquvrum a^a attribuit.lta virium ^fortitdtKtffan a waio* rejquam deorumyvel ipftus JouitiVeHit ad pofieros j vt Seneca tragitits aufusfit dicere: fortius ipfi^cnitort tH9 Fnlmm mitteSf

^t6 Auguftini dc ciuitate Dci

^ic fJfTculespoUeu"T fuit Atercurio. Naprius cjuam flercnles »*• ^etetur ^mimfiraffe Joui Mercitrmm fiwaeji^ LifcttttainenjiUw coirr U.riporaneuffy^egyptiw maior Aferrurio ^rcade^quala ^t^yptic, q Ambgs honiiiics fuifTe.V Monterm He>culcm, -vt c<eter$s wor-, tuos cowtenirt ab V lylJefacit 9 Odyff. tfi idolum tUiui tantHm (ffe a-m fhd itrferos dicit , cum ipfe Hetculescvnmuia deorumineat ^fedfctmm quid velit tdolum tllnd.

r £t quodmortalibusad iftamvitam.> Aietcuritti muharum tvrtmtnrepertor, fjp' excultor fermonti : Hercules monllrorumiur^a* tor^^ auerfor.ludi ii\t^inst)u( ^iSiui. Himerua { Minerua vero longc. V Aiineruas Cicero tertie De naturJeorum quinquefacit. Prtmam ApoUinis matrem ex Vulcano. Sectmdam Nd» mam^ c^u»m Aegyptij Satta colunt. Tertiam loun C^eliffiliam.Quar-m tamloue(!!yCoripheOceanifilianatarn,juam Arcadts Coiam »9«^ winant. ^ quadrtgarum inuentricemferunt. Quintam Pallaniis fi-^ Uam y cjuje patrem dtcitur ittteremiffe , -vtrgtnitatem fua<n -violare con^ pantem, cuipinnarum talarta affigunt, Hunc PaUantem , alij homi». ttemfutjf immanem tradunt y (juem iUa ^cjuodoatderit, noTntnataefk- Pallai. A rcades autem fabuianturi Mineruamparuulam adhuc^ mif^ fam a Joue ad Pallantem Lycaonnfitium > vt in eit*^ adib-tt educare^ tur , ab e^que ejfe cumfilia fua educ^tam , cfuam Afinerua tn dcorum rttulit mmerumydixittpte V tC^orta^n^fe vero PaUadem ingratiam nu- fritij. Sunt ^ ali<i etyma Palladuy nempe V^sro xi W>>«<v, id efi, concU" tiendo l^asiam , W «'jn iv tuntTrax^UMif <wtUa cv -iv vuk^itxn tm ^oV. e/ftodia capite louis agitaretur ,vel J^a n ym}^a,fjSpLuj Tiw tf^fSi^ 7« />m »n'«y ti^ijH,<if*t9<i4 ttfJii. ejuodp^lpitani adhuc Du^nyfii eor ad louem tulerit. nempeiiifn ejft cccfui ^ dtfeeTpttts 4 Titanibtti. TirttMtSf AdlacMmquitritonisdiciriir.} /'?^<'»' <''''<* ■Jjy^fi*'* Afi^caydjr tacHS, fimitts efl , ^palus : 'vtrumcjue Tritona nomtnant > "vnde i^ ^ogno" men Miieruct.inqutt Al eUyVt /ncoU arhitrautury ihtgemta.fac dnt" ej'iefahuU ei alic^uanifidtn , c^uod quem natalem etus putant , ludicrit *tiirginum inter fe di.cirtanttum ctlebrant. fierndotus m paludeinfu'- lam eff. rtfe t, ad tfuam cum Argonattu peruenit lafon. a b hac Mi" nema - Tritoniim eff^ nuicu^atam Craci ^ Latimfcriptores magno €onfnfu trndttnt : #• t<fuc inuenijfe oleum Siiius fubfignificat' Sflmus Jp. cdAtamfe in eafcribit , pttto cumfisi,uUm inuentam , qitod buci as $nfla'et abieeit Quod p eta in Afaandro lonijefiuuiofMijJe canuntSed qu£ Affneruarum^eji hi nata ? Bquidem quintam dixerim, Nam ^ fdns vtctna Vallas vocatur , ^ Callimuchus , cjuicirca loia ilUy pa- $rim h^tbiiit^ nemp.^ C^rennfi % Tritofttm ipfum p aUa^iarn paludem

ce^nom

Ad Marcellinum Lib. xviij. 317

^cgmmindt. ^fic voceit Fe^us, Sed LihyeSt Neptuni , ^ Trkomdis dicunt,mfi pallctffit Neptunus. Nonpmtireundum eji tamen^rjfe qui inTritone B<3Eotta Aiineruamnatam 'velint. Nam Trttones aliqHot funt.Interpres ApoLlonijfic tnqiut.ffir^Hi 7f«f, jSo/aTjWj^arttxw,?/- iuH(. cv J'iitu}(si-m>.tCoUu iTij^^lw» «e3-Zu;«. Tntonts tres , Bceott£^ ThcffaU£^Liiy£.ln eauero qu£ eji in Libya,)tata e(i A/inerua. V CLliod enim de capite louis.V Nondefunt qut credtint hinc effe Tmonem nommatam , cjuod Bceotia lingua Tfnetfu caput.P^ erum hoc jiSlutn ejifijuod deafapienti£ nominetur ^fuprema ^the-i-ii purs. X Quanc|uam ()gygius ipfe quando fuir. } Eufebius vndcfunt ^^^Z}^ harumrerumnon pauc£ Augufiino defumptx y tempcrtbus vhoronei regit Argiuorum, h£c adfcnhit, Ogygius qui in Attica Eleufina, qu£ anticfuitus 'vocabatur A tla , regnabat , (^ alia ciuitatibus plu- rimis , cuius temponbus apud lacum Trttonidem virgo apparuit quan» Gr<eci Mtneruam nuncupauerunt, fluius tempore wundatio futt , in~ ter quam ^ illam qu£ fuh Deucdltone conttgit y centum fere ^ fe" ptuagiHta aimos numtrat. SoUnusaliter, cjui ficimjuit: JnterOgy" giumfane^ DeucuUonem medium auamfexcinth annt^ datur.Ogy" gjus 'vero tn a cia regnautt , ^ Boeotia , c^ua ante Cecropem Ozygi^ eft ncminata , 'vt refcrt Strabo , tjuem qutdamautoremfaciunt Theba- rum Baeotiarum. ynde Ogygia ingenia di^lafunt Thebana. ^ -iyul- go Eleufme in A ttica , ac indtgena extfitmatus eft , nMmgenui aUund^ tgnoratur : k cuius temporibus ad primam Olympiadem annicompU' tantur paule plus quam mille ab fJellanico ^ vhilocero^ CaUorp, Thalo , cjui Syriacafcripfent, Tum ettam Diodoro , ^ communi fe- re Grxcorum fumma. Qiiihus Orofius confnttt ^ quidtluuiurn Ogy- gium mille ^ ^uajraginta annifvrbem conditam praccf^tjfe perhtbet. vorphyrius in quarto aduerfus nos Uhro , Ogygem rege Indch» fuijfe fribit, tjueinfccutus Af-icanus , Mofen Ogygt £qual«mfacit , cum fit muUo minor,

y NecGrcEca ,nec Latina nouit hiftoria.V xUter Joftphus, ^ Eufebius. lUe onim ait ^ huius 'vntuerfitatii inundatioms ^ arcA N o'e mernimffe Bcrofum Babylontumy ^ Afnafeam Damafceuun.,^ Hieronymum Aegypttum , ajfertque eorum diCia. Mermncrnnl (^ A lexander VolyhiUor , ^ Melon , ^ Eupolemus , 'vt inquit Eufc hiust^ Ahidenus. loppcnettam Aegypti Mela ^ vUnius antein-. wndattomm terrarum condittm fitijfe tradunt , quod de inundatio- ne Ogygts aut DeucaUoniiinteUtginonpotefl yqu£ iUucnonperuenit. Nec mirandum ejfet , tunc effe iamiUam 'vrbem^ cum ejfent in orbeiit' ftmtra* Dilmtmillud^fiod mnndt mimw apudpoetas lupitvr

X 4

3^8 Auguftini de ciuitate Dei 1

9ton aliud inteUigendum eTr,fed hoc cbfcHnjiime ab eii duehatw^ ita vt 'uixipfiquifcrtbebant^intelltgerent. (^uf aperttfu a Berofo t Mna^ fea,^ Eupokmofttnt tradna^ ,.drnTioYiasjj,i^ant Barbarictt6 , 'vt etiam Jofephfn aitjnon Grdcorum^aut Latmorum , de quibtts yJugu^- , fiinw locft.itur.

jSifehnU, X N jftri autem qui chronica.}-/Vp/?rp5 homines , Chriftianospu^ ta,£tifehiu6 Cafaritt PalesJina epifcoptts. cfut ob umicttiam cumPam' phtlo martyre eognomen idem cepit , 'vtrfmtim. enfaleOionc^f^^ pro^ inde erudittone fumma ^fcripftt^; ot Htetonymu4 diat , infinitavolu-' tnina tnter catira Chrmtcortim canonw: ommmodam htiioriam , ^ eorttm'(i^Tofxlw,tjuam puto ejfe cjua adnos pcrwuit ,etfi deprauattjii^ ma cormptis nominihttSf^ rerum o dtne luxut» , tmperttta dsfcriben" tium librariorut;c^uib'A4 nonfacilefuttferuare coHattones illas tempo^ rum.Nec huiufmodi vitia deprehenduntup ca^iganttiirque , nif% a con^ fultif?imts antiquitatis.ideo rudespleruv.quc tlltt captuntur. Quam -ueri fit ntcejfurtum id opu^ ftudits omnfhu6 ^fatts fi[tfronymHi.,c^ut de Grac0 interp) eiatus efi tndic^mt , tam re ligi>ja Ircna adiuratione pratoftta, . ^uo Uhvurij Htgentiam,ingenit*mcjue excitaret. Ea temporum dtgeSiio. produfia tS} ab Euffbtovjqae ad annum Coufiatttint C^farts 'vtgeji-m mum.flier9n,vfquead Grattanumdefuoadttcit.

fSti}(4* ^ Regnate in Attica \^^ttica tegio eji in Gracia inter Megaram f^ Basoliam ,cuiua Suniumpromontonum , ^ Pjr^um portum Ae- g£um ablutt maie,pareas frugum , legum , humanitatts , religionis, -vt inquit Cicero.f/uim littus ait Capella concentum muftcum iUifts terr/t 'vndis redd«re,c[uodpropter tantam erudttioni^ vimpnto dtSlum. Jnco* l£ miio^aydu; fe , id eSi indigenas , ^fine aliqua externa origine no- tninant. Deregibtfs Hliusftc Paifaniaa : A^idum aiunt in ea qua nune tSi ^ttica,primwn regnajfe , cjuo mortuo Cecrops fucccfit , qutfiliam ^fiaiduxit y ex quisfilid funt prognat^ Erfa , ^t^gUuras , ^ ^ Pandroftts^filittsvero Erifichthon ., ejui non imper^uit y^thenienfibm, ■ ^ nampatrcfuperflite interijt. «kt«7o» xtyvat «•Trt'vi«I'«''x7/Kf /Sotaix^- Vdf^nfBnty. atcmiit '^ )im^m'T(^ ham^o^ lnJ)t ^t r njf tIw etp^i^i ,QuyBir^i truvoiKUV tiK.rdjjf, t^'dj c< yiyvovrdLj ^vyiTift( tJ^ t^ixn atyXsuip®- , K) 7rdi-

^«vtI^ tiX«d1 iiTeij ruutCn.Strabo hh 9. KtXf-^Trtt lifawv «? S^vt^K^J^K^ vrixeti auuuKnrwj 'n7rf\.^Q^,Sv ovo^H^Ta MK^Trig. TtrftLmy^ti., iTmKfiet, J^KtXH* , ihtvaif , liipvJ^vA. hiyHoi ^ ^r^nfloVTixaf a^viv«ii , tA>'e/K«r, (^&i^^*..}tv9>'^tf oxpiTvf,iufiii<nt,<pttXiifos Wx<v j v^-t^y eit /uiiwmxtf Viwnyei^yiiyxiytrttf t« v mw ru( S^uthKgi ^vxrAJt» Cccropem primumfe-

fUnt iitduodecimvrbes mnltititdine coegiffe,^u4rmh£c funt nomina:

Cecropia»

AdMarcellinum Lib.xviij. 319

Cecropia,T€tr4polif,E^acria,Decelea,EleufiSi^phydna (diciitur ^ plttratfue t^phydn/^DericM^Brabron^Cytheros^SphetMi, Cyphefia% phalertM. Pofiea -(jero in vnatn vrbemy qu£ nunc e/?, aiunt Thefed duadecim iUas congregaffe.

Quando Athenienfiumciuitas fit condita, &quam caufam nominis

eius Varro perhibeat. C A P. IX.

aSlSl^d^^/^ Am vt ArheniE vocarentur , quod certe nomen a Tr^^t Minenia ert,(ju2e Gra^ce Athena dicitur. nac qau- ^iS^^ fam Varroindicaf.Cum apparuiiret illic repente olius arbor,&: alio loco aqua crupifler, regem prodigia ifta mouerunt, & mifit ad Apoliincm Delphicum fcifciotum quid intelJigendumeflet,quidvefacieTidum. Ille refpondit quod olea Mincruam fignificaret , vnda Neptunura , & <)uod effet in ciuium poteftafe,ex cuius nomine potius duoru deo- rum,quorumfignailla eflentcmitasvocaretur.lfto Cecrops oraculo accepto^^^ciues omnes vtriufcj; fi?xus:^mos enim tunc in eifdcm locis erat,vt etiam foemine publicis confultationi- bu$interefl~ent:ad ferendum fufFragium couocauit. Confulta jgitur multitudine marcs pro Neptuno, faeminze pro Miner- ua tulerefententias. Et quia vna plus eftinueta foeminarum, Minerua vicit. ^ Tunc Neptunus iratus marinis fluftibus ex«eftuantibusterras Athenienfium populatusefttquoniam fpargerelatiusquallibet aquas difficile dsemonibus noneft. cuius vt iracundia placaretur,triplici fupplicio dicit idem au- thor ab Arheniefibusaffeftasefle mulieres,vtnulla vlterius ferrent fuffragia:vt nullus nafcentium maternuir» nomen ac- ciperet ^nequiseas tL^hpaijitc vocaret. Ita illa ciuitas mater ac nutrix liberalium doftrinarum,& tot tantorumq; philofo phorum,qu3 niliil habuit Gr^cia clarius atque nobilius ludi- iicantibus d^monibus de lire deorum fuorum maris & fccmi- nx,^ <^; de vidoria perfoeminas fcfmina: Athenas nomen accepit,& avifto la*fa,i^>fam viftricisvidloriam punirccom- pulfa eft plus aquas Neptuni , quam Mineru^ arma formi- dans.Nam in muheribus qnap fic punita: funr, & Minerua qu^ viceratjVifta eft: necaftuit fuffragatricibusfuis vt fuftVagio- rumdeincepsperdita poteftate,& alienatisfiliisanominibus matrum,Athenafasfaltem vocariliceret,& eius dexmcreri Vocabulum,quam viri,dei vi^ricem fccerant ferendo fuffra- gium:de quo fatis apparet,qu£ & quata hinc dici poffcnt, nifi

fermo ad aha properaret.

X S

J50 Auguftini de ciuitate Dei L. V I V E s.

a ^T^"' ^^ Athcn^ vocarentur. } ^tJoena AtticA vndefittt

1. \f diH£ mn cwiuemt.p^ulgattor opinio eJ? a Mmetua , ^m^ i7-

/»* i:///?4 e{i tl^Uva. De mmimbuf regionif ^ 'vrbn , hacfere fmt

apud Oracos. Paujania^ : ty thi' «V/t"* ^™ Mv.^-7n$ jta«vae»<*<^^ATo,

A ^«r«*^/ x/T/Kyij^TO ttWTm oyofjjil^Hai a,7?/XMv T»fv ;^(»^y , (V^Sn^f Hithvf/5{ilweiKrdj*^.Prir7cipatumCecropti excepit Cranaut Athenie»- fiHm -virtutepr^fianttfitmuij-imc filt£ ftterunt , tfuum alta ., tum i;?- ro Atthis acfuarfgiodttta efi Atttcjt , qtt* pntM Afl^a. Strabo:

in Kfufcti ,d^' i )i)K^^aLOio'iiiviitxat u/t^oTntui "iJ ^'(Oo^ottx, tati(U Ji iWio»»®"w ^a^K. vrotreiJ^eiii^ </V x) «fc3-M'»(t/ i^' t»v iiaraivfjuoi ^eiv, Atticam quidam ab Aihene cogmminant. Atthida liero ^ Af- tieam ah Atthtde filia Cranai^a qito incoU Cranai difli: Mopfo" piam k Mopfopo.,Ioniam ab loneX uthijilio, Pofidmiam k Poftdonet ^ Athina/i ab Athena.Ceu ^uts Latine dicat Neptuniama Neptu^ uo,^ Mineruas a Minerua. Jnfitntis hiTioricta ex Trogo non njoca" ta^ Athenof fcrtbit 'vfcjue ad cjuartumregem Atticum^ qui fucctfiit Cranao: ipfe Amphionidem vocat, crcdo mendofe , Gr£ce AmphyOio-' na ^profedo mmen Athenarum non efi inter illa opptda,cju<e Cecrops pofuityedqiue qu^t vocata eft Ceeropia^poHea Athena dtcia,<!ir conditd Thefeo -vrbs arxfuit. Sic enim apud Gracos fre^uent<r , m itKfomXte ^s ttTif^f^ ( KiK^-met tif^iXH-mi TTfon^i. Qu£ funt 'verba interpretii Apotlonij.ldem alto in loco Cecropia dictiur a ttica a Cecrope rege. Ve- ftimiUudigmrandum none.fty Athen^ tripiicvsfuifje, -vt inqtm M, Varro iniihru De anatogia :ab altU Athemenfes , abaltt» Athenaos^ abalijs AthenAopolitoA^unt eniw AthenA Attic* , 'vnde Athenien- feSy & Athen£ EuboicAtn Eubcgatnfida, Chalddi cognominata aCe- crope Erichthxifilto condit£,cuius incoU Athen<ei , ttputo., a Lattnii dicuntttr.Na-yt Graci Athendrit Atticaruciues a^hjja^Hciiocat.Athe^ neojiolit£ autem fttnt in Gal.Narbon.populi, tjjui A thenopolim inhabi" tat Maf^dteft dgro.Eft ^ iln Lacanica terra Athena opptdum liS-lwii, h Ciues omnes vtriufq; Ceyius.}Ouid.6. Aietamwphofeos venifft inter Mmeruam ^ Neptunum in cantentioneyVter dtfuonomine C«- <ropia -jocaret '.dtfceptantihus duodecim dijsyac ipfo ettam loue NeptH' num tunc percufja tridente tetra eqmm produxijfe., Mineruam oleam^ fjfoc eratfignii pacn.illud beUt,Placuit tMagisomenpacis, Jt4 Miner-' ua A thenas vocauit , t^uod alij refetunt ad certamen mafii ^ terr4$ vtrapartepltn pofiint Atticis tum ai belli, pacif^ue artes , tlm» adfrw

(Ittis

Ad Marcellinum Lib. xviij. 551

fint,merces , Cf ^««««/^w » ijnde ^lm accedat ^thenienfibwi e mati na ane terra.^^t eqw-n a N^f uno aditt44^abulii« Syron yabalin ^rieit dicitur: ab altu Scythitu,X)t ^ermtu reffrt.i.Ge rg. l^^alerius Prehi44 nonvnumNefttumeqUimno^iinat. nam ^riona dieit donatU ^dra- Jlo k iVe^tuno,^ anthum (jpi' Cyllaro lunoni% quonLa Cujion fif Poi- Utctdedk Sed (jua MineruuhaccTl ex quinqne i Exfententia Pla- tom m Tim£ofecunda MmeruA , tjuan Cietro dicit ortam Ntlo , eoU ab t^egyptipf S.it.thyetji vulj^o S^l^tu le^it r.E(i enim San in x^e- S^ptof^b Di Itti ingem •vrbs.^ «ornos t^mafispatria^ ^ regta\cuiM conditrix futt cadeni M inerua.abx^egypuy ISeuth d.Sla^aua ^the- narum tn K^.ttc.t. eH ^ Kj^themenfbui menfis cjiism txoruiuntttr noualuna Dec<.mbri<, qui ab iUn 'm7tij\mt»ommatur,demtm0rtail' liw certaminti 'st<rfii»i&',hoc eii N%ptunicum Palladt. C Mos enim tunc m eifdcm iocis. ]• ^$n alttipermultii,^ eum moluit efie infua Rep. Plato.

d Tunc Neptunus.^-Z/nf vidtripoteTi fafltm in diluuio Deucali»- npSyC^u d tempore t^mphiflyonU contigtt, cjnun- K^thevAcaep<.runt hocnominecognofciyeacjurvus aciuarum ^ithtnas <jrr>cjue .tffltxit. € Vt nequiseas Athenas. j- ff^: GracettQljj^tc , Aietachdes ait y faeminas ^thenfs natat , nonei^lujdjjtf vocari,fed a^«ic , vtro$ dici aBLuudJf» c.Caufum reddit tta: /u» lio» ayet^i >u yifjLH uSfj^ t^ -» ^- €*yeA<f- fsf-rm^uutKn^.m ^inqutt, nupt£ , falutandn tnnu tas pudore af- ficiant. Nam ex martt» cognomtnattovxorts fumnur : ctiwque viri dicantur aB-UudfH , filU dicerentur dL^lwdifiui, vidcnntur lam nupts^ *vtcju€ devirorum appellatione nominarentur. ytrum Pherec^-atef •^fAVTi , ^ Phtlcmon "Tffipijyt , (Jr Diphi^ostif/j^^eA^ « & Pindarta t^ii\f„^ alu veteres pt>eta pirniulti foemina^ y^tttcas ti^bjjmiA voca" runt, cjHam vofem in illuf fcriptoribm Phrynicu^ fuphiTia Bithyvicu* «t»T< ti ^T^iiis^c pofitam putat,mfrattirque Pherecratem homtrtem ^tti' ciGimumyea ejfj vfum m tUa nota.

f Etde viftoria deorum. j- In Brugenfi exemplari fi Itgiiur : De vidonaper faeminatfcerninea ^thenas nomen accepit.vtjit viSiorid foemtnea.Sicjuis maltt legercfaemtnt, ad Mineruam referuntur:^ le^ ^t pojfetfcemin^ ttl^UiuACyhQC efifcetntn^ Alinerua.

Quid Vairo tradat de nuncupatione Af copagi, & de diluuio Dcucalionis. CA P, X.

T tamen M, Varro no vult fabulofis aduerfus deos fidem adhibere figmetis,nc de maieftatis eoru di- gnitate indignu aliquid fentiat.^Et ideo,nec Areo |)agon, ^ vbi cum Athenicnfibus Paulus apoftolus

3^1 Auguftini de GiuitateDei

difpurauif.ex quo loco Areopagit^ ^pellati funr curlales vr- W :ftw^ ^\^ ejufdernivult inde accepifTe nome,*^ quod Mars^qui Gr«- ^,i^^,U^.ir. ced|j»jdicitur,quumhomicidijcriminereusfieret, iudicanti* f .*. hus duodecim dii<: in eo pago, fex fenteriis abfolutus cft: quid

vbiparisnumerifentenria.-fui(rcnt, pr^poniabfolutio dam- flationi folebat.Sed cotra iftam qua; miilto eft amplius cele- brata opinioncm,aliam quadam de obfcurarum notitia lite- raru,caufamnominishuiusconaturaftruere, ne Areopagon Athenienfes ^ de nomine Martis,& pagi^quafi Martis pagum' nominafte credantur:in iniuria videlicet numinum, a quibus iitigia veliudicia exiftimataliena : nonminus hoc quod de Marte dicitur,falfum effe alTeuerans^quam illud quod de tri- bus dcabus,Iunonefcilicet,& Minerua,& Venere : quse pro malo aurco adipifcendo, apud iudiceiii Paridem de pulchri- xudinis excelJentia certafte narrantur : & atl placandos ludis deosquideleftantur,feu veris,feufalfisiftiscriminibus fuis, inrer theatricos plaufys catantur atque faltantur.H^c Varro iioncrcdidit,ne deorijnaturaf,feumoribuscredat incogrua: & tamcn n6fabulofam,fed hiftoricam rafionem de Athena- rum vocabulo reddens,tacam Neptuni& Mineruae litem fuis iireris inferit , decuius nomine potiusilJaciuitasvocaretur, vt cum prodigiorum oftentatione contenderent,inter eos iu- dicare,necApolloconfultusauderet,fedaddeorumiurgiuin finiedum ficut memoratarum trium dearuna ad Paridem lu- pitcr, ita & ifte ad homines mirteret , vbi vinceret Minerua fufFragiis,& in po?na fuarum fuffragatricum vinceretur , quae inaduerfariisfuis virisobtinere Athenas potuit, & amicas fuas fa^minas Athenseas habere non potuit.His temporibus» vtVarrofcribit,*^regnante AthcnienribusCranaofucccftere Cccropis,vtautenoftri Eufebius& Hieronymus , adhuceo- dem Cccrope permanete diluuium fuit,quod appellatum eft Deucalionis, eo quod ipfe regnabat in earum terrarum par- tibus,vbimaximefartumeft. ^Hocautem diluuium neqiu- quam ad iEgyptum,neque eius vicina peruenit.

L. V I V E S. a T^ T ideo nec Areopagon.} In aliis , x^reon pagon, in alik JLjKy^rionpagon^fic Graue^fiov Trriyi. StcphafTW in 'vrbibus pTomonto- ium dicit ^^thenii, in quo iudicia ^ quafiiones faB^ necii extrccrentur. .^thenis enimduo erant conftlia > vt fcribit Libanius fo" fhtjia : -vntem per^etmm quod dc ctdibus iudicabatp ^ hmfm^di

tebttt

Ad Marcelliiium Lib. xviij. 333

fchtii ) eo loco qui ^reoptigui dic^batur : alterum quotannis mutabile^ ijHodrenip.conftnttebat^<;^quingeatenarmm njocaiatur, De ^reopag» f^ ^reopagttarum morihus coUigtt plurima ex vtriufque Itngtut fcn- piorihui Budxt4sno(irr annotans in PundeO. b Vbi cuui AthenienribusPauliis.} ifl.i?. c Quod Mars qui Giiece j^^c^V ^^c eji ccwmttms ommum opinio* jdeo LuuenaUs Sat.9.cuitam Manis t^reopagumn mma.Paufamai ^reopagunt dic}urnjcribtt,qutaprtmus ibtAi^trs tudiciumfubtit,qumm 0LCtdiJJet ^lirrhothion., quif.tit r^eptum jilius yquod^vim intuiiffit t^appx Aiarttstpftusex yjgraulo CecroptsJiUx. Ueiudc tudtcaium ibt Oreflem matricidam ait, ^ iudtctj Uberutum tewplum »6> erextjft Aiinerux Arex.q.Alartix.

d De nonnine Martis & pagi. } Non puto ejfe difljm tUam cu- riam ^reopagum.q. Martit pagum y ceupagus aU^uts ejf t exira «vr- hem.^qualesrujii.canf^iuipagtvocuntur i qiafteodem ifocantir fonte^ qutnonTrayKfed. <ar»yii dt.ttur,nec rewvtcut m "vrbey feU rmyi modb emtncntcm aUcjuemhcum , modhfaxumfignijicatyqttodSteph. dtctt pro7nontorit4m quaji c^^lfioe Ucum, Stc ^ Sutdas : «Vxi^Sm j H^affi^

wiyt ttinjc^H. 0 3 «^T '^ T»* tpomv. id ej} , Kocatus eji .-irippgns^ quodinfaxo (jrjr loco adttiore iji forum. ^rius^vero.qubd decaaibus $udtcatur,qutbusprxej} Afais, ^tungttquoque iudtcmm Marttsfn- fet ,jUrrhothto interftSlo,ex H*:llamco Ub.i.-vt nos ex Paufania , ex c^uotodemprxterD.itiei.dum nr^n e/J, m ^reopagofuijfe laptdes argcn- teos* *p ai i^roTatoati^iifsti •'"'X'***'^ ''' ^'''^^'"t , t^* m^ C^f^tn , toh

niMvncj Th9io<fbt 3 i^inui cv ^jyna.ln qutbus (^ rei ^ aciores confi" fiebanf.reortmfvocubantinturta^ aCiorum 'vero inpudcntta.Erat ^ inproximn tetr.plum dearumverendarumy-vt Athemenfiumnominantt ^uas H.jiodus in TheogoniaFurias 'vocat.

c Rcgnante Athen. Cran. }• ^li^ ^mphiSlyonerege , njtdtxi, £ifebtus rege Cec)-ope.^qux annotatio tewporumparum miht prohatur, •vr ttlud q odm idem tempus refertur ab eo Ce^r.fs ts cjut in Eubaeam infulam wigrauit, tiuemfcrtptores Crect fUum dicunt Erichthet , qui longepojl Cecropem illum prium ^tttcam terram tenuit , a quo ^ihe- nienfes dtflifunt Cranai. ^rijioph. otnTt , (««'{» oS KQ^idm^ ^tntfiart, TriMtknniKiii, Strabo Cranaos effe oomtnatos Jcrtbit , cfuod miror cttf maluit interpres 'vertere iHcjuiUnos , quam incolas , fed Eufebium ^ fdteronymumcomungit^ijuod Eufebius compofutt opus^fiieronymus tn LatinHm verttt. CattrHfn 'vt redeam ad diluuium ^ Dtucalioncm,

334 Auguftini de ciuicate Dci

hicfiliHsfuit Promethet ^ Oceand , vtirjcjuitDtonyjitiiyqtu PyT^ rham. patrisfui Eptmethei ^' Pa'tdorA filtam inconiugem accepity regiamcfue in Theffaha expuifis Pelafgif.Ctim tn exercitugites Hat- nafSiauoloi dutluretyid efi Leltges ^ Cuntof. Httttn diebtt^ , ficut Ariji.refert , ir.gensvti, tmbriuot ma^'>am Th'(falt£ ^ Grtccis. par- tem o^prefitt. Ipfe Deucalion ^ ■vxor P rrhav^ Pamaff, (eruati^ tonfultoTheniidtsoraculo humanumgenui dic»ntur repaajf^ ta^it pofl t?rgaparentus ofibtt*jh<,c eTi ttn x iapidibui cfui a viro taEli in vi^ ros,cjm it fcerfina infcemina^ conuerttbantur. Hed reveraex monti^ hcT inplana deduxerHct hommes.cfui dtluuio fuperfue unt , id:r> fu'jfe faxafabulatifunt, Lucian.iv ^Trt,*0j;fl»wdi),<i»5-« thyttnwrnht otKfi^f^ X^" V^ vtwi».yi<t'v^ 'ri d^i&j-iSixim^ tytyiro w- ua-ofpy;^/»» ct^nxvTaik' /t^eTet— cft<rt/x«Tfl»»4xo3<? tiTt TuQm-nvi 7no/.ff?.^!wuj Tv^^jtKeixttJi t» awjmp«:/»oc tsi^cfuatircatantum inmomento tempori^ jub Ducahone naufragiam ^ontigttfVt demerfis tnfund', cunflis, vix vntcm fupersies Itnterfuerit ad Lycoream appufns.Porro Lycerea vicut eft in DelphtS} a Lycoreo rege diStus , vtfcnbit Calltmachtc^. Parnaffit* vero , ficut Stepbanttt narrutiolitn Larnajfittvocarteratfolitti^,propterea quod Dcucalio- rtis illuc appulit "Kxfia^^ h.c rfl hnter conteiitu ^fi^e arca, quam D.u- ealion ^dificanit confilto Promethei patrit, Straby vero DeU' calionem Cyni habitfijf: narrat ^ (jux efl tn JLOcride vrls adSumum Opuntium i vbt Pyrrh/e vifiiur fepulchrum , cum tpfi-M Deucahonit fit i^thenii. Paufzmoi templum cfuoejue i^thems ijjefribit, cj-M,d h Dewalione extruclu/n dicttw , argtimtntSque efttpfum tbi qaandecjue habttaffe Etfi Dton Olympij loutf terrflum ejfe Deucaitoms tumulum tradtt^cjuod templum ab ipfo extruclumferum, f Hocautem.f5>f Platoin Timeo^Di^orti^ Sicultts lib.t,

Quo tcmpore Moyfes populum de jt.;ypto eduxcti'.: Sc dc lefu

Naue^i-iujeidrm fuccefsit, quorum regjm actacclit

tBortiius. C A P. XI.

I^P^^ Duxitcrgo Moyfcs ex iEgypto populumDei, f^o- ^p^^^ uinitno tempore

^ ^^ — - ^ Cecropis Athenienfium regis,

^^^^^(^uum apud Aflyrios regnaret Afcatades, * apud Sicyonios Mararhus . apud Argiuos Triopas. Edufto autem populo in monte Sina diiiinitus acceptam tradidit legem: <|uod Vetus dicitur tellamentum: quia promifTiones terrenas habet: &perIefumChriftum futurumfuerat teitamentum Nouum,in quo regnum c^lorum promitteretur.Hunc enim ordineferuarioporicbat, ficutin vnoquoquehomine*, qui iri Deum pro6cic>id agitur ^uod ait Apoftolus , vt non fn prius

^uod

AdMarccIlinum Lib. xviij. 555

qnod rpirirale eft-.fed quod animale, poftea ipiritalc : cjuonia iicutdixit,&: verutn cft : primus homo de tcrra, terrenus : Cc- c.indus homo de ca?lo,cafleftis. Rexit autem populum Moy- fcs per annos quatiraginta m deferto^&imortuus eft annorum cenrum & viginti:cum Chriftum etiam iple propherailetper figuras obleruationum ctrnalium intabernaculo,& lacerdo- tio,& facrificiis aliifcjue myfticis pltnimifiji mandatis.Mo^ ii fucceffitlefusN.uic : & intcriapromiffionis introductu po- pulumcollocauit,exautorirate diuina debcUatisgcntibus, a «jnibus eademloca tencbanrur. Quiciimpopulu rexiflcrpoft morrem Moyfi viginri &: fcprem annos, etiam ipfe defun^l:us cft:regnante apud Alfyrios odUuodecimo Amynta, apudSi- cyoniosfcxtodecimo Corace,^apudArgiuosdecimoDanao, apud Athenienfcs quarto hrichthonio. L. V I V H S. a A Vud Sicyonios Msivathvi^.} Perathm PaHfaniai 7:i<:xvi:^ /\, t-fcbiHs Afarathum , (jttem -vtjtntt utmas tenuiffe iwpertum frnbn. Eft etiam AfarathKf i^pollninjiUui , a </>« vrbs in Fhoade, non lon^€ ab ^ntu:trha, FnH ^ Alaraihtn tjut cwn Tyndaridt* rni- litaust , a cjua Marathon in ^yittKa J^t/xtt , 'vtfnbtt Pluiarcmu. JMefcio an hicfit t^nolUnt* jih'<^ : tcmfforafattt con^ruunt. Lt Sudas ab M aratho x^poUme nato dWium perhbet campum Alarathontum in t^tttca,

h Apud Aroiuosdecimo Danao.V Danatn Btli jiUttf t^e^- ptiui nauem primm ex t^e^ypto in Gr£ciarn aduexit , •vtfcribtt Pli- tnui. nam ante ratibw nauigabatur inuenttf tn mart Ixitbro , intcr in- fulof a rege Erythra. idem Danatti primti^ puteosexcogitauit m Ar- go dipfloyhoc eftfiticuhfo. hunc j^egyptu etecerKnt,pr£feCioftbi ^e^- ftOyO. quo nomen habit regto,<juum prtm y^eria nomtnaretur, -vtfcribit £ufebttt^. Paufanias Danattm refert ex ^lc^ypto y^rgos 'veniffcy Ge- lanore SthtneU filtoregnante .^rgt^yC^uem tpje ^ omnes de ^genort- cagcnteregnpjpeliauit :c0ntentionem vero Danai.,^ Gelancriiad hunc modum narrat : Quum ex Aegypto Danatn xienijfet.certaretque Cum Gelanore StheneU fiUo,de regno difceptante populo, multaque v- trintjue ad perfuadendum conducentia afferrentiir.^nec mintpf aqua vi- deretur Danattt dtcere,quam Gelanorfpopulti^ tudicium m pofiridia- num dtSittlit diem : quo diCyOrtente luce luput ingregempomurn adpo- merta pufcentium tncurrit : cctpitque cum ducegregts tauro depugnare, jhi oblata efl occafio yirgiuts tauro fimilem Gclanortm , litpo Danaum Msiimare.quoniam vt beiltta lUa rton tft cum homimbtts edurata: tta nec

33^ Auguftioi de ciuitate Dei

Danauf erat cum ipfis. At cum taurum luptn cottftciffit ^pTB Danoo.

frmunciutum eji.£a de caufaputans Da.iaus ^poliinem in artnentum

imrrnfifft iupumjempium trexn ^ipoUmi, Xvmaid cjl Lpine.Jrlic Da--

naw tn urce ^rgiua habitauit , c£iericjue Pelafgi, Danaifunt ex eittt'

nomtne ^ocati. Huim funt tlU qumqua^mta JiU£ cammiJm^ celcbres

Diodorufait ahhocconditos ijfe .^rgos .^r^iuos , aiaticji,iftmam fere

lirbtm Gr&ci<t : alij tantum arcempcrhhent,^ ab eo Danaos dt^oSt

qui ante ^elafgi Tantagloriafmtrex illeprx cat ru tiufcegentti.

De facris falforum deorum, quae reges Graecix illis tempouribus

inflitueruntiqus ab exitu Ifrael ex Agypto,vfque

ad obitum lefu Naue dinumerantur.

^ C A P. X I I.

jyp^^ Er h^c tempora , id eft a b exitu Ifiael ex ^gypto, "^^^fe '•'145 ad moitem lefu Naue,per <jucm populusidem C.'.S^^ terram repromif/ionis accepit , facra funt'iiiftituta diisr^ins a regibusGr:eci£,nuce memoria diluuij,«S: ab eo li- berationishominum, virseq; tuncaerumnofa?, modo adalta, mado ad plana migrautium, folenni celebritate reuocarunt. ^N.rn & Lupercorum ''per facram viam afcenfnm,atque dc- fcenfum (ic interpretantur , vt ab eis flgnificari dicant homi- nes, qui proprer aquse inundationem, fumina montium peti- iierunt,6i: rurfus eadem refidcnte ad ima redicrunt.His tcm- j»ribus "^ Dionyfium , (^ui etiam ^ Liber pater didlus elt , & poft mortem eius Deus habitus : ^" vitem ferunt oftendinTc in Attica terra hofpitifuo. *^ Tunc ApolliniDelphico inftituti funt ludi muflci, vtplacarctur iraeius, qua putabant afRi- ftas effe ftenlirate Grxcise regiones , quia non defenderunt templum eius,quod rex D.inaus cum eafdem rerras bello in- uafluet , incendit. Hos autem ludos vt inftitiicrent, oraculo funt adraoniri. In Attica vero rex trichrhonius ei ludos pri- mus inftituir,nec ei tannuTi fed etiam Mineru^, vbi praf mium viftoribusolcumponebatur,-"g)eiusfruftusinuentricemMi- neruam , Hcut vini Liberum tradunt. Per eos annos '' a rege Xantho Cretefium, cuius apudalios aliud nomen inuenimus, *rapta perhibetur Europa,& inde geniti^Rhadamatus,'Sar- pedon, ""& Minos, quos magis ex eadcm muliere filios loui'? elfe vulgatum eft. Sed talium deorum cultoresillud tjuod de rege Cretenlium diximus, hiftoricas dant veritari-.hoc autem quod de loue po«t| cantat,theatra c6crepat,populi celebrat, vanitati deputitfabularu , vt eiTct vnde ludi Herentplacadis,

Quniinibus

AdMarcellinum Lib. xviij. 337

ilUminibusctiamfalfiseorum criminibus. His temporibus " Hercules in TVria clarus habebatur.Sed mmiru alius 3 noa ille,de quo fupra locuti fumu:>.Secretiore quippe hiftoria plu resfuifledicuntur & Liberipatres &. Herculcs. Hunc fane Hcrculem,cuius ingentia duodecim faCla numcrant. ° inter <ju^ Antari Afrinecemnon commemorat,(]uodca resadal- tcrum Herculem pertinct,Pin Oera monte ^ a fcipfo incen- fumprodunt luislitcrisjcumca virtutequa monftra fubege- rat,morbum tamcn quo languebat fuftinerenon poflet. lllo tempore vel rex velpotius tyrannus^^Bufiris fuis diis fuos ho- fpifesinimolabat,quem filiuin perhibent fuifleNcptuni, ex matre Libya filia tpaphi. Verum non credatur hoc fliuprum perpetrafle Neprunus,ne dij nccnfentur,fed poetis &theatrii ifta tribuantur,vtfit vndcplacetur.' trichthonij regis Athe- nienfinm,cuiusnomffimisannis IcfusNaue morruus rcperi-* tur,Vulcanus& Minerua parentesfuiflcdicunrur. 'Sed quo- niam Mineruam virginem colunt,in amSorum contentione Vulcanum commotuin effudiiTc aiunt femen in terram , at-« <juc inde homini nato ob eam caufam tale inditum nomen, GriEca enmi lingua «"e^^ contenrio & ;^9*/ tcrraeft:cx<juibuj duobuscompolitumvocabujueft Enchthonius.Veiumquod fatendum eft refcllunr,&: a fuis diis rcpclluur ifta dodiores, qui hanc opinionem fabulofam hinc exorram fcrunt , ^ quia intemploVMlcani&:Mineru2! , «juodambo vnumhabebant Athenis,expofltus inucntus eft ^ pucr dracone inuolutus, qui cum fignificauitmagnum futurum,&: proprer comune tcm- plum quum eflent parentcs cius ignoti , Vulcani & Mineruae diftum eflc filium : nominis tamen eius originem fabula illa potius quam ifta de/ignat hiftoria.Sed cjuid ad nos hoc, quum irtiin veracibuslibrishominesinftruant religiofos , illud ia fallacibusludisdiEmoncsdelcdetimpuros, cjuos tamcn illi religiofitanquamdcoscoluntfRtquumdeillis h«cc negarfit, abomnieiuscrimmepurgarenonpoirunt , quoniam ludos cis pofcentibus exhibent,vbi turpiter aguntur, cjuse velut fa- picnter neganrur,& his falfis ac turpibus di) placantur , ^vbi & G fabula cantat crimen numinum, falfum tamen dektlari falfo crimine criinen cft verum.

L. VIVES. «"VTAm & Lupercorum.} LupercalRom£ locm iratmpA" X ^ latiofacer Pam Lycco.hoc cfi lupim , qitem fcrmtt K/^rcodes^ ^tt^.deemt.Deit Tm* y. Y

,55^ AuguftinideciuitateDei

qi^icum Etiandroin UaUamvencre» monitu Carmentis vatis dicajfci njt in^atria magnii religionihw PanLycetis colebatur,^ Ittfiter Zj- cein in Lyceo monte,^ eodem Rowa loco Romulm ^ Remuf fuxe" rantlup£mamm.'U,fi,nulachrwf>(jueerateiufce faSlt aneum , iddrc» Serutus h ic de caufa LttpercJ diMum tffeputat. Sedfucra Lyci ipa- nis ab Euandro ante natum Romulum muttn annis infiituta trant. SHe Oiud.tn Faflis:

Quid vetat ty^rcadico diBos a monte Lupercosi fauntcs in yircadia templa /^ycem hahet, £t Vcrgilitit libro oflaho:

Gelida monftratfub rupe Lupercal^

Parrhafio diStmn Panos de monte Lycei. Et Romultn ex Luperctsfuit. Qttodfacrum celebrant , quurn a pU" fionhtis Numitoris ejl captus. Sacrificabatur Pani a nudis honiini'' hnf^tefiia tantum pudendi^jVt inqmt Dionyfiu* , pellibtn animantium ma^atarum ad aram, deinde 'vicum circumibant curfitantes, y arro lib.^Je Ung.Lat.Lupercalia difla^quod in Lupercali LupeTcifacrafa- , ciunt. Rex quumfirias menfiruas Nonis Februartis edtctt , hunc

^^^^^^ diemfebruatum appeUat. Februum Sahinipurgamentum^ ^ infacris noTiris 'verhum:nam ^ lupercaliafebruatio , i^t in i^nticjuit. Ubris demonftraui. Fefttts hasferias Lupercales Junem vidi tur attribuere: quamfiue febrttatam^fiue februalem^fiue fsbrulim nominant, eocjut die mulieres februantur , hoc eft purgantur a Lupercn amiiulo Junonnt id eft pelle caprina. Erat enim perfuafum mulierihtis prodejfe ad /o?- eunditatem cadifcuttcis pellium caprarum immolatarum Lupercalibus ideo Cupercis ct4rrentibtt4,ojferentesfe,manf*s tendebait^-vtferirentur. Jmmolahant etiam Luperci canem^ficut narrat Plutarchtti: feu cjuod id gennteratpurgationis^ettquodlupiiinimicum , t^uum lupinodeofa' crumfieret.

h Per racram viam.} Sacravia Romx efl , autore Fefto^mn tan^ tilm.-vt vulgui opinatur a regia ad domum regis facrificuli , fed a ngis domo adfucellum Strenu&^^ rurftts a regia 'vfque inarcem.Varro De ling.Latina:yjb Strentu Sacello prope Carinas eritur caputfacrt w, quapertinet in arcem., quafacra quotquot merfihns feruntnr in an em^ fer quamaugures ex arcg profe^it folent inaugurare.*JFJuitisfacr£ vis pars htc fola-vulgo nota.quA eft aforo eunti primoro cliuo,facra di6}a, quod ibi foedus tnter Romulum ^ Titum Tatium regem Sahiuum iflum.PomafoUta hic-vendi nftenditOuid. aUquot locts. i^ccUutm fuiffefatus indicant loca qux afcripfijdeo ^ugt^intn afcenfum ^ def- ttnfumdicipf

c Dio-

Ad Marcellinum Lib. xviij. 55^

c Diony{ium.}-C»r.3 Denat.deer.Dtonyfiostriiilteshabemus: Pri*- mam e lout ^ Proferptna natumfecundHm Nilo , ejti$ p^yfam dicnur intcremtjp.-tertili Capriojatrtf euwijueregem ^jijc pr^fwjfedicuntt CUIU4 yJbar, afmt injinHta:qu*rtum loue ^ Luna^cut fa^.ra Orphicd futaittur conficr.cfutntufv Nyfo natum ^ Tt^^one^a cjmb Thrteteridet conjlitutaputantur. De Dionyfips^ Thibano, ^ Indtco^^p' yi^ynot FhtloJ}ratftilib,i.jdpsllonu.Dtod.lib.^ (IjefLribtc , ^utvmcum Dto- nyfiumfuijjecredam.repertorem ijtm,^entiiimcjue -vtcloreeffe-.cj^ui treSj diuerfo timpore.Prtmnm IndHm,cjui vtnum inuenerit: alterum loue na turn ^ Profrpma.feu CerereiUratrt tnonfiratorem.quum prtta mani^ biis foderentterram,acfubi^erent.Tertium hue ^ Semele, 'voluptua» rium i)ominem^cji.ique in exer^ itufoemina« ducebat. d Quietiam Libei- p.ci.eft.^/^/«ifrfl6.m5<jr«r. fj^r r)/ow>y7M< £«*- b.r dicatur^cattfam r:dda exjententia N<tu:j:cjuod fol fit^a^ liberpet aelum va^etur.^lta^ rattcnes affert in Q^^^fi Plutarch,vd cjuhd Ube- ros reddat btbentes.vel Ljuhdpro Ubtrtate Boeotupugnant, vel cjuhd ^ (urii Uberjty^ tnagendofccu lores reddtt.Seneca tn Idf.De trane^uill, njit£ Bacchum Liberum iffe dictum tnterpretatur,Hon obUngut Ucen^ tiamfed quia UberatferuHto curaruw a-nrnum^^ afffrrit •vegi.ttorem^ audactorem inomnes cohatus fa itTrudtt enim curof^^ ab tmo ani- tnum tnouet^ac vt mi^rbt* cjmbufdamttta trtfiut* n edetuT- ideifco Ube" raUm tnterdum potaitdum ceofet.

e Vitcm fenint oftendiire.V/'''^ Plato in Cratylo Atdvvny inter-* fretatur^tdeji <tiJ))uZ ohot Paulh diuerfa Kat Prob.l.Gtor-i ^etnlttt^ inqmtypajlor Staphylta , quum Oenct capellof in pabuium deduceretj ttoiauit vnam pr£iipucfecedentem agrege^Uttire.n cdtertf, recipien- tem fe \eriits tnprajtpia.Cuim reivt caufam cognofceret,jecjuutiti eji ed cVam.,^ tn remotafiirpt vuam ed^ntem.pomutn et inccgmtum JufiuUtt regLjue pertuUt Oeneo cjut exprcffo humorc deleSl^tt^s. cfuum eum ve- ttifl ite cogtffceret mttef.cre^Lthero patri apfofmt^accepto afe hospiti9, Cuitn ret cultum c^uwn monjiraret Liber^vt perpetua inuentorum ejfet glortUiConJhtutt vt ab Oeneo Oi>o» appellaretur vtnum, a Starhylo uuA ^x^h\tt. EuJeb.Dionyfii^ijuanda ponit DeucaUonn fliii, antiquiorent iUoSernele nato^qnein .^ tii. a ttrr im ventJJe dicn,(i;rab covitemtn- ttentam.-etiifque hiffite nommat Sewacum^cututfUx rapreapeHtmdo» ttauitfcd td CeiYopeadhue rege.Eubonn taneante Cecropem traditf quam vtnum fit repertum^f^ homines infacrtficiti aqua pro vtno vfos. i Tunc ApolliniDelpliicoinftitutifuntludi.V Eufeb.tdem irt eadem tepora conintt tepU ^poUtnif Delij coujirudionem kfiUo Cecri fh Ertchthone ftiUam. jLttdt ^poUtmfacri , quum aUj erant nmUi iif

Y 2

^4o Auguftini de ciuitate Dei

GT^la,tum in frmii celehrati Amo tyf^lij in %^carnania x^poUini f^cboyquibus pr^erant Laced£monij,tum nobtles tota Gracia : Del" phict in Phocide^qui dtcebantur Pythta,^ celebrabantw^o^auo quo- que aonoyVifirtbit Cenfortnuf. Pltttarch.in Quaft.ait^Delphos tres a- ^ert enneatrtdeSyhocefi nouennales ludos, Quarum 'vnoinnjocant Ste" fhateriuxn^alteram HerotdQmytertiam Chonlam. yerum de ihjUtU" ttonehorum certamnum non conHenit. Jmerpres cjuidam Pindarttn Pythtiffcribit^duplicta effe Pythia^qHod ^ tejiatur Strab r.anttqutfii^ ma iuuenta ^unt ab %^poUine ipfo Pythoneferpente occifo : tn f^mbiis 'vi&oresferuatheroes,CaftortPolluXyPeletti,HercUes,Telan:on: cjtii omnes laurofunt coronatiMecentioremagotjem.,Pythittm conflituerunt ./4mphifiyon.s confilium Graci^fpifiquam Cirrh^os (xecratos adtu- tore Eurdocha The(falo uicerunt temporibta Solontf,cMt*f belli memii nit Aefchtnes contra Ctefiphnntem.

g Quod cius fruftus inuentriccm mineruam.}- Hanc non tam oleiputant inuentrid m.quam olcA.fic Virg.

Ole^que /Hinerua tnuentrix. Nam PUn.lib.j.Oleu ^ trapetas ^njidt ^thenienfts inMentumfa- cityeiufdem CMia funt ^ m^Ua^qHint^tiurn (r^ ^inumy^vtplacet ^riflo- telt,qtti eum doBum homin. mfacn,^ a AJ ufis > ducatum , tf^fi Dio- doruf olei exprimendi rationem ex Mineru£ arttbu6,quas homtnesdo- cuit,effe dictt.OUa^jero Min ru£ effefacram omnes perhibentfnjt lau- rum ^poUini,^ ejculum Jout,^ Veneri myrtum, ^ populum Mct- d£,ficutinjuis V irg.PUn.ltb.iC .wanere adhuc tetatefua tradit oleam illarn ^thenvs^quanttncertamtneadtdtt Mtnerua. Olea coronantur ^yfthentf 'vtClores.ynde mosRomanii tn mtnvnbtu triumphis , quas ouatinnes noimnant,olea ^ myrtoredimtre caput,^ turma equitum Calendtf Quintiltbin olea coronantur^tn Olympia vi^ores oleaftroidu- rarequefcnbtt PhniHfettammemoriafuaoleaftruminOlympta , quo fjercules tbi coronatus efl.

h A Rege Cretenfium Xantho.V Hunc jCanthumputo , quem Diod.lib.s.t^flertum nominatex minortbtu Deucaliotm : naw huiM filiuffuit flelenttf aquo Dorttfprogenituf^ab hoc Teflamui, qui cum PelafgH cSr ^eolibuf tn Cretam nauigauit , tbi rex tyfflrium genuity quorege narrant contigiffertiptum Europa , quA ex loue tresfilios, Atinoem^Rhadamanthum^ Sarpedonempepertt , quos %^flertus quumprolibt4/f careret,eoriimque matrem Europam in coniugem aue- fiffct,adopt/tutt.Eufeb.^flerium hunc tres iUos genutffe per tbet.Stra - toaliter, qui Deucalionif filium dictt HeUenem , huiuf filios Dorum ^ Xmhm^ ^ui duBa Creufa Erechthetfilia colonos in (^uadripohn

Atttcit

Ad Marcellinutn Lib.xviij. 341

''^ttica terrx deduxtt.OenoamiAtarathonernyProhalyuthitnij ^ Tri eortthwnycunnjuo Joannes Gramntatkus ftnlit «isfet J)A\tKiav,qm ter^ tiuntfiUum HeUeni addit t^eolum.a quo bngua t^eolicay-vt a Doro Dorica , idque eft verofimtliuf. Nam oclogtnta tantum ami compu- tantur tntcr Deucaltonu inundationem ^ raptum Europd , nempt k trtcefimo Cecropn ad xl.Ertchtonij y^lij Gr£ct no fJelleni,filtos dicunt Dorum^ Xuthuniyfed j4eoliyquiCreufiamtn matnmonto habuent. ^b huiui 'vero JCanthtfiiio lone difla eji lonta, qua priui ^egialta, Is entm colonos ty^themen.duxtt in duodecim Afi& ciuttatcs ex t^- polUnu rcs^onfoy-vt yitruuin4 tradit^qui in hoc negotiopatrem X^an- thum cum fUo coniungit,ftdfiltj nominevocatam efferegtonem conflat. Erat x^thtnn /SoM«/^o/M«'a/"t/?»ni,^. accurfta adferendafn opem, td e- nim efl jgont/^o/uHv quod cum belligerarent cum Eumolpo NeptumfiUo, JsTanthiH ma^na celeritdte ^theniwfibui fuppettas tultt. Proptet ^uod tngenerumefi afcttui ab Ereehtheortge. Hunc putant Aj?e- Ytumcffe ^ Xanthummam Xuthtt/s ^ X anthus indijferenter pe^ nuntur : ^ htnc ti^ regm Athenienfis,quod hndrogeus Attnon fiUus Xantht nepos ab A egeo Thefctpatre repetebat. Eo Androgeo mfidiis AegeifubLto M inos bellmn tntuUt Kthenienfibu/i cum dirti exeaatio- nibit4yqu£ Athenievfes tta affitxerunty^vtfinguUs annis feptenos' pueros ^ totidem^virgints Minot pedrre cogerentur. Afierij cttiufdamemtmt Orphet*i,quemdtcit cum Argonautu nauig.ffeftdaitertu» ab hoCynem' pe Amphtenhfratrts.

i RaptaperliibeturEuropa.}A^«»fim//i<ie3C Sidone Phaenicia apradontbm dicitur rapta •vecldque in Cretam naui , cuit*s imfigne e- rat taurtti albtHyde cmtt^ nomineferunt tertiam orbts partem , hanc quam nos tncoUmtM effe dtclam.Herodottis Cretenfes Grscoifuiffe ra* ptoresfcnbtty^vt raptum luAyquamceperat Phaentces 'vindicarent .Pa' ridem quoque -vt Afianos vlcifceretur HelenaT. rapuiffe, ^hinc tni- tium malorumPaUphatns Vuriu^ fic narratyfuiffi Giicfitim quendam -virum Taurmm n^mineyhunc ct*n beUum Tyrix regionifaceret , ^a- lias rapuifff vtrginiS,^ Europam phaenicisfiliam e Tyro: njnde naia fitfubula. Gr£ci ex eo lonu ^ Europs. concubitu nefruftrafuertt Car- nium aiunt ejje progenitum^adamatum ab Apolline : •vnde funt apui Lacedamonios f-^ri^ Api.Utnn Ca-nuyauthore PraxtUa. k Rhadam.}f/if leges dicitur iedtffc Cretenfi'».^ iudex inducitttr apud tnferos afabulatortb. Ho.^tuBcvnominat hoc i(i feu flauuifi yfeU pulchrii Puto qu:que ^ ipfum patrem fwnificare ^fi aUos qttoque pul chrosl^^ninominat PlatoinGorg, Hhadafnanihum ^egina fu-ffe fiUtiopinatur ab Afop$genitaquAe£loHe Aeacmtpeperit, nomenqii^

54^ Auguftini dc ciuitate Dei

dedit infuU Gr£c<e.

1 Ssrpcdon.^Hunc Harnerit* lUad.wnon Europa , feci Laodorr.ia ^elleTophonthjilia ^ loue natu dicit,qmtn CiUcia regnamt, ubipro-' montortum efi :iarpedonfinii te^ni etKi ,auiore Mela. K ulgattor fama efi in lycia ditionem hahuiffe,&fic Strabofenttt Ub.it. ejutfcribit Sar- fedonem ex Creta culonos in eam regiontdttultfje, cjuatnpoyiea Lycvn PandionU fiUtt4 dt fe -vocauit , cum antea Afymx dtcerentur , acfoTi ettam Solymi,tametfi eos populos Homirtisfeparat. Porrh Sarpedvn hello Troiam a Alenelao eft interfeSlits muUum dolente , louenec -v^- lenteferuarefiUum contra deeretumfatorum.

m £t yimos.\ Rexfmt ^ legHlator Cretefiii,ijui Minoe minore ge- tmitiCjuenonnulli. loun fiUAfuiffe autumant,ut perhibet Diodo.Ub.j. Q Herculcsin Tyria. }• .r^Uter in Syria ,fed Tyr»s,cfu£ ffi -vrbs Phae»id£in Syrta cjuvcfue e^ , -vt Phoenicia ipfa -.patet ennu lat.f?i,tne Syria^vt dixi:nectami duedum eflTyria,fed Tyro.ytriim fj>.rcules Cicero $.De nat deorHfixfutff^. dicit,-vt reeenfui. Eufebttu in htc te-r fara reijcit Hercule cognomento Delphinam, cfui claruit in Phcemce, fedfi hic efl Hercules.cfui in Oeta cobufltu 'fl.fjercuies Argtuu^ erit, fjp' legendum erit m ^^uguflino mn Syria^necjue Tyna^neq; 1 yro^fed Tyrinthia,^Mx eTi -vrbs m Pdoponnefo prope x^rgos^tn cfua educattti t^ Merculesqui .^rgtunt d'fitnr. y^ade ^ nominatur TyinthitHy gj*?m in ItaUd venijfe, f^rnionfha domuiffefcnptores tradunt. Quan" ^uamhtmccjuiad Gaies fjercult^perutnit Fhi-ioflrattn Ub.i.yjegy-, ptium flercHleii.fuijfecontendit.Stf enim ait^t^Qtv J^nhy.tAf ^.« -wv ^.k-

vniyiis.y' ndf^ manif-:Tiumfititnquit.,'non 1 hebanum fJercuiem yftd .^egyptium ad Gidrs perupnifff:.^ tbifinemflatwffe terr£, O Ir.terquce Antsei Afri.|' ^iCw^cw Terr/efiUu' futt,hjbitdutttju9 oppidH Ttngein M.iuritanta,(}U£ abeo dicla eft Tin^itana jfreto ^ IrliJpaM£ obietla.Extarc dicit MtU rei fignu.j arma eUphattno ter- ^ore excClo ingentem ^ ob magnitudine nulU ni*c ifuro h ibde , cfuam locorum accol<e ab lEo^eftatampro xirro hnbent^traaiini^; ^ :nde exi- ntte coluntieii colln tn ea terra modictti , refupim hommi^ tmago iacen- tiiuUticiyiit iacoU fcruntytumulM. Vndt 'vbt aUqua pars cxuta (fl^fo- lent imbresfpar^,(i<i/ dnn, c effoffu repleantur , eueniunt. Vifioriam fjercults de .4ntA0 Eufcbms inpriorar^fert tcmpora , ^ adprifnum fI':rculem.acfuo tr. dit uiBum yinthaumlufl* certamtne. Nec t^ er, inter fa inora ffercttitf , cfui in Jiaiiam •venii , meminit Anttei. Outd, tamen,Claudianiti,^alif omniaomnium flercuiumfa^ayvni /Jer-t ^iipofttemo.^LoHH^ %^icmen£fiUoattYihuu\it.

Ad Marcellinum Lib. xviij. "345

f In Oct^ montc.]; fJic cjlin Afacedonia. AUla: flic nouijitwe (aUaivi Graio f:fercuUfoltinj,faltu^ Oetew.Dehac Htrculis in Octa morte flem funt Gracoiu ^ Latinort* libr$,nihil penc est nohiltut. q A feipfo incen.VC»/w atra bili lahoraret , ^ pufuln. Eiit^ wothi vtemimt tn Problem.^rijl de tngenin loquens : qujd ^ Pslitianttf in Centurits annotauit, Fejltti fcribit Herculem ajirologumfuifje^ i^mto feftammis imecit die,quofolif erat ohjcuritof futura , xt cfwiofw-i dl^ uimtatis confirmaretur.Didicerat enim eam artem ah t^tlantein ti^ bya-.ctimqifphtram aheodem datam Grects oJ}endijfet,Jlupidi^adi- mi« omnta trahentihm ad fubuUm^afgumentum dedttfin^tndt , Fler~ culem in aelofufiinendo u^tlantiftjfo iamfuccef?iffe. r Bufiris.V Eufeh.feqmlur. Bufirisrex y4egyptifuit^cfui Bufirim vr- becondidity^NomonJoco importuojo^^ inhej^itali^vnde inttiumfa- huU cjuod occiderit hof^ites-Nam hubulci,c[ui eo loco tenet pafcua,Juii ^egibi44 appulfos hojpitesyfi imbccilliores ftnt,Jpoliat. ^lta rationefa^ buUaffert Dtodo.ltbz.cum Typhon,qki Ofirtdemfratreminteremiti ruffu* effetyvt tnelius pUcaretur Ojlrii magnui Deui , injlttutum boues ruffos hommes etiam rujfos ad eiui fepulchrtl immoUri. Hac de caufa ciipauciruffi t^^gyptij reptriretur,externi coptitres: H&c res, inquit^ ma'eriafabuladi Gr£cts dedtt Bufiride hojpites necajje.fd eacrudeli^ tnte Ofiridtsfept4lchrunotatt*tJi.Eufebiu4 BufiridemUtrocinia excr- cuijfe ait,quem Herculesoicidit y totdmc^ue eanregianem ex tnfesla pacatd tranquiddmq; reddidit.Non duhium quin Hercules ligyptm, f Erichthonij re^^is Athcnicn.\paufanias Lyfmphy&ioncmfcri' htt regno deturhatum coniuratione Eriehthonij , cuit*s patrem.morta- lium nulUm futffe putant:progenitum vero ex VttLcano ^ terra. t Scd quoniam Mineruam virginem volunt.]-/«/>;rer cttm JMi- nerua qua in capitegerebat yparturtret , implorata VuUanifccuri tuf^ fitfibi caput findi V nde fubito orta eji Mtmrtta Virgo armata,falii^ tans. Hanc in mercedem tUitt^ velut ehjiefricattt^ .,fcuquod arma loui fecijfet , ^ diis cum gigantibu^ pugnaturts , coniugem fibi yulc.inns depofcit,eamq;remtotam lupiter arbitrio detulttputlU, qu£ iiro mr^a uit fc ijlli nupturam.Cumcy,permiJfu louis Vulcanui -vt eam liellct co^ gere^excitata natura,femen iffudtt in ttrram , quod pudihunda fal- las terra operuityvnde Erichihoniui ejl natus, quem anguinis fuijfe pe- dibus memoris. traditum eJi,ideo currui inueniffeyVt deformitatem cor- porticeUret. Verg.yGeorv.

Primm EricbthoniM currui ^ qttatuor dufus

lungere equoi,rapidifque rotf. infijlere •vicior. Vhi Sitmnt fimilifmteHtiaqM nQS,fdhulam refert.Hig}mm lih-z^

Y 4

j44 Auguftini de ciuirate Dei

J^ifi.caleft.fcribU louem nouum Erichthenij commentum admiratum^ tUhm tncdum tranflulijfetvocariquewvioxoy ^idefi^ amgam sieUufe-^ ftem ad circulum afiiuum ^ lafleum erbem. Sed Erichthomut , tn- ^uityquadrtgai 'vt ante diximtii,(^ faaificium MnHra^i^^ tem^lmn in arce Athgnien.primtn injiituit . ' '

VL Quia in templo Vulcani. } Paufanias in Atticit : Supra Cera-* micum ^ Stoam Bafileum dtilam, ten.pUm efi yulcanofjcnim , it^ quo ^figHt:m efi Aiineru£:qu£res occafionemprdbntt fabuU Enchf^ thonij.Fuit ^ 'vna ex Mineruis,qu^ ex Kulcano Apo^inem gemit^^ incmm ApoUmU tuteltfunt Athen£.

X Puerdracone inuolurus.} HincquodfiSlum eft de anguinit pe^ dibtu. Ouidiws z. Met fabularn narrat , quemadmodum Mtnevtm, dederit cufiodteuduir Ettchthonium cifia 'vminea elaufum filtabitSi. Cecro(h-,monitn pritt^ ne curiose quid inclufum tfftinquireyent , tpfas^ to ma^its a ftjfe cupiditate Lidsndf., ita detefhir,: puerum , rcfolutk ct^^.^ nodii^-vidiffe cubantem 'vna.draconem.Pattfanias Pandrojum de£ pa-f^' rttiffnarratireliquAiduasretextffCi ideo infuroremuerfas * exarcif loco maximeprxcimti deiedjfefe.

y Vbietiam Hfabula. }• Ahhiftc, f^bi ^ fifabulacantat irimen numittum falfitmydeleclurt tamenfdfo crinnne crtmen efi.

Qualium fabularun» fic^ema fint co tempore , quo Hebrxis iu- diccs prxefl.- coepeiijnt. C A P. XIII.

^T^^^ Oft mortem lefuNaue , populus Dei iudices ha-? ^^^^buir, quibus temporibus alternaueiunt apudJeos, ^.^y.^ &; humilitates laborum pro eorum peccaris , Sc pro(peritates confolationum propter mirerationem Pci, ^His temporibus fabul^ fifkz funt de Triptolemo:cjui iubtn- teCerere, anguibusportatus alitibus, indigentibus terris frumenta volando cotulerit.^De Minotauro cjuod beftia fue- rit inclufa ^ labyrintho: quo cum intrafient homines,inextri- cabili errore,inde cxire non poterant.^^De Centauris , quod equoru hominuiTiquefueritnatura coniunfta.^De Cerbero, quod fit triceps inferoru canis.^^De Phryxo &Helle eius foro re,qu6dve£li ariete volauerint. ^ De Gorgone, cjuodfuerit crinita ferpentibus,& ;iifpicientesc6uertebatinlapides. ''De JBellorophonte,qu6d e<juo penis volante (xt ved:us,qui equus Pegafus di£lus eft. * De Amphione , <juod citharaf fuauitatc lapides mulferit & attraxerit, ^ De fabroD^daJo ^ eius filio Jcaro , quod fibi coaptatis pennis volauerint. ^ De OedipQ tjui nionftrurnquoddam,Quodfjphinga4icebatur, human^

Ad Marcellinum Lib. xviij. J45

f;icIe,quadrupes,rolutaqua! abilla proponi rolebatvelutin'" folubili queftione,ruo pra^cipitio perire copulerit.De Anteo qi.e necauit Hercules,quocl filius terr;E fuerit , propter quod cadens in terra fortior (^oleret adurgere. Et fi tjua forte alia prstermifi.H^ fabulcE ad belium vfcjue TroianuiTi,vbi fecu- dum iibrum M.Varro de populi Ro.gere tinit, ^ ^ex occaiio- ne Iiiftoriaru , quve res veraciterge(bscontiiiet,ira<untin- geniis hcminum fidae, vt non iint opprobriis numinum affi- xae.Porro autem quicunque finxerunt a loue^^ad ftuprum ra- ptuiTi pulclierrimum puerum GanymeJem , quod nefas rex Taralusfecit,«3c louifabulatribuit," velDanaesperimbrein aureum apperiOeconcubitum , vbiintelligitur pudicitiamu- Jiens auro fuiflecorrupta,quaf iiiistemporibns vel fatla, vel flfta funt,aut f.iclia ab aiiis,&: ficla de Ioue,dici no poteft qua- tummalide hominii prcefumpferuntcordibus,quod poflenl Kta patienter ferre mendacia,quie tamen eriam iibenter am- piexi funt rquivtiquequanto deuotius louem colunt, tanto eos qui hec de iiio dicere au(i (unt,feuerius punire debuerut. Nunc vero non folum eis qui i(la finxeruntirati non funt , fed iiili talia figmeta etiam in rheatrisagerent, ipfos deos potiui iratos habcre timuerunr. His teporibus Latona peperit Apol JineiTj,non iilumcuiusoracuia foiereconfulifuperiusioque- bamur , fed iilum quem cuin Hercule ferunt" Admeti regis arjnenta pauiAe:quitamen (ic eft deus creditus,vt plurimi, acpene omnesvaum eundemqucApoUinem fuifle opinetur. tunc P &L Liber pater appellautr in India^qui multas habuitin exercitu frminas, qu;H Paccha? appeiiata? funt^non tam vir- ture nobilesquam furore-Aliqui^lane vid^m fcribunt illum Libcrum «^: vint^luminonmilJi S<. occi('um in pugna a Perfeo, nec vbi fuerif fepultus racent,& tamen eius veiui Dei nomi- ne pcrimmundos dcemonesBacchanalia <'acra,vel potius la- crilegia funtinltiruta.Decjuorurabiofa turpitudinepoft rani multos axmos (ic (enarus eruhuir,vt in vrbe Roma efle prohi- beret.Per ea tempora "^Perfeus & vxor eius Andromeda po- ftea quatji funt mortui,jlc eos in celu receptos eflc credidc- rurtt,vt imagines eorum fteliis deftgnare, eorumque appel- Jare nominibus nonerubefcerent,^nec timerent,

L. V I V E S. ^rjls temporibusfabuia: fiftie funtde Triptolemo.>/;/«i«* Triptdt' IX ori^o efi.iacerta' Ottidwi ilii ^e^^w dat igmbtle, refertqne ex mui .

Y 3

54^ AuguftinideciuitateDei

fr£tetmi natum muhircuU,imbee<U£in wfantia 'valetudinis : qus ntn-^ licroim errantem Cercrem hojptno accepiffet , benefiao deAfiltHinfif' miorcm recepit. Laciantitn -vero Eleufi) Eletfts rcgpf ^ fJmiespliH facit,rcddttumque immortaltrn a Cerere hdy^itto pairn fufeptaMitunt tnterditt di.iino de£ Ucie , per noflemijerot^ne te^lumobrtttifnque, Seruiui non Eleuftum patremfed Celeum dnit:£ufebius altenu a Ce- leoTrtptoLmum putat : Regnante ^inefmi^ tn Eleufi,cjU£ eJiKy^Uicx ten£ auitas Celeo^ appulit iliuc TriptoUmut lon^a nau» ■x.eBu^. yitit- corum fiMfiiit 'vul^artf opinto Celetjiltumfuiffe. ,^^^r^iut non Celeifcd Trochilt Hteroph.tnt£ , (jui Arg-^ propKr intmicitiss €um,_Agtnore ^rgtuoregi fugtens in Eleufm yitttc^e terr£ 'veneritytbi dui}a vXo- reTrtptolemumgenuertt , (^ Euboira. Si^.nt cjmOceanif^ ttrr£- filiumfuijfeai*tnmentf<juamferuntfuiffe Muf^ifententiam -.fuiffe 've- ro Euholem^Triltolewum Dyfaultf^ea efi Orphet Choeriiut ^the» nienfts.Rharum dat Triptohmo patrem,matrem "vervfiitam quandam tyimphiciyonii. Diodorui Herculem patrem ^ Philei Thejprotvm regvsfham matrem.C£tert\m hutc Triptolemo njolunt fruges a Cere- re datat^etimcjue confcenfo curru , (juem aiatt per aera vehebant fer- pentes^-vnitts cjuemadmodu n Htgtnui an rot£ ,ne curfum moraYetur, fruges orbi dtjlribuiffe ^pnwtitncjue Phartum agrum , tjut efi tuxta E- leufimfemtna.iccepijfe ,^reddKiiffefru5lum:ideo ex eo agro tuberes leget,antur ex cfuibut bellarta confictfolita erant infaerifictoram njfum: ibi ^ a;'ea TnptoUm^ fuitj^ ara. Qui^fe re vera huiuifabuU exiJii" tnant affcrre, cjuum Eufeiio^videtur conJentire^Na Triptolemumfri- hunt Elfufu fihtl.fuiffe ^Eleufin£ regem , cjuem Jlertlitate annipopulum fuisfrugibusaluiffeperhtbent. Ide cnmTriptolemu4 fimib tepore pr£- siare non poffet^iterntnf popularnrf iram ac lumuUum ,longa naui^cuiiu Jerpenseratinfignejrexpatriafugit, ^ altjuandtu pengrinatta re- dutjCti maximaffwiieittt copia.pulfoq; Celeo.cjui eo abfente regnum ibi cccuparat , frumenta diflnbuit , popultimcjue arare , ^ ferere docuit, Hinc Cererts aluwnfts mm. upattt^.Sunt cjut non Celcum pepuOJfe,fed Lyncum tradunt^ a quo inftain tmpetitusfuerat. J-Iunc Lyncum Oui" diu^ Scythi^ Yegemfaeit,cjuem Ceres,(juod Triptolemum occidere teij" tajfet.ex Lynco homine lyncem ani i^alf cit.

fi^tmtau- h De Minotauro. }■ Paftphae Soliifilia Minoi Cret£ rcgi denu- p*^' pfit,ejuo beUum in Me^arenfes , ^ x^thenienfs gerente oh t^ndro-

gei necetn , t^ quod regnum adfe iurefpeffa^e diceret, -vxor infando tauri amore incefa ejl, cui a Dadalo fabro Tiru^a ejl macLinuU > cjua fJyeciebueuU cumt.turo pojftt concunbere. fiincnati4^ Altnotaurttt, ^uicaYmbni.humanisnjefcebatuv.Horum amorum antor fuifvemtf^

vtfcrtkr

Ad Marcellinum Lib. xviij. 347

nftfcrihit Struim.Namiudicato a Soleaiulterio Martif ^ Vmc- fu^FHlanvuminmijlirnHcatent^lefiulumcinxit y tjutbuf Ventn ^ Aiars i^norantes tmplicatt fuJtt ^^ cumingentiturpitudme refoiuii fub teshmonio cundorurti deorum.fdcc ddens V tnii6, omnrmfolu fir- fem infanit^ amorihuspioftcutA eH- Vnde natta Taurus cjufm A'i' noa dicunt. miaraZ^jv. PaufaniM : « r' 9 Xs^uijo» S-JiTEac Li<*Kn w^tc 71» riw^y fiv fjt.iiet ifjcxrii^ov. ETi enim fjivi» veniuuus Atticws. Ser uius hunc taururn non liejtiam fed honiin^m fmjje narrat^feu notarium^ feu ma^^ijlrum Ttulitum Alineis > ci<m cjtio P..ft! kae in donio D<ed.Ai t,0ncubuit , ^ qucmam geminos peptrit , xnum de Alinoe ^ altniint de Tauro ^fingitur Mmotaurtitn p«peri(fe: quedyer^tlitts exprifhtt dicem :

Alif\i*mque geniis,pYolemc^uc hiformem, Eurtpides m dta exparte virum , ^ media tnurum fw[fe arhitra^ tuieTi-Plutarchm in Thefto Tattrum hunc ducem ceptarum Aitnoii% ftuc naualt pr£lto,ftue gymnico c(.rtamine ofpr^fftnn ejfe a Thefeo r.ar" rat i quod Af inos non inuitns accepit . Nam eratTaurtts homo fxu» ^ immutin^^eniojrurdrqneeratconTiiinseumrem haberecum Pa- fiphae : quoarca pueros omnes Atttcos Minos Theporeddidit , qui tributt nomtne quotanr^it in Cretam /r.tttebantur , ^ ej tributo A thc- nien, in posicrum liberauit. PaUfhati^ Pariti^ T auruin adolpfan-^ tem formofum fuifft^ fcnbit AUnoufComifem, euttn amorecapta Paf^ j-hae (im eo concuhnertt^-vndt ttatut ftl infans.quem Alinos , ci\m ta- men rem cognofctret, noluedt o. ctdere fratrempUorumjuorum : ctin- (fue adolefjtt ^ fe tnfolentim tnpliTi\-resgereret,tufitteuntcex com^ prehsndi-ls vcro effodn loiwii fubtcrraneum.^ in qyofe eTi tutatus. Il- lnc deinde rex mtfii facinorps alicuitn cpnutclot , vt cum eo pu^narcnt, l^ocm erjt imxpugtiabiU<,ita fupplicto .jffciebantur djmnati , ^ rani locus viie ffft ra) ceru,(^ ille pro carnifi e. Thefeum hoTiem cwn a- pffl't /i. inoSy eodem inermem i.ifii. Anadnegladtum tlh fuggefsttTtar- ccrem intranti.^quo MinotaurHm conf ctt.

c Lahyrituho. }■ labyrinthm adificium efi meattbiu variui ^ rV.-^ ^:t'bagibu* fi.iuofum, ^ infeieflexum .f qu!)d tnirej^n errorent pant. i ^ Tales in orbe fuerunt quatuor , /Egyptiin in H er ucleopolite noino^ prope Tiagiium Mcenny nonprrcul ab "vrbs Crocodtiorum^vt autor eTi ^erodctu/fyCjuifeeum^vtdiffeteJlatur/tecmtrum. Adlouc (ttate D:o- dort Siculi , PUnij cjuocfue extJ.battDpfcri'i)itur ahipfis,^ SttahoHe% ac Aiela. Herodotus maiorem ait tffe fama ^ Gracorum narratto- ntbu^.Pfametici oput fuiffc Afelafcnbit. PUn. uartOA fententias ad' difcitM^malijputarunttffe Peiefuchal^TithotSyfii' ejfe ^ui regtam

348 Aiiguftini de ciuitate Dei

fuijfe Afotherudii narrent^ut Demottles , LytiM fepuUhritm Afdtrt' dU,plurts foU facram td extrttclumjijwod maxitt.e creditur. ^dexem-» plarhnttt/sD^aaliMinxyfe^ptoeducatus Cretenfem fecit y Dtodora ^ Piinio autonbta , fed cent ftm.tm tantwn y^egyptu partem imi- tatuA , f^ tamen hunc ambagioftfimum fuijfe PUniui cjuocjue docet, ntt defcrtptionem ettn preteream^upnd Otudium %.Metum.Sed Phi-. lochorui apnd Plutarchum lahyrinthum Cretdtantum putat fmjfe^ carcevem , ex quo ejfugere nonpoffent qui afferu.irentur: cuim funten" ti^tnjidrtuT ejfz PaUphattu. Tertit^t fuit Lemnan opm Zmth^^ lihoU ^ Theodort achneihrtim. Pltnttn extarf. eiui vesiigta dictt, (tfmCretenJts (^ ItalicinaUaext(nt. Jtdltctts porro fmt quartu^ jul> 'vrhe ClufiOjqttemadmodttm Ai.^arro dutt , Porfenn^ regts Ethrufd moytumentttm. Ixion, ^ ^^ Centauris.j-ix/o» Phlegi£ Jiliftt , Martis nepos, quum luno^ mm adamajfetf edcjue marito lout eJJlt quxflay lupiter nubem in Jjtccie^ lunonti deformatam Ixtonifuppofuit, cut Ixiancommiiiti/s ex ea Cen- tauros genmt.Hunc Ixionem T hejfali<e fuijfe regem conJiat^ubipri^^ mHt equorum doniandorumfuit n>fiif.pUniui Ith. 7. Ffdtnos ^ Jirata ecfuorum Peletronius inuenit,pugnare ex equo Thfffali , <jui Ceittauri, appeHati funt habitdntesfecundum Pelium montem.f^ ergtUui non adj. modum diuerse :

Vrsna Peletronj Lapit^tgyrSfque d^dere Impofiti dorfo^atcfue ecjt{item docuere fub armit Jnfuliarefolo,^ grejfiM glomerare fuperbos,

idem Lucanu/s infexto: Primtt4 ah acjuoreapercufia c f^ide faxti T hefJallcM fonipes hellt^fcralibut omen £xtluttyprimi€^ chalyhemfrtenvfc^ue momordit^ Spumauitque nouis Lapit£ domiton^ habtnus. SsT-ttii**^. Georg.explicans V ergilij , cfue m modo citanilocum ad httne modurnfcribtt: Qu'dam TheffaU'^ rexbobm cesiro exagttatis.ft- teliitesfuos ad reuocandos irecu/n fuf?iffet,iUiqtie ctfrju non fufjice- rent, af enderent ecfuos., ^ eorum -vehcttaie boues fcquuti, eos sitwu- Iti ad teffa reuacarunt.Sed hi viji^ aut cum ircnt njeloatet , aut eorum CentaurL equicumctrcaflumenPeneonpotarentCApitihtu inclmatts locumfa" huU dederunty^vt C^ntauri effe crcderentur. Dt^icjue funt Ccntauri 'is^ Tv v.«KT«» t5j? TMjpH(,y^lu dicunt CentauTorum fabulam effe con- fifiam ad exprtmendam human£ vita 'velotitatcm , qttia ecjuum con" Siatcff'' velociJ?imum.M£c Sermus. PaUphatttA ficriferv.Quum taU' riprniferoccs Lanjfam, ^ eam TheffaUa tegwnm vaSiarent , Ixto»

rex

AdMarccllinum Lib. xviij. 349

rex prxmHtm prapofuit itt qHhanros arcerent.fuuenfi e Nephele paT9 ^uumequos manfuefachs ^ edo{ioSianfce)idijfent,nam prii^ currs' bus mod» vtebantur, ta-tros ahegeTum. t^cccptaob iocpecuma wfo- ientioresfaflt ininrit^ ajf^ccruat . ^ ipfum Ixiona^(p' Layijfeos , qu» tum Lapi(h£ dicebantur , ita-vt niuttatt al nupuorS pirithoi multerei e»rum raperent.Qt^e rts pr^^Tutt occafionerr)fzb»U, tjnod Centattridi- tantur , cfyodfemi-^qui , <jUi>d filtj Ixionn , c^^ij ab eo mtfU (Jr donati^ quod exnubibu,: nam NepneL tj} nubes.Jpft cjuocjue Centaitr* Lapi' m£ erunt: nam Nephele tn Laptthn: (^fx difiingtv.mtur -ut Romai» ^ Latini. De nauigattone hac Thefei ftcfcrihtt Plato tn rhedonez T hefeum profeElum in Crctamcum bisfeptem hommibm 'votiifufcei i^ fi ipfefalnt^faluosfuos reduceret .fingulti annnfpefidCulum DclphoS du^}urum ad ^polUnem-.ijutm morem Athenienfes adhucfuo tempore pruarent^x/t tpfam candem Thefi na lem coronatam Delum mitttrett quototo nangaifonti tempnre (juouf^ue adpiideumrediit ^ nefaafit quencfuam fippUcio capitali affUtre.

C De Cerbero cjuod Tit uict^s.^Cerberut.vt flcftodtt^in Thet' vonia dicft , fltus fuit Syphonnfrrea voce , Guinquaotnta cctHKtbm taoniiyum.ld hoc modo defcnbtt Stneca in HercHlejurentt:

PoJi h£c auari Ditti apparct domw.

S^uti^ hic Tjmbras tertuat Stygitis canis^

Qj^t terna -jaTio capita concuttensfono

Begnum tuetur .firdidum tabo caput

La-iibunt colubrirJipern horrcnt tubd^

Lon^iifcjue tortaftbtlat cauda draco.

Par traform£ fenfit ijt mottif peduWt

t^ttolhthirta« angue 'vib atocomas^

Afiffumcjue captat aure fubieBafonumf

Sthttrc ^ 'vmbrof folittn. Munc cancm auarorum natitra qutia conferuntyVt BoCtitiHiytpuidt fahuln non omnino^vt tUa £tate fcrtpfit inftltctter.Porphyr.veromin- terpyetat.dtuinorum attjywholum Sarapidn ^ jfidn, hoc efi Dttts ^ Proferpinte ejfe canetrtcipite,illufciUcetperm. tofiftmum damottem^cjui in aqua,terra,f^aere trtbtis hts elementis verfatur.jdem Porphy.Cer' berti tnctpite efje nominatum mquit^cjuiafupertortsfoUs regtoms tret funt ortu^^occafiti ,mertd*es. Hm d^neab fierrule ex tnfern adfuperoi extraP'u.fahHlantur.lde& de re diffictU cum preJiciTur , aut (XpUiatur^ foUmws drere Cerbri ii e tenebrn extraBu-.aut cum diffictU td volumus fign:fi.are,noelfefactle dtcimus CerberHab tnfertt.Sunt quiper TanA rumprom^nfrium Laconid tradant hmc sant extraClii ah Hsrcuie,

350 Auguftini dc ciuitate Del

'^t Straho ^ Seneca, ^ 'vulgatior opinio. Nam illac eSi iter ad infeZ tos expedmjiimwn , ^nijgens 'v^ia^ofaucibm -vaftts patet, latiimijHe pandit owmbi^ poptdn tter..Urpentan ferunt in Tanarofuijfe exiita" odan^qttern J-itrcu'es occidit^^ quia tn eo loco lia creditHr ijfjc ad m* ferosihinc nata eTifabula de Ccbero.Meia tamenficfctibit de regtO" iubw FonttEuxtni: In eo prtmun Mariandynei-vrbemhabiiantyy^r- gino.^vtfe untyHercuit datam,Htraclca vocnatur-jd fam^Jidcm ad* tecitf luxta f^ecw eft ^^^cherujta^ad '.■ aneSyUt atuvtperuithfatcjUtin- de txtradum Ctrberu exilfiinant. Mclam P^imus efi lciuttis libr. 17, f^yfconitum tmm "venenurafabuU nairauerunt efpuinn Ctrben natum, HercuUn'i inferu tx.rahentSii^Uc^jue^tnqutt, apud fJirailearn Fon' ticam.^ubi met.ftratur eita ad infer^s aditvti^gi^nt, Ouid. tn 7. nuUum locum apcrteponit,fed Ponticam terram fiibfi.^nificut , tn qua irimunt Cerberw 'vif^i efi fuperiSj ^ acoiutwifp^rfit cautibtiSy ideofic a pel' latgmiq.AKtvnificuttfi paieftrn fdet dici ftne puluere , aui icT» twc aiuy>n,hoc eft caute ipfe vero Cerherta nomnattc^ eTi c^KintTot\ Cogflc carmtiorui^Fuit ^ ^dideo Alolojforum regi cana CerberHi.Hic eniTrt ctlm *iihHvc,hoc iftOrchHS nom.njretm^ccmugt Cerernnomen indi- dit,fili£vero Prejerpin£,cAm Cerberi. ,^lijraptam attribuunt con" iugem Prsfrpinao^fdex Plutarchopergan narrare: hui^^ re^uf fi- liam cnm Thefeui ^ Pirithom raptum i!eniffent.^Or(h'u eotnprehen- fis eis Piriihoum Cerbrro cani ebiectt, Thefeum vero afftruauit in ch- Tiodia atSla.flinc ortafabuU Thefeum ^ Pirithoum ad rapit ndam Proferpinam ad tnferoi defcsndijfe : ^ </? aliocjui Molojforum rrgio tn Eptro, .^tiicis ^ Theffjlts occidentalpf , quxpan mundi inferior eftfcmper tnf.rorum nomine fignijicata,vt apud fdomerum inf-.riy Ely - fii,^ inftt £ Frirtunat£tn occidua mundt parte. PaUphaittf -vero ad hunc modum-.HercAes cuny in Pento Geryonem -vieiffety m ea ciuitate cju£ dicehatur Tric.irema.id cfttriceps, abduxiffetcjue eita armenta, fectttus iftboues cann ferocif?imtiiyCerbcrtci nomtne. ybiin Pelopon-' nefum ejft ■ventwnyvir Mycen£u^ opulentus nomine Aloloffia canem expetiuity^ pftiif.non roncedente tur^^fthro , e^it cumpaftonbtPf "vt inT£nariJpeluttcaeumcontinerent, cui ^fummifttcanesfcemina*, Euryftheus iJerl Herculem ad canem repetendum tmfit , c^uimue^iga» tum inuenit in T£naroyindecjiue abduxit ad regem : hinc nata fabuld. f De Phryxo & Helle. } Frater ^forornatifunt t^thamante %^eoliflio^ Nephele ,c^U£ poftc^uawfurore correpta in faltm ^ foUtudines abiit K^y^thawas Inun Cadmi duxit: huic cum odt fi effent Phryxttf ^ Helle , priuigm ncmpe noutrc£, operarn per matrona^ 0- mnes regnidedtt^vtfruges carrumpereBthr^JnremedtHm hortmmaio-»

rmn

Ad Marcellinum Lib, xviij. 351

rttmquummifieffenUyi i^polimtin confulerent y Ino illos oractiUim tmemiri cof'^it,depofa a nun.ine Ncphtles Uberos^qHi^rum mifertu lit- no arietemanriumnifit.qiiopermurc njiherentur. Heile temuxpuel- L dnmfere^ere n^n -vaUret , tn ware decidic ..tigusrum ill d , quod ^ftam0' Efropam mieyfeciit ,deci»e ewy Bomnie Jielief^^Dniu^ nowi- nuiut. £amqucj\'>ptuhn.^ cvmj rfut ,^en. tn^ux l' teona.l^h.yxtu i-<- roperProf.ont.dtn) (^ Bojphorum I hracium i extr an;(jut Fontt £u- Xiritoramde'a('Xi t^tn Co c os. Hu cumtrrratenuijj-tjartetemwa" {iauit lont ,pellem iierc aureotn Alarttfacrauit , /;/ lemfi» hje cor.di- $0. ^^poUoniui tam(.n iiu. 4. non Aj a. t% erexijjs tempUn^fcnitt , fed J)i (foliif j id ef louifugto , i)oc cilfi:^xftu ctwitifeu duci : tametfi (<f ^ii fu-;ioi>fMru/nfectije Deucauone.u poji diluntum Gr£ci fum aAttrcs. is urtts mOr homcno BaJuUAnuiUi erat. s^lij m Thijfaita duunty tnter celefHufidera coliocattti primntft at/ntfignum : cjuod fubcbfcurim 'videtur y 1I tnqtitt tirutosihems , quud ipfe cdlum confcenjnrm iilti o pellem uurcamfibt detraxit,^ Phryxo dedit.Diodortti lib.y Pojlmo- duin,tn^uit , ^ettii tn Pon otegnuntntl^itnfumdatum ejl , iHuintun* mortem ybiiiinm cum txterri nutiigio ddaitaurtum ■velltnfuJiuUfjtnt: hac ex caufa , tt^ni verc mnata cr.udeltiatt osient^uitfe hofj^ittsjairifi' care , -vt aiuulguta tanttfceUriffao a exti rm omnts eum acceffum uth- horrercnt : timplutn cfuajnt muro arcumdedit j cuslodef^jue phires ap- fofutt tx Taurica acciioi , de cmbn-, a Gr.tcn mirandie faluU fi»gun- tnr. Dtcaniatum cnnn eji Tayroi tgyemjj)trantes circa trmplum effe, a drai one infuptr luTieuirt 'vclhis l' aitm taurorum nomen a cusU dum Tvbore iraduclurn <(i , "velcjnod <ffent tx Tauirica , a crudeiitatcvtr» cadts hbjjntum tauros ignem efflare coiijiilum. Alodoftwtlt cum tem- pU cuTics Draco appellaretur , traduxcrunt pcet£admiranda6 fiupen^ ddfque eius animantisfabhlas. StmtUter ^ de Phryxo fabuU cor.fi- ^xfunt , qutppe nautgaff e9im ferunt cjuidum naui , cuius inprorafi" gnum fuerit arietii, Htile-^ero c n.xtttgaiiorc grstuitir £gra ^ ittmm oram nattts incmnberet , in mare decidit. ./ilu tradunt Gamhrum Scy^ tharurn regtm in CtUhos quo tempore Phryxus cum pjedugcgo captns fucrtt adueClum :ctimc]uc advlefceutem dtUxiffet , dcno illmn ab ^e- eta accepifje , ac xt Uguiwum abfejiUfm cducatum regnih£redemre- b^i-m. P^dagogum , ui ^ries 'vocabatur , facifcatum dii^ , eitifque pelUrn caduU' rt exemptafn de mon ten.pU fuijjt afpx.im. Deindt re^ ^onfo tradtto , tum tunc morittnum cfm^m aduenianits hofpites arietis feUemfuTiul.Jfent , R-gem aiunt adhibitts templo cuTtodihus tam , q«9 diUgentius feruaretur , deauraffe. Tanitim Diodorus SicttUs : nam Mlif hdtu fabulam adfluMos Celchtcos referunt > cjuiaMrHmfefmrt de^

551 Auguftini de ciuitate Dei

mljtmty quod captum cum arenti a/fenbM perforatit pw^ant, peUihtifi (juefubTiratn exdpmnt. x^lij ad opes illtHi rtgtonn magnamvim att^ r* c irgenti ^ ferri. Qjtanadmodwn Pltfjitti tncjuit ficfcribens : Jatn regnauerat in Colchn Salauces ^ Efuhopes.cfui terram 'utrginem na^ ftn^yplurimuftt argenti auritjue eruiffe dicitur in Sauorumgente, ^ 4- hoqtun -vellenbtti aurets luciyto regno , Fropterhacmetalia.ficut apud Strabonem legttur , expediuoncs in eam regionem fufccptA funt , ^ a Fhryxo, (^ posiea ab Jafone,, ijuorum extant tllif monumentajaf»^ niaab lafons , ^ Fhryxium a l 'hryxo condtt£ -vrbes : (ff ambo x^ie* tefiUoA tn coniu^es acceperttnt , Jajati Medeam , Phryxm C halcio^ pen , ex i]ua nati funt Cyt-fjorHs , Melana , Ph^ntts , t^rgm a qu9 Pherecides Putat ^rgm nauem iffc nomiuatam. Kerurn PhryxHin hunc tu ternpora ^'baniis ^rgim , ^ Erechihei u^themeuftsregi» confert Eufebtu/s : Secundum cjuorundamy inqutt , opinionew hac £tafe JPhryxtti cwn Hetle forore fua fugiens infidias noutrcales , 'Viftts efl pfr mare veht ab ctrttte velUri^ aurei. Fmt autem ei nautf paratafw ^ienti.cums infigne anes erat. Porro PaUphatPH hiftortamfic ranati *^thama4 Aeohfiltus regnauittn Phrygia.hAcfidtproc^rator Crios, id eJi ^ries , quem fidijitmu^n fibi arbitrabatur. Htc figvificauit Phvyxo confiitum t^th.imantis dc eius cade ,fugit ergo 1 hryxus , i» vaui coftgcTin multts opibus :fimui fngerunt Cnos ^ fjelleforor , ^ Eos mater Pelopis. HellemoLUia nautgationti tnterut .proieBacjue ej? tn id mare , cjuod ab illa Helleffontus dicttw , reLi^ut Colchos te- nuerunt. Phryxusfiliam ^eeta vegif dttxit vxorern , deditque rcgtfi- mulachrum artetps ,ureum.,quod ex diuttinfuts Ees confec^rat. g Degorgoneqiiodfuitcrinita.V Gorgonestres di.unturfuiffey StenoyEuriale.f^er Aiedttfa , Phorctfilix ^ marinimomirt.H tfiodus in Theogonia Medufumtantu n.ortale fuijfe perhtbeti reliqua^ immor- tales. Ouid. duas folum pontt 4. Metar^. quibus 'vnicus erat oculusy ijuem interfe vtendumper uicesfibi tradebant. E regione Aethiopix occtdetalts mfuUfunt , cfuof MeU Oorgonet Gargonum domum lorot^ tui Lucan in9 fujfragatur.Plin.ltb.6. Contra pronwntorium AethiS" pix Hes^eroceras infuU narrantur Gorgonu cjuonda domus^hidui nA- wgatione diHar.tes a contmente , 'vt tradit jtenophon Lampfacentis, Penetrauit in eas Hmno Panorum Imperatoryprodiditcjue hirta foe- minarum corpora, 'viros pernicitate euafiffe^duartimcjue Gorgonumcu- tes argumenti ^ miracuhgratta m lumnis templo pofutt,JpeClatas t/- ^». ad Carthaginem captam.Sic tlleSunt cfui has Gorgonas Heff>rt- doi fuiffe exifitment.fed Hejperidesprocul a Gorgontbusfitaeeffe con- fiat , ^ tcidierum nauigaiitnci^vt Statim Sebofus prodidit, Vitdorus

Ad Marcellinutn Lib. xviij. 35}

mro hb.^» BibUetheC£ , Gorgomm gentcm mulierutn dicit tffe in Li- hyapugnacipimamac vtribt4ipr^tuaiidum y aPerfeo GrAco vt^amy duce earum Aledt*fa. Hanc Alednfam fabulan ur tn templo /Mmerutc (um Neptuno concubmfft! , tdeo iratam Mineruam emt cnnes m ttnguei tommutafje , lertebatcjue *« jaxnm inti*ent^s. ferftm AiinerUitfcuta armatui €0Kgr ^jjui <(i(um ea : ^ux quum infcutatanquajn in Jpecul» imagttiem ej] tj^am tnttntA^graiH eppr-.^jj^pmno infaxum utrtt captt^ ^ropereqnecaput et Perfei^ am^utantt , ex cuttci cruorn flilln pfr Li^ 6yamJJ)arfisytairi mnltt lartiq^fuht ^dtttferpefftes,^ tjirgd c^ua^ coji'- iigerantyin coY altum ind.iruerunt.Jittam Peg^ftt^ allatui tqtti^i>rodtit^ opinione Ouidij (c; J^.fiodtyalij fx concutttu ^ ept-.iKi ^Medufxpu- tant.C.itilifPS Higtmtifviiias a Ferf<.o Gorgonasrefirtyooc moaouH ipfarum vna communem oculymi ait^rttraderct,i\tca i>traque exifiente^ accurrijp rnaxima celeritate l*<rfeifm., ac oculum tntercepffe ^proiectf' pque in Tritonempaludem ; ttaf.icilefuperata^ Gorgona^s exc<ecataSi iupiier belium in T itanas gefl^rm , reff.nfo a^ccperat Gorgona caput indumdumfi vcllet vtncercittapelle caprjc Gorgonu capite addtto con- tedu^ , quam Grsci y^cgida vocantj tn beUum proiitffe, tdfcuttpoTiea Atineriidma loueimpetraffe. Euhemeru tnfacrahtstorta Gorgonem fi Minerua occifainfcribit Vulgo A/edufam hac fi rmofifimajctmma fitijfe putd^iqutfiupore ir.tuentei d'figertt,tdeo tn lapides dtxerutiier' y^5,(jr Diod.armatAf prodit ariti mgentiiiferpenii. Nefcto an altqua hutHs comentt parte niCatchlepa4 dertucnf.na lontraiiorgrmAi mfulas inipfa contmentttrrra Catoblepa funtyvt MeU ^ vltn.tradHt : haud grandesfer£,fedgrcmit: tn.4iu.C<eteris mebru tnertes^pr^grandibtts ca- pttibtt^ qi4£ £gre ffiintntjdcifco femper m terraore couirfcvnde illif nornen.nec tmpetufieutunt,nec tmrfuytantu oculos eariividifjemortift'- ru. Eaiem njus eji bafiliciferpcntti , contr.t quosferunt armarthomtnei Jpeculn%vtferpens tpfe fe njideat. tal^phatta logamfabuUm dc h$i re- f»rt,quanongrauaboradfrtbere.?hofcm,tnqutt tl-e^vtr futt Cjrcntiust ^uodgenuf efi ^^ethiopicti. fj abent njere iiifda. C^rtnetxttacolum- noi hinculvs. ,yirant 'Oiro agrum Ltbyiad ^yinno.a Jittutum nott frocul Carthagine , funt auri dttes admodum. itaqur vhorcts trtcubi^ tam Mtnerudtjiatuam jlruxtt , quamprtu^ quamconfecxaret , mo- eni obijt. llh -vero deam Gorgona nominant. Tres reliquttjilia^ . . thenum Eurial :m,AI edufam , qu£ mdlt njoluerunt nul erc^Jed pAtrtm:',ium in- terfe dtuiferunt^^vnicutqucfu^ infula ohuemtyfimulachrum aulst» mque deiiicarut., nequefunt parttta fed thcfauriloco rejeruorunt^^t per 'viceS pojitdercnt. Erat rhorcyttifociu^ in omnthta fiithfitmus-quo nov ali-^ €r quam oculo 'vtebatur, Perfsus i^rgts prefugus , cum piraticatji

Z

^^4 Auguftini de ciuitate Dei

exfrc€ret,ageretque ex m^mimif lociiprxdoi , auAiffetciHe GotgOnM infula^ multerum ejf.yaun eitts copiam^iiirorH inopinm^pnmHm infre^ to tnter Corficam ^ Surdiniam ddttuit , in cjuo i/num iUum cjm iam de niimfiurio ocului 'vecabacur , <juum ab aha ad aliam mitteretur, m-m tercepity cognouitque nonejfe cjnod pojfi t r^pereprater AJinerudfim»-^ lachrumy tn CJU9 rjfet tant^auri 'vn. PtfUd quum demirarenturquid effetfa^u ufuo ocuio^Perfm a;if*ulit , qutftgmfcamt fe habereyijuem ^ f negauit redditurx, mfi fibnnduaretur Gorgond fimulachrum : ad-i dtdit iifu er minas , oca^urumfe illas m mdicarent. Medufu inTiitii nihil prcdaeyreliju£ prodtdernnty ita Medufa fola eft occifa , duabm ecnlumfuu;rt reddidtt.Caput Ateduf^ in trtremt pofuit , ^ nauem de nomine tlUpn Gorgor.a nuncupauit. 1 um pergens latrocmart.pecunia$ ab infulanis exigebat,occilcn$ (ff 'vexans qui non darent. ^' Scrapijs | ^nti pojlulajfet , tllt vrbe cejjerunt tne^uam Perfeui ingr<(fu^ cum fuis « defertam , -vidit inforo tanttim maximos lapides ^antes human^ W4- ' f^miudinti:i^sl>icite,inqmt Perfeus rdtcjuis infulaois , vt mea Gorge 1 homines iJcrtit tn lapid,s,cauete ne ^ -vobn tdem accidat./I<ee PaU- phatm qui multH in topographiafaUitur. Ego tllas infuUs Syrtes po-; tifts credidtrim,in ha4 enim multum reltqua congruunt de Cyren^y de Sardinia ^ Corfica:quanqua dle nonxvpvUv dicit ,fed xvfn\bxj ns^ ^ cvipJ\a>rfed indubte legendt* ft Kbfibuj «y t^ cafAotf , vbt loquitur de freto.nifi ^ tn hoc quoque eTHapfta , vt in alihy nec diundum |a o^ iJfxK\H»v <TWK(Sy.,fe(i eitm •viL tffu intra.

h DcQtWerophomc^ HicnatuieftGlaucoSifyphifilio , re-. gntimque Ephyr<e,qt*£poftea Corinthm difla ?/? tenuit, quopriuatttt- a Proeto%^rginorum rege eiferuiuit,a cuins njxore Anthia,vtfecum^ toncu hberet foUcitatta , qunm tUe foeditatem rei auerfaretur , Anthia illum apud warttum detulit, tanquaab eo effet prouocata. Proetus iu» nenem ad ^riobatum mfitfocerumfuum i_Anthi£patremqui Lycia imperabat cum literis, qmbtcs tllipudiciiiamfili£ tuendam mandabat, ^riobattps Chimara ipfum obiiCtt,qua Bellerophon uicit Pegafo equ9 adtutin. Porro quid mofirtfit ChimAra,vnde meliui difcemta, quan% apfeudodiale6iiets Chiwaraconfangutnets,njtouunonfit ouo fimtlipni JSIeque aliud Itbentin^ habet in ore nec crebrittf.Monftri* dtcit Uefiod, Chim£ramfulff:prima parteleonusimagine acingento ., mediadracam nts, pojlre'>ia cupr/e , qu£ x^fjLaJjPA dicitur , a quo totum animal nomen inutntt fiomertit non poftremam part^m, fed mediam C himaram^id eft CApram pontt fJtnc Horat.monftrum triformenominat. Ftlia di- citur Typhonts gi^antn ^ Echidns : flammaf ore euomebat : idcirco. Kir^.fUmmtfeamarmatamdtcitliifr.6, c^ho loca SerMitu tjarrat re-

mrft

Ad Matrcellinum Lib.xviij; 55$

uera monte^n effe in Lycia, cuittt eti^m fuTnardebat cactim(n, iuxta

OMod Umes eratfy^^^^a -xt.ero pafcua ejfe , ^ $ma ferpentibtn plena» ^func B(UrrophentemfecijJ'e liaoua^jHem t qHod Chiwxranioccidijft dtcitur.EcjUHf Peg.fitf M eduf£ futt jihHs ^i>t paulo ante dicebam al^ lutusjiuiftcut Ohid.incjUit^Cieiiiproteira,propede pennafutt. t^pu* letm Ub.)i, t^fnu,fej}iue 4tt Pegafum mclytum illum metu maga -vo* lattcumfuifje^ac per hoc u.enio pennatum pr^dttum , dumtn altum ^ n/fiuc ad cxMrn fuhfiUt ac refultat.formidaiui fciUcet tgmferie morfHm Chinxtra. .<lb hoc equo duo Mufarufuntes funt m Gr^aa nominati^ de qmhmfic SeUnui.t^pud T hibas ync^utt^H ehcon lucua e^.Cyihe* rcnfaltU4, amnes Ifmenim^ fontes yirethufa^ Oedipodiai Pfammatef Dirce.fed ante ahos %^ganippe ^ fJtppocrene,quos C admta UterA' rum reptrtofprtmws, (juomam tcjuejln exploratione primtn deprehen" difftdum rimaturj cjHxr.am adtj^a loca , tncenfa ff} Ucentia poetarum, vtpariter 'vtruncjue 'vnigarentJhUcet cjucd eorti aUer aUth equi vn- gulafoUcttatuiforet: aUer pstti^facundtaammastrrtgaret , ^ (juod apertaforet a itts eqt-tvngula , ^ quodpoti tns^irattonemfacerent U- teraruni,pj£c ille. BelUrophon quu tn cxUtm equo •veheritur dtjpicient inftrtora , oborta -verttgme cecidifje dicttur. Peguftff uero curfum te» nuiffc^ac tntcr ftde^a agercP aUpi>a<.ui Belierophonte Phrygtumfitif-' fe atcit exgenere Corinthtaco , qmpirata iuxta anguf\tai tUaf K^fm ^ Europxprada^ eg&bat,longa uam cui nomcn Pcgaftn. In Phrygtd mons erat TeUnifjm , cut admncttu u qui Chimxra dtcebatur,proxi' tnMziallivnd. tncendia prodibant : m Chtm<£ra fers crant permuUs a^ricolus noxtx^^it leones ^ drfcones, BeUerophon totum montem in^ cendit.,itafer£ p^rtcrunt.

i De Amplnone. j'/M/>«fer tresfiUos ex y^ntiopagenuit^^^mphio- nem.Zctii,^ Cala-m. Propterca marttut Lynceus Thebanorii rex ea repudiauit. Pueri ctt adoUuiffent -vUi repudiu matrtf Lynceum tnter- trnerut,^ Dyrceei>i^ coniuge.,pHlf6.]ue Cadmofene , Thebaf poffede- rut,^ ^mphion cithura momfj''' lapidesdicitur.atque ita muros The" hanos codtdiffe.fixu tnftru^Iurd .ocurrentibus, numern muficus tUeflii fior.in ^rte.DiHus <^ Amphion 7 heban^ cudttor arcn Saxa mo-^ uerefonote(}udinn.PU.Ub.9 muftiam ^mphtoms inuentum tradtt, ^ efje (jui citharam queque put«nt:(^fi altj donatu eum ctthara a Afer- curiotradut.Lydioi eti^inucnttmodulos. Val.Vrob. m hUx.in f^irg. t^mphione ^ Zetti.. Eurip.f^ apud nos PacuuiuStJouu ex yintiop4 JS/yt^ei fiUa nato s ca ado potmffi armeta-vocare.T eJiatur id Theba^ ^uas Ky^poll.tn^^rgon* afiatribusantedidis mmiAeffe claufas ait, Std j^tHi humern faxACQtuUt o^eri,.^mphtoncatH'vocauttJiqnidtm

Z 1

55^ Auguftini de ciuitate Dei

fnfus MinmaUum difficilius qitafaxa 'vincHtur.Eufeb.in JEumg.fraf, iitricjue inuentiQnem rmtftc<eafiignat,vauyafts^,j4lex.lyvam k Mer" curto rnuneri datam dtUt i^mphioni,qt,od primui CynaramUberaue" rit.fJ.ec vrob, Solinusfic : Thcba^ cor/didit xyfmphton,non quvd lyra . faxaduxeritMe(^ue enimpar c^ id nagpfium t$deriyfed quod ajfatus fuamtate homines rupium mcolas ^ incultps moribus rudes ad obje<jutj ciuilnpellexerit diftiplma. Hoc e^ quod Horat.inquit m ^rtepoet, DtSlus ^ ^yfmphion Thebana conditor arcis Saxa mouere fcnoteSiudmii,^ prece blanda Ducsre quo vellet, fieri potefi a»f cantu (ff fuamtate orationU , precihus etiam a vicinis accolif cimbiifquefun impetrauit faxa adfubfiruflwnem murorum, V 4- Ixphatus mercedecantusjapides ab agricolif accepiffifirihU, quumpe- cuniam non haberet.Eufeb.Amphionem ^ z,etum nonimo ponit tem" ^re-inififiterror Ubrarij. Nam ^ Lynceo Kyfrgi^ regnante^ ^ pofieA Abanttsprincipatu, Amphionn vxorfuit illa nomiriata Niobe,de quo- rum Uberis efi t Ua nobilts inter fcriptores contreucrfia, k Dc fnhvoDzdAo. } Diod. Sichb.f^.hunc fcribit Atticumfuiffe ex Erechthidarum gente Eupalami fdium , qui ^^thinio natuf efi E- iedhiheifiUo,fiatuis , fignis ^ firu^urts admirandtn artifex , adiuttts tnuUerum quos fibi accerfiuit opera jflatudfqHefecity qu£ ambulare ^ jpirare funtcedit£ , tanta inillis erat ars : docuit Talum fororis fu£ fiUum. Hic adolefcens quum ingenij-vt tornumprimumydeindeferram adtmitationemferpentmtemAxilla inuenijfet y mdoluit D^dalHS aU- tjuam artif fud gloriam in aUum deriuari j tta adolefcentem interemit: damnatus in Cretaad Minoemfugit, cui arte facile conciUatus efiyla- iyrintumque eifiruxit.Hac ex Diod.Seruitis 6. t^en.ait,D£dalum cum JcarofiUo tn labyrinthu indufum : Dadalum falfis cuflodibtafub faciendt munerii fpecie quofimulabatpoffe rcgemplacari,cera ^pennis alasfibl ^ fiUofabncaffe.,^ njolando aufugiffe. Sed Jcaru^ aUiorape- tens, folutis ex calorefoUs penms , mari tn quo cecidit nomen impofuit, Dadaliis primo in Sardiniam, njt ait SaUufi.deinde Cumas delatus efi, tcmplo t^poUini cottdito. Sic Sermutt Di»d.^ altj non in Sardimam •veniffe DxdalHm tradunt ,fed in 5iciUam,quo infcquutus efi ettm Afi- nos , regnante tn Camartna SiciUa Cocalo , a quo per fpeciem coUoquij retentus diutine , in thermts prafocatus efl. .Arifiot. in PoUt.afiUabui CrotaU occifttm narrat ,fd depennis non dubitant, quim nauifugerity CAterum vel remif^eciem alarum pr^buerunt , quod fubindicat yirg. dicens , Remigio alarumy vel celeritas njolatuf eft nominata^ Recenfet multa operd DioderHs > qu<g in SiciUa dicitur feciffe D<edalw quum k-

Cocalo

AdMarcellinum Lib.xviij. 557

Cocdo ejfet humamj^ime probter ingenij famam exceptuf > (^ inpro' uerbium 'venity'vtfcite ^ ajfabre ccnliraflum , D^dalum ^ D^da^ leum njocemui. Sic apud fJ omerumf^p Cjf^ alios Gr£Cos ac Latinos fcriptoresjvt primo Odyjfe£,

KatXov «r^JttXioVjWTri Si Opituyj mairetii» JEtf^ergtliui 4. Georg.de fanitf

Et Ddedalajingtre teSia, Et Circen,D<edalam nominauit, ^rijl.in Polit, DsdaltjiatuUifcrP hit ipfoi per fe fua operafubijfe : fjy PltUo »» Memnone fuufugcre fo» lita< ni -vinciantur-.ltd perinde effe » e[ui easfolutoi habtt , ac qui fer^ uumfugitiuum.Philif)pt(9 ComicM vt ^rift. lib,Deaitimal- Ttfert, Dadalum yeneri^ftgmm fccijfe , quod infufo argento liuo mouere- tur, PaUphatHt ad diJiin^ionem crurum ^pedum refert, ciimfia^ tuarijpriorespedes non dtflinxerint. Didictt Dadalu^ %n R.gypto ar^ tesfuM.fed breui magiUros fuperauit : nam ^.pud Gr^cos pauciores nonfecitfiatuM^quam apud ^egyptios erant : ^ in Memphfpropy^ Ua vifebantur f^ ulcaniyOpm D^dali memorahile adeo , vt etiamfla" tuam apud iQos mereretur , ^ honores diuim (i«t ei habiti . templum enim Dadalt longit deinde temporibui magna veneratione infUa quadam iuxta Memphim cultum efi. Verum fuccurrit ambigere de cfuibus Cumus fentiant fcriptores, cum Dadalum Cumat volandoper" uemjfe dicunt , njtrum Cumas Italicas , an Unicas , ex qmbui nat£ funt Italtc£. Frequens opinio eTi de Italicis dici. Nam hinc in Sici^ liamprdfefiutefl:^ luuenalis ac yergilius de ifiis loquuntur.luuena- lis cum Vmbritium ex vrhe Cumas abeuntem narrat : ^ Verg.ciim confulit x^eneas SibyUam Cumii. Reddit tantumid dubiumy quhd /- carium mare , in quod Icarfn D^dahfilim dicitur cecidiffe ,nomenqne aquis dediffe , non efl inter Cretam ^ Italia.n , fed inter Cretam (Jr loniam iuxta Icarum infuUm vnam ex Sporadibm , i$ qita mare di- citur lcarium,^ ipfainfuU ah Icaro fuut Varro inquity Cretenfr.qui naufragio ibi perijty^ de exitu bomiiin impofttum ncmen loco. Ouid. quoque voUtum illum defcrihens inquif.Et iam lunonia Uua Parte Samosfuerat Delofque Parvfque reltflie: Dextra Lebynthos eratfoecunddquemelle Calydna] Tum Verg.D^dalum dicit,

Infuetumper itergelidas enaffe ad ar^os,

xAt Cuma lonia non Jtalics ardic^funt Cret£, Sed hoc Seruit^fftc hterpretaturji adfibula r.ffficiM,ccntra feptentriow-.ft ad hiHoriam^ ad feptentrionis obferuationem:kaqm fahuU aliquid ilimrii de^ij i;- detm addidiffe ui njeritati , »i/j ^ altHi efi Imm «?»» inillHd m^fe

Z iij

35? Auguftini de ciuitate Dei

demerftu eUtquam DadaltfilKn , atia ratio nominis^^ infuUjfifma* rhyquid in re um vetttfia qun definire audeat^ l De Oecjipo.}-Z,4iw %^^tnoyi4 ex Lahdaco nepoi^Theharti Boeo^ tiaru, rex-, locafia duxit Crcontu filia: (ju£ cH infoecuda 'vtdert ti4rj rna ■ rittifcjtte Itberes -vehemeter cupercty cotifitltm Delphicui Apolio refpon" dit no efe cur tatopere folicitui ([fet 'vt pareret vxor, foret -vt afilto "C^ tideretur.Peperit mox Jocajla,^ infante pattr traieflu ferro pedibut iufit exponiytradituf tameefi ab ijs qutb.negotttm erat comiffuTn Po/j- hiecMdamtenmmulieriy^ educatuiin Teneaa^t Cortnthtj vico: ttimque adolejfet vtr ^ corprore robufius e*r ammo fortiy oracuiii Del- phicupercunOatum tjt de patre^naexpofittife noignorabut,L^iUf pa- ter inde Utm redibat: faOicjuefibi iuxta Fhocide obuij ciim 'vtercjue ce- derefibialterude vta iuJSiffet^turgio primtt moto, dehinc gladijs dtfiri" ^lisfiliitipatreminteremttfeuttitalijtradunt.Phocidefeditione (Sf tu-; mtdtu excitato,ct*m Oedtput ^ Laiu^ diuerfis partib.faueret. JocaTi4 manfit 'vtdua^ad quam Sphmx 'vemt,qu£ anigmaproponehat omnibut foluere paratu-Jjac lege vtfi explicuiffnt,ducerent locaflam curn regnct Thebarum,fin non pojfent,perirentyienigma erat hoc^quod antmal efi ^ quadrupeSi^tnpes,(J!;tripes?tmltiipropter Anigma cum regni effent 4uidiores occifisyOedipM Thehas -venit,^ obfcurttatem deelarauitJttt tnatre Jocafia accepit m cotugemyT behafciuf rextt,Sfhvix fc ex aedtto^ prtcipitauitlo^o.OedipiiS cw ex Jorafia iiberosgenutfiety matremcji ejfi fuarefcifft > (i^ fepatreoccidtffe^luminib.feipfumpriuauit, filij armis inter fe de paterno regno cBt:tenderunt.fJ<ec ex DiodorOyStrabone,^ tragicU Sophoclea^ Seneca-.namrarestragoedtjs cficelebrata. Oedi-, fui appeBatttt efi Vttt) ciJ^ily cw TwJ^a^ , a tumqre pedum. Sphinx ■VLta quale amfnalfitdtximui.Haic Sphtngem Chimara ^ Typhone na^^ tarn tradit fiK^odm.Aufonius in Gryphu trtforme mcnfirttm Sphin^r ^em aitfuiffefMicpueUart,alii 'volucris,^pedtb.Uoninn:fie enkn a^t\ jUaetiam thalamospsrtrina Amgmata quArens^ Qut btpes (^ quadrupesforet,^ tripes owniafolus Terruit Aoniam -volucrpf leo^-vtrgo triformis Sphinx voliicrifpennu,pcdtbuffra,fronte puella. Sed h£c Sphinx erat mulier acri ^fmo ingenio. Oedtpum ^ Sphin^ gem Eufebtuitemperibui Pandtonus t^tucircgif ,<& AtgonaHtarum adfribtt PaUphatta ,Fiarmoniam Cadmi 'vxorem^cttm effet a Cad-* zno repudiata,obfediffe ait Sphmg^ montom Boeoti£,indc tnfidtu Bapo- tdos ceptffe,ac tructdajf.. Porro Boeott] ajPiyi^ tjocant infidias. Oedi-* pfii Corinthitd hanc vicit,^ occidit. \ \ £x octjafione hiftor, \ t^ttingit Origines fAhuUrum, auarum

Ad Marcellinum Lib. xvu]. 3^9

mUt eflfifia de nfhilo: njt LaCtant. eb* PaUphatus aiunt , tjua de re dijfirmfaitt multain yeritattfucatA»

m Ad Ituprum raprum pulclierrimu puerum Ganym^dem.V Tropsregpi Trbiamplm formaelegantif^ima Tantaltn rapttiinCre' tamad /ouetulit,(tq;donodedit. Jtiptter eum porillatorem fuuwjecitt ^ infignum ijeTtit^quem aquarium dtcimw. Tantalopropter GMtiy- medem bellum a Troe natum efl , it Phancch spoetafrivit. Eufebio f^ Orcfiofmt tKXta Parium 'vrhem in Phrygia locta H^ypagiujn^dt' nominaium,i^uod ind<i raptum Ganymedtmfana ejfet. Stcphaftui, n Vel Danaes per imbrem aureum. j- De hac aUbr.fiiiafutt a- (fifij regtf ^rgH4i,cjuarT) puter m mare arca concluf^m n. ctt cum Per^ ftojiUo^in t_yfpubam delufa Pylumno Ijiupfit , ex cj^^o D aunum gtnuit , *vnde *4puUu diSia Dauina.

o Admetiregisarmenta.}- lupiter ciim efuerelas deoraminferO" rum auduffet , cfuod regnum fuum Aefulapita imminutret ad if^ tam mortuos reuocando , tUumfulmine mteremit , ob <jundfaclum A- pollo iratu4 eitupatrr^fagittts Cyclopas fulminps fabricatores eccidkt cjmd indtgnijfime ferens Juptttr, ApoUinem ad tnferos -voluit detrH- dere ,fed L^ton£jlexttt pr,cibtti , tarngranem rcmifit poentnm : ii-jltt tamen eum anno uno mortaU feruire : ita tn ThrjfaUam prcfefluft Admett Pherarum regif armenta pauit , tdeo NomiHi diffnd , cjua~ ftpaftorititts , ex Opheo ^ tlaccs in y^rganautps , Dtodvro SkuIo Ithrocjuinto , (^ /Jiginoyfed FlaccK* Steropem tantum ah ^opcrem'' ptum tradit. y^dmetnf^vtro cum ^^rgonautts nuuigauit , yJpdUini adamattn y cutttt bones fiuprt mercede pauit : -vt LuHantitu rtfert, Forfan htc eji^poUo ^rcat , aquo Arcades fe leges accepiffc trd- dunt. vocdntque N omionem,fed quis tn re iam oi-fcura ^ confufa de- Jiniati

p EtLiberparerbellauit inlndia.} f/oc efl apud Diedorum, Strabonem , PhtloTiratum , PUnium , ^ po tas tomneftjuefcripifircs frecjuens.Dioderm ^ Philofiratu^ , cutexfemore dicatur natttt na- dunt : namcitmexercitum yCjui luein Indiaconficiebatutytn monia" num cfuendam eduxijf.t locum corporibttt falubriorem y njaletudtucm njirefcfue copiarumnfecit ^reparamt: ejttn Indtlocum Fcnmr 'vo- cant.htncoCLafiofibuU. • 'i'^

q Aliqui Tane &c vi£lum fcribunt i({fJ\r\.\Enf-bMS in temporihtn fubrege ydthenien, P andione in mutatiom Argiuiregni ,(um'AI^- cenas eU tranjlatum. Quida-n , inc^uit > his tempoyihtt* wdicantgefia Liheri patrtt , ^ ea qua de Indis , Ly urgo , ^ifhaonej (ff Penthe» memorantur » quomodo aduerfus Perfettm confxfem «^ciditttr tnptA"

Z 4.

5^o Auguftini de ciuitate Dei \

lioydit Dinarchu* poeta non rhetor: qui autem liolueritpSiU^ injj}t(etrf 1 ipfiM Liberipatrnapud Dclphosfepulchrtijiuxta ^pollmemaureum, pingitur autem Liber wuU. 'jrt. ^ deUcato corpore propter muliercs in fuo exeratit dnritcantei. nipariier ad arma •viros ^ faennnas adalii- gabat vt PhilocArtn luqmturin l.Htc.Eufeb.Clemens tn U.aduerfii

feteSjDtonyfiHtradu a Titambui dtfccrptti,^ Lbitibm dixu'. -he u- iifque affari cosPiu-.fediuffu louif ^polltnemftpeUjffe mebra piofyfti in Parnaffo traditafibi a Pall. (jux lUu c mambta ^iganti* extorferat, r Perreus& vxoreius findromi^da.lPeifeumdixiDanaes & Jouh fttijf fiLufa tjuo Perftam mminatayCHm maxma tneabellafelhp (itergef?.ff'typutat Orofiu^y^ Grxct., inquibui fft X enopbon t^yftti-^ CM%i^ndcomeda Cepheo Phoenichfiho.,^ CaJ?iopciag^mta eftt^u^ citm ex oracuio ..npoiimu faxoreiigata effet • exp')fttdcj; marino rron'^ ftro,p4rettbn^ tlluc ^thiat^m P erfem ex bdlo Gorgonico rcdienSiCaur f^cogriita pa.lti^ c^m pa\encibiis 'virgtnti nuptto/s , eamliberauttoe-t afa beliua.Gorgintti ca^tte ofienfot ormies in cMumfunt tranflatt. Ce-r tJ9eM ftdl<u hab.tl9.ei tet^omiwrls 'vrfa apedibn^ ad pc^m arffi-* io ctrculo incLdttur , pr£ter htmeros mml euis occidit. C>:f?mpeiafey . dens infdicfuasirOinjtldtginu/s incfuit,propter arrgantiam, quodglon riatafitfiiforma .^^ereida^.prtefiare , itaven^nte mundo refuptna-x to 'viaetur ferrt cafite: ft ii4t4 habet 15. cfuamprope mediam fecat Iok fiem circuiui. tyindromedu tn c^iumaJduCla a Utnerua, quodpa-9 tria ^paretihws marituih pr^tuUrif.fteilas habet io.Caf?iopet£pro^ aeima : cuiui caput equi Pegaft ventri contungitur , liuipn medturn pe^ (inf f^finiflram manmn ttrculns aftautts dtuidit. Perfeus ly.fteUAS^ manudextra ctrcuiumar^Ucum tangit , dextro pede caput aurt^tei \i£C cfuirequirit habetapud lultum Higinum,^ t^ratum Soienfem, Mela lihro i. Fft in Syria Joppf. ante diiuntum %'tflrunt condtta, vbi CephearegnaJ?e eofi-rno ■^ccqla affirmant,cjuod liiuium etu^ fratrifque Phinei veteres qutedatn ara cum reUgionts piurima retinet: quinettart^ rei celebrat£ carniintb.ac fabuiti feruat-ecf. a Perfeo ^ndroned^ cla-r rumveftigium kdlua marin^ offa immania oTientant. idem P/ierony, <Jr PUn.Ub.ycjuilib ,(^.hAC feribtt: BdiuActtidicebatur expofitafuif-. fe Andromtda offa Romx apportata ex oppido lud^x loppe oTiendit inter reiiqua miracula sdtUtate fua M.Scaurui, longitudtnepedu xL ahttudine roflarum Indicos fiiephantes excedete,s^in,e cra(?ttudine fef- qutpedali, Et cum omnes maximt nomints fcriptores corifenttant lop» pen Judte£ effe , vhi .^^dromeda marin<e beilu^fuerit expofita, nnirot Laurentio y^c^l.in 6.lth..Elegant. ea opinionemnon probdri. QuqlocQ meJSit fiieronymii tanqtta ignoraUone loci lapfumy ^ttod hanc Joppen

Ad Marcellinum Lib. xviij. ^6i

nluddnpofutrit Namipjein Jndtaponit ohlitut tantarum autorita- tumjduoh. Ouidvj 'Verficuln adducltct y cttmfnerit potius in ^ogra- ^hia AfeU (^ Plims , (fentiendurn^ c^uam Ouidio. Se.x nec tpfi Ou^dij verfH4man^nopetcf.iCiuiitadrem:alterd:coloreffro faale potrjl in- teHigi de y^e^ypte ^ Paleflin.i. }n alterofulfus eji V aSd ignof.itior.e njlorix: ^V Al auntania enimper %^fric£ trarn 'vcnit Pe^jtw in ^t- gyptum (ff ludieav.jbiduxft ^dndromcdam:mde prcfecluA ejlad En- fhratem , ^ eam qu£ n.ox deiUius nomine Perfia ejf a Gr£cii dicU: ex /■'erha in IndlAmyinderedijt Ar^os cum vxore. { Ne tiincrent. j- Imptetatem taUhus honwwm nomimbus c&lum ctntaminare.

Detheologispoctis. C A P. XITlI.

Eridem remporis itirerualliim cxtiteiunt poet2P, cjui eriam rheologi dicerentur, quoniam ile ciii"; car- S^ minafaciebanr : fed ralibus diis quiquamlibet ma- gii homines , ramen homines fuerunt : aut mundi huius, <j.iem verus Deusfecit , elementa funt, autin principatibus, d poteftatibus provohjntate creatoris, & non fuis meritis ordinati : & fl quid de vno vero Dco inter multa vana 2c fal- fa cecinerunt,colendo cumillo aliostjui di; nonfunt eifque exhibendofamulatum qui vni tantiim debebaturDeo,non ei vtique rite feruierunt,nec a fabulofo dcorum fuorum dcdc- core etiam ipfi abftincre potuerut. Ex quorum numero fui{^ fe perhibentur^Orpha:us,Miif.Eus,Linus.Verumil>itheolo- gi deos coluerunt,non pro diis culri funt:quamuis Orphcum, nefcio quemodo^^^infernisfacris vel potius facrilegiis pr^- ficerefolcat ciuitasimpiorum.^ Vxor aute regis Athamatis, qi.E vocabaturlno,&eiusfilius Melicertespra?cipitio fpota- neo in mari perierLit,& opinione hominu in dcos relati funt: iicut& alij homines corij teporfr/^intcr quosfuerunt Caftor & Pollux.Illam fane Melicertis matrem Leucotheam Gra:-- ci,MatutamLatinivocauerut;vtiiquetamen putantcs deairj.

L. V I V i: S. a /'^K^he\is,Muf3£us,Linm.\EodeteporehitreS'vixertitpanl9 y^ ante Troictt exiiditt.Orphctts Thrax Oea<rri filiusiut alijpit tant ytpolltna ^ CalltopeSjquodjifli4m eji ob cantus fuamtaU' Arta- panustUum in ,iie^ypto dbOum t>adn, adtutti'hq; marnoperedoflrinA Aiofaica Diodorusfacra Bacchtex ^yiegypto imGr£ciaattuhfft di- cttjediffeq; Theb.-tmi^quodah eiseffethonorifice exceptus.fJiccantus fftauitate^ ^ bejiias » (^faxa adfefertnr allexiffe. Quin ^ ^arcaa

2 S

3<^L AuguftinidcciuitareDei

dulceditit fi4£ lyr^fi xit^-vtftbfua redderetur Euridice.Sutplfni ha- rum rertimpoetarum libri. Occifta cfi k bacchatibui fcewinn,caufa non €onflat.^lij quod ■vtder.t LtLertfacraputanty tilij ou d itm ap^d t> fe- toi deoi oTTtties laudafftt ^ Ltberu pr £ter intferti:dtj ^jttvd tutn adiudiatf- fet ^■jdonitn dfntdio anno CuUiopa, ^ dimidt > i eneri, ncf xirwtri to^ tum,hAcin euinfceoiitiar» fHrcremtrmrriftt: fji-initci lib.x. Ita ab iLf diferptM e(i , iyra int.r ftdcra relata noui mftfHn cuitt^ tejiudofpedtt adardt.um ct culum.^-irifioteles negat Orpheum hunc 'vncjuaw f ifft. Porro (^uit^rgonauticafcrtpfit Crotoma a fmt temporihtt^ Piftsirai tyranm ^themenfis.Linttiy^vt Hermodorm at, Mercuru ^ f^ratiM Muf^filita fuit.Vergil.^poUi'iudiiit. Diod hunc primum tn Graoa numcros,^ melodiam inuenffe ait.Scrtpfit mundt originemfolh ^ U- Ptt curfn^^ammalium ^ fiuSluum gencrattonesy docuit /dferculectthi" ra:cumij; ti mgenio efjet tardo , ^ ob id obturgaretur , ac etiam interm •vapuluret^tn magifirit Ltnutnfurrexit , eumq; confectt tBiitii cttharx: altj fagitta i^poUiuif pertiffe narrant- Mufcos non^vnum comenont Stiidasitres emm fuiffe ait. hrtmii Elcuftnium ^ntiphemifiUu, Orphei difcipulfi,qm ■uerfibnf ad Eumolpufi lum -vitdiin^ituta copofuit: ^lu- rum ThebanH Thawyrageniiit, ante Trotca clad.epoetamelicU ,fcri^ ffiff^oque hymnos ^ caiica .Tertinm multo recentior'.m Eph-fium ttem poetam, qui ■vixit Eumene ^ ^ttalo reg:bni', coMfcriifitf, res Ptrga^ nienfium. y4t AJufdium illum Orpheidtfiipulum, 'vulgo Eumolpopatre faciimt. Diogenes tnitio operii htnic ^then. primumq; ait de<fumfcri- pfjfe geneal giafyfphera tttuentffe , ^ ex njno fiert atq; tn idijfum re- folui omnia dixiffe: que Phaler£ .^ttic£ dte obnfft indtcio eji fpigrHt^A tiusfepulchro infcrtptum. fjuncferunt EU ufinui facris prttfuijje , cum JFItr ules initiaretur.DixtaUbt effe autores qui tradat Alofen a Gr£~ cUfoUtum Afufaum dtci fi mvdo nthilefl apttd Eufebium m ndi. h Infernis fi^cris. } Propterra qued defccndtjj'eputatus rfl,ac iacclu-^ Tvli rednffe , tttam pr£ter tmiitufum ParcAVtnn -vxorem reaptjje , la- crywdfcjue FunU cxcufiffs^^vt Ouid canit lO.Metam-ldeo tnulmm 4- pudmattes deosp^^ffe-videtur.

c Vxorauremrcgis Athamanris qii^vocaturlno. V //<«<■ f«»i compeyitffct ir.aritum adamare feruam ^^etolam ^^ntipheram nomi" m , dt.itur ^ ipfafiltum AleUctnam d^ptriiffe. jdcircoferuus omnii fcfudquf adnHtepa Jnus prohibetur.Quin ^ hinc Cherone adttuus lo-^ tu tenens clumabat: N e fftia ingreditor ,ue feruu^ ,ne ^etoluSjneu^f' tola. Bon\£ in fdem Mati tA-vnam tantum ancillam n<atron€ indu- cebdntyi^ium cad bant alapis. H&c Plutarchus in ProblematU, tnoy ^ MeHcertz , vitfe mmure comvcijfent, mittuU funt nowina , ^

Ad Marc^linum Lib. xviij. 3^5

Jao mater Alatuta diS}a tfi LatmU, Gr£cis>Aj}u^ta. , td esi alha deai ftiw Grxcps t^aUmonyn^bH P<rftmnnu4yquod portubns prsieffe crede^ retur,^ mportu T iberino eiw erat ^dei-ftiiwhque Portunalia , it ait Varro quodeo dhetcvplumei eTif.iCratum , (^ feri^injiitutx. Jrt hAitn hvnorei/i ludos Ijlh-ntcos Cormthi] infiituerhntjautcr Paufan. d Interquosfucrunt Caftor & Pollux.j- /«^-jfer x-erjlM/n Cyc- num , (Hin Vsneiem iufiijfet mutata in t_y^cjuiU f^cKmfjrma fe mfe- c^ui^ad Ltdam ccinftt^it , q^^ Cycnumgatidem excepit, fr- tutari fihi 'ufa efi.-cii iique cLdorinujft k Cygfto cjmprefja eP,. . peperiu^ue omntt exquo nutifunt Cafior(jp' Poltux ^ H tLna:a'tj ^"wma ouapeptnjfs diamt ficm fJorattM ait m ^rte : Acc gemmo berium Troianum or- diturab ouo.Ex slterogewinos mares Cajiorem ^ PoUucemy ex altera ^cminM pueilM Helenam ^ clytemnesiram n^tas. Sttnt cjm tantum ex vno ouo fielenam ^ i^oUucc.iprodtijfe yrmortales,Casiorem 'vcr^ fatu Tyndan mortalem. ifoc.m Panegyr. Helenst^tdcirco ait extfii- matam Helenam ab olore genttamyCfuod collo cfet oblovga ^ candiJo' Caftor (jrr PoUux Tyndarid^ dlcuutttr •, quia Tyndirm Oeha'i filit4* i.ed£ erat murituSsO''''^'*^ dubie putantur ein4 ejfe,ncn loua.Tametft Cycntif cfl in cilo,c6cubitus tUiut finflxf.rei^^ tmitatn dtgna menU" mentuin,tpfiq; Caficr (ff PeUuxftgnum efficiunt gemtnorit quoru i>tcr~- ^ne alttrni^folttmdiebi^ lucet^cuin^rattone Home.rcddtt '. cjuvd cum Cafior ^ PoUux Lynci^ id^fpoufas eripere tentayci.ymoto confiiciu jdoi Caflori 1'iterfecit^cofcciurus <^ aiteru,nifubito a loue fuhuentum rjfct^ne Udi^uiret. Pollux apaire loue petitt,-vt liceret fibi defiavita dtmidn'* fratrt imparttriytdcjue lupiter concefiit.Studiofui fuit equorum Caftor, PoUuxpaUsirdi. Diofcurifunt dicii,t.<hii k^^i , Joui^ pucri, /Jomer hosfepulios tradit La9ed£>noni .-putabantur propttij cffe naui- ^aubin (Qr pcrtciitatibui infp cie gemmaru fieUaru ad.ffe-, hac de cau- f4,cjuoddnm nautgarnnt ch c£terti ^rgonautHyortatempefiate,!^ reli- tjuu mifere mi.tuenttbii«,OrphciiS omn^ s hono ff]e animo iufstt , ac njotis dips Sar}iothracibHsfitfc:pttscxpn mMC miiefcere,duabus (lilUs ,fnpf.r Casiorif ^ PeUuct^ capitibus apparenttbus,cjuo miraculo Uti crcdide- rf4ntfe deorii prowdcntiahberatos , ac deir.ceps iffosgeminos Hfipiora- re mosfuit^(^fi appareantgennna 'sicUuU.crtdercfahitaYe^ndn iiem fl foUtari£.C£icrHm Romani.cum an;hob:ts idcm condidiff^nt templu ad lacurn luturn£^fere non aUter ejuam Cafiorti nominitbant : in cjuo ni - mium-velerantinciuilestpftyvelimmodefius ^ tngratus Caftor , qtti ctim mortalis ej?et fuapte 7iatttra , immortalitatem benefciofratris na^ £lHS,eamgratia PoUuctreferehat,vt fe pr^ferendo 7iomen,fama,,xc pr9- fe xitam citts prxmeret ^ ohfcHraret , fttturus tpfe alioquiohfctirus ^

3^4 Augullini de ciuitatc Dei

fTorft*mignom,malterfui)mn:ffet '.feimmirnmpriuihoc PoUuxpec^ canerati nam dnm a patre impeXrat^-vt alternts tantrnn 'viuercnt die- ht*ij€jfecit ncvnquam alter altQrofruipoJfet,

Pc occafu tegoi Argiuorum,quo tcmpore apud Lautentes Picus Satuini filius regnum patris pri;nus accepit,

CAP.-XV.

Er ea tetnpora regnum finitum eft Argiuoruin, * trannatum ad Mycenas: ^ vnde fuit Agamemnon,

5£^^ '^ocesortum eft regnum Laurentum : vbiSaturni filius ^ Picus regnum primus accepit , ludicante ^ apucf Hebrseos foemina Debora , (tA per illam Dei Spiritus id agebat:na& Prophetiflaerat,'' cuius prophetiaminus aperta eft,quamvtpof<imuseam finediuturna expofitionedeChri- ftodemonftrareprolatam. lam ergo regnabantLaurentes vtiqnein Italia,^ex quibuseuidentiorducitur origo Roma- na polt Gr^cos: & tamen adhuc regnum AfTyriorum perina- nebatjvbi erat rcx vicefimus tertius Lamparcs,quum priinu.s Laurcntum Picus efTe cospinret. De huins Pici patre Saturno viderintquidfentianttaliumdcorumcultores, qui eum ne- gant hominem fuifteidc quo & alij fcripferunt,quod ante Pi- cum filium fuum ^ in Italia ipfe regnaucrit:* & Vcrgilius no- tioribus literis dicit:

Is genui indocUe,ac dijperfum mtntihwi altii

Compofmt-ile^efcjue dedit, Lanii^nque vocari

Ataluit.hi^ quoniam latuiffet tutta in orii,

^t^ureaque vtperhiherit illofub Regefueri

SecttU. J

Sed hsEc poetica opincntur efle figmenta,^ 8c Pici patrem Stercenpotiusfuifl^eafleueret,aquoperitifsimoagricolain- uentuferunt,"" vtfimoanimaliumagrifoecundarentur,quod ab eius nomine ftercus didum eft: vnde Sc hunc quida Ster- cutium vocatuferunt.Qualibet autem excaufa cumSaturnij appelUre voluerint,certum eft tame hunc fuifle Stcrcen fiue Stercutium,quem merito agriculturas fecerunt deum.Picum qiroque fimiliter eius filium m talium deorum numerum re- ceperunt,"quempra?clarCiaugurem° &belligeratorefuifle aflerunt. P Picus Faunum genuit, Laurcntumregem fecun- dum,etiamiftedeusiilisfylueftrisfuir.Hos ante Troianmii bellum diuinos honcrcs mortiushomioibasdetulerunt.

L. VI-

Ad Marcellinum Lib. xviij. 5^5 . L. V I V E s.

a np.Kannatum ad Mycena<;. } Faufantas de hoc rtgno ai

X hunc fcrthit modttw: lum hic omnesfiiunt jiaayti"* Danaitn y^rntitou put,»^u^ jlclM> 5 tJ/ '■lUttnadivodumDaitaamortuo tmperium f-y»- resmmn, cttii h^huerit^ c^uo decedcnie t^hantii ftlit ■ !tii liberi. regtf.im mtcrfe diuifrtmt (9" %l/icrif\H,i uy^rgu marfii : Proetm -jerl Ersum , Mi- dteam, ac Tyrinthum habuit, (^cju.tct4/t^ui' ad mare fpeSUnt ^yfr- geum , reltcia funt Tirynthi argumenta hahitatiant* Prxti Prcceden- te tempore i^cnfiKi Perfeum \ttperefftaudtem, ^ faCiaojictitare ,/<■- Ctfiitin Larijfam , ^m^ eft circa Peneum-Perfcus 'vero auiful njtdendi etat percupidm* illtimquc ^ "jerbtf ^ 9pcribtti pr^dulcibus comple^ flifiudebat. ttaque ad tpfum Lartffam venit, qui^vtpote dt.ite floremt ^ tnuenttsne dtfctgandensy apud omnes itigenium oflentabat (^ yi- res. %^cri(uis nero tntClum difci impudensincidit ., atcjue hoc modo JJeioractiium ctrca tUum impletu eji , necjue 'vtmfati pottnt life atter- tcre, qu£ dejilia ^ nepote pr^dt^la erant. Perfeta -vero ct^tm y^rgos redifftt pudore affcdtti ob ruworern fxdii afe pttpetrat£t regnum cum Aiegapetttha Praett filio commutatiity Perfufcjue Afycena< condidtt, fic appellata^,quod fAVKn, td eft uagina^ladii ibi ei decidiffct. c^uod ijfe nj^^^^^ putauit ftgttH co>}dcnd£ -vrbti : ^ ffunt cjui dicant a /Vfycena Inachi fecundiftiia dtcias uxore ^^reftorn: cutm Alycen£ memtnit Hemer. b Vnde fuir Agameninon.|-/^^/»/»j e.r ///^/70t/4W4 ^treum ^ Thiejiengentiit: ydtreui ^i/gam mnone ^ Menelaum ex ^erope ex •^gament^ fententia HoweriiriAm fJefioJus Plijihenii, auem Thitfte genuit ^fi- "<"'• Liosdtctty mftpre Pliiihcnelegendumfit Thicfics jCjuoduerifimHitts, Hicftttdux HeroumadTrotam^etftalij abrogatuntiUi cjuandoque iwperium narrant , ^ Palameditraditum ^ quo occifo fraude Fhfif imperium ad ^gamemnonemredterit.

c £t exortum eft regnum Laurentum. } Laurentum tirbs fuit lafmnti Latij ■vetuflt(?t-'na , quam ^borigtnes tenuere fedem regni a Saturno fut}dautt, Laurentum appeUatum a laureo lucofoln indtgetii. d Picus regnum primas. } Ffuncfutjfe filium Saturni ex Fauna picus* canit P^erg Ub.y ^ Omd.libl^. Metam. habuit Circen^a cjua, tjucd Pomonam nympha adanajfet, in auemfui nowtnti terfta efi,qu€ pro- ptenafa r^ifutt Alarti apud / atinos ^ oracula ad ea reddita , 4«- toreft Dtony .K^lexandr tnui .OuidttM altam caufam affert ,curfn in auem mutattn^ quodfilicetpreces Circes^non quidem coniugii,fedqu£ coniunx cffe cupiebdtJpreuit.Cui Sertiittifuffragatur.

c ApudHebriEosfcrminaBelbora.^f^ttif^o Belbora: Hieron. £gilffra. tamen Behbora Itgit^ quod interpretaturloquacemiVela^iculA.fJttifts

^66 'AuguftinideciuitateDei

a^ffpiciii^^ frope dutIu,fdimperatort helli Barach, trihui Neptalitn

Jfracltu fud^rtm ixercitum copnfiflimum Sifara , Jud.^. ^ apui

Jofi::^hum Uh. de ^nticj. 5. p>^fuu h^c BJborapopulo ludeo amoi

(jjiauragintu^qwj luio toyHftoi cfejta pax fi>n i„ jf^^.l,

f Cuius propheria minus aperta eft. } Canticum ludic. 5.

g Ex cjuibcis euidciuior. j- iXuncfHccejnones funt cert£ a Lavren-

tiowi ad Lauimum .:/ene<e coniugem , Syluium PosihumHm vtrtufque

fihnm^ hmc aJ cxtera rega -Alhunos^v^qtte in Numitorem ^muiiumf

Jliam, Romulum, ^ Remum.

h In Iralia ipfe reg. f K?;t/e Saturnia e7i diSJa^f^ fiJiter Ppina*

tur Eufch. poetap.ructhflM^cmwfntentiam Dionpr^fripfit Uh. l.e%

eopeta. .f cji^ui cupit.

i Verg.noti;)ribus \hcvis.\ Efi emm fre.uens i>t manihnf hominum

Verg. ^ nulh no noin, . f^erfuf cjuos adducttjunt 8. ,-Jen.perfona Efa.

Z4eta6 4«- k l^uv^ic^uQ wt^Qrhxbcm.^Dixi aUbi de £tate au)cu,c^uait. Pla^

rea, to in CiuiU no aUier difcnbu^ac wjs eam , (juam primtpar»ntes huma-

tiigenerpf an<e noxtam in Pa adrfo egerunt. Jdq; Platom cx Alofaicis- Uti!,pi,-jt aUaplurima dcfumptwa comendit Eufem .Uh. f^rapar.n. 1 Et Pici parrem Scercem. £t hunc.ftue Stercemsfme Sttrcutium Sjjturnum dixeruntj(juod agrosficrccrare docutrit.AJacroh. 1 . Satur-

SUrcutim. nAliii.PUnio tame Stercutitn fiUus efi Fauni, oh eius rti 'vfum ijimoT' taUtace donatus. Saturntif 'veroanticjuior eTi muUoifin temportbWy cfuem Theophihii tx taUfementia trcceniis annn f.iiffe dicit ante bil- lum Troiamim.fed addtt £cjualem fuifje Belo Bahylonio. Kytlexander PolyhiTior $pf»m BeUm Saturnum nonnnat: cjnod (i ita eji^ 'vel male mhtffunt dtgcTia tempora^ 'velplunbns , cjuam oHtngentn aiwis pra"

Saturntn ^^-^^^ ''^ bjllum.Cate^ um Saturni plhresfuerunt..^i/c nefci^.an verHfity <>tiod tradtt n qui X ciophonti^fcripfit squiuoca^Saturnos dicin>biUf-' Jimaruw fawiltarum antiquifiimos reges^^ eorumJiUos loues, in Vt fimo aiiimaliu ;igri foecundarentur. j-/i/ocxityi4t , docent PUn Uh.i6.^ yarrOyauique,qui de rebu* rufiichfcripfere. Cato Se- nior apud Ctceronem mirutur hanc partem agricuUurs prtitermiffam ef?e ab H-fiod<i,cum eiti^ effttfafla mentto lam tum a'? fJomcro. n Q£em prajclaru augurem.V^^-rwuM y.i^enetd.dtcit^propterea fiflum iUum e(fe in Picum auem ■verfum^quod augtrr effet., ^ domt ha- heret Picum , per quem futura nofceret , (jtiod ^ Pomificales indicant hhri.ldcirco Utuus-qui efl au^rumm preprnM^ ei a Vtrgappingitur: Jpfe Quirinali Utuo.paruaque fedebat. Succint}u4 trahea. o Et belligeratorem fuifle. J Talemfingit Ouid. i^.A/eW»».^

f^trg.

Ad Marcellinum Lib. xviij. 567

yetg.Vicm e<juum domttor.qtte \igmficatur helUtor^vt Graceiu^^nvie

n»i^t»i.ldci.,co /V/ in auemaudnccmviutatumfernnt^ ^ maginT<^9'- rn : tju rcui enirn rSirofubuertn^ (^ AJartija^ra ejt : cjHam Roinuni wnrrunturj^ ab cai><.ht:M-:nttr abTiifietst : qttam ttuvnferHnt expo- fiios i\Qmuli>m ^ Renium cufiodijft^^ tQs ab m.uriu iutut.im, p Picus Fauuutn gcnuit.f Mt i eygtlmi : Fanio Ftcw. patir. htc Fauntiif t atutii etia ^ eji di^/41 jitfoior Faiita ^Fattna. Dtcjuis ali-jidixi' Dienjfiici /llartt^ pronepotem fuijfc (jufjum exiUtm^jf^ fcnhu, 'virum fitjil < uiojfrom^ititndtne prudentem, ifuem ctiam vtge^ ntn n cjuendam , fiue ludigetem facrtfctn ^ carm.atbm Aojnum co- lunt. idem^ TrogHfS, Inqunmt F aunum ^rcadtbm , qnt tfandro duse m Italtam haud ma nta maiw v nerant^ agros ^ montem , quern tlUpoHea Pul tiumupptdarunt , aj^^nuffe : ^ poft Paulum Tyo^u^: faunofuit vxor nomme Futua,cftt£ . fiiducdiuinojpirtiH n.-tpleia, ve- Fatua lut perfurvrem futura prsmombat. Fnde adhuc ijui ms^ir.trt fdenty Fatu n dicmtur. Ea Fatua a Fu 'no » cifa,pro dea culta ejl,a pella' tatjue Boua dea, qtiod tanta pudtattafuerit , vt mmj tUam cjuo ad x;'- xerit prjtterfuum virum-mas -utderit:autor Al.yarro.^L h.c F^uno putantur Fauni,Sa.yri ^ Syluamprogcmti.

De Dioniede poft Troix excidiam in dcos relato,cuius focij traditi funt in volucrcs cfl"e conuerh.

C A I>. XVI.

^f^]^^ R.oia vero euerfa , & excidio illo vfquequaque can- (^^^l^waro, puerifque noriOimo : quod &. magnirudine l^iZ^^lui, & fcriptorum excellentibus linguis iiifignirer diii.miatum atque vulgatum elt : ^ geftumque regnante iam Latino Fauni filio , ^ ex cjuo Latinorum rcgnum dici co?pit, Lawrentumque cefTauic : Gr^pci viftores, delctam Troiatn derelincjuentes , & ad propria remeantes , ^ diuer- f]S& horrendiscladibusdilaccratiarque contriiifunr : d: ta- nien etiam ex eis deorum fuorum numcrum auxerunt. ^Nam& Diomedcm fecerunt deum , tjuem poena diuinitus irrogaraperhibent adluos non reueitilie, ^eiufque focios in volucres fuiffe conuerfos , non fabulofo poeticcque men- dacio, fed hif^orica atteftatione confirmant : quibus nec deus vt putant fa£lus,humanam reuocare naturam, vel ipfe potuit vel certea loue fuo regetanquam ca;licola nouitius impe- trauit. Quinetiamtemplum eius efTc aiunt ^ in infula Di«-

3^8 AuguftinideciuitateDei

nied^a,non longea monte Gargano,quieftinApuUa,& hotf tempjum circHnuiolare , atquc incolere has alites tam mira- bili ohrc<3uio,vt roftrum aqua impleant & afpergant ; & eo fi Criirci venerint, vel Grxcorum ftirpe progeniti , non folum quietas ei]e,verum & fuperaduolareifi autem alienigenas vi- derinr,lubuoJare,&:capita eorum tamgrauibusiftit)us,vtet» iamperimant, vulnerare. Nam duris & grandibus roftri^ latis ad ha^c prslia perhibentur armat^. \

L. V I V E S. tatlntts ay^ Eftumquc rcgnante iam Linino.} Latinum rergil. dicl^^ \JTfi'ium Fa-.im ^ Mancx La.rehtii , c[uam pleTique Circem putuiit. Serntuffniffe dictt ,<jmper' A/aricam renerem intelligerenti fed Hefiodu^ LaUnnm Circes ^r rlyfn fMijffilium perhibet , cjuoet eJr P^er^.tan^it atendo : Solu aui jfccimen ,fed quia temporum ratiw nmprocedit , iUud accipiindtm (Ji Higini , qm ait Lattms phr^i ftiijfe , 'vs inteUi^amu^^ poetam ahuti nomtnumfimiliiudine. DionyfiHd- perhtbetHercuL-mcum effct in Italia , ex Laumia Euandrr filia ge* nufj\ PaUentem.ex Hyperbonde 'vero chfide Latinum,<juam Hy er- horidem , ciimin Gr&ciam traiefiurui effit , Fauvo collscauit ^abori* ginum rcgi , ItiUinus ex Trrgo Latmum Hercule ^ Faumfiliaftu" pr^gemturrt tradit. Hunc regem Graci ihXt^o^ nowiaant, qiiafipr£' cU' um f u illujtrem.

h Ex quo Lat.-{ H^c-efifama vulgatior., .^horigincs antea,regname njtro Latins Latttm effe di&osffic Diotiyfius.^^ alij tradiderunt. Phi- lelphustd 'vero negat , adducttQue dihum Orphet , cjui ante naturH Latinum fcripferit , cjuiiamiUospcpulos Latinosnominet. Sfdipfe vi- . derit cuius Orpheipnt illafcripta , non modo ^rgonautica , quA inter docios conuemt non effe illitc^ Thracififed ettam hymni.cjuos Fythago' riciputant cuittfdamfwjfe cerdonft. ytirijfoteles nulluwfwffe Orpkeum JLatium poetam contendit.CAteriimfi Latium diciturj^vel qttod ihi Saturntn la- tuerityvel quoi inter iuga y4penninilate.it, ^rofeClo Latini a Latio di- certtur.yit M.f^arro Latimi a Lattno diclum 'vult. c Diuer/is & horrendis cl^idihus.} Sottfunterrores VlyPus.Me' n^aus iafiatus efl in Aegyptum Aiax OiLus cum Locrtf Ltbyam inco- luib:claf?i6 Gracorum deceptaa Nauplio valainedts patre naufiagium fcit ad Eurtpi* EubceatnfuU., cju<£ omniacommemorat Vevg itbro II. Seruiusmagnampartem huius c.tlamitatp' in iram MineruA rtfert, quie multum accenfa eji in Gr^ecoi,feu c^uod Ca(?andrarn 'violarunt 014- temfeuquod fuperbi,(tr fuccef^tbus elattfacrificare illi conternpfrint. Viomtdei d Nam & Diomcdem.l- Diomedet Tydet ^ DophtlesfiUus, qui

ai Troiam

Ad Marcellinum Lib. xvi). 3^9

Troiam mUnautt,CHHts virtutem mmjire Homerws extolUt : tota enim t.Rai-foata ^e tllius ejl .dmirandh tn btlLofucinvrtbu4,na -vt Martcm ttia/n "jicerit eum ^ihtlufert ^quat.y^etatx rexfutt , Jed propter 4- duhevium -jxons .■iegiales , qux rem cun- Cyileboro StKcndifiiioha-^ btiitjredire utpatriim noluitjConcifittcjue in ^jjuliam^ 'vbt ^^drtatn condidit-^ ^rgiripam^ ^ ^ip^intemyp :)aLf)iamiibtc,uefunt Uio^ piedei(amfi,(jtnttCtjprunt,re7!oneintertpfum ^ Daunum focetitm diutfa.Futt (Jr aiter Diomedts -vetui^ior Thracia rixfxuifirf^us jfoli" tns ecjuis immambits K-biicere hcf^ties qufmilluf etjdem ohiecit Hercth- leSyhuiitifororfutt .■.'bdera,cft<e xirb,.f,.fibi cognoinine pvjuit in Thra- cia Dtm.criti putrtam.Fw haud ;rocul Dtom dts turrn , Gtaci hos tquos *f%,»*< ^oy^tT^eu; iT) i',fA^ou cty*n /unyy^<ri*j "nvf |mc ivdyt^a*^ « Ttt «t^HpK, turpesfil a^^cjutbu^ adn tjcm cogeuat h ■s^iliS^ mox tolle-' bat.PaUphattM ad comifa patnmonta refert propter rquorum curam^ ficut de yicleon^ (rjt cuntbct".

c EiMfquefociosinvol.f.conuerros ] Iraf^eneris eosmuta-

mt.feu (juod eimaledtxiffit .-jgrtton Diomediifociui i •vt ait Ouid.i^.

Mstdtnor.feu quod iffa V.nuA ^ MarsjuuciAtt effent ad Trotam (t

Diomede-iCjuod x/idttur vertfnmhm^^i^cgngruenttnslettentit Hom*

ini.fJas aueseart*mquet»geniumde[cribtt FUn. lib* lO, 'x.ocarUjua

fcribit h Iuba cataraclas.,ej]ecjuc tlL dentes,^ oculosignco colorCi C£~

termn corptn candtiiurfr.duas fcmper lis duces , altcram ducere agmen^

aheram cogcre:has tautum^vifi in tnjula nobih iJtomedt^ tumulo atqut

delubro co7ttra,^pHU£ oramyfuUcarumftmiUi. Aduena* barbarot

Uamore i)ifeJiant,Gr£cis tantum adulantur mtro dtfcrimine , 'velutge"

neri Diomedn hoc ti ibuentes.Origtnem-veTofabuU tjfe dicit , quodtl"

It tedem eiu6 cjuotidte pLnogutture nuidintibut pennu ptrluunt atquc

furificant.Ser.z.Gi«yg.aitfoctos Diomedfs duce Jlto fubUto impatttn^

tiadolGrisinauesniutatfJseffe , (j^ memores origtnh fu£ Grecpsnaui-

btn Utof occurreve,barbarti tnfcPas.cjUud ab jUyrits Dtomedtsfit in^

teremptus. x^riftotdes tamen tn mtrabiUbus auditts, ab ^etiea occi-

fum dictt:ha6 aues Seruius dicit a Gfx^^ts 'vocarit fm^^^-.fc putat Ae^

iianuA. Gaxa*f)oi<Jioi acdeam-vertit,^ cjuam -,rijhl.hAj^peiDJ\':v . ipftt

albatyi arde.im Suidas tpuiitOi^inc]utt,H<fti; cf>t\i d TnXttfyx: Xtyii^&^f

yk0cx9i'&' AirraSihoc LJi,ci.:onia,-veletfimtl*f. '^rofeLToJiiJ^ths cHonix po»

teji effe.aut vitam arde^ , qu£ au^sfonn . non mHitum dijfru^t , aut

cycnus.qucmadmodumdicit Ouid fed nec ctconix funt^nec arde^ , nec

eycni qu£ in otbe reliquo funtfrecjuentes.

f In infula Diom.}-5if K^uguji.^vtplericftie^qutvnittantumponu^ infula Dtomeddam^^velut Sutdas^FeJlus (ir alij, £t reueradttxfunt, ^ ug.de ctui.Dei» Tom,ij» AA

37© Auguftini de ciuitare Dei

fd v»a Untitmi in qua deluhrtt ejl ^ monumtntH Diomedit.Nec de^ funt qui 6.dij ^.flatutmt. PUn. ^ :itrabo duas e regione promontorij Oar^am,cpt0d in mare ^driattctife protedn adjiadia ccc.Alt<ra culta ejlaltera dejertayin qua Diomedemfernnt\uhao non extitijfe, eumt^ut <^ in €A tnfula,^ infua terra diuinn honortb.Venetifrofecuti funt,

Dc iacredibilibus hominum commutationibus,cjuid Vatrocred derit. CaP. XVI I.

Oc Varro vtaftruat , commemorat alia non minuS I jncredibilia ^ de maga illa flimoriflSma Circc , quae

focios quoque Vlyffis mutauit in beftias, ^ &: de Ar- cadiSus,quiforte du6ti tranfnatabant quoddam ftngnum, at- cjue ibi conuertebantur in lupos,<S: cum fimilibus fcris per il- Jius regionisdeferta viuebant. Si verocarnenon vefceren- turhumana-.rurfus poft nouem annos eodem renato ftagno reformabantur inhomines. Denic[ue etiam nommatimex- j^reffit <]uendam Dem^netum quiim guftaftet de facrificio cjuod Arcadesimmolato puero deo fuo Lycxo facere folc- rcntjin lupum fuilTe mutatum , & anno decimoinfigurain propriamreftitutum,'' adpuginatufefeexercuifre,&: Olymr piaco vicifTe certamine. Nec idem propter ilhid arbitratur ab hiftoricisin arcadia tale nomcn afficlum ^ PaniLyc^o 8c loui Lyc^o,nin propter hanc in lupos hominum mutatio- iiem,^quod ea nift vi diuina non putarent. Lupus cnim Gr^- ce xvKOi dicitur,vnde xvxetjK nomen apparetinflexum.Roma- iios etiam Lupercos ex illorum myileriovum velut femiai dicit exhortos.

L. VIVES. aTTN E maga illa famofiffima Girce. J/i/<c SoliifuitfiUa, Me* Ji^dea anuta. DematrennnconuenitfCicero ^fleriam Laton€ fororam dicif.Homerm Perfan OceanifiUam. Dtodorut aUterfahulam narrat.Namex Sde Perfeum ^ t^eetemgemtos dtcit, PerfeuUe' categenuiffefitm^imamvenatrtcem^hominesproferiffoliiainconfigere^ Jpiculps acomto tmclis , cttitfs vfumipfa tnttentt ,^expatruo ^ileeta JVlede.im ^ Ciri:em paperit fteminas,^ tyifegiadem marem.Circe pe» titifftrnafuit njirtum herbarumy^ phyltra excogitauit, nupftque Scy - th£ Sarmatarum regi » quem 'venenuifufluUty ideo k ciuibui puifa tn in- fulam quandam Oceant defertam fugtt,feu,-vt alij tradunt, inpromon^ torium^tjuud de ettn nomne Ctrcctos nominant. Circeiumfunt qui infti- larr» putent , fed promontorium eft in msdum infuU deformatum , v$ inquit Strabo . OUm tnfulam fuiffe Seruius ft^nificat , adiun&am

temport

Ad Marcellinum Lib. xviij. 571

Umpore continenti > vtaliM pltrafquctervctf: in maiore Pharma* cujpirti/n fepulchrti Ctrtes ofiettditur. Hacmaga,quafocios ylyf^n itt niaria6 befit.t^ mutauit, celebratif?itna efi Ubru Ffom. Theocriti, f^trT* f^ c£terorum poetarum,tum etiam qutfoluta orationefcripferunty h Et de Arcadibas. \ PltnJtb.S- Euantes tnterautores Gr£ci£ »S fpretas, iradit ^rcauesfcrtbere ex^ente t^nt^i cuiufdam fortefami^' Laeleclti adfiagnuw c^;wddam regionif ttm duciyveftitiique in quercti fnJj>enfo trauare,atque abire tn defertj,trausfigurarique tn lupu, (i^ cU C£tens ( iufdem^: nerti con^regare per annos nouem : quo in temporeji hominefe abfitnnertt , retiertt adidemfiagnum , ^ c^uum tranauerit^ effigtem rtcipere ad prtftmttm habitum , addtto noaem annorum fenioi addit cjuoque Fabitn eandem recipere 'veflem. Aiela de I>Jeurn Scy^ thidt Europtc£gente fcrtbens^ait flatumfingulii temptuejfe y cjuofiije* hnt m lupoSiiterttmque in eos qmfuere muttntur. C Ad pugilatutii. }/n Gr£cts certamtntbus erat luf}a,curfiti falttifi iafiatto dtfciypugilatu^ .qut clautffiebat,quos ceflus uocant, Grxci hoi ^vKjat dicmt.Ex ifin quinque exercitamentps «» w6ao< dicuntur , ^ cfutnquertiones Latine.

d Pani Lycaeo & loiii Lycjco. }■ In Lyc£o monte ^rcadi^ cole^^ hantur tres d^: lupitur , P an bicornts ^ Bacchtis: qui Lycaifunt diCii a locOiVt putoSwtt qut a lupis abtgendn^altj cfuod iUi mutationi in lu^ pos pr^funt.iuudntcjue homines -vi prifiinatn figuram recuperent. c Quod eanifi vi diuinst.} P utatur legendum,aut nifi vtdiuinamf tnallem tamen,quod ea tn/tvt dtuinafiertnon ptttaretur.

Qmd crcdcndiim fic de ttanffortnationibus.qux arte dac- monum homiiiibus videntur accidcte,

CAP. XVIIL

^)^;^/^^^ Ed de ifta ranta ludificarione d:en>onum , no< ^''^aSj^ cjuid dicamus,<jui ha?c legent : forraffis expeftant, g;^)Vj 'quid Chriftiani agere debeant , quando inter er\^i^&: idolagentium miracula fieri afleruntur. Etquicf dicemus, nifi demedioBabylonisefrefugiendiuTl ? Qupd praeiceprumpropheticumira fpiritaliter intelligitui* , vt de huiusfeculiciuirare qu<e profeclo & angelorum & homi* numfocietas impiorumeft,fideipaffibus , qusepcr dile^tio- nem operatur,in Dcum viuum proficiendo fugiamus. Quan^ to quippe in hccc ima poteftatem daemonum maiorem vi* demus,tant6tenaciusmcdiatorielt inhsrendum, perquem deimisadfummadefcendimus. Si enimdixerimus ca non ciTe credcnda,non dcfunt cuam nunc,qui ciufmodi qu^damj

AA 3

j^^ . i . Augiiftinirde ciuitate Dei .

veiccrtir{imaaudifl*e,veletiamexpertosfe eflc afleuerenfi Nam 8c nos quu eflemus in Italia, andiebamus talia de qua- dam regioneillarum partium : vbi fl:abularias mulieresim- butas his malis artibus,in cafco dare folei* dicebant, quibus vellentfeupoflentviatoribus , vnde in iumenta ilico verte- retur,& neceflaria qu^que portaret,pbfl:queperfuncla ope- raiterumadferedirenf.nectamen in eis mentem fieribe- flialemjfedrationalemhumanamqueferuari^^ficut Apuleius. an libris quos Afini aurei titulo infcripfitjfibiipfi accidifle, vt acceptoveneno humano animo permanente afinus fieretaut iudicauit^autfinxit.^H^c velfalfafunt, vel taminufitata , vt merito non credantur.Firmiflime tamen crededum eit om- iiipotetem Deum omnia pofle facere qua: voluerit, fiue vin- dicando,fiue prsfl^ando,necd.£moncsaliquffloperarifec{i- dumnatur^fua!potetiam,quia &. ipfaangelica creatura efl-, licet proprio fit vitio maligna,nifii quod ille permiferit,cuius iudicia pcculta funt multa,iniufl:a nuUa.^ Nec fane dzemones naturascreant, {i aliquidtalefaciunt , dequalibiisfaftis iila vcrtiturqucefl:io, f ed fpecietenus qu^ avero Deofuntcrea- ta commutent,vt videatur efl^e quod non funt. Non itaq; fo- lum animum^fed nec corpus quidemvlla ratione crediderim* darmonum arte vel poteftate in membra,vel lineamenta be- ftialiaveraciterpolTeconuerti , fed phantafticum hominis, quodctiam cogitando fiuefomniando perrerum innumera- bilia genera variatur,& quum corpus non fit j corporum ta- iTien limiles mira celeritate formas capit, fopitis aut oppref- fis corporeis hominisfen{ibus,adaliorum ferffum nefcio quo ineffabili modo figura corporea pofle perduci:ita vt corpora ipfahominumalicubiiaceant, viuentia quidem , fed multo grauiusatque vehementius quam fomnofuisfenfibus obfe- ratis,*^Phantafticumautemilludveluticorporatum in alicu- iusaQimaliseffigieapparetfenfibusalienis, talifqueetiam ii- bihomoefle videatur,ficuttalisiibf videri poflet in fomnis, Sc portare oncra.quie onera f\ vera funt corpora,portantur a diEmonibus,vtilludaturhominibus,parfim vera onerumcor- pora,partim iumentorumfalfa cernentibus. Nam quidam nomine Pra^ftantius patri fuo contigilTe indicabat , vt vene- immillud per cafcarn in domofuw fumeret, & iaceretin le- £to fuo quafi doriinens,qui tamen nuilo modo potcrat exci- tari.Poft aii^u ot autcm dies enm velut euigilafle dicebat ,&

^uafi

AdMarcellinum Lib. xviij. 37}

quafifomnia. enarrafTequcEpafTus cft , caballum rerdlicec i fa£lum,annonam intcr alia iumentabaiulaflemiliribus, tjuj; dicitur retica/quoniam ad retia deportatur. Qood ita vt nir-' rauit faftum fuilTe compertum eft : quze tamen ei fua fomnia videbatjtur.lndicauit & alius fe domi fuze per noftem ante- quamrecjuiefccretvidiffe venientem ad fe quendam philo- fophum fibi notiffimum , fibique expofuifle nonnuUa Plato- nica,qu2e antearogatusexponere noluiffet. Et cum ab eo- dem philofopho quipfitum fuifTet , cur in domo eius fecerif, quod in domo fua petenti negaucrat.Non feci, inquit,fed mc feciiTefomniaui.Acperhocaltefiper imaginem phantalH- cam exhibitum efl vigilanti,quod altcr vidit in fomnis. HtEC adnosnonquibufcunqucqualibus crederc putaremus indi- gnum,fcdeisreferentibuspcrucncrunt,quosnobis non cxi- fiimaremusfuifTementitos.Proindcquodhominesdicuntur, mandatumque eft literis a diis,vel potius darmonibus Arca- desin luposfolereconuerti: s &:qu6dcarminibusCircefo- tlosmutauit Vlyffis,fecundum iflum modum mihi vidctur lieri potuilVcquem dixi-.fi tamcn faftum efl. Diomedcas au- tcm volucres,quandoquidem genus earum per fuccefTionem piopagnnsdurarcperhibctur,non mutatishominibusfa<ftas, fed fubtra^ks credo fuilVe fuppofitas, ^ficut ccrua pro Iphi- genia regis Agamcmnonis filia: Ncque cnim diemonibus iu- dicioDeipcrmiflishuiufmodi pra^fligia: ditficiles effe po- tuerunt:fed quia illa virgo poflea viua reperta efl , fuppofi - tam pro illa ceruam efle facilc cognitum eft. Socij vc- ro Diomedis,quia nufquam fubito comparuerunt , & poftea nuUolocoapparuerunt , perdentibuseos vltoribusangclis malis,'in easauesproillisocculte cxaliislocis , vbi eftqu.if hoc genusauiij,adea locaperdudta^funt ac repcntefuppoii- riE,crcdunturefrcconucrfi. Qupdautcm Diomedisin ttm- plumaquam roftrisafFerunt& afpergunt,& quod blandii-nr- tur Gi-2Ecigenis,alienigenasperfequunturjmirandmn noncft" fieri dcBmonum inlbnftu:^ quorumintereft»perfuadcrc deu fa6tum ciTe Diomcdem, ad dccipiendos homincs , ' vt fallos deoscum veri Dei iniuria multoscolant, & hominibus moi- tuis^qui^ncc cum viucrent,vere vixerunt,tcmplis , aitanbus, facrificiis,faccrdotibus,qua; omnia cum reda funt , non nifJ ' yni Dco viuo & vero cui debeatur,inferuiant.

AA B

J74 AuguftinideciuitateDei L. V I V E s.

a /^^Vid Chriftiani ag.deb.Vt>^//6» hoc totum deefit quid chrU K^fiiani avere dtbeanf.qttando tnter idolagentium miracuU fitri afferuntur,

Zipdeiut, b Sicut Apuleiusin libris quos Afini aurei titulo inrcripfif.}- t^pulemm magnumfuiffe cunfiat , 'verfmn tamtn in afinum putandwn non efi : nec id 'vtdebat x^ugufimpt^ fatts tffe venfumle ■.ftd Ubrorhnt Or<ecorum leClione parum adiuttti diuinare non potuit , -vnde id argw ntentum de transjiguratione in afmum ^puleius fumpfijfet , (um ipfe mlliu*fcriptoritmeminerit,quemfaltemprofiteaturfecjatfe , xtmDe cofmographia fecerat. Scripfit ergo Lucianu4 > cum fjfet tn Theffalut fnagi£ nofcend^ caitfa fe in afinum mutatum , dummauem cuperet: non qtiod hoc ei contigerit yfed quia huiufnodi argumentn deleBaba-^ tur,nec verii,nec vertfimilibtts, id opta ftc Latmumfecit ^^puleiu^, ^vt adverbum exprefferit pleraque omnia , additnplurimhujuo lucun^ dior effet leSiio iis , qui Milefiii fabuln dele^antur , ^ ccndtuit fua illa partim 4ntiquaria , partim ntmn audaciter ncuata di^ione rem (tUoejuifuttiramfubinfulfami atquefubfatuam, At nunc iuuat legere, quiaphrafiiRa complura dixtt , ^u£ nec appofitiu4 dici,nec maiore cum gratiapoterant.-quemnonnullicum imitari conantur , lartdtculaf inc" ptiai incidunt.Puto entmgrattam lUam ejf« prcpe inmitabilem. Noft (rgofaflfts efiafmus ^puleita , f^d ficlocafu tam mirabiln narratia T^tagit tenet animos vel legentittm , vd audientium > quod infabHlit fum primis captatttr»

^ H^c vel falfa funt. } Plinim lihro oSiauo falfifn effe uon iubit tat,mficndere liheat omnia, qtid fahulofatot feculpscomperimu^ : fed Graca credulitas eoprocej^tty %>( nulium tam mpudcns mendatcittm ftk quod t fie car-eat.

^ff^i^ 5 ^eg fane dajmones naturas creant. V Creare vocat aJiiquid d$ nihilo.facere:hoc modo nthil aliud qtutm Detn poteft creare,idq; theo logi omncs. magno confenfu affirmant : dij^utant tamen an potenti4 h£C creajidfpoJ?itcommunicaricreatur£:de quo mulia Thom^t^ , cuittt argumenta nititur infirmare Scotw,vt fua confirmet ; qum labtfafla- re conantur Occam,vtfuafigatyat ifia quocjue Petru^ ^liacen, luxatz 'vfqueadeo vgl ludunt in rejeria , vel affe^Hnm ^ fatitondjsu fuis co- gm%t rem cdilefiem fubferuire:qui mores pojfunt emandart^qui fedari ^ tailipraui affeSittSsquifieri diuini ex doflrtna dij?iiliti agitatUy ^ tra-. (ia verfdque furfum ^ deorfum pro libito affi^uum hiim^anorum romuffa machjnis tdm perttaaciter litigantiumi

I

AdMarcellinum Lib.xvii}. 575-

C Vhantztkicmrx 3iutcn\ i\\ud.\ fiac ^ugufiinifententia innume-

rts eft experimentu omm £U0 comprohata-

f QupniaiTi ad retia deportabatur. } Retia ^ reticulum gfnm Retia*

tft faccuUiqao viatores panem,C4rnes,^ pomageftare confueuerant,

jFJoratMb,i.Serm.

Reticulnmpanif venales inter onaftos

F orte -vehas hmnero^nijjtlplni acci^ias quam

Qui nU portarit. vyfcron^RettculumyTete quo in vrhepanii inter venales fcruos portar» folef.conie^lura aJducor.

g Et quod carminibiis Circc. V K«r/«< eft Vcrgilij in PharmA" ceutria.

W Siciit cerua pro l^Wi2^Qni3i.}Xphigema filiafuit ty^gamemnonis Iphigemal e*r Clytemn ftrA , cumquc ciaj^n Gr£corum in ,^ulide Baeotit , c^uz cftcontra Euboeammfdamftaret , ^gamemnon ceruum DianA occi^ dit,obquodfa£lum dea aduerfos ventos flare iuf^it.tun ^ peftrm im- fnifit in copia4tdns confultn, renuntiauit Chnlcas placandam ejfc Dia^ namfangume .-/gamtmnonh. Vlyffes Mycenas miffui, i-jecte ttuptta- rum Iphtgeniam a matre abduxtt , ciimqueadaram fu'jt£lu Tiarety mtfcratione diu£ fubtraSla eft , ^ ceruafubftituta , ipfdcjue vt go /'/» Tauricam Chcrfjnefum ad T hoantem regem adduSia pr^feffa ift p- cerdotto Diun£ Tauric£,cui hommes maclabantur:to cwn Oreftrs -vc- niffet frater eiu^,ambo confdio communicatQ.rtgem oiciderunt, wigra^ riintc^ue K^rieiam ltalt£.

i Et pro cis aues occuhe.Vc/^^|/ lihrifcriptum hahent.ln eas aues, qutpro illtifunt occult£,ex aliis locn,^ poft.perd.ae rep fuppcredun- tur^^c.

k Qupru interefl:,id eft ad quos perruadcrepertinct. V Scho' litfm eft ab alicjuo additum,(jualia teporibus auorum ernnt ineptiftma nonfanepaura. vt dilexit , id eft amauitdocutui eftyii eft dtxit , .fnuis id e[i ammalfic vocatt(m:charta,td eft papyru4:tactti,id eft nihtl lcciit:ts fum.Legendum ergo,quorum intereft perfftadere, 1 Qui nec cum viuerent,vere vixcrunt. {■ Nam vera anim<e vi- ta Detti eft , a quofi anima difcedat , moritur: nec hoc tantum dicinnts fanfia religtonideditiChriftiani , fedphilofophi etiam gentiles, c.uieo minui ^ -viuere ^ effe res arbitrantur , quo longitts a Defi ahfcefje- rintitanto vero magn viuere ae effe , quanto propitn accefferint. Plent funtPlatonii libri eiufmodi fententiarum , apud ^riftotdem quoejtis nonnutt£. Stoici folum fapienteip vereviuere ^ac effe hominem putantf c£teroi ml Ufimiif abeffefVt dictbatSocrates,

A A 4

57<? Auguftini de ciuitate Dei

Quod eo tempore >Eneas in Italiam venerit , quo Labdon iudcx prxfideDai Hebrxis CAP. XIX.

O tempore poft captam Troiam atque deleram, ^neas cum viginti naiiibus, <juibusportabantur reliquia; Troianorum in fraliam venit, rcgnanrc ibi Latino , & ^ apud Athenienfes Mneftheo , *^ apud Sicyonios Polyphide , '^ apud AfTyriosTaurane , «^apud ludieos autem iudex Labdon fuit. Mortuo autemLatino regnauit i?neas tribus annis eifdem in fupradi£tis locis manentibus regibus. nifii ^ quodSicyoniorumiam Pelafgus eiat, ^ ik Hebraforum iudexSamfon: quicum mira''iliter fortiscflet,patatus eft: Hercules. Sed iEneam,'* quoniam quado mortuus eft non comparuit,* dtum iibi fecerunt Latini, '^Sabini eriam regeni fuum primumSangum,fiuevtalij,quiappeiiatSanftum , re- tulerunr in deos.^Pei idem tempus Codrus rex Atheniefium Peloponenfibus eiufdem holHbus ciuitatis fe interriciendum jgnotusobiecit.iitfdctum eft.Hocmodo cum pr^dicantpa- triamliberafTe.^^Refponfum enim acceperant Pelr>ponenr fes,tunc demum fe fuperaruros,fi eorum regem nori occidif- ient.Fefellit ergo vjos hahitu pauperis apparendo,&: in fuam necem periurgia prouocandoivnde aitVerg. Autiurgia Co-. dri." Et hunc Athenienfes tanquam deum facrificiorum ho- nore coluerunt.Quarto Latinorum rege Syluio ^nete filio. non de Creufa,de qua fuit ° Afcanius,qui tcrtius ibi rcgnauit, fed Lauinia Latini filia,quem pofthumum j/Eneas dicitur habuifle: AfTyriorum autem vicefimo & nono Oneo,P& Me- lantho Athenienfiumfextodecimo,iudice autem Hebraro-. rum Helifacerdote,regnum Sicyoniorum confumptum eil, quodperannos nongentos quinquaginta & nouem traditur fuifreporreftum,

L. VIVES. a A Eneas cum xx. nauibqs. ]• Quomodoeuaferit ^yfenea^eie X^y^llio caf^to^va^iaffcriptorumfententiits refert DionyfiP^ lib, i. Namynjt alij tradideruntjpfe occupata arce dum infe impetum Gra- iorum conuertittprtemifit ad naues impedmenta ejr imbeUem multi-^ tudine^pufroi,fenes,muUeres:deinde arce deferta, ex xrbefe prortpuiS vaBufqi^e fuos t.juppr£c fferant , munitif?ima ida tenuity^ue ex Troa- de tota,^jui ^racorum imperia exhorrebant , confugereuta manut non contemnenda breutcoaflaeft , manfitci; ihi plta paulo qukm annum, Sed ciimin m OrAcipArmnt arma , condmombM pacis ohlatisiupi'

fm

Ad Marcellinum Lib. xviij. 377

funt agro Troiano excedere , duta fide fore illr$ cum fups rebui tutos omni Grau ditionc,dumfedeifihi, qu£rerent. Stc fjeliamctn friptef alioqui fabulofu/i,fcd mhlti nQmmu.Afeuceratesutro A.' anthiiti liie-' ratum dicit Aeneam a Gr^cn, cjuod -vrbe.nprodtdifft : prodcndt «uc- rh cuufaw fuiffe i^Uxandrum^qunllwn contemnelat , aliifcjue proce^ rib:^^ Troiann ^r£li:bat contemnrndum Sunt i]ui putenteum inpor- tufui(f.%di.mllium capcretur '.Aij mtffuma Prinmofnbunt ad optn miUtArt- . Laiwi f rnatum eum a Gr. mpcrhibentcu/n ^^/iithenore x't- tiisii iur,: Dofptttj, ^ quiafemper a.tofcsfMVHiit nddmd^ Ueleme, Qujrnodo ■vero m Jt uiatit 'v^n. rity mi.ltti "vei bn l^ er^din caatt , ~je- Yfsfalfartufcens,quimoS'fip9eti^Mi- Ego nec opiniones adducam alio~ rumyfed verifii itiora fqu..r. Primum in 7 hraiium -vMt^ iTi j ibi~ Cfue nyeinem totam egit , recipiens qui adje ex %^fia fugiebant , cow- ditaurhe de juononnne , quam^^mcam Dionyfttii , Alela ^tnott 'vocat^ittdem Plmitts , 'vbi Polydori dtcit tumulumftuffe l^ergdim 3. .^eneidos,

Feror huc^Uttore curuo

Moeniaprima loco,fati6 tn^rejftn ^;/^m«:

.^encadefque mcos nowen de notrine f.ngo. Quo loco Scruiui ait K^enum cffe eam vrbem vocatam a SaluTfio^ etfi Hom.rui dicit anxtlta tlhnc ad 7 roiavewfie.Euphorion ^ C^l- lymachws\afocio y lyfsn cognominat ibi fepulto , lum frumentatum 7nij]tn effct. M£cvrbs vfque ad Aiacedomcum principatum manfit, ^uo tempore a Caffundro Alacedonix, rege delata e7i condudq; Thej- falontca.inquam ^enei commigrarent. Tutn ^eneafin ^elum ve- nitihinc inCytheraminfulam .tumin Arcadiam veteres hof^ites ^ cognatof , ex ^rcadiamZaynthumtnftdam., poflcatn Leucadiam, inde in ^mbractam-obi erat vrbs yjenra ad .^cheloum atnnem ^po- J}ea deferta: tnde Buirntum Epiri y^nchifes , .Acneoicum cxpedi- tij?t no , (^ acerrino quoque Dodonam ad confulendum numcn , tum rcceptopaire in Drepanum Sicilix , "-/»; eum amifit. Straho tamen tn- gnffu^i^mhifcnfcrthitinltaltam .^ (^ Diot^yfitif annoante mor- tem Aenc£ ^inchifen ohvjjfe narr^it. yieneoi ve\ 0 cx Siciha Itali£ ap- tlicuit , defcenduque in agrum Laurentem quinto (J7* tricefimo anno regni Latini ^ftcundo pojiquam ex Afiafoluerat. Nec tota ettti claf?is Latio appidtt: ali£ enim naues m ApuUam conceffere , aliA in aUa Ita-" h£ loca. Exidntque aihuc figna aduentm tUiu^gentis. NonnuUi vbt Aeneam in ItaUaJlatuilfcnt t antiquain patriam repetierunt. Locu* ipfe in Latio^quemprimutn Aeneoitenuit , Troiampofleritds nomina- nmtjJiMdin a mari qnatuor,

AA j

57 8 Auguftini de ciuirate Dci

b Apud AthenienfesMnefthec). } Hic Petenfi trtbufuit nep&i £richth£i tcgn ex Oniiofiho^ qui, Thefco abfenti multd inuiJiam no~ htittatif concitautty tanquam n attu£ terr£ populos tn -urhem^ceu in m- Uodiam inclufiffet. Porro Th fens apud Orchum Moloffarum regem in dr^tj?t>na cujtodia 'ffnrftuljatunrclt^iuerdtcjue rapta Helena Aphy^ dn£cfui -vrbe Caftor^ PoUux bello cepertit,vt fjelenafororerecupe* rarct^.-fttuaq; terr£ A/neftijei* regem fecere^cuim opera dtctliur adiu- ti.Thcjens-vi^ro per Hercuie .ibnratus^ciim opes ad recipiendti regnum pararetprofefins t» ScyruminfuLim, a Cycomede rege occifus eTi-lta impenum ^Jthenien.iiuUoTjindicAntcAinefth^^oftetit.nam Thefei libe* riparui adhucapud Elpenore Eboic» tducabantur.eorumfyMneftheui nullahibuit rati&ne:tjinc conflato froiano bello , lUm ex tota Grteia concurreretur,filiJTh<:fcict4m Elpenore militarunt, A/neftheus -vero alia* copias ad llmm duxit.Knde tjuum rediret in Melo infula dtcm shijt.cui Demophonft4ccef?it Thefeifilius. H£c tx Plutarcho > Paufa^ niayEufebio.lta aliquanto pofterior fuit aiuentus ^.AeneA in Italiam^ quamregnum MneTihei. Quid quod yipionPolyhiftbr Demophon- tem tradit regnaffe AthenuSycilm Troia a Gr£cis excmdcretur. c ApudSicyoniosPolyphide.JS/ciEM/e^m^rft Paufania/s ali^ ter,qui ad hunc frihit modum: Xncvaf^ yUtTOj i^Bon^vxtf: ij^^Qoyopu- >jic ';5 ly •'p/u*7roxvCoyyiH^tif>.iy>s(n: wV«g?v ^ dLUTtiv ^>^iat4 o' Jiovvuu ytfxf*: /^ o/oreyc eaS' ^SttiAsti ^/viTat^: mw^^ '•^ juxuc^ TttCicuiTOi (i±- ff xXii/oVTi 1001 dtfyioev XVffjaiiii.»scv> •» v ^vytrio^ i^eTwx^, k^ ort dfi'pji<;-&* «'pi;j«y «1 c^^wf /B5^Wxt;/?GV , «X^vy «'c ajxuava , j^ J Vtg^v i^ToSwVov- ixji TTOXu/Si* jTJjxc* ff7Jt>iav/ ctp^tiy t^i , dJ^Qfig-ti «A ttdfyf /f^reXS^V-. TOt , i^ia-koi ei'7royf&' KXviia tS Xo^'cA)VTr xncAnViawf , «xS-aJ» «Vlnf

dT7/KH5 «^fltff"/XeOff* : «TTO^tltVOVTOf /«viff-JClt, <J)ajr(^ T(30V M'e^X.X«Xf x«^-

fjSlfj&' Wd^S^ctv K) »TOf «Vtf^: ^d)^\i Ji tipToi i/ef.iieictji fjuTOK)Aa'tLv<r&' ig Kftitlaj ^ Cccaix^irttf xiyiTttf ^^'^/crTTOc )!jri»^av<B' tj®» Kf vt>'/M<^»c etu»i<ht. (jLini (fi ^AiOTWTTOV "nx^TAavtiTtt , Ayi[MfjLvot>\ rgpcTc» «yi- J4V ^^ aiKvivA y i^ Ttfv CeLfftXtA itvTiixvTOt ^OTTrtXx <nrJj^rfhL t5 ?otjr«; i^eicrTti yotTOv ^Q^Tav "ifhovm i€tTiiiKvTO( vvujt^a^nv aytfJUfji.vov&' WW;a<^ K) f>.VKiwdi^m stvwiitrTmKvT^ <Si Uu tht^ XeLKtTdJ^Mt » ^atx-

XHt- TUfJi<pdXKVt «^ 0 T«^'« Ij^TBtXolS^ttV IVKTMf OtKVOtV» VUJJ <t»QJl~ .

^ff7 j(^«<v «ijt,' an i£fiKXfi<^bjj t^ ojjTiv irmiKtnv ^Jtv. jm/v»vov /i «Vj^«- 1 «wc i<p;t« c ^ ^ (Taie/H 5 djJ vJKvavtoi y^vaiaiv '^ twt» , i^ ///>/£;( •«# nfyeiitc. Sicyonts filia fwt Echihonophyleex ^ua Mercurio fenitus eSi 5 vtfcrttrtt , Polybus, Eam poftea Phlias Dionyfitfiltus duxit , tsc | qua ^ndrodamam ^enttit filium.Polybus vero Talao Biantisfilio Ar-* \ giuoritm regi LyfimaffamfiUa mptut ddit.Hoc ttmpore^draftus ete

x/fr^

A d Marcellinum Lib. xviij. 379

xyirgis ad Polybum pirfkgU,in Sicyouein :ac Polyho^JitafunCio im"

permrn Sicyenn pems ^draftum futt icjue in ^^rgos rcuerfo , lamfcn*

de Clytij Lornedontn affinnpojler^s ^quum ex ^^tiicaterraSiiyoncm

•venff t revnum tbi obtinmt. Jamfco mortuo Ph^flta regnauit , cfui ^e

jiltu f/eriulisfi4tjfe dicttur.fJtc ^um ex vaticinioin Cretam rffi^rajlct,

feri^t rcgnaff- Z^uxippwn ^poUme (jr Syllide nympharrenitum, quo

fatofunHo: .r^vamemnon uellum Sicyo7u fe it,^ H ip*po'i',to cjui Rhc"

palo J'h<sjii flio nattiserat . qut^Ui -vcritm adaent antem extrcitum,

paUii* eji cum ^gamemnone fe tUitif ^ .Vlycenxorum fuhditum fore,

Jrltppuiytihuitii fuit Laesiades^Phalces, Tamphalces "jcro Temcui

fHini nofl^i cum Dortenfihus -vrhem ceptt : non tamen regi quicquam

tttalifectt,nsmpe nato ettamex Heraclidaruin gente , fd foctum rcgni

hJoAit. hb eo tcmpore Stcyonij ipfi Vonenfcs futit faHi , ^ in partem

c<Jferunt Argiu£ dttionif.

d Apud AfTyiiosTautane. } Huncferunt temporthiM jliact belli

regna(fe:fi« Eufebiia ^ DtodorMcjHi narrat PriAmum^riimbeUo pre-

tneretur mtfilf?,qui ab hoc Ajfyrtorum regf^cuius imperto ^ tpfe Pria-

mttsparebat y fubfidiuin fuo tioimne peterent. AJjyrium decem tr.iUia

^thtopum , tottdem Sufianorum , ac currtts ducentos mtfijfe pr^fefi»

illis Afemnone T tthont fatrap£ apud regem grattofif?imi filio , cuiui

Homertn meminit.DCam in eo hellooccKltt., iuuenis forporis atnue ani-

widaitbuipr^TiantiJstmtu yquique pugnandomulta tdiderat egregict

facinora.

e ludex Labdon fuit.}' Ei^feh.Lahdon vocat^vulgo Abdcmdicitur,

Judic.\z.9^ apud lofephum lth.<i.JJylonis fihus e trtbu Ejfraim cuffi-

liffuerutu quudraginta^^ ex hts nepotes qmnquaginta equis exercita-

tkomnefque rdiqmtfuperfiites.

f Sicyoniorum iam Pelafgus erat. }■ In at>ticjuis exemplarihta

legitury I-^eLgus. A dmonuit me Hteronymu4 Ruffaldui mctd, tuuents /jfgfQtTf^

peciore-vttnufisdedttifiiino^jlc (cj* iandtdif?%mo,^ adamtcittam ^ " > ^^^ Ruf'

bonii ineundam, feruanddmcjuejicio ^ conctnnato , legif^e fe tn qun- f^U^^

dam Augufiint codtce Pelafi»m: Ex Paufanta nihtl htc adiuuari pofjn-

mtn.quippe qui aliosponit reges.

g EtHehr^sorumiudtx SamCon.} Judi. i^. (^ lofephJihro <).

eiuui fafia maiorafunt ^ admirabiltora ejuam iju£gi ntdes de Hir-

cttle.vel Hefiore.-velAJtlooeftdiulatUur.Qua^qutafuntommbus notif-

fvnafufitti non perfecfuar.

h Seii Aeneam , quonism <]uandomortUiiseft. } AJexentiuf Al^.Xuiusl

rex Bhrufcorum beU^ cum Laums^quibtis Fe.nea4 imperahat,gcf- ^ticas

^fj C(mmif?dque prdlio iuxta CAuinmm graui ^ ^mbiguo^ <imd tf^xdeus

580 Auguftini de ciuitate Dei

fola dJremit^m eo Aeneas euanuit , altj in deos tranjlatum exifliwa' runt , alij fubmerfum in Numico credtderunt amne. Tewplurn eTi ei tomiruituma LatinHyhac infcripiioneyvt Dionyfini prodit iHterpre' te Lapo:putrt6 diut terrefirn^quifluutj iVunnct 'vndas gubernat. Sunt ^ui dicant^ab t^eneaipfoconjlrufiu/n tempUrn. Fejltn ab t^fcanio tradtt. Obtit ergotertto anno pofi Lattntfoceri mortem , quo tc/npore ipfe regnum tenuit : feptimo Viro 4nno poji captum JliHm. Sepul- chra eua ■varia in larits regtonibt*f Tjifuntur^fed honoriiria^quit Cr£ci MvoTtt^ftct norhtnant, (i;"vt f^erg.-vertitjhanes tumulos. Vnum tamen •veruinyplenurnqut aiunt ad Numicum jluuium. Ltui-^ : Situs eJl^cjMem- cunque eum appeiiAreftf itifque eTh ad Numicum amnem. louem in^ ^ ^ digetem appeUant. JFinc nornine ab i^fcamofho diHtn eji , rela-

Ittdtgetes tufque in deorum ttumerum, Indigetes dtj 'vocantur^ceu in din agentes^ qui ex hominibu4 eo peruenere. Sunt qutputant indigetes ejfe quos in- dtgitari , hoc esi -vocari ^ nomtnari, nefas ejiuique funt dtj ,in quorum cufiodia funt vrbes gentefque :fed fi indtgttare ftt inuocare, dict pote- runtyquod inuocatifactlesfnt^^preflo adfint. Caterttm puto indigetes appellari,quafi in eo loco vel genitiy tjel degentes , ^ proptttores funt^ tum loco "velut patriit.jtum hominibas velut ctutbtti. fjos intelligit IjU- cantcsyctim dicit bella ciutlia ob cladem venturam Indigetes fleuiffe deosyvrbifque laborem Teflatosfudore lares. Jdeo ^ ^eneastqui lupiter indiges^ Jupiter quoque Latialis exi^ ftimatur.Idudnonpr£termittan,y4eneam habereofeillationem in Ita-i lta,vt in Gracia Erigone lcarifiliam. ^pud FeTiti enim Pompeiun» fic legitur-,mendose quidem^fed nos lefiionem njt poterimM reflituemtts

QfclUatio "^^ Mtelligifaltem pof?it:Caufaf inquit , eim iaSlatianif ofctUorum pro- ditftr , quod ^eneas Laiintis rex jpralio quod eifuit aduerftis Me^ 'Xentittm Ceritum regem,nufquam apparuerit , indicaulfque fit lupiter faElus Latialts. Itaqueper fex\eosdiesfertatos .4fcanius rex liberos feruofque requirere tufiit^non foli^m in terris ^fed etiam quam-videretur cxlum poffe adtri.pei- ofcillationem, melut imaginem quandam vita hu- mait£ , in qua altif?ima interdum ad infimum , infima adfummum ef- fermtur.Hac Feftus. rorroofcillumab orc diminutitwm esi iVt Co- lumella ofctila lupimrum dicit , imaguncula funt hominum, Santra ab efceilo deducit vetere verbo, quod eft inclinare , quud prxcipites in os ferantur.

t Deum Tibi fecerut Latini.} Co^rtwr ^ m Siciliain Elmc 'vrU tjua ipfe codidit.Ouid.i^.Alet.^enedtpacun effe numcn fubftgtificat» k Sabini€ftiaregemfuumprimuXanthiun,fi«e>vtaliqiiap*

p«liini>

Ad MarccUinum Lib. xviij. 381

|jetiant,Xanthium.}/«'U4r»^exfOT/>/4rt£Ms 'Oarie habetHYun aUU JiTanthummaliisSanciu.n, inahn Sancum, alufuo Tejiis^io meliorn leilioni6, Sangum emm ejl lcgendum DtonyJib, z.Porciwn Catonem aii fcrtpti4mreiiquijfe y SaltnorHm^entem ejje nominatam a Sahtno Jilio Sanfi detgentilps^mi ctiam di[lus efl FiTtixs. Ei Laflan. Sabim^ (HJi4U,r9!unt San^u7n,-vt R^tnani Quirwum , ^ t^tttci Ahnernam» De hoc pUriina hubes apud ^t/nnium,fi cut 'vel 'vacjt,-jel libet tlla co^ fefltirt.SAngigenij memimt Sequefler Vthtusin ^''rbis regionbus. 1 Per idcni teinpusCoclrus rex Arhcn.}-Co(/rH5 .v/^/d /« A/f/*- fenu filiusfttitjquo re^e HeracUdti^qui in I'eloponnefo imperabantjbd ^ * lum mouerunt ,^theni n. c^uod abundante tbi extdnm muliitudtne^ ^regnante Codro MeLnth^ Ji[to,timere c<xperunt^^ CorinthinprC' tiervictnitatemljci:nam Megjra Jflhmuw contin^it^ mcjuoefl Co- rinthus,^ MefjomiSyCfuorurn rexfuerat Alelanthus Codri paier.Co- fuUum igttur k Laconthus oracuLm , rei^ondtt xiiSlorta ^ moriemre^ vii eandijm tnpartem lucUnare HtrjfUd^ hoc audito i finul dtj?:mu'- ia idam Dd uocem curabant.fitnul edtclum in cajlris propofucrynt , ne tjuis Codncorpus violarct.^^CHm diuintrej^onji ruinor ad t^theme- fes peruenit.Cedrusvt erat ^ patrt£ amans^ (^glorite appetenspofito regio cultu,cuflra Laconwn in^rrefjus, prouoc&tis lurgio miiittbus fe tff trrficiendwn prabuit.fta f.acones pr^eitofufi y reliquaexacli x^^ttira folam A/e^aricam terram tenuerunt.

m Refpoafum enini.acccperar.VicrHmi redditum oraculumtra- dit in eamf ntenttam , c^uam dixt.Tro^us fcribtt res^cnfum tffi' .,fi4pe- noresfore Lacones » niregem ^^thttntcn. occtdiffent. Cicero l. TufctU. guajl.Sirey interfeUus ejfet,-vt^rices t^thena-ffore. n Hunc Athenien.tanquam deum, }-C/«ro 5. £/tf»4ri«-4i/cor«m, inquif.Sed fifunt dtj ht,€ft certe Eri:htheus, cuius t^thems delubrum ^^^^''^"^ mdinm (ir facerdotemiquemfi dcum faamus , quid aut de Codro du- hitare poffumusyaut de cizteris , (^uipugnantes propatridc libertate ce- ciderunt^Quod ft prebabfle mn eft.nec iUa quidem fuperiora , vnde hac manant^probandafunt.HocdiClo Ciceronis in dubium iienit^in ^ihe- nien.Codrumyijel deum putarintyuel dtuinis coluerint honoribus. Q Non deCreufa,dequa fuit Afcanius.} Creufa Priamh ^ CreufA. Hecubefiliay .Henes. pfpent ^fcanium, llio tncolumi.jdem t^tnea* in Italia ex Lauima Lattni flia Siluium procreamt^ qi4t poTihumus eft natusyhoc eftpatre mortuo. Sunt qui putettt ,_Aenec\ fubUto , impe- rium Laiinorum penes Lauiniam fmjfe, conferuattinncjue ab ea quoad fiUusAtatefutt imperio idonea.Tunc eitraditH a maire regnum. tL^l^ ditionemK^eTKKx^fcanium asceptffe , tametfi gemui non crat ex

jSjl Auguftini de ciuitate Dei

LaumayCmuinomme aci ^4meam Latium regnum perutnerat , fed^ quia nedttm x^ene.^Jilini quifc^uam erat tx Lamnia^ nec beKum dif^ palf.qnod cum EthrufU duce MeT^mio illornm rege ^ Laufo filio ^ i-ibaturyufoemina AdrTiintThranpoterat. Lauimdmque cjuum vtde- Tetpntii^nurn 'nnperantem,fccej?ifj'<s i-i r»ra, ac infyluui extruSla domo '.^'JP ■> ^^^■'V*' ^didtjje filium, quch Sylmum nommauit: cf.iia in fyluui C^ Posihuiouin , cfiiia mortuo patre ^taf-c ejf^t y^fcamw ex fyluis noucriam cum fatre eduxit , habuitque a^ud fe libetaliter , cumc^ue K^A^caniw diem obi^jfct, reiiquit lulum filium^ inter quem ^ Syluiwn fa'ruum controuerfu fnit dtrfgno: quampopultti difceptator ita dire- mityi/t qtiomam Syluin* ^ natu mator erat, acperinde rebttt admini- flrandts commodior,?^ L-iutn^filitis re^^^iheredhregnaret: pcnes lu-^ lu!» ■verof^crorujn ejJetp.teTlas,qu£ tf^ecundurigiamaximaDe his facr^s loquitur C/efar, ^ apud LucanH: Phrygii jue penutes genti^ lu-* l<££: ^ m lattdattone mriitt& Aiai ij comugis apud S uetonium: i^ Ve - nere,mquit,lu[tj,cuimgem^^am'dia (flmfira. F.f ergoingenere ce*- remonia deoru.Nam Diony .etia £tati fua fcribit luliagmtem illa fa-^ cra habere ■ Ai ernmi fc\ ipfijfe mc aUo ■volumint hutn^ opvri6,propteT -va tirimu Neptuni^quod (ft apud Hon^e.credtd jf ricnuUos y^eneacondi- tafocm -urbc in Itaha^rtdiijfevi Phrygiam^atque ibi dominatum Tmta nti,nefcio an pr^lto cum Ethrufci<f fuLduxerit , ^ nauigto redierit in fatria.Sed extflimariri, potiw fi qmd dr Troia phrygia Momcrtutfen" titMlud tffe qund ^fcamti in Phrygta regnajfe fere. conucnit, Diony, tilHfcrtbitcum m ea regtqne imperafft , reduBit ab f/eleno HeBoris filiti in lliii^^ y^faniii eo reuerfum^ expulfts ^ntenortf liberis , ^«05? ihi ..y^^ga /einnon difedtnsprafecerat.Tum ^'vrbseTiin Phrygia^ quam yJntadron nommant . in qna regnum tenuijfe yifcantum prodi^ tur, ^fic nominata.quhdcfhn ejfetk PelaJgU captus , eafe redemit^ tUto .yrfntandrt^s quaft a.i^iAyi^i, hoceft,pro t^^canio. Itaque dubi* ta.tpoteft an ,_Afantuf reliflm fit inpatria ab ^enea, nec comesfue" utpaierna fugie^anpatremortuo.vbirespenes noucrcamfu£re ^ con- cefiit tn _^fiam. Afcamam t; be Hefychit-t^ ponit in Phrygta conittam (fb i^fcunto,iJt Stephanu ajfertt-^cfitrtpoteft, -vt alii^ifit ts ^en«& filiui^qtiiin ^jfia dormnatus e(i, quamhic Italienfis ^yifcaniin : neque entm duos tantumfmffe ,^tne<e filios crediderim etiam *y€fianios di- Oos^quod pute cogmmeillarum potttn futjfe^ quam proprium cutufquam nomeniNam 'us ipfe ^fcant ,qut in Jtalia dtcitur patxtfuca^iffe , Eu^ rjleonproprio nomine njocahatur. J^eHtthm»^ M.e\ztho Athen.^Melanlijta paterfuit Codri^vt diximus. Re- gntm tyithen.quamodofit naClwyreferut cum al^permulti f tum verh

Suidas

AdMarcellinum Lib. xviij. 38}

SniiiU invoce aTmnvejta.FefiHm hoc^inquityefipopulaceUhrezageba- tnr ab iy<then.per tres d es, m que donAtM ifiimitatt filiuf .Siiala re~ Vh T hracix.l'' ocant cjutdeprtmum die J^f<arnaLiy arnx dte, cjuofodales r>fff>ere conuenicrfes cpuluhantur, x^lttruni 'vero <ti»cs'jm\.hoc efi lu^ xum,a fucrifi' ddo-.facrufn 'verh fiebat ihi ^^xifut^Joui fodaltf ^ Ali" Kerux, Tertiil -uero Mv^iam^id efif^ellare, tjuod tuyu pueros f^ puel" las infodalitates afcrd?erent. Fua autem cnufafeTif hxc : b. iium erat ^thtn. cutn Baetiu de CeUrm , iju£ cfi regio in confinns : JCanthms Bceottui pritiocattit regcm ,4thcn. 7 hymetum , ^uo non recipt ntc cer' turr.cn ., A/elaitthta cjui tum ibi erat peregrinus ^ AJeffcniui ^entrea, P iridymcno Nelet plio . pr<tfeciu^ efi regno certantncfufcepto. C itru »vero pugnar< ni , "vifHf (fi Melantho qutdam a ttrgo jCamhu ccnf^lc- r^ ntgratn < aprd petiem indutiM . Exclan:auit itgotmque tuw agere,qui comitatw inpugnanfveriirtt. BxoUtn ciitn ('' conuerttffet occifu^ e(i a JMelantho H tnr fefium dfceptorn,^ Dton^fu fj.tXaiajytJh(Jjoc <fi t)i~- gr<e capri^n£peUus tetrplum cxtruxtru^tt. Suntqtu dicant apMttriano^ minatu a patrtbti^ fimul conuerntntthtu ad aJfcrtptior^s liherortnn in- tcr 'vtros,td efi adfuniendun^ togam vtnlem. Sic apaturia ^ homopa." toria dicty-vt 'vxor dicitur ctnsmt yjtf QucKcnof.FJ^c Suidof.

De fuccefsione ordinis rcgni apud Ifraelitas pofl ludiccs. C A P. X X. 8?^^t Ox eifdcm perlocamemorata regnantilnis , Ifrac- l^^^vill ^^^^rum regnum , finito tempore ludicum , a Saulc ^^^z^ regefumpfu exordium : cjuo tempore fuit ScMTxucI Propheta. Ab illo igirur tenipore hi reges Latinorum effc coeperunt quos cognominahant Syluios , ab eo qui iilius it- ncx primus diftus eft Syluius : ciEteris fubfecutis &• propria nomina imponebantur, &: hoc non defuit cognomentum^fic- «t longe poftea C^tfares cognominarifunt , ^(]ui fuccefle- runt Caffarilulio. Reprobato autem Saule, ne quifquam cx cius ftirpe rcgnarct , ^ eoque defun^o Dauid fucceffit in regnum ^ poft annos a Saulis imperio xl. ''Tunc Athenien- fes habere deindc reges poft Codri inreritum deftiterunt , & iTiagiftratushabereccepcruntadminiftrand^ Reipub. ^ Poft Dauid, quietiam ipfe quadraginta rcgnauitannos , filiuseius Salomonrex Ifrachrarum fuit, qui tempkmi ilhid nobilif^ iimum Dei Hierofolymitanum condidit, Cuius tempore apudLatinosconditaeftAlba , exquadeincepsnon Latino- rum , fed Albanoriun regcs appellari in eodem tamen La- rio coeperunc : ^Salomoni fucccfiir filius Roboara , fub

384 Auguftini de ciuitate Dei

^uoinduo regaa populus ille diuifuseft,& fingulscpartcf. iuos fingulos reges habere cocperunr. L. V I V £ S. Cdfures ''/^^^ fucceflerunt Caffari lulio.} ^^libihahetur , C^fari \^t^yi^uguJ{o: ^ haud dabic propur i^t*<^uj\um c^teri Romani prinapcs ^ Ctfans ^ .4u^^7iifunt dicli , ^ji ^ugu^w nornina-* twi eji C^far^qnipritti C.OHaumi, cjuod tiTiamaito trat a lulio C*- fare matvre :)Uunculo cd' ptaitis.

b iibque def.V £r^t i/ir' mtrtn annvs antea •vncliui a Samuele.fa- crattifcjuc rex /f> ael ,f,d non ccepit tnrsrare quo^d njit^ concefitt Saul cum Damdco>fulto r^racttloi.e^iitin Ebron.i Re? cap.l. c Poltanno^a Saulisiinp.V Totemmaimi^ regnauit Snulrex fa'" crti literii)(!p' loj^pho. Enpolemtti ijero ^jut H ebr Aorum (onfcnjjfit ht^ fi jriM,tantwn zi.ponit. Zdrchonies d Tunc Athenien, V //« f»cc fftre cjuos ipfi vocant (^'x^vtus , hoe efi principeSsH leronywKS magisir^tus utrtit^^ Plinitts Itb.^l.Cicero in Dc fato Gr^co uerbo efl %fui , cjjuod parum commode Liittnepofjh exprimivtdebat : .4rchcnte.inquft, Pytharato. idemfecit Spartiantti intyfdriatto: .^thenii ,inquit 3 archonfutt. V^ellcim /^aterculu^ fic: Codrifuitfiliu^ Aledon yprimns archon ^^thenis fuit , ab hoc posiert' apud .dtttcos diBi. Aledontidx : fed htinfequentes -vfcjue ad Charopem dum vtuerent.,eum honorem ifnrparunt^potiea decennalesfuere magi-- firattn 5 tnsritttttp.iulo ante primam Olympiadem. Pojl EryxiamfuC' runt ivmuiy td efi Olym.x6 . P ollux.ltb.%. ttsxsvruieiQLuin^ oyoVaw ol

CI'V«'a dtf^OVTK eiOT e/^ 0 tQ a/tdUWTV tTluyufJ^®^ Hf X'^^ > ^OLITfK&Ji TTtXtfJi^f^ X^^i^^ "^S-i/X-^TO^ »"^ ; C-A TDVTUy -^ ol IvVia. d^^OHTK 9-UfJ.7TAh^uZ7dUff

cv.axetvj <fi Tii .^o3u.o35Tavavrf.'>cf/3jj. ^ mox : 0 <A'df;^o(V Stct-n^tiTi.ijSf» Jionai* Kf ^pyvf^tct iwniT^o^uJihi^i^^S^lyj^S^ (st^ r. ajjriiii r.a.yyA-' WVTjij ^xma^ote TjriQetvitti , Hi^ttoTiT^ a^picnv oPnnfOiarig op<pat'a» . lfh~ «Tf OTTMV >(^Ttt^ai(m(y ;cX«pav )t. omx^.tipoe* ^ «tiy^ccnAj ^jU^AxTot^ «ft x^ '^ •yuuiixmv tj^ et*^*^^ciAtacnv cfTr^ eviS ^^ TiA^Tij^f y.vetv ^ Kj 'ml o^ikcu tH.txi ^Otw '^ oftetxotv. ^ cf^fVav«f/U3{ «715f , H^ ei.vr' iwV o';^oV®- etfSfJ'^-

Tttf , Jd efi , Nomtna magTiratuum .^theriii.Noutm rnagiThatti^yqMi funt : primum us cjut anntsfmqultf archon nominatur : tum rex:inde po- le-rarchus fiue belliprinceps:^ thefmothetafiue Itgum latoresfex , ex ^uihus nouem conjiciuniur magisiratus : fdque thefmothetarum vo- catur forum,f^cognitio. ysrchon vero di^omt Dionyfia^ ludos .^poW.nisinvere cum alijS ^ qui ei adhiheatur cursfocj : tudtciaapud illum exercentur hxc , maU traBattmtt inittriarum , de eltgendu cjui orphanif dent cttratores , ^ curatorum conJiitutio 5 aduocatio hdre-

AdMarcellinum Lib. xviij, 3%

rf«w, ^ foemmarum qu£ foUftnt htredei ex ^Jfe , ct&atores muUem

rurttqux km iriti morte deprehenduntur fene iiterum , lotatioaamm

orph^norum.Jz/ icverv pr^ctpuearchon dtcttw^ ^ ab eoji^nanturfa-^

ftt.Sic ille.ludi' ahant olim antc Solonn iegesfepara.tim , nec aliter U-

cebat J^exfedch^tt ad BucoUum nenprocul a Prytan^o ,polemarchtU

in LycAO,thefmothttA in Thefmotto , c-/^> chm ad Tiatutif aneas > qui

exoHymidiccbantur ^'vbt ^ pgebantur legts , anttc^uc.mefjentapjjro»

hatXjCtU qni^ dtcatprort^jht^.

e PoltDauidquietiam.} NonmodoinKrreges ^ f^dnecinter j)^^^

priuatoshumineitatepjr , qualeilt pater ^ filiws Dauid ^ Salo'

vioii. Pater matfuetudine ^ probitate Do<harif^imtis , inftgnpfva'

ttcmiotfiUvn fapijnt.A cnnCtos tnortales ante eilens. fJi<ii^ Salomonis

^ tcmpUab io conjhufli mcmmerunt profanifcriptorts Euj.oUmtts,

<jr Timochares. LaCl.ltb.^. Diuin. tnjlit. Sulomonemfcribit regnMJfe

ante Troiana temporaannif cxl cjuumtitidem anms j ojiertor fuertt

cladc Jlij.uel -rratum cji a Ubrartps , -vd autor tpfe Upftis n.emort^-, ^

propojl dtxit ante.

f SalomonirucceffitfiliusRoboarti.} HicpUne,f*oddicifo Rohoanil

let,Heroumfi!tj noX£,ex patre fapy^nt f?nno jii' tijitmtu fUtiS (*r ar-

rovanttjluniCi , qui quodpopuUmfe arflitts habitutum , quam f ciffet

pater palam profeffM ejfit y deeeintribui amfit qharum c^uieleiitti

rex dt^ni eftrex ifael : ipfe 'verv cut du£ re u.ujt fuperfuerunt y no-^

minaittsrex luda.nam eitrtUU4 tuda ftr proxima illt Beniamtn pa-

rehAnt.Leuitica cttm ludaica rnanftt propier tempium Domim , cfuoi,

erat Hierofdymts luutets,

De re^bus La»i),quoriim piimus itnca ,& Juodccimas Aiientiniisdijf.ia' '"iirt. CA 1\ X X '.

Afium poft itneam qucm dcum fccerant , vndeclni 5 reges habuit, cjuorum lIuIU.s dcus frdluscft. Auen- tir.usautem, quiduodecimo loco Aeneam lequi- tur, cjuum eiTetproftratusi.i bello, & fcpuhos incrtmonte qui etiam nunc eius nomine nuncupatur ^ deorum talium qualesfibi faciebantnumeroeft additus , alijlane nolue- runt eum m pri-!io fcribcre occifum , fed non comparuilTe dixerunt:* Dcc cx eius vocabulo appellatum montem, fed ab adiientu.iuiumdiftum Auentinum. Poft hunc noneft deus fadu<; in Latio,nifi Romulus conditor Rom^.Intcr iftum au* tcm & illum reges reperiuntur duo:<juorum primus cft ^ V^ Vergiliano eum verfu eloquar:

Proxmmtlle ^^rocasTroianAgloriagenttsz

tytm^.deciHtD^h Tm,ij, SB

^%6 Auguftini de ciuitare Dei

Cuius tempore <juia iam quodammodo Roma parturieba* tur , illud omnium regnorum maximum Aflyriorum fincm tantx- diuturnitatis accepit. Ad Medos quippe tranilatum cft port annos ferme mille trecentos quinque, vt etiam Beli, <jui Ninum genuit, & illic paruo contcntus imperio primus rcx :fuif,temporacomputentur. Procasautem reguauit ante A- mulium. Porro Amuliusfi-atris fui Numitorisfiliam Rheam nomine,<ju*E etiam Ilia vocabatur, Romuli matrem Veftale virgincm fecerat,quam voJQcde Marte geminos concepiilc, ifto modoftuprum eiushonorantes,vel excufantcs, Sc adhi- fcenres argumentum , quodinfantesexpofitos lupa nutriue- rit.Hoc enim genusbeftiiE ad Martcm exiftimantpertinere, vt vidclicet ideolupa credatur admouifle vbera paruulis, ^uia filiosdominifuiMartisagnouit: quamuis non ciefintqui vlicaiit,(^uii expofiti vagientes iacerent,a nefcio qua primum iTicretrice fuifle colleiios , &: primas eius fuxiflc mamillas. r4erctriccs autemlupas vocabant, vndcetiain nunc turpia locaearumlupanaria nuncupantur.Eteospoftea ad Faultu- lumperueniflepaftorem,atque ab eius Acca vxore nutritos, quaquam fi ad arguendum hominem rege, qui cos in aquam proiici crudeliter iufferat, eis infantibus per quos tanta ciui- tas condenda fueratdeaquadiuinituslibcratis, perla^lante feramDeusvoluitfubuenire, quid mirij eftr Amulio fuccef- iit in regnum Latiale frater eius Numitor auus Romuli , cu- ius Numitorisprimo anno condita cft Roma , ac per hoc cu fuo deincepSjid eft Romulo nepote regnauit.

L. VIVES. 'aX TEcexeiusvocabuloappellatum montcm.) J^arrolib» X >| 4. De Ungtta Latina : t^uentimm dt^uot de caufis dictint: JSl£ueus ab auibuSyquod eofe ab Tibmfenent aues.^lij a rege ^ue- tino ^lbanOf quod ibifitfepuUus. ^lij Auentinum ab aduentu ho- mimm , quod commune Latimrttm ibi Dian£ templumfit conTiittt' tttm, lEgo maxime puto abadue&u. Namolimpaludibusmohserat ab reliqups disclufus^itaque eo ex vrbe aduehebatur ratibtts, Et quan' doquidem bene curiofioribus ingeniis liolumen hoc deamumoSlauum piiHtofufius extendimus) illud nonpigebit quoque anmtare : ^uenti- /mm mofHem extra pomceriumfuijfe Rom^ propter alteram ex dua- lus caufisy aut quodplebs eofeceftjfet , aut quod Remo auf^icante illa loc» aucs non addixiffent*

Qup4

Ad Marcellinutn Lib. xviij. 587

Quod eotemporeKomarttcond:ta,quo regnum Affytiotutn

intcrcid tjqtio Eiechias reijnauic in ladsea.

C A P. X X 1 1.

a^"^^^ E multis moreiNcoudira eftRoma vclut altefaBa-^

^SS? bylon,t\ velutprioiisfilia Babylonis , per quani

£^^^ Deoplacuitorbedebellarctcrrarum, & invnam

•focjcratem Reip.legijinque perduftum longelatequc paca-

re.Erant cnimiam v^opuli V3lidi,& forres , &. armis gentes

cxercitat^,qu-;enonfaci!ecederenr,&: quasopusefTetingcn-

tibuspericulis&: vnftatione vtrinque non parua arquc hor-

rendo labore (uperari. Nam quando regnum Aftyriorum

totam pene Afiam i"ubiugauir,licetbellando fitfaftum , non

tamenmulrum afperis & difficilibusbcllis ficripotuit, quia

rudes ad reflftendum geres erant,nec ram mult«E,vel ta ma-

gna^.Siquidem poft illud maximu atque vniuerfa le diluuium,

quu inarca Noe ofto (bli homineseuafcrur,anninon amplus

quain milletranfterat.quadoNinus Afia tota excepta India

fubiugauit.Roma vero totgeres &: Orieris& Occideris, quas

imperio Kom.fubdirasccrnimus,n6ea celcrirateac facilita-

te perdomuit,quonia paularuncrefcedo robuftaseas& bel-

liC;»fasquaquaucrfum dilarabatur inuenit. Tempore igitur

0110 Roma codita eft,popu]us Ifracl habcbat in tcrra promif^

«onis annosfepringecosdece (i^ o£to. Exquibus vigintifepte

pertmcnt ad lefum Naue,deindcadtetnpus ludicii trccenti

vigintinouem.Ex quo aute ibi reges cHe coepcrar , anni cranc

tr£cetifexa_4intaduo.Er rcxtucerarin Iuda,cuiusnome crac

Achaz,vcl iicut ali) c6putanr,qui ei fuccefhr Ezechias, quem

quidemconftatoptimumd: ptilfimum regem Romuli re-

. gnadc temporibus,^ In ea verd histemporibusHcbraicipo-

puliparte quxappcllabatur Ifrael,regnarecaeperatOfee.

L. VIVES.

NAmalriffimarunccondita eftciuitas Roma. } In quc' da lihr ficlegitHr : Na rnultK mori.riConditaeJiomta4 Ro^ fna,vt annotauit wihi Aicolxtii Kottonius mem , acri iudtcio ^fua-» w^imo ingenio itiuentf. Pvrru Petrus apojioltts Rowam Bah'jlonem appelUt^-vtetiam Hieronymu/s in vtta Marct interpretatHT , qui ad Ji^arcella fcrihei non aliaexi^imat defcribt a ioanne in t^pocalypjt Bahylone.qua vrbem Romam. NHncvero nomen tam odiofum exuity nam nihtl eft m ea confufum ^ promifcuum^difcretis adeo ^ redafti» tmmhui in certas lcgesyvt ftH ^mniafro^i iUic vendantur^ ^ tmn^

BB 2

588 Auguftini de ciuitateD ei

t:4ryfuhil tamen agasfme legetacformula,atque etiamfan6lij?imt ikrisl b In t^\cr6.\y4libific,ln€aHebraipopuliparte.

. Dc Sibylla £tythrxa,qux mtcr alias Sibyllas cognofcitut de Chtifto cuidentia multa cccinifle,

C A P. XXII I. i Odem tempore nonulli Sibyllam Erythra?am vatici» natamferunt. 'Sibyllas autcm Varro proditplures 'fuifle,non vnam: '^Hxc fane Erythra^a Sibylla quae- damde Chrifto manifefta confcripfit,qux etiam nos in La- tinalinguaverfibusmale Latinis & non ft^tntibus legimus, pernefcio cuiusinterpretisimperitiam, ficurpoft cognoui- jnus.Namvir clarifTimusFlaccianus>qui etiam procoful fuit, homo facillimse facundize , multacque doftrina: quum dc Chriftocolloquei-emur , GriEcumnobiscodicemprotulit, carmina effe dicens Sibyllie Erythr2ea?,vbi oftendit quodam loco ''in capitibusverfuum ordinem literarum ita fe haben* tem,vt hsec in eo verba legerentunlJi^sXf/s-oc 0i* ^oc •"«tii/j, ^uod eft Latine:Iefus Chriftus Dei filius Saluator. Hi autem verfusquorumprimiElitera^iftum fenfum , quem diximus redduntjficuf^eos quidam Latinis extantibus vcrfibus cft in- terpretatus,hcEc continent:

^Judicij (lgnum,teUtfs fudore madefcet,

JE caU rex adueniet per feclafuturus:

^Scilicet in carnemprafens ijt iudicet orhem,

ynde Deum cernent incredulus atquefiddii

Celfum cumfan^iis,£ui iam termino in ipfo.

^Sic anima cum carne aderuntyqua^s iudicet ipfe.

Quum iacet inculttts denfis in -cepribns orbis ,

Keiicientfimulachra ■viriyCunBam quoquegaz^am:

^Exurct terras tgnis^ponttimque polufvqut

Jnqutrensytetriportas effnnget Auerni.

* Sanfiorumfed enim cunfU lux libera carni

Tradeturyfontes izternaflamma cremabit,

^ Occuitos aBus retegens,tunc quifque loquetur

Secreta^atque Detu referahit peOora luci,

Tunc erit ^ luElm^^ridcbuntdenXthm omnes,

^JEripiturfolpsiubar,(!p^ chorusinterit afiris» '

Soltieturcxlum^lunartsfplendor obibit. *"

"'Deitciet^oUes.valles extellet ab imo. ■■ j

^Nqh trit id rebtti hminttmfublime)Vel aUwn*

^ l(tm

AdMarcellinum Lib. xviij. 3S9

^lam aquamnr campii montes^^ carttlaponti.

Omnia ciffabunt,tclluf confrafla peribtt.

Sic pariter fontes torrentttr.flumindque igni,

Sed tuba tuncfonitum trijiem demittet ab alto

^ Orbe^gemens facinu^ miftrum variofquelabores:

Tartarewncjue chaos monfirabit terra dehifcens.

Et coram htc Dominireges ftflentur ad 'vnum,

Dendete cjslii tgnifque ^fulphurtsamnls. InhisLatinisverfibus ile GriEco vrcunquc tranflatis , ibi non potuit ille fenfus occurrcre : qui fit cum lirer2P,<jus funt ineorumcapitibuscoitnccluntur , vbi o litera in Gn^coeft pofifa,*^quianonpotueruntverba Latinainueniri , quaf ab i eadem literainciperent,& fententise conuenirent. Hi autcni i funt verfustres , quintus;& oftauufdecimus & nonufdeci- i mus.Deindeliteras,qu^funtincapitibus omnium verfuum conneftentes,harum triu quse fcriptaz funt non lcgamus , fed pro eis v literam taquam in eifdem locis ipfa fit pofita recor- clemur,exprn-nitur in quinque vcrbis,Iefus Chriftus Dei filius faluato* :fed cum Grjece hoc dicitur,non Latine\Etfunt ver- fus viginti & feptem,qui numerus ^'quadratum ternarium fo- lidumreddit. Tria enim ter du£ta fiut nouem. Etipfanoue (i ter ducantur,vt ex lato in altum figura confurgat,ad vigin- ti feptem perueniunt.Horu autem Grscorumqumq; verbo- rum,quce funt l«!r«c XfiTotQt^ MoV «ra-nJp^quod eft Latine:Iefus ChriftusDeifiliusfUiiator , fi primas literas iungas , erit iXfiwV , id eft pifcis, in quo nomine myftice inTclligitur Chri- ftus , eo quod in huins mortalitatis abyflo velut in aquarum profunditate viuus,hoc eft fine peccato efie potuerit.Hec au tem Sibylla fiue Erythra2a,iiue vt quidam magis credunt Cu mana , ita nihil habetintotocarminefuo cuius cxigua ifia particula eft,quod addeorum falforum fiue fi£^orum cuhiuii pertineat,quinim6 itaetiamcontra eos, & contracultores 1 eorum loquitur , vtineorum numerodeputanda videatur, I quipertinentad ciuitatemDci. ^lnferit etiam Laftanrius operifuoqua;dam de Chrifto vaticiMia Sibyllae , quamuis non€xprimatcuius.SedqujEfigillatimipfepofuit,ego arbi tratusfum coniunftim efle ponenda , tanquam vnum /it pro- iixum , quaBillcpluracomm€morauit&.breuia,*Ip manus iniquas,inquit,infidelium poftea veniet. Et dabunt Deo ala- pasmaaibusiiiceftis> & imputato ore expuent venenatos

BB 3

-^o AuguftinideciuirateDei

fputus.Dabitveroadverbera fimpliciter fanftum dorfumj "Etcolaphosaccipiens iacebir,nequis agnofcat, quodver- bum,vel vnde venit vt infciis loquatur , & corona fpinea co- ronetur.^^Ad cibum autem fcl,6<: ad fitmi acetum dederunt, y inhofpitalitate hanc monftrabunt menfam. ^ Ipfa enim in- fipiensgens tuumDeumnonintellexilti, ludentem morta- lium mentibus , fed & fpinis coronafti , ^ horridum fel mi- fcuifti. ^Templi vero velumfcindetur, & medio die nox cric tenebrofa nimis in tribus horis. •* Et morre morietur tribus <liebus fomno fufcepto.Et tunc ab inferis regrefl"us ad luceni laetam veniet , ^ primus refurredionis principio reuocatis o- ftenfo.IftaLa£lariuscarptimperintcrualladirputarionisfu*e ficut ea pofcere videbantur qu^ probare intenderat,adhibuic teftimoniaSibyllina,quae nosnihil interponenres, fed in vna feriem connexa ponentes,folis capitibus, fi tamen fcriptores deincepsea feruarenon negligant, diftinguenda curauimus. Nonnulii fane Erythrsam Sibyllamnon Romuli fcdbclli Troiani tempore fuifte fcripferunt. L. VIVES. Sth^JlA* a Q Iby Ua:. > Mulieres funt vates Deo plen£ , ijt tnquit Diodorutt k^ltb.^. Seruinf 4. ^^eneid, ^ LatUnttwprimo Dtu, mfin. ese yArrone SibyUam mminatam dicunt^ q- Dei cotjfiltumt nam t.y1(olei civi deos vocant,^ ^u><^i conftitum. Sutdas Xi^i* »»f<5">t>»' f/p dicit if[/.lwAjat^bti <at^^t'nv y Romanam -vocem tnterpretarique p.ephelif- fam,hoc eji 'vatem.Qu^ ijero ^ ^uot Stbyll£yquibu4 terfportbtn, cjui- bu9 locifftterintfnon conuenit , nobiUum fententiof aliquot coRtgemifi, Jliartianu4 CapeUa duas tantum effe dicit , mn decem. Erophilam Trotanam AlarmeftfiUam , quam eandem putat f/J" phrygiam , ^ Cum<tam : alteram Symmachiam flipporcnfts filtam , qu£ ErythrA progenita etiam Cumts 'vaUcinata cfi. Plintm eji autor RomA trtum Sibyllarum futjfe Tiatuas iuxtarofira y-vnam , quam Paauiu^ Tatt--^ rus Adtl,pleb.ir^ituity duas cjuas Ai, Mtjfala. Solintt^ eas nominat Cum(tnam,Delphicam>^ErythrAum JHertphUem.^elianm m V a^m, ria hiU. quAtuor ponit , Erythraam , Samtam , H^yptiam , Sardia* namtfits alij duas addunt , lud^am ^ Cum^am. V arro in Ubris Re^. rum diuinad C.Cafaremyquatuor adtungit , •vtftnt decem. NonnuU$: Gr&corum con^ti ex SibyUufa.ere, qtod de louibm, Herculihus , ^\ ^Uistqui cwn multifuerunt , ■vnicum tantum prodtdere , varia de Si- hyUafcribunt,(tf muUum inter fe difcrcpantia. alij eam t^poUinis^. \ iCofmte fiUam volunt ^' (tltj Ar0ocratis ^ /^ydQlii y al^ Criuf^or^, ^

j Ad Marcellinum v Lib. xviij. 391^

I al^ Theodori. Tum depatria non mintu dijiidetur. Sut cjui ErythrA- I dm tradunt , funt qui Siculam , funt qut Sardimcam, funt <jui Gerjr^g^ ,' thicam , funt cjui Khodiam ,funt cjui Libycam , funt cjni Leucanjm, } funt ^ui S tmtam y quA omnia wa^naex parte detJErythr^a opinati I funtyquam dicunt ante Troiana temporafuiffe.Cdterum dccem Siiyl- \ lan Varronn ptrcenfehoy-vt a Laftantio pomtur , additts ou£ tmhi "vi' debuntur partim ex Latmii fcriptorihu6,partim ex GrMcii, vt res tota plamor fi^t. Frima Sibyliafuit Perfca , cniui mentionem fecit Nua* nor,cfui resgefiai t^Uxandri Atacedsnu fcripfit, Hanc eandeChal- dieam effc dicunt,ab alns jfJebraa nominatur,cui proprium nome Sam- betha,Noe qu£ 'vrbs efiprope mare Rubrum nata , patre Bcroffo , ^ matre £rymantha,CMitn Ubrifuerunt quatuor ^ vigtnti, ac de Chri- ftodomino innumera crcmitjdeque eim aduentUyCui cxtera cjuoq; Sibyl^ U concinunt.y erfui huiws pafiim leyebantur imperfeStt : ^ interdmn parum coh^rentes ijitto non njattftfed exfcribentium feflinantcr , ita vt inuUa conieSiura fit opu^ , quod nenfine numinc cohtigit , ne ab indi- gntf illa vattcinia inteUigerentur. Aitera Sibylla futt Libyca > cuius memintt Euriptdes in Lami^ prologo.Tertia Delphica , de qua Chry- ftppuA loquitur in eo libro,quem De diuinatione compofuit.hanc putant Delphii natam dtSlAmque Thtmtn , ^ vixiffeante Trotcum excidiu, cuitti plurimos 'verfm operifuo Homeru inferuiffe crediderunt. Hanc Diodorws DaphnenTyrefi£ filtam futjje rtfert y quam ^rgiui cum Thebasiiicijfent Delphos mtfere,ibiq; pcritior diuinadi yipoRinis -u4- tlcinitsfafla , dctoracula confulenttbttiedidit ^idcirco SibyllaeTi ab «mnibus cognoininata. Fertur ^ Daphne altera Ladontt t^rcodi* filia^ hpollini adamuta, qutt inlaurum esi 'verfacum deum auerfa- retur ^fugeretUJuarta Cumtca in Italia , quam Nduim m librts hel- li Punici, Pif» in annaltbw nominat. fJanc alij Italtcam nuncupant, ex Cimerio Campanix vtcino Cumif oppido.Quinta Erythraa , quam t^pollodorta Erythrteta affirmat fuam fuiffe ciue,edmque Graus tftif^ petentibuivaticinatam^^perituram effe Troiam^^Homcxum wen~ daciafcripturum. H ancvulgatior opimo efi fuiffe anteohfidium lUj. At Eufebius in primam £tatem •vrbts RomA regntimque Roiruli re- fert. Strabo i/ero non ■vnampomt Erythr<eam Sibyllam.nam prtfcam ^uandamfaeity^ aliamrecentiorem y4thenam nomfne,qu£ fait ^/e- xandri temporibui. Lafiantiui Sihyllam Erythr^am Babylone na~ tam effe ait,^fefe Erythr^a appcllare waluiffe. Sexta Samia,de qua fcripfit Eratofthenes in anttquii annaltbuf Samiorum fe reperiffe fcri' ftum,diSiaeTi nomine Phyto.Septima Cumananemine CAlmath^d, qtt£ ab alifs H(rophiUvel PmophiU nomnatw.Smdas HierophtB

39^ Auguftini de ciuitate Dei

fitck,edm^; nouem Itbros attuliffe ad regcm Tarquinium Prifcti, acpr^ eis trecentosrhil pp<eospoftnLJJe,regewtjue afpcrnatum pretij magmiu^ dt"'m,Qr muifrn injamamderif.jje, lUam m conj^etiuregu tres c fn^ hufiijje ac ^ro reliquh idem pretiumpofiuLjfe. Tar.fmmum mt.lto ma- gPi muue^em infanire putafje , tju£ denuotttbut aliti ixus.u , cum /» fod mprtt operfeuerant.moiuo, .jj'-: regem, ac nfiduos trecentii aureis mijf' J^uiHi fafii memtnetuntpUri^juefripioreSy Plmm>!yD*onyfiu-^ Sohnns , GellinSf Sirutus , qui Tarquintj Supcrbo libros obUtos , mn Prtfco traduty^ PUnim tres libros non nouempontt^ ac cobuHn duoh, tertiumfuperfu.ffe Suidat nouem Itbrosfcribit eam attultffepeculiarium oraculorum,hoc e)} ad Ctriwn aliqULmpopulumJpcnantium yfed com- hu^ni tantutn dios.SoUntn hutu^ jepuLhrum dtctt vtfi m Stcilia. Cxt terumnihunc nominoit fiertphilem^ErythrAA nanque nomthoc dat^ qua>n antitjuiore fACit ( umana.Eufebim HerophiLem nec Erythr.tay nec Cumanatn autun at ftd Samiamy^vixiffeque JSluma rege, Leccrato Athcnt^ arihonte.Fuk ^ £rtphd" t^yfmphiarai comunif ^drafttfo- ror,06iaua /deUeJpontt. cu in agro Troiano nata 'vico Marmiffo c»r- ca opptdum Gergettum^ quamfcrihit Heraclid^s Ponticu^ Solonn eiT* Cyrtfutjfe teporibuf.Nona Phrygta^ijusvaticinatafit ydncyr^. De- cima TyhuYS nomine Albimea , qu<t Tyburi cohtur -vt dea, iuxta rtpas ftmrM Amcenfs.ruitn ingurgn.. \im.da:hrum etm tnutntum ejf dicttur^ tenens in manu ltbrum,fJas SibylLt^ tradit V arro. Feruntur ^ aUa itQnntflU , vt Coluphjnta, quA dtfta eji Lampufta Chalchante naia^ eutm vaticiniaf^ rejpinfacarminejuntoUmLBa^^Sibylla Ehf-^ fa,cuiM etiam uaticinia exiiterunt carmtne. Veniteitam in numerunt Stbyllarum Caffandra Priam^ fiUat qu£ ruinam patria cecintfje^ici- f»r,^ dedijfe rejponf. confuentthm : ejr EpiroticaStbyllt , 7 hefprO" ti£nata.qu£nraculafcripfit.^TtiejfaUca Manto Ttrefi* Thebani fiUa.P Jft^ StbyHa diciCannentif .^rcas Euanhtmatcr,^ Fau- ftafatua t auni regit foror ^ coniunx. Dubitauit Didiu^ gramma- tictti an Sappho StbyUafuerit^ut ejl apud Sennam in Tiudiif UberaU- h i-ietji ulif <o loco non Sibyllamfed puhUcam legunt . Vertim quanam fuerit Sybtlla , citim curminibtif fata Romana cpntinehantury requftf" fe f^^ arromm ipfum ferunt •.muUiCumunam putantyxit V erg.quieam Vota'- Dptphohen GlaucifiHam. GUucus enim 'vatcsfuit,qui artem .^poUinetpfum docuit , nifi quu Deiphilem malit dicere, nam drr hanc ftiunt Uhroi attuUjfe ad Tarquinium Prtfu, quos ipfe tn CapitoUo con» dtderit , quam SoUntti dicit quinqudgefima Olympiade rebtts Rom^ interfmffcquod (hta efi^regi Prifco lididit lihros no Superboy nam iit ^in(^uagefinn^ Qlymptademvi^lorf OlympitrittnJ^pipeltde (>4co*ie.

Ad Marcellinum Lib. xviij. 59$

^ archonte y^thenis iy4rchefirattde , incurreYunl ^ mors Prijn ait* no cjujrto , ^ initmm regni Seruijgeneri eiws. Ita con^uentitn esi qnod rario 0f S»idas dicmt de Tarquinio Pnfco , quam quod ali) de ' S'<perbo,fimode SMno ccnjiatfuacomputatio. rifebatur hmu/s Siby'- Ufaccllum Cun'U,j'ed l^arroni non videtur 'verifimile , vatem iva>-t qitam ^eneas confnluerit potuijfe pertingere RonjanaYe^tiJ,etiatnpolt ijumcjttr reges^ideo / fythraapotitti fuijjeputat, qu<e de Ilomanii ceci- nerit^quarto tamen eam Dtonyfim facii confultam ah ^cnea. V arro etiam fllo argumiitto vtitur , quodpejl tneenfum ^poUinu templuw^ apud £ryihr<eam Joni<t ipfj inuentafuntcarmina.Vcrgi^.iAi harc ean~ denty-vt putOjCumaamvocaf.namficut Capella dicit^CumPs njattcina-' ta efiiltulica credo^c^uippe funt ((/ Cume Ionic£jvbi ^ Erythrd. cjr ^rtfioteles inUbeUo De naturdimiraruln ^^eiuncam narrat ejfe Cu^ mn 'vrbe itali^ Sibylld domtctlium cjuammuiti (jr Erythraamputat, incoU CumAam nomtnant, haud dubie patrie fauore , ant certe de alia fentientes.Non enim Vergiliana ca Cuinana eft , quaUbros Tarcjt^iniv ■vendidit.Neque VergiUtif aff.rmat^neque -vero -vnitts SibyU<e putada funt carmina,qu£ fuerunt in Capitolto.quod fignat Tacitta^ inquienSj quhd ^ugifftnt Citfar indkauit. Nam cum eo tempore multa 'vanat nomine S ibyllarum ferrentur , iuj^it conqufita Samoy Erythr£o, llio, t_y€fricay^ pev Italica* colonias carmina tntracertutn dtem uaprd- fefium -vrhui ajfcrr» , ^ iuduium cenfurdmqtte quindecimuirorum ad^ hiberiyne haberi prittatim liceret , qaod tam a mato ibuf er J cantum, Laffantiitsex JTarrone CapitoUo >ef Bo cx ommbu^ ciu<tatibus , ^ JtaUcps , ^ Grxcii , ^prxcipue Erythrat^ coa'liallaticiuefunt Ro^ mar , cuiufctmque StbylU nowinefucrunt, Et paulopoft Eenefti Ua, in" quit MUgentifiimui frtptor de quindecimuiris dieens^att, reftituto Ca^ pitoUoYetuUjfe adfenatW^cQ-.fultum Curionem ronfulem^vtltgatt Ery-^ th-as miiterentur , quicarmtna StbylU conqutfita Romam deport.;- Ytnt lta,us miffos effe P .Gabinium.M.OElaciUumyL . V.diriumyqui d-fcriptcs k prmatps -vtrft^ circa miti.c Romadeportauerunt. jdefupra oslendimm d$xiffe Varronem.Tantu Firmiantn.StiUco fionoru C&~ furt<fo:er concitaturtii ingcnerttm feditionem , 'verfw cmtes StbylUnos eurauit aklendos^de quofaBo loqucns RutiUtti CUudianminquit, Nec tantum Gcticts grajfatttf proditor armpft

K^nte SibyUin£ fjta cremauit epif. Ha< de Stbyllit. b EtfaneErythr^aSibylla. } ^At LaEiantiw aUquot cx hif "verftbfu nomine aUarum SibyUarum citat,fed non refert cuiits StbylU fint.SibylUejfe conftaty ^ pleraqite aUarnm vaticinia Erythra£ceH mbiUjfim4t apignabantur*

BB /

594 Auguftini de ciuitatc Dei

c Incapitibusverruum. }• SolitM ^ibyllitsaliquidperimtia-vtr^ fuiiftgnijicdre docet Ctcerofeiundo Ue diutnation'. De Sibylln emm lo(juens,fic fcrihitinon ^ffe uutfm tllud rarwen furentii , tum tpfepoema decUrat,eTi cnim ma^t^ artu ^ fctentitt , cfukm vaticinationn ^ mo~ tui'.tum verh ea cfuA acrofkt(hu! dtcttur,citm dimceps 'verfin htfrt* con- netlitur^-vt in <juihufdam EnmamiyCfua Enmu^fecit. id certe ma^uefl attfnti ammi , c^aam furentti : atijue f» SibyUtnu exprime terfu cuiuf- cunc^ue ff.ntentie primn litern tiliu/s fententie carmen omne prstexitur, adhunc modum ille.f-foc etiamfubfignipcat y crg.^.%yiegUcum dictt:

f^itima Cum£t ■venit iarn carwmti teta^. SeiUcet tepm etia cjuo vaticmium tendebat^certu erat literit infertum, <J Qui^am Latinus. } ^^Ubiftc , Quiciam Latinvs ^ extantibm •ver.altaSifir f^antibut.

€ ludicij fi^n\xm\yerfu4 GraciiVt ab Eufebioctmfxiytf ^«otx»- ^tS ponuntur ,funt ht: iefpmTH -^ "^mv Kfi(noK,viif/.HO\ ot' iTttf.

oufK^ rrtifiiv >q>inif Trttmytun^Xj Koajxov VTTvnttt, •"^ovTdtf 3 3tov fM^m^ TTJs-oi i^ i-mTOi, J^TO» fA^ T«» diytm ^fki Wp^^t ;^o'vo/o flw.p«4#»'gf».4u)(<*< ^ «a^aarui^fhi^rmsf-tDi^iiet.

Jf,l'pfl»{ OT.sM-OTTI XOfl^^o'x(^,<^ ttKrU^ilJ^ ^VXTel/.

fi-^^mri r tii^mXtt jSfawi,;^ Trhi-nvanrtvm.

iyyAJui pti^fi 7* itiJx.cK «pjtl<«c tijJhbo,

grif^ Ttn Traojci vixf »» uixAj^e/ov f sT©- ii'^H.

evcf ot-yi» { <t*o'/U«s-» fiiTvf «tjaOT» tXty^H.

iee-mort tI{ <a?g$?|oi< «'xatSi», TDTt vr^^ja XttXn^H*

r«'3«at >S ^of o'»»m 3io\ «^«s-tippiv uioi^n.

^fljtZ<^ Jl l*i <veuiToef iTi^iiy ^fvyu^ 0(^vTmt, V^

cKtti^H ori\a4 »' txi«,arp»)' 71 y^fHa/j.

VQftviv (ixc-i^et fjjvm <fi ix ^«>^(^ dxein:^.

v^dffft ^ <pAQfc^ac,iKH /[ v^ctf^ttt^oujjmv.

»'4®' <fC ^ '''" '^'''jf °v cv eu^mTnm <p iJiHrdu.

iffttt' ofnvnliotti^iiJft H^ OTJATflt ^Xetajet

ovjj n>iy±ii 'jnjntuxit HS^x.^ulovnt x«'4«ffT. trvLKTay^ «f( «e/vo^"»» «^oeviiv 7roXt;'9piuio» dftttrH, lipvHott fjLV(T&'fji>^oiiH£H firu^tst-iti Ktajj.».

•i«pTBtgp€v 5 ;c*®' '^*'" ^M'^" >*?* ^t******

Ad Marcellinum Lib. xviij. 395

n^vm 'j 'ifhi C^pjfL StiT CetOTXuf j « ntiuTtt.

i^TH^' *ftui^^ 'm>nn/£S 'aryg^$,iit/Vy. S-tt^. e ludicij fi^n\.\m.\'^Ia[lem'v€rhjJetiudiciffgno.Gr£eeficeflfuda'' bit terra,iudicu fij^tium irit.

f Sciiicct in carnem V .^Ubi le^Uur-.fcilicet vt camem prtfem diif*- dicet eihem: maluijjein , fcthcet "vt earnemprsjens ^ tudtctt orbew, Gr£t e habei Et iieniet cunclam carne>n cenfurui (^ orhem. g Si aniaia* cuni carne aderunr. j- <ecus Gr£ce tnjidebunt eum cirnifcrumyii^ iudicahit honnnum animxf pro tribunaU: hoc efi , in coypore xidebiiur iudex , ut xifnf ejl cumtudicantur : quemadm: dum frtmo y^^uum hab tnr^Mic leftn cjutajjumptus ej} a -vobn in c^lum, fic vtnut^qu n>udm,)dt<m '^.'idifih <um cuntem tnc^lum- S* qms tanten in G><£co vcr^u niAiL le^^ere rafKe<fofvs,4ut a-afKe^aQptf^tum erit, ani^ tnoA corporibus induta* iudicabit,

h E\\n'cttei'r3i$.\Ir{ic vtrfuf mn eftin Grdtco,nec efl tamenirt Ld^ tino ddditun'A hoc loco:nam oportet (ffefeptem ^ yigintt. i Sanftomm fed€m.}In a!to codice ^ Sanflornm^ fed enir^ : vcruut Gr^ceefl, Caro tunc •mr.it mortuovumtnHb erwn vmietctium: tum fecjuttur,fnf}os ^ inirju^s i^nif in sternum cornptet :fed cjuia hxc rf- Jpera (j^aojurda eTi fententia,malim Ifgere non Tis etyvt j fed tav iiyiaiv,vt roncurdet cum eocjuod Cattne interpretatum efi. k Occultos aftus rete^cns.^CenfcienitarutndibitaperienturyVtefl in yipocalypfi de cjuof cjucntibuf Ubris. 1 Eripitur folis 'i\.\\:>zv.\PotitutHfutHro ertpietur., ixxei4«- m DcncittQoWQS.^Stc Efat£ArO- EtomnusvalLticxAtahituY ^ ^ (kmnvi mons ^ coUu hHmiliabitury^ eruiitplana tn dire^a^ (<; ^Jpt'^^ in viof plana^.

n Non eritin rebus hominum.} Hic marfus parum eonTiat, rjam tcrtio loco pro daf}y'oponitur tribrachu^ : ^ Grs.ce fic bab' tur^ SubUmenon arhpliui imliflum inhomintbtif apparthit : aut v>dehi» tur. Psteratverti : nmerit i» mbn poflhae fubUme molefium. Nf fciovt^ummtclliiTeiidum^perindf futura \iowiuibuf alta ^ vt humi'' lia , quod neutru lUu erunt laboriofa : an quod acjuaUta^ ertt in gine» re humano tanta , vt tfljt -jel opum , vel nohdttatts , vel honorum cel' fitudines non ampUus graues ^ molesi^t fint humano gentrt futura^ ^vt ^pcflnlui Cormthiufrthit: Euacuetur omnis principatus ^ potefla-f humana^ ^fit Deuf omniain onmibus. Nihil enimffra- uius aut dtfficiUui , cjuam iflos tolerare ^ cjuorum falfa aUqua magni* tudinti opinio animos imbuit,hunc infoUntam faciunt opes n$miA,hic ni^ bil tionfihi putat Ucere,(iuodfit eyc maiorthu4 prognatus nefcio (jttihus.

59^ Auguftini de ciuitate Dei

qitosjlnefitiebabet inore^inclytifvidelicetmultii ^feuis latr^cimit' %^ltni adorari vult propter dignnaitytiec 'vllin 'videtur ipfi honor ho~ nori fuo fatisfacere .Ky^lmi robufita mbulowilitefe efje iailat) f^pro^ pugnatorem reip.^ patronum ac defenforem c£teroruni, ideo licercfM hwnana ^ diutnafiolluerejbt 0»; rba prdf-.rocia , ibimin^ excindend^ <iuitatiffiqittiobuiamcat. Eth^caguniw in (.hriTiiano populo ^ in quogenm autor ChriThts dtfertn -verbh omnem in^qualitatem fuTiu^ lttyUonoref<jue ^ princtpatHf 'vniuerfos a l gentiltum infaniaa reieeit, ttihiique cjje 'voluit,quod nobisfhtritui attollnct. o lamarcjuantur campis. f Grace fic: .^equales erunt campit montes , ^ cunBU mare tnnauigabiU fiet.Terra enim incenfafulminu p Oibe ^^m^ns.^Gr^ccyorbtf facint4s.

<j Quia non potuerunt Latina verba inueniri. } NuUum enim Latinum 'verbum habct u4«xov, ^ Graca omnia que ab ea incipititur literafunt ajpirata^quofit tjt ciim ad Ldtines tranfeant, nullum eoruta incipiat ab v lenifine affiratione h^in quopaf?im labuntur imperiti. r Quadratumternariumfolidumreddidir. iP/^waw quadra- tum fit ex reduffione numeri mfe^ 'vt ter tria , ft hoc rurfta in primum ducaturiVt dicamui ter tria, ter erttfotidtmi ,prior illa fummaeTi w- mmytum ter nouem eTi poHerior 'vigintifeptem.Dixi dc his alibi. factantiusf Inferitetiam Laftantiusoperi fuo.V LaSlantiHs Firmiantt* fecutus K^rnobu praceptoriijui exemplum,contra Gentes feptem^volu- mina confcripfit elegatJtij^tma ^ acutifiima , neceTi vUus inter ChTi"^ Tiinnosfcrtptorestamvicintt^ditlioni Tulliane.

t In vs\2iV\\i%\nic^2iS,\La^antiusltb.^.capA%*

J^dff^tat ■^ Sta s>xTTij^cf.m, ;(;»pcTv tfvet-yvo/j, yj S"Ofy«rr yjoftln itt TBurmnxtt <pdf^jt.x.i<iTrtt. /aV« i3 "c /n^oro^^f «TTAac A-yvov Wrs vcbtoi', u Etcolaphosaccipiens.5-

^ Ht\A<piK<ifJ$p&' «ni^«V«,/u» 71« 'dhy^oi

■nc ^oVc5»j"7ro'3f»!rA!&sv,iW»9iMl5oo« ?ifitX»V>>

X Adcibumautemfel.}

ftHt d<p*t\ol^mH ttwrm «Ta^sfr» t^Ttt^tui. y Inhofpitaliratc. } Grace efty Inho^itdmiihdntoTietiietli menfam. 1 Ipfa enim infipiensgens. > H^ecaliui SthylU verfui dicjt:

«JUTM ja e f V x<pfm T^v e^y ^OV ¥K tmffUS,

N

AdMarcelliniim Lib. xviij. 397

a Templiveio velumfcindeiur.V5f«j«c«/*C4/j|Ve: * b Ermortemorierurtiibusd'ehiis.HWtfW.

c Primus refurrtftionis principio.V Grace eji:primuf oT^enieui 'Vocatii initium refuiyeiltoim.vtly primtn oftendens i^poftoln afe «v»- catn tmtium ^fpem refurredionti:vel,^tmtii refnrgem^fji^ cfuaji fa- ciens 'viam -vocatif ^ cleflii:vt fityCfuemadmodum Patdw inqtut ,pri- mogetutus in midtti fratnbtH^^ prtmitid dormientium, Quod cegnaote Romulo feptctr. fapientes claruerinr,quo tenipocc dcccm tribus, qux Htael dicc;">antur,in captiiitatcm a Chaldsisdufts runt,iden:;queR.omuIus moc- tuiis d(U'no honore donatus eft. C A P. X X l I I I. ^^ Odem Romulo regnante Thales Milefius fuifle j^^ perhibetur, vnusefcptem fapicntibuSjqui poft thco 1.^ logospoeras,inquib.Orpheusmaximeomniumao- tilitatuseft, Soplii appellatirunt , quodeft Latine fjpien- tes. *f*eridcm tenipiis decemtnbus, quse in diuifione po- puli vocat^ funt Ifrael,dcbellara: a Chalda;is , & in eas ter- ras captiun^ duft^ funt , rcmanentibus in ludea tcrra duabus illis tribubusjcjuce nomine ludc vocabantnr,fedemque regni habebant Hicrufalcm.Mortuum Romulum cum &. ipfc nuf- quam comparuifiet, in deos, quod & vulgo notifllmum eft, retulere Romani , <juod vfqueadeo iam heridefierat, ''nec poftea nifi adulando, non errando fa£lum eft teporibus C<e- farum, vt Cicero magnis Roinuli laudibus tribuat, quod non rudibus & indoftis temporibus , quado facile homines falle- batur,fed ia expolitis & eruditis meruit hos honores , quam- uis nondum efterbuerat ac pullulaucrat philofophorum fub- tilis& acutalo(juacitas. Sedetiamfi pofteriora tepora deos homines mortuos non inftitucrunt , tamen ab antiquis infti- tutos colere vt deos,& habere non deftiterunt: quinetiam fi- mulachris , qu^ vereres non habebant auxerunt van^ atquc impi^ fuperititionis iliecebram,id efficientibus immundis in coru corde d£monibus,per fallacia ^uo^ue oracula dccipie-

}98 Auguftini de ciuitateDci

tibus,vt fdbulofa ctiam cntniaa deorum quae iam vrbaniore

feculo non fingebantiir,per ludos tamcn in eorundem falfo» rum numinum obfequiu turpiceragerentur. Regnauitdein- i;c Numa jjofl RoniuIum,(jui cum illam ciuitarem putauerit deorum profcfto falforum numer©ntate muniendam, in ea- tiem turbain referri mortuusipfe non meruit,taquam ira pu- tatusntcceiummultitudinenuminumconftipafle ,vt locum ibi reperire non ponet.Hoc rcgnatc Rom^ ik apud Hebreos initio rcgni Manaflc^ a ^uo impio regeprophct^ Efaias per- hibeiur occifus,'' Samiam fuifle Sibyllam fcrunt

L. V I V E S. a pEr idem tempus decem tvihixs.} fJocfaSium efire^e Jfrad X Ojtea Stnnacoenb^cim^Salwannfar nowmaur tKalaeo- tnin reji^e.tranjlattcjuefunt m Mtdarum monteijregnatunt cfi in Sama- viaannn ccl. aregibwijjrael. idem Sennacherth ad citfioaietidam Judxam incoloimtfit tx ^jfyria, ^m xmulatorei Jud££ legi facU.Sa- mariiam nuncupMifunt^ouod Lattne cufiodeifonat^auior Eufeb. b Nec poltea nifi aduIando.J/V^wCVero in I-hd.fpiCh diuini- tatem C^fatn didatornprofmdity ^ Seneca dn^iniutcm Claudij ir* udet^ ^ Lucanwi omnimn Csfururn dmmtatem (ouculcat. c A qao impio rege. } :r Euftb^ui : ALv^affei impius Ffaiant iiit: rftcitjiatuanqtiefiiarn pofuil cjiun^uefacies habentcm. Dl EfaiA fic Jr/teronyn,ui : Efaisi in I-IlirufJcm mbih gmereortu. cf\. tbia^ut prQpha..uiifub Manuff( regc.fcOw ind^a^partei nccubuit frpulttif" cpie tfifub ijuercu Kogel iuxtatratifuum aqiiarumjquas olim ET^chieu ruxtaf.o chfiruxcrat ptducre.

d Samiam fuilfc Sibyllam. } Eufhitti de eifdem tempor:bus :Si- hylla Samiu,cji4d JJ erophiLi ap^ellatur ,in Samo infigni^ habttur.

Qui philofQphi cnitQeiin( ic^nancc apud R.omanosT3rt|ui'iio Pri-

fco,apud Hebrxoi S'(^cchia,cum Ki<iufalem c.iptaclt, tem-

plunqnefiibucrrum. C A P, XXV.

Egnante* vero apud Hebrjeos Sedecma,& apud Ro- manos Tarquinio Prifco,<]ui fuccefferat Anco Mar- tio,ducius eft cjptiuus inBabyloniam populus ludeo- rum,euerfa Hierufalcm & replo illo a Salomone coftrucl:©, ^lncrepantes enim ccs Prophet^ de iniquiratibus & impieta- tibusfuisjh^c eis vetura prasdixerat,n-!axime Hiercmias,*^qui etia numeru definiuit annoru.^Eo tempore^Pittacus Mityle- ii^eus vnus e fepie fapieniibus fuifie perhibetur. £t (^uinq, cc- ceros ^ui vt fepte inmicr€ntur,Thalcti ^uem fupra comemo-

rauimu s.

Ad Marcelliniim Lib. xviij. 599

rauimus , & huic Pittaco adduntur , ^ eo tcmpore fuiflefcri- bit Eufebius,quo captiuus Deipopulus inbabyloniatene- batur. Hi funtautein, » Solon Aihenicnils, ^' Chilo Lacedx- iiK-nius, * Peiiander Corinthius, '^ CleobulusLindius, ^ Bias Pricniieus, Omncs hi fcptem appeliaii r.ipicnres poft poctas tiicologos ciaruerunt,"^cjLiin gcnere vitte i|ucdam laudabilia praftabant hominibus c^tcris, "&: morCi nonnuila pracepra fcntenriarum breuitate coplcxifunt. Nihil autem moniiTit-n- torum tjuod ad Jiicras attinet pofteris rcliqucrunt, nid cjuoi Solon qualda lcgesAthcnienfibusdediirc pcrhibttur.Thales vcro phyficus fuit , & fuorum dogmatum hbros relicjuit. Lo captiuit.itis ludaicx temporc, Si Anaxinian«.lcr,& Anaximc- ncs, & Xcnophancs phydci clarucrunt, Tunc &: Pyihagoras cx quo coepcrunt appellari philofophi.

L. V I V L S. a Ty Egnantc vero. \ Naborodroforni , {jui infacrU literis Nabn-^ X \ godvnofjr dtcitur , cttm trtbn-i regibia ludn bellum g(f^'-t , ci<m lcaclitm pnmumyCjHern trtitttantiwfibtfec:t:deinde cinn lechonia loa-' (iiimjiLio , ijm ettam pAiruinomtne fxptnuncupatur ^ auem tcvttoYcgni tnenfe tn Babylont.ni tranTinlit ,Jpctltata ludaa pr<efe(l6.jue le^toni Alatathiuputrno ieihomx, etiu cjue /Vl^taihtam Scdechiati apf>.lU- niijceucjm,i dicat donant luTiitum , vt vcl tu?it.i£inr€t)m admmi" fiiatidh ..dwunaeiur , 'Wc-/ iuiiitix tilitis (i^ xltionn dtutnx. Scdhic (^mN.tbo'.odrouoforv parur/i efjct uiclt^ audiem , TrM^num mfe belluin (onittuuit. ipf: en:m Chiddd.u^i lu^cnti cxetcnu Jincs /udxa: it.grefftu oninid^ue ftrro atcjue igni longeUti^ne pcrpopuUtHS , "vi bem fJierofo- Ijwas co.ma linxtt , prejfofque diu mtoleranda fame ludteos cepit , ac n-^tm tpfum vcnjis prtUi anti: ein-i ora liiei is lui/.imbHs pnuauit , cate- mfciue reiigaturn in Babjlonem cu-n toto populo pvrtraxtti itniuerfam- <lue njrbetnfundttu^ euertit .

h Increpantesenim eosproph.} Mieren.ias prophcta-vaticinari "'^'"^*- coeptt dtcirnottrtio anno lbfi£ filij ^mon rig-.i Ihda ^ijt tdem ipfe initio fht optrts profitetur. Euftbiuf in deci.i um annwn retjcit inittum prophetix, ilUm pr^dixit^ue i>enttir.im cladcm Judx^ijt ipfe in i/oluifi" nefuorum 'vaiiciniorum decUrat. De Mmetnta,^ captiuitatc^ exci^ dt6eiueludx£gentps ^adhunc mndumfcribit ^lexander PolyhiTior: Temporibui , incjuit , loachim Mieremioi prophttfHiit , <jui n^iffu* "k Z>eo , cum ludxos aureofxmHluchro , cut nor,ien er^t Baal ,facrijican- tts reperifjet , futuram th propter hoc caUmitatem pr^dtxit : ■vnde Jonchtm viuHm lufUt fxemari. JUum OHtem dixiffe foueai tpfiS a rege

ThaUs.

400 Auguftini de ciuitateDei

^ffyricrtuncaptosmxtaTigtidem i atque Euphratem, eijHer» Itgnis facturos.fl£c N abocodrej >;um regem JSabyiomie audiwffe^ ac Stibare Aledorumrcge m auxtUum addu^io clxxx.pedttumiequitwn c ^ xx» Al.CC ac x.n ilhacurrmm^prinio Samaritanas omnes njrhes , Gali- UamiScytho^oUn i^ Galaditidem euert.ffe-demde Uitrojolymam ^ Juclanrum regem loachim 'viuum cepijfc , ^ aurumt argentum,asy ca- ttra<jue omma qux in lemplofuerant , arca excepta, e*r tabuluj in BA" if^i^*^maJj>ortalfe..,drcam eww,j«^w« Hieremias ^detinuit.Sic tlle. c Qui etiam numerum definiuit an.V jFJiere.i»^. Septuaginta an- nos duraturamferuitutem ludatcampr^dicitur. ci £0 tcmpore Pittacus Mitylcn.^ Eufeb.Uh. 10. Pr£par.Eudng* feptcm Gt£ct£ fapientes tenforibi^fujfe Cyrifcribit ,fed £tas eortim nonpotej} 1/nofemel -wrbo definiri:nam altj inter eos iunioies , alii fe- nioresfuerunt. Conjiat ihalem cnm Cyro effe congrejfnm: ^ Solencm, a<. Pittacum cum Crctfo , c^m beUu cum Cyro gtf^tt^fed njltimhfuh tem' poftbttf,ptima Cyri ttmpora attigeruntj Florucrunt enim a quadragti- jlma ad c[4tnqs4age(fm^j Olympiaiem. NonnuUt ad cfuincjtiagcftrtiam prtmatn^i^ fecunda i^ teriiamy-vfque ad oSla'. am.Eufeh tnChroniiis ThaUm tn;rima tcir.pora RomuUregti cofert, itifigNierroreyijelipfus autorny-vel Uhrarijyfed cjjuim ^ilugijiinvn ejlfccutiu. Qinenim potutjfet Cyri temporapertingercyhcc eft, ab Olywpiadi' ocJaua ad qutncju gefi- mam qui^ttavixijfe , annm fne t'ucentn ? Qui longif?i-mam litam d<mt T haleti^nenagin: u non excedunt unnoS\i)t Scficrat:s:r.d -vu ghfeptua^ gintafeptern tantum attribuunt , queTfiadmodH.f) Laertittt nfert , ^ Eufebiu6 ipfe prtmo anno Sertttj Romam regn feptimi,(eptetnfapientes fiatuit.Etpriino ^^^nci Marttj Thalem Alilefiu.hoceft Olynp.xxxv, cfuem ait ad aSiauam ^ cjMtcfuagefimain Olymp.peruen.jje. ^ in hu-* iui regti lepora dibutt referrt inittum Thaleti^',non Rcwtdi- jdc def^ ptem quide fipienttbui , cjutfucrixity maxi^va eft mter Gr£CQS dtjfhjw. ambitiofe fua 'vnoc^uo([;fautte. PnfcihoJntnes Oinnes,c]ui aUcjUaprafa- ret arte,vt nosgnaritaut fciti iUiu/s., ita iUi <Tv<ptv 'uocahant, hoc cftfapi- entem.Tum poet£ fapietes funt diS}i,vt f-Iefiodw^^flomirvi^ Hinc Thaies dtBta eftfapiens, ^ Bioiy (Qr Ptttacu*-^ ■^clon, Ve htientm JOicearchw cojlare ait . Qutpa-viro hisfmt adiungendi , cotroucrfijftmU tft-Necjue enim de parua re agttur mhilmaitti tn rehu^ humanis atque fr£ftahUit*i eft cjuam hoc.rulgo illt tres adduntuTyquos hic ^^ugufttnus Jfi r etiam Laertius . Plato in Protagora Periandrumfu^uUt , pro eoque Myfnerepofuit, de cuius patria non conuenittplato Chenctifacit, cjue ferunt fuiffe etiam ut!ni)i^f»tnv,hoc efl hominum oforemy-ut Timotte,^^ t^pemantum.LtandriHS mc JVIyfomreUn^Hit, mc cUehulu.fed Leo~

phantuiJJ

Ad Marcellinafll Lib. xviij. 401

phdntum Ephefium ^ Eptmenidem Cretenfem. Epharw Periandro fttbiiitm Scyihaiu Anacharfim. al^ alios addmt ^rifiodemum Pam^ philai.n ^ Scahratft i^rgmum.H .rm%ppm ij.fapientes iradit: Solo- nem^Thale,Pittaciii^Btantemi\leobulii^L'hdone,, ,PeYi(indr»,i^na' (harfin,.>^cufiUum, l£p$rnemdemi Leophanium.Ph recydimy ^rtfio» demi:myPythugorumjL,afium)fJernnonem,i^naxa^oram. e Pittacus Mitylenseus. ^^»c naim efi Hirrhadtopatre Thrate, p-ttA^^'^ 'vtfama eSi,Aliihylenn -vrbe Lesbi tnfuU , -viV ^ amans libertatif, propter qua iVltlanchrupatri^ tyrannti expulh.^ fortif^iww. nafin-^ vulitri certamine congreffm cH Phrynofie unpiratcre Athenten. Pan» €ratiaj}e,qm etiam Olympia ■viceratium confcit^^ iuUtf?tmui : nam €^mm iurt de agrt pojfeftone inter .^Jthemenfcs ^ Alityl:nxoiagtre-' tur, eleclui tudexpro ^thenien.pron'inciaun. (^uoarca Alttylenai principatum et detulerunt^ciuem ipfe tcnuft, quoad ns ciuitath fu<t con- fiituerentur,^ in meUoremadductrenlurfiaturrt,f>ojha dtprfuit Obijt anno £tatn fu£ feptt'.agcfim9 , OlymptaUe prima^j^ qMnauagefimaf decem annts poficjita^nfe in ardinim redegcrat. f Eo tempore fuifle fcribit Eufcbius.]- Et in Prapar.Euang» ^ inChronicu , quodoptttin digsfti.ne tehtporunfmultum hic y^w gufiinui fquitur.namrege Cyrofiiluttii eflpopuluf , fnb cuim prhcim fatufloruernntfeptemfupientei.

g Solon Athen.}" Solon in SJamina natta infula , iurii ^ ditio- SoUnt nn ^thenienfispatre Exceflide mhtlifitmo-viro-inempe tx Coiroge^ niis ducente. Leges "Dracoms fanguinariof mitigttuit , latti humanto' ribm toto orbetnclytn. Namillas priorts , -vt DefadesoratorfolitHi erat dicere,non atramento fcripl'crat Dracoyfed huinunofAngu/ne. O - mnibi^i* erat idemparatit vltimum fupplicium , cjuamlibet icut crimme conuifiis y etiamotij. Solon aduerfatM ift femper P fiilraiipiopm^ui fui tyrannidi latenterobrepenti , cjuan' "vbt inuafiffir cmtatem 'Kiidtt^ in K^egypiH abbft, hmcad Crctfum uge Lydia:tu/n in CiUiiaru^ %,bt So' los condidit , (ju£ pofteafuit Pompei^polis^ piratis a Porr^peiovidifi deinde tn Cyprum mfulamy -vbi morte obut^anno litAfuA Ixxx. Fuit t^r(hon K^ihin.teHio annc Olympijdti xl-v) Nam tam tUc annui e'-* rantprincipatH^ non dec/nnaleSy-vt antea. .-ithemcnfcs et tyranmdem obtuLerurrttijua tpfemagno animo rexf^uit , adhonatta potius ciuesfuos^ njt inlibertateperwanerent Solomsleges aliqHotrecenfent Laertius ^ Plutarchus in eius '■ctta^easl^omant infua^ xij tab.tranTlulerunt. h Chilo L^ctd^mo.\fJicnatUi eft Lacedamone Damagete patre. Chfio» Ephorus fuit,qui magiftratus non admodum k tribunatuplebis Roma" no dijfert, Ipfe enim tnftituit -vt Ephori regtbui adtungerentur, fm$ ^u^.de mi.Dii* Tom,^* CC

40 1 Auguft ini 4e ciuitate Dei

pa cil^iuiu ^ inferwombtis perbreHis , qutd ipft pntrium erat:n l. aiOiiifinu' 'vulgo vocant. jinTiagQras JHUefiut Chiloniii loquedi mo" rem nominat.Ohijt pifa dumjiUii Olympionicam complcnitur. Jpfint imarini elogium inditum efif^iffe mterfeptem fapientifiimum.

PeriACier, i Periander Cor. ^Jn hoc homine nthil inuemo tanto dignu nomi- ne^nam tyrannw fuU ftu ciuttatti,quem magtjlratuf<eue ^ crudtlittr exercuitt^iji' iracundtafuit tam incenfa^^vt etiam infanierit^^ tnceTim perpetramt haud nominandos,^ fua ciuitateauro ^oliauit,vt -votum folueret Quti inter hac locu^ fapientixi idcirco ex fapientiun) numero a plHrtwii retecitts rji.Caiterum Sotion ^ /leraclidos , ^ i^aphila non hunc C orinthtorii tyrannum , fed alterum c^ucndam Periandrnm aiunt fuijjefapitnte^t^mbracix natum. ,^ri7ioteles etiam hunc fapientem Corinthiiffe natumperhibet y ^ quidemtyrannipatruelem^uidam pHtant.Plato Corinthium negatfmjfe.

Cleohuiui, k Cleobulus Lindius.}H/V ex Lindiofuityquie -vrbs efi Rhodi in- ftU ,^'lij Carenjolunty^vt Duris.fuit paire Eu.^gor^^^virib formdqtte cuncljS Atatis^fu£ antecellens» Jn x^egypto didtcttaCuiM^jilia Cleobu^ lina infgnii fuit njates anigmattmt herotctsvc-rftbui (onfriptofum,

JSlas» 1 Bias Prienxus,}' Natia eji Priemis "vrbe JonU Teutamo patre^ hunc fcrunt delatu ad fe tripodem aurett ad J-JerctdeThebanu mfijfet auod Prisne patria T hebanorum e^tt colonia. Confdiis (^prudetiafna patriagrauiter ah fJJiate L^doriimrege Croefi patre obfeffamlibe-' rattityhuiusfcrunt illud effe "oulgain.Owma bona mecumporto^nJt Cic, in Paradox.frihity Miror Grxtos ta infigni^ diiii nuila in vita Bia- tpsfeciffe mentionemifed nec Prienem tradunt Bianteviuo captam tffe, Profe ho nihtl dttbitem memoriafalfum hi< fuiffe maximum 'virum, nec tffehoc 'vnicum exemplum. Seneca 'verifinnlitM cjui Stilponi Alegartnfi di^iu attribmt librOiQund in fapi-.nte non cadit imurta,fecundo: nam J\4egaram tunc cepit Demetritts Poliofcetes.Obijt Bias morte fuautf-^ pima dormlenSyCapite infinum nepotuli exfilia reclinato.Prienenfesfa-' ceUum ei erexerunt.Satyrus feptemreliqun huncpy£tulit. m Q^ia genere vit^ qu-^dam laudabilia pr^ftabant.V Di» C£archuf Peripatetictfs eos cjuifeptem fapientes vocantur , fapientes fuiffc aut Phllofophos negat^fcd cordatos tantum,^ ligum latores: eX cutus fententiu Cicero in Lalio^mcptit: Quifeptem appellantur,eos ^ui iftafubtHitu cjttxrunt,in numerofapientum non habcnt' n Et morij nonnulla.} Ctrcunferutur Gr^ce aUcjuotfentetioldfe' ptefapicntU ^ ex eus ^_yfufonitt^ ^uadavertit carwineitu refperfifunt omnes ^ Gntcorxi ^ LatinoruUbri faptenter difiis,^ yyttf^mt eorv, 'velut Thalis-.Eade expeHa cjux parentibw fecerisy optimk aciuJiifSimi

WM€-

AdMarcellinum Lib. xviij. 40J

mtttmu/s.fi iffi nonfecerimui,ejf4£ in aUU reprehendimuf. ffttiits erat ceufymholtii-vt putant,Nofce te Pitt4ct,Principatum viros d>ci^areS prudentiit ejfe dare opera,ne cjHidcomingeret adu^rfv.forttufi contigif- fet^mavno ammo ferrefymbdum: J\Jof e occajianern . Solonn erat Nihit nimti.Chiionn:PrAj}are damnum turfi lucro.auru cotib ixplorort^me- tes hominum aHro:fymbo'u eitii,Sponftoninon detffeta^iirum.Pertan-i dri:Stipandum fjje tH,cjut velit diu wiperargy non armu , fed beneuO' lentta.Cleobulf.Cauendasinfidias immtcorunu (ir amicornm inuidtamt Biantts : Indignit h.mtnem diuittarumgratia non laudandum, perfua- dendo acciptendum.mn cog 'ndo^fy^^bolum.Plw es valt Congruit enim fentcntia t^u^jiini (^ Eufehim tn decimo Pricpar. inquiens : Nihtl aliud ab iftis fapientibui rffi: coroperturn , quamfntenttas commodas f^ hreuifr diciaf,nd 'vtiiitatem ' uwa^is "vit^. o Nihil aurem monimenrorum cjuod ad lireras atriner,}/^! nonnuUi eorum carmina dicuntur reliqui^cvt S olon, ^ Bta4.

(W)d co tempnre quo itnplefis feptujgintA anni.studafotutn cft refolata japtiiiit.is,Romani quoquc a dominatu fuat rc-

giolibemi. CAl». X X V F.

^ E R idem tempusCyrusiex Perrarum,quictiani Chald2eis& Aflyriisimpcrabar, relaxata aliquan- cIBSfck? ra captiuitate ludarorum , (]uinquaginta millia hoiniiujiii exeis ad inflaurandnin templum regredi fecir. A cjuibustantum prima ccijpra fundamenta , & altarecon- ftnictum eft.Incurfanribus aute hof>ibus,nequaquamprogrc tli icdiHcando vahierur,dilniumque opus e(t vfque ad Dariii. ''1'er idem tepus etia illa funt gclb,qua? confcripra funr in li- bro ludith-.que fane in canone fcripturarii ludei no reccpiflc dicuntur.Sub Dario ergo rege Perfaru nnpietisfepruagmta anniSj^^quos Hieremias prophera prsedixerar, reddita ell lu- dieis foliita captiuirate libertas^regnate Romanoru leptimo rege Tarquinio.Quo cxpuifo eriam ipfi a regum fuorum do- minarione libcri eflc ccrpcrunt.Vfquc ad hoc repus prophe-» tas habuir populus Ifrael-.quiquu multifuerinr,paucorum 8C apudIuda?os,& apud nos canonica fcriptaretinerur.Dequi- bus me aliqua polituru ciTe prnmifl in hoc libro, quum clau« derem fuperiorcm,quod iam video eilc faciendum.

L. VIVES. aFjEridemrepusCyrusrexPerfaru.V Cyrus PerJarttmreXit^^fUf;

1 filiusfutt Maodancs, t^ftyagis Aledorum regisfiUa , ^ Cam» h yfii obfcurg locQ nati , Cynu dt^Utf k Cyro , vt ferunt, tyllbani^ ^

CG *

'404 Auguftini dc ciuitate Dei

jberU amne,mxta quem eft educattu. Bellum auofecit, quo 'vi^o,im'^ fertum ex Aiedh tranfluUt ad Perfas.ldem Chaldxam unferio adtun<^ xit.Nam Sardnna^alo mortuo^Medi quumti^ftfibi im^erium cojlitu^» fentyChaldai ^fuos reges habuerunt Babylonet mter cjuos Nabucom droforus.queChaldai HercuU rebtngefiu ante^otmnt^duxiffetiue tra' dunt viBoreexercitum -vfque ad columnof ,iit Straba ex AJegafihene fcrtbit. i^lpheus de rebtii %^ffyiorumloquensJnquit: AJegufthenes 'virprifcus Nabucodrofrum Hercule robusitorcmfuiffe dicit^^vmuer-» famque Ltbyamn^fd/nque i>fque ad ^rmeniosfuljegifft,quem Chal" dxi dicunt , quuM m rngnura rtdiijft , furore dtuinutu laptumy ma- gnavoce exclamaffei O Babylonij.futuraiti vobts caUn,itatem magnA 'VQcepranuntio,quam neque Beltcs tUe,nec vUavu dcorum auertet: •uf- Ttiet Perfa muliis,qui vobis ajferetferuitutem. H&C aliifque eiufmodi diilii fubiCo euanutt .Cui fiLitcs Ai dina RudocHt fucceftt , qucmjglifa^ res iiiterfccit,ac loco eitt^ regnauit , cui Babafo f^rafcui filiuf fujfe- fit^ ejl-.quo inftdiis interempto Nabtutdocttf regnauit. Hunc Cyrtti capta Babylone Carwania principemf cit.Hac t^lphaM , Pratere» ^UA Alexandcr Polyhiftor dc fucceffortbm Nabucodrofortfcrtbitpatt-' lo diuerftfis, quam Alphttti^fedfumrnafere eji eadem.Jofephttf tamen libro decimo.duos Nabugodonofor recenfet , dr fiUum dicit Herculi k Megafihene prxferri in quarto libro Rerum Jndicarum^fedpatrem effe qui Hierofolymam cepit. N abucodronofori fiUo dictt filium etiam fuc- cef^iffe t^mtlmadapacum, fiue ^bimatadocum qui lechoniam regem foluttthabuitque inter primores auU.ty^milmadapaco quum xviij. re^ gnaffet annoSfharesfuit £gre(fariwfilitii. Huicp(flxl. annosregni l,ahofordactnfiliu4,cuipofinouumpriniipatwmenfem Baltafar , qui CSt* Aiaboaryquem Cyrtn regno ChaldAo expulit,vbixvij.annti impf raffet.Quf annorum computatio,fi vera ejl^ plures quam centum anni funt a calamitate Judaica ad Cyrum Perfam. Non dubium quin ftt error,cuiui autoris ne anfrtba.haud fadle pronunciarim. Cyriu ver» commottts vaticinio Efaix^qut ducentit (gr decem annis ante ipfum d§ regno eiu6 etiam nominatimprtdixerat^Judaos foluit , vt inpatriam vedirent vrbe,templt*mque refiituerent^redditis templi vafis, qua Na^ hucodroforui in Babyloniam aduexerat. idquefahum efi anno pofi' quamin SabyloniamJudaierantdudiquadrageftmo , autore Eufe"- hio. Itaqueprofedi funt qut templum adtficarent & vrbem. Sc d quum vicinariigentium incurfibus opUi impedtretur , intermiffum eJi vfque adfecundumannumDar^Hifiapisfilij, qui expulfts Afagu regna" uit. Hicenim propter ZorobaheLredire Judxos inpatriam permiftty frohibuUquti , ne quit ctnJirHOionemvrhis^templiinterturbaret,

2ta

Ad Marcellinum Lib. xvii) . 4 05

Jtafeptuagejimodnnopofi (aptiuitatem ludr.icam , dirutumque tcm-' plwnpopulxi in antiqua/i fedes remi^auit. Hac ex computatione £»- feb^tquietiam Clementem autoremfententiafux adducit , in hunc mo- dum : Clemens quoque yinc^mt , hn congruit in prim» flromate^ita fcri* hens: Etperfemrauit captiuitas annis feptuaginta vfque ad fecun- dum annum Dartj fJi[la^U , qui Perfts , y^ffyriis , ^ f^^^Jpto re- gnauit , fub cjuo ^ggeui , ^ Zacharias , (Jr t;»«i de ducdectin , g«i vocatur ^-ingeltn , prophetauerunt yfacerdotidqun funBtn ffi Jeftnfi'- liu4 lofedec. hac fupradi^r<f vir. Quod autem feptuageftmm anntti defolationti templialtero anno Daru fuerit expletttt , domtTiicta teTfis efi Zacharias propheta,fecundo anno Darijdicens , Domine omnipo- tenSfquoufque non mifereberii fjierufalem , ^ ciuitatibm luda^quas dejpextfii.tfiefeptuagefimtti annui efi.Jta Eufcbiitt. Nam Jofephuf li- br» vndecimo a capttuitate \ud££gentif vfque ad Cyrum Ixx.annos numerat.

h Per idem tempus etiam illa funt gefta,qua; confcripfa funt in libro ludith. \ ludtth vidua Bethuliam ciuitatem fuam obfidio- ne fiolophernu ducti Nabucodonoforis liberauit , vtin ettn librofuse narratur. Quiltber Chald^o fcripttn fermone ,ftcut fJieronymMin" quityminus autoritatts habet ad ea roboranda ^ qu£ in contentionem veniunt.SedfanSlttt Nicentt^ conuentua ^interfacrarumfcripturarum volumina ^ hunc Itbrum computauit. Beda in Temportbtts ait. Cam- hyfem Cyrt maiorufilium , ab fJebrdU fecundum Nabucodonoforem »vocari^^ fuh eo conttgiffe,qu£ de Judith narrantttr. c Q£os Hieremias propheta pr<Edixerat.>//*erf?w»< vigeftmo- quinto : Et feruient omnes geutes tfia regi Babylonis feptut^iata annts,

DetemporibusProphetarumjquorum oracula habcntur Jn libris:

quiquc tunc de vocatione gcntiun=i multacecinerunt»quando

R.omanoiumrcgnum caepit,AfryrioTumque defccit.

CAP. XXVII. ,^y, Empora igitur eorum vt pofsimus aduertcrc , m K(m anteriora paululum recurramus. In capite libri Ofee prophetar , qui primus in duodecim ponitur, ita fcDptumell: VerbumDominiquod fafitumcft adOfe« ^indiebus Ozi^ , & loathan , Sc Achaz, & Ezechix re- gum luda.^^Amosquoquein diebusOziae regis prophctafle fe fcribit:* Addit etiam Hieroboa regem Ifrael qui pcr eof- dem dies fuit. Necnon Efaias filius Amos fiue fupradifti prophetac, iiuc ^uod magis prohibetur, alterius, qui non

CC 3

-4o(^ A uguftini de ciuiratc Dei

proplieta codem iiomine vocabatur, eofdem regcsquatuor quos pofuir Ofee ia capite libi i lui , ponit , quorum dicbus fc prophetaflc pr^eloquitur. ^ Micha^as eriam cadem fuaf pio-t pheti^c commemor;^t tempora poft dies Ozi^c. Nam tres tjui fecjuutur reges nominat-.quos <?c Ofee nominauit;Ioathan,& Acisaz,& Ezechiam, Hillinrquos code tempore (imul pro- phetaiTe ex eorum literis inuenitur. *^ His adiungiturlonas f odcm Ozia rege regnante/&Iohel ciim iam regnarct loa- |han,quifuccelsit Ozi;^. Sed irtorum prophetarumduorum Tempora in chronicis,non in eorum libris potuimus inucnif re,quoniam de fuis dicbus tacent.8 Tcnduntur autem hi dies arege Latinorum Proca liue fuperiore Auentino vfqj ad rc- gcnn Romulum iam Romanum , vcl etiam vfqj ad rcgni pri-« inordia (uccefloris eius Numc Pompilij.Ezechias quippe rex Iudaeoufq;regnauit,acper hoc perea tepora ifti velut fon-c f es prophetize pariter eruperunt,<juado regnum defecit Af-.. (yriorum,c<epitque Romanorum:vtfcilicet cjuemadmodunni |-egni Aftyriorumprimo remporeextitit Abraham,cuipro* mifsiones apertifsimae fierent in eius femine benediftionis omninm gentium.ita m occidentalis Babylonis exordio, <]ua fueratChrii^us imperante vcnturus,in quo implerenturilla promifta oracula prophetarum, non folum loquentium, ve- fumetiam fcribentium in tantsH rci futurae teftimcniumfol-. ueremur.Cum enim propheta; nunquam fere defuiffent po- pulo IfraeljCx quo ibi reges efle coeperunt, in vfum tantum-» inodo eorum fuere,non gentium.^ Quado autem ea fcriptu-. ra maniFeil:iusprophetica condebatur , quae gentibusquado-» que prodeffet, tunc oportebat inciperc, quando condebatyr hsec ciuitas,qua: gentibusimperarct. L. V I V E S. Oztas* a TN dfcbus Ozia!,& loathan» & Aehas, & Ezechiae regum , X iuda. }• Nnfquam certius collgitntur temporA , c]ua'n ex ipfis eifj 4empTCphetPS,jlcjHibHifcripferint,teTTtJicenttir.ldeo ctirn eorum tej?*-» moma.ac 'velntfyngraphas hahmrimw ^aliorurn addutere fuperuo,'^ fttneHmfiterit, Ait er^o fe fub tUis ttihias regibui dimrum trihuum 'vattcinatumi^kipater^filiu: , (^ neposfuere , ^ ■vltimo eorum impe-* tantednd^fvnt der.em tribi4« ifrael inChald^iam a Salmanafar re-^ ge.ltaque Hitronymusdocet, ^ ante .aptiuitatem , ^ poji Ofe0 frophctatM eji,^ tam victnam <juam pr^fentem^ quam etiam pr^iten rf((im»0' denmi^ff^ 'venturm » & IhxiJJc ingrtteitt^.FmQ 0^04

tiixii

Ad Marcellinum Lib. xviij. 407

*t/ixit (juo tempjre wagnum lUud ^ vajlttm ^fjy>^ioiMm impertum condditiri.beUanttbns Aledtt.Hune alij ^z^riam nom$»mt,ne ijuem 'variet.ts faUat noitnnum.

b Amos quoqj.J-L^c hoc fJiironymfiiit^wospropheta , quifcqa' tttr lodeiti^^ eji tertittf duodecim profhitarum, non tjl tpfc «jfiJ-r/»/ 4- trem Efiuprophetx legtmm. Jlle enim^^^l^ti fcnbitUi p^rpnman» ^ vltnnam nommnfui Uteram H ^\ (f^ interpretatur {ovttt atcjue tobuflm y hic ■vero DlOy per V &" ^ i"terj>ret.itur populM auulfi44. Altitx liter£ 0 ^ ^. vtrtcjue communesfunt. ^pud nos autem cjui tan tum •vocaiium Utirarum y ^ s litera j qua apud fiebr£os tiipUxcjl, dtjfertnttam nonhabemta . hdc ^ alia nowina vtdin^ur (^c commtt- nia,(jU£ apud Hebr£os elementorum dtuerfitate , ^ jut} prcpnetati^ huidifitnguuntnr.fJocigiturpropheta, qttem nunc habe.r.ti* in nia^ nibu^yfuttdcoppidol hecuCy cjuod fex miltbttmd mertdtanam pU- gam abcfi afan^a Bethleem , quA mundigenuit Saluatortm , ^ vl^ ira nuUtn eji 'vicultis , ne agrtfics qt^idem cafoi , ^ furnormn ftmtles^ nttof ^fri /jppcUai inapalia.tanta e/? eremi vafiitofiqute vjque ad tna- re Kubrunt Pcrjurtimque ^ Athiopum , atque Indorum ttrmines dilatatur , (f^ qttiahumi arido atquearenofonihilotnninofrugumgi^ gnituryCuncia fwtplena pajloribtffiVt Tterilttatem terr£ compenfent pecorum multttudine. Ex hoc numero pafiormn ^ yjmos prophetJ fuit Jrnperitni fermone fed nonfcicntia, idem enim qui per omnes pro^ phet4uJ^iritttifan^}tt^loquebatur. Tantum Hieronymtn. Quqmagis tniror , cum proUgus . qitivulgo in nojhrtf facrtf literit huic prophet£ pr£po)titur , hoc ex loce Jti defumpttn , legi exprefie ineo etiam ^m»i patrem Efau pnfhetain futffeforfan ex Hebr£orum dogmatCyC^ui vt flicronymKi in Sophottiamfrtbit, tradunt cuiufcunque prophet£ pa- ter aut awi^ ponatur in tittdo^tpfos quoque prophetoi fujff. c Addit etiam Hiero'ooam regem Ifrael. } NontUumqnitem' Hitrohoti. poribtis RoboainfUj SalomonU autor fnccidendifuit decem Irtbubin, ejui centum ^fexaginta annispr^cjiit htnicfilium loas. d Mich:easetiam.}'f/M'/<: fJieronymtts tradit non vaticinatum efft Micheat» tefnportbu^ OzjiHjfed eiu^flij loatham , quem L KX.fecerunt terttt^m fjcbraifextiim habent tr.ter xij.minores.

e His adiungitui- lonas. }■ Eufebitis in temporihm ^T^ri^ , qtu idem efi OK^ioi: Prophrtabant apud fJ ebr£QS,inquit^Amos, Efaias, fSf lonas. Et fHeronymnu in Ofeejn quoperf^icuumefty inquittpro- phetante Ofee^.Efaiay^ loel,^ ^^mosyfr ^bdiay^ lanay tS^Mi- ch 4kl,^Mi 9vy^ttm eittifuerejhoc «Jl contep^ranei^ tegv.ii decetribuw,^

CC 4

4o8 Auguftini de ciuitate Dei

eJfefinkum.Et tn ^rologo in lor.dftc ait:Tr:Mt H^hrei ofeef^^mof]

Ct EfaiA.ac Jona' lieifdem prophetnjje iemporibm.Jncjuo eodem pro-

logo opiniQnem (^uorundaot r> fert , cjuiexifiimarunt Kyfmat^ipatrttn

Jonan» ejfefiUuni illum -vidua Sarpptan<t,<:^nem Melia>svit^ reddidit^

tnatrepojh^t dtcente-.JS! u*tc cognom.qttia -vtr Dei es ««, ^ njetbuni Vei

in 0^0 ttio efi -uerita^yir ob hatic c^ufa.i , ettam ipfum puerum fic voca^

tum.,^mathi cmm m nojha lingua veYtt.iteri*fon.:t.

f Et loei.} Inierpretatur ^^^^iuSf,^ , inquit Hieronymtu , id eji in^

tipiens. l"ulgoU^im^,y,hunc.ifdem ttmpmbtti affiatumDeOj ^u9

prophetasfup-.\ iores.

g Tenduntur aure hi dies a rege Latinorum Proca.} ^uenti^

nuivegnauit annos tngintafepteni'. huiu^ tricefimofcundo ^ itEufe-,

hiut digert^yceepit iyf-xarias regnum in Jnda. Eutropttu ^T^riam ii%

tempora Proca redrcit^c^uod •vltimts annu ^uenttnt coeperitimperare^

ETrech(£ vero regnum prima tempora NumApertigtt.

h Quandoautem ea fcriptura manifeftiusprop.V jUtenim

prophet£ quos perctnfuit ^gentium vocationem pr£nuntiarunt,vt phjt

Hpenet.

■ Dehis qui ad Eaangclium Chrifti pertinenr,quid Ofce & Amos prophetauerint. C A P. X X V I I I.

^^^i Sct igirur propheta, quanto profundius quidem lo-. V quitur, tanto opero<ius penetratur.Sed aliquid inde ^j fumendum eft.&' hicexnoftrapromifsione ponen-s- dum.E* erit,inquit,inlocoquodiftum eft eis: Nonpopulus meusvos, vocabuntur &ip(ifili) Dei viui. Hocteftimo- monium propheticum de vocatione populigentiij , qui prius non pertinebat adDeum , * etiam Apoftoli mtellexeruiit. Et quiaipfecjuoquepopulusgentiufpiritaliter cft in filiis Abra hxj^^ac perhoc rcftedicitur lfrael,propterea fequitur,& di-f cit:Et congregabuntur fili) Iuda , & filij Ifrael in idipfum , & ponent fibimetprincipatum vnum& a(cendent a rerra. Hoc (i adhuc velimusexponcre:eloquij prophetici obrudeturfa- por.Recolatur tamen lapis illo augularis,& duo illi parietes: vnus ex Iuda?is,alter ex gentibus:illc nomine filiorum luda, iftenommefiliorumIfracl,eidem vniprincipatuifuo m id- ipfuminnitentes,&afcendentesagnofcantur in terra. Iftos autem carnales Ifraelitas , qui nunc nolunt credere in Ghri- ftum poftca credituros,id eft filios eorum : nam vtique ifti ir\ fuum locum moriendo tranfibunt:idem prophetateftatur,di cens:Quoniam di^busmultisfcdebuntfilij IffaeJ fmc rege,

fin«

Ad Marcclliniim Lib. xviij. 409

/ineprjncipcnnefacrificio, /inealrari,finefacerdotio,*^ftne manifcftarionibus.Quis non videar,nunc fic effe luds^osfScd qnidadiungataudiamus.Etpoftea,inquit,reuerrenturfilij If- rael,6i: inquircnt dominum Deum fuum:&Dauid regem fuu, & ftupefcer in domino,& in bonis ipfius,in nouiffimis diebus. Nihil eft ifta prophetia manifeftius, qua Dauid rcgis nominc fignificarusintelligiturChriftus,(]uifaduseft , ficut dicit A- poftolus.ex lcmine Dauid recundumcarnem. Prcenunriauit: iftcpropheraeriam tcrtio dieChrifti refurrcd^ionem futu- ram,ficur eam prophetica altitudine pra^nunciari opoi tebat, vbi ait: Sanabit nos poft biduum, & in die tertio reCurgemus. Secundum hoc cnimnobisdicit Apoftolus :Si confurrexiltis cum Chriflo.c^u^ f urfuni funt,<^u£Erite. Amos quoq; de rebus talibusficprophetat:Pr2epara,in<]uit, te, vt inuoces Deum tuum Ifracl : cjuia ec§e cgo firmans tonitruu, & creans fpiri- tum ,annunriansin hominibusChriftum fuum.Et alioloco: ^ In illa die, inquir, refufcirabo tabernaciWum Dauid , quod cecidit: & rezedificabo qu2e ceciderunteius : & deftrufta eius refufcitabo , & re^edificabo ea , ficut dies feculi, ira vt exqui- rantmerefidui hominum , & omnesgentes inquibusinuo- carum cft nomen meuiri fuper eos,dicit dominus facies h^ec.

L. V I V E S.

a T7 Tiain Apoftoli intellexerunt. } Infnwre etlam EpiTtoU Xl, Pttri capite[ecundo:Qui aliquandoy itu^mt , non poptdtu Deiy nuncpopuluf De$.

h Ac per hoc refte dicitur irracl.} CMndi enim homines ppjfunt pertinerc adjj>iritaletr. promij^ionim t^braliA^ fx eitu pietatem ^ tti' fiuiamfuerintfflati. idtrcoqut exfeminecarnaliabeo defcendunt piT ludamwtiUigi.ntur^ tju£ tribfn infacrtf riiibtif^ue natcrum, cum facerdoitbus ^ temflo manftt : qut uon ab t^yfbraham pregeniti fuut corporefed animo, per Ifrad. iYaw deccm tnbusy (ju£ a rege Iv.da de" fecerunt t Ifrael funt a Iud<ets no.tnati , ^«.e a gcntilt popuo r.jn ttiultum aherant. Nam prtfcn patrum insiiittta dtfrtis , tdola colue- runt m^regentium. ideo ludaios <^ L euitn nen /ow»e fectif erant tbominabiles , quam getitesy cju£ proautorem femtnu nonnofcehant t^hrakim,

c Sine manifeftationibus.J- ^t^xayvertunt l xx.cjuod cji flebrai- 4e ephodj imfAiJ^tfuperhuwerat.SigmficatU hXX.perituram efcnio' fibttiprophetiam^do^inami ^fapHntiam, cjuo mams malum ciuitati

CC s

4IO Auguftini dc ciuitate Dei

contingere nonpotefi.iJehrate.fverita^ denotat,necfuceyd<ytalemftt^ turam dignttatem, necjtte culturn eiti^^utcjue ortramenta. d IndieillaantjuiCjrcfufcitnbo raUernaciilum Dauid. >//«»«: locumadvoiattoneingentium^ertinere,prfiterciuam quli -verba tpfa Aperte teji.tntur,etuim I acobm fater donunhnterpretatM rfi ^B. 15. tum ij qyi ex lud.iifmo Phartfatco ai buptifmum -venerant » n-^goimm fdcejff.rent Harnab^ ^ TitOiCfuod m F.cciefia Dei cumpr^pitio ^er- farentur, y<rfine ceremonin fabbattfmorum. Itaque eum apoftolica </c- claratts huic diHo acceflertt.qun audeat aliam tju^rere*

Qu*abEfaij,deCh'ifto&EcclcfI.i funtprxdiaa. CAP. XXIX.

SpJJ^ Saias * propheta non eft in libro duodccim prophc- ' tarum;qui propterea dicuntur minorcs,quia fermo-

^^i nes eorum funt breues,in eorum comparatione , qui iTJaiores idco vocantur,quia prolixa volumina condiderunr. Ex quibus eft hic Efaias,quem propter cadcm prophetise te- pora fubiungo fupradiftis duobus. Efaias ergo inter illa ouiEiniquaarguit A: iufta pr2ecepir,& peccatori populo ma- la futura prsdixit , ctiam de Chrifto & Ecclefia , hoc eft dc rege,& ea quam condidit ciuitate , multo plura quam cseteri prophctauit : ^ ita , vt a quibufdam Euangelifta , quam pro- phcta porius diccretur.Scd propter ratione operis terminan- di,vnuclcmultishoc locoponam.Ex perfonaquippcDeipa- tris loquens:'^ Ecce,inquit,inrelliget puer mcus, & cxalrabi- tur,^ glorificabitur valde.Qucmadmodum ftupefcentfuper temuiti j ita gloriapriuabitur abhominibusfpeciestua , & gloriatuaab hominibus: ita mirabunrur gentc% multa: fu- pcr eum,& continebunt reges os fuum : quoniam quibus noa' . cPi anivjnciatum de illo , videbunt : & qui non audierunt^in-»^ telligenc.Domine, quis credidit auditui noftro , &: brachium . domini cui reuclatum cft.' .\nnunciabimus coram illo , vt in- fans.vt radix in terra fitienti : non eft fpecies illi , neque glo- ria: &: vidimus eum , &nonhabebat fpeciem,nequedeco- rem : fedfpecies cius fine honore deficiensprtc omnibuj hominibus. Homo in plaga pontus,& fcicns fcrre infirmi- tatem : quoniam aucrfa eft facies cius , inhonoratus eft , nec magniexiftimatuseft. Hic peccata portai , & pronobisdo- let:& nosexiftimauimus illum cfTe indolore, & inplaga & in affli£lione. Ipfe autem vulneratuseft proptcr iniquita- fcs noftras,& infirmatus eftproptcr peccata npftra ; Eruditior

pacis

AdMarcelHnum Lib.xviij. 411

pacisnoftre in eo:liuore eius nos fanati fumus:omncs,vtoues eiTauimus:liomo a via rua€rrauit,<Sc dominustradidit illum pro peccatis noftiis:& ipfe propter quod affti£lus*eft,no ape- ruir os fuum.Sicut ouis ad immolandu duftus eft, & vt agnus ante eum qui fe iondet,(ine voce: fic non aperuit os fuum. la humilitate iudicium eius fublatumeft , generarionem cius <^uis enarrabicf Quoniam tolletur de terra vita cius. Ab ini- tjuitatibuspopuU:neiduduscftadmorte, &: dabo malignos pro fepultura eius, &. diuircspro morre cius:quoni.im iniqui- tatem non fecir,'^ nec dolum iii ore fuo:& dominus vult pur- gare eum t|c plaga:^ Si dcderitis pro peccato aum.a vcftram, videbitisremcn longa:uum,&; dominusvult auferre adolore animam eius,ol^endere illi ]uccm,& formare intcllcflu , iu- ftificare iuftum bene feruientcm pluribus, & pcccara corum ipfe portauit.Propterea ipfc haErreditabit plures , & fortiuni diuidet fpolia,propter quod tradira eft ad morte jnima eius: & inter iniquosseftimatus ciV.Si. ipfe peccara mulcorum por- tabir,&: propter peccata eorum traditus eft.Ha:cde Clinfto. lam verd de Ecclefia quod fecjuitur,audiamus. La^tare fteri- Jis,inquit,qu:e non paris: erumpe & clama qux non p^rturis: quoniam multifilij deferta! magis ,quameiusqu2!habet vi- rum. Dilata locum tabernacuh tui , ^ & palos caularum tua- rumfige.Nfoli parcerc4''ro]ongafuniculostuos,&: palostuos conforta.Adhucin dextram &: fmiftram partem extende, 8c £t:mcn tuum h^reditabit gentes : &. ciuitates defertas inliabi- tabis.Nc timcas,quoniam confufa es, neque reucrearis , quia cxprobrata es : quoniam confurtonem vetcrnam obliuifceiis, & opprobrij viduitarisfua: noncris memor, quoniam domi- nusfacienstcdominusSabaothnomeneius: & qui cruit tc, ipfeDeusIfraelvniuerfetenc vocabitur,&:c.Vcrumifta fmt fatis,d: meis exponenda funtnonulla. Sedfufficerc arbitror ^ua: ita funt aperta,vt eria inimici intelligcre cogatur inuiii.

L. V I V E S. a C ^^ias. } HkrotiymtM ad PanUm ^ EuSiochium , EfaKttt k.nobtiemfuijje ■virum fnibit^ dtftrtum , ^ njrhanie elo<f*tnti£, nec habentem cjuicquam in eloquio ruj^iciiatu admtftum : nec eum tamprophetamdicendum,(iuam Euangeliftam. Prophetauit tn Hie- rufalem^ lud^a. Serratus efl u AJ anajfe rege luda focere fuo y vt Uebneiferunt^ferra ligned.V^nde quod ad HebrAOS vndecimo defan^ ^mm fHppliciii legitur , Serratifunt , ad Efaiam referrifoUt, Cau-

4ii Auguftfni de ciuitatc Dei

fa4cuTfiteeei[ut^recen[etNuronywmi Ubroprima Commentortorum

inhunefirophetam.

h Itavtaquibufclam.} k^ Hieronymo ad PauUm ^ Eufio^

ehium , vt dixi. Videtur emm non venthraprtdicere muolucru (st

ambiguif vefbu, ac obfcurttate -veUtu , qui mos eU vatum^ fed apettt

dete£ie(jutpr€teriia enarrare,

c Ecce,in<juit,intelligit puer meus.} Mac Efais ^i.cap.cjuibm

4tdduntur verba capitujequentu tllo in loco: Do?nine^un credidit^aw

ditui noJiro} ^ ^4. Lstareflerili^ qudt nonparit. Difcrepat interdum

'verjto SeptuagtmayCjuam^ugujlmus fc(juitury(i^ Hebraica veritaSf

fedfummareiatqueargumentieadem eji^depaflime Chrifti domini,

gu£ omniaperfeqm^ non huius temporn effet, nec loci : prdfertim ciin

%y4t«gufiinM ceu aperta atque mamfefta referare fuperfedeat, Cred»

etiam^ne velumen in immenfum excrefceret.

d Nec dolus inuentus eft in ore fuo. }• l xx. habent: Quia ini'»

^uitatemnonfectt^nequedoliiinorefuo. *l</)i i/b'xovef tt^ oWn «u/tS,

e Si daderitis.^In-LXX fic:Stdethpropecc4tOiattimaveftra vide»

hitfemen longMum,

f Et palos caularum. } A«V«f t»» tuj\diui , peHes tahernaeulorum,

fjj* vulgo legimf€i, ah t^ugufttno indubie fcriptum eSi , pelles auUrum

vd atflearum.

Qua: Mich«a5,& lonas, 8c lohcl nouo tcftamento congtucntia prophetauerint. C A P. XXX.

[Ichatas propheta Chriftum in figura ponens cuiuf^ Mam magni montis hztc loquitur: * Eritin nouiffimis Idiebus manifcftus mons domini, pr^paratus fuper vertices montium, & exaltabitur fuperc©llcs: & feftina- bunt ad eum plebes, 8c gcntes multae ibunt, & dicent: Venite afcendamus in montem domini , 8c in domum Dei lacob , & oftendet nobis viam fuam , & ibimus in femitis eius : quia ex Sion procedet lcx, & verbum domini ex Hierufalcm : & iu- dicabit iatcr plebes muhas , ^ redarguet gentes potcntesvf- ^ue in longinquum.Priediccns ifte propheta &locum,inquo natuseft Chriftus:Et^tu,incjuif,Bethleheem domus ^Ephrata nequaquam minima es, '^ \i Hs in millibus luda : ^ ex te mihi prodictdux, vtfitinprincipemlfrael: & egreftus ab initio, * & ex dicbus asternitatis: propterea dabit eos vfque ad tem- pus.^quoparturienspariet, ^ &:refiduifratreseius conucr- tentur ad fiiios Ifrael: & * ftabit,& videbit,& pafcet gregem fuum in virrute domini,& in honore nomiois domini Dei fui

cruot;

AdMarcellinum Lib. xviij. ^tj

crunf.quoniam nunc magnificabitur vfque ad fummum tcr- rz.^ lonas aute propheta,non tam fermone Chriftum, «juain fua quadam pafAone prophetauit-.profe^o iipertius,<juam(i cius mortem & refurre£lionem vocc clamarct.Vt quid cnim cxceptus eft ventrc belluino,& die tei cio rcdditus , ni(i vt fi* gnificaret Chriftude profundo inferni die tcrtio rcditurumf lohel aute omnia quas prophetat , multis vcrbis Copcllit cx- poni: vt qux pertinent ad C hriftum &'Ecclefiam clucefcanr. Vnumtamen,quod^ etiam Apoftoli c6memoraucrunt,quan- do in congregatos credentes fpiritus fan^us , ficut a Chrifto promiftus fiierat,defupcr vcnit,n6pra!tcrmiitam. Et crit, in- <jiiir,poft hjec,& cfFundam dc fpiritu meo fuper omncm car- ncm:&: prophetabunt fili) vcftri,&fili9veftr^:& fcniorcsvc- ftrifomnia fomniabunt : & luucncs veftrivifiones videbunc: <& quideminferuosmeos & ancillas measiniUisdiebus cf- fundam de fpiritu meo.

L. V I V E S. a "T] Ritin nouiOiimis.^^Eadem etiam verha fiint EfaU t. l> tlEttu, inquit, Bcthleem.}5«r lxk. lit ^^uguTimtn hic,

a-^fjuil «'^«A^VtTtfi -TO fiyttf «5 af^oira. 'nif^tKln /Jebrxo -oero Hit- ronymo inttrprete,hoc rnodo:Et tu Bethleem ElyhratUy faruHiHt a ii$ milUbm luda. Ex te mihi egreduttr ^wftt dominater m Jfratl , fj^ e^rejjlft eitts ab imtio aternitatH' AlatthxMi cap, X. Euuntel^ rtj^on- dijfe narrat ponttfces^ ^ fcribas Hcrtdi (juaTcnti patruim Aie^iai

yip uAi i'^i\^tnt!i4 *y^f^&'torti 'miy.mm W» x«o'v jkw w» ir^nx. Et tuBethleem terra luda ni<^uacjuam ei mmima in principthnf Ittdai ex te etiim miht prodtbit,qm ri^at populum mettm Ifaelem. Hitton^» mtti Ub.i.m Michaam^dtflttmhoc MatthatjnecCHm Septuaginta^ neccnm fiebran ait covgruere. Cuim ^uafitonnexitMm tirfanflM quum non mueniret,(0 delabitur , vt aut non e Ubro petiijfe ^pofiolos tejiimoniayfed e memorta,qua notmunqMtn falUtur ^ aut hunc locum fic Aiatthxum adduxijf aiat , ^Humodo eji ab fcrthii ^ pontificibui Herodire^onfttm, 'vt illorum tn facrii Uterii ojlenderet negUgentiam. Primam autem illam re^onfionemynon exfuafententiapoiJttJidalio" rum : ^ durumprofetlo uideatur concedere contrarium fenfum effe tedditum ab Apofiolo : quod > vbi non nfvrt eius Mtercunc^ue jlt , nee Porphyrtuiy nec Celftt* credat : diuerfum vere modofumma tn idem frope reciddt^toUrahileetiam ttobis xideretur» Sacerdotes ver» itd

414 Auguftini de ciuitate Dei

re^ondijfe , comeflura eft parumfirma : non quodfieri abfc>iptorilui\

fragmancis practpue , fit mfuetum , -ut imperttnm cfUid, f^ meptum,

f^ \rigidum dicant , dum ad i/erumcofiamur ajjumpt^m pe.foifom

refeire.Ctiiufm.dtf.nt apud Tereuttum ^ Flau^m hauU faue paw

ca.etiam in Buioluit F ergd^ ^ Theocntt. Caterum prt fcjuam hw

tufmodt error Euungelijlx.t.iw Jpintui Det iinj ingatur , c^uod reUgio'

forum hominum aures exhcrr<. nt , valeat fane iH^ comec ma , aut 4*

l.a qu£uif imbecidfory dum maior inyeniorum nrftnjrum irnbeciiitta* e-

tuere vertt^ quicquam ^ certinf necfuit.tQuodft ^ noL-n ^uoqnepofi

X fiteronymum heroatnfacru traOandis lutrti ta>tu7n aiicjuid fuspi-

cart permittitur, •vf donemus ^ Septtiagintay (tr in Heirxo.propbe'

tamfcripfijfe abfque negatione., ^ £uan^cliT{am cum ne^atiom : nant

velhmnSj^velillins contrariitm centig:ffc poteft ^ etijmni.m non m>do

nonpfignant Pr fheta ^ Euangeltjia , fd maxme confentiunt, fi

prophet/e verLaper interrogatwnem legaittur.Ertt enimproph^ta mei,

Quid tu Bethlehe exiguiif esfnon es certe^cfmppe ex <juoprodibit pytn*'

ceps reflurus populum meum /fraeltm, H oc dicium per tnterrogatio^

netn waiorem habet uim,^ bropheticis illh ardentibu^ ajfetiwpts con^

gruentiorem,quamftmplic:tcrX2uqdfchemapro'^hetu tft handf^nc r4-

rum, ^funi eKtsfexcentuexempla. cXt a facerdotibn<< ^ Euange*

lifianarranteomtttendafuitfiguru,^fenftis tan.en redde. dtn nu*

dtts acftmplex. Potcft^hu aliir cfj'e fenfm , -vt pro:h ta paruarn

qurdemdixent cffe Bethleem .^fdinget.teni inagniti<dii,e inde nafci*

turam : ncmpe dternAm ducem ifrAelittctp >pult^non cari;aUs , fed dj'

minifct^Ha.-vtex tnfirmitate nafci iideattir patentiu, ^ lx hun-Hita*'

tefub'irri',-cs. p^erum tanti filij magnitudo ncn awplipn jinit natale

fuuin folum exigutw) cenferi, -vt ettam propheta.a-iipUtudinem tlliufj

cfuum aniino coyicipieb.it itn extvuitate^quam octdis habebat fnbii. tlam, ,

'vemr axetur . Quocircafacerdotes^ f^rtb&c^uafi fenfum inierprctan»

tes magnwn dixertmt,aut crrie non ParKulum A)cf^i.e tanti rtgts pa^

triam^cjuod ipd potiui in rcjp jnfofpeSl ..runt , cjuhm oppididi pcfitwnt

fcnftifijue iUorum a fenf^ proph^tx nil iL abhorrehat wiri^jue ennn maxi-

tr.an iudiarunt vrbem non fnuri< ataue adificiis^de quo non tigebatur,

fed part>4,de quoqu£rebatur.la<r. catera funt f^cdtora.

JEphrata. c Ephrata. V Regto cfi m qua Bethletm ciuitas luda^ intrihu 7«-

da , cfttod nomen ■vtpot- prtfcum , ^ minus ad -uulgum notum , fucer-

\ dotes praiterrniferum , quunt Herodt alienigen£ loquerenti^r , fubieflo

^Mod notitcs erat Juda.Tum, nec intertfifprophetis. exiBimabat Eu^n-

geliflaj vel ludam dicere , 'vel Ephrata - ceu quis Romam Latij . ^

alius Romam Italittdicat. .dtciui obiter fubmonihat^de ludaeffedo-

mnum

AdMarcellinum Lib.xviij. ^^

mlnmn noTirum. Ejl etiam altera Bethleem tn Galilaa , vt fcr\ inlihro lefu J\Jaue. ^dmiauit flKtyonyrftnapKd Aiatthtcun Judxjfcriptum fu'lfe lud^x.libr.irij 'vitio. Aam non e'i ahbi Bcth qtio.rn in /udxa. Ea enim cjndfita efl in GuliUa , nihnom:ntis t dtttenten.pc Galdxu^ ipja Iudte/e ^aftc. Siffd fyifun m^naMri Vvfifjl: t^ crum ctlm auMfftt ^rchclanm rej^nart m ludxa ,} luda , mfi quod precedente lempore posiredi^umex lijbylnne i not/.enucttrcsfirtes n nfottatut , maxime apud gcmiles , ^ fw.« tum cjl indf'i ad re^tonem /Jier^foljmh vtcinam ^vbi ter/ifU friiicipwnft!.\i.

d Vt fisin nullibus liula.} Hoc adeandem inteirogutior.it ■ phaftmj^. ciat : an "sjcro mimnui es^ Etiaw f dmplacet in milUhu pidorum^p.^gortiwc^Me Itidu^ tion tjl ytteiiHer metropoles c]nidcm irL es, cjMa alns pnnctpes ^ ducesfunt. ^tque huncfinfum expr Eu .ngclSia. ,

e Ex te mihi prodict dux. } In codice Brugenfi no eft dux , ihec i.\x apud Hter.jpud Ei.an tft dux ^cjuod defctttntianihd iw.rtat ! f Ab ir.itio, V Hoc diclo mortales omnes h fcnfu 'vatictntj hmuf e: cltuluntur. ac folm iO ciauditw cjmtmmnrialh ^ &ternm rft /Jeiphi, Chrisi^s lefut , costernus ^ acjuai i< p.itr*., cni apatra tn lUofnt -vU^ txordtls firnbiifq-^e diritur die: FdMf^JnetPS ts tUyCgo hodieg f>ui te, > g Dabit c«s vlcjuc acl tenijHK, (|uo partunens pai iet V Sin'j pnpulunig. ntili m regnarc quoad fterdt^genttln ^Qfd conata ilujutd * dcreeaitetur tandein,(^ gratilantcs diCiHt ei : Lttarefterdi<, ^ue non partf.L X X .tamen -verte. unt Kfcj-ie ad tempui parturtenw :partet.jSt fceft in 'vcterthtii c dicihus ^jugufttm.

h Et lenjui frat.V Gentiln poputusfater Ifraelitici ,feu txpatre ^hraham f^iritali ^tpuum ad 'relio^ern mentem conuertentur fiue ex .dddam^fiue ex Deo, per ^uemgenus hfimanurnfanguine tnterfe totuto 4ettin6}um eftatc^ue adeogern amtate qtt dam Get-ss trgo td credentt 4juod ■veri lfraeUt<e.,quibtis -ventunis erat ChrtThs pronn^us.

i Et ftabit, & videbit, & pafcet. V fJtc erit tjnies , hicftatio , tum cues (uasj^eHahit dominus : ^ prtfentcs intuens pafcet eas honus tlle pasiorttton cjuouu pabulo^(i d virtute domim.

k lonasautem propheta.} Hic anautu in mare eieftus njelut hoUta piatularn ventis ^ tempeftati, exceptus eft hiatu ceti.,inque eiut ttero tribus diebus ceu in cubiculo adferuatus, tertio die littori r ddiius *ft : lon^fecundo , expref?ifi$ma fepulti ^ refurgemn domint in.ago^ ijuam ipfe tmportunis ludan^i^ftgnum aUquod tffiagttanttbusypro m- tifiim» ac maniftUtpimo ft^no obiecit,Aiatth.l%.

Auguftini de ciuicate Dei

mod ctiam apofloli commemorauerunt.} ACiutm %,

Qu,ae in Abdia,in Naum, & Abacuc de falute mundi iu Chrirto pronunciatareperiantur.

CA P. XXXI.

MRes propheta! de ininorihus, * Abdias , ''Naum, *^& Abaciic, nec fua tempora dicuntipfi, ncc ia ChronicisEufebij 8c Hieronymi,(juando propheta- intjinuenitur. '' Abdias enim pofitus eftquidem abeis :m Michafa, ied nonco loco , vbi notanturteinpora, cjuan- :> Michicam prophetaiTe cx eius hteris conftat : ^quod erro- ; negli^enter defcribentium labores alicnos, cxiltimo con- ^ilie.Duos vero alios commemoraros in codicibus Chroni- .orum ^uos habuimus , non potuimus inucnirc :tamcn quia caaone continenrur , nec ipfi oportet prsetereantur a nobis. Abdias quiunum ad {"cripturam eius attinet, omnium breuin» 'imusprophetarum ''aduerlusldumjeam getem loqiiitur,rci- icetr:(;iuvniusexduobusgeminisfiliisnaacnepotib'Abra- .iae,maiorisillius reprobati. Porrd,fi Idumga modo locutio- nis quo intelligitur a parte totu^accipiamus-^pofitam cfte pro gentibus:de Chrifto agnofcere poflumus, quod ait mter c«- rcra:In monteautemSion eritralus,& eritfanftum.Etpauld pdftinfineipriuspropheiia;:iitarcendent,in(]uit,reraluaticx iTionte Sion : vt defendant montem Efau, & crit domino rc- l^num.Apparetquippeideflecompletum, '^cum refaiuatiex nionte Siojj,id€ftcx lud^a credentcsin Chriftum, qui prse- r pue agnofcuntur Apoftoli,afcendcrunt, vtdefendercnt ;.iontcm Efau. Quomodo defenderunt , nifiper Ifuangelij pra?dicationem,faluosfaciendocosquicrcdideruntvterae- rcntur dc potell^ate tenebrarum , & transferrentur inrcgniii T>cif Qupd confcquentcr cxprefiitaddendo. Etcritdomino regnum.Monsenim Sion,lud«am fignificat,vbifutura prae- didacftfalus,&fan£tum, quod eltChriftus lefus. ' Mons vcrd £fau Idum<ea eft, per (juam (ignihcata eft ccclcfta gen- lium , ^uam dcfcnderunt , iicut cxpofui , rcfaiuati ex monte J>ion,vteiTctdominorcgnum.Hoc obfcurum erat,antequam ficret : fcd fa£);um , <]uis non fidclis agnofcat ? Naam verd> propheta,imd perillum Deus, Exterminabo,inquit»fculpti^ lia & confiatili^^ponam fcpulturam tuam:^quia eccc vcloccs iUpcrnioQtcspedcs cuangcliT^antis, Si annuticiamis paccm.

Celcbrx

f

Ad Marcellinum Lib. xviij. 417

Celebraluda^dies feftostuos,i'eddevoratua : quiaiam noa adiicient vltra,vt tranfeant in vetuftatem: confainmatum eft> confumptumeft.Afcenditqui infufflat in faciem tuam , eri- piensextribubtionc.Quisafcenderit abinferis, & jnfuffla- iieritinfaciem Iud^,hoc eft ludaforum difcipulorum, fpiri- tum recolat fand^um,qui meminit Euanoelium. Ad nouum enim teftamenrum pertinent, quorum dies fefti ita fpiritali- terinnouantur,vtin vetuftatem tranfire nonpoffint. Porro pcr Euangelium exterminata fculptilia & conflatilia , id eft: idola deorum falforum,«S^ obliuioni tanquam lepultur^ tra- dita iam videmus.&: hanc etiam in hac re prophetiam com- pletam eHe cognofcmius. Abacuc,de qwo alio (ju5m de Chri fti aduentu,qui futurus erat,intelljgiiur dicere : Et refpondit Dominusad me5& di.^it,Scribe viiumaperte in buxo:vtafl*e- «juatur qui legit ea:quia adhuc vifio ad tempus, & orietur in tine,& noin vacuum ibitifi rardauerit,fuftine eum : <juia ve- nicns veniet,& nonmorabitur?

L. VIVES. a A Bdias.} Hieronymusfuper hocprepfieta: fiunc^ inquit^effe ^hdiM*

x\. ^unt Hebrxiyquifub rege Sam.iri^ t^chah , (ijr tmpttj?nva Jez^Abel pauit centum propheta^ inj^ecubu4 , cjutnon cwauerunt ge^ nu ante BaaU^ defeptcm miUbitt erant, cjuos Helioi arguitur igno- rajfe^ fepulchriimqne eiw 'xjfque hodie cum .V/aufolee Helif^i prophe" t£y(ir Sspitji^eloannuinSebafia^veneratiomhahetur, <jU£oltm Sa-» tnaria dtcebatur:hic igitur^quta cetttum pri pheta^ tiluerat^accef^itgra-' tiam prophetalem,(^ de duce exercitw^fit dux eccltfi£. Hac tlle,Fuit ergovetufiior quoutsfuperiorum ^tatr lofaphat regti luda^ regt Lati- tinorum Tiberio»

h N2tum}lofephi4sltbr»nono^ Naumfcribitfuiffe temporihtts Joa^ Naurff^ thanregisluda.

c Abacuc.}- HuititprophetaJitmentioDaniclis 14. quodprxndiii ^bacHC* fuum ex luda Babylonem tulerit ad Dani^iiem : cjuo tefitmotito»ad probationem tewporum ^ugttfi non efi ■vfta u>uvd ea Beli Hfioria , ^ totum Xfij.caput cut. htfloria Sujanix apo.ryphj fint^ nec in Hebrao haheamur.n. cfint ijerfa a h xs..fenibtt^. Porro .^.haiuc -uattctnatua eflyVt Hieronymta inquit,ejuum tatn ludu ^ B n-^iamtn in captwita- tem iiffnt a Nahochodroforo dufiie,in quarr. e^ Bubylonem , ciirigun^ tur ■uaticlnia ^bacuc.

d Abdias enim pofitus eft quide ab ch.iHic Ucns nocaret me- ^bdlaiil dOfetfifenfninQnfttdifficili^. Signtficatemm y^uguptnti^ non eo iof9 ty^u^Je ciH^Dei> Tom. y. DD

4i8 Auguftini de ciuitateD ei

ejje ah illU pofitMm Mich^am^quo rtfic eins notentur tepora. l^ldiam JEujcbua AJtchdX coniHgit,regiio Iofaphat,De t^bdia reSle. de Aii- ih.ea 'vero contrafuum Alic'^££ ipfinf tefiimonium , quod AHguj^mus annctatut.Qutppe Aitchsoifc xifioncm iitdtffe perhibet fub rcgibu* 'Joathan %^cha6 <^ Ez,echta,multo poflerioribus Jofaphat. € Qnodci'vorc.\lneo Eufbij op.re^-utfi inquoalto ^ tales errores funt cn b rnmi haud parno purtailo le^entinmyetia mterdi* erudjtorii, f AduerCnsldumdZJim. j^ldur))£u/n Plm. ^oitm p»fi ^rabiafub- iicityPaUjitnt proxtma.Sic etia J fephta ^ f-JicronymM.Nabaih^os eiiahoi vocat GrxciLutinicj.fcriptcrcSyqutPctrd-vrbedicutur inco' lere Hitronymtis circa pLtra Jdumxaefje ait. Nomm.^t.i cfl ab £f..ttf €j ii^ Edom 'vocat-^ eJ},quafirt'jft^yVil ex pulmtntOy quud primrge~ iuturd -iiedidit^coloreji)' fcrihit Jojfpht4i,rubeo : 'velquod 'verifimihM, fjT' h.'a:iclubie -utiritii efi^ex corpory; habitu^utfacr^ docent litere. <^ VohzameiCG.^NoejlJdum^aexJfrael.etfiprcpmquHate ttnea- tur, iiliiotepopttU ex duobusgcmtnts progcniti-.tameu aduerfariaejl /- (liiw^aterrte promif^ioms:^ cius nomine Jud£i.Iiomanos intelligunt» JEjlque Jdum£a,caro qu£pttgnat aducrfM f^>iritum. h Qmim faluati cx monte Sion. V /» antiquii ItbrU Ugitur refal" tiatt.aJiASct^^^ou^y^/dl.

i Mons vero E{au.}Se;V vocantur montes jdum££y vt Jofephta ^ fJitronymra.fcd i& Jefu Nauei^Mcct.Seir dicitur , td e(ihij]>idus ^pilofusynam taln Efai»,

k Qm2i¥^ccQ.\ln'Ly.'f<.e.x fJterot%ymohabetur: Ponafepulchrum tuuyqma tnhonoratu/s es^ecce fuper montes, Jn JJebrdroviro: Ponafe- fulchrii tuti.quia inhonoratm esyeccefuper montes.ln Gr^cofic habet eodex quide meuf.Hif^ ^^'J^H^t Ta^»i'v «-«jO-n tccj^m i<f » '(y?nm of » o/ TroAc ^'arj<>ii^ow^'uyjif£iVnr;i?Xo.-n)ce//iviiio:>. Et ponam Jepulchrum tmmy qma-veloces eccefuper monttsped.s cuangeltTLantif , annunciantnpa- cem. Paultu ad Ro.io.non hincfuwpfu prophetiam,fed ex Efaia Z. De proLheiiajqoJ^ in oratione Abaciic,^: cantjco eontinctur. CAP. XXXII. 5? N oratione autem fua cum cantico, cui nifi Chrifto '^\ dominodicit:Domineaudiuiauditionetu^ timui: Domineconridcrauioperatua,& expaui: quidenim hoc cft nifi prscogniti ac repentinae falutis hominum inef- fabilisadmiratiofin medioduorum animalium cognofceris:- fluid clt nili aut in medio duorum tertamentorum,aut in me- dio duorum latronum;aut in medio Moyfi & Helix, cum eo iamote fermocinantiufDum appropincjuatanni cosnofccris:

m

Ad Marcellinutn Lib. xviij. 419

in aduentu teporis oftenderis.hoc quia per fe pater,no cft ex-

ponenduin.QiJod vcro fequiturjn eo dunl conturbata fueric

anima inea,in ira mifericordia: memor eris: quid eft nifi ^

iuda!os in fe rransfigurarit,dc quoru gete fult: quia cum ma-

gna ira turbati.crucifigeret Chriftumjlle mifericordix mc-

mor,dixit:Paterignofceillis,quia nefciunt quidfaciutr DeuS

de Theman veiiief,&: fan^tus de monte vmbrofo <^ conden-

fo.Quod hjc didluin eft,de*Theman veniet , alij interpreta-

ti funt ab Auftro,vel ab Africo : ''pcr cjuod llgnificatur meri-

dies:ideft,feruorchariratis, d:fplendorveritatis. " Montem

verovmbrofum atque condenfum : (juamuis multismodis

poffitintelligi,libetius acceperim fcripturarutii altitudinem

diuinarum :<juibus prophetatus ePcChriftus. Muka quippe

ibi vmbrofa atque condenfa funt,(|iur mente qu^rentis exer-

ceantilndc autem venit,quum ibieum qui intclligit inuenit.

Opcruitca^los virtuseius,& laudiseiusplena cft terra : quid

cft niii quod etiam in Pfahno dicitur : Exaltare fuper onines

ca.'los Deus,&: fuper terra gloria tuafSplcndor eius vt lumen

erit,quid eft nifiifima eius credontes illuminabitf Cornua in

manibus eius,(juid eft,iii(i trophaf um crucis? Et pofuit chari-

tatem firmam fortitudinis fu;e:necexponendum eft.Antefa-

cicm eius ibit verbia,&: prodiet in capum poft pedcs eius:qui(l

eft,ninqu6d 6c antequahuc veniret,pra:niiciatuseft,&:poftca

quam hinc reuerfus eft,annunciatus eft.'Sterit, & terra com-

mota eftiquideft.nifi quod ftv^icad fubueniendum : &: terra

comota cft,ad crcdendiJfRefpexit,^: tabuerunr gentes : hoc

eft,nufcrtuseft, &: fecirpopulos posnitentes. Contriti funt

montes violentia:hoc cft,vim facietibus miraculis, clatorum

cotritaeft fuperbia Defiuxeriit collesartcrnalcsihoc eft,hu-

miliati funt ad tempus, vt erigerentur in a:ternum. Ingref-

fus;Eternoseiusprolaboribusvidi: hoceft, nonfinemer-

cede a^ternitatis laborem charitatis afpcxi. Tabernacula

Aethiopum expauefcent,&: tabernacula lerra! Madian : hoc

eft,gentcs repcnte pcrterritie nuntio mirabilium tuorum,

^etiamquainonfuntiniureRomano,eruntin populo Chri-

ftiano.Nunquid in fluminibus iratus cs Domine:aut in flumi-

nibusfurortuus,velinmariimpetustuus f Hoc ideo ditlum

cft,quianon venit nunc vtiudicet mundum, fed vtfaluetuf

mundus per ipfum. Quia afcendes fuper equos tuos, &: equi-

fatio tua falus;hoc cft y Euangelift* tui portabunt te i quia,

VD 3

4i o Auguftini de ciuitate Dei

regunturate:&Euangelium tuumfalus eft eis quicredunC in te.Intcndensintcndes arcum tuum fuperfceptra,dicit do- minusihoc eft,comminabcrisiudicium tuum , etiam regibus terr^.Fluminibus fcindetur terra : lioc eft, influentibus fer- monibuspriedicantiumte , aperientur ad confitendum ho- minum corda:quibusdiftum eft,Scinditecorda veftra,& non veftimenta veftra. Quid eft videbunt te: 8c dolebunt populi: niii vt lugendo fint beati.^^quid eft,difperges aquas inccfTujni- fi ambulando in eis cjui te vfquequaque annunciant,hac atque illac difperges fluenra do<ftrin^f Quideft; abyfTus deditvo- cemfuamfAn profunditascordis humani quid ei vidcretur txprefJit?Altitudo phantafi^fu^.tanquam verfusfuperioris tft expofitioialtitudo enim eft abyfTus.Quod autem ait, pha- tafia; fua?,fubaudiendum eft,v0cem dedit: hoc eft quod dixi- mus,quid ei videretur,exprefiit. Phantafia quippe vifio eft, quam non tenuit,non operuit,fcd confitendo cruftauit. Eic- uatus eft fol,& luna ftetit in ordine fuo:hoc eft,afcenditChri- ftus in cslum, & ordinata eft ecclefia fub rege fuo.Io lucem iacula tuaibunt:hoc eft,noninoccultum,fed in manifeftum verba tua mittentur. In fplendorem corufcationis armorum tuorum:fubaudiendum eft , iacula tua ibunt. Dixeratenim fuis : Qu^ dico vobis in tenebris,dicite in lumme.In commi- nationeminorabisterram,ideft cominando humiliabis he- mines.Etinfurore deiiciesgentes : quiaeosquife exaltant, vindicando collides.Exifti in falutem populi tui, vt faluos fa- ceres Chriftos tuos,mififti in capita iniquorum mortem : ni- hil horum cft exponendu.Excitaftivincula vfque ad collum. Et bona hic pofTunt intelligi vincula fapientize , vt vinciantur pedes in compedes eius : & collum in torquem eius. Prsci- diftiinftuporementistu2e:fabaudiamus vincula. Excitauit cnim bona,pr«cidit mala:De quibus ci dicitur.Dirupifti vin- culamea:&:hocin ftuporemetis,id eft, mirabiliter. Capita potentium mouebunturin ea.fcilicct admiratione. Adape- rient morfus fuos.ficutedenspauper in abfconfo. Potcntes enimquidaludasorum veniebantadDominum fafta eius 5c verba inirati,«S(: efurietespanem doctrinx manducabant ab- fconse propter metii Iuda;orum,(icut eos prodit Euagelium. Et immififti in mare equos tuos turbantcs aquas multas : quae nihil funtaliud,quam populi multi.Non cnimalij timorcco- uertcretur,alij furore pcrfcqueretur.nifi omncs turbaretur.

Obfcr-

Ad MarccUinum Lib.xviij. 411

Obreruaui, & expauit venter meus a voce orationis labio- rum meorum. Et introiuit tremor in ofl^a mea : Tubtus me turbata eft habitudo mea.Intedit in ea quse dicebat:& ipfe Tua inorationecft:perterritus,quampropheticefundebar, & in <jua futura cernebat.Turbatis enim populis multis, vidit im- iTiiQentes eccleliiE tribulationes, continub(]ue fe membrum eius agnouit,atque aittrcquiefca in die tribulationis:tanquam ad eos pertinens.qui funt fpe gaudetes,in tribulatione patie- tes.Vt afcendam,inquic,ad populu percgrinationis mee. Re- cedensvtique a populo maligno carnalis cognationis fuse, non peregrinante in hac terr? , neque fupcrnam patriam re- quirente:Qupnia ficus,inquit,n6 affcret frudlum : 8c no erur^ natiuitatesinvineis:mentietur opusoliua!, & campi non fi- cient cfcam.Defecerunt ab efca oues,& no fuperfunt in prse- fepibusboues.Viditeagetem,quaE:Chriftumfueratoccifura, vbertatem copiarum fpiritualium perdituram, quas per ter- renam foecuditatem more propheticb figurauit.Etquia iram Dcitaleproptereapaftaeftillagcs,quiaDei ignorans iufti- tiam,fuam voluitconftituere,ifte cotinuo^Ego autem,inquit, inDomino exultabo,gnudeboin Dco faltitari meo.Dominus Deusmeusvirtusmea,ftatuetpedes meosin confummatio- nem:fuper excelfa imponet me,Vt vincam in catico eius : fci» licet illo cantico,de quo fimilia qucdam dicuntur in Pfaltno: Statuit fupra petram pedes meos, ' 8c direxit grcflus meos : Sc immifitin os meum canticum nouum, hymnum Deo noftro. Ipfe ergo vincit in cantico Domini^qui placct m eius laude, non fua:vt quigloriatur,in Domino glorietur. Mclius autem mihi videntur quidam codiccs haberc:^Gaudebo in Deo lefu nieo,quam hiquivolentesidLatineponere , nomen ipfum nonpofuerunt,quodeftnobisamicius& dulcius nominare. L. VIVES.

a^^Vodhic diftu eft,deThemavcnict.}£t *-^i"^^'^''"1'*'^ Theman.

y^Hieranymus^^Symmachtn^ilil' ^uinta ^ditioiipfum fjtbrat^ cump&fHerunt.Solui Theodotioquidfigtvficaret Themam inierpreia- tut efi dices: Ah Aufirovemety^fau^lta de n,ote Ph .ran. jdefJie^ r^nymus in locti fJebraici^,Then;a regioprincipu Edom interraCe^ balitica a Thcwan filio Elil>haz.-filH Efau.fortita vocabnlunr.fed (*r njfc^ue hodie efi ■villa nomine Themajifias ah vrhe Petra quincjue mh iibtti^vhi ^ Romam.rti militu^.dfidmfedetM ^" locofmt Eliphaz, rex ThmanQimiKnHi ^uo<iueJ\liQrmffir(i^^ a^peUabatur Theman.

DD 3

'5^11 Auguftini de ciuitate Dei

Sciendum autem, quodomnis aujirdi' regio Uebraii Thema dititur, h Per quod iignificatur mei iclics. \ Simile qhod in Canticii ijUx^ rit ^onfay^vbi pajcai in meridte , in auo maximtn efi diei ^ calor ^ fplendor.

c Montem vero vmbrofuml SoU l x x.verterunt »1 t^i(. n^vt.^ okU iiLci<^yex mojite vmbrofo ^condenfo.Csteriy-vt efl m Hebriai a, . ex Pharany quod ejl oppidum trans ^rubiam^ imfium Saracentfypcr quod iterfecerunt filij ifrael , cum de Sina rnouifjent. jdeo LXX. cjuo- niam 'vicmum tfi faltuiyhabitum locipotim reddidertltyCjuam nomeh. d Etiam quie non funt in iure RomanoV Indi ^ Perfa,^ hac ttate infuU in Oceano occidentali.

e Gaudebo in Deo lefu meo.>5/V mHehraoypro quo Septuagm^ Ja verterut w (raTMei^y, hoc efi ,feruat&re meo.Et hxc tria idemfuht» ^ Jefta Ucbraice^a-cmip Gr£ce,feruator LatitJe:quancjud Cicero aff.iiij, in V^errem negat crocnQft 'vno 'v^rbo L^itino pojfe reddi,t(fecjue eum qui falutem dederit ifaluatorif nomen recentitti efifed ea-utuntur LaSiav^-^ titiijf^ufonixs ^reliquifacrifcriptores. QtuUtttu carmenhoc aaet '\ fXpofitum videreyhabet in idgerniuam fiieronymi enarrationem, PeChrifto. & voc.itionc gentiumj qu^Hicremias &SopIioniasprq- . . phetico fpuitu funt praefati. CAP. XXXIII.

.^ivf^L?' r- leremiaspropheta de maioribus eft.ficut & Efaias: [^ non de minorihus , licut caeteri,de cjuorum fcriptis ^ nonnuUa iam pofui. Prophetauit autcm, regnante lofia in Hieruralcm : & apud Romanos Anco Martio , iam propinquantc capriuitate lud^orum. Tetendit autqmpro-. phetiam fuam vfque ad quintum menfcm captiuitatis , ilc- ucin eiusJirerisinnenitur. ^ Sophoniasautem vnus de mino- ribusadiungitur ei, Nam & ipfe in diejbus lofla' propheta0e /edicit :fedquouf(^i.ie non dicit. Prophctauit ergo Hieve- inias, non folum Anci Martij , vcrumetiam Tarcjuinij Prifci temporibus: cjuem Romanihabuerunt quiutum regem. Ipfe €nim (juando ci\ illa captiuitas fafta , regnare i^m coeperat, Prophetansergo dc ChriitoHicremias.^Spiritus,incjuit,oris noftri dominus Chiiftuscaptus eftin peccatis noftri^: <ic bre^ uiter often4es,&: dominum noftrum Chriftum, 6c pafium cC^ fe pronobis.Ite alioloco:HicDeus meus,inquit, & nonsefti- mabitur alter ad eum:qui inuenit omnem viamprudentiar,&: dedit eam lacob puerofuo,& Ifraeldiiefto fuo :poft Wc in terris vifuseft:, & cumhominibusconuerfatuseft. Hoc tefti- monium qujdam, non Hieremise , ^ fed fcribse eius tribuunt:

^U4

Ad Marccllinum Lib. xviij. 42,5

quivocabarur Baruch : fedHieremiac celebratius habttur. Rurfus idempropheta deipfo:Ecce,in<juit, diesvcniunt, air, d(iminus:& fufcirabo Dauid germen iultum: & regnabit rex, & fapiens cnt:&: facietiudicium & iuftitiamin terra. In die- bus illis faluabitur luda,&: Ifrael habitabit cofl JenteriiS^; hoc cft nomen qured vocabiit eum,dominusiuftus nofter- Du vo- cationeeriam gentium,quaz futura fuerat,&: eam nunc imple tam cernimus,fic locutus eft : Dominus Deusmeus Sc rcfu- gium meum in die malorum : ad te gentes vcnient ab cxtre- mo terrae,&dicent:Verc mendacia colueriit patres noftri fi- mulachra,&: non eft ineisvtilitas. Quja vero non erant cum agnituri luda?ia quibus cii &c occidi oportcbat: flc idem pro- pheta fignificat, '^ Graue corper omnia , &: homo eft , &: quis cognofcet eumf Huius eft eriam illud quod in libro decimo- feprimo pofui dc reftamenro nouo , cuius eft mediaror Chri- ftus:ipfc quippe Hieremias air:Ecce dies veniunr,dicit domi- nus:& confummabo fuper domum lacob teftamentumno- uum:&: cartera qua! ibi leguntur^Sophonise autem prophettP, qui cum Hiercmia prophetabat,hec pr^edifta de Chrifto in- teriminterponam:Hxpe£lame,dicitdominus:indierefurrc- ^ionis mea^in futurum:quia iudicium meum,vtcongregeni gentes,&: coljigpmregn3,Etiterum.Horribilis,inquit,doini- nus fupereos:&: exterminabit omnesdeosterra':&: adorabit eum vir de loco fuo omnes infular gentium. Etpaulopoft Tunc,inquit,Tranfuertam in populoslinguam, 6c progenics cius,vt omnes inuocent nomen domini:&: fcruiant ei fub vno iugo.a finibus fluminum Acthiopia!,aft'ercn£ mihi hoftias : in illodie non confunderis exomnibus adinuentionibus tuis, quasimpie egifti in me : quia tunc auferam abs te prauitates iniuria? tUcE,&: iam non adiicies , vt magnificeris fuper mon- tem faiiftiimmeum,&: fubrelinquam intepopulum manfuc- tum &: humilem,&: verebuntur a nomine domini, qui reliqui fuerintlfrael. Ha? funtreliquic,de quibus alibiprophetarur, quod Apoftolusetiam comemorat ,Sifuerit numerusfilio- rumlfrael ficut arena maris,rejiquia;falu£ fient. H^ quippc inChriftumilliusgentisreliquicecrcdidcrunt.

L. V I V E S. zTjlercmhs-^Dehocfe^ealibi.

bl_ XSophonias. }//«»<■ flebrxiprophetam, (^prophetarumfi" htnn,nepotemi ^ abnepotem fmffe tradunt, Patcr emmfm Chuft^

DI> 4

42-4 Auguftini de ciuitate Dei

iUUM GodoUASyfroautu K>inntria6^ataut*i ET^chiaSypropheUomnes: nam aiuot omnes /tfaiores , ^ms in tttulo nominat frofheta aliquii, e- tiam prophetoi [utjje,

c Spiritus,inquit,oris noftri,dominus Chriftus. V Sunt Chrijii Tnulti,^ don.immulti, ^-Jt Chnjini dominw Jpi itut orn neftriy-vmctis eji leftti Deus DetfiliH4,p(r que Jpiramu^ ^(cj^-vtnirnuf,^ fumui: qiijl }t mbii ahfctdatitninm adhuc ■vi^iurifumiti,qhain fi difcedat amma. d Sed fcriba? eius attriV>uunt,qui vocabatur Baruch. \ H^ere^ mias in hhrojuorum 'vaticiniorumy Baruch friham ^ minifirum fuijfe fuumfigmficat cuim extat hreunprophett^,quam eccUfia retepit , quo- viam ae Chrifio ^ pofiremu temponbuf pira^^ue conttnet. C Graue cor per omnia,& homo eft,& quis cognofcet eum.> Septuagmt.iefi h<ec mterpretatii^Jn Htbr^onjtrh ficex Hteronjmoi Prauum eft cor omnium ^ infcrutahile , cjuii cognofiet illud ? Symnta^ cbut njeria Septuagint>it af^ertius pofutt : Infc^utubile cor omnium , 'vir autem quis eft,cft4 inueniat illudfi.xx.enim /S«8e/ot m ^pcTia dtxerunt, quod efi profundum ior,

DeprophetlaDanirHs,&Ezechielis,quacinChti- llum ccckriam^Vic coHcordai.

C A P. X X X 1 1 1 1. N ipfa porro captiuitate Baby lonix,^Danie],^& E- i'^ zechiel prophetaueruntprius, alij fcilicet cluo ex J^ prophetis maioribus , Quprum Daniel ctiam tem^ pus quo venturus fuerat Chriftus , atque pafturus , numero definiuitannorum : quodlongum eft computando monftra- rei&abaliisfaditatueftantenos. De poteftate vero eius & gloria ftc locjuutus eft:Videbam,incjuir,in vifu noftis. &: ecce cum nubibus cxli fiiius hominis veniens erat, & vfq; ad vetu- ftum dieru peruenit:& in cofpeftu eius prarlatus eftj&ipn da- tuseft principatus,&: honor,&: regiiii:& omnespopuli, tribus & lingu^ipfi feruiet.Poteftaseius,poteftasperpetua, qux no trafibit:& regnu eius non corrupetur. Eziichiel cjuocjue more propheticoper DauidChriftum fignificans, cjuia carnem de Dauid femine ailumpfit:propter quam formam ferui,qua fa- {k\i% efthomo.etia feruus Dei dicitur idem Dei filiu§:fic eum prophetado prsnuciauit ex pcrfona Dei patris: Et fufcitabo, inquit,fuper pecora mea paftorem vnu ^ui pafcat ea:feruum raeum Dauid:& ipfe pafcet ca:& ipfe erit eorum paftor. £go iautem dominus ero ^is jn Peum, & ferwus meus Dauid prin-.

ceps

Ad Marcellinum Lib. xviij. 415

cepsin medio illorum:ego dominus locutusfum. Et alio lo- co:Et iex,m(juir , vnuserit omnibusimperans: &:nonerunt ' vhradu^gentesmec diuidenturamphusin duo regna:nequc polhienrur vltra in idolis fuis : & abominationibus fuis : &: in cunftisiniquitatibus fuis : & faluos cos faciam devniuerfi"» icdibus fuis,in cjuibus peccauerunt : & mundabo eos, &: erunt mihi populus : &: ego ero illisDeus:, &: feruus meus Dauid rex fupcr cos,& paftor vnus erit omnium eorum.

L. V I V E S. a^pX Aniel. V De fHnsfmt ludaycjui ex Daniele Sdlthufar tocatu^ DameU

]i,yefl,jib emuchoregio.ciii pnnorum erat demandata cuia. Aiaxi- mo inpntio h ibitm eflfapiett^ notnine a Balthafarc 'vltimo ChalJjeo- rum re^Sjfcf deinde apud Dariu »> Mednmgratioftfinws , 'vt m lihro Daoielh ipfiHi.^ lcfphi De antiquitatibpif decimo legimm, Calum- nijs Porphyri} in Ubrum huitfs iiatif rejfordtrunt MethoitWy^ xyf- polUnanf (jrr Eufbius C£farii'nfispr£fuL ,

b Et Ezechiel. } Hic facerdos fuit,(& ftmul cum Danielein cjptt- EZ*€ChtfU uitatepopuli ludaici Babylone.cjucd cx ctta fcnptis aperte celligitar,

De tcium prophetatuna vaticinio.id eft Agga;i,ZachariX) ScMalachix. CAP. XXXV.

§f^*^ Eftant tres minores prophetx,qui prophetauerutin ^p^xgfc fine capriuitatis: ^ Agg^us , Zacharias, ''Malachias. ^j^^^Quorum Agga?us Chriftum & ecclefiam hac aper- tuis breuitate prophetat. Hiec dicitdominus exercituum: Adiiuc vnum modicum , &c cgo commouebo cselum , & ter- ram,«&: mare, & aridam: &: mouebo omnes gentes , & veniet defideratus cundiis gentibus. Hsec prophetia partimiam completa cernitur:parrimfperatur infine coplenda. Mouit cnim caelum, angelorum & fiderum teftimonio: quando in- iCarnatuseftChriftus.Mouitterram ingentimiraculo,de ipfo virginis parru. Mouitmare ik aridam , quum & in infulis, 8c in orbe roto Chriftus anniuiciatur. fta moueri omnes gcures videmus ad fidem. lam vero cjuod ief|uitur:Et veniet dcfidera tuscuiiftisgentibus : de nouifsimoeius expe£latur aduentu, Vt enim defideratus ellet exneftantibus : prius oportuit eum (dileftum efte credentibus. Zacharias dc Chrii^o & ecclefia: Exulta, inquit, valde filia Sion,iubila filia Hierufalem : eccc rextuus vcniettibi iuftus& faluator : ipfe pauper & afcen- densfuper afinam, ^& fuperpullum filium afinae & poteftas

DD S-'^

42^6 AiiguftinideciuitateDei

eiusamanvfqucadmare^S; afiuminibus vfqueadfines tcr* r*e.Hoc quando faftum lit,vt dominus Chriftus in itinerc ia- mento huius gcnerisvterctur, in Euangelio legitur-.vbi & h^c prephetiacommcmoraturex parte , quantumilli loco fufHcerevirum eft. Alio loco adipfum^Chriftum in fpiriru prophetiiE loquensde remiffionepeccatorum pereius fsn- guinem : Tuquoq;, inquit,in fanguine teftamcnti tjiemiliftir vindlos tuos de lacu, in quo non eft aqua . Quid pcr hunc la,- cumvelitintelligi,poflunt diuerfafentiri , etiam fecundum reftam fidem.Mihi tamen videtur non eo llgnificari mclius, nifi humanac miferie ficcam profunditatem quodainmodo,& flerilem : vbi non funt fiuenta uiftitia; , fed iniquiratis lutum. De hoc quippe lacu etiam in Pfalmo dicitur:Et eduxit me de iacu miferia.' , Sc dc luto limi. Malachias prophctans eccle- /iam,quam per Chriftum iam cernimus prcTpagatam, ludiuis* apertiftime dicitex pcrfonaDci: Non eft mihivoluntas in vobis:&: munus non fufcipiam de manu veftra. Ab ortu enim folis vfque ad occafum, magnum eit nomcn meum in genti- l>us,& in omni loco ^ facrificabitur, &: ofFeretur nomini meo oblatio munda:quiamagnum nomen meumingentibus : di- citdominus.Hocfacrificium pcrfaccrdotium Chrifti fecun- dum ordinem Melchifedecli , cumin omnilocoafolis ortu vfquc ad occafum Dco iam vidcamus ofterri: facrificium au- temIudcCorum,quibusdi£lumeft:Non mihivoluntas in vo- bis,nccaccipiamdemanibusveftrismunus,cefrafre negare nonpoftunt:quidadhucexpe£lataliumChriftuni,quum hoc quod prophetatum eft legunt, & impletum vident , impleri non potuerit,nifi pcripfumfDicit enimpaulopoftdeipfo ex perfonaDei : Teftamcntum meum eratcum eovita; Sc pa^ cis: & dedi ei vt timore timeiet,& a facie nominis mci reuc- rerctur.Lcx vcntatiseratin ore ipfius ,inpacedirigensam- bulauit mecum: 8c multos conuertet ab iniquitatc : quoniam Jabia faccrdotiscuftodientfcientiam, &i legem inquircnt ex ore cius:quoniam angelus domini omnipotentiseft.Nccmi- randum eft, quia omnipotentis Deiangelus diftus eftChri- ftus lefus.Sicut enim fcruus propter forma ferui , in qua ve- liir ad homines:fic & angclus proptcr Euangelium,quod nu- ciauit hominibus.Na i\ Graeca ifta ita interpretemur:& Eua- geliumbonanunciatioeftj&angclus nuncius eft, De ipfa quippe iterum dicit:Ecce mittam angelum meum,&: piofpi-

ciet

AdMarcellinum Lib. xviij. 417

cietvlam ante fjciemeam:&: fubito venietin templumfumT! dominus,quem vos (]uxritis,& angelus tcfi:amenfi,(]uem vos vuhis.Ecce venitjdicit dominus Dcus omnipotens.& quis iu- ftinebir Giem introitus cius ? aut quis refiftet in alpcfl^u eiuc? Hoc loco, &: primiun &. ftcundam Chrifti prxnunciauit nd- ucnrum.l^iimumfcilicet^de (juo ait: Et fubito veniet m tcm- phnn fmun Dominus,'d cft", in carnem (uam :de c^ua dicit in £uan!JeHo,Sahiitc tcmphim hoc , & in rriduo reiulcitabo il- lud.Secundum vevo,vbi..it : Fccevenir dicit dominus omni- potens-t?v quis fuftiacl^it dicm introitus eius , aut quis reldltt in afpedu eius ? Quodautem dicit, Dominu^cjutni vosqiiae- ritis.,<5^ angelustcliatncnti,quemvosvuhis: i^gnificauit vticj, Iuda?o«recundu'nrcripturasqujsJegunt,Chriltumc]uercre, & velle.Sed muhi eorum,quem quxllcrunt Sc vohierunt,ve- nifTenon agnouerunt:exca!catiin cordibusTuis ,pi-^cec-lenti' hus meritisiuis. Quodfane hic nominat tell:amentum,vel fu- pra,vbi ait:Tei>amentu meum erat cum eo:vel hic, vbi euni dixit angelum teftamenti : nouum proculdubio teilamentam debemus accipere,vbi fempitema^non vetus, vbi temporalia funtpromifla^quce pro magnc hichabentes plurimiinhrmi, & Deo vero talium rerum mercede feruientcs,cjuando vidcc impiosabundare,turbantur.Propter quodidem propheta,vc noui tertamenti beatitudinem a?ternam,qu^ non dabitur niii bonis,diftinguereta vetei is terrena fe!icitate,que plerunque datur& maljs:lngrauaftis;inquit, fuper mc verba veftra, di- citdominus,& dixiftis:in quo dctraximusde te? Dixiftis, va- nus cft omnis qui feitnt Deo:6^ quid plus , quia cuftodiuimus obferuatiorves eius : & quia ambulauimus fupphcantes antc faciem domini omnipotentisfEt Dunc nos beatificamur alie- nos: & rcjedificantur omnes qui faciunt iniqua :&: aduerlati iuM Deo 6c falui fafti funr. H«ec oblocuti func , quitimebant dominum,vnufquifque ad proximum fuum : & animaducrtit dominus,& audiuit: 6< fcnprir librum memoricein conipcd j fuo,eis qui timent dominum,&: reueretur nomen eius.In ifto libro fignificatum eft teftamentum nouum.Deniquequodfe- quituraudiamus. Eterunt mihi, dicit dominus omnipoten^, in die,quam ego facio,in acquifitionem: & eiigam eos, ficut homo elegitfilium iuum feruientem fibi:& conuertemini,& videbitis in^cr iuftum & iniuftum: &: inter feruitutem Deo, ^npniJeruientem.Quoniam ecce dies venit ardens ficut cli-

42.8 . Auguftini de ciuitare Dei

banus,&cocremabiteos:& erunt omnes alienigenae omncf facicntes iniquitatem ftipula: & inccndct illos dies qui adue- niet:dicit dominus omnipotens:& non dereiinquetur eoruii» radix,necjue farmentum: &. orietur vobis timentibus nomen meii,rol iuftitise:& fanitas in pennis eius, &. exibitis , & exul- tabitis ficut vituli ex vinculis rcroluti:<3t coculcabitis iniquos, & eruit cinis fub pedibus veftris in die in quo ego Fdcio,dicit dominusomnipotens.Hic eftqui dicitur diesiudicij ; dequo flio loco,fi Deus vohieritjloquemur vberius.

L. V I V E S. a A Ggasus. Zacharias. j-/^0r»mmew/«/t Efdras \.lih. ^. cap» J^^^^infuperiorenanc^uequumdixijfet y tunc (^ mtermijfum fjl tpi*s domini in Hierufalem., ^ nonfiebat "vfque ad annum fecundmo Daru regti Perfarum : addidit , Prophetarunt autem %yfgg£Uf prt-^ pheta, <(ff Zachariagfilius ^dJo.prophetantes ad Iud4.>s ycfui erattt in Iuda ^ Uierujalem. T unc furrexerum Zorobabel filtus Salathiil^ ^ lofue filittf Jofedech, ^ coeperunt adificare templum doniini in fjierufalem,^ cum eusprophettg. Dei adiuuantes eos. ^ ipfif^ tempo- tihiM Darij vaticinatos tefiantur etiam eodem fcundo Darij anhffm CateritmZacharias nonfe r^ddofilium,fed nepotemfcnbit, exfili» Barachta.Nec dubitant-iinqmt^fiiironymuf qmnhicftt i^ddo y qui iuxta P aralipomenon librummiffu^ efi ad Hieroboamfilium Nahath^ fub quo altare diruptum efi, ^ mantis regpi aruit.Rurfutnq; ad preces iUiu6 resiituta eji, l. Parabpo.i.^ l.Reg.vy fd mneutro facrarum literarumlocomminatur t_y^ddo.inlib. Reg.fubiicetur prophet/e m~ men, in Paralip. nuncupatur Simetas : ^ Propheta qui illis tempo- rihu4 'vixerit^ nonpotuit ne atauHS quidem ejje hominis Judaici Babj.» lone captiui.Iam tUud ne admonendum qutdem efl , non hunc ejft Za" chariam tUum loiaddi filiuin^ciuem occidic loas rcx luda ffecundi Pa^ ralipomenon i^.cuipts meminit Chrifttts domtnns, Matthxi 15, dicens i^umoccifuminter templumf^ altare.

MaU" \y M3hchizs.}fJic eTiiCjuemSeptuagintavocarunt ttyy*\oi Mn.

chias, fjffg efi,angclur^ eitts.flebraice nanque nuncium meumfonat.Quam pb caufam Origenestqumi in hunc Prophetam fcriheret , fignificatiomm dedit,putarefe angelufuiffeyc^uiprophetArit ,fi Hieronymu credimitSy cateri Malachia nominarunt. Neque enim mminacumin alias lin- gtta4 veniuntyex etymologiamutandafumt.Nemo efnim Platonem vo- cat latum: aut ^iriftotelem optimumperfeStum : vel lofue feruatorem 'vel ^thenas Alineruas.Relinquuntur enim nomina,vt cuiqueinpro' priofm impofitafermone, yilioqui non Utx adderttttr iff , qnot^^

Ad Marceiliniim Lib. xviij. 419

^atrterentuY in alieoas Um^ttas norrnna, fed obfcuraretur clarhas <]ttam habebant prius: quo magn i^*tror ejj'e,qtiifibi perefrrina ^ Graca no" minaafcifci.nt iuxta etywon fuorum patrij lir.^ua , quidum fxbi ftt- mtnp4rare Tiudent.plui media iUiwparte fe fraudant- quanto jim- fluiui, ^prudentius , adde etiam ad rerum naiura» accommodatiM% C'£far,cjui GMosomnes^ German^^sfAnif^forum apptUaiiit nomini- hn<i,t>iflexn tantumjinibai mf>rmam Latinorum, Ca:tir:im Aiala- <hiam non dcfunt, prsfevtim ex fiehr&ii^ cjuiputert Efdram ejfepro- pter confonar,tiam hbrorum^ ^ fub Dario /Jtiiafji< jilio prophetaffe cnditw.Ve Efdra proximo capite.

c Exulra,inquit,valde. j- f^ic locus deprauatus eU "vt cetera, ah eo <jui noTiram editionem voUtit (cqui. l x x .ftc hahcnt : X'^^* c<piSQ^ !!i-ijytir^ OT«ir xn'pv«o-i d-o-)UTff lifKiraiXTny.iJ"» oCA<n>,iu{ it p^^rtaj cvtS'i-

vtoVyid eji r,£tare ijehementer fha S'on , pradica filia Httrufalemi eccerextuusvenittibiinTiui^ftru.insecs, manfiutus , ^ -ijehens fnhiugali ^ puUo nouo.Jllud quo^ue x^^f* ff^faJ^Cfii pojfetfffe falutan- tn%faiue multum.

d lEt fuper pullum. \ In Hehr£o le^itnr .,fupcr afinam , (^ fuper puUuw fdium afin£.Mat. h^u^ fic m % ix^pife fui Euangelxj : )>s^ '^^n- CtCmtti '(Pn oiav *J rax «oy ov)}src^uyi»,feden5fuper afmnm (^r ptdlum Jiliumfubiugjlh. StihiMgaiiivero erat Iudaict*sp»pu'i*i iugp totc£re- Tnomarumprefjm. PuU-m v^ro nguiis ^ iiber ^populus gent%um. In v- troque populo fedet Do/ninti4,i t vtrunque purget^(^ trahatadfe. e Sacrificdbitur& ofFcr.j- ^pud l x x.efiinpr^jentific : ^vfAta, cT^0TU}*Taj 11^0*0 yjtTtfAK *) ^iyiat. y^^^ \ f(d propheta futura ^uia videnty tanquam pr^fcntia €nunciant,f£pe etiamnjt pr£terita,ftcut e^ qu£fequuntur,in quibus qu^damfunt mutata a tradittone L X x. De Efdr.i&: Machaba:ori]m libps. CAP. XXXVI.

^fp^^ Oft hostres prophetas,Aggieum,Zachariam, Ma- ^ -^4^^ lachiam, per idem tempus liberationis populi cx ^Si'4"?3 B.ibylonica feruitute, fcriprit etiam Efdras, qui ma- gis rerum geftarum fcriptor efl: habitus, quam propheta : fi- cutic^ft liber, ^* quiappcUatur Hefter: cuius resgcfta in lau- dem Dci non longeabhis temporibus inuenitur : ni/i for- tc Efdrasin eo Chriftum prophetafte intclligendus eft, quod interiuuenes (juofdam orca quafftionccjuid amplius valeret inrebus:cum reges vnus dixiflet:altcr vinumitertius mulie- rcs,(jua! plerunqi regibus imperarent:*^idem tame tertius vc- ritatefupcr otnnia demoftrauit cflc vi^lriccm. Confulto au-

450 Auguftini de ciuitate Dei

t.cin Euangelio,Chriltum cognofcimus efle veritate. Ab Iioc rempore apud IndcEos reftituto templo,n6 reges, fed princi- pes hjerunt^^vfquead Ariftobolum : cjuoriirupputatio tepo- I rum,non in fcripturis fandisjquic Canonicx appellantur^fed' in a]iisinuenitur,incjuibusfunt «S<: '^MachabiPoru libri : quos . noo Ljda:i,fed ecclefia pro canonicis habetj^^propter quoru- <lam martyrii pafliones vehemcrcs,atc]ue mirabiles:qui ante- <^uam Chriftus vcniilct m carne, vu]; ad morte pro Dti lege certaueriit,&: mala grauiifinia atcjuehorribilia pertulerunt,* L. V 1 V E S. ;£fdras\ a C ^'■^P^'^ etiam hfdras. j- Hicfwffe diciturfcriba legU peritif' C^jimH6tquent Hieron.tr^du fnify Iofede:h,a:iU4 fiUK.ifmt lifta fuerdos }nagnM,quem ferunt incenjos a C haidjtif legt^ Lbros mewori- ter reJiitu'lfe,nonjine ntiminc,comtnutfijfeque literas HebruKa^,ne cum Samaritaiii^' l]M exgemibusm ludxamvenerant, lud^twfctroitur» ^utor Eufebim.Eiip9fiea literis 'vffmt lud^ifgura tantum ^ api^ cii>MS a Samaritanicus,c^uAfueruntl>nfcA dU k AJpfe dat£,dfcripates» ^cfier^ h Sicuti eft liber,qui appellatur Hefter.j- Hejlcr hijloriam lo- feph'M refertin tempora ^rtaxerxis, cjuem Cyrum dicit 'vocatum ejfe, Varij enim Hifiajpegemtifliusfuit JCerxes.huittf^^rtaxerxes^co' cnominattis (^«■^x^P'^*^^ regnante^periculum tant^mfun lud*o no- ^miniab Aman,propter AlardoJi^um patrutt Hejter.vt in Ub. Hcjlt^r narratur. Etufdcm esifententix Nicephorm Grtecn-ffcriptor, yit Eu- f.biui uon pojj': per h£c ten/potra Hefier^^^ dtfriwi.n lud^urum conti- gffe,-uidehcet £fdra,quifub hoc y^rtaxerxe rege.,fu£ gentU a^Upirfe-^ quutm efl^detanti^ rcbtts nontactturo.Itaqu: iUa omniapoTiertorafa' citflatuitque i% regno .drtaxerxis /wv/jaovS-, hoc efl Mncmonis Daiij noihifilij.ciuem ab I-Jebr£is^'ffucru vocarifAirumperhibetii^flipulato remfihi habet Bedain teporibni.CAttrum vexeoriUe nontam Eufbio confletfua ratio,quam Jofepho.Nos hic inplcrifque aliinas pottuf fen- tentia^ rcf<rrimHi,quamape>imuo ncThain.

c Idem tamen tertiusveriratem.]'//iV f/? ^'oj-oi^&e/, g«i 'veri" tatem c£teris pr£siare i>t ac -virtute dtxtt,tertio Efdr£ ^.cap. Et Jofe- thui lib.ii.^uticj f(d tertim c^ quartu^ libri EfdrAinier apoayphA" reiiciuntur.qi4os fJieyonyrnasvocatfomriia,

d Vf<]ue ad A riftobc:>lum, } Eufebimfic inqmt^x^rifioholin filiUiS Jon.ith£ rex pariter (ir p«ntifex , pnmm npud ludaos diadematis fumpfit tnfigne \poTl dccixxxi:ij.annos Ba'.ylontc£ c.pttuitatis, inttUi- ge ex quo Nabuchodonoxor populum in Chaldaam transiulit. c Et Machabseorum libri. j- Aiachabxorttm Itberfrtori Hebraice

lefittt

AdMarceUinum Lib. xviij. 431

leffus efl ah Hieronymo^altf-r Grxce tanttimy aitq; ex ipptphrafipro^ haripoffe aprimo ejje Oixil; confaiptui/i. jdsm aduerfus P tUgianos Jcfephnm nornojjj: iWacbab^ormn hifloridi fc.iptorew.IWfcio an ^uto^ rti^i fignificct hormn duornm vohwtmm Ainckcibxai hijloru , quam tnterfacra habemuSyaii Ubdli cuiufdamy qw f^l cirattr;! Grsctt* circun- futny i-uTi-crmv e/5 T!;;t,' fjj>-^tCM<iu.F.ji (p^tcrttus A/achuhxoru Grd- cus nidem^nondunhqt-odfciaaij 'verfus m hvguainL^tnjam : hucc non tiidctur ecclifia . ccepijfc m canonern.

f Proptcrquorundam.V A'4wi feptem fiatres cum'mitre tuf^i ab ^Jntiocho n^e patriaa le<Tei Mtnlare , n^.axtmoanimofepotius excarm- fcari paf^i fnnt^cyuam vt in Ugein Di^ipe.ccarent,

Quod propheticaautoritasomni origine gcniilis philofophiaeinueniaturantiquior.

C A P. XXXVII.

^^'^^ Emporc ^ igirur noftrorum prophetai um, cjiiorum ^J\ tel '^"^ lcripta ad notiriam tcre oninium genrium per- ^Jii:^ uencrunt,philoIophigentiumnonclum crant, ^ui hocctiam nominc vocarentur, ^cjuod coepit a Samio Py- thagora ,quieotemporec|uo ludxorum Tolura cft ciptiui- tas capit exccllcre atque cognorci Mulro ergo magss car- teri philofophi port prophctas repcriuntur faiiTc. *" Nam ipfciocratcs Aihenicnfis magiftcr omnium , qui runc maxi- iTieclaruerunt,rcncnsinca parte quar moralis,vcl adiua di- citurprincipatuirMpoftEfdraminChronicisinuenitur.^^Non maltc) podctiam Platonatus eft , quilongc^ cxterosSocratis difcipulos anteiret. Quihus h addamus etiam iliperiores, qui noncium philofophi vocahantur,feptem fcihcct fapientes,ac dcinde phyficos qui Thalcti iucceircrunt in pci fcrurada na- tura rcrumftudiumeius imit;ui, Anaximunarum fcilicct & Anaximcncm,&Anaxagaram,alibfL]ue nonnuUosantequam Py thagoras fe philofophum primus proh'ei'etur,nec illi pro- phetasnoftrosvniuerfos tcmporum antiquirare prafcedunt; quandocji idcm Tha lcs , poft: qucm csercri fuerunt, regnantc Romulo emicuilTc fcrtur, quando dc fontibus Iftael cislire- ris , quaf toio orbe manarent prophetijc Rumcn erupir. Soli igiturillirheologi pocf^, Orpheus, Linus, Mufa:us, & (i quis alius apud Gnecos fuit , his prophetis Hebra:is , quorum icripra in autoriraie habemus, annis rcpcriuntur priores. Sed ncc ipfi verum Theologum noftrum Moylen, <]ui ynum

451 Auguftini de ciuitate Dei

verumDcum veiacitcr pr;Edicauit , cuius nunc fcripta in ail* toritatiscanone primafunt^teniporepr^uenerunt-.acper hoC (]uantum ad Gra?cos attinet , in qua hngua liters huiusfecu- li maxime ferbuerunr, nihil habent vncte (apientiam fuam ia- ftcnt,quo religione nofti a,vbi vera fapientia ^ft^fi non fupc- rior,fahe videatur antiquior. Vcrum quod fatendum eft,non <|uidem in Gr2ECia,fed in barbaris gentibus,ficut iu itgypto» lamfueratantcMoyfcn nonnulladoftrina, quie illorumfa- pientia diceretur:ahoquin non fcriptum efrct in libris fanftis Moyieneruditumfuifle omni fapienria /tgyptiorum, tunc vtit]ue quando ibi natus eft ^ & a fiha Pharaonis adoptatus af- que nutritus,etiam hberalitcr educatus eft. Sed nec fapientia iEgyptiorumlapientiam prophetarum noftrorum tcmporc antecedere potuit,quado(|uidem& Abraham propheta fuit. Quid autem fapicntia^ efte potuitin iEgypto , antequam eis Ifis, quam mortuam tanquam deam magnam colendam pu- tauerunt,hterastraderetf Ifisporro Inachifiha fuifle prodi- tur,qui primCis regnare cocpit Argiuis, quando Abrahxiam nepotcs reperiuntur exorti.

L. V I V E S. a^TT^Emporeigiturnoftrorum prophetarum.V K^uguflinus X ^oc capite cvlligitfcrti*ta 'vi tern testamentt tfe antiqutora fa^- pie>}tibiiS ^phdofo^hti Gr£ci£ quod multit argumentts ostendunt /»- fephus cuntra t^pioyiem, Euftbius in Euangel. praparat. ^ iuThnus tnartyr ad^evtes. C^terum hocex ttf<ju£ a ntbtsfuperioribus huitis U- hri capitilyusftmt addutla fatts fuperciue poteji licjuere. Plthaio-^ QuodcoepitaSamio Pythagora.} Pyihagoram Cicfrodicit fuiffefuo regnante getJttltJioc efl SerutoTullio.idem Liu.lth.i huuddu- bie vixit teportius Cyri Perfa,^ Tullij Romani rcgui fed-vltimtiflo-' ruit enimfexagcfi ,.a oLymptade qum regnumTayqumij fuperbi incur'' rtt.Eufebius tnoitern eius inlxx.olympiade locat.ciuotewporc iam Hie"^ rofolympi luaAi captiuttatefohtttrane^uilledegeiant. c Nam ipfe Socrates.V Socratei , 'vt ^poUodorus, inqi'it Ixxv^. Olymp.anno cjuarto quadraginta fere annis poflquam Judai a Dario iu^ifunt teifiplum ^ -urhe-. reparare.

d NomuhopoftetiaPlato nm\s.\ Lxxx-viij.olymp.eodeautcre, e Et a fiha Pharaonis adoptarus.V ^rtapanuSy-vt tradu tufebius lib. 9.pr£paratt Mcerin Chmephris ^egyptiorum regnfiltam fiuum ipfa non pareret ^adoptajfepuerum JHddMmy quim fiebrxi Mojen, Or/eci Aiuf^ttmvocant, '

Quod

TM.

. Ad Matcellinum Lib. xviij. 433

(^uod qu3cdam fanftoriim fcripta ecclchafticuscannn proptetni-

miam non recrpetit vecuftatetn,ne pet occafiohem

corum fjlfa vctis infercrentur.

CAP. XXXVIII. feg^^J A rrt vero f\ longe antiquiora repetam , & antc illud ^^M^l grandc diluuiuiii nofter crat vtique Noe patriaicha> S^ll^ cjuem propheram quocjue noninimerito dixerim:fi- quidemipfa arcacjuamfecit,&:inc]ua cum fuis eualit , pro- phetia noftrcrum temporu fuit.Qiiid Enoch feptimus ab A- damrNonne etiamincanonica cpiftola apoftoh ludae pro- phetaflepra^dicaturfcjuorum fcripta vtapudIudiEos,& apud nosinautoritatenon eiTent,nimia fecit antiquiras , propter quam videhantur habenda efle fufpcOa,ne proferrcntur fal- fa pro vcris. Nam 8c proferuntur qu^dam qu^ ipforum cfTe dicuntur ab eis,qui pro fuo fenfu paffim , quod volunt, credunt. Sedea calfitas canonis non recepit , non quod corum hominum,qui Deo placuerunt,rcprobetur autoriraSj fcd quod ifta efle non crcdanrur ipforum. Ncc mirum debet videriquc)d fufpcfta habcantur , qu*E fub tantx antiquitatis nomine profcruntur.quandoquidcmin ipfa hifloria rcgum Iud<e,& regum Ifraei.quae resgeftascontinet, dcquibusci- dcm fcripturae canonicze credimus^commcmorantur pWvi^ ma, qus ibi non cxplicantur , ** & in libris aliis inueniri di^ cuntur,quosprophetiEfcripferunt, & aJicubi corumquoque ijjrophetarum nomina non taccntur : nec tamcn inucniun- turincanonc,qucm populusDei reccpit. Cuiusrci, fateor, caufa mclatct , nifiquod ego cxiftimo criam ipfos quibuS ca qucE in autoritate rcligionis efle debcrent, San£lus vtique: Spiritus rcuelabat,alia ficut homincs hii^orica diligentia,jlii (icut prophetasinfpirationediuina fcribcre potuille , atque haec ita fuiflTc diftinfta, vt illa tanqua ipfls, ilta verc? tanquarrt Dco per ipfos loqucnii iudicarcntur cfle rribuenda:ac fic illa pertinercntad vbertatcmcognitionis,ha;cad religionis au- toritatcm,inquaautoritate cuftoditur canon : pra?tcr quae fi qua iametiam fubnomincvirorumprophetarii fcripta pro- feruniur,ncc ad ipfam copia fcientiic valent, quoniam vtrum eorum fint,quorum efle dicuntur,incertum eit: & ob hoc cis non adhibctur fide$,maxime his,in quibus etiam cotra fidennl librorumcanonicorumquasdam lcguntur , proptcrquodca J)rorfus illorum non cfle apparet.

434 Auguftini de ciultateDei

L. VIVES. a "p* T in libris aliis inucniri dic\jntur.}Nam infine primi libri ji_^ Paralipomenongefia DoMid dicuntur conjcrifta a Samuele ^ JSathAay0' Gad propheiiittum in cap.9.pefieriurn Itbri Paralipome' iion ada Salomonps perfecuttcs duitur Nathan vatest^ x^chioi Si" lonita.^ .^ddo propheta^ciui etiam retulijfe dUigentiJimc fertur a^a t^bia regvs ludaigefia ^uoi^ue lofaphat perfcnpfu lebufilitu ^nani, i.Paralip.zo.

De Hebcalcis literis, quae nunquam in Cax lingux pioprieiate nonfuerunt. CAP. XXXI X.

^^^v?' On icaque credcndum eft, quodnonnulli arbitran- * r^^i^S^ tur,Hebrafain tantuin linguam, per illum cjui voca- te^^^i^^ baturHeber,YndcHebr^orumvocabulum eft,fuif^ lcfcruatam,at<^ueinue perucnifle ad Abraham. * Hebrafas iiutcm literasa legeco?pifte,quaf dataeftperMoyfen : fed fotius per illam fucceOionem patrum,memoratam linguam cumfuisljteris cuftoditam. Denique Moyfesin populo Dei conftituit,<juidocendisiiterisprteeftent , priufquam diuina; legis vllas litcras noflent.Hos appellat fcriptura gramma- ton^^ifagogos^qui Latine dicipoftunt litcraru induftorcs vcl introdud:ores,eoqu6deasinducant quodammodo in corda <Jifccntium,vel in eas potius ipfos ^uos docent. NuUa igitur gcnsdcantiquitate fapicntia; fu.E fuper Patriarchas & Pro- phctas noftros,<]uibus inerat diuina fapientia,vlla fe vanitatc iniqua iad:auerit,quando ncc Aegyptusinueriitur, quae folet falfo &inaniterdefuarumdoftrinarum antiquitategloriari, ,^ua»licun<]uefapientiafua Patriarcharum noftrorum tempo- xepr^ueniirefapientiam.Neque enmi quifquam dicere au- dcbitmirabiliumdifciplinarum eosperitifiimosfuiflre,antc- ^uam literas n6ftent,id eft antequa I/is eo veniflret,eafquc ibi clocuiiret.Ipfa porro eoru memorabilisdodrina,<]u^ appel- lata eft fapientia,quid^erat nifi maxime aftronomia, & fiquid aliudralium difciplinarum magis ad excrccnda ingenia, quamad illuminandas vcra fapicntia mentes valcre folet? Nam quod attinetadphilofophia,<ju2E fe docere aliquid pro- iitctur,vndc fiant homines bcati circa repora Mercurij,quem Trifmegiftum vocauerunt,in illisterriseiufmodi ftudia cla- iuerunti^^longe <]uidam ante fapientes vel philofophos Gra?- ci2e,fed tamen poft Abraham,& ifaac,& Iacob,& Iofeph,ni- mifum ctiam poft ipfuai Moyfen. Eo <juippc tempore, quo

Moyfes

Ad Marcellinum Lib. xviij. 435

Moyfes natus eft^fuiffe reperitur Atlas ille magnus aftrolo- gus Promethcci frater, maternus auus Mercurij maioris , CU- ius nepos fuit Trifmegiftus ifte Mercurius.

L. VIVES. af lEbrafasaufem litcras Jlcj^c cooipi^Cc.^P^Hlcfarisfjp^noJiro- ^

iXrum ^ Mebr^orttmoptmo literM J-Jehr&a^ Alofen habuiff& MOjO, ai4thorem,cjuod Eupolemui ^ ArtopAnM alitque prophanifcriptores ajferunt^^ui ,V/ofe>i faptenttfiimum fmjje heminem tradunty Uterarum- €jue inuentorem^cfUiis lud^u traiidtty a quihi^f victni Phtenices aicc p-runtya I^hcenicibtu Graciptr Cadwum. Quitt ^ Ae^yptin qu»<jue dedijfe Moftn lnera6 ^rtapanui idem creJtt: Aiofenque effe MercU" rium tllumfic ennn t>um vocauerunt i^egyptijy quem apud Gracoi om ves LaHnofcjuefcriptoresliierasgentcm %y1egypiiam docuijjt conUat^ Quodft qnn incjmat,(juibfi4 ergo fapien.ia tlla ^egyptiorum contine- hatur UtcrHjqua /Hoftn i-jiitutum ejf legimtis , tnuemct forfan va/te tarttwn eamfoUtam tradipercipi-iue ^ aocentium dtfcentiiimque me~ moria ajferua.'!,Uteraru>n,fi q:i£ tunc erant^formas ,imagines fuijfe am' maUum^qud It^yxifx j^Jf^fAATtt^hoc eft^Utcras infacrisfculptas nO" fninabant.Philo vero lud^ui ad ^jb aham tnuentionemUterarum fle hraicarum refert:ftid muUis ante Abraham annts Uter£ videntur fuijfe, nam /ofephus primo ^ntiquit n.trraf afiUps Sethfilij ^dam duas e- re6}as columnasjaptdeam vnam^aUtram laterttiam , infcriptdfqut in eis artesycjuas iffi inu€mffcnt,quarum lapidea etiam atatefua maneret in Syria.H 06 Itterof 'uidetur Augufitnus hoc leco fjtbrxas nominare, h Grammatoslfagogos.} ^Ubtgrammaton ifagogos: legendum grammatoifigogts-.y^xiAiij^^micAycsyiir.ficuocatur apud i.wn:quos Hieroth-vertit do^hres.Deut ^9-^ '^i.Num "^ey^o ^^afjt^sL^reis nomi- \

nantur^quod^vertitmagiftrosfunt etiam '^^Afxysf^ttii Scribs, de quibus c^^H^ multa mentio tn EuangeUo:hi erant yqutfacrorum Ubrorum Uteram tan Sumdocebanf.necab earecedehatTJclculmumlatum : qutiieromaius £^uiddam profitebantur J*harifxi nominattfunt^a Phares quod efl di* pharifsil ptfio,q.fe -velut meUores a muUu diuidentes feparantefque: ^ vtiquey tam Scrib/e quam Pharifxiincathedra Aiofisfedebantpopulo legem enarrantes:Scrib£ ad cogniiionem Ut<,r£fenftifque hifioriciy ac •velut introdu^lionemrerum altiorum ac fecretarum , quas Phartfai expli' cabant.

c Quid erat ni/i maxime aftronomia , & fi quid aliud talium difciplinarum.V Geomethria^arithmetica y d/T afironomia : nam in hts plurimum-veteres fefe ^egypt^ exercuerunt , quarum geometriam nec^pitate excoluerHnt ,^uippe ^n4 in primit e^ebant , quHm turbafif

££ 2

45^ Auguftini de ciuitate Dei

increfcente Nilo agTorHmfnibu6,popquam ttmnis 'inftmm alueum re^ dier.it, fuAcuique ejfent rejlituendaynec alia ratione conjlare poffent 4- gromm dimenfus,nifi adlnbita qHA ex certps coalitaprmcipin yfallen feritos wenforesnequireot: tdeogeometria efi nominata , quafiterr<e menfio.t^Jlronomia 'veroftfe dedtderunt commoditate^ vt quifennas femper haberent no&es^alftcerentque traClum celilatepatentem.nul^ iiinubibfis,nulltinehulnturbatum,fa£ileorttts,occaftts ^ progrejftn re- -grejfufquefyderum animaduerterepotuerunt^qux res ^ ad cognitio^ nem erat tucundifima^^ ad vitam frufluoftfiwa , ^ humant ingenu exercttatione dignaitum hts duabi*s geometri£ ^ afrolcgi^ addtta eji Htaveluttfubferuiens^&cuiusminijicrioh£car<.renonpoffunt , co- gnitio numeiorum qu£ arithmetica dicitur.

ei Longequidem ante fapientcs quamphilofophos hahuit Cfrd£ci2i.^^libific,longe quippe antefaptetes 'vel philofophos Grdcl^,

Dc Aegyptiorum mendaciffima vanitate>qux.intiquitati ^ fcientix fux centam raillia arctibit annorum. 'i

CAP. XL. ^

"^^^Ruftra itaque vaniOima prxfumptione garriuntqui- dam dicentes, cxquorationem fyderura compre- henditiSgyptus , amplius quam centum annorum iriillia numerari.In quibus enim libris iftum numerum coUe- gerunt,qui non multum ante annorum duo millia literas ma giftralfidedidiceruntfNon enim paruus aut6rcftinhiftoria Varro,qui hoc prodidit , quod a literarum etiam diuinarum veritate non diftbnat.Quum enim ab ipfo primo hommc,qui eftappellatus Adam,nondumfexmillia annorum comple- anturjquomodo non ifti ridendi potius,quam refellendi funt, quide fpatio temporum tam diuerfa, & huic explorat<e veri- tatitamcontraria perfuadereconantur f Cui enim narranti melius praeterita credimus,quam qui etiam futura pra;dixe- xit,qu2!pra?fentia iam. videmus ? Nam&ipfa hiftoricorum anter fe diftonantia copiam nobis praebet , vt eis potius cre- cieredebeamus,qui diuinie, quamtenemus , non repugnant hiftoria?. Porro autem ciues impise ciuitatis , difFufi vfque*- quaquc per terras , quum legunt doftiffiinos homines, quo^ aum nullius conterienda videatur autoritas, inter fe de rebus geftis ab aftaris noftra: metTioria remotiffimis dlfcrepantes> cuipotiuscrederedebeat,non inueniunt. Nos vero in noftrse rcligionis hiftoria,fulti autorirate diuina, quicquid eirefiftit noDdubitamuseircfalfiffimum,quoraodolibct fcfc habeant

c«tcra

Ad Marcellinum Lib. xviij. 437

caetera in fecularibus literis,qu2e fiue vera feu falfa fint,nihil momenti afferunt.quo rede beateque viuamus.

Dephilofophicarum opinionum di{Tenfionibus,&:canoni- carum apud Eccleiiam concoidia fctiptu- rarum. C A P. XLI. Tautemiam cognitionem omittamus hiftoria?, ^'^'^T^ipfi philofophi a quibusadifta progrefli fumus, f^l qui non videntur laborafle in ftudiis fuis,nifi vt in- i^^ZSd uenireutquomodo viucndum eftet accomodate ad beatiiudinem capeftendam,curdiflenfcrunt & a magiftris difcipuli,& interfe condifcipuli,nifi quia vt homines huma- nisfenfibus&humanisrationibusilb qusefieruntf Vbi^^qua- uis efTe potuerit &. ftudium gloriandi,quo quifque alio fapie- tior& acutiorvidericupit,nec fententize quodammodo ad- diftus alicnaET , fedfui dogmatisopinionis inuentor : tamen vt nonnullos vel etiam plurimos eorum fuifl~e c6ccdam,quos afuisdoftoribnsveldifcendi fociis,amor veritatis abruperir, vt pro ea cerfaret,quam veritatem putaret,fiue illa efl"et,fiuc non eflet:quid agit,aut quo vel qua vt ad beatitudinera pertic niatur, humana fe porrigit infelicitas, fi diuina non ducit au- toritas?Denique autores noftri : inquibusnon fruftra facra-'' rum literarum figitur & terminatur canon , abfit vt interfe aliqua ratione duTentiant. Vnde non immerito cum illa fcri- berent,eis Deum vel per eos locutum,nr) pauci in fcholis at- quegymnafiislitigiofiisdifputationibusgarruli, fedin agris, atque in vrbibus , ctim doftis atque indoftis tot tantique po- ' puli crediderunt.Ipfi fanepauci eflTe debuerunt , ne raultiiLT- dine vilerceret,quod charu religione efle oporteret,nec ta- mcnitapauci,vteoriJnonfit mirandacofenfio. Ncqueenini in multitudine philofophoru.qui labore etiam literano mo- numenta fuorum dograatum reliquerunt, facilequisinue- nerit,int€rquoscun6la quxfenfere conucniant,quodoften- dcrchoc operelongum cft.Qnisauremfefta^cuiuftibet au- tor ficeft in hac dxmonicolaciuitate approbatus, vt ca:teri improbarentiir,quiaduerfa & diuerfa fenferunt? Nonnc a- pudAthenas &: I:picurciclaruerunt,aflerentesres humanas ad deorum curam non pertinere:& Stoici qui contraria fen- tientes , eas regi atque muniri diis adiutoribus atque tutori- bus diiputabantf Vnde miror cur ^* Anaxagorasreus faftu<; iit ,qnia rolem eflc dixit lapidem ardentem , negans vtiquc

EE 3

45? Auguftini de ciuitate Dei

Deum, cum in cadem ciuitate gloria florueiit Epicurus , vi-. xeritque fecurusjtio folum folem, vel vllum fydcrum Dcum cfle non credens,fed nec Iouem,*^nec vllum deorum omnino in mundo habitare contendens , ad quem preces hominum, /upplicationefque perueniant. Nonneibi Ariftippu*; invo- luptate corporisfummu bonum ponens: ibi Antillhenesvii- tuteanimi potius hominem fieri beatum afleuerans , duo philofophinobiles&: ambo Socratici in tam diuerfis atcjuc interfe contrariisfinibus vita?fummam locantes: quorume- tiam ille fugiendam,iftc adminiftrandam fapienti dicebat ef- ic rempublicam,& ad fuam quifcjue feftam feftandam difci- pulos congregabatf^Nempe palara in confpicua & notifsima porticu^ingymnafiis,^in hortulis, in locis publicis, acpri- uatis cateruatim profua quifque opinione certabant. s Alij aiTcrentes vnum , alij innumerabiles mundos , ipfum autem vnum,alij ortum efle, alij vero initium no habere:ali) interi- turum , alij femper futurum , alij mente diuina, alij fortuitu, & calib.agi.Alijimmortales efleanimas,alij mortales:&qui immortalcs,alijreuoluiinbeftias,alij nequaquam :quivero jnortales,alijmoxinterire poftcorpus', alij viuerectiapoft- cavelpaululij,veldiutius,non ramefemper.Aliicoflftituetes in corpore fine boni,alij in animo,alij in vtroque:alij extrin- /ecuspofita etiabonaadanimam o«: corpusaddetes:alij fen- iibuscorporisfemper,alij nonfemper,alJj putantes nuquam eflrecrededum.Has& aliaspene innumerabiles diflenfiones philofophorum.quis vnqua populus , quis fenatus, quz pote- ilas,vel dignitaspublica impiaf ciuitatis diiudicandas, &. alias probandas ac recipiendas,alias improbandas repudiandafq; curauit,ac non pafsim fine vllo iudicio confusequc habuir iii gremio fuo tot controuerfias hominum difsidcntium^non de agris,&:domi'ous,vel quacunqj pecuniaria ratione, fed de his rebus,quibus aut mifere viuiturautbcate'.' Vbi etfi aliqua ve^ ra dicebatur,eadem liceria dicebnntur,& falfa prorfus, vt na fruftra talisciuitasmyfticum vocabulum Babylonis accepe-« rit.Babylonquippe interpreratur confu/io,quod nos ia dixifr fe meminimus,Nec intereft diaboli regis eius, qua contrariis interfe rixetur erroribusquos merito multa? vari2?qi impie* tatjsparirer pofsidet. At veio gens illajjle popu]us,illa ciui-. tas.illa refpublica,illi Ifraelirse , quibus credita funt eloquia Dei,aullomodopfeudopfophet3S cumveris prophqtispari

lic^n-

AdMarcellinum Lib.xviij. 4551

iicentla confuderunt, fed concordes inter featquein nullo di(lentientes,facrarum literarum veraces ab eis agnofctrba- tur &:tcnebantur autores.Ipfi eis erant philofophi,hoc eit a- matores fapientia:,ipfi fipiecesjpfi theologi , ipfi propheta?, ipfi cioftorcs prob^raris atque pietatis. Quicunque fecundum illos fapuit & vixit , non fecundum homines , i'e6 fecundum Deum,qui per cos locutus eft , fapuit & vixit. Ibi fi prohibi- Tumeftfacrilegium.Deusprohibuic. Si diftum eft , Honora patrem tuum,& matrem tuam,Deus iufsif.Si diftum cft;Noa moechabens,non homiciditaTifacies,nonfuraberis,& c^tera huiufmodi,non hzec ora humana,fedoracula diuina fuderur. ^Quicquidphilofophi quidam inter falfa, quse opinatifunt> veru viderc potuerunt,&]aborio{is difputationib.perfuadcrc mohtifunt: quod mundum iftum feceric Deus:eumqueipfe prouidentifsimus pdminiftraret,ne honeftate virtutum,dc a- more patri;s,de fideamicitiic,debonis operib. atq; omnib. ad mores probos pertinentibus rcbus,quamuis ncfcientes acf quem fine,&: quonammodo eflent ifta omnia referenda,pro- , pheticis,hoc eft diuinisvocibus , quanuisper homines in illa ciuitate populo commendatafunt, non argumentationum concertationibus inculcata,vr no hominis ingenium, fed Dei clocjuium contemnereformidaret,quiilla cognofceret.

L. V I V E S. a^^Vamuiseftepotuerit&ftudiumgloriadi.}f4r«/r<jwf. K^uerfos agit cjuaniplurimosfciptoreSy uffertque m difciphna-s memi^rahiles errares , ^ p-rniciofos durn rnauult cjttifcjue autor effe fut fcntentiXyCfuafn ajfrior alien^^cxcino-vident quavta fn latis : ^ pa- ru'ffe bi ne monenti.^ijr hene dicnnti ^jfi^fijp- Howinem noui non tam dofllim cjuam arro^.intem iaflabunntirncjHe^ cfutfe (rf fcripturum wJ- ta profit, hatur.^ nonffcus vitaturum cju£ cjuu antea dixffct, cjt am a^ld''^ v'l bafilijcos : lon<re enim mall- p fcientem prudentemciue fat^ fum pro-vero affirmtre^cptkm a^ie/t^ opinioni acquiefcere, h Anaxagoras rcusfaftus fit,<}uia foleefle dixit lapidem ar- 1>^«-->^4- dente.} (2^ oUm lapts in .4e^os Thranx amnte csdo cicid:ffety Anadi''^^' xagoras^a^ue eiia pradixiffe ftriit infuturH , affirmauit alum omncex laptdtb coffa efo.ec^; ipfum candens ejffaxii. idcirco Furipidt s eius di- fcipulw in Phaethonte tragnediafolem aureaglebam mminauit : eam ob caufam,vt Sotion tn Succefionibut n^rrante Laertio Viogcne fcri- bit , *_^naxagoras a Cleone impietati^ accdrfitui , defenfufcjtle a Pe- ricle difcipulo , tatentifjue auincjue dt^iu exilio mulSlatm cf.ialti aH^

££ 4

440 Auguftini de ciuitarc Dei

fir,Inter emnespene conflatcapitalifupfilicio cui addittts erat fenten^ tiii iudiciimfubtar£lam k Pertcle , cjui opibw ^ gxatia plwimum tn eiuitatt poteratyideo apoetisfiflum louem tnitatum impictate «^» <ir xa^ora iaculatumgrauefulmm in cumjed ^naxagoram pxote^lttm a Pericle.fulmen di.ttrfnm abtjfje. fpicartif. c Nec Iouem,nec vllum deorum. } Epicurui deos quidem dixit ejjeyfed ad illos nthd ^efture dc noftrn r^btu , necgratia<nec ira mouer ri^aut tangi : itaque reuera dtesfuftttlit , metu autem i^reopagi. , ^ eiuiumfuorum reliquit,fed tales quales fi ipfifunt, mhil opus tsi etfyat^ ^tte 'vt dicit apud Ctceronem Cotayijaleaut,

d In confpicua Sc nou[f.ponicu,}Stotciinporti(», qu£poecil<t^i^ eft varta diabatur.

e \x\^Ymv.AC\is.}VtPeripateticiin^Lyceo, f lnhort\x\\%.}l^t Epiuei.

g A.lij ui^^&ritnrnisw^mTi.^HMommadifianohiifuntUho^viij.^ latins expofita.

h Qnicquid ph\\oC>phi.\Etifeb,alicjuotiih.rii Pr^parationis Et uangeUcA multn ar-,^umentPi coU<gn optima autstme , qux. Plato infuii^ ^ibrn confcrtpjit,haufijfe eum ex fairn literps Veterpi teTiamenti,

Q^iaciirpenfariQneproiudetiacDri fcripturac facrx Veieris teftamcn- ^i f X H( braeo in Gtaccum eloquium tranilatae finr, vt vniuerfis ggtibus innotcrcctent. C A P. XLTI.

As facras literas etiam ^ vnus Ptolemicorumre- gum ^gypti nofTe ftuduit & habere. Nam poft Alexandri Macedonis, quietiam magnus cogno- minatus eft , mirificentifsiinam miniineque diuturnam po- tentiam,qua vniuerfam Afiam,im6 pene totum orbem, par- tim vi Sc armisjparrim terrore fubegerat ; quando inter ciE- tera Orientis regna etiam lud^am ingrelFus obtinuit: eo mortuo comites eius cum regnum illud amplifsimum nou pacificeinter fe pofrefTuri diuifilfent , fedpotius di(sipaflenf, bellis omnia vaftaturi , PtolemEeos reges habere co-pit M- gyptus.QuoriiprimusLagi filius, muhosexIuda:a captiuos in ytgyptum traai^uht- riuic autem fuccedens aUus Ptole- inaeus , <^ui eft appellatus Philadelphus , omnes quos ille ad- duxcratfubiugatos , hberos redire permifit : infuper & dona regia in templum Dei mifit,petiuitcjue ab Eleazaro tunc p6- lifice,dari fibi fcripturas,quas profc^to audierat fama pr^di- cantediuinas: &ideQconcupiuerat haberein bibhotheca,, Quam nobilifs|mam fecerat. Has ei cuili ide potifex mifi flec ^ Hcbr«a^

Ad MarccUinum Lib. xviij. 44?

Hebr^as: pofl: etiam ille interpretes poftulauit,&:datI funt hi feptuaginta duo, de fingulis duodecim tribubus feni homines linguce ytriufque do£lilsim.i,Hebr;£^, fcilicet atque Grsec;^. Quorum interpretatio vtSeptuagmta vocetur idmobiinuit confuetudo.^ Traditur fane tam mirabilem,ac ftupendii pb- neque diuinum ineorum verbis fuifleconfenfum , vtqiuun ad hoc opus feparatim finguli federint ( ita enim eorii hdcm Ptolema:o regi placuit explorare)in nullo verbo,quod idem fignificnret, u»' tantundevaleret, vel in verborij ordincalter ab altero difcreparet.fed tanquam fl vnuseffct interpres, ita quod omnes intcrprcrati funt,vnum erat , quonia reuera fpi- ritus erat vnus in omnibus. Et ideotammirabile Dei munus acceperant,vt illarum fcripturarum, nontanquam himiana- rumjfed ficut erant,tancjuam diuinaru etiam ifto modo com- mendaretur autoritas crediturisquandoquegentibusprofu- turajquod iam videmus effeftuni.

L. V I V E S. a"T TNus Ptolema?orum regum iEgypti. {■ I^eges tyfefryptiPtoleTi^i

V "vjque ad Cumbyftm Cyri filitim , qui eam ngtotiem im. nio Perfarunt btHo adtunxit^ Pharaones communi dicehantur cognominc, Poji Alexandrum 'Viro a PtderPs.o Ldgifilioy Ptolew£> 'vfque in C<e- farem K^u^ujlum,qut ^4egyptum inprouinct^formam redegit. x^le- xander Aiacedm xxi. natm atmos e patrta cum exer<uu egrejfu:^ t^fiam dwmitjtcnuh^ue pcfpjucii annu: nam xxxu. £tant ahno na-* turs concej?it:quo mo tuo velut confafla arca numm^ refcrta , ^pe- cuninrifiUentibtu , ad prjtdamtantl i^cintn iwperu 'vndtque a pur- furatps accurfim efi, rapuit'jue cjuifjue cjuantumpetuit , nec ■vllm tam immodic£ fortunA hitfit , qui non cum revno difcederet. y^ntKronu^ t_Afiam arripuit : SeleucM Chald^um , C^^ander Macedomam , alij alt.tsregtonei , Ptolem^ut ^cgyptum Phoetncem ^ Cypram , homo natuiloiohumili atque obfcuro ,nempe Lago patrsfatellite ^lexan- dri , eue'T{u4 ex g^^egano mdke ■Mgratum regts obtndolem eg.egiam, fortitidinem animi,^ penttam rtt miUt. rt^:cjui (u*n mfeneciu trar.- quilUuf "jiiierefiatuijfctyrerum curamfiUo niadauit,cjuia Philadelphus Phdadil-* efi difltif 3 vel oh amoremprimum ^-irfinoes fororts , -uelob edium po-phut. firemumpcr antiphrafim. Hic ludxos cjuospaier frcquentes tn N.gy- plH duxerat Ubcros ejfe iufitt,grauicjue tributo ludaafoluit : qutimque «o maturiore <£tate morbts affltclafetur, pro^ul^ a bellh gerendifa; re- huf ej?e cogeretur, autore Demetrio PhalereOjquipatfia ^thenu %>tr nobiUf^imii maximifq; funOuti magifiratihm , ciuium inutdia pulfm^ad

EE s

44^ Auguftini de ciuitate Dci

*um confu^i-ratyjittdijs fe tradidu,ACcit$s -vndicjue in^tnin , ^ eonjlru^ ^a lUa nobiln ^^lexandrma bibliotheca,in qua ^fiatuit libros •uttf- fi( tejiamenti. Na^n Legatos ad Elea\arum mifit^qui pro beneficin k fe in lud^am gentem largiter coUath Itbros Aiojuic^ legh ^ intfr-- pretes pofcerent^cjui eos in Grxcam linguam transftrrent , <juod tlea- ^rttf regic'jncef^u,-jtpar erat , tnijiiq; ex "vnacjuaqHe tribu fenos ■vi- tos,^ £tate ^ autoruate ^erudttione in prtmps commendabUes He- braue Gr^cejue perttiJit'nos:qi4i quH cjfent duo ^ feptuaginta,dictt' turtamen -huO^Q Septu.tginta interpretes^ijt bremwsatque expeditiu4 loqiumi^r^qwmadinodum iudices iiU Rowaniyqui ad hajla de rebm mi tJorHftts tudicabat.centtivtri appellaijinr citmejfent centum ^ quin-' tjueyexfingidh tribuhw temi. Extait apud lofphu lib.antiq. xij. epi^ fioU Ptolemai ad Eleax^.Pot.^Eleatjari adregefuper ea re ex Ari'" fiea no Proconefto iUo^fed quodam Ptolemai fateUtte , qui fe ex lega- tn a Ptolemao in MgyptunuffM ait fuijfe- Circunfertur libeUttA eitt^ vominede hK^.interpretiht^i confidu^y-vt puto^ab aliquo recentiore, h Traiiturfane ram mirahilcm.}- Magno in honore hos lxxii. 'viros Ptolem.habwt fapientiamq; ('oru admiratfn (fi lufiinwi narrat in y^pologetieo ad gentes,rrgeyqi4(' fiJe certiiif interpretum experiretur ^ ex cofenfu "veritate coUig> r ct .dommulas i<'J^'ffe duas ^ feptuagtn- ta cefi-ui,fccedereq; vnitquenque infua qutl -verfurtii effet , pofiea cotf tulijfe smmii mterpretatienes,^ ptr omnta interfe confenfiffe 'P^ e^mA domiiulart* lufiinu^ profitetur fe vtdiffe in Phari arce t^lexan.T er- tiiUianvu itide aduetfm getes: M enedemuiytnquit^ P hilofoph.prouincia. Judeafepfuagintaduos tnterpretes de fententite communtone fufpexit , J^ieron.interdii l X X.interpret pUirimU defert y^ fpiritu^anflo plenoi fuijfe dk[t:f£pe mile atque imptrite verttfle affirmat , 'vt erat in quod tntederat -vehemcs^de ceUtdi^ vero plane imdetfic enim in prologo Pe tatettfcfibif.fifnefcio qutsprtmtti autor fe>>tuagtnta ceUulas ^lrxa^ dri£ medaciofuo extruxit qutbtt^ diutfi eadefcnptitaret.^ quu y^riTieaf aiifde /^f o/ii^atcnrirVc,?^ multo pofi tempore I ofeph^ mhil tale retft lertntyfed in -una bafiUca cogregatos cotuUfff^fcribant, non prophetajfe, ^Lud e(i enim -vate^aUud rfi effe interpretem:tbifpiritus viturapra^ dicityhic erudttio ft^ -verboru^j copia ea qmt inteUigit trasfert.Sic tUe. Dc ai!torit.ifpf?ptu.igint>int-rprei»jm »qo2 '"aluo honoreHc- btaicjBlingu3r,omnihos fit intcrptetibusprarfcrends.

CAP. XLIII.

p^JSFf* Am cum fuerinr & alij intcrpretes, qui cx Hebra?a f)^?!? linvuaiii Grsecam facra illaeloquia tranftulerunr, tM^B. ficur Aquila,Symmachus,Theodotio, ficut ctiam

^^ iUa

Ad Marccllinum Lib. xviij. 44?

illa eft interpretatio,cuius autor non apparet, 6c ob hoc fine nomine interpretis cjuinta editio nuncupatur.hanc tame quoc Septuaginta eft rancjiiam fola c(Tet,fic recipit Ecclefia,eaque vtHnturGrcecipopnliChriftiani,quorum plerique vtrum alia fir aliqua ignorat.Ex hac feptuaginta interpretatione efia m Latinam lingua interpretatum eft,quoci Ecclefi^ Latin^e te- rent.Quamuisnodef.ieritteporibusnoftris Pre«;Kyter Hic- ronymushomo doftiffimus & omnium trium linguaru peri- tus,qui no ex Grarco^fed ex Hebr^FO in Latinu eloqniu eafde fcripturas couerterit.^ Sed cius tam litcratij laborem qu^in- uisludsifateanturefleveracem , feptuagintavero interpre- tcs in multis errafle contendant: tamen Ecclch^ Chrifto tot hominu autoritati ab Eieazaro runc Pontifice,ad hoc tantum opus ele£^oru,neminem iudicat praeferendum,quia etfi no in cisvnusapparuiflei rpiritusiinedubitationedir.inuN-.fedinter feverba mterpretationisru^ reoruagint^ do£^i morehominu contuliircnt,vtqucd placuiilet omnibus h -»c maneret, nullus eis vnus interpres debiii" anteponi. Cum vei o Tanrij in eis f\~ gnum diuiniratis apparuir.profc^^o quilcjuisalii.-silbrut.i fcri pturaruexilcbrca in qualiber alia lingua inter} reseft verax, aut congruir illis feptuagifita interpicribus, aut fi cor!g'-uere no videtur,ahitudo ibi prophetica efle credenda eft. Spiritus cnim qui in Prophetis erat quado illa dixerOr, idem iple erac etia in Lxx.viris quando illa interpretaii funt, Qu^iprnfcdio autorirate diuipa& aliud dicere potuit,taquam Propheta ille vtruqj dixifl'ct,quia vtruq; idem fpirirus diceret,&: hoc ipfum aliter,vt /1 non eadem verba,idem tamen fenfus benc infclli genribusdiKicefceref,&- aliquid pretermittere,& aliquid ad- dere-.etia vthinc oftenderetur no humana fuifle inillo operc fcriiitute.qua verbis debebat interpres,fed diuina potius po- teftatc,quie mente replebat,& regebat inrerpretis. Nonrulli aure codicesGrecosinterpretationis Septuaginta ex Hebreis codicibus emedandos putarijr:nec tnmcn au/i funt detrahe 'e quod Hebr^i n6habebat,& Lxx.pofueriit.fed tantummodo addiderunt qua? in Hebr^eis inuenra , apud Septuaginta non erant,eaque fignis quibufdam ^ in ftcllaru modum faftis , ad capita eorunde veriuum notauerut^^^qus (igna afterifcos vo- cant.Illa vero qu^no habent Hebrtei,habetauteSeptuagin- t?,rimiliterad capita verfuum iacentibus ** virgulisitcut fcri- bunturvnci^/ignaiicrijrr:& multicodicesGrecihasnorasha-

444 Auguftini de ciuitate Dci

fcentcsvrquequaque diifufi funt&Latini. Quae autem non prastermifTa veladdita, fed aliterdiftafunt, fiue aliu fenfum faciantetiamipfum non abhorrentem, fiuealio modo eun- demfenfumexplicaremonltrentur , nifivtrifque codicibus' infpe£tisftequeutreperiri.Siigitur,vtoportet,nihil aliudin- tueamurinfcripturisillis, nifiquidperhomines dixerit Dei ipiritus,(]uic(}uid eft in Hebr^iscodicibus,& non eil apud in- terpretes Septuaginta,noluit hoc per iltos, fed per illos Pro- phetasDeifpiritusdicere.QujcquidveroeftapudSeptuagin' ta, in Hebri^is autem codicibus no eft, per iftos maluit,quani perillosidemfpiritus diceie , fic oftendens vtrofque fuifte propbctas.Ifto enim modo alia per Efaia,alia pcr Hieremia, alia per alium atque aliuip prophetam , vel alitercadem per hunc ac per illum dixit,vt voluit.QuIcquid porro apud vtrof queinuenitur, pervtrofquedicere voluit vnus atque idenri' fpiritusjfed ita vt illi prgcederent prophetado^ifti fequeretur propheticeillosinterpretando: quia ficutinillis vera, & c6- cordantia dicentibus vnus pacis fpiritus fuit, fic & in iftis non fecum conferentibus , & tamentanquam vnoore cunfta in- terpretantibus,idemfpiritusvnus apparuit.

L. V I V E S. a ^Ed eius tantum literarum laborem. \ NuUu4 enor finmt ^oiicnfuseft^^reltclKSynontambene agttur cum rebtti huma- n't6:adh£cmultuirebnitemptiiparitautoriiatem , interim nihilaliud c^uam tempttijfedlatidandtif 'vehcwenter candor , cjuo "virfanciM de Hiemtymo lo^juitur , a qtto dijfentiebat in re tanta > vtinam eum hoc tempore imitaremur.

b Eaque fignis quibufdam in ftellarum modum faftis. \ T>e hacre H i<:ronymios fic jcnbit in Procemio Paraip. Vbicunque afteri- fioSyid eftfteUas hoc in •vdumine radiare 'vidertttfy ibifciatii de He- br,toaddttu,n quodin Latinis codicibn4 non habettrr: ubi 'verh obeltti tranfaerfa fciUcet uirga prapofitaeft ^ illic fignatur quod hxx.in- terpretes addiderunt -velob deiorisgratiamy 'veL ob fpintits fan&i ati- toritatemyltcit in /Jebr^is 'vohtminibus no legatur.H^c fiieronymus, quem laborem fic conftrendt interpretattones , ^ annotandi primtti fampfit Ortgenes.coUata 'verfione Septuaginta cum Theodotionica , vt Jrliero.cft aHterfribtns ad ^uguftinum: qui quum hoc Ortgenis Uu- diumalibf vchcmenter proh^t ^ in epiflolaad ^ug. incej?ity non fic emendatos codices dicensjedper obelos (s> nfterlfcos deprauatos : quod 'vt iicentftrafifuerftti eftaffe^uimpulft^,quodinterpretationem eiu*

t^uguft.

Ad Marcellinum Lib. xviij. 445

Ziugufi. noUetattingere yapud^juem facrefanna erat SeptnagtntaX ^deo lel infanHtfi 'vins aJftflHifxpe humam dotninantur, c Aftenfcos vocant.V//oc fft Sidlulas.

d laceotibus virgults ncut fcribunturvnci^. }-K»;iV< dMde^ cima eft cuiufun tntc^riparr.videturfolitaeljeobelofignaii , hoc esi 'verU' l fidoriiu fi n)odo idonsw cft n aiitcr ^ garnmute Grxco ^o n»- firo tnpoefic, ro -vnciam di< it fign.iri : Uma njerh tn tranfuerfum f»r- Te£la- • •"oholum. Qutdfi legertt^r non^vncis , ftd^vnct vel vncwt? Cxietiim oheio feu ""-' ^i^^antur annotando , -vt 'videretur tramfcdi ^ iugulan dkfitim illud ceu nothum ^ infitttium : traditm hoc a frtf:o Crammaticoru >f more , quum de "jerfbtis iihrtfque cenfuram faciebanty^riTiarchi Gramwattci inftttuto. Quinttl.Ub.i. Quo qui- dem itafunt feuere-ufxyeteres Grammatici, itnonverjuimodo cen- forta quadam virguU notare , ^ Ubros quifalso 'viderentur , tnfcnpti tanquam fuhdtttuos , fuhrnouere famdia permiftrint fibi jfed autores 4- hos tn trdtnem redcgerim , aUos omnino exemertntnumero. Hac iUe, Seneca feftiue tyirtftarchi notas , incjMt , quibus dtena carmina cem- punxit.

QuidintcUigcndum fitdcNin''uitarum excIdio,cui«s dennntiatio ift

HebrjEo qaadraginra djtrum fpatio tcnditiir,in Seutu.t.

ginca autcm ttiduibreuitatc concluditur.

CAP. ^LIIII.

W(^^A^^ air aliquis : Qu^oi-mdo fcjam quid lonas pro- ^^^f pheta dixcritNiniuiris, vtrum triduum & NiniuC ^^^ euertetur, * an quadragin-a dics f Quis encm noti vidcat nonpotuiire vtruncjuetuncdicia Prophcta , quimif- fus fuerat terrere comminatione im^iinentis cxitij fiuita- tcm f Cui (i tertio die fueratfuturus nteritus , non vtiquc quadragcfimo die : (i autem quadragenmo , non vfiquc tertio. 5icrgoame<ju;«rJtur, quid horumIonasdixerit,hoc puto potius quod legirur in Hebr^o, <juadr«einta dies & Ni- niue fubuerretur. Septuaginta quippe lon^e poftcrjus in» terpretati aliud dicere potuerunt , quod tamet ad rem pcr- tineret , <Sc ineundemquc fenfum , quamuis fub altcra figni- ficationc concurrerct: admwncretque le<ftorem,vtraque au- toritatc non fpreta ab hiftoria fefe attollere, ad ci rcquiren- da propter quse fignificanda hiftona ipfa confcriptaeft. Gc- fta funtquippe ^ illa in Niniue ciuitate, fcd aliquidetiam fi^ gnificaucru.it quod modum illius ciuitatis cxcedac -ficut ee- ftum eft,quddipfe prophcta in vetrc ccti triduo fuit^^tamcn

4^6 Auguftini de ciuitate Dei

alium fignificauit in profundum inferni triduo futurum , qul dominuscftomniumprophetarum.Quapropterfi per illam ciuiratem redte accipitur Ecclefia Gentium,prophetice figu- rata,euerfa lcilicet perpa;nitentiam,vt qualis fuerat iam no cflet:h0C(]uoniamperChriftum fadumeftin Ecclefia Ge- tium,cuius illa Niniue figuram gerebat, fiue per quadraginta dies fiuepertriduum,idemipfe fignificatus eft Chriftus : per ijuadraginta ,fcilicetquia totdicsperegitcum difcipulisfuis poft refurredionem fuam,d aJcemliL ii-, r^plumiper iricluv.iv» vero,quia die tertio refurrexirrtanquam leciorem nihil aliud quam hiftoria; reru geftarum inhsrcrc cupietem,defummo cxcitauerint Septuaginta interpreres.iidemque Prophet^,aci perfcrutandam altitudinem propbcti^, &: quodammodo di- xermt:in quadraginta diebus ipfum qua;re,m quo &. triduutn poterisinuenire: illud ia Afcefione,hocin ciusRefurreflio- ne rcperies.Proptcr quod vtroque nujnero fignific^^ri conue- nientifsime potuit,quorum vnum per lonam Prophctam,al- terumperSeptuaginta interpretun7prophetiam,tamen vnus atqueidem fpiritusdixit.LongituJinem fugio, vt no h<EC per niulta demonftrem, in quibus ab Hcbraica veritate nutantur Septuagiiita interpretes difcreware , 5i bene intelledi inue- niuntur eflc cocordcs.Vnde e-iam ego pro meo modulo vc- ftigia fequens Apoftolorum quia &. ipfi ex vtrifque,id ei^ ex Hebreis,& ex Septuaginta •eftimonia prophetica pofucrunr, vcraque autoritate vtcndtiri putaui, quoniam vtraquc vna at- que diuina eft.Sed iam jUi^ reltanr,vt polfumus cxcquamur.

L. V I V E S.

a A Nquadra^inta dies:]-'V/ir4/«r ///eronjwKi LXX. r^r- jr\ tijje ouadinginta , pro tribui , quum in Hi.br xo nec fyllabo- rum I nec accentfUm , nec 'verbi fit 'vlla communitoi : m ^uibui an^ guTiiti 'verfatur >ttnc exceUens Kyiugujimi ivgenii*m , necfe extncare talet;

b In Niniur ciuitate.J %yfjfyri(g quam condidit Ninus ; Diximus de hac aliks» "

Quod poft/nftaurationcm templi ,PropherasIud;cl habere deftite- iuni,& exinde vfqueadNatiuitaiem Chrifti continuisaduerhti>r!. hii fin; afflidti , vt probaretur altcrius templi acdificatioDem Pro- ph£ticis vocibus fuide promitTa^.

C A P.

Ad Marcelliniim Lib. xviij. 447

c A P. X L V.

Ofteaquam gens lucLta cccpit non habere Prophe- tas, proculdubio dctcrior fjcta eft , eo fcilicet tem- -porc, quo fe /perabat inftaurato rcmplo poft capti- uiiaiem,(jua;fuitin Babylonia,futur.im eiremcliorem, Sic quij>pe intelligebat populusillc carnalis,quodpra?nuntia- tum eft pcr Agg«eum Prophctam , Jicentem : M.<gna eric gloria Jomus iftius nouiOimx , plus cjuam priraje. Quod dc nouo Teftamcnto didlum efTc paulo fupcrius demor.ftrauit, vbi ait apcrte Chriftum promitrcns : Et mouebo omnes gen- tcs,&: veniet defideratus cundis gentibus. Quo loco Septua- ginta interpretesalium renfum magis corpori quam capiii, hoccftmagis Eccle^a^ quam Chriito conuenientcm pro- phetica autoritate dixerunt.^Venicat qua; cleda funt Domi- «1 de cundis gcntibus , i d eft hcmines dc quibus ipfe Icfus in Euangelio : Multi , inquit , vocati, pauci vero ele£li. Talibus cnim cieftis gentium , domus Dei afdificatur pcr Teftumcn- tum nouum lapidibus viuis,longe glorioiior , quam tem- plumilludfuit , quoda rege Salomonc conftru^lumcft , A: poft captiuitateminftauratum. Proptcrhoc ergo nec Pro- phetas ex illo rempore habuitilla gens ^led multiscl.idibus aftiifta eit ab alienigenis regibus : ipiifque Romanis,ne hanc I AggvKi prophetiam in illa^nftaiiratione templiopinaretur impletdm.^'* Non mulroennn poft aduenienre Alexandro, : fubiugata eft, quandoetfi nulla fada cft vaftario , quoniam I non funtaufi ei refiftere , & ideo placatum facillime fubditi I receperunt,non erat tamengloria ranta domnsillius,quanta [ fuit in fuorum regum libera poteftate. Hoftias fane Alexan- derimmolauitin Deitemplo , nonadeius cultum vera pic- tateconuerfus, fcd impia vanitatj; cum diiseum falfiscolen- dum purans. ' Deiudc PtGlemscus Lagi filius , quod fupra commemoraui, poft Alexandri mortem captiuos indc in iEgyptumtranftulit, quoseiusfuccerTor Ptolemseus Phila- delphus beneuolentiffune indc dimifit, pcr quem facl:um eft, quod paulo ante narraui , vtSeptuaginra inrerpretum fcri- pturashaberemus. Deinde conrriti funr bellis,qu2e in Ma- chabjeoruiP libris cxplicanrur. ^ Poft hiec capri a rege Alc- xandria.' Ptolem^eo , quieit appellarus Epiphancs , ^ indeab AntjochoRege Syria; multis & grauiflimismalis ad idola col«nda copulfi, tcmpliimquciplum replctuin facrilegis fn-

4 4? Auguftini de ciuitate Dei

pcrftitionibusgentium, quod tamen dux eorum ftrenuini-' mus ludas , <jui etiam Machaba?us diftus eft , Antiochi ducf- bus pulfis , ab omni illa idololatriii' contaminatione munda- iiit. Non autc multo poft Alchimus quidam per ambitioneiil cum a genere facerdotaii eflct alienus, quod nefas erat,pon- tifex faclus ei^.Hinc ia poft annos ferme t}uinquaginta,in qui- buseistamepax non fuit,quauisaliqua&: profperegeflerint^ primus apudeos AriftobolusaiTumpto diadcmafe,«& rex & pontifexfcicluseft.Antea quippe exquo deBabyloni^capti- iiitate reuerfi sut, teplumq; inftauratO eft,n6 reges,i'cd duccs Vcl principes habucrunt:quauis & qui rcx cft^poffit dici prin- ceps api mcipatu imperadi, & dux, eo c^ fn duclor cxercitas: icd no cotinuo quicuque principes vel cluces funt, ^etia rcges dicipodunt^quodiitc Ariftobojus fuit. ^ Cuifuccefrit Ale- xander ctia ipfc rex Sc potifcx, qui crudelitcr in fuos rcgnaf- fc traditur. Poft hunc vxor eius Alexadra regina ludieoruirt fuit,excuiusdeinccps tempore malafunt cosfecuta grauio- ra. ^ Filij quippe huius Alcxandra: Ariftobolus, & Hircanus inter fe ae imperio dimicantes, vires aduerfus Ifracliticam gcntem prouocauere Romanas.Hircanus nanque ab eis con- tra frat» em popofcit aUxilium. Tunc iam Roma fubiugaue- rat Aphricam,fubiugaucrar Grieciam,lateque etiam aliisor- bispartibusimperans' tanquamfeipfam ferrenonvalens, fe Tua quodammodo magnitudinefrcgerat. Pcrueneratquippe ad feditionesdomefticasgraucs , arque inde adbellafocia- Jia,in6xque ciuilia , tantumque fe comminuerat atque attri-* uerar , vt ei mutandus reipublics ftatus, quo regerctur regi- busimminerct , Pompeius ergo populi Romani prarclarilli- mus princeps , ludseam cum exerciru ingrcflus ciuitatern ca- pitjtemplum rcfcrat non deuotione fupplicis,fed iurc viclo- ris, ^ ad fan£ta fan£toruvii quo nifi fummum facerdorcm non liccbat intrare,non vt vencrator,fed vt prophanator accedit, * Confirmatbque Hircanipontifiicatu, & fubiugata? genti im- pofito cuftode Antipatro^quostuncprocuratoresvocabant, vindum fecum Ariftobolum duxit.Etexillo lud^i etiam tri- butarij Romanorum elTc coepcrunt. Poftea Caffiusctia tcm-.; plumcxpoliauit. '"Dcindc poftpaucos annoscriamHero- dcmalienigenamregcm habcrc mcruerunt,quorcgnante natus eft Chriftus. lam enim venerat plenitudo tcmporis fi-i ^nificata prophetico fpiritu per os Patrurclise lacob vbi ait:

Nor*

Ad Marcellinum Lib.xviij* 449

Non deficiet princeps ex luda^neque dux de femoribus cius, donec veniat cui repolitum eft , di ipfe expeftitio gentium* N6 ergo defuit luaseorum priticeps cx lud^-isjvfque ad iftuiti Herodem,cjuem primum acceperut alienigenam regem.Te pusergoiam erat,vt vcnirctille, cuirepolitu erat,cjuodnO'- uo promiflum eft teftamcnto,vt ipfc ellct expeftatio gcntiCi^ Fieriautemnon po(let,vtcxpc6tarcnt gentcs eum veturum, ficut eum cernimus expe(Stari,vt vcniat ad faciendu iudicium in claritate potenti*e,nifipriusm eum crederent, (juumvc* nitadpatiendumiudicium in humilitatepatientiaf.

L. VlVtS. aT rEnietqujeeleftafuntDomini. }■ Gr<£ie ^f^Toi UxtK-m

b Non muito poft enim aducniente Aiexandro.} Temporihus t>a)tj yJrfao.tJilij Ohmp.iiz.hoc eft pltn I auiu d»c-.ntii a-.nii : nam quHin ^UxdnderTyrumolfideret , fubfidU^ue ludaorum a Jadd^ pontijict maximo peti^jfet.omn.aij.ie iure -'.t^lorts ab eo extgcret > qu^ Darto foLrent exhiheiii^vdut J)ur:o l>rof{'.gato tfjuim dominta effet .^fiaijPotifex ne^auit Dario 'vttiofe imcjuam alteri pariturttm^cum tUo i^la ejjefa^dera.fapiens rejptnfum, ^ quod fidem Iud^orum declara^ ret,iuueitem ui^orcm acccndtt ardentim ta/o auocjnifuapte natura:it4 expMgnata lyroy Pai,tJ}inamcuminftflo extrcitu tngrtjfai Gaz^am cepu,/ij' Hier.folymA phaUnges adntouehat ^ijUH,tiprogref?i et ohuiam Pontifexfa:erdotesomnes,i(er LeuitxfacerdotJt rttu omati regem il- lumadfopulumfalutarunf.ita ^lexanart aritmt^f mittgut.ii esi , ^ Pontificem adorauit iiKensfaccrdotem eum Dei natur£.^uem tpfe Ded iam tum in Alacedomaper quietem eodim culcu '■oident tmperium A' fi£polli:entem,Hinc Judxamgent mtnfidem(^ tutelam fuam rect- pit:h£c ex lojepho Ub.li.^nttq.

c Deinde PtolcmajusLagi filius. f JFiicqmmfuhhato c^uodam diceretf Htetofolyrna velle adfacrtjicandum ingndi, hoc dolo 'vrhem cepit Jofephw,

d Capti a rege Alexadns Ptolema?o,qui eft appellatus Epi- phanes.J^//* Phdoputortpatrtfuccif?tt , dicltijque «f^^nvii i, cei4 quts dic^t iUkflrif.h cum .^nttocho etiam Ept;har.e bellumgtRit: quum 'vtrunque h.lli tener t in pr<efeusfatietai iit ctnciliarentur j ClespatrA u4nttQ^ioifilta Ptclemxodnnupfu .,duta lnd^a dotn iJomme^CAi regioni hellutn Ptolem£Uif€Cit propter mottt^fratrum fJtrrani. e Indcab AntiochoregeSyri<e'}'//<ef i./V/4f/34^.<^.e*r' 7.f4/>, #»^«0 lib.^ alia narrantur.qux hic ^ug.recenfet,^ apud \ofep. /1.3, ^u^.dedui Dei» Tm.ij, FF

450 Auguftini de ciuitarc Dei

f Etiam regt s dici pofTunt.V Gramut ejl enim ^ auguTths fegvi imperiumi qudm ditcn^tum vt in eo Lcentta maftyita tn fhbditn ferM- tui detertor,

jg Cuifucceffit Alcxander.V u/^riflabolnifratresfuosuinfioste" nebat^qugmortuoiixoretus Salomom, cjuamGr^d ydlexandranomi^ fiant leuirosfoltitti ac y^lexandru-.n iiirwn ex tUi-s refnofrdf cit, c^ui a Ptolemxo (s^ Demetrio^ jdniiochoy-rja, m pugnif efl -hinui : tandem diuturita affedus 'valetndine ex cra^uU contraflafato fnn^Ius efl, vir f£Mt4s,aceryimf)tgtr,fedparuwftlix^parumquefapiens,regnMm^lexan- drx coniugi reliquUyqux illud nr mmiftrautt annn noueyperm<ffs Pho' rifxtf fttmma rerum omnium Itcentia^-utpar erat fcemtnam facere, h Filij quipp^ huius Alexandr^ Ariftobolus & Hircanus-V Bellum trtter hoi inotttm tfl fhtfquam ciuile . nempe fratirnum , cfuttd Jofephus confrt in anmtn Qn^>ii Hcrrtenfu ifp-Qjviitch Cretici cc»- fulumiolymptadernque centcfi-tiam oClogefimam tertiam : erat jdum^A ab ^lexandro ^ ^lexandraprdtfiBus jdntipas idumdus, qutpofl.a 'Antipattr nominatus eft ^ntipater^diues fatliofus, manupYomptvs, rerum Hir- caniquam ^rift(b$!ifludiofioryqui y^retem regtm CArabum tnduxity njt cum exercitu fjircanum aduerfus t^riflobolum tn regnum reflitue" ret,cjuodrexetiam occafwniLus imwinens Itbensfecit^K^rflobolumqne Gn.Pom^ Pff^^^ofoljmii obfedit:per id tctnpus Gn.Powpeius .Maguus res in ^x^- peiits fta?erebat,legatufque eius Scau us /Emilius in Syrtam cttw parte copU*

rumvemt,ab koc auxilium affltfttsfui^ rebus Ariftobolus petiit. Hcauri operafohita efl obfidio: deinde quum fratres apud Pompetum Ddmafci de rcTno litigaffcnt^ ah eo in ludaam dimif^ifunt. Peftia ab Artftobd9 cjfenftis legtones in ludtam duxit , Ariftobolum linxit , ^ totam /«- ddam Romano adiecii i'nperioyM.TufJ.i» Qicerone-,^ C .Antonie son^ fulibtis:ex lofcfhoUbrol:^..

i Tanquafeipfamferre non vales.V Liuij [ententiadeJRomaquM ab exigutf profi-cla inittn eo creuerit^ vt iam ri agnitudtne laboretft

k Ad fandla fanftorum.V Alagnaepimtenehat Rumanos cupidi» ta/i 'vidcndt quemna Deti lud^icolerent: credebat iUitti aUquam effe i\ torii teplo imagine,ldcirco Popeiuspaucn coniitattts-, 'vfque adaditum ^enetramt,quod ludtt Sancla fantlorum '^joian(,quo nefas eft alios in- p-ediquamfacerdotes , nthilque tbitmtenitprdter metifan auream , f^ drca eandem canddabra , 'uel lihatoria nonpauca, necnon ^ aroma- tum multitudinem^in thefauris verofacras piCtfnixs duo milUa talento vumitantitm lofeph.Tacit. vero lib. il. Romanorum,iitquit,primHS Cn, Pgmp, luddeos domuititempkumque iure vidoria ingreffus efl. Inde tiul ^atffmimflUs intui detm effigiestvacunmfedem ^ inania arcana.

1 Con-

3

1

AdMarcellinum Lib. xviij. 4J1

\ ConfirmatbqueHircanipontificatu. > i^ulut Gabimtn de^ du6lo Hterofolymam HircA;.o , eiqaefanicwd n-andata, estem retf^ fartibw opttmates prtfetityomne-ncjue iHd^eorum^entem tnconuentt^ qmnc^ue dtutftt. lojeph.i.debello ludas^o, ^in .^ntitj.rcftrtbello yiU- xandrtnoyquod C.Caf^r cumpuero Ptolem^o ^efiity Hiicann ^ An- tipatrum auxilia mftffe Cafari , ita conf clo bellj Cefar Htvcanum primipem facerdoium ordtnamt t^ntipatro -vero poteltutetn dedit quam ipfe ele^erat^tutoretncjue eumtotntt prouincta confiituit, m Dcindepoflpaucosannos etiam Herodcm.}^ n^ntipater flerodei morttnsjiliurn natu matorem inertem ^fgnem Hircani* ducem Hie^^ rofolymui ttjiameuto reliquit: Herodtm 'vero -vix annos qtundecim na- tum Galiitie tuter^m,qut prudentia fupra £tatem pr^dttiu ,multt6 prd-- claru facinvribui patrutu, njirtutemque ofientando, breui ejftctt^vt Sy^ TH omntbpn ejjlt charij? ituque pecuwa ab lUis numerata,dux infiuoris Syrt<e a Sex.C£fure.^quiproutnci£pr/eerat, confittutM tft-.bellodeinde Ciuili BrutiaHo (Jr C^ftai.o quum ftrcnuam operam ^ntonto (Jr Ocloi- uio C<tfirt nauafjetypertfios eJj-Lflum efl , vt afenaturex Iudxa newi- naretur:horr'0 ex ldum£a£ente: ita expletunii^ vatidmuw de ventih- ro Chrfsio lacob mortentn , quod unumfatt* h^ud dubie ,(fet ad ojien" dcndumfole clariorem veritatem ludaegenti ,mfiarcants Diiiudutj ojfufam haberent pne oculti denfif?imam nubem.

De ortu Saluatoris noftri, fecundum quod verbum caro fiAum

cft>& de difperlione ludxorum per omnes gcntes,ficut fue-

rat prophetatum. C A P. XLVI.

|5?g^t^'} Egnantc ergo Herode in Iudaea,apud Romanos au- ^Jc V^ ^*^*^ '^"^ miirato Reipublica; ftatu , * impeiante C*e- I^^^^S^ larc Augufto,& per eu orbe pacato, natus eft Chri- Itus lccuodumpra.'cedentem prophetiam,m Bcthleem lu* da: ,homomanifcftus exhomine viigine, Deusoccultusex Deopatre. bic enim Prophetaprsedi .erat : '^ Eccevirgoin vtcro cocipiet, &l pariet filium,& vocabirur nomen eius i::m- manuel^quodeftiiuerpretatunobifcuDcus. Quivt in feco- medaret Deii miracuja multa fecit, ex quibus qu*da quatum ad eum prafdicandum fatisvifum eft efle , fcriptura Euangc- lica continet.Quorum primumeft,quodtammirabilitcr na- tuseft ,vltimum autcm ,qu6dcum fuo refufcitato a mortuis corpore, afcendit in csElum. ludaei autem , qui eum occide- runt,&in eu credere noluerunt,quia oportcbateummori,& rcfurgere, vaftar i infelicius i Romanis , funditufquc a fuo re- _^no , vbi iam eis alienigense dominabantur , eradicati £uQir»

45* Augiiftini de ciuitate Dei

difpersitqueperterras. Quandoquidem vbiquenondefunt

&: perfcripturasfuasteftimonio nobis funt prophetias nos

xjon finxifle de Chrifto:quas pliirimi eorum confiderantes,&

ante paffionem , & maximepoftciusrefurreftionemcredi-

^eruntineum, dequibus prsediftum eft : Sifuerit numerus

i£liorum Ifrael ficut arena maris,reliquia! falu» fient.Cxteri

vero exc2Ecati funt,de quibusprzediclum eft: Fiat menfa eo-

rum coramipfis in laqueum,& in retributionem,^ in fcada-

lum,Obfcurcntur oculi eorum ne videant, & dorfum eorum

femper incurua.Proinde quum fcripturis noftris non credut,

complentur in eis fua?,quas czeci legunt : nifi Forte quis dixe-

rit*^illasprophetiasChnftianosfinxiflcdeChrifto,qu'*e Sy-

byllsE nomine,vel aliorum proferuntur,fi qux funt, <ju-.ie non

pertinentadpopulumludseorum. Nobis quidem illaffuffi-

ciunt QUte de noftrorum inimicorum codicibus profcruntur,

<)uosaenofcimuspr0pterhocteftimonium, quod nobisin-

iiiti perhibent eofdem codices habedo atque feruando per o-

iTines gentes etia ipfos efle difperfos, quaquauerfum Chrifti

Ecclefia dilatatur. Nam prophetia in Pfalmis,quos ctia leguf,

de hac re pr^mifta eft,vbi fcriptu eft:Dcus meus, mifericor-

<lia eius pra^ueniet mc.Deus meus demonftrauit mihi dc ini-

micismeis,neoccideriseos,nequando obliuifcantur legem

tuam.Difpergeillosinvirtute tua.Demonftrauitergo Dcus

EcclefiiE in eius inimicis ludseis gratiam mifcricordise fuae:

quoniam ficut dicit Apoftolus:deliclumillorum falus eft ge-

tibus:& ideo non cosoccidit,id cft,non in eisperdidit , quod

funtIud£ei,quanquamaRomanisfuerint deuifti& opprcfifi,

ne obliti lcgemDci,ad hoc de quo agimus tcftimoniu, nihil

Valeret.Ideo parumfuit,vtdicerct:Neoccideriseos, nequa-

do obliuifcantur lege tuam:nifi ctiam addcret,difpergcre il-

los:quoniamficumtcftimoniofcripturarumin fua tantum-

jTiodo terra non vbique eirent,profeft6 Ecclefia quze vbique

cft,eos prophetiarum quae de Chrifto prsBmiffie funt,tcftesln

omnibusgentibushaberenonpoflet.

L. VIVES. ,

aTMperanteCa2f.Augufto.}JE:i</e^.«4W»i Domintm fcrihit 41» Xamo tmperij t^uguftiymundi verh 5199. C. Cajare ^f*gufto xj" M.Plautio Cof.Capodortti vero ortttm ilittts confert in friorti Coff. Colf.Cn.Ceatulnm,M.Mejfalam. U EccCvirao.> C7r*fe ii^^u Tim*f^ti<^i¥ ytjjDi h^n*! ^o^ > m

1

Ad Marcellinum Lib . xviij . 455

rji\iTtiS'nonfj(£iidunytfAtj(ff.^*n'x. Ecce-virgo in utero accipietfiUum, ^ 'vocabif nowen eiu* Emwanuel.

c Illas prophetias Chriftianos finxifTe. J- Non ejje conficlat hinc apl>aret,quod LaSlan. (if Eufih. eas citant, querum tempore Si- hyllini Itbri in manibm omnium erant : nec ipfifuijfent iiw impudrn- t€Syi]uia ea dixtffent effe in Sibyllmii libris , cfts^ nufc^uam erant , add^ ifuod pluf fic obfuiffcnt Chriftian£ caufayquam altps ommbm argurnen' tts potuiffi:nt prodejfe^quum hominei aperte cernerent eos fiCiu tn rem fuamautoritattbdi mmti^cjUtimqUe hocfalfum ^ impudens deprehen- diJfentyC£tera omniafujjfefla haberent^^ tanquam fimtlia repudiaf- fent reieciffentque. Qmd quod Verg. ^ Ouid.mamfeTio in poemata fua de StbyliinH carmimbm njerfta muttiiintur^ques nemo ita c£cai eftt cjuin ejfe de Chrifto diflaperjpiciat:qualii eft tota quarta ^egloga Vir-^ gdijy& (/igrr/jG** de morte C^faris in fineprimi Georg. apud Ouidiunk 'veroillafunt.

Et Detci humana luflrofuh imagine terrai: tum:

Effe quoque infatii rtminifitur ajfore tempui,

Quo mate^quo tellusycorreptdque regia C£li

^rdeat,(^ mundi moles operofa laboret. primo Tramfor. item apud Lucanum de ijs qui prdcedent iudicmm Domini-.primo Pharfal. *

Sic quum compage jolutay

Secula tot mundtjuprema coegerit horat i^ntiquumrepetens chaos,(rfc. Quqd fi ntftra j qti£ma"-ntautores tradiderunt dicunt cowmentitia^ oliendant ipfi qu£ poJ?int dictfine 'vlla controuerfia vera,& afferemtt9 t^cademicum ali]uem^quife dubttare ref^ondeat.

AnantctemporaChriftialiqui fuerint extra Ifraeliticum genus, qai ad ca:lcftis ciuitatis confortiMm pert ine- rent. CAP. XLV II.

Vapropter quirquis alienigena , id eft, non ex Ifrael progenirus , nec ab illo populo in canonem facra- rum literarum receptus, legirur alic^uod prophe- tafle de Chrifto , fiinnoftram notitiam venit, autvenerit, ad cumulum a nobis commemorari poteft , non quod necef- farius fit etiam fi de(it,fed quia non incongrue creditur fuifle &inaliisgentibushomines , quibushocmyfterium reuela- tum eft,& qui hoc etia prxdicere impulfi funtjfiue participes €iufdegratigfuerint,fiueexpertes,fiue permalosangelosdo -itifunt,quo$pr«tfcDteChriflumqueIud^i non agnofcebit»

FF j

454 Auguftini de ciuitate Dei

fcimusfuifrecofefros.Necipfosludxos exiiUmo auderc co"

tcndere,ncminem pertinuifie ad Deum prarter Ifraelitas, cx

quo propagatio Ifrael cospitefle,reprobat9 eius fratre maio

re.Populus enim rcuera , qui proprie Dei populus diceretur,

nuUus alius fuit- Homincsautem quofdam nonterrena , fed

carJefti focietate ad vcros Ifraelitas fupern^ ciucs patri^ pcr-

tincns ctiam in aliis gcntibus fuiffc negare non poflunt: quia

(i negant,facillime conuincuntur ^ de fanfto & mirabiliviro

Iob,qui nec indigena,*^ nec profelytus , id eft aduena populi

Ifracl fuif.fcd ex gelite Iduma!^ genusducens , ibi ortus, ibi-

demmortuuscft:**qui diuino fie Jaudatur eloquio , vt quod

ad iuftitiam pietatemque attinet nullus ei homo fuorilm tem

porumcoxquatur.QujE tempora eius, quamuis noninucnia^'

mus in chronicis , coUigimus tamen ex Jibro eius , quem pro-

fui merito IfraeJitcE in autorirate canonrcam reperiut , ^ ter-

tia gcnerationepofterjoremfuiflcquamlfraeJ Diuinitusau-

tem prouifum fuiflTc no dubito , vt ex hoc vno fciremus etiain

per aliasgentescffepotuifle, quifecundum Deum vixerunr,

cique placuerunt,pertinentes ad fpiritale Hieruf aJem,Quod

neiT»ini concefl\mi fuifle credendum eft,nifi cui diuinitus re-

uelatus cftvnus mcdiator Dei & hommum homo Chriftus

lefus,qui vcnturus in carne fic antiquis fanftis prjenunciaba-

tur,quemadmodumnobis venifle nunciatus eft, vt vnaca-*

demque fides per ipfum omnes in Dei ciuitatem , in domum

Pci,ioDei templumprasdcftinatosperducatad Deum. Sed

Quscunque aliorum prophetiiedeDeipcrChriftumlefum

gratia proferuntur^poiTuntputari a Chriftianis eflfe confift^,

IdeonihiJT^ftfirmiusad conuincendos quoilibct alienos, fi

de hac re contenderint,nolh ofque fuiciendos, fi rede fapuo

rint,quam vt diuina pra?difta de Chrifto ea proferantur,qua!

inlud^corumfcripta funtcodicibus. Qmbus auulfis de fedi-»

bus propriis:& proptcr hoc tcftimonium CQtoorbe difperfis

Chriftiyfqucqu^quecreuiteccJefia.

L. V IV ES. a^v TEminem pcrtinuifle ?d Peupr^tcr Ifraclitas. V PotUt'» }\4 runt enim qm exgeittibw naturamfequehantur, ducem , illam» non prauit tudiciu o^inionibufci»e in^juhatam ^ corruptam,tam gra* fi effe Deo.quam qm legem Mofatca feruauerunt: ejuod enim hi con- ftqutUifunt per legem,tlli confequuti effent fine legf : (Jr qui tales jue^ ffCm l^ze^eoJifm qno lud^» ^erutmritni , ffttm eodm cont^ndtrerii^

Ad Marcellinum Lib.xviij. 455

nec inter eos aliud difcrimen fuit quumejii ceu quifvtdter mandatam gerat chartt ttinem rationemy ac veluttformam , alter memoritefidatf aut iudicu). idem etiam noThro tewpore continget ei, cjuicjuum mihil dt Chrifio audtern m remottf?tmh Oceam terrn nattts , duo tlla maxtma feruant mandati-iin cjuis njeritas ipfa legtm totam, propht tof^; confii" tutos affirmauitjde D o, ^ proximo dtli^endnj hutcjua confctentia efk lex.Et Mxta Pfalmifiam memorefitn noOe nominn domim,^ cufiodtt ligem ctu4. Hacfit et^cjuiaiuThfiiattonei domini excjuint:tanti efi i/t- delicet volurjfe homm ejfe , ettamfi non hahea^i a qno "virtutem edocea~ re. Etmhoc homtnumgenere cjuid deeft prater aquam? cjuumfjnritum fanSlum nonfecutquam ^poTiolt mcruerint , ^ aceepertftt TeTfante Petro repleti etiam nonnullos diuin» afflatt4,cjuos mysiica nouditm atti' g;it Acjua : itagentes qu£ legem non habent , ^ naturalttei ea cfu£ le^ funt faciuntyipf<emet fibt funt lex^^ ea lux ita viuendt donum Dci e/?, ^ afilioprof.tfcitur : de quo fcriptum efi , cjui tUunnnat omnem homt- nem 'venientem tn hunc mundum.

h De r.infto Sc mirabiliviro loh.^flabemtif lihruminterfacroSyJob, in quo lob aCla continentur, in tolobfe tx terra fiuz^profiteturfuiffe, jF-fieronynus<Ha\Tracontttdtf (^Danafd conditore tradit^quiimer Paicfiina (je;' Cselem Syria tenuttpri.ictpatum-^ (juo l xxtnttrpretes in lib lob, 'vbtin H ^br£o fcrtbitur terra /-/uX^ rfgione ^ufiUde cjtiafi HufmdetranfiuUrunt.Fuit hic Huxjx filiif ^rafratrn x^braham: fuit ^ alter V\ex minortb. Efau.feu no in huc refert FI ierony genut Jobyfedin x^ra: nam cjuodytnqMt, habetur ni fine 'volun.t^m eim, ^ quarti tfi ab Efau :fit cjuoniam de Syrofermone tranfiatu* eft , <juad m J-/ebr£H voluminibn^ non habetur, Phtlippat presbyier. qui pauih poft Hierony fcripftt tnhunc propheta, fic atf.Chui ^ JSu\fdi^ futre A'4- chorfi-atrtt yibrahit iuxta fide Genefeos ibriy nattde Mdchafirore Sarx : credthde-videri potcfi , -vt tn terra qua exparent.m noi.ine di" 6la efiirir tile fan{li4f habitauerit: (c; cffe iUupotiu^ di genere Nachor »• de Efau ortgine procreatii,ftcut quida opinione dubiafufficatur. llli dutem tres reges de genere fuerunt Efau:fu tHe : tta erit lob^^ de Na^ chor ^ de t^raper Melcha Origcnesvulgareeditione, ac opintonem feeutHi ific ait de loh loquens : In regione Aufitide morabatury iUic ntf- ti*s exipfisfuit, ^ tnter eosvixit. Z^ufiti.d&genuafunt EfaUypofie)i' toA Edo.NaAufittd*,^ Minai,<^Euih&i.<(^TUemAnitA^^ c&tet* oes trih.erat ex cognatione ^ pfofapia Efuufilij ifdacqni EdocegnQ- minatut efi, Et tunc -vniuerfa trtbui idum^ivocttatxfuntexnomine Mfaw.niunc •wero oes vno nomiae Arahi appeUltur.n^ folu idumti ., fed tt ^maniUjijy MoahiU,HAtfentttiA Orige,cui vHlgoferefifiA'

FF 4 '

45^ Auguftini de ciuitate Dei

gantur^ Et quidatn exgentihhui , '■Jt ^rifijtt*4 m /udaia hifloria, qtt' lob etiamfiliHmfuifje refirt Efuu^habtt^ffecjuein jdumsa,^ ^rabia finibus , iuftttia ^ dinitw \>r &ci^uum , trn:atum<jue dtuimtw magnti calamitatibur' ,ac C£tera ordme^nificrn legimin librii. c Nec ]pro{c\ytus.} ^duentitufi «x aliugentibia adlegem a «^fft-

d Quidiuinofic hudztur e\o(i\iio.}lnip{olibr9Job:^inEz.e'

thieltf 14.

e Tertiagenerationepofteriorum.} Sunt ^t^i lob putent itomi^

Vatum in Genefi:dtj lafub diffum^alu lobabinuHi quicquamfatn cer^

tum ajftrunt.Hi^rmymu^ Elrph^z. ;uem ^dape^erit Efau, tradit

iUihi tffercuiui memimt ipfe lob : quodfi (ta eft , cum pronep&tibtn A-*

hrc^Aijixttlob.

Proph.tiarn Agg;^i,qiiia dixitmaioremfuturara gloriamdoniaS Dei quim primum fuHrei.non in rexdific.uione tcmpl;, fed in Ecclc- (laChrifUcireeorrpletam. CAP. XLVIII.

Rz domus Deimaioris eft glori^e , quam fueratil" ]a prima lignis , &: lapidibus , csterifque prifciofi^ rcbusmetalliTque conflruda. Non itac^ue Aggae* prophdtiaintempli illiusinftaurationecompleta eft. Exc|cio enim inftauratumeft , nunqunm oftenditur habuifle tantam gloriam,quantam habuit tempore Salomonis : imopotius oftenditurprimumceflarione prophetixfuiflTedomus illius gloriamdiminutam , deinde iplius genriscladibnstantis vA que ad vltimum excidium, quodfaftum eft a Romanis : ficut €a qucB fupra funt commemorata teftantur. Hafc autem dor. jnus ad nouum pertincns tcftamentum, tanto vtique maioris eftglori2E,quanto meliores funt lapidesviui. cpiibus creden-. tibusrenouatirqueconftruitur. Sed ideoperinftaurarionem tempjiilliusiignificataeft.f^uia ipfa renouario illius a.'dificij fignificateloquio prophetico alrerum '■eftametum,quodap-r pellatur Nouurn. Qupd ergo Dcus dixit permemoratuni prophetam: Et dabo pacem in loco i(^o:per figniftcantem lo cumillequieo lignificaturintelligenduseft • vt quia iUo lo-? co inftaurato /ignificata eft Ecclefia , qua? fuerat ^dificanda perChriftum,nihil aliudaccipiaturquod diftum eft:dabopa | Cem in loco ifto:ni(i dabo pacem in loco, cjuem fignificat l6- cusifte^quiaquodammodo omnia fignificantia videntur ea-i- rumrerumquasngnificantfuftincrre perfonas,ficut diftum ^ieftab Apoftolo,PetrapratChriftus:quoniapetrailla dequa

AdMarcellinum Lib. xviij. 457

koc diftumeft/ignificabatvtiqueChriftum. Maioreftita- cjue gloria domus huius Noui tcftamenti , quam domus prio- ris Veteris teftameti: & tunc apparebit maior^cumdcdicabi- tur.Tunc enim venietdefideratus cun£iis genribus, ficut le- gitur in Hebr^o.Nnm prior eius aduentus nondum erat de- iidcratus omnibus gentibus. Non enim quem debercnt dcli- derare^fciebant.in qucm non crediderat.Tunc ctiam (ccun- dum feptuaginta interpretes, quia &. ipfe prophctinisrenfus cft,venient quie ele<fta funt domini de cun<ftis gewtibus. Tuc"' cnim verc non venientnirt elefta.dcquibnsdicir Apoftolus: Sicut ele2,it nos in ipfo ante mundi coftitutionem. Ipfe quip- pearchite£^us,qui dixir:Multi funtvocati ,pauciver6 elefti, non de his dixit,qui vocati Tic venerunt,vt de conuiuio proii- cerentur : fed de elec):is demonftraturus eil:2edificatamdo- mum,qu£Enullamdeincepsformidabitruinam.Nuncautem, & hi quando replentecclefias,quos tanquam in area ventila- tio fcparabij*, non apparet tanta gloria domus huius , quanta tunc apparebit,quando quifquis ibi eritJemper erit.

De incertamuliinlic.irioneEcclc{ic>qu3 in hocfcculomul- ti reptol'is mifc-nrurelcftis.

C A P. XLIX.

Nhocergo maligno feculo,inhisdiebus malis,vbi per humilitatem praf fentem futuram comparat Ec- cleHa celfitudinem,&: timorum ftimulis,doloruti» tormentis, laborum moleftiis, tentationum periculis erudi- tur ,fola fpeg^audenSjquando fanum gaudet, multi repro- bi mifcentur bonis : S: vrrique tanquam in fagenam eunnge- licam coljiguntur; & inhoc mundo tanquaminmarivtrique inclufi reribus, indifcrete natant, donec perueniaturadlit- tus , vbi mali fegregetur a bonis, & in bonis tanquam in tem- plo fuo (it Deus omnia in omnibus. Proinde vocem nunc a- gnofcimus eius impleri,qui loquebatur in Pfalmo , atquedi- cebat: Annunciaui,&: locuru<; fum. multiplicati funt (uper r,u merum.Hocfit ntmc, ex quo primutn per os prsecurforis iui Ioaanis,deindeperos proprium annuciauir,&; locutuseft,di- <cens: Agiteposnitentiam,appropinquauitenim regnum cae- lorum.Elegitdifcipulos, quos&: Apoftolosnominauit , hu- militcrnatos,inhonoratos,illiteratos: vtquicquid magnum ciTent & facerent,ipfe in eis efTet & faceret.Habuitinter eo«; Vnum,Quo malo vtens bene, & fuje paffionis difpofitum im-

FF s

45^ Auguftini de ciuitate Dei

. ylcrctA' eccltiijE fu^ tolcrandoru maloru prafberet exem- plu^Seminato quatum per eius oportebat pr^fentiamcorpo- ralefando Euangelio palFus eft,mortiius eft , rcfurrexif.paf- /loneoftcdensquidruftinerepro veritate,refuire6tionequid fperareinapternitate debeamus,^ exceptaaltitudinefacra- iiienti,qua fanguis in eius remifsionem peccatorum fufus eft. Conueriatuseft in terra quadraginta dicscum difcipulis fuis» atque ipfis videntibusafccndit in caelum , & poft dies decem promiftum fpiritum fanftum mifit patris fui:cuius aduenien- tis in eos qui crediderant,tunc fignum erat maximum, &:ma- xime neceffarium , vt vnufquifque eorum linguis omniuin gentium loqueretur: ira fignificans vnitatem catholica? ec- cleiiae per omncs gcntes futuram, ac fic linguis omnibus lo- cuturam.

L. V I V E S. aTp-Xcepta altitudine facramenti.} In^vitaenim ^ papione XltChrifti non folwri cjl muxnmtn tllud bonnm -virtuttbwi jaera" imntartim paraium : fed etiam exemplum , quomodo cutcjue niorcs to- tiiijue 1/ita ifjfiituendafit.

De prxdicatione Euang€lij,qiac p? r pafsiones prxdicintium cbrior & pocenrioc fa£Vj ift. CAP. L.

^;^F^^^^>Einde fccundum illam prophetiam : £x Sien lcx '^k* >]^ prodiet,& vcrbum domini ex Hierufalem:& fecun- lil^i;^' dum ipfius domini Chrifti prredicla , vbi poft refur- re^tionem ftupenribus eum difcipulis fuis aperuit fcnfum, vt intelligerent fcripturas,& dixit eis,quoniam fic fcriptum eft: Et fic oportebat Chriftum pati , &: refurgerc a mortuis tertio die, &: prxdicariin nomine eius pa.'nitcntiam & re- niifsionem peccatorum per,omnes gcntes , incipienribus ab Hicrufalem. Etvbi rurfus eis de aduentu cius nouif- (imo requirenribus refpondit , atque ait : Non eft vcftrum fcire tempora vel momcnta , qua; paterpofuit in fua po- tcftate : fedaccipietisvirtutem fpiritus fanfti fuperuenien- tern in vos , & critismihi leftes iti Hierufalem , & in tota ludiJ , & Samaria , & vfquein iinesterr^. Primum lc ab Hierufalem difFudit Ecclcfia , & cum in ludxa atqueSa- maria plurimicrcdidiifenf,& inaliasgentesitum cft, eisan- nunciantibus Euangelium , quosipfe iicut luminaria , & ap- tauerat verbo , 8c accendcrat fpiritufando. Dixerat enira cis ; Nolitc timcre cos qui corpusoccidunt , animam autem

noa

Ad Marccllinum Lib. xviij. 459

honpofTuntocciderc.Quivt frigidi rimorc non c(i^<n^t , igne charitatisardebant.Deniijiie peripfosjnon foluni tjui eum Sc ante pafnoncni & polt refurre^lionc viderant, &. andierant: veru etiam & poft obitum eoru pcr pollero<; corii mtcr hor- rend.is perfecuaones,& varios cruciatus, ac funera martyi d prjedicatum clt toto orbc Euangelium, c»utcflanre D-nmno /ignis, & oftcntis,&: variis virtuiibus,6; Spiritus fanfti mune- nbus-.vt populi gcntium crcdentes in einn,qui pro eorum rc- deptionc crucifixuselt,Chriftiano amore venerarenrurfan- guinem martyrum, quem diaboJicofurore fuderunt: ipfu^i reges, quorulcgibus vaftabatur tcck-lia, ei nomini fa hibci- ter fubdei ci;ur,quod de rerra crudclicer auferrc conati funt, & falfosdeosinciperet perfetjiii, quorum caufa culrores Dei vcrifucrantantea perfccuti.

C^6dciiamperh:<reticorttX diff.^nfiones fidescaiholica robore ut C A P. L I.

Idcns autem diabolus templa dsemonum defcri,& innoiTien liberantis mediatoris currcre genus hu- manum : h^rcticos mouit, cjuifub vocabulo Chri- ftianodoftrina?refifterentChriftian2e, quali poffent indif- forcnterline vlla correptionc habcriin ciuitatcDei , licut ciuitas confuhonis inditferenter iiabuit Philofophos inter le diacrfa& adiierfa fenticntes. Qm ergo in Ecclefu Chrifti iTiorbidum ali<juid,prauiuTique fapiunt,^ fi correpti vt fanuin reftumque fapiant,rcnftunt c6rumjciter:fuaque peftifera & mortifcra dogmara emcdai e noiunt,fcd defenfare pernftut: ha?ieticifiunt, & forasexeuntes , habentur in exerccntibus inimicis-.etiam fic quippe veris illiscatholicisrnembrisChri- fti malofuoprofunt, dum Deus vtitur & m.<hsbene,& dili- gcntibuseum oninia cooperantur in bonum. Inimici cnini omncs ficclefi^ quolibct err«re C2ecetur,vel mahtia depra- uenturifi accipiunt poteftatem corporalitcr aftiigendi,exer- ccnt cius patientiaiTi : fi tantum modo male fenticndo ad- uerfantur,exercent eius fapiennam : vt aurem etiam ini- mici diligantur, cxercent eius bcneuolentiam , aut ctianT beneficcntiam , /iuc fuafibili dod:rina cum cis agatur, fi- ue terribili difciplina. Ac per hoc diaboUis princeps im- pi<eciuitatis,aducrfuspcregrinantcm inhoc mundo ciuita- tcin Dci vafa propria commoucdo,tiihil €i nocerc permitti-*

4^0 Auguftini de ciuirate Dci

tur.Cuiproculdubio & rebus profperis confolatio, vt non frangatur aduerfis: & rebnsaduerfis exercitatio, vt non cor- rumpatur profperis, per diuinam prouidentiam procuratur: atque ita teperatur vtrunque ab alterutro,vt in Pfalmo illam vocem no aliunde agnofcamus exortam.SecundHm muititu- dinemdoloru meoruincordemeo confolationes tuseiucii- dauerunt animam meam.Hinc eft & illud Apoftoli:Spe gau- dentes,in tribulatione patietes. Nam &: id quod aitidem do- £tor:Qnicunque volunt in Chriito pie viuere,perfecutioneiTi patientur:nul]is putandum eft deefTe pofle temporibus : quia & cum ab eis qui foris funt,n6 faruientibus videtur cffe tran- ^uilitas,&reueraeft,plurimum<]ueconfolationis affertma-' ximeinfirmis:n6tamendefunr,imomulti funtintusqui cor- da pie viuentium fuis pcrditis moribus cruciint:<juoniam per cosblafphematur Chriftianum& catholicum nomen. Quod quanto charius eft eis qui voluntpie viuere in Chrifto, tanto inagis dolent quod per malos intus pofitos fit,vt minus quain pioru mentcsdenderat.diligatur. Ipfi quoque ha^retici, cum Chriftianum cogitantur haberenomen,& facramenta Chri- ftiana,& fcripruras,& profeflionem,'."nagnudolorem faciunt in cordibuspior{i:quia & mulri volenteseffeChriftiani, pro-* ptcr eorum diffenAones heefitare coguntur,&multi maledicif Cfiam in his inueniunt materiam blafphemandi Chriftianuin nomen:quia& ipficjuoquo modo Chriftianiappellantur.His atque huiufmodiprauismoribus& erroribushominuperfe- >. cutionem patiuntur qui volut in Chrifto pie viucre, etia nul- Jo infeftante:neque vexate corpus illorum. Patiuntur quippe hanc perfecurionem non in corporibus^fed in cordibus. Vn- deilla voxeft:Secundammultitudincm doloruin meorii in cordemeo.Non enim ait.in corporeiT»eo,Sedrurfusquonia cogitanturimmutabilia diuina promiffa,& quod ait Apofto- Jus: Nouit Dominus', cjui funteius:quos enimprsfciuit, & prxdeftinauit^ conformes fieri imaginis fili j fui,ex eis perire nulluspoteft:ideofequitur in illoPfalmo:Confolationestu^ iucundauerunt anima meam.Dolor autem ipfe qui fit in cor- Hibus piorum, quos perfequuntur mores Chriftianorum ma- iorum fiue falforum,prodeft dolentibus , quoniam dc chari- tate defcendit, qua eos perire nolunt, nec impedire falutem aliorum.Denique magnze cofolationesfiunt etiam de corre- -^ionibus eorum, qu^ piorum animas tanta iucunditate per-

fundunt.

Ad Marcellinum Lib. xvii). 461

fundunt , quantis doloribus de fua perditionc cruciaueranr.

Sic in hoc leculo '^ in his diebus malis , non folum a remporc corporalis prorfentize Chnfti 3c Apoftoloru eius , ied ab ipfo Abel ,queprimum iiiftum impiusfrater occidLt,& deincepj vfqueadhiiiusfeculi fiiiem , inter pcrfceurionesmundi, Sc confolationesDei peregrinando procurritEcclcfia.

L. V I V E S. a PI corre^ti vt i3TH\m.yt^4dmor,endifunt h^eretici •vtmelitt* ^fal>ia»t :<(jx ab £ccufia ex doclrinafana doce>idiyt?arii ej]c Chri- fttuna qti£ afjirment: cjuod ft andire nolint EccUftam , non TmnKt ;/>]» contumucia ftiuftbt oberunt,quam ^cdjih opiniombtu. h Conformes fieri imaginis tilij fui.jf- Fieri non habetur in altit exgmplartbtn.ntc efi apud Paulnm^Grxce on it ir^iym)y tr^fttQicnf

c De nuniero perfecutionum. V fJocin aliii librii non habetur: ^plane apparet ex annotattone margim^ induBti fuijfe in contextum,

An cccdcndutn fit,quod qui^a-n putant , itnplccis dccem pcrrecuUO<-

nibusqiiifaerunt,nuU-im fupercfle.prxtcr vndecicnatn

quxin iplo Antichiilli tempoccfitfutura,

C A P. LII.

^r?^^ Roindcneilludquidemtemere putocfTedicedum 1^^^ fuiecrcdendum,<juodnonnuHisvifumeft,vcl vide- |i^i^^ tur,non amplius hcclefiairj pafturam pcrfecutiones vftjue adtempus Antichrifti^tjuamquotiampafTa eft, idcft decem-.vtvndecima eademque nouifiima fit ab Antichrifto. ^ Primam <juippe computant a Nerone <ju2e fa6la eftj^^fecun- dam,aDotnitiano,tertiama Traiano,<^quartam ab Antoni- noj^^quintama Seuero,*^ fexram a Maximo,^ feptimam a De- cio,Soclauama ValerianOj^nonamab Aureliano,* decimam aDiocletiano & Maxnniano. '^ Plagas cnim /Egyptiorum, quoniam decemfuerunt,antequam inde exire inciperetpo- pulus Dci,putant ad hunc intelledium efle referendas,vt no- uifiima Antichrifti perfecutio fimilis videatttr vndccimsc plags,qua iEgyptij,dum hoftiliterperfequcretur Hcbr^os, in mari rubro populo Dei per ficcurn trafeuntc , pcricrunr. Sed egoilla regefta in itgypro,ifta5perfecutioncspr©phcti ce fignificatas elfe no arbiiror-.quamuis ab eis, qui hoc putat, cxquifite&ingenioseillafingulahisfingulis comparata vi- dcantur:n6prophctico fpiritu.fcd coic^ura metis human», ^u;tali<juado ad Ycruperuenit,aliquadofallitur.Quid eniin,

46i Aiiguftini de ciuitate Dci

qui hoc fentiut,diduri funt de perfecutionc , qua ipfe Domi^ nus crucifixus eft.'In quo eam funt numero pofiturifSi autcm hac excepta exiftimantc6putandum,tanquam illae nuinera- d«e fint,qu3e ad corpus pertinet,n6 qua ipfum caput cft appe- titu 8c occifum: quid agenr de illa , (]u£ pofteatjuam Chriftus afcendirinc9lum,Hierofolymisfa^aeft,vbibeatusStepha- nuslapidatuscft,vbiIacobusfratcr loanis gladio trucidatus cftjvbi ApoftolusPetrusvtoccidcreturinclufus eft , & pcr angeluliberarus:vbifugati.atq;difperfi de Jriierofolymisfra tres:vbi Saulus,qui poltea Pauius Apoftolus faftus eft , vafta- bat Ecclefiamivbiipfequoqueiam hdem,c(uaperfequebatur cuangelizans,qualiafaciebar,eftpaflus, f]ueperluda?am,(iue per aiias genres quacunq, Chriftu feruentirfime prardicabat? Cur ergo eisa Ncrone vidctur ordicndum,quum ad Neronis temporaintcratrociflimas perfecutiones , dequibus nimis longii eft cufta dicerchcclcfia crcfcendo pei ucncritfQupd f\ a rcgibus faftas perfccutiones in numero exiftimat cftc dc- bcrc, ' rex fuit Herodes, qai etia poft afcenfum Domini gra- uiffimam fecit."'' Deindcquidrcfpondcnteriam deluliano, <juem no numerant in decem f An ipfe no eft Eccleiiam pcr- fccutus, "quiChriftianosliberaleslirerasdocerc ac difcere veruit? ° Sub quo Valentinianus maior, <jui poft cum tertius Imperator fuit, fidei Chriftians confclTor cxtirit,inilitia<jue priuatus eft.P Vtonnttam (jua* apud Antiochiam facerecce- perat,nin vnius fideli(simi d conftantifsimi iuuenis , <]ui cum inulfis vttorquereturapprehefis, per torum dicm primuscft Tortus,inrervngu]ascruciatuf<jue pfalJeiis libertatem atque hilaritate miratus cxhorruiftet, & in ca^tcris deformitis eru- befccretimuiner.^ Poftremo noftra mcmoria Valcnsfupra- difli Valcntiniani frater Arrianus,n6nnem.ignaperfecuiio- nc perOrientispartescatholicam vaftauitEccleriamfQualc cftautc non cofiderarc Eccle/iampertotum mundufruihfi- canrem atcjuc crcfcente,pafle in alicjuibusgenribus pcrfccu- 'tione pati a regibus,^ (juando in aliis non patitur f Nifi forte 116 eft perfecutio computanda: "^quado rcx Gothorumin ipfa Gorhia perfecurus elf Chrifl;ianoscrudelitatc mirabili , cum ibi noneflent nih catholici,<juoruplurimimartyrio coronati funt:(icut a <j jibufda fratribus qui ruc illic pueri fucrant,& fe ifta vidifle incuftaterrecordabatur,audiuimusf ' Quid modo in Pcriidef Nonne iu io Chrillianos fcrbuit perfccutio, fi ta^

mcn fi

Ad Marcellinutn Lib. xviij. 4(^5

nicn iam quieuir,vtfugentesindcnonnulli vfque adRomana oppida pcruencrintfHajc attj; huiufmodi mihi cogitauti,non vidctur cflc dcfinicndus numcrus perfccutionu, (juibus exer- ceri oportct Ecclenam. Scd rurfus affirmarc aliquas futuras a regibus,pricter illam nouiffima,de qua nullus ambigit Chri- ftianus,nonminoriscft temcritatis. Itaque hoc inmediorc- Jinquimus, ncutram partem qua^ltionis huiusallruentes, fiue deftruentcs, fcd tatummodo ab artirmandiquodlibet horum audaci prarfumptionc reuocantcs.

L. VIVES. a "r\Rimam quippe computant a Ncrone, qux* fa^lia cft. } De TranquU- JL hu perfecpMombwi EccifiA E*»fcb.m Eccl.hijf.flMfUjfub N<ro- /^ ^Tati' ne meminerunt St4et.Tran<juilln^ ,0* T acitm.lUe f%: w^mt mNerons: tidechri- ^ffli{}iff*l>pUciU ChrtTIfani ^genui ho inwn [uperTiniona nouty ac (lianuvtr' rnalefica.TacitUific Ub .i^. Er^o abolendarumort l>Jerofubd.tdn reos^ y^^ ^ ex(\uif%tifiimui pcrnn affecit , quos per jia^$tia tnuifos vulgw chri- liianos appeiiabat..^utor nomitin einf Chrtjiitf^cjutl yhtrio m^peritan- te per procuratortm pontium Ptlatut» fuppUcio ^ff Hi*t «raf.re-rejfd- ijue m pritfens exttiabiUsfuperflitio rurfm ertiftjbat , nonmodoper lu- d^am originem eitu maU>jed per vrbeetia ,quo c.in^a "vndicjue atrocta^ att pudeda coJittt4nt,ceUbrantflrq;.Jgttur primo correptt,c]uifatebSlrt'.r: detnde ludicio eorum muUitudo mges haudperinde tn riminc tnce>,du^ t^u.tmcdto httmanigenerti couiHifunf. ^percuntibui addita ludibrta, •vtf rarumterg^s contefU laniatu canum interircnt,at4t crucibus afjixi, at»t jlammandiiaufvbi difecffet dics, tn i;fum nufiurviUimmis vreren- tur.HortosfuuS etjpe^laci^lo NcroobtuUrai. Et Circenfe ludiaum e- debat habitu aurig£ permtTlus plehty-vel circulo itiftftens. f^nde,c}uaM- cjuam aduerfu^ fontes., ^ nouifiima cxempU merttos,mifratio oriiba- tt*r.^tancfiam non "vtiUtate pubUca f d in f^uitiam vnim ahfumerentur. Hac Taitttis.O V efanus Tactta ^ T ranqutlle:an ijero -vohis parri- tida lupittr^ drflagitiii omnibut tmpuratut Deus -vtdetur, non •vide- tur fandifimuf ChnUus ? ^ ad innocentiam confpirare n aUfctutn 'vocatif dignvfque odio ducitn.^ cjutbui noceatur qui in leges iurarunty quarum caput eft nemtni nocerc^bene ^ velle ^ facere vniuerps.St no- fira4 legesnon legiTits,cur damnatisinauditos? ftn legiSits curvn^roba- tis virtuteSjCjuaf fcriptis vesirps in c<glum admirabunit vehith? h Secundam a Domitiano.} Perfecutio ccepta a Ntrone ccffauit J^effaftanoprincipe^cjui ChriftiAnos quictos permifit agere-Patru vxt- flumfecutut tft Tititt. ^t Domitiantis iUe Calu-A^ Ncro,vtper omnia tjfet Neronts fimiliftne hoc quideeim voluit^ratermittere, ita Loannt

^(^4 Auguftini de ciuitate Dei

«i Pathmos infHla tx Sporadiotti relegamt. Hac Domitiani,^ tfTti4 Traiani eadefunt : namcaeptafuh Domitiano-vfci; ad Traiantimper-' uen ruty^ut NtriKtft* cefut^^uli hic Detmii^no fu.ffei-q; in imperioplus luiiib quam amiH. Exta: Plmij luntorii ^-sfiam rrgentn ad Traianmu epiJ}ola,<ji4atl!ii cojuht^cjmd cejtat chnjhannfaciendii, mqucn nul- lum •vtdcret cn i.en tanti^fuppluih dignli^operAprctium ejl -veria tpfius PUn.j atidire. ^ff^rn.abunt l)anc fuifjc fumrnam -vel cu:p£fuie, uet er- rorUy<f elfcntfoUiijhtuto die ante Ucs couenire.carmenq; chrijle quafi Deo ,iicereficu/n inmce:fi:^; facramehto non infcelm aliquod obflringc" re,fed nefune,n L4tro':iin*i.t7,e aduUeria comrnittcrentyne fidem falle' rent^ne uepofitH appi Uati abne^c^ar: ■^it.Qutbnf peracln morefibi difcendi f iffey ruffw coeundi ad capundi4r>: c:bwo,promfcMum tamen (ff inno- xtuut.ijuoi tpfiim facere dcfiijp poj} ediOu meum , quofecunditm man- data luu hetxrtof ejfe uctnerum. Tum commemorat ijuam lateferpat fcnjirn,peru,gKtiiii'c^; ad xifli.iurios nomtn.fi;' quhn incipiat dtferi^ac figere tempia. partinnjue ad nji^marios redirelucri. fittc Traianus Jicrefpi-ndet ■ Tratunm Pl.mo S.^rtclurf.tquem debwftt u,iSecunde^in excunendncaufii eorum, cjut Chyijlianiad te delattfuerant, fecuttti es: ttecjue emm in -ontu rfum u!i<jH:d,quod quafi eertamfoTmam habeatyCO^ Jiittitpotift : conqutrciidt nonfuntfi dcferantur, ^ arguanturypttniendi funt-ita t^men^^vt cjui negatisiit fe Chrijfianum effe, td^ue reipfa mani" fejlum fecertt , id efifuppUcando di:s nojirr., quarr.utifufpecltn inpra- tei if.-.m fnerit y-ueniam ex posniteniia impetrat. Sine antore -veropropo* fitiltbelhnuUo crimtne l&cumhabere debcnt : narny ^pefiimi exewpUp mc noThifecuU ifi.rale.P tina'." moderati nim hanc fecjueremur ho-' dii ChiiTiiani. H^cperfccutione martyr fffefim e^ Simeon Cleo^hs JiUttifcundtn HierofolymttantM Eptfcoptta.

c Quartam ab Antorvino.V /:/4^r/ mw emVw exanimoChriTiia-» nvifautt,fedoccuUe Quin(_<r tnehtumferunt .. ut Chrifluf pro Deo recipereturjempldque in eu n 'vfutn erextjje : deterit:um tumen confiho <juorundam , ^«i affermabant fore vt cuUta omnti d« rum periret , fi id ji?ret,c^uod de Chriflo cogitabat. Tum ^ t^ntoninnf Ptnf £piTioia ^ Dtcretefuo ChriTiianos fubleuamt. Itacjue ^ntonin'.'!^. hic,c]ui Ec- clefiam ■vexart fiuit ,fuit Phiiofophtts is cjut cum ^ntomno Kero impe- rauit. De hoc temporeftc Eufeb tntemportbtu: P erfecuiione orta in A- fta Polycarpus f^ ptomu6 fcere martyrium : ^uorum fript£ i^mcjue \ pafionesferuntur.PluritniinGalUaglorioie ob ChiiTtinomen inter^ fcClt : efuorum 'vfque inprefentem diem condttahbrn certamina perfe^ utrant.^dmotnf efi per idemtempus extremo fuppUcio lufiint*i fhi- lofopbMfVt idem Eufebins lib.^.EecU.hifi.nma$.

Ad Marcellinum Lib. xviij. 4(^5

«1 Qujntam a Seuero. } Septiintptt Seuertn ^^phrica oriunduf^ ad impenmnfolafeliatcite perucnityhomo <^er ^ f^uttt : Chrtfiianos JisrijUhgrautpaena^vetuit , 'vt .^elitti Sparttannifiribtt. ^yffjlixit Chrifiianos per ^e^jptumtotam)^ pr^tctpue inThelaJe ^iJtinquit JEufb.ltb.^.Ecdefhtjl.Occtfttiiji h^c tttnpefiate ^lexander Hiero^ folymitanui Epifcopw.

c Sextam a lA7i\nY\'ino.}Maxi<vmtii Thrax patre Cotho ^ mtL' tre ^iana,barbiirHs futt natione.barbartti ^</ corporc.moribti^ (if ani" mo . Exgre^ario mtUte cb eorporii rohur naclw honores cafbrenfeil Dehincfauore militari occifo yJlexandro Atarmnedfilto , ad tmpe^ rium eue{itif efl.homofipnbid (ji;' truclelitatemaxinui: Dehcc Eufe, Aiaximiniu aduerftn ecclefiarum facerdotes perfecutionemfactty veluC ipfi caufa ejfetitChrtfltan^rtligionti.

f Scptimam aDccio.j-Derifo a Bubalia inferieris Pannonidybel-^ lo ctiiili^c^uod cum Philippo iwperatore gef?it , eo viflo prtnccpsfaStui, oditi in Chnfiianos auxit,quud eisfanere vtdebatur PhtlippUf. ideoil^ los exquijttufuppltciif affeaf.in qua perfecuttone dtut*i Laurentitn tgne excofttis efi,vt ait Eutropita : ^ tamen tjno tantitm imperauit anno^ quii faHurtct fi diutius}Afartyr etiam tuncfuit Fabtan.Pont Ro. g 0&:^\x7(miV9\^\idi\-\o.\Trtl}tt4annifpofiDecium prtnctpatunt obtinuit yalerianw infelicifiimtii tmperator , cjueSapor rex Perfarunt in Alefopotia cepit , ^ co vfttt eji velut famno ad confcendendumi tquum.C^efar cum Kalerianofuit Galltentiij fMbambttt vtfuerunt i- nertes (^fe^es ymirttm non eji conctdiffe Rtm impertum.lnhac ptrfe^ cutione martyrio ornutttf rjl diuu/s Cypriantti Carthigtnenfis epifc. h Nonam ab kuvcli Ano.}Gallieno Clauditttjiuic QuintiliusiQuir» tilio ^^urtliantM fucciflit Dactti , ma^nainbeiuifeUcttate^fedimma- , ni animoj^cruorvs hwyantfttientif^tmo,nei ejfarius tmre, ic-., ctetera in- antahilti, ne fuif quidem charus , a quibui occifus eft iter faciens int^t Byz,amium ^ HeracUam.

i Decimam a Diocletiano & Maximiano J Diocletiauus Dal- mata SAonts natus^belltf principum ad imperium ufcendit. Afaximia •' num flercultum ^ugujlumfectt , i/t bella commodiui admtnifirareii^ tur,(ju£ vndique erumpebant vari.^ ^graiua. %^f\utus vir Dtcle- tianus,^ c^uumnatufa tffetinfxuittimpropenfa , animwnfuum ejc- flebat,reie6la in ahU inuidia. Al axtmianus babarus^ ^ ingenio inci^ pili afjientatem dnimt etiam vultu efiende^at.miuijierfiuiti^ Di^cleto Diocletianus eo impudetiA venityVt adorarife -vtDett lujfric.pedemqk fuu ofcularifCjuum antea manum mos effef.ecclfxaperfcuius efl, ^ 19, Ann9 imperiffui in diebus Pafhx templa omnta fuluerti tufStt , <y ^it^Je eiu^Dei. Tom.tj, GQ

4^6 AuguftinideciiutateDei

Chriftiatios ocadt.Perfecutio Decijfnit maxima.ftd h£cf^Mf?im4. k Plagas cnim iEgyptioruin quooiam dccem fucrunt» J Sic Orofim putat Ubrofeptmo.

1 Rex fuit Herocles.}zVon hic ejl fub quo nattu eft Dominm ,fed tiwfiltui fub quo moi ten» ch.it.

m Quid rerpondentetiam dc luliano. } l-iuncvulgo apofiatam vocantjCfuaft defertorem:nam pitma £tate,quum Chrtjiifacrfs ejjet im- butiti^moxprineeps ad idolafe -vertit , (Jr C hrifttanos ajiutifime tnfe-^ iJatHf eji:nam airuore abjitnuityfi;' nonChrijli.^nurum corpora oici- dercyfed ex eorum animn chrijium reutUeri- mtrn artiLni technifcjue attentabat^quoU ejlgenus perjeqttendt ommum ffjicjcif?imum (tj^ perni-^ cioftfimi4m» Ita ejJeihrueJliJtplurtshac calan.itate abfcfJJ\unt tM JEcclefia quam 'vRa aliafuperto) e. LiheraUs n Qui Chriftianos liberales literas docQrc.}-LibeUiti ejl Sene- artes, ca dejindiu liberalibiii in qnofic tjfe iUa di^a att, quod hommem hbe-

rumfaciantyhoc efifortem ^ magnanimum quvd proprtum efif-.pien- 4t£yqu£ tamen tnter Uberali.tjiudia numerari nonfolet:itacjueJindia //- ieraUavirtutejndtirenonpoffunt : fedaniwumad eam acapiendatn pr<eparare.Pofidonini quatuor artium^enera poncbat:Junt vul^ares ^ fordiddtyfunt l»dicra,funt pucrtles,Junt Uberales-.^enera omnium rattO' ves acjpecies enumerat doclc Folttianta in Fampifiewonte. Seneca grammaticam ^ mathematica^ artesinter itberalesj3on:t.Cic.(jp' Ke- teres dicendi artem^in qv.afHnt dialeBica ^ rhetortca,inter pracipuaa fiatitcTitnt.yera eji arsfcttntia bonorum ^ nalorum^cui qu£ artesfir^ Mtunt,Uberai?s dicuntunidcirco nec pi^ura Uberaln e?i arsttton magis , -^uamjiatuaria tJel marmorariu^ac c£ter£ luxurix. adminiJlrAuqueltt^ ^atrix ^ tota oleo lutoque conjians fcientia , ah hucfedc UberaUtatit «xpellitttr Sallujiitii agrt ulturam ^ ventittonen>,quam nuncnon modo inter Uberas ftd inter nobiUs ^patriof prima injede nobiles noBa lo- tamftrudes -vocat. Sed de hts ha^leata.Forro Prohdirffitti Cdjari^n- Jisfophijta^quum maxtmagloria ventjfet ^thenof , exieptw ingtnti wuUitiicUntf plaufu.frec^uentifiimo theatro orationem habiut extewpo- rale}n:citi luUann.s coi.cejittjvt ipfefolu-i Chrjliojios dccere pojftt: fed erudiiKi homo tndignatta tam atrox ^ imqitnm prtncipis ediilum, fcholam reiecitynon fme fiudtoforum permagno dolcre. o Subquo Valcntinianusmaior.vy«/M«o /t««*M»*,^^«<VKrf/f«- timanit)fucceJ?ityPannoniui ex Trtbuno Scuiari.irum .dngujitu a mi- litibuis falutatu^: jui quumfub luUano^inquit Euirtpitn, Chrijiianita- tPi tniegrami fdemgereretiitijfttf ab irfjperatore JacrtUgOydUt immolare^ idoUs-,attt miUtia exiederes^onti difeefitt : nec mora JuUano interfeH^

JOHIMm

Ad Marcellinum Lib. xviij. J^^f

JiMtanoque mortup ydentinianwtqui pro nomine Chrijiiamiferat tri' hundtumm locumperfiCHtorhfntaccepn tmpertum. EutropiHi h.tc* Ataior y alentiniannf dicttur^cjuod alterfuit minor eimflttiri ^ui iun» Cratianofratreimptrauttypo^eacumTheodoftori.agnOi p Vt omittam quse apud Antiochiam. }• Quum tuj?t a lutian* ChrifttamfepuichruinBabyUmartyrtiaitotrarisferre , pfdmun* au» dtenteprincipe cantret^cutit^ e^inittum , In exttu jfracl de t^cgyptOf accenftM Jttliantti du:i eesfre^u.ntespftridic ae tfirc^ueriiufiiti SaUu*- Jittti eiatpr£fe^Hi,cui negotium mandau.rat.prtr} timqtte Theodorum quctidam iuutnem a,ri^ uif.cuivariis tormeni rurngenenhw admotit^ tuuenhfroutt alacrt atque htlart ah tnitio lu^tt ad horam mndetimam ptrftitttjjymnumpfamiimc^tiefuautjitme ca» iilans,cjuempridie cecine^ rat Ecclefi4:(j'iod T.bt Saluftim -uidtt , reddt cuRociix tmperauit^tjsr ipfe adprincipem admirabuinitti peruenit^dehortans ne torcfuere ChnTiia'* ms pergeret^iUus glort£,i^fi principi ignomtni^ a: dtd'Cortf plenumfu* turuitr.^ Oidine re audtta iHltunui ab tficoeplo diftttit Eum Theodo- rum EHfebtuiteFiiJicatur fe AntiOihtte ccnuemjie , qti^fifleque an in tculeo dvleret?mitjtnte -vero inquit iHe-.Ham poue me ififttbat ittueniii» alba -ui^Ue^cjut fubinde frigidam rctlnfuffimdebat.^^ fud-r«mfudart9 candtdij^two deteigcbatjtta tjtgraue pottia fuerit^c^uum sUinc detrtihe'* rer. AJafle eHo tum adwira^tda i^trtute tuucnnytnemorta f culorum om nium digni(?tme,iiobifcft<e propititn ^ bewgnus efftceivt xmularite (J* iuuenes ^fjnes txoptant4i.

<j Noitra meinoiia W2t\QX\%.\_Augu^iitoiuuene V alens tyfrriarts h^srefii fuutnr. lege lata^vt monachi mtlttarent , njlentesper trtbunot ^ nitlttes fufttbui tuf?it tnterjxci , cjucrumtum erat titgens numerw im foliiudinibits ^egypti- Euftbtt4,s • Eutrcpiut ^ Orofm. r Qwandorex Goihorum inipfa Gothia/v HacpoftValenivt necem ardente illtc ^Jrrian : faclione'

{ Quo iTiodo in PcrC\d<:}<^uguftint trmponhuifauiiucft in Chri* ftianos atrociter arcge Pcrfarum Gororane-.cutttt inifmmdedit yihdas Mpifcopu4fanflijlimusydiruttsignts,maximi apud Pcrfas dei templtt.^/i CaJ^todorus lib.io. hift.tr ipar t.narrat. F utt {j^ ante nonpurita Sapor§ rege PerJarum.Conftantmoveroprincipe Romano»

De trmpore nou'(fimat pftfecucionisocculto. CAP. L 1 1 1.

Llamranenouifiimamperfecutionem , quae ab Antichnfto futura e{i:,pra!setia fua ipfe exringuct lefus.Sic enim fcriptum eft,qu6d eum interficiet fpiritu oris fui,& cuacuabit illuminatione prsfcn ym fMie,Hic qujcri folct,quando iftud critfimportune omQi-

GQ i

468 Auguftifii dc ciuitate Dei '

110. Si enim hoc nobis noflc prodefTet,^ quo mclius quam aK ipCo Dep magiftrointcrrogantibus dircipulis dicercturfNoii cniiTi filuerunt indc apud eum,fcd a pratfentc quaeficrunt di- ccntes*. "Domine,rihocintempore reprjefcntabis rcgnu If" raelf At illc.Non cft,inquit,vcftrum noiTc ^tempora,quaf pa- tcr in fua pofuit poteftatcNon vtiquc illi de hora vcl dic vel annOjfcd dc tcmporc interrogauerant,quado illud accepere refponfum.Fruftra igitur annos qui huic feculo rcmancnt c6- putarc ac dcfinire conamur,quum hoc fcire non efle noftrG, exorcveritatisaudiamus. Quostamenalijcccc. alij ccccc. Jilij cfiam millc ab afcenfione Domini vfque ad eiusvitimum a4uetum copleri pofTe dixerunt. Quemadmodu autcm quif- que corum aftruat opinionem fuam,longum eft demonftra- re&: nonncceiTarium.Coniecluris quippe vtuntur humanis^ non ab eis ccrtum aliquid de fcripturas canonica; autoritate profertur.Omnium vero dc hac rc calculantiu digitosrcfol-^ iiit,&: quicfcere iubet illc qui dicit:N6 eft vcftrum fcirc tem«* i)ora,(]uje pater in fua pofuit poteftate.'^ Sed h«ec quia cuan-* gelica fentcntia eft,miru non eft,no ca repreflos fuifle dco* rum multorum falforumque cultores , quo minus fingercnt dzemonum refponfis,quos ranquadeos colunt,definitumeflc quanto tepore manfura eflet religio Chriftiana.Qmim enim viderent,nec tot tantifque perfecutionibus eam potuiflTe c6- fumi,fed his potius mira incremcnta fumpfifle, excogitauc- runtnefcio quosverfusGr^costanquam confulenti cuidam* diuino oraculo cfFufos, vbi Chriftu quidem ab huius taquam jfacrilegij criminefaciutinnocentem-.Petruautcmmalcficia fccifle fubiugunt,vt colerctur Chrifti nomen per 56;. annos:' deinde copleto memorato numero annoru,fine mora fumc-^ rct finem.O hominu corda do£toru,6 ingenia lircrata,digna credereiftadeChrifto quicredere novultisinChriftu , ^ cius difcipulus Petrus ab co magicas artes non didiccrit: fcd ipfo innocere,tame eius difcipulus maleficus fuci'it,nomenq.' illius quamfuucolimalueritmagicisartibusfuis magnisla-* boribus&periculisfuis,poftrcm6ctiam cfFufionc fanguinis fui.Si Pctrus maleficus fecit vt Chriftu fic diligcrct mundus, ^uid fecit innoces Chriftus,vt cu fic diligcrct Petrus? Rcfpo- dcantigitur fibiipfi,& fi pofrunt,intclligatilla fuperna gratia faftum cfTcvt proptcr scterna vitam Chriftu diligcrct mun- dus:quagratiafaftumcft> vtproptcractcrnamvitamab iUo

acci-

AdMarccllinum Lib.xviij. 4^9

accipicncla,&vrque ad temporalem mortem pro illo patien** damChiiftumdiligeretPetrus.Deindeiftidijqui funt , <jui pofl^unt ifta prsedicere^nec poflunt auertere,ita ruccumbeies vnimalefico. & vnifcelerimagicoquo puer , vtdicunt, '*ai> niculu5occifus& dilaniatus,& ritunefariofepultuscft, vt fe- ftam C\hi aduerfariam tam prolixo tempore coualefcere, tot tantarumqueperfecutionuhorredascrudelitates no refifte- <lo,fedpatiendofuperare,&: adfuorum fimulacrorum, tem- ploru,facroru,oraculoru euerfloneperuenire permitterent? Quispoftremo eft deus,non nofter vtique.fed ipforu,qui vel illedus taiito fcelere^vel impulfus eft ifla prsftarefNo enim alicui dccmoni hoc afcribitur , fed Deo dicunt illi yerfus,h«BC Petru artc magica definiffie. Talem deum habct,qui Chriftu nonhabcnt. L. , VIVES.

a r^Omine fi hoc in tepore reprsfentabis. } f^u/go rejlituest

JL^ ^ ftc ipfe altbi cttAf.GrAce '^ii^-nrav^t, h Noneft inquitveftrumnoflre.} Curitfitates ft^peruacaneas ^ mhtlproffitura homitiibfn refellit,fibicjiuefolt futurorum cogmttonem teferuat.Eant nunc fiue mathcmatici,fiue diuinaculi quilibet, ^ paui- dx plebecuUycraf?ifque purpuratts admirabundn dejiniat tempora. ^ artiedoSfCjuibu^ hiccurfici rerum ordocjue ceffaturw efi ; at^ueetiamji diisplacet.ChrtJlo ipfo docente.fed tdprojiteanturfacerey qui charijjt" wiidifcipulnfeuererefponderity nihil hominibtis cum fcientia negotij tam recondtti <Jr arcam.Et tamcn nulia res ejlyde cjua Itberiui homines mentiantur,(jukm de 'venturiiyquoniam nihil nos audimw Itbentitis, et- iamfi mentirt fciamtt«:ttafauor in eos nofier^quifhturaiaClam pr&dir tere^l$centium eorum trritat ^ alit,yfque adeo in re mirabili^vel vo* iuiffe dicere^mtrandumdt4cimu4.

€ Quia Euangelica fcntentia eft.j-A^rfm ^ChrifH^^ ah Euan- f;elifia cofiriptaudeo ad Euangehitnjidetur perttnere.EtprofeSlo afcg- fio Domiinad EuangeliMnpcrtintt^^fmjfetiRud cap.a^luuin ^poft^ rtliquo LucA Euang.additumintfi ipfe idem prxfatiene fuafeiunxijjet. ■d. Quo pucr,vtdicunt,anniculus ocdCus.^Infanticidiafolitacb- infantlti' 4iciChriJiianii ojlendit Tert^in apol quiid crimenfalftjiimum atq.imr Jia olim fmdenttptmUpurgaf.efuaquaCataphryges ^Pcpuz^iani duo hominum chrijiia- gcntra harefts cH primps perdit£ ac defperatA^infantn teneUu> corpmfoli j^i^ obieOa ti eratper omnia membracoptigerey^vtfic expreffo fanguinefarina m/tce raretur^cjua coficeretpanein eucharijli<e 'vf»m,'vt ^J^ug.ad cjuod 'vult I>«u narrat.Simile quidda Euchet4 ^ Gmfiici faciebat ad d^monet ^eUtiQSfit legitur apud Michadi Pfellii* $(d h£c tafuntfemper t<i-

<jC 3

470 Auguftini de ciuitatc Dei

hita ChriftiaMyquam magic£ arteii^ dam^num colendorum ritufl

De ftultifsitno mendacio Pag>inorum,quo Chiiftianara rcligioncnt nonvlttatrecentorutn fcxagin(aquinqu<? annorum menruramrpatia effe finxeriint. CAP. HIII.

i£c atque huiufmodi multa colligerem , fi non- dum annus ifte tianfiflet , quem diuinatio fifta promifit 5 & decepta vanitas credidit.Qmnn ver^ ex quo nominis Chrifti cultus pereius incaiiTKe prxlcntiam, & per Apoftolosinilitutus eft, antealiquotan* nosannitrccenti fexaginratjuinquecompleti fint, <juid aliad quasrimusvndeiftafalfitas refellaturfVt enim in Chrifti na«i tiuitatehuiusreinon ponanrtusinitium , quia infans &pucr dilcipulcsnon habebat,tamequando habere coepit, procul- dubio tuncjnnotuitper eius oorporalemprafrcniiam doftri- fia dc religk) Chriftiana.id eft pofteaquam ia fluuio lordanc minifterioloanniseft baptixatus. Propter hocenim deillo praphetiailla prsecelTerattDominabitur amari vfcjiiead ina+ re,& a flumine vfque ad terminos orbis terrur. Sed quoniam priufquam paftus efTetj&L rcfurrexiflet a mortuis,nondum fif flesfueratdefinita -inrcfurreftione quippe Chiifti definita cft:nam fic apoftolus Paulus Athenienfibus loquitur , dicens: lam nunc annunciat hominibus omncs vbique agere poenir tentiam-.eo quod ftatuit diem iudicare orbem in a^quitate, in virQ,in quo definiuit fidem omnibus,refufcitansiUiim a mori- tuis:mehusin hac quseftione fohienda indc ir.irium famimusi |>r<Efertim quia tunc datus ell etiam fpirituirandus,ficutcum «ari poft refurredionem Chrifti oportebat in ea clujtatiC , cx qua debuit incipere lexfecunua ,hoc eft teftamentii nouu.Pii ma enim data f lit lexin monte Sina per Moy fen^^quoci tefta-r jncntum vocaiurvetus.Dchac autemquae per ChriftuuidaT t^ eft.pr<edi(fi:um cftiExSion lex prodiet , &c verbuia^omini «X Hierufalem.Vnde & ipfe per omnesgentesdixir pr^dicat ri oportcre in nomine fuo pGenitentiam,fied tamen incipie;i-r tibus ab Hieriifalem. Ibi ergo exorfus eft huius nominis cul* tus,vtin Chriftum lefum,quicrucifixus fuerat,&: rcfurrexe^ raccredcretur.Ibi h«Bc fidcstam infignibusinitiis incandui^ vt aliquot hominum millia in Chrifti nomcn mirabili alacri^i tate conuerfa , venditis fuis rcbus , vt egenis diftribucrentur^ proppfito fa nfto & ardentifsima charitate ad paup^ertateiti yaluat^ri^m perueQircnt,atqj iQterficmentcs, «Sc faiiguineti|

fitien-?

' Ad Marcellinum Lib . xviij . 471

iitietcs ludeos fe vfque ad niortem pro veritate certare,non armatapotentia/cdpotentiorcpatientia prafpararem. Hoc finuUismagicisartibus fa£lum eft ,cur crederedubitant ea- dem viitute diuina pertotum mundii idcm tieri potuifle <jusi hoc fadtum eft f Si autem vt Hicrofolymis flc ad cnltum no- minisChriftiaccenderciurtantaiiominummultitudo, <]uae illum in crucc,vci fixerat prenfumjvel rifcrat fixum.iam ma- Jeficiu illud fixerat Pctrus,ex ipfo anno qusredum cft,<}uan» do trecenti fexagintatjuinquc completi fint. ''Mortuus cft er- go ChriftusduobusGeminisconfulibus,oftauo Cal. Aprilis. Refurrexit tertia die, ficut Apoftoli fuis etiam fenfibus pro- bauerunt. Dcindepoft cjuadraginta dics nfcendit inceelum: poft dcce dics , id cft quincjuagciimo polt fuam refurrc6tio-» nem die mifit Spirirum ianftum. Tunc tria millia hominum Apoftolis cum prsedicantibus crediderunt. Tunc itaq, nomi- nisiliius cultus cxortus cft , ftcut nos credimus & vcritas ha- ber,cfhcacia Spirituiranfti::ficutautcmfinxit vanitas impia, vel puranir,magici3artibusPerri Paulopoft etiam figno mi- rabilifa6lo , quando ad vcrbum ipfius Petri quidam mcndi^ cusab vtcro matrisita claudus, vt ab aliisportaretur, & a J portam templi,vbiftipcm petcrct,poneretur,in nominclefu Chriftifaluuscxilujit,quinq; millia hominumcrediderur.Ac deinde aliis arq; aliis accefsib.crcdcntium creuir ccclefia. Ac per hoc colligitur etia dies,ex quo annus ipfe fumplit initiu. fcilicet quudo miftus eft fpirirulfanftus, id eft per idus Maias. Numeratis proinde cofulibus treccti fexagintaquinquc anni vepcriuntur impleti,per eafdem idus Mai^s, ^cofulaty Hono rij & Eurychiani.Porro fcqueti anno, «^cofule Malio Thcodo ro, quadoiam fecunduillud oraculudarmonu autfigmentu hominu, nuUa cfle dcbuitreiigio Chriftiaoa,o^d pcr alias ter rarii partes forfiran fadum ftt,n6 fuit necefle perquircrc.In-^ tcrimquodfcimus, in ciuitatc notifsima , & cminentifsima Carthagine AphricxGaudetius&iIouiuscofniresImpcrato- risHonorij,quartodccimo caledas Aprilisfalforu deorOte- , placucrterut,& fimulachrafregcrut.Exquc vfqs ad hoc tem I pus^pcr trigintaferme annos.quisnon videatquantii crcue-^ rit cultus nominis Chrifti,prsfertim poiteaqua multi corum Chriftianifa^ifluit,quitanquam vera illadiuinationc rcujO«» cabantur a fide,eamqj completo eode annorum numcro ina- p^miiTidendamq; videiuntfNoscrgo qui fumus voQaKiiirq;'

GO 4

472^ AuguftinideciuitarcDei

Chriftianl, non in Petrum credimus , * fedinqucmcredldJiB Petrus:Petri de Chrifto ^dificati fermonibus , non carmini- busvencnati:ncc decepti maleficiis,fedbcneficiiseiusadiuTi. lUe Petri magiftcr Chriftus in doftrina, que ad vita ducit a?- ternamjipfe eft Sc magifter nofter. Scd aliquando ia clauda- tnus hunc librum , hucufque diiTcrentes, & quantum fatis vi- fumcftdemonftrantes,quifnam{it duarum ciuitaturn cielc-i ftisatquetcrrcnsab initio vfquein finem pcrmixtaru mor- taliscxcurfus. Quaruilla qua; terrcnacft,fecit fibiquos vo-» iuit,vel vndccuquc , vel ctiam cx hominibus faifos deos,qui^ busfacrificando fcruiret.Illa autem quze ca?leftis pcregrina-» tur in tcrra,falfos deos non facit,fcd a vero Deo ipfa fit,cuiu$ verum facrificium ipfa fit. Amba! tamen teporalibus, vel bo-j xiispariter vtuntur vel malispariter aftiiguntur, diuerfa fidcji ^iuerfa fpe:diuerfo amore,donec vltimo ludicio feparentur, & percipiatvnaqu;rqucfaum finem,cuius nulluseft finis. D<5 ^uibusambarum finibusideinde diirercndum cft;.

L. V I V E S. aTL yr OrtuuscftergoChriftusduobusGeminis cofulibus.}' X V J Prmcipto confiat ChriHHm mortuum tm^erto Tyberij C^fa-r fU. Lueas Emn^elffta baptifma loannii,^ mitinmpradicationii do^ mini m xv. Tyberij Cafarti annum refert. Erit ergo eitu mors annOi veviij.aut etiam xixirtam tribtti annii dominn/t lefu6 ad populosdere» gtto Dei dijferuit. idem Hieronymtc/ ^ Eufehttti in Chronicn , ^«« ettam teftimoma affert Ethnicorum de terra motu , ^ defeflufolin eodem ipfo anno.nam Phlegon Olympiadum fcrtptor fic att : Quartt^ aute annoccij.Olympiddtf,quifuit primipattu Tyberij xviij, magnt^ fj^ eoiceUens inter omnesjcjux ante eam acciderantt deftfiiofolii eTifa-'. 0a. Dies horafexta in tenebrofam nofiem verfwy vt TielU c^lo vi- ftfinty terr£(i, motm in Bithynia. jVicena vrhts multoi ttdes fubuer-- tit. At duo Oemini,fcilicet RubelliM Geminuf , ^ FufitM Geminut^ quibuf confuUbuf AuguTiintn ex LaClantij fententia dicit donpinum ejfe crucifixum, non x-viij.fed xv.principatm Tybertj confules fuerunti idcjue prater ^uam quo ex •v. Tdciti voluminefacile coUigi poteTi , ipfe etianf Laflantiws fatetur lih iiij c.x.cui fuff agantur OrofiM , Eutn» pitts,^ Tertullianus eo quintodecimo anno chrtftum affixum effe cru-^ einarrantes! qiiodftxviu.anntts magif placet^ oUerit mortem ChriTluS, Serg. GJba , quipoft tmperautt ^ Lucio Sylla coff.nam fextodecimti, anno confulesfuerunt Trio ^ Regulftf^xv^.Gn.pomitim ^CamiU': hs Scribonianttt,

Ad Marcellinum Lib. xviij. 475

h ConrulatuHonorij&Euticinij. } //« confuUbus Gotht^ ^lani j (57* isters. feragentesin Itaham Sulicone impulfore funt tn~ grfffi.Fuit emnnjuartui confulattn fJonorij ^uguJi. Hocfa^umin fequentem annum Profj^er rcijcit Stduone ^ Aurdiano Cofi, c Socium accepillet Honoiius confulem ManliumXHco- dorum, \ %^Uhi^ic :porrbfLqutntt anno confule Afanho Theodoror apud i^urcUum Caf?iodorum m i^eSlione confulumycfua-r^uit mendo- fa,pofl annum ffonorij tiu. (tj^ Eun^hiani co^. fecjuitur anniit Mati- lij ^ Theodortcof?. CUuduntti yinum howincmfacit , -vt hic Augu^ tiinvti AlanUum Theodorum , in cuitn confulatum elegantif?imum ce^ cinit panegyrieum y ft^ fi^n/ficat lUumnon tumprimum faflum con- fulem. P)ofper hutus confulatum ante fionoriumiiij confulem ponity puto in tempore ef?e mendum cfuemadmodum in fcriptura yfic enim le- gendu6 ii locHi:AianUo T heodoro feeundum confule: citm looc confula- tuminierit Eutropiu4 Eunuchta qmmoxhonore ^ vita exutw eif, SictUe.ItacjuefieripotefifVt ti^ Eutropij nomen fit exfaUti expun" flumy^ coUeganonfit AfanUo fu^e6ltn:<juanquam pertUa tempofa coepit crearivnta conful.

^ Per triginta fermeannos. } Vfque tertium annum imperif Xhcodofij iu^iorii.

^ Sed in quem crediditPetrus. V Pauluiprima ad Corinthios J. ^mi eH enim Patdiafquif yfpoUosiminiTiriper quos credidtsiis*

' GG s

AVREui AVGV-

STINI EPISCOPI AD

MARCELLINVM DE

ciiiitate Dci>

L 1 B E R :s: i X,

<^^d in quiftione,iiuam de finibus honorum & mafortim philo- fophica difputatio vemilauitjducentas oftoginta & acko ftftaseire Marcus Varioperfpexic. CAp. I. V^oniam de cinitatis vtnufque terrcrtxrci- licet d: czeJeftis debitis finibus deinceps mi- hi video difputandum , priusexponeda funt quantum opcris huius terminandi ratio pa- titur,argiunenta mortaliiim ,quibus fibiipfi

beatitudinem facere inbuiusvif;? infeiici-

late moliti f unt,vt ab eoru rebus vanis fpes noftra quid diffe-* rat,quam Deusnobisdedit,& resipfa,hoc elirvera beatitudo quam dabif,non tatum autoritate diuina, fcd adhibita eria ra- tione , quale propter infideles poffumus adhibercclarefcat. De finibus enim bonoru & malorum mulfa , & mulriplicitcr interfe philofophi difputarunt. Quam qu^ftionemaxima in- tenrione verfa ntes,inuenire conati funt cjuid efliciat homine beatum.Illud enim eft finis boni noftri,proptcr quod appete- tla funtca?tera,iprum aute propterfeipfum:&illud finis mali, propter quod vitanda funt cetera, ipfum autem propter fei- pfuirj.Fineergo boni nunc dicimus,non quo confumatur , vt no fit,fed (juo perficiatur,vt plenum fit: & finem mali no quo cfte dcGnat^fedquoufq; nocedoperducat.lFinesitaq; iftifut, ruminii bonum,& fummu malum.Dequibusinueniendisatqi In hac vita,fummo bono adipifccndo,vitando autem fummo

nvalo.

Ad Marccllinum Lib. xix. 475

malo^multum.ficutclixijlaborauerunt, qui ftiidium (apient^ar iii huius feculi vanitate^profefsifunt: nec tamen eos quam- uis diueriis errantes modis, naturx jimes intantum ah itine- le veritatis deuiarc permi/it,vt non alij in anicno, ali) in cor- pore , alij in vtroque fines bonorum ponerent & malorum. Ex qua tripertita velutgeneraliumdiftributione feclarum, M. Varro in librodePhilofophia tam muitam dogmatum varietatemcViligenter & iubriliter fcrutatus aduertit, vt ad cclxxxviij. Cedids non quae iam elfent , led cjuie cde polfent, adhibens quafdam dirVerentias facillime perueniret .Quod vt breuiter©ftendam,indeoportetincipiam,(|uodipfeaduertit Si pofuit in libro memorato:Qaatuorefre qu^rdam^quaf ho- mines fme magiIh-o,fine vUo dodrinsc adminiculoJuie isuiu Aria vel arteviuendi, *quiB virtusdicitur, &: proculdubiodi- icitur,velutnaturalitcrappetut:autvoluptatem:qujdelecla- biliter mouetur corporis fenfus:aut quiete , qua fir \ t nullam inoleftiam quifquecorporis patiatur , autviranque, ^' quani tamen vno nominc voluptatis Hpicurus appellat : ^ aut vni- -uerfaliterprimanatur2e,inquibus&: hajcfunt, & alia : vel in corporc,vr mcmbrorum inregritas , & falus atque incolumi- tas cius; vel in animo,vt funt ea qua? vel paVua , vel m,T<;na in -hominum rtperiunturingeniis.Hecivj,itur quatuor,id eft,vo iuptas,quies,vtrunque,prinia naturip,itafuntin nobis , vt vel Afirtus,quam poftea doclrina infcrir, propter hxc appctcnda iit:autifta propter virtuiem:aut vtraq; propterfeipfa : ac per :hoc fiunt hinc duodecim Cc£ij£. Pcr hanc cnim rationcm fin^ gulzB triplicantur,quod cum in vno demonftrauero , difficilc non erit id in c^ftens inifenire.Cum ergo voluptas corporis, animi victuti aut fubditur,aut prarfertur,aut iungitur, triper- tira variatur diuer/itate fcdtaru. Subdirur aute virtuti quando invfum virtutis airumitur. Pertinct quippe ad virtuti<; offi- cium , & viuerc patri^ , & propter patriam filios procrearc, quorum neutrum fieri poteft fine corporjs voluptate. Nam iine illa ncc cibus potufque fumitur , vt viuatur , ncc copcu- bitur,vtgencratiQpropagetur. Cum vero prjefcrtur virrii- ti,ipfa appetiturpropterfeipfam. Virtus autem anfumeuda crcditur propter illam: id eft,vt nihil virtus agat,nifi ad coa- requcfldam vel confcruandam corporis voluptatein,qu^ vn^ deformiscftquidem,quippevbivirtusfcruit dominac voJm- ptati , quamwis nullo modo h^c djcenda fn virtus.Sed tamcn

47^ Auguftini de ciuitatc Dei

eriamiftahoiTibilisturpitudoquofdam Philofophos patro- Dos,&: defenforcsfuoshabuit. Virtutiporio voluptas iungi- tur,quadoncutra caru propter alteram^fedpropter feipfam ambae appetuntur.Quapropter ficut volnptas vel fubdita, vcl pr»lata,vel iunfta virtutitrcs feftas facit, ita quies, ita vtra^» que,ita prima natur^ alias ternas iuueniuntur efficere.Pro va rictatequippehumanarumopinionumvirtuti aliquado fub- ciuntur,aliquando pr£eferuntur,aliquando iunguntur,'' ac ftc ad duodenarium fcftaru numcru peruenitur.Scd ifte quoque fiumerus duplicatur adhibita vna difFercntia, focialis videli^ cet vitaf:quoniam quifquis fed:atur aliqua iftarum duodecim fc£larum,profeft6 aut propter fc tatum id agit, aut etia pro- ptcrfociu,cuidcbethocvcllequod fibi.Quocirca duodecitn funteorum,quipropterfc tatummodo vnamquanquctcnciii- dam putant:^ aliae duodecim eorum, qui non foluin propter fe Cic vel fic philofophadum cfte decernunt, fcd ctia propter alios, quorum bonum appetunt ficutfuum. Hs autem fcftac -viginti quatuor itcru gcminantur,addita difFeretia ex ^ Aca^- dcmicisnouis, & fiuntquadraginta o^o.Illarum quippevi- gintiquatuor,vnamquanquefe£larupoteft quifquefic tene- rc ac dcfendere vt certam, quemadmodu dcfenderunt Stoi- ci,qu6d hominis bonu,quo beatus efret,in animi tantummo*- ido virtute cofiftcret.Poteft alius vt incertam , ficut dcfcndei- runt Academici noui:quod eis etft noh certum,tamcn verift* inile videbatur.Vigintiquatuor ergo fiunt pcr eos,quieas ve- lut certas propter veritate & aliae viginti quatuor per eos,qui cafdem velut incertas propter verifimilitudinem fequendas putant.Rurfus , quia vnamquanque iftarum quadragintaodo feftaru poteftquifquefcquihabitucjEterorum Philofopho- rum,^itemquepoteftaliushabitu Cynicorum, exhacdiffe- renria duplicantur,&nonaginta fex fiunt.Deindc quia earum (ingulas quafque ita tueri homines pofTunt atq; feftari,vt aut otiofam diligant vitam, ficut hi qui tantummodo ftudiis do- ^rrinae vacare voluerut,atquevaluerut:aut negoti©fam,ficut hi,quicumphiIofopharcntur,tamen adminiftratione reipu- l)lic;E,regendifquerebus humanisoccupatirfimifuerunt: aut cx vtroque genere temperatam , ficut hi qui partim crudito otio^partimnecefTario negotio,aIternantia vitae fuaetempo- ra tribuerunt:propter has differentias poteft ctiam^riplicari numerusifte fe^arum,& a4 ducentas oftogintabdo pcrdu-

ci.Ha:c

AdMarcellinum Lib.xix. 477

Ci.Hsec de Varronis libro quantum potui brcuiter ac diluci- <ie pofui , fenteniias eius meis explicans verbis. ^ Quomodo autem rcfutatis Cceteris vnam eligat, qua vuk effe Academi- corum veterum ,<]uosaPlatoneinrtitutos ^ vf<jue ad Pole- inonem, <jui ab illo quartus eius fcholnm tcnuir,qua: Acade- mia difta cft, habuifle certa dogmata vult videri : &: ob hoc diftinguif ab Academicis nouis , quibus mcerta funt omnia, ouod Philofophiar genus*ab ArchcfilaccepitfuccefrorcPo- fcmonis^eamqj feftam, id eft veterum Academicorum ficul dubitatione , ita omnicrrorecarerc arbitretur-.longumcft per omnia demonftrare, nec tamenomnicxparcc resomit- tenda cft-Remouetergo priusillas omnesditfcrcntias , quar numerum multiplicauere feftarum : quasideo remoucndas putat,quia non in cis eft finis boni. Neque cnim cxiftimat vl- lam PhilofophizE fedam cfle dicendam, ^ quse non eo diftct a ca?tcris, quod diuerfoshabeatfincsboncrum & malorum: quandoquidem nulla cft homini caufa philofophandi,nifi vt beatus fit.Quod aiitem bcatum facit.ipfc cft finis boni. Nul- la cft igitur caufa philofophandi,nifi finis boni. Quamobrem quae nulium boni finem feftatur,nulla Philofophis fcda di^ ccnda eft.Cum crgo qiiseritur de fociali vita, vtrum fit tcnc- da fapienti vtfummumbonum,quo fithomo beatus , ira ve- lif,&: curet amici fui,quemadmodum fuum, an Cux tantumo- do beatitudinis caufa faciat, quicquid facit : non de ipfo fum- mo bono quaeftio cft , fed de aflumendo vel non aflumendo focio ad huius participationem boni,n6 proprcr fcipfum,fccl proptcr cunde focium,vt cius bona ita gaudeat, ficut gaudet (uo.Item cumqu^riturdc Acadcmicisnouis, quibus inccr- ta funt omnia,vtrum ita fint res habcndse, in quibus philofo- phandumeft,an ficutaliisphilofophisplacuit, certas cas ha- bcre dcbeamus : non quxritur quid in boni fine feftandu fit, fcd de ipfius boni vcriratc, quodridctur fc£landum vtrum fit nccne , dubitandum : hoc clt,vt id pianius cloquar,vtrum xta fcftandum fit,vtqui feftatur,dicat cflTe vcrum: ao ita , vtqui fcdVatur dicat verum fibi vidcri , ctiam fi forte fit falfum , ta- mcn vtcrque fcftctur vnum atq; idem bonum. In illa ctiam differcntia qua? adhibctur cx habitu & cofuctudinc Cynico- rum, nonqujeriturquifnamfit finisboni, fcdvtrum in illo l)abita& confuctudincfitviuendum ci,qui vcrum fc£^atur bonu,^uodlibct ei vcru vidcatur cftc at<|ue fe^iadum.DcQiqi

'478 Auguftini de ciuitate Dei

fuerunt,quicum diuerfa fequeretur bona firialia, alij virtut^j ali) voluptatem,eundem tamen habitu &confuetudinetenc- bant,ex quo Cynici appellabatiu-.Ita illud quicquid eft^ vnde Piiilorophi Cynici difcernutur a cacteris,ad eligedu ac rene- dum bonu,(]uo beati rierent,vti(], nil valebat. Nam (1 aliquid adhociateieiTetjprofwdio idenihabituseundemfincmfequi cogeret,& diuerfus habitus eundcm fequi finem non fineret*

lOANNIS LODOVICI

V I V I S V A L E N T I N l I N

DECIMVMNONVM LIBRVM

DeciiurateDei,D.AurelijAugu{tini Commentaria.

Vz virtus dicitur, Bc proculdubio dikinxr.lMa-* gna eft ittter 'veteres difceptauo^difcnttirnc njtrttif , altis :atura dari honiittiegarf maln affrmantibM : alipi eam -vfu dofiTiHiicf, percipi.Plato tnterdU hts accidere,tnter* ' dum lUn videtnrfed haud dubium ijuiit viriutem ^ natura exfe non praua ^ pracepta^^ exercttatio ^fT tnjiituantO' ^erfictant:qu£ vffe- rts dtxtrum 90!n*,A6'7py,A^a<rx«r<v, ^uteficfuntinvirtme necejfaria^ "jt in arttbuSy-vt ettam tnfrugibtis.^ tn cjuihta opm eft ptngui folo , boni* feminibui.^ agricoU dilgemia.PltitarchHibelltti efty •wt/ poitm fche-'

dnlu O^TI StSeHLTtl «y« TK.

b Qa*m tamen vno nomine voluptatis.j- Nonfaltim iucundum

tUutn {^ deleclabilemfenfuntnominunt Eptcurm voluptater» ^ftd etia aiuerft tUiu4 ajpen ^ ntoleftt vacuitatem, Ctcero l . de Fintbui tverbii Torcjuati Epicuret: Num ejuomam quum friuamur dolore, ipfa Itbera^ tiom (cr rjocuitat? omnu moleftiag^iudemHS» 0»ne auiem i.iyCjuogaH' demusyvoiuptas eT}:tjt umne quo ojfeniiimur^dQlor^doloru omm priua4 tio rMe eft nomtnuta voluptof. 1

c Vniuerfaliterprima natiira?. j- iftafuntStoicnfrequentiai fjf' penc p.opria.de cjuis multa, -Lanti Inci^ api*d Cicrnentto. , d Ac ficadduodenarium feftarumnutnerum.l- AiuUo pltt^r res confictrentw' fecix , fi omttteretur tn aliejua ratione fummi bom virtus : tum voluptas confrretur (juicti , ^ primts nature y deind» ijutes prtmttnaturtt : fed nuUin fuittam perdtte philofophm frontift 'vt lametfi ucluptatem in fafttgio losatet bonorum , vtrtutem tamet»

Ad Marcellinum Lib. xix. 479

4lh iVa tielntfede felicitatif excluderet,

c Ex Academicis nouis.V Secjuitur vulgdtam hac de rt opinionemz namtpfe yarro apudCic^ronem dicit hanc t^rchefiU Acadtmiam wderifiOi veterem a Secrate tnTiitutami a Platone conjirmatam , ^ bterrf mandatam. Eufeb. lib. 14. Prapar. Euang. tertiam Carneadis %yfcaden)iam addu, cjti£ media^jocatur :aUter Laertiu^, quiiiettyem t^cademtam Platont,medianit^rihejiU, nouam Lacydx hium dif- ftpulo attribuit.

f Itemquepoteft alius hahitu Cynicorum.V fJmmfefi^fua- dator t^titis ihcnei difctpult*i fuit Socratn^ homo m primti h 'velmpta" teauirfuitifuaiesftre fuerMitijut di^ifunt Cynici:(^ fi nonnuki cttitm fimiltxoluptatihm deditt fuere , de c^uibn^ Origenes ftntit , <jutim in £xodum fcrihcnSyCynowyt.im Cyntcorum fecia coifparat, qu£adreU' ijuas deceptiotitsfutt imprebiiattf etiam 'vduptatem.^ libidinemfum- mwnprddicant bonttm. (^nod mtver f di tota OntoYumfefta nt i/wi- utrfum duaf.illa jrdferttm anti^ua^cui erat lUud p-. ouerbium in or/tft-' ^utns: Ai alim infamr9,qttam 'vtlupta;e peipui Ltfim pot*fl.yi>t Htc- ronymus Ortgenem fecutw y %^rifiippuni (^ Cynicos faciat a)]frtorei *voluptatys tn JEcclefaTlem : cjuo loco nos pro Cynicu Cyrenaicos emm- dauimuiy <erte 'vericirtfjenfuyqukmfl Cynicos lga«. lUud unnotandwttf ^uod Cyntcam vitdt rationem Diogenes Laertiu^ non fecl^ modum t^ucndam fffeait^^vt qnidain putarttntfed -veram ^ ius\am fet\am. g Quomodo autem refutatis Ceetcris.} HosAutemfoloiCtter^ ^,dt Fimbus i probauit ^ alinreieclii yCJUorumfententia non mttltum ah i^riTioteltca ^ibf}, imvfere tft eadem : cjutppe ^rtjiottles in libr» Aioraltb.optiwa qu£Cjue ex Platont ^nagtiiiofumpftt. b V<que ad Poletnonem , qui ab illo quartus.V Platcni fnccf^t Speufippus fororif eiusftUtn : hwc 'viueuti adkucfed morbti contufo f^ fratio^X enocra>es,X enocrati Poltmo, cfui .^thenietfis fuit prtvta a- dulefcentta luxm ^ libidtui deditus -vni.a orationc a Xenocrate ad tneimemfrugem addufim^mcgnufc^ue fapientt£ rjjtflaterfaBus. Va- lerius Alaximus hunc m ey«niplum affert mtnattonts rr orum. Ftnt <jr PoUmo FJellanicnf iUdus.cuius irtioriamitTterdum citattimtts. Fuit etiarn Polemn Laodtc£Uf Sophifia.

i Ab Arcliefilaoctjepit. ^ T-ficfuitex Pttane ciuitate^^AtoUx^ 4juem more Socrattf difj>utaffr f mper in -vtrantfue partim ferunt , mti- ItirncjuereUcjUiffefuorumfttsdtorum mmurrentum.,^ in hoccjucaue 5<>- cratetn imitatumCiccro .rirchefilam nominat^^ fxc eft in amtjUti ^h- fuflini codicibus. k Qua; non eo diftet i caeccris , ^uod diuerfoshabeat fiaes.|-

4? o Auguftini de ciuitate Dei

Jnter v€teres Philofophoific conJiabat , vt de tota PhiUfophU ratloiKt dtjjenttru^tfutfummo bone non ajftntintur, ,

Quomodo remotis omnibus differentiis,quap non fedjE,fed qu£- ' ftiones funt,ad tripcrtitam fummi boni deHnitionem Varro perueniat,quarum tamen vna fit eli- genda. C A P. II.

J& Ntribus quoque illis vir«e gencribus, vno fdlicct

/ non fegniter , fed in conteinplatione vel inquifitio*

^'i nc veritatis otiofo , altero in gcrendis rebuslbuma*

nis negotiofo.tertio ex vtroque genere temperato,cum qu^*

ritur quid horum Ht potius eligcndum , non finis boni habeC

controuerfiam,fed <|uid horumtrium difficultatem,vel faci--

jitatem afterat ad confequcndum , velretinendum , finein

boni : id in ifta qu^ftione verfatur, Finis enim boni, cum ad

cum quifqueperuenerit , protinus beatum facit. In otio au-

tem literato,velinnegotiopublico,vel quando vtrun^ue vi*

cibus agitur , non continuo quifque beatus eft. Multi quippe

in quolibet horumtriumpoiruntviuere,^: in appetendo bo-

nifine, (juofithomobeatus, errare. Aliaeft igitur qua^fti»

dc finibus bonorum & malorum , qux vnamquamque philo-

fophorum fe£tam facit:& ali^ funt qugftiones de fociali vita»

de cundatione Academicorum , de vcftitu &: viftu Cynico-

rum, de tribus vit^ generibus, otiofo,aftuofo > & ex vtroquc

modificato , quarum nulla eft in <jua de bonorum , & malo-

rum generibus difputatur. Proinde quoniamMarcus Vaf-

ro,hasquatuoradhiben$diftcrentias, id cft exvita fociali,

cx Acadcmicis nouis,ex Cynicis,exifto vita^generetriperti-

to ad fcftas ducentas oftoginta o£to peruenit, & /i quaf alise

poflunt fimiliter adiici,remotis eis omnibus : quoniam dc fe-

^andofummo bono ^ nullam inferuntquteftionem , & idco

feftaf nec funt,nc-c vocandasfunt:ad illas duodccim.in quibus

quseritur quid fit bonum hominis, quo aflecuto fit beatus,

vtexeis vnam veram , csetcrasfalfas oftendat efTe , rcuerti-

tur. Nam rcmotoillo tripertitogenere vit.^, ducc parteshu-»

ius numeri dctrahuntur,& feftae nonaginta fex remanet. Re-

mota vero difteretia ex Cynicis addita,ad dimidium redigun

tur,& quadragintaofto fiunt.Auferam* etia quodex Acade-»

micis nouis adhibitum eft,rurfusdimidia pars remanet, id eft

viginiiquacuor.Defocialiquoquevitaq^accefreratfimilirer j

aufcrat,&duodccim (unt rcliquf ,quasiftadifi(er6tia,vt vigin-r

ti^ua-»

AdMarcellinum Lib. xix. 4?t

tiqtiatubr fierent, duplicauerat. De his ergo duodccim nihil dici poteft,cur fcftcE non fint habendiE. Nihir<]uippe aliud in eis qu2eritur,(juam finisbonorum 6c malorum.Inuetisauterrr bonorum finibus,profect6 ecorttrario funt malorum. Hae autem vt fiant duodecim feftce^illa quatuor triplicantur, vo- juptas,quies,vtruque,''& prima naturje,que piimigenia Var-* ro vocat.Hjcc qui} pe cjuatuor dum (igillarim virtiitialiquaH do fubdunrur,vt no propter feipfa,fed propter officium vir- tutis appetcnda videanturialiquando praffcruntur,vt no pro- pter feipfa,fed propter hxc adipifcend^ vel conferuanda ne-a celfaria virtusputetur : aliquando iunguntur , vt propter fe-* ipfa 6c virtus,& ilta appetcnda credantur : quaternarium nu- iTierum triplum reddunt, & ad duodecimfcftasperueniunt- Exillisaurem quatuor rebus Varrofres tollir , voluptatem fcilicet,& quiete.& vtruque:n6 quod easimprobet,fedqu6d primigenia illa natura^,<\: voluptatem in fe habeant, & quie-* tcm. Quid ergo opus eft ex hisduabusiria qux-dam facere^ duo fcilicet quumligiilatim appetuntur voiuptas aut quies* & tertium quum ambaf fimul:quandoquidem. prima natura?, 8: ipfas,&: prceter ipfas alia multa contineantfDe tribus ergo fediseiplacetdiligentereileiradandum , quccnam fitpo- tius eligenda. f^on enim veram plufquam vnam vera ratia effe pcrmitfit,fiue in his tribus /it,fiue alicubi alibi,quod poft videbimus.Intcrim dc histribus quomodo vna Varro eligat^ quatum breuirer apertequepofiumus diiltjramus. lilce nem«» pe tres fecV^ ira fiunt,quum vel prima naturse propter virtu-» tem,vcl viituspropterprima naturae,vel vtraq;,idefl & vir** tus,<S«: prima naturaf propterfeipfa funt expetcnda,

L. VIVE^.

S^V "TVllarm inferunt qucEftionem }zW'w &p admini uLtri 'vi-i •L^ dnjfur f»mmo bono ufuftto reBo)velfecuf,deraUone tamentl" lius neutirjHamfunt,

h Erprima naturze quze primigenia Varrovocat. } jFrl^c Ci-* cero diiit cjf inculi*mttatem conferuationemque ommum paxtiumi^vale'» tUdviem,fenf%< mte^oSidoloru vacuttatem^vtres^pftlchritudtnem^ cx* teri^t^uegeneris eiufdem,qMOrum (i'rilia funt prtma in animia^quafi -vir* tuium ig- icult ^feminaiqua adolefcerefi liceret^nec afyrauu opintom-* hUi ceu 'fiinisfuccrefcentibttsprafoiarenifn- j iffa nos ad beatam vitani ^(.rditcerem.

Au^Ae (iui.Dti* Tem* ^. HH

4?! Augiiftini de ciuitate Dei

Dc ttibus fe<ftis fummum hominis bonum qua?renfiV)usjquam eU-

gejidam Vatrodcfiniat^fequens vctcris Academiac Antio*

choautorclcnientiam. GAP. lll.

Vid crgo iftorum trium Cit verum atquc fc^landum, ^Wlt '^^ iTiodo perfuadere conatur: Primum <juia fum-

mum bonum in philofoj)hia non arboris,non peco- ris,non Dei,fed homiiusc|uJCritur , quid fitipfe homo qux- rendum putat.Sentit tjuippein eiusnatura duo eilequ^dam, corpus Sc ai)imam,&: horum quidem duorum mclius cfle a- Bimam,longcquepra*ltabilius omnino non dubitat. Sed v- trum anima fola fit homo,vtita fiteicorpus tan(]uam equus cquiti,qua?rcndum putat. *E(jucs enim non homo 3c cquus, {ed folus homo eit : ideo tamen eques dicitur quod aliquo modo fchabcat ad equum.Ancorpusfolum fi horao, aliquo inodo fc habcns ad animani, ficut poculum ad potionem:noii' enimcalix& potio, tjuam continct caliXj^^iimuldiciturpo- culum:fed calix iblus: ideo tamen quod potioni contincnd^ {itaccommodatus. An vero ncc anima fola , nec folum cor- pus,ied iimul vtruntjue fit homo,cuius pars iit vna , iiuc ani- nia (luc corpus , ille autemtotuscxvtrocjueconiletvthomo fit:iicutduosequosiunclosbigas vocamus, quorum fiue dcx- tcr,iiuc iinifl-er pars eft bigarum, vnum vero eorum quoquo inodo fehabeatadalterum bigasnon dicimus, fed ambosii- inul. Horum autem tnum hoc eligit terrium, hominemquc, ncc animam folam , nec folum corpus fed animam fimul Sc corpusciVcarbitrabatur.Proindc fummum bonum hominis, quo iit bcatus,ex vrrifque rci bonis conftare dicit, & aniniae fcilicet & corporis.ac pcr hoc prima illa naturas proptcr fe- ipia cxiilimaC eife expctenda,ipl*am<}ue virtutcm , quam do- ftrinainieritvclutarteviuendi, qua; inanimae bonis eil ex- cellentiiiimum bonum.^Quaproptcr cadem virtus, id efl ars agenda?. vira?, quum accepeiit prima natura? quje iinc illa c- rant,fed tamen erant etiam cjuando cis do£lrina adhuc dee* rat,omnia propter feipfam appetit , iimulque etiam feipfam omnibufque iimul & feipfavtitur, eo iine vt omnibus delc- ^etur at<jue perfruatur,<^magis minijfque,vt qua?que inter f^ inaiora atque minora i"unt,tame omnibusgaudcns,& qu^dain ininora,fi necefiitas poitulat propter maiora vcl adipifcen- daveltenendacoutemnens. '^Omnium autembonorum vel aniiijivelcorporisnihiliibivirtus omivino prseponit. Haec

coim

AdMarccUinutri Lib. xix! '485

fcnim bene vtitur & fcipfa, & citeris qliae homine faciut bea-

tu bonis;Vbi vcro ipfa no eft,tjualibet multa fint bona,n6 bo .vx.^'^

na eius funt, cuius funt: ^c per hoc nec eius bona diceda funt,

(puimalevtetivtiliaeire nopoiTunt. Haecergo vita hominis

qux virtute & aliis animi & corporis bonis,<ine quibus virtus

cfle non poteft,fruitur,beata cflc dicitur^ Si vero & aliis,fine

quibusefie virtus poteft , vel vllis vel pluribus , beatior. Si

autem prorfus omnibus, vt nuUum omnino bonum defit, vcl

animivelcorpori<;,beatifrima. Non enim hoc eft vitaquod

vutus:cjuoniam non omnisvira ,fcd fapiensvita virtuseft: & h\.'i

tamenqualiscuque vita fine vlla virtucepoteftefre:virtus ve-

ro fine vlla vita non poteft cfle. Hoc & de mcmoria dixerim

atque ratiorie,*: fiquid aliud tale eft m homine.Sut enim h^c

& antedoftrinam, linehisaute non poteft eflfe vlla do£irina^

ac per hoc nec virtus,qu^ vtiquc difcitur. Benc aure Currcre,

pulchrum efle corporc,viribus ingentibus pra?ualere, & cae-

tera huiufmodi taha funt,vt &virtus fine his efle po{ru^& ipf»

iine virrutc bona funt: tamen & fccundum iftos etiam ipfa

propterfeipfam diligitur virtus,vtitiirqueillis& fi uitur,ficot

virtutemdecet. f Hanc vita beatam eriamfociale perhibec

eftcqua: amicorumbona propter feipfa diligat ficutfua, QiC'

que proptcr feiplb-c hoc velit quod fibi:iiue in dotno lint, fic-

Ut coiunx &L libcri&: quiciique domeftici:fiuein ioco, vbido-

mus eius cft, ficuti eft vrbs , vt funt hi qui ciucs vocantur : fiuc

in toto vrbe,vt funt gentes. quas ei focitrtas humana coniun-

git:fiue in ipfo mudo,qui cenfctur nominc casli & tcrrae,ficut

«fle dicunt deos,quos voliit araicos efle homini fapienti, quo9

nos familiarius augelos diciiTius. Dc bonorum autciT» & cc6-

trario inaloru iioibusncgarit vllo inodo efle dubitandum , dc

hancinter (t & nouos Academicos affirmanteflrcdiftatiam,

nec corijintereft quicqua,(iue Cynfco,flue alio quolibet ha-

bitu&vi£luin finibus quosvcrosputatquifque philofophe-

tur. Extribus porr6illisvitiPgeneribus,otiofo , aftuofo,3c

quod ex vtroque eompofitum eft , hoc tertium /ibi placere

afleuerant.Hj?cfenfifle atquedocuiirc Acadcmicos vetercs

Varro aflcrit , autore 8 Antiocho magiftro Ciceronis & fuo,

qucm fane Ciccro in pluribusfuiifeStoicum , quamveterem

Academicu vult videri. Sed quid ad nos, qui potius de rebus

ipfisiudicare debemus,quampro magno de hominibus qui^

quifque fcoferk fcire?

HH ^

4^4 AuguftinideciiutateDei

■ ' L. VIVES,

^nes. * 'C QH?5 cnim.}o/rt Gettuif,AUrcellm,Macrobius , (jr 5fri«'«l Cdacente^uitemproeqitoacdpi,afferHntcjue£hmhmy t^n rtoii quadrupedes eqwtts e<jititarefVij.i/4ntuiUum:^ tbidem: Denie^ue vi wagna ({uadrupedes eques atejw elephanti proiiciunt fefr : ^ Virglih. 3. At<\itt eijuitem docuerefub armif tnjultare folo. Omnes enim ahticjui fcriptores^Mt Macrobiwt Uh. 6 . Sat.ut hominem equo infxdenteint^ ita e-* quum quumportaret hominem,e(juitemvocarunt.^ equitare non /)«- minem tantum,fed (j^ equum quoque dixerunt.

Jf^dum, l> Simuldicicurpoculum. }■ £fi etiam poculum id quod potatur^ prafertimapudpoeta^^utapud Virg.i.Georg,

Poculaque inuentn ^cheloia mifcuit 'vuii. c Quapropter eadem virtus,id eft arsagendse \ix-£ .\ fJ ^tc e* igniculn tUis,^ "velut Jemintbus nafcitur ^ adeltfcit , que indtta nobk effedicuntur a natura.,qu£ 'virtta quum 'vclperfetla eft^njel aduUa^ad-ti iungit fecum tUaprtma natur^ corpurit animique^^its -oelul cemitihta inftru&a effvcit beatitudinem per fe expetendam,vt eftfententia./4cA" demicorum^rationemque 'vit^ bonorttm omnium cumulatione abfolutami . c^UA omniafi quiifuse ctipit 'videre expUcata, ydriflotelem adeat in /m brisAIoraUbtii:autftapertittiatqueeLgantim,Ciceronem ^. De fini* hsfU:nifiex Platoneiflorum omniumfontemaUtpetere , maitre quidetB Uhore^fedcertepurittSi^^vherionfruiiu.

d lA2i^i^\win\i(<{\xQ.\A1agisenmiexpetendc.funtanimi bonaquam corportSidr interbona corports tnagis •valetudo quam roburtmagts inte^ ' grttasfertfunmquampermcitaspcdum. ;

C Omniumzut^mhonovum.^Prcheenimfenouitipfa^virttiS-.ntt arrogantia httc eft eins fed fcCpientia^qua "videt id quod eftinihtl fe prA^ ftanttKsinueniri.

f Hanc vi tam beatam . > Stoici blata 'vita, verfatura itt repuhUca di^ cunt,fed queadmodum hocintcUigendumfit., expUcat Seneca tn Ubelli De-vttabeata.Narn ctimreJpubUcasduas Stoici facianf. alteramma<^ gnam ejr verepubUca,qua dij atquehominescontinentur quieft mundta 'vniHerfttsialteram^cui nos adfcripfitcondttio nafcendi, vt ^thenienfesi Aut Carthaginienfesfunt qut reipuh.maiori dent operam^ vt qui in eenr* tijjlatione rerii' pulcherrtmarumfunt toti,aUj minoriy vt qui in a^iont nittte. qu& ad tlla ctunatepertinetytn qua natifumtts.,aUj vtrique : addi quod virfaptes beatufque ad rep.no accedetyji vel ipfa eum non admit-» tat,feupropterfortuna,feupropter dtgnitatCyvel corruptioresfmt eitt» mores,quamvtemendaripoftnt^qu£caufafutt Platoni horntni nohilt mrsmp.attingeretiprior tUa Zenoni,^ Chr^fippOyahifque copluribnt^

g Antiol

Ad Marcellinum Lib. xix. 485

g fiintiocho.^ fJic ^fcalomtafuit^docukque Cicer»nem,yarr0nit Lucullum, ^ altos pUrof<ji4e nobUes /iemanos.fequebattirque veterert* ^cademtam^fed ita vt ad Zenonicamfefiam $ncUnaret , edmtjHe non tam Stoicam dtfcipUnam nouam •vocandam autumuLat,tfuam ontiquA ^cademia corre^iionemiidcirco eitn ^_yfnttoci»i, ^ de altnrehtMpef'^ multPfy^inprimudefummohonofententiaBruto , (jui eimfratrem ^rifihum audiebatyC£ttrijque Stoicti 'vehementer probabatur: acprofe" (to eandem prope effe Stoicorum ^ ^cademicorum h^rejim dtximui alttsUbrHj-verbn tantwn tnterfe dtflare^mutatii perpaucts quibufdtm^ quam u4ntiochus correBionem vetertf dfcipUn^ nominabat, ■

Dcfummobono&: fummomalo quid Chriftiani fentiant contra pbilofophos,>]ui fummum bonum in fe fibi efTc dixcrunt.

CAP. Illl. ^

^l^^^ ^'"S''S"^'*^'^"*'^"'^^'^'T''^ ciuitasDci dchisfin- ^^^^"^' S*^^'^ '"'^^'^'^^''^'"^^P^"*^^^^'''^ pnmuiT» definibus ^^^jti bonorutnmalorumquequidrenriat, refpondebitac-. ternain vitam cfTe fummum bonum , a?ternam vero mortem- fummum malumipropteriUam proinde adipifcedam,iftam-< <]ue vitandam,recl:e nobisefleviuendu. Propter quod fcri- ptum eihluftus e.\ fide viuit.Quoniam netjue bonum noftrun:i iam videmus,vndeoportetvt crededo <juaeramus:ne<];ipfuin recteviuerenobisex nobis eft,nifi credentesadiuuct & ora« tes,qui & ipfam fidem dedit, qua nos ab illo adiuuandos cf^C crcdamus. llliautem quiiniita vitafinesbonorum& malo»-> rum efte putauerunt , fiue in corpore,fiuein animo, fiue in: vtroqueponentesrummum bonum : atque, vtidexplicatius eloquar, fiue in voluptate,fiue in virtute,fiue in vrraque: fiue in <iuiete,fiue in virtute, fiue in vtraque. fiue in voiuptate fi-' mul & quiete,fiuein virtute,fiue in vtriftjuetfiucin primis na- tur2e,fiue in virtiite,fiue in vtrifque:hinc beati eirc,&: a feipfis. beati fieri mira vanitate voluerut,Irrifit hoc veritas per pro* phetam dicentem:NouitDominus cogitationes hominum, quoniam vanae funt. Vel ficut hocteftimoniumpafuitapo- ftolusPpulus^Dominusnouitcogitationesfapienrium , quo- niam vansefunt.Qmsenim fufficitquantouiseloquentice flu- mine vits huius miferias explicare?» Qua lamentatus eft Ci- cero in cofolatione de.morte filiae,ficut potuit. Sed quatii cft quodpotuit?Eaquippequaedicuturprima natur^,quado,vbi ^uomodo ta bene fe habere in hac vita pofTunt, vt no fub in- ccrtis caiibus fiu^uetf Quis eiuin dolor cotrarius volupti&ti»

HH 3

4?^ Auguftini de ciuitare Dei

qnjeincjuietudocontraiia <juicti , incorpuscaderc rapientif non poteft.' Membrorum ccrte amputatio vel debilitas , ho- ininis expugnat incoIumitarcm,dcformitas pulchrirudincm, imbccilhtasranitatem, vireslafsirudo, mobilitatcm torpor, auttarditas. Ecquid horum cft ,quod ncqucat incarncmfa- pientisirruerc f Status quoquc corporis atquemotus, cum dccentcs atcjuc congruentcs funt : intcr natura? prima numc- rantur. Scdcjuid li ahquamala valetudo mcmbratumore concutiatfQuid fi vfque ad ponendas m terram manus , dorfi fpina curuetur,& homincm tjuodammodo cjuadrupcdcm Fa- ciai?N6nneomnem ftatucndigorporis, & mouendifpcciem decufque perucrtet ? Quid ipHus animi primigenia, quar ap- pellantur bona,vbiduo prima ponuntpropter comprchcn- iioncm , pcrceptionemcjue veritatis , fcnfum & ititelleftumf Sedqualis<juantufqucremanetfcnfus,fi, vlalia taccam , fiat liomofurdus& ca?cus f Ratio vero& intelhgentia r^uo rece- <lct,vbi fopictur,{i ahquo morbo efficiarur infanus ? Whrene- tici multa abfurda cum dicunt • vel faciunt,plcruncjue a b6- no fuo propofito, & moribusalicxia, imo fuo bono propofito moribufcjue contraria, fiue illa cogitemus , fiuc videamus , f\ 4igneconfideremus j lachrymastet)erc vix poffumus. Qmd dicam dc his,quid^monumpatiunturincurfus ? Vbi habent abfconditam vcl obrutamintcUigcntiamfuam , quando fc- cundum fuam voluntarem,& anima eorum & corpore mali-' gnusvtirurfpirirus.' Etquisconfidithoc malum inhacvita" euenirc non poflc fapientifDeinde perceptio veriratis in hac'. carpc qualis aut quanta eft : quado ficut legimus in veraci lir bro Sapientije,corpuscorruptibileaggrauatanitnam , & dc- primit terrenainhabitatio fenfum multa cogitantctr» ? Im-r petusporrc) veJ atlionisapperirus, fi hoc modo rcfte Larine appcllarur, ^ ea quam Griieci vocantoftMt» '^ , quia &ipfam primis naturx deputant bonis : nbnne ipleeft: quo geruntur etiam infanorum illi miferabiles motus , & fa£ta qua; horre- mus.qqando perucrritur fenfus,rati6quc fopitur i Porrd ipfa virfus,qu« non eli inter prima uatur^ , quoniam eis poftear doftrina introduceiKC fuperuenit, ciim fibi bonorum culmer vtndicct humanorum quid hic agit, nifi perpetua bclla ctim< vitiis:ncc exterioribus,fcdiiuerioribus:nccalienis,fcd plane noftris , & proprns,& maximcilla , ** qua? Gra?ce aa^ef •W», Xatioctemperantia Qominatur,qua farnalcs frxnanwr Jibi^

AdMarcellinum Lib.xix. 4J7

dines,nein qu^flagitia mentem confentienrem trahant. Nc- cjueenim nullum eft vitium^cum flcutdicit Apoftolus: Caro concupifcit adueifus rpintum: cui vitio contraria virtus eft-, cum ficut idem dicittSpiritusconcupifcit aducrfus carnem. HiBc enim , inquir, (ibi inuicem aduci fantur , vt non ea quas vulris faciatis. Quid autem faccre volumus, cum perfici vo- lumus fine fummi boni,niri vt caro aduerfus fpii itu non con- cupifcat, nec fitin nobishoc vitium , contra (juod fpiritus concupifcarfQuod in hac vita quamuis velimus, quoniam fa- cere nonvalemus, idfaltem in adiutorioDeifaciamus, ne carniconcupifcentiaciuerfus fpiritum, fpiriru fuccumbentc cedamus, & ad pcrperrandutr» peccatum noftra confcnfione pcrtrahamur, Abht ergo vr (juadiu in hoc bello inteftino fu- mus,iam nos beatitudinem, ad quam vincendo volumus per- iienire,adeptos effe credamus. Et tjuis eft vfqueadeo fapiens, vt contra iibidines nullum habeat omnino conflifttim ? Quid illa virtus , <]ua? prudentia dicirur i Nonne rora vigilanria fua bona difcernir a malis, vr in illis apperendis , iftifque virandi^ nuUus error obrepar? Ac per hoc &: ipfa nos in m<jlis,vcl ma la in nobis efle teli^arur. Ipfa enim docer nos mahnn effe ad peccandum confentire , bonumque efle ad peccandum non confentire Hbidini.Illud ramen malum , cui nos no«i cofenti- re docerprudenria,facir tempcrantia,necprudetia nec tem- perantiatollithuic vir.f. *" Qmdiuftiria, cuiusmunuseft fua cuique rribuere f Vnde fir in ipfo homine quidam iuftus ordo naturae , vr anima fubdarur Deo , & animx caro, ac per hoc Deo &anima & caro.Nonne deiiioftrar in eo fe adhuc operc laborare porius quaminhuius operisiam fine requicfcere? Tato quippc minus anima fubdirur Deo , quaro minus Deum inipfisfuis cogiraMonibus concipit : & tanrominus animce fubdirur caro , quanto magis aduerfus fpirirum concupifcir. Quandiu ergo nobis ineft haec infirmitas,hcEC peftis, hic lan- guor,quomodo nos iam faluos,& fi nondum faluos, quomo- doiam bcatosillafinalibearirudinc dicere audebimus? Ij»m [ vero illa virrus,cuius eft nomen forrirudo , in qiwnracunque ! fapienria euidenrifsima reftis eft humanorum malo^um.qua; compellirur parienria rolerare. Qu;e mala Stoici philofophi miror qua fronte mala non efle contendanr: quib«s farenrur^ ^a tanta fuerinr,vt ea fapiens vel non pofsit , vel non debeat I fi|ftinerc,cogi cum moricm fib imet infcrre, arq; e x hac viu

MM 4

488 Auguftini de ciuitare Dei

cmigrare. Tantus autem fupeibize ftupor eft in hi$ •hqpiioilT' JbuSjhic fe haberefinem boni, &. a feip/is fieri beatos putanrir bus , vt fapiens eorum , hoc eft qualcm mirabili vanitate der lcribut-.^etiam i\ excajceturjobfurdcfcatjobmutefcar, mcm-r trisdebilitetur ,dolonbuscrucieiur: &/iquid aliudtalium malorumdiciaut cogitaripotcft , incidatin eum , (juo (ibi mortem cogaturinferre : hanc inhismalis vitam conftitu- tam , eos non pudeat beatam vocare. O vitam beatam,quaE vt finiatur,mQrtisqu^ritauxilium. Si beata eft, manearur in «a:fi vero propteriftamalafugiturabea , quomodo eft bea-f tafaut quomodo ifta non funt mala , qua; vincuni fortitudinis bonum,'eandemq; fortitudine no folum fibi cedere , verum-r ctiam delyrare compellunt , vt 8c eande vitam dicant beata, &. perfuadeant elTe fugiendam.Quis vfqueadco cscus eft, v(; non videat,<]uodfi beata eftet^fugieda non elletr^Sed fi pro^ |)terinfirmitatispondus,qua premitur , hanc fugiendam fa- tentur :quidigitur cauf^, curnon etiam miferam fada fu- perbixceruiccfateanturi' Vrrum obfecro Catoillepatietiaj an potius impatientia fe peremitfNon enim hoc fecifTet, nifi viftoria Csfaris impatienter rulilTer.Vbi efc fortitudofNem- pe cefsit,nempefuccubuit,nempe vfqueadeofuperata eft, vt vitam beatam derelinqueret,defcreret,fugerct.An non erat lambeataf Mifera ergoerat. QiKnnodo igiturmala noeraf, <ju2! vitam miferam , fugiendamque facict>ant f Quapropter etiam ip(i qui mala ifta c[[c cofef-^i funr,(icut Penpatetici, fi- cut vetercs Academici,quorum fc£la Varro defendit,tolera- bilius quidem loquuntur: Ccd eorum quoque mirus eft error» quod in his malis,& fi tam grauia fint : vt morte fugieda finr, abipfofibimetillata ,quihsc patitur: vitam beatam tamen efTecontendunt.Malafunt^inquitjtormeraatqj cruciatuscoc poris:& tantofuntpeiora, quanto potueriitefle inaiora : qui- bus vt careas, ex hac vita fugiendum eft. Qua vita obfecro^ Hac,inquit,qu^tatisaggrauaturmalis. Certeergo beatacit in eifdem ipfis malis , propter qux dicis efle fugiendam ; an , ideo beatam dicis, quia licet ab his malis morte difcede*. re ? Quid fi ergo in eis aliquo iudicio diuino tenerens , nec permittererismori,nec vnquafineilliseflefinererisf Nem^ *" petuncfaltemmiferamtalem diceres vitam. Noigiturpro- pterea mifera non eftquia cito rclinquitunquandoquidem fi lempiterna fit,€tiainabs teipJfo mifera iudicatur. Non itaq;

propterca{

Ad Marcellinum Lib. xix. 489

propterea quoniam breuis eft,nulla miferia debetvidcri-.aur, quod abfurdius,quia breuis mifei ia eft, ideo etiam beatiti'.do appellari.Magna vis eft in eis malis quze cogur hominc;m,le-. cundum ipfos etiam fapientem , fibimet auFcrre <iuod homo cft :cumdicanr, & verumdicant jhancefle natursepiimam quodammodo '& maximam vocem , vt homo concilietur f\oi , & proptcrea mortem naturaliter fugiaf.ita fihi amicus, vt elle fe animal,& in hac coiunftione corporis arque animae viuerevelitjvehemetertj, appet.u. Magna viseftin cismalis, <]uibusifte natura!vinciturfenl"us, quo mors omnimodo om- nibus viribus conatibufq; vitatur : & ira vincitur , vt <\ux vita- bafur,optetur,appetatur;& ft no potuerit aliunde cotingere, abipfohommefibimet inferatur. Magfia vis eftin eismalis cju^e fortitudinc faciunt homicida,fi tamen adhuc dicenda eft fortitudo :cjua: itahismalisvincitur,vt hommeque ficutvir- tus regendu tuedumq; fufcepit,n6 modo no pofht per patien- tiam cuftodire, fpti infuper cogatur occidere.Debet quidem etiam morte fapiens fcrre patienter, fed qua? accidit aliunde. Secunduiftosaufe /1 eam fibiipfeinferre c6pellitur,profe6t6 fatendum eft eis, no folum mala, fed intolerabilia etiam ma- la efle,qua;hoc eumperpetrare compellunt Vitaigitur,qu^ iftorumtam magnorum tamque grauiuin malorum aut pre- mitur oneribus, autfubiacct cafibus, nuUo modo beatadice- retur , fi komines , qui hoc dicunt , (icut vi<^i malis ingraue- fcentibus,cum iibi ingerunt mortem , ceduntinfelicitati : ita vi(fti certis rationibus:cum qu^runt beatam vitam,dignaren- tur cedere veritati, & non fibi putaret in ifta mortalitate fine fummiefle boni gaudendum :vbi virtutes ipf^e , quibus hic certe nihil melius atque vtilius in homine reperitur , quanto maiora funtadiutoriacontravim periculorum, laborum,do- lorum : tanto fideliora rei^imonia miferiarum Si enim ver^ virtutes funr,qu^ nifi in eis quibus vcra ineft pietas, efle noa pofl"unt:non fe profitetur hoc po fie,vt nullas miferias patian- tur homines,in quibusfunt.Nequeenim mendacesfunr verg virrutes , vt hoc prolireantur : fed vc vita humana, quse tot & tantis huiusfeculi malis efl~e cogitur mifera , fpe futuri feculi fir bcata , f.cut & falua. Quomodo enim beara eft, qua^ non- , flumfaluaeftf Vnde «Sc apoftolus Paulus nondehominibus imprudentibus , impatienribus , intemperantibus , & iniquis, Aid de his qui fccuadum veram pietatem viuerenr , & idco ^ HH j

\

49C> Auguftini de ciuitate Dci

virtutcs qiias haberent,veias haberent, ait: Spe enim fa lui fa- fti Aimus.Spes autem qus videtur,non eft fpcs. Quod enim quis videt,c}uid fperarfSi aurem quod non videmus fperamus, perparientiam expedlamus.Sicut crgofpc falui, ira fpebeati fa<fi:i fiimus:& ficut falurt:m,ita bearitudinem , non iam rene- musprxfcnrcm^fcd expeftamusfuturam, & hoc pcr paricn- tidm,(juia in malisfumus, quar patientcr rolerarc debemus, donec ad illa veniamus bona,vbi omnia crunt,quibus inetfa- biliterdcleftemur:nihil eritautcm cjuodiam toleraredebea mus.Talis falus,cju2e in futuro erit fcculo , ipfa crit etia fina- lis bearitudo. Quam bcatitudinem iftiphilofophi, quoniain nonvidentesnoluntcredere,hicfibiconantur fulfilsimafa- bricare,c]uanto fupcrbiore,taiito mendaciore virtute.

L. V I V E S.

a/^Vam lamentatuseft Ciccro. } M, Cic.liheros huhuft duofy V^ A/. filtum , ^ TuUiamfilia: quAprmu Pifoni Frugt CraJ?!- fed$ denupfUfpoTi Cornelto DolabelU,apud quern a partu interijt : cu- iw mortem impatietij^ime TuUitn accepn. Co>ifolattfttnt eum per epi' Jiolas Cn.PompeiuiyCCafar^Struitn Sulpttttu, ^ proifntes alij ma- gniuiriqttamplurimi-.fedcumtUimhil Ciceroni vidtrentur prodt(fe^ tpfe fe decreuit confolart: Scripfitqiltbrum yOuemConfolationem dtxit defilt£morte:hicintereMtsmultos defideratos deftderatur : memtntt tamen $pfe illitiffapet^alif citant nopauci. Porrh tn i . Tufcul. t^u^Ti. d$cttfe Ittxiffe -vitam homtnum $n eodtm libroy in ijuofeipfum £jt*antunt potutt confolatuf efl. 9f/xii h Quam GrxcivocantepaHv.}- 6ffJid»e7i impetuc,li<]uidaggie- dtor,^ opuM impett*»,aggrej?to:quod transfertur ad ammaUs appeti- tufiStintqueopfictf in antmts appetitiones^in quof natura impulfuf ri- tnurinjt aUquid ■vel perfequamur , 'velvitemtt^ : cfualn eTi $Ua max$wa ^ prima^^vt -vnumcjuodqae animal feipfum dtligat^cuptdtcj; fe eonfer- ttare.ldcireoinq'4irateacinaf(int ad-vtuendum necefjarta , ^ eacjua nocitura-videntur decUnet. Stetcihas ep^'c non ad qu$duts appeten* dum effe a natttra inditas txt^sitmabant , fed ad ea cjua natura con^or- m$afuntynempe bona ^ expetenda.Sic Cato Stoiettt apud Cic.y^t;que vt niembra , inquit , mhts ita datafunty -vt ad quandam rati$nem 'u/- uendt data ejfe appareav.fic appetttio animi , qu£ o^fM Grtce 'vocaturt non ad quoduisgenut vit£/ed ad quandaforma vtuedi videtur data, c Quia&ipfamprimisnatur*e dcputat bonis, V Nonenimmi-^

n§rH

Ad Marcellinum Lib. xix. 491

nerit /tflimanda efi apfetitio ilh^qua conftruatitnem mfiri omni ratio-

ne qu^tatHSy cfuam i igemnm ac mtmorta. Q^peft tUa abcjfetydtfji $le

foret antmaUa dtmtm iitktre.

d lm<pQf9-uun. \ Dixi de hae ulibi.

e Quid iuftitia.V//i4/Mf/»t« £ju£ redJit vnicuiqite ejuodfuum eTf,

Necfdum capn d^firilutioncm tttam (jp' iomfrmtationemfortunitrum,

latifiimecjue patet.uc omnes cotnplMitur-vtrtutes, auipfe qu£ fun a.-^d-

ijuelocuredAu^0fappetttus mmtum 'jferentes fe tmperij rattontffub-

<lit.(Sf reUgtonem omnem.pietatemque doret.

f Qojbus fatentur, fi tanta fuerint,} Sic CtceroexffntenthH Stoh-

corum i-De fin,^ prtmo 7 ufc.cjudTi.

g iit:uir\f\ cxcdscctur ohiixrd.^Cato Stoictn apud CiceronemrS^'

pe^mc^uttjoffictum tflfapientn deficere a-vttayCjuumfit beattfima.ldem

multh "verhtf uarits in lecn Senec.

h Sedd propter iiifimiitatis.V /'' codice Brugenfific: Sed fiaper-

ta tnjirmttatii voce fugiendam fatentur.

i Hanc efle natura? pritnam «jiiodatTHTiocIo & maximam.}-

Ctceroprimo Ojf (jr 5-^ 5- Dejimbtts,

Dc fociali vit.-,qna:quum raaxime e»petenda fit»mulus «ffenfionibus Ca?pc fubucttitut.

C A P. V. Vod autem focialem vitam volunt efTe fapientis, nosmulto ampliusapprobamus. namvndcilb Dei ciuitas, de(]ua huius operis ecce iain vndcuicefi- mum iibrum verfamus in manibus i vel inchoaretur exortu, vel progrederetur excurfu , vel apprehenderet debitos fi- nes, fi noneifet focialis vita fandoinm .' Sed in huius mor- talitatis ^rumna , quot& (juantis abundet malis focictas humana,<juisenumerarevaleatf quis a?{Hmare fufficiatfAu- diant apud Comicos fuos hominem cum fenfu atque conlcn- fu omnium hominum dicerc :

Duxt * -uxorem, ^ quam ibt wifriam non -vidi? natifiUj,

^liacura. Qiiid itidem illa , quxinamore vitia com- inemorat idem Terentius:

lniurt£,^ fujpicionesy tnintictti^^inducidif

Bellum^pax rurfum: Nonne reshumanasvbique impleuerunt:N6nne h^c 6: in amicorum honeftis amoribusplerunquc contingunr.' Nonne his vfquequaqueplense funtreshuraan^ ,vbiiniurias ,fUrpi- f ioQes,inimicitias,bellum, mala ccrta fentimusfPacem verd

49^ Auguftini de ciuitate Dei

incertuin bonum , quoniam corda eorum cum quibos cam tencre volumus,ignoramus:5(: fi nofle hodie poflemus qualia crasfutura cflent,vtiq; nefciremus. Qui pon o inter fe ami- ciores lolent efle,vel debent, quam cjui vna etiam continen- tur domof Et tame quis inde fecurus efl, cum tanta fa^pe ma- la ex eorum occultisinfidiis extiterinf.tanto amariora,quan- lo pax dulcior fuit : quse vera putata eft, cum aftutiffime fin- gerctur.Propter quod omnium pe£iora fic attingit , vt cogat in gemitum,quod ait Tullius:Nuil^ funt occultiores infidia?, ^uam hse, quiE latentin fimulatione officij>autin aliquonc- ceffitudinis nomine.Nam eum qui palam ert aduerfarius,fa- cile cauendo vitarepoflis.Hoc vero occultum,inteftinum aq domefticum malum non folumexittit, verumetiam oppri- mit, antequam profpicereatque cxplorare potueris.Propter ^uod etiam diuina vox illa: '^ £t inimici hominis , domeftici cius, cumagno dolore cordis auditur:quia & f^ quifque tam fortis fit,vt aequo animo perferat: vel tan-» vigilans, vt proui- do confilio caueat,qua? aduerfus eum molitur amicitia fimu- lataieorum tamcn hominumperfidorum malo, cum eos efle peffimos experitur,fi ipfe bonus eft,graujter excrucieturjne- cefle eft:fiue femper mali fuerint , & fe bonos finxerint : fiue in ifta maliriam cx bonitate mutati fint. Si ergo domus com- mune perfugium in hismalis humanigeneristuta non eft, ^uid ciuitas, qua? quanto magis eft , tanto forum eius litibvis & ciuilibus , & criminalibus plenius, etiam G quiefcant non folumturbulentije , verumetiam f^pius & cruentse feditio- ncs,ac bella ciuilia: a quorum euentisfunt aliquando liberas ciuitates, a periculis nunquam.

L. V I V E S. a T^Vxi vxorem. } fj£cloqnUurfecum Demea m xjAddph»

JL^Teren.a&.^.fen.^. h Quam ibi miCQvumvidi.^ DkendHmyquam ihiTniferiam nod tfidi i Hac enim interrogatio per nevaiionem melitn fenfum Demedt exprimit:^ ftc legitur apud Terent.a6l.l.fcen.i, c IniuricE fufpicioncs. \ Verhafunt ferui Parmenwm ad Pht'»^ driam, Sicenim ait:

In amore h£c omnia infunt mit ia^inmUy

Su^icionei^inimicitixyinduci^i

BeUum,pax rurfum. '

4 £t inimici hominis , domcftic» tias, J Aii(he£ 7. ^ eaiem

mfbtt

Ad Marcellinum Lib. xix. 495

t^rha Struator noTier dixit Matth.io,

De ercote humanorutn iudiciorumiquum vecltas lateu C A P. VI.

^Vid ipfa iudicia hominumdc hominit)us,<jUce ciui- 'tatibiw in <juantalibet pace manentibus deeiTe noa pofTunt, qualia putamusefle quam mifera, quaia dolenda : quandoquidem hi iudicant,<jui confcicntias co- rum , de <juibus iudicant, cernere nequeuntf Vnde fxpc coguntur ^tormentisinnocentium teftiumadalienam cau^ fam pcrtinentem qusrerc veritatem. Qmd cum in fua caula ^uifcjue torcjuetur-.A: cum qu^ritur vtru fit nocens cruciatur & -^innocens luitpro incertofcelerc certif/imaspo;nas:non <juia illud commififlc detegitur,fed <juia non commi(i(!e nc- fcitur. Ac per hoc ignorantia iudicis plerunque cft calamitay innocentis.Etquod eft intolerabilius,magif(juc plangendu, rigadum<jue,fi fieripoflet,fontibus lachrymarum : cum pro- ptcrea iudextorqueat accufatu, ne occidat nefciens innoce-' tem,fit per ignorantiae miferiam,vt & totum, & innocentem occidat,quem ne innoccnte Occiderct,torferat.fi cnim fccii- <ium iftorum fapientiam delegcrit ex hac vita fugcre , (juaiin <liutiusillafuftinere tormenta : <]uod non commifitcommi- iifTe fe dicit. Quo damnato & occifo,vtrum nocentem an in- nocentem iudcx otcideritjadhuc nefcit ; quem ne inQoccnte nefciens occideret,tor(it:ac pcr hoc innocente, vt (circt tor-* fit,& dum ncfciret,occi<lit.In his tcnebris vits focialis,fc<lc- bit iudex ille fapicns,aut no fedebirrSedebit plane.Conftan- gitenimeum& adhocofhciumpertrahit humana focietas, ^ua deferere nefas ducit.Hoc enim nefas cfle no ducit , qudd tcftcsinnocentes in caufis torquentur alienis.quod hi qui ar- guuntuf vi dolorjs plerunque fuperati , & de fe falfa confefli ctiam puniuntur innocentcs, ciim iam torti fuerint innoccn- tes:& finonmortcpuniantur,inipfis vcl cx ipfis tormcntfs plerunquemoriuntUr. '^Qmd quodaliquando & ipfi qui ar- guunr, humane focictati ,fOvtafle necriminaimpunita finr, prodeffe cupientes,& mcntienbus teftibus , reoque ipfo con- tra tormenta duranteimmaniter,nec fatentc, probare quod obiiciunt non valcntcs,quamuisvera obiecerint,a iudicc nc- fcicntc damnantur f H^c toT 6c tanta mala non deputar cfTc peccata:non cnim hcc facit fapiens iudcx noccndi voluntate, fcdncccffit^rcQefcicndi;& timcnquiacogit humana focic-

494 Auguftini de ciuitatfc Dd

tasneccflitatectiamiudicandi. HiEccftcrgoquam dicimuS miferia certehominis,&:finonmalitiarapientis.Anvcr6ne- cefritatc nefaendi atque iudicadi torquct infontes, punit in- fomes:&: parum eft illi quod non cft reus,fi non fit infupcr St beatusf ^ Quanto confidcratius,& hominc dignius , & homi» nem agnofcit in ifta necefluatc,camque miferia in fe ©dit: & (i pie lapit,clamat ad Deum:De neceffitatibus mcis erue me^

L. V I V E S. a 'T^ Ormcntis innocentium teftium. } Serui enim pUrunqut jL mquAsiijnet/ipofcebantur.-qtmmciecrimtmbtn iminoruni ageretur , 'vt vcrttas per tormenta eorum exprimcretm , qut nihit c9mA mjferant.De hocgenere qH£Jiionn crtira apudcic. mentio , vehtpro j\. tlcne,(fr pro Cluentio.Fuit hoc tnterdum -vetitum , vt Ctcero jigni'* fcut de wote maiorumpro Detutaro: ^ Tacitm Ubro %.V etere i.C. ^it^Iiio dtjeruh iri caput dewini prohtbebatur. t> Etinnoccnsluit proincertofcelere.j-Ktre SuperbiTarqui". Ttif,aut eitam tyranni hoc ihmantorU inuentum tormentti inquiri veri^ tatem : ^uam ncc qutpattpoterit ^prcferet , mcqHt patt non poteriti ISamiJi ait prudem Altnui'. Ettam tnmcentts co^tt mentirt dolor^ Aiiror Chriftianos hotnineS tam multagentilta • <(ff ea nonmodo cha^ fitaii (^ manfuetttdintChrtTitanK contraria yftd omni etiam huma" rntaii^ tnordicustanquam rebgiofif^tfnaretinere* t^t*gt*TUnHi necef^ fiiate fccietatis humana dicit tormenta adhiheri : fed cum genttlibtu eum,^ degentilihus loqui, cuu non vtdetfQute efi enim iTia necej?i-s ta* tam tntolerabiUy ^ tamplangenda, ettamferifi pojfet , foPttbus lachrymarum irriganda,ft ttcc njtili^ efl y ^fmedamno rerum publi» carumteU.ipotesii Quomcdo 'uiuunttammuitA gentes , ^ quiderm ba(bar£ , -vt Graci ^ Latiniputdnt, quttferum^ immane arbitran'*, ^ t9rquerihi/mtne'nyde cuiuf factnore dubttatur ? Noihomines omni iiidelicet humanttate pradttiftc torquemui homtnes , ne infontes w#"^ ^utntf.Ys njt magif eorum nos mi(ereat . quam fi morfrentur : 'vfqueadek grauiorafunt f&petormenta , quammors. c^w non frequentes quott* dieuid.mui « qut mortem perpeti maltnt, qUamtormentd .' (jT' fateaif^ fuY .fflum crin,en d-fupplicio ctrti, ne torqueantur. Profe&b (arni^ tces animos habemus , qitt fufltnere poffumm gemittt« fjr* lacryma^ tantocum doloreexpiefja^ homin»,que nrfcimMi fit ne nocens. Qutdlf quodactrbam^ perquam iniqmm legem ftmmta trt capita nofirs dominart^ cHmfujpiiones tormer4n armamits s ^ inimtcvs delationi^ htts ? St njitaf noTiras., quo/f cupiunt non tmpendimusfaltem quodpr^' «imum efi , intoltrandh doloribm nofirit mn parum gaudij damtn

asfxt^

Ad Marcellinum Lib. xix. 495.

a /ruflttf. Mihi twn vacat i ac ne libet quidem de tormentit hic locjui

coptofitii,quHm poffiem, ne declamare magti 'videar, ^uam commentari^ j fcribere. Loctu eji apud rhetores communn de tormentti^ ^Jr contra tor-m I menta. FortipiviAfunt , ^nacunque contra tormenta dicunt : qwt 'vero

pro torntentifyfuttUa (Jr tmbeciUa. 1 c Quidquodalitjuando&ipfi ^uiarg.> Pfr/c^tfmi//<<w,4f(-«-

fator tdempatiatur,quodrei4i effttp..ffhrtn fi non cum cortuicertt.

d Q^mo Q.ov\C\d^rnxins>\ Ky^tibtfic.cjuantoconfideratnn f^ ho-*

mim dig>iiiit a^nofcii iniTia necijittate miferiam tdmtiut odit w/t,(^

fipiefapit.

Dc diuerfitate lingiiaruiDj, qua focietas hominutn dirimitur,& de raiferia bellorum,etiam quje lufta dicuntur.

C A P. VII. Oftciuiiatem velvrbem fecjuitur orbis tcrrae , in ^: quo tcrtium gradum ponunr focietatis humanx,in- cipientes a domo, atquc inde ad vrbcm , deindc ad orbem tcrra; progrediendo venientes.Qui vtique ficut aqua*- f um congeries quanto maior cft , tanto periculis plcnior. In quo primum linguarumdiucrfitashominem " alicnatab ho- minc.Nam fi duo fibimet muicem fiant obuiam , ncquc prir- tcrire, fed fimul cflealiqua neceflitatecogantur,quorum ncuternorit linguam alterius: facilius fibi animalia muta, ctiam diuerfi gencris, quam illi, cum fint homines ambo,fo- ciantur. Quando enim quse fentiunt intcr fc communicarc nonpo{runt,propter folam Imguarum diuerfitatcm , nihil prodeft adconfociandos homincs tanta fimilitudo natura^: ita vt libcntius homo fit cum canc fuo , quam cum hominc a- Jieno. At enim opera data cft , ^vt imperiofa ciuitas noft fo- lum iugum, verumetiam linguam fuam domitisgeniibusper paccm focietatis imponeret : per quam non dccfTct , imo & abundarct ctiam interprctum copia. Verum cft. Scd hoc quammultis,& quair» grandibus bellis,quanta ftragc ho- minum, quanta cftufionehumanifanguiniscomparatum eft: quibustranfa6lis,non efttamen corum malorumfinita mifc- ria. Quamuisenim nondefuerint, nequehoftcs defint ,cx- tera? nationes,contra quas fcmpcr bclla gcfta funt & gerun- tur : tamen etiam ipfa imperij latitudo pepcrit pcioris gene- ris bella , focialia fciliccr d: ciuilia : quibus miferabilius qua- titur gcnus humanu,fiue cum belligcratur, vt ali<juando con- ^uiclcant ; fiue cum timetur , ne rurfus exurgant. Quprum

49^ Auguftini dc ciuitate Dei

maloriim multas & multiplices clades duras , & (!iras"nece/2 iitares,fi,vr dignum eft, eloqui velim:quanquam nequaquaiji f\ci\t res poihilat, poffimiquis eiit prolixaf difputationi^ niodus? ^ Sed fapienSjinquiunr , iuih bella gefburus eft. Quaff non, fi fe hominem meminir , mulro magis dolebit iuftorum- xieceflitarem fibi extitifTe bellorum. quia nifi iufta ellent , e^ gerenda non cfTent, ac perhocrapienti nullabella en'enr.' Iniquiras enimparrisaduerf^ iufta bclla ingerir gcrenda fa- pienti.Quze iniquiras vri ique homini eft doknda; quia homi,*' num eli,& fi nulla ex ea bcliandi necefiuas nafcererur. Hseci^ itaque maia tam mngna , ram horrenda , tam iseua , quifquis cum dolore conlKierat, miferi.im necefte eft fatearur. Quif^ quis aurem vcl patitur ea fir.c animi dolore,vcl cogitat,mul- to vtiquemiferius, idcofcputatbeatum, quia & humanum pcrctiditfenfum.

L. VlVES. aT Inguarumdiuerfitashomine alienatab hominc.V P^l- X^niti^ lihr 0 fepthm : Tanta loqitcndi iiarietas , i/t externHS alien^^ noi^fic hoTrttnn^vice, , ,\

h Vt imperiofa ciuitas non folum iugum,veriieriam lingua.i Homa vel impertj plsnayvel mperij ftgidi ^tc^, immodia. yillufu ad iU lud de AianUo Torquato^c]ui ob ctefttrnfilitl diCius ejl imperioftti, C«- rrM~tnt cr^o Roinani , -vt inprouincin plurimi Laxine loquerentt4r , itd vt /Jifpaijias ^ Gallias Latinas prorfta fecertnt , i>eteribpitillarurtt gentiumlinguii abolitti, Et infenatu nuUos audierintlegatos, nifi La- ti^e -verba facientes Remprofeflo conahantur pulcherrtmam , *^ toti humanogeneri vtHJiimam , ijuacuncjuc idfinefacerentjnjt ejfet 'vi:a rf- hcjud iinguac^iia fegent^s dmnes mutuo intelligerent. c Sed fapiens, inquiunt , iufta bella gefturus eft.> Cum^muU* bttt fxeorurn moribns dijfutat . /

Quodarricitrabonorum fecuraefl.*enonpo(sit,(ium apericulisprai-.' fentisvitae trepidari necejOTeiir. CAP. VIII. '"'

% I autem non coringar qu^ dam ignoranria fimilis cfc^ menti^, quirameninhuiusvitaemifera condiriorle i)<^<iSS^. farpe c6ringir,vrcredarur vel amicus eiTcqui inimi- cus elt:vel inimicus,qui amicuseft-.quid nos confolatur in hac humana focierareerrbribus arrumnifq; pleniffima , nifl fide^ hon fifta, & murua dileftio verorum bonorumq; amicorumi icjuos quanto plures, ^5: in loeis pluribus habemus , tahtjd

Ad Marcellinum Lib. xix. 497

longius latiufcjue mctuimus^ne quid eis contingat mali dc ta- tis malorum aggeribus huius feculi. Non enim taatummodo foliciti fumus>ne fdme,ne bellis, ne morbis,ne captiuitatibus afnigadtur: ne in eadem feruitute talia patiantur, tjualia nec cogitare fufficimus : verum etiam vbituTioreftmultoamari- or , ne in perfidiam , malitiam , ncquinamque mutcntur . £c quandoirta cootingunt ,f3ntovti<juepkira , quanto illi func plures, & in pluribus locis, 6-, in noflram notitiam pcrferun- tar,quibus cor noftrum flagris vratur, quis poteft, nifi qui ta- JiafeiKitaduerteref Mortuosqui[^pe audiremaUemus:quan- uis & hoc fine doJore nonpolfenuis judire . Quorum cnim tio^vita propter amiciti^ folatia deiedabdt,vndc fieri poteft Vt eorum mors nuliam nobis ipgerat mocrtitudinem ? Quam qui prohiber,prohibeat, fi potcii, amica collc)quia:interdicaC amicalemfociefatem,velintercidat afteftum omnium hu- manarum necef/itudinum, vincula mentis imniiti ftupore di- rumpat : aut (ic vtendum eis cenfeat , vt nulla ex eis anmium dulcedo perfundat . Qiiod li fieri nuUo modopotcft ,etiain hoc quo pa£^o futurum cft , vt eius nobis amara mors non fit, cuiusdulciseft vita ? ^ Hinc eft eniin «S. luOus quidamin hu- ' mano corde quali vulnus , aut vlcus , cui fanando adhibentur officiofecofolationes.Nonenimpropterea noneft quedfa- netur ; quoniam quantoeft animus melior,tanto in co ci- tiusfaciJiufquefanatur. Dumigituretiam dechariffimorunt mortibus, maxime quorum funt humanie focietati ofBciai neceftaria , nunc mitius, nunc afperius aftligatur vita morta- lium:mortuos tamen eos.quos diligimus, quam vel a fide, vet i bonis moribus lapfos, hoc eft, in ipia anhna mortuos audire feu vidcre maiiemus,qua ingenti maieria maiorum plena eft terra, propter quod fcriptum eft : Nunquid non « tentatio eft vita humana fuper terratr» ? Et propter quodipfe DominuS" ait: Vz mundo ab fcandaiis. Etiterum : Quoniam abundauit, inquit,iniquitas,refrigefcetcharitas mTjltorum. Exquo fif,vt bonis amicis mortuis gratulemur , Sc quam mors eorum nos contriftet ,ipfanos ccrtius confoletur:quoniam maliscarue- runt, quibus m hac vJta etiam boni homines vclconteruntur, Vel deprauantur vel m vtroque periclitantur.

L. V I V £S a /^ Vos quanto plures. > floc eft y^rifioulif ar^umentmn y fuf \^^inultnudi}7€m am$iorum mnpr^ytt,

^nvM ciu,t)ci* J ew « t^ li

49* Auguftini Je ciuitatc Dei

b Et \u^ui i^vLidzva.yi^Ubtylu^M ^uoddamnon inhumam cotdit

c Tentatio cft. > F ttlgo tobfeptimo le^imtt^tMilitid efi -vita hominis fuppy terram.Q^fi fcmper hcfiis caumdtt^ fit^necfecurtfinimur agerti quippt i.^utum,-verfipeUem jlrenHtimgrauemycrudtlemfortttt hofiem,

Deamicitiafandorum angclorum , qu^thomini inhoc mundo non

potcfl elle manifefta propter fallacia dxmonum,in quos in-

cidejruntjqui multos libi deos colcndos putauerunt.

CAP. IX.

^Yjf^Nrocictateveio fantloru angeloium, quamphilo* ^/|r^fophi illi qui nobis dcos amicos elTc voluerunt, ^^.^fe' quarto conftitucrunt loco,velut.ad mundum venie- tesaborbe terrarum , vt fic quodammodo complectcrcn- tur&c<elum : nullo modo quidem metuimus , ne tales a- micivel itiorte nos rua,vcl deprauationc contriftcnt. Sed quia nobis non ea qua homines familiaritate mifcetur. quod ctiamipfum aderumua<;huiuspertinetvit«e:«Si: aliquando fa- tanas,ficut legimus,transfigurat fe in angelum lucisadtcn- tandos eos,quosita vel erudiri opus eft,vel decipi iuftum cft: magna Dei mifericordia necefTaria cft,nc quifquam quum bonosangelosamicosfc habereputat, habcatmalos da!mo- ncsamicosfi£^os, eofque tanto nocentiores,quanio aftutio- icsac falla-ziorespatiatur inimicos.Etcui magnaifta Deimi fcricordia neceffaria ell:, nifi magn^c human^ miferiiEj qu;<B ignoranria tanrapremitur,vtfacile iftorum fimulatione fal- larurfErillos^uidemphilofophosin impia ciuitatc qui dco$ fibi amicos efle dixerunt,in dicmones maiignosincidifle cer- tif(imiaeft,quibustoraciuitasfubditur,xternum cum eisha- bitura fupp]icium.£x eorum quippe facris vel potius facrile- giisquibuscoscolendos,& exludisimmundiflimis, vbicoru criminacelebrantur,quibus eosplacandosputauerunt , eif^ dcmipfisautoribus & cxa£loribus talium tantoriam^ue dc* . dccorum,fatisab eis qui c®luntur apertum eft.

Quisfcu^usfandisde fuperaca huius vica; tcntatione paratus fit.

CAP X.

Ednequefanfti& fidelesvnius veri Dei fummi»-

que cu)tores,ab coru fallaciis & multiformi tcn-

tatione fecuri sut.In hocenim loco infirmitatis&

diebus malignis ctiaiftafolicitudonoefl inutiJis:

YtilU

Ad Marcellinum Lib. xix/ 49^

Vt lUa recuritas, vbj pax plcniflima atque certiffima eft, dcfi-' clerio feruentiore (juteratur . Ibi enim erunt naturse muncra^ hor eft , qu2E naturie noftrac ab omnia naturaru creatore do- nantur : non folum bona , verxlmetiam fempiterna : non fo- lum inanimo,<juiranabitur perfapientiam, rerumctiamia corpore , quod refurre^lione renouabitur. Ibi vrrtutes non contra vlla viiia vel mala «^u^ecunque certantei, fed habentes yiftoricc pra;mitim tcternam paccm, <juam nullus aducrfarius inquietet. Ipfa eft enim beaiitudo fihalis , ipfa perfedionis fi- nis , (jiii conrunientem non habetfinem . iriic antem dicimuf quidem beati , (juando pacem habemus , quantulaeunque Ulc haberi poteft iu vira bona. Sed h:ec beatirudo illi, quam fina- lem dicimus, beatirudini comparata, prorfus miferia reperi- tur. Hanc eigo pacem^qualis hic poteft efre, mortales homi- " nesin rebus mortalibus quando habemus, fi retle viuimus bonis eius rc£te vtitur virtus.quando vero eam non habemus, criam malis cjuit homo paritur , bene vtitur virtus . Sed tunc eft Vera virtus, quando &: omnia bona , qtiibusbene vtitur , 8c quicquid in bono vfu bonorum 3c malorum facit , & (eipfantl ad eum finem refert,vbi nobis talis & tama pax crtt,qua me- Jior& maior efte non pojfilit,

De bcautudine pacis a:tern?,in qua fanais finis cU,id cft yera pcitcaio. CAP. XI.

VapropterpofTumus dicere, finembonorum no^ ftroru;n efTe pacem , ficutartcrnamdiximusvita: praffertim quia ipficiuitati,dequa nobjs cftifta operofiffimadifputatiojin fanfto dicrtur Pfalmo: Lauda Hiei nfalem Dotninum,lauda Deumruum,Sion:Quo-i niam confinnauit feras portarum tuarum, bcnedixit filros tuosinte. QuipofuitfinesrUospacem . Qu^^idocnim con- firmat^ fuerint ferse portarum eius , iam in illam nullus in- trabit, ncc ab iila vllus cxibit. Ac per hoc fines eins eam ^ebemus hic intelligere pacerti , quam volumiis demonftra- refinalem. Nam &: ipfius ciuiratis myfticum nomen,ideft Hierufalem : quod ( vt ante iam drximus 1 Vrfio pa-cis inter- pretatur . Sed quoniam p^cis nomen etiam in his rcbus iTiortalibus frequentatur, vbivtique non cH vita2ererna:pro- |)terea fineifi ciuitaris huius,vbi edtfummum bonum eius^ setcrnam viram maluimus commcmorare quam paccnt.- De quo fine Apofto]^ait:Nune vcro liberati i pcccato % fcrui

JI 5

5bo * Auguftini de ciuitarc Dei

alitcmfaftiDco , habctisfruftum veftrum in fanflificatio* nem,finem verovitamafrernam.Sedrurrusquia vita «terna' ab his qui familiaritatcm non habent cum fcripturis fanftis, potcftaccipictiammalorum vita : vcl fecundum quofdam etiam philofophosproptcr anira.t immortahtatem, vel ctia fecundum fidem noftram propter po^nas interminabiles im- piorum,qui vtique in ^ternum cruciari non potcrunt, nifi et- • iam vixcrint in arternum,profe€io finis ciuitatis huius, in quo fummum habebit bonum,vcl pax in vita «eterna , vel vita se- terna in pace dicendus eft,vt facilius ab omnibus pofiit intcl- ligi.^Tantum eft enim pacis bonum,vt etiam in rebus terrc- nis atque mortalibus nihil gratius foleat audiri, nihil defidc- rabilius concupifci,nihil poftrcmo pollit mclius inucniri, Dc quo fi aliquato diutius ^oqui voluerimus,non crimusquantutn arbitroroncrofi legentibus,& propter fincm ciuitatis huius, dc qua nobis fermo eft, & proptcripfam dulccdinem pacis, qusE omnibus chara eft.

L. VIVES. a^T^ Antum cft cnim pacis bonum,vt etiam in rcbus terre- X, ms}NthilemTnexco^itaripotcfl,nequ€ ittcundtu^ j netju^gra-

Ut4/5,^ftjMin ^K» fAyiaytbayit^TUtm^fwmti y 'niKtfA&' /xiyt )(fiKc ■, pax 'uidetu.r maxiwttm effe homtm binum , beUum maxtn.um maluu , inciuit JCenophon cv •nJ li^oDit.Et eadem pax anmi efl tUa ipfa ilQwu/*, heceflanimttMnquillitai,cj.4amDemocrttHi dixit fummam feltcttt,-^ tem:ixter£^.phtlofophorum nationes tam ejfe vttam beatam confenfer runt.Stotcnnterbunailla beatitudtnis concordiam jlatuunt deprtmii,

Quod «tiam bellantiam Ccuitia omnerquchominutn inquietu- dines ad pacis finem ccipiant peruenire>fine cuius ap- petitunullanatura fit. CAP. XII. Vod quifquis mecum res humanas * naturam- quc communem vtcunque intuetur,agnofcit. Si-« cutcnim nemo eftquigaudercnolit , ita nemo

cft qui paccm haberc nolit. Quandoquidcm &

ipfi qui bellavolunt, nihilaliudquam vincere volunt : ad gloriofamergopaccm bellando cupiunt pcrucnirc : nam quidcftaliudvictoria, nifi fubicftio rcpugnantium ? Quod quum faftum fuerit,paxcrit.Pacis igitur intetioncgcruntur, & bclla:ab his etiam ^ui virtutcm b«llicam ftudcnt cxcrccrc

impc-

Ad Marcellinum Lib. xix. 501

'mperando atque pugnando. Vnde pacem conftarbelliefle optabilem finem.Omnis enim homo etiam belligerando pa- cem requuit, nemoautembellum pacificando . Nam & illi qui paccm in qua funt pertui bari volunt,non pacem oderunt, fed cam pro arbitrio luo cupiunt commutari. Non ergo vt fit paxnoluntjfed vtea fit quam volunt . Deniqueetfi per fcdi- tionem fe ab aliis rcparauerint,cum eisipfis confpiratis vel coniuratisfuis,nifi qualemcunque pacis fpeciem teneant,non cfficiunt quod intendut . Proinde Jatrones ipfi vt vebemetius .& tutius infefti fint pjci csetcrorum , pacem volut habere Co^ ciorum.Sed etfi vnus fit tam pnBpollens viribus,& confocios ita caues,vt nulli focio fc comittat,folufq; infidiaus & pr^ua- lens,quibuspotuerit opprefsis& extinftisprasddsagat,cuej$ certe quos occidere no poteft, & quos vult latere quod facit, qualecunque vmbra pacis tenetln domo aute fua cii vxore & cu filiis,& fi quos alios illic habet , fludet profe^o efle paca- tus:eis quippe ad nutu obteperantibus fine dubio' delc^iatur. Nam fi non fiat, indignatur , corripit, vindicat;& domus fu<e pacem,fi ita necefl*e fit,ctiam fcuiedo componif.quam fcntit circ non poflTc, nifi cuidam priQcipio , quod ipfc in domo fua €ft,caetera in eadcm domeftica focietate fubieda fint.Idcoq; fi ofFcrrctiu' ei fcruitus plurium vcl ciuitatis vel gentis: ita vt fic ei feruirent,quemadmodum fibidomi fu^ feruiri voljjbar: non fe iam latronem latebriscodcrct , ftd regem confpicuii fublimarct, cum e.^dem in iilo cupiditas & malitia perma- neret.Paccm itaque cum fuis omnes habere cupiunt, quos ad fuum ai bitrium volunt viuere. Nam & cnm quibus bcUum gcrunt,fuos facere fi pofl unt volui,cifque fubic£tis leges fua: pacisiipponcre.^^Scd fdciamusaliquem qualcmcanit pocti- ca & fabulofa narratio:qncm fortafle propter ipfam infocia- bilem feritatem ^ femihominem quam hominem dicere maluerunt. ' Quamuis crgo huius rcgnum dira: fpclunc» fuerit folitudo , tamque malitia fingularis, ^ vtex hac ei nomcn inuentum fit : nam malus Gr^ece k/^kU dicirur , quod ille vocabatur.vt nulla coniunx ei bladum ferret virfcrrerque fermonem,nulUsfiliis vcl alludcret paruuJis, vel erandiu- /culis imperaret , nullo amici colloquio fiuereiur, nec * Vulcanipanis,*^quodvel hinctantum non parum fcHcior -.uit,quia tale monftium ipfe non genuit>nibil cuiqua daret, ed aquo pofTet quitquid velk^& quado pofttt^E & quamum

5©! AuguftinideciuitateDei

vcllcr auferret:taiTien in ipfa fua fpelunca folitaria, cuias, vt <lcfcribitur;feniper recenri c<ede rcpebat humus , nihil aliud ^uani pace volebat,in qua ncmo illi molefius efler , nec cius fjuietcm visilliusterrbrveturbaret.Cum corpore fuo deniq; |>acem habere cupiebat,&quantum babebar,ranium illi bene erar.Quandoquidem membris obtcmperantibus imperabat: &vtfuam mortalitatem aducrfum fe ex indigetia rebellan- tcm, acfeditionemfamisaddiflociandamatq; excludendam decorporeanimam concitantem, quanta polietfcfl^inatione pacarer^rapiebatjnecabar, vorabaf. & quauisimmanisac fe- rus,paci tame fuas vitae ac falutis immanitcr & ferociterco- fulebat:ac per hoc fi pacem quam in fua fpelunca atqj in fe- ip{b ha|3erefatagebat,cum aliisetiam haberc veller, necma lus,nec m6ftrum,necfemihomo vocaretur. Aut ft eius cor-rr poris forma , ^ & atrorum ignium vomitus ab eo deterreba^ hominum rocietatemrfortenon nocedi cupiditate^fcd viuen- di ncccfsitate f^uiebat Vcrum ift:e non fuerit,vel quod magis credendum eft,talis nonfuerit,qualis vanirate poctica dcfcri titur.Nift cnim nimis accufiiretur Cacus , * parum Hercules laudaretur.^^alis ergo horno,fiue feiriihomo melius, vt dixi, preditur nonfuifre:ficut multa figmenta poctarum.lpfe enim l^uifsim:^ ferae,vnde ille partem habuitferitatis , nam & fe- mifcrus diftus eft^^^genus prQprium quadarp pace cuftodiunt pocundo,gignenJo,pariendo,fo?tus fouendo, atque enutrie-r (4o,cum fint plera^que infociabiles & foljuag^ : non fcilicet vt oues,cerui,co]iJbct,fturni,apes:fed vr ieones, vulpes, aqui- lar,nQ^ua?. ^ Qii?t cnim tigris '" pon filiis fuis mirisimmur- murat,& pacataferirateblanditur f Quismiliius, quantumli- bet folitarius rapinis circunuoler,non coniugium copular,ni^ ^umcongcrit,ou3 confouet.pullosalir, &: quaficumfua ma^w trefamiliasfocierarem domefticam quanra poteil pace conr icruatfQuanto magis homo fertur quodarnmqdo natura? fug lcgibusadineundam focietatem,pacemqueeum hominibus~, quantum in ipfo eii , omnibus obtinendam : cuni etiam ma)^ pro pace fuorum belligerent, otnnefq; fi pofsintfuosfacere Velint,vt vni cunfti Sc cundla deferuiant: quo pafto , mC\ vr ih eiuspaccnivel amando, vclrimendocoiifenrianr : Sic eniin ruperbia peruers<?imitaturDeum , Odirnanque cumfociis ^qualiratcm fub illoifed imponcf e vulr fociis dominationem fuam ^vo illo.Odic ecgo iuftam pa^emPei, Sc amat iniquan^ - paceii^

AdMarcclIinum Lib.xix. 50J

pacem fuam.Non amare tamen qiialcmcanquepaccmnullo modopoteft.Nullum quippe vitiumita contia naturam cft* vtnaturae deleai criam extiema vcftigia. Itaqucpaccm ini- quorum inpacis comparatione iuftorum , illc viJet ncc pa- j cem cfTc diccdam, qui nouit prafponerc rc£la prauis,6ii. ordi- nata pcruerfis. Quod autcm pcruerfum cft, hoc etia ncccflc cft,vt in aliqua,& ex aliqua,& cum aliqua rerum parte paca- tum fitjin quibus cft,vel cx quibus coftat , alioquin nihil cflct omnino.Velutfi quifquam capitcdcorfumpcndcat, pcrucr- fuscft vtique fltus corporis,& ordo membrorum , quia ij quod dcfuper efle natura poftulatjfubter eft:& quodilla lub- ter vult cfle, defuper fadum eft. Conturbabit carnis paccm ifta perucrfitas,&: ideocft molefta. Veruntamen anima cor- pori fuo pacara eft , Sc pro eius falute fatagit , & ideo cft q;u dolearrquaf G mol^iisciuscxclufa difceirerit.quadiumcm- brorummanetcompago,non cft /ine quadampacc quod rc- manet:&: ideo adhuc eit qui pedcat,&quod icrrenum corpus in terram nititur , & vinculo quo fufpenfum eft rcniritur , io fuae pacis ordmem tendit, & locum quo rcquiefcat quodam- iiiodopoderis vocc pofcu,iamq; exanime ac fine vliofenfu> a pacc tamen naturali fui ordinis non recedit : vel cum tcnet eam , velcumferturadeam. Si cnim adhibeantur medica- menta,atque curatio,qu^ formam cadaueris diflolui dilabiq; non finat,"adhuc paxquu.'Jampartes partibusiungir, totam- que molcm applicat tcrreno & conueni<;nu,ac pcr hoc loca> pacato.PSi autem nulla adhibcitur cura condiendi, fcd natu- ralicurfuirelinquatur, tandiu quafi rumultuaturdifsidenti- bus exhalationibus, & noftro inconucnientibus fenfui:^id enim eit quod in putore fentitur,donec mundi couciuat elc- inentis,& in eorum pacem particulatim paulatimque difce* dat.NuUo modo tameiudealiquid legibusfummiiilmscrca toris ordinatorifque (ubtrahitur , a quo pax vniuerf>taris ad- miniftratur: quia ctH dc cadauere maioris animaniis anin>a- ha minuta nafcantur , cadem legc creatoris qu^quc corpuf- cula in falutis pacc ^ fuis animulis feruiunt. Etfi mortuorum carnes ab aliis animalibus deuorentur, cafdem legts pcr cd- 6i:a dilfufas ad falutem generis cuiufque mortalium congrua congruispacificantesquaquaucrfum trahantur,& rcKus qui- bufcunquc iungatur,& in rcs quaflibet coauertantur & eom- inuteutur,iaue niuot.

II 4

'Ni

504 Auguftini de ciuiratc Dd ' L. V 1 V E s.

' Aturamq; communem vtcuntj; intuetur. } Chmant ijli§ e*r wagno tumnUunefa i in re j^jilofiph^ca i^ the lo^ca cu^ randa ejfe verba, tyft wagnm quidam tUrum iudtcto 'vtr^cmn Pott rhifijs de naturif commutubi** f^ecierum ac gencrum agertt , mter f<e- Ura argumenta ^ hoc MituUt i^^uguTitm diBum nd confirrnadas ndr turas communes.xorptoi OccanifiArum ma hmn labefaHan. V t muU ficfuoties Cicero.SetiecayMieronymiHy ^uguThnsif, Plintuf , (^ alj loefuuntur defenfu communi , de tilo ir.telltgt fenfu tuhent, qvnm t^ri-r fioteUs inpriore cerebnpa^te fiatiUt tudtcem.ac 'velutpr^ftdem (jutn- que fenfuum corporis hurnani: cumfiifenfui communii apnd Lattno$ tuttores , td quod omnes fere fentiunt ^ iuiicant : vt matrem diUgerk fiUos.Et nati^ra comynums ^ratio atcj; incUnatio natuYA qu£ efi in vni^ Herfls homimbtn eadem. ("'xhtf prauiivocabulorum itnerpretationi4 hi*s nata eji ommum bonarum artium pefltf,c]u<t illas corrupit primum^ deindeperet!}it. '

Cafw^ b Sedfaciamusali^uemqualem V///Vc/?C4f»^, ^we Krr^/7/wj dejiribit oflauo Aeneides , cutw •verfta partictdas hic ^uguftinttf interferit.Vs hoc Cacofic apud Dtonyftum fcrihituy: In ht< mtur quir ab Mcrcu'': vtOtfuntpugna ,fuitetian Cacia tlle apud Romanosfa-r htilofi*i,pr(tpoteni ej idem barbarorum,vt dititury atq; immar.i m ho- jninum primeps. F/tincq; aiunt difcordem hominem in tnunitu locn ha' hitaffe'.acpcr eafmfje grauem femper finitmu accolam, Vt jHeyculer^ verd inpropinquo campo cafira h tbtntem fenfitdatrcnum morepr£pUT ratUi,incurfionc vftit eftfubita,atq; prad un abegit, cjttantam incufio^ ^itarn rtp;rit-deinde aatem tnclufui eji a Greecu. ^pud SoUtium ve-i rofic.Cacu4 habitatiit iocu^<~ui SaUna nomen efi: vbi Trigemina ntth^ porta.htc vt Gellitos tradit,rflm a / archone Tyrrheny^ad quem Uga-* tttivenfrat Marfid. regti focio Megale Phryge cuftodi^ foretdattci^ fruHratt4i vincuL, vnde venerat reaijt : pr<efiditi ampUoribtn occupa" tocirra VuUurnum t^ Campaniaregno , dumattreflart etiam eaau-^ deretiqu£ concefjrrant in ^rcadum iura , duce H ''rcule^cjui tumforti aderat.oppr-^jfns eU.Sn apud tUos.Seruit*i ad hunc modum:C actiift-^ (t*ndi*(nfabulam,yulcamjiUftifUtyore igttem acfumum vomeus , ^«f vicina omniapopdahatuf. Veritas tamen fecundum philofophos ^ hi-: fi»ricos hochahetjjuni fuiffe Euandfinequifiimumferuum, ac furem^ huneforor fua eiufdfim nomtnti Caca fcilicet , prodidit : vnde etiamfa^ eeUum me uitsmqAO eiper virgines Vefl^ facrificabatur. idem La-* fiantitit. Quf vtro Seruit44 de accenttt dicit mutato pro Ksftxit K^Mtfj P6nptri»de ad ^^rcad^cs lingHie W tjctttfiatem vel pr^prietate per^

A d Marccllinum Lib. xix. 505

tinere^vt %^eolic£^ crediderim: cuius plurima Latimtt ferwo retinuit^ ficut Dionyftui narrat.,p,opttr Troianos puto , c^ui Aeohce locjue(ja>t'. tur- At AeoleSi-vt loann s gra^nrnaticu^ <!^ ^ttxiinm'! docet^muUa pronunciahant paroxy:on.:^cjU£ commumier eruntoxyionay vt ipfi "»- rufjiai.yubi conjmunttcr TnTttuoc.^ yji\&' pro yjtXQ(. c Semihomincm quam homincir\.}r er^tlitn,

Semihonnmi C aci facies. Seruius: Semihon-inif urnatecorrupti.

4 Vt ex Ikic ei nomen inuenrum lu.V VJt Diodortcf lihre cjMnte, nomen eius prapriwnpo^nt f,aciniHm,niji m.noofus efi codex^c^uernfuif- fe furrm tradtt,

C Vulcani patris. }Sic Vergilitti^ ^ Ouidius primo Fafiorwn , ^JT fSteri.pQets.Sed l^nicuni credittttelijilms, (*r ore ignes uomeret quod agros tgnc 'vaTiaret*

f Quo vel huic tantum non parum felicior fuir. V ■. AUhi /jj- bitnTy ijua vel hinc tantum.^it Cacu.n fuifje patrefuo K ulcano feU- ciorem, quhdciim VHlc^ntn ^<:nHerit Cdcttm tale mjnjlrumj Cactaipfe nihilgenuit.

g Etcjuantum ve]ler,auferrer.>/4w4'if«4 dixit^quantum irt dltn lib.is ha''^etur^^c^ue -vellet.Nam homtnes rapiebat (juorumcapitaaf- jigsbat pro firibus fpelunc£:vt yergdius^ Ouidius dtcmtt. h Et atrorumignium vomitus.} yergiltus,

lilius atros Ore -vamens tgnes i Parum H6rcules lauiaretur.V^««i «nim ex laboribui hlcrcu^ lisfutt tnCaco oitprimendo^c^ui^p^teboumquasjrlercules agebat nX fjifpanta.,in fuam^ luncampcr caudam traxtt, ne 'veJigta Hertth- leHt,i>btft4rtum cat, duceret. Hercules mugitu admonttus ibt efse bc- ues,in fpeluncam nit irrupit, Cact^mq; tpfum obtruncauit. Sic Ltuitts, JDionyftusyf^erg.Ouidius.

Res efi 'vul^arts,^ omnihus obuia. k Genuspropriumquada pacecuftodiunr.f fiocttn^ri Iw rifcor.fultt dicunt effe tus naturale, quod nafara cunSia edoittit ant* maha-.ficut e^apud ylpianum l.hb.Pandicl. 1 Qux enim tigris."{//oc ani>nal tnfigne esiferitale. Kerg. /Jtrcanacfue admorunt 'vbera it^es. Et Ouid.

Non genitrtx Europa tiii^fed inhofpita SyrttSy Ament^^Vf ti^res, Xn Noniiliis fuis mitis.}Ardfnti(?ime diUgitfuos catulos. Plin.U.^. n Quismiluus quantumlibetfolitarius.V Eapicifiima ^ fa- ffieltcaams, HyherniilatitmenfibttijalfiittHpoda^adfficttur. PUtt,

II 5

^o6 Auguftini dc ciuitate Dci

hb./o. Mirumtji quod de aquiUmm gmere y4riflotelfs in mttnrs admiraridu narrat.Nam ex acjudmh puUn alttr apa edegenerat. ^ jit ex aquila halt£tus : ex hociam non haUxtus ^r,^>n ,ftdphenas: eX phems mtiuQy.nec mduosautsfmgeinns pr.urcare:jed diutrfi:at(jue hic demumfiflt, ^fiert dgenerandt modum: ha* siatles^ & ahfjue -vUa proL conf/itjcere,a!(jue inttrtfe.

6 Adhuc par.S(jiia!damparresparriKus.VEwpF<io./fi ^grigen- tinus omnia tungi concordta (^ amicttta 6liceiat:difi.nigi -verl ^ fepa rari difcordia ^ Ute. Ideo qttttuor prinns naturx elewetti haa duaa p0tentias addebat^amicittar» (^ dijfidiitm.

p Nulla adhibeatur cura cwndiendi.V Coudiuntur aromatis ca~ dauera, ijt dtutius integraferueniury n- breut putriftant: ^ ajfimpto (juod erat htim^dMfculti, ac glutinofum, de quo -oelut ■vinculo com^aga tUa coniinebatur fricntur, al>eantq; in puluerem minutuw ^ tenuem, <l Id enim eft quod in putore fentitur. V f<^am -vtgratus odor eji exhalati-1 fenftti cogruens, ttafitor fenfut^aduerfin haUttn (<; tn con* gruens.Efi enimconuenientia quddafn natur£, inquaeft tucundtiaSt •voluptdfcjue: (^difconucntentia, tncjua tnfnauita^. dolor-, molesha, r Suisanimalibus.}-/»'w€tere, antmuih,qHjd appofitttc* lidetut fenfui,

Depace vniuerraliqux intcr qaaniHet pertutbanones ptiuari non potcftlege naturx.dum Tub iuflo iudice ad id quif.]ue peruenit ouiinatione quod meruit voluntate CAP. XI II.

Ax itaq; corporis, eft ordinata tetnperatura par- tium. Pax animse irrationalis, ordinata re^uies appetitionum. Pax aniincC rationalis, ordinata cogmrionis aftionifcjueconfenfio. Paxcorporis& animse-, ordinata vita& falus animantis.Pax hominismortahs& Dei immortalis, ordinata in fide fub a?terna lege obedicntia.Pax hominumordinata concordia. Pax domus, ordinata impe- randi atq; obediendi concordia cohabitantium. Pax ciuitatfS ordinataimperandiatqueobediendiconcordia ciuium. Pax cclefHs ciuitatis , ordinatifrima & concordifllima focietas frucndiDeo, d:inuiceminDeo. Pax omnium rcrumtran- quillitas ordinis. Ordo eft parium difpariumque rerum fua cuiquc locatribuensdifpofitio. Proinde miferi inquantunn iT»iferi,vtique in pace non funt.Traquillitate quidem ordinis carcnt, vbi pcrturbatio nulla eft. Vcruntamcnquiamerito

iuftc^ue

AdMarcellinum Lib. xix. 507

iufteque mireri runr,in ea quoque ipfa fua mifejia pr^ter or* dincm efle no pofTunr.Non cjuide coniundis beatis^fecl ab ets tamen ordinis Jege feiuufti. Qui ciim /Ine perrurbaiionc no lint,rebL|S in quibus runr,qua!itacunque congruetia coaptan- tur. Ac pcr hoc eft in eis ordinis nonulla trancjiiilliras : incft crgononulla pax.Verumideo miferi funt, quia etfl in aliqua fecuritate non dolenf,n6 tame ibi funt^vbi ftcuri efle ac do- lere non debeant. Miferiores autem (1 pax eis cum fpfa legc non eft,qua naturalisordo adminiltratur. Cum autedoient, ex (jua parte dolent , pacis perturbatio fada eft. In illa vero adhuc pax cJl,in <jua nec d«lor vr\t,nec compago ipfa difl*ol- uitur.Sicut crgo cft cju,Edam vita (me dolore,dolor autem ii- nealiquavitaefle non poteft. fic eft paxquzeda fine vtlobcl- lo,bellum vero efle fine aliqua pacc no potcft:non fccridum id quod bellum eft, fed feciidum id qur^d ab eis vel in eis ge- l"itur,qu;c aliqux natura? funt:quod nullo modo eflent,fi non qualicunciuc pace fubfiftercnt.Qj^apropter n^tura eft, in qua nullum malumeft , vel etiam in quanullum potcft efle ma- lum:cfleautcm naturain qua nullumbonum flt, nonpotcft. Proinde ncc ipfius diaboli natura,inquantum nat^ira cft,ma- lum cft,fcd perucrfitas cam mala facit. Itaque in veritatc no ftctit, fcd veritatis iudicium non euaflt : in qua ordinis tran- quillitatenon manfit , necidco tameapoteftatcordinatoris cffugit.Bonum Dci quodilli cft in natura,non eum fubtrahij iuftitise Dei, qua ordinatur in poena : ncc ibi Dcus bonum in-» fcquitur,quod crcauit,fed malum quod ille commiflt.Neque (cnim totum aufert qood naturiE dedit:fed aliquid adimit,ali- guid relinquitjVt flt qui doleat quod adimir. Et ipfc dolor tc- ftimonium cft boni adempti,& boni rcli£li.Nifi enim bonuni relittum eiret,bonum amiflum dolcrc non poflet. Nam qui peccat,peior eft,n Ixtatur in damno cequitatis.Qui vero cru- ciatur, fiiQdenihilacquiratboni,dolctdamnum falutis. f,t quonia aequitas ac falus ytrunque bonii cft, bonique amiflio- lic dolendu eft potius quam lcetandum,fi tamen non fn com- pefatio melioris:melior eft autem animi a?quitas, quam cor- porisfanitas:profcd6conucnientiusiniuftus dolcrin fuppli- po,quam la^tatus cft in deli^to.Sicut ergo l^titia deferti boni in peccato teftis eft voluntatis mala? : ita dolor amifll boni in ifupplicio teftis eft naturae bonae. Quis cnim dolet amifsa na» turs iu<epacem> ex aii^uibus reli^uiis pacis id dolet , q^ibus

5o8 Auguftini de ciuicatc Dci

fir,vt fibi amica natura fit. Hoc autefT» in cxtremo fiipplicio rc£lefit, vtiniqui& impij naturalium bonorum damna in cruciatibiis deficat, fcntientes eorum ablatorcm iuftiflimum Deum quem contcpferunt bcnignlfTimum largitorem. Deus «rgonaturarum omniumfaj^ientifTimus coijditor,^: iuftiffi- mus ordinator: qui terrenorum ornamentorum maximmii inftituitmortalegenu<:hinnanum, dedithominibusquaedam bona,huic vitse congrua, id cft ,pacem temporalem pro mo- dulo mortaJis vits,in ipfa falute & incolumitate ac focietatc fiii generis:«& <ju2e(|ue huicpacivel tuendaevel recuperandas neceftaria funt,ficut ea qus apte ac couenientcr adiacet fcn- (ibus.luxifta vifibilis,aur^ fpirabiles,aqu2e potabiles,& quic- quid ad alendum, tegendum,curandum , ornandumque cor- pus congruit:eo pafto aequiffima , vt (juicuque mortalis tali- bus bonis'' paci mortaliu accommodatis refte vfus fuerit, ac- cipiatampliora atquemcliora,ipfamfcilicetimmortalitati5 j)acem,cique conuenientem gloriam & honore in vita a^ter- na ad fruendum Deo,&: proximo in Deo:^ quiautem perpc- ram,nec illa accipiat,& hsc amittat,

L. V I V E S. ar\Axita(}ue corporis. > In hoc capfte ofieniit ^ngufimm X omnia honapace confiare. quodfi ita eft > mala omma m difcordia. ^ dijfenfione fitaerunt, Quo magn dcmiror ejje hommes tam piT~ uerfx naturx^-vt difitdia^btUuin ^pugnoi nonfectn ac vita^ ^ ammaa fuoi diligant : pacU nomen ceu maximurn ^ pernicuffiimum malum ^xhorreat-Jigniprofe^o^ quiexrrinfectis ^ intrtnfecui habeant , /e»- tiant perpettantur,quod tantopere expetunt ieHum. h Paci mortalium accommodatis V ^iqi*i iTiihacomniai» 'ufui bellicos tra/isferunt:necin atiosparata eJJeputant,(juos etiam poU 'vitam egregium ^ aternum manet hellum , vt re optata femptternum ferfrua*itur.C£ti:tHm tm iam olim extotapace,^^ inpnmif lUaquan» foUdum hdereditatif fux jff^m Chfiflui rdiquit : nomen tantum , ^ inancm quandam im^ginattontm retmemin. Catera omnia nofira culpa amtffaftinttqni 1U4 videntes, prudentes , Ubentes , ac Utipr«citl tie tmttiSytum demum a,rhi*rati nos rem naH^s pr£clarij?imam,ft omnia htUnferuerent.Hinc laHatio "jnA efi^quot viros caadtmHi,(juM 'villaa incendimttt, cjuos agros 'vaflauimui , cjum arceSy opptda , Mrhes euerti^ tnui.ttc <jlwi£prope hoc folam datam efl ,plurtmum cladit humanogt» ptri attulijf^Sedji hic incipiam querelam hanccjnando finisf C Qui autcm perpcram,id eft iaiufte.} Itt alio Uhra deejly hof ' * iiitep'

AdMarcclIinum Lib. xix, 509

interpretatioytd efl imuTie^addiu fvrfan ah aliquOf quif.arum intcUc* ^um iri fnj^tcabatur aduerbmm dludperperam,

D€ ordine ac Icge fiuc caelefti fiue tcrrcna,pcr<juam fo-

cietaci humanae eti.inn dominando confuli-

turj& confulendo fcrii^tur.

C A P. XI 1:1 1.

^^^i^Mnls fgitur vfus rerum temporalium refertur ad f^^KjVfructumtcrrcnaj pacis inciuitatc terrena : in cielcfH ^^^^autcm ciuitate refcrtur ad fru^um pacis arternaf. Quapropter fi irrationalia elTemus animantia , nihil appetcJ^ remus praeter ordioatam temperaturam partium corporis: Sc requicm appetirionum : nihil eigo pr.Eter quietem carnis & copiam vo]uptaruni,vt paxcorporisprodefletpacianim^, Si enimdefir paxcorporis , impeditur etiam irrationalispax animx : cjuia rcquiem appctitionum confequi non poteft. V- «Tuncjuc autem fimul paci prodcft , quaminter fe habenta- nima Sc corpus ,ideft ordinatas virasac falutis. Sicut etenim pacem corporis amare fe oftendunt animantia <juum fugiunt «iolorem : & pacem anima;, <juum proptcr explendasmdi- gentias appetirionum voluptatem fequuntur : ita mortem fu- giendo fatis indicant «^uantum diligant paccm , <jua fibi con- ciliantur anima & corpus. Sed (juia homini rationalis anima ijoeft , totum hoc quod habet communc cum bcftiis fubdit pacianimsE rarionalis, vt menre ali(]uid contcmpletur:& fecundumhoc alicjuid agat,vtfit ei ordinata cognitionisa- tlionifque confenfio : quam paccm rationalis animse dixera- mus. Ad hoc enim velle debct nec dolore molcftari,ncc de- fideriopertiu*bari» nec morte diflblui,vt ahquid vtile co- gnofcat : & fecundum eam cognitionera , vitam morefque componat. Sed ne ipfo ftudio cognirionis proptcr humanae «lentis infirmitatem in peftem alicuius crroris incurrat, o- pus habet magifterio diuino , cui certus obtemperet , 8c ad- tutorio vtliberobtemperct. Et quoniamquandmeftinifto moriali corpore , peregrinatur a domino , pcr fidem ambu- lat , non per fpeciem : ac per hoc omnem pacem vcl corpo- ris , vel animae , vel fimul corporis 6c animse refert ad illam pacem,qu2e homini mortali eft cum Dco immortali : vt ei fit ordinatainfide fubaeterna lege obedientia. lamvcroquia duo prcPcipua pr^ceptajhoc eft dile£i:iorve Dei,& dilcftione proximi doc£tm;)giftcr Deus : ipquibus tria inuenit bom«

5ra Augujftihi de ciuitate Dei

qu2e diligat:Deum,fciprum,& proximum.at<^ue ille in fe dilU

gendononerrat <jui diligitDeum-.confe^^uens eftvt ctiani

proximo ad diligendum Deum confulat, quem iubetur ncut

fciplum diligere.Sic vxori,fie filiis,fic domcfticis, fic citeris

quibuspotucrit hominibus: & adhoc fibiaproximo, fi forte

tndiget,confulivclit:acperhoc eritpacatus,quantuminipfo

cft,omnihomini,pacehominum,idelt ordinata eoncordia.

Cuiushicordo eft:=*primum vt nulli noceaf,deinde vtetiami

profit cui poterit.Primitiis ergo ineft ei fuorum cura : ad eos

^uippe habef opportuni jre facilioremque aditum confulen-

Ji.vel naturaf 04"dine,vel ipfius focietatis human^.Vnde Apa

ftolusdicit: Qinf<5uisautenifuis,& maximedomefticisnon

prouidet,fidemdenegat,& eft irifidelidcterior. Hincitaque

ctiam pax domeftica orirur , id eft ordinara imperandi ®be-

dicndique cocordia cohabirSruim.Imperant enim qui confu-

lunt:ficutvirvXori, parentesfiliis,domini feruis. Obediunt

iuteiTi qaibusconfilirur./icufmulieresmaritis, fihj parenti-

busjferui dominis. Sed in domo infti viuentis ex fide,6c adhu<^

ab illa cglefti ciuirateperegrinantis,etiamqui imperant,fer-

uiunteis,quibusvidenrur imperare. NeqHcenimdominandi

cupiditate imperantjfcd officio confulendi : nec principandi

fupcrbia/cd prouidendi mifericordia.

* L. V I V £ S.

jlT^Rimumvtnulli noceat,deindc vt ctiampro/itf.>ff wfc-*

X y(^y&' no» nocere , procUmta eft ac facfiius,quam prodejfe.Nemai

enim-vtnoe^renonpolejhiufi ab>H'eat abinmna nocebtt. ^tpre-

'defftyhoc demum -vtres ofientltt. Q»ocirca legibm diuint^ ^(juod poteJi'

^mfqt^e iubetur prdfiare^-vt mnocue "viuut. Demde^fi adfttfacitltas be^

nefuftendt,vt eam tn luuandn mortalibtti exerceat.

De libertate n3turali,&: de feroitute,cuius prima caoTa peccatun»

efi:,qua homo injise voluntatis,etiam f\ non cft manci-

pjum aherius bominis,feruiis eft propnx

libidinis. C A P. XV.

^^^^ Ocnaturalis ordo prarfcribit, ira Deus homincm' vj ^^ g condidit.Nam dominetur, inquit, pifcium maris, & ^j!^^§^4^ volatilium ca; li,& omniimi repentium , quse rcpunt {"upcr terram. Rationalcm faftum ad imaginem fuam , no- luit nifi irrationabilibus dominari :non hominem homini, fed hominem pecon Inde primi iufti, paftorespecoru magis ^uam rcges hominum conftiiuti funt : vt etiam ftc infmuaret

Ad Marcellinum Lib. xix. 511

I>eus,<)ui poftularet ordo creaturarum, & <juid exigat mcri- tum peccatorum, Conditio quippe feruirutisiureinrelligitur impofira peccarori. Proindenufquamfcripturarumlegimus reruum,*ante(]uam hoc vocabulo Noe iuftus peccaru fili| vin- dicarcr.Nomen ira<]ue iftud culpa meruit.non natura. ^()ri- go autem vocabuli feruorum in Latma lingua inde credirur dufta , quod hi qui iure belli poftent occidi, a vi£toribus cuai feruabantur,fcrui ficbanr , a feruando appellati, quod etiam ipfum finc peccarimerirono eft.Nam & cumiuftumgcrirar bcllum , pro peccato contrario dimicatur : & omnis vidoria cumeriam malisproucnit , *^diuino iudicio vi£los humiliat: vel emcndanspcccata,velpuniens.TeftisefthomoDeiDi- niel,cun-> in capriiiirare pofitus peccata (ua & peccata populi fui confitetnr Deo : <5c hanc efie caufam illius capriuitatis pio dolore teltatur. Primn eigo feruitutis caufa peccatum eft : vc homo honiini coditionisviiiculo (ubduretur.quod non fit nifi Dco iudicanrc,a|uid quem non eft iniquiras:& nouir diucrfas pojnasmeririsdiftribueredejinqjenrium Sicurauremfuper- nus dominus dicir : Omnis qui facit peccatum,feruus eft pec- cari : ac ptr hoc mulri quidem religiofi dominis iniquis,''non tamenhberisferuiunt:aquo enim quis deuiftus eft,huic&: feruus addictus eft. Et vtiquefeliciusferuirurhomini , quara libidmi , quum fceuiffimo dominaru vaftet corda mortalium, Vt alias omittam , libido ipfa dominandi. H jmmibus autem illo pacis ordincquo aliis ali) fubie£^i funr : ficur prodeft hu- miUtas feruienribus , ita nocet fuperbia dominantibus. NuU lus aurem natura in qua prius Deus hommem codidit , feruus eft hominis , aut peccati. Verum & poenalis feruirusea lege ordmarur,qua naturalem ordinem conferuari iuber, pertur^ bari verat : quia fi contra eam lcgem non eftet fadlum , nihil efretpQenalileruiturccoerccndum.IdcbqucApoftolusctiam rcruosmonctfubditoselTcdominisfuis : & exanimo ciscuin bona voluntate feruirc: vt fcilicct fi non polTunr a dommis li- beri fieri ,,fuam feruirure ipfi quodammodo liberam faciant: non timore fiibdolo , fcd fideli dileftionc feruiendo , doncc 'tranfeatiniquiras,(S: cuacuetur omnisprincipatus,<5(: potcftts humana,&i iit Deus omnia in omnibus.

L. VIVES. a A Nxcci\iiimhocvoc2hu\oNoc.k Gett. 9 dequofrperittt, JTjl b Origo autem voc.> Sic FlmnhnM ii*rtf«mfHltm i^M»

5ia Auguftini de ciuitate Dci

Inflttut, Serui, incjHitj fx eo appellatifttnt , quod tmperatores captiuoi 'uendere iubent^ 4i per hocferuareynec occiJerefoient. Manci^ia verh diClafunt , qhod ab hoTitbui manu captunttir , qu£ verb. fnntin Itb.U i'atdeCl.Iu}iin.Hicmos k racedstr.onfii tnantnit.tefle Pltn.lib.7^. c Diuino iudicio vi^o.>.\ ^^uofit 'v^ f<tpe bellagerantnr confutisprct» $*tdmit£^ 'vira^ue parte in hoc inuita prodeunte, d Nou ramen liberisreruiuntl .^fidtbta ^ perturbationibiU fuKyijuipetortifitm donnm cfuarntpfi hbnnnes.

Desequo iure dominandi. C A P. XVI.

?^^^ Vocirca ctiam fi h.ibuerunt leruosiulti patres no- »^A ^^^^''^'^ adminiltrabanr domefticam pacem vt fecun- ^>b^( dum h^c temporalia bona,iiliorumforiem a feruo- ruincoduitione diftinguerent :ad Deum autem colendum, in (juo ^terna bona fperanda runt,omnibusdomus fu^ mem-. brisparidiledione cofulerent.Quod naturalisordoitaprze- fcribif, vt nomen patrumfamiiias hinc exortum fit,& tam la- te vulgatum , vt iuique etiam dominatcs hoc fe gaudeant ap- pellari.Qai autem veripatresfamiliasfunt,omnibusinfami- Jia fua taiujLi.im filiis sd colendu & promerendii Deum con- fulunf.defiderantes atque optates venire ad carlefte domum^ Vbi neceflai ium non fit oflTciu imperadi mortalibus,quia nc- ccfl'nium no erit ofiicium confulediiaminillaimmortalita* te felicibus : tjuo donec veniatur, ^magis debent patres quoct dominantur,<][uam feruitolerare,qu6uferuiut. Si quisaute inr domo per inobedietia domeftic^ paci aduerfitur,corripitur, feu verbere, fcu cjuolibtt alio genere poen^ iufto atq;licito, quantufocietashumana conceditpro eiusquiconipiturvti- litatc , vt paci vnde difiiluerat coajitetur. Sieut enim non eft bcneficentiie, adiuuandocfficere,vt bonum<^uodmaiuseft amittatur:ita non eft innoccnti^e parcedo fincre, vt in malum grauiusincidatur. Pertinetergoadinnocentis officium non folum nemini malu inferre , verumetiam cohibere a pecca- to,vel punire peccafu:vt aui ipfe (juipleftitur,corrigaturex- pci imcnto , aut alij terreantur exemplo. Quia igitur omnis- domus initiu fiue particula dcbct effe ci^uitatis , omnc auteiii initium ad aliquem fui gcneris finem , tc omnis pars ad vni- ucrfi cuiuspars eftintegritatcm refertuf : fatis apparcteflic confequens, vt ad pacem ciuicam pax domeftrca refcratur,id ertjVi ordinata imperandi obediendiq; concordia cohabitan- tium , refcratur ad ordinatiim imperandi obedienfd^<iuc coo«

Ad Marcellinum Lib* xix. 5IJ

tordiam ciiuium. Ita fit,vt cx lege ciuitatisprxcepta /umere patremfamiliasoporteat,quibusdomum fuam ficregat , vt fn paci accommodata ciuitatis.

L. V I V E S.

aTk yf Agisc{ecentpatres,}-ZVi^yi7e«wrt<///j^a7iW, necfePindela-* 1 VjL barKjft*f^(jMam bene imj)trare:mhil w/f/?f«*, ^«a/?) w<i/« »>?)-

Vndc carleftis focictas cum tcrtena ciuitate pacem habeat*8c vnde tiifcordiam.

CAP. XVII.

ftlTW^' ^^ domus lioininum^quinonviuunt exfide, pacemi e^/P^^JlS^ fcntnam ex huius temporalisvirx rebus commo-- 5^^^ dirque feftatur. Domus autem hominum , ex fidef Viuenrium,exjK'dtat ea <ju2! infuturum ^rernapromifla funt, tcrrcniftjucrebusac temporalibustanquam percgrina vti- turaion quibuscapiatur dc auertatur^qr.o tendir in Dcuiti, fed quibusfurtentetur,adfaciliustoleranda,minimecjue augenda oneracorporiscorruptibilis,cjuod aggrauat animam. Idcir- co rerum vitze liuic morralineccflariamm vrrirque homini- busfidelibus 5^: infidelibus,^ vtriquedomui communiseflv- rusifedfinisvtedicuique fuusproprius, muhumque diucrfus, Ita etiam terrcna ciuitas (juje non viuit ex fide,terrenam pa- cemappetit,in ebquedefigit imperandi obediendique con- cordiam ciuium,vt fiteisde rebusadmortalem viramperti- ncniibus humanarum quaedam compofirio voluntatum. Ci-* «itas autem c.Tleltis,vel porius pars eius , quse in hac morta- litate peregrinatur,&: viuit ex fide:etiam ifca pace ncceffe efl rtatur,donecipfa cuitalispax necefTariaeftjmortalitastran- feat.Ac per hocdumapudterrenam ciuitatem , vekitcapti- uam vitam fuae' peregrinationis agit: iatn promiliione rede- ptionis& donofpirirali tanquim pignore accepto , lcgibu$ terrena? ciuitaris,quibus harc adminilh"antur,qua! fuflentadae mortali vitaf accoimrrodatafuTitj-obtemperare non dubitat. Vtquoniam communis eft ipfamortalitaSjferuetur in rebus adeampertinentibirsinter ciuitatem vtranque concordist. Verum quia terrena czuitas habuit quofdam fuc>s fapien- fes,quos drujna improbat difciphna-.qui vel fufpicativel decrf pti a daentombusjcrederet mulfos deos conciliando-^ elTe re-- bttshumanfs^adquorudiuerfaqitodammodo officia diuei^

J14 Auguftiai de ciuitatc Dei

fubdica percinerent,ad aliuin corpus,acl alium animumjnque ipfo corporead alium caput,ad alium ceruice,& csetera fin- gula ad (ingulos. Similitcr in animo, ad alium ingcnium, ad alium doclrinam,adalium nam,ad alium concupifcentiam; inque «pfis rebus virje adiaccntibus,ad alium pecus , ad alium triticum,adalium vinuin,adalium oleum , ad aliumfyluas, ad aiium nummos,ad alium nauigationem,ad alium bella at- que vidorias,ad alium coniugia,ad alium partum ac foecun* ditatem,&: ad alios alia coftcra. C^eleftis autem ciuitasvnum Deumfolumcolendum noflfet, eiquetantummodo fcruien- dum feruitute illa,quae Grasce^ xaT^Hot. dicitur,& non nifi Deo debetur,fideli pietate cenferet:fad:um eft vc religionisleges cum terrcna ciuitate non poflet lnbcre comunes, proque his ab ea dilTcntirc habcret necefteiaique oneri eftc diuerfa fen ticnribus , coruiiiqueiras&. odia& pcrfecutionumimpetus £Iiftinere , niH cum animos aduerfantium aliquando terrorc fuarmultitudinis , &:fcmper diuino adiutorio propulfaret. H^c ergo casleftisciuitasdum peregrinaturin tcrra,ex om- nibusgentibusciuescuocat , atquein omnibuslinguisperc- grina colligit focierate:non curans quicquid in moribus, le- gibus,inftitutifque diuerfum eft:quibus per terrena vcl con- <]uiritur,vel tenecur:nihil eoru refcindens vel deftruens,imo cxia feruas ac fequesiquod licet diuerftim Cn in diuerfts natio- iiibus^ad vnu tamecudemq;fine terrenspacis intenditur : fi religiouemqua vnusfummus& verus Deus colendusdoce- tur,non impcdit.Vtirur ergo etiam cseleftis ciuitas in hac fua pcregrinarionc pace terreiia,&:de rebus a d mortalem homi- num naturam perrinentibus,humanarum voliitatum copofi- fiunem quanrum falua pietate ac religione coceditur, tuetur afque iippetir, eamque terrenam pacem refert ad cajlcftcm pacem : quiE vereita paxeft, vt rationalisduntaxatcreaturse fola paxhabeda atque dicexida lif,ordinatiflima fcilicet & co cordiHima focietas huendi Deo,& muicem in Deo: quo quu ventum fuerit,non erit vita mortalis, fed'plane certeque vi- talis: neccorpusanimale,quod dumcorrumpitur , aggrauat animam:fedfpiritale ftnevllaindigentia ex omni partefub- ditum voluntati'Hanc pacedum pcregrinatur in fide, habet: atquecx hacfideiufteviuit, quuadillam paceadipifcendam refert,quicquid bonarum a^tionum gerit erga Deum & pro- »mum,quoniam vita quitatis yuque focialis eft.

*p

Ad Marcellinunl Lib. xijc; 515

L. V I V E s.

Lanecerteque vitalis ^l^ita-vitaltfverbumerat Enn^tvtgit Ctcero.ad id ^ugHJlintti allufit.

Qiiod diuerfa fit Academis rtouaf ambiguitas aconftantia ^idci Chrilhani. C A P. XVIII.

J^Vodautein attinetadillarri dlfFerentiam , quam dd Academicisnoiiis Varro adhibuit , quibus incerti lunt oirtnia:oiniiino ciuitas Dei talem dubitationem tai.i|Liamdementiam deteftatur:habens derebusquas mentci atque rationecomprehcndit, etiam/i paruam proptercor- puscorruptibile quod aggrauatanimam, quoniam /icut dicid Apoftolus^Expartefcimus , tamea certiirimam fcientiam; credirque fenfibusin rci cuiufque euidetia,<juibus per corpus animus vtitur :quoniam miferahiliusfallitur , qui nunquam putateisefTecredendum* Credit ctiam fcripturis fanftis & Veteribus «5c nouis,quas Canonicas appellamus, vnde fides iv pfaconcepta eft cxqua iuftusviuir:*^per quam fincdubitario-f rie ambulamus.quandiu peregrinamuraDomino : qua(*alua dtquccerta,de quibufdam rebus quas neque fcnfu, ncque-ra- tioncpercipimus , neque nobisperfcripturaiTi canonicairt claruerunt,nec pertefles,quibus non crederc abfurdum eft^ in noflramnoiiiiamperuenerunt , fineiufla reprchcnfioncf dubitamus.

L. VIVES. aT^Erquam (inc d\jhn^xionc.\£uidentei' nfinftitur^fedtioncef» JL tita crediti4r,quam ^uodfenftbm vfur^iamui . ' -*-

Dchabitn & moribuspopuli Chriftjani. CAt>. XIX.

g Ihilfaneadiflampertinetciuitatemquo habituvcl morc viuendi,fi non efl contra diuina prsecepta , i- flam fidem qua peruenitur ad Deum, quifque fefte- tur:vndeipfosquoquephilofopbosquando Chriftiani fiunr, non habitum vel confuetudinem viftus, quje nihil impedit re- ligionem,fcd falfa dogmata mutarc compcllit^ Vndc illami . «juam Varro adhibuit cx Cynicis diftcrentiam, fi nihil turpi- ter atqucintcmperanteragant,omninan6curaC. Ex tribusT veroiilisvit*egcneribus,otiofo,a£luofo&:exvtroqae copo-' {tto:quamuisfaluafidcquifquepoffitinquolibet eoruvitairt _ ducerc , & ad fempitcrna prxmia peruenire:interefltamcrt fluui amoie tcneat ventatis,Quid ofiicio charitatis impciMiat^

^15 Auguftini de ciuitate Dei

Nec (ic quifque debet cfTe otiofus,vt in eode otio vtilitateiTi fioncogifctproximi:neciic aduofus , vt contcmplationeni non re<juirat Dei .In otio non incrs vacatio delectare debet, fedautin<]uifitio,autinuentio veritatis-.vt inea quifque pro- ficiat, & quod inuenerit alteri non inuideat. In aftionc vcro nonamandusefthonorinhac vita fiue potentia : quoniam omnia vana fub fole-.fed opus ipfum quod per eudem hono>* i;cm vcl.potcntiam fit,fi refte atque vtiiiter fitad eft vt valcaC ad.eam falutem f ubditorum,(]ua.- fecundum Dcum efl: : vndc iamfuperiusdifputauimus.Propterquodait Apoftolus : Qui cpifcopatum de(iderat,bonum opus defiderat-Exponere vo- Ii^itquid fit epifcopatus.quia nomen eft operis, nonhonoris« ^Grsecum cft eniin,atquc inde du^tum vocabulum, quod illc qui pra;ficitur,eis qiiibus pra^ficitur fuperintendit, curam co- rumfcilicetgerens:^cjuippe(uper,(r*«7injc verointcntio cft: C.rgo'^irx47r«v fi velimus Latine fuperintendere pofTumuj diccrctvtintenigat no fe efTe epifcopum,qui pra?efte dilexe- ritjnoprodefTe.ftaquea ftudio cognofcendeeveritatis nemo," prohibetur:quod adlaudabile pertinct otium.Locusvero fu- pcrior,fine quo regi populus non poteft, & fi ita teneatur at-. que adminiftretur vt dccet ^''tamen indecenter appetitur. Quamobrem otium fanftum quzerit charitas veritatis:nego- tium iuftum fufcipit necefTitas charicatis.Quam farcinamfi. nullusimponit<pcrcipiend«e atque inruend;^ vacandueitve- ritati.Si aute imponitur,rufcipieda eft propter charitatis nc- ccfsitate.^^Sednec fic omnimodo veritatis dele£latio defcre- da cft,nefubtrahaturilla fuauitas,<&: opprimatifta neceflitas.

Uv;j:. . L. VIVES. ■

iy^^^Kxcum eftenimatque indedudu vocabulum.V f^«^« /

\jj duCium ftt epifcopfnomentdixialibt.EJienim vel ab'<^TK4'-> mei.,<^»od efl canftdero: 'vel 'tfkrnATiJof/^t^ qu^d tdem ejl ^ 'vifitare:^ fvnde ilW/^TKomt AQluJdjot eicmfitrttHc*^ 7rt)'A«c^fl"x^'^|,aiff-0i tbi jmf i i^^Mi TitArntjSfjot^ol '^ ^vXam^ tKS^WvTVj <i(Oi XaKuyte ai*p|U«r*^ •'a«'-- yvjvtvt imjuitStiidas, quodin aliis Itbnsexpitcui. Mittehatur enim ah\^ihemtnftbus ad jubditas ciuitates qu$res tllorum ly-Jpicerent: ^ji 'vocabahtur epifiopi^ quafi infpcfloreSy W njtfitatores,^ objer^' uaterti.Ldc9ncsn0minab.tnt harmoflas. In fucris Uteriseptfcopus 'vul' ^o Jp«*flator dicitur^vt in Ez^ech in Ofee^^quH Dominus queritur epi- fioptn UcjtKum fa^os ^eeitl«itfi>Wj ^ rite,tn tmnte Th^or : ccu dt

hmut

^dMarcellinum Lib. xix. 517

huiia temporu epifcoptt loiftieretur^qui farerdottn Uqtteoi teniuHt, (Jr

pecunU larga retia.fcd mn rats maculn^ne wunta tffluat,

b Tamen indecenrer appetitur.}z\^MMf ita curatum efi diligenti^

Cjr tngcniii quorunda^nj-vt citrafraudem hmm legu pof^it epifcopatus

non affpett modb Ucitefed en>i quocjne (Jr -vi ndi.

c Sed nec f\ omnino veriras.V Ofiendit USlioni (jyftudit<fan{l4*

rum fcripturjrum dehere dcditumeffe ppifcopum , (t^anegotm mua-^

danti fubtndefe ad feipfum tmo ad Deumfe -vocare : 'vt itaagat iafc*

culo tanquam peregrmtiiy^ Deianim^cju<: fu<e negotittmgerens , non

rerum fluxarum (tf cafurarum-.neque defit taven mimfierto cmpr^ft'

ilm eft-.non ambttione fua.f d -vocatione cA fii.

Qoodciues fandoium in vitx huius tempotefpebeatifanr. CAP. XX. Vamobrem rummumbonumciuitatisDei, cumilt a^terna paxarqueperfecVatnonper quam mortalc5 tranfcantnarcendo arquemoriendo , fcdin cjuaim,- uicant nihil aducrfi omnino patiedo, <juis eft qui illani vitam vel beaiirrimam neget,vcl in eius coparanone i- ftam,qu:E hicagitur,quantillibetaiiimi& corpons externaT rumquererum bonisplena fit , non miferrimam iudicetf Quarn tamen quicunque fichabetivt eiusvfum referat adil-r liusfinem,quem diligit ardentifhme , ac fidelifrime fpcrat; nonabfurdedicietiam nuncbeatus poteft , fpe illapotius, quam re ifta.Res vcro ifta fine fpe iila beatitudo falfa &: ma- gna miferia eft.Non enim veris animi bonis vtitur: quoniam non eft vera fapientia,quiE intentionem fisam in hisque pru* denterdifcernit,geritfortiter,cohibettemperanter,iuftequc diftribuif.non inillum dirigit finem ^Jvbi eritDeusomnia in. omnibussternitatc certa (Sc pace perfe£^a.

Ad fecunHum c!efinitlonesScipionis,quaE:in Dialogo CicC- tonis funtjvnqu.im faerit Romana rcfpublica. CAP. XXI. 5j5 Vapropternunccft locus, vt quam potero breui- 1)^ ter ac dilrtcide expediam , quod in fecundo huius

i operis libro me dcmonftraturum efTe pvomifi : fe-

cundumdennitiones , quibusapudCiceronemvtirurScipio inlibrisDerepublica,nun<juam rempublicam fuiflc Roma- nam.Breviiter enim rempublicadefiQitefte rem populi.Qijae definitio fi vera eft, nunq^am fuit Romana refpublica : quia nunquanfi fiut res populi:quam definitionc voluit effe rcipu-

KK 3

^iS Auguftini de ciuitate Dei

blic2E.Popu!um enim efTe definiuir ccetum mulntudinis,iurlf cofenru & vtilitatis communione fociatum. Qujdautemdi- cat iuris confenfum , difputando explicat : per hoc oftendens geri fine iuftitia non pofle rempublicam,vbi ergo iuftitia ve- ra non eft,ncc ius poteft efte.Quod enim iure fir,profeft6 iu- fte fit.Qupd autem fit iniufte,nec iure fieripoteft. Nonenim iura dicenda funt vel putanda iniqua hbminum conftituta: ■cumillud etiamipfi ius efle dicant , quodde iuftiriae fonte manauerir-.falfumq; eflTe^quod a quibufdam no rcCti fenrien- tibus di ci folet:''!^ efl^e ius , quocf ei qui plus poteft , vtile efti Qupcirca vbi non eft vera iqftitia^iuris confenfu fociatys ccet tushominum no poteft efle, dc ideo nec populus : iuxta illam Scipionis vel Ciceronis definitionem.Etfi non populus , nec rts populi:fed qualifcunque multitudinis^qua^ populi nominc digna non cft:ac per hoc fi refp.res populi eft, & populus non f ft,qui confenfu non fociatus eft iuris : non eft aurem ius,vbi nulJa iuftitia eft:proculdubio colligitur, vbiiuftitia non eft, no eflle rempublicam.Iuftitia porro ea virtus eft,qu^ fua cui- que diftribuit, quae igitur iuftitia eftlioiTiinis , quae ipfum ho- jiiine Deo vero tollit,& immudis djemonibus fubdit.' Hbcci- ne cft fua cuiq, diftribuercf An qui fundum aufert eius a quo Cinptus eft,5«: tradit iei qui nihil m eo habet iuris, iniuftus eft: & qui feipfum aufert dominanri Deo a quo fatlus eft,&mali-r gnis feruirfpiritibuSjiurtuseftfDifputatur certeacerrime at^ que fortifsim^ in cifdem ipfis De repub. hbris aduerfus iniur ftitiamproiuftitia.Etquoniam cumprius agercturpro iniu- ftitias piartibus contra iuftiriam , & diceretur nifi per iniufti- tiam rempublicam ftare augeriqj non pofle, hoc veluti vali- ^ifsimum pafirum erat , iniuftunl efle vt homines hominibus flominantibus feruiantiquamtameniniuftitiam nifi fequatur imperiofa ciuiras,cujus eltmagna refpublica^ non eam pofle prouinciis imperare:Refponfum eft a parte iuftiti^ , idco iu-. ftu efle,qu6d talibus hominibus fit vtilis feruitus , & pro vri- litate coru fieri cum rede fit , id eft, cum improbis aufertur iniuriarum licenria:& domitife meliushabebunt,quia indo- miti dctcrius fe habuerunt.Subdirijmq; eft vt ifta ratio firma- retur, veluri a natura fumptum nobile exemplum , atque di-j ^um eft : Cur igitur Deus homini , animus imperat corpori, r^tio libidini,caEterifq; vitiofis animi partibusfPlane hoc cx- emplp fatis edo^lum eft, Quibufda ^fle vtilem feruitutem : fis

Ad Marcellinum Lib. xix. 51^

Dco quidem vt feruiatur,vrile efle omnibus. Seruiens autem Deo animus refte imperat corpori,in(j; ipfo animo ratio do- mino Deo fubdita re£le imperat libidini vitiifque cartcris. Quapropter vbi homo Dco non feruit, quid in co putandum cftcfrc iuftitiae-.cjuadoqutdcm Deo non (eruiens, nullo modo poteft iufte animuscorpori,aut humana ratioimperarefttri in homine tali non eft vlla iuftitia proculdubio,nec in homi- num caetu,t]uicxhominibus tahbusconftar.Non eft hlc crgo iurisille confenfus , qui hominum multirudinem populum facit, caius res dicitur efTe refpublica. Nam de vtilitatc quid dicam, cuiusetiam communione fociatus ccetus hominum, ficut fe habet ifta definitio , populus nuncupatur f Qujimuis cniin,fi diligenter attendas,nec vtilitas Cn vUa viuentium,cjui viuunt impie\ficut viuit omnis cjui non feruit Dco , fcruitque d£monibus,tant6 magisimpiis , quanto magis fibi cum fint immundifsimi fpirirus,tan<]uam diis facrificari volunf.tamen quod dciurisconfenfu diximus,fatisefle arbitror,vndc appa reatpcrhancdefinitionemnon eflfepopulumxuinsrefp.efle dicatur,in <juo iuftitia non eft. Si ennr» dicunt non fpiritibus immundis, feddiisbonisatquc fanftisin Tua rcpublica fer- uifle Romanos, nunquid eadem roties repetenda futir, qua; iam fatis imo vlrra quam farisel^ dixitnus ? Quis enim ad huc Jocum pcr fuperiores huius operis libros pcruenit, qiii dubi- tareadhuc pofsit , malis &: impuris dirmonibus feruiflcRo- manos,nifi vel nimium ftolidus, velimpudentifsnnc conien- tiofusf Sed vt tacean^ qualcs funt,quos facrificiis colebant , ir» lcge vcri Dei fcriprum eft-.Sacrificansdiis eradicabirur, nifi Deo tanrum.N^c bonis igirur,nec malis diis facriHcari voluil qui hoc cum ranta comminationc pr^ccpit.

L. V I V £ S. a X^Vm illud ctiam ipfi ius cflfe dicant. > Cicero in \. De leg. Lexl

V_-/»«4 («r legem nonpopuUrum iuj?n, nec principum dtcretui , nec ftintentiif conjluui iuduum ait,fed naturx norma.Et infecunclo : Hanc igttur video > tnc^uit , fapientiGnnorum fuiffe fententtam , legtm necj^ue homtnum ingenin excogttatam : mcfttum aliquod efje polfuloruTt /fetL dttrnum quiddam , e^uod 'vniuerfum mundum regeret tmpevandi pre^ hibendique fapientia. Itaprinctpem legem iUam 'vltimam mente,n (jfe dicebant omnia rattone aut cogentit autvetantit Dei. Sic ille ex Pla- tone fuo.Qu^m Stoicifententiam fecuti funt contra Epicurmn, qui »w- hil iujium dixit ijfe naturk > fU rmtu, Di tm Seneca lih. Eptfi.ie^

I^K 4

HenncHs J^arciii*

JFracifcuf Craneuel- diw.

Mdrcut Laurmui,

Joanncs IFemnai.

5^0 Auguftini de ciuitare Dei

fianc diuinam legem quA mn hhm infcripta , nec in £j tncifa ,fedf>em £lorihti« noiirii ififi ttatura indita : tequum ac bonum a iureconfultit dtciiur idcirco tu4 ab Klpianofnilur,ars ac^ui (ff boni : njt ht demunf fint iurif^eriit , cjui limm £<juitatis ac natur^ legi4 tra8ana& funt gnari-.q <i(^ue-,n)t de Sulpttis dictt Cicero^ad aquttatem faabtuiemqite omniareferunt , (^ tnllere controue.fia^ malunt-, quamionfivuere : i/f fax tlla ^ inttr ho^/itnes, ^ tn ■vntufcutufcjueferuetnr animo , cjua nil m^g',s natura tpfa gaudet. Et plane in hunc -vfunt paratos olim apud innocentiws tllud fculuinprtti^ lurifconfultos arburor , xit iites cjuam citif^ime prudcntiafia dinrnerent , acfimrent- id tjuod puer pene AUt dtjfe m3 d' Hetirico Aiarco auunculo meo mennnt, cum acuttfimiu t^e turijperitiis iufiimani C^farn Jnfiiiuttones in patria >'.i''i prdbge- Yet. Et hti paucps diebtts de hac tffa re muUa^plerti^ue dtjferwmtcs ego ^ frunctfciis Cr.titemUiHs y turU ^ iufitttx. confuliifiimtis , currf fiauJes, dclos , 'verfutias huitos fecuH pn profeffires tuns £quuatifejue excitaiM^ dtas ejf. fapientif?ime deplorartt homo incredtbih ^nge-s nij ac ludictj vi,mtracj(te integritatc 'vtt£, ^ fuauitate mo' urit tam iu-r eitndaj.'4m Unt, iit mhil 'vncjuam , etiatn fi rpultos cum eo agas annos. inuenias vel jj^e. t^vel acerbi,i/el cjuod -vUa te prorfpu cx parte ojjcnj- dat^^ autrtat^jderdntcjue interdum Al. L^urinttf, decantc* S. Do~ natiant Brugenfis: cuifir tles amtcos fi litere haberent plerofcjue , fer licitu certe cun iUn ageretur : ^ loannes Feuintis ex eodem D- Do- natiani coilegtOiiuuenu pf.flore ^ inpriinn cordato » ^ ad mufas ean rtimcjuefludtofesomnesamattdosanatura fa^ltis fiudio educatv^ atqtte appofttui.

h Id efle ius quod ei pUis poteft vtile. j-5/r iuTium finiuit Thra^ fymachtts fipud Flatonemtnpri,no De rcp- cjujm Soirates defi-utioT pem refutat , ^ haud dubte tale eU maxim^ ex parte tm , quo nunc in ciuitatibtti itfmur.

An verus fit Deus,cul ChriftUni feruiunt,cui foli debeat facrificarf, CAP. XXII. ^^j^Ed refponderi poteft : Quis ifteDeuseft, aut vnde ^^^^f dignus probatur,cui deberet obtempersrc Romani, ^^^^vt nullum deorum prieter ipfum colerent facrifiT ciisf Magn^cjecitatiseftadhucqu;rrere ,quis iftefitDeus. IprecftDeuscuius propbetse priEdJxerunt, ifta qu<E cerni- mus.lpfceft Deus,a quorefponfum accepit Abrahain ;Infe-r" minetuo bcnedicenturomnesgentes.QuodinChrifto fieri, gui fecundmn carnem deilloreminecxortuseft , idem ip(% "\ %^

Ad Marcellinum Lib. xix. 511

qnl refnanferunt huius nominisinimici velint nolintve co- gnofcunt.Ipre eft Deus,cuius diuinus fpiritus per eos locutus €ft:c.]uorum pr^tiifta atcj; jcomplera per ecclenam,qua vide- mus tofo orbe ditFufam » in libris fupcrioribus pofui. Ipfc eft Dcus,<juem Varro doftifsimus Romnnoruvn louem purat, quamuis nefciens <juid loquatur: quod ramen ideo comemo- randum putaui,quoniam vir tanre lcienriie nec nullum iftum Pcum potuir exiftimare,nec vilem.Hiic enim eum efle cre- didir, cjuem fummum putauit Deum.Poltrtmo ipCe eft Deu':, quem doftiffimusphilofophorum . quamuis ChrifHanon.m 3cerrimusinimicus,etiam pereorum oracula quosdeos pu- tatjDeum magnum Porphyriusconfiterur.

Qox Porphyriui dicat oraculis (leoriJTTi t' fponfa dc ChriRo. CAP. XXIII. ^^^^■^i^ Am in \ihvh c^uos^t\'cyic*y <fi> aozcpta^ appellat.in qui- 'il^^^^)Sa\ ^^^^ excquirur atque confcribir rerum pd philofo- ^ci^^^ phiam pertinenrium , velurdiuina refponfa jVtipfa verba eiusquemadmodum exlingua Grafca in Larinam in- terpretata funt,ponam : Interrogantt , inquit ,quem deum placando reuocare pofsit vxorem fuam a Chriftianifmo, hcecait verfibus Apollo. Deinde verha Apolhnis ifta funt: Forte magis poteris in aqua imprefsis literis fcribere,aut in- flans pennas leues per acra vt auis volare, quam femel poUu- ta* reuocesimpi:^ vxoris fenfum. Pcrgatquomodo vulr ina- nibusfallaciis perfeuerans, & lamenrarionibus fallacifsimis morruum Dcum canrans, quem iudicibus re£^a fentientibus perdirum, pefsimain fpcciofisfeiro iun^la mors interfecir. Deinde poft hosverfus Apolhnis,qui non flantemerro Lari- ne interpretari funt, fubiunxit arque ait : In his quidem tergi- uerfarionemirremediabilis fententia: eoru manifeftauir, di- cens:Quoniam ludaeifufcipiunr Deum magis quam ifti.Ecce vbi decolorans Chriftum,Iudxos prsepofuir Chriftianis:con- £tensqu6d ludxifufcipiantDeum. Sic enim expofuit vcrfus ApelliniSjvbiaiudicibus, refta fentientibus Chril^um dicit occifum,tanquam illis iufte iudicanribus merito fir ille puni- tus.Viderit quid de Chrifto vates mendax Apollinis dixerit, jitqueifte crediderit,autfortafte vatem,quod no dixir.dixiffc jfteipfe cofinxeritrquim vero fibi c6ftet,velipfa oracula in- ter fc faciat conuenire,poftea videbimus. His tamen I udi-os l-^qua Dei fufceptores re^e dicit iudicafi^e de Chrifto,quo(i

KK s

512. Auguftini de ciuitate Dei

cum inorte pefrima excruciandiim eflrccefuerint.Deusiraq; Iucia?orum,cui perhibet fcftimonium audiedus fuir, Hc dices: Sacrificas diis cr;idicabitur,nifi Dco tantum. Sed ad manifc- ftaria venijmus,& audiamus <|uam magnum Deumdicatef- /c ludaforum.Ita ad ca quas interrogauit Apollinl,(]uid me- lius^^verbum liueratio,anlexf Reljiondir , inquit.verfibus, lia?c dicens,ac deinde fubiicit Apollinis veifus, in quibus 5c ifti funt,vt (juantum fatis eft inde dccerpam : In Deum vero, inquir,generatorem, & in Regem ante omuia : quem trcmit ca^lum & terra atq; mare &: infernorum abdita. 6: ipfa numi na perhorrcfciit:quorum lex cft pater,quem valde fandi ho- norantHcbrcci.Talioraculodcifui Apollinis, Porphyrius tammagnum Deum dixiteflfeHebiaforum , vtcum&ipfa numina perhorrefcant.Cum crgo Deus ifte dixerit: Sacrifi- cansdiis cradicabitur,miror(ju6dipfePorphyrius non per- horruerir,&; facrificans diis eiaditari no formidaucrir. Dicit ctia bona philofophus ifte de Chrifto , quafi oblirus illius de qua paulo ante locut i fumus,c6tume]i^ fua? : aut quafi in fo- mnis di) eius maledixerint Chrifto , & euigilantes cum bo- num efle cognouerint,digneq; laudauerint.Deniq; tanquam mirabile aliquid atq; incredibile prolaturus.pr<eter opinio- nem , inquit,profefto quibufdam videatur qIIc quod difturi fumus.Chriftum cnim dij piiffimum pronijciauerunt , & im- mortaleni fjiftum, & cum bona prxdicarione eius memine- runt.Chriftianosautem pdllutos,inquit, & contaminatos, & crrore implicatos cflTe dicunt: & multis talibus aduerfus eos blafphemiis vtuntur. Deinde fubiicit,velut deoruin oracula blafphemantium Chriftianos.Et poft hiec: De Chrifto aute, inquitjinterrogantibus fi eft Deus,ait Hecate: Qupniam qui- dem immortalis anima poft corpus vt incedit,nofti:a fapien- tiaautem abfciflfa fcmper errat, viri pietate pra'ftatiftimi cft illa anima,hanc coliit alicna a fe veritate. Deinde poft verba ciusquafi ©raculifui ipfe cotexens: Piiflimum igitur virum, inquit,eum dixit , & eius anima ficut & alior£i piorii poft obi- tu immorralirate donata,& hac colcrc Chriftianos crrantes, Interrogantib.auteinquit:Curcrgodanatus cft i oraculo re- fpondit dca: Corpus quidem debilitantibus tormetis fcmpcr oppoHru cfttanima aure pioru c^lefti fedi infidet.Illa vcro a- nima aliisanimab.fataliter dedit, quib* fata no annuerut dco i^u obtiner<: dona,neq; haberclouisimmortalisagnitioneiT\

crroro

Ad Marcellinum Lib. xix. 515

crrore implicari. Propterea ergo diis exofi : quia quibus fato non fuit nofle Deu,nec dona a diis accipere, his fataliter de- dit ifte errore implicari. Ipfe vero pius , & in ca?lum ficut pij concefTit.Ifaque hunc quide non blafphemaSis, ' miferabcris aute hominum dementiam,ex eoin eisfacilc pr^cepfque pe- riculum. Quisita ftukuseft , vt non infclligat aut ab hominc callido , eoque Chriffianis inimiciflimo ha.'c oracula fuinTe confi£la , aut conlilio fimili ab nnpuiis daemonibus ita fnille refp6fa,vt rcilicetquoniam laudat Chriftum, propterea cre- dantur veracirer vituperare Chriftianos:atq, ita fi pof(inf in- tcrcludant viam falutis a:terne.in qua fit quifque Chriilianusf Suzecjuippe nocendialtutie mille formi no credunt eflecon- trarium,(i credatureis laudarious Chriftum,dumta'nen crc- daturctiamvituperantibus Chrifl:ianos : vt eumqui vtiunque crediderit,talem Chrifti faciant laudatore.ne velit cfieChri- ftianus.Ac ficquamuis abillo laudatu-J.ab iftorum t.imcndse- monum dominatu eum non liberet Chi iftus: pr«e(erfim cjuia ita laudant Chriftu, tt quifquis in eum talem credidci it. qua- lis ab eis pr§dicatur,Chriftianus verus non flt, ^'fed Phorinia- nushsereticus , qui tantummodo hominem nonetiam Dcuin nouerit Chriftum:& ideo per eum faluus efle non poffit : nec iftorumendaciloquoiud^monu laqueos virare vel foluere. Nos autem neque Ajiollinem vituperantem Chriftum,ncquc i Hecaten poflumus approbarelaudatem. IllequippetaqMain iniquum Chriftu vult credi,quem a iudicibus reci:a fcntienti- bus dicit efl^e ocGifum:ifta hominem piiffiinum,fcd homincm tantum.Vna eft tamen & illius &. huiusintentio,vt nolint ho- niincs efle Chriftianos : quia nifi Chriftiani erunt , ab eorum erui poteftate non poterunt.Ifte vero philofophus,vel potius qui talibusaduerfusChriftianosquafi oraculiscredunt , prius faciatfi pofsiJt, vrinterfe deipfoChrifto Hecateatq; Apol- lo concordent,eumq; autambo viruperent,aurambo coilau- tlent. Quod G facere potuiflent, nihilominus nos Si vitupera- tores & laudatores Chrifti,fallaces dafmoes vitaremus. Cum vero eorum deus & dea inter fe de Chrifto,ille vituperando, ifta laudando diflTentiant^profefto eis blafphemantibus Chri- ftianos non credunt homines,fi refte ipfi fentiant.Sane Chri- ftum laudans:vel Porphyrius vel Hecatc,cum dicat cu ipfum dedifl^e fatalircr Chriftianis, vt implicarcntur errore : cauf^s fampn eiufdem,ficut putat,pandit erroris.Quas antequam cx

5^4 Auguftini de ciuirate Dci

vcrbis cius exponam,prius cjusro : Si fataliter dedit Cfiriftiif Chrilbanis errorisimplicationem,vtru volens,aut nolcsde- deritf Si volens,quomodo iuftusf ii nolens,quomodo beatus? Sediam caufasip/ms auciiamus erroris. Sunt, inquit, fpiritus terreni minimi loco tcrreno cjuodam maloru daemonum po- teftati fubiedi. Abhis fapientesHebrieorum,quoru vnusiftc ctialefusfait,ficutaudifti diuina Apollinis oracula , quae fu- perius dicta funt : ab his ergo HebrcEi darmonibus pef(imiSj& /ininoribusfpiritibusvetabant religiofos , &: ipfis vacarepro- hibebant : venerariautem magis cafleftes deos , amplius aur- tcm venerari Deum patrem.Hoc autem,inquit, & di| przeci- |)iunt, & in fuperioribus oftedimus, qucmadmodum animad- uertere adDeum monet,&: illum colere vbique imperat.Ve- rum indo^ti Sc impise natura?, quibus vere fatum non coceffit a diis dona obtinere , neqj habere louis immortahs notione, non audietes & deos & diuinos viros:deos tjuidem omnes re- cufauer unt, prohibitos aute diemones non folum nullis odiis jnfequi,fed etiam reuereri delegerur.Deum autem fimulan- tesfecolere,ea fola per quasDeus adoratur,nonagunt.Nain Deus quidem vtpotc omnium pater nullius indiget: fed nobis eft bene,cumeum periuftitiam& caftitatealialque virtutes adoramus,ipfam vitam,precem ad ipfun facietes, per imita- tionem & inquifitionem de ipfo. '^lnqmfitio enim pui'gat,in- guit:imitatio deificat affeftioneadipfum operado.Bene qui- dem prxdicauit Deum par(em:& quibus fit colcdus moribus dixit. Quibus praeceptis prophetici iibri pleni funt Hebra?o- Tum,quando fanC^orum vita ^fiuevituperatur,fiuciaudatur. Scd in Chriftianis tantu errat,aut tantum calumniatur,quan- tum volunt djemones, quos opinatur deos, quafi cuiqua dim- cile fit recolere,qu^turpia,qua?decoracrga deorum obfcr quium in theatris agebantur & templis : & attendere qu^ le- gantur,dicantur,audianrur in ecclefiis,vel Deo vero quid of- ferarur:& hinc intclligere vbi £edificium,& vbi ruina fit mo- rum.Qnisautemhuicdixitvelinfpirauit nifi diabolicus fpi- ritus tam vanum apertumque mendacium,qu6d daifmones ab Hcbrasis coli prohibitos reuereatur potius qua oderint Chri- ftiani.' Sed Deus ille quem coluerunt fapientes Hebrxorum,, etiam ca^leftibus fandis angelis & virtutibus Dei , quos bea- tiffimostanquam ciues in hac noftra peregrinatioue morta- ii veneramur & amamus, facrificari vetat, inionas in lcge fua

^uam.

Ad Marcellinum Lib. xix. 515

«quam dedit populo fuo Hebrzeo , & valde minaciter diccns: Sacrificans diis eradicabitur. Et ne quifquam putaret dsemo- nibus pcffimis^terrenirque rpiritibus,quos ifte dicit minimos vcl minoies ne facrificctur efle prseceptu-.^quia & ipfi in fcri pturis fandisditlifuntdij, nonHebrarorum , fed gentium. Quod euidenter in Pfalmo Lxx.interprctes pofueriit:dicen- ies:Quoniam omnesdij getium dafmonia. Nequisergopu* taret iftis cjuidem dxmoniis prohibitu efle,cxlelHbusautem vcl omnibus, vel aliquibus facrificari efTe perraiffum , mox addidit:Nifi domino foli,id cft,nifi domino tantum: ne forte in eo (juod dicit , niCi domino foli, dominu folem credat cflc <juifpiam,cui faciificandum putct. Qupd non ita efle intelli- gendum ^in fcripturis Grarcis facillime reperitur, Deus i^^i" tur Hebraeorum,cuitam magnumtantusetiamifte philolb- phus perhibet teftimonium, lege dedit Hcbraco populo {uo, Hebrceofermoncconfcriptam,n6 obfcuram& incognitam, led omnibus lam gentibus diftamatam , in qua lege fcnptum cft:Sacfificansdiiseradicabitur, nifi domino tantum. Quid opus eft in hac eius lege , eiiifque prophcris de hac re multa perquirercimo non pertjuirere , non cnim abftrufa vel rara iunt, fedaperta & crebra colligcre, & inhacdifputationc inea ponere:cjuibusluccclariusappareat,nulli omnino nifi tantum fibi,Dcuvcrum &: fummu voluiflcfacrificarL Eccc hoc vnum breuiter,imo granditer,minaciter , fed vcracitcr «iiduTTi ab illo Dco,quem tam cxcellcntcr eorum doftiffimi prsdicat,audiatur,timeatur,implcatur,ne inobcdicntes cra- dicatio confcquatur.Sacrificans,incjuit,diis eradicabitur, nifi dominotantum : non (^uorcicgcaialicuiusj^fcdquia nobis cxpedit,vt res eius fimus. Hinc enim canitur in facris litcris Hebr^eorum:Dixidomino,Deusmeusestu,quoniam bono- rum mcorum non egcs. Huiusautcm prsclarifllmum atcjuc optimum facrificium nos ipfl fumus. Hxc eft ciuitas eius,cu- ius rei myfterium celcbramus oblationibus noftris,<jue fidc- libus notZE funt , ficut in libris pi^eccdcntibus difputauimns. Ccffaturas enim viftimas , quas in vmbra futuri ofterebant Iud*Ei:& vnumfacrificium gentesafolisoituvfouead occa- fum,/icutiamficricernimusoblatuias ., pcrprophctasHc- br«osoracu'aincrepucrediuina. Exquibusc^uatum fatis vi* fum eft,nonnulla protulimus , &: huic iam opcri afpcrflmus, Quapr^ptcr vbi noo cft ifta iuftiiia , vtfccundumfuamgra-

^i6 Auguftirii de ciuitate Dei

tiain ciuitati obedieti Deus imperet vnus & fummus , ne cul» <juam facnficer,nifi tatiim fibi : & per hoc in omnibus homi* nibusad eandem ciuitatepertinentibus atque obedientibu» Deo , animusetiam corpori atqi ratio vitiis ordinelegitimo fideliter imperet:vt quemadmodu iuftus vnus , ita coetus po-i pulufqueiuftorum viuat cxfide^^queeopcraturpcr diledio- nem , cjua homo diligit Deum , ficut diligendus efl Deus,5c, proximum ficutfeiplum.Vbi ergo noneftifta iuftitia,profc-«; ^o noii eft co?tus hominum iuris confenfu, 8c vtilitatis com-»- muniofociatus. Qupdfi noneft, vticjue populusnon cft :^fi. vera eft hccc populi definitio. JErgo nec refpubJica eft , ^uia. xcs populi nbn eftjvbi ipfe populus non eft.

L. V 1 V E S. aX TAminlibrisquosS-to^oTiAjj^-^/xocnx^/tff.} fjoceffydephi" X \l lofophia rejponforum k dmun quo opere oracula x^pollmti po- niti(fjt c£terorum deorumyex quis citaiiimm nonttuUa. b Verbum fiue ratio.^f^truncjue efl xeyi. c Miraberis autem hominum dementiam.} In antiquiihale'* tur.i\ltferaberu,-vt viiiores <Jr contemptiotes fuceret i Photinia- d Sed Photinianus h^reticus.}/y/f ^4'/ «4f«* eft in concilio Syr-* tHU. micosvt Cafitodtrui in 7'rtparata ^arrat hiftorta^ conmifufque a Sa-'

bino pojtifce ^ttcjrenft. Secutui eft dogma Padt Sumofatem hert-* tici, ita cjuidam eandem effe h/erefim exiftiment ^ tradant. c Inquifitio enim purgat.} Eft enim incjuiftuo, cju<e fj^eHat ai Ihftrationem animi^qua i{fe j'ur^atur ttnehrps ^ Lbfcuritate: ^poft- €fu::m inuenerit ac cognoutnt Deuwy ftudet eum imitart,fierp(jue fi'' miln ein^Jioceftptane Dew.

i S iue vit up. }/;; Brugenft ^ Colonienfi Itbris 'vitupetatur non le^ <litur,fed imperatur.rme^r:orefenfu .nec -vRu^ eritfi dicat -vituperatur* ProphetA enimfanHorunt ■vitam non vituperant: f d autfantie •viuere hortatur ^ tubet,autfan^e -viuetts (omendantj^ laudibui euchunti V etis» g Et ipfi in fcripturis. }Or/^e«e5 in Canttca: Dctn nomen princi- palitfr in eo eTii tx cjuo omnta , ^ per quem omnia^ ^ in ^uo omniai (juod a parte •virtutem ^ natura trina ftngulatitatn denuntiat. 5e- cundo ■vero tn loco, (y vt ita dixertm abufiue^ deos dicit fcriptura etii iHoSy ad quosfrmo Dei Jit,ficut confirmat\Saluator in £uangelth,Sed ^ c&lfftes vntutes fub hoc nomine appelLari vidcntur^ dum dicituri Detuftetit infynagoga deorum: in midio autem deos diiudtcat.Ter-' tt9 veru in loco tam non abuftueyftdfalso dijgentium damones appel-^ Uiutur.cmn dicitur : Omnes dijgentiHm damoma, Tantum Grtgenesf

Ad Marcellinum Lib. xix. 517

%^Mgu^'mut in hoc pptlmo 95 . euideter Septuagmta mterpretes pefwjfe dfcitiOmneS dtjgenttum dtmonia. 0*11 TavTic o< ^o/ -^ •flrtoy ifbnuuitni, Ndm in fjfbrtto m Pfal.96.hoc emm numero apud eos legttwr , //*«- ronymtu vertif.Ornnes dij populormn fulptiUa. h Iti rcripturisGrxcisf.icillime.V » luu 'nS KveJif uJytt. Ne<jueid inepte ^ugusUniis addit : na^n plertcjue popuU fciem tantu/r, pro Deo iohhant , ^ u ulti phtUfophorum hunc tamum Deum arhit> a t junt^ 0c CAteroYUm deorum ■virtutcs in huncretulerunty "vt docet Aiacr hitts, i Scd quia nobis expcdit.}^ Nihilnos Dco damu/s , cum reO.e -viui-. thUf.mque ipfe maior aut bratiorfit,fed bene nobfcum agttur : tta non Vobps de' eturgratia quod bonifumtiS,fcd earn nospotim Deo dcbemuf., cuim beneficinfttrTiu^ boni.

k Qua^operaturper di\c£\ioT\ein.}Caret anione ac motufuo,^ •velut vna/tlm in opera charitas non exit,iacet,languet,niortua efl,

Qua definirionc confltfr popuH & reipublicx nuncuparionem

rcftc/ibi,nonfolum Romanos, led ctiatti regnaalu

vendicare. C A P. XXIII I.

I auteiTi populus non ifto , fed alio definitur modo», velut i\ dic Jtur : Populus eft cgl-ius multitndinis ra- tionalis , rerum quas diligit concordi communionc fociatus :profe£lo vtvideaturqualisc[uirque populus fu, illa {untintuendd cjua; diligit. Q^apcunque t.imcn diligat , (1 ccc- tus clt multitudjnis non pecorum, fed rationalium creatura- i'um , Sc eorum cjuje diligit , communione concordi fociatus cft,non abfurde populus nuncupatur: tanto vtiquc melior, «juanto in melioribus: tantoque deterior , quanto eft in dete- rioribus concors . Secundum iftam definitionem noftram Romanus populus, populus cft : & reseiusfinc dubitatione refpublica . Qmd autem primistemporibusfuis, (juidvefe- quentibus populusille dilcxent , &: ^uibusmoribusad crue- tiffimas fcditiones, atque indead focialia , atque ciuilia bella peruenicns , ipfi^m concordiatrj, qua: falus <juodainmodo eft populi , ruperit atque corruperit , teftatur hiftoria: de qua iii pr^ecedentibus librismulta pofuimus • Nec ideotamenvcl ipfum non cfte populum,vel eius rem dixerim non efle rcmpublicam , quandiu manet tjualifcunque mulritudinis rationalis coetus , rerum (juas diligit concordi communionc fociatus . Quod autem de ifto populo , & de ifta republica dixi, hoc de Athenienfium , vel quorucunque Gra?coru, hoc dc Acgyptiorum, hocdcilla Babylone Afiyriorum,quandGi

5i8 Auguftinideciuitate Dei

in rebusfuispubhcisimperiavel paruavel magna tenueruft & dcalia cjuacunquc aliarum gcntium intelligat dixifle at* ^uefenfiire. Gencraliterquippeciuitas impiorum , cuinon" imperat Deus obcdienti fibi , vt facrificium non ofterat , niftr tantummodo fibi, & per hoc in iila &. animus corpori,ra-ub-» que vitiis refte ac fideliter imperet,caret luftitise veritate.

Qupd non poftint ibi veraj eflTe virtutes,vbi non eft vera

religio. CnP. XXV. ,;

Vamlibct enim videatur annnus corpori, & rati,o>, UA itiis laudabiiiter imperare , fi tamen Deo animust ' J V ratio ipfa no fcruit, ficut fibiferuiendum effeipfe Deusprafcepit, nullo modo corpori vitiifque rede ; impe-;^ rat.Nam qualis corporis atque vitioru poteii efTe mens : do-; mina, veriDei nefcia, nec eiusimperiofubiugata, fedvitio- fifiimus daemonibus corrumpentibus proftituta.-^Proitide vir- tutcs <]y as fibi habere videtur,pcr quas imperat corpori & vi- tiis ad (juodlibet adipifcendum vel tencndum , nifi ad Deuiu rerulerit , ctiam ipf« viris funt potius (juam vntutcs.Nam li- ceta (juibufdam tunc vera; & honcfia; putentur elfe virtute» *cumadfciprar. referuntur: nec proptcr aliud expetuntur;^ ctiam tuuc intiat^ ac fuperbiE funt:&: ideo non virtutes virru--' tcs,fed vitiaiudicanda funt.Sicut cnim non eft a carne,fedfu- per carnem,(]uod carnem facir viuere:uc non eft ab hominc, fed fuper hominem , quod homincm facit beate viuere : nec- foium hominem, fed etiam quamlibet poteftatem viriutem- que cieleftem.

L. VIVES. a y^ Vm ad feipfas referuntur.V Stoiciijrrtuies fropter (e dman-^^ V_> dfu putariit, ex quorii fentetivs ilUfunt : f^irtuiefcipja effe con-' t€ntAm,i^famfi; prctiu tff^i ftbi : ^ canjnafatvi effc ad bene bratec[; ■vi*- ttedum.Apnd Seneca ^ CiceYont Stoic:^'antem^quam optnione 'xjtderi 'vult Piatonn dogmatn ajiipulari. Cfcer.-^.Def^iibi^i du-^gcncrapomt fropter fe expettndoru. V nn^ quod efi m ht^ tn quihn^ comphtur fum"^ miibonit.cjuiefunt animi-aut corporis:alterum,eorum qu^ef^nt extrinfe-' (W,id ejl,tjuA mcjue ammn infunt, neque corporihufcvt paretes, libtri^ 'Otproptnquiynjt ipfapatrta.Sunt lUa c^uidefuaf^ote chara :fdeodem ; $ngenere^tn(juotlia nonfunt. Jnfementin theologieu dtj^tutatur^ %j^*t vtrtutespropterfe amanddtfint.Namy^mbrcfim affirmare njidetur in Spift.ad Galat. ^ugufiintn -vero 13. Ve trinitate ne^are. CoUeSlof ftnteihtrum & amalc^s fropter fe ait virtutei, <j> poffefforei fuifanfla

Ad Marcellinum Lib.xix. jt^

Hiffjncera dde^ationt deUflent^ ^ tamen referenda^ ad femftter-' nam bnatitudtnem. f^erttm itafunt 'vtrtutes cuwfnceptif DticontuuJ- it^yVt umare iIIm nemo pojiit^quin fummo ^ prtmo amwu loco Deurrt habeat.iNtcjHe virtutesfic amShtt propter ipfas,^uinparentem^autorem tsr magiflrtim earum VcH pltu amet. iS/ah,efefrprr oculos awantu fui ad lUum att»llunt: iiafiet^i.t^uttmfevntuteic-edat hahtre charas propterj ipfas,adiUaf(]uetotoferripe£lore , in fin m omntum Deuni peruemat Sed i^ugitji.hocloco de Gentthbi^ locjuitttr,cjuibtn vtrtu- issfiexKrnufn prccium peterem.frdidje ^ inenenarte videbanturt fin confiientia acquiefcerent,puUhemm£ ^ vera vtrtutes. Std n erat Uln primus gradtn ad oj-rogantiam.c^num aliusprxfe contemnerent.

Dc pace populi jlienati a DeOjqu;i vtitur adpretaretn populus Dei^dum in hocpcegrinuseftmundo. CAP. XXVI. Vocirca vtviracarnisaniina ell , ita beata vita ho» V^Js iTiitiis Deiisert:de quo dicuntfacrcE literiE Hebreo-t 5:^g rum: "^ Btfatuspopulus , cuius eftDominus Deusi^ pfius.Mirerigitur populusab ifto alienatus Dco , diligit ta* mcn ipfc ctiaiTi quandam paccin fuam non iinprobandam^ cjuam (juidem non habebit m fincquii no ea bcnc vtitur an« te finem.Hancautem vtinterimhabeatinhacvita, ** noftra ctiam intereihquoniam quandiu perm>xr^ ("unt ambae ciui-" tafes,vtimur <&: nospace Babylonis,exqua ita per hdem D«i populusliberarur,vt apudhanc mterim pcregrinetur. Pro- prer quod «S(: Apoftolus admonuit ecclefiam , vtoraretpro regibuseiusatque rub]imibus,addens&: diccns,vtquietam & traoquillam vitam agamuscum omni pictatc ' & charitatc. Etpropheta Hicremiasquumpopulovetcri Dci vcnturam pr.^enuntiaret captiuitatem,<3«: diuiniius impcraret,vt obedie- ter in Babyloniam ircnt,Dco fuo etiam ifta patientia feruic- •tes,monuit & ipfe vt oraretur pro ilia,dicens:quia in pace e- lus fcrit piax veftra^vtiquc interim tcmporalis, quze bonis ma« iifquc communis cft.

L. VIVES. ^O Eatuspopulus , cuiuscft DominusDcusipiius. \ PfaU ' A^i/^4. imiuo enumeratps fortun^ bonps , quA cjuidam m primo heatHudttiif locoj}atuwitynttmer^japirole,^uro , argento , fxittndis p§^' <0YibtM.,prddttSy ^ pojfptombui amplifimis atque vberriTms , tum^ f\f ucitbtti ijiarurn rerum oimittm pacatts , cnm quiett ac Utitia ^ dd < l»j«» e/»«w» <\)Mludit ^ bcotHm dixerunt fopulum cui h^c adfunt ; twxf - ' Mt^^di (lUf.D^* Tm, ^, LL

li

{^o Auguftinide ciuirarcDci

'Uiro leatUf populHi,cui$ti efi Dominuf Dem eitu, ^

b Noftra ctiam intcrcft.}<^ij/>/,»o/?n,gH<3/» mrcmno^ram. c )ilcWA\'n2ilQ.\ AUbi cajittute^wtUHi 9tfA.ioTtnt,

Vc pnc€ feruientium Dco,cuius perfeda rranquillitasin "^

. . h.ictcnaporHh vica non potcft apprehcodi. '

C A 1>. XXVI L ^'g^'^ Ax autcm noftra propi ja,& hic eft cuni Deo per fi-*. ^ifii^ cicm,<i in xreinum critGum illo 'pciTpecicm. iicd ^S^^.^ hlc /iuc illa communis , (iue noftra propria talis eft pdxvtrolariummifcriae fit potius, cjuam beatitutlinis gau^ dium.Ipfa quoqucnoftra iuftitia quamuisvcralit proptcrvc* ri boni finem,ad qucm refertur, tamen tanta cft iu bac vita, ''vt potiuspeccarorumremifiioneconftct ,quam pcrfc^^io- nc virtutum. Tcftis eft oratio totius ciuitatis Dei, tjuge pcre- grinaturinterris.Pcr omnia <juippe mcmbra fua clamat ad Dcum : Dimitte nobis tlebita noitra , licut &. nos dimittimus dcbitoribus noftris.^^Nec pro ci^eft cfficax h^c oratio ,<5uot' rum fidcs ftnc opcribus mortua cft.fcd pro eis , quorum fidcs pcr dilc6^ioncm operatur. Quia enim Deo cjuidcm fubdKa, irthac tamcn conditiouc mortali , & corporc corruptibilij ^itodaggrauatanimamynonpcrfcdc viiiisratio imperat , i* .dco.tycccllaria eft iuftistalis oratio. Nam profcftd cjuan- <juam imperctur,nequ»<^uam rine confii6lu vitiis ii,iipcraturi JE.t vti(.]ue alicjuid fubrcpii in hoc loco inhrmitatis etiam benc coniligenii,/iuc hoftibu.stalibus viftis rubdiiiftjuedominanti, vndc li non facili operatione,ccrte labili locutionc,aut vola- tili cogitarione pecccrur. Etidco<juandiu vitiis impcraturt pkMra pax noncft:quixi?i; illacjuue rciiftunt,pcriculofodcbeli lanrurprielio:& illa cjuae vidla funt , nondum fccuro trium- phantur otio, fed adhuc Iblicito premuntur impcrio. In hi$ «rgo tcnrationibus , dccjuibus omnibusin diuinis clocjuiis -breuiter diclum cft; •^Nunquid uon tcntatio cft vitahuma- na (uper tcrramfquisita viuerejua?rumat,vtdiccreDco,Dir mittc nobisdebita noftia,non ncccllchabcat, ni(i homoela- tusrNiccvcr6.magnus,fed inHatusac tumidus . cuipcriuftfc. liam rcfiftit, qutgratiam largitur humilibus. Propter «jupd •fcriptum eft;Deus fupcrbis rcfiftit^humilibus autcm dat grar tiam.Hic itacjue in vnocjuocjuc iuftiria cft:, vt obedienti Dcus -tiomini,antmu<;corpori,raMo autcm vitiis ctiam rcpugnan- ttbiisimpcrct>vcl fubigendo,vci rdiftcndo: atcjnc vt ab ipro

DCQ

Ad Marcellinum Lib. xi^. 5jr

Dco petatur & meritoium graiia:5(: venia delicioram, ac <fc acceptisboriisgratiarumadio perfoluaturvlnilia vero pace firtali quo rcfercitda, & cuius adipifcendar caufa habcnda cft ifta iuUiiia:<]uoniafanata immortalitatc atcjue iocorruptio- nc natura vitia non habibit:n'ec vnicuitjue noftru vcl ab aiio vel a fcipfo quicquam repugnafbit, non opuserii vt raiio vi- riis,qua? nulla ef unt impcref :fed imperabit Deus homini , a- nitnus corpon:tantaquc obedicadi ibi erir fuauitas 8c facili- tas,t]uata viuendi rcgnandi(juefelickas.tthocillicin omni- bus hominibus5ar<ji.ie in (lngiili<; xternum erit , ^tcrnumcjuc cffeccrtum erit:&: ideopax beatitudinishuius^vclbcatituder 1 pacishuius,ftimmum bonum cri(.

L. V I V E S. a T^Er flpcctC\-n.}Qtiaft f>er ^ieclaticn: m ^ uifionem.

X b \t p-Jiius ^ecc^tovom.^.Md^na ''nirn expartefumtnbci- m^non cjkvd bene 'vintfnmfcd qned iomrfijJorM/n ficlemm nohnft a J?eogratij.

€ Nec pro eis eft efficax ha?C oratJo. } Non alitcr, quam quod falubre futniiur a cor^ore.,mhuprod-^ em^rtuo m^mhro corpjrn : ^ hxc oraiionu p4rt>CHlu:Dinut:e nobn dcUta njfx^-a. fumt (jr nes dtmt" ttmits Aebttor.btn noJ}ris:t'i>f/re(atti) i'li«i,quitllani dtat, f>atrtfH$t:,h^ fntcu4 ^ irattti.

d Nunquid non tentatio eflvita humana \Ioh 7 f^ulgb ^egimtn: Ahlitta tfi -utia homtnu fuper terra^. 5i ^ l X x . n.,tttur *^**g**jh' tit^ 'Vt ajfaitt '3r«ea'n»e<fi» cju^jji tentormi Lcu/fScntca li'j.i6.l pijL ^tc^ui ijiu re.mi Lu(tili,inUitar<r (fijtaque ht q^^t tAClantkr , ^ :er operefd atque arditi fitrfum Mqae deorfum yt^t (^ expidttiones pc iculrfifima^ 0 'euntffonis -vtTt ftuit^pritiref^uj cafirorum.lfii quos publica qutes alcii Idboraiittbti^mollitur habet,tnrturtlltgfunt,tuti iontumeba caufa. In ^uem finem vcnturus fit exirus impformir C A 1>. XXVIII. $5Jf^^:^5^ Oruni jutem qui non pertineftt ad if^am ciuira- v''i Ki!i;KT2l -Ci^i DcijCrit e contrario mifcria fcmpiterna,qux t^ ^'^^ etiamfecunda morsdicitur:quia nec animaibi vi- fx^^^l&i "-•'^ dicenda e{t,q"ui a vita Dci alienara erit : nec >ui,t|ut)d a-ternisdoloribus fut)i??ccbit. Ac perhoc ideo* dunor ilta fccr.nda morserit : quia finirtmorte non poterir. Scdquoniam ficutmiferia beatitudini,& morsvitaf , ita bcl- lum paci videtur efTecontrarium^merito quzeritur : ficutpax;" jkibonoru finibus ^rxdicata cft atq.ue laudata,quod vcl quale

LL i

5JL Auguftini de ciuitate Dci

belluininfinibusmalorumecontiario poffit intclligf. Vc-

nim Qui hoc quaerit,attendat quidin belio noxium pcrnicio-

fBmquc fn.&L vidcbit nihil aliud efie,<juam intcr fc rcrum ad-

ucrfieatem at<jue couhiftum. Quod i^itur bellumgrauius 6c

imariuscogitaripotef}, <]uain vbi voluntas f\c aduerfa cft

paflioni,&: paflio voluntati , vt nul]iuscarumvi£ioria talc^

iBimicitije finiantur , & vbi f\c confligit cum ipfa natura cor*

poris visdoloris, vt neutrmn alteri ccdat/ Hic enim quando.

contingitifte confli£ius , aut dolor vincit , &. fcnfum morf

adimit: autDCuira pcrduransvincit, & dolorcm fanitastol'*

lir.ibiautem & dplor pcrmanct,vtaffligat:& ncutra perdu*^

rat, vt femiat : cjuia vtrunque idco non dcficit, nc poeiia ,

deficiat. Ad hosautcm fincs bqnorum & malo-

rum, illos cxpetcndos,ifi:o.scauendos:quo- g

niam per iudicium traniibunt ad illos

boni,aiiftos mali:dc hoc iudicio ^

quantum Dcus donaucrit, v^

in confequcnti volu- >

minedifpu- . .\

tabo. i

AVRELII AVGV-

STINl EPISCOPI AD

MARCELLINVM DE

ciuitate Dci>

L 1 n E R -^ ^v.

Qupi qu3miiis in omni temporc Deus iudicet, fn }\o< tamen lihto de Douiffimo ctus iudicio eft proprie difputAndum.

CAP. I.

E dic vltimi iudici)Dd,quod ipfc donaucrtt locutuii,eumqu€afierturi aduerfus impios & increduloSjtanquam in a^dificij fundame- :o prius ponere telHmonia diuina debemu^. Qnibu«;(jui noluntcredere, humanis ratiuri-» culi<; faWis atquc f^illacibus contrauenire conantur.aa Ii jc vt aur aliud fignihcare contendanr , ^uoA adhiNetur feftinionium dc literisfacris,aut ommno diuiniruV efle diclum negent, Nam nullum exifliino efTe tTtortaiium». <]ui cuinca ficutdic^j fuiitintclle^:erit , & afummo ac verb Deoper anim^s faii^las dittaeffecrediderit , noncw ccdat prqueconfentiat-.fiue id eriam ore fateatur , fTue' aliquovitio f iteri crubefcat, aut metuat : vel etiam peruicacia fimilluna, infaniap, id<^uod falfum Cx^q nouit autcredit, contra idquod verum eiTe nouit autcrcdit, etiamcontcntiofidnnedefen- dere moliatur. Quod ergo m confeffione ac pro.fen>one tc- net omnisecclefiaDeiveri, Chriftuni de carlocvTc vcntu- rum ad viuos ac mortuos iudicandos,hunc diuini iudicij vlti- mum diem dicimus,rti efV noutffimuni tempus.Nan» per cjuot dies hoc ludicium tendatur , inccrtum eft: itdk fcripturarum morc faadarum,dicm ponifolerepro temporc,nemo <juiil^

LL s

JJ4 AuguftinideciuitatcDci

lasliferas^juainiitetnegligenrcr legerir, nefcir.Idcoautcm cumdieiudicij Dci dicimus , addimusvlriniuvelnouifsimii, quii & nunc iudicat,& al> humani generis inirio iudicauir, di- mitrcnsHcparadiro,& aligno vita? Teparas primos homincs pcccati magni perpcrratorcsjmo crKim quandp angelis pec- canribus no pcpercit.cjuorum prinCcps homincs a feipfb fub- ucrfus inuidendo lubucrrir, proculdubio iudicauit. Ncc fmc illiuj alto iiftibc]; iudicio,& in hoc acrco cseIo, & in tcrris,& 3«einona & hominum mircrrimavita eft , erroribus^runif^i plenjfsirna.Verurn etfi nemo peccafTcr^non finc bono reftb- que iudicio Dcus vniucrfam rationalcm crcaruram pcrfcuc- rantifsime fibi domino fuo coh;3Crcntcm in aeterna bcatirudir nc rerincrer.Iudicat eriam,non folum vniuerfalirer dc gencr rc dasmonum atcjuc hQminum,vrmifcri finr proprcr primo- ruin merirum pcccaroru-.fcd criair» de fingulorum opcribus propriis,qu2e gerunr arbirrio voluntatisNam &d2E'moncs nc ti)rijueaniur,prccatur,necvtiquciniuite vel parcitur eis,yfl pro fua quique improbitarerorqucnrur.Et homincsplerunqi aperre\fcmper occulrc luuntpro fuisfadisdiuinitus poenas: fiucinhacvi.ra, (iuepoftmortcm,quamuisnullus hominuin agat reftc,nifi diuino adiuuctur auxilio: nullus dsmonum a- catinique\v)ifi diuino codemque iuftifsimo Dcimdicio per- rniftatur. Sicur enim air Apoilolus : Non cft iniquirasapud Peum.Et ficur iprealibidicir; Infcrur.ibilia funtiudiciaDei, & iriueftigabilesvjycius.Non igiryr in hoc librodc iiUspri- mis nec de iflis inediis Dei iudiciis , fed de ipfo nouifsimo iur <iicio,quantum ipfe tribuerit^difputabo ; quando Chriftus de caelo vcnturus cft: viuos iudicaturus & mortuos. Ifte quippo diesiudicij proprieiamvocatur, ecquodnullusibicrir * imi- pcrirje querel* locus , curiniuftus ille fir fclix , A cur ■ iuftusilleinfelix. Oinnium namqueruncnon nUi bonoi-um vera & plenifsima feliciras,& pmniinn non nifi maloruir. digna & fumma infelicitas )it.

apparcbi

5J5

10 ANNIS L OD O VICI

VIVIS VALENTINI IN VIGESIMVM LIBRVM

Dc ciiiitarc Dei , Diui Auicljj

Au<iu/lini Comnicn-

uua.

!f

'vnquam maln vera continnunt bondynec bonu vera mala : cjuod ttiam [i hona illa ^ wala vocjndafint , qu^c ipft putant^ id nonfme maximn ca fisfiiy cfuas if>fi quu;'t nefiant , rfrum ordtnem tnfam tudtcipi ftti$ iumnantin indtcto Chrifti ihi demum ncc vcra necjicia bona ruenimt, mft honn:r^ec vllpt malu tlln^rementur prxter malos ; idque aperte x>t omn-sconjpiciant.

De varict.ite rerum humanarum,cui ron potcft dici dceiTc iudiciutn Dcijquamuis ncqucat inucftigan.

CAP. 11.

^^'■'f^ Vncaotem S: malaafquoaniino ferredircitniis^qu^ ^';|C;>SS / patiunrur &: boni : &: bona non magnipencicre <]ux kllsS^ aciipifcunrur &; niali. Acpcr hoc eiiaminhis rcbus* in ijuibus nonapparet diuina iuitiria ^falurariseft diuina do- 6ti ina. Nefcirnus cnim quo iudicio Dei bonus ilJe (u pjnpcj-, malusilleru diues: iftc gaudcat ,<juem pro fuis pervv!ri<;mo- ribus cruciari dcbuiHc mcrroribus arbirramur: conn iftetur illc , qucm vira laudahilis gaudcre dcbuifle perluadet : cx- car de iirdicio, nonrjlum inulrus , verumetiam damnarus innocens,aurini>^uirate iudicis prcilus.autfairisobrutus telH- moniis:econtrario fceleftus aduerfarius eius, non folum im- punitus , verumetiam vindicatus infulrct : impius oprime va- leat , pius languore rabefcar. Laiiocineurur fanirsimi iuue- nes:&: qui nec verbo quenqua ledere porucrunt,diuerfa ti^^jr- borum atrocitate afHTigantur: infanres vtilcs rcbushumat nisiminatur? morte rapiantur: & qui vidcmur ,nec nafci de* buiflc , diutifiime mfuper viuaat; plenus criminibus fuWi»

LL 4

55^ Augirflini de ciuitare Dei

Itictur hononbus,& hotlnincrh fme querela tenehrs^ ignohfr litatisahfconddnt: & c^etcra huiufmodi, qiiie quiscolligat, quis enumeretfQuse fi habcret in ipfa velut abfurdirate con- ftantiam,vt in hac vita in qua homo, ficut faccr pfalmus elo-r ,quitur,vanitati fimilis faftus eft,& dies eius velut vmbra prxr tei-eunt,non nifi mali adipifcerentur tranfitoria bona ilb sn- <jue terrenatnecnilihoni ralia pateretur mala,pofl'ct hocrcr ferriad iudicium iuftum Dei,vel efiambenignum-.vt quinon erant allecuturi bona arterna,qu2e faciunt beatos, his tempo- ralibusjveldeciperenturpro malitia fua,vel pro Deimiferi- CGrdiaconfolarenturbonis.' & quinon erantpaflTuri stttrn^ ?ormenta,temporaiibus,vel pro fuisquibufciiv.jae , vel quan- tuUrcunque peccatis afliigerentur , * vel propter implcnda^ virtutesexercerentur malis. Nunc vero quando nonfoliui^ ^nmalofunt boni , &inbon0mali, quod videtur iniuftum; yerumetiavnplerunque,& malismala eueniunt, & bonisbo- na proueniunt-.magis infcrutabilia fiunt iudicia Dei , & inue- ftigabiles v^a^illius. Quamuisergo nefciamus quo iudiciq Deusifta,velfaciat,velfieririnat lapud qucmfumma virtus cft,& fumma fapientia , fummaquc ruftiria , nulla inlirmitas, nuUa temeritas,nullainiquiras:falubriter tame dicimus non magnipendere, feubona,l'eu mala, qu;jevidemus efle bonis malifque communia:& illa bona quiErere,qua? bonoruin: at- queillamala maxime fugere, qua: propria funt malorum. Cum vero ad illud Deiiudicium venerimus.cuius tempus iam proprie dies iudicij , & aliquando dies domini nuncupa-t tur, non folum qujpcunque tunc iudicabuntur , verumctiam quaecunqueab inirioiudicata , & qucecunque vfque ad illud tempusadhuc iudicandafunt.apparebuntefleiuftifsinja. Vb^ hocquoqucmanifeftabitur,quam iuftoiudicio Dei fiat, vt nunctam mulra,ac pene omniaiuftaiudicioDei fenfusmen- tef(ii\e mortalium lareat:cum tamen in hac re piomm lideii^ pon lateat,iuftum cflcquod li^tct.

L. V I V E S.

aT rElpropterimplendas virtutes. f Vthaherentqt*» virt^

V exercitatit 'uires^neruos,^ robt& fttfmret ^ffHofa emm efi vit'-

titif<ju<tfi cejfatdanguefiit,^ c^u igms^ quimfi quod a^at inuenit , ex-"

fif^mfur, Sin eMercedtuf itdHetfiforiMnafiatHy habet quo ahfdlm^

Ad Marcellinum Lib. xk. 5^57

Qui<l in libro Eccltfiaftcs Sjlomon de his qua: in hac Vita , & bonis & malisrunt communia difputarit. CaP. tll.

^'^^^fjB F.mpe Salcmon rapienrifMmus rex Ifrael , ijni re- ^jK^I? ^nauirin Hicruralem *]ibrum qui vocatur hcclellar feHllfi ^es.& a ludjeis quocjue haberur in lacrarum canonc lircraitun/iccxoiTuscft:^ Vanitasvaniratum dixit E<:cle(ia- ftes-.Vanitas vanitatum,& omnia vanitas. Qujc: homini abun- dantia in omni laborcfuf^cjuo laborar fub (ole ? Et cum cx hacfcntentia connedererca?tera , crnnmcinorans^rumnas crroreTque vitzehuius, &: euanercenres interca temporum l:iprus,vhi nihil iolidum,nihil ftabileretinctur : in ea rerum vanirarefub fole , illud criam deploratquodammod© , (juod cum/ir abundantia fapientiiE (iiper infipientiam,*^ licut cft abundantia lucis fuper tenebras, fapicnti(c|uc oculi hnt in capitcipfius,& ftultusin tenebrisainbulet,vnusramenincur- iiisincurrat omnibus vtique in hac vita (qua^fub folcagirur, fi^nihcans videlicet ea rnala , qua? bonis & malis videmus eirccommunia.Dicit ctiamillud.quod&boni parianrurma- la tanquam mali hnt,<3«: malifancpiam boni (int adipifcantur l>ona,ita locjuens:Eft, inquit, vanitasqua' faftacft fuper ter- ram:quia funt iufti fuper quosvenit quafi faftum impiorum: & funrimpij, fuper qtios vcnir licur fa^tum iuftorum. Dixi qifoniam hoc quoque vanitas. In hac vanirarc , cui q:iantum i^uis vifum cft.iatimanda! . totum iftnm librum vir fanientif- Hmusdeputauit: non vtiqueob aliud , nift vt eam viram dc- /idercmus.qu^ vanitarcm non baber fub hoc folc, fed vcrita- tem fub illo.qui fecir hunc f )lem:''In hac ergovanirate,nim- quid ni/i iufto Dti rc^coque iudicio fimilis eidem vanitati fji- dus vanefceret homorln diebus ramcn vanitatis fuar intereft plurimum, vtrum reJiftat,an obteperet vcritati , 3c vtrum (»t expcrs veije pictatis,an particcps:non propter virx huius vel bona acquirenda , vel mal^viranda vanefcendo tranieuntia, fcd propter fururum iudicium,per quod erunt& bonisbona, & nialis mala,fine finc manfura. Denique ifte lapiens hunc librum (ic conclu(it,vt diceret : Deum timc, &. mandata eius cuftodi,quia hoc cft omnis homo : quia omnc hoc opus Deus adducetiniudiciumin omnidcfpefto, iiuebonum ,(iuema- lum.Quidbrcuius<vcrius,falubriusdicipotuitf Dcum.iuquit» limc,& madata cius cuftodi : quia hoc cft omnis homo. Qui- ^anquc cnimeft hoc , eftculios vtique mandatorum Dci;

LL j

5j8 Aiiguftini dc ciuicate Dci

^uoniam qui hoc no eft,nihil eft. Non enim ad vcritatis iina- g,incm reformatur,remancns rn rimihtudiiie vanitatis. Qiiia omne hoc opus,id cft quod ab homine fir m hac vita,riuc bo- num, fjue malum, Deus adducct in iudicium , in omni dcrpc- fto,id eft in omni etiam <jui coiiicmptihilis hic videtur,& id- co nec videtur-.quoniam Deus& ipfum videt,ncc cumdefpi- cit,nec cumiudicat,pra*terit.

L. V I V E S.

aT Ihnimqui vocaturEcclefiaftes.V H '^c efi ,condonator j <^utm

JLjWm/^ fjebr^orum cottfcrtptum a'j loferum in foenitentta vit^

jla^niofe a^£ uc impid. i_Alij ilicunt,<^uum fptritu prophetKop^ auide-

' ret diutftonem regnifuhfub Rob amfiUofuo^ adduciwn m cont.mpturm

vtTiabilu ■vanitatit,

b Vanitas vaniratum > Sic feptuaginta interpretutifunt: csteri ve^ ♦ o.-ut f-ltcrony-nm ait^ATfj2i «Tfta» . hoc cTi vapor fumt ^ aura rc- nuifyqux ctto refohntur,

c Siciit eft abundantia lucis fuper tenebra<:.> Tantum ahf.uUi" ttafapientia abefl.cjuantum a tenebrn dies ^fol. d In hac er^o vanirate.V f^ tanta^vamta^e mens hominum , nifia Deo edoceretur^-vanefccret fdfd<y,fumeret pro -vvm, aut profc^lopecca jM abjumiretur,(^ ■vilutfumtif m mortefccunda euamJa contahefceret,

Quod ad diflerendum de nouiOimo iuHicio Dci , noui primum tefta- mcnti^acdeindcveteris tcftimoniaprolaturus lit.

C A P. 1 1 1 I.

Vius iraqucvltimi iudicij Deireftimonia de rcripru- risfanftis qu;r ponere inftirui, prius cligenda funt ^ de libris inftramcnti noiii , poftea de veteris. Quam- uis enim vercra priora (inr tempore , noua tamcn antc- ponenda funt dignitate : quoniam illa verera przeconia funt nouarum. Noua igitur ponenda funt pwus^cju^ vt ftrmius probemus , affumentur & vetera. In vetcnbus habcntur Jex & prophetia; , in nouis Euangclium & Apoitolica: li- tero'. Airaurem Apoftohis: Per legem enim cognitio pec- cari. Nuncaurem fine lege iuftiria Dei manifeftara eft , re- ftificata per lcgem & prophetas : iuftitia autem Dei , per fi- «lemlefuChriftiin omnesqiiicrcdunt in eum. Haec autem iuftiria Dei ad nouum pertinet teftamentum, & teftimonium haber a vereribus libris,hoc eft, a lege & prophetis^ Prius er- go ipfa caufa ponenda eft,&: poftea teliesintroducedi. Hunc &' ipfc lefus Chriftus ordine feruandu eftfe demoftrans : Scri-

y bl

Ad MarccUinum Lib. xx. 5^9

ba. inquit,eruclirus in rcgno Dei,fiinilis eft viro patrifamilia? proferenti dc thefauro Juo noua & vEtera. Non dixit vetcra ik noua: qu6JvticjuecIixi(ret , nih maluiiTet nicriiorunior» dinem feruarc quam temfiorum. Q^iibus rcntciu"' • Domirn r<lua'oriv dio»nuni i'i<iicium futurum io finerecil dfcU tur. C A l». V.

Rg o ipfe Saluator cum obiiirgarct ciuitates,in cjiii» )us virturesmagnasfecerat , nequecredideraiu, Sc

eis alienigenas anteponcret: * Veruntamen. inquit, fdico vobis , Tyro *: SiJoni rcmiriuis Crit in die iudicij quam vobis. Et paulo poft alreri ciuir.itr. Amen, inquir, dico vobis,tjuia rerra- Sodomorum remifTius erit m die iudi- cijquam tiSi. Hic euielentifrmic prxdicat dicm iudicijeflc vcnturum. Etalinloco:Viri Niniuirx.infjuir.rurgent m ludi-p cio cu gencratione ifta:& codemnabunt eam; quia pai.jrcn- tiam egerunt in pra^cicatione lon^.''^ ccce plus (jium lona Iiic.Regiiia Auftrifurget in iudicio cum generarioneil^ta,^: codenabit eam:(|uia vcnit a finibusterra.' audire fapientiatn Salomonis,& ecceplusquam Salomo hjc.Duashoc loco res dicimus: &: veturum eflc iudiciu,&:cii mortuoru refurref^io- ne venturum .DeNiniuirisei.im& rcgina Auftriquado h^c dicebatjde mortuis hne dubio loquebatur,quos tamen in die iudicij rcfurrcduros eflcpra?dixit,*^Ncc ideodixitcondem- nabut,quia &. ipfi iudicabunt, fed quia ex ipforum compara- tione ifti merKO tiamnabjjtur.Rurius alioloco, cu de homi» nu bonorij & malorii nunc permixrione,poftei fepararionc, qucP vriquein dieiudicij furura eft,loqucretur,adhibuit fimi'- litudine de tritico reminato,&: ruperfeminafis 2izaniis,eatn- que fuis cxponcns difcipulis^Qu^i icminar, inquir, bonum fe- men, eft fiiius homiMi",:.iger,autcm cft hic mudus:bonu vero fcmcn hi funt fiiij regni : zizania aure hj fihj funt nequa. Ini- micus autemqui feminauit ea, eft diabolus. Mefl*isautecon- fummatio feculi,meftores vero angeli funt,Sicut crgo coili-' gunturzizania,&:igni comburuntur: ftc erit in cofummatio- nefeculi.Mittet fiiiushominis angelosfuos, &:colligentdc regno cius omnia fcadala,& eos qui faciut iniquirate, &. mjt- tent eos in caminu ignis,ibi erit fietus &: ftridor dentiu. Tuc iufti fulgebut ficut Sol in regno patriscoru. Qjui habet aures audicndi,audiat. Hic quidem iudiciu vcl dicmiudici^ no no- tninauiCjfcd multocumclarius ipfis rcbus expreffit,& in iinc

54^ AuguftinidccimrateDei

^cnli futurum efTe pra?dixk.Irem difcfpulisruis ; Amen,nv ^iiit,dico vobis, qaod vosqui feGiiriclHsme, in regener»Tio-' ne,cumrederiitfiliushominisinfcde maiertatisfuae , fedebi^ tis &. vos fuper fedes duodecim, fuclicantes duoidecim tribuS Ilrael. Hinc drfcimus cum fuis dtfcip'.ilis iuilicaturum lefimK Vnde & alibi ludsjs dixijrSi ergo in Eeelzebub ciicio divmo nia,filii vcftri in (juo eiiciut.jdeo ipfi iudices vcftri prut. Nec q,uoni2fupcr duodecim fcdes feffuros ellc arr, duodecrmfo- los homines cum ipfo iiitlkaturos putare debemus. Duode- f)ario<]uippenumero vniucrra (^ust-da (le^nificata cftiiKiican- tiumultitudo propterduaspartesnumciifeprcTrarij ,<juo ft- gnificatur pleruque vniuerHtas^cjua? dux partes,id eft, trid & quatuor,altera peralteram muhiplicatae duodecim faciunt. Na &: quatuor ter,&: tria quater diK)decim funt:&' fi <jua alia fiuius duodenari) numeri,<^u^ ad hoc valcat,ratio repcritur. Alioquin quoniam in locum ludje traditoris ApoftoluMat- thiam legimus ordtf>atum : Apoftolus Paulus , qui plusillis omnibus laborauit,vbind iudieadum fedeat, non habebif.cjui f>rofc(n-(Vcum ajiis fanftis 7id numerum iudicum fe pertinerc demonftrat,cumdicir.Nefcitis(juia angclosiudicabimosfDe ipflsquo(jueiudicadi^in hoc numero duodenario fimiliscaa ia eft.Non enim quia didum eft, ludicmtes duodecim tribus Ifracljtribus Leui,<jua: tertiadecima eft,ab eisiudicanda noi> critiaut folu illum populu,non etiam c^ctcrnsgentes iudica- bunt.Quod autcm ait,in legcneratione , procujdubi() mr r- tuorutr» refurreftionem nominevoluit regenerationi^; intel- ligi. Sic enim caro noftra regenerabitur per incorruptione. oitemadmodum eft anima noftra regcnerata per fide. Mul- ta prancreo,qua? de vltimo iudi^io ira dici viticntur, vt dili- gcurerconfiderata reperiantur ambigua , vcl magisad aiiud pertihetiaifiuercilicet ad eumSaluatoris »duentum,<]uo per t«rum hoc tempus in Ecclcfia fua venir, hoc eft, in mcmbris fuis-particularim ar<]uepau)athn, quonia tota corpus eft cius fiucadexcidiuterrena: Hicrufalcm ; (^uia &: deillocuml©'- <^uirur,plcruncjuc fic loquitur ta<juam de fine fcculi,3t(^ue de illo die iudicij nouiflimo & magno lotjuatur , ita vt dignofci nonpoffitomniiio, nift ea<]u£e apud tres Euangeliftas Mat- thipum, Marcum,& Lucam de hac re fimiliter difta funt, in- ter fe omni.i conferantur. Qjuedam <]uipp'e alter obfcu- rius, alterexplicatpianius : vtea^juaeadvnam remperti-

neQt£&

AdMarcellinum Lib. xx. 541

«cntiadicuntur, apparcatvnde dicantur. Quod facerevr-?

cnncjuccurauiin quadam epiftola , quam refcripfi ad bcatac

memoria? virum Hcrychium Salonitanse vrbis Epifcopum,

cuiuscpiftoiaf titiiluseft^lc finercculi.Proindciamilludluc

dicam , ^ar>d iu Euangelio fecundum Matthsum de Tepari-

tionc bonoruiTj d malorum legitur periudicium pr^tfenrif-

limum atque noui{Timuin Chrifti. Quum autem venerit, fa-

^uit,filiu«;hominis in maicftate fua, & omncs angeli cum co,

tunc fedebit f upcr fedem maieftatis fuac-, & congrcgabuntiur

antceum omnesgenies *: feparabit eosadinuiccm,ficutpa-

ftorfegrcgat oues ab hoedis. Ht ftatuct oues quidem a dextris

fuis,h(Jtdosautema<iniftris. Tunc dicctRex4iisquiadextris

cius erunt. Venirc bencdidi patris mci, poffidcte paratii vo-

his regnum a conftirutione munfii. Efuriiu emm , & dediftis

inihi manuucarc Jitiui, & dediftis mihi bibcre: hofpes cra,&:

<ollcgiftisme:nudus,& coope'ruiftisme:infirmus, ik vifuaftis

nic:m carcere eram,& vcnilUs dd mc.Tunc refpondcbunt ci

iufti,dicentes:Dominc,c|uando vidimuste cfufieutcm»&: pa-

tumus: fitientem, 3<. dedimus tibi potum.' Quando autem te

v>idimushofpitem,»ii: coUcgimustcfAut nudu, &i coopcrui-

inus tcf Aut quandote vidimusjnHrmum, autin carcere,<S(:

yenimusadtefEtrefpondetYsRcxdicctillis: Amcndico vo-

•bis, ^uandiu vnifeciitis de his fiati ibus meisaninimis , miht

feciitis.Tunc dicet,inquit,«5t hi'^ qui a finiftris cius crunt J)if-

ccditc a me maledidi in igncm 2erernum,<jui paratus e(t dia-

bolo &angcliseius Dcinde fimiiiter ctia his enumerat,quo(J

illa n6fecennt,i^u2e dextrosfecirte meuiorauit.Similiterquc

jntcrrogantibus , quando cum viderintin horumindigcntia

conltitutum : <juod minimis fuis fa^um non cft , iil>i faftum

uon fuiilc refp»ndet,(ermonemque concludcs: Ei hi,inquit,

in (upplicium seternum ibunt,iuftiautcm invitamzetcrnam.

ioannes vcro huangclifta apertifiime narrat cum in refurrc-

iVione mortuorum futurum praedixifte iudicium.Cum cnim

4ixiiret:Nc<jueenim pater iudicatqucncjuani , fediudiciura

omncdedirfijio, vt omneshonorifipent^lium , ficuthono-

rificant patrem. Quinon honorificat filium, non honorificat

|)atrcm,<]«i mi(itillum,Protinusaudidit: Amen amendico

vobis,cjuia<jui verbum meum audir,&: -ci-cdit ci qui me mifir,

liabet vitam a?tcrnam: & in iudicium uon yeniet, fcd tran(iet

i mortc ij^ vitain £e<;« hic dixit fidclcs {uos iii iudicium doh

54^ Auguftini de ciiiitate Def

Vcnirc. Q£omodo crgo pcr iudicium fcparabunrur a maliSy & adeiusdcxtram ftabunt , nifi <juia hocioco iudiciumpro damiiationc pofuiri^In tjle (juippc ludicrum non venicnt,<jui audiuntverbumcius, & crcclunt ciquimilitillum.

L. V I V E S.

a^t TEruntamcn,5cc. Ty»'*^ ^ Sidoni.V Tyrw ^ Sidon vrbet

V fuiit maritimx m thoemcta. h Etecce plusqiiim lonahic.V^if^w» esi pronomenjfed ad^ «ttrhtHin^tluafihoc loio osJ^.

c Ncciuco aixit condemnabuiit.]' Et condemnare dicuntHt accufatores reurtif {Hmpvf eorttm at.cufat*6nemeoademnaiur.liuag9 ejihdscfumpta deforo.

Qijx ncprimarefuircftio,au3tfecund3, CAP. V I.

Jjfpx^ Eiode adiungit & dicit: Amcn amen dico vobis^ iPWf quia venit hora, &. nunc cftjtjuando mortui audicnt g^^ vocemfilijDci : & cjuiaudicrinr viuent. Sicutc- nun p^rer habet vitam m rcmctiplo , fic dedir & filio habe- rcvifamin remetipCo. Nondum de fecunda refurreftio- fieddeftcorporuir» locjoitur , tjua? in fine futura cft , fed <te prima , <ju2e luinc eft. Hanc quippe vtdiltingucret, ak: Vcnit hora, & nunc cft. Non autem coipormn , ftd a^nitr^a- rum eft, Haben» enim & anitnae mortem fuanl m impietate atc|ucpeccati';. Secundum quam mortem mortuifunt, def quibustdem Doniinus ait : Sine mortu»s fepelire itjortuos luos : vt fcilicct in anima mortui , in corpor^morruos fepe- lirenr. Propterifto» ergo impictate& ini<juitate in anima 3niortuos:venir,inquit,hora, & nunc cft ,quando morruiau-^ <iientv«^cem fi;i)-Dei.& quiaudierinr, viucnt. Q.ui audierint «jixitttjui obcdiei ii>r,cpii crcdidermt,& vfcjuein finem perfe* iteraucrint. Necfccrrhk vllam dttfercn'iam bonorum & malorum. Omidbus enim bonuni cft audirc voccm eius , & viuere ad viram pierarisex impicryrismorre tranfeundo.De oua morreait Apoftolus: Ergo omi^es mnrtttifiint,& pro o- fnnibus mortuus eft vnus : vt cjui vnmnt , iam non fibi viuanf, fedeicjui proiplis morruuse{i,&; refurrexit, Omnesiraque morruifuntit) peccaris.nemine exccptofiuei-n originalvbus /iuc criam volunrate addiris:vel igno» ado vd-fcitndo^vel fa- ciendo quod iuftum elh & pro omuil>usm<>rtuis, viuusmor- «1«« eli vnus,id eft nullum habcns omnino pcccatuni : vt cjui,

pcp

AdMarcellinum Lib. xx. 545

pcr rcmifiioncm pcccatorum viuunt, iam non fibi viuant,fc4 ci qui pro omnibus mortuus cft propter pcccata noftra,(Sv: rc- furrcxit propter iuftificationcm noftram: vt crcdetcs in cum <jui iuftiticat irapium, cx impietatc iuftificati,tan<juam cx mortc viuificati ad primam rclurreftioncm , * <jua! nunc cft, pcrtinere poilimus: ad lianc enimprimam non pertincnt, nifi<jiiibcaticrunt in artcrnum : a J iccundam vcro,dc<jua mox locuturus cft.&bcatos pcrtiucrc docebit,& miieros.Ifta «ft mifericordiiE : illa iu«licij. Propter cjuod in Pfalmo fcri- ptum eft : Mifcricordiam & iudicium cantabo tibiDomine-. Dequoiudicio conlcqucnter adiunxit,atcjucait : Etpotcila- tcm dedit ci iudiciu facere,<juia filiirs hominis cft. Hic oft«i- ^dit, <|uod in ea carnc veiiiet ludicaiurus, in qua venerat iudi- candu5.Adhoc enim air:<]uoniam filiushominiseft. Ac dcin- de.rubiungcnsvodcagimus: Nolice ,in<juic, mirarihoc,<cjuia venicthora , in qua omnescjui in nionumcntis funt , audient vocem hlij Dei : & procedeni <jui bona fccerunt in rtfurrc- £)ioncm vir^qui vero mala egcrunt,in refun ciftioncm iudi- cij. Hoc eft illudiutiicium,<juod paulc) ante , ficut nunc,pro damnationepofuerat,diccni:Qui verbum meum audit,<3c credit ci cjiu mi(it mc , habct vitam ;£tcrnam , & in iudicium iion venic*, fcd tr^ndc a morte in vicam,idcftpertincndo aci primam rc(urrc(fiionem jCjua nunc tranfitur a mortcadvi- tai"n,indamnationemnonveniet, cjuam figtiiricauit appclla- lione iudicij, ficux eriam in hoc io^;o, vbi ait : Qui vcrc) mala €geruat,in refurrc£^ionemiudici),id eft damnatiouis.Refur- gat ergo in prim.^,cjui non vult in fecuda rcfurreitionc danv- ijari. Venir enim hora , & nunc eft , quando mortui audieiu vocemiilij Dei : & q^ui audierintviuent , ideftin <lamn«itio- jiem non vemet, <\nJ^ fecunda mors dicirur:in quam-mortcin poft fccundam,<jui*corporu futura cft,rcfurrcctioncm praj- cipitabuntur,qui in prima,<juiE animarum eft non refurgunt- Venicc enim hora, vbi non ait,& nunc eft - cjuiainiinefcculi €rit,hoc eft in vltimo Sc maximo iudicio Dei,quando omnes xjui m moniimentis funf,auuient voce eius &: proccdcnt. Noa dixit,<juemadmodum inpiima : & cjuiaudierintviucnt. Noa .cnim omnes viucnt,ea fcilicet vita,<ju^ quonia beata eft,fol« vita dicenda eitNam vticjue fine qualu;un<juc vita nc'> poiTcQC audire,& de monumerisrcfuigeutc carn€ proccdcrc. Quaic ;jutc non omaes viueni, in co ^uod ic-^uitur,docet:Qu> baua.

544 Auguftini dc ciuitatc Dei

inquit, fecerunt , in ^crurredHonem virse , hi funt (jui viuenitt ^uiveromala cgerunt, in refunc^ionem luiiicij.hifuntqui non viuent:cjuia (ecuda morte morienTur. Mala tjuippe ege-i- runt,quonijm male vixerunt:male aute vixerunt , quia in pri*- ma,^ua; nunceft,animarum refurreftionenonreuixcriit:auC in eo tjuod reuixerat, no in fine vlq; mafcrunt.Sicut ergo dug funt rcgencrationes de quibusiam fupra locutus fum,vna fe»- cundum fidcm,que nunc fir pcr baprifmii: alia fccondum car^ nem , «^u^efietineiusincorruptionc atqueioimortalitatc pef iudicium magnum arque nouifsimum :ita funt & refurre^. ^iones du^ : vna prima,quiE nunc eft, anim3rum,qua; venirc non perraittitinmortem fccundam taliafccunda, tjujenunc non cit, fcdinfeculi finefutura efl::nec animarum , fed cor* porum eft , <ju£e pcr vltimum iudicium alios mittet in fecun*' clam mortcrajalios in eam vitam qutc non habet mortcm. ^ L. VlVtS. r v

a A Dprimamrefurreftionem^ipasnunccftanimarmti.J ./j^ In iiliis Ithrvf non adfcrtbitur animarum: nj^frrfan addnum efi^ •yt inteUigeYetur^ cfua efi hxc noTira refurre^io : ram tHa poTirema eH corporum , hxcprima efi animartim , cum ex cafupeccamumfurguut. Sic paulh po(i : A morte animatum ad -vitam 'Virtntum.in anticfHUi U~ brn tawwn U^itur a morte ad vitam. Sed illa -T^idemur uddita txpO'^ nendigratia.

De duabus refurredionibus,&: de milleannis,quid in Apocalypfi •

loannisfcripjrum fit, &€juid de eis rationabiliter ^ u

fentiatur. C AP. V I [. ■ , ,• ..-,

Bf^^^ E his duabusrefurre£^ionibtisideta loannes Euanr jfips 7)) geUfta in eo libro qui dicitur Apocalypfis , eo^mo*. ^^^^^ do locuiuscft, vtearum prima a qiiibufdam noftri* non intelle£la , infupcr etiam i\n quafdam ridiculas fabu- las verteretur. Ait quippein libro inemorato loanncs At- poftolus:Et vidi angelum dcfcendcntem de ca^lo, haben-^ tem clauem abyf(i , 6c catenam in manu fua , & renuit dra- conem illum ferpentem antiquum , qui cognominarus cft diaboius, & faranas , & alligauit illummille annis^&mi* iic illum m abyilum , dc claufit : ik fignauit fuper. dum^ vt non feduceret iamgcntes, donec finianiur milleanni: poft h:£c oportet cum folui bieui temporc. Et vidi fedes, & fedentcs fuper eas , & iudicium daium cfi: illis : &: animas occifovum proptcr tcftimoniijoj Jefu , & propier vcvbu Dck

AdMarcellinum Lib. xx. 54J

Et fi qui non adorauerunt beftiani,nec imaginem elus , ncc acceperurinrcriprionem in fronte autin manu fua., Sc regna- iierunt cum lefu mille annis-.relicjui eorum non vixeriir, do^ nec finiantur mille anni.Hiec rcfurredio prima eft.6i'atus& fanftus eft,<jui habet in ha c prima refurredione parte.ln ii}is fecunda mors non hab>etpoteftatein,redcrut facerdotesDci & Chrifti,& regnabut cum eo mille annis. Qui propter hzec huiuslibri vefba primam refurrcftioncm futuram fufpicatl funt corporalcm , * inter caetera maxime numero annorutri niillepermotifunt,tanquam oporteret in fandlis eo modo,^ veluttantitemporis fieri fabbatifmu , vacationefcilicetfan- fta poft libores aniiorum fcx mil]ium,ex cjuo creatus eft ho- mo,&: magni illius peccati merito in huius mortalitatis ^rii- nas de paradifi felicitate dimiflus eft , vt cjuoniam fcriptumi fcft:VnusdiesapudDominum (icut milieanni, & millc anni (icut dics vnus : fexannorum millibus ,tanquamfex diebuj implctisjfecjuatur vclutfabbatifeptimusin annis millc po- ftremis,adhoc fcilicet (abbatum celcbrandum refurgenti- bus fanftis. Quii* opinio cflct vtcunquc rolerabilis fi aliquzc delicix (piritalcs in illo fabbato aifuturx (anc^is per Domini prsefcntiam credcrcntur: nam ctiam nos hoc opinati fuimus aliquando.Sed <}uum cos <jui tunc rcfurrcxerint,dicat immo- deratir/imiscarnalibus epulis vacaturos , *» in quibus cibus fit t3ntusacpotus,vrnonfolum nuiJam modeftiam tcncaor, fcd modij quocjuc ipfJus incredulitatis excedant:nullo modo iftapoflunr nifia carnalibus crcdi. Hiautem qui fpiritalcS funt,iftos ifta credentes*^ ■)(jUAfa4 appellant Grapco vocabulo: quodverbumeverbo exprimentes,nos pofiumus milliarios nnncupare.Eosa^utcmlongum eft rcfellcrcad fingula , fecl potius^uemadmodumfcripturahsecaccipiefida fTt,iam de- bemus oftedere. Ait ip(e Dominus nofter lefus Chriftus: Nc- moporeftintroirerndomumfortis,& vafacius eriperc, nifl priusalligaueritfortem,diabolinn volesintelligi forte rquial ipfegenus humaniipoti*iittenerc captiuii:vafaver6eius quac fucratcj-epturus fidelesfuosfutuvos,quosillein diuerfispcc- catisatqueimpietatibuspoffidebat. Vt ergoalligaretur hic fortis,proprerea vidirifteapoftolusin Apocralypfi angeliide fcendentem de c«lo habente claue abyfn , & catena in mami fua.Ettenuit,inquiT , draconemillum ferpcntem antiquum^' ^uicognominatus eltdiabolus &Satanas ; & alligauii cuirt i!^u^de cfu^Per. Tom.^^ MMr

54^ Auguftini Jc ciuitate Dei

mille annis,hoc cft eius poteftatem ab eis rcduccndis ac pof- fidendis,qui fucrant liberandi, cohibuit atqne frsenauit. Mil- icautem anni , duobusinodispoflunt,(]uantum mihioccur- rit,intelligi : aut^uia in vltimis annis mille iftares agitur, ^id cft fexto annorum milliario tanquam fexto dic , cuius nunc fpatia poftcriora voluuntur : fccuturo deinde fabbato, <]uod non habetvcfpcram rcquicm fcilicet fan£lorum, quae non habet finem: vt huius miliarij tanquam diei nouiffimam partem quse rcmancbit vfquc ad tcrminum fcculi, millc an- iios appellaucrit: co loqucndi modo, quo pars fignificatur a toto: aut ccrtemilleannos proannis omnibus huiusfeculi pofuit,vt perfefto numcro notarcturipfa tcmporis plenitu- ilo. Millcnariuscnim numerus denarij numcri quadratum folidum reddir.Dccem quippe decies du6la,fiunt cetuir.;quac iamfiguraquadrata,fcdplana eft. Vtautcmin altitudinem iurgat,& foiida fiatjrurfus centum decics multiplicantur , Sc fnilic fiunt. Porro f\ centum ipfa aliquo modo pro vniucrfi- tatc aliquandoponuntur,qualeillud cft,quod Dominus om- oia fua diiTjittentij«SL eum fequenri promilit,dicens: Accipiet in hoc feculo ccntuplum:c]uod expones quodammodo Apo- ftolusait:Quafi nihil habentes,&: omnia poffidentcs :quia & anteiam di<5lumcrat : Fidelis hominis torus mundus diui- tiarumcft :quanto magis mille pro vniuerfirare ponuniur, vbi eft foliditas ipfius denariae <juadratur:E'' Vnde necillud melius intclligitur , q\iod in Pfalmo legitur : Mcmor fuit in icculum tcftamenti fui, verbi quod mandauit in miile genc- i-arioncs, ideftinomncs. Et mifir illum,inquitin abyflum, vriquc diabolum mifit in abyfTum. Quo nominc fignificata eft multitudo innumcrabilisimpiorum,quorum in maligni- tateaduerfus EcclefiamDci multum profunda funt corda: noncjuiaibidiabolusante n6crat,fedideo diciturilluc mif- fus,quia cxclufusa crcdcntibusplus cctpit impios poffidcre. Plus nac^uc poffidetur a diabolo, qui non folum alicnatus efl a Dco,verumctiam gratis odit feruienres Deo. Et claufit,in- <5uir,& fignauit fuper eum,vt iam non feducerct gcntcs, do- iiecfiniantur mille anni.Claufitfuper eum,diclum cft,intcr- dixit ci ncpoffitexirCjid cft vetitum trafgredi. Signauit au- tcm tjuod addidit : fignificaffc mihi vidctur , quod occultum elTc voluit,qui pcrtincant ad parrem diaboli, & qui no pcrti- ocant.Hoc quippe in feculo ifto prorfuslatct : quia & qui vi-

detur

Ad Marcelliniim Lib. xx. 547

dctur ftare,vtrum Cn carurus:& qui videtur iaccre , vtrum nc refurrccluius,inceitumeft.Ab eisautem gentibus feducen- dis huiusinterdidti vinculo , & clauftro diabolusprehibetur atque cohibetur,quas pertinentcs ad Chriftum feducebatan- teaveltenebat. HasenimDcuselegitante mundiconrtitu- tionem eruere de poteftate tencbrarum , 8c transfcrrc in re- gnum filij claritatisfua?,ficut Apoftolus ait.Namfeducereil- lum gentes etiam nuc,& fecum trahere in SEternam pcenam, fcd non praedcninatas in ^eternam vitam,quis fidelis ignorat? Nec moueat , <^u6d fsepc diabolusfeducir etiam illos cjui iairt legenerati in Chrifto,vias ingrcdiunrur Dei.Nouit enim Do minus qui funt eius : ex his in sternam damnationem nemi- nem illc feducit. Sic enim nouit eosDominusDeus, quem nihil latetetiamfuturorum :nonvthomo, qui homincm ad praefensvidet,/! tamen Videt,cuius cornon videt : <jualisau« tempoftea fit fururus,nec fcipfum videt. Ad hoc ergo liga- tuseftdiabolus, & inclufus in abyffo : vt iam non feducat gentes, exquibusconftatecclefia,qiias anteafeduftas tene- bat ,antecjuam eflerecclefia. Nec enim di^tum eft, vt non feduceret ali(]uem,fed vtnonfeduceret^inquit , iam gentes: inquibus Ecciefiam proculdubio voluitintelligi. Donec fi- ntanturmilieanni,ideft autquodremanet delcxtodic, qui conftatex mille^annis: aut omnesanni , quibus dcinceps hoc feculum peragendum cft.Necficaccipicndum cftquod ait:vt non feduceret gentes donec finiantur mille anni: quafi pofteafcdu^luruslrt eas duntaxatgcntes, ex quibuspisedc- ftinata Conftat Ecclefia : a quibusfeducendis illo eft vincula clauftioque prohibitus. Sedaut illa locutione di^um eft^ quceinfcripturisaliquoties inuenitur , tjualiseftin Pfalmo: Sicutoculinoftri ad Dominum Deum noftrumdonec mi- icreatur noftri.Neque enim quum mifertus fuerit, non erunt oculi feruorum eius ad Dominura Deum fuum. Aut ccrte iftc cftordo verborum : Etclaufit & fignauit fupercnm, donec finiantur mille .Qupd vero i nterpofuit,vt non feduccret iain gentes: ita fe habet , vt ab huius ordinis connexionc fit li- bcrum:&feorfumintelligendum,vclut fipoft addcrcfur, vt fic fe haberet tota fententia.£tclaufit,& fignauit fuper eum, donec finiantur mille anni , vtnonfeduccretiamgentes,i<i eft ideo claufit^donecfiniamur m^lle anni, vt iam oon fedu^ ceret gejitcs,

MM i

y^S Auguftini dc ciuitare Dei

L. VIVES. ajNtcr caetcra maxime numero annorummille. } Qwc- I. niam loannts hoc loco memimt miUe annovum , <Jr Chr$Titti »»

BuangeliQtNon bibam ammodo de hoc genimine vttps, vfquein diem Ulum,(}UO bibam illud itouum in regnopatrn meis:^prophcttt multa di^ cunt de revw Chrtjli in HierufaUrn : tdctrco exijlimanerunt (juidam Chrifium excitattf corporibm jan^iorumfucrHrediturum in mundumj manfHru.n^ue hic annosmtUetnfummapace i afflv.ente 'vndique fe-^ iicitate incredibtlttaureCque fecuU waiore ^ mirabtitoreyCjuam kpoetis defcriptum^asit etiam ab Efata ^ Sibyllj pradiflum. Cuttn optnicnis autorfuitPdpias HieropohtaoHi pr^ful^quivixip temportbtnapojlolo^ TumEum fecuti funt Irenxui ^ x^pollinarittiiTirtuL c^uoque inlib, DeJ^efideUum,(^ ytclorintts Piftauienfis, ^ LaOan.lib.j Dtuin» Hnji.f/oc commtntum.^etfi inane /z/ieron-ejje ojiendtt y ac ridet fdtpenw mero atque tncej?it:tamen lib.in flierem.^.non a.idereje danmars atty «juodmultiecclifiajltcorum virorum ^ martyruid dixertnt^tantum efi in diSi» vel fidei vel reuertntt^ propttr autore folu-.dijfentiedumque eji a .y>agnis viris modefte acpruimter , ita vt multum eorum autaritati detuiijfe videarts.Haud credideriw ilLrnfanflorum (andefuiffe de ea refententiam,<^uaTh Cherinthi h^rettci dc cjuefic Eufeb.Ub. Ecclefia-* Jiic£ hijiorix tertio-.Cherinthfts pojl rifurredionem terrenum dicit fu- tMrumeJJeregnumChriJhin fJierufaUtn. Ethominesin carnetterum c^ncuptfcentttf ^ vitii^fnbte&am conuerfationem habituros. Contrd fidem quocjue fcripturarum cjuofdam miUe annos defignata in cmiht49 multa qutdem ^ aUa corruptionum opera , ^ nuptiavumfeftkitates dtcttfuturof^adeos ^ui Ubtdinifunt deuitt decipiendos.Sed (tjt Diony. ^uum de leannpf reuelatione dijpreret,^ cfnadamfecundum ea , qu£ antiquitns ecclefix traJitafuerant,di^tttaret , menttonemfacit huitt/s i- f(ius virt in hn verbis:Cherinttcs inquit,a quo ^ Cherinthiana hare^ Jii oberta efl.,fi^menti fut autoritatem magntnominii acquirerefecunm, dum fcrtptur^ hui^u prauum tnteUigenttam gefiielat.Quippe cuiH6 hac erat harefisyVt affirwaret terrenum fnturum effe Chrijii regnum- Mt quia erat veotrtguU ac Uhidtni dedittis.eafutura decernebat, cfu^ ftbi propria Uhtdo dtcHtabat.f^entris,^ lorum cjuafub ventrefunt incre- mtnta,cAii.p9tib»s.,nuptiti pradtcabat rxplenda.Et vt aU^uid facra- tiu4 dicere videreturdegales aieiatfediuttatts rurfum celebrandas , ^ hojlias carnalesiteru/r tugulanda^. Iren^ta verofecretiora ipfiiu A»<* rettci in primo operisfui UbropMbliiauit.Qufindedifcat.,ftqui9ple'i mmfctre vuk. Hac Eufeh.Non efiergo hec Papit opinio^cuiuiorigi* ttem Hieronymns Chermta pottm attrihuiJfitnatHmaioriPapiaipfo,

tametji

Ad MarccIIinum Lib.xx. 549

t^metji eodem 'vtxermt tempare: tum mc Irtnttm in cherinthum fcri- pfijfetfCfm Pjpix fententMmfit feqtiuttti :tametfit*on omms fMtcA- dcm de tJlu miUe trudidtrunt annis.f^nufjt^ifcjuej-vtjibi ammo confin» gebatyita affirmabat : ner nnt um in re cjmmuititia ^ -vana. Diony' fit44 ^UxandanA eciUfl^ pontt^itx , "vt f/teronynui libro m Efnum 18. narra:^ , eltgantemfcripftt lihrum, trridem mtile annerum fabulam^ fjr auream atcjucgemmjtum m terrii J-{terufaUm, injiaurationem tem pliy hofiia-umfuuguinemy otiumfahhatt , circunctfionn inmriam , nu- ptias,parttttyitbtrorufnedt4cationemj epularumdeliciaf, ^ cunHarum genttum feruitutemyrurfufque bellayexercUuf^ac trtumphoSy f^fupera" torumneceSymortemcjue centenartj pcciatoru. Hac Hierowfmw. h In «juibuscibusfit tantus acpotus.} Stc Lafiantiui :Terra 'vero apertetfxcunditatemfuamy ^^ ■vbertimof fruges fu^i J^onte gene^ Tahit,Rupes monttum melltftidakuntyper riuos vtna decurrent, (ir fiu- mina la(U tnundahunt' rtprxtereamCl)erifnhiana,qu£mHltofunt fcediora.

C X'^^*^*^ y^lajf* nnU.enarios:-)(}\Kii enimfunt miQe. d Id eft fexto annorum inilliario. } Ferunt in lihrii f/elUpro» phet£ inueniri fex mille annos mundttm duraturum : ejuorum prtma duomtUiaueputanturvdnitati y 'vfjuead ^jbTaham. ^Ltera duoUgi^ ad Chrifium. Tcrtta duo millta Mefitd , -ufijue ad finemfecult : idijue ex computatione Hebr&orum. Nam ex fcptuagmta plurafunt ^uam trta miilia ab ^dtm ad K^hraham, Ex £tate ^4ugufitni non aherant fex nnllta a fnt fuo quadringentis annu.ltaque nunc plures quamfex miHe ^ feptingfntos -vulgo coputamt<s. Nempe a nato Vonuno mille efui^gentos 'vtf^^intt duos:cuitt« ortjm Euf hiu^ (^ ^«i L x x feauuntur in c^tunto milUfnum ^ pltnpaiilo quam centcfimkm conferfint.ldctrco ^ugifiinus hhiuifcxti annorum miV.iarij, "volu.tfua £U4e fpaitapoftr. riara dixit. LaHantiu*^ qui unte y^ugujlmttr» •vixit^nempefuh Ccnftan ttno tantun fupertffe ex illu fex mtllthtn anmrum , dmeniQrum annQ- runy.xpefliitionem fcrthit.

Dealligatione&folutionedi.iboli. C AP. V T 1 1. OfthzEc, incjuit,oporteieum ('oluibrei..i icmporc, Sihoccft diabolo ligari&includi, Ecclefiamnon pofle feducere:hiEc ergo erit folutio eius , vt pofsit? Abfit.Nunqua enim ab illo Ecclefia feducetur prasdeftinata, & ele£ta antemundiconftitutionem-. dequa dii^um eft: No- uit Dominijs qui fant eius : & tamen hic erit Ecclcfia illo te- pore ctiam quo foluendas eft diabolus : ficut ex quo eft infti"» tuw,hic fuit &ent omai temporc infuis vtique qui fuccedun*

MM 3

55© Auguftini dc ciuitate Dci

nafcendo morienribus. Nampaulopoftdicit , <ju6d foliitu? diabolusfeduftasgentestotoorbeterrarum,attiahetinbel"r lum aduerfus eam:<]uoru hoftium numerus erit vt arena ma- ris.Et afcendcrDntjinquitjfuper terraf latitudmem, & cinxe- runtcaftrafan£lorum,& dilcdaciuitarem :& defcenditignis de caelo a Deo,& comedit eos:& diabolus qui feducebat eos, mift^us eft in ftagnum ignis & fulphuris , vbi & beftia & pfeu- doprQphet2e:&cruciabiiturdieac noftein fecula feculorum, fedhociamad iudicium nouiffimum pertinet , q«od nunc propterea conimemo»'andu putaui,ne quis exiftimet eo ipfo paruotempore,quofolueturdiabolusinhacterra ccclefiain nonfuturam,illo bic ea vel non inucnientc,cumfjerit folu- tus: vel abfumente, cumfueritmodisomnibusperfecutus, Non itaque per totum hoc tempus,quodlibet jfte complefti- tur a primo fcilicet adueru Chrifti vfque in fcculi finem, quo critfecundus eiusaduentus : iradiabolus alligarur , vt eiu? li£EC ipfafttalligatip : perhocinteruallum quodmilleaano- rum numeroappellar non feducere Ecclefiam , quandoqui- dcm illam nec folutus vrique fedufturus eft. Nam profedq fi ei alligari eft,non poft^e ieducere,riue non permirri:quid e- ritfolui,nifi pofte feducerefiue permitti ? QiiQd abfit vt fiat, ied alligatio diaboli,eft non permitti exercere totam tenta^ tioncm, quam pptpft vel vi vcl dolo ad feducendos homines inpartem fuam cogcndo violenter,fraudulenterve fallendo. Quod fi permittereturin tam longo tcmpore, &: tanta infir- initatemulrorum,plurimostales,qualesDeusidperpetinon vult,& fideles deiiceret,& ne credcrent,impedirer. GLupd nc faceret, alligaruseft.Tuncautem foluetur ,quando & breue tempuserit. Namtribusannis& fexmenfibus legitur toti? fuisfuorumq; viribus fa2uiturus:& tales erunr, cum quibus e| |)elligeranduiT) eft,vt vipci tantq eius impetu infidiilque non poffint.Si autcm nunquamfolueretur, minus appareret eius ^naligna potentia , minusfan<5ice ciuitatisfideliffima patien- paprobarctur :minusdcniqueperfpicerctur ,quam magnQ «eiusmalo tambenefucritvfu^omnipotcns Deus , qui eum pccomninoabftulit atentationcfanftorum,quamuis ab eo- ruminterioribushominibus vbi in Deum creditur , foras miftum:vt forjnfccus eius oppugnatione proficerent,& in ci$ quifuntcxparteipfius, alligauit : nc quantam poffct c^un- aeq^o ^ exerceado malitiam iaaumerabiiesiniivnios, ex

quibu^

Ad Marccllinum Lib. xx. 551

quibus Ecclenam mulriplicaii &: implcri opoitebat: alios credituros.alios iam crc Jentes a fide pictatis hos deterrcret, hos frangerct.Htfolueturin finc , vtquamfortem aduerfa- hum Dei ciuitas fuperauerit, cum ingeuti gloria fui redcm- ptoris,adiutoris,liberatoris,arpiciat.In eoruirt fanc , qui tunc fiituri funtjfanftorum atque fidelium comparationc qurd fu- mus f Quandoquidem ad illos probandos fantus foluetur inimicus, cum quo nos ligato tantis periculis dimicamus: quarnuis&' hoc temporisinteruallo , quofdammilites Chri- ftitam prudcntes& fortesfuifTe atque cfie non dubiumeft, vt etiam i\ tunc in ifta mortalitate viuerent , quando ille fol- uetur , omnes infldias cius atquc impetus & cauercnt pru- dentifsime, & patienrifsime fuftinerent. Harc autem alliga- tio diaboh non folum fada eft,cx quo CGtpit Ecclefia pr^tcr Iud2Bam tcrram in nationes alias,aliafque dilatari: fed etiam nunc fit, &: fiet vfque ad tcrminum feculi, quo folucndus cft: quia&: nunchoirincsab infidelitatc , in qua ipfc eos pofsi- debat conuertuntur ad finem , & vfqueinillum finem fine dubioconuertentur. Et vtique vnicuique fidelium iftefortis tuncalligatur ,quandoabillotanquam vas eius eripitur , & abyffusvbiinclufuseft nonm eis confumpta cft^quandefunc mortui: quitunc erantquando cftc ccepitinclufus, fed fuc- cefferunt eis alij nafcendo,atq; fuccedunt donec finiatur hoc fcculuiTi , qui oderint Chriftianos : m quorum quotidic ve- lutin abyfto ccecis&: profundiscordibus includatur. Vtrum autemetiamillis vltiniistribusannis &' mcnfibusfcx , quan- dofolutustotisviribus fa7uiturus eft , aliquis in qua non fue- rat (itacceflurus ad fidem , nonnulla quieltio eft. Quomodo enim ftabitquod diftumeft: Quis intrat indomum fortis, vt vafa eius eripiat , nili prius alligauerif fortem,fi ctiam fo- lutoeripiunturf Acpcrhoc ad hoccogcrevideturifta fenten tia,vt crcdamusillo licet cxiguo temporc neminem acceflu- rumcflepopuloChriftiano , fcdcum eisquiiamChriftiani reperti fucrint diabolum pugnaturum. Ex quibus ctiam G. aliqui vifti fecuti eum fuerint , non eos ad prrdcftinatum fi- JiorumDeinumcrumpcrtinere. Neque cnim fruftra idcm loanncs Apoftolus,qui & hanc Apocalypfim fcripfu, in epi- ftola fua dequibufdam dixit: Exnobis exierunt, fed non erant cx nobis. Nam fi fuiflent ex nobis , pcrmannfl^ent vti- ^uc Qobifcum.Sed quid fict dc paruulis ? Nimium quippc iiu*

MM 4

551 Auguftini de ciuitat^ Dei

jcredibilecft, nullosiamnatos,& nondumbaptizaros» prasr occupari Chiiftianorum filios illo rcmpore infantes: nullos «tiamipfis nafciiam diebus rasir fi erunr, noneosa parenrir busfuisad lauacrum regenerationismodo quocuquc perdur ci. Qupd fi fiet , quo pa6lo foluto i:<m diabolo yafa iita erir pientur,in cuius domum nemo intrat,vr vafa eius eripiar , nifi prius aliigauerir eum? Imo vero id potius eft credendum , vt nec (lui cadant de cccle^ia,nec qui accedat ad ecclefiam illo tempore defuturos: fed profetlo rairj forres erunr, & paren- tespro baprizandisparuulis fuis,iS<:hi cjui tunc primiruscredi- turi funr , vr illum fortem vincanr eiiam non ligatum : id ell pmnibus,<]iialibusantea nunquam ,yel artibus infidiantemi vel vrg;.'ntemviribus,& yigilanrer iiuelliganr , &c rolcranrer ferant:acfic illietiam non ligAto erjpiantur. Nec ideo falfli Criteua.igelicaiilafenrentia : Quisintrarin domum fortis, Vt vifs eiiis eripiat, nifi prius alligauerir fortem ? Secundun^ €nim fentenriai cius venrarem,ordo ifte feruarus eft, vrprius alligaretur fortis,erepfifque vafis eius , longe latecjue in om- nibusgenribus ex firmis & infirmis ira multiplicarecur tcclc fia,yt exipfarerum diuinitws pra^diftarum, & impletaruiTi robuftifsima fide,etiam foluro vafa poJnetauferre.Sicur eniii^ farendum eft,uiij!rorum refrigefcere charitatem, cum abun-r dat iniquitas:6c infinuatis maximifque perfccutionibus atque fallaciis diaboli iam foluti , cos qui in libro vitac fcripri not^ iunt,ciTe mulros ccfTuros ita cogirandum eft,non folum quo^ fcoposfidelesillud tempusinuenier,fed nonnullos etiam <]ui foris adhuc erunt, adiuuanre Dej gratia per confiderarioneiT^ fcriprurarum:inquibus, & alia,& finis ipfe praenunciatus cft, quem vcnire iam fentiunr:ad credcndu;quod non credeba nt. futuros,efrcfirmiores: & advincenduin etiam non ligatum diabolum forriorcs.Qupd fi ita crit.propterea prarccfsiffe di ceda efteius alligatio , yr &: ligati & foluti expoliatio feque- rerur:quoniam de hac re didjtum eft: Quisinrrabit in domun^ forfis,yrvsfa eiuseripiar,nifiprius allig^uerir fortemf Quid fit rcgrtum f .ndiorura cuin Chnflo per mille annos,& |n quo difctrnatur a rcgno aeterno. C A P. IX.

^f^S Ntcrea dum milleannis ligatus eftdiaboluSjfanfti feVj j^ rcgnant cum Chrifto etiam ipfis millc annis eifdeti^ WkMt fine dubio,& codem modo intelligcndis , iid cft if^Q iam tcmporc prioris eius aduentus. Excepto ^uippe illq re-^

Ad Marcellinum Lib. xx. 55J

gno,de quo In fine difturus eft : Venite benedifti patris mci, pofsidete paratuni vobisregnum. Niiienim alioaliquo mo- dolonge ijuidem impari iamnon regnarcnt cum iUo fanr fti ciu!>,<]uii.»us ait:Ecce ego vobifcum lum vfijue in confum- mationtm feculirprofcftd non etuim uunc diceretur Ecclcr /ia regnum eius,regnumve carlprum. Nam vtique ifto tem- pore in regno Dei eruditus fcriba iHe qui profcrt dc thefaur ro fuo noua 6c veterardecjuo fupra locutifumus.Etdeeccle- fia colle^luri funtzizania meflores illi , qua? pcrmifit curn tritico fitnul crcfccre vfque ad meffcm. Quod exponens ait, Mcfsi-^citfinisfcculi imefToresautem angelifunt. Sicut er-r gocoliigunturzizania , & igni comKuruntur , (iceritincon- iummatione feculi:mittet filius hominis angclos fuos, iS: col- ligent Je rcgno eius omnia fcandala.Nuntjuidde regno illa vbi nuUa fimt fcadalafDe ifto ergo regno eius,quod eft hic, Ecclcfia,colligentur.ltem dicit ; Qni folueritvnum de man- datisilHs minimisj & docueritTlc homines , minimusvoca- bitur in regno ccElorum : quiautefeccrit ik fic docuerit,ma- gnus vocabiturin regno cielorum. Vtrunque dicit in regno Ci'lorum, & (juinonfacitmandata cjuie clocet:hoceft enim foluere non feruare,n6 facere:<Sv; illum qui facit,*: fic docet: fediftutn minimum , illmn magnum. Et continuo fccutus adiungit : Dico enim vobis, cjuia nifi abundauerit iuftitia ve- ftra fuper fcribarum &: Pharif^Eorum, ideftfuper iuftitiam corum cjui foluunt quod docent De fcribis enim &i Pharifcis idicit alio loco: Quoniam dicunt,&: non faciunt. NiH ergo fu'" per eos abundauerit iuftitia vcftra , id ei^: vt vos non foluatis, fcd faciatis potius cjuod docetis: non intrabitis , inquit , in re- gnum ca^lorum. Alio modo igitur intclligcndum eft re- gnumcarlorum vbiambofunt, &: ille, fcilicetquifoluitquo^ docct,& illequifacit:fedille minimus,ifte-magnus.Aliomo do aiitcm rcgnum ca^lorum dicitur , qud non intrat nifi ille quifacit.Ac per hoc vbi vtrunque genus cft.eccleiiaeft,qua- lisnunccft:vbiautemilludfolum erit, ecclefia cft,qualistiic crit,quando malus i!. ea nonerit.Eigo ccclefia & nuceft re- gnum Chnftijrcgnumque cselorum. Regnant itaque cum il-» 10 etiam nunc fanfti cius , aliter quidem , quam tunc rcgna- Dunt:ncc tamen cum illo regnant zizania , quamuis in eccic fia cum tritico crefcant. Rcgnant enim cum illoquifaciunt ^uod Apoftolusait : Si confurrcxiftis cum Chrifto, qns fur- * MM f

554 Auguf tini dc ciuitatc Dei

fum funr fapite , vbi Chriftus cft in clextera Dei fedens : quo! furfumiunt tjuseritcnon qu^ fuper terram.De qualibus item dicit,c}uo(l corum conuerfatio fitin carlis.Poftremo regnant cum illo,{jui eo modo fuiit in regno cius,vt hnt etiam ipfi rc- gnum eius.Quomodo autem funt regni;m Chrifli, (]ui,vtalia taceam, quamuisibifint doneccoiligantur in fine leculi de legno eiusomnia rcandala,tamenillic fudtjua^rrunt^nonquje Iclu ChriftifDe hoc crgo regno militi^,in (juo adhuc cu ho- iic confligitur,& ali(juando repugnatur repugnantibusvitiis, aliquando cedentibus imperatur,donec veniatur ad illud pa- catilsmium regnum,vbi fine hoftc regnabitur , & de hac pri- ina refurreftione qu^ nunc eft,liber ifte loquitur.Cum enim dixiflctalligari diabolum mille annis , & poftealblui brcui fcmpore,mox recapituliido tjuid in iftis mTlle annis agat Ec- clefia vel agatur in ea:Ervidi,in(juit,redes, & fedentes fuper eas:&: iudicium datum eft. Non hoc putandum eft de vlrimo iudicio dici,red fedes pripporitorum,& ipfi prj^pofiti intelli- gendi runr,per (|uos hcclefia nunc gubernatur. ludicium au- tem datum nullunimeliusaccipienduvidetur ,quam id(juod diftum eft : Quze ligaueritisin terra , ligata erunt & in cielo; & (ju^ Iblueritis in terr3,foluta crunr S: in cslo. Vnde Apo- ftolus:Quid cniin mihi eft , in(jutf , de his (jui foris funt iudi- care^Nonnedchisquiintusfjntvosiudicatis.' Et animae,in- quit,occiforum propter teftimonium lefu,&propter verbum I>ei:fubauditurquodpoftea di£lurus cft,& regnaueruntcuni lefu mille annis,anim2e fcilicet martyrum nondum f-tbi cor-s- poribusfuisredditis.Nequeenim piorum animemortuorum feparantur ab ecclcfia , quar etiam nunc eft regnum Chrifti. Alio(juinnec adaltareDeifieret eorum memoriain cf>mu- nicationccorporisChrifti: ncc aliquid prodeftet adeiusin periculis baptifirm currere,ne (ine illo finiatur hzec vita , nec ad reconcili.itionem fi forte per pcenitentiam malamve c6- fcientiam quifq; ab eodem corpore fcparatus eft. Curenim iiunr ifta, nifi quia fideles, etiam dcfunfti , membra eius funt? Quamuis ergo cum fuis corporibusnondum funt,iamtamen torum anima? regnantcumillo , dum ifti mille anni decur- runt. Vnde in hoc eodem libro & alibi legituri Beati morrui, qui in domitK) moriuntur , amodo iam eriam dicit fpiritus, vt recjuicfcant a laboribusfuis : nam opera corum fequuntur illos. Kcgnatita^uc cumChrifto nuncprimumEQclefia in

viuis

A d Marcellinum Lib. xx. 555

viuis & mortuis. Propterea enim ncutdicit Apoftolus,mor- tuus eft Chriftus , vt &: viuorum &: mortuorum dominetur, Sed ideo tantummodo martyrum animas , commemorauir. ^uia ipfl prscipue regnant mortui,qui vique ad mortem pro veritate ccrtauerunt.Sed aparte torun-»,ctiam ca?tcrosmor- tuos intelligimuspertinetes ad Eccicdaiu , ^uod elt regnum Chrifti. Quod^vcro fecjuitur : Kt fi cjui non adorauerunt bc- ftiam,nec imaoinem eius , nec acceperunt infcriptionem in fronte,aut in manu iua : (imul de viuis ac mortuis debemus ^ccipcre.QucK fitporroifta beftia,(juamuisfit dxligentiusin^ <juireodum,non tamen abhorret a fide rcfta vt ipfa impia ci- uitasintelligatur, &populus infidelium contrarius populo fideli & ciuitati Dei.Imago vero eius fuiiuljfio eius mihi vi- 4etur:in eisvidclicethominibus,<]ui velut fidem profitcntur, & infideliter viuunt. Finguntenim fecllei^uod non funt, vocanturque non veraci efngie, ied fallaci imagine Chriftia- ni. Ad eandem nanque bcftiam pertincnt non folum aperti inimici nomjnis Chrifti , &. ciusgloriofifrunaf ciuitatis , fed etiam zizania,qu^ de regno eius,quod eft Eccjefia,in fine fc- culi colligenda fiuu. Et qui funt qui beftiam non adorat,nec imaginem eius,niii qni fjciiit quod ait Apoftolus: Ne fitis iu- gum duccntes cum infidclibusfNon adorant enim,id el^ non confcntiunt,non fubiiciiitur: necjue accipiunt infcriptionem, iiotam fcilicet criminis in fronte , propter profeffioncm: in ;nanu,propter operationes, Abhisergo malisalieni fluead- huc in ifta mortali carne viuentcs,fuie defunfti regnant cum Chrifto, iamnunccjuodammodo huic tcmpori congrqo pcr totum hoc interuallum , quod nuinero mille fignificatur an- norum.Reliqui eorum,in<juit,novixerunt. Hora enimnunc cftcum mortuiaudientvocefilijDei: <S»: qui audierint, viuef: reliciui yero eorum non viuent, Quod vero fubdidit : Donec finiatur triille anni:intelligendum eft, quod eo tempore non vixerunt,<juo yiuere debuerunt: ad vitam fcilicet de mortc tranfeundo. Et ideo cum dies venerif,quo fiet Sc corporij re- furreftiojno ad vita de monumetis procedet,fed ad iudicium ad damnationem fcilicet,qu2 fecunda mors dicitur. Donec «enim finiantL?nnille anniquicunq; novixerit,ideft,ill:o toto tempore quo agitur prima refurredio,n6 audicrit vocem fi- lij Dei,& ad vitam de morte no traiierit : profcfto in fccuda fefurredioae^qux carais eft,inmortem fecundam cum ipfii

f^6 Augiiftini de ciuiratc Dci

carnctranfibif.Sequirurenim & dicit: Haec refurrc^^io pri- imeft:.Bearus& fanftusquihaherinhac prima refurrectio- nc parrem,id eft,parriceps cius cft. Ipfe eft autem particeps C!us,tjui non folum i morrc qua? in pcccatis cft reuiuifcit,ve- rumetia in eo quod reui\crit,pcrmanet. In iftis,incjuir,fecu- da tnorsnonhabet potelfarem. Habetautemm reliquis, dc quihus fuperius ait:Keliqui eoru non vixerunt, donec fini^^n- tur mille anni : quoniam ifto coto temporis interuallo , quod mille annos vocat , quantumcuncjuL' in eo quifque eoru vixit in corpore,non reuixit a morre:in qua eum rencbat impictas: vt fic rcuiuifcedo prim» refurreftionis particeps fierct, atqj , in eo poteftatem fecunda mors non haberct.

Quid tefponclendum fit eis.quiputantrefurteftionead folacorpor3j nonetiara adanimaspettinere. C A P. X.

Vntquiputant refurreftionem dicinon pofTe nifi ^^ corporum, ideo iftam quotjue in corporibus pri y^ mamfuturamefTeconrendunt. Quorum enim eft, inquiunt, cadere , eorum eflerefurgere. Cadunt autem corpora moriendo : nam & a cadendo cadauera nuncu- pantur. Non ergo animarum, mq-.iiunt , refurre^lio poteft eftcjfedcorporum. Sedquidconrra Apoftolumdicunt,qui camrcfurreflionemappelldt? Nam fecundum interiorem, iion fecundum cxtcriorem homincm vtique refurrcxcrant, quibus ait:Si confurrexiftis cum Chrifto, quse furfum funt iapite. Quem fenfum verbis aliis alibi poluit, dicens: Vt ^uemadmodumChriftusa mortuis refurrcxit per gloriam patris, fic 8c nos in nouiratc vitze ambulemus. Hinc eft & il- lud: Surgequidormis, & exurge amorruis, & illuminabitte Chriftus. Qupd autem dicunt non pofl^e refurgcre , nift qui cadunt: & ideo putantrefurre£tionemadcorpora ,non ad animas pertinere,quia corporum eft cadere: cur non audiut, Non recedatis ab illo nc cadaris:&: fuo domino ftat aut cadit: & quiputat fe ftare,vide?ir ne cadatfPuto enim quodinani- ina non in corpore cafus ifte cauendus eft. Si igirur caden- rjum eft refurrettio,cadunt autem 8i anim£e:proftft6 &. arti- jnasrefurgere confitendumcft. Qupdautcm cum dixiftct: Iniftisfecundamorsnonhabet poteftatem , adiunxit atquc ait : Sed erunt facerdotes Dei U Chrifti, & regnabunt cu eo milleannis: nonvtique defolisEpifcopis&: presbyterisdi- ftum eft,qui proprie ia vocantur in iccciefw faccrd©tcs,*fed

(icat

Ad Marcellinum Lib. xx. 5^7

ficutomnes ChiiftiaHosdicimuspropter myfticum chrifma: (ic omncs faccrclores , <juoniam mcmbra funr vnius faccrdo- tis.Dequibus Apoftul.sPetrus : Plcbs,in(juit, fanfta,rcgalc faccrdotium. Sane iicet brcuitcr arquc tranfcuter infinuauit ^ Deum effe Chril>um , dicendo facerdotcs Dci & Chrifti, hoc cft patris &: filij , q.umuis proptcr formam ferui ficut fi- lius h^minis, ita eriam facerdos Chriftus cfFcftus fn in aetcr- num,fecundum ordinem Mclchifedech.Dc qua re in hoc o- pere non fcmel uiximus.

L. V I V E S. a y^MnesChriltianos.V •>4'/i<ii, Chrijiost atlufit ai iUtti Pfal^

V ./ '"^olite tun^ere CnriTiei meos. h Denm efle Chnitum.} NefoA efi enim fi aliHs hahetfactrd*' Umii»am D-u^,(^u<d nec Gtntdestgnorahant^-vt Cic.t.Phtlip.

Dc Gog 8c Ma^og,c]iios ad pcrfciuendam Ecclf fiam Dci (blutuf p;op- finf m feculidiaboluj incitaiuu C A P. XI. jT^ T quum finiti fucrint,inquit,mille anni,foluct«r Sa- ^* tanas de cuftodia fua , & exibit ad fcduccndas natio- ^vnesquse funtin quatuor angulis tcrraeGog & Ma- gog, &traheteosin bellum , quorum numcruseft vtarc- na maris. Ad hoc crgo ruiicfeduccr , vt in hoc bellumtra- Iiat. Nam&antea modisquibus poteratpcr malamulra& vpria feduccbat. Exibit ajrcm,diftAim eft, in apcrta perfccu- tione.de latcbriscrumpctodiorum. Ha?ccnim critnouiffi- ma pcrfccurio nouilfimo immineteiuiiicio,<juam fan^a Ec- clefia t©to terrarum orbcpatietur : vniucrfa fcilicet ciuita$ Chrifti ab vniuerfa diaboliciuitate quantacunquccrit vtra- «juefupcr terram. Genres quippciftse, quasappcllatGog«S<: Magog,n0n fic funt accipienda?,* tanquam fint aliqui in ali* <jua parte terrarum Barbari conftituii: (lue quos quidam {\xC- j^>icanturGeras& Maflagetas , proptcr htcrashorumnomi- num primas,(iue aliquos alios aJienigcnas,&: a Romano iure reiunftos.Toto nanque orbc rerraru fignificati funt ifti cfte, quum didtum eil -. Narioncs qu<E funt in quatuor angulis tcr- riP^eafquc fubiecit cfle Gog 8c Magog. Quprum '^infcrpre- tationem nominum cffe comperimus Gog reftum , Magog dcredo,tanqnam domus&: ipfcquiproceditde domo,Gen- tesigirurfunr , in quibusdiabolum velutin abyflo fuperius intcliigcbamus inclufum : & ipfe de illis quodammodo fefe

558 Auguftini dc ciuitate Dei

efFcrens & proceclens,yt illae fint teftu,ipfc de tcfto. Si aute vtrunque referamus adgentes,non vnum horum ad illas, al- terumaddiabolum; & tedlumipfxfunr, quiain eisnuncin- cluditur,& <]uodammodotegiturinimicusantiquus:A: de te- ^o ipfa." erunt,<juando in apertum odium de operto eruptu- Tx funt. Qupd vcro ait:iit afcenderunt fuper terraf latitudi- riem,& cinxerutcaftra fanftornm,& dileftam ciuitatem; no vtique ad vnum locum venifTcvel veturi eile fignificati funt, ijuaH aliquo vno loco futura fint caftra fanftorum & dileftai ciuiias,quum Iijec non fit nifi Chrifti Ecclcfia toto terraruiii orbe diffufa:ac per hoc vbicunquc tunc ent,<ju^ m omnibus gcntibus erit,(]uod fignificatum eft nomine latitudinis terraei ibi crunt caftra fanctorum , ibieritdiled:aDeociuitaseiuss ibi ab omnibusinimicisfuis,quia & ipfiin omnibusgentibus cumillaerunt , perfecutionis illius immanitate cingetui*, hoc eft, in anguftias tribulationis artabitur , vrgebitur, con- cludetur:nec militiam fuam deferet , ^uje vocabulo ci^ ap- pellata caftrorum.

L. VIVES. a^TpAnquam fint aliquiin aliqua parte terrarum Barba* X li.^Hieronymut Ub.il.fuper £7^(hielemtllo diilo : £cc« ego ad Go^prmcipemcap$tif Afojjuch ^lhuhal^ (*r circum agam te, Jud£i 0- noTiri Indatz^antef,tnq'.iitff>utant Gogeffegentei Scythica* immants ^ mnumtrabdesy g«,e trans Caueafum montem & Maoti" dempaludem^(if frope Cajpium mare ad Indtam -vf^ue tendatur: (^t ha/s }'Osi miHe annorum revnum effe a dtabolo mouendas, qu£ veniant »n terrarn ifraei , 'vt pugnent contra fandos multafetum gentthta (ongregatii: primum Alofjoch, cjuos Jofefhtu tntcrpretatur Cappad»^ cai: dcinde ThuhuUquos idem jberos 'vel fjtjpanos, fjebrai Jtaloi fu!^icantU)\U ahentes fecum in exercitu Perfas^^ ^e.thiopaa^(ffLi^ i>ya*s Gomer tjuoque ^ ThogormayCjuos Galatas ^ phry«;as inier-' pretaniur. Sabaos onoque ^ Dedan ^ Carthi^mienfes,fihe Thar* fis.Sic Hieronymus. *

h QuorummrerpretationeiTi nominurnefiTe comperimus.> fdieronymuf Gog G'£'.ofermone J^m/^ Latino teclum dtcitur:J^orro JVtagoginterpretaiur de teilo.Ornnts tgitur fuperhia ^ falji mminit fcientiay cju£ erigit fe contra notitiam tjeritatts, hts nomtmbtts demon' /iratur.

An ad vltimum fupplicium pertineat impiorum, quod d^efccndiife ignis de C£lo,&: eofdcm comedifTe memoiacuc.

Ad Marcellinum Lib. xx. 559

C A P. XII.

Vod vero aic: Et defcendit ignis de cxlo,& coincdit cos:non extremuin puradum eft id efle fupplicium, quod erit cum dicetur : Difceditc a me ma iedidi ia i^ncm arternum. Tunc cjuippe m ignem mirtentur ipfi , non ignis dc cselo veniet fuper ipfos Hic autem benc intelligi- . tur ignis de cxlo dc ipfa firmita te fanftorum,qua uon cefiii- ri fun t fjeuientibus,vt eorum faciant voluntatem. Firmamcn- tum enimeft cxlum, cuius firmitateillicruciabunturarden- tiffimo zelo : ojuoniam nonpoteruntattrahercinpartes An- tichrifti fan£tos Chrifti. Et ipfe erit ignis qui comedet cos & hoc a Deo:c|uia Dei inunerc infupcrabilcs fiunt fanfti , vndc cxcruciabuntur inimici.Sicut cnim zelus in bono pofitum cft, vbi Icgirur Zclus domus tu2c comcdit me : ita ccontrario in malo , vbi dicitur : Zelus occupauit plebem ineruditam. Et nunc ignis contrarius comedet , &: nunc vtique exccpto fcili- cet vltimiilhusigneiudicij. Auf fiipfain plagamcjua percu- tiedi funt Ecclcric perfecutores veniete iam Chrifto,<]uos vi- licntes inueniet fuper terr3,quando intcrficiet Antichriftuin ipirituorisfuiigncmappellauitdci"ccndentedcc2elo,eofquc comcdcnrcm , net^ue hoc vltimufupplicium critimpiorum, lcd illud (]uod fada corporum refurredtione pafluri iunt. Anaiuetempus perfecutionis Antichriflimilleanniannu- merandifmt. CAP. XIII.

iEc perfecurio nouif(ima , qu2E futura eft ab Anti- chriilo (ficut iam diximus &. in hoc libro fuperius, (Scapud Daniclem Prophetam pofjium eli) tribus annis&:fex menfibuserit. Quoci tempus quamuiscxiguutn vtrum ad mille annos pertincat, cjuibus Sc diabolum ligatuui clicit, &;f;<nctosregnarecumChrifto :aneifdem annisho« |)aruum fpatium fuperaddatur , atque flt cxtra , mcritcj am- bigitur:quia fi dixcrimus ad eofdem annoshoc pertincrc, no tant© temporc , fcd prolixiorc cum Chrifto rcgnum fan£to*- rum repcrictur extendi, cjuam diabolusailigari. Profefto c- anim fancti cum fuo Rcgc etiam in ipfa priPcipue pcrfecutio- ncrcgnabunt,mala tantavincentes, cjuado iamdiabolusnon crit alligatus , vt cos pcrfccjui omnibus viribus poffit. Quo- modocrgpifta fcripturaeifdemiile annisvtrucjue dctermi- nat,diabolifkilicctalligationcm,rcgnumquc fan^oru : cum txiii amioiu& lcx inefiumintcrualloprius dcfignar alligaiid

^o Aiiguftini de ciuitate Dei

diaboH, quam regimm fanttoru in his milie annis cum ChrU ftof Si aute dixerimus paruQ perfccutionis huius hoc fpatiuiit 1)6 coputandu in mille annis, (ed eis impletis potius acliicien- dum:vtpropriepof{itintelligi,quodcum dixiffetjSacerdotcs Dei & Chrifti regnabunt cum co mille annis:adiccit, Et cuiTi iiniti fuerint mille anni foluctur Satanas de cuftodia fua : ifto cnimmodo &: regnum fandorum & vinctilum dijbolifimul ceflatura efle fignificar,vt dcinde perfccurionisilliustempus nec ad fanftorum rcgnum,ncc ad cuftodiam Satan^,quorum vtrunq; in mille anniseft, pcrtincre, fed fupcraddiru &: extri computandumcflecrcdatur: cogemur fateri fanctv^s inilla perfecutionc rcgnaturos non cfle cum Chtifto. Sed cjuisau- «leat diccrCjnunc cum illo non rcgnatura fua membra,quado ci maximeatq; fortiffimecohjErcbunt:& quo tempore (juan- to erit acrior impcrus belli, tanto maiorgloria non ccdcndi, tanio dcnfior corona martyrij? Aut fi propter tribulationes^ quas pafluri funt,fton diccndi funt regnaturi,confe<juens critj vtctiamfuperioribus dicbus in eifdcm mille annis quicun- quetribulabantur fandorum eoipfo temporetribulationis fu-« cum Chrifto nbn regnafle dicantur :ac per hoc &: illi, quorum animas autor librihuiusvidifle fcfcribitocciforumt proprertcftimonium lefu, & proptervcrbij Dci,non rcgna- bant cum Chrifto guando patiebantur perfccutioncm: &: ipfi regnum Chrifti non crant , quos Chriftus cxcellcntius poffi- debat. Abfurdiftimum id quidem cft, & omnino aduerian- dum. Sed certe anrm^ viclrices gloriofiffimorii martyrum, omnibus doloribus, ac laboribus luperatis atq; finitis, poftca- «juain mortalia membrapofucrunt, cum Chrifto vrique rc- gnaucrunt & regnant,donec finiatur millc anni,vt poftca rc- -■ccptis etiam corponbus iam immortalibus rcgncnt.Proinde tribusillis annis atquc dimidio anim«e occiforum pro eius martyrio , & qua? antca dc corporibus cxierunt , & qux ipfa nouiffima pcrfccutionc funt exiturae,regnabunt ciun illo do- necfiniaturmortalefecuium,& adilludregnu vbimorsnoft crir,rranfcarur. Quocirca cam Chrifto regnantiu fanftorum plurcs anni crunt, quam vinculi diaboli 6c cuftodiae : quia illi cum fuo Rege Deifi]io,iam diabolo no ligato criam per rrc» illos annosac femiflcm rcgnabunt. Remanet igitur, vt cum audimus,Sacerdotes Dci & Chrifti rcgnabunt cum illo miUc »anisi& cunifiniti fucrincmilic axMii , foiuetur Satanas dc"

cufto^

i

Ad Marccllinum Lib. x^, 561

cuftodiafuatautnon regni huiusfan^Vorum intelligamus an- nos mille finiri^fed vinculi diaboli arque cuftodi^;aut annos miile,id elt annos omnes,vt fijos (jua^cjue pars habcat diucr- 'fisac pjopiiisprolixitaribusfiniendos, ampHorcs fanftoruiri regno,breulorcs di.ibolivinculo ; aut certe quoniamtriunt annorum & fex menfium breuiffimum ipatium *^it,computa- rinoluilTecredarur : fiucquodminusSar.uia? vinculum,nue quod amplius viderur regnum haucre fanclorum : ficiat dc «jiiadringentisannis in fextodecimo huius operis voluminc di(putaui:quoniamplusalicjuid eranr, & r.imen (juadringcnti funtnuncupati : &taliai^pe rcperiunrur in iiterisfacris, A quis aduerrar.

De darnnatrone diaboli cnm ruisj&pcr recapitulationenA de rerurrediohecorpornmomnium niortiiorum, & dc ludicio vttimx retributionis. CAi\ XIIII. Ofl: hanc aurem commemorarionem nouirfima: perfccurionis , breniter cotnplcditur totum«^uocl vltimo nm iiuiicio diabolus,'!<v cum fuo piincipe ci- uit.<sinimica paflura cft.Dicirenimii^rDiaborquifeduccbac eos.midus cft in l^agnum ignis d lulphuris , quo 8c beftia Sc pfeudoprophet;E exciuciabuntur dieacnoctein fecuia fe- culorum.Bcftiam bcrkcinteliigi ipfamimpiamciuitatem,fu- praiam diximus Pfeudo vero propheras eius , aut Antichri- ftus cft,atitimagoilla,id eft hgmcntum illud, dc quotbilo- quuti iumus.Polt hafc ipfum nouifhmum iudicium,cjuod erit in fecunda refurredtione mortuorumquae corporum elt, re- Capitulando narratcjuomodo fucrit fibircuciatum : Et vidi,- jn^uit^thronum magnum & candidum,& fcdentem fuper eii, cuius afacie*fugitc;;clum & terra, Sc iocus eorum non cltin- tientus.Noh ait,vidi thronum magnum & candrdum, & icde- tcm fuper eum,&: ab enis facie fugitcaflum & terra:quoniaiTk nondum fadtum eft, id eft, antequam eflet dc viuis 3c mor- tuis iudicatmn : fcd eum fc vidiflc dixit in ihrono fcdentcm, a cuius facie fugit Ccelu & terra:fcd poftca.Peradto cjuippe ii» dicio tuc cfte de(inct hoc ca:lum & h^c terra, quado incipiet eirecElunouum Sc terranoua.MutationeFjanqucrcrumno» omnimodo inreritu tranfibic hic mundus. Vncle & Apofto- }usait,{'rxterit cnim figurahuius mundi, volo vosfinefo« acitucJii,K; efle.Figuraergopr£etcrit,nonnaiura.Quum ereo

5^1 Anguftini de ciuirare Dei

feloannesvidifledixifretfedentenifupcr thionum , a cuius facie,quod poftea futurum cft^fugit c*e1uiti & tcrra. I£t vidi, in(]uit,mortuos magnos & pudllos , & aperti funt libri : Sc aiiusliberapertuseft,qui eft vira^vniurcuiuftjue , & iudicati funt mortuicx ipfisrcripcurislibiorum fccundum fafta fua. Librosdixif cfleapertos, &: librum. Sed libruin cuiufmodi /it,n0n tacuit-.qui eit,inc]uit, vita.- vniulcuiuftjue. Ergo iUi li- bri,<juos priore loco pofuit,intelligendi funt fandi &. vete- res & noui,vt in illis oftenderetur que Dcus fieri fua manda- ta iuftifl^et-.in iUo autem^^tjui eft vira? vniufcuiufquc, quid ho- rum quifque non fcciflet,fiue feciflet. Qui liber li carnalirer cogitetur,<]uistiusmagnitudinem, aut longitudinem valeat «eftimare^Autquanto tempore legi poterit liber,in (]uo fori- ptx funt vniucrfcL' vit;e vniuerforum f An tantus angcloruni numcrus aderit , quflntus hominum crit : vt& vitam fuam cjuifquc ab angelo libi adhibito audiat recitari r Non crgo vnus libcr erit omnium,fed ftnguli fingulorum.Scriptura ve- ro ifi^a vnum volens intelligi : tt alius , inquir, iiber apertus cft.Qu^dam igitur vis eft intelligcnda diuina:qua fiet,vt cui- <jue opera fua,vel bona vel mala cunda in mcmoriam reuo- centur,& mentisintuitu miraceleriratc cernantur : vtaccu- fet,vei excufctfcientia confcientiam: arcjueita (imul&: om- nes & finguliiudicentur. Qu^ nimirumvis diuina libri no- ^ men accepit.In ea quippe quodammodo legitur , <juic(juid a f^icientc rccolitur. Vc aurem oftendat, qui mortui iintiudi- <:iicandi,id eft puffUi cum magnis^recapitulando dicit taquam ad id rediens quod prartericratspotiulvc diftulerat : £t exhi- huit marc i\iortuos qui in eo erant:&: mors &: infernus reddi- <ierunt mortuos <]uos in fe hnbebant.Hoc proculdubio prius f^dum ert,<juam eflent mortui iudicati: & tamcn illud prius didum eft. Hoc eft crgo <juod dixi rccapitulando eum ad id redii1i'c<]uod intermifcrat. Nunc aurcm ordinem tenuit, at- ijue vr explicaretur ipfc ordo commodius eriam de iudicatis mortuis,<.juo dixerat,fuo reperiuit loco:Qvium cnim dixiflet: £tcxhibuit mare movtuos (jui in eo erant:&: mors &i infernus reddideruntmortuos , <juosinfe habcbant : mox addidit, <|uod paul<3 ante pofuerat. £t iudicati funt finguli fccundum f^^3 fiva.Hoc eftenim quodfupra dixerat^ : £t iudicati fu«t mortMifecundumfaCta fua.

L, VI-

AdMarGellinum Lib. xx. 5(^3

L. V I V E s.

aT^ Vgit c^luiTi & teri 2i.\Prio)a longti:nam pnteritum eJiifvytK XT Pojieaquam entm tuelicat*it,fi4gerunt cxium ^ terra, %^p ^oltiS njdut lUmfafia narratmore prophet.rum.

b Qil.i eit virx vniufcuiurqiie,}- 'liUbi vitavni. Grxce o S^ ?«»(Cj ijHod ef\y%iit£ vninfcuiufijueynon le^itur.

Qui (int moriui, ■luos ^d iud cium ffxhibuit mare.vel quos mors ^ ii.feri reddidetint. C A P. XV.

^-ifr^"^^ Ed qui fiint mortui , quos exhibuit mare cjui in eo c-* |!^^>s\^f rantfNtque enim qui m mai i monuntur,non funt in ^^4^ inferno, autcorpora corum leruantur inmari : aut quod ti\ abfurdius . mare habebat bonos mortuos , & in- fernu'; malo? Qilishocputaueritf Sed profccl:6conuenicn-* ter cjuidam hoc loco mare pro iRo feculo pohtum accipiunr. QmuTi ergoA' ouos htc inueniet Chi iltus in corpore confti- turos,fimul fignihcarcr cum lis c|ui refurrcduri funr iudican- dos:etiamip(o<;morruos appellauir,& bonos,<}uiKusdicitur: Morrui enim cftis , Sc vira vcftra abfconxlira cft cum Chrifto in Deo,Er malos, dequibusdicirur : Sinemortuos fcpelirc mortuos fuos.Polfunt mortui ctiam propter h.>c dici , quod mortalia gerunt corpora. Vnde Apoftolus.Corpus cjuidcmy incjuit,mortinnn eftpropter pcccattnn , fpirirus autem vita cft propter iulhtiam.Vtrunquc in homine viuentc , atquc irt hoc corporeconftirutoeircdem6ftrans.& corpusmortuum, & (]-»iritum vitam.Nec tamen dixit corpus mortale^fed mor- tuum.quamuiseadem paulcjpcjftetiainojtalia corpora ficut vlitatuisvocatur.appellet.Hosergo mortuos exhibuit mare, ^Mi in eo crant , id eft exhibuir homines hoc (eculumcjui- cunquc in eo eranr, cjui nondum obieranr.Er mors, & infer- iius,incjuir,reddiderunrmorruos,^uosinfc habebant. Mare exhibuir.quia (icur inucnrilunr,afi-uerunt : morsvero&in- fernus reddiderunrjCjuoniamvitaj^dequaiamcxier-anr^reuo- caucrunr.Nccfruftraforrafrc non fattsfuit vt diccrct mors, aut infernus : fed vrrunque diC^um ci\ : mors propter bonos,- <jui tantummodo mortem perpeti potucrunr , non & infcr- num:infernus auremproptermalos,qui ctiam pcrnas apud inferos pendunt.Si enim nonabfurdecredividetur,anti<^;uos ctiam fan£^os, cjui venturi Chrifti tenucrunt fidem » lo- cis quidem a t ormentis impioru remotiflimis , fed apud in-- £evQ^ fuiffcjdonec eos indc faneuis Chnfti,& ad ca loca de-^

NN a

5^4 Auguftini de ciuitate Dei

fcefus erueret,profcd6 deinceps boni fideles efFufo illo pre» tio iam redeiTjptijprorfus inferos nefciunt,doncc etiam recc ptiscorponbusbooarecipiantqua: merentur. Quum autem dixifTet^Etiudicari.funtfinguli fecundumf.ida fua : breuitei* fubiicit quemadmodumfiierintiudicati. Et mors, & infer- nus,inquit,miffi funt in ftagnuin ignis: his nominibus (ignifi- cansdiabolumiquoniam mortiseft autor& infcrnarum pce- narum,vniuerfimcjuefimuld£emonumfocietatem. Hoc elt cnim quodfupraeuidentiusprieoccupando iam dixerat:Et diabolus <jui feduccbat eos^millus eft in ftagnuni ignis & fuU phuris. Quodibi veroobfcuriusadiunxerat dicens: Qu6 8c bef^ia,&: pfeudoprophcta,hic apertius,& qui non funt inuen- ti,in<]uit,in libro vit^ fcripti,mif(i funt in rtagnumignis.^N^ Deum liber ifte commemorat ,ne obliuione fallatur:("ed pr^- deftinationemlignificat corumquibus afterna dabiturvita, Neque enim nefcit eos Deus,& in hoc libro legit vt fciat: fed potius ipfa eius prefcientia dc illis,qu^ flilli non poteft,libcr cft vit^ in quo funt fcripti,id eft priEcogniii. ^

L. VIVES. aT Ocisquidematormentis impiorum remotiffimis. } 5i- JL^num iJ^brahei hunc locum nominant,in ejuofint paennfmjfe Chri ftin fatPi indtcat,Luc£ i6 njhi, Laz,nrum diat mfUtio tffe t ijuewfi'^ num ab mferi^,locofceleratoruni,ojltnclit magnofeparalum hiatu: njbi fu aut cjuomodo mtdligatur^nefcire fe ^^u^ujlmui libre fuper Genefm oSlauofutetur.O(CultafMUomniah<£C, qutanecfciri attmtt , necvt fciamui dignifumia. *

b Nondum libcr ifte cova.},y^Uhi meliui, nonDeum, Senfuf eft^ Liber ijle aperius "vitx ncnadmonet Vcum cjmfwtferuandi. De cxlo nouo&: tcrra noua. C A P. XVI.

Inito autcm iudicio , quo prxnuntiauitiudicados malos,rcftatvtetia de bonisdicat. lam enim ex- plicauit quod brcuiter a Domino didu cfb Ibunt

ifti in fupplicium cerernum : fequitur, Vt explicet

quod eiiam ibi connc£titur,iufti autem in vitam cEternam. Et vidi,in(]uit,cxiumnouum, &' tcrram nouam. Nam primum c^lum Sc terra prima recefrerunt,& mare iam non eft. Ifto fietordine,cjuod fupcriuspraeoccupando iamdixi: vidifTe fc fuper thronum fedentem, a cuius facie fugit cselum & tcrra ludicatis quippe his,^ cjui fcripti non funt in libro vitje, & in

xtcrnum

AdMarccIIinum Lib.xx. 565

SEtcrnum ignem mifsis : qui ignis cuiiifmocli, & in cjua mundi vel rerum partefuturus i\i , ' hominem fcire arbitror nemi- nem, nifi forte cui fpiritus diuinus oftendit : tiinc figura huius mundimundanorum ignium confl.igratione pr^teribit : f\~ cut faftum eft mundanarum aquaruminundatione diluuij, Illa itaquc , vt dixi, conllagratione mundana elementorum corruptibilium qualitates , qus corporihus noftris corrupti- bilibus congruebant: ardendo penitusinteribunt : atque ipfa fubftantiaeasqualitateshabebit, quaf corporibus immorta- libus mirabili mutatione conueniat:vt fcilicet mudus in me- lius innou3tus,apte accommodetur hominibus , etiam carne in mehusinnouatis. Quod autem ait. Etmareiam non eft: vtrum maximo illo ardore ficcetur , an & ipfum vertatur in mehus,non facile dixerim. Cjelum <juippc nouum &. terram nouam futuram legimus. De mari aurem nouo aliquid me vfpiam legilTe non recolo : nifi quod hoc in eodem libro re- peritur, tanquam mare vitreum /imilc cryftallo. Sed tuncno dciftofine feculi loquebatur: ncc proprie dixifle videtur mare,fed tanquam mare. ^ Quamuis & nunc ficutarnat pro- phetica locutio propriis verbis tranilata mifcere : ac fic quo- dammodovelarequod dicitur:potuitdeiilomaridicere, Et mareiam noneft : dequofupra dixerat: Et exhibuit mare mortuos, qui in eo erant. lameninitunc nonerithocfecu- lum vita mortalium turbulentum,<Sv'procellofum;quod maris nominefigurauit.

L. V I V E S. 9j YOmincm fcirearbitror neminem.l-V^wwp/wwvo ? noy» J[ \interfuiftf dt^Lxdiattonihm fh UHicM : tbi tmlltn efi , njcl ha» taUriia , vd magiJiellu^ , cfui Igncret igncm fore clementarem t]inmy cnito domiciliun cji inter aerem ^ lnns globum , ifcenftttmn enm fcilicet , ^ incendioftio relicfua tria purgatuum ehmenta. Qu^ dft hocparum probxsynon deerunt qi-i perfancle deierent j futurum igneok tx tncendtoradtorumfoltf inmcdii plaga aern excitato ^ toeuntihm eo denfij^imli ^ ardeaii^imts radiis, veht tnJpL culum cauun) ^ chu- libeum. Sed nonesimirum: tuotcmpore nontauttis er it ignti "vftHy ijHunttis nunc , (ttm vt theologos ornittam , phdof^^phi .jiue T)ecC'/^,i medio fiue medpo Iulio,mhil aliud ore, wanibiit pedibuique traffai ^ n)erfanty<juamigne.Exphd fephiifiunt theologi,^ hac philofophah'- diratione etiam infcholoffanSitores tramftrHntipropttreaisit^ lohge fJi de ignefaalifn definire quam tihf , ^ tui ^qualihiis -vel mMcrihnfi*

NN 3

^66 Auguftini de ciuitate Dci

b Quarnuis&: nanclicurclamarproph.loc. V ^id.tur le^eH^m dHnr.Sicut amat ,[>ro fjlet.more Greto ^tXei,intcrdurr Latims re»e;'to; SMt prophetkalocuiioproprlis-verbn met:,phorai adtniferc , nictf^ priphetOTum mos^^vd quia ipfific -utderttrvel (juiafic tracU txp- dit. D- eclfli.c glorihcacionc fine fine poft niottc^C A P. XV I'. ^ Xciuirarem,inquitmagnani Hicrufalcm noiiamvi-» vii Uefcencienrem de cielo,a Dc'-) aptaram : quafi uo-r- ^ uam nupram ornaram marito fuo. Ft audiui voccm magnam derhrono dicentem; Hcce rabernaculum Dci cum hoininibus,&: habirabit cum eis : & ipfi eruni populuv eius, & ipfe Peuserit cum eis.Etabftergerab oculis eorum omnem lachrymam:&' morsiamnon erit,nc(]u€ ludus , ncque cla- iiior,fednecvllusdolor,<juiapriora abierunt. Erdixitfedens in throno : Ecce noua facio omnia. De ca:ld defcendcre i-j fta ciuitasdicitur,quoniam ca!leftiseftgratia,c|ua Deus eam fecit.Propter quod ei dicit etiam per EfaiamrEgo fu n dwini-!. nus faciens tc.Et dc ca-lo quidem ab initio fui defcendit : cx quo pcr huius feculi tcmpus,gratia Dei dcfupei- vcnienrc pcr lauacrum rc^nerationis in fpiriru fanci^o ininTo de c;rlo fub- inde ciuesciusaccrefcunt.Scdpcr iudiciuDci,quod erit no- ViiffiiTii-imper cius filium lefum Chriltum , tanti» cius^: ram nouadeDcimuncreclaritasapparebit, vtnulla rcmancanc v^tuftaris vcrtigia,quadoquidcm & corpora ad incorruptio- ficm, atqucimmorralirarenouam ex veterecorruptjone at- que mortalitate tranfibijt.Nam hoc de ifto revnpore accipe- > rc, quo rcgnar cum rege fuo miilc annis.impudentijc nimiae ^jiihi videtur,cuin apertiffime dicat:Abilergct Deus omnem ( lachrymani ab oculis eorurr^:^ mors iam non erir,neque lu- iftus,nequec|an"jor : (^d nec vlluscrit dolor. Qu^iscnim ram fjr abfurdiis,&: obftinarinunaconrcnrione v.tfaiius , qui au- dcar afhrmare xn huius mortaliratis erumnis,non dico popu- Jumfan6i^um,fed vnunquenque landVorum , qui hanc vcl du- car,vel dnfturus (u,vel du:^erii vitam,nullas habcnte iachry- mas&:dolores:cumpotiusquanto quifqueeftfanftior,&; dc-? fiderij fandiplenior, tanto iit ciusin orando flctus vberiorj *An non eft vox ciuitatis^fupcrn^ Hierulalem,qu2E dicit:FaT <Q::Efuntmihi lachrymie meae pancs dicac nodei^Et^Lauabo per (ingulas noiftes lcftum meum:in lachrymis meis ftratum meum ngabo.Et^Gcipitus meus non cft abfconditus a rc. Et; Dojor meus renouatqs pft, Awt verq no eius filij fuot, qui in?

gemi<?

AdMarcelliniim Lib. xx. 5(^7

getYiifcunt grauati, in quo nolunt expoliari , fed fuperueftn i, vtabforbeatui mortalc hoc a vita:N6nne ipfi funt c|uiprimi- tias habetesipirirus,iii l'emetip(is ingemircunt , acioptionem cxpe6l:antes,redcmptionem corporis fuirAn ipfe Apoftolus Paulus non erat lupernus Hierofolymitanus , vel non muko iTiarrishoc erat, quando pro Ifraelitis fi'atribus carnalibus fuistriftitia illi erat magna , & coiitmuus dolor cordis cius? ** Quando autcm mors non erit in ifta ciuitare , WiU quando diceturf'^ Vbicft morscontentio tua f vbi eft mors aculeus tuusf Aculeus autem mortis,elt peccatum. Qupd tunc vti(jue non erit,cjuando dicetur, vbi eftf nunc vero non quilibet cft^ infimus ciuis illius ciuitatis,fcd idem ipfe loanncs in epifto]^ Cua clamat:Si dixerimus, quia peccatum non habcmus , nofi- pfos feducimus,& verirasin nobis noo eft. Etin hocquidcni libro,cuius nomen eft A pocalypris, obfcure multa dicuntur, vt mentem legentis excrceant , & pauca in co funt,ex quo- rum manifeftaiioneind.igentur carcia cumlaborc: maxim^ quia (ic cadem mnltis modis repetit , vr alia atque alia dicerc vidcatur-.cum alitcratquc ahter h:tc ipfadicerc inueftige- tur.Verumin his verbis, vbi ait : Abfterget Deusomncm 1«»- chrymam ab oculis eoru;& mors iam non erit, nequc hKftus, ncque clamor:(ed nec vllus dolor:tanta lucc difta funt dc fe- jculofuturo ,& immortaliratc, arque aftcrnitate fan£lorum, tunc enim (olum.atque ibi folum ifta non erunt , vt nuUa de- beamusin literisfacris,qua?rere,vcl legerc manifcfta/i hiEC putauerimus oblcura.

L. V I V E S.

a A N^noneftvox.^ ^ltbi , an non ejl vox cit*iffupern£ flieru-

IX faleitr.Fatl^funt^^.. h Quandoautem mors non crit in ifta ciuitate. V Nmqmm deeru mors in ctuitate D -/ quod iie-n , c^uoil de Chrtjit corpore btaii- tudine donato-.diclnnt eji: yhi </? mors vtchria tua'dicatur de nojfrum ommum corporihm poji refttrrefltonemy^tti4m corfora nepafimtliu erttnt corpori cUritati^ filu Det,

c Vbi eft mors contentio tuaf }- ^''m/^o, 'uiElvria tua m©- , quoi ft i9iJt9-fcribattir erit contentio.Etfic ^mbrofim ^ HteronymtM tn^ terim legunt. Vidum h»c eft Ojee capite 13, afirtur a Pauloprtm£ Corinth.i6,

m 4

5^8 Anguftini de ciuitate Dei

Quid Apoftolus Pcrrus dc nouifsimo Dei iudicio prxdicare do- cuerit mortuorum. C A P. XVIII.

Vm:iamvicieamus,quidetiam Aportolus Petrus de hoc ludicio rcripfenr : Venient, incjuit, in nouirsniio dierum illufioneiUuJcntes: feciintlum propriasco- cupifcentias fuas euntes,&' tiicentcs: Vbi eft promiirum prx- fentiaf ip<iusf Ex quo enim patres dormicrunt , fic omni per-!» feueri.i>t ab initiocr^iatuia?. Latet enim illos hoc volentes: quic» ca^U eranroliin & tci ra Ue aqua,& peraquam conftitu? taDeiverbo : per qu2f,quituricerat mundus, acjua inundatu? depcriit.Quj autem nunc (unf ca^li Sc r(;rra,eodem verbo re- poluifuntjignireleruaridiin ditm iudicij , & perditionis ho- , niinumimpiorum. Hoc vnum vCid nonlateat vos chartlsi- ' ini,quia vnusdiesapudDominum:nctitmillj2anni , & mille • anni,ficutdies vnus: non tardai Dominus promiflum , ficut > quidamtarditatemexiftimaur^rccipatietcr fert propter vos, nolens alicjuemperirc, fedomnesin po^nirentiam conuert;. Veniet autem dies Domini vr fur , in quo caeli magno imper tu tranrcurrcnt:elemcnta autem ardcntia refoluentur:i3c ter- l"a,& qu^ inipfa funtopera > exurentur. His ergo omnibus pereuntibu*?, qualesoportercfle vosin fanftis conuerfatior nibusexpe£lantcs,& properantes ad priefentiam Dei domi- ni.per quamcxliardentcsfoluenrur , &: elcmenta ignis ar-r dore decoquentur NouosverdciElos.&: terram noua fecun- dum promilia ipAus , cxpeclamus : in quibus iu(^itia inhabi- tat Nihil hicdixir de rcfurrettionemortuorum : fed fanede perditione mundi huuis i'atis:vbi eria commemorans faduni ante diluuivun, videtur acimonuifle quodammodo , quatenus in finchuiusfeciili mundumiftum periturum efle crcdamus. Nam & illo tcmporeperitre dixir,cjui runc erat mundum:nec folum orbem terr^,verumetia c^los c]uos vtiqMeifbos aereos intelligimus,c|uoru locum ac fpatium,tunc * aqua crefcendo ruperauerat. Ergototus, aurpene totus aer ilte ventofus, quod cslum vcl potiusc^los vocat:led iftosvtique imos, non illos fuprcmos,vbi fo],& luna,&: fydera conftituta funt : coiir uerfusfueratinhumida qualitate:atc]ue hoc modo cum terr ra perierat , cuius teiTJe vtiqueprior facies fuerat delcta di- 3uuio.C>ui aurem nunc funt inquit,ca'li & terra , eodem ver-r borepofitifunt,ignireferuandi iirdiemiudicij & perditio- nis hominum impiorum.^^Proinde, qui c*eh, 3c quae terra , id^

Ad MarccUinum Lib. xx. 6^9

eft qui mundiis , pro eo muncio cjui cliluuio periir ex eadcm ac|ua rcpofnus eft ipfe ij;ni nouifsimo rereruaturindiem lu- dici) , & perditionishonanum nnpiorum. Nam & hominunt propter magnamquandaiTLcommurationem,non dubitatdi- cere perditionemfuairam,cum tamen eorunr.quamiiis UliE"- ternispo-Miis (it manlura natura. Qu^afratforfuanalicjuft^St poftfadum iudicium,mundusifteardebit,antcquam pro illo c^lu nouum,&terra noui rcponantur,eo ipfo lempore con- flagiationis eius vbi enmt landi , cum cos habent es corpora in 3iic|uocorporali loco elfe neceHe fitrPoflumus lefpodere, futurws eosefie in iuperioribus partibus qucDitaqon afcen- det flamma iliiusincendij,quemadmodum nec.vnda diluuij. Taiia quippe illis incrur corpora,vt illic rint, vbi efle volue- rint : fed nec is^nem conflagrationis illius pcrtimefcent im- mortales, atquc mcorruptibiles fafti-.'^ ricutviroruni trium coirupribiliacorpora,atquemortalia,in cammo ardenti vi-' uere illccfa potuerunt.

L. V I V E S. a^l^Vnc aquacrefcendofuperauerat. V Omne enim hoc ^quo X tmhrts granoines , fttlgura , fulmina , niues, rores gtgnuntur^ ^uoijue aues Jpirant ^ nudant cAum , ctrculo per montium cacurm^ na circwiducio cvntinet.ir. Itaciue aiiwn a.]ua attam Aditijiimes man- tes cubiti^ cjHtnd^cim ft*f}€r,ifit, omnt: hoajncd c^li*m,^ir aerem uoia- m»4 , exc J^ijfe ne-((jt eJi , -vt eiiam aUtum o/'>mum regioncm ohrue- . rit,qux$ Poet£per cxlum -voUtarey^ licjufdum c£lum pennis fecare di» cunt,

b Proinde qui carli. J. iVon tam abfcurti^ fenftts , qukm contexim ijerborum , c^lt ^ terra c^ai conflagrabunt oUm , ijdem funt qui aUas partifaerunt ^qun ^ obmti.

c Sicutvirorum trium corruptibilia corpora-V Sidrach, Afi- fd<^h , ^ yjbdenago Babylone quttm fatnam LWtibocodrofort aunam Jpreuijfent. Damel 5.

Qutd Apo.ftolus Paulus ThefTiloniccndbus fcripferitj&de mamfeftatione Anticliriiti,cuius icaious diesDomi- nifubfequetur. C A P. XTX. .

Vltas cuan§clicas,apoftolicafque fententias de cliui-.

uo ifto iudicio nouifsimo , video mihi e^e prarter-

eundas, nc hoc voJumcn in nimiam iongitudinem

prouoluatur: fednullo modo eft prxtereundas Apoftulus

l /Paulus,<iuifcribens adTheiTaion. Rogamus, inquit, vos

^ ' NN y

570 Auguftini de ciuirare Dei

fratresperaduentudomini noftri lefu Chiifti,&noftra?con* gregationis in ipfum , vt non cito moueamini mente , neque terrcamini,nequeperfpiritum,nec]; perverbum , necjueper epiitolam tanquam per nos milTam, qua/i int^et diesdonuni. Ne (juis vosfeducatvllo modo-.cjuonia ojfiveuerit refuga pri iniJ,(S: reuelarus fuerit homo peccati,filius interirus, cjni ad- uerlatur, &. luperextoUitur fupra omnequod dicirur Deus, aut quod colitur:itavrin templo Deifedcat , «itentansfeta- <]uam fn Deus. Non retinetis in memoria, i^iiod adhuc quum cllem apud vos,h^c diccba vobis ? lir nunc quid dctineat fci- tis,vtreucletur infuotempore.Iamenim myfterium iniqui- tatisoperatur.Tanium cjui modotenet,rerieat,donec de me- ciiofiar.Ettunc reuelabirur iniquusillc , qucm dominuslefu? interficietfpirituorisfui-.&euacuabitilluminatione pra^fcn- tiae rua',eum,cuiuscft pricfentia fecundum opcratione Sata- na?,in omnivirtute,& fignis,&. prodigiismcdacij, &• in omni fedu6tioneiniquitatis,hisqui pcreunt : pro eo (|u6d dilcftio- ncm veritatis no receper unt,vt fa iui fierer.Er ideo mirrcr illis Deus operationem ei roris,vt credanr mendacio,& iudicetur omnescjui noncredideruntvcrirati, fcdconfenfcrunr inic|ui- tati.Nulii dubium eft,eum de Antichrifto i(ta dixiOe , diecpie judicij.Huncenim appellardiem domini non cCic vcnturum,- nifi ille prior venerit,*cjuem refugam vocat : vricj; a domino Deo. Qupdfi deomnibusimpiismcritcj dici porcft,quanro iTingis de iftofScd in quo tetnplo Dci.vt Dcus fit felfurus in- certum eft;vtruminilla ruina templi cjuod aSilomone regc conftruQ:um eft:an vero in ecclcfia ,Non enim templum ali- cuiusidoji,autdazmonis,teplumDci Apoftolus diceret. Vn- de nonnulli,non ipfum principem,fed vniuerfum cjuodamo- do corpuseius,id eft adeum pcrtinentem hominum mulriru- dinem fimul cu ipfo fuo principe hoc loco inrelligi Anrichri ftum volunr.K eftiulq; purat etiam Latinc? dicihcutin Gra?- co eft:non in remplo Dei, ^' fed in remplu Dci ledeat, rancjua ipfe (it templu Dei, quou eft £cclefia:<icut dicmius,*^ fedet in amicum , id eft , velut amicus,vel ^i cjuid aliud ifto locutionis genere dici folet . Qupd autem ait:Et nunc cjuid detineat fci- tis,id eft,<]uid fit in mora,qu2e (it caufa dilationis eius,vt reue letur in fuo tcmpore , fcitis : quoniam fcire illos dixit,aperte hoc dicere noiuir. Et ideo nos qui nefcimus quod illi fciebat, • peruenire cu labore ad id quod feniit Apoftoius cupimus,nec

valemu^;

Ad Marcellinum Lib. xx. 571

valemus:pr.efcrrim qiiia & illa quiBaddidit, hunc renfuin fj- ciunt obfcuriarem.Ndm cjuid cltilam enim mvlt;;riuiincj'.ii- tatis operarur. Tatuin cjui modo tener,tcncat,donec de mc- dio fiar:&: tunc reuelabj.ur ille iaiqUiis.F.go prorfus quid di- xeritjmefateor ignorare.Sufpicionestamcn hominum.c|ua5 vel audiie,vel legere de hac re porui.non taccbo. ''(^idam putant hoc dfimpcrio diftum fuille Roinano: &: prt.prcrea Paulii Apoftolu,n6idaperrefcribere voluilTe, nc caiununi vidchcctincurreret^quod Romano imperio malefopraueiit, ^cuni rperarctur ;rrcjnu: vt hoc quou clixirlam cjum my fte- rium initjuiraris operarur: Neronemvoliieritinrc]li.;.;i; cuius iam fa£ta velut AntichriiH videbantur A-^ndc nonnuijiij.fum refurrcAuruA futurum Anticlu-iitum ruf^<icantur,^ A];) ve- r6,uec eum occilum putar,fccifubltr.)Ctum porius,vrputare- tur occifus;&: viuum occulrari in vigorfipruisa;raris, =in cjua fuii cum crederctur e.Kriidus,doncc fu •> tempore reucletur, &• rcftiruaturinregnum.Scd multum milu mir^ eft ii.vc opi- nanrium tanta pra;<umptio. lilud tamen quodait Apoltcius: Tanrum c^ui modo tencr,tcaeat, doncc dc medio hat: no ab- furde dc ipfo Romjnoimperio creditur dictum , tacjuam di- ^tu fit:Tanrumc|uimodo imperat,impcret:donec demedio fiat,ideitde medio rollatur. Et tunc reuelabiturinicjuus:que fignificari Antichri(iu,nul1us ambigit. Alij ver6,& quod ait: q»:id derinear,fciris;(Sc mylteriij operari iniquitatis,n6 putant diftii niG de malis & fidis.qui funt in Ecclciia, donec pcrue- ni.intad tarum numerum,qui .'^nrichi ijto mjgnum populum faci.it: c\' hoc e(le myfl-et iiiiniquiratis, quia videtur occulru. Hortori aute Apoftolum fideles , vr in fide quam tenet tena- citerperfcuerer,ciicedo:Tantum quiniodo tenet,teneat,do- nec de mcdio fiat: hoc eft , donec eyear de niedio Ecclelia! myfteriu iniquitaris,quod nunc occultu eft. Ad ipfum eniin myfteriu perrinere arbirratur, quod ait in Epiftola fua loan- nes Euagelifta:Pucri nouif/ima hora elt:& Hcut audiltis,qu6d Antichiiftus fit venrurus : nunc aurem Antichrifti multi fa£ti funt. Vnde cognofcimus, quod nouifdma fit hora. £x nobis exierut:fed no erant ex nobis. Quod li fuilTent ex nobis,per- maliflent vtiq; nobifcum.Sicutergo ante finein hachora m- quiuf«t,quam loannes nouiffima dicir,exierut mulri hj?retici demedio Eccle/i«,quosmultosdicif Antichrifl:os;ita oninej» ruQcxncle cxibuntjqui non ad Chriitu,fcd adiliu nouiffnnum

572^ Auguftini de ciuitate Dei

Antichriftm-n peitinebiit, & tunc reuelabitur.Alius ergo fic, alius autem fic Apoftoli obfcura verba coieclat: quod tamen eum dixifte non dubium eft : non veniet ad viuos 6c mortuos iudicandosChriftus,nin priusvenerit adfeducendosin ani- mamortuosaduerrariuscius AntichriftuSjCjuamuisadoccuU tum iam iudiciu Dei periinear,quod ab illo reducentur.Prae- fentiacjuippeeiuserit/icutdiftumeft/ecunduoperarionem Satana-in omni virtute, & fignis, & prodigiismendacij,& in omnifedudioneiniquiratis,hisc|ui pereunt. Tunc enim fol- uetur Satanai : & perillum Antichnftum in omni fua virtute inirabiliterquidem fedmendacirer operabirur. Quod folet ambigi, vtrum proprerea dida fmt figna &: prodigia menda- cij : cjuoniam mortales fenfus per pharafmata decepturus eft: vr quod non facir , facere videatur. An quia illa ipfa eriam fi crant veraprodigia , ad mendacium pertrahent credituros non ea potuifle nifi diuinirus fieri, virtutem diaboli nefcien- tes: maximeqnando tantamquanramnunquam habuitacci-» pietpoteftatcm. Nonenim quandode ca?lo igniscecidir, & tantam familiam cum tantisgregibus pecorum fandi lob, vno impetu abfump(ir,c^ turbo irruens, & domum deiiciens, filios eius occidir , phanrafmara fuerunt : qux tamen fuerunt opera Satane,cui Deus dederar hac poteftarem.Propter quid horum ergo difta fint'prodigia,(S: figna medaci j, tunc potius apparebit.Sedpropter quodlibethorum diftum fit:feducen- tur eis fignis,atquc prodigiis.qui feduci merebuntur : pro to quod dile£tionem veritaris, inquir,n6 receperunt vt falui fie- lent.Nec dubirauit Apoftolus addere,& dicere : Ideo mittet iliis Deusoperationem erroris ,vt credantmendacio. Deus enim mirrer : quia Deus diabolum facere ifta permirretiufto ipfius ludicio : quamuis faciat ille iniquo inalignoque cofilio. Vt iudicentur,inquit,omnes,qui non crediderunt veritati,fecl confenferuntiniquitari.Proinde judicati feducetur,&: feducti iudicabuntur.Sediudicatifeduceturillis iudiciisDeiocculte iuftis,&:iufte occultis,quibus ab initio peccati rationaliscrea- tur^ nunquam iudicare ceftauit. Seduiti autem iudicabuntur nouiffirao,manifeftbqueiudicio per IefumGhriftum,iultifli-» me iudicatui'um,iniuftiffime iudicatum.

L. VIVES. a /^ VejTi refugam vocat.V Grxce e/l , ot^ ttu fjiiifh^ » iJ^s*«-^ V^ <nct, cjinafi defifiiOifeH reheUso,

h Sed

Ad Marcellinum Lib. xx. 57J

h Sed ia templum Dei fedeat.V «»" W eturB» «'? -wv »<t*cv t» 3^»»

«(( 3-t()» ii^Qio-ttjf^-vt m templum Dettanquam Detafedeat,

c Sed in aiiucum,id eft,veluc aimcus. } Loctttio frequem infa-

crii Utert6.El.eg$iDumd tn regemyefio mht in Deumprote^orem^^ in

locum rtfugij,

d Quidam putant hoc de imperio didum fuiflTe Romano.V

Laffantiw lib.y. ^ Hieron.in DaHielew^omnei hoc dixifjd fcriptorei

ait: futuros circafinem feculorum deccm ngesyqut Rornunum orbem

interfe diiudantjfupementurum njndecmum x^nticbrtjittm» Sed h^

fmt leues coniefluruU.

e Qmimlperaretur aternum,}A/M/l4 enim Romani veteres

de xtermtatt imptirijfommabant. Sic enim protntttit ille apud V^t^Z^

lupner;

fjU ego nec metas rerum^nec tewpcrapono,

Impcriwnfine fine dedi. i Ali) vero nec eum occifum putnm.^ N am proximo iam vrhi Gaib£exercttu,fugn notlurno timpore.^ capite ol uohitOyquatuor tantum co7nitati4,\^ infuburhanumy tnter Salariani i;iam.,f^ Nomen- tananty atque tbi wortcmfibi attuUt , adaCro ad it^ulumpugione, fe- pultti/i a nutricibm (cjr concubina ,in monumento gentti Domitia^ non procul a campo.Sueionini

g Inquafuit cumcredereturextindlus.} Trigefimofecunda 4etat'ti anno obiit.

(^didem Apoftolus inptima adeofdem cpiftoh, derefuTieftione moriuorum docuerit. CAP. XX.

(^Tj^^S E D hic Apoftoiustacuitde refurre^iionemortuo-' ci^o^ rum. Ad eofdem autem fcribensin epiftola prinna, '^^<SSl Nolumu<; , inquit , ignorare vos fratres dc dor- mientibus , vt nonconniftcmini , /icut&c^tcri quifpem non habent. Nam (i crcdimus , cjuodlefusmortuus ell, & refurrcxit : ita & Deus eos qui dormierunt per lefum addu- cetcum eo. Hoc enim vebisdicimusin verbo Domini,Quia oosviuentes, quireliqui fumusinaduentum Domini , non prasueniemus cos qui ante dormierunt: quoniam ipfe Domi- nus in iuflu,& in voce Archangeli , & in tuba Dei defcendet dec^lo:& mortuiinChrifto refurgentprimo. Deindenos Viucntes, qui reliqui fumus» ftmul cum illis rapicinur in nubibus ohuiam Chnftoin aera : dc ftc femper'cum Domi- oo eriraus, Hsec verba Apoftolica reliirre^ioneui moxruo-

574 Auguftini de ciuitate Del

rum futuram,quanclo venietDominiis Chriftus,vtique atlvi- UOS& mortuosiudicandos, pr;eclarif/ime oftendunt. Sed <]u*eri folet, vtrum illi quos hic viuentes inuenturus eil Chri lius,quorum perfonam in fe, atque illos, qui tuc fecum viue- hant , transfigurabat Apoftolus, nunquam omnino morituri linf.an ipfo temporis pimcl:o,<juo cum refurgcntibus rapien- tur in niibibus obuiam Chi illo in acr.i, ad immortalitate per morrem mira celeritate tranfibunt.Necjue cnim dicendu eft fierinonpolTe, vtcium pcr aerainfublimeportantur. inillof fpatio & moriantur& reuiuifcanr.QiJod enim ait,Et itafein per cum Domino erimus:non Gc accipiedum eft,ranquam irt aere nos dixeritfcmper cum Domino eile marui o«:cjiiia nec ipie vrique ibi manebit.cjua veniens tran^iturus eft. V er.ienti quippeioiturobuiam non manentiifedita cum Domino eri- mus,ideft (icernnus femper habenres corpora fempiterna, vbicuncjuecum illofueritnus.Adhunc aurefenfum, cjuoexi- liimemus eriam illos cjuos hic viuos inuenturus eft Dominus, in ipfo paruo fpatio,(?^: palfuros morte,& accepturos immor- talirateipfe Apoftolusnosvidetur vrgere,vbidicir.In Chri- fto omnes viuificabunrur:cum alio loco de ipfa loques refur- reclione corporum.dicar:Tu quod feminas,non viuificatur, nin Bi(!iriatur. Quomodorgitur, quosviuentes hic Chriftus jnueniet,per itnmorralirarem m illo viuificdbuntur,& fi nort moriantur: cum videamus propter hoc effe didu,tu quod fe- minas non viuificatur , ni(i prius moriatur? Aut f\ reif^e noii ci.cimus feminari,niliea corpora hominu,qu^ monedo quo- quo modo reut rtuntur in terram : ficut {tie habct etfam illa» in transgreftbrem patrem generis humani diuinitus prolata fentenria : Terra es,& in terra ibis: fatendum eft iftos quo^ nondii de corporfhus egreftos,cum vcnrer Chriltus,inucnitt': &ini!}isverbis Ap(>(t<)li,&: illisde Genefi, non teneriiquo-^ iiiam furfum in nubibus rapti,non vrique feminarur:quia nec euntin rerram,nt'credcnnr:(iuenullam prorfus experiantur inorre:fiue paulnlum in aere moriantur.Sed alrud rurfus oc- currit,quodidedicit Apoftolus, cum de rcfurreftione cor- poruni adCorinrhios loqueretur:» Omnesrefurgemustvel iicurali) codices habenr,Omnesdormicmus.Cum crgo nec refurredio Heri poffir,nihmors prcccirerit:nec dormirione poffmiuf. illo loco inreliigere nifi morre , quomodo omnes vel «dormicnr , vel refur^ent , fi tam multi quos m corpore

inuei>«

Ad Marcellinum Lib. xx. 575

inuenturus eft Chriftus,ncc dormient,nec refurgentfSi crgo fanctos , <jui reperientur Chrifto veniente viucntes , ciquc in obuiam rapieatur,crcdiderimus in code raptu de mortalibus corporibus cxituros,& ad eadem mox immortalia rcdituros, nullas in verbis Apoftoli paticmur anguftias,fiue vbi dicit: Tuquodfcminasno viuificafur, nifi moriatur ifiue vbidicii: Omnes refurgemus^aut omnes dormiemus ; quia nec illi per immortalitatcm viuihcabutur, nifi (juamlibet pauliim tamcti moriatur,ac per hoc & a rcfurredionc no crunt alicni,cjuain dormitio prafccdit cjuauis breuinima, no tame nuUa.Cur au- icm nobis incrcdibile videatur illam multitudine corporu in acrctjacHlamodo f^minari ,atque ibiprotinus immortaliter at<]i iiicorruptibiliier rcuiuifcere^cum credamus, cjuod ideni ipfc Apoftolus alibi apertiffimedicit , ^ iniftuocuiifuturani refurrt6lionem,&: in metnbra fmefine viciura tanta felicita- le , tam(]ue in^cftimabili vclocitate rediturum antiquiffimo- rum cadaueium pulucrcmfNcc ab illa fcntcntia qua homini diftum clt:Tcrra cs,«S,; in terram ibis,futiuos illosfandosar- bitrcmur immunes, fi eoj um morientujm in terram no rcci- det corpora-.fed ficut in ipfo rapm mori^'ntur,ita &; rcfurgcc dum feruntur in acra. In terram tjuippt ibis , clt, in hoc ibis amifla vita,quodcrasantecjua fumcresvitam :id eft, hoc cris cxariimis,cjuod erasantetjuam eflesanimatus. Terr»r quippe inlufdauit Deus in f^cie Hatum vitvt , quum faftus eflet homo in animauj viudm:tiiquam dicerctur, Terra es animata,cjuod non cras: terracriscxanimis , (icuteras. Qu^odfunt& ante- quam putrefcant omnia corpora mortuc i um : quod erunt & illa , ii morientur, vbicunquc moriantur, cum vita carebunr, quam continuoreceptura funt. Sicergoibuntin terram,quia cxviuishominibus tcrra crunt : cjucmadmodum it in cine- rcm quoUtit cinis:itinvetuftate , quodfitvctus : itin teftain, quodexluto fittefta,^&: aiia lexcenta Hc loquimur.Qui)mo- do autem fit futurum,quod nunc pro noftrjr ratiuncula:viri- bus vtcunque coniicimus : tunc potius erir,vf nofl^c poflTumus. *'R.cfurrc*iiionejn quippe mortuorum fufuram eflc in car- ne , quando Chriftusvcnturuseft viuos iudicaturus & mor- tuos :oportet , (i Chriltiani efle volumus , vt crcilamus. Sed nonidco dehacrcinaniscft fidcsnoftra, C\ qucmadmodufu- £ura lit ,pcrfeftecomprehendercnon valemus.Verum iam, ficut fupri proiiiilimus , de hoc iudicio Dci nouiOimo ctiam

57^ Auguftini de ciuirate Dei

prophetici vctercs Jibri quid pr*enuntiauerinr , quanrurn fatJs cfie videbitur , debemus oltciiuere. Qiue licuiL arbirrio . non lanta mora neceiTe crit ti actari &. exponi,ii iftis cju«c pr«emi- fimus,le6tor curaueru adiuuari.

L. VIVES. a /^ Mnesrefurgemus : vcl ficut alij codices habent , Om- V-/ nesdormiernus.i Grtna codicts non Ofnn^s hic con^ertiMnu tejlc diuo Htcronymo ad Ahninum. Na/p a ij hab' rit^Onniesc^uidem non dorir.itm-^ fOrnnss atne irnwutahinthr ^ -v» Eyafimi^ copt fMi ojien^ dit,f^ m K^nnotaticnibti nouitei.'taint^rftt ^ m yri ioUgm,q^a jf*per hac re calunmt^tori rcjpondit. Ex hac Itbrorum dtjfon^ntt , c-do na- tam coniroue-fiarn illamfwtne omm s nmituri , an ahqni cjjf s di^s tlle 'vltimtis defrehendent •viu ntes., fine morte t aifvf.n ud wnnvrtaltta-' tem.Petmi Lo^nhardA fefiion: fnteutia^ttm tert:a (^ cjuudra^efiiriXy (ump^fnare intarfe fjieronyinurn ^yjmbrofi nit docuifj t^nter tan" tcs -viros pronunciare non fhUintitt i cjuod ^ugufimM ^^imbrofio acce- dit.fed H leronymuf fiequett GrAcorum crMnujiipitir^Oytgeneythry-i fajioTno^ TheophylaHoy cjui L-rgfrtmt apud 1'aH'um TrayTti tt^ « Ketf^rt" ^navfjLi^,nvn omnes qutde doriniemus Et K^mbr.fn^Tn oliendtt Eraf' mtu nmare.Nos interimfe(jt*emur^juem enarramm. h In iftu oculi.^ f^aiia putut fcrtptwn ab imaprcte : Jnniflu oculh jyam oculorum efl uuere ^ unnnere j ^ nifljre , jedpojiea ex m^» faSfum ejl itium , ah in c^iii parum tntelltgeiant cjHid niHtii effet» JWtm e.i resperdidit omnert, eruditi.-nem.

c Et alia arefcenria fic loquimur.V Inaltii exw^laribttfmna' reficntia.fdftxcenia^cjuod cji congruentiu^ ferfi. <i Rerurreftione qiiippe mortuorum futuram eile rn carne.}-' J-loc eji 'vnum ex dogmAtps pteiati^, ijiud credendum,ifiud tuerdura efi,- Hationtm cjua idfuturuinftt. Deorelin<^u^mtti , ^ fuuiii iamu^ cerui» ces nof.ra4 in iw^ofiuttuf^tnn Chrijii, in ohfecjutum Dei. Satn tfi chr^ llianocr.,'dcn,hoc^.:utillu(i rjfe forc:, ant ftii(fe. Caufa^ Qr rationes om' niu-n tUi tiofcendas dimittat , qui ne in aperttj?imn quidem ^ inanift^ jiijiimii naturx rcbfn njolmt nobii claras ^ apertAS ejfe.

Qu}>i Efaias Propheta de mortuorum refurredione & retributione' Tudicij iitlocutus; C A P. XXI.

Ro p H E T A Efaias : Refurgenr , inquit , -mortui*

& rcfurgent qui in fepulchris erant : & laetabun-

l^p^'^ tur oinnes qui funt in rerra. Ros enim qui abs

■-'^•- ^- jg eft,fanitas illis eft;tcrra vcfo impiorum cadet.

Toruin?

Ad Marcellinum Lib.xx. 577^.

Totum illud fuperius ad refurreclionem pertinet beatorum.' Qupd aute ait:terra vero iinpioru cadct,bene intelligitur di-^ ftum:corporaimpioru ruina damnarioms excipiet.Iam ver<i fi de bonorum rerurre£tione,q.iod tlidum eft, diii^entius 8c diftindiusvehmus intueri,adprimam refcrenducltc^uocldi- ftum cft^refurget mortui ad fccunda vcri 6 cjuodfequirur :8c refurgent qiii in (epulchris erant. lam ik /i illosinquiramus fanftos,quos hic viuosinuenturus eii DomiiViS , eiscongrue deputabirur,c|uodadiunxir : «Si. lafta'^unrur omi.es quifuntin tcrra:ros CRim qui abs te eft.faniras ilhs cit.Sanita:e loco ifto immortaliiatem re^tiinmeaccipimus.Iia naque eft pleniftfi- ma fanitas,qu^ noreficirur alimetis tanqua t^uotidianis me- dicamentis:Item de nidicij dic Ipcm prius dans bonisrdeinde terresmah3S,ide Propheta (ic loquirur^Harc dirit Dominus: Ecce ego decHnabo in eos vt Hume pacis,& vt torres inundas gloriagcntiu.Filij eorufuperhum^ros portabuntur,& fuper genua c6fo]abuntur.Qu.eadmodum,'i tjue mater confolctur, ita ego vosc6rolabor:&: in HicruValeconfolaSnniniA: vide- biris,& gaudebit corveftiu,& oifa vcftra Hcur heiba cxoric- tin".EtcogtJofcetur manusDominicoleiibuseu:ci cominabi- tur cotumacibus.tcce enim Dominus vt ignisvcniet,& rt te- peftas currus cius,reddere in iadignatione vindicta & vafta- tionein flama ignis.In igneenim Domini iudicabirur omnis terra,& gladio eiusomniscaro,muhi vulnerati erunta Do- mino.In bonorumpromifiionelc declinare dicit vt flumen pacisquod profedto abundantia pacisilliusdebem.isaccipc- re,qua maior efte non poffit.Hac vtii^ue in fine rigabimur:de quain prscedenti hbro abundanter loquurifumus. Hoc flu-^ menfcineosdechnaredicit,quibustanta beatitudine polli- cetur,vt intclligamas inilliusfelicitatis regione,(jucein cglis eft,hoc ftumine omnia fatiari.Sed quia &terrenis corporibus paxincv>rruptionis atq; immorfalitatisviminfluet,ideo de- clinare fc dicit hoc fiumen,vt ne fupernis (^uodamodo etiain inferiora perfundat,&: hominesajcjuales angelisreddat.Hie- rufalem q. oque non illam quae feruitcum filiis fuis , fed ii- bcjam marrem noftram intelligamus,fecundum ApoftoluiT» SEternam in caplisrvbi poft laborcs ^rumnarum,curaru.m{juc mortalium confolabimur, tancjuamparuuliciusin humerjs genibufcjueporratf. Rudes enim nos & nouos blandiflimis? adiutoriisinfolita nobisiila beatitudo fafcipiet : ibi vidcWi^

57* Auguftini de ciuitate Dei

rrtus,&: gaudcbjt coi* noftrum. Nec exprcfiit quid vidcbJmuSr Scdquid,ni(i Dcum,vtinipleatur innobispromifTum euSgc- Jicum.B eati mundo cordc,(]Uonia ipfi Dcu videbur:Et omni» illa qu^ nunc no videmus,ciedcnrcs autc pro modulo capaci- tatishumanse, longe minus quam funt arque incoparabiliter cogitamus?Et videbitis,inquit,&: gaudebitcor veftrum. Hic creditis,ibi videbitis. Sed quoniam dixit : Et gnudcbit cor ve- ftrij,ne putaremus illa bona Hicrufale,adnoftru taniumodo fpiriru pertinere:Et ofla,inquit,veftra vt herba cxorieturtvbi refurrcftione corporu ftrinxit:vclutquod nodixeratreddes. Neq; quu viderimus ficntjfed quu fucrint fafta videbimus. na &. de c;£lo nouo ac terra noua ia fupra dixcrat,du ca qu^ faii- ^ispromittuntur,in fine f^pe ac multiformitcr diceret:Erir, inquit,ca?lum nouum Sc terra noua, &: non crunt mcmores priorum,ncc afcendtrin coripforumtfed ljetiri3& cxultatio ncm inuenient in ea.Eccccgo facia Hierufaleexultationem, & populu meum Ijetitia:^ cxuJrabo in Hicrufale: & la.*tabor in populo meo:&: vltra no audietur in illa vox fletus, 8c ca?te- ra.quae quida carnales ad illos mille annos referrc conantur. Locutioncsenim tropic^ propriis prophetico morcmifcetur vtadinrclleftufpiritalem intentio fobriacum quoda vtiliac falubri laborc perucniat.Pigritia vero carnalis,vcl incruditas atque inexercitat;^ tarditas mentis conteta literje fuperficie^ nihilputntintcriusrequircdum. Ha^c dc propJiCjticis vcrbis^ qu.r antc iftum locum fcripta funt,fatis dixerimus.In hoc au- tem loc(>,vndc ad illa digreffi fumus,quij dixiffet: & ofla vc- ftra vt hcrba exorierur,vi: rcfurreftioncm quidem carnis, fcd tanrum bon<9rum,fe nuc c6meinoraremonftrarct,adiuxit:Ec cognofccrur manusDomini coletibuscum.Quid cft hoc,nifi maniis diftinguetis cidtores fuos i contcproribus fuisfDc qui- bus fcquentia contexens:Et comminabitur,inquit ,c6tumaci- bus.^fiucvt aitalius inrerpres,incrcdulis. Nec tunc commi- n.ibitur;fed quo! nunc dtcuntur minacircr,tunc cfficacitcriii» plcbuntur : Eccc eni:nDominus,inquit,vt ignisvcniet , &: V8 tcmptftas currus erus,rcddcre in indignafionc vindi£^a,&va- ftatione in flama ignis.In ignc cnim Domini iitdicabitur om- ristcrra^&ingladiociusomnis caro.mulfi vulncrati crunc i Domino:(uicrgne nuetepcftate,nuc gladio^poena iudicij fi- gaificar:quadoquidcipfumDominu quafi inignedicir cffc ve ruru cis profc^Q,quibus pocnalis eius crit aduetus.Currus ve

Ad Marcellinum Lib. \k. 57^

f 6 eiuSiqui pluraliter didi funr,angclica minifteria no incon-

uenicnter acCipimus.Quodauteait:omneterra, & omnecar

neincius igne <&:in gladioiucIicari,noetiahrc fpiritalesintel:

Jigamus &(anclos,fed terrenos atq; carnales,de quibus diftu

cIt:Qui terrena rapiut:& faperefecunducarnem, morscft;&

«jualcs omnino caro appcllantur a Domino,vbi dicit:N6 per*

manebitSpirirusmcusin hominibusiftis" , ^uoniacaro fant.

Qupd vero hic pofitu eft:Multi vulnerati cruta Domino,iftoi

Vulnere fiet iiiiorsfccunda.Poteft quide & igius,& gladius,&

vulnusaccipi in bono.Na& igne Dominusvellefcdixit mit-

tereinmundum.Etvif^funtiliis linguae diuifa? vclut ignis,

<]uado venit Spiritusfanftus.Et no venit,inquit*de Dominuj

pace mittere in terra^fcd gladiu.Ht fermone Dei dicit fcripttt

ra gladiu bis acutU:proptcr acie gemina teftamentoru duiim .•

Et in Caticd canticoru,cbarirritc fe dicit safta ecclefia vulnc-

rata,vclutamorisimp£tufdgittata.Sed hic quu legnnnsvcl

audimus vltofem Dominu elTe venturu:qucmadmodum haec

intelligenda fint,cldrir cft. Deindc breuiter comemoratis cis

qui per hoc iudiciu cofumcfur fub figura ciboru in legc vctc-

rivctitoru,a quibus fc no aJbftinuerur, peccatercs impiofquc

fignificas,recapitulat ab initio gratia noui teftameri a prim(i

faluatoris aduetu vfque ad vltimu iudicium,de quo nunc agi-

mus,perducens,finienfcjue fermone. Narrat naque Dominit

dicere fevenirc,vt c6gregetomnesgetes,eafque venfuras,&

vifuras,gloriainferus.Om:nes enim ficutdicit Apoftolus,pec-

caucrut,i5<: egent gloria Dei. Etreli^urum fe dickrupercoj

figna,quae vtique mirantes credat in cum:& emifturu ex illis

faluatos in gentcs diuerlas, & in longinquas rnfulas tjuac non

audieruntnomeeius,ncq;viderutgloriameiu?:& annupcta-

turosgloriam eiusin gentibus:& addu£turosfiatresrftoruiiv

quibUs loqucbatuF,id eft in fide fub Deo patre fratres Ifracli-

tarum ele^torum . Addittturos aute ex- omnibus getibus mu-

nus Domino in iumentis & vehrculis, quas hrmeta & vebicula^

beneintelligunturadiutoria eftc diuina,per cuTufqucgcneris

ininifteria Dci, vel angelica, vel hiimana, m ciuirate fan£^am

Hicrufalem , quac nunc in fan£lrs fidelibus eft diiRifa pcr ter-

ras.Vbicnim diuinitus adiuuantur, ibi credut: & vbrcrcdunt,'

ibi vcniunt. Coparauitautcm Dominusillostanquapcr fiini-

Htudine filiis Ifrael , oflferentibus ei fuas hoftias cu pfalmis inf

4oino cius:^uodvi>iqucia£[icii6Cclefia.-& promifit ab ipfisfe

580 Auguftini de ciuitate Dei

accepturu fibi facerdotes & Lcuitas :quodnihilominiis fierl nunc videmus.Non cnim ex genere carnis & fanguinis, ficut crat piimum fccundum ordinem Aaron, fed ficut oportcbat in teftamento nouo, vbi fecundu ordineMelehifcdcch fum- inusfacerdos cftChnftus , pro cuiufque merito <juodin eo gratia diuinacontulcrit,'^facerdotes& Leuitasclegit: ficut nunc vidcmus.qui non ifto nomine , ' quod fcepe aiTcquuntur indigni,fcdea quae non eft bonismalifc]uecommunis,fan£li- tate pen(andi funt.H^c quum dc ifta^qu^ nunc impertitur cc-, clefijepcrfpicua^nobifque notifnmaDeimifcrationedixiflct:. promifit & fincs ad<juosper vltimum iudiciumfa<5la bono- ^ rum malorumque difcretione venietur,dicens per propheta, vel de Domino dicensipfepropheta: Q£omodo cnim c^lui^^ nouum & terra noua manebit coram me,dicitDovninus : fic , ftabit femen veftrum & nomen veftru:&: crit menfis ex men- re,& fabbathum ex fabbatho:& veniet omnis caro in confpe- ftumeo adorareinHierufalem,dicit Dominus:& egredien- tur,& videbuntmembrahojninum qui pra^uaricati funtin mc.Vermiseorum nomorietur, & igniseoru nonextinguc-. tur,& eruntvifui omni carni. Ad hociftepropheta termina— uit librum,ad quod terminabitur fcculum. Quidam fan^ non interpretati funtmebra hominum , *'fcd cadauera virorum, percadaucra fignihcatcs euidentcm corporupaena:quamuis cadaucrnifi caro exani«nis,nonfoleat nuncupari : illa ver^ animata erunt corpora. Alioquin nulla poterunt fentire tor- mentanififorte quia mortuoruerunt corpora,ideft coruqui in fecunda mortem cadent:idco non abfurde etiam cadaue ra dicipoflunt. Vnde cft & illud, quodab eodempropI>eta di - iiumiam fupra pofui:Terra veroimpiorum cadet. Quisau- tem non videat,a cadedo efle appellata cadaueraf Viroru au- tem pro ^o pofuilTc^illos inferprctes,quod hominu eft mani- feftum ef^.Neque enim qiaifqua d ifturus eft, prteuaricatriccs fceminasinillofuppliciono futuras:fed ex potiorcpr^fertim de quofceminafada eft,vferque fexus accipitur. Veru quod ad rem maxime pertinet, quum & in bonis dicitur : V eniet omniscaro:quiaex omnigencrehommum populusifte con- {labit. non enim omncs homines ibi crunt , quando in pcenis plurescrunt.Sed(vt dicere cceperam)cum & in boniscar0,&: rnmalismembra velcadauera nominantur,profc£topoftrc- iWrc^tioncm carnis^cuius iides his rcrum yocabulis omnino

firma-

Ad Marcellinum Lib. xx. 581

firmatur,i]lud quod boni & malifuis finibus dirimentur , fli- turum efle iudicium declaratur.

L. V I V E S. a Q lue vt alius interpres,incredulis.} fJieronymtn ex Hthr£o^ \J& ex SfptuagintUyimmiiufnh 'vertit.

h Sacerdotes&i Lcuiraselegitjficutnunc.}- ^UbtjSacird,,^ Le.eliginunc 'videihUi.

c Quinon ifto nomine.}- Non factrdotiutn j ne^ue vUa i)utiati9 gratos homtnes Deo reddit, (juippe bonos iuxta ac malos ad tra^anda faeravidern"s admitti-Jedpuritas tonfcientix , ^ integrttaa uitdt » ^ eaflitAf moru h£c demti fAtit^ ^u£ acceptcs Deo nosfuciHty atcjue arr.t- cos.cfuippefimdia ijuatuw dtmnorum humanapcffunt-, ^ cognata tUitU fanflif?imx atcfue opttm£ natur£ pr£potentn Dei. d Scd cadauera viibrum. V Sic j-I ieronymtif . ^nimaduerte \yfth- guTlini candoremimaluit /j leron^jmi -verfionem btnigne interpretarij tjuarninfixumrelinquere aruleum cautUi f prtfertim lum fJitronymi interpretattoni non omninofautret.

e lllosinterpretes.}//*e*-ow3(//>«rwpm«:»4OTi» Septttaginta ha- hetur tn^diwatY.

Qualis futura iit egrcfsio fanftorunn,ad videndas pornas naaloruna. CAP. XXI L Edquomodo egredientur boni advidendaspoenas malorumf Nunquidcorporis motu beatasillasre- lifturi fedes , & ad loca pcenalia perafturi : vt malo- rum tormentaconfpiciant prxfentia corporalifAbfit: fede- gredientur perfcientiam. Hoc enim vcrbofignificarumeft, eosqui cruciabuntur exrra fururos.Proptcrcjuod&i dominus ea locatenebras exterioresvocat , quibus contrarius eftillc ingreflus de quo dicitur feiuo bono: Intra tn gaudium domi- ni tui:neilluc mali putentur ingredi, vtfciantur : fedadillos potius velut egredi per fcienwiam,qua eos cogniruri funt bo- ni:quia id quod extra eft , cognituri lunt. Qui enim erunt in poenis,quidagarur intusin gaudi» domininefcient: quivcro €runt in illo gaudio,quid agant foris in illis tencbris cxterio- ribus,fcient.Idco didlum e(t, egredientur, quia eos etlam qui foris ab eis erunt,vrique non latebunt. Si enim h^c prophcr^ nondu fafta noffe potuerut,per hoc quoderat Deus quamu- lucunque erat in eoru martaliii metibus,quomodo immorta- lesfan£^i ia fada tiac nefciet^quu Deus erit omnia in omnib.? Swbit ergo inilla bcatiiudinc fanftoiu feme & nome. Scme:

00 5

^«

i Auguftini de ciuitate Dei

fcilicet de quo loanes ait.-tr femen eius in ipfo manet.Noml vcro,de quo per hunc Efaiam diftu eft: Nomen aeternu dabo cis.Et erit eis menfis ex menfe,& fabbatu ex fabbato , tanqua luna ex luna,& requies ex requie: quorpm vtrunqj ipfi erunt, cum ex his vmbris veteribus , & temporalibusin illa lumin^ noua ac fcmpiterna tranlibunt.In pcenis autem malorum, & inextinguibilis ignis , & viuacifsimus vermjs , ab aliis atquc aliis,ahtcratque aliter cftexpofitus. Alij quippevtrunquead CorpifS,ali j vtrunque ad animam rctulerunt : alij proprie ad corpus ienem,vermem vero tropice ad animam:quod credi- bilius eftevidetur. Sed nunc dehacdifferentia noneft huius temporisdifputare.De iudicio nanq; vltimo, quo fiet direm- ptiobonofum& malorum , hocyolumen implere fufcepi- iTJus^de ipfis yero praemiis &pGenis,alias diligentius diflcrenr ^um eft.

<i^d prophctaucrit Daniel de perfecutione Antichrifti, & dt iudicio Dci^regnoqu? fanftoiupi.

CAP. XXMI.

Aniel de hoc vltimo ludicio Oc prophetat, vt Antir (chriftum prius quoque yenrurum cfle przenunciet: !^ atq;ada!rcrnum regnumfanftorum perducat narr fationemfuam. Cumenim vifione prophetica quatuor bcr ftias ngnificantes quatuor rcgna vidiflTct : ipfumque quartuin a quodam rege fuperatum , qui Antichriftus agnofcitur: & poft ha:c ajternum regnum filij hominis, qui intelligituf Chriftus:Horruit,inquir,fpiritusmcus:ego Danielin habitur dinemea, & yifuscapitis mci conturbabantme. Etaccefsi, incuit, ad vnum de aftantibus , & veritatem qua-rebam ab CQ ^ehisomnibus: & dixit mihjyeritatem. peinde,quidaudien |-ii ab illo,a quo de omnibus his quajfiuit, tanquam eo fibi ex- ponente^,fic loquitur.Ha? quatuor beftiae magn^,quatuor rcr gna fui-^entin terra,quiEauferentur,& accipietregnum fanr di altilsimi:& obijnebiJt illud vfqj in fecplij, & vfq; ^n feculii j feculorum,& qu2erebam,inquir, diiigentcrde beftia quarta, I quae eratdifFerens pra! omni beftia terribjlis amplius: dentes eiusferrei,& vngpe$eius^rei,iTianducans,& comminuens, & reliqua pedibijs fuis conculcans:& de cornibus eius decem qu^ eranr in capite eius,& de altero quod afcedit,& excuisit depriorjbustria:cornu jlludin quoerantoculi, & osloques magna,& vifus cius niaior caeteris.Videba, & coriiuiUud f^"

cicbat

AdMarcellinum Lib. xx. 585

ciebatbellu cuin ranOis:& pra?iia!el->at ad ipfos , donec vcnit vctuftusdieruiTi,&- rcgnum dedir ran£):is Alrifrnni:&tc:npus peruenit.<Sc rcgnum obtinueruntfandi.Hxc Daniel qui-linTe fe dixit.Deinde quid audiuerit conrinuo fubiCigens : Et dixit, in(juit,ideftille aquoqu^flerat,refp6dir.& dixit Bei^ia (juar ta,cjuarrum rcgnum eritin terra , quod prxualebii omnibus regnis:& manducabit omnem terram,3^ conculcabit eam,& concidet.Et decem cornua eiu<;,deccm regcs furgcnt:^*: poft cosfurgctalius, *4ui fupcrabitfuis malis omncs , ^uiantc cum fuerut:& tres reges humiliabit: & verba aducrfus Altif- /imum loc]ucrur:& fandos ahifiimi conrerct.Et fufpicabitiir mutare rcpora &. lcgc:& dabirur in manu cius vlque ad tcm- pus,& tempora,&: duTiidium tcmporis. Et iudicium fedcbit, & principatu remouebitad cxterminandu& perdcndu vfcj; in fine:& regnij,& potcftas,& magnitudo rcgu,qui fub omni c:Elofunt,d3ta cft fandis Altiffimi Et rcgnu eius regnii fem- pirernu:& omnes principatus ipli feruicnt & obedicnt . Huc- uft|uc,inquir,finis fcrmonis. Ego Danicl,multu cogitationcs mci' conturbabatme:& forma mca immutata eft (upern^tc: &verbumin cordc meo confcruaui. ^ Quatuor illa rcgnji cxpofueruntquidam Anyriorum,Pcrfarum,Maccdonuin,& Romanorum C^Ujnu vero conuenienter id fccerint,qui noflc defiderant,legant presbyreri Hicronymi libru in Daniclem fatis diligentcr erudireque confcripru. Antichrifti rame ad'^ uerfus ecclcnam fafuifrunum regnu,licer exiguo fpatio rctn- poris fuftinendum , donec Dci vltimo iudicio regnum fancU accipiantfcmpircrnum:cjuivel dornntasha:c lcgit, duhita»c non /initur. Tcmpusquippc,& tempora,& dimidium tej^.o- ris,anunm vnum c(re,& duos& dimidiu : ac per hoc tres an- nos & fcmiflem.cti.unnumerodierumpoftcriusporitodiln- cefcit, aliquando in fcripruris & meiifm numer© declaratur. Videnturcnim tcmpora indefinitehic didta lingua Latina, ^fcd pcr dualem numerii didla funt , cjuem Latini no habent. Sicut autcm Gr^eci^^^ita hunc dicuntur hibere & Hebrcri.Sic crgo ditta fMnt tempora, tancjuam dicerentur duo tcmpora. Vcrcri me fane fateor,ne in deccm rcgibus cjuos tancjua dc- ^ccmhominesvideturinuetqrus Antichriftus,fortefallamur, .9tquc ita ille inopinatus adueniat,n6 cxiftentibustot regibus in orbc Romano. Qmd cnim fi numero ifto denario vniuer- fn^S regw fignificaia cft:poft Quosill^ ven^urus eft,ricut mil-

00 4

584 Auguftini de ciuitatc Dei

lenario,c?tenario,reptenario fignificatur pleruque vniuerfi- tas , 8c aliis atque aliis numeris , quos nunc comemorare non cftneceflefAlio loco iclem Daniel: Et erit, inquit, tepus tri- bulationis , qualis non fuit ex quo nata eft gens fuper terram — vfque ad tempusillud. lit in tempore illo faluabiturpopulus

tuus omnis qui inuetusfuerirfcriptusinlibro. £tmulfi dor- inientium in terrse aggere exurgentihi in vitam «ternam, & hiin opprobrium & in confufionem zeternam.Et mtelligen- tes fulgebunt.ficut claritas firmamenti, Sc ex iuftis multi ficut .ftellaein fecula.Et adhucfentetig illi euagelica: eiUocusifte {imillimusjde refurreftione dutaxat mortuorum corporum. Nam qui illic difti funt efTe in monumentis, ipfi hic dormien tesinterr^aggere : ^vel ficutalij interpretati funt,interra; puhiere.Et ficut ibi procedent didum eftifa hic exurger. Si- futibi,qui bonafecerun^in refurrrdionem vita? ,qui autem mala egeruntin rerurrcilioneindicijiita & illo loco,hiin vi- tam j?:ernam , & hiin opprobrium & inconfufionemaeter- na^n.Nonautejn diuerf'Mr. putcTnr.quodcum ibi pofitum fit, pmnesqui lunt in monumenti^.hic non air proi>heta,omnes, fed muhi dormientium in terra: aggere Ponitenim aliqua- <do fcriprura pro oiiinibus multos Pr.-»prerea & Abrah^ dir ftum eft, Patieni multarum gentium pofui te, Cui tamen 8c ialio ioco:In feminc, inqait,uio benedicentur omnes gentes. Dc tali autem refurredione, huic quoque ipfi prophetie Dar nieli paulo polt dicit.ir;£t fu.veni,&: requiefce. Auhuc enim (diesincompletionem confummationii,&: requiefces, & re- furges in forte tua in fine dienmi.

L. V I V E S. a/^^Vifiiperabitfuismalis omnes. } Septuagintafu:aiATyt<n-; \^yi*^in^;J\ •C^oir^ ;(5fx.«f ^vrm cs^j^f^TifoS^tv .S»rgtt i^liU6y quifiprahitmalos omnes pnores. _^nKS^>i^cdixn accu\aumrn pro poyiro ahl.di'to, vtjit GrAce :fuperabit omnes priores ptr malQSf quos fecitm habebit. jfleerna md^ Quatuor iila regna expofueruntquidam.V Primaenim beU iiquatmr, '«'^i»^''« ^*"*** ^< '«"'« /*«^ & libidmofd , & a(juiU regmt auium ac ' fuperbdS vittacH^jue y qu£ omnia h^butt iinperium ^Jfyriorum. fecunda fimlnvrfx durx acpr<£feroci , impermmfuthPeifarum , cuim initiwn a robufio ^fortt Qto. Tertiaftnnln pardo alato celeriac tmpetmfo^ fangttirturio , ^ qw in mot\em ruit in faltu : tale impertum Macedo- num , ciuoi nonpedibitf cmeYf jfed volare pennts vifnm efl, quanta ' " '-' gnmi

Ad Marcellinum Lib. xx. 585

enitn ecleritate tmminfam ^^fium -viClormfii^ y^lexandtr Lufhra'ut? Quarta bi^jl^a erat ommum rraxime lerrtbiL^, {i^ fortn, cienttbt*^ fer- renjinge.jtibuiyvcrans (r contmtnue^s,^ pcdtuw concuUiins^o ij^imiu ctetern : "Uiujmodi fuit Jiomanum tmperium, cw.ufftttof cmrnuttt bet- luarmnferitattm viiit : ferr. um, c^ttjd nulla exterrju t/n co»fun>pfii,fua fuhigine beilijCjie iiuilthns exefum efl. T otum oriem tnfuttabiii-vora" utt tlluuie^ijrbes euerttt, ^ gentesfunditia excidii, utriXyf*uum,fan~ gutni fittentiffunum.

c Sed per dualem numeru dida funt.V .'inttcjuif?imt Gr^ect duos tantum habe< ant humeros, fingularcrn <(ff pluralem. Pcjleafecjuantes dualern addtderunt , cjuos Lattni ftcjui ■ o.uerunt , 'vtfcribtt DiomedcS gra'naticttiyacfepe Gr£ci p^et£ plurali pro duaUnjtiitur^-ut f/nmcrti* (tTfHSnjf^inqfit^cum dt t^gammone locju.jtur ^ Alenelao tantum,de qutbtn -vno aut aUcro ante 'verfu per duJe ciixrat/uiitcoi (j.^nTtii >«»v. d Ira htinc dicuntur habere.V fJteronyiHHitn D anieien :T tmpm annitm ftgntjicat . Tempora tuxta Hebratcffrmfiuii propmtaientt cju» ^ ip(l (iujlern numerum habentjduos annos prajigurat , Grdce 'verh HSttpoi,' habetur^non KSf.tQpii.

c Vcl ficutalij interprcratifunt.V fJieronymtn DartielU ii. In pfalmis Dauidicis cjuae de fine fxculi huius,& quac de nouifsimo Deiiudicioprophetcntur. CAP. XXII II.

Vlta deiudicio nouiffimo dicuntur in PfahTiis^fed ^ eoiLi plura tranfeunrer &ftric^im.Hoc tamen quod _ _ le fine huius lecuii aperriftime diclum eitibi , ne- quaquam <ilentio prjsteribo. Principio terram ru fundaili domine , ^ opera manuum ruarum lunr czeli. Ipfi peribunt, tu autem permanes & omnes licut vel^imenrum veterafcent: & ficut opertorium murabis eos , & mutabuntur: tu autem idemipfe es,& anni tui non deficient. Quid eftquodPor- phyriuscum pietatem laudet Hebrsorum, quamagnus & verus^ ipTis numinibus terribilisab eis coliturDeus, Chri- ^ianos ob hoc arguit maximx ftultiria?, etia cx oraculis deo- rum fuorum,qu6d iftum mundum dicunt eife pcritui uf Ecce inlireris pictatis Hebra^orum dicitur Deo , quem confirente tantophilofopho ,etiam ipfanumina perhorrercunt.Opera, inquit,ma nuum tuarum funt c^li,ipfi peribunt. Nunc^uid qua- do c*Eli peribLir,tTiundus,cuius iidem csli fuperior pars,eft 5: tutior,non peribitrSi hec fentetiaIouidifplicet.cuius,vtfcri- bitifte phil jfaphus, vclut grauioris autoritatis oraculo in Chiiftianormn credulitate culpatur, cur no (imilirer lapien-

- oo s

58 6 Auguftini de ciuitatc Dei

tiam tanquain ftultitiam culpat Hebrzeoiu , in <juorum libris piiffimis inucnitur? Pon o h in illa fapicntia Iudseorum, qux Porphyrio tam multum placet , vt eam dcoru <}uoq; fuorum vocibus prxdicet,lcgitur carlos c(Te periruros,cur vfcjueadeo vanaeftilla fallacia,vtin ridcChriitianoru, vcl inter caftcra, vel pre c^teris hoc deteftentur,cjuod in ea perirurus creditur i"nudus,quo vtique nifi pereute,c;pli non poflunt perirc? Et in iitcris <juidem facris, cjua* propric noftra: Junt, non Hebra-is nobifcjuc comuncs, id ell Euangclicis & A poftolicis libris lc- gituriPr^tcritfigurahuiusmundi. Legirur , mundustran/it: lcgitur,c^iu & tcrra trafibunt.Sed puto cjuod prsetcrit.trafit, Tranfibunt,alicjuanto mitiusdi£i:a funr quam peribunt.Inepi*- ftola cjuocjue Petri apoftoli,vbi aqua inundatus cjui tunc erat, jierifle diiluseft munduj, fatis claru eft , & qu;^ pars mundi 9 Toto fignificata eft,& quatenus perilfe dida fit,& qui casli re- pofiti igni referuandi in diem iudicij & perditionis hominum impioru. Etineoquodpaulo poft ait : Veniet dicsdomini vt fur,in quo carli magno impctu tranrcurrentrelcmcnta aurem ardetia refoluentur,& tcrra,&que in ipfa funt opera exuren- tur : ac deinde fubiecit.His omnibus pereutibus quales opof'. tetvoseflefPoiTuntillic^liintelligi perituri,quosdixitrcpo- /itosigni refcruandos, & ea elcmeta accipiarfura,qn^in hac ima mundipartcfubfiftunt procellofa &: turbulenta , in qua cofdeczelosdixitefle repofitos, faluis illis fuperioribu>,&: in ilia integritate manentibus , in quorum firmameto funt ^^'^'i.- ra coftituta.Nam & illud quod fcnptu eft. ftcilas de c^lo cfle cafuras,prafter quod poteft multo probabilius &. aliterintel- ligi, magisoftendit manfuros efle illos cselos.fi lamen ftellac indc cafuraf funt, vel cum tropica fit locutio, quod eft credi- bilius, vel in ifto imo czelo futurii fit vriquc mirabilius , quani nunc fit.*Vndc & illa Vergiliana:

SttUii facem ducens multa cum luce cucurrit. &

id^afecondiditfylua. Hoc autem qnod de Pfalmo

coi\imcmoraui , nullum carlorum videtur relinquere , quod periturum efl^e no dixerit. Vbi enim dicitur:Opera manuum fuarum funt ca!li,ipfiperibunt,quam nullum corum ab opcre Dei , tam nul lum eorum a perditione fecernitur. Non enim dignabuntur de Perri Apoftoli locutione, quam vchcmenter odcrunt, Hebrasorum dcfendere pietatem, dcorum fuorum eractiiis approbatam ;Ytfait^m ne totus mundus periturus

cfle

AdMarcellinum Lib. xx. 587

CfFe credatur, fic a toro pars accipiarur , in co qi\od diftu eft: Ipii peribunr,cum foli casli infimi perituri (iiu:qnea(^mndiun in apoftolica illa epiftola a toto pars accipitur , «.|uocl Jiluuio periflediclus eft mundus , quamuis Tola ciu<;cum fuis c.lIis parsima pcrierit. Scdquia hoc, ytdixi, non dignahuntur, ne velapoftoliPctiiapprobentrenfum,vcl rantuconccd.mr c6- flagrationi nouiflimie, quanrum dicimus valuiire diluuiuai, qui nullisaquis , nullis Hammistotum gcnus huai.^num pofle perirc contedunt. Reftat vt dicar, quod proptcre<< dij eorujn Hcbrzeam fapicntiam laudauermit, quia iftum tMalmum norj legerat. In Pfalmo ctiam quadragermiononodeiudicio Dci nouilfimo intclligitur di£tum : Dcus maniftfte vcniet , Dcus nofter,&: non filebit. Ignis in confpeftu eius ardcbit,& in cir- ^umitu eius tepeftas valida. Aduocnbit cadum furfum & ter- ram^difccrnerepopulum fuum Congregatcillifanttos cius, quidifponunttelbmentum eiusfupcr facrificja. Hoc nos de domino noftro Jefu Chrillo intclligimus.quem de ca;lo fpe- r<nnus efle vcnturuin ad viuos & mortuosiudicandos. Mani- feftusenim veniet inter iuftos & iniuftos iudicaturus iufte, <jui prius venit occultus ab iniuftis iudicandusiniufte. Ipfe, inquam,manifeftus veniet,& non fllebit,id eft,in voce iudicis euidens apparcbit,«^ui prius cum vcniflet occultus, antc iudi- (cem filuit,<]uando ficut ouis ad immolandum dudus eft,& fi- cutagnuscoramtondentefuit fmevocc, quemadmodum de illoperEfaiam legimusprophetatum , (Sc in Euangclio vidc- inus impletum.Pc igne vero & tcmpeftate cum in Efai^ pro- pheria ralealiquid traftarcmusjquomodoeflcnrhxc intelli- genda,iam diximus. Quod vero di£lum cft: Aduocabit celuin lurfum, <juoniam fandi <k iufti rede c^lum appeliantur : ni- mirum hoc eft,quod ait Apoftolus. Simul cum illisrapicmur in nubibus obuiam Chriftoin acra. Nam fecundum litCra: fuperficicm.quomodo furfum adupcatur c^lumjquafipoflTer ^fle nifi furfum? Quod autc adiundum eft : Et terram difcei - nerepopulumfuum , fi tanrummodo fubaudiatur aduocabit, }d eft aduocabit &. terra, nec fubaudiatur furfum, hunc vide- turt- habere fenfum fecundum redam fidem,vtcaflum mtclli- gaturineis, quicumillofuntiudicaturi, &: terra incisquiiu- dicandifunt : 8c aduocabit cslum furfum , non hic intciliga- musrapietinaera, fediniudiciariasfedes eriger.Potcft &. il- iud iatclligi ; Aduocabic csluin fui'fum,aduocabit angelos ia

588 AuguftinideciuitateDei

fupernis & excelfis locis,cum quibus defcedat ad faciendum iudiciumiaduocabit & cerram,id eft homincs in terra vti«jue iudicandos Si aute vtrun<][ue fubaudiendum eft, cum dicitur, & terram,id eft & aduocdbit & furfumivt ifte fit fenfjs, aduo cabitcxlum farfum , & lerraaduocabit furfum, nihil melius intelligi exiftimo , ^uam hominescjui rapicntur inobuiam Chrifto in aera, fed caeludii^iimproptcr animas ,terrapro- ptercorpora.Difcernercporro populufuu , (juid eft nifiper iudicium feparare bonos a mali9,taqua oues jb ho&dis. Dein- de.conuer(iofermonisadangelosfa<5tacft. Congregate illi iuftos eius. Profefto cnim per angelicum minifterium taota resperagenda elhSiautemquafrimus,<ji'.os iuftoseicongre- gaturi (int angeli,qui dirponunt,in(juit,teftamentum tius fu- pcrfacrificia. tiaec eft omnis vita iuftorum,difponere tefta- metu Deifuper facnficia,aut enim opera mifericordia; funt fuper facrificia, id cft facrificiis prarponenda, iuxta fententia Dei dicentis.Mifericordia magis volo tjuam facrificium : aut f\ fuper facrificia,in facrificiis intelligitur diftum, (juomodo fuper terra fieri dicitur quod fit vtique in terrarprofcclo ipfa opera mifericordi^ funtfacrificiaquibusplacetur Deo,ficut inlibrohuius operis deciino medilleruiiTeiam rcminifcor: in (juibus operibus difponuntiufti teftamentu Dei, cjuia pro- pter promiffiones (jua; nouo eius teftamento c6tinentur,hec faciunt.Vndc congregatis fibi luftis fuis, 8c ad fuam dextram c6ftitutis,nouififimo vti(]ue iudicio dicturus cft Chriftus : Ve- nitebeneditlipatrismei,pofruiete paratum vobis regnum a conftitutione mundi. Efuriui enim,(>: dediftis mihi nianduca- re,&c.quce ibi proferijtur de bonorum operibus bonis , & de corum pi semiis fempiternis per vltima fenietiam iudicandis.

L. V I V E S. a P Tella facem ducens.} yergilins i.t^enetd. cum %^nchifes J5 *toU.et Troia fgredt, ^ ^Jeneatfurens m mortem rueret , lupi- ttr f^num fu7£ mifit,

SteUaiincfuityfacefn ducem multa cum luce cttcurrit,

JUamfummafuper labentem culmtna teSli

Ceroimta^ldaa claramfe conderefylua. i^ri(lolesini.lt'b. Aieteororum}}as fieUasgigm dicit inhalitu in nfediaaerisregionea fttperiore igne accenfoyquifi longitudinem tan- tum habcant.JhMi dtcuntur, id efl lantpades: eddemfunt faces Plinio libro i^Emicantiinqtiit^ (^facesi non nift <iuum decidunt v$f£: qualis

AdMarcdlinum Lib. xx. 589

Gfrmdtfico dtfare gUdMtoYHm fj^eBaculutmidente ^rxter orapof>m- Umeruitawtranfcumt: duo genera earum^ lampades 'vocant plani faces: alterum bohda^ . quale Ai utinenjtbus malii •vtfum efl. Diftant, qi^d faces refii^ta lon^afaciunt priore ardente parte^boln 'verh ftr^ pfitua ardens longiorem trahit limitem fc Flin. b Rapicmur in nubibus obuiam Chrifto. J- f^eteres libri ha-m hent omnesinobuiatn, ex quibw etiitm aUbt (lc emendaut, non^uod melifn nonputem dtci obuiam ire^ qudm tn vbutam, fed mihinon tam confiderandumfutty cjuid purttti diceretury njt cjuid ^u^uflinw fcri' pftjfet: nen duhiumcjutn 'veterem alicjUam interpretationem fecuSut ft^qut quod Cr<ecc ftcfiTmiiriiait -verterit in obuiam,

Dt propheiia Malachiacqua Dei iudicium vltimum dccla- ratur>&: quorum dicitur pcr partHcacocias pcenasfacienda rajndatio. C A P. XXV. ^Vo Ropheta * Malachias , fiue Malachi : <jui S: angelus ^diftuseft, ^qui etiamErdrasracerdos , cuiusaiiain ^ canoncm fcripta recepra funt , ab aliquibus crcdi- tur , nam de illo hanc cflc Hebrarorum opinionem di- cit Hieronymus , iudicium nouirfimum prophetauit , <li- ccns:Eccevenit, dicitDominus omnipotens. Etquisfufti- nebitdiemintroituseius , aut<juisferre poterit , vt aTpiciat eum f Quiaipfeingreditur <]ua(i ignisconflatorij , ^ qua(i lierba lauantium. £t fedcbitconflans , &: emundans ficut au- rum, & iicutargentum , & emundabirfiliosLeuL Etfun- dct cos iicut aurum dc argentum , & eruot domino ofFcren- teshoftias in iuftitia. Etplacebit domino facrificium luda & Hierufalem ficut diebus priftinis , & Hcut annfs prioribus. Etaccedam ad vosin iudicio,& cro teftis veloxfuper malc- ficos, &:fuperadulteros, & fupereosqui iurantinnominc meo mcndaciter,& <jui fraudar mej cede merccnariis.& op- primunt per potentiam viduas,& percutiunt pupillos, & per- uertunt iudicium aduen«,& <qui non timent me, dicit domi- nus omnipotens.Quoniam ego dominusDeus vcfter, & noa mutor. Ex his cjuae di£ta funt videtur enidentius apparcre in tllo iudicio c^uafdam <juorundam purgatorias pcenas futuras. Vbicnimdicitur : Qiiisfuftincbitdi<;m introituscius , aut ^uis ferre potcrit vt afpiciat eum , <juia ipfe ingreditur <]ua(i ignisconfiatori),<S: quafi herba lauantiutn, & fcdebit coHans & cmundans^cut aurum,& iicut argemuin,& emundabit£-

590 Auguftirii de ciuitate Dei

lios Leui , & fundet eos ficut aurum & ficut argentum : qui4 aliitd intelligendum eRfDicittale aliquid 6c hlaias: Lauabit Dominus fordes filioru & filiarum Sion , & fanguinem emu- dabit de medio eorum fpiritu iudici) & fpiiitu combui^ionis. Nifi forre (ic eos dicendum cft emundari a fordibus , &. eli- <juari(juodammodo , cum ab eismaliper poenaleiudiciuiTi . fcparantur, vtillorumfegregatio atque damnati»>purgatin fit iftorum, quia (ine talium de cactero commixtione vifturi funt.Sed quum dicif.tt emundabitfilios Lcui , & fundet eos ficut aurum &: argentum, Sc crunt domino ofterentes hoftias iniuftitia , &l placebit Domino facrificium luda & Hierufa- lem,vti<ju€oftenditeos ipfos,qui cmundabuntur, dcincepsr iufacrificiisiuftitiardominoefleplacituros, ac perhocipfi 2 fua iniuftitia mundabuntur , ^ in qua domino hoi^iac difplice- bant.Porroin plenaperfeftaquciuftitia cummudarifuerint ipfi crunt.Quid enim acceptiusDeotalesoft^erunt.quamfe- ipfos ? Verum ifta quzeftio depurgatoriis poenis vt diligen-* tjuspertraftetur,in tempusaliuadifterenda eft.Filiosautent Leui&Iuda & Hierufalem , ipfam Dciecclcfiamdetemus accipere, non exHebr.£ista«tum , fed exaliisetiamgenti'- bus congregatam , ncc talem , qualis nunc eft vbi fi dixeri- mus, tjuia peccatum non hafbemus,nofipfos reduch-nus,& vc- ritas in nobisnon eft; fed qualis tunc erit velut aFCa per veti- ]ationem,ita per iudicrum purgata nouifiinrrum , ers quoquc igne mundatis, «^uibustalis mundatio neccflafiaeft : itavt" fiullusomninofit , quiofferatfacrificium propeccatisfuis,- Omnes enim <jui Gc ofterunt , profefto in peccatis funt, pr<y <juibus dimittendis ofTeruntjVt cmr» obtulerint,acceptum^uc Deo fuerit tuiic dimittantur.

L. V I V E S.

PRopheta Malachicl fiue Malachias. }/» antiquii exem'^ jlanbtti ler^ttur propheta Malachiel , fme Aialafh. ProfeSlo Afulachiam-vicatuniejje, Afalachiel non contmemint melegifjey (Jp* A/alachtam amnt itUerpretari angelum ettd. idcifco Malacht dici- tur.Narnfi Afatachiel efft.putoetymoneiiu futurum angdum Veit' nameitfi Deui.nifi me falUt iiliut tingttd $mpixitia, itac^e arbittot fic legndum,propheta AialachiaSifiue Aialachi. b Qui etiam EfJras.}De/?of /ifc.18.

c In cjua dsmino hoftije. \.^libtmeliuiy In cjua domino diJ^U' c^hanf. Hoftix Porto,

Ad Marcellinum Lib. xx. 591

Defacrificiis,qu3c fandi offerent Deo fic placitura,qBoraodo in diebus priftinu & annis prionbus placucrunt.

C A P. X X V L Olens autem Deus oftendere ciuiratem fuam, tunc inifta confuetudine non futuram , dixit filios Leui oblaturoshoftiasiniuftitia. Nonergo in pcccato. Ac pcr hoc non pro peccato. Vnde intclligi poteft in eo quodfecutus adiunxir, arque air : Er placebitdomino facrifi- dium luda & Hierufalem, licut diebuspriftinis, & ficut anuis prioribus , fruftra fibi ludaros fecundum legem veteris tcfta- menti facrificiorum fuoru prsererita tempora polliceri. Non cnimtunciniuftitia,fcdin peccatishoftiasofterebant,quado pro peccatis pr^ cipue ac primitus oftcrcbat,vfqueadeo vt fa- cerdos ipfe,que debcmus vtiquc credcre ceteris fuifTe iuftio- rem, fecudum Dei mandaru folcret primum pro fuis oftcrre peccaris,dcinde pro populi.Quaproprcr exponcre nos opor- terquomodo flt accipiendu quod di£lum eft:Sicut diebus pri- ftinis, & ficutannis prioribus. Fortillisenimteitipusillud commemorat,quo primi homincs in paradifg fuerunt. Tunc enim puri atq; integri ab omni forde ac labc peccati feipfos Deo mundiffimas holKas offerebant. Ciercrum ex quo com- miflac priKuaricationis caufa indc dimiffi funt atquchumana in eis natura danara cft,exccpto vno mediatorc, & poft laua- cru regenerationisquibufq; adhuc paruulis ,*nemomundus a fordc, (icut kriptum cft , ncc infans cuius cft vita vnius diei iuper terram.Quod (i refponderur,eria eos meriro dici poflc otferrc hoftiasin iuftitiaquiofterunr in fidc : luftus enim ex fide viuir , quamuisfeipfum fcducar,fi dixerir fe peccatu noa habere:& ideo nondicar, quia fideviuit;nunquiddifturuseft cjuifpiam hoc fidci tempus illi fini efle co^cquandum, quando igne iudicij nouiffnni mundabunrur qui ofterunrhoftiasin iuftiria? Ac pcr hoc quooiam poftrale mundarionem nulKtm peccarum iuftoshabiruros eflTe credendum eft,profcft6 illud rempus quanrum atriner ad non haberc pcccarum, nuUi tem- pori coparandum eft, ni(i quando prmii homines in paradifo anteprsuaricationeinnoccnriffima felicirare vixcriir. Refte itaquc intcUigitur hoc fignificatii efie, cum diftum eft : Sicut dicbus prilUnis , 6c ficut annis prioribus Nam & pcr F.faiam poftea quam carlum nouum & terra noua promifl^ cft : intcr cxtcra , q[u£e ibi dc fan^orum beatitudine prr allcgorias,^

592. Auguftini de ciuitate Dei

jpnigmara exequitur,quibusexpofirionemc6gruamrcd<lere

nosprohibuitvirand^iongitudiniscura. Secundum dies, in-

quir,ligni vitse erunt dies populi mei. Qui'; aurem facras litc-

rasattigit, &ignoratvbi Dcusplantauerir ligiium vif*e,acu-

ius cibo feparatis illis hominibusquando eos fua de paradifo

ciecit iniquitas , eidem ligno circumpofita eft ignea tcrribi-

jifque cultodiar' Qli? fi cjuifquani illos dies ligni vit*e, quos

couiemorauit propheta nfaias : iftos <}ui nunc aguntui- cccle-

fi^e Chrifti dies cfTe contendit,ipfumqne Chriftu lignum vit^

jirophetice did:u,<juia ipfe eft Tapicnria Dei, de qua Salomon;

air:Lignum vitae eft omnibus ampiedicntibus cam, nec anoos

cgille aiiquosin paradilo lilusprimos homines,vnde tam ci-,

to eieftiluntjVtnullum ibigigncrcnt fiiium:&' ideo non po{^

feillud tepusintelligi, incotjuod diftu ci\ :Sicut diebuspri-

ltinis,& flcutannisprioribus.Iftam praetereoi^uzeftionem^nc;

cogar,<juodproiixumeft,cun£tadircutere ,vt aliquid horuiTi|

veritasmanifeftata confirmet.Video (juippe ajtcrum fcnfuin-

ne aies p: iitinos , & annos priores , carnaiium facrificioruiTt

nobis pro magno muncre per prophcta promiftos fuifle crc-*v

damus. "^ H«)fti«e nancjue iilse veteris icgis , qUx de pecoribua

immaculatis , ac fiiie vllo prorfus vitio lubebantur oiferri,(i-i

gnificabatuhominesfanftos j^ualis folusinuentus eftChri-*»

itusfinc vllo omnino pcccato. Proinde quia poft iudiciuiii

cum fuerintetiam igni mundati, qui eiufmodi mundationC

funt digni, in omnibus fandiis nuilum inuenietur omninO'

peccatum, atque ita feipfos ofterent in iuftitia, vt tales hoftiaft

omnimodoimmaculata?, z6 fine vilo vitio fintfuturiE, crunt

profefto ftcut priftinis diebus, &: ficut annis prioribus , quan^

do in vmbra huius reifuturze mundiffimsE oiFerebaniur ho»^

ftiie. Ha:c eiit nanque munditia tunc inimmortaiicarnc ac.

nienre fan£toru,qua." figurabatur io ii laro corporib. hoftiarii:

dsinde propter eos qui nomundationc, fed damnatione funC

cligni:Et accedam, inquit, ad vos in iudiciu,& cro teftis velox

rupermaleficos& fuperadulteros, & caetcra: quibusdamna*

biiib. enumeratis criminib.addidit : Qupciam cgo Dominus

Dcus veftcr,& no mutor.Tanqua dicerct:ciivos rautauerit,&

in detcriusculpa vcftra, 8c in melius gratia mea,ego no mu-

tor.Teftem vero fe dicit futuru,quia in iudicio fuo no indiget

tcftibus.Eumqi vclocem,fiue qui repcnte veturus cft,critque'

iudiciuii^ipfo inopipatoeiusaducmu cclerrimum , quodtar-

^iiTHnuixs

Ad Mareellinum Lib. xxi 59}

dlffimumpurabatur , fiue quiaipfas conuincet fine vlla fcf^ monisprolixitatcconfcientias.Incogitationibusenim , ficuc fcriptum eft,impij interrogatioerit Jtit Apo(}olus:Cogitatio- nibus,in<juit,accurantibus, vel etiam excufantibus in die qua iudicabitDeusocculra hominu^fecundum Euangelium mefi per lefum Chriftum.Etia fi ergo Dominus futurus teftis in- telligendus eft velox , quu fine mora reuocaturus cft in me- moriam vfide conuincat puniarque conrcientiam.

L. V I V E S. ^

a "VTEmo rnundus a forde .J-De diua 'virgine 'vemtpofteriore i-^ X ^ tate in contentionem , (juaro auxerunt luceNdertintque duo />»-; minum ordmts^cfuife tncertame trunJi4rrftpropttr antefignansi vthe-^ menti conteterunt tmpttu. Domintcam duLlore Th^wa ^^ijuinatej ^ Franctfcani duflore loanne ScotD.DeJintttit confi.ttim B.:fiUenfe, nulla 'vnc^uam macula fanSlifiimam 'virqtnem ^vel leuiter attaBam futf" fe.ld concilium quum purum Uqitime cotijfe Dom:nicit'ii caufarentuT^ perftjlerentque m fentent^a^contra Alnwntx f^crofan^him affirmaret^ ac tUos tmpietatps arceffjrint.cjuod lontra £ccleji^m Dei ntterentur% res magnts antmn exttura videbatur m rabi< w ,- ttidecretofuo Sixtu* pontifex Bomaniti mature fubuentffnt , quo alierutrdtn tnpurtem ea de re vetabat dijputart Itaque illa demum eus vtdentur edtcla ^ conctlix* qua inremfuair)faiiunt , reltqua non plurn Jtjitmanda quamconuerh^ tum muliercularum in tcxtrina vel thermts.

b \lo^i-3^n2iV\c^\iiti\W.}AlthiJoofttxnanqueiR£vetAeg.inciuiht*f'' ^ue pecoribtti immaculatte.

\ De feparatione bonorum 8c mak)rum,rer quam nouiffimi ludicij difcret^odeclaracur. C A P. XXV 11.

^^i^^ Llud eriam,quod aliud agen.s in decimooftauo li- r^ j^C^ bro ex ifto propheta poiui,ad iudiciumnouiflimii ^^Jj^j^s^pertinet^vbiaitiEruntmihi^dicitDominus omni-

^ e/' B ^^ t>ro ex ifto propheta poiui,ad iudicium nouiflimii ^^^J^,^!^pertinet,vbiait:Eruntmihi,dicitDominus omni- S^^#^^ potensjin die quam ego facio in ac<]iiiritionem:<&:

eiigam eosficutcligit homofiliumfuum qui feruit ei : ^ conuertar,&: videbrtrs quid fit inter iuftum & impium : & in- ter fcruicntcm DeOj& eum qui non feruit er. Qwa ccce die? venir.ardens iicut chbanus,«Sv: comburet eos, Sc erunt omnes a]ientgen^,& vniuerfi qui faciunt iniquitatcm ftipula,& fuc- Cendetcosdiesveniens,dicitDominusomnipotens : & noa' relinqueturineis radix, nequeramus. Etorietur vobis , <juf timetis nomen meum , fol iuftitix, & fanitas in pcnnis eius, & egrediemini,& i"alietisficutvituli de Vincuiis rclaxati; 5C

594 Auguftini de ciuitate Dei

conculcabiris iniquos, & crunt cinis fub pcdibus veftiis > dixh Dominus oiriniporcns.Hi*c diftantia priemiorum atque pce- oarum iuftos dirimensab iniuftis , tju.e llib ifto fole in huius vitar vanitate non cernitur,quando lub illo fole iuftitize in iU Jius vitJE manifeftatione clarebit.Tuc profcfto erit ludicium guale nunquam fuit.

Delege Moyfir]Mritualiterintelligenda,neie damnabiliamurmu- ra carnaiis {enfuiinciUTat/ C A 1>. XXVIII. Vod vero lubiungit idem prophcta : Memcntote lc- gis Moy (i ierui wiei , quam mandaui ei in Chorcb ad omnem Hraei : prarccpta &: ludicia opportune com- mcnuirat, poftdeclaratum tammagnum futurum inter ob- fcruatores legis contcmtoreft]ue dilcrimcn , rimul etiamvt difcant lege fpiritaliter intelligere , & inueniantin ca Chri- flum,perquem ludicem facienda cft inter bonos&malos ipfa difcretio . Nonenim frulha idem Dominusaitlud.vis, Si credcretis Moylucrederctis «Scmihi. Dc me enim illc fcri- pfit. Carnaliter.xjAiippe accipiendo legem , & eiuspromifta terrena rerum ceieitium figurasefle nefcientes,in illa mur- raura corruerunt, vtdicere auderent:* Vanus cftqiiireruit Deo . Et quid amplius quia cuftodiuimus madata cius , & quia ambulauimus fimplicts anre faciem Domini omnipotentis? ^ £t nunc nos beatos dicnnus alienos , Sc isdificantur omnes qui.faciunt iniquitatcm.C^bus eorum verbis quodammo- do prophera compulins clt nouiilimum pronuntiarc iudiciu: vbimalinec faltem falfofint beati , led apcrtiftime appa- reant miferrimi : &; boni nulla temporali (alte miferia labo- rent , fcdclara acfempiterna beatitudine perfruantur . Di- xcrat cjnippe iftdrum taiia cjuafdam vcrba ctiam fupcrius di- ccntium:()mnisquifacit malum, bonuscft in confpe^tuDo- mini,& talesei placent.Ad ha^c, in(|uam,contra Dcum mur- inura peruenerunt,legem Moy/i carnalirer accipiendo . Vn- dc &ine in Pfalmo feptuagenmofecudo,pene commotos di" citfuift'c^pedcsfuos,& effufosgreirus fuos vticjue in lapfum <]iiia zelauit in pcccatoribus, pacem peccatorum. intucns , ita vr interca^tera diccret: Quoinodo fciuit Deus, & fi cft fcien- tia in Altifftmo f Diccrct ctiam : Nuncjuid vane iuftificaui cor meum, ' &. laiii inter innoccntes manus mcas i Vt autem foluerct hancdifhcillimam quctftioncm t}U2e fitquum vidc- tuf boni cfte miferi , dc felic«s mali ; Hoc , injjuit , labor cft

ante

Ad Marcellinum Lib. xx. 595

antc me,donec introeam in rariftuarium Dei , &. intelligam in nouiflima.In nouilfimo quippe iudioio non fic erir: fed a- perta iniquorum miferiaA aperta felicitate iuftorum,long<: <juam nunc cft aliud apparebit.

L. VIVES. a T T Anus efl: <jui (cruit Deo. j» QnereU non irhpia mcfdo^tftrum V etiam imptrit^ (^ flulta hommum non procnl a belluarum inge-- nio dijlanttum,qttib(ii prdtfentiam taiitil^n f^ ante oculos expofita nof- funtnr^^ CHf,tf,4nt:m intimos malorum animos intuere , vtdebi^ illos confcieuti/i laniacu defriptos^aut in ventura tempora oculos attoUe^Jpe- {labh feras forfan mortalium opinione,fcd graues certe (^ condtgnas paen^ lceleribpn parata^.ltdne Iud£i,-uann.i efi i^uifruit Domino?Ke ntt ergo temptis m cjuo nec "vani niobu njideamtntjrtec ferutatts Dominoi b Ht nunc nos beatos dicimus alienos. } Dtatys quidem,fed an funti

c Et laui inter innoccntcs. V'» anticfuii Hbrts fcribitttr : Et lauiiti innocentibttf^eruata prtfnetate Gr£ca if^pro inter.

Deaduentu Heliac antciudicium,cuiuspra;dicationefcriptU-' rarumiccrcta rcfcrantc^luJjei conHertcntur.

C A P. XXIX. ^^^f) Vm autem admonuiflct,vt meminineiii legisMoyfi: 9kqg7Cj quoniam pra?uidebat eos multo adhuc tempore,non ^^t^'] cam fpiiitaliter /icut oportuerat accepturos , conti- nuo fubiccit;Et ecce ego miitam vobis "* Heli-im Thesbiten, antequam veniat diesDomini m.ngnus &. illufliris: qui coucr- tct cor patris ad filium , Si cor liommis ad proxiitium' fuum, oe forte veniespercutiam terram peniius. Pcr bunc Hcliam magnum mirabilem(jue prophetacxpofita fibi lege,vltimdf tempore anteiudicium,^Iuda;osrn Chriftam'verum,fdelHii Ghriilum noftrum efte credituros,celeberrimumeft in fcr- monibuSjCordibuft^ue fidelium. ipfc cjirippe ante adueritumr iudicisfaluatorisnonimmeritofperatur efle vcnturus : quf (ttiam nunc viuerc non rmmerito crcditur. Curru nanquc i- gneoraptuscftde rcbusbumanis:<juoel euidentiflime fan^laf icriptura tcftatur.QmuTi vcnerit ergo cxponendo lege fpiri- taliter,<j.uam nunc luda^i carrialiter fapiuQt:comierfet cor par rris ad filiun^,*^id eft cor patru ad filios.Singulare quippc pro r»Mmero pluraliinterprctcsScptuagintapofucriJt.Et cftfcrf- ^s,vt ctiifiliiftcintcllieant lege,id eft ludiei, queadmoduiifjf

PP V

J^^ A uguftini de ciuitatc Dei

^kitrlB^ cam mtellexei ut,id eft prophet^.in quibus erat & ipfc Ivloyfes.Sic enim cor patrum couertetur ad filios,cum intel* lig^tia patrumperducetur ad intelligentiam filiorum:&cor filiorum ad patres eorum,dii in id quod fcnferunt illi, cofen*- tiant& ifti.Vbi &• Septuaginta dixerunt: '^ & corhominis ad proximu fuutfuntenim interfe valdeproximi patres & fiiij; ^uanqua in verbis Septu^ginta interprctu,qiii prophcticein- terpretati funt,poteft fenfus alius,idemque eleftior inucniri: vt intelligatur Hclias cor Dei patris couerfurus ad filiia: non vtiq; agedo,vt pater diligat filiiv.led docedo,qu6d pater dili- gat filiu:vt 5c lud^i.queprius oderat.diligat eunde qui nofter cftChriltus.'Iuda:is enimnuchabetaucrsii corDeusa Chri- fto noftro:quia noputateu Deu ene,neq; Deifiliii. tis crgo Turtccoreiuscouertetur adfiliujCumipfi couerfocorde didi cerintdiledionepatris infiliu.Qiiodvcrofec[uitur:Etcor ho tniriis ad proximum fuumjd eft couertet Helias cor hominis ad proximii fuum:quid mcliusintelligiturquam cor hominis ad homine ChriftiafQuu enim fit in forma Dei Deus noftcr: forina ferui accipiens^efTe digna tus eft etia proximus nofter. Hccc ergo faciet Helias.Ne forte\inquit>venia, & percutiain tcrra penitus Terra funt cnim qui terrena fapiut: ficut ludsi carnales vfque nunc:ex quo vitio contra Deum murmura illa ^veneruntjquia mali ei placent,& Vanus cft qui fcruit Deo.

- ;' ; L. VIVES.

'ijTTEriamThesbiten > De hoc propheta tertioregnorum^mul- X \ta : qutm^viuentein in tgnrocurrua Dornino raptum^ Judai rjenturumptitiint ante Chrifluw, ex hoc Aialachi£ teSiimonio : ciuoci etiarn ^pojioh figntfi ant quum ex Donnno cjuttrunt, Matth^i deci^ mofeptirno,cjutd ergofcribx dicunt^cfuld Heliam oporteatprimum i/f- nire cmihui Domintu cfuum re^ondet fleliam iam 'ventjfe^ non repro" 'batqu£ abfcrihii traditafunty-vt docet Ortgenesfed alium fJelitt ad- uentum antefe indicat fa6}um,quod ignorawrantfcnb<£. Nam (<f prius dixi^rat-.Helicui quide/n venturu^ ejl,^ reflituet omma.Catert*m,ejuod jic obinione publicareceptmn erat^ H eliam prde.ceffurum Chriftum , net 'vtrum Chrtfiiaduentum fatii diiudicahant : Domtnui nehoc 'videre- tur obtigijfcquo mmu6 venijfe Chrijlum crederent , ^ eum agnofce- rent tam miffum,cjui mtttendtti erat^Heltam ait 'veniffe loannem fi^ gnificans, dequoad multitudinem tcfltficatur , fivultu rectperey ipft j eTi Helttts . Ne moueat voi quod Heltam non putatn vidijfe 'vos ante huncide quoan fu Chrrftpn awbigitit. Quippefi lihtt credere^nemo

faUttur

AdMarcellinum Lib.xx. 597

fi'letur^qui)d Ioanne?rt,qf4i me antecej?!t arbitretnr Helidm ejje , qu* •venturta efi , nonper tranf,mmattonem, njelttttnhuftn corptti antma wigrauertt illim , gwW reddttin fit Ittdxx Theibtes tUe qui igneo lufru homimbta erepttn ejl^, fed quiapr£cftt mc iu Jpirttu ^ njvttu- te Heli£, -vt conuertat cordapiitrh ittjiUos,^ in.redulos adpruden» tiamiuJioYUm ,pareicjue domino plebttm perf^ilam , ftcut angelw de $llo -vattcinattct ejlycum nafaturumpatrt nunttauit. Luc£prtmo. Quam rtm exctlfam ^ myjleru muximi plenam ctlm domintti deftgnaret , nee plenam apcrtdmcj, fententiam promeret, more fuo auditoru mentes ex^ citauit^acinfubhmefuHulttydtcens : Qj»habet aures audtendi audiat, Etprofeclo loannes maxima vit^ parte /zicliam refertbat , T;t<.y*|;i» eremo •vite , 'vtercjue z,ofta acctnfl'M pellicea, vtercjue reges fcelerofos obiurgansy-vterque a regtbus tnfeCUtm atque vexatta , vtercjue quan» primttfn domtnum venturum pr £nunttans. iWihtl ergo oberat , g«a mr- tttii Heh£ nowine loawies tff': cenfretur , nuntita prtoris aduenttt/s Chrifti fficat illc pojieriorn,^^ cjui venturuf in fecundo feruatom ad^ uentu tuxta corporti spectem, iainper Jodnnem -venerit J^iritu ^ •uir" tute.

h Iiidceos in Chriftum verum.} Hoc eTi ^wd dominus ait : He^ lias qmdcm 'ventunA^ cji , qui resittuttomma. Dum corrigtt , inquit ChryfuTiomiii^inJidelttatem lud^orum , qui tunc tnuenientur. Quod eji conuertere corcla patrum ad filios lud^vrurn videltcet , hoc esi ad t^pojlolos. Qt4£ritpoJlea fi tot hona partet Meli£ prefntia , quin iUum ante fuum prioiem aduentum domtnnt mtfit i Rejpondet , quia ettam ttvn ludxi ChrtTium exijiimantcs HcUam non etfidem habue- runtjinfine ■&ero mundi Hdi£ credent , qui cttm poji tam dtuturnam expeciationem venerit annuntians Jefum , facilitu reciptcnt qu£ ab eo dicentur.

c Id eftjcor patrum ad flli®s \Sicex Hehr£o i>ertit Hieronymui AialachiA 4.

d Ei cor hominis ac ^^ro-x.} Hieronymtttfic : Et comertet eorpa- trum adfiUos^& corfiUorum ad patres.

d ludjeisenim nunc. ^ Incodice Bruget^fificlegltur: lud^tsenim nunc auerfum cor habet Deus a chrijlo noTi o , quia hcc putant. Efl enim h£c -vulgnrts locutio , ttbi ego non fum ertidttw , quafidicaty non videor, Quale efl illud Crafii: Non es meiti cQnful^cui eg9 nonfum fenator.

Quodinlibris vcteris tcftara<?nti,cumDeus legitutiudicatus,n6 eul- denter Chrifti perfona monftrcttir/ed cx quibufdam teftimoniis,vbi dQminus Deus loquituc non dubieappaicac <)uod ipfe fn Cbtift;us>

PP 3i

59? Auguftini de ciuitate Dei

CAP. XXX.

Vlta alia funt fcripturarum teftimonia diuiftarutn || ^de nouinimoiudicio Dei , qua: ii omnia coUigam, .|

nimislongum erit. ^Satisergo lit, <ju6d& nouis Sc veteribus literjs facris Koc pr.Hnunciatum eHc probauir mus.Sed veteribus futurum efle iudicium,id efl iudice Chri- ftum de caelo cfle venturum, non tam euidentcr exprer- Him eft: propterca quiacumibi dicitur dominus Deus eire venturus,vcl dominum Deum dicit eflTe venturum,non cofcr quenterinteiligirur Chriftijs: dominus enim Deus&patcr eft", &filiiis, & fpiricus ran£lus,necj; hoc lamen intefl:atum relinr «juerc nos oportct. Prnno itaq; demonftradum eft,qucmadf.. modum lefus Chriftus t^ncjuam dominus Dcus loquatur in propheticis libris, & tamen lefusChriftuseuidenter appar l-eat, vt&quando ficnonapparet, & tamcn ad illudvltimun iudicium doininusDeus dicitur eft^e venturus , poffit Iesvs Chriftusintelligi.Eft iocusapud Efaiam prophetam, cjuihoc <]uod dico euidenter oftendir.Deus cnimperpropheta; Au- di me, in<^uit, lacob &Ifracl cjuem ego voco. Ego fum pri- mus,& cgo in fcmpiternum : & manus mea fundauit tcrram, & dextera mea firinauit caflum.Vocabo eos,&: ftabunt (imul, & congregabuntur omnes & audjent . Qms cis annunciauit Ii<Bc,Dijigenste,feci voiuntatem tuamfupcr Babylonem, vt auFerrem ferncn ChaldiEorum.Et locutus fum,& ego vocaui. Adduxi eum,&;profpcr;un feci viam eius, Acccdite ad mc,5c audite hxc.Non a principio locutus fum in abfcondito , qua- do fiebant,ibi eram. Et nunc dominus mcus mifit me,& fpirir tus eius. Nempeipfeeft qui loqucbatur ficut dominusDcus: nec tame inrclligerctur lefus Chriftus,niii addidiftet ,&nunc dominus Deus mi(n me,& fpiritus eius.Hoc cnim dixit fecii dum fbrmam ferui derc futura,vtens pr^tcriti temooris ver- bo, quemamodum apud eundem prophetam legitur -Sicut puis ad immolandum duftus elf .Non ait ducetur, (cci pro co ^uodfuturum crat,pra?teriti teporis verbum pofuir.Et affi- duc prophcta f\c locjuitur. Eft & alius lopus apud Zachariam gui hoc euidcnter pftendit,quod omnipotcntcm mifit omni- potcns.Quisijucm, nifi Deus pater filiumfNan ita fcriptuit^ cftiHsec dicit doiTjin^js omnipotcns : Poftgloriam inifitfu- per gcntcs,qux fppliau^runt vos,quia qui tctigcrit vos,quafx qui t^^itpppillam Qculi ^i^, Efc^ ^go inferam m^nu iT^ea^i»

fupcr

Ad Marccllinum Lib. xx. 599

fupercos,& erunt fpolia his cjui fcruieratcis, & cognoicetis, quia dominusomnipotes mi(itme.tcce dicir dominus omni- potes a domino omnipotcte fe millum Quis hic audeat intel ligerc nifi Chriftu loquctem,rcilicet ouibusqne pcrierat do- mus KVael? Ait nant[uc in Euangelio.Non lum millus, ni<i ad ouesqu^ perierutdomuslfraei, (juashiccomparauir pupillac oculi Dei,propter excellentifsimumdile^tionisartedlum^cx quo generc ouiutn eria ipli apoltoli fuerunt. Sed poft gloria refurre£l:ionisvti«:jue fua;,qu;r anrc«juafierct,ait iiuangelifta loanncs-.Nondum erat fpirirus datus^^uia Icfusnondum erat glorificatus-.etiam fupergcntcsmillus cltinapoftolisfuis: ac iicimplctu cltquod m Plalmo legitur:Brucs me de cotradi- ftionibus populi,con{litues me in caput gentium : vt cjui,fpo- liauerunt Ifraelitas,quiNiilq; Ifraelitaf feruierant,cjuado funt gentibus fubdiri,non vicifsim eodem modo fpoliarcntur,fecl ij)li fpolia Hcrent Ifraclitarum.Hoccnim apoftolispromife- ra t dicens:Faciam vos pifcarores hominum, Ht vni corum:Ex hoc iam,intjuit,homincseris capiens.iipolia ergo fient,fcdiii honum.tanquam crcpta vafa illi forti , fedfortius alligato. Idem per eudem prophetam dominus locjues,Et crit, incjuit, in dic illa,cjua.'ram auferre omnesgentes iju;sveniunt cotra Hicrufalem,^: eftundam luper domiun Dauid,&fuper habi- tatores Hierufalem fpiritum gratij^ &: mifcricordi^,& afpi- cient ad me pro eo cjuod infultauerunt, &. plangent fuper eo plan£lum,quali fuper charilsimum,^; dolebunt dolorcquali fuper vnigenitum.NiJquid nifi Dci eft auferre omncs gentcs inimicas fanttof ciuitatis Hierulale, qu^ veniunt contra eam, id eftcontrarix- funt cifVel licut ali) funt interpretati,veniut fuper eam,id eft,vt eain fibi lu'oiiciant,aur fuper domum Da- uid eftundere,& fupcr habiratorcs eiufdem ciuitatis Ipiritum gratia? & mifcricordia-fHoc vtiq;,id eft,& ex perfona Deidi citur per prophetam: & tamen hunc Deum ho^c tam magoa & tam diuina facienrcm fele Chriftus oftendit , adiungenda atque diccndo;^Et afpicient ad me pro eo quodinfulraucrut, &: plangent fuper eoplan£tum quafifupercharifsimum fuie dileftum,& dolebutdolorequali fupervnigenitum.Pcenite- bit quippe in die illa ludccos ctiam eos qui acceptun funt fpi- ritum gratije& mifericordix , quod in eius pafsione infulta- \ieruntChrifto,cum adeum afpcxerintinfua maieftatc ve-« |iicntcm,eLHTiQue «flc cognouennt, quem pvius humilem ia

PP 4

6op AuguftinideciuitateDei

^uis parentibus illuferint^quamuis Sc ipfi paretes eorum tan-.- 'aeillius impietaris autores lefnrgentes videbunt cum , fed pyniendi iam non adhuc corrigedi. Non iraque hoc loco ipfo intelligendi lunr , vbi di£tum eft : &- eftundam fuper domiun Dauid , & fuper habitatores Hierufalem fpirirum gratia? & mifericordiae, & afpicientad mepro eo quodinfulraueruiu, fed tantum de illorum ftirpe venientes, <jui per Helia illo te- porefuntcredituri. Sed ftcutdiximus lu^^is, vosoccidiftis Chriftum, quamuis hoc parentes eoriun fecerint , /ic &: ifti fe dolebunt feciftcquodammodo^quodfeceruntilli exquorum ftirpedefcendunr Quamuisergo accepto fpiritu gratia? & mifericordiafiam fidelesnon damnabuntur cum iinpiis pa~ rentibusfuis, dolebunt tamen tanquam ipfi fecerint, quod ab iUis faftum eft. Non igitur dolebunt reani criminis , fed pie- tatis afF^ftu.Sane vbi dixerur feptuaginta interpreres,Et afpi- cient ad me pro eo quod infuhauerunt : i\c intcrpretatum eft cx Hebrxo,&: aspicient ad me quem cofixerunt. Quo quideni verbo euiderius Chriftus apparet crucifixus . Sed illa infulta- lio quam feptuaginta ponere mahierunt » eius vniucrfjE non defuitpaflioni. Nam& detento, & alhgato, & adiudicato, 8c ppprobrio ignominiofiE veftis induto , & fpinis coronato , 8c calainoin capitepercufto.& irridenter ftexisgenibusadora- tOy 8c crucem fuam portanti, & in ligno iam pendenri,vtiquC infultauerunt.Proindeinterpretarione nonfequenresvnam, fedvtranqueiungeres,cum&:infulrauerunr, & cofixeruntle- guiius , plenius veritatem dominica: parfionis agnofcimus„ Cumergoin propheticis Ureris ad nouifftmum iudiciumfa- ciendumDeuslegitureire venturus , & fi ehis illa diltinftio nonponatur .-tantummodo propteripfumiudicium Chriftus debetintellig! : quia & ft ipfe pater iudicabit, per aduenrum tamen fihi hominis iudicabir. Nam & ipfe per fua:? praffentize manifeftarionemnoniudicabirquequam, fcd omneiudicium deditfiho. Qui manifeftabiturhomo iudicaturus, ficui homo cft iudicarus, Quis eft enim ahus , de quo item Deus ioquitur per Efaian) fubnomine lacob & Ifrael, dc cuius femine cor- pus accepi^fquod ita fcriptum eft:Iacob puer meus,fufcipian^ illu,Ifrael eleftus meus, aflumpftt eum anima mca.Dedi fpi- rifum meum in illum , iudicium gcntibus proferet . Non cla- ma.bit, ncquc ccflabit, neque audictur foris vox cius . Calamii guaflatum non copteretj & iioum fumansnon extinguet, fed

Ad Marccllinum Lib. xx. 6oi

in veritate proferetiudicium. Refulgebit& nonconfringc- tiir, donec ponat in terra iudicium , v.\; in nomine t- ius gentes fperabuntj^^In Hebraro non legitur lacob &. irrael.Setl quod ibilegitur feruus meus: nimirumSeprujgintainterpretesvo- lentes admonerequatenus id accipiendum fit. quia fcilicet propter formamlerui diftum eft, in quafe altiffnnushuniil- iimum prxbiiirip/lushominisnomen ad eum ngiiificanduiTi pofuerunt, dccuiusgenere eadcm feriiiforma lulcepta eif. patus eft in eum fpirirus f andus,quod & colube (pecie euan- gelio telte mMnftratum eft. ludici.m-i gentibus protuiit,cjuia pra^nuMciauir futurum , quod gentibus erat occultum. Man- fuetiidine noclamauir, nectamcn in prtedicada veriratecef- fauit. Sed non eft auditafons vox ciusnecauditur ,<|uando- quidem ab eis cjui foris ab eius corpore prdtfcifi funt , non illi obedirur:ipfor(|ue fuos perfecutoresludaros, qui calamo ca(- fato perdira inttgrirare , & '^lino fumati amiiTo 1 umine com- parari funt, non contriuir, nec cxtinxit, cjuia pepercir cis, cjui nondum vtnerat eos iudicare , fcdab eis iudicari. In veritatc iane iudicium protulir , prardicens eis quado puniendi eflenr, ii in fua malignitate perfifteret. Refuliit in mote facies cius, in orbe fama eius,nec confra£tus,fiue cotritus eft,quia nequc infc , nequein eccle/ia fua vteiredefifteret perfccutionibus ccfnt. Et ideo non eft faftum,nec fiet,cjuod inimici eius dixe- runt vel dicuntiQiiando morierur,& peribitnomen eiusfdo- nccponat in rerraiudicium. Ecce manifeftatum eftquod ab- fconditumqueerebamus. Hoc enim e(t nouinimu ludicunn, cjuod ponet in terra , cum venerit ipfe de czelo. De quo iam videmusin"ipletum,c|uod hic vltimum pofitumcft : Et in no- ipine ciusgentesfperabuiit. Per hoc certe quodnegaiinon poteft.ctia illud credarur qct impudenter negatur. Qi»JS enim iperaret.quod etiam hiquinolunt adhuccrederc in Chriftu, iam nobilcum vident, <k quonia negare non polTunt,denribus ruisfrendent, 8c tabefcunt? ^Qiris inquam fperaretgentesin Chrifti nomine fperaturasefle,quando tenebatur, ligabatur, C9debatur,illudebatur,& crucifigebatur,quando & ipfl difci- puli fpe perdicierant,qua in illo habere iam cceperant? Quod tunc vix vnuslatro fperauitin cruee,nunc fperant gercs lon- gelateq; diff^ufae.Et neiniEternum moriantur,ipfa in qua ille hiortuuseftcruce fignatur. Nullus igitur vel ncgatvel dubi- fatpcrlefum Chjriftum tale qualeiftis facrisiiteris prd^nun-

PP y

6oi Auguftini de ciuirate Dei

ciatur, fiirurum efle nouinimum iudicium , niriquiseirdem litciis,nercioquaincreclula animoruatefeu ca.'«itatenon cre f4it:<]ua? iam veritatem fuam oi bi demoftrauere tei-rarum.ln illo itaque iutlicio vel cikxa illud iudicium has res didicimus efle futuras.Heliam Thesbirc,Hdem ludxoium, Antichriftu pcrfecuturum.Chriftum vcntui um iudicaturum,mortuorum rcr»u*redionem,bonoru malorumcjue dircn^ptionem mundi conflagrationem^eiufdemcji renouaiionem.Qn^ omiiia cjui- dem ventura efle credendum eft-.fed cjuibus modis,&cjuo or- dinevcniant, magis tuncdocebit rcrum expcrieiitia cjtiam nun^ valet confequi ad perfeftuhommumintelligetia. Exi- flimo tamen eo ^uo i me comemorata funt ordinc eflfe ven- turaDuo nobisadhoc opus pertinentcs re-licjuifunt libri , vt adiuuantedomino premiflacompleamus, cjuorumvnuserit t)emalorumfupplicio,aliusdc felicitate iuftorum. [n cjuibus maxime ficut Deus donauerit,argumenta refcllentur huma- na,(]u^ contra pra?difta ac promifla diuina fapientcr (ibi mi- fcrircddere videntur,& falubrisfidei nutrimenra velut falfa &: ridenda contemnunt. Qui verc^ fecundum Deum (apiunt, omnium cjua^incrcdibilia vidcntur bominibus,& tamcn fcri- pcurisfan^is quarum iamveritas multis modis afTerta eft, continenrur,maximumargumentiitcnent veracem Dei om- iiipotentiam>c|uemcertum habent,nullo modo in cis potuif- fc mentiri,(5<: pofle facere cjuodimpofsibile eft infideli.

L. V 1 V h S. aP Atisergoflcquod&nouis, & vQtcvihwi.k Hic lotttextui ^non dubtum cfmn fu deprauattn. In antic^iAU codiabm aLter /e- gitur ffedetiamparum integrofcnfu , quem certum efl hunc tjje , ludi-^ tiurn Vei ex litern -vtnu^cjuc itiftruwenti facUc coUigi, fdex 'v^tenbus iudcium tanittin Dei ex^ref^e ; at iudumm Chrijli fiii] ex veteribus tjuoijue,c£teri* apcrtiua ex nouo tefiamento. hinc cfuifcjue fibi. lecltonem fuo arbitratu ^ captu refhtuat : noi fic putamu^ pojf fc* tii ; Satn ergo ftt quod (^ nouii ^ vetcnbui literisjacnf hocprxnunctaiii ejjfe proba- uimwtfed -uetcribtn^per Chrifiit^itturti effe ludicnt, id efiyiudtcem Chri fium de caIo fffe venturum , non adeh cjuam nouu euidenter exprtffum. Pnpterea quia ciim ibt dicit domintn 'venturiife ef?e , njel dojntnti Dei^ ^c. Ladanttt** U.j.Poeta^ ait ex hoc chrifit tudiciofuos apud inferos efjinxijfe iudices,'jUoniayinquit , reBorem cAi non altumputant quam louem-fiudhare apud mferes Iouisfiliunttradiderunt,fedtamennon ^polUnem,aut Ltberu,aHt Aiercurtumyquicalcfieiptitatur-.fed V(ei^

ijui

A d Marcellinum Lib.x^^. 60^

^Mi ^ wort^lps fuerify ^ iHJluiytel Minoem^ vel yieacnnty vel Rha- damanthum.

h Et afpicient ad me,pro eo (juod inrultauerunt.J-5/f 'verte- rum L X X. ex Hebr^o vero J-Jteronymui, ^ aj]ncient ud we, quem fonfixerunt : ^i*em fenjmn fecutiis eji loanncs ^p jlolHi cap. \9.Hte- ronymw attyparuuin apicemftiijje in caufa cur l xx.pro trt^nifixeruntf *verterint eif>^y^'<Tv,ni>ytd eH,faUauerunt,

c jii Hebiieo non legitur lacpb. \Q!^<^ ^^('t Hieronimus Efai£ 4 i,/jf vi^rttm^Ecce feruus metn,fufcipiam eu^n, eJ,efliii mi$ii, compiacuufibi M eo aniiha mea.

d Linofumjnti amiflo luminc.} Son omittam qucd Plutai-- chtain cjuelitotubM narrat yvetens oltm nonfolitos ellychmum ex- tin^uercyfdipfumperfe langn.fcere (e^ deficere folitosperwitti, cu- im ahc^ttot teddit ^aufM^fu cjuhd ignu hic cognatta ijjet iUitn in- extingi4tbdts ^ immtrtalis c^UjliS tpns: feu fjuud iudicarent non oportere c^uod animatum efftt^mfi noceat interimcre. Poiro i^iiem am~ malputabantynec immerith: nam ^ altmento fget,^ p^^ f^ niouetur^ l^ ctim extin^uitur, velut occidatur ,vocem emtttit . feu cjuia eiufmodi docemur more , non eportere nec ignem , a^juam , nec eorum cjuiccjuawy qu£ ad vfumjpeflant,(irfi abundefuppetant confumere , aut corrurn^ perefed indi^entibia vtenda reUnquere , cttm tam nohu tlla optts nm funt.Tantum Plmarchus. Quarum caufa prima ad pietatem ^ cul- tum deorumjpe^lati altera ad manfuetudinem, tertia ad humanttatem benigmtatemcjue. Potesi hoc locophtlofophart.fi quiivolet. f Quis, inquam, fperaret gentcs in Chrifti nomine (pera- turas effe.j- ProfetTo ChrtTius ft*turarumrerum erat confcini , ^ certtf?tmui tmmortalitatn reU^ionts fu£ , cjutppe cjui morti propinquit4 comitattti tanum duodectm imbeciUtbui (f/ tgnauti aduerfante gent- re tota lud^a nihtlomtnui euangtUum fuum diuulgatum irt orbe toto pr/edicabat , ^ qi4um difctpulos pramonuerat , fore vt ab omnibtti ea tpfa nodefolm adfuppUcium extremwv defereretur , tamen poDtieb4- t urfe cum iUhfuttfrum vfque infinem fecHlornrju

AVREUrAVGV-'

STINI EPISCOPI AD

MARCELLINVM DE

ciuitate Dci,

L 1 B E R A' A" /.

Deotdinedifputationts, quaprius diirfrendiim eft deperpc-

tuo fuppLcio damnatorum cum diaboIo,quam dc

xtcrna felicitatefandctuni.

CAP. I.

Vm perlefumCht-ilhjm doininum noftrum iudicem viuoru atquemorruoru ad debitos nnes ambs peruenerint ciuirates, quaru vna eftDei,altera diaboli^cuiurmodifupplicium 'f\ fitfuturum diaboli, & omnium ad cu perti- ^5^( nentiiiJn hoc libro a nobis quantum ope di- uina valebimiiSjdiiigetiusdifputandum eil:.Ideo autem hunc tencreordinemmalui, vcpoftea dilTcra defelicitatefanfto- rum,cjuoniam vtruncjue cumcorporibuserit:& incredibilius videturefteiniEterniscorporadurarecruciatibus,quamfine dolore vlloinieterna beatitudine permanere. Acperhoc ciurj illa poena non debere effe incredibile detnonftrauero. adiuuabitmeplurimiim , vt multofaciliusomnicarensmo- leftia immortalitas corporum infanftis futura credatur.Nec a diuinisordo ifteabhorret eloquiis , vt aliquandoquidetn bonorum beatitudo prius ponitur,vt eft illud: Qui bona fece runt in refurredlionem vit2B,qui aute mala egerunt, in refur- redionem iudicij:fed aliquando 3c pofterius , vt eft : Mittet filiushominis angelos fuos,&: coUigent de regno eius omnia fcandala,& mitcent in caminum igiiis ardcntis, iliic erit fle-

tus&

Ad Marcellinum Lib. xxj. 60^

tus & ftridor dentiumttunc lufti fulgcbunt ficut fol in regno patrisfui.Etiiiud:Sicibuntiniufti in fupplicium ceternum, iufti autcm m vitam SEternam. Et in prophetis,quod comme- morarelongumeft, nunc ille nuncifte ordoli quisinfpiciaf inuenicur.Scd cgo iltum <jua cauia elegerim,dixi.

An pofsint corporain vftione ignis e(Te perpetua. C A P. II. ^^> ViD igirur oftendam vndeconuincanturincreduli, [)gy poffe humana corpora animata atque viuentia , noii jfolum nunquammortediOolui , ledina!ternorum ijuoque ignium diuare tormtntis? Nolunt enim hoc ad omnipotens nos rcterre potetiam, fed aliquo exemplo per- fuadcri fibi Hagitant. Quibus C\ refpondebuiius,eflc animalia profcdo corruptibilia, <juia morralia, (juse tamen in medijs ignibus viuant, ^nonnullum etiamgenusvermiumin aqua- ru calidarum fcaturigine rtperiri, quarum feruorcm nemo impune contrcdat-.illos autcm non iblum line vlla fui lefip- ne ibi eife fed exrra efte no pofl'c:aur nolunt crederc,fi oftetl dere non vaicmus,aut fi valuerimus,fiue oculisdemonftrare res ipfas,fiue pcr teftes idoneos edocere,n6 fatis hoc efle a J cxemplCi rci dc qua queftio eii:,cadcm infidelitate cotcndut: <juia h^c animalia nec fempcrviuunt, &. iniljis feruoribus line doloribus vuiunt,lu2e quippe naturx conuenicntibus vc- getantur illis non cruciantur elementis: quafi non incrcdibi-. lius fit vegctari, qua non cruciari, talibusrebus.Mirabile eft tnim dolcre in ignibus & tame viuere,fed mirabilius viucre inignibus,nec dolere.Si autehoc crcditur, curnon & illud.'

lOANNIS LODO VICI

VIVIS VALENTINl IN

VIGESIMVMPRIMVM LIBRVM

DcciuitateDei,D.AurelijAuguftioi Commentaria.

*** t Onnullum etiam genus.} Sunt enm atfua pluri- I m£ , quterftmpum calide , cjuod earum fubterranetti ___J: dcfluxws fiat per -venai fulphureas. Empedocles putaf caleff.ere eas tgmhui , t^uos multa locts terra opertos tenet , -vt Seneca lihoi. (^iuonumnatm, refert, ea^proctrfo eompertoque tradant

6o^ Auguftini de ciuitate Dd

TfmltU morhis prxfentaneum effe remedium. Sunt in ItaUa crehrxi^ in Cermamx nobiUj^ima ^cjuifgran* bjlneis a natura paratn fme nofiro impeudio ^ artificio , alnfqueplertfque in locn , de ^uis ca^ut tfiapudPUn.Ub.l'^ 31.

Anconfcquens fir,vtcorpotcum dGlorem fcquatur carnis intetitus. C AP. III.

^i^T^f.} E<i nuUum eft.inquiunt, corpus «juod dolcre poflif,- ^^^>^ nec poflit mori;* Et hoc vnde fcimusfNain^^de cor* ^i^a^ poribus qui certus eft dacmonum vtrum ip eis do- icant , quando afHigi magnis cruciatibus confitenrur f Qupd fi rcfponderur, terrenum corpusfolidum fcilicet atque con- fpicuum nullum efle : atque v?Vno potius nomine id cxpli- cem , nullam efle carnem qua? dolere poflit, morique noa pof(it:<^uid aliuddicitur,niri quod fenfticorporis homincs & cxperientja coliegeruntfNullam nancjue carncm nift morta- lem fciunt.Et haic eft corum tota ratio , vt quod experti rK)ti funt, ncquaquam ^i^Q pofle arbitrentur. Nanque cuius ratio- r>is eft dolorem facere mortis argumentum,cum vit;? potrus fitindicium?Etfi enimqu^rimusvtrumfemper poflitviuerc, certum tamen eft viucre omne quod dolet,doioremque oin- rem nifi in re viuete efle oon pofle.Neceflc cft ergo vt viuat dolens,n6 eft ncceflTe vt occidat dolor : quia nec corpofa ifta mortalia,& vtique moritura , omnis dolor occidit. V t airtcm dolor aliquis poflit ocGidere,illa caula cft,quoniam fic ett a- nima connexa huic corpori,vt fummis daloribus eed^it atquc diicedat: quonia & ipfa compago membroru atque vitaliuin lic infirma eft,*^ vt eam vim qua; magnu vel fummu dolorem facit,non valeat fuftinere.Tunc aute tali corpori anima & eo conei^eturmodo,vtillud vinculum flcut nalla temporis 15- gitudine foluirur; ir.i nullo dolore rumpatur. Proinde criam ?i caro nunc talis nulla eft,que fcnfum doloris perpeti pofdt, mortemq; no poflir.erit tame tunc talis caro,qualis nunc nonr eftjlicut talis erit &: mors,qualis nunc nori cft. N6 enim nul- la,fed fcmpiterna mors erit,quado ncc viuere anima potcrit Deum non habedo,nec doloribus corporis carerc moriedo. Prima mors anima noletem pellit de corpore, lccunda morf anima nolenie tcnet in corpore. Ab vtraq; morte comunitei*' id habetuijVt quod non vult anima, de fuo corpore patiatur. A ttendunt autem ifti cotradiftores nullam eflfe nunc carnem qu2c dolorepatipoftit,mortemque nopoffit; & no aticndunf

clf©--

Ad Marccllinum Lib. xxj. ^o^f

cfTe tamc aliquid tale cjuod corporc maius fit. Ipfe quippe a~ nimus, cuius pra^fentia corpus viuit & rcgitur , & doiore pai* potefl:,& mori non poteft. Ecce inuenta i cs cft,(ju^ cum fen- fum doloris habeat, immortalis cft:hoc igitur erit tCic etia '\x\ corporib' d,imnatoru,quod nuc efle fcimus in animis omniCi. Si autcm c6hderemusdih'gentius,dolor<]uidicitur corporis, magis ad anima pcrt inct. Anim^ cnim cft dolcrc,non corpa- riSjCfiam quado ci doiendi caula cxiftit a corpore, cum in co loco dolcf , vbi Lfditur corpus. Sicut ergo dicimus cof pora fcntictia,& corpora viuetia,cum ab anima fitcGrporisfenfus & vita,ifa &' corpora dicimus dolcntia,cia dolor corporis nili ab anima elTc no polilit. Dolct itaque anima cu corpore in eo Joco cius, vbi alicjuid cotingitvt doicat. Dolct<&: fola,cjuauis fitincorpore , cualiqua caufa ctia inuidbiliter triftiselHpCo corporc incolunvi.Dolci etia non m corpore coftituta. Nam vtiq; dolcbat diues illc apud i(iFcros,qufido dicebat : Crucior in hac flama. Corpus aiite ncc cxanime dolct, ncc animatum /inc aniiTia dolct. Si crgo a dolore argumcntu rc6tc lumcrc- tur ad inorte , vt idco mors poffit accidcrc, quia potuit acci- dcre & dolor,n»agis ad anima perfincret mori,ad quam ma- gis pcrtinct &: doiere. Cum vero illa qua? magis dolerc po- tcit , non pollir mori , quid momcnfiailert curilla corpora» quoniam futura (unt in iloloribus , ideo ctiain moritura efte . Gredamusf**Dixcrunt quidam Platonici,ex tcrrciiiscorpori» bus moribundirtiuc mcmbris eilc anim^c & metuere , & cu- perc,& dolcrcarque gaudere. Vndc Vergilius : Hinc,inquit, id elt, cx moribundis terreni corpons mcmbris mctuunf,cu- piCmtque dolent gaudentque. Sed conuicimus eos in quarto- dccimohuius operis libro,habere animasfccundumipfosab omni etiam corporis labc purgatss, diram cupiditatetTi , qua rurfus incipiunt in corpora vclle reucrti. Vbiautcm potcft cfte cupiditas, profcfto etiam dolor potcft. Fruftrata quippe cupidifas fiue non pcrueniendo quo tedcbat , fiue amittcndo quo perucncrat , vertirur in dolorciT». Quapropter fi anima, qu;£ vel fola vel iriaxime dolet , habet tTmcn quandam ^ pro fuo modo immortalitateinfuair>,nonidco raoripoteruntilla corpora , quia dolebunt . Poftremo ft corpora faciunt vt ani- mx doleant , cur cis dolorcm pollunt, mortem vero infcrre non poflunt , nifi quia confcquens non cft , vr morrem faciat i^uod dolorcm facit? Cur crgo incrcdibile cft, ita igncui iiijs

6o8 Auguftini de ciuitate t)ei

corporibusdolorem pofle inferre no mortem,ricutipra cor- pora dolere animas faciunt,quas tamen non ideo mori cogiit? Non eit ei-go neceiranum futur^ mortis argumentum dolor.

L. V I V E S. aP Ednullumeft,inquiunt, corpus quod dolere pof. nec J^pofmor.V fJmnts eniinnjeteresphtlofofhi^ Plaio, ^yiriUoteleSy JtpuMri^.Zpm^ Cicfroj Seneca (jmcquicl dMret^ mterithrum tuvdem ar^ubant: Hmc eji illud t^riJl.Ubro l.MorJmn : Dolor diftrahttt ac perotjt naturam eiw m tjuo eft. (^ Ciceronii 3. De nat deor. Quod dolorem 4Ccipit.,fd eti.ai/i acapiat mtentum neccjje efty ex quoprobat 4- nimal nulUm fempiternum ej]e. j

h Nam de corpori.bus <]ui ccrtus e(^,\DiJJ>utatur int-r PlatonU cos.,an dxmonu ccrpova fenn. m cieledntq;:funt qui in ncrupi totam uini feniicndtflatuiint , tjmbpn cavere aimt damones , ideo necfentire , neC fati diilorem •viia 'vt <juire:cjpit dtn aduerfantur^non ^^ neruo dolorn pa-^ tienitamfitain effe.fed tnjfi: itn ntfmm ambtente dicunty quijineruum deferat,ftupefcat nnut^ p otiy^n^, ^ fintfunCiu^e vUa laceat extin^ rtf*f : ea eft emm velut n^^mi 'vtca.atcjue ht accon/modatiui ad naturam vei locutiexifiimantur. lta<jue tJliJ^irk.-iU cUtnoium cctrpvn,^ tange^ re,^ tan^ipoffe afjirmant, ^- proinde ddore afjin , fed Jubitarto flu^, xocjue , ntfi diutiu^ harea^ premdtcj-ie doLrem ajft-rens , «4?« duriori to^porefecarifpiritalia tllapoffunt, caierum extempL coire^ nec apper- ramMtHiu6 fffepU^a. ideo cfuo funt ^tnquiunt.^ lorp r.b^» d^fioribuf ^ concretioribw^ hcctha^n dolortpirfrendofunt obnoxij^ ^ dtuturmtti. . eo afficiuntur ,(fmcirca minoi pr^cipittorum.,^ enfes pauent. H&c ex JWich^el: pfi:llo,^ Mafco tllo d/Z > omcola primario. Qya forfan opi-] vixine r ergtUwftxto ,^eneidos Sibyllaminductt pr£cipitnie Aene£t\ njt adue.fin conci4rfumf)\ qtUntium dtemonum enfem dtftringat:

T ticjue jnc3uit ^tnuade 'vtamyvavindque liberaferrum. c Vt e^m vim quce magniivelfummii dolorefacit.fE/?«m'»i. ddoryvt a Cic.definitur z.T ufcul qtisftionumy notm af^a m corporea fenjibu/: auenu/s .qui fi nurrauefcattopprtrnit vitdlia._^ perimit hofntnei ft u id fi.it .-.tiffafupra modum aliqua ex corporis quaiitatibu4 yftue 4r- dore (tuf humore,fiuefhirittb^,fiue ex rementU, ^ terrejirt materidy Jiue imminutu ex in q»apt. m feu perp^tuitate corporisprejfofeu dtfiuu' ila.f/n enirr de caufisfolet feredolor in corponbvu ^tgni. d Dixerunt quidam Platonici.V Sic ^^risioteles Ithro De 4-^ nimaprimo negat ammam irafci.gaudereytimire nonfecui quam texe-i re, vel sdtficare : quoniam vt hac a^^it per corpm , ita (fpr illa . Quodji hoe de na ^guudio admittamstf, profe&o ^ dolcr ah amma eaderO'

Ad Marcellinum Lib.xxj. 6o<)

iione exclfdetur, quem ^ exdudunt ,^lexander ^ Thewijliitt ah amtna fine corpore. Cjtt«rui.- hai de re no efl hic locus dfjputanai:nam (jui ^■^cclibut ■uniuerfiiprmant animawcorpoic non comttutam . aut nujquam k corporef:: aran njolunt , uut to^) entcm ^ Jine omntprar- ftis ai^' if-ne rtinqnent ,cjuum erorpore dijv Jf nt^ac prvrjnr- laLn. cjuar lem tpji 'idem riient Efucuri Deum ahf^jue om >i atlionc ac notn , ^ %^rt(iotdif diOutn (jfujum < J{ par ardor m Ljs^utundi.i um ivti* ant^ mt4 m pe : ennitatennliam n.oiti^^cjnam anim<t l'tat(, tnbueuat tnuadesy omni ineiuaniman cotiatur fp(Aiare , ciul d^formror fu , Oinatap>nti tant.i 'f>otu.s c»pia itane .^JJeCluic^utdern petmittityTton{^ertnae -vt ji- biprodtffetac -Lt vbefjct ma^iJiro.CuiHi rationcm iliar de amrnA tmtnor tnUtatepcrmotiii ortgmei:^ (jrr p.rewttt^ti->o plattpbilem Grtda tota 'videiat rjf . Scd conii nUtrfia tj\ hnc tn xe; bo, dcierefortaffe nonp«f^ fit amma feirinclaa corporeytriJ}.ir^-hetu pottji ^ maereri\ ijuum quod cHpit tjon affequtttir-aut aJJecutaperdit,quod ta ijt a> !m£ dcUrCt i^uatH corporicrucidri.

C Pr o fuo modo hr\m&Ttd\i:atGm fnzm.y iVvn enttn ita immor-^ talti ejl,-ut £tirtium antea 'vixe.tty :iec vt-extiigui nulU x-i qutat , fd auod ionditafcmel a Dto , nnne^U.:tn ttapertbit.-vt tnnthiium abeatt tametjl mortempanpojsit^quamjecundatn diitmufjupplictj perpetuum I duraturi.

De narura1i'">ii? excmrljsquotum confideratio doceat poffe inter ignes viuentia corpora permanerc. CAP. IIII.

j 5^,^^^^^Vapr0pter(i vtrcripferunrqui naturasanimaliuiri ^L^^A|^curiofiusind.)g<irunr , ^ fi»lamandra in ignibusvi- ^\^^^^^uit: & quiflam notif/imi '"^iciiise montes ^ui tan-

' S.^^>::^^cadiutiirnitaretemporis , artjue vetuftate vftjue nuiic <:<c ucinceps flammts zel-buant , atquc integii perreue- ranr^fatfsidonerteftesfunt , non ainne quod ardctabrumi: & animaindicat,non omnequoddolcreporeit, poile etiain fnori. Qufdadhuca nobisrerumpofcuntextmpla, quibus doccamus non efTe incredibilc, vt hominum corpora fempi- ^ern-" fupplicio punitorum,& inignc animam non amittant, & fine detrimento ardear.t,&: nrie interitu doleantf Habebic cnim tunc ifta carnis fubftantia *^qua]itare ab ilio indita, ^ qui tam miras& variastot rebusindidit, quas videmus , vt eas, quia multce funt. non miremur. Quis enim nifi Deus creator omnnnr» dedit ''carni pauonis mortui nc putrefceret i Quod ^AJum auditu incredibile vidcretur,euenit yt apud Cartiiagi~ jiugAe ciuf.Dei» T^, ij, Q£L.

6io Auguftini de ciuitare Dei

nem nobis co£^a apponerctur hafc aiiis.Decuius peclore pul-

paruin cjuanrum vilum cftUecerprum leruare iuffimus. Qu.9<i

poll dierum tantum (patium,cjUcinio alia caro (jua.-cuque co-

^a putrefcererjproLtum artjue oblatum, nihii noftrum of-

fendit olfad^um.Itemqne repofitum poli dies amplius <^uam

trigmta,idcm quo J erat,iniicntum elt.IdemOjue poft annum^

nifi quodaliquantimi corpulentia? /iccioris & contrac\i6ris

fuit.Quis pale* dedit vcl tam fri^ydam vim,vt obrutas niues

feruet-.vel tam feruida,vt poma immatura maturet i De ipfo

ignc mira quis explicet,quo qujfque jdulla nigrefcunt,quum

ipfe i'n lucidus,6>.' pene omnia quc ambit & lanibit,colorc pul

cherrimo decolorat,arc]ue ex pruna fulgida carbonemteter-

rimum reddirfNeque id quafi regulariter definirum eft.Nam

econtrario lapidesigne candenie perco6l:i,&ipliiiunt candi-

di,& cjuamuis ille magis rubeat, *^illi albido colorc nitefcar,

congruit ramen illi luci,?c|uod album eit , ficut nigrum te-

nebris.Qiui itaque ignis in lignisardeat vt lapidescoquar,C(i-

trarios haber non contrariis rebus eitcdus. htii enim lapidcs

& ligna diucrfa funt:''contraria tamen non funt, ficut album

&'nigrum , cjuorumin lapidibus vnum facit, aherum in li-

gnis,clarusiilosclariticans,hcec obfufcas, quum in illisdefi-

ceret,nifi in iftis viuercr.Quid in caibonibusfNonnc mirau-

da ert,& tanra infirmitas,vt i^tu leuifiimo frangantur, preflu

facillimo conteriinrur;(5>: tanta firmitas,vt nullo humore cor^

rnmpatur,nulla ;rtare vincatur,vfc|ueade(> 'vt eosfubitcrnc-

rc foleant qui Ijmites fignnr, ad conuincendum lirigatorcm,

quifc]uis polt quantalibet fcpora extiierir , fixumque lapidein

Jnnire non cflecotendcritfQnis eosin tena humidainfoflos:

vbi ligna putrefGerent,tam diu durare incorruptibiliter pof-

fe,nih rerum illecorruptor ignis eifecit f Intueamur etiain

miraculumcalcis.exccpto eo de quo iam fatisdiximus :quod

ignc ciidefcat.cjjo j!ia terra redduntur,cri.im occultiffimeab

jgne igne concipir.Qiunnque iagleba tageniibus frigida tam

Ijicntcr feruar,vt nulli noitrofenfui prorfuS3ppareat,fedc6

pertus experimeto eiia dum non apparet,fcijtur inen'e fopi-

tns.^^Proprcr c}u )d eam calcem viuam locjuimur , velut ipfe

jgnislatensannna fuinuifibilis viiibihs corporis. lam vcrc>

quam miru eft quod quu extinguitur,runc acccdirur.' Vt enim

occultoignccareat,aquit infundirur,aqbave pcrfunditur, 5c

cjuu ^nte iit frigida^inde fcrucfcit,vndc fcruetia cunda frige-

fcunfi

AdMarcellinum Lib. xx). ^ir

rcUnr.VelutexpiiantcergoilJa gleba,dirceciesigni*s^<juilate- bat apparct,ac dcindc tan(]ua mortua fic frigtda eft,v t aclic£^a vnJa no fir arrura,& cjuam calccm vocabamus viua,voccmus €xtin<3j.Quid eft cjuod huic miraculo addi poiTc vidcaturftt tamcn additur.NamMi no jdhibeasa(jua,fcd olcu, (juodma- gisfomcseft igiiis,nulla eiusperfuiione vel infufione fcnie- lcit.Hoc miraculu C\ dc alicjuo Indico lapide lcgeremus,fiuc audircmus,& in noliru cxperimentia venire non poflet, pro- fcfto aut mcdacium putaremus,aut cerre gi andircr mirarc- mur.Quarum vero rcru ante oculos nolb o":<{uoridiana de- cumenta vcr.rjntur.nioii genere minusniirabilr. ftdipla afli- duirate vilelcunt^ira vt cx ipfj India,quae remora cft pars or- bis a nobis,dcfierimus nonulla inirari, qu^ ad nos potuerunt miranda perduci. Adamante lapidem multi apud ncf% habet, 4c maxime aurificesin/ignitore((jue gt mtnarum," ^u! lapis ncc fcrromcc igni,nec alia vi vUa pci lubctur.prs^tcrqua hir cino r.inguine vinci.Scd qui cu habet <<fque nouei lir, nunquidi ifa tnirantur, vt lii tjuibuspnmum poteiitia eius oftenditur? Quibus aute no odcnditui ,forraflc no crcduntiavu A credunt, incxpertamirantur;&ri c6rigerkexperiri,adhuc tjuidemmi- ranturinfolita. Sed an'iduitasexperiendipaulaiur» fubtrahit admirationis mciramenrum. "Magnetcm lapidcm noCiiiTius mirabilem ferri cllc raptoretrt^quod cjuu piinium vidi,vehc- rnentcrmhorrui Quippc ccrncbam a lapide fcrreum annu- lum rapru arquc furpenlum^deiride ranqua fei ro «juod rapue- rar vim dcdilietfuam^communeinque fccillet.idem annulus adtnoruscftaiteri,cCtmquc furpedit,ar<^ue vtille priovlapidi. ficalterannuius prioii aniuilo coha?rebar. Acccfnteodem modo icrtrus,acceliir & QuarrusJamque (vbi per matua cone xiscirculis.nonimplicaroi u inrrinfccus,ied extrinfecus ad- hsprciuiu.qnffli ca-tcna pcpenderar ann-.iloiijj. "Quisilta vim' lapidisnon rtuperer qu^e iUi non (olom inerar,vcrumcriapcr tot (ufpcnra rrannbar, & inuifihilibusca vinctilis (ubligabar? Scd muhocft mTrabilius,qu6d a frarre &■ coepifcopb meo Se ucro Mileurrano dc iito laprdc compcri.Scipium nanq^uc vi- diflc narrauit, qucmadmodum Barthanarius.^uondam co- mes Afric^ quum apud eum conuiuaretnr epifcc^us , eunde protulerit lapidcm, ik tenucrit fub argento,ferFLimqvie fwpei* argentum polucrif.dcinde ficut fubtermoucbat manum,qua' )<»pidcmiencbat,iTafcrrudcfuper moucbatur atque argetai

i3ii Auguftinide ciuitareDei

medio nihilqucpatiente^cocitatiffimo curfu ac |ecurfu infr^t lapis ab homine fupia ferrum rapiebatur a lapi«.Dixi quod ipfe cofpexijdixi quod ab illo audiui, cui tanqua ipfe viderim credidi.Quid etia de ifto magnete iegerim,dicam : ^quando iuxta eum ponitur adamas non rapitferrum:& C\ ia rapuerat, vt ei appropinquauerif,mox remittit.^India mittit hos lapi- des.Sed 6c i\ eos nos cognitos ia defiiHmus admirari , quanta . magis illi a quibus veniunt,fi eos facillimos habent:(ic forfat» habentvt noscalcem,quam miromodo aqua feruefcentem, <juafoletignisextingui,& oleonon feruefcentem, quafolec ignis accendi,<]uia in promptu nobis eit,non miramur. L. VIVES. SaUwan- ^P Alamandrain ignibusviuit. }■ Puto me alibi de Salamandra dra- CDp^^ipf^ff^ fx Ariji.i^ Piimn,quiillaui non dicunt lacertif^gnra effe

animiiljiellatum^nunquam niji ma^r,n nnoribui proutmens, ^/tre»#- tate deficknSiCui tantm rtgoriVt tgnem tatlu extmguaty non alio moda quamglacies. JViontes ar^ ^^ quida notiffimi Sicilia? motes.V Montes multii in locpf ar- dentes, denty-vt y4etna in Sicilta,^ tn Hicra tjU£ olim TheraftaproVe Sictlia' Vulcanofacra^in qua efi coUn no^lurnas euomens jlammas: tum ettam Theon ocheira in y4ethiopia\F ef utwf tn Campunia,^ Lycta ChimA^ ra,^ trns fJerculu coltma^ qu^da nofiurms incendin con^tcua.cju/t- - dam diutut nii-.alij ardentiitfacteojlendunt^ijtiuxta Pygm£os^(ixpTO- pe Sybrata^ m ^phrica^Ca^ fatn ardorti wonttum innumen c^n^fi.rut^ ryandartlntqpie littrtf. Plunmorum ftntentta ej}^ effe -venasfulphmeas- (uhterranpos, cjua quum latts caiserni^jpirttum admtfere,ex concufiione. illagenerutur ignts fulphure fometa fuppeditante. Sic ^etnayfc yefu-^ uiHi (^ Gaurvts Capani£ arciet,<ju£ maxime rc^^io^-vt tncjutt SeruiHS, fulphur defid^.t.Flatu ixro agitato tncendta extjlere^njei htnc dtprehe M poteJ},qi.4od non omnibns -ventti ard r< s tllt prouemant, fd tts tatiitn jfirantibits qnifubire per adtterfas ^elunca^ pojSmtyVt tn ^^etna Eu^> ro "vel t_^phrico'.quumque lulvhur nen fcmper fnppetat . fit %t f^etnx incendta nonjmt cotinua qurmadmodum nec Lipar£ itifule , cniiM ar- dorem deficere tradit A' enophanes, fed ann» feptime redintegrari. c Qiualiratem ab illo inditam }Quid e-nm aliud funt rtrum na' tur£,pr£terea ingtnia,qu£ 'vmcuique ret addidtt parens •vniuerforum^ dum eam ipfamrem procreatfCalsrem deJit tgni : calefacere ejl huic naturale:fi dedtffetfiigt*t » tam hoc effet et ex natura , quam niui eU, qua^n glaciet.

d Qui ta miras & varias tor rcbus. \ Et hene mir^s qua^ admi -

rart

Ad Marcellinum Lib. xxj. ^ij

rar't^romptumfit,fcrutari atcjue coj^mf ere nonitem. Difjerentia re- rum,incjf4it ydrijloteles^hoc fji fu£ ftngulv>rerumpropuetates , ^na-. tura tanoTat£ nohtifmit,o^ui non modo recognita lUa (p^ abHrufa natu- tA non a[fequiniur,ftd ad exprompta \)£C,^ (jit£ uatura palhm propO" futt cahgamni ^ hailuJnaoiur , it non ^iale So.rates afprm^jfe vi~ deatur,tios nihdfcire.Et tumen non defunt ^ c^uife mhdnefcire profi' teantur^vel hoc nomine Cxtera imperiiiores , cjuod nondum erudiitone eo progrepifmtyVt intelligant omnia fic tff; a natura luuoluta (<j' ab~ dita, -ut mhdpcne dctcflum apcrttimque ncfirv. ingeina relinquai. Ita^ que ii mihi dcmum uerum difciplinafum confectfje circulumvtdetur, ^ui a rerum omnium ignorantia per artes omnes peregrtnatHStad rerum cmmum ignorantiam pf£tcrquam huita i(fini redtcrit. c Carni pavionis mortui ne putrefceret. } Multoram ex ijs que t^uguflinus hlcponit^nulo humano tngenio reddi pofferatiouidetury (jftorumdampotefii conieSlurts t-intunfepe tnfirmi^ atque whccillibtn qu£fita,qua>n tarnen nos non adfcrtbemta , nenan tam expUcare yiu~ gujlinum.quum cum eopiignare -vtdiamnr.

f Ulialbidocolorenircfcant. V Inaltpsexemplaribtnlegitur al- %efcantyin aliu albicent.

g Qupd album eft»V Plurimum enim lucis album retinet , tdeo non fccia vtfui officit.quarn ipf^i lux:mintmum vero nigror idctrc» conferty ^ ^rtfljteles iUud difgr' gatiuum nominatjjunc congregatiuum. h Contraria tamen non funr. }■ IS. am fui^fiantix nthil contrarimn ^ tontrarta funt , ■]U£ fuo eodem rrenere maxtme dif\ant,vt alhum ^ nigrui^ifub coloreifrigtdum ^ CAlidum, humidum (^ fiecum fub qualt- tate piima.

i Vt eos fubfternere roleanr,>Ot/t/ /jo« architefltn ia^Hrmfun' damenta teu.pli Dian£ Eph.fi£,quo diuturnittt ejj t leco paLf{ricpui, carbon'sfubs}raiiit.,pUrAiu libiol6. Von d-ihite^n ^quin legendumjit Cherfiphron.confentientibiu G £cis,^ tn primls Strabone libr» 14. Cherft^ wwni fjSp ^tp^i^fctv «p^MTUtTOvMTjv, cot' ci^Xov iTniiKn y.c\^m , ile tUo phron. narrans^proquonasvulgo in Lattnts codtcibtts legifnitt .^rchiphron^ vt aUa in eodsm opere in^mta wendose.

k Proprer <juod eamcalcem viuam. V5e»tc.i/fi>ro tertioNat, <lu£ftionum'.V ii*£ calci aquam tnfunde.feruebit. 1 Sinonadhibeas aquamXed oleum }P/m,W. 3.C<a/j(:4<j«4<«c- cenditur.^ Thractm UpUyidemque oieo reyiirw-uttur . m Qui lapisnecferro , necigni, V P/»»^«w/»/?ro-u/fiwof4/><><4. de y^damante difff^t cum ait in rebtnhumanis non foluminter gem- (^dam^- mMmaximum habtre ^nttitm ineudihufquedtprthendi.itarefpuen^

Q.CL5

^14 A uguflini de ciuicate Dei

tem i(}um,-vt ferrum xitrinque dijiil at,(juippe du/ttu tnenarrulilU fi" muL]ueigtniiijicltix natura,(rjr wn^uumtncdiepens k' nde (rjt "«- rmn $>.domna \n Gra,:a iut rprttunonn a. cepK.fu dle. Forru Jctf^'» ejidorno^tum acceduttparticu apnuatiua.tdem^ auUpcji : tUa tnut^ CiA \>h duarum ■Lioleiitijimix naturx reru/nfem i^fnifanc c^nimptnx htrcino rumpitur fangmni.ac m ulittr qua,n rec. nti c^iidoque maceru- tay^ fc ijno^ue rtiUtii tCl$bu4Aunee!tampr<£ttrcjuamtxi'ia^ mcudtt ma'de6j'jt*f fcrreos f angens. Ci:ius hoc mgtnij inueMtum , ijMoveiafu repertu/niaui <ju^fmt cun$tflnra expt) ienus > em imme»f fccret$ , ^ $n fxdijjtfio ammaltuiii omuiwt,?profciio muntm taU> luucniij homtnii efiynec ^usrmda in -ullaparte nathrx rutio.f d ■volunioA , 'vt cum fdi-- cuer -lurnpere contmgtt $n tam paruas frang,tur irujia4 ^ i^t cerni ii$se Serndrdm pofiit.tantum PUniM.^tfupertorg anno BertiardtM P' aldaHr^ftjhuif" y aiaaura.Jlijjg adolefcem ingenio adamatttes ofiendn miii, ejaos nurrahut malleo fra6ios 4 Bemardo patre ^dum gewms duritieui experitur.^ fed eos nna Indtcos Aut .Arahicos ada-nantes cfje crcdo , cdttriim cjws jHi"itt- fet* CypTiosfeufiderites "vocat ncijue triim -vnum tfi adan.uniumjentt^ ^ fiderttes "^im iv eni^np^ dicuuturjjoc cfi Uf-tro^qucd non diJhmiU fint colure^cjui iclibm fr.nguntuT ,f^ alij adarnante perforart pojfunt, cjuov fjp* Cyprio euenu qui ut deg neres nominn tantum autorit.item hubet, P.roitereo eju<t incna^ratafimtmihi apierifque de adamantibu.:, fosti^ ficantibm princtpt6 RaujfiaHtj, Ma?nei, ^ Magnetem iapidem.^ De wagnste Pliniui ltb.}6.eap.i6.Ma.* ^ ' gnetem uitahinuentore ficdi3um.,yt aut r efi Ni ander., $n Indiare- p'rtui lapif .aanciuf ^ pafiin inuemtur.Luiretittt lib.6 apatria nomi^ naridicit Magr.efui.jtd iooc -vrum getiW ri a'^nituirtac<ettrpi diuer- fum yocatur (<; f\de<itesa "uirtutc tr^hendifideros . hoctfifrn : ^ // racLiss, ve l a inribwi-vel ah fiira lca Ponti-vrl>.e:di quadixia^ ya$. .'tun: tpti hnnc demum trah re ftrrum putcnt .non magnitem: cjuod fanenon neg..ritn , reCitm xet io iuantur,-.jtl intePjguntur, ncmfe Ata gncfiit ' lapidemferrum non attr.,.here. f^utncjueemmgtner.U magne- $14 pofutt Sota ta, yi/ethiopicum,Ai~ig»efi.iCum ex Magmfia Mf.cedo-- w«f,r rtium E-hium Bceotium.,quarturn ^^lixandrtnum, 7 roiumy ^uintum Magnefiume /Vi a<(nrfia ^ (iit Hummagnetem candtdurn ijf narrant,neq'<e frr/jm attraherefi i Uem fumici.ydtc^ue f oc efl <juod JJtoge^t^iui att, agnetem hunc i*afi'$lem argento ijfe^-vijji-flantes pleruncjuefatlat,necferrum hunc moremg vtre. i. apK 'jf ■ optrano ma- gn-tiinge-i^ vttnquit PlintM^Th^amenes noi/iine ^ qui fttrum omne abij t ^ pr^rulpehit. * Q^uisiftamvimiapi^isnonftuperet.} Aiktatur. PUniitt ian^

AdMarccllinum Lib. ^rxj. 6^

tffe mAgneli 'vim^ntc txpid.fi: ratKjn m poteft. LucrtniM tnfexto dutn c<*'« >jn£rit,rnttltamt'ratur , (^ iand<meo deuoliUur iitfeeretum effe dicat non minm ^^gngentinitf tmpeducles . <ju$ ob ta>n "vim amma- tt*m e[Jemagnetem afji.mau^t.

p Quando iuxtaeuinponitur ailamas. \ Plinttu -vltim» ■volumi- m-.^^dama^ dtjiidet lum magnete lupiUe m tantum , ur luxta p^>fitns fcrrum mn paiiaiur i,bjhahi : autfi admottn mugnes apprcheuderity r^'p!at artjue auferat

q Ituiia iTiittit hos lapiJcs. j-5H"t ^in alius loci*., "vt di\i:fed .re- herrtf>'t in India, eiiam -vnfi r/.ontts. i\'^rram naitt/t nojirates m ima India efle marutm.tf cautes ma^^tutica} , <]u£ medi.^ cuyfu nanigia , ji <jmdfit ineu ferri.,vel cluutif -jntufijlant^dtinea ,t^.jtirah^nt tidcirtO cjui Ulacfmt pr£ternaui^aturt,pvftes nautum //^utw cMm^ folitos coni- JJtngere,

Q^anta fintqu.rnnn rcftc queant agn<src', ^ t.imen cjJem etle noa Hi ainbiguuni. C A P. V.

(?^S^ Erumetiam hominesinfJdeles , quibus cum diuina ^\^^M vcl priVferita,vtlfutura miracula nrard/camus , tjuje l^£»3>^ iliis expcrieiida non valemus oRcndci c , rationcm a nobiscarum fligitant i'erum , cjuam (juoniam non pofFimius redderc : excedunt enim vires mcnvis human^ , exifhmant talfa efTe cjua? dicimus.ipii de tot mirabihbus rebustjuas vel videre poiiumus, vel viucmus , debercnt rcddere rationem. Qupd Ti hcri ab hommc non pofic viderint.fatcndum eft ci>, nonideo aJitjuidnon fuilTe, vel futurum non efie :quia rario inde non poteft rcddi.cjuadoquidem funt ifta dc ouibus fimi- litcr non poicft.Non itjcjue perg<» pcr plurima (|ua: mandata iunt literis, non gefta atcpie tranfafta , (cd in loci<;c]uibiirq le manetia,tp)c) G c|uifc|uam ire voluerit &: potuciJt,vtrum vcra rnuexplorabit.^Scd pauca commemoro.'' Aurigenrini.rri Si- cilia; (alcm perhibent cum fucrir admotusigni, vclurin a».pu Hucfcere^cum vero acj.ia.',vclut in igi.e crcpitare.*^Apud Ga- ramantas quendam fontem tam -frigidum diebus , vt non bi- batur : tam feruidum nodibus , vt non tangatar. ^ In Epiro aliumfonte in quofacesvt in ccEterisextinguuntur accennc, fed non vtin carterisjiccendunturextinftae.'' Asbefton Ar- cadiaelapidem propterea ficvocari^quod accenfus rcmei tam nonpofsitextingui. * Lignutncuiufdam ficus itgypti^ non vtligna ca^tcra in aquis natare,fed mergi,5«: cjuod cft mirabi- liuSjCum iii uno alic^uandiu facrit , inde ad aquar ftiperficicm

6i6 Auguftini de ciuitate Dei

rurfusemergere,quandomadefaftum debuit humoiis ponr dereprzegrauari.^Poma in terra Sodomorum gi^nicjuidem, & ad matuntatis faciem pcruenire, fed moriu prelluve cera- ta in fiimum ac fauillam corio fatifcente vanefcere.^ Pyriter) lapidem Perficum renentismanum (i vchemeniius prcmatur adurere,proptcr quod ab ignc nome accepit.In eadem I^er- /idegignietiamlapidem,Mclejatcm,cuiusinreiiorem cado- xem cu luna crefcere atq; (jeficc-e.^^In Cappndocia etia ven- to ecjuas conciperc , eofdemcj; foerus no ampliub triennio vif uere,^Ty lon Indiaf jnfulam eo prsefcri i c^Eteris rerris, cjucd omnis aibor c|Uce in ea gignir ur , nunquam nudatur tcgmine foliorum.^^Dc hisat<j;ahisiiinuiiu. rabilibus mirabilibLifque hiftoria non fsftorum 6c trafaftorum, re«l manci)tium loco- rum tenet.Mihiautem aUud agcnti, ea perftcpii ,nimis lon- gum eiLReudantradonem fi poiluntiniidcles ifti,qui noluot diuinisHteiiscredere,cjuid aliud,quam non putanreseasen'e diuinas,eo quod res habeant incredibiles, ficuti hoc cft vnde nuc agimus.Nonenim admittir,inquiut,vlla rario,vtcaro ar- deat,necabfuinatur:cJoieat,nccj; moriaturuatiocinatoresvi- deiicet magni , qui de omnibus rebu-; cjuas elTe mirabilesco- ftar,pofsint reddere rationcm.Reddaiu trgo rarionem dehis qu^ pauca pofuimus,qu'.E preculdubio ii efle ncfcirent, &: fu- tura effe diceremus , " multo minus crederenr , quam quod jiunc dicetibus nobis nolunr crcdcre aliquando eile venturCi. Quisenjm eoruin nobiscrederer,{i cjuemadmodum dicimus futurahominum viua corpora , (jua? fcmper arfura atcj; doli- tura,nectamena]iquando moritura firrjtadiceremusin fu- turo fecuio futurum falem quem faceret ignis velut in aqua fluefcere,eunde'aiq;faccretaqua velutin igne crepitare : aut futuru fonte,cuiusaqua in refrigerio no(ftis fic ardear, vt non pofsirtanoi;in2?rnbus vero dieiiicalgcar , vt bibinon pofsit: aut fururum lapidem, vel eum cjuis fuo calore manii conftrin- gentis adureref,vel eum qui vndccuq; accefus inextingui om nino non poflet , Sc ca?tera qua? pr^rcrmifsis aliis innumeris commemorandainterim duxi.H^c ergoinillofeculo, quod fururii c^,f^ dicercmus futura,nobif«:|; increduli refponderer, ii vulris vt ea credamus^de fingulis reddire rarionem nos noii pofle c6fiteremur,eo quod iftis & fimilibus Dei mii is operi- pusinfirma mortaliij rariocinario vincirur:fixa ramen apud pos tff^ rationcm,non line radone omnipotete facere. vnde

animus

Ad iMarccIlinutn Lib. xxj. 6ij

animus humaau<^ iijfirmus raiionem non poteft reddere:&: \x\ jniiltisquidem rcbus nicertum nobis eflequid velir, illudta- jiien elie ccrrilTiinu:Ti, nihii eorum illi elle imporiibile,qiiZ- cuncjue voiuerit.eic^ue nos crcdere pr.Tcedeti.que ntquc itn- pofciuem, necjuementientcm poliumuscrcdere. ilirauieni iidei repreliek)res,exai^>^reftjue rationis.quid ad ifta relpon- de' de tjiubus ratio reddi ab hbmine non potc('t,& tame funt, &i ipli rationi naturai: videntur elfe contrai iaf Qu^a; C\ fuiura c^c diceremus^limiliter a nobis licut eorii qui^ futura eire di- cimus. ab intidelibus ratio pofcererur:acper hoc cumtalibu'; operibu.s Dei dericiat raiio coruis & fermonis humani, ficut ilta nc-m ideo non runt,(ic non ideo etiam illa non erunt,quo- niam ratio de vtrikjue ab homine non poteit reddi-

L. V I V E S.

a Q Ed pauca commemoro.V Hac omma ctim apud alics alut,

i^tumiierh apuu piiuum omntufere. b AgrigentiiujmSiciliaf ralem.VP//»./*//.ii.y?osT;ero/4/*5;w»/t nifi ii_, uilsnihm flanujiu . In igne n:c crcpitat,n< c exi it Tr..^afetti,ne- que ■^Achantitii ab oppido uppellatufynetjue •vUiuiJpuina, aut rariicn- fum,aut tenuti.,^'grr^emnit<^ igniumpatirm^ex a^.uaixilit. Confici- turfalex marm£ acjuxjpn , a , ^m* terrejhimatena ccncrefcit , c5' ceu colatj percineres ...cjhafaperem ill m trai.if.idcirco ydriflotelesffcctejn cfiuv^da t tcrr^falem ejjr di;.: ^ cjuhd ex acjuaftt , njtlut atra btlt^ ex humoribui (orpon^s animantn:hmc tn aquafduiiur, ab t^ne vcro reftUt duTLt^e lua<^fi-fTore.

c Apud Garamantas.V PHn.ltb ^. f^!t-aeum de(,rta,Matelg£ op- pi-.iwi} Garanra tum , tiint>-ue Ucb> U cij]-:-fo fonte k h;edio die ad mc- dufn nvChin aqtm firucntibm toudtm horii ad mcdium diem rigfntt- huf. x^/fut hnc iJcm aU' certeab hocnonmultum difiuncfu^ eij fons c-.- lebrat^f^. Joui^ Hammonis eiufdem ifgeiiij , cuitis etiam Vliniin 7r>erm- mtiib i.C4p.io6 D. hoclucr€tn(f,Diodorp(s,Miii,OuidiufySiUii^^ SoHnt.i^,yirrt.int4^.

d In Epirn alium fontem.V Mela lih. i. In Epiro Dodon^i /ouis templum, ^f^insideofacer, quod cfnumfitfi-iiri^inf, iftr immerfas fac;i ficut ctteruxtinnuat , vhtfine ign- procvl admouentur^aicendUi tdern Pin.lib Z.-ve/bi^fere e/fdein,ijt ex Mela^eint.

e Asbeft^n Arcadi^ Japidem.> Piin iih.^S.yisheTio» tn ^^rca-^ Ashehs di^ montibit naf ifcribit c»iorn ferrei' eji «V/2«roc tnexttnguibdis. natn «rfig'»yojU< ,exttnguo.

f LignuincuiufdamficusiEgypti«e.5-P//«./i^.T5f4/>.7.

cLa_j

6i% Auguftini de ciuirate Dci

Sodoms g PomainrerraSodomoru. ^ Qumcjfie^vrbesibteuerfM Ipgiml»

Uicendtii, Sodomam,Gomorrharn„^duinaTn,:)tborin ^ Sigor. I-jACp finway tnqun Orofitti ,parua, relicfu£ ampU.ftfd fnma: nomit:atiJiim£. Soh~ nm $n l-^oijhtfioreiDuo ibt oppida.SodunJum nommatum ulierum.^ al" terum Gomorrhuw^apud <^ii£ pomutn gt^nutut , c^Hcd habeat fpecieh'- cet matmitatn,rnuftm tamen ni,n puttft , numf If^mer/t intrinfcuf fa- uillaceur/. u-rtbitio taium ixio>i£ 'uti^ rohibei:.. ijUdi -otl ieuf ti^clu prtjja furnwn exhalat , ^ fatifat in 'vagum puluertin, T acttui lih. ■vhnno: J^aud procultnde capt^cjiiOi f<runt olun x/brres inaTni.a, -vrbtl/tti ha- bitaiosptlminn laflu aijijfe,(jrr manere v,ji;gia^ttrraf' (fuejpeiie t-r- ridam vtrrfrugijtram perdtdijfe^nam cuucia JJontT idita , aut maru Joiafine htrbas tenues,a(it jlores,feu fiUta/rt mjheciern jdoieuere, airt ^ inaniavelut incineremuanefcunt. Evofi ut Judaicas cjhond^tm "vrbes igne cAeJlijiugraJfe conccjfevnn^ita hJitu Uctis infc, tt rra , < or~ rumpifiiperfufuirifpnitum, eoque fd' tni f ^return (^7- autumntputriftre reorfoloc^loqiiuxtagra^i.StciUe. JJigtfipptn ^mbrofio mt rprtte lib.^.ijutnq; ita -urbesini efa^c^uaru -vmbra cjuada fr^ s^> ct.s infautUif "Viuetnr.^rfere terr£ , ardert aau£>in cjuibui cxlcjia i-^nt^ rflnfuia: cof ^nofciituratq; adhuc manef.JJecies iUic rhecie poma ■viridaniia,forma'- tos vuarum racetrios^i^t edendt^rntr^ni Jpi cl^nii-bm cu[tditate:fi ca' pias.fattfcvtnt , ac refoluittur in ctnere fumuq; excitnt n.adhuc ardtaut.

Pyrites. h Pyiiten lapidem Pdr(icum \Hiiniw hbro -uhimo-.Pyntrs nigra cfitidem^fed attritu dtgiiosadunt^dtciiur^hcn •» rrv^i ab igne.idtah, l6,Coralltiim incjuit laptcUm.yCjuid(.m pyriten '^ocunt,(juonum fii plit' rrntti yjitiii itli fed eJi aUt44 etia iitim pyritesji liitudme ern.

SeleniteS' i LapiJem felenirem. \PLn U. ultimo: Selen tcs ex cdtdotrunf- luctt.^nielU'0 fulgore tmagtr.elun£contini'VS ^^redatlcfue earn infmvuloS crefcentif 'minueiifrue ni^mero,naf icpAe putatur in yjrubia H tc Plin. ex Diolcoiide, -unde .diapermuha •■ifimulatoautore , uel certeex aUo ifuem Diofcorides cfuo^ue fecutu^ cji.Porro U-m (n>ri^rtell Gn^cn. k In Cjppadccia etiam ventoecjuascocipeie.^ >icSoUnri' in def ripttr.ie C^ppador/£,fed de eijuubn^ Htsj^ani^ad Ta^um an-ney cjn Lufrania interUit,plurtmorum e(} opinio, faunmovento iwpl tas parere^-vt Honerws tradidit,cutf>eiuetLsfunt ,:ff nfifriptores Farto tnircundo Dere ruji. ^hitncfectiti CoUmelU , P.tniu^, ^ PUojJi- pna S Itn-'^ ,V arro nonpltn irtennia tnlesfoetiti ■viuereexijHmat. lu" fiiiiHS Ub.vlti>ho ad maxi'nos equorU prouetuf hoc ref. rt, 'vt vento ge^ neratt vtd:antt'r,an qttod eo potifitmiim -vento s^raite conctptant. 1 Tilonlndij^infulam.V/'/»" Ub.t^.fiUnmmarirubrppertit^fJt (tiam Tneophralius,fert f^ palmas,oledf<jue ac ^vites , fjr (ttm reUcjtta : foii^riiget*erejicQS»ni*lli arborumfaUa tbt dectdi^M.ldm Lb,i6. att cx

Ad Marcellinum Lib. xxj. ^19

lignii huim nifuljefiji.tnt uatKi i uentwn ejje durareea^ C c. anna. m De hi>»a(que. V SMmapHd l'UnMm..JrilliteUm,Then^hTafiitm% au£ iiwnero c mprthendi ntcjueunl tjln eiiam admtrahiUora, n Multo miiJus credeient ^H^c eji emmiiiTcmum muUorum^ •vt ta iUin credant cju.e ipf raito^ie UjJ c^uuntur, c.tter^ prifcl^s repi*- dt nt. juin ^ 0 vefjni£ qutdam procffi^runt^ it cordatoife haui^unt fri , ff circumjpetiOi ho tnr s exijiinteni.^ftfortiter ; ihit aedant, infi ijitoduidejnitj. cr ta ■•.tl n tt*ra,\i^'i fJ'i tr.iju (<r ajberr.ation vuiiUi pr fcfuantur ideo uontmprulenttr cjiu monct mirucula nuturu noit f^fiiti nec omuiiui nurranda.

<^6 i non omnia mir ickIj nat'>rili3 C\nt » (ed t'lcraniic humjno

itigcuio moiiihi:ai»,picra^uc .?iitei> dT;t">on'jm arte

componi;!. C A P. VI.

^lc forte refpoiuleant, pro: fus nec ifta funt , nec ifta -*= :rcclimii9. faiCade his di(fta , fdUa confcripta funt, \ adiiciant ratiocinantcs , atcjue dicentes : Si talja cjtuciiaa (unt , crcdirc &. vos quod in eafdem lireiascft relariim , fuiflc vel elfe ijuoddam Vcneris phanuni,' ar(^uc jbi candelahrum y&.inQO lucernam fub diuo lic ardenrem, vt cam nulla tempe(tas , nullusimber exringueret. vnde fi- cur ille lapis, ita ifta ^ ^yx»®" «"«^-«r^, id tfl: lucerna mex- tioguibilisnominaracft.CHiod propterea poierunr dicere, yrrefpondcndi nobis anguftias ingerant quia fi dixerimus pon efle crcdendum , ic» ipra ilia miraculorum mfirmabi- n\us;rt aurem credendum cifc confcnferimus, cofirmabimus fiuirjina paoarioriJ.Scd i\os fjcuci^im in libro duodeuigefimo Jiuiusoperis dixi, non habemus necefleomnia credere quae continer hiftoria genri-un, cijin ik. ipli inter fe hiltoripi, ficut 3ir Varro,c[uari dara opera,.^v cjuafi cx induftria pennulia dif- fenrianr,fcd ca fi volumus crednnus qu*e non aducrfantur li- bris, quibus non dubitaiT)us oportere noscrcdere.De his au- tem miraculorum locis, nobis ad ea qu^ futura perfuadcre ipcredulis volumus, faris illa futficiant, qua; nos quoquc poC- ^umus cxperiri,& eorum teftes idoneos non difiicile eft inuc' pii-e.De ifto autcm phano Veneris,&lucerna inexringuibili, i)on folum in nullas coartamus anguftias, verum ctiam lati- fudinis nobiscampus aperitur. Addimusenim ad ifiam li;- cernam inextjnguibilem dc hvimanarum dc magicarumdd cft per homines da?rnoniacarmn artium, Sc ipforum per fcipfos daemonu multa mir^cula.Qu^qi; Ci negarc voluerimus, ejdem

610 Aiiguftini de ciuitate Dei

^pfi cuicrecUmus racrarum lit^rarum aduerfabimur vcrita- ti. Aut ergo in lucerna ilia moechanicum aliquid ^ de lapide asbeftoarshumana molita eft, '^aut artemagica fadum cft, tjuodhomincsillo mirartnturin teplo,aut darmon quirpiam iub nomine Veneris tanta le efficacia pra^fenrauit, vr hoc ibi prodigiumSi: appareret hominibus , & diutius permaneret. Ilhciuntur^autemd;Emones ad inhabiradum per creaturas, <]uas ^non ipfi^fed Deus c6didir,delcftabijibiis pro fua diuer- fitate diuer/is,non vt animalia cibis,fed vt rpu-itus (ignis,qu<e cuiufq; deleftationi cogruunt per varia genera lapiLlum,her- barum,lignorum,animalium, carminum,rituum. Vt autem illiciantur ab hominibus, priuseosip(i aftutirfima calliditate i*educunt,vel infpirando eorum c^^rdibus virusoccultum, vel ctiam Faliacibus amicitiis apparedo,eorum<]ue paucos difci- pulosfuosfaciLit,plurimorLimc]ue dotfores.Ne(]ue enim po- tuit nifi primumipfisdocetibusdifciquid quifque illoruap- pctat,(]uidexhorreat,c]uoinuitetur nomip<e,(]uocogatur,vn- iie magiccc arres earumq, artifices extiterut. Maxime autem tt(>fndent corda mortalium,qua potiffimum poftefsione glo- fiantur,cum. fe transfigurant in angelos lucis.Suntergo fa(fta €orum plurima, qua^ quanto magis mirabilia confitemur, tant(^cautiusvitared<ibemus. Sedad hocvnde nunc agimus, nobis etiam ipfa proficiunr. Si enim h;ec iminundi diemones pofTunt, tantc^ potentiores funt fanfti angeli , quanro poten- tior his omnibus Deus , qui tantorum miraculorum eftefto- les etiam ipfos angelos fecit. » QiH.:mobrem ii tot & tanra tamque mirifica,qu^ iJ.wyjrAK^Ttt appellant,Dei crcatura v e- tibus bumanis artibus fiunt,vt ea qui nefciunt, opinentur effli diuina-.^^vnde faftum cft vt \\\ quodam templo lapidibus ma- gnetibus in folo & in camera proportione magnitudinis po- fitis, fimulachrum ferreum aerisilliusmedio intcr vtrunque' Jaiiidem , ignorantibus quid furfum eftet ac deorfum , qu^fi; numinispotcftatependercf.qualealiquidetiaminilla lucer- na Vencrisdclapideasbeftoartifice fieripotuifte iam dixi- inus: fimagoruopera,quosnoftrafcriptura vcneficos & in- cantatores vocat,intanfum diemones extoUere potuerunt,vt cono ruere hominum fenfibus fibi nobilis poeta videretur,dc. quacbm focmina, quac tali arte pol leret dicens:

* H&c fe carmtmhuf promittit folucre mentts

Quai njdiuafi aliis dtirai imrntUere cmas:

AdMarcellinumLib. xxj. 6ii

Siiiere ac^tta7i fluuitSj^ 'verure fidera reiro: NoclurnSfqne ciet manes.tnugire videbu SubpedMtmterr^m,^ difcendere moiniljttf ornos: QuantomagisDeuspotcnsell facere, quac infidelibus funt incredibilia, fed illius facilia potefl:ati,quando cjuidem ipfe Japidum aliarumtjue vim rerum & homiiuim ingenia, qui ea miris vtunrur modis,angelicafque naturas omnibus tentnis potentiores animantibus condidit: vniuerfa mirabilia, mira- bilivincente virtute,&; operandi,iubendi, nnendiquefapien- tia:vtensomnibustammirabiliterquamcrcauit f

L. V I V £ S. a A Tqueibi cadelabrum &. in eo luccmsim. \ f^hi templunt j\ hoc fit tion jatn memint le^ijje meifiquando velin mctem re- deat.^v l l^^z^^do occurrat fubmonebimtd.

h Ay';tvo{ a <rC,^oi.\ Lucerna tnextin^uibilis , efl enim lychnui lu^ <ernaj^ candelabraquit iucem.u contment iychnuMi nomin:intuTt ^u-filucrnas contir.entia >^^X^^X^*-> fi^'*^ hgnur m vetufl-.s exem^ pUribiii S^etontj in Cefare.. ^ 1'linij Ub.^^. -vt hoc annotautt Her- fnoLitii,illud PaiiUanui,& pojleum E^nutmi. c Dc lapide asbefto. j-,J^«t ettamLmo,quod igmbns nonabfuma- tur.nam tjfe tidetn hmjpecicm Plinim tradu libro i 9. 'viuum idvo- cantiGr£cia7CiToty&x orgHmento naiur£'. <jualia 1'anfw 'vidimm eUydontaperr/tuitaego^retrui Oarfa^ Laloas condifctpulu^ mthi ^futnmafa niUarUatc comundiJ?imttSj cjuale ^ tn hacregione man- tne medio conmuio igru datu^n^reddttftrnque domincy mundtm t^Un^ dentitifque, cjuam pvffet acjun (f; fnjegihatts quHuflibet, ficutfe maf" pas vtdiffe Plinipoi tejiatur in ideirt expertmsntwn' d Autarte magica. j- £r«fMw ejifepulchrummemoriapatrum^in quo .ardebat iuierna condtda tbiyVt cx tnfcriptione apparebat fupr^ miUefimti i^ tjuingent(fimii annum,eaq;tota extemplovt cotreclan coepta efi, intkr ad.notaa ma^ui fttata.,tn tenuifimum abut puiuerem, t llliciuntur autem. } Dtxt de hoc Ub. 8. ejT* ' o. quemadmodum ipft hotvines edocutffsnt, quibti^ potifitmum deleilarentur rebptSy tenc'- renttirqueJnfinpta enimfHnt h^c^ "vt ipfi innumert, ^ diutrfis contra- rUJqtte f^penuniem ingemn,-vt nihilfre nafcaiurfubluna, quod non ad altauos aiixitndos dfimonas -vaieat- ^ ad magicam facultatem conferat.ficnt Michael pfeliwf docet in iibro De damonibus. i Quasnoniplijfed Deus condidit, \Obtter 'vitandam monet Manichxi h^rrfim^ qtu muita ejfe a dxmcmbtn creata diabaty ne qm putaret dam^nes cteaturtsfuh cetsparentts Jiitis capt ^ detineri^

^it Auguftini de ciuitate Dci

/Mw;(^«tKt/jfnt appellant^exco^itata artii opera^fAifX^ifXdJi, g Q^Avnohrcvn.^^^tien^eion^tJfimumhyperb-ton. h Vnde faftLim eft in quodam tcmplo. } ^lexandrii iri Uwplo SarapUuifie (^U9 Rujfmiu y^cjutlfien. Ub^ il.EccUfiajt hiflo-^ rU.Erat ^ aliud fraudn ^enus huiufmodt: A atura lappi mavnetii 'virtutus •!]€ pLrhtbetur^-vtadfeTapnt^ attrahat ferru". ft^num folnadhoc tpfumfrro fuhtilt(?mo mamt artifcu futrutfairicatumt i)t lapi^cuftii natmam fenum ad fe trahere dfxiwui, defuper in la-* ^uearibit* fixtHsCU/n temperate fub ipfo aditbram f iffet pftum, fi- niulachrum 'vi naturali ad fe rapLret ferrum^ affurrextjje paululurrt fimuLchrum <^ m Aerepen^ere i.ideretur:fc ille. i Haec fe carminibus. } y^erg,^. ^meid.verhis Didonitdemagai

Quodin rebas mirts fumma crcdadi raiio ff ornnipoteDtia crenoris. CA P. V I I

W^^ Vr^itiique faccre nonpoflu Deus , vt & rcfurgant ^^K^{ corpora mortiJorum,& igneajternocrucienrur cor- 3^fe«2»* pora damnaiorum,(^ui fecit mundum in C2elo,in fer- ^^ ■> ivi aere, inaquis, innumerabilibus miraculis plenumif cum fit omnibus (^uibus plenus eft proculdubio rnaiu»:, 6c excellentius etiam ipfe mundus miraculum i StA ifti cum «^uibus vel contra quos agimus, <jui S< Deii elTe cre^unt a cjuo' faduseft mudus,&; deos abillo faOos perquos ab illo admi- niftratur mudu^,& miraculorii etfeft^riccs.fiue fpontancoru,- iiue cultu <5c ritu (juolibet impetratoru, fiue ctia nrjgicorum Jiiundanasvel non negat,velinfuper &prsdicant[»oteft»tes, ijuadoeisreriivim mirabHemproponimusa]iarum,<juaf nec animalia funt rationalia, ncc vlla ratione piiediti fpii iius, fi- cut ea,cjuorum pauca comemorauimus rcfpondcre a(]blcnr;> Viseftifta naturap,natuja eorum ficfehabet, propiT^^i^ti iftae funtefficaci^naturaru.Totaitaquerati» eftcur Ag/igcnrthii fale flamma fluere faciaf,aqua crepitare: quia h.ec eft natur» eius.At hoc eftepotiiiscotra naruram videtur, cju*e non ignif i'tzd a(jU^deditfalemfoluere,torrercauteigninon a^a?.i>cd jfta.in^juiunr^ralishuiusnat^uraliscft vis, vt hincorrtraria pa- Tip.rur.Hec igitur ratio rcdditur,& dcillofonte Garamatico,- vbivna vena friget diebus,no^ibus feiHJCf, vi vtraijymolefta Tangentilnis. Ha?c & dc illo alio,qui cum fvt contrccfantibus ffigidus,&face ficuta!i)fontesextmguataccenfam:dJiTnrjili- tertameat(]ucmirabiliteridem ipfe accendirextmda.Hsec & de iapidc asbeito, ^ui cum igne nuUum habeat proprium^

accepi»

Ad Marcellinum Lib. xxj. 6ij

accepto tamen fic arder alieno.vr non poflit extingui.H^c de ca?reris <jua? piget retexerc,quibus licct visinfolita cotra na- turairjinefTevideatur : alia tamen Ueillisnon redJiturratio, ni/i vt dicatur,hac eoru efle natiiram. Breuis fanc ifta eft ra- tio fateorj^fufhcienfq; refponfio.Sed ciim D^usautor^t na- turaru omnium,cur volutfoniorem nos rcadere rationem, quado ali<juid velut impofribile nolut credere, eifquc reddi- tionem rarionis pofceniibus refpondemus hanc clTc volunta- rem omnipotcntis Dei,<]ui certe non ob aliud vocarur omni- potcns,ni(i quonia (juicquid vnlt poreft:(]ui potuit crearc tam mu]ra,quai fi nooftendei etur,aur a credendishodiccjue tefti- hus dicercnrur, profe^toimpoflibilia piirarentur,non foluni ^u^e ignotildma apud nos, verumctiam tjuie notif/imapofui. Illa cnim qu^ jnojter eos,(]uoriide hislibros legimus,n6 ha- bettefte, &i ab eiscofcripta liint, <pii non fimtdiuinitus dodi atcjue hiimanitusfalli fortc potuerunt: licet cuicjue fineredtai reprcherionc no credere. Na ncc cgo volotemere crcdi cu* £L\ tjua^ pofui,quia nec ameipfo ita creduntur tanqnainnulla de illis iit in mca cogitatione dubitatio , exceptis his c^uz vel iple fum expertus, & cuius facile eft experiri : ficut de calce quod feru^tin acjua , in oleo frigida elt^ : de magnete lapide, cjuod ncfcio qua forhitione infeniibili iHpulam nonmoueat, ik ferru rapiat:de carne non putrefcete pauonis,ciim putruc- rit & caro Platonis:de palca fic frigetc, vt fluefcerc niue non rinatjfic calctc, vt maturefcercpoma c6pcllat;deigne fulgi- do,qu6d feciidum fuum fulgore l.ipides coquendo candificcr, & conrra eunde (uum fulgorcvrendoplurima obfufcer.Talc eft,qu6d & nigra- macuh^ oftundutur cx olco fpledido,fimi- iiter nigras lincc decadido imprimuntur argenro.Decarbo- nibus eri3m,c|u6d accedenre igne fic vertanrur in cotrariurn, vt de ligitis pulcherrimistctri,fragiles de duris, impurribiles de putribilibus fiant.Hu^c ipie quieda cum multis,qujedacum omiiibus nouis & alia plurima , quse huic libro inferere lon- giim fuit.De hts aurc qua* pofui non cxperra,fed le6^a,prieter cefonteillo vbifaces extinguuntur ardentcs,& accenduntur €xtinil^,&; dc pomis lerraE* Sodomorum forinfecusquafi ma- turis intrinfccusfumeis, nec rcftcs aliquosidoncos , acauibus vtrum veraellcnt,audirem, potui repcriic Htillum cjuidem fontem non inueni,c]ui in Epiro vidilie lc diccrent,i"eci qM ii\ Callia (imilenoirent*^Bonlongea Graiianopo^ii eiuitare. Dc

6i4 Auguftini dc ciuitate Dei

fiructibus autein Sodomiravu arborum.uoii ranfum lirer^ fide (lignapindicat,verumeri.nn tam muln (c jotjaunfur expc» cos, vt hinc diibitare non poflim.Ciftcra vcro i\c habeo,vt nequc affirmanda, ncquc ncganda dccreueiim, fco iaeo ctiamip(a poliii, fjuoniam apudcorum ccntra cjuos aoimus hiiloncoS legi-.vt ortendere qualia multa,irultic|5illorun\ nulla rcddita ratione, ih fu >rum literatcrii ibripta literiscredant, quino- bis credere.quando id cjuod corum experientiam renhimquc tranfgreditur omnipotentemDcum dicunus crTc fodturum; nec hac reddita ratione dignanrur. Nam cju^ melior «S: vali-- diorratiodcrebus talibus redditur , quam cum omiiipotens; ca pofle facere perhibetur, &: fafturus diciiur , quje pi ;?nun- ciaiTe ibi legitur , vbi alia multa j>rafnunciauit ,qua:feciire monftraturflpfe quippe facict,quia fe fddl: urum efle pr^dixir,-' qua? impofnbilia eile putantur, cjui promi(it,& fecit vt ab iii- crcdiilisgentibusincredibilia credercnttir.

L. VIVES. a y^Vr itacjue facere non poflit Deus.> Cuw hic tottn loctn de^

\_^rcfurre^l:ont d: ludicio , dc [lipplicm itnpiorurn, ^ beatnudine piorui, terminos captuwq; hutws nathre excedat^rfnroyfcholajluos thto-^ logos ThofnanJyScotuni,Occarrfurn,fJenricum Gandautrfn^ Duran- ditm , Paludanum , de la omnibu4 ex dogmatii ^rijiotclicn 'Jtfferere^ ^ dejinire , ^ ita inttr f pertinaciter loncurrtre natur& tancurnar- gumentU armatos , -ut cum c^uAnmt an c^rpora refurrcSluiafmt, av iri fini' mundi^ an materia^ qu£ alicjuando humana fornui decorata eji,ap- pctatfemper iUam eandemformam, an pati pofn.t aniro<eflu tuin, at$ moti4i calorum quieturm , ^ qua pcfitime cdlorum quitiu< **< : (tn tllti- Jlrabuntur eli)nenta,stttve feltcitas in aftu uoluntatpf, an intelLilK*:ati ifnnpof^it avtre tn imirnof: c^uemadmodutn ignis illefitfer/ipiternuf fu- $urn4,<^ ciuibui foinentts fijientabitiiri^vht inferiyCr aUafexienfa:c>u£ onmiatam phiiojfophice Jijputai^t , 'xjt ptitet eos i^thenn ethnicu effe,' non Pc.rrhiftn Chrifliantf.

h Sufiicienfq,rcrp6fio.\ Humanii ingeniis caufarureru ignoran- tifiimh.jii- iiihdfit^^vtpuichriin, ianecrariHi, cjuatn eas deprehendtre idcino ^^i^rgf hci f/jc- iUtnn canit jCjui potuit reru t^^^nfcere caufits. c No loge a Gratianopoli.} H^cvrbs a Grattano p, incipe nomi^ n.-^.ta efi,cjiiioccideit< imperiumrexit, cjuum yalespatruut onentiprA- effct. Eji in Gallia Natboneff.rettnet adhucnome. Itfis ahquot Itteris^.

Non t^Xe contra natutjm,cufn in aliqua re,ciiius natura innotuir>' i»li(jiiid ab cQ c^uod cut nQtumjincipiJ cfle 4iuerium. ^

G A K*

Ad Marcellinum Lib. xxj/ 6i^

CAP. VIII. ?4^^ I autem propterea refpondentfc non credcre quac I^^S^f de humanis iemper arfuris , nec vnc|uam moritu- ^^^^ riscorporibusdicimus, cjuia humanorumcorporuiTi natUram nouimus longe aliter inllitutam:vnde ncc illa ratio< hinc reddi poteft, qux de illisnaturis mirabilibus reddeba- tur,vt dici poOit vis ifta natur<ilis efi:,rei huius ilta natura eft, quoniam fcimuj; humanse carnisiftam non eflc naturam : ha- bemus quidem quod refpondeamus de Jircris facris : hanc i- pfamfcilicethumanam carnem aliterinftitutam fuifTcante peccatum,id cft: vt poifet nunq.uam pcrpeti mortem : aliter autem poft peccatum,qualis in xrumna huius mortalitatis in- notuit, vtperpctem vitam tenercnonpo{Tit. Sic ergoali- tcr cjuam nobis notaeft,inftituetur in refurretlione mortuo- rum.Sed quoniam iftis non credunt literis , vbi legitur qualis in paraldiio vixerit homo , quatumque fuerita nccefiitate mortisalienus,quibusvtiquelicrederent, noncum illi^ dc psena damnatorum quae futura eft operohus ageremus:de li- tcriscorum , quidodiflimiapudillosfuerutaliquid profc- rendumeft,quo apparcatpofle fieri vt aliter fe habeat qu^- queres,quampriusinrebus innotuerat iux dcterminationc Jiaturs.Eft in Marci Varronislibris , quorum infcriptiocft. Dc gente populi Romani-.quod eifde verbis, quibus ibi lcgi- tur &: hic ponam : Inca?lo,inquit, mirabilc extitit porten- tum, ' nam in ftella Veneris nobiiiffima , ^ quam PJautus vefperuginem, *^ Homerus hcfperonappellat, '^ pulcherri- inamdicens:Caftor fcribittantum portentum extitiflc,vtmii taretcolorcm,magnitudinem,fignram,curfum:quodfad:uin ita nequeantea neque poftca fit:hoc faif^um Ogygc rege di- cebant Adraftus Cyzicenus & Dion Neapolites mathcmatici nobiles. Hoccerte Varrotantusautor portentum non ap- pellaret,nili eflc contra naturam vidcretur, Omnia quipp©- portenta contia naturam dicimus efl\;,fednon funt. Quo- modo eft enim contra naturam,quod Dci fit voluntate,quunir voluntastantivtiqueconditorisconditae rei cuiufque natura fiirPortentum ergo fit noncontra naturam,fed contra quain cft nota natura. Quis autem portentorum numerat multitu- dinem,quce hiftoria gentium cotincnturfSed nunc in hoc vnd attedamus,quodad re de qua agimus pertinet.Quid itadifpo- fifum cft ab autore naturae cajli & terr^,q.ucmadmodii curfu^

^i6 Auguftini dc ciuitare Dci

ordinatifGrausrKlerun\? Quid tamratislcgibus fixifquefir- niatumfEttanlenguandoille voluit,quifummo rcgit impd- rio ac potcftate <}uod c6didit,ftclla piiE coeteris magnirudinc at<jue fpledorc noti(lima,colore,magnirudine,figura,&:quod el^iT\irabilius,fuicurfus ordinelegemcjue mutauit. Turbauit profeftotuncjfi vlliiamfuerunt canonesaftrologorum,quo$ vclut inerrabili computationc de pra?teritis ac futuris aftro- rum motibusconfcriptoshabcntjquoscanonesfequendoaufi fiint dicere hoc quod de lucifero c6tigit,necantea nec poftea contigilTe.Nos aute m diuinis libris legimus etia folem ipfuai &ftetifle,cjuu hoc a Domino Deo petiuiftet vir fanftus Icfus Naue,doncc cocpru prcliu viftoria terminaret, & retrorfum vcdilTcvt regi Ezechiae quindccim anni ad viuendu.n additi, hoc etiam prodigio promiHioniDei lignificarcntur adiufto. Sed ifta quoque miracula qu^ meritisfcimuscocefla fanfto- rum,<juandocrediJtiftifacta,magicisartibustribuunt. Vnde iiliid eft quod fuperius commemoraui dixifte Vergilium:

Stfitre aqnam jluttni ,^ ■vtriere fidera retro. ^

Na &: fluuiu ftetifte fupenus^inferiufque fluxiiTe , cu populusf Dci du<il:ore fupra memoraio lefu Naue via carperer,&: Hc- lia prophcta traleiite,ac poftea difcipulo eius Hclif^o id cftc' fa^tum infacris literis legimus,& retroucrrum fuilTe maxi- mum fidus regnare E:zechia modo commemoraijimus.Qiiod vcro de Lucifero Varro fcripfit,non cft illic didtii alicui ho- minipetenriidfaifleconcellum. Non ergo denotitia nnru- rarum caligine fibi faciat infideles,c]uafl non poffit in aliqua re diuinirus heri aliuJ cjuim in eius natura per humana fuam <exp(irienria cognouerunt,c|uauis & ipfac^iiiE in rcrum natura omnibus notafunr,n6 minus mira fint,eiTenrc]ue iTupeda con- /^deranribus cun^tis,(i folerer homines mirari nifi rara. Quis enim coniulra rarioncnon videacin hominum innumerabili mimerorirate,^: ranranaturi^ (imilitudinc valde mirabilitjer fic habere (mgulos fingulas facies,vt ni(i inrer fe fimilcs ef- fcnt,non difcernerctur fpecies eoru ab animalibus c2Etcris:<&: nirfu^ nifi inter fe diffimilcs efTcnt^non difcerncretur finguli ab hominibus c.crerisfQups ergo (imilcs cofitemur, cofdem diftimilesinivenimus.Scd mirabilior cftconfideratio diffimi- liiudinis,^uonid fimilitudinem iuftiusvidetur ex]>ofcere na- rura comunis.Etramen quonia qu^ funt rara, ipfa funt mira, jnulto ampiius admiramur , quando duosita fimiles rcperi-

mus.

Ad Marcellinuih Lib.xxj.- ^h-y

inus,*vt in eis difcei-nendis atit f eirfper aut f re^uentcr crre- mus.Sed quod dixi fcriptum i Varroftejicet eoram (?t hifto- ricus idemque dodirfimuSjfoftaiTe rere faftu efle no crediit: autquianon diumanfitaliuseiufdem rtderiscurfuS , fedre- ditum cft ad folirum curfum,minusifto moaehtur CJtenrtplo; Habeant ergo aliudquod etiam nunc poffit ortendi q^\%: (juse pufo debere tufficere,(juo comou eantur,qu£i aliud aducrte- rintin aliquainftiturioncnatur2E,eamque irbi nofiflimam fc- eerint,non fe inde Dco debere prsfcribere,qua(i ea no pof^ fif in ionge aliud quam eis cognita eft,vertere afqi/e mutarc. Terra iiodomorum non fuit vticjue vt nuc eft, fed iadcbat fi- mili Cceteris f <cie,eademcjue vel etiam vberiore foecunditatc pollebat;nam Dei paradifo m diuuiis cloquiis comparata cft; H^c pofteaquam tafta de ca?lo eftjfieut illorum quoque attc ftatur hiftoria,&: nunc abeiscjui vcniuntad loca illa confpi- cifur,prodigiofa fuliginc horrori eft , & poma eius interiore fauillam mendaci fuperficie maturitatis includunt. Ecce non crat talis & talis eft. £cec a conditorc naturarum natura cius in hanc foediflimam diuerritatem njirabili mutatione con- uerfa eihEt quod poft tam longum acceJit tempus ram logof tcmporeperfeueraxSicutergo no fuit impoilibilc Deo tjuas voluit inftituere,iic ci non eit impofftbile in quicquid volue- rit quas mftituit mutare naturas. Vnde illorum quoque mira- culorumultitudofyKiefcit^^quce monftra,oitenta , porfenta, prodigianucupantur Quie rccolere& commemorarefi vc- jim,huius operis quis erit finisfMonftra fane did^a perhibet i. ni6ftrando,qu6d aliquid iigniiicando demonftrenf:& oftcnta ab oftendendo,& portenta a portedendo,ideft prafoftcnde- do,& prodigia quod porro dicant,id eft futura pr^dicani.Sed viderint eorum coieclores quomodo ex eis Ime fallatur, iiue inftin6lufpirituum,quibuscura eft tali poenii dignoS animos hominu nojiize eurioiitatis rctibus implrcare,etiam vcra pr^- dicant,iiue mult;i dicendo alrquando in aliquid Verrtatis in- currant. Nobis tamen ifta quje velut contra naturam fiunt, & contra naturam fieridicuntur,quo morehominum ioquutu? cft& Apoftolusdicendo,contranatuTam s in o^lea iniitum oleaftrum faftii efle participcm pinguedinisolear: & moftrar, ftftenta, portenta, prodrgia nucupantur, hoC moftrare debet,- hoc oftedere vel preoftedere , hoc pt^ae^diccre c^o^ fa^uruf fit Deus (ju^ de CPrporibushominiJ fcpr^niitiawftc(rcfa^#^

6ii Auguftini dc ciuitare Dei

rum,nulla impcdicnce difficultatc,nulla pr^fcribete lcge na« tursE.Quomodo aurcm pi .Enuntiaucrit,fatis in libro fuperio* rcdocuiflemeexirtimo, dcccrpendodefcripturis fanftis 6c nouis &: vcicribus,non quidcm omnia ad hoc pertincntia^fed qujE fufhcerc huic operi iudicaui.

L. V I V E S.

tucifer aX T Am ftella Vcnerisnobilifs.^ Dixi dehac alioinloco, ^ fielU» i- ^ ^'*''' noimmbtu 'urcM-etw.nam tn ntjgnf nominum ambttu ejf^

vtinquit PUnaltj yeniremnominAnt^dij li,non(m , qttod f^refert t^rtji.tnlib.JJemtmdoAuhitfveroHtgintisUb.xfifrrtbit: Qujftta fitlUefl K enertfy/.H ifernonanequam nonntiUi Ittnont* eff" dixerunt» jHttnc eundemhej^erumap^ellart /fuUta traditum efi hijiorin, Hic autemomniumfidcrummaximttsejfe vtdetur. Nonmlh autemhunC x^urorA ^ CephJtJiltum ejfe dtxerunt^ fulchritudine multti prA-^ fia'itemyex qua re etum cum f^enere dicitur crtaffey vt Erato^uenes dicttyeum hac de Cuufa yenerem appcllarirexorierttc fcle ^ occtdente 'videri <juo,vtantea diximtcfyinrekunc ^ luctfrum ^ he?^eru nomi-* na:umfic Hi^imn.qut Kcnerefnfup.a Lunam,SoUm (Jr Mercurium (ojhtutt,y^rtj} Plaionem (t^ Ae^ypttus ac cuncios fere fecutui vtteres, h Pldutus veiperu^VAcm.} I de y^arroUb.<^.l)eling. Lat. Nox efi cu/rfieUaprimaex>yrta.Cr<icii"(mt^f,noj'irt -uefperuginemrvt Plau^ t^ultd.Neijue "vtjperugo , mcjue ijrgiU^ occtdut: td ttmpt*i a Grecis ijjxjt Qjt^Latine vcj^er,-vt ante fola ortum,(juod eadem fteUa vocabatut iuba,-,quod tubata Pac.dicnpajhr exorta luhare nofin decurfo ittnere, JEnnttn. A iaXflumen iubdr-uc in c^io ccrr.o.hxc iUe.Cyna in Smyrna*

T e matultnta fl.ntem confpexit Eow,

Etflentem paulh vidit pofi Htjptrtn idem. Pythagoraf prmitt^ obfetuautt eundem effe hejperum ^ luciferum, vt I^Un fctdbit Ub t.alij Parmeridcm dtsunt.vt Suidas refrt, c Homerus.«"<w«e^» }Sic tcaotp&- oc nsi^ir»( <' «g^yaf iVaTti^ *r«}^»'

{^cjpertt4 in caloforma qmjydera 'vtnctt. t^Uo Utotaaot^i ^t»Twn»» nomtnatyid lucidtJiin.um.OdyJf.N. -

d Pulcherrimamdicens.VK^<4»n;;(/e//j»«,»<^t»rco)5«e yenwji». ue puUherrimus ille ^uroraparttiS,c^ut cum Kenere defornut certarit^ difitii:ea aufa Graii^cjuwn tufiiitam lattdareHt^necjue HeJ^erumyne" 4jue Phojphorum £cjue tjfe ac iUam admirabtUm dicebant,vt ^rifiott- lesfcnbtt ^uinto Moral.

e Vt m cis difccrncndis. V Talesolimdicunturfuijfe^eruilijge' mini , -vt Ctc.tn 4. t^cadqua.ftgnificat > ^ Menachmt PUutinif i ^^snecjuc nutrixt ac ne mattr ^uidem ^ua fe^erit dignofcebat : ^

gemini

Ad MarccIIinum Lib. xxj. (^19

gemim languenteSjdfuos decUratione inducit Quinttl.Sednunc Mechli- nix^<ji4a htnc cfuatuor tantu n abcji leucts.vt Galli 'uoca»t,filij funtge' melli Petri ^poThlt h'j(pitu mei ^fenatorn AlechUnicn. prudentij?tmi ptteriadhucegregiafr ^ a^^ qui patrem indolerefcrunt^tn c^uih^tA di- gnofdndK nn modo extranei.fedipfafape dum viueret errauit rnattri ftpe errat pater.erroregrattfitinOyPttrumpr» Joanne vocans y loan- nemprdPetro.

f 0^^ inonftra oftenta. V Cicero fu iTta interpretatur Itbro De dimn monfira,(juod altLjuid •venturufn mon^: anf.oftenta , quodoUen" dunt:prodtgta,ijf4od pradicant:portenta cfucd portendunt, g Inoleainfitumoleaftrum. } oUafierolea efinotha ^fylue- Sirpf,at tnfittones jolent ftrtmeltorum in pptoribuiy quofru^ti^ emen^ dentur,fi cjuid tft vitij^aut prtftantiores fiant : Hon peitrum in meltori- bui ,ne deteriores redduntur frudta .

De gchenna.&atf^rnarum qualitatepcrniriini. C A P. IX. n^^l^ V o D igitur de fempitemo fupplicio damnatorum ffev^Jj pcr ruumprophctamDeiisdixitjfiet, omnino fict: B^i^j * vermis eorum non morietur , & ignis eorum noa extingiietur. Ad hocenim vehementius commendandum e- tiam Dominus Icfuscum membraqu.E hominem fcandali- zaqt, pro hisomnibusponerct, quos vtfua membra dextra quis diligir,eaque pra-ciperetamputariiBonum eft,inquit, li- bi deSilem introire in vitam,(juam duas manus habentem irc in gehennam,in igneminextinguibile.vbi vcrmiseorum non moritur,& ignis eorum non exringuitur. Similiter de pede; Bonum elt tibi,inquit,claudum introire in vitam,<]uam duo$ pedes habentem mitti in gchennam ignis inextinguibilis, vb* vermis eoru non moritur, &: igms non cxtinguirur. Non ali- ter «& ait de oculo:Bonuin elt tibi lufcum introire in regnum Dci , quam duos oculos habetucm mitti in gchcnnam ignis, vbi vermis eoru non morirur, & ignis non exi-ingnitnr- Noa eum piguit vnoloco eadem vcrba rer dicerc;^] >enon terreat ifta repetitio,& illiuspoentc cominatio, tam vchcmesorcdi- uino^Vtriique aute horii^ignem l^cilicet atcjue verme,c|iii vo- lunt ad anima! poenas non ad corporis pertmerc.uicut etiain vri dolore anim^ fero atq; infruttuose pot-nitetii. eps qui fue- rint a rcgno Dei feparati : & ideo io .:^; pro ifto dcl-^re vrete, no incogi ue poni poTuiife coteadiit.Vade illuJ Apoftoli cft: Qms fcandaiizatur,& cgono vrorfEundenietia dolorevcr- iTiem putat iatcUigcn4um ciTc. Nam fcriptum eft i/.qumnsa

6p Auguflini de ciuitare Del

Sicut tineaveftimentum & vermis lignDm,fic mccrorexcru-i ciatcor viri.Qnj vero pc)cnas& anim«& corpoiis inillolup plicio futuras elle no dubitant, igne vri corpus , ^nima auten| rodiquodammotio vcrme moerorisaffirmant.Quodetli cre- dibilius dicitur,quia vtique abfurdum eft,ibi dolore aut cor- poris,autanimx defuturum,ego tamenfacilius i;ftimo, vtad corpusdicam vtrunq; pertjncre quam neutru,&ideotacituni in illis diuins fcripturce verbis animi dolorem, quoniam c6- fequens efTe intelligitur,etia f\ non dicatur.vt corpore /ic dor lentc,animusquoq; fterilipcirniteiia crucietur.Legitur quip- pe & in veteribus fcripturis : Vindifta carnis impij ignis vcr-r mis,Potuitbreuiusdici,vindifta impij.Cur ergodidtu eftcar- nis impijjnifi quja vtrunq;,id eft Sc ignis &: vermis, poL-na erit carnisfAutfi vindidlam carnis propterea dicere voluit , quia hoc in homine vindicabitur,qudd fecundum carnem vixerit; propter hoc enim veniet in mortem feeundam, quam ngnifi- cauit Apoftolusdicens : Si enim fecundumcarnem vixeritis, nioriemini:eligat quifque quod placet, aut igne tribuere cor;- pori,animo vermemhoc proprie,illud tropice:autvtrunqutf proprie corpori. iam enim fatis fuperius difputaui,poffe anif iiialia etiam in ignibus viuerc in vltione fine confumprione, indolore fine mortcperniiraculumomnipotentifsimicrea- toris,cui hoc pofsibile elTe qui negat,a quo fit quicquid in na turis omnibusmiratur, ignorat. Ipfe enim eftDeusqu^om- nia in hoc mundo magna & parua miracula quze coinmemor rauimus,etiam incomparabiliter plura qux non cot^imemor rauimusfecjt, eade'tr»q; ipfo mundo vno'atq;omnium maxir mo iniraculo inclufir.bligat ergo vnii de duobus quifq; quod placer,vrrum &:verme ad corpus proprie,an ad animu tranf»- Jaro a corporalibus ad incorporalia vocabulo exiftiinet pcrtl nere.Quid autehorum yeiCi fn, resipfa expedirius ir.dicabit. quando erit fcietia tanra fuidlorum , vt eis cognofcendaruii^ illarum potjnarii neceftaria non fit experientia.fedea qu^ tuc crit plena atq; perfe£la,ad hoc quoque fciendii fapientia foU fufficiat.NMC enim expartcfcnnus,donec veiiiatquod perfe- fftum eft,dum tame nullo modo illa corpora talia futura eflc credamus,vt nullis ab igne afficiantur doloribus.

L. V I V E S. 4T rHrmis eorum non morietur. } Ef4i£ 'vltma cap. Hiero^ V ipfnwhocloco ; Fttmiiautem fii nQtt mortetnr » i& %n^^*^i

Ad Marccllinum Lib. xxj. ^31

non extmguetur , 4 plertfcjue (onfcietitta accipitur fec atorMm yt^udt tor jueat infuppUcin conjtnutos , <^uare vitiojuo atqpe ptccato carue- rtnt elecJorum bonouuxta tUtid (juod dicnur : f^ erfaiui fum m miftia dum infigitur wihijpma (^ in Prouerbth:7 tnea ofium cor tntelligens: ita Mieronytntn^hic 'veunn scerbij?. cjifc-Aerutnpaena, quam n-elefci fu£ ipforum conJctenti£ dant.,pfttrd>.jue ej},-<jt tncjuit Seiecay ^ ifiuxif ma peccantium paena peccaffi. .N cc 'vUum fcelfit , Itcet dlud fortuna <af» oraet muneribui jutf,Ucet tu> atur ac vindicct^impunitum eji , <j.uenian% fcderu infceLre fupphcium ef\,fedmhtlotr.inu/5 , (^ h^ciUam fecundx paen£prer}>unt,acjecjt4untur,ttmerfmp(r (ff expAuefcere, ^fecuri- tatt dtfjidere.fj ic ccnjetittamu^ cu Eptcuro inqutt ^qui ait, malafju^ nora confcientiafla^< Uart, ^ plurimum tUt tormfwprum ejfe ea , c^uoi, perpetua-n lUamfolicitando vrgef ac verberat, ouod sfonforibih ftcu^ ritatnfu£ nonpotejl crcdere. Jf-Ioc cntm ipfwt. argfmentum Ept' uri efi natwra nos a fcelere abhorrere , quod nuUt non etiam later tuta ti^ moreJl.MultasforiunaUberatptetia , nemtnet?. meti4,ff£c Senct^a ((^. hr» Eptfl i^.citi luuenalit Satyra tertia concinlt dicins.

Exen.plo qnodcuiKfue malo commttiitur.ipfi

DifpUcet atttori,prinia efi h£c vUiosCjuvdfe

fudicenemonoc.ns abfoiurtur, Erpoft;

Curtamenhostu

Mi*<ifffe putes.quos dtnconfciafac)i

Afsiis habetattonttos,^ fnrdovtrbere caaiiy

Oicdtumq^atiente animo tortoreflageUum,

Poena autem Vi-hetnens,(^ muUof^Mtor tUi*,

Quas ^ CedttiingraiAt* inucnity^ Rhadattanthm,

Node dtecjuefuiim geTiare inp?ffQre teTicm.

Inio uero non vnui tefin dtcitur confcientiaftd trille tfte , vt /»11 itt prouerbio. Cicero non ahas ejf- ptitat funof tUas iitfrna.s ^uas poe- t£ Jinxerunt fcelerum vUricesSic entn att in L.Ftfont: NoUteputart P.Cvt infcena vtdetts homines confceleratos intpulfu deo>ur/> tcrr.ri furtarum tedtt ardentibtn: fua cjnettqucfraus yfuum factnn' fuitm fce~ Ltit,fuaaudacia de famtate ac mente deturbat , h£ funt tmpterumfu- ri£^Jl4mm£,h£faces:^pro Rfcto t^merino:Sua quemquefratt», f^ futu error maxtme vexat , fuum quenque fceltu agttat , anu ntidqtte afficityfuamaUcogitatioiiies amentu^ue ammt terrent : h£ funt impiii af?idu£ domeJiic£q; furt£. fiinc oratio tUa nefar^he ctuttatn cadauenh. faf}£ apud Quinttl.meH fane confcientta, vru»t animum tntu^ feierum faces^fj^ quottes faCia reputaui.flageUa mentiifonat.-L Itrices vtderfw rijAi hinc traqndUtOii (ofcit^u eyi(Q.gitaxi bjgiitinf whl pot qua velit^

KK 4

I

6^t Auguftini de ciuitate Dei

^ujltn (]uiflam fircx.mplum efl in hocmortali au» immortalUtUiut 'vitt ownihui bonii cumulatx.

Anignisgehennalisfi corporalis eft, pofsit malignosfniritus,ideft dxmones incorporeos tadu fuo adurere. C A P. X.

Ic occunit quxrercfi non erit ignis incorporalis noxius , ficut eft animi dolorjed corporalis taftij noxius,vt eo pofsint corporacruciari,<]uoiTiodo ia eo erit ctiam poena fpirituuni malignorumf Idem guippeigniserit fupplicio fcilicet hominu attributus<S: daj-r monum,dicente Chrifto: Difcedite a me maledifti in ignem 2eternum qui paratus eft diabolo & angelis eius,nifi quia funt quaedam fua etiam dsmonibus corporajficut dodis homini- busvifumeft,exiftoaerecrafto atq; humido , cuiusiinpulfu? yento flante fentitur.Qnod genus elementi fi nihil igne perr peti ppflet , non vrerct feruefaftus in balneis. Vt enjni vrat prior vrirur,facitcjue cu patitur.Si autem cjuifcjuam nulla ha- bere corporg dsmones afleucrat,non eft de hac re aut labor randum operofa inquifitione , aut contentiofa difputatione pcrt^ndum.Cur enim non dicanius,<]uamuis miris,tamc vc- rismodisciam fpiritusincorporeos pofle posna corporali? ignisaffiigi,/ifpirirus hominum etiamipfi profecto incorpq iei,& niic poterunt includi corporalibus mebris,& tuc pote- rui corponi fuoru vinculisinfoiubiliter alligari? Adhzerebut crgo Ci eis nulla funt corpora fpiritus demonum,imo fpiritus dsEmonesJicetincorporeicorporeisignibuscrucianJi : noi> ytignesipfi , ciuibusadhierebuin, eorum iunflura infpiren- ^ur,& animalia fiant , cjus conftent fpiritu & corpore : (tid vt (dixi, miriscSs: inefFabilibusmodisadha^rendo accipientes cx ignibus poenam , non dantes ignibus vit^m , quia &i ifte ahus jTiodusquo corporibus adb<erenr fpiritus , & animalia fiunt, pmnino mirus eft,nec comprehendi ab homine poteft>&:hoc ipfc homo eft.Dicercm quidcm flc arfuros Itne vllo fuo cor- porefpiritus,/tcurardebat apudinferosillediues quando di- ccbat : Crucior in hac fiamma : nifi conuenienter refponderi rernere,talem fuifle illam flammam,quales oculi quos leua- uit,& LazaruiT) vidir , (jualis lingua cui humorem exiguii dc- fidcrauit infundi,qualis digitus l^azari , de quo id ibi heri po-» ftulauit,ybi tameh erant fine corporibu» animje.Sic ergo in- corporaiiSjd: illa flammaj^us cxarfit, & illa guttula qua po- |>pfcit,qualia etiam funt vifa dorrai€ntium,fiu€ in ccftaficcr-

{icntiun^

AdMarcellinum Lib. xxj. 6^

Rentium res incorporales,h^bentes tamcn fimilitudine cor- porumNam & ipfc homo ciim fpintu non corpore (u in ta-r iibus vi(is,ita fe tamen tunc fimilem fuo corpori viclet,vt dif- cernere omnino nonpoffit.Atverogehenua illd,<]uodetiam l^Hgnum ignis, &. fulphuris di£tum eit , corporeus ignis erit, & cruciabit corpora daninatorum,aut cSv. hominum & demo- num, folida hominum , aerea dcemonumjauf tantum homi- num corpora cum fpiritjbus, d^monesauiem6v: rpiritusrine qorporibus h^rentes fumendo parnam,non impcrriendo vi- tam corporalibus ignibus. Vnus quippe vtrifquc ignir. crit,fir jCutVcritasdixir.

An hoc tatio iuftitiae habeat , vt non fini extenfiora pocnarum

tcmj»ora,quani fiierint pfccaiocum. C A P. XI.

^ Ic autemcjuidam eorum , c<>ntra <juos defendimu? ciuitatem Dei, iniullutr» putat, vt pro peccans quam- libet magnis, paruo,fcilicet tempore perperratis, pcena (juifcjuedamneturaEterna , c|uan vllius idvnquamiu- ftitia legis attendat , vt tanta mora temporis vnde puiiiatur. iquanta mora temporis vnde punireturadmi(it. Ottogen^- ra pcrmarumin legibus eflc fcribit Tullius, damnum , vin- cula,verbcra,talionem,ignoiTjiniam,exiliuin,mortem,fcrui- tutem. Quidhorum cftqaod in breuc tetrjpuscuiufquc pro peccati celeritate coartctur,vt tanta vindiceturmorula,qaa- ita deprehenditur perpetratum,nifi f^rtc^taliofld enim agir, vthoc patiaturquifquequodfecif.ilJudeft legis.Oculum pro pculo,dcntcin pro dcnte. Ficri cnim potcft vt ram breui^te- porc quifque amlrtat oculum fcueriratc vindicla-, quam tulit iplealteriimprobiratc pcccati.l^ori 6 autem liaiicn^ fcEmi- rr^ofculum infixu rationis fitverbere vindicare, nonne qui illud puntlo temporis fecerit,incoinparabili horarum fpatio yerberatur,& fuauitasvoluptatisexiguediuturnodolore pn- riitur.-^Quid in vinculis fNunquid ibi tandiuquifque iudican^ dus c[\ cTie dcberc,quandiu fecit,vnde meruit alligari, quum -iufiiflime annofas pccnas feruus in compedibuspendat , qui yerbo aut i£lu celcrrime tranfeuntc, vel laceffiuit dominum yel plagauir i lam verc> damnum, ignominia, exilium,& fcr- uitus,cum plerunq; fic inHiguntur , vc nulla vcnia rclaxerur, nonne pro huius vitas modo Inmlia poenisvidetur ^ercrnis?!- deo quippe aeterna efre non poflunt , quia nec ipfa vita , qu^ ^is pieclitur^porngituringternum , &, tamen peccata »jux

KK s

<:^54 Auguftini de ciuitatc Dei

vindicantiir longifsiini temporis paenis,brcuirsimo temporc perpetraiitur, nec quic^uani extitit qui ccfuerit tam cito no- centium rinjenda ellc tormenta, tjuam cito faftum eft,vel lio miciciium,vcl adulterinm,vel facrilegiu, vel quodlibct aliud icelus,non temponslongitudine,fcdinit]uitatis &. imjnetatis inagnitudinc metiendum.Quiveroproaliquo grandicrimi- iie morre mulftatur,niiquid mora qua occiditur,cju^ perbrc- iiis eft , eius fupplicium legcs a:ftimant , &i non t^uod eum in lempitcrnum auferunt de focietatc viuentiumf Quod cfl: au- tcde iftaciuitaiemortali hoinines fuppiicio primx mortis, hoc eft dc ciuitate lila immortali homines fupplicio feciidje mortis auferre.Sicut enim non cfficiunt leges huius ciuitatis vt in eamquifque reuocetur occifus, ficnecinilliusvtin vi- tain rcuoceturiEternam,fecunda mortedamnatus.Quomo- doergo verumcft,inquiunt, cjuodaitChriflusvefter : In i^ua menfura mcnfifucritis,inearemctictur vobis: fi temporale peccatum fupplicio punitur icternof Nec attediit no propter 2equaietcmporisfpatium;fcd proptervicifsitudinem mali,id cft,vt qui mala fccerit , mala patiatur : eandem dictam fuille menfuram : quamuishoc in ea re proprie pofsir accipi , de qua dominuscum hoc diceretloquebatur,id eft dc iudiciis ^ condemnarionibus.Proinde quiiudicat & codemnar iniuite, fiiudicatur & condcmnaturiufte;in eadem menfura recipit, quamuisnon hocquoddedic ludicio enim fccit,iudicio pa- titur:quamuis feccrit damnatione quod iniquum eft , patitur da^n^tione quod iuftum eft.

L. VIVES. a"fW Tl(i forte talio- \ In legihw duedecim tah.ftc hahehAtt$r : Sk i^ membrumrupHmeum, eftaflotulioefto. T alio 'vo.ahatwt ^uodcfujlecjutifeterat, tale paffuru^ <lft: -vtfi erwffet oculHmalit- vii'n^amitteretfi*umfiamputaffHalttiiiisn<teei,perderrtfi4M^decutt4s x^uaiitate legti diJputat cum SexC^cilio Fauorttnfi philofopht*i aptd GelUwm libro njigefimo,

De magnitudine prapu;iricationis primat > obqua xterna potna omna- bus debeatur,qui extragratiamfuennt Saluatoris^

CAP. XII.

'^l^?f(^^? Ed poena jeterna idco dura &iniufta fcnfibus vide- ^r^^^^l^ turhumanis,quia inhac infijmitate moribimdo- ^|^^|vg| rum fenfuu dccft ille fcnfusaltifsimse purifsim^q; ^^S^&. fapientix.quo fentiri pofsit,quamum nefas in iUa

prima

Ad Marcellinum Lib. xxj. 635

prima prcpuaricarionecommifrum fit. Quanto enlm magis homo fruebatur Deo , tanto maiore impietate dcrelit^uit Deum , & fa£lus cft malo dignusieterno , qui hoc in fe per- cmitbonum , tjuodenTc pofletLeternum, Hinc eft vniuerfj generis humani mafla damnata , quoniamquihoc primitus admirit cum ea , cjuse in illo fuerat radicata lua ftirpe punitus cft , vt nullus ab hoc iufto debitbquc fupplicio , nili miferi- cordia & mdebita gratia liberetur, atque ita difpertiatur gc- nus humanum , vt in quibufdamdemonftrctur quid vaie;i: mifericors gratia, in ca.'teris quid iufta vindifta.Neque enim vtrunque demonftraretur in omnibus,quia fi omnes remane- rentinpanisiuft^e damnationis , in nullo appareretmiferi- corsgratia redimentis]: rurfum fi omnesa tenebristransfer- rentur in ]ucem,innullo apparcrct feueritasvltionis In qua propterea multo pluresquam in illa funt, vt fic oftendatur quid omnibus deberetur, Quod fi omnibus redderetur.iufti- tiam vindicanris iuftc nemo reprehenderet, Quia vero tam multi exinde ]iberantur,cft vndc agantur maxime grati^ gr^ tuito muncri libcrantis.

Contraopinionem eorum,'qui putantcriminofis fopplicia poft iDoriem caiifa purgauonis ad^ibcn. CAP. XUL ^"iff:^ Latonici quidem quamuis impunita nulla velint KjlMS eflepeccata , t.imen omnespocnasemendationiad- ^l^i?^"^ hiberi putant,vel humanisinfli£i:aslcgibus,vel diui- Ris , fiue in hac vua^fiuc poft mortein,fi aut parcatur hic cui- quam,autita plcdatur,vt hlc non corrigatur.Hiiic cftMaro- nis il]a fentcria,vbiquum dixiflc de terrcniscorporibusmo- ribundifque membris,quod anim^

fJiftc ntetuu)U,cupiu>Hcjtte,doUnt,gaudentqu€)nec aurai

Suj}idunticUuf£ tenebrui ^ carccre cxcq : Securusadiunxit,atque ait :

QjiS** & fupretnQ cum lumine "uita reliquit : Id cft:,cum dic nouiffimo relinquitcasifta vita.

Non tamenAn<\uit,omne malum miferis,nec funiutu omnes

Corpore<e excedunt pefiesypenitufcjue neceffe efl

Alulta^ diu concreta modus inolefcere mirn:

^rgp exercentur paenify-veterumciuemalorum

Sup^licia expendunhali^ panduntur inane$

^j6 AuguftinidcciuitatcDei

St*fpenf£ ad •uent9s ,{din f»b gurgite vaflo

IufeSlum elu$tttr fcelm ^aut exurttur igni,

Quihocopinantur, nuUas pcrnasnifipurgatoriasvolurit cflTe poft mortem,vt (juoniam terris fuperiora funt elemefa, aq4a,aer,ignis,exali(^uo iftoru mudetui- percxpiatoriaspo?- nas,^uodterrena contagionecotraftum eft: Aerquippeacci

Jiitur in eo quod aitjfurpenfa; ad ventos. Aqua in eo <juod ait, iibgurgitevafto.Ignis autem fuo nomme exprelTuseft, cuin dixit,aut exuritur igni. Nos vero etiam in hac quidem mor- taii vita efle quafdam pcenas purgatorias confitemur,n6 <jui- bus affliguntur,quorum vita vel non inde fit melior , vel po- tiusindefitpcior,fedillisfuntpurgatoria2, qui eis cocrciti corrigiitur.Cacterae omnes poenze nue temperari£e,(iue fcm- f>itcrnae,ficut vnuf^uifque diuina prouidentia traftandus eft, inferuntur, vel propeccatis,fiue pra?teritis,(iue in (juibus ad- liuc viuitille qui pleftitur,vel pro exercedis declarandifque virtutibus , pcr homines & angelos , feu bonos feu malos. • Nam.fi quifquam mali aliquid alterius improbitate vei er- rore patiatur , peccat quidem homo, qui vel ignoramia , vel iniuftitia cuiquam mali aliquid facit, fed no peccatDeus, qui lufto.quamuisoccuito iudicio Senfinir.Sedtemporariaspcc- nasalijinhac vita tantum ,alij poft mortem, alij & nupc & tunc, verumtamen anteiudicium illud feucriflimum nouilfi- mumquepatiuntur. Non autem omnes veniunt in fempiter- nas poenas, quje poft illud iudicium his funt futurae , qui poft mortemfuftinenttemporalcs. Nam quibufdamquod inifto non remittitur,remittiinfuturo feculo,id eft, ne futuri fecu- li aetcrno fupplicio puniantur, iamfupra diximus.

L. V I V E S.

aX TAm fi quifquam malialiquid alterius improbitate.} l.^lmprobit^tc^utfifciemacprudensUduf.vel prano errorey-vt ^m putat jebcnefacere y qualesftintqmmartyvstorfrunt ac o^ide^ runt. Hi enim non funt afceUre Ubett , neque eorum inf itta errorqae ineuitahilis erat , tjuippc cat^fam farSorumvel neglixerunty wl con- tempfcrunt, vel iracundo ^ impotenit animo amrfatifunt, Oe »gwo-> rantu cfut iuHafit excufatioitjuafriuola ^ ini^uuydt^utat am bbris ^uguTiinus^vtin Quffiiombtts f^etervf (g^ noui Tefiamenti,

Dc pccais teaipotalibus iftius vitx, quibus fubiefta eft humana condiuo.

Ad Marcellinum Lib. xxj. 6^y

CAP. XIIII.

Jf^^tl^ Aridimi funt autem quinullasinhac vita,redcaii« TOjx<^^tum pofteapcenas luunt. FuilTe tamenaliquos <juf ^J^^^vfqueaddccrcpiralii fer.eftutcmnc lcuifTimam <jui- dcm fc.Sriculamrcnferintjquicramqueduxerint vitam ,ipfi & neuimus & audiuiraus: quanq uam vira ipfa mprtalium to-« ta pcrna fit^quja tota teratio eft,ficut facra; literaf pcrfonant, vbifcriptumcft; Nunquidnontenfatiocft vita humana fupcr terramfNon cnim parua pcena elHpfa infipieria.vel impcri- tia, quac vfqueadeo fugicnda mcriro iudicatur , vtpcr poenas doloribus plenas, pueri cogantur quaeque artificia vcl literas <lifcerc:ip(umquc difcere,a J <juod poenis adiguntur,tam poc- nalecft ei<,vtnonnuncjuam iplas pctnas perquascompellu* turdifcere,malinrfcrre, <juam difcerc. ^ Quisautcm nonex» horreat,& mori elig.it fi ei proponatur,aut mors perpericda, aut rurfus infantia ? Quae cjuidcm, quod non a rifu, fed a fletu orditur hanc luce,<juo quid maloru ingrcfla fit ncfciens pro- phetat quodammodo.Solum <juando natus eft ^ fcrunt rififlc ioroaftrcm ,nec eibonialicjuid moftrofus rifusilleportcn- dit.Nam magicarum arrium fuiflcpcrhibcturinucntor , <iu^ «juidcm illi ncc ad pr^efcntis vitar vana felicitatem cotra fuos inimicasprodcflcpotueriat.A Ninoquippe rege Airyriorij, cum eflct ipfe Ba£^rianorum rex,bello fupcratus eft.Prorfus ^uod fcriptum eft:Graue iugu fupcr filios Adam a dic cxitus de ventrc matris coru , vfc|; in diem fcpulrurx in matrcm o- mniu:vf<ji adecj implcri neceflc eft,vt ipfi pdPuuli pcr lauacrii rcgencrationis ab originalis peccati <juo folo tenebatur,vin- culoiamfoluri,malamulrapaticntcs,nonnulli ctiam incur- fus fbirituum malign«)rum alicjuandopatiatur. Quae quidcm pafno abfit vt eis oDfit,fi hae vita m illa ^tate etja ipfa paflio- neingrauefccntc,&: animam de corpore cxdudete finicrinr.

L. V I V E S. a/^Visautcmnonexhorreat,&moricligat.^^t/«»tm«^- V^/» ^m fro maxtmo Det munere reapiant, fi iurum viutre tonttn^ai, ^ inctptant m cunis va^treje quibui -uerefoterat Aentat dtc^re:

Qu£ lucii m^irif tam dira Cupido ? Sapirns apud Cic. Cato noUe fe dicebat a calct ad carcerts reuocari^ hoc (fljdecurjfi s^.tti-' k terwtno ad txordium reduct vita. b Fcrunc fifiife Zoroaftrcm,}//*^ rex Ba^rianomfuit Aiavi- XiT^afira

6^9 Auguftini dc ciuitate Del

tarum artinm mTiituior, quem Hermodxw Platontctn frdicej?ijfe dit Troicum bellii annn cjuinqut miUibui'.idem f^ermippw.Qut ^ eu ah .^gnace infiitutu tradn,fcrtpftj?eque 'uictts centum mtUia terfuum.EU" doxtn paulo antiquiorem fa(U,nempe fex annortt n.tUihm ante Plato- Tin mortem,quemfecuttu efi %^rifi.J>C anthtM 'vero Lydiui 'vt tllt nimis multoi^fic ipfe mmn paucos compntauttannoSf fexcet< sfctlicet a ZO" roajlre ad ^erxii tranfitum. Plinimparum conflare dtctt,utrum "vnta tantnmfuerit ZoroaJlres,anplures: certtoribtn tamen autorumfcripti* tr.iditur Zoroaftrem Badrianorum regem temporibtts 'vixi[fNiH$ t^jfyrif., a quo tiHta ^ re^^no pulfm efijnftttutor AJagicA artiSy qui eodem cjus nattn elidie rifit cerehritjnci^ tta upaipitauit^-vt impofitam repelleret manum,futurapr£fagio fcientia^-ut dtcit Plin.yigentiannii in deferto cafeo njixit ita temperatoj "Jt vetufiatem nonfenttret.

Qood omne opusgtatix Dei eruentis nosde profunditate vciCrir malijad futuri lcculi percineat nouaacem. Cap. XV.

^^^^ Eruntamen in graui iugo quod pofitum eft fuper fi- ^^^ lios Adam a die exitus de ventre matris eorum vftj; *-^=*^ in diem fepultur^e in matrem omnium, * etiam hoc medium miferabilereperitur, vtfobri) /imus atq.ueintelli- gamus banc vitam de peccato illo nimisnefario , (juodin Paradifo perpetratum eft , fa£lam nobis elTe pa*nalem , to- tijmque cj.uod nobifcuiT» agitur pcr tel^amentum nouum no pertmere, nifi ad noui feculi haereditatem nouam , vt hic pi- gnore accepio,illud cuius hoc eft pignus fuo tempore cofe-* tjuaniur.Nunc autem ambulemusin fpe,& proficietesdedic in dietn, fpiritu fa£la carnis mortificemus. Nouit enim Do- mmusquifiinteius, & quotquotfpirituDei aguntur , hi fili) Dei funt,red gratia,n6 natura. Vnicuscnim natura Detfilius,' jn'opter nosmifcricordia faftuseft filiushominis, Vt nos na- tura filij bominis,filij Dci per illum gratia fieremus.Manen* f)uippe ille inunutabilisnaturam noitram in qua nosfufcipe- ref,fufcepit a nobis , «S<: tenax diuinitatis (ux noftrae infirmi-. tatisparriccpsfaftusert : vt nosin meHus commutaii, cjuod peccatorcs mortalefque fumus,eius immortalitatis& iuftiri^. participarioneamittamus, & ^uodin natura noftra bonufe- cit , implcti fummo bono in eius naturas bonitate feruemus. Sicut enim per vnu homine peccatem in hoc tam graue malii' deuenimus:itapervnu hominecundemque Deii luftificante adillud boiVu tamfubiime veniemus.Nec «^uif^uam fe dtbet-

ab itto'

Ad Marcellinum Lib. xxj. Cy^

ab ifto ad illum rranfiflc confidere^nifi cuni ibi fuerit vbi ten- tatio nulla erit^nifi pacem tcnuerit, quam pacem belli huius, in quo caro cocupifcit aduerfus rpiritum, & rpiritusadacrhi*: carne, multis & variis certaminibus quserit. Hoc aute belluin nuncjua vUu ellet, fi natura humana per liberu arbitriu in re- fiitudine in qua fafta eft,pev(titiflet.Nuc vero cjuae pacc fclix cumDeo haberenoluiciccupugnatinfelixj&hocquoc]; cum malu fitmifcrabile, meliuscfttamequam priora vitit huius. Melius (juippe coifligitur cu vitiis,cjuam ciim fine vUa coHifta tione dominatur.Mclins eft,inc|ua,bellu cu fne ajterne pacis, <]uam fine vlla liberationiscogitatione captiuitas. Cupimus 4juidem etia hoc beilo carcre,& ad capeflenda ordinatiffima pace, vbi firmiifima ftabilitatc potiorib. infirmiora fubdatur, igne diuini amoris accedimur.Sed fi(c]uod abfit^illi^^tati boni fpesniiUa cfrctjmaliedebuimus^^in hiiiusconHirtiuionismo- ieftia remanere,c]uam vitiis in nos dominatione non eis refi- ftendopcrmittere. L. VIVF. S.

a "T^ T iam hoc iTJcdium. V VariA leflto : aliht , etiutn hoc wedium XZifnirabile : alibitmiferahiU : atibt^ malum inferabtle:qHid f le^M, h 'C minin.c iniprabUei

h In huius confliftationis molcftia. ^//of etiam dixerwit Philo- fophi, cjuiamtjo* wortales , aut diutMrnof tantHm pofuerunt : nam 'vel omw pretiof fcpoCno bene -viuere plu^ tuuat, c^nam rnale:^ fpfu •virtwt efl fibi amp'rf?twmn pr^mium, fdiciorefc^ue funt bonietiam dum htc vi- uunt,c]uam tnali<juantumlibetfortunati:ntquehoc eft quod Chrifttufg'- {}atoribu6 fuh amplam mercedem non modo in futwrapromittip litay fed etiam in pnefenti.

Sub quibus eratiae legibus omnes rcgcneratorum hobeantur ^ ^ ^ xtates^ CAP. XVI.

Erum tanta cft Dei mifcricordia in vala mifen- cordi^ quiE pntparauit ingloriam , vt etiam pri- ma hoininis aetas , id eft infantia , cjua: finc vllo re- nifu fubiacet carni : di fecunda , <ju« pueritia nuncupatur, vbi nondum ratio fufcepit hanc pugnam , Sc fub omnibus vitiofis delc^ationibus iacet, quia licet iam fari valeat, S: idco infantiam tranfiiTc videatur, non in ea cft pra^ce- pti capax infirmiras mentis : fi facramenta mediatoris ac- ccperit , ctiam C\ hanc in cis annis viram finiat , tranfia- ta fcilicet a pofteritate tcncbrarum in rcgnum Chriili, non foliun panis nonprseparcturietcrnis ,i"edn€ vllacjui- icm poft mortcm pwrgatoria tormcta patiaiur.SufKcit cnxm

^4® AuguftinideciuitateDci

fola fpinralisregeneratio,nepoft mortem obnt^uodcarna* lis generatio cum morte contraxir. Cum autem vcntum fue- rit ad £etatem,qu2e prcEceptum iam capit,d: fubdi poteft legis imperio, fLifcipitndum cft bellum contra vitia,& gerenduin acriter,ne ad damnabilia peccata perducat. Et fi quidem no- dum vii^oriarum confuetudine roborata funt, facilius vin- euntur & cedunt:fi autcm vincere atque imperare confueue- runt,laboriofa difticultate fuperantur. Neque ennn id fit ve- raciter atq; fynccrircr, ^nifi ver£ deleftatione iuftitix. Hsec cftautem infideChnili. Namfi lexiubensadfit , &: fpiritus iuuans defit, per ipfam prohibitionemdefidcrio crefccnto atqae vincente,peccati etiam reatus pr^uaricationis accedit^ ^' vtnonnunquamfintapertiflima vitia, quae aliis vitiis vin- cuntur occultis , qu^eque putantur efle virtutes , in-cjuibus re- gnat fuperbia,& qucedam fibi placendi altitudo ruinofa. Tiic itaque vifta vitia deputanda funt, cum Dei amore vincuntur, «juem nifi Deus ipfe no donat,nec alitcr nifi per mediatoreiit Dei & hominu hominem lefum Chriftu, qni faftus eft partf- ceps mortalitatis noftr^, vt nos participes faceret diuinitatis fua^. PaucifiGmi autem funt tantse felicitatis, vt ab ipfa ineun- te adolefcentia nulladaninabilia peccata committanf, veiia ^ fidgitiis , vel in facinoribus , vel in nefariiE cuiufquam im- pictatiserrore,fedmagnafpirituslargitateopprimant,quic- <juid in cis poilet carnaii delcclatione dominari. I^urimi ve- t6 prsccpto legis accepro,cum prius vifti fuerint,pr2eualen- tibus vitiis & pr.Euarieatores eius effefti , tunc ad gratia con- fugiunt adiuuantem , quafiant, & amarius pamitendo, & ve- liemetius pugnado,prius Deo fubdita, atque ita carni pr^po- iita mete vicTores. Quifquis igitm- cupit poenas euadere fem- piternas,n6folijm baptizetur,veriietiam inftificctur in Chri- fto, ac <ic vere tranfeat a diabolo ad Chrii^u.Purgarorias au- tcm poErnas nullasfuturasopinetur,nifi anteillud vitimiitre- mendumque iudicium. Nequaqua ta men negandu cft,etiam" •'ipfum a?ternumignem pro diuerfitatemeritorum,quamuis maloru aliis lcuiorem,aliis futuru eH^c grauiorem, fiue ipfius^ vis arque ardor pro potna digna cuiufquc varictur , iiucipf© ^qualiter ardeat,fcd non *equali moleitia fentiatur.

L. V i V E S. TX "Tlfi vcra.^ idarco Plato iubei ita pueros alfitefacKndos , vt i\[ tantHm vtre honii deU^Untttr rebus , anerfcntur malas. Jdfi

fiera

Ad Marcellinum Lib. xxj. 64^

fieretynonfctuad^virttitemunuftjuifciueftrreturproniitf quam nune adcorporeas voluptates^cjuth. vnn ajjl^eumm (g^ mnutritifumUi.NC'' que entmparum rifrt tjuittn "ve! dolere co.fueutmm ynjel g ludere-.^vit^ petfeBe bono iuCttndtorafuauioraijtfefHntvtrtHtum opera , tjuam cmuis njoluptiiario voluptates.

b Vtnonnunquani/int.}"^/i/'</?c; nonr.unquam fun^ aperUfiimd •vitia alits •vittis 'vmcnntur occuitHiiju^ put-intur fjfe vtrtmes^^c.f rf- iit enim tXtertor legtf o» fernaito ftnt ^ratia nou bonos , fed hypvcntas, plato quum amicos nobtl s inuitfjpt tnciirnuT„cjue luffft «rnartnon om;.inofordiieyirruptt Diog.nes Cy>ncu4 (jrrjpurcn tlU fuis caenOitfqi pediiuA coepit LSlMs conculcure.In^reffu^ ,nm conuihn Flato^Quid a- gn,iTjquit,Diogenes?Calco^incjutt tllt^Platonnfaftxm.Calcaf.reJpon' dit Plato^ftdaltofajlu maiore-.-videUcet arroganttu ^ iaSlantU erdtiti Dtogenn atnmo tnpotentior ^ i'.toler ibilior quud inops ejft, cjuam in Platone^cjut c^^ltum tllum amicorum ocults dab^t^nonfibi ■ Jta inuenias fuperbij?imos pler^fcfu. egsnos, qui hoc taniwn nomine meliores (^rfan^ ^iores etiambnnii dtuit>bfii fibi •vtdeantur.quod tiihilhubeant: cewve^ ro modicum fnfum laudarit Domintif,(ij' non modicum ammum.Eiuf' tnodi homtnes ditefcere recufant , quhdfe admirabthores (t; in maiore pretiohabitum iricredunt.fi tnfuu tenuitaie manfrtnt.Diogenes idem multahorrenJafaciebatyctomniumoculos ad fefufptciendum mtran^ dtimque conucrteret : mcirco cjnwu medta hyeme in rtpdif^ima lacaret aqtta fecjnenfjue id populus ^etlans mtferttis h ortaretur, vt fthipar^ ceret.,Platoexdamauit:fi^'ultPstttMmifereriidtfcedtte : cjwppe Ulud Viogenes non vtrtutu caufa,f d circunfufte multitudinis agi bat. € Flagitiisveliaf.icino.}z:e«/d/M»*^42jtid , grautoiafai^noMf gruuiftmum omnium errorimptetatts.

d Ipfum ajtennim igiiem. }-luxtaillud Dominiin Euangeho:Ty-* ro ^ Stdont rcmif^tvilittt erit in dte tudicy^f^ alia diCia eiufdem men^ tps cowplura.

De his qui putam nullorum hominum pornas in aetetntim elfe manfuris.

CAP. XVII.

SSs'^^ Vnciamcum mifeiieordibusnoftris agendum efTe ll^-^^P video,& pacificedifputandum , cjuivel omnibus il-* ^^^^ lishominibus quos iultiffinius iudex dignosgehen- n^e lupplicio iudicabit,vcl qutbufdam eorum nolunt crcdere posnam fempiternam futuram , fcd poft certi temporrs me-* tas pro cuiufque peccati (juantitate longioris (luc brcuioris «os inde exiltimant libcrandos. Qua ia rc * mifericor* %/it%,de iM,Pet* Tom.^» SS

4^2. Auguftini de ciuitare Dei

Uior profefto fuit Origenes,<]ui & ipfum diabolum atquc an- geloscius poft grauiorapro meritis & diuturniora fupplicia cxiliiscruciatibuscruendosatcjue fociandos fanftis angelis credidif.Sed illum &propter hoc & propter alia nonnulla,& maximepropteraltcrnantcsiine ceflationc beatitudines & iTiifcrias,& ftatutisfeculoru interuallisab iftisadillas,at<]uc- abillisadiftasitusac reditusinterminabiles , nonimmcrito rcprobauitEeclefia :<juia& hoc quod mifericors videbatur amifu,f3ciedo fan^tisveras miferias,<juib' poenas luerent, 8C falfas beatitudines,in quibus veru ac fecuru,hoc eft (inc timo re certij fcmpitcrni boni gaudiu non haberet. Loge aute ali- tcr iftoru mifericordia humano erar aftedu,<jui hominCi illo iudicio danatorum mifei ias teporales,omniu verd qui vel ci- nus vel tardius liberatur,,Eterna fclicitate putant. Qu*e fen- tentia fi propterea bona Sc vera,cjiiia mifcricors eft, taio erit mclior dc verior,<juat6 mifericordior fuerit, extedatur crgo ac pcrfundatur fons huiusmifericordite ''vf<jue ad damnatos angclos,faltepoftmultaat<jucprolixaquaniulibet fecula li- bcrandos-.Cur vfque ad vniuerfamnaturam manat humana, & quu ad angclica ventum fucrit,mox areicirfNc^^audentta- men fe vlterius mifciado porrigcre,&:ad liberationem ipfius (^uoqucdiaboli perucnirc.Verum l\ aliquisaudct,vincit nepc iftos,d: tamcn tanto inuenitur crrare deformius,&' cotra rc- Cid D^i vcrba peruerfius,quat6 fibi videturfentire clcmetius.

L. VIVES. 2\ yflfcricordior profcftofuit Origencs.V Origenes t^da^

i^ V J majittuf m Ub.^t^af^u^tdeji lU prtncipth,tle (juo alibi. b Wfc^ue ad dMTM-iAio^i An.\Ettftos cjuoquefupplicnilibcrabat Ori- genei^ficut ex fanClt^ procedente ternpore diaboloifactibat cju* lUttnt» rant vicifitti^dtnes.

Dehis qui nouHfimo icriicio propeinterceffione<; fan£locum ncmincm ho "inuir. putant elVc damnaHdum. C A P. XVHL JCJkJ^^, Vntetiam , <jua]es in coliocutionibus noftris ipfc ^^<^ fum expertus, <]ui <)uum vcnerari videantur fcriptu- ^^^ rasfan-ftas , monbus improbandi funt: & agcndo caufam fuam , multo maiorcm quam ifti mifcricordiam Pcotribuunt crga humanumgcnus. Dicuot cnim demalis & infidclibus hominibus diuinitus quidemvcrum prajdi- 6am cflc,^udd digni funt poena.Scd ^uum ad iudicium vcn-

tuixi

Ad Marcellinum Lib. xx). 645

tumfuerit ,mircricordiam efTc fuperaturum. Dobabic cniiii

cos ,in<juiunt,mifcricorsDeus precibus & interceir»omt>us

fan^torum fuorum.Si enim orabant pro illis , quando co«^a»r

tiebanrur inimices , quanto magis quando videbunt humilcis

/upplicefque proftratos.' Ncquc enim crcdendu eft,aiunt, tuc

amiftliros fanftos vifccra mifericordiie, quum tuermt plenif-

fimiE ac perfectifflm^ fan6>itatis , vt qui tunc orabat pro ini-

micis fuis.cjuado & ipfi fine pcccato non crant, tunc nonorec

pro fupplicibusfuis, quando nuUum C(jeperinr habcre pecca-

tumf Autvero Deus tunc eos non exaudiet tot& talesfilios

fuosi tjuando intantacorum fanftitate nuliuminuenietora-

tionisimpedimentumfTeftimonium veropfalmi j& illiqui-

dem,(jui permittunt infideles atque impioshominesfaltena

longo tempore cruciari,& poflca de malis omnibus erui,fcd

magis ifti pro fe dicunt ei^ vbi legitur : Nuncjuid obliuifce-

tur mifcreri Deus,autc6tmebif in ira fua mifcrationesfuasj

Ira cius cl-t,inquiunt , vt omnes indigni beatitudinc fempitcr-

na,ipfo iudicantcpuniantur fuppliciofempiterno . Sedfi vel

longum,vel prorfusvllum cfrepermifciir, profcd^o vtpoffit

hocfieri continebit inira fua mil*erationes fuas , quodeiirn

Pfalmus dicit non effe fa£turum.Non cnim jit ; Nuncjuid diii

cantinebit in ira fira miferationes fuas , fc(.\ quod prorfusnon

contincbit oftcndit. Sic ergo ifti volunr iudicij Dei commi-

nationem nonenemendaccm,cju3muis iit nemitiem damna-

turus,quemadmodi[i eius comminaiioncm , qua dixit cucrfu-

rum fe cfTe Niniuem ciuitarem,mendaccm nonpoftumus di-

cere,5: t^men non faftum eft,inquiuni,cjuod fine vlla condi*

tionc pr^edixir.Non cnim ait,Niniua! euertetur, fi no cgerint

poeniteriam,fe\juccorrexerinr;fed hoc nonaddito pr^niitia-

uit futuram eucrfione illius ciuitatis.Quani comminationein

proptcrea veracem pufat,quia hoc prardixit Deus,_^q[uod vere

dignierantpati,quamuis hoc non effet ipfefciilurus.Nam &

fi pcenitcntibus pepercit,inquiunt , vrique illos poeniteritiam

non ignorabataduros,& tamcnrabfolute ac definite' corum

euerfioncm Futuram efTc praedixir. Hoc erg-o erat,inquiut, in

trcritatcfcucritatis,quaerantdigni,fcd inratione miferatio-

nis non crar,q'.iam no conrinuit in ira fua, vt ab ea poena fup-

plicibu$parceret,quamfueratc6tifmacrbus comminatus. ^i

crgo tunc pepercit,aiunt, quando fanftum fuum prophctan»

fucrat parcendo contiiftaturus,auaato magis tunc mifcrabir»

;644 Auguftini Je ciuitate Dei

lius fupplicantibus parcct, quando vc parcat , omnes (an£li cius orabuntfSed hoc quod ipli fatis cordibusrufpicatur^ideo patsmtfcripturas tacuifle diuinas,vt multi fe corrigant , vel prolixarum,vel lEternarum limore poL'narum,& fint qui poi^ lint orare pro eis,qui fe non correxerint,&: tamen opinantur bmnimodoideloquiadiuinatacuiile. Namqudpertinet,in* quiunt,quodfcriptumeft: Quam magna multitudodulcedi*- nistuas Domine,quam abfcondifti metuentibus te,nifi vtin** teliigamuspropter timoremfuiffe abfconditam mifericor* diaediuinaetammultafecretamquedulcedinemfAdduntetia proptereadixifle Apoftolum.-Conclufitenim. Deusomnesin infidelitate,vt omnium mifereatur,quo fignificaret, quod ab illo nemo damnabitur.Nec ifti tamen qui hoc fentiunt, hanc opinionemfuam vfqueadliberationem,vel nullam damna- tionem diaboliatque angelorum eius extendunt. Humana 4juippe circa folos homiues mouentur mifcricordia , & cau- fam maxime agut fuam per generalem in genus humanum, quafi Dei miferationem impunitatem falfam fuis perditis mo ribuspoUicentes, acper hoc fuperabunteosinprasdicanda Dei mifericordia,qui iianc impunitatem etiam principi d«e- monum & eius fatellitibus pollicentur. <: Dciiisqui itnpunitatem omniuni pecc.uorum promit<unt ctiam „\r. haercticisproptcc patticipationem corpotis

Chiifti. CAP. XIX.

^Temfuntalij ab «terno fupplicio liberationem, jfe nec ipfisfaltem omnibus hominibus promittentes,

^; fedtantummodo Chrifti baptifmate ablutis, qui

participes fiuntcorporiseius,quomodolibetvixerint inqua-^

cunquehajrefivehmpietatefuerinr , propter illudquodait

lefustJHic cft panis qui de cselo defcendit,vt C\ quis ex ipfo ma , iii ' f I- /• • • • j 1 -

ducaueri.t, nonmoriatur. tgo lum panis viuusqui de ca;lo

defccndi.Siquis manducauerit ex hoc pane, viuet in ^eternu* Ab seterna ergcj morte,inquiunt,necefle eft iftos erui , dc ad vitam ajternaiT* quandoque perduci.

Dc hisquin;in omnibus,re<i eis tanium qui apudcarholicosfunc tcgervtfrati.etiam fi pofteainmulta criminaerrotefque pcotopcrint,indulgentiam pollicentur. CAP. XX. Tem funt qui hoc nec omnibus habentibus ba* ptifmatis Chriilii , & eius corporis facramcntumi Ifcdfoliscatholicis , ^uamuis male viuentibus polr

licen-

AdMarcellinum Lib.xxj. 64$

licentur,quia nonfolum r.icramento, fed reipfa manducaue- runt corpus Chrifti in ipfo eius corpore conftituti.De quo di- cit Apoftolus-.Vnus panis,vnum corpus multi fumus: vt ctiam fi poftea in aliquam hiErefim,vel etiam in gentilium idolola- tria lapfi fuerint,tantum quia in corpore Chrifti, id cft in Ec- cleHa catholica fumpferunt baptifmumChrifti , & mandu- caucrunt corpus Chriftijnon moriantur in ieternu, fed vitam quandoqueconfequantur zternam,atque illa omnisimpictas quato maior fuerit,non eis valeat ad a;ternitatem,fed ad diu* turnitatem magnitudinemquepo^narum.

De his qui eos qui permanent in cvitholica fi^e,etiam fi pcfsi- mc .ixerint,&ob hoc vn mcruerint,taiTicn proptcc ficicifijnc^ainentam faluandos c(re de- finiant. GAP. XXI.

, V N T autcm quipropter id quod fcriptum cft : QuJ

"cuerauerit vfquein finem , hic faluuserit: non

nih in ecclena caiholica perfeuerantibus, quamuis in

^^y^ V N T autcm quipropter id quod fcriptum clt ^^^ perfcuerauerit vfquein finem , hic faluuserit; »^:;;,;cK nifi in ecclena caiholica perfeuerantibus, quam ea male viuentibus hoc promittunt , per ignem videlicet fal- uandis inerito fundamentiide quo aii Apoftohis: Fundamen- tum enim ahud nemo poteft ponere , prxter id quod pofitii eft,quod eft Chriftus lefus. Si quis autem ccdificauerit fuper fundamentum hoc,aurum,argentii,lapidespreciofos , ligna, fcEnum,ftipulam,vniufcuiufque opus manifeftabitur. Dies e- nim Domini declarabit , quoniam in igne reuelabitur, & v- niufcuiufque opusquale fit,ignisprobabii.Sicuiusopusper- manferitquodfupersdificauit, nierccdem accipiet. Si cuius opus arferir,damnum parietur, ipfe autem faluus erit , fic au- temquafi per ignem Dicunt ergocuiuflibetvitiecatholicuin ChriftianumChriftum haberein fundamento , quod funda- mentu nulla h^rejis habet,a corporis eius vnitate pr«ecifa.Er ideo proptcr hoc fundametii etiam (i malse vit^ fuerit catho- licusChriftianus,velutquifuper2edificauerit ligna, focnu,.fti-' pula,putant eum faluu fieri per ignem,id eft,poft pocnas ignis: illius liberari,quo igne in vltimo iudicio punientur mali.

Pehisqui putantea crimina qu2 inter eleemofynarum opera. committuntur,a«i damnationis iudicium non vocari. CAP. XXII.

Omj eri ctiam quofdam putare eos tantummod» arruios illiusaeternitatcfupplicij , qui pro peccatis fuis facere dignas cleemofynas negliguntiiuxiail-

SS 3

^4^ Auguftini de ciuitate Dei

luciapoftolilacobi-.Iiidicium autem rine mifericordia illi,qu{ nonfccittTiirericoidiam.Quiergo fecerit,inquiunr,quamuis mores in melius non mutauerit , fed inrer ipfas fuas eleemo* fynas nefaric ac n<;quiter vixerit-.iudicium iili cum mifericor dia futurum eft.vt aut nulla danatione plettatur, aut poft ali- (]uod tempusiiueparuum,(iue prolixu abilla damnationeli'* berctur.Ideo iudicem ipfum viuorii atq; mortuorum noluif- feexiftimat aliudeommemorarefe efle di^uru,ftue dextris quibuseft vitamdaturusafternam,fiue finiftris , cjuos ^ter-* jio fupplicio eft damnaturus,nifi eleemofynas fiue faftas^iiu© nonfaftas.Adhocpertinereaiunt , & in orationc dominica quotidianam poftulationem-.Dimittenobis debira nofti-a,^^ cut & nosdimittimus debitoribus noftris. Qmfcjuis enim iU li qui in eum peccauit,dimittit ignpfcendo pcccatum, ^ pro- ^uldubio eleernofynafacit. Quanfi remdominus fic ipfc c6- mend^uitjVt dicerjCt: Si enim diiniferitjs peccata hominibus, dimittet vobis & Pater vefter peccata veftra:ii aurem non di- ipifcritishominib»s,neque Pater vefter qui in ca^liscft.dimi^ tet vobis.Ergo & ad hoc genus Eleemofynaru pertinei tjuocl ^itapoftolusIacobus:Iudicium fururum fme milcricordia ei qui nofccit mifericordi?m.Nec dixit dominus,inquinnt,ma- gna vel parua,fed dimittet vobis Pater vefter peccata veftrj^, /i &VOS dimiferiris hominibqs. Ac per hoc putat etiam eis qui perdite vixerint,donec claudantdicm vit^ huius extremum, pcr hanc oratione qu^liacunc|ue & cjuantacunque fucrint, o- mnia quotidie peccata dimitti,iicutipfa quotidie frequenta-. tur oratio,fi hoc tantumodo cuftodilfe memincrint,vt quan- do gb eis veniam pctunt qui eos peccato qualicunque laefe- runt,ex corde dimjrtant. CXuiiUT ad h^c omnia Deo ^onaiite, refpon^erojlibev jfte claudenduscft. L. V l V E S. ;|T^Roculdubio elc^mofynam £icit.}£"/? enim tx*i»f/£9-uMh mi' X jertcoYdtHitik ixtix.-eademfoxrna^qua /wv»^a-tvuj,^«M.»«e?.f *^*a^ ^liaplHrima. ,! . .c* ',.

Cpntta opinioncm eorum tjui dicuntjnecdi.iboli nec homiiiuip malorum perpetuafutura fupplicia. gAP. XXIII.

C primum qugri oporter atq; cQgnofci,'cureccler fia fernenequiu^riE hominumd.ifpuratipne..ip,dia- 4%? bolo ctiapoftmaximas& diuttjirniffimas popnas, ''^ purgatioq^ V^l indMlgentiapipolJiceteui? Ne^ ' ^niiT^

Ad Marcellinum Lib. xxj. 64J

cnimtot fanfti, & facris veteribus, ac nouisliteriserudifx, mundationem , S: regni cselortim beatitudinem poft qualia- cun(jue& quantacunquefiipplicia , qualiburcunque&: quan- tifcunque angelis inuiderCit: fed potius viderut diuina vacua- rivelinfirmari nonpofrefententiam,quam fc dominus pr^- iiunciauitiniiidicio prolaturumatquedifturum. Difceditea me maledi£li m ignem sternum, qui paratus elt diabolo , & angelis eius. Sic quippc oftendit aeterno ignc diabolu & an- gelos eius ar('uros:6c quod fcriptum eft in ApocalypfiiDiabo lusqui feducebateos , miduseftin ftagnum ignis & fulphi*- ris,quo & beftia & pfeudopropheta:,&cruciabutur die ac no- £leinfeciila (eculorum. Qupdibidiftueft aftcrnum»hic.di- ftumeftinfecula feculorum. Qnibus verbisnihil fcriptura diuina fignificare confucuit,nifi quod finem no habet tempo- ris.Qiiaobrcm prorfis ncc alia caufa,nec iulHor,nec manifc ftior mueniri poteft , cur vcrifsima pictaie teneatur fixum, & immobilc,nullum regreilum ad iLiltitia,vitamque fandorum diabolum & angelos ciushabituros, ni(i quia fcriptura, qua» neminem fallit,dicit eis Deii non pepercific,&:fic ab illo elfc interim prafdamnatos , vt carccribus caliginrs inFcrni relrurt tradcrenturferuandi,atquevltimo iudicio puniendi, quando eosajternus ignisaccipief,vbi cniciabuntur in fecula feculo- rum.(^^m5d fi ita eft^quomodo ab huius zetcrnirate pacnze,vel vniucrfi , vel quida homines poft quantiilibet teporis fubtra- hetur,ac non ftatim cneniabiturfides,qua crcditur fempircr- num daemonu futurum efte fuppliciufSi enim quibus dicitun Difccdite amc maledi£li in ignezetcrnu^qui paratus eftdia- holis&angelis eius:vel vniucr(i vel aliquid eoru non fempcr ibicrut:quidigiturciftfa;eftcurdiabolus& angeli eius lem- peribifuturicfle credutur?.\nf)rte Dei fcntetia,qu^ inma- I0S& angclos& hominesproferctur,inangelosveraerit, in homines falfaf Ita plene hoc erit, fi non quod Deusdixit , fcd quod fufpicantur homines plus valebit. Quod fieri,quia non poteft,non argumetari aduerfusDeiJ , feddiuino potiusdum tepus cft,debet parerc pr^cepto,qui fepiterno cupiut carere fupplicio. Dcindc quale cft artcrnii fuppHcium proignc diu- turni teporis non exiftimare,& vitara aeternam credere (inc fine,cum Chriftus in eode ipfo loca,ia vna eademq; fem etia dixcrit vtruq; c6plcxus,fic ibunt iftiin fuppUcvu ^ernu, iuAi autc in vita xternamfSi vtnm<ii ^ternu^profe A6,aut va^u^uie

S^ 4

^4 8 Auguftini de ciuitate Dei

cum finediuturnum, autvtru^ue finefine perperuum debet intelligi.Par pari cnim rclata fnnr:hinc fupplicium a^ te»nu,ia de vita <Eterna Dicere aute in hoc vno eode^j fenfujvira ^ter na fine fine eiit,fuppliciu ^ternii fine habebir,multum abfur- dum cft, Vnde quia vita a;terna fandlorum fine fiiie erit, fup- pliciu quoq; ^tcrnu i|uibus erit , fine proculdubio i»6 habebit. Coqira eorutn rcnfum>qul in iudicio Dei omnibus r<"is proptet fanAoiium pceces putant c(le parcendum.

cAp. xxiin.

Oc aute 8c aduerfus eos valet,quia fuas agentes caq-» ■ as contra D ci venire verba,velut mifei icordi.T ma- iore conatur:vt ideo videlicet vera (int, quia ea quae ciixit homines effc pafluros, pati digni funt , non cjuia paliuri funt. Donabit enim eos, jnquiunt,precibus fandorum fuo- rum,eriam tunc ranto magis orantium pro inimicis fuis, c|uaT? tofuntvticjuc faii^iojcs , eorutncjueefficacior eftoratio, & Cxauditione Dei dignior, iam nuUum habenrium omnino pcccarum. Cur erg« eadem pei feftifsima fanftirdte , &. cun- ifta impetrarc valentibus mundifsimis &i mifericordifsimis precibus,eriam pro angelisnon orabunt , qnibusparatuscft ignissrcrnus, vr Deusfenrcntiam (uam midget , & refledat inmelius,ebfque ab illo ignefaciar alienos f An eritforfuan ijuifqua qui & hocfuturum eflc przefumat , aftirmans etiam fandios angelos fimul cutn fanftis hominibus quitunc a;qua- ]es erunt angelis Dei.pro damnandis & angclis &. hominibus oraturos , vt mifericordia non patiantur, quod veritate me- rentur,quod nemofans fideidixit, nemodidluruseft f Alio- qui nulla caufa eft,cur non etiatn nunc pro diabolo &: angelis ciusoret ccclefia, quam magifter Deus pro inimicis fuis iufsit orare. Ha?c igitur caufa,qua fit vt nunc ecclefta no oret pro malis angelis , quos fuos eTic nouit inimicos , eadem ipfa icaufa eft,qua fiet,vt m illo tuc iudicio etia pro hominib.ieter no igne cruciadis,quauis perfcfta fit fanft itate no oret- Nunc fBnimproptereaprocisorat quosin genere humano habet inimicos,quia tepus eft posnitentia; fruduofar.Nam quid ma- ximepro cfs orat, nifivtdetillisDeus,ficutdicit Apoftolus, poenitentiam , & refipifcant de diaboli laqueis, a quo captiu^ , icnenturfecundiiipfiusvolutatemfDenique /ide aliquib. it^j ?eccle/ia ccrta efler,vt qui funt illi,etia noflet, qui licet adhuc j iQ hlftc vitg fint coftituti, tamen prxdeftinati funt in <eterQui

AdMarcellinum Lib. xxj. 649

igne ire ciim diabolo-.ta pro eis non oraret,qua nec pro ipfo. Sedquiade nullo certa ert,orat pro omnib.duntaxat homini- bus inimicis fuis in hoc corpore coil:itutis, nec tame pro om- nibus exauditur.Pro his enim folis exauditur , cjui etfi aduer- Hintur ecclcfiip,ira tame (unt pra?deftinati,vr pro eis exaudia- iureccieria,&: filij efhciatur ecclefic.Siqui aute vfqi admor- tem habebur cor impo?nifes,nec ex inimicis conuerrentur iii fi!ios,riuqiiid iam pro eis,id eft pro taliu defundtoru fpiririb. orat ecclenaf Curita, nihquia lamm parte diaboJi copuran- tur,qiiidueirentin corpore,n oCuntrranflari ad GbriftiifiSa- dem iracjue caufa eft.cur no oretur tunc pro hominib.a:terno igne puniendis^quecaufa eft,vt neqj nuc neq; tuc orerurpro angeiis malis.quce itide caufa eft,vt quauis pro hominib.nunc viuis oretur, etia malis tame iam ncc nunc oretur pro infide- libusimpiifq; defundiis^Nam pro defundisquibufdam, vel ipfius ecclcfi.s,vel quorunda piorii exauditur oratio^fed pro his quorii in Chrifto regeneraroru.nec vfqueadeo vita in cor pore malegelta eft,vrtalimifericordiaiudicenturdigninoti cfle,nec vfqueadeobene vttalemmifericordia reperiaturnc ceflariano habereSicutetiam fa£la refurreftionemortuorii non dcerut quib. poft pcenas,quaspatiunturfpirifus mortuo- vum,impertiatur mjfencordia , vtio ignem non mittantur ^ternum Nequeenim dequibufda veracirerdiceretur,qu6d no eis remittatnr,neq; in hec feculo neq; in futuro,nift eflent quib.etfi no in ifto,tame remittetur in futuro. Sed cu didluin fuerit a iudice viuoru arq; morruoru, Venite benedifti patri? inei pofiidete pararum vobis regnua coftitutionemundi: & aliis econtrario,Di(cedife a me maledicli in ignem sternu, qui paratus eft diabolo & angelis cius : & ibunt ifti in fuppli- cium eternu,iufti autein vitam ipternam-.nimie pr^efumptio- nis eft dicere.cuiqua eoru xternu fuppliciu non futuru , quos tPeusiturosinfuppiiciumdicit^terniJ,& perhuiusprsefum- |)tionis perfuafloneinfacere,vt deipfa quoquevita,vel defpe retur,vel dubiteturafterna.Nemoitaq; fic intelligat Pfalmu canente:Nunquid obliuifcetur mifereri Deus, aut continebit inirafuamiferationesfuas^vtopineturde hominibus bonis veramde ma]isfalfam,aut de bonis hominib.& malisange- lis vera,de malis aute hominibus falfam Dci cffe fentenriam. Hoc enim quod ait Pfalmus,ad vafa mifericordie pertinet,5c J^^ipfos filiospromif(ionis,quorum erat vnus etiam ipfe pro-

S S s

^^o Auguftini de ciuitatc Dei

r^>era,qui cum dixilTef.Niinquid obliuifcetur i-nircreriDcus. autconrinebirinirafua miferationesfuas :conrinu6 fubiecif: Erdixi,nunc cctpi,h^c cftinunutatiodexter^ cxcelfi. Expo- fiiit profefto <juid dixerit : Nuncjuid continebit in ira fua mi- ferationesfuasflra enim Dei eft etiam ifta vita mortalis , vbi homo vanitjti fimilis fj^tus cft,& die» eiusvelut vmbra pvx- tereunt.In qua tamen ira non obliuifcetur mifereri Deui^fa- ciedo folem fuuoriri fuperbonos«5«: malos.& pluendo fuper iuftos & iniuftos : ac fic no corinet in ira fua mifer;ui6es fuas, maxime'que in eo quod exprcfsit bic pfalmus diccndo : Nunc cccpi,hafceftimmuratiodexrera?excelfi : quoniain hacipfa eorum a?rumnofa vita,(juae ira Dci eft, vafa mifericordiiE mu tatin melius, quanuis adhuc in buius corruptionis mifena maneatiraeius,quia nec in ipfa ira fua cotinet miferationes fuas.Cumergo iftomodocopleatur diuini illiuscantici ve- riras,nci eft eam neceffe etia illic intelligi,vbi non pertinen- tes ad ciuiratem Dei fempiternolupplicio punietur. Scd cjui- bus placet iftain fententia vfque ad illa impiorum rormenta prorendcre, falte/icinrelligant vrmanete ineis ira Dei.qua; in ^Eterno eft pronunciata fupplicio,n6 contineat Deus mhac ira fua miferationes fuas, & faciat eos non tanta cjuanta digni funtpcenarum atrocitate cruciari,non vt ^ cas pornas vel nu- quam fubeat,vel alicjuando finiant, fed vt eas miriores (juam merita funt eorum leuiorefque patianHir. Srcenim &: ira Deimanebit ,& ipfairafua miferationes fuas rtoncontine- bit.Quodquidenonideo cofirmo, quonianon refifto. C-jre- rum eos qui putar minacirer porius <]uam veracirer didu:Di- fcedite a me maledifti in igne a.'ternu,<5c ibut ifti in fuppliciii a!ternu,& cruciabunturinfecula feculorii:&' vermiseoru no morietur,&: ignis non extinguctur,& ca.'tera huiufmodi,non tam ego quam ipfa fcriptura diuina planifsime atque plenif«;i me reciarguit ac refellit.Niniuita? quippe in hac vita egerunt pcenitentia:& ideo frnftuofain velut in hoc agro feminates, in quo Deus voluit cu lachrymis feminari , quod poftea cum lcetitia meteretur Ettamequis negabit, quod dominus prje- dixit in eis fuifte coplerii, nifi parum aduertatquemadmodu pcccatoresDeusnon foluiratus ,verutiam miferatus euer- , tatrEuertuntur enim peccatores duob.modis,aut ficut Sodo- «lita^^vtpro peccaiis fuisipfi homincs puniatur:aut ficut Ni-^ niuirafjVt ipfa hominupeccatapainiteda deftruantur.Faftum

AdMarcellinum Lib. xxj. 6^i

^ft: ergo quod prsedixit Deus. Euerfa eft enim Niniuequ^ ma H erar,& bona aedificara e(t,qu*e no erar. Sraribus enim ma— nibus atque domibus, euerfa eft ciuitasiii perdirismoribus'- ac fic quauisProphetafucrit contriilatus,cjuia noclt factum quod il li homines timueriuu illo prophctante venturum, fa- ^um crt tamequodfueratDco pra^fciente pra^diclu, quouia nouerat quje priifdixit,quomodo in melius eflet impledu. \ r autem uouqrinrifti in peruerfum mifericordesquo pcrnp.cat <juod fcriprij cft^Cluam multa mulritudo dulcedmis tu^e Do-^ mine.quam abfcodilli timetibus te : legant &: quod fcijuitur, perfeciQi autcm fperanribus in te.Quid elt enim,abfcondifti timentjbus te,perfccifl:i fperantibus, nifi quia illis qui timore Pucnai u fuam volunt iuflitiam c6ftituere,quae in lege eft,non tft iuftitia Dei dulcis,quia nefciut eamfNon cnim guftauerut cam.In fe nanque fperant,nonin ipf">:& idco cis abfonditur multitudo dulcedinisDei,quoniam rimer quidem Deum, fcd illo timore feruili qui non eft in charitate:quia perfefta cha- ritasforasmittir tiniore.Ideo fj^eratibusin eij perficitdulcc- dinem fua infpirando cischaritatefuam,vt timore cafto,non que charitasforasmirrit,fedpermaneteinfeculu feculicum glorigntur in Domino glorientur.Iuftitia quippc Dei Chri- jftus eft,qui fatftuseft nobis, ficutdicit Apoftolus, fapientia i peo,& iuftitia,& fanftificatjo & redeprio:vt quemadrnodum fcriptum eft.Qui gloriatur,in Dommo glorietur. Hanc Dci iuftitiamqqa donat graria (ine mcriris, nefciunrilli quifuain iuftitia voluntcoftituercA: ideo iuftitixDeiquiChriftuseft, n6funtfubie£ti. In qua iul^iria eft mulra muhitudodulcedi- fiis Dei,proprer quam dicitur in Pfal.Guftate & videte quam dulcis eft Domjnus.Et hanc quide in hac peregrinatione gu- ftaiires,n6 ad fatietate fumentes efurimus eam potius ac fiti- inus, vtea poftea faturemur,cum videmuseu ficuti eft,&: im- pIebiturquodfcriptueft:Satiahorcum manifeftabiturgloria tua. Ita perficitChriftus multa multitudine dulcedinis fu^ fpe fatibusineum.Porro autefi eaqua illiputat dulcedine fuam Deus abfcodir rimenribus eu, quia no ei> impios danarurus,vt lioc nefcieres,& danari rimetes rcfte viuat, ac fic poffint cfTe f^ui orent pro no reftc viuetibus, quomodo ea perficit fpera- tibusineum,q4adoquidemncutfomniatpcrhacdulcedinem nondamnaturus eft eos,qui no fperat in eumf Illa igitur eius iJulc^o qu£ratur,quam pcrficit Iperatibus in eum, n5 quan;i

€)t Auguftini de ciuitate Dei

perficereputatiiicontemncntibus &: blafphemantibus eum» *^Fruftraita<}; homo polltus in hoc corpore, occultoru iudi- ciorCi Dei ftbi notiriaarrogare prEefumit Illuiiquoque Apo- ftolicum-.Conchifit enim Deus omnes in infidelitate,vt om- iitbusmirerearur,nonideodiftum e[l,quod neminem fit da- naturus,red fuperiusapparet vndefitdiftum. Namquumdc ludxis pofteicredituris Apoftolusloqueretur adGentes,ad cjuas vtique lam credentes confcribebat Epiftolas.Sicut enim vos, incjuit,aliquando non credidiftis Dco,nunc autem mife- ricordiam confecuti eftisin iUorum incredulitate.fic &: bi no credideriitinveftra mirericordia,vt& ipfi milericordiacon- fequantur.Deinde fubiecitvnde iftiftbierrado blandiuntur, atq; aif.^^Coclufit enim Deus omnes in infidelitate, vt omniu inifereatur.Quos omnes,nifi de quibus loquebatur tanquam dicens, & vos & illosfDeus ergo ik Gentiles & ludasos, quos prafrciuit& prsedeftinauit conformes fieriimaginisfilij fui, omnesininfidelitatec6clufit:vtde amaritudine infideliratis fua: poenitendo confuJi-.& ad dulcedinem mirencordise Dei credendocouerfijclamarentilhidin Pfal.Quam muha mul- titudo dulcedinis tuce Domine, quam abfcondifti nmentibus tCperfecifti aurem fperantibus non in fe, (ed in teOmnium itaquemifcreturvaforu mifericordia?. Quid eft omniumfEt eorum fcilicet quos ex gentibus,&: eoru quos ex ludseis pra?- cleftinauit,vocauit,iuilificauit,glorificauit , non omnium ho- i-ninum,fediftorum omniumneminem damnaturus.

L. V I V E S. a^V TAm pro defunftis quibufdam.> Inantiqm Uhris Brtt- x\geTi.^ Colonien.non legnntur ifii decem aut duodecim qui fecjmntur 'verfm, Sic ewmfcribitur: Nam pro d fttnElui qmhufdamy 'vd ipfint Ecclefitzfjel quorundam ^iorum exaudttur oratio,fcdproiit tjMorum i>n ChriUo regencratortiy nec ufcfueadeo vtta in cm-pore male geJia fji , ^c. Rcliqua non habentur, ac ncque in exemptaribw Fri- hnrgi exci*fir. ^ tamenfiylm non abhorret ab ^ugufiiniano: forfan iiui defunt inaliii codicibm^autex aliquo alio ^ug.opere huc funt ttdfcrtpta , ceufchoUum prmim, deinde contextui orationii admtTta. h Vteaspanasvcl nunquam fubeant. V Praponenda negatio, Non njt eas poenM vel nunquam fubeant,

c Fruftra itaque homo. V In Brugen. fic: fruftra itaque homa^ofi hoc corpui incfuirit.quod in hoc corpore comparare neghxit, d Conclufu cnim Deus omnes ininfidelitate.>r»<!g» /««'^***

Omntoi

Ad Marcellinum Lib. xxj. 6^

Omnia: Gr^ce •^inui hoc efl omnes. Si^nificat Paulus nemlm reliM^ qui iMum ^loriandiy futifemerttps fadum Deo ^loriofum,fed m <•- fMm deberi beneficio Dii»

An hi qui fntf r barreticos baptlr.ati funt,& detcriores poftca raalc vi- ucndofafti fum:vcliii qui apudcjtholicos renati, adhircfes auc fclrfma tradetunf.vcl lii qui a catholicis,.ipud qaos rcnaii fantjno rccedentcs cnminofe viuere perftitetut,porsiDt priuilcgio facrarrc tocumrcmifsioncmastcrni fpcrarcfupplicij. CAP. XXV.

SJ^^^Yi Ediam refpon<leamusetiamil]is,cjuinon folumdia- ^^Sg3bolo& angcliseius, (icut necifti ,fecl neipfis<]ui- J^ig;^ dem omnibusliominibusliberationemabceternoi- gne promittutiverum eis tatum. qui Chrifti baptifinate ablu- ti,&corporis eius&: fanguinis panicipesfadi runt,<]uomodo- libet vixerint,in quacunque hjcrcd vel impietate fuerint.Sed cotradiciteis Apoftolus i.tices:Maniferta autefunt opera car- nis,<]ux funt fornicatio,immiiditia,luxuri3, idoloru feruitus, venehcia, inimicitia?, contentiones, 2emulationes,animo/ita- tes,diflenftones,ha;reres,inuidi2e, ebrietatcs, comeflatienes, & his fimilia:qu^ pr^dico vobis , /icut praedixi : <juoniam <jul talia agiit,regnu Dei nonpoffidebunt. Hcecprofetlo Apo- ftolica falfa eftfcntentia; li talespoit <juatalibetteiTipora li- berati regnum Dei poftidebunr. Sed quoniam faifa non cft, profe^to regnum Dei nopoffidebunt.tt /lin regni Dei pof^ fefftonenuncjuam erunt ,a?ternofippliciorenebuntur ,<juo- niam noeft locusmedius vbi non (itin fupplicio,quiillo noi» fucrit conftitutusin regno. Quamobremquodait Dominus Icfus:Hic eft panis qui de c^lo defcendit, ii quis ex ipfo ma- <Uicaiierit,non movietur-.ego fuin panis viuusquidecselo de- icendi : (i quis manducauerit cx hoc pane, viuet in xtcrnum: ^uomodo lit accipiendu merito quxritur.Et ab iftis auideiTi quibusnunc rcfpondemushunc intellc6tumauferiatilli,<jui- busdcinde refpondendu eft.hifuntaute quihanc Ixberatio- ncm , necomnibushabentibus facramentum baptidiiatis Sc corporis Chrifti,fed folis catholicis <juamuis male viucntibus pollicetur:qui no foio,inquiunt,facramento,fed re ipfa mao* ducauerunt corpus Chrifti, in ipfo fcilicet eius corporc coa- ftituti.Dc quo corpore ait Apoftolus: Vnus panis, vnum cor.- pus multi fumus.Qui ergo eft in eius corporis vnitate , id cft in Chriftianorum compage mcmbrorum, cuiuscorporis fa» craaieatumfidelcscommuDicantes dealiarijfumere cpfu«-

^54 Aiiguftini de ciuitate t)ti

uerunt^ipfe vei e dicendus eft maducare corpus Chrifti,&bi- bere fatiguine Chrifti. Ac per hoc hseretici & fchifmatici ab huius vnuate corpons feparati , pofluhtidem percipere fa- cramentum,fed non fibi vtile , imo vcro etiam noxium , <juqi iudiccutur grauius , cjuam veltardius liberentur. Non funt €nim in eo vinculo pacis , * quod inillo expriinitur facra- mento.Sed rurfus ctiam ifti qui re£le intel]igunt,non dicen- dum eum manducare corpus Chrifti , qui in corpore non eft Chrifti,n6 refte promittunt eis, tjui vel in hsereiim vel etiam in Gentilium fuperftitione, ex illius c orporis vnitate labun- tur, liberationcm «juandoque ab arterni ignefupphcij. l^ri- muiiKjuia debentattederequam Ht intolerabileatque a fanaf dodrina nimis dcuium, vt multi ac pene omnes , «^ui hajrefes impias codideruntexeutes de catholica Ecclef>a,& fafti func h£rcfiarcha?,meliorcs habeant caufas quam hi qui nunquamf fuerunt catholici, cum in eorum lacjueos iDcidillcnt : fi iHos hierefiarchas hoc facit liberari a fupplicio fempiterno, quod in catholica Ecclefia baptizatifunt, & facrametum corporis Chriftiin vero Chrifti corporc primitusacceperut: cu peior vfi<]uc fit defertor fidei,& ex defcrtore oppugnatur eius effe ftus,quam ille qui non deferuit cjuam nunquam tenuit.Dcin- de <]uia & his occurrit Apoftolus eadcm verbi^ proferens, & cnumeratisilliscarnisoperibuseadem veritate prafi.iicens; Quoniam (jui talia agunt,regnum Dei non poffidcbunt. Vn-- <ie nec illi in perditis & damnabilibus monbus «iebei elfc fe- curi,qiii vfquein finem cjuidemvelutin communione Hccle-i fiafcaiholicajpjcrfcueratintuentesquod diftum elf. Qu^r per-i feueraucrit vique in hnem,hic faluus erit : & per vnse inMjui-^ ratcm ipfam vit^iuftitiam, cjuod eisChriftus cft.deferttntit^ ue fornicando , fiue alias immunditias flagitiorum, qiias nco Apoftolusexprimerc voluit,infuo corpore perpetrado,fiu^ turpitudine luxuricE difflucndo , fiue aliquid aliud eoru agen- do,de cjuibus ait: Quoniam cjuitalia agunt, regnum Dei non poffidebut.Acperhocquieuncj; aguttalia,nifi infcmpiterno fupplicio no epiunt,cjuia in Dei regno cfie no poteriHit.Ln his enim perfeuerado vfquein hujusvkaffinemjnovticjuedicen- di funtin Chrifto perfcueraffe vfque in finem,quia inChviil'0 p>crfeuerarc,cft in eiusfidc pcrfeuerare. Qine fides, vt ea dc- finit idcm Apoftolus,per dileftione opcratur.Dilectio autem (kuc ipfe alibi dicic,nialu non operacur. Necifti ergo dicedi

§aat

Ad Marcellinum Lib. xxj. ^55

flinrmanclucare corpus Chrifti,<juoniam nec in mebris com- putandi funt Chri(ti. Vt cnim alia taceam, non pofTunt fimul cfre&mebraChrifti,& membra mcretricis.Deniqucipre di- ccns :Quimanducatcarnemmeam,& bibitranguinemeum, in mc manct , & ego m eo : oftendit quid fit non facramento lenus fed reucra corpus Chrifti maducare, & cius fanguinem bibere : hoc eft enim in Chrifto manere , vtin illo maneai & Chriftus. Sic cnim hoc dixititan^uam diccret:Qui non in me inanet , & in <juo ego non maneo , non fc dicat aut exiftimcc manducarecorpus meum,aut bibere fanguinem meum.Noii itaque manent in Chrifto cjiii non funt membra cius:non funt autem mcmbra Chrifti,qui fc faciut mcmbra meretricis, niCi nialum illud pcenitcndo eflc deftiicrint,& adhoc bonumre- Conciliationc rcdiennt,

L. V I V E S.

» /^ Vod in illo.V A'4w de eodem c\ho onmeifumunt^tjuoilefl ma- Sacramtti \^gnum ad concordi^m vtnculum.Deinde panh cmtti Jjiecte f<,T«- /'^"i^-**** , tMT tantum myjltrium^ ex multiffitgrann ,j: d (ontufis confufisq; ^ m altam matenam vtrfts, i>t iam nt,fcjnam grana appareant.fed mua res 4x i.ii confefia, -vna ex mnttmerttfic ad Dei Ecclefiam plunmi admit^ tuntur^ciutprionbtatllif humann extiUajfe£libm> ^ mutatt tn nouam a-eaturamynoniam ipfi effeijideantur, ^uipnt4a,fed aUtiper charita- Um coniwt^lt ^ commifit in corpui Ecclefi^ tranfeant , ^uafola exi- ftat^^ftrnatur^nec 'vlltiffua -vd cogitetyijel curtt,fid tantum corperif, Bapitfmtaquanos (^ frutrcs ^remvnam eandemcfue facit , mtttua thanta4 faporem,colerem,formam, & perfiflionem dat toti operi , 'vt ignupaniutacjHe nihil excogitartpoteraty^tildfic referretimaginemil' Uhs Ecclefi<e,cjuam inftituebat Chrtfttu.

Qmd fit in fundamento hnberc Chriftum , & quibus fpondeatur faluf vioalipet ignis vfturam. C A P. XXVI.

Ed habent, inquiunt, Chriftiani catholici in fun- damento Chiiftum, a cuius vnitate non recclTe- runt , tametfi buic fundamento fupersdificauerunc quamlibetpeffimam vitam, veiut ligna , foenum ,ftipulam. Re£taita<juefidescft, per<juam Chriftuseft fundamentum, ^uamuis cumdamno ,quoniam illa cjuae fupcr^dificata funt exurentur , tamen poterit eos quandoque ab illius ignis per- petuitate faluare. Rcfpondeat eis breuiter Apoftolus laco- bus:Si<juisdicatfefidemhabcre,opcra autcm non habeat, fninquid potcrit fidcs faluarc cum i Et ^uis cft , in^uiunt, dc

^5^ A uguftini de ciuitate Dei

quo dicit Apoitolus Paulus : Ipfe autem faluus erit,fic tamert «juaft pcr ignem : Simul (juis ifte fn inquiramus : hunc tamen nonefle ccrtirfimum eft , neduorum apoftolorum fenten- tiasmittamus inrixam. Sivnusdicit, etiam fi mala opera quis habuerit , faluabit cum fides per ignem : alius autem fi operanon habeat , nunquid poterit fidesraluarccumf Inue- niemusergo cjuid polfirfaluari perignem , i\ priusinueneri- jiius quid fit habcre in fundameto Ch' iftum. Quod vt de ipfa fimilitudiiie quantociusaduertamus, nihil iii afdificio praf- .poniturfimdamero. Quifcjuis itaque fic habet in corde Chri- ftii.vteitcrrcna 8c teporalianec ca quelicita funtatquecon- ceila pr^ponat,funclamcnru!Tj hai^ct Chriftum.Si autem pr^- ponit,&: fi videatur habcrc fideChrn^i,noeft rameineofun-» <lamentum Chriftus , cui taiia pr^ponuntur, quanto magis fi ialurariapra?cepracontemnensc6mittatillicita,nonpr<Epo- fuifle Chriftum , fcd poftpofuifie conuincitur , quem poftha- buitimperatem fiueconcedentem, dumcontra eiusimpera- la fiue cocefia iuam per fiagiria deligit expiere libidinem? Si <juisitaqueChriftianusdilioit meretricem , eique adhafrens vnum corpus cflicitur,iamin fundamento nonhabet Chri- Itum. Si quisautcm diligitvxorcm fiiam , fi fecundum Chri-* ftum^quiseidubitetinfundamentocfieChriftumfSi vero fe- cundum hocfeculum,fi carnaliter,fi in morbo concupilcen- tiarum,ficut(S: gentesquxignorantDeum,etiam hoc fecun- dumvenia c6ceditApoftolus,im6perApoli:oluChriftus.Po- teft ergo & ifte haberein fundamento Chriftii, Si enim ei ni- hil talis aiictliionis voluptatifque pr;Eponat , quamuis fuper-' 2edihcetligna,fcenu, ftipula, Chriftuseilfundamentum,pro- pterhoc ialuuserit pcr ignem. Dclicias quippe huiulmodi amorefcjue terrenos.proptercoiugalem cjuide copulam noa damnabilcs,tribulationis ignis exurct:ad cjuem ignem perti- iient & orbitates,& qLi.£cucjue calamitates, cju^ aufcrut ha^c. Ac per hoc ei cjui a?dificauif,erit «edificatio ifia damnofa-cjuia non habebit quod fupera:dificauit , & eoru amifiione crucia- bifur,quibusfruedovtiq;l^tabatur. Sed per hunc ignefaluus crit meriro fundamenti, ^quia & fi vtrum idan Chnftum ha- bere malieta perfecutorejpponeretur,illudChriito nopr^- pojieretur. Videin Apoftoliverbishomineaedificantefuper fundamentum hoc, aurum argeotum lapides preciofos. Qui iiae Yxore cft,inquir,cQ§itac ^uf fuQt Dci, quomodo placeat

Ad Marcellinum Lib.xxj. 1^57

Deo.Vide alium zEdificatem ligna,.foenum,ftipulam. Qui au<^ tcm mMtrimonio iunclus eftjinquit, cogitat cju<e funt mundi, quomodo placeat vxori.Vniufcuiufquc opus quale fit, mani- feftabitur-.diesenim Dominideclarabir Diesvtique tribula- tionis,<}uoniam inigiie,inquit,reuelahirur.Eandemque tribu lationemignem vocat,ficut aiibi legitur: Vafa figuliprobat fornax,&: hominesiirftostentario tribulatioois. tt vniufcu- iufqueopus quale fitignisprobabit.Si cuiusopus permaferit, permanet cnim quod cjuifque cogirat que funt Dei,quomodo placeat Deo,qiiod fupera.*di(ic;iiiir,mci ccdem accipiet,id eft Vnde cogit.uitr.hoc fumer.Si cuius aure opus arferit^damnum patietur,quoniam quod dilexerat no habebir.lpfe autem fal- uus erit, quia cum niillaitribulatio ab illius fundamenti«ftabi- lirare femouir,fic tamen quafi perignem.Quod enim fineil- liciente amOre non habuit , fine vrenre dolore non perdet. Eccequantum mihi videtur,inuenruseft ignis , qui nullum corum damtiet,fedvnum ditet,alterum damnificet , ambos probet.Siauremignem ilium iftoloco voluerimusaccipere, dcquoDominus dicir finiftris : Difcedite ame maledicti ia ignem a?ternu:vtineisetiam iftieilecredanrurv,quia;diiicant ruperfundamentuligna,fcfnum,ftipulam,eblqucexilioignc poft tempus pro malis meritis impertirii , liberer boni meri- tum fundamenti,quid arbitramur dexreros , quibus dicetur: Venite betiedidi Patris meiipofiidcteparatu vobisrcgnum, nifi eosquia^dificaueruntfuper fundamenruauru,argentum, lapidcspreciofos.^^Sed inilluigne.de quo dic^u cft, fic tamcn quafi per ignem,fi hoc modo eft inteUigendus.vtrique mitte- difunt,&: dcxtri fcijicet & finrftri. lilo qiiipjcigne vtrique probadi funt dequo didu eft.^^Dies enim Dominideclarabit, quoniam in igne reuclabitur, & vniufcuuifqae opus qualc /tt, ignisprobabit. Siergo vtrunque probabitignis , vbifi cuius opus permaferit.id elt no fuern ignc confumptu,quoQ liiper sedificauit mercede accipiat:fi cuius aure opu^ arferir, danum pariatur:profefto non eft ipfeajterniirsillc ignis. In illu enhn' folifiniftrinouiffima^perpetuadamnaiionemiitentur, ifte aut dextrosprobat.Scdalioscoru ficprobat.vtgdificiiiquod fuper ChriftCi fundamentuabcisinucnerit eire conftrudum, tib exurat atque conftntjat:alios auteaHter,id cft vt quodfu- peripdifica«erunt ardeat,danilmquc indc patiantur,faluLfiaDt aute,quia Chriftu in fundameeo ftabiliterpofitiJi.priEccUicnti

6)^ AuguftinideciuirateDei

chariratetenueiunt.Siautemfaluifient, profedo & addex- teram ftabunt,&; cum carteris audier: Venitc bcnediftipatris meijpoffideteparatum vobisrcgnum,non ad finillram , vbi illi eruntqui Glui nonerunr:»?^ ideo audienrrDifccdite a me iTialedidi in ignem zerernum. Ncmo quippc ab illo igne fal- uabirur,(juia infupplicium ierernumibuntilh omnes,vbivcr- mis coru non morierur,& ignis no exringuetur , quo crucia- bunrur dieacnofteinfcculafeculorum.Poftiftius fane cor- poris morre,donec ad illum veniarur , qui poft refurredione corporum futurus cft Janarionis & remunerationis vlrimus dicSjfi hoc rcporis inreruallo fpiritus defunctorum eiufmodi ignem ckcunturperperi, que nonfenriantilliqui nonhabue- -runr rales mores &. amorcsin huius corporis vira , vtcorum jigna,&: fci:num,& ftipula conrumarur: alij verofentianr qui eiufmodi jecum a:dilicia portauerunt, (lue ibi tantum,fiue 3c hic &: ibijfiuc ideo hic vt non ibi fccularia^quamuis a damna- tione vcnialia concremanteignem,tranfiforis tribulationis inueniant,n6 redarguo,quia forfita verum eft.Poteft quippe adiftatribulationem j)ertinere etiam ipfa mors carnis qu^ de peccari primi perperrarione concepra cft,*^&: fccundij cu- iuiqueirditiciu remporc fuo ab vnoquoque fufccpra. Poffunt & periccutioncs Ecclcfia!,quibus martyres coronati funr, Sc ^uas patiunrur quicunque Chriftiani, probat vrracjue sedificia veluri§nis,&: aiia cr^iumuntcum ipfiseEdificatoribus,fi Chri- ftum in cisnoinucniunrfundainenrun"! .• iilia fine ipfisfi inue- :niunr,cjuia licercum danofaluierunr,ipfi nocofumerurpro- ■ prer Chrifti vidclicer meritki in fundamerum reperri,qui ma iier in ^erernu. Erir eria in fine fcculi rribulario repore Anri- chnfti.qualisnijnquaantea fuir.cjuam mulra erunr runc aedi- .ficia,fiuc aurea,fiuc foenea fuper oprimu fundamerum, quod cft Chriftus Iefus,vr ignis ille prober vrraque,& de aliisgau- dium,& dc aliisinfcrar damnummeutrosramcnperdat , in <]uibushecinuenietpropter ftabilefundamentu. Quicunque auten nondico vxorem,cuiusetiam commixtionccarnisad carnalcmvritur voluptatenijfedipfa qua? ab huiufmodi de- lcd:arionibusalicnaruntnomina pietatis,humanomorccar- iialirer diiigendo Chrifto anteponit , non eum habet in fun- damento:&ideo non per ignem faluus erit,fedfaluus noerit, quia erfccum faluatorc n6poterit,quidehae rc apcrtiffime ioques aitiQui dinai: patrcm au( maircm pius quam me , uon

cft

AdMarcellinum Lib.xxj; ^59

tft me dignus:& qui amat filium aut f^liam fuper me, non eft me dignus.Verum qui has neceflitudines iic amat carnaliter, vttamen easCliriftoDomino non prarponat, malitqueip/is carere quam Chrifto,fi ad hunc fuerit articulum temalionis adduclus,perigoem faluuserit, fjuia exearu amirfione tan- tum neceftc eft vrat dolor,quantum heferat amor.r*orr6 qui patrem,matrem,filiosfi]iafque fcciidum Chriftum dilcxerir, ytadeius rcgnum obtinendum,eicjuecoha?rendum illiscon- fulat,vel hoc in eis diligat,quod membra funt Chrifti,ab(it yt ifta diiccliio rcperiaturin lignis,fceno , & ftipula confumen- da,fedprorfusa:dificio aurco,argenteo, gemmeo deputabi- tur.Quomodo autem potcft eosplusamarc (juam Chriftum^ quos amat vtique propter Chi iftiimi'

L. VIVES. . ay^X Via &l Ci vtrum id an f Jiiriftum. }■ tn alihfic, tion dijiimili y^Jfenfii.-i^uja (^ fi -otriim ui hAbcre wallet an Chrijium a ferfe~ cutijrepi-oponiretw^illud Chrijlo noji prx^fonerctur. b Dicsenim Domini dcclarabic. \ In cj lem omnia firumtar oc- ciilta (j/ incerta,cj«o inagis rtpnhmdendafuut hominum tudicU de o- psnbu^ aliis an)higuii,aut etiamft:jpeLlh^(<^' extjlimjtior-e noflra malif, c Et fecundum cuiufc|ue.V ^^Ubific : ijt fecundwn cu.ad. temptii cjuod iarnfecjmtur fentiatur:p€rfLCUtivies cjuotjne cjtubui martyres^c. <Jr pa>do pcp.,qKia Ucet cum damnofului cruut ipfi^alia Ttre »on eonfM" n)Unt:cjuia taUareperinnt,qH£ niaueant in £ternu.TTi.

Contra eornm perrun(ioneaiqiu put^ntfibi non obfcura pcc- cata,in qrtibus ciim eleemolynas f^cercnt.perftillerunt.

CAP. XXVII.

h^TNvH ^^^^ ^^^ refpondere , qui dicunt^ternoigne illos ^ t-^iyj^ canfiiinmodo arftu-os, qui pro peccatis fiiis faccre ^ "^^^^^ dignas elcemofynas ncgligunt propter illud ^uod Kjf^;^^ ,,it Apoftolus lacobus : ludicium a.item fine mrfc- ricordia illi qui non fecit inifcricordiam, Quiei"go fecit,in- qaiunt,quamuis non correxerit perditosmores : (ed nefarie* acnequitcr intcripfasfuaselcemofynasvixerit, quum mife- ricordia illi futurum eft iudicium , vt^aut non danetur pmni- no,autpoft aliquod tempusadamnatione nouiflimo libere- tur.Ncc ob aliud exiftimant Chriftum de folo dilei^u atque neglcdu ekemofynarumdifcreaonem inter dexterosS: fi_ :Juitros ciTefailurum^quorumaljosinregnum , aliosinlup^^

TT 2 •

^66 Anguftini de ciuitare Dei

pliciumiTiitteta?temum. Vtautem quotidiana fibi opincn- tur, qu£e faccre omnino non cefT.mt^qualiacuncjue & quanta- cunquefintperelcemofynasdimutipoire peccata , oratio- nemquam docuit ipfe Dominus,^; fufFragatricem fibi adhi- bere conantur,&: tcftem.Sicut enim nullus eft,inquiunt, dies, quo a Chriftianis h^c oratio non dicatur-.ita nullum cft <juo- tidianum qualecunque peccatum,quod per illam non dimit- tatur,quudicimus.Dimifte nobis debita noftraifi quodfetjui- tur facerccuremus-ficut5(: nos dimittnnus debitoribus no- ftris Nocnim aitDominus,inquiiit,Sidimireritispeccataho- minibus,dimittet vobispater vefterquoiidiana parua pecca- ta veftraifed,dimittet vobis,inquit,peccata veftra.Qualiacun- quc crgo vel quantacun<jue fint,ctia fi quotidie perpetretur, nec ab eis vita difcedat in melius comutata, pcr clecmofyna venia no negata,remitti fibi pofy pr^fumunt.Scd bene\quod iftidignaspropeccatis comonent cleemofynas eftcfacicn- das:<j^iioniamfi dicerent,<]ualefcunque elcemofynas pro pec- catis&: quotidianis& magnis,&: quantacunque fcelerum c6- fuetudine mifericordiam pofle impetrare diuina, vt ea quo- tidiana remiffio fequcretur , viderent rem fe dicerc abfurda at<jue ridiculam.Sic enim cogeretur fnteri fieri pofle^vt opu- letiffimushomo^^^decenummulisdiurnis in eJccmofynasmi petifis,homicidia,&' adulteria,& nefaria <jua:<jue facla redi- meret.Quod d abfurdiffimum &l infaniffimu eft dicere, pro- fe£t(3fi<^u;£ratur<jux di^n(t. fint propeccatiscleem®fyne,de tjuibusctiam Chrifti priecurfor illc diccbati^Facitccrgofru ^tus dignos pcenitcnti;E:proculdubi<D non inucnicntur cas fa- cere,qui vitam fuiivf<]ue ad mortem «^uotidianorum crimi- num perpetrationcconfodiunt. Primum,quia m offcrendis rebusaUcnislonge plura diripiunt,exquibuspercxigua pau-» pcribuslargiendo.Chriftum fe ad hoc pafcere cxiftimant, vt jicentiammalefadorum^^abillofcemifle , vel <juotidiepo- tiusemerccredcntesjfecuridamnabilia lantacomittant.Qui fi pro vno fcelcre omnia fua diftribueret indigentibus mem- bris Chrifti,nifi defifterent a talibus faftis, habcndo charita- tcm qu<e non agit pcrperam,ali<juid eis prodelTe non poflct. Quicrgo digoas j> fuis peccatiseleemofynasfacit,prius cas facereincipiatafeipfo. Indignum eftcnim vtin fcnonfa- €i3t,<juifacitinproximum, quum audiatdicenteDominum: JDeiiges proximum tuum tanquam teipfum. Itcmqiie audia?

Mifcrc-

Ad Marcellinum Lib. xxj. ^6i

Mirerere tuae animse placens Deo. Hac ergo eleemorynam^ id eft,vt Deo placeat , non facicns animtE iud£ , quomordo di- gnas pro peccatis fuis eleemorynasfacere dicendus eft f Ad hoccnim & illudfcriptiun eft : Qu^i fibimalignus eft,cuibo- nus eritf Orationes quippe adiuuant cleemofynce. Et vtique intucdum eft quod lcgimus: Fili peccafti, ne adiicias iterum, & de prxtcritis tuis dcprecare vt dimittatur tibi.Propter hoc ergo clecmofynajfacienda? funt,vtcum dc pr^tcritis pecca- lis dcprecamur,cxaudiamur, non vt in eis perfeuerantes , li- centiam malefaciendi nos per elecmofynas comparare crc- damus.Ideoautem Dominus & dextris clecmofynas abeis faclas,& fmiftris non faclas fe imputarurum elTc prxdixit, vt hincoftenderetquantum valeantelecmofyn^ adpriora de- lcnda,nonad perpetua impunecommitrcnda pcccata. Talcs autem eleemofynas non dicendi funt faccre, qui vifam no}u,c aconfuctudine fcelcruminmelniscomararc. Qoia & in ho<: tjuod ait :Qu3ndo vni cxminimismeis nonfcciftis,mihinot> feciftisioftendit cos non facerc etiam quado fe facerc cxifti- mant, Si enim Chriftiano efurienti panem tancjuam Chrifto darent,profedo fibi paneiuftiti^,quod ipfe Chriftus cft non negarenr, Quonia Deus non cui detur, fed quo animo d^tur attendir.QmcrgoChriftumdiligitinChriftiano,hocanima ci porrigit clcemofynam.quo acceditad Chriftum ,nonqua vultrcccdereimpunitus a Chrifto. Tantoenim magisquifq; defcrit Chnftum, qijanto magis diligit quod improbat Chri- ftus. Namquidcuiquam prodeftquod baptizatur,ft noniu- ftificaturf Wonnc qui dixit: Nifi quis renatus fuerit cx aqua & fpiritu fando,non intrabit in regnu Dsiijipfe cciatn dixit:Ni(i abundaueritiuftitia vcftra fuper Scribaru 5c 'Pharira!oru,not> intrabitis in rcgnu CcElorum.Cur illud timendo multi currut baptizari,5<: hoc non timendo non multi currat iuftificanrSi- cut ergo no dicit fratri fuo fatue,f]ui cu hoc diffir, no ipri fra- ternitati,fcd peccato eius infenlus cft : alioquin reus erit ge- henne ignis:ita ec6trario,qui porrigit clccmofyna Chrtftia- no^no Chriftiano porrigit,qui no in eo diligit Chriftu,n6 au- tediligitChriftu,quiiuftificari recufatmChrifto. Etqucm- admodum fi quis prseoccupatus fucrit hoc dclifto , vt fratri ruo dicatfatue,id cft,noncius peccatumvolensaufcrre con- uicietur iniufte,paru eft illi ad hoc rcdimendu , eleemofynas fecere,ni(i eiia quodibifequitur remediurecociliationisad-

TT 3

66 1 Auguftini de ciuitare Dei

iungat.Ibi enim fequiniri^^Si ergo offers munus tuum ad al- tare , & ibi rccord.itus fucris , c]uia frater tuus habet aliquid aduerfum te, relinque ibi munus tuum ad altare.&vadcprius reconciliare fratri tuo,& tunc veniens ofieres munus tuu. Ita

f>arum eft eleemofynas quataflibet facere pro quocunq; fcc- erc,& m cofuetudine fceleru permanere. Oratio vero quo- tidiana qua docuit ipfe Dominus,vnde & dominica nuncupa- tur,deletquidequoti'diana peccata,cum quotidiedicirur:Di- mittc nobis debita noftra-.quado id quod fequitur non folum dicitur,fedetiafit , ficut&: nos dimirtimusdebitorib, noftris. Scd quia fiunt peccata,ideo dicitur,non vt ideo fiat,quia dici- tur.Per hanc enim Robis voluit faluator oitendere, quantijli- bet iuil:e in huius vhx caligineatq; infirmitate viuarnus^ non nobis deeflTe peccata pro quibus dimittedis debeamus orare, &eisquiin nospeccat,vt & nobisignofcatur ignofcere. Non itaqjpropterea dominusaitrSi dimiferitispeccata hominib. dimittet vobis & Pater vcfter peccata veftra,vt de hac oratio- ne coficijfecuri quotidiana fcelera faccremuSjVel potetia qua no timeremushominum leges,vel aftutia quaipfos homines falleremus-.fedvt per illam difceremus, nonputarenos efle /inepeccatis,etiafi acriminibuseftemusimmunes : ficutetia legis veteris faccrdotes boc ipfum Dcus de facrificiis admo- nuir,qua* iufHt eos primum pro fuisjdeinde pro populi offer- re peccarisNam etiaipfa verba tanti magiftri &dominino- ftri vigilater intuenda funt.No enim ait:Si dimiferitis pccca- ta hon)inibus,& Patervefterdimittet vobisqualiacunqjpec- cata-.fedait,peccata veftra. Quoridiana quippeorarionedo- cebat,& iuflihcarisvtique difcipulisloquebatur. Quideftcr- gopsccata veftia nifipeccara fincquib.ncc voseftis qui iufti' ficati & fanftificari eftisfvbi ergo ilJi qui per hanc orationcm occafionepcrpetrandorumquotidiefcelerum qu^rijt,dicunt ^ominum fignificafTe eriam magna peccara , quoniam nodi- xir,dirnittet vobispeccataparua, fedpeccata veftra : ibi nos confiderates qualibus loquebarur,& audieres di£tum,pecca- ta veftra,nihil aliud debemus cxiftimare qua parua, qubniam talium noncrarmagna.Veruntamen necipfamagna , a qui- busomnino mutarisin meliusmoribus recedendum eft, di- mittuntur orantibus,nifi fiatquodibidicitur : Sicut& nosdi- mittimus debitoribus noftris. Si enim minima peccata , fine ^uibi^snQneftetiamvitamftorum, aliteroon rcmittuntur:

Quant^

AdMarcelliniim Lib. xxj. ^6j>

«juanto magismulris ^ in.»^nis criminihusinuoluri, etiam^: ea perpetrare iam definantinullamiirdufgenriam confcijuu-' tur,(i adremirtenduma]iis,c^nod in eoscjuifque peccaufei*it^ ' inexorabiles fuerinr,cijm dicat Dominus;fi autem non dimi- ■' ferins hominihus peccata,neque Patervefter dimittet vobis? Ad hoc enimvalet quodctia lacobus apoftolusait : ludicium fufurum /ine mifericor-dia illi (]ui no fecit milericordia. Ve-' nire quippe debetin mentem eriamferuusille,- cuidebiro- ri dominus fuus relaxauirdecem millia talentorum:<jua£: po- i^ea iuffitvt redderet,quia ipfe^non mirertusel^conferuirui, <jui eidebebatcetum denarios. In hisergo quifilij funt pro- mifsionis,&:vafa mifericordiap^valdtquodaitidem apoftolusi confequenrer adiungens-Superexaltat-avtem mifericordia iu- dicium.Quonia & ilii iulti qui tanra fant^itate vixerurtt, vr a- Jiosquoque reciJDiantin tabernacula eterna,qmbusairHei fa- £ii funt de mammona iniqintatis,vt tales eflent mifericoTdia- liberatifuntab eoqui iu(tihcatimpium,imputans mercedem fecundum gratiani,non fecundum debitumln eorum quippe numero eft Apoftolusquidicit.Mifericordiacofecutus fuitt]^" vrfideliseflem.llli aurem quirecipiMntur a talibus in taber-' nacula a?terna,Fatendu eftquod non fint his moribus pr^diti, vt eis libcradis iine fuflVagiofanftoru fua pofsit vita fufrice- re.ac per hoc mulro ampliusin eisluperexaltar mifericordia iudicium.Nec tamen ideo putandus eft quifqjam celeratifsi- mus nequaqua vitavel bona,veltolerabijiorc mutatus , reci- pi intabcrnacula iererna , quoniam obfecutus eft fan^tisde^ mammona iniquitatis id eft de pecunia,v€l diuifiis,quae male fueratacquifitje:aureria fi benenon tamenveris', fed quas ini- quitas purar efle uiuirias, quoniam nefcitqu;^ ftntveri-diUi- ti2*,quib.iliiabundant, qui & aliosrccipiuntin aMernataber- nacula.Eft itaque quida vir^ modu5:nec tam m»lte,vt hi^; qui cam viuut nihil pro(uadcapelIendum regnuc^lorum largi- tas eleemofyiiaru quibus etia lultorum f litincatur inopia,' & fiCit amici qui in tabernacula eterna (ufcijnanr:rttc ri bon^ vt ad rantabeatitudineadipifcendameisipfa lufficiat , ni!i eoru meritisquos amicosfecerinc mifericordia cofcquatur. Mira- ri autem foleo etia apivd Veig.iftam domini rep.eriri fenten- tiam vbi ait:Facite vobis amicosdemannon.? ini^uicatis: vt&: ipft recipiantvosin tabemacula a?terna,Cui S< illa (imillima: Qui recipitprophe^am iu nomine prophetc^.mercedein pro-

TT 4

^^4 Auguftini de ciuitate Dei

p^eta?accipier,&:quirecipit iuftum in nomineiufti ,mercO'!» dem luftiaccipiet. '^ Nam cum Elyfios campospoetaillede- fcriberet, vbi putanihabitareanimasbcatorum; nonfoluin ibi pofuit eos : qui propriis meritisad ill^s fcdet pcrucnirc potuerunt,red adiecic atque ait;

Q^^>f^^ memores aliosfeccre mertndoi id eft,<jui promeruerunt aliosjcbfq; fui memores promeren- do fecerunt.l^rovifwstanquara eis diceret , quodfrequcntatur ore Ghriftiano, cum fe cui^jue fandoru humilis quifque com iTied?t,&. dicit,me.morir>cicfto:atq; vtid cffcpofsit.promc-? rendo efficit Sed quisifte (n modus,&: qu^ fini ipfa peccata, quseita impediunt peruentionem ad regnum Dei , vt tameti (anftorum amicoru4ii,meritis impetixnt i»dulgentiam,diffi- cillimum eft inuenircpericulofiisimum dcfinire. Ego certe vfqueadhoctempuscumindefatagcrem,ad«orum indagi- nem peruenirenonpotui btfortafsisproptcrea latet,ne Itu- fdium proficiendi a<l onuiia peccata cauenda pigrefcat. Qup- niam fi fcirentur qug vel qualia tint deli£ta,pro quibus etiani perw?nentib.n£C|?rofcd:u vit^ melioris abfumptis intercef- {\o fitmquirenda ii fp<i5randa.e iuftorum eis fecura fe pbuol- peret humana fegniciesnec euolurcalibusimplicamentisvl- liusvirtutiscHpedifione curaret,fcd tantummodo quafrcrer aliorum mer/tis liberari,quos amicosfibide mammonaini- quitatiseleemofynarumlargitionefecilfet. Nunc verodum venialis iniquitatis,etia fiperfeuerer.ignoratur modus, pro- fcftd^ ftudium in meliora proficieadi orationi inftando \ir gilatiusadhibetur,& faciedideinammona iniquitatisfanftos amicoscuranon fpernitur.Verumifta liberatio qua?fit, fiue fuisquibufqj Qrationibus,fiueintercedentibus fandisid agif, yt in ignem,quifque non mittaturxtcrnum : non vt cum fue- ritmilfuspoftquantumcunquetempusinde eruatur. Nam Sc \\\i qui puraot fic intelligedum efle,quod fcriptqm eft : after- fCterram bonam,vberein frut1u:aliam tricenii,aliann fexar genum,aliam Getcnum: vtfanfti pro fuorum diuerfitate me- ritorii,alij tricenos homines liberent,alij fexagenps,alij ceri fenos:hqcindieiudicij futurum fufpicari folet, nonpoftiu- flicium. Quaopinione quidamcum viderethominesimpuT pitate fibi peruerfifsime pollicetcs,eo quod omnes ifto mor do ad liberationepertinere poffe videatur,elegantifsime re- ^ondiflc perhibeiur:bene potius efle viuenduni;vt inter eos

quif-

A(l Marcellinum Lib. xxj. 66^

quifq; reperiatur,qiii pro aliis intercefTuri funr liberandi^: ne ra pauci<"int,vtcit6 aa numeru fuii vel tricenu, vel rexagenu, vel centcnu vnoquoqj eorii perueniente,muiti remaneatqui cruiiam dc ptenis illorum intercerionenon porsint,& in eis jnueniatur quifquis Tjbi fpe ft udus alicni temerit.itc vanifsi- mj pollicctur.H^c me rcrp6dilleiliisrn{feccrit,qui facraru lircrarum,quas communeshabemus,aurorirate non fpernuc, fcd casmalei iteliigendo,non quod ill;E loquuntur , fed hoc poriusputanr futurum eflcquodipfi volunt. Hjcitaquercr rponfionc reddita,librum ficutpromUimusterminamus.

L. VIVES. a T~N Ecem numulis diurnis. }■ ^fnnotjuit Bud^tM nojir num- X^mos f^ fejlertios idemftgnfjicare , idc^f^e ex Cicerone^ ^ aliif. £ft vci ofeftisYtttn Carelttf Gallicm , hoc e/?, fjuarta ^ quadragefma dutati attrt I pars. DecemnwnmoSy quos ctiam nummHiosvocat y^w guftptui^nUer exijrua^ elnvnf^fyna^ ponit. t^t hodie (juotufquifqtie eft bvatpi tjlis ^ opuicnus puYpuratn , (j«j quMucr feJlcrtislos c-uett- die egeuif largiatxir^dediffti -vnnm aut alterum nimn ptttant. Si luden- daftt alea , nonfat • efta'tquot mtllia ducatorump.rdidiJ?e : fifcurrA dandum j ibinulUtt profundendi moda^, mmqudm fatnfe huichomi- numgeneri larguos putant : ^ hoc exiftimant ad nobilitati^ magnifi.» centiarnfpeStare: propter Chnsiumfiquis rogei , defiuetur mttntti cum datur.pertjt rifpei}n4 omnit •vtrtutps.

h Facite erg o fru^tu*; dignos poenitenti^. \ Greciffauit ei^ivf ^AT^i^iit^-.Grxei abiatino (arentJmiHs loco interdum datino^tnterdum accufAtiuo f£p :> genitiuo vtf.ntur.fd diffrenter. c Ab ilio fe emifle vei quotidie j>otiusem. V Sic perfuafum efi niultis.,(jui co:t>pofiiionibfts,vt ■vocant induHi^ fidentes fecuriqueyCfuan^ tt*!,i ab alinpofjunt^adfe^ remfitamy quoiure, qudque iniuria auer- tunt ^ficileftui nxtam eam remijfnm iri ^erantes ^fi furati centumt numerent c.vnpsfiton quatuoriaut adfunmtUm decem : nam hoc nomeit ineiufnodirtbns habetnefcio qiitdfacri ^myflerij propter filios Le- ui,']uib(is decimireiHmomnium iiibibantuT dari:^ profeSlo falfifunt tftftrrime^fi putant Deum ^rugine 'viltfsmi auri nsel argenti capi :fo- lii capitur ammts , tifqtte honis quos non dant , ntfi boni homines : nant fecumas Utrones ahunde habenty^ prodtgmt,pr£fertim fiquos recens ^oliarint , aut urbem expilarintfanfiiJ?tmo , videltcet , vt qutbufdam •videtur^bMt iure. Itaque nemofidatfuti opibta , ctim nan modo Deu^, fed nec vir quijjfiam banu4 velit a malo donari fe. Quis vnquam Si- niQnpicttnia 'voltut gratiam Dei emere ,fi tfii mlunt , fi iJit mn teth-

TT >-

666 Auguftini de ciuitatc Dei

tant.ftnonfttitant?

d Siergo affersmunustuum \ Significatrnagnam U^lsdiuinA fmtem homtnibui ejfe a Deoproptir looimnes datamiilltiwq; nos veUe inter nos anjico 'jj. a> iwo , nec •vllum charum ijje Deo , cm eTi frater odiojui.D^U't.^;f.,cileej]'epLuari,n,oahpLicarps priui l^owtnew ^tn- Jjr/tjort nancjHe pdrtt vttlt priu< ffibfientum : neque enim eget Dem ttoTii-A re. o''Ctliationc:ei^et frater cfjlufpn,^ obid trtTiHi>^fStr>fe ttta (umfatre.^ hutus 'uicijhfn tecuwy 'ut purtorfiiclu^ , ac inde i^Kicticre mentc aigntoreque principe mundt ad aras uccedas : cjuo ft^ vt c^ui al" iiora taniH/n cogitant , ^ m facra cxrcwotiiajcjne mtenttftnu ai^unt., wultaqae de Deo tuinfntiunturytum l quuntur , proxtniuni tan>en a- uerfantnr ^ oderHnt^nonperinde fxnt apnd Dcumgrattcfi , itfbt vt- dentu>\fJifu.m,qMi mna urfe a Chnfio non tignofct.,CHm per tllius no- 7nen -vaticitmijint^acetecerintdamoniay Alath 7. c Namcum Elyfios campos. \ Campt Elyfj funt 'vbifiorum anim£ peTi coirpoream funflionewhabitant. Seruiwt ^•nthvaittt tfcmi-atos tradtt^a di[fo!:*ttone anitn<£ k vtncult* corporus. A biftt nort conuenit. Flato in h' hxdone terram defcr>bitin cdoipfo Thlhito pid- (hritiidine iienairabili , bonis ominbm rrfrnfiwadi ^ad qua-rt emi- g atura^ dicit antwAt eorum qnipie ac fanCle -vttam tranftgermt : alij in cauo lunartsglobijlatuunt^-vt Serutm refert,-.^bt puru^ cji £thcrjnec 'vUu temptTlaiibui exagitattu , idcirco F erg.aerps eampoi 'vocat , tn- quiteniin:

La^gior h<e camptis ather (♦r' li4mine vejl.t

Purpuri o^foUh que fuum fua ftdera norunt. Lucanui ab h^c opmione non ■videtur abhorrere in ix nam d>fcnbes locum,QUfm Pompeij manes petiertmt inqnit.

- . Sei^jUituYconuexatonuntn,

Oua niger ajinf rts conn ^lttur axibtts a&y

Qitodque patct terras interylunafi; m: Mtui.

Setnidti mani s ha'>itant,quos ignta vitttcs

Jnnocuos vita patimtes Atheri^ tmi

feut,^ £ternos anima,n cdlc^it in ignes. Tum fx Pythagorica ^^ Platontcaphtl fvphiaaeremhun€,quiin- terltmam^terrampatet fuftifque tjt , mhabitari kdamonibus , [e- medcis , f'tr hirntbin ojiendwitif alin libru,ibique omnia tbiiUa insffs qu£ poet£ infert^ adfcribunt. ^t Homeru^ Elyftosfeden-beutarum anim irumm ewtrema poHit Htjpamaivndr Z''phyriJ^trat. Sic Pf9>- teut Afineljopromittit cum vtt£ huiusf^utium dccurrerit, a*X<i,inquit^iinhv'aiQV 7rc/ioy,<) ar«e^T« •^itK

Ad Marcellinum Lib. xxj. 6^7

> ' « • \ / w > X 0

«t?*'«y«^i <paQyto>^iyo «cmovraf

Elyfium in campum^terrn extrerfwvbi meta f/?, Ttjtfperi niittenty {Hchrifedem Radumanihi, jUwttalocofjcili tradiuitur auoy NuUa tbi (empej}asyn(m nix,(mifri<ridt{i imber, Sed Zcphyrifemper flridulaa exnfcitat auras OceanuA. Strabo et$atn fltjpani^partem iUam Elyfios effe ah Homeroputatoi Ciediditynec procul Fortunat/e abfunt tnfuU in Oceano ^tlanticoy f*r Lirr)£afiui4tfi9 exCeltibcris (rf V acces delapfm, qui vulgo Tjt- the -vocatiii efty vtfcribit Sirabo, ^fl Letheui amuis ^ in Creta fit^ firaliui m AJa^nefia. Fliniuflib-^- ab /lJituo,cjuemfnprk dixtmus c c.M. paffum.ut autor ejiVarvo, abeft K^emtniui, c^uem alttet quidamimelligunt,^ Limdtam vocant^ ohliitiont^ antiquit difltis^ multfimque fabulcfu^ .Latintti Strabo rnendese habetEfjemeam.Grx-' ceftc efi, eir <if^(>t TmviUjiViy fj^ t«t«{ o' twj X«6>i{, ov -hvs? Mjt<^7oVy, pi i3 Q.iCtuva >{etxt9i. y^ i^rot ck. KiXTiCnpav y^ ^ctKiuotv p(H . Silius Lf then nowinat^ ^ fluere fuper Grauios ait, Melafnper Celticos, iddrco cumto venifjent Romani milites^duce Dt- eimo Brut9^tranfgredi metuerunt^ne proti" ntti eos patrt£,parentum^ ^ ithi- rorutvjatq; adeofuiipfo^ rum raperet o« bliuio.

66$

AVREUrAVGV-

STINI EPISCOPI AD

MARCELLINVM DE

ciuitate Dei,

L 1 B E R ^ 7^ 1 J,

!>e conditianeangelorum & hominum, CAP. I. Ic V T in proximo libro fupenon promiit- miis , ifte huiu5 totius operis vlrnnus difpu- tationem de ciuitatis l>ei iEterna bearitudi- ne centinebit.Quae non pi-opter astatis per multafecula longitudinem tamentjuando- cunque finiendam afterniratis nomen acce- |)it,fed quemadmodum fcriptum eft in EuangeUo:Regni eius non erit finis.Nec ita vt in aiiis moriendo decedentibus.aliis fuccedentibus oriendo, (pecies in ea perperuitatis appareat, ficut in arbore qujc perenni fronde veltitur, eade videtur vi- riditas pcrmanere,dum labentibus & cadentibus foliis,fub- inde alia qua? nafcumnr faciem conferuant opacitatis : fed o- mnesin ea ciuesimmortales erunt, adipifcctibus& homini- bus,quod nunqua fanfti angeli perdiderunt.Faciet hoc Deus omnipotcntiftimus eius coditor. Promilit enim, nec mentiri poteft,& (juibus fidem hinc quo(jue facerct,multa fua,& noii pmmtfra,& promilla iam fecit, Ipfe eft enim,qui in principio condidit mundum,plenu bonis omnibus viftbilibus atquc in- telligibilibus rebus,inquo nihil meliusinftituit quamfpiri- tus, quibusintelligentia dedit, & fu-*c6templationishabiles capaceTque fui pr^ftitit,atque vna focietatedeuinxK,quafan ftam & fuperna dicimus ciuitate>^ in qua res qua fuftetentur

beatl^ue

Ad Marcelliniim Lib. xxij. 66^

bcatique fint.Deusiprc illi<; eft,t5^uam vita vi^lufque comu- nis.Quilibcruarbitriiimcidcm intcllc6^uali'naturas tribuit tale,^vt fi vcllet dercrere Dcum , beatitudincm fcilicct fua, continuomiferia eflct fecutura.Qui(]uumpra;fciretangelos 4^uofda per elatione, qua ipfi ad bcatam vitam fufficerc vcl- ient tati boni defcrtorcs f uturos,n6 cis adcmit hanc potefta- tem, potetius & melius cfle iudicans etiademalis bcnefacc- rc, (^uam mala elfe non finerc-Q^iE omnino nulla enent,njlf natura mutabilis,<juauis bona,5c a fummo Dco atque,inc6m- mutabili bonojcjui bona omnia condidit inliitwta , peccando mala ea iibiipfa fecinct.Quo ctia peccato fuo tcfte couinci- tur,bona condita fe efle naturam. Nifi cnim magnum &:ipfa, licetnon sequalecoditori bonum eflct,profeclo defertioDci tanqua luminislui.malum eiuscffe nonpoflfet.Nam ficut cg- citas oculi vitiu elt,&; idem ipfum indicatad lumcvidendum oculum efle creatu, ac pcr hoc etia ipfo vino fuo exccllecius oftenditur cartcris mcmbris membru capax luminis,no cniin alia caufa cflet vitiu cius carcre lumjnc.ita ctiam natura cju3c fruebatur Deo,dptima fc inilituta docet etiam ipfo f.io vitio, ^uo ideo mifera eftjquia no fruitur Dco,qui cafum angclora voluntariu iuftifflma parna fcmpirerna: infclicitatis obftrin- xit,atc|uc in co fummo bono permanetibus cartcris, vt dc fua fioc fine permanfione certi cflent.tan^ua ipfius pra?miu pcr- manfionisticdit.Qui fecit homine,ipfum etia rcftii cum co- dcm libero arbitrio,tcrrenu (juid-e animal,fcd carlo dignii fi fuo cohsererctautori-.mifcria fimiliter C\ eu tlcfercrctfccutu 4a,qualis natur^ huiufmodi couenirct . Que fimiliter cu prse- uaricatione legis Dci per Dei dcfcrtione pcccaturu eflTe pr«e fciret,necilliademit liberi arbitrij poieftate,fimulpr^uides, ^uid boni de malo eius cifet ipfe fad;urus,<jui dc mortali pro genie mcrito iulteqj danata,tantu populu per gratia fua col- ligit,vf indc fuppleat &: inftaurct parce cjuaf lapfa eft angelo- rum,ac f\c illa dilecta & fupcrna ciuitas no fraudctur fuorum tiumcro ciuiu,<juinctiafortaffis & vberiorc Istctur. ^ Multa cnim fiut a malis quide cotra volutate Dei,fed tat» cft illc fa pieri^e^tatas^; virtutis,vt in eos cxitus fiue fincsjcjuos bonos Sc iuftosipfc prarfciuit,tendat omnia cjua? yolfitati eius vid«tur aduerfa.Ac pcr hoc cxi Dcus mutarc diciturvoliatate, vtqui- buslcniserat; vcihisratia, rcddatur iratus,illi potiuscjuam ipfcmutatur,*: eum quou«iii©do mutatu m his<jua?patiutur

€jo Auguftini de ciuitate Dei

inueniunt,ficut mutaturSol oculis rauciatis, &afperq«o-* dammodo ex miti, & ex deleftabili molertus efficitur,(juum ipfeapud fcipfum maneat idem qui fuit. Dicifur eriam vo- luntasDei , quam facit in cordibus obcdientium mandatis eius, de qua dicit Apoftolus : Deus eft enim , <jui operatur in nobis & velle.Sicut enim iuftitia Dei non folum <jua ipfe iu- ftus eftdicitur,fedilla etiam quamin homine, tjuiab illoiu- ftificaturfacit ;fic &: lexeius vocatur, qua: potius efthomi- num,fed ab ipfo data hominibus.Nam vricjue homines erat^ quibus ait lefustln lege veilra fcriptum eft,cum alio loco lc- gamus:Lex Dei eiusin cordeipfius. Secundum hancvolun- ratem,(juam Deus operatur in hominibus , ctiam velle dici- tur, quod ipfenon vult,fed fuos id volentcsfacit: ficut dici- tur cognouiffe, quod vt cognofceretur facit , a quibus igno- rabatur.Neque enim dicente Apoftolo: Nunc autem cogno- /centes Deum, imo cogniti a Deo, fas eft vt credamus , qudd cos tunc cognouerit Deus,pr^cognitos aute conftitutioncm mundi:fed tunc cognouiile diftus cft,<juod tuc vt cognofce- returefFecit.De his locutionummodisiam & in fuperioribus Jibrismeminidifputatum. Secundum hac ergovoluntatem, ^^ua Deum vclle dicimus quod alios efficit velle,a cjuibus rtc- iciuntur futura,multa vult,ncc facit.

lOANNIS LODOVICI

VIVIS VALENTINI IN

VIGESIMVMSJECVNDVM L I-

bium De ciuitate Dei,Diui AurGlij Aug uflini Commerv- larii.

^ jj^^^^ N (jua refuleantjin qua fuftententur}/» aliv! lihrit ??^,|i^7 fjc : In qua rcs, cjuafuTieniemur heattcjrtefint.Deustpfe f^^Mi^r\ *'^** efl.tanquaw -vtta vi^lufcjtie cowmunn.Qutfenfwvh' k^^S^^^iii dctur comwodior:^ pofi. ^

h Vt fi vcliet defcrere Deum.V/» aliiffu:De(ereret Veum ei^n-

ttnuo mifer.afecutura: quafi externplo miferiafeciuaturi vhi a 'vita f^

heatitudine difcediiur,

c Multa enim fiuntamalis^uidcm cotra voluntatcmDei.}*

Ad Marcellinum Lib. xxij ." Gjx

x^tqui aHclimi^ a P,opheta,9mnia (judcnn^jue voluitfecit. Hxcqtnt' fiio a tijitma eft,muliifijue facrarum literarttm dtfln ceu r.odn -vlncla^ UfBata. Petrut LoinbardtD mi.lib. CoHplI. fententiarum n.nfacilefe ex ea cxtricat. Theologi deivde ad omma^velfoluenda, velftndenda "voluiitates inuenerunt teneplacitt, ^ {\gni antccedetvi ^ coufecjuenttf* fvnplicn c»mpLacentU ^ dijplicenttx : (rf ijeluthoc parumftt , tnteHc'' cium exponunt fimplici4 -vJnninis , <^ njlitionii : tuw perfecuttonn fu^ gdytumfi^norHni 'voluntatn fiwplicii con-placenti^.^ fignvrum "volun- tatti perfvcutionts ^ ft^g^- Equtdem tamctf tn hn muiia , non tamen •vniu rfi ceufuttlia daifithtrtrn , ^ hocfi medo daretur opera^^vt intel- li^erent qut a:id'.unt , ^ q^tii di unt aperttn/i expltcarent^ idqut verbii *vulvuririii ad cominunem ft;.fum "vfumque accomm^datn , nec devo- cttm abfurdarumuouitate ft d rent adtnirationem captare. E^vtro 'vt htc o'/.t'.t.im, ouintim ad pr&faii infiitutum atttnvt .puto njohmtate (Jr ejje in Deo 'veramgcrmand i i-ue , ^r a nobn ti aitribui aff,ngi<jut pro modo n»ft)o capttic^ue ex noftra reduflam, ^ conciwiatamy -vr ocw los dam'M , (tjr ftunm., ^ ^edes : dmina. tlla atcjue omuipotens exprejja njirdqHC nequ- mutatur ■vncjuam ^ cwnia cju^cunquc 'voluitfeat, nec •v» ali<jua ■Vil tmpedtri poteifjvel anerii. K^t tjtiam nos afiif^numtn, o~ ptttnoiUin hoininum njo untatt fin tUtir/am ■ffctmw ., 'vt mtttm oculoi trihuanHi non lippi aut Ufciofi ..uiufntfj aut jirabifed a.utifitme cernen- tis trtbutmnt :fic pe:tes iijn lortpedts claudkve ^aut 'vatracis ,fed tnte- gerrinn ^ perntc ftmihominti : (u maam ,f\c brachia^vi pLrfeCiifsimM tmmortAibw pofjuma^ exio^itare. Itacpe cttm vtr boiun betie viui 'vdit , omnidijue rMe agt rraudeat^ contra wale ar praue "viui nolit do' ledtaue,fi id coniingat : fic Dept^ ^ velle ^ gauderc a nobti di^iiur^ quod hjmtnes piefuitflecjne vttam ugant : njHedoUrecjise , cjuodfcele^ ratc.-tc tmpie : tanqu.int tlla qu£ fii£ natin^fnnt con^rttenttora maUt^ ijnibu^ ^ ■videaiur deleciart , c^uafireh'ss cognati. x^uocirca cum hanc 'voluntaiem faciltH4 fit , ciuam tilam tntelbgere , auud nosirisfi.vdtor^ maltvtri, cumfcelera adrtnttttnt , haud dnbie ^ fibt(^ alits contrtt Dei 'voluntatem facere 'vtdentur : C^uo 'vcrbo pauio poft uy^uguTii- niM vtitur , cfu<£ tioluntati eiit>f videntttr .■duerfa .. ^ de femptternu tl~ la {*r vera diuina voluntute addtt : ac per hoc ; unt Detn mutare dtci- tur voluntattm^^c. Tum ^ eft voluntas Pei, quam ijfe in nobttftt- cit : de qua plerique tnfacrn lit ru intvUigtmtur loci,vt ipfe t^uiusi, fatti explicat.Quj omnia vnujqitifqtie velim acdpiat a mc d.tia hene-» re tllo ^ reuenntia^ijUa de re tamfacrofanOa (^ h noTirts ingemisre' metijhma loqni hjrr^inemfas 'ft , reffnro factle <tcl rationcm melmem A^erenti/vel autorUatem -i.atorem»

^i Auguftini de ciuitate Dei

De aEterna Dei & incommutabiJi voluntate. C A P. I T.

Vlta enim volunt fieri fandi eius abillo infpirata ran£):a voluntate , nec fiunt : ficutorant pro quibuf- dampie fancteque,&: quodorantiionfjcir,cum ipfe in eis hanc orandi voluntatem lando fpiritu fuo fecerit :ac per hoc quando fecundum Deumvolunt&; orant fanfti, vt <]uifque lit faluus, poflumus illo modo locutionis dicere, vulc Deus, & non facit, vt ipfum dicamus velle , «jui vt velint ifti, facit. Secundum iUam vero voluntatem fuam, quse cum cius pr^fcientia fempiterna elt,profed6 in c^lo & in terra omnia ^uafcunquc voluit , nonfolum prsterita velprxfentia , fed ctiam futura iam fecit. Venim antequam veuiat tempus, quo voluit vtfieret quod ante tempora vniuerrapra.'fciuitatque «iifpofuit, dicimus , fiet quando Deus voluerit. Si autem non folum tempus quo futurum ef^ , verumetiam vtrum futurum iit ignoramus , dicimus, fiet i\ Dcus voluerit : non quia Deus iiouamvoluntatem,quam non habuit,tunc habebit, fed cjuia id quod ex zeternitate in eius immutabili prseparatum eft vo- iuntatetunc erit.

Depromifsionesetcrncbearitudinisfan(fiorum,& perpetuis fuppliciisimpiorum. CAP. III.

^^^ft^ Vapropter vt caetera tam multa prieteream , fJcut ^vM^J) nuncin Chriilo videmusimpleri quodpromifif A- r.^^-2 brah*edicens :Infemine tuo benedicentur omnes gentes, ita cjuodeidemfemmi eiuspromifitiinplebitur , vbi ait per prophctain : Refurgent qui erant in monumentis. Et cjuod ait : Eritca:lum nouum Sc terra noua,& non eruntmc- inores priorum,necafceQentincoripforLi,fedlotiria&: exul- tationemuenientinea.Etccce ego faciam Hierufaleexulta- t!one,& populumeum in letitiain, & exultabo in Hierulale, Sc letaborinpopulomeo,^: vitranon audieturinea vox fle- tus. Et per alium Prophetam.cjuod pr<en{itiauit dicens eidem" Propher.e^In tempore illo laluabitur populus tuus omnis qui inuentus fuerit fcriptus in libro: & multi dprmientiu in terra; puiuere,fiue(vt quidam interpretati funt) aggere,exurget:hi in vitaa:rernam, & hiin opprobrium &: confufionea^tevnam. E.t alio loco per cundcm Prophcta:Et accipient regnu fancli Altiffimi ,& obtinebunt illud vf<]ue in fcculum , & vftjue in' icculafeculorii, EtpauJdpdft ; Regnuin,in(i.uic,cius,regnuin»

Ad Marcellmum Lib. xxij, ^y^

rempiternum.Etaliaqu^ ad hocpertinetia in libro vicefimo porui,(iiie c]ua? non porui,& tame in eifde lihris fcripta funt. Venient,& ha?c,ficut5c ili^a venenint,cjua:increduli non pu- rabat elTc ventura. Idem (^uippc Deus vtraque promirit,vrra- <jue ventura efTe pr^dixit,que perhorrercut numina Pagano- rum,tertc etiam Porphyrio nobiliffimo philofophorum.

Contra (apientcs nvjndi)<]i.ii putnnt terren^ honiinum corpoca; ad cxlcflc hab;t..ciilum non folfc transfctri, C A P. 1 1 1 1.

pr^dixit in hoc credendum fpei rancUimque couertat,acuie fibi argumentari videntur aduer- fus corporum i efurre<^ionem , 6. dicere quod in terrio D6 rep.libro ^ Cicerone comniemoratum clLNam i^uum Her- culcm & Romulum ex hominibus deos clie factos aflcuera- ret,^quoria non corpora,inquii,funt in ca^lum ^ata: neque e- nim natura pateretur,vt id quod efler de terra, nifi interra maneret.Hinc eft: magna ratio fapicntiu,quorij Dominus no uit cogirarionesquonia vanae funt. Sienim animaf tarumodo' eflemusjideftfine vllo coi pore fpiritus,& in c.tIo habirates,- terrena animalia nefciremus,nobi^]ue FaturuefTe diceretur, vt tcrrenis corporibus animandi'^ quoda vinculo mn'abili nc- fteremur,n6ne multo forrius argumetaremur id credere rc- cufanr€S,& diceremus natura n6pari,vr resincorporea liga- fnerocorporeo vincireturf i^t tameplcna efl:ferra vegetan- tibirs animis,quibus harc mebra rerrena miro modo funtcon- hexa&implicira.Cur ergoeodem volenreDco,quifecirhoc jlnimal,n6 porerirrerrenu corpus in cclefte corpusarrolli,^it animus omni,ac per hoc etia ca-lefticorpore pr^ftatior, ter- reno corpori potuitalligarif An terrena parricula ramexigua* f)otuitaliquid c^lefticorpore meliTisapud fe tenere,vt fensij' haberet & vifa,& eamfentienteatque viiiente dedignabitur ca:liifufcipere:aut fufceprano p.^terixfui-irinercquum de re fcntiat & viuar ifta meliore quam cftcoipus omne ca?leftc? Sed rdeo niic no fir,qura nodu' eft: tepus quo id fieri voluir,qui hoc quod videdo iam voluit , multo mirabilrus q quod ab iftiff no creditur fecit. Gur eniin no vehementius admiremur in- corporeos animos caflefti corpore potiores.terrenisalligari' corporibus,qju»m'corpora licct terrcna fedibus quauis caBle^"

^74 Auguftini Je ciuitate Dei

ftibus tamecorporeisfublimarijnifi quia hocvidcrc cofucttj nias,& hoc fumus.illud vero nondum fumus , ncc aliquando, adhuc vidimus?Nam profcdo fobria ratione cofuita mirabi- lioi is cflTe diuini operis repcritur incorporalibuscorporalia quodammodoattexere,(juam licetdiucrfa,quiailla carleftia, ifta terreftna,tamen corpora & corpora copulari.

L. V I V E S.

a/^Vorumnon corpora,in(]uit,funtincxlum.}o^{/?om»

V^ U cor^ui tjujijuam h.uentum , m cxlosfubUtum cra.idit poftdHt

rujitcanw,^ Henulh corpui Cr^fi ab K^ejculapio jammtt reudi'

tum.^ita m c^Us ioratnmfibnlahtttr.

b Si animus omnia hjec terrena tranfGendens.>i^/#.^<7f^/Viir, fi ammui omni.ac per hoc etum caUjli cori>ore pr^ftabiUor terreno cor" foripotuit ttUi^ari. Et poji.

c Quid hoc quod prouidentia Dei.V5/V Ugitur'.Q^,d cjuod •vide- do iam vUutttmtiUo mirabdtu^^cjuam illud tjaod ab ijiti non cn duurfe" cit.Cfir emm nen vehementitu admirewur imor.^c.

Detcf^trcftionf carnis,quam quidam niandocccdentenon credunt. C A P. V.

^^^^^ Ed hoc incredibile fuerit aiiquado.Ecce ia credi- Y^nSvO*'^ dit mundus fubLtum terrenii Chriflicorpusin c^ |j-^^w)i^ lum-.rcfurredionem carnis&: afcenlionem infu- ^s^^<^^ pernas fedespauciflimis remanentibus at(jue ftu- pentibusvel dodis,vel indoftis,iam crediderunt & docli & jndodi.Si rem credibilem crediderunt.videat quam fmt fto- lidi qui non crcdunt, ^S\ autem res incredibilis credita eft, ctia hoc vti(]ue incredibile cft /ic creditum efle quod incre- dibile eft.Hufc igitur duo incredibilia, refurrcdioncm fcili- cetnolbi corporisin£eternum,&: rem tam incredibilem mii dum efTc crediturum, ^idem Dominus anteijuam vel vnum horum fieret,amlM) futura eife prafdixit.Vnum duorum in- credibilium iam fddtum efle videmus,vt quod eratincrcdibi- le,crederet mijdas:curid (^uod relicjuii eft dcfperaruF,vtetia hoc veniat.quod incredibilc credidit mundus , ficut iam vc- nit,(juod fimiliter incredibile fuit, vt rem tam incredibilem crederet mundus:qnando(juidem hoc vtrunque incredibilc, quorum videmus vnum, alterum crcdimus, m eifdem literis pr^edidtum cft pcr cjuascredidit mundus.Et iple modus <]uo jnudus credidit, fi c6fidcretur,ificredibi]ior inuenitur.Incru- cjitoslibcralibusdilcipliixis, & omnino c^uaaium ad iftorum

do^rinas

Ad Marccllinutn Lib. xxij. €75

cfe^rinas attinet impolitos,non peritos grammatica,non ar- matosdialedlica , non rhetorica inflatospifcatores Chriftus cum retibus Hdci ad mare huius feculi pauciflimos mifit , at- «jue ira ex omni gcnere rsim mulros pirces,& tSto mirabilio- rcsquanto rariores eriam ipfosphilofophos cepit. Duobus illis mcredibilibus,fi placet,imo cjuia placere deber,addamus hoc tertiuni.Iam crgo rria funr incredibrlia.quae rsmcn fafta funt incredibile eft enim Chriftum refurrexine in carnCi&int CcEJum afcendifle cumcarnc. Incredibile eft mundurnrerrr tamincrcdibilcm credidifle.Incredibilc cft, hominesigno- biles,infimos,paucifftmos,imperiros rem ram incredibilem, tam efhcncirer mundo,&: inillo eriam doftis perfuadercpo-' tuifle. Horum trium incfedibiliumprimum noluntifticum cjnibus agimus crcdcre,fecundum cogunrur & cernere, quod no inueniup.r vhdc fit fa«ftum,li no credunr rerrium. Refurre- ftio certe Chrifti,& in cafln cu ca^rne in qua rcfurrexir afce- fio toto iam mundo pra?dicatur &: crcditur : fi credibilrs norr eftjvnde toro terraru orbe lam credira eltf^^Si multi nobfleSf fublimcsjdodi eria eam fc vidifle dixerunr,& quod viderunt, diflamare curarunr,eismundum credi.iilie no mii um eft:fed rftos adhuc credere nollcperdurum eft.Si aute vt verum eft,- paucis,obrcuris,minimis,indoftis eam fc vidilTe dicentibus dc fcribentibnscredidir mundus,cur pauci obftinatifhmi qufre- manferunr,ipli mundoiam cfedenfi adbuc vfquc non credut.' Quipropterea numero exiguoignobiliuirr,infirmorum, im- peritorum hominum credidir, cjura in tam contdmprfbilibuS' teftibus multo mirabilius diuinitas feipfaperfuafir. Eioquia- nanque perfuadenriuin,<]u3e dicebanr,mira fuerunt fadta norr Terba.Qni enim Chriftum in Carne refurrexille, & cum illa in celum afcedifte non videranr, id fe vidifle narranribus noiV locjuentibus ranrum , fedetia mirifica facienribus frgna cre- debant.Homines ciuippe quosvnius vel vt multtrm duaru lin- guarum fuifle noueranr,repenre linguis omnium genrium lo «juentcjmirabilrreraudiebant.Claudum ab vberibus marris ad eorum verbum in Chriftinomine poft q.uadraginia annos' incolumem col^itine.Sudaria de corporibus eorCi ablara fan5 disprofuiire languenribus^fn via qua fuerant franflturi pofi- tosin ordine rnnmnerabilesmbrbisvafiislaboranres,vtam-" bulannum fuper eos vmbra rranfiret,conrinu6 falutem fole- /« reciuereiCk alia multa ftupenda in Chrifti nommc per coj

VV 5

^yG Auguftini de ciuitate Dei

fjfta (igna,poftiem6 etiam mortuos ref.jrrexifTc cernebanr., Q^te fi vt leguntur,gerta efle c6ceciunt,ecce tot incredibiliTa tnbus illis incredilibus addimus.Et vt credatur vnum incrc- dibile,quod dc carnis refurrcdioiie atquc in cjelu afccnfionc dicitur,multorumincredibilium tertimonia tata cogerimus, Sc nondum adcredcndum horrenda duriria incredulos flccli mus.Si vcro pcr apoftolos Chrifti,vt eis crederetur,refurre- ftionem atcjue afcenfione prasdicantibus Chrifti,ctia ifta mi- racula fa£la efle no credunt, hoc nobis vnu grande miraculu fufficit,quod ea terrarum orbis fine vllis miraculis crcdidit.

L. V I V £ S. aTDemDominus.}-/« <«</iW Sin^ortp^U^rofi ^ quum EuangeHum Xfuum diuulgatumtri per ■vniuerjum orhcm pr^diXit, Alatth^t 17. fji;' plerunque ttrtio pojimortem diefeipfum vit£ luci ^ui^redditurum. b Sed multinobiles. j'/ro».'4 eft^quoadmirabiU.tireddat quod ad^ ikif.Statitem vt verttm tJlpattCh objcurn ti.intmPij^c.quaiii^uam alh- bilegitur^ft rnultt nobUes,

Quod Roma conditorem fuurr, Romulum diligendo Deiim fccerir, Ecclefiaautem Chriftum Dominum credcndo dilexerit. CAP. VI. ^^f^^^'^ Ecolamus etiam hoc loco illudquodde Romuli crc |d |a^ <-^if2 diuinitate Tullius admiratur. Verba eius vt fcri- fe^^^ pta funt infcram:Magis eit.inquit, n Romulo admi- rauilum,(ju6d carteri cjui di) ex hominibusfa^li eftc dicuntur, minuseruditishominiafdculisfueriit , vt fingendi procliuior eflet ratio,<]uu imperiti facile ad credendum impellercntur. Romuli autem ietatem^^^minushis fexcentis annis iam inuc- teratisliteris^^^attjuedodirinis , omnicjucilloanticjuo exin- culta hominu vita errorc fublato fuifle cernimus. Et paulo poftde codem Romuloita locjuitur quod ad huncpertinct fenfum.Fx quointelligi potcft,in(juit , permultisannis ante Homerum fuifle c^iiam Romulum , vt iam dodlis hominibus ac temporibusipfiseruditisadfingedum vix cjuicquam cflec loci.Antiquiiasenim recepitfabuTas,fid:as etiaaonnunquam inc6dite\H^c stas aure iam cxculta priElertim cludens omnc <}uod ficri non poteft refpuit.Vnus e numero doct^iffimoruin hominum,idemque cloquentiffimus omniuM.TulliusCice- ro,propterea,dicitdiuinitateRomuli mirabilitcr crcditam, <ju6d crudita lam tepora fuerunt,quie falfitate no rccipercnt £tS^ularu<Qujs autc K.omulu Dcu nifi R.oma criedidit,atquc id

parua

AdMarcellinum Lib.xxij. (377

pariia & incipiesfTiim cicindc pofteris reruarc fueratneccfTe «juod acceperiit a inaioribus,vt cum ifta fuperftitione in laftc cjuodammocio matris ebibita crcfceret ciuiras, atqi ad ta ma- gnum perueniret impeiiu,vt ex eiusfaftigio velutex altiorc quoda loco alias quoq; getes (juib.dominaretur, hac fba opi- nionc perfunderei:vt no quidem crederet,fed ramendiceret Deum Romulu.ne ciuirarem cui feruiebat,de condirore eius offcndercr/alirer eum i>ominando quam Roma, qua^id non aniore q lidc huius erroris, fed tame amoris errorc credide*- rat.Chriftus autequanqua fitc^leftis & fempiternapconditor ciuiratis,n6 ramen eu quonia ab illo codita cft Deii credidir, fed ideoporius eft codenda quia credidit. Roma conditorem fuumia conftrufta &: dedicatatanqua Deu coiuit in templo: haec aute Hiei ufalecoditorem fuiiDeu Chriftum , vt coftitui poflet& dedicari,pofuitin fidei fundameto.Illa illia amando efle Deu credidit.ifta fftum Deum efle crededo amauit.Sicut ergoprarccfsit vnde amaritilla.^ de amato ia libenreretiam fallum bonum crederer; ira prarcefsit vnde iftacrederet, vt refta fide no temere qnod faliiun eft,fed quod veru erat ama ret. Exceptis cnimtot <!^^ tanris miraculis, qusepcrfuaferunt Defi eflfe Chrii-|:um,prophetie quoque diuinse fide dignifsim^ prcpccflerunt.qu^ in illo non ficut a patrib. adhuc creduntur implenda',''fcd iamin toto mundo demonftrantur impletze. De Romulo aute quia codidit Romain eaque regnauit,audi- tur, legitur, noquia faftii eft quodante fjilVet prophetatum, fed quod lit receptus in deos,creditu tenet lirerae , no faftum docer.Nullisquippe reru mirabiliij flgnisid eivereprouenif fe moftratur.Lupa quippe illa fratrum duorum nurrix , quod videturquali magnu extirifle portenrii, quale aut quatuni eft ad dcmoftrandum Deuf Cerre enim etfl no meretrixiupa fuit illa-fed beftia,cum fratnb.portenriicomunefuerit ambob.'^ frater tamcn eius no haberur Deus.Quis aure prohibirus cft, aur Romulum,aut Hercule,aut alios tales homines deos dicc rc,& morimahiit,quam nondicere f Aut vero aliquagentiu colcresinter dcosluos Romulum,nifi Romani nomjnisme*» tuscogeretfQuisporro enumeret,quam multi quatalibet f^^ uitia crudclitatis occidi,quam Chnltii Deum negare malue- runtrProinde metus qualibet leuis indignationis , que ab ani- mis Romanorum,<i non fieret,pofle putabatur exiftere, com pelleb^ aliquas ciuitatespoiitas fub lare RomaQo,taa^uam

VV 3 '

6yi Auguftini de ciuitate Dei

Deum colere Romulum:a Chrifto aurem Deo no folutTi co- Jendo , verum etiam confitendo , ^ rantam per orbem rerrsc martyrum multitudinem meius reuocare non potujtmon le-r uis olfenfionisanimorumjed imnienfaru vnriarumq; pGcnar rum:&ipfius mortis,qua! plus ciEterisformidaturNecjj tunc ciuitas Chrifti,quauis adhuc peregrinaretur in terris, ^ & har beret tam magnorij agmina populorii , aduerfus impios per^ fecutoresfuospro teporali Talutepugnauit, fcdpotius obri- neret ^terna,non repugnauir.Ligabantur,inc)udebanrur,ca: debantur,torquebanrur,vrebantui*, laniabatur,trucidabatur, .& multiplicabantur. Non erat eis pro falutc pugnare,ni/l fa- lure pro faluatoreconrenere.Scio in libro Cicc-ronis rertio, nifi fallor,De rep.difpurari,nullu bellu fulcipi a ciuirate opri ina,nifi aut pro fide,aut pro falutc.Qujd aute dicgt profalute, vel intelligi quam falutem velit,alio loco dem6(h-ans:fed his poenis,inquit,quas etiam ftulrifsimi fenriunr, egeftate.exilio, vinculis,verberibus,elabLitur fa'pe priuari,obUta mortis ce" ieritate-Ciuitatibus autem mors ipfa posna eft, cjug videtur a pcenafingulosvindicare.Debet ennn coftituta fVc eflcciuitas vt eterna iit.Ira^; nullus interitus cft reip, naturalis, vt bomi- msinqi)o morsnon modo necelTaria eft, verum etiaoptan- da perikpe.Ciuiras aurem cum tollirur,delerur,exringuirur, fimile eft quodammodo,vt magisparua c6feramus,ac h om^ nishicmudusinterearSi cocidat.Hocideo dixit Cicero,<]ui?i mundum non interiturum cum Platonicis fentit. Coftat ergo eum pro eafalute i)ellum voluiftefufcipia ciuirate,qusfir,vt maneat hjc ciuitasJicur dicir, ^rei na quamuis moripribus & nafccniibusnngulis,ficutpetcnis cft opacitas olea^ vcl lauri atq; huuifmodi ca^rerarum ai borum fingulorum lapfu orriiq; foliorum.Mors quippe,vt dicit,non hominu fmgulorum, ied yniuerf^ pocna eft ciuitatis,que ap^na plerijq; ftngulos viur dicat.Vnde mciiro qua:rarur,vtrum rcjftefccerint Saguntini, quando vniuerfam luam cuiitatem interire maluerunt,quam fidem fi-angere,qua cum ipfa Romana rep.tenebatur: inquo fuofafto laudantur ab omnibustei ren^ reipub. ciuibus. Sed' hi quomodo huic difputationi poflcpt obedire non video,vbi dicirur nullum fufcipicdum efle bellum, nifiputpro fide, aut pro falute. Nec dicitur fi in vnum fcmel pericijlu ita duo il^4 concurrerint , vt tencri alterum flne alterius amifsionc non ^ofsitjQui^ C\t potius cligca4um. PrQfc^o enim^S^untini fi '.''.' * falutcm

Ad Marccllinum Lib. xxij. ^79

fahitem eligCTent,fidc«; tisfuerat deferenda. Si hdesteneda, amirreda vtique falus^riciit <Sc f^clum cfl.Salus aurem ciiiitatis Dei ralis eft,vtcum fide ac per hdcteneri, vel potius accjuiri pofsif.fide aiirem perdita , ad eam quifque venire non pofsir. Qna: cogitatio firmifsimi ac patientifsimi cordis, tot ac tan- tos martyresfecit, cjualem ncvnum quidem habuit , vci ha- bere poruir,quando eft Deus crcdirus Komulus.

L. VIVES. a"\ >f Inushisfexcentis annis. }■ .■inmtauit TriuetM tn^ma^ i V JL tor , ejje in fcrtptuia < rrorew, cum dictt winm fexrentif annn, cum confuU us Cucronn plurtbtu ijuam fexcentii ^ quirt^Ua^inta anni6 diflt-t a RomuU fxc ffu MiTor cjutd ei vencnt in mente, vt hoc loco tarn nji.lltt accuranif ^ diltgitii videri , ciimfxfe ma^nos montes negligat , cuiprofeclo vfu venit , <juod lufciofis (^ hehcte i>ifu , qfttji (jua ida oeulo um actcin int<ndt4nt: vt artiu/s aliqu:d cemant , mlntH vtdent cjuum antcific tanta ciycunj^tciio nojhro iiitcrprcti tenchras of- fuiitt^cjmbiif non dtfhexit , Ct eroncin ca nonfcnbere defe acfuu teni" portbuf,ftd de Sc.ydfricano minort ^ Ldlto , c^tsos locjttcntes Itbru tllit tnducit. Porro Stpto floruil aftxcentefimo ad fexcentifimumviCifi- rnum vrbn rondtt£ a>inum^non fexcntn annn a R^muli tncrte.N icjue vero pr£ter moremeum atttgifjw ineptta-s veteris tnfrprttif , nifi h£C talts effet,cjua vel mediocrtter e^uUti iapipofjhit. b Inueteratis literis arq; doftrinis. \ lam emmfuerant Orphett4j Afufxtti,/ intu^Philamni)n,Thamyrt^,Oritii,Demodociify,^ytfiea4i Prnconneffci, Protentda^ ylttictu, Euculti^ Cypriwf , Phemitt^ Jrha- cenfis.^ H awerni ^ alujveteresi cjugs Grxctpartim Theolngosno-' tnina^t pa- lim poetois.

f Aliter eum nominando quam Roma.>A^ow alitery hoe fjl vel flomulum-,vel (Juirinum^vt ni4gatur enurrator :fd aliiLr^ id ff/ vo~ eandc eum hominem , ciim Roma Deum dueret. tuuab-.t cptnr non ig>:orjre qu£ lacobui dc P.fiat.ant expofitori addatlnho ,inquii.,ca- pitef xtomentienem faiit expofnor dc nomtne Rowult deijicati ^ qui colebatur ^ appellahatur h Romani- fub nomine (^Mnr^t V b% n^ta^ quodtjlud namen forUtm ejl a quodan eutntu. nam ferunt haTiam lance£ etui quadain vice in PaUtiaa monte fl ruiffo.tam ergo mtracu" lum non ej} ChriJ} phor» baculumflorutffe , cHmfloruerit (Jr Romulo, O lepidule Pajfauanti^ doleo vicem me H^rcule tuam , quld Ulti t m" poribut te nongenuit natttra.vt ho fcripfijfes'. noi^ tibi laiui cLum de- fuiffetivel etiam confulattt4.,aut certe flamtnium OutrinAle , ejdofhelitu illitm eoleres Qeumy quern non nnnm txi* or»^fftJ {(xipui ^cjuam ortf-

VV 4

Mo Auguftini de ciuirate Dci

fionefua luVnu Procuhu. Prcft&ufi Rcmulo id lOKtigU -, non immt- rithprobatur Deu4,nififo)fun hjjia erat .jrbor alicjua recens n^mra^ dice eHulfa,qualem Sdft.itirr^^cjhiat iuprefiwn. C<ttirum dtc qudfot cur exeoeuentu Quinnm f Uicitur autimhufla mejuti cjutrn Grdce, inde Quirtnm dieitur. SaLinum nomen credidi^fed puto tibi ^abmo> ^ Grxcoi eodem effe Uco. Perge porre, -vnde ^ Qu^^ttts utUtes hasiaiff Poriantcs tn bellis dicuntur. Quid cum non milttaCant , non trant Qui- rites:vide ne pejiimamgratiam tKea^ apud mdnesgenu^ h nunum -ve- fjemens ac irrnabile , <^ui fe Q^rites ■vocan ignomini^ ducunt , cfuifpc fum exautorabantur dtmuteban'u^qhe ub imperatore. non nm tnilitjf dtcel aiilur ,fd Quintes^ cjuudfitlnm a C^fare diflutore It^imui., & ^ltxandro Seuero ,itcj>itbtii Cxfartant refj>onderunt , nonfe Qhirttes effe,fed n.ditts. Sed egotwportumu.i mmn mterpellator.^^fftrs (durai ^ C£tera,tncjt4i^.Qu£funt h^e tandetn C£tera i fexcent.i n^ilJia \curit- littm (ff ridicuUrum reium , cjua^s domi reLClu* nobh tnuidiflmuftrttti forte tioj}, i^ne nimiwn (pleni indu'geretnuf.

d Sed iam a toto mundo ciemonftranrur impletce, } ^Ubt fic legttur.Sed iam derftonfirantm impleta de Konmloautew qut londidit jRoniam.^in edque regnamt audiiuT,legt:u. ve cjuvdfa^lum efi,non ^«off antequa.n fertt pYOphttutun.

p Frater ramen eius non haberur Deus.Vt^r ^dutdam habehap in .^uentitwparwri celebrem ^ (jualem herospotitit cjuam 7)etds. f Tanramper orbem terr;E marryrum ivultitudinem.} /» CoUnienfi codice legitur f.c : Tantamper orbern ttr\£ mariyrum muU tttudmem mttutreuocare nonpotuii ^m>nltuii offenfionn animorun:.^ fed immenfa-um njariariHucjue poenarum.

g Et habercttam magnorum agmina populorum.}- ObfiTiefe poterant,^ •aptt^ armU non modo nn r.tci^ ueimn facerefed periculum offerre kfe propidfaudo. C£teit)m Lr,ge biaiiu^ ^ euangelio ChnTH ^tgnim extfluf.abant tniuriam pati quamfucere , mort tjuam oc ctdei e% forpta aonttere quam animi.m.

^iuod Yt tnupdus in Chriftum credcret viftutis faotit diuins, no per- faafionis humani'. C A P. VII.

pi^^^fX) E^ valde ridiculum cft , de Romuli falfa diuinitate, r^^^S^ cum de Chrifto lotjumiur , facerc mentionem. Vc- ^^^^ runtamen ^ cum fexcenris ferme annii^ante Cicero- ncmRomulusfuerit , atqueilla aftas iam fuifTe doftrinisdi- catur exculta, vtquod fieri non potcft omne eludens re- fpuerer: quanto magis poft fexcentos annosipfiustempore Ciceronis , maximecjue poftea fub Augufto at^ue TiberiQ

cruditipr

Ad Marccllinum Lib. xxij. 6%i

/C4'uditioribusvnque teporibus refurrcftionem carnis Chii- fti.atcjuein citlosafccnfioneaijtanquam iJqaodfierino po- teft,mens humana fcric \^6 poficr, eludenfq; ab vrbibus cor- dibijrque re/puerer^nifi eam fieri potuille , atque fadam eflfc diuinitasip'iusvcrifaris.vclvcritdsdiuinitatis&: conreftantid miraculoi um (igna monlharent: vt terrentibus & contracii- centibus tam multis tamcjue magiiis perfecutionibus priPcc- dens iu Chrirto,deindc ad nouum fccukun in cafteris lecutu- ra refurrc£rio arqueimmortaliratiscarnis & fidcliflime cre- derefur,&: prsdicaretur inrrepide,& per orbem terr^ puUu- latura fccundius tjuum in martyrumfanguine fereretur. Le- gebanrurenim pr^FConia prccedentium prophctarum, con- currcbant oftenta virtutii,& perluadebatur veriras noua co- fuctudini^noncontraria rationi^donecorbistcrra^quiperfc- fjuebatur farore,profe<]Mcrcturfide.

L. V 1 V E S. a y^Vm fexcentis ferme annis ante Ciceronem. } Legidum \__jante Sapionem, uempe ^emiUanur.^ qut mduatur ciijjerens in lih. De reptib.

De miraculis,qiix vt mundus in Chriftum crederet f fta runt, & ficct muQdocrcilcme non dcfinunt. CAP. V 1 I I.

^v^^ Vr , inquiunt , nunc illa miracula qua? prafdicatis fa-

tv/V^ (fta eftc, non fiuntf Poflem quidem dicere necelTaria ^^■>Sl fuifle prius quam crcderet mundus,ad hoc vt crede- retmundus. Quifquis adhuc prodigia vt credat inquirit,* iiiagnuin cft ipfe prodigium , qui mundo credente non cre* dit. Verum hocideo dicunt , vt ncc tunc illamiracula fsfta fuinTe credatur.Vndc ergc tanta fide Chriftus vfquequaqj ca- tatur in carlum cum carnc fublarusi' Vnde teporibus eruditis, & omne quod fieri no poteft refpuentibus, fine vlhs miracu- jisnimium mirabiiiter incredibiha crediditmudus? An for- te credibilia fuiire,«&; ideo credita efle diduri funt? Cur ergo ipfi no credunirKreuiseftigitur noftra coplexio. Autin<^re- dibili rei,qux non videbatur,alia incredibilia, qucc tame fie- bant & videbant ur,fecerunt fidem: aut certe res credibilis vt nullis quibus perfuaderetur miraculis indigeret, iftornm ni- piiam redarguif infidelitatem. Hoc ad refelledos vanifnmos dixerim.Nam fatla cfle multa miracula,<ju£ atteftaretur illi yni grandi falubrique miraculo,<]uo Chriftus in cxlu cii car- *ieinquarefurrexit,afccndit,negarc nonpoflTumus. Ineifde

VV j

^8i Auguftinide ciuitarcDei

quippevcracifsimis libriscuncla confcripta runr,& qu2pfa£^a f inr,& proprer quod credendu fa£la funr. Ha-c vt hde facc- jcnt inno tuerunr,hafc per fidem quam feceriit multo clarius innotclcun t Leguntur quippe in populis vt credantur, nec in populistamen ni.'] credita legerentur. Nam etiam nunc fiunt iniracula in eiiis norr»ine,fiue per (acramera eius, (iue per ora tiones vcl memorias fanftorum eius^fed no eadem claritatc illuftrantur,vt tanta cjuanta illa glona ditfjmentur. ^ C anon <5uipperacrarumlitcrar« ^uen^ difFamatum efle oportebar, illa facir vbique recitari,& memoria: eun£loru inho-rere po- puloruhxcautem vbicunquefiunt, ibi fciuntur^vixa tota ipfa ciuitatcvel (juocunq; commanenrium loco.Nam pleruncjue ctiam ibi paucifsimi fciunt , ignorant ibus csteris , maxime i\ magna fit ciuitas,&: quando alibi aliifque narrantur , no tanra ca commcndar auroritas , vt fine difficultate vel dubifatione credantur,quauisChriftianis fidelibus a fidelibusindicentur. Miraculu quod Mediolani fadum eft cum illic elTemus, qt»a- do illuminarus eft cojcus , ad maltorum notitiam poruir pcr- uenire,<]uia & grandiseft ciuiras , lv: ibi erar runcmiperaror, & immenfo populo tefte res gefta eft,concurrenie ad corpo ra marryrum ^ Prorafi) & Geruafij.Qu.f ciim laterer,,&pcni- tus nefcirenrur^^^epifcopo Ambrofio pcr fomnum rcuelata reperra funt,vbic<ecusille depiilfijs veteribus tenebris diem vidit.ApudCarthaginem autem quisnouir,pra!teradmodiun yaucifsimosfalutem,^ qusefafla eft Innoceiuio ex aduoearo vicari»^ praefctluraf ,vbi nos iuterfuimus, & oculis afpcximus noftrisfVcnicntesenimde tranfn7arinis,me & fratrem meii A Jipium,nondum quidem clericos,fed iain Deo feruietes, vt erat cu tota domo lua rcligiofifsimus ipfefufceperat,& apud cum tunc habitabamus. Curabatur a mcdicis proptcr fiftulas quasnumcrofas atq; perplexas habuit in pofteriore atq; ima corporis partc.lam fecuerat eum, 6i artis fua.' cctera medica- menrisagcbat.Paflus autcm fueratin feftione iila & diutur- nos & acerbos dolores Sed vnus inter multos finus fcfellcrat jnedicos,arq; ira latuerar,vr eum nontangercnr, quem ferro apcrire debuerat.Dcnique fanatis omnibus que aperta cura- bant,ifte remanferarfolus , cui fruftra impendcbarur labor. Qjuasmorasillefufpe£lashabens, mulrumque formidansne iterii fec jre:ur,quod ci prsedixcrar aliusmedicusdomefticus cius.,qucm non admiferat illi,vt falrcm viderer, cum primum

fecius

Ad MarccUinum Lib. xxij. ^8}

f<fta<»eft-quomodoidFacerent,iraturque illu doirjo abiece- rar,vixq; receperat,erupit,arqj aii.lteru mc led^uri e(tis ? Ad jlliu<;(juem noluiflis elle prirfenrem verba venturusfurn ? Ir- ridere illi medicu imperitum,merumque hominis bonis ver- bispromiinonibufquelenirc.Prcterierur 6v:ali) dicsplurimi, nihilque prohciebat omne quod Hcbar. Mcdici tamcn in fua pollicitarione perriftebat,non leillum linuferro, fed medi- .cametiseireclaufuios. Adhil>uerunt 6: alium grand^EuCi iaui ;ttedicum,rarir<]ue in illa arte laudatum,adhuc enim viucbat, ^ Ammonium , «qui loco inrpe6ro, idem qupd illi eorum dili- geiiria peririaque promifir.Ciiius ille fadlus autoi"itate fecu- iuS:dom^(tico (uo medico,qui fufinam pra?dixerat aliam ft- itiionc faceta hilarirate, velutiam faluus eluilt. Qj^id plura? Poftcatotdiesinaniterconlumptitrannerunt ^vtfefri atque confufi fateretur eum nih ferro nulio modo polle fanari.Hx- pauit,expallmt nimio timorc turbarus , arque vbi le corjcgif, farique poruir,abire illosiufru,(S(: ad fe ampliusno accederc, nec aliud occurrir farigaro lachrymis , &: illa iam necefiitate conftricio, nifi vr adhiberer Alcxadrinum quendam.qui tunc chirurgusmirabilis habebatur ; vr ipfe faceret quodab illis fieri nolebat irarus.Sed pofteaquam venir ille, laboreqj illo- j-tim in cicarricibus ficur arrifex vidit, boni viri funftus offi- cio,perfua(uhomini , vr illis potius qiuin eo tantum labora- uerant, quantum ipfe inlpiciens mirabatur,curationis fuar fi- ne fruerentur, adiiciensquod reuera ni(i fe^useiret, faluus (elTe nonpoflct: valde abhorrerea luis moribus, vt homini- busquorum artiliciofifliniam operam, induftriam, diligen- tiam admirans in cicatricibu<; eius videret, propter exiguum quod remandt, palmam tanti bboris auferret. Redditifunt animo eius,& placuit vt eodem Alexandrino affiftete ipfi fi- num illum ferro , quiiam confenfu omnium aliter infanabi- Jis putabatur , aperirent. Qus res dilata eft in confequenrem diem.Sedcum abiilTent illi,ex moerorenimio dominitanrus icft in domo illa exortus dolor , vt tanquam funeris planftus .vixcomprimeretur ^nobis, Vifjtabant eum quotidie fandti _viri,ep;(copqstunc § Vzalen^iSjbeat.-s memorii^e Saturninus, ik presbyter Gelofus,ac diaconi Carthaginen(is ecclelicr. In quibus erat, &: ex quibus folus eft nunc in rebus humanis iam epiicopus cum honore a nobis debito nominandus , Au- ff lfij5, cifm quo recordantes mirabilia opera Dci, dchac vc

<S?4 Auguftini de ciuitate Dei

fjL'pe collocuti rumus,eumc]iie valde meminilTcquod cotnc^ moramus , inuenimus. Qmi cuin eum (icut folebant vcfpere vintarent, rogauit eosmilerabilibuslaclirymis ,vi mane di- gnarentur efle pr^fentes fuo funeri potius quani dolori.Ta- tusenim eum metusexprioribus inuaferatpa-nis^vtfe intei* inedicorum manus non dubiraret efle moriturum.Gonfolati funteum illi,& hortati,vtinl)eofidcrt'r,eiurquevolunfatem viriliterferret.lndead orationesn ingrcffi fumus. Vbinobis cx moregenua figentibus,afquc incumbentibusterrcc, iUe fe ita proiecit tanquam fuiflet alicjuo impellcnre grauitcr pro- ftratus,& ccepitorare.Quibusmodis,cjuo affe^u , quo motu animi,quo fluuio lachrymarum, cjuibus gemiribus arque fin- gultibus fuccutientibus omnia mcmbra eius,& pene inter- cludentibus fpiririi,qiiis vllis explicet verbis? Vtrum orarent alij,nec in hxc eorum aiierferctur,intentio,n£rciebam. Ego tamen prorfus orare nil poteram,hoc tantummodo breuiter in corde meo dixi Dwmine qujs tuoruprecesexaudis,fi has non cxaudis? Nihil enim mihi videbatur addi iam pofle, nili Vf expiraretor5do.Surreximns,«St accepra ab cpifcopo bene- ilidione difceffimus,rogate illo vr maneadeflent, illifque vt sequo animo eflethortantibus. llluxit diesqui mcruebatur, adcrantferuiDei,ficutfeaffefturoscfl'eproniiferaf.Ingrefft liint medici,parantur omnia que hora illa pofcebat, tremen- da ferrameta proferuntur,attonitis fufpensifq; omnibus. ii\s autem quorum erat maior autoritas, defeftum animi eius confolando erigentibusad manus feduri membra in lettulo componuntur, foluuntur nodi ligamentorum,nudatur Ickus, infpicit medicus,i?d fecandum iUum finum armafus atque in- tentus inquirit.Scrutatur oculis, digirifque correftat. Tenrat deniquc modis omnibus,inuenit firmiffima cicatricem. lam illa la:ritia &i lausatquegratiarO aftio mifcricordi & omni- potcnti Deo, qui^fufa eft ore omnium lachrymantibusgau- «Jiis,non eft: committenda meis verbis.cogirerur potius quarn dicatur.In eadem Carihaginelnnocentia leligiofiffimafcE- inina de primariisipfius ciuitaris » in mamilla cancrum ha- bebaf.rem ficut medici dicuntj^nullis medicamentisfaoabi- icm. Aut ergo pra? fcidi folct, Sc a corporc feparari membrii vbi nafcitm-.* aut vt aliquanto homo diutius viuattoam vi inde morteciuanti^ilibet tardius affutura cofidamus , fecundu Hip» pocraftis , vi fertur,fententiam, omnis cit omittcnda curatio.

Hoc

Ad Marcelliniim Lib. xxij. 68 j

Hoc illa a periio medico, & fuae domui familiai iflimo accc- pcrat,& adfolum Dcum fe orando conucrrcrar.Admonetur m fomnis appropinquanrc pafcha,'' vt in parte fo?minaru ob- feruanriadbaprifteriu,quscuncjueilli baptizara primirusoc- currifletjCundem locum figno Chrifti rignaret:fecit,& cofe- jftim fanitas fecura eft. Medicus fanequieidixerar , vt nihil curationisadhiberet fipaulo diurius vel]etviuere,cum infpc xiflct cam poftea, & fanifhmam comperiflet,quam priusha- bere iliudmalum raliinfpeftione cognouerar,qua?fiuirabca vehemenrcr quid adhibuifler curarionis , cupicns quatum in- telligi darur nofle medicamcnrum,(juo Hippocrarisdefinitio vincererur Cumq; ab ea quid fadu eflcr,audifler, voce vclut conremnenris<S«; vulnj,ira vt illa metuerct ne aliquodcontu- meliofum vcrbu proferret in Chriftum, rcligiofa vrbanitate rclpondifle fertur-.Purabam, incjuir, magnam aliquidte mihi fuilfe didura.Atc|ue illa ia exhorrercente,moxaddidit:Quid grande fecit Chrii^usianarc cancru,qui quatriduanum mor- tuii fufcitauir ? Hoc ergo cum audiflcm 3c vehemcrer ftoma- charei ,inilla ciuitarearqueinilla perfona , no vtique obfcu-» ra,fa£tu ram inges miraculuirj fic larerc , hinccam & admo- nendam & pene obiurganda puraui. Quse cum mihi refpon- difletnon fe inde racuille, quarfiuiab eisquasfortetuncma- tronasamiciftimas fecum habcbat,vtrum hoc antea fciflTent. Refponderuntfe omnino nefciflTc.Ecce^inqua, quomodo i\o taces,vtnec iftaf audiant,quetibitanta familiaritate iungun- turf Et quia breuiter ab ca (juafiuera, fcci vt illis audientibus multLjmtjuc miraribus & glorihcantibiis Deum, totum cx or- dinc (juemadtnodugeftum fueritindicaret, Medicum (jucn- dam podagricum in cadem vrbc,(jui cum dediflctnomcn aci baprifmum,& pridie (juam baprizarcrur, ' in fomnis a pucris nigriscirratis,quosintelligebatd^monescfl^e,baptizari eo- dcmanno prohibitusfuiflet, eifqucnonobtempcrans, ctiam conculcaribuspedes eius in dolore acerrimum,(jualcm nun- ^uam expertus cftaflet,magif(juc cos vinces lauacro rcgcnc- rationis, vt voucrat abluinon diftuliflct , inbaptifmatc ipfo fjon folum dolore,<juo vltra folitix cruciabatur , verumctiani podagra caruifl^cnec amplius,cum diu poitca vixiflct , pedcs doiuillcquis nouitf Nostamenouimus «Sc pauciftimi fratres» ad (juos id potuit pcruenire e vicino."'Quidam Curubitanus, nou folutn a paralyii,vcructiamab informipondcrcgcnlta-

6i$ Aaguftini de ciuitate Dei

liumcubaptizai-eturraluus efFcduseft ,& liberatus vtraque' nioleftia,tac]ua mali nihil habuiflet in corpore,de fonre regc nerationisafcedit.Quishocpreter Curubitanos nouit,&: px-^ ter rariffimos aliquos qui hoc vbique audtre poruerunr ? Nos autem cum hoccomperinremus,iubece faiifto epifcopo Au- lelio etia vt veniret Carthaginem fecimus: cjuamuis a talibus priusaudieiimiis,dequorum fide dubitare non pofTemus.Vir iribunitius Hefperius, qui apud nos eft , habet " m territorio' FuflaJenli '"" fundum Zubedi appellatum , vbi cum afl-li£tione animalium & feruoru fuorum.jdomum fuam fpirituum mali- gnorum vim noxiam perpeti coperiflet, rogauit noiiros mc abfente presbyteros , vt aliquis eoru illo pergeret cuius ora- Tionibuscedercnt-Perrexit vnus, obtulitibi facrificiiicorpo- ris Chrifti,oransquanrum potuit vtceflaretilla vexaiio:Deo protinusmiferanreceflauir.Acceperarauteab amicofuorer xam fanctam de Hierofolymis allaram, vbi fepultus Cbriftus ^ie tertio refurrexit : eamque fuipcderat in cubiculo fu-o, ne <juidmalietiaipfepateretur. At vbi domuseiusabilla infe- ftatione purgataeft,quid deilla terra licret,cogitabat: quanr iiiutius in cubiculo fuo reuererie caufa habere nolebar.Forte accidirvrego &: coUega rucmeus epifcopusSynice/iseccle- fi^ Maximinusin proximoeffemus:vrveniremus rogauir, & venimus.Cumque nobis omnia reruliflet,etia hoc petiuir, vt infoderetur alicubi^atque ibi orationu locus fieret:vbi etiam poflenrChriftiani adcelebfada qua; Deifunr, cogregari.No- reftitimusrfadtum eft.Erat rbiiuuenis paraly ticus rulticanus, «jui hocaudiro,petiuitap3rentibusfuis, vtillu ad cum locum' l"an<ftu non cundtanrer afterrent.quocum fuiffet itllarus, ora-' uir,atq) inde contmuo pedibusfuisfaluusabfcefHt. Vidoria- na villa dicitur, quje ab Hippone regio minus triginta milli- bus abeft.Memoria marryru ibi eft Medrolanehum Geruafi/ & Protafi):portatus eit die eo quidam adolefces, qurcum de medio tepoi e eftaris equu abluerer iti Hinninis guKgite , da^- mone incurrit.Ibi cum raceret vel mor ti proxinnis,vel fimil- limusmortuo,advefpertinosilluchymnos& oratronescumr ancillis fuis,t^ quibufdam fandtimonialrbus ex more domina' poflefliotiisintrauir: arquehyinnoscatare cceperiJr.Qua vo- ceillequafi percuflTus excufluseft:& cum rerribilifremitu alrareapprehenfum moucrenon audens, fiue non valens,ra- ^uan>p6 fuerit-illi§atus,aut fixus tencbat;& ciim grandi eiu*

Ad Marcellinum Lib.xxi). 687

latu parci fibi rogas,confitebatur vbi adolercetem,& quando & quomodo inuaferit Poftremo fe exiturum cfle denunciaSy membra eius fingula nominabat , qux fe amputaturu exiens minabatur.atcj, inter h^c vcrba difcefnt ab homine.Sed ocu- lus eius in maxillam fuliiSjtenui venula ab interiore quafi ra- dice pedebat,totum(^; eius mcdiumquodnigellum fuerat,al- bicabar. Quo vifo,(juiaderant,c6currerant autem etiamalij, vocibus eius acciti: &: fe omnes in oratione pro illo fteterunt: ^uamuiseum fana mcnte ftarcgaudercnt : rurfus tamcpro- ptcr oculum cius c6triH:ati,medicu (juafredum eire dicebant. Ibi maritusfororiseius,quicum illo dctulerar:Potens eii,in- ^uir, Deus fanftorii orationibus, qui fugauit dsemone, lumen ci redderc. Tuik /icur potuir oculu lapfum attjuepedentcm, loco fuo reuocatu,^ligauit oratio:necnifi pofl: feptediespu- tauit ciTe folucndu.QTiodcum fccilTctJaniffimu inucnit.Sa- nati funtilhc &: alij : dct^iuhusdiccrc longii elLHipponeicm «juadam vijgine fcio,cum ie oleo periixiiiet,cuiproilla orais prcsby:eriiiltiiiaucratlacrymasfuas, moxad^monio fuiflc ianatam. Scioctia cpifcopumfcmel pro adalelccte,que non vidit^ora(fc:illum<queiiiicod^monccaruiflc.Erat(juida fe- ncx Floretius Mipponefis nofler, homo religiofus & pauper, qui fartorisfe arte pafccbat,cafulam pcrdiderat, &: vnde fibi emerct non habebat : ad viginti martyres, cjuorum memori» apud nos ef^celeberrima,clara vocc vt veltiictur orauit.Au dierunt eum adolcfccntcs cjui forte aderat inifores:eum^ue dilcedentem cxagirarcs,profctjucbantur : quafi a martyribus quincjuagenos "^foUcs, vnde veltimentum cmeret,petiuiflct. At ille tacitus ambulans, eic^^um grandem pifcem palpitan- tem vidit in littore,eum(]ueillis fauetibus atcjue iuuatibus ap- prehcdit,iSc quidair» co<juo Carchufonomine,bene Chriflia- no,ad co(]uinam coilitoriam, indicas ^uid j^',ftura fit,trecen- tisfoUibus vcndidit, lanam comparare indc difpones,vtvxor cius (juomodo pofl^et ci,(|uo indueretur,cflicerct.Sed coquus confcidens pifcem, annullum aureumin vctriculo ciusinue- £iit,mbxc]; miferatione flexus, & reJigione perterritus,homi- jii eii reddiditjdices : Ecce, (juomocto viginti martyrcs tc vc- fticruti' Ad acjuas Tibilitanas^ cj-ifcopo atferete Proic^o re- licjuias marty ris gloriofiffimi Stephani, ad eius memoria vc- niebat magn^ tnultitudinis cocurfus & occurfus. Ibi c^ca mu- licr,vt ad epifcopu porranie pignora facva duceretur orauit:

688 Augufl: ini de ciuitare Dei

floresquosfcrebat dedit :recepit, oculisadmouit, protinus vidit. i>tupentibus qui aderat,prieibat cxulfas,viam carpes, & vis diice vlterius non requirens.Memorati memoria marty- ris,qu;e pofica eft * in caftello Synicefijquod Hipponefi colo- riiae viciniieli:,ciurdeloci Lucillus epifcopus, populoprcecc- <iente,atquofec}uenteportabaf.fi(tula, cuius molelliaiamdiu laborauerat, &; familiarifhmi fuimedici, quieal"ecaret,opc- riebatur manus , iliius piac iarcinae vcftatione,"rcpete fanata cit.Nam deinceps eam in fuo corpore non inuenit.Eucharius prcsbyterex Hifpania^^Calam^ habitans,vetcrimorbo cal- culi laborabat,pcr^memoria fupradidimartyris, quam Pof- iidius illo aduexitcpircopuSjfaluusfadtus eft. Ide ipfe poft ca morbo alio prjeualefcete, mortuus lic iacebat, vt ei iam pol- jices ligaretur, opitulatione memorati martyris cum de me- moria cius reportata fuiflct , ^ fuper lacentiscorpus mifla ipfiuspresbyteritunica , fufcitatuseft. Fuitibivir in ordine fuopriniarius,nomineMaitialis, £Euo iamgrauis, & multum a religione abhorrens Chriftiana.Habebat fane fidele filiam, & generum codemanno baptizatum. Qui cumsgrotantemt multis is magnis precibus& lacrymisrogarent, vt Chriftia- jhusficret,prorfusabnuit:e6rq; a (eturbida indignationc fub- mouit Vilum eft genero eius, vt irct ad mcmoria fan£ti Ste- phani, & iilic pro coquatum polTet oraret,vt Dcusilli darct metem bonam^qua crcdere non difterrct in Chriftum Fecit liocingenri gemitu &; Hetu, & fynceriter ardente pietatisaf- fe£tu:deinde abfcedens,aliquid de alrari florum,quod occur- rit,tulit eiq; cam iam nox efletjad caput pofuit.Tuncdormi- tum eft:& ecce ante diluculum clamat, vt ad epifcopwm cur- reretur,qui mecum forte tuc erat apud Hipponem.Cum ve- ro audilTet eum abfentem,venirepresbyteros poftulauit.Ve- nerunt , & ftatimfe credere dixit:admirantibus atque gau- dentibusomnibus, baptizatus eft. Hoc quandiu vixit ,in ore habcbat:Chrifte accipe fpiritum meum:cum ha:c verba bea- tifflmi Srephani,quando lapidatus eft a Iuda'is, vltimafuiffe nefcirct : quue huic quoque vltima fueriit.Nam no multo poi^ ctiam ipfe dcfundtus elt. Sanati funt illic per cundem marty- rem^^ctia podagrici duojvnus ciuis,peregrinu9 vnus : fed ciuis omnimodo , percgrinus aute per rcuelatione quid adhiberct quado doleret audiui:& cum hoc fecifl'et,dolor cotinuo con- ^uieuit. AuduAus nomen eftfundi, vbi ecclcfia cft , & in c* |

fiiemoiMi-

Ad Marcellinum Lib. xxij. 6i^

memoria Stephaai martyris. Puerum quenda paruulu quuifil iii area kideret^exorNitates boues (jui vehiculii trahebat,rota obtriuerLinti&confeftim palpiiai;it expirans.Hunc mater ar- reptum ad eande memoria poruit:&: no rolum reuixit.verumt ctiam illefus apparuit.San£iimonialis qucda in vicina poflef-; rione,qu2e Cafpaliana dicitur,(juum xgritudine laboraret,ac derpcraret,ad eande memoria tunica eius allata eft : <ju^ an- tequa reuocaretur,illa defuncl.i eft.Hac tame tunica opcruc- fuur cadauer eius p3renTcs,& recept<" rpiriru^falua fa^ta eft. Apud Hippone BalTus quidam Syrus ad mcmoriarn tiufdcm martyrisorabat prosegrotatc ^-^periclitanrefiliajeoquerecii vefte eius detulcrat:<]uu ecce pncri de domo cucurreriit, <jui ci mortua nuntiaret.Scdquu orateillo,ab amici'? eiuscxcipe rerur,prohibuerunt eosilli diccre,oe per publicuplaneerct; Qi^i quu domu rcdi{rer,iam fuorum eiulatibusperronante,& veftem filiir qua ferebaf,fupt^r eam proifciflcr,reddita eft vi taf.Rurfusibide apud noslrend ^ cuiufdam coUcclarij filius, segrirudine cxtin6:uscft. Quumquc corpusiaceret cxanimc, atcjuealiisgementibus & plai.gentibus, exequiae pararentur, amicorOeiasquida inter aliorum confolantiu vei ba fuggef- fit,vteiufde martyrisoleo corpusperungeretur Fa^um eft,- ^' rcuixit.itemqueapud nosvir tribunitius Eleufinus fuper memoria martyris^qu^ in fuburbano eius eft^^egritudinccx- animatum pofuir infanrulum filiu fuum:& poft oratione, qua cum multislachrymis ibifudit, viuentem leu.^uir. Quid fa- ci imfVrgethuius operis implcndi promtfno,vt non hic pof^ rim omnia c6memfjrarc<]u^ fcio: & proculdubio pleriqs no- ftroru,quu h:rc leget,doleburme tam multa prjetermi/iftc, quxvticji mecu fciunt.Quosiarn niic,vtrgnofcat rogo:6c co- gitent <]uam prolixi laboris fir facere,<]uod me hic no facerc fufccptr operis necef/itas cogit.Si enim miracula fanitatum,' Vt alia taceam,mod<3 velimfcribere,<juxper huncmarryre, id eft gloriofinimum Stephanum fad:a funt m colonia Cala- mcnfi,&: in noftra,plurimiconficiendi funt libri. nec ramen omnia colligipoterurt:fed tantum dequibus libelli datifunt,' aui recitarenrur in populis.Id nan<juc ficri veluimus , quurrf vidcremus antiquis fimilia diuinarum figna viitutum , ctiam- ftoftris temporibusfrequentari : &. ea non deberc mulroj"unv notitr^ deperirc. Nondnm cft autem biennium,ex <]uo apuci Hipponem regium coepit cffc ifta mcmoria , &. muhis<j«o«^

6^0 Auguftini de ciuitare Dei

nobiscertifiimum elt iion datislibellis,deiisqu^ mirabiliter f*iCtsi funt^illi ipli qui ciati funt ad feptuaginta ferme numei u peruencrant,<juandoi{ta conlcripn.Calama; ver6,vbi &: ipfa memoria prius efrc ccepitA crebiius dantur, incomparabili multiiudineruperant.Vzali etiam qua^colonia Vtica.' vicina eft,multa pr^clara per eundcm manyicm f.t«5la cognouimus: cuiusibi mcmoria Unge prius quam apudnosab cpilcopo £uodio conftituta ell.Sed libelloruni dandorum ibi cofuetu- do no eftjvel potius no fuit : nam fortade nuc elle iam coepif. Quum cnim nuper illic circmus.Pctroniaclariflima fcemina, qug mirabijitcr cx magno atque diuturno in <^uo medicorum adiutoria cufta dcfccerat,languorefanata elbhortati fumus vole^c fiipradidiloci epifcopo,vt libclliidaret,qui rccitare- tur inpopulo,& obedicntin'imeparuit. In quo pofuitetiam quod hic reticcreno ^:onum,(]uamiiisad ca tjua; hoc opusvr- gct,fcIHnarec6pellat A {|uodam lud^eo dicit fibifuiflcpcr- iuafum,vtannulu capilhtio cingulo infercret, <juo fub omni veftcadnuda corporiscingeretur : qui annulushaberet fub gema^^lapide in rcnio.inucntum boui< , hoc alligata quafi re- mcdio,adsaclis martyrislimina venicbat.Sedprori.<Saa Car thagine tjuij^^in conHnio fluminis Bigrada? injiia pofleliionc manflfletjfurgesvtiter perageier,anrepcdcsfuosillum iace- tcm annulum vidit,&: capillatia zona qua- fueratalligatiis,mi rata tetauitiqiu cum omnino fuis nodis firmilfimis, licut fue- raf,c6periflci.aflricta,crepuifle atqucexililTe annulufuipica- ta efl:cjui ctiam ipfc quu intcgcrrimus tuiifet inuetus, futur:^ faluii^tjuodamodo pignusdc taito miraculo fc acccpifTe pre- riim[»(ir,atquc illud vinculii folucs, hmul cum codcm annulo proiccit iu fiume.Non credunt hoc,qui etiam Dominu Icfum pcrintegra virginaliamatrisenixum , &: ad dilcipulosoftiis clauflsiugreflum fuifTeno credunt ^edhoc certe qu^rant,& li verum inucncrint,illacrcdar.Clarifrimafijemina cft,nobi- litcr nata,nobiiitcr nupta,Carthaginc babifat,amplaciuitas, ampla pcrfbna,re q.wrretes laterc nofinut.Martyr ccrteipfc cjuo impetratc illa fanata efl,in filiij pci inanetis virginis crc- <lidit,in cum qui oftiis claufis ad difcipulos ingrcfrus cf^^crcdi <iit.Poflrcm6,propter quod omnia ifia dicutur a nobis in cu. «]ui afceditin ca?lum cum carnc,in qua rcfurrexerat,credidit: & ideo pcr eum tanta Hunt,quia pro ifta jfide animam pofuit fui.Fiu t crgo etia nuc multa mirac wia,: code Deo faciete pcr

quos

Ad Marcellinum Lib.xxij. 6^t

quosvulr,<5i: quemadmoduir» vulr,qui& iila quse legimusfe- cif.fedifta nec fimiliter innotefcur,nequc vtnonexcidar arii ino^^^quafi glarea memori<e crebra led^ione tundunanr.^Jarh ^ vbi diligentia eft,qu^ nunc apud noseile ca?pfr, vt libelli coru qui beneficia pra?cipiat,reticcntur in popui(),fcmel hoc audiunt qui adfunt,plarefque no adfunt : vt nec illi qui afFue- riit,poft aiiquot diesquod audicrunt,mente rctineantj '& vix quifquam reperiatur i^lorum,(juici(jue non ;iiFi'iflecog_noue rit indicct quod audiuir. Vnum eft quod apud nos fa£Iumjiioii maius quam illa qua;dixi:lt'dt.im claru at.jueilluftremiracu- lum,vt nuUuarbitror eft'cHipponenfiu,cjui hoc no vcl vide- rit,vel didicerit:nullum, quiobliuiici vlla ratjone potuerir. Decem quida fi atres fucrunt,quora fcpte funtmares^tresfcc minit,*^dc CitMarea Cappadoci* fuorum ciuiu non ignobiles: *^maleditlo matrisrecentipatriscorum obitu deftiiutoe ,qux iniuriam fibi ab eis facla accrbiffime rulu, talipo-na funt di- uinirus coerciti, vt horribilitcr quaterentur omnes tremore mebrorum,in qua fo^diflima fpecie oculos fuorii c^uium non ferentes,c]uaquaucrfum cuiqueire vifum eft,rotopene vaga- batur orbc Roinano.Ex his etia ad nos venei ut duo,frarer 6c foror,Paulus&' Palladia,mulfisaliislocis tniferia diftaman- te iam cogniti.Vcnei^unf aute antc pafcba feime dies (juindc- cim,Seccleftam quotidic,&: in ca memoria gloriofilfimi Ste- phani fre(juentabant,orates vr ia fibi placareiur Deus,& falu tcmprift:inaiedderct.£tillic,&: cjuacuqueibant^coucrtebant in fe ciuitaTisarpectum. Nonnulli qut eosalibi vidercht^cau- famque tremoris eorum nouerat,aliis vt cuique poterant iii- dicabat.Venit& pafcha, atquetpfo die do<ninicomane quir . iamfcequespopuluspraelcus eiret,& loci fan^ficacellos^vbi martyrium erat.io.e iuuenis orans teneret,iepentc proftratus €ft,& dormienri fi:n:llimus iacuit:no tame trcmensrficut etia per fomnii^i rolebat:l"lupc/ibus qui aderant,arque aliis pauen- tibus,aliisdoletibus,quCieum quidam vellct erigere ,h6hul]i prohibueruntjfed potius exitum cxpedandum cfte dixerunr. tteccefurrexit,&; n6tremcbat,(j.uoniam fanatujerat, ftabat iJicolumis,intucns,intuentes.Quis ergo intuentium fe tenuit . alaudibusDeii^Clamantiii.gratulantiumquevocibusccclcfia vfquequaquc copleta eft.lnde ad m« curritur,vbi fedeba iam proceirurus:irruitalterquifquepoftalterum , omnis pofte- rior Quafi nouum^quod alius pnor dixcrat nuntiates. Meq.ue

XX X

6$L Auguftini de ciuitate Dei

^audentc,&apudi-negratiasDeoagenre,ingrcditurctiaiprc cum pluribus,inclinatur ad genua mea , crigitur ad ofculum meu.Procedimus ad populum,plena erat ecclefia , perfona- batvocibusgaudiorum:Dcogratias,Deo laudes, neminc ta- ccntc,hinc atquc inde clamantium,Salutaui populum,& rur- fus cadem feruentiore voce clamabant. Fafto tandem filen- tiojfcripturarum diuinarumfunt lefta folennia. Vbi autcm venfum eftad mei fermonis locum,dixi pauca, pro tempore, Sc pi-o illius iocunditate liet.-tize. Magis enim eos in opere di- uinojquandam Dei eloquentiam non audire,fed confiderare permifit.Nobifcum homo prandit,(Sc diligeter nobis omncm (ua? ac maternas fratern^que calamitatis indicauit hiftoriam. fcquetiitaquediepoftfermonemredditum, narrationiscius libellum in craftinum populo recitandu promifi. quod quum ex dominico pafchze die tertio fieret'in gradibus exedrje , in qua de fuperiore loquebar loco,feci ftare ambos fratres,<]uu ieorumlegeretur libellus. Intuebatur populusvniuerfus fc- xusvtriuf<jue,vnumftante finedeformimotu: altera mebris omnibus contremente.Et qui ipfum non viderant^quid in ca diuinas mifericordia: fadum eiler, in cius forore cernebant. Vidcbat enim quid in eo graruladum, <juid pro illa eflet or5- dum.Inter hsc recitato corum libello, de confpettu populi abireeospraecepi:& de totaipfacaufa aliquando diligentius capera difputare,cum ecce me difputate,voces aliae de mc- moria martyris nousegratulationis audiuntvfr.Conuerfi funt eo qui mcaudiebant,cosperuntque concurrere.lUa cnim vbt dc gradibus d'efcendit,in quibusfteterat , ad fanftum martjh* rem orare perrexerat.Quae mox vt cacellos attigit, collapfa fimiliter velut ad fomnii fana furrexit.Dum ergo rcquirerc- mus quid faftum fucrit,vnde ifte ftrepitus la;tus extiterit, in- grefli funt cum illa in bafilica,vbi eramus adducetcs cam fn" nam de martyris loco.Tum vero rantus ab vtroquc fcxu ad- mirationisclamor exortuscft, vtvoxcotinuatacumlachry- , mis novideretur pofTefiniri.Pcrdufta eft adeum locum, vbi | pauloantefteterar tremens. Exultabant eam {imilemfratri i faci-am,cuidoluerantreman/i(redif(imiIem. Etnodumfufas I preccsfuas proilla,iam tamen pra^uiam voluntatcmramci- to cxauditam efle cernebant.ExuJtabant in Dei laudcm '^vo- ccs, fine verbistantofonitu, quantum aures noftrasfcrre Wx poiTcDt.Quid crat in cordibus cxultatiu,ain iidcs Chrifti,

pro

AdM^rcellinum Lib.xxij. 6^

pro qua Stephani fanguis elfiifuseftf

L. V I V E $. ^\ Jf Agnum eft ipfe pi^od.kTanquam rara admodum r«, ^ a

Iv JL mor tbui fen^Uiifi^e c£terorum d'.fcrepans. h Quem difFamatum.j-^^'//^/,«//^wfttw:T;tf4r>MdMfem4^ multi^ tudme non vilefceret^aut copla , neveprofuo quifcjue arbttrio adtunge" ret qute fuijfetJibituin rebwsprimA dutorttatu ^ fdei : ^ 'vt certum acflatum haberent C hrtfitant,cjuid effnt habtturifideiinconcujfe* c Martyrum Pi'oxai\].\fItplij futrunt p^hdts equttit Jio. marty* r*f,^ raleri£. Corpora eorum AiedioUn» tranflata funt Brifacum Germanix a Friderico prnno.

d Epifcopo Amhvofio.y^ntijiite Aiediolanen. omnibui fanSii" tate^fcrtptunote.

e Exaduocato. V Quiaduocatus fuerat. Stc hoc dicitur , njt exifute^ ftor,^ exconfulypYO quxiiortua, ^ confularii : tju£ nomtnafunt iUa <e- tatenata.

f A.mmoniu.} No efl hic celebrn ille ph'<lofophi£ Platonica ^ Peri^ patetic£ ma^ifter,quietia Origen^docait.nan adhacteporauo potuit perueniffe.nefcio anfit Aegypitm^loannii grammatici pr^ceptor . g Vzalcniis. j- Pliniin hb. 5. in ^fnca minore Kx^Utanumponit oppidum.Et Ptolem.^oj\}»idut minori Syrti proxtmam. Sed ^uguftin, Vz,ali l^ticA vicinam dtcityCjux procul abeH aSyrtibuf. h Kem (icut medici dicut ^V^t Galenui ^ .4utcena rationecur<e tradttt:fed cti nondu efl confirmaitn ^ perfetiui cancer:nam tunc r<- udli necfutt^tantuleniri.Celfus tres huiui morbi Jj^ecies enumerat lib.^* Cacoethes^cuttii vlctn eft qntdeprejfumyfed^vicinaintumefcut.-feciidum ftne vlcere:terttii thymit* 'vocanv.gignitur ex atra btli adufla 'viflau^. , . , i Autvtaliquando homoquietiusviuat. }• Inlib.Brugen.Car- ^^ %* melitano ftc:^^ut -vt altcjuanto diutim homo viuat 1 tamen inde wor- tem quamltbet tarditts ajfuturam.in hoc capite non d!ibium,qtun multa " ' fint addita 'velut declcirandigratia , ab tts qui cmnia waguorum auto^ tumfcrtptafpurcU fuus manibut contaminabant,quorum alta refecahoy alia more meo contentm ero velut digito indicaffe. k Obferuanti ad baptiftcriu.}>^« legendu^ obferuate ad baptifl»* rium.^ pafchate ad pentecoflen olim baptiXabantur ium firmi dr pe* tentesyquod adhuc oflendit confuetudo noflra ecc!eft£,in qua per id tem* fw tamfrequensfit de aquti mentio,^ de baptifmate, , ,,

1 A pueris nigris c\ii'3it.\Inc9dice Brugenfi legitur cirratii. drrosy ^'*^'? capitis crines interpretatur Nont^ . Aiarc.Cato de Itberii educadis^Cir m ad ^poiline ponere foUnt. Stc ^ Perfuti.Ten\ cirratorit cewliJ di^

^94 Auguftini dc ciuitare Dei

{latafuiffeyPro mhtlo ducat'. Locjuiiur de cnuhitpuerU l\omanu.

ChyuIh. m Quiaam Curubitanus.-^ £:/? Cnruba m ^fnca v'ibs abera , m Aitrcurtj promontQno.vhruLanhagmem . Plm.lib.^. /ditfi PtoU- rtidtttjcjUi etein nv^fCii locut.

n Interiitorio Funaie.^ZVc/ao an Vffyle.ab k^ffyU.dc ^ua dixi. Q Fundum Cubecii.}--i/»di ZmW/,

Orarmm . p Ligj ,^,ii; oi3lUO .\ Legendum orario:quaftftolafacerdota!r. quo loca buloi/iunturfacrifcriptorciillitii^ui, Hieronymw ^ t^mcrnftui, Poteft eiiainfumi pro mamili vetfdurio-

q Qiurm a d^monio corrcptum vidit }•/» aliii Itbriiftc.proado'- lt:fcen:e,ci!4em non vidit oruff ,

T Q^ntjuagenos foWcs.i Fefellerat "^^ ^^oc Lco Phili;puf Beroal- dus^cmttf diitf^entis fidcbam-.reduxit m viain ^^ndri as .^jlc aiut, cu-

fhom^, M#j annotationem ud verbum fubfcribam: PhoUiui>iquit ., fub Theodof fio iuniore triiutU tnulorum ab eo inflitutum Conftautinopoltf^tjuod hit fii>i in bello opw ejfe diceret Phclln antem aliud tributigenu^ ejl, cjuod nobiliores quicj.ciuitattf penJeb.int^ f>routfctivdii hAb^t uiiones fuer aut compri.h nftvt nobilttoi ou£ ad bonamfortwiam lUos perdncere deiuc' rat hoc mcommodi fecum aif^rret prinio cjuidmtributo aun Itbr^c^iot fecundf» (juatuorytertio dux peudiunttir. Et vt ait H tffj chlm dUftri^ phdofophtts in 6.htftort£ de tcmporum diuifione.PhoUn pondta eft , alio nomine diCla balar.tiumxtrahit autem dvnos ducentos qutncjuaginta\hoc eft libras cccxij ^vncia^ vyfnguli vi.ro doni Itbram vnurn , vncid4 icij.compreht/.cLbant.Eft ^ aUf^phoUn coaCltK ex nvginteis leptn, cjui miUtibtti,quos mUiarios vccabatfd.ibatur.Lefti autem cerationv" num cum dimidto continent. Ita phoUts ifie tirgcnti ccraiia ccviij ha* hetf(^ numos ix.cjuf fwmma nunc valet miUia cix.Ed ^ ,.lif<s phoilitf a duubnf auri librn incipies,^ ifcf.ad o6lo pro.edtns.prout fdluenttum ^ribut4 fubftantiJt patiebantur.H £c iUe tntapres.J^ erurn Sutda^.,Pl:d lts,i icjiuit,>n.iful:nt^ensru^efl obnlni.ldcm in dUlione cerrrala HApt^<fm lu ancenti ^ dtcetfi obohquosphden voiat: ^ hocf. nfu al ^Juguf^, f)e (iut',Uet vlt.hb.capituc-.tameifi Ber aldm in Apul. phoUes lege- rit. umeavoxi.ut7<^uamprf>pecunia accipiatur. Hi^( K^i^tatus.^ cui benemouentt maxnnam habeograttam.

C Epifcopo Proiefto.}-.«4/!^ Ubrhfic legitur : Epifcopo afflrente Prai.fl^ ma.tjrtsgioriofif Stephani memortam JWec eft faulo pvft.,Pim gnorafacra.

t In caftello Synicenfi^quod HippQnen.coloniaf.fPto^ew/eili prope Hipp''nem D.nrrhil'im Thinijfamponit.Forfan de hac .^figuft, Uqiiiiar:^' eadem eft^uaapitd p{innnn forrupp^le^iturf ^ Tificenr

fis,0f

Ad Marccllinum Lib. xxij. 6$^

fih& Tiricatfis /t6.y viu; otim Ifgendum Sttkevfi^Sitia enim populi juift Mauriianue Cxfanenfis.

u Vbi fandas artigit reliq.}- //xc quatuor verba in antiquit mn leguHtur librif.

X Calamaf habitans. V Calama ciuitof (fi ^4fric£ vnnorU , coionia Cdtamd] po.Ro.Cahtnosviro Sy>i<e Phcemcif eTi l'lin. y Meinoiijm fupradidi marryris ^PaHha Orofm relicjuias bea ti Stfphani Murofolynia /<eittiini attuhtyuuiere Gennadio. z Etiam trc:; podagTici.diio ciuQ^.^ ^libifu.Podagrtd duOy-vnHf cmt*,pere^rinit,'.' vn-t' ,f d ctuti.

a Cuiiilda col]'j£h' ri). \ColleClariuw vocaty cjui pectmiam principif^ ColleSla^ aut reip tiornive eorupbat queni vctircs coaflorefotiti orant nowtnare, ^it*i» aut apud Cicerone ^ Clueao:^ ccacUoargetana apud Tracjutllu,vbi ddnde venta ^ tnij^i-ne inpetrata , coa^hones argentartas fuflitautt, h Lapidem in renibus. ^ De hoc renum lapide mhi :de <^lij,Cf"em capite habetjegiapud Pliniu ./ Ub.^o.Bouts.^in^jutt., apiti lapiUum tra- dunt incfje.^quew ab eo expui , fi nectm timeat : inopinattspracifo captie ex, mptu/n^clUga!fimciue nfc prodeffe denttttoni. (*r tatneninrcnibtts houtigigniiaptdcm > facditti 'j? cjuam tnhumantf ,proptcrfanguinemt humorefcfun ci-afjoi ^ muU'iS,Caloi tmoue non paruum, c In coiinnio Huminis Bagradiie.}///cej«; Al apjaro morte Ciby<e inti riorts Ptolem£o ertU6 , lattfiimam t^ficam rigat , etft tn tab,<la a Garamaiitibu^ vfjue eum deducit. Interjluit Kticam, ^ tbt mari iio^ firt* cnniuno-itur Str.ibo.

d Qua(i cl ira memorie crcbra ledione tenduntur.}/» codtce dtui Do^attatiifu fcnbitur:auaft glurcamemori£ cribra leclione tun- duntur.Tranll.,tinnemefjeputoaloco lubrico,^ refluxa^ qu^glarcdy hoc efi .jrttia tnter(pa>gibatur,^i4o ajperior fafla.fcu vp^igiun> fuciUu4 ferr it.,ftu prehenliontm. fic vhi futurum ej\ tijufjire certa /en . t* Ivem di-ena completur , ^ locts conrlaciatts jp^rgttur . ^ oUm athl tt^ f vfi i.n>ltonem,neprorfus inter collucfantiitm eUbereturmaniti Jta Outd. 'Li.rbis ^cheloi.cti cjuo lu&a eft iJcrcules congreffta , nono 7 ramfor,

llle cauus haujic jf^rgit ws pulucre palmn,

Jnq; viremfuluA tathi flauefcit aten£. C De Csfarea Cappadocie.^Ci/j/^jt^ofM ef{ in .^fi.i minore-.Gd- Cappaio- Idtas ^ PaphUgonas ab occafu atttngens t aborienta/cronnmremcia. .Armeniam , muUa in arfium ad Euxinum pontum patet , ouanquam hos Calybes Afela nomtnat^alij Cappadoces ad Thermodoonttfuutu. Vocata eft Cappadocia ah amne intet Galatia (*t Cappadocia defut- tt{vt incjutt PUn, Nam atitea Lcucofyn, hoc ej^, albt Syri dicebantuv^

XX 4

6^6 Auguftini de ciuitate Def

comparatione forttf' cjnt tntra 7 aurutr huhitant ficht Strabo dicit, qui adujfofwit cdere Oluu C^pi.aJcces.Syyos eff^ ciCUi , fi> rodof^ tSt Piutarih.oJienduntiU Syro ^pollmti ^ Synopes filto,tjnde ^ Syno- pe 'vrbs Cymct iHogonnputrta. Porro in Cappadon^ fuir.int vrLes^ int>r c£teras Dtu*farea^(i;' Neoc^fa ea , ^ttem (tHueoat LycttA a,nf

^tfarea. nn,^ C^far af-.o ^4rgeo monte , quxpritis AlazA^adiccbatur ,v% teiia.iur l^ltmWySo intcs^Ptolen.£in,^mmiantis.Sextu4 Kufui C<<t* faream njminatuin in ,^ugufit honorem put Jit. Eufebtu^ lero Ar" cheiaof'uifo>tncjnit y Ttbentii Cappadoci.,m in prouittcU formamre- degit , ^ Alaz^a.am nemtnauit C^faream. F lenpotefiy-vl tn Patrti ydugufiimnmoriamSoUniM^ Alartianti4 CapilU AlaZ.acam inbiii matrem a Capjadocibtis 'voc/tari folitam referunt. Strabo Eufbiam nuncupat m fcr b t MaXacam , cptAm ipfe Cilicis. metropolim ^atuiti, Potro Cttfare^CiUrbS thos gigm eqnos , Claudianus figni^cat , cun% ny^rg^ur^i parentem rtomtnat ruoluc. um etjuorurn : hidc B.*fiUum AJa- gfum debemie*,

f Malcdi^iio m<ktv'is.}Parentum execrationem m^gmpere metuere dtbentjHpj.Mult^ hmufce rei leguntur horribthaexempla. g Ettcc\QC\2ii-^c^\xonA\t^.\lnaUusfic'.Ecchfiafn(juottdie, ^inen 'memoria-nglorifif?.miStephantfrt<^uentaba.t. Fejfm iam fumtam minuta anno: ando,cju£ non dubito effe afctolo quopiamfu mutata,dum putat lucemafferre.

h Vbi martyrium erat.} V idetur pofuiffe rvartyrium pro loco vhi fonditus eTisi/et -^bt coUtur rnarfyr .ftmiUtudinefguriX Grsc^.

^ifieirA» i Ingradibuscxedra;. V Excdraloctis ifl ytncfuonmUafuntfedes, Erantin Grxcia crcbi£ in gymKafi(S^pr<£fertim -vbiphdvfof/hi dts^uta-'^ hantVitiumtts hbro cjuinto: Confiiuantttr exedr<( ^atiofs, habemes ftdesyin (juibfn philofophi rhetorefcfue ac reUcji;t , (juts^uditf di'ie6ian- tucfedentes 'iifjmtare po^tnt. "- iror cur m adifiiis Italcts negartt effe fxedras , cu^n Ctcero ^ Cr ffn . oratorem tnTufculano,^ Cottam ponttficem Roma exedras habnffefcribat.^unt exedrs. in templti, cjui wulgb ch'jrumvocant,df. cjuis hic ^uguTiinus : (jr;' in pertfitUts rnona.' cbotum ^ut canonicot'um,qu£ capitulaj-yt BudAUis nofier in Pande£la4 annotauit.

k Voces fine verbis tanto fonitu . } Do6le expref^tt verha taniHtn effe articulata ^ difin&a.voces quofunfonos d^i yficMt ponatus exj pU at.addmensdhtd KergUij: fraftdfque aJ itttoYa -voces. Vbiv:ees non modofonttttm anintalU ore editumpoeta tocat yfedfire-r pitum 'vndarwn Uttortbm dlifari^m.

AdMarcellinum Lib. xxij. 697

45^dvniuerf.i mir.icula^fiu.Tpermartyr*-! in Chiifti nomine fiunt,cx

fidei ceftimonium ferant, ^ua in Clinftum mattyres cre-

diderunr. CAP. IX.

(^^g^ Vi^nifi huic fidei attcftatur ifta fniracula,io <jua prje- |fep?2*^icatur Chriftus refurrcxiire incarne,&in cxluin C^S^j afcendiiTe cum carnef nani &: ipfi martyrcs liuiiiqfi- dei marty res, id cfl: huuis fidei tcftes futtrunt, huic fidei itfti- moniumperhibentcs, mundum inimiciffimum pertuierunr, eumquc non repugnando , fed moriendo vicerunt. Pro ^fta fide mortui funt , cjui hsc a domino impetrare po(runt,pro- pter cuius nomen occifi funt. Pro hac fide prxceflit eorum mira patientia,vt in his miraculis tanta iila potcntia fequere- tur.Nam fi carnis in a:ternum refurreclio vel non prxuenit in Chrifto , vel non ventura eft , flcut prarn^mciatur a Chri- rtc, velficutpracnunciata cftaprophetis, aquibus pricnun- ciatus eft Chriftus:^ quarc martyres ranta polVunr,(jui pro ea fide , qua ha;c rcfurrediio praedicatur, occirt funt? Siue enim Deusipfepcrfcipfum miro modo,quo resteporales opera- tur leternus , fiue per fuos miniftros ifta faciat: & eadcm ipfa qux per miniftrosfacif,fiue qucedam faciar ctiam per marty- ium fpiritus,ficut per homines adhuc in corpore conftitutos: fiueomniaiila perangelos,quibusinuifibiliter,&incorpora- Jiter imperat,operetur:vt qux per martyres fieri tlicutur,eis orantibusrantum & impetrantibus , non ctiam ©perantibus fiant:fiue alia fiant iftis,alia illis modis, qui nullo modo com- prehendiamortalibuspoflunt:eitameatteftanturh£cc fidei, in qua carnis in <eternum refurredio prsedicatur.

L. V I V E S.

a/^^VaremartyrestatapofTunr. \ Jn aliU cxemfUrihta deeTi \^ma tyrei , in alin pfo martyres mortm legttur yfic : C«* mor- tui lantapofjunt ?

Quantodignius honorentur niartyres,qui Idedmultarmira obtincn^*

VI Deus verus cobturjquam damones>qui ob hoc qua:-

dam f4ciont,vt ip(i dij erte ctcdaniBr.

CAP. X.

Ic forte diiluri funt etiam deos fuos aliqua mira £ feciiTe. Bene , fi iam incipiunt deos fuos noiiris ^ mortuis hominibus comparare. An dicentetiam fe habcic deos cx hominibus mortuis , ficut Hercuicm,

XX 5

6<)^ Auguftinide ciuitatcDei

ftcutRomu!u,ficur aliosmulros,(}uosin deoruin numerum rcceptos opinirurfSed nobis martyres no funr ciijtquia vnum «rundcmq; Deum,<ii: noftrum rcimus,& martyrum:nec r^imen miraculis cjua; per memorias noftrot um marryrum fiunt vl- lo tnodo copar.mda funr miraculaqucfiiOa pcr templa pcr- hibentur illorum.Verum (iqua /imilia viderur:(icuta Moy(c ma^2^i PharaoniSjfic eorum dij vifti Tunt a martyribus nof^ris. Fccerunt autem illa da?mones eo faftu impui e fuperbia^quo corum dij e(Te voluerunt.Faciiit autem if^a martyrcs.vcl po- tius Deus,vel oranribus,aur coojieratibus eis, vt fidesilla pro fici3t,qua eos,non deos efTe nolhos,rcd vnum Dcum habere nobifcum credamus Deniqj illi ralibus diis fuis^ii tepla edi- ficauerunt,& ftarueruntaras,&: facerdoresin(Htuerunt, &: fa- crificia fcccrunr. Nos aurcm marryribus noftris nontempla ficur diis,(ed memorias ficur hominibus mornjis,quoru apud Deum viuunt,fpiritus,fabricdmus:nec ibi erigimus alraria, in <^uibusfacrificemusmartyribus:fed vniDeo, *& martyrum, (&: noftro facrificium immolamus , ad quod facrificiuni , ficut homines Dei, qui mundum in eius confefsione vicerunr , f !0 loco &L ordine nominarur,non tanien a faccrdote qui facrifi- car,inuocarur-Deo <]uippe,non ipfis fac» ificat,qi.inmuis in me moria facrificet eorum: quia Dei (^icerdoseft, noniJlorum. Ipf un vero (acrificium corpus eft Chrifti, quod non ofFerrur ipfis,^quia hocfunr& ipfi. Quibus igirur potiuscredendinn cft miracula facientibus? eifne qui feipfos volunt haberi deos ab his quibus ea faciunt:an eis qui,vt in Deum credatur,quod &. Chriftuseft, faciunrquicquid faciunr? Eifnequifacraiija, ctiam criminafua effc voluerunt: an eisqui nec laudcsfuas veluiit efTc facrai'ua,fedrorumquod vcracirer laudanrur, ad cius j^loriam proficere in quo laudanrur f Iii domino quippc laudanrur animcE eorum.Credamuscrgo eis& ver-* diccnri- bus>&: mira facienribus.Dicedo enim vera, pafsi funr,vt pof. fenrfacere mira.ln eis veris eft priHcipuum.quod Chriftus rc furrexit amortuis, & immortalitatem refurreftionis infua carne nrimus oltendit, quam nobis affuturam , vcl principio noui feculi,vel in huius fine promifir.

L. V I V E S. a T2 T martyrum.}/» aliu exeplaribtu hghut : f^ni Deo f^ »»<«r- i , t^YuYn ^ noftro , a quofacrifcium, (icut homines Dei ^fi^mficat uo.t noiinnart faifificium martyrumifed Dei: quemadmodum martyres

»0»

AdMarcellinum Lib. xxij. 699

Mo» df^ nuncupantur,fed homines Dei,

h Quia hoc funr k \pG. } Nempe ex Chrifticorpftre^ non Chrifti c>tpm:Qt4C'wadmodi*m Cormthm apojloltu Paulpn inamv.^Oi eftis cor- pus C hrtfli ^ membra.

Contia Pla:onico'; , qui de natur.iU!>u< clfmenroru-n ponderibus argumcniantur.ffrtenum corpus in carlo cilc non p:'{[c.

'i^^^^^?^ quoninm fciiicet magilt^ro Plarone diciicei ur,inii- di liuo corpora maxima,atq; polltrema , duobus mediis , aerc fcilicet.S(: a(]ua eHe copulata atque coniuncla. Ac pcr hoc,in- quiunt,<]uoniam terra abhmc furium vcrfus eft prima-.fecim- daaqua fuper terram:tertius aer liiper aquauT. quarum fupcr acra ciplum:non potell elle terrenu corpus in ccelo.Mometis cnim propriis,vt ordmem fuum teneant, (inguia elemera li- brantur.Ecce qualibus argumentis omnipotenria? Dci huma na contradicirinfirmitas,quam porsidetvanitas. OLid<i ^^^^ facifit in aerererrena tot corpora,cum aterra (ir aer rerrius? Ni'i forrc, qui perplumarum& pennaru leuitarem donauit auium terreniscorporibus, vr portenrurin aere, iminorrali- hus facliscoi poribus hominum no poterit donarc virtutem, qua etiamin fummo c^lo valeanthabitarerAnimaliaquoque ipfa tcrrena,qii^volaren6poflunr,in quibus& hominesfunt, ficurfub aqua pifces.quaf funt aqu;»rij animalia,itafub tcrrra viucredebuerant.Curergo non falrem de£ecundo,ideft,de aquis, fed de elemeto tertio rerrenum animal carpir hac vi- tam.^Qua re cum perrinear ad terram,m rccundo,quod fupcr terram eft elemefo,viuere fi cogatur,coi^tinud fuffocarur, &: vrviuar,viuitin tertioi" An erratlucordo elcmetorii,vel po- tius non in natura rerum , fed in iftorum argumenrationibus deficit? Omitto dicere,quod lam in tertiodecimo libro dixi: quam multa grauia rerrena fmr corpora, (icut plumbum,5c formam tamen ab arrifice accipiant, qua natare valeat fuper aquam:& vt accipiant qualitatem corpus humanum,qua ferri in ccelum,& efl*e poflirin cclo omnipoteti artiiici cotradici- tnr? lam vero cotra illud qudd iam dixi fuperius,etiam iftum C jRfiderates atquetra£^atcs elemenroru ordinem, quo c6fi~ duiu,n6 inueniunt omnino quod dicat. Sic eft enim hincfur-

7^0 AdgLiftini de ciuitatc Dei

fum veifusterraprima, aquafecunda, tertiusaer, quartuni ca;lum,vt fuper omnia Cn anira^ natura.* Nam & Ariltoteles quintumcorpuseamclixitenTe, 6c Piatonullum. Si quintum cflet,certe fuperius eflet cajteris. Cum vero nuUu eft, multo magis fuperat omnia.In terreno ergo c^uid facit corpore? In hoc pondere quid agit leuior omnibusr Iti hac tarditate quid agit celcrior omnibus.' Itane per huius tam exceiletis natur^ iTicritum no poterit effici,vt corpus eius leuetur in c2elumf<Sc cumvaleatnunc naturacorporum terrenoru deprimere ani mas deorfum, alic^uo modo & anim» leuarefurfum terrena corpora non valcbuntflam Ci ad eorum miracula vcniamus. c^uxfaCta adiisfuis opponunt martyribusnoi^ris, nbnneetia ipfa pronobisfacere,&: nobis reperietur omnino proficere? Nam inter magna miracula deoru fuoru , profefto magnum illud eft,quod Varro c6mcmorat:Veftalem virgine,cum pe- riclitaretur falfa fufpicione de ftupro,cribrum implefle aqua deTiberi,&adfuosiudices,nulla eiusparteftillatcportaflTe. Quis a(jua? pondus fuper cribru tenuit ? Qu^is tot cauernis pa- tentibus,nihil inde in terra cadere permifitfRefponfuri funr. Aliquisdeus,autali(]uis dxmon. Sl deus,nunquidmaior eft Deo qui fecit hunc mundumfSi d^mon,nunquid potetior elt angelo,qui Deo feruit, a quo faclus eft mundusf Si e4-go deus imnor,vel angelus,vel dxmon potuitpodushumidi elemeti fic fufpendere,vt aquarum videatur mutata fuifle natura-.ita- ne Deus omnipotes,qui ipfa creauit elemeta, terreno corpo- rigraue podusauferre nonpcterit,vt ineodem elemeto ha- bitetviuificatucorpus,in<}uo volueritviuificansfpiritusfDe- inde ciim aerem medium ponatinter igne defuper,^ aquam fubter,<5uid eft quod eum inter aqua & aqua , & inter aquam & terra fa^pe inuenimus? Quid enim volunt eiTe aquofas nu- bes,inter quas & maria aer medius reperiturfQuonam^quce- fo,elementoru podere atque ordine efHcitur,vt torretes vio- lentif/imi atque vndofiflimi,antequam Cu\> acre in terris cur- rantjfuper aera in nubibus pendeatf Cur denique aer eft mc- dius inter fumma c^li,& ima terrarum quaquaucrfum orbis cxtendifur,fl iocus eius intcrcarlum & aquas.ficut aquaruin- teripfum & terraseft conftitutusfPoftremofiitacft cleme- torum ordo difpofitus,vt fecudum Platonem duobus mediis, id eft acre Sc aqua,duo extrema , id eft ignis & tcrra iungan- tur,cxlique obtincat illefummum locum>ha:c autc;imi:velut

funda-

Ad Marcellinum Lib. xxij. 701

^undaminis iTiuBdi,&:ideo in cjelo eflc no poteft terra.cur eft ^p^c ignis in terrafSecundum hanc quippe rationem, ita ifta duo elementainlocis propriis, imoac fummo tcrra&: ignis cfle debuerut:vt quemadmodum nolunt in fummo eflfe polTc quod imi eft,ita nec in imo poflet efle quod fummi cft. Sicut crgo nullam putant vel efle,vel futura efl*e tcrrje particula in caElo,ita nulla particula videre debuimus ignis in tcrra.Nuc vcro non folum in terris,veruetiam fub terris ita cft, vt cum erudtent vertices motium , praeter quod in vfibus hominu & cflTe igne in terra,& eu nafcividemus ex terra.Quandoquide & de lignis & de lapidibus nafcitur,qu2e funt corpora fine dix bitatione tcrrena.Sed ille,inquiijf,igni<; eft traquillus, purus, innoxius,fempiternus:ifte aute turbidus, fumeu; , corruptibi- lis,atque corruptor.Nec tamen corrupit motes, in quibusiu- §iterarftuat,cauernafcjue terra*. u.Efto,fitilliifte di(Timilis,vt terrenis habitationibuscogruat.Curergonolijt,vtcredamus naturacorporu terrcnoru alicjuando incorruptibile fa^am c^lo conuenientem futura: ficut nunc ignis corruptibilis his couenit terrisf Nihil igitur afferiJt ex poderibus atque ordinc elementoru.vnde omnipoteti Deo,qu6 minus faciat corpori noftra talia, vt etiam in caelo poflint habitare , priefcribanr*

L. V I V E S. aX TAm & Ariftoteles.}-^t ^risioteles concrettone omm com" X\l p^jitioHeque ac corpore ammaliberat, ut i.De anima lib^ do" <»t,opmiones conjutam Dcmocriti, Ewpedodiiy ^lcmxottPSi PUtonit^ JCenocratut. JSJec mirumfi ^u^ufiino vifta eSl ^4riUoteles ammam facere corpoream, ^ ex cjuatuer elemetii coagmetatam tracUre credi^ tu4 ejl.nam cum P lato de fubfianiia c&lcfiium i^niumdecerptaspor-m tiunculof animas ejfe extTiimet.ftdtracfue ex cjuatuor Hlhy(^u£fuom9 reponit) elementii conflet, putamt ^riji. non minus quatuor elementx in anima ah eo co/nifceri, quam in aflri^^ vnde efi defumpta. Qua in r« 'vir eruditifimus pariier ^ ingenioflfimm capttti eftifeu potttn cape-' re altos, ^ magitirum Plat. confutare tentauit.Quts emm credat tat*^ tum difcipulumi tadiu auditum pr^ceptoremnon totellexijfei Pariar- fumento cum y4riftoteles cjuintam^fiue^Jfentiam, fiue naturam, cdum nominet, Ugiffetc^, apud Ctc. t^uguTiinHSy animan nuUam ex c^uatuor tlementaribui in fe cttinere corporibm^ fedeffe c^uintam cjuandam nA^ turamy non minw ctnfuit ab eofieri corpoream animam, quam CAlutn, J>Jon dijputo in prafentia, ut conftet animam omntprorjitmexfecer- f»reapitd ^riftottUmvacart.Ne^i enimhoc iUe aptrtttts dtxit^^uam

702. Auguftiili dc ciuitate Dei

ic4ttem,t^ut mornfmhocoblitHi ejllocoi ^ argumento eiiit none% tendmtt ne qmd habtat corporn amma, fed ne (jmd horii tlen.et.rHm. J\'amnjterat ■vtrillehmc natura» tjuam oculnftue deorfum lifurpa- mK^jfiue fHrfumyaddi^fiimmyVnde ^ d^monij nomen tnuimt, nthil (ffe quod non ex ea ongtnem velttt ex fonte traheret,arhitratf*i efl: cor pora ex in cju£fublima junt^animas vero ex ■ alts lejjeq; lUas non qui' dem qualiu tnter nos verfantut corporayfed cor^o a tamen, altiore ra- tione ac mode^ qu£ qumta di.Htttr natura. Id. irco aHta ijf,^ aiiie^ mm,-jtmy-viarn, Tnotum^ 'vig^rem^ infua corpoia transfundere, qux a- nwiafunt cdoru propria. C^terurn vt dencmtn nunc c^uod recentiarei tontendunt Peripatetict, mhilprorfm ^rifioti U animam habere cor- foYVSt errati hutfu faeiln certe, ^ venia dtgmf?t7m, njel f>>£Cipua c j«- fafitit, quod >AugH^inn$ Arift. de anim»if,:ntentiam^ non ex ipfiu4 ^rtfi. -voluminibnt^qux tuncraraerant,necfrenifinGr£cia,fed CicSiferenteyCOgntfuit,qui in l. Tufcul.quafi-fia.ait: ty^rifioteleslongi «mnibH4t P latonem fernper excipio, prafians ^ tngenio ^ diligert' tia^ctm quatuor tUagenera pnncipiorum >ffet cemplextti, equihttt o- mma orirentur, quintam qUandam naturam cenft ejfe, e qnafit a.ens. Cogitare emm ^ prot*iderey ^ dtfeere, ^ docere,^ inuenire altquidt ta/nmultj. aliamemi/tiffe^amart, odiffe, cupere^ ttmereiangt^Uiari: h£c ^finnha earum in horum ^uutuor generum nullo ineffe putat, ttdW^tiit Q^ipin,j.,g(.ftusudhtbet'v.icans nomine: ^ftc ipfum ammumo,A\%' ^ei'xj> appeiUt, nouo nomine, quafi quadim (onttmtatam motionem ^ percnnem. jtc Hle. Quoddtcium etus (^ .Attgujiino dux fuit dtfle- ^endi de via.^ ^ in Ctcer, ipfum Gfdtcespene, (cr hutt s, ^fuperiorn atatvs 'vniuerfos,CLU apes tn 'vrfum meiUrium comttauit, iacf(?itos prifii acirritaios aliquod etui morfihu^. nori omnmio fuauibt*6y qutbu4 tubeatof hnguiz tllnt^ aiuitias dttenuabat> quam ipfiUctipietif^imaTh emnium cff^^hab^rique cupiunt : tum mores tufamabat genits, Itaque mn cvAxi^Heu aiunts id cfi perpctuamotiomm, _y4rifiotiles animam nominauit, cu.n id reprehendcrt: in Platone,fd zirtxt^eixv quafi ttf^ Ti^ef i xj^i ,h: c eji perfecla habttatiine. ^ vt-vtrtit HermoUuA p«r- fetlihahiam. Sed quico .■Tiai arTfhtyjH-Jui, ^ non c*c/\^f';^«jt» ah Ari - ^oteL fcripto reliHum effe^vt refle Pohtiantn ciu£rit. nam motiontrn anir,}ieperpetuam non admittit ^^nTiotelesyin PUtoneyfibi indulget, Quid eaim aliudeTi ailtti ipfe antm£, ■vita, "vigor, quam quidam 'vd- ttiigenpt', itiam ^rifioteli ? Tum ^ pars anima mofiua, 'vn.ema- nat^ aut cjuid aliud efi , quamanima^Sed a^fera.itfane l»n>.ix^'^ Ciceroms effe Ari^otelica animum^ non i/A\iyj<(cv tantd»neob uniiUm me- defenfto» moric Uffum excitari Ciceroni tragoediam^ Succurrebat ifidelicet do--

Ad Marcellinum Lib. xxij. 70 J

ittpim» viro le^iffefe ap»d ornnes veteres , amwam (jfe,per qaam cor^ fMS moueretttriafiud mnltos vero Agttartfernptr hUam.nec vnquam cjUt- efcire. tiertpotcjl, vt alUjttn exiis^c^uiperpetuwn antmx trihuehant tnotumyVithhi-jftitM alicittando eam dixertt . id vocahulHm ^fcriptura ^nhi^^tidu; finnUtmum , ^ fronunctattone tdem,furrepjit altud agentt. nec confulere forfart '^risiotelu codicem •vacabat aut non libebat, ac ne optif quidem erat, de re alia diffcrenti : nempe mortem malum non ifje. namfiue continutn mottt^ ,^ittepcrfei}m hahitta effet animaab .^ri~ fiotdenuniUpAta ^adnm qua de ageret , ne piti ijuidem refaehat. <*r quanqukrn fe Ithiratitm ma^na ex parte dtfenfi.^nHm lahorihm,fenato- rtifcjue munerthus Tufcul. qndjl.pr^f rturfcribcre , vellem tamen qiii €Um reprihendutit , ta>n tmpeaittpubUcti negotin , cjuam tlU tunc erat, tnjludtnvtrfurentur , njt -vtdircmn.} , an non carpendt modo ,fedvel le^endiyatH ipfum,aut ^4ris!otelem ,putarent fhiotiumfupcrij}}. Pro- fefio futt tn Al.TuUto dutina vii ingeuij , c^ui medit* tottus terraru or- bh nc^otits , (Jr tMnultihit^ , ita lum luhittiw efl yfripfumfeuccauit , vt mnfo,Hm tempui inuemret , quo legertt , fi d ttt^m <juo tUa confcribc- ret , cjux nonf.tamur mirando. S,:rcrdotiolum linitti aut altcritu <tn* nut fcfhrtij , aut prcc^ratiumula pvrexiguapercjue factlu; fx ctd contin- gat noJlrum , tamtmpfJitos nos ac tmpncitos cinfimuiyVt mijiionem a ittcrti (mnihui lepnirhaimpetrafft nos cxifi'r,emu^\ ^ imuria nitnpar- ua affict/i ad eat rcuocemur. Quodfi omnirjo Itteras tra^lamta vUof, prmiu». ornmum inientesfctltcet ac intolerabilcs eccupationes noTlrat cbiefiarr.ta ^ incuicamm adfaTiidium , dcplorantes fubtnde itl/u (ff wiferandas aUis oTintantes-muUiimcjue imputantes pubUcii commodiit fi cjutd tliontm^ratia inier tot ingruentia , cjuihHS ohruimur negctia,fic a nohn eiahoratmn. Ernhefcam:ir> pcr mufas omnes ocnfipareti ^ elo*- qtHnti£ RoTiana, (p- philofophix Latin£ lapfum vlltt qualen cuncj; op- prfbrare.cum doSiiorafint iliiui «rruta, cjuam noflra omniabetndi^a,

Coiwra calumnias infideliuni,quibus Chri/lianos de crediu carnis refurre^ftione irrident. _ C A P. XII.

^^^ EdrcrupulofiflnTiequafrere, & fldem quacredimus i^3j^^ refurrccluram carnem, ita qu^rendo aflblent irride- K^^tjcis! ie:vtrum faTus abhortiui refurgant. Etquohiam dominu^jait: Amen dico vobis,capiiluscapitis veftri non pe- ribit : vtrum ftatura & robur sequalia futura fint omnibus , an diuerfazcorporumquantitates? Sienira;Equalita$corporum crit , vnde habebunt quod hic non habuerunt in molc ccrpo- rijiiliabortiui, firefurgent& ipfi; autfinonrefur§ent,quia

704 Auguftini de ciuitate t)ei

nec natifunt ,red eftufi, eandem quxftionem de paruulfj verfant, vnde illis menfura corporis, quam nunc defuifle videmus , accedat , cumin hac cetate moriuntur. Neque e- nim difturi fumus , eos non refurrefturos,qui non folum ge- nerationis, verumetiam regenerationis capaces funt. De- inde interrogant,quemmodui^i ipfaafqualitas habitura fir. Si enmi tam magni, <&:tamlongi eruntomnes, quamfue- runtquicunquehicfueruntmaximiatquelogirfimiinofolum de paruuliSjfcd & de plurimis magnis qua!runt,vndeillis ac- ccfliirum fiiy quod hic defuit, fi ibi hoc quifque recipiet,quocl hichabuit.Siaute,quodait Apoftolus, occurfurosnos omncs inmenfuram a^tatis plenitudinisChrifti, & illud alteru, quos f i-ajdcftinauitcoformes fieriimaginisfilij fui : ftc intelligen- dum eft, vt ftarura 8c modus Chrifti corporis omnium, qui m regiio eius eruthumanorum corporii fit fururus: multiserity inquiunt , de magnitudine & longitudine corporisdetrahen- dum. £t vbi ian\erit , Capillus capitis veftri non peribif,fi dc ipfa corporisquantitate tam multum pcriait .' quamuis & dc ipfis capillis poffit qu2eri,vtrum redeat quicquid tondentibus decidit. Qupd Ci rcditurum eft, quis non exhorreat illam de-* formitatem? Namhoc & de vnguibus videtur neceflfariofe- cuturum,vt redeat tam multum quod corporis cura defecuif . Et vbierit decus,quodcertemaius,quamin ifta efl"ecorru- ptione potuit , in illa iam immortalitate efle debebit? Si autc «on redibit, ergo peribit : quomodo ergo, inquiunt, capillus capitis veftri nonperibit? demacie quoque ve) pinguedine" iimiliter difputat.Nam fi ^quales omnes erunt,no vtique alij inacri,alij pingues erunt.Accedet ergo aliis aliquid,aliis mi- nuetur. Ac per hoc no quod erat recipiedum, fed alicubi ad- dendum eft quodnonfuit: & alicubi perdendum quod fuit. De ipfis etiam corruptionibus, & dilapiionibus corporum mortuorum, cum aliud vertaturin puluerem , in aurasaliud exhaletur : fint quos beftise , fint quos ignis abfamit : naufra- gio , vel quibufcunque aquis ita quidam pereant, vt eorum carncsin humorem putredo dilloluat, non mediocriter per- moueniur : atque omnia ita recolligi in carnem, redintegra*^ ripofle noncredunt. Confedantur ctiam quafque foedita- tes & vitia, fiue accidant, fiue nafcantur :vbi & monftro- ios partus cum errore atquc irrifione commemorant, 8c rc^uiruni qucenam cuiufijue deformitatis rcfurretHo f\t

fiitttray

Ad Marcellinum Lib. xxij. 705

futura.Si enim nihil tale redire in corpus hominis dixerimuSp rerponfioncmnoftramde locisvulncrum , cumcjuibus Do- minum noftrum Chi iftum refurrexifle pr«dic:»mus,re cofu- taturos eftc prarfumut.Sed inter haec omnia qujeftio difficil- Jimaillaproponirur, incuiuscarnem reditura fit caro j qua corpus altenus vefcentishumana vifcera famc compellente nutritur.ln carnem quippe conuerfa cft eius,qui talibus vixit i!limentis:& ea qu^ macies oftcnde''iait,dcrrinicta fnpplcuit, Vtrum crgohoc illiredeat homiiH,cuius caro priusfuif , an illi potius,cuius poftea faft.i cft,ad hoc percun^atur,vtfidem rcrurreftionisilludanf.acfic anima! hiimanaf aut alternater, /icut Plato veras infelicitates fairifq; promirtat beatitudines: aut poft mulras itidcm per diucr('a corpora reuohitiones,ali- quando tamcn cam,ficutPorphyrius,linfre mirerias,& adeas nunquamrcdire fatcantur : non tamcn corpus harbendo im- mortale,fed corpus omne fugiendo.

Ao aboriiui non percine int ad tcrurredtionem.fi pertinent ad nu- meiummortaorum. C A P. X l 1 I.

^^=^4^ I) hafc ergo quee ab dorum parte contraria , medi*- ^^^i?^ gerente,nnhi videntur oppofita , mifcricordiaDei ^^c=^ meis nifib, opcm fercnte , refpondcHm: abortiuos foL'tus,qui cu ia vixilTcnt in vtero,ibi funt mortui, refurreftu- ros vt afhimare,ita negare non audeo quamuis non videam quomodoadeosnon pertineat rcfurredio mortuorum , il non eximunrur dc numero mortuorum. Aut enirn non oin- nesmortui refurgent , & eruntalicjuje human^anims finc corporibusin afternu^qu^corpora humana quauisintra vifcc ra matcrna geil:arunt:aui fi omnesanima: hjmanse recipiant refurgcnna lua corpora,qu2C haSuerUt vbicunque viuentia 3c nioricnria re]rquerunt,non inucnio qucmadmodum dicaad refurrcftroncm non pertincre mortuorum,quofcuque mor- tuos ctiamin vfcrismatrum. bcd vnumlibet dc his quifquc fentiat,quod dc iam natis infantibus dixerimus:hoc etiam de tllis intclligendum ci\,Ci rclui gcnt.

Aui infantes in ea fint refurreduri habirudine corporij,quam habirviri crant «t-itij acceiTu» CAn. Xtlll. 5§r^ Vid crgo dcinfantii>u5 difturi fumus , nifi quia non ■^,;'] » in ea relurrccluri funt corpbris exiguitate,qua mor- i^^ tuifScdquodcis rardius acceft^urum erat tempoi^c, hoc func iiio Dci opcrc miro atque cclerrimo rcceptuii, la' ^u^.de ciu$.Dei\ Tom. ij, YY

7o6 Auguftini de ciuitate Dei

rcntentia quippe Domini,vbi ait : Capilluscapitis veftri non pcribit:diftuin eft,non dcfuturum efle <juod fuit : non autcm ncgatum cft,alfuturum cfle quod defuit.Defuit autem infanti mortuo perfe^la quant!tasfuicorporis:^perfec)^o quippc in- fa nti , dccftvtiqueperfcdiomag^iitudiniscorporalis : quat quumacccfTerit , iam ftatura longiornon efTc pof/it. Hunc pcrfedionis modum fic habcnt omnes,vt cum illo concipia- tur atqucnafcantur:fedhabentinratione,non in mole : licui ipfa iammcmbra omnia funt latcnterin femine, cum ctiam natis nonnuila adhuc defint licut dentes,ac fi <juid eiufmodi. In <jua ratione vniufcuiufquc matcria? indita corporali, ''iam quodammodo vt dica,liciatum efTe videtur,quod nodum eft, imo (juod latct,fcd acccfTu tcporis ci it.vel potius apparcbit. In hoc ergo infansJam brcuis,aut longus efl,qui breuis, lon- gufve futurus efl.Sccundum banc rationem profeftd in refur reftionecorporis,detrimenta corporisnon timcmus:<juia & fi at^qualitas futura eflet omniu,ita vtomnesvfque adgigan- tcas magnitudinespertincret,necilli qui maximifuerunt,mi nushabcrentaliquidin flatura , quod eiscontra fentcntiam Chrifli pcrirct,qui dixit:nec capillum capitiscfTe periturum: creatorivtique qui creauit cu£i^a ex nihilo quomodo dccfTc pofTct, vnde adderct quod addendu cfTe mirus artifex noffet,

L. VIVES. aTAErfeClo quippeinfanti.VKnif'«/<]«f r«iy?4tM/d cji ivagnitudo^ X tjlira^^am non extcridtiur,huiHi ajfequindit ■vim f^ pottfiatem AdJucftfecum acatifisfuh:(jy potejiateid hahet cjnodft non tmpediatur expUcat fe gradibus temporHjquoufjUeperHcntat^^vbifjht -vel vnde rc tro abtt eodem iinde -venerat: tju^ tncTtmentt ratto non in mattriM tfij kec informa fed in cjHalitdtibttf a natura inditis. h Hm <iuodimmodo.}-InanticiHii exemplartbui pro innatum legi» Snr Uctatum^tranjlatiune texentium , ^uafi iam illa ctu tela te.xta eH in fiuero fed non expUcatai ^ hoc njidetMr cof^formiw ^ugufitnifenfui, qm metaphoram molliuit.,<^UMrfi dixtt^uodammodojdj^ 'vocabulum, li~ ciatum^fiim vt tta dicum.

An ad Dominici corporis modum,omnium ir.ortuorum re-

furrcftura fint corpora . C A P. X V.

^^ffS^ hid vtique Chriftus in ca menfura corporis in qua

^f^^^Q^ cfl mortuus,refurrcxit,ncc fas efl dicere,quum rc

furreftionisomnium tempus vencrit, acccfTuram

corporiciuscammagniiudincm, quam nohabuit

quando

Ad MarGellinum Lib. xxi). 707

^uando in ea difpulis^in qua illis erat notus apparuit , vtlon- giffimis fieri poHit jequalis.Si autem dixerimus ad Dominici fcorporis modum,ctia (]uorumque maiora corporaredigeda, peribit de multorum corporibus plurimu,<]uum ipfe ncc ca- pillum periturum efTe promifcrit.Reftat ergo,vt fua rccipiat ^juifquc menfura,qua vel habuir in iuuentutc, etia f\ fenex eft tnortuus:vel fuerat habiturus,fi ante cftdefuntlus. Arqjillud quod commemorauit Apoftolus dc mefura setatis plenitudi^ nis Chrifti autpropreraliudintelligemusdi6tumeire,ideft-i Vt illi capiti in populis Chriftinnis accedcntc omnium perfc- ftione mcmbrorii aetatis eius menfura c6tTjpleatur:aut fi hoc de rcfurre^lione corporu difturn eft^fic accipiamus diftum* vt ncc vltra,nec infra iuuenilem formam refurgant corpora tTiortuorum:fedin ea ajtate & robore,vfc[ue ad <jua Chriftuiti hic peruenifre cognouimus. Circa triginta c|nippe annos de- finierunt efte eiiam feculi huius dodiflimi hominesjiuuentu- tcm.Quae <juu fuerit fpatio proprio tcrmznata, indc iam ho* ininem indetrimenta vergeregrauiorisacfenilisajtatis : <k ideo no efle di6lum,in menfuram corporisjVel in menfuram ftatur2e:fed inmenfuram setarisplcnitudmisChrifti.

Q^alisiiuclli^cnda fii conformatio faoflorum adirtjagi-

nemfiliiDei. CAP. XVI.

'^ Llud etiam guod ait^prsedeftinaios fieri conforrncs imaginisfilijDei, poteft & fecundum intcriorcm

hominem intelligi. Vnde nobis *lio loco dicit ; No- liteconformarihuic feculo : fedrcformamini innonitate mcntis veftrae.Vbi ergo rcformamur,ne conforiticmur huic feculo,ibi conformaiTuu- Dci filio.Poteft & fic accipi,vt <^ue- adnlodum illenobi^smorralitate , itanos illi efficiamurim- inortalitateconformes : quod cjutdem & adipfamrcfuric- ftioncmcorporumpertinct.Siautemctiamin hisverbis,<jMa forma refurrcd^urafintcorpora fumus^admoniti : ficut illa menfura,ita & iftaconforfnariononquantifaris intelligenda cft,fed»tarts. Rcfurgcntitaquc omnestam magni corpore quam vel eranr,vel fururieratinimienili artare.<}uamuisnihjl oberitjCtiam ft eritinfantilis,vel feniliscorpoiis forma : vbi ncc mentis,necipftuscorporis vlla manebir infirmtras.Vndc Ctiam /1 cjuis in eo corporis modo,in <juo defunftus eft rcfur* fefturum vnumquenquc contendit,non cftf cutinpilio iaborio»* h Gomradiitiwiic rugnandum.

YY 2

768 AugudiriideciuitareDei

Aninfuofexu refufcicandaj atque manfura fint corpora fcrjni- narum mortuarum. CAP. XVII.

Onnullipropterhoc quoddiduefl:: Donec occur- •anius omnes in vnitatem fidei , in virum perfe- d:um,in menfuram ictatis plenitudinis Chrifti, & ^oofoiiTics jmaginis fih) Dei : nec in fexu foemineo refurrc- ftur.asfoeminascredunt,fcdinvirili omncsaiunt: quoniam X)eu$ folum virum fecit cx hmo , foeminam ex viro , Sed mi- Jhi rivcliusfapere videntur , cjui vtrunque fcxum refurrefturu ^(Te non dubitant. Non enim hbido erit,cju2e confufionis «ftcaufa. Nam prius quam peccalTent , nudi erant:& non ,confondebantur vir &: foemina . Corporibus ergo iUis vitia <letrahentur:naturafcruabitur. Non eftautem vitiumfixus foei^nineuSjfcd natura : qucetunc quidem& acoRCubitu & a -partuimmuniscrit:erunttamen membra ficeminea non ac- -^ommodata vfui veteri,fed decori nouo , <juo non alhciatur -afpicientisconcupifcentia quze nulla erit,fcd Dci laudetur Ca •pientiaatqueclcmeotia:qui& quodnon eratfecit,& libera- iiitiacorruptionequodfccit.Vt eniminexordio gencrishu- manideJatcrevjridormicntiscoltadetra6l:a , fosmina fie- ret,^ Chriftum & Ecclefiam tali fado iam tunc prophetart oportebat. Sopor qnippe ille viri morseratChrifti , cuius exanimisin cruce pendentislatuslanceapcrforatumcft, at- joue indc fanguis 6c aqua proHuxit:cjuxfacramenta eflc noui- mus,cjuibus a.*dificatur Ecclcfia. Nam hoc etiam vcrbo fcri- ptura vfa eft,vbi non legitur,formauit aut finxit, fed aedifica- utteamin mulierem.Vnde& Apoftolusa^dificationem dicit corporis Chiifti,4uod eft Ecclefia.Creatura cft crgo Dci foe mina,ficutvir:fedvtdevirofieret, ^vnitascommendata cft. Vt autemillo modo fierct,Chriftus,vt diftum eft,& Ecclcfia figurata eft.Qui ergo vtrunque fexum inftituit, vtrunquc rc- ftituet,deni<ji & ipfe lefus interrogatusaSaducasis , quine- gabant refurrcftionem:cuius feptcmfratrum eritvxor,quain finguli habuerunt,dij quifque coru vellet dcfundti feme,ficut iex przBccperat excitarc.Erratis,inquit,nefcicntesfcripturas, nequc virt ute Dei. Et quii aptus locus eflet,vt diceret: dc qua cnim meintcrrogatis,vircritipfa,n6mulier;nonhoc dixit: fed dixit:In refurreftione enim nequc nubcnt, ncque vxorcs ducent,fcd funt ficut angeli Dei in czelo. Aequales vtique an- gclis immortalitate ac fclicitate,n6 carne:ficut ncc rcfiarrc-

ftionc.

Ad Marcellinum Lib. xxij. 709

ftioncqua non indigncnir angeli; quoniam ncc moti potuCf runr. Nuprias ergodominus futurasncgauitefTeinrerurrc- ftione,nonfa?minas,: & ibi negauit,vbi ralis qua?ftio verte- batur,vteanegatofexumuliebri celeriorc facilitate difTol- ucrctjfi eum ihi pricnofceret no futurum:im6 etiam futurum efle firmauit dicendo , Non nubent : quod ad fceminas perti- net:nequevxoresducent : quod adviros. Erunt ergo , qux vcl nubere hic folent : vcl ducere vxores: fed ibi hoc non fa- cicnt.

L. VIVES. a y^Hriftum S:.}Sic ^pojloltif interpretatur ad £phef.^ . h v_> Vnicas comm.j- F tcomordia effstmator , faretcjuealter fe aUeramgenU'jfe,(^ h£c cx illo effe profeciam\fed ita 'vt eadem 'uidea- tttr res ^ •vir ^ vxor, nihilqueftt cjuod eos diuidat ^ dtfiungat yC^9 nihtl potejl effe reifantiliari ^ coniugaU 'vitAfaiutarii44. c Nequenubent,neque vxoresducent.}//W/£ifwWiim c7?, hoc •virorum.Vulgo nubentur legimin:.^^ugiifi.refugit vocabulumyfif ejitod -vimparum aicom-nodatur , ^ fi apudprtfcos nubae diiehantur ^ -viri-.cjuemadmodum Grdce ytfAeti^tLi, vt dacet Noniui Marcellw. De viro perfedo,i(i eftChrifto^&corpore eius,id eft Ecclefia,qu3C. eftipfiusplenitudo. CAP. XVIII. ; - .,

^ Roindequodaitapoftolus, occurfurosnos omnes in virum peifectum , rotius ipfius circunftantiam lettionis confiderare debemus : qua: ita fe habet: Quj defcendit , inquit , ipfe eft , & qui afcendit fuper omnes c^eIos, vt adimplcret onmia. Et ipfe dedir quofdam quidem apoftolos,quofdam autem prophetas,quofdam vero euange- Jiftastquofdam autem paftores&: doftores,adconfummatio- nem fanftorum in opusminifterij ,in a?dificationem corpo- ris Chnfti , donec occurramus omnes in vnitatem fidei , ^ & agnitioncm filij Dei,ia virum perfeftum , in mcnfi:ram .rta- tis plenitudinis Chrifti:vtvltra non fimus paiuuliiaftati , &: circumlati omni vento doftrina? , in illufione hom.inum , in aftutiamad rnachinationem crroris.Verirarem autem facien tesincharitate augeamur in illo per omnia , qui eftcaput Chriftus,cx quo totum corpus connexCi &compadu.per om- nem taftum fubminiftrationis fecundij onera^ionem in mcn»- furam vniufcuiufque partis incrementum corporisfacit iae- dificationem fui,in charitate.Ecce qui eft vir perfedus,capuc & corpus,quod conftat omnibusmembris, qux fuo tcmpote

YY 3

7IO Auguftini dc ciuitare Dei

complebuntur. Quotidie tamen eidem corpori accedunt» dumajdificafurEcclcfia cuidicitur: Vosautem eftis corpus Chriftii&membra.Etalibi-.Pro corpore,inquit,tius,quodcft Ecclcfia.Itemqj alibi : Vnuspanis,vnum corpusmulti lumus. De cuius corporis acdificatione &hjc didum eft Ad confum- mationenft fanclorum,in opus minifterij,in asdificationecorr poris Chrifti. A c deinde fubieftum eft vnde nunc agimus:Do nec occurramus omnes in vnitatem fidei , &. agnitionem filij Pci,in virumpcrfeftum , inmenfuramajtatisplenicudinis Chrifti,& cstcra: donec eadem menfurain quo corpore in- te)ligendaeftct,oftenderer,dicens:Augeamurinilloper om nia,quicftcapvitChriftus , cxquo totumcorpusconnexum, & compat^um per omnem taftum fubminiftrationis fecun- dum operationem in menfuram vniufcuiufqi partis. Sicut cft crgo menfura vniufcuiufque partis,ita totius corpopis , quod oranibusfuispartibusconftat,cft vtiq; menfura plenitudinis, de qua diftum eft : In menfuram setatis pltnitudinis Chrifti. Quam plenitudinem etiam illo commemorauit loco , vbi ait deChrifto:Etipfum deditcaputfupcr omnemecclefia, qu« eftcorpuseius,plenitiidocius, quiomniain omnibus adup- plet.Vcrum C\ hoc ad refurredionis formam,in qua erit vnuf quifq; referendum eflet.quid nos impediret, nominato viro, intcliigere Sc fcrminam,vt virum pro homine pofltum acci- peremus:ftGut in eo quod diftum eft:Beatus vir qui timct do- ininum:vtique ibi funt Sc f^Eminx,quae timent d^minum?

L. V I V E S. a FJ T agnifionem filij Dci.}f^ulgl:£t agmUonUfilij Dti.Sie Ur iZgtt Hitronymiit.-^jp-ficejl Gr£(e , j(^' ^Jwr^^^vwcnoicwij» w^J. Sigmjicat yntttitftn lUaejJefidety^ agmtionu filij Dei,non occurfhm,

Qu6d omnia vitia corporis^quae in hac viti humana cpntraria (un^ decori^in refurreaione non finc futura,vbi manente natu- rali fubftcintjjjinvnam pulchritudinem qualita$ CQncurret& quantitas. C A P. XIX. ^ Vidiamrefpondeam decapillisatqueynguibusfSer >U mel quippe intellefto ita nihil pcrjturum eflc dc Q corpore,vtdeformenihilfitincorporc : fimul in- «elligetur ea quaf deformcm fafturafuerantenormitatem, in^flae ipfi acceflura cfl"e , non loqis , in quibus membrorum foriT?a turpetur.Velutlidelimo vasfieret , quod rurfus in ^un^^em limum rcda^^m totumdc toto iterum ficrct, noa

cflec

Ad Marcellinum Lib. xxij. 711

cflLetnecefre,vtillaparsliirM, quie in anfa fuerat , a J anfam, rediret:autquiefundumft:ccrat,ipfa rurfus faccret fundum: dum tamen totum reuerterctur iu totum , id eft, totus illc li- mus in totum vas,nulla fui pcrdira parte remearet.Qiypro- pterfi capilli tofiest6(i,vnguefvcdefedi,adloca fua defor- rpiter redeunt,non rcdihunt-.nec tamen cuiq; refurgcnti peri bunt,<juia in eandem carnem, vt quencunquc ibi locum cor- poristcneant,feruata partium congrucntia, materi^mutabi- litatevertenfur.Quamuis<^u6d aitdominus, Capilluscapitis veftri non peribit;non dc 16gitudine,fed de numero capillo- rum didtum multo aptius pofsit intelligi. Vnde & alibi dicit: Capilli capitis veftrinumerati funt omncs- Nequehoc ideo dixcrim , quodaliquid cxiftimem corpori cuiquam peritu- rum,cjuod naturaliter inerat , feu (]uod deforme natimi fue- rat: non vticjue obaliud,nifi vthinc quoque oftcndcrcfur, <juaiTifitpa?nalisconditio ifta mortalium,fic cfTc rediturum, vtfe:uata integritatefubftantia: deformitaspereat. Sienim Itatuam poteft artifexhomo,quam propter aliquam caufan» deformem fecerat,conrtarc & pulchei rimam reddere^ita vt nihii inde fubftanii.E,fed fola deformitas pereaf : ac fi cjuid ii> illa ngura priore indeccnter cxtabat , ncc pariiicati partium con^ruebat,nonde toto,vnde feceraf,amputare,atq; fepara- re,fed ita confpergcre vniuerfo atqj mifcere^vt nec faxiitate faciat,nec minuat quantitatcm.-quid de omnipote<iti artifice fentiendum eft?Erg6ne no potcrit quafqiie dcformitates liu- manorum corporum non modo vfitatas , verumctiam raras, atque monlf rofas.qnze huic mifersE vite congruunt, abhorret auteniab illa futura felicitace fantlorum ,ficaufirre,acper' dercvt quafcunq; carum faciunt,&:fi naturalia,tame indeco- ra cxcremeniafubftanttecorporalis,nulla eius dimintrtionc tollanfui f A.C per hocnon eft macrispinguibufve mctuenuu, l neibi etia;n tdlcsfint,qualcs(i po(rent,nec hiceifc voluiflct. "Omnis enim corporis pulchritudo eft partium congruentia cum quadam colorisfuauitate. Vbi autem noneftparrium congrucntia,autideo qui oftcndit,^ quia paruum eft;autidco quia nimium.Proinde nulla erit deformitas, qua facit incou- gruentia partium:vbi&: quacprauafuntcorrigentur :& quod minus eft qua dccet,vnde creator nouit, inde fupplebitur : & quod plus eft quam decct,materi^ fcruatainregritate,dctra-^ hctuv.Colons porro fuauitas quaiuacrit , vbi wfti fulgcUunc

YY 4

71^ AuguftinideciuitareDd

iicutfolin regnopatris fui ? Qu^s claritasinChrifticdrporc CLimrerurrexir,ab oculis difcipulorum potiusahfcodita fuilr fcjCjuam defuilTc credenda eft.Noenim eam fcrret humanus atq;infirmusafpe£tus,quando iilea fuisitadeberetattcndi, vt pofletagnofci Q^ pertinuit etia vtcontreftatibus often- deretfuorum vuhierumcicatrices : vt eriamcibumpotiimq; fumeret:non alimentoru indigentia , fcd ea qua &. hoc pote- rat poteftate.Cum autem aUquid non videtur,quamuis adfit, a quibus alia qu^ pai iter adfunt,videtur:licut illa claritatem dicimusadfuilfcnon vifam, acjuibusaha vidcbantur, *^«'eef«(nac Grtecedicirur:(jaodnoftniaterpretesLatinedicere novale- tes,in lib Gen.carcitatem interpretati ftjnt. Hanc enim jafsi runtSodomit^quandocju^rcbantoftiumiufti viri:necpote- rant inuenire CXu« c^ciras fuiftet,c]ua fit vt nihil pofsit vide- ri,non oftium cjuo iugrederentur,fcd duces irineris , a cjuibu^ ^nde abducerentur,inquirerent.

L. V I V E S. ^/''^Mnis enimcorporispulchritudo.}-Df^»f>«»/7^cfj3?^«/- \^chritudini4 apud CKer«}iem TeitioTufculaiiarwn qu^fitonttmi qminprimo Officiorum duopuUhritudimi factt genera : cjuorumin altero dignitoi tnfit,in altero 'venujia^, Eji ^ in alia £tate alta jatiai fulchritndinn : 'vt t_yfrtft0ttles lihro /ihetortrorum prifno docet. jjlia enim eji puert,alia iunenvf^aha viri.alii*fenif :fed m vniuerfum ea de- fimtione comprehenfa -utdetur puhhritudo.

h Qnia paruutn eft , aut ideo quia nimium. } Karia Uflio:alij cjuiapayuum ^ mmium : «t/w, cjuiaprauum ^ minirnum: cju^ ■vii.etur procedere^Triafunt dtjjortntum^enera , ^Mie aut maiora , aut mitioray autfecm cjttam nportet dtcetque.fltecfunt lucd ifto cornprehenfa.Nam prauum reclo efi com.arium.

C ctodctaici GrsEce dicitur.}- Eflenim 6g«'a W^<(?,(j^<r oofimvtfc.hinc perpriuattonetn dopt^aitt. -vtfioni conirarium, ^ tio^-m , cju.e a Plato- pe^i^rifi tele,^ c.ttLrtiphiiofphn dtctmtur inwfibtUa, cto^aii^ ntfcio. anfit ahcj.od Lattnum 'verbhm,

Quod iv refurreaione mortuorum,natura corporum quibuflibet mo- dis difsipatorum,in integrum vndecunque reuocanda fmt.

C A P. XX.

Hfcio quo aute modo fic afficimur amore marty- _j^^^ rum beatorum,vt velimus in illo regno in eorum 3B| ! corponbus videre vulnerum cicatrices, qux pro

f^X Chiiftinomincpertuieruti&fortaflc videbimus.

■ • • - ' .... ^ j^^^

Ad Marcellinum Lib. xxij. 71J

N6 enim (ieforiTJitasiri eis,fed digniras erit:& qua:cla,quam~ lusiu corpore , non corporis,fedvirtutis pulchritudo fuige- Mrnec ideotamen h alicjua martyribus ampurata <5c ablata funtmembrajine iplismembriseruntin refurredione mor- tuorum:t]uibusdi(£Vum eft:Capiliuscapitis yeftri non peribr. Scdfi hoc decei-itin lilo nouo fcculojVtindiciaglorioforuni vuhierum in ilia immortali carne cernantur,vbi metnbra,vt: pra'cidererur, percufla vel feda funt.ibi cicatrices, fed tame ciufdem inembrisredditis non peiditisipparebunt.Quamuis irac]; omnia cjua? acciderunt corpori vitia,tunc non erunt: no funt tamen deputada vel appellada vitia vntutisindicia- Ab- fn autem,vt ad refufcirada corpora,vit^qj reddeda,non pof- fit omnipotentia creatorisomnia reuocare,quevcl beftiavel ignisalTumpfit:vel inpuluercmcineremve coUapfum, vel in humorem lolutum.velinauraseftexhaiatum. ^Abfit vtfinus yllus fecretumcj; natur.^ ita recipiat aiicjuid fubtraftu fenfi- busnoftris,vtomnium creatorisaut lareat cognitione,ai:tef- fugiarpoteftattm.Deumcerte'' volens,ncutpoterat definire Cicerotatusautdr ipforum:Mensqu£da,inquir, eft foluta & libera,fecreta ab omni concretione mortali.omnia fenties 6c mouens,ipfiiq; pr^dita motufempiterno.Hoc autereperitin dotlrinis magnorum philofophorO.Vt igitur iecudum ipfos loquar,quomodo alicjuid vel latet omnia fentietem,vel irre- uocabihter fugic omni-^ mouente f Vnde iam etia quaeftio il- la folueda eft:qu2e difhciliorvidetur ca."teris,vbi qua:ritur, cii caro mortui hominisetiaalteriusfir viuentis caro,cui potiu? eorum in refurrcftione reddatur. Si enim quifpiam cofeftus famCrarq; c6pulfus,velcarur cadaueribus hominu, quodina- lum aliquoricsaccidiire^^&vetusteftaturhiftoria»^^: noftrorii temporu irjfelicia experimenta docuerut: num cjuifquam ve ridica ratione ccrendet , totum digeftu fuiffe per imos mea- tus,nihih]i inde in eius carnem mutatii atq; conuerfum , cum ipfa macies qnje fuit & non eft,faris indicet qu^ illis efcis de- trimeta fuppleta (intflam iraq; aliqua paulo antepremift^qu^ ad iftu quoque nodum foluendii valere debcbunt. Quicquid enim carniu exhaufit fames,vtiq; in auras eft exhalatu : vnde diximus omnipot ente Deum polle reuocare quod fugit. Red- (detur ergo caro illa homini,in quo efle earo humana primi- tusca?pit.Abilloqtuppealtero ranquammurud fumprn de- putanda eft;qu^ (icut ass alienu ei redhibeda cft,vnde fumpta ' YY y

714 Auguftinide ciuiratcDci

tft.Sua vcro illi,que fames cxinanierat , ab eo cjui poteft etia exhalata icuocarc,reddctur. Quamuisetfi omnibus penfTet modis,ncc vlla eius matcries in vllis natura; latebris remafif- fet,vnde vellct:ca repararet omnipotcns Scd propterfente- tia veritatis.qua diftij eft : Capillus cjpitis veftri non peribit: abfurdu eft vtputemus,cu capillus hominispcrirc nopofsit, tantas carnes fame depaftas atq; confumptas perirc potuiflc. Quibus omnibuspro noftro modulo c6ridcratisatc|; traftatis harcfumma c61icitur,vtin refurreftione carnisin ^tcrnu eas mefurashabeatcorporumagnitudo,(}uas'habebat,perflciedg fiue perfc£l^,cuiufcucj; indita corperi ratio iuuetutis,in mem broru quoquc omniu modulis cogruo decore feruato. Quod decusvt feruetur,fi aliquiddcrtiptufuerit indecetialicui gra ditatiinpart€aliquac6ftitut^,<juodpertotufpargatQr:vtne- <jue id pcreat,& congruetiapartiii vbiq, tcncatur , nocftab- furdu^v^aliqnidindeetia ftatur^corporisaddi pofle creda- iTius,cuomnibuspartibusvtdccorecuftodiat, iddiftribuitur: quod fi enormiter in vna eiTetjVtique non deceret. A ut fi c6- teditur in ca quenque ftatura corporis refmrefturum eflfcin qua defundus eft,n6 pugnaciter refiftedij eft.tantu'abfit om- nis deformitas omnisinfirmitas,omnistarditas,omnifq; cor- ruptio:& fi quid aliud illud no decet regnii in quo refurreclio nis & promifsionis filij sequales erunt angciis Dei:fi non cor- pore,nonaetate,certefelicitate. L. VIVES. a A Bfitvt finus.} DiU^enti ^ dcuto patrifamiUas in promptu xV ^flf^ "velut ad rftanum,Mc ante ocmIos .'vht cjui< cjuam in cfUMnlt-' het ampliifnis £dtbt*f(itrecondttum : ^ Dcumaliquid putahimus in hoc V undo latereUuiu^ iujinitdfaptentix mmor e(i hic totui mundtis, tjuam cuiuif noflrutm angufitfSima ^ wimma capfula. h Voles,ficutpotcrat,definire Ciccro. >C<«ro i.Tufc.Necve- ro Oetti ipfe.<jut inteUigitur a nobtSyaUo modo imelligipotejl , mfi mens foluta quddam ^ Itlrera.djrcy

c Et vetus teftatur hiftoria. } Omni £tate ohffJ?ionibi*4 prefi, ad hnft^ttt adafti:f<y gentes funt, qut, non aUtt carmbiu tduntur » qud ob id Jifj^mTrofiiyt nominantur* De nouitate corporis fpiritalisj in quam fanftorum caro mutabitur.

CAP. XXI. 1??^^ Eftituetur ergo & quicquid dc corporibus viuis, ^fe^X vel poft mortemdecadaucribus periit,&: fimul cum ^-Si^ eo,quod in fepulchris rcmanfityinfpiritaliscorpo-

ris

Ad Marccllinum Lib. xxij. 715

nsnouitatem exanimalis corporisvetuftate mutatum rerur* get,incorruptione atcjuc immortalirate vcftitum.Sed etfi vel cafu aliquograui, velinimicoru immanitate totum pcnitus conteraturinpuluere , atquein aurasvel inaquasdirperfum quantufieripoteftjnufquam efleiuiatur,omninonullo modo fubtrahi poterit omnipoteriiE creatoris,red capilius in co ca- pitis non dcperibit. Erit ergo fpiritui fubdita caro fpiritalis, (cd tamcn caro , non fpiritus.-ficut carni fubditus fuit fpiritus ipfe carnalis,fedtamenfpiritus,noncaro.Cuiusreihabcmu? cxperimetum in noftrit pcLMiaf dcformitate.Non enim fecQ- idum carnem, fcd vtiquc fecundum fpiritu carnalcs crat qui- busait Apoftolus:N6potuivobisloquiquafifpiritalibus fccf quafi carnalibus.F.t homo fpiritalis fic in hac vita dicitur , vt tamcn corpore adhuc carnalis fif.d: vidc^t aliam lege in mef brisfuisrepugnatemlegi menrisfuae.Erit autem etiam cor- pore fpiritalis,quumeadexTicaro fic refurrexcritjVtfiatquod fcriptu cft:Seminatur corpus animale, furgit corpusfpirita- lc.Qua? fitaurem,&: quam magna fpiritaliscorporis gratia, quoniam nondum venirinexperunetum,vereor,ne temcra- rium fitomnequoddcilla profcrturcloquium. Veruntamen quia fpei noftrx gaudium propter Dci laudem non eft tace- dum,de intimis ardcntis fanciiamoris mcdullis diftum cft; Domine,dilcxi decorcm domus tu^:de donis eius qus in hac ^rumnofiffima vi^ bonis malffquelargitur,ipfo adiuuante coniiciamus,vtpofjumus,quatum fitillud,quod nondum cx- pcrti,vrique digne Ibloqui non valcmus. Omitto cnim quad© fccit hominem redum : omitto viramillam duorum coniu- gum in paradifi fcecundiratc felicem, quado tam breuis fuit, vt ad nafcetiumfenfum nec ipfa peruencrit: in hac quam no- uimuSjin qua adhuc furnus,cuiustcntationes,imo quam totam tcntationciT) quandiuinea fumusquantumlibet proficiamus perpeti non definimus, qua? fintindicia circagenushuma- num bomtatisDci,quis poterit explicarc .'

Dc mirerlis ac malis, quibus huroinjm gcnus merito ptim* pracutn'-

caiionif obnoxiumert'.&iquibu$ Qcmo nifiperChtiftigra-

tiam libetatur. GAP. XX 11.

§K^^^^ Am quod adprimam originem pertinet omnium B t^jS ^ >T»ortaliu progeniem fuifl^e danatam , h«ec ipfa vi- S i^^ ) ta,fi vita diceda eft,tot & tantis malis plena tefta- Sfe^^!« tiir.Quid cnjm aliud indicat horrcda qujeda pro-

yi6 Auguftini de ciuitate Dei

funditasignoratice,exqua omniserrorexiftit, quiomnes fi* liosAdam tenebrofo quodani finu rufcipit,vr homo ab illo li~ berari fine labore,doloi e,timore non porfirrQuid amor ipfc tot reru vanaruatquenoxiaru,&ex hoc mordaces curse.per- turbationes, mcrrores,formidines, infana gaudia,difcordia!, iites, bel]a,infife, iracundis,inimiciti^, fallacia,adulatio, fraus,furtu,rapina,perfidia,fuperbia,ambiri0,inuidenTia,ho- inicidia,parricidia,crude]itas,f3euitia,necjuitia,luxuria,petu- lantia,impudetia,impudicitia,fornicationes, adulteria, ince- fl:a,&c6tra natura vtriufq; fexus tot ftiipra atque immunditi^, quas turpe eftetiam dicere,facrilegia,hcerefcs, blafphcmiae, periuria,oppreffionesinnocentium,caluiTmis, circunuetio- nes,prsuaricationes,falfa teilimonia,iniqua iudicia,violetie, Jatrocinia , & quicquid talium malorum in mente non venit, & tamen de vita ifta hominu non receditfVerum hipc homi- num funt maloi-u,2b illa tame erroris & peruerfi amoris ra-' dice venienria,cum qua omnis filius Ada nafcitur. Nam qiiis Jgnorat cum quanta ignorantia veritatis , qui^ ena in infanri- bus manifefta ei\, &: cum quanra abundatia vana? cupiditatis, queinpuerisincipitapparere,homoveniatin hac vitam.^ita vt fi dimittatur viuere,vt velir,& facere quicquid velit,in hcc facinora & flagitia "qu^ comemoraui, & quse commemorare non potui vel cunfta vel mulra perueniarf Sed diuina guber- natione non omnimo^o defcrente damnatos, & Deo no co- tinente in ira fua miferationes fuas , inipfis fenfibus generis humaniprohibitio & erudirio conrraiftas cum quibusnafci- mur tenebras vigilant , & contra hos impetus ^ opponuntur, plena! tamen interim laboru & dolorum.Quid cnim fibi vo- lunt multimod^ formidines , qu»^ cohibcndis paruuloru va- iiiraribus adhibenturf Quid pcdagogi, quid magiftri,quid fe- rul2e,quid lora,quid virgie, quiddifciplina illa qua lcriptura ianda dicitdiledifilij latera eiretundenda,nccrefcat indo- mirus , domanque iam durus aut vix poflit , aut fortaffe nec poffitf Qjiidagiturhispoenisomnibus nifi vt debelletur im- peritia,&: praua cupiditas refr^netur, cu quibusmalis inhoc feculo viuimus? Quid eft enim,quod cu laborc meminimus, /inelaboreobliuifcimuriculabore difcimus, /inelaborene- fcimus-.cum-labore ftreni:i,iine labore inertes fumusfNonne hinc apparetin quid velutponderefuoprocliuis<5<: prona ih vitiofa natura,& quanta opevt hincliberetur indigeatfDcfi-

Ad Marcellinum Lib. xxij. 717

<iia,fegnicics,pigritia,negligentia,vitia{Jint vtiqiie «juibus la- bor fugitur,quum labor ipfe etiam qui eft vtili^,pG?na fit. Scd prseter puerilespoenas,liQequibusilicin6poteft,qu6d maio- res volunt,qui yixaliquid vtiliter volut , quot «5«: quatis pcenis genus agitetur humanu, quse non ad malitiam nequitiamquc iniquoru , fed ad coditione pertinet miferiamque comuncm, quis vllofermoncdigerit, quisvllacogitatione coprehedit: quatus eft metus,quata calamitasab orbitatibus atqueluftu, a damnis& damnationibus,adeceptionibus & mcndaciis ho- minum,afufpicionibusfairis, ab omnibusviolentis facinori- bus & fcelcribus alienis-.quadoquidem ab eis, & depr^datio, & captiuitas,& vincula,& carceres,&: exilia,(Sc cruciatus , 3c amputatiomembrorii,&: priuatio^nfuum, &: oppreffiocor- poris ad obfcocna libidine opprnnetis explenda,& alia multa horrenda fi^pe contiiigunt f Quid abinnumeris cafibus qui forinfecus corpori formidatur, seftibus & frigoribus,tenipe- ftafibus,imbribiis,alkmionibus, corufcatione, tonitru, gradi- ne,fulmine,motibushiatibufque terrarii,oppref/ionibusrui- narum,ab olfenfione & pauore, vel etia malitia iumentoruin a tot venenisfruticii,aquarum,aurarum,beftiariiacferarum, vel tantumodo moicftisvel etiam mortiferismorfibus, a ra-« bie qug contingit cx rabido caue , vt ctia blanda & amica fuo domino beftia nonnunquam vehemcntius 8c ainarius quain iconcsdraconerqucmetuatur, faciatq; homine queforte at- taminaucrit contagione peiHfcra ita rabiofum, *^ vt a pareti- bus, coniuge , filiis peius omni beftia formidetur.'Quaf mala patiunturnauigantcsfQuse tcrrcna itincra gradicntes? Quis ambulat vbicunquenoinopinatisfubiacescafibusi' *^De foro quidam redicns domu,fanispc(libus fuis cecidit, pedein fre- git,& ex illo vulncre finiuithaiic vitam.Quid vidcturfcdcn- tc fecuriusf De fella in qua fedebat cccidit Hcli facerdos, & Xn.ortuuseft. Agricol2E,im6 ver6 omnes homines quot &qua- tos a Cctlo & terra , vcl perniciofis animalibus cafus metuunt agrorum fru6iibus? Solent tamcn de frumentis tadcm coUc- ftis & reconditis cffc fccuri. Sed quibufdam, quod nouiinus, prouentii optimumfrumcntoru fluuiusimprouifus fugicnti- bus hominibus dc horreis ciecit atque abftulit.Contra mille- formcs da-monu incurfus, quisinnoccntia fuafidit,quando- quidcm ne quis fideret etia paruulos bapiizatos,quibus ccrte nihil cft ianoccntius, aliquando fic vexant , vt in cis maxim^

yii Auguftfni de ciuitatc Dei

Deo Hncnte ifta moftrcrur huius virae flcnda calamitas, & « 1- terius defidcrada fclicirasflam verd dc ipfo corpore tot exi- ftunt morboru mala,^ vt nec libris mcdicorum cunfta com- prchenfa Hnt. In quoril pluribus ac pene omnibus etiam ipfa adiumenta &mcdicamenta tormenta funt,vt homines a poe- naru exiiio,poenali cruantur auxilio. Nonnc ad hoc perduxit fitientes homines ardof immanis, vt vrina quoque humanam vel etiam fuam bibcrent?Nbnne ad hoc famcs, vt a carnibus hominu abftincre fe no poflTcntjncc inuentos homines mor- tuos,fed propter hoc a fe occifos.nec quoflibet alienos,veru- etiam filios, matres incredibili crudelitate, quam rabida efu- ries faciebat,abfumcrentrlpfe poftremo fomnus,qui propric <]uietisnome acccpit,quisverbiscxplicet^ faepe fomniorum vifisquamfitinquierus:«5i: quam magnislicetfairarum rcruiti terr0ribus,quasita exhibet,&:<juodamodo expriinif,vt a vcris cas difccrnerc nequeamus, animam miferam fenfufque per- turbct ? Qua fallitate viforum ctiam vigilantes in quibufdarfi morbis& venenis miferabilibus agitentur ,quamuis multi- modavarietatefallaci^homines ctiafanos maligni da*mo- res nonnunqua decipiant,talibus vifis eriam fi eos per hatrc ad fua traducerc n5 potucrint,fcnfus tame corum folo appetitci «jualitcrcunqueperfuadcntefalfitatisilludaiit. Abhuius tanl miferae quafi quibufdam inferis vir«e, non liberat nifi gratia faluatorisChrifti Dci ac domini noftri.Hoc enim nomen cft ipfelefusinterprctaturquippc faluator,maxime nepoft hac mifcrior ad fempitcrna fufcipiat , nonvita fed niors.^ Naiii ifta quamuis fint perfanfta ac fan£^oscurationu magna fola* tia, tamen ideo non fcmperetiaipfa bcnefieia tiibuunfur pc- tentibus,ncpropterhoc religio qua?ratur,qu^ propreraliarr» magisvita vbi iltala non eruntomnino vlla,qua:iend3 cft.JBt ad hocmelioresquofqueinhismalfsadiuuafgraria, vtqtiata fideliore,tant6 fortiore cordc toleretur, ad quam rem etiarfi philofophiaprodefledicutdo£tihuiusfecuU, quam dii ^ qui- bufdam pauc!S,vtaitTullius, veram dederunt,'N'ec homini- bus , inquit , ab his aut datum eft donum maius,auf poruit vl- lum dari ; vfqueadeo & ipfi contraquos agimus quoquomo- do copulfi funt in habenda,non quacunque,fed vcra philofo- phia diumam gratram confitcri.Porro fi paucis diuinitus da- fum cft verar philofophi^ contra mifcrias huius vit^e vnicum auxilium^fatis&hiQcapparethumanum gcnus ad luencras

lTUf«i-'

Ad Marccllinum Lib. xxij. 719

mifcriarutn paenas cfTe damnatum.Sicut auicm hoc,vt fatcn- tur , nullum diuinum maius cft donum , fic a nullo Dco dari credcndum cft,nifi ab illo, «juo & ipfi ^ui multos dcos colut, nullum dicunt cfTc maiorcm.

L. V I V E S. aPIdimittaturviucrcvtvclit.V NuUatffeteffr^niorferdt aut

Cjimmantor howtne^fieducatio ^ dtfapUnanonfuccwncra :fifihi ipfe relinqueretury tota rationtt 'vh ad expleias anirm cufnduattscon' uerteretur^nec cffet ettam tnftpientior he^itatnec animal maga brittum, b Opponuntur plcne.> ^liaspHgnant , poenatameneuamipfc laboium (<; do.

c Vt a parcntibus VPr<c/of4r»flr enim morfm a rabidocane. d Dc foro ^uidam.} Tales mortesaltquot refert Piinim lihro 7. cap.^.^ KaUr.Ub.9.

C Vtncc libris mcd,V Huiut morhi perniciofifimi f (ir maximf ^ul^arif , quem alif Gallicum , al^ Neapolttanum vocant, Efi autent 2nduui,tUinc enim eji in huncorbem tnueC}ttt , lum quo in tlla flijpa- nienji India infantet nafc^ntttr ifid de hoc mhil tnuenitnr fcrtptum a 'vetertbni. Quhi defudorepesiiferOy qui paucifimn horif cxttn^uit «^mc inuadtt ^mjijnccurratur} Proxime cum effm Brugttyadtfjetque Carolnt Cafar ynobUiJitmm Mir qutdam maximo dolore afjiiflabatur mcrbt n«- ui ^ infoHti^de <jMofe nihil apudamiquos Ug^ffe aiebat loannet Mar- loannes tinuA Poblatio mtdicus ^qui fmon legerat a»»r, vt in mathematicii arti Marttnti. btn , ita (rr in re medtcafuwmttf ^ fmgidarts , aut mhtl de eoprtores Poblatio fcripferuntyOttt qusfcripftre ficut ali . pleraque defiderantur. £ Scepcfomniorum.^ D c'a,at hoc Dido iila rergtltanauAnnte forori.querensfe infownih terreri

g Nam ifta quamuis. V %^libific : Nam in ifia quamuiiftnt per fanfia^ fan^os.

h Quibufdam p^\xcis,vt2iit Tu\.\rbi hoc ad 'verbum Jicat Cicer* nonfat meniinifententiafimiltf eji in 5. De fntb.ibi tx Platone bed' tum dicit illum cui etiam tnfentBute contigerit,vt fapienttam verdfque opiniones affequi pof?it.

i Ncc hominibus,inquit,ab his aut datum eft.> Etiam Platonit ejiyquam Cicero in Timdto 'vertit^qut de vniuprfitate infn ibitur fiintqtte

^erba poTtrtma : quibtn ex rebtts philofophtam adepti fumttfy quo bo- na nullum exoptahilitn , nullnm prxTianttti^ , neque datM.-}^ cfi morta-' lifigeneri,neq; munere dabitur.Et inprimo De Ugtbti*:!tafit 'vtnta- ior omntH bonarum reri*fitf.ipientia, cui'^ amor Gr&co 'verho philofo- fhia nomen tnuenitiqua nihtl a dtts immortalihtn •uberiHSt mhilfleren-

^io Auguftinidedbit^teDci

tinijnihilprieTiabiUtt^ hominum uita. dattitn efi.

Pehisqua; pra?ter illa mala quae bonismalifque communiafimtj. adiuftorum laborem fpecialiter pertinent, C A P. X X 1 1 1. *5^^^ Razter hjEcautemmala huius vitze boius malifquc ^S^^ communia, habentin ea iulli eriam propriosquof- ^^^^ dam laboresfuos, quibusaduerfus vitia milirant,&: intalium prj^liorum rentationibus periculifque verfantur. Aliquando enim conciiatius , aliquando remiffius , non ta-' men definit caro concupifcere aducrfus fpiritum , & fpiritus aduerfus carnem , vt non ea qu-£ volumus faciamus, omncm maliim concupifcentiam confumendo , fed eam nobis, quan- tum diuinitus adiuti poflumus, non eis confentiendo , fubda- mus, vigiliiscontinuis excubantes : ne opinio verifimilisfal- lat.rie decipiat fermo verfutus,ne fe tcnebr^ alicuius erroris oifundant ; ne quod bonum eft m^lum , autquodmalum eft" bonum effe credatur, ne ab his qu^ agenda funt metus reuo- cet,nein eaquce agcnda non funi cupidopriecipiret:nefupe«' iracundiam foi occidat , ne inimiciria? prouocent ad retribu- tionem mali pro malo : n^ abforbeat inhonella vel rmmode- ratatriiiiria:neimpartiendorumbeneficiorum ingeratmeris ingrata torporem: ne maledicis rumoribus bona confcientia fatigcrur : ne temeraria de aliofufpicio noftra decipiat,ne a- liena de nobis falfa nos fiagat : ne regnet peccatum in noft:ra inortalicorpore ad obedicndum dclidenis cius : nemembra noffra exhibcarur miquitatisarma peccato : ne oculusfequa- tur concupifcenrjam : nc vindicandi cupiditas vincat:nc in eo^ <^uod male deleftat,vel vifio vel Cogitatio remorcrur:ne im- probiiaur indecens vcrbii iibeter audiatur:ne tiatc|uod no li- cet etia Ci libet:nccinhoc bello laboru pericuiorumqiplenif fimo,vei dc viribus noftrisfperetur facieda vittoria,velviri- bus noilris fa6^:^ tribuatur, fedeiusgrati^, de quo ait Apofto- Jus:Gr3tiasauteDeo,quidat nobisvi^oria per dominum no- fh-um Icfum Chriftum. Qui& alio loco : In his',inquit,omni- bus fupcruincimus , per eum qui dilexit nos. Sciamus tamet> quantalibct virtute pricliandi vitiis rcpugncmus , vel etirfm viria fupcrcmus & fubiugemus, quandiu fumus in hoccor- pore,nobis dccfte no poflc vnde dicamus Deo:Dimitte nobis' debita noftra. Inillo aute regno vbifempcr cum corporibus immoitaiibuserimus, nccpr«lia nobisci'ut vlla,necdebit:s.

Ad Marcellinum Lib.xxij. jii

<ju2E nufquam & riunquam efTcnt, fi natura noftra ficuf reBa - creata ell permaneret. Ac per hoc etii noller ifte confli£lu9 inquo periclitamur, &:de(}uonos vidoria nouifnma cupl- mus lil>erari,acl vitoe huius mala pertinet, quam tot tatorum- que teftimonio malorum probauimus efle damnatam.

De bonis,quibus etiam hanc vitam damnationi obnoxiana Creatorimpleuir, CAP. XXI III.

^^^"^^ Am nunc conderandum cft haric ipfam miferiam fej ^^generis humani , in qua laudatur iuftitia punien- ^JzS»'^ tis,qualibus &quam multis impleuerit bonis eiufdemi l>onitas,cun^a qu* creauir adnuniftraiitis. Primum bencdi- ^ionem illam quam nrotulerat ante peccatum,dicens'. Cre- fcife& mulriplicamini,& replete terram-.necpoft peccatum voluit Hihibere.manritquein ftirpe damnata conata fcecun- ditas.nec illam vim nurabilem feminum,imo etiam mirabi- Jiorem qua efnciuntur&. femina, indiram corporibushuma- tiiSiSc quodamtnodo inrextam.pepcati vitium potuit aufcrrc, quo nobis impafta cft etia necenitas irortis.led vtrunque fi- mul currit ifto quafi Huuio atque torrejite generis humani: malum quod a parente trahitur,&: bonu quod a creantc tri- buitur.In originalimalo duoftmr,pcccacij atque luppliciu.In origmalibono alia duo.propagatio Sc conformatio-Sed qua- tum ad prserentcm pertinet inteutionem noftram ,; de malis quorum vnum de noftra venit audacia,id eft peccatum,alte- nhn deiudicioDci , idcft fuppliciu.n , iam faris uiximus. Nunc de bonisDei,qu2e ipfi quoquevitiat;^ uamnata:fque nii- turae contulit,fiue vfquc nuc confcrt,dicere inlHtui. Nequc enim damnando aut totum abfiulit quod dederat : alioquia nec effet omnino:aut eam remouit a fua poreftate etiam cum diabolo pcenaliterfubdidit..quuin necipfum uiabolum aiuo alienauerit imperio,quandoquidem vt iphus quoque diaboli iiaturafubftftat,ille f<*citquifummeeft,&: facitefte quicquid aliquo modo eft. Duum igiturillorumqu-.£ diximus bona, ctiam in naturam peccato vitiatamjfupplicioque damnatam,- de bonitatis eius quodam veluti frontc manare, pvopagatio- L' -nem in primis mundi opcribusbcncdi^lronc largitus eft,a ^uibus openbus dfe feptimo rcq.uieuit. Conformatio vero iii illo cius eft opere,quoufque nuc operatur.iifhcacem quippe potentiam fuam fi rebusfubfrahat , nec progredipoterunt, ^fuisdimefismotibusperagere tempora,nec prorfus in ea

7it Auguftini de ciuitate Dei

«juod crearae funt alicjuatcnus pcnnanebunt.Sic ergo creauit hominem Dcus,vt illi addcrct fertilitatem <]uandam,(jua ho« miBes alios propagarct,congenerans cis ipfam etiam propa- j5andipoffibilitatem,nonnccerruatcm : quibustamen Voluit hominibus obftulif eam Deus,& ftcriles fuerunt : non f amen gcneri humanoabftulit femel datamprimis duobus Coniu- gibus*i)encdi(flionegeneradi.H<EC ergo propagatio quam- uispeccatoablata nonfuerit,nontamenetiam ipfa tahs cft, qualisfuiffct^fi nemopeccaflet.Exquo enim homoin hono- re pofitus,poftcacjuam deliquit comparatus cft pecoribuSjfi-^ militergcncrat,n6 in eo tamenpcnitusextinda eft qu^da vc lutfciutilla rationis,in<]ua fadiuscltadimagincm Dci. Huic autem propagationi fi coformatio non adhiberetur , nec ip(a in fui generis formas moft!6fque procederet.Si enim non co- cubuiflent homines,nihilominus Deus fi vellet implerc ter- rashominibas , quomodo creauit vnumfine commixtionc maris & f(£mins,fic polTet omncs: concumbcntcs vero nifi illo crcantc gencrantcs efl^e non poftunt.Sicut ergo ait Apo- ftoliisdcinftiturione fpifitali,<jua homo ad pictatem lufti- tiamqueformatur : Ne<jue<juiplantateftaliquid,nequc qui rigacfcd <jui incrcmetum dat Deus.ita etiam hic dici poteft, nccqiii c6cumbit,nec (juifemmateft ali<juid,fedqui format Deus.Nec mater <juie conccptum portat,&: partum nutrit,cft aliquid,fed<juiiiicrementumdatDeus. Iple nanqueopera- tioni,qua nunc vf<jue operatur , facit vt numerosfuos cxpli- cent fcmina, Sc a ijuibufdam latentibus , at<jue inuifibilibus inuolucris in formas vifibilcs huius <juod afpicimus decoris cuoluant . Ipfcincorporcam corporcamcjuc naturam , iUatn priepofitam , iftamfubie£lam miris mociiscopulans& con- ne^ilensanimantem facit. Qupd opus ciustam magnum & mirabile efc, vt non folum in hotnine, <juod eft animal ratio» nale,& ex hoc cunclis terrenis animantibus cxcelletius atcjuc prceftantius , fedin<jualibet minuiiflima mufcula benecon- fideranti ftuporem mentisingeratJaudem<juepariatcreato- ris. Ipfeita<jucanimx humanxmetcm dcdit, vbiratio & in- tclligentia in infante fopita cft <juodammodo» quafi nulla fit, excitanda fcilicctatqueexerceda 2etatisacceflli,quafitfcicn- ti;£ capax atijuc doctrin^E , 8c habilis pcrccprioni veritatis& amorisboni . Qua capacitatehauriatfapientia virtutibufquc ^tprtcdita,quibusprudcnter,fortitcr,tempcraiter & iufte ad-

uerfits

Ad Marceliinum Lib. xxij. 71^

iicrfus errores & caetera ingenerata vitia dimicct, caque nul- lius rei defiderio nifl boni illius rumrhi at(juc incommuta j)ili^ vincat. Quod et(i non faciat ipfa talium bohorum capatitas ia hatura rationalidiuinitus inftituta , quantum ritboni,<j'u5iii mirabile opus omnipotentis , <|uis cumpettntcr efFatur,aut cogitat f Pr^ter enim artes bene viuendi , & ad immortalem perucniendi felicitatem quae virtutes vocantur , & folaDei graria qux m Chrifto eft , filiis promiffionis regnique dona- tur , nbnne humano ingenio tot tantseque aries funt inuentac & exercitx ^ partim heceffari.£ , partim voluntarix , vt rarri excellensvis menris atque rationisin his eriam rebus,quaS fuperfluas,im6 & periculofaspcrniciofasqueappetir, quantu bonuimi habeatin natura , vnde ifTa potuitvel inuenire,vel difcere , vc! exercere tcftetur ? Vclf:imctorun'i S: sdificioru ad opera quam mirabilia , quam f^upenda induf^ria htimanaf peruenerit , quo in agricultura, quoin nauigationeprofccc- rit: qu^E in fabricatione quorumque vaforii , vcl etia ftatuara 6c piclurarum varietate excogitaucrit & rmpleuerit : quse iiV thcatris mirabilia fpe£lantibus,audientibus incredibilia fa- cienda 8c cxhibenda molita fir: in capiedis,occidendis,doili5- disirrationalibus animatibus,quce& qifanta repcrerit:aducr* fusipros homines, totgenera vencnoi^um, tot armorum,tot machinamentorum,^ profalutem^rtall tuefidaiatque rcpa- randa,quot medicamcntSatqueadiumcnta cempY-ehcndcrit: pro vohiptare faucium,qii0t condimeta & ' gul^ incitamcn^ ta rcpercrit: ad indicandas & fuadedas cogitatiohcs , multitu» <!inem varietaremque fignorum , vbi pra?cipuuTn locurh ver- ba & lircras rcnenr : ad dcleftandos animos , quos clocutionis 6rnatus,quam diuerforumcarminum copi^m : ad mulcendas aurcs» quot organa mufica , quot cahtilcn^ modos excogita- uerit : quantam pcritiam dimenfionu atque numerorii : mea- tufquc & ordines fiderfi quatd fagacitate c6prehederrt,quani' multa rcrii mudanaru^m cognitione fe impleuerit,(jiris poflic eloqui,maxime fivelimusnon accruatim cutta cogerere, fed in fingulisimmorarifln ipfis poftremS eri onbulf Sc fajfitati- bus defendedis, quam magnaclaruerintingeniaphilofopho- i-uatquc haercticoru , quis exifti^mare fufficiat ? Loquimur c- him niic de natura rhetis human^,qua ifta vita mortalis orna' f ur, no de fide atquc itinere veriratis , qua illa immortalisac- auiritur.Huius titx natura? coditov ^uii (it vtiquc Deus vef u^

ZZ i

714 Auguftini de ciuitate Dci

& furnmuSjipfo cun^o^<jus fecit adminiftrante , & Cummam poteftatemjfummahiquehabente iuftitiam, nunquam profe- ^o in has miferias decidiftcatque cx his priEter eos folos qui liberabuntur,in xternas efTet poenas itura,nift nimis grand6 pcccatu ia homineprimo,de (ju^o carteri exorti funt,pr^cef- fiiret.Iam vero in ipfo corpore,(juamuis nobis Cn cum bcluis mortalitate comune,multifque earum reperiatur infirmius, quanta Dei bonitas,quanra prouidentia tanti creatoris,appa- retfNonneitafuntineo locofcnfuum, & ca^tcra mebra dif- pofita,fpeciefque ipfa ac figura &: ftatura totius corporis ita modificata, vt ad minifterium anim^ ranonalis fe indicct fa- ^amfNonenimvtanimalia rationisexpertia prona eifevi- demusinterram,itacreatuseft homo , fed eredain cslum corporis forma admoneteum quze furfum funtfapcrc.Porro mira*nobilitas qua; lingux ac manibusattributaeft ad lo- quendum & fcribendu apia atque conueniens,&:ad opera ar- tiii plurimaria officiorumcjue c6plenda,n6nne fatis oftendit, quali anim^vtfcriurcttalefitopusadiundum ? Quanquam 6i dctradis neceffiratibus operandi,ita omnium partium co- gruentia numerofa fit,& pulchra fibi parilitatc refpodeat, vt nefcias vtrumin eo condendo maiorlit vtilitatis habita ra- tio,quamdecoris.Ccrte ci}im nihilcrcatum videmus in hoc corpore vtilitatis caufa,quod non habeat ctiam decoris locii. Plusautcm nobisidapparct,ft numcros menfurarum, quibus inter fc cun£la conexa funt & coaptata noflemus, quos forfi- tan dataoperainhisqusf6riscminent,humana pofTetinue- ft^igarefolertia.QiuE vero tc^tafuntatque a nofVris remota. confpedibus,ficuti eft tata perplcxitas vcnarii atque ncruoru & vifceru,fecreta vitaliumiinucnirc nullus potcft. Quia ctfi medicorum diligentianonnullacrudelis, '^ quosanatomicos appellant,laniauit corpora mortuorum,fiue ctiam inrer ma- nus'^fecantis& perfcrutantismoricntium , atqueincarnibus humanisinhuma.neabditacunftarimatacft,vtquid, & quo- modo,& quibus locis curandum cflet addifceret,numeros ta men dc quibus loquor,quibus coaptatio,^qu2e di^ujansi Grajce dicitur,taquam cuiufdam organi extrinlecus atque intrinfe- cus totius corporis conftatiquid dicam ncmo valuit inuenire, quosnemo aufus cft qua^rerc f Qui fi noti efTe potuiffcntjin interioribus quoque vifceribus,qu^ nullu oftenrat,decus , ita 4elc^aret pulchritudo rationis,Yt omni formae apparcti,qug

oculis

AdMarcellinum Lib.xxij. 715

ocuHs placetjipfius mentis,qiKC oculis vtitur,prafferretur ar- bitrio.Suntveroqusedam ita pofitain corpore , vttatummo- do decorcm habeant,non etiam vfum : ficut habet peftus vi- rile mammillas,ncut facies barba , quam non efTe munimeto fed virili ornamento,indicant purse facies fceminarum, quas vtique infirmiores viris muniri tutius conuenirer.Si ergo nul- lum mebrum eft in his quidem confpicuis vnde ambigitne- mo,quod ita fit alicui operi accommodatii,vt non etia fit de- corum:funt aute nonnuUa quorum folum decus , &: nuilus eft vfus : puto facile intelligi in conditione corporis dignitatem necefsitati fuifTe praflatam.Tranfirura eft quippe neccfsitas, tempufq; venturu ,quado folainuicepulchritudine fmc vlla libidine perfruamur,quodmaximead laude referendum cf^ conditoris,cui dicitur in Pfalmo:Confefsioncm &decore in- duifti.Iam caetera pulchritudo & vtilitas creatura; qu2E ho- mini,licctiniftos labores miferiaf<]ueproie<fto gitc^\ danato, fpeftanda atquefumedadiuinalargirate coceflacft, quo fer- monepoteftterminari,incxli &: tcrrx «?<: maris multimoda & varia pulchritudine,ctiamipnuslucistanta copia, tamquc mirabili fpecie , in fole ac luna t*^ fideribus , opacitatibus ne- morum,in coloribus & odoribus florii in diuerfitate ac mul- titudine volucrum garrularum atq; piftarum, in multiformi fpecie tot tantarumque animantiu , quanun illze plus habent admirationis,<]u^molis minimiim. Plus enim formicula- rum & apicularum opera ftupcmus , quamimmcnfa corpo- rabalcnarum: inipfius quoquemaris tamgrandifpeflacu- lo, cum fefediuerfiscoloribHsinduitvelut vcftibus, & ali- quandoviride, atque hoc multismodis, aliquando purpit-. reum, aliquandoc2eruleumeft ? Qu^od porro deledlabilitcr-^ fpeftatur , etiam quandocunque turbatur,'& fitindeniaior fuauitas,cumfic demulcet intuentcm , vtnon iaftet & qua- tiat nauigantem ? Quid ciborum vfquequaque copia contra famem f Qujd faporum diuerfitascontra faftidiutn natura?, diffufa diuinitus,non cocorum arte ac labore quefita ? Quan- ta intammuhisrcbustuedarac rccuperandze lalutisauxilia?, Quam grata vicifsitudo dieialternanris & nodis , aurarum^ quam blanda tepcriesfln fruticibus & pecoribusindumento- rum conficicndoru quanta matcries f Omnia commemorarc <juis pofsitfHxc aute fola qu^ a me velut in quenda aggerem funt coartata,fi velie vduccoUieata inuolucra foluere atque

ZZ 3

71^ Auguftini de ciuitate Dei

idifcutere, quanta mihi mora efTetin fingulisquibusplurim^ ContinenturfEt h^c omnia miferorum funtdamnatorumque folatia, non pr^miabeatorum. QuEeigiturilla funt^ntotac talia & tanta funtifta? Quiddabit eistjuospriedjeftinauitad vitam, quihzecdedit etiameis <juos praedeftinauit ad mor- te/Qiiap bona in illa beata vita faciet eos fumere^pro quib.ia fiac miferia vnigenitumfuum filium vohiitvfque ad mortem mala tanta perferre f Vnde Apoftolus de ipfis in illud regni^ pra»deftinatis loquens;Quipropri'o,inquit,filio nonpcpercit, fcdpro nobis omn^bus tradidit eum , quomodo non etiart^ <cum illo omnia nobis donauit f Cum haec promifsio com- plebitur , quid erimus ? quales erimus f quse bona in illo rer gnoaccepturifumus, quandoquidem Chrifto morienteprq nobis tale iam pignus accepimns f qualis eritfpirirus homir ois,nullum omnino habens vitium , nec fub quoiaceat : nec ^ui ccdatinec contra quod faltenri laudabilirer dimicet.paca- tifsima virtute perfeftusf Rerum ibiomniumquanta , quan^ fpeciofa,auam certafcientja fineerrore aliquo,vel labore, Vbi Dci fapientia de ipfo fuo fbnte potabitur, cum fumma fe-r Jicitate,fiftevlla difficultate f Quale entcorpus,quodomnir ^odo fpiritui fubditum, & eo fufhcienter viuificatuity, nulli^ alimoniis indigebitf Non enim animale,fed fpiritale eritjhar beosquidemcarnis, fedfine vlla carnali corruptione fub-r (ladtiam.

L. yiVES. aT) Enediftionem generandi. } ^libi, henediS}ionigeneYaU:<^, Ljiionfolwn di49S tlbs n^j^ijfet maflos ejje prolibm ^ & piopagars ^ente>ii,fidpoUeros qmejue.

h Partim neceftaria:.}(A/i«f lilii tranfigi vita ncnpoffety cft/ialis eft agricuhura^ lanificium

p Gn\2£ incudimt nX2. \ t'' ariefcripttm yilihi gU(h txptam^nta ad indagandod ^ fuadi-n an ad indicanda*.

|d Quos anatomicos appellant.}2^»fi/ore5:cSi? enim 'nfA^fefH§f €ffio,'

e Sccgntis&perfcrutantis. } i^/*/<«« in aliii codicihta , fecantif ferfcrutantifcfue in ear.

f Qua; «v^uj»|« Grjcce dicitur. V Qii^fi con^^entiayconcenttts , ah Hfuo^if»,

Dc peruicaf ia quorundam,qui refurre^aionem carms^quam ficut pracdiftum cft, totusmundus credit,impugaanr.

CAP..

Ad Marcellinum Lib. xxij. 717

CAP. XXV. Erum dcanimi bonis quibuspoft hanc virambearir' (imus pejfi-uerur,non a nobis tiiflenriunt philofoplii nobiles,(juidecarnisrcrurreftione conrendut. Hac <juanrum pofl^unt ncgant , fcd credenres mulri neganrcs pau- cifsimos reliquerunt ,& ad Chriftu, qui hocquod iflisvide- tur abfurdujin fua relurredione monftrauir, fiueli corde co- uerfj fanr do£ti & indo£li, fapieres mundi & inftpicnres. Hoc cnim credidir mundus,quod prafdixir Deus:qui etia hoc pr^- dixir,qu6d hanc rem mundus fuerat crcditurus.'Neque enim Pctrimaleficiiscacumlaudecredentiumtanto ante przenii-. ciare compulfus cft.Ille eft enim Deus , quem ficur iam dixi, aliquotiesjuec comemorare mc piger confirente Porphyrio, at(j; id oraculis deorum fuorum probare cupiere, ipfa numi- naperhorrefcunr.Qneficlaudauir, vr eum &. Deum parrem & regem vocaret AbHr enim vt fic inrelligenda fint tju^ pr^- dixir,(juomodo volunrhi cjuihoccum mundo non credide- i'unr,quod mundum credirurum cire pra:dixir. Cur cnim non poriusira,ficur credirurus ranro ante prjcdiftuseft mundus, non ficut paucifsimi garriunr,qui cum hoc mundo,cjuod cre- dirurus pr^diftus eft,crederenoluerutfSi cnim proptcrea di cuntaljo modocfle credenda,ne f\ dixerintvana elle colcri» pra,iniuriam facianr illi Deo cui ram magnum perhibenr re- ftimoniu,r3nraprorfusei,vel etiam grauiorem faciunr iniu- ria, fi alirer dicdr ti(fe inrelligeda non ficur inudus ea crcdidit qucm crediturum ipfe laudauir,ipfe pro^nifir , ipfc ccpleuit. Curenim non poteft facerc vt refur^at caro,6: viuat in aeter- num? An propterea credendum r^ <-'ft id cum efie fa^turum, quia malu eftatque indignum^e^-' Sed dcomnipotetia eius, quatot^ tantafacitincred^-^^lia 5 irfmmulta dixmms. 'i vo- luntinuenirequ6domni^<^f^5nonporcft,habetprorfus,ego dica,nietiri non poteft Credamus ergo quod poteft, no crc- dcndo quod non pocft.Non iraque ci edenres quod menriri potcft,credat cfl'' f-^^^ru quod fe fadurum efle promifit. Et fic credantfir-f credidit mundus,quem crcditurum efle pr^- dixit,Que'" credirurum cfle laudauir.que crediruru efle pro- mifit.r^^^^^c^^^^i^eiamoftendit-Hocaute malum eflTevndc ^p.^onftrantrNoneritillic vllacorruptio,<juodeft corporis ^alu.Dc ordinc elementorum iam difputauimus,de aliis ho /niaum conie^uris faiis diximus,Quanra fit fururaincorporc

ZZ 4

7i8 Auguftini de ciuirate Dei

incorruptibili facilitas motus,cle pra?rcntis bonte valetudinjs temperamentcqus vtiqae nullo modo illi comparanda eft immortalit3ti,in lib.xiij lafi<;,vt opinor, oftendimus. Legant fuperiora operis huius,qui vcl non legerut , vcl yolunt reco- iere,qu6d legerunt.

L. V I V E S. aX jEque enim Petrimaleficiis ea. ^- x^ttingit comnenium X^ t^o phyrij de malefiiu uYtibw Petri^e cjuo mfine dectmioCia': fii lihn.

Quompdo Porphyri j definiti o,qua beatis animis putatur corpus omrieFugiendri,ipfius Plaronis fentencia deftruatur, qui dicitfummii' Peum diis pron:iififl,e,vt nunqua corporibusexueretur. CAP. XXVL

^^^)^^Ed Porphyriusait, inquiunt, vtbeata fitanima.cor- ^■"Kf pusomneelTefugiendu.Nihil ergoprodeft, quiain- j^ corruptibile diximusfuturum corpus, fi anima beara non erit,niri corpus omne effugerit. Scd iam & hinc in libro memoratoquantum oportuitdifputaui > verum hic vnum in- <le tantumcommemorabo. Emendet librosfuos iftorum Or mnium magifti£rPlato,& dicat eorum deos , vt beari fint fu^ porpora fugituros, id eft effe morituros , quos in cafleftibus porporibus dixit inclufos,quibus tatT)eDeus,a quo fadi funt, quo poffent efte fecuii,immortalitate jdeft in eifdem corpor ribusa?ternampermanfionem,non eorum natura id babete, (ed fuocoafiliopraeualente promifit. Vbi eriam euertitillud quoddicunt-.cjuorjia eItimpofsibile,ideo refurre£lionem car nisnoneffecredendam. Apertifsiir.eqaippe iuxta eundem philofophuir , vbidii%afe faftis prnmint Peus non fa£lus immoitaiitatem,quod im-pofsibileeft fe dixiteffe fafturuni, Sic enim eum locutum narr^i-.Plato. Qupniam eftis p>rti,in- iquit,immortaleselTe& indiflolif>ilesnon poteftis. Non ta- iTien diiroluemini , neque vos vlla »:«oriis fataperiment , nec crunt valentiora <juam confilium meu-)-, ^ quod tnaius eft vin-r culum adperpetuitate veftram ,quam i^^^ quibus eftis colli- gati.Si non folum abfurdi,fed fi furdi no lu.r quj ha>c audiiit, nonvtiqj dubitantdiisfadisab illoDeoqui t>^fecit fecun- dumPlatonem,quod eftimpofsibile fuifte prom/r„m. Qui cnimdicit,Vos quidem immortales effe nopoteftis, «(^,-„£3 voluntate immortales eritis ; quid aliud dicit , quam id Vod fJcri non poteft,me faciente tamw eritisf Ille igitur Garnet. incorruptibilem , immortalcm , fpiritalem refufcitabit, quit - * iuxta

Ad Marcellinum Lib. xxij. 719

iuxra Platoncmjd quod impofribiie eft/e f.ifturum cfTe pro- inint.Quid adhuc quod promi/it Deus, quod Deo promitte- ti credidir mundus^qui ctia ipfe promiflus eft crediturus ef- fe impofiibile clamantfQuadoquidem nos Deum, qui etiam fecundum Platonem facit impofnbilii , idfa61:urum eflccla- mamus. Non ergo vr beatie fint anims corpus eft onmefu- giendum. fedcorpusincorruptibile recipiendiuTi.Et in cjuo conuenientius incorruptibili corpore Ijetabuntur , quam r.i <juo corruptibiligemuerunr ? Sic enim non in eiseritilla di- ra cupiditas,(juam pofuitex Platone Verg. vbi aii:

Ri4rftii ^ iKciptunt in corpora 'velle rcuerti. Sic,inc}uam,cupiditare rcucrrendi ad corpora non habebunt, cum corpora,in qua: reuerti cupiunr, fecum habebunr : &: fic habebunr,vt nifni^uamnon habeanr,nunquam eaprorfus vel ad exiguumquamiiberrempusvlla morre deponant.

Dccontr.niis definiiiombus iMatonis atquc Porphyrij.in qui-

busfi vtf r.iu:: .iltcri ccdoret.a v<ritJteneuier de.

uiner. CAP. XXV II

^jJ^^^JIngula qutcdam dixerunt Plato arque Porphyrius, ^^it^^ qujE fi inter fe communicare potuiftent , fa^i eflent ^^ii.;^^ fortaflc Chriftiani. Plato dixit fine corporibus ani- niasia a^iernum efle nonpofTe.ldeo dixit , etiam fapicntium animas poft quamlibet longum tempus , tamcn ad corpora redituras. Porphyriusaurem dixit animam purgatiftimam cum redierit adpatrem , ad h;Hc mala mundi nunquam eflfe reditbram, Ac perhoc quod verum vidit Plaro , ft dediflet Porphyrio , etiam iuftcrum arque fapientiujTi purgatiffimas animas ad humanacorpora redituras: rurfus quod verum dicit Porphyrius, fi dedillet Platoni ,nunquam redituras ad iniferiascorruptibilis corporis animas fanftas : vt non (in- guli hxc linguia , fed ambo & finguli vtrunque dicei^nt,pu- to quod vidercnt cfle iam confequens, vr & redircnt anima! adcorpora,& talia recipcrenr corpora,inquibusbeare arque immorralirerviuerenr.Quoniam fecundum Plaronem triam fands aninice ad humana corpora redibunr: fecundum Por- phyrium ad mala mundi huiusfand:^ anim^E non redibunt. Dicar iraque cum Plarone Porphyrius, redibunr ad corpora. picar Plaro cum Porphyrio non redibunr ad mala : & ad ea /corpora redire confenrienr in quibus nulla mala pariantur, Hccitaque non erunt,nifi illa qu^ promifitDeus beatas aoi- ' ^ ' ZZ ^

73^ Auguftini dc ciuitatc Dci

inas in seternuiii cum fua seterna carnc viduras. Hocenim «juantum exiftimo iam facile nobis cocederent ambo , vt qui fatereturadimmortalia corpora redituras animas efTefan- ^orum,ad fuas illas redire permitrercnt,in quibus mala hu-^ ius feculi pertulerunt,in quibus Deum,vt his malis carerenr, j)ie fidelitercjue coluerunr.

Quid ad vera refurredionij fidem, velPlato velLabeo, veletiam Varroconferrepotuerint j (i opinionescorum in vnam ftntentiam tonueniflrcnt. C A P. X X V 11 1.

^'^l^ Onnulli noftrum * propter quoddam prxclarifsi- •v]b'3v^ l mum loqucndi genus , &i propter nonnulla quae ve- 2^^^ raciterfenfit,amatcsPJatonem, dicunteum ali^uid /imile nobis etiam ^ de mortuorum refurredione fenfifTc. Qupdquidem fic tangitinlib.De rep.Tul.vt eumlufifle po- tiusquatn quodid verum efie affirmet dicere voluiflc. ^ In- ducit enim hominem rcuixiflre,& narraflfc quardam qua: Pla- tonicis difputationibuscongruebant.'^ Labeo etiam duos di- cit vno die fuiflfe dcfun£los,& occurriflTe inuicem in quodam compito , demde ad corpora fua iufTos fuiflTeremeare, & coriftituifTc inter feamicosfe cflTe vicluros , atque ita efle fadtum donecpoftea morerentur. Scdifti autores talem rc- furreftionem corporis fatlam fuifTe narrarunt, qualesfue- ruteorumquosrefurrexifrc nouimus:& huicquidem reddi- tos vite,fed non eo modo,vt non morcrcntur vlterius. Mira- biliusautem quidamM.Varro ponit in lib. quosconfcripfit De gente populi Ro.cuius putaui verba ipfa ponenda , ^ Ge- «ethliaciquidam fcripferunt,inquit, eflTc in renafcendis ho- minibus^quamappellant^jTBX/y^^viCT^cGrafci :hanc fcripfe- runtconficiin annisnumero quadringentis quadraginta, vt idem corpus&eadem anima,qu£efucrantconiunda in ho- mine aIiquando,eadem rurfus redeant in coniunc^ionem. I- i^e Varro quidem,ftueiIliGenethliacinefcio qui ( non enim nomina eorum prodidirquorumcomemorauit fententiam) aliquiddixerut:quodlicetfalfum flt(cum enim fcmeladea- dein corpora qua.' geflTerunt , animae rcdierint , nunquam ea poftea funt relifture)tamen multa illius impofsibilitatis, qua contra nos ifti garriunt,argumenta conuellit & deftruif.Qui cnim hafc fentiunt, fiue fenferunt non eis vifum eft fieri non poffcvtdilapfj cadauerain auras,m puluerem,in cinerem,,in humores, m corpora vefcetium bcft^arum, vcl ipforum quo-

AdMarcellinum Lib. xxij. yji

que hominu,ad id rurfus redeant, quod fuerunt. Qu^aproptcr Plato Si Porphynus,vel potiusquicuque illos diliguiu & ad- huc viuut,fi nobis c6rennunt,etia fanftas anima<; ad corpora jedituras,ficut aitPlato,nec tame ad mala vlla rcditurasXicut aic Porphyrius-.vtex his fiatconfequensquodfidespra^fdicat Chriftiana.talia corpora recepturas^inquibus fine Vilo malo in «Eternu feliciter viuanf.afrumant ctiam hoc de Varronetvt ad cade corpora redeant in quibus a-uea fuerunt,& apud cos tota quxftio de carnis in xternum refurredtionc folqctur.

L. V I V E S. a r^Ropter quoddam. }■ rna fwtt qut Platoninon modo Grd- X ^wr» coi)cUiarurtt,fed orbem 'vnuurfum: mtegritas 'vit£,fan' Slitas pracepiorum,^ eloquentia.

b Yytmoviwor\xm.\Eufeh.Uh.il.Pr£p.Euan' ^ mutationemmdi ^ refur^reflionem, ^ mdicium apud mfros ev Afofaica doOrma ac- ccpijfe Platon.m putat. Narrat eutm Flato exafio tepore defeclurum terrenum gennSi mundumqtiti infolttii motibus a^itatum ^ toncuQum iricum ingenti anin/atwn omnitiry-perHicie ac clade: pofl aliquatum deiiide tcmporti concfuieturum opcraprincipii Det., ^ui ne ccncidat tn- lereatque mttnduf-^ubernacula eiui recipitty addetque tUifempiternam iuuentam (^ immortalitatem.

C Inducit enim. ]■ Herum Pamphylium^ qui in acie occuhuit , Plat9 infine lib.de Rep.decimo piTl mortimdie reddttum 'vitxfcribit : hanc Ctcero fabulam , tnquit Aiucro. Ub. i. Somnif,licetab indoBt* q. ipfe rvere confitcf doleat irrtfam^exemplum tamenjioUdd nprehenfionti vir- tans, excitari narratururHyquam reaiuifcere maluit. d Labeo. }• PUn.Ub.y.aliquot exemplaponit eorum^cjuielati reui- xermt : ^ Phitar. referttn l. de ^nimay Enarchum tjuendam » "vhi tfiortem obttjptyrediiffe ad 'vitam^ narraffeque animam quidem (uam e (orporeegrclfam,f(.d iitjfu Ditis refiitutam corpori,grauitertUif damo^ mht44 ah eorumprincipe cajiigattf^qut quum tn mandaiui haberent Ni' candam coriartum ^ paUTiritem adducere, ad Enarchum magno er- rore iffent,itapaulopoji Nicandof fato co^cef^it , e Gcncihlisci.}- Sunt AiaihematicidimnacuU, exnataUdie de njniuerfo-vita euentuprxdtcenies. GdUus Chald^oi ^ GenethUaeos eodem habet loce Ub.l^.^duerfw iftos, inquit , quifefe Chalddtos feu (aencthUacos appeUant^ac de mctu, deque pofitu fteUarum dicere poffc guafiturafuntprofitentur.

f Taxiy^H^risu. }• Regentrationem. Laflant. qaoque Uh. 7. "vcrha fhryfi^jii Stoici ex eitu de Prouidentia ltbrnrefert,quibus iUe redttum

73^ Auguftini de ciuitate Dei

pofi movtem no^rwn aftruxit: im '^m^<,w<jf*it, (tCT nxHtliardJi W> n Wf- ^o^J^ay-nvoiv eiwfMimv^y^^yii , «f 0"»«*" ijL^ eiini^^jf.ittg-ilcn^rtj <xJif'jf» £t defundos iam vita certti tenporum teuolutiombm exaBis , rurfHS in eam,^uam nmc habemus faciem reftiCUtum iri. De quaHtate vifionis, qiia in fucuro fecnlo Dnfti Deum vidcbunt. CAP. XXIX. ^^!^^j^ Vnc iamquid afturi /int in corporibus immortali- '/j i^^ ^ bus atque fpiritalibusfanfti, non adhuc eorum car- lit^^ ne carnaliter , fed fpiiitaliter iam viuente, quantum Dominusdignaturadiuuarevideamus. Etilla quidcm adio, ^ vel potius quies atque otium quale fururum fit , /1 verum velim dicere, ncfcio. Non enim hoc vnquam per fenfus cor- poris vidi.Si autem hoc mente, id eft intelhgenria vidiffe me dicam,quantumeft,aut quideftnoftra intelHgentia ad il- Jam excelletiamflbi eft enim pax Dei,qua;, ficut ait Apofto- lus,fuperatomnemintelle6lum: quem nifi noftrum, aut for- tafle etia omnium fanftorum angelorumi' Non enim & Dei, Si ergo fanfti in Deipace vi£turifunt,profettoin ca pace vi- ftnri funt,qucE fuperatomne intelle<5tum.Quoniamnoftrum «juidem fuperet non eft dubium.Si autem fuperat &: angelo- rum,vt nec ipfos excepilTe videatur,qui ait omne intelle£^u: fecudum hoc di^lum efte debcmus accipere, quia pace Dei, ^uaipfeDeuspacatuseft ficutnouitDeus,n6 ea , nos fic pof- fumus nofte,ncc vlli angeli.Superat itaq; omne intelledluni, non dubiu quod prcEter fuum. Sed quia & nos pro modo no-« ftropaciseius participcsfadijfummain nobisatqj inter nos & cum ipfo pace,quantu noftrii fummu eft obtinebimus : ifto modo pro fuo modo fciiit eam fanfti angelijhomines autem nunc longeinfra,quatumlibetproueftu metisexcellar.Con- fiderandum eft enim quantus vir dicebat;Ex parte fcimus, & tfx parte prophetamus,donec veniat quod perfeftu eft.Et vi- tlemus nunc per fpeculum in aenigmatcrunc aute facie ad fa- cicm.Siciamvidentfandtiangeli, quieria noftri angeli di£li funt,quia eruti de poteftate tenebraru,& accepto fpiritus pi- gnore tranflati ad regnum Chrifti,ad eos angelos iam carpi- mus pertinere , cii quibus iiobis erit fanfta atque dulciffima, tle <jua iam tot libros fcripftmus, Dci ciuitas ipfa communis. Sic funt ergo angeli noftri, qui funt angeli Dei, quemadmo- dum Chriftus Dci, Chriftus eft nofter. Dei funr, quia Deum i)Q reliqucrant;noftri funr^cpia fuos ciucs aos haberc coepe-

runt

Ad Marcellinum Lib. xxij. 75 j

runr.Dixit aute Dominus lefus.Videte ne contemnatis vnutn de puhllis iftis. Dico enim vobis , quia angeli eorum in carlis femper vident faciem patris mei <jui in carlis eft.Sicut crgo il . li videtjita & nos vifuii fumus,fed nondum ita videmus. Pio- pterquodait A.poftolus,quodpaul6 ante.dixi: Videmus nunc per fpeculum in £enigmatc,tunc autem facie ad faciem. Prx- miu itaq; fidei nobis vifio ifta fcruatur,de qua Sc loanes Apo- ftolus lo<^ues:Cum apparuerit,inquit, fimiles ei erimus, <jua- niam videbimuseum (icutieft.FacicsautemDei,manifefta- tio eius intelligenda eft,non aliquod tale membru,^uale nos habemusin corpore atqj ifto nomine nuncupamus. Quapro- pter cum ex me cjueriturjquid aduri fint fandti in illo corpo re fpiritali,no dico ouod la vidco,fed dico <juod credo-.fecun- du illud quod in Pfalmo lego: Credidi propter quod locutus fum.Dico itaque,£7 vifuri fmt Dew in ipfo corpore , fcd vtrii per ipfum,licut per corpus nuc videmus Solem,Lunam,Stel- Jas,Mare,ac Terram,5»: <]ue funtin ea,nonparuaquiEftio eft. Durum eft dicere,<5u6d fandi talia corpora tunc habebiit,vt no poffint oculosclaudere atque aperire cum velinr. Durius aute,(}u6d ibi Deum quifquis oculos clauferit non vidcbit. Si cnim Propheta Heliidcus puerii Cuum Gieziabfenscorporc vidit accipientcm muDera,qux dedit ei Naaman Syrus,qucm Propheta memoratus a leprie deformirate mudauerar, quod feruus ne<juam domino fuo no vidente,lateter fe fesji^c noa putauerat:cjuat6 magisinillo corpore fpiritalividebunt fan- ^i omnia,non folum fi oculos claudat, verumetia vnde funt corpore abfetesfTuceniin eritperfed:uillud dequo lo<jucs Apoftolus:Exparte,in<juit,fcimus,&: exparte prophetamus, cum aute vencrit quodperfcdlu eft,<juod ex parte eft euacua- bitur. Deinde vt quomodo poflet aliqua fimilitudine often- dere, cjuantum ab illa <jue futura eft,diltet hzec vita,non (^ua- Jiumcuque hominum,verumctiaquiprafcipua hicfan^itafe funt pr.^diti:Cum eflem,inquit,paruus,quafi paruulus fapie- bam, qudfi paruulusloqucbar,quafi paruuluscogitaba : ciini autem fadtus fum vn',euacuaui ea quar paruuli erat,Videmus nune per fpeculum in a^nigmatCjtunc autem facie ad faciem. Nunc fcio ex parte,tunc autem cognofcam , ficut &. cognitus fum. Si ergoin hacvitavbihominum mirabilium Prophetia ita comparanda eft illi vit^ , quafi paruuli ad iuuenem , vidic tamcQ Helif^us accipientemmuQera feiuumfuum vbiipfc

734 Auguftini de ciuirate Dei

non erat:ita ne cum venerit ^uod perfeftu eft, nec iam cofi puscorruptibileaggrauabit animam ,fedincorruptibilen)- hil impediet,illi fandi ad ea c^ute videnda funt oculis corpo- reis, quibus Helifaeus abfens ad feruum fuum videndum non indiguit, indigebuntfNamfecunduminterpretes l x x.iftal funt ad Giezi verba Propheta?:N6nne cor mcum tccum ibat, & noui , quod conucrfiis eft vir de curru fuo in obuiam tibi, & accepiftipecuniam^&c.Sicutautemexirlebraeointerpre- tatuseftpresbyter Hieronymus:N6nne tor meum,in<juit,iri pr^fenti erar, (]uando rcuerfus eft homo de curru fuo in oc-. curfiun tui ? Corde fuo ergo fe dixit hocvidifre.Propheta,' adiuto quidem mirabiliter nullo dubitante diuinitus. Scd «juanto ampiius tunc omnes munere iftoabundabunt, cum I)eus erit omnia in omnibus ? Habebunt tamen etia illi oculi corporei officium fuum, & in loco fuo erunt , vteturque illis fpintusperfpiritale corpus. ^eque enim 8c ille Propheta, ^uianoneisiadiguit,vt videretabfentem, nan eisvfuseft ad videnda prjefentia^cjua? tamen fpirita videre pofTet, etiam fi illos clauderet,ficut vidit abfentia,vbi cum eis ipfe tion erat. Ab/itergovtdicamusillosfanttosin illa vita Deum claufis oculis non vifuros, quem fpiritu femper vrdebunt.Sed vtruot videbunt & per oculos corporis, cum eos apertos habebunt, inde qu^ftio ei^.Si enim tantum poterunt in corpore fpirita- li eo modo vtique etia ipfi oculi fpiritales , quantumi pofTunt ifti quales nunc habemus,proculdubi6per eosDeus videri non poterir.longc itaque alterius erunt potentia? , fi per eos^ videbitur incorporea illa natura,qua? non cotinetur loco,fed vbique teta eft.Non enim quia dicimus Deum 6c in ca^lo clTe & in terra, ipfe quippe ait per Prophetam;C£elum & terram cgo impleo,aliampartem di£iuri fumuseumincoelo liabe- re,& in terra aliam, fed totus in caelo eft,totus rn terra : noiY alternis temporibus , fed vtrunque fimul , quod nulla natura corporalis poteft. Vis itaquepr«epollentioroculorum eric illorum non vt acutius videaiit, quam quidcm perbibentur videre ferpentesvel aquilae. Quantalibet enim acrimbnia cernendicadem quoqueanimalia nibil aliudpoiTuntvidere,' quam corpora,fedvt videantA: incorporalia.Etfortafle ifta virtus magnacernendidata fueratadhoram',etiam in ifto-' mortalicorpore oculisfandlivirilob, quando ait adDeum^ |n obauditu auris obaudiebam teprius, nunc autem oculus

Ad Marcellinum Lib.xxi). 755

meusvidct tc,proptcrea defpexi tnctTietipfam,& diftabui, &" cxiftimaui me terram & cinercm. Quamuis hic nihil prohi- bcat ocuhim cordis intelligi , de (juibus oculis ait Apoftolns: Illuminatos oculos habcre cordisveftri. Ipfisautem videri Deum, cum videbitur, Chriftianus ambigit ncmo, qni fideii- teraccipit quod ait Deus illc magifter : Beati mundicordc, quoniam ipfl Dcumvidebunt. Sedvtrum etiam corporali- bus oculis ibi videatur , hoc in iftaquarltione verfamus. Illucl enim (]uod fcriptum eft i Et vidcbit omnis caro fahitare Dci, finc vllius nodo diflicultatis (icinrelHgipotcft, ac fi diftutn fucrit , & videbit omnis homo Chriftum Dei , qui vtiquc in corporevifuseft , & incorporevidcbirur , quando viuos & mortuosiudicabit. Qnpdautem ipfe fit falutarc Dei multa funtA: alia teftimonia fcripturarum. Sed cuidcntius vcnc- randi illius fenisSimeonisverba dcclarant. : qui cuminfm- temChriftum acccpiiTetin manusfuas : Nunc,inquit,dimit- tisieruum tuum Domine ,fccondutT» verbum tuum in pacc: quoniam videruntoculi mci falutaretuum.Illud etiam tjuod ait fupramcmoratuslob, ficutin exeinplaribus tjua: e^ He- hiieo funt inucnitur : Et in carne mea vtdebo Deum : refur- re£tionemquidemcarnisfinedubio prophetauit, non tameii dixit, per carnem meam. Qupd quidem fi dixiflet, poftet Dcus Chriftus intelligi , qui percarnein in carncvidebitur: iiunc vero potei^ & lic accipi , In carne mca ^ videbo Deumr ac fi dixiflet : In carne mea ero,quum videbo Dcum.Et illud quod ait Apoftolus:Facie ad faciem : non cogit vt Deuin pef hanc facietn corpor3lem,vbi funt oculi corporales,nos vifu- ros efrccredainus, cjuem ipiritu fine intermifnone videbi- lnus. Nifi enim efTct etiam intcrioris hominis facics, non di- cerct idcm Apoftolus : Nos autcm reuelata f^cie gloriam Dominifpeculantes,incandem imaginem transformamur de gloria in gloriam, tanquam ad DominiSpiritum. Ncc aliter intelligimus quod in Pfalmo canitur : Accedite ad cum, & illuminamini , 8c facies vcftrse non erubcfccnt. Fidc quippe acceditur adDeum , quamcordis conftateflc, non corporis. Sedquia fpiritale corpus nefcimusquantoshabe- bitaccefliis, de re quippe inexperta loquimur , vSi aliqua <ju«e aliter intelligi nequeant , diuinarum fcripf;:rarum non occurrit ,fed fuccurrit autoritas : neccfre clt vt contin- gat in nobis quod lcgitur inlibroSapientise:CQgicaucoes

•736 Aiiguftini de ciuitare Dei

mortalium timitlzE , & incerta; prouidcntix noftrae. Ratiod- nario quippe illa philofophorum qua difputat,ita metis afpc- ftu mtelligibilia vidcri, &. fenfu corporis sefibilia,id eft cor- poraiia , vt nec intelligibilia per corpus, ncc corporalia pcr ieipfa mens valeat intueri, fi poflet nobis efle cenifiima,pro- fedo certii clletper oculoscorporis eriafpiritalisnullo mo- do poflTe videri Deum.Sed iltam ratiocinarione &. vera ratio, & prophetica irridet autoritas. Quis enim ita fit auerfus i vero,vt dicere audeat Deum corporalia ifta nekire? Niiquid crgo corpushabe.t, per cuius ocuioseapoffitaddilcere? De- inde quod de propheta HelifiKo paulo ante diximus , nonne farisindicat etiafpiritu nonpcr corpus corporaha pofTc ccr- cirQuado cnim feruusille muneraaccepit,vtiq; corporaliter geftu eft,<juod tame propheta non per corpus, fed per ipiritu vidit Sicutergoc6ftatvideiicorporafpiritu,quid/i tanta crit poteria fpiritalis corporis,vtcorporevideatur & fpiritusfSpi ritus cnim eft Deus. Deinde vita quide fuam in qua nuc yiuip in corpore,&: h^cterrena mebra vegetatfacitcji viuentia,inr tcriorc fcnfu quif(^3 non per corporeos oculos nouif.alioruin Verovitas,cumfiiitinuinbiles,per corpusvidct. Navnde vi- ucntiadifcernimusa non viuentibus corpora,nificorpora fi- inni vitaftjae vidcamus , quas nifi per corpuS videre non pof^ flimus? Vitas autem fine corporibus corporeis oculis non vir oemus.Quamobrem neri poteft,valdeq; credibile eft,fic nos> tiFc vifuros mundana runc corpora cali noui,&; terrx noux, vtDcum vbiq; priElentem, & vniuerfa eriam corporalia gu- bernantem , per corpc^ra quaf geftabimus , & qua^ confpicic- mus quaquauerfum oculos duxcrimus , clariffima perfpicui"? tatevjdeamus:non ficut nuncinuifibilia Dei perca quxfafta funtintcUeda cofpiciuntur perfpcculum ina?niomare,& e« parte,vbiplusin nobis valetfides,<jua credimu-j^cjuam rerum corporalium fpecics,(juam per oculoscenumuscorporalcs. Sedficuthominesinterquosvrucntes , motufq, vitalesexer- centes viuimus:mox vt alpicimus no credimus viuere, fed vi- demus , cum eorii vitam f\i^^ corporibus videre neqijcamus, quam tamen in cis per corpora remota omiu ambiguitate confpicimus : ita quacunque fpiritalia illa lumina corporuinf noftrorum cireunferemus , incorporeum Deumomiiia rc- gcntcm,ctiampcrcorporacontuebimur. Autcrgoperillos oculoi fic vidcbituf Dcus , vtali<iuid habeantin tanta cxr-

Ad Marcellinurri Lib. xxij. 757

ccllentia menti fimile,<juo &l incorporea natura cernarufj, quodvliiscxemplisrinefcripturarum teftimoniisdiuinaruiTi veldifhciievelimpoffibile ertoItcndcre.Aut cjuod eftadin»- tclligendumfaciiiuSjita Deus nobijs crii notus atque confpi- cuus , vt videatur rpirirua (ingulisnobisin /ingulisnobis,vi« deatur ab altero in altero,vidcatur in feipfo,videatur in c^lo nouo,&: in tcrra noua,atque in omni <jux tuc fuerit creatura: videatur & per corpora iaomni corpore quocunque fuerint fpiritalis corporisocuii acie pcruenicnte oirecti Patebunt eriamcogitationesnoftrje iiuuccm nobis. Tunc enimimple- bitur quod Apoftolusait : Quum eniin dixillet : Nolrte ante tempus iudicare quicquam:mox addidit, donec vcniat Domi- ous,& iUuminet abfcondira tcnebrarum, & manifeftctcogi- tationcs cordis,& tunc laus erit vnicuique a Deo.

L. Y IV Eb. a 1 T El patius <]uies.}-.V4m ertt a cuncl-n lab ribm recjuies: ^ ne^ V fcio (juo pactofuauita esi cjuistttnrfmen^cjuaniaclianh \ tdcirca xyfrijjtotdcs contewplaticngm lilam^cjua n extremam b.atitudinemfa" cityCfuietent nomin^f.^ddc quod iUud <.Jlfahbatumtidefl ottumy ^ ti-i quieif?mpitern4.

h Videbo Deum.}-/w cjuibufdarn K^u^uj\mi dntiquti codicibuf /e- gitur^videho Dcumfuluatorem meum.Sad mcin Huronymi njerftont legimtifynec uidetur ab ^uguflino addttum,ex tu qu£ fequuntur: nam de Deoloquiutrfinehumanitute : porto StSaluaiorem adieciffet , ig Chrifto videretur dfxijfe;

De xterna fclicitateciuitatis Deijribbat6cjueperpctu'o. CAP. XXX. i^l^Vanta ^critillafclicitas , vbi nullam crrt malum^ \t3jj aulium latebit bonum,vacabitur Dei laudibus,qui e- _j^^^ rit omnia in omnibus f Nam cjuid aliud agetur , vbl heouc vllade(Tdiaceffabitur, ncquc vlla indigentialabora- birur , nefcio. Admoneor eriam fan^lo cantico vbi lcgo vel audro : Beati<juthabitantiii dcmio tuajDominc^tnfetu- la feculorum laudabunt te. Omnia menitra Sc vifcerain^ corruptibilis corporis,c[u2e nunc videmus per vfus neceffita- tis varios dill:ributa,cjuoni.uYi tunc non eritipfa necefiitas,fed plena.certa , fecura , fempiferna feliCfTas , proficicnt in laudibus Dei. Omnes cjuippe illi , de cjuibusi^m fum loquu- tus , qui nunc latentharmomaf corporalisnumerinonlate- bunt,iiitnafecus & extrinfccusper corporis cuncla difpofiiiV ^u^de ciui.Deit, Ttm, ^. AAA

738 Aiiguftini de ciuitarc Dei

& cumcajtcrisrcbus, quaribi magna?at(jue mirabilcsvide* debuntur , rationalesmentcs in tantiartificislaudemratio-» nalis pulchritudinis deleftationc iuccendent . Qil^ motus il- iic talium corporum (intfuturi,temcre definire non audco, ^uod cxcogitarc non valeo.Tamen & motus & ftatusjicut i- pfa rpccics,decens crit,<juicunque erii, vbi quod nondccc- bit,non crit.Cene vbi volct fpiritusjbi protinus crit corpus: ncc voletaliquidfpiritus , cjuod nec fpiritum poffitdeccrc ncc corpus. Vcra ibi gloria erir, vbi li,udantis, nec errore quifcjuam,ncc adulatione laudabitur.Verushonor , quinulli . ncgabitur digno , nuHi dcfcreturindigno , fed nccadeum ambietvllusindignns,vbinulluspermittcturefrenifi dignus. Verapaxibicft , vbi nihiladucrfi,necafcipfo , necabalio quifijuam patietur, Prxmium virtutis erit ipfe qui virtutem dedit,& <}ui feipfum , <juo melius & maius nihilpoffitcirc promirit.Qjiiideft cnim aliudquodpcr prophetam dixit. E- ro illorum Deus,&- ipfi eruntmihiplebs : nifi, cgocro vndc faticntur: ego ero qusccunquc abomnibus honcfte defidc- rantur,&: viTa,& falu5,3<: vidus,& copia,& gloria , &: honor, &:pax,«?comnia bonafSic enim &illudredeintelligitur quod ait Apoftolus , vt fii Deus omnia in omnibus. Jplefiniscric defidcrioruir» noftrorum,<jui finc fine videbitur, f inc faftidio ^ amabitur,fine fatigationelaudabitur. Hocmunus, hic afie- ftus,hic aftus profccl<) erit omnibus,ficur ipfa vita ^tcrna c6 niunisiCiEterum quifuturi fint pro meritispruemiorum ctiam gradus honorum atquc gloriarum,quis eft idoncus cogitare, ^ quanto magisdicere.' Quod tamenfuturi fint,non cft ambi- gendum. Aiquc id ctiambcataciuitasilla magnum infe bo- iHim vidcbir,quodnulli fuperiorivllusinfcriorinuidcbit , I1- cutnuncnoninuidcntarchangclisangeli caftcri , tanquara iinlif cife vnufquifque quodnon accepit:quamuis fit pacatif- . fimo concordiarvinculociquiacccpir ohibiclus , quamnec in corpore velut oculus cfTc qui cit digitus, quum mcmbrum vtrLique cotineat totius carnis pacato copago. Sic rtaque ha- bebit donum aliusalio u-iinus,vt hocquoque donum habcar, nevelitamplius.Nec ideo liberumarbitriumnon habebunr. ^uia peccara cosdcle^arc n6porucriir,Magisquippccritli bcrum a dcledtarione pcccandi vfque ad dcled:atione no pcc candi indcclinabilem libcratum. Nam primum liberum ar- ^ifrium,quodhomini datum eft,quaQdoprimum crcatus cft

rc^us.

AdMarcellinum Lib. xxij. 759

reftus,potuit non pcccare,Tcd potuit & pcccarc : hoc autem nouifrimum eo potentius crit,£}uo peccare non poterit. Ve- rum hoc tjuoquc Dei muncre, non fu^ porfibilitare natur<e. Aliud eft cnim efle Deum,aliud participem Dei Deus riaturjl pcccarc non potcft^particcps vcro De» ab illo accipit,vt pec- carc non pofrtt. Seruandi autem gradus erant diuini inunc- ris,vt primvim daretur liberum.quo nopeccare pofTcthomo: nouiflimum quo pcccarenonponct : atqueilludad compa- randum meritum,hoc ad rccipiendum pr*mium pertinerct. Sedi^uiapeccauitilta nawra t^uum peccarepotuk, largiorc gratia liberatur,vt ad eam perducatur libertatem,in (jua pec care nonpoffit.Sicut enim prima immortalis fuit,quam pecr cando Adam perdidit,polle no mori,nouifi[ima erit no pofle mori: ita primum hbcruui arbitrium.pofle non peccarc:no- uiffimum non pofle peccare.Sic enim crit inamiffibilis V^olu- ras pietatis & .rcj|uiratis,(]uomodo cfl fclicitatis. Nam vtique pcccando nec piecatem ncc fclicitatcm tenuimus, voluntate vero fclicitatis,nec perdita felicitateperdidimus.CerreDcus iplc nunquid <]uia peccare no poteft:ideo liberum arbitriuni habere negandus eft.' Erit crgo illius ciuiraris & vna in omni- bus,&infeparabilisin fingulisvoluntaslibera , abomni ma- \o liberata,(5(: impleta omni bono, fruensindcficicnTcraetcr- norum iocunditarcgaudiorum,oblifa culparum ,oblita por- narum,nectamen ideofuceHbcrationis oblita, vtlibcratori fuo fitingratj. Q^iantum crgo aitinetad fcienriam rationa- lem,mcmor pr^rcntorum eciam malorum fuorum,<juantuni aurem adcxpei icntisfenfuni,prorfusimmcmor. Nam & pc* liriliimu*. iiTedicus , Itcur a-rtcfcitintur, omnesfercmorbos corporisnourt:(icutautem corporc fentiuntur, plurimos nc- fcirtjuosipienon paflus eft. Vtcrgofcicntix maiorum duae lunt,vnaqujpotcntiam mentisnon latcnt, altcratjua cxpe- rientisfenflbusinhzercnt. Alherquippe fciunturomnia vitia pcr lapicntije dodlrinam, aliter per infipicntis peffimam vi- t»m:ita& obliuioncsmaloru duce funt.Aiitcr eanaque obli- uifcitirreruditus& dodus,alitcrexpcrtus& pafius.Illcfl pc- ritiam negligatjfte ii mifcria carcat. Sccutidii hanc obliuio- rem,quam pofteriorc loco pofui,non crunt memores fanftir prxtcritorummalorum. Carcbuntenim omnibusmalis, ir» vtpennusdclcanturdefcnlibuscorum. Ea tamcn potenti» ifoicnti«c,(jy% magnaineis erit, nonfolum fua prseterii^r, fe^

AAA a.

740 Auguftini de ciuitate Dei

ctiam damnatorum cos fempiterna mifcna nolatcbit. Alio" ^um f\ fc fuifTc miferos ncfcituri funtjquomocio ficut ait Pfal mus:MifericordiasDominiin a?fernum cantabuntfQuo can- ticoin glonam gratias Chrifti,cuius fanguinc Jibcrati fumus, nihil critprofedo illiiocuntiius ciuitati. Ibi perficietur: Vacate & vidcte , quoniam ego fum Deus. Quod erit ibi vcre maximum fabbatum non habens vefperam. Quod com- mcndauit Dominusin primis openbus mundi,vbi legitur: Et requicuitDcusdie feptimo ab omnibus opcribus fuis quac fecit:& benedixit Dcus diem feptimum,& fand:ificauit eum, ^uia in eo rcquieuitab omnibusoperibusfuis , quae inchoa-/ uitDeusfacere. Dicsenim feptimus etiam nofipfi crimus, quaodociusfuerimus bcncdidtionc & fand:ificationc plcni atquc refedi.Ibi vacantes videbimus quoniam ipfe eft Dcus» quodnobisipfe efTc voluimus,quando abillo cecidimus, au- dicntcs a fedu£lore:Eritis ficut dij:& reccdentes a vcro Dco, quofacientedijcfremuseius participatione , non dcfcrtio» nc.Quid enim finc illo fecimus, nifi quod in ira cius defeci- musf A quo refe£ii , &gratia maiorcperfefti, vacabimusin aeternu,videntes quia ipf e ci\ Deus,quo pleni erimus,quando ipfeeritomniainomnibus. Nam&: ipfa bona opcra noftra, quando ipfiuspotiusintelliguntur eflequam noftra tuncno- bis ad hoc fabbatum adipifcendum imputantur , quia fi nobis ca tribucrimus,feruilia erunt,quia defabbato dicatur: Omne | opus fcruile in eo non facietis.Propter quod & per Ezechie- lem prophetam dicitur.-Et fabbata mea dedi eis in fignum in- i tcr mc & inter eos,vt fciret quia ego Dominus,qui fan^tifico cos.Hocperfe(ftetuncfcieiT)us,quadoperfe£te vacabimus,& perfe^evidebimus quiaipfe eftDeus. Ipfe ctiam numcrus setatumvcluti dieru.fifecundumeosarticulostemporiscom putcntur,qui infcriprurisfandisvidenturexpreffi, ifte fab- batifrauscuidentiusapparebit,quoniam feptimus inuenitur, vt prima a:tas tanquam dies primus fit ab Adam vfque ad di- luuiii:fecunda inde vfquc ad Abraha non a;qualitatctcmpo- rum, fed numero generatiohum.Denas quippe habcre rcpc- riuntur. Hinciam ficut, Matthaeus Euangelifta determinar, trcs ajtatcs vf que ad Chrifti fubfequuntur aduentu,qu«e fingu Ix denis & quatcrnisgenerationibus cxplicantur. Ab Abraha vfquc ad Dauid vna:altci-a inde vfque ad trafmigrationein Ba l>yioniam,tercia indc vf^uc ad Chrifti carnalem natiuitarcm.

Bunc

Ad Marcellinum Lib. xxij. 741

Fiuntitaquc omnes quiiicjue.Sexta nunc agitur.nullogenera- tionum numero meticnda, propter id quod diftum eft : Non cft veftrum fcire tempora, quar patcr pofuit in fua potcftate. Poft hanc tanquam in diefeptimo requiefcetDeus,cum cun- dem feptimum diem,quod nos erimus , in fcipfo Deusfaciet requiefcere. De iftisporro artatibus fingulis diligenter lon- gum eft difputarc.H^c tamcfeptima erit fabbatum noftrum, cuiusfinisnon erit vefpera,feddominicus dies velut oftauus aTernus,qui Chrifti rcfurreftione facratus eft, ^ternam non folum fpiritus , verumetiam corporis requiem prarfigurans. Ibi vacabimus,& videbimus;videbnnus,& amabimus :amabi- mus & laudabimus.Ecce quod e:it in fine fine fine. Nam quis alius nofter cft finis,nifi perucnire ad regnu , cuius nullus eft finisf^ Videor mihidebitumingentis huius operisadiuuante Dominoreddidifte. CXuibusparum,vcl quibusnimium eft, mihi ignofcant. Qujbus autem fatis cft,non mihi , fed Domi- no mecum gratias congratulanresagant.Amen.

L. V I V E S. a/^^Vanta eritillafclicitas. }• Dicipoterant innumera ^fed ^ X^fecjuendm x^;tguj}inHf , ^ de re tamfacrof-.nSfa nihil temere mel pronuntianium ■vel fcnhendt*m:nec fa^s </? ad philofophiam ^ hu- manas qu<efumcuUs reuccare quod Detps arcanip. effe luf^tt , nec ocu^ ln oj}endit,nec auribtti elocutfn f/?, nccin cogitationes n.entefque mor- tuUum irrmifit •.rnagna rjfe (^ adwi>abilia cndi ■voluit y ^ ^^fj'^'* rari tantum a nobn , tum demum intelleCluris , cum 'voti compotes fa- £li sfefiahi7nu4 coram omnia prafcntia j ^ ocults atque adeo nobifipfii e0niunB.[sima^ affixa y^vtficcegnofcamtiS cjuemadmodum nunc co- gnitifumui: nec inquirendum eji aclufne ft inteUeClut be^titudo il- la,an voluntatts potms : utrum intuebitur omuia m Dso mem n ftray anab aUc^uibns arcehitur ^ neficontenttose nimiumh^c cjuafiefimtiSy nec-voluntaiui fit^ nec intelU^tis fUcitas j nec aUt^uid 'videamus tn Deo, Omnia erunt gattdiorum ^ beatitudinum plena,mn modo •uo- luntM ^ inteUeBu^s^fed oculi , aures, manns, totum corpm^ tottts ani-m musytota mens, Omnia cernemt*s in Deo c^u& 'voUmt*iy ^<?- fir beatt-' tudittis gradts quifcjue contenttis erit , nec alteric^uemp-.-.pinciuiorem ^e^abit Deo^ inuidebit , quoniam tam beattts erit 'unufy.^if.nse quiin) voUt,

h Vidcormihi dcbitum ingentishuiusoperis, > Et ipfs pa~ riter non mihi minui ingens ahfolutf?e eppis , ^ -variurn labornn fxijjfe 'vMtoriqHamftbi {y^ttgttTHmts* ^(tntHm etth) iHiu^ inftjjij^ mtdi^

AAA 3

74t Auguft.dcciuit.DdLib.xKij.

tionififanSlitatti tiribm ddnnratidum ijlorumnjoluminum trat onttt^ tAntum imbectUitat* ^ imferstu noJlr£ , hcrum tenwum leuiun.c^He eommentartorum. Si^utd dixi cjuod f>laceat , habeat leclof grattam Deoprppter me:ji<^uodn»nplaceut,tgnofcatmthtprrpter Deum , 0f maled*clts def vemampropter ben<' difU. Errorei ijerhfibintgHe e- mendartt.ac fuftnlerit,4em£ri)bitur ^ me j(e^ UtloreSjqnt conffifotj^ t^n mthifaHetttHr,

PIVI AVRELII A.VGVSTINI

HIPPONENSIS BPISCOPI , LIBRI DE

citiitatc Dei ad Marcellinum,vigeft-

mirccundi 6c vltimi

iinis.

IN

I N D- A V R E L 1 1

AVGVSTINI VLTIMOS

DECEM LIBROS DE C I- VITATE DIU TAM EORVM qiixin Anguftino,c]uam L.Vi- iiis coirimcnt^riisrra- ^..mtLuJndfx. ^^^'^^Aron obftriftus vitu- AbrahampolygamuSjpr^f^antior ^ioY^VLV iumpopulofccit,pa- liaac Monogamo zso.&fcq.

|fe\%?f giiu 74 '

*r^X-J^. Aaronis genus vfcjue nuncdurat 262

Abakuc quo vixerit tempore 417 Abdias(]uis,&: vbieuis fepulchru

ibid. quo fucrittcmporc; cxillius pro- phetia 416

Abel boinis : polterior nafcitur, profapia numcrofa

pag. L06 promilfioncs

ChrilHfigura 116

Abortiui fcetus , an fint refurre-

d:uri 705-

Abraham fubNinoprimo AlVy-

riorum rege natus ;o^ Sc fcq.

inignem a Chaldseismiflus, pag.

201

lam fenex , quare Cethuram du- xeritvxorcm 228

quoanimo vfusfit Agar 211

c Ixxv. annorum mQritur 134.500 abrahamivita 3OJ

a:tas, &: ex Mcfopotamia exitus

genuSjiS^: parria

I96.&:fcq. I2E

202

obedieritia &i

corpus emortuum 22I

patris cius Thar»? mors 227

Abrah.imi obcdit:ntia tcntatur,

pag. 2->.i

Academia! tres fecundum Eufe-

bium 47)

<juo tempore de Babyloniafite- academiciduplices,vctcrcs&:no-

greflus 304

Abrahae cur nomcn mutatumfit

220 $aram fororem non mentitur 206 p^rfemur cur fccmt iurarefer-

uum 227

ui 477

Acariianes annum fcx mcnf. ha-

ijbuerc 129

Acca Romuli nutrix 38(5

Aghad,quaz Archad,id eftNifi-

bis,Mefopotamix ciuitas 174 AAA 4

In deciuitatG Dei P. Auguft.

204 387

rega

350 121 327 340 141 46

Acfiaia ^gialiadida Achasrexludx Acherufia {"pecus Achimelech Philiftinorum

nomen commune Aconitum venenum Acropolis vrbs prima Afta quae nunc Attica Aftij ludi Apollinis Adam interpreratur homo adam propheta antem^luSjquadefruftuedat 77 adam nuncjuam cum vxore in Pa-

radifo congreffus loi

adam in paradifo poteilas Sr

cxadamprimomalus natus filius

106 adam an cupiditate ligni prohibi-

ti fit tentarus 71

cius peccatum, cur tantairi merue

rirpcenam -/6

cur fjeminte paruerit 74

adamdepeccdtoexcufatio 76 adamiuftehac poena mulratus 81 adamianinuptias ncgarut futuras,

fi Adam non peccaflet $2

Addo propheta Zacharia^ pater,

pag. 428

Adria Apulia?ciuitas s69

AdrianusChrilHfauror 464

Aerabignepatirur 652

fepe interaquas 6<:a<juas medius

cft J-Qcus da?raonuni eft AfFeftus animi quatucr recund um Stoicos a voluntate pendere aiFcdus animi qui non habent,re-

700 CC6

60

£ienonviuunt

67

affeftus animi,an habuerintprimi jbomincsafttepeccatum 71

Affeftib.cjuomodovtanturpij 68 Agamemnonis ortus 6j

Agar terrenam fignificat ciuita- tem i07,& fcq.

Aggaeus quo tempore fuerit 425 Agrorum ftercorationem .Stet-

ccsinuenit 364

Agriculturam quis primo iauc-

nerit 3i8.&feQ.

Alba ab Afcanio condita 383

Albunea Sibylla Tyuurs dicfa,

pag. 392

Alchimuspontifex ludcporu 448 Alcibiacies Socratem audicnsoH

fuam triftarur ftulritiain 6z Aleaminuenitdsemon 70

Alexander magnus 440. & feq. vicirIuda.'os 447

pontificem fummum adorat 445J alexandrini regnidiuifio 44I

Aiexander Hierofolymitanus e-

pifcopus marryr 46J

A lexander rex & pontifex 44 8 Alexandra fo?mina ludxoru re-

gnum adminiftrat 450

Allegoria quid 10$

allegori^ vfus necefTarius in fcrir

pruris 76

Amalrhea, Sibylla Cumana difta

nec am.icitiae tuta cft Toliditas,

pag 496

Amihnadapacus Afiyr.rex 404

Amitiniqui 140

Ammoniusmedicus 683

Ammonitip pop.Arabcs ^SS

Amor&: dilediodifferunt 59

amorquidfecundiifcripruras jy

amorireordinate amaduseft lyj

in ma]u &boouni€frc accipicn-

dum « J7

Index.

mamorevitia 491

Amos prophera quo fcripfent

temporc 40y

Amphion mu/lcus ^SS

ArTUilius Latinorumresf 386 Ainyntaxviij.rex Aflyr. 33;

Analogia an valeatin gramat- 1$ Anaxagoras a Pericle liberatus

pag. 440

Anaxiinenesquando vixerit 399 Andromeda in cjeIuiu addufta,

ftellas habet xx. 360

Androgini, Hermaphroditi ditli

pag. 284

Angelorum bonorum &c malo-

rum diffcrentia! 262. 263. & lcq. ineflabili quodam modo loqui-

tiir Deus 181

angelos poftros eflc vt funt Dei

haberecorpora i;6

an angelis bonis,bona voluntas

(itconcreta 703

ex fandis aogelis procedente

tcmpore diabolos faciebat O-

rigcncs 642

angelorum malorum lapfus per

hoies impletur faluandos 669 angclos malos peccando aliquo

modo mortutbsefte 43

apgelorum vis &' potentia 27 cum hominibusamicitia 498

potentiam , ex d<emonum opcri-

bus cognofcendam 620

per angelos Dcum patribus ap-

paruifle 222

non naturx fed minifterij nomen

eft Iy6

angeli Dei hoies didi 15-3. ^ fcq. Angerona dea , & eius flmula>

chrum 51^

an fola Anima fit homo 482

aliquando homodicitur 39.y? aniiTJce partes tres, & illarum lc- des 89

animam agere vndcdicatur ir Animai a corpore feparario,an lit illipccna i^.^Cc^lJ

animas fine corpore efle pofle dixitPlato 7-9

anima Hermotimi corporereli- 6^o<juadovolebatvagabatur 99 <juo ignevratur 650

animse corporeexutZE, quo loco contineantur, refurrcclioncin expcclantes 9

animas exutas,fuoru corporu,non alienasdefiderarecarnes 3» nunqua ad iftamundimala redi- turascrediditPorphyrius 729 animaquare immortalisdi£la,& qu^illiusmors 2

animar viuere,& mori quid 2. & 3- cvTtxt-xjHea nomin^t Arift. 702 quintum corpus eftfecundum A- rift. 700

vt beata fxt anima omne corpus eflefiigicDdu dicutquidam 728 efle de fubftantia Dei , opinatur Laclantius 4%

anima mundi per numeros mufi- cositi omnibuspartibus c^tcn- fam Plat. fententia 24^

in corpora redeudicupiditas 72^ animas, czeleftis ignisc/lc parti- culasdixitPlato yoc

Prima A ninai qna; 481

animi afteftus principes quatuor pa§. . yx

aniiDaiia omnia , homini m pa^ AAA y

Indcciuitate

radifo fubdira 74

^Lure dclcra in diluuio 16O

«jui* Fuennrinarca 164

gualircr in omncs rerra! parres

finrdiuifa 182

cur non occidanrManichafi jj animaiium quorundam narura , &

cpera peculiaria 97

Annuli vfum a Promctheo ma-

naife 3,2

Anna,ideftgratiaeius 252

Annunoftrum deceannis vereru

conftarequidamopinarur 128 anniab Adavfqueaddiluuiu 146 annorum diuerfitas apud dmerfos

fupputatio Latina cum Hebrso-

rumconcordat i2j

in fupputarione , quibus porifsimu

fitcredendum i^o&rfeq.

annoshuiusfcculinoncffe 2;^ vcrerumpares fuiffe noftrispro-

l^arur 133.134-5^ feq.

aemille annis, <juorummeminir

loan. j4^

AnrandrosvrbsPhrygise 382 Ant^usrcrrjefilius 342

in terra cades fortior rcdditus 34; Antaxi qui 188

AntichrilHaduentus yiSp.&fcq. deantichrifti perfccutionc Dan. prophcria ^82

antichriltus quanto Cit regnatunis

tempore ^ S^4-^^B

antichniti temporibus tribulatio-

nesemntmaxim£ 6y8

Antichthones quid 188

Antioc hus contra ludakfos 447 intiochus Afcalonita Ciceronis

& Varronisprafccptor 48;

DeiD.Auguft.

Antiparerpriusantipasdicl* 4^6 AntipodasnonciTe iS^&feq. Antifthenes Cynicae fedaeautor

90.479 Antonius Chriftianorum perfc-

cutor ^-'^

Antropophagi pop. 714

atoepcffratquid 7li

tira^toi (juid, & quod non huius fit virae 60

Aparuria fe/la 383

Apes/ine fexueflc i6f

quomodonafcantur 168

Aphrica^ limites 203. & feq.

Apiaregio 314

Apis^gyptiorumdeus 314 3iy ferapis diftus 332

apistcrtiusrex Argiuorum 313 etTTketr^ quid 232

Apollo L.uoncefilius 345"

nomiusdiftus 3^9

Lyciusvnde 3^6

Apollinisludi mulri 339

apollini Delphico ludi inftituri

apolliniscarnij facra 341

Aportolorumeloquiafuere illo- rum miracula 675. & fcq.

pifcarura 67f

Apuleij transformatio vnde fit,

374

Apulia Daunia didla 359

Atjuari) fignuGanymediseft 3^9

Acjuila^a luda-iscsterisinterpre-

tibusanteponitur iff ij^

aquila interfydcra pofita 322

aquilarumpullos in alias fpecies

degenerare y06

Arabisepopuli 4j$.&feq.

Arach Edefla di^la i9y

Ara.

Index.

Aralius quintus rcx Affyrioru 309 Arati duo , & poerjc illius fepul-

chnim inCiiicia 211

Aibore vnatn cur primishomini-

bus inrcrdixerit Dominus 31 Arca figura ecclefi»ie, 6l quod eius

menhira corpushutTianum 16I Arca-fi^ura 166

tjuantitas I64

regionescjuinqiie I62.& feq.

Archad, id elt NifibisMefopot.

ciu.pag. I7i

Archontes Athenicnfes 384

Arcopagus quid ^;2.333.& fc<j. Aieopagir^ vndcditli 334

Arctes Arabumrex 450

Argcntum proDei eloquio , lU-

initur 262

Argiripa Apulraeciuitas 369

Argiuorum regnum finitur 364 Argolis regio 310

Argus Ar^iuorum rex 318

Argosvrbsprima I21

Argi vndc dicli 312

Argmorum regni ortus 309

Ariesiiivepribus fignificat Chri-

ftum 226

arics curcus in fydera relatiis,

Arion ccjuusNcptuni 331

Anfteuioleimuentor 340

Ariftobolus priirjus Rcx & Pon-

tifexludseorum 431.448

captiuusRo.ducitur 44S

Arithmetica rcli(juis difciplinis

neccifaria 43jr

arithmcticam da?mo inuenit 70 Armamitrasrcxviij.Aflyr. 309 Artiumgcnera quatuor 446

§L qug verelibcrales dicutur ibid.

Artaxcrxcs,ideftmagt^us debcl'

lator 3if>

Asbeftos lapis incxtinguibilis,

pag. 617

Alcanius,vbi rexerit 3^*

afcani} cognomen ibid.

Afcatadcs Aflyriorum rcx 334 Afia mundi pars tertia numero,

magnitudine dimidia 303

facileab Aflyriisdomita 387

afia duplexacmaionsillius limi-

tes 20J

Afina&pullus fubiugalis fpirita-»

litcr 429

Aflyriaeduae i:>6

aflyrioru reguordo ^op.&leq. regnipotcntia maxima 203

rcgum illorum cur fcre nuUa

fiat apud fcriptorcs mcntio,

pag. 306

rcgnisfinis j i

aflfyrios Troianis fuifle auxiiio,

pag. 379

Afterifcusquid 444

AfteriusquiXanthus 34©

(*<7opy\ qui 70

Aftronomiam da-moinuenit 70 aftronomia ob ca?li fercnitarcm

pcrpctuam itgyptiis familia-

ris 43y

Afl"uerus,i.Artaxcrxes /"»«//»» 43«> AthenaisSibyllaErythr^a 392 athenae vndediftic 329

arhensE trcs 330

athenis duoconfilia 33}

athcnicnfium res,non tam magn^

quam fcruntur 30J

athcnicnfium magiftratus 3^4 potentia 30;. rcgnumfinitur 3?j Athenaipop.Eubccac 330

In de ciuitatc Dei t). Augiifl:

Atheneopolira? pop. 330 BacchusLyeus

AthletcE mifti,oJimpuluererpar-

gebantur ^P^

Atlasaiirorum confultifT. 320 Atlanresplures 3^3

Arlantis fabul^ fignificatio 324 Attica vndedida 69;

Eleufina,anti^uitus&A^a dida

V-7

cccropia Atticis fitus illiusciuitatis Audurus fundus

330

ibid. 6Sp

Auentinus xij. rex Latin.indeo-

586

rum numerum relatus Auentini montis fitus Augurumpropriuscftlituus 306 Auguria <juid ^^^(,

Auguria etiam Pagani irrident,

Pag. 266

Awrelianus Imp. a fuis occifus,

Aiiriga,fignumca?lefte 344

Auri & argenti fcoria deus non

capitur Aurei vcUeris cuftodia Aufitid^gentes

BAbil^ fepulchrum tur i^abylon di<ila a confufione 178 eiusiedificarorNemroth ibid. BabylonicE fitus , & a quo aedifica- ta 308

aSemiramidzeinftaurata 304 Babylon ciuirasmyftica 438

BabyloniEgypti ' 308

tun-is Babylonicze meminit S^i^ bylla 180

Bacchus fol cft, & cur di^lus liber • 355

66y

3;i

transfer- 467

37t

Bacchanalia fefta J4f

Bacchs , qua; & qualibus vocatac

nominibus 34 f

Bagrad.i flu. 69y

Balantiunipondcrisgenus 694 Balcusx.Aflyriorumrex 31}

Balthafar , <jui & Naboar Aftyr.

rex 404

Baptifmum nihil prodefte , nift

iuftificemur 661

per baptifmum fcclera omnia di -

mitti %

Baptizatus podagricus quidam a

morbo curatur 685

Baptifmi vices, nonnunqua mors.

implet. S

Baptizatos inf.inres, nonnunquam

ada^monibns Deo pcrmirten-

tevexari 717

Barbam ornamento , nonmuni-

mcnto efle viris 7^^

BaruchScnbaHieremiaf 423 Baflli) magni patria 696

Bafilifcu ferpete vifuenecarc 353 Bearirudinem extremam,<juieterri

dicitArift. 737

Beat^ vit£ commendatio ibid. Beatushic nemo cft 100

Beatu protinus facit finis boni 480 Beati quando dicamur in hoc

mundo 49<>

fpe hic beati fumus , ficut & falui

490.5:17. Beerfabe ciuitas & puteus 23J Bellcrophon 344*354

Belluhomini maximii malii joo etiam iuftum dcteftandum 495* nullum eflTefine pace 507

pro quibus rebus bellum fufcipi iubciU

Indcx.

iubcatCicero 67S

in belloquid malum y^i

ctiabella ^pterpacegcrimusfoo Belocus ix. rex Aflyriorum 309 fielus primus Aflyrioru rex, annis

regnat fexagintaquinque pag.

204.303.307. Beli plures , & AiTyriu, ob poten-

tiam Deumhabitum 177

Belus primus xe^»^ <i'^us 308 Benedidionis Iud*e iignificatio,

pag. 238

Benedidlionem olim , abeuntes

dabantEpifcopi 684

Qua? Berofi nominc venditantur

Berofi non effe 301

Bethel,Lu2adifta,& vbifita 23; Bethlehem parua cx principibus

luda 414

BiantisPrienei patria: & vita 402 Biantis fymbolu,plures mali 403 Biga quid 482

Boeotia,ogygia di^a 327

Bonum, folius iuftitis deleftatio-

ne,faciendum 640

per fe fine Dei adiutorio nemo

operabitui* 103

in bonooriginali, duobona 721 Bonaiine malis circpofle 73

Bonifinisquid 4P9.474

Summum bonum <juod dixere

plerique 482

Summum boniaquod, fecundum

Chriftianos 48^

ncmobonus,nifipriusmalus 106 Boni <juo iudicio Dei,hic aftli-

gantur& mali profperetur 53; Bonorum numerus ,multo a ma-

iis fuperatur 208

Bonorum languores, c[ua medi*

cinaiuuentuf it^

Bonos ctiam fpeciofos vocat fcri-

ptura ifs

Bos fupcrftitiofus iEgypt.Apis di

ftus 314

Bouis iEgyptiaciforma 31$

Bouis capiti &renibus lapilli in-

funt 690.69^

Brachmaniqui S6

Bufirishofpitumimmolator 33}^ cur hofpiccs occidcre diftus 345

CAciantrum&: fabula 504 Caci fcritas pacem quaeic*

bat j-oi.&fe<j.

Cadmus Gr^cas lircras docuic ^.yj- Cain malus primonafcirur IQiS primustcrrcnzeciuitatisciuis iii primam xdificauitciuitatem 119 pcena propter homicidium con-

ftiruta 149

pcrtinacia,& illius cauia iiy. &

fec,. gcncratio cur confcripta 145 generatio cur in mulierura no-

minibusfiniatur 141

Sacrificium cain certo iigno rc-

probauitDeus ny

Etquarc Ii;.ii6.ii8

cain intcrpretaturpoiTefsio 141 cain ludcEosiignificat si^

CalabriaMeiTapiadifta 514»

Calama, Afric*E ciuitas a^

Calamifusopp. ItaiisE 5^

Calane,qu2enuncSeleucia ip^ Calchinia Leucippi filia 315

Calculo adS. Stephanimemorii

quidam liberatur e%t

CaligulafCajfarisinuidentia 7y Calccm in aqua feruere , ia oleo

frigerc ^33

In dc ciuitatc Dei D. Augun:.

Gamby fes , Cyri filius, Nabucho- donofor diftus 40;

Campcftiia & Capeftrati, quid 8y Cancermorbus incurabilis 684. Cancrimoibifpcciestrcs 695 CappadocesMofocIi di^ti y;8 ohm Syri,& Leucofyri 695-

Cappadocisfitus & limires 696 Caprasppetua fcbri laborare 2iy Carniiis louis & Europa; filius 341 Carc rpnitualis^^uce 30

carnem principu tenebrarum efie opincium dicunt Mavichafi fj xrarnis ndturam no efle tnalam 54 carnem non efte caufam peccato-t rum 49 & feq.

primus vrbium conditor 12X

Cccropia quae Attica 3^

Centaurorum ortus 348

Centauriqui 344

vnde difti 34S

Etqu6dillorumfabula,vit2e ve-

locitatem oftendat ibid.

Centenarius numerusprovmuer-

fitate J4S

Centones quid 285

Centrumquid 2f

Cenrumuiri Rom^ qiii 442

Ca?lum quintam naturam cflc

docuirArift. 701

caeluin nouum s^S

cxlorum regnum multiplex yj^i

carnii inobedientia , iui^a primi caflos aquadiluuij rcpletosfuiffe

pccc<<ti poena eft 81

carrisatfed:us,noncarnis,{edani- m£ funt paf (iones 82

carnis fignificatio in fcriptuiis.

pag- . 47

carnalis pars in homine , pccca-

fum di£tum 117

Carpathos , qux nunc Pharus Inf.

242 Cafsiopeise fyderis(itus& ftellae

360 Caftoi&Polluxexouonati 363 Caftoris ik Pollucis templum ad

iacumluturn.T ibid.

CataraOa; Diomedis aues 369 CatiziquiPigm^i 185

Cato qiiarefc peremerit 488 Catoblep.equid 35-3

Cautioquid 60

Ca^citas ipfa , vifus prjeftantiam

commcndat 6^9

CecropsAthenien.rcx 319

dvplicis naturie 524

J69 Cccltftishomoquis 37

Cepheus iu cajlo ft^llas habct

xix. 36O

Cephifius amnis 314

Cepusqji.l,(5: vbiinueniatur 18S Cerberus triceps, & quidlignifi-

cet 349.&feq.

Cerberusquaficarniuorus ^yo Cercopithcciqui lS8

Caefarea Cappadocije vrbs quac

prius Jylazaca diccbatur 696 Chada? Aiihen^ Euboic^di^t^ 330 Chald^a Aflyrize pars 19^

chald^i AlVonomiJE peritifsimi

4^6 Cham non rn fc , fedfilio maledi-

ftus 171

Mcfraim didus- 194

inrerpretatur calidus 171

Chanaan,idcft motuscorum i^l Chananaea quae nunc ludea 121 Charitatem ,.bona<Ti voluntateiii appellai^

Indcx.

appcllatrciiptiiira j6

Charra ciuitasMcfopotamiXjpa.

197 ^ X»Aitf 5-et} qui 54;

Chilonispatria,& natiuitas ^oi rymbolum , fponlioni non dccUe iaduram 4O3

Chimeraquid 3;4

Chorila cjuid 54O

Chronicon Eufebij,corruptif. 328 Chriflus,&: D ei,& nofter cft 732 in Chriftomanere, eftinejusfide

perfcuerarc 65;

Chrifto adharrere, &illumdefe-

rcre (juid 6jf

Chrifto tcmplum inftitucre,cogi-

tat Adrianus 4^4

Chriitum in fundamcnto habet,

qui huic neccffitudinesomnes

poftponif 6^9

«jualem expe^tentludzei 2S9

Chriftos dicimus vndos omnes

chrifmate Dei 2^7

Chrifti ludieorum rcges,olim di-

ccbantur 274

ChiiftusDeusfuper oesdeos 677 Chriftus Adam fecundus 36

falutareDei 7<y

pro nobis pauper fadus 2j;

pifcis diciiur 389

corpus Chrifti vcre manducarc

<juid 6;y

corpus Chrifti no comcdit , qui in

cius c«>rpore non cft 6j4

Chrifticorpus,& plcnicudo , elt

iicclefia 710

in Chrifto animi afFe£tus appa-

ruiffe 66

Chrifti aduentus duplcx iMala-

chia pr.edirtus 427

Chriftus quando natusin Bctlilc*

hem 4yt

Chriftus Abrahag & Dauid filius

curdicatur 244

defcmineSem 170

Chriftus quo anno & die fit mor-

tuus 671

Chrifti paflio , commutatio difta

277 C hrifti mors voluntaria , non nc-

ceftaria 238

Chrifti latusperforatum,perar-

c«e oftium fignificatur I6I mors Chrifti , per foporem Adnc

przefiguratur 708

in Noe nudato prcpfigurata 171 in benedictionc ludse prophetata

238 inPfal.2i.pra?di£la 287

inSapientiselib. 292

Chriftus cur poft refurrcftionem

comcdcrit, & tangi fe pracbue-

rit 712

Chrifti refurrcftio ex Pfalmis

probatur 2S8

aProphetisprxdifta 40«?

Chriftusapparuit Abrahse 222 Dauidi promiflus 270

pcr arictcm in vepribus fignifica-

tus 226

inSemfiguratus 170

inAbcl,&Seth 118.14J

de Chrifto £faia: vaticinia 410 Hiertmi^ 425

Ezechielis 427

lonas 413

Naum 416

Sophonix 42J

Zacharix ibid.

DanieUi 4:4

Miclieae Abdias Abacuc Aggari

In de ciuirare Dei D. Anguft,

412 416 418 42;

dc Chrifto Verg.Sc Ouid. fcripfe- re 4n

Chrifto anima humanam dcfuif- fe «juidam dixere 49

de Chriftoquidex oraculisdixe- nt Porphyrius yii.& feq.

Chriftum fundamentum omnes habere , quotquot in ecclefia inanferint , ^uidam opinantur

Chriftiani primi,^ fi poterat,ob-

/iftere tamen noluerunt 680 cmetitis flagitiis miferabiliter fub

Neronctrucidati 455

in Gothia crudelis affliftio , pag.

46Z in Perfia ibid.

Chriftianorum perfecutiones no

tantum deccm , fed infinitiE

461. &: fecj. Chriftianorum falforum vfus in

ecclefia 460

ludjeis fupcriores futurosprsefi-

guratur 228

nihil referre , «jiTibus moribus , &

vitae gcnere,niod6 non contra

Deum Deo feruiant yij

cle Chriftianis Plinij epiftola,465.

&feq. Traiani fentcntia 464

religio Chriftiana non propter

huius vit2E (juseratur commoda

718 Chriftianaj rcligionis initium,

pag. 470

effc anti^uiflimam 538. & fc^,.

a Petroirrtrodudam&trecentos

fexagintaquinque tatum annos

duraturam,& getilium quidam

dixere 468

S.Chriftophori dens , pugno ma-

ior 124

no in Cibo fed auiditatc cibi quif-

queculpandus 23'

cibo vri poftunt , & angeli, &

fanftorum corpora poit mor-

tem,no neceflitate, fedvolun-

tatc 54

Cicero ipfa eruditio 67^

laus& defenfio 705

Ciliciii pocnitetize fymbolum 149

Circe maga 370*

Circcium promontorium ibid.

CircucifiojCurhoc tcmpore pr^-»

cepta 217

non circucifus paruulus, quod tc-

ftamentum diffipct 2i5>.&fc<j.

Cirri quid iint ^9)

Ciuitas quid fit 120

ita fit conI^ituta,vt fit aeterna 67^

prima cjuare a Cain a?dificata 110

prim^ciuitatisreges 148

in vna Thare domo planrata 196

in Chrifto fundara a principio,

pag. 2^6.&. leq.

in quibusperegrinctur in hoc ma

do 238

in cjuibusrebus cum terrena pace

habet & in quibus non fij

ciuitatisfuaEDcusipfe, vita & vi-

ftuscft 6£S

finiseft vita^artcrna inpace yoo

ciuitates duae , bonorum & malo-

rum mixrae,in vet. Teft. fig^^^ifi-

catae 107. 108.&: lecj»

Ciuitatis terrenae iocoftaniia 110'

dua-=k

tndcx.

duaru ciuitatum qualitates 104 ciuitates dii^p (ola fupcrbia & hu-

militatedifTerunt 78

per Scth &: Cain infinuatse J36 Cleobuh patria

CHtemneltra Helene foror ex o- uo nata 363

Coaftorcsqui CjS

Cocirus occtditur 376

Cogitatio Dei,4uid ir^o

cogirationes nollra^ in aHa vita

inuiccm patcbunt 737

ari etiani in paradifo coiffent , i\

non peccafrcnt 94. & fcq.

Colchidis fluuij aurei 3yi

Colleftariiis quis 695

Colorquifecundft Platonem 27 Concordia ordinata qwje yio

concordiam intcr prima bcatitu-

dinisbona ftatuuntSfoici job ConcLibituspudorcm ex peccato

eile etiam liciri S7

concubitum coniugalemin para-

/difoeneinftitutam p2

an a concubitu tanto tempoie

abftmucrrnt vereres , dum fi-

liosgenuifie traduntur , pagi-

na i;^,i36.(5i ieq.

Concupifcent'ia de bono 3c malo

diciriir j8

concupifcentiam nnllarft efle poft

refurrcftionem 708

C6/ormarinos Dei filio quid^o/ coniugiorum ius primum & fub-

fetjuens 138. & feq.

Confcientia trancJUrlla nihil bea-

tius 631

Gonfobrrni (]ui I40

COttfobrrnos iungi matrimonio

^uaiido prohibitum 1 39

J^it^Je (ftf,Dei\ Tom.tj»

Contincns catteris paribiis coniu*

gatopra-fercndus 23!

nec conrinentiaprodeft nift fe-

cundimi Deum fiat 14^

Corallium quidam Pyritem pu-

tant 618

Corax KS.rexSicyon. 33^

Cornu cur clangant ludsei jij Cornua decem apud Danielem,

^iiid /ignificent s^^.Sc feq.

Corpiis noftrum muUo mcliorcin

recipiet <}ualitatem , cjiiimfuit

primonim hominum 30

corpus anima]e<S(: fpiriralc (juod

3S.Scfcq. cjuom.odo Ipirirale efficiatur, pa-

^ina ' 30

Corpufrmortaft^anintae oncrofum

elie 20

corpus folum homincmnotamuS

vnde cenditnm fecundum Plato-

nein 27

46.cubitorum in Cfeta repertum

124 ■■■''''■

corpus Komint an fit ficut equus'

equiti 482'

corporis hiimaoi Jfongitudo ^uan-

ta 160

corporis noftri pr;^ftantia , Dei

pi^oui^dwQtijin loquitur 724: partium cius dilucuxv & numerum,"

vt neino inuenit , ira nemo fati^

admn-abirur 724-

moUe illius ad ima,a verorum co-

gnrtione trahimur" fecunduih

philofophos 21

corporiim noftrorum motus &

agilitas in vica bcata , pagins

717

BBB

In de ciuirate Dei D. A uguft.

(icautcmrcrurgcnt, vt deformc

& indccfflrum nihil habcat, pa-

gina 71 1

qualia poft raortcm futura,pagina

704. & fcq. corpora damnatorum ignc non

confumi.probatur 622

an corpora terrena,incorruptiKi-

lia & in csleftibus ciTe pofTmt

22.&:fcq,copiore. corporanoftra in caflcftia poHe

mutari, multisargumetis pro-

batur ^ 25. &: feq.

inc^leftia non pofle transferri,

pleriqueargumcntatur, pagi-

na 672.&ieq.

CratesThebanusCynicus ift cur DeusCreaucrit , quosnoue-

rat peccaturos 102

Cx creaturarum miraculls Dei po

tentiamcognofcendam 620 Creufa Acneasvxor 576

Criafus quiatus Argiuorum rex

310 Crimen & pcccatum quid diife-

ra nt 70

Crucisfigno facmina a cancro li-

bcratLU' 685

Cubiiusfefquipedemhabct 186 cubitum gcomctricum,fex noftra

contincrc 164

Cuma: dupliccs 5f 7 J93

Curruum inucntor Erichihonius

544

Curubisvrbs Aphi-icac 694

Cyniciexhabitudidi 475) Cynica: fedacautor Antifthcncs,

pagina ibid.

Cynoccphalipopuli 18^

Cyclopcsab ApoUine intcrcm-

pti j6d

CynosvrbsLocridis 334

Cynicorum turpitudo 90

Cynomyia quid 24J

Cyniphes<juid ibid.

Cyprianusmartyr 46;

Cyrcnsei vbifiti 35-4

CyrusPcrfarumrcx 404

DAmnandum neminem , <jui facramcntaChrifti fufcc-

peritopinantur cjuidam 644 damnationem malorum fcmpitcr

nam forc ^48

damnationem noftram, tjuicquid

in nobis cftmifcriarum,pr2edi-

cat 71;. & fc<l.

damnatorum poenam, ctiam fan-

ftifcient 7i9

Danausx. rex Argiuorum B3S nauigij inuentor ibid.

Danai Sc Gelanoris cotcntio ibid. Danai Pclafgididli 33<»

Danicl (juis,iii (juando fuerit 42; Daphne Sibylla Dclphica difta,

pagina ^91

DariusHiftafpisfilius 404

Dauid Muficcs pcritus. 2^0

dauidispornitcntia 289

Deccmbcr •yosn^Awv Athcnisdiftus

Dccius Chriftianorum pcrfccu-

tor 4(5f

Dxdalnsartifcx 3f6

Dcfun6li fanfti (juid a£iuri fint in

futura vita 73*

prodcfunftis oratccclefia ^49 Dclbora quo tcmporc iudicarit

Ifrael 3*4

Dcma?netus in lupura:& rurfus cx

lupo in homincm 370

cor-

Index.

Corpora habcrc, qiiibus ignis item

fuppliciiim fcntiant. 632

Du(i) tlidli i;.?

ijuasartesinuencrint 70

facrificio fugnios corporisdomi-

ni 686

quibu? rebusiiliciantur , non co-

ganrur 620

faluandosdocuitOrioenes 641 iudiHcariones an crcdenda: Imt

(}u6d ft^nt vcre 3;i.& fecj,

incautaiioncs Salomon inftituit

294

D.tinoniacus <j<iidam precibus

& hymnis liSeratus,ocuio quo

priuatuscrat a darmone rciti-

tuto . 6^6

DcinopbileSibylla Ciumina

Denarium numcrum myftcrij. ali

cjuid haoerc 66j

vniuerruarcm figniflcarc yS^

Dens findti Ciii iltopbori pugno

mji >r J24

dentem hominis molarcin' vid»t

Aug.qiiicefumnoftratcs<jMan-

tirarc liiperauit 123

Dcrcero nymoha Scmiramidis

matcr :,07

Defce-jdcre t)ei t}'iid (it jfo

Dcucahon ck illiusfabula 334

Deustjuidntrccunduin Cie. 7^3

Dcusvaiie accipnur in fcrij<furis

- ;26

j^miarum conditor,jrnimam non

habcc 261

pcr angelos patribus apparuit,

Pagina 122

Dci viliofideipr^mium 733

YcriDei & faiforum diffcrcntia

.^77

deiim ancorporeis ocuh's /imus

vifuri m vira futura , pagiia

734- -5»: feq. Dcus tofus vbit^uc in toto 734 Dcus^uomodo mutare volunra-

rcm fuam dicatiu* 66j>

inDeo voluntasduplex . 671 Dci cuhus veriis , " ,,.j ^i6 Deidcrct.\derc&: videfe ifeo Dvifrfcies cft ipfius manifcftatio

733 ira &i cogitatio 160

Deu pccnirere tropice di^um 71 de Djo cur cj-i^rdam humano di-

canturm-irc 16O

Dcunii vcrutii loucn». dixit cifc

Varro j ,^ , y:i

dcosquosvoccrfcrintura y:6 inimortaht.itc donatos a fummo

Dco dixit Pldto 7:8

ptM fcn.j.la culturani primus Phe

gousinucnit 310

dcos faccrc tjuando ccfl*aucrint

gentcs 3P7

Diabolus mifrii$dicitar,^c.pagi-

diaSoli damnatio y^j

cius natura cx Dco fubfiftit, pagi-

. 8'^'^ . ^ . 721

lupphci im cflc arternum, pagina

647 & fcq.

alii^.uio & folurio J49

naturam non efie malam ^07

cureos reieccrirccc]efia,quidia-

hoium aliquando faluandum

afTcrunt 647

diabolos cxangclts ficri docuit

Origcncs 642

ccclefia quarc non orct pro dia-

In de ciuitatc

idiaboli pcccata quae 5°

Dialedica pcrCynipes fignifica-

ta 242

dialcfticam a diabolico ingenio

profcftam 70

Diestantos fbrTffe apud vetercs,

quantinuncfunt 134

dies fcptimus nofipfi erimus , pa-

gina 740

oftauus refurreftionis eft 741 dommicusrefurreftioni curfacer

fit ibid.

Diluuium faftum probatur ratio

nibus

165

ogygium 327 Deucalionis^^idJ-

luuij caufa ij9

vniuerfalis illius qui meminerc

3:8 ' /

aqua ciusquoufque^fcederit y^S indiluuioquarc viucntia omnia

dcletafint I60

Diledio nihil aliud quam chari-

tas y8

dileftionem in bonum Sc malum

cfleaccipiendam y7

Dioc^fareaCajjyidociiEvrbs 696 Diocletiani Imp.faeuitia 46^

DiogcnisCyniciturpitudo 90 (jmulata vt miraculo efTct pau-

pertas 641

fupcrbia maiorinepia^quam Pla-

tonisincopia ibid

Diomcdesduo 368.&feq.

diomedc» aucs 3^8

<]ua arte produdlae 373

diomcdeicampi 369

diomedc^infulac ibid.

AiLyuo^t quid interpretatur 539 Dionyfius Liber pater di^usvi- tcm oftendit ia Attica 336

DciD.Augiift.

dionynosmultoscfTc 366. &rcq* Diofcuri Caftor &c Pollux difti,

pagma 36^

Diofpolis qu^ Thcbae vrbiutn an-

tiquiflima iit

Difciplina nos a prauis cupiditati-

buscoerccri 716

homini optima medicina ibid. Diuitis in mfcrno poena & mcm-

bra qualia 632

Dolorquidfit fccundum Epicu-

reos 478

iuftorum 6y

non dolerc ftipitis non homi-

niseft 67

dedominandi ^quoiurc J12

Domitianiin Chriftianos crudc-

litas 46^

Donatiani hsrcticipallio & ba-

culo vtebantur 9I

Donusponderisgcnus 694

Draconis leges humano fcriptas

fanguinc 401

Ducesqui 44^

Duodenarius numcrus infignis,

pagina 148

Dufijqui 132

ECclefiamulriplex /;3

nuncoratpro omnibus , ncc tameproonibusexauditur 649 Latma interpretationc Scptiwgin ta olim vfa eft 44

exbonis&maliscollefta 457 ccclcfia corpus Chrifti 7i&-

ecclcfis glorificatio poft morte

ecclcftzc vnitas ia linguarum va-

rictatc oftcnfa 4y8

quotquotin ccclcfia manfcrint,

qualitcrcuQquc viuant fiJuan-

dos

\

Index.

dosnonnulli putant «54^

EcclefiaainiftusChrifti 239

pcr paracletum llgnificata 32

in formatione fo[:mina: pra^figu-

rata 708

per Annam Samuelis matre prse-

monftrata 2j'i.&: feq.

templum illud nouirsiinum 447 de ecclcfia loelisvaticinium 413 Malachi<Eprophetia 42-6

Elaiac prophctia 410

Zacharisvaticiniam 426

ccclefiaquare hjercticos reiiciat,

pag. 647

ccclehain Hierufalem coepit , &

inde in omnem terram diffufa

cll 46O

inci-ememum eius a Neronis per-

fecutione ca-piffe 462

Ecclelia quare tantis agitetur ma-

lis ihid.

Ecclefiafticus lefu Sirach , quo

temporecompolitus 295

Ecclefiaftici liber,Salomonis non efle 291

Echthonophyle Sicyonis filia,

pag- 378

ifidificare fupra fuiidamentu li

gnum^focnujftipulam, &c. 6^7 iEditio quinta incerti autoris*, pa-

gina 445

Oedipus Laijfilius 344.3^8

iEgyptus in prouinci.E formam I reda£la 441

Hamdiciiur 19;. aeriaibid.

Heptapolis ibid.

aegyptij a Cham ortu habent loj jEgyptij quales habuerint aliquan-

do fcientias , & dc ^ua velut an-

^i^.glorieniuf 435. & fc^.

fapicntia 432 fcientte qutE 43^ cmenMta antiquitas 436

iegyptios annum quatuor men- fium habuiflc 129

argyptiacircgnipotentia 204 Egreflarius Aflyriorumrex 404 iEgilia qua? Achaia 204

Peloponnefusitcm ibid.

itgialeusrexprimusSicyo. 304 segialia^plures 307

Eleemofyna in nofipfos primuni

cftfacienda 661

eft peccatum dimittere 646

vere qux peccata aufert 660

cleemofynas Deus, non cui dc-

tur,fcd <]U0 animo detur attcn-

dit 66t

ex rapina Dco cfle odibiles 66s foliseleemofynisfaluari, quidam

opinatifunt 746

Elementorum pondcra fecudum

Platotiicos 699

iElia Hierufalem di£ta 280

Elyfijcampivbi,& vndedifti 666 EyAVT/o» 8c ante & cotra fig. 1 79 Enarchus quidam morluus rcuixit

731^ EKA>.«j(,«it quid 7O2

iEnca^deus 379

poftlupiterindigesdiftus 380 quo tepore venerit inlralia 376 a.'neae mors & templum 380

aTroiaeuafio 377

migratio,& quibus oris appulcrit

ibid.& feq. iiJvcy/^^Boeotijinfidiasvocant 3J^ Enosintcrpreiatur homo 14.1 quid fit quod enos primus nomcQ domini inuocauerit 143

i^nos vrbs Thraciae ab iEnea BBB 3

In de ciuirate Dci D. Augiirt:.

copc^ita 377

Enoch 36f annorum tranflatuseft

tranllatioquidrtgtiificaiit 144 connullarciipfine ij6

inrcrpretatuj deciicatio I41

ei^c prophctam^dcuiTcripta cius non recipianrur 455

cnoch vrbsyeturtiff. 122

Ephorusgenus magiftratus 4P1 Cphorusvndedidtus , & i]uoci il-

liusofticiuiTi ibid.

Ephrataregio 414

Epifcopi abeuntes,amicos bene-

dicebant 6S4

cpifcopatus opcris non honons

ncmeneft n6

Epicarus deorum nezauit proui-

denrijm 440

cpicurei an vixcrinr fecunuum

carnem 47

Epimenidts Cretefisvnusfapicn

tum 40,1

Epii hanja Syrix quondamHc-

marhdi^a 248

Sub aeijuinot^jali tempcrari(7i-

inam ellehabir.^.tionein 32

tquCN Ci tt^uirare , iieni de equo

Viti 4S4

cayo^ cclcres Cappadocijj nutnr

cqit^s ^uafdam vento copcip^rc • 4518 ■

Cx enyis primum Theifali pugna-

ruiU 548

Erarus'5»cyQnunircx 3:8

?i'rannnsaJ"nic 311

£1^ chih.-^nju^iiii.Athep.rex ^jy

an^u inispcd^bus 343

Efaias Amosfilius 40r

4}uo teaiporc fcriprerit 406

a Mjnaneocciriiscrcdirnr 35*8 hlaia.' ftdtuj quin<]uc facicru 598 cloi^uen(ia,& moii 4il.&/^Ci]. Efau nionscftinIduma:a 416 ScirJiftus 418

Efcd.' c]uale« in arca i^s

jtclcufjpius a louefulinincinrcr

cmpius 3f9

Efculus loui facra 34O

V.rdrasquiS 430

Malachiasdidus 3: 8^

hiftoricus nia^is ouim prophcia

4^5» Aera^aurea 3«6

artjtcsumndi <]U4 ratione diftmr

guantur 740

quiUu<; gratiis iuuentur a Deo pa,r

^ina 639

aJlfjr^ nigrum fignincat i9j

a:ihiopes cxChusprepagati ibi. stihiojia Clu.sdicitur , &. Atlaur

tia ibid.

aerhiopon Eubcea? Infula ibi, Acthanlczrasliracantor 279 EuaMgeliunud cft, bona nuncia-

tio 42«

ex^i an prodiit 2^7

cuangehaThoma:& Barnabara-

pocrypha 1J9

cuagelica; prxdicationis abman-

ddtio 4f8.& feq.

Euchariftia corporis Chrifti ^c-

clefiae cft facramenrvim 6^4. euchariftigm fuam ejj f^nguine ii%

fantis hseretici ^uidam confi-

cicbant 469

Euchcipop.nunc Arabc!^ ^ss

B¥m^t»<iuid 16Q

Eury

Index.

EuryalevnaGorgonum 3f2

Europa Ageronisfilia 54i

rapta j;'^

europa; limites -03

Europs fecundus rex Sicyonio-

rum 304

Euryleon Afcanius itneae filius

pag. 382

Eufebius Csefaricnfis epifcopu';,

pag. ,-8

Enfebij CSronica in plerirq;cte-

prauata 418

Exedra quid 6'jh

Exrafi (juafi mortuus, presbyter <]uidam Calamenfis, quando vo- lebat rapiebatur I;8

Ezcchias rex ludit piifsimus 587 Ezechiel quis, &: cjuando fucrit,

pag: 512

FAbianus martyrio coronatur 46; Facies Dci eft eius manifeftatio,

Pag. . 733

facies duplex Interioris & exte-

riorishominis 755

Facierum in hominibiis difsimi-

litudincm miraculum cfle , nec

mirari 61G

fames quicquid carnis exhaunt in

aerem exhalatur 713

Famnfus tatn mala; quammulrje

famse hommem (ignificat 127 FatuaFauni vxor 567

fatuum dicere (juandoliceatpro-

ximum ^61

Faunusii.Laurentumrex 35^ Faunos <jui ineubi, concubitus inu

lieruiT) appetifle Ij3

Fcbres cx louis ignc ciTe ^ii Fcbruum «^nici \^t

Fo^cunditatcm ex lupercalibus mulieres Roma? cxpcftabant ibid.

Feliciratis aeternse commendatio

Fo:!minaeexviri latere afdificatio

mortem Chrifti & tcclcfiar for-

mationemfigurauit 708

an in fuo fint refurrei^urse fcxu

ibid. ■ fcL-minas confultationibus olim

inrerfuiOe 3-^

per ftrminas fecundario gcnus

humanumpcrditum If2

per Femur leruum fuum curinra-

rarcfecerit Abraham 227

Fidcm faluti vniucrf^ ciuitati?

pra'tulereSaguntini C77.Sc ^

feq.

fidciCliriftiinitium 470

Fidesvita ei^, quae per diled:ionc

operatur ^yy

fides non foret ,, C\ prcerentem aut

quxrerct, aui fumeret fidem,

p.ig 6

fideiprajmiumeftvifioDei 733 Filiis procreandis stas idonea,

pag. 127

Finibria homo perdicirsima? au-

daci.;e I46

Fingere quid 44

Finis boni<|u!S 474-499

dc finibus bonorum & malorum,

cire poiTe feftas 474

Flaccianusproconful 388

Flafusquem Deus primoinipira-

uit homini 38. & feq.

Florentiaustjuidam Hipponenfis

a martyribus viginii precibus

v^ft^mimperrat 6%7

B6B \

In de ciuitace Dei D. Augnft.

tutas jRi

genresperjdum^am intelligun-

tur 4U

getium vocatio a prophcti? pra'- dida 408

per Hieremiam 425

inecclcfia prxdifta 292

qnap ex gentium credenda funt

hiftoriis 619

exgentibusetiam nonnullos /al-

uandosenre,hodie,quiChriftiin:>

nupcjujmaudierint 4J4.&: feq.

adS. Geruafij rcpulchrum,ca?cus

quidam vifuin recipit ($82

gcriianj & Protha/ij corpora,Bri-

facum trandata 693

Gladius igneus qui circa paradi-

fum GlcUicusvafes Gloria vera in cctcrna vita

FonsinEpjro admotas accendes

faculas 617.622

Fortitudinisofficium 487

Fratrcsfratrum filij di.di 159.206 Frumentum quando feri coepium

in Grarcia ,3iS

in fundamcuto habere CKriftum

Furiasnihilaliudefie quamfuaip cuiufcjue confcientiaip 631

GAlatzeGojmordidi jj-S

Galilaea ludc^eie pars 415-

Ga:iymedisr^pids 345

Ganymed,es in fignum c^lcftc a-

quarum mutatus 35:9

-Garganus Apuliae mons 368

Gauclium iuftorum 65

proprie bonorum effe 60

Gelanoris & Danaicontentio 535- Gelofus Carrhag. ecclefis pref-

bytcr 6S^ Gog&Magogqui

Oetninorum flgnum , Caftorem vbi fiti

& Polluccm eife 363 Gorgonestres

lGei)ealog/a Chrifti examinatur gorgonumfdbulaf expo/itio 35-4

pag, 137 Gororanes Perfarum rex 467

primoruparctuinParadifo gene Gothi & Aiani|taliam ingrediu-

ratio fi non peccafTent 91. & fcq. tur 473

Qualiter geaeraflent homines in Gradus prohibiti cur introdudi

. paradifofinonpeccaftent r^O 158

generadi benedi<^ionc Deusnon Sc quod confobrinorum coniun-

abftulitabhoiepoftiapsu 722 ^tio licita olimfuerit ibid.

pencfis <juo propofitp fitfcrjpta Gratia dicitur &: quodgratisde-

119 tur,&<juodgratumfaciat 37

Genethliaciqui 732 Gratianopolisciuitas 624.

Genitalia membra & opcra cur Grammaton Ifagogi 434

tcgamus S9 9y Grgcia legibus &. iudiciis illuftra-

Geometriaminuenitd.iEmon 70 ta 309

propter agrorum dimenfum iE- Gruunri multitudo , & cqr di6te

gyptiisfamiliaris 435- Strymonias iSf

|jCmcs72.primadiuifionccpnfti- Gymnofophiftx qui 86,14 j

33

SS7 558

352

Index.

hebiifi vndeditl

HArpocrates Deus filentij, pag. 316

Hcbrara lingua ante diluuium o- ninibus communis 192

(& in quos diftufa primum 193 hebreas liieras f eper apud lud^os faine" 434.&fe<).

lefus Efdrx filius commurauit 4-,o

17; epiftola ad Heb.an fit Pauli Apo-

ftoli 209

Hecatevenatrixfsuifl*. 370

Helena & Clitemn^ftra ex ouo

nat2E 363

Hciifaccrdosifraelisiudex 37<5 Heliam Phinces ede autumant

ludiei 265

Hellanicus fcriptor fabulofus,

577 Hclleinmaredecidit 3;o

Hellefpontusvndedidus 3yi Herrulespluresfijere 32;

regum nepores ficdidi 326

hercules quo tempore vixerir,

herculesDclphinas 539

hercules Argiuus

ibid. hercules Cerberum ab inferis

rra.Mt 349

herculesCacuminteremit yo^ hercules cjuales Athlante fefro

fuccefhlTc dicatur 343

hercules Magnusin Octamonte

combuftus 337

Jla^rctici qui fint , & quis illorum

vfus 459

haereticoru in ccclefia vtilitas 171 Juereticos vtfuamembra excira-

uicfaUQ 4J9

hxretici in ChadefignaCi 171 hcEreticos cur excludat ecclcda,

647 Ha?reditatis'diuidund^ ias vnde

diftum 207

Hermaniphilofophiqui 87

Hermaphroditi Androgviji di-

ai 1^+

Hermotimus Clazomenius aui-

maquadovolebatexhalabat ^y Hernathciu.nuDcEpiphania Sy-

ri^e -4»

Herodes primus rex ludeoruiu

alienigena 44^

quibus ariibus ludeorum rexfa-

aus 4yC

Heroides qui 34*^

Herodotusfabulator ii^

HerophileSibyllaCumana difta

Herus Pamphylius iu acie occifus

reuixit 73'

Hefperidum infulae 3f2

Hefperiustribunitius 68^

HefpcrocerjE infulse Gorgonum

domus 3yi

Hefter hiftoria ab Efdra confci i-

pra 4=:>

qno tempore contigerit 422

Hicremia: mors S: vaticiniu 39^ Hierony.presb.trihnguis 445 hieronymiinDaniel.iiber 585 hieronymusBur^arinus 104. hieronymusRuttaldus 37^

Hierufalem prius Icbus , dein Sa -

le,poftremo Aelia difta eft 280 Solyma difta & vnde ibtd.

quo temporedeftruaa 598

a Pompeio capta 448

ab Aeiio Adriano reparata 280 BBB s

In dc ciuitate

Iiicruralemnoua y<5f

ad Ilierofalymamperrincttribus

Leui 29S

Kipponesopp.duo ig6

Hii canus Rom.exercifum contra

ludafosprouocat 44S

Hirpani Thubal difti 55-8

in 1 f illoriis non omnia allegoricc

clfeinterpretanda 173

Komaquidfit ^Sji&fcq.

fibiamrcusnanira 489

i\ homo hominis carnem voraue-

ritjcuicaro comcfta rcddenda

fit.inrefurreftione 714

liominemdicimus&: corpus,& a-

nimam,& vtrun<jue fimul 59 homines omnes, cuiufcunq; fmt

form2e,cx vno Adam efle 183 fanftorum mtercefsione faluan-

di)s quidam dixere 642

hofrrinum duotatumgenera 101 gencra qu^ narrantur monftiofa

vnde propagata 183

homo monftrofus duorum capi-

timi in oricntcnatus tempore

Aug. 184

homrnisinduftria Sc fagacitas,cjua

tiindidit Dcus 723

homo mortalis fadus non legc

naturcL,f^ mcrito peccati 19 homine nuUa immanior fera , (i

fibirelinijneretur 718

homoincreftam formamcur fic

creatu^ 724

^jualisadeofa^lus, 5c qualemfei-

pfum peccaiido fecerit 17

hominisimmorraliras in creatio-

ne prima & vita futura 737

cur feccrit Deus quem nouerit

peccaturura 72.102

DeiD.Angii(t.

primorum hominum lapfus qiio

ordine faftus fit 74

corpora immortalia fuine antc

peccatum dcmonftratur z^ de homine <juid futurum , fi non

pcccaffet 1.&: fcc^.

homini poft lapfum no totum ab-

ftulii Dcuscjuoddcdcrut 721 hominesducentosviucntesannos

hominum vita in mundi initiono

minus 750.annorum i;r

hominum vita rccundum ztates&

tempora 134

aetasdiuiurna, olim &:ftatufain-

gens 122

exmfcitiatcmpoium crcdita fe-

cundum Pliruim 129

homo in cjuodiabolo fimilis yo primus homo fi non pcccaflct,

qualesgenuilfetfllios 4

hommem primum cur Deus ten

taiipermiferit 5>8

homincs piimi beatitudinis fu<e

dinturniiatemignorarunt 233 an hos ante aiiimi atfcftus habuc-

rint,initio y^ —

quomodo nuditatem fuam co- ■ gnouerinr 8f ■

pnmorum hominum vita in para-

difo ioo,&feq.

poena prima nuditatis fenfus, pag.

16 corporaqualia JO

de peccatocxcufatio 80

primis hominibuscjuam mortcm

fit Dominus comminatus 16.&

feq. Humanae mifcriac calamitas 486 Sua prima origine , totum huma^ num

numgenusdamnatum cft <5ii Hotnogyrus agriculturie inuen-

tor 318

Hoftias quoanimo Alexandcrin

templo obtulerit 447

Huniilitas exahat, dciicit fupcr-

bp 78

animum humilem , non cenfum

commcndauitdominus 641 Huz ^uis , 6c (^UiC eias nominis

terra 4f;

Hiftoiicorum diflfonatia quomo-

do componenda 436

IAcob dolus no eft culpandus 232 lacob Ifracl didus,<Sc iufta cius

myftice 256

lacob c]uando failacfint pronaif-

fiones 309

lacob polygamia 234

fecundo fterilitatisannoin itgy-

ptum migrat 313

lacob in benedicendo manuum

tr-infmutatio 239

lacob 147. annorum iTioritur in

itgypto 318

fcmen lacob ab aliis quando fc-

gregatum 234

lapher, i4 eltlatitu^o lambres maguj I.inocs magus Icarusin marc ruit Idololatris caufa <juam excogi-

tauit Hicroboam' 296

'Idumaja per Efauiotclligitur 416 Idumeze firus, (juam etiam Naba-

theamv<^canc 418

Indcx.

Iefus,ideftSaluator s^O-T'^ lefus roiT«p fahiator idcm iunr 422 lefus Saccrdos maguus legis h-

bros rcftituit mcmorirer 450 lezracl opp. 2 79

Ignis in icrra fub terra & infi-a

terramcft 7(>l

tribulationis ^5<^

ignis infernaUsa?ternus omnibus

fcd aliis lcuior, ahis granior

pag. ^J^o

inainmamtjuomodoagat 629 igne infernale,circ corporale 63J Ignorantia noftra damnationcm

noftram oftcndit 71;. & fcq. lh.^Rheadifta 5^«$

Imagmem hominis tcrreftris &.

c^leftisindiicre , 37

Immoitahsduplex 73P

Inachus piimus Argiuorum rcx,

pag. 509

Inachus amnis 4^'

Incrcdibiha tria 674-^ ^^9-

Incubiqui iy3

in India cum Galhcomorbo in- fantes nafcuntur 7^9

ludiae limiits,& popuUilhus mo-

res 306

Indigetes qui di£li 380

Infantcscurcsetcris animahufce-

tibusinfirmiores nafcantur 4 flcndomalafua prophetant 6}7 pcrfe£lo corpore refurrecturos

70; infaniicidiaChriftianis obiici fch'

hta 469

171

243

ibid.

5J6

pevldumxosiud^iRomanos in- Infernus grauior ahis , ahis le-

telhgunt ibid. uior 641

Jcbu$ ciuitas quae poftea Hicru- Infcrni pccuam ^tcrnam efte , &:

/alem i8o ^u^rc djj.&fcq.

In de ciuitatc Dti D. Auguft.

cofra cos qui etcina negant 641 ati inferos iter in Tenaro promon

«oiioLaconias 349

ar> cla!mones tadu adurat 632

a-ternnas&qualitas 629

Curmorsdida, cura in ea corpus

&animaviuant 3

InimicifiiEoccult^E pefsimx 45*2 Innocentius vicarius pra^fetlura;

a fiftuiis miraculo curaius 682 IiioAthamantisvxor 362

Ifjobedientia Aciam 81

Inobedientiahominisfumma mi-

feria Si.& feq.

Inops quis , & quid a paupere di-

Infidi^ pefsim^ qu^ 492

Intercalares dies & menfes 130 Inuidia fuperbis comes 98

Inuocari coepit nomen Domini primo fub £nos myftice 143 lojlfisdifta 310

loan. Bapt. fepulchrum inSeba-

loan. Euangelifla in Patmum re-

legatus 463

loannes Martinus Poblatio me-

dicus 719

loannes Vergara 44

lob Idumeus ad pop. Ifrael perti-

nuic 4J.4

& quo tempore vixerit ibid.

fecundnm aliquos lafub & loab

diftus 4j6

incorporcDeum vidit 734

Iohel,quofuerittempore 406 quo fcripferit tempore ibid. lon^ hiftoria difAiffa 44^

lonia regio prius ^iEgi^lia dida

341

lonicus filius Noefyderumperi-

tiff. iji

loppe ciuitas 327

loppe ciuitasSyri^ ante diluuium

condita 36O

lofeph quo temporc in if.gyptu

venditus 51J

no.annorum moritur in -ffgy-

pto 319

lofias antequam natus prophetice

przedicatus 2S1

lofue moritur 337-537

Iphigenia Agamemnonisfilia 37J Ira quid fit 8i

Ira Dei^vitapraefens 6^0. quid 158 Ir^ furor & impotentia 88. & feq. Ifaac regnante Aralio quinto Al-

fyriorum rege 309

ari/u nomenaccepifle 224

Ifaac iio.annoruin moritur 313 non eft pricferendus patri Abra-

ham , 230.&feq.

figuraChrifti 226

filiosgratix fignificat 109

quando fadlg promifsioncs 30? In Ifaac vocabitur tibi fcmenex-

ponitur 22^

inslnachifilia 432. priuslo. 310 nauigationibus pra;poi'ita 312 qu^ fuerit, qualeve cius fimula-

crum 313

Ifidisfepulchrum 316

Ifmaelis lufus, & Ifaac 109

Ifrael vidensDeum interpretatur

236 .quando terram promiflam acce-

pciit 247

in captiuitatem du£lus 397

Ifracl duplex 262

Ifrael rcees omnes rcpjobi 297

Index.

Xfracl qul non cx carnc/cd animo an qui viucnt in iudicio,(int ctiatTt

cxiftit 409 morituri j74

Ifraelitici regni abolitio prophe- de iudicio extrcmo, vtriu(^ue fcri

tata 267.& fcq. pturaeteftimonia 539

ItaliaSaturniadifta 366 copioseex Pfalmis 585-

Regumluda peccata longemino Efaise verba y7^-s79

ra quam Ifraclis 297 ludicia hominuin tcmeraria 4S8

per ludam eos qui cx carnali funt ludices Ifraclis tredecira, quanta

feminc intelligcndos 409 vixerint tcmpore 272

ludith hiftoria quo tempore ge-

fta 401

Niceni concilij decrcto in cano*

nem recipitur 405

lulianus Idcclcfiac pcrfequutor

46i luliani apoftat^ miia aftufia

466 luliufi iEne«E filius facris prarfc- ftus 382

lupiterLycsEus 57!;,

louem mundum iftunl yocant Philofophi 7i

loues regum progcnitorcs didi

lurareDciquid 22«

lud^ nomine du^ tantum tfibus

comprehenfas 29J

iiidsE proditio in Pfalmis prardi-

aa 288

iudaficurcornu nuncclangat 227 vnde , & quando fic ccepere dici

122 iudaci deteriorcs, carentes Pro-

phetis , miris cladibus afHidti

447.& feq. iudxorum c^citasa Dauideprac-

di6la 290

rcpulfiovaticinata 409

iuda^iquotcmpore excaptiuitate

dimifsi 405

ctirdifpcrfipcromncsterras 451 ^uo tempore incaptiuitatemdu- lurarit cur in foeiHorc Aferahjc

di 398 feruus 227

tributarijfaaiRom. 448 lurifconfultorum officiura quon-

iudxorum duces , & reges poft li- dam ^28

berationcm 447.&feq. luftirisc munus ^S^

iudiEos primus cxpugnauit Gn. luftitia Dci non eft qnse timorc

Pomp. 297 pcenarum conftituiiur 651

iudtca regio 4if

ludicabimur fecundum extrema inquibusinuentifucrimus 2f7

ludtciumDeimuhiplex j34

de die iudicij Lucani carmina

rempus omnibus 468. & feq.

qujE ero

Dei &humanaqu« ^yf

cft ipfc Chriftus «yj

vera in quo confiftat ^2»

luftitia non cft qu2E horainera

Deotollit ^i^

incognitura vcra , inca tantum cft Rcpukvbi

Chriftus rc^or cft 738

tn dc ciuitate Dci D. Augufl:

luftoru inhocmundo cotravitia Lenticula ^uid

pugnandolahores 720.6; feq. «tiam iufti in peccatis fumus 662 luftinus philofophus martyno

coronatur 464

luuenrutem in 50. cfTeanno 707 luuenes bonisaflucfaciendi rebus

fecundum Platoncm 640

ixion ThclTalix rex 348

LASdon lud^eorum iudex 376 Labofordacus Ailyrias rex, pag. 404

Labyrinihiisquicl 347

Laciniiisfur,cjuiCacu5 joy

Laconirmusquid 402

Laftantiusqua? de Sibyllinis fcri-

pfcrifvaticioiis ^gj.&fcq.

La^anti)]au$ 396

La£leus circulu^ innumcras ftcJ-

lascompleditur 2ir

Laius ab Oedipo filio occifus 358 Lamparesxxiij.rcx Afiyr. 364 Lamechaftas 127

Lampu(Ta Sibylla Colophonia

diiia 392

Lapisiaamne./Egoscecidit 43^ Lapith^Lariflai-ididii 349

Lsrinusltaliafrex 368.376

latinmum regnum a Latino di-

ftum 367

rceesiilorumSyluij difti 38; Latium vndc di£tum 368

Latronesquam veiiritpacem 501, Lauinia Latinifilia 58?

Lauiniornm annus xiij. Mcnfium,

129

l.aurenti regni ortus ;64

Laurcntum Latij ciui. 36;

Lsu rcntius igncexcoftus 46;

Laurus Apollini facra 540

. 253 Lcophantus hphcfiusfapicns 400 Lepti pondusqui ^94

Lethapusamnis 667

Ijetari impiorum cft , iicut gaudc-

re piorum 61

l^tamurdebono SS

lartifia <]uid iit yi-y6

Leucippus viij. rcxSicyoniorum,

pag. 3^9

LeucorheaMatuta dida 361

Lcui triSux intcr rclicjuas nor»

connumerata =9y

Leui tribus propter Domini tcm-

plumcumludaica riianfit ,gij Lex virrus peccati quotfiodo 6 legis iibres incenfos lefus rcfti-

turr 4^^

lex Dvi quoiriodo dit^af 670

data fignis & vocibus mirabilibus

lcgis 'obfei uatio ^nc gratra hy-

pocriras non bonosfacit 64I lex, Si fi concupifccntia augcat,

mala tamen non cft 6

lcx naturx norma conftituitui^

pag. Jiy

LibercurdidtusBacchu* 539

Dionyfius 33^

Liberiimagodelicata 3^©

Liberalcsartesc^uie 466-

Libcrtas naturalishominis jio.

& feq. Liberipluralitcr cfiam vnus djci^

tur hlius . ^37

Libcrum arbitrium in" bominc,

arbitrium tunc vcreliberum,<i.iia-

do peccatisnonfcruit ^oo

in beata vita erit 730

&<juomodo ab co quoi piimus homorcccpit,diftcrat ibid

Libidoquid 32.^6

carnis quam fit vchcmcns S4.

& fcq. confufioniseftcaufa 708

primi peccati pcena & rctributio

54 Libidinis furor , & <juod in Para-

difo vitium non fucrit S9

cur libidinis opera & membra

abfcondamus , cum aliorum

afteftuum rcliqu4 pateant,

ibidem Lignum fcientie boni & mali,vn-

de nomenacccpcrit %

Lignum vitae quid prarftabat co-

mcdentibus 30

ar» prohibitum coacupiuerint pri-

mi homines 71

Limara flnuius Leth© di^us 667 LindusRhodi vrbs 402

cx Linguis ledionis vaiietatem

cflc corrigendam 13;

Linguarum primam fuiflePhry-

giamrcx JEgyptiex pucrisdi-

dicit 194 & feq.

Linguarum diucrfiras hominem

ab homine abalienat 49T

LinusMercurijfilius 362

Linum quodigne nonabfamitur

pag. ^21

Lituusaugurum proprius 3-66 Litcrarumformasolim fuifle a-

nimalia 43;

Mcfes inijcnit,quas Phccnicibus

tradidit, PhoenicesGraecisper

Cadmum 43f

lioccre ac difcerc intcr Chriftia-

Indcx.

nos,Iulianu5 prohrDuIt 431 litcris praefcdlos ftatuic Molcs^

pag. 4^4

LoquutionesDci iSi

Lucani dc dic iudicij carmin*,

pag^ 4f3

Lucerna ardcnsfupra lyoo. au-

num in fcpulchro inuenta,pag-

621 Luciferftdla multanomina Jta-

bet 62^

Lucillus Epifcopus Syniccnfi«^

pag. rM

Luderc quid Cit fecundum Hc-

brasos 109

Ludouicus Coronellus Tfecolr>-

g"S 44-

Luna quanto temporerurfuscorai Sole coeat j^

Lupanariavndedifta ^f-G

Lupercal quid I^j.&fcq.

Liipercorum exortus 573

Lupus ad Martcra pci'tiuct 3SS Lycei dij 371

Aw;^yw;^oi quid «^£

LyncusScythiarrex 54^

Lycore auicus 33+

MAciem ex louis igtjcciffic, pag- 5^2

Machabweorum hlftoriam ^uis

confcripfit ^31

eius liber tcrtius Gra?cu$ ■b.icL Machabxorum libros cccle6«

quali canonicos habet 45» MtKsov T«;»^of vrbs Thraciar a-5(Sj Magica arte homincsin anoiiaaXLa

mutatoj 571

Magi iEgyptij incanratorcstcm-

pore MoHs quomodo voca«

2^i

th de ciuirate Dei D. Auguft.

iquatuorefle, «juaefineomninia-

giftro & artis inftitutione ^di-

lcuntur 475

Magiftratusnouem Athenis 384 Maledicliopaientumeiueda 696 maledifti liberi a matre, diuinam

diufcnferuntvltionem 691 Maleficiis tjuidam fidemcCepille

Chriftianain dixere 471

Malus ncmoeft natura, fed vitio

56 malicurbonosiniedentur 112

inChaNoefiliodengnati 171 malostoleradosin ccclefia ludce

cxemplodifcimus 45-8

feirioer fuiiTe cum bonis 19;

maii numero longepiosfupcrrtiit

20S cur hic profperantur 57^

malos fcmper primas tenere, pa-

gina 106

pfomalisorathicecclefia 648 malis Deus bcne vtitur 459

maluni fapicnti no accidit fccun-

.dumStoicos Co

malifinis 474

Malaetiam Dei potentiamprae-

dicare 669

(ine boniseflenon poflunt 7^ homo pcccando fibiipfl fecit 669 maloFum fcientia duplex 7^,9 Mamitusxij.Aflyr.rex 319

de Mammona iniquitatis amici

facicndi funt 66|

M^naflc qiio tcpore rexerit 398 Manichaforumdecarnis origine Crror yy

MapaliaquidAphris 407

Maratonius campus 3^y

MaraihusSycion.rex 5^4

Mare mediterraneum quod 26f Salinarum,id cft mortuum 248 colore , quafl veltimento fe indui

Mars Athenis iudicatus cum A-

lirrhothion occidilfet 332

Martis & Vcneris aduherium,

347 MartiLupusfacef 386

Martyres non repugnanc!o> fed

moriedo munduvicerunt 69/ in martyrum corporibus in ca:-

lo,anvulnerum cicatriccs vi-

debuntur 709.&feq.

Martyriuitiquid 696

Mafpha vbi lita 269

Marpha,idel^,intentio ibid.

in Mathematicos & diuinatores

469 Mathufalem fex annis ante dilu-

tiium mortuus 13J

annosxiiij. poft diluuiumvixiflc

i26.&feq. Matrimonium cognatis cur in-

terditlum 138

Matuta Leucothea 36 J

Maxhliianus mimfter fceuitia:

Diocletiani 4<>7

Maxinius Ecclefise Synicen. Epi-

fcopus 686

Maximus Imperator Tyrannus

Mazaca Cappad. vrbs , quae nunc

Csefarea ^S>^'

item Eufebra ihid.

Medicma qua piorum animi iu-

uentur HJ

Medufa vna Gorgonum 3^2

Medufar caput 3fJ

JEt cius f»bul« occafio ihid.

Mela*

Index.

Melathusxvj.Atlienienfiur«376 Memnon Tithoni filius auxilio

Troianis midus 379

Memphisab Apicondira 316 Seciindum medacium viuere 52 Mendicusaminusdicitur 258 Menippus PhoenixCynicus 91 Mentis humaniE natura & fagaci-

tas 723

Menfislunarisduplex 13;

rnefisquantirasapud vetcres 134 Menftruus fliixus muliebris 102 menftruugencrandi materiaho-

mini 222

Merciiiius Atlanrisnepos 320 animaru dudor 3c rcduftor cur

32; Meretriceslapasolivocabat 386 Meridics Heb.thema diO:ui 422 Moeris Mofen filiw adoptat 432 Mcfappusix.SicyonioriJ^ex 313 mefjppusmons 314

Mcfjpotamia vndedidla 198

Meffiam qualcm expei^tent luda^i

2S9 Metusiuftorum' 6;

Mezentius Erhrufcorum rcx 380

hiMxeLiil nsf.iti^<^\idS 622

Michafas^juo fcripfcrit temporc

406 Millenarij numcri myftcriu 549 Milui natura & generatio jo6 Mineipop.nunc Arabes ^SS

Minerua e louis capitc nata 343 AeiwTatdidta 3'. 6

curPallasdiC^a 326

^uandoVixerit. Etcur didaTri-

tonia ibid.

|)eroleumfigni'ficat» 329

MJnerua^ quinque 32^

^i4^de(ht,D$i, Ttirft.

mincruJE ludi Athenls inftitmi ^ii MinoslegiflatorCretenfium 342 Minotauri origo 347

Miracula cur iam rion fiant 681 miraculorum cjuci e non omnibus

tribuanrur beneficia 718

& qua- rirChndianorum & gen-

tilium diltercntia 698

Miracula Chrirti 4;!

mirac«jia per quoS opereturDcus

697-^ feq. adfandorum memoriasfaGa, o-

lim rccitabantur in ccclcfia li-

bcllis 682

mairyrufideiefTcteftimonia IS97 miracuia idoiorum , quomodo

Chriftianis accipienda fint 37I ex miraculis dsemonum, Dci co-

gnofccndapotenriai 620

Miferia humana per lacum figni-

ficata 426

mifcn^e ac mala huius vitaj,homi-

nem natura damnatum effc

prsedicant 71/

Mifcriquomodoinpace, & fine

pacefint 507

Mifcrctur Dcuj omniii,<juomodG>

6;2 Mi(cricordiam vcrum cfTcfacri-

ficium,fi propter Deij fiat 42 MoabirsE populusin Arabia 4;^ Monachi militare nolcntcs, occi-

/i funt. 467

Mons vmbrofus <)uid (ignificct

419 Monftra\>ndcdi6}a' 628

monftrorumratjo 184

cx monftris & portentis , quid

Chriftiano difccridum ^28^ Morbus-Gallicus,qur NcapolitaK f CGC

Indcciuicate

nus,al>Indisadueftus 719

jnorborum gcncra non omnia in

medicorum libris erTe comprc

hcnfa ' 71;

Moriincipere nosin orru n

moritur verbum,cur fad^um vt i\-

cuf cstcra verba declinari non

poffit 14

an omnesiimus morituii 574 moricntesqui dicantur 10.13

Mortui (jui in m;iri funt 573

Kiortuiplurcsad Stephanimemo

riam refufcirati ^Sp.&feq, mortuos pa^nis afhci , vt purgen-

tur,dixit Plato 63;

Morsfitnccnc , acutadi^utatio

13 morsciuitatispu.'na eft 67S

marryrumbona 6

mortistepus,quod fit, &: quale 10 iamorteefle , cjuomodo dicatur

I4.&fcq. fuadcbantitoici- . 487.& fecj. morsbona & niala quomodo 7 duplex,prima d: fccunda 2

animcEduplex ^ 5 4^

^uantum (itmalum if

durifsima 531

mortem cjuam comminatu<5 in

dominus primis parcnnbus 16 moriefccunda nili.il invetente- ftamcnto ngniftcatum 36

horrcnda & ^uarc alicjuado non

fcntiatur . 7.&i feq.

fajpius in homine optanda 67S mortem cur fugiat homd 489 mortem no lcge naturie,fcd me- rito^peccati inflidam cire 19 rnors quomodo bonis bona fiz Guai pcsna peccati cxiiUt |

Dei D.Angnft.

malismalabonisbona 9

permortemdclida omnia con-

donari Z

MoitiHcatiofpiritualis 2^4

Molcs Mufeus a profanis dift' 321 a quibufda Mercurius crcditus 311 quo teporc in Aegypto natus 32O cjuando populum ex Aegypto du-

xerit ibid,&:334.

quando fucrit, magna inter auto-

rcsGontrouerfia 321

annorum cxx.m©riturin def^rto

moiisnatiuitas&: vita 240

mofem omnium gcntium theo-

logjsefle anticjuiorem 431 Mofoch Cappadoccsdid^i 558 MncfthiEus Athenicnfisrcx 376 Mulianfucrintinarca i<Sy

an pariant I68

Mundus no repugnando,fcd mo- ricndo vincitur 697

huius mundi bona , damnato ho-

mini in folatium cfle data 724 de mundo vidoriam, non iibi,icd

Chrii^o iuiii adicribunt 720 in Miido nil mclius ^ fpiritus 668 mundus quomodo in £ne feculi

in pcriturus* j68

infantia mundi 342

«tas:ib Adi vicjueaddiluuiu 144 anui a Uiluuio vicjue ad Abrahaip

mundum interiturum ;iliquanda itcm dixitPlato 731

mundum loucin ciTe volunt pKi- lofophi 23

Mufarum fons in Heliconc 35;

mufarum gencratio 167

MufxusMofesdi^us m

mufsei

Iridex;

muCxi tl-es 3*^^

Mufica ab AiTiphioneinuenta 5jf

muficam dilexit Dauid 280 MyccncE vnde di£la;, & d quo c6-

dir^ 36I

Myfo in reptem fapientum nu-

mero 400

MyrtusVeneri f^cii 340

NAbjitha:iIdum-a?idiOi 418 Ndboar Aflyr.rex , Baltatar

diftus 404

N.<biichodortoror,cum quibus lu-

ditorum regibus geireric bel-

lum. , 5s»9

nabuchodonofor Chaldzei rebus

geftisHerculi anreponunt 404 Nachorfrater Abraha.- 198

Natura rei cuiufc^ue , Dci eft vo-

luntas 62J

naturaiii efTepolTe inqna malum

nulium, (ine bono Sutem nulla

^ eft J07

vltiofa perpeccitiun 7I7

prima naturc qu:r 481

bonani elfe conditam ipfo pccca-

to conuincitur 669

Nduem primaniDanausex itgy-

pto in Greciam duxit 335-

Naum c]uo fuerit tempore 4^7 Nauigantibus Galtor &: Pollux

fvopiti} :}A>3

Neroth quare venator diftus 179 Neocarfarea vrbs Cappadocie696 Neptunu plures creafle equos 531 Neronis in Chriftianos c;rudcli-

f3S .... - -ffiJ

Neiith oppidum jfEgypti Sais di-

.,^iim 33 jf

Kicandas coriarius palsel^trita 731

Ui\uS itgyptus ab Homero di^

citur . l^j

Nihfonsignoratur, &cuf'fitO-

ceanusdiftus j^

Nihil nimis,Solonisfymbol. 40^ Ninus Aflyrioru rcxpotcns 174 aflTyriis annis Impcratlij 204 totam occupat Afiam ioj

ninus fecudus rex Aflfyrioru 5C3 Nini potentia <5w regni magnitudo

Ninui* oppidaduQ 176

a Nino condita 174

Niniuitarum pa?nitcntia 65-0

Niobe Amphionis vxor ss^

Ni/lbis Archaddicta I24

Noeiultus& perfctlus I61

propheta 433

nudus Chrifti parhonempr<efigu-

rat 171

noe generario in fihis cxpofitai74 fili),cjind fignihcent 171. 3c feq. fiiiiis lonicus lyderumperitus 121 noc vrbs in lirore marisrubri 3pt Noem3,ideft voluptas 148

contra eos (jui Nomina prooria,

cx fiia in pcregiinam iinguaml

mutant 429

Nofce teipfum, Thalctis fymbo-

luiTi 403

Nudiratem fuam cjiiomodo co-

g'iouerint primihomines % Nunia cur no ftt deus habitus 39^ Numerusfoliduscjuis 35^5

NumttorL-atinorumrex 385

Numus«Sc fcfl:ertiusidevalet 66; Nuptise fcGiidce pecc.no fut. 22P miptiasncgat futuras Adamiani,

It Adam nonpeccafl*et ^2.

nuptiasnullas cfle poft rcfurrc-

6^ionem 70J

eec i

In dc ciuitate Dei D. Auguft»

Nyfa Arabix vrbs 316

OBcdientiavirtutum omnium mater&cuftos 76

obcdicntijE! virtus 50

pbelusquid 444

t bliuio malorum duplcx 759 Obolus quo figno notctur 444 Occafioncmnofce, Pittacifym-

bolum 403

OculuexigneciredixitPlato 27 oculositem futuros in corporc

clarificato, & quod illorum of-

ficium 734

Ocncus rex ^^p.Gcta mons 342 Ogygius quando fuerit 32 7

Ogygia,qu2enuc Bosotia ibid. Oleum Arifteus inuenic 340

MmeruaminucnilTc 336

Mineruam fignificat 329

OlcaMincruce facra 340

olc*e coronx vfus ibidem

Oneusxxix.AfTyriorumrcx 376 Ophincus da^monu princcps yd Ophiuchus ca?lcfte fignum 324 Ophiufa,Rhodus dicla 312

Opera bona Dei efTc, & ciim no-

bis tribuimus,fenjiliafieri 740 opcramala cuiusfintnaturx 73 pro <]uibus fit orandum & pro

quibusnon 64P,& fcq,

in orationc dominica,cur dicimus

dimittc nobisdcbita,&:c. ddi.

&fe4 oratio vnde di6ia dominica ib. orarium <juid 694

^rbit in fuas partcs trcs diuiiio

203 Ordo quxd jo6

Orcftis corpus fepte cubitoru 124 Origcnes dafmonespoft fupf Ucia

cia faluandos credidit ^4^ Origenis dc animabus ibid.

crrores,quoru^gratia ab cccle-

fia eft rcprobatus ibid.

op/M)» quid 4^^

Orpheusmuficus 36'

poetatheologusmaximus 397 orpheifcriptura 3<>8

OrthopolisxiirexSicyc. 1^9 Ofcillatiocjuid 3^0

Ofculum fo^min^ infixumjverbe-

rcvindicandum ^33

Ofeasrexlfrael 3^7

Ofcas propheta quo fcripfcrjt te-

pore 406

Ofiris multis vocatur nominibus

Oftentavndcdifta 627

Ouarioncs minorcs funt triumphi

340 OuidijjdcChriftocarmina 453 Ozias Azanasdi£tus, c[uovixerit

temporc 407

PAgivndedidi 333

frw^i quid Graecis ibid.

Palemon Portumnus 363

7raA«r>«»js7rt quantoconficiatur te- poic 730

Pallas cur Minerua difta 326

Palliati olimGr^cicrant 22

Palm* duplex maior & minor 186 Pan Lyc;^us & eius fefta 337.371 Pandora a Vulcano fafta 322

Paradifus terra h*ec cft 2j

vbi fitus fit 139.& fcq*

paradififclicitas loo

voluptas 7y

paradifum corporalcm & (piri- tualcm efTc 31

&fj>iritualis<juidfit ibid.

Indcx.

ParetumalcdiftiometueJa 696 Paroeci qui 99

ParidisiudiciufabulamelTc 352 Parnaflus olim Larnaffus didus

534 Parricidis legem nullam Solon

voluitconrtituere 7

Paruulicurmoriatur, quibuspec-

cata per baptifmum remifia

funt y & feq.

peccatores & praeuaricatores

quomodo funt 209

paruulis pafsiones no obeffe 658 Pafchalis agnus ChrilH typus 241 Pafiphae Solis lilia tauro fuccum-

bit 347

Paftores pecorii cur primi patrcs

fuerint potiusquam rcges yro

Paticntiam no perire in aeternum

quomodo intellig-itur 68

Veripatrisfamiliasofhcium 512 pro Patriamorti fededit Codrus

381 Pauliapoftolilaus 67

Pauper a paulo larc dicitur &quid

ab mope dilferat 2y8

paupertas fibi confcita, fumma fu-

perbia 641

paupertate Chrifti ditati fumus2jy . Pauoniscarnenoputrefccrc 589 Pax verain vitafutura 738

bonorum nobisfinis 499

paxDeiomne fuperatpacem 732 pax firma nuncjuam huic populo

Dei data , quia in seternum pro-

itiilTa 2 79.& feq.

pax fine bcllo aliqua cilepoteft

507 vniuerfalis rcrum omnium quid

j06.&feq.

bonum incertum 492

noftracjualis inhac vita 529

terrcna malis paratur artib. iio pacis bonum 489

pacis bono omnia conftare yo^ pacem iniquorum paccm non effc

dicendam J03

pacem omnes cupcre yoo

ctiamfelicifsimaanimalia cufto-

diunt y02

Peccatum effc mendacium y2 peccatu & crimequid differat 70 qua fiatvoluntate J2

ipfnm omnia elle benc condita o-

ftcndit 669

de peccatorum impunit^tc opi-

nionesfcx 641 Sc feq. multis.

coclufit Deus omnia fub peccato»

quomodointelligendum 6j2

peccati virtusqualiter fit lex 6

in peccatacaderefuperbiscondu-

cit 79

peccara nunquam nobis deeflc,

qua ntumuis iufte in hoc mundo

viuamus 662

abfque peccato func paucifsimi

640 peccatum ori^inisiufte ab Adam in omnes elfe propagatum 4.^ peccati pritni pccDa cur inomnes

pr«rogara 635" .& feq.

peccato originali ha!C vita nobis

pcenalisfacla 63S

in peccato onginali duo cfle ma-

la 721

pcccatumdiaboliquod yl

peccatorum caufa prima non cft

caro 49& feq.

peccatum primii curtantam me- ruerit poenaip 7^

CCG 3

In de ciuitate Dei D. Aiigufl:.

ptccatum teinpftfale cur fuppli- Periandrityrannis 402

ciopuniturcEterno 633.&: feq. Perictciqui 1S8

peccati pcenapriuia i6 Perfcciuuiioecclcrize nouiff. , yj*/

morseft 4 pcrrequutio Chriftianoru Decij

peccati priini posnalis retrihutio niAxinia fed DioclctianifiEuill.

iufta jSi.&feq. 4(5y

pcccatorum confcientia peccati de perfecutione quap fub Anti-

pcena maxima 630 631.& fcq. chriftofutura eft 467

peccatodominari 116 perfcquutiones Chriftianorij vn-

peccato & feruirc & hnperare decim 4 73

pofFumus 118 Perfequutionu efficacifsimum c(t

gualia peccat^ oramus nobis di- Chrilluex aniinistollcrc 466

mitti 6^2 perfeusin Cccluin locatus 34$"

^uaeranftorjmintcrcefsionesve- perfcus ftellas habetxvij. &: eius

niamimpetrant,difhcile eftin- fitus 3^0

uenire 664 Perfeifabula myftica 3^_i

quajdam in futuro remitti iudicio Perfia aliquado Chriftianos eiecit

636 462

peccatorum excufatio ipfis pec- Pcsxijpollicibusconftat 1S6

catis.peior eft 80 Petroniaformina clarifsima Car.

peccato nulluscolorprjetendipp amorbo miraculo fanata 'SpO

teftquocxcufetisr ]jbid. Pctrus faiubrius iibi difplicuit,

•Pegafus equus 344 quam anteplacuit 79

'Medufa^ filius inter fydera relatus magica; artis a quibufdain infimu-

355 latus 46S

^egafl orjgo 3^3 Petri Apoftoli Apopalypfis 15S

Pelagusproprie quoddicaturma Pharan oppidum 42i

re 20j Pharao itgyptiorum regum om-

pelafgusSicyoniorurex 311 ^76 peJafgi pop. 311

pelafgiDanai vndedidti 536

pelafgicum op.quodargos 121 Peloponncfus iEgialica Apia Ar-

gosdida 204

Poenitercpeum tropica locutio-

nedicitur 72

Poena maxima pcccatoi-ii eft ipfa

confcientia 650.631.& feq.

nium nohien commune

240,

detinuit 242

Ph:iraoncs i^gypri regesquanto

difti/tnttempore 441

aPharo Infuladifti 24^

Ph^rosarx Alexandrice 4 42

PharifcEiqui 45J

Pharus Infula prius Carpathoj

didla '242

cur fit ^ternacum fut/it pccca- Phagous frater Phovonei Deus

ti^mtemporalc ^^3 & feq. habetur 399

poenarumodogenerafunt ibid. Phcnascx HaH^togencraturyo^,

Ind

*/XdJUTiat quid 79

Philippus prcsbytcr 4jy

Philo luditus Apoftolorum aini-

cus 294-

Philorophia ad quidprollt 71S philofophadica eft hnis boni 4*^7 philorophia Pythagora cceperut

appellari 599

omnesfupcrbi 71

inter rcfc cocertationes 458. & f. didennovndc fit 457

philofophicorii ftudioru finis 457 PhinceHelia ee putant Iuda:i 26; Pthiriafismorbus 243

Phlegma cur fuperiores hominis

partesoccupcf <590

Phlegon olympiadufcriptor 4-^:5 Pholhscjuid <5y4

Phorbas vij.Argi rex 3:0

Phorcys Cyrenarus ^u

Phoroneus ij.rex Argiuorum 309

312 . Phoroneus vrbium primus condi-

tor i'.i

Phoronicum opp. 312

Phrygcspo.Thogomordidli yy8 Phrygias litcras Hcrcules*' con-

S-S 350

392 364

36y

3^->7

381

400

ex.

mudu aliquado interituiudixit;^! in Platone tria funt qua- ci totum conciharuni mundum 73O

PlemMeusxj:Sicio. rcx 319

P^ini) de Chriltianisepiftola 4<j

fcripfit Phryxus Helles frater PhytoSibylla Samia di£la Picus privnus Laurcrum rex Saturni filius in aue mutat. Matri facer Piftius Dcus qui Sangus Pittacus Mitylen.cus Pittaci fententif & fymbolia 403 patria&vita 401

Plato animas fine corporibus in

^ternum cfTc poiTc dixit 729 Et^d fcfent dc refurrc£lione 73Q

nvfi7usf quid fignificet 40

nvoq'vquid ibid.

Poculumquld 484

Poetae Thcologi 361

Polcmonesmulti 479

PolyphidcsSicyoniorurcx 376 Pompeius Iuda:a oppugnat 448 ianttorum lanttum intrat 45-0 Popeiopolisqua' priusSoli 401 Populus quid J18

quid alia dcfcriptionc $17

populus Herculi facra 340

Porphyrius quid de Cbriftofcri-

pierit y2I,&fcq.

Porphyrj de anima crror 729

Portenta dici^non eiTc,contra na-

turam * 6:5-

vndcditT:a 627

PortunusHcus 36J

nc.«r«/<'»v Athcnicnnsmenfis 331 Pr^l^antii cuiufdam pater inca-

ballum mutatus 372

Priamus Airyriorum rcgi paruit

379 Pnmigenia qua: Varroni 481

ProcasLatinorum rex. . 386

Procuratorcs Romani qui 448 Prodigiavnde di6^a 627

Prohjercfms C*farienfis fophifta

466 inProhibitanitunturomnes 7 Promcthcus hominum de lutp fi£lor 319

prometheifabula 322

promcthei iccur ab aquiU lace» CCC 4

In de ciuitatc Dei D. Auguft,

fariquidfignificet 323

Promifsio duplex parribus fa£ia,

/piiitualis & remporalis 247 promifsionesAbraharfadae 202 fafta? Dauicti in Chrillo folo com

pleta» 270

Propagationem omnium viuen-

tium,exopereDei eiTe 722

Prophet*e<]uipropriedicedi 247

purpauci , cum tanta firphilofo-

phorum multitudo 437.& rec|.

maiores Sc minorcs qui ,& quare

C:cdiai J18

prophetasefle, quiin propheta-

rum titulisnominantur 424

prophctarum difta tripertita 249

corum confenlus &: commenda-

tio 4.59

temj'ora&: ordo 24^290

quando fcripferint ^oj-.&feq, propheticam autoritatem, omni- bus cieteris fcnpris anticjuiorem eife 43i.&feq.

Profelytus cjuis 4^6

ProthcusPharilnfrex 242

Prouidentiam Deorum negauit

Epicurus 440

Proximorii cura prima eftinor-

dinataconcordia j-io

Prudenti^ officium 4^6

pfalmorum iibriautor quis 281 Ptolemsus Philadelphus literarii

{ludiofus 441

Jxxij.recipitinterpretes 440 ptqlemaei itgypti reges 440 &

fcq.

Ppbertas (]uid 137

Pijdicitia quib.modis reruetur pj

|?udendum nihil fuiflct in homi-

pe,flnoflpcccaflct 16

natura gentes omncs tegere pro> pter primi parentis pcccatum

Pudoriscaufaeftlibido 708

Pugilatuscertaminisgenus 371 Pulchritudoquid 711

bonum Dei donum noftro abufi»

fitmalum ip

Pulmonii otnniu vifcerum mol-

lifsimijofficium 97

Purgadi graria reporarjas parnas

pari poft mortequofdam 636

purgaroriaspoenas ante iudicium

eire-poftnullas ^40.649

Puteos primus D^naus excogita-

i'it ^ 3?f

Pygmxi 183.18$:

Pyrrhifepulchr^m 334

Pyritesljpis 618

Pythiaquid 340

/ \Virites diftinon militantes, V^''^ed iamiam ciimittcndi ab

Imperatore 680

RAtio quafi fopita in iiifanti- buscuriaceat 722

Regenerarioncs duse fi^

regna tria tempore Abraham po-

tentifsima 203

mundicjuatuor 584

duo potentifT Aflyriorum & Ror

manorum 302

Rehgio vbi nulla eft, virtutes efle

nonpoflunt 528

Remi in Auentino ^dicula 68q Reftirurus Calamenfis eccleflac

presbyrer 97

Refurredtioprima & fccuda J42 refurre£):io corporu vndc difcen-

da 622

promifla 672

Index,

de refurre£^ione mortuorum E- (aiiEteftimonium J76

refurrciftionem noftram impof- fibilem cffe putantphilofophi

673 (contra eos qui carnis refurreftio-

nem negant & leq.

in rcfiirredione fexum non mu-

tari 708

in qua aftatc 8c corporisquanti-

tate rcfurrefturi ftmus 707 papilli 8c vnguium pra:fegmina

quomodo redeant & fecj.

pihil informe corporibus noftris

adhzerebit 710

qualia (intfutura 703.704. 7I 4 Refurretbonem cjuidam aiuntad

foJa corpora & non animam

pertinere 556.8i feq.

de refurrei^ione quid fenferit

Plato 730

Rhea Veftalisqua? etiamllia 386 Rhetiaquid 37;

Khinocorura: fitus 215-

RlioduspnusOphiufa 312

Roma orbis caput futura fratcrno

dedicara fanguinc iii

Rnma altera Babylon 504.387 fe (ua ipfius magnitudine fregit

448 Ronix Via facra vbi 338

Romani ab Alfaraco originem

ducunt 144

Romana fata cuius Sibyll^' car-

minibts fuerintcelebrata 64 jn Ro, imp principio fuiffe pro-

phetas 406

Ro. regnum -^mnium bellorum

feriratem viat 585-

ciiuinitascxtcrisprseftantior 676

Romuli &: Chrifti collaflo 677

Romulum & Remum cur lupa

aluerit 677

SAbbatnm domini internos dc illum iignum efle fandifica-

ti©nis 740

maxjmum , quod vcfperam noii

habet 740

Sabinivndedi£li 5^P

facerdotium ludaicum mutadum*

pr2e6gurauir Samuel 26O.& fe. Sacra diisfeftisinlHtuta 35^

facra via Romze 35^

facrorum poteftasfecundum re-

gem maxima 3^-

Sacramentifignificatio S^s

facramenta e Chiifti latere ma-

naflTe 16

neminem datimandum, qui facra-

mentaChrifti habuerit.quidam

opinantur 644

Sacrificiorum refta oblatio,& di-

uifio rir

facrificia fan£lorum qua? funt 791 facrificium fecundum ordinein

Melchifedech 26^

facrificijnon munera ,fedanimu

refpicitDcus Ii9

Sacrificium noui teft. 294-

Saguntirti vniuerfam ciuitaten\

interire quam fidem frangere

maluerunt ^7^

Sais op. itgypti Ncuth diilu 331 Sal vndeconficiatur,& quare in

aqua folujtur , &inigne refl-

liat falis ftatua in qua Loth vxor

conucrfa eftmyftice 2:4

5alapia Apulix ciuitas 369

SaIcm,quxHierufalem i8o

CCC s

Iq dc ciuitatc

SaImanafrar,^Sennachcnb.' 398 Salomo interprerat.pacificus 271 ■ttquodChrilUfucritfigura ibi viueteparrecccpitregnarc ibid. aanis40.regnauit27J>.q"ado 38; an Salomonis tempora vere dican

rur pacifica :79

Salomon fcemincis bladitiis com-

pulfusfitldololatra 74

ijbros mulfos conrcripfitquinon

cxtant 291

Salucntur quare non omnes 63; Samaria nunc Scbafta 417

(•3 maritani, qui & vnde ditli 398 /^mantance litcrae 430

ivabetha, Sibylla pcrfica difta 391 .Vamfon Hebr. iudcx 376

Samueliude.x &faccrdos 251 abolcndifacerdotij figura 160 Sangus tjuifanftusprimusSabino

rum rex 376

SangusDeus Piftius diftus 381 Sandiquomodo damnatorum fci

entpcenatn 739

vbicruntinconflagratione mun-

dipoftiudicium 569

«Jiia oblitiione malorum non mc-

JTtinerint 739

fandorummors prctiofa 9

egrcffio ad videnduin pcenas mi-

lorum qualis f8o

vidcre eorum in futura vita,quale

^V 733

fandis ner templa ftatuimusnec

facrificamus . 698

Sanfti nniracula a dominoimpe-

trant 697

fanfti quid aduri fmt in vita futu-

'"a 73i

i4n£lorum regnuiTi cum Chrifto,

DeiD.Aoguft.

inillcannis<juid ^fi.Scfcq! ad memorias illorum multa oltm

facta miracula 682.&:fecj,

fan£los miracula facerc 691

fanftorum intercefrione omnes homines efle faluandosin iudicio quidam opinantur 643

fanclos pro pcccatis noftnsinter- cedeic in vita futura 663 «?c icq. Saphonum Sibylla 392

Saphrus xiiij rex Afftr. 324

Sapietic lib- Salomonis no efle 291 fapicntis vitaeft virrus 485

fapicntinullum maium pofTeacci

dere opinantur Stoici 60

fapienti non eneadminiftrandam

rcmpub.quidatn dixere 438 fapienteque dixei int (Tntci 319 def^pienrefolus fapiens iudicare

potert 324

fapientes in cjuo a ccetci is diftcrat

hominibus 29

feptem fapientum nomina 399 fapientu fepre fcntetiae 402.403 quo vixerunt temporc 398.400 Sara loror Abrahie 20<>

Sigiuficat principem 221

coeleftem fignificat ciuitatem 107 Sar<f fterilitas 109

pulchrirudo 224

nomen curmutatum ,quidqueil-

lud fignificct 220

Sarpedon 342

Saturni familia! regum antiquoru

vocantur 326

faturnia Italia 366

Saturnius Vzalcnfis ecclefia? epi-

fcopus 6^^

Saul annis 40. rrgnauit inlfracl

267. 3S3 ^ ,

Scala

Indcx.

Scalalacob quid rignificer 2:54 Sccleris infcelere, fcelus ipfinn

eftfuppliciui-n 6n

Scipio quo tempore Romze t, >-

ruerir 679

Sciopodes 184

(dnminus Sciuir.i.fcire fecit 226 Scriptorum fcre omnium vitium

commune 484

Scribc qiii 4.;5-

Scriprur.E apocryphar,vnde dittae

fcripruram e' Grarco in Latinum

verfam 39

icripfa anriquorum quorunda cur

non recipiarur in canonem 45J rcriptura cur humano more de

Deoloquarur 160

fcriprura duorum reftamentorum

quomodo inrclligenda 107 fcriptur^ intelleftus triplex 250 fcripruram hiftorice & allegorice

intcrprerandam 163

facraf fcriptur^ intcrpretes mulri

442 Er qu.E omivihus przeferenila 443 In dubiis verbis fcriprurx , vnde verirasperenda ' '53.135'

Scyrhius equus Nepruni 531

^ebada qu^ olimSamaria 417 Seculum vnde dicl:um 218

per fecula feculoruin ^ternira-

tcmintelligitfcriptura 647 Secunda; res eriam fapientium fi-

tigantanimos 291

Seir monsEfaudicitur 418

Selenites lapis lunae imaginem

refercns 618

SeleuciaquondaCalanc difl:a Ijjj- Senri ciuitatis Dei inft^urator

poftdiluulum 199

Sem, id eft, nominatus , figura

Chrifti 171

Semiramis 3^7

Semiramis a filio interfefta 304 Senaarcampus Chaldc(^ 176

Senatores Romani multi qui Ivo-

mam nuiiquamviderunr 9

Sencfturem q-.iomodo ferpcntes

exuant 4^^

Senium non fenfitZoroaftris ca-

feusannis viginri (>}S

Sennacherib Sahnanaflar didus,

pag. 3^*^

non folum fenfu , verum & intel-

ledu fenriri 7><5

Seprimius Seuerus Imper. Chri-

ftianorum pcrfequtjtor 465- Septenarius numerus , ecclefi^

perfeftionem figniftcat 2^4 Scptuagintainrerpretes 44f

Septuaginta inrerpretes nemo

aufus emendare y^S

omnibusaliispr^ferendi 445 Septuaginta quinque animae cuni

quibus jEgyptum intrauit la-

cob -3^

Sequanorum fincs ab Heluetiis

per inurumdiuifi aCxfare ir^j Sarapisquis 3^5-3^^

eiuslimulachrum ibid.

Apis diftus 314

eius fepulchrum 316

Sarapidis fymbolum canis tri-

ceps 349

in Sarapidis templo fimcilac hrum

ferreum in aere pendere 622 perSerpentem diabolusloquutus

eft Eua? 10

Serrsinuentor 3;^

In dc ciuitatc Dei D. Auguft.

Rnn Seruire Deo , homini non

Deo moleftum 82

fcruitutem per peccatum intro-

duftam ^ii

feruivndedi£ti ibidem

ieruilia erunt opera bona , fi no-

bistribuantur 740

Sc/^crtiusquid 66f

'Sethinterpretaturrcrurre£tioi4i Sibylla quie Tarqujnic? libros ve-

dident 391

Sibyllxquxdicantur 390

<5uotfucrintqubvevixerint tem-

pore ibid.

ifibylla Cumana didla Amalthea

Herophile&Demophile 391 ^byllarum de Chrifto vaticinia,

exLaftantio ibid.

Tibylla Colophonia Lampufia no

mine 392

fibylla Cum^a Italica di£!a ^91 Tibylla Delphica Themis nomi-

nata ibid.

fibylla Erithrxa , <juo tempore

fuerit 390

iibylla Erithrsa manifefte de

Chrifto fcripfit 388

fibyllasEiithr^a^verfus deChri-

fto ibid.

^byllx Erithra?ae duo 391

fibyllaHellefpontica 392

fibylla Perfica , <juam Chaldaram

& Hebrseam vocant, Sambe-

thadi^la 392

iibylla Samia Phyto difta 392 /ibylla Samia, quando fuerit 398 fibylla Tyburs Albunea nomine

532 fibyllini verfusqua latione fcri-

pti 594

/ibyllinasprophetias nooeflc fi-

ftas 4f4

Sichemcurdux &vbifitae 20f Sicyon vrbs Peloponnefi 20 4 ficyonij resfuas occultifsimascA

fevolebant 301

ficyonioruregnuinEuropa 204 annorumdcccclix.expirat 576 iicyoniorum origo 307

regum ordo 309.& fe<j.

reges primi 304

SigalionDcus Harpocrates. 3i<5 Significantia omnia earum rc-

rum , quas fignificant nomina

fuftinent 3^6

Siluaniincubi dicli ijj

Silentij Deus Harpocratcs 319 Siluiusquar.Latinoiurex 376 Simulacrorum vfus quando coe-

perit 397

Sina mons qui Cafsius 109

Sion interpretaturfpeculatio 285- Sion mons/ignificat ludzeam 416 exSion euangeliumprodiit 287 Sipuntum Aptilise ciu. 269

Syrite nomine olim Aflyriam

cotrjprehendebant 196

Syri ex pifcibus lacus Derccto-

nisnonguftant 307

Siticipopulus Mauritani^ 694 Societatis humanse gradus tres

pag. 495

Sodomiticum incendium quid fi-

gnificat 224

incendij prophani memincrunt

fcriptores ibid,

veftigia eius infiuftibusillius re-

Uaa 618

Solem ftetifle,& redift*c retro 626

Solemlapidemeflcdixit Anaxa-

goras

Indeic.

goras 438

Solon cur nullam poenam pairi-

cidisconftituerit 7

Solonispatria,vira&mors 4^1 Symbolum, nihil nimis 403

Soli CilicijE.vrbs Pompeiopolis

poftea 401

SolymacurHierufale difta 280 Solymi populi 280

Somnusahquando inquicta quies

pag. 718

Sophonias quis 423

<]uando prophetarit 422

2»9efC"Mjy« quid 486

2oe^'c cjuid ^14

Sotadicumcarmen 285

Sphinx quid , & quaj illius forma

pag. 187

Sphingis forma 8c ^nigma 3y8 Spiraculum qiiodDcusprimo in-

fpiramthomini 38

Spiritum fandum fufflando dedic

Chiiftus 40

Spiritusfan.tjuodie mifllis 474 iine Spiritus fan£li gratia nulla

prodelt correptio 113

Spiritushumanipoft exutumcor-

pusprseftantia 726

Spithamaquid 186

Sporades inful^ 3;7

Staphilus paftor 33P

Stellas no omncs videri poflc 210 Stclliones ijuid 167

Sthenelus ix.Argi.rex 320

Stcno Oorgonum vna 552

Sterces ftercorationis agrorum

inucntor 363

Ad S.Stephanireliquiasmiracula

fafta 687

San. Stcphani rcli^ui« Romam

tranflatze «!5>

StephateriumquU ;40

StercutiusDeus 3<i6

Sterilitatiscaufx 221

Stoici an fecundum fpiritum vixe-

rint 4f

Stoicorumfupcrbia 487

Subfcudes quid i6y

Succubiqui «y7

Sudare homincm quando vcUet,

vidit Auguftimis 97

Superbia (juid 77

mala? voluntatisinitium ibid. peruerseDcumiimitatur joi commune philofophorum om-

niumvitium 71

nonnunqnam maior ia inopia

qu^mincopia 64I

Superbiainuidiam fcquitur 7f Supcrbi fibi placentes difti 78 Supplantatioquidproprie 290 Sicyonijrcgnipotentia 20 j

Syderaexelcmentisconftare do- cuitPlato 701:

Syderum curfus €2.5:

Syluius itncaefilius 316.317

Syluij Latinorumrcgesdi^i 383 SymeonCleophae filius fccuodus

Hicrofolymitanus cpifc. 464

TAlionispoena 337

Talusfcrr^ & torni itmsD"

tor j;$

Taprobancinfula 189

Tarquinij exitus 314

Tarquinio Prifco SibylliniotJati

libri 35>2

Thccu^ oppidum 407

Telxion v.Sicyoniorum rcx 304 Templum fecundum , nouum cft

tci^amentum 20.447

In dc ciuirate Dei D. Augufl:.

Templum Hierufalem a Cafsio Timorcaftus

fpoliatum 448

Templi Hicruf. qui fcriptores

meminerint ^Sj-

Tcmpli primi& poftremi ditie-

rentia 455-

non omnisTcnratioculpanda 22; Terra noua 564

^uarcmedio librara pendeat ii terr^e promifsionis limites 248 in medio terrx, i. in hoc.corpore

terram in duas tantum partes

nonnullidifpefcunt 204

terram promifTam quando Ifrael

totam poftederit 247

terrse morus in domiai morte 472 Teftamenta Dei multa 219

Teftam.vetus cur fic diftum 354 Teftes aliquando tormentis exa-

minati 4<?3

Thales Milefius quando vixerit

397.400 cius dida <S: fymbolum 403

Thare donuis perfecutione pafla

aChalda.'is 198

Thare quando mortuus 227

Theh^e Diofpoiisdic^a 121

Thebas A.mphioncondidir ^yj Theman cjuid 421

ThemisSibyllaDelphica 391 Themidisde<EtempIum 314

Theodorusiuuenis martyr 467 ThefcusapudOrchucaptus 378 Thefmother^qui 384

Thinifla oppidum Aphric^ <S94

0

quiin charitatenoneft ibid;

in bono eft y8

Tingitana Maurirania vndedifta

Tilos IndiiE infula,ligna incorru-

ptibiliaproducir 610

Toga Rom.indumentum il

Tormenris verirarem jnquirercy

quis inuenerit ^97

Torni muenror Jj^

deTransformarionibus arte die-

monufadistjuidcvedendu 371 Traiani de Chriltianis iententia

463 Te<,SflB\;e»quid vocenr Gra?ci 9Q in ecclefia cffe , ncceflTe cft , fine

inrus fiueforis 466

cur rribularionibus boni hic ob-

ruanrur j3j

Tribularionibus orfines fubefl^e

homines yj;

Tribus duodecim abf<ju.e tribu

Leui 291

Trinirasinvnirarcprobatur 180 Triopasvij. \rgi.rex 3:0.334 Triprolemus anguibus portatus

344 Triptol.fabul*r,area& ara 346- Triftitiaquid J^-J^t

Trinitia;n bono & malo efle 62 Tritonpalus& exea fluuius ;26' Ti itonia (juare di6^a Mincr. ibid. Tritonesciuit.trts 327

Troia quo tepore deftrucia 367 Troia locus marit.in Latio

Thogomor popul. Phryges didi Tropusquidfit

<^94 Tropisvtitur fcriptura'

Tigris itempaciftudet y02 Tullia Ciccronisfilia

Timor^u^d J0.j6 TurimachusSicyon.r^x'

3.78.

208 490

TiutureS'

Ind

Tui-turcs vere occultari , & pen- nasainittere 21;

Tyndands Caftor Sc Pollux di- ai 363

Tyrannidc nihil fofdius 39;

Tyrinthia,Herculis patria 342

VAlcns Iinpcrator Arrianus pag. 463

Valentinianus maior fidci con-

feiTor 468

Velacilicina intabernaculoquid

fignificent 102

VelameniuJaicum,<]uod 269 . Vellc dicitur Dcus, (juod no vult,

cjuomodo 671

Vcncficia an vcre corporain alia

mutent 372

Veriratis cognitio acorporeim-

pcdirur fccundiiPlatoncm 21 Vefpcrugo, Vencris ftclla dida

Vcteres cur pafturxpotiusquam

regno dcditi yio

Vidcre Deiquid 180

Videre fanftorum in alia vira,

quale fit 733

VifioDeiprasmiu eftfidei 27.733 Vifio an fiat remittcndo vel reci-

piendo radios ii

Vitiumcuius fitnatursc 73

Viria non omnia ex carne cfle 49 quando vere vincaniur 640

contra vitia pugna iuftorum 720 Vitio (e bene conditam y natura

docet 6^9

mclius cum vitiis confligitur,

<]uam vitia noftri domincntur

606'

omniummorum huinanorum vi- tiofitas cx ^uatuor pcndct affc-

ex.

dibus jf

Vi6^oria dchod mundo , non nu-

ftrisviribusalcribatur ^^20 Vicus in Hifpania centura Fcic

domorum ab fene vno propa-

gatus 122

Vinum cur oTm diftum 539

VmumAriltcusinucnitfccundnm

Arift. ibid.

Viniinucntio 3J9

Vir regensvxorcm,animofimilis

regenti carnem n/

. Vergiliuscuangelicavfusfcnten-

tia ^6^

VcrgiliideChriftocarmina 473 Virtutcsnifi ad Deum refcratur,

vitiafuntnonvirtutes yiS

Virtusandifcaiur 47^

fibnpfiamplifftmu eft prztmum

<539

virtutis pracmium cft ipfc Dcus

Vita quid ftt fecundum caracm,

& fecundumfpiritum 47

refteviuerequid 2^^

non efte ex nobis 48;

per fe nemo poteft,nifi Dciadiu-

torio 30J

fctfundum homincm viucrc, «Sc

fecundum Deum quid fi

Vitam vidcri per corpus 737

Vita pra.'fens ira Dci 6^0

huiusviras tcmpus curfus ad mor-

tcmdicitur ir

Vitac vclocitas Ccntauroium fa-

bula notatur 34S

ab huius vita? calamitaribus,nemo

liberatnifi gratia Icfu Chrifti

718 huius vitjc n^ifcriic oatura nos

In de ciuitate Dei D. Auguft. Index.

damnatos elTe prasdicant 7iy.

6i6.&feq. debonis & comodis <juibus hanc

vitam Dominus donauit 721.

& feq. Vitabeata,beatior&beatiflr. 483 Vita: beat;E d: astcrnae dcfcriptio

non efle in hoc mundo 488

jn vita futura nulla eftiuidetia 738 quidafturidntfanfti 732

vita: genera tria 479-S^S

vita focialis 484

Vncia quid & cjuomodo fignctur

44y Vnif as in vnius hominiscreatione

commendata 708

Volcanalis,Vulcani flamcn 456 Vocabulorum cognitio in icri-

pturavtilis 44

Voluntas duplex in Dco 671

^uomodo mutctur 669

^ualitcr qu*eda cotra domini vo-

luntatefieri dicantur,& tamcd

fecundum ipfam fiant 672

Volutas afffiftibus dominatur j<5 voluntas bana qus $7

voluntatis mal^ initium cftfupcr-

bia 78

Voluptas quid fit fecundum Epi-

curum 478 ■

Vox fonus quiuis dicitur €96

Vrbem primam quis pofucrit 13^ Vxorisveradile£tio 6y<9

Vzalivicina Vticar 690

XAnthus Cretenfium rex 33<5- Xanthus Afteriusdiftus 341 Xcnophanesquando vixerit 399 XcrxesBal^us didus AiTyriorum rcx 509

Xerxesplures, &quidfignificent 310

ZAchariasquo vixerittempo-

Zonse quinque mundi 189^

ZoToaftres natus,mox rifit 637

F I N I S.

V

I

i