^/^..
.df
^
SCOTUS ACADEMICUS
SEU
THEOLOGIA SCOTI
SC0TUSAGADEMICU8
SEU
UNIVERSA DOCTORIS SUBTILIS THEOLOGICA DOGMATA
qUJE AD NITIDAM ET SOLIDAM ACADEMI^ PARISIENSIS DOCENDT METHODUM CONCINNAVIT
R. P. CLAUDIUS FRASSEN
ORDINIS FRATRUM MINORUM PROVINCI^ FRANCIiE S. FACULTATIS PARISIENSIS DOCTOR.
!Editio nova
Juxta correctiones aiinotationesque ipsius Auctoris in Nationali Bihliotheca Parisiensi asservatas
Tomus sextus De Legibtis.
ROM^
EX TYPOGRAPHIA SALLUSTIANA
(Mater Amabilis)
Via S. Nicola da ToientinOj 4
1901.
IKE mSTITUTE Or li^EPt^rv^L SlLUiLS
10 ELMSLEY PLACE
TORONTO 6, CANADA.
SEP22 1931
76
TRACTATUS QUAETUS
DE LEGIBUS DIVINIS, ET HUMANIS.
MiRUM forte tlbi vUletur, Lector, quod prceter umrjxitam, et hactenus usitatam a nobis scrihencU, xlocfindique methodum, qua singulos Senten- tiarum libros tribiis dumtaxat Tractatibus delineandos, et ordinandos csse duximus, ut cuncta Theologica nostra dogmcda eodem ordine, pa- rique nomenclcdura cohderereht"; jam tribus Tractatibus evolutis, quibus tota secundi Libri materies videtur exhausta ; eis tamen quartum hunc annectimus. Af tua, arbitror, cessabit, si quce sit, demiratio, dum re- scieris nos consulto quidem, et in tui gratiam id fuisse auspicatos ; ut videlicet in eodem secundo nostrt Theologici Operis Tomo (1) velut integro corpore omnibus sibi debitispartibus constante haberes nedum universam creaturarum omnium encyclopediam tribus distinctis ordinibus cleli- neatam, sed certas etiam I^eges, ac Eegulas, quibus creata quczque su^s in fines ordinantur, et divinis sibi prcefixis mandcdis incuncfanter obtemperant. — Neque enim solis hominibus a prcEpotenfe Opifice prcB- scriptas esse I^eges existimandum esf ; ipsa namque totius Universi compages, quam iMundura appellamus, nonnisi positis, servatisque Le- gibus in tam disGordi elementorum concordia, eadem qucB fuit ab initio, etiam nunc perseveraf. Quid enim putes iratum mare, et quasi vitreis armatum montibus nunc pulsare ccdum, nunc terram appellens, fotoque corpore veluti furens, et insaniens in universam terram, quam prius operiebat, non refiuere nisi quia rerum Conditor, cum appenderet fun- damenta ferrce, quibus sfaret in odernum, etiam legem ponebat aquis ne transirent fines suos ? Uncle merito ajebat ipse Jobum alloquens, cap. 38. Circumdedi mare in terminis meis, ete. Quceris quisnam sif terminus quo Deus mare continet ne foras erumpat, et continentem aquis obruatf Luculenter expliccd id Basilius Seleuc. orat. 1. Nudat (Deus) aquis terrre dorsa, quibusdam velut in cellis maria concludens, dum imperio in abvssum utitur pro claustro, et arena, quasi habena formidabili mare continet, terram liberam servans a pelagi elmione. Subdit mox CEque eleganter : Fertur illud quidem fluctibus alte elatum ; ubi vero terminos attigerit, revertit, refugitque, et Domini vocem lit- toribus inscriptam cum intuitum fuerit, curvatis fluctibus termini po- sitorem adorat. Quis explicet quam regulata temporum varietafe, im- mutabilique vicissitudine CcBlorum et Asfrorum motus recurranf, ut veluti in paginis elementorum, et voluminibus temporum divinse in- stitutionis doctrina legeretur ? ait S. Prosper lib. 2. De voccd. Gentium
(l) ^''otandum primam Auctoris editionem quatuor dumtaxat tomis in folio fuisse absolutam (.N. Ed.)
6 DE LEGIBUS DIVINIS ET IIUMANIS.
cap. 1. — Nec vero hominem suo relictum esse arhitrio censendumest, quasi nnlUs legibus instruafur, qidbus rectoi rationi, ac virfuti consen- tanea sectari, et prava chclinare queat ; Deus enim ipsi prcesto est, et jubendo jjer Legem, et j^er gratiam adjuvando, non solum ut quce recta sunt nosse, sed etiam exequi, valeat. ^'' Lex enim omnis ordinatur ad vitcB dircctionem et instifufionem; est enim perfecta juris Dei in hominem, et ofpcii hominis erga Deum, seipsum, ethomines alios, regula. " ^ — ' Apparet igitur quam ordinato, ciuamque stricto vimine prcesens Tra- ctatus cum prcecedeniihus cohcerecd. Illud etiam non modicum juvat, quod peccati cognitio vix haheri j^ossit absque exacta I^egis notitia ; maxime cum dixerit Apostolus ad Bcm. 7. Peccatum non eognovi nisi per legem ; nam eonciipiscentiam nesciebam nisi lex diceret: Non con- cupisces: ^ ^^Accedit quod lex,prcesertim divina, sit prceparatio qucedam ad grcdiam, ut ex peccati et miserice hominis declaratione, grcdice sa- lutaris necessitas aperiatur, et desiderium ejus in nobis excitetur. Unde S. Paidus ad Gcdatas, c. 3. v. 24. legem appellat pedagogum nostrum in Christo, id ex fide justificemur. Unde S. Augustinus, lib. De per- fectione justitice : Ad hoc lex prsecipit, ut cum in his implendis homa defecerit, non se extollat superbia turaidus, sed ad gratiam confugiat fatigatus, mc si eum lex terrendo, ad Christum diligendum pedagogi perducat officio. Licet aidem ista de sola lege Mosaica dicta sint fam ab Aposfolo quam a S. Augustino, nihiloininiis omni prorsus legi pos- sunt cdtribui. Siquidem lex omnis honum p^roecipiendo ef prohibendo malum hominis aniinum proeparat ad gratiam et fidem Christi, ut videlicet minori cum reluctantia ah homine per tegem jam in ordine constituto ufraque suscipiatur. Oporfuit ergo tractatum hunc prceceden- tibus annectere ad planiorem et pleniorem clisputationum de peccatis intelligentiam, et id hcec tractcdio facem prceheat ad ea quce in sequentihus voluminibus de Christi Domini incarnationis mysterio, deciue ipsius di- vinoe grcdice foecunditafe, necessitate el prcecelleiifiis sumus dicfuri. Inde mirum nemini videri debet quod Theologi divinis rebus tractandis dediti, etiam de Legibus disputationem suscipiant, et in ea versentur " ^ ma- teiixi, quce sibi communis est cum Philosophis moralihus, etjuris utriu- sque, Pontificii nimirum, ac Caesarei, Doctorihus. At versantur longe prcestantiori ratione quam Philosophi, qui de legihus tantum scripse- runf, et tradiderunt ea, quoe lumine naturali cognosci possunt, ac ju- dicari, cojiducere ad hominum mores recte instituendos, et ad Pempu- blicam in pace, ac secura concordia, etjustitia continendam. — Xohiliori etiam, sancfiorique consideratione circa leges occupantur, quam Juri- speriti C^sarei ; nam qui jus civile tractant, suppositis principiis gene- ralihus Philosophioe moralis, ad quce leges humanas, et civiles revocare conantur, tradunt, et explicant in particulari leges ipsas, civili aucto- ritate condAtas ad instituendos Reipuhlicoe mores politicos, in ordine ad externam justitiam, et pacem reipublicce fovendam, ac servandam : Pontificii vero, qui jus Canonicmn profifentur, disputant de legihus auctoritcde Ecclesiastica prcescriptis ; quatenus spectant regimen, et ordinem publicum in fidelium ccetu stabiliendum ; quo nempe justa moderatione et administratione Sacramenta conferantur, Ecclesiastica heneficia dispensentur, Ordinum functiones, qua decet reverentia et veneratione exerceantur ; denique id pax, et justa moderatio in universo>
DE LEGIBUS DIVINIS ET IIUMANIS. 7
statu Kcdcsiasfico scrvetnr. — Thoologi vero non solum dc lcijihus divinis positi.vis, qucE proprie ad illos pertincMt^ utpote quoe sola Dci revelatione innotescant, verum etiam de naturali, ct humana disputant; sed ob altiorem finem, quam intendant Philosophi ac Jurispcr/ti'; nempe ad conscientiam fidelium hene formandajn, ef instruendam circa ohliycdionem hujusmodi lcgum, necnon ad dirigcndas humanas actiones iu. ordine ad meritum, aut demeritum vitce ceterncB, et quatenus con- ducunt ad saluiem, et finem supernaturalem asse.quendum. Idque proe- stant non solum ex principiis moralihus, et solo ncdurali lumine co- gnitis ; verum etiam ex principiis fidei ; declarando videlicet qucditer leges omnes a Deo Legislatorum omnimn Principe ducere deheant ori- ginem, ejusque auctoritate firmari, ju.ria illud Proverh. 8. Per me Reges regnant, et legum Conditores justa decernunt. — Non ergo a .^uscepto fine deviahimus, prcesentem Tractcdum Dc Legibus instifuen- dum auspicando ; siquidem hcec materies Thcologum spectat ; quam ut cxmgruenti ordine expendamus, juxta servatam a nohis hactenus scri- hendi methodum, prcesentem Tractatum trihus Dispidationilms ahsol- vemus : quarum Prima erit de lege naturcdi. Secunda, de lege divina. Tertia, de lege humana. Quihus majoris claritcdis gratia, prcemittenda cst sequens
F8
DISPUTATIO PROCEMIALIS.
I>E LEGIBUS IN COMMUNI.
Variam esse nominis T.egis acceptionem, diversamque ejus appel- lationem, tum apud sacros, tum apud protanos, nemo Theologorum est qui neseiat. Etonim Scriptura sacra legem pluribus titulis illustrat, et stg-nificat : eam enim interdum nomine voluntatis appellat. Sic Psalm. 102. Nntas fecif vias suas Moi/si, et filiis IsraH voluntates suas. Sic pariter 2. Machab, 1. Det vobis cor omnibus ut faciatis ejus volun- tatem. Interdum illam lucis ac lucernce nomine exprimit. Sic Prov. 6. Mauilatum est lex et lux via vitce. Alms juc/um vocitat, sic. Psalm. 2. Projiciamus a nobis jugum vpsorum. Et Mattha^i 11. Jugum meum suave est. Nonnunquam \QgQm prcEcepti nomine explicat. Sie Psalm. 18. Prceceptum Domini lucidum. Sx-pius mandatum nominat. Sic Psal. 118. Tu mandasti mandata tua custodin nimis, et Matthaei 19. Si vis ad vitam ingredi, serva mandata. — Communiori autem ac magis vulgato nomine lex appellatur. Cujus quidem nominis triplex est usurpatio : Prima quidem communis et impropria, pro quacumque regula na- turae, artis, et actuum humanorum. Lex naturce hic appellatur, non illud 'rationis dictamen sing-ulis hominibus ingenitum, quo quisque novit quid rationi congruat aut repugnet ; sed qu?e rebus omnibus ab Auctore natur?e est indita ; nihilque aliud est quam ipsa rei cujuslibet propensio, qua fertur in id quod sibi conveniens est; qua ratione S. Paulus inclinationem appetitus sensitlvi in bonum sibi congruum appellat legem membrorum, et legem pecccdi ad Eom. 7. T.ex artis ea dicitur, quse eomplectitur regulas juxta quas artis opera formari de- bent, ut dicantur perfecta; sic dicimus leges Grammaticae etc. Denique lex morum est norma seu regula quarumcumque actionum tam intel- lectus quam voluntatis. — Strictius autem, et magis proprie lex dicitur quae^is regula morum sive justa, sive iniqua, qualiter Tv rannorum pr?escripta leges dicuntur. Sic Isaice 10. Vce qui condunt leges inicjuas. Sic pariter S. Isidorus legem usurpat lib. 2. Etymologiarum, cap. 10. dum ait, legem esse constitutionem populi quam majores natu cum plebibus sanxerunt . Strictissime autem, et in adsequata significatione, lex usurpatur pro ordine rationis ad bonum commune stabilito, et ab eo qui curam habet communitatis promulgato, cum obligatione ad ejus observantiam. De qua posteriori legis usurpatione sermo futurus est in sequentibus Qusestionibus.
10 DE NATURA, ET DEFINITIONE LEGIS.
QU.ESTIO PRIMA.
DE XATURA, ET DEFINTTIONE LEGIS.
NoN immoramur in aclstruenda et asfeerenda legis necessitate et existentia : eam enim aperte satis insinuat ipsa creaturse intelleetualis defectibilitas, et exigentia ; cum enirn ipsa f»lerumque a fine hone- statis, in quem debet collineare. defiectat, et exorbitet , opus habet aliqua regula qua veluli manu ducatur ad eum finem assequendum. Quae si vera sint de fine naturali, longe debent esse certiora de snper- naturali, qui cum omnino captum. et vires ipsius creaturie rationalis prorsus ex edat, et humame menti naturaliter sit ignotus ; non potest quisquam ad illum pertingere, nisi et altiori lege dirigatur, et super- naturalibus auxiliis adjuveuir. — Idipsum probat ipsa maxima leguni utilitas ad institutionem, et conservationem Reipublic», cujus salutem in legibus constitutam esse merito dixit Aristoteles 5. Rethoricorum : leges enim a Republica si quis auferat, animam ipsam a corpore di- vellet : siquidem ubi desunt leges, lurta, homicidia, et quaelibet alia scelera impune grassantur, unde ^Tilgatum illud AugTistini; Remota justitia, quje per leges potissimum stabilitur. quid sunt regna, nisi magna latrociniaf Cui etiam consonat illud Isidori lib. h. Etymolog. c. 20. Factce sunt leges, ut humano metu humana coerceatur audacia, tutaque sit inter improhos innocentia, et in ipsis improbis formidato supplicio refrcenefur nocendi facultas. Solum itaque hic suseipimus explicandam legis naturam ; quocirca
XoTAXDUM 1. Legem secundum nominis etymon dici vel a ligondo, quod homines liget, et obliget ad sui observationem ; qua ratione Deus de perduellibus Judaeis conqueritur Jeremiae 2. Confregisti Jugum meum, rupisti vincukt mea, dixisti : Xon serviam. Et Matth. 23. Chri- stus Pharisaorum hypocrisim et duritiem insinuans, ait: Alligant onera gravia efc. Secundo lex dicitur a legendo : quia leges, prsesertim positivae, legi, et promulgari debent postquam institutae sunt, nt sub- ditos obligent ; vel quia homo legit in ipsa lege quid agendum, quidve omittendum sit : vel denique, quia leges olim scripto trade- bantur ut ab omnibus legi et intelligi possent. Hinc Isidorus 1. 2. Etymolog. c. 10. Hoc interest. inquit, inter legem, et moreiii, quod le.f' scripta esf, mos vero est vetustate probata consuefudo. ^ '" Cui praee- rat Cieero, lib. 1. De legibus, ubi dicit legis vocem a verbo I^go esse derivatam. quod in publicis tabulis legenda fertur, ut omnibus' in- notescat ; vel dicitur ab eligendo seu deligendo, quia iu ea delectus habetur rerum agendanim vel tugiendarum ; lex enim omnis dictat quae sint eligenda quieve respuenda. Quse postrema legis usurpatio ad praesens nostrum institutum aptior videtur et convenientior. Ab Hebraeis vero lex dicitur thorah a verbo quod in hiphil significat docere, quia lex omnis siugulos homines de officio suo admonet, eosque de rebus agendis vel cavendis informat. Grsecis vero dicitur vojjlo; a verbo a;:ov£|i£tv quod tum regere, tum disfribuere notat, quia juxt-a ejus praescriptum homines regi debent, et cuique, quod suum est, tribuere. Hinc S. Augustinus, Comment. in Psalm. 59 post medium, observat quod etsi lex in lingua latina foeminini sit generis, in grseca
DE NATURA, ET DEFINITIONE LEGIS. 11
tameii est iiia^iculiiii : m(((/is eiiini, iiKjiiit, rnasculiiKini rim, /iu/m'/, qiiia vc(}it, noii irijitur. '" ^
NoTANDUM 2. Quod etsi lex a legeMclo non absurde censeatur (\v- rivari, potissinia tainen ratio legis in sermone scripto vel audito non est constituonda, sed in rebus ipsis qu;e imperantur vel prohibentur. « Solarum enim rerum est fieri vel non iieri, non proprie mandatorum « aut sernionum, inquit Guillelmus Parisiensis tractatu Da lcf/ibus, « cap. 1; qui enim imperat currere, non verbum imperat, sed cursum « ipsum ; neque qui obedit, verbum currendi facit, sed cursum ipsum « pro])rie ; sicut igitur proprie res vel fieri vel omitti dicuntur, ita « proprie imperari et prohiberi ; quarc etiam propric imperatse et « prohibitae sunt res, iigurate vero sermones : praecepta igitur, et man- « data, et lex primo, et proprie leguntur sicut et intelliguntur ; res « enim sunt proprie quarum proprie, et primo iutellectus quseritur. » Quod utiqiie coiifinnat ulterius ibidem dicens: « Regulse honestaiis, « quales sunt, Deum esse honorandum, Deum esse timendum, Deum « esse adorandum : omnem hominem esse diligendum : omni homini « consulendum, sive i\\?o regulse scriptae sint exterius, sive non , et « sive audiantur exterius, sive non , verse sunt et tenendae. Et obli- « gatus est unusquisque debito honorandi Deum debitoque timendi « eum, sive legat foris seriptum, sive non , et sive audiat haec foris, « sive non. Et ad hunc modum se habet de aliis, quae sunt debita per « se ; licet verum sit, quod major notitia altitudinis, et poteutise Dei^ « debitum honoris, atque timoris ad eum, et obligationem augeat. •« Manifestum igitur est, quia, et regulse honestatis, et debita, sive « obligationes agendi qusedam, et declinandi qusedam, sunt cessantibus « omni sermone atque scriptura ; et quia praevaricatio, et peccatum « similiter sunt absque his, quare qusedam lex ex neeessitate est prseter « hoc. Amplius: tota honestas indubitanter in anima est, honestas « inquam vita? liumanse, et morum ; honestas autem vitse, et regulata, « et ordinata, et moderata : non autem regulata est, vel moderata, vel « ordinata, nisi honestate ; nec decora, nisi honestate. Quare totum « id quod ordinat, regulat, moderatur, et decorat vitam humanam, in « aninia est : est igitur prseter sermones, atque scripturam, cum illa « foris sint. Cum igitur vel lex sit, quse ordinat, regulat, moderatur, « atque decorat vitam humanam ; manifestum est veram legem esse « in anima. Amplius : quid est lex vera, nisi ars qusedam aut sapientia « recte honesteque vivendi ? Omnis autem ars, et omnis sapientia iu « anima est ; quare si vere dictum est, quia vera lex ars est, et sa- « pientia recte honesteque vivendi, vere lex est, et vera natura lex « in anima. » Inde concludit quod magis proprie magisque veraciter lex dicitur quod est in mente, quam quod est in scripto vel voce. Cujus autem facultatis actus sit lex, an intellectus, an vero voluntatis ut appareat
NoTANDUM 3. Legem proprie duobus modis usurpari: Primo quidem pro actu, idque vel quatenus est in legislatore , vel prout est in sub- dito. Secundo pro eo quod remanet per modum habitus ; suum nempe semper conservans vigorem ab eo tempore quo promulgata fuit, donec vel a Principe revocetur, vel contraria ac diuturna consuetudine abro- getur ; ratione cujus vulgatum illud Jurisperitorum : lex semper lo-
12 DE NATURA, ET DEFINITIONE LEGIS.
quitur. Lex autem quatenus actus est iu legislatore, plures actus specie distinctos connotat, et involvit, tam ex parte intellectus, quam ex parte voluntatis. Primo quidem includit intentionem boni com- munis procurandi. Secundo judicium speculatiATim, quo judicatur media aliqua esse bono communi convenientia, vel disconvenientia. Tertio judicium practieum dictans ha^c esse vitanda a subditis, htee amplectenda. Quarto voluntatem qua legislator vult qusedam fieri vel non fieri, Quinto ipsummet voluntatis actum, quo idem legislator vult obligare subditos ad suse legis observantiam. Sexto denique actus im- perii quo talem observationem prsecipit.
Quatenus autem lex sumitur pro actu qui est in subditis, includit, primo actum intellectus judicantis sibi necessarium, et congmum esse legem observare. Secundo actum voluntatis, quo libere vult, et ac- ceptat legis observantiam.
Hinc controversia movetur apud Theologos, in quonam ex his omnibus actibus natura legis proprie consistat : sunt enim qui doeeant cum S. Thoma legem essentialiter consistere in solo actu intellectus. Censent aliqui cum Gersone lib. 2. De potesfate Ecclesiai^t., considera- tione 13. Legis naturam in utroque actu intellectus, et voluntatis esse constituondam. Communis est autem Subtilis Doctoris discipulorum sententia, illam in solo actu voluntatis prsecise reponendam esse'. Qune -sententia prius quam firmetur, sit
Conclusio prima. — Lex in gexere recte describitur
ReGULA PER8EYERAXS ACTIONUM HUMAXARUM, IXGENITA YEL PR.^i:- SCRIPTA, PROPTER BONUM COMMUNE, AB EO QUI ^ERIT CURAM COM- MUNITATIS, ET IN EAM AUCTORITATEM SUPREMAM OBTINET, ^ " IN- SINUATA, OBLIGANS AD ALIQUID FACIENDUM, ALT OMITTENDIM QUOD SIT RECTiE RATIONI CONSENTANEUM. '* ^
Dicitur 1. llegula : quia lex formaliter, et per se indicat agenda et omittenda, in quo generice veluti eonvenit cum synderesi, et conscientia; hse namque sunt etiam regulai. — 2. Perseverans, ut lex distinguatur a simplici mandato et pr?ecepto, quod pro arbitrio et voluntate prseci- pientis tollitur; lex enim cum a prima rectitudine et veritate,qu8e Deus ■est, originem trahat, cumque prima veritas et rectitudo ex natura sua sit immutabilis , lex pariter aliquam immutabilitatem et perpetuitatem involvere debet ratione sui, licet nonnumquara mutationi sit obnoxia, vel ratione materiae cui applicatur, vel ratione finis ob quera conditur : sic leges cseremoniales et judiciales Yeteris Legis, per advenientera Novara Legem cessarunt et revocata^ sunt: priores quidem, quia cum ^ssent umbne et figurse futurorum, adveniente veritate desierunt: poste- riores vero, quia cum prsescriptai essent populo adhuc servitiiti man- cipato, cessare debuerunt ad praesentiam legis Evangelicae, qusdjugum suave est, et onus leve : quippe cura araore prtiescripta et proraulgata fuerit, amoreque adimplenda sit. — 3. Actionum humanarum ; etsi enim lege, et praecepto Angeli ligari possint, et ad aliquid faciendum aut oraittendum astringi , de angelicis tamen actionibus sermonem hie non instituiraus, sicut nec de actionibus horainis naturalibus, et iiecessariis, quippe cura illae ad honestatem dirigi nequeant. — 4. In- dita, vel prcescripta; ut tara lex naturalis, quara positiva, di\ina,
DE NATURA, ET DEFINITIONE LEGIS. 15
Ecclesiastica, aut politica siib hac dolinitioiio involvantur. — 5. Additur propter honum coinmune ; cum cniiii finis lcgis sit rcipublicjc feli- citas, eam ad privatum commodum detorqucrc non licet. Hinc merito- dixit S. Isidorus lib. 5. Etf/violofj., cap. 5. IJrit lex honesta.... nullo l>rwato commodo, sed pro commiuil civium utilitate conscripta : Deus- namc|ue, aut respublica, alium in finem potestatem su])erioribus non contulit, quam ut leges ferendo commune bonum procurent. Hinc inter regem, et tynmnum id interest, quod ille pubiicum, hic privatum eommodum in administratione et gubernationc quicrat. — 6. Insinuata ab eo qui curoin couirnunitatis hahet, auctoritatciaque et jurisdictioneni in eain ohtinet : qui enim alios ad parendum et obediendum compellity necessum est in eos supremam potestatem exerceat; qu;c scilicet po- testas in Legislatore ordinata est ad rcg'imcn communitatis, et distin- guitur a potestate privata et oeconomica quse residet in capite privatai familiai, v. g*. in patre respectu flliorum, hero respectu famulorum, quibus potest dare prnecepta domestica, non Leges praescribere. Oportet ergo ut illa potestas legislativa in communitatem aliquam protendatur. Opus est etiam ut sit suprema : non enim in communitatem jurisdi- ctio sufficit ad Leges condendas, et prsescribendas : ha;c enim pro foro externo in plurimis reperitur limitata, v. g. injudicibus ordinariis, et superioribus subalternis, quibus competit quidem poiitici regiminis auctoritas, non tamen legislativa potestas. — 7. Denique subditur obligans ad aliquid, efc. ut Lex distinguatur a monitionibus, exhor- tationibus, consiliis, instructionibus, etc. quse nullam obligationem Inducunt, sed tantum directioncm ; Lex autem nedum dirigit , sed et ^i^ " obligat ad id quod est rectum seu rectse rationi consentaneum ; non quidem solum et simpliciter ad Justum, quia lex non ad solius justitise, sed et aliarum virtutum materiam pertinet. Distinguitur pa- riter a j>ermm/o7ie, quia permissio proprie non est actio legis, sed actionis negatio, nisi quatenus aliura ab eo cui permittitur adstringit et cohibet ne rei permissoc impedimentum ponat. " ^
Ilae autem omnes aut saltem prsecipua^ definitionis particulse enu- cleatius infra examinabuntur, quo Legis natura clarius appareat.
Conclusio secunda. — Lex formaliter est actus volun- TATis, pr/esupponens actum intellectus, quo Legislator judicat
MATERIAM LEGIS COXVENtENTElNt ESSE UT SUB OBLIGATIONE DECER-
NATUR. Hsec est Doctoris in 1. d. 44. n. 2. ubi ait : Dico quod Leges ' aliqucB generales rectce de operabilihus dictantes prcefixce sunt a volun- tate divina, et non quidem ah intellectu divino, ut jy^^cecedit actum vo- luntatis divince. Quibus Doctor aperte significat divinam Legem noii in actu divini intellectus, sed divinse voluntatis esse formaliter repo- nendam : sed idem a simili dicendum est de Lege humana, Civili, et Ecclesiastica propter paritatem rationis : ergo censet Doctor quamlibet Legem in actu voluntatis esse constituendam.
Probatur Primo. In eo actu formaliter ratio legis est constituenda
quem Scriptura sacra ad legem significandam et exprimendam solito
usurpat : at Scriptura sacra ^Legem ordinarie significat per actum
voluntatis : ergo in illo ratio Legis est reponenda. Major constat :
: Minor prohatur ex illo Psalmi 39. In capite lihri scriptum est de me
14 DE NATURA, ET DEFINITIONE LEGIS.
ut facercm coluntatem fuam, Deus meus i'olui, et Legem tuam tn nwdio cordis mei. Et Ps. 102. Notas fecit vias suas Moysi, fdiis Israel volun- tates suas, idest, Leges, et praecepta sua. Et 2. Maehab. 1. Det vobis cw omnibus, ut colatis eum, et faciatis ejus voluntat^m, idest, ejus Legem servetis, et impleatis. — Confirmatur ex eo quod Leges civiles dicuntur esse Priucipum placita ; nam lib. 1. ff. De Constit. Princ. dieitur : Quod Principi j^lacuit, Legis hahet vigorem. Hinc S. August. De Civit. Dei, lib. 6. Arhitraria, inquit, Principum pro Legihus erant. Insuper Aristoteles in Rethonca ad Alexandrum, c. 1. affirmat Legem esse communem civitatis consensum : et Cicero, lib. \.De Legihus docet, Legem ah electione dictam esse : sed placitum, consensu probatum, et quod ab electione procedit voluntatis actum importat : ergo in volun- tatis actu est reponenda.
Nec valet reponere cum Thomlstis prjefata testimonia insinuare quidem Legem esse actum voluntatis ; non quidem elicitive, sed solum connotative, et praesuppositive ; ita quod nulla sit Lex quai aliquem in legislatoris voluntate actum non supponat vel connotet ; in eo tamen voluntatis actu non sit formaliter reponenda. — Haec, inquam, replica nulla prorsus apparet : tum quia simplieiter et absolute pr^c- lata testimonia Legem voluntatis actum appellant, dum eam vel vo- luntatem, vel plaeitum, vel consensum, vel electionem nominant : tum quia magis voluntas prsesupponit actum intellectus, quam intel- lectus actum voluntatis, maxime in eis operationibus qute non solum interius formandse, sed etiam exterius promend^e sunt per applica- tionem facultatum exteriorum, quod utique ad voluntatem, non ad intellectum spectat.
Probatur idipsum. ratione theologica: Ad eam facultatem spectat essentialiter ratio Legis, ad quam pertinet ordinare in finem ; ad eam autem pertinet ordinare in finem, ad quam ipse finis pertinet : sed tantum ad voluntatem finis assequendus pertinet: ergo, etc. Major constat, Lex enim nihil aliud est, quam manuductio qusedam, qua creaturae rationales in suum finem recto veluti tramite deducuntur. Minor etiam est evidens; siquidem objectum voluntatis est ipse finis comparandus; finis enim et bonum invicem convertuntur ; bonum autem ad voluntatem speetat, sicut verum ad intellectum. — Deinde, munus Legis, ejusque propria ratio per quam ab aliis actionum humanarum regulis distinguitur, con- sistit in decreto obligativo quo moventur subditi ad recte operandum, •seu ad eliciendam operationem Legi conformem: sed movere ad exer- citium operationis, in ordine ad aliquem finem, spectat ad voluntatem; quia, ut mox dictum est, objeetum voluntatis est finis, qui est primum principium in agibilibus : ergo lex ad voluntatem pertiuet. — Denique, ad hanc potentiam pertinet actus legis essentialiter ad quam pertinet esse regulam humanarum aetionum : sed voluntas est ipsa regnla* humanarum actionum : ergo, etc. Major est evidens; Lex enim essen- tialiter est actuum humanorum regula et mensura quaedam. Minor etiam est evidens: siquidem divina voluntas est prima regula ad quam collineare debent omnes creaturarum rationalium actus, ut recti, et perfecti censeantur : juxta illud Christi Domini oraculum Matthfei 5. Estote ergo, et vos perfecti, siciit Pater vester ccelestis perfectus est : voluntas autem Prselatorum et Principum est secunda regula rectitu-
DE NATURA, ET DEl-INITIONE LEGIS. 15
(liiiis earumdom actionum, ct qut.edam ejus divinrc voluntatis partici-
itio : crg-o, ctc. Quae hanc advcrsus asscrtioncm prolcrunt Thomistic, solum pro- liant socundam parfe77i nostriXi Conclusionis ; ncmpc quod Lex prae- siip])onat actum intellectus, quo Legislator judicat lc^is matcriam communitati congrucre, qua ratione intcrdum lcx in Scriptura sacra Tiomine lucis cxprimitur ; sic Psalm. 4. Sifjnatum est supcr iios lu-
xm vuliuH tul : Psal. 18. PrcEceptum Domini lucidum illuminans
■ulos. Prov. 6. Maudatum lucerna est, et Jjex lux, sed lumen ac illu- minatio ad intellcctum pertinent ; cum illuminatio in spiritualibus, iiihil aliud sit, quam veritatis manifcstatio, juxta illud ad Kphes. 5. ( hnne ciuod manifestatur lumen est ; adeoquc lex actum intellectus importat ac pncsupponit ; quajjropter S. August. lib. De libero arhitrio, c. 6. Legem appellat rationem summam cui semper obtemj^erandum est. Katio namque necessario ad lationem legis desideratur, ut ipsajusta prudensque sit; adeoque etiam suo modo subditos dirigit pcr intima- lionem, et significationem legis positte ; propria tamen legis direetio, ([ua? fit per impositionem obligationis ad aliquid efficiendum vel omit- t(mdum, in solum actum voluntatis est refundenda : unde ipsa etiam ^ oluntas quodammodo illuminat et instruit ; qua ratione S. Anselmus lib. De voluntcde Dei, cap. 4. ait, Voluntcdem Dei esse magistram 'luinance voluntatis, qiiatenus nempe illa divina voluntas objective pro-
)sita creaturis ratione utentibus, monstrat eis quid ipsorum voluntas amplecti, quidve refugere debeat, non secus ac manus statuce in via demonstmt qua eumdum est. — ^ " His accedit Cicero lib. 1. De le- gibus, ubi agens de juris principiis, et Veterum de legis definitione sententia scribit : IjCX est ratio summa' insita a natura, quce jubet ea quce facienda sunt, prohibetque contraria. Licet autem hacc de sola lege naturali dicta videantur, nihilominus cuivis alteri legi statuendae possunt adaptari. Unde subdit : Eadem ratio cum est in hominis mente confirmata ef confecta lex est; ifaque arbifrantur prudentiam esse legem, cujus ea vis sit, ut recte facere jubeaf, vctet delinquere. Hinc rationis, necnon et hominis ratione prsediti elogium egregie celebrat paulo post his verbis: « Animal hoc providum, sagax, multiplex, acutum, memor, « plenum rationis et consilii, quem vocamus hominem, prseclara qua- « dam conditione generatum esse a Supremo Deo. Solum est enim ex « tot animantium generibus, atque naturis particeps rationis et cogi- « tationis, cum ca^tera sint omnia expertia. Quid est autem, non dicam « in homine, sed in omni cselo, atque terra, ratione divinius ? Quse « cum adolevit, atque perfecta est, nominatur rite sapientia. Est igitur, « quoniam nihil est ratione melius, eaque et in homine et in Deo, « prima homini cum Deo rationis soeietas. Inter quos autem ratio, « inter eosdem etiam recta ratio communis est. Quse cum sit lex, lege « quoque consociati homines cum Diis putandi sumus. Inter quos « porro est communis legis, inter eos eommunis juris est. Quibus autem « haec sunt inter eos communia, et civitatis ejusdem habendi sunt. Si « vero iisdem imperiis et potestatibus parent, multo etiam magis parent « huic caelesti descriptioni, mentique divinae, et praepotenti Deo. Unde « etiam universus hic mundus una civitas communis Deorum atque « hominum est existimanda. Et quod in civitatibus, ratione quadam, de
16 DE ESSENTIA LEGIS IN COMMUNI.
« qua dicetur idoueo loco, agnationibus familiamm distingTiuutur sta- « tus, id in rerum natura tanto est magnificeutius, tantoque praecla- « rius ut homines Dcorum agnatione et gente teneantur. » llcec Ckero. Ex hi8 itaque manilestum fit quod etsi lex potissimum consistat in actu voluntatis, attamen praesupponit actum intellectus voluntatem ipsam illustrantis et dirigentis in iis statuendis quae rectae rationi et bono publico consona sunt et utilia. " ^
QU.-ESTIO SECUNDA.
UTRUM LEX NECESSAKIO DEBEAT ESSE AD BONUM COMMUNE ORDINATA, ET COMMUNITATI PR.ESCRIPTA.
PRiESENS Qusestio prioris est appendix et explicatio ; in qua vide- lieet definitionis legis particulae qusedam explicantur nitidius, et am- pliori diseussione ac declaratione probantur, quatenus nempe legis conditiones, quse ad propriam ipsius rationem spectant explanando, ipsius genuina differentia constitutiva facilius innotescat. Quocirca
NoTANDUM 1. Certum esse legem necessario ad aliquem, vel ali- quos ferri ac dirigi debere; nam inquit S. Paulus ad Romanos 3. Scimus quoniam qiicBCumque lex loquitur, iis qui in lege sunt, loquitur: ' lex ergo quaelibet essentialiter quamdam habitudinem connotat ad eos quibus praescribitur ; subindeque ad explicandam ejus rationem, ne- cessario declarandus est terminus hujus habitudinis et ordinationis. ^ " Quod ut magis perspicuum appareat, observandum est hominem triplici ratione ac relatione spectari posse, nimirum vel in se, et cum respectu necessario ad Deum, puta si ponamus tantum in mundo unum hominem: vel ad reliquos homiries in genere: vel speciatim ad illos quibuscum vivit in societate. In priori consideratione regitur liomo per legem ncdurce; in secunda per legem quam dicunt gentium; in tertia vero per legem civilem, quae ratiouem praescribit agendorum aut vitandorum, ut pacifica et integra societas servetur. " ^ Constat in- super legem quamlibet ad hominem tamquam ad suum connaturalem terminum dirigi debere; siquid-em inferiores creaturae legis proprie dictae non sunt capaces , utpote cum sint incapaces actuum moralium, qui per legem dirigi debent, et regulari. Licet autem Angeli divin^e legis suscipiendte, et implendae capaces existant ; de ipsis tamen sermo non est imprsesentiarum ; maxime cum hic ^xplicandas leges susci- piamus, quae homiuem ad finem suum naturalem aut supernaturalem ordinandum spectant. Unde solum determinandum superest, an sit de rationc legis ut pro aliqua multitudine praescribatur, an vero ad unicam personam etiam dirigi possit.
NoTANDUM 2. Communitatem distingui posse duplicem : unam quidem ex natura, alteram ex instituto. Naturalis est ea qua homines invicem conveniunt in eadem rationali natura, quae ad societatem et conversationem ordinatur; Ilomo nainque, ait Aristoteles, est animal ad societatem natum, et aptum: posterior vero est hominum conjun- ctio politica, vel mystica in eadem congregatione , eodemque coetu. Priorem communitatem respicit lex naturalis, quae per lumen rationis unicuique homini proponitur; quia non fertur ad unumquemque ho- minem in particulari et in individuo, ut talis est, v. g. Petrus aut
DE ESSENTIA LEGIS IN COMMUNI. '17
Paulus, sed iii specio, et quatenus est lioiiio, Postcrior commuiiitas subdistingui potest duplex: una quideni Kcdesiiastica, non humano sed divino jure institura; eo quod al) ipso Deo ordinata sit sub aliquo cai)ite ab ipso desi<>naio, et cuni alifjua unione ad fineni supernatu- ralem. Hujusmodi tuit olini Synagoga Judaeorum , nun,' vcro pra-- stantior Ecclcsia Catholica, quai non pro uno vel alio dumtaxat ])0- pulo, sed pro toto terraruni orbe ab ipso Christo Doniino instituta, certisque legibus ac sancitis ab eodem ordinata, sub obedientia unius capitis ipsius Christi Domini vices i>erentis. Ad ejusmodi comniuni- tatem per se primo spectant leges divina; positivae ; qualit r leges Veteris Testamenti ad Judaeos instituendos erant praescriptae, et lex gratia? Novi Testamenti lata est pro universa Ecclesia ad Dei cultum, rectamque fidelium institutionem formandam. Ad eamdem pariter per- tinent leges Canonica?, quamvis non omnes pro universa Ecclesia eon- stituantur, sed juxta intentionem, vel potestateni illas ferentis. Alia communitafi est Politica , ea nempe qua^ est ccetus hominum humano jure invicem sociatorum in ordine ad aliquem finem naturalem sub aliquo capite copulatorum, qua ratione Aristoteles 3. Politic, cap, 10. dixit eivitatem esse civiuni multitudinem habentium inter se morale vinculum sub uno principali moderatore. — Quai iterum distinguitur a Philosophis moralibus, et jurisperitis in perfectam, et imperfectam. Perfecta communitas ea dicitur, qui« est capax politicse gubernationis, quieve sibi sufiicit in hoc ordine, qualiter Aristoteles lib. 1. Politic. cap. 1. asseruit civitatem esse communitatem perfectam, et a fortiori regnum, cujus ipsa civitas est pars, erit perfecta communitas. Com- munitas imperfecta dicitur illa, quse non cst sibi sufficiens, et in qua non congregantur singula^ personas, ut membra principalia ad unum corpus politicum instituendum, qualis est domus, cui paterfamilias prseest : talis enim conimunitas per se loquendo non regitur propria potestate jurisdictionis, sed dominativa: atque ita pro diversitate dominii participat diversum moduni ivnperandi rcspective ad diversos subje- ctos; aliud enim est jus, vel quasi dominium patrisfamilias in uxo- rem, .aliud in filios, aliud in servos et fam'ulos ; unde neque habet perfectam unitatem, seu uniformem potestatem, neque etiam participat proprie politicum regimen: et ideo imperfecta eommunitas dicitur. NoTANDUM 3. Certum pariter esse, Principes posse leges, et edita statuere de tributis ac vectigalibus sibi a suhditis juste persolvendis; quod utique justum esse ipsemet Kex regum oraculo suo comprobat Matthaii 22. dicens : PedcUte quce sunt Ccesaris Ccesari. Justa? sunt, inquam, illse leges, quia etsi proxime respiciant utilitatera ac com- modum Principis cui tributa penduntur, remote tanien spectant ad bonum commune ; quia quo magis Princeps abundat, eo facilius rei- publicse hostes repellere potest, et sublevare subditos, ne urgentc bello aut aliqua gravi necessitate, et clade instante, insolitis subsidiis di- vexentur. Unde Christophorus Marcellus oratione quam habuit sess. 4. Concilii Lateranensis sub Julio secundo apposite dixit: Si nullce sint ojjes Principi, civitatem tutari non potest, nec bellum indicere, nec scr- vare pacem, nec seipsum intra mcenia custodire. Inde vectigalia, fisci, seraria, solutiones, census, pensiones, tributa, sunt, ut decet, a Prin- cipe instituenda; quoniam h?ee non in solius Principis bonum, sed.
Frassen Theol. Tom. VI 2
18 • DE ESSENTIA LEGIS IN COMMUNI.
iu Reipublicse utilitatein. et commodum refunduntur. An autem justse sint leges quaruni utilitas, et tructus ad solius Principis commodum redundant, hic determinandum est. His praelibatis, tria liic occurrunt determinanda; Primu7n, an lex ita necessario debeat praescribi alicui communitati, ut ad particulares dirig-i nequeat. Secundum, an per se ad bonum communitatis ordinetur. Tertium^ an Princeps juste possit leges ferre quae in privatum dumtaxat illius bonum cedant.
Conclusio prima. — De ratioxe essentiali legis est, ut
PRO ALK^lA TOTA (O^LMUNITATE PR.ESCRIBATUR. PatCt hujUS ConclU-
sionis veritas ex eo maxime quod in hoc lex a pr?ecepto distinguatur. quod pr?eceptum uni, lex omnibus praescribitur ; quatenus illud ad privatam directionem et ordinationem partis, haec ad publicam gu- bernationem, et reipublic;e moderationem ac administrationem spectat.
Probatur insuper: primo quidem inductione quadam; nam lex seterua, et naturalis non uni soli homini convenit; sed in omnium cordibus exaratur; Item lex divina tam vetus, quam nova, commu- nitatibus prsescriptae sunt, illa quidem Judaico populo, haec Ecelesia^ universali ac per totiim terrarum orbem propagat?e. Idipsum constat de jure eivili; siquidem lib. 1. fi\ De legihus dicitur: lex est commune prcBceptum ; et 1. Jura eodem titulo, Jura non in singulas personas, sed generaliter constituuntur. Idem coustat de legibus Canonicis; nara Canones, et decreta a Patribus edita , dicuntur esse leges publica\ Hinc Greg'orius IX. in prooemio decret. ait ; Ideo lex proditur, ut ap- petitus noxius suh juris regula limifetur, per quam genus humanum, ut honeste virat, informetur. Quapropter 1. ff. De legihus, definitio legis traditur in hune modum: Lex esf commune prceceptum virorum pru- dentium consultum, delicforum quce sponte, vel ignorantia contrahuntur correctio, communis reipublicce sponsio.
Probatur secundo tum ex eo quod lex est principalis actus pru- dentiae politicae, vel regalis, qut^ per se primo respicit bonum totius reipublicae aut communitatis cui praescribitur ; adeoque non ad unam dumtaxat personam, sed ad totam communitatem ordinatur; tura quia, ut constabit infra, de ration? legis est, quod sit perpetua: sed nulla persona particularis pro hoc mortali statu, pro quo maxime lex praj- scribitur, potest esse perpetua: ergo ipsi lex formaliter sumpta prse- scribi non potest, s«d communitati ; qure eatenus censetur esse perpetua, quatenus per continuam successionem perseverat.
Objicies 1. In jure (■anonico lex distiuguitur in privatam, et pu- hlicam : et hanc quidem Cauones cap. IJcei de regularibus et cap. Du(e sunt, voluut pniescribi communitati, illam vero privata? personne. Idem pariter traditur in jure Civili; nara institut. Dejure naturali, gentium. et Civili, di^idunt leges principis in generales, quae omnes obligant, et personales, quce non ad exemplum trahuntur quoniam no)i hoc prin- ceps vulf: ergo de ratione legis non est, quod feratur pro tota com- munitate. — Respondeo , per legem privatam in illis Canonibus intel- ligi votum conceptum ex speciali inspiratione Spiritiis sancti , aut ipsaramet divinara inspirationera, quse lex improprie et raetaphorice norainatur; eo quod scribatur iu corde, et ad id quod voto promissum est iraplendura, impellat et obliget per modura legis. Ad textuin vero
DE ESSENTIA LEGIS IN COMMUNI. 19
InstifutotiDn dioo per lcg\Mn personaloni intcllig'i eam quje tortiir iii favorem aiit in popnam alicujus personje, ct illius succossorum, vol cujus ox.'CUtio ad illam porsonam s])Octat', sed indo concludoro non licet legem non pra-scribi communitati rospective, idost, pro illis, ut membris communitatis, et in commune bonum, saltem modiate; qua- tonus nom]>o oxpodit communi bono morita alicujus roi]niblic;o membri privilegiis donari, ut alii inde stimulontur ot accondantur ad pro- movendum ipsius roipublicie bonum por egregia facinora et opera studiosa.
Oi'.jicif:s 2. T^ox est rogula moralium operationum hominis : at non tantum communitas hominum ; verum etiam singuli homines hac re- g-ula indigent, ut ad pra'scrii:)tum sibi finom dirigantur: ergo lex per se non dicit rospectuin ad solam communitatom humanam, sed etiam ad singulos hominos sinoillatim, ot in individuo spectatos. Conpr- mafur: lox maximo dirigitur ad personam, por quam debet implcri: ergo potius dirigitur ad porsonam voram, quam ad fictitiam; fictio namque semi^er suppnnit veritatem quam imitatur: at communitas est persona ficta; unusquisque autem particularis hoiiio censotur essc persona vera: ergo potiori rationo lex dirigitur ad singulos homines, quam ad totam communitatem, — Respondeo , legom non dici com- munem pr^cise, quia soli praiscribitur communitati, ut coinmunitas est, ot quoddam corpus mvsticum abstractive considoratum; sed quia goneraliter pro})oni debot servanda ab omnibus membris illiiis iiiystici corporis cui prsefigitur tamquam regula ojjerandi rect:». Qua ratiouo patet otiam rosponsio ad confirmathncm : lex enim generaliter pro- ponitur, ut ad omnes et singulos pertinore possit juxta exigentiam temporis; quo pacto verum est illam dirigi magis ad personas veras quam ad fictas, Uno verbo, lex secundum praescriptum et designa- tionem , immediate ad totam communitatem spectat: at secundum oxecutionem directe fertur in singula ojusdem communitatis membra ; sicque magis dirigitur ad singulares personas quam ad ipsam com- niunitatem,
Objicies 3. Quando lex fertur pro communitate, vel solum obligat communitatem ut sic, vel etiam comprehendit singula ejusdem com- munitatis membra: si ])rimum, tunc eommunitas se gerit ut partiju- laris persona, subindeque lex poterit dirigi ad unicam dumtaxat por- sonam : si secundum, merito etiam inde concluditur legem pro uno tantum ferri posse; si nempe ita illi expediat. — Respondeo, legem ordinarie ferri ad communitatem non collective, sed distributive : ea scilicet ratione, ut ab omnibus, et singulis de communitate servetur, cum distributione accommoda juxta legis conditionem, Potest niliilo- minus aliquando lex ferri in ipsam communitatem, ut communitas est: prsecipiendo videlicet, aut prohibendo aliquem actum, qui ab llla sola. ut communitas est, exerceri debeat, non vero a singulis ojus membris seorsim spectatis, ut constat de statutis, et pnefixis legibus quibus interdum Congregationum, Universitatum, Capitulorum, Colle- giorum superiores ac prsefecti tenentur aliqua prtestare circa publicam et communem administrationem talis corporis sua3 directioni commissi. Objicies 4. Prf^ceptum aliquod non videtur esse a lege distinctum: sed pneceptum uni dumtaxat personii^ proescribi potest: ergo et lex.
20 DE ESSENTIA LEGIS IN COMMUNI.
MiJior coustat. Major vero probatur: potest euim aliquod praeceptum praescribi propter commune bonuiii, et ex potestate regendi rempu- blicam, et singula ejus membra ad debitum finera ordinandi : at in eis maxime viget ratio legis : ergo, etc. — Nego majorem, praeceptum enim, et lex distinguuntur invicem, et si forte non physice, et quoad species naturales actuum , saltem distinguuntur moraliter ; quia nempe lex alias habet conditioncs quam prseceptum : licet enim omnis lex sit prseceptum, non tamen omne prseceptum est lex, sed oportet ut speciales conditiones habeat quibus a pnecepto disting-uatur. Primo, namque pr;i?eeptum, licet pra?scribi possit toti communitati, id tamen necessario non exigit, sed potest iniponi personae particulari : lex vero semper communitatem personarum necessario respicit, ut probatum est. Secumlo, prseceptum expirat morte, vel amotione imponentis, etiarasi absolute, et sine ulla temporis limitatione praescribatur ; lex autem non cessat per mortem legislatoris , cum ex natura sua postulet esse per- petua. Tertio, prseceptum potest imponi a quoLnimque superiore; lex autem f.^rri nequit, nisi ab eo qui "'el a Deo, vel a republica supremam ac legislativam potestatein obtinet ; subindeque longe diversa est prai- cepti, et legis ratio.
Conclusio secunda. — Ad Legis xaturam srECTAx, quod-
PROPTER BONIM COMMUNE PR.ESCRIBATUR.
Probatur primo ex distinctione 4. c. erit autem lex, ubi legimus quod lex nuUo privato eomraodo, sed pro communi civium utilitate debet esse conscripta. Quod utique desumitur ex sancto Isidoro lib. h. Etymolog. idque conforme est sancito duodecim Tabularum: Salus po- puli suprema lex est. Confirmatur ex S. Basilio Ilomil. 141. in prin- cipium Proverb. non longe ab initio, ubi dixit: Si regnum est legitima potestas, palam est quod prcecepta vitce a Iiege edita, qui sane vere hac appellatione dignus est, multum momenti, ac pensi habent, utpote quod in comune omnibus utile est, respicientia , et non ad proprice. uti- litatis scopum ordinata. Ibidemque addit: in hoc tgrannum a rege dif- ferre, quod ille sua ipsius quomodocujnque respicit ac tuetur: hic sub- ditis consulere tantum qucerit. — Confirmatur iusuper ex consensu omnium profanorum, maxime vero Platonis dicdog. 1. De legibus, ubi aif, Legislatores com^nunis pacis gratia leges condere debere. Item Aristotelis 4. Politic, cap. 1. Leges, inquit, ad communem populi sa- lutem sunf accomodandce . Similiter Ciceronis, qui lib. 1. De legibus ait: Constcd leges pro scdute reipublicce tuendce esse insfituendas.
Suffragatur pariter ratio. Primo quidem, quia publica potestas de se in bonum publicum est ordinata: lex autem omnis emanare debet a publica potestate: debet ergo in bonum publicum ordinari. — Deinde,. l?x omnis, aut est a Deo legislatore, vel ab homine: si a Deo, ordi- natur in bonum commune; quia vel est a Dc'o ut auctore naturae, vel ab eodem ut auctore gratitr : at utroque modo in bonum commune ordinatur, nimirum ad beatitudinem jeternam in qua homines ultimo suo fin? potiuntur. Si ab homine, etiam in bonura comraune dirigitur: nam reges et priucipes non sunt domini, sed administri regni illius, juxta illud Sapientite 6. Cum essetis ministri regni ejus, non recteju- dicastis. Et ex illo Apostoli ad Romanos 13. Ministri enim Dei sunf
DE ESSENTIA LEGIS IN COMMUNI. 21
in hoc ipsum s^rrici/fcs : (M-go noii liabont potcstateni lcgum condcn- daruni nisi in bonuin '.•onmiune: siciuidoni omnis potcstas, quam in subditos exercent, est vel a Deo, vel a populo: si a Deo, constat eam conferri jn-opter bonum commune, ((uod Deus ])r;iH-ipue intendit : si a populo, idem pntet; nam sicut illam conterunt omnes, ita eo tine, et animo conferunt, ut ad publicum ipsoruni bonum exereeatur, non vero ad privatum dumtaxat ipsius Principis commodum : unde in Con- cilio Toletano S. cap. 10. Prsecipitur, at qui elifjitur in regem, juret non prospicere proprii jura commodi, sed 2^^'ospicere patrice gentique sfice. — Denique , hax* veritas inductione patet ; nam lex naturalis de «e tondit ad bonum comniune totius natur:e humansR : leges divina^. positivje ordinantur ad Dei gioriam, et hominum utilitatem juxta illud Isaiai 51. Lex a me exiet, et judicium meum in lucem populorum re- quiescet. Leges quoque liumanoe, tam civiles quam Ecclesiasticae, ordi- nantur ad bonum commune; alioquin verse leges non essent censendae; nam potestas ferendi leges non est hominibus concessa, sive a Deo, rsive a republica, ut ea utantur pro libito, et absque ratione; nam ipsa etiam amplissima Apostolis concessa potestas data erat i7i cedip- cationem, et non in destructionem, ut docet S. Paulus 2. Corinth. 10. "Quapropter Legislatores ea potestate debent uti ad finem legis asse- quendum ; nerape reipublicoe bonum, et publicam fclicitatem.
Objicies 1. Multie sunt leges quae ad privatum bonum dumtaxat ordinantur, qualis est lex naturalis de tuenda propria vitn, etiam cum aliorum vitse dispendio : talis pariter lcx de eleemos^na pauperibus «roganda, qua? solam illorum particularem utilitatem respieit: talis lex de correptione fraterna, qune particularis hominis emendationem respicit: tales denique leges Ecclesiasticse de percipiendis Sacramentis, puta annua confessione facienda, et sacra Synaxi in Paschate susci- pienda. Confirm.atur, etsi nulla prorsus esset respublica, unusque dum- taxat homo existeret, non minus in eo vigeret lex natur^e, dum enhn primus Parens solus erat, non degebat absque lege, siquidem natu- valis lex in eo vim obtinebat : talis autem lex tunc uon potuit ordi- nari in bonum commune, quia tunc nulla erat hominum societas, nul- laque respublica: ergo, etc. — Respondeo, concesso antecedente, ne- gando consequentiam. : aliud namque est loqui de materia proxima circa quam lex versatur, aliud de motivo formali propter quod circa talem materiam occupatur ; fateor equidem quod materia proxima, circa quam priefatic leges in objectione immediate versantur, sit bonum par- ticulare; tamen non occupantur circa illud nisi propter motivum boni ■communis quod per se primo lex respicit: interest enim reipublice vitam civis cujuslibet conservare; alioqui ipsa respublica extingue- retur, 'utpote qua^ nonnisi ex privatis coalescit : interest pariter ne cives egeant, alias essent in periculo vit?e, quse ad bonum reipubliciie speetat. Unde licet lex de eleemosyna facienda respiciat bonum pri- vatum particularis personse, ut materiam proximam; tamen id totum ordinat in bonum commune, ad quod pertinet reipublicae membra alere, ne pestes aut furta in ea grassentur. Idem dicendum de correctione fraterna, quae ea solum ratione spectat emendationem \\t-x particularis hominis, ut vitia a republica eliminontur ; illa namque societas diu stare nequit, in qua vitium laudatur aut dissimulatur, nee eliminatur.
22 DE ESSENTIA LEGIS IN COMMUNI.
Idem quoqiie dicendum de legibus Sacramentorum, qua^ licet adbonum ])articulare, nempe ad salutem leternam cujusvis fidelis spectent; tamen per se priino ordinantur ad bonuin commune, nempe ad eultum Dei^ qui est omnium hominum finis ultimus, et bonum commune totius natune hnman;Te. in quo oinnes homines comraunicant. .1^/ confivma- tionerri dico, quod etsi nuUa esset actu respublica, non minus possi- bilis esset aliqua hominum societas; et cum homo sit anim il sociabile, lex naturalis ita ipsum respicit quateuus privatum, ut etiam eum re- spiciat quatenus est aptus natus ad societatem, et communitatem ; adeoque illa lex lieet immediate ad particular. m hominem spectet, tamquam subjectum in quo resideat ; tamen eo fine ipsi inest, ut eum ordinet ad recte instituendam societatem cum aliis qui vel existunt, vel possunt existere. Hinc Adamus ita erat cum lege solus, ut tamen natura sua socium appeteret.
Ob.jicies 2. Si lex omnis essentialiter postularet ordinari ad bonum commune, soqueretur quod cessante communl bono, et publica utili- tate, cessaret pariter legis vigor, et obligatio; quia, eessante motivo legis, lex quoque ipsadesinit: at falsum est coufe^/iien^: licet enim V. g. certo cognoscat aliquis quod Ecclesia nullum patiatur detri- mentum exeo quod Petrus moram contrahat conversetur cum publice excommunicatis, tamen ex communi sententia non debet cum ipsitv commorari : ergo leges non semper ordinantur in bonum commune. — Distinguo sequelam : deberet cessare legis vigor, et obligatio, si pu- bliea auctoritate vel aliquo -aequivalenti declararetur motivum legis- cessare, concedo ; secus, nego ; sicut enim publica auctoritate decla- ratur quod lex obligat, ita pariter necessum est interveniat aliquid publicum, quod insinuet motivum legis cessare; puta vel judicium Principis, vel totius communitatis, vel sapientum penes quos commu- nitatis judicium depositum esse coujici potest: nam motivum legis ut omnino esse desiuat, non sufficit ut cesset respectu alicujus particu- laris, vel aliquorum de communitate; sed cessare debet respectu majoris saltem partis communitatis ; alioqui particulares, quos non re- spicit motivum istud, non desinunt \oge teneri; v. g. motivum cur Conciliuin Tridentinum declaraverit imposterum matrimonia clande- stina fore invalida, fuit ut oecurratur variis fraudibus, et malis quaj: in ejusmodi genere matrimonio.rum contingere solent. Unde licet ali- quis bona fide, et absque dolo matrimonium clandestinum contraxerit^ ex quo nulla suboriantur incommoda, et mala propter quae prohibita sunt matrimonia cland "stine inita, propterea non desinit tale contra- ctum matrimonium esse invalidum; nam licjt ratio, et motivum legis eesset in hoc casu particulari, non propterea cessat in communi, cui particulare bonum cedere debet.
DicES 3: Leges et edicta Principum quibus praescribunt et exi- gTint tributa, vere sunt leges: at illa? nuUatenus respiciunt bonum commune subditorum, sed solum privatam regis utilitatem : ergo non est de ratione legis quod ad bonum commune ordinetur. — Distingua minorem : leges illtx' pendendorum tributorum respiciunt privatam regis utilitatem ut materiam proximam, concedo; ut unicam, nego; ordi- nantur siquidem ad ipsius reipublicse felicitatem et securitatem, ut nimirum Kex per vectigalia possit et comparare milites quibus respu-
DE ESSENTIA LEGIS IN COMMIJNI. 23
hlica advcrsiis hostes proteg'atur, et in ouniibus ipsius reipublicra' coin- muui bouo provi(hM'e.
PF/rros: ufrum /Ayislafor non infendeuH honuni rommuno reipufjliru', se(f in eam oitio ducfus lexjes ferai, quar famen de se in Injnum com- mune tendanf , utrum, inquam, leges illce verce et lef/itimce sinf ap- pelfandoif — Affirmo, quia illa praA^i intentio le<2,islaloris cst niere personalis, nec redundat in actuni quatenus ad utilitateni communein spectat; sicut enim prava judicis intentio non refert ad valorem sen- tentia', dummodo illa nou sit contra fcquitatem ; et sicut prava intentio ministri non otficit Sacramento, modo non sit contra ejus substantiam, puta si conferendo Saeranienlum revera quidem intendat facere quod intendit Ecclesia, sed pravum aliquem sibi finem proponat, nempe vel lucrum, vel aliquid aliud pravum ; ita in pni^senti bonuni commune in ipsa lege spectandum est, non vero in ipsa intentione legislatoris. Quam utique sententiam aperte tradit S. Augustinus, lib. o. Dearbitr. scribens: Lex quoi tuendi pojjuli causa lata est, nidlius libidinis argui potest; siquidem ille qui tufit^ si Dei jussu tulit, idesf, quod prcecepit (vierna justitia, expers omnis libidinis ixf agere potuif. Si autem ille cum afiqua libidine hoc statuit, non ex eo fit, ut ei fegi cum fifjicfine of)femperare necesse sit, et quia bona fex, et a bono ferri poiest. Cujus etiam alteram rationem indicat infra scribens, quod licet ille cum li- bidine legem tulerit, tamen jwtesf iffi legi sine fibicline ofjfemperari. Quare licet lcgislator peccet defectu bon?e intentionis, quam erga bonum publicum habere debet; quia tamen ista constitutio de se or- dinatur in bonum commune, sufficit ut censeatur habere conditionem hanc desideratam ad veram et proprie dictam legem,
Petes 2. Quamfonam fex censeri possit in fjonum commune recte ordinari? — Respondeo, tunc censeri quamlibet legem sic recte justeque ordinari, jmmo quando vel mediate vel immediate Dei gloriam res- picit, et ad finem ultimum supernaturalem conducit. Hinc Leges omnes civiles iniquse sunt, nec rationem legis, vigorem, ac dignitatem obti- nent, si Dei vel Ecclesia3 ordinationi repugnent: unde Can. Non ficef, dist. 10. ita statuitur: Non ficet ImjMratori, vel cuiquam jjietcde.m cu- stodienti afiquid contra divina mandcda prcesumere, nec quictquam quod Evangelicis vef Propheticis aut Apostoficis regufis obvief, agere. Et Can. Suscepisti ne, decernitur quod Constitutiones Frincipum Eccle- siasticis fegibus jjostponendce sunt : ubi autem Evaiigeficis atque Cano- nicis decretis non obviaverint, omni reverentia dignce habeantur. Hinc Simmachus Papa epist. 7. quse est ad Anastasium Imperatorem ita seribit: Nos quidem potestates humanas suo foco suscijmnus, cfonec contra Deum suas erigant vofuntates: Cceterum si omnis jjotestas a Deo est, magis ergo quce rebus est prcestita divinis. Defer Deo in nofjis, et nos deferemus Deo in te : Cceterum si fu Deo non deferas, non potes ejus uti privifegio cujus jura contemnis. Et S. Augustinus lib. 11). De Cii-it. Dei, cap. 21. Quce justitia est hominis, inquit, quce ipsum ho- minem vero Deo tolfitf at omnis Lexjusf.a esse debet. — Secuiufo, lex eensetur in bonum commune ordinata, dum respiciens civitatem, v. g. quae est pars regni, magis respicit bonum regni, quam bonuni civi-
24 DE ESSENTIA LEGIS IN COMMUNI.
tatis: secus vero si contrarium accidat; bonum enim partis postpo- nendum est bono totius. — Tprtio, ut lex sit in bonum commune, non requiritur ut in bonum oinniuin aliorum regnorum eedat, sed potest censeri in bonum commune ordinari si regno cui pra^scribitur sit utilis: cum enim plura regna non sint sibi invicem subordinata. neque unum sit pars alterius, sicut civitr.s cst pars regni, non est necesse quod ubi lex uni regno est utilis, aliis etiam regnis proficere debeat: ni- hilominus quantum iieri potest, providere debet Princeps ne legem suis subditis utilem terendo, vicinis obsit, ubi utrorumque utilitas procurari potest. Si tamen non possit Princeps bono sui regni prospi- cere absque aliquo vicinorum incommodo, non minus legitime potest terre legem quje cedat in bonum commune sui regni, esto futura sit in vicinorum pernieiem ; quia ante omnia debet regni sui coinmuni bono invigilare.
Conclusio tertia. — Non posset Princeps .juste Leges
FERRE t^lIBUS BOXA PARTICULARIA SUBDITORUM ITA IN PROPRIUM IPSIUS COMMODUM CEDANT, UT NULLATENT S ETIAM REMOTE AD BONUM COMMUNE SUBDITORUM ORDINENTUR. Quod UtiqUC
Probatur primo ex Script. Deuteron. 17. ubi pr<Teseribitur forma regni, et juris dicendi iu hunc modum: Cum fuerit constitutus (Rex) non multijjlicabit sihi equos, nec rediicet populum in jS^gyptum, equi- tatus nu7nero sul)lei'atus . . . . non hahehit uxores plurimas, quce alliciant animam ejus, neque argenti et auri immensa pondera. Postquam autem sederit in solio regni suij describet sibi Deuteranomium legis hujus in volumine, accipiens exemplar a Sacerdotihus leviticce trihus, et hohebit secum, legetque illud omnihus diebus vit^ suce, ut discat timere Do- minum Deum suum, nec elevetur cor ejus in superhiam super fratres suos, neque declinet in partem dexteram, vel sinistram, ut longo tem- pore regnet ip.se, et filii ejus super Israel. Quo divino edicto regibus prsescribitur servanda in Deuin pietas,' in Religionem zelus, in sub- ditos prudens ac clemens administratio, et in seipsis ordinata mode- ratio. — Hinc 3. Regum cap. 21. severe animadvertit Deus in Achab, et Jezabel eo quod vineam Naboth Jezraelitae per vim occupaverint; et Ezechielis 34. graviter arguuntur Pastores, quo nomine omnes su- perioi-es designantur, quod pascant semrtipsos: Vcb, inquit, Pastoribus Israel qui pascehant semetipsos: Xonne greges a Pastorihus pascuntur ? Lac comedehatis, lanis operiebamini, et quod crassum erat occidebatis: gregem autem nietim non poscehatis. Quod infirmum fuit non conso- lidastis, et quod. cegrotum non sanastis, quod confractum est noii al- ligasHs, et quod ahjectum est non reduxistis, et quod perierat non qucc- siristis: sed cum. austeritate imperahatis eis, et cuni potentia. Similem reprehensionem habet adversus Principes cap. 22. Hinc cap. 46. statuit Deus : Xon accipict Princeps de hcereditate popidi per violentiam, ct de possessionc corum: sed de pos.sessione sua hcereditate^n dahit filiis suis.
Probatur eadem veritas ex Concilio Toletano VIII. cap. 1. in quo habetur Reges Gothorum Christianos dum principatum instituebant, et induebant, tales debuisse existere, quales his verbis describuntur: « Erunt Catholicie fidei assertores, erunt actibus, judiciis, et vita mo- « desti, erunt in provisionibus rerum parci, potius quam extenti, ut
DE ESSENTIA LE(;IS IN COMMUNI. 25
« luill.i vi aiit tactione scrlpturaruni, vel delinitionuin qualiumcuinque « contractus a subditis vcl cxigant, vcl exigendos intcndant: erunt « nou prospectantes proprii jura conimodi, sed consulcntes patriaj « atque genti. » — Simile quid statutum fuit in Concilio Parisiensi coacto circa annuni Christi 820. sub l^udovico, ct Lotliario Imperato- ribus; ubi inter ea qme ad justitiam Kegis pertinere agnoscuntur, primuni locum habet istud, NeniinoN iujustc per potcntiam opprimerc: at quando bona subditorum in bonum suum privatum, et nullo modo in publicum Princeps convertit, ille per potentiam subditos opprimit: erg'o, etc.
Hanc veritatem diserte explicat S. Bernardus lib. 3. Dc Coiisi- (fcrat. ad Eugenium. smnmum Pontificem, eap. 3. ubi ait: Prcees, et ainfpilariter: ad quid? cges, tibi dico, consideratione: Numquid ut de subditis crescasf Nequaquam, sed ut ipsi de tc. Principem te consti- hierunt, sed sibi^ non tibi. Alioqui quo pacto te repidas supeiiorem his a quibus beneficium mendicas? Audi Dominum : Qui potcstatem haJicnt snper ebs benefici vocantur. At istud de his qui foris sunt. Quid ad nosf Tu id mendaciter diceris, si non tam beneficus esses, quam be- /leficis prceesse intcndas. Parvi, dejectique animi est, de subditis non profectum qucerere subditorum, sed qucestum jyroprium.... Non medio- cris glorixB vox illa identidcm ipsius: non requiro datum sed fructum.
. Et infra cap. 4. subdit: Quid tam indignum tibi, quam ut toturn te- nens, non sis contentus toto, nisi minutias quasdam atque exiguas portiones ipsius tibi creditce universitatis, tamquam non sint tutce, sa- tagas nescio quomodo adhuc facere tuas f TJbi etiam meminisse te volo parabolce Nathan, de homine qui multas oves habens, unam quce erat
; pauperis concupivit. Hucquoque veniat factum , imo facinus regis Achab, qui rerum summam tenebat, et unam vineam affectavit, Avertat Deus a te quod ille audivit: occidisti ot possedisti.
Firmatur pariter haec veritas triplici ratione, quam subministrat auctor libri De regimine Principum, lib. 3. cap. 11. Primo namque verus Princeps Deum debet iraitari, cujus virtute imperat : atqui Deus ita regit homines propter ipsorum salutem, ut inde sibi nihil acquirat:
.. -ergo Princeps bonum commune quserere debet, non vero suum pri- vatum. Secundo, Principis non est respublica, sed Princeps est rei- publicfc, juxta-illud Senecae lib. 2. De Clementia: Scias nec Rempu- hlicam tuam es.se, sed te Peipublicce. At qui est reipublica? totus de- ditus, illius dumtaxat, et non alterius bonum procurare tenetur: ergo, etc. Tertio denique, quemadmodum Episcopus, ut talis, pro- curare tenetur, quantum potest, salutem animarum, et se totum dare in bonum seternum eis comparandum ; unde vulgatum illud: Quod Chri.stiani sumus propter nos ; quod Presbyteri, et Epi.scopi, propter ros: sic Princeps pari ratione invigilarc debet in bono temporali suis subditis comparando. Unde sicut culpandus esset Episcopus, qui spreta
' vel neglecta pastorali soUicitudine, totum sese in secessu contempla- tioni daret, licet privatse saluti ea ratione studere sibi proponeret ; ita et qui in propriam utilitatcm intenderet Princcps, nee procurando ac stabiliendo bono communi incumberet, maxime viderctur esse cul- pandus.
DiCES 1 : Populo Judaico Regem postulanti 1. Ucgum, cap. 8. Sa-
26 DE ESSENTIA LEGIS IN COMMUNI.
muel vice Dei respondit: Hoc erit jus Regis qui imperaturm est vobis : /ilios vestros tollet, et panet in curribus suis, faciotque sibi equites, ef prcecursores quaclrigarum suarum, et constituet sibi Tribunos et Cen- turiones, etc. Agros quoque vestros, et vineas, et oliveta optima tollef. et clabit servis suis, etc. Ergo Princeps jus habet in privatum com- modum bona subditorum per leges et edicta convertendi. — Nego consequentiam; jus enim ibi editum, non est jus regium legitimum. sod tyraunicum. atque hominum violentia et perversorum Principum insolentia introductum, ut apparet ex ipso contextu : siquidem retertur quod populus Regem a Samuele petendo, Displicuit sermo in ocul/.^ Samuelis: cumque hac de re Deum consuluisset, indignatus Dominus respondit ad Samuelem: Xon te abjecerunt, sed me, ne regnem sujK^r eos, etc. Quapropter haud dubium est, quod Deus in poenam perduellis illius populi, illi loeo Regis quoin expostulabat, tyrannum ejusque violentum regimen exposuerit, ut explicat Clemens Alexandrinus lib. i). Pedagogi cap. 4. Petenti Regem populo, inquit, non humanum poIH- cetur Dominum, sed quemdam insolentem se eis daturum minatur tg- rannum. Et S. Gregorius Magnus ad priefata verba, Cum, inquit. ius Regis prcedicitur, nimirum in unius carnalis prcepositi conversc- tione, ostendiiur qnid carnales cceteri ex tijrannidc facturi sunt. non quod electi debeant imitari. Nam in eadem Regum historia legitur^ quod dum Rex Achab Naboth A^neam abstulit. iram Dei omnipotentis incurrit: hic vero cum jus Regis prsedicitur. agri, vineae, et optima oliveta tollenda esse memorantur. Cum ergo hic praedicitur. quod com- missum illic unicum est, ostenditur quod divino judicio non jubetur.
Objtctes 2. Ulud Christi Lucse 22. Reges Gentium dominantur eorum, et qui potestatem habent super eos benefici vocantur : quibus verbis discrimen videtur statuere inter potestatem regiam, et eam quam erat ipse instituturus, ut potestati civili tribuat hanc auctoritatem quod dominentur subditis, eorumque sint revera Domini : at Domimis po- test servorum bona in proprium commodum convertere: ergo potiori iure possunt Principes leges, et edicta sancire, quibus particularia subditorum bona in proprios et privatos USQS convertant. — Respondeo primo, quod eo loco non agitur de regimine omnium Regum. sed solum de ordinaria administratione Regum gentium, qui cum tune temporis omnes essent d?emonum cultores, vixque eorum ullus justam administrationem haberet, nullus, arbitror, dixerit eorum regimen Christianis Principibus tamquam exemplar esse proponendum. — Re- spondeo secundo, per illa Christi Domini verba potius illum regnandi modum improbari, quam approbari ; siquidem voluit Christus Disei- pnlos suos ab ejusmodi regnandi, tum appetitu, tum specimine deter- r^re; subjungit enim : Vos aufpm non sic. — Tertio df-niqup dico. eo loco potius contrarium quam intendat objectio, colligi posse ; siquidem ibi agitur de Principibus, qui licet dominentur Gentibus, tamen ap- pellantur bfnefici. non alia certe ratione, nisi quia magis in commune subditorum bonum, quam in suum privatum intendebant.
IxsTABis : Reges revera sunt domini subditorum : siquidem eis do- minantur: at dominus potest disponere de bonis ser^T sui in suum privatum commodum : ergo, etc. — Distinguo majorenv: sunt domini dominationo civili, et politica, concedo; despotica . et herili, nego,
DE ESSENTIA LE(iIS IN COMMUNI. 27
^finnrern similiter dist,in<^iio; (loininiis h M-ilis, ct dcspoticns potest subditoriini bon;i in proprios usus convertorG, transoat : i»oliticus, et civilis, nogo; nipmbra, namq-ue Keipublicie, cui Princeps pr.TCst, sunt cives, et li))eri ; non vero servi, aut captivi.
On.iiciRS 3. Principes Dei vices ^erunt: crgo sicut Deus omnia relert ad seipsuni : ita Principes omnia subditorum bona ad suum |)ri- vatum commodum lieite reforre possunt. — Nego consequentiam ; ut enim esset legitima cnitccpdciitis illntio, sie deberct concludcrc: crg^o quemndmodum Deus niliil rcfcrt in proprium eommodum , quia in- quiebat Keg"ius Vates, Dpais ineus es tn, qaoniam l)onornui incoruni non egcs: ita nec Principes referre debent subditorum bona in privata sua commoda; sed qnae ex solutis tributis coUignnt, in ipsorum sub- ditorum utilitatem maxime debent refundere.
QU.ESTIO TERTIA. siT NE DE kationp: legis ut justa sit, justequi*: fe-
KATUK, ET QUOD OBLIGET IN PEKPETUUM, IDQUE SUB PK.ECEPTO.
NoTANDiM 1. Posse legem esse justam, et juste latam , intelligi tripliciter; nemp ' vel ex parte objecti quod praecipitur; vcl cx parte Principis legem ferentis ; vel ex parte formse, et modi secundum quem lex ipsa statuitur. Primo quidem ex parte objecti Lex potcst esse justa, et honesta duplici modo : vel negative, quatenus id quod pr^eeipit aut statuit non est turpe et inhonestum ; vel positive, quatenus nempe id quod pr?ecipit aut statuit est honestum antecedenter ad legem, vel saltem consequenter ; quia licet sit de se indifferens, per legem re- fertur nd bonum finem, et in aliqua materia virtutis constituitur : possunt enim per leges aliqua statui, qwx antecedenter erant indif!e- rentia; puta abstinere a certo genere ciborum, ferre vestes hujus aut alterius materiae, vel figurie, ete. Ex parte vero legem ferentis , Lex potest censeri justa, si nempe illam praescribat ex affectu justitiiie, et honestatis; non autem ex aliquo perverso, et malo motivo ductus; et hoe ad valorem legis non videtur esse necessarium ; nam, ut diximus, potest Princeps legem validam, et lcgitimam ferre qu« cedat in com- inune bonum subditorum, quamvis illam praescribat odio ductus in illos, vel ob alium perversum finem. Tertio, Lex potest intelligi juste ferri quoad formam, sive quantum ad niodum requisitum ex parte legis; qui quidem modus in tribus maxime consistit: Primo, ut feratur juste ex parte finis, qui est bonura commune ; quod fit quando lex ad eum fnnem consequendum aut stabiliendum utilis est. Secundo, ut feratur juste ex partc potestatis ; nempe ut Legislator non plus sta- tuat, quam illius auctoritas sese extendat, nec aliis quam suis sub- ditis legem prseseribat; actus enim agentium non potest excedere agentis potcstatem. Tertio, ut feratur lcx sccundum ?equalitatem pro- portionis; dum videlicet justa proportione subditis resp?ctive impo- nuntur onera ad bonum commune: esset enira contra rectara rationem, gravare aliquos subditos supra modura, non habita ratione viriura, et facultatum. Hinc ubi secus accidit, leges illae non obligant in con- seientia, nisi propter vitandura scandalura, vel seditioncm, ac pertur-
^S DE ESSENTIA LEGIS IN COMMUNI.
l)ationem publicam pmepediendam : in his enim easibus homo quilibet particularis suo juri cedere tenetur. Advertit tamen Suarez lib. 1. cap. i>. n. IH. ad nullitatem legis ex hoe capite requiri tantam impro- portionem, et inaequalitatem, ut redundet in detrimentum commune, et in gravc iajustumque onus plurium membrorum communitatis; alioqui enim si lex de se sit utilis, et gravamen, aut exce^sus sit pau- corum. non propterea lex erit omnino nulla, neque desinet alios obli- gare: sed illos solos non obligabit quoad exeessum, qui injuste gra- vantur: quod ut clarius appareat,
NoTANDUM 2. Quod ad hoe ut lex obliget, et juste feratur, tres justitiae Airtutis species in ea ferenda desiderantur : prima est Juatitia legalis, cujus est commune bonum intendere, et consequenter jura communitati debita servare. Unde lex justa diornoscitur ex fine boni comniunis quem re^picit. Secunda est Jusfifia commutatira, ad quam spectat ut Legislator non aliis prsecipiat, quam subditis suis; quae justitia maxime necessaria est ad legis valorem : nam, ut mox diximus, si Priuceps legem terat pro uon sibi subditis, suam potestatem excedit, peccatque contra justitiam commutativam respectu illorum quibus legem pr.iescribit: etiamsi actum de se honestum et utilem pnccipiat. Tertia denique est Justitia disfributiva, qu:r etiam in lege requiritur; nam prajcipiendo multitudini quasi distribuit onus iuter partes reipu- blic?e in ordine ad ejus bonum stabiliendum : et ideo neeessum est, ut in ea distributione servet lequalitateni proportionis, quje ad justi- tiam distributivam pertinet. et ideo injusta erit lex si in?equaliter onera dispenset. Unde legis injustitia sp:^ctari potest vel ex parte ma- teri;e, vel ex parte formse : ex parte quidem materi-e si praescribat qufedam • impossibilia, divino cultui, naturalique inclinationi adver- santia, et communi bono ac honestati repugnantia: ex parte vero formae potest esse injusta. vel ex fine privati commodi, et non com- munis boni: vel ex parte agentis, ac defectu potestatis: vel ex de- fectu tormae, seu justae distributionis. An autem haec omnia vera sint, utrum videlicet ut lex sit justa, justeque feratur, has omnes condi- tiones involvere debe^t. hic erit resolvendum.
NoTANDUM 3. Duplicem a Philosophis solito distingui perpetui- tatem; unam quidem ex parte initii. qu.a.m voca.nt a parte ant^ ; aliam ex parte finis, quam « ^x/rf*? ^;o.S'^ appellaut. Hic autem maxime sermo est de perpetuitate in futurum, ex quo lex semel est pnefixa. et lata. Quae perpetuitas ulterius distingui potcst in perpetuitatem simplieiter. qualis est seternitas : vel in perpetuitatem secundum quid, qualis est diuturna temporis duratio. quam interdum Scriptura sacra sevum, et saeculum aeteruum appellat. Perpetuitas autem, de qua sermo est in praesenti Qujestione. maxime significat legis stabilitatem. qua fit ut habeat suum esse cum valor?. ac efficacia ita firmum. et permauens, quantum est ex vi suae originis. et constitutionis . ut de se semper perseveret. aut saltem per indefinitum, vel diuturnum tempus. Rursus hic modus perpetuitatis potest esse duplex: unus quidem ncgativus, alt^r positirus. Negativus est quando lex indefinite tertur, et ideo in- definitam habet durationem, licet revocari possit; qualiter suspensio dicitur perpetua negative, quae inducitur sine termino. Positive autem perp tua dicitur lex, quae natura sua vel per expressa verba fertur,
DE ESSENTIA LEGIS IN COMMUNI. 29
ut semper diiret, et revocetur nuiuquain; sic depositio et degradatio dicitur suspensio pcM-petua. An autem, et qufc perpetuitas ad legitimam legem devSideretur, declarabitur infra.
His pr;eiibatis, duo maxiine suiit in pnesenti Qujestione resolvenda: i^nmum, quod lex omnis justa debeat esse. Secundiim, quod ex se perpetuo sit duratura.
Conclusio prima. — De natika legis est i:t sit justa,
ET JI;STE J.ATA, EX I»AKrE ORJECTI, I.ECilSI.ATORIS, ET FORM.K. HjEC
Conclusio tres partes complectitur, qu<e simul probantur. Prbiio quidem auctoritate SS. Patrum, maxime vero S. Augustini, lib. 1. De libero arhitrio, cap. 5. cum dixit, Mihi lex esse non cidetur, quce justa non fuerit. Et de eadem intelligi potest, quod dicit lib. De vera reliyione, cap. 31. Conditor legum tem.poralium , si dr bonus est, et sapiens, legem consulit ceternam, ut secundum ejus incommutabiles regulas, quid sit pro tempore vitandum , Jubendumque discernat. Unde sicut lex aiterna solura justa praecipit, quia est ipsa justitia per essentiam, ita vera lex humana esse debet participatio ejus, et ideo non potest valide pntcipere nisi justa, et honesta. Hoc ipsum docet S. Isidorus lib. 5. Etgjuolog., cap. 2. affirmans legem honestam, Justam, et jjossi- bilem esse debere: idemque refertur distinct. Erit autem lex.
Probatur 1. Ex liue legis, qui est homines bonos facere. Unde Ari- stoteles 2. Ethicorum, cap. ait, Legum latores, ijjsos cives assuefacientes bonos efficere. Et lib. 3. Politic., cap. 4. dicit, Civitatis finem esse bene vivere, et honestatem aliquam participare, Et cap. 6. addit: De vir- tute, et vitio cogitant quicumque curam habent bene instituendi civi- tatem.
Prcbatur etiam ratione : primo quidem : omnis potestas ferendi leges vt'l divina est, vel a Deo emanat, juxta illud Sap. 8. Per me Reges regnant, et legum Conditores Justa decernunt: Quce autem sunt a Deo, inquit Apostolus ad JRom. o, ordinata sunt ; Deus enim, qui summe bonus est et rectus per essentiam , non potest suis legibus statuere nisi justa et honesta : ergo nec alii Legislatores, qui pote- statem a Deo derivatam, et ipsi subditam habent, non in destructionem,. sed in ix?dificationein. Deinde, nullus inferior potest obligare contra legem et voluntatem superioris : sed lex prsecipiens actum pravum et inhonestum, esset contra legem Dei prohibentis illum : ergo nulla lex potest obligare ad aliquid turpe et illicitum ; nam inde seque- retur nos habere simul duas obligationes contradictorias, et teneri fa- cere aliquid, quia lex humana id praeciperet ; et non facere, quia idipsum divina lex prohib ret. Denique, Deus non potest licite offendi: sed si aliqua lex praescriberet aliquid a Deo vetitum et illicitura, se- queretur quod Deus impune et illicite posset offendi , ot!enderetur quidem, quia aliquid ab ipso vetitum fieret ; idque fieret licite, quia nempe lege cautum et sancitura esset: ergo, etc.
DiCEs: Nonnullae sunt human?e leges quse malum permittunt: ergo lex potest esse injusta ex parte objecti. — Distinguo antscedens: aliquse leges humaiiic permittunt malum, et quod intriusece illicitum est, sta- taendo ut liceat illud patrare, nego : permittunt illud non vindicando nec arguendo, propter videlicet majus aliquod bonum inde oriendum,
30 DE ESSENTIA LEGIS IN COMMLNJ.
ct inajus inalum declinanduni, concedo; haic- autem perniis^o noii est mala, sed honesta, et rationabilis ; aliud enim est malum ipsum, et aliud permissio mali per simplicem tolerantiam : quamvis enim maltim sit turpe et illicitum , potest tamen justis de causis interdum tolerari a superioribus, ne severitas in illo puniendo sit causa majoris mali, puta perduellionis subditorum ; est onim rectai rationi congTuum e duobus malis simul inevitabilibus vitare ac declinare id quod majus est.
Ex iis COLLIGE nuUam pariter legem ferri posse de impossibili simpliciter aut moraliter, hoc est, valde difficili ; tmn quia quidquid cadit sub legem, cadit aliquatenus sub libertatem ; quatenus scilieet ab illa pendet ut fiat, vel non fiat; vel ut sit, aut non sit, sicut prae- cipitur aut statuitur : at impossibile non cadit sub libertatem ; unde recte S. Augustinus ait, lib. De Fide contra Manichaos, cap. 10. Qu/s non damat stultum esse prcecepta dare ei cui liberum nmi est quod prcBcipitur facere: et iniquum eum damnare, cui non fuit potestas jussa comjjleref Et lib. De Xatura, et Gratia, cap. 43. Deus impos- sibilia non jubet : sed jubendo admonet, et facere quod possis, et petere qii.od, non possis; quae verba ex eo desumpsit Conc. Trid. Sess. 6. c. 11. addens, et adjuvat ut possis. Quam utique veritatem fusius proba- bimus in Tract. De Gratia ; ubi demonstrabimus gratiam esse neces- isariam, et sufficere ad onmem divinam legem implendam.
Conclusio secunda. — De ratione Legis est quod Lex EX se stabilis sit, permanens, ac duret, et obliget quousque revocetur; subindeque aliquo modo debet esse perpetua.
Probatui' 1. ex communi consensu Jurisperitorum, qui maxime hoc discrimen assignant inter praescriptum datum per modum praecepti personalis, et latum per modum legis seu constitutionis ; quod purum preecoptuni expirat per mortem praecipientis ; lex vero per Legisla- toris obitum non extinguitur. Cujus quidem difierentiae ratio petitur ex iiatura ipsius praecepti, et legis; nam lex cum feratur communi- tati, et pro bono communi, videtur ferri a Principe nomine ipsius, et auctoritate ipsius reipublicae : subindeque cum semper respublica ma- neat, pc^rseverat etiam legis vigor, etsi Princeps moriatur: at vero praiceptum singulare alicui pnescribitur a Principe vel Superiore, ut curam illius gerit; non enim Prineeps aut Superior respicit dumtaxat bouum cominune, sed etiam bonum singulare hujus aut alterius subditi aut inferioris; et ideo cum praeceptum terat, quatenus ad ipsum pertinet cura singulorum civium, quae cura expirat per mor- tem v( 1 mutationem Superioris, ideo etiam ipso desinente, praeceptum desinit.
Confirinatur haec veritas per inductionem ; nam lex aeterna cum in divina mente existat, perpetua est, et immutabilis : licet eniin qua- tenus respicit creaturas, secundum diversum earum existeutiae modum, eis leg'es praescribat, non pro toto tempore, sed juxta modum ab ipso Deo definitum ; nihilominus lex semel juxta illum modum a Deo con- cepta ex parte Dei, et in diviua ejus mente, immutabilis perseverat. Similiter lex naturalis, quae est quaedam participatio aeternic legis, etiam dici potest absolute perpetua, tani ex parte luentis in qua
DE ESSENTIA LEGIS IN COMMUNI. 31
scripta est, quani ex parte objecti ; prohibet enim qmv intrinsece inala sunt, et praicipit qiiixi per se sunt necessaria: quod autem necessa- rium est, perpetuum est; et ideo immutabile dicitur a (Jratiano d. 5. iii principio. Lex ctiam divina veteris 'I\;stam('nti perpetua tuit con- stanter omnes obligando usque ad adventum Ciiristi, et donec successit lex Evangelica, ad quam ut ad pertectiorem dispone])at. Pariter Lex divina novi 'restamenti perpetuitatem sibi vindicnt, siquidem dura- tura est usque ad mundi finem. Idem dicendum de omnibus legibus tam Civilibus quam Ecclesiasticis, quie debent esse permanentes et stabiles, ut congruant administrationi humante communitatis , quse stabilitatem et uniformitatem postulat. Hinc leges dicuntur esse quasi reipublicse fundamenta, quibus nixa hairet ineoncussa, et in bono ac pace perseverat. Xac refert, quod pluriniiii sint humanse leges tam Civiles quam Ecclesiasticixj, quae temporis successu abrogantur et pereunt: hic enim non loquimur de perpetuitate positiva, quie nusquam varietur; sed negativa, quae tamdiu duret, donec vel con- traria consuetudine, vel expresso Principis mandato revocetur ; ha?e enim perpetuitas sufficit ad distinguendam legem a pr«cepto , quod non modo negative, sed etiam positive temporale est, durans tantum ad vitam pra?cipientis, nisi per succedentem Superiorem innovetur ae confirmetur. — Ad faciliorcm autem prii^fatorum iutelligentiam et contirmationem, advertendum est cum Suarez lib. 1. c. 10. n. 7. tri- plici respectu legera aliquam perpetuam dici: Frimo quidem respectu iorentis ; quia durat lex, illo etiam amoto vel mortuo ; non enim expirat lex per mortcm Legislatoris ; alioquin in Republica maxima fieret legum humanarum mutatio, non sine magno ejus detrimento. X''cundo , ex parte subditorum, ad quos fertur; quia non tantum obligat prresentes, qui vel nati sunt, vel territorium incolunt cum lex fertur, sed etiam eorum successores postea natos, vel denuo ibi ha- bitantes. Tertio, ex parte ipsius legis; quia semel lata semper durat, donec vel revocetur, vel materia ejus, aut causa ita mutetur, ut justa ^sse desinat.
Conclusio tertia. — Lex omnis debet esse pii^t<:ceptiva,
i;'l' OBLIGATIVA ; PRIMARIA TAMEN IPSIUS RATIO NOX CONSISTIT UNI-
VERSALiTER IN EO QUOD PR^ciPiAT. Hsec complcctitur duas partes, quarum prima commuuis est, et probatur:
Primo quidem , quia nulla species legis proferri potest quiie iion sit pra3ceptiva; sumendo pr?eceptum in latiori usurpatione; videlicet tam pro aflflrmativo quam pro negativo seu prohibitivo. Nain de lege directe pra^cipiente vel prohibente res est manifesta ; constat namque prohibitionem vel jussionem praeseferre. Lex autem Permissiva, qua aliquid fieri permittitur, virtualiter etiam praeceptum importat; prae- cipit eniin ne id quod permissum est , fieri impediatur, eo modo et ordine, quo permittitur: sic v. g. lex quae perroittit uxorem dimitti quantum ad thorum et cohabitationem propter adulterium , conse- quenter prgecipit ne id fieri prohibeatur. Similiter lex statuens pcenam vel praemium, prieceptum infert iis ad quos spectat, ut poenam vel pra^mium delinquentibus, aut pra^ceptum implentibus retribuant. Pari modo lex irritans consequenter prsecipit ne fiant tales actus, neque
32 DE ESSENTIA LEGIS IN COMMUNI.
<
illorum amplius ulla habeatur ratio. Item lex statuens et decernens id quod spectat ad esse morale personarum vel rerum: puta quod tales sint irregulares, excommunicati, ineapaces pereipiendi Iructus beneficiorum , consequenter prohibet ne illi, quos irregulares tacit^ promoveautur ad ordines, neve promoti, illos exerceaut ; ne exeom- municatis Sacramenta et Ecclesi-ie suffragia conf 'rantur, et ne cum eis consortium ineat. Similiter ne beneficiarii percipiant fruetus quibus jure privantur, et si perceperint, restituant. Denique, Lex declarativa continet praeceptum rem ita intelligendi, ut ipsa declarat: et lex pure pcenalis obligat, vel delinquentem ad suscipiendarii et subeundam poenam, vel Judicem aut Sup:^riorem nd eam imponendam et prie- scribendam.
Probatur secundo: Omni legi opponitur aliqua inobservantia legis, quae est peccatum : sed ipsa peccatum non esset, nisi lex induceret obligationem praecepti : ergo omnis lex inducit hane praecepti obliga- tionem. Major eonstat, quantum ad lyrimam parfem : quod enim a Legislatore ordinatur, fieri potest aut non fieri ; etenim ea quaj ex necessitate sunt, non egent ordinante ; qu^e autem possunt esse aut non esse, libere possunt executioni demaudari : sed omni exeeutioni liberas oppouitur inexecutio; adeoque omni legi opponi potest aliqua inobservantia. — Patet etiam secunda pars «jusdem majoris^ tum ex dictis, quibus coustat peccatum esse legis violationem, tum ex eo quod Scriptura sacra pro uno eodemque usurpat transgressionem legis, et iniquitatem: sic primse Joan. 3. Omnis ijiiquitas est ijeccatum, et ])ec- catum est iniquitas^ seu ut fert Graeca versio, Est transgressio Ijegis. Minor pariter constat, nempe quod non esset peccatum in legis inob- serv^antia, nisi ess:'t ex ea obligatio pnecepti; nam peccatum univer- saliter nullum est nisi contra aliquam obligationem, adeoque contra rationem praecepti. Denique, ratio legis maxime constituitur in eo quod deceruat de statu morali personarum, vel rerum. et actionum huma- narum: at hoc decretum prsecepti rationem importat; nam decernere de hujusmodi statu rerum, vel actionum. niliil aliud est, quam de- i cernere ut earum rerum vel actionum habeatur, vel non habeatur ratio a subditis ; decernere autem quod subditi habeant, vel non ha- beant rationem hujusmodi rerum in agendo, nihil aliud est quam prae- cipere aut prohibere quod subditi ita se gerant respectu hujusmodi rerum : ergo lex omnis praecepti rationem importat.
Probatur similiter secunda pars . nempe quod primaria legis ratio tantum consequenter, et non primario praecepti ratiouem importet. Probatur, inquam, quia lex permissiva non per se primo praecipit, sed dumtaxat permittit licite aliquid fieri, v. g. uxorem dimitti posse propter adulterium : solum autem consequenter prohibet ne id fieri impediatur. Lex irritans per se primo statuit ut aetus, quos irritos de- clarat, sint invalidi. neque ullatenus eorum habeatur ratio in ordiue • ad bonum communitatis : consequenter vero praecipit, ut non fiant,^ < neve ad bonum communitatis destiuentur. Item lex excommunicans \ ipso facto majori excommunicatione per se primo privat suftragiis Ecclesise, et Sacramentorum participatione ; consequenter autem pro- hibet, ne suffragia pro illis applicentur, nee Sacramenta eis mini- strentur. Idem de caeteris legibus dicendum est : ergo, etc.
DE ESSENTIA LECilS IN COMMUNI. 33
DiCES coiitra primcun jMirtem: consilium cst lex, ut foiiimuniter volunt Canonistae, affirmantes legcm consulentem bono civili, quam (OJisulforiam appellant, esse revera leg"em, quamvis ea nemo teneatur obstrictus, ut docet Azor. lib. 1. cap. 2. parag-. ultimo: er^o falsum (»st omnem legem obligare aliquatenus et praecipere. InsHper, consilia Kvangelica referuntur inter partes Legis gratiie, unde cap. Licff de He(/ulciribus, consiiium sequendi statuni religiosum vocatur J^ex pri- vata: h;i'c tamen non obligat: ergo verum non est quod oinnis lex prajcepto obliget. Denicjue, privilegium est lex privata, ut docet Isi- dorus 5. Efijvi. CRj). 18: privilegium tamen non obligat; siquidem ille iu cujus favorem inducitur, potest ei renuntiare: ergo veruin non est ((uod omnis lex pr^ecepto obliget. — Neg-o consequontiam : et ad primcim. probafionem dico, consilia leges appellari, non proprie; quia consilium potest dari a privato quolibet homine etiam inferiori, nee requirit auctoritatem superioris, qualis ad legem ferendam desideratur; sed improprie consilium vocatur lex, eo quod legis instar illuminet, dirigat, moveatque suaviter voluutatem ad aliquid faciendum, vel omit- tendum; quamvis non obliget ad exequendum id quod consuJit. Acl sccunclam prnbafifmem dico. nomine legis Evangelicfe interdum com- prehendi totum Evangelium, et novum Testamentum : sicut vetus Testainentum nonnumquam nomiiie legis Mosaic» significatur; adeoque non mirum si consilia Evaugelica inter Legis novse prn?cepta annu- merentur, non quod revera pra?cepta sint, habeantque rationem legis, sed tantum quia comprehenduntur sub novo Testamento, quod nova Lex appellatur. Ad fertiam denique probationem, respondeo privile- giuin etsi per se non obliget primario, obligat saltem consequenter, ue vel alii impediant usum privilegii, neve ipse privilegiatus interdum renuntiet suo privilegio; maxiine quando privilegium conceditur in- tuitu alicujus boni eommunis; cujusmodi v. g. sunt privilegia Cleri- corum , quibus eximuntur a vectigalibus aut actibus forensibus, quibus privati Clerici renuntiare nou possunt; adeoque ad utendum ipsis privilegiis eatenus obligantur, quatenus ista privilegia habent quamdam legis rationem, quippe cuiii d"niur in perpetuum, et plu- ribus sibi invicem succedentibus.
DicES 2 contra secunclam parfem: Priina Legislatoris intentio est obligare subditos ad id exequendum vel omittendum, quod faciendum aut cavendum esse decernit: ergo pariter lex omnis primario et per se obligat. Probatur antc^cedens : Lex est ordinatio, qua superior sub- litos ordinat ad finem congruum ; non quidem in essendo, sed in agendo; nempe movendo per viam auctoritatis eorum intellectum et voluntatem : sed quicumque per viam auctoritatis movet intellectum et voluntatem alterius ad aliquid faciendum vel cavendum, ille aut prsecipit aut prohibet, si agat positive : aut si agat (juasi negative, dispensat et eximit ab obligatione: ergo primaria Legislatoris intentio est praecipere aut prohibere per viam auctoritatis et superioritatis legitimse. — Nego antecedens ; nam, ut dictum est in probatione secunda' partis, leges permissiva?, irritantes, et caeterre hujusmodi per se primo pme- ceptum non important, s^d solum consequenter. nec Legislator eas priiescribendo primario intendit eain inferre obligationem, ut quis v. g. uxorem in adulterio deprehensam deserat et divortium faciat; alias
FnA.ssFN TheoL Tcrr.. VI. :>
34 DE DIVISIONIBUS LEGIS IN COMMUNI.
peccaret quisquis maritus qui talem adulteram uxorem non desereret, quod utique nemo dixerit; licite namque potest cum ea cohabitare, etsi ad id non teneatur; adeoque falsum est, quod primaria Legisla- toris intentio in illis legibus praescribeudis sit obligare subditos ad id exequendum quod decernit, sed consequenter dumtaxat hanc obliga- tionem inducit.
Qu.KREs I. — QuofupleXj et qualis sit Ijegis divisiG?
^ " Triplicis generis leges distinguit Faustus Manichaeorum Epi- scopus, apud S. Augustinum, lib. 19. ex triginta tribus quos adversus ipsum conscripsit; et illo cuique legi suos assignat prophetas: Sunt autem, inquit, legum tria genera : unum quidem Hebrceorum, quod pec- cati et mortis Paulus appellat: aliud vero Gentium, quod naturale vocat . Gentes enim, inquit, nuturaliter quoe legis sunt faciunt, et ejtcsmodi legem non hahentes, ipsi sibi sunt lex, qui ostendunt opus legis scriptum in cordibus suis. Tertium vero genus legis est veritas, quod perinde si- gnificans Apostolus dicit: lex enim Spiritus vitcB in Christo Jesu libe- ravit me a lege peccati et mortis... Item ]rrophetce, alii sujit Judceorum , alii Gentium, alii veritatis. Sed de Judceorum quidem nullus qucesi- verit, notuni est enim. De Gentium vero si quis ambigit, audiat Paulum qui scHbens ad Titum de Cretensibus dixit: Dixnt quidam proprius eorum propheta : Cretenses semper mendaces, mal<B bestice, ventres pigri; ac jjer hoc dubitandum non est, et Gentes suos habere prophetas. Xecnon . et veritutem. habere prophetas suos, tam idem Paultis significaf, quani etiam Jesus. Et Jesus quidem, ubi dixit : Ecce mitto ad ros sapienfes et prophetas, et ex ipsis interficietis in singulis locis. Paulus vero cum dixit: Ipse Dominusconstifuitprimicm Apostolos, deinde Prophetas. — Verum prseterquam quod in ista divisione nonnulla occurrunt, prae- sertim in primo ejus membro, quae ibidcm improbat S. Augustinus, ista etiam universalior est, quam quae legibus omnibus complectendis et explicandis sufficiat. Quamobrem ut propositae qusestioni distinctius faciam satis, " ^
Respondeo, Legem primaria sui divisione distribui iu ^Eternoni, et Temporalem. Lex enim omnis vel est in Deo, vel extra Deum ; si in Deo, seterna est, quia ipse Deus est aeternus : Lex autem omnis quae non est in Deo, est extra Deum ; quod autem ita est extra Deum, tem- porale est; aeternum enim et temporale dififerunt tamquam creatum, et increatum ; quia quidquid est aeternum increatum est, et quidquid temporale ereatum est. — Lex autem ^Eterna est ordinafio quoedani divince voluntatis ah ceterno fixe determinantis quae sint ogenda, vel cavenda a creaiura rationali, ut debitum finem assequafur. — Lex Temporalis est, quae a Deo vel hominibus condita est in tempore; (stque veluti participatio logis aeternae in mente divina existentis, quaeve J^ex per participationem, aut participata dicitur. — Lex Temporalis rursus distribuitur in Xaturalem, et Positivam. — Lex autem Naturalis est ordinatio Auctoris naturae permanenter, et fixe statuentis de illicitis et licitis, agendis et non agendis, quatenus dictamine naturali intellectus velut promulgatore denuntiatur. — ^ " Utrum autem haec definitio sit legitima et aecurata, determina-
DE DIVISIONIBUS r.EdlS IN COMMUNI. 35
bimiis intra inquirendo et resolvendo quid sit jus n^itunile et in quo consistat. " ¥
Ijex posifiva ea dicitur, quse non est innat i natune, vel <»Tatiae in- trinseca, sed aliunde emanavit, niniirum ab aliquo principio, et naturai, ■et <;rati:e extriuscco potestatem habente a quo posita est. Katione cujus •dicitur /*(>sitiva, quasi posita juxta legem naturalem, vel illi addita: lianc detinit Philosophus i). Ethic. cap. 3. lje<jitivium, (juod a jjrin- ripio uihii refert ai kanc aliter hal)eat; cum vero positum fuerit refert. Dixit, a principio riihil refert a quo fiat, quia ejus obligatio non est H natura: sed ubi posita est ab habente potestatem, obligat; quare ad- didit : Postea cum positum fuerit refert.
Rursus Lex Positiva est duplex, nimirum Divina, et Humana. — Lvx Divina Positiva ea est quam Deus in tempore hominibus no- tificavit, posuit, et prsescripsit; idque vel per ministerium Angelorum jiut hominum. Ha'c autem (st maxirae duplex : J^rima est fjex Ve- teris Tesfainenti, quam Deus per ministerium Angelorum Moysi, et per Moysem populo Israelitico posuit ac prieseripsit. Secunda est Le.i: Novi Tesianieufi, quam Christus Dominus praescripsit, et partim per .«eipsum, partim per Apostolos promulgavit. — ^ " Quie divisio in- telligenda est tantum de lege divina scriptis consignata. Nam uni- versum jus divinum humano generi quater a Deo consignatum et legem pra\scriptam reperimus, nimirum statim post hominem conditunj, quando Deus Adamo prohibuit n;» ederet de ligno scienti:e boni et mali. Secundo in reparatione generis humani post diluviun), quando Deus Noe ejusque tiliis tradidit pr*cepta qme Noechidarum dicuntur, de quibus infra. Tertio per Moysem cum ei decem prrescripsit inan- <lata Israelitis consignanda ut ab eis eorunique posteris servarentur, ac deinde ab universo humano genere. Quarto tandem per Christum Dominum qui legem Evangelicam universa divini juris eapita coni- nlectentem praescripsit. " ^
Lex Humana ea est quae fertur immediate humana auctoritate; <5um autem auctoritas hsec duplex sit; nompe Ecclesiastica, et Scecu- J^^ns; inde fit, quod lex humana dividatur in LJcclesiasticam et Ci- 'lem. Illa fertur potestate Ecclesiastica, ut summorum Pontificum et Conciliorum ; ista potestate sseculari , ut Regum et Imperatorum. Utraque h.TC ex parte objecti, et rei prsecepta? subdividi potest in Naturalem, et Positivam ; Potestas enim Ecclesiastica et Civilis recte possunt ea prsescribere et confirmare quoe sunt Juris naturalis ; potest etiam quiedam statuere quse spectent ad observantiam legis a Deo praescriptse : Prima Jus Canonicum, altera Jus Civile 3Lp-peMs,tur.
^ " De Jure Caxonico " ^ — Jus Canonicum variis ex legibus et constitutionibus diversis integratum fuit in unum corpus, quod propte- rea dicitur corpus juris Canonici. Quod dividitur in Decrefurn, et Decre- tales. — Decreti coUeetor et ordinator fuit Gratianus Monachus Or- dinis sancti Benedicti, qui post veteres Canonum et Decretorum col- leetores ingens illud opus contexuit et composuit, partim ex sum- morum Pontificum decretis, partim ex canonibus Conciliorum, partim exdictis et sententiis SS. Ecclesiai Patrum, circa annum 1151. quodque approbavit Eugenius III. et postmodum conflrmavit Gregorius XIII. — Decretum vero in tres partes dividitur: Prima pars continet distin-
36 DE DIVISIONIBUS LEGIS IN COMMUNI.
ctiones centura et unam, quae subdividuntur in capita. seu canones- Loca autem ex illa parte desumpta sic citantur, Can. vel cap. Hu- mcinum, dist. 1. Secunda pars Causas triginta sex eompleetitur. quae dividuntur in quaestiones, et quttstiones in capita ; sic de illa parte fiunt citationes, Can. vel cap. Quicumque .studef. 1. q. 1. idest. cap. vel Canone qui incipit per illa verba, Causa prima, Qu<Bfstione prima. Tertia pars habet Tractatum De Consecratione ; qui dividitur in quinque distinctiones, et quselibet distinctio in eapita : et sic citari deb ait ista capita, can. vel c. Va.sa de consccratione, dist. 1. In prima parte agitur de Jure in genere, in viginti sciLcet primis capitibus, et de personis seu ministris Ecelesiasticis in omnibus reliquis. In secunda part€, de iis qu?e eoncernunt formam judiciorum Ecclesiasticorum agitur : in causa tair.en trigesima tertia, qusestione tertia, continetur Tractatus De Panitentia, divisus in septem distinctiones, quae subdividuntur in capita; et iste Traetatus sic debet eitari. Can. vel. cap, reperiuntur, De Pfpuit. dist. 13. J^ertia pars agit de consecratione Ecclesiasticorum, de Missarum celebratione, de Eucharistia, Festis. Ecclesiasticis coere- moniis, Confirmatione, et jejuniis. — Decretales collectae, et ordinata? fuerunt auctoritate, et ordinatione Gregorii IX. Summi Pontificis per S. Eaymundum de Pennafort, nnn ita pridein in album Sanctorum receptum, ejusdem Pontificis capellanum, et sanctje Ecclesiae Romanse Poenitentiarium: collecta? sunt autem maxime ex Gregorii IX. et aliorum Pontificum epistolis, et constitutionibus; unde vocatte fuerunt Decre- tales epistohr, quae distinguuntur in hoc a Decreto Gratiani, quod multo magis compilatae sint ex epistolis Pontifieum, quam ex Conci- liis; e contra vero Decretum Gratiani plus nititur Coneiliorum De- cretis, quam epistolis aut constitutiouibus Pontificum. Quinque libros compleetuntur Decretales. in quibus Juris cauonici- materia exponitur. Primus liber agit de personis quibus competit jurisdictio aliqua, et de judiciorum prseparatoriis, Secundus explicat judici^rum ordinem. Tertius agit de rebus Ecclesiasticis qua? in judicium venire solent. Quartus de Sponsalibus, et matrimonio. Quintus de criminibus, et poenis. Decretales alias vocantur, e.xtra. quia erant extra Decretum Gratiani, quod ante digestum erat; unde apud antiquiores sic cita- bantur, extra De Judceis, cap. Etsi Judceos: nunc autem ubi ingre- diuntur corpus juris Pontificii, citantur sine adjeeto, sic scilicet v. g. cap. Tuce nos, de jurejurando, et pro tune intelliguntur libri Decreta- lium per excellentiam, et non citantur distinctiones, nec causoe, ut in Decreto. — Ilis quinqup libris Decretalium Gregorii, sextum addidit Bo- nifacius VIII. ex Concilio Lugdunensi, decretalibus epistolis Ponti- ficum successorum Gregorii, nounuUis ipsiusmet Gregorii novellis Con- stitutionibus, et multis etiam suis propriis eompilatum: et hic liber vocatur Sextus Decretalium, constans^ etiam libris quinque, cujus ci- tatio fit eodem modo quo citantur Decretales ; exeepto quod capita, et tituli hujus libri citentur cum addito; dicendo scilicet in Sexto : sic V. g. cap. Volentes de privilcgiis in 6. Clemens V. paulo post Consti- tutiones edidit, partim suas, partim ex Concilio Viennensi cui pn^- fiiit, desumptas; quas ipso mortuo absolvit et publicare fecit Joan- nes XXII. Ab ipsarum auctore, Clementina' dicta^ sunt, sieque citantur, Clem. Dudum, de sepulturis, idest, Clementina, quae incipit per hanc
DE DIVISIONIBUS LEGIS IN COMMUNI. 37
ocem, Dudum, titulo (fp sepulturis. Postea deniquc Joannes XXII. Constitutlonos odidit vig'inti, et post ipsius obitum divcrsa; a diversis l^ontificibus, cxierunt, (|u;l' crJrdVdf/fOifcs dlcta* sunt; quia licet nunc -^int de corpore juris , tamen aliquamdiu extra illud, qunsi sede in- eorta vag'antes oxtitcrunt: illie autem sic solent citari : cj-trandf/. I'}ii- ;/r)ufus, idest, constitutione extravag'anti, sub titulo ('uigcjiifus. ^ '' Dk Juue C.esareo et civili. — Jus civile cst rectum hu7nance
iifionis dictamcu ef Judicium in iis qucc spectant cequam, pcrfcctam, ■ t pacificam Iiei])ublic(E a<fministrati(jnem. Hoc autem pro multiplici hominuin ordinata et ad sequitatis normam composita societate, mul- tiplex est •, utpote cum quailibet Kespublica et quodcumque regnum b^Mie moratuin peculiares suas babeat leges, quibus recte instituatur ac pacifice consistat. Quoniam vero longum esset, et extra metam nostram per singulas legibus temperatas hominum societates excur- rere, atque hic referre leges et instituta quibus iliie rv'guntur et ordi- nantur ; pauca tantum delibabimus de Jurc Civill Romano, quod potissimnm apud Europeas nationes obtinuit, et ex cujus placitis et sanctionibus c;etera cujusque regni ac reipublic:ie instituta tamquam a fonte rivuli videntur esse derivata. — Jas autein Uomanum dicitur illud quod a romanis magistratibus et principibus oliin constitutum est ; cujus initium repetendum est a Romulo ipsius romange civitatis ac illius reipublicae fundatore anno mundi 3198, juxta Sethi Calvisii chronologiam. Princeps enim ille cum olim adverteret urbis Roma^ recentes incolas absque ulla Institutione vivere, quasdam sanctiones edidit pro Numinum cultu, populi regimine, magistratus admini- stratione, matrimoniorum conjunctione, educatione filiorum, aliisque ad rectum reipublic^e ilorentissim;^ regimen necessariis. Constitu- tiones vero ilhi^, teste Anthonio Augustino, De fegilms, cap. 8. dict:\' -sunt curiafce, eo quod constitutse fuissent de consensu populi romani, in triginta partes seu curias distributi. Ad cujus exemplum cseteri romani reges illius successores spatio 244 annorum varias etiam leges
mxerunt, quas Sextus Papyrius anno couditfe civitatis 245 in unum volumen compegit dictum Jus civile Papyrianum. At cum regiam auctoritatem excussisset romanus populus, has omiies leges abrogarunt auctoritate fegis Tribunitice ; unde mirum non est quod ex tot regum legibus et constitutionibus nullse jam extent in Jure Romano. — Itaque abrogata prorsus apud Romanos auctoritate regia et expunctis regiis legibus, cum absque illis certis constitutionibus degerent Romani, ■atque adeo in jure dicendo varias scinderentur in partes ; tandem (referente DionyvSio Halicarnasseo, lib. 2. Antiq. Romanorum) decem ex suis, quos peritiores noverant, selegerunt, eisque fecerunt auctori- tatem colligendi ex variis Grsecorum institutis, ea quse ad Romana? Jieipublicie paciflcum regimen felicius conducerent : hi vero Decem- viri injuncto sibi munere sedulo defungentes curarunt leges quas exscripserant exarari in decem eburnois tabulis. Cum autem animad- verterent qusedam in ipsis decem tabulis deficere, duas alias adjun- xerunt anno sequenti, scilicet Rom;e conditse o02. Unde legcs illa3 omnes dictai sunt teges duodecim tahidarum, ad quarum apices Romani sese conformare tenebantur. At cum ex eorum collatione et novis exo- rientibus simultatibus recurrendum esset ad jurisperitos qui vim ct
38 DE DIVISIONIBUS LEGIS IN COMMUNI.
sensum lej^is aperirent, ex diversis earum publicis responsis et judi- ciis, confiatum cst volumen dietum Jas Cirile, eollectum quidenT primum ab Appio Claudio, sed evulgatum a Gneo Flavio ; hinc liber iste dictus est Jiis Civile Flavianuin. At cum Komana plebs sesa a senatu subduxisset , ut propriis viveret et regeretur legibus, plures edidit constitutiones plebiscita dictas, qua? per legeai Ilortensiam vim legis obtinuerunt. His accesserunt sevatus-consulta, nimirum varia Romani Senatus edicta qune ad Reipublicae administrationem specta- bant. Unde pro diversa ipsius Romanaj Reipublieae sorte, divcrsae fue- runt illius conslitutiones et leges tam a Senatu quam ab Imperatoribus conditai, et divisim exscriptte, donec opera Gregorii et Hermogenis jurisperitorum duos in codices eoaluerunt, dictos codiees (iregorianum et Hermogenianum, in quibus prsesertim extabant eonstitutiones im- periales, ab Adriano ad Constantinum usque. His tertius codex adje- ctus cst cura ct mandato Theodosii Junioris, per Antioehum, Maxi- minum, Martyrium, Sperantium, Apollodorum, Theodorum, Kpigenem et Procopium jurisperitos ea retatii celebres. — Yerum cum illae con- stitutiones tribus his codicibus eompreliensa; invicem non cohaerent,. et aliunde plures extarent minus utiles et antiquatae ; varias deinde itum est in partes in ipsarum legum expositione, juxta diver.sas juri& consultorum sententias, qui apud Romanos fioruenint; inter quos primas habuit Papynianus sub imperio Septimii Severi, quem tanti fecifc eru- ditissimus Cujacius, ut in epistola prjefixa editioni codieis Theodosiani asserere non dubitaveint, ncminem unquam cxstitisse, nec exstiturum in jiiris civilis peritia ipsi eomparandum. Ad eum tamen proxime accessit Ulpianus eadem pene setate jurisperitus celeberrimus, quem Justinianus diversis in loeis eneomiis celebrat, ut virum juris eivilis et legum eallentissimum. Mitto caiteros jurisperitos qui doctissimis suis commentariis jus civile illustrarunt et fovemnt. — At prse eai- teris celebrandus est Justinianus imperator, qui cum animadverteret jus remanum tot constitutionibus et eommentariis ampliatum, ut aetate sua ad quatuor millia voluminum excresceret, ut non solum arinis et victoriis sieut et regiminis aequitate ac impcriali munifieentifi, sed etiam eximia sua juris ajmulatione et peritia gloriosum suum nomen ad posteros traduceret, omnem dedit operam ut jus civile romanum certas in classes distribueretur, nec in indigestam et confusam molem amplius excresceret. Ut autem votorum suorum fieret compos, rem absolvendam mandavit Tribuniano suo cancellario, Theophilo, Poro- theo, Anatolio, Cratino et quibusdam aliis ea a^tate eeleberrimis juri- speritis. Jussitque ut ex legibus duodecim tabularum. plebiscitis,. senatus consultis, praetorum edictis, principum constitutionibus, et jurisperitorum rcsponsis (ex quibus omnibus romanum jus constabat) ea seligerent, quae maxime ad Reipublica? felicitatem et optimum regimen condueere judiearent. — Itaque eximii illi viri injunetum sibi munus se"dulo exequentes, universum romanum jus eivile quatuor libris complexi sunt, scilicet Digcsto, Institutis, Codice ef Norellis. Digestum est epitomen pra^cipuarum eonstitutionum qua? exstabant in legibus duodeeim tabularum, plebiscitis, senatus consultis, responsis prudentum et libris jurisperitorum ; quamobrcm volumen istud dictum est etiam I\indectce, nomine latino formato et deri.vato ex duabus graeeis
DE DIVISIONIBUS LEGIS IN COMMUNI. 39
voculis, quod idem si^nificat ae totum capio, quia uuiversarn veteris jurisprudentiu' scientiani continen^t. Tlt auteni lej;uni eupidi adole- scentes iiaberent tacileni ct sinipliceni viani qua progredi [)Ossent ad amplissimam juris scientiam, Justinianus con»poni curavit quatuor lusfitutioiiuni libros, ut cssent totius Juris elementa atque principia. Hoc autem Institutionum opus tanti facit doctissimus Cnjacius, lib. 2. Observationum, cap. 38, ut illud cajteris Juris romani collectionibus anteponere non dubitet. — Quoniam vero tam Digestorum quam Tn- stitutorum voluminibus plures deerant, nec integra' in eis rclereban.tur imperiales constitutiones, curavit idem Justinianus imperator,ut omnes ill;e sanctiones ab Adriano ad suam a^tatem in unum codiccm ex co- dicilius Gregoriano, ITermogeniano, et Theodosiano compingerentur, quod utique factum est anno Christi 514. At cum ha^c coUectio nimia lestinatione nec maturo satis consilio fuisset primum edita, prjecepit idem imperator ut ad incudem revocaretur, hisque adjicerentur quin- quaginta decisiones quibus ipse componit majores controversias quae possent suboriri ex jure romano et veterum Juris consultorum responsis et placitis. Verum cum ipse Justinianus imperator plures alias consti- tutiones ad finem usque sui principatus spatio circiter quadraginta annorum circumscripti, ediderit, has omnes constitutiones numero sexaginta octo unum volumen redigi voluit, quod propter recentes eas constitutiones Notellas appellavit, quse cum primum grsece, deinde latine fuerint fideliter et exacte editse, dictae sunt etiam Authenticce, ut distinguerentur ab Epitome Juliani, qui Constantinopoli consul No- vcllas etiani edidit ; necnon ab iis quas Jurisperitus Irnerius Codici inseruit regnante Friderico primo, quse Novellae constitutiones minus exactse sunt, nec videntur pure Justinianre; sed interpolattr ex adjun- ctis quibusdam constitutionibus ipsius imperatoris Friderici prinii. — Tametsi vero Justinianus imperator plurimam et feliciter operam im- penderit in pnrfigendo civili Jure romano, nihilominus ipso per mortem sublato diu Constantinopoli vim non obtinuerunt omnes ab eo consti- tutae leges, s|3d omnino elanguerunt sub imperio Mauricii, Phocfc, Basilii ejusque filiorum imperatorum. Basilius namque ut Justiniani nominis gloriam ofluscaret, confici curavit sexaginta libros collectarum legum, eosque Dasilicas appellari voluit, et ad earum normam Jus onmibus dici, Justitiamque administrari ; quas Constantinus Porphy- rogenitus secundus ipsius Basilii filius viginti post extinctum patrem annis emendavit et observari Jussit. Unde factum est ut eo tempore nullatenus vigerent Justiniani constitutiones, tum quod agentibus Leone philosopho, et Constantino Porphyrogenito Basilii filiis, Basilica? apud Grificos et Orientis imperlum vigerent ; tum quod plurimie na- tiones barbarae Romani imperii sedem et oecidentalcs partes diutissime occuparint et devastarint, sub quarum tyrannide nuUum scientiarum nec Juris civilis studium vigebat. — Hinc est quod diutissime neglcctse ac veluti sepult^e Jacuerint omnes illae Justinianae constitutiones, donec tempore Lotharii imperatoris Occidentis et sub pontificatu Innocentii secundi-anno circiter 1135 repertse sunt a Pisanis Pandecta? ad quas recurrebant jurisperiti. Sed expugnatis Pisanis a Florentinis, ilbe Flo- rentiam deductiB sunt. Hinc recruduit studium Juris civilis pr.Tsertim sub Magistris Bartolo et Baldo, quorum hic Bononiie ct Padua?, ille
40
DE DIVISIONIBUS LEGIS IN COMMUNI.
vern Pisis et Perusi:e publicas juris eivilis scholas instituerunt et ere- xerunt circa annum l.,50, Ei.s praeiverat Aeeursius qui cum quadra- genarius esset, tanto studio et animi tervore se juris peritiai dedit, ut brevi tempbris spatio omnes longe antecesserit. Jas Cirsareum, raaxime Dig-estum et Xovellas, adeo cgTegiis notis illustravit ut idem tentandi c:T3teris ansam praeripuerit. Horum studia deinde aemulati sunt plures jurisperiti celebres. In Gallia quidem Budeus qui propter eximiam prudentiam et jurisprudentiam sub Francisco primo (Tallorum rege fuit libellorum suppli um pr:electus, et ejusdem ad summum Pouti- ficein Leonem decimum legatus. Duarinus qui omnes suie ivtatis juri- speritos et dicendi gratia et docendi methodo antecessit. Caroleus Molineus multiplici titulo celebrandus propter egregias animi dotes, si omnino catholice sapuisset. At omnes longe antecessit Jacobus Cujas patria Tolosanus, grsecis et latinis litteris sicut et jurc Ca sareo egre- gie instructus, qui Tolosae. Cadurci, Valentise, Taurini et Burdigahe per 40 anuos summa cum laude jus Csesareum publice docuit, et exi- niiis accingentihus commentariis illustravit. Mitto eaeteros ejusdem juris civilis illustratores ex suis egregiis operibus satis superque notos. — Hic obiter etiaui advertendum est discrimen inter legem ci- vilem, plebiscitum, senatus consultum, praetorum edicta, responsa prudentum et consuetudinem usu firmatam. Quod, inquit Justinianus, lib. 1. Institut. tit. 2. lex cicfUs ea est quam ])rfticipes aut magistratus populo rogante constituunt. PleJnscitum est quod plebs plebeio magi- stratu veluti tribuno apud Romanos constituebat. Plebs autem a po- pulo eo differt, quo species a genere ; nam appellatione pojndi uni- versi ci\ es significautur, connumeratis etiam patriciis et senatoribus. PJfJjis autem appellatioue, sine patriciis et senatoribus cjxteri cives significantur. — Senatus consuJtnvi est quod senatus jubet atque eon- stituit. Nam cum auctus esset ]3opulus romanus in eum modum, ut difficile esset in unum eum convocari legis sancienda' causa; iequum visuin est, senatum vice populi consuli. — Prcetorum cdicta erant in supplementum vel juris eivilis, ita tamen ut minorem lopge vim quam leges haberent, nec abrogari jus constitutum aut receptum possent. Proponebant etiam A^diles curuJes edicta de quibusdam causis qua' maxime spectabant ad eorum munera. Nam, ut notat Cicero 5. in Yerrem, eorum erat curare aedes certas tectas esse, aquas mundas, integros aquaeductus, vias expeditas. Dicebantur autem curules vel a curia eui prfcerant, vel a eurru quo vehebantur, vel a sella curuli qua sedebant. — Ticsj^ojisa prudentum dicta sunt sententiae et opiniones eorum quibus permissum erat de Jure respondere : nam antiquitus constitutum erat, ut essent, qui jura publice interpretarentur. quibus a Caesare jus respondendi datum est, qui juris consulti appellabantur : quorum omnium sententiai et opiniones eam auctoritatem tenebant, ut judici reccdere a responsis eoruin non lieeret, ut est conslitutum. — Consuetudo sive jus non scriptum illud est quod usus approbavit ; ??«?« diuturni inores conseusu utcntium comj)robati legem imitantur, inquit Justinianus, textu 9. Queinadmodum enim expressa sanctio legem lacit, sic taeit i poj)uli voluntas consuetudinem : unde quoad vim et efiectum inter haec duo nihil interest, dummodo po]mlus qui consuetudiuein induxit, sit sui juris, nec altcrius imperio subjaccat :
DE ACTIBIJS LEGIS. 41
iiam civitates et reglones alterius iinperio siil)dit;e, iioii ma;j;is tacito eoii- s(Misii (*onsuetiidiiiem introducere possunt quam exf)resso le<^'em. " ^-
Qr.KRKS II. — Quhmm shit proicipui lcffis acfus^
Rksi'Ondeo, quatuor principes solito numerari, yide\icQ.t j/roicij^cic, refnre, punire, ac permiftere. — Prohatur: tot sunt legis actus, quot sunt divers:e hiimaiiorum actuum differentiaB; atqui tres sunt huina- norum actuum ditlerentiai generieie, seilicet bonitas, malitia, indif!e- rentia : cum actus humani sint vel ex genere boni, vel ex genere mali, vel indiiVerentes : ergo pariter ^ " quatuor sunt legis aetus, seu effectus ; scilicet priBcipere, prohibere, punire et permittere; "^ nam prjccipiuntur actus boni, prohibentur actus inali coinmitteiidi, et pu- niuntur commissi, permittuntur actus indit^erentes. — Hi autem di- cuntur actus legis, non quod sint ab ipsa eliciti; cum enim non sit habitus nec potentia, ita non habet actus elicitos; sed ita appellantur ratione integritatis : quia videlicet per hos inaxime quatuor actus tota lex impletur et integratur: non quod in qualibet lege particulari omnia ista reperiantur; sed quia ad legem in communi spectant; lex namque inaxime versatur vel in prsecipiendo bono, vel in malo prohibendo, vel in permittendis actibus indifferentibus.
DicEs: Qua ratione homines incitantur ad bonuin, et r^^trahuntur a malo per pccnas, ita etiam per pr.emia: ergo sicut punire est actus' legis, ita etiam ct prcemiare, et sic eruut quinque actus legis, et con- sequenter non solum qiiatuor. — Nego consequentiam, prremiatio nam- que uon potest habere rationem actus legis sicut punitio, tribus maxime de causis: Prima quidem, praimiare ad quemlibet pertinere potest, et sic cum non sit actus superioris, non potest esse actus legis : punire Aero non potest pertinere nisi ad ministrum legis, cujus auctoritate pffina infertur: unde esfc actus superioris, et legis. Secuncla est, quia punire inducit ad operandum per modum cujusdain coactionis; pn€- miare vero non ita, sed per inodum cujusdam exhortationis, et quasi consilii; ac proinde illud est actus legis, non vero istud. Tertia est, quia virtus seeundum seipsam habet sufficientem honestatem, ut propter seipsam appetatur: unde sibi ipsi est sufficiens praemium ; subindeque ad inducendum ad virtutem, quod fifc per legem, non requiritur pro- X^ositio alterius pn«inii ; requiritur autem coinminatio punitionis, ut homines, quorum sensus proni sunt ad malum ab adolescentia sua propter corruptionem naturge, timore poenfle non sequantur passiones, sed legi obediant, et sic bonum commune promoveatur.
DiCES 2 : Plures alii numerari possunt legis actus : ergo non sunt dumtaxat quatuor. Prohatur antecedens: dirigere, reddere inhabiles ad dignitates et munera, irritare, pretia rebus impoiiere, mutare dominia rerum, praeteritas leges revocar.', etiam sunt actus legis: sed haic omnia sub quatuor prsedictis non comprehenduntur : ergo plures sunt quam quatuor assignati legis actus. — Nego antecedens, iiecnon minorem ejus probationis : hicc enim ad quatuor assignatos revocantur ; siquidem (lirigere ad quatuor illos pertinet: nam totidem modis dirigitur homo per legem, quot modis lex saneiri potest. Reddere inhahilem aliquando ivdueitur ad punire: quia quandoque inhabilitas per modum poense infertur: aliquando ad prcecij^ere, quia inhabilis est ille qui non habet
42 DE CAUSIS LEGIS.
conditionem quain lex requirit in hoe ad aliquod munus, vel fuuctio- nem: aliquando ad prohlbere, quia lex vetat talem assumi ad munus istud, et ejusmodi functiones obire. Quod spectat ad irritare contra- ctas, eadem est ejus ratio quse inhabilitatis personarum. Pretium im- ponere rebus reducitur ad praeceptum, si jubeatur ut res vendatur, et tanti ; ad prohibitionera, si deeernatur, ne pluris. Miitare dominia rerum reducitur ad pra^ceptum; quia lege praecipit Legislator, ut qui pra^- scribit, dominus sit boni alieni. Bevocare legem non est actus legis prsecise : sed si revocetur ad actus legis, eo solum titulo revocatur, quo prsecipit, prohibet, permittit, vel punit.
Qu^RES III. — Qiicenam sint causce legis?
Respondeo, legis causam materialem in qua, seu illius feubjectum, esse intellectnm directive, et voluntatem subjective: nam (ut diximus) quando Legislator, vel Sup?rior legera aliquam condere intendit, primo cognoscit utrum quod stafcuere vult bonum sit, et utile subditis; illud autera judicium in intelleetu residet: deinde, suis inferloribus pra?seribit id quod sibi congruum, et illis utile videtur; in quo stat formalis ratio legis : hoe autem decretum in voluntate tamquam in proprio suo su- bjecto remanet: subindeque materia in qua legis est intellectus, et voluntas Legislatoris. Materia vero in qua secundaria est tabula, liber, scriptura, vox, et alia id genus, per quae lex inferioribus declaratur, maxime vero leges positiva; tam divina^ quam humanae: postquam eniiii leges decretae sunt in mente Legislatoris, ut suam moralem habeant essentiam, quae consistlt in vi obligativa, debent inferioribus manifestari per talia instrumenta. Materia vero circa quam leges ver- santur sunt actiones humanse quse sub lege cadunt, ut per eam rectt» fiant, et a pravo declinent: idcirco namque leges statuuntur, ut homo recto tramite in finem sibi prsescriptum tendere possit. — Causa finalis legis est bonum communitatis stabiliendum, et instituendum : leges enim, ut dixiraus, necessario feruntur, et ordinari debent in bonuin commune, ita quod si aliquis Princeps edietuin ferat, cujus utilitas in privatuni dumtaxat illius commodum redundet, deeretura illud tyran- nidem potius, quam legem sapiet. — Causa formalis est ipsa justitise norraa quam lex prae se fert : nara, ut dietuin est in pra-cedentibus, lex omnis justa ac juste lata debet esse, ut videlicet iraponat onus juxta virium proportionem, et ei si minus valenti gravius praiscribatur opus implendura, praeseriptum illud magis in tyrannidem, et injusti- tiam quara in probatam, et rectam agendi regulara declinabit. — Causa efficiens legis est ille qui supreraara habet auctoritatera in subditos sive ille sit unus, ut in Imperio Monarchico, sive sint multi, ut in Imperio Democratico; cum enira leges pnrscribi debeant coramunitati, et or- dinare inferiores ad bonum eoraraune, opus est ut haic ordinatio fiat ab illo qui supremam in communitatera jurisdictionem obtinet: que- madraodum cniin in corpore naturali eaput eetera niembra in bouuiii, et conservationera totius eorporis ad ofhcia sibi propria applicat: ita pariter in corporc politico, tam eeclesiastico quam civili, necessum est, ut qui illius c rporis merabris legein pra^seribit, de rebus faciendis aut omittendis capitis rationera obtineat, et auetoritate supreiua po- tiatur.
DE EFFECTllUIS LEGIS. i3
Q(L*:iiKS IV^. — Qiihiam shit IvgiH e.ffe.ctm, ci offi'-i<if
Rbspondeo, duplox maxime esse legis officium, nemp^ dirif/erf, et obli(/are. Prinium quidcm patet; siquidem lox omuis iiiensura est, et regula actuuiii hMmanoruiii : at de ratione mensune ot regulae est quod sit directiva mensurati et rv'gulati : ergo lex debet esse directiva homi- num,eisque pnuscribero (juid agcre, quidve omittere debcant. Secundum etiam est manifestum : lex enim dicitur a li</ando: eo quod, inquit Cas- siodorus, aiiimoa nostros liget suisque teiieat otmoxios (umstitatis. Haec autem obligatib vel ligatio procedit vel ex ipsa rerum natura, si lex sit naturalis, vel ex voluntate (^t potestate sup 'rioris, si sit positiva, Hic tamen etlectns non est primarius et adiequatus, ut volunt aliqui: siquidem, ut dictum est in superiori Conclusione, primaria legis ratio non est quod oblig-et; quippe cum sint plurim.e leges quai tantura consequenter obligandi vim habeant. — licspondeo secundo, legis ef- feetum prtrcipuum esse subditorum bonitatem, et ordinationem: omnis namque lex in id unicum collineat, ut subditos sibi obe(Jientes insti- tuat: adeoque ut eos faciat bonos: nam cum lex oninis justa, et in bonum ordinata esse debeat, inferiores legi parere non possunt, quin justi et ordinati ac boni esse censeantur. ITnde sicut propria Principis virtus est, ut juste recteque subditis iniperet , ita pariter inferiorum bonitas et perfectio derivatur ex eo quod legi pareant et legislatori obsequantur. — Cteterum lex subditos bonos instituit secundum am- pliorem, vel meliorem bonitatem quam ipsa continet. Hinc lex Evan- gelica, omnium praestantissima, intendit ut homo fiat simpliciter bonus non solum in exteriori opere, sed eliam in interiori animo, atque adeo ut fiat filius Dei adoptivus p.^r gratiam. Lex naturalis, ut fiat bonus virtutibus moralibus, quae naturiE commensurantur, habeatque vitam ad ceteros homines ordinatam, alteri non faciendo quod sibi fieri nolit. Lex civilis, ut bonus civis existat, et ea praestet, quae ad pacem reipu- blicae ordinata sunt. Lex ecclesiastica, ut Clericus probis moribus in- stituatur, et qua? sui muneris sunt debito ordine fungatur. — ^ " Aliter usus et officium legis distingui potest duplex, nimirum generalis et particularis. (ieneralis est qui obtinet in omni hominis statu, est, ut sit norma unica et certa faciendorum ab unoquoque tam erga Deum quam erga proximum, adeo ut nullum opus censeatur bonum et Deo acceptum, quod non sit legi consentaneum et ab eaprsescribatur, salt.mi virtualiter et implicite. Particidaris est, ut malum demonstret, coerceat et vindicet, unde vim habet convictionis, coercitionis et condemnationis. Convictionis quidem, per eam enim homo peccati reus censetur, illa namque speculum est in quo peceati gravitas et aninue macuhTc agno- scuntur et demonstrantur, dicente Apostolo ad Rom. 3. per legem enim cognitio peccati. Habet etiam vim coercitionis, suis enim praeceptis, ter- roribus et minis homines intra debitum officium continet, ut qui nulla justi rectique cura, nisi coacti, tanguntur, dum audiunt pcBuas legis transgressoribus prsescriptas, si non amore justitise, saltem pcpuae timore a pravis actionibus deterreantur. IJnde lex se habet ad instar frseni quo domatur et reprimitur hominum petulantia et intra canc IIos re- ct£e disciplinse continetur; quo respectu S. Paulus 1. ad Timoth. 1. scribit: Lex justo non est j^osita, sed injustis, et n<m sulxlitis, ir/ijfiis
44 DE LEGE NATURALl.
et peccaforfhus etc. Attamen non raro contingit ut h?ec finis intentio oninino frustretur et in opposituni abeat. Fit enim plerunique ut oc- c.Tsione legis honiinis appetitus erga rem prohibitam magis ac magis irritetur. etenim Nitimur in vetitum, semper cupimus negata, quo sensu Apostolus ad Rom. 5: Lex suhintravit ut ahundaret delictum. — Tertio tandem legis olficium est peccatorem transgressionis reum praescriptis, ab eo admisso crimini, poeuis addicere: unde Apostolus, 2. ad Cor. 3. legem vocat ministrationem damnationis. Et ad Rom. 4. Ia'X, inquit. iram operatur, idest, principem ae magit^tratum stimulat et inducit ut in praevaricatores legis animadvertat, qua ratione lex se habet ad modum tiagri Qt stimuli quo pungitur et cruciatur transgressoris ani- mus, adeo ut nullam habeat quietem et pacem ; uude David post admissum adulterium dicebat : Xon est pax ossihus meis a facie pec- catorum moorum. Quoe omnia quamvis omni prorsus legi conveniant, nuUaque sit qute hoc triplici munere non fungatur; potiori tainen jure de divina lege sive naturali omnibus hominibus communi, sive posi- tiva, pnrticulari ac determinatae hominum societati prsescripta, dicta esse debent. Ulae namque divincc h^ges hominem splendidius illustrant circa bonum faciendum et circn malum fugiendum, legi obsequentem plenius recre nt et oblectantur, praevaricatorem vero acrius pungnint et cruciant. "" *
Qu.tREs DEXiQiE. — Quceuam si)it legis proprietates^
Respoxdeo, legis proprietates tres communiter recenseri: nimirum auctoritatem, veritatem, et honitatem. Lex enim habet principium, for^ mam. et finem. Bcdione principii condentis legem, debetur ipsi legi auctoritas: edictum enim absque auctoritate sancitum nullius est va- loris, nec ullatenus legis rationem habere potest. Ratione formcB, de- betur legi veritas seu rectitudo : nam id quod praescribitur cum inju- stitia, non consequitur legis rationem, sed in tyrannidem vergit. Batione finis, debetur legi bonitas: siquidem lex tota ordinatur in bonum eom- mune societatis hominum. necnon in bonum partiiulare Dei, ad quem ornne creatur.Te bonum tamquam ad fontem, et caput unde dimanat, refluere debet.
DISPUTATIO SECUNDA.
DE LEGE XATURALI.
Xati"rale:\i legem singulis hominibus inesse, nemo rationis compos denegabit. Homo, namque, ait S. Bernardus lib. De diligendo Deo, in- ncdam nec ignotam sibi legem hahet, quce facienda ac prosequenda, quaere omittenda , et fugienda sint interius dictante rationis lumine de- monstrat. Quam utique legem. ait Apostolus, hahemus scriptam in cordihus nostris, quo fit, ut Gentes quce legem non hahent, supple Mo- saicam, aut Evangelicam, naturaliter ea quceJegis sunt faciunt. Ejus- modi legem non hahentes, ipsi sihi sunt lex, qui ostendunt opus legis scriptum in cordihus suis, testimonium reddente illis conscientia ipsorum, et inter se invicem cogitationihus accusantihus, aui etiam defendentihus, quibus scilicet cogitationibus et diseeptationibus conscientia utitur, ut hominem bene aut male egisse convineat, eumque apud Deum ac-
DE LEOE NATURALI. 45
cuset. — Haiic veritatem luculenter expendit S. Augustinus in J'sal. T)?. scribens: Maiius Fonnatoris nostri, inquit, in ipsis cordibus nostris reritas scri})sit: quod tihi fieri non vis ne faeias alteri. IIoc, et ante- quam lex darctur ncnio ignorare pcnnissus est, ut csset unde judica- rentur, et quil)us lcx non esset data ; sed ne sibi homines aliquid de- fuissc quercrentur, scriptuni cst et in talndis, quod in cordibus non legebant. Xon enini ct scriptum non hcdiclmnt, sed legcre nolebant: appositum est oculis corum quod in conscientia vidcre cogerentur, et quasi forinsecus ad^nota voce Dci, ct ad interiora sua homo comjjulsus est, diccnte Scriptura, in cogitat\onibus enini impii, interrogatio est; ubi interrogatio, ibi lex: sed quia homines appetentes ea qucc foris Kunt etiam a seipsis exules facti sunt, data etiam conscripta lex; non quia in cordibus scripta non erat, sed (juia tu fugitirus eras cordis tui, ab illo qui ubiquc est comprehcnderis, H ad te ipsum intro revocaris. Propterea scripta lex quid clamat eis, qui de.^eruerunt legem scrijjtam. in cordibus suisf Redite prrevaricatores ad cor. Quis enim te docuit nollc acccdi ab altero ad uxorcm tuamf Quis te docuit nolle tibi fur- tum fierif Quis te docuit nolle injuriam patif et cjuid cdiud vcl uni- versaliter, vel particulariter dici pote.stf midta eyiim sunt, de cpiilms singulis interrogati homines, clara voce resjfondeant, nolle se pcdi. Age, si non vis pati ista, numquid solus cs homof Nonne in societate vivia generis humanif Qui tecum factus e.st, .^iocius tuus est: et omnes facti ad imaginem Dei, nisi terrcnis cogitationibus conterant quod illc for- mavit. Quod ergo tibi non vis fieri, alteri noli facerf. Vel ut brevius ait lib. 2. Confcss., c. 4. IjCX tua, Domine, in cordibus homimnn scripta cst, quam nec ulla uncjuam delet, aut delebit iniquitas. Ad idem per- tinet quod ait S. Amb, lib. 9. epist. 17. Ea lex, inquit, non inscri- fntur, sed innascitur, nec aliqua percipitur lectione, sed profluo cpiodam naturcE fonte in .migulis expriiyvitur . Eamdem veritatem clare explicat regius Vates, Psal. 4. ubi cum dixisset, Multidicunt, quis ostendit nobis 1)onaf Statim respondet : Signcdum est super 'nos lumen vultus tui Do- )ninc ; quod de lumine naturalis rationls, quo discernitur quid sit bo-. num, et quid malum, intelligendum est. — ^ " Ipsis prseiverat Philo Judii^us in libro quem inscripsit: quod omnis vir bonus sit liber: Lex, 1 inquit, mentiri nescia est recta rcdio. quce lex, non ab hoc aut illo mor- tali morfalis, non in chartis aut colunDiis exanimis exanima, sed cor- rumpi nescia, quippe ab inimortali natura insculpta in immortcdi in- tellectu. TertuU. De corona militis: Quce res igitur Dei legem, habens comniunnn istam in puhlico mundi, in ncdurcdibus tabulis. " ^
Eadem veritas ratione firmatur. Etenim non minori curaDeus homini creaturaruni omnium prsecellentissimie suppeditavit media quibus finem sibi debitum posset assequi, quam iuterioribus creaturis: scd inferio- ribus creaturis, rationis ac etiam vita; expertibus, vires et inclinationes impressit ac indidit secundum quas aguntur, et in suos fines diriguntur: ergo potiori jure creatunie rationis ac libertatis compoti debuit indere quamdam legem, secundum quam modo sibi connaturali ageret, et seipsam in suum finem dirigeret : h?ec autem lex naturalis appellatur: adeoque est admittenda. Deinde, habemus ingenitum lumen quo prima principia rerum agibilia possumus detegere, absque ullo acquisitse scientiae beneficio ; ergo pari ratione habere debemus idipsum innatum
46 DE NATlV.t LEGIS ESSENTIA.
liimeii, quo rorum agibilium communia principia depreheudamus. Hoc autem ingenitum lumen natura' legem appellamus: sulnndeque est admittenda. Denique, homo ad soeietatem natus est, adeoque a natura ipsa habere debuit quo perfectam soeietatem inire posset: at. ut mox diximus ex S. Augustino, non potuit ita institui, nisi per innatam legera novisset non esse alteri faciendum, quod sibi fieri noUet: ergo etc.
His igitur ita pra?missis, tria hic supersunt de naturali lege decla- randa: Prhnurn quid et quotuplex illa sit. Secundum, qusenam ejus praecepta. Tertium, qualiter sit immutabilitati aut mutationi obnoxia. Quoe utique tribus in sequentibus Articulis suscipimus explicanda.
ARTICULUS PRIMUS.
DE NATIV.E LEGIS ESSENTIA, PRINCIPIIS, ET PARTIBUS.
MiRUM sane quod ipsa nativa lex sit ipsura ingenitura homini lu- men, quo prima rerura agibilium elementa depreiiendit; nec timen sui ipsius naturam homiui demonstrant. Nusquam enim magis inter se videntur pugnare Auctores quam in assignanda ipsius legis essentia. Quidam enim cum Vasquesio 1. 2. disp. 180. cap. S. docent legem naturalem esse ipsam naturam rationalem secundum se spectatam, quatenus videlicet ratione suae essentitTe talis est ut aliqua? actiones sint illi moraliter convenientes, et idcireo honestae; aliie repugnantes, et ideo indecentes. NonnuUi cum nostro Alensi 3. p. q. 27. me.mb. 2. existimant legera naturalem esse habitura quemdam, non quidem ac- quisitum seu potentire superadditum, sed ipsum lumen intellectuale in aclu primo spectatum, et quatenus est vis discernendi honesta, et turpia moraliter. Alii cum Gabriele, et Almaino affirmant legem na- turalem esse dictamen rationis, non quidem pracipientis, sed solum indicantis et ostendentis quid consentaneum sit aut dissi^ntaneum na- tura? rationali ; docentque legem naturalem non esse imperantem, sed solum indicantera, eo quod nullum habeat adjunctum, nec includat superioris imperiura. Ccetori vero contendunt legem naturalem non solum cum dictaraine boni et mali consist?re ; sed etiara in prsecepto divino, quo Deus voluit homines teneri ad ea implenda et praestanda quse per ipsum rationis lumen, ipsamque rationis legem taeienda aut omittenda dictitantur. Quarura sententiarum quienam verior nobis vi- deatur, aperiet
QU.ESTIO PRIMA.
^ " QITD SIT ET IN QUO FORMALITER CONSISTAT LEGIS NATURALIS ESSENTIA " *
NoTAXDiM 1. Qur.d etsi lex Xaturalis, Sf/nderesis, et Conscientia pro uno eodemque a SS. Patribus interdura usurpentur; raaxime tamen imicpm discrepant: nam lex Xaturalis est ipsa divinai voluntatis or- dinatio nobis impressa a Deo quatenus est Auctor, et Rector natune ; Sijnderesis vero est ipsum naturale lumen intellectus quo divinam illara ordinationera jiovimus: Conscientia autem est judicium practicum intellectus circa aliquid agibile vel omissibile in particulari. Syndcresis
DE NATIV/K LE(JIS ESSENTIA. 47
versatur circa principia agibilia siiic ullo discursu: syndcrcsi nullus potost subcsso error, nullaquc dubitatio, opinio, oblivio, i<^norantia, et inadvertcntia; nullus enim potcst, aut potuit unquaiji negarc, du- bitare, oblivisci, vel ignorare in genere maluin cssc lugicndum, bonum amplcxandum etc. Couscientia vero nounisi pra».via rationis illationc tsua intert judicia practica, adcoque subjacet dubitationi, oblivioni, et crrori ; undc provenit tam varia tainque multiplcx conscicntifle divcr- sitas, ct partitio in rectam, crroncam, ccrtam, dubiam, ctc. Quod noii isolum contingit pro diversitate hominum, sed etiam pro diversitate temporis respcctu cjusdem hominis; idem enim homo pro divcrsis no- titiis, in divcrsa oppositaquc judicia dissolvitur; hinc sjcpc nobis di- splieet quod placuerat; saepe arridet quod fuerat odiosum. Lex vero naturalis apud omnes prorsus nationes, et quovis tcmpore, eadem sempcr dictitat, semperquc sibi constat, et sibi contormis est, nisi aliunde impediatur.
NoTANDiM 2. Naturam rationalcm spectari posse duplicitcr: uno modo secundum se, et quatenus rationc talis essentia^ quam habet, qua»dam sunt illi convenicntia, et alia disconvenientia : alio vero modo quatcnus vim habct judicandi de his qutie sibi conveniunt, vcl diseon- veniunt, mediante rationis naturalis lumine. Iiursus posteriori modo sumpta rationalis natura quatcnus judicativa de convenientibus, vel disconvcnicntibus, potcst bifariam considerari ; nempe vcl quatenus per judicium illud solum indicat, et ostendit quid agendum sit; quidve omittendum : vel prout habet adjunctum divinum pra?ceptum obligans hominem, ad id exequendum quod ipsa nativa lex ipsi indicat et de- monstrat: ita quod hiiec lex non soluni illativa sit et ostensiva, sed etiam obligativa sit ct prneceptiva.
NoTANDUM 3. Certum esse legem naturalem divinum esse donum (lcseendens a Patre luminum, et a Deo eftectivc procedere; quia Deus est prima causa bonorum onmium naturalium, inter quse maximum ■est rectfe rationis lumen, et usus: tum quia omnis veritatis manile- statio procedit a Deo. ut diserte docet S. Paulus ad Noin. 1. ubi cum ■dixisset, Bevelatur ira de cgeIo super omnem impietatem, et ivjustitiam hominum qui veritatem Dei in injustitia detinent^ postea aperiens cur vocet veritatem Dei, subdit: Quia quod. notum est Dei manifestum est in illis, Deus enim illis manifestavit, utique per naturale lumen ra- tionis, et per visibiles creaturas, quarum aspectu invisibilia Dei co- gnosci possunt. Constat igitur Deum essc eflVctorem, et quasi Do- ctorem legis natura? : sed difficultas solvenda remauet an ipsa nativa ]ex non solum a Deo effeetive, et tamquam a prima causa, sed etiam prreceptive, et tamquam a legislatore pnecipiente procedat.
His ita praemissis, tria hic supersudit determinanda; Pnmum, quod nativa lex non sit ipsa rationalis naturae entitas, et essentia. Secundum , quod non sit pariter aliquid se habens per raodum habitus. Tertium, ■denique quod consistat in actuali judicio, et dictamine intellectus non solum ostensivo, sed etiam imperativo.
^ " Conclusio prima. — Jus naturalb in quo lex natura- Lis fundatur non recte definitur a jurisperitis cum Justiniano:
<JUOD NATURA OMNIA ANIMALIA DOCUIT. HsBC Couclusio COmmUUiS CSt
48 DE NATIV.I^ LEGIS ESSENTIA.
non solum inter Theologos, sed etiaui inter nobiliores Jurisconsiiltos, qui unanimi consensu fatentur bruta animantia esse juris sicut et ra- tionis expertia, nam inter quos jus ost, inter eos et ratio et aequum et bonnm et justitia. et lex ordinata soeietas sit necesse est: horum auteiii incapaces sunt brutae animantos, ut praeclare docet Lactantius, lib. 1. In orrmibus, inquit, animalihus quxE sapientia carent, videmus conciJiatricem sui esse naturam. Xocent enim aliis ut sibi prosint: ne- sciunt enim quia malum est nocere. Homo vero quia scientiam honi et mali hahet, abstinet se a nocendo etiam cum incommodo suo. Ei praeiverat Hesiodus scribens :
Ilumano generi nam lex d^tur a Jove Summo Quippe ferce, pisces, aviuni genus altivolantium Mutua se vertunt in pahula, Juris egentes. Justitia at nohis, quce res est optima cessit.
Unde Aristoteles 5. Ethicorum, cap. 1. et Cicero, lib. 1. De Officiis,. diserte pronuntiant, in equis et leonibus justitiam non dicimus. Et Pln- tarchus in vita Catonis majoris : Jege et justitia adversus homines tantum natura utimur. Hinc Polybius proferens rationem cur homines jsgre ferant injurias in parentes et beneficos. scribit lib. 6: Quoniam enim humanum genus hoc aliis animantihus distat, quod mente ac ratione utitur, omnino credibiJe non est tam cdienum a natura sua actum ab ipsis dissimuJatum iri, ut in aJiis animantibus: sed quod factum est revocatum iri ad animam cum offensce significatione. — Ex his mani- festum fit bruta animantia non esse juris capaeia, ac proinde jus na- turale non recte describi quod hominibus a^que ac belluis proprium sit, nec verum esse quod ait Justinianus : Jus iJJud non humani ge~ neris tantum esse proprium, sed ornnium animaJium quce in terra, quce in mari nascuntur, avium quoque commane esse.
DiCES 1: Quae eamdem cum homine, propter violatum jus naturale, poenam subire tenentur, eidem juris naturalis obligationi obstringuntur et subjacent: at ita est de brutis animantibus; siquidem Genesis 9. te- statur Deus homlcidium tam in belluis quam in hominibus se vindi- caturum ; sajiguinem, mquit, animarum vestrarum requiram de manu cunctarum hestiarum H de manu hmninis. Et Exodi, XXI, v. 28: Si bos cornu percusserit virum aut m.uJierem, et mortui fuerint, Japidibus ohruelur, et non comedmtur carnes ejus. Igitur etc. — Respondeo. haec idcirco divinitus sancita esse et prgescripta, uon quod alicujus criminis rere censendse essent brutse animantes, et violati ab eis juris naturalis postularentur : sed ad majorem eflusi huinani sanguinis et homicidii detestationem. Vetusta enim est Hebrseorum sent-entia, verbis illis de- notari ac cohiberi cnedem humanam a bruto ex hominis instigatu fa- ctam, quia ut refert Salomon Jaxchius in pnefata Gencsis verba : apud homines qui ante diJuvium vi.xerunt, per impietatem mos invaJuerat bestias nocentissimas nutriendi, ut sciJicet earum auxiJio commodius dominarentur, nimirum ut nulla justitiiv habita ratione, in sibi repu- gnantes illas dimitterent ; quam immanitatem ut ab hominibus post diluvium averteret Deus, declarat se vindictam sumpturum de caede humana, non tantum ab ipso homine patrnta proprio opere, sed etiam.
DE NATIV^ LEGIS ESSENTIA. 49
(le ea qu?e a bestia, homine instig-ante, fi(»ret. — Aliani cxpositionem subministrat Jlabbi Isaac Jlarbinel in Dirush Tora, nimirum quod illis Genesis verbis declaraverit Deus se nullatenus passurum inultam fore humani sanguinis injustam effusionem. Ita quod, inquit, si desit homo qui vccisi sangiiineyn ulciscafur, a inanu omnis hesfice, seu ab omni hestia requiram cum, veluti a hestia quce dilaceret homicidam. FA. sic in eum sententiam exequar. Uhi vero fuerit homo, requiram ah cjus manu sanguinem occisi, seu vindictam tanti sceleris. — Similiter ad textum Exodi dico cum Seldeno, lib. 1. De Jure na.turali, cap. 4. idcirco bovem illum qui hominom occidisset, jussum esse lapidari, non propter violatum jus natura^ sed, aut ideo ne quid, hominis causa,
denuo ab eo fieret, aut ut dominus ejus in re sua puniretur, quia
negligenter custodisset, ut apposite docet Maimonidcs in more Nevo- cliim, parte tertia, cap. 42. his verbis: quod hestia occidi dehuit quando hominem interficiehat, id non fiehcd ad jmnam ah illa exigendam, que- madmodum nohis vmproperant Saduccei, sed ad pce^iam exigendam a domino. Atque inde erat quod prohihehatur ei usus carjiis hovis huju- smodi, ut scilicet etiam houm domini majorem in eis custodiendis di- ligentiam adhiherent. — Simili ratione urbis apostasiix? rese non solum incola?, utpote apostatne, gladio erant ob scelus admissum plectendi, sed etiam jumenta, Deuteron. 13. 15. et 16. ac pecora gladio itidem delenda, et bona csetera comburenda, uti pariter Chananseorum scul- ptilia et luci diis gentium dicati, Idque non ob culpam a jumentis aut pecoribus nedum a bonis, sculptilibus et lucis admissam, sed ut ab apostasia, etiam bonorum amore, posteritatis gratia, ducti magis deterrerentur aliarum urbium cives, scelerisque tum memoria tum no- vandi ejus, quantum fieri potuit, ansa demeretur. Hinc legimus apud Demosthenem, oratione contra Aristocratem et Pausaniam et Eliacis ex Atheniensium legibus lapidem, lignum, securem, id genus res alias, quoties homicidii instrumenta fuere, in Prytaueo in judiclum deductas velut in pcpnam, quam tamen eas proprie nemo sanus dixerit. Et Thea- ginis statua, ex sententia Thasiorum Draconis lege, subnixa in mare, ob csedem casu suo patratam est projecta, non in statuse poenam, sed homicidii odio.
Instabis: Belluse implent ea omnia qu^e ab ipso jure naturse de- rivantur et insinuantur: igitur illius sunt capaces. Prohatur ante- cedens primo quidem auctoritate S. Ambrosii qui libro 5 et 6 Hexa- meron plurimis exemplis probat belluas et aves naturae jura sectari cum vel vetitos diversse speciei atque eorum a quibus ortum ducunt coitus abhorrent, vel hospitalitatem sectantur, et parentum curam atque vindictam in malefactores, concluditque ex illorum exemplo hominum mores formari ac reformari debere. Cui subscribit S. Hieronymus in commentario ad caput 5. epistolse ad Ephesios, ubi ait: Quod in ani- malihus et hestiis ipso naturce jure prcescriptum est ut x>rcegnantes ad partum usque non coeant, hoc in hominibus sciant arhitrio derelictum, ut merces esset ea ahstinentia voluptatum. Scribit Aristotelis lib. 9. Historice Animalium, cap. 47. camelos matrum suarum coitus fugere. Addit Avicenna, lib. 9. De Natura Animalium, quod camelus qui cum matre per curatorem gregis operta ne agnosceretur coiverat, cum sublato operimento matrem agnovisset, camelarium illum morsu interemisse.
Frassen Theol. Tom. VI. 4
50 DE NATIV.E LEGIS ESSENTIA.
Refert etiam Varro, lib. 2. cap. 7. De re rusfica, quod Cythanim Regis equus eadera arte ad inatris coitum admissus. statim quod eam aguovit in praecipitium se dedisse. Xarrat etiam Gnillelmus Alveruus Pari- siensis episcopus, parte prima De Universo, cap. 8: Tempore meo, iii- quit, ciconia, taniquam de adulterio convicta per olfactum masculi sui . congregata multitudine ciconiarum, nescio qualiter accumnte mascuh rel detegente ejus crimen, a tota illa multitudine deplumata atque di- lacerata est, tamquam concilio aut Judicio omnium esset adulterii judi- cata. Xarratur de equo qui ignoranter ■ cum raatre sua concubuerat. }X)stquam hoc deprehendit, propriis dentibus sibi genitalia ahscidissi , tamquam in seipsum cindicans incestum quem commisisse sibi videbatur, licet ignorans, eo quod operimento abscondita fuisset ei mater ejus dum eam cognoscebat. Scribit etiam Plinius, lib. 10. aspidem fuisse con- spectam quiie suum ipsa catulum necaverit, quod is hospitis filium interemisset. Plura alia his similia ab auctoribus proferuntur exempla. ex quibus apparent juris naturalis servati a belluis iudicia. — Quin etiam Plutarchus libro De Fortuna Eonuinorum, et Plinius lib. 29. Historice Xaturalis, referunt canes singulis annis supplicium pendere et vivos in furcas figi, quod per eorum silentium nocturnum Capitolium a Gallis captum fuisset, nisi anseres alarum strepitu Romanos ad pro- pugnandum excitassent. unde annuus ipsis ob servatam arcem honor deferebatur. — Respondeo primo, pleraque ex adductis exemplis esse commentitia et excogitata ad pravos hominum mores efficacius arguen- dos et corrigendos, ducto a brutis animantibus argumento, quod ni- mirum qui scelera illa patrarent deteriores essent. et a ratione quam ipsse belluse magis alieni quae videlicet solo naturaj instinctu ab isti> facinorosis actionibus essent aversie. Quod autem revera belluse n commixtione et coitu cum parentibus non abstineant, constat ex eo quod Myrrha incesto patris amore percita canit apud Ovidium, me- tamorph. 10 :
coeunt animalia nullo
Ccetera delicto: nec habetur turpe juvencce Ferre patrem tergo fit equo sua filia conjux Quasque creavit init pecudes cdper ; ipsaque cujus Semine concepta est, ex illo concipit ales.
Bespondeo secundo, bruta animantia plurima ex instinctu naturali pra?stare quse homines ex rationis ductu efficere solent ; in ipsis nam- que. ut diximus, uti scintillulae et quaedam vestigia rationis illuce- scunt : ita pariter in eis apparent quredam semina et vestigia ^irtutis ac prudentise. Quocirca ad eorum velut scholam et academiam homines interdum ablegat Scriptura Sacra; sic Salomou Proverb. 6.: Vade ad formicam, o piger, et considera vias ejus, et disce sapientiam: qwr cum non habeat ducem, nec prceceptorem, nec principem, parat iv cestate cibum sibi, et congregat in messe quod comedat in hieme. Sic etiam Christus Dominus discipulos admonet, Matth. X, ut sint pru- clentes sicut serpentes et simplices sicut columbce. — Ad suppliciura a Romanis canibus quotannis infiictum, respondeo hoc schemate velut quodara apologo voluisse singulis anuis civibus, praesertim juuioribus,
DE NATIV^: LE(;iS ESSENTIA. 51
iii-nifioMro (jualiter Kciimblica' vigilos custodes et delcnsores prjcmiis .sseiit affieieudi; soeordes vero ;»(• desides pdMia inulctandi. " ^
Conclusio secunda. — Lex natcualls non coxslstit in
irSA RATIONALl NATIKA SELLNDU-M SE SPECTATA, (iUATENLS ACTIONES ALIQU^I': SUNT ILLI MORALITER CONVENIENTES, ET HONEST.i: ; ALI.1-:
A i:ro repuonantes, kt inhonkst.k.
Probatur 1. Lex naturalis est vere et proprie dicta lex: sed ipsa natura rationalis prfccise sumpta nou potest esse proprie dicta lex : t'rg*o lex naturalis in ipsa consistere nequit. Major constat ex com- nuini sententia Theologorum et Philosophorum, qui de ea loquuntur tamquam de lege vere et proprie dieta. Probatur minov: lex proprie dicta est ordinatio et constitutio alicujus su])erioris pro jure suo ali- quid decernentis et iraperantis : atqui natura rationalis pra^cise sumpta non est ordinatio; siquidem ordinatio est actus secundus intellectus, et voluntatis ; natura autem ipsa est actus ])rimus ; adeoque non potest -censeri ordinatio.
Deinde , Eflectus legis sunt d/rigere, illuminare, ohligare, et es.se rogidam humanarum actionum : sed ha^c in naturam rationalem im- iiiediate cadere non ])ossunt: proveniunt namque a dictamine rationis, ■et imperio voluntatis: ergo non in ipsa natura rationali, sed j^otius in illo rationis dictamine et voluntatis imperio, legis naturalis essentia est rei)onenda. Consequentia patet, in illo naraque essentialiter con- --istit lex, a quo maxime procedunt efi^ectus legis. Minor vero probatur; nam ante dictamen rationis, quo indicatur vel ostenditur aliquid esse bonum vel raalum, non obligatur homo moraliter, nec ejus operationes diriguntur aut regulantur ad finem sibi debitum; nec proinde habent rationem moris, ut constat in his qui usu rationis carent, etc.
Denique, A lege naturali actiones humanse habent quod sint bona? vel mala? : at actiones qu?e independenter ab omni lege positiva sunt bonae vel raalse, quia nerape pugnant in legem naturae, tales esse ne- queunt ex ipsa natura rationali; adeoque h?ec non potest dici lex na- turalis. Major constat. Probatur minor: diversae rationes in actibus non possunt desumi ab eodem termino, sub eadem ratione formali: rgo bonitas, et malitia, quse sunt diversae rationes actuum humano- lum, ab eadem natura rationali procedere nequeunt, nisi diversse sint in illa natura rationes, per quas uni actui raalitiam, alteri bonitatem tribuat : at diversa^ illse rationes assignari non possunt ex parte illius naturse rationalis : nam non est ratio cur refunderet bonitatem in unum HCtum potius quam in alterum, nisi quia in illo actu aliqua est ratio cur capax sit illius bonitatis potius quam malitite : adeoque indepen- denter ab illa convenientia cum natura rationali, talis actns jam ex se habet quod dici j^ossit bonus et honestus.
Confirmatur Conclusio expugnando fundaraentura adversariorum. Idcirco Vazquez et qui cum eo sentiunt affirraant legis naturalis es- sentiara in ipsa rationali natura esse constituendam , quia, inquiunt, ipsa rationalis natura est fundaraentum, et mensnra legis naturalis, et honestatis ipsius, quatenus qu?ecumque pra?cipit aut prohibet lex na- turalis, per se decent aut dedecent naturam rationalem : sed hsec ratio nulla est. Probatur; quia quidquid est fundamentum, et mensura legis
52 DE NATIV.C LEGIS ESSENTIA.
aut honestatis, non propterea est lex; siquidem pax et felicitas pu- blica, est mensura et tundamentum leg'um humanarum, nec tamen propterea sunt ipsae leges humanae. Similiter. pauperis indigentia major aut miuor est fundamentum aut mensura legis aut praecepti taciendi majorem aut minorem eleemosynam ; nec tamen ipsa indi- gentia eensetur esse lex faciendi eleemosxTiam. Item, finis est regula et mensura mediorum ; nee tamen finis dicitur habere rationem legis. Pariter objectum est regula et mensura actuum; nec propterea cen- setur esse lex. Ergo pari jure licet natura ratioualis sit fundamentum honestatis et regula rectitudinis objectivae actuum hum norum mo- ralium, non ideo dici potest lex. Addo cum Suarez lib. 2. cap. 4. n. 7. quod si natura rationalis esset lex actuum nostrorum, eo quod illam decent; sequeretur pari modo naturam divinam esse legem actuum divinorum liberorum, quia pariter tales actus illam decent: sed nullus est ex SS. Patribus, ac Theologis, qui hanc sequelam docuerit et probaverit: ergo nec esse debent qui antecedens doceant.
DiCES : Existeute natura rationali non potest lex naturalis non exi- stere, sed potest non esse illa Dei ordinatio ; quia cum libera sit, Deus potest ipsam ponere vel non ponere: ergo lex naturalis non est ipsa Dei ordinatio; sed potius est uatura ipsa rationalis, quatenus est fun- damentum convenientiK et honestatis, vel diseonvenientiae et inho- nestatis actionum humanarum. — Distinguo minorem: Potest non esse divina ordinatio qua ereaiuram rationalem in finem suum dirigit ex hypothesi quod ipsa natura rationalis existat, nego: absolute, con- cedo: licet enim operatio divina ad extra sit absolute libera; tamen ex suppositione quod diviua voluntas decreverit creare naturam ra- tionalem eum sufficienti cognitione ad operandum bonum, et malum, et cum sufficienti concursu ex parte Dei, necnon et libera ipsius crea- turse facultate ad utrumlibet operandum, implicat quod Deus ipsam creaturam non ordinet ad suum finem assequendum per actus conve- nientes; adeoque parit^r implicat, quod Deus non velit prohibere tali creaturse actus intrinsece malos, et prsecipere actus honestos natura- liter necessarios: sicut enim Deus mentiri non potest, quia est suprema veritas, ita etiam non potest non prohibere ea quae sunt opposita hone- stati, quia est suprema bonitas, et regiila rectitudinis ac honestatis : ero'o qua ratione, Deus posita voluntate revelandi aliquid, necessitatur ad revelaudum verum, eo quod non possit mentiri, quia est suprema veritas; ita ex hypothesi quod creaturam rationalem instituerit ordi- nandam in finem, non potest ei actus bonos et honestos non praeci- pere et actus raalos et inhonestos non prohibere, quia est suprema aequitas et reetitud<^.
Instabis : Absurdum est asserere Deum per voluntatem necessa- riam obligare suos subditos, siquidem obligatio haec cum sit moralis^ procedere debet ab agente morali libero, et libere imperante : qua ra- tione nullus Princeps potest seipsum voto vel promissione, aut alio prsecepto et imperio obligare, nisi hi^c obligatio ex plena libertate oriatur; quae enim per vim et coactionem fiunt, obligandi vim nullam habent : sed obligatio libere facta potuit non fieri : ergo Deus potuit illam obligationem naturse rationali non imponere ab initio illius for- mationis; imo etiam potest impositam iHam obligationem revocare;
DE NATIV^. LEGIS ESSENTIA. 53
^ubindequo potest existere natura rationalis absque tali obligationc sibi pr.Tscripta; at non potost existere sine lege naturali: ergo lex naturalis non in ipsa obli<>'atione superaddita, sed in natura ipsa ra- tionali constituenda est. — Distinguo minorem: Obligatio lil)ere facta potuit non fieri, absolute, concedo : bvpothetice, nego. Fateor equidem, quod Deus ex libertate sua potuerit abstinere a formandis creaturis ratioualibus, et eas in statu connaturali constituendis; et consequenter «as non obligare lege naturali; sed ex hypothesi quod eas creaverit, et in tali statu constituerit, debuit necessario necessitate eonsequenti illas creaturas intellectuales a se couditas rogere, et curare ut vivant con- formiter su;t? naturoe, ad idque illas obligare sua auctoritate: quse aucto- ritas, quomodocumque interponatur, inducit moralem obligationem; mo- ralem dico, non ex eo quod libere sit imposita, ita ut possit non prai- scribi ; siquidem ex hypothesi necessario ha^c obligatio pra^scribitur; j<ed obligatio hsec vocatur moralis, ex eo quod inducat ad actiones morales, et imputabiles, ita ut sine peccato nequeant omitti. Nec re- fert quod hsec obligatio sequatur ex necessaria et naturali ordinatione ipsius ereatur* rationalis, potest namque aliqua moralis obligatio oriri ex principio necessario et naturali; siquidem obligatio colendi parentes ^ritur ex naturali generatione ab ipsis accepta.
DiCES 2: Sunt aliquge actiones ita intrinsece malse ex natura sua, V. g. odium Dei, ut earum malitia nullatenus pendeat ex dictamine intellectus, vel ex prohibitione extrinseca, et voluntate divina : e con- verso aliquse sunt ita intrinsece bouse ex natura sua, v. g. colere Deum; ut nullatenus in hoc pendeant ex causa extrinseca: sed aliunde non possunt habere illam malitiam aut bonitatem, nisi quatenus sunt con- venientes aut disconvenientes naturse rationali : ergo Ipsa natura ra- tionalis habet rationem legis. — Respondeo, quod in actibus intrin- sece bonis, vel intrinsece malis, duplex spectari potestbonitas, et ma- litia ; alia quidem in esse naturte, alia in esse moris. Frima non de- sumitur ab ordine ad aliquam legem, sed ex conveuientia aut discon- venientia ad naturam rationalem, quatenus intelligitur habere incli- nationem ad bonum, consideratum in esse natur?e antecedenter ad omnem legem. Secunda vero sumitur proxime quidem ex ordine ad dictamen rationis naturalis, remote vero ex ordine ad legem feternam, quatenus nempe dictamen rationis naturalis est participatio qusedam legis seternse, habetque rationem legis naturalis in ordine ad ipsos actus.
Oonclusio tertia. — Ratio formalis Legis innat^ nox con- SISTIT AD.5::QL'ATE in ipso lumine habituali, et naturali in actu
PRIMO SPECTATO, ET QUATENUS EST VIS DISCERNENDI HONESTA ET TURPIA, LICITA ET ILLICITA.
Probatur: Omnis lex proprie dicta est ordinatio, ut supra diximus: sed lumen naturale habitualiter sumptum non est ordinatio, sed tantum vis intelligendi : ergo nec in eo reponenda est ratio formalis legis na- turalis. Deinde, Deus habet lumen sibi connaturale quo perfectissime cognoscit qusecumque honesta sunt, et turpia : sed Deus non potest dici habere legem naturalem : ergo lex naturalis in ipso lumine ha- bituali non est reponenda. Deniqiie, ut in sequenti Conclusione pro-
54 DE NATIV.« LEGIS ESSENTIA.
batnr, lex omuis est jussio, vel prohibitio alieujus superioris: sed ipsum lumeu uaturale habituale, nec jussio est, nec prohibitio supe- rioris : ergo nec est lex naturalis.
DiCES 1: S. Paulus ad Rom. 2. legem vocat, naturalem scilicet conscientiam dictantem quid agendum aut fugiendum sit secundum rationem naturalem ; nam cum dixisset, Gentes quw legem non hahent, naiuraliter ea quce legis sunt faciunt : ejusmodi legem non habentes ipsi sibi sunt lex ; quasi declarans quomodo sibi sint lex, et quse siii illa lex, subjungit : Ostendunt opus legis scriptum in cordibus suiSy testimonium reddente illis conscientia ipsorum : censet ergo legem na- turalem de qua loquitur esse dictamen naturale rectse rationis, ratione cujus homo est sibi lex. Deinde, SS. Patres pari modo athrmant legeiii naturalem fuisse nobis a Deo naturaliter insitam et scriptam in cor- dibus nostris, Deumque illius esse auctorem, quatenus naturae nosirs& auctor est et conditor. Sie S. Amb. lib. 9. Epist. 71. Illa lex^ inquit, non inscribitur, sed innascitur ; nec aliqua percipitur lectione, sed profluo quodam naturce fonte in singulis exprimitur. Et S. Maximus Centuria 5. cap. 13. Lex naturce, inquit, est ratio naturalis qu<B captivum tenet sensum ad delendam vim irrationalem . Demum Tullius in lib. De le- gibus, summa eloquentia, et pene divina voce, ut loquitur Lactantius- lib. 6. De vero cultu, cap. 8. legem naturalem describens ait: Est quidem vera lex recta ratio, naturce congrua, diffusa per omnes^ con- stans, sempiterna, quce vocet ad offi^ium jubendo, vetando a fraude deterreat. Constat ergo ex his legem naturalem positam esse in ipso- rationis lumine; non quidem aetuali, alioqui cum nihil agimus non maneret in nobis lex naturalis : ergo reponenda est in ipso lumine ha- bituali. — Respondeo, praefatas auctoritates nihil aliud probare, quam legem naturalem interdum pro conscientia, et synderesi accipi, qua- tenus videlicet dictitat quid agendum, quidve omittendum sit, sicut conscientia. Nihilominus, ut jam observavimus in primo Notabili, lex naturalis a conscientia in pluribus discrepat: nam lex dieit regoilam generaliter constitutam circa agenda : eouscientia vero dicit dictameu practicum in particulari ; unde conscientia latius patet quam lex na- turalis, quia non tamtum applicat legem naturalem, sed etiam quam- cumque aliam, sive divinam, sive huuiauam. Deinde^ conscientia non solum applicare solet veram legem, sed etiam existimatam; hinc in- terdum datur conscientia erronea : lex autem erronea dari non potest: nam eo ipso non esset lex, quod maxime verum est de lege naturali qu9e Deum habet auctorem. Deiiique, lex proprie fertur circa agenda; conscientia autem versatur circa ea qu?e jam facta sunt; et ideo illi tribuitur non solum ligare, et obligare, sed etiam aceusare, testificari, damnare, et cruciare.
Ob.jicies 2. Quidquid est in animis nostris, vel est potentia, vel passio, vel actus, vel habitus : atqui lex naturalis non est potentia animse, nec passio, nec actus; alioqui cum nihil agimus, non maneret in nobis lex naturalis: ergo est habitus. — Respondeo ad minorem, legem naturalem non esse potentiam aut passionem, sed esse actum: quia est praescriptio, seu dictamen rect^e rationis. Ad id quod subjun- gitur, quod si esset actus, cum nihil agimus, non maneret in nobis lex naturalis: respondeo negando illam sequelam: nam nou dicitur actus
DE NATIV^<: LEGIS ESSENTIA. 55
(|uasi seiii[)(M- cxistat, sccl quia vcl actu cxistit, vel est actus natus cxi- -tcre ; inanctque tale dictamen virtualiter, et sie est aetus rationis, vei in re vel in virtute existens.
OnjiciES o. Lex naturalis manet in pu(!ris ctamentibus: atqui in illis non est actus rationis, nec facultas expe(iita ad ratiojiem; ergo necessum est quod ipsa lex naturalis sit lumen liabituale, et naturale in actu primo consideratum. — Distinguo majorem: in jmeris et amentibus remanet lex naturalis in actu sccundo, nego : h\ actu primo, franseat: quia licctjudicent aliqua ratione de rebus agendis, non tamen Judicant cuin perfecta cognitione quaj habcat annexam rationem im- perii, et regulai, seu normtTJ conformis rccttc rationi; porro talejudi- eium est necessarium ad legem naturalcm : unde lex naturalis tantum in i])sis remanet per modum habitus improprie dicti, sicut et in ipsis remanct habitus primorum principiorum, quem intelligcntiam appel- hxinus. — His addo lumeii ipsum naturale habituale, sicut et conseien- tiam ac synderesim, posse revera legem naturalem appellari; non quidem adjcquate, sed inada^quate; ratio siquidem adaequata legis natu- ralis non solum in ipso rationis dictamine cirea ea quse agenda sunt, vel omittenda, sed maxime rcponenda est in ipso divino praecepto, vel prohibitione procedente a voluntate Dei, ut auctore et rectore naturse, ut aperiet
Conclusio quarta. — Lex Naturalls non consistlt for-
MALITER IN DICTAMINE, ET JUDICIO SOLIM OSTENSIVO, ET INDICATIVO BONI, ET MALI : SED ETIAM PR^ECEPTIVO, ET IMPERATTVO AC OBLIGANTE
Ai) EA qvM TALi LEGE PRiESCRiPTA SUNT. Hsec cst communior cum Seraphico Doctore in 2. dist. 35. dubio 4. et Gersone Traet. De vita spirituaU, lib. 2. Corol. 5. ubi legem naturalem sic definit: Lex Xa- turalis proeceptiva est signum inditum cuilibet liomini non impedito in usu rationis, et notificativum vohmtatis divince volentis creaturam ra- tionalem humanain teneri ad aliquid agendum vel non agendum per consecutionem sui finis naturalis.
Probatur: Lex naturalis est vere et proprie dicta lex, ut fatentur oinnes Philosophi, et Theologi : sed lex proprie dicta est vere prse- ceptiva: ergo, etc. Probatur minor : Tum quia de ratione legis vere et proprie dictas est, quod sit prseceptiva ; siquidem lex est actus pru- dentise, quse consistit formaliter in actu imperii, subindeque praeeep- tiva est : Tum quia lex naturalis est proprie dicta regula et mensura bonitatis aut malitise moralis actus humani: sed judicium indicativum et ostensivura boni et mali non potest esse talis regula et mensura bonitatis aut malitise actus humani ; siquidem illam bonitatem aut ma- litiam suppouit, eamque tantum judicat ; reguhi autem et mensura alicujus regulati et mensurati rectitudinem aut obliquitatem non sup- ponit ; siquidem hsec non cognoscitur nisi per applicationem ad re- gulam : ergo, etc.
Deinde, Deus habet judicium ostensivum eorum quse decent aut de- decent suam naturam divinam, contra quod judicium ipse non potest operari; et tamen non habet legem proprie dictam; et consequenter lexnaturalis, cum sit vere et proprie dicta lex, non potest formaliter consistere in solo dictamine et judicio solum ostensivo boni et mali.
56 DE LEGE NATURALI.
Denique, quidquid fit contra praescriptum legis uaturalis est revera peccatum : sed omne peccatum est alicujus pniecepti transgressio, et violatio: ergo lex naturalis debet esse praeceptiva. J/aJo/- probatur ex Apostolo ad Hom. 1. ubi docet Gentiles tuisse inexcusabiles, et grandis peccati reos, ex eo quod ])er legem naturalem noverint quid esset agendum. quidve omittendum; neutrum tamen legis illiuspraescriptum impleverint. Minor probatur ex S. Amb. lib. De Paradiso, cap. 8. ubi peccatum sic definit generaliter; Peccatum estlegis divincB prcRvaricatio, et c<Blestium inobedientia mandatorum. Similiter ex S. August. qui lib. 2. contra Faustum, cap. 27. definit peccatum esse dictum, factum, vel concupitum contra legem ceternam: additque legem ceternam essc rationem, vel voluntatem Dei. Sentit ergo de ratione peccati esse ut sit contra legem propriam alicujus supcrioris. Quod utique clarius in- dicat lib, 2. De peccat. meritis, et remiss. cap. 7. ubi ait: Quomodo dimittitur per Dei misericordiam si peccatum non est, aut quomodo non vetatur per Dei justitiam si peccatum estf Quibus significat non minus repugnare esse peccatum, et non prohibitum a Deo, quam indigere remissione, et non fuisse peccatum. — Idem doeet Doctor in 4. dist. 50. num. 9. ubi ait : Quodcumque pecccdum ideo est peccatum, quia est contra prceceptum divinum.
DiCEs: Si lex naturalis esset praeeeptiva, esset maxime vel pra?- ceptum hominis ad alium, vel ad seipsum, vel Dei ad homines: sed neutrum potest affirmari: ergo nec asseri eam esse prieceptivam. Major constat a sufficienti partium enumeratione. Minor manifesta est quoad primam et secundam partem ; quia prgeceptum hominis ad alium ad legem humanam spectat; imj^erium autem hominis ad seipsum re- spectu suarum actionum non potest habere veram rationem legis ; eum lex sit ordinatio superioris ad subditum; nemo aut^m sit sibi superior. Patet etiam eadem minor quoad tertiam partem : tum quia praeceptum quo Deus aliquid hominibus imperat spectat ad legem divinam ; lex autem divina a naturali discrepat: tum quia secluso quocumque Dei praecepto, dictamen rationis naturalis sufficienter dictat quid bonum sit, quidve malum : ergo lex naturalis nuUatenus est praeceptiva. — Nego minorem quantum ad tertiam partem; et ad primam ejus pro- bationem dico legem naturalem etiam divinam appellari; nam, inquit S. Damascenus lib. 4. De Fide, cap. 23. I.ex Dei mentem nostram in- cendens, eam ad se pertrahit, conscientiamque nostram vellicat, qucR et ip.sa mentis nostrce lex dicitur. Adeoque censet legem naturalem esse pariter legem Dei, quatenus nempe est qusedam participatio, et appli- catio legis aeternae. Ad secundam prohationem nego antecedens ; cum enim dictamen quo Deus praicipit hominibus opera bona, et prohibet opera mala, ex lege Dei ^eterna derivetur, sitque, ut mox diximus, quaedam illius participatio, et applicatio : consequens est quod seclusa lege Dei aeterna. et ejus praeeepto, nullum foret rationis naturalis di- ctamen, hominibus indicans et dictitans quid sit bonum aut malum.
QU.ESTIO SECUNDA. quoti:plex sit lex naturalis.
NoTANDUM 1. Certum esse quod Lex Naturalis sit una. \. Unifate luminis, quia unico lumine naturali hominem illustrat, et ei dictitat
DE LEGE NATURALI. 57
ac domonstrat qiiid ngeiiduin sit, quidvo oinittciuluni. 2. Unitdtc prin- cipii, quia uuicuin Deuni habet Legislatorem et Auctorem. 3. IJnitntc /inis, quia in hunc unicum finem collineat, ut hominem constituat rectum secundum inclinationem natunc. An autem sit etiam una Uni- tate prcecepti, liic crit resolvendum. Sensus autem hujusce quaistionis potest esse triplex: Primus^ an eadem Legis naturaj pr8ece])ta com- munia sint apud omnes. Secundns, an illa prsecepta plura sint, an vero unicum. Tertius, an ex hypothesi (juod plura sint, ad unicum possint revocari.
NoTANDUM 2. Pmecepta le*>is natunie esse duplicis generis; alia nempe sunt generalia, ct omnibus hominibus nota, qualia sunt ista; bonum est faciendum, malum fugiendum : quod tibi fieri non vis, al- teri ne feceris, etc. Alia vero propria et particularia, quse ex his prin- cipiis generalibus inferuntur: idque dupliciter; vel enim deducuntur iacili negotio, et absque ulla difficultate, quale est istud : alienum in- vito domino detinendum non est: vel nonnisi magna cum diligentia ex principiis generalibus possunt inferri, quale est istud : pecunia non €st muluo danda ad usuram. Quseritur autem an ha^c utraque prjecepta legis naturae apud omnes prorsus homines eadem sint, vel possint esse diversa.
NoTANDUM 3. Prgecepta legis naturse tam generalia quam particu- laria spectari posse vel quoad certitudinem, vel quoad notitiam, et evidentiam. Certum est autem quod generalia certiora sint et notiora l^articularibus, quippe cum per ipsum ingenitum rationis lumen in- notescant : unde quemadmodum in speculativis, prima principia, quae per intelligentiam deprehenduntur, longe sunt certiora et notiora con- clusionibus ex eis per scientiam illatis : ita etiam in practicis, prima prsecepta, quse sunt matrices regulse rerum agendarum, longe videntur esse certiora prseceptis particularibus quse ex eis inferuntur.
His ita praemissis, tria hic supersunt determinanda; Primum, an g'eneralia prsecepta legis naturse sint eadem apud omnes prorsus ho- mines quovis in statu consideratos. Secundum, an pra^cepta partiou- laria eamdem vim, certitudinem, et notitiam apud omnes habeant. Ter- tium, an plura sint in quolibet homine prsecepta legis naturse, et qua- liter invicem ordinentur.
Conclusio prima. — Lex naturalis eadem omnino est in
OMNIBUS HOMINIBUS QUOVIS IN STATU SPECTATIS , QUANTUM AD PRIN-
oiPiA GENERALiA. Hsec cst communis apud Theologos, et Jurisperitos.
Probatur , primo quidem, quia ha-c lex est veluti proprietas con- sequens non rationem propriam, et particularem alicujus individui, sed specificam naturam : sed haec natura eadem est in omnibus : ergo et ipsa lex. Deinde, quemadmodum in speculativis prima principia nota sunt, quorum veritati nemo dissentire potest ; ita in practieis quoad principia prima et prsecepta generalia, est eadem veritas. eademque rectitudo omnibus nota. Dejiique, ubique et semper agno- scitur et pro certo habetur bonum esse amplectendum, malum esse fugiendum : alteri non esse faciendum quod tibi fieri non vis; adeoque lisec praecepta omnibus et ubique sunt pervia.
DiCES; Diversse nationes varias statuerunt leges naturalibus prae-
58 DE LEGE NATURALI.
eeptis contrarias : nam Julius Civsar lil). 6. Dc bello Gallico refert apud Germanos turtum olim non fuisse improbatum, sed permissum. Idem de Laeeda^monibus refert Castro ex Plutarcho lib. De lege pcenali, cap. 14. Similiter refert Plutarehus in vita Lycurgi adulterium ab eo fuisse probatum tamquam natura permissum : sed furtum, et adulte- rium in ipsa legis naturae pni^cepta pugnant : ergo hiec non videntur omnibus nota. — Dist nguo majorem : statuerunt plurimae Gentes leges adversantes natura? praeceptis generalibus, et quse se habent instar primorum principiorum inpracticis, nego majorem : adversantes pra?- eeptis particularibus, et qu?e ex prioribus inferuntur, concedo. Que- madmodum enim lieet omnes homines conveniant in primis principiis speculativis, nec uUus eorum veritatem in dubium revocet; nihilo- minus plerumque invicem pugnant circa conelusiones ex illis prlnei- piis illatas: ita a simili, quamquam omues homines invicem eonve- niant in praeceptis generalibus per legem naturai praeseriptis; tamen a vero possunt deviare, dum ex geueralibus illis prineipiis leges par- ticulares inferunt quasi naturse convenientes : unde non mirum si leges iUa? speciaies a diversis Xationibus sancitcc non solum inter se, sed etiam cum ipsis generalibus naturse prseeeptis pugnent.
DiCES 2: Lex naturie ea est qua^ potissimum in Evangelio con- tinetur, ut habetur dist. 1: atqui quod in Evangelio continetur iion est commune omnibus ; Non enim omnes ohediunt Evangelio, inquit S. Paulus ad Rom. 10. Ergo iex natur?e non est una apud omnes. — Respondeo ad jninorem, eam non sic esse intelligendam, quasi omnia qua3 in Evangelio eontinentur sint de lege naturae, sed tantum illius propositionis sensus est, quod qune sunt de lege naturse pleiiarie in Evangelio traduntur : unde cum Gratianus dixisset, Ibi jus naturce esse quod in lege, ef Euangelio continetur : statim explieando sub- jungit: Quod quisque jicbetur alteri facere quod sibi vult fie r i ; iii qua legis natur* maxima plurima? legis Evangelicae maximae fundantur.
Conclusio secunda. — Pr^cepta pahticularia legis na-
TUR.1:, qVJE EX GENERALIBI S INFERUXTUR, UT PLURIMUM EADEM SUNJ APUD OMNES : DeFICIUNT TAMEN INTERDUM APUD PLirRIMOS, TAM
QUOAD rectitudinem eorum, quam quoad ipsorum notitiam. Ha:c pariter est communis quantum ad utramque partem, quarum
Prior per se patet : plurima namque ex prineipiis partieularibus quae ex generalibus inferuntur vera sunt, et ut vera habentur ab omnibus.
Posterior vero pars ostenditur ; quia contigit interdum quod con- clusiones ex principiis generalibus deduetse non sint rectae ; sie v. g. ex illo prineipio generali depositum est domino reddendum, non est reeta ha^e quae infertur coiiclusio : ergo depositum est reddendum do- mino repetenti illud in perniciem patri(K. Ratio autem hujus rei est, quod principia communia operabilium in eventibus partieularibus pa- tiuntur instantiam, et distinctionem. Xam discrimen est inter conelu- siones speeulativas, et praetieas ae operabiles, quod speeulativae habent eamdem veritatem perpetuo, et apud omnes ; practicae non ita, eo quod siut de rebus particularibus quae varias eireumstantias admittunt, se- cundum quas eonelusiones illae variantur. Unde fit quod ex mutatione
DE LEGE NATURALI. 51>
circuinstantiaruin, id quod justum ac rectum orat desinit essc rectum, et justum. Quapropter licet verum sit perpetuo in speculativis quod numerns bnpar non possft divkU in duas parte.s cEquales ; tamen in practicis non est perpetuo verum deposituni, v. g. esse doniino rrpctenfi reddendum ; nam in iis circumstantiis in quibus repeteretur in perni- ciem reipublicai, non osset doniino potenti restituendum ; quia bonum privatum cedere debet bono publico. Constat igitur quod lex natune aou sit una apud omnes secundum rectitudinem pricceptorum parti- cularium. — Constat pariter eam etiam interdum non esse unam et eamdem apud omnes socundum notitiam, et illationem ejusmodi pra.'- ceptorum ex principiis generalibus ; quia rectum judicium in rebus agendis impeditur aliquando aut per passionem, qme rationis usuni pervertit, aut per malam consuetudinem, aut per depravatam natur?e ipsius habitudinem ; quo fit ut latrocinia quibusdam gentibus visa tuerint non injusta; apud alias usurse non fuerint vetitai ; apud ple- rasque simplex fornicatio inter crimina locum non habuerit. — Hine etiam fit quod de quibusdam praeceptis illatis ex pra^ceptis generalibus minus interdum constet apud Theologos quam de aliis prieceptis, quod inde fit, quia quanto magis conclusio distat a principiis, tanto minus est evidens ; sic v. g. ex hoc principio, quod tihi non vis flen alteri ne feceris, sequitur evidentissime : ergo adversus alterum non est profe- rendum falsum testimonium : sed non ita evidenter colligitur : eryo non est dicendum mendacium pro vita hominis conservanda : similiter ex eodem principio evidentissime colligitur non esse furandum : sed non ita evidenter sequitur, non esse peciiniam suam ad iisuram mutuo dandam: quamvis hsec duo, non est mentiendum pro conservanda vita hominis, et non est danda pecunia ad usuram, sint seque legis naturse praicepta, ae duo posteriora, videlicet non est proferendum falsum te- stimonium, et non est furandum.
Conclusio tertia. — Lex naturalis unum habet primum
PRINCIPIUM EX QUO C.ETERA VELUT EX FONTE DERIVANTUR, ET AI>
QUOD TAMQUAM AD CAPUT REVOCANTUR, nempe: hoiium cst sectandum. malum est fugiendum. Hsec pariter communis est apud Theologos, et Probatur : Ut se habent principia ad ratiouem speculativam, ita se habent ad rationem practicam : at sicut in speculativis hoc princi- pium, impossihile est idem simul esse, et non esse, ideo censetur esse primuni omnium principiorum , quia ex ipso inferuntur omnes con- clusiones scientiae, et per illud probantur : pari ratione in practicis hoc principium, honum est sectandum, malum fugiendum, primum est, et capitale ; quippe cum ad istud caetera revocentur, et per illud fir- mentur : ergo revera hoc principium erit primum. Probatur minor a paritate rationis ; quia sicut in speculati^is omnia principia revocantur, et firmanfcur per primum, quod fundatur supra rationem entis, et non entis, inter quse non est inedium ; ita pariter in practicis omnia legis naturae prsecepta revocantur ad istud, bonum est faciendum, et malum tugiendum, quod utique inductione facile sic probari potest. Triplicis namque generis sunt naturse praecepta, quorum aliqua respiciunt liomi- nem ut est substantia : aliqua ut est animal ; alia denique ut est ra- tionalis ; nam cum bonum sit objectum appetitus seu inelinationis.
60 DE MATERIA, ET OBLIGATIONE LEGIS NATURALIS.
quot sunt distingiiendse inclinationes in homine quibus in bonum na- turale tendit, tot sunt nativa? legis prsecepta in eo distinguenda ; si- quidem nativa lex ad id unicum ordinatur, ut hominis inclinationes rectiticet, et in id quod sibi eonveniens est, dirigat : sed est aliqua inclinatio in homine, quatenus est ens, et substantia : nimirum incli- natio ad conservationem sui esse, et ad comparationem eorum onmium quse suae conservationi, et utilitati deservire possunt : est insuper in eo inclinatio quatenus animal, ad conservationem suae speciei, gene- rando sibi simile : est pariter in eo inclinatio quatenus est rationalis, ut societatem ineat non solum cum caeteris hominibus, et vitam socia- bilem ac politicam ducat, sine aliorum offensione, sed etiam cum Deo ut Auctore naturae, ad quem totus ordinatur, et cujus cognitionis et dilectionis est capax : ergo pariter triplicis generis praecepta in lege naturiC distinguenda sunt, quibus homo dirigatur et reguletur. Primo respective ad seipsum, decenter vivendo secundum inclinationem a natura insitam, qua fertur ad conservationem sui in cibo et potu, et in arcendis sibi nccivis. Secundo, respeetive ad communicandam na- turam suam alteri, quo fertur ad conservationem speciei decenter ge- nerando sibi simile. T^ertio denique, decenter vivendo in ordine ad Deum, et homines quibuscum societatera inire debet. Ad primum genus temperantia suppeditat prsecepta de cibo, et potu moderate su- raendis ; fortitudo autera subministrat vim, et robur ad repellenda nociva vitae conservationi. Ad secundum spectant praecepta castitatis, et prudentiae, quibus decenter fiat propagatio, et liberorum educatio. Ad tertium vero pertinent prsecepta religionis, justitise, etc. quibus possit, et Deum colere, et honorare parentes, et superioribus obsequi, «t cura cunctis ita vivere ut nerainera offendat. — ^" Huc revocanda sunt ea quse legiraus apud S, Arabrosiura, corament. in cap. 5. epist. ad Rom. Lex naturalis tres habet partes, cujus prima hcec est, ut agnitus honoretur Creator, nec ejus charitas et majestas alicui de crea- turis deputetur. Secunda autem pars est moralis, hoc est, ut bene vi- vatur, modestia gubernante. Congruit enim homini habenti notitiam Creatoris vitam suam lege froenare, ne frustretur agnitio. Tertia vero pars est docibilis, ut notitia Creatoris Dei, ei exemplum morum cceteris tradatur, ut discant quemadmodum apud Creatorem meritum collo- catur. tK- " — Haec autera orania praecepta facile revocantur ad primum, -et capitale praeceptum, nempe bonum est sectandum, malum fugien- dum ; adeoque hoc praeceptura est primura, et capitale ad quod caetera revocari possunt.
AETICULUS SECUXDUS.
DE MATERIA, ET OBLIGATIONE LEGIS NATURALIS.
Cum potissiraa legis cujusque virtus et ratio in obligatione ad nliquid sectandura vel declinandura consistat, recta justaque dicendi methodus exigit ut post delineatam legis Naturae essentiam, nunc eju- sdera vira obligandi declareraus ; quod utique sequentibus in Qusestio- nibus prsestabiraus ; quarura Frima aperiet circa quam materiam Lex Naturaj sese extendat : Secunda, qualiter ad ipsius praecepta implenda homines teneantur et obliorentur.
DE MATERIA, ET OBLIGATIONE LEGIS NATURALIS. 61
QU/ESTIO PRIMA.
QU.ENAM SIT MAl^EUIA CIRCA (^UAM LEX NATURALIS
VEKSATUR.
NoTANDUM 1. Certuni esse inateriam LegMs Naturalis id oninc re- putari, quod lumen naturale judieat, et indicat ex se necessarium esse, vel consentaneum natune rationali : lex enim natune juxta com- munissimam Theologorum doctrinam in hoc potissimum a lege posi- tiva distinj^uitur, quod illa sit de necessariis ex natura rei ad hone- statem creaturic rationalis ; ista vero de necessariis solum ex volun- tate Legislatoris. Unde non solum prima morum princi])ia, sed etiam conclusiones practicie ex eis evidenter deductie spectant ad legem naturse, ut recte docet Doctor in 3. dist. 37. n. 5. Dico, inquit, quod aliqua possmit esse de Lege Naturce dupliciter : imo inodo tamquam prima priiici^Ha practica nata ex terminis, vel conclusiones necessario sequenies ex eis: et hcec dicuntur esse strictissime de Lege Naturoe. Tam enim hujusmodi conclusiones sunt necessaria? creattirse rationali, quam principia ex quibus deducuntur : siquidem destructa conclu- sione, ruit pariter principium, juxta modum argumentandi ab oppo- sito consequentis. Quapropter merilo Apostolus ad Uom. 2. generaliter sub Lege Xatune comprehendit ea omnia quse gentes naturali instinctu judicant esse bona vel maha, seu facienda vel fugienda. Certum ergo esse debet id omne ad legem naturse spectare, quod naturale lumen judicat naturam rationalem decere aut dedecere. Qurenam autem spe- cialiter ad ipsam legem pertineant, non ita certum.
NoTANDUM 2. Leges et prsecepta naturse non tantum spectari de- bere respective ad ipsam naturam seeundum naturalem suum statum consideratam, sed etiam respectu ejusdem, ut elevatur ad statum su- pernaturalem, et fidei lumine illustratur. Cum enim ingenitum natunc lumen dictitet universim id quod ipsi naturse conveniens est, decenter sectandum esse ; cumque natura rationalis non solum in finem ab Auctore naturae prsefixum , sed etiam ad finem ab ipsomet Deo ut auctore gratiae determinatum per media convincentia deduci possit : inde fit quod praecepta Legis naturae insinuent et indicent omnem finem ipsi naturse debitum decenter esse sectandum. Hinc posita insti- tutione Sacramentorum v. g. quibus finis supernaturalis possit obti- neri, Lex naturse, quoe universim dictitat finem per media decenter applicanda esse consequendum, dictitat pariter Sacramenta non esse indigne recipienda, nee irreverenter tractanda. Licet enim hsec et similia prsecepta vocentur interdum supernaturalia, quia nempe ad finem supernaturalem ordinantur , sunt tamen revera connaturalia naturse rationali elevatcTe ad statum gratise, et ordinatse ad flnem su- pernaturalera, et ut sic distinguuntur contra pmecepta positiva : nam recta ratio fide illustrata judicare potest, etiam seposita omni parti- culari superioris ordinatione, Sacramenta non esse indignis admini- stranda, nec indigne tractanda. Unde ad dignoscenda prsecepta Legis naturse, quatenus contra pra^cepta legis positivse distinguuntur, attendi debet lumen naturne non solum in statu naturali consideratse, sed etiam ut elevatse ad statum gratia\ et ut fidei lumine illustratur.
62 DE MATERIA, ET OBLIGATIONE LEGIS NATURALIS.
NoTAXDU^i 3. Maxime controversiam moveri de actibus ^irtutum. et praeceptis Decalogi, an videlicet circa illa lex nativa versetur veluti circa materiam sibi conveuientem, et propriam, ita quod seclusa quavis Legislatoris ordinatione positiva, haec per lumeu naturale dictitentur esse sectanda, et implenda tamquam convenientia naturas rationali. Cum autem virtut^s duplicis sint generis, quarum aliquae sunt neces- sarise ad hominem debite instituendum in his quse ad statura natu- ralem spectant, quse ad probe regulandam triplicem ejus inclinationem. qua fertur vel ad sui ipsius conservationem, vel ad speciei suae pro- pagationem, vel ad soeietatem debite cum superioribus, paribus, et :subditis ineundam : aUx vero quae non sint ita uecessariae, sed tantum cadant sub consilio, opera supererogationis dicuntur ; movetur qu?e- stio qualiter circa eas Lex naturse oceupetur. Cum pariter prsecepta Decalogi siut duplicis tabulse, et aliqua ad Deum spectent, qualia sunt tria priecepta primae tabulse, alia vero ad vitam debita) instituendam respective ad homines, difficultas pariter movetur, an omnia hsec utriu- sque tabulne Decalogi praecepta spectent ad materiam Legis naturae,
Quocirea tria hic maxime supersunt determinanda: Pnmum, an omnis virtutum actus speetet ad legem naturae. Secundum, an lex natune non solumentitatem actus virtuiis prircipiat, sed etiam modum quo elici debeat. Tertium denique, an, et qualiter omnia Decalogi praecepta ad ipsam naturse legem spectent.
Conclusio prima. — Lex Natur^ versatur circa omxes
ACTUS VIRTUTUM IX COMMUXI COXSIDERATOS ; SI VERO SPECTENTUR
IX PARTicuLARi, xox OMXES suxT DE Lege Naturali. Hsec duas partes complectitur. quarum
Probatur prima: Id omne spectat ad legem naturalem, ad quod homo secundum naturam suam inclinatur : atqui homo naturaliter inclinatur ut secundum virtutem agat ; nam unumquodque inclina- tionem habet naturalem secundum quod sua propria forma exigit. sieut ignis ad calefaciendum naturaliter inclinatur ; propria autem forma, quae est anima rationalis, exigit ut homo secundum ^irtutem operetur. Atque hinc est quod S. Damascenus dixit, virtutes esse homini naturales.
Secunda pars pariter probatur; quia multa ab homine efficiuntur secundum virtutem ad quie natura non iiiL-linat primo, et per se, sed ea homines per rationis inquisitionem invenerunt quasi ad bene, et quiete vivendum accomodata : aut si ad ea natura primo inclinat, ad qua3 tamen non inclinat pra^cipiendo, quales suut aliqui actus vir- tutum, qui sunt tantum de consilio.
Objicies contra primcim partem nostrae propositionis : actus vir- tutum qiii sunt tantum de cousilio non sunt de Lege naturali, cum non sint in praecepto : ergo falsum est omnes aetus virtutum esse de lege naturali. Item, actus virtutum supernaturalium non sunt de lege naturali ; natura enim nihil dictat de operibus superuaturalibus. Item, sequeretur ex hac parte nostr?e propositionis non posse discrimen constitui inter ea qun? sunt de lege naturali, et humana : nam ut primum aliquid est praeceptum lege humana, pertinet ad genus vir- tutis, adeoque, si vera sit nostra doctriua, est de lege natura?. — Be-
DE MATERIA, ET OBLIGATIONE LEGIS NATURALIS. 63
spondeo o.d primam partcm, actus virtutum de, consilio tantum ossc <le lege naturali, si spectentur in universum : non vero si conside- rentur in particulari : at quai in universum spectantur, ut sic, non cadunt sub prneceptuni, sed tantum quu) in particuiari; niliil enim pr;e- cipitur, nisi quod est faciendum : res vero in universum faciendai non snnt, sed solum res in particulari. Unde aliud est rem esse de lege naturali, et aliud est eam esse de pnecepto legis naturalis ; quemad- modum consilia Evangelica sunt quidem de lege Kvangelica, non tamcn sunt de prrccepto ipsius Evang-elica^ leg-is. Ad accundam par- fcm dico Conclusionem maxime intellig-cndam esse de virtutibus na- turalibus. Si autem etiam ad virtutes supernaturales extendatur, dico (|uod natura dictat de illis, si non immediate, saltem mediate et con- fuse, in quantum dictat de fine ultimo, qui est clara ct intuitiva Dei ^isio, ad quam actus virtutum supernaturalium ordinantur tamquam media ad finem. xid fpvtiam dico, discrimen esse inter legem natura- lem, et humanam, quod quaj sunt de lege humana, si considerentur in universum, sunt de lege naturali, et nullo modo si considerentur in particulari : nam, ut ait Aristoteles 5. Ethlc. cap. 7. Jus naturale ramdem rim habet apud omnes, et non quia videtur, vel non videtur: Jus autem positivum est, quod a j^rincipio nihil refert sic, vel aliter ficri : postquam vero sfafutum est, multum refert : quare vim omnem habet cx impositione. Unde dico ea quse sunt de lege naturali tantum csse in duplici diflterentia : qusedam enim sunt necessaria adeo ad finis <*onsecutionem, ut eorum necessitas sit omnibus evidens: qualia suut hsec prificepta, non esse mentiendum , non esse adulterandum. Alia vero sunt necessaria quidem, sed eorum necessitas non est omnibus cvidens ; indigent vero declaratione, et accurata industria, v. g. talem contractum esse usurarium: alia autem sunt quse conducunt ad finem, sed non sunt necessaria, et pro diversitate temporum ac rcgionum ^ariantur : ct haec sunt de Lege naturali in universum : sed non sunt de lege naturali in particulari.
Objicies contra alteram nostrce Conclusionis parfem. Primo, Lex naturse prsecipit ut obediamus superioribus : ergo cum Christus sit -^nperior, lcx natur?e prsecipit ut ci obediamus ; subindeque omnia praicepta a Christo Domino instituta censeri debcnt esse dc leg-e na- tura?. Insuper, quemadmodum potentia visiva percipit omnes colores, idcirco inclinatur ad videndos omnes colores, sive illi sint a natura, sivc ab arte, sivc a naturali facultate producti : pari ratione, si, ut dictum est in priori parte Conclusionis, natura inclinat ad actus vir- tutum gencrice spectatos, ct quatcnus actus virtuosi sunt, etiam incli- nabit ad illos actus virtutis a quocumque, ct quomodocumque virtutes ist?e praecipiantur aut consulantur. — Respondeo ad primum , con- cesso antecedente, et prima consequentia, negando secundara : nam prsecepta ex quo sunt a Legislatore mediante aliquo judicio ct ordi- natione voluntaria, non censentur esse de legc naturse, si in particu- ]ari considercntur. ^c? secundam, nego conscquentiam ; quia colores quicumque continentur intra latitudinem objecti visus ; adeoquc per se spectant ad potentiam visivam, ac subinde illa ad ipsos conspi- ciendos per se ordinatur ; actus vero virtutum supernaturalium non continentur intra genus naturale, neque ratione naturali comprchen-
64 DE MATERIA, ET OBLIGATIONE LEGIS NATURALIS.
duntiir ; subindeque mirum non est si illi sub naturae prseceptis non cadant.
Objicies 3. contra utramque partem Conclusionis: Non omnia pec- cata sunt contra legem naturae : ergo neque omnes actus virtutum etiam naturalium, tam in communi quam in particulari, ad legem naturae pertinent. — Distinguo antecedens: non sunt conlra legem naturse quatenus tantum consideratur secundum rationem animalis, et prout communis est omnibus animalibus, eo scilieet modo quo mascu- lorum concubitores dicuntur peccare contra naturam, concedo : non sunt contra naturam, quatenus est rationalis, et prout sequitur dicta- men rectse rationis ac lumen naturale dictantis quse hominem decent aut dedecent, nego. Sciendum enim est, ut supra diximus, tres in homine gradus distingui : nempe entis substantialis et viventis, ani- malis sentientis, et rationalis ac sociabilis ; ex quibus sequuntur di- versae hominis inclinatioiies ad varia bona. Hinc fit quod homo spe- ctatus secundum primum gradum dicitur peccare contra naturam, vel dum seipsum interficit, vel quando alimenta necessaria sibi denegat : nam, ut ait Tullius, cap. 1, Offic. Principio generi aniraantium omni est a natura tributum, ut se, vitam, corpusque tueatur. Speetatus vero secundum gradum animalis viventis , et quatenus ordinatur ad con- servandam suam speciem modo decenti, toties dicitur peccare contra naturam, quoties admittit nefanda crimina sodomiae, bestialitatis, etc. quae contra legitimam hominum propagationem pugnant. Denique spe- ctatus homo secundum gradum rationis, qujclibet peccata dicuntur esse contra naturam hominis, quia contrariantur rationi ac ingenito himini naturali dictitanti quid sectandum quidve fugiendum sit. Duo tame)! prima genera peccatorum maxime dicuntur esse contra natu- ram, quia nempe horrendum est ac nefandum admittere id a quo bruta ipsa abhorrent.
Conclusio secunda. — Lex xaturalis inducit ut actus pr^-
CEPTUS VIRTUTIS FIAT VOLUNTARIE, CUM PR^VIA COGNITIONE PRiECEP-
ti, et quod ordinetur ad fine^l honestum, et decenter fiat. Hsec conclusio tres maxime partes complectitur, quarum
Probatur prima : Lex naturalis directe respicit actum humanum : sed actus non potest esse humanus, nisi fiat voluntarie, ac subinde sit liber: ergo talis modus agendi respicit ipsam legem naturalem. Hinc sequitur quod defeetu hujus conditionis non satisfacit proprie prae- cepto justitise, seu misericordise, qui in ebrietate, aut aliunde praepe- dito usu rationis rem alienam restituit, vel dat eleemosynam extreme indigenti ; nam qui involuntarie opus legis facit, licet illam servare videatur, nihilominus prsevaricator est legis, ut docet S. Augustinus lib. 2. contra duas epistolas Pelagii c. 9. affirmans quod ubi fit bonum non amore justitise, sed timore poenae, ita ut timor sit ita servilis, ut habeat conjunctum affectum non faciendi opus praeceptum, si delin- quenti poena non esset* infligenda; ille, inquam, legi non satisfacit, nec bonum exequi censetur. — Qui tamen ita restitueret aut eleemo- synam eonferret, non teneretur iterum eleemosynam aut restitutionem facere ; eo quod materia prsecepti sublata sit, altero recipiente quod suum est, et pauperis necessitate sublevata.
DE LEGE NATURALI. 65
Patet etiam secunda pars; iiain ut actiis sit revera actus virtiitis et huinaiius, non soluni debet esse voluiitarius, sed etiam cuni adver- tentia et deliberatione elieitus: talis auteni esse nequit abs(|ue pnevia aliqfta pr^ecepti notitia. Attanien cxistimarem non absolute requiri ad iiiiplendum natune pneceptum, quod illud sit in partieulari distincte cognitum ; ratio cst, quia lex nihil aliud imperat, quani ut actus fiat: unde si contingat aliquem voluntarie dare eleemosynam alicui pau- l)eri extreme indigenti, et consequenter eo tempore quo pnrccptum naturale oblig-at, licet ille qui facit e leemosynam, illani necossitatem, et obligationem non agnoverit, revera satisfacit praecepto; ita quod postmodum ubi hauc obligationem compertam habebit, non teneatur iterum dare eleemosynam. Similiter etsi obligatio colendi Deum aliquo die, puta jNIissam audiendi, ignoretur ab eo qui tamen ipso die ]\Iissam audit devotionis causa, censetur praicepto satisfecisse, nee tenetur post- modum resciens obligationcm prsecepti, denuo Missam audire: quippe prjcceptum tantum infert obligationem audiendi ]\Iissam, cui satisfecit ille Missam audiendo, etsi tale praeceptum non agnoverit.
Patet etiam tertia pars, nempe quod lex naturie inducat, ut actus fiat ob finem et motivum honestum : quia nativa lex ordinatur ad ho- minis perfectionem : at homo non censetur perfectus in operando, nisi agat ex motivo honestatis, et Juxta decentiam, et honestatem consen- taneam su;e natune: igitur natura inducit ut opera taliter fiant. Non est tamen necesse quod taliter quis operetur ut naturae proecepta im- pleat : siquidem tenore praBceptorum nihil aliud habetur, quam quod prascipiatur actus honestus, puta sublevauda proximi necessitas per eleemosynam, et rem proprio domino restituendam : quie impleri pos- sunt etiam ob finem non honestum ; nam qui restituit debitum, natu- rale pneceptum restituendi servat, etiamsi id faciat modo indebito ; et qui ^at eleemosynam, naturale praeceptum misericordise servat, etiamsi propter vanam gloriam eleemosynam ipsam largiatur. Hinc fit quod lex aliqua natura? possit impleri per actum indiflerentem, quem cum aliunde nulla lex prohibeat, sequitur per ipsum aliquam naturae legem absque ullius alterius legis transgressione posse impleri: imo potest etiam impleri per actum ex circumstantia vitiatum, et per alterum na- turae proeceptum prohibitum : sic v. g. aliquis satisfacit prsecepto dandi eleemosynam aut honorandi parentes, etiam si id exequatur ob vanam gloriam, qu;ie per alteram naturne legem prohibetur, ita quod, ut jam diximus, qui ita eleemosynam largitus est pauperi extreme indigenti, non teneatur ob aliud honestum motivum iterum eleemosynam tri- buere. — Fateor tamen per actum vitiosum ex circumstantia revera non servari nec impleri totum jus naturse; nam hoc jus ab humano positivo in eo discrepat, quod humanum pnieceptum ex integro servari possit per actum ex circumstantia vel fine vitiosum, quia illa malitia, quse tali actui inest, ssepe non est contra aliquod prseceptura humanumy sed dumtaxat contra jus generale ; quod cum ordinetur ad moralem hominis perfectionem, non solum intendit executionem illius quod fa- ciendum dictat recta ratio, sed etiam eo decenti ac debito modo qui requiritur ut homo censeatur decenter operari.
Frassex Theol. Tom. VL
66 DE LEGE NATURALI.
Conclusio tertia. — Omxia Decalogi prja epta, si terthm
DE SANCTIFICATIONE SABBATI EXCIPIAS, PERTINENT AD LeGEM Na-
TUK.?-:; Nox TAMEN EODEM MODO. Haec est Doctoris in. 3. dist. 37. iium. 5. et sequentibus, quamtum ad tres suas partes : quanim
Probatur prima : Illud est de jure naturae ex Aristotele 5. Ethic. cap. 7. Quod uhique vhn habet, et non quki videtur, vel non videtur: hoc est, vim habet ex natura rei, non autem quia voluntarie et ar- bitrarie instituitur: atqui tale est jus quo omnia Decalogi praeeepta. excepta speciali determinatione diei festi, observare tenemur; illud enim jus non provenit ex aliqua voluntaria et arbitraria institutione : alioquin non ^igeret apud omnes Gentes : sed ex vi solius rationis na- turalis obligat, ut patet de cultu Dei, et honore parentum Irequentando, necnon et de homicidio, adulterio, et caeteris : ergo omnia praecepta Decalogi censeuda sunt ad legem naturae specrare. Deinde , illa spe- ctant ad legem naturalem, qua3 maxirae naturam rationalem decent: sed talia sunt omnia Deealogi praecepta; quid enim hominem magis decet, quam debito cultu supremum suae formationis artificem. Deum uempe, necnon et eos colere a quibus vitam et naturam accepif? Quid tam congruum, tamque necessarium humanee societati ac tranquilli- tati, quam adulteria, furta, homicidia, et c?etera hujusmodi, quaj per Decalogi praecepta prohibentur, vitare ac fugere"? Denique. in hoc lex naturalis a positiva discrepat, quod illa supponit in objecto honestatem quam prsecipit, et moralem deformitatem ac malitiam quam prohibet: haec vero iion ita supponit in object > quod praecipit aut prohibet mo- ralem necessitatem agendi aut omittendi, sed illam inducit : illa quae praecipit, non sunt bona quia prsecepta, aut mala quia prohibita; sed e contrario prsecipit quia bona et moraliter necessaria ex natura rei, vel prohibet quse mala et naturaliter sunt indecentia ex se: quse vero per legem positivam pra?cipiuntur, sunt tantum necessaria moraliter, quia praecepta sunt; et quoe per illam prohibentur sunt tantum mala et illicita, quia prohibita : sed omnia quae praeeipiuntur vel prohibentur per Decalogum, excepta determinatione dieifesti in Sabbato, sunt bona et honesta, vel turpia et indecentia ex ipsa natura rei, et seclusa qua- cumque lege positiva, ut constat in cultu Dei, honore parentum, ho- micidio, furto.
Patet etiam secunda pars, nempe quod cultus Deo maxime im- pendendus die sabbati non sit de lege naturae, seu ut inquit Doctor. Teriium prceceptum, quod est de sabhato est affirmativum tamquam ad aliquem cultum exhibendum Deo determinuto tempore, et quantum ad determinationem hujus temjyoris vel illius, non est de lege naturoe stricte loquendo. Similiter nec ad partem negativam, qucB inciuditur ; qua sei- licet prohibetur actus servilis pro tempore determinato^ prohibeiis a cultu tunc exhibendo Deo : ille enim actus non prohibetur nisi quia est impe- diens vel retrahens ab isto cultu qui prcecipitur. Quibus Doctor primo supponit tria involvi in prjecepto de Sabbato servando: Primum quod aliquis cultus Deo sit exhibendus determinato aliquo tempore; et quantum ad hoc, praeceptum illud est affirmativum, nec obligat ut omni tempore cultus aliquis positiMis Deo exhibeatur. Secundum est. quod ille cultus Deo sit impendendus die Sabbati; et quamtum ad hoc, praeceptum illud etiam est affirmativum. Tertium denique quod prae-
DE LEGE NATURALI. 67
i oi)tuni illud complcctitur est abstineiidum cssc ab opcribus servilibus illis diebus Sabbati ; qua rationc ])raicej)tum hoc ne;2,-ativum est; quia operaservilia in nulla diei Sa})bati partc licet facere. (^uibus primiissis, concludit iioc prseceptum quantum ad duo posteriora capita non esse de jure naturrc strictissimo, atque adeo non esse indispensa])ile. Quod utique patet quantum ad primum caput : siquidem Ecclesia transtulit illam obligationem a die Sabbati ad diem Dominicam ; quod eerte non fecisset, si pnvceptum de cultu ])eo exhibendo die Sabbati fuisset de strictissimo jure natura\ Adde quod nulla possit assig'nari ratio quse urgeat ad exhibendum J)co cultum potius die Sabbati aut Dominica. quam die veneris aut jovis, si solum naturale lumen attendas. Ergo .sicut non est prjcceptum Deo cultum particularem exhibendi die jovis aut veneris ex dictamine luminis naturalis ; ita etiam nec esset exhi- bendus die Sabbati aut Dominica, nisi positiva lex praeciperet Deum colenduni die Sabbati aut Dominica: ergo hic cultus tali die exhi- bendus non est de lege naturce.
Fafef efiam eadem verifas qiianfum ad secuiidmn capiit, nempc de abstinendo ab operibus servilibus illis diebus : tum propter rationes jam prjemissas; tum quia, ut dixit Doetor, eatenus abstinere ab illis operibus est pr?eceptum, quatenus opera illa servilia removerent a eultu divino impendendo : ergo si non sit prfecej^tum strictissimi juris iiaturse de cultu exhibendo Deo diebus Sabbati aut Dominica potius quam aliis diebus, non erit praeceptum talis juris abstinere ab ope- ribus servilibus illis potius quam aliis.
Quantum aufem ad primum capuf quod includit illud prseceptum , nempe quod cultus Deo sit specialiter impendendus aliquo determi- nato tempore potius quam in altero, sit de strictissimo jure naturse, nihil resolvit Doctor, sed re utrinque librata, dubius hseret.
Patet denique tertia pars Conclusionis, nempe quod omnia Decalogi praecepta non siut sequaliter de jure naturse: nam, inquit Doctor ibidem. jus naturae est duplex, nempe proprium, et strictum, quod obligat ad faciendum vel non faciendum independenter ab aetu uUius voluntatis imperantis aut prohibentis ; aliud vero strictissimum quod nuUani -omnino dispensationem admittere potest, qualia sunt duo priora prae- cepta primae tabulae; nempe solum Deum esse colendum, nec exhi- bendum cultum diis alienis ; et divinum ejus nomen non esse in vanum ^ccipiendum ; haec enim duo praecepta primae tabulae strictissime sunt de lege naturae; quia inquit Doetor num. 6. Sequitur necessario: si est Deus, est amandus uf Deus: et quod nihil alind esf colendum tam- quam Deus, nec Deo facienda est irreverenfia ; et per consequens in istis Deus non poterit dispensare, uf aliquis p)0ssit licite facere oppo- situm falis jyroliibifi. Quasi diceret Doctor: notum ex terminis, quod nulla injuria Deo possit irrogari citra culpam, quia evidens est non esse parentibus aut regibus aliisque superioribus exhibendam irreve- rentiam : ergo multo magis evidens est nullatenus inferri debere ullam irreverentiam Deo, qui est Kex Regum, et primus omnium hominum Parens.
Quantum autem ad prcecepfa secundce fabulce, fatetur quidem Doctor illa esse de jure naturce, non quidem strictissimo ; quippe cum in ipsa cadere possit dispensatio. Alio modo, inqiiit n. 8. dicuntur
58 DE OBLIGATIONE LEGIS NATURALIS.
aliqua esse de lege naturce, quia sunt multum consona illi legi, licet non sequantur necessano ex principiis practicis quiZ nota sunt ex ter- minis; et omni intellectui apprehendenti sunt necessario nota: et hoc modo certum est omnia prcecejyta etiam secund(B tabulcB esse de lege naturce, quia eorum rectitudo valde consonat primis prmctpns practicis^ necessario notis. Quibus Doctor non asserit pr^cepta secund* tabulae non esse de jure naturse, ut volunt Suarez lib. 2. cap. lo. num. 8. et Salas disp. 5. sect. 9. n. 55. ac alii, qui ipsum Doctorem non ita recte iutellexisse videntur; sed solum voluit Doctor, quod h.x-c prajcepta non sint de strictissimo jure naturae, eo modo quo duo priora prim?e tabul» : latum enim est discrimen inter haec duo : praecepta secundse tabula^ non sunt de jure naturae proprie, et non sunt de jure naturae strictissime. Primum negat Doctor, secundum affirmat; quod planius aperit infra, ubi quae dixerat, recolligens ait: Primo negatum est^omnm jjrcecepta secundce tabul(B esse de lege naturcE stricte loquendo. Seeundo concessum est duo,prima primcz tabulcE esse de lege iiaturcE stncte lo- quendo. Tertio dubitatum est de tertio prinKBtabuIceprcEcepto. Etquarto concessum est omnia esse de lege naturw large loquendo.
QUiESTIO SECUNDA.
QUALITER, ET AD QUID LEX NATURALIS OBLIGET.
Duo maxime in hac Qusestione proponuntur di^cutienda: Frimum an lex naturalis obliget in conscientia ad implenda sua prsecepta. -SV cundum, an obliget ut illa prsecepta impleantur ob dilectionem Do: vel motivo divini amoris naturalis aut supernaturahs ; quorum reso- lutio ut evidentior appareat, ^
NoTANDLAi 1. Conscientiam esse actum intdlectus practice jnd?- cantis aliquid in singulari faciendum vel fugiendum, laude vel pcpiu . diqnum. Dicitur actus, ut distinguatur a synderesi, et a lege vel lu mine naturali, quse se habent per modum habitus, a quibus conscienti; tamquam effectus a suis causis procedit. Additur intellectus, siquideii: conscientia, juxta nominis etymon, idem sonat ac cum. aho scientw. vel concursus scientise ad judicium formandum: unde Ecclesiastici cap 7 Conscientia tua scit te crebro aliis maledixisse, hoc est, te m- struit tibique maledictiones tuas indicat, malum a te perpetratum velu: ob oculos proponit: quapropter Origenes lib. 2. in cap. 2. ad Rom, Conscientia, inquit, spiritus corrector est, et pedagogus animcE, ut de melioribus eam admoneat, de culpis castiget afqiie arguat: cfetera ad- duntur ut significetur conscientiam non consistere in prima mtelle- ctus operatione, qujB est simplex rei cognitio et apprehensio, nec m seeunda qu» est deliberatio, sed in tertia qune est judicmm; nam con- scientia jadicat practice, et per modum definitivse sententi.ne aliquid esse laude vel vituperio dignum : unde ^. . ^ .
NoTANDUM 2. Obligationem ad aliquid faciendum posse dici tri- plicem juxta triplex principium ex quo illa operatio exequenda sua- detur;'nempe cx consilio, ex praecepto, et ex commodo. Quse fiunt ex consilio, tantum spectant majorem vel minorem perfectionem, et uti- litatem operantis : qu« ex prjecepto, necessitatem inducunt; et si secus fiat, pcenai ac castigationi subjiciuntur : quse autom ex commodo, solum
DE OBLIGATIONE LEGIS NATURALIS. 69
Tspcctant boiuiin privatiun, ct utilo opcrantis. (.^uainqiiuni autom haec tria principia intcrdum concurrant in si'rvandis cujuslihft icgis pncce- ptis; hic tamen sermo est de sola obiigationc proveuientc ex prsecepto; utrum videlicct ita tcncamur ad implcnda naturui lcg-is pricccpta, ut <jui illa omiscrit, poenis vcl ab liominc, vcl a Dco plecti dcbcat.
NoTANDUM .'3. Duplicein solito distingui J3ei dilecttonem, nempe naturalem, ctsupernaturalem, innatam, ctinfusam; quibus Dcum.di- ligimus ut auctorem, modcratorem, et fincm natura?, vcl ut largitorcm, propagatorem, et remuncratorem gratiae. Supponimus namque tam- quam certum, dari possc in humana natura dilectioncm Dci ut auctoris naturae a superuaturali ipsius dilectione distinctam. Su])ponimus in- ^super ipsam innatam leg-em continere speciale prseceptum de diligendo Deo ut natunii artifice, rectore, et fine. Supponimus dcnique, praice- ptum hoc affirmativum esse, nec obligare nisi temporibus opportunis. Unde licet quodlibet naturalc prseceptum tendat in Deuni ut ultimum fiuem, cedat in gioriam Dei, quia per illud impletur cjus divina vo- luntas, etiamsi operans hoc formaliter non intendat ; attamen non est opus quod implens naturae praeccpta, semper actualcm adjunctam ha- beat Dci dilectionem, ut probabitur infra.
Conclusio prima. — Lex natiralis obligat in con.scientia
Al) SERVANDA SUA ril^CBPTA.
Probatur primo ex Apostolo ad Uom. 2. ubi ait : Qnicumque sine lexje, utique scripta, peccaverunt, sine lege peribunt: at pcrire non de- berent, nisi quia peccatores existunt, nee peecatores esse, nisi quia legem naturalem violarunt, de qua subjungit Apostolus: Gentes quce legem non habent, naturaliter quce legis sunt faciunt... Testimonium reddente illis conscientia ipsorum. Adeoque censet Apostolus legem na- turalem obligare in conscientia, et ejus transgressores divina animad- rersione et vindieta reos teneri. — Probatur insupcr ex eodem Apo- •stolo Rom. 14. versu ultim: Omne quod non est ex fide, peccatum est, idcst, quod non est ex di. tamine conscientice judicantis bonum aut licitum esse id quod agitur, sumit enim ibi Apostolus fidem pro con- scientia, et pro tali dictaminc, ut liquet ex textu. — Confirraatur ex Innocentio III, ad caput 13. De restitutione spoliatorum, dicente: Quod est contra conscientiam, CEdificat ad gehennam: nimirum quia dictamen •conscientise est proxima regula actionum humanarum, cui conformari debent ut sint honestse et licitie.
Hanc eamdem veritatem suadet ratio; nam, ut supra diximus, lex iiaturalis pr«cipiens aut prohibens, est imperium Dei ut auctoris na- turse, cui tamquam legitimo superiori parendum cst, estque contra rationem ipsius imperio sese subducere : sed omnis divina lex, omneque ■divinum imperium obligat in conscientia: ergo et lex naturalis. Deinde, lex naturalis est proxima regula honestatis moralis, et quod ei oppo- nitur annfexam habet malitiam moralem; sed id omne quod annexam habet malitiam est contra conscientiam ; adeoque id omne quod fit «ontra legem naturae in conscientiam pugnat, et consequenter ipsa lex naturse obligat in conscientia ad sua prsecepta servanda. Denique, lex naturae prohibet aut j^rsecipit id onine quod naturam rationalem dedecet aut decet; sed quoties illicita admittuntur, vel necessaria non
70 DE OBLIGATIONE LEGIS NATURALIS.
liunt, in couscientiam ipsam peccatur, quje maxime approbat licita. et illicita improbat: ergo, etc. — Hinc apparet legem naturae interdum obligare sub peccato mortali; juxta videlicet materiae gravitatem, er peccantis dispositionem et affectum ; quippe qui peccando in re gravi contra prsecepta legis naturalis cognoscit formaliter, et actu aut vir- tualiter se Deum naturai auctorem et rectorem graviter ofiendere, in quo virtualis Dei contemptus sufficiens ad peccatum mortale invol- vitur. Quocirca Apostolus supra laudatus merito dixit, quod quicumqw sine lege peccaveruiit , sine lege jyeribunt; videlicet propter peccata com- missa, non quidem contra legem positivam et scriptam, quam non noverunt. ideoque dicuntur sine lege peccasse; sed contra legem na- turalem, quam nemo rationis compos ignorat.
DiCES 1: Lex non potest obligare ad poenam, quam nec manife- stare nec inferre potest: atqui lex naturalis non potest manifestare poenam reternam; quippe quoe non est nota lumine naturali, neque etiam potest illara inferre: ergo non potest obligare sub reatu poenre a?tern?e : subindeqne nec sub culpa mortali, qua? peternse poenae reatum inducit. — Nego majorem, nam ad incurrendum reatum alicujus poenEe, non est necesse quod poena per legem manifestetur, nee ut | subditus et transgressor cognoscat poenam transgressioni suae de- bitam ; sed sufficit ut comxmittat aetum dignum ejusmodi poense, qua^ a Deo naturse auctore, et legis naturalis vindiee cognoscitur et in- fertur.
DiCES 2: Lex naturalis non facit obligationem, sedsupponit: ergo obligatio non est ejus eflectus. Antecedens patet ex dictis ; nam lex naturalis in hoc a lege positiva distinguitur, quod illa prohibet ali- quid, quia malum est; ha:c vero prohibet aliquid, quod fit malum, quia est prohibitum. Et idem est cum proportione de imperio, et proe- cepto faciendi bonum quia bonum est. — Respondeo cum Suarez lib. 2. cap. 9. hanc objectionem nostrse assertionis esse confirmativam; nam, inquit, si lex hsec prohibet aliquid quia malum, propriam et specialem necessitatem inducit vitandi illud, quia hoc intrinsecum est prohibitioni, ut vitetur quod prohibitum est. Probat etiam hree objectio aliquid hanc l^^gem supponere quod pertinet ad intrinsecum_ debitum naturse ; siquidem unaquaeque res quodammodo sibi debet, ut nihil faciat suse naturte dissentaneum. Ultra vero hoc debitum, etiam lex naturalis addit specialem obligationem moralem, quam ju- risperiti obligationem naturalem appellant: non quod moralis non sit/ sed ut illam a civili distinguant.
Conclusio secunda. — Lex naturalis non obligat vt
OMNIA FACIAMUS EX DILECTIONE DeI NATURALI.
Probatur: prseceptum de diligendo Deo, quod a natura indicitur, est affirmativum: sed praeceptum affirmativum non obligat pro semper, sed tantum aliquo certo ac determinato tempore : ergo ex lege natu- rali non tenemur omnia nostra opera elicere ex dilectione Dei auetoris naturse. Major constat. Minor pariter; hoc enim discrimen est inter praeceptum affirmati\nim et negati^nim, quod illud tantum aliquo certo determinato tempore obliget; hoc vero perpetuam inferat obligationem pro quovis temporis momento; siquidem nusquam licet furari, homi-
DE OBLIGATIONE LEGIS NATUIIALIS. 71
oidium fafore, ctc. Soqiiitiir crj^o (Ulectionom Dei iion esse nccessa- riam quotiescumquc obligat aliorum ])nT3ceptorum ordinatio; subiu- ileque servari poterunt alia naturai prajcepta abs<|ue actuali amore i)ei ut auctoris naturai. — Delndc, bonum honestum aliarum virtutum liabet ex se, et per se quod possit honeste amari, et ex proprio suo iiiotivo, puta tem])cratum quia tempcratum cst: sed rationi consen- laneum est, et naturai legi coni^*ruum, amare quodeumque honestum ([ua tale, quamvis de aliquo alio externo amabili non cogitetur, puta de Deo diligendo: ergo pra^cepta naturalia hujusmodi virtutum im- pleri possunt absque ullo actuali amore Dei. Denlque, obligatio fa- ciendi omnia ]:)ropter Deum, nulla ratione naturali, aut sufficienti au- ctoritate ostenditur: adeoque gratis non debet affirmari.
DiCES : Apostolus primai ad Corinth. 10. monet omnia in gloriam Dei esse tacienda: ergo revera onmia opera fieri debent ex dilectione Dei. — Distinguo antecedens: ita monet Apostolus tamquam aliquid, (|Uod sit ])r8eceptum legis naturalis, nego: tamquam consilium quod ipse subministrat, quodque observare optimum quidem est et saluber- rimum, sed non vsub pcena peccati necessarium, concedo.
DiCES 2: S. Augustinus, lib. 1. De moribus EcclesUe, eap. II. dieit omnia bona esse referenda in summum bonum: ex quo infert cap. 14. nihil esse virtutem , nisi suinmum amorem Dei, et per hunc omnes virtutes definit: ideo lib. 19. De Civit.^ cap. 25. dicit, esse sup£j-hum diligere propter seipsas etiam ipsas virtutes, quia solus Deus est su7nme honus, et ideo solus est propter se volendus : ergo omnia quee fiunt aut itiosa sunt, aut fieri debent ex dilectione Dei. Quod utique idem Augnistinus confirmat 1. 1. Betract. cap. 15. ubi ait, roluntatem sine charitate es.se vitiosam cupiditatem. — Respondeo, S. Augustinum his et similibus sententiis nihil aliud velle quam quod vel nuUa sit per- feeta virtus, et meritoria salutis ceternae absque charitate habituali et gratia sanctificante : vel quod voluntas sine ipsa charitate sit vitiosa cupiditas, idest, plerumque a vitiosis cupiditatibus vincatur; quia ex una parte valde est infirma, et ad malum proclivis, ob naturalem cor- rupti(5nem hominis ; ex alia verp destituitur abundantia auxiliorum, qu?e dantur justis etDei amicis. Non autem vult S. Augustinus omnem actum elicitum, qui non proeedit ex amore Dei, esse vitiosum ; nam bonum honestum propter se amabile est, et sufficit ad honestatem actus, etiamsi de Deo non cogitetur actu, nec antea ita cogitatum fuerit, ut prseterita Dei dilectio aliquatenus influat in actum. — Addit Suarez lib. 2. cap. 11. num. 5. quod aliud est diligere aliquid ut summum bonum; aliud vero diligere aliquid ut bonum per se ama- bile. Primum est proprium Dei ; secundum autem communieatum est ab ipso Deo omni bono honesto, et ideo sic amando bonum honestum, non fit aliquid contra Deum. Neque inde fit omnia bona creata esse propter se amabilia, quia nuUa sunt inferiora bona utilia, vel delecta- bilia, quae nisi propter honestatem appetenda sint. Denique, licet bonum honestum creatum propter se ametur, non amatur ut ultimus finis : sed talis amor natura sua tendit in Deum, et hoc est satis, ut non dicatur homo frui tali bono, sed uti ; tunc autem diceretur illo frui, quando in illo suum ultimum finem constitueret, et hoc est quod dixit Augustinus esse superbum.
72 DE JURE.
QU.ESTIO TERTIA. QUID, ET QUOTUPLEX SIT JUS.
XuTAXUUM 1. Jus secuudum nominis etymologiain, ita appellari, vel quod jiixta sit, ut vult Covarr. lib. 1. Comment. juris civilis, nam juxta esse interdum significat similitudinem vel requalitatera in aliquo munere aut actione: vel Jus dicitur a. jubeudo; nsim jussum partici- pium est verbi jubeo: hinc si a participio jussum , secunda syllaba dematur, relinquitur vocabulum jus : vel si duas syllabas divisim pro- feras. ipsum jussum seu imperium significabit se esse Jus, seu Jus sum: \e\ denique Ju,s a Justitia derivatur; nam, ut dixit Ulpianus lib. 1. ff. De justitia et jure, est aufem Jus a Jwstitia appellatum : licet enimjustitia potius videatur a jure derivari. quam jus a justitia; iustum enira dicitur quod est secundum jus: unde etiam justitia de- finitur per jus, quia jus suum unicuique fribuit : nihilominus juris appellatio. de qua loquifur juriseonsultus, potuit a justitia oriri: sicut visus ita appellatur, quia tendit in objpctum ^isibile, licet objectum denominetur visibile ab ipso visu. Inde vero potuit taeile derivari ;?/s, dempta videlicet ultima part? rocis Justum, quam utique etymolo- giara probavit S. August. lib. 10. De Civif.. cap. 21. ubi tamquam priueipium philosophicum assurait, Quod illud Jus esse dicanf, quod de Justitice fonfe manavit. Et in Psalmo 145. Jus, inquit, et injuria contraria sunt, Jus enim est quod jusfum esf. Earadem pariter pro- bavit Isidorus 5. Etymolog. cap. o. dicens: Jus esse dictum est, quia Justum est : sicut ergo justura a justitia denominatur. ita jus potuit a justo, et justitia appellari, quantum ad vocis etymologiam.
NoTAXDUM 2. Nomen juris secundum rem ipsam posse accipi tri- pliciter: Primo quidem, ut sit idem quo6. Jusfum. Jusfum autem du- plicit^r accipitur, secundum Aristotelera 5. Efhic. cap. 1. nempe ge- neratim. et in latiori signiflcatione, pro legitimo, et sic orane opus virtutis, quatenus consentaneum legi, dicitur Jz^s, etjustum: et spe- ciatim ac strictius pro eo quod est reguale, et alteri debitum: hxe enim tria invohit Justum stricte acceptura, nerape cequalitatem, de- bitum. et esse ad alterum. Secundo ut sit idera quod lex. qua^ est re- gulu Jusfi: curaque sententia judicis sit etiam veluti quaedam lex non publica. sed privata, pariter y?/8 dicitur; qua ratione judex dicitur dictare Jus, et prseesse Juri dicendo. Terfio Jus accipitur pro legitima potestate ad rem aliquam obtinendam, vel ad aliquam functionera aut quasi functionera, eujus nempe potestatis derogatio et violatio inju- riara eflQc.it et constituit.
NoTANDUM o. Jus acceptuiii pro justo speciali, seu pro eo quod est cequale. et debitum alteri, esse formale objectum justitise particularis; quia ille peculiari ratione dicitur justus, qui hanc lequalitat^ra de- bitam araat, intendit, et servat: injustus autera qui eam non servat : subindeque hjec a^qualitas, quatenus est debita, objectura tormale ju- stitise particuhiris constituit ; objectum enim lormale cujusque virtutis est illud bonum honestum quod per illam virtutera in opere intenditur. Jus autera acceptum secundo modo , scilicet pro lege, est regula ju- stiti^e et cjeterarum virtutum ; virtutes enim in suis actibus dirigi
DE JURE. 73
debeiit secimdum dictaincu, ct pra^ceptum legum, ctenim si non sint Icgibus conformes, non erunt studiosai, nec laudabiles. Quatcnus autcm ius pro potcstate lcgitima usurpatur, non cst quidcin ohjrctum quod justitia int(;n<lit, scd objcctum lormalc cui : nam in justitia sicut ct in omni virtute, quae cst ad altcrum, distingui potest objcctum quod, ct objcctum cui. Primuvi cst quod ipsi virtus intcndit, ct })ra3slat oxtcrius ; ct hoe in proposito est redditio rci a^qualis quatcnus dcbita', seu redditio debiti ad sequalitatcm juris alterius, quod utique dcbitum non potcst essc sinc jure in altcro; sunt cniui corrclativa ; dcbitum cnim juri cst debitum ; subindcquc objc-ctum justitiai includit ordinem id jus alterius. Secundum autem, nempc objcctum cui justitia?, est is cui dcbitum proestatur; is autcm cst proximus noster, quatcnus jus habct ad aliquid, rationc eujus illud cst ipsi dcbitum; cx jure cnim ipsius in me vel in mea, nascitur in me debitum prsestandi id quod illud jus impleat, et exhauriat; quod ut fiat debite, justitia inclinat ut id velim affcctu, et pra^stcm eftectu.
llis ita pra^missis, duo hic supcrsunt aperienda: Pmnum, quaenam >it juris universim spectati legitinia dcfinitio. Secundum, quotuplex sit illius in varias spccics, et partes distributio, ac divisio.
Conclusio prima. — Jus generatim spbctatum recte di-
CITIR P()TP:STAS LEGITIMA AD REM ALIQUAM OBTIXENDAM , VEL AD ALIQIAM FUNCTIONEM, VEL QUASl 1 IXCTIONEM OBEUXDAM, CIJUS VIO- LATIO INJURIAM CONSTITUIT.
Primo dicitur potestas, idest, habitudo qusedam ad aliquid ; unde dicimur aliquid posse; qua ratione legimus Genesis 23. dixisse Abraham ad filios Heth: Date mihijios sepulchri, idest facultatcm sepeliendi; ha?c autcm potestas se habet vel per modum potentite activse, ut quando est jus ad aliquid agendum, vel rctinendum : vel per modum po- tentiae passivae, ut in jure quod habes, ut nutriaris a parentibus, cu- stodiaris a principibus, ut tibi subserviatur a famulis: vcl per modum potcntiaj resistendi, ut in jure quod quis habet ne alius a?dificet iii tali loco, ne altius construendum raurum attollat, quatenus videlicct non obsit visui, nec lumini. — Secundo, legitima, idest, a lege con- cessa ; nam facultas qu?e secundum legem non est, non est jus scd vis et injuria. Lex autem >hanc potestatem concedens, vel est divina positiva, v. g. ad sacramenta percipienda: vel cst naturalis, v. g. ad usum mcmbrorum ad vitam per eibum et potum sustentandam, ad vim vi repulsandam: vel denique est humana, puta ad succcs^ionem hajreditatis, ad acquirendum, possidendum, yetinendum, fet alienandum per varia contractuum genera; tot etiam sunt genera jurium, quot sunt geuera legum, qure jus tribuunt. Ex quo sequitur hanc pote- statem non esse quid physicum, sed morale dumtaxat competens ho- mini cx aliqua Dei vel hominum ordinatione, deputatione, aut con- cessione. — Tertio ad rem aliquam, ut ad obtinendum rem aliqur.m per successionem ha^reditariam, per testamentum, per donationem libe- ralem, per contractus , per occupationem.. — Q,uaTto ad functionem, ut ad liberum usum inembrorum, et bonorum suorum, ac rerum sibi speciatim attinentium. Vel quasi functione, v. g. ad possessionem ci- vilem et naturalem, ad retinendum dominium, statum, et conditioncm
74 DE JURE.
in qua est. — Q,uinto denique additur, cujus violatio injuriam con- stituit; quia injuria nihil aliud est, quam alieni juris violatio, quod utique fit quando jure manente contra illud agitur. Hinc quando quis l>rivatur officio amovibili ad voluntatem superioris, non fit ei injuria, nisi aliunde habeat aliud jus ad illud officium obeundum, potest enim jus esse ad jus, et dominium juris.
Ex His COLLIGE, jus interdum ab cequo, et bono distingui in multis quse refert Ludovicus Vives in scholio ad lib. 2, De Civit. Dei, cap. 17. Unde Aristoteles 5. Ethicce c. 10. B,it cequitatem esse justi emendationem . non quidem quatenus justum sumitur pro debito naturali , quod est rectum secundum naturalem rationem; ho^ enim nusquam deficit si ratio non erret; neque etiam qnatenvLS justum sumitur pro justo le- gali, quod scilicet lege liumana constituitur : licet enim hoc interdum deficiat, defectus tamen iste non ex lege, aut ex legislatore, sed ex materia ipsa provenit. l^nde hoc alterutro modo sumpta sequitas, non est emendatio juris, sed potius illius origo , et regula, juxta illud 1. 91. ft". de regul. jur. In omnibus , maxirne tamen in jure, cequitas spectanda est: itaque aequitas dicitur esse justi emendatio, quatenus gequitas sumitur pro prudenti moderatione legis scriptse praeter vi- gorem verborum ejus, inquit Suarez lib. 1. eap. 2; et sic lequitas dicitur opponi stricto juri, qua ratione Terentianus dixit: Iiiter jus, et cequitat^m hoc interest, jus est quod omnia recta et inftexibilia exigit, cequitas est quce de Jure multum remittit. Utique de jure legali in quod epiikeja cadit; siquidem spectat ad judicium viri prudentis verba legis humanse interpretari, quando illius legis exacta observatio ver- geret contra naturalem sequitatem. Qua ratione judex, aut princeps legem sic interpretans, dicitur non agere jure, utique materialiter ot ut legis verba sonant, sed agere ex sequo, et bono. Et ideo forte jurisprudentia dicta est ars boni et ctqui, quod in legibus interpro- tandis bonum et sequum semper intueri debet, etiamsi interdum opor- teat verborum legis vigorem et tenorem temperare, ne ab i^quo et bono naturali discedatur.
Conclusio seeunda. — Jus generatim sumptum dividi
1'0TEST PRIMO IN JIS XATURALE, GENTIUM, ET POSITIVUM.
Jus naturale, inquit Doctor in 4. d. 17. q. 1. n. -3, illud est cujus veritas est nota ex terminis; nam, inquit, tale est principium in lege natune sicut et in speculabilibus principium notiim est ex terminis, sive quod sequitur evidenter ex tali vero sic noto, cujusmodi est con- clusio practica demonstrata; et stricte loquendo nihil aliud est de lege naturce, nisi principium vel conclusio demonstrata : sic tamen exten- dendo quandoque dicitur esse de Isge naturce, quod est verum practicum consonum principiis et conclusionibus legis naturce : in tantum, quod statim notum est omnibus illud convenire tali legi. Quibus Doctor duo docet: primum, illud esse de jure naturse cujus honestas patet ex ter- minis; puta, Deus est colendus: vel cujus honestas infertur ex prin- cipio quod patet ex terminis; puta, Sacrificia sunt Dco offerenda; quod infertur ex illo principio Deus est colendus. Secundum vero quod ca censeri possint esse de jure naturaj , quae ipsius Juris principiis, et conclusionibus consentanea sunt. Unde in 3. d. 37. n. 5. duplex distin-
I
DE JURE. 75
giiit jiis natiirtv, ucinpc strictum, et strictissimuni. Dico, inquit, qiiod aliqua possunt dici esse de lcf/e iiafurce dupliciter: uno modo taniqiiam prima principia practica, iiota cx tcrminis; vel conclusioncs nccessario sequoitcs cx cis: ct hcec dicuntur csse strictissime de Lcye natune. Subdit n. 8. Alio modo dicuntur aliqua esse de lege naturce, quia sunt multum consona illi lexji ; licct non scquantur necessario ex priiwipiis practicis, quce nota suni ex tcrminis; et omni intelleciui apprehendcnti sunt neces- sario nota. Et hoc modo certum cst omnia prcecepta secundai talmlce e^se de lege naturce, quia eorum rcctitudo valde consonat primis prin- cipiis practicis necessario notis. Quibus Doctor aperte docet ad legeni naturalem spectare non solum ])rincipia generalia per se nota circa naturaliter honesta, et nccessaria; vcl cirea turpia, et illicita, ut vir- tutem esse amplectendam, vitium esse fugiendum, Deum esse colen- dum, suum jus esse cuique servandum, et non esse alteri facienduia quod quisque sibi fieri non vult: verum etiam prsecepta particularia, et conclusiones deductas ex principiis generalibus circa qusecumquc naturaliter necessaria, ad honeste et pacifice in societate vivendum, au circa illorum opposita ; puta neminem esse occidendum injuste, non furandum, non foenerandum ad usuram, et similia ; quorum aliqua sunt per se nota lumine naturali, alia indigent discursu aliquo, vel disciplina ut hominibus praesertim rudioribus innotescant. Hsee autem omnia pertinere ad legem naturalem constat, quia ex ipsa rei natura, et seclusa quacumque lege positiva, sunt necessaria moraliter, eo- rumque contraria sunt illicita : quocirca S. Paulus ad Rom. 2. afifirmat gentes ductum naturalis luminis sequentes, facere natnraliter ea quae legis sunt, et esse sibi ipsis iegem naturalem, scilicet testimonium illis reddente conscientia ipsorum. — tK: " Duplici autem via, inquit Hugo Grotius, lib. 1. et c. 1. lib. De jure helli et jjacis., aliquid esse juris naturalis probari solet: tum ab eo quod prius est, tum ab eo ^juod posterius; quarum probandi rationum illa subtilior est, lisec popularior. A priori si ostendatur rei alicujus convenientia aut discorivenientia necessaria cum natura rationali ac sociali : a posteriori vero, si non certissima fide, certe probabiliter admodum juris naturalis esse colli- gitur id quod apud gentes aut moratiores omnes tale esse creditur. Nam universalis effectus universalem requirit causam : talis autem existimationis causa vix ulla videtur esse posse prseter sensum ipsum. communis qui dicitur. Unde Hesiodus:
Non etenim penitus vana est sententia multi Quam populi celebrant.
Cui concinit Seneea, ep. 117 : Argumentum, inquit, veritatis est aliquid omnibus videri. Et Cicero, 1. Tusc. hi re consensio omnium gentium jus naturce putanda est. — Neque his ofificit quod qusedam sint na- tiones immanitate barbarae, quibus quod justum et sequum aliis videtur non arridet, quia, ait Andronicus Rhodius, Apud homines recta sanaque mente prceditos immutabile esf jus illud naturce quod dicitur. Quod si his, qui morbido distorfoque sunt animo, aliter videtur, nihil icl ad rem pertinet. Nam nec mentitur qui mel dulce es.se dicit, ideo quod cegroti^ aliter videatur. Concinit Aristoteles, Pol. i. v. Quid naturale sit spe-
76 DE JURE.
ctandum in his quce bene secundiim naturam se habent, noii in depra- vatis. " ^
Hinc colligit Doctor in 4. prsefata dist. 17. <^uod non recte loquitur Gratianus de jure leyis naturoe, volens illa quce sunt in scriptura Ve- teris, vel Novi Testamenti de lege naturoe esse. Quia nec illa omnia ,sunt principia practica nota ex terminis, nec conclusiones practicce de- monstratce: nec vera evidenter consona talibus principiis et conclusio- nibus. Exponendus ergo est, quod extendit jus naiurale acl jus posi- tivum ab Auctore naturce, ut distinguitur contrajus positivum ab aliquo <iui non est Auctor naturoe.
Jus Gentium illnd dicitur quod usu omnium aut plurium Gentium ^st introduetum; ratione scilicet naturali prseeunte ac dictante illud tamquam ca identer conveniens huniano gcneri et societati. Hoc jure Gentium introducta est bonorum divisio, acquisitio dominii rerum, quae nullius sunt, per earum oi-cupationem. Ad idem pertinet Legatorum immunitas, et ea omnia quae referuntur cap, Jus gentium dist. 1. quam- quam inter illa computetur jus servandi foedera pacis, et nonnulla alia quai commodius referri possunt ad legem natunp. Xec mirum est Gentes in hoc jus velut unanimi consensu conspirasse ; cum illud rationi na- turali maxime esse conforme cognoverint: proinde singula^ Gentes illo jure ligantur, quatenus nempe singulse illud sive proprio suo arbitrio et inclinante natura, sive ad imitationem aliarum nationum sibi pra;- fixerunt. Unde sicut moribus singularum Gentium est introductum, sic posset a singulis per contrariam consuetudinem aut expressam revo- cationem, absolute loquendo, tolJi, prout Ecck\sia sustulit jus gentium de servitute quoad mancipia christiana.
Jus positivum illud est, quod natura doeente non instituitur, sed per ^oluntatem ejus qui potestatem habot ipsum pouendi et condendi. Quod pro diversa auctoritate diversum est; nam aliud est jus divinum, aliud humanum. Divinum quidem, quod divina voluntate sancitum est, quod solito duplex distinguitur, nempe jus divinum Vetus, quod in Veteri Tostamento tulit Deus de ritibus, coeremoniis, et politia Ju- daeorum ; et Novum, seu Evangelicum, ut sunt ea omnia prsecepta quae vel ad mores proTse formandos, vel administranda saeramenta in Novo Testamento sancita sunt. Jus humanum positivum illud est quod hu- niana auctoritate, seu puri hominis conditum est ; hocque iterum du- plex; nempe civile, quod auctoritate Principum saecularium ; et Cano- nicum, quod auctoritate Pontificum, vel Conciliorum institutum est. — ^ " Justinianus lib. 1. Institut., titulo 2. existiraat jus civile a jure gentium in hoc distingui, quod jus gentium non ex institutis popu- lorum a^stimandum sit, sed ex eo quod justum esse ipsa naturalis di- ctat ratio, idest, insita animis hominum notitia honesti et turpis, justi et injusti. Civile vero quod peculiares populi aut eorum rectores ac principes pro recte ordinanda Republica et proprio subditorum ae com- rauni Keipublicae bono constituunt. Jus, inquit, civile a jure gentium distinguitur, quod onines populi qui legibus et moribus reguntur, pariim suo proprio, partim communi omnium hominum jure utuntur: nam quod quisque populus sibi jus consiituunt, id ipsius proprium civ^itatis est, vocaturque jus civile, quasi jus proprium ipsius civitatis. Quod cero naturcdis ratio intcr omnes homines constituit, id apud omnes
DE JURE. 77
</cut<'S jjf'i<V(j/tc cKsfoditllV, focatiuujuc Jus tjriilniin, (jiKtsi (jiin Jiirc ojmifs (je)ftes utdutiir. Ant ciTto iiioratiorcs, nam, ut siipra dixiinus, quid sit naturaie et rectne rationi conscntaneuni spcctandum cst in his qui bcne sccunduin naturani se liabent, non vcro in dcpravatis, ut loquitur Aristotciivs 1. Pol. ;'). " ^
Insuper jus dividitur in Jiis simpliciter, ct jus secuvdum quid. Primum cst quod rcpcritur intcr pc^sonas omnino distinctas, et di- versi ordinis, qualc cstjusintcr principes, ct subditos:«AW'?/j/(^//^m est quod reperitur intcr personas non omnino distinctas, scd tantum sc- cundum quid.
Kursus Jus secundum quid dividitur in paternum, mcojioniicinn, ct herile. Primum est inter patrem, et filium-, cum enim filius sit pars paternae substantise, non sunt pcvsonEE omnino nioralitcr distinctas; ncc potcst inter ipsos pcrfccta constitui ^rqualitas-, siquidcm filius patri aquivalcns reddere non potest : quamvis tamen Jus istud dicatur se- cundum quid, vocatur autem jus, prout jus significat dcbitum ; plus enim filius patri debet, quam alii pcrsona^ : idem judicium de jure intcr Deum, et homines. Jus acconomicum est interuxorem, et virum, qui censentur etiam moraliter una persona. Herile denique est inter dominum, etservum; hic est illius possessio, et instrumentum quoddam animatum, ait Aristoteles; unde inter illos non est jus nisi sccun- dum quid.
Insuper jus, ex parte termini quem respicit, dividitur in Jus ad rem, et Jus in re. Jus ad rem, inquit Lessius lih. 2. caj). 2. De jure in genere, duhitatione 2. dicitur, quod non tribuit actionem in rem, sed tantum in personam. Tale jus est quod tibi competit per stipula- tionem, per donationem, per emptionem, aliosve contractus ante tra- ditionem rei; si enim res ilia alteri vendatur, et reipsa tradatur, manet illi, nec potes illam vindicare; quia non rcs erat tibi obligata, scd tantum habes actionem personalcm in eum qui te fraudavit : tale etiam jus est, quod habes per electionem, postulationem, prA scntationem ad beneficium : imo tale etiam cst quod habes per collationem beneiicii ante acceptationem, et per successionem hicrcditatis, ante illius ac- ceptationem. Jus in re dieitur quod tribuit actionem realem, seu quod rem obligatam habet. Tale est quod habetur per craptionem, et alios contractus, secuta rei traditione ; per collationem bcneficii. secuta ac- ceptatione ; per testamentum vel successionem ab intestato, seeuta ac- ceptatione: tale etiam jus est dominium rei, et ususfructus, idest, jus utendi et fruendi respective eo quod subest illis juribus; item jura qu8e dicuntur servitutes ; jus etiara hypothecse, et pignoris: denique omne jus quod rem aliquam sive corporalem, ut sunt agri, domus, suppellex; sive incorporalem, ut sunt offieia, beneficia, redditus, ser- vitutes, et similia, ita nobis obstrictam tenet, ut ex ea possimus per- cipcre fruetus, vel emolumenta, vel securitatem creditorum, vel hono- rem, dicitur jus in re. Quocumque autem res talis transeat, potest vindicari tamquam nobis obstricta; quia res omnis transit cum suo onere quo est affecta. — Rursus, utrumque jus sive in re, sive ad rem varie distribuitur ; scilicet in dominium, ususfructum, usum, posses- sionem, etc. Dominiuni in genere est jus gubernandi vel disponendi de re aliqua tamquam sua. Smim autem dicitur, quod ita subjectum
78 DE JURE.
€1 adstrictum est illi, cujus esse dicitur, ut possit de eo disponere proprio jure, non ex commissione alterius. Sic Deus jus habet in uni- versam creaturam tamquam rem suam, quia potest de illa statuere quod plaeuerit. Sic pariter Rex habet jus et dominium in suum re- g"num, et quivis in suas possessiones. Dominium autem dividi potest in dominium jurisdictioiiis, et proprietatis. Dominium jurisdictionis est potestas gubernandi suos subditos. Gubernandi actus sunt praeci- pere, vetare, etc. Doyniniuin proprietaiis est jus disponendi de re aliqua tamquam sua in suum commodum. Ab hoc dominio quisque dicitur rei su3e dominus; sive ille sit persona privata sive publica, sive com- munitas. Nam persona publica et respublica potest possidere bona jure privato, instar privatse personae. — Ususfructus est jus rebus alienls utendi, fruendi, salva rerum substantia. Dicitur primo J?/s utendi, ut excludatur jus, quod habet creditor in pignore, vel depositarius in deposito : hi enim non possunt uti rebus illis ; quod si utantur invito domino, teneutur ei restituere sestimationem usus. Additur fruendi, ut excludatur nudum jus utendi re aliqua, puta equo conducto; etenim per usumfructum non solum rei usus, sed et fruitio conceditur, idest, jus percipiendi omnes fractus ex ea re provenientes. Additur tertio, scilva rerum suhstantia : quia fractuarius debet rem integram proprie- tario reservare. Hinc fit ut ususfructus proprie dictus non possit eon- stitui in rebus quae usu consumuntur, ut in vino, oleo, frumento, et pecunia. — Usus est jus utendi re aliena salva ipsius substantia. Quae definitio patet ex supradictis de usufructu.
Ceteras juris divisiones colligere poteris ex variis legum divisio- uibus iu prsecedenti Articulo declaratis ; cum enim leges vel in jure fundentur, vel jus ad rem conferant; seqiiitur totuplicis esse generls jura, quot sunt diversse leges.
Qu^^RES: quomodo jus Gentium di/ferat a jure jmre iiaturali?
Respoxdent aliqui jus naturale a jure gentium in hoc discrepare, ■quod jus naturale commune sit omnibus animantibus tam brutis, quam hominibus, ^^i^ " ut supra diximus ex Justiniano, lib. 1. Institutionum. — Verum hsec minus recte nee apposite dicta esse satis superque decla- ravimus; "" ^i^ nullum enim est jus revera commune hominibus, et aliis animalibus, quia brata animalia non sunt capacia proprie obedientiae, aut justitise vel injuriae. Insuper lex naturalis generatim sumpta con- sistit in dictamine rationis naturalis : at tale dictamen in brutis repe- riri nequit ; adeoque in ipsis esse non potest jus aut lex naturae. De- nique, lex naturalis non regulatur per convenientiam ad naturam sensitivam, sed ad rationalem ; dictat enim id quod naturam ratio- nalem decet; et consequenter non spectat ad bruta, qu?e sunt omnino rationis expertia.
Respondext alii jus gentium pure positi\Tim differre a naturali, quia illud est tantum concessivum, hoc vero etiam est prsecepti^nim, idest, illud permittit tantum aliquid fieri licite; hoc vero insuper obligat ad illud faciendum. — Sed contra; id quod permittitur jure gentium, vel est licitum lege naturali, vel non. Si prijuum, ergo spectat ad legem naturse. *SY secundum, ergo jus gentium in ipsum jus naturse militat ac pra^valet, facitque licitum id quod ex natura rei erat illicitum.
DE LEGIS NATURALIS IMMUTABILITATE. 79
Addc quod jiire gentium multa sint, non solum licita, sed etiam prsc- cepta: puta quod commcrcia sint ubique libcra: quod sint quidam specialiter divino cultui deputati, per quos solum sacrificia licitc liant, etc.
Kespondent nonnulli, jus gentium spectarc ad homines non soli- taric et seorsim spectatos, scd quatcnus in aliqua socictatc congTC- gantur : jus autcm naturalc non spcctat ad ipsam communitatcm prae- cise, sed ad homines sigillatim spectatos. — Verum hsec etiam re- sponsio non satisfacit; nam ipsa socictatis institutio, qua homines Aivunt in conjunctione civitatis, aut regni, aut reipublicae, provenit cx jurc o«entium, ncc tamcn oritur ex communitate; alioquin ex scipsa oriretur, et seipsam pra'sup])oneret.
Verius ergo dicendum arbitror, jus gcntium in hoc a naturali discreparc, quod quse jure naturali prohibentur aut praicipiuntur, ita statuantur vi solius naturalis rationis; quse vero prohibentur vel prse- cipiuntur jurc gcntium, adjunctam habent saltem interpretativam lc- *>islationem humanam, ct institutioiiem cxtrinsecam communcm omni- bus, aut saltem plurimis nationibus. Hinc fit quod jus gcntium revera sit humanum, et positivum, tam ex partc matericC quam ex parte formae : nam id quod jus naturale permittit tantum, jus gentinm absolute sta- tuit, et faciendum esse prsecipit; sic v. g. jus naturale permittittantum, ut sit agrorum divisio, si homines velint ea dividere qu» natura in commune exposuit: jus vero gentium statuit illam divisionem absolute iieri ad melius vitandam negligentiara colendi agros, et praecavendam confusionem ac perturbationem reipublicse.
AETIOULUS TERTIUS.
DE LEGIS NATUKALIS IMMUTABILITATE.
QuAM fixc sit, quamque tenaciter hominum cordibus impressa na- tiva lex, eleganter ex Tullio explicat Lactantius lib. 6. De Vero cultu, cap. 8. ubi cum praemisisset nativae legis nostris mentibus a Deo in- sculptse elogia; maxime vero ex eo quod illa sic nos regat, sic nos gubernet, ut ad summum sapientise virtutisque portum sine uUo errore perducat, concludit: Suscipienda igitur Dei lex est, quce. nos ad hoc iter dirigat, illa sancta, illa ccBlestis, quam Marcus Tullius in lib. De Ixepuhlica, o. pene divina voce depinxit, cujus ego, ne plura dicerem, rerba subjeci. Est quidem vera lex, recta ratio, naturce congruens, dif- fusa in omnes, constans, sempiterna, quce vocet ad officium jubendo, vetando a fraucle deterreat: quce tamen neque probos frustra jubet aut vetat, neque improbos jubendo aut vetando movet. Huic legi nec abro- i/ari fas est, neque derogari aliquid licet, neque tota abrogari potest. Xec vero aid jpe?' senatum, aut per populum solvi hac lege possumus. Quo est qucerendus explanator aut interpres ejus alius? Nec erit alia lex RomcE, alia Athenis, alia nunc, alia posthac: secl et omnes gentes, et omni tempore una lex, et sempiterna, et immutabilis continebit: unu- sque erit communis quasi Magister, et Imperator omnium Deus, ille legis hujus inventor, disceptator, lator, cui qui non parebit, ipse se fugiet ac naturam hominis aspernatus, hoc ipso luet maximas pcenas: etiani M cetera supplicia qucE putantur effugerit.
80 DE LEGIS NATURALIS IMMUTABILITATE.
An autem revera ipsa nativa lex ita sit iramutabilis, ut nnllam prorsus mutationem usquam admittat, determiuandum est in sequeu- tibus Qusestionibus.
QU.ESTIO PRIMA.
AN ET QUOMODO LEX NATURALLS MUTARI POSSIT.
NoTANDUM 1. Aliquid dici posse de jure naturse duobus modis: Primo, positive, et proprie, quatenus natura directe illud prsecipit, aut vetat, et ad id exequendum inclinat, ut Deum esse colendum, alteri non faciendum quod tibi fieri non vis. Sccundo, permissive, ne- gative, et improprie; quatenus lex naturae eontrarium non inducit. Qualiter S. Thomas 1. 2. qu. 95. art. 5. ad 3. dicit qiiocl hoinincm csse nuiJiim est cle jure naturce; quia natura non dedit ei vestitum; sed ars adinvenit. Similiter hac ratione jure naturae dicuntur omnia communia, et omnium unam esse libertatem, quia scilicet possessio- num distinctio, ot servitUs non sunt induct^ a natura, sed per jus gentium, ac hominum auctoritatem, pro majori utilitate societatis hu- mante.
NoTANDi M 2. Duobus modis legem aliquam mutari posse: Primo, per additionem, si nimirum aliquid ad legis prsecepta adjiciatur, quo ejus obligatio ad plura sese extendat, quam antea difTundebatur. Se- cundo, per substractionem, si nimirum aliquid desinat esse de lege, quod prius ad legem revera spectabat.
NoTAXDUM o. Legem mutari posse per substractionem sex modis; Primo, per abrogationem, cum ea tollitur ex toto, sive Legislatoris vo- luntate et conniventia, sive contraria consuetudine, sive auctoritate ejus, qui Legislatore superior est; siA^e denique quando expirat tempus pro quo tantum erat constituta, expleto namque illo tempore lex non tollitur, sed impletur : unde Christus Dominus de Lege Mosaica ajebat: Non veni legem solvere, sed adimplere ; quia nempe illa lex tantum erafe constituta pro determinato tempore, et usque ad Messiae adventum. Sc- cundo, per derogationem, cum ex parte lex tollitur; unde Glossa aA caput in istis d. 4. ait: Abrogare est in totum tollere legem: derogare autem est jrro paiie detrakere legi. Tertio, per irritationem, cum cessat legis obligatio defectu consensus, aut aliorum necessariorum ad eju& vigorem, et firmitatem desideratorum. Quarto, per substractionem ma- terice, quee subest dispositioni legis, dum scilicet ipsa desinit esse raa- teria legis, et subjacere ejus obligationi; qua^ rautatio raaxinie locum habet in illis, quse pendent ab umano consensu, et voluntate muta- bili: ut in votis, juramentis, matrimoniis^ et similibus. Quinto, per interpretationera, et epiikejam; dum scilicet determinatur ab aliquo superiore generale legis praescriptum non obligare in particulari certa materia : cum enim lex debeat esse universalis, et Legislator singulos casus pncvidere non possit, necessum est ut per Epiikejam Legislatoris Toluntas explicetur, etiara contra tenorem legis; ea scilicet intentione, quod si Legislator adesset, in tali casu legem non ferret. Sexto denique, per dispensationem, aut privilegium; quae duo differunt : nam dispen- satio est quiedam partialis abrogatio legis ; privilegium autem est quasi substractio materiae legis, et conceditur taraquara jus privatum, quodi
DE LEGIS NATURALIS IMMUTABILITATE. 81
coiiipotit certis porsoiiis ad ao-ondum eontra jiis commiiiie. Uiido in dispensationo mutatio lit ex parte legis, cujus viiu-uluin relaxatur, remanentibus circumstantiis cum quibus alioqui lex omnes obligaret nisi esset illa relaxatio respectu personse specialis. In privileo;io autem fit mutatio ex parte subditorum, aut materiai legis. Kx his autem omni- bus legis immutationibus, quatuor priores in prsesenti Qusestione susci- pimus explanandas.
Conclusio prima. — Lex Natuualts mi "I'ai;i t^otest peii ai)T)ITI()xi:m, non vero t'eii abroclvttoni^m. Ha3c conclusio duas partes complectitur ; quarum
Probatur prima. Tiinc mutatur lex per additionem, quando ipsi adjiciuntur aliqua nova pra3cepta, quorum ratione amplior sit illius oblig-atio, longiusque sese extendat: at possunt legi naturali aliquaj superaddi leges; multa namque pra^cepta superaddita sunt ad huma- nam vitam utilia, tam per legein divinam, quam etiam per leges hu- manas. Secundo, pra^cepta legis naturse non ita sunt explicata, et nobis nota, quin sit in potestate Dei ex lllis prseceptis nobis notis conclu- sionem aliquam inferi-e nobis ignotam : atqui tunc lex naturalis mu- taretur per additionem hujusce conclusionis, quai haberet rationem legis naturaj proprie dictfie.
Probatur secunda pars, scilicet quod lex naturalis quoad sua prse- cepta generalia non possit mutari por abrogationem. Prima legis na- tur?e principia sunt omnino immutabilia; quia sunt in ipsa hominis natura fundata, neque potest natura mutari: et si mutaretur lex na- turse quoad hujusmodi pinncipia, mutaretur et ipseDeus; unde nulla ratione abrogari possunt ha? leges generalissimse naturales, ilonum est sectandum, malum est fugiendum : Quod tibi fien non vis, alteri ne fecerls. Confirmatur, quia ideo Isaise 24. lex natura? appellatur, fiedus sempiternuni. Et dist. 5. Xatiirale jus inter omnia primatum obtinet tempore, et dignitate; coppit enim ab exordio i-ationalis crea- turir; nam nec variatur tempore, sed semper manet: unde Cicero lib. 2. De Legibus, legem naturalem appellat ceternum quiddam quod universum mundum regeret, imperandi, prohibendique sapientia.
DiCES: Homines in plurimis jus naturale, et legem innatam mu- taverunt, ipsique derogaverunt quantum ad prsecepta generalia: ergo nulla est prsecedens assertio. Probatur antecedens: jure naturali bona omnia erant communia, et omnes libertate donabantur; accedente tamen hominum voluntate, et potentium imperio, inducta est bonorum divisio, et proprietas, neenon et servitus: ergo revera lex naturalis potest pati mutationem. Insuper, Glossa in cap. 17. Ecclesiastici di- serte pronuntiat natura? legem aliquando emendari, et corrigi per legem scriptam : sed haec emendatio veram et essentialem mutationem infert: ergo lex naturalis vere mutari potest. Denique, ut se habet Princeps ad legem positivam et civilem, ita se habet Deus ad legem naturalem : non enim minus legis naturse est conditor Deus, quani Princeps humanse: sed Princeps potest quamlibet legem civilem abro- gare et rescindere: ergo pariter Deus legem naturalem abrogare potest, subindeque hsec non est absolute immutabilis. — Respondeo ad primum negando antecedens; et ad ejus probationem dico, bonorum
Fb^Tssen Theol. Tom. Vl. 6
82 DE LEGIS NATURALIS IMMUTABILITATE.
comiiuiiiitateiii, et libertatem, uon ita esse de jure uaturce quasi ipsa lex absolute prohibeat ne homines bona quaedam sibi laciant propria, neve suam libertatem alteri subjiciant, si ita voluerint: ipsa namque lex permittit hominibus, ut bona sua inter se dividere possint, et di- sponere ue sua libertate, cujus domini sunt, eamque alteri vendere, ^el subjicere, quare rerum divisio, vel servitutis inductio, nec est contra legem natunc, nec eam mutat, sed tantum facit quod illa lex fieri permittit. Eatenus igitur bonorum communitas, et libertas di- cuntur esse juris naturalis, quatenus natura eonfert jus dominationis in omnia bona, et in propriam libertatem; ita ut non possent ho- mines inviti, aut sine justa causa illo jure spoliari, et ab ejus usu praepediri. Ad secundum dico, legem scriptam ideo dici datam ad cor- rectionem legis naturalis, vel quia per legem scriptam suffectum est, ae suppletum quod legi naturai deerat; vel quia nativa lex ob monim corruptionem ac depravationem, ita in aliquorum cordibus erat de- trita, quamtum ad aliqua prircepta, ut existimarent aliqua esse licita, qui^ naturaliter mala sunt ; quocirca opus tuit lege scripta ad ipsius nativse legis supplementum, et clariorem explicationem. Ad tertium nego majorem : non enim eodem modo se habet Deus ad legem na- turalem: quo princeps ad positivam: nam princeps totam vim ac obli- gandi virtutem legi tribuit sola sua voluntate et auctoritate per ex- trinsecum imperium promulgata ; Deus autem aliquam obligationem ex parte rerum suj^ponit, quje videtur essentialis ipsis rebus, quia honestae sunt et bon?e ex natura rei ; nam, ut supra diximus, hoc est discrimen inter legem naturalem, et positivam, quod lex naturalis praecipit ea quae per se honesta sunt et bona, prohibet autem qua» per se mala sunt; lex autem civilis tantum efficit honesta qu« prse- cipit, mala quse prohibet; adeoque inter utramque legem non est pa- ritas.
Conclusio secunda. — Lex naturalis mutari potest
PER .SI'BSTRACTIOXE:v[ MATERI-E, QU-i^ SUBEST EJUS DLSPOSITIONI ; NEQUIT AITEM MITARI PER IRRITATIONEM.
Probatur prima pars: Tunc lex mutatur per materia3 substractionem, quando materia, in quam cadebat legis obligatio, desinit esse materia legis: sed ita contingere potest. Probatur : lex naturaiis statuit quod bonura alienum non sit retinendum invito doraino, sed sit restituendura . Quod quidem nativse legis praescriptum tamdiu obligat, quamdiu manet alienum ; sed potest istud, quod erat alienum, tieri propriura ; si nerape ille qui in bonum illud jus habebat, cedat juri suo. Sic etiam restituendi obligatio tollitur per legem prcnescriptionis ; qua fit ut quod erat alienum jam amplius alienum non censeatur. Sic pariter de lege naturse est quod depositum sit reddendum, quando res in de- posito constituta non petitur in damnum alterius : sed quia contingere potest quod depositum petatur in alicujus perniciem, puta si furiosus ensera depositura petat quo possit quoslibet obvios horaines trucidare: in his, inquara, casibus mutatur materia legis de deposito restituendo ; adeoque lex ipsa materialiter censetur rautari. Xon taraen rautatur forraaliter, quia lex ipsa fornialiter spectata non fertur in rera absolute consideratara, et sine debitis circurastantiis, sed prout illis subjacet ;
DE DISPENSATIONE LEGIS NATURALIS. 83
dictat oiiini (lcposituin cssc rcddoudiini, uou simplicitc.r ai ubsolute, sed diini non pctitur iu perniciom altorius; lioc autcm praiscriptum nunuiuam variatur, uec variari potest; qui])pe cum sit simpiiciter ho- ucstum et ]>onum.
Patet etiam secunda pars, uempe quod lex naturalis mutari uon possit per irritatiouem. Si lex uatiira) posset irritari, maxime vel ex parte consensus requisiti ad illius ol^li^iatiouem, vel pcr contrariam consuetudinem : sed neutrum potcst atiirmari. Nou quidcm primiim: quia ut nativa lex vim obligandi habeat, uon exigit hominum con- ssMisum, sed, ut diximus, ipsa ab Auctore natnrrc cordibus nostris a uostne tbrmationis primordio inscribitur, Secinulum etiam dici nequit : nam iit docet Gratianus dist. 5. cap. 1. Naturale jus inter omnia pm- mat^uin obtinet tempore, et dif/nitate, conpit enim ah exordio rationalis creatura', nec variatur tempore, sed inunutabile semper per^nanens; et \n habetur in capit. Quo jure, dist. 8. Jus naturce prcevalet consue-
idini et constitutioni: qucecumque enim vel moribus recepta sunt, ivl scriptura comprehensa, si naturali juri fuerint adversa, vana et irrita habenda suiit: et cap. Veritate leglmns: Nemo consuetudinem
'tioni et veritati prceponcd., quia consuetudinem ratio et ventas semper excludit. Quibus patet naturje legem, per contrariam consuetudinem Aut legvm irritari non ])0sse.
QU.ESTIO SECUNDA.
UTRUM LEX NATUKALIS ADMITTERE POSSIT ^ISPEXSATIONEM, ET INTERPRETATI0NE:\I, SEU EPIKEJAM.
Ndtaxdum 1. Dispensationem distingui posse duplieem, nimirum proprie, et minus proprie dictam. Prior est relaxatio juris et prae- cepti, fftcta auetoritate superioris pleno sux) jure utentis, quo scilicet pro libito et absque eo quod gravis qusedam causa concurrens id exigat, aliquam personam eximit ab obligatione implendi ac faciendi quod lege praacipitur. Posterior vero est sola declaratio, qua superior signiHcat quod, propter graves causas coneurrentes, talis persona exi- matur ab obligatione servandse legis. Sic v. g. summus Pontifex pleno jure censetur perfecte dis]3ensare, dum pro libito et motu proprio aliquem dispenset a jejunio servando in illo die quo ipse jusserat ab omnibus fidelibus esse jejunandum : dispensat vero improprie, dum v. g. declarat 'eum qui vovit continentiam, non teneri ad servandum votum quando incontinentiie stimulis ita dire agitatur, ut evidens sit peri- culum alicujus foedi criminis admittendi, et salutis jacturam faciendi. Prior dis]Densatio cadit in materiam auctoritati dispensanti subditam ; posterior vero etiam ad materiam altioris ordinis, et sibi non subjectam spectat.
Notandum 2. Quod cum j^rajcepta Decalogi sint in duplici diffe- rentia, eorumque aliqua dicantur primce tabulce, qua3 Deum imme- diate spectant; alia vero secundce tabulce, quae i^ertinent ad jus pro- imo servandum; cumqiie, ut jam diximus, pra^cepta primre tabulse sint de jure strictissimo naturse, si tertium excipias, nemj^e de ser- vando Sabbato, cetera vero sint tantum de jure natura' proprio, non autem strictissimo ; inde gravis inter Theologos difficultas oritur; num
84 DE DISPENSATIONE LEGIS NATURALIS.
Deus possit in aliquibus priceeptis Decalogi dispensare. Hac enim de re dua? extrema' sunt sententiae. Frima quidem negans Deum de po- tentia absoluta dispensare posse in aliquo pritcepto Decalogi, praeter tertium de sanctificatione Sabbati. Ita S. Thomas q. 100. art. 8. et ejus Commentatores ac Discipuli, quos citat et sequitur Suarez 2. De Legih. cap. 15. Salas tr. 14. disp. 5. sect. 9. Yazq. disp. 179. c. 2. Aversa q. 94. sect. 3. Secunda extreme opposita tenet Deum de po- tentia absoluta posse dispensare in aliquibus prseceptis Decalogi. Ita Doctor Subtilis cum suis, Gabriel, Almainus, Marsilius, S. Eonav. 1. dist. 47. Ockam 2. q. 19. Petrus Alliacen. 1. dist. 14. Andr. de Castro- noYO dist. 48. Gerson. et alii. Hxc autem controversia ut facilius, et evidentius solvatur,
^ " NoTANDUM 3. Quod '■ ^ omne prjeceptum, sive affirmati^Tim, sive negati^^um, duo prscepta involvere; unum quidem affirinativum, al- terum vero mgativum ; nam pnxceptum affirmativum de colendo Deo, V. g. non solum inducit obligationem positivam Deum colendi, et di- ligendi determinatis temporibus et opportunis , sed prgeterea involv;!. pra?ceptum negativum numquam ponendi aut volendi ponere imp,- dimentum quod ab isto divino cultu et amore prsepediret : hoc aut^m pra^ceptum negativum obligat semper et pro semper, quia nusquam licet velle non diligere, ne-j colere Deum. Similiter praeceptum nega- tivnm non colendi falsos deos, nec occidendi sine causa, involvit ipsummet proeceptum negati^^um quo prohibemur nullo umquam tem- pore cultum impendere falsis diis; et pneterea involvit praeceptum affirmati^um applicandi omnia media, quae videbuntur necessaria ad observantiam illius praecepti negativi. Advertendum quod quaudo pra?- ceptum est simpliciter negativum. tunc priecei:>tum affirmativum ipsi adjunctum tantum determinat ad medium conducens ad observantiam illius prsecepti negativi. Similiter quando prieceptum est simpliciter^ affirmativum, tunc praeceptum negativum,. quod in eo involvitur. de- terminat solum ad medium necessarium ad observantiam priecepti af- firmativi.
His ita prsemissis, tria maxime determinanda sunt in prsesenti Qufe- stione: Primum, quod Deus revera possit dispensare dispensatione pro- prie dicta in aliquibus praeceptis Decalogi, et in iis quse sunt de jure na- turali. Secundum, an dispensare nequeat in duo priora ])r8ecepta pri- mve tabulse. Teitium, an ex aliqua causa auctoritas humana, Ponti- ficia aut civilis, in iis qurc juris naturalis sunt dispensare Jfossit.
Conclusio prima. — Deus kevera potest dispensare ix
ALIQUIBUS QU^E SUNT JURIS NATURALIS; MAXIME VERO IN PRiECEPTIS
sAcuND.F, TABUL^ Decalogi, si OCTAVUM ExciPiAS. Ita DoctoF pras- fata q. 37. n. 5. et sequentibus.
Probari solet haec conclusio : Primo quidem variis Scripturae tex- tibus, quibus constat Deum dispensasse in praeceptis secundjB tabulae, necnon in iis quce videntur esse de jure naturiie ; siquidem Exodi 11, et 12. videtur dispensasse in septimo prsecepto, Non furtum facies, cum Israelitis, ut nempe vasa ^Egyptiorum furarentur: et Deutero- nomii 23. cum iisdem Israelitis ut fVvnerarentur alienigenis ad usuram,. quod revera furtum est. Item pari ratione dispensavit in sexto lyrce-
DE DISPENSATIONE LEGIS NATURALIS. 85
cepto cuni Osi^a Jiibciido ipsi nt accipcrct iimlicrcni fornicariam, ct ox ca tilios fornicationis siiscijxM-ct. Dciiique dispensavit cuni Ahraharn in quinto prcecepto do nou occidcudo, cutn ipsi ini])cravit ut filium buum intcrficcrct ct immolarct. Subindcquc Deus dispcnsare potcst, ct de iacto dispcnsavit in prirccptis sccunda3 tabulnc, ct quaj non suut dc jure stricto naturje.
Fatcor rcsi^ondcri ])ossc ad primum, ca])ut, conccssioncm Israelitis lactam ut.Kg,'\ ])tum spoliarcnt, ctut vasa aurea et argentea qua3 comnio- dato ab .Eo^yi^tiis acceperunt secum abducercnt, non tam csse dispensa- tioncm scptimi praeccpti quam illius ex])licationem ; siquidem pcr illud praeceptum ])rohibetur solum ablatio rcialicniv, qua^ autem Israclitic ab uEgyptiis acceperunt, non erant bona -^gyptiorum, sed#ua: primo qui- dcm titulodonationis sibi a Dco facttr, qui cum suprcmam habeat pote- statem rationc sui su])remi dominii iu omnia bona tcmporalia, et dispo- ncndi dc eis pro beneplacito suo, j^otest etiam illa cui volucrit coneedere. Secundo, titulo mercedis lahorum suorum, qua crant f raudati abyEgyi^tiis, ut testatur Scriptura sacra Saj^icntise 10. lleddidit Deus justis mercedem lahorum suorum; oppressi qui]D])e fucrant Israelitae ab iEgyptiis gra- vissimis laboribus per varios annos absque ulla prorsus mercede. Tertio deniquc titulo vindicante religionis ; nam inquit S. Augustinus lib. 22. contra Faustum cap. 71. yl^Jc/tjptii erant sacrilegi, etiniqui; nam auro illo male utentes ad Creatoris injuriam, suis idolis serviehant, et ho- mines peregrinos lahore gratuito injuste ac vehementer afflixerant: digni ergo erant isti (uempe Israelitse) quihus talia jid)erentur , et illi, (nempe ^Egyptii) qui talia paterentur. Quas rationes eleganter exprcssit Philo Jud;cus in lib. 1. De vita Mogsis, ubi ait spolium illud -^gy- ptiorum, triplici titulo a peccato excusari, nimirum titulo laboris im- pensi, titulo compensandse injurise illatai, et titulo justi belli. Frimum, inquit, ut diuturni lahoris necessariam mercedem reciperent. Deinde, ut pro acceptis tempore quo servierant injuriis, si nonpro merito, aliquid tamen damni repcnerent, sive ut hello victores victos spoliarent honis. — Reponi posset pariter ad secundani, quod illis verbis non fecit Deus facultatem Juda^is foenerandi ad usuram alienigenis; nam ubi dixit Deus, Non foeneraheris fratri tuo ad usuram, per hoe sufficienter si- gnificavit accipere aliquid ad usuram, csse simj^liciter malum : unde dici posset quod licebat Jud^eis foenerari materialiter tantum ad usuram alienigenis, non autem formaliter; quia quod exigebant supra sortem ^b alienigenis, sua esse poterant, aut titulo donationis sibi factse a Dco, qui est supremus rerum administrator et distributor, qua ra- tione ipsis dederat terram Amorreorum et aliorum: aut titulo justi belli, ut censet S. Ambrosius lib. De Tohia c. 15, ubi ait: Ah illo exige umram, cui merito nocere desideras, cui jure inferuntur arma, cui legitime auferuntur usuroe, quem hello vincere non potes. Ah hoc usuram exige, quem non sit crim,en occidere: sine ferro dimicat qui usuram fiagitat, sine gladio se degisse idciscitur, qui fuerit usurarius exactor inimici. Ad fctctum Osece pariter reponi posset ipsum jussum fuisse aecipere in legitimum matrimonium uxorem quae prius fuisset fornicaria : ita interpretatur S. Augustinus lib. Contra Secundinum, cap. 21. Quid, inquit, inimicum fidei christiance, si meretrix relicta fornicatione in castuni conjugimn commutetur? Et infra: Itaque cum
86 DE DISPENSATIONE LEGIS NATURALIS.
meretricem Propheta fecit uxorem, ad vitam corrigendam mulieri con- sultum est, et /igurce Sacramentum expressum. Xec relert quod ibi subjiciatnr, Fac tibi filios fornicationis : haec enini verba significaiit^ vel quod jubeatur Prophetre ut filios ab illa muliere fornicaria ge- nitos tamquam legitimos adoptet: vei quod ita dicautur filii fornica- tionis, quia nati sunt ex muliere quse antea fuerat fornicaria ; npn enim est insolitum in Scriptura res interdum retinere dcnominationem eorum quae antea erant: Eva enim post formationem suam appellata est ab Adamo os, Os huiic ex ossibus meis; quia ante formationem talis fuerat. Vel denique ut significaretur ipsos Judteos a vero Dei cultu recessisse, cultum idolis exhibendo, quod in Scriptura genus est fornicationis, juxta illud: Maledicti qui fornicantur abs te. Quapropter his textibus oniissis,
Probatur Conclusio auctoritate S. Bernardi lib. De Prcecepto et Dispensatione c. 3. ubi cum' distinxisset triplex necessarium, nempe stabile, inviolabile, et incommutabile , dixissetque necessarium stabile id csse quod a superioribus traditum et sancitum stabiliter perseverat, nec omnino cujusvis subjectorum ea aliquo modo variare vel mutare conc^ditur: necessarium incommutabile, id quod divina ita constat et seterna ratione firmatum, ut nulla ex causa possit, vel ab ipso Deo aliquatenus immutari; necessarium vero inviolabile iWud quod non ab homine traditum, sed divinitus promulgatum, nisi a Deo qui tradidit mutari omnino non patitur; subdit: ut exempli causa, non occides, non moechaberis, non furtum facies, et reliqua illius tabulce legis scita : qu(B etsi nullam prorsus humanam dispensationem admittant, nec cuiquam hominum ex his aliquo modo solvere aut licuit, aut licebit: Dominus tamen horum quod voluit et quando voluit solvit: sive cuni ab Hebrceis ^Eggptios spoliari: sive quando Prophetam cum muliere fornicaria misceri prcecipit. Quorum utique alterum quid nisi grave furti facinus? alterum quid ?iisi fiagitii turpitud-o reputaretur, si non excusasset utrumque factum auctoritas imperantisf Censet ergo sanctus Bernardus revera Deum in aliquibus prteceptis Decalogi posse dispen- sare. — Xec valet reponere cum Thomistis S. Bernardum intelligendum esse de dispensatione improprie dicta. Haec siquidem responsio in ipsa sancti Bernardi verba aperte militat, ut eonstat tum exemplis ab eo pro- latis; tum ex eo quod inillo libro expresse agat de dispensatione proprie dicta; tum denique quia sanctus Bernardus talem dispensandi aucto- ritatem Deo concedit qualem negat hominibus: at ipsimot adversarii fatentur, homines dispensare posse dispensatione improprie dicta in praeeeptis quoe sunt juris naturae : ergo necessum est fateautur, sanctum Bernardum intelligendum esse de dispensatione proprie dicta quam Deo tribuit.
Probatur insuper Conclusio: Deus potest dispensare in prsecepto de non occidendo innocente: sed praeceptum istud est juris naturalis, et unum ex pricceptis Decalogi: ergo in eis fieri potest dispensatio. ^finor patet. Jfajor probatur: ut Deus revera censeatur proprie dispensare in praecepto non occidendi innocentem, sufficit quod sua auctoritate ef- ficiat, ut illa oecisio, qu;^ alias esset illicita, fiat licita: sed id Deus praestare potest, imo de lacto praestitit: ergo revera Deus dispensare potest in aliquibus prieceptis Decalogi. J/c/Jo/' constat ; nam ideo prin-
DE DISPENSATIONE LEfJIS NATURALIS. 87
ceps aliquis censetur disponsare in lcjj,e a se posita, et Pontifex di- spensare in couiestione carnis die Afeneris v. g. qnia nterque efticit sua auctoritati", ut ille actus ])er dispensationem sit licitus in omnibus circunistantiis in qnibus alias esset illicitus, si nuila ipsius adesset \ey;is dispensatio. Probatur mhior: oecisio Isaae, quam Deo imperante efticaciter intcndcbat Abraham, habcbat omnes circumstantias ob quas ccnsenda esset prohibita por Dccalo^i pra3cei)tum iion orridcs, si non adfuisset divina dispensatio, non minus quam comestio carnis die ve- neris ab homine sano ac bencvalcnte habet omnes circumstantias ra- tione quarum esset actus illicitus, et peccaminosus si non adcsset summi Pontificis dispensatio respectu istius hominis saui: ergo sieut ilhi comcstio carnis ab illo homine sano rcvera fit licita ob dispensa- tioncm; itapariter ilia oi'cisio Isaac innocentis revera etiam ob divinam dispensationem extitit licita: subindeque illa occisio solum non fuit mala propter dispensationem factam per idipsum divinum mandatum quo Deus illam oecisionem pnvceperat; et consequenter verum est quod de facto Deus in aliquibus Decalogi pr<^ceptis dispensavit. — Conprinatur: Deus de facto priccepit Abralia^ filium suum interficere in illis circumstantiis, in quibus secluso praecepto peccasset eum oe- cidendo; uec uUa intervenit mutatio nioralis ex parte illius faciendse occisionis pr?eter mutationem quae. oriebatur ex illo prsecepto, ut pra3- ceptum erat; ergo per veram dispensationem fecit Deus ut illa oecisio, quaj alias esset illicita, foret licita.
Reponunt Adveksarii, prseceptum illud divinum datum Abrahse de occidendo Isaae non potuisse hahere dispensationis rationem ; quia pr^eeeptum obligat ad aliquid faciendum, dispensatio vero talem obli- gationem non inducit, sed solum permittit rem lieite fieri. — Contra: dispensatio, ut dispensatio est, prsecise vim habet auferendi obliga- tionem, etprohibitionem actus in quem cadit dispensatio; sed pra^ceptum de re aliqua facienda, quse alias prohibetur, habet eamdem rationem et vim: siquidem eo ipso obligat ad aliquid faciendum, et aufert prohi- bitionem qua illud cavebatur; licet prseterea habeat rationem obli- gandi ad actum, in quo fit dispensatio, et cujus prohibitio per illud faciendum prneceptum tollitur. Quod utique patet exemplo ; nemo enim est qui non fateatur, quod si summus Pontifex pra^ciperet alicui co- medere carnes die veneris, alias obligato per Ecclesise praeceptum ad eas non edendas : revera cum eo dispensaret summus Pontifex ; adeoque pr?eceptum de re faeienda, quse alias prohibetur, vim et rationem habet dispensationis. Adde quod qua ratione Deus praecepit Abraha? occidere filium, potuit etiam non prsecipere, sed ipsi concedere licen- tiam expressam et formatam eum interflciendi ; at in eo casu talis in- terfectio foret licita: ergo proprie Deus potest dispensare in praecepto, non occldes.
Repoxunt 2. Verum quidem esse quod illa occisio foret licita ra- tione illius prgecepti divini, quse alias non esset licita si tale praece- ptum non adesset ; verum, inquiunt, id non fieret per veram dispen- sationem, sed per materiae subtraetionem et mutationem ; nam non quaecumque occisio vetatur per illud Decalogi pnieceptum, Xon occides, sed tantum illa quse fit privata auctoritate. Unde de facto Principes sseculares conferunt facultatem interficiendi, nec tamen dispensant in
88 DE DISPENSATIONE LEGIS NATURALIS.
illo prii?eepto. — Coatra : si Priiicipes saeeulares, sua sola auetoritate _ j possent efficere ut occisio hominis, quae alias esset. injusta, loret li- ■1 cita, revera censerentur proprie dispensare in illo praecepto, uon occidea, * ' sicut dispensare possunt in legibus et pr^ieceptis a se positis : ergo cum Deus sola auctoritate sua possit dispensare, absque ulla mutatione materise. hoc est, remanente semper obligatione illius prsecepti. noi occides, qujc obligatio illam occisionem illicitam efficeret, nisi di\inuni interveniret vel prjcceptum, vel consilium: revera censendus est Deus in illo pra^cepto dispensare.
Repoxuxt DEXiQiE alii, illud quidem praiceptum Abrahie datum esse dispensationem ; sed non quse sit relaxatio prsecepti ; sed tantuni qua fit ut illa oecisio Isaae non censeretur homicidium. — Verum hjBC responsio prorsus est futilis : nihil enim aliud est dispensationein aliquam esse relaxationem pra^cepti, quam eam esse talem ratione cujus prjeceptum, quod alias obligaret, nisi ista dispensatio adesset, ea posita non censeatur obligare: sed illa dispensatio, qua Deus feeit ut absque ullo peecato Abraham posset suum filium interficere, erat hujusmodi: ergo pariter erat vere relaxativa praecepti.
Objicies 1. S. Augustinum asserentem Deum non posse dispL^nsare in jure naturse; nam libro De vera religione, cap. ol. ait: Xeque Pafer de cetenia lege judicare posset: et libro primo De libero arbitrio, cap. 6. Legi ceienKje, inquit, semper est ohtemperandum, et illam esse inconi- mutahilem. Et inira: An potest aliquando injustum esse ut mcdi miseri, boni autem beati sint, aut ut honestus et grauis populus ipse sibi ma- gistratus creet ; dissolutus vero ac Jiequam ista licentia careat ^ Video hanc ceternam et incommutahilem legem esse. — Respondeo, has au- etoritates recte posse intelligi de potentia ordinaria, qua nempe Deus juxta prisscriptas a se leges, et regulas cuncta disponit, non autem de extraordinaria qua pro libito prseter ordinationes a se conditas, potest aliquid per se praestare, vel prgestandum ab alio p rsecipere : vel prae- fatae auctoritates intelligi possunt de strietissima lege naturae, qualiter arbitror primam et secundam auctoritatem esse accipiendas. Tertia autem intelligonda est de lege aeterna et naturali, quantum est ex natura rei, et nisi interveniat actus aliquis divinae voluntatis rem aliter disponentis : certum est enim quod esset injustum, ut populus honestus sibi crearet magistratus, si nempe Deus id vetaret, sicut re- vera vetare potest. Similiter etiam posset csse justum, ut populus dis- solutus, et nequani non careret tali auctoritate cum taeultate sibi creandi magistratus, si Deus ita imperaret.
Objicies 2. Si Deus dispensare posset in pra?eeptis seeundae ta- bulap, praesertim in eo Jion occides, sequeretur quod dari posset bellum utrinque justum sine ignorantia; uam ille cum quo dispensaret Deus in pra?cepto oecisionis, posset licite aggredi aliquem; is autem quem invaderet, posset etiam licite se defendere, et invasorem impugnare et occidere ; sed est contra communem Theologorum sententiani quod bellum possit esse utrinque justum sine ignorantia : ergo nostra as- sertio in communem Theologorum sententiam pugnat. — Respondeo 1. hane objectionem tam in Adversarios quam in nos ipsos militare ; si- quidem non negant Adversarii quod Deus non possit dare liecntiam iu aliquibus casibus, in quibus non liceret interficere nisi Deus ita
DE DISPENSATIONE LEGIS NATURAIJS. 89
coiiccderet aiit pntciperct; id siquidcin constat niaiiitestc cx occisionc Isaac Abrahamo demandata, sive interim Deus id faciat dispensando, ut asserinuis, sive mutando matcriam illam, eamque extralicndo ab obligationc juris naturalis, ut volunt Advcrsarii: sed in illo casu tam liccret ei qui esset intcrficicndus, se defendere et adversus imj)U- gnantcm rcpuguarc, si Dcus daret licentiam oceidendi sive mutando materiam illius obligationis, sive dispensando in eo praicepto non occides: adcoquc lia?c difficultas tam ab Adversariis quam a nobis est solvenda. liespondeo 2. uegando majorem: nou cnim scquerctur bcllum iu iilo casu utrinque justum; nam ille cui Deus priceiperet interfe- ctioncm, non debcret eo ipso in omni casu velle interficere; sed te- neretur abstinere ab iutcrlectione in illis casibus, in quibus periculum cssot ne ipsc interficeretur, aut alios interficcret quos occidcndi non habcret facultatem. Nam licet Deus dispensaret in praicepto lcgis na- turalis quoad intcrfectionem Pctri v. g. non tamen eo ipso censendus esset dispcnsarc in prfccepto naturali quoad intcrfectionem aliorum, aut quoad periculum manifestum proprise occisionis : subiiideque te- neretur abstinere se ab interfectione facienda in eis casibus in quibus probabiliter periculum essct, ne aut interficcret quos occidcrc non licet, aut ipse interficeretur: unde si in iis casibus ab interfectione non de- sisteret, bellum ex parte cjus foret injustum, justura vero ex parte illorum quos aggrederetur. liesjjondeo 3. negando minorem: non enim absurdum est bL^Uum utrinque esse justum; nam certum est quod dum Christiani Reges inter se decertant, plurimi cx militibus utriusque partis existimant se vocatos a suis Principibus ad bellum legitimum, adeoque tenentur ad interficiendos adversarios milites. Imo probabile censent aliqui, inquit Poncius, Commenf. in dist. 37. n. 143. etiam ita praefatos iiiilites ad occisionem teneri in eo casu quo per scientiam particularem quidam ex eis cognoseerent suum Regem non juste ad- versus alium Regem pugnare, dummodo publice non fiat compertura, nec ipsi possint id suadere ratiouibus opportunis absque vitae su3e di- spendio se ab interficiendis adversariis desistere: certura, inquam, est aut saltera probabile, quod in tali casu bellura inter milites esset utrinque justum, etiam absque ulla ignorantia ex parte ipsorum. — Adde ex Cavello in Scholio ad nu. 5. prsefatse qusestionis 37. quod in pluribus casibus videtur raultis Doctoribus bellum posse esse ntrinque iustum ; nam qui putat bona fide se pugnare, potest aggredi alterum quem novit innocentera, ut docet Soto 5. De Just. qusest. 1. art. 7. Iteni reus condemnatus contra scientiam privatam Judicis, potest re- sistere secluso scandalo, ut cum pluribus aliis affirmat Covarruvias 1. var. cap. n. 13. Itera si duo in naufragio siraul tentarent invadere scapham unius dumtaxat capacem, possent in^^cem juste utrinque pu- gnare pro ea sibi servanda, quo vitam quisque tueri posset, ut docet ]Major in 4. dist. 15. qusest. 22. etc. Totest ergo b^llum aliquando esse utrinque justum.
Objicies 3. Prsecepta legis naturse sunt affirraativa vel negativa: affirraativa prrecipiunt id quod secundum se justura est ac rectura ; negativa autem prohibent id quod secundum se est iniquum et inju- stum: sed si dispensabilia essent prnecepta afih*mativa, liceret non facere id quod secundum se licet facere; similiter si praecepta nega-
90 DE DISPENSATIONE LEGIS NATURALIS.
tiva esseiit quoque dispensabilia, liceret facere id quod secundum se iniquum est atqae injustum : at absurdum consequens: ergo et ante- cedens. — Distinguo majorem: affinnativa prsecipiuut id quod justum est secuudum se et independenter ab ullo prorsus legis praeeepto, nego: dependenter ab aliquo priecepto, ratione cujus id quod pniecipitur, censetur esse justum, et quod prohibetur censetur esse injustum, con- cedo. Licet enim aliqua videantur esse justa vel injusta, quatenus con- veniunt vel disconveniunt legi naturali, necnon et rectse rationis di- ctamini; attamen cum lex naturalis nihil sit aliud quam ipsa ordinatio Dei prsescribentis ea quai pro libito judicat esse convenientia vel di- seonvenientia creaturj© rationali, consequens est quod ratio illius con- venientise vel disconvenientia? maxime petatur ab ipsa Dei ordina- tione. Similiter distinguo minorem: liceret non fai^ere id quod secundum se iustum est, remanente sub ratione justi, nego: non remanente sub eadem ratione, concedo: certum est autem quod res quoe justa erat, et idcireo necessario executioni demandanda ratione praecepti divini, taJis esse desinit, accedente divina dispensatione, qua posita, id . quod justum erat, et necessariumfacere, incipit esse lieitum omittere.
DiCESi: Omnia prsecepta legis naturalis habent fundamentum in natura, et eatenus sunt prsecepta legis naturalis, quatenus conjun- guntur cum natura : atqui natura nequidem per divinam potentiam variari iDotest: nam licet data quacumque creatura possit Deus pro- ducere perfectiorem in infinitum, non potest tamen facere hominem aliter quam sit: ergo pariter nequit in lege naturse dispensare. — Di- stinguo majorem: illa pr?ecepta fundantur in natura, idest, habent conjunctionem cum natura ex ordinatione Dei auctoris uaturse, ita reni statuentis, concedo : idest, profluunt ab ipsa natura per modum pro- prietatis inseparabilis, quasi illa invariata, hsec variari nequeant, nego: nam, ut diximus, cum ista ratio juris naturalis pendeat ab ipsa ordi- natione Dei ut auctoris natune, cumque illa divina ordinatio sit li- bera, etiam Deus liberrime potest pra^cipere vel prohibere qu-ae judi- caverit convenientia vel disconvenientia, ipsa natura secundum suam essentiam invariata permanente.
DiCES dexique: Dispensatio est imperfecta et inchoata legis abro- gatio; sicut enim per abrogationem fit, ut manentibus omnibus aliis circumstantiis omnino eisdem, lex non obliget, qu?e alioqui cum istis circumstantiis obligaret, ita dispensatio facit ut hunc non obliget quem alias obligaret: atque hinc abrogatio dicitur mors legis; dispensatio autem vulnus legis : ergo in ea tantum lege dispensari potest qua^ l^o- test abrogari; sicut ille qui immortalis est, invulnerabilis quoque est; at ex dictis supra, lex naturai non potest abrogari, subindeque nec in ea dispensari etiam per Deum. — Distinguo minorem: lex naturce non potest abrogari quantum ad omnia pr?ecepta qu?e continet, ma- xime vero quantum ad ea qua3 sunt de jure strictissimo naturae, qualia sunt duo prseccpta priora primse tabulse, concedo: quantum ad alia prscepta, qualia sunt csetera prim?e vel secunda? tabulae (si menda- cium excipias) nego: quemadmodum enim contendimus divina aucto- ritate in eis posse dispensari quantum ad aliquas personas, ita et di- spensari posset quantum ad omnes; siquidem divina auctoritas, et po- testas non magis limitatur, et arctatur respectu plurium quam respectu
DE DISPENSATIONE LEGIS NATURALIS. 91
unius: illa autcm dispensatio <;"Gneralis csset rcvcra lcgis abrog'atio ; subindequc lex naturalis quantuni ad ea prreccpta divinitus posset abrogari.
Conclusio secunda. — Dro i^iiioka pu.kcfopiw Prim.k Ta- bvla: negativr sumi^ta, quatenus videlicet puouiijent irreve-
RBNTIAM EXIIIBENDAM Deo, AUT 1»ER CUI.TUM DeORIM IXANII:M, AUT 1»ER DIVINI EJUS NOMINIS ASSUMPTIONEM IN VANUM, SUNT STRICTISSIME DB JURE LEGIS NATIIRALIS-, SUBINDEQUE SUNT ETIAM DIVINITUS INDI-
SPENSABILIA. Haic cst Doct. in 3. dist. 37. n. G. ubi ait de prseceptis priniaj tabula3, quia illa imincdiate Deum rcspiciunt pro objecto, duo quidcm prima, si intelligantur tantum esse negativa. « Primum, Non « habebis Deos alienos: Secundum, Non assnmes nomen Dei tui in « vanum, idest, non facies Deo tuo irreverentiam, ista sunt stricte de « lege naturai, quia sequitur necessario, si est Deus, est amandus ut « Deus: et quod nihil cst aliud colendum tamquam Deus, nce Deo « facienda est irreverentia : ct per consequens in istis non poterit Deus « dispensare, ut aliquis possit licite facere oppositum talis prohibiti. » Haic Doct. cui subscribunt omnes Thoinisttie contendcntes omnia prse- cepta Decalogi esse indispensabilia, proinde censent eaquai sunt primse tabulae, maxime esse indispensabilia.
Probatur haec Conclusio: Ex terminis notum est Deo non posse aliquam irrogari injuriam, aut irreverentiani absque culpa mortali : at summa Deo fieret injuria et irreverentia si ipse odio haberetur, aut debitus ipsi cultus alteri impenderetur : ergo haec licite fieri non pos- sunt. Probatur major: notum est ex terminis nuUum malum morale esse faciendum, nee posse licite fieri id quod cognoscitur esse contra bonum houestum, et morale : inde namque sequeretur contradictio, nempe quod posset licite fieri, et quod ita fieri non posset: sed nullum malurn morale potest esse majus quam inferre irreverentiain Deo summo bono : ergo non potest ipsi uUa ratione licite irrogari aliqua irreve- rentia. — Deinde, si Deus dispensare posset, et efficere ut irreverentia sibi licite fieret, maxime per actum suoe divinai voluntatis, quo vide- licet irrogatio irreverentiae, quae alias esset illicita, fieret licita : sed id efficere nequit mediante illo voluntatis actu : ergo nec in illo dispen- sare. Major,' et consequentia patent. Minor probatur: non est magis notum ex terminis, aut ex aliquo principio quod quse Deus jubet sint lieita, et quse prohibet sint illicita, quam sit notum quod in illo casu Deo sit irroganda irreverentia : ergo sicut nullo sua^. voluntatis actu potest Deus efficere, ut quod juberet fieri, non fieret lieite; aut quod prohiberet fieri, licite fieri posset, pro eodem instanti quo juberet aut prohiberet ; ita efficere nequit ulio sua? voluntatis actu ut irreverentia sibi lieite exhibeatur. — Denique, eo ipso quo aliquid fieret jubente Deo, non fieret ipsi irreverentia ; siquidem non irrogatur irreverentia Principi, dum ejus pra^ceptis et mandatis fit satis: ergo implicat ut Deus possit concedere facultatem irrogandi sibt irreverentiam.
DiCES : Ex pr?ecedenti Conclusione liquet, dispensari posse divi- nitus in prieceptis negativis secundse tabulse quae spectant ad proximi dilectionem : ergo pari ratione dispensari poterit in prseceptis primj» tabulse quse Dei dilectionem et cultum concernunt. Patet antecedens
92 DE DISPENSATIONE LEGIS NATURALIS.
ex dictis. Consequentia probatur: omnia prsecepta secundae tabulae fun- dantur iii dilectione proximi, et ad ipsam tamquam ad caput unice revocantur : sed proximi dilectio necessario sequitur ex priecepto dili- gendi Deum : igitur si lisec Dei dilectio dispensationem non admittat, nee pariter admittet dispensationem dilectio proximi. Major constat : nam inquit Apost. ad Iiom. 3. Xon adultetrtbis, non occides, et si quod est aliud mandatuni, in hoc verbo instauratur, Diliges jjroximum tuum .sicut teipsum. Unde concludit ibidem Apost. Qui diligit proximum, legem implevit. Quod utique probatur auctoritate Christi Salvatoris Matth. 22. ubi sermonem faciens de prieceptis diligendi Deum, et pro- ximum, ait : In his tota lex pendet, et Prophetce : igitur in isto prae- cepto: Diliges proximum tuum , includuntur necessario omuia prae- cepta secundai tabulae. Probatur 7)iinor, quod dilectio proximi sequatur necessario ex prrercepto diligendi Deum: dilectio Dei, quae est de jure naturae, est dilectio perfecta, et non deordinata: sed dilectio ordinata non tendit in Deum sibi soli appropriandum, quasi diligens Deum nollet ab aliis diligi ; quia amor boni communis ut appropriati soli diligenti est iuordinatus ; amor etiam alicujus nolentis dilectum ab aliis similiter diligi est imperfectus : ergo cum prseceptum de dili- gendo Deo tendat in amorem perfectum, et ordinatum, etiam intendit quod Deum diligens velit ipsum pariter ab aliis diligi ; proindeque amans Deum debet velle quod etiam proximus Deum diligat : sed talis voluntas est actus perfectissimus dilectionis proximi : ergo dile- etio proximi necessario sequitur ex prsecepto dilectionis Dei. — Re- spondet Doctor tI^ " ut jam dictum est, '' ^ tribus modis: Primo qui- dem uegari posse majorem : non enim est certum quod diligere Deum sit strictissime de jure naturse, in quantum praeceptum illud est affir- mativum, sed tantum in quautum est negativum, scilicet quatenus prohibet odium Dei : hinc cum prsemisisset rationem pro tuenda parte affirmante, nempe quod praeceptum de diligendo Deo aliquando obliget de jure naturae, alir.s sequeretur hominem per totam vitam non teneri ad aliquem actum amoris Dei eliciendum, quod repugnare videtur rectae rationis dictamini : postmodum partem negantem sic probat ibidem n. 7. Non est certum esse praBceptum juris naturae stricti quod aliquis homo Deum amet hodie positive : ergo nec cras, nec ullo alio tempore, quia non est potior ratio cur aliquis aliquo tempore determi- nato obligaretur ad Deum positive amandum quam hodie. Et ideo, inquit, stricte loquendo non videtur quomodo possit concludi quando aliquis teneatur tunc vel nunc exhibere cultum Deo ; et pari ratione nec aliquando indistincte, quia ad nullum actum tenetur aliquis pro •aliquo tempore indeterminato ad que^n non tenetur pro aliquo tempore signato, aliquibus opportunitatibus concurrentibus. Hoc est, non potest aliquis teneri ad aliquem actum pro tempore determinato eliciendum, quin teneatur pro aliquo tempore determinato, quod posset determinari per occurrentes opportunitates, et particulares circumstantias aliquando concurrentes. Quocirca ratione utrinque librata, indiscussum relinquit Doctor an amare, et colere Deum positive, sit praeceptum strictissimi juris naturic. — Pespondet 2. negando minorem, nempe quod dilectio proximi sequatur necessario ex ainore Dei. Ad cujus minoris ratiojiem dicit, quod etsi perfectus Dei amor, qui prirciperetur per jus naturae
DE DISPENSATIONE LEGIS NATURALIS. 93
strlcUmi. 11011 sit ;iinor quo vcll(;t quis aj^j^roprinre sibi Dcurn, quasi noUct ipsuin ab aliis positivc. diligi ; tanicu non possct ossc anior quo neeessario A^clit positive Dcuin ab aliis ])0sitivc di]ij;i, scd suificit quod sit arnor ipsius Dci sccuiiduni sc, al)strahciido ab co quod quis vclit, aut nolit Dcuin ab aliis diligi. Uatio autcin cur Dcuin amans pcrlccte, posset non tcncri ut vellet positive ipsum ab aliis diiig-i, vel possideri, cst (^uia fort ' non j)laccrct ipsi Dco sc coinmunicarc aliis hominibus sicut sc coinmunicat homini diligcnti; aut quia non cssct notum di- ligenti quod Dco placerct aliis se communicare sicut et sibi. Sicut cnim licet Deus dc facto vclit cominunicarc illis, quos prsedcstinat, et ut sic ab eis amore pcrfcctissimo diligi, taincn non vult scsc com- municare eis, ques non prsedestinat, aut ab iis taliter diligi: ita mirum non est, quod qui Dcum diligit, possct non vclle positive ipsum ab aliis non diligi, quia non constaret naturali cognitionc talem amorem ab aliis hominibus clicitum Dco fore acceptum: atque adeo prseL^cptum quo quis diligit Dcum, non potcst ipsum obligare naturalitcr, ut velit ipsum ab aliis diligi. — He^pondet 3. Quod etsi Dcus essct diligendus ex strictissimo et indispensabili legis natura^ prsccepto, et quamvis virtute ejusdein vel alterius pr;iec(^pti similis diligendus esset proximus ea dilectione qua tencremur velle ipsum efficacitcr diligere Deuin, et pervenire ad beatitudinein ; tamen exinde non sequcretur praecepta secundiie tabuhxi esse naturali jure observanda, quia eatenus ex prse- ccpto de habenda hujusmodi dilectione proximi sequeretur necessario observanda pra^cepta sccundse tabulse, quatenus sine tali observatione non posset proximus tali dilectione diligi: sed ita non est; nulla enim repugnantia est quod quis vcllet Deum diligere proximum, et ipsum pervenire ad ultiinam beatitudinem, et simul vellet eum interficere, et bonis suis eum expoliare. Iino posset judicare, lieet erronee, quod illa interfeetio, et illa bonorum expoliatio conduceret ipsum ad beati- tudincm assequendam ; nempe si judicaret se esse in statu gratiae, in quo si moreretur, haud dubie salvus esset : similiter judicare posset quod possessio bonorum temporalium foret proximo nociva ad beati- tudinem olbtinendam ; adeoque quod expoliatio bonorum illorum con- dueeret proximum ad beatitudinem assequendam, et consequenter licet quis ex prsecepto de diligendo Deo, positive teneretur velle etiain Deum a proximo suo diligi, non tamen inde sequeretur quod pari ratione teneretur ad observanda prsecepta secundas tabulse. — Ad aucto- ritates autem quibus suadebatur proximi dileetionem necessario sequi ex dileetione Del, quse est pr?eeeptum legis naturse, respondet Doctor n. 12. primo quod illa, ad qu£e sese extendit diiectio proximi, sequ- untur quidem ex principiis lcgis naturae, non tamen sunt revera de stricta lege naturse, sed solum reductive; ideoque per se non sunt indispensabilia : quamvis enim prsecepta secund?e tabulse sequantur ex dilectione Dei naturaliter, non tamen inde inferre licet quod illa sint indispensabilia, sed tantum concluditur, quod qui Deum diligit, etiam tenetur et proximum diligere, et ipsi non dare occasionem ofien- dendi Deum ; nec ullam ei inferre injuriam ejus bona auferendo : quamvis hsec non ita necessario sequantur, quin pro libito possit Deus hic et nunc dispensare cum aliquo in illa prohibitione de auferendis proximi bonis, et inferendis ipsi injuriis.
94 DE DISPENSATIONE LEGIS NATURALIS.
DiCES 2 : Quae fiunt contra praecepta secunda^ tataulae, directe mi- litant in ipsam naturae legem, sutaindeque per se et ex se mala sunt et illicita , etiam independenter a lege positiva : sed in iis, quse per se mala sunt, Deus dispensare nequit ; alioquin efficeret, ut malum licite fieri posset, quod implicat : malum enim ut malum, est illicitum: argo in iis, quse per praecepta secundoe tataulae prohitaentur, Deus di- spensare nequit. — Distinguo majorem: militant in ipsam naturse legem directe, et per se, nego : ex consequenti ct illativ^e, coneedo : hoe est, non sunt de lege naturie strictissima ae indispensabili ; quippe cum nec sint principia, nec conclusiones talis legis ; sed tantuni con- sequenter ex talis legis conclusionibus inferuntur, sutaindeque censere non debent indispensatailia. Vel aliter dico, prseeepta seeundse tataulae esse quidem prohitaita, aut prfiecepta a voluntate Dei, ut Auctoris na- turai, non tamen prascepta, aut prohitaita suta pcena inferni, aut priva- tionis vitse seternae. Aliquid enim potest esse prohitaitum, aut praeee- ptum dupliciter : uno.modo suta aliqua poena in genere et indetermi- nate, aut suta pccna determinata ordinis quasi naturalis, scilicet mortis temporalis, aut incarcerationis, vel jacturae taonorum. Alio modo posset aliquid esse prseceptum vel prohitaitum suta poena inferni et priva- tionis beatitudinis, itautqui transgrederetur praeceptuni, merito judi- caretur dignus esse inferno aut beatitudinis privatione. Non est autem uecesse quod quidquid prsecipitur aut prohitaetur in Decalogo, ma- xime in secunda tataula, sit prohitaitum aut praeceptum praeeepto juris naturalis otaligante ad poenam seternam inferni independenter ata aliqua positiva ordinatione Dei. Neque enim evidens est ex terminis, quod tanta sit malitia in adulterio, aut homicidio, aut furto v. g. ut propter illa commissa detaeret quis puniri poena tam dira et saeva, quam est illa poena aeterna sensus aeterni quam de facto incurrunt omnes adul- teri, homicidae, et fures ex hac vita atasque salutari pcenitentia mi- grantes : neque possunt assignari uUa principia, ex quitaus id natura- liter colligi possit, praesertim cum ex natura rei non appareat qualiter per illa delicta inferatur injuria Deo, aut aliquid committatur, quod per se incompatitailitatem hataeat cum ultimo fine.
DiCES 3: 8. Paulus ad Romanos 2. affirmat quod qui sine lege pec- cavemnt sine lege peribunt. Quitaus significare videtur quod quamvis non esset lex aliqua positiva de prseceptis Decalogi, qualis de facto data est Judaeis per Moysem, et notais per Christum, adhuc qui tran- sgrederetur illa praecepta juris naturae perire posset, et puniri aeterna morte, ac amissione taeatitudinis aeternae. Quod utique confirmatur ex eodem Apostolo 1. Cor. 6. An nescitis quia iniqui regnum Dei non possidebunt f JSfolite errare, neque fornicarii, neque adulteri, etc. regnum Dei possidebunt. Igitur ex Apostolo, quamvis non esset lex positiva, nihilominus qui talia crimina patrarent, rei forent damnationis aeternae, sutaindeque lex naturalis otaligat etiam ad poenas inferni. — Respondeo negando consequentiam : nam Apostolus non loquitur absolute, et in casu in quo non esset lex positiva : sed de facto et prout nune res se hataet, sc^ilicet quatenus fornicatio, adulterium, et alia ejusmodi prohi- taentur per legem positivam suta pcena damnationis aeternae. Ad priorem textum dico, Apostolum intelligi posse non de quitauscumque peccatis, quae fiunt contra praecepta naturae, sed tantum de illis, quae fiunt
DE DISPENSATIONE LEGIS NATURALIS. 95
coiitra ])ncc('|)t.'i strictissimi juris n.itur.ii, quulia suut cluo priora pnc- oepta Dccnlo<»'i, quibus prohibctur idolorum servitus, et irreverentia Deo exhibeuda.
Conclusio tertia. — Nilla potestas iiumana, ta.m kccle-
SIASTICA QUAM ClVIl/LS, DISPENSAllE POTEST IN IIS iill A-) SUNT DE
jn:K NATiiK^:.
Probatur 1. auctoritatc S. Bernardi in priori Conclusionc iaudata, ubi cum consensisset Deum posse dispensare in pracceptis secundaj tabula% ait : Quw etsi nullam prorsus dis])ensatio7iem. admittant, nec vuidavi iKmiiuum ex iis aliquo modo solvere, aut licuit, cmt licebit.
Probatur 2, ratione : Non potest inferior supcriorem absolvere, ut constat dist. 21. cap. Interior: neque ligatum a superiore solvere po- test infcrior, ut habetur c. Unico de Clerico cegrotante: atqui si aucto- ritate humana dispensari posset in lege naturali, solveret auctoritas creata ct inferior obligationcm, quam ex Dei ordinatione homines contraxerunt : ergo etc. Deinde, ipsimet Principes et Ecclesiaj Praj- sules tenentur praeceptis juris naturse : ergo non possunt in eis dispen- sare. Consequentia patet : qui enim subduntur prajceptis, ct tenentur ad ca servanda, non possunt ab eorum prseceptorum obligatione di- spensare. Antecedens etiam constat, siquidem prajcepta legis naturse •id omues omnino homines rationis compotes spectant : erg-o maxime ad eos, qui prsecipue ratione et prudentia pollere debent ut alios (lebite dirigant et ordinent. Denique, si Pontifices et Principes pos- ^ent dispensare in aliquibus prseceptis qua? vel sunt de jure natura?, vel ad illud spectant, maxime possent dispensare in prssceptis secundae tabulsc : sed id pr?estare non possunt, alias possent dare potestatem fornicandi, interficiendi innocentem, et accipiendi aliena bona : hoc autem, ut constat, falsum est : igitur etiam falsum id. unde sequitur.
DiCES : Summus Pontifex dispensat interdum de residentia Pasto- rum : at Pastorum residentia est de lege naturali, ex Concilio Triden- tino sess. 23. c. 1. De reformatione : ergo in eo dispensari potest. Item, de jure naturae est, ut qui vovit, reddat Domino quod vovit : sed summus Pontifex dispensat in votis : ergo ete. — Ilespon.deo primo, uegando minorem : Conc. enim Trid. non afiirmat residentiam Pa- storum esse de jure naturali, sed tantum significat eam esse de jure divino, ait enim: « Cum praecepto divino*mandatum sit omnibus, « quibus animarum cura commissa est, oves suas cognoscere, pro his « sacrificium ofi^erre, verbique divini prsedicatione, sacramentorum « administratione, ac bonorum omnium operum exemplo pascere, pau- « perum,aliarumque miserabiliumpersonarum curam paternam gerere, « et in ca^^tera munera pastoralia incumbere, quse omnia nequaquam « ab iis prsestari et impleri possunt, qui gregi suo neque vigilant, « neque assistunt ; sed mercenariorum more deserunt : sacrosancta « Synodus eos admonet et hortatur, ut divinorum prseeeptorum me- « mores, factique forma gregis, in judicio, ac veritate pascant ac re- « gant. » Quibus verbis solum significatur rcsidentiam Pastorum cen- seri posse non quidem de iure naturali, sed de jure divino positivo : nam ex illis non potest haberi quod residentia sit de alio jure, quam ex quo pastases obligantur ad prsestanda munia, quaj absentes exequi non
96 DE DISPENSATIONE LEGIS NATURALIS.
possent: at Concilium significat quod ad ea prnestanda teneantur, non ex jure natur?e, sed ex prsecepto divino, subindeque residentia pasto- rum posset non censeri esse de jure naturae. — liespondeo 2. distin- guendo majorem : summus Pontifex dispensat de residentia pastorum dispensatione proprie dicta, quse fiat proprio jure et propria auctori- tate, quse solvat residendi obligationem, absque externa gravi causa concurrente, nego; dispensatione improprie dicta quae sit tantum de- claratio pastores in eo casu non teneri ad residendum, propter graves eausas, et eorum prsesentiam alibi exigentes, ct eos alio evocantes. concedo. Igitur summus Pontifex proprie non dispensat de residentia pastorum cum eis licentiam eoncedit alio migraudi ; sed tantum de- clarat in aliquo particulari casu pastores non teneri ad residentiam ; enimvero solum Pastores residere debent cum plebe sibi commissa, quando publici boni necessitas vel utilitas eos alio non vocat, quod utique prudenter declaratum est, et statutum in Concilio Tridentino loco laudato, ubi cum declarasset omnes Pastores, Etiamsi sanctce Eomance, Ecclesioe, Cardinales sint, obligari ad personalem in sua Ec- clesia, vel dicecesi residentiam, ubi iiijuncto sihi officio defungi tenean- tur, neque abesse posse nisi certis de causis : subdit: Nani cum Chri- stiana charitas, urgens necessitas, debita obedientia ac evidens Ecclesice, vel Beipublicce utilitas aliquos nonnumquam abesse postulent et exi- gant, decernit Sacrosanta Sgnodus has legitimce absentice causas a bea- tissimo Bomano Pontifice, aut a Metropolitano, vel eo ahsente suffra- ganeo Episcopo Antiquiori residente, qui ejusdem Metropolitani absen- tiam probare debehit, in scivptis esse approbandas. Non potest ergo summus Pontifex de facto dispensare cum Episcopis, ut non resideant pro eo tempore quo est obligatio juris, aut naturae, aut divini ad re- sidendum, nisi ob gravissimam causam, talemque ob quam merito existimare possit, nec Deum uec naturam ea causa posita ad residen- tiam obligare. Quando autem ob leves causas Pastores a residentia dispensat summus Poutifex, si tamen id faciat aliquando, id solum praestat cum Pastoris praesentia non ita videtur gregi necessaria, aut utilis, quin prudenter existimari possit in eo casu, nec Deum, nec naturam talem residentiam praecipere. — Ad secundum dico eodem modo, quo ad primum ; etenim summus Pontifex proprie non dispensat in ullo voto aut juramento, nec etiam in matrimonio rato ; sed tantum declarat propter graves concurrentes causas, eos qui votum emiserunt, non teneri ad id implendum in tali casu particulari ex lege naturae ; nam est quidem de jure naturae, ut qui vovit, remanentibus omnino iisdem circumstantiis, reddat Domino quod vovit ; non est autem de jure natur?e ut votum persolvatur in aliquibus circumstantiis et casibus concurrentibus, nempe si materia voti reddatur moraliter impossibilis : V. g. si quis vovisset dare centum aureos Eeclesi?e infra annum, post mensem autem omnibus bonis spoliaretur, et in extremam necessitatem redigeretur, tunc ad solvendum votum non teneretur lege naturoe, quia voti materia est ipsi moraliter impossibilis; vel si observatio voti minoris sit perfectionis, et meriti apud Deum : ut si v. g. quis vovisset dare Ecclesine cereum, haud dubie voto satisfaceret si loco cerei daret aureum calicem, quia lex naturre numquam obligat necessario ad omittendum mnjus bonum pro solvendo minori bono. Idem dicendum
DE DISPENSATIONE LEGIS NATURALIS. 97
<liiJindo occurrit ])cricuhini Jactura' ninjoris lioni, puta si quis vovit castitatoni voto siniplici, et postmodum <;Tavissimis ustulatus concu- pisccnti;r stimulis versarctur in ])ericulo non soluiii votuni infrin<;,-endi, sed etiam peccandi ])eccato lornicationis, aut adulterii, aut aliquo alio deteriori, a quo ])ericulo liberaretur, si a voto solutus licite ducere l)0sset uxorem : hoc, inquam, in casu legitime declarat summus Pon- tilex i])sum non teneri lege naturae ad jDcrmanendum in voto: tum quia ipse vovens moraliter censendus est non habuisse voluntatem cxtendendi votum suum ad istum casum moraliter im])ossi))ilem : tum quia lex naturalis non censetur obligare ad aliquid pra'standum, unde tam grave damnum sequitur, quanta est incontincntia^' fcrditas : tum denique quia ipsa ratio naturalis dictitat quod quando occurrit jactura nccessario facienda duorum bonorum diversa' rationis et irstimationis, potius esse laciendam jacturam minoris, quam majoris boni : pra'stat enim pati abscissionem brachii, aut alterius partis corporis, quam mortem ipsam, quia cor])oris integratio minus est bonuni, quam exter- minatio vitie. Unde cum status virginalis pudicitise, quantumlibet excel- lens, minus sit bonum, quam status gratiae sanctificantis, cujus jaetu- ram facere periclitatur is, qui vovit : in eo casu declarat summus Pon- tifex illum a voto absolvi, subindeque sunimus Pontifex non dispcnsat, nec dispensare potest in uUo voto perfecta dispensatione, sieut dispen- sare potest in legibus ecclesiasticis a se conditis pleno jure, et absque ulla causa.
DiCES: Illa causa quam exigeret sunmius Pontifex ut dispensaret legitime, vel solvit obligationeni juris naturalis, vel non: si non solvat: ergo censetur revera summus Pontifex pleno jure dispensare: si solvat, ergo frustra reeurritur ad summum Pontificem- pro obtinenda dispen- satione illius obligationis, qurejam nuUa est. — Respondeo, equideni causam illam gravem occurrentem revera soivere obligationem legis naturje, nec minus propterea recurrendum esse ad summum Ponti- ficem, non quidem ut alligationem talem solvat, sed ut solutam de- claret, tamquam Ecclesiae supremum caput. Quemadmodum enim licet aliquis revera certus esset quod res, quam proximus detinet, ad se per- tineat, non posset tamen licite aliquando ipsam sibi vindicare propria auctoritate, sed ad id esset expectanda et postulanda sententia judicis : ita pariter licet aliquis esset certus se habere sufficientem eausam cur censeatur solutus ab obligatione voti persolvendi, non tamen deberet votum infringere donec exposita causa coram summo Poutifice, ejus declarationem haberet, qua nempe, et sibi et Ecclesise constaret ipsum amplius non teneri ad voti solutionem.
Instabis : Non solum summus Pontifex declarat nuUam amplius urgere voti obligationem, sed etiam revera voventem ab ea solvit: ergo proprie dispensat. Patet antecedens, quia seque utitur verbo di- spensandi dum solvit ab obligatione voti, ac quando dispensat de lege a se posita: sed dum hoc verbo utitur in solvenda lege a se posita, revera proprie, et pleno jure dispensat : ergo pari ratione dispensat dum solvit a voto. — Nego antecedens, et ad ejus probationem dico, quod etsi summus Pontifex in illis declarationibus utatur verbo di- sijensandi, non inde sequitur quod revera in illis dispenset: verbum enim dispenso est sequivocum, et significat aliquando quemcumque
Frassen TheoL Tom. VI. 7
98 DE DISPENSATIONE LEGIS NATURALIS.
actum superioris, quo aliquid fit, aut cognoscitur csse licitum, quod alias illicitum esset, aut licitum esse nou cognoscerctur, sive interiin ille actus sit propria dispensatio, sive sola declaratio. Nec refert quod simpliciter utatur isto verbo in solvenda obligatione votorum ac in solvendis legibus a se positis : nam diversitas signific-ationis in eo casu uon est petenda ex verbis, sed ex natura rei subjeetae. Hine quia ma- teria juris Pontificii subjecta est absolute summo Pontifici, ita ut absque ullacausa antecedente suam volitionem possit concedere licentiam alicui id, quod praecipitur, non exequi, idcirco dum hanc lieentiam eoncedit, proprie censetur dispensare : quia vera materia juris naturalis absolute non subjicitur ulli auctoritati humanse ; ideo non potest in ea dispen- sare summus Pontifex pleno jure, et nisi concurrat aliqua gravis causa. Unde tunc verbum clispenso ab eo usurpatum non habet veram, et propriam significationem : utitur nihilominus recte ipso modo loquendi: tum quia perinde est quantum ad praxim et usum communem fide- lium : tum quia non parum condueit ad timoratae conscientiai simpli- cium scrupulos removendos.
Urgebis: Summus Pontifex facultatem habet solvendi quodeumque vinculum in terris, ut constat ex illis verbis Matth. 18. Q,uodcumque solueris super terram erit solutum et in Ccelis ; ergo potest quodlibet vinculum voti, juramenti, et matrimonii rati pleno jure solvere. — Distinguo antecedens: habet hanc supremam auctoritatem respectii materi?e determinatae, et sibi subjectae, concedo : respectu cujuslibet materiae, nego. Alias enim summus Pontitex dispensare posset in obli- gatione veritatis dicendae, elicieudi amoris divini, servandae vitse in- nocentis: sicque efficere ut mendacium, odium Dei, et perjurium fo- rent licita. Unde licet summus Pontifex in Ecclesia supremam habeat potestatem, tamen non censetur posse solvere quamlibet hominis di- spensationem ; alias cum etiam Imperator habeat supremam potestatem in rebus temporalibus, posset etiam solvere naturalem obligationem subditorura in promissis, pactis etc. quod tamen damnatur in Clemen- tina Pastoralis de re jud. in fine, ubi habet quod Imperatori non liceat tollere, quae juris naturalis sunt.
Qu-KKES: an lex naturalis admiftere possit explicationem et declarationem?
Affirmo : cum enim omnia qua^ sunt juris naturalis non sint «que nota, et ad intelligendum facilia, cumque graves aliquando oecurrere possint circumstantiae, in quibus duo pugnantia naturae praeeepta ser- vanda concurrere videntur, necessario opus est declaratione et expli- catione, qua constat quidnam in illis circumstantiis sit faciendum. Sie v. g. licet lex naturalis prajcipiat alienum esse restituendum, cum tamen praicipiat esse servandam vitam, et famam, inde fit quod non sit restituendus gladius furioso dum periculum adest ne vel ipsum, vel restituentem, aut alios occidat. Hsec tamen declaratio proprie non est dicenda Epil-ceia: cum enim hsec dicatur ab Arist. 5. Ethicorum, cap. 10. Emendcdio legis, ex ea parte qua depcit propter universale : haec cadere nequit in legem naturae, quia haec non prohibet, nec prae- cipit universaliter et absolute, sed tantum in iis casibus, in quibus
DE LEOE DIVINA ytTERNA. 09
ictiis pra-ccptus ost nocessarius cx nnturfi rci, et actus ])rohil)itus est iiiaius, et necessario fugiendus.
DISPUTATIO TERTIA. DE le(;e divina.
Deum esse leg-um conditorem, Icg-islatorumque Principem nemo snnjT mentis ncgarc potcst; ejus enim est univcrsam mundi machi- nam, et maximc homines ternc incolas, legibus instrucrc, qui cuncta condidit, ut ad praescriptum sibi tinem recto tramite collineent. Quo- circa non satis ei visum fuit natur;r lcgem hominum cordibus inscri- bcre, sed, inquit S. August. in Psalm. ",0. Ne sibi homines aliquid </pfuisse quererentur y scriptum est et in tabulis, quod et in cordibus •lon lefjehanf : non enini ei scriptuni non habehant, sed legere nolebant : ipposifuni est oculis eorum quod in conscientia videre cogerentur, ef :uasi forinsecus admota voce Dei ad inieriora sua homo compulsus ■esf. Hanc autcm divinam suam vocem, et lcgem promulgavit Deus, tum Judseis, tum Christianis; illam quidem per Moyscm ; hanc vero per Christum: illam veterem qufe pene oblivione deletam legem na- turalem in mcmoriam hominum, usumquc rcvocaret; alteram vero gratijip, quse veterem imperfectam perficeret, et vacuam impleret. Quo- niam autem heee utraque lcx ab seterno in Dei voluntate constituta simul et sancita fucrat, idcirco tripliccm, divinam legem solito con- grue distinguunt Theologi. Quarum primam, qnve cseterarum caput est, ^5Cternam appcllant, sccundam autem^ Mosaycam, tertiam vero Evangelicam, de quibus erit scrmo in tribus sequentibus Articulis.
ARTICULUS PEIMUS.
DE LEGE DIVINA .ETERNA.
Legem aeternam appellat S. Aug. I. 1. De Libero aiMtrio, cap. 5. et 6. Summam rationem in Deo existentem, cui semper est obtempe- nndum, vel summam rationem qua justum est ut omnia sint ordina- 'Ssima, vel ut inquit lib. 22. Contra Faust., cap. 27. Lex ceterna est ratio vel voluntas Dei ordinem naturcB servari prcecipiens, et dissipari vetans. De hac autem lege nonnulla hic sunt delibanda, sequentibus in Qusestionibus. Quarum Prinia aperiet, an et quid sit divina lex ccterna: Secunda, quotuplex et qualis; Tertia, quaenam habeat subjecta.
QU^STIO PRIiMA.
AN ET QUID SIT LEX ^TERNA.
NoTANDUM 1. Rationem divinam, in qua maxime seterna lex sta- tuitur, tribus modis p'osse considerari: Pnmo quidem, quatenus est cognitio omnium effectuum, tam actualium, quam possibilium : Deus cnim novit, et vocat ea quae non sunt tamquam ea quoe sunt, inquit Vpost. ad Rom. 4. Secundo, prout est operativa creaturarum, apericndo scilicet divinre voluntati, eique demonstrando creaturas possibiles, qui- bus existentiam per divinum suum decretum concedere potest: quo- eirca apud Psalm. dicitur fecisse cselos in intellectu. Terfio denique,
100 DE LEGE DIVINA ^TERNA.
divina cognitio spectari potest, quatenns est directiva, et gubernativa omnium creaturarum in suos fines. In hac autem postrema divinne co- gnitionis acceptione maxime videtur esse constituenda aeterna Dei lex.
NoTANDUM 2. Quod etsi divina lex aeterna eum divina providentia in eo conveniat, quod utraque ^'ideatur directio, et ordinatio rerum quarumlibet in fines sibi convenientes, tamen lex a^terna a Provi- dentia divina distinguenda videtur in multis. Primo quidem, in eo quod illa contineat regulas maxime generales, quibus res creata? suos- in fines ordinantur : unde per se primo respicit bonum Universi : Pro- videntia autem divina complectitur solum privatas et speciales regulas- quibus unaquseque res suum in finem dirigitur, et bonum singulare cujusque rei respicit, Secundo, lex oeterna importat vim obligandi; Providentia vero nullam obligationem infert. Tertio, Providentia com- paratur ad legem a^ternam, ut conclusio particularis ad principium universale; sicut enim lex positiva tradit in generali regulas; v. g, Deum esse colendum, juxta quas prudentia colligit hic et nunc esse operandum : ita lex seterna in Deo tradit regulas generales, quibus- Deus intendit universum dirigi; puta lapidem moveri deorsum, ignem vero sursum: bonum esse sectandum, malum fugiendum: Providentia vero de motibus creaturarum disponit in particulari juxta speciale cujus- que bonum : et ideo Provideutia ad legem seternam tamquam ad prin- cipium reducitur.
NoTANDUM o. Legem seteruam a cseteris legibus in eo distingui, quod lex seterna non sit lex data, sed ferens, non impressa, sed expri- mens : non participatio legis alicujus, sed origo et fons omnium aliarum: ab ea namque leges omnes temporales derivantur, quae idcirco dicuntur leges impressse et participatre. Insuper lex seterna est incommutabilis: cseterge vero leges mutabiles sunt: unde S. August. lib. De Vera re- lig., c. 17. ait: « ut ars medicinse cum eadem maneat, neque ullo- « pacto ipsa mutetur, mutat tamen prsecepca languentibus, quia mu- « tabilis est nostra valetudo: ita divina Providentia (quam pro seterna « lege hic usurpat) cum sit omnino incommutabilis, mutabili tamen « creatura' varie subvenit, et pro diversitate morborum. alia alii jubet « aut vetat utilia: unde non incipit ut ab ipsa morte ad naturam suam,. « ea qua^ deficiunt, idest ad nihilum tendunt, reducat, et firmet. Hinc « idem S. August. lib. 1. De Liber. arbif., cum interrogasset: cum erga « hsec sit una lex, ex qua aliai omnes temporales ad homines regendos « variantur? Non ideo ipsa variari nuUo potest modo? Respondet Evo- « dius: intelligo non posse omnino; neque enim ulla vis, ullus casus, « ulla rerum labes umquam effecerit, ut justum non sit omnia esse « ordinatissima, et qusecumque a lege seterna promanant, quantumvis- « variabilia, non desinunt tamen esse ab ea tamquam invariabili ». Tertio deuique, distinguuntur lex a^terna, et temporalis, quod huic sub- jiciantur homines mortales, et adhuc miseri; illi vero beatitudine do- nati, et Deo fruentes, ut egregie apud eumdem August. ibidem c. 15. aperit Evodius dicens: « Beatos ob amorem ipsorum seternorum sub « setema lege agere existimo; miseris vero temporalis imponitur ».
His ita prsemissis, duo hic breviter supersunt aperienda: Pri^num^ an ista sit admittenda seterna Dei lex a cseteris legibus distincta. Se- cuiidum, qua> sit ejus genuina definitio.
DE LEGE DIVINA ^l^TERNA. 101
Conclusio prima. — ivbiviouA admittenda est yi<:TERNA Dei
LEX, C^ A S('IM('Er DeIS AH .KTERNO (JRDINAT, QlvE RATIONALI (JREA- TIIR^ FACIENDA SINT AUT CAVENDA, (^IO FINEM SIBI PRJ-^SCRIPTUM
ASSEc^rATFR. Ita coiiimuniter Theologi cum nostro Alensi 3. part. qu. 26. inemb. 1. quod uti(jue firniatur primo auctoritatihus S. August.
in primo Notabili laudatis. — Firmari potest etiam ipso Philosophorum sapientissimorum consensu; nam inquit Cicero libro 2. De Legibus.
1 'ideo sapientissimorurn fiUsse sententiam, ut le(jem neque hominum ingeniis excogitatam, neque sciturn aliquod esse populorum, sed Oiter- )/um quiddam, quod universum mundum regit, et imperandi prohiben- dique sapientia. Ita principem legem illam, et lUtimam, merUem dice- bant esse omnia ratione, aut cogentis, idest praecipientis, aut vetantis Dei : ex qua iUa lex quam dii humano generi dederunt recte est laudata.
Probat corclusionem Alensis loco laudato tribus rationibus. Prirno: nullum malum debet esse impunitum; adeoque omne malum puniri debet per ordinationem alicujus legis : at omne malum non punitur per legem temporalem; nam inquit S. Augustinus lib. 1. De Libero arbitrio, cap. 5. Videtur lex ista, quoe regendis civitatibus fertur, multa <'oncedere atque impunita relinquere, qucB per divinam Providentiam rindicantur: ergo debet admitti lex a^terna, cujus illa divina Provi- dentia est applicatio, per quam illa peccata puniantur. — Secundo. plurimaj sunt leges temporales invicem contrariai, subindeque conci- liari debent in aliqua ratione justitias : sed ita conciliari nequeunt nisi per iegem contrarium non habentem, qualis est ajterna; adeo- que est admittenda. Major constat ex S. August. lib. 1. De lAbero arb., c. 6. Duce leges ita sibi videntur contrarice, lU una earum hono- rem dandi popiUo tnbuat potestatem: alia non, ut nuUo modo in una civitate possent esse simiU, numquid dicemus aliquam iUarum iujustam esse, et ferri minime debuissef — Deynque^ necesse est in Deo esse aliquam legem: sed hffic non potest esse nisi seterna: ergo necesse est aliquam esse legem aeternam. Minor const it, Deus enim €st immutabilis, subindeque nihil ipsi de novo potest accidere. Ma- jor similiter patet: cum enim Deus habeat Providentiam, necessario in eo supponitur ratio qua^dam practica totius gubernationis Uni- versi, juxta illud Boetii 3. De Consolatione: qui perpetua mundum ratione gubernas, quocirca idem lib. 4. Prosa 6. ait: Providentia est divina ratio a summo Principe constituta, qua cuncta disponit: ergo illa ratio Dei seterna habet veram rationem legis; nam, inquit S. Isi- dorus 2. Ethymologiarum, si ratione lex constat, lex erit omne quod ratione constituitur.
DiCES 1: Lex necessario requirit aliquem cui possit prsescribi: sed ab seterno nullus extitit cui lex pmescribereiur : ergo nulla lex seterna ■esse potuit. Major patet, lex enim est actus imperii ; repugnat autem esse imperium, nisi existat subditus cui imperetur. Minor pariter con- stat, siquidem ab a>terno solus Deus extitit, cui lex, et imperium prae- >cribi non potest. — Distinguo minorem: non fuit aliquis subditus ab ieterno existens realiter, et de facto, cui lex pra^scriberetur pro ipsa a?ternitatis duratione implenda, concedo: non fuit existens in idea, et decreto divino pro certa temporis diffirentia a quo lex illa tune
102 DE LEGE DIVINA .ETERNA.
esset implenda, nego. Similiter probationem minoris distiuguo: impe- rium non potest esse reternum de facto, et aetu intimatum subdito, concedo : non potest ab aetemo esse conceptum in voluntate divina, cuncta ab .Tterno decernente quae pro diversa temporis differentia exe- cutioni mandabuntur, nego.
DicES 2. De ratione legis est quod promulgetur ; siquidem lex est ordinatio facta a superiore auctoritatem in communitatem habente, subditis intimata, et promulgata : sed ab iiiteriio non potuit esse uUa legis promulgatio, quippe cum null« ab seterno fuerint creaturse, quibus lex promulgari posset : ergo nec ulla lex potuit esse ab seterno. — Re- spondet Alensis, quod lex considerari potest, quatenus derivatur vel a legendo, vel a ligando. Priori modo, certum est ipsam esse aetemam, quia in mente Dei legebatur ac manifestabatur, et quasi narrabatur: sic autem pxomulgatione non egebat. Secundum autem postenoreitt, derivationem, nempe quatenus lex ligat, potest iterum bifariam spe- ctari, nempe active vel passive ; scilicet vel ex parte Dei, vel ex parte creaturse per legem ligatae, vel obligata; ad aliquid faciendum, vel omittendum. Priori modo «terna dici potest, si non secundum actum, saltem secundum habitum ; eodem enim modo, inquit, distinguendum est de lege ligante in Deo, sicut de dominio di^ino; dominium autem divinum dicitur, vel secundum habitum, vel secundum actum. Sicut ergo dominium dicitur in habitu de Deo ab aeterno, dominium in actu ex tempore , ita lex, si non importet habitum ligandi, sie ab seterna est in dispositione ad ligandum, et hoc modo dicitur lex setema; sed si importet actum ligandi, non ita. Unde in summa respondet, ad ra- tionem legis satis esse quod de se vim habeat ligandi, licet nondum actu liget, quia nondum est applicata, et promulgata. Iiespondeo 2, promulgationem legis posse eonsiderari vel ex parte legislatoris pro- mulgantis, vel ex parte subditi cui promulgatur. Priori modo lex prius est in legislatore promulgante quam in subdito cui i)romulgatur : unde in forma respondeo disting-uendo minorem : nulla lex potuit ab seterno promulgari, promulgatione se tenente ex parte creaturarum, concedo: promulgatione se tenente ex parte Dei supremi legislatoris, nego. Quare autem haec promulgatio ex parte Dei legislatoris sufficiat, non autem ea promulgatio sufficiat ex parte hominis legislatoris, sed ne- cessario humanse leges exigant manifestari subditis per promulgatio- nem , ratio est aperta, quia nempe cum lex seterna sit Dei decretum imrautabile, omnino invariabilis est: unde sine ulla sui mutatione ab seterno lata obligabit in tempore: decretum autem hominis mutabile est; hinc quamdiu non promulgatur per modum legis, semper se habet potius per modum propositi ferendi legem, quod potest revocari, quam per modum legis firmiter stabilit», et latae. Unde in lege seterna nulla alia promulgatio publica requiritur, ut actu obliget, sed solum quod veniat in notitiam subditi. Quare si per internam revelationem nobis innotesceret divinse voluntatis decretum, hoc suffieeret ad obligandum.
Conclusio secunda. — Triplicem .i-:tern^ legis defini- TiONEM PROFERT S. Au(Trsr. Primam quidem lib. de libew arb. c. 6. dicens, « ut breviter legis ceternce nomen explicem, ea est, qua justum est, ut omnia sint ordinatUisima. Secundam vero profert lib.
DE LEGE DIVINA yETERNA. 103
I)p rcra Hcligiovo^ cnp. 31. Lpx (ctfntd rsf inromiiinidhilis rrrifas, ((uai ,sf b'X oinnimn arfinm, et Irx ODUiipotcnfis Arfi/icis. 'rcrtiain dc-iiiqiic (•odeni libro, et cap. De libero arbitno, diun dicit quod J^ex (Jdterna sf sunumi ratio cui somper of^tcmjwrandum est: per (juain mali mise- ,((fn, f)oni })onam vitam merenfur: per (juam iUa, ([uc^, tcmporafis csf, rccte fertur recteciue mufatur.
Hanc autem triplicem definitionem expendit Alensis il)i(fcm: •« Lex « ictenia, inquit, potest considorari secunduni rospcctum ad bona, vel « niala: vel secundum quod rcspicit bona tantum. p]t hoc dupliciter,
quia potcst considerari sccundum quod respicit bona g-encraliter, vel « bona specialiter, qua» sunt bona rationalis creaturai tantum. Quantum « ergo ad primam rationem, convenit ei hoec ratio: Lex a?,terna est,
qua justum est, ut omnia sint ordinatissima : lex enim aeterna, se- « ciindum quod est jus ordinandi, respicit bona, et mala : quia Deus « bona lacit, et ordinat: malum autem non facit, sed ordinat: unde « sicut ordinare est actus communis ipsius legis respectu bonorum « et malorum , ita est notio ipsius prout respicit bona, et mala. Se- « cuudum autem quod respicit bona generaliter, sive sint bona ra- « tionalis creaturse, sive irrationalis, convenit ei ista ratio : lex seterna « est lex omnium artium, et lex omnipotentis Artificis. In quantum « enim est ars omnipotentis ArtiHcis, respicit causam divinam, quse « est ars, et causa omiiium bonorum. Secundum autem quod respicit « bona rationalis creaturro tantum, convenit ei ista definitio: Lex ^^ aiterna est summa ratio cui seniper obtemperandum est, etc. Ratio-
nalis enim creatura ordinanda est per leges, unde lex temporalis « fertur ab homine-, et super homines : et ita cum ei conveniat ferre « leges temporales ut dicitur in definitione, constat quod hoc est re- « spectu rationalis creaturse. Similiter quod dicit: cui semper obtem- « perandum est, convenit ei rcspectu creaturse rationalis, quia solum « rationalis creatun^ convenit 11 le actus qui est obtemperare. » Adver- tendum. est autem trium illarum definitionum seu descriptionum po- stremam videri magis congruam: dure nempe priores potius ad pro- videntiam quam ad legem seternam spectant. Tertia vero ipsam legem seternam luculentius explicat. — Posset tamen brevius et clarius de- finiri, dicendo quod Lex oderna est ipsa clivince sapientioe ratio, aut ipse divince voluntatis actus, quo Deus db ceierno decrevit creaturam rationalem teneri in tempore ad hoc, vel illud faciendum, vel ca- rendum. — ^ " Lex seterna est summa ratio directiva omnium actionum et motionum. Dicitur 1. ratio, eo quod lex quselibet sit ordinatio ra- tionis seu mentis. Dicitur 2. ratio summa, quia ultima est et su- prema regula ad quam creaturarum ordinatio in finem exigitur. Di- citur 3. directiva omniuni cictionum et motionum, quia versatur cirea actiones et motiones, eo quod motiones et actiones sint media per quse creatura quselibet tendit ad debitum sibi finem.
Probatur 2. auctoritate S. Augustini qui legem seternam sic de- finit, lib. 22. cont. Faust., cap. 24.: Lex oeterna est rcdio divina, vel voluntas Dei ordinem naturalem conservari jubens., perturbari vetans, Naturalis autem ordo creaturse rationalis est, ut per amorem subdita sit Deo, et qualibet creatura etiam seipsa per eumdem amorem su- perior sit. Ordo naturalis creaturse irrationalis est ut in eo sit situ, et
104 DE LEGE DIVINA yETERNA.
in eo loeo, in quo univei-si ordo naturalis exigit. Iterum ab eodeni Doctore sic definitur : ^iJterna lex ea esf, qua Justiim est ut omnia slnt ordinatissima, lib. 1. De libero arbitr., cap. 6. "' ^
DiCEs: Legi seternie, ex S. Augustino mox laudato, semper est obtemperandum: sed divinae voluntati non est semper parendum; nam ex eodem S. Augustino in Enchiridio, potest bonus filius bona volun- tate velle patrem vivere. quem Deus vuh mori: ergo lex aeterna non recte dicitur Dei voluntas. — Respondet ad minorem Alensis loco laudato, quod « rectitudo voluntatis nostrae non semper attenditur in « conformatione ejus ad divinam voluntatem respectu voliti, sed re- « spectu volentis. Motus enim voluntatis comparatur ad volentem, et « ad volitum: conformatio ergo voluntatis meae ad divinam semper « debet esse quantum ad volentem, sed non semper ad volitum : unde « debeo me sic conformare ei, ut ego velim quod Deus vulr me velle, « non autem ut velim quod ^-ult semper. Unde super illud Hectos decet « collaudatio, dicitGlossa: Convenit uf quodcumque vult Detis tevelle, « velis et tu : non dicit ut velis quodcumque \u\t Deus ; et sic bonus « filius volens pairem vivere, quem Deus %Tilt mori, conformat vo- « luntatem suam, et obtemperat di^^inse: quia ipse vult ipsum velle, « scilicet patrem vivere. Et hoc, dicit Augustinus, vult quod ipse « filius velit patrem vivere ex naturali pietate, quem vult mori ex suo « judicio. »
QU.ESTIO SECUNDA.
QUALIS, ET QUOTUPLEX SIT LEX .ETERNA.
Tria maxime veniunt hac iii Qutestione resolvenda: Frimum, an lex aeterna sit omnino invariabilis et immutabilis. Secundum, an re- vera sit fons et origo omnium aliarum legum, tam naturalis quam positivarum. Tertium, an unica sit vel multiplex.
NotandumI. Ex nostro Alensi, loco laudato memb. 2. legem aeternam a uulla prorsus creatura, sed a solo Deo comprehensive cognosci posse: cum enim haec iiihil aliud sit quam priiiia veritas incommutabilis seu Deus ipse, certum est quod sicut solus Deus se ipsuin comprehensive cognoscit, ita solus legem seternam comprehendere potest, et nosse in- finitam illius praecellentiam, omnesque ipsius dotes. Quocirea S. Au- gust. 1. o. conf. c. 3. ait: Ignorabam, et non noveram Justitiam veram, inUriorem ex Jmtissima lege Dei omnipotentis, qua formarentur re- gionum mores , cum ipsa ubique esset. Hinc lib. De vera relig. c. 31. ait: Est lex secundum quam Deus Judicaf omnia, de quu nuliusjudi- care potest. Nlhilominus hsec teterna Dei lex cognosei potest a crea- turis, non solum intuitive a Beatis, sed etiam discursive a Viatoribus, videlicet in efJectibus, qui aliquam referunt illius similitudinem, et ir- radiationem seu participationem, majorem vel minorem: tum quia omuis cognitio veritatis est quajdam irradiatio legis aetemae: nuUa autem est e creaturis intellectualibus, quae veritatem non cognoscat, subindeque nulla est quae aliquam aeternae legis notitiam noii habeat : tum quia omnes creatune rationales impressam habent legem natu- ralem, quae nihil aliud est quam quaedam participatio et scintilla leo-is aeternae : tum denique, quia nulla est creatura rationis compos^ quae
DE LEGE DIVINA ^.TERNA. 105
iioii possit ox ordinatissiina hujus llnivcrsi administrationc judicare rcs omnes ita stabiliter, et invariate consistere per divinam, et su- preniani divini Administratoris ^ubernationem. Hinc S. Augustinus lib. De vera relig. cap. 30. ait: uKternoi legis noiio nobis impressa est: ea enim esf qiia justum est ut omnia sint ordinatissima. lAcet ergo oiternam illam lef/ein comprehendere non possimus, nihilominus ipsam per varios suos effectus possumus cognoscere, sicut aliquis non videns Solem in sua subsfantia, ipsum per irradiationem, et diffusum lumen deprehendit.
NoTANDUM 2. Duplicem legis seternse causalitatem erga csRteras leg'es posse distingui: alia enini est in g-enere causaj efficientis, qua- tenus videlicet Deus concurrendo cum intellectuali natura per rationis lumen, quod proximum censetur legis creatae principium, et applicando intellectum Principis ad judicium proeceptivum, dicitur esse causa univcrsalis omnium leguni. Cum enim in omnibus rnoventibus ordi- natis virtus secundi moventis derivetur a primo movente, cumque Deus sit causa universalis influens esse in omnes effectus, hinc per leg'em a?ternam, quse est in ipso suprema ratio gubernationis et ad- ministrationis, eensetur ad aliarum legum constitutionem concurrere: ipsa namque lex aeterna est veluti causa qusedam universalis vim in- fluens in omnes leges. Altera vero causalitas pertinet ad genus causa^. exemplaris, quia omnis lex creata eatenus censeri potest habere vim dirigendi et regulandi actus humanos, quatenus conformatur legi ?eterna3, ut supremo ac perfectissimo suo exemplari in regulando.
NoTANDUM 3. In qualibet lege distingui posse triplicem statum. Primu7n quideni quem habet in interna dispositione Legislatoris, qua- tenus in ejus mente jam illa lex censetur esse descripta, et ejus ab- soluto decreto ac firma voluntate stabilita. Secundus vero status est quem habet lex exterius constituta et proposita subditis a quibus est implenda. Tertium denique respectu rerum, quse per eam legem prae- cipiunfcur. Priori modo spectata seterna lex est internus Dei actus, quo nempe decernit ab seterno, quse a creaturis implenda sint in tempore: posterioribus autem modis censetur esse quid externum. Quonam autem ex illis modis censeatur invariabilis, et multiplicabilis, hic erit determinandum .
Conclusio prima. — Lex ^terna respectivb ad Legisla-
TOREM, EST IMMUTABILIS : MUTABILIS AUTEM PER RESPECTUM AD SU- BJECTUM CUI IMPERAT, ET AD MATERIAM CIRCA QUAM VERSATUR. HaeC
Coiiclusio tres partes complectitur, quas tradit et confirmat S. Au- gustinus. Primam quidem lib. 3. Confessionum, cap. 7. ubi ait: Igno- rabam jusfitiam veram interiorem non ex consuetudine judicantem, aed ex lege rectissima Dei omnipotentis, qua formarentur mores re- gionum, et dierum pro regionibus, et diebus; cum ipsa ubique ac semper essef, non alibi alia nec alias alifer. Quod autem est tale, inquit Alensis membro 5, est simpliciter immutabile : ergo lex seterna est simpliciter immutabilis. Confirmat idipsum idem S. Augustinus, libro De vera re- ligione, ubi sermonem faciens de ea lege seterna, ait: Quis dubitaf istam legem intervallis locorum, et temporuin, nec majorem esse, nec minorem, cum potentia superet omniaf Hoec est lex omnium artium,
106 DE LEGE DIVINA -ETERNA.
cum sit omnino immutahilis. Tres autem Conelusionis partes simul explicat et probnt lib. 1. De libero arbifrio, cap. 6. ubi ait: Lex ilki, quce summa rafio nominutur, cui semper obtemperandum est ; per quam mali miseram, boni Itonam vitam merentur ; per quam denique illa, quam temporalem vtKandam diximus, recte ferfur, recteque mu- tatur ; potest nec cuipiam inieUigenti non incommutabilis ceternaque videri ? Quasi diceret : Lex iieterna. quae est summa ratio rerum agen- daram a Deo. est omnino immmutabilis secundum se: licet efiectus ejus sint mutabiles, quia sunt temporales,
Probatur pariter Conclusio ratione theologica : Omnis actus in- ternus divini intelleetus, et divinrB voluntatis, est omnino invariabilis secundum se; variabilis autem penes diversa objeeta intrinseca adquse terminatur: sed ipsa aeterna Dei lex est actus tum intelleetus tum voluntatis : siquidem est siunma ratio, absolutumque Dei decretum quo Deus ab a?terno statuit, et ordinavit, quse a creaturis in tempore sunt implenda ete. Major constat ex iis qme diximus de immutabili- tate divinse voluntatis. Minor pariter patet ex supradictis.
DiCES 1 : Omnis lex priecipiens contraria est mutabil's; variatur enim lex juxta mutationem prseceptorum : sed lex seteraa contraria pnecipit. ut indicat S. Augustinus in libris Confessionum dicens: Do- mine, si modo imperas quod aliquando vefasti, quis dubitat hoc esse faciendum? — Distinguit majorem Alensis: Omnis lex priecipiens contraria secundum rationes contrarias, est mutabilis, coneedit; secus^ negat. Similiter distincta minore, negat consequentiam : lex enim aitema numquam diversa priecipit, secundum rationes contrarias, sed secundum rationem unam, et immutabilem, nempe secundum id quod judicat congruere sapienti reram ordinationi juxta temporam varie- tatem. Unde tota mutatio in res ipsas temporales, non autem in legem aetemam est refundenda. Sicut enim, inquit Alensis, ars mediciuje cum eadem maneat. nec ullo pacto mutetur. mutat tamen praecepta languentibus, quia mutabilis est nostra valetudo , ita divina Provi- dentia, cum sit omnino incommutabilis, mutabili tamen creaturse varie subvenit pro diversitate morborum : aliis alia jubet aut vetat: unde varietas est in efifectu temporali.
DiCES 2: Omnis sententia quae fertur sub conditione, et non ab- solute. mutabilis est, et maxime illa quae dependet cum hoc a liberj arbitrio : sed sententia legis anernae fertur sub conditione, et non ab- solute, et maxime dependet a libero arbitrio: ergo sententia legis aeternae est mutabilis: subindeque etiam illa lex est mutabilis. Minor patet: quoniam lex aeterna nusquam judicavit nec dixit absolute: iste damnabitur ; sed semper sub conditione hac : si fuerit malus finaliter: similiter non dixit absolute; iste salvabitur; sed sub hac conditione: si fuerit finaliter bonus : sed haec utraque conditio bonitatis. aut ma- litiae tinalis pendet a libero arbitrio, subindeque sententia aeternae legis ab ea bonitate et malitia finali pendens e^t mutabilis. — Respondeo cum Alensi distinguendo majorem : illa sententia mutabilis est se- cundum actum quo fertur, et subjectum in quod fertur, concedo: se- cundum rationem ob quam fertur, nego. Et similiter distincta minore, neganda est consequentia. Veram quidem est quod licet contingens sit hunc finaliter ui malitia vel bonitate finali permansuram , tamen
DE LEr.E DIVINA ^ICTERNA. 107
iion cst contiiijicns quod yi pcrnirvncat in niMlitia finali punietur; ncc paritcr contingcns cst quod si perscvcrct linalitcr in honitatc, et statu gratiae, prjvniiabitur. Nam, inquit Alcnsis, jeterna Dei lex, et ratio ([UJC dicit quod si pcrniancas in nialo finaliter, punicris; ct si pcrrna- neas in bono finali, pncniiaberis : hivc, inquani, ratio onmino iinniuta- bilis est, et absoluta: nee dependet ullatenusa libero arbitrio hoininis in gratia vel peccato perseverantis : sicut ab alterutra persevcrantia depcndct po^na" irrogatio vel prajmii donatio. Alitcr hanc distin- ctionem explicat Alensis dicendo legem seternam esse mutabilem se- cundum sententiam, non autem secundum consilium, juxta illud S. Greg". Deus iion matat cojisilium, sed sententidm: « Consilium « autem, inquit, est ratio divina secundnm quam Deus dijudicat, et « disponit omnia: sententia vero appelhitur ipse temporalis effectus, « qui sequitur ex consilio et ordinatione Dei. Si crgo, inquit, loquamur « de lege secundum rationem consilii, ipsa immutabilis est; si secundum « rationem sententiai, sic est mutabilis, quia ipse temporalis effectus « sequens ex ipsa mutatur quotidie; sed ipsa ratio secundum quam « judieat, et dispouit, et ex qua effectus derivatur, manct immutabilis. « Itaque secundum primum modum lex seterna dicitur, nempe qua- « tenus accipitur pro consilio vel ratione; sed secundum quod acei- « pitur seeundum sententiam, non dicitur seterna, sed temporalis. »
Conclusio secunda. — Omnes leges just^i: et proprie
DICTJ: AB .KTEKNA LE(;E DEIUVANTrR.
-Probatur 1. Ex Scriptura sacra, nam Proverb. 8. divina Sapientia testatur: Per me Heges regnant, et legum Conditores justa decernunt. Hinc Joannis 19. Christus Pilatum alloquens ajebat: Xon haheres jjo- testatem adversum me idlam, nisi tibi datum esset destiper. Quapropter Apostolus Rom. 13. merito affirmat quod non est potestas nisi a Den: et qui potestati resistit, Dei ordinationi resistit. Quod adeo verum est, ut etiam ipsa Tyrannorum potestas derivetur ab ipso Deo, qui eis re- gnum et principatum tribuit, propter vindicanda populi peccata : quamvis enim iniqua sint illorum judicia, justum tamen est populi peccata puniri per iniqua judicia: haec autem ratio justse vindictse ab seterua lege derivatur.
Q,uam utique veritatem luculenter explicat S. August. lib. 1. De libero arb. c. 6. ubi scribit: In lege temporali nihil justum atque le- gitimum, quod non ex hac ceterna sibi homines deriraverint. Et lib. 5. De Civit Dei, c. 21. Non tnbuamus, inquit, dandi regni imperiique potestatem 7iisi Deo vero, qui dat felicitatem regni ccelorum piis; re- gnum vero terrenum, et piis, et impiis, sicut ei placet cui nihil injuste placet. Et paulo infra: Qui dedit Maiio, ipse Cajo Ccesari: qui Augusto, ipse et Xeroni; qui Vespasianis, vel patri, vel filio, suavissimis im- peratoribus, ipse et Diocletiano crudelissimo : et ne per singidos ire ne- cesse sit, qui Constantino Christiano, ipse et Apostatce Juliano.
Probatur 2. Conclusio iuductione tacta per omnes leges ; siquidem 1 ^'X ipsa naturalis ab ipsa lege aeterna derivatur: omnis namque bo- nitas est universaliter a bonitate seterna; subindeque lex naturalis, quae quod bonuin est nobis instillat, est ab ipsa a'terna lege, estque ejus participatio qusedam mentibus nostris iudita atque impressa, juxta
108 DE LEGE DIVINA ^TERNA.
ilhid Psal. 4. Signatum est super nos hnnen vultus tui, Domine. Lex divina positiva est etiam illius aetemae legis derivatio quaedam, quippe ■cum Deus nihil homini prsescribat in tempore, cujus ab a?terno non habuerit in seipso rationem. Denique omnes leges humanse, quae vel per discursum humanum, vel ex lumine et ratione naturali, vel ex ratione revelata eoUiguntur et statuuntur, etiam ab ipsa seterna Dei lege deducuntur : cum enim lex naturalis, et divina, ex quibus humanse leges inferuntur, ab ipsa Dei aeterna lege originem ducant. pari ra- tione ab ipsa deductae censeri debent omnes illae humana? leges. Unde S. August. ]ib. 1. De libero arb. c. 5. In temporali lege nihil est ju- stum atque legitimum, quod non ex cetenia homin^.s sibi derivaverini . Quod utique firmatur juxta illud Jacobi 1. Omne^ datum optimum, et omne donum perfectum desursum est descendens a patre luminum, upud quem nec est transmutatio, nec vicis,situdinis obumbratio.
DicES 1 : Illse leges ab aeterna Dei lege non possunt derivari, quse ipsi opponuntur, et contraria statuunt: sed humanae leges in- terdum sunt hujusmodi : lex enim humana impunitum relinquit, quod justum est puniri; nam inquit S. August. mox laudatus lib. 1. De libero arbitr. cap, 5. « ex illa quae regendis ci^itatibus fertur,' multa « concedit, atque impunita relinquit, quae per divinam Providentiam « vindicantur » : ergo aliquse leges humanse seternae Dei legi non concordant. Insuper, lex humana liberos et exemptos a pena judicat, quos ipsa aeterna Dei lex cruciatibus addicit, ut ibidem confirmat S. August. exemplo illorum, qui oceidunt ne occidantur, vel ne res temporales amittant. Quomodo ejiim, inquit, apud eam, scilicet legem aeternam, sunt isti peccato liberi, qui pro his rebus, quas contemni oportet humana ccede sunt? Denique lex humana concedit aliqua mala fieri, necnon affectu libidinis, et inordinatae voluntatis, quae utique lex aeterna Dei vetat, puta hominem occidere pro facultatibus servandis : unde S, August. ibidem: Quomodo possum arbitrari istos carere libi- dine, qui pro his rebus digladiantur, quas possunt inviti amitteref mit si non possunt, quid opus est pro his rebus usque ad hominis necem progredif Cum ergo humanae leges plerumque aeternae Dei legi adversentur, non ^identur ab ipsa derivari. — Distinguo majorem: leges humanae nou derivantur ab aeterna Dei lege, quae ipsi contrariae adversantur positive, et secundum rationem injustitiae, et perfecta contrarietate, concedo : quae solum adversantur negative, et ratione minus perfectae conformationis, nego. Et similiter distinguenda est minor. Unde ad auctoritates S. August. dicendum est, primo quidem, quod lex temporalis ea solum punire debeat, quse contrariantur suo fini, qui est eonciliatio pacis inter homines: unde ipsa non assumit vindicanda mala, quae turbant pacem hominis cum Deo; haec enim relinquit aeternae legi Dei vindicanda, quod utique explicat idem August. ibidem dicens: Videtur mihi legem istam, quce populo re- gendo scribitur, recte permittere, et per divinam Providentiam vi?idi- <;ari; ea enim vindicanda sibi assumit, quce satis sint conciliandcB paci hominibus imperitis. Similiter, licet lex temporalis eos a poena exiraat, quos aeterna cruciatibus adjudicat, invicem tamen pugnare non vi- dentur; lex enim humana eatenus punit mala quae suo fini, nempe paci conciliandae inter homines, adversari deprehendit; lex autem aeterna
DE LEGE DIVINA yETERNA. lOO
cuni non solum respieiat pacem conciliandani inter lioiiiincs, scd etiaiii cuni ipso Deo, inde lit quod eos interdum reos censeat, quos humana lex absolvit: unde Ibidem S. Augustinus ait: Lawlo ct probo istam, sci- licet le<^em temporalem, 7?<am?v.s' inclwatam, minusque perfectam; videiur enim multa rcliiKjucrc imj}unita, quce tamen j^er divinam Providcntiam vindicantur, et recte. Denique ad tertium reponit ipsemet August. quod nuaquam temporalis lex jubcat aliquid ficri ex libidine, nam ex hyj>othcsi quod altquis vim vi rcjwllot, aut id justc facit, ei ordinate, jmta causa civium tuendorum, sicut miles veljudex, qui est minister lcgis; aut id inordinate prcestat. Si primum, obtempcrare debct lerji sinc libidinc quce id jn'cecij)it. Si secundum, non id lex jjrcecijnt, scd rclinquit in ejus potcstate: liberum enim est ei homin.em occidere pra hi.s rebus quas i}ivitus jwtest amittcre.
Di( ES 2: Si omnes leges bumanse derivarentur a lege ?eterna, non essent inter se contrarise: constat autem quod leges bumanse, etiam justa*, sunt interdum etiam contrarite : ergo etc. — Nego sequelam ; nam idcirco contrarioi sunt, quia lex seterna talem inter eas contra- rietatem postulat: cura enim lex ?eterna sit ordinatissima, exigit juxta varias circumstantias, quse in subditis occurrunt, ut mutatio fiat in lege ; alias inordinatio esset si iisdem legibus dirigerentur qui varie sunt aflecti. Unde S. August. lib. De vera Peligione cap. 17. Siciit ars Medicina cum eadem maneat, nequc ullo pacto ipsa mutetur, mutat tamcn prcecepta langucntibus, quia mutabilis est nostra valetudo , ita divina Providcntia cum sit ipsa incommutabilis mutabilitati creaturce varie subvenit, et pro diversitate membrorum aliis aliajubet, autvetat.
DiCES 3: Leges humanre non derivantur ab seterna, neque tamquam conclusiones, quia non uecessario sequitur lex humana ex principiis aeternae legis ; neque tamquam determinationes ejusdem legis aeternae, quia homines legum conditores ignorant quid fuerit ab retorno ordi- natum circa leges quas statuunt : ergo etc. — Respondeo, hunianas leges ab aeterna \QigQ derivari mediante lege naturali, a qua procedunt, vel per modum conclusionis ex principiis, sicut v. g. non est occi- dendum, colligitur conclusio ex eo pr^cepto naturali, faciendum noii est malum : aliquse vero derivantur per modum determinationis, sicut lex natune v. g. quod qui peccat puniri debet: sed quod puniendus sit tali vel tali pcena, hoc determinatur a lege humana. Quae sunt prirai raodi, ^igorem habent non solum a lege humana, sed etiam a lege naturali : quse vero secundo modo statuuntur, ex sola lege hu- mana vim obtinent: unde licet qui legem condit ignoret quid fuerit ab a^terno ordinatum circa legem quara statuit; tamen non ignorat legem naturalem ((use est primaria seterna^ legis derivatio, et per prjr- sentiara judicat quid in illis circumstantiis statuendum sit conformiter ad legem naturae.
DiCES 4: Si leges humana^ derivantur ab seterna, obligarent ad ad sui observantiam jure divino : sed falsum consequens: ergo et an- tecedens. — Nego sequelam. majoris, quia non obligant jure divino nisi ea qu» sunt a Deo tamquam a Legislatore iramediate ; tales autem non sunt leges huraanie, qu;e solura raediante hominum prudentia de lege naturali ab seterna lege derivantur.
DiCES 5: Concupiscentia, quam legem carnis, seu fomitis appellat
110 DE LEGE DIVINA ^.TERNA.
Apostolus, est vera lex; sed illa lex non derivatur a lege reterna: ergo etc. Patet major ex illo Apostoli ad Romanos 7. Video aliam logem in memhris meis captivantem me in Jege peccafi : Unde Glossa: lomes peccati recte dicitnr lex; qnia legitime lactum est, ut qui non obedivit suo superiori, ei non ser™t suum inferius, scilicet caro. Minor pariter est evidens, illa enim lex fomitis est mala, nara ut ait Glossa super hfec verba Pauli ad Romanos 8. Lex ^piritus vitce in Christo Jesu liberavit me, duaj leges bonte sunt: lex Spiritus quje peccatum tollit: lex Moysis quae peccatum ostendit : lex peccati mala qua? reos facit: quod autem per se malum est non potest ab seterna Dei lege derivari : unde Apostolus ad Romanos S.Prudentia caniis JegiDeinon potest esse subjecta. — Respondet Alensis, n. 6. a. 2. fomitem in nobis csse poenam irro- gatam propter peccatum Adne; sed, inquit, est duplex poena, scilicet t«ditatis, et passibilitatis. In quantum fomes est poena foeditatis, sic non est a Deo, quia actus suus est deformis: quia actus foedationis non potest esse a Deo, ut a principio, sed a diabolo. Secundum vero quod ipsa est ptpna passibilitatis et afflictionis, eo seilicet, quod af- fligit animam, sic ipsa est a Deo: aftiietio enim ista temporalis est, et ad bonum, ut homo coactus redeat, et convertatur ad Deum: ex hoc enim, quod anima videt se ita dejectam. et tantae vilitati et cor- ruptioni subjectam, citius convertitur ad Deum. Et sie fomes in quantum est poena passibilitatis, a Deo est , et ordinat ad Deum: est enim a divina justitia. Lex ergo fomitis uno modo potest appellari lex pas- sibilitatis : alio modo lex foeditatis. Primo modo est ut atfligens : et hoc modo appellat eam Apostolus legem membrorum. Hoc modo ipsa est, et derivatur ab seterna lege : ipsa enim dicitur lex passibilitatis. idest, secundum quod homo per eam habet legem, ut affligatur ex illa, et convertatur ad Deum: hoe enim modo respicit ordinem di- %*in?e Justiti?e. Secundum autem quod lex fomitis dicitur lex foeditatis, sic ipsa appellatur ab Apostolo Lex peccati : et sic lex ista non est a lege setema, sed a diabolo. vel peccato, quia lex ista mala est.
Conclusio tertia. — Lex .eterna sectxdum .se spectata EST UNICA : Secuxdum vero diversam connotatioxem ad res ex-
TERNAS yU^E IPSI SUBJICIUNTUR, CENSERI POTEST MULTIPLEX. HaeC BSt
Alensis memb. 6. ubi
Primam partem probat. primo quidem auctoritate S. Augustin. dicentis lib. Conf. Sicut ars Medicince una esf, ef tamen Jiabet diffe- rentiam proeceptorum, itu Jex ceterna ad Jeges temporaJes, sicut ars medicince. ad sua prcecepta. Censet ergo S. AugTistinus, quod lex aetema seeundum se spectata sit unica, nee pluralitatem admittat.
Probat secxindo: Si aeterna Dei lex sit censenda multiplex, maxime propter diversitatem respectuum quos dicit ad res subjeetas: sed ita non est; pluralitas namque in divinis non admittitur propter diver- sitatem respectuum ad extra ; alias cum nomen hoc Creator v, g. plures involvat respectus ad res creatas, sequeretur quod dici possent plures Creatores, quod utique est absurdum : ergo similiter diversitas respectuum legis leterna? ad temporales leges, necnon ad res tempo- rales quiv sibisubjiciuntur, non infert diversitatem in ipsa lege ajterna. Addit tamen Alensis, legem aeternam considerari posse vel ut est ars,
DE LEGE DIVINA ^TERNA. 111
vt causa oxeinplnris logiiin teniporaliuni, vol ut est ratio singulas res in ordino debito constituons, et ad finem specialcMu sibi con<>Tuuni l^erducens, juxta dignitatem, et utilitatem sibi ])Oculiarein. Ilndo infert qiiod lox a^terna spectata ut est ars ivterna boni et veri, dicjtur esse unica: siniiliter ut est ratio ordinans res ad finem divinum, et ultimum, est paritor unica, quia nenipe est una sola ratio quaDous res cunctas a se conditas proj^ter seipsuni etiam ad sui gioriam ordinat ot disponit: ut vero res spectant fines sibi peculiarcs, possunt dici plures in Deo rationes particulares ])er respectum ad diversa connotata, quia nonipo res diversimode ordiuantur invicom rationo suie dignitatis et utili- tatis.
Qr.T:ftES: An ipsa Lex cetenia divince Essentice, vel alicui Personoi iipproprietur?
Respondet idem Alensis membr. 4. Legem a?ternam essentiaj di- vina^ immediate esse tribuendam : siquidem est absoluta Dei perfectio tribus divinis Personis communis. Ipsis tamen adorandis Personis potest appropriari diversimode : etenim ad legem quarnlibet tria concurrunt, scilicet auetoritas, veritas, et bonitas, qua) concurrunt ad hoc quod sit lex, scilicet principium legis, forma legis, et finis: nam ratione principii ei debetur auctoritas, quia non potest esse principium legis, iiisi qui auctoritatem habet : ratione vero formne debetur ei veritas, quia lex numquam fertur sine recta ratione: item ratione finis de- l)etur ei bonitas, quia lex non est nisi ad bonum : unde dicitur lex sanctio snncta, jubens honestum, prohibensque contrarium. Si orgo respiciamus in lege seterna auctoritatem , dicitur in Deo secundum rationem vel intentionem potestatis ; et sic appropriatur personse Patris. 8i autem respiciamus voritatem, secundnm rationem formalem, sie appropriatur Sapientise, et ita convenit personse Filii. Respiciendo autem bonitatem, qu?e debetur ratione finis, sic appropriatur Spiritni sancto. — Ex iis patet qualiter legis effectus, et actus nempe impe- rare, vetare, consulere, et permittere, punire, et praemiari conveniant a3tern?e legi ; nam actus imperandi et vetandi ipsi conveniunt ratione auctoritatis ; isti autem duo actus consulendi et permittendi ipsi tri- buuntur ratione veritatis ; isti autem duo actus puniendi et prsemiandi ad eam spectant ratione bonitatis. Sciendum enim est quod in lege inveniri debet ratio potentise ut prsecipiat vel prohiboat : item ratio veritatis vel sapientise, ut possit permittere vel consulere; denique ratio bonitatis, ut puniat malefacta, et compenset benefacta, hoc enim ad bonitatem pertinet; et sic secundum diversas rationes lex compre- hendit potentiam, sapientiam, et bonitatem. Insicper, prsedicti actus legis distribui possunt juxta diversas animi vires et facultates, nam consulere et permittere respiciunt rationalem, sunt enim aetus legis ratione veritatis et sapientise, et hoc pertinet ad rationalem : impe- rare autem et vetare pertinent ad irascibilem; sed pnnire, et prsemium tribuere pertinent ad concupiscibilem; et sic apparet qualiter seterna lex secundum diversas intentiones, et divei-sos actus tribus adorandis Personis approprietur.
112 DE MUNERE LEGIS .^.TERN.*:.
QU.ESTIO TERTIA. QU.ENAM .ETERN.E DEI LEGI SUBJICIAXTUR.
NoTANDUM 1. Praesentem Qugestionem moveri maxime de triplici entium ordine ; nempe divino, rationali, et irrationali. Tres enim sunt ordines seu genera actuum, de quibus dubitari potest an per setemam Dei legem mensurentur. Primum quidem supremum genus est aliquo- rum internoram ipsiusmet Dei, Secundum, et infimum genus est actionum inferioram agentium naturalium, et ratione carentium. Tertium denique est actuum liberorum creaturarum intellectualium, Sciendum insuper, quod actus Dei disting-ui possunt triplicis generis ; nam alii dicuntur Xaturales et necessarii : puta generatio Verbi, processio Spiritus saneti; alii Morales liberi, puta amor Dei quo creaturas diligit ; alii denique vocari possunt Artificiosi, quatenus nempe sese extendunt ad crea- turas producendas et regendas, Quseritur autem an hi omnes actus divini seternjB Leg'i subjiciantur,
NoTAXDUM 2. Certum esse, et extra controversiam, actus naturales divini intellectus, divinseque voluntatis quatenus spectantur ad intra , ab ipsa seterna Dei lege non pendere, quia sunt omnino necessarii, nec procedunt ex directione, aut motione quse procedat per dictamen rationis; subindeque nulli legi possunt subjici; quia lex non est de rebus per se, et ab intrinseco necessariis, qute non indigent regula, sed tantum spectat ad eos actus, qui omnino liberi sunt, et possunt dirigi ac ordinari. Hinc generatio seterna Filii Dei, et productio Spi- situs sancti nullatenus cadunt sub lege, quia sunt actus omnino na- turales et necessarii. Quapropter restaret inquirendum an actus liberi qui in Deo sunt, qui prout sunt liberi, morales appellantur: quatenus vero sunt operaturi ad extra dicuntur artifiiciosi, an, inquam, illi actus 8etern?e Dei legi aliquatenus subjiciantur, et per illam dirigantur.
NoTANDUM 3, Legem aeternam dupliciter cogitari posse esse men- suram, seu regulam actuum liberoram Dei: primo quidem quatenus illi actus morales, et honesti sunt: secundo vero prout ordinantur ad aliquid producendum, vel dirigendum. Priori modo spectati divini actus liberi, certum est quod regulantur per divinam rationem : quia Deus semper secundum rationem operatur: non quidem secundum ra- tionem alienam: ergo secuudum propriam ; subindeque mensura re- ctitudinis liberoram actuum voluntatis divinse est judicium divini in- tellectus, quod ordine operationis ipsam di^inae voluntatis operationem antecedit. Id etiara constat declaratione, et exemplo, etenim si Deus loquitur, verum dicit, quia judicat raendacium esse malum : si pro- mittit, implet , quia judicat fidelitatera esse honestara et consentaneam naturse suse. Posteriori raodo spectati divini actus liberi cogitari possunt habere legera, quatenus Deus ut opifex reram sibi modnm eertum operandi censetur proescribere secundum quem opera sua facit, et or- dinat, eum posset ea aliter facere, et ordinare. An autem alteratro an utroque modo Deus revera sibi legem prsescribat, hic est deter- minandum.
Conclusio prima. — Divina voluntas in operando libere ET HONESTE LEGi NON suBjiciTUR. Hsec cst Aleusis memh. 8, art. 5.
DE MUNERE LEGIS ^ilTERN/!*:. 113
cn\ subscribunt S. Thomns 1. '2. q. 1>1. a. 1. ntf priwiiin, ct R(X'en- (ioros cuni Suarez lib. 2. cap. 2.
Probat hanc veritatem Alensis: /'/v^/io (.[uiclcin auctfiritatc S. Au<i'. (licentis in libro H3. qq. Qui qruerif co/isdm roliintdfis dimnw, t/ucerif ttutjus roluufafis ifivina' : sed si di^ina voluntas alicui lcoi sul»jice- rctur, aliqunni haberct causam sui dircctivam; subindequc haberet aliquid majus: hoc autem cst inipossibile; adcoque etiam repugnat divinani ipsam voluntatem alicui leiii subjici. Deiudc, lex aitcrna non potest sibi subjici: sed ipsa divina voluntas est lex a^terna: nam inquit S. Aug'ustinus: Tantum diffcrt in rafiojie infeIli(/enti(B ciim dicifur lex, t cnm dicitur\o\mitiii^^(juia dicitur roluntas res/>ccULt)0)ii, i)i (juantum accc/}tat quod boinim csf; ctea(tem rofunfas dicitur tcx, in, (/uanfiim or- dinat quoit honum est. Denique, hoc ipsum confirmat S. Anselmus libr. 1. Cur Deus homo, cap. 12. dicens : cum Deus liber sit, nulli legi, nulliusque judicio subjacet; ut nihil decens, nihil rectum sit, nisi quod vult, et ideo quod vult, justum, et conveniens est; id auteni quod est injustuni ct indecens non eadere in cjus voluntatem ; non propter aliquani leoem , scd quia non pertinct ad ejus libcrtatem.
Probatur simiiiter ratione: si divina voluntas alicui lei:,i subjice- retur, illa esset vel posltiva, vel naturalis : sed neutrum dici potest. Non quidcm primum, quia lcx positiva illa est, quse ponitur per li- beram voluntatem alicujus potentis pra?cipere, et suo prajcepto, seu voluntate obligare eum cui lex imponitur: sed Deus non habet su- periorem, neque seipsum per modum pr^cepti, et leps oblig-are potest, quia non est sibi supcrior: erg-o nullo modo est capax positiva^ legis. Non etiam secundum; licet cnim in intellectu divino prsecedant ju- dicia, et dictamina practica, quibus D(nis judicat quid suani bonitatem, misericordiam, justitiam, aut sapientiam dcceat, puta non csse rnen- liendum, vindicanda esse peccata, promissa esse implenda, etc; ipsa tamen non possunt habere rationem legis respectu divinae voluntatis, tum quia non proponunt pra^ccptum aliquod nec voluntatem alicujus intimant; sed tantum ostendunt indicando quid rei natura habeat: Icx autcm est prseceptum, et inclinatio voluntatis alicujus superioris !egislatoris : tum quia illa Dei judicia practica non fiunt per modum imperantis, sed solum dirigentis; adeoque non possunt ha>)ere ra- tionem legis.
Conclusio secunda. — J^^^tekn.i-: Dbi t.egi srBjrcii-xrrR
OMNIA ENTIA IRRATIONALIA.
Patet Conclusio, Primo, quideni auctoritate Scripturse sacrte ; illis videlicet omnibus locis quibus Deus dicitur elementis ca?lcstibus, et aliis rebus ratione expertibus legem prsescripsisse. Sic Proverb. 8. Quando circumdabat mari ferminimi suum, et legem ponebot aquis ne fransirent fines suos. Quod utique luculenter Job declaravit c. 38. ubi verba Dei referens ait : Dixi : Usque huc venies, et non procedes am- l>lins, et ibi confrixigens tumentes ffucfus tuos. Sic pariter Psal. 44. [gnis, grando, nix, gfacies, spiritus procellarum, quce faciunf rcrJ)/im cjus. Idipsum constat Matth. 6. Luc. 12. et 1. Cor. 15.
Probatur 2. auctoritate S. Aug-ust. lib. 5. De Civit. Dei, cap. 11. ubi de Deo scribit: A quo est omnis rnotus, omnis spccies. omnis ordo, (j
Frassen TheoL Toir.. VI. ^
114 DE MUNERE LEGIS ^.TERN^.
qao etif meiisura, numerus, pondus ; a quo est quidquid naturaliter esf lujuscumque (jeneris, ef cujuscumque cestiniationis esf ; a quo sunt se- mina formarum. fornun seminum, motus seminum, cdque formarum : quibus iudicat omues prorsus creaturas, etiam rationis expertes, non solum a Deo tamquam a supremo omnium Opifice derivari, sed etiam ab eo dirigi, et administrari tamquam ab a^terno rerum Administra- tore, et Moderatore. Eamdem veritatem explicat libro De libero arbi- trio, c. 5. et 6. ubi ait : Ler/eni ceferncim esse rationem in mente Dei existentem, qua res onines per consentanea media in suos fines diri- (juniur. Et lib. S3. qu. 3. circa tinem ait : Leoc incomniufabilis omnia mutcibilia pulcherrima moderafur gubernafione.
Probatur pariter hsec veritas ratione: Illa aeternae Dei leg'i subji- ciuntur. a quo habent prineipium agendi. et regalantur ad suos fines : atqui Deus ab ivterno sancivit, destinavitque singulis creaturis tale principium sibi peculiare. quo et virtutem suam possunt exereere ad hoc, ut in fines congruos j^erveniant: orgo etc. Insuper, sicut nostra vo- luntas membris nostris corporis imperat, et suo imperio illis imponit uon solum necessitatem operandi, sed etiam illa dirigit, et ordinat ad operationes suis lacultatibus convenientes ; ita et divina voluntas rebus omnibus creatis imperat, et illis imponit necessitatem, et regulam agendi : juxta divinum suum pr^escriptum. Qaod utique Job declara^it dum scripsit ere^ituras Deo obedire in diem belli : necnon et Sapiens cap. o. dum afiirmat quod pro Dei gloria pugnabit orbhi terrarum con tra insensatos .
DiCEs 1 : Illa divinae legi tantum possunt subjici, quibus lex signi- ticari potest, et promulgari : sed creaturis ratione destitutis nulla lex promulgari potest, nec significari : ergo etc. — Distinguo minorem: lex non potest significari nec promulgari creaturis irrationalibus, pro- iiiulgatione proprie dicta, qu^e scilicet legislatoris mentem exprimat, eamque subditis notificet, quatenus su])erioris voluntatem intelli- geutes eam executioni mandent, conc^'do ; promulgatione improprie dicta, videlicet per quamdam impressionem virtutis, qUiB sit princi- pium agendi juxta voluntatem rerum adininistratoris, nego. Sicut enim se habet promulgatio legis quantum ad homines, quia per legis promul- gationem ipsis imprimitur quoddam directi\Tim humanorum aetuum, ita impressio activi principii se habet ad res naturales, quae ratione suae dependenti?e a Deo omnium moderatore et opirice ad ejus nutuin operantur.
DiLEs 2: Creaturae irrationales non sunt capaces priecepti: ergo uee legis : subindeque uon possunt seterme Dei legi subjici. — Distinguo antecedens: non sunt capaces priccepti moralis, quod est reguh\ ope- rationum moralium creatun^ rationalis, con-cedo : non sunt capaces praicei>ti naturalis. quod fit per impressiouem principii motivi in ordine ad finem obtinendum, nego : Deus eniin creaturis omnibus agendi necessitatem et regulam praescribit, pro cujusque captu, juxta illud Psal. 148. Proeceptum posuit, et non prceferibii.
DicES 3 : £a solum legi subjiciuntur, quoe prfemii, vel poenae ca- paeia sunt propter legis observantiam, aut transgressionem ; sed crea- turje irrationales cum cognitionis et libertatis sint expertes, iiec pra'- inii, iiec ptenai digna? sunt : ergo etc. — Respondet Alensis noster
DE MUNERE LEfilS 4^:TERN/F.. 115
jiRMiihr. .s, ari, '.). fhipliccm csse su])joctionoin l(»<>'i !vtcrn?c : est, inqiiit, .subjoctio \og[ icternai naturalis, ct sinc judicio, ct lioc rnodo irratio- nalia ipsi sul^jiciuntur prima subjcctionc ; nam inquit S, Ansclm. lib,l. Cur Dcus homo : r))aqu(vqae crcatura cum sibi prcEreptum ordinem naturaUter, out rationaliter servat, Deo ohedire dicitur, maxime ratio- nalis, cui datum rst inteUigere (pud deheat.
DicEs 1: (^uod lc^c ct rationc geritur, fortuitum, et casualc cssc non potcst : sed intcr res rationis expertes plura sunt fortuita et a casu : cr<^o nulli lcg'i ccnsctur subjiei. — Distinguo minorem : multa sunt fortuita ct a casu, si referantur ad causas particulan^s cxtra <|uanim ordinem fiunt, conccdo ; si referantur ad divinam ordinatio- nem, et gubcrnationcm, ncgo ; siquidcm respectu Dci cuncta prospi- cientis ct ordinantis in ponderc, numcro, et mcnsura, nihil potest esse casuale, quamvis aliqua sint a casu, quatenus accidunt pncter ordi- ncm causarum particularium,
Conclusio tertia. — T.visr .jisti, qiam mali et reprobi
DeI ORDINAPIONI SIBSUNT; ILLI QIIDEM PERFECTA SUBJECTIONE : 111 VEUO IMPEKFECTA,
Probatur prima pars, nempe quod justi perfecte seternse Dei legi subjiciantur, Ut quis perfecte legi Del subjiciatur, debet ipsam di- vinam legcm participare duobus modis: Primo quidem per modum cognitionis : Secundo, per interioris principii motivum : sed homo re- spcctu bonarum actionum dirigitur et illuminatur, non tantum pcr cognitioncm naturalcm, scd etiam per cognitionem fidci et sapientiae, et supra inelinationcm naturalem ad bonum superadditur ipsi interius motivum gratinp et virtutis : ergo perfecte legi seternfc Dei homo ju- stus subjicitur.
Probatur secunda pars, nempe quod etiam mali et reprobi divinje legi subjiciantur. Primo quidem auctoritate S. Augustin, lib. De ca- thechizandis Pudilnis : Norit Dens ordi^iare deserentes se animas, et ex ^'iruni justa miseria partes inferiores creaturce. suce convenientissimis,
''ongruentissimis legihus admirandoi cUspensationis ornare : ergo <:ciiset animas rcproborum, qui Dcum deserunt, divino ordini subjici: sed illc divinus ordo est ipsa Dei peterna lex, qua justum est ut omnia sint ordinatissima : ergo etc. Hanc veritatem luculcntcr explicat S, Ansel. lib. 1, cur Deus homo : Sicut ea, inquit, quce Cceli amJntu continentur, non esse sub Ccelo, aut elongari a CceIo mdlatenus pos- aiDit, nec fugere Ccelum nisi appropinquando ; ita licet nuUus Angelus vel hfjmo cUvince vohintati suhjacere veUt, tamen eani fugere non valet, ^■'■>rf si mdt fugere de voluntate prcEcipiente, fugit suh voUmtatem jy^t-
nte^n. Idipsum eleganter explieat Boetius lib. 4. De Consol. prosa 6.
inquit, cuncta complectitur, ut si qais ah assignato ordine reces-
'II aUum ordinem relahatur. Ipsa enim lex seterna sicut circulus
_ai enim fugit unam partem, appropinquat alteri ; ct ita licet
mali ab ea recesserint quantum ad ])ra^ceptionem , sunt tamen sul^
ca tamquam ad punitionem.
Dtces 1 : Ex Apost, 1, ad Timotli, 1, Justo non est tex posita, sed injustis, ei suhcUtis : unde Glossa, posita, non imposita, ut supra illum sit, et ei dominetur, in illa enim potius est et cum ipsa, quia amieus
116 DE LEGE POSITIVA ET SCRIPTA.
justitiae est. — Respondet Alensis art. 2. cap. 1. quod esse sub lege aecipitur duobus modis ; seilicet vel necessitate coactionis, vel volun- tate obediendi : aliter eniin filius est sub patre, et aliter servus, quia servTis est sub patre necessitate timoris coactus, lilius autem voluntate obediendi : unde distinguenda eat consequentia: justi non sunt sub lege necessitate et subjectione coactionis, concedo: subjectione volun- taria3 obedientise, nego : nam inquit Glossa in Psal. 1. exponens illa verba, in lege Domini voluntas ejus, alind est in lege esse, aliud sub lege ; qui in lege esf, secunduyn legem agit; qui sub ea est necessit^dur timoi^. coactus ; hoc autem modo justi non sunt sub lege, sed primo modo.
DiCES 2 : Ex Apost. ad Rom. 8. Sapientia carnis inimica est Df.o: legi enim Dei non est subjecta : sed mali, et reprobi dieuntur sapientia carnis : ergo a^temae legi non subjiciuntur. — Distinguo rrajorem.: non subjicitur legi, ipsi voluntarie parendo ut per obedientiam praemia consequatur, concedo : non subjicitur legi necessitate vindictfe , qua- tenus nimirum propter suam deordinationem, et pugnani cum setorna Dei lege promeritum supplicium sibi conciliat, nego : nam, ut diximus, qui non subjiciuntur legi quantum ad prosceptionem. ipsi subjici de- bent quantum ad punitionem.
AETIOULUS SECUXDUS.
DE LEGE POSITIYA, ET SCJaPTA, QIL\M VETEREM, ET MOSAYCAM APPELLAMUS.
TEMPORANEA^r Dei legem hominibus impositam et pra^scriptam jam supra notavimus duplicem distingui : unam quidem Veferem ap- I^ellatam, quse Moysi per Angelum a Deo tradita, et Israelitis indicta Yeteri Testamento continetur, et a Mo\'sis tempore ad Christi pas- sionem et mortem apud JudtEOs viguit : posteriorem autem Xovam dictam, quse in novo Testamento exaratur, et a Christo Domino data et instituta, usque ad sgeculi consummationem perseverabit. Prioris mentio fit apud Joannem 7. Xonne Mogses dedit vofns Legem, et nemo ex vobis facit legem? Posterioris vero Jerem. 31. Dabo legem meam in visceribus eorum, et in corde eorum scribam eam : utriusque vero Joan. 1. Lex per ^fogsem dafa est, lex vero et gratia per Jesum Chri- sturn facfa esf. — Haec autem Mosayca lex jure merito lex vetus ap- pcllatur : ejus namque prsecepta Decalogi hominum cordibus ab ipso mundi primordio Deus exaravit, ut luculenter demonstrat Tertullianus libro Adversus Judceos, cap. 2. « Cur, inquit, Dcus universarum Gen- « tium sator, legem per Moysem uni populo dedisse credatur, et non « omnibus Gentibus attribuisse dicatur? Nisi enim omnibus eam de- « disset, nullo pacto ad eam etiam proselytos ex Gentibus accessum « habere permitteret ; sed ut congruit bouitati Dei, et fequitati ipsius, « utpote Plasmatoris generis humani, omnibus Gentibus eam dedit « legem,quam certis et statutis temporibus observari prieeepit; quaudo « voluit, et per quos voluit, et sicut voluit ; nam in principio mundi « ipsi AdiB legem dedit, ne de fructu arboris plantatte in medio Pa- « radisi ederet : quod si contra fecisset, morte moreretur; qua? lex eis « sufficeret, si esset custodita ; in hac enim lege data omnia praecepta
DE lAiiiK l'OaiTIVA ET SCKll'rA. 117
recondita roito^uosciiMiis, (|iia> postca pulliilavcruiit data ]H'r Moysem, idost, Dili-^cs J)i)iniuiiui Dcuui tuuui dc toto cordo tuo, ot cx tota auiuia tua : et dilig-os proximuui tibi tnmquaui tc, et non occidcs, et uoii uiiccliabcris, uon iraudabcris, falsuui tc^stiuioniuui non diccs : iiouora ]>atrcui tuuiu, ct matrcni ; alicuum non coucupisccs. Priuior- vlialis lex data fuit Adic ct Eva3 in Paradiso quasi matrix omniuni nrivccptorum Dci : ctcniui si Douiinum Dcum dilexissent, contra
V pncccptum ejus uon tecissent ; si proximum diliy-crent, idcst, scmc- « lipsos. scrpcntis persuasioni non crcdidissent, atque ita in semetipsos
homicidium nou commisissent, excidcndo dc immortalitatc, faciendo ^< contra Dci pnrceptum ; a lurto quoquc abstinuissent, ct de fruetu « arboris clam non degustasscnt, nec a conspectu Domiui Dei nostri
^u33 arbore delitcscere gestisseut, nec falsum asseveranti diabolo par- <v ticipes ellicercntur, credendo ei quod similes Deo esscnt futuri ; « atque ita nec Deum oftcndissent ut Patrem, qui eos de limo terraj
(uasi ex utero matris figuraverat; si alienum non concupiissent, de
V iructu illicito non gustassent. Igitur hac generali, et primordiali Dei « leg"c, quam in arboris fructu observari Dcus sanxerat, omnia pra}-
t*epta legis posterioris specialiter indita fuisse cognoscimus, quse ^A suis tcmporibus edita fuerunt : ejusdem est enim postea docere le- « 2:em, qui ante pra^miscrat praeceptum, quouiam et ipsius est erudire
])ostea, qui ante justos formare instituerat. Quid enim mirum si is ^v .iuget disciplinam, qui instituit? si is perfecit, qui coepit ? Denique, « ante Legem Moysis scri])tau^ in tabulis iapidcis, legem fuisse con-
lendo non scriptam, qufc naturaliter intelligebatur, et a Patribus « custodiebatur : nam uude Noti justus inveutus, si non illum natu- ^^ ralis legis justitia prsecedebat? Unde Abraham amicus Dei depu-
latus, si nou de aequitate, et justitia legis naturalis ? Unde Melchi- « sedech Sacerdos Dei nuncupatus, si non ante Leviticae legis Saccr- « dotium, Levitic fueruut, qursacrifieia Deo offerebant? Sic enim post « supradictos Patriarchas data lex est Moysi.... Unde intellig*imus Dei « legem etiam ante Moysem, nec in Oreb tantum, et in Sina, aut in « cremo, scd autiquiorem primum in Paradiso, post Patriarchis, atque « ita et Judaeis certis temporibus reformatam, ut non jam Moysi legem « attendamus, quasi ad principalcm legem, sed ad subs^quentem, quam « certo tempore Dcus et Geniibus exhibuit, et repromissam per Pro- « phetas in melius reformavit, et prjjemonuit futura)u : ut sicuti certo « tempore data est lex per Moysem, ita temporaliter observata, et cu- « stodita credatur : nec adimamus hanc Dei potestatem pro temporum « couditione legis prcecepta reformantera in hominis salutem ». Ita Tertul. Quibus patet Legem Moysi a Deo per Augelos traditam, merito Veterem appellari ; quippe cum apud homines viguerit ab ipso corum formationis exordio ; nempe per ipsam naturse legem, cujus Mosajxa, maxime quantum ad Decalogi praecepta, explicativa est. — Licet autem plura de hac legc discutienda occurrant, prsecipuas tamen generales de ipsa formari solitas qua;stiones hic explicandas usurpa- Hius ; inquirentes : Prhno, quas Mosaj^ca lex habuerit causas : Steundo, qme, et qualis fuerit : Tertio, quot, et qualia prsecepta complexa fuerit: Quarto, quam vim habuerit : Qiiinto, quamdiu viguerit, quove tempore ^igere desierit.
118 DE LEGE POSITIVA ET SCRIPTA.
QU.ESTIO PRLMA.
QUASXAM VETUS LEX HABUEPJT CAUSAS.
Pii.tSENS Qusestio Diovetur maxime de triplici causa Legis Mosaycic-. iiempe de Efficienfe, MniisieriaU, et Dedarativa seu Promulyativa. An videlicet vetus lex Deum habuerit institutorem, Augelos ministra- tores et significatores, Moysem vero promulgatorein.
NoTAXDUM 1. tI^ *' Quod etsi ante legem Mosaycain. plures aliae fue- nint a Deo hominibus priescripta^ leges, pricsertim vero Adamo hu- mani generis propagatori, ut ad suos posteros eas derivaret, puta de colendo divin» Xuraine per sacros ritus et sacrificia, de celebrando die Sabbati, et servanda erga proximum aiquitate naturali, ut nullus alteri taciat quod sibi fieri non vult etc. Necnon et Xoe humani generis post diluvium restauratori, cui ejusque filiis Deus prrescripsit illa pr^ecepta qua3 dicuntur Xoachidariim, de quibus actum est supra. Certum est tamen quod ante Mosaycam legem nulla divinitus hominibus scripto consignata lex, sed omnes qusecumque exstabant vel rationis naturalis dictamine, vel per traditionem a majoribus acceptam traducebantur. Unde Mosayca lex merito censetur legum omnium hominibus a Deo per scripturam constituta et posit^a ; quamobrem legum omnium posi- tivarum dicitur prima : " ^i^^ lex enim positiva divina significat jus quoddam integrum ab ipso Deo hominibus positum, in quo homines sub peculiaribus signis, seu sacramentis in ordine ad divinum eultum in unum corpus mysticum congregantur : hoc autem modo homines ante Moyseni ita in cajtum non instituebantur, nec prsescriptas habe- bant peculiares leges communes de Sacrificiis aut Sacramentis frequen- tandis. Idem dicendum de aliis ritibus, aut moribus iiistituendis ; qua- proptcr totuni illud primum tempus appellatur tcmpus legis naturce r quia toto illo tempore sola vigebat lex naturalis hominum cordibus inscripta cum adstipulante sibi diviuitus gratia, et naturam ipsam ad ordinem supernaturalem promovente. Unde licet verum sit dicere cum Tertulliano supra laudaro. plurima prsecepta diversis hominibus a Deo. ante prsescriptam Moysi legem, indita fuisse, eis tameu non est posita aliqua lex qua3 ipsos homines ad divinum cultum,et perfeetam invieem concordiam ineundam adunaret.
XoTAXDUM 2. Ante exaratam legem Mosaycam, triplieis generis prsecepta hominibus a Deo fuisse indita, quibus deviantem naturam resiitueret, et reformaret, ut luculeuter docet et explicat Alensis q. 2<s. memb. 1. art. 3. dicens : quod triplex est inordinatio naturae, quia est inordinatio ipsius coucupiscibilis, ipsius iraseibilis, ipsius ratio- nalis ; 1. « enim ante diluvium ^iguit inordinatio concupiscibilis ma- « xime, et ad hane restriugendam, et ordinandam fuit addita lex quie- « dam, in qua vixit homo ante diluvium, Gen. 3. Suh te erit appetttiui « tuus, scilicet ratione : hac autem lege rupta, post diluvium fuit « magna inordinatio irascibilis, scilicet quando filii Xoe voluemnt aidi- « ficare turrim usque ad Cselos ; propter quod data est lex ad ordi- « nandam irascibilem erga proximum ; quce fuit. Carnem cum sanyv./ne « nm comedefis^ et ratio fuit ad horrorem sanguinis, et detestationem «■ homicidii, ut horreret homo fuudere sanguinem humanum. Postea
DE LEGE POSITIVA ET SCRIPTA. 119
^ vero seciitn est inordiiiatio ratioualis tciiipon' Ahrah;»' ; quia oiimcs
orant idolohitnv : contra hanc inordinationeiii data tnit AhraliM- io\
Cireunicisionis in signuni rcAOcationis i|)sius jmpuii ad D<'uni ado-
randum, et in signum tcederis inter populum fidelem. et Deuni, (ic-
)iese(>s, 17. rt sit sif/num intrr me, et cds. Prima inordinatio erat
hominis ad se : secunda hominis ad proximnm : tertia, hominis ad
« Deiini : quia propter idola cultum dimittebat divinum ; sic erg-o
fiiit ali^jua lex addita homini ante diluvium, et post in tcnipore
Abraha' ». Hac Alensis, quibus uomine legis, non legem plurilnis
pnvceptis constantem intelligit, sei specialia pnvcepta iioniinibus
])ra'scripta.
NoTANDiM 3. Non abs ve lege;ii positivam ad Moysis usque tem- pora differri debuisse, ut ibidem explicat Alensis; « cum (Miim ipsa « sit jus liominum viveutium sub uno jure; prius necesse fuit, quod « esset populus unitus, quam daretur lex: a tempore autem Circum- cisionis ccepit esse populi unitas, et discretio ; unde dicit Hugo, quod « ex tunc ccepit uuitas populi Dei, et unitas conversationis fidelis. qua3 « primum figurata est per Sacramentum Circumcisionis ; postea signi- « ficatur per Sacramentura Baptismatis; et ideo ante non debuit dari lex; imo lex Circumcisiouis fuit signum gratiie futura^, et ideo de- > buit pnvcedere. Pra-terea. prius oportuit quod esset fundamentum « iegis, quam daretur lex. Erant autem fundamenta ista quatuor, sci- licet fides unius Dei, et fides incarnationis, probatio fidei, et fidei V firmitas. Prius enim quam daretur, oportuit esse attestationem fidei « unius Dei, et h;Tec prtecessit in signo Circumcisionis, quse posita est « in signum foederis inter Deum. et populum. Attestatio autem fidei « Incarnationis facta est, quando facta est promissio Abrahte de Christo, « In semine tiio, etc; sed quia non sufficit testimonium in ore illius, « imo in ore duorum vel trium testium stat omne verbum ; ideo po- « sterius facta est ista promissio etiam Isaa'!. et Jacob, ut repetita « cuilibet In semine tuo, etc, quam daretur lex. Sed nec statim de- « buit dari, imo prius oportuit quod esset fides probata: probata autem « fuit in ^Egypto per adversitates : ut scilicet nulla adversitas posset « eos avertere a fide, quibus danda erat lex ducens in Deum . etiam « inearnatum : oportuit etiam quod esset firmata, ne posset populus « seduci aliqua fallacia : firmata autem fuit in multis sig-iiis. et mira- « bilibus: quEe Dominus fecit, et ostendit in exitu de .F.gypto, et « per desertum. His autem factis, et impletis. debuit dari ipsa lex « Moysi . quie ducit in Christum : hoc autem fuit completum in quarta « retate. »
Alteram hujusce dilationis causam ac procrastinationis in promul- ganda lege veteri ad Moysis usque tempora profert S. Thom. nempe quod illa lex duobus liominum generibus fuerit priescripta. Primo, duris et superbis, qui per iegem compescuntur ac ref ra?nantur : Se- rundo, bonis, qui per legeni instructi adjuvantur, et diriguntur in implendis quse intendunt: utrorumque autem res])ectu convenienter data fuit vetus lex. D ' ]3rioris generis hominibus constat, quia de duobus homines superbiebant, scilicet de scientia, et de potentia : de scientia quidem, quasi ratio naturalis ipsis sufficiat ad salutem con- s(»quendam ; quem errorem ut deponeret homo superbus , diuturno
120 DE LEGE POSITIVA ET SCFIIPTA.
tempore penuitti debuit regimiui rationis absque admiiiieulo legis seripti^, experturus suura defectum ex hoe, quod usque ad idolola- n-iam, et certissima vitia proiapsus sit circa ti^mpora Abrahae, post qiTam ueeessum fuit dari iegem in remedium humanae iguorantiaj; quia uempe lex peecatum prius agnitum demoustravit. Ubi autem homo per legem convictus tuit de priori sua ignorantia, etiam et de sua infirmitate convictus est, dum agnovit se non posse implere quod rectum esse noverat. Idem probatur de probis ac justis, quibus auxi- lium grati» fuit necessarium quaudo per exuberantiam peceatorum lex naturalis jam offuscari ac obtenebrari iucipiebat : oportebat enim hujusmodi auxilium ordine quodain subministrari, ut per imperfecta ad perfeetionem manuducereutur : quapropter inter legem naturae, et legem o-ratice debuit lex vetus iuterpoui.
His^ita prielusorie notatis, tria hic occurruut determinauda : P/v- ynwm an iex vetus bona sit, et a vero Deo condita. Secundiim, an per veros Augelos, aut per Dei Filium. qui ab Isaia incigm coiisih. Angelus dicitur. fuerit intimata. Tertium, an :\Ioyses illius promul- gator dumtaxat fuerit, anve aiiqua ex parte eam instituerit et eoin- pieverit.
Conelusio prima. — Vetls lex revera fuit a vero Deo,
El- P\TRE DoMIM XOSTKI JeSU TAMQUAM A LEGISLATORE CONDITA.
H«c est de fide contra varios hrereticos. Pnmo, namque Cerdonia- nista^, teste S. August. lib. De Hcnresibus, num. 21. putahant Deum legis ac Prophetarum, nec honum Deum esse, nec Patrem Chnsti Do- mini, sed illum Deum quemjustum appellahanf. Hunc autem errorem innovaverunt ac propagaverunt ^Manichi^i, Marcionist*, et ^ aienti- niaui. qui Vetus Testamentum spernebant, aftirmantes ore sacnlego Deum qui legem per Moysem dedit, et Hebraeis iocutus est, non esso veruin Deum, sed unum ex principibus tenebrarum. Quibus erroribus tacem pn>?tulit Simon :\Iagus, duos esse Deos affirmans, unum bonum. aiterum malum. ut refert Clcmens Romauus iib. Constit., eap. li». Contra quas pestes varii e SS. Patrilms depugnarunt, maxime vero Ir^neus iib. 1. cap. 10. et 27. Epiplianius Hcere.si 21. et 66. Tertui. lib. adversus Valentinianos, et quatuor lihris contra Marcionem. Ang. in lihris coutra Faustum. et contra Adimantum ManichcBum, et conira Adversariuw hyis. ef Prophetarum, maxime vero in lihris De Spiritu.
et littera. .
Probatur 1. Conclusio auctoritatibus Scriptur* sacrie, quibus Chri- stus leo-em veterem approbat, eamque impiet; etenim ipse profitetur, non ce7ii solrere legem, sed implere: quapropter ut legis prsecepta scr- varet, circumcisus fuit, in templum a parentibus deportatus, et oblatus, ut facerent secimdum consuetudinein iegis pro eo. Simiiiter ad tem- plum diebus festis ascendebat. ut cum caeteris adoraret: Agnum Pa- schaiem comedebat cum Discipulis. juxta iegis pnescripta. lusuper Alatth. 15. Christus Dominus veterem legem mandcdu m Dei {ippeUfit, dicens Judicis: Irritum fecistis mandcdum Dei propter traditiones re- sfras: Lucae 1. Zacharias testatur euindem esse Deum Israel qui fecd rpdemptionem plehis suce, ac qui locutus est per os Sanctorum qui a scecuh) sunt J>rophetarum ejus: et ibidem beatissima \ irgo testatur in
1
DE LEGE POSITIVA ET SCRIPTA. 121
Oantico tiuo, diccns: Susccpit IsraH puerum saum, recordaius miscri-
>rdirc suce. sicuf. locidus est ad Patres nostros, Ahraham, etc. — Coii-
irmatur te.stimonio Apostoloruin ; nam S. Petrus ylc^. i{. sie loquitur:
!^tus qui prainu}itiacit pe.r os omnium Proplietarum pati (Jliristum
ilium suum, ct implecit. S. Paulus Epist. ad Pom. sie orditur: Pauliis
ocaius Aposfolus, segregcdus in Evangelium Dei quod ante promiserat
>pr Prophetas suos iu Scripfuris de Filio suo, ete. Elt Kpist. ad He-
'CCEOS sic pariter incipit: Multifariam midtisque modis olim Deus lo-
/uens Patribus in Prophetis, novissime diebus istis locutus est nobis in
■^ilio. Ergo cum vetus lex Dei sit mandatum, cumque eam Christus
uobaverit et impleverit, ac servandam ab aliis toties in suis eoncio-
uibus et colloquiis suaserit: insuper, cum idem Deus qui Novum
restamentuui instituit, nobisque per Filium praiscripsit ; etiam lo-
rutus sit pcr Prophetas ct Patres, legemque prajscripserit, necessum
st ut aut ha^retioi etiani Novum Testamentum cx])lodant , aut fa-
leantur Vetus Testamentum etiam a vero et unico Deo fuisse con-
ditum. — His adde, quod in Novo Testameuto Mosayca lcx probatur
c ut boua hiudatur; nam S. Paulus ad Eom. 1. ait: T^ex quidem
tncta, cf mandatum saactum, etjustum, et l)onum : et 1. ad Timot. 1.
•^cimus autem quia hona est lex, si quis ea legitime utatur: ad Ga-
latas o. Lex pcedagogus noster fuit in Christo, ut ex fide justificemur;
■f uhi venii fdes (per Christum) jam non sumus suh pmdagogo : cum
vgo lex taraquam pa;dag'0g'us nos ad fidem Christi perduxerit, certe
ona non potuit non esse, utpote ad tam perfectum scopum, et tinem
dirigens ac perducens. — Quapropter merito Conc. Tolet. in confes-
'<ione fidei ita decrevit: Si quis dixerit vel crediderit alterum Deum
>ise priscoe legis, alterum Evangeliorum, anathema sit ; quod utique
Dccretum innovavit Conc. Trid. sess. 4. initio, ubi de Canonicis Scri-
vturis sermonem faciens statuit ac decernit: Omnes libros tam Veteris
aam Nori Testamenti, cum utriusque unus Deus sit auctor... pari
'ietatis a/fecfu ac reverentia suscipitj ac veneratur .mcrosancta Sgnodus.
Firraari potest etiam haec nostra assertio ratione, Primo namque
ilsum csl, et efficacissimis rationibus ac demonstrationibus explosum
hgereticorum fundamentum in primo nostrse Theologise Tractatu, Quae-
btione de Unitate Dei, ubi ])robavimus impossibile esse quod sint duo
aut plures Dii. Dcinde, etsi per impossibile plures essent, non seque-
retur inde quod lex vetus ad Deum malum esset referenda ; quia Deus
iste, si quis esset, ut fingunt hicretici, foret hostis intensissimus Christi
Domini, et ipsius Patris, nempe Dei boni; subindequc non esset isti
malo Deo adscribenda ea lex quie de Christo testimonium perhibet,
qu£eque ad Christura manuducit : non enim legem sanxisset qua ipsius
Kegnum destruetur penitus ; siquide^n contendebant Manichsei, ct alii
haeretici, veterem legem, et regnum Principis mundi, quera Deum
ustum, seu malum. appellabant, per Christum Dorainum fuisse prorsus
versum; juxta illud ejusdcm Chrisii Domini oraculum : Princeps
iiundi ejicietur foras: atqui lex vetus testiraonium perhibet de Chri-
ro, juxta illud Lucie ultimo : Oportet impjleri omnia quce scripta sunt
! lcge, et in psaJmis, ei in Prophetis de me: et Joan. 5, Si crede-
"iis Mogsi, crederetis forsitan et mihi; de me enim ille scripsit . Prai-
miserat autem : Scrutamini Scripturas, quia vos putatis in ipsis vitam
122 DE LEGE POSITIVA ET SCRIPTA.
ceternam habere: et illce sunt qiice testimoniiim jxrhibent de me: et no. rultis venire ad me, ut vitam habeatis. Denique, ejusdeui est propo nere finem, et disponere media ad consequendum : sed lex Evaugelica est fiuis legis Mosaycse, quse veluti piedagogus ad Christum deduxit tamquam ad finem : juxta illud ad Rom. 10. Finis lef/is Christus od justitiam omni credenti. Ergo idem Deus qui est auctor legis Evau- gelicie, est etiam auctor legis Mosayc.T.
Ob.jicies 1. Illud Ezech. cap. 20. Deus de lege veteri sermonem ta- ciens, Dedi enim legem non bcrnam, et prcBcepta in quibus non vivent: erg-o revera lex vetus non erat bona . proindeque nee a bono Deo, nec vero. qui non potest esse auctor alicujus mali. — Kespondeo, SS. Pa- tres ad pr^fatum contextum varia reponere. Primo uamque S. Hier. ad istum locum ait, Sermonem hic non insfitui de lege reteri, sed df le- gibus iniquis tgrannicis, et impiis gentHium quibus Judcei dispe.rsi ar vagabundi propter .<?w<7S iniquitates justo Dei judicio premebantur, <r puniebantur. Quod utique confirmatur ; nam in eodem capite Dominus prius dixerat versu 11. Dedi eis prcBcepta mea, et Judicia mea ostendi eis, quce faciens homo vivet in eis. Igitur in priori textu Deus loquitur dealio genere prcecptorum quam de diviuis : ha^c autem aliud esse non possunt prseter prjecepta Gentilium quibus Judiiei gravabantur. — Ex hvpothesi autem quod priefatus textus intelligendus sit de lege veteri, respondeo cum S. Greg. lib. 28. Morcd., c. 27. priecepta ve- teris legis dici non hona comparate, non absolute ; quia nimimm com- parata ad prseeepta nov?e legis, quae meliora sunt, bonitatem eam non habent ; nam bonum absolutum comparate ac respectu melioris boui. habet rationein non boni. Dicitur vero quod in illis homines non vi- vent; quia uon suut sufficientia ad homines dirigendos in vitam seter- nam, nec tribuunt animse sanctitatem, Hos pannbs, inquit, infantice, quos inchoanfibus dedit ipf^e per Prophetam Dominus reprehendit di- cens: ego dedi eis prsecepta uon bona, 7nala enim, quasi mala esse desinunt ratione pejorum, et bona, quasi non bona sunf comparatione meliorum; nam sicid Deus delinquenfi JudcEce de Sodoma afque Sa- maria, aif: justificasti ^orores tuas in omnibus abominationibus tuis, quas operata es, ita melioribus Novi Testamenti prceceptis subsequen- tibus, jrroecepta bona, quce rudibus dafa sunf, non bona esse inemo- rcintur. — Pespondeo 3. Legem veterem esse non bonam occashma- litcr; nam leste Apostolo Rom. 7. Peccatum occasione accepta per man- dafum operafum esf in me omnem concupiscentiam : et^cap. 4. Lex iram operatur: et ubi non estlex, nec prcRvariccdio; cap. 5. Lex subin- travit uf abundaret delicfum. 1. Cor. c. 15. Virfus peccati lex. 2. Cor. 3. Littera occidit, et est ministrcdio morfis, et damnationis. Et concludit Scripfura omnia suh peccato. Galat. 3. Propter fransgressiones lex po- sita est: sed tamen per se bona est absolute; nam Rom. 7. Lex quidem sancta, ei mandcdum justum, ef bonum. Gal. 3. Lex pczdagogus noster fuit in Christo, uf ex fide justificemur: 1. ad Tim. 1. Bona <sf h.r. .s/ quis ea legifime idifur, etc.
Ob.ticituu 2. Illud Apostoli ad Hebrseos 8. ubi de Veteri, et Xovo Testamento sermonem taciens, ait: Si illud prius culpa vacasset, non utique secundi locus inquireretur: .sed lex qua- culpa non vacat, non est bona; bonum enim ex integra causa, malum autem ex quoeumque
DE LEGE POSITIVA ET SCRIPTA. 123
dcrcctu ; |)i()in(l('<|U(' ccii.sc.t Ai)Ostolus le«>vni vctercm uoii luisso bo- naui. — flespondeo distiugucudo iiwjorcin: Vc.tus Tcstauicutuni ciilpa nou caruit, (luasi lucrit ad culpam inductio, nego ; quia erat culpa^ occasio, cul})aui(|uc prius io'uotaui deinoustrabat, concM^do. IliucS. Tho- nias ad liuiic locuin appositc dixit tpiod ali([uid potcst coiiveuire legi dupliciter: vel secunduni se, et sic erat bona: rcl ratione illoruni quibus data esl, et sic dicitur culi^ain liabere propter duo: Ih-imo, quia non dabat \ irtuteni ad purganda commissa, ut iiidicat idem Apost. iufra c. 10. Dnpns.slbile c.sf stangiunc taurorum, et hircormn aufcrri pcceafa. Sccundo, quia non dabat gratiain adjutricem ad vitanda pec- cata, ^ed tantuin ad ea cognoscenda; et sic crat occasio peccati, juxta illud Ivomauorun 7. Concupisccntiam nesciebam nisi lex diceret: non concupisccs: et sic dicitur non vacasse a culpa, qnia homines in ipsa culpa reliuquebat.
Instaiiis: Ex Apostolo ad iioni. 7. Lc.r subintravit ut abundaret dclictuni : ergo lex est revera inductiva ad peccatum. Similiter ex eodem Apostolo ad Galatas 3. Qu(BCU7nque sunt sub operibus lccjis, sub malcdicto sunt ; quod autem siib maledicto est, malum est: ergo re- A(^ra opera legis veteris mala erant. — Respondet ad primum Alensis noster qu. 28. art. 5. quod aliquid potest conferre ad augmcntum pec- cati dupliciter, scilicet vel per occasionem, vel per causam: lex antem subintravit ut abundaret delictum, non per causam, quasi esset ad p ccatum inductiva, sed per occasionem; nam ut ibidem ait Apo- stolus, Occasione autem acccpta pecccdum per mandatuni operatum est in me omnem concupiscentiam. — .46/ secundum vero respondet idem ibidem, quod duplex est maledictum : aliud panice, aliud culpce: priori niodo qua; erant sub lege, erant etiam sub maledicto, propter obscr- vantias gravantes; non autem erant sub maledicto culpae, quatenus erant sub operibus legis, prout erant opera legis; sed tantura quatenus de illis operibus priesumebant, de se confidentes.
Objioies o. In lege veteri, ut constat ex cap. 21. Kxodi, inter praecepta judicialia pccna Talionis locum habet, Animam pro anima, oculum pro oculo, dentem pro dente : sed hoc legis prceceptuni impro- batum est a Christo Domino Matthrei 15. his verbis : Audistis quia dictum est antiquis: Oculum pro oculo, etc. Fajo ctutem dic.o vobis, ncm rcsisterc mcdo. Ergo lex vetus aliquid improbandum pnecipiebat; adeoque nec erat bona, nec a bono, et vero Deo condita. — Respondeo, legem hanc Talionis non reprobari a Christo Domino taniquam malam: erat enim optinm pro eo tempore, pro quo lata fuit: sed his verbis , Kgo autem dico vobis, etc. meliorem, et perfectiorem instituit Christus ut diserte explicat S. Augustinus, libro de Sermone Domini in monte : Pharisceorum, mquit, Justitia minor est, non excedere vindictoi modum, ne plus rependat qui.sque quam accepif, et magnus hic gradus est: Xerno enim facile invenitur qui pugno accepto pugno redclere velit, ef uno convitiante verbo audito, unum, et quod tantumdem valeat referrc contentus sit: sed sive ira perturbatus immoderatius vindicat: .sive quia justum putcd eum qui lccserit i^rior, gravius lcedit quam, lcesus cst qui non lceserat. Talem animum magna ex parte refrcenavit lex in qua scriptum est; oculum pro oculo, dentem pro dente; quibus nomi- nibus significatur modus, ut injuriam vindicta non transecd, ef licec
124 DE LEGE POSITIVA ET SCRIPTA.
^'Ht pavis inchoatio. Perfecta aidem pax est, talem peniius nolle vindi- ctjiim; qui ergo tantum reddit quantum accepit, jam donat aliquid: non tantum enim poena^n meretur nocens, quantum ille qui ab eo lcesus /nnocens passus est. Et lib. 19. contra FaustULn cap. 25. Xon fonies, s-ed limes furoris est ; non ut id quod sopitum erat, hinc accenderetur: sed ne id quod ardehat, ultra extenderetur.
DiCES 4. Sacrificia veteris-Legis erant Deo ing-rata, et invisa : ergo lex quae talia sacrificia instituebat, bona non erat. Probatur antece- dens ex Psalm. 50. Si voluisses sacri/icium, dedissem utique, holocan- stis non delectaheris. Isaise 1. Quo mihi multitudo victimarum vc^itra- rum? plenus sum: incensum ahominatio est mihi. Calendas vestras, et solemnitates vestras odivit anima mea, laboravi sastinens. Sed Apo- stolus Hebr?eoruni 7. explicans illud Psalmi 39. Sacrificium, et ohla- tioneni noluisti, ait: Ohlationes, et sacrificia, et holocautomata j)ro peccaio noluisti, nec tibi complacita sunt, quce secundum legem offtre- hantur: ergo lex ea sacrificia imperans, non erat Deo accepta, nec j)roinde ab ipso instituta; siquidem nihil odivit eorum quae fecit. — Respondeo l. Quod in verbis citatis Prophetarum prsedicitur saeri- ficia illa cessatura tempore legis Evangelicie: ex hoc vero cousequens non est quod mala fueriut, lege Mosayca vigente. Secundo, Prophetse non improbant in illis verbis saerificia ipsa, sed perversam mentem ofterentinm, qui cum in gravissimis peccatis essent, putabant tamen per sacrificia in voluntate peccati mortalis oblata Deum placare : unde Isaias 1. Cum multiplicaveritis orationes vestras, non exaudiam eas, manus enim vestrce sanguine plenoe, sunt. Tertio, Prophet3e significant liac loquendi ratione, sacrificia hsec esse imperfecta, quod ultro fa- temur: sicut dicemus infra, legem veterem quoque licet bonam, tamen imperfectam.
Objicies 5. Yerbi Dei opera sunt perfecta, ut dicitur Deuteronomii 32: at Mosayca lex non erat perfecta : quocirea inquit Apostolus Hebra^o- rum 7. lieprohatio fit prczcedentis mandati propter infirmitatem, et inu- tilitatem : ergo Deus non est auctor illius. Insuper Ecclesiastici cap. 3. Didici quod omnia opera quce fecit Deus perseverent in ceternum: sed Mosayca lex in aeternum permanere non debuit ; siquidem adveniente nova lege, reprobanda erat. Denique, quaj sunt a Deo bona, sufficiunt ad salutem : sed lex vetus ad salutem erat insufficiens : ergo non est censenda fuisse a vero Deo condita. — Respondeo ad primum, ali- quid posse dici perfeetum, vel simpliciter et absolute, vel secundum quid et comparative ad eos quibus convenit. Fateor autem veterem leo-em non fuisse perfectam simpliciter et absolute, sed tantum respe- ctive et comparative ad eos quibus erat danda. et ad tempus quo danda erat: Judiiei namque adhuc rudes et velut pueri erant, quibus nec^ssarius erat Psedagogus, quo metu poenarum erudirentur : tempus vero non advenerat in quo daretur lex gratiai, quie absolute et sim- pliciter perfecta est: nam nonnisi in plenitudine temporis dari de- bebat. Et quemadmodum prjecepta qui« dantur pueris sunt perfecta, habita ratione illorum , licet non sint absolute et simpliciter perfecta: sic et lex vetus perfecta fuit, habita ratione Judaiorum qui erudiendi erant: etiam perfecta fuit ratione temporis, neque enim perfectiorem postulabat tempus, quod prievium esse debebat ad legem perfectam
DK LEGE POSITIVA ET SCRIPTA. 125
simplicitor. — Ad sccniKlum dico; oa opcrn Dei essc u*tnnia, qua» Deus focit perfecta simpliciter et absolute, concedo: quMr l«'cit periecta tan- tum couiparate, et pro aliquo tempore, neoi-o: nam cuin illa ad aliud rcternntur, et sint a J)eo facta in ordine ad aiiud, advcnicnte co ad (juod reteruntur, cessarc dcbent. Unde Apostolus Galat. 8. Uhi renit /ides, .}<tm non suunis sub J\('da</(>f/o. — Ad t<'rtiiirii dico quod (iU3'. sunt a Deo bono, una cum auxilio gratiaj, revera sulficiunt ad salutcm, concedo : nisi g-ratia', auxilium annexum habeant, nego, Hoc autem Muxilium Deus etiam Juda'is subministravit, sicut et cunctis gontibus subministrat suflicicns ad salut<'m ; licet abundantiori fccnore uberio- rique misericordia in Christi fideles sub Evangelica lege degentes lar- i;'itus luerit.
OiuiciES 6. Lex ea non est a Deo, ((ua) ;r,terna3 Dei legi non con- cordat: sed lex vetus jrternix^ Dei legi non concordat; lex enim ceterna, iiK[uit S. Aug*ust. in libris De libero arbitrio, jubet ainorem arertere <! temporalil)us, et emuiulatum ad ceterna conreriere; lex autem vetus convertit animam ad temporalia; siquidem bona temporalia ejus obser- A'atoribus tantum promittit in mercedem, ut constat ex pluribus textibus Kxodi, necnon et Deuteronomii, maxime vero cap. 28. ubi Moyses po- pulum Israeliticum alloquens, ait: Si castodieris maiutata Domini Dci fui, et ambulaiieris in viis ejus... abnndare te faciet Dominus omnibiis bonis, fructu uteri tui, et fructu jumentorum tuorum, fructu terrce tuoi, quam Juravit Dominus Patribus tuis fit daret tibi. Aperiet Dominus thesaurum suum optimMm, ccelum, ut tribuat pluviam terrce tuce in tcmpore suo: benedicetque cunctis operibus manuum tuarum. — Re- spondet Alensis, quod duplex est conversio ad temporalia, una qui- dem propter sola temporalia, ut ibi fiat status, qualiter Mosayca lex ad temporalia non convertebat: altera conversio fit ad temporalia, non propter ipsa, sed propter jTcterna bona; et hoc modo lex IMoysis convertit ad temporalia bona, ut per h?ec alliciatur homo ad a^terna, seilicet ut ex dono moveat hominem ad amorem ipsius donantis, nempe Dei. Unde Deuteronomii 2. Moyses vice Dei Israelitas alloquens ait: .S7 ergo obedieritis mandatis meis, quce ego hodie prcBcipio vobis, ut di- ligatis Dominum Deum vestritm, et serviatis ei in toto corde vestro, et in tota anima vestra, dabit pluviom terrce vestrce temporaneam, et se- rotinam, ut colligatis frumentum, et vinum, et oleuin, foenumque ex' agris ad pascenda jumenta, e.t ut ipsi comedatis ac saturemini.
Conclusio secunda. — Lex vetts Moysi a Deo tkadtta
EST IMINISTERIO An(:!ELORT'M.
Probatur 1. ex Scriptura Act. 7. ubi de Moyse sic ait: Hic est qui fuit in Ecclesia in soUtudine cum Angelo, qui loquebatur ei in monte Sina, et cum Fatribus nostris, qui accepit verba vitce dare nobis. Et ad Galat. 3. Apostolus dicit: Quid igitur lexf Proj)tpr transgressiones posita est, et ordinata per Angelos in manu mediatoris , Moysis sci- licet, qui de seipso ait Deuter. 5. Ego sequester, et meclius fui inter Dijminum, et vos in iempore illo, ut annunciarem vobis rerba ejus. Et ad Heb. 2. Si enim qui per Angelos dictus est sermo etc. ubi per sermonem illum, legem Mosaycam intelligit, ut ex verbis sequenti- bus constat : comparat enira illam cum lege Evangelica, et signi-
126 DE LEGE POSITIVA ET SCRIPTA.
ficat hanc esse differentiam inter veterem legem. et novam. quod lex vetas tamquani lex servitntis tradita fuerit Judscis per Ange- los: lex autem nova, quia est lex gratvx, nohis pra-scripta sit por
Dei Filium. ,
Hoc ipsum docent communiter sancti Patres; imprimis vero S. Dio- nysius lib. De Ccelesti Ilierarchia, cap. 4. ubi cum dixisset Caelestes intelligentias Angelorum pra-cipue nomine appellari. Propferea quo,l primum iii eis iiisit divina illustratio, ac per eas ad nos illce transpor- fentur qu<E naturam nosfram superant, jyatefacfiones. subdit: sic ennn Ipx, uf dirina Scripfura trstafur. pe.r Angelos nohis dafa est. Deind( aperiens qualiter Angell omnes Patriarchas, et Prophetas ad divini- tatis notitiam perduxerint. concludit: An non etiam sacram dlain h- Uislationem ab ipso quidem Deo Moysi dafam esse dirina Scripta tro- diderunt: ut nos vere eam divince, ac sacrce simulacrum esse doceant^ Sed hoc etiam eadem Theologia nos docet. eain Angelorum ad nos open pervenisse, quasi ille ordo divince legis sanciat ea, qucB secundum h,- rum obtinent. ab ^-is qu<B primum ad Divinitatem excitari.
Suadet hoc ipsum ratio. CongTuentissimuin enim fuit. ut cum lex perfecta dari debuerit per ipsum Deum inearnatum, imperfecta lex qua^ ad perfectam disponebat. non per ipsum Deum, sed Angelomm ministerio hominibus traderetur.
DicEs: lile qui loquebatur Movsi veterem legem ipsi priescnbendo, se Deum et Dominum appelhxvit. Exodi 20. dicens : Ego sum Dominu.^ Dius fuus. qui eduxi te de ferra ^l^gypti : ergo non erat Angelus, sed Yerbum di\-inum: quod cum Deus sit, magni consilii Angelus appel- latur ab Isaia. — Bespondeo tale nomen sibi ^indicasse Angelum le- o-islatorem, non quod Deus videri vellet . sed quia nomine Dei loque- batur eumque referebat, ac repra^sentabat: unde S. Gregorius .Magnus, in pn^fatione libri Job cap. 2. Angelus, inquit, qui Moysi apparuisse sr-rihitur, ?wo<:/o Angelus, modo Dominus memoratur: Angelus propter hoc, quodexterius loquendo serviebat: Dominus autem dicitur, qum interius prce:<idens loquendi efficaciam ministrabof. Cum ergo loquens uh interiori regifur, et 2^'' obsequium Angelus, ef per inspirahonem Dominus appellcdur. — ^ •' Ei praiverat S. Augustinus, lib. 3. De Trinit.. C3i])- l-scribens: Cum verha Judicis jrrceco pronunfiat, non iicribiturin gesiis: ille prceco dixit, sed iste judex: sic etiam loquenfr propheta sancto, etsi dicamus: propheia dixit, nihil aliud quam Domt- num dixisse volumus, et si dicamus: Dominus di:af.prophetam non <fhsfrahimus, sed quid per eum dixerit admonemus. '' ^
Conelusio tertia. — M.»yses veteuis i.Ems dumtaxat vro- Aiui(^vT(jK fuit: nullatenus autem ixstitutor.
Probatur : Primo quidem ex cap." 20. Exodi. ubi Deus solus asse- ritur omnia legis veteris priecepta, quae postmodum sequuntur, con- fiidisse et ordinasse his verbis: Locutusque est Domnuu^ .'iermanes hns: Ego sum Dominus D(us tuus, qui edu.ri de terra ^^gupti, de domn serrifutis: non habfhis Deos ali^nos coram me, non faciea fiht -^culpfile efc. Postmodum vero traduntur sub eodem tenore verborum omnia le^-is illius prjecepta, sive moralia, et ad Decalog-um pertinentia, ^ive ca^remonialia . sive iudicialia : subindeque consequens est omnia
i
DE LEGE 1'0S1T1VA ET SCRIPTA. 127
tius logis ])r?eceptn a Dco mnndanto et orcliiinntc ossc condita, ct ]wr Moyseni pronmIg'ata.
Probatur 2. Si qiijc pr;i'ccj)ta lcgis Ncicris a .Moxsc liiisscnl con-
(lita, ninxiinc vcl c;crcnionialia vel jiidicialia, ut volun-t alifjui ; sed
luTBC ctiani Dcuni ipsum habcnt auctorem, ut constat cx Scriptura sa-
cra, r(u:c quotics de talibus pra'ceptis sermoncni instituit, sa-pius re-
pctit, ct incuicat Iijcc ^erba: Ij/ciUhs rsf Domintis ad Mot/scni. Jhnc
ilicPii fUiis Israel : vel ista apponit; Lncutus est Mot/scs ad filios Israel,
oiniiid quce. prfcccj^entf Doniiiius. De judicialibus autcm Kxodi 21. ubi
h.TC tradi incipiunt, Deus Moysem sic alloquitur: Ih^c sunt Judicia
ijitce jtropones cis: si cmeris servuni Hcbrceum scx annis serviet tibi
etc. Pariter capite 2'). in quo de prteceptis cajremonialibus ag-itur, le-
gimus: Locuftisque est Dominus ad Moysem dicens: Loquerc filiis
Isracl, ut toUaiit mihi primitias etc. Quibus loquendi modis inde stat,
nihil pcnitus a Moyse nisi nominc Dci lcgislatoris fuisse derivatum,
ct promulgatum. Deiiique, lex vetus simpliciter dicitur lcx Domini;
(|Uod indicium est eam a Domino fuisse conditam. IJnde consulto
,loan. 1. Ijex per Motjsem data est, gratia, et veritas per Jesum Chri-
■'n.m facta est. Nam, ut observat Clemens Alexand. libro 1. Paedagogi
1)). 7. « Lex per Moysem data est, non a IMoyse, sed a Verbo, et de
lege quidem, data est tantum, inquit, Scriptura a Moyse; veritas
lutem, et gratia non dicitur tantuiii dari per Christum, sed, quod
amplius est, tieri ».
DiCES 1: Lex vetus plerumque vocatur lex Moysis, maxime Ma-
lachire 4. et Luca? 2. Unde a Clementc Pomano Pontifice, et nonnuUis
nliis Moyses illius legis non solum promulgator, sed etiam legislator ap-
•Uatur; ergo aliqua illius prsecepta a Moyse propria auctoritate insti-
uita lucrc. — Nego consequentiam ; nam iisdera locis quibus lex vetus
^roysislex appellatur, etiam vocatur lex Domini, ut significetur a Do-
lino fuisse tradita; nam eodem capite 4. McUachice 4. Deus sie loquitur ;
Icmentotc leyis Moysis servi mei, quam mandavi ci in Horcb, ad omnem
rael prcecepta, etjudicia: Lucai autem 2, sic dicitur: Fostquam im-
i'ti sunt dies puryationis illius, iMarije, secundum leyem Moysis, tu-
lunt illum in Jcrusalem, ut sisterent cum Domino, sicut scriptum
-' in leye Domini. Quibus significatur eamdem legem et Domini, et
IMoysis appellatam; Doniini autem ut auctoris, Moysis ut promul-
gatoris.
DiCES 2; Prseceptum de libello repudii non a Deo, sed a Moyse
■datum est, juxta illud Christi Domini. Matth. 19. ubi cum dixisset,
Xon liccre homiui dimittere uxorem, quia quod Dcus conjunocit, homo
i§/on separet, inquirentibus Discipulis; Quid cryo Moyses mandamt
dare libellum repudii, et dimittere^ ait illis : Quoniam Moyses ad du-
fiam cordis vestri permisit vobis dimittere uxores vestras; ab initio
iiittem non fuit sic : ergo aliqua prseeepta legis veteris Moyses insti-
tuit. — Nego antecedens ; si eniin 31oyses ipse libellum rcpudii in-
stituisset, consequens esset quod ipse propria auctoritate facultatem
dedisset dissolvcndi legitimum matrimonium : at nullus hominum pro-
pria auctoritate potest dare talem facultatem, Quod ciiim Deus con-
nxit hcnno non separei, ait Christus; subindeque prjeceptum de
uello repudii non a Moyse, sed a Deo concessum est, Ncc vis ulla
128 DE LEGE MOSAYCA.
facieuda est in illis verbis: Moynfii mandavif, et pennl.sit: uam si inde inferre liceret Moysem hujus mandati esse ancrorem, etiam liceret iu- ferre esse auetorem Deealogi; nam Marci 2. Christus Judreos arguensV quod propter suas traditiones servandas irritum facrrent Dei prjvceptum, _ait: Moy.sfs enim dixit: Honoro Patrem, et Matrpin tiiam. Nee pariter ulla \^s est facienda in his verbis, ab initio autem non fuit sic : nam licet ab initio Deus hanc facultatem non fecerit hominibus, ut cum vellent impune dimittere uxores suas, libellum darent eis quas dimit- terent; tamen ex eo non est consequcns quod non potuerit Deus postmo- dum hauc facultatem concedere ad duritiam cordis; naii>, inquit Alensis membr, 1, art. 2. ad quintum, « data est lex duris in flagellum: ut eos « puniret infiigendo poenas, et subtrahendo delectabilia, et quantum « ad hoc dedit lex libellum repudii, quod est in lege per permissionera, « ut ipsos duros scilicet et perversos a malo subtraheret, quia proni « erant ad interficiendum uxores suas; idcirco ut fiagellaret eos in « hoc, ordinavit quod non liceret eis itenim assumere uxores postquara « libellum repudii eis dedissent ».
QU.ESTIO SECUNDA.
QUALIS ET QUKM OB FINEM LEX :\IOYSIS LATA 1 UERIT.
NoTANDT':\i 1. Varios fuisse hsereticos. qui veterem legem saluti adversantem, utpote malam, et a perverso principio institutam, asse- rerent, quod maxime de Cajanis, Marcionitis, et Manichfeis affirmant SS. Epiphanius et August. lib. De Hceresihu..'i : idque suadere nite- bantur ex eo quod vetus lex plerumque in Novo Testamento dicatur imperfecta, et infirma. Verum sciendum est quod aliquid perfectura diei potest duobus modis. nempe vel absolute, et positive: vel nega- tive, et comparative, Priori modo illud perfectum dieitur, quod ex se non ordinatur ad aliud tamquam sui complementum, sed suis omnibus prnecellentiis constat, et perfectionibus integratur. Posteriori vero modo dicitur aliquid perfectum, eum scilicet ex se habons omnia, quae pro statu suo sibi conveniunt, nihilominus dum comparatur cum altero, dieitur imperfectum seu minus perfectum, quocirca ad illud ordinatur tamquam ad id quod prscstantius est, et quo prgestantiori adveuiente, et radiante perfectum esse desinit; sic Aurorae lux lieet in se perfecta, tamen comparative ad solem dici potest negative perfecta, quia lumine solis minor est, et ea irradiante desinit.
NoTAXDUM 2. Legem Moysis considerari posse per respectum ad tres leges, quas disting-uit Apostolus; nempe legem naturse, legem concupiscentise seu fomitis . et legem Evangelii seu gratiae; juxt» quos respectus ^losayca lex considerari potest involvere triplicem ne- cessitatem, et dispensationem : siquidem data \idetur in adjutorium legis naturse ex Dei misericordia, in correctionem, et emendationem legis peccati, vel fomitis ex ordination*' divinre justitise; in designa- tionem legis gratise, et praeparationem , et manuductionem ad ipsam ex praescripto et consilio divinae sapientia^.
NoTANDTM o. AHquid dici conducere ad salutem duobus raodis: nerape quatenus est inductivum ad bonum, et revocativum a malo, quod vel per se vel occasionaliter hominem removeret ab eis prse-
DE LEGE MOSAYCA. 129
standis, quae neccssaria lorent ad sahitem consequendam. Hoc autem utro(|ue modo certum est veterem legem ad salutern liomiimm fuisse ordinatam; si(|uidem inductiva erat ad ])onum quod pnecipit, et re- vocativa a malo quod prohibet; quapropter Apostolus ad Jiom. ait: I.ex saiicta et bona, et mandatum sanctum, et justum et bonum. Qua; verba glossa sic expendit : Lex est ad vitam, et jubet bona, et mala prohibft, ef fucit pcccatum cognoscere, unde dicitur Sancta, idest, sane docens: mandatum justum, idest, jnstificans peccatorem: et bonum, idest, utilcni rifani acquirens. — ^ " Lex vetus Judseis data est propter Christianos, ut diserte exponit S. Aug. lib. 4. cont. Faust., qui re- spondens objectioni Fausti contendentis leg'em illam solis Judajis pra^- scriptam a Christianis esse abjiciendam, ait: Temporaliu7n quidem re- ruui promissiones l^estamento vetericontineri, et ideo vetus Testamentum appellari, nemo nostrum ambigit ; et quod ceternce vitce, regnumque cce- Inrum ad novum pertinet 'Testamentum. Sed in illis temporcdibus fi- guras fuisse futurorum quce, implerentur in nobis, in quos finis scecu- lorum obvenit, non suspicio mea, sed apostolicus intellectus est, dicente Paulo, cum de talibus loqueretur: hcec omnia figurce nostroe fuerunt. Et iferum: hcec omnia in figuva contingebant illis; scripta sunt autem propter nos, in quos finis sceciUorum obvenit. Non ergo vetus Testa- mentum ad consequendas illas promissiones, .sed acl intelligendas in eis novi Testamenti prcenuniiationes accijnmus: veteris quippe testifi- catio fidem novo conciliat. " ^
Restat ergo tantum hic determinandum : Frimo, an revera lex vetus positive et absolutc? , vel negative et respective dicenda sit imperfecta : Secundo, quos ob fines luerit instituta.
Conclusio prima. — Lex A^etus imperfecta ehat, xox AiJSOLUTE, SEi) respective. Hsbc Couclusio duas partes complectitur, prima quarum sufficienter probata fuit in priori Conclusione prsece- dentis Qutestionis.
Probatur autem posteiior, nempe quod lex Mosayca imperfecta fue- rlt, non positive, sed comparative ad legem Evangelicam. Proba- tur, inquam : illa lex dicenda est imperfecta comparative, quse gra- tiam justificantem, in qua perfectio, et efficacia ad seternam salutem consequendam consistit, non conferebat: sed talis erat lex vetus, su- bindeque erat negative, et comparative imperfeeta. Major constat, Minor vero probatur. Frimo ex Scriptura sacra, nam Joan. dicitur: Lex per Moysem data est, gratia, et verifas p>er Jesum facta est. L^^nde Apostolus ad Rom. 8. ait: Quod impossibile ercd legi, in quo infirma- batur per carnem, Deus Filium suum mittens in similitudinem carnis peccati, et de peccato damnavit peccatum in carne, ut justificatio legis impleretur in nobis, qui non secundum carnem ambidamus, sed secun- duni spirifum. Quapropter ad Hebra?os 7. affirmat: Quod reprobatio fit prcecedentis mandati propter infirmitatem cjus, et idilitatem, nihil enim ad perfectum adduxit lex. Hinc ssepius ait justitiam non esse ex >ege, sed per Christura; sic ad Galatas 2. Si ex lege justitia, ergo gratis Christus niortuus est. — Frobatur 2. H«c eadein minor ex sanctis Patribus : Fri- mo quidem ex S. Augustino lib. 4. ad Bonifacium, qui sie de Christo lo- quitur: Scriptum est, Froverbiorurn 3. juxfa septuaginta Interpretes: le-
Frassen Theol. Tom. VI. 9
130 DE LEGE MOSAYCA.
gem et miserieordiam in lingua portat: I.egem qua terreat, miseincordiaw qiui auhveniat : Legem per servum, misericordiam per seipsum: Legem tamquam in haculo, quem misit Elisceus ad filium viduce suscitandum et noji resurrexit. Si enim data esset lex, quce posset vicificare, omniii ex lege esset justitia , Misericordiam vero tamquam in ipso Elisceo, qi figuram Chnsti gerens mortuo vivificando, magni Sacramenti, veJui Xovi Testamenti significatione conjunctus est. Similia habet Sermone 2. De Verhis Apostoli, cap. 8. et 9. neenon et pluribus aliis in locis. — Ipsi subseribunt S. Fulgentius lib. 2. De Veritate jjrcedestinationi.^ c. 19. Lex sine grcdia ostendere potest cegritudinem, non sanare: vui nera monstrat, medicamina non ministrat; ut autem legis impleatui prcBceptum, gratice ministrat auxilium, ac sic lex revelat culpam, grati' confert indulgentiam. Legis est igitur, quod pecccda cognoscimus : gro- tice, quod vitamus. Adclit lib. 1. cap. 7. Hcec igitur inter litteraui juhentem, et spiritum vivificantem, idest, inter legem', gratiamque di- siantia est, cpiia lex convenit, grcdia convertit liominis voluntcdem. l'f honum. velimus, illa clamcd, hcec donat: illic voluptati hominis incut > justitia divina terrorem: hic infundit misericordici charitatem ; per illa/ accepit voluntas spiritum servitutis in timore; per istam accepit spir, tum adoptionis filiorum, in quo clamamus: Ahha, Pater. — ^ " Hinc S. Augnstinus in expositione epist. ad Rom. quadruplicem distinguit homi- uum statum, nimirum ante legem Mosaycam, sub ipsa lege, sub gratip Christi, et in paee aiternae beatitudinis. Ante legem, inquit, sequimu concupiscentiam carnis: suh lege trahimur ahea: sid) gratia nec sequ/- mur eam, nec trahimur ea: in pace nulla est concupiscentia carnis. Ante legem ergo non pugnamus, quia non solum concupiscimus (f j)eccamus, sed etiam approhamus peccata: suh lege pugnamus, sed vin- cimur; fcdemur enim mala esse quce facimus, sed quia nondum cs* grcdia, superamur. '' ^ — Adstipulatur S. Prosper sententia 32. d: cens: Qui dedit legem, ipse dedit et gratiam: sed legem per servuh onisit, C7im gratia ipse descendit: ut quia lex ostendit peccata, no- tollit, volentes legem suis virihus exequi, nec valentes, coguntur a< gratiam, quce impossihilitatis morhum, et inohedientice aufert reatum. DiCES : Patriarchre et Prophetse, aliique quamplurimi in stati veteris legis fuerunt justi et perfectissimi : ergo in lege veteri ern perfecta justitia. Subindeque hac ratione lex vetus non est dicenci imperfecta. — Respondeo : Primo quidem, paucos admodum in vete; lege justos fuisse ac perfectissimos, ut docet S. Augustinus lib. P) ccdechizandis rudibus c. 22. et lib. contra Adimantum cap. 17. — Dico 2, quod si homines aliqui justi fuerunt in Veteri Testament< non ad illud vetus Testamentum, scd ad legein Gratise, etEvangeli pertinuerunt, ut docet S. Augustinus lib. De Spiritu, et littera cap. 2." et 26. et lib. 3. ad Honifacium cap. 4. dicens, « Tunc homines Dei s- « cunduni distrihutionem temporum, veteris quidem Testamenti dispeih « satores, et gestatores, sed novi demonstrantur hceredes. « An vero illum « ad Testamentum novum negabimus pertinere, qui dicit: Cor munduin « crea in me Deus, et Spiritum rectum innova in visceribus meis .^ aut « illum qui dicit: Posuit supra petram pedes meos, et direxit gressus « meos, et immisit in os meuni Canticum novum llymnum Deo no- « strof Vel illum ante Testamentum vetus, quod est a monte Sina.
i
DE LEGE MOSAYCA. 131
ratrcm fidoliiim de qiio dicit Apostolus: Fratres, secundum hoinhiem « dico, fdmcn hominis 'rcsfanicntum. iicmo irrifum, facit, ctc. Satis « ostendit ad lidein nostraui pertinore, qua' novi uticjue cst Testanienti, « (|Uod per proniissionem donavit Deus Abraha3 ». Ilinc concludit S. Av- gusfinus: « Sive igitur Abraham, sive ante illum Justi, sive post eum « usque ad ipsum INIoysem, per quem datum est Testamentum, a « monte Sina in servitutem generans, sive caeteri Prophetai post eum « et sancti homines Dci usque ad Joannem Baptistam, lilii sunt pro- « missionis, et gratite ; secundum Isaac iilium libera), non ex lege, « sed ex promissione hairedes Dei, cohji^redes autem Christi. Absit « enim ut Noe justum, et prioris temporis justos, et quicumque al) « illo usque ad Abraham justi esse potuerunt vel conspicui vel oc- « culti, negemus ad supernam Jerusalem, qua3 Mater nostra est, per- « tiuere. Quaravis aiiteriore tempore inveniantur esse, quam Sara, « qua3 ipsius libera^ matris prophetiam figuramque gestabat. Quanto « evidentius ergo post Abraham ? nam cui sic declarata est ipsa pro- « niissio, ut pater multarum gentium diceretur, quicumque Deo pla- « cuerunt, hi filii promissionis habendi sunt; non enim est Abraham, « et deinceps justorum generatio verior, sed prophetia manifestior re- « petitur. Ad testamentum autem vetus quod est a monte Sina in « servitutem generans, quod est Agar, illi pertinent, qui cum accepe- « rint legem justam, sanctam, et bonam, putant sibi ad vitam litteram « posse sufficere. Et ideo qtlo iiant factores legis, divinam misericor- « diam non qua^runt, sed ignorantes Dei justitiam, et suam justitiam « volentes constituere, Justitise Dei non sunt subjecti. Etpostea; hac « plane magna distantia; quod faciant ista sub lege positi, quod lit- « tera occidit terrenam felicitatem, vel cupiditate adipiscendi, vel ti- « more amittendi, et ideo non vere faciunt, quoniam carnalis cupi- « ditas, qua peccatum augetur, cupiditate alia non sanatur. Sic ad « vetus pertinet testamentum, quod in servitutem generat ; quia facit « eos carnalis timor, et cupiditas servos; sed Evangelica fides, spes, « et charitas liberos. Sub gratia vero positi, quos vivificat Spiritus, « et fide ista faciunt, quse per dilectionem operatur in spe bonorum, « non carnalium, sed spiritualium : non terrenorum, sed cselestium : « non temporalium, sed j^ternorum ; prsecipue credentes in Mediatorem, « per quem sibi non dubitant, et spiritum gratise subministrari, ut « bene ista faciant ignosci posse cum peccant. Hi pertinent ad Te- « stamentum Novum filii promissionis, et regenerationis, a Deo Patre, « et libera matre, cujus generis fuerunt antiqui omnes justi, et ipse « Moyses Testamenti minister Veteris, hseres Novi : quia ex fide qua « uos vivimus, una eademque vixeriint, incarnationem, passionem. « resurrectionemque Christi credentes futuram, quam nos credimus « factam ete. »
Conclusio secunda. — Etiamsi imperfecta flerit Mo-
SAYCA LEX, NIHILOMINIS VARIOS OB FINES SAPIENTER A DeO FUIT ORDINATA, ET PR^SCRIPTA.
Primo quidem, ut suam homini notam faceret infirraitatem, qua- tenus ea cognita qusereret Salvatorem; nam inquit Apostolus fiom. 7. Peccatum non cognovi nisi ^x^r legem. Quam utique causam pmescri-
132 DE LEGE MOSAYCA.
bendae leg'is eleganter declarat S. August. pluribi, maxime vero ser- mone 13. De verbis Apostoli c. 2. Data est lex, inquit, iwn iit morhus sanaretur, sed ut prcevaricationis morbo crescente medicus qucereretur^ Et quis est iste medicus nisi qui dixit Matt. 9. Non est opus sanis- raedicus, sed male habentibus? Qui ergo non coufitetur Creatorem. negat superhus cegritudinem. Qui autem negat cegniudinem suam, su- perfluum judicat Scdvatorem. Ergo et in natura nostra Creatorem lau- demus, etpropter vitium, quod nobis inftiximus, Salvatorem quceramus.. Et quomodo qucerimus Salvatorem? Ut det legemf Parumest. Si enim data esset lex quce posset vivificare, omnino esset ex lege Justitia. Sf ergo non est dota lex, quce posset mvificare, quare data estf sequitui . et ostendit quare sit data : quia etiam sic in adjutorium data est, ne te sanum putares. Vel ut ait Epistola 44. Lex docendo, etjubendo quod sine grcdia impleri non potest, homini demonstrat suam infirmitatem . uf qucerat demonstrata infirmitas Scdvatorem, a quo sanata voluntas jwssif, quod infirma non posset: lex igitur adducit ad fidem, fidf^.^ impetrat Spiritum largiorem, et diifundit Spintus chantatem, imph^ charitas legem. Ideo lex Pcedagogus vocatur, suh cujus minacissima severitcde, qui invocaverit nomen Domini, salvus erif. Quomodo aufem invocabunt, in quem non crediderunf^ Licet autem homo absque lege veteri cognoscere potuerit plura habere rationem inhonesti, per legem nempe naturalem et rationis dictamen, tamen per legem divinam po- sitivam manilestatur homini, quod quae ratio naturalis inhonesta ju- dicat, etiam peccata sunt et ofiensa Dei, qui illa prohibet ac seve- rissime animadvertit in peccatores. Adde quod cum lex naturalis per originale peccatum in nobis maxime viticUa fuerit, ita ut plura non videantur jam nobis habere rationem peccati, qmr tamen revera pec cata sunt, idcirco opus fuit altera lege, qu« perspicue peccati fcedi- tatem et gravitatem explicaret.
Secundo, data fuit lex propter frangendam ac retundendam liomini- superbiam : quatenus nempe cognosceret homo se prorsus esse imparem, et insufificientem propriis viribus ad peccata declinanda. Quod utique sic declarat S. August. Epist. 157. Danda ifaque fuerat lex, inquit, qucB manifestius sihi ipsum ostenderet hominem, ne superhus animus hu- manus a seipso se i^osse esse justum putaref, et ignorans Dei justitia^n, idesf, quce homini ex Deo esf, et suam volens comfituere, idest, qua.-^i suis virihus partam, jusfitice Dei suhjectus non fieret. Oportebaf ifaque uf addito mandafo, cujus vox est, non concupisces, superbo j^eccatori etiam prcevaricationis crimen accederet, afque ita gratice medicina non sanafa per legern, sed convicta infirmifas qucereref. Vel ut ait serm. 13. De verhis Apostoli cap. 4. Lex prcevaricafionis gratia posifa est, und^ humiliaretur cervix multum sibi fribuentium, voluntafi suce tantum arrogantium, ut sibi liherum arhifrium posse putarenf ad jusfitiani sufficere, quce tunc quando ercd integra libertafe, idest, in Paradiso. ostendit vires suas, ostendit quantumpossent, sed ad imendum, non ad surgendum. — Qualiter autem legis pra^scriptio hominis superbiam fre- gerlt, docet idem S. Aug. pluribi ; nempe quod lex posita motivum fuerit et occasio cur concupiscentia irritaretur magis, et adversus sibi repugnantem legem acrius insurgeret: nam, inquit Apostolus adRom. 7. Peccatum occasione accepta per mandcdum operatum est in me omnem
DE LEGE MOSAYCA. 133
<*07icupiscenfla7n. ITbi nomine peccati concupiscentiani intelligit, qusi' idcirco peceatuin appellatur, <|uia cst a poccato, in peccatum inclinat, ct ips<x lit peccatum si ipsi consentiatur. Hinc S. Au<;ust lib. ii. ad lionifacium cap. 2. exponens haic Apostoli verba ad Corint. 13. lAt- teni nccidit : aculens enim inortis est peccatum, virtuH autem peccati tex, ait: Auget quippe proliibendo peccati desideria, et inde occidit, ni.si subveniendo vivificet gratia. Et lib. De Spiritu, et littera cap. 4. Ubi sanctus non audiat Spiritus, inspirans pro concupiscentia mala concu- inscentiam bonam, lioc est, charitatem diffundens in cordibus nostris: profccto illa lex, quamris bona, auget prohibendo desiderium malum: ■sicut aquce impetus, si in eam partem non ces.set vehementior fit obice posito, cujus molem cum emiserit, majore cumulo prcecipitatus violen- tius per prona jjrovolvitur. Nescio quo enim modo hoc ipsum quod con- 'upiscitur fit jucundius, dum vetatur, juxta illud Poetce: Nitimur in retitum semper, cupimusque negata.
Tertio, data fuit lex vetus, ut populum Judaicum, alioqui rudem et imperfectum, metu poenarum a malo deterreret: ae sic adhuc osten- deret sibi ad auxilium divinfe gratise confugiendum esse, ut docet Apostolus ad Galat. 3. scribens: Lex Foedagogus noster fuit in Christo: nam Paidagogus ille est sub cujus ferula et virgis puer datur eru- diendus. Hunc locum expendens S. Thomas, ait: Per legem Judcei, famqiunn imbecilles imeri, per timorem poence retrahebantur a malo, et promovebantur amore et promissione temporalium ad bonum. Hane utique doctrinam hauserat a S. Augustino Epist. 144. Supracitcda lex Pcedagogus vocatur, sub cujus minacissima servitute, qui invocaverif nomen Domini salvus eHt. Lib. De natura, et gratia ea,p. 1. Hancju- stitiam Dei non in prcecepto legis, quo timor incutitur , sed in adju- torio gratioe Christi ad quam solam utiliter legis velut Pcedagogi timor ducit, constitutam esse qui intelligit, ipse intelligit quare sit Christianus. Lib. 4. ad Bonif. cap. 3. Ad quam gratiam lex de proevaricatione ter- rendo tamquam Pcedagogus perducit, ut sic conferretur homini quod conferre ipsa non potuit. Lib. De perfectione justitice cap. 3. Lex ista prcecepit ut cum in his implendis homo defecerit, non se extollat su- 2)erbia tumidus, sed ad gratiam confugiat fatigatus, ac sic eum lex terrendo ad Christum diligendum Poedagogi perducat officio. Et cap. .19. ait: Timore legis humilem factum tamquam Poedagogo ad fidem, gra- tiamque hominem perducere. Ne vero existimet nos initium aliquod salutis nafurce tribuere, dum stafuimus ad hoc L^egem Veterem dcdam fuisse, ut osfendat homini suam infirmitatem, qua agnita qucerat me- dicum, ut frangat superbiam; quandoquidem ejus occasione augefur concupiscentia , et nuniero et gravitate: ut convincat illum de gravitate morbi, ne contemnat tamquam leviorem: uf denique terrecd, metuque poenarum abducat a malo, sic volumus per legem cognosci peccatum, zit sentiamus per gratiam medicum inquiri. Frangi vero per legem su- perbiam eatenus dicimus, quatenus peccafor imparem se sentit legi quam aovit sibi impositani custodiendce, nisi juvetur per gratiam, cum tantum absit id tollat peccatum, quinpotius occasionaliter aucta concupiscentia ugecd illud ct numero et gravitafe. Videt ergo sibi non sufficcre legem cognoscere, quia cognita lege peccatum non tollitur, non minuitur, Jied augetur : sic videi se imparem legi servandoe. At vana est ad sa-
134 DE LEGE MOSAYCA.
lutem ejusmodi confractio superbice, nisi quando per graiiam peccator coram Deo humiliatur. — Idem doeet S. Hieronymus in illud ad Galatas 3. Lex P<xdagogus noster fuit in Christo. Pcedagogus, inquit^ parvulis assignatur, ut lascivior refrcenetur CBtas, et prona in vitia corda teneantur, dum tenera in studiis eruditur infantia; et ad majores di- sciplinas meiu pceme coercifa prceparatur. Itaque et lascivientilms lex ^fogsis ad instar Pcedagogi severioris apposita est, ut custodiret eos, et futurce fidei proepara ret .
Triplicem aliam leg-is veteris utilitatem profert Alensis mem. 1. art. 1. per respectum ad triplicem legem; nempe, natura?, concupi- seeiiti?e, et EYang-elii. « Datur euim, inquit in adjutorium legis na- « turse; et secundum hoc decurrit secundum misericordiam. Datur « etiam in correctionem legis peecati vel fomitis; et secundum hoc « decurrit secundum rationem justiti^e. Iterii datur in signum, et si- « gnificationera legis gratia^, et-directionem ad ipsam; et secundum « hoc decurrit secundum sapientise rationem. De primo habetur super « lllud: Lex suhintravit, dicit glossa: Data erat lex in adjutorium hu- « mance naturcB: ut quia ipsi naturce quodammodo incerta sunt ju- « siitice semina, adderetur lex, cujus auctoritate, ei magisteno ingenium « naturale proficeret ad fructumjustiticefaciendum: et hsec est prima « utilitas lationis legis. — Secunda autem ejus utilitas est ad corre- « ciionem legis peccati vel fomitis: et de hae habetur: Lex propter tran- « sgressores etc. glossa: l^ex posita est propter transgressionem cohi- « bendam, idest, ut saltem timore cessarent homines transgredi, ut quan- « doque idem facerent voluntate. Data est ergo, ut populum Dei eru- « diret sub timore Dei, ut dignus fieret accipere promissionem, qu^e « est Christus. — Tertia utilitas fuit ad figurandam legem gratiie vel « Evangelii, et directionem ad ipsam : unde Psalm. 18. Lex Domini « immaculata convertens animas. Glossa: Convertens animas, idesf, « sua distinctione corrigens, et ad Chrisfi gratiam mittens. Et sic patet. « quod est ad coercenda peccata, et ad directionem, et figurationem « legis gratiae. Secundum hoc dicitur Rom. 5. Lex intravit etc. Glossa: « Erant in illo populo fria genera hominum, scilicet duri, incipientes, « et perfecti; iis omnibus data est iex: .sed duris datur in fiageiium, « incipientibus in Poedagogum, data est justis in signum, scilicet fu- « turce graticE per Chrisfum. Et ad Galat. 3. Propfer fransgressores, etc. « Glossa. Data est lex in signum fufurorum, uf futura figuris atfesta' « rentur. Et secundum hoc tria erant in lege: scilicet moralia, qua3 « erant ad dilucidandam legem naturse ; et quantum ad hoc erat ad « instruendum incipientes. Item habuit lex judicialia, ad coercendam « legem concupiscentise vel foraitis ; et quantura ad hoc erat duris in « flagellum. Item habuit figuralia, seu cseremonialia, ad figuraudam « legem gratiaj ; quia figurse erant figur» luturorum ; et quantum ad « hoe fuit justis in signum ».
QU.^STIO TERTIA.
QUOT, ET QU.E FUERINT PR.ECEPTA VETERIS LEGIS.
NoTAXDUM 1. Tot ac tanta fuisse legis Mosaycae prsecepta, ut noii immerito S. August. ipsam esse sarcinam innumerabliium prcecepforuni
DE LECE MOSAYCA. 135
(lixerlt. Quocirca otiam S. Potnis Vetus Toslarneutuiii appollat Act. 7. juguin insupportabile, dicens: Quld toifatis iiiponcic jiKjaiii supcr cer- rices discipiUorum, quocl neque nos noque Patres nostri portare jjotui- musf Nec innnerito (juideni; si eniin fides detur Oenebrardo, sub finem Clu'Ouologi;e, et Guillelmo Parisieusi, lib. Dc logibas caj). 1. circa we- ilium, prifcepta ca^.remonialia erant ad minus sexcenta et tredecim; ex ([uibus 248. erant affirmativa ; tot scilicet quot sunt membra in lio- mine, et ossa: et ^365. negativa, quot in anno di(is numerari solent. NoTANDUAr 2. Ex eodem (Tuillelmo Parisiensi ibidem, triplicem fuisse causam cur tot praecepta Judseis prsescriberentur: « Prima fuit « ruditas, et ineruditio ipsius populi, propter quam generalibus prac- « ceptis solum erudiri, et institui non potuit, et ideo per partes par- « ticularium mandatorum erudiendum illum ac instituendum decrevit « Deus, quasi parvulum magis fraetionibus panum, atque micis quam « panibus integris nutriendum. Secunda causa, execrabilis idololatria « multiplex, in cujus eliminationem pro parte magna intendit lex, et « hoc potissimum in omnibus mandatis, quse absurda videntur, et « nullam utilitatem afterre servantibus. Tertia causa, quia librum legis « voluit Deus esse sufficientem pro tempore illo, et capacitate novitii « adhuc illius populi, vel pro parte maxima puerili. Yoluit ergo legem « continere ea omnia, quai dirigere, moderari, ac decorare sufficerent « vitam hujus populi, dans eis in hoc multam materiam meditationis, « vel exercitationis in lege illa, pro captu ruditatis eorum et impe- « ritise; ne librorum paucitas, et parvitas mandatorum simul essent « eis occasio evagandi ad libros humanarum traditionum, et inde cre- « dulitates novas, et errores impietatis, legique Dei contrarias super- « stitiones haurirent: et liae multa vigilantia, ac distinctioue obser- « vatum est apud Hebraeos multis temporibus, videlicet ut sapientia « legis contenti, libros aliarum gentium declinarent. Unde ncc Philo- « sophicL^ operam dare illis temporibus ausi sunt, donec commixti inter « g-entes, videlicet Chaldseos, disciplinas, et studia maxime proveherent, « et adhuc ampliare et provehere . non desistant; quamque ^E^yptii « inca^perint, et Graeci sint studiosissime atque magnifice prosecuti. « Hoc ipsum voluit lex Deuter. 4. ubi dicit: Hcec est enim vestra sa- « pientia, et intellectus. Similiter, et Isaise 8. Numquid non populus « a Deo suo requirit visionem pro vivis, ac mortuis, ad legem magis, « et ad testimoniumf Et Psal. 1. Becdus vir qui in lege Domini me- « clitatur die ac nocte; et multa hujusmodi. Deinde ita arctavit eos « ipsa lex ad sui jugum, meditationem, et observantiam, ut alias ei « cogitare, et in aliis studere, nullo modovacaret; sicut legitur Deu- « teron. 6. Meditaberis ea sedens in domo tua, et ambulans initinere, « dormiens, atque consurgens etc. Postquam autem Chaldseis sive Ba- « byloniis, et genti Arabum eommixti sunt, et miscuerunt se studiis « eorum, et Philosophise, et secuti sunt opiniones Philosophorum, ne- « scientes legis suse credulitates, et Abrahse fidem, contra disputa- « tiones eorum, et rationes defendere ; hinc est quod facti sunt iu lege « erronei, et in fide ipsius Abrahre li?eretici; maxime postquam Re- « gnum Saracenorum diffusum est super habitationem eorum, exinde « enim ?eternitatem mundi, et alios Aristotelis errores secuti sunt « multi eorum. »
136 DE LEGE MOSAYCA.
XoTANDUM 3. quod ^ " lex vetiis tria praeceptomm genera coin- plectebatur: moralia, cseremonialia, et judicialia, juxta illud Deuter. V. ol : Loquar tibi mandata mea et cceremonias meas atque judicia. — Lex illa Judseis solis pnvscripta fuit, ut constat multis Scripturae textibus. Primo quidem Deuter. 4. ha.>c habentur : Quce est alia gens tam inclyta, quce habeat coaremonias ac justa judicia f Psalmo 75 : Notus in Judaea Deus, in Isradl magnum nomen ejus. Psalmo 147 : Kon fecit taliter omni nationi, et judicia sua non manifestavit eis. Ad Rom. 7 : Quid ergo amplius Judcco estF multum quidem per omnem modum, primum quidem quia credita sunt eis eloquia Dei. Ergo aliis a Judaica gente data non est lex vetus: nimirum posita est in csere- moniis ac judiciis, in sincera Dei cognitione, in eloquiis divinis. " ^
In cultu Dei considerari possunt ipse cultus, colentes, et instru- menta colendi. Cultus ipse specialiter consistit in sacrificiis quai offe- runtur in reverentiam Dei. Instrumenta colendi pertinent ad sacra, quale est tabernaculum, et vasa, et alia hujusmodi. Ex parte autem colentium duo possunt considerari, scilicet eorum institutio, quod fit per quamdam consecrationem populi vel ministrorum, atque ad hoc pertinent sacramenta : et eorum singularis conservatio, per quam di- stinguuntur ab his qui Deum non colunt, et ad hoe pertinent obser- vantia3, puta in cibis, et vestimentis, aliaque ejusmodi.
Sacrificia instituta sunt in veteri lege tum ut hac ratione Judaei, proclives alioqui admodum ad idololatriam, ab ea retraherentur im- molando Deo vero, et non diis.
^ " Explicat ista prseclare Theodoretus, tom. 4. serm. 7. ubi scribit : Israelem, longum tempus in zEggpto versatum, pravisque indigenarum moribus imbidum, ut idolis ac dcemonibus immolaret ab illis edoctum^ et ludis, choreisque ac musicis organis oblectari ; harum rerum in habitu constitutum liberare volens Deus, sacrificare quidem permisit, non tamen omnia sacrificare, neque falsis ^Zgyptiorum diis, sed sibi soli, ^"Egy- ptiorum etiam deos offerre.... Haud itaque victimarum indigens Deus, nidorisve appetens, illa instituit sacrificia : sed ut cegrorum affectibus mederetur. Sic et musica instrumenta in cultu suo passus est, nou quod illorum concentu oblectaretur ipse, sed ut idolorum errorem paulatim aboleret. Si enim, ut pri^num ab ^gyptioruon potestate liberati suni, perfectas eis leges objecisset, resiliissent prorsus, et frcenum respuentes ad pristinam labem recurrissent. — Similia habet Chrysostomus, homil. 6. in hsec S. Matthsei verba: Ecce stella quam viderant Magi, ubi scribit: JVe opineris Deo indignum quod Magi per stellam vocentur: hoc enim modo omnes Judceorum coeremonias, omnesque ritus et sacii- ficia et purificationes, et neomenias, et arcam, templuinque ipsum re- jyrobabis. Siquidem hcec omnia originem a gentium ruditate traxere. Deus ob deceptorum salutem, se coli passus est per ea per quoe. illi da- mones antea coluere ; aliquantulum illa in melius deflectens, ut eos jxiulatim a consuetudine reduceret, et ad philosophiarn cdtiorem perdu- ceret. Inde est quod sacrifieia Israelitis non prtcscripserit Deus, " ¥ nisi postquam in idololatriam declinaverunt confiantes sibi vitulum ado- randum ; tum maxime ut per illa homines protestarentur se cogno- iicere Deum tamquam supremum dominum vitae et necis, atque reruin £)Dmium Creatorem, sed et ut figurarent saerificium Christi Domini tam-
DE LEGE MOSAYCA. 137
<[Uain iiiipcrfecta pcrfectum, illc quippe una o))latione explevit vario- runi differentiani sacrificiorum.
Sacrificia autem veteris legis erant in triplici differentia, ratione triplicis sacrificandi finis. Pr/mo holocousta, qua3 speciaiiter instituta erant ad protestationem supromi dominii Dei in res omnes : ideotjue comburebantur omnino talium sacrificiorum victimiB ; ut sic ostende- retur quam summo jure Dominus mortificat, et vivificat, et quod sicut in iis totuni ai^imal resolutum in vaporem sursum ascendebat, ita etiain significaretur totum hominem, et omnia quoe liominis sunt, Dei dominio esse subdita, et esse ei of^erenda. Habes pra3cepta Levit. 6. et ritus Levitici 1. ?i^ " In lioc enim sic statuitur : Ilomo qui ohtulerit <'X cobis hostiam Domino de pecoribus, idest, de bobiis et ovibiis offc- rens rictimas'; si holocaustum fuerit e.jus oblatio, ac de armento, ma- sculum im.maculatum offeret ad ostium tahernaculi testimonii, ad pla- candum sibi Dominum ; ponetque manum super caput hostice, et accepta- bilis erit, atque in expiatioiiem ejus proficiens; immolabitque vitulum coram Domino, et offerent filii Aaron sacerdotes sanguinem ejus, fun- dentes per altaris circuitum, quod est ante ostium tabernaculi. Detra- ctaque pelle hostice, artus in frusta concident ; et subjicient in altari ignem, strue lignorum ante composita : et membra quod sunt ccesa, de- super ordinantes, caput videlicet, et cuncta quce adhoerent jecori, inte- stinis et pedibus lotis aqua ; adolebitque ea sacerdos super altare in holocaustmn et suavem odorem Domino. In quibus verbis tria prsesertim occurrunt spectanda: per ordinem ad victimam oblatam, ad personam cam offerentem, et ad sacerdotem immolantem. In victima tria requi- rebantur, 1. ut animal offerendum esset masculum; 2. ut esset imma- culatum; 3. ut esset selectum. Debebat, inquam, 1. esse masculum, quia masculinum genus in rebus omnibus foeitnineo prsestantius est ; Deo autem bonorum omnium largitori in gratiarum actionem offerenda sunt quse meliora. Deinde, cum Deus sit sanctissimus et ab omni prorsus defectu reraotus, nihil nisi mundum et purum, gratum et ac- ceptum habere potest. Denique, victima debebat esse selecta ; neque enim omnia indiscriminatim animalia poterant offerri in holocaustum, sed haic dumtaxat : juvencus, agnus, hircus, turtur, columbarum pulli. — Ex parte offerentis necessarium erat 1. ut victimam adduceret in atrium, nimirum ut offerret oblationem suam coram Domino : pra3- sentia autem Domini in loco sancto maxime speetabatur a primo atrio Israelitarum, mulierum aut virorum ad interiora templi ; hic autem ritus adeo necessarius erat, ut mulieres qua3 alioquin omnino arce- bantur atrio, si victimam adducerent, necesse haberent in hoc ingredi, ut jani antea innuimus. 2. Offerentem oportebat manum imponere ca- piti victimte dum vivebat. Levit. 1. 4. Omnibus victimis qu» a quo- piam privato offerebantur, seu deberentur, seu spontanese essent, opor- tebat ipsum imponere manum dum vivebant, exceptis tantum primitiis, decimis et Paschate. Ita Joannes Lightfoot, De ministerio templi. 3. Opus erat ut hsee manus impositio fieret in atrio, nimirum ut sua veluti peccata imponeret coram Domino, quatenus per ejus mortem possent ablui et deleri ; locus vero in quo stabat offerens ordinarie erat, ut quidam volunt, ad portam atrii sacerdotum, alii vero juxta altare et intra atrium sacerdotum, quod minus probabile puto, cum
138 DE LEGE MOSAYCA.
laicis interdictus esset iugressus intra sacerdotum atrium. Offerendo autem victimam et manus ipsi imponendo, dicebat coram sacer- dote : Ad Dominum peccavi, perverse feci, rehellis fui, hoc et hoc ((cbnisi, pcenitet me coram te, atque hcec sit jnea expiatio. — Tertio tandem ex parte sacerdotis immolantis victimam tria pariter require- bantur. 1. Debebat oblatam viventem victimam mactare, hoc tamen munus implere poterat eam ofterens aut levita, quando plurim?e im- molandfe erant victimae, adeo ut sacerdotes pares non essent iis ma- ctandis, ut fiebat pra^sertim tempore Paschatis et aliis solemnibus testis in quibus singula familiarum capita tenebantur astare coram Domino, et vietimas offerre. 2. Debebat oceisae victimi\i sanguinem excipere priusquam illa excoriarefcur. Excipiebat autem sanguinem ipsum in vase mundo et cultui divino consecrato, et ex eo asperg-ebat altare per circuitum, aut saltem quatuor ejus angulos. 3. Tenebatur victimam excoriare, in partes dividere, sale condire, intestina et vi- scera lavare, eas partes super struem lignorum in altari positam col- locare eo ordine quem ilh^e partes servabant in animali dum viveret, et tandem ignem adhibere quo penitus ilhi? cremarentur. Ita ut illius victim* nihil residui superesset pn^ter cineres. Reservabant tamen sacerdotes victimaruin pelles quas sale condiebant, ut absoluto suo ministerio in subsequenti sabbato illas inter se dividerent, et in pro- prios usus converterent. " ^
Secundo sacrificia pro peccato, quse instituta fuerunt a Deo ad excitandum peccati detestationem ejusque expiationem propugnandam per poenitentiam. Ex illis sacriflciis alia erant pro delicto, et alia pro peccato. Delictum et peccatum in Scripturis aliquando eadem sunt, sed in Levitic. distinguuntur. ut observat S. Augustinus, qu. 5. in Leviticmn ; et videtur probabilior sententia qu;\? vult illud esse deli- ctum, quod imprudenter, idest, ignoranter ; illud peccatum, quod a sciente eommittitur.
^ " AdduntHebnei doctores producti a Joanne Lightfoot loco supra laudato, sect. 3, quod oblatio pro peccato erat pro re imprudenter com- missa adversus unum e negativis pnvceptis, et tum demum cognita; oblatio vero pro delicto erat pro re commissa quidem, sed ita ut dii- bitaretur an priTeceptum esset ea actione violatum. Qui adhuc ignorabat utrum transgressus esset necne, attamen tenebatur offerre oblationem pro delicto, qua^ tutum eum pra^staret a pcena excisionis. Quod si semel resciret se violasse pneceptum aliqaod, quod excisionis poena sancitum esset, tum tenebatur offerre sacrificium pro delicto. Ita Thal- mudistae in Kerithuth perek. 2. cujus varia proferunt exempla, ut vi- dere est in auctore Thosaphte, ubi inter ca-tera legimus : Viri uxor et soror simul sunt, et ipse concumbit cum altera, sed utra sit ignorat. Habet duas uxores, una earum est in sua separatione, altera non item ; concumbit cum alterutra, sed utra fuerit ignorat. Ipsi opponitur adeps, et aliquid reliquum ex sacrificio, comedit ex alterutro, sed utrum fuerit ignorat. Est sabbatum et dies expiationis ; hiborat alterutra, sed utra fuerit nescit. R. Eliezer judicat eum offerre debere sacrificium pro pec- cato ; sed R. Josua eum absolvit. Jamvero R. Jose dicitM^uamvis R. Josua ipsum ab oblatione pro peccato absolvat, tamen eum censet offerre de- lyere dubiam pro delicto ohlationem. Hinc ex eorum mente oblationcs
DE LE(iE MOSAYCA. 139
ita anincs sunt ut vix una disccrni possit ab altera. ^ " In saerilieio pro peccato pars una coniburebatur, altera vero cedebat in usuiii sa- cerdotuni : ad sig-nificanduin quod expiatio p?ccatorum sit a Deo per niinisteriuni sacerdotum : nisi quando sacrificium offercbatur pro pec- cato totius po])uli, vel specialiter ])ro peccato sacerdotis : tunc enim totum comburebatur, quia non debebant in usum sacerdotum venire ea qute pro ])eccato eorum otlerebantur, ut nihil ])eccati in eis rema- iif ret, et quia hoc non esset satisfactio pro peccato : si enim esset in usum eorum pro quorum peccatis offerebatur, idem esse videtur ac si non offerentur. Horum sacrificiorum prteeeptum habes Levitici 7. ritus, Lecificl 4, et 6.
^ '• Victima^ oilerenda' pro peceato diversie erant juxta diversitatem eorum pro quil)us offerebantur. Ilhi' namque oblationf'S fiebant vel pro congregatione vel pro j^rivatis. llircus in di" expiationis otierebatur pro peccatis omnium Israelitarum, Levif. 16, v. 15. Vitulus autem pro peceatis alicujus communitatis particularis, ])uta ])ro una tribu, familia, synedrio, imo et pro omni Cietu Israelitarum quando per ignorantiam et per imperitiam peccaverant, et postea peccatum suum agnoverant, ut pra'eipitur Levit. 4., v. 13. Pro privatorum autem peeeatis diversai debebant otlerri victimse, nam pro peeeato prineipis per ignorantiam adraisso hircus de capris immaculatis debebat inimolari. Pro peceatis vero partieularium et subditorum oiferebatur eapra aut ovis immacu- lata. Pro peeeato saeerdotis offerebatur juveneus, idque publice, ut refert auctor Baal Turim in ea]). 4. Levii. Ne quisquam, inquit, prse pudore refugeret fateri peecatum suum : ecce enim summus saeerdos peecaverat, confitebatur peceatum suum, et oblationem pro peecato offerebat. Cum autem immolaretur vietima pro peceato et delieto per ignorantiam admisso, iidem servabantur ritus qui in holoeaustis. Cirea sanguinem vero qui ex eis vietimis inferebatur in loeum sanetum, sic se gerebat sacerdos, ut refert auetor Josaplithti^ in Corban perek 6. Juvenci comburebantur , et hirci qui cornburebantur extra castra, dum mactabantur, et aspergebatur eorum sanguis (in altare holoeaustorum) sacerdos intrabat, et stabat intra altare aureum et candelabrum. Altare erat ante ipsum immittebatque in sanguinem digitum suum, et sepiies aspergebat sanguinem versus sancta sanctorum ; et quoties digitum im- mittebat ac aspergebat sanguine etiam altaris cornua inungebat. " ^
Tertio denique erant sacrificia pacifica quae offerebantur Deo, vel pro gratiarum aetione, vel pro salute et prosperitate offerentium, ex debito beneficii vel aeeipiendi vel aeeepti. Et in tres partes divide- bantur : una pars incendebatur ad honorem Dei, seeunda cedebat in usum sacerdotum, tertia denique in usum offerentium, ad signifi- candum quod salus hominis procedit a ,Deo, dirigentibus ministris Dei, cooperantibus ipsis hominibus qui salvantur. Habes prseceptum hujus sacrificii Levit. 7. ritus autem /.et^Y. 3. tK- " Paeificae oblationes ratione eorum pro quibus offerebantur, erant universim duplicis ge- neris ; alise enim erant eommunes, alise privata^. Communes diee- bantur ese quse fiebant pro universa Israelitarum gente in festo Peu- teeostes, ut statuitur Ixvit. 23., ubi post recensita sacrificia holo- caustorum et pro peccato qui diebus istis erant offerenda, additur V. 19 : duosque agnos anniculos hostias pacificorum, et hse oblationes
140 DE LEGE MOSAYCA.
pacificae a Thalmudistis in Zenaeh perek 5. sancti.ssima sacn/icia di- cebantur, cum reliquae oblationes essent sacrificia miims sancta. — PrivatcB oblationes pacificse triplicis erant generis, nam aliquae ofife- rebantur sine pane : aliquae vero cum pane, ut cautum est Levit. 1. V. 13, idque a singulis Israelitis fieri concessum erat. Aliae vero diee- bantur oblationes pacificae Nazaraeorum, de quibus agitur Num. cap. H. V. 14. et sequentibus. Poterant autem offerri in oblationes pacifieas vel boves, vel oves, vel agni, vel caprae, ut statuitur Levit. 3, Offe- rebantur auteni prsesertim propter beneficium aliqnod a Deo impetra- tum, vel iiberationem ex periculis, ex morbo et carcere, vel conser- vatam valetudinem et prosperitatem, et propter votum emissura, vel in testimonium pietatis et devotionis. — Hae autem pacificae oblationes suscipi non poterant nec offerri pro Gentilibus et Ethnieis, ut doeet Maimonides, in Corban perek. 3, Accipiebant, inquit, tantum ah Ethnids holocautomata , qida dicitur: a m^nu ftlii exteri non offerretis panem Dei vestri. Accipiebant etiam holocautomata avium ah Ethnicis, quamvis etiam essent idololatrce, sed non accipiehant ab iis pacificas ohlationes, nec fannam, nec ohlationes pro peccato ac delicto. Similiter enim holo- cautomata non accipiebant ah Ethnicis, nisi offerrentur instar sponta- neorum,vel votivorum sacrificiorum. Cum Ethnicus offerrehat oblationem pacificam, offerrebant ea tamquam holocautomata , quia Ethnicus quem- dam hahet a/fectum erga ccelum, id est Deum. Si vovisset pacifica sa- crificia, et daret ea Israeli, ut Israel per ea expiaretur, Israiilitce ea comedebant non aliter ac si forent sacrificia Israelitoe ; si ea daret sa- cerdotibus, ea comedebant sacerdotes. Ab apostata Judceo qui in idolo- latriam delapsus erat, et data opera profanaverat sabbatum, nulla accipiebant sacHficia, ne quidem holocautomata, quod accepissent aJ) Ethnico. — Hoc autem triplex sacrifieiorum genus erat " TJ^juxta tri- plieem hominum statum. Quidam enim sunt incipientes, aliqui profi- eientes, alii perfecti ; hostia autem, inquit, Alensis, paragr. iJ, pro peecato pertinebat ad incipientes sive ad statum poenitentiae ; hostia pacifieorum ad profieientes spectabat, sive ad statum justititr in im- l^letione mandatorum : holocaustum ad perfectos, sive ad statum su- pererogationis In impletione eonsiliorum.
^ " Si Quis ROftAVERiT qua ratione ad ista ofi^erenda sacrifieia urgeri possent Israelitse? — Respondebo duobus ad id ineitatos esse stimulis, interiori scilicet et exteriori. Interiori quidem conscientise, exteriori vero infligendse poense : ut si prior ad rei executionem non suffieeret, altera suecederet. Primo, inquam, ad id provocabantur conscientia^ stimulis, qui et ad divinorum mandatorum observantiam, et ad pec- catorum remissionem, ac Dei benefieiorum assecutionem excitabant, ae subinde urgebant ad ea comparanda media (qualia erant ista sacri- ficia), ut eorum omnium faeili negotio fierent compotes. — At si quis nec conscientia nec religione moveretur ut ista persolveret, nihilo- minus accurrerent aliqui testes omni exeeptione majores, qui assere- rent eum ad ista persolvenda sacrificia esse adstrictum, per judicum sententiam ad id implendum sub gravissimis poenis eogebatur, maxime vero dum agebatur de sacrificiis et oblationibus pro peceato et delicto, atque etiam pro implendo voto quod in testium prsesentia factum fuerat.
i
DE LEGE MOSAYCA. 141
Si iiEQiTiuAS quid priPstandum esset ab IsraiMita qui in peecatuin aliquod Ia.])sus, quod absque sacrificio expiare iion deberet, dum ])rocnI Jcrosolyiiia consisteret, an videlicet statiin illuc deberet contendere ut istud sacrilicium ollerret? — Ilespondebo, eo in casu qui ad persol- vendam oblationem pro delicto aut peccato tenebatur, potuisse eam dif1'erre ad })roximum lestum ex tribus illis solemnibus, quibus omnes Israelitse aut saltem familiamm capita tenebantur apparere coram Do- mino in Jerusalem. Qui tamen legis erant ferventiores jemulatores, statim atque alicujus se reos agnoscebant criminis, omnibus relictis properabant Jerusalem, ut pcr oblationem victinne reatus admissi ve- niam obtinerent. — Qui vero immunes erant ab hac comparitione in tribus illis festis aliis sua vola committebant. Quidam enim inter Ju- daios ab ista comparitionis lege immunes erant, puta serx^i nondum manu missi, surdi, muti, mutili, immundi, decrepiti, segri, debiliores, et qui pedibus iter facere nequibant, necnon et infantes qui manu a parentibus deducti non poterant ascendere in Montem Domus. — Qui autem prius invitabantur per nuncios emissos a synedrio magno qui per universas Israelitarum regiones decurrentes, denunciabant tali die celebranda fore festa Paschatis, Pentecostes et Tabernaculorum, ac propterea properandum esse Jerosolymam ut ibi festum celebrarent. — Conveniebant itaque prima hebdomadse festte die in atrium templi ubi tenebantur offerre victimas pro peccato aut delieto, si quod admise- raut, deinde vero oblationes pacificas quse dicebantur illis diebus obla- tiones Inetitife, quod scilicet cum animi exultatione dies illos festos agere deberent. " ^
Petes primo : Quare ex animalibus quce sibi offerri mandavit Deus, solum ex quadrupedibus designata sint boves, oves, et caprce ; ex vola- tilibus vero tantum turtur, et columba. — Kespondet Alensis noster qu. 50. hujusce rei assignari posse multiplicem rationem. « Quia, in- « quit, ista sunt, quse totum, quod vivunt, et sunt, necessitati hominis « tribuunt : hoc est, victui, et vestitui. Si igitur recte humana neces- « sitas respiciatur, sola ista de animalibus necessaria sunt hominibus « in victum, et vestitum : cetera vero superfiua sunt, quantum ad ne- « cessitatem vitoe, ut porcus, canis, et equus. Eo ergo ipso quod noluit « alia sibi offerri in sacrificiis, abstulit eis occasionem quserendi non « necessaria, dum eis non voluit honorari. Amplius, quia de quadru- « pedibus ista mundissima sunt; quia ex mundissimis vivunt pastibus, « et eorum immunditise etiam mundae sunt. Prseterea inter omnia « quadrupedia ista mansuetissima sunt, et minori rebellione sustinent « mortem : et ideo minori periculo immolantium. Insuper, quia istis « animalibus maxime utebantur, et in his erat largior beneficentia « Conditoris erga eos : conveniebat igitur de his animalibus Conditori « regratiationem, et honorificentiam pro beneficentia exhibere. Quare « vero elegerit de avibus turturem, et columbam ; quas et pr?ecepit « Abrahse, ut sibi ofierret in sacrificium, Genes. 15. dicendum est, « inquit, quod hsec prsecipue electa sunt ad sacrificium, quia inter « omnes aves ista munda, et mansueta, et utilia usibus humanis sunt : « et etiam castitas quasi conjugalis in columbis, et quasi vidualis in « turturibus invenitur : unde per hoc expresse dabatur intelligi, quod
142 DE LEGE MOSAYCA.
« si hujusmodi requirit in avibus sibi offerendis, quanto fortius in « hominibus sibi offerentibus ? De hoc vero quod passer additur in « emundatione leprosi, pr^eter rationem quae supra dicta est, posset « specialis ratio assignari : quia dicitur passer secundum modum suum « morbum consimilem aliquando pati. Eatio autem generalis, quare « alia animalia ab istis noluit Deus sibi offerri, est quia omnia alia « genera animalium, aut idololatrse sacrificiis suis execrabilia fecerant, « aut Augures vanitate observationum suarum profanaverant ; aut « Magi veneficis maleficiis suis abominabilia reddiderant. »Hoec Alen- sis. Idcirco ex avibus prsecipue sibi Deus delegit columbas et tur- tures ; tum quia horum magna habebatur copia in terra promissionis ; tum quia ha^c animalia sunt symbola luctus, castitatis, dileetionis, et mentis simplieitatis : unde Christi Domini simplicitatem, charitatem, atque dolorum acerbitatem prsesignabant. — Observandum insuper Deum voluisse sibi offerri pullos columbarum, non autem pullos tur- turum ; quia in turturibus majores longe meliores sunt quam pulli ; in columbis vero pulli meliores sunt ; id autem quod est optimum Deo debet offerri. Insuper solius masculini sexus animalia offerri debe- bantur in holocaustum, quia prsestantissimum est inter sacrificia, fce- mina vero est animal imperfectum. Quocirca etiam animalia maculosa, et imperfecta v. g. clauda, cseca, removebantur a sacrificio, quia solito despiciuntur ab hominibus. Denique non offerebantur ante oetavum diem su£e nativitatis : quia erant quasi abortiva, et nondum plene consistentia propter suam teneritudinem. Pisces autem Deus non re- quisi^it in sacrificia ; tum quia cum in aquis degant, magis sunt alieni ab homine, ejusque minus dominio ac imperio subsunt, subindeque minus ad eum pertinent ; liomo autem offerre debebat Deo aliquid sibi proprium in testimonium suse erga Deum observantise et gratitudinis : tum quia pisces statim ex aqua extracti intereunt ; quod autem sacer- dotibus sacrificandum Deo \iYo offerebatur vivum esse debebat.
$K " Petes secundo : Cur Deus qucedam animalia sibi offerri vo- luerit, alia vero a sacrificiis ahlegaverit ut profana et immunda f — Respondet Theodoretus, quaest. 1. in Levit : Deum ea sibi sacrificari jussisse quce pro diis coluntur ab JEgyptiis: de numero quidem quu- drupedum, vitulum et hircum et ovem ; e volatilibus autem turturem et pullum columbarum. Nec ignoramus alia multa pro diis habuisse ^^gyptios ; sed ex his quce pro diis colebant, mansuetiora sacrificiis deputavit ; reliqua vero appellavit immunda, id hcec quidem execrati tamquam impura, in deorum numero non ponerent ; illa vero^ ut quce ipsi sacrificarent, pro diis non haberent, sed eum solum adorarent cui convenit hcec offerri. Similia habet serm. 7. contra Grsecos supra lau- dato, ubi cum dixisset Deum Israelitis permisisse sacrificia quoniam his ritibus erant assueti cum degerent in .Egypto, addit : « Sacrificare « quidem permisit, non tamen omnia sacrificare, neque falsis ^Egy- « ptiorum diis, sed sibi soli ^Egyptiorum deos ofterre. Deorum siquidem « in numero bovem olim habebant ^gyptii, et ovem, et capram, et « columbam, et turturem, et alia qusedam ex iis quse non exculenta « erant, sed immunda vocabantur. Ne itaque indignarentiir tamquam « a moribus illis penitus exclusi, falsis quidem diis sacrifieare vetuit,
DE LEGE MOSAYCA. 143
« Ksibi aiitem oa iinmolaro jussit quju ab eis duduiii adorabantur, e ter- « restribus quidem, capram, ot bovom, ot pocudem, e volucribus tur- « turem et columbain. Mansueta onim sunt et liominum amantia hajc « utraque animalia. Itaquo sapientissimus medicus hoe remedii genus <'- adhibuit ;oo\vpti;o ivgritudini, ut sacrificare quidcm Judjcis proptor « eorum imbecillitatem indulgorot, sed ea quaj prius colebant immo- « lare juberet : ut saerificando discerent deos non esse, quos tamquam « victimas ipsi mactaront. » Ita Thoodorotus. — Itaque Deus ox ani- malibus qua? colobantur ab J^gyptiis, qusedam sibi sacrificari voluit, ijUEedam voro ut impura a sacriticiis rejecit, ut Israelitas a profanis yEgyptiorum ritibus rovocarot. Aliam profort rationem Origenos lib. t. Confra Celsum, quod videlicet vEgyptii illis animalibus utebantur ad pra?sagia. « Mali quidom daemones, et Titanici aut Gigantes qui impie « in verum Numen ot cjvlestos Angelos se gossere, ideoque e caelo « ejecti sunt, circa corporum crassiora et impuriora in terris se agi- « tant : quumque habeant aliquam circa futura porspicaciam, ut qui « a torrenis corporibus sint libori et in talibus negotiis multum ver- « sati, lioc unice studentes humanum genus ut abducant a vero Ueo, « insinuant se in animantium fera ae rapacia maxime, deinde et in « callidiora ; et ea, quoties volunt, quo volunt movent, aut etiam ta- « lium animantium vim imaginosam invitant ad hos aut illos volatus « motionesve, ut homines, capti divinationibus quse per muta fiunt « animalia, Deum cuncta continentem non quaerant, neque veram exer- « ceant pietatem ; sed cogitationibus suis decidant in terrram, in aves, « in dracones, quin etiam in vulpes et lupos. Obsorvatum enim est « harum rerum peritis, prsedictiones maxime notabiles per id genus « animantia fieri : non valeutibus, ut videfcur, dsemonibus tantum ef!i- « cere in mansuetis animantium, quantum prava ista animantia pos- « sunt in aliis quse diximus animantibus, ob id quod ista habent vitio « simile, non vitium proprie, sed quasi vitium. Quamobrem si quid « aliud in Moyse^ et miratus sum ipse, et dignum miratu existimo, hoc « ost quod cum percepisset naturas animantium diversas, slve a Deo « edoctus ea quse ad animantia et ad dsemones animantium cuique « affines pertinebant, sive propria ipse scientia perductus ad noscendos « animantium gradus, omnia ea impura pronuntiavit quae ab ^gy- « ptiis aliisque gentibus vim divinam habere censebantur; contra vero « omnia ea pura quse extra illam essent censum. » Ita Origenes. — Ex quibus verbis elicitur quod cum Moyses certa qusedam animalia ad sacrificium et escam vel concessit, vel prohibuit, rationes partim physicas ex natura animalium petitas, quse a Plutarcho in Sympos. lib. 4. probl. 5. et ^Eliano lib. 10. De animal. c. 16., tanguntur, et fuso a S. Thoma 1. 2. qusest. 102, art. 6. explicantur ; partim morales ex animantium instinctu sumptas, atque ab Aristea apud Eusebium lib. 8. De prcEparat. Erangelica, cap. 9., Philone lib. De Agric. 3. Barnaba in epist. cap.lO., et Theodoreto qusest. 2. in Levit. etc. declaratas, secutus est, et ad Ethnicorum prsesertim -cEgyptiorum respexit consuetudines : quibus pugnantia constituit plurima, ut ait Manetho apud Joseph. lib. cont. Appionem, et confirmat Tacitus hist. lib. 5,, asserendo pro- fana Juda^is esse omnia quse apud Ethnicos sacra, ca^dique ab illis arietem velut in contumeliam Ammonis, bovem quoque immolari quem
144 DE XEGE MOSAYCA.
^Egyptii Apim colunt. Itaque Moyses edoctus a Deo impura pronun- tiavit, aut sacrificiis deputavit quaedam animantium genera quae vel ex natura sua rapacia sint et callidiora, vel ab Ethnicis ad profanos cultus usurpari solebant, ut apposite observat clarissimus Ludovicus Ferrandus in notis ad psalm. 18.
RoGABis: quarc Deus mandavit sibi offerri spicas, similam et his similia exigui valoris et pretii? — Respondeo id ex Indulgentia et summa bonitate statuisse, quia consultum esse "" ^ voluit paupertati offerentium, ut qui non posset oflerre animal quadrupes, oflerret avem, qui non posset avem, saltem offerret panem, qui panem non posset; oflerre saltem farinam vel spicas praesentaret. Ex iis vero quie ex terra proveniunt maxirae Deus requirebat in sacrificiis ea quie veuiunt in usum hominum : unde panis offerebatur, quia hominis cibus : "vi- num, quia potus ; oleuiii, et sal, quia cibi condimenta : thus quia me- dicamentum. Haec autem omnia Christum figurabant : panis quidem, quia erat panis vivus, qui velut in spica pro statu legis naturae in fide Patrum ; sicut simila in doctrina legis, et Prophetarum : sicut vero panis de Cselo descendit a Spiritu sancto formatus in utero Yir- ginis, et coctus in clibano passionis. Yinum autem erat figura San- guinis ejus, oleum gratiie ab eo diff^undendse, sal ipsius divinse sa- pientiae, tlius jugis ac ferventissimse ejus orationis.
^ " Petes tertio. — Quare Deus, Levit. 2, prohibuerit sibi offerri mel et fermentumf — B.espondet Alensis noster, hoc ideo, tum quia hsec " ^ ofi^erri consueverant in sacrificiis idolorum, tum etiam ut si- gnificaretur eos qui saerificare intendunt, debere a se removere omuem carnalem dulcediuem et voluptatem ; necnon et omnem corruptionem a sacrificiis arcere. Observandum denique circa sacrificium pro peccatr», quod tauto vilius in eo auimal oflerebatur, quanto gravius erat pec- catum pro quo oflerebatur.
% " Petes quarto : Cur inter animantia in sacrificia offerri et ad esum usurpaH Judceis prohibita proe cceteris tantopere sues aver- sentur ut ex eorum factu se etiam contaminan existiment. — Fingit Plutarchus in Sj^mposiaris lib. 4, quaest. 5, suem Judseis haud sane iiiter res execrabiles haberi, sed summo in honore apud eos esse autu- mat, quippe quam venerantur ut arationis magistram. Id eos primum in .Egypto didicisse ait : quippe illic agros numquam aratro verti, sed simul ac Nilus post solitam exundationem in alveum se recepit, e vestigio sues ab incolis propelli in agros, ui uberem glebam rostro fodiant, et semina occulant terra : quare vomerem quoque Grcecis oviv dici, originatione optima. Et quid mirum, inquit, tam fojdum animal a supertitiosa gente coli, cum .Egyptii quoque felem, gryphem, crc- codilum adorent ? Yerum quam turpiter hallucinetur Plutarchus non opus est pluribus demonstrare, utpote cum inania Ethnicorum com- menta qui cum rerum Judaicarum essent iguari plurima de istis com- menti sunt, de quibus ne levis quidem apud Judseos erat suspicio» Plutarcho tamen hoc in commento consentit Petronius cum vetustis- simo epigrammate sie lusit :
Judoeus, licet et porcinum numen adoret, Et cceli summas advocet aiiriciUas.
DE LEGE MOSAYCA. 145
(lciiiiinain autem rationein tnir prai civtoris animantibiis suos abonii- nnntur Judiui, existiniat Petrus Cunji^us De Kep. Jrel)raorurn, cap. 21. inde petendam ([uod populus Israeliticus fuit olim mire o})noxius iis morbis qui Syros ut plurimum atque .l^g\v])tios infestabant. Vitilij^ines enim psorasque et tetra ulcera jam olim illis g"entibus velut proprias pestes adscripsere summi medicorum. Hos autem et similes pene morbos uno noniine complexus Moyses est, et Ifprcnn vocavit. l^orro in suibus scabies et immundities non vitium scd natura est. Quare ne ad corporum pravam aftectionem contagio quoque accederet aliqua ex esu contactuve paulo superstitiosius aversati sunt quam aut lex Numinis tortasse jusserat, aut positum in gentium aliarum institutis erat. — Attamen revera sues inter animantia immunda, cjuorum et esus et contactus et oblatio probibebantur in lege veteri, notabantur impri- mis ; unde Isaise 65. carnem suillam comedentes conferuntur cum idolorum cultoribus, et iis qui arte necromantica da?mones consulebant in sepulchris ; legimus enim v. 3. et 4 : Populus qui ad iracundiam provocat me ante faciem meam semper : qui immolant in hortis, et sacrificant super lateres : qui hahitant in sepulchns et in delubris ido- lorum dormiunt : qid comedunt carnem suillam, et jus profanum in rasis eorum. Et v. 17. capitis sequentis comedentes carnem suillam assimilantur iis qui edunt abominationem et mures : qui comedehant carnem sruillam et abominationem et murem. Inde est quod Judaeorum hostes sumpserunt occasionem aut eos acriter persequendi, aut pro- terve deridendi. Sic Antiochus postquam in ipso Jerosolymorum sa- crario sacrilege mactasset sues per universam Judseam jussit sediflcari aras et in eis immolari carues suillas, ut refertur 1. Machabseorum, cap. 1. V. 50, ad quae impura et profana sacrificia metu mortis inten- tato Judaeos cogebat. Unde ipsius immanitatis et impietatis ministri Eleazarum unum de primoribus scribarum, ut ab avita religione abdu- ccrent, compellebant carnem porcinam manducare, Machab. cap. 6. V. 18. At extrema ciuseque vir religiosus generosusque perpessus est, potius quam impii regis perditis ministris hac in parte obsequeretur. Eieazari virtutem imitati septem Machabsei fratres, una cum matre^ eadem de causa multa tormenta passi, vitam martyrio consummarunt. Hinc est quod Ethnici poeta3 Judaeos dicteriis impetendi et subsan- nandi ansam arripuerunt! Juvenalis enim satyra 6. de ipsis scribit :
Ohservant uhi mero pede sabhata reges, Et vetus indidyei senihus clemcntia porcis.
Et satyra 14.
Nil proder nubes et cceli numen adorant, Xec distare putant humana carne suillam.
Et apud Macrobium, lib. 2. Saturnaliam, cap. 4, refertur quod Augustus cum audiisset inter piieros, quos Herodes Bex Judceorum, infra bimatum jussit interfici, filiujn quoque ejus occisum ait : melius est Herodis esse porcum, quam filium ; eum scilicet suggillans quod porcis parceret^ ciui proprio filio non pepercerat. Riserunt tamen^t nihili fecerunt hos profanorum hominum sarcasmos sibi traditae legis memores Judsei. Proinde cum a tyrannide Antiochi respirare coepe-
Frassen Theol, Tom. VI. 10
146 DE LEGE MOSAYCA.
runt, tradunt thalmudista3 iii lib. Juchasiin eos hanc legeni sancisse : nialedictus quisquis suem aluerit. Et hoc animal tantopere sunt exe- crati, ut illud nominare etiam proprio nomine netas ducerent. Hinc quotios de porco sermo faciendus erat, pro hac voce j?orci substituebant rem aliam. Quse pra?concepta de hoc immuudo pecore a Judaeis aversis ad Arabes etiam derivata est. De his enim scribit Solinus : suillis car- nibus prorsus ahstinent : sane hoc animalis genus, si invectum iUic fuerit, moritur illico. Hinc S. Hieronymus, lib. 2. in Jovinianum, cap. 6. de Saraeenis qui Arabum pars erant scribit : Hi nefas arbi- trantur porcorum vesci carnibus. Herodotus similiter de ^Eg^^ptiis seribit lib. 2. cap. 47. suem pollutum animal esse putant ; et eum si quis vel transeundo contigerit, abit immersum se fiumini cum ipsis restibus. Cujus rationem hanc profert ^Elianus lib. 10. Hi.storice, eap.16: Sus p>^^(^ voracitate, ne propriis quideni fo^tibus parcit : et cum in humcmum corpus incidit, non abstinet, sed illud mandit ; proindo ^Eggptii hoc animal oderunt ut abominandum et omnivorum.
Petes quinto : Cur Deus Deuteron. 23. v. 18. sanxerit: non of- feres mercedem prostibidi, nec pretium canis, in domo Domini Dei tui, quidquid illud est quod voveris, quia abominatio est utrumque apml Dominum Deum tuumf
Respoxdeo ad primum sanctionis membrum merito jure prohiberi prostibuli pretium in templum inferendum et ofterendum Domino, ni- mirum ut Israelitse caverent a prava Ethnieorum consuetudine qua pro*- stitutse mulieres solebant ex qusestu meretricio comparata donaria fi- ctitiis Xuminibus offerre ; nempe ut inde templorum structurse refice- rentur, sacerdotes alerentur, redimerentur hostise, et in illius obscoeni Xuminis honorem, pudicitiam suam cuilibet obvio venalem exponerent, Docet uos ista imprimis propheta Baruch. cap. 6. v, 42. et 43. etc. his verbis quse sacros interpretes plurimum torquent: Mulieres auteni circunidcdcB funibus in viis sedent, succendentes ossa olivarum. Cum autem aliqua ex ipsis attracta ab cdiquo transeunte dormierit cum eo, proximce suce exprobrat quod ea non sit digna habita, sicut ipsa, neque funis ejus diruptus sit. Omnia autem quce illis fiunt, falsa sunt. Quo- modo cestimandum aut dicenduni est, illos esse deos." A fabris autem et ab aurificibus facta sunt, etc. Ubi sermo est de mulieribus inanium deorum cultui addictis, quse ut ad eorum ministrorum et sacrificiorum necessaria compararent, sedebant in viis ad eorum templa ducentibus, et arte magica nodos amatorios ex longis funibus quibus erant necte- bant, ut viros ad templum pergentes vesano amore inescarent, suique corporis copiam facerent ut prostituti pudoris privmium aecipientes illud Xumini suo consignarent. Tradit ista Herodotas qui lib. 1. cap. 199. iuipurum illum foeminarum babylonicarum .ritum sic recenset: ^rf tem- plum Veneris sedent multce mulieres, nodis corolUsque tempora revinctce, e quibus cdice accedunt, alice discedunt. Xam diverticula undecumquc sic funiculis distincta aditum prcebent externis ad midieres illas, quam cuique libicerit eligendum. Porro, cum semel illic consederint, non prius domum regrediuntur , quam hospitum aliquis pecuniam mulieri iit sinum conjecerit, et cum eadem, a scano seorsim abducta, rem habuerit. Hospitem autem illum qui pecuniam obtulit, dicere oportet: Tanti ego
DE LEGE MOSAYCA. 147
tibi deam Mi/littam imploro. At rero jjecimiarn illam, qiKoitulactnnquc
sif, iion esf /as rejlccre: siquidem iii sacrum convertitur usum. — Coii-
linnat ista Michaeas prophcta, cap. 1. v. 7. ubi idololatricum hoc nc
ineretricium rituni Judjcis exprohrat liis verbis: Omnia idola ejus
pjnam in perdifioiiem: quia de mercedibus meretricis c(ni<jregafa suiif,
ct usque cid mercedem meretricis revertentur. Quse sic cxponit S. Hie-
ronymus: idola, donaria, ornatus et su])ellex idololatrica, merccde me-
retricia comparata, ad aliam meretricem, Xinivern, ducentur: ut exitum
ortu suo dignum capiant, et ig'ne consumpta in nihilum redigantur.
Quamvis haec ex])ositio probabilitate sua non careat, non pra^ter rem
erit hic interj^ouere, quod alicubi memorise reliquit Atliemcus; nempe
g"entes, deorum sive templorum donaria quandoque meretricibus obtu-
lisse. — At in scopum nostrum proximius collineat S. Hienonymi expo-
sitio, niliil enim usitatius apud idololatras, quam ut mulieres aliquse
talsorum numinum cultui addictoe pudicitiam suam prostituerent, ut
impudicitia3 pretium idolorum suorum templis et altaribus d.ivoverent.
.Egyptios amore illo non prorsus alienos colligitur ex Luciano lib. De
dea Si/ria, ubi agens de incolis terme Bybliorum scribit:' E inulieribus
autem qucecmnque tonderi nolunt, tcdem pcenam exsolvunt: unum
quidem diem, ad qucestum corpore faciendum, foro prostant: forum
auteni illud solis peregnnis exhibetur: et quod iiide mercedis auferunt,
hoc Veneri in sacrificium datur. Moris ejusdem apud Cypros obti-
nentis testis est Justinus, Hist. lib. 22. cum ait: Mos erat Cypriis, vir-
gines ante nuptias, stafutis diehus dotalem pecuniam qucesituras, in
qucestum ad littus maris mittere pro reliqua pudicitia libamenta Veneri
soluturas. Huic affine testimonium nobis praebet Jul. Firmicus de
error. profan. reliq. p. m. 15. Audio Cyniram, Cgprium, templum
amicce meretrici donasse. Ei erat Venus nomem. Initiasse etiam Veneri
Cgprice plurimos, statuisse etiam, ut quicumque initiari vellet, se-
crefo Veneris sibi tradito, assem in manum mercedis nomine dece daref.
Ejusdem Ethnicorum propudiosae consuetudinis tam apud Graecos quam
apud Romanos fidem firmant Clemens Alexandrinus in Protreptico, Ar-
nobius lib. 6. adversus gentes, Athenseus lib. 13. cap. 3. 4. et 5. Vi-
desis etiam Martinum Delrio, lib. disquis. magic, Martinum Del Eoa,
Schedium de diis Germanis, Sedenum de diis Syris, et Joannem Spin-
cerum, lib. 2. De legibus Hebrceorum, cap. 23. e quibus ista deliba-
vimus. Ex his omnibus ajjparet merito jura Deum repudiasse obla-
tiones meretrieis praimio comparatas, ne populus Israeliticus inde
vesanse libidinis frequentandoe occasionem arriperet, et in omnem vita^
l^ropudiosai licentiam solveretur, Nam si stupri mercedem sibi oblatam
acceptasset Deus, pronum esset impuris mulieribus opinari ipsum non
omnino ingratum habere libidinis commercium, atque facilem de eo
commisso veniam concessurum. Acceditquod hacprohibitioneimprobare
voluit pravum gentilium ritum in cultu Veneris usitatum; si enim ac-
ceptasset meretricum donaria et sacrificia earum turpi qutestu acquisita,
propudiosum etiam hunc Ethnicorum cultum non improbare videretur.
De pretio canis non offerendo. — Non modicum laborant In-
terpretes in hujus divinae prohibitionis rationibus et causis inquirendis
et exponendis. Quorsum enim potius canis, animalis domestici et fide-
litatis ac vigilantise symboli, quam alterius bruti cane vilioris et ho-
148 DE LEGE MOSAYCA.
mini minus utilis pretium repudiavit Deus? Hmic nodum solvere
putant Harbanel, Junius et alii recentiores, dicQndo caiiem hoc in loco
figurate accipiendum esse, et ea voce designari cinsedum, seu puenim
meretricium ae scortum masculum, cujus in praecedente versu facta
fuerat mentio his verbis : 2^0)1 erii meretrix de filiahus Israel, nec scor-
tator de filiis Israel. Cinsedum aute n idcirco canem hie appellari exi-
stimant, quod hoc animal impudentia simul ac libidine repraesentet ;
hominem enim pudore vacuum canem appellat ]Martialis, lib, 4. Epi-
gram. 53. At cum legislatores tropis et metaphoris edicta sua proferre
non soleant, sed ea efferant verbis propriis, ne aliqua in lege occurrat
tequivocatio, videtur h?ec divina constitutio ad litteram de cane proprie
dicto intelligenda. Quamobrem Josephus lib. 4. antiq. cap. 8. putat
hic prohiberi inferendum in templum Dei pretium acceptum pro cane
venatico vel pastorali; cui interpretationi subscribit Bonfrerius in coTn-
mentario. At cum Josephi leges explicantis interpretationes plerumque
sint erronese ac Scripturae genuino sensui parum cohaerentes; nee
aliunde ulla appareat ratio cur pretium istiusmodi canis quod est
animal ex sequo venale sicut et csetera, potius repudiari debeat quam
pecunia ex aliorum venditione comparata — S. Augustinus cui con-
sentiunt Lyranus, Abulensis et alii istius legis verba intelligenda esse
de canis primogenito, cujus fit exceptio ne quemadmodum aliorum
domesticorum primogenita pretio redimatur. At cum canis, inquit
Spencerus, parere soleat in latebris, et catulos uno partu plures edere..
adeo ut quinam ex illis rediraendus esset vix cognosci possit, non
videtur illa priedictse legis genuina interpretatio. Accedit quod non
videatur Deus voluisse legem de primogenitis animalium immun-
dorum recUmendis, num. 18. ad animalia viJissima extendi voluisse:
tunc enim felis aut simise catulus primogenitus, agno, columba, vel
forte siclo (non sine damno fortanse tenuioris hominibus oneroso)
fuisset redimendus. Satis clare superiora demonstrant, canem, hoc in
loco, nee figurate sumendum esse, pro cinaedo seilieet aut canis ad-
missura , nec stricte, pro cane primogenito ; sed proprie lateque,* pro
omni animali, quod canis nomine ^Tilgo designamus.
Cur autem canis pretium sanctuario suo arceri voluerit Deus, plu- rimae rationes probabiles occurrunt: 1. Quod canis licet vigilantis- simum animal, et hero suo fidissimum, nihilominus inter animalia immunda in mosayca lege haberetur, Isaise QQ. v. 3. 2. Quod reputa- retur animal vilissimum et abjectissimum ; unde nomen canis in op- probrium et vituperium vertebatur, hinc 11. Regum, 3. 8. Abner Isbosetho objurganti quod ingressus esset ad concubinam patris sui, respondit: numquid caput canis ego sum, etc. Quamobrem ferre canem ignominise argumentum et poena olim fuit, unde sequentes versus r.
Quippe vetus mos est, ut si quis rege remoto Sanguine vel fiamma vel seditionis apertce Turhine, seu crehris regnum turhare rapinis Audet, ante gravem quam fuso sanguine poenam Excipiat, si liher erit de more vetusto, Impositum scapulis ad contigui comitatus Cogatur j^er rura canem confinia ferre.
DE LEGE MOSAYCA. 119
lu (iiia3 verba Frsiims : Xohiles, dicit, (inffiquam capitali suj^plicio <tdficen'ntur , e.rautlioralmntur prius, ut et armif/eri et servi eoruiu, iHis canis dabatur gestandus publice. In quorum confirmatiouem Guil- lclmus Snldeuus, Exercit. 7. producit id quod narratur ab Ottonc Fri- sing*ensi, nimiruni a Frederico Barbarossa Iniperatore condemnatum tuisse Hermannum quemdam Kheni comitem, decemque ejusdem so- cios, comitesque alios, quod, se in Italia absente, y)r;edationibus et iucendiis pacem publicam turbassent, ut per integrum milliare germa- nicum canem portarent. Sellam ferre pro ignavisb, canem pro contu- maci;ie indicio habebatur. Hinc est quod Galii homines infimie sortis et nebulones desig-nare soleant hoc dicterio et scommate la Canaille, idest nou pluris quam eanes faciendi. — o. Quod canes inter ani- iiiantia bruta impurissimi sint et impudentissimi : impurissimi quidem, nam inquit Yossius, lib. 3. De idololatria, cap. 62. de canum libidine domestici animcdis res notissima, et quam fadce illud est libidinis ar- ^umentu7n quod, ut ab Aeliano proditum est, lib. 7. De anim. cap. 19. Jiomce maritus uxorem accusarit achdterii, inque judicio adulter pro- pa/am canis diceretur; notum et illud, nec matribiis parcere. Unde homines obsctpui, et vit^B impurissimae, assimilantur canibus, Eccli 13. V. 22: quce communicatio sancfo liomini ad canem? Et Matth. 7. v. 6: nolite dare sanctum canibus. Et Apocalyps. 22. v. 15 : foris canes et renefici et impudici. Quaraobrem Hebrsei non mlnus canes quam porcos aversantur, propter utriusque impuritatem, teste Lighttoot in cap, 8. S. Matth., quin etiara malenictum pronunciant in eos qui canes et pbrcos alunt. Mirum igitur videri cuiquam non potest quod Deus pu- rissimus noluerit cultum suum incontaminatum ejus impudicissimi ani- malis oblatione poliui. — Praeterea canes impudentissimi styjt, unde AeJianus, lib. 7. Historia animalium, cap. 19. impudentia sunt ani- mcdia quoe vix summoventur, musca et canis. Inde cynici a cane nomen habent quod impudentissimi essent, alibsque philosophos continuo mor- -derent. Unde Diogenes ipse Cynicus apud Apuleium fioridor. 2. ro- gatus cur canis appellaretur, respondit quia iis qui dant blandior ; qui 7ion dant, oblatro; malos autem mordeo.
At potissima ratio eur Deus prohibuerit sibi canes oiferri in saeri- ficio et cauis venditi pretium repudiavit, hsec est, ut Israelitas ab Ethnicorum, prsesertim zEgyptiorum nefario cultu revocaret, nam ut refert Plutarcus in Iside, antiquitus canis maximis in uVjgypto hono- ribus a/pciebatur. EtDiodorus Siculus lib. 1. animalia qusedam^Egyptii «upra modum, non viva tantum, sed et demortua venerantur, ut feles, ichneumones, mustelas, et canes. Hinc Juvenalis satyr. 15. stolidum ac ridiculum ^gyptiorum cultum referens, inter caetera canit:
Illic cceruleos, hic piscem fluminis, illic Oppida tota canem veneranfur, nemo Dianam.
Tanta vero religione canem venerabantur, ut omnes domus incol?e iu qua canis extinguebatur toto raderentur corpore, quod maximi apud illos indicium doloris erat. Idcirco autem eum t^m impense co- lebant, ut scribit Diodorus, quoniam canis dicitur adjuvisse Isidem in indagando Osiridis cadavere, qua de causa in sacris Isidis canes prinias lenebant. Itaque ut superstitionem tam insulsam ludibrio et contem-
150 DE LEGE MOSAYCA.
ptui exponeret Deus, atqiie IsraiUitas in .Egyptiormn mores propen- sissimos, ab illo netario cultu revocaret, prohibuit ne canis pretium in templum inferretur, Hoc enim sicut et meretricis abominatio est coram Deo. Idcirco prostibuli et canis pretium conjunctum reprobavit Deus, tum quod canis animal sit salacissimum, tum quod ^Egyptiis.* ?eque ac aliis gentibus deam Isidem stupris colere, et lucrum stupro comparatum illius templo consecrare. Isis autem fictitium numen simul colebatur cum Mercurio, quod inter utrumque necessitudo in- tercederet, ut scribit Diodorus, lib. 1. Mercurius vero ab .Egyptiis reprsesentabatur et colebatur sub imagine caput caninum. Unde Yir- giiius, 8. .Eneides:
Ornnigenumque Deum monstra et latrator Anubis.
Anubis autem dictus est Mercurius cujus idolum canino capite re- prsesentabatur , quod apud .Egyptios , ut litterarum et seientiarum auctor haberetur; solebant enim ^Egyptii veteres canis hieroglyphico vatem, scribam, magistratum et judicem adumbrare. ut refert Hera- pollo hieroglyph. 39. Sacrum quiclem scriharn. inquit, quoniam qui- cumque voluent, ut par est, et ahsolutissime hoc fungi munere, eum oportet inulta meditari assidueque omnihus canum more allatrare et ferum esse, nullique gratificari. Vatem autem, quod canis prceter cce- tera animantia fixis in deorum, simulacra, non secus ac vates consue- vere, intentisque prospiciat oculis. Sacrorum vero pollinctorem, quocl et hic nuda et resecta , quibus justa facit , simidacra contempletur^ Quanta autem esset Isidis cum isto Mercurio necessitudo, apparet ex columna ^Egyptiaca his inscripta verbis, ut refert Diodorus lib. 1 : Ego Isis*sum, Regina hujus regionis, a Mercurio erudita. Ego sum, quce in canis siclere exoritur, ete. Verum de istis plura recensere im- praesentiarum non expedit.
De sacramextis veteris legis. — Sacramenta veteris legis du- plicis erant generis, alia quidem omnibus Israelitibus communia *" ^ qualia erant circumcisio, ag^nus Paschalis, purificationes varise ab im- munditiis legalibus, et expiationes a pecca;is: alia erant particularia solis sacerdotibus, et ministris; qualia erant consecratio, esus panum propositionis, ablutio manuum, et pedum. Nam per sacramenta homines^ deputantur quodammodo ad cultum Dei, cultus autem Dei, et gene- raliter speetat ad omnem populum Dei, et specialiter ad ministros, Respectu utriusque tria sunt necessaria: Frimo quod instituantur ad talem cultum; id autem prsestabat circumcisio in populo, consecratio- in sacerdotibus, et institulio specialis in ministris Dei. Secundo, quod utantur iis quje spectant ad divinum cultum; id autem populus prae- stabat per esum agni Paschalis, sacerdotes autem per esum panum propositionis, necnon et aliorum suis usibus deputatorum. Tertio, quod removeantur ea quse prohibentur a cultu divino, quales suni immunditise; respectu autem populi id fiebat per purifieationes, ei expiationes; respectu vero aliorum per manuum et peduum ablutio- nem, necnon et per pilorum aut capillorum abrasionem. ^ " Aliter veteris legis sacramenta distinguit llugo Victorinus. « Tria, inquif. « genf ri sacramentorum inveniuntur tuisse scripta sub lege: quaedam « specialiter ad remedium, quoedam ad obsequium, qusedam ad cultum
J
DE LEGE MOSAYCA. 151
« diviinini. Prinm pertinent ad ])CHH*atoruni rcmissionein, sccnndfi ad « oxerccndani devotionern, tertia ad colendani pietateni. Prinia insti- « luta fuerunt quasi ad necessitatem, ut in eis homo sanctificaretur, « qualis tuit circumcisio et liostiai pro peccato et pro delicto, et ca*- « tera qua^dam, qu;c specialiter ad eniundationem et remissionem in- « stituta tuerunt. Secunda autem quasi ad exereitationem fuerunt pro- « posita ut in eis devotio fidelium exerceretur, et meritum au<2;eretur, <' quales fuerunt hostiai pacilicorum quse offerebantur a lidelibus ad <> reconciliandam sibi gratiam divinam. Tertia instituta fuerunt quasi « ad pra'parationem quamdam ; iit quasi instrumenta qutedam essent « ad caetera sacramenta tractanda et sanctificanda, quale fuit taberna- « culum, etatrium, et omnia utensilia qua3 continebantur in eis ». " ^
Petek quas f b causas instituta fuerit Circumcisio tantum octavo die a nativitate parvuli facienda, cultro tantum lapideo, soli Abrahae, et non ante pra^scripta, nec ab exitu de ^^^gypto usque ad ingTCssum in terram promissionis usurpata?
His oMxiBUS Qr.KSiTis respoiidet Alensis q. 55, varias ob causas factam fuisse circumcisionem per extremitatem pelliculse raembri vi- rilis. Prima ratio, inquit, est debilitatio libidinosaj concupiscenti», quj\i vig-et in illo inembro virili, et ex vulnere circumcisionis, et ex effusione sanguinis, quse in ea fit. Secunda est expositio illius partis, idest, pulpae membri illius frigori, et defricationi vestium; ex quibus omnibus efficitur minus sensibilis: quemadmodum, et manus duris operibus assueta?, minus sensibiles, minusque passibiles inde red- duntur: nihil autem in parte magis minuit ac debilitat concupiscen- tiam, quam diminutio sensualitatis, et passibilitatis illius. Tertia est in deletionem sacrorum Veneris, et Priapi : in quibus illa tamquam pars, et occupatio Veneris in corpore humano, non parum ornabatur, et colebatur: ha^c enim erat pars carnis quae maxime pugnabat contra spiritum, maximeque contaminaverat populos illarum terrarum, ita ut in omnia fiagitia uon solum masculorum, sed etiam brutorum anima- lium proruebant: sicut legitur Levit 18, Omnes execratioiies ista fe- cerunt accolce, qui fuerunt anie nos, et polluerunt eam. Et iterum cap. 20. Omnia hcec fecerunt, et abomiuatus sum eos. Hsec plaga effre- iiat?e ac fiagitiosae libidinis gentes illas septem execrabiles qua^ terrain promissionis ante adventum filiorum Israel inhabitaverant, in idololatria nutriebat ac potissimum detinebat. Quarta vero causa, seu ratio est fortitudo impressionis memorige Creatoris: est enim circumcisio signa- culum, et stigma inseparabile, gravissimoque dolore impressum; et propter hoc fortissimum est memoriale Salvatoris. Quinta causa est firmitas pacti cum Deo; sicut legitur: Statuam pactum meum inter me, et te, et inter semen tuum post te in generationibus tuis fcEdere sempiterno. Et iterum : Hoc est pactum meum : circumcidetur ex vohis omne masculinum. Quare manifestum est, quod hoc signaculo profi- tetur oinnis circumcisus se hujusmodi pactum seu fcedus iniisse cum Deo, et ipsa susceptione hujus signaculi intrat in pactum ac foedus Abrahse: et ipsa susceptione illius obligat se, ac debitorem se con- stituit universae legis, quse data est semini Abrahse, sicut dicit Apo- stolus : Testificor omni homini circumcidenti se, quoniam dehitor est
152 DE LEGE MOSAYCA.
universoR legis faciendce, etc. quemadmoduni suscipiens signaculum, hoc est, tonsuram vel habitum cujuscumque religionis, ad eam se obligat universam. — Quare vero praeceptum fuerit primo Abraha'. et non ante: ratio est, quia exuberante errore idololatri» Abraham primus fuit (sicut narrant antiqutf historia) qui revoca^it homines ab idololatria ad latriam Conditoris : quia ergo circumcisio ad hoc erat, ut per ipsam distinguerentur cultores Creatoris a cultoribus idolorum, dabatur Abraha^ primo praeceptum faciendae circumcisionis. Prceterea ratio alia est , quia Abrahae primo facta est promissio expressa, quod de ejus stirpe nasceretur Redemptor : cum dictum est : In semine tito henedicentur omnes gentes. Conveniebat autem signaculum sanctifica- tionis generationi de qua debebat nasci Redemptor: inde est quod Abrahse et semini suo tantum prseceptum circumcisionis est datum. — Cur autem jussa est fieri circumcisio die octava a nativitate parvuli? Ad hoc ratio est, quoniam ante octavam diem teneritudo infantium tam grave vulnus absque periculo mortis non facile sustineret: si au- tem differetur usque ad aunos pueritiae, vel majoris a^tatis, multi de- clinarent eam suscipere propter gravitatem doloris. — Cur autem di- lata fuerit ab exitu de ^Egypto usque ad ingressum terra} promissionis ratio talis assignatur; quia forte non vacabat eis, quia vel bellis con- cutiebantur, vel pestibus vastabantur, vel seditionibus dividebantur, vel a murmurationibus exagitabantur, vel aliis incommodis urgeban- tur: secundum quod dicit Joannes DSimascen. Locus autem fuit cir- cumcisionis faciendce firmato populo in fide Ahrahce, et ohtentis pro parte promissionihus eidem factis. Tunc enim innovandum fuit pactum Abrahae, et firmandum ex parte seminis ejus, cum firmum apparebat ex parte Dei, et hoc per exhibitionem promissorum. — Quare autem fieret cultro lapideo, causa est, quia malefici ferro faciebant incisiones in corporibus suis, et maxime in sacris Martis ; metallum enim ferri metallum Martis, et partes ejus in metallis opinabatur idololatrarum vanitas: voluit ergo ritum istum per aliud, quam per ferrum exer- ceri, ut saltem hac dissimilitudine aliquantulum eos ab idololatria abduceret. Alia ratio est, ut foedus quod cum eis pepigerat Dominus in petra Horeb, eis per hoc ad memoriam reduceretur : vel quod aquam eis dep?tra produxerit, in aspectu cultrorum lapideorum recordarentur. Tertia ratio est, ut lapideorum cordium suorum duritiam in hujusmodi cultris lapideis legerent in ipsa hora circumcisionis: ut sic in poeni- tudinem emoUirentur : et cordium suorum duritiam sentirent interius per compunctionem : quemadmodum cultrorum hujusmodi duritiam corporalem per circumcisionem.
^- " De Agno taschali. " ^ — Quantum autem ad Agnum Pa- schalem, ratio naturalis ejus institutionis fuit commemoratio beneficii quo Deus populum suum eduxit de ^gypto: tunc enim praeceptum illis est, ut sanguine agni linirent postes domorum, quasi protestantes se recedere a ritibus .Egyptiorum qui arietem colebant. In illo duo ob oculos Juda^orum ponebantur: Primo, festinantia ad discedendum de .Egypto, quod designabatur, et per panes azimos quos comedere tenebantur, quasi non fuisset satis temporis ut fermentaretur : et quod comederent agnum assum igni ; quia sic velocius prjeparabatur : et quod os non comminueretur, quia qui festinant in frangendis ossibus
DE LEGE MOSAYCA. 153
noii inoraulur: (juod otiam closit>nabatur por id quod rones debobant liaboro accinclos, calcoanionta in podibus, baculos in nianibus, quibus signilicatur boino promptus ad iter faciendum, et por id quod in una domo comodoro dobobant, noquo foras carnos forro; quia qui discodere festinant non valont mittore xonia. Scc/nulo, amarltudo quam passi fuerant in ^Egvpto, quse significabatur per lactueas agrestes. — ilatio fig-uralis hjoc erat: immobitio Agni Paschalis fig-urabat immolationom Christi. Sanguinis Agni liborans ab extorminatoro Sanguinom Christi quo liberamur a peccato : eomedebantur carnes agni ad significandum esum Corporis Christi in Sacramento: erant ass:iM"gni, ad significan- dum quod Christus in Sacraiuonto est memoria passionis, vel quod igne charitatis omnia consumit: cum azimis panibus, quia Christum comedentos puri, et sinceri esso debent; cum lactucis agrestibus, quia corde p(Buitonti; accinctis renibus, quia casti; cum calceamentis iu pedibus, quia habentes exempla Patrum mortuorum : cum baculis, quia in pastorali custodia; in una domo, quia in Ecclesia Catholica, et non extra illam.
^ " De purificationibus. " * — Quantum autem ad caeremonias purificationum ab immunditiis, et expiationes a peccatis, earum insti- tutio et ordinatio justae congruentique rationi sita ost; nam homines contrahebant immunditiam interiorem per peccatum, a qua purga- bantur per sacrificia aut oblata pro tota communitate, aut etiam spe- cialiter pro peccatis singulorum : non quod haberent ex se vim expiandi, sed quia significabant oxpiationem futuram per Christum, cujus j^ar- ticipes illi erant per fidem in eumdem. Contrahebant etiam immun- ditiam externam quae reputabatur prhno ex hominibus, secundo, ex contactu rerum immundarum. Reputabatur ex hominibus immundum, quod corruptionem aliquam habebat, vel erat corruptioni expositum : nnde cadaver immundum, leprosus immundus, mulier patiens san- guinis fiuxum immunda, viri etiam immundi fiuxum seminis patien- tes per infirmitatem, per nocturnam pollutionem, per coitum: repu- tabatur homo immundus, qui vel mortuum tetigerat, vel leprosum, otc. Erat prseterea immunditia in domo, in vasis, in vestibus, etc. Purificabantur communiter per ablutionem, et per qusedam sacrificia. — Jiatio litteralis istarum purific:itionum et expiationum fuit; primo, ut cum reverentia tractarent ea quse ad divinum cultum pertinent, nec immundi accederent ad illa. Secmido, ut raro accedentes ad hujusmodi sacra, quia ssepius immundi, majori reverentia, et humilitate ad ea se disponerent. Tertio, ut non reformidarent accedere ad divinum eultum, quasi refugientes consortium leprosorum, aliorumque simi- lium, quoram morbus erat abominabilis et contagiosus. Quarto, quia Gentiles quandoque et humanum sanguinem et semen in suis sacri- ficiis adhibebant. — Ratio figuralis fuit, quia per varias istas immuu- ditias varia peccata figurabantur : peccatum mortale, quod est mors animse, per immunditiam cadaveris ; hseresis per immunditiam leprai, nam est contagiosa hseresis ut lepra, et vera habet falsis admixta, sicut in corpore leproso apparent partes integrse, et partes maculatae: ido- lol;itria, per muliorem sanguinifluam, propter immolantium cruorem: vana locutio, per virum seminifluum; peccatum originale, per immun- ditiam, eoitus, et partus mulieris : voluptatum moUities, per foeminam
154 DE LEGE MOSAYCA.
menstruatam ; conseDSUs in peccatum alienum, per coutacium rei im- mundae. Ita de ceteris. — Quia vero tum circa purificationes istas, tum etiam circa expiationes aliqui negligentes erant, placuit Deo ut semel in anno decimo die septimi mensis fieret sacrificium expiationis pro toto populo, in quo prius Sacerdos offerebat pro suo peccato \itulum et arietem in holocaustum ; deinde pro populo duos hircos, quorum unus immolabatur ad expiandum peccatum multitudinis: hircus enim est animal foetidum de cujus pilis fiunt vestimenta pungentia, et per hoc significatur foptor, et immunditia aculei peccati. Hujus autem hirci immolati sanguis inferebatur simul etiam cum sanguine vituli in Sancta sanctorum, et aspergebatur ex eo totum sanctuarium, ad significandum quod Tabernaculum emundabatur ab immunditiis filio- rum Israel. Corpora vero hirci et vituli immolata pro peccato com- burebantur, ad ostendendam consummationem peccatorum ; non iu altari, quia ibi non comburebantur nisi holocausta, sed extra castra in detestationem peccati. Alter vero hircus emittebatur in desertum,^ ac si ille deportaret peccata populi. Ritus emissionis erat ut Sacerdos- imponeret manum super caput ejus, confitens peccata filiorum Israel. — Ratio aidem figuralis horum ista erat: Christus significatur per vitulum propter virtutem; et per arietem, quia est dux fidelium: et per hircum,. propter similitudinem carnis peccati, quia immolatus est pro peccatis,. et per ejus sanguinem nobis aditus patet in regnum cselorum, quem- admodum sanguis vituli et hirci infertur in Sancta per Pontificem. Passus est extra portam; ad Hebraeos ultirao; quemadmodum hircus,. et vitulus combusti sunt extra castra. Hircus qui emittebatur in de- sertum est, vel divinitas qu?e Christo patiente virtutem cohibens, veluti in solitudinem abiit, vel concupiscentia mala quam debemus a nobis abjicere, studiosos autem motus Domino immolare.
^ " De pontikiclm et sacerdotum iNAi gl ratione. " ^ — Ccere- Tnomcetriplicis generis observabantur in institutione ministrorum. Primo namque purificabantur. Secujido, ordinabantur et consecrabantur. Terfio, applicabantur ad usum sacri ministerii. Purificabantur, inquam, idque communiter per ablutionem aquse, et per qusedam sacrificia: specialiter autem Levitx radebant omnes pilos carnis sua3. Consecrabantur Pon- tifices et Sacerdotes hoc ordine. Primo abluti, vestibus specialibus di- gnitatum induebantur. Secundo, Pontifex oleo unctionis in capite un- gebatur. Levitse Domino offerebantur a populo per manus Pontificis qui orabat pro eis. Minorum vero Sacerdotum solse manus consecra- bautur, quae erant applicanda^ ad sacrificia, et de sanguine agni im- molati tingebatur extremum auriculse dextr?e ipsorum, et pollicis pedis, aut manus dextra: ut scilicet essent obedientes legi Dei in oblatione sacrificiorum, quod significatur in tinctione pedis, et manus dextrae. Aspergebantur etiam ipsi et vestimenta eorum sanguine immolati animalis, in memoriam sanguinis agni per quem fuerunt in .Lgypto liberati. Oflerebatur autem in eorum consecratione vitulus pro peccato, in remissionem peceati Aaron, eirca vitulum confiatilem: aries in holo- caustum, in memoriam orationis Abraham et obedientiae ejus, quam Pontifex debet imitari: aries quasi hostia pacifica, in memoriam libe- rationis ex .Egypto: canistrum denique panum in memoriam maunje prsestitae populo. Teriio, applicabantur per impositionem super manus
DE LEGE MOSAYCA. 155
porum adipos nrictis, torta; ])aiiis uiiiiis, et aniii dextri : ut osteiido- retur quod aceipicbant i)0testatem ottereiidi Uoiiiiuo saerificia. Levita? vero per hoc quod intromittebantur in Tabernaeulum fopderis, quasi ad miiiistraiidum circa vasa Sanctuarii. — h*atio fif/tn-dlis enjrt, quia <(ui ad ministerium Kcclesiasticum deputaiitur, d(^lH'nt priino purifi- cari per aquam baptismi, et lacrimarum in fide passionis Christi, quod est expiativum et purgativum sacrificium. Eadere prietci^^a debent omnes pravas cogitationes, quai per pilos carnis adumbrantur: ornari virtutibus, et Spiritus sancti oleo consecrari ac aspersione Sanguinis Christi. — Observandum est autem quod Sacerdotes quatuor pra^cipue vestiebantur dum sacra ministeria implebant; nempe Foemoralibus, tunica linea stricta, zona, seu balteo, et tiara, seu mitra, seu cydari. F(rmoralia, inquit Alensis, signiHcabant continentiam, tunica linea inunditiam , balteus modestiam, niitra capitis intentionem rectain. Praetet* hjcc vero Pontificibus communia, si aliquici leve excipias, habebant, et quatuor alia sibi propria Pontifices, quibus fas non erat siinplicibus Sacerdotibus vestiri, scilicet primo tunica hyacinthina, seu Pontificali in cujus extremitate versus pedes ponebantur per circuitum tintinnabula quiedam, et mala punica, facta ex hyacintho, et purpura, coccoque bis tincto. Secundo, Ephod Pontificale, seu Superhumerale quod tegebat humeros, et anteriorem partem usque ad cingulum ; erat vero ex auro, et hyacintho, et purpura, coccoque bis tincto, et bysso retorta, et super humeros habebat duos honichinos, in quibus erant scripta nomina filiorum Israel. Tertio, Rationale ex eadem materia fa- ctum, quadratum, et ponebatur in pectore, et conjungebatur Superhu- merali: in hoc erant duodecim lapides pretiosi distincti per quatuor ordines, in quibus erant etiam sculpta nomina filiorum Israel; sic eos super humeros, et in corde Pontifex habere significabat. Quarto, la- mina aurea pendens in fronte ejus, in qua scriptum erat nomen Do- mini. — Hsec autem vestimentorum diversitas, inquit Alensis qu. 55. circa Articulum primum, secunduin Josephum hgurabat ipsum esse ^Ministrum, et Pontificem Conditoris universorum. Unde secundum quod tangitur Sap. 18. Dispositio totius orbis figurabatur in veste Pon- tificis; foeminalia linea, et tunica linea, seu byssina terram figurabant. Baltei vero circumvolutionem Oceani: tunica vero hyacinthina ipso colore acrem prseseferebat : per tintinnabula tonitrum : per mala gra- nata coruscationes significabantur ; superhumerale sui varietate cselum sidereum : duo Sardonices, duo Hemispheria, vel Solem et Lunam : duodecim Gemmae in pectore, duodecim Signa et Zodiacum; et pul- chre quod in medio erat appellabatur Rationale: ratione enim cuncta- sunt plena, et terrena per cselestia disponuntur: Cydaris Cselum em- pyreum: laraina aurea, Deum omnibus prsesidentem ; tamen non vi- detur hsec significatio convenire. Dicendum ergo quod varietas vesti- mentorum designabat varietatem virtutum, quibus oportebat Pontifi- cem essemunitum: fcKminalia signabant continentiam : tunica byssina quse multis tunsionibus pervenit ad candorem , per mortificationem carnis munditiam interiorem : balteus, qui stringit ventrem, continen- tiam, et abstinentiam : tunica hyacinthina, quae est exterior, et setherei coloris, conversationem cselicam ; cingulum vero quo tunica stringitur conversationis modestiam : superhumerale mandatorum obedientiam :
156 DE LEGE MOSAYCA.
rationale vero divinam scientiam: cydaris intentionem bonai volun- tatis : lamina, cui noraen Dei iuscribitur, memoria seu meditatio Dei jugis figurabatur.
^ " De pr.eceptis servandis in vestibus et cibis. '■ ^ — De- nique erant quidam ritus ex praecepto observandi a populo in vestibus exterioribus, in ciborum delectu, in cultu divino. Primo quidem in vestibuSj.quibus indui debebant, plura cavebantur: sic Deuter. 20. Xon induehir mulier veste virili, et vir non induetur veste foeminea. Et cap. 22. Non induens vestimento quod ex lana, linoque contextum est. Causse autem. inquit Guillelmus Parisiensis libro De Legihus, c. 13. prohibitionis, ne vir uteretur veste foeminea, vel e converso, multa fuere : Prima fuit congruentia ipsius naturse, videlicet, ut quos uatura sexu discreverat, discerneret et vestibus. Secunda, ut oppor- tunitas auferretur turpitudinum latibus, posset enim intrare vir ad mulierem sub habitu muliebri, et e converso mulier sub habftu vi- rili : ablata igitur est per hauc discretionem vestitus multa opportu- nitas flagitiis. Tertia, exterminatio sacrorum Martis, et Veneris. in sa- cris enim Martis non solum virili vestitu vestiebantur mulieres, sed etiam armabantur, ut in ipsis vestimentis bellicis, idest, armis. ipsuni tamquam Deum belli, et victoriae datorem colerent. Et Cocco Graecus in libro maledicto, quem scripsit de stationibus ad cultum Veneris, inter alia sacrilega, et Deo odibilia pr;iecepit, ut qui nefandum illud exercet, coronam foemineam habeat in capite suo. Eodem modo in sa- cris Veneris viri effoeminabantur, videlicet in vestibus muliebribi^s sacra Veneris exercentes: propter hujusmodi sacrilegos ritus Marti et Veneri se placere credentes, atque qujerentes. Quarta causa est ut occasio magna provocationi libidinis auferretur; magna enim est pro- vocatio libidinis viris vestitus muliebris, et e converso, et hoc est quo- uiani vestis muliebris viro circumdata vehementer refricat memoriam, et commovet imaginalionem mulieris, et e converso. Quinta causa, ut auferretur occasio malefieii, quibus gentes illae refertissimae erant, et in eis nutritse. Cousueverunt enim malefici, et maleficse in vestibus, aut de vestibus libidinis maleficia exercere, et hoc nos in libris eorum ssepe legimus. Ut ergo occasio hujusmodi tolleretur, jam voluit Deus hanc confutationem vestitus esse in viris, et mulieribus. Sexta causa, ut tolleretur error peiiculosus, et superstitiosa credulitas, qua trahi possent ad idololatriam, quibus credebant decepti applicatione vestium muliebrium, maxime in sacris Veneris conjungi sibi ac conciliari amore fortissimo corda mulierum, propter quas hoc facerent, vel qu?e postea hujusmodi vestibus uterentur. Similiter et deceptse mulieres idipsum credebant de viris, et virilibus vestimentis. Voluit ergo Deus hune superstitiosum errorem auferri de cordibus eorum, per ablationem abu- sionis istius, ne per illum tandem traherentur ad cultum Veneris. Usus vero vestis ex lana, linoque contextae, prohibitus fuit juxta lit- teram, quia Sacerdotes idolorum, et in ^Egypto maxime vestibus hu- jusmodi utebantur. Causa igitur in hoc fuit ne Dei populus assimila- retur idololatris. Alia causa fuit generalis, ut idololatria, quje conjun- ctionibus exercebatur, ex hoc percuteretur. Tertia fuit, ut ordo naturae quem idololatrae multipliciter pervertebant, servaretur in vestibus, ut linum s.*ilicet sub lana esset, et corpori humano propinquius. Quarta,
DE LEGE MOSAYCA. 157
ut in vcstibus, et matcriis eariim, ipsa quam uatura inter eas fecerat, discretio servaretur, ut iiuea sive camisia, natura camisia esset, ct tu- nica, natura tunica, et ita de aliis. Haic enim qu» diximus oinnia eonfundebant, et commiscebant idololatra^, ad venerationem maxime elementorum, de qua aliquid loquemur in sequentibus, pro eo scilicet quod de coiuinixtione elementorum, quibus serviebant, eorumque con- fusione omnia hujusmodi gigni dicebant. — Plura etiam erant prohi- bita quantum ad esum, nam judicavit lex Lecit. 11. immunda trres- sibilia, quse non ruminant, aut non findunt ungulam. Ifcm aciuatilia, quye non habent pinnulas, et squamas. Item, volatilia rapacia, ut aqui- lan, et corvinum genus, et qusedam alia, [jevit. 11. et universaliter omnia reptilia, sicut stellio, lacerta, et alia quoe in terra movcntur, ut mustela, mus, et similia, Lecit. 11. — Hujus autem prohibitionis has rationes profert Alensis, dic: ndo, generali responsione, quod ratio fuit elongatio ab idololatria. « Illa enim animalia quae prsecipue lex « judicavit immunda, idololatrae assurapserant, vel in ritu sacrificio- « rum, vel in venerationem. J^atet enim quod ex gressibilibus, et vo- « latilibus, et aquatilibus idolorum imagines figurabant: unde Exodi 20. « propter hoc dicitur: Non facies eorum similitudinem, quce in Ccelo- <(. desuper, ut volatilium: nec eoruin qucE in terra deorsum, ut gressi- « bilium: nec eorum quce sunt in aquis, ut ncdatilium. Item patet quod « simili modo faciebant idola reptilium: unde Isaiae 2. Projiciet homo « idola, quod fecerat ut adoraret talpas, et vespertiliones : Et Ezechiae 8. « Ingressus vidi, et ecce omnis similitudo reptilium, et animalium aho- « minatio, et universa idola ibi depicta, etc. Inde est quod lex hujusmodi « judicavit immunda; vel quia in talibus idolis sacrificabant; unde por- « cus qui non ruminat, sed findit ungulam judicatur immundus: quia « adhuc pagani porcos immolabant, et foedera sua sacrificio porcorum « lirmabant: non aliter ratum existimantes, nisi ipsi qui paciscuntur, « aut fcederantur, per intermedium partium hujus sacrificii transicrint. « Simili modo Camelum qui ruminat, sed non findit ungulam, sacri- « ficant idololatrae, et maleflci, sicut legimus in libro De Annulis, 7. ■« Planetarum: ita etiam de aliis intelligendura est. Sicut nunc enim « ex necessitate statuendum esset in regionibus, ubi cattus dicitur « adorari, ne ibi inveniretur, et apud queni inveniretur, graviter pu- « niretur: eadem ratione, et in regionibus, in quibus bufo dicitur « adorari, si quis bufonem inveniens, non statim occideret, gravi ani- « madversione plectendus esset: ita et praedicta animaiia, quce usur- « paverat sibi idololatria, voluit esse abominabilia Deus suo populo, « ut nec ea coraederent, nec contingerent ». ^i^ " Ita Alensis noster.
^ " De temporibus sacris in veteri lege servandis. — Tempora sacra ea dicimus quee in religiosum Dei cultum ex ipsius mandato aut inspiratione pra>scribuntur. Illa verc in lege veteri duplicis erant generis, alia quidem diurna, nimirum determinatse quaedam cujusque diei horai in Dei venerationem et obsequium irapendendse : alia vero tantum post aliquot dies recurrentia. Prioris generis erat juge sacri- ficium mane et vespere offerendum, ut prseceperat Deus his verbis Num. 28: Hcec sunt sacrificia ciuce offerre debetis: agnos anniculos im- maculatos cluos quotidie in holocaustum sempiternum : unum offeretis mane, et alterum ad vesperu^n; decimam partem ephi similce, quce
158 DE LEGE MOSAYCA.
conspersa sit oleo purinshno, et habeat quartam partem hin. Holocau- stum juge est quod obtulistis in monte Sinai in odorem suavissimum incensi Domini. Et lihahitis vini quartcim partem hin per agnos sin- (julos in sanctuario Domini. Alterum quoque agnum similiter offeretis ad vesperum, juxta omnem ritum sacrificii mcdutini, et lihamentorum ejus, ohlationem suavissimi odoris Domiiio.
De eodem similia sic statuerat Exod. 29. v. 08: Hoc est quod facies in altari : agnos anniculos duos per singulos dies jugiter etc. Vocabatur autem sacrificium istud juge aut sempiternum, quia jugiter singulis diebus debebat offerri quamdiu lex mosayca ^im obtineret. Praesiguabat autem hoc sacrificium mane et vespere offerendum duplicem Christi oblationem, alteram quidem iuitio incarnationis et in primo assumptse nostnv humanitatis momento, de qua S. Paulus ad Hebra?os, 10. v. 5: Ingrediens mundum dicit, hostiam et oblationem noluisti, corpus autem aptasti mihi : holocautomatci j^ro peccato non tihi placueruni: tunc dixi ccce venio. Alteram autem in cruce, nam ait ibidem Apostolus. eap. 9. V. 11. Christus autem a.ssistens Pontifex futurorum honorum, per am- plius et perfectius tahernaculum non manufactum, idesi, non hujus creationis ; neque per sanguinem hircorum aut vitulorum, sed per pro- prium sanguinem introivit semel in sancta, cderna redemptione in- venta etc. Hoc autem in sacrificio potius agnus imraaculatus quam quodlibet aliud animal debebat offerri, quia typus erat Christi Domini qui in Apocal. vocatur Agnus. Unde Origenes, homil. 24 in num. Dicitur agnus quia voluntas et bonitas ejus, qua Deum repropitiavit hominibus, et pecccdorum indulgentiam dedit, talis extitit humano ge- neri, quasi agni hostia immaculata et innocens, qua ptlacari hominihus divina creduntur. Accedit S. Augustinus cap. 1. lib. 21. sfntentianim Agnus, inquit, eligitur, ut simplicitas et innocentia designetur: ma- ."iculufi quceritur, ut virtus comprobetur; im^naculatus, ut sine crimine etc. Quibus perfectam Christi figuram induebat reprsesentabatque illius in- nocentiam et mansuetudinem atque voluntariam oblationem : nam ait Isaias, cap. 53: Oblcdus est quia ipse voluit, et non aperuit os .suum: sicut ovis ad occisionem ducetur, et quasi agnus coram tondenie se oh- mutescet etc. — Hoc in sacrificio offerebantur pariter simila, oleum et vinum, quia Chri.stus non solum immolari voluit cruento sacrificio in ara crucis, sed etiam incruento in Eucharisti^e sacrificiis per manus sacerdotum novne legis sui perpetui sacerdotii secundum ordinem ^lelchisedech administros : quia vero hoc debebat esse eximii sui erga nos amoris pignus, in ejus divina; charitatis symbolum oleum jusserat admisceri. Amplior autem simila* quam vini erat mensura, quia plures illius divini beneficii debebant esse sub specie panis quam sub specie vini. — Sacra per aliquod tempus recurrentia, erant festivi dies quae triplicis generis possunt distingui, nimirum hebdomadarii, menstrui et annui. Hehdomadarius erat diei septimi solemnitas dicta sahhaium, de qua satis supra dictum est. Menstrui festivi dies erant primus cu- jusque mensis dies festus ab Hebrseis initium mensis dictus; a septua- ginta vero interpretibus Neomenia, nomine composito a vocibus vso; id est novus, et {xr^v id est mensis, ita ut Neomenia dicatur quasi novus mensis, vel apoxw {JLr^vir; a luna, quia Hebra^i menses cum nova luna ut plurimum incipiebant. Unde Philo. lib. De septenario: In Xeomenia
DE LEGE MOSAYCA. 159
incipit stt/ splcndoro sotsihili lumnn i/lustrarc, ijfsa proprium dccus fum patcfacit spcctantibus. Ipsi concinit Maiinonidcs in krindush llachodosh, idest sanctificatio ka/cndaricm, ubi scribit: ]Ia'.c c^t con- stitutio Moi/sis in monte Sinai, quod. quamdiu durarct sanhcdcin, Kco- inoiias constitucrcnt secundum iuncE cpaaiv, idest ap])aritionein. Docet ibidem Hebrneos mensis initium computasse a primo lunse apparentis momento, ita quod quando luna apparebat statuto tempore, hoc est trio'esima nocte mensis labentis, mensis iste constabat viginti novem diebus; dies autem sequens primus erat mensis exordientis, si vero illa nocte non appareret, prior mensis constabat triginta diebus, subse- quens vero dies primus eratmensis exordientis. Ut autem de istis con- staret, senatus Hierosolymitanus tabuhis astronomicas habebat, quarum beneficio sciebat utrum nova luna nocte trigesima appareret, aut adhuc lateret: delegabat praeterea viros fide dignos qui inspicerent et renun- tiarent an exoriens luna fulsisset, si vero por tabulas astronomicas de- prehenderent lunam apparere non posse nocte trigesima, non expe- ctabant mlationem inspectorum, sed absolute statuebant diem se- quentem esse primum mensis exordientis. — Ut autem hoc notum esset coeteris pariter civitatibus, jubebat senatus faces accendi supra montium vertices, ut indicium esset celebrandaj Neomenise. At cum Samaritani, Judseorum hostes, interdum similes faces accenderent, ut hai* arte ipsos ludificarent, inducerentque ad celebrandas Neomenias altero, quam par erat, die, ut lioc prsejudicium dcL^linaret senatus ille, delegabat cursores ad praecipuas civitates judaicas, ut denuntia- rent novam lunam apparuisse, ac Neomenias celebrari debere. Hic pariter ritus Neomenias celebrandi propagatus est apud Ethnicos, teste S. Isidoro lib. 5. Originum, cap. 33. Apud veteres, inquit, omnium mensium piincipia colebantur, sicut et apud Hebroios. Hinc de Homero refert Herodotus in ipsius vita quod in Neomeniis ad ditiorum domos se conferre solitus esset, ut eorum munificientiam experiretur. Scribit etiam Macrobius lib. 1. Scdurnalium., cap. 1^., priscis temporibus pon- tifici minori hanc provinciam delegatam fuisse ut novce /unce primum obseri-aret asjycctum, viscimque regi sacrorum, idest, pontifici nuntiaret. Huc etiam respiciunt illa Virgilii 6. ^Eneidos.
.... qua/em primo qui surgere men.se,
Aut videt, aut vidisse putat per nuhi/a /unam.
Qualiter autem Neomenise celebrandse essent declarat Moyses num. 28: In ca/endis autem offeretis ho/ocaustum Domino, vitu/os de armento duos, arietem unum, agnos annicidosseptem immacu/atos, et tres decimas similcB o/eo conspersoe in sacrificio per singu/os vitu/os : et duas c/ecimas simi/ce o/eo conspersoe per singu/os arictes : et c/ecimam (lccimoe simi/ce ex o/eo in sacrifido per agnos singidos etc. — Tametsi vero in Neomeniis publica fierent sacrificia, in eis tamen vacandum non erat ab omni opere servili ex pra^cepto, lieet plerique ab eis ab- stinerent propter diei solemuitatem, ad quam tubarum clangore invi- tabantur, juxta illud num. 10: Si quando habebitis cepidum, et dies festos ct ca/cndas, canetis tubis super ho/ocaustis, et pacificis victimis, ut sint vobis in rccordationem Dei vestri. Quo etiam spectat illud. psalm. 80: Buccinate in Neomenia tuba, in insigni ctie so/emnitatis
160 DE LEGE MOSAYCA.
restrce. — Celebrabatur autem haee solemnitas in gratiarum actionem be- nefieii divinae gubernationis, inquit S. Thomas 1. 2. qua^st. 102. art. 4. ad 10 ; et Lyranus addit in illud num. 28. In calendis aitfem ete. ; Ideo fiebat in novilunio, quia mutatio in istis infer-ioribus magis ap- paret secundum innovationem luncB, quAim temporihus aliis, etideoce- lebratur hoc festum in novitate lunce, non autem in ejus plenitudine, ad evitandum idololatrarum cidtum, fjui in tcdi tempore lunce sacrifica- hant. Possunt et alise hujus institutae solemnitatis rationes proferri^ nempe quod sicut e terra naseentium primitias sibi Deus offerri voluit, ita pariter voluit sibi consecrari primitias temporis revolvente quolibet mense per revolutionem illius astri qua apud Judaeos tempora distin- guebantur. Atque etiam ut Deus precibus et sacriflciis placatus, sua benedictioue efficeret ut cuncta prospere fausteque succederent. — Festa annua duplicis erant generis, qusedam enim quotannis recur- l-ebant, alia vero dumtaxat i>ost certam annorum periodum anniver- sarise festivitates. in quibus omnis masculus ex Dei mandato comparere debebat cum oblationibus et munere coram Domino. Maxime celebres erant Pascha, Pentecostes et festum tabernaculorum, quse quamvis in- stituta essent ob recordationem beneficiorum prgeteritorum, ut Pascha, in memoriam liberationis ex Aegypto; Pentecostes ad recolendam gra- tiam traditse et acceptae Legis; scenopegia vero seu festum taberna- culorum in memoriam cnvinse protectionis in tempore peregrinationis Israclitarum in deserto; erant tamen typus et adumbratio spiritualium beneficiorum per Christum concedendorum: sic Pascha praesignabat et spondebat liberationem ex yEgypto, et liberationem de potestate in- ferni, et Christi immolationem adumbrabat 1. Cor. 5. 7; 1 Petr. 1. 18. 19. Pentecostes Spiritus Sancti remissionem, et legis in tabulis cordium per eumdem Spiritum inscriptionem 2. Cor, 3. 5. 6; Jerem. 31. 32. Scenopegia peregrinationem hominis pii por hoc mundi desertum ad cselestem patriam. Hebr. 13. 14. — Ad ha^c autem tria festa con- venire tenebantur omnes Israelitae, praesertim viri qui mentis et sani- tatis erant compotes. Observant autem Thalmudici agentes de Chagigah, idest, die festo, singulare illud fuisse divinse Providentiae beneficium et veluti assiduum miraculum quod qui ad ista festa pergebant et domi tantum relinquebant senes aut infirmos, aut mulieres et pueros, res suas in reditu salvas et intactas inveniebant. Adjicit R. Nathan in Aboth quod illis diebus decem, inquit, 7niracula ostendebantur Patribus- nostris in sanctuario. Nulla mulier abortum fecit propter odorem carnis victimarum. Nemo unquam Hierosolymai cespitavit : nec unquam ce- cidit quisquam Hierosolymse : nec unquam contigit abortus Hieroso- lymae : nec quisquam alteri unquam dixit: non inveni Hierosolymse ignem ad quem torrem agnum meum paschalem : nec dixit unquam quisquam alteri: non inveni lectum Hierosolymse in quo eubarem: nec unquam quisquam dixit alteri: meum hospitium est nimis arctum Hierosolymse etc. — Festa post certam annorum periodum recurrentia erant primo, annus sabbaticus septimo quoque anno celebrandus, ut praescribitur Levit. 25. in quo terrae culturae erat intermissio, siquidem in eo non serebantur segetes, nec arbores excolebantur; sed quidquid sive terra, sive arbores ex nativa fcecunditate progerminabant, eedebat in subsidium et usum pauperum, ut cautum est Exod. 23. ubi de cul-
DE LEGE MOSAYCA. IGl
toribiis ternie statuitur: anno autem. dim.ittos eam, et requicscefr /acies, ut comedant jKiuperes populi tu?, ef quidquid reliquum fuerit, edant fjestice agri. Ifa facies in vinea et in olivefo tuo. Quod ut facilius exse- querentur Isra(']itn(% proiiiisorat Deus Levit. 25. sc daturuin benedi- etionem ternv anno sexto ut fu-eret fructum trium aiinorum. ^Secundo, in 60 anno nianumittebantur et libertatem reeuperabant omnes servi ex Hebrivis oriundi, ut cautum est in Exod. 21. Si emeris serrum he- breeum, sex aimis serviet tibi, in scptimo e.fjredietur liber grcdis. Nam si alienigena erat servus, numquam manumittebatur, Levit. 25. Serviis et ancilla sint vobis de nationibns quce in circuitu restro sunt; et de advenis qui peregrinantur apud ros, vel qui ex his nati fuerint in te.rra vestra, hos habebitis famulos, et hcereditario jure transmittetis in posteros, ac j^ossidebitis in ceternum. Tertio, omnia debita remitte- bantur, Deuter. 15. Sepfimo anno facies remissionem qiue hoc ordine celebrabitur : Cui clebetur aliquid ab amico, vel jiroximo ac fratre suo, repetere non poterit, quia annus remissionis est Domini. A peregrino et advena exiges, civem et propinquum repetendi non habebitis pote- statem. — At omnium celeberrimus erat annus Jubilceus quinquage- simo quoque anno revolvente celebrandus, in quo fiebat manumissio servorum , debitorum reniissio et bonorum venditorum restitutio , quibus prsesignabantur eximia beneficia nobis per Christum conce- denda, scillcet libertas a servitute peccati, diaboli et mortis, ut ap- paret Luca^ 1. v. 14; et Eom. 6. v. 13; deinde debitorum spiri- tualium, nimirum peccatoruni relaxatio, ad Rom. 8. et ad Coloss. 2. v. 14 ; prseterea restitutio bonorum spiritualium deperditoruni in Adamo, Rom. 5. v. 15. et 20. — Mitto csetera Judaeorum festa quse erant minoris celebritatis, qualia erant dies expiationis, dies ccetus atque collectce, dies Encceniorum seu dedicationis templi Salomonici, dies victorice de Xicanore, dies sortiwin ob liberationem Judaeorum beneficio Estheris etc. " ^
De lege forensi. — Prcecepta judicialia veteris legis ea erant, quce non sola ratione, sed ex institutione vim habebant obligandi homines in ordine ad se invicem. Quatruplex autem ordo in aliquo populo in- veniri posset. Piimo, principum populi ad subditos. Secundo, subdi- torum ad se invicem. T^ertio, eorum qui sunt de populo ad extraneos. Quarto denique ad domesticos. Ergo totidem modis dividi possunt ju- dicialia prsecepta veteris legis. De principibus convenienter ordinavit lex vetus ; nam, ut ait S. Thomas, in bona ordinatione principum duo attenduntur. Primum est, ut omnes habeant partes in principatu, quia per hoc conservatur pax populi, et omnes talem ordinationem amant, et custodiunt. Secundum est summa regiminis, vel principatus, cujus cum sint diversre species, pnvcipuum tamen est regimen, in quo unus principatur secundum virtutem, et Aristocratia in qua aliqui pauci prineipantur secundum virtutem : unde optima ordinatio Principura est in aliqua civitate, vel regno, in quo unus prseficitur secundum vir4;utem, qui omnibus pr?esit, et sub ipso sunt aliqui principantes seeundum virtutem, et tamen talis Principatus ad omnes pertinet : tum quia ex omnibus eligi possunt : tuni etiam quia ex omnibus eli- guntur : atqui sic disposuerat Deus de Principatu veteris Legis ; nam Moyses et ejus successores gubernabant populum quasi singulariter
Frassen Theol. Tom. VI. 11
162 DE LEGE MOSAYCA.
omnibus principantes, quod est quaedam species regni. Eligebantur autem 72. Scniores secundum virtutem, et isti de omni populo elige- bantur. Electionem vero Principis non reliquit populo, sed sibi reser- vavit, ut patet de Moyse, Judicibus ac Regibus , hac de causa, quia populus ille sub speciali Dei cura regebatur : neque vero constituit ab initio Reges in plena potestate, sed Judices, et Gubematores, ne degeneraret tale regimen in tyrannidem, quod contingit maxime si crudeles sint atque avari : tales autem erant Judaei : unde Regem ad petitioneiii populi tantum quasi indignatus concessit. 1. Regitm 8. Insti- tuit tamen a principio circa Regem eligendum ; Primo, modum ele- ctionis, qui in eo consistebat ut judicium Domini expeetaretur, neque ex altera gente quis in Regem eligeretur. Secuiido, qualiter se habere deberent Reges constituti ad seipsos, ad Deum, et ad subditos. Deu- ter. 8. — De subditis ad se invicem convenienter ordinavit : nam justis prseceptis ordinatum est de communione quam ad invicem habere dc- bent. Hsec duplex : alia quse lit auctoritate Principum, alia quae iit propria voluntate personarum privatarum. Circa utrumque providit lex sufficienter : circa primum instituendo judices, ordinem judicii, numerum testium, et certas personas pro venditionibus, sueeessioni- bus, cura parentum, et similibus. Lege S. Thomam de his fusius more suo disserentem optime qu. 105. art. 2. — De subditis per ordinem ad extraneos convenienter pronuntiavit : nam cum extraneis conversatio potest esse duobus modis : pacitice et hostiliter ; de utroque modo sta- tutum. De primo, et cum alienigenae transibant per terras eorum, et cum apud illos inhabitabant, prohibendo ne contristarentur, aut mo- lestia illis inlerretur, Exocli 22. et 23. et cum volebant totaliter admitti in eorum consortium, cui etiam provisum est, ut nec statim admitte- rentur, nec tam omnino excluderentur, quidam tamen omnino exclu- dereutur, quin hostes infensissimi, quales Amalecit^e. De secundo autem, antequam inirent bellum pax oiferebatur : Deut. 20. Sscundo, prsecipiebatur ut bellum inceptum fortiter exequerentur. Tertio, ut impedimenta prtelii removerentur, remittendo quosdam ad domum, qui possent inipedimenta prsestare. Quarto denique, ut vietoria moderate uterentur, parcendo mulieribus et parvulis, ac ligna fructifera regionis non incendendo. Lege S. Thom. art. o. — Deuique quantuiii ad dome- sticos lex vetus ordinavit convenienter ; nam circa domesticas per- sonas tres sunt combinationes ; scilicet, domini ad servum, viri ad uxorem, et patris ad filium. Circa primam ordinavit convenienter, et de laboribus illis moderate imponendis, et de poenis infligendis, et de dimissione eorum, qui erant ex populo : circa secundum ordinavit etiam convenienter, pr?ecipiendo ut ex eadem tribu duceretur uxor, ne tribus confunderentur, ut frater ducat uxorem fratris sui defuncti absque liberis, suscitaturus semen fratri suo, ut alienigenae non aeei- piantur in conjuges propter periculum seduetionis, neque propinquae, propter re^erentiam naturalem, quae debetur illis : ut reeens conjugato nihil publieae neeessitatis injungatur quo possit libere Isetari cum uxore sua, et firmare ainicitiam, ut non leviter uxores infamentur ; ut pro- pter odium vir non affligat uxoreni ; sed potius dimittat, idque non- nisi scripto libello perfieiat; ut denique propter uxoris odium filius detrimentum minime patiatur. Cirea tertium denique, ut patres filios
DE LEGE MOSAYCA. 163
instruant in discii)linls ot inorilms, no vacont comessationibus ot la- scivlis, Cetora vide apud 8. Thoinain. *
QU/i:STIO QUAKTA.
AN ET QITANDO LEX VETUS ABKOGATA FUERIT, ET OBLIGARE DESIERIT.
^ " No rANDUM 1. Mosaycam logom spoctari posso juxta triplicom ti-mporis dirtorontlam, qua primo viva tuit, secundo mortua, tortio mortiffra. Fuit, inquam, primo viva, vimque obligandi liabuit eos quibus erat prsescripta, nimirum Israolitas statim ab illius constitu- tione et promulgationo ; undo amplissimam illius cultoribus morcedem, trausgrossoribus voro poenam indixit Deus per Moysem, ut videre est Doutor. 2S, quo significaret so sincoro velle istius legis observantiam. Persovoravit autem istius Mosaycse leg'is vigor ad Christi Domini na- tivitatem. Tunc enim infirmari coepit et languescere, unde Christus Dominus Matth. 11. v. 13 : Omncs prophetce et lex ui^que ad Joannem, scilicot Baptistam, qui velut aurora Christi Domini, justitise solis et pra?co novi hominum Legislatoris ortum et offieium praesignavit. Tan- dem vero oxtinctus est et omnino hebetatus ille vigor in Christi Do- mini morte, quando scilicet omnia quae de ipso scripta erant, prophe- tarum vaticinia, reipsa complevit, et Mosaycse legis sacramentorum et .sacrifieiorum utilitatem et efficaciam cruento suse mortis sacrificio eva- cuavit et oxtinxit. Coepit vero esse mortifera, quando propter pseudo- apostolos Mosaycam logom simul cum Evangelica servandam esse contendentes, decreverunt Apostoli, fideles ad Christum rocens con- Tersos non debere amplius ad Mosayca prsecepta attendere, utpote quse nihil jam prodessont ad salutem. Quando voro id statutum fuorit, hie est determinandum. " ^
NoTANDUM 2. Veterem Legem solis Judajis rovera fuisse praescri- ptam, nec Gentiles ad ojus obsorvantiam fuisso ulla ratione adstri- .'tos : quod utique cojligitur ex illo Deuter. 4. Quoe, est alia gens tam incli/ta, quce haheat cceremonias ac justa judicia f Psal. 75. Notus in Judcea Deus : Psal. 57. Non fecit tcditer omni nafioni, et judicia sua. non manifestavit eis, Hanc oamdem veritatom luculenter demonstrat Apost. ad Hom. 3. ubi declarans prserogativas, quibus Judsei divinitus a Deo donati fuerunt, ait : Quid ergo amplius Judceo estf multum ■quidem per omnem modum, primum quidem, quia credita sunt eis eloquia Dei : sub eloquiis autem maxime comprehendit legem, quae solis Circumcisis data est, et ideo Gentiles arcebantur ab ingressu templi, et participatione illius legis, nisi circumci-derentur : non obli- gabantur autom Gentilos circumeidi, sed in eorum voluntate et arbi- trio liberum erat, ut constat Exodi 12. Quod si quis peregrinorum in vestram voluerit transire coloniam, et facere phase Domini, circumci- detur prius omne masculinum ejus, et tunc rite celebrabit : eritque sicut indigena terroe, Si quis autem circumcisus non fuerit, non vescetur ex eo. Hsec autem specialis prserogativa populi Judaici supra Gentiles non fuit eis a Deo concessa proptor oorum merita, et fidelom in oum obsorvantiam, sed ex mera Dei liberalitate ipsum populum pr;Te cseteris s>ibi peculiariter adlogentis, eo quod Christus ex ipso oriundus erat ;
164 DE LEGE MOSAYCA.
quod utique declaravic ^loyses Deuter. 9. ubi alloqueus populuiu Ju- daicum aif: Scito rrc/o quod non propter juHtitkis fuas Donihuis Deus tuus dederit fibi terram hanc optimam in possessionem, cum durissimce cervicis sis populus. Memento et ne ohliviscaris quomodo ad iracun- dictm provocaveris Dominum Deum tuum in solitudine ; et eo die quo^ egressus es ex /B:.giipto usque ad locum istum semper adversum Do- minum ccmtendisti. Deeebat autem ut populus ille, ex quo Christus erat oriundus, speciali sanctitate fulgeret, et peculiari Dei dilectioue... Hine Moyses Deuter. 4. populum Judaicum interpellans ait : Audistis verba ejus d^ medio ignis, cpiia dilexlt Patres, et elegit semen eorum post eos. Semen, iuquam, illud benedictum, nempe Cbristum Dominum in quo benedicendse erant omnes gentes.
NoTAXDU.M 8. Quod etsi lex vetus soli populo Jud;eorum prtescripta fuerit, ut eam observaret et custodiret, tamen non ad solos Juda^os, sed maxime ad Christianos spectabat ; nam promissiones, et dona in lege ista facta sunt propter veros Israelitas, et filios Abraha^ non qui secundum carnem nati suut, sed qui filii Abrahce sunt secundum fi- dem, ut probat Apost. pluribi : maxime ad Bom. et ad Gal. Hinc egregie advertit S. August. lib. 4. Contra Faustum, terram Chanaaniy necnon et omnia bona a Deo Juda?is concessa, sumi posse duobus modis, vel in se et ut est aliquod bonum sensibile, qualiter solum spectabat ad eos qui sunt Judsei secundum carnem, vel quatenus est figura boni invisibilis longe melioris ac prsestantioris, et sic pertiuet ad Christianos. Temporcdium rerum promissiones, inquit, in Testa- mento Veteri contineri, et ideo vetus Testamentum appellari nemo no- .Htrum a^nbigit, et quod ceternce vitce promissio, regnumque Ccelorum ad novum pertinet Testamentum : secl in illis temporalibus fguras fuisse futurorum, quce implerentur in nobis, in quos finis sceculorum obvenit, non suspicio mea est, sed Apostolicus intellectus est, dicente Paulo cum de talibus loquerefur: hcec omnia figuroe nostris fuerunf: et iterum: hcec omnia in figuris contingebant illis, scripfa autem sunt propfer nos in quos finis sceculorum obvenit. Non ergo vefus Testa- mentum acl consequendas illas promissiones, sed ad infelligendas in eis novi Testamenfi renuntiationes accepimus : veteris quippe significatio fidem novo conciliaf. His ita pr<Tmissis, tria supersunt determinanda: Pri^num, an revera jam desierit legis veteris obligatio et virtus. Se- cimdum, quandonam vigere cessaverit. Tertium denique, an statim ac vigere desiit, ejus observatio mortilera fuerit.
Conclusio prima. — Lex Mosavca de facto abrogata EST, ET jam obligare desiit. HaiC est de fide definita abApostolis in Conc. Jerosolimitano celcbrato ut hc^c quiestio solveretur, sicut le- gimus Act. 15. per illa verba: Visum est Spiritui sancto, et nobis, nihil ultra imponere vobis oneris quam hcec necessaria, etc.
Hanc autem veritatem pluribus probat S. Paulus ad Nom. nam cap. 6. fidelibus baptizatis ait: A"o?2 estis sub lege, sed sub graiia. Et c. 7. id declarat exemplo uxoris, quse per mortem viri soluta est a lege illius : unde concludit : Itaque fratres mei, et vos mortificati estis legi per Corpus Christi. Et ad Gal. id varie inculcat. c. 2. 3. et 5. ma- xime vcro istis verbis: Si circumcidamini, Chrisfus nihil vobis proderit.
DE LEGE MOSAYCA. 105
Kt postca : tlraruitti estfs a Christo t/ui in lcf/c jastificiunnu. (t^iiiUus oprtc signilirjit qiiod iiratia Christi Doiniiii noii prodcst ei, (|ui cir- ^•umcisiononi nocessario scrvandain cssc existimat. Idcm Apost. ad llr1>rm)s. 7. ait : Tr^n^stato Saccrdotio ucccssc cst ut lc(/is trfnislatio fiat: ^itqui 8{ic(M'dotiuni \etoris iegis translatuni fuit in Sacerdotium novje leoMS : nam cum ante essefc Sacerdotium Aaronicum, factum est Sacer- dotium Christi, qui dicitur Saccrdos in ictcrnum secundum ordinem .Alclchisedech : erg-o et ipsa le\ \ ctns in novam ccssit. sicquc dc facto desiit, et abrogata cst.
Probatur 2. Illa lex abrogatur, ct obligare ccssat, maximc quando amplius non viget respectu eorum pro quibus hita est: sed lex vetus cessavit obligarc Judjxios, quibus maxime prjescripta fuit : ergo revera obligare desiit. Major constat : tum quia solvi et ligari respectu eju- sdem dicuntur, alioqui opposita non essent : tum quia repugnantiam involvit quod lex aiiqua censeatur abrog^ata, et tamen vigeat respectu corum quibus est pnrscripta. Minor vero probatur : Primo, quia lex vetus non fuit data in sempiternum, sed tantum, ut habet Apostol. ad Gal. 4. Donec veniret i)lenitiido temporis. Ergo adveniente plenitudine temporis per Christuni, qui natus est in medio temporuni, lex antiqua continuo ccssa^it. Secundo, ex eodem Apost. Umbram habet lex^ fuiu- rorum honorum, non ipsam imaginein : sed umbrae desinunt ad Solis -ortum, cessant figuriB dum veritas apparet. Hinc S. Bern. hom. 1. super Missus est: Prodeunte fructu, fios decidit, quia veritate apparente in carne, figura pertrcnisit. Vel ut ait Hieron. in cap. 4. ad Gal. Prius- qtiam Christi in toio orhe Evangeiium corusccn^et, hatyuerunt suum ful- r/orem prcece/^ta legalia ; j)ostquam vero majus Evcnigelicce grcdice lu7nen cffulsit, et Sol justitice toti mundo se prodidit, Stellcnnnn lumen ahscon- ditum est, et eorum raclii caligaverunt . Similia habet Theodoretus ad Philippens. 3. ubi hsec scribit: Supervaccnieus est Igchnus, si Sol 'jpparuerit, supervacaneus Paedagogus iis, qui perfectam acceperunt sa/nentiam ; inutile lac nutricis iis, qui solido ciho vescuntur. Palea fert frumentum, sed postqucnn collectum est frumentum, j^cilea ejicitur; 'ta lex ostendit Christum, postquam antcm a- a/iparuit, ea est deinceps supervacanea.
Probatur 3. Illa lex censetur esse abrogata quse tantum duratura crat, et vigere debebat usque ad institutionem et promulgationem alterius legis succedentis : at lex Mosayca tantum vigere debebat usque nd institutioneni legis Evangelicse : ergo hac instituta prior cessare debuit. Major constat. Probatur minor iis omnibus sacme Scriptur;e testimoniis, quibus Deus praedixerat mutationcm legis, et status po- puli faciendam esse in adventu Messise. Sic per iNIalac. c. 1. Non est miki voluntas in vohis, dicit Dominus e^ercituicm, et munus non su- scipiam de manu vestra, ah ortu Solis usque ad occasum magnum est nomen meum in Gentihus, et in omni loco sacrificatur, et offertur no- mini meo ohlatio munda. Quibus verbis aperte proedicitur totum illum cultum sacrificiorum veteris lcgis abjiciendum esse a Deo, et in aliud purissimum commutandum, ut exponit Conc. Trid. sess. 22. cap. 1. Item signiflcavit Jcremias c. 28. ubi prsemissa Messiae promissione per haec verba: Kcce dies venient, dicit Dominus, et su.scitaho David germen justum^ etc. subdit: Propter hoc dies 7}enient, dicit Dominus, et non
166 DE LEGE MOSAYCA.
dicent ultra: viuit Damiiius, qui eduxit filios Israel de Terra JEgypti : sed: Vlvit Dominus, qui adduxit, et duxit semen domus Israel de ferra Aquilonis, et de cunctis terris ; quibus verbis Propheta significat Gen- tiles ad Messiam luturum convertendos. Denique hane ipsam veritatem probant omnes illi Scripturse textus, quibus Deus olim promiserat se daturum novam legem, qualis est Jeremite 31. Ecce dies veniunt, dicif Dominus, et feriam domui Israel, et domui Juda foedus novum ; ubi nomine fcederis legem significat. Hine subjungit: Daho legem meam in visceribus eorum. His enim signifieavit Deus se aliquando institu- turum, et daturuin novam legem quae priorem solveret, ut optime col- ligit S. Paulus ad Hebraeos c. 8. ubi cum praemisisset praefatos textus Prophetse, concludit: Dicendo autem novum, veteravii pnus, quod autem antiquatur et senescit prope interitum est.
DiCES 1: Lex semel lata, et promulgata non abrogatur nisi per expressam revocationem, vel per legem posteriorem incompossibilem cum priore: sed in lege nova lata a Christo non legitur expressa re- vocatio legis veteris, nec ilke leges sunt incompossibiles, sed simul observari possent: ergo posterior priorem non revocavit, maxime re- spectu illius populi quem illa vetus obligabat. — Respondeo 1. Negari -posse ^7naJorem ; nam_,pr?eter illos duos modos abrogandi legem, inve- nitur tertius, nempe quod lex cesset per temporum mutationem, et successionem, quando dumtaxat pro determinato tempore lata est, et propter aliquem finem quo posito et obtento, obligare desinit; talis autem fuit lex vetus, nam praescripta fuit tantum ad tempus,- et donec veniret semen, idest Christus, ut ait S. Paulus ad Gal. 3. nam finis legis fuit Christus, ut idem Apost. docet ad Rom. 10. et ideo com- pleto illo tempore, et eo fine obtento, cessare debuit illa lex absque alia abrogatione et revocatione. Hinc Lucse 16.. dicitur: Lex et Fro- phetce usque ad Joannem. — liespondeo 2. negando minorem, quantum ad secundam partem : licet enim Christus Dominus in Evangelica lege tradenda nou addiderit aliqua verba formalia, quibus expresse signi- ficet se prsecepta veteris legis abrogare, et revocare, nihilominus re- vera illam veterem legem sua nova lege abrogavit, ut significat Paulus ad Rom. 3. Exclusa esf, inquit, per quam legemf factorumf non, seil per legem fidei. Et ad Ephesios dicens: Legem mandatorum decretis evacuans; quod enim ait decretis, idem significat, ae per decreta sua, seu, ut exponit S. Chrvsost., per pr^ecepta, vel ut loquitur S. Hieron. per dogmata Evaugelica. Christus ergo suis pra^ceptis, suaque nova lege veterem abrogavit. Neque fuit necessaria expressa revocatio, in- quit Suarez 1. 9. cap. 10. n. 15. quia opera illarum legum licet non videantur formaliter repugnare, nihilominus leges ipsa^ inter se pu- gnant. Primo, quia lex nova traditur a Christo, ut per se sufficien^ ad salutem, et necessaria; subindeque ipsi repugnat obligatio, et ne- cessitas prioris legis. Deinde, observantiae legis Mosayci^ tantum erant figuraj, et signa futurorum mysteriorum ]Messiae; Sacramenta autem legis novoe, maxime Baptismus et Eucharistia , signifieant redem- ptionem per Messiam non esse amplius faciendam, sed factam, ac proinde subsistere non possunt cum illis signis, qmxi redemptionem futuram praesignabant. Denique, prior lex tantum uni populo data est qua distingueretur et segregaretur ab aliis nationibus; posterior vero
DE LEGE MOSAYCA. 167
dnta ost rniictis <>'('ntibiis, ut Ecciesia liabens jxTtcctain niiitatem ox hoininibus congrogaretur.
DiCES 2: Mosayca lex in sacris Litteris dicitur in pi rpetuum dura- tura: er«;-o nusqnam cessare debuit. Probatur aiitecedcns ex illo Gcn. 17. ubi de circumcisione Deus ait: hlrit pavtum hoc mcum iii canic rcstra in foedus cetenium. Item Exodi 12. llahebitis hanc diein... solemnem Domino in (fcncrationihus vcstris cultu scmpitcrno. Psalm. 104. Statuit illiul Jacoh in prceceptum, et Isracl in Tcstamentum ceternum. Item Baruch. 3. Hic liher mandatorum Dei, et lex quce est in oeternnm. — Nego consequentiam, et ad antccedcns dico vocabulum cetf^rnum in iScripturis sumi dupliciter: Primo quidem improprie et pro diuturno et longiore tempore, quamvis linito : sie Psal. 75. llluminans tu mi- rahiliter a montihus ceteniis: Secundo vero proprie pro duratione quse principio et fine careat: lex autem vetus dicitur jcterna priori modo, quia scilicet longissimo teinpore, et per multa ssecula erat duratura: vel dicitur perpetua et sempiterna, eo quod praescripta fuit absque determinato tempore, qua ratione dici solet perpetuuin quod pr;cscri- bitur sine t^mino, qualiter diximus supra iu prima Disputatione, leg:es propriissime dictas debere esse perpetuas. Vel lex vetus dicitur lcedus sempiternum et perpetuum, eo quod ex natura sua indissolu- bile erat, nec solvi poterat nisi per causas extrinsecas, et supremam Dei auetoritatem, qualiter etiam res aliqua quae per solam vitam ho- minis durat, dici solet perpetua, ut vinculum matrimonii, professio religiosa, etc. Sic igitur pactum veteris leg-is dicitur foedus sempi- ternum, quia dissolvi non poterat donec impleretur: neque lex illa erat abroganda nisi per reram positionem, quas prsefigurabat. et quibus positis jam significare, et proBsignare desiit. ^ '' V^el denique dici po- test legem Mosaycam cceremonialem esse seternam et perpetuam, non ratione signorum et in se , sed ratione rerum sicjnificcdarum et veri- tatis quse per illas adumbratur, Hac enim postrema ratione Mosayca lex dici potest perpetua, quia veritates evangelic?e et mysteria fidei christianse per ea quae Mosayca lex continebat figurabantur, hsec autem ad finem usque mundi perseverabunt , imo et in seternum, dicente Christo Domino Matth. 24. v. 35: Ccelum ct terra transibunt , vcrha autem mca non prceterihunt. Hac ratione Apostolus ad Coloss. 2. V. 11. dicit circumcisionem esse confirmatam et ratam per Christum et fldeles in ipso circumcisos circumcisione non manu facta in exspo- liatione corporis carnis, sed in circumcisione Christi , conscpulti ei in Jmptismo. Et 1. ad Cor. cap. 5. v. 7. dicit Pascha per Christum esse propagatum. Etenim, inquit, Pascha nostrum immolatus est Christus.
Instabis: Quod est juris divini secundum se, est etiam invariabile ac perpetuum secundum se : sed Mosayca lex est juris divini secundum se, utpote cum sit a Deo dictata et prsescripta: igitur etc. — Distinguo majorem: quod est juris divini naturalis est perpetuum et invariabile secundum se, quia fundatur in sanctitate et sequitate divina, concedo: quod est juris diviui positivi, est in se perpetuum et immutabile, nego. Cum enim fundetur in sola Dei voluntate, quse pro suo nutu et arbi- trlo res statuit aut mutat, istud non aliam habet consistentiam quam qu3e petitur ex Dei beneplacito, ac subinde mutari potest juxta illius ordinationem, qui enim legem posuit quando voluit eam etiam pro
168 DE LEGE MOSAYCA.
arbitrio revoeare potest. Porro Mosayca lex secundum sanctiones eaere- nioniales non est juris naturalis, sed dumtaxat positivi, quippe eum non omnibus hominibus nee oinni tempore, sed tantum judaieo populo et diutissime post reruin initium tuerit a Deo per Moysem pr<escripta.
Urgebis: Quse a divina voluntate constituuntur etiam debent esse eonstantia et inimutabilia, alioqui ipsa divina voluntas v^ariationi et mutationi esset obnoxia. Igitur etiamsi Mosayca lex per divinam vo- luntatem fuerit constituta, non minus debet esse invariabilis. — Di- stinguo antecedens: Si constituantur eo fine ut perseverent in per- petuum, concedo; si dumtaxat ut durent ad determinatum aliquod tempus, nego. Porro Deus Mosaycam ]eg.nn in iis quse caeremonialia sunt prpescripserat tantum ad determinatum tempus, nimirum donec accederet veritas, succederentque mysteria tidei cliristianae, quorum istius ctvremonialis legis capita erant typi, adiHnbrationes et figurse. Unde mutata est lex iila ex immutabili Dei voluntate, qui in ea mu- tatione non incoepit velle quod nolebat, nec desiit velle quod volebat, sed. aeternum suum implevit decretum et consilium de lege gratise constituenda.
Adjicies: Tantum abest ut per adventum Christi submoveri de- buerit Mosayca lex, quinimo omnia prophetarum vatieinia illius legis restaurationem spondent per Messiam, ut videre est Deuter. 30. v. 2. 4. et 5; et Ezechiel. cap. 37. v. 24. et 40. Igitur illius legis vigor etiam cum lege Evangelica debet subsistere. — Respondeo, pleraque ex eis oraculis intelligenda esse de restitutione Reipublicae Judteorum post varias eaptivitates, praesertim vero post eaptivitatem Babylonicam; unde mirum non est quod in eis oraculis propheticis agatur de re- stauratione templi, altaris, sacrifieiorum et aliorum Mosayeai legis rituum. Si vero de statu Ecclesi^e sub Messia quis ea velit interpre- tari, sicut eorum vaticiniorum nonnulla debent accipi, dico locutiones istas non esse ad litteram intelligendas ; sunt enim symbolicae, non propriaj; typicaj, non litterales ; spiritaliter, non vero carnaliter expo- nendse, ita quod Israiil restituendus sint fideles per Christum regene- randi et solvendi a eaptivitate dsemonis, et restituendi in libertatem filiorum Dei; urbs Jerosolyma sit Ecclesia, quam S. Joannes, Apoe. 21. V. 2, appellat Hunctam cioltatcni Jerusalem novam; ritus, sacritieia ct saeramenta instauranda significent Dei cultum et saerineium ae sa- crameuta in nova lege frcquentanda. Itaque dum prophetae loquuntur de revocatione Israelitarum in patriam eoruinque restitutione, hoe po- test intelligi partim ad litteram pro reditu ex eaptivitate, partim my- stiee et symbolice, et de Ecclesiae Novi Testamenti constitutione , qute per terminos legales describitur. Nam quod ad litteram non possunt simpliciter intelligi, ex eo satis patet quod hsee nee impleta sunt haetenus, nec imph^ri possint, destrueto semel templo, vastata Hiero- solyma, et dissipata gente. " ^
DicES 3: Lex bona iion debuit mutari : atqui lex vetus erat bona: ergo inutari non debuit. — Distinguo majorem: lex bona et per- fecta iiec per se ad alteram ordinata non debuit mutari, concedo: lex imperfecta et quie per se ad aliam ordinabatur perfectiorem, iiego. Talis autem erat Mosayca lex, qua? taiitum ordinabatur ad signifi- eaiidam legem Evangelicam, qua» aliquando erat instituenda.
DE le(;e mosayca. IGO
^ '• Kx ms ArPARKT veterem legein ornnino abro^atAm esso quan- tum ad pnBcepta cajremonialia et judicialia qu;e in ipsa erant prie- scripta, quippe cum ea dumtaxat consi<»'nata tuerant ad tempus, sci- licet usque ad adventum Messiie, nimirum in synaj»0fj;a figura esset <ieconomia^ re«2;ni Christi seu Ecclesiix^; unde omnes iihe sanctioni s Mosayc:e nuUum amplius apud christianos vigorem obtinent nisi vel quatenus sunt conlormes juri naturali, aut per ipsum Ciiristum Do- minum vel A])OStolorum constitutiones, vel Ecclesiaj vel principum cliristianorum edicta instauratai et denuo proposita.'.
Ad moralia istius legis pra?cepta quod attinet, cum illa sint du- plicis generis, alia quidem capitalia et universalia, omnes oinnino ho- mines spectantia, utpote juri uaturali cousentanea, qualia sunt prse- cepta Decalogi: alia vero particularia et nonnisi ad privatos quosdam homines aut particularem eorum statum attinentia, puta ;equitas ser- vanda a judicibus, cavenda ab eis munera etc, puritas et corporis ac aniini mundities a sacerdotibus, cum praesertim ad sacra accedunt, et sic de aliis; certum est utriusquo generis prajcepta moralia etiam apud christianos vim obtincire, tum quia hiec conformia sunt dictamini ra- tionis et legi naturali , quam quia per Christum aut Apostolos vel Ecclesiam sunt innovata, unde S, Leo, serm. 14. Dc possiove Do- )nlni, cap. 5. cum declarasset Cieremonialium prseceptorum Mosayese legis abrogationem, subjungit: In prceceptis autem moralibus nulla jjrio- ris Testameuti decreta reprohata, sed Evangelico ma/jisterio midta sunt aucta.
Ex His PR^ECLiJDiTUR Socinianorum error contendentium Christum Dominum legem moralem ut imperfectam sicut et cseremonialem et judicialem reprobasse, aut ut miuus reetam in quibusdam correxisse, ut videre est in eorum catechismo Kaeoviensi cap. 1. et 2. necnon apud Astoroodum, De institutione religionis christiance cap. 22, et Vol- kelium lib. 4. De cera religione, cap. 21. quibus subscribunt Anaba- ptistai et Remonstrantes, isti quidem in apologia sua cap. 12, ilH vero in colloquio Trancoth. cap. 1. a. 10. et 11. Qui omnes contendunt Christum Dominum pura Mosayc<B legis pr;3ecepta moralia emendasse, quod ut evincant varia proterunt additamenta siugulis Decalogi praj- ceptis per Christum adjecta, quod evincere putant prsesertim ex cap. 5. Matth. ubi Christus Dominus multa Decalogi praecepta discutiens prout in praxi erant apud Juda^os, quaUter ipsa ea velit observari in- dicat cum ait: dictum est antiquis etc. Ego autem dico etc. At eis verbis Christus falsam et erroneam Scribarum et Pharisieoruin inter- pretationem Decalogi praiceptoruin convellit quidein, non vero aliuin sensum verbis legis affingit, nec agit novum legislatorem, sed tantum interpretem et vindicem legis per Moysem data?, et opponit dicta sua, uon dictis aut scriptis Moysis, sed Scribarum et Pharisyeorum, prout se illa ab antiquis doetoribus accepisse jactabant. Patet 1. ex Christi propositione, v. 20. ubi loquitur de justitia Pharisa^orum : Nisi ahun- daverit justitia vestra plusquam Scribarum et Pharisceorum. Ergo contra justitiam pharisaycam, non contra justitiam lege Moysis impe- ratam agere intendit. 2. Ex modo loquendi, non ait scriptum in lege Moysis, vel lex aut Moyses dixit vobis, sed audistis ex Scribis scilicet, aut Pharis^eis dictuin esse antiquis, vel.ab antiquis. Atque ita ostendit
170 DE LEGE MOSAYCA.
se traditiones tantum seniorum, de quibus mentio fit ]Matth. 15, et perversam interpretationem Scribarum et Pharis^eorum, non vero ipsam Moysis legem refellere. — Itaque legem ipsam non emendavit, sed a pravis interpretationibus et commentariis eam vindicavit, ae priori nitori ac puritati restituit et per adjectas quasdam appendices quse implicite in ea continebantur splendidius illustravit. Quod ut fiat ma- nifestum, neeessum est singTila praecepta disquirere.
Primum praBceptum de cultu divino pessime interpretabantur Scribae et Pharissei de solo cultu extemo quem in rebus dumtaxat civilibus, puta sacrificiis aliisque rituum signis reponebant. At Christus verum illius ac genuinum sensum declara^it cum ait Joan. 4: Veri adora- tores adorabunt Patrem in spiritu et rentate.
Secundum pariter praeceptum, de non usurpando nomine Dei in vauum, restringebant Pharisiei ad perjurium illius qui jurasset per nomen.Dei, et laxabant fibulam juramentis levibus et temerariis in quotidiano sermone, sicut et juramentis per creaturas : quasi non pei-- earetur in legem vel Legislatorem jurando temere et leviter, vel talso etiam , modo non per nomen Dei, sed per nomen alicujus creaturse. Et obstrietus quidem esset qui jurasset per nomen Dei, vel per do- naria Deo sacra; sed non qui per templum, per altare, per similia jurasset. Matth. 23. 16. 17. 18. ; talia juramenta impune fieri posse et violari. Christus falsissimas istas glossas redarguit, ostendens nec vana et temeraria juramenta esse licita, nec ea quse coneipiuntur per creaturas, qualescumque illae sunt. ut apparet ex his verbis Matth. 5. V. ^. et sequentibus : Ego autem dico robis; non jurare omnino, neque per coelum, quia thronus Dei est : neque per terram, quia scabeUum esi pedum ejus: neque per Jerosolymam, quia civitas est mayni Heyis : neque per caput tuum. juravens, quia non potes unum capillum aJbum facere aut nigrum. Sit autem sermo vesier, est, est: non, non: quod aiifem his abundantius est, a malo est.
Similiter tertium praeceptam, quo eautum est vacandum esse ab omni opere die sabbati, quod legis doetores sic pessime interpreta- bantur, ut assererent illo die non esse licitum etiam opera charitatis in proximi solatium exercere. Quamobrem cum Christus Dominus die sabbati curasset mulierem , quce habebat spiritum infirmitatis an nis decem , arehisynagogus jegre ferens quod miraculum istud sabbato fuisset patra- tum, dicebat turbse concurrenti ad Christum ut pariter sanitatem accipe- rent: Sexdiessunt in quibus ojyorfet operari , in his ergo venite et curamini, et non in die sabbati. Hanc pessimani interpretationem refellens Christus Dominus. Luc. 13. v. 15: Hypocritce, unusquisque vesfrum sabbafo non soJvit bovem smim aut asinum a pi^sepio, et ducif adaquaref Hanc aufem filiam Abrahce, quam alliyavif Safhanas, ecce derrrn ff orfo annis, non oportuit solvi vinculo isto die sabbatif
Q,uartum preeceptum de colendis parentibus, quo statuitur eis in necessitate subveniendum esse, sic explicabant Pharisa?i, ut conve- nientius judicarent Deo esse litandum quam parentibus opitulandura, et in Dei cultum impendendum id quo parentum calamitates poterant sublevare. Quam divinse legis pravam interpretationem sic arguit et emendat Christus Dominus, Marc. 7 : Jloyses dixif: Honora patrem tuum ef mafrem fuam. Et: qui maledixerif pafri, vel mafri, morfe
DE le(;e mosayca. 171
moriatur. Vofi cudem dicHis: Si dixerit fwmo patri, aut matii,.Cor/jaif (quml eat domim) quodcumqiie ex me, tiJ)i profuerit; et lUtra non di- mittitis eum quidquam facere patri huo aut matri, rescindenten verbunt Dei per traditionem restram quam tradidistis; et simitia hujusmodi multa facifis.
Ad quintum prseceptum quod attinet de cavendo homicidio, cui satisfactum putabant Piiarisaii si quis proximo aut mortem aut pla<iam non inferret; cocterum vero licitum existiniabant, injurias injuriis re- pendere, et inimicitias aversionibus lovere. At Cliristus Dominus hoe redar*i,-uit, Matth. 5. 21: Audistis quia dictum est antiquis: non oc- cides ; qui autem occiderit, reus erit judicio. Ego autem dico vobis, quia omnis qui irascitur fratri suo, reus erit judicio. Qui autem di- xerit fratri suo: Uaca, reus erit coiicilio. Qui antem dixerit: Fatue, reus erit geheiince ignis. Quibus omnem irai affectum et vindict;e pro- scribit. Quod rursus confirmat adjiciens, v. o8: Audisfis, inquit, quia dictum est, oculum pro ocido et dentern pro dente. Kgo autem dico vobis, non resistere malo: sed si quis te j)ercusserit in dexteram ma- xillam tuam, prce.be illi et alieram. Quin etiam ut omnes simultates- a suis sectatoribus arceat, prsecipit ibidem v. 44. inimieos esse dili- gendos, benefaciendum his qui nos oderunt, et orandum pro perse- quentibus et calumniantibus nos.
Sextum praeceptum exacte imph^re se putabant Pharisrei, si pro- ximi thorum non invaderent et macularent. At Cliristus Dominus ibidem v. 28. asserit hoc prsecepto non solum prohiberi exteriorem spurcitiam et corporis per adulterium inquinationem , sed etiam pravam mulieris concupiscentiam. Qui viderit, inquit, miUierem ad concupi- scendam eam, jam mw.chatus est in corde suo.
Ad observantiam septimi praecepti satis esse dueebant Pharisaei, si bona proximi turto non invaderent, cseterum proprias facultates te- naciter et caute servandas esse suadebant. At Christus Dominus ibidem V. 40. ait: Qui vult tecum judicio contendere et tunicam tollere, di- mitte ei et paUium. Omnemqne avaritise radicem praescindit extin- guitque fomitem cum ait Matth. 6. v. 19. et 20: Nolite thesaurizare vobis thesauros in terra, ubi cerugo et tinea demoliiur et ubi fures ef- fodiunt et furantur. Thesaurizate vobis thesauros in ccelo. Quod utique^ fit largas pauperibus eleemosynas erogando, prsesertim vero eis lar- giendo superfiua.
Ad duo postrema' prsecepta quod atfinet, existimabant Scribre et Pharissei ad eorum observantiam sufiicere si quis studio et arte pro- ximi uxorem et bona surripere ac in pravam voluptatem et illicitum usum sibi vindicare non tentaret. Verum Christus Dominus etiam horum deslderium injustum et pravum esse pronuntiat, cum ait hos attectus a corde esse penitus eliminandos, utpote eum ist?e concupi- scentise in corde etiam latentes homines omnino contaminent, ait enim Matth. 15: Qike procedunt de ore, de corde exeunt et ea coinquinanf hominem: de corde enim exeunt cogitationes malce, homicidia, culul- teria, forniccdiones, furta, falsa testimonia , blasphemice..
Ex His OMNiBUS apparet Christum Dbminum non improbasse sed confirmasse Decalogi praeceptorum observantiam, eamque ad divini Legislatoris intentionem et mentem interpretatum esse, et legitimam
172 DE LEGE MOSAYCA.
eorum iiormam pr^scripsisse, qiiibus proseribitur Socinianorum error X]m ^laniclueorum htvresim instaurantes contendunt Decalogi, sicut et alia Mosaycai legis pfaecepta, per Christura Dominum fuisse abro- gata. "^
Conclusio secunda. — „Lbx Mosayca LANorEscEKE ccepit,
ET INFIRMARI PER ChRISTI NATIVITATEM, MORI VERO ET EXTINGUI TANTUM PER EJUS MORTEM.
Probatur prima pars: Primo quidein ex illo Lucse 16. Lex et Pro- phr-tce iisque ad Joannem, hoc est ad Christi Domini nati^^tatem vim obligandi liabuerunt, maxime vero in eis prieceptis et cjcremoniis qu;e Messise nativitatem et adventum praesignabant. Adde qicod aliqua saltem prsecepta cseremonialia legis impleta fuere per varia Christi Domini mysteria ante mortem patrata : puta omnes illae caeremonite, qupe ejus miracula et doctrinam praesignabant, maxime in curandis leprosis, caecis illuminandis, mortuis suscitandis, ignorantibus instruen- dis, nutriendis fainelicis per miraculosam panum ac piscium inultipli- cationem. Denique, baptismus a Christo institutus fuit ante mortem, et vivificandi ac solvendi peccatum originale \\\xi habuit, subindeque praeceptum circumcisionis obligare ex parte desiit ante Christi Pas- .sionem.
Patet etiam secunda pars, nempe quod Mosayca lex mori coepit, et extingui tantum per Christi mortem. Suadetur Pfimo^ quia sicut tmnslato Sacerdotio necesse est ut fiat legis translatio, inquit Apostolus, ad Hebrceos 7. ita perseverante Sacerdotio necesse est legem subsistere ; sed Sacerdotium Mosaycae legis non fuit translatum usque ad passio- nem et mortem Christi, ut affirmat Apostolus ad Hebroeos 9. ubi cum dixisset Christuin per propriuiu Sanguinem introisse semel in sancta, -concludit : Et ideo Xovi Testamenti Mediator est, ut morte intercedente in redemptionern earum prcevaricationum, quce eraiit sub priori Te- stamento, repromissionem accipiant, qui vocati sunt ceternce hcereditatis: ubi enim Testamentum est. mors necesse est intercedat testcdoris. Quasi diceret: Vetus Testamentum vim non amisit nisi ubi Novum instau- ratum est : at hoc dumtaxat instauratum fuit per mortem Christi : ergo tantum per Christi mortem Vetus Testamentum desinere ac mori ca^pit. — Deinde, Christus ad inortem usque aliqua legis praecepta servanda mandavit : ergo signum est legem ipsam viin adhuc aliquam habuisse usque ad Christi pasSionem. Patet antecedens ex illo Matth. 8. ubi Christus le])roso sauato prsecepit ut Sacerdotem adiret, ofterret- que munus quod Moyses pro leprosis mundatis oflerri praeceperat: et Matth. 23. dixit: Super cathedram Moysis sederunt Scribce et J^hariscei : omnia erc/o quoecumque dixerint vobis servate^ et facite : insuper ipse- met pridie quam pateretur implere voluit praeceptum de comedendo agno Paschali : uude Lucee 22. dicitur, Venit dies azimorum in quo necesse erat occidi Pascha : necesse, inquam, necessitate pra^eepti, quod ipsemet Christus implere voluit. — Denique^ lex Mosayca tota umbra- tilis erat et figurativa, subindeque non cessavit donec omnes ejus fi- gurte et umbrai impletae fuerunt: sed illai non fuerunt impletaj usquequo Christus jam spiritum extremum emissurus, dixit : Consunimatmn est. ergo Mosayca lex quantum ad omnia sua praecepta peuitus non fuit
DE LEGE MOSAYCA. 173
extincta nisi ])ev Christi niortem ; unde mcrito 8. ThoTims, ((u. 103. art. o. iid secundum : Christo pracdicante et mirarula facicnte curre- bant simul Lex et Kvangclium, quia jam mysterium Christi erat in- choatum, sed nondum consummatum, et ])ropter hoc mandavit Christus Dominus ante passionem le])roso ut leg'ales cairemonias observaret. Confirmatur haec eadem veritas ex eo quod in passione Christi Domini velum templi legitur scissum Mattli. 27. quod indicium iuit revera legem Moysis eessasse. Unde S. Ambrosius lib. 1. in Luc. c. 23. FAiam veluvi templi scindifur, quo mijsteriorum Synacjo(j(z profanatio declaretur : et S. Augustinus sermone 114. De Temp. Velum Templi scinditur, inquit, quia Syuayocja honore nudcdur, ofjservatio anticjua tfissofvitur. — Signanter autem dixi legem Mosaycam ea^pisse extingui in Christi morte : non enim prorsus extineta fuisse videtur ante diem Pentecostes quo promulgata fuit Evangelica lex. Lex enim Mosayca non prius desiit quam Evangelica cceperit obligare, cum generatio istius sit corruj^tio illius : juxta illud A]>ostoli ad Ephes. 2. Legem mandcdorum decretis evacuans : idest, legem Mosaycam decretis Evan- gelicis excludens, ut exponunt Chrysostomus, Theophilactus, et Oecu- menius ibidem : atqui lex Evangelica non coepit obligare ante- diem Pentecostes : ergo ante illum diem lex Mosayca obiigare non desiit. Majorem ut certam supponunt. Minor vero probatur : lex ante sui pro- mulgationeni non obligat, ut etiam docet S. Thomas q. 90. art. 4. sed lex Evangelica non fuit ]3romulgata ante Pentecosten : ergo ante diem Pentecostes obligare non coepit. Minor probatur; tum quia usque ad tempus Pentecostes Apostoli non proposuerunt populo ])ublice Evan- gelium : tum etiam, quia quemadmodum lex vetus non fuit ])romul- gata, nisi quinquagesimo die a Paschate Juda^orum ; ita non debuit lex nova promulgari, nisi post quinquaginta dies a Paschate sive re- surrectione Christi. Promulgationem enim legis Mosaycae figuram fuisse promulgationis legis Evangelicse, doeent S^. Patres, maxime S. Au- gustinus Epist. 119. et S. Leo Sermone 1. De Pentecoste. Id pariter suadet mira inter utriusque legis promulgationem convenientia. Primo namque sicut lex Mosayca promulgata est die quinquagesimo post Pascha ; sic etiam lex Evangelica promulgata fuit die quinquagesimo a Christi Domini Resurrectione, Act. 2. Secundo. Sicut illa in monte Sinai, ita h?ec in monte Sion promulgata est, juxta illud Isaiae 2. De Sion exihit fex, et Verbum Domini de Jeruscdem. Tertio, quemadmo- dum in monte Sinai audita sunt tonitrua, et fulgura, et Angelus, Dei vices agens, ap])aruit Moysi in medio ignis : ita hic factus est repente de Ccefo sonus tamquam advenientis sjnritus vefiementis, et apparue- . runt dispertitce finc/uce tamquam icjnis.
.Conclusio tertia. — Lex Mosayca non fuit mortifera
STATIM AC OBLIGANDI VIM AMISIT, SED LICITUM FUIT, QUAMVIS NON NECESSAKIUM, ALIQUO TEMPORE POST EJUS ABROGATIONEM ILLIUS PR^CEPTA C.EREMONIALIA SERVARE.
Probatur : IUud non potest censeri mortiferum quod ab Apostolis repletis et illustratis Spiritu sancto fuit usurpatum : sed post Christi mortem, postque legis Evangelicoe in die Pentecostes promulgationem imo post ejusdem apud Judajos et apud genf^s evulgationem, ipsimet
174 DE LEGE MOSAYCA.
Apostoli usurparunt, et trequentaruut legis Mosayca? prsecepta esere- inonialia. quamvis ea necessaria observatu non judiearint : ergo non mortitera fuit legis observantia statim ac mortua ejus fuit obligatio. Mojor constat. Probatur minor pluribus quidem Apostolorum taetis. Primo namque Paulus qui ad Galat. 2. c. non est passus Titum G«n- tilem circumcidi, ne veritati Evangelii praejudicaret: nihilominus-flcMG. Timotheum ex matre Judaea, et patre Gentili natum circumeidit, et cap. 18. more Nazareorum totundit caput in Cenchris : et eap. 21. seipsum purifica^it cum Judseis ut illos sibi conciliaret, et cum ipsis purificatus templum est ingressus. — Lisiiper, S. Jacobus, qui Act. 15. iverat in sententiam Petri. scilicet ut non onerarentur gravi jugo legis qui ex Gentilibus ad Christum converterentur, idem Act. 21. eon- silium dedit Paulo ut se cum aliis purificatum sisteret Sacerdoti le- vitico. nempe ut Judaeorum recenter conversorum invidiam et aemu- lationem declinaret ; eum enim ex consilio seniorum ita alloquitur: Mdes frater quot milUa sunt in Judceis qui credicJerunt, et omnes femulatores sunt legis : audierunt autem de te, quia discessionem do- ceas a JToi/se, eorum qui per gentes sunt Judceorum : dicens noii deberceos circumcidere filios suos, neque .^ecunclum consuetudinem ingredi. Quid ergo estf utique oportet convenire muUitudinem : au- dient enim te supervenisse. Hoc ergo fac quod tityi dicimus : Sunt 7iobis viri quatuor, votum habentes super se : his assumptis, sanctifica te cum itlis, et impende in illis ut radant capita, et scient omnes quia quce de te audierunt falsa sunt, sed ainbulas et ipse cu.stodiejis legem. Quod autem judicaret Jacobus hanc legis observantiam non esse necessariam, sed tantum licitam, patet ex his quse subjicit ; De his autem qui credideiiint ex gentibus , nos scripsimus Judicantes ut abstineant ab idolis immolato, et sanguine, et suffocato, et fomica- tione. — Denique Apostoli etiam omnes in Concilio convenientes Act. c. 15. statuerunt ut Christiani abstinerent a sanguine et suftoeato: sed abstinentia a sanguine et suffocato una erat ex ca?remoniis legalibus: ergo Apostoli non judicarunt mortiferam esse veteris le- gis observantiam, statim ac mortua fuit ejus "sis et obligatio. Hane autem veritateiii clarius demonstrabit subsequentis quaestiunculae re- solutio.
Qlm:res: qualis, et quanta fuerit S. Augustini cuiu >. Hurongmo de legali observantia post Evangelicoe legis promulgationem controversia, et disceptatiof
Respondeo 1. Eam quidem gravissimam fuisse, ut constat ex utriu- sque sancti Patris epistolis ultro citroqne hac de re scriptis: cum enim S. August. Commentariuin sancti Hieronymi in Epistola ad Galatas legisset, advertissetque eum contendere, quod quae narrantur cap. 2. de reprehensione Petri a Paulo, eo quod ille legalia usurparet, seque a gentibus Antioclienis recens conversis sogregaret, ut ^-iveret judaiee cum Judaeis qui Jerosolymis a Jaeobo advenerant : quod, inquam, S. Hieronymus vellet illam reprehensionem non fuisse seriam, sed simulatoriam, nec Apostolus serio, sed tantum simulatorie legalia sers^asse, ne scilicet Judseis recens conversis foret in scandalum ; S. Augustinus id graviter accipiens, ita ad eum scribit Epistola 9.
DE LEGE MOSAYCA. 175
//{ expositionc cpistolai Paidi ad (ktUdas inrcniinus ali(/Hid (/iiod nos midtum rnoreat : si enim ad Scripturas sanctas admissa fuerint ojfi- riosa mendacia, quid eis remanebit auctoritatis ? quce tandem de Scri- pturis illis sententia proferctur, cujus pondere amtentioso'- falsitafis subrmdur improbitas ^ Statim enim ut protulerit : si cditer sapit, (fui vontra nititur ; dicet illud, quod prolatum erit, honcsto ali(]uo oflicio y^rriptorem fuisse mentitum. Quapropter cum illam seiitentiam sancti Ilieronymi pluribus iinprobasset, dixissetque : Itaque, et ipse (Petrus) rcrc correptus est, ct Paulus vera narravit, ne sancta Scriptura, quce ud fincm ]X)steris edita est, admissa auctoritate mendacii, tota dubia nutct, et fiuctuet. Tandem concludit : Quare arripe, obsecro te, inge- )iuam, et vere Christiana^n cum charitate sevet^itatem ad illud opus co)- rigendum, atque emendandum ; et palinodiam, ut dicitur, cane, in- compa)'at)ilitcr cnini pulch)vor est veritas Ch)nstiano)mm, quam Helena ('iwcorum. — Hanc autem Epistolam una cum duabus aliis ab eodem S. Augustino exaratis cum recepisset S. Hieronymus, graviter quidem, et acerbe tulit, quod cum ad canendam palinodiam S. Augustinus provocaret : quapropt(3r ad eum rescripsit Epistolam, quai est numero undecima apud Augustinum, in qua non leviter eumdem S. August. carpit, pluribusque suadere nititur Apostolos tantum simulatorie ser- \'asse legalia , et ita S. Paulum reprehendisse Petrum. Unde post plura, sic Epistolam concludit : Feto i.n fine Epistolce, ut quiescentem soicm olimquc veteranum, militai^e )i,on cogas, et rwsum de vita pc- riclitari, tu qui juvcnis es, ct in Pontificali cidmine constitutus, doceto populos, et novis Afincce f)'ugibus Romana tecta locuplefa. Mihi sufficit cuni audito)^c ct lectot^c paupo^culo in angulo Monasterii susurrat^e. — Igitur hujus controversijTc inter utrumque Patrem summa fuit, quod licet inter se convenirent in tribus: P)imo, quod observatio, sive ficta sive seria, legalium aliquo modo licita fuerit post Christi mortem : Secundo, quod ea non erat necessaria, nec vim, nec efficaciam habe- bat ad salutem : To^tio, quod post sufficientem Evangelii praedicatio- nem tandem hsec observatio fuit inortifera : nihilominus in quatuor maxime invicem dissidebant: P)imo namque S. Hieron. censebat duo esse distinguenda tempora, wlum ante Passionem Christi, in quo le- galia non erant mortua, sed adhuc aliquam vim obligatoriam, necnon et expiativam suo modo conservabant ; nec etiam erant mortifera, quia non peccabant ea observantes : Alte)mm post Passionem Cliristi, in quo non solum mortua fuerunt legalia, nec ullam obligandi vim et efficaciam habuerunt, sed etiam mortifera fuerunt, ita scilicet quod peecarent mortaliter quicumque ea observarent : unde ita S. Augusti- num interpellat: Judoiorum Paulus cceremonias obso-vabat, cum jam Ch)isti esset Apostolus, et dicis eas non esse per)iiciosas iis, qui cas veli)it sicuf a Paroitibus accepera)it, custodire ? Ego e contrario loquar, cf )'eclamante mundo, libo^a voce pronuntiem, cczremonias Judceorum, et periiitiosas esse, et moi^tifo^as Christianis, et quicumque eas observa- verit, sive ex Judceis, sive ex godibus, eum in baratrum diaboli devo-. lutum. Finis enim legis Ch)'istus ad justitiam omni o^edendi, Judczo scilicet, et Gentili ; neque cnim omni crcdenti erit finis ad justitiam, si JudcBus excipitur. Sanctus autem Augustinus volebat distinguenda esse tria tempora, inium ante Christi Passionem, in quo legalia neque
176 DE LEGE MOSAYCA.
raortna erant, neque mortifera ; oliud, post tempus sufficientis pro- mnlgationis Evangelii, in quo legalia mortua sunt, et mortifera, quia videlicet sine mortali peccato ab hoe tempore observari non potuerunt: tertium autem erat tempus medium, scilicet a l*assione Christi usque ad Evangelii sufhcientem eAnilgationem. quo t^mpore legalia quidem fuerunt mortua. quia neque vim aliquam habebant, nec aliquis ea ex praecepto servare tenebatur: non tamen tuerunt mortitera, quia illi qui ex Judseis conversi fuerant ad Chrisrum, poterant per id tempus le- galia servare, dummodo non putarent illa esse neeessaria ad salutem , quasi sine legalibus fides Christi justificare non posset. — Secujido, S. Hieronymus existimabat, quod Apostoli numquam secundum veri- tatem servaverunt legalia, sed simulaveruut se ea servasse, ut vita- rent scandalum eoram. qui fuerant ex circumcisione : quod quidem facientes non deludebant alios, quia id prajstabant, non animo servandi legalia, sed propter causas alias, veluti si quis nunc abstinerei a san- guine et suSo.-ato, quia id suie sanitati adversaretur : S. Augustinus censebat e contra Apostolos ex animo servasse legalia, non tamen in illis posuisse spem salutis, quasi ad salutem essent necessaria : et hoc quidem fecisse eos, Xon mentientis astu, sed compatieutis affeciu, nec simulatione fallacice, sed compassione misericordi/E. Qua fiebat ut Apo- stolus 1. ad Cor. 9. diceret: Factus sum Judceis tamquam Judceus, ut Judceos lucrifacerem : hoc est, inquit Augustinus Epist. 9, /it tamquam cegrotus, qui mijiistrat, non cum se febres hahere mentitur, sed cum animo condolentis cogitat, quemadynodum sibi ministrari v^llet,, st ipse cegrofaret : yam utique JudcBus erat, Christianus autem factus, non JudcEorum sacramenta reliquerat, quce convenienter iUe populus, et le- gitimo tempore, quo oportebat, acceperat : Ideoqu^ susceperat eo cele- branda, cum Jam esset Christi Apostolus, ac doceret non esse perniciosa iis, qui ea rellent, sicut a Parentibus per legem acceperont, custodire, etiam ciim Christo credidissent : non tamen in eis jam constituerant spem scdutis, quoniam per Dominum Josum salus illa, quce illis sa- cramentis significabatur, advenerat. — Terfio, S. Hieronymus existi- mabat quod Petrus in simulatioue ista, qua dicitur coegisse gentes judaizare. non docentis imperio, sed conservationis exemplo, iuquit S. August. quod, inquam, S. Petrus per hanc inductionem uon pec- cavit ; quia hoc faciebat ex motivo charitatis, ne scilicet Judaeis foret in scandalum. Sanctus autem Augustinus contra ceDsebat peccasse S. Petrum, venialiter tamen, propter scilicet parum discretam adhae- sionem parti Jud?corum ad vitandum scilicet eorum scandalum. Hinc S. Hieron. S. Augustinum a sua sententia non multum discedere putavit, ita scribens : Xec multum interesf inter meam, et tuam sen- tentiam ; quia ego dico, et Fetrum et Faulum, timore fidelium JudcBO- rum, legis exercui.sse, imo simulasse mandafa : Tu autem asseris eos fecisse clementer, non mentientis astu, sed compatientis affectu, dum- modo illud constef, vel mefu, vel misericordia eos siinulo.^se esse, quod noji erant. — Quarto denique S. Hieron. existimabat, quod Paulus vere non reprehendit Petrum, sed simulatorie tantum, sicut ipsemet Petrus dumtaxat simulatorie servabat legalia, ita quod sicut Petrus nolens scandalizare Judaeos, simulabat se legalia servare, sic Paulus ut non scandalizaret gentes, voluit Petnim arguere, quibus signifiea-
DE LEGE MOSAYCA. 177
rct so noii probarc, quod Potrus laciel)at, sic(|UG coiivGntione ot ))acto utorque tidelibus sibi comniissis providcbat : Petrus quideni Juda-is, Paulus vero Gentilibus. S. autem August. e eontra censebat Paulum vore roprehendisse Petruin, non autom simulatorio : et licet Petrus vonialitor peccavorit servando legalia, quia inde orat scandalo apud Gentiles, a quibus se substrahebat : Paulus tamen non peccavit repre- liendondo Potrum, quia ex ejus reprehensione nullum scandalum oriebatur. His ita prtemissis,
Resfondeo 2. quod Apostoli logalia ficto atque simulato animo non obscrvavorunt, imo nec observare potuerunt. Hujus responsi prior pars constat ex dictis; et insuper probatur, quia nullum talis simu- lationis extat argumentum in Scripturis, imo contrarium colligitur ex eo, quod Paulus de consilio Jacobi, et seniorum sanctificavit se cum ((uatuor viris. Cujus quidem consilii motivum erat, ut ostenderet hoe ritu Paulus se non docere discessionem a Moyse; unde subjiciebat Ja- cobus: Et scient omnes quoniam quce de te audierunt, falsa sunt: sed st'queris hoc ipse custodiens legem.. Consilium autom illud non fuit datum Paulo, ut simulate tantum se cum viris quatuor sanctificarot ; sed ut se sanctificaret simpliciter; nam, inquit S. Augustinus epistola 19. Si revera sic ea reproharet, quemadmodum de illo auditum erat, et ideo celebranda susciperet, ut actione simulata suam posset occultare sententiam : non di- ceret Jacobus, et scient ojnnes : sed diceret, et putabunt omnes, qtwniam, quce de te audierunt, falsa sunt: prcesertim quia in ipsis Hierosolymis Apostoli jam decreverant^ ne quisquam gentes cogeret judaizare ; non autem decreverant ne quisquam tunc Judceos judaizare prohiberet, quam- vis etiam ipsos judaizare doctrina Christiana non cogeret. — Fatet (tiam secunda pars responsi : id enim licite fieri non potest quod an- nexum haberet mendacium, irreligionem et scandalum : sed tria hsec in simulata observatione legalium ab Apostolis reperta hiissent. Men- dacium quidem, toties enim censetur quis mentiri, quoties assumit ialsa signa ad insinuandam falsara opinionem cum intentione fallendi: atqui si Apostoli simulato animo servassent legalia, usurpassent falsa signa ad insinuandam falsam opinionem cum intentione fallendi: nam usi fuissent legalibus, ut persuaderent se per illa legalia colere reli- giose, cum tamen non esset lllis animus tali cultu Deum colendi : ergo revera mentiti fuissent, Fuisset pariter irreligio in ipso facto : tune enim est irreligio, quando quis assumit ritus falsse religionis eo auimo, ut alii eredant, se illam falsam religionem tamquam veram sectari : unde peccatum est contra religionem sumere etiam signa di- stinctiva externa pseudo-religionis : hine plurimi inter Martyres ha- bentur, atque coluntur a fidelibus, quia thus idolis noluerunt adolere : hoc autem si auimo simulato licitum fuisset agere, non tamquam Mar- tyres venerationem , sed tamquam homicidse contemptum, atque ma- ledictionem hominum promemissent ; quapropter lib. 2. Machab. c. 6. jure merito Eleazarus senex cum ab amicis sollicitaretur, ut simula- ret se manducasse carnes porcinas, sicut Rex imperaverat, ut hoc facto a morte liberaretur ; generoso animo respondit, dicens : mitti se velle iu infernum : Xo?i enim cetati nostrce dignum est, inquit, fingere ; ut multi adolescentiuni arbitrantes Eleazarum nonaginta annorum trans- iisse ad vitam alienigenarum , et ipsi propter meam simulationem,
FiLvsSEN Theol. Tom. YI. 12
178 DE LEGE MOSAYCA.
et propter modicum corruptlhilis vitce tempus decipiantur : et per hoc macidam, atque execrationem mece souctuti conquiram : sed si Apo- stoli siinulato animo legalia mortifera servassent, assumpsissent ritiis fals?e religionis eo animo ut alii crederent se illam falsam religionem tamquam veram fuisse seetatos. De scandalo denique probatur : is dat scandalum alteri, qui confirmat illum suo exemplo in raali operatione, vel inducit alios exemplo suo ad malum faciendum : atqui si morti- fera crant legalia tempore Apostolorum. ante sufficientem ipsius Evan- gelii e^Tilgationem, Apostoli exemplo suo confirmassent Judseos in observatione legalium, quae erat mala, quandoquidem erat mortifera. Exemplo quoque suo provoca^sent Gentiles ad similem observationem, qui merito credidissent sibi ex religione usui^pandum quod usurpatum agnovissent ab Apostolis. Xeque vero scandalum dedenint Apostoli quando ex animo ea observaverunt. Non Judaeis, quibus videntibus ea siguificabant se ideo usurpare, uon quasi necessaria essent saluti consequendoe, sed ut cum bonore deducerent ad tumulum Synagogam, neque detestari sicut idololatria detestanda est, cum illa fieri Deus prse- ceperit, hanc satanas persuaserit : et quod ut tamquam neiessaria non debent appeti, ita neque damnari debent tamquam sacrilega. Non Gentilibus, quia illis significabant se ideo honorem impendere Deo tali cultu, quod ipsi ex Judaeis assumpti essent, apud quos non vi- gebat lex vetus, bona erat tum cum observabant, modo mortua, sed non mortifera, cum e contra cultus idolorum semper mortem inferat. Confirmatur 1. Quia ratio quare nunc non licet simulato etiam animo servare legalia, alia non potest afierri, nisi quod nunc sunt mortifera: ergo si tempore Apostolorum ante divulgationem Evaugelii fu''runt mortifera, ue quidem simulato animo licuit Apostolis ea ser- vare. Secundo, quia non licet Gentilismum simulare, quia est aliquid mortiferum: ergo neque a pari licuit Apostolis Judaismum mortiferum simulare. Hanc autem rationem urget S. Augustinus epist. 19. Cur, inquit, mihi non licet dicere Apostolum Paulum, et alios rectce fidei Christianos, tunc illa vetera Sacramenta paululum dbservando veraciter commendare debuissef deputarentur illce Propheticce significationis ob- servationes a piissimis patribus custoditce, tamquam sacrilegia diaJxt- lica a posteris detestandce : jam enim cum venisset fides, quce prius illis observationibus renunciata, post mortem et resurrectionem Domini revelata est, amiserant tamquam vitam officii sui, verumtamen sicid defuncta corpora necessariorum officiis deducenda erant quodammodo ad sepulturam, nec simulate, sed religiose: non autem deferenda con- tinuo, vel inimicorum obirectaiionibus tamquam canum morsibus dbij- cienda. Proinde nunc quisquis Christianorum, quamvis sit ex Judceis, similiter ea celebrare voluerit, tamquam sopitos cineres eniens, non erit pius deductor, vel bajulus corporis, sed impius sepulturce violator.
DiCES ciM S. HiERONYMo : « Lcgalia, aut bona erant, et salutem « afferentia, aut uon; si salutem non ai!erunt, cur observantur? si « autem observanda sunt, utique salutem afiferunt, maxime quaj ob- « servata martyres faciunt : non enim observarentur, nisi salutem af- « ferrent; neque enim indiflerentia sunt inter bonum, et malum, sieut « Philosophi disputant : bonum cst continentia, malum est luxuria; « inter utrumque iudifferens ambulare, digerere alvi stercora, capitis
DE LEGE MOSAYCA. 179
« naribus purgvimenta j^rqjiccrc, sputis rheuinata jaccre. Hoc ncc « l)onuni, ncc nialum est, sivc cnim tcceris, sive non feccris, nccju- « stitiam iiabebis, nec injustitiam. Observare autcm lcgis caeremonias « non potest csse indif['crens, scd aut malum est, aut bonum est: tu « dicis bonum, cgo asscro malum, ct maluni non solum his, qui ex « gentibus, sed et his, qui cx Judaico populo crediderunt. In hoc « (nisi fallor) loco dum aliud vitas, in aliud dcvolvcris. Duni cnini « metuis ]*or])hyrium l)las})l)cmantcm in llebionis incurris laqucos, his « qui credunt ex Judaeis observandam legcm esse dcccrnentis. » — Respondet S. Augustinus Epist. 19. pr.Tcepta lcgalia statim post Christi Doniini mortcni potuisse dici nec bona, nec niala. « Cur autem, « inquit, non dicam prsecepta illa veterum Sacramentorum nec bona « csse, quia non eis homincs justificantur, umbra? enim sunt pra^nun- « tiantes gratiam, qua justilicamur; nec tamen mala, quia divinitus « prsecepta sunt temporibus, personisque congruentia : cum me adjuvet « ctiam Prophctica sententia, qua dicit Deus se illi populo dedisse prse- « cepta non bona : forte enim propterea non dixit mala, scd tantum « non bona, idest, non talia ut illis homines boni tiant, aut sinc illis « boni non fiant. Vcllem me doceret benigna sinceritas tua, utrum « simulate quisquam sanctus Oricntalis, cum Roman venerit jejunet ^^ Sabbato, excepto illo die Paschalis vigilia?? Quod si malum cssc « dixerimus, non solum Romanam Ecclesiam, sed etiam multa ei vi- « cina, et aliquanto remotiora damnabimus, ubi mos idem tenctur, et « manet. Si autem nou jcjunare Sabbato malum putavcrimus, tot Ec- « clesias Orientis, et multo majorem orbis Christiani partem, qua te- « meritatc criminabimur? Placetne tibi, ut medium quiddam esse « dicamus, quod tamcn acceptabile sit ei, qui hoc non siniulate, sed ^^ congruente societate absque observantia feceris? Et tamen nihil indc « legimus in Canonicis libris praeceptum esse Christianjs : quanto magis « illud malum dicere non audeo, quod Deum praecepisse ipsa Chri- « stiana fide negare non possum , quia didici non eo justificari, sed « gratia Dei per Jesum Christum Dorainum nostrum ? Dico ergo cir- « cumcisionem prieputii, et caetera hujusmodi priori populo per Testa- « mentum, quod Yetus dicitur, divinitus data ad significationem fu- « turorum, quae per Christum oportebat impleri, quibus advenientibus « remansisse illa Christianis legenda tantum, ad intelligentiam prse- « missae Prophetiae, non autem necessario facienda, quasi adhuc ex- « pectandum esset, ut vcniret fidei revelatio, quse his significabantur « esse ventura. Sed quamvis gentibus imponenda non essent, non « tamen sic debuisse auferri a consuetudine Jud?eorum tamquam de- « tcstanda, atque damnanda. Sensim proinde atque paulatim lervente « sana prsedicatione gratise Christi, qua sola nossent credentes se ju- « stificari, salvosque fieri, non illis umbris rerum antea futurarum, << tunc jam venientium, atque prsesentium, ut in illorum Judseorum « vocatione, quos prsesentia carnis Domini, et Apostolica tempora sic « invenerant, omnis illa actio consumeretur, umbrarum hoc eis sufte- « cisse ad commendationem, ut non tamquam detestanda, et similis « idololatrise vitaretur, ultra vero non haberet progressum tamquam vel « ab illa salus esset, vel sine illa esse non posset. Quod putaverunt « h?eretici, qui dum volunt, et Jud?ei esse, et Christiani, nec Judtei,
180 DE LEGE MOSAYCA.
« nec Christiani esse potenint; quorum sententiam mihi cavendam^ « quamvis in ea numquam fuerim, tamen benevblentissime admonere « dignatus es. » — In hoc enim videtur S. Hieronymus S. Augustini mentem non fuisse assequutus in prioribus Epistolis: ex eo enim, quod S. Augustinus assereret legalia fuisse lieite usurpata ab Apo- stolis; inde existimat S. Hieronymus, quod etiam vellet ea adhue fore licita post sufficientem Evangelii promulgationem ; propterea quod tempus non determinaverat Augustinus quo licite fieri posset Lega- lium observatio, ut ipsemet indicat Epist. 19. dicens: « Fateor sane « in eo, quod Epistola continet mea, quod ideo sacramenta Juda?onim « Paulus celebranda susceperat, cum jam Christi esset Apostolus, do- « ceret non esse perniciosa his, qui ea vellent, sicut a parentibus per « legem aeceperant, custodire, minus me posuisse illo dumtaxat tem- « pore, quo primum fidei gratia revelata est, tunc enim hoc non erat « perniciosum; progressu vero temporis erat perniciosum, nisi illae « observationes ab hominibus Christianis desererentur : ne si tunc fie- « rent, non discerneret, quod Deus populo suo per Moysem praecepit « ab eo, quod in templis dsemoniorum spiritus immundus, etc. Pro- « inde potius culpanda est negligentia mea, quia hoc non addidi, quam « objurgatio tua. »
Qu.ERES 2. An Petrus vere fuerit reprehensibilis, et vere non autem simulate a Paulo reprehensus ?"
Affirmo ; idque probatur primo ex 2. cap. ad Galatas, ubi S. Paulus ait: Cum autem venisset Cephas Antiochiam, in faciem. ei restiti , quia reprehensihilis erat. Et postea: Cum vidissem, quod non recte ambu- larent ad veritatem Evangelii, dixi Cephce etc. Qulbus quidem verbis priemiserat 1. cap. Quce autem scriho vohis, ecce coram Deo^ quia non mentior. Nam si verum est in Scriptura sacra nihil falsi contineri, verum est Petrum merito reprehensibilem fuisse, et vere a Paulo re- prehensum. Unde Augustinus Epist. 19. Si hoc fecit Petrus, quod fa- cere dehuit, meniitus est Poulus, quod eum viderit non recte ingre- dientem ad veritatem Evangelii. Quisquis enim facit, quod facere debet, recte utique facit, et ideo falsum de illo dicit, qui dicit eum non recte fecisse, quod eum novit facere dehuisse. Si autem verum scripsit Paulus, verum est quod Petrus non recte ingrediehatur ad veritatem Evangelii: icl ergo faciehat, quod facere non dehebat. Et si tale aliquid Paulus ipse jam fecerat, correptum potius credam Coapostoli sui correptionem non potuisse negligere, quam mendaciter aliquid in sua Epist. posuisse: et si hoc non in Epistola qualibet, quanto magis in illa, in qua prte- locutus ait: quae autem scribo vobis, ecce coram Deo quia non men- tior? — Prohcdur secundo; quia ille reprehensibilis est, qui exemplo suo inducit alios ad faciendum id, ad quod non tenentur tamquam ad illud tenerentur, sicque illis est causa scandali: atqui Petrus exemplo suo gentes inducebat ad judaizandum, quasi A'ero illud esset neces- sarium, quod tamen necessarium non fuisse illis, statutum fuerat in Concilio Apostolorum : nam res ita se habebat : Petrus cum Gentilibus^ conversis ad tidem conversabatur, utens indiflterenter cibis illorum, idque instinctu Spiritus sancti, qui dixerat ei: Quod Deus sanctifi- caoit, iu ne commune dixeris. Act. 10. Cum autem ad eum accessis-
DE LEGE MOSAYCA. 181
>ent postoa .ludtxii a .Jacobo zelantes pro legalibus, substraxit sc a (iontibus, seque ab eis segTegavit, quia tinicbat .hidaeos istos, simu- lans sc in illorum scntcntia cssc. Excmplo illius l^arnabas, cfctfriquc .hida^i, qui crant Antioehia^, discrcvcrunt quoquc sc a (icntilibus in cibo. Tunc commoti sunt Gentiles, quasi jugum lcois ij^.sis impone- rctur : unde A])Ostolus Petro: Si tu cum Juclceus sis (fmitiliter vivis, ct uon judaice, quomodo (/entes cogis judaizare'^ Non quidem imperio, sed su» conversatiouis exemplo. Hinc rcprehensionis occasio, quia cum Petrus instructus cssct a Dco de non discretione ciboruni facienda, contrarium tamen simuhibat: inde sequcbatur scandahim Gcntilium.
Orjicirs 1. Hoc contigit post acceptam gratiam Spiritus sancti ab Apostolis dic ipso Pentecostes : ab eo vero temporc nuUo modo pcc- caverunt Apostoli: crgo falsum est, quod IVtrus tunc fuerit reprc- hensibilis: nam reprehensibilis nemo est, nisi propter peccatum. — Respondeo, a die, qua acceperunt ApostoH Spiritum sanctum, non ampUus peccasse illos mortali peccato; quia fucrunt confirmati i)i gTatia: cicterum peccasse venialiter, quia non fucrunt confirmati in bono. Peccatum vero S. Pctri fuit veniale conversationis vitium, non doctrince, ut loquitur Tcrtullianus lib. 4. contra Marcioncra cap. 3. superstitiosai simulationi, ex qua sequehatur Gentilium scanclalum .
Ohjicies 2. Non est verisimile Paulum id ex animo arguisse in Petro, quod ipse censuerat posse fieri legitime, immo et fecerat: scd Paulus oflensionis Judaeorum metu observaverat legalia, faetusquc iuerat Judaeus Judseis et omnia omnibus, ut omnes lucrifaceret. Qua igitur fronte, inquit S. Hieron, qua audacia Faidus in altero rej)re- hendat, quod ipse commisitf Hinc prsemiserat: 0 Heate Apostole Paule, qui in Petro reprehenderas simulationem qua suhtraxit se a gentibus jyropier metum Judceorum, qui a Jacoho venerant, cur Timotheum, fiiium hominis Gentilis, utique, et ipsum Gentilem, neque enim Jiuloeus erat, qui non erat circumcisus, contra sententiam tuam circumcidere cogeris f Respondehis mihi: propter Judoeos, qui erant in illis iocis. Qui igitur tiJd ignoscis in circumcisione discipidi venientis ex gentihus, igjwsce et Petro prcedecessori tuo, quod aliqua fecerit metu fidelium Judceorum. — Respondet S. August. non fuisse parem utriusque Apostoli legalium observationem ; Nam, inquit, Petrus ilia servavit mentientis astu : Pauius vero compatientis affectu; nam Paulus cir- €umcidit Timotheum, ne Judceis, et maxime cognationis ejus mcdernoe sic viderentur, qui ex gentihus in Christum crediderant, detestari cir- cumcisionem, sicut idoioiatria detestanda est : cum iilam JDeus fieri prcz- ceperit, hanc Satanas persuaserit : et Titum propterea non circumcidit, ne occasionem daret eis, qui sine uiia circumcisione dicehant credentes saivos esse non posse, et ad deceptionem gentium hoc etiam Pauium sentire jactarent. Itaque Paulus hsee omnia prsestitit compatientis af- fectu, ne scilicet Judaeis, aut gentibus foret in scandalum ; Petrus vero non ita, sed id praestitit, ut simularet se cum Judjvis zelare legis et legalium observantiam ; nam, inquit S. Thom. q. lOo. art. 4. ad. 2. Nou peccavit Petrus in hoc, quod ad tempus iegaiia ohservahat, quia hoc ei iicehat tamquam ex Judceis converso ; sed peccahat in hoc, quod circa iegaiium ohservantiam adhiheret nimiam diiigentiam, ne scanda- /izaret Judceos, ita utex hoc sequeretur scandaium gentiiium: at Pauius
182 DE LEGE EVANGELICA.
adhibebaf moderafam circa legalia diligentiam, quia usurpabat tantum illa, uf non videretur damnare Sgnagogam, atque ut eamdem cum ho- nore sepeliref.
Ob jiciE.s 3. Inferior non potest lieite superiorem arguere : sed Paulu:?^ erat inferior Petro, qui Apostolorum princeps a Christo fuerat insti- tutus, ut alios confirmaret: ergo etc. — Respondet S. August-. Epi- stola 19. inferiorem non posse quidem superiorem arguere repreheu- sione, qmv fiat per auctoritatem, concedit: qute fiat libertate charitatis, negat. Verba ejus sunt: Ipse vero Petrus quod a Paulo fiebat utiliter liberfafp charifatis, sancta, ac benigna pietate humilitatis accepit, atqiic sancfius et rarius exemplum posteris prcBbuif, ut non dedignarenfur. sicubi forfe recti tramifem reliquissenf, etiam a po.sterioribus corrigi. quam Paulus, quo confidenter aiulerenf etiam minores majoribus, pr<> defendenda Evangelica veritate salva fratcma charifate resistere. Esf laus itaque Jusfoi libertatis in l^aulo, et sancfce humilifafis in Pefro. Hoc saue exemplo motus Augustinus circa finem ejusdem Epistola*. ita S. Hieron. precatur: Idemtidem rogo, ut me fidenter corrigas, ubt mihi hoc opus esse perspe.ceris ; quamquam enim se^^undum honorum vocabula, qucejam Eccfesice usus obfinuif , Episcopatus presbgterio major sif , tamen in mulfis rebus Augusfinus Hierongmo minor est, licet etiam a minore quolibef non sit refugienda, vel dedignanda correcfio.
Petes: utrum ille qui reprehensus est a Paulo, fuerit revera Petrus Apostolorum princeps: an alius quispiam, siquidem uon nominatur ibi Petrus, sed Cephas? — Respondeo 1. Ulum Cepham a Paulo re- prehensum aliquibus videri unum esse ex 72. discipulis. Ita censent Dorotheus in Synopsi, et Cleoiens Alexandrinus apud Eusebium \. 1. Hi^to. c. 12. Eo autem fuudamento nituutur. quod S. Lucas in Act. Apost. non referat adventum Petri Antiochiam, in qua tamen civitate erat ille, qui reprehensus est a Paulo. Pespondeo 2. Verius apparere illum Cepham a Paulo reprehensum revera tuisse Petrum Apostoloruin principem; quia hic Cephas, qui reprehensus fuit, uua et Jafeobus. et Joannes, dicuntur ibidem esse Ecclesi^e columnae, et dedisse dex- teras Paulo ac Barna))* : non videtur autein alius a Petro Aposto- lorum principe adjungi Jacobo et Joanni posse, ut cum eis dicatur columna, qua maxime Ecclesia fulciebatur; subindeque verior apparcr aliorum sanctorum Patrum sententia existimantium illum Cepham re- vera tuisse Petrum Apostolorum f)rincipem.
ARTICULUS TERTIUS.
DE LEGE EVANGELICA.
Legem Evangelicam pluribus glorise titulis illustrem, quibus supr.i Mosaycam celebratur, nemo est qui nesciat. Primo namque a SS. PV. Lex nova appellatur, juxta illud Apostoli 2. ad Corint. 5. Vetera tran- sierunf, ecce omnia facfa sunt nova. Unde Chrysost. ibidem ait : Perum vices jam mutafoe. sunf, uf et anima nova, ef corpus novum, et novum orationis genus, ef pollicitationes novcB, ef Testamenfum, et vifa, < f mensn, ef vestis, et uf uno verb^j dicam, omnia nora. Cui concinit Gre- gorius, HomiL 22. inEvangelia, Xovus, inquit, homo venif in munduni.
DE LECiE EVANGELICA. 183
iiora prcBCcpta dedit mundo, ot ritm nostrce rptcri contrarictatcm oppo- suit noritatis suce. Quod utique ipse Ciiristus eoufirniavit duin Apo- stolos nlloquens, ,)oan. lo. ait: Mandatum norum do roliis, quie lieet (le niandato amoris specialiter dieta fuerint, nierito tanien ad totarn legem P^vangelicam extenduntur; quae in hoe a veteri secernitur, quod illa timoris, Ir.vc amoris lex sit. Nam, inquit August. 1. ad^ersus ^Vdimantum c. 17, Hcec est brerissima et apertissima diffcrcntia duorum Tcstamcntoruni: timor ct amor; qucd utique S. Paulus observaverat ad Rom. S. scribens: Xon acccpisti spiritum scrvitidis itcrumin timore, sed acccpistis spiritum adoptionis pliorum, in quo claniamus: At)ha, Patcr, qui est spiritus dilectioniSy ut idem Paulus dicit 2. ad Tim. 1. — Secundo eadem lex E vangel i ca fippaWatiir'^ quia, ut ait Auctor Operis imperfi'cti in Mattlr., Evangeliuni est bonum nuntium: bona autem ho- minibus nuntiantur, quando proniittitur eis bcatitiulo ccelcstis, pecca- torum remissio, adoptio filiorum , mortuorum rcsurrcctio, immortalis rita, hcercditas rc(jni ccelestis, possessio glorice sempitcrnce, societas An- gclorum, et communicatio spiritus, et fraternitas Christi, et pcdernitas Dei. — Tcrtio interdum appellatur lex fidci, ad Rom. 8, propter vide- iicet majorem expressionem, et determinationem nivstcriorum Dei, et articulorum fidei erga sauctam Trinitatem Verbi incarnationem etc. Unde (-hristus Dominus Apostolos alloquens Marci. 4. ajebat: Vobis datum cst nosse mysteria regni Dci, illis autcm, qui foris sunt, omnia in paral)otis fiunt, ut ridentcs videant, ef non vidcant: et audientes aiidiant, ct non inteUigant. Et idem Christus Dominus Joan. 15. ipsis pariter Apostolis dicebat: Vos autem dixi amicos, quia ornnia quce- cujnque audivi a Pcdre meo, nota feci vobis. Yocatur etiam lcx spiri- tiis vitce, ad Eom. 8, seu lex graiice; nam gratia est spiritus vitte no- str;e, vel vita spiritus nostri ; imo solet interdum Evangelica lex, gratia simpliciter appellari, juxta illud Joan. 1. Lex per Mogsem data est, grcdia e.t veritas per Jesum Christum facta est: et ideo Paulus ad (ralat. 5. dixit: Non csfis sid) lcge, sed sub gratia. — De hac autem l^vangelica iege nonnuUa hic occurrunt resolvenda. Primu77i, an et qualiter Christus novam legem instituerit. Secundum, quanta, et qualia h;ee nova lex habeat pnvcepta. Tertium, quos complectatur effectus, quibusve pnvcellentiis eflulgeat.
QU.ESTIO PRIMA.
AN, ET QUALEM NOYAM LEGEM CHRISTIS INSTITUERIT.
NoTANDUM 1. Eam fuisse Hseresiarcharum posterioris hujus sseculi impiam et absurdam sententiam, ut assererent Christum Dominum non esse verum legislatorem, nec eum novam aliquam legem condi- disse, sed solum a lege veteri nos liberasse. Ita sen^t Lutherus, libro Dc libertate Christiana, ubi ait: Xullo opere, nulla lege homini Christiano opus est : cum per fidem sit libcr ab omni lege. Eumdem errorem evul- g"avit Calvinus, nam exponens illud Apostoli ad Galat. Misit Deus Fi- lium suum facfum ex mulierc, factum sub lege, ut eos, qui sub lcge crant, redimeret etc. sic exclamat : O miserabilem, inquit, justitiam ! o pemiciosiim errorem prcedicantium Christum novum legislatorem. Quasi veferem legem abrogaverit, id novam Christianis omnibus legcm
184 DE LEGE EVANGELICA.
imponeret. Xon falt id Christi officium, sicuf ipse dixit: Xon misit Deus filium suum in mundum, ut judicet mundum, sed ut salvetur mundus per ipsum. Et alio loco : Ego, inquit, non judico quemquam. Xon habuit profecto Christus id operis ac muneris, ut novam insti- tueret legem, sed ut ah hominum cervicibus servile illud legis jugum auferret. Hoc illud est, quod Paulus claniat, Deum misisse filium suum faetum sub lege, ut eos, qui sub lege erant, redimeret. Xostri vero novitii Theologi, divino adversantes consilio, pro Liheratore I^gislato- rem, qui nos in durissimam tradat servitutem, suscipiendum docent. Hujus autem male feriati capitiB ut vesaniam compeseamus evidentius.
NoTANDrM 2. Duo maxime esse legis cujuslibet munia ; nempe di- rigere, et prcecipere : dirigit, inquam, creaturam rationalem ad finem sibi congruum per media convenientiaj quae prseseribit, dum ad bo- uum stiniulat, et revocat ab eo quod inhonestum et malum est : prcecipit autem qua3 judicat esse necessaria ; ut finis ille honestus et debitus possit obtineri. Concedunt quidem hseretici Novum Testa- mentum habere quidem rationem legis directivse, ipsique quadrare quod Eegius Vates ait: I.ex Domini immaculata, convertens animas, testimonium fidele, sapientiam prcestans parvulis. Est enim immacu- lata : cum nihil pravum, aut suadeat, aut permittat; conrertens animas. quod nedum externos hominum motus, sed internos etiam, intimosque animi sensus regat : testimonium fidele, quod nuUi errori obnoxia sit : sapientiam prce.^itans parvuUs, quod hominem sub nativse legis Mo- saycse et aurora, velut adhuc ccEeutientem divina fidei luee illustret. et ad seternam beatitudinera vocet, ae promoveat. An autem Evange- lica lex etiam sit praeceptiva, et fidelibus aliqua mandata sub peccato. et interminatione setern?e damnationis prgescribat, controversia est hic determinanda.
NoTAXDU.M 3. Quod etsi nova lex ea ratione dici possit a mundi exordio instituta, quatenus quotquot justi fuerunt ad No^Tim Testa- mentum spectabant, nee nisi per gratias intuitu meritorum Christi con- cessas justificati fuerint, ut significat Apostolus Pnmce ad Corinth. 10. ubi de patribus Veteris Testamenti ait: Omnes eumdempjotum spiritaleni hiherunt, hihehant autem de spintali consequente eos petra : Petra autem erat Christus; quocirca idem ad Hehrceos 13. dicit Christus heri, et hodie, et in scecula ; hoc est licet Christus apparuerit tantum in medio temporum, nihilominus omnes cujusvis temporis justos sua fidei luce illustravit, et gratia ditavit; lieet, inquam,hac ratione Evangelica lex censeri possit ab initio condita, tamen certum est ipsam nonnisi per Christum fuisse in medio temporum institutam, et promulgatam, tum quantum ad sua praecepta, tum respective ad gratiam Spiritus sancti, necnon et beneficiorum abundantiam. Cur autem ante id tempus non incoeperit, triplex proferri potest ratio: Primo, quia gratia non debuit abundanter dari antea quam impedimentum peccati ab humano generp tolleretur, consummata redemptione per Christum : unde Joan. 7. Xondum erat spiritus dcdus, quia nondum erat Jesus glorificatus. Et Poman. 8. Deus filium suum mittens in similitudinem carnis peccati, *de peccato, damnavit j)eccatum in carne, ut justificatio legis impleretur in nohis. Secundo, quia quod est perfectum non debuit dari ab initio, ^ sed prius quod est in^erfectum tamquam dispositivum ad illud. Et
DE LEGE EVANGELICA. 185
ha^c est ratio Apostoli ad Oalat. ^3, Lcx rmlaffogm iwstrr fnit in ('/iristo, ut cx pde Justiflceivur. Tortio quia lex riova cst iexgratiaj: ot ideo oportuit primo, quod homo rolinqueretur sibi in statu veteris legis, ut iu peccatuni cadendo suani infirniitatem coj^noscens, reco- gnosceret se gratia indi<;;ere : et hanc rationem assignat Apostolus ad Honi. 5. dicens: Lex autem subintravit, iit aljundaret delictum : uhi autem abundavit delictum, superabiindamt gratia.
Conclusio unica. — Christus Dominus revera institi it NOVAM Le(4EM, NON SOLl m directivam, sed etiam pr.eceptivam. Hsec est de fide contra haereticos.
Probatur primo variis Scripturae testimoniis, quibus in Veteri Te- staniento Messias promittitur venturus ut legislator, et novpe legis con- ditor. Sic JtBremise 31. Kcce dies venient) dicit Dominus, et feriam domui Israc.l, et domui Juda foedus norum, etc. dabo legem meam in visceribus corum. Quse verba de Christo, ejusque foedere et lege dicta «sse interpretatur Apostolus ad Hebryeos 8. et 10. Itern Isaise 2. sie dicitur : Et erit in novissimis diebus prceparatus mons domus Domini in vertice montium, et fuent ad eum. omnes gentes, et ibunt populi multi, et dicent : Venite, et asceyidamus ad mcntem Domini, et ad domum Dei Jacob, et docebit nos vias suas, et ambulabimus in semitis ejus : quia de Sion exibit lex, et verbum Domini de Jerusalem. Quse de Messia, ejusque lege dicta esse, ex ipso textu manifestum est. Et cap. 3. de eodem Messia, sic ait : Dominus judex noster, Dominus le- ffifer noster, Dominus Rex noster, ipse salvabit nos. Idem constat' ex Novo Testamento ; nam Christus passim loquitur de sua lege: Joaii. 14. Mandata mea servate. Joan. 10. Si prcecepta mea servaveritis, mane- bitis in dilectione mea. Matth. 28. Docete eos servare omnia quoecumque mandavi robis. Et Paulus 1. ad Corint. 9. Illis qui sine lege erant, factus sum tamquam sine lege essem, cum sine lege Dei non essem, sed in lege essem Christi. Et ad Hebraeos 2. confert inter se Christum, et Moysem, et tamquam duos legislatores, alterum Veteris, alterum Novi Testamenti ; et ait : Si transgressores legis a Mogse datce puniti sunt, 7nulto magis transgressores legis a Christo p>uniendos esse. Qua- propter merito Tridentlnum Sess. 6. Canon. 21. sic pronuntiat : Si quis dixerit Christum Jesum a Deo hominibus datum fuisse ut Bedempto- rem, cui fidant, non etiam ut Legislatore^n, cui obediant, anatheina sit.
Probatur insuper hsec veritas ratione: Ad providentiam, et pru- dentem admnistrationem supremi ivgis, ac summi Pontifrcis pertinet leges condere, quibus et regnum pacate tranquilleque regatur et su- bsistat, et debitus Deo cultus impendatur : at Chi:istus fuit Ecclesiae summus Pontifex, totiusque mundi suprenrus Monarcha : ergo utroque titulo etiam legislator esse, et leges ferre debuit. Major constat : nul- lum enim rrgnum, nullave eommunitas perfecta, eivilis, aut Ecclesia- stiea potest sine certis legibus convenienter gubernari, et stabiliter conservari, atque ad flnem sibi propositum efficaciter dirigi, ut expe- rientia notum est. JSIinor vero constat ex ipsa Scriptura sacra, qua^ Christum Regem esse pr*ofitetur simul ac summum Pontificem. Regem, inquam; sic Psal. 2. David in Messia^ persona vaticinans ait : Egn autem constitutus sum Rex ab eo super Sion montem sanctum ejus,
186 DE LEGE EVANGELICA.
prcedicans prceceptum ejus. Qure verba de Christo interpretatur Apost. ad Hebrseos o. et Lucjs 1. Augelus Yirgini Marise incarnationem Verbi di^ini in ipsa faciendam ait : Dabit illi Dominus Deus sedem David patris ejus, et regnabit in domo Jacob in ceternum. Fuit pariter pon- tifex, ui constat ex PsaL 109. qui totus est de Messia, ut ipsemet Christus exposuit ^latth. 22. De ipso itaque dicitur: Tu es Sacerdos iu ceternum secundum ordinem ^felchisedech. Quod etiam speeialiter do Christo dictum esse affirmat Apost. ad Hebraeos 5. et cap. 4. prius di- xerat : Habentes ergo Pontificem magnum, qui penetravit ccelos, Jesum Filium Dei. Cum igitur Christus Ecclesiam instituerit ut novum re- gnum spiritale, cujus ipse Eex simul et summus Pontifex est, debuit leges instituere, quibus rite administrari, et ad finem propositum, nempe salutein seternam promoveri possit. — Quapropter merito Concil. Trid. Lutheriac Calvini errorem proscribens, ita statuit, Sess. 6. can. 19. Si quis dixerit nihiJ prceceptum esse in Evangelio prceter fidem, ccetera esse indifferentia, neque prcecepta, neque pi^ohibita, sed libera : auf decem prcecepta nihil pertinere ad Chri.sfianos, anathema sit.
Objiciunt 1. Hseretici: NoAnim Testamentum in hoc Veteri oppo- nitur, quod qui vere sub novo sunt, non sunt sub lege, sed sub gratia : unde Joan. 1. Lex per Moysem data esf, gratia aufem, ef veritas per Jesum Christum facta esf : ergo Moyses fuit equidem legislator, non autem Christus, qui nullam legem statuit; sed solum gratiam, et justi- ficationem nobis promeruit, — Nego consequentiam ; et ad anfecedens dico , ideo gratiam dici per Christum factam, legem vero datam per Moysem , non quod Christus nullam legem tulerit, sed quod non de- derit legem nudam sine ulla gratia, ut Moyses dederat Judseis legem, quse jubebat, non juvabat, minabatur, non opitulabatur, lang^uores ostendebat, non sanabet: Christus autem dedit nobis legem eam gratiae, idest, legem prsecipientem quse facienda sunt, et subministrantem an- xilia, quibus fiant.
Objiciunt 2. Hlud Apost. ad Rom. 6. Xon estis sub lege, sed sub gratia: neenon et illud ad Galat. 5. Si .spiritu ducimini, non estis sub lege : sed fideles ducuntur spiritu ; subindeque non sunt sub lege. — Respondeo, Apostolum illis verbis sermonem facere de lege Mosayca, cui legem gratise opponit, in eo quod praecipiebat. et non juvabat : secus est autem de lege Evangelica, qu?e gratiam confert, qua inte- rius juvamur ad servandum quse pra?cipit, vel, ut iuquit S. August. 1. De coyifinenfia, c. o. Non sumus sub lege bonum quideni jubente, non tamen dante : sed suinus sub gratia, quce id quod lex jubef, faciens nos amare, potesf liberis imperare. Ad altemm autem Pauli contextum, dico eum pariter loqui de lege Mosayca,quam tota illa Epistola ostendit non amplius vigere : nam eap. 4. ait, Dicite mihi, qui sub lege vultis esse, legem non legisfis f etc. Et cap. 3. Jex Fcedagogus )io.sfer fuit in Christo, uf ejc fide jusfificemur. Af ubi venif fides, jam non sumus sub Pcedagogo. Igitur censet Apostolus, quod licet fideles teneantur ad vi- tanda peccata, non tamen ad id tenentur vi legis Mosaycse, sed virtute legis naturalis, et legis Evangelicae conferentis spiritum gratise.
Objichxt 3. Illud 2. ad Cor. 3. Cbi .sjyiritus Domini, ibi liberfas, scilicet ab obligatione legis: sed fideles habent spiritum Domini ; Xam^ inquit Apost., non accepistis spiritum servitutis iterum in timore, sed
DE LEGE EVANGELICA. 187
accepisfis spiritum adoptionis filiorum, etc; (iiiapro|)ter Novum Tcsta- inentuin, ad Galat. 5. et Jacobi 1. vocatur li'X libc.rtatis : erg*o fideles nulli legi subjiciuntur. — Respondeo, Apostoluni pcr legeni li])ertatis intelligere exemptionem a leg'e Mosayca, quse erat lex cogens et ter- rens, accusans et damnans, a qua revera liberantur, qui spiritu Christi ducuntur, tametsi sub lege Evangeli--a degant. Qua]>ropter per anue- xum divinitus auxilium, fit ut fideles sponte et liberaliter et spiritu taciant ea, qua3 lex imperat ; unde potius videntur esse supra legem,. quam sub lege, ut exponit S. Chrvsost. in illa verba 1. ad Tinioth. 1, JuMo non est lex posita. Hinc S. Augusfc. in Psalm. 1. circa versum secundum, Justus, inquit, non est sub lege ; qiiia in lege Domini est roluntas ejiis. Qui eni^n in lege est, secundum legem agitur; ille ergo liber est, iste servus. Ambrosius lib. 3. offic. cap. 5. Lex justo non est posita, sed injusto, quia justus legem habet mentis suce, et cequitatis, ac justitice suce normam.
Objiciunt 4. Lex nova vocatur Evangelium, eo quod vitam teter- nam promittat sub conditione fidei solius, cum e contrario lex vetu^ eam nou promitteret, nisl sub conditione observationis mandatorum, juxta illud Ezech. 20. Qui fecerit ea, vivet in illis. — Respondeo, legem Evang-elicam vocari Evangelium synedochice, non qula vitam seter- nam promittit sub conditione fidei solius, sed quia, ut supra diximus cuin auctore Operis imperfecti in Matth., Evangelium est bonum nun- tium ; bona autem hominibus nuntiantur, quando promittitur eis bea- titudo ccelestis, peccatorum rernissio, adoptio pUorum, mortuorum resur- rectio, immortcdis vita, hcereditas regni ccelestis, posfiessio glorice sem- piternce, societas Angelorum, et communicatio spiritus, et fraternitas Christi, et paternitas Dei. Haec autem promissio et constitutio authen- tica praemii est lex, et pars totius legis Evangelicse, sicut comminatio et constitutio authentica poense est lex poenalis.
Petes: in quo igitur consistat libertas Christionaf — Respondeo,. non consistere in eo, quod simus liberi ab observantia prseceptorum Dei, sed primo, in libertate a servitute peccati, et morte,juxta illud Joan. 8. Omnis qui facit peccatum, servus est peccati : Si ergo vos Fi- lius liberaverit, vere liberi eritis. Et ad Rom. 6. Liberati a peccato, servi facti estis justitice. Secundo, in libertate a jugo legis caeremonialis et judicialis Judaeorum : ad Galat. 4. Quomodo iterum convertimini ad infrma, et egena elementa, quibus denuo servire vultis f Tertio, in li- bertate a dominio et reatu legis etiam naturalis. Ad Rom. 6. ^on estis sub lege, sed sub gratia, 2. ad Cor. 3. ubi sjjiritus Domini, ibi libertas.
QU^STIO SECUNDA.
QUALITER NOYA LEX PR.ESCRIPTA FUERIT, ET QU.E PR.ECEPTA CONTINEAT.
NoTANDUM 1. In nova lege duo esse potissimum distinguenda; Unum quidem primarium et principale, nempe Spiritus sancti gra- tiam, quse Christi fidelibus conceditur, qua nempe justificantur, et ex animo impleut, qu?e sibi ad vitam aeternam consequendam privscri- buntur, juxta illud Apost. ad Rom. 8. I^ex spiritus vitoe in Christo Jesu
188 DE LEGE EVANGELICA.
Uberavit me a lecje peccati , et morti.s. Ha-c autem gratia abundantissime nobis per Ciiristum concessa est, siquidem de ejus plenitudine omnes nos accepimus, et charitas Dei diffusa est in cordibus nostris per Spi- ritum sanctum, qui datus est nobis. Aliud autem est secundarium et minus principale, qualia sunt ea omnia, qu£e disponunt ad gratiam, aut ejus usum spectant. Quieritur ergo, an utrumque fuerit scriptis exaratum, vel cordibus nostris divinitus inseriptum.
NoTANDUM 2. Tria posse cogitari priccepta legis Evangelieae : nempe caeremonialia, moralia, et fidei. Prcecepta ccBremonialia legis Evan- geliciv vocantur ea, quae pertinent ad sacramenta, et ad sacrificium Eucharistiiv, ad sacerdotium, et jurisdictionem Ecclesiasticam, cul- tumque Dei externum. Cujusmodi est illud de Baptismo: Xisi quis renahis fuerit ex aqua, et Spiritu sancto, etc. Joan. 2. et illud de Eucha- ristia : Xisi manducaveritis carneni filii hominis. Joan. 6. et de Sacra- mento Poenitenti?e ; Quorum remiseritis peccata, remittuntur eis etc. Joan. 20. et de sacrificio Eucharistico : Hoc facite in meam commemo- rationem. Ad moralia vero spectant ea omnia praecepta, quae ad mores probe instituendos Christus pr?escripsit, maxime vero praecepta Deea- logi, quae innovavit. dura dixit Matth. 19. Si vis ad ritam ingredi, .serva mandata. Ad prcecepta autem fidei pertinent ea omnia, quae fidem, vel suscipiendam, vel servandam, vel profitendam speetant. Sie Marci 16. Qui crediderit, et baptizatus fuerit, salvus ent, qui vero non crediderit, condemnabitur. >
XoTANDUM 3. Inter haec triplicis generis praecepta hoc discrimen esse statuendum, quod Moralia cum sint juris naturalis, non fuerunt a Christo instituta. sed tautum explicata , et vindicata ab erroribus. quibus ex hominum malitia fiieraut involuta. Sacramentalia vero, et caeremonialia instituta sunt a Christo, ut essent loco veterum, quae ab ipso abrogata sunt. Praecepta vero fidei de novo instituta non sunt, sed tantum ex implicitis faeta fueruut magis clara ; ita ut uuuc expli- cite mysteria quiedam credere teneamur, quae in lege veteri dumtaxat implicite eredebantur: eujusmodi sunt nativitas, passio, et mors Christi, quae a Judseis obscure credebantur, sed expresse creduutur a Christianis.
His priesupjfositis duo sunt determinanda : Frimum quidem, an Evangelica lex fuerit per se primo scripta, tam quoad id, quod principaliter importat, nempe gratiam et charitatem, qua movemur et incitamur ad bene operandum, quam quoad praecepta et regulas bene operandi. Secundum, an congrue Christus Dominus tria genera praeceptorum, moralium, cseremonialium, et fidei praescripserit.
Conclusio prima. — Lex evangelica in eo differt a mosavca, quod non fuerit primo, et per se ab auctore suo Christo scriptis tradita, sed viva voce denuntiata exterius,
ET INTERIl S PER ILLUMINATIONEM SPIRITUS SANCTI, ET GRATI.K ABUN-
dantiam alte hominum cordibus inscripta.
Probatur haec veritas primo quidem ex illo Jerem. 31. ubi Deus de novo foedere a se ineundo dicit : Dabo legem meam in visceribus eorum, et in cordibus eorum scriham eam. Quapropter Apostolus 2. ad Cor. 3. fideles alloquens ait : Epistola estis Christi ministrata a iiobis, scripta non atramento, sed spiritu Dei vivi, non in tabulis lapideis.
DE LEGE EVANGELICA. * 189
sod iii fahnl/s cor(//s c(n')t((h'hi(s: ubi Thoophilact. ox hoc loco Pauli Novi Testameuti intert pr;i'celleiitiain : Lc.i:, inquit, ((tramcnto scribc- bcdar, Evangeliuni nobis }>cr Spiritum scriptiim est; quanto Kjitiir in- tTvallo spiritus ab atramcnfo (listat, ct cor a lapidc, tanto ct norum a lege discrcpat, etc. Ipsi concordat S. August. lib. De spiritu, et lit- tera, cap. Yl . cujus verba haic suiit: Ibi in tabulis lapideis digitus Dei operatus est, hic in cordibus humanis. Ibi lex extrinsecus posifa est, (jua injusfi tcrrerenfur : hic intrinsecus dafa est, qua justifica- renfur.
DicES 1 : Lex nova Evangelica a^que scripta luit ac Mosayca, eain nanique Apostoli, et Kvangelista} suis scriptis exararunt: ergo Evaii- g"elica non fuit per Spiritum sanctum hominum cordibus inscripta. — Respondent communiter Theologi ex Angelico Doctore q. 106. a. 1. legem novam duo continere : Primo, et principaliter gratiam et cha- ritatem diffusam in cordibus nostris per Spiritum sanctuin, qua im- pellimur et juvainur ad bene operandum. Secundo, praecepta et re- gulas bene operandi. Concedunt itaque quantum ad hoc secundum, legem novam scripto quidem fuisse traditam seque ac veterem ; sed quoad primum, affirmant illam fuisse in cordibus fidelium diffusam et inscriptain prtecipue in die Pentecostes : tanta enim fuit tunc data grati;r et charitatis abundantia, ut vi illius tota nova lex sine scripto conservari potuisset, ut docet S. Irenreus lib. 3. Contra Hcereses cap. 3. — Verum, cum gratia Spiritus sancti, et charitas non proprie, $ed tantum metaphorice appelletur lex , quatenus nempe movet, et impellit ad bene operandum, sicuti concupiscentia dicitur improprie lex peccati, quia ad peccandum inducit; idcirco Respondeo aliter, nempe quod lieet lex nova, sicut et Mosayca, fuerit scripto exarata, non est par utriusque ratio; siquidem lex nova non fuit per se primo scripta, et ex professo, sicut Mosayca, ^ute partim digito Dei, idest, ministerio Angelorum, et partim a Moyse fuit descripta: sed per accidens, et per occasionem scribendi vitain Christi, vel docendi fideles per Epi- stolas, aut occurrendi hseresibus Cerinthi, et Ebionis, et aliorum dv'inceps contra Ecclesiam insurgentium, ut recte observat Martinonus, cum Suarez cap. 26. Sectione o. Neque fuit scripto mandata eodein die J^entecostes, quo fuit promulgata, sed tantum post mortem Christi anno 6. quo S. Matth. suum Evangelium coepit scribere, ut docent Iren?eus lib. 3. cap. 1. et Eusebius lib. 3. Historice cap. 8.
DiCES 2 : Etiara Mosayca lex insculpta fuit Judseorum cordibus per sancti Spiritus gratiam, qui^ Juda^is non defuit, ut possent intelligere, et servare illam legem multa supernaturalia prascipientem, juxta illud Deuteron. 30. Mandatum, quod ego prcecipio tibi hodie non supra te est, etc. sed juxta te est sermo valde in ore tuo, et in corde tuo, ut facias illum ; ergo hsec legis in mente consignatio non fuit propria legis Evangeliese pncrogativa. — Respondeo, quod etsi Judseis non defuerit gratia, qua legis Mosaycae prsecepta possent implere, illa tamengratiaad Mosaycam legem prsecise non spectabat , sed ad novam legem, et ad Christum ejus auctorem, a quo tamquam a fonte scatu- riebat; quippe concedebatur solum intuitu meritorum ejus. Jc?<fe quod gratia Judaeis coneessa non fuerit in ea abimdantia, ut dici possit legem Mosaycam a Spiritu sancto hominum mentibus inscriptam fuisse, hoc
190 - DE LEGE EVANGELICA.
enim privilegium servabatur ipsi Evangelicfp legi qua? in die Pente- costes, quo per visibilem sancti Spiritus effusionem promulgata fuit, etiam fidelium cordibus fuit «onsignata.
DiCES 3 : Lex ipsa naturalis etiam horainum eordibus inscribitur : nam, inquit Apostolus ad Rom. 2. Gentes qiuE legem non hobenf, na- turaliter ea, quae legis sunt, faciunt. . . quia ostendunt opus legis scriptum in cordibus suis: ergo non est peculiare Evangelicae legis privilegium, quod in hominum mentibus exaretur. — Bespondet Alensis q. 66. membro 4. quod revera utraque lex, naturalis et Evangelica, hominum cordibus inscribitur: sed, inquit, est duplex inscriptio: una quidem inscriptio debiti facienti secundum dictamen iuditum conscientise ab ipsa hominis formatione: altera inscriptio secundum dictamen im- pressum conscientiie ex fide, seu justificatione. Prima inscriptio est naturai : secunda est legis Evangelica^ : prima est ex natura indita : secunda ex gratia data seu superaddita. Prima eadem est apud omnes homines : secunda vero eadem est apud omnes credentes.
Conclusio secunda. — Christus Dominus prudentissimo,
DIVIXOQUE PRORSUS CONSILIO TRIA PIL.ECEPTORUM GENERA IN EVAN- GELICA LEGE PR^SCRIPSIT , NEMPE SACRAMENTALIA, MORALIA, ET FIDEI.
Patebit hujusce conclusionis veritas ex singularum partium de- claratione. Primam autem sic egregie expendit Seraphicus Doctor lib. 6. Compendii Theologici c, o, « Sacramenta, inquit, legis gratia' « Christus instituit, tamquam legis novce lator, in qua vocans ad « pramia dedit pracepta, instituit Sacramenta. Christus enim Verbum « Patris cum sit summa' bonitatis, et summa' veritatis et virtutis, ra- « tione summa? bonitatis promisit pnvmia beatificantia ; ratione veri- « tatis dedit pracepta dirigentia; ratione virtutis instituit Sacramenta « adjuvantia, ut sic per Sacramenta repararetur virtus ad implenda « pracepta, et per pracepta perveniatur ad pnvmia. Instituit autem « Sacramenta in verbis, et elementis, ut ait Augustinus : Accedit verhum « ad elementum, et fit Sacramentum, et est ibi elementum pro ma- « teria, et forma verborum pro forma. Ad hoc vero instituta sunt Sa- « cramenta in verbis et eh'mentis, ut haberent evidentiam significandi, « et efficaciem sanctifieandi : quia dum elementa oculis, et verba au- « ribus se offerunt, qui sunt duo sensus pra^eipue cognoscitivi, dant « evidentiam significationis. Deindf, verba sanctificant elementa, ut « plenior fiat humana? creationis efficacia. — Instituta sunt autem Sa- « cramenta multiplici de eausa: Primo, propter humiliationem, qua « homo quarit salutem inferioribus se subjiciendo. Secundo, propter « eruditionem, qua homo per visibilia ad cognoscenda invisibilia ra- X pitur. Tertio, propter exercitationem, qua homo noxiam declinet « occupationem, et otium. Quarto, propter congruitatem medici ad « medicinam, quia cura raedicus sit Deus, et homo segrotus, con- « gruentcr medicina debet continere aliquid divinum, scilicet, in- « visibilera gratiam, et aliquid humanura, scilicet visibilem gratiae « formam. Quinto, propter congruitatem ex parte infirmi, quia eum « infirmus sit homo constans ex corpore et spiritu, spiritus aut-em « in corpore non bene capiat spiritualia nisi in corporalibus, con-
DE LEGE EVANGEMCA. 191
« gruum fuit dare. incdicamenta spiritualia iu rcbus corporalibus, « sicut pilulae in ncbula dantur. Sexto, proptcr augmentationem me- « riti, multum cnim valct ad mcritum, quaudo Dcus crcditur in his, « ubi liumana ratio non pricbct cxpcriiiicntum. Patct crgo cx pra^dictis, « quae sit sacramcntorum caum cfficinis, ([uia divina institutio: quai « /onnalis, quia gratia^. santificatio : quse fiiuilis, qnia liumanse infir- « mitatis curatio. — Sacranicnta autem novre lcgis sunt septcm, se- « cundum septem diversitates hominum in Ecclcsia. Primum cst in- « trantium, ut liaptismns. Secundum pugnantium, ut Confirmatio. « Tertium vircs rcsumentium, ut Kucharistia. Quartum rcsurgcntium, « ut Poenitentia. Quintum excuntium, ut Kxtrema unctio. Scxtum mi- « nistrantium, ut Ordo. Scptimum novos milites introdueentium, ut « Matrimonium .
« Sacramenta figurata sunt in septem signaculis quibus fuit ve- « teris Tcstamenti pagina sigillata, quse Agnus, qui habet clavem « David, qui claudit, ct nemo aperit, reseravit. Item in septem tubis, « quibus Angeli cecinerunt. Ifem in septem stellis, quas habebat si- « milis filio hominis in dextera sua. Item in septem panibus, quibus « Dominus turbam satiavit. Item in septem oculis supcr unum la- « pidcm. Item in septem lucernis Tabernaculi superpositis candelabro. « Ifem in septem lotionibus Naaman. — Sacramenta sunt septem, qua? « disponunt ad septem virtutes habendas ; nam Ikiptismus est sacra- « mentum Fidei, Confirmatio Spei, Eucharistia Charitatis, Pcenitentia « Justitise, Extrema unctio Perseverantise, quae est fortitudinis com- « plementum, 0?'<io Prudentise, JSlatrimoniu^n Temperantise. Alia etiam « ratio numeri Sacramcntorum est, quia ordinantur contra tripliccm « culpam, et contra quadruplicem pcenam. Unde Baptismns ordinatur « contra peccatum originale, Fnenitentia contra mortale, Extrema unctio « contra veniale; Ordo contra ignorantiam, Eucharistia contra malitiam, « Confirmatio contra impotentiam. Matrimonium contra concupiscen- « tiam, quam temperat et excusat. Alia adhuc ratio nuraeri, quia Sa- « cramenta sunt causa sanativa morbi spiritualis ad modum corpo- « ralium. Medicina vero corporalis quadruplex est; scilicet curativa, « conservativa, prseservativa, et meliorativa. Simili modo et Sacra- « menta curant. Baptismus eurat simul, ct totaliter. Poenitentia vero « curat paulatim quantum ad pcenam, quousque nullius poense homo « debitor sit. Extrema uncfio curat a morbis levioribus, scilicet a ve- « nialibus, sicut baptismus, et poenitentia curant a lethalibus. Sic « ergo prsedicta tria Sacramenta sunt quasi medicina curativa. Con- « firmafio autem est medicina conservativa sanitatis spiritualis, in qua « datur Spiritus sanctus ad robur, et conservationem gratise dataj in « baptismo, Mafnmonium est medicina prseservativa. Orclo est me- « dicina meliorativa, in quo augmentatur gratia. Eucharisfia hsec « omnia simul facit, curat enim venialia, qu3e sunt oecasio ruin?e ma- « joris: conservat etiam gratiam inventam in horaine, et augraentum, « sicque meliorat, et nihilominus prseservat ». Haec Doctor Seraphicus. Quibus patet quam congruenti ordine Christus Dominus ordinaverit Caeremonialia, et Sacramentalia novse Legis. »
Idem pariter constat de prceceptis ad fidem spectanfibus. Cum enim fidei summa eo maxime sita sit, quod homo fidelis nosse debeat quae
192 DE LEGE EVANGELICA.
Deum, et Christuiii Dominum spectaut, juxta illud ipsius Christi Do- mini oraculum Joauuis 17. Horc est vifa cefenia, uf cognoscanf fe solum Deum verum, ei quem misisti Jesum Christum; ut utriusque divini illius objectl perf>'Cta, quantum mortales decet, habeatur notitia, eam ore Christi exceptam sub specialibus et distinctis articulis Apostoli in suo Symbolo ediderunt. Xam, ut observat Seraphicus Doctor ibidem lib. 5. c. 21, si respectus habeatur ad eos, qui Symbolum ediderunt, tunc artieuli sunt duodecim secundum numerum duodecim Aposto- loram : si autem consideremus quse radicaliter sunt credenda, tune articuli sunt quatuordecim, quorum septem spectant ad Divinitatem, et septem ad Christi humanitatem, et hsee sigua sunt in septem stellis, et septem candelabris aureis, in quorum medio Filius hominis ambu- Libat. Sunt igitur septem articuli Fidei qui pertinent ad Divinitatem. Primus est unum Deum esse, qui ibi notatur, Credo in Deum. Se- cundus est, Patrem Deum esse, ibi, Pafrem omnipofentem. Tertius est, Filium Deum esse, ibi, et in Jesum Christum Filium ejus. Quartus, Deum Spiritum sanctum esse, ibi Credo in Spiritum sanctum. Et sie patet quod praedicti quatuor articuli sunt de unitate divlnje Essentise^ et Trinitate Personaram. Quintus est, credere remissionem peccatorum his, qui sunt in Ecclesia, ibi : Sanctam Ecclesiam Catholicam, San- cforum communionem, remissionem peccatorum. Sextus est credere mortuoram resurrectionem, Septimus est, credere bonorum remunera- tionem, sub quo et comprehenditur malorum punitio, ibi, vitam cEtenuim. Et isti tres articuli ad Divinitatem pertinent; quia virtute Divinitatis fit peccatorum remissio, qu?e est anima' vivificatio, et corporum re- surrectio, atque eorporis simul et animae glorificatio. — Alii septem sunt articuli, qui pertinent ad humanitatem Christi. Primus est, cre- dere Filium Dei esse couceptum de Spiritu sancto, ibi : qui concejyfus est de Spiritu sancto. Secuudus est, credere Filium Dei natum ex Maria Yirgine, ibi: ex Maria Yirgine. Tertius, Filium Dei pro nobis mortuum in cruce, ibi: Passus sub Pontio Pikito, crucifixus, mortuus, et sepultus. Quartus est, Filium Dei descendisse ad inferos secundum animam, ibi: Descendit ad inferos. Quintus est, Filium Dei resurre- xisse a mortuis, ibi: Tertia die resurrexit a mortuis. Sextus est eumdem ascendisse ad C?elos, et sedere ad dextram Patris, ibi: Ascendif ad Ccelos, sedetad dexteram Dei Patris omnipotentis. Septimus est, Filiura Dei judicaturum vivos, et mortuos, sive bonos, sive malos, ibi : Inde venturus esi judicare vivos, et mortuos. Ita Seraphicus Doctor.
Idi2)su?7i patet de prceceptis Jforalibus, quibus homo ordinari debet ad Deum, proximum, et seipsum : ad Deum quidem, ut ei cultum debitum exhibeat; ad proximum. ut ei in omnibus justitiam impendat; ad seipsum vero, ut qu?e sibi nece^saria sunt ad salutem comparet,. et servet. Hsec autem omnia hominis debita rite Christus Dominus. .ordinavit in Evangelio. Primo namque quiv Dei cultum concernunt distincte docuit. pnescripsit; Deus enim summe colendus est, et ho- norandus propter supremam majestatem ; ex toto corde amandus propter infinitam bonitatem ; summe timendus propter tremendam ejus ju- stitiam ; enixe rogandus propter paternam clementiam ; in omnibus audiendus, et sequendus propter vigiLantem providentiam, etc. Ad omnia autem ha'c munia Deo pnvstanda Christus Dominus hominem
DE LEGE EVANGELICA. 193
instriixit : dociiit eiiim qualiter suprema ejus majestas esset colenda, cum ait Joan. \. Vcnit hora, ef viiiic psf quan<fo vcri adoratores ado- rabunf Pafrcm iu Spiritu, ef veritafc : uain l*(der tales qtKErit, qui adorent eimi. Spirifus est Deus: ef eos, qni adorant eum, in spiritu, tt veritafe oporfct ndorare. Qualis ejus infinitne bonitati impendi debeat amor, pra^scripsit Marci 12. cum ait: Diliij^s Dominuni Deutu tunm ex toto corde fuo, et ex tota menfe tua, et ex fota anima tua, et ex tota virtufe tua : quibus demonstrat, inquit Alensis memb. 8. ad. tcrfium, quod Uon sutiicit diligere Deum ex toto corde, idest intellectu decli- nando errorem: ex tota anima, idest voluntate declinando contradi- ctionem : ex tota mente, idest niemoria, vitando oblivioncm: sed etiam ex tota virtute, addendo bonam operationem. Docuit pariter quanto- pere Deus sit timendus propter justiti;e severitatem, cum ait Matt. 10. Nolite timerc eos, qui occidunt corpus, animam autem non possunt occidere: sed potius timcfe eum,, qui pofest, cf animam, et corpus pcr- dere in gehennam. Aperuit etiam qualiter Deus esset exorandus propter paternam clementiam, dum non solum orandi niodum pnescripsit Matt. 6, dicens: Tu aufem cum oravcris, intra in cubiculum tuum, et clauso ostio ora Patrcm tuum in alhscondito: et Patcr fuus, qui videf in abscondito, reddet tibi: Orantcs autem nolite multum loqui, sicuf FAhnici, pufant enim, quod in mulfiloquio suo exaudiantur : sed etiam pra?scripsit orationis lormulam, cum ait ibidem : Sic ergo vos orabitis: Pater noster qui es in Ccelis, etc. — Denique etiam hominem docuit, quomodo divinse cura', ac providentia^ sese fidenter committere debeat, cum ait ibidem: Dico vobis, nc.c solliciti sitis animce vestrce quid ynan- ducetis, neque corpori vestro quid induamini, nonne anima plus est quam esca, et corpus quam vesfimentumf Pespicite volcdilia cceli, quoniam non serunt., neque metunt, neqiie congregant in horrea: et Pater vester ccelestis pascit illa: nonne vos magis pluris estis illisf quis autem vesfrum cogifans pjotest adjicere ad stafuram suam cubifum- nnumf et de vestimento quid solliciti estis? considcrate lilia agri quo- modo crescunf: non laborant, neque nent. Dico autem vobis quoniam. nec Salomon in omni gloria sua coopertus est sicut unum cx isfis : Si autem fcenum agrifquod hodie est, et cras in clibanum mitfitur, Deus sic vestit; quanto magis vos modicce fideif Nolitc ergo soliciti esse di- centes: Quicl manducabimus, aut quid bibemus, auf quo operiemurf Hcec enim omnia Gentes inquirunt, scit enim patcr vcster, quia his omnibus indigefis. Qucerite ergo primum regnum Dei, et justitiam ejus, et hcec omnia adjicicntur vobis. — Similiter hominem instruxit quantum ad omnia debita proximo impendenda: proximus namque corripiendus est, et revocandus a miseriis animae, nerape peccato, sublevandus in neeessitatibus corporis, tuendusin bonis fortunee, provocandus ad bona glorise. Hsec omnia autem debita Christus ordinavit. Primum quidem cum ait Matt. 18. Si peccaverif in te fratcr fuus, vade, ef corripe eum- inter te, et ipsum solum: cum pariter docuit proximo reraittendam esse omnem injuriam, dieens Matth. 6. -S7 dimiserifis hominibus pec- cata eorum, sic dimiftet vobis Pater vesfer ccelestis peccata vc^fra : .<ii autem non dimiseritis hominibus, sic nec Pater vesfer ccelestis dimittef vobis. Docuit pariter quando sublevandus esset proximus in miseriis corporis, cum ait Lucse 6. Esfote ergo misericordes. siciU et Pater restcr
Frassen Theol. Tom. VL 13
194 DE LEGE EVANGELICA.
creleatis misericors est; noUte judicare, et non judicahimini: nolite con- demnare, et non condemnahimini, dimittite, et dimittemimi , date^ et da- hitur vohis. Mensuram honam, et confertam, et coagitatam, et superef- /iuentem dahunt in sinum vestrum. Eadem quippe mensura, qua mensi fucritis, remetietur et vohis. In summa prsescripsit omnia erga pro- ximum debita, cum ait Lucae 10. proximum esse diligendum sicut seipsum; et Matt. 7. Omnia qucecumque vnltis ut faciant vobis ho- mines, et vos facite illis. Et Jpan. 3. Mandatum novum do vobis, ut diligatis invicem, sicut dilexi vos. Quibus verbis mandatum de dili- gendo proximo novum appellat, vel quia fuit ab ipso renovatum, et auctum, cum antea esset fere per pravam consuetudinem antiquatum, et restrictum, ut exponit Clemens Romanus lib. 6. const. cap 23; vel quia Christus novo modo illud pmescripsit, addendo videlicet novum motivum sumptum ex suo exemplo, et mirabili sua erga homines di- lectione, ut ait Chrysost. hom. 71. in Joan. Ex eo quod per ejus ad- ventum homines facti sunt fratres, et eo nomine specialiter diligendi, maxime vero Christiani, qui Christo ut Capite inserti unius, et ejusdem Ecclesice memhra sunt, propter quod seipsos tamquam ejusdem corporis memhra diligere debenf. — Denique, hominem ordinavit erga seipsum, dum scilicet suse sanctissimit' vita' ab hominibus sectandae exemplar proposuit dicens Joan. 13. Exemplum dedi vohis, ut quemadmodum rgo feci, ita et vos faciatis. Quam utique sanctissimam vitam ut ho- mines facilius sectari possent, tribus eam veluti lineamentis, et eha- racteribus distinxit, cum ait, ^latt. 16. Si quis vult venire post me, ahneget semetipsum, tollat crucem suam, et sequatur me. Quibus tria hominis Christiani debita distinguit; nempe rerum omnium et sui ipsius abnegationem ; nam inquit Lucse 14. Qui non renuntiaverit om- nibus, quce possidet, non j)otest meus esse discipulus. EtMatt. 19. Omnis, qui reliquerit domum, vel fratres, auf sorores, aut pafrem, autmafrem, auf uxorem, aut filios, aut agros propfer nomen meum, centuplum ac- cipiet, et vitam cefernam possidehit. — Insuper docet jugiter esse in- vigilandum mortificationi corpori , crucemque quotidie ferendam , Christus enim passus esf, nohis relinquens exemplum, ut sequamur ve- stigia ejus. Denique admonet omnes actus nostros ex charitate, et propter Dei gloriam esse eliciendos, in omnibus autem cavendam esse Aanagloriam. Attendite, inquit Matth. 6. ne justitiam vestram faciatis coram hominihus, uf videamini ab eis: alioquin mercedem non hahc- hifis apud Pafrem vestrum qui in Ccelis esf.
Petes 1. Quare Christus Dominus praecepta judicialia non insti- tuerit. — Respondeo, id quidem consulto fecisse; quia regnum tem- porale, aut rempublicam civilem non condidit, sed spiritalem commu- nitatem, cujus regimen praicipuum spiritale est, et ad finem superna- turalem ordinatur: neque externum et politicum ejus regimen ita curavit, ut leges judiciales illi utiles statuere per se voluerit, sed eas condendi auctoritatem fecit suo in terris Vicario, nempe suinmo Pon- tifici. Cum enim optimo Ecclesise regimini expediat ssepe mutari leges pro temporum et occasionuni varietate, maluit Christus dare Ecclesia' potestat"m de illis statuendis, leges autem a se latas voluit esse sta- biles et invariatas. — ^ " Inde concludit Doctor in 3. dist. 40. n. 6.
I
DE LEGE EVANGELICA. 195
leo-ein Kvangelicara esse quidein leviorem Mosayea, si spectetur secun- (luin praH'e])t<i judicialia in ordine ad Christum, quia nulla hujusmodi |)raicepta Christus instituit. Secus vero si spectetur in ordinc ad fide- lium rectores, quki, inquit, tunc iion licuit sacerdotibus, vd judicibus vondeve quascuonf/uc leges, sicut modo licet principibus christianis. Sic in-()o quanfum ad hoc iridet^ir, quod ]>auciora sunt onera legis chrisfianm iir quantum ipsa est a Christo tradifa, sed forte plura in quantum ipsi jiosfea sunt oddita alia per eos, qui hal)enf regere popidum chri-
•ficDNDII. " ^
Petes 2. An praiceptis moralibus, et fidei antiquse legis Christus aliquid addiderit. — Respondet Alersis qu. 56. memb. 8. ad terfium, (^nod quantum ad substantiam fidei, credendis nihil additum est, ta- iiien articulis fidei aliquid additum est: « et additio ista est, sicut ex- « pliciti ad implicitum, et determinati ad indeterminatum, ut patet « in exemplo. Ante tempus Abraline fuit fides reparationis nostra?, ta- men implicita; postea aliquantulum fuit explicita Abrahoe, quod fieret « in carne, cum dictum est ei: In semine tuo bencdicentur omnes Gentes. « Genes. 22. et ita articulus de Incarnatione, qui prius erat implicitus, « factus est aliquantulum explicitus : tamen adhuc non erat determi- « natum, utrum incarnatio fieret de viro. muliere, quousque dixit Isaias: « Ecce Virgo concipief: item adhuc non erat determinatus modus, per « quem Virgo conciperet, quousque dixit Angelus: Spiritus sanctus su- « perrenief in te. Fides erg'0 non mutata est, sed tamen additio facta « est in fide reparationis articuli ad articulum, sicut expliciti ad im- « plicitum, vel magis expliciti ad mlnus explicitum, Similiter dicen- « dum, quod in moralibus quantum ad potestatem sensus nihil ad- « ditum est: sed quantum ad rationem litterae additio facta est per « illos modos, qui dicti sunt ».
QU.ESTIO TERTIA.
IN QUIBUS PKiECIPUE NOVA LEX DIFFEKAT A VETERI, EAMQUE EXCEDAT.
NoTANDUM 1. Legem Mosaycam, et Evangelicam invicem contrarie non discrepare, nec perfecte opposita praecepta statuere : quamquam enim aliqua Mosayca lex prohibeat, quse Evangelica facienda per- mittit; sic Levit. 11. plura prohibentur edenda, sicut immunda, Matt. vero 5. nulla edulia (licuntur immunda ; nam, inquit ibideni Christus, Xon quod infrat in os coinquinaf hominem: ex quo Apost. ad Tim. 1. nit: Omnia munda mundis: hsee tamen duo prsecepta invicem non pu- gnant; nam inquit Alensis qu. 56. art. 1. « Lex prohibuit escas et « dixit immundas triplici de causa: Primo, propter signationem : unde « immunda dixit, quia figurabant immunda: Secundo, propter abusum, « unde immunda dixit et prohibuit illa, quia his utebantur ad cultum « idololatrifc : T^r^^/o, propter indignitatem illius populi, propter quam « qufedam substraxit ei velut immunda: lex vero Evangelii dicit, et « concedit omnia munda respiciens ad naturam rerum, et ad conve- « nientem usum et ad dignitatem utentium: itaque lex, et FAange-
196 DE LEGE EVANGELICA.
« lium tantum pugnant disparate, quatenus nempe Evangelica lex in « pluribus Mosaycam priecellit ».
NoTANDUM 2. Ex eodem Alensi ibidem, legem veterem cura nova maxime secundum sex considerationes posse conferri. Prima quidemy secundum considerationem virtutis, et efficacitatis. Secunda, secundum considerationem severitatis. Terfia, seeundum considerationein veri- tatis. Quarta, secundum considerationem bonitatis. Quinta, secundum considerationem remunerationis. Sexfa denique, secundum considera- tionem lationis, vel legislatoris. Itaque rosolvendum est in pra?sentiy an lex Mosayca ab Evangelica in his omnibus revera discrepet. Quo- niam autem potissima difficultas movetur de efficacia et virtute legis- utriusque, idcirco
NoTANDUM o. Ex codem Alensi ibidem art. 2, ad seciindum, quod duplex distingui potest sanctificatio, nempe carnalis, et spiritualis. Sancfificatio carnalis est liberatio a poena peccati, quam incurret quis, si quod prfeceptum est, contemneret, seu non faceret : Sanctificatio vero spirifualis est ipsa emendatio a macula peecati, quce in aniraa est. Certura est autem, quod Mosayca lex vim habuerit conferendi sanctificationem carnis : nam inquit Apost. ad Hebrjeos 9. Sanguis hircorum, ef taurorum, et cinis vitulce aspersus inquinafns sanctificat ad emundationem, idest, inquit Glossa, inquinatos contactu mortuo- rum sanctificat a pcena, valens ad emundationem, non animse sed carnis, quia a poena liberabat. Difficultas autem est utnim etiam Mo- sayca lex vim habuerit conferendi veram justificationem coram Deo,. quse eonsistit in remissione peccatorum, et infusione gratise sancti- fieantis.
Conclusio unica. — Lex Vetis, et Nova diffjerunt primo
IX EO, QUOD H.UC" H ABEAT Vl^r JUSTiriCAXDI, ILLA VERO XON ITA»
Probat hanc veritatem Apostolus pluribi, maxirae autem ad Rom. 1. ubi ait: Xon erubesco Evangelium : virtus enim Dei est in salutem omni credenti, Judceo primum, et Grceco. In quem locura sic scribit Ansel- mus: Virtus est, quia gratiam prcesfat, per cujus auxilium valeamus facere, quce prcecipif. Quod quia lex (Mosayca) non fecit, infirma fuit. Quod autera lex Mosayca non habuerit virtutera justificandi, aperte docet idera Apost. ibidem c. 8. cum ait: Xam quod eraf impossibile legi, in quo infirmabcdur per carnem, D/^us Filium suum miftens dam- navit peccatum, ufjustificatio legis impleretur in nobis: et ad Galat. 2, vers. 16. Ex operibus legis non justificabitur omnis caro, idest homo, Et V. 12. Si enim per legem e.^it ad jusfitiam, ergo gratis Christus mor- tuus est. Et cap, 3. Quoniam in tege nemo justificatur apud Deum (utique vi legis) manifesfum esf, quia Ju.sfus ex fide vivif: et ad He- brteos 7. Beprobcdio fit prcecedentis mandati, propter ejus infirmitatem, et inutilitatem ; nihil enim ad perfectum adduxit lex. Quibus omnibus constat utramque legem in eo discrepare, quod Yetus mundaret quidein ab inquinatione cariiis contracta ratione transgressionis prreceptonim cseremonialium, non autem veram animre justitiam conferret ; Nova vero vira habeat conferendi talera justitiam : quia habet prjesentem Christum justitia3 fontem, qui pro peccatis nostris satistactionem Deo obtulit, et gratiam sanctificantera promeniit: unde Joan. 1. Lex per Mogsem, data
DE LEGE EVANGEIJCA. 197
sf : f/rafid, et verifas pcr .leimm Chrisfum facta est. Hiiic, ut diximus, -ijuotquot justifica])antur iii votcri lcgc, cx oj)crc o])crato, sivc ])cr ninr- tyriuin, sivc ])t'r alia Dco inipcnsa obscquia, non ohtinucrunt lianc justificatiouis gratiani, nisi per rcsj)cctum ad Christum, ejusdem gra- ti;c auctorcni ct fontcm, cx quo <;ratia justilicationis ad omncs prorsus honiines sub quacumquc lcgc dcgcntcs dcrivavit; Neque enim aliud est tiomen su() Cce/o itatuni hominibus, in quo oporfeat nos salvos fieri, ut legimus Act. 1. Hinc ca]). 15. Per gratiam Domini Jesu Christi cre- (Iii}ins satvari, (fucmadmodum et itli, Patrcs scilicet Veteris Testamenti, qui ut ait Apostolus 1. ad Cor. 1. hibehant de spiritali coiisequenfe eos Pctra : Petra autem crat Christus.
Hinc omnes sancti Patres constanter affirmant eos qui in Vctcri Tcstamcnto fucrunt Dco pcr fidcm accepti, ad Novum Tcstamentum pertinuisse: non enim Justifieabantur nisi per fidem Christi, qui cst auctor Novi Testamenti : quam utique veritatem sic expcndit S. Au- o;-ustinus epist. 157. qua? cst ad Optatum, ubi ait : Cum omnes justi, idest, veraces Dei cidtores, sive ante incariiationem, sive post incaryia- tioneni Christi, nec viverent, nec vivunt nisi ex fide inc.arnationis Christi, in quo est (/ratice /deniiudo, iwofecto quod scriptum est, non essc aliud nomen sub Cselo, in quo oporteat nos salvos fieri, ex illo tempore valet ad salv.andum f/enus humamim, ex quo in Adam vitiatum est: sicut enim in Adam omnes moriuntur, ita et in C/ui.sto omnes vivificabun- tur: quia sictd in regno mortis nemo sine Adam , ita in regno vitce nemo sine Christo : sicut per Adam omnes injusti, ita per Christum omnes justi homines: sicut per Adam omnes mortales in poena facti .sunt fi/ii scecidi, ita per Christnm omnes immortales in gratia fiunt Fi/ii Dci.
Hanc eanidcm ^eritatem mirum in modum explicat S. Leo ser- inon. 3. De Nativit., Cessent igitur, inquit, illorum qucerelce qui impio miirmnre divinis dispenscdionibus obioquentes, de diirince nativitatis ^nrditate causantur, tamquam p^rceteritis temporibus non sii impensum,
/od in u/tima mundi cetate est gestum: Ver/yi incarnatio hcec contulit facienda quce facta, et Sticramentum sa/utis humance in nulla unquam -antiquitate cessavit, quod /^^^cedicaverunt Apostoli, hoc annuntiaverunt Prophetoe: nec sero est imp/etum quod semper est creditum. Sapientia vero, et benignitas Dei hac sa/utiferi oj)eris mora capaciores ivos suce •occasionis effecit, ut quod mu/tis signis, muitis vocibus, mu/tisque my- steriis per tot fuerat scecida proenuntiatum, in his diebus Evangelii non ■esset am/nguum, et nativiias, quce omnia miracu/a, omnemque intel/i- £entice erat excessura mensuram, tanto coristantior in nobis gigneret fidem, quanto proedica.tio ejus, et antiquior prcecessis.set et crebHor. Non itaque novo consilio Deus rebus humanis nec sera miseratione consuluit; sed a constitutione mundi unam, eamdemque oynnihus causam salutis omnibus instituit. Gratia aidem Dei, qua semper est universitas justi- ficata Sanctorum, aucfa est Christo nascente, non coepta, et hoc magnce pietatis Sacramentum, quo totus jam, mundus imp/etus est, tam pofens in suis significationibus fuit, ut non minus adepti sint qui in il/ud ■credidere promissum, quam qui suscepere donatum. Ex quo intelliges, -quod sicut idem Sol naturse utrumque hemisphcrium suo lumine pcr- fundit et calore fovet, ita quod non sit qui se abscondat a calore
198 DE LEGE EVANGELICA.
ejiis, sie Christus Domimis Sol justitise utramque legem suae grati8& luce et rore foecundavit. Sicut autem unum hemispherium eo magis clarescit, quo propius Sol ad eum accedit; ita status veteris legis juxta majorem ad Christum propiuquantem, uberiorem divinorum my- steriorum illustrationem et fructum accepit, et ut loquitur S. Grego- rius homiL 16. super Ezechielem, Secundum incrementa tempjriim crevit scientia Sanctormn Patrum, et quanto viciniores adventui Salva- toris fuerunt, tanto sacramenta salutis plenius perceperunt.
Secundo, diflerunt lex Evangelica, et Mosayca quantum, ad ve- ritatis manifestationem ; nam inquit Alensis, « veritas tam in Evan- « gelio, quam in lege respicit tria. 1. Notitiam credendorum. 2. Gra- « tiam meritorum. o. Gloriam prsemiorum. Respectu notitiai creden- « dorum differt Evangelium, et lex secundum velatum, etrevelatum: « respectu gratise faciendorum, sicut promissio, etexhibitio: respectu « gloriae prsemioram differunt sieut umbra, et imago : ita quod in lege « est velamen notitia?, promissio gratiae, umbra glorise: in Evangelio « vero est revelatio notitine iidei, exhibitio gratia; Dei, imago prtemii ». Quam utique veritatem confirmat Apostolus 2. ad Corinth. 3. ubi ait: Velamen in lectione Veieris Testamenti manet non revelatum, quoniam in Christo evacuatur. Hinc subdit: Nos autem revelata facie gloriam Dei speculantes, in eamdem imaginem transformamur. Unde .veritas in lege fuit ut umbra : in Evangelio autem ut imago, hinc Hebr. 10. Umbrajn hahens lex futurorum, non ipsam imaginem. Quapropter san- ctus Gregorius super Ezech. 1. cap. exponens hsec verba, Uota erat iii rota, ait: liota erat in Rota, quia quod prcedicat lex, quod Frophetce annuntiant, hoc exhibet.Evangelium: et S. Leo serm. 7. De Fassione. Ut umbrce adhcerent corpori, antiqua observantia novo excluditur Sa- crqmento. Hostia in hostiam transit, sanguine sanguis aufertur, et le- galis festivitas dum mutatur, impletur.
Tertio, Ijex vetus, et nova differunt ratione severitatis ; siquidem lex vetus iram pra^seferebat, Evangelica autem misericordiam ; illa erat lex timoris, istaamoris; illa servitutis, hsec libertatis; illa servis^ prsescripta, haec filiis. Quapropter Apost. ad Roman. 8. ait: Non acce- pistis spiritum servitutis iterum pi timore, sed accepistis spiritum ado- ptionis filiorum, in quo clamamus: Abba Fater. « Severitas autem Mo- « saycre legis in eo maxime vigebat, quod, iuquit Alensis, illa lex in « prajceptis judicialibus habet iram, et districtionem punitionis: in « pr^eceptis moralibus timorem per multitudinem comminationis : in « prieceptis vero caeremonialibus servitutem per intuitum, et pavorem « letern» damnationis » : quoeirca S. Pctrus Act. 15. difficiiltatem ob- servandaj legis explieans, ait: Quid tentatis imponere jugum su- per cervices Disdpulorum, quod neque patres nostri, neque nos portare potuimns? Secus autem de lege Evangelica, qua? pauca admodum habet praecepta, annexamque continet gratise plenitudinem, qua facilia fiant: hinc Christus Dominus merito dixit Matt. 11. Jugum meum suave est, etonus meum leve. Nam, ut exponit S. Augustinus Epist. 118. I^vi jugo suo Christus nos subdidit, et sarcince levi, sacramentis numero pau- cissimis, observatu facillimis, significatione prcestantissimis, societatem novi popuU colligavit. — Nec obstat quod in Lege Evangelica vi- deantur aliqua prsecepta observatu difficilia, quale est praeeeptum de
DE LE(iE EVANGELICA. 191)
iiidissoluhilitato matrimoiiii, (lc dil(H-tionc inimicorum, dc nccssitatc confcssionis ; illa cnim j^roptcr ahundantiain gratijxi, qn:v a Christo in lcge nova c( ntertur, redduntur taciJia; Juxta illud vaticinium Isaiic lU. Iji dia illa auferctur omia cjns de humcro tiio, ct juyum cjus dc collo fuo, ct comj)ufrcscct ju4/um o facic olci. — Ncc rcfcrt paritcr quod Kvan- ^•elium vocetur onus, et jugum; nam inquit S. Augustinus scrm. 22. Dc Vcrhis Apostoi. Ilcec sarcino non cst po7idus oncrafi, scd cdca ro- lojitis, babcnt cnim et aves pennarum siuirum sorcimts, portant illas in terra, portanfur ah illis in Ccelo, ctc. Et sanctus Bernardus Epi- stoL 311. ad Monachos 6. Bertini : Leve, ait, Salmtoris onus, quo crescit amplius, eo porfahilius est, nonne ct aviculas levat, non onerat, pen- narum numerositas ipsaf Tolle cas, et reliquum corpus fertur acl ima: sic disciplina Christi, sic suare juyum, sic onus levc, cpiod quo mayis dcponimus, eo depromitur ipsi, quia portcd jiotius, quam portatur. — llanc veritatem cgregie commendat Apostolus ad Galatas 4. his verbis: Scriptum cst, quoniam Ahraham duos filios liahuit: unum de Anciila, et unum de Libcra, efc. Quie verba expendens S. Anselmus ibidem, ait: In utroque Testomento ycnuit Dcus ■ filios. qui sihi scrrirent, sed in Vetcri Judceos serros, qui timore poencB, et promissionihus temjyora- lium ei serviliter ohedirent: in yratia vero Novi Testamenti liheros, qui ex dilectione servirent. Ipsi concinit S. Chrysologus serm. 1. in Ecan- yciium: Cum jejunatis efc. ubi ait : Uhi Deus Dominum midavit in Fotrern, voiuit charitate mayis quam potestate reynare, et amari ma- luit, quam timeri. Quam vcritatem prius indicaverat Sanctus Augu- stinus scribens libro adversus Adimantum cap. 16. Deus veteri homini fuyienti tamquam Dominus apposuit quod timeret, et novo redenti tam- quam Pater aperuit quod amaref. Quocirca cap. 17. ait: Ilcec est hrevis- sima, ef apertissima differentia duoriim Testamcntorum , fimor, ctamor.
duarto, discrimen inter legem Veterem, et Novam est, quod lex Vetus minus perfecta fuerit: lex autem Evangelica omnem prorsus perfectionem sapiat, et interat: quam utique Legis Nov<tb prseroga- tivam multis commendat Apostolus ad Gaicd. 4. et ad Hcbr. 7. dicens quod lex Vetus figura fuerit, et umbra Novse : Nova autem veritas, et complementum Veteris: unde Hieron. lib. 1. adversus Pelagianos c. 9. In lcye promittitur, in Evanyelio impietur, ihi initia, hic perfe- ctio est: iniilo fuiidamenta jaciuntur, hic fidei, et yratice cuimen' im- ponitur. Quam utique veritatem eleganti similitudine explicat Victor Antiochenus exponens illud, quod habetur Marci 4. Ultro terra fru- ctificat primum, herhom, deinde spicam, deinde plenum frumentum in spica, ait enim: Primo herhani fructificat in ieye naturce, postmodum spicas in ieye Moysis, postea pienuin frumenfum in Evanyeiio.
Q,uinto, r^x Nova Veterem excedit secundum rationem mercedis, et praimii ; siquideni lex Vetus sola spondebat, ac proinittcbat bona temporalia in mercedem suis observatoribus, ut jam observavimus, juxta illud Isaire 1. Si audientis mc, hona terrai comedetis. Evange- lica autein repromittit vitam seternam, regnumque cielcste suis sccta- toribus; unde Apost. ad Hebr. 7. Meiioris Tcstamenfi ."(ponsor facfus est Christus. Hoc est, ut fert Glossa, melius Novum Testamentum quam Vetus : quia meliora bona promittit, idcst, aeterna : Vetus autem temporalia.
200 DE LEGE EVANGELICA.
Denique, praecellentia Legis Xovse supra Veterem ex eo maxime apparet, quod lex Vetus soli populo Judaico pra^scripta fuerit: unde Deut. 4. Quce est alia gens sic inclyta, ut habeat cceremonias, justa ja- dicia, et universalem legemi* Hine Apost. ad Galat. 3. Abrahce datce sunt promissiones, et semini ejus. Unde Eegius Vates Psalm. 147. I^on fecit taliter omni naticni, et judicia sua non manifestavit eis. Evau- gelium autem datum est omui prorsus humano generi, Christus enim Marci 16, Apostolis maudat: Prcedicate Ecauyelium omni creaturce. Et Matth. 28. Ite, docete omnes Gentes etc. Insuper, lex Vetus praeseripta fuit populo Judaico, a Deo quidem, sed ministerio Angelorum, et per manus Moysis ; lex autem Evaugelica Christum Dominum Dei Filium habet auctorem et promulgatorem : quam utique prn?rogativam multis commendat Apostolus ad Hebr. 1.
Demum, lex Vetus eum terrore, Nova vero cum amore promulgata est; coepit enim evulgari ipso die Penteeostes, quo Spiritus sanctus, cujus peeuliare nomen est Amor, Apostolis sese infudit, in eonim eor- dibus divinum amorem effudit, ad quod respiciens S. Bernard. Epist. 107. admirans exclamat: 0 geminum, ipsumque, firmissinium t^rga nos amoris argumentum I Christus moritur: meretur ergo amari. Spiritus afficit, et facit amari: ille fecit cur ametur, iste ut ametur, ille multum di- lectionem nobis commendat, iste dat: in illo cernimus quod amemus, ab isto sumimus unde amemus: charitatis ergo ab illo occasio, ex isto affectio.
T^ '' Petes : utrum lex Evangelica convenienti tempore praescripta t\iit. Respondeo affirmative : cum enim ea lex habeat adjuuctam ra- tionem Spiritus Sancti, prsescribi non debuit priusquam peccatum ab humano genere per Christi mortem et passionem toUeretur, ut docet Apostolus ad Rom. 8. ubi cum prsemisisset elogium legis novae, sub- jungit: Deus Filium suum mittens in similitudinem peccati, de pec- cato damnavit peccatum in carne, ut justificatio legis impleretur in nobis. 2, Lex nova est lex perfecta; sed quod perfectum est, statim dari non debet, sed quodam (ait S. Thomas) temporali successionis ordine, sicut aliquis flt puer, et postmodum vir. Traditur ea ratio ab Apostolo : Lex, inquit ad Galatas o. pcedagogus noster fuit in Chruito, ut ex ficle Justificemur: at ubi cenit fides, jam non sumus sid) pceda- gogo. o. Par fuit ut homo per peceata suam experiretur infirmitatem, et cognosceret se gratia indigere, juxta illud Apostoli ad Rom. 5. I^x subintracit, ut abundaret delictum: id>i autem abundavit delictum, su- perabundavit et gratia. — Has omnes Evangelicae legis supra Mosaycam prterogativas quinque capitibus complexus est Subtilis Doctor iu 3. dist. 40. n. 7. « Primo, quia Christus per suam passionem exhibitam « nobis plus gratia? meruit quam per eam antiquis exhibendam. Se- « cundo, quia plura quam Israelitie habemus gratiit adjutoria, nam « illi, inquit, praeter matrimonium (si tamen apud illos matrimonium « fuit sacramentum"! nullum habuerunt sacramentum nisi circumci- « sionem, et hoc ut remedium contra originale. Post recidivationem « vero. si mereri potuerunt gratiam aliquam motu proprio , bene « quidem : sed ad gratiam tunc acquirendam nullum fuit sacramentum « tunc institutum apud eos. Xon enim habuerunt sacramentum poeui- « tenti;^, nec alia plura adjutoria ad gratiara impetrandam, quae
DE LEGIBUS IIUMANIS. 201
« hnbenius nos. Tertio, ])nL'ter majorem efficaciani sacramentorum et « pluralitatem eorum, ha1)emus doetrinam magis explicativam et de- « clarativani \eritatis, quam ipsi habuerunt, et exempla sanctorum « plura, et efficaciora ad imitandum. Et quarto plura merita sanctorum « qui torte non tantum sibi sed etiam nobis meruerunt, et nos etiam « merenjur invocando auxilium eorum, et intereessionem apud Deum. « Simpliciter ergo plura adjutoria et efficaciora sunt in lege christiana « quam veteri, et ideo ex ea parte, lex nova est levior. Est etiam unum « adjutorium valde notabile, (juia nobis pro observatione legis chri- « stiauiu promittitur explicite vita aeterna: illis autem veh raro, vel « numquani, nisi bona temporalia promittebantur : numquam autem « tantum alliciunt raiimam ad servandam legem ;eternam bona tem- « poralia, sicut bona a^terna. » Ifa Doctor. " ^
DISPUTATIO QUARTA.
DE LEGIBUS HUMANIS.
QuAMQiAM ad Theologum proprie non spectet de Legibus ab ho- mine editis et sancitis disserere, utpote cum hitc dicendi materies ad utriusque Juris, Pontificii nempe ac Csesarei Doctores, veluti pro- pria messis aliena manu non metenda pertineat, nihilominus quo- niam humanne Leges non solum naturae, sed etiam Dei legibus affines sunt, et quasi fluvioli ab illo totius ?equitatis ac rectitudinis oceano defluentes ; cumque non solum rectae rationis dictamini, sed etiam divinae ordinationi et administrationi congruere debeant, ut justse censeantur : hinc est, quod a sibi prsescripto stadio non deviet Theo- logus, dum nonuulla de humanis Legibus discutienda proponit. — Lex autem Humana dicitur iUa, quce immediate auctoritate Humana, sive Civili, sive Ecclesiastica prcescribitur. Auctoritas autem legisla- tiva civilis nulli homini singulari ex natura rei, et per se convenit; cum enim omnes homines ex natura nascantur liberi, nullus in al- terum jure naturaj politieam auctoritatem et jurisdictionem obtinet. Licet enim parentes habeant in filios paternam et oeconomicam pote- statem ; hsec tameu ad leges ferendas non sufficit : nam potestas legisla- tiva estpotestas regiminis publici perfectse eommunitatis; siquidem lex unus est ex prnecipuis actibus, quibus Respublica gubernatur; haec autem nonnisi publica potestate et jurisdictione administratur et subsistit. Hinc quicumque inter homiues habent potestatem legislativam, ne- cessum est ut vel eam recipiant a Deo immediate, uti de facto rece- perunt Saul, David, et alii quidam ab ipso Deo Reges electi et desi- gnati ; vel eam excipiaut a communitate hominum conveniente in unum corpus politicum, quatenus recte regantur, et feliciter vivant. — Habent autem homines a natura, et a Deo ut auctore naturse facul- tatem, et inclinationem conveniendi in ejusmodi communitatem : Xam, inquit Cicero in lib. De Amicitia: nihil principi Deo in rebus humanis est gratlus, quam homines habere inter se societatem ordinatam, et per- fectam: cum enim homo natura sua sit animal sociabile, naturaliter appetens vivere in commuuitate, multisque rebus indigeat ad com- mode vivendum, quse neque ab uno solo homine, nec unica familia prsestari possunt, qualia sunt omnia necessaria, vel commoda petenda
202 DE LEGIBUS HUMANIS.
ab artibus, et disciplinis; idcirco homines ut sibi illa nececssaria pro- curent, jus habent instituendi communitatem perfectam, qu?e civilis voeatur, estque vel inter incolas ejusdeni civitatis, vel etiam inter plures civitates in uno regno. Htec autem communitas ut perfecte di- rigatur, necessum est, in ea vigeat aliqua suprema potestas, ad quam ex officio pertineat bonum commune intendere, et procurarei alioqui negligetur, dum privati quique ut solent, commodis suis tantum, aut priccipue attendunt, minusve curant quai ad bonum commune perti- nent. Inter media vero quibus commune bonum procuratur, et Rcspu- blica perfecte administratur, praecipuae sunt leges, quibus ea consti- tuuntur, quj« ad pacem, et justitiam conservandam, communemque felicitatem instituendam expediunt. Quocirca illi, quibus ex officio incumbit Rempublicam cum suprema jurisdictione administrare, debent habere jus ferendi leges necessarias ad publicam concordiam, pacem, justitiam, et felicitatem stabiliendam necessarias. — Ut igitur cTteris Theologis morem gerentes, nonnulla de Legibus Humanis discutia- nius, prsesentem Disputationem, sicut et prsecedentem tres in Articulos distribuemus, quorum Primus Legum Humanarum necessitatem, exi- stentiam, et causas aperiet: Secundus, efficaciam, et obligandi vim: Tertius, earumdem iraminutionem, et reJaxationem explicabit.
ARTICULUS PJftfMUS.
DE EXISTENTL4, ET CAUSIS LEGUM HUMANARUM.
Etsi hominibus ingenita lex dictitet iu communi quid faciendum sit, quidve fugiendum; quoniam tauien praeter praicepta morum sin- gulis ingenita, multa alia desiderantur ad rectam hominum socie- tatem instituendam et gubernandam , juxta varios rerum eventus particulares, ideo necessarium fuit, ut per humanam rationem gene- ralia legis praecepta magis in particulari doterminarentur ; quatenus nempe datis occasionibus provideretur Reipublicte paci, concordi^, ac felicitati, quod utique per leges ab hominibus sancitas efficitur; quapropter illas esse Reipublicne utiles et necessarias nullus sanae mentis denegabit. Unde S. Isidorus lib. 5. Etijmolog. c. 20. Factce suiit Leges ut humano metu humana coerceretur audacia, tutaque sit inter improbos innocentia, et in ipsis improbis formidato supplicio re- frcenetur nocendi facultas. Necessarium ergo fuit Leges Humanas sta- biliri, quibus et justi vitam tranquille pacateque ducerent, et prot^rvi ac ad vitia proni, qui nec virtutis pulchritudine moventur, nec verbis cedunt, per vim, et metum intentati per legem supplicii a malo cohi- berentur, et tandem per assuetudinem probi fierent. — Inde colligitur altera Legis Humanae ratio summge neeessitatis, quod in Lege Natu- rali nulla poena decernatur; in divina vero Evangelica, poena dum- taxat in altero sneculo luenda praescribitur; quocirca propter sui dila- tionem minus homines timore percellit; subindeque oporfcuit leges humanas institui, quse poenam earum transgressoribus brevi luendam statuerent, quo facilius quisque a malo revocaretur. Non opus est igiLur diutius immorari in probanda legum humanarum neeessitate et existentia, quam tota praedicat antiquitas, Gentes omnes, quae bar- bariem deposuerunt, universim testantur, nullus enim est hominum
DE LEGIBUS IIUMANIS. 201:^
•cd^tus, qui loges iioii liabeat ; et Dcus ipsemc^t probat, cum ait Pro- vt^rb. 8. /'('/• mc lieijeH reynant, et Lejnm comlitores Justa decentunt. Necuon et dum adversus Tyrannos intonat Isaifc 10. Vcb cjni, condant let/es iniquas. Cuin enim solum aro^uat legum institutionis abusum, rectum, ac loo-itimum usum perspicue probat.
It;u{ue solum hoc in Articulo proponimus determinandum : J*r/vio, an adliuc sub Evangelica lege vi»>'eat humanarum legum obligandi virtus: Secundo, fipud quos resideat leges condendi auctoritas : Tertio, quinam legibus pra^scriptis subjiciantur.
QU.ESTIO PRIMA.
AN, QUID, ET QUOTUPLEX SIT LEX IIUMANA.
NoTANDUM 1. Omnem humanam legem derivari a lege naturali: lex enim nuUa est, nisi sit justa; in rebus autem humauis in tantum aliquid censetur justum, in quantum eensetur conforme regulis ra- tionis; rationis autem prima regula est lex naturai. Unde omnis lex humanitus posita, in tantum habet de ratione legis, in quantum a lege natura? derivatur; si vero in aliquo a lege naturce discordet, jam non erit lex, sed legis corruptio. Dupliciter autem potest aliquid a lege naturse derivari, vel seilicet per modum conclusionum ex prin- cipiis coramunibus legis uaturai : sicut quod non sit occidendum deri- vatur ex eo quod nulli est faciendum malum; vel per modum deter- minationis, sicut lex naturre habet, mcdefactorem puniendu7n esse, sed quod tali vcl tali poena puniatur, est qua^dam determinatio legis hu- manse : utraque igitur inveniuntur in lege humana posita: sed ea, quiB sunt prioris modi, continentur in lege humana, non tamquam solum per eam posita , sed habent etiam aliquid vigoris ex lege na- turali; ea vero, quse sunt posterioris modi, ex sola lege humana vi- gorem habent.
NoTANDUM 2. Legem humanam juxta variam sui consideratiouem,^ varie posse dividi. Primo namque quatenus derivata est a lege na- turse, dividitur in jus positivum, gentium, et jus civile. Ad jus gen- tium pertinent ea, qute derivantur ex lege natune, sicut conclusiones ex principiis : ad jus autem civile spectant ea, quae a lege nalura? emanant per modum particularis determinationis, secundum quod quse- libet civitas, vef quodlibet regnum aliquid ad sui tranquillitatem, et securitatem judicat esse stabiliendum et servandum. Secundum, cum de ratione legis humanse sit, quod ordinetur ad bonum commune ci- vitatis, et regni, juxta hanc cousiderationem dividi potest secundum varium statum homiuuiii, qui incumbunt bono communi procurando, stabiliendo, et administrando, qua ratione aliaj leges praiscribuntur pro Sacerdotibus, ali?e pro gubernatoribus, alise pro militibus, etc. Tertio, quia de ratione legis humana; est, ut instituatur a Gubernante communitatem et societatem hominum : inde fit quod leges humanai distinguantur secundum diversa regimina in monarchicas, aristocra- ticas, et democraticas. Quarto, cum lex humana tota sit in directione bonorum actuum ; secundum hoc distinguuntur leges penes ea, de quibus feruntur. Hinc est lex Julia de adulteris, lex Cornelia de si- cariis, et sic de aliis. Quinto denique cum lexspectari possit secundum
204 DE LEGIBUS HUMANIS.
distinctam auctoritatem Legislatoris , nempe politicara et ecclesia-- sticam, hiuc fit quod alia^ leges dicantur Ecclesiastica», quse alias ap- pellantur canones, seu reguhv pmc'script;e ab iis, qui a Christo Do- mino curam et auctoritatem habent admiuistraudae et regendae Ee- clesiie; aliae sunt leges Civiles, seu Politica^, qua» prsescribuntur a Principibus, atque ab iis, qui regeuda' Reipublic?e incuiiibunt.
XoTAXDr.M 3. Circa Christi Domini uativitatis tempora exortum fuisse errorem quorumdam asserentium non esse licitum fidelilms alium pr?eter Deum superiorem agnoscere; sulundeque nec parendum esse sa'cularil)us Principibus, nec eorum legibus obediendum. Quorum er- romm antesignanus extitit Judas Galilceiis in dicbus professionis, ut legimus Act. 5. idest, circa nativitatem Christi, quando videlicet exiit ^dictum a Ccesare Augusto, ui dcscriberetur universus orbis, et ibant omnes ut profiterentur, ut legimus l^uca' 2. Additur autem de illo Juda quod avertit populum post se. Quid autem ille pr.Tdiearet, sacer textus non loquitur: S. autem Hieronvmus refert, dicens in 3. cap. Epist. ad Titum: In initio, inter ccetera hoc quasi probabile proferebat ex leye, nullum debere Dominum, nisi solum Deum vocari, et eos, qui ocl teraplurn decimas deferrent, Ccesari tributa non reddere. Aitque hanc hieresim multum percrebuisse usque ad tempora praedicationis Christi, et illius occasione Pharisa^bs misisse Discipulos suos ad Chri- stum interrogandum, an liceret dare censum Ccesari. Addit autem Ana- stasius Xyssen. q. 67. in Scripturam, sectatores hujus Jucke Galihvi vocatos fuisse Galilceos, qui prohibebant offerri sacrificia pro Impera- tore. et populo Romano, et ideo interfectos fuisse a Pilato : hos enim credit esse illos Galilaos, quorum sanguinem miscuit Pilatus cum eorum sacrificiis. Hunc autem pridem sopitum errorem deuuo susei- tavit Lutherus in lib. De libert. Christiana, ubi ait: Xullo opere, nulla lege homini Christiano opus est, cum per fidem sit liber ab omni lege. Et in Commentario Epist. ad Galat. Sola fides, inquit, necessaria est, ut justi simus : ccetera omnia liberrima, nerjue prcecepta amplius, neque prfjhibita. Ibidemque haec addit: Si conscientia dictat, peccasti. lie- sponde, peccavi: ergo Deus puniet, et damnabit? non. At lexhocdicitf sed nihil mihi cum lege. Quare? quia habeo libertatem: et addit ibidem nuUam legem Christianis, sive ab hominibus, sive ab Angelis imponi posse, nisi quantum ipsi velint. Ab hoc autem errore non longe abest Calvinus; nam lib. 4. Inst. c. 10. n. 8. affirmat, D^im esse unicum Legislatorem : non licere hominibus id sibi honoris sumere, et num. 5. prius dixerat leges humanas dictas et probatas sive ab Ecclesia, sive a magistratu ferantur, non ligare per se conseientiam. Contra quos er- rores sit
Conclusio prima. — Fideles per Legem Evangelicam non
EXIMINTUK Ali OBLKrATIONE PAUENDI LeGIBUS HuMANIS, ET OBE- DIENTIA ERGA SUPERIORES EcCLESIASTICOS, ET TEMPORALES ; PROIN- DEQUE ADIIUC PERSEVERAT LEGUM HUMANARUM NEOESSITAS, ET UTI- LITAS.
Probatur Conclusio illis omnihus Scripturae textibus, quibus Chri- stus Dominus, et Apostoli fidelibus pnecipiuut, ut debitam observan- tiam, et obedientiam Superioribus, tam Ecclesiasticis, quam politicis
DE LEGIBUS IIUMANIS. 205
impendant. Sic iMatth. 22. Iifiddlte qUfe sutit Ccesaris CcEsnri, et <ia(v ainit Dii Deo, cx quil)us vcrbis .Justinus Martyr in A/folof/id secuiida pro Chrisfiaiiis, colligit pra'ceptuni solvcndi trihuta l^-inci[)ihus : ihi- de mq ue proiitetvLr noniine oniniuui Christianorum subjectioneni, et ohe- dientiam crti^a Homanos Impcratorcs tunc Kthnicos. Similitcr Luca- 10. Christus Dominus alloqucns Apostolos ait: (^ui vos odit, mc odit; et qui vos spernit, me spernit : quibus Christus prsecipit fidelibus, ut Apo- stolis, ct in corum pcrsona, Prsehitis aliis Ecclcsiasticis Apostolorum successoribus debitam e.x pra^cepto divino impeiidant obedientiam. Hinc S. Paulus ad Rom. 13. generaliter prsescribit v. 1. Omnis anirua potestatibus sublimioribus subdita. sit: Non enim est potestas nisi a Deo; qucB autem sunt a Deo, ordinata sicnt: et v. 2. Itaque qui resistit po- testati, Dei ordivationi resistit : qui autem resistunt, ipsi sibi damna- tionem acquirunt: et v. 5. Ideo necessitate subditi estote, non soJum propter iram, sed etiam propter conscientiam. Cujus postremi testimonii priora verba, necessitate subditi estote, directe pugnant contra id, quod contra dixit Lutherus, non esse subditos fideles, nisi ipsi velint. Po- steriora vero, non solum propter iram, ved etiam propter conscientiam, contraria sunt ei, quod dicit Calvinus, leges humanas non obligare per se conscicntiam. Et ad Tit. 3. v. 1. Admone illos Principibus, et Potestcdibus suhditos esse. Et Hebr. 17. v. 17. Obedite prcepo.sitis vestris, et sui)jacete eis; ipsi enim perrigilant, quasi rcdionem pro animabus vestris reddituri. Et 1. Petri 2. v. 13. Subdiii igitur estote omni hu- mance creaturce, sive Pegi, quasi prcecellenti, sive Ducibus tawquam ab eo missis ad vindictam mcdefactorum, laudem vero bonorum; cpda hcec est voluntas Dei, iit benefacientes obmutescere faciatis impruden- tium hominuni ignorantiam , eorum scilicet, qui Christianos accusa- bant ipso initio prsedicationis Evaugelii, quod principatum humanum everterent, ct inobedientiam erga Principes, et erga leges humanas introducerent, ut testantur S. Hieron. in c. 3. Epist. ad Titum, initio; et Chrysost. homil. 23. in Epist. ad Tim. his verbis: Plurima tunc temporis circumferebatur fama, traducens Apostolos veluti seditiosos, rerumque novcdores, qui omnici cul evertendum leges cormnunes, et fa- cerent, et dicerent: qui etiam notant idcirco Apostolos Petrum et Paulum, tam multa in suis Epist. dixisse de obedientia erga Prin- cipes et Superiores, ut huic errori scse opponerent. — Confirmcdur ex facto Apostolorum, qui varia priccepta variasque leges in ipso na- /seentis Ecclesise exordio fidelibus praescripserunt. Sic Act. 15. statue- runt, ut gentibus de novo conversis prcecipiatur cd)stinere a sanguine, suffocato, et idololgthis. In fine ejusdem capitis de Paulo, scribitur : Prcecipiens custodire prcecepta Apostolorum, et Seniorum. Et ex eo quod Apostolus usus est ista potestate 1. ad Tiraot. 3. Hcec tibi scribo, ut scias quomodo oporteat te in domo Dei conversari. Ibidem Bigamos et Neophytos ad Episcopatum non esse assumenJos edicit, 1. ad Cor. 14. mulieres in Ecclcsiis taceant, et ex antiqua Ecclesiae praxi, ut constat ex Canonibus Conciliorum vetustissimorum 3. et i. sa^culo coactorum. Suffragatur etiam ratio ; quia lex Evangelica Principes steculares, et Praelatos Ecclesiasticos sua auctoritate non fraudat, et spoliat, imo potius illam commendat, stabilit, et confirmat, velut a Deo derivatam^ juxta illud Joan. 19. Xon haheres potestatem adversum me ullani, in-
206 DE LEGIBUS HUMANIS.
<{uiebat Christus^, uisi fibi dcduin essef desuper: et Roin. lo. Xoji est pofesfas iiisi a Deo. Nec etiani eos privat illius potestatis usu in con- dendis legibus necessariis vel utilibus ad bonum regiinen Ecclesia' aut Reipublica?; nam sicut ante legem Evang-elicam, sic etiam subea multa occurrere possunt ad Dei cultum, morum directionem, Reipu- blicK tranquillitatem et pacem conducentia, quse divinis legibus Novi Ttstamenti determinata non sunt et expressa, ut patet non solum in legibus pertinentibus ad Sacramentonim administrationem et rece- ptionem, censuris Ecclesiasticis, impedimentis matrimonii, sed etiam in lis, qufe spectant ad rectain iraperii, regni, et eujusvis communi- tatis directionem ; nam non potest communitas civilis perfeeta sino legibus gubernari. Hinc tanto studio fideles nascentis Eeclesiae obser- vabant imperatorias leges. quce divino cultui non erant contrarife, ut merito Plinius scribens ad Trajanum de Christianis, significaverit nihil s? invenisse quo eulpari possint, de non servatis, excepta religione, Imperatoriis legibus, atque edictis. Cujus quidem observantife S. Au-^ gustin. lib. De cafechizandis rudibus cap. 21. dicit fuisse figuram in Veteri Testamento, quando Judaeis capta Jerosolyma, et Babyloniam deducti jussi sunt orare pro eis, a quibus captivi tenebantur, et in eomm pace pacem sperare suam : eoque id effecerunt, ut verum Deum tandem quidam illorum Regura agnoscerent et colerent. Simili ifiOdo Christi fideles exacte servaudo Imperatorum decreta effecerunt, ut et ipsi tandem Christo crediderint.
Objiciunt h.i:retici : Juda^s est prohibitum aliquas leges legi di- vinre superaddere: ergo pariter Christianis non est licitum novas con- dere leges, qui^ jus di^inum in Novo Testamento exaratum determi- nent, ejusque impletionem promoveant. Probafur anfecedens, ex Deuter. 4. ubi dicitur: Non addefis ad verJnim, quod loquor vobis, nec auff^retis ex eo, etc. ef quod prcecipio fibi hoc fanfum facies, nec addas quidquam nec minuas. Patet etiam consequenfia, tum a paritate ra- tionis, lura quia S. Joan. cap. ult. Apocal. ita priescribit: Coniestor nmni audienfi rerha Prophefice libri hujus, si quis apposuerit ad hcec, apponet Deus super illum plagas scriptas in libro isfo: et si quid di- minuerit de verbis libri Prophetice hujus, auferet Deus partem ejus d^' Jibrn vitce, etc. — Ilespondeo 1. Distinguendo anteced. Judseis est prohibitum aliquid addere legibus a Deo saneitis; tamquam si leges ab eis additce divin?e essent, concedo: secus, nego. Nam ex ipsomet Veteri Testamento constat plura ab hominibus sanctissimis fuisse san- cita ab universis Israelitis in perpetuum servanda; nam Esther 9. Judith. ult. et 1. Machab. 4. nova festa fuerunt instituta in perpe- tuum servanda: et 1. Regum 30. David constituit ut esset cequalis portio clescendentium ad prcelium. ef rentanentium ad sarcinas. — Bespondeo 2. Negando consequfntiam : discrimen enim inter Legem Novam. et Veterem est. quod in veteri lege pnet^^r moralia prrecepta, i^tiam prsescripta fuerunt judicialia et caeremonialia , etiam quantum ad minima, qu£e vel Dei cultum, vel paeem inter Judaeos stabiliendam et servandara spectabant : quare non rairum est, si forte non fuit in po- testate hominum leges humanas Ecclesiasticas ferre. cum Deus pro- viderit omnibus per seipsum; at in lege Nova secus accidit; cum enim nihil priescriptum fuerit a Christo Domino circa judicialia et ca;re-
DE LEGIBUS IIUMANIS. 207
inoiiialia, eo quod h?ec per se non ordinabantur, nec quidquam con- t\'rebant ad gratiani, in qua primario lex nova eonsistit, idcirco de- bucrunt ea pravscribi per homines. Kndc ad textum Apocal. dico 8. Jo- annem tantum prohibere detractionem, vel additionem ad oa, quse va- ticinatus luerat, et in eo lil)ro scripserat: non vero facultatem adimit Christianis Pra^latis, et Principibus nova decreta stabiliendi, quaj vel Ecclesiic, vel civilis communitatis rectam administrationem con- cernunt.
Objiciunt 2. Christus Dominus Marei 7. damnat humana prseeepta, proferens illud Isaiai c. 29. In vcinum me colunt docentfs doctrinas, et prceccpta hominum. P]t Matth. 23. arguit Pharisjxios, quod onera f/raria humcris hominum imponerent, digito auteni suo nollcnt ea mo- rere. Ergo censuit non moreni g-erendum pra^ceptis et legibus hu- manis. — Nego consequentiam, et ad textum S. Marci, resjwndeo , idcirco Christum Dominum reprehendere Pharisa^os, quod nempe muL- tas vnnas, et inutiles observantias superstitiose proponebant suis se- ctatoribus, parvi autem ducebant observantiam divinorum mandatorum, ut patet ex ratione, quam ipsemet Christus subjungit dicens : Uelin- quentes enijn mandatum Dei, tenetis traditiones hominuni, baptismata urceorum, et calicum, et alia similia his facitis multa. Addit: Benc irritum facitis prccceptum Dei, ut traditionem vestram servetis. Cujus quidem rei subjicit exemplum, nempo quod potius essent munera in templo offorenda, quam parentum necessitati subveniendum. Adtexium rcro Matth. dico Christum partim redarguere Pharisssos, quod digito s:uo nollent movere onera aliis imposita, ad qu?e tamen portanda hor- tabatur populum dicens : Omnia ergo qucecumque dixennt vobis servate, et facite : partim quod in minutioribus quibusdam observantiis, ut in solvendo decimas menthse, et anethi, etc. essent accurati, et graviora negligerent: unde subjungit: Hcec oj^ortuit facere, et illa non omittere .
Objicies 3. Christiani in Novo Tcstamento dicuntur exleges, et omnino liberi : ergo nuUis humanis legibus, tam Ecclesiasticis quam ci^ilibus tenentur. Probatur antecedens, ex illo Matth. 7. ubi Christus ait: Liberi sunt filii, scilicet a dandis tributis. Similiter ad Galatas 2. conqugeritur Apost. quod falsi fratres subintroicrunt explorare lit)er- tatem nostram, quam habemus in Christo Jesu ; ut nos in servitutem redigerent. Et cap. 4. Itaque fratres non sumus ancillce filii, sed 1i- berce, qua libertate Christus nos liberavit. Et cap. 5. Vos in libertatem vocati estis. Et ibidem: Si spiritu ducimini, non estis sub lege. Et 1. ad Tiraoth. 1. Justo non est lex jjosita. Et 2. ad Corinth. o. Ubi spi- riius Domini, ibi libertas. — Nego consequentiam : licet enim Chri- stiani vocati sint in libertatem, h?ec tamen libertas iion est exemptio ab obedientia supcrioribus prrestanda, sed vel a dominio peceati, vel a spiritu et timore servili, vel ab onere legis jMosaycse. Unde mo- nebat S. Petrus Epist. 1. cap. 2. Quasi liberi, et quasi velamen ha- bentes malitice libertatem, sed sicut servi Dei. Unde ad singulos textus respondeo: Ad ^)r?7n?/?» quidem dico. illa verba Christie:X^Iatth. non esse ad propositum ; nam sensus illorum est, Reges et Principes non solere tributum exigere a suis filiis, sed hoc esse ab omni tributo li- beros; adeoque nec vere a Christo fuisso exigendum tributum, qui erat filius summi Regis, et omniuvn Dominus. — Ad textus autem
208 DE LEGIBUS HUMANIS.
Apostoli ad Galatas dico eum ibi sermonom instituere de Christia- norum libertate, et exemptione ab onere legis Mosaycir, quam ostendit fuisse legem servitutis, et populum Judaicum, cui data est, fuisse prsesignatum per Ismaelem Ancilhie filium: Christianos autem per Isaac filium Liberne, quibus significat nos esse liberos a lege . Mosayca, non autem ab omni alia ; propter quod addit : Tantum ne lihertatem hanc (a Lege Mosayca) in occasionem detis carnis ; sed per charitatem spiritus servite invicem. Hinc ibidem rite advertit S. Chrysost. quod Apostolus, cum legis jugum detraxisset , ne subsilirent. aliud illis im- ponit jugum. nimirum charitatis, illo quidem validius . sed. multo levius, acjucundius. Vult igitur Apostolus. quod Christiani liberi sint a jugo legis Mosaycae, non autem a lege charitatis erga invicem et erga Deum. quae lex charitatis omnia alia moralia priieeepta continet, ut ibidem significat Apostolus diceus: Omnis enim lex in uno ser- mone impletur: Diliges proximum tuum, sicut teipsum. — Ad illud Epist. ad Timoth. dico justo non esse legern positam, quatenu» -pcenas, et terrores minatur ; cum justus legem impleat, non formidine pcenfe sed amore honestatis et justitise: illo modo autem est posita iniustis, et parricidis, ut ibidem docet Apostolus. — Ad locum 2. ad Cor. dico Apostolum solum velle, quod fideles liberi sint ab obscuritate et cras- sitie veteris legis, et a caecitate et duritie cordis Juda^orum ; quatenus liliere Deo serviant, et veritati rebusque divinis intendant: unde paulo antedixerat: Usque in hodiernum dieni cum legitur Moyses, velamen 2)ositum est super cor Judceorum. Cum autem conversus fuerit ad Do- minum, auferetur velamen: Dominus autem spiritus est, ubi autem spiritus Domini ibi libertas, non vero revelata facie gloriam Domini speculantes, etc.
Objiciunt 4. Christus Dominus Lucce22. Apostolos alloquens ait: J?eges gentium dominantur eorum : vos autem non sic : ergo censet Christus nullam vigere dominationem apud fideles ; proindeque nec apud eos esse legislativam potestatem. Similiter 1. ad Cor. 7. Apo- stolusait: Pretio empti estis, nolite /ieri servi hominum. — Respondeo primum, Christum illis verbis monere tantum discipulos suos, ut nee dominatum, nec titulos honoris, et excellentiai affectent, sed potius exoptent ab'is servire. Si autem c.Tteris prseesse cogantur, non id faciant quasi domiuantes, sed quasi ministrautes, suumqut* imitentur exemplum, qui cum esset eorum Dominus et magister, in medio eo- rum erat sicut qui ministrat. — Ad Apostoluni dieo ipsum prohibere ne efficiamur servi hominum in iis, qut^ Deum oftendunt, eis scilicet ita se accommodando, ut eis obsequium impendentes, quae Dei sunt deseramus : alioqui enim alibi servosmonet Apostolus, ut suis dominis temporalibus obsequantur. Sic ad Ephes. 6. Serviy obedite dominis car- nalibus cum tremore, et timore, in simplicitate cordis vestri, sicut Christo: scientes quoniam unusquisque, quod fecerit bonum, hoc recipiet a Do- mino, sive servus, sive liber. Idem repetit ad Coloss. 3. idem pariter docet S. Petrus 1. cap. 2. dicens: Servi, subditi estot^ in omni timore dominis, non tantum bonis et modestis, sed etiam discolis.
Conclusio seeunda. — Lex humana non incongrue de-
SCRIBITUR : DICTAMEN RATIONIS PRACTICJv AD COMMUNE BONUM AB
DE LEGIBUS IIUMANIS. 209
EO, QIII CUUAM COMMUNITATIS IIABP:T, ET IX EAM AUCTORITATE UOL- LBT, SUBDITIS SUFFK lENTUK NOTIFICAPUM.
Patet hujusce descriptionis veritas ex IHius partiuia declaratione. Primo namque lcx huniana dicitur dictamen rafionis j)racficce, in quo veluti t^enoricc convenit non soluin cuin lcge naturali, a qua vc- lut a fonte derivatur, sed etiani cum consilio, et simplici inandato praescripto ab eo qui potestatem exercet ; dum autein subditur ad bo- nam commune, excluditur privilegium, quod in bonum privatuni ali- cujus particularis dumtaxat conceditur. Ca>tera vero adduntur, tum ut excludatur consilium, quod auctoritatem unius in alterum non exigit : tum ut explicetur vis et efficacia coactiv^a legrs, qu:e fieri potest per superiorem habentem supremain potestatem iu subditos, quibus legeiu pra'seripsit et notificavit.
Advertend um nihilominus, alias a jurisperitis legis humana^ defi- n itioncs tradi: Gratianus ejQim c. Lex distinct. 2. ait quod Jj^x est constitutio populi , qua majores natu simul cum plebihu.s aliquid sanxerunt. Papinianus vero J.ege 1. ff. de legibus, sic eam describit: I^x est commune prceceptum, virorumque prudentum cojisultum, de- lictorum prohibitio, et communis reipublicce sponsio. Demum Rebuffus in Procemio constitutionum regalium glossa 1. num. 1. hanc tradit legis humaui^ descriptionem ; TjCX e.s-^ comniune bonum, sine quo nihil unquam boni fieri possit. Licet autem hie omnes. et alise similes legis humana^ descriptiones revera probari possint, nihilominus ea, quam tradidimus, exactior, et magis probanda videtur ; utpote quae genus, et differentiam perspicacius explicet.
Advertendum iiisuper&d legis humana^ integritatera, et perfectionem varias requiri conditiones, quas omnes complectitur Isidorus lib. Efi/. cap. 2. et Gratianus dist. 4. his verbis: Erit autem lex honesta,Justa, possihilis, secundum naturam, secundum corisuetudiiiem patrice, loco ef tempori conveniens, necessaria, utilis, manifesfa quoque, ne alicpdd per obscuritatem in captionem contineat : nullo privato commodo, sed jrro communi civium utilitate conscripta. Primo dicitur quod lex debet esse honesta, et justa : cum enim ordinetur lex ad componendos hominum mores, qui j^robi et virtuosi esse nequeunt, nisi honestate virtutis. et justitia imbuantur : hinc merito sanctus Augustinus lib. 1. De libero arb. c. 5. 2Iihi lex esse non videtur, ciucr justa non fuerit. Discrimen autem est inter has duas legis humanse particulas, honesta, etjusfa, quod eatenus honesta dicitur, quatenus prrecipit quod honestum est, et rectae rationi congruum ; Justa vero prout aequaliter, et siue ulla exceptione omnes subditos ad prjescriptum obeundum, vel vitandum compellit. — Secundo dicitur, quod lex debeat e&sepossibilis, idque non solum possibilitate physica, verum etiammorali, nempe, ut subditorum viribus sit conteinperata : lex enim humana debet multitudinem. cui pr{3escribitur dirigere ad bonum commune ; tali autem inodo non di- rigeret, si aliquid factu difficile prseciperet, siquidem id potius ver- geret in detrimentum boni communis, essetque subditis in laqueum, cum vix a paucissimis observaretur, ob difficultatem rei prseceptie, et humanam fragilitatem. Quare id maxime cavere debent Principes et praelati ne multitudine legum, et difficultate subditos opprimant et obruant. Unde merito dixit Seneca Epist. 94. Legem brevem e.s.se npor-
FiLASSKv Theo'. Tccr.. VI. 14
210 DE LEGIBUS HUMANIS.
tet, quo facilius ab imperitis teneatur, vel ut emissa divinitus vox sit : jubeat, non disputet. Hinc S. Augustimis Epistola 119. quae est ad Januarium de variis ritibus Eeelesiastieis, ubi diversa Eeelesiae prae- eepta comraemorasset, ait cap. 19. Omnia itaque talia, quce neque sanctarum Scripturarum auctoritatibus continentur, nec in co?iciliis Episcoporum statuta inveniuntur, nec consuetudine universce Ecclesice roborata sunt, sed diversorum locorum diversis moribus innumerabili- ter variantur , ita ut vix aut omninonuynquaminveniripossintcausce, quas in eis instituendis homines secuti sunt ; ubi facultas tribuitur, sine ulla dubitatione resecanda existimo. Quamvis enim neque hoc in- veniri possit, quomodo 'contra fidem sint , ipsam tamen religionem, quam paucissimis, et manifesiissimis celebrationum sacramentis mise- ricordia Dei esse liberam voluit, servilibus oneribus premunt ut tolera- bilior sit conditio Judoeorum, qui etiamsi tempus libertatis non agnove- rint, legalibus tamen sarcinis, non humanis prcemmptionibus subji- ciuntur. Sed Ecclesia Dei inter multam paleam, multaque zizania con- .stituta midta tolerat, et tamen qucE sunt contra fidem, vel bonam vitam non approbat, nec facit. — Tertia eonditio est ut lex humana feratur seeundum consuetudinem patrice : siquidem juxta regionum, et gen- tiuin varietatem varise sunt etiam eonsuetudines; proindeque variari debent leges. — Additur quod loco, et tempore congruere debeant. Indc faetum est, quod tanta sit legum variatio ; quae enim uno tempore congruebant, altero videntur infest?e, — Sequitur quod debeat esse necessaria, et utilis : iieQessarisL, inquam, ad malorum proseriptionem: si enim in republica omnia recte eonstent, omnino supervaeanea est lex. Utilis autem , nam si nullam communi bono utilitatem afferat. omnino ut frustranea et inanis est ableganda. Additur quod lex debeaf esse manifesta: mide Justmmnus lib. De legibus: Leges, inquit, socm- tissimce ab omnibus intelligi debent, ut universi prce.^cripto earum ma- nifestius intellecto prohibita declinent, et faciant prcBScripta. Caetera adduntur ut exinde constet qualiter leges omnes cedere debeant in bonum eommune, ut in prima Disp. dietum est.
QU.ESTIO SECUNDA.
PEXES QUOS RESIDEAT LEGISLATIVA POTESTAS.
XoTANDUM 1. Supremam legislativam potestatem penes solum Deum residere ; eum enim unus sit potentissimus omnium rerum Artifex. ejus solum est res omnes, maxime ratione praeditas, per debita media suos in fines dirigere. Cum autem duplex hominum sit status, ac fi- nis , unus naturalis, alter supernaturalis, ad quos dupliei divinae sun? providentiae vigilantia, Deus suos in fines ordinat, etiam duplieem ho- minibus auctoritatem indidit, qua tamquam ejus supremae potestatis administri alios sibi subditos dirigerent ad utramque felicitatem, na- turalem, et supernaturalem. Hinc duplex exurgit inter homines legi- slativa potestas : alia quidem civilis, et politica, qua Irespubliea rite, paeateque administretur et subsistat; alia auteni spiritalis, et Eccle- siastica, qua Christi Domini fideles invicem non solum eharitatis, sed etiam tranquillitatis, et eoncordiae vinculo cohaereant ; ae sibi prae-
DE LEGIBUS IIUMANIS. 211
scriptis legibiis obtemperantes faciliori, securiorique gressu vitam aeter- imin possint assequi. Quiieritur ergo apud quos hsee utraque leges fe- rendi potestas niaxinie resideat, et vigeat.
NoTANDiM 2. IIoc esse discrinien inter utramque hanc legislati- vani potestatem, quod Ecclesiastica a Christo Domino derivata sit in Petrum, et ejus Successores, juxta illud Matth. 16. Tibl dabo darcs regni Coilonim, et Joan. 20. Pasce oves meas : quibus, ut dicemus -raox, promittitur, deinde comniittitur reginien universalis Ecclesiae Petro, ct ejus Successoribus : politica vero primario, et quasi radica- litcr resideat penes ipsam communitatem, seu rempu])licam ; htec enini potestas consequitur ex natura rei conditionem corporis politici, velut qua'dani illius moralis proprietas ; siquideni eo ipso quo aliqui coeunt in aliquem coetum, ista communitas ex natura rei habet potestatem -e regendi per niedia convenientia : proindeque praescribendi leges, quibus singula menibra bono comrauni studeant, et invigilent. Sicut -enini eo ipso quo servus aliquis, aut alius adscribitur in familiam alicujus Domini, ex conscientia ipsius regimini subjacet ; ita et mera- hra communitatis, hoc ipso quod in unum corpus coeunt, ipsius cor- poris regimini, et auctoritati subjacent. Hsec autem potestas totius communitatis non residet penes aliquod ipsius membrum ; quia non est potior ratio de uno homine, quam de altero, ob quam illi ex na- tura rei jus regendi multitudin^m, seu comraunitatem corapeteret : raaxime cum singuli homines sibi libertatem vindicent, nec ex natura sua alicui politic^e potestati subjiciantur. Hoec igitur potestas penes totam ipsam communitatera residet, non tamen ei ita immobiliter est atfixa, quin possit ab ea amoveri , nara primo Deus tamquara supre- mus oranis creati juris Dominus potest hanc potestatera legislativam auferre ab illa comraunitate, et alicui illius raerabro conferre, sicut regiminis potestatem super Israelitas contulit Sauli et Davidi. Potest -etiam ipsa Eespublica hanc potestatera in unicura sui raerabruin trans- ferre.
NoTANDUM 3. Hoc iusuper esse discrimen inter utraraque potesta- teni, quod Ecclesiastica sit excellentior civili, quantum spiritualia prii3Stant temporalibus, et supernaturalia naturalibus : Ecclesiastica nempe potestas est ordinis supernaturalis, non solum quantum ad principium a quo derivatur, utpote instituta ab Auctore gratise, sed etiam quantum ad finem ; siquidera finem supernaturalem intendit, et per media supernaturalia ; quamvis autem raulta prsecipere videa- tur, quie in substantia sunt ordinis naturalis , taraen hsec idcirco im- perat, ut per illa raelius consistat ordo Ministrorum Ecclesiae, qui sa- crificia ofterre, et ministrare debent sacramenta, coeteraque munia Ecclesiastica obire ; quibus populus salutem facilius operetur, seu consequatur. Ci^ilis autem potestas tantuni est ordinis naturalis ; so- lura enira spectat ad politicara felicitatera, nec per se spiritualera, et supernaturalera intendit. Nihilorainus haec utraque potestas invicem debet cohaerere : hinc Hugo Carnotensis Epist. 238. ad Paschalera Pa- para raerito ait; Cam rcgnu7n, et Sacerdotium inter se conveniunt, bene regitur mundus, floret, et fructificat Ecclesia : cum vero inter se discordent, non tantum parvce res non crescunt, sed etiam magnm mi- ^^erabiliter dilabuntur.
212 DE LEGIBUS HUMANIS.
His ita prselibatis, tria maxime hic oceurrunt examinanda. Prhnum quidem, an et quas leges possint Imperatores et Reges ferre. Secun- dum, an Ecelesije Pnelati, puta summus Pontifex, Episcopi, ete. pos- sint sibi subditis fidelibus leges praescribere. Tertium, an etiam Com- munitates, et ccetus leges condere valeant.
Conclusio prima. — Impeuatores, et Reges nox possunt
CONDERE l.EOES PURE EcCLESIASTICAS, SEI) SOLUM POLITICAS ; IDQUE
dumtaxat pro sibi subditis populis. Hsec conclusio duas habet partes, quarum
Probatur prima : Primo quidein auctoritate 8S. Patrum, ut con- stat ex S. Athanas. Epist. ad solitariam vitam agentes ; Hilario ad- versus Constantium, maxime vero ex S. Ambrosio, qui in concione de Basilicis non tradendis hcereticis, ita de Imperatore loquitur : Quid honorificentius, quam ut Imperator Ecclesice filius esse dicutur f Quod cum dicitur. sine peccato dicitur, Imperator enim honus intra Ecclesiayn, 71071 supra Ecclesiam est: bonus enim Imperator qucerit auxilium Eccle- sice, non refutat etc. Et Epist. 18. ad Imperatorem Valentinum, qui man- daverat Ambrosio, ut coram se veniret disputaturus de fide cum Auxentio Ariano, inter caetera seribit : Quando audisti, clementissime Imperator,. in causa fidei I^aicos de Episcopo judicasse? Ita ergo quadani adula- tione curvamur, ut Sacerdotalis juris simus immemores, et qiiod Deus donavit mihi, hoc ipse aliis putem esse credendum ^ Si docendus est Episcopus a Laico, quid sequeturf Laicus ergo disputet., et Episcopus audiat : Episcopus discat a Laico. At certe si vel Scripturarum seriem divinarum, vel vetera tempora fractemus, qui est qui afmuat, in causa fidei, in causa, inquam, fidei Episcopos solere de Imperatoribus Chri- stianis, non Imperatores de Episcopis judicaref Eris, Deo favente, etiam senectutis maturitate provectior, et tunc de hoc censehis, qualis ille Episcopus sit, qui Laicis jus Sacerdotale substernit. Pater tuus^ Deo favente, vir maturioris cevi, dicehat : Xon est meumjudicare inter Episcopos : tua nunc dicit Clementia : Ego deheo Judicare; ei ille ba- ptizatus in Christo, inhahilem se ponderi tanti pidahat esse Judicii ; Clementia tua, cui adhuc emerenda haptismati.s sacramenta servantur, arrogat de fide judicium, cum fidei ipsius sacramenta non norerit. — Simili constantia et animi fortitudine S. Aug-ustinus scribit ad Boni- facium Comitem de Donatistis, et Circumcellionibus ostendens quali- ter, et quando fideles debeant Imperatorum legibus obtemperare ; Quia, inquit, et Imperatores, quando pro falsitate contra veritateni constituunt malas leges, prohantur hene credentes, et coronantur perseverantes ; qu/indo autem pro veritate contra falsitatem constituunt honas leges, terrentur scevientes, et corriguntur intelligentes : Quicumque ergo legi- bus Imperatorum, quce contra veritatem Dei non ferwdur, obtemperare non vult, acquirit grande supplicium, etc. — Nee obstat : quod aliqui Imperatores Christiani leges aliquas Ecelesiasticas pnvscripserint, ut constat ex Codice Justiniani ; nam si quid decreverint, nullam habuit \\\n obligandi, ex vi sanctionis Imperatorise , sed solum vel ex con- cessione Ecclesiasticse potestatis, quasi per taeitam vel expressam invocationem Ecclesiie postulantis auxilium brachii ssecularis ad- versus saevientes ha^retieos, aut alia vitia religioni contraria, puta
DE LECJIBUS IIUMANIS. 213
blaspheniias, ritus I^ag-anicos, et Judaicos, quae pcT solarn Ecclesitu ispiritualcHi potestatem non potorant eohiberi ; ro! id pnestiterunt Irn- peratores, ut exeeutioni demanflaretur. quod vel a Christo Doinino, vel ab i^eeJesia sancte fuerat ordinaluni ; nani Keg(^s et ItiijxM-atores Ecclesise tuendte ac servandie niaxime invigilare debent, juxta illud Isai;r vaticinium de Kcch^sia : Kruut IkCf/fs uufritil tui, ft liPgiufB iiu- trices ture : rulfu iu tcrram donisso (ul(iral)u.ut t.p, d piilverpin ))P(luin tuorum liufipuf.
Patet etiam secunda pars, neni])e quod Imperatores et Ke<^es tan- tum possint condere k^g'es pro sibi subditis populis. Cum enim leges ferendi auctoritas tantum sese ad subditos extendat, quos Legislatores possunt ad leguni observantiam coercere, inde fit, quod nullam prorsus ■obligandi vim habeant leges respeetu eorum, qui Leg'islatori non su- bjiciuntur.
Conclusio secunda. — Su^mmis Pontjfex, Episcopi, et
CONCII.IA POTESTAPEM HAHENT LEOES ECCLESIASTICAS FEllENDI.
Prima pars fundatur in illis duobus testimoniis Matth. 16. ubi Christus Petro speciak^m auctoritatem promittit, dicens: Tibi dal)0 cla- ves Hefpii CceJorum, et Tu es Petrus, et super hanc Fetram, cedificabo Ecclesiam meam. Postmodum vero promissuin implendo Joan. 21. cum ter Petrum interrogasset, an se plus diligeret. quam ca^teri , subjun- gens, ait: Pasce oves meas, hoc est, accipere potestatem regendi, et leges ferendi : verbum enim pascendi in Scripturis signifieat eam po- testatem, ut colligitur ex 2. Regum c. 5, 7"^^ pasces pojjzdum meum Isracl, et eris Princeps super eum. Dum autein indefinite dixit oves 7nms, ostendit potestatem Petro concessam in omnes Christi fideles. — Quam utique veritatem diserte explicat S. Bernardus, lib. 2. Decon- sideratione ad Eugenium summum Pontificem cap. 8. ubi eum allo- quens ait : Age, indagemus adhuc diligentius quis sis, quam geras vi- delicet pro tem})ore personam in Ecclesia Dei. Quis es !■ Sacerdos ma- gnus, summus Pontifex. Tu princeps Episcoporum, tu hceres Aposto- lorum, tu ijrimatM Abei, gtdjernatu Noe, Patriarchatu Abraham, Or- dine Melchisedech, dignitate Aaron, auctoritate Mogses, judicatu Sa- muel, potestate Petrus, unctione Christus. Tu es, cui claves traditcB, cui oves creditce sunt... Hal?e?it illi sibi assignatos greges, singuli sin- gulos, tibi universi crediti, uni unus. Nec modo ovium, sed et pasto- rum tu unus omnium pastor. Unde id probem qucerisf Ex verbo Do- mini. Cui enim, non dico Episcoporum, sed etiam Apostolorum sic absolute, et indiscrete, totce cominissce sunt oves ? Si me amas Petre, Pasce oves meas : quas f illius vel illius populi, cioitatis, aut regionis, aut certe regnif Oves meas, inquit. Cui non planum non designas.se aliquas, sed assignassef nihil excipitur ubi distinguitur nihil.
Hanc ipsam v.eritatem plures summi Pontifi.ces asseruerunt : Sic Anacletus Papa dist. 22. Epist. ad omnes Episcopos, ita scribit : Sa- crosancta Romana, et Apostolica Ecclesia non abApostolis, sed ab ipso Domino Salvatore nostro primatum obtinuit, et eminentiam potestatis super U7iiversas Ecclesias, ac totum Christiani populi gregem assecuta est ; sicut ipse Peato Petro Apostolo dixit : tu es Petrus, etc. Idem affirmat Innocentius III. c. Sollicite est, etc. Nobis in Beato Petro sunt
214 DE LEGIBUS HUMANIS.
oves Christi commissce, dicente Domino, Pasce oves meas. Et Innoeen- tius IV. in Concilio Generali Lugdunensi : Cum Jesu Christi vices teneamus in terris, nobisque in Petri Persona dictiim sit : Quodcumque ligaveris super terram, etc.
Confirmatur hsec eadem veritas ex praxi veteris Ecclesise : Nam Victor Asiaticas Ecclesias excommunicavit, quod Pascha non celebra- rent die Dominica, sed ea die, qua celebratur a Judreis, ut legitur apud Eusebium lib. 5. hist. cap. 34. Zephyrinus, ut refert Tertull. lib. De Pudidtia cap. 7. statuit, ut mcechi, ac fornicarii ad pceniten- tiam admittantur. Item Montanistas damnavit, ut refert ipse Tertul- lianus lib. Contra Praxeam. Stephanus Papa statuit non esse rebapti- zandos ab haeresi redeuntes. Ita Eusebius lib. 7. cap. 6.
Petes: an summus Pontifex possit leges condere independenter a Cardinalium consiliof — Respondeo, quod antiquitus Romani Ponti- fices, dum aliquid gravioris momenti statuendum habebant, non as- sumebant consilium, quam vicinorum Episcopomm, ut patet plurimis exemplis, quse non juvat in prsesentiarum expendere. Nihilominus con- grue summus Pontifex nihil maximi ponderis statuit, ac decernit ab- sque Cardinalium consilio : Quia, ut ait Innocentius III. sicut refertur titulo Qui filii sunt legitimi, cap. Per venerabilem, sunt Sacerdotes Pevitici generis fratres nostri, qui nohis jure Levitico in executione Sa- cerdotalis o/fjcii Coadjutores existunt : Is vero super eos Sacerdos, sive judex existit, cui Dominus inquit in Petro : quodcumque ligaveris super terram, erit ligatum et in Caelis. Ejus Vicarius, qui est Sacer- dos in ceternum secundum ordinem Melchisedech, constitutus ab eoju- dex vivorum, et mortuorum.
Probatur secunda pars: Primo, quia Episeopi habent potestatem in suis Dioecesibus, et positi sunt regere Ecclesias suas a Spiritu san- cto. Secundo, quia talem potestatem agnoscit Ecclesia in illis, ut patet ex cap. Si quis de majoritcde, et ohedientia, et cap. ut animarum, in sexto. Tertio, ex praxi veteris Ecclesire, quse cernitur in S. Cypriani Epistolis 10. 11. 12. et 14. in qua decernit, et praecipit in suo Clero. ne temere pax lapsis concedatur, et in Epist. 13. in qua statuit nc lapsi, et Catechunmni exeant ex hoc munclo vacui communione. — Item ex Canonibus Petri Alexandrini Sermone de Pcenitentia : Epist. Canonica Gregorii Thaumaturgi constituente varias poenas pro diver- sitate peccatoruin, et aliis.
Patet etiam tertia pars, quia 1. Concil. Generale legitime con- gregatum habet potestatem condendi leges pro tota Ecclesia : Tum quia Concilia Generalia in Spiritu sancto cougregantur, et universam Ecclesiam repr?esentant : Tum quia Apostoli sedentes in Concilio Ge- nerali leges sanxerunt, ut patet ex Act. 15, Tum denique, quia id semper factitatum est in Conciliis Generalibus, in quibus plurima san- cita fuere ad bonum Ecclesife regimen, et probam morum institutio- nem spectantia. — Concilia Provincialia itidem possunt condere leges, quse obligent in Provinciis; et Kationcdia, quae in nationibus ut con- stat pariter ex universali et perpetua Ecclesiae praxi. Quod si quasdam h'ges tulerint Nationalia, vel Provincialia Concilia, quie ad totum or- bem sese extendunt , id non factum est, quia ab illis Coneiliis san-
DE LEOIBUS HUMANIS. 215
citse fuerunt illne leges , sod quia a fidelibus oinnihus iiujusinodi )o- o-(»s fucruntaccoptata', id postulantibus ot pra>cipionti))us Episcopis. — Qmnifum rero ad Capituhi Ecclosiaruni Cathcdraliuin sode vacanto, verisiinilius ost nihil posse constituoro, quod oblig-ot in tota Difocosi, nisi provisionaliter, in iis maxime, quibus necessariuin ost pro tem- pore vacationis providori : tuni quia ipso juro cavotur, ne sodo vacante aliquid innovotur, ot licot Jurisdictio opiscopalis in capitulo Catho- dralis Ecclesiai subsistat sede vacante, tamon in eo residet per moduni transountis, ot ])rovisionalitor tantuni, donoc constituatur P^piscopus : leges autcni forri dobont ab auctoritate se habento per nioduni per- manontis ; siquidem, ut diximus, leges ex se debent esse perpetuse. Tum donique, quia ampliorcm non habot jurisdictionom Capitulum Cathcdrale, vacante sede Episcopali, quam Collcgium Cardinalium, vacante sede Apostolica ; sed non licet Cardinalibus aliquas leges con- dero, vacante sodo Apostolica, nisi solum pcr modum provisionis, et id cxigcnte sumnia neccssitate, quia unicuni negotium injungitur Car- dinalibus, nimirum vacare electioni summi Pontificis, ut constat ex Clcmentina Ne Romani etc. et ex capito uhi pericuhtm, de electione ; in sexto ; ergo etc. — Denique omnes Supcriorcs habentes jurisdictio- nom Episcopalem, aut quasi Episcopalem, quales sunt plurimi Abba- tes, aliique superiores, et Ordinum Pra?lati, condere possunt lcgcs pro sibi subditis religiosis. Potest ct idipsum prsestare Congrogatio Ge- neralis, et Provincialis, ut ex usu Religionum a Pontificibus appro- bato constat. Ohservondum nihilominus, nullas leges ferri posse in Seraphico nostro ordine, quaj fratrcs obiigent sub poena mortali : hane cnim auctoritatem proscripsit Sixtus IV. in Bulla Circumspecta Apo- stoliccB Sedis , quae est num. 26. ojusdem Pontificis in Bullario Rodri- gucz. In ea namque summus Pontifex ad instantiam Ministri Gene- ralis, et universi Ordinis, annullavit obligationcs sub poena mortali, cx censuris oriundas, ac statutis hactenus factis ctiam Papalibus : quam utiquo annullationem confirmavit Pius V. ut refert Portel. verbo statutum, in additionibus ; crncedcns ut per quaecumque statuta.ctiam Apostolica, non ligarentur Fratres ad aliquas censuras, seu poenas Ecclesiasticas, vel ad pcccatuni mortale : sed tantum ad poenas seu poenitentias per Praelatos imponendas, dummodo non sit contemptus, vel mandatum non sit positum sub poena excommunicationis, vel in virtute sanctae obedientiae.
QU.^STIO TERTIA.
QUINAM LEGIBUS HUMANIS TENEANTUR.
NoTANDUM 1. Certum csse leges praeceptivas, aut prohibitivas non obligare ad aliquid vitandum aut facicndum, nisi subditos rationis compotcs : cum enim lex sit actus jurisdictionis et superioritatis, qui non potest exerceri, nisi crga subditum qui prreceptum cognoscere debct ut impleat ; inde constat, quod obligare non possint leges prse- ceptivge, aut prohibitiva?, nisi eos, qui legislatoris imperio subjacent, et illius mandatum nosse possunt, ut illud implere valeant. Adde quod qui- cumque lcgibus tenentur sint ejus conditionis et status, ut nisi pareant, transgressio ilJis imputetur ad culpam : at qui non sunt capaees i*ationis
216 DE LEGIBUS HLMANIS.
uihil adiniitere po^suiit, quod. imputftur ad culpam : siquidem talitar iiihil iinputatur, uisi fiat more huinauo. idest, intellig-euter, et ratio- nabiliter ; proindeque infantes, qui nondum ad rationis usum perve- nerunt, non tenentur leg'ibus pr.eoeptivis aut prohibitivis : unde pos- sunt vesci cibis prohibitis, et ingredi claustra monialium, etc. Simi- liter Cathecumeni, et intideles noudum baptizati, non tenentur legibus pr^eceptivis, et prohibitivis Ecclesine, quia non suut illius subditi ; quare non peccant contra praeceptum Ecclesiasticum, si ueque festa celebrent, nec abstineant a carne diebus jejunii. Dixi leges prcBce- ptivas, aut prohibifh-as, quia leges simpliciter constitutivte, ut aliquid sit, aut uou sit, etiam feruntur in eos, qui non suut rationis capaces; puta quod nullus non baptizatus sit capax aliorum sacramentorum. Ratio auteni discriminis est. quia qui careut usu rationis, licet nou sint capaces moralis obligationis, cui teneautur parere sub poena pec- cati, sunt tameu capaces impedimenti quasi naturalis, et non peudentis a libero usu voluntatis eorum.
NoTAXDr.M 2. Praeseutem qua^stiouem non moveri adversus hserc- ticos, et nouuullos Erroues, quorum aliqui, ut Lutheraui, eontendunt Christianos homines non obligari legibus humauis, utpote qui per Christum lil)eri facti sunt : alii vero volunt saltem justos non teneri le- gibus humanis : quippe cum, \\i(\Vi\\mi, justo lex non nit posita. Cceteri autem contendunt saltem eximie perfectos legibus humauisnon subja- cere, ut aliquando affirmarunt Beguardi, sieut colligitur ex Clemen- tiua Ad nostrum, de hcereficis. Hi uamque omnes errores a nobis supra coufutati sunt. Xec pariter sermo est de subditis imperio leg^islatoris ; coustat enim omnem hominem viatorem, et superiorem habent^m, posse legibus illius obligari. ac subinde leges humanas obligare omnes sub- ditos, ad quos diriguntur ; Nam, inquit S. Paulus ad Rom. 3. Scimus qaoniani qucecunique lex loquitur, iis, qui in lege sunt, loquitur. Illos ergo omues obligat, quibus loquitur imp?rando, imperium enim ligat subditos, juxta illud S. Pauli ad Rom. 13. OinnLs anima potestatibus sublimiorihus suhdita sif. Unde triplex maxime superest hic exami- nanda difficultas: Prima, au priucipes et legislatores suis legibus subjiciantur, easque teneantur servare. Secunda^ an personae Eeele- siasticie obligentur ad servaudas leges Principum sseeularium, Terfia denique, an peregrini teneantur legibus loci per quem transeunt.
NoTAXDUM 3. Principem, et Legislatorem obligari non posse ad servandas leges, quae ex ^equo ininime pertineut ad omnes ; ccrtum quippe est Principem illis nou teneri : sic immuuis est a lege tribu- torun"), qwx solis subditis prsescribitur : immunis pariter a lege, quiv pr?escriberet modum in couviviis, vestibus, et supellectili : iniquum enim esset iis coarctari Principem, non seeus ac subditi tenentur. Difficultas igitur solum est, an Priuceps tam politieus, quam Eccle- siasticus teneatur ad servandas leges, qu;\? ex aequo ad omnes perti- nent : hicc autem obligatio potest cogitari duplex : vel quantum ad ^dm directivam solum ; ita quod Princeps tautum teneatur exequi, aut cavere id. quod lege pra?cipitur, aut prohibetur , ut suis subditis ad earum legum observantiam viam demonstret : vel censeri potest obli- gari etiam quantum ad vim coactivam, seu punitivam, ita quod pcenis a lege pra^scriptis subjaceat, si quod praeceptum est non impleat.
DE LEGIBUS IIUMANIS. 217
Niirsux moveri potest diffifiiltas, ex quo oriri })ossit utraque, aut al- torutra ohligatio iii I^-iiicipe ad scrvandas le<;*(\s : aii ^idelicct ex vir- tute et et!ieacia ipsius legis, et Vi^ra obedieutia er^a ipsain, ut plu- rimi Theologi censent ; an vero ex solo aftectu ejus virtutis, quje lep' ipsa priecipitur; puta ex attectu justitia', si j^rctium solvenduin sit taxatiini, abstinentiie si Jejuniuin sit pra^ceptuui. iil ciuteri Thco- log'i eontendunt.
Conclusio prima. — ritiNciPES tam Politici i^i.am P^ccle-
SIASTICl, TEXEXTUR SUIS LBGIBUS QUOAD VIM DIRECTIVAM, NON AUTBM QUOAD VI.M COACTIV.VM, IDQUE EX SOLO MOTIVO VIRTUTIS, QU^E PER I,E(4E.M PR.i:ciPITUR.
Probatur 1. auctoritate; nain L. digna vox, cap. de legibus, sie dicitur : Digna vox majestate regnantis est, legibas aUigatum se Pmn- cipeni profiteri, et 1. Princeps fl". de legibus: Pareto legi quisquis legem sanxeris. Similia habentur in jure Canonico cap. Justum dist. 9. his ■verbis : Justum est Principem legibus obtemperare suis, tunc enimjura ,sua ab omnibus custodienda existimat, quando et ipse illis reverentiam prcebet. Et ne videatur id consilii tantuni causa dici, subditur : Prin- cipes legibus teneri suis, nec in se posse damnare jura, quce. in suljjectis constituunt, justa est enim vocis auctoritas eorum, si quod populis pro- hibeut, sibi licere non patiantur. Demuin S. Ambrosius ad Valentinianum Imperatorem Epist. 32. ita loquitur : Quod cum prcEscripsisti aliis, prce- scripsisti et tibi. Leges enim Imperator fert, quas ipse primus consti- tuit. — H;\'C autem iion solum vera sunt de Principe Politico, sed etiam Ecelesiastico ; nam summus Pontifex interdum tenetur legibus a se priescriptis, ut constat ex Decreto 2. parte causa 12. q. 2. c. 20. ubi Pontifex Symmachus legem fert, quie ipsum etiam Papam com- prehendit his verbis : Non liceat Papce prcedium Ecclesice atienare aliquo modo pro aliqua necessitcde, nec in usumfructum rura dare ; nisi tan- tummodo domos, quce in quibuslibet urbibus non modica impensa su- stentantur, etc.
Probatur idem ratione : Xulla est assignabilis ratio, cur Princeps €ximatur a lege pertinente ad omnes : quia leges humanse ordinantur -ad bonum eommune, atque ut efficiant eos qui sunt de communitate bonos : sed non minus Princeps tenetur procurare bonum commune, et satagere, ut ipse bonus fiat per legis observationem, quam aliquis subditorum : ergo, etc. Insuper lex naturalis dictitat, ut caput caeteris raembris cohsereat, et conformetur, alias maxima deformitas esset in corpore politico, sicut et in naturali, si membra invicem non cohae- rerent, et in suis officiis ab bonum commune non conspirarent ; nam, inquit S. August. o. confess. c. 8. Turpis est omnis pars suo universo non congruens : igitur cum Princeps sit caput corporis politici, cujus subditi sunt membra, debet una cum subditis conspirare ad bonuin commune, quod nonnisi per legum observantiam stabilitur ac firmatur.
Probatur etiam. secunda pars, nempe quod legislator non subdatur suis legibus quoad vim coaetivain, sed solum quoad direetiv^im. Vis coa- ctiva, seu eoercitiva est inductiva poense propt^r legis inobservantiam : sed Princeps non potest cogi vel puniri pcDena inductiva ad legis obser- vantiam ; cum nullum habeat superiorem, a quo cogatur, et nemo
218 DE LEGIBUS HUMANIS.
proprie a seipso cogi possit; quippe enm Istud contra ordinem naturai pugnet: ergo Princeps non subditur suis legibus quoad vim coactivam, seu coercitivam, sed ab eis quantum ad obligationem pcenae subeunda? solutus est. — Unde eo cautius, vigilantiusque Principes suprenii suas leges servare debent, quod In terra nullum habeant emendatorera, sed ideo acerbius punientur a supremo judice Deo, juxta illud Sap. 6. Horrende, et cifo oj^parehlt nohis, quoniam judicium durissimum, his, qui prcesunt, fiet. Quapropter David poenitens Deo dicebat, Tihi soU peccavi : quasi diceret juxta giossam : nullum in terris superiorem agnosco, qui meum peccatum judicare, aut vindicare queat, nisi te solum ; ac proinde tibi soli quoad condignam poenam praescribendam peccatum meum subjieio.
Probatur denique tertia pars, nempe quod Princeps maxime te- neatur ad suas leges servandas vi dlrectiva ipsius legis, tum pariter ex affectu ejus virtutis, quse lege ipsa prnecipitur. Primum constat ex dictis ; cum enim Princeps teneatur ad servandas suas leges, non per vim coactivam, necessum est saltem eum ad illam observationem teneri quoad vim directivam. Secundum etiam constat ; cum enim Princep^ sit caput Reipublicfe, tenetur se membris conformare in iis, quie ad ipsius Reipublicie bonum spectant : ergo sicut subditi jure naturali tenentur obedire superioribus, et eorum pra^ceptis se conformare, quia alias magna esset in corpore mystico Reipublicse cum suo capite di- screpantia, sic Princeps tenetur vita et moribus convenire cum reliquo corpore In iis, qupe seque ipsi ac populo conveniunt ; proindeque te- netur suas leges servare ; alias ipse alio jure viveret, quam populus, multum a reliquo corpore discordaret, et rectae rationis rcgulam non teneret : quod certe in maximum Reipublicse detrimentum cederet.
DiCES contra priorem partem nostrcp propositionis: Xemo nisi supe- rioris lege ligatur. Par in parem nou habet imperium. Nemo sibi im- perare aut prohibere potest. Princeps est solutus legibus suis. Ergo, etc. — Respondeo ad tres primas propositiones, quod princeps habet duplicem respectum : est enim superior, et inferior : superior est qui- dem, quatenus est caput eommunitatis : inferior vero est, quatenus membrum est ejusdem : quando itaque legem dat communitati, est inferior veluti respectu sui, ut superioris. Ad quartam propositionem respondeo sensum esse, quod Princeps solutus est legibus suis, quan- tum ad \im coactivam, quia nullus est, a quo possit puniri, si deii- ciat a lege communi.
DiCES 2: Princeps potest dispensare, et eximere quemeumque vo- luerit a legum observatione : ergo ut primum legem condidit, potest secum dispensare, seseque eximere ab earum, quas tulit, observatione : et ita continget, ut numquam obligetur, saltem jure humano in con- seientia ad observandas leges suas. — Respondeo, posse Principem dispensare et eximere quemcuinque voluerit a legum observatione ex justa causa : alias minime posse : quod autem servare tenetur respectu alicujus e suis subditis illud ipsum servare tenetur respectu sui : imo magis, quia eximere et dispensare hominem privatum, non tam vertit in perniciem et exitium Reipublicre, quam principem secum dispen- sare, utpote in quem velut in exemplar omnium oculi defixi sint.
DiCES 3: Omtra posteriorem partem, nihil obstare quominus possit
DE LEOIBUS HUMANIS. 219
Princeps puniri popna ab ipsa legc. infiicta, qua? non requirat senten- tiam judicis, scd ipso facto incurratur : licct fortc! rctpugncit i^uniri ])oena, qutc intiigi dcbeat ab honiine. — Responcleo, obstarc aliquid, quia qui pcrnani infiigit ex vi legis, debet esse persona distincta ab ea, cui intligitnr.
Conclusio secunda. — Clerk i, sku Ecclksiastici xon
SirH.IICIUXTUll LE(UHrS CIVILIHUS, iiV Al EORUM STATUM ET ORDIXEM DEDECENT : SUHJICIUNTUR VERO IIS, QllAl NEC STATUI NEC ORDIXI
REPUGNANT. Ha?c Conclusio duas habet partes, quaruni
Prima probatur iis omnibus constitutionibus, quibus Clerici a ju- risdictione ]*rincipum ssecularium eximuntur. Sic de constitutionilms cap. Ecclesia saiicfce Marioi statuitur : Nos atfendentes, qaod I.aicis super Ecclesiis, et super personis Ecclesiasficis nulla sit cdtributa fa- cidfas : quos ohsequendi manet necessitas, non auctoritas imperandi, a quibus si qidd mofu proprio statutum fuerif, quod Ecclesiarum e.tiam respiciat commodum et favorem, nullius /irmitatis existit, nisi ah Ec- clesia fuerit approhatum . Et cap. decernimus de Judiciis, Decernimus ut laica potestas, et Laici Ecclesiasfica fractare negofia non prcesumanf, sed Episcopi, Ahhates, Archiepiscopi, et alii aliorum Prcelaforum de negofiis Ecclesiasticis (maxime de illis, quai spiritualia noscuntur) r.ai- vorum judicio non dis])oncmt : nec propfer eorum prohibifionem Eccle- siasticam dimittant justitiam exercere. Et cap. nullus judicum, Tit, de foro competenti : Xidlus Judicum, neque Preshgferum, neque Dia- conum, auf Clericum ulluni, aut minores Ecclesice sine permissu ]*on- fificis per se distringere, aut condemnare prcesumat. Quod si fecerif, ah Ecclesia Dei, cui injuriam irrogare dignoscifur, tamdiu sit sequestratusy quousque reafum suum cognoscat ef emendet.
Patet idipsum ratione : Lex, quse noii est honesta, et religioni consentanea, nullius est roboris ac etficacitatis : sed leges, qut^ Cle- ricorum statui et ordini adversarentur, nec honestae essent, nee reli- gioni congruse; subindeque nullius essent valoris, nec aliquis eis pa- rere teneretur.
Patet etiam secunda pars : Tum ex illo Apost. Kom. 13. Omnifi anima pofestatibus suhlimiorihus suhdita sit: tum ex praxi primitivse: Ecclesia^., qua constat Clericos legibus Imperatornm obtemperasse; tum denique, ex eo quod cum sint membra Reipublic^e, debent stu- dere bono communi, atque ad illud procurandum concurrere in quan- tum eorum status sacer et ordo patitur.
Conclusio tertia. — Subditi extra Regnum degentes ils
TBNENTUR LEGIBUS, QUAS INTEREST AB ILLIS OBSERVARI PRO BONO
Ejus co:mmunitatis cujus siint partes : secus autem de aliis legi-
BUS, QYJR ITA AD BONUM COM.MUNE NON SPECTANT.
Patet prima pars : In tantum enim cives et subditi tenentur parere legibus Civitatis et Regni, in quantum illa observatio confert ad bonum commune procurandum, et stabiliendum : ergo ubi commune bonum procurari potest ab illis subditis etiam extra Regnum, et Ci- vitatem degentibus per legum sancitarum observantiam, illi subditi tenentur leges servare.
220 DE LEGIBUS HUMANIS.
Posterior pars etiam est cvidens ; libi enim nihil refert ad bonum communitatis illius legum a subditis observatio, haud dubium est illos ad eam observationem non teneri, quando in alieno territorio, vel tran- seundo, vel immorando existunt. Ratio est, quia jurisdictio uniuscu- jusque civitatis, vel Prineipis particularis non extenditur quoad leges ferendas (xtra civitatem. seu territorium : ut docet Bertholus in lege prima Cod. de summa Trinit. nu. 14. colligiturque ex lege, Ormies popidi, ff. de jiistitia, et jure ; ubi lex dicitur Jus proprium civitatis : sicut ergo agentia naturalia nou agunt extra sphseram activitatis, de- iectu potestatis . ita ;quia jurisdictionis activitas limitatur intra pro- prium territorium ; ideo lex extra ipsam non obligat : unde colligitur, quod etiamsi Legislator id maxiiiie velit, et sub his verbis explieet , non potest obligare subditum extra territorium existentein.
Conclusio quarta. — Probabilius est pereurinos, et
ADVENAS TEXERI AD OBSERVANTIAM LEGUM, QU^ PR.ESCRIBUNTrR IX HIS LOCIS, IX QUIBUS SUNT, ETIAM TANTUM PER MODUM TRAN-
SEUXTIS.
Probatur 1. Auctoritate S. Aug^ust. Epist. 119. quae est ad Janua- rium. in qua refert S. ^NIonicam venient^m Mediolanum animo com- migrandi, et non commorandi, coepisse turbari eo quod Sabbato ibi non jejunaretur, se autem matris gratia consuluisse S. Ambrosium, qui rrspoudif se nihil docere me posse, nisi quod ipse faceret^ quia .^i me- lius nosset, id potius observaret. Cumque ego putassem nulla reddifa rafione auctoritafe sola sua nos voluisse admonere, ne Sahhato jejuna- remus, subsecutus esf, et ait mihi: Cum Romam venio, jejuno Sahbato: <:um hic sum, non jejuno ; sic etiam fu,ad quam forte Esclesiam vn- neris, ejus morem serva, si cuiquam non vis esse scandalo, nec quem- quam fihi. Hoc cum matri renuntiassern, lihenter amplexa est; ego vero de hac sententia etiam afque etiam cogitans, ita semper habui, tam- quam eam codesti oraculo susceperim : Sensi enim scepe dolens et ge- mens multas infirmorum perturhationes fieri, per quorumdam fratrum contentiosam ohstinationem vel superstitiosam timiditatem, qui in rebus huju^modi, qure neque Scripfurce sanctoe aucforitate nerpie universalis Ecclesice traditione, neque vitce corrigendce utilifate ad certum possunt terminum pervenire, tantum quia subest qualiscumque ratiocinatio co- gifanfis, auf quia in sua patria sic ipse consuevit, aut quia ibi vidif, uhi peregrinationem suam quo remotiorem a suis eo se doctiorem factum jmtaf, tam Utigiosas excitant qucestiones, ut nisi quod ipsi faciunt, nihil rectum existimenf.
Probatur 2. Tum quia illa legum a peregrinis observatio ad bo- uum eommune, idest, ut advenae eoruin se moribus conforment, apud quos vivunt, impedit, ne dissidia inter advenas et incolas oriantur, ne scandala et otiensiones contingant ; neve etiam ex inobservantia lex aliqua ratione vilescat. Tum etiam quia aequum videtur, ut subji- ciantur legihus regionis adven?e in ea degentes, juxta illam regulam juris in 6. <lui senfit commodum, sentire dehef et onus.
Confirmatur ab inconvenienti ; nam si Peregrini et Advense, ut supra diximus, leges proprii territorii, a quo discesserunt, servare non teneantur, si non tenerentur legibus loci per quein transeunt, nullis
DE LEGIBUS HUMANIS. 221
log'ibus particularibiis obligarentur ; aique ita si esset lex ali(^ua particularis, quai tain in proprio territorio, (|uam in loco pcr quem transeunt, servaretur, ab illa iierent prorsus immunes, quod est ab- surdum.
Ex ms COLLIGE, Advenas et Peregrinos transeuntes per loca iii quibus testum aliquod celebratur, si sint ibi toto mane diei festi, te- neri Sacrum audire, non tamen ibi commorari ut audiant.
CoLLKiK 2. Abeuntem niane ex proprio domicilio, in quo jejuniuni obligat, et nocte pervenientem ad locum, ubi jejunium non obligat^ posse nocte cenare, carnesque comedere ; cum discedens non teneatur servare legcs sui domicilii, sed possit sequi leges favorabiles loci per quem transit.
ARTICULLS SECUNDUS.
DE EFP^ICACIA, ET OBLIGATIONE LEGUM HUMANARUM.
Satis superque constat ex dictis, legem quamlibet vim et effica- ciam habere ad obligandos eos, quibus prsescribitur ad executionein et observantiam eorum, quse dictat ; quocirca paucis determinandum est in pntsenti Artieulo, qusenam et quanta sit Leguin Humanarum vis et efficacia ; quod utique fiet tribus iii sequentibus Qua^stionibus, quaruni Prima aperiet circa quid llumanai Leges versari possint: Se- cnnda, qualiter obligeut subditos : Tertla, quas conditiones exigant, ut vere ad sui observationem compellere queant.
QU.ESTIO PRIMA.
CIRCA QUID HUMAN.E LEGES VERSENTUR.
NoTANDi.M 1. Legem onmem versari circa actum humanum, idest tactum scienter et libere ; lex enim est regula actionum humanarum ; quapropter sicut is, qui usu rationis et libertatis caret, lege non te- netur, ut dictum est in pra?cedenti Qusestione; sic nec lex alium quam rationis aut libertatis usum priecipit, aut vetat. Cum autem actus humanus sit triplex ; quorum alius est moraliter malus, alter indifle- rens, alter vero bonus ; inde restat examinanda difficulta^, an eju- smodi triplicein actum pnvcipere possit.
NoTANDUM 2. Actum humanum insuper distingui posse duplicem ; internum videlicet, et externum. Internus ille est, qui elicitur a facul- tatibus internis, quales sunt intellectio, volitio, et imaginatio; externus vero qui producitur a facultatibus externis, quales sunt quinque sen- suum externorum operationes. liursus, actus illi vel sunt pure interni, nec ullateuus connectuntur cum externis, vel non sunt pure interni, sed quamdam connexionem habent cum aetibus externis. Dupliciter autem potest connecti actus internus cum exteriori ; nempe vel per se, vel per accidens. Actus internus connectitur cum externo per se, vel quando est causa, et veluti forma illius ; qua ratione voluntas adul- terandi connectitur cum adulterio actuali : vel quando est conditio necessario requisita ad substantiam actus exterioris in genere moris considerato ; qualiter attentio connecti debet cum oratione vocali, et dolor internus contritionis aut attritionis cum confessione Sacramen-
222 DE LEGIBUS HUMANIS.
tali, et iuteiitio baptizandi eum actione externa baptizantis : non enim est vera oratio exterior in genere moris eonsiderata, nisi procedat ex aliqua attc^ntione, nec vera contessio Sacramentalis, quae non procedit ■ex dolore interno : nec vera actio baptizandi, quai ex intentione Mi- nistri non sequitur.
NoTANDUM 3. Magnum esse discrimen inter actus internos, qui eonnectuntur cum externis per se, et eos qui solum connectuntur per aecidens. Nam actus, qui connectuntur per se, sutficienter manife- stantur per exteriores ; quis enim non videat volitionem furandi ma- nitestari per furtum exterius ? Actus vero connexi per aeeidens, non t^ufficienter manifestantur per exteriores ; recitatio enim exterior officii non sufficieuter manifestat attentionem et devotionem, eum possit esse sine illa. Tertio, actus interior potest connecti cum exteriori non per ge, sed per accidens, etiam quantum ad esse morale actionis, sieut motivum poenitentiae per accidens conjunctum est externo jejunio, et inoti^iim vanae glorine largitioni eleeinosyna? . — Priesens ergo diffi- cultas procedit iiniversaliter, utrum videlicet lex Humana, tam Civilis quam Ecclesiastiea, possit obligare ad actus internos, tam secundum se, et ut sunt pure interni, quam ut eonnectuntur cum exterioribus, tribus modis jam explicatis. Duo igitur maxime veniunt hac in Quse- stione resolvenda: Prhniim, an et qualiter Leges Humana* praecipere possint omnes actus humanos non solum bonos, sed etiam indifferen- tes, et malos. Secundum, an, et quomodo praecipere, aut prohibere possint actus interuos.
Conclusio prima. — Leges Human.i: pk.ecipeke possunt
OMXE8 ACTUS BOXOS, ET INDIFFEKENTES, NON VERO MALOS. HaeC Con-
clusio tres habet partes, quarum
Probatur prima : id omne praecipere possunt Humanae Leges, quod per se eonducit ad bonum commune stabiliendum et conservandum : sed omncs actus boni conducere possunt ad bonum commuue : subin- deque potest lex humana eos omnes praecipere.
Patet etiam secunda pars: quia actus indifferentes possunt inter- dum conferre ad bonum commune, et if)si interdum adversari: igitur per leges humauas prsecipi. aut prohiberi possunt.
Tertia pars est eontra Politicos quosdam impios, qui eum nefario ^laehiavello existimant Principem pro tuendo regno posse quiecumque mala praecipere et permittere; eujus quidem inipiae assertionis talsitas eonstat: quia lex mala prsecipiens, directe militat in primum princi- pium morale nempe, declina a malo. — D<4nde, iiullus potest obligari ad peecandum: sed si quis teneretur parere legibus mala prseeipien- tibus, obligari posset ad peccandum: ergo, etc. Major- constat : quia nemo teneretur obedire legi interioris potestatis in his, qu£e prohibentur a lege auctoritatis superioris : sed si quis posset obligari ad peccandum, teneretur obedire legi latit' ab inferiori potestate, nempe creata, in iis, qua? prohibentur per legein et auctoritatem divinam, quod aperte fal- sum est, juxta illud Act. 5. Oportet obedire Deo magis, quam homi- nibus. — Denique, nusquam efficaciori modo procuratur bonum com- mune temporale Reipublicae, quam cum divina? leges observantur; quid enim magis ad bonum commune confert, quam ubi male agendi
DE LEGIBUS IIUMANIS. 223
iiecessitas orniiiuo prjvcluditur? ((uid vcro ina<;is i|)si advcrsatur, quam inale agendi necessitas?
Dkes; Plerunique expedit ad pacem et quieteni publicam hajre- tieis permittere, ut suos errores in conventiculis suis publice doceant, et leges ferre, nc ullus cos in suis ministeriis interturbet; sed hoc per i>e malum est: ergo leges humanse possunt interdum mala praecipere. — Respondeo, posse quidem interdum licite mala qu<Tdam tolerari, iie gravius aliquid inde accidat; sicut enim in corpore naturali ex- pedit aliquando pati detruncationem et abscissionem alicujus membri, ue totum corpus tabe inficiatur et intereat, sic et in corpore politico juvat interdum qua^dam mala minus infestantia pati, ne grandiora exurgant, quibus Ilespublica omnino pessundaretur : hac autem ra- tione in plerisque regnis tolerantur ha^retici, ne scilicet ob eorum per perduellionem tota Kespublica bellis intestinis divexaretur, subiudeque rueret. Adde quod longe diversum sit mala tolerare, et ea praecipere; latemur enim interdum ea posse tolerari, ne graviora inde emergant; negamus autem posse usquain ea pra^cipi quocumque praetextu.
Conclusio secunda. — Leges Human^ pr.4:cipere possunt
ACTUS INTERNOS, QUI PER SE SUNT CAUSA ACTUUM EXTERIORUM, QUIVE AD EORUM INTEGRITATEM REQUIRUNTITI IN 6ENERE MORIS, VEL AD EOS CONFERUNT UT CONDITIONES NECESSARI^ ; NON VERO EOS, QUI PURE INTERNI SUNT, VEL QUI TANTUM PER ACCIDENS CONJUNGUNTUR CUM EX-
TERiORiBUS. Haic conclusio quatuor particuhis complectitur, quarum Prima et secunda simul probantur: quicumque prsecipit, vel pro- hibet aliquid faciendum aut omittendum, etiam prascipit et prohibet id omne quod cum ipso necessariam connexionem habet, et sine quo ■csse non potest: sed actus exteriores, qui prsecipiuntur vel prohi- bentur per leges humanas, necessariam habent connexionem cum actibus interioribus, qui vel sunt causa actuum exteriorum, sicut vo- luntas furandi est causa furti, quod admittitur; vel qui requiruntur ad actus exteriores, ut censeantur esse completi integritate morali : ergo eaedem leges, quae tales actus exteriores prsecipiunt, aut prohi- bent, etiam interiores, qui sunt eorum causa, vel ad eorum integri- tatem moralem desiderantur, censentur prsecipere vel prohibere.
Tertia, et quarta pars similiter constat , nempe quod leges humanae non poesint praecipere, aut prohibere actus pure internos ; nec eos, qui tantum per accidens connectuntur cum exterioribus ; quia potestas le- gislativa humana per se primo tendit ad externum, et commune Reipu- blicae regimen: sed actus pure interni, aut qui tantum per accidens <jum exterioribus conjunguntur, non spectant ad externum, et sensi- bile regimen Reipublicae : ergo per leges humanas praecipi, aut prohiberi nequeunt. Major constat, Minor pariter; quia potestas legislativa huma- na tantum sese extendit circa ea, quse Principum judicio, et animadver- sioni subjacere possunt: sed illi aetus interni hominum animadversioni, aut judicio non subjacent, quia unus homo naturaliter non subditur alteri secundum animam, sed secundum corpus : Errat enim, inquit Seneca 3. De Beneficiis, ai quis putat in servitutem totum hominem descendere, pars enim melior excepta est: corpora ohnoxia sunt et ad- scripta dominis, mens sui juris est. Quccirca adorandus Salvator suos
224 DE LEGIBLS HUMANIS.
Discipulos monebat Matt. 10. Xolite timere eo.s, qui occidunt corpus^ animam autem iion possunt occidere, sed pofius timete eum, qui potest animam, et corpus perdere in gehennam. — Confirmatur h?ec assertio ex cap. 14. Cogitationis de pcBnitentia dist. 1. Cogitationis pcenam nemo paiitur; quod desumptum est ex jure civili, lib. 47. Digest., tit. 11. lib. 1. Item cap. erubescxint dist. 32. De Manifestis, ubi de homine di- citur, QiLod de manifestis quidem loquimur: secretorum autem. et co- giiitor Deus, et Judex est. Similiter cap. Tua nos de Simonia, habetur, Ecclemam tantum de manifestis, non de occultis judicare. Quam uti- que sententiam confirmat ConciL Trid. Sess. 24. c. 1. De Reform. Ma~ trimonii : affinnans, quod Ecclesia de occultis non judicat.
DiCES 1. contra duas priores partes: Christus Dominus Matthaei 18. potestatem Ecclesiasticam conierens suis Discipulis generaliter dicit, QiUECumque alligaveritis super terram, erunt ligata et in Ccelo: sed aetus interni fiunt super terram : ergo Ecclesiastica? jurisdictioni sub- jacent. Confirmatur, quia potestas Ecclesiastica respicit bonum, et sa- lutern animarum; ad id autem actus interni maxime conducunt: ergo in illos etiam a Christo est eoncessa pote.stas. — Respondeo, illam auctoritatem generalem a Christo concessam non absolutf, sed distri- butive tantum esse accipiendam; nempe quantum ad ea, quK neces- saria sunt, ut recte, et convenienter Ecclesia possit regi, vel tantum ad ea. quse consentanea sunt legislativie potestati sensibili, qua homines inter se communicare possunt. Inde est quod potestas legislativa a Christo. Discipulis, et Ecclesije Praelatis concessa, tantum versatur circa actus interiores, qui necessariam habent connexionem cum ex- terioribus ; nam cum illa concessa potestas tantum spectet ad guberna- tionem sensibilis h\ erarchiae, etiam tantum concernit aetus, vel qui sunt exteriores, vel sine quibus hujusmodi exteriores actus esse non possunt.
DiCES 2: Ecclesia remittit exterius culpas per absolutionem Sacra- mentalem : SimiUter prsecipit fidelibus, ut singulis annis confiteantur peccata sua, etiam pure interiora, Denique, reservare potest peccata mere interna: ergo habet auctoritatem in actus pure internos. — Nego consequentiam, et ad primum dico, quod cum Sacramentalis absolutio, et poenitentia spectet ad auctoritatem et jurisdictionem a Christo Ec- clesise ministris concessam, in cujus administratione Sacerdos se gerit tamquam minister Christi , hinc illa potestas legislativa uon est pure humana, sed potius divina: unde cum Ecclesia, vel absolutionem lar- gitur de peccatis internis, vel satisfactiones internas injungit, vel con- eedit indulgentias etiam pro peccatis internis, aut dispensat in votis, vel juramentis intemis, id non exequitur per potestatem sibi velut propriam et connaturalem, qua potest actus externos priTecipere vel prohibere, quatenus confenint ad bonum commune societatis fidelium: sed per potestatem velut vicariam nomine Dei et Christi, aut sol- vendo peccata, aut satisfactionem injungendo, aut relaxando poeuas peccatis debitas, et declarando cessare obligationem ex promissione Deo facta resultantem, aut denique negando potestatem absolvendi a tali, vel tali peccato interno, si forte poenitens illud Ecclesiae clavibus per confessionem sensibilem subjiciat: quic omnia, ut constat, non sunt actus potestatis legislativee, et proprise, sed potius divinae, et a Christo delegatse.
DE LEGIBUS IIUMANIS. 225
DiCES ii: Ecclesia puiiit ct prohibct plurcs actus in(;re internos: crg'o revera habet auctoritatem et Jurisdictioncm in cos. Prohafur an- fcreifcns; nam in Concilio Toh-tnno primo dicitur anathcma non solum diceutibus, scd ctiam credcntibus coutrarium Fidci Catholicjc. p]t in Clemcntina prima De haireticis cap. maltorum, excommunicantur In- quisitores ha^reticai pravitatis, si odii, gratia% vel amoris, lucri, vel commodi temporalis obtcntu contra justitiam, et conscicntiam suam omiserunt eontra qucmquam proccdcre. ul)i lucrit supcr pravitate ha^re- tica proccdendum : et cap. (foleiffps, Dc celcbrationc Missarum, pra;ci- pitur Clcricis, ut divinum officium, nocturnum pariter et diurnum, quantum eis Deus dcdcrit, studiosc cclebrcnt paritcr et devote: scd haeresis, amor, odium, devotio sunt actus interni: ergo, etc. — Re- spondeo, hos onines actus ita prohiberi, non quatenus purc intcriores sunt, sed solum prout conn-exionem liabcnt cum exteriori))us: sic ex- communicatio decernitur in ha^resim, non ut purc peccatum mentis est, sed quatcnus ha^resis illa intcrna pcr signa, aut verba exteriora manitestatur. Inde ad Conciiium Toletanum dico, illud non ierre anathema praecise in non credentes, sed proponere tamquam credenda de fide; ac proinde ipsum declarare eos fore ha-reticos, qui contra- rium, etsi animo tantum, crediderint. Similitcr odium, et amor pu- niuntur, ut conjuncta sunt cum actibus exterioribus : et interna de- votio prjT3cipitur, ut conjuncta est orationi vocali.
^ " Ob.jicies: Eos actus aut prsecipere, aut vctare non possunt leges humanjie, de quibus pote^stas humana judieare non potest: fru- stra enim priecipiuntur, qu.e si omittuntur, puniri non possunt ; atqui lcges humanse judicare non possunt de actibus internis : sicut enim de ignotis nulla est cupido, ita nee potest esse judicium. — Respondeo; nego majorein. Katio cst quia cognitio actuum requiritur quidem ad vim eoactivam quffi posita est in poenis quibus in prsevaricatores ani- madvertitur. Ut enim praevaricatores puniantur, necesse est ut de pricvaricatione convincantur : sed ea cognitio non requiritur ad vim directivam, possunt enim humanis legibus imperari qure an postea a subditis fiant aut non liant, ignoratur. Nec inde sequitur quod humanum pra?ceptum de eis fiat: licet enim prsevaricatores per pme- varicationis manifestationem apud homines rei non sint, rei tamen apud Deum constituuntur. " ^
QUyESTIO SECUNDA.
QUALITER HUMAN.E LEGES OBLIGENT.
NoTANDUM 1. Certum esse non omnes humanas leges ad sui obser- vantiam obligare sub mortali ; quia neque ipsa^met divinse leges talem obligationem important; nec enim leve furtum, puta denarii, aut assis, censetur esse mortale, propter levitatem materia^ licet furtum omne tam divina, quam humana lege vetitum sit. Multo minus igitur omnis humana lex sub mortali obligarc censenda est. Eestat igitur determi- nandum, an aliqu?e saltem humanae leges in conscientia sub mortali obligare queant.
NoTANDUM 2. Eam fuisse variorum Hsereticorum crroneam asser- tionem, quod nulhe leges humanai in foro conscientise obligare qucanty
Fbassen Tiieol. Tom. Vl. 15
226 DE LEGIBUS HUMANIS.
iiec eas tiansgredieutem reuiii esse culpii^ apud Deum. Ita imprimis docuerunt Waldenses, ut affirinat Guido lib. De HcEresibus. Eumdem errorem innovarunt Joannes Wiclef, et Joan. Hus, ut testatur Bel- larm. lib. 4. De Summo Fontifice, cap. 1'). quos secutus est Calvinus 4. Instit., cap. 15. et sequentibus, ubi tametsi concedat Praelatos, et Ma- gistratus politicos posse leges aliquas ad conservationem diseiplin.Te et pacis inter cives pr^escribere, negat tamen eas in conseientia obli- gare, Cuiu conscientia, inquit, soli Deo subclita sit, ideoque ab eo solo ligari, seu lege coerceri possit. Ab hoc errore non longe distare videtur Joannes Gerson. Tract. De Vita spirituali, lect. 4. asserens solum Deum habere auctoritatem obligandi in conscientia : unde licet admittat leges humanas obligare in conscientia ; contendit tamen illam vim ipsis non competere ratione auctoritatis humanae, sed solum divinae; ita quod Legislatores, dum leges statuunt, solum declarent obligationes, quas Deus imponit ; ipsi vero nullam obligationem in foro conscientise pr«- scribant: cujus assertionis exemplum profert de aegrotis, qui in con- scientia tenentur medicis obedire, non quod medici imperandi aucto- ritatem habeant, sed quia declarant id, ad quod segrotus lege naturali, ac divina obligatur.
NoTANDUM 3. Controversiam non levem moveri inter Theologos, nuni humana? leges ad sui observationem interdum obligent eum vit;\i dispendio; in cujus difficultatis resolutione duae sunt sentcntiae extreme oppositse : Altera quidem Almiani in Moralib., traet. 1. cap. 3. conel. 4. negantis legem humanam unquam obligare ad sui observationem cum dispendio vit»: Alia autem Adriani in 4. qu. 3. De Clavibus, asse- rentis omnem legem humanam, quse obligat sub peccato mortali, ser- vandam esse in omni eventu etiam cum vitse discrimine, nisi aliqua lex interveniat ex benignitate Legislatoris, quae talem obligationem expressc" non importet. Inter lias autem extreme oppositas sententias mediat Tertia, affirmans legem humanam interdum obligare cum pe- rieulo, et dispendio vitae; non tamen semper. Quibus praemissis sit
Conclusio prima. — Leges Human^ tam Civiles, quam
EcCLESIASTId: OBLIGARE POSSUNT IN FORO CONSCIENTI^, ITA QUOD EARUM TRANSGRESSIO SIT CULPABILIS APUD DeUM.
Probatur L de Legibus Civilibus ex Scriptura; dicitur enim 1. Petri 2. Subditi igitur estote omjii /iumance creaturce, sive Regi quasi proecellenti, sive Ducibus tamquam ab eo missis, in vindictam malefactorum... Hcec est enim voluntas Dei. 2. Petri 1. dicitur, eos, qui spernunt dominatio- nem, reservari in diem judicii cruciandos. Et ad Rom. 13. Qui resistit potestati, Dei ordinationi resistit; qui autem resistunt, ipsi sibi damna- tionem acquirunt. Quod de damnatione etiam apud Deum Chrysost. et alii Interpretes ibidem intelligunt. Et versu 5. Adeoque necessitate sub- iliti estote, non solum propter iram, sed etiam propter conscientiam. Addit ibid. versu 4. Principes esse Dei Ministros, unde qui illis resistit, Deo resistit; adeoque Deum ofiendit.
Probatur idem de Legibus Ecclesiasticis ; primo quidem auctoritato Concilii Constantiensis sess. 8. et 15. ubi damnantur errores Wiclefi, et Joann. Hus negantium ullam legem humanam, sive Ecclesiastieam, sive Civilem obligare in conscientia. Hoc ipsum definitum est in Con-
DE LEGIBUS IIUMANIS. 227
'ilio Trid. scs^. 7. caii. 8. his verbis : S/ quis dixcrif JKiptizcdos libcros snp ab omnihiis *S'. EcclcsicE prmceptis, qucB vpI scripfa ret fradifa ?;unf, ifa ut ea obscrrare non teneantur, anathcma sif. — Idem constat ex vfirii.s Scripturse testimoniis ; Christus enim sic pronunciat: Si Kccfo- siam non andicrif, sit fibi famquam Ethnicus, cf Puhlicaiius, ubi Chry- ^ost. hom. 16. Considera quomodo jnddicaiium ad exemplum summcn /wquifice posuif. Prcecpptis erc/o Ecclcsice, non ofypdirc summa' nc<piiiicR cst. Idem Christus Luc. 10. ait: Qui vos spprnit, mespcrnit. Et Paulus •id Hebr. V6. Obedite prcBpositis vestris, et subjacete eis, ipsi enim per- icpfant. quasi rafionem pro animabus vestris reddituri. Demum idem Apost. ait 1. ad Cor. 7. FrcBcipio non ego, sed Dominus. Et Act. 15. Apost. dicunt: Visum est Spiritui sancto, et nobis, nihil ultra impo- '!cre robis oneris, quam hcec necessaria . cfc. Quibus locis designatur >pecialis potestas legum Ecclesiasticarum obligandi in loro conscien- lii^e, ut procedunt a Legislatoribus humanis, alias non diceret Paulus: Prcecipio ncjn ego. sed Dominus, nec Apostoli: Visum est Sjyirifui S. ■ f nobis. Neque hoc ultimo loco continetur solum consilium, ut Hse- etici volunt; iis enim contineri prseceptum in conseientia obligans, indicant verba illa, oneris, et necessaria.
Probatur utraque pars ratione: Primn quidem, omnis lex, qune per
luctoritatem a Deo derivatam tertur, obligare potest in conscientia:
it leges tam Ecclesiasticjp, quam Politicae feruntur per auctoritatem
1 -Deo derivatam ; subindeque obligare possunt in conscientia Major
onstat; hac cnim ratione lex Vetus et Nova censentur obligare in
•onscientia, quia per auctoritatem divinam, vel a Deo emanatam latae
uut, et promulgat?e. Minor etiam patet ex prsefatis Scripturse texti-
>us, quibus tani Ecclesiastica, quam Civilis potestas declaraiur homi-
libus a Deo tradi. Hinc Prov. 8. Deus ipsemet ait: Per me Reges re-
gnanf, et legum Conditores justa decerniinf . — Secundo, potestas obli-
gandi in eonscientia reperitur in quavis communitate imperfecta, quae
constat cx viro, uxore, filiis, ac famulis: ergo multo magis reperiri
debet in commuuitate perfecta, qu?e constat, vel Pra^latis, et Fidelibus
-=;ubditis, vel Principe, Magistratu, et Civibus. Patet antecedens, tum
x Deufer. 21. ubi jubetur, Morte puniri filium inobedientem, et con-
umacem. Et ex Apostolo ad Ephesios 5. ubi mouet iixores esse subditas
iris suis. Et ex 1. Petri 2. ubi servi declarantur feneri ad obtempe-
andum dominis suis. Consecjuentia etiam patet ex eo quod majus
debitum sit obediendi Principi propter bonurn Rei.publicse, quam pa-
trifamilias propter bonum unius domus ; quia bonum quo uni^ersalius
est, eo diviuius. — Tertio, si lex humana, sive Ecclesiastica, sive
Civilis, non posset ad culpam, et in foro conscientise homines obli-
gare, sequeretur eam plerumque suo frustrari effectu ; ssepe namque
«ontingit, quod quis violare possit legem absque periculo incurrendi
poenam prcescriptam; subindeque si ex conscientia non teneretur eam
servare, non raro posset eam transgredi.
DiCES 1: IUe solus obligare potest ad culpam, praecipue mortalem, qui potest homiuem privare gratia, quive potestatem habet ligandi in foro conscientise : sed nullus homo potest alterum gratia privare ; quem- admodum nuUus potest in eum gratiam inducere: similiter Legislator, <altem Civilis, non habet potestatem ligandi, atque solvendi iu foro
228 DE LEGIBUS HUMANIS.
conscientise: crgo vel nulla lex ohligrre potest in conseieutia, vel sal- tem Civilis, et Politica id non potest. — Respondeo ad majorem, pri- mam illius partem tantuni esse veram de potestate privativa gratiae primaria, et per se. qualis tantum Deo competit; non vero de potestate secundaria, et ratione decreti ac statuti conditi per auetoritatem de- rivatam a Deo, quod decretum qui transgreditur, per illaiii volunta- riam transgressionem jn-ivat se gratia demeritorie: privatur autem eadem efficienter per Deum, qui non vult amplius conservare gra- tiam in anima hominis legem transgredientis. Ad alieram vero ma- joris partem dico illum solum posse condere legem, in quo est po- testas ligandi et solvendi^ in foro conscientia^ ; vel judicialis. qualis est, qune per actus clavium exercetur. et per quam remittuntur* vel retinentur peccata: vel imperativa et constitutiva decreti, cujus ob- servatione bonus actus evadat; inobservatione vero malus.
DiCES 2: Potestas Legislatoris inferioris non potest inducere obli- gationcm in judicio, et foro potestatis superioris: sed forum conscientitie est forum superioris potestatis, scilicet Dei : ergo potestas Legi^latoris^ humani non potest obligationem inducere in foro conscientise. Mhior patet: Major etiam videtur manifesta; nam ordinarii judices non pos- sunt inducere obligationem in judicio superioris Principis, ne.' Epi- scopi in judicio Pap:v ; quia nirnirum eorum potestas exceditur a judicio superioris potestatis. — Respondeo distinguendo majorem: potestas Le- gislatoris inferioris nou ])Otest obligatiouem inducere in foro potesratis superioris, contra, aut pr'a?ter ordinem superioris pot'-'Statis, concedo inajorem : ut subest ordini superioris potestatis, neyo majorem : et ad illius probationem eodem modo respondetur. ordinarios scilicet Ju- dices, aut l-.piscopos id uon posse contra ordinem Principis. aut Pon- tificis, bene tamen ut stant sub ordine illorum ; quasi Princeps daret potestatem ordinario Judici, ut terret legem obligantem in suo foro: sic autem coutingit in uostro easu; nam eo ipso quod lex humana est justa, subest ordini naturalis Legis. aut divina?, ex qua ])articipat vim obligandi etiaui in foro divino. quod est forum consci^^^ntiir.
DiCES 3: Potestas Principum siecularium est mere temporalis, et politica: ergo non ]>otest se extendere ad aliquid spirituale; nec per consequens obligare ad culpam, et in foro couscientije. — Respondeo. potestatem Principum ssecuhirium dici temporalem ratioue objecti, quia secundum se tota est de personis, rebus, et actionibus tempora- libus; ratione tameu obligatiouis. quam inducit, dici potest spiritualis, et in conscientia obligare; licet enim per se primo respiciat bonum temporale Reipublicfe, et per se primo non intendat ligare couscien- tias sub poena damuationis wterufe, sed solum pnecipere aliquid ad promovendum tale bouum sub po^na temporali piVportionata ad con- sequendum suum finem; ex consequenti tamen, quia hoc pr.necipit ut stat sub ordine divinne potestatis. et in virtute illius potentis obligare in foro conscientia* quautum ad cuipam et pnenam feternam. ad culpam et in foro conscientite obligat.
Conclusio secunda. — Ixterdu:si rTu.F.QUE Le^es tam Ec-
CLESlASrKM:. (.tCAM ClVIT.ES OBLIGAXT SIH MOKTALI.
De Ecclesiasticis quidem coustat : iu confesso est enim ajmd omnes^
DE LEGIIUJS IIUMANIS. 221)
|)lures esse k'>4t*s Kcclesiasticas, qu;c ad sui observationcin sub inortali obligTiit; (ju;ilis cst lcx dc (]u;uirai;-csinia]i jcjunio, dc annua confcs- sionc facicnda, de coinnuinionc in Pasehatc, etc.
De Politicis paritcr cadcin vcritas patct cx Apost. ad Jtoin. l.'J.
dicente, F.ns, <nii snjfcrionun. pofcstdfi rcsisfunt , itcnniKitioiic.in sihi
acquire.ro, (juod de damnatione seterna SS. Interpretes iljidem intelli-
uuiit: scd danmatio ?et(M'na nonnisi ob pcccatuni niortale incurritur;
ig'itur lex luiinana ctiam politica nliquando sub tnortali culpa obli-
li-are potest. Quod utiquc confirnuit S. Augustinus Epist. hO: ^ " quje
cst ad Tionifaciuni comitcm et exercifcuuin impcrialiuni pr;Ef(ictum, qui
cum ab Augustino inquisivisset utrum tuta conscicntia cogerc possct
han-eticos Donatistas armorum vi ut juxta Imperialia edicta sese ad
Ecclesiic Catholicic sinum rccipercnt, respondet S. Augustinus istud
nedum csse licitum, s?-d etiam pcrnecessarium. Quoniam, inquit, multi
per illas leges correcti sujit et quotidie corriguntur, et se esse correctos,
atque ah ilta furiosa xfcrnicie lil)eratos gratias agunt. Et qiii oderant
diligunt, inolestasque sibi fuisse salid)errimas lcges, quantum in insania
detesfafxintur , tantum reccpta sanifate gratulantur. Deinde subdit;
Quando Imperatores pro falsitate contra veritatcm constituunt malas
lcges, prohantur f)cne credentes, et coronantur jjersevei^antes. Quand.o
lutcm pro ixritcde contra falsitatem constituunt fxmas leges, tcrrentur
scevientes, et corriguntur intelligentes. Quicumque ergo legihus Impe-
ratorum qure contra veritatem Dci feruntur , ofjfempeinre non vult,
<icquirit grande prcemium. Quicumquc autem fcgihus Imjjeratoimm quce
pro Dei veritate feruntur, ohtemperare non vuft, acquirit grande sup-
plicium, " ^ scilicet apud Deum, apud qucm nonnisi propter mortale
grandc supplicium incurritur.
Q,uo pacto autem dig-nosci possit, quando leges humanse obligent sub veniali, aut sub mortnli , \\?q quatuor reguhxi sunt spectandse; Prima, lcx illa ccnsetur obligare sub mortali, qua3 pro tali habetur ex consensu et consuetudine Ecelesise universalis, ut lex de servando quadragesimali jejunio ab iis qui nec labore, nec infirmitate, nec aliis impediinentis cxcusantibus detinentur. — Sccunda Uegufa, quando lcx humana prsecipit aut prohibet aliquid quod est grave, et ad bonum commune maxiine conducens, censetur obligare sub mortali; hinc nuUa lcx humana potest in levi materia obligare sub mortali ; quia vis obligativa legis humanse derivatur vel ex lege naturali, vcl divina: sed DeU|§ sua lege naturali, vel divina numquam imponit obligationem ad culpam inortalem . quando materia est levis, ut fa- tentur omnes; ergo nec Legislator humanus potest obligare sub mor- tali, nisi materia sit gravis. Hinc Legislator humanus non potest rem levem, et minimi inomenti prsecipere sub mortali; quia ut lex hu- mana obliget, debet esse justa; quamvis autem justa sit ratio praeci- pieiidi rem levem, non est tamen justa pra?cipiendi eam sub mortali, sicut neque justa est ratio priecipiendi rera gravem sub veniali dum- taxat. Quapropter, Prselati non possunt pra^cipere res leves sub p(nena ;»xeommunicationis. Idcirco cap. nemo Episcoponim. causa 11. qu. 3. lix Concil. Meldensi capit. 56. statuitur, quod anathema esf ceterncE mortis damnatio, et nonnisi pro mortafi dehet imponi crimine, et if.fi qui aliter non potuer-it corrigi. — Tertia Regufa est, quod lex censeatur
230 DE LEGIBUS HUMANIS.
obligare sub mortali, quaiido pniecipit ant prohibet rfliquid sub gra- viori poena, v. g. mortis, mutilaiionis, excominunicationis, irregula- ritatis; uam severitas poense argumentum est, quod res, qua? praeci- pitur, est gravissima. — Qiiarta de,nique Begula est, quod lex obliget sub mortali, quando id, quod praecipitur, licet leve sit, speetata ra- tione objecti, et materise, grave tamen est habita ratione tinis, quem intendit Legislator, et ad quem lex, aut prseceptum ordinatur. Hinc quia, dicitur 1. ad Tim. 2. Finis prcBcepti est charikiSy illa censetur materia gravis, quce ad dilectionem Dei, vel proxirai necessaria est. Ite7u quia lex ad bonum commune ordinatur, illa erit materia gravis. quje ad bonum Reipublicre, vel Communitatis stabiliendum, et fir- mandum necessaria est, lieet secundum se sit levis: unde q^iia in lleligionibus prohibitum est, ne Monasterii, vel Conventus negotia sae- cularibus propalentur, quamvis hsec propalatio in aliquibus videatur levis ratione materise, tamen gravis est ratione boni communis.
Conclusio tertia. — Leges human.e xon semper et ke-
(ULARITER OBLKlAXT AD SUI OBSERVATIONEM CUM DISPENDIO VITJ:, AC NEQUIDEM CUM PERICULO GRAVIORTS DAMNI. Ratio BSt , quia UC^
leges quidem divinre mere positivge taliter censetur obligare , nisi Deus, qui pro sua summa auctoritate potest pr;iecipere et obligare prout voluerit, aliud significet, aut ejus voluntas aliunde constet: adeoque Christus Dominus Mattha?i 12. referens factum Davidis qui 1. Beg. cap. 21. coinedit panes propositionis in necessitate , quibus tam(^n non licebat nisi Sacerdotibus vesci, illud tactum non damnat^ imo usurpat ad refellendam PharisGtVorum calumniam qua K-arpebant Christi Discipulos , quod die Sabbiiti vellerent spicas, et manduca- rent: et Luc. 14. etiam Christus Dominus demonstrat Pharisseii' lieere die Sabbati extrahere asinum, qui in puteum cecidisset, quamvi^ alioqui omne opus faciendum T)rr>hiboatur die Sabbati.
Conclusio quarta. — Leoes human.e obligant cum »di- SPENDIO ait.k, quando plus confert observatio illarum Al; commune bonum, quam mors unius hominis: secus vero quand<
HOMINIS VITA POTIOR EST OBSERVATIONE LeGIS HUMAN^.
Patet prima pars assertionis ; quia homo non solum quantum ad ea qua? possidet, sed etiam quantum ad seipsum est pars Reipublicai: ergo ubi conservandum est ae tuendum bonum ijiublicum, tenetur vitam suam discrimini exponere; curri enim in Republica sit potestas- ad suam conservationem necessaria, et ad bonum commune; alioqui non esset provisum sufficienter ejus guiiernationi et conservationi ; hinc est quod ferri potest prteceptum obligans ad aliquid agendum propter Reipublicii? bonum, etiam cum vit^T^ dispendio; sicut enim quilibet homo habi^t potestatem exponendi partem sui corporis di- spendio,quando id necessarium est ad totius conservntionem. sic Respu- blica habet potestatem exponendi singulos, qui sunt ejus partes, et membra, quando necessitas totius, seu boni communis id exigit. — Hiuc esf quod Miles teneatur cum vitae periculo non deserere suam stationem, neciion et aggr^di hostes ^d praeceptum sui ducis: quia d 'sertio stationis, et non aggressio plus noceret bono publico, quam
DE LEGIBUS IIUMANIS. 231
iioccat jactur.i \ itu' illiiis inilitis. — Iliiic pitrifer Pnrochi ctiani cuin vita^ discrimine teiientiir residere personaliter in snis paroehiis, si id praecipiat Episcopus, etiani tempore pestis aut alterius imminentis perifuli mortis; nam jactura vitie illius paroclii non est tanti mo- menti, ac salus plebis, qu;e per ejus residentiam personnlem et actualem potest procurari, etc.
Patet etiam securda pars assertionis; ubi eniiii non ndcst boni publici imminens periculum, quisque ten«'tur ex lege naturali ad ser- vandam suam vitam; idque est iu prnxi in Ecclesia; nani quamvis prohibeatur sub poena excommunicatiouis , proindeque sub mortali peccato, ne quis communicet cum h;ereticis excominunicatis mani- festis; uihilominus licet cum eis participationem habere, ut habetur caitsa 11. qu. 3. cap. 103. ubi statuitur, Licere in pluribiis casibus necessariis ad soc.ictatem , ef vitiE sustentationem mw '/}sis rmriwif- iiicare.
DicEs: Regula ordinis Carthusianorum priecipit eisdem lielig"iosis non vesci carnibus etiam cum vitJ3 discrimine : sed ejusmodi absti- neutia non plus censetur conferre ad bonum commune, ((uam vita plurium Monachorum qui sanctitate sunt aliis qu implurimis exemplo: ergo falsum est quod teneatur quis ad logis humanae . observationem cum vitpe periculo tantum, quando.ex illa majus bonuni sequitur, quam ex privata privati hominis. — Respondent ad antecedens Al- mainus, Major, et nonnulli alii Doctores Parisienses, illam Regulam non solum non obligare, scd etiam si adsit periculuin teneri Carthu- sianum jure naturse ad csum carnium, ut si ex Medicorum consilio esus ille judicatur necessarius ad vitam servandam, et sanitatem resti- tuendam : et eos peccare contra jus naturale de conservanda propria \ata, si ab illis abstineant. — Censent aliqid cum Yictoria lect. De Temper. n. 8. Carthusianum in extrema necessitate tegritudinis con- stitutum posse quidem licite a carnibus abstinere; nou tamen teneri, sed eis posse vesci licite, si id judicio Medicorum omnino censeatur necessarium ad vitam tuendam. Qiiam utique assertionem probabi- liorem existimo : eam autem plurimis utrinque librare videtur Joann. Gerson Cancellarius Parisieusis in Traetat. De non esu carnium a Carthusiensilms, quem edidit adversus eos, qui illos religiosos indi- scretos et inhumanos ex hoc statuto judicabant: dicit autem pro parte affirmante, primo, quod Carthusiani ad hoc nullo voto expresso te- nentur: sed vi dumtaxat cujusdam ordinationis sive institutionis po- sitiva?, ne hoc quisquam prsesumat attentare, idque non sub poena peccati mortalis, s 'd tantum disciplinse Ordinis. Secundo, quod in hac constitutione debet excipi casus neeessitatis extreime, atque inflr- mitatis. Tertio, quod non habetur expresse Carthusianos ad ea teneri, etiain in casu extremge necessitatis ; qu;e clausula si apponeretur, non posset secus faciens ab iniquitate excusari. Unde subdit, qiiod cum celeberrimos ex hoc ordine aliqumdo interrogasset, quid agerent ubi in deserto nihil haberent pra^ter carnes nd vescendum: responderunt se absque scrupulo de illis, vitse tueudae causa, comesturos. Hinc etiam factum est, quod curn quidara ex Carthusianis iter equo conficeret, atque in surnmam famem, sitimque redactus. deficir^ntibus ceteris, sanguine equi sitim levasset, re ad Fratres delata, et cognita extrema
232 DE LEGir3US HUMANIS.
in qua eoustitutus; tuerar necessitate, liber ab omni disciplina Ordinis
susceptus est. — Addit tanien pro opposita sententia, casum necessi-
tatis extremae non tuisse exeeptum : tum quia sufficienter intelligitur,
etiamsi expressus non sit: tum etiani quia raetuendum est. ne si
casus aliquis fuisset exceptus distincte, horpines exinde arripuisseut
occasionem dilatandi exceptionem ad alia: sicque suce-edentibus tem-
poribus desiisset robur esse in illo statuto. Insuper. licitum est agere
multa sive temporalia, sive spiritaalia. per quas et in quibus homo
abbre^iat vitam suam, aut infirmitatis debilitatem incurrit; quod probat
prirno d^ temporalHms, tum quia alias homo teneretur vacare studio
Medicinie, aut Medicorum consiliis, atque regiminibus continuo uti
deberet: quia ex illorum omissione in varias aegritudines incidimus,
ex quibus sequitur x\t-x abbreviatio : tum etiam quia alias quilibet
teueretur desistere ab operibus et actibus, ex quibas sequuntur de-
bilitationes corporis, mortisque ut plurimum acceleratio, qualia iv^-
quentia sunt in omni fere hominum statu. Protyat secundo de spiri-
taalibus, nam certum est ad multa spiritualia assequenda licere pati
sanitatfs debilitationem ac vit^e abbreviationem. Primo, ad obediendum
Deo: unde et licet in hoc casu etiam pati mort^m. Secundo, ad satista-
ciendum pro peccato suo, quod constat ex operibus satistactoriis.
Tertio, ex charitate ad satisfaeiendum pro peccatis alienis: quod de-
claratur ex tundationibus IMonasteriorum plurimorum factis, ut qui
in eis vivent. lugeant, atque poenitentiam ag-ant pro peccatis funda-
torum , aliorumque. Quarto, ad evitandum grave scandalum: tune
enim ipsam mortem subire tenemur: unde Apostolus 1. Corinth. 8.
Si esca scandalizat fratrem meum, non manducabo carnes in ceternum.
Quinto, ad acquirendas virtutes in se, vel in alio : unde nihili faeiunt
viri sancti labores, vigilias, et sudores, nisi ut in virtutis exercitio
sint, aut ut alios ad virtutem aeeendant: unde licet homini servare
castitatem etiam eum periculo vitse. neque tenetur, qui vovit perpe-
tuam peter^' dispensationem a suramo Pontifiee, si nullus sit alius
modus tuendae vitie, quam matrimonialis conjunctio. juxta sapien-
tiorum Medicorum consilium. Atqui si Carthusiani uon servent illud
statutum ut Deo obediant. illud tamen servant, ut Deo satisfaciant
pro peccatis suis : servant ex eharitate in proximum. pro peceatis
illius satisfaeientes per ejusmodi austinentiam Deo, quemadmodum
et pro stris propriis: servant, ne Fratribus seandalo sint, sl eamibus
uterentur: servant denique iu virtutis exercitium, atque in extirpa-
tionem suorum vitiorum. ncc iu casibus iilis, ubi agitur tantum de
abbreviatione vitie. aut infirmitate, dispensatos se putant. — Addit
Gerson, quod cousuetudo ita naturam mutat. ut veuenum esse possint
quibusdam stomaehis earnes: etsi per esum carnium aliqua certo fu-
tura e^set vitae prolongatio; quia tamen incertum foret utrum postea
det 'rior illa esset, non tamen f'>ret iis vescendum : quemadmodum
prudentiores Medici non eonsulunt potiones quasdam. quiv cum priv-
senti statui aegroti patieutis vidcantur satis idonea, ex usu tamen
pigram et segnera sunt et}'eetura uaturam. Unde subjicit, sibi notum
esse aliquem Carthusianum virum doctissimum asserent^m , quod
plures 'e Fratribus morerentur aut segrotarent in ista religione, si
carnibus uterentur: quia vigilia, solitudo, et quies, etc. hujusraodi
DE LEGIBUS HUMANIS. 233
devotioiiis excrcitia dig-estionein inipediunt, et ita crudituteni ali^iuani in stomacho relinquunt. Adjungi potest, quia vix aut raro tempe- ranter et sobrie inter hsec guhe incitamenta versarentur. Concliulit Gerson totuni illud opus, dieendo, prudenteni Directorem non tam nttendere debere ad labores, vexationes, et abbreviationem vitie, quam ne sensus efficiantur hebete.s, et stolidi per excessivam in jejunio vel fletu assiduitateni, quo fiat ex consequenti, ut judicium rationis evertatur.
QU.ESTIO TERTIA.
QIJAS CONDITIONES LEX rvEQlIIRAT UT REVERA OBLIGET.
S('<3Prs praesentis Quiestionis est determinare, an ad efficacitatem, ct obligationem leg'is necessario desideranda sit illius promulgatio per auctoritatem Legislatoris.
NoTAXDr.M 1. Leg'es promulgari cum primum in vulgus eduntur, et quasi promulgantur, inquit Pompejus Sextius: hinc promulgatio est levis evulgatio, seu significatio. facta comniunitati auctoritate Le- gislatoris. Certum est autem ad legis efficacitatom et obligationem in actu secundo necessario requiri, ut lex aliqualiter proinulgetur : tum quia Lex se habet per modum regul?e et mensurse actuum hu- manorum, cui homines suas aetiones conforinare debent, ne a recto fine exorbitent; sed id pra^stare nequeunt, nisi lex eis innotescat, nec potest innotescere, nisi per promulgationem: ergo ut obliget, neces- sario desideratur aliqualis ejus promulgatio: tum quia lex ex natura sua est din^etiva et illuminativa; quod autem in Legislatoris volun- tate, aut pectore reconditum est, dirigere non potest nec illuminare subditos : unde merito cap. De Legibus dieitur, Leges mnctissimcB, quce constringunt liominuni vitas intelligi ah omnibus debere: tum de- nique quia cum Aoluntas non possit ferri in incognitum, sequeretur homines obligari ad impossibile si tenerentur legem servare ante suffieientem illius promulgationem. — Dixi notanter requiri aliqualem ejus promulgationem, quia promulgatio uon desideratur sequaliter in omnibus legibus, sed diversimode, et juxta naturam cujuslibet: aliter^ enim lex natur?e hominibus innotescit, aliter leges divinse positiv?e tam Evangeliea quam Mosayca promulgatse fuerunt. An autem haec promulgatio spectet ad ipsam legis essentiam, ita ut nullam liabeat vim obligandi, nisi prius fuerit proraulgata, anve tantum sit conditio ad ejus vim obligandi desideranda, determinandum est in praesenti.
NoTAXDi M 2. Legem posse considerari duobus modis, nempe qua- tenus est regula nondum applicata, prout nempe jam constituta est apud ipsum Legislatorem, et quantum est ex parte ipsius vim habet obligandi : vel prout est regula quaedam applieata subditis, qui eam legem cognoscentes, debent ipsi suos actus coiiforniare, ut recte, pro- beque iiant.
NoTANDiM 3. Quantum ad acceptationem legis a subditis, prirao certum esse illam non esse necessariam, ut lex naturalis et divina obligent; quia sive legibus istis assensum suum populus dare velit, sive negare, non minus eis tenetur. Certum pariter non hic esse ser-
234 DE LEGIBUS IIUMANIS.
monem de acceptatione legis a singulis interioribTis : hac enim ratione nulla pene lcx obligaret; siquidem nulla lex est humana, quae alicui subditorum non videatur gravis; subindeque ab eo esset respuenda, si id ejus voluutati concederetur. Nec etiam hic sermo est de non ac- ceptatione legis a populo juncta conniventiae superioris: in hoc enim easu certum est, legem non obligare, nnm ut lex obliget, necessaria est voluntas obligandi in eo qui legem condidit; tunc vero eessaret volun- tas Legislatoris si populo respuente legis observantiam, conniveret. — Denique, difficultas non movetur dt^ non acccptatione. qua^ ex longa eontraveuientium consuetudine derivata fuerit; nam, ut infra constabit, lex humana contraria consuetudine louga abrogatur: tota igitur dil- ficultas ^ '• esset de non acceptatione voluntaria quse non sit fundata in longa contravenientium consuetudine. Qua de re jurisperitos con- sulas. " *
Conclusio prima. — Lex considerata tt regila sibditis
APPLICATA, ESSENTIALITER PROMULfiATIOXEM EXIGIT : SECUS VERO QFATENIS COXSIDERATUR APUD IPSUM PrINCIPEM CONSTITUTA.
Patet Conclusio tum ex dictis in primo Notabili, tum quia lex est quoddam regiminis instrumentura, quo subditus regitur a superiore, humano more: scilicet ut intelligens et volens, ad quod necesse est voluntatem, et decretum superioris intimari subdito, ut ad illud in- ferior se scient^^r et libere accommodet : et quia lex fertur non uni pri- vatse personie, sed perfectie communitati, idcirco debet intimatio esse publica, idest, facta publieo modo, et eommunitati accommodato. quse intimatio dicitnr promulgatio. — Insupt^r, h^x est quoddam prjeceptum : non habet vero pr?eceptum vim obligandi, nisi is qui priecipit volun- tatem suam manifestet et intimet: neqne enim Deus, aut quivis alius Legislator censetur aliquid prscipere ex eo quod apud se statuat aliquid faeiendum vel non faciendum, nisi signifieet illud: ergo, etc.
DiCEs 1: IjCx naturalis est vera et propria dicta lex, qufe obligat; adeoque vim habet obligandi; assignari vero non potest quando fuerit piomulgata. Item, lex seterua, ex multorum sententia computatur inter leges proprie dictas ; at non potuit promulgari lex tota a?ternitate, ut evidens est. neqne dici potest quando fuerit promulgata in tempore: ergo, etc. — Kespondeo , legem naturie promulgatam fuisse sufficienter ex hoc ipso, quod Deus illam mentibus hominum inseruit naturaliter cognoscendam ; unde Psalmista: Signatum est super 7ios lumen vulfus fui Dominc. — Ad .secundum dico quod lex ajterna spectata ex parte Dei, fuit promulgata, et verbo, et scripto ab jeterno; quia promulgata fuit in Yerbo divino, quod »ternum est; et pra^terea in libro vita?, qui aeternus quoque est, et hi sunt duo modi, quibus publicatur lex omnis, nimirum vel verbo, vel scripto, inquit S. Thom. 1. 2. q. 9L art. 1. Vel reetius ccnseo respondendum cum Doctore in 4. d. o. q. 4. ubi agit de obligatione baptismi, promulgationem videri necessariam tantum ad legem positivam; Xultus, inquit, fenefur ad aliquod prce- ce/jfum diviiium, nisi p^r aliquem idoneum ef aufhmticum sibi pro- tnulgefur vel fama veridiea, ef fesfiTnonio bonorum, cui debef quilibef rafionxibilifer credere, et hoc intelligo de lege positiva, quce non esf nofa interius in corde. Quibus indicat promulgationem non videri neces-
DE I.ECJinUS IIUMANIS. 235
sariani iiisi ad ioucs positivns; qiiod inaximc voriiin cst dc proniiil«ia- tione, qiia- fit jxm* notitiani exterius aeceptani : nan» alinndc certuiii est. ut mox dixinnis in prinia responsione, legcni naturaleni in nostris mentihus siunato super nos divino luniine manifefftari. Certum pariter legeni aHernani pcr aliquod signum uobis intimari : nempe vel per leg-em ipsam naturalem, vel per alias divinas leges, qu;e ah illa a-terna lege veluti rivuli a fonte dimanant.
Dicp:8 2: 8i qmv esset ratio, propter quam nccessaria dicitur pro- mulgatio ad hoc ut lex habeat vim obligandi, maxime quia per pro- mulgationem lex fit nota subditis, qui lege tenentur: sed haec nulln est, nam ad multa tencntur homines, qu;r; invincibiliter ignorant : V. g. tenentur ad observationem legis natura;, etiamsi illam ignorenr invincibiliter. Item t^nentur ad baptismum rccipiendum, juxta illud Christi Joan. o. JV/.s^' quis renafus fuerit, etc. Itejn possessor bon;c fidei obligatur ad restitutionem quamdiu detinet alienum, nec dum pra»- scripsit. [fenK contractus humani irritantur per legem humanam,sive sit nota ista lex, sive ignota, ut patet in matrimonio elandestino, et impedimentis matrimonii, ac irregularitatibus, qu?e ligant etiam rudes, et in\incibiliter legem ignorantes. — Respondeo acl majorem, requiri promulgationem, ut lex nota fiat subditis, qui ca tenentur notitia com- muni. sed non esse necessarium ut fiat nota notitia privata: estauterii notitia communis, quando lex promulgatur. Qu?e afferuntur in obje- ctionc, proccdunt de notitia privata.
Probatur secunda pars, nempe quod lex sumpta pro regula apud ipsum solum legislatorem residente non includat essentialiter promul- gationem. ut sic enim vim totam obligandi habet ab ipsa legislatoris voluntate : at legislatoris voluntas ut decernat lcgem vim obligativani habere, non opus habet aliquo externo signo scnsibili, quo suum de- cretum statuat; subindeque sic considerata lex, promulgationem non exigit. Imuper, iex est actus prudentiai, necnon et auctoritatis existenti^v in principe; sed actus prudenti?e, et auctoritatis dictantis aliquid essc taciendum, existere potcst tum in judicio practico, tum in voluntate principis ante quodlibet signum externum : proindeque lex spectata, quatenus est regula a principe constituta, promulgationem non re- quirit. Deniqiie, statim ac concepta est lex a Prineipc, censetur apta ad obligaiionem inducendam: ad hoc enim coneipitur et instituitur ut obliget: sed haec aptitudo sufiicit ad legis essentiam : igitur hae ratione lex essentialiter promulgationem non exigit. — Xihilominun generaliter dicendura arbitror leges essentialiter pronmlgationem exi- gere; tum propter rationes in priori assertione expressas, tum quia ut ait Gratianus cap. i.n istis d. 4. Ijeges instituuntur cum promul- gantur, prmanfur cum moribus ufentium a]>probantur.
* '' Conclusio seeunda. — Leges civiles tamImperiales
QUAM ReGI.E XOX CEXSEXTIR " ^ SrBDITOS OBLIGARE, XISI IX PRO-
vixciis ET Reoxis, pro quibus coxstituuxtur, fuerixt pro:mul-
GAT.E.
duod utique patet ex authentica, uf novcBConstifufiones,uhi Jiisti- nianus Imperator statuit suam legem non valere, nisi postquam tuerit propositain MetropolibusProvinciarum. Nec obstat, quodibi loquiturlm-
236 DE LEGIBUS HUMANIS.
peratordesolis constitutionibusimperialibus,quaespectantadtestameiita; nam ratio legis istius non minus valet pro eceteris niatcriis, ut rubriea <le oviuibifs lcgihus loquitur, qua3 talis est, ut novai facta? constitutiones post insinuationes earum post duos menses valeant. Est autem axioma receptum apud Jurisconsultos rubricam esse pro lege, quando perfectum sensum reddit, quatenus textui non repugnat, et habere vim exten- dendi, quod in textu strictius ponitur. Quapropter leges strictius lo- quentes censentur potius es.-e exemplum quoddam rubricae jam obti- nentis vim legis, quam leg-es ipsae. Id autem adeo verum est, ut Pius IV. iu Bulla suj)er declaratioue temporis ad observanda decreta Concilii Tridentini, rubricam hauc pro lege citaverit his verbis: Quia in jure communi sancitum est, ut constitutiones novce uim nonnisi post certum tempus obtineant, etc. Unde dispar est ratio rubricarum juris civilis, et rubricarum juris Canonici, qua? privato Gratiani sensu scriptai, neque aut Pontifieia aut regia auctoritate absolute probatse, neque ab Ecclesia universali pro legibus acceptatfe sunt. Accedit ratio ; quia non potest praesumi sufficienter in notitiam subditorum venisse ea lex qua3 non fuerit in illa Provincia publicata, in qua degunt. Hinc lex Eegia non obligat, nisi fuerit promulgata juxta consuotudinem ejus regni, in quo fertur; unde mos invaluit in Galliis, ut Regiae Consti- tutiones promulgentur in parlamentis; et exinde mittantur ad infe- riora subsellia judieum Provineialium, ae regionum; nec ante cen- seantur obligare, quam fuerint in illis locis publicatt^e. Quantum autem ad leges ecclesiasticas jam multorum invaluit sententia, eas non ha- bere vim obligandi per universum orbem, quantum^is fuerint Roma*, vel alibi promulgatae, nisi pariter promulgentur in singulis Provineiis. Quod utique
Probatur primo : Ratio cur imperialis et regia lex in singulis Pro- vinciis debeat publicari, est quia non potest praesumi sufficienter pro- mulgata, ut ad notitiam subditorum perveniat ea lex, quae in Pro- vinciis non est promulgata: atqui eadem ratio locum habet respectu legum Pontificalium.
Secundo: Quia si in aliqua Provincia non publicetur lex Romani Pontificis, habebit populus rationem aliquam existimandi, vel quod non sit ejusmodi lex lata, vel si lata sit, mentem summi Pontificis non esse, ut in ista Provincia obliget.
Tertio: Quia Concilia, in quibusdam legibus, quas tulerunt, decla- raveruut eas non obligare, nisi postquam in singulis Dioecesibus per locorum Ordinarios fuerint publicatae. Sic Concilium Lateranense sub Innocentio III. cap. 22. et habetur cap. cum infirmitas, de pce- nitputiis, et remissionibus statuit. tum demum Medicos ea constitu- tione teneri, qua prtecipitur illis, ut eum advocantur ad infirmos, ante omnia ipsos inducant et moneant, ut Medicos advocent animanim, hoc est, ut sacramentaliter confiteantur, quando fuerit publieata per locorum ordinarios : eadem vero est hujus, et caeterarum constitutionum Ecclesiasticarum ratio.
Q,uarto: Hiec eadem veritas suadetur ex veteri Ecclesi* praxi : constat siquidem in more fuisse, ut decreta Romanomm Pontifieum, ct Conciliorum publicarentur in Provinciis ; tuncque obligare inei- piebant. Sic legimus apud Tertul. lib. De Pucliciiia, cap. 1. Deeretum
DE LEGIBUS IIUMANIS. 237
Zophyrini Komaiii l'ontifit'is pro rcconciliandis p(i>nitontiI)Us contra Montfuiistas hiissc aHixum ad valvas P^cclesiarum, ct lectuni in Ec- clesiis. Sic Dionysius Olynipiorum Episcopus Kp. ad Soterem Papcwi, testatur lectani sibi a Sotere, ad queni scribebat missam Epistolam, missam etiam a Clemente, idque die Dominica in coetu fidelium, Sie constitutio Stephani i/e non rebajdizandis /icereticis, missa tuit per Pro- vincias, ut testis est Cyprianus Epist. 74. (picv, cst acl Pompejum. Sic decreta Nieivnai Synodi, ut refert Marius Victorinus lib. 2. aclrersus Arium, p"r totum orbem fuerunt missa. Sic et Sardiensis decreta cuni Niea^nis transmis.sa scribit Theodoretus lib. 1. Ilistorire, cap. 9. et lib. 2. cap. 8. Sic Chalcedonensis a Leone ad Episcopos per Provincias di- recta, ut ipse nos docet Epist. 71. et 91. jMitto a;lia. — Atque hinc factum est, ut plurima Coucilia numero Patrum miniis spectabilia, propterea quod in Provinciis recepta fuerint et probata, in quas missa sunt, alia habuerint vim Conciliorum totius Occidentis vel r)rientis, alia Ecclesise universalis. Hinc etiam factum est, ut plurima? sum- morum Pontificum constitutiones non obligvnt in multis partibus orbis V. g. Bulla Ccenjie Domini, qua; non obligat in Gallia, Germania, Polonia. ilinc etiam est, quod Innocentius I. Ep. ad Exuperium To- losanum. nt refertur cap. }>osuisti^ distinct. 82. statuit, ut lex, quani edidit Siricius Papa adversus Diaconos et Presbyteros incontinentes, quos decrevit onmi honore privandos, nou obliget eos, ad quos, ut loquitur, hce.c non probatur pervcnis.sc.
Objicies 1. Si vera sit nostra propositio, sequetur vix esse leges Pontificias, qu?e obligent; nam primo decretum Gratiani privata ejus auctoritate cong"estum est, et nunquam fuit promulgatum. Secunclo, libri quinque Decretaiium, qui conipilati sunt a Gregorio TX. videntur fuisse promulgati in sola Bononiensi Acadeniia, ut colligitur ex eo- runidem prrefatione. Tertio eadem quoque est ratio libri sexti Decre- talium, ut bene glossa observat in datam libri istius sexti. Quarto, Clementin:t% qufe a Joannf XXII. paulo post obitum Clementis V. a quo sunt edita?, datas sunt publico, videntur in sola Romana curia promulgata?. — Respondeo primo decretum Gratiani non obligare : neque etiam, quod forte nonnulli non putarent, quatenus pra^legitur in Academiis, quia plurima docentur in scholis, ad investigationem antiquitatis, et disciplina^. et non ad praxim. Unde nec obligat quidquid in jure civili continetur, licet praelegatur in Academiis. Obligat itaque deeretum Gratiani ea parte. qua continet statuta Conciliorum vel Pontificum olim in Provinciis promulgata, aut etiam quatenus con- tinet aliqua, qua? judiciorum consuetudine probata sunt. Secunclo, libri quinqne Decretalium non tantum directi sunt ad Bononiensem Aca- demiam a Gregorio IX. sed etiam ad omnes Provin'.*ias, in quibus promulgatos fuisse, atque receptos scribit MatthtTUs Faris in Henrico tertio Anglorum Rege. Tertio, Liber sextus Decretalium non fuit promulgatus in Galliis. Editus est a Bonifacio VIII. inter quem et Philippum Pulchrum graves, quse exarserunt inimicitiie, prohibuerunt ne in hoc regno promulgaretur. Id tantum est in isto libro auctori- tatis, quod alias suuni robur, atque auctoritatem habuit : qualia sunt quae ex Concilio Lugdunensi, aliisque in Gallia receptis petita sunt: qualia etiam sunt ea, quse vel judiciorum consuetudine, vel moribus
238 DE LEGlliUS HUMANIS.
utentium rccepta sunt: v. g. quod triplex sit tantum Episcopus, a quo aliquis in Clericorum numerum adscribi potest, originis, beneficii, vel domicilii. Quarto, Clementmce maxima ex parte receptae sunt in Galliis : nam ex decretis Concilii Viennensis coalescunt, quod quidem in Gallia coactum est, et cujus pars magna fuerunt Galli Episcopi. Deinde Clemens iste ex Episcopo Burdigalensi Pontifex faetus, Lug- dunuin Cardinales omnes convocavit. curiamque Romanam in Gallias traduxit, ubi per 70. et amplius annos perseveravit : quare qua*cum- que ab isto Pontifice in curia promulgata fuerunt, ea in Galliis fiiisse promulgata certum est. neque rationabiliter negari potest, quod in sin- gulis Galiia? Provinciis tuerint promulgata. Quinto, Extravagantes com- munes Joannis XXII. in Gallia quoque promulgatce sunt: quandoqui- deiu ille fuit Clementis V. successor, natione Gallus ex Avenionensi ^ummus Pontifex renuutiatus Lugduni; nec videtur negari ideo posse, quod in singTilis Pro^inciis Gallise promulgatae fuerint. Eae vero, qua- sunt Bonifacii VIII. non sunt receptse propter rationem. supra dictam. AliLC quse sunt summorum Pontificum, qui sederunt in Galliis, viden- tur in singulis Pro^sinciis promulgatae. Alise denique, vel non debue- runt promulgari. utpote solventes tantum ab aliqua obligatione, vel luerunt moribus utentium, et judicionim consuetudine receptae.
Oi3jiciES 2. Ubique ^itandi sunt hi qui sunt nominatim excom- miinicati in aliqua Dioecesi, propter Ecclesiasticsc eommunionis utili- tatem, ut constat ex causa 11. o. 3. lieet non ubique sententia ex- coiiimunicationis fueritpromulgata. Item si quis noverit aliquem locum €sse interdictum, non potest in eo celebrare, sed tenetur tale inter- dictum servare, ut constat ex Innocentio III. cap. 1. De postulatione Prcelatfjrurn , etiamsi tale interdictum non fuerit ubique promulgatum : ergo a pari obligat lex Pontificia, licet non promulgata in singulis Provinciis. — B.es-pondeo ad jniynam jmrtem anteccdentis, distinguendo in hunc modurn: sunt a singulis vitandi ob sententiam excommuni- cationis prsecise, nego: vi legis Ecclesiasticse ubique receptae, quse cavet, ut vitentur, concedo. Habes legem hanc causa, et qucestione citatis. Ad cdterani partem respondeo, distinguendo eodem modo: subjungo vero auctoritatem Innocentii non facere ad rem; quia ibi agitur de postulatione Episcopi Altisiodorensis in Archiepiscopum Senonensem facta a Canonicis Ecciesice Senonensis, qui Episcopus non servaverat in- terdictum latum auctoritate Rom. Pontificis in terras regis Franciae : excusabat auteiii se prisdictus Episcopus de interdicto non servato, quia sententia interdicti non pervenerat ad suam notitiam : neque per litteras Papse, neque per Litteras Legati, qui sententiam publicaverat, neque per mandatum alicujus executoris, et praHerea quod dictus Rex in Altisiodorensi Dioecesi terram non haberet. Sed excusationum ista- rum rationem habendam non esse deeernit Innocentius: posterioris quidera, quia tota Dioecesis Altisiodorensis subdita erat Regi Franciae: jusserat autem summus Pontifex terram Regis Francise subjici inter- dicto, et Legatus interpretatus fuerat mandatum Pontificis de terra omni, quie ditioni regis suberat : prioris vero, quia in Ecclesia Me- tropolitana ipsius Episcopi Altisiodorensis, nimirum Senonensi, haec sonteutia interdicti promulgata, recepta, servataque fuerat : quare non facit ad rem praesentem h?ec auctoritas.
DE LEGlliUS IIUMANIS. 239
Objicip^s 3. Qui Roma* saucti dcclarati suut, uhiquc pro sauctis haberi debent, ctianisi proniulgatio dccreti de sanctitate eoruin non tuerit facta per singulas Provincias ; ergo lex Ecclesiastica obligat, ctiamsi npn fuerit per singulas Provincias promulgata. — Respondeo ad coitecedens distiug-uendo : ita ut eorum ollicium per singulas Pro- vincias fieri debeat, aut festum celebrari, nego; ad id enim necessarium est, iit lex promulgetur in Provinciis; ita ut in veneratione habeantur tamquam personai veneratione digna3, concedo; ad id enim non re- quiritur lex, sed sufhcit, quod persona declaretur digna veneratione.
Objicies 4. Obligant Canones fidei, etiamsi uon sint per Provin- cias promulgati : ergo a pari ad hoc ut obligent Canones, et leges Pontifici^e de moribus, ac disciplina, non est necesse ea in Provinciis promulgari. — Respondeo negando consequenflam, disparitas enim est, quod Canones fidei sint tantum declaratorii juris divini : at jus divinum promulgatum est : adeoque non est neeessaria nova promul- gatio, ut Canoiies fidei obligent : leges vero Pontiftciie non sunt pro- mulgatae sufficienter, nisi in Provinciis singulis promulgentur.
Denique quod spectat ad leges Episcoporum, dico quod ad hoc ut obligent, debent promulgari, ut fieri assolet, in missis Parochialibus regulariter loquendo : quod si alia sit consuetudo alicujus Ecclesiae particularis, debet talis consuetudo servari.
AETICULUS TEETIUS.
DE LEGIS HUMAN.E RELAXATIONE
['EK CONSUETUDINEM, ABROGATIONEM, DISPENSATIONEM,
INTERPRETATIONEM, ET PRIVILEGIUM.
Declarata legis humanse effieacia, et obligandi virtute, superest examinandum qualiter virtus illa interdum remittatur ; quod utique fit vel per consuetudinem, quye ex parte populi legem sohdt: vel per abrogatlonem, et dispensatlonem, quibus Principis auctoritate legis obligatio revocatur : vel per privilegimn, quo ex liberalitata Legisla- toris aliqui e subditis a legis obligatione eximuntur : vel denique per interpretationem, qua IMagistratus, ac Reipublici.e adniinistratores, ac judices legis vim certis in quibusdam easibus non vigere censent. De quibus omnibus nonnulla determinanda sunt in sequentibus Quaestio- nibus.
QU.ESTIO PRIMA.
QUID, et qualis sit coxsuetudo.
NoTANDUM 1. Consuetudinem, et Pnescriptionem imicem in plu- ribus convenire ac discrepare. Conveniunt, inquam, maxime in du- plici capite. Primo quidem , quia in utraque intervenit aliquid facti, et aliquid juris, quod per factum inducitur, et firmatur ; Secundo , quia et prseseriptio exigit aliquam consuetudinem facti, et vicissim consuetudo requirit aliquam praiscriptionem temporis. Differunt autem primo ratione ipsius juris comparati ; nam consuetudo introducit jus legale, seu jus legis, quo omnes obligantur ; pra?scriptio vero solum confert jus dominii in rem aliquam, aut jus ea utendi, et fruendi.
240 DE LEGIBUS HUMANIS.
Secundo, invicem discrepant, qiiod consuetudo iutroducatur per pra- xim, et usum populi ; cum enim vim Ipgis habeat, et lex ad commune bonum referatur, debet consiietudo introduci per mores, et observatio- nem communitatis. seu populi : pra^scriptio autem cum ad ^olam ali- cujus privata? personse utilitatem spectet, introducitur tautum per usum, et factum alicujus privatae personae ; sic si domo quis vel haereditate aliqua diuturno tempore pacifice fruitur, per prjescriptionem acquiritur jus hsereditatis in ipso privato homine. Tertio denique, consuetudo, et prsescriptio differunt iuvicem, quod consuetudo ad suae introductlonis efficacitat^m. et valorem requirit consensum tacitum, vel expressum Principis. ut mox dicemus ; pnt^scriptio autem uon requirit consensum ipsius, contra cujus utilitatem pr?escribitur ; ut enim Petrus contra Paulum in pn^dio aliquo prjescribat, non opus est Paulum ipsum tacite. aut expresse in hanc pripscrii^tionem consentire, sed sufficit, quod eo ignorante Petrus eo pr^edio fruatur determinato tempore ad prjescriptionem.
XoTANDU^J 2. Quod etsi consuetudo iuterdum u>urpetur indiscrimi- natim pro usu, niore, foro, et stylo : nihilominus in aliquibus ab eis discrepat ; licet enim consuetudo spectata ut est quid facti, idem sit quod usus, et mos , nempe uniformis frequentatio actuum liberorum: si tamen spectetur ut est quidjuris moraliter relictum, et perseverans ex ipsa uniformi frequentatione humanorum actuum, vim habet obli- gandi ad sic operandum, consuetudo dillert ab ipso usu et more, qui dumtaxat important ipsam materialem uniformem frequentationem actuum liberorum. Difiert autem consuetudo a foro et stylo : lonim enim non est quodcumque jus iisu, et consuetudiue firmatum, sed de iis dumtaxat rebus, de quibus judicandum est in Tribuuali. Stylus autem est ille modus, qui in scribendo. vel loquendo servatur a juri- speritis in causis, et negotiis tractandis. Consuetudo vero est jus quoddam moribus institutum, quod pro lege suscipitur, ubi lex deficit.
XoTANDUM 3. Duobus modis intelligi posse, quod consuetudo vim habeat huiiian;\? legis. Primo quidem in abroganda aliqua lege humana, ita ut per consut^tudinem aliquam diuturnis populi moribus inductam contra prjescriptam legem, lex illa obligare cesset, et abrogetur; non se; us ac lex prior per posteriorem contrariam censetur revocari, et abrogari. Sf-cundo, ut ipsa consuetudo sit aliqua species legis, et non minus obliget, quam obligat lex humana. Qut^rimus igitur, an hac utraque ratione consuetudo vim Logis habeat. Tria igitur iraprge- sentiaram sunt breviter determinanda: Frimum, quid sit cousuetudo : Secmidum, quotuplex : Tertium, quam vim habeat, quasve eonditiones exigat. ut eam vim habere censeatur.
Conclusio prima. — Coxsuetudo est jus quoddam Homi-
NUM MOHIBl S INSTITUTUM. QU OD PRO LEGE SUSCiriTUR CUM DEFICIT
LEX. Ita Gratianus d. 1. c. 5. Primo dieitur J^^s ; tum quia in ratione juris tamquam in genere cum lege scripta conveuit ; uam ut ibidem ait Gratian. e. 2. Jus yenerale nomen est ; lex autem juris est species, et omne jus leyihus, ac moribus constat : tum quia consuetudo debet esse justa. saltem ratione objecti, seu materine, circa quam versatur. Per quod distiuguitur ab abusu, et corruptela. Additur, Hominum
DE LEGIBUS HUMANIS. 241
morihus inHtUufum, quibus vcrbis a lege distinguitur ; lox eniiii fcrtur a superiore, consuetudo vero introducitur a subditis cuin solo Prin- cipis consensu tacito, vel exprcsso. ^i'qu\tur (/uod /n-o hyc SNscipifitr : nam, ut statini dicenms, consuetudo vim legis habet, et ejus loco su- scipitur, ubi lex deficit. Cum auteni lex deficere possit triplici niodo: primo cuni non est : secuiKlo quando est inutilis : fcrfio cuni dubia, vel obscura est ; inde fit, quod etiam triplici modo consuetudo susci- pitTir ; nam prituo ubi lex non est, suseipitur consuetudo legis intro- ductiva, seu vim habens leois ; sccuudn venit in defectum legis inu- tilis consuetudo abrogatiAa legis illius; tcrfio cum lex obscura est, vel dubia est, venit in ejus defectum consuetudo, qua?, ut infra dice- mus, vim habet legem dubiam, et obscuram interpretandi.
Conclusio seeunda. — Consuetudo vim habet uegem
NOVAM INSTITIENDI, ET VETEREM ABROGANDI. Ita OmnCS Thclogi, Ct
juris utriusque Doctores.
Probatur pritoa pars, ex Patribus ; nam Tertull. lib. De Corona militis, cap. 4, sic ait: Consuefudo etiam, in rehus civilifjus pro lege suscipitur, cum deficit lex. Et August. Epist. ^%. ad Casulanum ut re- fertur cap. In istis distinct. 11. hiTpc scribit: In isfis rebus, in quihus nihil certi statuit divina Scriptura, mos populi Dei, et instituta Majo- ntm, pro lege tenenda sunt : ef sicut proivaricatores divinarum legum , ita et contempfores Ecclesiasticarum coercendi sunt.
Probatur secunda pars, ex eap. Finali de consuefudine, his verbis: Licet etiam longoiva consuetudo uon sit vilis auctorifas, non est tamen usque adeo valifura, uf juri posifivo clebeat prcejudicium generare, ni.v fuerit rationabilis, et lcgitime sit prcescripta. Et Digestis de legibus lege de quibus, ubi legimus, rectissime efiani illud rece.ptum est, ut non solo suffragio legislatoris, sed efiam facifo consensu omnium ])er desuetudinem leges afwogenfur. Secundo, quia consuetudo habet vim legis : ergo cum h'x, quse sequitur, tollat legem prrecedentem, ita et consuetudo. Terfio ex Isidoro, et Theologis post ipsum, lex debet esse secundum patrise consuetudinem loco, temporique conveniens : ergo per contrariam consuetudinem lex abrogatur ; quia per illam fit, ut non sit amplius secundum patrise consuetudineni. Quarfo, ex- perientia testatur hane veritatem : multae siquidem leges Ecclesiasti- eae amplius non vigent , quia per contrariam consuetudinem sunt abrogatne.
DiCES : Consuetudo rationi ced"re debet, ut habetur distinct. 8. Ergo cuni lex rationi nitatur, debet illi cedere consuetudo, et non per contrariam abrogari. — Distinguo antecedens : consuetudo debet ce- dere rationi, qua; contrariam omnem rationem excludit, concedo: debet cedere rationi, quae non excludit rationem contrariam, nego: ea autem est conditio legum positivarum. ut rationi nitantur : quae tamen habent rationem oppositam, quam non excludunt, et cum in consuetudine involvitur ratio opposita rationi legis, ei consuetudo est prseferenda.
Instabis : Dicitur etiam siepiiis in jure Canonico. et Civili eam non esse vim consuetudinis, ut legem vincat. — Respondeo, non esse eam vim eonsuetudinis cujuslibet,, sed rationabilis et leg'itime praescriptie.
Fii.vSSEv T?ieoL Tora. VI. IG
242 DE LEGIBUS HUMANIS.
Conclusio tertia. — Ut Coxsuetudo vim legis instituen-
D.t. KT ABROGAND^ HABEAT, P;.URES CONDITIONES EXICtIT.
Primo namque ut legera abroget, debet esse ratlondbilis : quod non est sii' iut^lligendum quasi aetus, a quo incipit consuetudo, uecessario debeat esse bonus, cum sit coutra legem : sed quia postquam per actus inalos subditi fecerunt aliquid contrarium legi, suee^^ssu temporis executio istius legis humante, contra quam peecatum est, vix est pos- sibilis, magnas habet difficultates, onerat, et angit eonseientias, potius quam iuvet illas : unde contingit, ut subditi credant se in bona eon- scientia iacere posse. quod legi adversatur. — Debet etiam esse legi- time prcEScripta ista eonsuetudo : legitime vero praeseriptam non esse certum est. nisi his conditionibus : primo consuetudo non pnvscribitur nisi per actus contrarios k'gi, vel per negation.in actuum legi repu- gnantem. Dico legi repugnantem, quia non per quamlibet negationem actus pnescribitur. Secuudo actus isti, per quos introducitur consue- tudo* prffiscripta. debent esse voluntarii : quia ut acceptatio voluntaria requiritur in subditis ad hoc, ut lex humana vim habeat legis , ita voluutaria non acceptatio, seu potius inobedientia legis debet esse in causa. cur consuetudo legen:i abroget. Tertio actus isti debent csse manifesti: tum quia quaudo actus obscuri sunt, vix conjici potest esse bona fides in subditis, qua^ tamen ad praescribendum necessaria est : tum etiam quia uiiuinquodque eo genere dissolvitur, quo est coUiga- tum : ergo cum lex introducatur per actus manifestos, actus eontrarii, per quos desinit. debent etiam esse manifesti. Quarto tempus praescri- ptionis istius respectu legum Ecclesiasticarum videtur esse quadra- ginta annorum, quia non pr^scribitur adversus Eeclesiam, nisi qua- dragiuta annis, ut constat e:r titulo de prcescriptionihus : respectu vero legum Civilium debent intercedere decem anni ; quia prseseriptio longi temporis est decem annorum inter prssentes, ut habetur in jure civili, licet inter absent^s sit viginti annorum : subditi autem, in quorum bonum lex fuit instituta. semper sunt pra^sentes. Denique actus isti, per quos inducitur ejusmodi consuetudo legis abrogativa, vel frequen- riores, vel rariores esse debent per hoc tempus ratione materiae : si namque materia rarius occurrat, prfescribitur lex a consuetudine por minores numero actus repetitos : si trequentius, plures requirentur : uno verbo, debent tot esse aetus. ut colligi possit, quod quotiescumque sese obtulit occasio legis implenda?, toties ei contradictum fuerit. — Similiter : ut consuetudo habeat vim Inducendi legem, has opus est conditiones habeat: primo requiritur, ut id, de quo inducitur consue- tudo. sit actus bonus. et possit esse materia legis justje : uam consue- tudo habet vira legis : ergo debet esse de ea re, de qua lex statui possit. Secuvdo, debet esse univers&lis, et non paucorum. Tertio, id, quod dueitur in consuetudin 'ui. judicari debet ab oranibus observatu iiecessarium. et non tamquam taciendum ex populi devotione, et pio affeetu. Quarto, requiritur expressa, vel saltem Interpretativa supe- rioris voluntas. ut talis consuetudo obliget : in hoc siquidem est di- stincta consuetudo. ubi de abrogauda lege agitur, a consuetudiue ubi de lege instituenda, quod nihil habeat vim legis, nisi a superioreju- ridice dimanet : atqui absque consensu superioris potest consuetudo legem abrogare , quia tunc lex pnecedens utilis esse desinit. Quinto,
DE LEOIBUS IIUMANIS. 243
debct esse legitiiiic praescripta: ut vero talis sit in Pxclesiasticis sicut in Civilibus, sufticit pnrscriptio decem annoruni, nec requiritur ut sit quadrag*inta aunoruin : nam ideo, ubi de abroganda ie^^e .igitur, con- suetudo debet esse pra?scripta pr«scriptione quadraginta annoruin, quia esset contra Kcclesiasticam legem ; contra Pxclesiam autem non pnvscribitur minori temporis spatio : at ubi de consuetudine agitur, quae vim habet iegis instituendai, non prsescribitur contra Ecclesiam : ergo tunc sulticit si ))r;vscriptione decem annorum sit pr;rscripta, Kx iis
Cdllige 1. Consuetudinem habere quoque vim legcm dubiam vel ■obscuram interpretandi ; neque enim melius vera legia intelligentia haberi potcst, quam ex communi hominum, maxime sapientum, usu per receptam consuetudinem comprobato et manitesto. Quod etiam patet ex c. cum dilectus de consuetudine, necnon 1. 37. ff. de legibus, iibi dicitur, consnrtudo esse optima legum interpres. Quod utiq(ue fit duplieiter: primo quidem quatenus est signum veri sensus legis, et iiitentionis legislatoris, quoe ex modo, et consuetudine legem servandi «colligitur tamquam ex j)robabili, aut moralitcr certo argumento, nisi -constet aliunde contrarium. Hinc Doctores, ac jurisperiti non raro af- firmant legcm esse exponendam juxta consuetudinem loci. Secundo, ■consuetudo vim habet legem interpretandi, quia concurrit ad introdu- cendum vel stabiliendum sensum legis, modumque observandi, im- plendi eam, quantumvis subinde minus convenientem cum prima le- gislatoris intentione : eujus quidem assertionis ratio est, quod ipsa consuetudo potest sortiri vim legis, aut legem abrogare : ergo etiam aliter potest interpretari. Unde licet ex verbis, aut matcria legis foret dubium, an lex graviter obligaret, ideo per se loquendo esset beni- gnius interpretanda , deberet tamen censeri obligare graviter, si ita sit consuetudine recepta.
CoLLiGE 2. Duplicem distingui consuetudinem vim legis habentem : (iliani quidem priTScriptam ; alteram vero non praescriptam. Prior est alla, quae diuturno tempore valorem legis acquirit per consensum le- g-alem Principis, eo modo quo jus acquiritur in aliena bona longi tem- poris diuturnitate possessa per praiscriptionem possessionis bona> fidei Ti legis generalis prsescriptionem ^tatuentis : cujus quidem consuetu- flinis flt mentio in c. idtimo de consuetudinibus, ubi vocatur consue- hido legitime prcescrijyta. Posterior vero consuetudo ea est quae jus iiiducit absque praescriptione, seu determinationc longi temporis per - laeitum saltem consensum Principis scientis, et tolerantis id quod iit, cum posset facile impedire, deberetque ; nisi tacite consentiret ad malum aliquod vitandum. Ad priorem consuetudiuem flrmandam re- quiritur ad minus tempus decem annoram, ut patet ex lege 1. et 2. Codice De prcescriptionil)us longi temporis. Quod utique tempus conti- nuum esse debet, idest, non interruptum per contrarios actus superioris resistentis, vel populi eam interrumpentis. Quantum vero temporis suf- flciat ad consuetudinem non praeseriptam infra decennium, vix certo potest definiri. Censent enim aliqui ad id sulficere trcs menses : alii vero minus exigunt; at existimo id esse prudenti sapieutum consilio, et assensu judicandum ex frequentia et notorietate actuum, quibus inducitur, aliisque circurastantiis, ex quibus prudenter censendum est, Principem talem consuetudinem tolerare, et tacite approbare.
244 DE LEGIBUS HUMANIS.
CoLLiGE 3. Coiisuetudinein vim legis habentein iion posse induei uisi a communitate, aut salteni a majori parte comnmnitatis publice, et voluntarie agente ; ita quod aetus, quibus iiiducitur consuetuda publice fiant, et absque ulla vi. liatio primce parfis hujus assertionis est, quod consuetudo cum habeat vim legis, sitque lex quredam non scripta, non potest induei nisi ab iis, qui habent potestatem, et aucto- ritatem leges ferendi ; cujusmodi est cnmmunitas perfecta. vel superior ipsi pr^esidens : quare licet privati possint pra^scribere, et jus in bo- num possessum acquirere per praescriptionem ; non tamen possunt eonsuetudinem vim legis habentem inducere. Secinula pars hujus as- sertionis etiam constat ; cum enim jus per consuetudinem inductum eadat in totam communitatem, debet esse a tota communitate mora- liter saltem ; quandoquidem jus illud consuetudinarium vim habeat obligandi totam communitatem per modum legis. Dicitur autem esse a tota communitate moraliter id, quod est a majori parte illius, ut patet ex electionibus, et deliberationibus, aliisque actibus, qui a com- munitate fleri solent. — Adrerte nihilominus quod si Princeps legem ferat circa paucorum consuetudinem, qufe melior ei videatur, illa consuetudo revera vini habebit totam communitatem obligandi, noii tamen ratione consuetudinis inductse per pauciora communitatis mem- bra, sed ratione legis a Principe latfe et coustitut?e.
QU.ESTIO SECUNDA.
QUID, QUOTUPLEX, ET.QUALIS SIT LEX FAVOEABILIS SEU PRIVILEGIUM.
NoTANDn^i 1. Privilegium a Lege, Dispensatione, et gratia differre: a lege quidem in duobus maxime : quia j:>w??o lex jus commune, pr/- vilegium vero jus speciale respicit; secuudo, quia lex, quamdiu viget,. semper obligat subditos : pririlegium voro a h^gis observatione privi- legio donatum eximit; tertio, quia lex totam communitatem obligat. ad eamque spectat ; pririlegium vero tnntum concernit personas pri vatas ; est enim lex privata a jure communi eximens. .1 Dispensatiou' similiter differt primo, quia dispensatio semper est alicuius legis : pr^- vilegium non ita : potest enim aliquis privato jure donari absque eo> quod cseteri ad contrarium obligentur ; serando , quia dispensatio ad unum actum conceditur, puta ad uuicum matrimonii impedimentum tollendum,'sicque non est quid permanens ; priritegiu)n vero dat jus aliquod stabile : unde quando dispensatio conceditur alicui per modum legis stabilis et permanentis, puta dum quis eximitur a jejunio qua- dragesimali pro toto tempore vitrr, ha^c concessio potius habet vim privilegii^quam dispensationis. Denique, privilegium a gratia discre- pat, sicut inferius a superiori ; quia privilegium quodlibet est gratia. sed non gratia qu?elibet est privilegium ; dispensatio enim v. g. al» aliqua irregularitate, vel absolutio ab exconimunicatione, gratia qui- dem est, non vero privilegium.
NoTANDUM 2. Eum dumtaxat posse concedere privilegium. qui po- test legem ferre ; non enini cujusAis hominis beneficium, privilegium potest appellari, sed illud solum quod publica potestate alicui conce- ditur. Adde quod cum privilegium sit certa qusedam publicae legis
DE LEGIBUS IIUMANIS. 245
<i(M-ogatio pcr auitoritatein facta, illc solus ceusp.tur priNilog-iuui possc, -conccdere, qui pro sua auctorilnte jjotcst icj;*em statucrc, ct solvcre vcl r\ toto duui eaui abrogat, vel ex parte duui illius viui iunninuit, aut per privilegiuui aliciuos ah ejus observatiouc^ exci])it. Iliuc sequitur -quod privilegiuui coucedi debeat ei, qui sul)ditur legi : siquidem per privileg-iuui privilegiatus eximitur a le.i;e, quam teuebatur implere, iiisi tali privilegio douatus fuisset.
NoTANDLM o. Quod ctsi privilegiuui cedat iu bouum j)rivatum im- mediate ; tameu etiaiu cedere debet in bonum commune saltem me- •diate ; ncn potest euim legitime coucedi, nisi quia expedit rcipublicic personis, aut rebus. quibus conceditur bene esse. Sic illis conceditur qui de republica sunt bene meriti, aut de quibus speratur, quod sint bene merendi : interest quippe, ut remunerentur b 'ne nipriti, et ut provocentur alii ad bene merendum. Sic conceditur iis, qui alias op- primerentur occasione legis vel quorum oppressionis perieulum me- tuendum esset, quales sunt pupilli et vidu;v ; nam interest reipublicfe, ut nemini fiat injuria. Sic privilegium conceditur iis, qui sunt Dei tninistri ; interest quippc reipublica^ deferre aliquem cultum Deo in miuistroruni suorum veneratione ; neque vero privilegium alia ratione dicitur vim legis liabere, quia licet immediatus ejus finis sit bonum privatorum, mediatus tamen est bonum communitatis. — Quam utique veritatem docent omnes SS. Patres quotquot de privilegiis mentionem fecerunt : significaverunt enim ideo esse retinenda et conservanda, ■quia non erant nociva communi bono, quiu potius utilia, utpote quibus honor exhibetur bene merito, vel quies procuratur, vel impeditur op- pressio. S. Greg. lib. 2. Epistolarum Epist. .-39. quse est Dominico Car- 4;haginensi Epis.opo de Ecclesiasticis privilegiis: Quod ventra Froier- nitas scribit, hoc posiposita chibitatione teneat, quia sicut nostra ■defendimus, ita singulis quibusque Ecclesiis sua Jura servamus, nec •cuilibet favente graiia, ultra quam meretur, impertior ; nec ulli hoc, quod sui Juris est, arnbitu stimulante, derogo, sed fratres meos ])er •omnia honorare cupio, sicque cupio honore singulos suljvehi, dummodo non sit, quod alteri jure ab altero possit opponi. Et lib. 7. Epist. o3. ■Grave nimis, et contra Sacerdotale constat esse propositum, velle cuju- ■squam Monasterii privilegia olim indulta confundere. et ad irritum, quoi sunt pro qui.ete disposita, niti deducere. — Quando vero aliqua ^bolenda ess^ dixerunt, vel minime concedenda, de iis locuti sunt •quai in bonum publicum non cedunt, sed privatorum comraodis solum favent. Sie S. Bernardus lib. ;J. Dc Consideratione, cap. 1. Murmur ■loquor, et querimoniam Kcclesiarum, truncari se clamitant, ac demem- brari, vel nullce. vel paucce admodum sunt, quce plagam istam aut non doleant, aut non timeant. Quceris quamf Substrahuntur Abbates Episcopis, Episcopi Archiepiscopis, Archiepiscopi Patriarchis sive Pri- inatibus, bona ne species hcecf Miruni si excusare valeat vel opus. Et postea; Nolo autem prcetendas mihi fructum emancipationis ipsius : nullus est enini, nisi quod inde Episcopi insolentiores, JSLonachi etiam dissolutiores fiant. Et rursum: Quid, inquis,prohibes dispensare? Non, Jied dissipare. Non sum tam rudis, ut ignorem positt)s vos dispensa- tores, sed in cedificationem, non in destructiojiem. Deinde qucieritur Jnter dispensatores, ut fidelis quis inveniaiur. JJbi necessitas urget excu-
246 DE LEGIBUS HUMANIS.
sabilis dispensatio est : iibi utilitas provocat, dispensatio laudabilis est„ Utilitas, dico, commu7iis, non propria ; nam cum nihil horum est, non plane fidelis dispensatio ; sed crudelis dissipatio est.
Conclusio prima. — Privilegium recte describitir: Lex
A^JURE COMMUNI EXTMENS, ET JUS ALIQUOD PKIVATUM, SEU SPECIALE. ET FAVORABILE COXCEDENS: YeL ALITER: PRIVILE(iIUM EST LEX PRI- VATA SPECIALE ALIQUID INDULOENS : VEKBO, VEl. SCRIPTO, ET CON- CESSUM AB EO, QUI AUCTORITATEM }L\BET LEGES CONDENDI.
Explicatur haec definitio, Primo quidem dicitur Lex: tum quia conceditur stabiliter per modum legis : unde non expirat cum morte concedentis. sicut pra?C(ptum vim obligandi deperdit in morte prae- cipientis: tum quia per modum legis dirigit et ordinat eos, quibus conceditur; prohibetque, ne aliquid contra concessum intentetur. — Additur primta, quo a lege distinguitur: ha-c enim ad omnes gene- raliter subditos, illud autem ad privatas dumtaxat personas spectat : nempe vel familise, vel persona^, et successoribus, sive communitati. puta religioni, provincise, regno, et cuivis alteri parti communitati> subditie legislatori conceditur; non autem toti ipsi communitati; unde dicitur privilegium respeetu eorum, quibus non est commune. — Sub- ditur speciale aliquid indulgens, est enim privilegii vis et natura, ut per illud aliquid speciale ultra jus commune privilegiato concedatur Denique dicitur rerbo^ cel scripto ; sicut enim non est de essentia legis. quod sit scriptis exarata, ita nec ad essentiam et valorem privilegii s^riptura necessaria est : sed sicut lex potest verbo, vel scripto con- stitui, ita et privilegium. Unde in Clementiua Dudum de sepulturis. ait summus Pontifex: Xos universa primlegia, gratias, indulgentia^ rerbo, vel scripto, sub quacurnque forma. vel cxpressione. seu conc ptione verborum a nobis, rel Prcedecessoribus nostris Romanis Pontt flcibus, cuicumque ordinujn prcedicforum (quatuor Mendicantium) con- cessa etc. Nihilominus ad fidem in judicio faciendam necessum est. ut privilegium scriptura exaretur, quando non est consuetudinc acqui- situm, prout instar aliorum jurium ae bonorum acquiri potest. Undc Leo X. concessit Fratribus Minoribus. ut possint uti in foro conscienti:v tantum omnibus concessis a sede Apostolica, sive per Bullas, aui Brevia, aut vivjx" vocis oracula, prout in libris Ordinr§ reperiuntur. Est aliud privilegium Julii II. concessum Augustinianis Bulla Xih/' rsf 22. in Bullario Rodriguez, qua proprio motu, et certa scientia concessit eisdem, et consequenter civteris Meiidicantibus. seu in eorum privilegiis communicantibus, Quod qucecumque- eis concessa, sive per se, sire per communicationem, sive sinf facta in formu lirevis, sii'e per supplicationem expedita, in quibus placuit, uf signatura sola sufficeref, eimdem omnino vim et efjpcaciam habeanf. tam in judicio. quam exfrcr. judicium, ac haberent si plumbeo sigillo essent obsignata. — Deniqu& sequitur concessum ab eo, qui auctoritatem habef lege.s ferendi : qui- cumque enim supremam auctoritatem obtinet in siri^ditos, eisquc' legem statuere ac praescribere potest, etiam potest eorum aliquibus id con- cedere, quod jure comiiiuiii non haberet. Ut autem licite coiicedat, justa qniedam causa requiritur : non vero ut valide; siquidem pro sua auctori- tate legislator potest, quem voluerit, ab obligatione communi eximere.
DE LEGIBUS HUMANIS. 247
Conclusio secunda. — Piti\iM;(:ii m si i-ha misciMi-rrM
VAKIAS I\ SI'IO("Ii:s DiNiDrn u.
Primo namque distribuitur in leAilc, vt perfionalc. Heale est, quod conceditiir directe et immediate alicui rci, miineri, vel conditioni di- stinet;v a persona, iit causie pia-, pradio, Monasterio, Kcclesia; etc. vel stntui Clericali, muncri Kpiscopali, officio pra'sidis, conditioni pu- ])illorum, Scholasticorum etc; h?ec enim privilegia conceduntur per- sonis, non tam ratione sui, quam ratione qualitatis in genere perso- iiarum reperta'. Personale est quod immediate datur personai ratione sui, et ex intentione, ut ei provideatur; ut duiii alicui conceditur, quod non solvat decimas, quod sit immunis a tributo, cjuod absolvere possit a reservatis etc. Insiqjer utrumque distinguitur in hoc, quod reale sit perpetuuin, et duret cum re, oflficio, statu, dignitate, aut con- ditione, cui annectitnr: 'peraonale vero tantum est ad tempus, extin- guiturque, cum persona, cui conceditur, juxta regulam 7. Jurlf^ in sexto, privilcgium personale personam sequitur, et extiiiguitur cum pcrsona. — Ut autem utrumque hoc privilegium distincte cognoscatur, attendi debet ad tenorem fomiula', qua conceditur, ejus ])r3einium, item ad quem dirigatur, et similia; ut videlicet inde colligatur, an ])rivilegium personale sit cum persona extinguendum, an reale, et tamdiu duraturum, quamdiu ipsa res, cui coha^ret, permanet. Hinc privilegium datum certa' communitati tamdiu durat, quamdiu censetur illa eadem communitas permanere, quamvis ex uno loco in alterum migret: manet enim idem corpus politicum, cui potius, quam loco censetur supcrior privilegium aflfixisse. Similiter quando privilegium conceditur loco, v. g. templo, non perditur per templi destructionem, nisi fiat auctoritate lcgitima : secus est si casu, vel ab hostibus de- struatur; tunc enim restaurato templo privilegium perseverat.
Dividitur secundo in privilegium gratiosum, remunerativum^ et vonventionale. Gratiosum est, quod datur gratis sine ullis meritis privilegiati, vel parentum, aut aliorum ipsi communicatis, quibus pri- vilegium ut merces respondeat, et non solum ut motivum, vel occasio dandi. l^emanerativum cst, quod datur in pncmium meritorum pri- Ailegiati, aut aliorum ij^si communicatorum. Conventioitale, quo datur 4)acto seu conditione interveniente, ratione cujus privilegiatus cen- sctur emere, vel recompensare privilegium.
Dividitur tertio in locale., et generale: isto uti licet ubique: illo nonnisi in loco, pro quo concessum est: ut esus carnium in Francia diebus aliquot Sabbati, et lacticiniorum in Quadragesima. Quando autem sit locale, cognoscitur, vel quia id exprimitur in privilegio ; vel quia ex causa i^articulari concessionis satis colligitur, ut esus lactieiniorum in Quadragesima, ubi deest copia olei, etpiscium: vel quia concedens habet jurisdictioncm limitatam ad aliquod territorium, extra quod non potcst dispensare contra leges alterius territorii. Si tamcn habet fa- cultatem dispensandi in jure communi regni, vel Ecclesise, et privi- legium sit tantum contra illud jus commune, valet ubique dispensatio: atque ita v. g. dispensatio habendi simul plura bencfieia facta a Le- gato, valet etiam extra Legati territorium.
Dividitur quarto in favorahile, et odiosum : favorabile est illud, quod nemini affert incommodum, cujusmodi est privih^gium audiendi
248 DE LEGIBUS HUMANIS.
Missam tempore interdicti; vescendi butyro et lacte in Quadragesima; faciendi testamentum sine solemnitate juris, etc. Odiosum illud est, quod licet faveat privilegiatc, alteri tamen simul noei\^m est, quale est privilegiura, quo quis capax redditur ad habenda plura beneficia,
Dividitur quinto in afJiDnativuin , et negativuin : affirmativum illud est, quo facultas aliquid faciendi conceditur; negati^iim, quod dat facultatem ad aliquid omittendum.
Dividitur sexto, ratione modi, quo conceditur, in privilegium con- cessuni ad petitionem, seu instajitiam pri^ilegiati, et in id quod tri- buitur motu proprio, et ex sola liberalitate et beneplacito eoncedentis; quod utique discerni potest tum ex prgemio concessionis, in quo solet supplicatio narrari, si prtecesserit : tum praeeipue ex ipsa forma con- cessionis, in qua solet exprimi, quando proprio motu est facta per clausulas : Motu p>mprio, non ad instantiam alicujus, ex mera nostra liberalitate, aut his a^quivalentes. Quod dum non satis exprimitur, censetur privilegium datum ad petitionem juxta c. Si motu proprio, de prcebendis in 6. — Inter has privilegii co"ncessiones variae sunt dif- ferenti?e. Primo, quod concessum ad instantiam partis non sit adeo voluntarium et liberale, sicut concessum ex motuproprio: etproinde hoc, quantum patitur verborum proprieta-, est ampliandum; quod jion habet ita privilegium concessum ad petitionem. Secundo, quod aliquando, qui petiit privilegium, cogatur uti privilegio petlto: si vero illi concessum fuerit motu proprio, non potest cogi, ut illo utatur, quando sibi minus utile videretur. Tertio, quod privilegium ad peti- tionem interdum sit subreptitie impetratum, adeoque nullum : at clau- sula motus proprii tollit subreptionem ; licet ex alio capite possit su- binde esse nullum. — Est etiam alius modus concedendi privilegium, nempe ad instar alterius privilegii, quo fit, ut per eam concessionem tribuatur omnis favor et gratia cum iisdem extensionibus et limita- tionibus, quse continentur in alio privilegio, ad cujus iustar conceditur. Sciendum tamen est, quod ubi augetur privilegium exemplare, non propterea augetur privilegium ad instar, nec uno revocato, aliud cen- setur revocari ; quia privilegium ad instar coneeditur ad imitationem alterius privilegii considerati in statu, in quo est privilegium exem- plare, ad cujus instar aliud conceditur ; qua semel facta concessione, privilegium ad instar fit distinctum et absolutum privilegium pro- prium illi cui concessum est.
Conclusio tertia. — Privilegia vigere et cessare im»,s-
SUNT VARIIS MODIS.
Prima pars fit evidens ; vigent enim privilegia primo quantum ad tempus doterminatum; dum videlieet tantum pro certo tempore conce- duntur, ut dum coneeditur alicui facultas edendi carnes tempore uuius, aut alterius dumtaxat Quadragesimae. Secundo tamdiu vigent, quamdiu vivit persona, cui conceditur ad vitam. si sit privilegium personale, nec revocetur a concedente ; vel quamdiu communitas, cui tribuitur, aut res cui annectitur, perseverat, si sit privilegium reale aut eommune; dum- modo noii rcvocetur, nec a communitat^ illi privilegio renuntietur. Tertio denique tamdiu vigent privilegia, quamdiu aliqua^ non occur- runt causie eorum eessationis; quarum prgeeipuse. sunt sequentes.
DE LEGIBUS HUMANIS. 249
Primo censeri potost desinere privile<^iuni per cessationein causie ob quatn conceditur; nani cessante causa, cessat ettVctus-, cum euini privilegiuni concedatur a Priucipe propter usuni, non minus honestam causam requirit ])rivileg'ii usus, quam ipsius concessio ; quod utiquc constat legT. l^ricoius ff'. Dr /ide-Jussoribus, in qua dicitur: quod per- vp.nit ad statum, iii quo incipere iwn possety in eo remanere non po- test, seu ut ibidem habet g-lossa, (juod impedit ad faciendum, destruit quoque javi factum : ergo eadeni causa requiritur in usu, quai in con- cessione; subindeque si absente causa non potuisset licite coneedi privileg-ium , eadem pariter absente non potest lieitus ac legitimus illius usus perse-s-erare. Ilinc ex cap. Tua, de Clericis non residentibus, statuitur, quod privilegium indultum Canonicis, ut absentes ratione studiorum percipiant fructus pnt^bendarum suarum, cessat dum studiis ^mplius non incumbunt. — Adverte nihilominus hanc sententiam sic ^sse intelligendam : primo nisi privilegium vel dispensatio concedatur ob vitandum a^iquod morale perieulum : hinc fojmina, cum qua di- spensatum fuit in voto castitatis propter raorale perieulum inconti- nenti;v, non cessat ho.' dispensationis privilegium cessante ipso peri- «ulo, vel ob senilem setatem, vel ob diuturnara et gravem infirmi- tatem, vel alias ob causas. /^SV//?i(io cessat privilegiura, cessante causa, nisi illud sit de re, quara Princeps etiam sine gravi causa honeste concedere potest, cujusmodi est privilegium de anticipando Missse sacrificio ante auroram ob legitiraas causas ; hanc enim concessionera qujiecumque etiara levis causa honestam potest eflficere; subindeque licet non adsit gravis causa, qui tali privilegio donantur, eo licite possunt uti.
Secundo, privilegium amittitur p:'r renuntiationem expressani et externara privilegiati ; quia beneficium privilegii non est coactum respectu illius, cui conceditur, nee tribui debet ipsi invito; quippe «ura in ejus gratiara, non in gravamen conferatur ; ideoque potest illi renuntiare. Hinc persona privilegiata potest renunciare privilegio per- sonali, et communitas aliqua resignare privilegium coraraune sibi con- «essura; nullus autera privatus priviiegiatus renunciare potest privi- legio coraraunitati, vel statui suo eoncesso. Atque ita Clericus non potest renunciare pri^ilegio Canonis et Fori : nee Eeligiosus privi- legiis Religionis; nec Ej)iscopus privilegiis Ecclesijie coraraunibus, aut ordinis Episcopalis. Prceteroa ad renunciandum, non sufficit actus in- ternus, sed debet exterius raanifestari, et acceptari a concedente pri- vilegiuin, vel a tertio, eujus interest; alioqui renunciatio privilegiarii potest ab ipsoniet revocari ; neque ipsura obligat ad non utendura pri- vilegio.
Tertio, privilegia cessant pei- non usum seu desuetudinem, aut per usuni contrariura ; quando scilicet sunt odiosa, et redundant in gravaraen, et quasi servitutem aliorura. Sic expresse lege de nundinis statuitur, ut privilegium nundinarura per non usura decennio arait- tatur. Ratio est, quia prjiescriptio ueque loeum habet eontra ejusinodi onera et servitutes, ac contra quasvis alias. Si vero privilegia sint raere favorabilia, et non cedant in praejudicium aliorum, non amit- tuntur per praescriptionem ; quia neque ipse privilegiarius contra seipsuin prsescribere potest ; nec alii contra ipsum, quia ipsorum nihil
250 DE LEGIBUS HUMANIS.
interest. Adverte autem, quod ad pra?scriptionem privilegii contra laicos requiritur spatium decem annorum inter pra?sontes, ac viginti inter absentes. Contra Eeelesiam non pmescribitur nisi spatio quadraginta annorum, et contra Eeclesiam Ronianam spatio centum annorum. Contra Monasteria autem, personas, aut alia bona Religiosorum jure communi quidem necessaria est pra^scriptio quadraginta annorum : ex Privilegio autem Eugenii IV. requiruntur sexaginta anni. Imo ex quadam alia concessione facta monasterio Benedictinorum S. Pauli extra muros Romse (cum quo Monasteria, et consequenter alii Ordines communicant) requiruntur eentum anni, ut videre est apud Rodriguez Tom 3. qq. Reg. qu. 35. art. 2.
Q,uarto, amittuntur privilegia per delictum ipsius privilegiati : quod duplex ess? potest; unum non pertinens ad usum Privilegii, et tale delietum non tollit privilegium, nisi in casibus in jure expressis; quo pacto elericus mercaturam exercens, perdit privilegium clericale lori, eap. ultimo De vita, et honrstate Clericoruin: alterum pertinens ad usum privilegii, idest, abusus privilegii, vel per excessum facultatis concessse, vel sumendo inde occasionem lieentius vivendi, liberiusque peccandi, priKcipue eum scandalo et detrimento boni communis : Naw privilegium moretur amittere, qui permissa sibi abutitur potestate, ut dicitur dist. 74. cap. ubi.
Q,uinto, si privilegium sit mere gratuitum, et consistens in inera potestate aliquid agendi, vel non agendi eontra commune jus, semper est ad Principis nutum, etiam sine causa, valide revocabile; quia Princeps, qui abstulit prseceptum commune per concessiohem privi- legii, potest iteruiii illud imponere; et talis privilegii concessio non est acquisitio alieujus dominii, sed dispensatio qusedam in jure com- muni, qu?e semper pendet a Principis voluntate. Dixi valide revocabile, quia ut talis revocatio honeste, et decenter liat a Principe, aliquam eausam requirit. Decet enim concessum a Principe beneficium esse man- surum., ut habetur regula 16. De re(/ulis juris in .soxto. Si vero pri- vilegium non sit pure gratuitum, sed onerosum, ut privilegium remu- nerativum, et conventionale est per se irrevocabile, quia jure naturali tenetur Princeps servare paeta, etiam eum subditis. Per accidens tamen, sicut potest privare subditos aliis bonis, quando necessitas boni communis id postulat, ita etiam potest eos privare concessis antea privilegiis. Potest enim per jus altum de illis juribus teque, ac de aliis bonis inferiorum disponere, quantum exigit necessitas boni com- munis. Debet tamen aliter compensare hanc privationem, si potest. ^ Hie autem adverte privilegia Regularibus Mendicantibus a sede Apo- stolica concessa, esse remuneratoria ; eo quod videlicet, ut loquitur Pius y. Bulla: ^^^sv mendicantium ordines in principio, pro suis sa)i- ctis studiis, hojiestisque laboribuSj proque salide animarum ab Apostolica se.de (cujus continue pacem^ ei dignitatem Ordines ipsi fortiter tutati suntj tam spiritualia, quam corporalia subsidia, ornamcntaque acce- pprint^ et accipiant. Similiter alii Pontifices amplissima merita, uber- rimosque fructus, quos in Dei Ecclesia continue adferunt. (Prout de Ordinibus Prajdicatorum, et Minorum loquitur Sixtus IV. in bulla aurea qure est 20. in Bullario Rodriguez, ubi haec ipsa merita et fru- etus miris laudibus pra^dieat) pro motivo concedendi privilegia profe-
DE LEr.IHUS IIUMANIS. 251
runt. Uiulo ctsi absolutc a Foutificibus rovocari possiut, nd lieito tcamen et rationabiliter revocanduni gravis et ur«;ens causa requiritur, quod taniquam ex communi sententia tradit Hassaeus in suppleiii. V. privilegiorum num. 15. — Notandum insnper, privilcgia non censeri esse revoeata, nisi sufticienter et expresse eis derogetur; idque non solum si non contineantur in corpore juris, qune prajsumitur Princeps ignorare; adeoque non revocare, quando non facit de illis mentir»nem, juxta cap. 1. Dc constii, n. (r, sed etiam si contineantur in jure com- muni, quod Princeps pnesumitur scire: nam nihilominus generi per speciem derogatur, etsi species pra^cedat. Imo privilegiis generaliter revocatis, non censentur revocari illa, (juaj sunt in corpore juris, ut cecte inter cseteros docet Suarez lib. 8. cap. 38. num. 1. quia privi- legia juri comujuni inserta tamquam Canones et leges communeSy earumdem conditiones participant. Quod si privilegium sit concessum in Concilio Generali, debet etiam specialiter ei derogari, nt eenseatur revocatum, ut tradit Covarruvias, Menochius, Sanchez, et alii passim, ut notat Herinx.
QriKRES 1: Quid sentieiulum sit de Communicatione, e.t Conpvmcdione Privilegiorum prcesertim liegidaribus concessorum!'
Respondeo 1. Religiosos Mendicantes habere plenissimam inter se communicationem privilegiorum ; imo etiam communieare privilegiis concessis aliis Ordinibus non mendicantibus, ut constat ex plurimis summoruni Pontificum deciarationibus ; maxime vero in favorem Se- raphici nostri Ordinis factis; quod prsecipue apparet ex Bulla secunda Clementis VII. in qua motu proprio, et ex certa scientia tribus Or- dinibus sancti Francisci communicat omnia indulta, gratias, indul- gentias, et alia qusecumque privilegia concessa, aut concedenda qui- buscumque Ordinibus tam mendieantibus, quam non mendicantibus^ perinde ac si eis specialiter concessa fuissent. Quse utique Bulla con- firmata est a Paulo IV. Pio IV. Pio V. Gregorio XIII. Sixto IV. et aliis suiiimis Pontificibus.
Respondeo 2. Privilegia Regularibus concessa, maxime vero nostra Seraphieo Ordini, a plurimis Pontificibus ante et post Conc. Trident. fuisse confirmata ex certa scientia, ac per Apostolicam potestatem : videlicet a Paulo II. Sixto IV. Clemente VII. Julio III. Paulo I^'. Gregorio XIII. Sixto V. Clemente VIII. et Paulo V. et generaliter omnia Privilegia omnium Mendicantium Ordinum confirmavit Pius V. Bulla^ FAsi Jfendicantium Ordines. Cui in hac parte non derogant alia^ Pon- tificum Concilio Tridentino posteriorum bullse privilegiorum conflr- mativse, in quibus additur clausula, In Jiis, quce non adversantur De- cretis Concilii Tridentini : nam, ut plurimi Auctores obsc-rvant, clau- sula ista non intelligitur de omnibus privilegiis, quovis modo contrariis Concilio Tridentino, sed tantum de iis, quas formaliter ipsi contra- riantur, quseque Concilium ipsum expresse et signanter revocat. — Nee obstat quod Concilium Trident. Sess. 25. cap. 22. De Begidaribus decernat, Quod omnia et singula in superioribus Decretis contenta ob- servari sayicta Sgnodus prcecipit, non obstantibus privilegiis quibus- cumque verborum formulis conceptis: nam loquitur Concilium de De- cretis istius Sessionis durataxat, ut satis colligitur ex textu, et aliis
252 DE LEGIBUS HUMANIS.
circumstautiis : iraponit enim eoronidem Sessioni, dicens: Hcec omnia ef singula hi superioribus decretLs (non ait sessionibus) contenta, etc. Quod insuper constat, nam si alia fuisset Concilii mens, haud dubie statuisset derogationem ad calcem totius Concilii, seu sessionum om- nium. Quod utique cum non fecerit Concilium, inferendum est illaiu derogationem factam privileoriis tantum speetare ad ea privilegia, quae decretis i^riefatae sessionis 26. formaliter adversabantur.
QU.ESTIO TERTIA. QUOT MODIS YARIARI, AC MUTARI POSSIT LEX HUMANA.
NoTAxnrM 1. Uegem humanam niutari posse tripliciter: primo per Dispensationem, seu relaxationem juris circa aliquas personas, aut aliquos actus, vel eflectus legis in iis casibus, in quibus alioquin obli- garet, aut haberet talem effectum, ut quando quis eximitur a jejunio tempore Quadrag\^sima^, non propter infirmitatem, sed propter conces- sionem et relaxationem summi Pontihcis; dispensatio enim definitur a Glossa in cap. requiritis 1. q. 6. Juris communis relaxatio facta cum (■offnitione causce ab eo, qui jus liabet dispensandi. Secundo, per abro- fjafionem, qufle tripliciter fieri potest; nimirum vel per coutrariam con- suetudinem, seu legem nonscriptam: vel per simplicem revocationem Principis : vel per legem contrariam expresse derogantem priori, aut statuentem illius oppositum. Tertio denique mutantur humanae Leges jjer Cessationem, seu simplicem desitionem, ut quando lex ad tempus lata, eo lapso expirat; sicut cessavit lex Mosayca, quae instituta erat dumtaxat, ut viam sterneret ad legem Evangelicam.
NoTANDUM 2. Dispensationem in hoc a Privilegio discrepare, sicut et Absolutione. quod Pririlegium proprie est privata lex, quse potest «liquando esse, non solum contra jus, quo in casu foret simplex di- spensatio , sed etiam praeter jus, qua ratione non dispensatio, sed pri- vilegium est. Similiter Absolutio non est contra legem communem, sed potius secundum illam, si persona absolvenda illam mereatur. Dispen- .satio vero est contra legem eommunem, cum sit juris relaxatio. Hine dispensatio non incongrue vulnus, seu vulnerafio legis appellatur. Lex enim ex duplici causa vim et vigorem obtinet: primo quidem ex auctoritnte Legislatoris, cujus prudentia humanis actibus regulam im- ponit: secundo, ex cousuetudine, qute est vis constrictiva legis : quando enim cum aliquo juris rigor relaxatur, detrahitur aliquid de auctori- tats Legislatoris, et de consuetudine, et sic veluti legi vulnus infli- gitur, Id autem flt per dispensationem : per eam namque aliquid con- suetudini legis firmativai detrahitur, sicut et auctoritati et prudentise Legislatoris, qui per dispensationem tacite taxatur jfiiinoris prudentia?, eo quod casum illum non prajvidisse videatur.
NoTANDi']si 3. In hoc legis abrogationeyn ab ejusdem dispensaiione, i.rritatione, derogatione, et correctione diflerre quod abrogare legem est omnimodam ejus vim et obligationem tollere ; dispensare vcro est solum eaiu legem restringere et limitare circa aliquam personam, aut aliquos eflectus, perseverante illius obligatione circa ca'teros. Ir- Htare legem, est impedire ne illa obligandi vim obtiueat: eam autem abrogare est solvere illius viin obligandi, quam jam habuerat. Dero-
DE LEGIBUS llLiMANIS. 253
(fare lo«^i est illain iion in totuni sed in parteni toliere. FAnevdarc legem est illius obligandi vim moderari, aliquid ipsi addendo, vel ab ea demendo. Demum lex cessare dicitur quando vel finitur tempus, ad quod tuerat pr;escripta, vel cessat causa, ob quam lata fuerat: nam cessante eausa, eessat eftectus. His pnenotatis, resolvenduni est a qulbus, et circa quje fieri possit legis humanse dispensatio, abrogatio^ et cessatio.
Conclusio prima. — Omnis, et solis Pktnceps tam Ec-
CLBSIASTTCl S, Ql AM POLITTCTS, QII AVCTORITATEM HABET LeGES CONDEXDI, TN EIS DISPENSARE POTEST PLENAPvIO JURE : POTEST TAMEN
(,)i isQiis Pr.i:lati s, act Pr.t^:fe(tt:s inferiok in illis DisrENSAHi: EX DELEOATA siBi AUCTORirAJE. Hsd' est communis quantum ad utramque partem : quarum
Prima per se patet, qui enim facultatera habet leges condendi, habet et auctoritatem eas revocandi et abrogandi, ne videlicet ullam ampliu& obligandi vim habeant erga totnm conimunitatem, cui prsescriptse sunt. Ergo multo magis auctoritatem habet solvendi vim et obligationem legis erga aliquos ex illa communitate, perseverante semper ejusdem obligandi virtute erga ca^teros, quibuscum talis facta non fuit rela- xatio : hoc autem est proprie dispensare in lege : igitur Princeps oranis tam Ecclesiasticus, quam Politicus, qui condere potest legem, etiam in ea dispensare potest.
Patet etiam secuuda pars, quisquis enim delegatam habet pote- statem a Principe Ecclesiastico, vel Politico, penes quem est potestas condendi leges. in eis etiam dispensare potest juxta facultatem sibi conccssara: ita quod si plenariam habeat sibi commissara potestatem dispensandi et relaxandi eirca obligationem subditorum prout expe- dire ipsi visum fuerit a qualibet lege Principi deleganti subdita, po- terit iste delegatus, justa interveniente causa, eos subditos a legibus solvere,
HiNC SEQUiTiR 1. Summum Pontificem facultate.n habere dispen- sandi in omnibus legibus Pontifieiis, quas vel ipse, vel ejus priede- cessores statuerunt : pari enim cum suis prsedecessoribus auctoritate pollet: subindeque ejus auctoritas per sancitas a pr?edecessoribus leges non coarctatur, quia par in parem potestatem non habet. Potest etiam dispensare in legibus a Conciliis etiam generalibus praescriptis, ut constat ipsa experientia : siquidem suramus Pontifex non raro di- spensat, tum in a^tate pr?escripta a Concilio Tridentino ad sacros Or- dines suscipiendos, tum in gradibus prohibitis ad contrahendura raa- triraoniura. Hinc idem Concilium Sess. 25. cap. 22. De Refor. ait: Sancta Synodus omnia, quce. . . hi Jioc sacro Concilio sfatuta sunt, de- clarat ita decreta fuisse, ut in his satra .semper auctofifas Sedis Apo- stolicce et sit, et esse intelligaiur. Suf!'ragatur etiam ratio; occurrit enim interdum necessitas habenda^ dispensationis in ejusmodi legibug; molestissimum autem, difficillimumque foret convocare totam Ecclesiam ad Conciliuin Generale, quoties in iis legibus dispensatione opus esset; proindeque illa dispensandi faeultas apud aliquem residere debet: non apud alium certe, quam summum Pontificem, qui est Ecclesiae caput : ergo tatendum est ipsum habere auctoritatem dispensandi in omnibia.s
254 DE LEGIBUS HUMANIS.
legibus Ecclesiasticis, tum a suis praedecessoribus, tum ab omnibus Conciliis praiscriptis ^j^ " in iis quae spectant ad ecclesiasticam disei- p)inam, ut coUigitur ex pra^lata sanctione concilii Trideutini. — Illa tamen Sumuii Pontiticis in largienda dispensatione auctoritas t^mpe- randa est juxta Ecclesice necessitatem ac utilitatem, nam, inquit S. Bernardus, lib. 2. De Conslderatione ad Eugenium Pontificem, uhi necessitas iirget excusabilis; ubi utilitas provocat, disjjensatio lavda- hilis est : utilitas dico communis, non jyropria: num cum nihil horum est, non jjlane /idelis dispensatio, sed crudelis dissijmtio est. — Hinc qui asserunt Summum Pontificem pro arbitrio et nutu auctoritatem habere dispensandi de prrescriptis a conciliis et canonibus, etiamsi nulla interveniat neeessitas publica aut privata, non solum graviter errant, sed inquit Melehior Canus episcopus Canariensis, lib. 5. De locis com^nunibus. cap. 5. Sedis Apostolic* auctoritatem uon toventsed labefactant, non firmant sed evertunt. Quod argumenlum egregie con- Hrmat cardinalis Contarenus iu epistola quam ea de re scripsit ad Pau- lum III Romanum Pontificem, ubi expendens aliquorum jurisperitorum sententiam qui nimia adulatione abrepti pontificiam auctoritatem adeo promovent et amplificant ut eorum quidam non vereantur dicere, volun- tatem Pontificis reyulam quamdam esse^ qua ejus actiones dirigantur, ne- que injure positivo constituendo^ aut abrogando^ aut etiam dispensando^ reguJam quampiam Pontifici constitutam esse\ quid de hac doetrina sen- serit dictus vere Eminentissimus, ex sequentibus intelligimus: « Haec « positio , adeo falsa, adeo repugnans sensui , adeo est contraria « doctrin?e Christianae, inquit idem cardinalis, adeo depravat universi « christiani populi gubernationem, ut nihil perniciosius inveniri po- « tuerit. Nam per Deum immortalem, exclamat idem, noune haec positio « idololatriam sapif? Cui namque creaturie hoc attribui potest, quod « actionum suarum voluntas ejus sit regula? An non hoc proprium « est solius Dei? Isti vero (jurisperiti) ob imperitiam hujus potestatis « (pontificiae) qualis nam sit, e.t ad quam animi virium pertinet, ut « adulentur Pontifici, adeo absurdam positionem non sunt veriti in « publicum prodere. — Ami^lius, pergit Contarenus, quid magis contra « legem Christi quae est lex libertatis, excogitari potest, quam chri- « stianos subjectos esse, parereque debere Pontitici, cui tributum sit « a Christo. ut pro arbitrio leges constituat, leges abroget, dispenset « in iegibus, habeat in his omnibus voluntatem suaiii pro regula? « Convenit ne hujusmodi imperium, non dico christianis hominibus « qui adsciti sunt in legem libertatis, ac propterea (ut inquit Aug. « scribens Januario, de ritibus Ecclesiaei quam paucissimis exterio- « ribus legibus adstringendi sunt : non dicam etiam liberis hominibus « et cuipiam gubernationi hominum liberorum, quales sunt recta po- « pulorum atque approbata imperia. Sed cuiuam domino in servos, « quibus domini imperant ad sui ipsorum utilitatem, quibusque utuntur « ut organis animatis, convenit hoc imperium atque dominium, ut « pro voluntate eis imperet? facessat, Deum iminortalem precor, a chri- « stianis hominibus hsec impia doctrina. » — His aliisque in destru- ctionem illius positionis productis, ad Pontificem sermonem convertit: « Pater Beatissime, tu qui doctrina exeellis, et rerum experientia na- « turalique prudentia multum vales, perpende an ex hac doctrina
DE LEGIBI.S IIUMANIS. 255
« loincre luthcrani aiisaiii suinpscriut coini^oncudi libros ilios suos d(! « Captivitati' IJabylouicaV Nani pcr Dcuui iiuuiortalcui, qutc major « captivitas et servitus iuduei potuisset christiauo populo, quam hajc « quani profitetur horuni jurispcritoruin doctriua dc qua a<i,iniusy Nulla « equideni. » Ita cardiualis Coutarcuus : qucm uon tautuui cardiua- litia diguitas, si vel maxime tractatus, quem in defensiouem primatus IJoniaui Poutifieis advcrsus h;creticos conscripsit, ab oniui siuistro iu l*outificiam auctoritateni aflectu eximit. — Ilis acccdit delibcratio ac seuteutia octo doctissimorum Pnrsulum qui ab codem Paulo tertio couvocati aute Trideutinaui S\ nodum ut liberc dicereut quibus nu^diis et reniediis cocrceri possent abusus et morbi quibus Ecclesia tuuc temporis divexabatur, iugeuuc responderunt : « Probc noverat San- « ctitas tua. inquiunt, principium horuni malorum inde fuisse quod « nonnulli Pontifices tui pritdecessorcs, prurieutes auribus, ut inquit « Apostolus Paulus, coaccrvaverint sibi magistros ad desideriasua, nou « ut ab eis diseerent quid facere deberent, sed ut eorum studio et cal- « liditate inveniretur ratio, qua liceret id quod liberet. Inde effectum est, « (priBter quam quod principatum omucm sequitur adulatio, ut umbra « corpus, difiicillimusque semper fuit aditus veritatis ad aures prin- « cipum,) quod cunfestim prodircnt doctores qui docerent Pontificeni « esse dominuni beneficiorum ouinium : ac ideo cum dominus Jure « vendat id quod suum est, necessario sequi in Pontificem non posse « cadcre simoniam, ita quod voluntas Pontificis, qualiscumque ea fuerit, « sit regula qua ejus operationes et actiones dirigantur; ex quo procul « dubio efficitur, ut quidquid libeat, id etiam lieeat. Ex hoc, Sancte « Pater, tamquam ex equo Trojano, irrupere in Ecclesiam Dei tot « abusus et taui graves morbl, quibus nunc conspicimus eam ad de- « sperationem fere salutis laborasse, et manasse harum rerum famam « ad infideles usque (credat Sanctitas vestra scieutibus) qui ob hanc « priecipuc causam christianam Religionem derident, adeo ut, per nos, « inquinius, nomen Christi blasphemetur inter gentes. » — Viri autem illi celcbres, prseter Contarenum, erant Joannes Pctrus Carapha, qui deinde fuit summus Pontifex nomine Pauli IV. Aderant pariter Re- giualdus Polus cardinalis anglicus et uomiue Pontificis in coneilio Tridentino unus ex priEsidibus, ac cardinalis Sadoletus, cum aliis pariter pietate simul ac eximia sapientia viris illustribus. "" ^
SE(^>nTUR 2. Inferiorem Praelatum vi suaj potestatis ordinariae non posse dispensare in lege superioris Praelati; nam dispensare est tol- lere vim legis ex parte, et resi^ectu pcrsontie , quae dispensatione donatur; sed tollere vim legis spectat dumtaxat ad eum , qui legem condidit, vel sequali cum eo gaudet potestate, non vero illius, qui potestatem inferiorem habet ; subindeque Pra?Iatus inferior , vi suvc ordinaria? potestatis non potest dispeusare in lege superioris. Hinc dispensatio facta a summo Pontifice in votis, vel aliis, quae sunt de iure Divino, aut naturali, nulla prorsus et irrita foret, uisi adesset l(3gitima causa, quie personam dispensatam ab ejusmodi legum vi et obligatione solveret: sicque illa summi Pontificis dispensatio potiori rationc dicenda est dispensationis declaratio, qutra dispensatio; nullus onim praeter Deum auctoritatem Iiabet dispensandi plenario jure in iis, quae Divinum jus concernunt. — Hinc pariter Episcopi dispensare
256 DE LEGIBUS HUMANIS.
uon possunt in votis suorain subditoram, quae summo Pontifici reser- vantur, qualia sunt maxime quinque sequentia: castitatis perpetuae^ Eeligionis approbatse, peregrinationis ad liinina Apostolorum, ad S. Ja- cobum Coiiipostellensem, et ultra marinum, seu in Terram Sanctam, quod utique probari potest extravag. Etsi dominici , ubi Sixtus IV. inter csetera Sedi Apostolicae horum quiiique votorum absolutionem reservat, et excommunicat eos, qui ab his prsesumpserint absolvere. Sed responderi potest, ea solum subtrahi confessariis, qui prietextu facultatum a Sede Apostoiica concessarum absolvebant, quos etiam ibidem excommunicat. Verum quamvis in jure non inveniatur expresse aliquod votum absolute reservari, nisi ultra marinum causa subsidii (de quo cap. Quod super his 8. et cap. Ex multa de voto) tamen stylus Curi* Romanae etiam alia reservat, cui parendum est, nisi alicubi alia sit consuetudo legitime praescripta , inquit Cardinalis de Lugo lib. 2. cap. 40. dub. 18. — Possunt igitur Episcopi dispensare in ils omnibus, quse summo Pontifici non reservantur; quia, seposita reser- vatione surami Pontiflcis, habent auetoritatem ordinariam, possuntque in sua Dioecesi, in iis quse ad jurisdictionem spectant, quidquid po- test summus Pontifex in tota Ecclesia: sunt enim Principes sacrorum in sua Ecclesia; ac proinde habent potestatem necessariam ad ejus reetam admiDistrationem. Idcirco recte dispensare possunt primo, in voto religionis non approbatse. et in voto paupertatis et obedientiae perpetu?e, quse in tali religione nou approbata fierent, ubi videlicet occurreret necessitas dispensationem exigens : quia tale votum emissum nou est vere votum religionis; religio enim uou approbata a summo Pontifice non est religio. Itera dispensare possunt in voto castitatis non perpetua\ puta 10. 15. 20. annorum, non autem 100. quia votum emissum castitatis servandie per centum annos censetur esse perpe- tuum. Similiter in voto suscipiendi sacros Ordines ; quia uon est votum castitatis, etsi ho^* votum susceptioni Ordinum sit annexum. Item in voto de non petendo debitum ; quia uou suut vota castitatis integroe. sed tautum partialis, etc. — Sunt tamen. aliqui casus, in quibus Prae- iati interiores facultatem habent dispeusandi in lege prsescripta a Prae- lato superiore. Primus casus est, quando materia est levis, ita ut transgressio legis tantum veniale peccatum reputetur, sicut enim ve- uiale peccatum nulli est reservatum, sed quilibet Sacerdos ab eo potest absolvere, sic etiam ab obligatioue legis potest inferior Frse- latus ratione levitatis materiae dispensare. Secundus est, quando fre- quens occurrit dispensatiouis motivum ; puta in Festis celebrandis, je- junio et similibus; non videtur enim cougruum toties ad Priucipem Praelatum, aut Superiorem recurrere, quoties occurrit haec frequens dispensaudi ratio; esset euim valde molestum Prineipi frequentior hie ad eum recursus in iis rebus, qui^ ad ordinarium regimen spe- ctant: ideoque juste praesumitur superior concedere Pra^latis inferio- ribus iu illis casibus dispensandi auctoritatem. Tertius est, quando gravis occurrit dispensandi neeessitas, nee tacilis est ad eum recursus, vel periculum esset in mora, aut grave detrimentum : sic Episcopus cum eo, qui habens votum siuiplex castitatis, contraxit matrimonium et consummavit, dispensare potest ut petat et reddat debitum, propter periculum ineontinentiae. Similiter dispensare potest cum conjugibus,.
DE LEGIHUS llfMANlS. 257
qui coininuiii consciisu vovcrunt contiuontiani, n» postoa ideni pcri- culuni utrique, vcl saltem alteri eoruni ingruat. Quarfo, potest dispen- sare inferior Pniilatus in his, qutu ita propria sunt unius comniuni- tatis, ut nullo modo conveniant aliis; ea enim, qua) sunt propria unius communitatis, sunt magis nota et perspecta immediato Guber- natori, quani supremo Principi, aut ?r«x3lato; ac proinde melius ipse quam superior de iis judicare poterit. Demum potest Prielatus infe- rior dispensare, cum dubium est utrum casus dispfnsatione eg-eat, vel non; tunc enim prcesumptio est pro libertate, quae possidet; unde lit ut casus, nisi certus sit, reservatus communiter non censeatur.
Petes: An superlor possit dispensare erga seipsumf
Kespondeo 1. Non esse dubium quin Prrelatus possit erga seipsun> iu votis, et legibus dispensare indirecte; dando videlicet alicui e sub- ditis potestatem, qua in ipsius voto dispenset; sic etenim Sacerdoti subdito potest dare potestatem, qua ipsum absolvat a peccatis, etiam a casibus reservatis: ita etiam qua libcret ipsum ab obligatione voti ; alioquin superior esset deterioris conditionis, quam subditus.
Respondeo 2. Probabile esse Praelatum quemlibet in iisdem votis secum posse dispensare directe, in quibus dispensare potest cum sibi subditis, quod utique probat De Lugo loco laudato duh. 17. Primo, quia sicut potest dispensare cum suis subditis in Legibus etiam su- periorum, quando id ei permittitur, ut in lege jejunii, esus carnium, audiendi Sacri, recitandi Offieii : ita et in iisdem potest dispensare secum, quando causa justa sub?st : ergo sicut potest dispensare in votis subditorum, potest etiam in votis suis; non enim hie plus juri- sdictionis requiritur in seipsum, quam ibi. Secundo, potest se eximere, quando causa subest, ab obligatione, quam jure naturse contrahit oc- casione legis proprige; cur non etiam ab obligatione, quam adfert votum proprium? Tertio, Papa potest sibi ipsi conferre indulgentias, absolveudo se a debito poenae etiam injunctse, ut docet Henriquez, De Indulgentiis, cap. 32. Ergo etiam potest se absolvere a debito voti. Quarto, quia si quid obstaret, quominus posset Prselatus in voto suo dispensare, id esset defectu jurisdictionis in seipsum : nemo enim potest in seipsum jurisdictionem exercere; unde nemo potest seipsum a peccatis absolvere: atqui hic defectus non obstat. Primo, quia non magis requiritur hsec jurisdictio in dispensatione votorum, quam in dispensatione legum , collatione indulgentiarum, et obligatione per suas leges: atqui defectus jurisdictionis in seipsum non impedit, quo- minus quis haee possit in seipsum, ut patet ex dictis, Secundo, quia quod jurisdictio postulet distinctiouem personarum, est, vel quia est coactiva quse exercenda est in invitum, ut est potestas inferendi cen- suram: vel quia est contentiosa, inter partes jus distribuens, non enim videtur sequum, ut quis in sua causa sibi jus dicat contra jus adversarii se opponentis; sic enim esset sibi et judex, et reus : vel quia pertinet ad absolutionem sacramentalem, quoe jure divino po- stulat distinctionem judicis, et rei: atqui jurisdictio illa, quse requi- ritur ad dispensationem voti, nihil horum est, ut per se patet : ergo non est cur requirat distinctionem personae.
Frassen Theol. Tom. VI. 17
258 DE LEOMBUS HUMANIS.
Conclusio secunda. — HuMAN.t Leges abkogari possuxt
PER PrINCIPES, ET LeGISLATORES, Qll EAS STATUERUNT , VEL EAS PR.ESCRIBENDI AUCTORITATEM HABENT : AbKOGARI TAMEN NON DE-
BENT, Nisi exinde major ai.iqua speranda sit utilitas. Haec Con- clusio tres continet partes: quarain
Probatur prima : Leges humaiije spectari possunt, vel ex parte c<ui prineipii, vel ex parte finis: hoc est, vel ex parte rationis hu- manie, a qua dictitantur, vel per respectum ad actus humanos, quos dirigunt: sed ex utraque parte revera mutabiles sunt; subindequc humance leges abrogari possunt, et mutari. Frima mhwrLs pars est evidens: cum enim humana ratio finita sit et limitata, et ab imper- fecto ad perfectum procedere soleat. quo fit, ut Legislator priEviderc non possit ea omnia, qu?e ad Reipublicae utilitatem magis conducerc possunt quo^^is tempore: contingit interdum, quod posteri animadver- tant aliqua Eeipublicfe recta? administrationi adversari. qua? ad bonum ipsius regimen Majores excitaverant : proindeque ex parte rationis humanse, quse est constitutiva legum, certum est eas esse mutabiles.
Constat etiam secunda ejusdem minoris pars: siepe enim aliqua lex uno tempore expedit, qua? alio, variatis hominum moribus, non expedire judicatur : sic Deus aliis legibus et pr^eceptis homines ante ac post Christi incarnationem rexit: sic pariter tum Ecclesiastic», tum Politicic constitutiones et sanctiones immutantur datis occasionibus, et prout diversa rerum ae temporum nece^sitas exigit pro stabilienda fidelium, ac subditorum quiete, et recta agendi ratione.
Probatur secunda pars : quisquis enim h-gem condidit, vel con- dendi potestatem habet, habet etiam auctoritatem eam revocandi; cum enim lex essentialiter a Legislatoris et Principis voluntate ac imperio pendeat. consequens est quod ad mutationem ejusdem volun- tatis etiara lex mutari debeat. — Hinc quivis Princeps, et Superior non solum a se, vel suis praedecessoribus, sed etiam ab inferioribus sibi subditis Prrelatis conditas leges abrogare potest; quia Superior plenam habet potestatem supra inferiorem : et consequenter supra omnes leges ab eo sancitas. — Nec potest tamen Prielatus inferior leges Superiorum revocare, aut abrogare absque eorum speciali concessione: quia vo- luntas. et jus inferioris non potest praevalere contra jus, et volun- tatem Superioris. Hinc in Clementina De electione cap. ne Homaniy dt - cernit Clemens V. quod cum lex Superioris per inferiorem tolli non possit. leges a summis Pontificibus statutas circa summi Pontificis electionem per ccetum Cardinalium Romana? Ecclesiae ipsa sede va- cante modificari, corrigi, vel immutari, aut quidquam detrahi, si^ e addi, vel dispensari quomodocumque non posse.
Patet etiam tertia pars, nempe quod leges non debeant abrogari aut revocari, nisi major inde sequatur communitatis utilitas : nam, ut inquit Ulpianus in Digesto veteri lib. 1. titulo 4. De Constitutw- nibus Principum lege 2. In relms a nobis constituendis evidens deb* t esse utilitas, ut recedatur ab eo jure, quod diu cBquum visum est. Cum enim leges statuantur in bonum communitatis , tamdiu perseverare debet earum vigor, quamdiu major ipsius communitatis utilitas non apparet. Hinc peceare videretur iii bonum publicum, qui leges ad illud stabiliendum, et firmandum conducentes revocaret, nisi majus
DE LEGinUS HUMANIS. 259
iiule eniohinientiim sequcnduni pra^judicarot. Niiiiloniinus abrof;^at'o facta siue justa causa valida est, ncc subditi tencntur parercj le<^i re- vocatse, etiam si nulla interveniat communitatis utilitas, quia subditi eatenus dumtaxat obligantur ad leg*em servandam , (|uatenus, et quamdiu Legislatoris voluntas et imperium moraliter continuatur, quia ab ejusmodi voluntate et imperio tota lex vim et virtutem suam obtinet: non continuatur autem ejusmodi legis vigor, quando suam voluntateni, suumque imperium expresse revocat. — Tribus auteni modis lex abrogari potest: Primo, per simplicem revocationem Prin- cipis: Secundo, per constitutionem novse legis priori repug-nantis ; nam si lex posterior non potest stare cum priori, illam destruit; quia posterior voluntas Principis tollit priorem, juxta leg. sed et poste- riores, ff. de legibiis. Tunc tamen abrogatio restringenda est quantum fieri potest: quippe cnmmuniter odiosa est, et de se nociva Reipublicae, nisi postulet necessitas. Quare leges, quoad fieri potest, sunt inter se conciliandae, et concordia abrogationi prseferenda. Tertio denique, lex abrogari potest per contrariam consuetudinem ; cum enim consuetudo vim legis habeat, ut dictum est, consequens est, quod sicut lex abro- gatur per legem contrariam, ita censeatur abrogari per consuetudinem ipsi oppositam.
Qu^RES: An, et qualiter HumamR Leges sint interpretandcB ?
ItESPONDEO 1. Triplicem distingui posse humanse legis interpre- tationem ; nimirum authenticam , usualem, et doctrinalem; Legum enim humanarum interpretatio fit, vel auctoritate ipsius, qul legem condidit; quique suam mentera et voluntatem circa legis observan- tiam in dubiis aperit: hsec autem dicitur authentica; quia ab eodem lonte, nempe Principis voluntate, ex qua lex ipsa, dimanat; sicque hffic interpretatio vim legis obtinet, ut colligitur ex lege ultima Codice de Legihus ; vel fit usu quodam, et consuetudine, qua leges hoc aut illo modo observantur ab hac aut illa communitate, quo fit, ut ipsa consuetudo dicatur optima legum interpres, hsecque interpretatio usualis appellatur; vel denique legis interpretatio fit per doctrinam, et instru- ctionem virorum peritorum, et hsec explicatio doctrinalis dicitur: quoe utique differt a prioribus in eo quod vim legis non obtineat, cum non procedat a potestate jurisdictionis, sed a judicio peritorum. Hinc per se non inducit obligationem, sed solum eam detegit et aperit; maxime quando omnes Doctores unanimi caleulo in eumdem legis sensum conspirant et consentiunt. Hsee autem legis interpretatio doctrinalis, ut recte fiat, sequentes regulse maxime servandae sunt: Primo quidem diligenter attendenda est proprietas verborum, quibus lex ipsa eon- cepta est: cum enim leges debeant esse clarse, ac verbis proprie si- gnificantibus expressai, qui eas doctrinaliter interpretantur, maxime debent verborum sensum attendere. Secundo, consideranda est etiam ipsa causa legis, seu motivum, propter quod Legislator legem hanc sanxit; motivum enim illud est ratio, qua veluti fulcro lex nititur; unde cum potestas Legislatoris In praescribendis legibus debeat esse rationi accommodata, recte colligitur Legislatoris intentio in prsescri- benda lege ex illius motivo et causa. Tertio denique, Legislatoris mens, et intentio detegi potest ex verbis antecedentibus, et conse-
Frassen Theol. Tom. VI. 17*
260 DE LEGIBUS HUMANIS.
qucntibus, necnon ex fine et circumstantiis, aut a finibus ipsius legis; si nempe alise leges iisdem verbis conceptae hoc aut illo sensu acci- piantur. — Interpretatio authentica, et usualis oritur ex defectu Le- gislatoris, qui cum non potuerit prsevidere omnes casus in quibus lex utilis, vel 'nociva futura est, cumque constet in eo casu eum non habere intentionem obligandi; ideo necessum est subditis, habita ra- tione boni communis, in eo casu legem explicari, vel ab ipso Legisla- tore, Ael a consuetudine : posterior vero interpretatio, scilicet doctri- iialis, oritur ex defectu subditorum, quibus est interpretanda hoc modo mens, et voluntas Legislatoris iis, qui illam non capiunt. — Rursus interpretatio doctHnalis dividitur in generalem, et specialem. Gene- ralis est, qua explicatur in genere, quid lex vetet, aut imperet : quod fit trifariam: Primo, si sensus legis eruatur stando in terminis ejus. Secundo, si vis legis extendatur ad similes, vel connexos casus. Tertio, si restringatur ad certas quasdam materias, cum alias ad plures exten- deretur. Specialis est, qua explicatur quid hic et nunc lex vetet aut iniperet; quod perssepe est difificillimum. Primo cum videntur simul duse leges contrarise obligare: Secundo, cum majus oriri bonum vi- detur ex legis inobservantia, quam ex ejus obser^-atione : Tertio, cum Aidetur in aliquo particulari negotio causa legis deftcere, vel cum du- bitatur aut de potestate, aut de voluntate Legislatoris, aut denique de validitate dispensationis datse.
Haec autem doctrinalis legis interpretatio solito vocatur Epikeja, qu3e ab Aristotele 5. Ethic, cap. 10. definitur: emendatio leffis ex ea parte, qua deficit, propter universale, idest, a qua et rationabilis inter- pretatio, qua declaratur legem non obligare in aliquo particulari casu, licet verba legis particularia sint, et ad omnes casus protendi videan- tiir, Sic V. g. lex generalis est, depositum reddendum est domino suo illud repetenti: aequa tamen et rationabilis interpretatio est depo- situm illud non esse reddendum in eo casu, quo noceret repetenti, aut alteri innoxio: sic non esset reddendus ensis furioso, qui eum repeteret ad seipsum vel alterum occidendum.
Licet autem uti Epikeja variis in casibus: Primo, quando est evi- dens nimis durum esse legem observare; lex enim humana possibilis debet esse secundum naturam, et patriae consuetudinem, idest, facilis observationis, ut alias diximus : ergo si in aliquo casu legis obser- vatio nimis dura videatur, tunc opus est Epikeja, quse est legis emen- datio propter defectum. Sic Machabsei lib. 1. cap. 2. cum viderent, quod plurimi Judsei a suis hostibus trucidati fuissent die Sabbati, eo quod illo die sacro non judicassent adversus hostes esse repugnandum, legem dc servando Sabbato interpretati sunt, dicentes : Omnis homo quicumque venerit ad nos in hello die Sabbatorum, pugnemus adversus eum: et non moriemur omnes, sicut moriui sunf fratres nostri in oc- cultis. — Secundo, quando probabiliter judicatur legem non comprehen- dere aliquem casum, licet uti Epikeja; secus vero dum probabilius existimatur legem comprehendere casum illum : Nam, inquit, Doctor Subtilis in 3. dist. 25. qusest. 1. n. 8. « in moralibus , quando sunt « altercationes de aliquo peccato, quaudo primo est mortale, ut si « unus peritus in scientia dicat, quod non licet sic mercari, et alius « dicat quod sic licet, tutius est non procedere sic nee sie, sed expe-
DE LEGIBUS HUMANIS. 201
« ctare quousque veritas pateat aliunde : si eniiii ita esset, quod unus « Doctor diceret aliquem peccare mortaliter, nisi sic faceret, tunc « simplex toret perplexus : ideo bene videndum est in moralibus « antequam aliquid asseratur, quia videlicet cum habens duas opi- « niones contrarias perplexus sit, periculose se determinaret ad unam, « nisi re diligenter inspee-ta probabiliorcm eligeret. » Quibus Doctor significat, quod in moralibus sufiftcit quidem interdum ad prudenter operandum judicium probabilc, quando videlicet non occurrit aliud probabilius : dum autem fit concursus duarun) opinionum probabilium, nos teneri sequi eam, quam judicamus probabiliorem ; alioqui pec- camus contra regulas prudentia), quae dictat huic potius adhserendum esse, quoe nulli prorsus errandi, aut peccandi periculo nos exponit, quam illi, quic nos probabili saltem peccandi, et errandi periculo reddit obnoxios: unde S. Chrysostomus Hom. 4. in Matth. Si vesti- mentum empturus, unum gims negotiatorem, et alterum: et ubi me- liores vestes inveneris, et pretio viliori, ah illo comparas; an non oportet populum circuire omnes Doctores, et inquirere^ ubi sincere veritas Christi venundatur, etubi corrupta, veriorem eligere plusquam vesfnnentum ? — Tcrtio denique Epikeja utendum est, quando incerti sumus, voluerit ne Legislator hunc casum comprehendere, eo quod verba legis non satis id significant, et licitum est uti Epikeja sine recursu ad Supe- riorem, quamvis per tempus recurrere liceat. Ratio est, quia quando agitur tantum de verborum significatione non tenemur ea interpre- tari secundum mentem Legislatoris, quando ipse eam non declaravit, neque ad illum recurrere, sed possumus jure nostro utendo, ea inter- pretari juxta communem sensum, et seeundum principia illius dpctrina?, <lU8e veram et germanam verborum significationem, modumque illa legitime interpretandi tradit.
IMPRIMATUR : Fr. Albbrtus Lepidi 0. P. S. P. A. Magister.
IMPRIMATUR: JosEPH Ceppetelli, Archicpiscopus Myrensis, Vicesgerens.
263
INDEX
DISPUTATIONUM, ARTICULORUM, SECTIONUM, ET QUtESTIONUM
Quce in hoc Sexto Tomo continentur.
pag. TRACTATUS QUARTUS.
De Legibiis Divinis, et Hu- manis 5
DISPUTATIO PROEMIALIS.
De Legibus in Communi. . 9
QuiESTio I. De natura , et definitione legis .... 10
Qu^STio II. Utrum lex ne- cessario debeat esse ad bo- num commune ordinata, et communitati prsescripta. . 16
Qu.*:STio III. Sitnederatione Legis ut justa sit, justeque feratur, et quod obliget in perpetuum, idque sub prae- cepto 27
Qu^RES I. Quotuplex, et qua- lis sit Legis divisio ... 34
QuiERES II. Quinam sint prae- cipui Legis Actus. ... 41
Qu^RES III. Qusenam sint causse Legis 42
Qu.ERES IV. Quinam sint le- gis effectus, et officia . . 43
Qu.ERES V. Qusenam sint legis proprietates 44
DISPUTATIO SECUNDA.
De Lege naturali .... 44
ARTICULUS I. De nativse Legis essentia, principiis, et partibus 46
Qu^STio I. In quo maxime consistat et reponenda sit nativae Legis essentia . . ib.
QuvESTio II, Quotuplex sit Lex naturalis 56
ARTICULUS 11. De materia, et obligatione Legis Natu- ralis 60
Qu^STio I. Qusenam sit ma- teria circa quam Lex Na- turalis versatur 61
pag.
Qu/ESTio II. Qualiter, et ad quid Lex naturalis obliget. 68
Qu^.STio III. Quid, et quo- tuplex sit jus 72
QuiERES : Quomodo jus Gen- tium differat a jure pure Naturali 78
ARTICULUS III. De Legis Naturalis immutabilitate . 79
Qu^STio I. An et quomodo LexNaturalis mutari possit. 80
Qu.i-STio II. Utrum Lex Na- turalis admittere possit di- spensationem, et interpreta- tionem, seu Epikejam . . 83
Qu.ERES : An Lex naturalis admittere possit explicatio nem, et declarationem .
DISPUTATIO TERTIA
98
99
De Lege Divina ....
ARTICULUS I. De Lege Di- vina-^terna ib.
Quyi-.STio I. An et quid sit lex ^Eterna ib.
QuiESTio II. Qualis, et quo- tuplex sit Lex seterna . . 104
Qu^RES : An ipsa Lex seterna divinae Esseutise, vel alicui Personse approprietur . . 111
Qu^STio III. Qusenam seter- nse Dei Legi subjiciantur . 112
ARTICULUS II. De Lege Po- sitiva, et Scrij^ta, quam Ve- terem, et Mosaycam appel- lamus 116
Qu.i^STio I. Quasnam Vetus Lex habuerit causas. . . 118
QuiESTio II. Qualis, et quem ob finem Lex Movsis lata fuerit .....'... 128
Qu^STio III. Quot, et quse fuerint prsecepta Veteris Legis 134
Qu^:sTio IV. An et quaudo
264
INDEX.
pag. Lex Vetus abrogata fuerit, et obligare desierit . . . 163
Qu.F.REs: Qualis, et quanta fuerit Sancti Augustini cum S. Hieron™o de legali ob- sers^antia post Evangelicse legis promulgationem con- troversia et disceptatio . . 174
Qu.ERES II. An Petrus vere fuerit reprehensibilis,et vere non autem simulate a Paulo reprehensus 180
ARTICULUS III. De Lege Evangelica 182
Qu3:sTio I. An, et qualem novam Legem Christus in- stituerit 183
Qu.ESTio II. Qualiter nova lex praescripta fuerit, et quse prsecepta contineat . . . 187
Qu^STio III. In quibus prse- cipue Nova Lex differat a Veteri, eamque excedat. . 195
DISP U TATIO QUARTA.
De Legibus Humanis . . . 201 ARTICULUS I. De existen-
tia, et causis Legum Huma-
narum 202
Qu^ESTio I. An, quid, et quo-
tuplex sit Lex Humana . 203 Qu.ESTio II. Penes quos re-
sideat legislativa potestas . 210 Qu-iiSTio III. Quinam legibus
humanis teneantur . . . 215
vai/'
1
ARTICULUS II. De efficacia, et obligatione Legum Hu- manarum 221
Qu^STio I. Circa quid Huma- nse Leges versentur . . . ib.
Qu^STio II. Qualiter Huma- nre Leges obligent . . . 225
Qu^.STio III. Quas conditio- nes Lex requirat, ut revera obliget 233
ARTICULUS III. De Legis Humanae relaxatione ])er Consuetudinem, Abrogatio- nem, Dispensationem, In- terjjretationem, et Privile- gium 239
Qu.ESTio I. Quid, et qualis sit Consuetudo ib,
Qu^STio 11. Quid, quotuplex, et qualis sit Lex favorabi- lis, seu Privilegium . . .244
Qu^.RES I. Quid sentiendum sit de Communicatione, *et Confirmatione Privilegio- rum prsesertim Regularibus concessorum 251
Qu.ESTio ni. Quot modis va- riari^ ac mutari possit Lex humana 252
Petes, An superior possit di-
spensare erga seipsum . . 25< Qu.t:res, An, et qualiter Hu- manae Leges sint interpre- tandae 259
205
INDPLX
RERUM ET SENTENTIARIM, <.l[' A-l IN H0(! .SEX'I'(> VOLl.MINi;
CONTINENTUR.
pa//.
Actiis. Actiis humanus triplex est . 221 Actus interni prohibentur, non quatenus pure interni sunt, sed quatenus connexionem
habent cum eis 225
yT^Jteimum. J^ternum quomodo sit intelli- gendum, et duplex ejus ac- ceptio 167
Bellum.
Bellum potest utrinque esse
justum 89
Bonitas.
Bonitas duplex spectari potest In actibus intrinsece iDonis, totuplex malitia .... 53 Bonum.
Aliud est bonum summum di- ligere, et diligere aliquid ut bonum per se amabile . 71
Bona publica non impediunt quominus quisque proprla sibi faeiat 81
Bona ^^^g-yptiorum juste ab- stulerunt Israelitse ... 85
Capitulum. Capitula Cathedralium Eccle- siarum non possunt ferre leges, qu3e obligent in tota Diwcesi, sede vacante . . 215 Christus. Christus Dominus sol justitiae omnes homines sub quavis lege sua luce illustravit. 497 Circumcisio. Circumcisio cur facta fuerit
pUfJ.
per ablationem extremitatis membri virilis 151
Circumcisio cur fieret cultro lapideo 152
Circumcisio cur fieri deberet ante octa^um diem . . . ib.
Circumcisionis pnrceptum quare datum fuerit Abra- hae, et non ante .... 152 Clericus.
Clericus non tenetur Legibus Civiiibus, quae ejus statum dedecent, sed iis, quse non
dedecent 219
Communitas.
Communitas duplex distingui potest 16
Communitas ex instituto du- plex est, Ecclesiastica, et Politica . " 17
Communitas politica iterum duplex, perfecta scilicet, et
imperfecta ib.
Conscientia.
Conscientia est actus intelle- ctus practice judicantis ali- quid in singulari faciendum, vel fugiendum, laude, vel
poena dignum 68
Consuetudo.
Consuetudo vim legis habens duplex est 243
Consuetudo vim legis habens non potest induci nisi a Communitate, vel majore ipsius parte 244
Consuetudo, et Prsescriptio invicem conveniunt . . . 239
Consuetudo diftert ab usu, more, foro, et stylo . . . 240
Consuetudo duobus modis po- test intelligi vim legis ha- bere ib.
Consuetudinis definitio. . . ib.
266
INDEX.
pag. Culhts. Ad Cultum Dei tria sunt ne- cessaria 150
D
Decretnm.
Decretum Gratiani non obli- gat nisi ex parte qua con- tinet Statuta Conciliorum, et Pontificum olim promul- gata 2o7
Decretum in tres partes di- viditur 35
Decretales ex quo, et a quo coUectse et ordinatse sint . 36 Deus.
Deus qualiter sit colendus . 198
Deum diligere non est de stri- ctissimo jure naturse , in quantum est prseceptum af- firmati^nim, sed in quantum est negativum 92
Deus potest dispensare iu ali- quibus, qu?e sunt juris na- turalis 81
Deus potest dispensare in prse-
ceptis Decalogi 86
Differeniia.
DifferentiainterRegem,et Ty- rannum 13
Difterentia inter leg^n natu- ralem, et conscientiam . . 51 Dilectio.
Dilectio duplex est, naturalis una, et altera supernatura- lis 69
Dilectio proximi non sequitur necessarioex dilectioneDei, licet ex Dei dilectione se- quatur proximi dilectio. . 92 Dispensatio.
Dispensatio duplex est. . . 83 Dispensare.
NuUa potestas dispensare po- test in iis, quse sunt de jure naturse 95
Ecclesia. Ecelesia quomodo absolvat, aut retineat peccata pure
interna 221
Eleemosyna. 'Qui restituit, aut dat eleemo- svnam in ebrietate, aut prae-
pag. pedito usu rationis, non im- plet prgeceptum ; non tameu tenetur restitutioni ... 61 Episcopus. Episcopi possunt in sua Dioe- cesi leges obligantes ferre. 21 \ Ecangelium. Totum Evangelium aliquando comprehenditur nomine le-
gis Evangelics 33
Quomodo intelligendum sit quod qu?e sunt in Evange- lio sunt de legre .... 58
Jus. Jus generice acceptum est
potestas legitima ad rem ali-
quam obtinendam. ... 73 Jus interdum ab requo, et
bono in multis distinguitur. 71 Jus sumptum generice est du-
plex ib.
Jus naturale quid sit . . . ib. Jus gentium quid sit . . . 76 Jus positivum divinum quid
sit ib.
Jus pro justo speciali aeee-
ptum est objectum formale
justitia? particularis ... 72 Jus duplex, vetus, et novum. 76 Jus positivum humanum quid
sit ib.
Jus dividitur in jus simplici-
ter, et in jus secundum
quid 77
Jus secundum quid dividitur
in paternum, oeconomicum,
et herile ib.
Jus ex parte termini dividitur
in jus ad rem, et in jus in
re ib.
Jus in re quid sit . . . ib.
Juris nomen secundum rem
ipsam dupliciter sumitur . 72 Juris varia descriptio ... 77 Juris Canonici divisio . . . 35 Juris etymologia qusenam
sit . .' 72
Aliquid potest esse de jure
naturse duobus modis . . 80 Justitia. In Justitia distingui potest
objectum quod, etobjectum
cui 73
INDEX.
207
vag.
Jmii. Pauci fuerunt justi in lege
Mosayca • . . loO
Quotquot erant, ad Legem E-
vangelicain spectabant . . ib.
Lex.
Lex natur^e, artis, et moruni quid sit 9
Lex diversimode dicitur se- cundum nominis etymon . 10
Lex duobus modis usurpatur, vel pro actu, vel pro habitu. 11
Lex formaliter est actus vo- luntatis . . ' 13
Lex prsesupponit actum intel- lectus 15
Lex ad aliquem, vel ad ali- quos debet necessario ferri, ac dirigi 16
Lex dicitur communis, quod praescribatur omnibus , et singulis membris communi- tatis ; non autem eidem ab- stractive consideratse. . . 19
Lex fertur ad communitatem non collative, sed distribu- tive ib.
Lex, et praeceptum inter se distinguuntur si non phy- sice saltem moraliter. . . 20
Lex ut obliget necessum est ut interveniat aliquid publi- cum quod insinuet motivum legis 22
Lex quas conditiones debeat habere, ut perfecte obliget, et legitime feratur. ... 23
Lex quae in solius Legislato- ris bonum privatum edere- tur, non foret justa ... 24
Lex potest esse justa, et juste ferri tripliciter 27
Lex potest intelligi recte ferri tribus modis, quoad formara. ib .
Lex ut obliget, et recte fera- tur tres Justitise virtutis species desiderantur ... 28
Lex nulla potest ferri de im- possibili simpliciter, vel mo- raliter 30
Lex potest dici perpetua tri- plici respectu ..... 31
Vay. Lex omnis debet esse praece-
ptiva, et obligativa . . . 31 Lex dicitur Consilium impro-
pi'ie 33
Lex duplex est ; aeterna, et
temporalis 31
Lex positiva duplex est ; di-
vina, et humana .... 35 Lex divina duplex est. . . ib. Lex humana duplex . . . ib. Lex temporalis alia naturalis,
et alia positiva ib.
De Lege Naturall.
Lex naturalis inest cuilibet homini 41
Lex naturalis, synderesis, et conscientia quamvis pro uno, et eodem interdum u- surpentur, inter se tamen difterunt 46
Lex naturalis est aliquod do- num divinum a Deo effecti- ve procedens 47
Lex naturalis non est ipsa ra- tionalis natura 51
Lex naturalis in pueris, et amentibus est in actu pri- mo, non vero in actu se- cundo 55
Lex naturalis non est forma- liter judicium, et dictamen ostensivum, et judicativum. ib.
Lex naturalis aliquo sensu di- ci debet lex Divina ... 56
Lex naturalis una est quadru- plici unitate, 1. unitate lu- minis ; 2. unitate principii : 3. unitate finis ; 4. unitate prsecepti ,ib.
Lex naturalis est una, et ea- dem omnibus hominibus . 57
Lex naturalis unum habet principium ex quo csetera derivantur 59
Lex naturalis quomodo circa omnes actus virtutum in communi consideratos ver- satur 62
Lex naturalis quas requirat eonditiones ut fiat actus vir- tutis 64
Lex naturalis in eonscientia obligat adservandasua prae- cepta . • 69
Lex naturalis interdum obli- gat sub mortali .... 70
268
IXDEX.
pag.
Lex natruralis potest mutari per substraLtionem sex mo- dis 80
Lex naturalis quomodo possit mutari 82
Lex potest mutari per substra- ctionem materiie. quae su- best ejus definitioni : nequit autem mutari per irritatio- nem ib.
Lex naturalis mutari potest per additionem, vel substra- ctionem 80
Lex naturalis non potest abro- gari quoad ea, qua^ sunt iure strictissimo, potest ta- meu quanfam ad alia . . 90
Lex naturalis, quse fundatur in divina ratione, potest considerari tribus modis . 99 De Lege ^fJfenm.
Lex seterna in eo distinguitur a cseteris legibus, quod non sit alicujus legis participa- tio , sed ipsamet alianim origo 100
Lex seterna datur, quae scili- cet Deus ab seterao, quse sunt aut facienda, aut ca- venda ordinat 101
Lex potest considerari quate- nus derivatur a legendo, aut ligando 102
Lex quatenus obligat est du- plex, activa, et passiva. . 103
Lex seterna uon potest cogno- sci comprehensive, nisi a solo Deo 101
Lex seterna respective ad Le- gislatorem est immutabilis. 105
Lex seterna numquam prseci- pit secundum rationes con- trarias. sed secundum uni- cam solummodo, et immu- tabilem 106
Lex Dei seterna est omnino immutabilis, et absoluta . ib.
Lex temporalis ea solum pu- nire potest, qu?e coutrarian- tur suo fini 108
Lex jeterna spectata seeun- dum se unica est : si vero consideretur penes conno- tata est multiplex ... 110
Lex a^terna cuinam competat immediate ...... 111
Lex aeteraa potest esse dupli- citer mensura, seu regula actuum liberorum Dei . . 112
De Lege Mosayca, et Evangelica.
Lex divina positiva duplex est Mosaysa scilicet et Evan- gelica 116
Lex Mosayca quare vetus appelletur ib.
Lex nulla pluribus prseceptis distincta, fuit hominibus a Deo posita ante Moysem.
Lex Divina distribuitur in hi- 11'^ storiam, prsecepta, et pro- phetias ib.
Lex Vetus fuit a Deo condita. 120
Lex Mosayca in Novo Testa- mento laudatur. et proba- tur 121
Lex Vetus dicitur non bona. 122
Lex Vetus dicitur culpam ha- bere, quia noQ purgabat eommissa, nec gratiam con- ferebat ad vitanda peccata. 123
Lex subintravit ut abundaret delictum, non per causam, sed per occasionem . . . ib.
Lex talionis non reprobata est a Christo tamquam mala, sed melior, et perfectior fuit in ejus locum subrogata . ib.
Lex vetus non fuit perfeeta simpliciter, sed tantum se- cundum quid 124
Lex Moysi data est per An- gelos 125
Lex Vetus, Lex Domini, Lex Moysis appellatur, Lex Moy- sis promulgatoris, Lex Do- mini institutoris, et aucto- ris 127
Lex Mosayca respective tan- tum erat imperfecta . . . 129
Lex Vetus quomodo ab Abra- hnmo, et Moyse dicatur ori- ginem duxisse 163
Lex Vetus solis Judaeis data est ib.
Lex Vetus spectabat ad Chri- stianos 164
Lex Mosayca obligare desiit . ib.
Lex potest cessare per tem- porum mutationem, et suc- cessionem 166
Lex Vetus a Christo Domino fuit abrogata , , . . , ib.
INDEX.
269
Lex Vetus erat iinperfecta ad altemm ordiiiata, et perle- ctiore adveiiiente debiiit iimtari,etdesiitquoadoiniiia pripcepta 168
Lex Mosayca languescere ccr- pit post natuni Cliristuni, extingni vero post Christuni niortuum 172
Lex non fuit penitus extincta ante diem Pentecostes . .179
Lex Evangelica licet ab initio condita sit, tamen nonnisi in medio temporum fuit per Christum instituta, et pro- mulgata 1<S4
Lex Evangelica cur non in- coeperit ante Christum, tri- plex est ratio ib.
Lex Evangelica non soluni directiva, sed et prseceptiva fuit 135
Lex Mosayca tantum praecl- piebat, non autem juvabat pm- auxilia, et gratiam. . 186
Lex nova quomodo, et qua ratione dicatur vitam seter- nam promittere .... 187
Lex nova continet gratiam, et charitatem, item prsecepta, et regulas recte operandi. 189
Lex Evangelica quomodo di- catur scripta ib.
Lex Mosayca, et Evangelica non contrarie opponuntur, sed tantum disparate . . 195
Lex Evangelica continet re- velationem veritatum fidei. 198
Lex Yetus non habuit vim sanctificandi 196
Lex Evangelica non fuit se- vera sicut Mosayca . . .198 De Lege Hiimana.
Lex humana solos actus bo- nos, et indifferentes prseci- pere potest 222
Lex humana quomodo prie- cipere possit actus internos. 223
Lex abrogari potest tripliciter. 252
Lex vigorem habet dupliciter. ib.
Lex dubia, et obscura inter- pretari potest dupliciter. . 213
Lex huniana mutari potest tripliciter 252
Lex ut obliget requiritur ejus aliqualis promulgatio . . 233
pu!/.
L«'x c<iiisi(h'rari j^otcst dupli- citer ad propositnni . , . ib,
Lex naturalis id(>o sullicicn- ter est promulgata, quia mentibus nostris est insita. ib.
Lex sunipta pro regula apud solum Legislatorem non re- quirit proinulgationem , . 235
Lex ut fiat nota notitia com- muni non privata, promul- gationem requirit . . . . ib.
Lex triplici modo potest de- ficere 2H
Legis humanse triplex est in- ■ terpretatio 259
Legis interpretatio doctrinalis vocatur Epilceja . . . . ib .
Legis nominis varia, et mul- tiplex appellatio .... 9
Legis necessitas, et existen- tia probatur 10
Legis ratio potissima non est in sermone scripto, vel au- dito reponenda, sed in re- bus ipsis imperatis, aut pro- hibitis 11
Legis ratio formalis, in quo reponenda sit 12
Legis descriptio in genere sumptae explicatur per par- ticulas ib.
Legis injustitia spectari po- test vel ex parte formse, vel ex parte materise . . 28
Legis ratio primaria conse- quenter tantum praecepti, et ligandi vim importat. . 32
Legis causa efificiens Legi- slator, et formalis ipsa ju- stitiae norma, materialis in- tellectus directive et vo- luntas subjective, et finalis bouum commune .... 42
Legis officium est duplex, sci- licet dirigere, et obligare. 43
Legis temporalis definitio, . 34
Legis prsecipuus effectus est subditorum bonitas, et or- dinatio 43
Legis inscriptio duplex est. 190
Legis proprietates tres sunt, scilicet, auctoritas, veritas, etbonitas 44
Legis setermB definitio. . . 34^
Legis naturalis immutabilitas eleganter expressa ... 79
270
INDEX.
pag- pag.
Legis seternae notitia ... 99 Leges human;i3 ab aeterna
Legis aeternae duplex causa- lege derivantur mediante
litas 105 naturali a qua proeedunt. 109
Legis cujuslibet triplex est Leges praeceptivjie, aut prohi-
status Ib. bitivae non obligant nisi ra-
Legis seternse actus qualiter tionis compotes .... 217)
legi Dei congruant . . . 111 Leges humanaj non omnes
Legis naturse duplex est su- obligant sub mortali. . . 225
bjectio 115 Leges humanae an obligent
Legis declaratio, et promul- cum vitae dispendio . . . 226
gatio quare differri debue- Leges humanoe obligare pos-
ritusqueadtemporaMoysis. 119 sunt in foro conseientiae. ib,
Legis Evangelicae cum Mo- Leges humanae Interdum obli-
sayca varia collatio . . . 196 gant sub mortali .... 228
Legis Evangelicse supra Mo- Leges huinanae non semper
saycam varise prsecellentise. 130 olDligant cum vitse dispen-
Legis utilitas triplex fuit. . 131 dio , et periculo gravis
Legis Mosaycse promulgatio damnl 230
fuit figuralegisEvangelicse. 173 Leges humanas obligare sub
Legis Evangelicae tituli, et mortali quatuor regulis co-
elogia 182 gnosci potest 229
Legis obligatio quantum ad Leges humanse quandonam
Princeps duplex est . . . 216 obligentcumvitsedispendio. 230
Legis naturalis et divinae Leges Civiles debent promul-
acceptatio non est neces- gari iis in provinciis pro
saria ut obliget .... 233 quibus fuerunt constituti«. 235
Legis vis remittitur vel per Leges Ecclesiasticae non ha-
consuetudinem, vel abro- bent vim per totum orbem
gationem et dispensatio- nisi in singulis provinciis
nem , vel privilegium . vel fuerint promulgatai . . . 236
interpretationem .... 239 Legi essentiale est ut sit ju-
Legis abrogatio per quid a sta ex parte objecti, Legi-
dispensatione , irritatione, slatoris, et formae. ... 29
derogatione, et correctione Legi essentiale est ut pro tota
differat 252 communitate praescribatur. 18
Leges prsescribuntur omnibus Legi essentiale est ut sit sta-
creaturis a Deo .... 5 bilis, et permanens, et ali-
Leges a Theologis tractantur quo modo perpetua ... 30
diverso fine ab eo, quem Legi naturali non tenemur
Philosophi,et juris positivi, omnia facere ex dilectione
et Caesarei Doctores inten- Dei 70
dunt 6 Legi aeternae non subjicitur
Leges de tributis, et vectiga- divina voluntas . . . .112
libus statuere possunt Prin- Legi seternae omnia entia ra-
cipes 17 tionalia subjiciuntur. . . 113
Leges de tributis pendendis Legem dedit Christus prseci-.
ordinantur ad publicam foe- pientem , et conferentem
licitatem, et securitatem . 22 auxilia, quibus impleri pos-
Leges, et prsecepta naturae sit ; et ideo dicitur gratia
non modo spectari possunt per Christuin data . . . 186
respective ad ipsam natu- Per Jegem personalem, et
ram, verum etiam respectu privatam quid intelligen-
ejusdem ut elevatur ad sta- dum sit 18
tum supernaturalem. . . 47 Ad legis essentiam spectat,
Leges omnes justae a lege ut propter bonum commune
aeterna derivantur. . . . 107 praescribatur 20
INDEX.
271
pag. ptitj .
Hoiuo dirigitiir por loo-oni to- le<;ibus, qu;r ad oinncs iioii
tidem jiiodis quot niodis lex portineut 21(^
potost sanciri 11 Lcgislatorcs tcncntur suis lc-
Aliud est cssc de lcge natu- gibusquoadviindirectivain. 217
rali, ct aliud est esse de IJbertas.
prjccepto legis naturalis . 63 Libertas Evangelica in quo
Cultus qui Dco iinpcnditur consistat . . ' 187
dic Sabbati, non cst de lege Lumen.
naturali 66 Lunicn naturale quidquid in-
A lcge a^tcrna non pcndcnt dicat ex se nceessarium est,
actus divini intcllcctus, et aat natura^ rationali contra-
voluntatis, ad intra spectati. 112 riuin 61
Esse sub aliqua lege potest
sumi duobus modis ... 116 M Totuin tcmpus ante Moysem
vocatur tempus lcgis Na- Maledichim.
tunc 118 Maledictum duplcx est, cul-
AntelegemMosaycamtriplicis pse, et pcense 123
gencris prsecepta luerunt Malum.
Dco pnTScripta ib. Malum quamvis sit turpe, et
Tria erant in lcgc vetcri, 1. illicitum, potest tamen ali-
Moralia, 2. Judicialia, 8. quando justis de causis to-
Figuralia et caeremonialia. 134 lerari a superioribus. . . 29
Circalcgisnovfc institutionem Mala possunt tolerari ob gra-
Ha^resiarcharum errores. . 183 ves fines, non vcro prsecipi. 223
Per legem libcrtatis intelli- Miles.
gcnda est exceptio a lcge Miles tcnetur cum vitse di-
Mosayca 187 spcndio, et periculo suam
Duo sunt in nova lege di- stationem non descrere, et
stinguenda ib. hostes aggredi ad pricce-
Discrimen intcr legem Vete- ptum Ducis sui .... 230
rem, et Xovam .... 188 Minister.
Qui legem condidit potest in In Ministrorum institutione
ea dispensare 253 triplex est genus cseremo-
Ad solas leges positivas ne- niarum 154
cessaria est promulgatio. . 234
Qui lcgcm ferre pot-st, is et ' N
Privilegium condere potest. 244
Legaha post Christi mortem ^^^^^^ rationalis spectari po-
ncc bona, nec inala lue- ^^^^ ^^^^^^ ^^^^£ ... 47
^^^ ' 't 'J f' ' ' ' ^ Ex hypothesi quod natura ra-
T . 1 , ^ '1 ' i. V^-x tionalis existat, nccessario
Legislator potcst subditum ^.^.. . ^^^^^ ^^ ;^^^^ ^^^^^^
privare gra la pot state se- naturalem per legem . . 52
cundaria ratione decreti, ac f o
legis conditse pcr auctori-
tatem a Deo derivatam. . 228 ®
Legislator non debet seipsum
nec subditum a lcgibus di- Ohligatio.
spensare sine gravi, et ju- Obligatio ad aliquid facien-
sta causa 218 dum est triplex .... 68
Legislatores duplicem habent Occisio.
respectum , superioritatis Principcs non possunt facere
scilicet, et inferioritatis. . ib. sua auctoritate ut omissio
Legislatores non tenentur iis illicita fiat lieita .... 88
272
INDEX.
Ordinatio. Ordinationi di^in?e subsunt omnia, etiam reprobi . .115
Peregrini.
Peregrini iis tenentnr legibus, quse ad bonura commune, conferunt, non autem iis, quae non conferunt . . .219
Peregrini, et advense tenen- tur ad observantiam legum iis in loeis quibus degunt. 220 Perfectum.
Aliquid dici potest perfectum
duobus modis 128
Perp^fnitas.
Perpetuitas duplex distingui solet a Philosophis. ... 28
Perpetuitas negativa sufficit ad rationem legis. ... 31
Perpetuitatis modus duplex distingui solet, posijti^nis sci- . licet, et negativus. ... 28 Pontifex.
Pontifex quatuor habebat sibi praecipua vestium genera . 155
Summus Pontifex non potest dispensare proprie in uUo voto, aut juramento ... 96
Summus Pontif ex potest leges toti Ecclesiae praescribere independenter a Cardina- lium Concilio 214
Summus Pontifex non potest quamlibet hominis dispen- sationem solvere .... 98
Summus Pontifex potest di- spensare in legibus tum a se, tum a suis praedecesso- ribus sancitis 253
Summi Pontificis dignitas, et auctoritas explicatur . . . 213 Potestas.
Potestas Principum conver- tendi subditorum bona in propria, non est legitima, sed tyrannica 26
Potestas Principum saecula- rium dicitur temporalis ra- tione obligationis .... 228 Prceceptum.
Praeceptum quodlibet duo iu-
pag. volvit praecepta, unum qui- dem affirmativum, alterum vero negativum 84
Praeceptum quam dispensa- tionem possit habere. . " . 87
Praecepta legis naturalis sunt duplicis gcneris .... 57
Prjecepta legis naturalis spe- ctari possunt, vel quoadcer- titudinem, vel quoad evi- dentiam ib.
Prsecepta particularia legis naturalis, quse ex generali- bus inferuntur, quajnam sint 58
Praecepta nativae legis sunt triplicis generis .... 59
Praecepta particulariamedian- te aliquo Legislatoris judi- cio n:jn censentur esse de lege naturae 63
Praecepta legis naturae affir- mativa non praecipiunt in- dependenter ab ullo legis priecepto 90
Prsecepta legis naturae habent connexionem cumnatura ex ordiuatione Dei, non vero profluunt ab ipsa . . . . ib.
Praecepta duo primae tabulae negative sumpta, sunt de jure naturae 91
Praecepta secundae tabulae non sunt de jure naturae obser- vanda 93
Praecepta secundae tabulae sunt de jure naturali, non quidem strictissimo ... 67
Praecepta quaelibet Decalogi, tertio excepto, pertinent ad legem naturie 66
Pn\3cepta Deealogi omnia non sunt aequaliter de jure na- turae 67
Praecepta Decalogi sunt du- plicis generis 83
Priecepta Evangelicae legis sunt quoque triplicis gene- ris 188
Praecepta moralia, judicialia, et caeremonialia quid sint. 136
Praecepta caeremonialia quid sint, et eorum divisiones. ib.
Praecepta judicialia quid sint. 161
Praecepta judicialia cur Deus non instituerit 194
INDEX. 273
■ vafj. pag.
Tria involvuntur in tcrtio dere, potest libertate carita-
pr;\3cepto 66 tis, non auteni auctoritatis . 1<S2
Utruni Deus possit dispensare /ies/deiifid.
in pneceptis Decalogi . . <S1 Residentia Pastorum non (\st
PrcElatus. de jure naturali, sed di\'ino,
Prmlatusinferiornonpotestdi- ut significare videtur Con-
spensare in lege superioris. 255 cilium Tridentinuni . . . 95 rrn^rniatio.
Pr^miatio nequit habere ra- s
tionem actus legis sicut pu-
nitio, tres ob causas. . . 41 Sacramentam.
Privileginni. Sacramenta eur sint instituta. 190
Privilegium si non obligat Sacramenta cur instituta sint
primario, obligat saltem in verbis, et elementis . . ib,
consequenter 33 Sacramentorum variai sunt
Privilegium quomodo a lege, figurcTe 191
dispositione, et gratia dif- Sacramentorum varii fines . ib.
ferat 2 14 Sacramentorum in septem di-
Privilegia Regularibus men- visio, et ejusdem ratio . . ib.
dicantibus concessa sunt Sacramentorum alia particu-
remuneratoria . . . . ' . 250 laria, et alia communia. . 150
Privilegia quandonam cen- Sacerdos.
seantur revocata .... 251 Sacerdotes antiqui utebantur
Privilegia quot modisvigeant. 248 vestibus quadruplicis gene-
Privilegii descriptiones. . . 246 ris 155
Privilegii variie divisiones . 247 Sacrificium.
Privilegiorum concedendo- Sacrificium Turturis, et Co-
rum varii sunt modi. . . 248 lumbae cur Deus praj csete-
Privilegiorum cessationis cau- ris avibus elegerit . . . 141
sai 249 Sacrificium expiationis cur
Privilegiorum communicatio- institutum fuerit .... 154
nem liabent inter se Mendi- Sacrificii expiationis, et ejus
cantes cum aliis Ordinibus. 251 rituum profertur ratio . . ib.
Privilegiis nostro Ordini con- Sacrificiorum veteris Legis
cessis non derogavit Con- triplex est genus .... 137
cilium Tridentinum, nisi Sacrificiorum offerdndorum
iis qu?e formaliter, et ex- varise proferuntur rationes,
presse adversantur illius et explicantur 141
decretis . . . . . . . ib. Salus.
Purificatio. Aliquid conducere potest ad
Purificatio cur institutafuerit. 153 salutem duobus modis . . 128
Purificatiouum ratio litteralis, Sancti.
et figuralis ib. Sancti omnes veteris Legis,
jj^ et Testamenti ad novum
pertinebant 197
Peges. Sanctificatio.
RegessuntDominisubditorum Sanctificatio duplex est: car-
Dominatione Civili, et Poli- nalis scilicet, et spiritualis. 196
tica, non dispotica,et herili. 26 Superior.
Regimen. Superiores omnes habentes
Regiminis Judaici descriptio. 161 jurisdictionemEpiscopalem,
Reprehensibilis. v. g. Abbates possunt sibi
ReprehensibilisverefuitS.Pe- subditis Leges condere. . 215
trus a S. Paulo .... 180 Sgmbolum.
Reprehendere. Symboli articuli sunt duode-
Inferior Superiorem reprehen- cim 191
THE INSTITUTE OF HEDIAEVAL STU.OIES 10 ELMSLEY PLACE TORONTO 5, CANADA.
f^