\.m

y

:

^^^*

STUDIEN

ZUR

GRIECHISCHEN UND LATEINISCHEN

GRAMMATIK

iierausi.ij;i:i:i:\

GEORG CURTIUS um. KARL BRUGMAN.

ZEHNTER BAND. Mit den Indices zu den drei letzten Banden.

LEIPZIG

VERLAG VON S. IIIKZEL.

1878.

STUDIEN

j

ZUR

GRIECHISCHEN UND LATEINISCHEN GRAMMATIK

HERAUSGEGEBEN

VON

GEORG CURTIUS und KARL BRUGMAN. ///

ZEHNTER BAND.

LEIPZIG VERLAG VON S. HIRZEL.

1878.

/.aÜ/

c

INHALT.

Seite

LORENZ MORSBACH Ueber den Dialekt Theokrit's 1

ANTON FUNCK Zum Differenzierungstrieb im Griechischen und

Lateinischen 39

JOANNES BAUNACK Schedae grammaticae 57

EDUARD HEYDENREICH aioacvüu 137

ANTON FUNCK Der Gebrauch der Präposition avv in der Zu- sammensetzung 155

GEORG CURTIUS Zu den Auslautsgesetzen des Griechischen . 203

Lückenbüsser 223

LUDWIG LANGE Redmvus und recidivus 225

Mittheilung wegen der Curtiusstiftung 256

OTTO SCHRADER Quaestionum dialectologicarum Graecarum

particula 257

GEORG CURTIUS voiaos, rooos 328

HENRICUS SPIESS De Aleinanis poetae dialecto 32y

MAXIMILIANUS RÜGE D^ ablativi in „veteribus Unguis ItaKcis

forma et usu locali 3S3

VERZEICHNIS DER MITARBEITER UND DER VON IHNEN

GELIEFERTEN ABHANDLUNGEN. ZU BAND IX. . 41-> LNDICES ZU DEN DREI LETZTEN BÄNDEN DER STUDIEN.

Bearbeitet von ALOIS YANICEK 422

BERICHTIGUNGEN 437

GEORG CURTIUS Nachwort 43s

Digitized by the Internet Archive

in 2010 with funding from

University of Toronto

http://www.archive.org/details/studienzurgriech10curt

ÜEBER DEN DIALEKT THEOKRIT'S.

VON

LORENZ MORSBACH

BOXX.

CuRTirs ti. Brügman, Studien X. 1

VORBEMERKUNG.

Vorliegende Arbeit ist die Fortsetzung meiner disser- tatio de dialecto Theocritea Pars I Bonnae 1874. Letztere Schrift hat im Jahres-Bericht über die Fortschritte der klas- sischen Alterthumswissenschaft herausg. v. Bursian 2. und 3. Jahrg. 1874—75 3. Hft. S. 165 f. von Herrn Hofrath Prof. Dr. Fritzsche in Leipzig eine kurze tadelnde Besprechung gefunden. Ich bemerke dieser Kritik gegenüber nur dies, dass auch ich den Dialekt Theokrit's für einen Kunst- dialekt halte was kein vernünftiger Philologe verkennen kann , dass es aber bei diesem höchst korrupten Autor vor allem darauf ankommt, frei von jeder vorgefassten sub- jektiven Meinung die Ueberlieferung der Handschriften mit steter Berücksichtigung inhaltlich wie sprachlich zu- sammengehöriger Gedichte auf das strengste zu prüfen. Dazu kommt denn noch, dass wir genau feststellen müssen, und zwar vor allem auf Grund der inschriftlichen Tra- dition, welche Formen und Worte Theokrit aus dem Munde des Volkes entnehmen konnte und wieviel bei ihm dich- terische Nachbildung ist. Erst dann wird es möglich sein durch anderweitige Combinationen sorgfältiges Eingehen in das Getriebe der alexandrinischen Dichterschulen, ihre Anlehnung an ältere Vorbilder der klassischen Zeit u. s. w. einen tieferen Einblick in die wirkliche Kunst der theo- kriteischen Sprache zu gewinnen. Das ist mein Standpunkt. Einfacher ist jedenfalls das Verfahren des Herrn Recensenten, das in dem Satze gipfelt: „Das Gefühl muss mit dem des Dichters so verwachsen sein, dass ein knabenhaftes Warum

4 Morsbach

denn? gar nicht mehr Platz hat, sondern die Wirkung des Klanges vor der Seele steht, wie die Wirkung der letzten 3 Takte in Beethoven's Adur Symphonie." Ich meinerseits gestehe gerne, dass ich für eine solche musikalisch-philolo- gische Behandlung der Werke Theokrit's durchaus kein Ver- ständniss habe.

Kapitel VIII.

KURZE ENDSILBEN IM DORISCHEN.

Sie zerfallen in 3 Kategorien: in solche Endungen,

1) die einen oder zwei Konsonanten verloren, ohne dass die übliche Ersatzdehnung stattgefunden hat,

2) in denen die sogen. Hyphäresis eingetreten ist statt der gewöhnlichen Kontraktion,

3) in denen ein Schlussiota abgeworfen ist.

§ 18.

Die erste Kategorie erstreckt sich auf den accus, plur. der sogen. 1. und 2. Deklin. (ag, og statt äg, tog oder ovg, aus avg1), ovg) und die Nominative der sogen. 3. Deklin., wie rälag für räläg aus *TtxXavg, Malöeg für MaXorjg (Seig) aus * MaloevTg})

') Mit Recht nimmt Ahrens diall. II S. 178 auch in Wörtern wie toQavs, wo « ursprünglich lang war, eine Mittelstufe wnüi'g an, die uns zu wo«? führt.

2) Diese Kürze hat nur statt in mehrsilbigen Wörtern, die ursprüng- lich auf pg oder vrg [v9s) mit vorhergehendem kurzem Vokal im Nomi- nativ ausgingen, in denen v oder vz (»<#) vor dem Nominativzeichen ohne Ersatzdehnung geschwunden ist. Unverkürzt bleiben also auch im Dorischen Wörter wie noi/ntjy etc., die auf lautlichem Wege das Nomi- nativzeichen verloren haben, wie auch alle andern Nominative, die nicht unter obige Gesichtspunkte fallen. Einsilbige Wörter wie eis, näg nehmen auch im Dorischen die übliche Ersatzdehnung an, grade so wie nur (aber n^önav) für *nuvz neben zi&iv für *ziHvz im Gemein- griechischen. Hoch mögen auch hier die Doricr hin und wieder die

lieber den Dialekt Theokrit's. 5

Inschriftlich bezeugt ist uns die Kürze des accus, plur. der 2. Dekl. für einen grossen Theil der Kretenser, die Cyre- näer, Theräer, Astypaläenser, Koer und altern Delphier, also für Stämme der doris severior und mitior. v. Ahr. diall. II § 21 und add. zu S. 173. 1, 3. Hey de dial. Cretica Dessa- viae 1869 S. 25. Kleemann de dial. Cretica 1S72 S. 3 u. 7. Hartmann de dial. Delphica Vratisl. 1S74 S. 37 (u. p. 2). Bei diesen nimmt Ahrens daher mit Recht auch die Kürze des accus, plur. der 1. Dekl. an.

Von dor. Dichtern findet sich die Kürze der 2. Deklin. bei Epicharm 2mal, selten bei Pindar (v. Peter de dial. Pind. Hai. Sax. 1866 S. 35 f.), die Kürze der 1. Deklin. bei Alkman, Tyrtäus3), Epicharm, Stesichorus und im Chelidonis- mus puerorum Rhodiorum. v. Ahr. a. a. 0.

Kürze gesprochen haben, wie uns dor. nciv bezeugt ist. v. Ahr. diall. II S. 1 TS. Bei Theokrit stets Länge in ils, ovfofs. v. diss. de dial. Theoer. § S. 1. Ferner neig 9, 33. tiüv 7, 44 wo das Metrum Länge erfordert.

Dor. noQ, nös steht für sich allein, da der Ausfall von d vor s keine Ersatzdehnung im Griechischen bewirkt und die Länge rcwV, novs nur dem bekannten Dehnungsgesetze der einsilbigen Wörter zuzuschreiben ist. v. Ahr. diall. II S. 175 u. Meister de dial. Heracl. Ital. in Curtius Studien Vol. IV S. 392 f.

3) Merzdorf (quaestiuneulae Empedocleae S. 43 ff. in den Commen- tationes philol. scr. sem. phil. reg. Lipsiensis qui nunc sunt et qui nuper fuerunt sodales. Lipsiae 1S74) sagt darüber: Accedit quod etiam Alcman et Tyrtaeus, qui ex patrio sermone nihil simile sumere poterant, sine dubio Hesiodum secuti us usurpant. Ebenso urtheilte Krampe de dial. lacon. S. 36 f. Das scheint mir durchaus unbegründet. Auch für den sikelischen Dialekt sind diese Kürzen inschriftlich nicht bezeugt, viel- mehr das Gegentheil. Und doch nimmt auch Merzdorf p. 43 für diese wegen der bei Epicharm und Theokrit vorkommenden Beispiele die Kürze an.

Uebrigens ist es noch lange nicht erwiesen, dass für die Zeit des Alkman und Tyrtaeus im Lakonischen die Kürze zu verwerfen sei, ob- gleich der spätere Lakonismus (wenigstens der der Inschriften i nur die Länge hat. Offenbar hat sich bei einem Theile der Dorier schon früh die Länge festgesetzt (im Munde des gew. Volkes wird die Kürze sich auch hier länger erhalten haben), bei andern später, wie bei den Jüngern Delphiern im Gegensatz zu den altern.

6 Morsbach

Es erbellt also, dass diese Verkürzung ursprünglich die verschiedensten Zweige des Dorismus umfasste, und dass bei den einen die Kürze, bei den andern die Länge schon früh das Uebergewicht erlangte.

Der verkürzte nomin. sing, der 3. Deklin. kommt auf Inschriften nicht vor. Er wird uns nur von Grammatikern bezeugt mit Einweisung auf einzelne Dichter wie Hesiod und Callimachus. Diese Verkürzung scheint weniger verbreitet gewesen zu sein und findet sich auch nur höchst selten bei Dichtern, v. Ahr. diall. II S. 173 f. Bei Theokrit nur ein einziges Beispiel: xälag 2, 4 vor der bukol. Caesur; sonst überall die Länge vom Metrum gefordert: anoövg 3, 25. /Accveig 5, 16. a.7io-/Xivag 7, 130. vr/.äoag 8, 89. Iv.TiXevoctg 14, 54. öiöovg 14, 63, und zwar stets in der Arsis mit Aus- nahme von s/ncpvg 2, 56. Am Versschluss finden sich ano- vliv&eig 3, 38. Igao^eig 14, 53. Andere Stellen, wo solche Formen auf ag, vg durch Position lang sind oder am Vers- schluss stehen, kommen hier nicht in Betracht. Dagegen findet sich häufig bei Theokrit die Kürze des accus, plur. der 1. und 2. Deklination.

Von der 1. Deklination gibt es 21 Fälle, wo das Metrum Kürze erfordert: erfrag 3,2. 4, 2. 5, 42. Nv(.icpag 4, 29. avroläg 5, 103. oxi'Alccg 5, 121. näoag 5, 146. 1, 83. 4, 3. övQccg 6, 32. 15, 65. y.ccläg 7, 87. 10, 38. xaivüg 10, 35. oyvag 1, 134. xäg 3, 3. 5, 64. 5, 73. 5, 109. xiaoag 5, 136. rgcoyolaag 9, 11. Die Kürze findet sich in allen Versfüssen und 2mal vor der bukolischen Caesur : &i)Qag 6, 32. avvoXäg 5, 103.

Länge erfordert das Metrum an 4 Stellen: rag 5, 89

Selbst einigen Stämmen der Aeolis, den Thessaliern und Arkadern, scheinen diese Kürzen nicht fremd zu sein. v. Ahr. diall. II S. 533 u. Gelbke de dial. Arcadica in Curtius Stud. Vol. II Heft I S. 25. Jeden- falls sind die verkürzten Infinitive für die Arkader inschriftlich ge- sichert. Zweifelhafter ist das vom Scholiasten zu Thucyd. III, TS als böotisch überlieferte dixuodtv. v. Bergk commentatio de titulo arcadico im index scholar. Halens. 1860/61 S. 15.

Ueber den Dialekt Theokrit's. 7

im 1. Fuss. Mgag 2, 6 (2. F.). (pilag 7, 104 (4. F.) überall in der Arsis. Doch auch rag 8, 35 in der Thesis, was Fritzsche mit Unrecht gegen die Handschriften in räoö" geändert hat. v. xQyo^ug 15, 63 und das oben erwähnte efitpvg 2, 56 in der Thesis.

Die Kürze des accus, plur. der 2. Deklin. fordert das Metrum an 7 Stellen: naqd-hog 1, 90 {tag e. k. ovg p.). Xvxog 4, 11 (cog e. k. a sec. p.). diöv/.iar6y.og 5, 84 (cog p. k. ov m.). Xvxog 5, 106 (cog k. ovg p. ov m.). ä/u7tiÄog 5, 109 (cog m. k. oug p.). daovyJoxog 5, 112 (cog m. p. k.). v.ccvd-ÜQog 5, 114 (cog m. p. oug k.). Die Unwissenheit und Flüchtigkeit der Abschreiber haben die richtigen Endungen fast durchweg verwischt. Die Kürze steht überall vor der bukolischen Caesur mit Ausnahme von 5, 106 im 5ten und 5, 112 im 3ten Fuss.

Länge verlangt das Metrum an 6 Stellen: ocpd-ahuüg 1, 88 (3. F.). ÖQV{MÖg 1, 117 (3. F.). ruiccgcog 8, 70 (5. F.). rcog 10, 34 (l. F.). rcöy.cog 15, 20 (2. F.) überall in der Arsis mit Ausnahme von xayouwg 15, 63 (1. F. Thesis). Am Vers- schluss findet sich 7mal die Endung cog nach den Msten; nur in ocpd-a'kf.icög 1, 88 hat von den bessern Handschriften og der cod. e.

An den 25 übrigen Stellen, wo Positionslänge eintritt, geben die Mste stets die Länge, meist cog, seltener ovg. v. dissert. S. 38.

§ 19.

Die zweite Kategorie umfasst den nominat. plur. der 3. Deklin. auf eg statt seg, den genet. sing, og aus oog der feminina auf co und cog, die 2. pers. sing. act. der verba pura im Praesens und der dor. Futura auf eg statt Big, und endlich die Infinitivendung ev statt eiv, also die Infin. des Praesens, Perfects (dor. dedcöy.siv), Aor. 2, Futur, und der verba pura.

Die Kürze ist durch hyphaeresis entstanden. Ich nehme dieselbe trotz Fritsch de hyphaeresi (in Curtius Stud. Vol. VI

8 Morsbach

S. 87 ff.) S. 124 f. für alle genannten Infinitive an. Denn aeol. cf6Qi]v, dor. (pigev, ion. cptgeiv sind ohne Zweifel mit Curtius Verbum II S. 110 auf eine Grundform *q>eqetv zu- rückzuführen. Vgl. auch Meister dial. Her. S. 421 f.

Inschriftlich bezeugt ist der infin. praesens für die Kre- tenser, Theräer, die altern Delphier und Herakleer; der inf. perf. für die Nisyrer; der inf. aor. 2 für die Kretenser und Theräer; der inf. fut. für die älteren Delphier und Alae- siner; der inf. der verba pura für die Kretenser, die altern Delphier und Theräer. v. Ahr. diall. II S. 176 ff. u. addend. Hey de dial. Cret. S. 23. Kleemann dial. Cret. S. 7 (wo indess der Kückschluss von den Jüngern Gortyniern auf die altern nicht stichhaltig ist). Hartmann dial. Delph. S. 44. Es sind wiederum Stämme der doris severior und mitior. Ob von den bezeichneten Völkerschaften aber eine jede alle4) genannten Infinitive verkürzt habe, lasse ich dahingestellt. Wenigstens beweisen die Inschriften nicht das Gegentheil, da nirgends alle Infinitivarten vertreten sind. Ahrens S. 179 u. addend. nimmt auch für die Cyrenäer, Koer und Astypa- läenser die verkürzten Infinitive an.

Von Dichtern findet sich bei Alkman5), Pindar (v. Peter d. Pind. S. 56 f.), in Aristophanes' Acharnern (wo der Me- garer auftritt), und in einem epitaphios bei Athenaeus der verkürzte Infinitiv und zwar des Praesens, der der verba pura auch bei Alkman. v. Ahrens a. a. 0.

Dagegen eg für seg in der 3. Deklin. ist nur 2mal in- schriftlich bezeugt für die Kretenser und Cyrenäer, og für oog nur lmal in sLaxög für die älteren Delphier. Von Dichtern findet sich nur lmal bei Callimachus diese Kürze in ßionlavtg = ßionlavelg. v. 0. Schneider Call. II fr. I*i7.

•i Für den verkürzten infin. perfecti (didiöxtv) versteht es sich von selbst, dass er nicht bei allen sich finden kann, da die Herakleer be- kanntlich nt<pi<Tfvx>~/jif etc. sagten, v. Ahr. diall. II S. 330 f.

5) Alkman in Bergk's poet. lyr. ed. III atldtr fr. 1, 3. Im hymn. auf die Dioscuren p. II v. '.i biawiv. 7(5, 4 h»itv cf' «cJW wie Porson gebessert; überliefert ist ia&ti iv düdccv.

Ueber den Dialekt Theokrit's. 9

Diese Verkürzung scheint überhaupt selten gewesen zu sein. Auch bei Theokrit findet sich nichts derart; er hat entweder eeg oder eig. Die Feminina auf w und tog haben ovg im gen. bei ihm. v. dissert. S. 69 u. 78. Dagegen hat Theokrit den verkürzten infin. praesens öfters. Das Metrum fordert ihn an 3 Stellen: TtoxißXeitev 5, 36 (eiv e. k.). e-/ev 6, 26 vor der buk. Caesur, und Ttonnvodev 5, 7 im 5. F. Länge verlangt das Metrum an 5 Stellen: ciyeiv 10, 2 (2. F.). '/.ryeiv 10, 51 (2. F.). cpeoeiv 11, 59 (4. F.) in der Arsis; ogjvCeiv 11, 71 (1. F.).' sQTteiv 15, 26 (1. F.) in der Thesis. Am Versschluss findet sich der infin. praesens 22mal: 1, 42. 2, 130, 153. 4, 8. 5, 10, 27, 107, 136. 7, 30, 94, 100. 8, 4, 29, 71, 83. 9, 13. 10, 54, 56. 11, 65. 14, 40. 15, 28, 96. Das Verhältniss der bessern Handschriften untereinander ist folgendes:

ev : eiv (oder tjv). Die bessern Mste oder alle 4 : 12 cod. k 6 : 16 cod. p 9 : 13 cod. m (oder e wo m fehlt) 8 : 14 Schwanken der bessern Handschriften an 6 Stellen. Ahrens und Ziegler haben ausser delöev 8, 4, 71 überall die Länge hergestellt. Die Ausnahme im Sten Idyll hat durchaus keine Berechtigung. Die Länge ist am Versschluss konsequent durchzuführen; nur scheinen hier die Infinitive auf -odev dieser Regel zu widersprechen, da von den bessern Msten die meisten odev geben und die Endung odev, sowie odeg (ovgiodeg) auch innerhalb des Verses, wo die betreffen- den Endungen durch Position lang sind, handschriftlich ge- sichert ist. Am Versschluss finden sich: Tzw.üoöeiv 2, 153 (uv p. ev vulg.). egioöeiv 4, 8 (eiv k. ev vulg.). 5, 136 (ev vulg.j. Innerhalb des Verses ist die Kürze odev besser

10 Morsbach

bezeugt. Es tritt, wie gesagt, überall Positionslänge ein. ovoiadev 1, 14 (2. F.) {ev k = eiv. ev vulg.). 8, 4 (3. F.). 11, 38 (2. F.). uvdiodev 10, 58 (2. F.). ov^uraioöev 11, 77 (3. F.). ötüQiaösv 15, 93 (2. F.) und zwar steht die Kürze stets in der Arsis. An diesen 6 Stellen haben Ahrens und Ziegler in ihren Ausgaben die Kürze festgehalten. Dem- selben Gesetze folgt die Endung aöeg der 2. pers. sing. Hier findet sich aber adeig am Verschluss in allen guten Msten, s. den folgenden Paragraphen. Ich halte daher mit Ahrens und Ziegler auch odeiv am Verschluss für das Rich- tigere. — An den übrigen Stellen, wo Positionslänge ein- tritt und die Infinitive sich nicht auf aöev endigen, geben die Mste durchweg die Länge (meist eiv, seltener >;v): %%et» 8, 54 (2. F.). 11, 49 (4. F.). 14, 21 (5. F.). yivioo/.eiv 11, 5 (2. F.). noiuaiveiv 11, 65 (2. F.). ineveiv 14, 67 (4. F.) in der Arsis. yaigeiv 14, 1 (1. F.) in der Thesis. Die Mste schwanken nur in ßöo/.eiv 4, 2 (eiv e. k. ev vulg.) in der Arsis des 4. F.

In den Infinitiven des Futurums, aor. 2 und perf. act. hat Theokrit niemals Verkürzung. Die Mste schwanken zwischen eiv und rv.

Endlich ist auch hyphaeresis anzunehmen in der ge- kürzten 2ten pers. sing, der verba pura auf eto und des dor. Futurums, was Fritsch in der genannten Schrift de hyphaeresi ganz übersehen hat. Diese Formen kommen in- dess bei Theokrit nicht vor. Ich verweise auf den folgenden Paragraphen.

§ 20.

Ein Theil der Dorier hat statt der gew. Endung eig- der 2ten pers. sing, die kürzere eg. Die Kürze ist durch Abwerfen des Schlussiota aus der altern Form *leyeai ent- standen. Bei den verbis puris auf eio und dem dor. Futurum tritt dazu noch hyphaeresis ein. Die Tragweite solcher Formen bei den Doriern lässt sich nicht erweisen, da die 2ten Personen auf Inschriften kaum vorkommen. Von Gram-

Ueber den Dialekt Theokrit's. 11

matikern ist uns nur die gekürzte 2te pers. praesentis, auch die der verba pura bezeugt, v. Ahr. diall. II S. 175 f. Nach Eustathius' Zeugniss hatten die Theräer diese Kürze, welche Ahrens (a. a. 0. S. 179 u. addend.) auch für die Kretenser. Cyrenäer, Koer, Nisyrier, Astypaläenser und älteren Delphier annimmt.

Bei Theokrit fordert das Metrum keinmal eg; dagegen 4mal die Länge im Praesens : -9-Qojay.eig 7, 25 (3. F.) in der Arsis. zQi]odaiQ 8, 11 (1. F.). Ttaiaöeig 14, 8 (I.F.). eoneig 15, 136 (1. F.) in der Thesis.

Diese Endung steht 16mal am Verschluss: 1, 91, 148.

3, 24. 4, 3, 46, 53, 63. 5, 52, 85, 122. 7, 21. 10, 6. 11, 30, 75. 15, 31, 90. Darunter sind 2 Formen auf adeig: egloöeig

4, 63. oadeig 5, 52. Die bessern Mste geben überall sig ausser 4, 3 a/ieXyeig (ei p. sg vulg.). Ahrens und Ziegler haben auch hier die Länge mit Recht hergestellt. Die Les- art äsldeg 1, 19 ist höchst zweifelhaft. Vgl. die Editoren.

An den übrigen Stellen, wo Positionslänge eintritt, ist die Länge handschriftlich bezeugt in: leystg 5, 78 (3. F.). XQ^adeig 8, 11 (4. F.). €Xeig 10, 17 (4. F.). dileig 15, 41 (3. F.) in der Arsis; cpevyeig 11, 24 (1. F.) in der Thesis.

Nur an einer einzigen Stelle ist hier die Kürze gesichert durch alle Handschriften, das ausdrückliche Zeugniss des alten Scholiasten und anderer Grammatiker (vgl. die Ausgaben von Ahrens und Ziegler), nämlich augiodsg 1, 3, wo eg in der Arsis des 2ten Fusses steht. Theokrit folgt hier dem- selben Gesetze, das er auch bei den verkürzten Infinitiven auf oöev angewandt, worüber oben die Rede war. Daher ist auch 8, 11 an 2ter Stelle ZQfjodeg zu schreiben, was offenbar in Folge des ersten vom Metrum geforderten xQTr odeig korrumpirt ist.

In den Verben auf eco und im dor. Futurum hat Theokrit niemals diese Kürze. Die Handschriften schwanken auch hier zwischen et und r; (letzteres seltener).

12

Morsbach

Folgende Tabelle gibt eine klare Uebersicht über die bei Theokrit vorkommenden dorischen kurzen Endsilben. Vom Metrum geforderte Längen sind in Klammern mitauf- gefübrt.

US

(l.decl.)

OS

(2. decl.)

nom. sg. (3. decl.)

(verb.)

IV

(verb.)

Summa

£3

> N

l

2

1 (2)

1*

1*

5

(2)

152

2

2 (1)

1 (1)

1

(2)

166

3

2

- (U

2

(1)

54

4

. 3

1

4

63

5

8 (1)

5

- (li

2

15

(2)

150

6

1

1

2

46

7

1 (1)

- (1)

- (1)

1

(3)

157

8

- (1)

- (1)

- (1)

1* (1)

1* -

2

(4)

93

9

l

1

36

10

2

- (1)

1* (2)

3

(3)

58

11

2* (2j

2

(2)

81

14

- (2)

- (1)

(3)

70

15

1

- (2)

- (1)

1* (1)

2

(4)

149

Sum.

21 (4)

7 (6)

1 (7)

2 (4)

9 (5)

40

(26)

-

Anmerkung: Nicht eingeklammerte Zahlen = das Metrum erfordert Kürze. Zahlen mit Sternchen = Kürze, wo Positionslänge eintritt.

Eingeklammerte Zahlen = das Metrum erfordert Länge.

Als Gesammt-Resultat ergibt sieb Folgendes: Theokrit6) bat in den betreffenden Formen weder die Kürze noeb die Länge durchweg angewandt. Das Metrum

°) In den dorischen Hymnen des Callimachus fordert das Metrum nur lmal Kürze: tpigtv 6, 10 vor der bukol. Caesur. Sonst bieten die Mste die Länge wie bei Theokrit. <\rn'.\nr 5, 100. rn'Aiiv 6, 53 inner- halb des Verses, wo Positionslänge eintritt. Daher Blomtield mit Un- recht niXiv konjizirt hat, was die Editoren und zuletzt noch Schneider aufgenommen haben. Am Versschluss finden sich keine iniin. praeaentis. h. 5, 3 bessert Bchneider %qihv. Itie meisten Mste geben ?gnet, einige

Ueber den Dialekt Theokrit's. 13

erfordert an 32 Stellen die Kürze, an 26 die Länge. Ausser- dem rindet sich die Kürze an 8 Stellen, wo Positionslänge eintritt. Es sind die Verbalformen auf adsg und oder. Im übrigen hat Theokrit sowohl innerhalb des Verses, auch wo die Silbe schon durch Position lang ist, sowie am Versschluss stets die Länge.

Hervorzuheben ist, dass Theokrit die Kürze besonders häufig im accus, plur. der 1. Deklin. anwendet und dass in der Coniugation nur das Praesens der sogen, verba auf to Kürze erleidet.

Von den bukolischen und mimischen Idd. zeichnet sich besonders das 5. buk. Id. durch zahlreiche Kürzen aus. Das hat wohl darin seinen Grund, dass in keinem andern Idyll der angeschlagene Ton ein so derber und volkstümlicher ist wie hier.

Kapitel IX.

KONSONANTEN.

I. STUMME KO>SOXA>TEX.

A. Gutturale. § 21. Die Adverbien der Zeit auf v.o. sind gemeindorisch, v. Ahr. diall. II § 44 nr. 13. Peter de dial. Pind. S. 19. Der

toxti. Der Infinitiv ist hier am Platz, doch ist die vollere Form suniiv vorzuziehen. Die Infinitive anderer Zeiten finden sich niemals verkürzt (in den Msten überall die Länge). Desgleichen die 2. pers. sing, und der accus, plur. der 1. u. 2. Deklin. Länge erfordert hier das Metrum in: rüg 6, 129. /LttydXto? 5, 5. ocp&cäjuüis 5, 80. kqävuts 6, 73.

Callimachus hat also im Ganzen nur lmal die Kürze angewandt und zwar im infinit, praesentis.

Auch in den dorisch gefärbten Epigrammen finden sich solche Kürzen höchst selten. Simonides bei Bergk in dem unächten Epigramm (v." Kaibel im Rhein. M. 2S. 1ST3 S. 442) 98, 3 ni^aüi. Leonid. Tar. in Anth. Pal. VI, 2SS, 7 ond&Ze.

1 4 Morsbach

Guttural ist ursprünglich, v. Curtius Grundz.4 S. 480. Bei Theokrit7) sind dieselben vielfach überliefert. Zu den dissert.

5, 57 besprochenen Stellen kommen hinzu: no/S 1, 66. 4, 28 (x p. k. r e.). 4, 59 (x k. vulg. r e. p.). 5, 9, 36, 81, 143.

6, 2. 7, 78 (r p.). 8, 35. 9, 29 (r m. k.). tox 5, 12 (x k. vulg. r e. p.). oV 5, 134 (* p.). 6, 29. 11, 8. 7t°q7to% 8, 34. 11, 68. Daher sind mit Hecht korrigirt und in die Texte aufgenommen: oV 5, 116. (t die Mste bei Ziegler u. Ahrens ausser K. M.). allox3 2, 155 (r vulgo). Desgleichen findet sich oV 7, 54 in den Msten, das die neuern Editoren nicht zu ändern wagten. Doch v. dissert. s. 57. Ferner yäxav

7, 53, das H. Weber (die dor. Partik. v.a s. 79) in yüy.av verbessert. Darüber später bei der Partikel /.«. Endlich ist 15, 32 Ttave itoy* ola zu schreiben nach Ahrens' erster Coniectur. Doch 5, 23 ist die Präposition rtoz' (■/. p. k. e.) am Platze, sowie auch 5, 37 eg iL nod-kqiiEt und 15, 148 ftrjde noxiv-3-jig das Richtigere ist. Aber 5, 62 steht tzoS-' für no&i = Tcod-iv. v. Ahr. praefat. d. kleinen Ausg. Das- selbe nimmt Ahrens auch 11, 62 an, wo indess cog eidcö, tl Ttoy* mit den meisten Editoren zu schreiben ist. Ttod-3 geben hier fast alle Mste.

Wie die Ioner und Lesbier, so haben auch die älteren Dorier die tenuis in dtxofiai festgehalten, v. Ahr. diall. II S. 82. Meister de dial. Her. S. 413. Doch in der jüngeren Doris bürgerte sich allmählich die aspirata ein. Theokrit hat idi%£0&e 2, 114 wie Callim. h. 5, 137. Bei Pindar schwanken die Handschriften, v. Peter dial. Pind. S. 19.

Als dorisch wird uns von Grammatikern die aspirata in aTQex^g bezeugt, v. Ahr. diall. II S. 83. Pindar und Callimachus h. 5, 137 (% M) haben die tenuis. Desgleichen Theokr. 2, 151 ocrge/Jg. Ahrens hat aus cod. F mit Unrecht argeyjg in den Text aufgenommen. Die aspirata in ärge- %rJQ ist wie die in hv/vöog zu beurtheilen. Sie gehört der

7) Auch bei Calliniaclms von Schneider in den dor. Hymnen überall hergestellt, v. adnot. zu h §, 9,

lieber den Dialekt Theokrit's. 15

Volkssprache an. v. Schneidewin Randnot. zu Ahr. dor. dial. in Bergk's und Caesar's Zeitschr. f. d. Alterth. 1844 S. 156 und Koscher de aspir. vulg. apud Graecos in Curtius Stud. I Heft II S. 82.

yivo\.iai und y'tvtoavM statt des älteren ylyvo\.iai, yiyvw- o/.co war bei den Dörfern allgemein üblich (Ahr. diall. II S. 112), während diese Formen bei den Attikern sich erst seit Alexander festsetzten (Wecklein cur. epigr. S. 56 f.). Daher bei Theokrit durchweg : eyiveto 2, 88 (lyevero p. m.). ylvsT* 11, 4. yiverai 11, 58. yivcoo/.eiv 11, 5. yivcooy.co 11, 30 (yiyv- k.).

Als dorisch wird uns bezeugt cgvr/eg etc. statt des gew. ogvid-eg und aus Alkman und Pindar belegt, v. Ahr. diall. II S. 243. Dasselbe hat Theokr.8j ogvi/eg 5, 48 {& a sec. e). 7, 47. bqviywv 7, 60 (y m. p. k.). Aber oqvigiv 8, 58. Uebergang von # in % ^ schwerlich anzunehmen, v. Curtius Grundz.4 S. 486.

Dorisch ist jedenfalls auch yläycov 5, 56 statt des atti- schen Sh'jtov. v. Koen zu Greg. Cor. ed. Schaefer S. 40. Curtius Grundz. ^ S. 473 f.

Ob aber jiuxxog dem Dorismus eigentümlich ist, bleibt fraglich, v. Ahr. diall. II S. 104 u. addend. Theokrit hat nur diese Form9) in den bukolischen und mimischen Ge- dichten: 5, 66. 8, 64. 15, 12 {%q p.j. 15, 42.

§ 22.

Gutturaler €harakter der Verben auf -Leo im

Dorischen.

I.

Die Verben auf -loj haben bekanntlich im Dorischen ein | im Futurum und Aorist, wo in audern Dialekten bald (7 ff, bald einfaches ö erscheint, v. Ahr. diall. II § 11. Heibig

6i Nicht Callimachus. v. Schneider adn. zu h. 5, 123. °) Auch Callimachus in dem dor. hymn. 6, 111 ui/./.ä.

16 Morsbach

dial. Cret. S. 32. Curtius Verbum II S. 272 ff. Dies ist nicht nur der Fall im Dorischen, wenn das C im Praesens aus blossem j hervorgegangen, sondern auch in primitiven Verben, wo es aus 6j entstanden ist, wie in i'£a> für *ldja>.10) Ob aber in Iqi'Coj und ähnlichen ein dentaler Nominalstamm zu Grunde liegt, darüber sind die Ansichten schwankend. Curtius (Verbum I S. 358) und Joh. Schmidt (in Kuhns Zeit- schr. B. XXIII 3. H. 1876 S. 290 ff.) sprechen sich dagegen aus. Was nun die Erklärung der dorischen Formen mit £ anbetrifft, so lässt Curtius (im Anschluss an Aureus) das- selbe aus j + g entstehen (Verbum II S. 274 f.), also *di- Y.aja) , futur. *dntajo(o, ör/.a^to. Wo aber der Stamm auf Dental auslautet und dennoch für das Dorische ein | be- zeugt ist (wie in uw), da nimmt Curtius seine Zuflucht zur falschen Analogie. Gegen diese Auffassung hat jetzt Joh. Schmidt (a. a. 0.) Einsprache erhoben und eine neue, der Curtius'schen immerhin nahe stehende Erklärung dieser Formen gegeben. Auch Schmidt geht von einem Praesens *dr/MJto aus, das er aber nicht durch ein dem j vorge- schlagenes d, sondern durch ein vor dem Spiranten ent- wickeltes g zu dr/.ä£w werden lässt. Also nicht * ör/.ajco, * dr/.adjw , dr/.dtto , sondern *dr/.ajw, *diy.ctgjio, öixäuco. Aus diesem g, „einem Laute, der genau in der Mitte zwischen d und gutturalem g liegt ", erklärt nun Schmidt die doppelte Behandlungsweise der Futura und Aoriste bei den Doriern und übrigen Griechen. Wie aus *dutagjco allmählich di/.duo wurde, so auch div.äoow aus *dixaga(o11), *dr/.adoco, und umgekehrt bei den Doriern aus demselben *dr/.agjco das fut. öi/m^co aus *divtagato, *dixayoco. Daher sind auch für lyä).a$ct, lyO.at-a u. s. w. keine Praesentia auf -£<u noth- wendigerweise vorauszusetzen. Auch dorisches xa&llffl ist

,0) Es ist allerdings das einzige Beispiel; doch kenne ich auch kein gegen theiliges auf Inschriften.

n) „Vor Konsonanten schwand das j in der Lautgruppe gj in allen Dialekten." Schmidt.

Ueber den Dialekt Theokrit's. 17

nicht nach falscher Aualogie gebildet, sondern *iöjia ward zunächst *(i'fjj'to und daraus einerseits *%ga(o, Tito als conj. aor., andererseits *(ldoto, *'looio, (iaio. Daher ist an v.a$i- yvvo&ciL bei Hippocrates ebensowenig Anstoss zu nehmen wie an dem bekannten Ttaiy-nov, das wie rrcuö auf "na.-ij, *7rarigj, *7xcifi{) zurückzuführen ist. Das ist in Kürze die Auffassung von Johannes Schmidt. Mir ist eins dabei auffallend. Schmidt erwähnt nirgends mit klaren Worten, wie er sich das £ des Praesens entstanden denkt. Blieb das j, sagt er s. 294, hinter dem g erhalten, so ging gj allmäh- lich in £ über. Das soll doch wohl heissen durch die Mittel- stufe 6j, wodurch wir auch zu dem böotischen, lakonischen und megarischen in yoctiiuariddio, fiäööa neben yoai.ij.ia- ri'lco. jiala gelangen. Und wenn dies der Fall ist, was mir das einzig Richtige scheint, wie stellt sich dann t£<w zu der von Schmidt aufgestellten Behauptung, dass *ci'dj'oj zunächst *cigjoj wurde? Dies müsste ja dann wieder in *WJco zu- rückverwandelt worden sein, um Tito werden zu können. Doch genug davon. Die ganze Frage bedarf einer gründ- lichen Revision, wobei sämmtliche hierher gehörige That- sachen sowohl der griechischen Verbal- als Nominalbildung vom chronologischen und phonetischen Gesichtspunkte aus ihre Erledigung finden.

Wenden wir uns nun zu den betreffenden theokriteischen Formen.

1) Denominativa auf -t,ta, deren Stamm weder auf nach- weisbaren Guttural noch Dental ausgeht. Das -' des Praesens ist hier aus einfachem j hervorgegangen. Folgende haben £ im fut. u. aor.

'/.vyiitlv 1, 97. Ino/.i^axo 4, 35. ßovxoXia£fj 5, 44. yaoiifj 5, 71. Igya^jj 10, 23. l'^rja^a 14, 2S. öeoTTJ^aoa 15, 63. nidSag 4, 35, worüber Curtius Verb. I S. 345 aus- führlich handelt. Ueber ygoi^elrai 10, 68 v. dissertat. S. 68. 12)

12) Bei Callim. idixastv 5, 18 (J BC. a V. C ceteri) neben xofiiaaaTt 5, 29 IT (tHI). io/.lac<To 5. 40. bnX'aaas 6, 36. avyuaa^adt 6, 4. i/.it- Cürtius u. Bkcgmav, Stadien X. 2

18 Morsbach

Dagegen g haben: tö;caoev 1, 129, was Curtius Grundz.4 S. 636 von der Wurzel tn ableitet, xaftrtvgiaaaa 2, 24 wird von den Editoren angezweifelt, v. Ahr. Philol. VII S. 420. Meineke Ausg. III z. d. St.

2) Denominativa auf -uo, deren Stamm möglicherweise auf Dental auslautet: e7tat'ie 14, 22. £ findet sich hier auch bei den spätem Attikern. Aber rjgiaev 5, 23, obgleich dor. ioiSaweg bezeugt ist. v. Meister dial. Her., Stud. IV 428.

3) Primitiva mit dentalauslautender Wurzel: xafHgag 1, 12. 5, 32. y.ad-ih] 1, 51. v. Hesyck: v.ü&i'S.ov' v.ä&ioov. Unbestimmt ist die Herkunft des reduplizirten y.cr/a'toj 5, 142 (Curtius Verb. I 324).

Dagegen icfgaoauav 2, S4. Wahrscheinlich gehört auch S7tlvG£ 1, 140 hierhin, v. Curt. Grundz.4 S. 151. 640u.Verbum I S. 318.

Andere Verben mit i im fut. u. aor., deren Stamm er- wiesenermaassen auf Guttural ausgeht, nebst solchen, die auch ausserhalb des Dorismus gutturalen Charakter haben, bedürfen hier nicht der Erwähnung.

Es bleiben aber noch einige Verben zu besprechen. Bei Theokrit lesen wir 6, 32 /./.«i"o3.,3i anoxka^ov 15, 43. ccro/./.üt-ag 15, 77 und zwar ohne t subscriptum. Meister (dial. Her. S. 428 f.) bringt im Anschluss an Mazocchi diese Bildungen mit den schwer zu deutenden Formen 7toTi/.).ui- yiooa , TcoTiY.icuyovx') auf den herakleischen Tafeln in Zu-

niucr 6, 102 ist Homer entlehnt; auch hei Apoll. Khod. v. Kuehner ausf. Gr.2 s. v. 'i/lvoiv 5. 10 wie hei Theokrit.

Pindar hat oft |, doch keineswegs konstant, v. Peter dial. Pind. S. 50 f.

13) xXaaiö geben einige der schlechtem Mste hei Ahrens, ferner die AUL Med. Call, und jüngeren Scholien. Letztere erwähnen auch das dor. ■/.>.(/.'■:('). Es stammt diese Bemerkung jedenfalls aus allerer Qneüe. Ahrens edirt xkqcadj, worin Zieglcr und Fritzsche ihm mit Recht nicht gefolgt sind. l&xXaga ist auch überliefert in einem nicht dorischen Fragment eines Anonym, hei Meineke. Com. fr. IV S. < . T « » .

,4) Besser deutet diese Formen Joh. Schmidt a. a. <> S. 296 f. Bei ihm ist xhäyw oder x'/.(<yu> aus *x?mixi» entstanden und Denominativum

lieber den Dialekt Theokrit's. 19

sammenhang. Aus *xXäjta (für älteres *xkajyto)ls), so be- hauptet er, wäre y gutturali ex iota spirante profecta y.läyio geworden. Doch wenn j sich zu y verhärten konnte, was Schmidt a. a. 0. leugnet, so musste daraus */lüyio ohne i subscr., nicht aber y.layco werden. Auch wird Meister darin keinen Nachfolger finden, wenn er y/.ayco die Priorität vor /.lalyto zuerkennt. Die Entstehung von y./xuyto aus yj.aycj auf dorischem Gebiet ist mehr als bedenklich und durch attisches y.lelco neben kItJio keineswegs begründet.

Lassen wir die herakleischen Formen auf sich beruhen. Die theokriteischen gehen jedenfalls auf ein Praesens yj.alto zurück (Ahr. diall. II S. 141), das uns bei Hesych erhalten ist: y.c<T£y.).cu6T0' y.arey.eyj.eiavo , yaxay.eyJ.eiOf.ievcoq eixev. Diese Glosse hat schon Valckenaer richtig auf Theokr. 18, 5 bezogen. Dort lesen wir: aviy.a Twöagiöäv yare/lcueio rar ayanaräv. Die neueren Herausgeber haben das hand- schriftlich bezeugte10) Imperfectum ohne jeden Grund ver- worfen. Die Hesych. Glosse gibt die Bedeutung desselben passend durch xaxaxexXsiGfievrjv (Valck.) eiyev wieder. Buecheler verweist wegen des Imperfects mit Recht auf Id. 6, 21 aviyc3 eßaXXe.

Es fragt sich nun, wie ist das dorisch überlieferte yj.aüo aufzufassen? Ich stimme Ahrens und dem Scholiasten Theo- krit's (zu 6, 32 bei Ahr.) vollkommen zu, wenn sie dorisches /laivj („ceterum rectius iota subscripto instruendum ". Ahr. diall. II S. 141 u. 347) neben vulgäres v.hjCto 1T) stellen, vgl. auch Curtius Verb. II S. 313. Es wäre in der That auf-

von xXatx-, ■/.'>(;.■/. (aus x).a.?ix zusammengezogen), was uns durch das später zu besprechende dor. x).(<xa clavim bezeugt ist-

13) Ist höchst unwahrscheinlich.

16i xazi/lüytTo Vat. -J2. et superscr. a sec. At£ Ambr. 32. xcaiyU- ytTo Vat. 913. Vat. 13^1. xcatgazo superscr. JU'£ Ambr. 75. xarexXfvsro Medic. 16. xareXigara Med. Aid. xraexXagaro Iunt. xaze/.'Aa^tzo Call, bei Ziegler.

1T) Dasselbe ist, soviel ich weiss, nur lmal belegt durch Anthol. P. lj, 62 xXjjCofxivti ztiytai.

20 Morsbach

fallend, wenn Formen, die sich lautlich durchaus entsprechen (auf das fehlende i subscr, in den Msten und bei Hesych ist kein Gewicht zu legen; es fehlt auch in ■/.ccTsx./MG&rjg 7, 84 in den Handschriften), auf ganz verschiedene Weise gebildet wären. Zu einer solchen Annahme sind wir nur im äussersten Nothfalle berechtigt. Indessen gehen sämmtliche Formen dieses Verbums (das dunkle rtOTinXcciyw abgerechnet) in allen Dialekten auf einen Nominalstamm /.Xüfl neben xläsid (v. Curtius Verb. I S. 357 u. II S. 374) zurück, und haben wir als Praesentia anzusetzen: yUifi-io , y/.a'uo, xXaio") (xXrja)) und YJ.a=L-'Cü), -/.lafCco, y.lul.co (yj.f^oj). Für unseren Zweck ist es gleichgültig, ob -/.la^iCio aus *xXa^id-jio oder *xXa- .-L-jco entstanden ist. Auch die erstere Bildung schliesst ein dorisches xXa'tgai, xlal-tü nicht aus. Es steht dann auf einer Stufe mit dor. eQi^avreg, Tcai^ov/.iai und ist gewiss weniger auffallend als y.ad-i'^cj.

Aus dem bisher Gesagten folgt aber zugleich, dass die betreffenden theokriteischen Formen, wie auch der Scholiast zu Theokr. 6, 32 behauptet, mit i subscriptum zu schreiben seien. Das findet nun eine glänzende Bestätigung durch das auf der messenischeu Inschrift aus Andania ") erhaltene Verbal- adjectiv Z. 93 ylayzol, wie Sauppe für das im 3ten Abdruck im Philopatris gegebene xXalxtoi schreibt, was jedenfalls zum Praesens yläuo gehört. Auch das theokriteische y.'/.äi 15, 83, was hier erwähnt werden mag, ist mit i subscr. zu schreiben, wie uns dieselbe Inschrift zeigt, auf der Z. 94. 95 yj.u/.ctg und zweimal y.Käy.a überliefert ist, wodurch die ohne- hin unhaltbare Erklärung dieser Form20) von Ahrens, wie Sauppe richtig bemerkt, widerlegt wird. Joh. Schmidt a. a. 0. S. 296 vergleicht mit yla-c/. (zusammengez. y.'luy.) neben

18) Wozu das vom Schol. Thcokr. erwähnte clor. tut y.).«<nö gehört.

■'i Von Sauppe ausführlich besprochen in den Abhandlungen d. k. Gesellsch. d. Wisscnsch. zu Qöttingen. 15. 8. hi:-t phil. Klasse S. '217(1'. Sie gehört nach Sauppe S. 269 dem Jahre '.»3 v. dir. an.

""i Kuehner ausf. Gr.s S. 351 hat Ahrens missverstanden, indem er xXäS aus *xXdd-J't (!) mit Berufung auf denselben anfahrt.

Ueber den Dialekt Theokrit's. 21

griech. (lateiu.) y.la.-i passend yvvcux- neben yvvä. Auch l-iaori neben /naorty, wo y aus x erweicht ist (v. Curtius Grundz.4 S. 524 u. 397), mag hiermit zusammengestellt werden.

Sämmtlichen bisher besprochenen Verbalformen mit £ bei Theokrit stehen Praesentia auf £« zur Seite, wie wir gesehen haben. Indessen findet sich gleichfalls £ im aor. in den Handschriften einigemale bei dem verbum yeläio, für welches keine Nebenform auf aZco bezeugt ist. Zwar überliefern uns die Grammatiker, dass die Dorer und be- sonders die Sikuler mit Vorliebe die Praesentia auf a'lto statt auf aw ausgehen Hessen, v. Ahr. diall. II S. 285. Und so lesen wir auch bei Epicharm a/.goaLOfieva, während sonst nur a/.Qoäo&ca belegt ist. Es ist also die Möglichkeit vor- handen, dass z. B. Pindarisches ya).ct'£,ctic, (P. 1, 5) der aor. zu einem Praesens *yaläuo ist. Ob ein solches Praesens aber mit Notwendigkeit überall vorauszusetzen ist, das gehört noch zu den streitigen Punkten, welche erst durch eine gründliche Behandlung der ganzen Frage gelöst werden können.

Bei Theokrit nun sind die Formen yeld^ag etc. von den neueren Editoren (Meineke ed. III, Ahrens, Ziegler, Fritzsche) und zwar auf Grund der handschriftlichen Ueberlieferung mit Recht verworfen worden. Im 4ten Idyll findet sich l|e- yelaooev v. 37. Die Mste geben oo oder g ohne Ausnahme. Das Gleiche gilt von yeläooai Id. 7 v. 156. In demselben Id. v. 42 ist yeläoaag gesichert durch die besten Mste k und p (ye'Aaoag, wie auch noch einige geringere bei Ahr.), die Med. Aid. Iunt., während eins der besseren Mste m, und die Call, yü.uiug bieten. Aber 7, 128 geben die meisten und besten Mste yeXagag. yü.äooag wird gestützt durch die Med. Aid., das Zeugniss des Maximus Planudes und einige geringere Mste (neben yeläoag). Vgl. überall die Ausg. von Ahrens und Ziegler.

Das £ in den Msten ist offenbar Interpolation, (vgl. auch yeXa^aaa 19, 7 im cod. c gegen das Metrum.) Vielleicht hat

22 Morsbacli

das handschriftlich gesicherte und von Ahrens voreilig korri- girte syila^s Id. 20, 1. eyeka^ev 20, 15 dazu Veranlassung gegeben.21)

Fraglicher ist es, ob 2, 115 scf&aoaa (a p. m. bei Ziegler und oo s. o p. 6. 9 bei Ahrens) oder ecp&a§a, wie die übrigen Handschriften geben, zu schreiben sei. Ahrens hat ecp&aooa hergestellt, welchem die neueren Editoren gefolgt sind. Er hielt (diall. II S. 91) ein Praesens *q>d-at,(a neben (fd-ävvj für ein Ding der Unmöglichkeit. Jedenfalls aber sind tcp&aoaa und ecp&a^a (wofern es richtig überliefert ist) aus einem ursprünglichen *cpd-ajco herzuleiten, so gut wie lyälaoGcc und i/ä'AaSa aus *yc().ajco. v. Curtius Grundz.4 S. 612 und Job. Schmidt a. a. 0. S. 298 f.

ecf&aoag ist im vorhergehenden Verse 114 metrisch gesichert.

IL

In den übrigen Verbalformen der Verba auf -llo, sowie in den davon abgeleiteten Nominalbildungen ist der Guttural statt des Sibilanten (mit Ausnahme derer auf $ig statt Gig in yeioiiig etc. und des erwähnten v.iav.TÖg) inschriftlich, soviel mir bekannt ist, nicht belegt, sondern vielfach sogar die gegen- teiligen Formen mit er. v. Ahr. diall. II S. 91 ff. Krampe dial. Lac. S. 51. Allen dial. Locr. in Curtius Stud. B. III S. 270. Auf- fallend genug ist diese Erscheinung und bis jetzt nicht aufge- klärt. Indessen ist der Guttural für die Lakonen und Sikuler durch das von Ahrens zusammengestellte Material hinlänglich bezeugt, obgleich auch hier volles Schwanken herrscht. Ahrens

M Es kann nicht genug betont werden, wie sehr der theokriteischo Text in den Msten durch die Bände iibelberathcner Grammatiker oder wie man sie nennen will, entstellt ist. Davon geben Zeogniss das I2te Id.. worüber man auch jetzt Buecheler im Rh. Mus. 13. 30 S. 15 vergleiche, und zahlreiche Interpolationen wie ivxi statt laxi. vgl. Ziegler zu 1. 17. 3, 39. 5, 21, 65. 9, 9. II. 24. 10, 28. elpce statt £!/>«/(infin.). v. Ziegler zu 2, II. 116. 3, 8. 7, 86, 129. 8, 73. 11, 50, 79. 14, 6, 25. nXaQevyn 8, 46 und rvQiCot. \. § 23. nebst vielen anderen Stellen.

Ueber den Dialekt Theokrit's. 23

a. a. 0. S. 93 weist die Formen mit Guttural der plebejischen Aussprache zu.

In den Verbalformen der Denominativa auf -Zco. deren 'Z aus einfachem j hervorgegangen, hat Theokrit22) nur lmal den Guttural 1, 9S eXvyi%%hjg (alle Mste und das schol. rec. Arist. vesp. 14S7 ausser Yat. 3S bei Ziegler. worin o) neben Xvyii-eiv. Aber 7, 67 rreTcvy.aGf.ieva. Vielleicht gehört auch ■/.areY./.üo&rg 7, 84 (neben y.'/.a'ioj etc.) von vla'Uo hierhin.

Die Verben auf -£ca mit dentalauslautenden Stämmen (Curtius Verb. I S. 317 ff.) haben durchweg o. r/.vlo&r] 4, 61. diaoyjo&eig 8, 24. eoyjorai 15, 70. v.exliöitevov 1, 27 neben evj.vöe.

Gutturale Nominalbildungen von denominativen Verben auf -tat sind fieXaitag 4, 30 (ueliyy.rcig p). IJv&ayooiy.Tag 14, 15. Dagegen o haben iln&ioiGua I, 1. ßovy.oXiaoxäg 5, 68 (neben ßov/.o'/ua^fj). a/.odriGxov 1, 51 ist unsicher. vgl. die Editoren.

In andern, wie uxrccg, Gior/.räg ist der Guttural ge- meingriechisch. Die Stämme der betreffenden Verben gehen auf Guttural aus.

B. Dentale.

§ 23.

Die älteren Dorier haben den ursprünglichen Dentalen x vor dem weichen Iota in einer Keihe Formen mit grosser Zähigkeit festgehalten. Bei den Jüngern drang auch hier allmählich die Erweichung zu g ein , am frühesten in die abstrakten Feminina auf zig und seit dem Zeitalter Alexan- ders auch in andre Bildungen ausgenommen die Coniugation und Praepos. tzotL v. Ahr. diall. II § 6. Heibig dial. Cret. 8. 14. Krampe dial. Lac. S. 49 f. Theokrit hat mit wenigen Ausnahmen den reinen Dorismus durchgeführt, und zwar:

1) in der 3. pers. sing, der verba auf in. (fari 1, 51.

22) Bei Callimachus nur y-tycioiauivo; 5, 37. owojoyio&r, 6, 72.

24 Morsbach

Ti$r:Ti 3, 48 (oi,e). 'iocat 15, 146 (taaoTi k). xxfirjri 4, 4. 7tQo'CrtTi 11, 48 (ai kj.

2) in der 3. pers. plur. auf -vtl im Praesens, Perfect und Futurum.23; Die dorische Endung findet sich 42mal in allen oder den besten Handschriften; nur 15, 137 (cuvtL hat eins der besseren Mste (f«oi (m) und 7, 23 geben alle Mste i)1(xLvovtcu, das mit Recht in jjXaivovrt geändert ist, was die Iuntina hat und bei Galen (v. Ausg. Ahr.) bezeugt ist. Dazu kommen noch: oqsvvti 9, 35 v. dissert. S. 65 und (ftQovTi 15, 112 (-tcu e. m. k), wie mit Buecheler zu schreiben ist, da das Passiv hier keine Berechtigung hat. Doch 1, 97 und 4, 57 sind die medialen Formen egawai und y.o/iteovTcu vorzuziehen, v. dissert. S. 64. Die Stelle 15, 88 Iv.y.ratüEvvxL ist korrupt.

Nur 3mal hat Theokrit die gew. Endung. Id. 1, 35 das epische ver/.tiouo* in der Beschreibung des Bechers; es ist homerische Phrase, v. dissert. S. 53. Ferner 2mal im Sten Idyll im Pentameter : S, 42 7rrtöwoiv (Ahr. nidwai. v. die Mstej und 8, 46 Tc/.rooioiv, wo selbst zwei der besten Mste ;t/.aoevvTL interpolirt haben. Die dorischen Formen sind hier des Versmaasses wegen unmöglich, da sie kein v eq>eX- ■/.voriv.öv annehmen, vgl. auch Peter dial. Pind. S. 56. Auch kennt Theokrit (in den ersten 18 Idyllen! ebensowenig wie Callimachus Elision des i in der dor. Endung der 3. pers. plur. (aber Id. 22, 19 ccco/.ryovv'), wohl aber Pindar. v. Peter dial. Pind. S. 56.

3) in den Adjectiven auf -riog. -rtkcniov 5, 28. 10, 3 (ff k.j. Aber afißgooiov 11, 4S.2',) ercooia 1, 38. 7, 48, dessen Etymon mir unbekannt ist.

4) in einzelnen Wörtern: eljum25) Inial. v. dissert. S. 58; 7ieQVTiv 15, 98 nach Reiske's und Ahrens' Verbesserung

-:'i Auch stets bei Callim. 5, 100, 115, 120. <'.. 53, [05, 121, 127.

-i Vgl. yvtjotos 2mal auf der lakonischen (wie Kirchhoff richtig ge- sehen) Urkunde von Tegea aus der ersten Haltte des 5ten Jahrb. v. Monatsber. d. k. prcuss. Akad. d Wias. t sto S. 51ff.

M) Bei Callim. t'i/.t u f>, 70. Itixoai 6, 34.

Ueber den Dialekt Theokrit's. 25

(y. Curtius Grundz.4 S. 275). Milaxig 15, 126 wie mit Ahrens zu schreiben ist. Ueber dor. noxi s. das Kapitel über die Praepositionen.

Nur wenige Wörter sind es, in denen sich altes x im Dorischen vor andern Vokalen erhalten hat, wo es bei andern Griechen in g überging, v. Ahr. diall. II S. 64. Ausser den pronominibus, worüber später die Eede sein wird, findet sich nichts derart bei Theokrit. Dagegen neacov 3, 53 wie Callim. 6, 87 stieg' ; während bei Pindar rtezolaai, txexövxeggi etc. v. Peter d. Pindari S. 19.

Auch ivqi'^oj statt gvqiLw ist längst von Ahrens (diall. II S. 65) als Interpolation in den theokriteischen Hand- schriften erkannt worden. Die besseren Mste (niemals k und p) geben r höchst selten, gvoigösv l, 14 (r e). 1, 16 (x e). 3, 4 (x m); sonst stets ovoi'^io, oigiyS, GVQiv.xäg (an 19 Stellen), auch durch andere Zeugnisse für Theokrit ge- sichert, v. Meineke adn. zu I, 3 edit. III. Auch etymo- logisch liesse sich das x nicht erklären, v. Curtius Grundz.4

5. 357.

Wechsel zwischen dentaler Tenuis und Aspirata findet sich bei Theokrit in avrjrivov 7, 63 neben ävijöo) 15, 119 im Klagelied. Erstere Form ist vielleicht als Dorismus auf- zufassen. Die Tenuis hat auch der Aeolismus bei Sappho 78, 2 u. Alcaeus 36, 4 (Bergk poet. lyr.3).

Auch schwanken die Handschriften zwischen avxig und avd-ig. Bei Callimachus lesen wir avxig 5, 103 (d- EG) und

6, 69. Ueber Pindar v. Peter d. Pind. S. 18 f.: Pro av&ig Homerum et Dores secutus avxig usurpasse poeta videtur. Bei Theokrit sprechen die Mste allerdings mehr für av&ig, was Ziegler in den bukol. und mimischen Gedichten durch- geführt hat. avd-ig geben alle Mste 5, 78. 14, 35. 7, 90. Doch in letzterem Id. v. 156 x in p. k. 0- vulg. bei Ziegler. Endlich 1, 112 # in e. k. x vulg. bei Ziegler. Ahrens edirt avxig 1, 112. 7, 90, 156, aber av&ig 5, 78. 14, 35. Mir

26 Morsbach

scheint das attische avd-ig hier ebensowenig Berechtigung zu haben, wie dort. Auf die Handschriften ist in solchen Dingen wenig Verlass. vgl. auch thesaur. ling. gr. s. v.

Dagegen ist die volksthümliche Aspiration eingedrungen in eTZLcp&vCoioa 2, 62. 7, 127. v. Röscher d. asp. vulg. ap. Gr. S. 105. Niemals aber (.nqd-eig, ovdsig bei Theokrit, was bei den Dorern erst seit dem 3ten Jahrh. (bei den Attikern früher, v. Wecklein cur. ep. S. 30 f.) in Umlauf kam. v. Ahr. diall. II S. 84 u. addend.

Dass die für die Aeoler besser bezeugte labiale Aspirata statt der dentalen (v. Ahr. diall. I S. 42 u. add.) den Dorern überhaupt fremd gewesen ist, wage ich nicht mit Ahrens diall. II S. 81 zu behaupten.26) Bei Theokrit finden sich qldtü und cpllßco statt des gew. öläto, d-Xißco. Die dentale Aspirata scheint hier der ältere Laut zu sein. Curtius Grundz.4 S. 477. Bemerkenswerth ist, dass rpldto auch der attischen Volkssprache keineswegs fremd war; daher öfter bei Ari- stophanes. Auch bei Pindar und Hippocrates (v. Thesaur. ling. gr.). Letzterer hat auch cplißto, was Veitch gr. verbs äolisch und ionisch nennt, v. auch Thesaur. ling. gr. Bei Theokrit stehen diese Formen grade an solchen Stellen, wo wir dieselben eher für volksthüinlich dorische als für Aeo- lismen halten möchten. 5, 148 cplaoaco (k e corr. fuerat (filaoocü. fflaaiü vulg. cpilaoco corr. in rplaacu m. bei Ziegl.). rpläoaaiut 5, 150 Cm. k. cp?Mcrai{u vulg.). rplißeTca 15, 76 (cp a. e. k. S- vulg.) auch von Eustathius bezeugt, v. Ahrens' Ausg. Sonst kommt derartiges bei Theokrit nicht vor; nie- mals äolisches (p(o (wie bei Pindar. Peter dial. P. S. 20), sondern stets $rtgiov etc.

Nicht minder fraglich ist es, ob eolog dem Dorismus zu vindiciren sei. v. Ahr. diall. II S. 112. Der Pindarischc Gebrauch (Peter a. a. 0. S. 18) von eolög ist kein ent-

20) Wohl aber ist der umgekehrte Lautwandel der älteren labialen Aspirata in die dentale für die Dorer beglaubigt, v. Hey dial. Cret. S. 35 f. Curtius Grundz.1 S. 187 u. 296.

Ueber den Dialekt Theokrit's. 27

scheidender Grund. Theokrit hat iad-lög und zwar onial im 7ten Idyll; sonst nicht.

Jedenfalls aber ist möiiv 2, 35 nicht dem Dorisrnus entlehnt, sondern der epischen und poetischen Sprache, v. Ahr. diall. II S. 232. Sonst nolig bei Theokrit 4, 32. 7, 2 und in der angezweifelten Stelle 5, 78. Auch Ttrokefiog ist im Grossen und Ganzen der Doris fremd, v. Ahr. diall. II S. 108 u. addend. Bei Theokrit Tvole^uarai 15, 51 (nur k, die übrigen mo)-) mit Recht in allen neueren Ausgaben. Die Formen uro/.ig, rtTo'/.euog werden nur angewandt, um bei vorhergehendem kurzen Vokal Positionslänge zu bilden. v. Schneider zu Callim. h. 1, 82.

Zum Schluss sei noch die dem Dorismus unbekannte Verdoppelung (v. Ahrens diall. II S. 101 f.) des Dentalen in otti erwähnt, das zweimal vorkommt. 5, 143 (otti alle Mste und die Schol. ausser cod. k cbös), wo otti txov.' ijör die meisten Herausgeber festhalten, was Meineke gegen Ahrens' Coniectur tod3 ottoy? rjörj mit Recht vertheidigt. 10, 43 otti (idXiOTct am Versschluss nach Analogie des Homerischen otti tcc/ioto:. Sonst überall otl 1, 88, 91. 2, 101. 5, 132. 8, 64. 15, 2, 55. ot} 11, 54, 79.

C. Labiale. § 24.

Die Labialen haben im Dorischen mit Ausnahme weniger Fälle bei einzelnen Völkerschaften keine vom Gemeingriechi- schen abweichenden Veränderungen erfahreu. Nur ein Punkt ist hier zu besprechen , nämlich die äolische und epische Verdoppelung der labialen Tenuis in orcTtoig, onnöti-Ev etc., welche Ahrens diall. II S. 102 u. 377 den Dorern abspricht. Bei Theokrit findet sich o7ttt6xcc 5, 98. Im dor. hymn. Cal- lim. 5, 113 hat man dieselbe Form hergestellt. Schneider (v. Anm. zu d. St.) liest mit Recht otitiö-k av {bnnÖTav librij.

Dürfen wir annehmen, dass in der rein dorischen Con- iunction onö/.a die labiale Tenuis von den genannten Dichtern

28 Morsbach

willkührlicli gegen den Dorismus verdoppelt sei? Ich glaube nicht. Im übrigen hat Theokrit den einfachen Konsonanten : drttoQ 1, 112. 6, 24. 15, 9. Ueber 15, 32 wo Ziegler ionisches b-Aola edirt v. § 21.

IL TOENENDE KONSONANTEN.

A. Der Sibilant.

§ 25.

Ursprüngliches ö haben die Dorer bewahrt in der Endung

/neg der 1. pers. plur. act. v. Ahr. diall. II S. 291. Dasselbe

ist auch bei Theokrit27) auf Grund der Handschriften mit Recht

überall hergestellt. Das Verhältniss derselben ist folgendes:

f.iev :

{.isg.

Die

bessern Mste odei

alle

2 :

24

cod.

k

2 :

29

cod.

P

7 :

22

cod.

m (oder e

wo m

fehlt)

2 :

29

Schwanken der bessern Handschriften an 5 Stellen.

Auch in der 3. pers. sing, imperf. rtg statt rtv von sifil hat sich altes a im Dorischen erhalten. Ahr. diall. II S. 326. Bei Theokrit28) an folgenden Stellen: 2, 90, 92. 2, 124 (ijv p). 2, 141 (ijvp). 5, 10 (jjv e). 6, 2, 35. 7, 1, 13. 10, 32. 14, 17 (qv p. v super o e). Daher ist auch /;g 2, 7S {rtv libri, i]c Med.) mit Meineke3 zu schreiben, da ig sich 4mal in dem-' selben Gedichte findet. Ahrens, Ziegler und Fritzsche halten an i]v fest. Den Vers 4, 49 lese ich nach Ahrens' Ver-

: Auch bei Callim. 6, 6, IT, 125, 120. 28) Nicht bei Callim. nach den Handschriften, v. Schneider zu h. 5, 7s u. 6, 38.

Ueber den Dialekt Theokrit's. 29

besseruug: ttü dnqv {e%& xpv fast alle Mste. atd? rr M.\ iid-' i) Med. Aid. Call.) 1.101 oor/.bv rb XayotßoXov, cog tv

Ursprüngliches oder durch Assimilation entstandenes Doppelsigma, das bei einigen früher, bei andern später zu einfachem o reduzirt wurde, war im Anfang allen Griechen, also auch der älteren Doris eigen, v. Ahr. diall. II S. 99 f. Von den Dorern scheinen die Kreter, Italioten und Sikuler dasselbe am längsten bewahrt zu haben, v. Ahr. a. a. 0. Meister dial. Her. S. 408 f. Heibig dial. Cret. S. 34. Bei Theokrit wechseln die älteren und jüngeren Formen nach Bedürfniss des Metrums mit einander ab. Sie sind mit Aus- nahme von Tooarjvog, boo'r/og und ähnlichen wohl der epi- schen und poetischen Sprache entnommen. Es kommen hier in Betracht:

1) die Futura und Aoriste bestimmter Verba: ecp&aoaa 2, 115 (neben ecp&aoag 2, 114). v. § 22 I.

rp/MGOvj 5, 148. cpXccGoaif.it 5, 150.29j rtQuooato 7, 73 (über igccoat 1, 78 v. dissert. S. 61). 6fiöoorl 6, 32. aveiovooaoa 14, 35 von Meineke hergestellt. looft 10, 5. eooer' 4, 41. eooETat 1, 103. 5, 25. 7, 52. 8. 25. iootlrat 7, 67. vtceg- oetrai 5, 56. Endlich ysXaooat, k'^eyiXaooev etc. v. § 22 I.

Einfaches o haben:

ecp&aoag 2, 114. y.aXeoiofieg 8, 26. iov.ahioaoa 2, 132. y.oosoao&at 8, 67. rjXaoa 14, 35. y.ax\\Xaoa 5, 116.

2) Der dativ plur. der sogen. 3ten Deklination. Die Formen mit Doppelsigma finden sich sehr häufig. Das Nähere darüber bei der Deklination der Nomina.

3) Einzelne Wörter wie: 0000g 16mal (neben 000g 9mal). booiyov 4, 55. röooog Smal (neben xboog 2mall. xooo^vog 1, 54. 3, 50. rcöooa 15, 35. uiooog 2mal (neben fieoog 4mal. Dazu fieochav 7, 10. ueoafißotvöv 1, 15. 10, 49. ueoafieoiov 7, 21). vsfiEOoaTcc 1, 101.

29) Die Handschriften geben öfters einfaches o, was die Editoren verbessert haben.

30 Morsbach

Endlich haben die Dorer oo mit andern Griechen ge- mein in d-älaooa (Theokr. 6, 27. 7, 57. 11, 43, 49). rcqäoGU} (Theokr. 14, 3) etc. v. Ahr. diall. II S. 100 f. Heibig dial. Cret. S. 34. Ueber TtGoageg v. dissert. S. 59.

B. Liquidae.

§ 26.

Die Assimilation von qo zu qq war im Dorischen weit- verbreitet. Wir finden dieselbe bei Stämmen der doris se- verior und mitior. v. Ahr. diall. II S. 102 f. u. addend. Krampe dial. Lac. S. 69. Bei Theokrit ist sie in folgenden Beispielen: tivqqoq 6, 3. 15, 53, 130. tcvoglyog 4, 20. 7tvq- oozQixto 8, 3 (tvvqo- p.). y.oQQag 14, 34. Dagegen: yjgooi' 11, 43. da.Qoüo (Epich. 153 Sagoti bei Ahr.) 4, 44. dagoel 15, 13, 56, 73. &aQ06iv 4, 41. ^aoatlre 5, 145. y.tro&ao- oi]g 15, 53 (v.wod-oaovg p.j. Ebenso auf einer Münze von Knossos QaQOidiv.ag v. Ahr. diall. II S. 557.

Umstellung der Liquida q ist in einigen Wörtern für die Dorer bezeugt, v. Ahr. diall. II S. 113 u. addend. Dar- unter ÖQupog30) (statt öiq^Qog), was den Syrakusanern zu- geschrieben wird. Bei Theokrit 15, 2 dupQov. Dagegen v.üqxog. -/.agzegög. ßagöiarog bei Theokrit sind der epischen und poetischen Sprache entlehnt, ßagdiorog 15, 104. y.ag- rog 4, 8. -/.agregog 1, 41. 15, 94 (neben /.garegog 7, 152. ■/.gärioTog 11, 104).

Zu erwähnen ist ferner die Verdoppelung der Liquida /. in y.oQvda/Möeg 7, 23 (/„ m). y.ogi:6cd/.w 10, 50 (A e. m. p.) und Dlorcieveiv 1, 42, wo die Aussprache zwischen ein- fachem und Doppelkonsonanten schwankte, v. Ahr. diall. II- S. 102. Ueber e'/loip (V.o^ra Epich. bei Ahr.) vgl. auch Meyer zur gr. Nominalkomposition in Curtius Stud. VI S. 378.

Die Grammatiker bezeugen uns vielfach den Uebergang von l in v vor den Dentalen r und &. Auf den dorischen

") Vgl. ölfpqovs auf der messenischen Inschrift aus Amlania '/.. 23,

Ueber den Dialekt Theokrit's. 31

Inschriften findet sich, soviel mir bekannt, nichts derart, ausser dem nom. propr. (Divrias auf den herakleischen Tafeln. Bei Dichtern lesen wir Oivrig bei Pindar und (pivrärai bei E picharm 31; sonst aber überall die Formen mit /.. v. Ahr. diall. II S. 110 f. u. addend. Meister dial. Her. S. 410 ff. (der ganz übersehen hat, dass Ahrens seinen Irrthum über Oü.riag in den addend. S. 558 zurückge- nommen). Es scheint dieser Lautwandel der dorischen Volks- sprache anzugehören; wie weit derselbe bei den verschie- denen Stämmen verbreitet war, wissen wir nicht; jedenfalls aber war er, wie Epicharm zeigt, den Sikulern nicht fremd. Bei Theokrit findet er sich in ßivTKjd3 5, 76 {l k) und im Verbum lv&elvzi) durchweg, wo er auf Grund der Hand- schriften überall hergestellt ist. evd-3 1, 124, 128. evfh} S, 35. tvd-rjQ 5, 51. ev&oi 5, 62. IvÜojv 5, 67. 5, 123 m. k.). 11, 73. 15, 8 {l superscr. a pr. v p.). ?}v#3 1, 77. 1, 81 (A e.). 2, 66. 8, 28. rtv»e 1, 95. 2, 102 (k p. k.). 2, 145. 15, 17. ^v&eg 11, 26. 15, 2 (l p. k.). 15, 144. rröofieg 2, 143 (k p.)j rtvd-ov 1, 80 (). e bis) zweimal. 2, 118 zweimal (l bis p. priore loco e). 2, 128 ß p.). 15, 61 0 e. k. bei Ziegler u. k. a. 6 bei Ahr., die übrigen l). ctTcsvdtlv 11, 64. uttvv&ov 11, 12. siaiv&cjfieg 15, 68. i^hd-oig 11, 63. i'^ev- d-olaa 11, 63. Inevd-üv 4, 60. TtaQsv&eiv 15, 60 (l k. v vulg. bei Ziegler). 7C0Ter^rlg 15, 148. v. § 21.

III. DOPPELKOXSOXAyTEX.

§ 27. od statt L.

2d für gew. l wird von einigen Grammatikern dem Dorismus irrthümlich zugeschrieben, v. Ahr. diall. II S. 94. Es ist lesbisch äolisch. v. Ahr. diall. I S. 47 f. und addend. diall. II S. 503 u. 581. Wald Additamenta ad dial. Lesbio-

31) Auch bei Callim. qy&' 5, S. rtv9ov 6, 75 (X G). r,v»e 6, 78 (>. CFGj. r,p9tv 6, 27 (). libri).

32 Morsbach

rum et Thessalorum cognoscendam diss. Berolini 1871 S. 11. Doch auch hier findet sich od nur ein einzigesmal inschrift- lich (7TQogovv/.iaGÖeadai auf der Kumaeischen Inschrift jungen Datums, neben doy/uari'Covrog. ag/nÖLoioav, vof.ilL.cov belegt32), während bei Alcaeus33) und Sappho34) c und od nach der Ueb erlief erung mit einander abwechseln.

Ahrens leugnet vor allem od im Anfange der Wörter.35) Ferner sei L nur in od aufgelöst, wenn es entweder aus ö (?) entstanden sei, wie ßgioda36), womit er lat. radiär vergleicht, und in den meisten Verben auf -cw, oder wenn od ursprüng- lich sei, wie in oodog37) (gothisch asts) und Todto von der Wurzel oed durch Reduplikation aus * oiodco3*) hervorge- gangen. Deshalb habe (xeCCptv (aus *f.uyicov) und 7t\äC& (von der Wurzel nl-ay) niemals anders gelautet bei den Aeolern.

32) Vgl. auch aQ/uöCovToc Z. 26. 27 auf der asiatisch-äolischeu Inschrift aus Erythrae in d. Sitzuugsber. d. Wiener Akad. 1872 S. 335. Sie fällt nach Kenner in die Zeit nach Alexander, vielleicht in die erste Hälfte des 2. Jahrh.

33) Bei Alcaeus (Bergk poet. lyr.3): nctoiodav 52. ä^yaadtj/ii 124 neben «£it 39, 8. xtauäZovta 56.

3i) Bei Sappho (Bergk ebendas.) vodtov 4, 1. vadco 93, 1 (Blomfield. vulg. oWw). tpQovTiaSqv 41 (Bentley. vulgo (j:qovt\; J' yv). i'ixriod'io 101, 1 u 2. neben i^uvii 2, 3. (xh'iL,iav 91, 7. TJeber Ininlä^ovrt; 17, 1 v. Ahr. diall. I § 7, 2.

Dagegen aS im Anfang der Wörter findet sich nirgends bei Alcaeus und Sappho; das Gegentheil häufig.

35) Wie weit diese Lautgruppe bei den lesbischen Aeolern verbreitet war, können vir nicht beurtheilen, da uns gute alte Inschriften gänzlich mangeln. Wie od nur Imal auf den uns bekannten Inschriften erhalten ist, so findet sich auch die Praep. ntdu und der Lautübergang von <ft zu C (Abr. diall. I § 7. 1) nur je einmal [Zovvv^os) daselbst. Aber die gegenteiligen Formen sind zahlreich vertreten, v. Wald a. a. 0. S. 7 u. 11."

3C) (it'^a ist aus *.-ali\/i< entstanden, v. Curtius Grundz.4 S. 353 u 604.

37) Trotz gothischem asts darf E'otfos nicht für älter als 8fof gelten, da der Uebergang von n<) in c im Griechischen wohl behauptet worden. aher bis jetzt nirgends erwiesen ist.

:,si ?fw isl auf '"•/'<•) (Würz. * J", auf) zurückzuführen, wie Curtius Verb. I S. 317 f. mit Hecht annimmt.

üeber den Dialekt Theokrit's. 33

Diese Gesetze sind durchaus unbegründet. Abgesehen von T im Anlaut, dessen Verwandlung in od Ahrens ohne hinreichenden Grund leugnet, beruhen die besprochenen äoli- schen Formen auf total irriger Erklärung (s. übrigens die Anmerkungen), die Ahrens selbst heutzutage nicht mehr aufrecht erhalten wird. Ich gehe darüber hinweg und be- merke nur Folgendes: Die Umstellung der Elemente von t war ebensogut möglich in Fällen, wo dasselbe aus y-\-j, als wo es aus d -\-j entstanden ist. Curtius nimmt bei ersteren mit vollem Recht die Mittelstufe öj an.39) vgl. Curtius Grundz.4 S. 607 u. 657. Daher auch die böotischen Formen ocfuddoj, oahciddto von gutturalauslautenden Stämmen. So- mit werden wir auch theokriteisches avoloöco, uaariadto von gutturalen Nominalstämmen ebenso berechtigt finden, wie naioöio , oaöco und andere. Das ältere £ hatte in beiden Fällen den gleichen lautlichen Werth. Vgl. auch Hirzel zur Beurtheilung des äol. Dial. S. 48.

Schon oben ist erwähnt worden, dass bei den äolischen Dichtern ad keineswegs konsequent durchgeführt sei.10) Ein bestimmtes Gesetz indessen lässt sich dort ebensowenig auf- stellen, wie bei Theokrit. Bei letzterem hat Spohn die Be- obachtung gemacht, dass £ im Allgemeinen nicht in ver- wandelt werde, wenn ein # vorhergehe. ") Franz Schultz12) glaubt sich der Wahrnehmung nicht verschliessen zu können, dass Theokrit die Verben, die einen Ton oder Ruf bezeichnen,

3a) Nach Jon. Schmidt's Auffassung a. a. 0. muss zwischen yj und 6j noch die Mittelstufe gj liegen; also /uädda (««,"«) aus ftadja, ftagje,

uayja.

40) Bei Alkman (Bcrgk P. I.3) finden sich: y.i9-aQiaStiv 35. naiadti 3J&. Toäritadca, 74, 1. uäaJiov 54. uO.iodouivia 9S. äyiodto 123. oadovia 117 neben biiatev 44 atofiat 54.

41) iot&i^w. iot&iCizt. mup&vfyiaa. i&uoüSovrti. E&qXaCe. 9rj'/.ü- Qovm. xa&iC6ptvos (freilich ebenso i^öfxtvog). uoy&i^ovTi 2mal. Dagegen uv&iodtv 10, 58. iipi&vQiodo/ui!; 2, 141.

42) Progr. d. Gymn. zu Culm. 1872. Die Mischung der Dialekte bei Theokrit S. IS.

Curtius u. Brugman-, Studien X. 3

34 Morsbach

mit besonderer Vorliebe auf oöto*3) endigen lässt". Doch beide Muthmaassungen entbebren der inneren Wahrschein- lichkeit und werden durch die Handschriften keineswegs hinlänglich bestätigt, abgesehen davon, dass die übrigen Formen mit 1", wo diese Gründe nicht zutreffen, dabei völlig unerklärt bleiben. Wir müssen uns also darauf beschränken, der Tradition in diesen Dingen zu folgen. iJ)

I) od ist in allen oder den besten Msten für folgende Verben überliefert:

cr/ogäadcov 15, 16.

icfaouoodtüi* 1, 53.

ßavadei 6, 10.

yeveidoöojy 11,9.

dwgioöer 15, 93.

EQiaöe 5, 30. 6, 5. eoloöeir 4, S. 5, 136. igiadeig 4, 63. lolodo/.ieg 5, 67. loiodco 7, 41. Ioioöojv 1, 24. rtorsQiaöe 5, 60.

y.ojuÜGÖoj 3, 1.

/.laorlodoiev 7, 10S.

fieXioöerai 1, 2. ueliodouevog 7, SO.

[tv&ioöev 10, 58.

ooöet 1, 149. ooöeig 5, 52. oaöovri 5, 52. ojode und utoöiv 7, 143. 7cot6aöov 1, 2S. 7, 16.*

rcaloöe 15, 42. naioöeig 14, 8. enaiadov 15, 49. ovii- Tiaiodtv 11, 77.

tr'lattiaodoioa 15, 88.

710TC7CVOÖEV 0,1. 7Z07t7CvliaoÖEl 5, 89.

troTiodcov 1, 121.

nvxdodei 3, 14. nvKaodeiv 2, 153.

S3) Der gegenteiligen Formen gibt es genug: qppafro stets, nur" lmal tpQttitft]. y.oy.y.i'\oi'Tt>. xvvCtvvrui- ixvvCijTO. xtt%\a£pvi t>. xtXdQvfc. iiji'uaxii' nebst anderen, wo die bessern Mste schwanken.

,4i Callirnachus scheint diesen Aeolismus in seinen dorischen Hymnen nicht angewandt zu haben, v. <). Schneider zu h. ."> . P9 „Scvenorem dori8mom(?) hotfiaadovra, quem hie et alibi Meinekiüs restituere voluit. nee hoc loco ne<jue V 52. 100. 105. VI 50. 54. 116 Codices ftrmant." Dazu kommt nocli ntqxaCatv V 76.

Ueber den Dialekt Theokrit's. 35

ovoiode 6, 44. ovoiod&v 1, 14, 16. S, 4. 11, 38. avol- odeg 1, 3. ovoiodtov 6, 9.

vßgiodei 14, 9.

sxpi&voiodouEQ 2, 141.

2) Die Tradition schwankt bei folgenden Verben:

ßovxokiaodiü/x^o&a 7, 36. ßov/.o'/.tc'.'lcv 5, 60 C p. ad k. m. vulg.). 9, 5 (t k. p. u. codd. bei Greg. Cor. § 77. od m. vulg.). ßov/.o'/uä'Cso 9, 1 k. p. u. schol. Gen. od m. vulg.).

dauulti 4, 55 C p. u. codd. a. b. -ooei Aug. bei Greg. Cor. § 108. od vulg.).

kodtüued-ct 1, 21. 6_*£TJ 2, 113. l'^ouevog 2, 113. %a4s- louzvog 11, 17. etpfievoi 6, 4 (C p. vulg.). iqiodei 5, 97. xa&i&v 15, 3.

fhjXd&vra 14, 15. t^ijlaLe 3, 16 ((7(5 k. u. Thom. M. £ Stob, et Ars. altero loco. v. Abr.). v.r/j.iLovTL 11, 78 e. k. (7(3 m. p. vulg.).

X0xxv£oyr£g 7, 48. v.ov.-/.iLuv 1, 124 p. od vulg.).

/.«l'cf 15, 21. laleo 8, 84 p. od vulg.'.

uovotodcov 11, 81. iwvoiodei 8, 38 p. schol. k). Ahrens edirt uovoiloj.

aqtvZstv 11, 71 m. e. od p. k.).

rfododrt 1, 102. cfoc'c'Ceo 6, 13 und stets im versus inter- calaris des 2ten Idylls.

•/gftodeig 8, 11 (2mal). xQt~odco 8, 12 (2mal). %($Covti 15, 28 'M P-).

3) C ist in allen oder den besten Msten für folgende Verben überliefert:

di^i-iievo) 7, 61.

l&Eioä'lovreg 1, 34.

lotÜiltTE 5, 111. iQEÜi'lüJ 5, 110.

iooqaoileiv 7, 30.

■/.ay/.aZovTeg 6, 12.

v.iUiQil.E 7, 137.

71 0 T £/. 1 ■//.'?. i'ltv 5, 117.

y.viZu) 5, 122. v.vuiov 6, 25.

HVvCevvrai 2, 109. ly.vvielro 6, 30.

3*

36

Morsbach.

uoyßiLovxi 1, 38. 7, 48. i-vXoxiCstcci 5, 65. hivyiCov 5, 41. ouyilovri 5, 113. oiTiZerai 4, 16. GY.OTCia^ercti 3, 26. TQvCeaxev 7, 140. Lrtffd-i'ZoiGcc 2, 62. 7; 127, yccQiLo^eva 15, 109.

Dazu kommen ygouerai 10, 18 v. dissert. S. 68. eoeide (eoiode libri. corr. in sgside k. Ziegler) 5, 24, wofür Ahrens oqlgöe schreibt.

Folgende Tabelle veranschaulicht das Verhältniss von od zu £ in den einzelnen Idyllien.

Die nicht eingeklammerten Zahlen bedeuten, dass hier od oder 'C in allen oder den besten Msten tiberliefert ist; die eingeklammerten, dass hier die Mste schwanken und C von Ahrens tiberall hergestellt ist.

Id.

ad

ff

Verszahl

1

11

2

152

2

2

1

166

u. cpQÜ^io im v. iuterc.

3

2 '

1

(1)

54

4

2

1

(1)

63

5

9

7

(1)

150

6

3

1

(li

46

7

7

7

(li

157

8

5

(2)

93

".1

(2)

36

10

1

5S

11

4

1

(2)

8t

11

2

1

70

15

5

3

(I)

149

Summa

53

32 4

'') (12)

I qpgaffeo im versus iiitercalaris des 2ten Id. ist nur Imal gerechnet

Ueber den Dialekt Theokrit's. 37

Uebrigens scheint es mir fraglich, ob Ahrens Recht daran gethan hat, an allen Stellen, wo die besseren Hand- schriften bald mehr bald weniger schwanken, £ konsequent herzustellen.

Im Anfang der Wörter findet sich niemals bei Theokrit. Ausser den Verbalformen aber, die wir be- sprochen, ist innerhalb eines Wortes mitunter hand- schriftlich überliefert. So ua'lag 4, 34 p. k. vulg. und £ bei Tzetz. Chil. II, 580 v. Ahr.). ega'Ce 7, 146 {uö vulgo, aber ^ bei Athen. II, 50 A u. E. M. s. v. ßodßrjXa v. Ahr.). Ahrens, Ziegler und Fritzsche ediren £ an beiden Stellen. In iia£oioiG) 3, 4S ist durch die besten Hand- schriften k." p. e gesichert, während in demselben Gedicht uu'löv v. 16 alle Codices geben; aber Thom. M. s. v. uauxög hat \iaCpv. v. Ausgg. von Ziegler u. Ahrens. Daher schreiben Ahrens, Ziegler und Fritzsche nicht ohne Grund fiatpv. Uebrigens scheint tucu6g dem Dorismus fremd zu sein. Pindar hat /tiauzog P. 4, 8; desgleichen Callimachus im dor. H. 6, 96 und Theokrit im IS. Id. v. 42, dessen Dialekt den bukolisch-mimischen Gedichten am nächsten kommt. Die aspirirte Form /nau&og (die auf älteres ^taurog hinweist) ist von Heraklides bei Eustathius als .dorisch be- zeugt und findet sich auf einer Inschrift von Akrai. v. Ahr. diall. II S. 84 u. 556.

Sonst ist überall überliefert, wie in y.vi'Za 4, 25. y.rv'Sa 1, 68 (neben y.vv£eo(.iai). 6'lov und ollvj 15, 122, wofür man bei Sappho vuöog liest.

§ 2S. 1) %vv und uvv.

Die ältere Form j-vv, die sich in allen Dialekten findet (über den dor. v. Ahr. diall. II S. 360), ging auch bei den Dorern schon früh "in die gewöhnliche uvv über. Theokrit in seinen bukolisch-mimischen Gedichten kennt nur uvv.

*

4C) Man hat das Wort hier mit Unrecht verdächtigt.

38 Morsbach: Ueber den Dialekt Theokrit's.

Einmal hat eine der besseren Handschriften g, nämlich cod. m in aviißhqti 5, 92. Auch Callimachus hat sowohl in den dorischen als in den andern Hymnen ovv mit Ausnahme zweier Stellen t-vfißdXleo IV, 190 u. i-vvösbtvia 6. 73, wo das Metrum i erfordert.

2) Ueber syrakusanisches tpe statt oq>£ 4, 3 wird im Kapitel über die Pronomina gehandelt werden.

NACHTRAG.

Uebersehen wurde, dass bei Callimachus ausser dem verkürzten infin. praes. sich einmal auch der verkürzte acc. plur. der 2. Dekl. findet, nämlich h. VI, 35 dgy.iog (agxiog die meisten und besten Handschriften, v. Schneider), wie nach Reiske und Ruhnken mit Recht gelesen wird.

ZUM DIFFERENZIERUNGSTRIEB IM GRIECHISCHEN UND LATEINISCHEN".

VON

ANTON FUNCK

AURICH.

i

Mit Recht bat man unter den Trieben, welche zu allen Zeiten in der Entwicklung der Sprache fortwirken, dem Streben nach Differenzierung eine hervorragende Bedeutung zuerkannt, und es isf namentlich von Angermann (Sprach- wissenschaft!. Abhandlungen aus G. Curtius' grammat. Ge- sellschaft S. 1 ff.) für das Griechische und Lateinische eine ganze Reihe von Fällen beigebracht, die deutlich lehren, dass das Ringen nach unzweideutigem Ausdruck des Ge- dankens auch in der historischen Periode des Sprachlebens in vielfacher Weise umgestaltend eingewirkt hat. Allein schon der Name Differenzierungstrieb deutet an, dass man hier nur eine freilich bestimmte Neigung der Sprache, nicht ein mit Strenge durchgefühltes Gesetz anzunehmen habe. Und in der That lassen sich Fälle anführen, in denen sich die Sprache, gäbe es ein Differenzierungsgesetz, mancher Unterlassungssünden schuldig gemacht hätte. Eine dieser Thatsachen, an der überhaupt recht charakteristisch das Wirken solcher sprachlichen Neigungen zu Tage tritt, soll im Folgenden im Zusammenhange mit anderem dazu ge- hörigen genauer erörtert werden. Sie betrifft die enge Be- rührung, in welche das negative Präfix idg. a. an einerseits im Griechischen vor vocalisch anlautenden Wörtern mit der Präposition dvd, andrerseits im Lateinischen mit der Prä- position in gerathen ist. Auch Angermann gedenkt (S. 15 f.) dieses letzteren Falls und glaubt, man habe im Lateinischen das negative in lieber den Partizipien zusammengesetzter Verben als denen einfacher vorgesetzt, um so eben z. B. durch ine.vpletus, indeßeams u. ä. die ursprüngliche Doppel- deutigkeit eines impletus, inflescus u. ä. zu vermeiden. Es

42 Funck

wird sich zeigen, dass für das Lateinische sich diese Wahr- nehmung nur schwach bestätigt und auch im Griechischen wohl nur wenige Belege dafür zu finden sind.

Uebersieht man nun zunächst im Griechischen die Verbaladjektiva einfacher Verben mit der Silbe av- vor vokalischem Anlaut, die ja besonders von der Doppeldeutig- keit betroffen werden, so ergiebt sich, dass bei den meisten die negative Bedeutung von vorn herein gar nicht in Frage gestellt werden kann, weil ihnen überhaupt keine mit dvd componierten Verben, geschweige denn Verbaladjektive zur Seite stehen. Dahin gehören aus guter Zeit besonders : dvai- o&i]Tog (Thuc. I, 82); gvaifj.axrog (Aesch. Suppl. 196; Eur. Phoen. 264); dvatoyvvrog (Eur. Iph. A. 327, 329; Arist. Nub. 909; Plat. Apol. p. 31 B); ävaXyrjroQ (Soph. Ai. 946; Thuc. III, 40); dvaaaQT^rog (Hdt. I, 155; Xen. Ages. VI, 7); dvd- fieXxTog (Hom. Od. i, 439); dva^n'Kd/.r^og (Soph. Trach. 120); dvdo-/.r;Tog (Xen. Cyrop. VIII, 8, 24); dvävyrjTög (Aesch. Prom. 1028); ävavdrjTos (Aesch. Sept. 897; Soph. Ai. 715; Eur. Ion 784); dvifociorog (Aesch. Suppl. 329; Soph. El. 186; Thuc. IV, 55); dvhxovaTog (Soph. El. 1407); dvrjvvrog (Soph. El. 166; Eur. Hei. 1285; Plat. Gorg. 507 E); dvrr Qozog (Od. i, 109; Aesch. Prom. 708); dviarog (Plat. Gorg. 512 A)1); ävaQuooroQ (Hdt. III, 80; Thuc. VII, 67; Ar. Nub. 908; Plat. Phaed. 92 B.). Bei anderen sind aller- dings Bildungen mit der Präposition dvd ebenfalls überliefert, jedoch nicht oft so, dass beide aus guter oder auch nur gleicher Zeit bezeugt sind. So findet sich neben dem von Homer an zu allen Zeiten viel gebrauchten negativen dvi,- ■/.eoTog (z. B. II. E, 394; Soph. El. 888; Hdt. I, 137; Aelian N. A. III, 47), erst bei Aelian dvaniopat (Aelian N. A. V, 19; VI, 57); neben dvw/noTog (z. B. Eur. Hipp. 612) erst in spätester Gräcität dvöun ut; und andererseits begegnet neben

') Von dem gleichlautenden Atlj. verb. von ayiaa) ist mir kein Bei- spiel bekannt; eine Zweideutigkeit des ävionos scheint demnach auch nach dieser Seite hin nicht empfunden zu sein.

Zum Differenzierungstrieb im Griechischen und Lateinischen. 43

dvayogevco (z. B. Dem. pro cor. p. 243, 15) ein drayogsvrog erst beim Scholiasten zu Soph. Trach. 1093; neben dvaigiw (z. B. Hom. Od. /, 9) erst bei Sextus adv. math. 11, 20 p. 577 das negative dvaigezog] neben dvänzio (z. B. Hom. Od. ß,. 86) das negative uva;crog erst bei Aristoteles de anim. II, 11, 12 (in positivem Sinne Eustatb. Od. p. 1774, 15); neben dve- yeigto (z. B. II. K, 138) erst bei Aristoteles etb. Eud. I, 5 das negative äveyeoTog; neben dvegdio (Andoc. p. 16, 37) erst bei Callimacbus (Epigr. 34, 4) dvigaoxog mit negativer Bedeutung; neben dvtguSgidco (Plato Charm. 158 C; Xen. Conv. III, 12) erst bei Philo (vol. II, p. 664, 5) u. a. dregv- ÜoiaGvog, neben dvegcordto (z. B. Aristoph. Lys. 4S3) erst in allerspätester Zeit dvegcürrjvog, neben driovogiio iz. B. Aesch. Prom. 963) erst bei Polybius (XII, 1) und anderen dnoT6gi]Tog, neben dvr/vevco (schon Hom. II. X, 192) dvi- ■/reiTog erSt bei Lucian (Amor. c. 35) neben drodigofiat 'Xen. Cyrop. V, 1, 6) dvöövgxog erst aus der römischen Kaiserzeit (Dichter bei Marc. Ant. VII, 51j, neben dvor/.o- öouito (Thuc. I, 89 z. B.) erst in den orac. Sibyll. (V, 408; uvor/.odöurtTog.

Dagegen sind aus derselben oder wenig verschiedener Zeit als neben einander bestehend überliefert: dvülwrog „uneinnehmbar"' (z. B. Hdt. I, 81. Thuc. IV, 70) und dva- '/.(O/.o^iai (z. B. Thuc. VIII, 40), dvalcoriog (Plat. Leg. VIIL S47 Ej; dragiöuttTog (Soph. Ai. 646 u. a.) und dvagi^uew iDem. p. 346, 20); dyegsvvrjTog (Eur. Ion 255; Plat. Hipp, mai. 298 C) und dvegtvrdco (Plat. Phaed. 63 A) ; dv&vgevog (Plat. leg. IX, 874 A; Crat. 421 D) und dvevgio/.to (Plat. Tim. 24 A ; Phaedr. 273 C), dvevgeriov (Plat. Politicus 294 Cj; ävoiuoj/.Tog (Aesch. Cho. 433) und dpoi/awSco (Aesch. Pers. 465); und aus späterer Gräcität: dvegyaorog und dregyd'So- uai. dvdüxc/.xog und dvdl'/.ayiia, dre&tOTog und dvt^uo^iat, dvtJ7zuoTog und dvrjTTvto und einzelne andre. Bei diesen Wörtern ist also faktisch eine Doppeldeutigkeit insofern vorhanden, als man die negativ gemeinten Bildungen auch positiv auffassen könnte. Allein abgesehen davon, dass der

44 Funck

Zusammenbang der Rede kaum je einen Zweifel an der richtigen Auffassung aufkommen lassen konnte, wurde die Zweideutigkeit auch dadurch sehr verringert, dass die entspre- chenden gleichlautenden Bildungen von Verben, die mit dvd zusammengesetzt waren, nicht im Gebrauche waren und über- haupt Verbaladjektive mit dvd zusammengesetzter Verben sich nicht viele werden aufweisen lassen. Merkwürdig ist in dieser Hinsicht besonders das nie negativ gebrauchte dvdg- TtaoTog z. B. Eur. Hec. 206. Plato Phaedr. p. 229 C, dem sich aber eben kaum viele an die Seite stellen möchten. Die äusserlich vorhandene Doppeldeutigkeit w7ar also durch den bestimmt fixierten Sprachgebrauch so sehr beschränkt, dass sie wohl nie störend wirkte.

Dennoch scheint es, als ob den feinfühligen Griechen auch dieser Mangel hie und da fühlbar gewesen sei; darauf weisen vielleicht, wie bereits bemerkt, mehrere Partizipien zusammengesetzter Verben mit dem Präfix dv hin, die ihre Entstehung und Verbreitung allerdings wohl dem Streben nach unzweideutigen Ausdrücken verdankten. Und wenn es nun scheinen möchte, als ob auch auf diesem Wege nicht viel gewonnen würde, da man ja wiederum vor den vokalisch anlautenden Präpositionen das dv- als Vertreter von drd ansehen könnte, so ist diese neue Zweideutigkeit dadurch ziemlich illusorisch gemacht, dass die Präposition dvd fast niemals vor ein bereits zusammengesetztes Verb gesetzt ist. So sehr häufig dvd als zweite Präposition in Verbindung mit einer andern (besonders if und Itti) vor zahlreichen Verben gebraucht ist, so ausserordentlich selten begegnet es als erste Präposition eines doppelt zusammenge- setzten Verbs. Aus Homer, Hesiod, den Lyrikern, Aeschylus, Sophocles, Euripides, Aristophanes und Herodot lässt sich, wie zu anderm Zwecke angestellte Sammlungen mir zeigen, ein derartiges Zeitwort nicht beibringen ; bei Plato findet sich das seltsame dvu/jdHZouai (Phaedo p. 60 B), das eigent- lich ein Oxymoron enthält, und dazu werden sich aus späterer Zeit noch vereinzelte andere finden. Da ja nun manche

Zum Differenzierungstrieb im Griechischen und Lateinischen. 45

zusammengesetzte Verben in ihrer Bedeutimg- nur gering von der des einfachen Verbs abwichen, man sie also unbe- denklich für diese eintreten lassen konnte, so war in der That das angedeutete Mittel zur Klarstellung der Bedeutung durchaus zweckmässig und würde vielleicht noch öfter an- gewandt sein, wenn nicht bereits der feste Gebrauch der Sprache den etwa zweifelhaften Wörtern eine Bedeutung bestimmt angewiesen hätte. Die Partizipien nun, an denen man wohl ein Wirken des Differenzierungstriebes erkennen könnte, möchten die folgenden sein: ave^evQexog Thuc.

III, S7 ; co eiü.ey/.rog Thuc. I, 21; Xen. Oecon. X, 5; Dem. p. 782, 3; äve^iraorog Aeschines p. 57, 3; Dem. p. 50, 16; Plato Apol. p. 38 A; avt^anciriyrog Aristot. Polit. Q 3; cae.rccl/.ay.Tog Aristot. bist. anim. II, 1 ; avsTrayye/.rog Polyb.

IV, 16; 4. Man sieht, die Zahl solcher Wörter, die sich kaum noch vermehren Hesse, ist sehr gering und selbst bei den angeführten muss zugegeben werden, dass sie sich durch- weg doch wenigstens um eine Kleinigkeit in der Bedeutung von etwaigen Bildungen einfacher Verben unterscheiden. Immerhin ist aber dieser Unterschied nicht sehr erheblich und man wird sie deshalb wohl als unter dem Einfluss des Differenzierungstriebes stehend auffassen dürfen.

Ausser den Verbaladjektiven lassen sich nur noch wenige Fälle doppeldeutiger Wörter anführen. Dahin sind besonders die Verba zu rechnen, welche sich entweder von Adjektiven mit negativem äv- ableiten lassen oder mit avä zusammen- gesetzte verba derivata der einfachen Adjektiva sein können. So hat zwar dvofioiöco stets die Bedeutung unähnlich machen " (z. B. Plat. Theaet. p. 159 A, 166 B) und avavöoöco (ävctvögcü- rog Soph. Trach. 109j heisst „des Mannes berauben"; allein dies möchten auch aus der guten Zeit die einzigen wirklich doppeldeutigen Verben sein, in denen der Sprachgebrauch für die negative Bedeutung entschieden hat; andre wie z. B. uvaouoGTeoj 'Plato Soph. 253 A; Gorg. 482 Bj waren keinem Zweifel unterworfen, weil ein aouoorho u. dgl. gar nicht existierte. Wenig zahlreich sind aber auch die ganz ebenso

46 Fnnck

aussehenden Verben, in- denen man die Präposition dvd an- zuerkennen bat. So wird in merkwürdigem Gegensatz zu dvo/.toiöto das ähnliche dviaoto in attischer Zeit stets nur im Sinne von „aequare" gebraucht (z. B. Hdt. VII, 103; Xen. Cyrop. VII, 5, 65; Plat. Politicus 289 E)2j; dv^ieodio sagt Sophocles (Thes. fr. 233 Ddf.) im Sinne von „zahm machen, säubern"; dvieooco heisst immer „consecrare" z. ß. Plut. Mor. p. 676 A); dvrjßdio stets „aufwachsen" (z. B. Eur. Ion 1465) nicht etwa „unerwachsen sein"; dvo/noloyeouai z. B. Plat. Theaet. 164 C) ist nie als von dem erst aus später Zeit bezeugten dvouoloyog herzuleiten aufgefasst. Andre wie z. B. dvoo&oto (Hdt. VIII, 140) sind auch hier wieder ganz unverfänglich , da ihnen kein negatives dvoo- d-og u. dgl. zur Seite steht.

Noch bleibt das Verbum dvevcprj/Asa) zu erwähnen, dem allerdings in älterer Zeit nur die Auffassung in malam partem eigen ist (z. B. bei Eur. Or. 1335; Soph. Trach. 783; Plato Phaed. p. 60 A), aber bei späteren Autoren auch die des „Preisens" nicht abzusprechen ist (z. B. Jos. B. J. II, 21, 4; Nicetas Ann. p. 407 B).

Es ergiebt sich aus allem Gesagten, dass im Griechischen die äusserliche Doppeldeutigkeit der besprochenen Wörter kaum je als störend empfunden werden konnte, da durch bestimmte Festsetzung des Sprachgebrauchs faktisch niemals ein und dasselbe Wort zu gleicher Zeit in verschiedener Bedeutung üblich war. Dem Streben nach Differenzierung war also nur sehr geringer Anlass gegeben , und wir sahen ja in der That auch, dass man höchstens einige wenige Bildungen auf seine Rechnung schieben dürfte.

Anders stellt sich die Sache im Lateinischen schon dadurch, dass die im Griechischen doch nicht eben viel ge- brauchten Partizipia mit Suffix -In- dort schon durch ihre Verwendung in der Passivbildung ganz ungleich grössere

-) Das negatiVe avtaiu kommt erst in spatester Gracitat vor.

Zum Differenzierungstrieb im Griechischen und Lateinischen. 47

Verbreitung gefunden haben. Trotzdem also hiermit der Doppeldeutigkeit ein weit grösseres Gebiet gegeben war, wird sich doch auch hier zeigen, dass ein fester Usus der- selben sehr enge Grenzen gezogen hat, ohne indess so völlig zur Herrschaft gelangt zu sein, dass nicht doch einige Bil- dungen neben einander sowohl positiv wie negativ gebraucht wären. Aber es sind immerhin nur einige; die bei weitem überwiegende Mehrzahl der fraglichen Partizipien und an- deren Bildungen hatte faktisch nur eine unbezweifelte Be- deutung.

So war von vorn herein schon bei allen Wörtern, die das in vor einer Präposition zeigten, der Gedanke an die Präposition in dadurch so gut wie unmöglich gemacht, dass das Lateinische nur ganz selten einem bereits componierten Verb eine neue Präposition vorsetzte, weshalb z. B. ein in- coynitus. indivisus, indebitus u. ähnl. durchaus unverfänglich ^pvaren.

Von den wirklich unsicheren Wörtern nun war zunächst ebenso wie im Griechischen ein grosser Theil in seiner nega- tiven Bedeutung deshalb leicht und sicher kenntlich, weil die Sprache von dem zugehörigen Verbum gar keine Com posita mit der Präposition in gebildet hatte, oft auch kaum bilden konnte. Dahin gehören, um aus der sehr grossen Zahl nur einige besouders gebräuchliche anzuführen und zu belegen, z. B. folgende: illacessitus (Tac. Agr. 20), illaudatus (Verg. G. III, 5) und illaitdabilis (Stat. silv. V, 5, 33), illi- bütus (Cic. pro Sest. c. 43; Liv. XLII, 30), illieitus (Tac. A. XII, 5i, illotus (Plaut. Poen. I, 2, 103; Verg. G. III, 443 1, immensus (Cic. de or. I, 49j; immerens (Lucr. II, 1104) und immeritus (Plaut. Asin. III, 3, IS; Liv. IV, 13), immoderaius (Cic. p. Piosc. Am. 45 , immotus (Ov. fast. IV, 505), incautus (Cic. Brut. 70, 246), meulpatus (Ov. Met. IX, 673); incusto- (litus (Tac. A. XII, 4^; incensus „ungeschätzt" (Cic. Caec. 34; Liv. I, 44) 3); indenmatus i Plaut. Cure. V, 3, 17; Liv. III, 56) ;

3) Stets positiv ist natürlich das gleichlautende Partizip zu incendo, z. B. Cic. p. Rose. Am. 17.

48 Funck

indoctus (Sal. Cat. II, 8; Hör. carm. II, 6, 2; Plaut. Bacch.

V, l, 3); indomitus (Plaut. Trin. III, 3, 22; Cic Cluent.

VI, 15) und indomabilis (Plaut. Cas. IV, 3, 12); infandus (Ter. Euu. IV, 3, 22; Liv. IV, 32); infletus (Verg. A. XI, 372); infinitus fLucr. V, 367 ; Cic. de or. I, 5) ; iniussus (Hör. Sat. I, 3, 3); innoeens (Ter. Ad. II, 1, 1; Cic. Tusc. I, 42); in- sciens (Ter. Heaut. IV, 1, 9; Cic. Phil. II, 37) und inscitus (Plaut. Trin. I, 2, 58; Cic. |5n. III, 7, 25) und viele andre. Auch mfnnare z. B. Cic. p. Rose. Com. XV, improbare id. ibid., incertare Plaut. Epid. IV, 1, 18, indigmri Liv. II, 31 u. ähnl. sind in gleicher Art vor Misdeutungen geschützt.

Unsicherer sind schon diejenigen Wörter negativen Sinnes, neben denen wirklich Verben mit der Präposition in zusammengesetzt vorkommen. Hier ist natürlich die Sache am einfachsten, wenn beide erheblich verschiedenen Zeiten angehören, und das ist z. B. bei folgenden der Fall: Zu dem von Lucan gebrauchten neg. immaculatus (II, 736)fc kommt erst bei Jul. Firmicus Math. 4, 16 immueulo „beflecken", zu dem vielgebrauchten inopinatus (z. B. Cic. dorn. IV, 14), inopinor erst bei Jul. Val. d. reb. Alex. M. gest. (I, 52), zu inomatus (z. B. Cic. or. 23) erst bei Tertullian inorno (anim. 1 9) ; andererseits zu inerro (z. B. Cic. n. d. II, 21) erst in später Zeit (z. B. bei Augustin) das negative inerrabilis.

Näher der Zeit nach liegen dagegen zusammen: impa- stus (Verg. A. IX, 339; Lucan VI, 628) und impuscor bei Columelia (VI, 5, 2); intonsus (Hör. epod. XV, 9) und in- londeo bei Columelia XI, 3, 31; inhumatus (Cic. div. II, 69. 143) und inhumo bei Plinius (XVII, IS, 130); innavigxibüis bei Livius (V, 13) und innavigo bei Mela (II, 1, 1); incogi- tatus (Plaut. Bacch. IV, 3, 1: Sen. cp. 57) und incogito (Hoiv ep. II, 1, 122); inaequatus (Tibull. IV, 1, 43) und inaequare (Caes. B. C. I, 27, 4); indubitatus (Stat. Ach. II, 73) und indubitäre (Stat. silv. III, 5, 110; Verg. A. VIII, 404); in- nuptus (Verg. A. II, 3h und innul><> (Liv. I, 34, h; illa- crimabilis (Hör. carm. IV, '.», 26) und illacrimo (Cic. sen. 9, 27 ; illaboratus (Sen. ep. 90, 40) und illaboro (Tao. Germ. 16 ;

Zum Differenzierungstrieb im Griechischen und Lateinischen. 49

irrasus (Plaut. Rud. V, 2, 16j und irrado (Cato r. r. 157); irruptus (Hör. carm. I, 13, 18) und irrumpo (Verg. A. VI, 528); incultus (Cic. Brut. 74) und incolo (Cic. div. I, 42, 93).

Natürlich steht nun den bislang besprochenen immer negativen Bildungen eine grosse Zahl solcher gegenüber, in denen die Sprache mit gleicher Bestimmtheit sich für die Präposition »j erklärt hatte. Dies sind wieder besonders die vielgebrauchten Participia Perfecti Passivi mit in zu- sammengesetzter Zeitwörter, die auch uns so geläufig sind, dass man beim Lesen kaum je einen Zweifel über ihre Be- deutung empfinden wird. Wer wird z. B. in impressus (z. B. Cic. de or. II, 45; Verg. A. V, 536) je etwas anderes sehen, als das Partizip zu imprimo, in impulsus (z. B. Cic. Brut. V, 19; Caes. b. c. III, 40) nicht das Partizip zu impello er- kennen, inversus (z. B. Hör. carm. III, 5, 7) nicht zu m- vertere stellen, involutus (z. B. Tac. Ann. XVI, 32) nicht zu involvere, immersus i Cic. Tim. 13) nicht zu immergere , Im- positus iTer. And. I, 1, 102 z. B.) nicht zu imponere u. s. f.? Und selbst wo uns, betrachtet man die Wörter ganz äusserlich ausserhalb des Zusammenhanges der Rede, wohl Anlass zum Zweifel gegeben scheinen möchte, war dem Römer gewiss der Ausdruck ganz unzweideutig, da feste Gewöhnung ihn gelehrt hatte, die Wörter nur so und nicht anders zu nehmen. Auch schloss ja die Verbindung, in der sich jene Wörter fanden, meist jeglichen Zweifel über ihre Bedeutung aus. So kann es auf den ersten Blick scheinen, als ob illiquefüctus ebenso gut wie Ulabefactus (Ov. Pont. IV, 8, 10) negativen Sinn haben könnte; aber wenn man bei Cicero Tose. IV, 9, 20 liest: ad perfundendum animum tam- qua/n üliquefactae voluptates , wird niemand über den Sinn des Wortes im unklaren sein. Ebenso könnte induratus ganz wie inuequatus (z. B. Tibull. IV, 1, 43) negativ sein ; sieht man iudess irgend" eine Belegstelle an, z. B. Liv. XXX, 18: induratus praeter spem resistendo hostium timor, so ergiebt sich die positive Bedeutung sofort ganz unzweideutig. Aehn- lich steht es mit ineeptus, das man trotz eines invictus u. a.

Curtius u. Brugmax, Studien X. 4

50 Funck

z. B. bei Caes. B. G. VII, 17: si inceptam oppugnationem reliquissent, stets richtig mit „begonnen" übersetzen wird, mit inaugurato (z. B. Liv. I, 44) neben negativem inauspicato (Cic. div. I, 17, 33), msitus (z. B. Liv. 34, 20; Plin. 15, 14) neben negativem inaratus (Hör. epod. 16, 43), insessus (z. B. Tac. b. III, 1) neben inhabitabilis (Cic, n. d. I, 10, 24) und incultus (ebenda), insignitus (z. B. Cic. de or. II, 87) neben infinitus (z. B. Cic. de or. I, 5), inveteratus (Cic. Tusc. III, 16) neben intaminatus (Hör. carm. III, 2, 17), incitatus (z. B. Caes. B. G. IV, 12) neben negativem inagitatus (Sen. Suas. 1), ineurvus (Ter. Eun. II, 3, 44) und ineurvare (Verg. A. V, 500) neben incertus und incertare (z. B. Plaut. Epid. IV, 1, 18). War nun schon bei diesen Wörtern wohl Gelegenheit zum Zweifel gegeben und mau vielfach ganz auf den Zu- sammenhang der einzelnen Stelle angewiesen, so ist das in noch weit höherem Grade bei denjenigen Bildungen der Fall, die sich nun wirklich sowohl in negativer als in posi- tiver Bedeutung finden. Unerheblich ist auch hier noch wieder die Schwierigkeit bei Wörtern, die aus guter Zeit nur in einer Bedeutung bekannt, irgend einmal von einem späten Autor in entgegengesetztem Sinne gebraucht werden. So wenn das bei Cicero (n. d. I, 10, 24; auch bei Amm. 23, 6; 31, 2) negative inhabitabilis bei Arnobius I, 2 einmal als „bewohnbar" zu fassen ist, wenn dem bei Lucilius (ap. Non. p. 212, 3) negativen impermixtus ein positives erst bei Boethius (consol. V, 3) zur Seite steht, wenn dem immedi- cabilis bei Vergil (A. XII, 858), Ovid (Met. I, 190), Silius (1, 147; XIV, 292) „unheilbar" das dazu noch in anderem Sinne gebrauchte immedicatus bei Apulejus (de magia p. 323, 12: „ge- schminkt") gegenübersteht, wenn sich zu dem gewöhnlich ne- gativen inculpatus (Ov. Met. IX, 673, auch bei späteren z. B. Gell. VI, 22, 4; Amm. 21, 13) bei Boethius inculpatio im Sinne von „Anschuldigung" findet. Andererseits ist neben gut klassischem positiven imminutus (Cic. Phil. XII, 3, 7 [non immmutam] u. öfter i ein negatives in den Digesten (84, 2, (")) ganz unanstössig, ebenso hat neben inj) actus z. B. bei

Zum Differenzierungstrieb im Griechischen und Lateinischen. 51

Livius XL, 40, Ovid Met. VI, 627 u. a. das vereinzelte in- fractus „ungebrochen" bei Symmachus (ep. I, 3i wenig Stören- des. Neben innatus, z. B. bei Cic. Tim. 1 2 u. bei Ovid Met. VI, 45S, hat ein innatus „ungeboren" Tertullian (adv. Val. 15), neben iniunctus „verbunden", z. B. bei Livius V, 7, 2: m'neae non iam iniunctae, das negative iniunctus Tertullian (adv. ux. II, 2), neben innutritus, z. B. bei Velleius II, 94, 1, ein in- nutritus „ohne Nahrung" Caelius Aurelianus (acut. 17, 117) und imuttribilis derselbe (II, 9), neben immixtus, z. B. bei Lucr. I, 877, das vereinzelte negative immixtus Ausonius (ep. 20), neben immutilatus (Sallustius ap. Non. p. 366, 18) negatives immutilatus der Cd. Theod. IV, 221, neben im- plexus, z. B. Tac. Ann. XVI, 10, ein negatives implecticus Vegetius a. v. V, 28.

Aber anders steht es schon mit denen, die, wenn auch in der doppelten Bedeutung nicht aus ganz gleicher Zeit bezeugt, doch immerhin noch bei guten Autoren zwiefach verwandt sind. Dahin sind zu rechnen: inaratus neg. bei Vergil G. I, 83, positiv bei Cato K. R. 37, 3; inauratus neg. bei Titi- nius (ap. Charis. p. 202, 17 ed. Keil), positiv bei Cicero div. I, 24, 48; Ovid fast. II, 251 ; incoctus neg. Plaut, mil. II, 2, 53; Fab. Pict. ap. Gell. X, 15, 12, positiv: „in etwas gekocht" Hör. epod. III, 7; Verg. G. III, 307; intectus neg. Tac. Germ. 17 u. a., positiv Liv. XXVII, 3; intentatus neg. Hör. cariu. I, 5, 12; Ovid Met. X, 584, positiv Cic. Mil. 14; in- ritus neg. bei Plaut. Poen. IV, 2, 85 (ad incitas redigere) u. späten Autoren, positiv bei Lucr. I, 27 1 ; Verg. A. XII, 492 u. a., imputatus neg. „unbeschnitten" Hör. epod. XVI, 44; Plin. XVII, 21, positiv bei Plin. ep. ad Trajan. XLIII ed. Keil; inscriptus neg. bei Quint. in, 6, 37; Varro R. R. II, 1, 16; Lucil. ap. Non. 37, 18; Sen. exe. controv. III p. 364 ed. Bursian neben inscriptus pos. z. B. Cic. dorn. 53; Stat. Theb. VIII, 270 u. a. ; immutabilis neg. Cic. Acad. pr. II 8, 23; n. d. II, 19, 49, pos. Plaut. Epid. IV, 2, 8; inseca- bilis neg. Quint. III, 3, 13; II, 17, 38; Sen. ep. 118 neben insectus pos. Ov. Met. VI, 58; Plin. X, 37; XI, 1, 28 u. a.;

52 Funck

mvocutus neg. Cic. u. d. I, 38, 109; fam. VIII, 81; Ter. Eun. V, 8, 29; Nep. Cim. IV, 3 neben pos. invocandus Tac. Ann. XI, 71.

Endlich giebt es aber gar eine Anzahl von Partizipien, die bei einem und demselben Schriftsteller selbst der besten Zeit in doppelter Bedeutung gefunden werden. So liest man bei Cicero (mv. II, 53) immutatus in der Bedeutung „unver- ändert" (und ebenso Ter. And. I, 5, 7), dagegen or. 27, 92 im positiven Sinne von „verändert" speciell: „metonymisch gebraucht"; ebenso heisst bei Cicero (p. Sest. 39, 85 u. öfter, auch bei anderen Autoren) inauditus gewöhnlich zwar „un- erhört", doch kann man es pro Balbo 18, 41: re denique multo ante Gadibus inaudila, nur als Partizip zu inaudire fassen; indictus ist negativ gebraucht von Cicero Phil. II. 23, 56: indicta causa, ebenso von Livius I, 51; V, 15 u. a., dagegen als Partizip von indicere von Cicero de off. I, 11, von Livius I, 52; X, 27 u. öfter; die gewöhnliche Be- deutung von insepultus „unbegraben" hat auch Cicero Phil. I, 2, 5 (Hör. epod. V, 99; Liv. I, 49; Sen. ep. 92 u. a.), dagegen Phil. XIV, 12, 33 : virtus nee oblivione eorum, qui nunc sunt, nee reticentia p oster or um insepulta, erscheint das- selbe Wort im entgegengesetzten Sinne; dem negativen wi- visus bei Cic. har. resp. 27, 57; Verg. A. II, 574; Liv. V, 17 u. sonst steht an anderen Stellen das bekanntere invisus „verhasst" gegenüber z. B. Cic. Rose. Com. VII; Vg. A. IX, 49G); dem negativen infrenatus bei Livius (XXI, 44) das positive infrenatus (XXX VII, 20); dem neg. insuetus bei Livius (III, 52, 5; Cic. Att. II, 21) insuetus „gewohnt" Liv. XXIV, 48; dem häufig gebrauchten negativen infectus bei Statius (Theb. III, 430; Plaut. Amph. 111, 2, 3;' Cic. top.' IV, 22 u. oft) an anderen Stellen (Theb. IX, 187; Ovid Pont. III, 4, 108) infectus als Partizip von injicere; dem neg. inustus bei Lucan iVIII, 787 1 das positive (IX. B52; Cic. har. resp. 25; Plin. XXII, 14); dem negativen i/itri/us bei Columella (XII, 45, 2; auch Caes. B. G. III, 26) in demselben Buche ep. 10, 1 dasselbe Wort in positiver

Zum Differenzierungstrieb im Griechischen und Lateinischen. 53

Bedeutung (so auch Plin. IX, 8; Varro R. R. II, 9, 10 u. a.)4).

Ueber inconciliare endlich, das man früher an einigen Plautinischen Stellen als das negierte conciliare fasste (Bacch. III, 6, 22; Most. III, 1, 85), genügt es auf die Auseinander- setzung von Brix zu Trin. I, 2, 99 (vgl. auch Lorenz zu Most. III, 1, 85) zu verweisen, wo jene Ansicht mit Recht als ganz falsch zurückgewiesen wird.

Hier hat man also im Lateinischen auf der einen Seite in den meisten etwa zweifelhaften Fällen eine feste Fixierung der Bedeutung durch den Usus, auf der andern Seite eine wenn auch geringere, doch nicht unerhebliche Zahl von Beispielen, wo mit grosser Sorglosigkeit dasselbe Wort je nach dem augenblicklichen Bedürfniss bald in dieser, bald in der anderen Bedeutung verwendet wird. Wenn selbst der sorgfältige Cicero sich dergleichen scheinbare Nach- lässigkeiten zu Schulden kommen lässt, soll man da noch glauben, dass die Römer die Zweideutigkeit jener Worte als etwas sehr störendes empfanden? Soviel erscheint doch jedenfalls ganz sicher, dass der Trieb nach äusserlicher Differenzierung des Zweifelhaften da nur sehr gering sein konnte, wo entweder der Sprachgebrauch gar keinen Zweifel aufkommen liess oder man ganz unbefangen die Lösung des Zweifels der Aufmerksamkeit des Lesers überliess.

Dennoch wird man nicht umhin können, hie und da ein Wirken des Differenzierungstriebes anzuerkennen. Die sichersten Belege dafür sind wohl zwei Bildungen, in denen durch das im Lateinischen so nahe liegende Mittel der Differenzierung des Stammvocals die Bedeutung unterschie- den ist: erstens das negative illaesus (Ov. Met. II, 826;

4) Besonderer Art ist die Doppeldeutigkeit von illectas, welches so- wohl als negiertes lectits ..ungelesen" (Ov. a. a. I, 469) wie als Partizip zu itticio (z. B. Cic. Att. IX, 12, 3; Tac. H. IV, 57) gebraucht wird, und interminatus, welches ausser der gewöhnlichen Verwendung als ,. unbegrenzt-' (z. B. Cic. n. d. I, 20, 54) bei Plautus (Asin. II, 2, 95) als Partizip zu interminari „untersagen •• vorkommt. Auch das oben bereits erwähnte incensus ist von ähnlicher Beschaffenheit.

54 Funck

XII, 489; Tac. Ann. III, 34; Sen. ep. 9 u. später oft) neben illisus zu illido (z. B. Cic. har. resp. 25), und dann das nega- tive inquaesitus angeblich bei Tertullian adv. Marc. carm. III, 5 neben dem bekannten inquisitus z. B. Liv. X, 40.

Etwas zahlreicher, aber freilich weit weniger klar und einleuchtend sind die Bildungen, in denen man das von Angermann angegebene Mittel der Unterscheidung annehmen könnte. Es bedarf hier einiger Vorsicht; denn, wenn ja allerdings der Unterschied zwischen Compositum und Sim- plex oft nur gering ist, so dass er zumal in abgeleiteten Bildungen kaum herauszufühlen ist, so wird man doch nur selten beide ganz unterschiedslos gebraucht finden. Man wird daher, selbst wo man an den Differenzierungstrieb zu denken geneigt ist, meistentheils lieber sagen, dass er zur Wahl des Wortes mitgewirkt habe, als dass die ganze Bil- dung ihm ihre Entstehung verdanke. Zu den Bildungen nun, in denen der Gegensatz zwischen dem Partizip des mit der Präposition in. zusammengesetzten Verbs und dem negierten des mit einer anderen Präposition gebildeten nicht ganz rein ist, rechne ich folgende: impercussus z. B. Ov. am. III, 1, 52 und inco?ici/ssus z. B. Lucan II, 268; Sen. dial. III, 20, 6 gegenüber incussus z. B. Plin. XXII, 14; i'm- perfectus z. B. Lucr. III, 971 gegenüber zweifelhaftem i/i- fectus (siehe oben) ; inacccnsus z. B. Sil. 1 , 96 gegenüber incensus | siehe oben Anm. 3); inadustus z. B. Ov. Her. XII, 93 gegenüber zweideutigem inustus siehe oben); incormexus bei Auson. idyll. XII gegenüber dem positiven inneanu z. B. Sen. ep. 95, 55; indeclinatus z. B. Ov. Pont. IV, 10, 83; Trist. IV, 5, 24 gegenüber positivem mclinatus z. B. Cic- fam. I, 1; Juv. XV, 63; indeßexus nach Klotz' Wörterbuch Plin. paneg. IV, 7 gegenüber positivem infiexus z, B. Verg. A. III, 631 ; inelaboratus Sen. tranqu. an. 1 neben dem aller- dings auch nur negativ bezeugten ülaboratus (siehe oben); ine. iridis ..nicht aufgeweckt" bei Verg. A. VII, 623 neben dem zweifelhaften incitus i siehe oben); inexpletus „unge- sättigt, unbefriedigt" /.. 15. Ov. Met. III, VW gegenüber im-

Zum Differenzierungstrieb im Griechischen und Lateinischen. 55

pletus z. B. Cic. Ac. pr. II, 27, 57: „voll'1; inescpugnabüis z. B. Liv. II, 7 u. das späte inexpugnatus gegenüber doppel- deutigem impugnatus (siebe oben); inoffensus ungestört " z. B. Tac. Ann. I, 56 gegenüber infensus „feindlich" z. B. Liv. II, 35; inobsequens „ungehorsam'* z. B. Sen. Hipp. 1069 ed. Bothe gegenüber insequens „folgend" z. B. Liv. II, 18.

Bei allen diesen und noch vielen anderen, bei denen der Unterschied der Bedeutung noch schärfer hervortritt, darf man, wie mir scheint, kaum an eine Einwirkung des Differenzierungstriebes denken; überall ist es hier mehr als zweifelhaft, ob es überhaupt dem Schriftsteller in den Sinn gekommen ist, statt des gewählten ein anderes etwa doppel- deutiges Wort zu gebrauchen; waren ja auch nur einzelne der jenen erwähnten gegenüberstehenden einfach compo- nierten Wörter wirklich von unsicherer Bedeutung.

Anders steht es, wo die vielfach nahezu vollständige Identität der Bedeutung des einfachen und zusammenge- setzten Verbs sehr wohl die Annahme gestattet, dass der Schriftsteller die Bildung vom Compositum wesentlich ihrer Unzweideutigkeit wegen gebraucht habe. Dahin gehören namentlich die folgenden beiden, denen wirklich zwiefach verwandte Wörter zur Seite stehen: incommutabilis Yarro L. L. IX, 56; Cic. r. p. II, 33 gegenüber dem oben bespro- chenen rmmutabüis, inconsuetus Sil. XI, 282; Vitr. praef. 5; I, 4 gegenüber doppeldeutigem, insuetus (siehe oben).

Wiederum werden wir aber genöthigt sein, von dem Gedanken an den Differenzierungstrieb ganz abzusehen bei einer Gruppe von Bildungen, wo beide Partizipien in wesent- lich gleicher Bedeutung stets nur negativ gebraucht sind; wo kein Zweifel vorhanden war, fehlte natürlich ja auch dem Triebe zweifelhaftes zu vermeiden jeglicher Boden. So steht neben interritus (z. B. Verg. A. V, 863; Ov. Met. V, 506; Vell. II, 70, 2) in" demselben Sinne imperterritus (Verg. A. X, 770; Sil. XIV, 1S7; Quintil. I, 5, 65), neben inturbahis (Plin. paneg. 64 1 imperturbatus (Ov. Ib. 55S; Sen. ep. 73, 10), neben indemnatus (z. B. Plaut. Cure. V, 3, 17j incondemnatus

56 Funck: Zum Differenzierungstrieb im Griech. u. Lateinischen.

(Cato ap. Gell. XIII, 25, 12t, neben intaminatus (z. B. Hör. carm. III, 2, 17) incontaminatus (Liv. IV, 2; Varro R. E. III, 9, 16), neben spätem infatigatus (Marc. Cap. VI, 190) und infatigabilis iSen. vit. beat. 7 u. a.) indefatigatus (Sen. cons. ad Marc. 18) und indefatigabiUs (Sen. de ira II, 12), neben infletus (Verg. A. XI, 372) indefletus (Ov. Met. VII, 611), neben intonsus (Ov. fast. IV, 655) indetonsus (Ov. Met. IV, 13), neben inorabilis (Accius ap. Non. 487, 15) inexorabilis (z. B. Cic. Süll. 31), neben spätem irmarrabüis (Lactant. de Phoen. 54) inenarrabilis (z. B. Liv. XLIV, 15)5).

Alles in allem genommen ist also, so viel auch schein- bar im Lateinischen mehr noch als im Griechischen dem Differenzierungstrieb bei den besprochenen Wörtern Gelegen- heit zu wirken gegeben war, dennoch in der Wirklichkeit nur an wenigen Bildungen sein Einfiuss zu verspüren. Und als Grund hierfür erkannten wir besonders die Ausbildung eines festen sprachlichen Usus, der, indem er dem Zweifel- haften eine Bedeutung klar und deutlich anwies, jedem Bedenken den Boden entzog und damit gleicherweise das Bedürfniss zu differenzieren zu nichte machte. Für das Lateinische kam noch eine gewisse Sorglosigkeit hinzu, die deutlich zeigte, wie wenig man sich durch die misverständ- lichen Formen belästigt fühlte.

5) Eigentümlich ist hier noGh das Verkältniss von im /latus und indevitatus. Jenes konnte seiner Form nach ebenso gut die Negation zu vitatus ..vermieden'' (z. B. Ov. Met. XIII, 39) wie Partizip zu invitare sein; es wurde aber nur in letzterem Sinne gebraucht (z. B. Ter. Heaut. I, 2, 11); während indevitatus eben die Function eines verneinten vitatus übernahm fz. Ovid Met. II, 005).

SCHEDAE GRAMM ATI GAE.

SCKIPSIT

IOANNES F. BAUNACK

TREBSENSIS.

I. De glossa Hesychiana, quam primam dualis personam habendam puto.

Terminationum dualis lingua sanscrita, quam in pleris- que rebus antiqui Status tenacem esse inter omnes constat, totam extremae antiquitatis copiam asservavit, quarum ter- minationum tres vasi {vas), thas, tas in praesentis indicativo, tres va, tarn, tarn in praeteritis modisque cognatis versantur, aliae quae ex eodem fönte originem traxerunt linguae eam copiam aut amiserunt aut non totam conservaverunt. In lingua graeca tantummodo duae exstant terminationes, qua- rum in temporibus primariis rov et secundam et tertiana personam, in praeteritis atque optativis rov secundam, rr;v tertiam et ne constanter quidem, sed nonnunquam inter sese variantes denotant. Quae quidem eum in modum dispertitae ac definitae terminationes quanti momenti ad passivi duales fmgendas fuerint, plane apparet. Eam autem terminationem rov, quae antiquitus sola praeteritorum secundae personae fuit, etiam ad primariorum temporum dualis secundam signi- ficandam adhibitam esse, inde facile intellegi potest, quod formis '/.v-e-tov et I-'/.v-e-tov, ut exemplum afferam, augmen- tum antepositum distinctio fuit satis idonea. Itaque factum est, ut in lingua graeca secunda et tertia primaria terminatio plane tolleretur. Atque etiam eo Graeci progressi sunt, ut primam, et primarärn et secundariam, dualis delerent munus- que quo dualis functus erat forraae pluralis explerent. At mihi dialectos graecas perscrutanti foima occurrit, quam primam dualis personam esse putem. Hesvchius enim miram Argivorum glossam servavit:

60 Baunack

aycoytg' ayto/tieV idgyeloi, (cod. äyioyig). Cui ay-co-y ig respondet in lingua sanscrita ay-ä- vas et zd. as-ä-vahi. Terminatio yig igitur nihil aliud nisi vas, quam linguae Asiae cognatae tutatae sunt, esse mihi videtur. yig ex rcrs ortum est uti dialecti cuiusdam forma yio-zia (ap. Hesych. loy/cga) ex *jea-rLa (ea-ria) i. e. *vas-tiä (Curt. Etym.4 p. 400), ut ifidriov ex *^tff- aüxiov vel rectius * saa-^äriov (cfr. sanscr. vas-man- et vas-anä-m), ut yterp (ap. Hesych. £«£>) ex *.?eg-ccq i. e. * ras-ar (cfr. sanscr. vas-anta-s, zd. vahh-ra-). De digammi vi- cario 7 disertis testimoniis traditis constat voces, quae di- gammo antiquitus erant instructae, saepius apud grammaticos et glossographos / in fronte habere. Id maxime in Hesychii lexico conspicitur ; conferas yig' loyvg, yixia' Ixia, yioyvv' löyvv. Neque exempla, quae media in voce illud y digammi vicarium praebeant, desunt: habes enim ayaräo&cu' ßlcc- nreo&ai, äyärrj/Ltai' ßeßla/tiuai, utölvysQ' rot avoia £vla, ubi digamma ex vocali quae antecedit ut in cyprico nomine Evß-eld-ovrog (Curt. Stud. VII p. 228, cui respondet Ev- sl&cov in delphica inscriptione 18, 218 ap. Wescherum et Foucartium) et in laconico Evß-dXnrjg (163 c 17 ap. Foucar- tium in libro, qui „Explication des inscriptions grecques et latines" inscribitur) est enatum, nee minus ocfgiyt] (Theoer. 30, 7) eandem permutationem passa est (Curt. Etym.4 p. 586). Atque etiam ex inscriptionibus exempla afferri possunt. Nam- que ionici nominis genetvum Ntycovog (Stud. V p. 269 vs. 2) ex Nestovog (cfr. sanscr. nava-s, lat. novus, cypricum vEßöoraTov Stud. VII p. 237 ) ortum esse arbitror. ') Dein alterum exemplum pamphyliarum inscriptionum nomen Neyortolig est, de quo Siegismundus stud. IX p. 96 exposuit.

') Similiter Delphii cuiusdam (Herod. 6, 66) nomen Koßiay ex K6s-tov a radice xo.*- (Curt. Etym. p. 151; K6-tav saepius invenitur), Syracusani cuiusdam nomeu \U'A*u>v (Diod. Sic. II, 91) ex Fohk-tav a radice -tl*. (Curt. Etym. p. 136), lacouicum Kaßwvi&as ilii^ ap. Foucartium 1. c.) r\ /\. ttiviöai ;i radice /<•-- (Curt. Ktyni. p, 144), vocem apud Hesy- cbium exstantem xaß-aQvot' oi 1 >'< /','/"*' qos lentis, tos Z7«(»tot ab eadem radice derivo.

» Schedae grammaticae. 61

Eam autein digammi in gamma mutatiouem, ut id obiter commemorem, in plerisque vocibus eisque potissimuin, quae apud Hesychium reperiuntur, non dialecti, sed, ut ita dicam, graphicam esse cum aliae res tum glossae ylvreg' >] v.oiUa pro renter, GEQyoi' t'/.acpoi pro cerri satis demonstraut.

His de terminationis yig sono primo dictis restat ut de ras in yig attenuato moneamus, alia suffixa simili modo attenuata esse, uti */.ag (scr. bahu-cas) in -/.ig (rtoild-y.ig). Ad quam quidem pevmutationem fortasse sigma fuisse magni momenti, exempla 'i'g-&i pro so-d-i Heracleensiumque larla pro karia (Stud. II p. 18) testantur.

Glossam ita explicanti mutationes Sopingi, qui aycointg. Heinsii, qui äyo)/.uv, Pearsonis, qui ayiotug scribendum con- ieceiunt, supervacaneae videbuntur. Ut autem viri illi docti glossam mutarent, series litterarum lexici visa est adhortari. Scbmidtius enim falso glossam antecedentem in codice äyco- ylovg' bbrfiovg traditam (eamque etiam eo accentu instructam) in aytoyoig correxerat. (Xam äywyiog : aywyög = hXsvd-e- giog : D.ai&eoog = voxäxiog : varazog = loiad-iog : loio&og.)

Porro Hesycbium dualis formas et nominum et verborum semper formis pluralis eandem personam indicantibus ex- plicavisse exemplis docere necessarium non est.

Quae cum ita sint, dialectus argiva e remotissima anti- quitate sola terminationem, quam aliae omisere, asservasse videtur. Alia quoque permulta et peculiaria in eadem dia- lecto, quae antiquarum formarum fuit satis tenax, e summa antiquitate sunt tradita, ita ut quod non ita multae neque eae antiquae inscriptiones paucaeque apud grammaticos eius dia- lecti glossae nobis sunt servatae, valde dolendum sit.

Etsi Hesycbius solus eam terminationem memoriae tradit. id tarnen aeque credi potest ac si illa singularis glossa 6/.#£- Tcög' uvx\ xov D.d-i. sola de antiquissima imperativi termina- tione rcog (sanscr. -tut, lat. -töd) nos certiores facit (Curtius, Kulms Zeitscbr. 8, 294 et Verb. II p. 44).

Terminatio -yig de qua agimus optime cum terminatione pluralis -ueg conspirat, qua sola Dorienses eaque vel in

62 Bauuack

praeteritis, uti Romani -mus, utebantur, ita ut nunc Dorien- sium propria fuisse videatur. Iones autem et Aeoles alteram -{.tev, fortasse ex secundaria *-fte, sanscr. -ma, v ephelcystico adiecto ortam (cfr. 86-vtw-v), pro primaria etiam in praesentis indicativi terminationes aeque ac secundariam dualis -tov receperunt eaque recepta -/Lieg plane repudia- verunt.

Extremo loco commemorarim etiam linguamlatinam, cui omnes dualis terminationes deesse videntur, tarnen for- tasse unam asservavisse. Cuius linguae secundam plu- ralis in -tis exeuntem nihil aliud nisi indoger- manicam dualis terminationem -las esse summa cum probabilitate coniecisse mihi videor. Namque si secun- dae personae pluralis terminationem lingua sauscrita -tha, zendica -tha et -ia, graeca -re, slavica -ie, lituanica -te, gotica -th, exhibent, principalis huius terminationis forma putanda mihi videtur -ta, quique latinam -tis i. e. *-tas omnium aliarum linguarum terminationibus vetustiorem ea- rumque quasi fundamentum esse censent, persuadere id mihi non possunt. Accedit, quod ne latina quidem lingua, quam in secunda pluralis persona terminatione dualis numeri pro- pria uti equidem puto, genuina illa ac primigenia, qua ceterae linguae utuntur, pluralis terminatione plane est destituta: nam cum Graecorum io-xl (cfr. scr. [ä\s-tka) et eo-re (cfr. scr. [a\s-ta) eaedem sint formae, Romanorum imperativus este illud -ta exhibere putandus est, eoque facilius es-tis cum sanscr. \a\s-thas \thas pro tas ut in sec. pl. tha pro ta), ama-tis cum sanscr. bhava-thas comparari possunt. Ut igitur ex a<j- ä-vas, uy-co-ytg ita ex ay-a-thas lat. a<j-i-tis (cfr. bahu-cas et Ttollü-v.ig) factum esse puto, etiamsi certis argumentis id demonstrari non posse concedo.

Schedae grammaticae. 63

IL De graecis pronominibus possessivis eorum- que ablativo genetivi loco usurpato.

Inter linguas indogermanicas certe nulla plura prono- mina possessiva quam sanscrita procreavit. Sed in vedicis hymnis ea copia nondum exstat. In Rigveda enim nulla alia pronomina possessiva quam mämaka, iävaka, asmäka, ywhmäka et in Sämaveda solum mämaka inveniuntur, cum sanscrita lingua classica, quae vocatur, quot sunt pronomi- num personalium personae, tot et genera et classes prono- minum possessivorum sola per sese creaverit, e quibus, ut exemplum afferam, personae primae series baec est: mämaka, mamakina, maduja. Eodeni autem modo reliquae personae et singularis et pluralis numeri similes exbibent formas. At- qui Indorum linguae formae nonnullae ex aliis unguis satis notae et apertae desunt vel, ut rectius dicam, deesse viden- tur, quarum formarum vestigia et testimonia e Unguis cognatis nunc colligemus. Dico autem formas quasdam prono- minum possessivorum primae et secundae per- sonae.

In lingua sanscrita pronomen possessivum primae personae mama- fuisse, quatuor sunt quibus mihi probatur argumenta:

1) Ut devaka- a simplici voce deva-, ekaka- ab eka- de- scendit, ita mämaka- ad breviorem stirpem mama- referen- dum videtur, quam aeque atque illas deva-, eka- stirpes quondam declinatam esse contendere nobis licet. At dubi- taverit quis de ea explicatione ita ut in vocali primae syl- labae longa baereat. Istam tarnen vocalem posterioribus demum linguae sanscritae temporibus esse productam te- stantur et mämaka-, quod etiam Rigvedae bymni asser- vavere, et aliae formae simili modo fictae, uti ängaka- ab ahfja- derivatum.

2) Cum ex linguae sanscritae legibus vocabula devd-ta- atque devä-tva- a voce deva- formatae sint, facile hac simili- tudine adducimur, ut in vocibus vedicis mamd-ta- et mama-

64 Baunack

tva- stirpem mama- inesse putenms. Nee minus illa cernitur in priore parte compositorum mama-satjd, mama-küra-, mama- krtja-.

Quid sit hoc mama-, viri docti, qui de ea stirpe scri- pserunt, inter se consentiunt. Putant enim mama esse per- sonalis pronominis genetivum singularis. IIa Boppius in grammatica critica p. 189 ait: „Aus den Genetiven mama, täva entspringen mdmaka, tävdka mit Vrddhi und Suffix ka, fem. ki. " Nee contradieunt petropolitani lexici editores neque Grassmannus. Hi enim cum tävdka- & täva, genetivo pronominis tvam (cfr. lexic. s. v. tävaka-) derivant, idem de mämaka- cen- sere videntur. Ad genetivum autem isto modo in nominibus derivatis usurpatum quomodo in illis, quas attulimus, voeibus mama-ta- et mamä-tva- atque in compositis potest explicari? Cum eius generis formae desiut, mihi nihil verisimilius esse videtur quam mama- quondam stirpem simpliciorem prono- minis possessivi fuisse, quae exolesceret et aliis formis ple- nioribus supra allatis compensaretur.

3) Genetivum autem mama, quem modo cömmemoravi, illius stirpis neutrum esse puto. Namque cum adiectivi vis ad genetivi naturam accedit, tum maxime vis possessivi pro- nominis. Similia autem requirentibus nobis statim vedicarum formarum asmaka et yushmäka in meutern venit, quae quani- quam tantummodo stirpes suut nulla casus terminatione auetae. tarnen pro neutrius generis formis usurpantur et genetivorum eorum, qui posterioribus temporibus sunt in usu, asmäka-m (zd. ahmäkem) et yushmäka-m (zd. yushmäkem), munera ex- l>lere solent. Praeterea ea conferre licet, quae Curtius in libro qui inscribitur „Zur Chronologie der indogermanischen. Sprachforschung" p. 75 de genetivorum in -.s/7/., -oio et ad- iectivorum in -v/7/, -oto exeuntium (cfr. ödfioio et dauöaiog) cognatione disputavit.

4) Ut illam stirpem mama- piimum in nominibus, dein in compositis, post solam per se genetivi loco esse adhibi- tam ostendimus, ita postreme etiam eius casum quendam exstare inter onincs constat. Ablativis enim asmat, yuvat,

Schedae grammaticae. 65

juskmat collatis mamat qui in vedicis hymnis noii raro formae mat loco usurpatur, eundem esse casum omnes consentiunt. Namque interdum pronominum ablativi repudiato augmento illo -sma-, quod in anjasmät interiectum vidernus, breviorern habent exitum.

De origine bujus stirpis mama- quid sentiam, cum lingua- lem cognatarum similes formas enumeravero , exponam. In Iraniorum, Slavorum, Lituanorum unguis stirps est mana-. Quam antiqui Persae et ea natio, quae zendica lingua usa est, aeque atque Indi ad genetivum pronominis perso- nalis exprimendum adbibuerunt, Slavi autem non solum gene- tivis mene Lituanique meines sunt usi, sed etiam manu- stirpem ad alias voces formandas adbibuerunt (cfr. lituanicum ad- iectivum manas). Ab bisce latina forma mens plane aliena est, quam ex ma-ja- ortam esse cum Scbleicbero credo, qui de ea re in Comp. p. 633 disputavit. Neque in lingua graeca eius stirpis ma-ja- vestigia desunt, de quibus infra erit agendum, quamquam Graeci plerumque brevissima pro- nominis personalis stirpe (e-(io- == ma-) ad possessivum pro- nomen exprimendum usi sunt.

Praeterea huc sine dubio trabenda sunt gotica pronomina possessiva, quae adhuc, quantum scio, nondum sunt explicata. Atque etiam Scbleicberus in Comp. p. 633 ea vix posse ex- plicari contendit. Uti enim naseins (salus) ex *nas-ja-m-s, ga-valeins (electio) ex *ga-val-ja-ni-s ortum esse inter omnes constat, ita meina ex *ma-ja-na, suffixo na, quod apud Ger- manos valde est usitatum, adiecto, originem traxisse puto. Gotorum pronomen poss. sec. pers. theina seeundum formae meina analogiam ex *tvu-ja-na (v post t omisso uti in sik a rad. sva et in saihs pro *sva/'hs, cfr. zd. kksvas, Curt. Etym.4 p. 388) natum est.

Quoniam de formis linguarum cognatarum variis expo- suimus, nunc de origine et formatione stirpis mama- est dis- serendum.

Scbleicherus aliique viri docti mama genetivum genui- num putaverunt, cum ille mama, quae reduplicata stirps

Ccrtils u. Brugman, Studien X. 5

66 Baunack

pronominalis radicis ma esse videretur, ab omni genetivi terminatione abstinuisse diceret; Iraniorum et Slavo-Litua- norum mana dissimilatione ex mama esse natum. Disputavit Schleicherus ea de re in Comp. p. 632. Verum de bis formis aliter fortasse est iudicandum. Mihi quidem veri similius esse videtur pronomina possessiva, quae attuli, diversis suf- fixis esse formata, ita ut sanscritum ma-ma suffixo ma (cfr. sa-f/ia, i-ma), iranicumet slavo-lituanicum ma-na suffixo na (cfr. e-na), latinum mens, got. meins suffixo ja (cfr. an-ja) formatum putem. Quod linguae Asiae, cum aliis permultis rebus mirum quantum inter se concinant, bis formis inter sese differunt, in eo non magis offendenduin est quam si eaedem in vocabulis e-ka et ae-va formandis diversis usae sunt suffixis.

Ut pronomen possessivum secundae personae formarent, linguas aliam rationern iniisse videmus. Nee tarnen eius per- sonae formae in unguis cognatis inter se discrepant, sed omnes tava- formam indogermanicam fuisse afiirmant. Ita in lingua sanscrita stirps pro neutro usurpata geneti- vum pronominis personalis denotat. Dein quo modo mama ex mamaka, eodem tava ex lävaka et tavakina nostro iure dedueimus. Tum in zendica lingua eadem, quae in san- scrita, ratio cernitur stirpis ad exprimendum pronominis per- sonalis genetivum adbibendae. Etiam slavica et litua- nica lingua non pauca eius stirpis vestigia praebent. Inter quae quidem formae lebe tavfs et adiectivum tävas maximi sunt momenti. Tum plane aperta est latinae vocis tuus ex tovos explicatio. Postremo sine dubio graecae formae Teög, tsoIo (0 37, 468 pro *tavasfa ) huc speetant. Locos Homericos et aliorum scriptorum, quibus illae traditae sunt, collectos invenis a Gertbio et Cauero in Curtii „stud." vol. I, 2 p. 251, VII p. 105.

Ex eis, quae exposuimus, concludendum esse videtur formam primigeuiam in indogermanica lingua fuisse tava~. Iam vero adbuc putabant reog ex brevi stirpe tra, vocali e inter dentalem mutam et labialem spirantem interieota,

Schedae grammaticae. 67

natum esse. Cuius explicationis nisi fallor G. Curtius est auctor (Etym.4 p. 570); aliique eum secuti sunt. Attamen eorum, quae supra exposuimus, ratione habita neque haec graecae vocis explicatio amplius neque indogermanicae formae tava similis explicandi ratio probari posse videtur. Iam ad tava explicandum Schleicherus in Comp. p. 632 forma mama, quam avadmXaGiaoiu'j) formatam ei visam esse supra com- memoravi, ita usus est, ut tava similem in modum ex stirpe reduplicata tva-tva dissimilationis quodam genere natum esse censeret. Sed, cum formae tva-tva talis permutatio satis mira sit neque ulla ex parte mihi probetur, forma tava propius ad voces eas accedere mihi videtur, quae ab amplificatione radicis vocalis originem traxerunt. Dico vocabula talia, qualia sunt sanscr. bhava-s (origo), quod a rad. bhü, sava-m (aqua), quod a rad. su (exprimere), zd. tavan (potens), quod a rad. tu (posse) descendit. Quod si probaveris, hoc modo de secundae persouae pronominalibus formis erit iudicandum. Tres fuere in lingua indogermanica stirpes:

1) tu-, quae stirps ex sanscr. tu-am (cfr. ah-am), zd. thw-am vel solum tu, gr. xov, xv, av, lat. tu, got. thu, slav. Uj, lit. tu potest colligi. Ex qua ratione etiam vedicae lin- guae antiquum instrumentalem tvä (ex tu-ä), tu-bhyam (cfr. ma-hyam), got. thu-k (cfr. mi-k , e/ie-ys) et thu-s (cfr. mi-s) a brevissima illa stirpe tu derivare licebit.

2) tava-, quae stirps vocalis u amplificatione ex tu- stirpe prodiit.

3) tva-, quod utrum ex tava decurtatum (cfr. ind{a)ra, näm{a)nä, dadh{a)rire in versu vedico) an ex tu suffixo a adiuncto formatum sit, diiudicare nequeo; usurpatur autem et in pronominis personalis declinatione2) et solum per se ad pronomen possessivum significandum , uti gr. oog pro *tva-s, zd. thwa- adhibetur, quo etiam Vedorum anaS, Xeyo- /.isvov tväbhis spectat (Rigv. 2. 20. 2 tvam na indra tvdbhir

2) Haec declinatio, ut id obiter commemorem, a compluribus stirpibus proficisci videtur hunc fere in modum:

5*

68 Baunack

üti tvüjato abhishtipdsi ga?iun). De got. theins ex *tva-ju-nu vide supra.

Alterum quod in hac quaestiuncula nobis proposueramus, restat ut explicetur. Iam enirn pronominum persona- lium genetivi graeci Uli, si ea, quae de pronominibus possessivis supra dixi , memoria teuebis , facillimi erunt ex- plicatu. Quorum quidem duo genera sunt distin- g u e n d a.

Atque primum quidem IonesetAttici genuinos gene- tivos praebent, ex quorum formis suffixum genetivi -sja plane apparet. Ita 1/j.elo ex *ma-sja, xeolo et reelo ex *tava-sja, rolo (apud Hes. afxqjl xolo' tcsql aov) aolo, oelo ex *tvar sja (cfr. zd. thwahya) nata sunt, contra formae e/.iov, aov declinationis secundae nominalis genetivi ex posteriore more

a stirpe ma a stirpe ma-ja

(cfr. supra mens, meins) acc. mam (ex *ma-am)

abl. ma-t (cfr. asmat alia) instr. ma-jä

loc. me (ex *ma-i) [loc. ma-ji]

dat. ma-bhjam

a stirpe ma-ma

(vide supra)

gen. ma-ma (est neutrum) ved. abl. ma-ma-t.

originem traxisse putaverim. Simili modo

ex stirpe tu ex stirpe tv-a

I I

nom. iu-am acc. tväm (ex *tva-am)

ved. instr. tu-ä abl. tva-t

dat. tu-bhja(m) loc. tv'c et te (ex *tva-i)

ex stirpe tva-ja ex stirpe tava

(got. theins pro *tva-ja-nä) gen. tava (ueutr.)

instr. tva-jä [loc. lva-ji\

formata esse videntur. Inde vides, quam arte casuum et vocum formatio sit coniuncta: quod idem Scnleicherus et Curtius iam multis locis osten derunt.

Schedae grammaticae. 69

contracti sunt atque ad adiectiva e/nog, oög non minus per- tinent quam latini pronominis personalis genetivi mei, tui ad nominativos me,us, tuus (cfr. nostri, vestri).

Plane alio modo Doridis formae, quarum non paucae insolentiores atque memoratu digniores exstant, explicandae sunt. Sunt autem hae: l/.iovg, 1/j.ev, l^io, a/.iicog, re- ovg, rev, riog, zicog, zito (Ahr. II, 24S). Atque de origine eorum mea quidem sententia Schleicherus parum dextre exposuit, qui in Comp.3 p. 632 ait „dass sie noch- mals das Genetiv-s an die alten Genetive fügen". Schleiche- rum cum alii tum Brugmanus secutus est in dissert. de pro- duct. supplet. (Stud. IV p. 185), nisi quod pronominales stirpes consonantium terminatione -os esse affectas profitetur. At cognatis unguis in comparationem adhibitis fortasse haec quae sequitur explicatio non solum aptior, sed etiam sim- plicior esse videhitur.

Supra commemoravi ex pronominis possessivi stirpe mama ahlativum pronominalem in Vedis mamal formatum esse ad similitudinem genetivorum asmat, juvut, jushmat. Nee minus in lingua zendica adiectivi thica ablativus thwah- vuü interdum pro pronominali Ivat legitur. Antiquissimis autem temporibus is mos videtur misse, ut pronominum ab- lativi aut brevi suffixo fefr. mamat, asmat, juvat, jushmat) aut longo (cfr. jasmüt, tasmät) uterentur. Quem morem etiam in graeca lingua agnoseimus. Iam pridem enim G. Curtius in Mus. Rhen. 1845 p. 249 (Etym.4 p. 582) rt(.iog, ri]iwg vetustos esse ablativos est argumentativ. Cum hisce graecis formis cognationem quandam habent sanscritae jasmät, tas- mät, nisi quod hae longo suffixo adiectivorum vel substan- tivorum more formatae sunt, cum graecae ab *j 'asmat, * tas- mät (cfr. asmat aliaque id genus) aperte originem ducant. Porro in alia quoque forma sanscrita et graeca lingua inter sese conspirant. Homericorum enim carminum fjog, ex quo per vocalium quantitatis metathesin ecog forma prodiit, una eademque forma est ac sanscr. jävat, zd. yavat. Simili modo ex tävat, quod sanscrita lingua exhibet, graecum zicog natum

70 Baunack

est, contra cretica forma ab Hesychio asservata rdiog (recog KgFjTeg) ad ablativi adiectivorum formandi rationem pertinet. Neque enim Delbrueckio (Stud. II p. 198 Adn. 2) nee Mei- stero (Stud. IV p. 377) assentiri possum, qui eam rem plenius traetantes Hesychianam glossam täcog propter sanscritum tarnt in räog mutandam esse censuerunt. Quam mutationem falsam esse non solum series litterarum docet sed etiam glossae quod additum est: xcel öaaecog xb oqvsov (Pfau). Denique ad eorum ablativorum analogiam etiam pronominum personalium genetivi, qui dieuntur, ablativi esse mihi viden- tur partim brevi partim longo suffixo formati. Ut enim a stirpe mama- ablativus mamut descendit, ita ex maja-, quam ex lingua latina novimus ideoque in graeca quoque exstitisse coniieere possumus, ablativi *majat et *majät atque ex stirpe in paene omnibus unguis cognatis usitata tava- eodem modo ablativi *tavat et *tavät derivari possunt. Quae quatuor formae mea quidem sententia ex omnibus illis supra allatis Doris mi formis apparent. Earum autem muta dentalis in sigma mutata est ut in omnibus adverbiis, quae in -ät antiquitus exierunt. Quo probato nihil obstat quominus creticum tsoq, quod legitur apud Hesychium (tsoq' aov KQ^reg), hac ra- tione explicemus, ut et mutationem mutae in sigma illam et rhotacismum passum esse statuamus, Quare etiam in hoc casu antiquam formam cretica dialectus asservavit, aeque atque aecusativi formam illam singularem rgi praebet, quae ex antiquissima iva nata est.

Hanc igitur formarum doricarum seriem proposuerim:

1) *majat 2) *ma/dt

F.. I

*k-(.iejog *e-fiejtog

,1 , J ejiieog tutlüg

Bfilog t/noig titevg ifxlojg tiiwg

, '•

f-uKo (cfr. ovT(o(g))

Et in seeunda persona:

Schedae grammaticae. 71

3) *tavat

4)

*tuvät

1

*TEßOg

1

1

I

1

riog

arewg

reo zeig cret. räog riog !

1

ritog

I

T£V

1

TICO

De forma teovg, quae sola huic formarum stemmati in- seri non potest, quidquam certi dicere non audeo, cum am- biguum sit, utrum e littera ante s orta per contractionem facta sit, an ad if.wvg formae iustae analogiam formata, id quod equidem suspicor.

Quod autem quispiam opposuerit ablativum genetivi loco usurpatum ei, qui formas ita explicet, difficultates parare, hoc explicationem meam non refelli putaverim. Consimiliter enim in sanscritae linguae declinatione stirpium et in con- sonas et in vocales i et u exeuntium ambo illi casus semper una forma exprimuntur.

De vulgaribus genetivis efiov oov, quorum de origine supra commemoravimus, duplicem in modum potest iudicari : aut genetivi sunt secundae declinationis ad analogiam pro- nominis possessivi förmati, aut a nominali declinatione plane distinguendi sunt et eiusdem generis atque doricae formae Ijaeog riog ablativi putandi , qui g finali omisso contractio- nem eo vocalium in ov usitatam passi sunt (s/tiov pro *i-[i€- (J)o(g), gov, geo, oev pro * oe{f)o{g)). Hanc quidem explica- tionem illi praefero, propterea quod eas formas ab illis Doridis formis distrahere aut divellere nolo. Iam ea expli- catione probata intellegitur, quod /uov et oov pronominales casus facti sunt enclitici, id non ita mirum esse; quod tarnen in casibus nominalibus nos offenderet. In exitu sigmatis omissi permulta exstant exempla. Quod quidem in eodem casu conspicitur, cfr. ablativos ovrio, avco, ccvioteqio, dvco- tcctcü, eoto, x.dTU), s^io, tzqÖoco, tzoqqiü, iyyvTegco, eyyvrccTtü, negcarego), ixacTegto, Iymotcctw, ccnioxegw, anuiräxia. Si-

72 Baunack

milem in modum ev&vg et ev&v, id-vg et l&v, aroi/uag et argef-ia, avd-ig et av&i, cr/Qig et dxgi, {.u%Qig et \ie%qi, noX- ).dy.ig et noD.dzi, apud Homerum baod/.i, roaodxi, ^teaatjyv pro baad/.tg, xoaadv.ig, /.leaarjyvg reperiuntur. Inter diale- ctos nonnullae ad istam sigmatis detractionem incliuaut: in Naupacti inscriptionis vs. 9 onto pro ontog, vs. 21 w ab- lativi forma leguntur. Ex eypricis quoque inscriptionibus mihi exemplorum ut v.d pro y.äg i. e. y.ai, reo pro nög i. e. jioTi, pro rdg (Stud. VII p. 236) in meutern venit. Ex eis vides hunc morem a graecae linguae legibus non solum non abborruisse sed in ea satis usitatum fuisse. Quae qui- dem exempla fortasse sufficient ad ef.wv formae explicatio- nem illam probandam.

Priusquam buic disputatioui fmem faciam, de glossa Hesycbiana exponam, quae adbuc interpretibus maximas paravit difficultates. Dico daaicog' enl aov, ut codex ex- hibet. Eam scripturam Meinekius in daaio ' enl aov, Albertus in dg aeo enl (vel ecog) aov, Scbowius in doaeo' ecog, enl aov, Scbmidtius in dg' ewg ftexQig ov corrigere voluerunt. Sed ut ab interpretamento initium faciamus, illud htl aov, quid apud Hesychium sit, ex glossa y.azd acxvrbv' enl aov plane apparet, unde daaewg „tuo more, nach deiner Art" interpretandum esse elucet. Quae quidem signific'atio cum pronominali ablativo adverbii loco usurpato conspirat optime. Comparo igitur daoetog cum zetog rlwg (p. 71) et de ce, quod protheticum puto, e-filaig. Namque si ante signia vel com- plures consonas a a littera ineipientes vocalis protbetica anteponitur, ea paene semper vocalis a est; coufer d-aaa (pro *d-TJa, Curt. Etym.1 p. 712), ci-acpi, d-aepe, d-ar^o. Ita d-aaeiog. Duplicis sigmatis scriptura acutiorem pronuntia- tionem denotat (cfr. imperfecta l'eaaav et enieaaav, de quibus iufra ägetur), qui usus etiam in inscriptionibus interdum re- peritur. (Confer argiv. tg/ndooiog dnooreydaoiog tfiaooiav pro atfActoiav infra traetanda.)

Schedae grammaticae. 73

III. Multiformia substantiva, quae a rad. seg (scr. vas) sunt derivata, colliguntur et expli-

cantur.

A. Formae suffixo -aar- fictae.

Formam plenam (*.-ea-/.iaT-), a qua omnes, quas infra collegi, suffixo (.iccr cum radice coniuncto descendunt, iu ed. minore Maur. Schmidtius reperisse sibi videtur in glossa yeopa' yevpa, id quod inde colligendum est, quod ad baue glossam evdvuct nncis inclusum apposuit. Quae glossae interpretatio si recte sese baberet, yetua iu elua corrigere sine dubio multo esset melius. Xeque tarnen certi quidquam potest pro ea coniectura disputari. Suspicari enim licet yeofia pro *yevGi.iu esse. Fac in quadam dialecto ex radice yevo lEtym.4 p. 176) substantivum formatum fuisse *yevGua, quod vulgo yevuu factum est (cfr. luäxiov pro IguÜxlov) atque v vocali ante sibilantem in .- mutata ex forma *ye.-o-ua yioua prodiisse: intelleges illam glossam etiam sine correctura posse explicari. Ut autem exempla afieram, in quibus di- gamma ex v factum ante consonam litteram eiieitur, babes ccTuog pro *a.-r-«og (Curt. Etym.4 p. 391), aLo'S. pro ^a.-'/.oi (ibid. p. 136). Memoratu digniora praeterea sunt baec: ea- xäg (inscr. arcad. ap. Fouc. 352 n ys. 13) pro ectvTäg, ap. Hesycbium: Ecfäiuog Zevg (cfr. Eicfcciiiog 6 Zeig et Ev- (friiog 6 Zeig ev Aeoßqi) et ecf^iicog eiff^utog (a Scbmidtio non recte addubitatum; ch-.eixpt^ucog ^detog), quibuscum etiam Ea/./.id^g (inscr. ion. Stud. V, 257, 37) pro Eua/.v.ldrg con- ferendum est.

Iam ut ad * Mafien- formam redeamus, etsi tradita esse non videtur, tarnen certe fuit quondam atque iu variis dia- lectorum generibus diversis modis est mutata:

1) yrjfia'l u üy iov . ap. Hesycb. 3), forma aperte dorica.

2) slfia.

3) Eodem auetore utuntur omnes quas infra commemorabimus glossae.

74 Baunack

3) ye fifiaza' iuäria sine dubio aeolicum nee minus

4) efifia' Ifidziov (verba sequentia glossae /; v.ad-a- tttoiisvov xal cc7toftaGoöf.uvov ad aliam vocem pertinere vi- dentur.)

5) asf.Lf.ia' [zo^ov] ' ifxätiov. Interpretamentum alterum ro^ov aut eiieiendum esse videtur aut in aliud usitatum inter- pretamentum, velut Groli], quod infra sub C, 1, E, F, oecur- ret, mutandum. Formam aefifia ex *j?euua ortam puto a protbetico, quod dicitur, anteposito. Cum Cretensibus mos sit voeibus a f ineuntibus a protbeticon adiieere, cui rei aegoa (Curt. Etym.4 p. 365). pro eoor] (== *?£qoi], scr. varsha) exemplo sit, glossa fortasse Cretensibus est vindicanda,

Paulo magis ab antiqua forma recessit

g) (ifiara' Ifidzia' Ex prima forma *?£G-fta facile natum est * ßiofia et inde lua (cfr. tiiaoog pro *cioiiaoog). Quam quidem formam Cobetum dialecto laconicae attribuisse, Scbmidtius in commentario afifert. Quae sententia quo funda- mento nitatur, non assequor.

b) ludviov. ci'fiaza : Ifiäzia = diofiaza : dioudzia. Cfr. etiam va-zaro-g et ia-zdzio-g.

Hoc igitur formarum stemma posuerim:

* seo-ua

dor. ßfjfia att. (s)eltia aeol. ßsuua * fio-fia

lua

scr. yrjfia yififia euua ä(s)euua

inaziov

B. Suffixo --Ü-QO- formatum est

ysi&gov evöcfia. Formam yeld-gov ex * ße(a)-E-d-Qov natam esse puto uti qsIO-qov ex qä{/)-E-0-qov et Iovzqov ex lo{ß)-£-ro6v (cfr. sanscr. laritra-m). Quamquam in lingua sanscr. vocabulum vastra-m invenitur, tarnen illud e iDter radicem et suffixum in graeco verbo exstitisse aualogia ver- borum in -&qo- et -&ko- sive -zqo- exeuntium docet. Con- feras uq-s-^qov, xfiek-€-&Qov, ct-7ceX-e-&QOv, Ttzoli-e-d-gov,

Schedae grammaticae. 75

tc(e)X-e-&qov ; qäy-e-xgov, d-io-e-xoov; d-e/.t-6-&?.ov, eö-e- &lov. yev-e-3-kov.

C. Suffixo -xga- utuntur formae bae:

1 ) y e o-x ga' oxo). r ,

2) dyeoxgaxöv y.ä'/.wxgov. Glossam enim sie corre- xerim : a-y eo-% ga.' xb y.ä'kvTtx gov. y.ahvTcxgov, quod iam Schmicltio placuit, idem significat, quod xdhuptpta, xaXvrtvq- gtov, xa/.vmga, et apud Hesycbium ipsum glossa est xaXv- nxga, quae per y.aliuuaxa explicatur. Si recte uyeoxga scribimus, riOYuni a prothetici exemplum habemus. Sed quaeri potest, sitne d yeoxga legendum, id quod Scbmidtio placuit.

D. Eitlem radici adiungitur suffixum -xo-.

1) ßaoxd (fortasse ßdo-xa) ' VTtoörjttaxa. ^IxaXtüxat. Nisi mea me couiectura fallit, ßdo-xa antiquissimam radicis formam asservavit.

2) ßloxov xo l(.idxLov vtzo ^day.tüv'tov. Simili voce utebatur alia dialectus, nam in Etym. M. 195, 46, ubi eandem glossam babes, additur: ot de

3) ßexxov.

4) eoxa' evövf.taxa, quod vocabulum pro digammo spiritum asperum in fronte babet. Cuius vocis stirpem etiam in eoxontolia (seeundum Scbmidtii emendationem Abrensio comprobatam pro codicis eoxal.ama x. r. I.) inesse satis est credibile.

b) eooov (melius eooov)' l/ndxtov. Eodem spectat, id quod primo aspectu non probabile esse videatur,

6) y.dooov' i/iidxtov' xayh y.al xga%v Ttegißö'/.atov. ■/.dooov Scbmidtio s. v. eooov ex y.al eooov factum esse vi- detur, quae non satis probabilis est coniectura. Equidem y.äooov ex y.it, quae est forma praepositionis y.axd brevissima, et eooov ortum esse puto. Plura de bac re infra dismita- buntur.

E. Suffixum -öl- exhibet

v e o t ' orolr Ildq tot. Musurus veoig correxit. Latere videtur substantivum suffixo -ot- formatum, cuius vocis iniens

76 Bauuack

digamma in vocalem transiit, id quod saepius fit. Ut non- nulla notabiliora afferam exerapla, huc traho glossaru falso suspectam avoalg' nvoalg, y.qavyalg (de rad. Curt. Etym.4 p. 390), avella et aeV.a, glossam sva pro ea (laconice eßa- aov). Quae cum ita sint, Kuhnii coniectura formam ex voca- bulo latino vestis detortam censentis (Zeitschr. X, 23) impro- banda mihi videtur. Equidem veoig ex *vso-oi-g {dv.cpv-OL-g, cpä-GL-g, yvio-OL-g) ortum esse puto.

F. Suffixum -rrj- praebent

1) %oxr\' orolrj, Kv7Vqloi. Formam per se perspi- cuam nescio quo iure Scbmidtius „merito L. Dind. tlies. III c 2100 suspectam" dixerit.

2) *£o-d-rj ex sg&yj-g t-g, %.od-r\-fia, eodeto col- ligitur. lod-sio : *%o$rj = no&iio : rto&rj. De r in & mutata vide infra. Ea cum stirpe cognatum est vocabulum

G. suffixo -er-/.- formatum

veordya (melius v Lorano)' lf.iarLOf.iov, ut Curtius Etym.4 p. 551 pro codicis hiarioacg scribit. Quam vocem e nominativo veora'§ derivandam esse satis apparet. veora/.-: eorrj = yvvaiy.- i. e. yuva-yi- : yvvd. Confer qi-a^, alia.

H. Suffixo -rrtT- instrueta sunt duo vocabula:

1) io-d-rjg, cuius de origine multa sunt disputata, praesertim propter suffixi primum sonum. io&tjg ex ^iororrjg Ebelio (Kuhn's Zeitschr. IV, 163), ex rad. Ig et rad. &i] Benfeyo (Wurzellex. I, 296), ex eo~9-rj(r)g Curtio (Etym.4 p. 379) natum visum est. At controversia componitur voce

2) V7to-eo-rij g' xiraiv, quo in verbo vulgata suf- fixi forma immutata reperitur (cod. vrco£orr\g).

I. Restat, ut dicamus de formis, quae utuntur suffixo -reo-: 1) to-&og. 9 2) yio-ria' Evdvoeig' ifidria, quod pro codicis yeorkt' tvdvoig Ifidzia scribendum propono (Ahr. 11^-54 „yeord", Scbmidtius in edit. min. „yeoraiu coniecit), no- minativus pluralis est ex *rio-re{o)-a attenuatus, cuius nom. sing, sine dubio erat * ßto-rog. Alia soni e ante vocales in

Schedae grammaticae. 77

l attenuati exempla sunt haec: y.adia' 2aia/.iivioi vögiag pro y.ddia i. e. y.üdea, yr&icf rj&rj pro *jrf&ea (Ahrensius II, 54 glossam in yiföea sine iusta causa mutavit Schmidtio comprobante) , nee minus glossam falso suspeetam IrciyrTiu (cod. \TCi%i\tid) tvösi] pro Irtiyrpza. {ertiyjr^g : yj^og = ipevö^g : ilieidog) esse arbitror. Accedunt alia exempla, ut creticum xpovdia' tpevdi] (Ahr. II, 187) in glossa Photiana et boeoticum fHim pro erri (Curt. Etyni.4 p. 509). Suffixi -reo- pauca quidem sed certa exempla exstant; sunt autem haec: y.rrzog, y.v-rog, oy.ö-xog, ay.v-rog, yrrrog, quibus formae ßge-rag et al-oog cognatae videntur esse.

Graecis cum formis zendicas äc-tahh-, vexatio, pars-tahh- impugnatio, vi-cac-tunh-, obtemperatio, compares. Notatu dig- num videtur suffixum -as- antiquissimum interdum alio modo esse amplificatum. Ita verba suffixo -veo- formata non pauca inveniuntur, de quibus in adnotatione exposuimus. 4j Nee minus suffixum Sea- in /.isy-s-^og, fortasse etiam in ay-&og, Tt/.r-d-og erit statuendum.

Quaerendum igitur est, utrum zo-d-og hoc suffixo, cuius & nativa est aspirata, an illo -reo- sit formatum. Cum t litterae post sibilantem in & mutatae certum exemplum sit o&evog, quod ex *orevog prodiit (cfr. Curtius Etym.4 p. 494, ubi etiam alia vocabula, quae similem mutationem passa sunt, habes collecta) collatis voeibus toxr. et &o&rj-oig, vTio-eo-r^g et io-d-^g, in quibus ista mutatio maxime patet, eo-d-og et yia-xia uno eodemque suffixo esse formata contendenti mihi nemo non assentietur.

Vides, quanta sit in substantivis a radice ßeg derivatis suffixorum varietas. Colligenti autem ea mihi id potissimum

4) Exempla graeca huius suffixi sunt: aep-t-vog et eiep-vog (cfr. nö).- t-/uog, iiv-t-fxos), cui saDScr. ap-nas (quaestus) respondet, yä-vog (Etym.

p. 172), dä-vog, unde äavt(?)iov, dai>t(a)i£(i) fit, ötj-vog, £&-vog, iQ-vog, 'i%-vog, TEfi-s-vog. E unguis coguatis latinum pig-nus, sanscr. rek-nas. zd.- qare-naiih- (splendor), zae-nanh- (vigilantia) , thama-nanh- (sanatioi. drao-nanh- (cursus), pare-nanh- (ubertas), raekh-nanh- (sinceritas), raf- nanh- (laetitiai, vars-nanh- (factum) attulisse satis erit.

78 Baunack

curae fuit, ut demonstrarem errare, qui radicem ?ea apud Graecos radicis determinativo, quod dicitur, additamento in- stmctam exstare contenderunt.

IV. Nonnullae glossae Hesycbianae explicantur.

A. Glossam yaxoLrc'tEL' v.ux aktivst

Schmidtius in Hesychii editione minore cruce (äd-sri- aeag signo) glossae anteposita in dubitationem vocavit. Idem in editione maiore glossam, quam tractaturi sumus, unam eandemque esse ac praecedentem yarauul' yaxa- Tcivei, y.aread-iei' (.tuiv yag io&ieiv atque eo loco, quo in codice invenitur, falso repetitam esse adnotat, quod vereor ne non recte fecerit, addubitatamque uncis inclusit. Equidem traditae scripturae fide fretus vel accentu commutato yara- tcleI' Y.ctTccTtivei vel interpretamenti littera ultima abscisa /.axaniEL' y.aTcc7cive[i] scribere velim, ita ut forma xaraniel tertia persona sing, praesentis, forma y.azccTzui secunda per- sona sing, imperativi sit. Habes igitur formas verbi cuius- dam Ttuto, quod Roscherus in Curtii Studiorum vol. IV p. 194, etsi ex imperativi forma tzul, quae in atticorum poculorum iuscriptionibus [yalge y.al niei aliisque) legitur, suo iure coniecit, nullo tarnen alio loco nee iuscriptionum nee librorum manu scriptorum traditum reperire potuit.

B. Substantiva, quae a radice graeca a x , cui sanscrita ac (edere) respondet, formata esse videntur, apud Hesycbium non pauca iuveniuntur. Neque ignotum est illud aixvov' ösItvvov, pro quo Alcman in fragm. 71 forma aiylov est usus. Huc accedunt eiusdem laconici poetae avvaixXla in fragm. 70 et Hesycbii av-aix-Xeia adeiTtva. G. Curtius, qui primus verborum ai/.-Xo-v et cäv.-vo-v originem perspexit, recte sine dubio aiylov pro *äy-t?.o-v, ai/.vor pro *ay.-ivo-v (cfr. sanscr. ar-ana-m et ad-ana-m) per epentbesin formatum esse contendit. (Cfr. yvvaixog pro *yvva-xt-ös, Etym.1 p. 668.) Eandem formationis rationera exhibeut duae voces, quae si- mili praeterea sunt significatione. d&itvov dico, quod vom-

Schedae grammaticae 79

bulo Plautino dapinare comparato iota transposito ex *Ö£7C- ivo-v vel *da7t-tvo-v factum putandum est, et eiöag, quod ex *ed-i-agx prodiit (cfr. oveiag ex *bve-i-agr, Curtii Etym.4 p. 239).

Praeterea in lingua graeca ad eandem radicem a x dxoXog (est in Od. g 222 ahiuov dy.ölovg) et av.vkog Curtio (Etym. p. 668 et 187) pertinere videntur. Acceduntque ex Hesycbii lexico complures formae, quae adhuc mira esse formatione visae sunt, quas tarnen natura inter sese cognatas esse facile potest intellegi. Hasce collegi:

si/.Xov düTtvov

er/Mo' and öeinvov

ei/J.ei' öeinvel (eiy.Xico : ei/J.ov ==■ dsiuvito : öeItivov)

r/.va' rgocpela

ixveiav ' TQOcpslav

i/.relog' rgocfecg 'Pödioi.

Verba ai/.-'/.ov, eix-Xov, l/.-veia paulatim eodem modo commutata sunt, quo particula ei, quae antiquitus ai fuit, dein diplitbongo ai in ei attenuato, postremo ex diphtbongo ei monophtbongo i facto solo boc i saepius in inscriptionibus delpbicis recentioribus, ut 58, 16 et 20 (ap. Wescberum et Foucartium: Inscriptions rec. äDelpbes), est expressa. (Confer i/naoGiav pro ai/.iaoidv in inscr. argiva 157 a ap. Fouc, vide infra.) Quaerentibus autem, cuius sint dialecti illae glossae, respiciendum est, Hesycbium et in glossa ixvelog' rgocpevg etbnicon cP6öioi apposuisse et in glossa eXzlw anb öei- jtvov genetivum dorica ratione formatum tradidisse. Itaque plurimas illarum formarum, ne dicamus omnes, esse doricas concludi potest, cui sententiae firmamento est Alcmanicum illud alxXov, quod antiquissimam dipbtbongi formam retinuit.

C. Eadicis da.- nonnulla notabiliora vocabula derivata Hesycbius tradit. Sunt baec:

1) Öd /Li via" dv/iara, ocpäyia ex *öds-vta ortum ex- plico et cum eo oe/.tvög pro *oeß-vö-g (cfr. nomen 2eß-gög, ap. Hes. oeß-ego-g), ege/n-vo-g pro * egeß-vo-g (Curt. Etym.4 p. 473) comparo.

80 Eaunack

2) davaxeg' &v(.id).co7teg ex *das-axeg factum esse contendo atque qxx-rjxeg (pro *cpdß-rjx£g)' ocp&alfiol ap. Hesych., akuiTt-^xeg (Curt. Etyni. 360), /nvQ[.i-rjxeg, oQrt-rjy.eg, alia confero.

3) Glossa öavlov öaov' ^(.iLcplexrov £,vlov di- videnda est in öavXov' öaov, quod pro öavlog i. e. *öa- ovlög est (Etym. 232), et öavlov' fjptyXexTov %v"kov, quod ex * öas-lov ortum est et plerumque öälog audit.

4) öavaai' exxavoai, öeöav^ievov, Ttegirtecplsy/iti- vov (Curt. Etym. p. 230), laconicum öaßel' xavd-fj (de hoc coniuuctivo vide infra). eddrjg' endrjg.

D. Glossa cptöxp' cpdog ,

quam Schmidtius suspectam habet, Guyetus pro cpwg accipiendam esse putavit, mea quidem sententia exorta est ex *q)to.r-\-g (= *cpär) sicut i6\p ex io7t-\-g. Digamma iuxta sibilantem positum in tc transiit, quod etiam in verbis onöy- yog pro *oßoyyog (Etym.4 p. 384) et liartog pro *Xio-j?o-g (ibid.) cernitur.

E. xält^' b"Eoiog ex adolescentiae teneritate nomen traxit. Habet enim rä'/.i^, ut mihi videtur, eandem stirpem quam %aK-L-g, quae forma cum graeca rad. reg (Curt. Etym. p. 222) cognata est, quacum sanscrita verba laluna-s ac taruna-s optime conspirant.

F. Glossa t, uo-giöai' f.iiroi v.o i, quam ab alia glossa quae est If-utogiöai (sie propter ordinem litterarum pro co- dicis ii.L7toQiocu scribendumj seiungi non licet, miram praebet assimilationem : est enim pro l/ufiogiöai (cfr. i/.iev pro hja/ne- vai) et e/ii7COQldai (cfr. bf.ii.ia pro *07t-f.ia, aeol. bnna et boeot. %7iaoig pro *annaaig i. e. %f.maoig). Alio loco t/uno- giog ab Hesychio /neroixog nominatur.

G. Pro evaXtüg' ev/sgeog &)] gio jiisvo g scribere velim svaXwg, quae forma partieipium perfecti activi aeolici e-vdlio-xa (cfr. e-v4&-(o-xa ap. Hesychium) esse videtur (cfr. Ahr. I, 36). Evalajg : evdl-io-xa (sive edkcoxa) = Eio&cog (i. e. * oe-o.-od--(og) : evid-io-xa. ev%BQ(xig videtur ea de

Schedae grammaticae. 81

causa glossae interpretamento adiectum esse, quod gramma- ticus participium evaXcog cum tv esse compositum putavit.

Ceterum non infitiaudum est rectius fortasse evalwg in ev dXiug mutari.

H. Glossam äxpegov' votsqov ndXiv Schmidtius addubitavit. Sed ea fortasse hoc modo poterit explicari. Ut uipoggog, quocum quisque vocem facile comparabit, a rad. ar, gr. lg, vel rectius a radice desiderativorum suf- fixo a amplificata oga, cuius ex aliis unguis testimonia in Curtii Etym. p. 546 collecta sunt, derivatum est (aip-ogg-og pro aifj-ogo-o-g, cfr. naXiv-ogo-o-g) , ita aip-eg-ov a radice non amplificata descendere videtur et eandem vocalem praebet quam radicis ea forma, quae in tg-y-o^iai conspicitur. Glos- sam autem ita si explicamus, difficultates omnes evanescunt. Atque interpretamentorum significatio cum glossae vi optime conspirat.

I. iyeXtüzai' doregeg. Si glossas yeX-ccv' avyrtv fjXlov, y eXoövT La' rt?uodvala, yeXe.lv' Xd(.i7teiv' äv&siv {yeXtlv : yiXa = avyelv : ttvyrf), ßiXct' rtXiog v.al avyrj vitb ^Layuöviov, ßeXXdo et ai' ^Xico&rjOETCu [ex * ßeX-vd-aerai, cfr. ßeg-va-/.iai (Curt. Verb. I, 171), (.idg-vot-[.iai , ßag-vd- (xevov. Ahrens. II, 46 falso ßeXaofjrai], eX-a' rjXiog, IX- <xtccc fjXtovTcu, ev-eXo-v evx\Xlov comparamus, vox illa pro e-yeX-corai i. e. 1-f eX-ioxai (de suffixo cfr. drc- rjJLitüTTjg) esse et lucentes significare videtur. e vocalis est prothetica. De radice vide Curt. Etym.4 541.

K. Ad glossam orrig' oipsig haue adnotationem Schmidtius adscripsit: „Ionice", inquit, „pro oxrieg dici contendebant Koen. ad Greg. Cor. p. 475 et Albertus Are- taeo Cappad. II, 13 p. 70, 27 cui nunc pro ottuq dyXvcoöetg redditum est oipeig. L. W7teg.u Quamquam igitur glossa adhuc ex omni parte corrupta est putata, tarnen sive ovreig oipeig , arcadica forma rgi-orri-g (etiam Tgi-oni-g) collata, sive ott ig' oipig mavis legere, verbum oTTig sine ulla diffi- cultate ex *o/.-Ti-g (cfr. oipig i. e. on-oi-g) potest explicari. Quae quidem consonarum assimilatio cretica potissimum est,

Curtius u. Brugman, Studien X. ß

82 Baunack

quod Avxxog pro Avxtoq, vrpexxov v7to(.iovrixov (ap. Hes.) pro vw-ea-töv, Ixxwv pro l/- xiöv demonstrant. Dein de öuox- rccg' igyoduoxxag apud Hesycbium, quo etiam glossa 'Em- ötoxag' Zevg pro yE7tiÖLwxxag (cfr. dänedov pro * öicc7teöov) fortasse referenda est, tum ßaxxr^la et ßaxrjgia eiusdem permutationis generis praebent exempla. Conferas etiam ita- licum atto pro aclo aliaque id genus permulta.

Radicem du seu öx (cfr. sanscr. akshan-, aksha-m, akshi-), ex qua oxxig originem ducit, saepius ad substantiva, quae oculos significant, formanda usurpatam esse docent praeter alias notas formas glossae Hesycbianae : oitag' ocpd^al^ovg (cfr. wneg' dcpSctlf-iol et cioip' avocp&a'kf.tog) et onxikoi' öcp&a).- (.wi [cfr. vav-xiXo-g, v.o{7i)-x'iko-g, an-xikog (ap. Hes.), otiig&o- xiXa (ap. Hes.)] et OTtvircalg' bipeoiv (cfr. TtEitoi&Lav kXnida, Ttgoodoxiccv). Synonyma auctore Hesychio sunt tö-oi, la(.i- Ttäöeg, qxxrjxeg (aperte ex '^cpäs-r^eg uti dav-axeg p. 80).

L. Glossas xoleZV eX&slv

x6Xoao&a i' txex evoai a radice eadem derivandas puto, a qua verba x£X-ev- &og et a-/.6?>-ov&og descendunt. Eodem fortasse glossa Aol-ea' Ttoiä xig oQxrjOig trahenda est. Radix graeca xoÄ sive /.el, quae ex vocibus illis concludi potest, cum sanscr. A'ar, cui eundi est significatio, aptissime potest conferri. Hunc in modum si formas, quas attuli, explicaveris, intelleges inter- pretes, quibus adbuc ea verba maximas paraverunt difficul- tates, tanquam nodum in scirpo quaesivisse. Velut pro ■ko'UIv Guyetus (loXelv litterarum serie plane neglecta scribendum proposuit, Schmidtius autem „coniiciat", inquit, „aliquis xo- veiv h. e. currere, properare. " Dein pro xokoao&ai, quod ad aoristorum t-xek-oa, t-xvQ-oa, hom. el-oa similitudinem est formatum, Albertus /.olyctüoao&ca restituendum statuit. Vocalium illa vicissitudo, quam in y.ek-ev&og et axoA- ov&og observamus, in assimilatione nititur neque raro liquidis sonis intercedentibus occurrit. Conferas velim glos- sam besychiauam dofiogrig' yvvrj, ubi g mutationis fuit causa {*dctfia()-xig, * öa/.wQxtg, döfiogng), formam beracleensem

Schedae grammaticae. 83

eßöefirj/.ovra pro lßöof.irj/.ovra, teoed-Qov et ßäoad-QOv, He- sychii bXoxeg' av).cc/.eg pro äkoxeg (cfr. wla/.eg), creticum rigiog pro &£oovg (*9eQeoog, *$egeog, *reQ£og, *T€Qiog, Tigiog). Postremo afferam vocabula in inscriptionibus arca- dicis reperta, in quibus ille mos maxime valet : notatu dignae sunt formae re^eveg pro xifxevog (331b, 31 et 42), reaoe- QCt/.ovTct (352 n), AvxoKQ&xrig (338c 17), Tif.io/.Qzzrlg (338b 52, 338 c 9), Ev&vxQeTrjg (338 b 32), SantQerrjg (338 b 1), Ka?J.r/.Q6Trtg (338 c 15), KaD.r/.QHeog (338 c 3).

V. De cretico nomine proprio Qißog. (Confer Curtii Etym.4 p. 504).

Nomen Qißog, quod nummi duo cretici (Mionnet, de- scription des med. antiques vol. II p. 280 no. 179 et 185) exhibent, Voretzscbius antiquiorem vocabuli d-eög formam esse statuit, quamobrem inscriptionem Toqxvvioiv Qißog deus Gortyniorum " convertit, sed Eoscherus (Stud. II, 1 54) recte nomine proprio agnito aliis eiusmodi inscriptionibus satis accurate collatis Qißog monetarii cuiusdam nomen interpre- tatus est et ad genetivum roQxvvicov „v6fiia/.iau supplen- dum esse ostendit; qui etiam aliarum eiusmodi inscriptionum analogia, quantopere res Voretzscbium fefellerit, docet. Nunc de buius nominis proprii formatione agamus. Roscberus ipse quod de origine nominis statuendum arbitratur, bisce verbis complexus est: Schliesslich wage ich die Vermuthung, dass Qißog stammverwandt sein könnte mit den Eigennamen Qiß-g-cov (Qi^ßocov) und Qißga%og, die wiederum Verwandtschaft mit dem Adjectiv d-ifxßgög und den Hesy- chianischen Glossen &ißo6v xQvcpsoöv v.ahöv ae/.ivov anaXöv und &ißor}v' (piX6y.oGfxov xaXXvvTixrjv verrathen." Cui quidem coniecturae Helbigius, de dial. cretica p. 7 (progr. Plaviense) assentiehdum esse putavit. Joannes Schmidtius autem nomina Qißgtov et Gifißgcov vocibus eis inserit, qua- rum origo non detecta est (Vocal. vol. I p. 115 Adn.). Mea quidem sententia est sie iudicandum:

6*

84 Baunack

Qlßog est hypocoristicon pro Qeö-ßovlog. Secundum legem enim illam, quam Fickius de nominibus propriis formandis statuit, nominum propriorum, quae com- posita sunt, altera pars saepenumero decurtatur, ut habes Avxi-ytov et *AvTi-yevt]g vel 'Avzi-yovog, ndf.c-f.auv et Ilafi- fwvrjg, Meve-a&co et Meve-ad-evrjg, 3Alb£,-ccg et Ali^-avögog, Ejcacpgü et ErcacpgodiTog. Ut in bis et suffixum -wv et -w et -ag ad bypocoristicon formandum adbibitum est, ita aliis in vocabulis suffixum -o in usu est. Conferas Ev-xlog, "E%£-y.).og, "lo-z?*og, Sw-xog, "Avu-cpog, "Egi-q)og, ""Oväat-kog, 20-ive-log, Klev-Xog (Em. Curtii anecd. delpb. 5, 20), Eg- yäoL-Log (ergo etiam Zivl-log pro * Zcoat-?.og, non Zai-tXog quod Fickius mavult), 2t6i-Xog, Mvt]al-Xa, HöXv-ßog, Kogoi- ßog, Ev.a-ßr] aliaque permulta.

Ergo 0 i-ßog : 0 eö-ßovXog = "Avx i-cpog :'Avt i- (fävv^g = 0 i g o t -X o g : 0 £ g o i - X o yo g.

Eundem in modum Qißgtov et 0 ifißgcov, quae no- mina Roscherus, cui pro Olß-g-wv et Qlfiß-g-tov esse vi- dentur, minus apte a &tfißgog derivat, explicanda sunt:

Qi-ßgwv (plerumque Lacedaemoniorum nomen) vel Gl-fißgcov : 0 eo-(fi)ß gox og = 'Avr i-ytov : Avtl- yovog. Illud -ßgiov sive -fißgtov est forma decurtata pro -(fi)ßQOTog, ut pro eadem voce -fißgog in "I-fußgog (cfr. 3Io- y.Xrjg, 'lo-xgizog, 3I-67trj, 3Io-rpwv) invenitur, quod nomen ex *'l6-fxßgoxog uti "Ilag (Stud. IX, 97) ex 'Iö-Xctg natum esse puto (aliter Curt. Etym.4 p. 404), nee minus -{fx)ßgayog in Qi-ßgayog (nomen laconici polemarcbi ap. Xen. Hell. 2, 4, 33), quocum nomina 'AniXXtyog, 'OXvfuuyog, c'lrtTca./.og, "Ivaxog conferas.

Quod in Qi-ßgiov illud ft omittitur, in eo non magis offendendum est quam si idem in dßgotog deest.

Qi-ßgiov : Qi-fißgiov = a-ßgorog : d-fißgoxog == nä- ßig (nomen per se mirum in inscr. ion. St. V, 259, 5) : Jläfii- ßig ("ibid. 258, 149 pro llcaißtoc cfr. IldfKpiXog, TlafArpäg).

Restat ut de priore nominum propriorum, quae tracta- vimuB, parte pauca verba faciamus. Constat apud nonnullas

Schedae grammaticae. 85

gentes attenuationem vocabuli &eög in &iög fuisse usitatam. Maxime valebat is mos apud Lacones, Cretenses (Heibig, de dial. cret. p. 7), Cyprios (Stud. VII p. 150), Boeotos (Stud. IX p. 20). Dein in argiva inscriptione, quam Foueartius 108 edidit, "Ioyv'O.og Qiorcog commemoratur ; Qloip est pro * Qe-gxp cfr. Gsotct], J61-o\}>, Oalv-oxp. Tum Messenius quidam in Foucartii inscr. 318 Ow-zt/nog appellatuv. Cum eius moris vestigia apud Messenios aliis in nominibus non appareant, Foueartius mirum in modum adnotavit: particuliere ä la Beotie; mais il est fort possible que quelques-uns des Beo- tiens se soient fixes dans le pars." At id nobis offensioni esse non potest. Postremo in delphico quoque titulo, quem Le Bas in libro qui inscribitur „inscriptions grecques et latines" edidit, 959, 7 d-uöi legitur.

Porro ex illo &iog factum est *&ig, ut -ßig ex -ßtog in üa/ußig fvide supra), Kleoßig, 'Agiorößig (Fick, Personen- namen p. 106) et, ut nonnulla nova exempla afferam, He- svebii olv x^v oefxv^v ex d-iöv (fj), &eov, quare laconici tego- (föooi in inscr. Foucartii et tbv olv pegeov Evöai/ntov qui- dam (163 b 49) et olv epegeov (non oLvqjegiov, ut Foueartius vult) ^Ayirelrjg quidam (163 c 47) nominantur, at 163 d 51 IlloiTog Evgvßctväooag atocpögog dicitur ; laconicum diportöig (cfr. delpb. vaonouov ap. Wesch. et Fouc. 1, 6) ex 6\po7Toiög (ibid. 163 c 51); nomen Molivrt ex Mo?.i6vrj (Paus. 8, 14, 9; 5, 2, 2).

Quodsi illud *&lg consideras, illa nomina Qi-ßog, Ql- ßgcov, QL-^ißgiov, Qi-ßgayog nullam praebent difficultatem.

In Universum in nominum propriorum a 9-sög exordien- tium formatione nonnulla peculiaria notabiliaque observantur et tanta inter ea nomina, quanta potest esse maxima, forma- rum varietas. Quamobrem de multiformibus nominibus com- positis a $eog ineuntibus paucis hoc loco disseram, quo simul ea, quae supra exposui, magis perspicua fore spero.

Habent igitur nomina propria composita, quo- rum prior pars &eo- est, in fronte formas hasce:

1) Qeo-, in nominibus innumerabilibus.

86 Baunack

2) Qev-. Eius formae plurima sunt exempla et ionica et vulgaris Dorismi.

3) Qov- in Qov/.vdidriQ, Gov/.cavrig, GovdiTtTtog, quod nomen Fickius ex *Qso-öo explicat, quod iniuria ex Oto- öoto-, decurtatum esse sumit. Illud 6, quod Curtius etiam in NrAÖöinrcog, ylswdavai- (Etym.4 p. 642) inveniri adnotat, quomodo ortum sit, adkuc nemo explicuit. Fortasse haec explicationis via ingredienda est: ut ex *^/£w<5r;g (ae- que ac Aeädr<g formatum) ^letoödva'S, derivatum est, ita ex *Nixodrig, quod nominibus Ni/.ddag, Nr/.ädrtg, Nr/.idrjg col- latis cogitari potest, Nr/.6d-i7T7Tog natum esse putaverim. Quod ut statuam, maxime me nomina Xagiö-avtLö^g (quod in ion. inscr. St. V, 269, 12, 2 inveni), Xagidrtg nomine comparato, et nXsvaiö-uzuog, collato IIXsvaidrjg, adducunt. Itaque Oovd-uiTtog a ^Qovöijg vel *Qeödrtg (cfr. Qevörtg Mionn. III, 203) derivandum erit (conferas Evöai(.iwv et EvöatfAO/.'/.rg, Evcfgcov et ElcpgcivioQ, Qeööcogog et Qeoöcogo- (irjdrjg). Quae quidem nomina ex lege illa a Fickio reperta explicanda sunt, secundum quam Graeci filiis nomina dantes plerumque ex nominis, quo ipsi utebantur, vel priore vel secunda parte novum nomen formare aut iam formatum sumere solebant, ita ut ea vox, quae fortasse iam pridein maiorum nominibus infuerat (veluti %7t7tog, d-eög) , etiam in posterorum nominibus eisque diversissimo modo cum aliis vocabulis compositis appareret, quo ex more permulta et mira nomina facta sunt, quae explicari omnino non possunt, ut 'tTtrtohxg, uivvoXag, Nufufayögag, Moigayögag, <Di).at&og, Kvvai&og, Mrjvö&e/uig, MrjvoqxSv, Mrjv6g>iXog, Nö9ctQxog, Nö&LTvnog, '.Av&iTznog , 'Pödinrcog, Qrigi7C7cidag . ~aui7i7iog aliaque permulta.

4) A ©£- ineuntia nomina sunt rariora. Quae quidem in inscriptionibus megaricis a Foucartio editis (viele infrai reperi, sunt baec: Qedojgog 31; 33; 33a; 34, 4; 34d, C-JtöojQou 17; 34, n et L8; 34b, 24, Qeyelvov 3, ©ht/nog 3, QeftvdoTov 27, 4; 28, 4 leguntur, ubi tarnen etiam (-)t odoaiov 38, Qeoxlfjg 70, Qeoxtfxov 11, Geortet 64,

Schedae grammaticae. 87

QtöuavTog 33 a, Qeocfavrog 70, 5, Qeöqavrov 7, 8. Tum Thespiensium inscriptio (Keil, Nachtrag zur syll. in- scr. Boeot. 21, 25. 26) Qsöcooog exhibet. Aliud exemplum {QecpQdGTog) G. Curtius in Stud. IV, 226 attulit. Recentio- rum temporum est Photii Oi/lct (cfr. "Exe-v.'/.og). Triplicern in modum eas formas explicare licet: aut illa nomina se- cuudum analogiam orta sunt eorum nominum, quorum pars altera cum a vocali inciperet, ut vocalis priorem partem terminans exploderetur, effecit (cfr. Qe-avdgog aliaque), aut breviorem stirpem asserravere, quam etiam de-om-g, $e- onioLog, &4-oxe-Xog exhibent, aut ex lege hyphaereseos alteram vocalem omiserunt, cuius rei exempla non pauca exstant (cfr. ßo^-9-og pro ßoiq-d-öog). Huc Qe-ri-g quoque referam, alii alias radices conferunt. Confer lüJ&euig ap. Mionn. Suppl. III, 125.

5) Qo-, quod Qoduov (Stud. V, 267, 64) exhibet, alia hyphaereseos ratione factum est: Qo-dicov : Qeo-öicov = öevdgov : öevöqsov = tcqiv (ex *7cqlov) : *tvqolov. Quod ad suffixum attinet, cum Qo-dicov conferas Qov-ddg, Qov-öuov, quae sunt nominis Qeo-dorog hypocoristica.

6) Ab & io- incipientia nomina supra commemoravi, cfr. Stud. IX, 20. Adde Qicov (cfr. boeot. KXiiov et Nlcov).

7) Sio- in fronte nominum propriorum non invenitur; pro eo Zi- laconica nomina praebent: 2i-xXfjg ap. Fouc. 163b 27, 2i-yaor{g 163c 40 et 163 d 49, 2i-/nrtör]g ap. Boeckhium 1261, 2 et 1372, Si-piqXtdag ap. Boeckhium 1391, 2.1-nouTiog ap. Fouc. 163b, 10 et 24, 163 c 7; ap. Boeckh. 1241 II, 26; 1245, 13, Zi-ri/iwg ap. Boeckh. 1246, 10; 1241 I, 6; 1239 II, l; 1247, 7; ap. Fouc. 173b, Zi-dey.rag ap. Fouc. 163a, 2. 3. 5, 163d 2S, 173b 6, ap. Boeckh. 1244, 16; 1247, 14 et 15; 1250, 6; 1352, 4, Zitov ap. Fouc. 162 d 12, Zitovidag ap. Fouc. 163 d 15. Plenam oio- stirpem prae- bent nomen leoocföoov lacnnici, oiocpögog, quod ap. Fouc. 163d 51 legitur, et Hesychiana vox ow/.öoog' vecov.ogog' 9eo- v.ÖQog' deoaTtevTrjg d-ecöv. Mos # in a mutandi maxime laco- nicus est, verum etiam in aliis dialectis interdum observatur.

88 Baunack

Ita exempli gratia ionicae inscriptionis (Stud. V, 269, 12, 2) nomen 2i]Qiaiy6[Qf]g\ pro QrtQ-ayÖQag (cfr. laeonicum 2r']Quc- icog ap. Boeckh. 1260, i'ö, ap. Fouc. 163 b, 5 et 23, 163 c, u et ^QavÖQiöag ap. Fouc. 163 b, 2) nondum explicatum esse puto. Quamquam coniiciat aliquis hoc solum nomen proprium, quod illum morem sequitur, ex alia dialecto ad ionicam gentem transiisse.

8) 0 t - ostendunt nomina, a quibus profecti sumus, 0t- ßog, Qi-ßgwv, Qi-^ßgiov, Ql-ßQa%og (confer boeoticum #t- iiQonlovTog ap. Keilium, Nachtrag zur syll. inscr. Boeot. 38c 1, Beermann, St. IX p. 47), quae laconicis inscriptio- num nominibus collatis facillime explicantur. Supra comme- moravi Qi-ßgtov, QL-f-ißgov, Qi-ßgaxog nomina Lacedaemo- niorum fuisse; notatu igitur dignum est, nomina quae in inscriptionibus 2c- ostendunt, in libris manuscriptis vulgari ex more 0t- ineunte scripta esse.

VI. De variis vocis vlog stirpibus.

Vocis, quae filium significat, formam indogermanicam Indi (sfmus), Bactri {hunus), Slavi (synü), Lituaui (sunus), Gotones (sunus) e remotissimis temporibus paene integram asservavere, Latini plane amiserunt, Graeci suffixis aliis ad- iectis permutaverunt. Ad formam principalem *sünu-s e lingua graeca duorum compositorum altera pars alo-ovöv^ (cfr. Curt.4 p. 638) et vdaTo-ovöv)] (apud Callimachum) ])roxime accedit, quae etiam ea de causa, quod ineuntem souum in aliis formis in spiritum asperum mutatum servabant (vox quae compa- retur digna est SxccTzrrj-ovty ab vXr} derivatai, valde nota- bilia sunt. Aliis autem suffixis instructae stirpes sunt hae agnoscendae :

A. Stirpis v-o-, quae ex radice su- suffixo -o- adnexo orta est, hae inveniuntur formae:

Schedae grammaticae. 89

v6g5) ap. B. 392, 1143, 2248 II, 38 (p. 363); ap. Fouc.

in inscriptionibus spartanis, ubi sermo vulgaris Doris

est: 173a, 287; ap. W. et F. 370, 12, 306, 11. vov ap. B. 312, 385, 803, 921, 2448 I, 18 p. 362; ap. W.

et F. 25, 2; 45, 4; 80, 4; 161, 2; 162, 2; 178, 2;

230, 3; 267, 3; 270, 3; 308, 2; 434, 12. lw ap. Fouc. 211a, inscr. spart. vov ap. F. 51, ap. B. 15 (antiquissima laeonica inscr.) 317,

359, 366, 397, 995, 1124, 1306. Ussing, inscr. ined.

38, 2. voi ap. F. 242 a, ap. B. 595, ap. W. et F. 58, 21. vcöv ap. W. et F. 111, 5; 182, 2; 246, 2; 265, 2; 289, 4';

367, 2; 421, 5 apud Le Basium, inscr. grecques et lat. 951. voüg ap. W. et F. 214, 3.

De formatione conferas cpv-r], Xv-a, dein no'kXo- pro Ttolvo-, ödxQvov, arcad. et delph. r^aaaöv pro *f}/.uovov, Hesychii y).v/.y.6v pro *ylv/.vov, ylv/.v.a' ybvKOTijg pro * ylv- xva (ykv/.xeiv xb yäka ex *yXv/.YÜv i. e. *ylv/.y.iov, *y).v- ■/.viov errore naturn esse puto).

Illarum quas collegi formarum permultas tantummodo sculptoris neglegentia pro vlpg aliisque formis diphthongo imbutis insculptas esse est verisimile et eo, quod recentioribus temporibus v in i attenuatum est amboque soni sensira in unum coaluerunt, satis explicatur.

Attamen si quis antiquissimarum eiusmodi formarum, maxime laconicae vov in inscr. 15, quam dialectum soni v antiquam pronuntiationem usque ad recentissima tempora asservasse scimus, rationem habuerit, recte me stirpem suf- fixo -o- formatam statuisse fortasse concedet. Uti XoloSog et loia&cog promiscue usurpantur, ita promiscuus stirpium i-o- et v-lo- usus non offendet. Ad stirpem vo- referendae

5) Hisce notis in eis quae sequuntur usus sum:

B. pertinet ad corp. inscript. graec. a Boeckhio edit. W. et F. ad „iascriptions rec. ä Delphes par Wescher et Foucart." F. ad inscriptiones peloponnesiacas a Foucartio edit. ( Vide infra sub XI.)

90 Baunack

sunt Hesychii glossae: v-ldiig' vlwv vloi, eyyovoi (v-'idelg cfr. Alax-iöevg)] v-'iöög 6 xov viov vlög, cuius accusativus pluralis v-'idovg (cod. vldovg)' r] vldelg. vlwv vlovg [suffixum -löog : -idrjg = Ayrjxog (ap. B. 1437) : Aytjrag (ap. F. 163 b) = %itnaqyog : Innäqyag (Ross inscr. med. 30]; v-idijv (cod. vidrjv) viov d^vyareqa] v-tdeg vlwv d-vyareqeg (nom. v-'ig).

B. v-io-g est forma vulgaris. Copulatio vocalium vio vel via exceptis participiis satis rara est: vs/.via, 'Äqnvicti, f.utTQvi6g, *ylvxvio-v in ylvxxelv (vide supra). Nuperrime inscriptio edita est (Palingenesia 1S77, 11 ian. no. 3689), quae urbis adhuc ignotae nomen Aäxvia. exhibet.

C. Stirps v-v- orta est radice suffixo v amplificata. Nom. vvg C. I. Att. 398 legitur, quam brevem inscriptio- nem Neubauer (Hermes X p. 159) hunc in modum restituit

Aioyiv[rjg] äved-rjY.e 'AiGoyvlov vvg Kscf[a])^~og.

Dein traditae sunt nominativi pl. formae vijg et velg in in- scr. att. Cfr. Weckl. cur. epigr. 19. velg formatum est uti ykvxelg et exstat C. I. 85 b, vs. 13, 23, 26. Cfr. App. p. 897.

D. Stirps v-lv-, cuius nominativus in antiquissima in- scriptione laconica invenitur edita a Rossio, Intelligenz- blatt der allgem. Litteraturzeitg. 1837, Archaeolog. Aufsätze I p. 7, a Rangabeo Aut. Hell. I, 316, a Le Basio Voy. ar- cheolog. Tfl. 2, 1, a Fouc. 160, a Neubauero, Hermes X bd. 2. Hft.:

r\?Mv/.avi[a ue] f.iväf.ia Kd).ag \e&er' Av]d-iöa vlvg. vlvg igitur praebet idem suffixum, quod sauscrita et lituanica vocabula in -j-u-s exeuntia. Falsa igitur est Aufrecbtii et Pottii opinio, qui suffixum ju in lingua graeca in ev permu- tatum esse statuebant, quod etiam Curtius improbavit Etym.4 p. 597. Ex illa autem forma omnes aliae facillime explicari possunt. Aut vlvg aeque ac yXvxvg declinatur (cfr. v-tea ap. B. 425, v-leog 1080, v-fel ap. F. 146a) aut, maxime in Homeri carminibus, ita ut ante terminationes v in .- muta- tum exciderit (v-l-og, vh, via cfr. veog, ve% via] vleg ap. B. 1111 cfr. vieg). Veteres grammatici ut has formas ex-

Schedae grammaticae. 91

plicarent, miruin in modum a nominativo vltg, qui nullus est, profecti sunt. (Cfr. Welcker, Mus. Rhen. 1848 VI, 394.) Paulatini forma vivg Graecis propter tres molles vocales molesta facta est. Quare formae suffixo -o- instructae in frequentiorem usum venerunt. Lacones autem, qui v sono u pronuntiabant, istam forraam tuebantur. Notatu digna est alia ratio, quam lingua triam illarum vocalium concursus vitandi secuta est. In duabus enim inscriptionibus , quas Welckerus in Mus. Rhen. 1848 tractavit, exstat vivg, p. 393 Evxeigog STtoiqoev OvgyoTi/.wv HYIHY2 et p. 394 EYXEPZ EüOIOEZEN HOEP^LOTIMO HYIH2 In posteriore titulo Welckerus vidit post alterum H casu quodam v litteram excidisse. Spiritus asper, ut in Heracleensi vocabulo Ttsvraer^Qiöa ex ß ortus est, ita in voce vivg ex i consona, quae inter vocales ex iota nata erat (v-iv- fit v-ij'v, ut Ev-dfotrjg fit Evß-dXwqg aliaque p. 60), ortus esse videtur. (Cfr. pamphylium adiectivum 3EoTße(v)dijvg et dativum Ija- qoIoi, de quibus Siegismundus in Stud. IX p.93 et 94 exposuit.) Neubauerus quidem in voce vivg digamma in spiritum tran- siisse censet, at hoc unde venerit, non elucet, quare mea ex- plicatio maiorem habet probabilitatem.

VII. Dativi pluralis tertiae declinationis in -oig

exeuntes.

Dativi hi, quorurn permulta exempla infra enumerabimus, quomodo sint explicandi, nondum est expositum. Sane me- taplasmi in decl. II genus quoddam esse agnoscendum unus- quisque videt. Neque enim Ahrensio assentiri possumus eam dativi siugularem formam „septentrionali Graeciae propriam et contractione quadam e longiore dycoveoai natam" dicenti (II, 231, I, 236). At quid causae fuerit, cur dativus solus neque alius pluralis casus exempla infra allata id osten- dent metaplasmum illum pateretur, ex tertia declinatione ipsa posse intellegi puto. Proficiscendum est mea quidem

92 Baunack

sententia a forma in -eaai exeunte. Ut enim ex <xv&q(jj- tcolgl avd-QtonoiQ, ita ex äyajveaoi forma *äycov£g fieri potuit, quae tarnen, quandoquidem nominativus plur. iam ita sonabat, deleta vel potius in genetivorum pl. sec. decl. ana- logiam est redacta, quod lingua utrumque casum certa termi- natione insignire studuit. Ad quam quidem permutationem efficiendam praeterea fortasse aliquantum dualis genetivorum in -o iv analogia attulit, qui iam multo autea similem passi erant mutationem, id quod verisimile fit, si eas formas meta- plasticas iam antiquioribus temporibus reperiri infra videbis. Ut igitur secundum dvolv Herodotus dativum pluralis dvolai (etiam ap. Hesych. dvoloi' rolg ovo), ut secundum ooooiv Sappho 28 et Hesiodus Sc. 426 oaaoig et ooooiot finxerunt, ita aliae quoque förmae sunt ortae. In numeri ternarii forma roioig et aliarum analogia et formae tqicc, tqiüv magni momenti fuisse videntur. Similem in modum secundum ac- cusativum dv/ccrioa in inscriptionibus delpbicis (ap. W. et F. 376, 11; 46, 2 etc.) et argivis (ap. B. 1226) genetivus 3-vyariQog formatus invenitur. Eadem ratio in Hesychii glossa yivai!;' yvvat, conspicitur, quam Guvetus male vel in yvvalg' yvvaiBiv vel in yvval' yvvcüxeg mutare voluit, ego nominativum secundum casus obliquos formatum et vocativi loco usurpatum esse suspicor. Postremo meta- plasticos genetivos Olvo/j.ia. (ap. W. et F. 2, 4), Jioy.lia (ibid. 4, 4), Evxilov (4, 13), 'Egyorelov (4, 18), Jauo- y.occrov (ap. B. 1296), KaD.r/.QaTov (1249 ter) in memoriam revoco.

Haec pauca de dativorum istorum origine praefati eorum exempla bunc in locum congeramus. Quae quidem reperi- untur in inscriptionibus

A. Graeciae septentrionalis:

„Inscriptio Mclitaeensium et Perensium, duorum Tbes- saliae populorum, qui Aetolos arbitros sumpserant, sub finem tertii a Cb. n. sacculi " insculpta (Ussing, inscr. ined. p. »5; Rang. Ant. Hell. II, 276 no. 692) exliilict:

Schedae grammaticae. 93

vs. 1. Meliraloig v.al ürjQEOig tv.Qivav ol öi/.aotcti,

ubi Melitaioig pro Melrcaiiotg cfr. vs. 14 Mehvaelg,

vs. 15 Mekizaeiov] vs. 4. OQict (.isv elf*sv rag x°^QceS MeXixctieo ig v.ai JT17-

Q £ o i g ; vs. 24. To£g ccQxovzoig agyvQiov /.iväg TQelg. vs. 28. ra Xoincc e7tLfxe/.io&to u nöXig rcov MeXiT(ai)icov

Y.oivtov rwv iv JJrjQeoig. vs. 30. rag öUag yivo/.uvag ü^geoig no%\ IlrjQeig y.ara

TETQÜ(.titvov di/.aKövTto Ifx IlrjQeoig.

B. Graeciae mediae populi frequentius eum metaplasmum usurpant.

a) Ex Aetolorum ad Milesios epistula Aristophanes grammaticus ap. Eustath. 279, 38 yeoovroig et 7ta-9-rj- (.i ä x o l g affert.

b) Locrica exempla sunt:

(.leiovoig in inscr. locrica Rossii, Rangabei in Antiquites Hell. II, 356 b. Kirchhoffii in Philologo XIII, qui eam inscriptionem bello peloponnesiaco ineunte exaratam esse docet;

Xaleieoig in inscriptione paulo antiquiore (G-. Curt. stud. II p. 441).

c) In delpbicis inscriptionibus plurimae eiusmodi formae exstant:

ccyoJvoig ap. W. et F. 11, 5; 12, 6; 14, 7; ap. B. 1693, 21;

ap. Ross. inscr. ined. 67, 25; ap. Keilium schedae epigr.

p. 22, n. ieQ(x[.ivr)n6vo ig ap. W. et F. 459, 2, at 454, 5 leQO/xvrj-

{J.OGI.

Te&vaxÖToig ap. W. et F. 58, 19.

ovxoig ibid. 54, 12; 83, 7; 90, 10; 92, 11 et 16; 102, 16;

110, IS; 111,26; 113,6; 119,13; 138, 6; 142,11; 154,7; ' 165, 14; 171,7; 217, 21; 225, 15; 349, 8; 369, 10; 400, 9;

401, 10; ap. Curt. Anecd. delph. 30, 22.

94 Baunack

lövxoig ap. W. et F. 87, 6; 253, 12.

leg eo ig ap. W. et F. 384, 15; 407, 24; in formula: xoi&ev-

xiov ev xolg legeoig xov ^ÄTtöXXoivog. Qvo/.eoig ibid. 177, 1; 432, 5: ev de (Dvoxeoig agxovxog

•/.. x. X. ®ü)Y.eoig ibid. 122, 1; 212, 1: oxoccxayeovxog ev (Dtoxeoig

}Avxiyeveog. ävögoig xgioig ibid. 24, 9; 29, 9; 31, 11; 167, S; 193, 6;

209, 17; in formula: hcr/.Qi&evxio ev avögoig xgioig. xgioig solum ibid. 115, 8: rolg xgioig. er eo ig ibid. 89, 7; 167, 10; 167, 15; in formula: ev rolg

exeoig (167) idque xgioig (89), oxxio (167), öe/.axgioig

(244). Aaf.ueoig ap. Ern. Curt. 43, 4 (Mus. Rhen. N. F. II p. 114). ev xvy%avövxo ig ap. B. 1693, 7; ap. Rossium, inscr.

ined. 67, 13. tc wleovxoig ap. Curt. 16, 16. da iv eo ig ap. Curt. 3, 15; /naaxiyotov rcXayalg doiveoig.

d) In Boeotia solum rjyvgi. e. aiyoig ap. B. 1569a 39 suppetit.

C. Peloponnesi paene omnes gentes huius formationis generis sunt participes:

a) InEleorum nova inscriptione (vs. 26) ngoedgiav ev xolg Jiovvaiay.oig dywvoio legitur (Arcbaeolog. Zeitg. VIII p. 170).

b) Arcadicas basce formas inveni :

In Pbigaliae inscriptionis (Arcbaeolog. Zeitg. 1859 p. 111, ap. Fouc. 328a; Conze et Micbaelis Annal. Inst, archeol. 1861 p. 56):

vs. 10. rj/^iev rolg Meooavioig xa[i rolg (Dia]?>eoig. vs. 13. dvcpoxegaig xcüg rtoXeoig. vs. 18. dvcpoxegaig xaig 7toXeo[ig].

In alia a Foucartio edita inscriptione (340 d) legimug vs. 5. [elo]ayövxoig. Tum reperitur

Schedae grammaticae. 95

c) in inscriptionibus messeniis, idque a) in inscriptionis Andaniae:

vs. 5. evoQxovvri /.iev j.ioi e«j a xalg ev oeß eo ig.

vs. 12. naQCtdiddvxco ol legoi xolg Iti ixar <xor ad-ev- xoig.

vs. 41. 7tEi&aQxovvxiü rolg in ixeXovvxo ig j.ivoxrtqia.

vs. 47. rolg de ly'koy evovxo ig didyogct Xeixovoyeixiü 6 aqyvqoo/.örtog.

vs. 48. ccTioÄoyiaäo&cooav eft tcccvxo ig.

VS. 73. xoig de doxi/xao&evxoig octf.ielov hcißctKÖvxw ol IsqoI.

vs. 178. xcft /.cc&ojg rolg tiXeiovo ig dö^ei, emxeXiod^io.

In hac ampla inscriptione nullus declinationis tertiae dativus suffixo -oi aut -tooi, quod exspectamus, formatus occurrit.

ß) In inscr. 303 a ap. Fouc. (Vischer, Epigraph, u. ar- chaeolog. Beitr. 3S, 30):

vs. 30. oc7rodiöo/.iev rolg y.axaoxad-evxoig.

d) In spartanis inscriptionibus, quarum sermo ad vulgarem Doridem descendit, invenitur:

nXeiövoig, 194 ap. Fouc.

tlaayovxoig et it-ay övxoig, 228ab 32, ap. Fouc: el-

/.isv öh aixoi[g] v.al äxileiav xai e[io]ayovxo[ig] xal

e[^a]yovxo[ig] /.ai 7tokejLico xal Igävctg.

D. In Tauromenii, Siciliae urbis,

titulo (Annall. Inst. Arcb. Vol. X fasc. I n. 1838, Franz, elem. epigr. p. 221 no. 87) exstant dativi: i egofi v a/uo vo ig col. I, 2, 8; col. II, 2, 11; col. III, 4, 12. oixocpvläxoig col. I, 29, 31; col. II, 21, 26, 31; col. III, 18, 24, 26.

E. In librismanu scriptis suppetunt dativi, quos iam supra attuli:

oaooig, Sapph. 28, oaaoiai Hesiod Sc. 426. Frequens est et oaooig et boaiov apud tragicos. Accedit

96 Baunack

^rtleioLg, in papyro aegyptiaco ab Ern. Curt. in Anecd.

p. S7 edito : litt ^rjleloig Tey.voig, forma drjleoLQ, quam exspectamus, sine dubio secundum femininae formae &r]l€icug analogiam diphthongum ei accepit.

Restat ut commemorem ea exempla colligenti atque in unum conspectum congerenti id mihi maximae curae fuisse, ut quam late eiusmodi formae paterent, ostenderem. Etiam id, quod eae formae iam satis antiquis temporibus in- veniuntur, certe dignissimum est quod spectemus, quam rem," ut mea explicatio probabilior fiat, efficere puto.

VIII. De nonnullis verbi eIj.il indicativi, impera-

tivi, imperfecti formis, quae coniugationis in-w

terminationibus utuntur.

Cum radicis i coniunctivus et optativus coniugationem in -oj sequantur atque participii quoque forma secundum verborum in -ei analogiam fingatur, etiam alias formas velut indicativi, imperativi, imperfecti eiusdem coniugationis termi- nationes ascivisse admodum est credibile et potest exspe- ctari. Et profecto Hesycbius in lexico glossarum haud exi- guum numerum attulit, quae quamquam a viris doctis adhuc fere omnes in suspicionein vocatae sunt, tarnen cunctae ex uua eademque ratione consideratae atque iudicatae uno quasi obtutu intelleguntur. Cuius generis glossae hae leguntur:

1) elW it o q evo f.ia i.

Indicativus 7coQevo/nca, quem codex exbibet, ab Abren- sio II, 340 in coniunctivum mutatus est, Scbmidtio in commeu- tario comprobante. Sed alii quoque grammatici uno ore mo- dum testantur indicativum. Ita Choerob. in Tbeod. 584, 31 (Etym. Mag. 121, 30) tltu, inquit, oijfialvei de tu 7ioQevo/nai log naget 2tuq)QOVi. Dein in Etym. Mag. 424, 23 est: euo %b 7Cogsvofiai dia di(p$6yyov üg <[\oi —uxjqiov iv Qvvvo- &r;Qa. Nec minus in Ann. Oxx. I, 211, 22 idem est tradi-

Schedae grammaticae. 97

tum. Quae testimonia aperta plane neglegens Ahrensius eo quem attulimus loco ait: „Coni. eico Sophr. 2 e diserto (?) gvammaticorum testimonio, indicativum tarnen eico minus recte fingentium, cum potius coniunctivus eandem vocalis mutatio- nem passus sit quam indicativus. " Quae res Abrensium fallit. Est eico indicativus: eico : eifu= aeol. Tto&rjco (Sapph. fr. 115 Ahr. 26 Bgk.) : aeol. 7t6&r]iii = ddi^co (Sapph. 1, 20 Ahr. aöutrjei): aeol. ädiyajfu = dfivv-co (in Cret. titulis 2555, 2556, Arcad. titul. 328a, 23; 357, 7 ap. Fouc, vide infra): of.ivv-f.tL == dctfiva-to : däfivr-fii. Quae quidem forma siio etiam ex futuro ei-ooftcu (cp^-aco, doü-oco) et aoristo ei- oäfi^v (e-cprpoa) apparet. Formarum ad coniugationis in -co analogiam fingendarum Studium imprimis ostendunt verba in -vvfiL, id quod formis hcuevyvvovoa (Arcbimed. de Plan. Aeg. p. 5 et saepius) eTvi'levyvverco (ibid. p. 14) anodeiY.vv- eiv (Arcb. Aren. p. 320 1, formis quas Ahrensius II p. 284 affert demonstratur. Permultae eiusmodi formae a Curtio (Verb. I, 158) et a La Kocbio (Zeitschrift für österr. Gymn. 1876 p. 584) sunt collectae. Reliquum est ut moneamus, quanto- pere illud eico conspiret cum latina forma eo, quam ex *e/o originem traxisse tertia passivi persona ei-tur docet.

2) ngoo-i-ei' eyyilei.

%-ei ut Xsy-Bi, pro quo Lobeckius rhem. p. 18 turbato ordine 7100011] eyyi'li] posuit. At nihil subesse corruptelae documento sunt glossae duae aliae:

3) v 7t-cc7i-i-e l' vTio ox q ecpei.

Litterarum series glossae mutationem non admittit. Co- dicis tarnen auctoritate posthabita Schmidtius vel „vTzctTtlr] vTtooroiqi]" vel „v7tdTcei(i&i) vrcöoToecpe" coniecit, Meine- kius (Philol. XII p. 626) inan/jei vTteoxoecpe corrigendum proposuit.

4) vTi-e^-L-et' v7te'S,ioxaxai et legitur in codice et litterarum ordine requiritur. Mutatio igitur a Dindorfio in thes. VIII C. 153B proposita (v7ie£i]ef V7ce^ioxaxo) vix quemquam, cui probetur, habebit.

Eundem in modum explicari potest glossa

Curtics n. Brugmas, Studien X. 7

98 Baunack

5) elo-L-ov o iv' eioeQXOvrai.

i-ovoiv Xey-ovoiv. Etiam hoc loco L. Dindörfius, qui eioiaoiv' eloeQxovrai, et Schmidtius, qui eloitooiv' elaegxcov- xai scribendum iubet, non sunt audiendi. Eiusdem termina- tionis usus in verbis in -vvfii (öer/.vv-ovoi) frequens reperitur.

Aliae indicativi huius generis formae non exstant.

6) is' ßädiLe. Ttoqevov.

X-b, quod etiam ordo litterarum postulat, cum imperativo ytXv-e comparari potest. \'-e : "id-i = xXv-e : xXv&u Similiter a 6eUvvf.il imperativus deixvve descendit, qui ap. Epich. 132 legitur. Comparare licet zd. hunvanuha pro * hu-nu-a-nuha i. e. * hit-nu-a-sva et scr. U-du-nv-a-sva.

7) ei' Tcogevov.

8) artet' citt[e\i9-i. arrel&e' ßäöit,s. Imperativi hae formae spectant ad indicativum euo et ex

*el-e, *a7t-ei-e contractae esse videntur. Neque enim raro post diphthongos vel longas vocales breve e absorbetur. Homericus coniunctivus /.elrai est pro y.el-e-rai, quod G. Curtius (St. VII p. 100) argumentis confirmat. Idem pertinet ad vlei- &qov pro *y.lei-e-&gov, oxaXev&Qov pro * oxaXev-e-d-Qöv, si Qe-e-&Qov, eö-s-9-lov, 7ztoXL-e-&Qov, alia (vide p. 74) con- ferimus. Nee minus in fine vocabulorum £ vocalis contraeta invenitur. Velut babes in inscriptione Tegeatica öiaxcoXvoei pro öia/Mlvaeie, in inscr. Teia (C. I. 30-14) arcov.Teivei pro anoy.Telveie (cfr. Curt. Verb. II p. 269); proxime vero ad imperativi an-ei similitudinem formae monosyllabae acce- dunt, quas a Curtio in Verbi vol. II p. 43 congestas babes, quae sunt Xov pro Xove, öal pro öale, /ol pro xgle, neu pro reave. Praeterea affert Curtius (ibid. p. 39) e!--ei, di-ei, iier-ei.

9) Glossam 7t qo v' 7tqoaeqxov

ex *7tqo-te, *7tQoje, *7tqoe ortam puto. Scbmidtio ea glossa suspicione non carere est visa. Quare ipse baesitans et eon- iecturis suis diffidens, utrum „ngoaaov an nq6ßau scribi possit (illud glossarum ordinem plane laedit), in commen- tario quaerit. Equidem :toov defenderim. Qua in forma prae]>ositio cum verbo prorsus eodem modo coaluit <i<k> in

Schedae grammaticae. 99

TTQovßaivov; similia sunt exempla fiovdöv.et pro fiol edby.et, oifioi pro ol Ifioi, ftovyco pro fiol eyco.

10) eio-i-ovro' eiai]qy_ovr o

sine dubio medii imperfecti persona tertia pluralis est. Ut mediales verbi eint formae occurrunt Ceoo. \vxo, eoofiai), ita ela-i-ovTo ab siaico pro eXoeif.ii derivatum est.

11) iov' drpiv.ovro' av&og. Tcoößarov. elonov' xctt ßekog roitv.bv y.ai fiovov i] o/.cölr.S. Haec glossa basce singulas complectitur :

a) 'tov' dqjiy.ovro (pro Tcoößarov yelim Tcoovßai- vov scribere) eIqtcov.

b) Xov civ&og.

c) I6v' ßelog roBtv.öv est accus, verbi iög „sagitta", cfr. Hes. ioi' rd ßekrj.

d I Xov ' fiövov.

e) löv, accusativus vocabuli iög' ov.cölr^, aerugo vermi- cularis.

Idem illud X-ov commemorant grammatici quidam, quo- rum verba adbuc intellegi non poterant: cfr. Ann. Oxx. I, 128, 27, Etym. Mag. 301, 38, Et. Gud. 174, 40: am yqd- (ferat y.cu die) öuf&oyyov aal did tov uora. tovtov b dögi- orog Xov diu tov iürtet. Grammatici igitur eXw tanquam seeundae verborum classis (Curt. Gramm, p. 95) verbum traetavisse videntur, ita ut ei-to et X-ov cum formis letTtta et e-lut-ov, (fevyco et e-efvy-ov compararent. Ceterum si- mili modo formae löiöovv pro * e-dido-ov, ediöovg pro *e-öi- öo-eg, edidov pro *e-dido-e, eXvvov (ex * e-seo-vv-ov cfr. siv- vvv, ruffievvvv), oifivvE (Epich. 71 cfr. couvv) in coniugationem in -fti transierunt.

Itaque variae vocis etf.it imperfecti formae, quas bre- viter in unum conspectum nunc congeramus, sunt hunc in modum explicandae:

1) Imperfectum jj-eiv a radice amplificata, quae in eX-to, eX-oouat, ei-acutrtv oecurrit (cfr. fid-etv a stirpe eid in eidri. slöeirjv), derivatum est et plusquamperfecti terminationes ex- hibet. Forma fia cluae Pr0 !r£lv saepius legitur, fortasse

100 Baunack

est pro froa, aoristi activi forma (cfr. elaä/iajv), cui o deest (dr.cpäo pro qxxoo Odyss. 16, 168; 18, 171). Itaque tertia per- sona pluralis est 1) froav, 2) rji-aav (cfr. rjvgov), 3) pleniore termiuatione affecta jj-eoav (cfr. rjö-eaav, -saav aperte pro *asan, zd. ahhen, imperfecti rad. as 3. pl., ita ut statuam -eoav : -oav = *asmas, lofieg : s??ias).

2) Stirps non amplificata in formis i-ttjv, i-/.iev, ü-aav occurrit.

3) eico vocis, de qua supra diximus, imperfecti hae formae apparent:

rj'i-ov, fj-o-fxsv (cfr. fyAäLofXEv), fj-s vel rfi-e.

4) wv, Xe, vide sub 11).

5) duae glossae Iteooav' eTtoQevd-rjoav et eTiuaaav krc^o- Xovzo, in quibus duplex o vitiosum esse videtur, a stirpe ie-, quae in infinitivo U-vai patet atque a Curtio cum sanscr.

ja (Etym.4 p. 403) comparatur, derivatae esse vel pro %-oav (vide 2j) ampliore terminatione affectae esse possunt.

Iam quaerat quispiam, quibus temporibus istae, quas explicavisse mihi videor, formae sint ortae. Neque quem- quam mecum, qui illarum formarum complures recentioribus temporibus tribuam, discrepare arbitror. At etsi banc aeta- tem mihi plane certam atque exploratam non dico, quo- niam etiam apud Homerum formae uti eoig et eoi aliaeque exstant, id tarnen sine ulla dubitatione affirmaverim , con- iunctivum, optativum, participium, quae formae iam antea coniugationem in co coniugationi sine vocali tbematica for- matae praeferebant , ad alias quoque formas ita fingendas maximi fuisse momenti. Semper ei modi primi ad con- iugationem in -co deflectuntur cfr. ri&oizo pro Ti&eiro. hti&oiro pro eni&elro , rioif.u pro telrjv, iol/n^v pro iei/nr. a.vTL7iQiäri%cti (ap. W. et F. 52, 10) eosque deflexos aliae formae sequuutur. Atque etiam in ipsa coniugatione in -m tale Studium observatur. Rem maxime illustrant formae perfecti quaedam. Quoniam perfecti coniunctivus XeXvxco, optativus lekvxoifu, imperativus Ulv/.t fuit (cfr. Curtii Verb. II p. 223), Siculi etiam indicativum öeöoixoj, oholio (efr.

Schedae grammaticae. 101

Curtium de öeidio, Etym.4 p. 607) Ahr. II, 329, Stud. VII, 343 , alii infinitivum in -aiv exeuntem {yeyövEiv, inscr. Rhod. 2905 ap. Boeckhium, alia collecta in Curtii Verb. II p. 227) Ahr, II, 330 , Aeoles participia uti vevorj'/.cüv, Delphi uti iora-/.ovooc (cfr. ibid. cc7toxa&iaTäovTeg ap. W. et F. 407, 20; iy/.ovoa) et zeTelsvraxovoas (ibid. 190, 13) fin- xerunt (cfr. Ahr. II, 331, ap. Archim. äveoTdy.ovoa). Porro recentiores Lacones, quos Dorismum vulgarem publice asci- visse, at laconicam dialectum usque ad recentissima tempora in sermone communi asservasse in meis de dialecto laconica quaestionibus demonstrabo, perfecti indicativum duplici modo mutaverunt. Formae analogiam praesentis sequentes leguntur hae: h-T€Tv XO/.UV (ap. B. 1319), elayjy/.ei (ap. F. 194 b), at aoristi declinationem exhibent öiarezdle/.av (ap. F. 242 a vs. 45 bis), iloyrr/.av (242a, 30 cfr. eioyji/.et modo comme- moratum, uGyiy/.e delph. ap. W. et F. 475, 3; cfr. Schmidt, indog. vocal. I, 112, de vocalis iota originei, ivrezevyav (ap. F. 242 a, 30), STtidedtüy.av (2-13, 16), TtSTioirj/Mv (242 a, 31). Hisce adde creticum cc7t€arcdy.av (ap. B. 3048. 3052. 3058), unde etiam ciTceGT(x).y.avreg in Eleuthernaeorum Cretensium decreto, quod, uti öu^äyovxeg (sc. eiai) pro öie^äyovoL (cfr. XsXvfiivoi eiaiv, amamini), pro a7t€OTal/.aai usurpatur, par- ticipii aoristi formam esse mea quidem sententia apparet (Confer Ahr. II, 293).

IX. De praepositionis ttqoq variis formis.

Iam pridem inter viros doctos disputatum est, utrum prae- positiones tiqöq et tzotl e communi forma prati, quam sanscrita lingua exhibet, natae sint, an altera cum hac, altera cum zendica forma paili per epenthesin ex *pati orta conspiret. Qua de origine cum alii tum maxime Pottius egit. Con- tendit autem formas 7cqög et noxi ex diverso fönte originem traxisse, quia Asiae linguas cognatas tantum singulas prae-

102 Bauuack

positiones alteram prati alteram pati e reniotissimis indo- gerrnanicis temporibus assumpsisse, graecam tarnen utrarn- que asservasse distantiasque significationum levissimas plane exaequasse est arbitratus. Cum eo dissentit Curtius. Qui sibi minus verisimile esse dicit in eadem lingua duas prae- positiones esse, quae quamvis origine differant, tarnen signi- ficationem plane eandem accipere potuerint, ita ut eis pronii- scue uti liceat. In Etymologiae Elementis4 p. 80 ait: „Für mich genügt die völlig gleiche Bedeutung des dorisch home- rischen TT.oxi mit dem homerischen nqoxi (— skr. prati) und dem kretischen noqxi, um für die erste Form den Verlust des q anzunehmen und trotz Pott I2, 272 rcqoxl, jcoxL für identisch zu halten." Eum auctorem secuti sunt Gelbke (Stud. II, 31) et Siegismund et Deecke (Stud. VII p. 254). At omnibus rebus consideratis, quod Pottius de illarum prae- positionum formis sentit, mea quidem sententia probabilius esse videtur. Rem accuratius tractabimus , postquam varias praepositionum formas perlustraverimus. Nonnullae enim formae, quae adhuc neque collectae neque explicatae erant, satis singulares, ut Pottii explicatio nobis magis probetur, efficiunt.

Ad sanscritam prati formam proxime accedit

1) nqoxl, quam maxime ex Homeri carminibus no- vimus. Aeoles istam pleniorem formam neglexerunt. In eorum titulis, ait Ahr. I p. 150 „legitur ubique ^cgög, quum recentiores eritici fernere subinde tcqoxL vel noxi intrudere voluerint. " Neque tarnen id plane recte sese habere, erv- thraei nummi nomen IlQoxld^iiog (ap. Mionnet. descr. de med. III, 131) documento est. Etiam Doriensium usus, qui saepius nominatur, non certus esse videtur. Ahr. II, 33S ait: „quod \tcqoxI] ab Apollonio, de synt. p. 50, 23 doricuni esse dicitur, in purioribus Doridis fontibus non legitur. ü

2) noqxi forma a Cretensibus sola usurpata in eorum titulis 3048, 3050, 3051, 3053 legitur. (Ahr. 11, 35S et Vl'l\ Heibig de dial. eret. p. 44.) Orta est ex ;io<jri per meta- tliesin ut ap. llesych. äxoQ<x£eo&at ex u/.ooäoVat.

Schedae grammaticae. 103

3) Ttegri est pamphylia forma. Invenitur ea in com- posito TieQT-idto/.e (Stud. IX, 94) et separatim iu glossa itkq oe ' 7toog oe, quam Siegismuudus recte huc trahit faegi?) uti cötüo ex vdaoT, alia).

4) Vulgaris 7x06 g forma i abiecto dentalem sonum in a mutavit (cfr. d-ig öög pro Üixi ööd-i) vel, quod fortasse magis probandum est, ex *7cqooi t ante iota in sibilantem mutato est nata.

5) 71 ort cum apud Homerum tum in Doriensium titulis invenitur. Atque etiam atticus titulus noxi exhibet, 466 C. I. Att.: „'Avxdöyov 7tox\ ar^u ayad-ov /.cd oojcpoovog ävdoSg", qua in forma t ante i non, ut solet apud Atticos, in o muta- tum est; cfr. tri, (fcaig alia. An dicere licet Homeri ser- monem imitando esse expressum?

6) Iota abiecto 7t 6 x frequenter usurpatur ante vocabula a dentali ineuntia. Saepius fit, ut una dentalis tantummodo pro duplici scribatur. Ita

7) 7iö conspicitur in glossis Hesychianis:

7ioxi' 7iqbg xi. Musurus delevit xi. At certe nihil corri- gendum, fortasse 710 xi accentu adiecto scribendum est. Schmidtio glossa sine iusta causa laconica esse videtur.

7co-ör/.e- 7coögoapov (Ahr. II, 356) cfr. ap. Hesych. iiv- dr/.e, e/.-öi/.e.

Sexcenties 7toxbv, txoxüv (fortasse nb xbv, nb xav) reperis in inscriptionibus laconicis (1511 vs. 3 ap. B.), locrensibus (Stud. II p. 445, inscr. Naup. vs. 33), aliis.

8) 7t 6 g pro noog Arcades et Cyprii, quorurn dialectos mira quadam cognatione inter se esse coniunctas inter omnes constat. Quae quidem forma cum rarius inveniatur, locos omnes, in quibus legitur, afferamus. Reperis in

Tegeae inscriptionis

vs. 9. o\ de oxoaxayol 7c6aodotu 7toivxco.

vs. 3S. ei d' av xig loytovroug eoyov xi TtooY.axvßiäipt] xl u/lv xcov Ltuoyövxojv egytov dxe hobv ehe öaf.io- aiov sixs löiov 7tuQ xav ovyyqacpov xäg ladov,av, ccnv-

104 Baunack

■/.ad-iOTCcrto YMTvßXatp&av rolg iöioig ccvalcü/naoiv

/. t. X. vs. 54. o tl ö3 av sodo&f] egyov ehe legbv eXre öa/^io-

gi[ov) V7iäQ%EV tay -/.oivctv ovyygacpov vav[v]i -/.volar Ttbg

rät ETthg rot egyoi y6yQa^iiuv[ai av]yygaff[oi]. Dein legitur in Idalii inscriptionis (Stud. VII p. 254) vs. 19. %bv Ttoe%6[,ievov Ttbg rw QÖ.no ruiv JqvfxLwv vs. 20. Ttbg xäv hQejijav zbv Ttoexbjiisvov. vs. 21. Ttbg IlaoayÖQctv. Inde alterum

9) it ö sigmate exeunte ante vocales abiecto factum est. Qua forma Cyprii utebantur, qui etiam xag6) (pro v.ai) ante vocales sigmate privavere. Hoc alterum itö legitur in Idal. inscript. vs. 19 et 21: Ttoexbuevov pro 7tQoo-eyöf.ievov, fini- timum. Siegismund et Deecke, Stud. VII p. 236.

10) it oi formam extremam dico, quae a ceteris formis paene aliena esse videtur. Iam pridem de ea forma certiores facti eramus diserto Etymologici Magni 67, 8, 44 testimonio : Ttol (cod. Ttol) Ttagä 3Agy£ioig ccvti tov Ttorl, äcpaigeoei toxi t, eha avvoöo), cui nullam fidem habßndam esse temere arbitrati sunt. Ita Sylburgius rtöSi correxerat. At inscriptiones argi- vae, quae a Foucartio in illo libro, qui „Voyage archeologi- que en Grece et en Asie Mineare. Explication des inscri- ptions grecques et latines. u (Deuxieme partie. Section III p. 44 77) inscribitur, sub no. 157 a et 157 h sunt editae, quinquies eam formam testantur. In istis inscriptionibus, quae tantum non omnes recentiorum sunt temporum, non-

6) Ab eis viris doctis, qui in Stud. vol. VII dialectum cypricam tractaverunt, de huius formae x«s- pro xai origine sententia affertur, quae nou probari potest. Si enim xai et x«» ex *xon uata esse di- cuntur, explicari non potest, cur etiam Dorienses xai usurpaverint neque *x(cu asservaverint, quoniam iidem morem i in a mutandi plane ne- glegunt. Quare xai ex xa-su locativo (cfr. bct. tnak-shu zd.mdshu 1. )no,r), unde postea xa(a)i et xas (cfr. ro?>(<), mox) et ortum esse mibi cum Legerlotzio (Kuhn's Zeitschr. VII, 237) convenit. Kag apud Hesychium quoquc traditum est. Praeterea etiam pro glossa xäan <St xai rödt for- tasse xai TÖd't xai roeft erit rcsütucndum. (Aliter Schmidtius in ed. maiore.)

Schedae grammaticae. 105

nulla argivae dialecti documenta valde memoratu digna sunt. Ceterum non alienam fuisse ab Argivis formam noxi a Dorien- sibus plerumque usurpatam atque etiam ngög et separatim et in compositis in usu fuisse inscriptiones eaedem, ubi ea- rum sermo ad vulgarem Dorismum declinat, 157a {noxeösi), 116 a {ngög c. acc. ter), 142 b (Ilgoavuvala) demonstrant. Inscriptio 157 a satis ampla sed ad laevam mutilata contex- tum plane restitui non patitur; habet vs. 9. nag 3Ey.€od-eveog tzoI £v).a. vs. 21. diOQ$[w0iog] xtou nag xbv idyvij eg re rco\ xa. ®a-

Xay.[giov].

vs. 27 xü.oii ig Kogr/d-ov [sie] rtoi xbv vavvj.agov.

vs. 28. x]äg oöov <X7ib xov ÜAyvliog eg xe 7iol xb iagbv eg-

yaaiag /lau ....

Nee minus inscriptio 159 h valde mutilata est et ad laevam et ad dextram: quare solam paenultimam lineam (19; commemoro:

eg "Agyog tzo\ xeog 1 . .

Porro ea praepositionis forma in mensis delphici nomine IIoLxgÖTTiog conspicitur. Primum illud nomen Em. Curtio in delphicis inscriptionibus 12. 15. 20. 22. 35. 37 (Anecdot.) oecurrit, dein persaepe in novis a Wechero et Foucartio editis inscriptionibus repertum est, quarum testimonia, cum in nullo libro collecta sint, hoc loco enumerabo: nominati- vum exhibet solus 167 titulus, vs. 15 fxrtv üoixgÖTziog. Alia exempla, semper genetivum, praebent: 21. 22. 25. 30. 33. 34. 36. 38. 50. 55. 57. 58. 60. 71—73. 77. 84. 86. 89. 94. 96. 100. 106. 108—112. 124. 125. 128. 129. 132. 133. 135. 142. 145. 148. 154. 155. 159. 163—165. 167. 173. 175. 180. 181. 1S6— 1S8. 192. 195—197.199.201.204.207. 209. 211. 219. 220. 224. 237. 241. 243. 249. 252. 253. 260. 269. 270. 277. 279. 2S0. 283.' 287. 291. 295. 299. 302. 304. 305. 308. 319. 320. 324. 332—334. 344. 352. 354. 357. 360. 370. 385. 386. 389. 390. 395. 402. 408. 420. 424. 425. 434. 436. 444. 445. 450. Ineunte inscriptione plerumque is genetivus usur-

106 Baunack

patus est. In inscr. 243 vocabula xov 7cqo)xov adiecta esse memoratu est dignum.

Quod quidem noinen Ern. Curtio pro Boitqo7cioc falso traditum est visum (Auecd. p. 30 et 90), ut niensis, quo boves inter aranduin xosTiovxai, deuotaretur. „C. F. Her mann us", ait Dindorfius in thesauro s. h. v., „in comment. de mens, gr. p. 73 IIoTTQOTriog coniecit i. e. 7rooaxQ07Tiog „supplica- torius": pro quo non posse dici 7xoixQÖ7ziog.u Nam quod in Etym. Magn. (vide süpra) tradatur, non posse pro vero haberi. Nititur autem coniectura illa Hermanni alio titulo delpbico, qui ex Chandleri inscr. repetitus est a Boeckbio vol. I p. S32 /Lirjvog IdTTOTTQoniov, cuius valde incerta scriptura est. " Veri- simillimum est bac in inscriptione aut tantum ixt]vdg IIov- tqo7ciov a omisso legendum aut illam scripturam plane neglegendam esse, praesertim cum alterum apographum MHNOZWBOITPOPIO praebeat, quae verba magis ad (.irjvög IIoiTQoiclov, formulam illam valde usitatam, spectaut quam ad f.u]vog ^.txotqotclou (pro 'AnoxQO-jtaiov), quod ßoeckbius mavult restituere.

Tum in Locrensis dialecti documeutis semel Ttol ante articulum (7col xov) reperitur, quod, cum in aliis locis 7io legatur, Allenius, Stud. III, 271 comparatis verbis reo vovg quae alius titulus exbibet, in tioxxov mutare maluit.

Eundem in modum boeoticum nomen proprium Tloidiy.og (C. Inscr. 1574, 13) ex forma 7coi et öi/.r formatum esse videtur (efr. *Au<ci-, "Er-, "Eti-, 'II. u-. I loo-/Y;r6dr/.og). Beer- mann, Stud. IX, 75.

Postremo ionicarum inscriptionum nomen Stud. V, 273, 33 Iloi-xrjg ILoi/.kto collato ÜQO-xrjQ JIo6-/.ew (Stud. VII, 268, 4) eam formam complectitur.

Utrum oi in bac forma duas efficiat syllabas an in uuam coaluerit Dindorfius enim et Em. Curtius semper supra iota diaereseos Signum ])Osueruut ex eis, quae infra de origine exponemus, apparebit.

Formarum, quas enumeravimus, eas, quae souum q osten- dunt, cum sanscrita prati forma easque, <juae eo carent, cum

Schedae grammaticae. 107

persica patiy, zendica puiti comparandas esse neque ab uno atque eodem vocabulo originem traxisse ut censeam, bis potissimum causis adducor: altera, quae iam Pottio maximi esse momenti viclebatur, baec est, quod etiam linguae cogna- tae, in quibus damnum soni q factum esse certis quibusdam exemplis confirmari non potest, e remotissima aetate forinam pati eundem in modum atque prati asservatam esse nos do- ceant. Certe ab hac forma principali pati originem duxeiunt patiy in Persarum inscriptionibus cuneatis, pat° vel päd0 vel paz° (:c6g) vel pa (716) in eorum dialectis recentioribus, paiti, zendica forma, dein armeniaca, quam Pottius Et. Forscb. I, 273 affert, syllaba prima verborum borum latinorum: pol-lingo, pol-luo, por-rUjO, pos-sideo, pono pro *posino, aliorum pauco- rum (Pott, ibidem). In lingua zendica e certa quadam lege e prati *frati atque e parti, quod formam principalem fuisse aliquis coniiciat, * pashi fieri debuit. Pati igitur forma iudo- germanica fuit, quam nonnullae linguae asservabant.

Quibus perspectis cur id pati et graecum n&ti, quae plane inter sese conspirant, conferre non liceat, non intellegitur.

Dein ut et prati et pati ex aetate indogermanica in linguam graecam transgressa atque discrimine significationum sublato sensim promiscue usurpata esse (cfr. uexä et neöa) putemus, altera movemur causa. Fit saue, ut q interdum eiiciatur, maxime tarnen ante consonas. Itaque ex prati primum creticum illud rcoQzi et inde itoxl factum esse con- tenditur. Quo concesso quantae difficultates formam noi ex- plicanti obstent, infra videbimus, si quomodo formas o carentes inter se conectam et explicem, demonstravero. Mihi a forma pati proficiscenti aptissimum videtur rem ita instituere, ut multiplices formas disponamus bunc fere in modum

a) Doriensium formas, quae tcotL rcör sunt,

bj Area dum et Cy prior um, a quibus tzotL, ut Toia/.azioi in roicr/.äaioi, primo in *tvogi, tum in 7c6g et est commutatum.

c) Argivorum formam txoi, quam ipsam quoque ex * Txooi pro 7toxi esse natam aliquis coniiciat, praesertim

108 Baunack

cum sigma inter vocales eiicere ut Laconum ita Argivorum peculiaris mos sit , cuius rei exempla Ahr. II, 78 collegit. At Dorienses permutatiouem x in a ante l maxime ionicam plane Ignorant. Quare Curtii explicatio (Verb. I, 205) magis probatur, qui illud Ttoi ex *txoixi, quod per epenthesin ex Ttoxi factum erat, dein i postremo x abiecto natum esse dicit. Cui quidem exemplo aptissimo est tertia praesentis singularis yeoEi, quae nulla interposita dubitatione ex *ffeoexi. * qjeg- el-xi (zd. bar-ai-ti), * cfeoEix (cfr. cfeoeig ex * (pigsoi) orta est. Obiter hoc loco ad epentheseos testimonia, quae vel q {üeioid-oog (zd. pairi), ^eioiog, exaioog, bveioog, iidysioog) vel X (&e/n£ilia, novXvg, xollwg, cypr. culcov pro a/.lcov) vel v (elvi <poiviog) interiecto non rara sunt, scilrj, quae forma Curtio (Etym.4 p. 541) explicatu difficilis esse videtur, pro * -e'/.-irj (cfr. al-ta att. a).-ea pro Fak-ia [diooito et dtooeco, BooQÜg ex * Bogiag et Boo-eag], cfr. tl-ävrt, asX-ag) atque eloov (apud Hesychium äya&ov) pro * io-iov (cfr. lo-v = ev, iü-'t.o-g, att. io-ft-lö-g, cret. Ulög assimil.) addere velim.

Formas igitur varias nulla difficultate huic stemmati licet inserere:

prati

TtQOXl *7lCtQTL * 7XQOGI

cret. TtoQti pampbyl. 7T€qx(1) TTgl^g pati

dor. Ttoxi *7cogl argiv. *tiolti (cfr.zd. paiti, pairi)

7iox arc. cypr. rcög *;rotr

7CO 7X0 TT OL

Gravissima, cur tzqoxi et noti seiungamus, argiva illa forma causa est, quam item ex prati permutationibus multis factis ortam esse mihi non pcrsuadetur. Fieri autem posse, ut duae praepositiones, etsi diversae originis sunt, tarnen sensim sigui- ficationum distantia exaequata eandem vim acoipiant, id quod

Schedae grammaticae. 109

Curtio est offensioni, exemplo formarum f.uxd et Ttsdd do- cetur, in quibus eadem ratio conspicitur.

X. Depraepositionis xara origineetformisvariis.

Praepositionum apocope in variis dialectis observatur et in quibusdani satis constans est. Heraclienses quidem semper av pro dvd, ymt pro v.arä dixisse ex tabulis illis egregiis pro certo scimus. Saepius autem pro xdr brevior quaedam forma cernitur, quae non solum in multis inscriptionibus legitur, verum etiam a grammaticis, maxime ab Hesvchio in compluribus glossis traditur. Quae quidem propter miram illam formam y.d plerumque vel falso traditae vel dubiae fidei esse videbantur. Nee minus talia inscriptionum exem- pla ex neglegentia lapieidarum interpretabantur. At v.axä et Y.d in nonnullis dialectis promiscue usurpari sine ulla dif- ficultate potest ostendi. Quomodo de eius formae prigine iudicandum sit, infra videbimus, cum exempla non dubia enumeraverimus. Occurrunt autem praepositionis exem- pla in dialecto

I. laconica:

1) 7taQ-Y.a-&ii}/.a pro TxaqaY.atad^ry/.a , „depositum". in inscriptione legitur, quam Eustratiades (AqyaioXoyivJ] ecpi](x. 1869, p. 344) et Kirchhoff (Monatsberichte der Berl. Acad. 1870 31. Jan.) ediderunt. Cuius inscriptionis pars altera ab hisce verbis ineipit: „Bovd-iai 7iaQ/.a&t]Y.a xdi Wilaxaico re- tqolvAtioi f-ivctl aQyvQtco." Eustratiades formam rtaQ/.a&iy/.a falso aoristi indicativum esse statuit, Kirchhoffius recte qui- dem intellexit esse substantivum , sed id pro TragY.a&itytjxa esse putat.

2) Y.cc separatim invenitur in eiusdem inscriptionis parte altera, vs. 7: Öiayvcöfiev de rwq Teyedvag Y.d. tov -3-eO- fxöv et altera, vs. 11 : xoi Taysärcu öiayvövrix) Y.d tov &e&li6v.

Etiam Alcman, laconicus poeta, xd separatim usurpasse videtur, nam si in fragm. antiquo 44 (Bergk) y.cct3 av Y.dgoav

HO Bauuack

quae verba Lehrsius et Nauckius in /.arrdv /.dgav, Hartungius in y.avTäv yoggäv mutavere, traduntur, fortasse litteras in y.ct rav y.üqqccv distinguere ac distendere melius erit. Quam- quam Alcman non hac una praepositionis forma usus esse videtur; invenitur enim y.azd in fragm. 24 y.ardgysiv (yardg- yjjv^), in fragm. 97 yaravoetg et y.azä 7r£rgag (an za rag ftergag?)] tarnen

3) xö- ßaivwv fr. 38 nihil dubitationis habet. Me- moratu dignum est, quod simplex consona metro confirmatur.

4) y.ä-ßaat' yardßrjd-i' vld/Mvzg. glossa Hesychiana, apertissime brevem praepositionis formam praebet. Glossae quae deinceps sequuntur hesychianae sunt exceptis eis, quibus nomen alius grammatici adiicitur.

5) y.d-ßXr^ia' Tcegiargioiia' yldy.ioveg. Schmidtius xdßßXrjfia corrigit. Sane litterarum series laesa est in lexico. At eam ubique restituere si studebimus, interdum fortasse peccabimus. Cum enim vel Hesycbium vel Diogenianum ex aliis antiquioribus libris multa exscripsisse (laconicas voces cum ex aliis tum ex Aristopbanis Byzantii libro „yXwaaai ).ay.coviyalu) sciamus, verisimillimum est eos sae- pius duas vel complures glossas, quas in libro quodam invenerunt aut quae eiusdem fuerunt dialecti, lexico eodem ordine inseruisse quem in eo libro, quo fönte utebantur, ex- bibebant. Quod quidem elucet ex nonnullis lexici locis, ubi complures eiusdem dialecti glossae in unam seriem compo- sitae sunt (cfr. laconicas ßeiilonsg usque ad ßeixari), unde efficitur, ut nonnunquam, ad quam dialectum glossa quaedam aliis, quibus gentis nomen additum est, inserta pertineat, non sine aliqua probabilitate colligere possimus. Ut exemplum afYeram, cadit illud fortasse in glossam ßeldg, quae inter laconicas glossas ßf/.a et Bdßivcc tradita est. Porro ex lila consuetudine, quam modo attigi, ordo litterarum interdum laesus potest explicari. Codicis igitur scripturam tueri malim, praesertim cum laconica praepositionis exempla sint com- pluria. Eis adiici jtotest

6) xa-t gdyovTsg' ol ßodyqot' Adxiüveq, quam cur

Schedae grammaticae. 111

Schmidtius in editione minore habeat suspectam, non intel- legitur.

Compluria exempla suppetunt in dialecto

IL cyprica:

7) ■/. a-ß). r g' uävöa'/.og rcuv &vqiov' IIc't(ftoi, pro qua voce vulgo tmßlrg usurpatur. Hesychius ipse etiam plenio- rem formam xctra-ßXjjg' /udvöaXog exhibet. Similem in mo- dum formatum est Ttgo-ßXrjg, quod litus significat.

8) xa-xxelvat' v.ara.v.( ipai' IJcactoi pfo /.a-v.raZvca accipio. Consonarum coniunctiones, quae in aliis dialectis non mutantur, saepius a Laconibus, Cretensibus, Cypriis assi- milatas esse exemplis affirmari potest permultis. Confer xd- goalov pro v.d-y.pa'Zov (de quo infra 15)), quocum Ttiv.aloi' rrc/.oaig conspirat. Eiusdem consonarum coniunctionis re- gressivum assimilationis genus amabant Cretenses, cuius rei exempla p. 81 attulimus. Hoc loco de nonnullis aliis ita fictis formis exponamus. Hesychius praebet: ßo-oQuliov \po\l>(ov pro ßa-ßgduov, qua in voce qo vocalis mutationis fuit causa, d-rraoi' dvd-orr&t ylu/.ojveg. qua glossa collata Eleorum \rreov' ovoia pro ro lariov i. e. ioreov (cfr. \'o&i, iGTia ex laria) esse verisimile fit. Huc accedunt Hesycbii erraoav, erriet pro toraoav et ixrria alia (Boeotica Stud. IX, 67; lärrc/.i] pro ^orr/.r; Curt. Etym.4 p. 657). Auda- ciorem quam quae posset probari qv consonarum assimila- tionem in vv esse putaverunt viri docti: at glossam multis suspectam ßdvveicc rd ägveia recte traditam et ex * ßdoveict (cfr. ßdotov' nQÖßctrov et ßdor/oi agveg) ortam esse et aliud eiusmodi exemplum non dubium Mouuv'j ' o i'uelg -Hoouw g>ctfiev (ap. Hesychiumj et Tzaconum, quorum lingua etiam nunc antiquum laconicae dialecti statum asservavit, vox ßcivve „ovis" confirmant.

9) y.a-xo q u Lag' ■/.urec/jj^ug iraou El/Jjo. quod pro codicis scriptura v.a-v.oQctg Schmidtius recte, ut videtur, re- stituit. Usitatior est forma /.cc/.ooudu'j.

10) y.ct-'/.eyeg' /.are/.eioo' Hdcpioi. Siccod.; Meinekium /.a-zJ/eo, Bergkium v.aUy^Go eorrexisse adnotat Schmidtius.

112 Baunack

y.ä-lexeg cum forma xardX&xsg, quae quaruquam nusquam in- venitur, analogia non caret, comparari velim, ita ut y.ä-Uy^g secundam sing, imperfecti personam verbi cuiusdam v.a-'Uyio esse dicam, quod ad rad. lex (Curt. Etym.4 p. 193) pertiuet: *?.€X0J '• Mx°S *= ipevöio : ipevdog = äx^o^tai : ax&og = 7tXt]&co : TtXfj&og.

11) -/.a-Ttaräg' v.ad-OQÜv' naqff, Evxlcp. loräg collato Tcarag participium esse censeo eiusdem radicis quae in na- nraivio et in glossa dv-e-7iccT-a'§ev (i£ vtcvov dveßXeipev) conspicitur. Eadem invenitur in

12) Iv-y. a-närab v' eyy.araßleipov, quam glossam aeque atque l^i-ndtabv ef.ißlexpov näcpioL vere cypricam esse vidit Schmidtius. Quodsi hanc glossam cypricam no- minare licet, certe etiam quae statim sequitur Cypriorum dialecto tribuenda est:

13) lv-y.a-(f Steve' evy.axa(pvreve.

14) y.ä.7iaxa' y.axay.öxpeig' ücecpioi, glossa tradita vix poterit explicari. Mutationes, quas homines docti proposu- erunt, afferre longum est; eas collectas invenis in Schmidtii edit. minore et maiore. Fortasse legendum est y.a-ncaa' y.aray.oTctsig, ita ut de secunda medii persona verbi naxäia agatur. iiaxaio autem coniunctum est cum naxiio eadem cognatione atque oqüco cum ogeio apud Herodotum usitato. Nescio an duo lexici in hac glossa accentus sint librarii mendum.

15) xa-ggccj-ov' IJäcpioi' y.Qäi-ov pro xü-xga£ov} y.a- rä/.qa^ov. Vide sub 8).

16) /.ä-ot qio f.ict' ^regiorgco/na. Singulae litterac, quae glossam sequuntur, fortasse adnotationis \;raQa Ev]x).(<> reli- quiae sunt, quod additamentum persaepe corruptum est, cfr. sub 9) ubi codex EvrjXip exbibet. Alios locos commemorat Meinekius Philol. XII p. 602. In edit. maiore Schmidtius adnotat: „glossa e y.aräoTQiofta corrupta videtur G. Diu- dorfio." Huc spectat mea quidem sententia etiam

17) y.a-yiLw ixvi}\' liv.iqioi, %iX6g collato, sed Schmidtius „e y.ülya", ait, „corruptum esse vidit Is. Vossius. tt

Schedae grammaticae. 113

III. Salamiuiorum

18) xa-ygäg' y.axctcpayag' 2aXa[uvioi, si glossa haec dicitur, ambiguum est, utrum ad insulae in sinu saronio sitae an cypriae urbis incolas pertineat, id quod equidem suspicor. Radicis gar, quacum glossam cognatam esse contendo, formae graecae in Curt. Etyru.4 p. 471 sunt collectae. In plerisque ß vicarium mediae y est: cfr. ßißgcüay.co, ap. Hes. ta-ßgöv Tiol.vcpayov.

IV. In Eleorum inscriptione antiquissima, C. I. 11

19) xa-da?.i] /xsvo i et xa-öaleo cro leguntur. Ahren- sius (I p. 281 Adn. 5) eam scripturam lapicidae vitio vertit et „ceterum", ait „d in his duplicare maluimus, quia simplex consonans in Pindarico y.üntTov (vide infra p. 115) et Alc- manico y.a-ßaivcov poeticae licentiae (?) deberi videtur. "

V. In Tegeae inscriptione

20) y.cc za airci (vs. 25) pro y.cträ ccvrcc, y.cc xäneo (vs. 43, 50) pro y.ard rccTtsg i. e. y.ard ccttsq reperiuntur. Gelbkius Stud. II p. 28 y.ardnsQ „e y.ard tccttcq conflatum" nominat. Aliis tarnen exemplis quae attulimus collatis xa etiam in dialecto arcadica aeque ac pleniorem formam y.ard praepositionis loco adhibitam esse colligi potest.

VI. Aeolica exempla haec suppetunt:

21) y.ä-uehe' y.arsßale, quacum glossa ey-xa-Zelelv ' (cod. eyy.a&elslv) y.arccßalslv compares.

22) y.a-GTioXew vTroorogeaco ap. Hesychium et Sap- phonem 23; cfr. Ahr. I, 150 et 261: vEyoj <T lizi i-ial&dy.av rv'/.av y.aarcoXeoj {.i£).ea. Ev re rv/.cc y.ao7to).€OLOa.u

23) y.a-ord&eig Alcaeus in fragm. 102: „6 d} et-v- 7iiO&cc y.aord&-eig.u

VII. Naupacti inscriptio Stud. II, 443

24) a verbis: 3Ev Navnay.rov y.cc rcovöe (vel y.d rovöe) ctrtißoiy.La incipit, quod eadem ratione facillime potest ex- plicari.

VIII. Glossarum, quarum ethnica desunt, hae eandem y.cc formam ostendunt:

C0KTICS n. Brügman, Studien X. 5

114 Baunack

25) y. a -g 7t e XX €f OTogvvet, (coä. 'ta-OTteXr]). Ahr. I, 41.

26) ya-XeveiV Xi&oßoXelv Schmidtio yaxaXsveiv, •/.aXXeveiv", ut in commentario ait, esse videtur. Confer yaxaXevei' XiSoßoXei.

27) ya-ßXiet' yaxanivei' ßXeei pro *ßX£jrei pertinet ad radicem ßXv vel ßgv, quae ex ßgvco apparet. Quod qui- dem verbum Hesychio auctore bibendi significationejm habet, quod glossae ßgovg (lege ßgovv i. e. ßgvv) nieiv et ßgvv' Titeiv (cfr. ßgvl-cci' da/.eiv, ßgvxxeiv iad-ieiv) demonstrant. Huc spectat etiam ßgv-xov substantivum. Verbum eiusdem radicis alium in modum formatum in Hesychiana glossa yaxa-ßXe&ei' y.axajtivei exstat.

28) yd-&e' euidog quam glossam Schmidtius in y.a-3-sg corrigere mavult, etiam sine correctura ad aliarum impera- tivi formarum, uti 7wxq(x-g%e, eni-axe, eviaue analogiam (cfr. d-oi\it\v, inid-oixo aliaque) potest explicari, uti Curtius in Verb. II, 36 argumentatus est.

29) ya-rsxXaxo' y.axexoX(.täxo pro plusquamperfecto medii accipio (cod. yaxexXäxo). Dubitanter Schmidtius „xa- t€xXa?u adnotat. Confer xexXa/nev.

30) yd-x gon ov ydxavxsg glossae origo apparet com- parato eo, quod Hesychius infra praebet, yaxd-xgoTtov ' yd- xctvxeg' tcqÖo-tqotvov de xb kvctvxiov.

31) y.ct-cpÜG lo g' pirjv fortasse a yaxd-cf^iu originem traxit.

32) ya-QQ ä^ai' y.axaQodBai nh t'goi^a, qijyvvfxi aperte descendit.

33) yaGGov' i/udxtov" xa%v yal xga%u ?r€Qiß6Xaiov ex yal €Ggov ortum esse opinatus est Schmidtius s. v. eGGÖv. At mea quidem sententia y.et-\-(Goov coaluerunt (cfr. öi]Xog ex ÖLß-t]Xog Etym. p. 604), ex quo, ut /.ccggov scribamus, efficitur. yd eandem significationem in hac voce habet atquc in xä-ßXrjiia (5)) et yä-GXQ(o^ia (16)): vestis ad pedes de- flucns significatur. De %aoov confer supra p, 7.">.

34) yaXdCei' oy/.ovxac './'/a/ni ex * y.a-cü.uZirt et

Schedae grammaticae. 115

~/.ä/.a(.ta' oyy.og ex * xa-dXa(y)fia nata esse puto. Confer d/xt'loveia, ä?MLov£vo/ucu, äla^tov.

IX. Pin dar us

35 1 y.d-TtsTOv pro yaceneGov in Ol. VIII 38 usurpat, ubi simplex consona confirmatur metro.

X. In Homeri et Hesiodi carminibus haec exem- pla legimus:

36) y.avdSaig in Hesiodi opp. 666:

oi ts xs vfta xavd^aig ovr' avdoag u:io(f&Loei£ &ä).aooa et 693 deivbv 63 ei ■/? icp3 u/nal-av vrctoßiov a%&og äeioag aS,ova xavdi-atg xat (fOQTt' df.iavQco-9-eirj.

Huc glossam Hesychii xavdj-aig' ovvTgiipatg spectare Schmidtius vidit. Qua de forma Curtius Etym.4 p. 553 ex- posuit, qui xavdi-cug ex * yMT-.-aBaig ortum esse opinatur.

37) xd-o%e&e, II. vi 702:

xovg d* uvd-i ävaS dvdoiov ylvyelag -/.doxe&e.

38) xd-xvavs, IL Z 164:

led-valiqg , tu FLqoIt' r xdxrave BeÜ.eqocfövrr^v og /ii} e&elev (fiköxrpi /niyrj/nevai ovx e&ekovor). Hoc ex loco etiam Hesychii glossa xd-xreve' (poveve manavit.

39) y.a-OTOQVvoa, Od. q 32:

xbv de tcoXv tcqwttj eiöe zgocpdg Evgvyj.eia y.a'ea y.aGTOovüoa d-govoig evi öaida'/.eoiaiv. Confer Hesychii glossam: y.a-GToovvocc y.ciTctOTQiovvvovoa.

XI. Postremo loco nominapropria enumerabo, quae xd formam in fronte habent. In forma

40) Ka-y kvrtg collatis l4.vxiyivr]g, Merayivrjg, IIeqi- yivrtg illud •/.« inesse mihi persuasi, quamquam Fickius (Per- sonennamen p. ISO) aliter de ea re exposuit et primam nominis syllabam ad radicem y.a- (cfr. Tlolv/.dcov Curt. Etym.4 151) pertinere dixit.

41) Ka-7tvlog et Kä-nvg praepositione y.c'c formata esse nomina similem in modum ficta ""Eu-rrv/.og et ^Ayy.i- nv'kog demonstrare videntur. iCfr. Fick p. 92).

s*

116 Baunack

42) Kcc-cpdnog et Ka-cpw cum Tleoi-cpr^^g, *Avti- <pdrr]g comparo, ex quo praepositionem /.d in eis inesse colligendum esse videtur. De formatione cfr. Ka-q-io : Katpd- Tiog = lAvTi-Ttag : Avri-TtaTQog = Enwpqo) : EnctrpQÖdirog.

Quoniam exempla non dubia brevissimae , quae excogi- tari potest, praepositionis formae v.d enuineravimus , nunc quemadmodum illud v.d ortum sit, nobis est quaeren- dum. Quod quidem duplicem in modum potest ex- plicari:

a) Forma plenior, quam persaepe apocope facta /.dz sonasse constat, ex legibus Linguae, consonantis mutae in fine vocabulorum impatientis, xd fieri debuit. Saepius etiam aliae praepositiones similes commutationes passae sunt. Ita occurrit d pro dvd in glossa laconica d-traoL' ava-avvjS-t, in aeolicis o-gtccoccv' dvioxiqoav, o-oxdmW dvaaxdnxio, o-ota&elg' el-ay/.covio&eig, in latinis vocibus a-stasint, a-sta- taries (Curt. Etym.4 p. 307). Interdum e pro ex legitur: in inscr. locricae vs. 4 xr\ daf.uo xrj xoivdvwv pro xal 1 ödf.ao xal I xoivdvwv, vs. 8 et 20 I Navndxxto, aliis locis (Allen Stud. III, 259) atque in Phigaliae inscr. & OialeLag (328 a ap. Fouc), de qua praepositionis forma Foucartius miro modo hoc adnotat: „il faut aussi noter la crase de la preposition ex dans i&ialeiag.u Dein conferas veliin d/,i pro df.irpL in afA.7caidsg (Abr. II, 357), d pro ä/ucfi in d-roa/.xog et d-ßo- ?.og (Curt. Etym.1 p. 461), ■Jtö pro itoxl in vocabulis supra allatis, ;rd pro nagd in inscriptionibus Halicarnassensibus (Wachsmutli, Mus. Rhen. XVIII, 570), I pro ev in Olympiae inscriptione, l pro vitö in Cypriorum dialecto, cui mutationi glossa 1-f.uTQaov vnoOiooov üäcpioi exemplo est. Etiam in Cyprica illa voce ixfiafifiivog, quam Siegismundus et Deeckius Stud. VII, 247 ab ixfialvio derivandam esse putaverunt, G. Cur- tius autem in adnotatione dubitanter ex 1-xua-f.Uvog ortam esse coniecit, illud i vicarium praepositionis vnö me invenisse puto. Forma pertinet ad VTtoxdfAVü), quacum Curtius Hesychii glossam xix/uaxaim xexoTclaMto» comparat. Verbum autem v7ioY.äfivv> ad enuntiati contextum aptissime convenit: „Eda-

Schedae grammaticae. 117

'/.U.-eg uvtoyov ^Oväoü.ov ijäod-ai zog ä(v)d-Qto7Cog zog i(v) zu [iaxa ly-utcLiuevog".

Ut igitur in bis exemplis Graeci formis praepositionum decurtatis usi sunt, ita y.u quoque ex y.azd vel potius ex ■/.dz forma ortum esse quispiam coniieiat. At praeterea

bj y.u potest ita explicari, ut ipsam stirpem breviorem, ex qua xa-zd formatum est, sine secundae syllabae addita_- mento e remotissima aetate asservatam esse dicamus. Ne- que desunt, quae ut boc fieri potuisse concedamus, nos mo- veant. Priusquam de ea re exponamus, de xotö praepo- sitionis origine disserendum est.

Ut multae pronominales stirpes saepius inter se coniun- guntur confer stirpem tu- in ov-zo-g, av-zö-g, iste, ean- dem in o-zs, z6-ze, tzo-zs, stirpem v.a- in o-v.a, zo-y.a, rcö-v.a, iir-y.i, vai-/.i, ov-Y.1, r-vu , ita praepositionem /.azä ex y.a-za compositam esse iam Benfeyus (Or. et Occ. II 556) suspicatus est. Qui quidem vir doctus vocem sl-za comparat. Adde tnst-za, dr-za, i-la. Nee minus forma f.ie-zä sie explicanda est, quae quemadmodum cum aliarum linguarum indoger- manicarum formis cognatis coniuneta sit, explicatu non est difficile. Proficiscendum est a stirpe sma-, ex qua hoc fere formarum stemma deduci posse videtur:

skr. \s)mi-thas zd. mal gr. /ne-zä

(cfr. (s)havi Etym.4 151) pro (h)mat (cfr. (o)iniyo6g).

Similem in modum y.azä ortum esse verisimile est, nisi quod praepositionis forma primaria pronominalis stirpis casus instrumentalis erat, qui quidem posteriore aetate aeque at- que el-za. enei-za, i-la, dfj-za (Etym.4 620) amplificatus est. Illud posh-emum exemplum drrza praeeipue quod compa- retur est aptum, quia ex eodem casu manavit (*örj- = *djä confer Curt. Etym.4 p. 620). Ceterum instrumentalis casus saepius ad praepositiones formandas adbibetur, confer rtuod (skr. 7^ör«) et dvd (ibid. p. 307). Eiusdem stirpis xa- loca- tivus est servatus in particula e-xel, quae similiter ac xa in

HS Baunack

yiaxä, in /M-Si, xsl-d-ev mutata est. Formam principalein */.ä-%a fuisse crediderim, ex qua v.drä factum est correptione eadem, quae in afia conspicitur.

Quodsi quispiam exempla supra allata ita explicat, ut dicat Graecos ex antiquissimis temporibus et v.ü formam bre- viorem et /.atä pleniovem asservasse, eas formas autem po- stea promiscue usurpasse, habet quo defendat sententiam suam. Cum enim iam in antiquissima laconica et elea in- scriptione, in dialecto cyprica vetusta, in poetarum lyricorum carminibus illud xa inveniatur, ea exempla priscam formam tutata esse videntur. Accedit carminum Homericorum aucto- ritas, quae plurimas nobis formas ex remotissimis temporibus asservarunt. Illud v.d latet etiam in nonnullis vocibus. Xam ut eaca (pro *ev-ow Etym.4 310) ex ev, noö-oto ex ttqo (cfr. 7cq6-oooj pro *itQO-tjät Etym.4 285) ortum est, ita za-rw ex xa (cfr. ov-rw) derivandum esse videtur. Dein nomen Ca- staliae fontis, quem ab Acbeloi filia quadam nomen accepisse Pausania auctore (10. 8. 9j Panyasis arbitratus est, hisce fabulis neglectis ex Ka-avalia compositam esse verisimil- limum est, ita ut „fons destillans" significetur. Quae expli- catio probabilior fit eis, quae Ulrich sius de fontis loco narrat (Reisen und Forschungen in Griechenland I p. 40). Ait: „Das Wasser der Castalia tränkt zum Theil die Oel- bäume des Klosters, theils rieselt es in die an 60 Fuss tiefe Schlucht hinab und wird weiter unten am Ufer des Plistus durch Bewässerung verzehrt." Radix, ex qua vocabulum Ka-oraUa formatum est, est eadem, quae in oxäZto, oraytov, oraXäto, ord/.aytia, orakayuog, orccXäCtü, gtcc- laooio ceinitur. Iam iutellegitur ex radice avay (aray-ojv) substantivum quoddam or<x{y)-)Ja (cfr. ovvar/.-lia, aiit-ltov, Öiut-'/.tov), quod fortasse fontern signiflcabat, formatum esse, unde verbum aza'/Mw aliaque originem duxerunt. (De y omisso confer (y)Ug, lat. (jlittus, lit. glitiis , 6(y)liG&üvn> pu[g)müus, {7cvyfxog), pä(g)lu$, ma(g)la (Etym.1 326 •) Ceterum cum hanc nominis illius explicationeni invenissem atque hisce verbis notavissem, vidi Ulrichsium eodcm libro quem attuli

Schedae granimaticae. 119

in abscoudita adnotatione 29 p. 55 eandem explicationein indagasse.

Huic alteri praepositiouem explicaudi ratioui probabili- tatem conciliat, quod y.a in vocabulis y.äoaov, y.a/.dtei , y.d- 't.uua cum sequenti vocali coaluisse videtur, et quod in He- siodea voce y.avd^aig digamino in v mutato praepositionis y.a vocales a et v dipbthongum faciunt (xötvaj-äig). Quam- quam enim in Homeri carminibus varia assimulationis genera (y.aß-, y.ay-, y.aö-, y.a/.-, y.a).-, y.af.1-, y.av-, y.arc-, y.ccQ-) in- veniuntur, tarnen illud y.auä^aig neque ita satis bene expli- cari potest, ut r littera sequenti ß assimulata sit, nee eius- dem litterae ante f elisio exemplis confirmatur.

Huc accedit, quod Italicae linguae similes formas prae- bent, ex quo coniieias y.a graeeoitalicam praepositiouem fuisse:

1) Oscor um forma ce-bnust, quam Curtius in Stud. II p. 437 traetavit, collata om-bnet (pro obvenit] Corssen, Zeit- sebrift XI, 414j praepositiouem contiuere videtur, quae cum y.ü potest comparari.

2) Latinum ci-tra ad eandem formam pertinere vi- detur. Ut in-tra, in-tro, in-ter a praepositione in, sub-ler a sub , praeter a prae derivata sunt, ita baud dubie ci-tra a *ci-, quocum y.ä comparem, deduetum est.

3) Eadem stirps, quam ex ci-tra colligimus, eundem iu modum atque ex in 1^, ev in eig, sub in su(b)s (Curt. Etvm.4 291) in eis amplificata est, quae in Plautino cis-pellere (Am- pbit. 3. 4. 17) verae praepositionis munere fungitur.

4) Latinos imperativos cedo et cette, quorum poste- riores partes formas dato{d) et date continent, ex * ce-datod, *ce-date syncope vocalis a facta ortos esse satis notum est.

Duabus igitur bis rationibus illud y.a explicari potest, quarum utra reeta sit, equidem non diiudico. Ceterum si breviorem formam plenam et ab ultima antiquitate traditam esse statuimus, erit baec forma graecae latiuae oscae lingua- rum communis, sin alteram explicaudi viam ingredimur, ne-

120 Baunack

cesse est graecas formas ab italicis seiungamus, quamquam stirpis communio non excluditur.

XL Colliguntur peculiaria quaedam inscriptio-

num megaricarum, argivarum, messeniarum, ar-

cadicarum.

Edidit has inscriptiones Foucartius in libro qui in- scribitur :

„Le Bas et Waddington, voyage archeologique en Grece et en Asie Mineure. Explication des inscrip- tions grecques et latines. " Deuxieme partie: Mö- garide et Peloponnese. Multae et satis memorabiles civitatum peloponnesiacarum inscriptiones, partim antiquioribus, immo quaedam antiquis- simis, partim recentioribus temporibus insculptae, in hac sylloge aut textu emendato iterum eduntur aut primum in medium proferuntur atque commentariis additis illustrantur. Atque intellegitur ex eis, inde ab tertio saeculo ante Chri- stum natum sensim tota Pelopouneso vulgarem Doridem in usum venisse, ita tarnen, ut illa, quae propria erant diale- ctorum singularum, plerumque quidem evanescerent , sed in paucis quibusdam rebus ex vulgari Doride, quam ad inscri- ptiones conficiendas adbibuerunt, (juasi pellucerent, cum plebs diutius in maiorum lingua perseveraret. Laconicam maxime dialectum usque ad recentissima tempora permansisse itaque antiqui et sinceri sermonis laconici reliquias quasdam etiam in ultimae graecitatis inscriptionibus servatas esse, quam- (juam Dorismo vulgari Lacones publice utebantur, certis quibusdam argumentis potest demonstrari. Simillima autem ratio in argivis inscriptionibus cernitur.

I. Foucartius initium capit ab inscriptionibus me- aricis (no. 1—88, p. 1 42).

Schedae grammaticae. 121

Megarensium dialectum, de qua antea propter testimo- niorum penuriam nee multa ad nos nee satis certa perve- nerant, ex Ulis inscriptionibus plane apparet Doridis fuisse mitioris, cui e finitimarum gentium dialectis nonnulla pecu- liaria admixta erant. In titulis praeeipue Aegosthenensibus (1 14j multa dialecti boeoticae propria inveniuntur, pauca tantum, quae a Boeotismo aliena sunt. Quas inscriptiones cum iam Beermannus in dissertatione de boeotica dialecto traetaverit, nunc restant pauca, quae memoratu sunt digna.

1) In compluribus inscriptionibus (26 34) saepius quam in aliis aliarum gentium dialectis dja- lecto Attica vetustiore excepta, cfr. Cauerum Stud. VIII p. 287 seqq. mos ultimam vocis nasalem sequenti con- sonae adaequandi reperitur: ita ante gutturales legitur: dovllay (26. 30. 30 a. 31. 33 a), areXsiay (31. 33 a. 34), avroy (26. 27. 30. 30 a. 31 bis 34), yäy (26. 30. 30a. 31. 33. 33 a. 34), slfiey (26. 29. 30), etoy (31), »ahxa- oay (26. 30. 30a. 35), li&lvay (26. 30), MeyctQewy (26. 27 bis 29. 30. 30 b bis 31 ), arcclay (27. 30 b. 34), röy (31. 33a. 34), Tay (17), xüy (36), ante labiales iu (26. 29. 30. 30a bis 30b. 31. 33. 34 bis), noUräu (27), to.w (31), tvju (27). Schmidtio (Vocal. I p. 112), qui eiusmodi vocales nasalem illum sonum habuisse censet, quem in Francogal- lorum en, on audimus, ut assentiamus, et formae quas enu- meravimus nos addueunt et vox Kcoaxdvriov pro Kwvoxäv- tiov (inscr. 18j.

2) Quod pertinet ad vocalium mutationes, paucissimae sunt quae otfendunt. Dipbtbongus ai ut in titulis Aegosthe- nensibus ex more boeotico sono rt exprimitur, ita epsilo in dativis evdr/.ieg et tvvaereg (61), in y.e/.QVTtre (67 = 1067 ap. B.), TQOTitovyojv (pro rgoTtaiov/cov (38 = 1038 ap. B.j). Dein v et i inter sese commutantur: inscr. 35 a exbibet al- oif-ivdrag pro aiavjuväzag, at 25a fj/xvav. Tum 10 in i coa- lescunt in vocabulo rotutv, 66 ap. F., 1098 ap. B., qui falso correxerat. Cuius permutationis exempla vide supra p. 85. Ad fjQiotov vocis similitudinem formatum est noovdiov (in-

122 Baunack

scr. 14), pro quo in aliis inscriptionibus semper itqövaog usurpatur. Compara Herodoteum 7iqovi\lov.

3) Genetivi in to (Ah/.iiuo 11, 'Innivo 5, EvTteL&to 10) et dativi in -oi, qui interdum leguntur, ad dialectum boeo- ticam pertinere videntur, quia in ceteris rebus Megarensium dialectus mitioris Doridis leges sequitur.

4) Forma öiedUal-av (35) universae Doridis usui ac- commodata est.

5) E vocabulorum copia notabile est substantivum orel- rocpogag, quod legitur in inscr. 4 „Iv Ttelrocpögag arceyQä- ipctTo IdtXxiag sLrtol.'LodcüQov.u Confer 'ircrcaqyog et litnao/ug p.*90.

6) Postremo loeo nomen novum Klet(j.ct%og affero, de quo Foucartius miro modo ait: „forme nouvelle de Kkeö(.ia- %og.a De cuius nominis et ceterorum a Klei- incipientium origine quid sentiam paucis hoc loco explicabo. Saepius fit, ut nominum propriorum, quae fere semper composita sunt, pars prior decurtetur. Cuius mutationis Fickius affert haec exempla: A/.io[To]vif.iog, A.Q7ia(Xo)Xv/.og , Bevdi[öo]dcuQog, B).e[7ce]uvQog, *E'kkä\yd\vi7.og, M.iX{av)avd-og, 2€[Xa]Xevxog, Xuo[i.io]f.ievLdrlg , IIooei[öo]öcüQog , JIa).a[i.to]f.trjöt]g . llti[oi}- goog, niet[oTo]ad^ivrlg, IIotit[iv]avdQog. Eundem in modum delphicarum inscriptionum nomen Ja-fiivrjg") , ex Jauo-i.ii- vrtg (Theoer. ep. 11), ionicum nomen Ji-/.Qäxi]g (Stud. V, 269, 3) ex Jr/.o-/.Qcarig, nomen nooi-ör/.og (ap. Mionn. Descr. Suppl. vol. 6 p. 595 in nummo Rhodio) ex TIooiöo- öt/.og (cfr. TLoaid-umog 163d 11 ap. Fouc. et Jlooeidi.i mg C. I. Att. 446. 447. 451 aliis locis, dein llootidtov C. I. Att. 40 et TLooiölov ibid. 37;, nomen Wilcoidag (Pind. Pyth. 9, 30; 3, 1) ex 0i'/,olvQidag natum esse puto. Etiam in nominibus a K'/.ei- ineuntibus stirpes y.Uito- vel y.ltivo- de- curtatas inesse verisimile est : leguntur Kkeu6-dt]uog vel

7) Ap. W. et F.: ]s. 208 et 245; CO; 62, G; 71, 2; 88, 12; 155;

167, b et 21; 174, 17; 178, 25; 185, 4; 203, I et 5; 205, S; 221 bis;

231, 8; 211; 219; 264; 299; :«>•">; B26; 350; 360; 368; 369: S93, 16; 111; 445.

Schedae grammaticae. 123

Kleivöör^wg et K?.ei-öt;uog, K'/.eiTÖör/.og et IÜ.etör/.og, KAsceood-ivrjg et KÄeia&ivrjg. Hoc ex more sunt expli- canda KXsi-yivrjg, -dag, -Üef.ag, -prjörjg, -oocpog, -rf/.rg. Quare etiam illud KXei-(ia%og, a quo profecti sumus, collatis Iü.eir6/.iaxog et Kkeiv6fxa%og hoc modo ortum esse videtur. Quam quidem mutationein hypbaeresin syllabarum nomi- nale velim.

II. Inter Corinthi inscriptiones, quas Foucartius dein- ceps edidit (87 107 j sola 87 a (T/.eoov [aperte pro Te?J- aiov] 6 Neäoy/j (!) Inoieoe) antiqua est. Deest hac in sylloge memorabilis illa inscri])tio post reperta, quam Cuvtius in Stud. vol. VIII, 465 et Lollingius „Mittheilungen des ar- chäolog. Instituts in Athen" I, 40 tractant.

III. Argivarum inscriptionum, quas Foucartius ab no. 108 usque ad 159 e edidit, paucae vetustiores sunt. Antiquam scripturam solae 108 (äve&e/.e) 159a [aved-e/.e et knoteae) exhibent. Xotatu quae digna sunt in brevem con- spectum congeramus.

1) Cum alii tum Argivi antiquam vocalem a in lagevg 144b, IttQov 157 a asservavere. Dein vox per se mira i/naoolav pro aiuaolav videtur dicta esse, quacum alx-kov et l/.-vela comparanda sunt (cfr. p. 79;. In formis ovy- ygocpov 159h et avyygofpoi 157a (dat.) fuit q vocalis muta- tionis causa.

2) Maxime notabilis est inscr. 115a, quae terdecies accusativum Alytvaiavg et toties 'Alt^avÖQtLavg exhibet. Confer Ahr. II, 106, qui „de Argivorum" ait „hac consuetu- dine ex inscriptionibus nihil discimus neque eius vestigium servatum est in foedere Argivorum (Thuc. V, 79)." In decl. secunda autem nasalis ante sigma elisa est : 157 a, 42 legitur accusativus zog avXog atque etiam 159h, 19 roig acc. pl. Vocis 3J4QT€f.ng dativum Agräfii 109 a conferas velim cum laconico Ai^vcltl, 162a. Sed Agreiadi quoque 147a legitur.

1 24 Baunack

3) 157a, 30 legimus ovvtytö&rl, aperte ex oweyoco&r], ibid., 30 yoevoavxi. De hoc quidem participio Foucartius dicit „c'est une forme nouvelle du verbe xiövvviu", sed luce clarius est aoristum l-yöev-oa ad verbum quoddam yoevio esse referendum.

4i Numeralia leguntur haec: dia/.axiiov 157 a 54, xqicx- xccTitov 157a 55, xexqÜ/.i 108, xexccQc'r/.ovxa 157 a 54, xqi- avTct 137 pro xqiuv.ovxu (cfr. neograecam formam), ivzvr^ xovxa 157a, 54, ttij'/.ovxa 157 a, 53.

5) E praepositionibus iv c. acc. 157, 50, lg c. acc. 132, 157a (decies), 159h (septies) commemoro. Derro/v. p. 104, Ttäq (c. gen. et acc.) in inscr. 157 a semper apocope est affecta; item avä in ayy.o(xidäg pro avcr/.ofiidfjs 159 h bis.

6) De nom. propr. genet. QLorcog iam p. 85 egimus. Maxime notabiles sunt genetivi zlaiiwvovg et Nr/.cuvovg, in in- scr. 159 e vs. 13 et 30. Quibus quidem respondet forma pamphy- lia Kovoaoiwvvg, de qua Siegismundus (Stud. IX p. 93) ex- posuit. Argivorum enim et Pampbyliorum dialecti cognatione quadam artiore inter sese erant coniunctae: nam Strabone (XIV p. 667 C) auctore constat urbem Aspendum Argivorum fuisse coloniam (Siegism. ibid. p. 89).

7) Postremo loco vocabula nonnulla memorabiliora affero :

an oax eycxG ig 157a, 24 et 25: avioaxeydooiog xwv xoiyiov. Adhuc tantum cxTtooxtyaoita erat notum. Notan- dum est duplex sigma positum esse, ut in i/naaaiav pro cduaaiav (v. sub lj).

doyeif »;■ ß e t co 119 (ägytff ißeioancn cfr. 'Aoyjq rjßog (305 messen, inscr.). Vulgo vocis partibus transmutatis *Eq>y- ßuoyog dicitur.

ö i a/.ccXto ig 159h 12. Vocis huius origo, cum in- scriptionis contextus sit laesus, explicari non potest.

krtiY.a ;r i ö tg 157a, 29. Totus versus hie est: ig xdv böbv xäv 7taQ zag hn/.ariöag. Vox a y.t'rrog derivata vi- detur. At cum contextus loci non sit apertus, de significa- tione et etymologia diiudicare nolo.

Schedae grammaticae. 125

eQ/iiaaig 157a, 41. avlwv igudaatog sigmate geminato. Vox haec cognatione vocabula sgiia, eQf.iatii.co attingit.

^evycoxog 159h. Bis dativus uvyioxtoi. Explicat Foucartius hisce verbis : celui qui conduit un charriot attele d' une paire de boeufs." Vox ex tevyo-oxog (cfr. nohäxog Keil anal, epigr. p. 90 ex rtolid-oxog) orta est. Confer oxiQog et £XVQQG nominaque cYn€QOxiö)]g et zY7ZEQex.idrig in inscr. att.

Ctogva -

157a, 46: rccg Uogvag rdgifchg rov iegov Ttagra/novri 48: Uoovag ibg ro vöcog %tc\ xbv vabv /urj gerji 47: ay.arcsTOv vnb zäv "CtoQväv ogv^iog. Foucartius adnotat: „^wgva n'est pas connu, mais il se rattacbe au radicale de quo couler, la forme gva que le Thesaurus regarde comme une corruption de qoi], est pro- bableraent ancienne; le radicale lco ajoute peut-etre ä l'idee de courant d'eau qu'il s'agit d'un courant d'eau vive. Le sens en tous cas ne parait pas douteux. II a fallu tailler une tranchee pour etablir ces CcoQvai', elles avaient pour but d'empecher l'eau de couler dans le vaog (48) et au-dessous on avait ouvert une fosse (47)." Equidem nihil de hac voce disputare ausim.

va-y.ögog 147 pro vaoy.ögog. Etiam ap. Hesych. et in inscr. delph. 256, 14; 247, 9; 248, 17.

vava-9-lov 157a bis, adhuc tantum ex Hesychio notum.

ortädiov 108 ex aliis Doridis fontibus iam no- vimus. Confer Ahrens. II, 109.

vtieq leiräg 126a Foucartius recte cum latino „ex voto" comparat.

v&agov 159h, 20, contextu laeso, non potest explicari.

vttoÖo ix ä 157a, 36 (xoevaarri ra vizeg rag vTtoöo/iiäg) est forma perspicua, quae spectat aperte ad do/nog.8)

8) Nuperrime aliam notabilem inscriptionem Argivorum repperi, quae non in Foucartii sylloge est edita, sed in libro, qui „Inscriptions d'Asie Mineure par Le Bas et "Waddington" inscribitur: "ExQive 6 Seikos 6

126 Baunack

IV. In Foucartii libro argivas sequimtur (160 290) laco- nicae inscriptiones, quas alio loco tractabimus. Excipiunt eas Messeniae documenta nonnulla epigrapbica (291 323 a), ex quibus haec mihi videntur commemoranda.

1) Memorabiles sunt genetivi JTavllvio 311a, Ti/nägyco 309 ex Doridis severioris more formati, quamquam Messe- nios mitiore usos esse ex Andaniae inscriptione apparet. Qui ex Laconum vel Arcadum dialecto eas formas ascivisse videntur. De y.araora&evToig 303 a vide p. 95. Da- tivus Ji 314 quem Foucartius immerito mutat, etiam in in- scr. 11 C. I. Gr. legitur.

2) Infinitivi eundem in modum atque in Andaniae in- scriptione exeunt in -f-itv, in inscr. 303 a: öiadod-f^iev, dia- didouev, ccTtodiöo^iev. In participio legirevoavTe 311 et dualis et formatio (vulgo hgarsvco) notatu digna sunt. Verbum y.areyyvsvco (303 a v.ctTeyyvsvoa/iievoiQ) novum est. Alias y.azeyyvdco. Ut in inscriptione Andaniae ita in 303 a (öoBei, 16, 20 a bis, 27; nagadöSei 13) coniunctivorum tertia persona in -ei exit. Etiam Lacones coniunctivum ita for- masse apparet ex Hesychiana glossa daßsl' y.av9fjm ^iäy.iovsq. Neque tarnen usquam magis quam in messeniis inscriptio- nibus usus eiusmodi coniunctivorum invaluit. Hisce in formis

[Tüiy | ^Aqyt'nov xiah xo 6öx\rr | fxa zov gvviöqiov nö[f | 'EXXävcoy öuokoyi]- | oüvjoiv Ma[X]iü)v xai \ Kipwi.twi' ifu/uivLf \ ä xa ßixuoatitv to[1 | 'Agyiloi negl [t]üv \ vdauiv, KiuoiXiuv \ tjfUf UoXvalyuv, 'Ery- j Qtiav, Aißiiav 'Edi- ] xaooav vixrtv Kiu(oX[l | ovg' 'Agr,Tfve Aiwy \ ß]ü)'A[üg] aivxiQtts Tloaidct- | oi>[i(x)v] yqo(ptv; ß<x>h's IJtoiX- \ Xo; 77f- d'iop\öu(i)v)

Notatu digna sunt haec: 1) ifx^ivtv pro s/xfiireiv, 2) d'ixäoatuv pro dorica aoristi forma dixü^tatv (cfr. Curt. Verb. II, 273), 3) quer, 4) vi- xi'i' (Ahr. II, 195), 5) ctQt-Ttii (adhuc ignota forma, fortasse ab «^i/.rifp „sacerdos" derivata, cfr. hgireva, cuius vcrbi inscr. arcad. 352 i ap. Fouc. habet perfectum hgirivyf, 31t mess. inscr. UQiTsioavrs, 352 o, 4 Itgrc- liiGuvros et 352i, 14 uQiTtvarci), (j) ottztgcc? pro devrigac, confer lac. Act/joyäQiooc pro Ja/jo^uQi&oi (lC3a, 21), 7) ygocpivs ex yqucptvs pro yQafjfAunvi (cfr. supra sub III, 1 svyyQOfpov et nvyy^ötpoi), 8) ßtakas pro ßovXrj?.

Schedae grammaticae. 127

-t]i, quod exspectamus, in -ei attenuatum esse videtur ut -cot dativorum saepius in -ot. Longe alia est eius formationis causa in boeoticis exemplis, de quibus Beerraannus agit Stud. IX p. 76 et 32.

3) Varia.

De Qiöniuog 318 vide p. 85.

avToaavrolg 303a, uti in Andaniae inscript. et delpb. tit.

■/.arayogat-ig 303a recte ex Doridis legibus a y.ara- yogcuco derivatum est.

AifxväT ig, cognomen Artemidis (cuius in inscr. mess. bae formte ^greu trog 296 bis ei'Agrfuidog 311a exstant), legitur 297—300 (gen. At/.tväridog) et 311, 311 a, quod nomen etiam in lac. inscr. 161 {^iif-ivärig) et 162 (At^tväTi) re- peritur. Pausania enim auctore Limnis, Messeniae oppidulo, Artemidis templum erat aedificatum.

t g lt ig €v sg 302.

Quam quidem vocem novam atque perspicuam nobis traditam esse ex duabus potissimum eausis notandum est, primum quod Hesycbii glossam male a Scbmidtio addubita- tam Xgiv&g" (.lelleyrjßoi comprobat, dein quod id boc com- posito discimus, e'jgrjv vocem ab initio digammo instructam non fuisse, namque nisi res ita sese haberet, ^rgizoigsveg exspectares. Mira ista forma Xgivsg assimulatione vocalium, quae non ita rara est (cfr. supra douogxig, Eßdeprjxovra p. 82), ex 'iQtveg nata esse videtur.9) De significatione compositi ToiTt'osveg quid statuendum sit, in propatulo est. Iuvenes enim, qui in certas classes vel, ut verius dicam, greges (dys- ).ai) distributi erant buc spectant Hesycbii glossae äys- /.ccOTOig' kqr.ßovg' Ko^zeg atque 6 äyü.alog' 6 ev ayelt] dux- ytov tum ita nominati esse videntur, cum ex tertio anno recepti erant. Ut formam explicet, Foucartius haec addit: „L'element roir- peut s'expliquer par le rapprocbement avec

i Alia vocali suffixum instructum habet forma Tgavts, quam Lace- daemoniorum fuisse Hesychius tradit.

128 Baunack

un autre mot laconieu rcgiotelgaL que Photius lex. p. 140, 21 interprete ainsi: oi rceql e'ly.ogl tri] naget ^iay.covag" (?).

Postremam e Messeniis inscriptionem Andaniae amplissi- mam edid.it Foucartius, quam, quod a Sauppio dudum egregie edita est, hoc loco non respeximus.

V. Extrema in dissertatione de inscriptionibus arca- dicis a Foucartio (327 353) editis disputaturus sum.

1) Adhuc digamma solum in nominis proprii genetivo fctGoxvoyo (C. I. 1520) erat traditum. Novis inscriptionibus perlectis cognoseimus Arcades crebrius digammo usos esse. Cuius quidem invenimus haec vestigia:

a) ßctvccAioia (352p) est nomen tribus Mantineae. Cum aliarum nomina omnia ad deos pertineant, velut Erca- lict ad Minervam, Evvalia ad Martern, 'Ojrlod(.iLa ad Iuno- nem, JJoGoiölia ad Neptunum, haec quoque tribus videtur a deo quo dam, fortasse ab Apolline, qui saepius praeter ceteros avaB, cognomine appellabatur, nomen duxisse. Cuius vocis digamma et ex carminibus homericis aliorumque scri- ptorum libris et ex inscriptionibus complurium dialectorum est satis notum: confer in inscr. cypr. (Stud.VII p.237, 258) bis ßdva'S, et semel savaooa (ibid. p. 259), boeot. ßavct^iwv (C. I. 1574), er et. Baval-ißovlog (C. I. 2572, 4 et 2577, 4), lacon. fcivct%g (226 ap. Fouc), Evgvßävaooa (ibid. 163a, 2); 163 d, 50; C. I. 1372, 10), .^avay.roQiig (in anathemate pla- taeensi, Jahn's Jahrb. 1857 p. 4S7). Praeterea Hes)rchius ßcivvag tradidit. De radice confer ea, quae Angermannus Stud. III, 118 seqq. disseruit. Sed dubito, quid de vocis ßctva/.toia exitu statuam : fortasse a * .-avcty.iLBiv (=ävdao£iv) deducere licet. In eadem inscr. 352 p legimus

b) genetivum ßiaxiav. Aperte est .-loviag pro 'Eoiia^ a voce koTia deduetum, cuius - lmc usque tantum in He- sychii glossa yioricc ioyäQct erat traditum. De rad. cfr. Curt. Etym.' p. 400. Ibidem invenitur

Schedae grammaticae. 129

c) .-ly.aöiw, genetivus nominis .-r/.döiog, quod nomine Ehdötog (C. I. 3089, 5574; Mionn. descr. de med. III, 212, 218) collato ad er/.dg spectare pro certo babeo. (Consimi- liter nos dicimus „Zwanziger".)

d) In inser. 340a, 36 exstat nomen ßäyog: Quod qui- dem aut cum radice rah (scr. vakämi, lat. veho\ confer boeot. .-e£lag Stud. IX p. 53 coniungendum est aut cum ea, quaein rjog, rtyeco latet (cfr. Fick, Wörterb.3 1204). Confer dfiqiayvta (II. B 316) pro d/urf-isay-vla , de qua forma Curtius Verb. II p. 148 disseruit. Haec altera nominis ex- plicandi ratio fortasse magis probabitur, si nomen Hyog (in Cepbisiae inscr. ; vide lexic. nominum Benseleri) attulero.

e) ß digammi vicarium conspicitur in nom. Kdßaioog, cuius genetivus Ka ßaiow in inscr. 352p legitur. Mea qui- dem sententia Kdßaioog ex Käß-ai&og (vide infra sub 3) ortum eadem radice, qua nomen laconicum Kaß-wvdag fp. 60) utitur. Etiam in libris manu scriptis Arcadum nomina di- gammo instructa ß vicarium babent: a Xenopb. Anab. 4, 1, 18 Areas Baoiag (confer Boeoti cuiusdam nomen faoiag, Stud. IX, 52) commemoratur.

f) In nomine (Dav iöag (338c) sine dubio digamma in v transiit. Cum (Dav- iöag, Oaß-iöag confer aeol. subst. q>avog (Abr. I, 36).

g) Evvalia, nomen tribus Mantineae (vide sub a)); aperte ad Martern spectat. Cuius de cognomine 'Ewdliog, quod non- dum explicatum est, fortasse bunc in modum erit diiudican- dum. yEwd).iog ab eadem radice, quam in voeibus u'/.ho, eilen), ovlaf.iög, ou-ilog aliis cognoseimus (scr. var, Etym.4 p. 539), originem duxisse videtur, ita ut Evvdliog ex *Ev- ßal-iog (cfr. l-ä)»-r]v ex * e-.-aX-rjv et e-vdl-oj/.a ex *.-£- .-al-ojy.a) digammo in v mutato oriretur. Evvdliog igitur eumsignificat, qui in pugnae tumultu (ovla/iog) ho- stibus vehementer instat. Eandem radicem in laconico nomine Bfü.iov fap. Fouc. 168 b, 168g; C. I. 1367) confer Hesychii drt-f/J.eiv d/rtioyeiv me invenisse puto. Fortasse etiam Ba/.-evg (ap. Fouc. 282 1 eodem spectat. Dein confer

Crp.Tirs u Brcgman. Studien X. Q

1 30 Baunack

Hesychii glossas yrjXico/tevoi' -/.arexö/nsvoi, yrjXiäo&ai' y.are- Xto&cti, yrjloiuevtog' avvsiXr^i/iisvovg, etiam y^veod-cti ' xari- Zeo&ai (fortasse pro *yeX-veo&cu, ita ut etXito ex *seX-v€co originem habere videatur, id quod Brugmanus Stud. IV, 122 et Curtius Verb. I, 256 coniecerunt). . Sed ut ad vocabulum EvväXiog redeam, Evvto eins forma hypocoristica est. Evviö : 'EvväXiog = Meveod-w : 31ev£G$£vrlg = 3E7caq>Qc6 : Enct(fq6- öirog.

2) Qlvriovog, quod sine dubio a Qü.tcov descendit, mutatiouem Doriensium propriam (Ahr. II, 110) passum est. Primum huius mutationis testimonium epigraphicum tabulae Heracleenses praebuerunt {(Divriag). Quod is mos etiam in arcadica inscriptione invenitur, mirandum est. Qua de re fortasse hoc modo iudicandum est, ut hoc nomen ex dialecto dorica in Arcadum nomina transmigrasse dicamus. Aptis- sime hac cum mutatione comparari potest Tzaconum q in v mutandi mos, cuius exemplum est vox /novvraXla cum laco- nico vocabulo Livgralig collata. Cf. Brugman Stud. VII, 355 sq. Simili modo aliae dentales commutantur: ita X pro dm glossis Xioxog' öiaxog et 0C7tO7tr]Xi6asiv' ä7t07tTqdojoeiv usurpatur.

3j Nomen propr. Käß-aiaog (vide 1, e) aperte ex Käß-ai&og natum est. Conferas velim "Ov-ai&og, Kvv-ai&og, mil-ai&og. Etiam AXotov 338b, 11, cui 352h, 50 AXd-tov respondet, hoc modo potest explicari. Cuius moris exempla supra attulimus.

4) Urbs OiyccXia, quo nomine plerumque a scripto- ribus nominatur, in inscr. 328 a 0iaXeia eiusque incolae ol (Dialeeg fv. 19, acc. OiaXeag vs. 15, 26, dat. OiaXioig vs. 11 et 21) appellantur. De etymologia nominis nil certi afferre possum. Id tarnen pro certo proposuerim, OiyaXia esse ve- tustiorem formam quam (bialta. Comparari possunt aiya- Xöetg et aialog, dXiyog et Tarentinorum oXiog, kytav et boeot. forma hov, ccyrtyoya et <xyrtoya (Curt. Etym.4 599, Verb. II, 214).

5) De vocalium attenua tionis exemplis memora- bilibus vide supra p. 83. Vocalis t in / attenuatio iam ex

Schedae grammaticae. 131

tegeatica inscriptione fuit satis nota. Iam novae inscriptiones baec exempla addunt: Tr;?J/Liaxog 340 a, 23, ^irceöea 352 p, 3Ivcuoi/.tto 338c, 18, 'I/nnsöoy.lf.g 338b, 34, "I/Lmedig 338a, quod nomeu ex 3E(.inidiog natum esse puto. Eiusdem per- mutationis exempla sunt haec: Jetzig 338c, 18 (pro Jäfiiog), Xl/.ig 340a, 31, Jrjojoig 341 d, 22, "Anollüvig 341 d, 2, quae noniina, postquam nominativi 10 in i coaluit, III de- clinationem sequi genetivi QrtQiog 338, rögyiog 338b, 13, OeouavTiog 352 p, Jiovvoiog 341 d, 6. 8 testantur. Con- feratur Benseier „Studioruin" Vol. III p. 147 sqq.

6) Poseidonis nomen hasce formas praebet: 352k et m JJootiövJvog, 352 n Ilootöävog, 352 o FLoaiöävi, 335a TLoooidävog. Huc spectat praeterea nomen tribus Mantineae Iloooid/.ia (pro Iloooidrta). Illud oi etiam in duabus inscr. laconicis legitur, in quibus xol IJobiöän servi consecrantur (ap. Fouc. 255 a et b). Quam quidem miram diphtbongum Abrensius (Philol. 23, 19), qui solam formam IJoaoidävog inscriptionis supra nominatae cognoverat, addubitans illum genetivum in Kogoiöüvog corrigendum esse putavit. At nunc quattuor exstant eius formae exempla, ut res prorsus certa sit. Quibus ex elementis boc dei nomen sit inditum, ostentu est difficillimum.

7) Iam de nominibus Kht\vln7ta 330 et Oartvä 352 i, 21, 32, 38 mibi paucis dicendum est. r\ productione suppletoria ex e hunc in modum natum esse puto: facilis explicatu est forma &ai]vü, quae ex * Oa.-eo-va aperte orta est. Mirum quod f buius vocis est elisum, quoniam Arcades illius soni tenaces fuisse supra vidimus. Comparandum est Laconis cuiusdam nomen (Daßevvög in inscr. delph. 841 ap. Le Bas „Voyage arcbeol." Quae quidem nomina veri simile est a Gratia Oatvvä, quam una cum altera Klr^ä in Pelo- ponneso meridiana cultam esse Pausanias narrat, esse repe- tita. Praeterea buius Gratiae nomen in Alcmanis fragmenti papyracei pag. II, 9 commemoratur, quo loco tarnen (teste Beigkio, p. 1380 editionis 3ae) bae litterae (DHNN solae leguntur. Quaeritur quae forma illius Gratiae nominis buic

9*

132 Baunack

scripturae insit. Bergkius „scribendum", ait, „Or^vr^v ex „®cc- eivog ((paevvog) non qjavog sed Doriensium more qnqvog ortum ". Equidem plenam illam formam (Dai]väv (pro * 0aßrt- vdv), quae doricum sequitur morem, restituendam esse puto. Neque obstat quod ß deest; namque id saepius in Alc- rnanis fragmentis omittitur.10) Sed liac de re alias. Uti (Darjvä ex * ®ccßeo-va (cfr. Brugman , Stud. IV, 95) , ita Hesycbii glossam xmjva' %d ev xcuouevoc £v?.a ex * y.ct߀G-va, asX^vrj ex *aelaa-vri nata esse putaverim. Eandem viani ad nomeu illud alterum explicandum ingredimur. KXr^lnna enim mea quidem sententia ex KXr^-ircria i. e. * KXsrjv-i7tfta ortum est, cuius pars prior y.Xstjvog dorica forma vocis y.Xeivog esse videtur. Idem statuit de nomine illo proprio Brugmanus 1. 1., qui praeterea apud Hepbaest. I p. 27, 16 pro Kurr oirtTtio legi vult KXerjViTtrtco. Curtius de voce xXeivog ita exposuit (Etym.4 p. 150), ut yXsivög ex yXe-ivo-g ortum esse contendat. At cum et illud /Xiqvög nominis Kh^v-bitita. et Hesycbianas formas xXeevvov (ovoiiaoTov) et y.Xeevvcov (ovo- [.laoTüJv, evöö^tov) respicimus, eo potius adducimur, ut varias formas hunc in modum inter se coniungamus:

* /.XeßiG-vo-g

y.Xeevvog */J>eeiv6g dor. *y.Xerv6g

KXevvä. y.Xeivog. y.Xrvog.

De vocalium bypbaeresi confer devöoov et d&vdoeov alia (Fritscb Stud. VI, 90 sqq.). Klewä ab Alcmane ea Gratia, quam Pausanias KXrtxct nominat, appellatur. Dein praeter „Khtvhc7iau Kh^v-ayögccg , KXrjvö-TtoXig, KX^vö-ovoatog, KXrjvog in Beuseleri lexico afferuntur. Simili modo verbum nleico ex * /Xeeico (confer reXeiio ex ^TsXea-ico) vocalis t

10) Interdum digamma latct in scriptura tradita: in fragm. 60, '1 pro codicis lectione nqwTovig zt meo iure ngmßovis rt restituo, quae forma proxime accedit ad primariam *7iQäsovec, a qua Brugmanus omnes huius vocis formas (Stud. IV, 155) deduxit. Etiam in fragm. 41 legam pro traditis verbis wr«#' itai^wv: uisad-' ii(ii<>wv (confer lac. U-w^ü- dicc kvtaxia ap. Hes. Curt. Etym.4 404).

Schedae grammaticae. 1 33

hvphaeresi facta ortum esse videtur. Ad barum vocum radi- cem pertinet praeterea glossa Hesychiana, quae a Schmidtio iniuria crucis signo instructa est, ■/./.svoö/.u&a' ay.ovGOf.uv (f&ey^ofied-a. xlevoo/xai enim a radice xlv non longius abest, quam nXevoouai a -rckv.

8) De primae declinationis genetivis fem. et masc. uberius est agendum. Ac primum quidem formas affero :

a) Substant. femin. genetivi exeunt

a) mag: legimus in inscr. Pbigaliae 328 ab ®ia?.eiag Megalopolis 331, 5 eveoyeoiag, 331 3Ieyay.Xeiag et Ovga- viag, Mantineae 352g yga/n/ttazelag , 352h, 11 dvoiag, 352h, 26 ol/.odouäg, 352 i, 7 öarcavag, 352 i, 8 XeiTOigyiag, 352 i, 23 (xveiag, 352 j, 11 iöiag et /.leya/.oipvxlag, ibid. 21 oioTrjQlag, 352 a, 10 uoäg, 352 p EicaXiag, Evvaliag, cO;iXo- öoiag, IloooidXiag, Fava/.ioiag, Tegeae 340b yäg, ol/.iag, 340 d olv.iag, 341b ccgeräg et evvoiag.

ß) in av, tautum in his duarum tegeaticarum in- scriptionum quinque formis: rüg Cai.tLuv, zag loöov.av , rag loyiovlav, 340c yav et ol/Jav.

b) Masculinorum genetivi exeunt

a) in c: 26 exempla exstant in inscr. Megalopolis (331d), Tegeae (341d recentior), Mantineae (352g, h,

i, P)-

ß\ m av (ex an, cfr. Gelbke, Stud. II, p. 37),

primum in Mantineae inscr. 352 e E£a-/.idav et 352p

D.av/.idav et F igt Luv]

dein in Tegeae inscr. his: 338b Xgei/niuv vs. 13, OüJ.Lav 17,

^A(y)iav 21, Kulliav 19, ^AnoV.tüviöav 16 et 27, -av 24, 54, 55,

-zeiav 36, -eiviav 38, Kolav 47, \4).t$iüöav 25, MeyaXiav 31,

Iloleav 32, roQyin7cißav 37, ^Ayad-iav 3S, Ev^Xiöav 23, Qga-

Geav 40, -avdav 49, Ah/.iav 53; 338 C 'Agyjav 3 et 6, ^cüyJ.si-

duv 34, -at; 6, *Aoxiav 11, -ogav 13, Mi'kriäduv 16, (Daidiuidav 9,

^AqigxÖIuv 10, -(5ai> 20, ^awviöav 2, Jt'^Lav 7, Oü.tovlöav 10,

Nc/.ugiuv 11; 341 d Milriadav 8; 341g Kgariav.

134 Baunack

c) Imprimis monendum est in una eademque Man- tineae inscriptione 352p femininorum genetivos in ctg (Ertakiag, *EvvaXlag, 'ÖTtXoduiag, Tloaoiöllag, Fava- -/.iGiag), masculinorum in av {Fiariav et ßkav/.iöav) exire. Eandem regulam Cyprii, quorum dialectus cum arcadica summa cognatione est coniuncta, sequuntur (cfr. ^Ovaoayöoav at 'A&üvag, alia permulta in una inscr. Stud. VII p. 240). Nee minus Pamphyliorum inscriptiones , quas Siegis- mundus traetavit Stud. IX p. 91, femininorum et mascu- linorum genetivos distinent: legimus bis /.iväg, a.t'Ydgaf.iovav (fortasse pro [E]d-ögcci.ivav C. I. 81 Atheniensis Evdgducov appellatur , uti in inscr. 3 eiusdem „Studiorum" pagiuae certe (A)rp6göiaig, Acpoodiolv i. e. Atpoodioiog, AcpoodioLov legendum est). Quibus rebus reputatis concedendum est ha- bere, quo defendat sententiam suam, Leskienium, qui putat Tegeaticos illos quinque genetivos seeundum masculinorum ge- netivorum analogiam esse formatos, quam permutationem arti- culi forma rag vitavit, ita ut geuetivos tag tauiav, rüg eado- xav , rag loytoviav colligatos legamus (die Declination im Slavisch-Litauischen und Germanischen p. 40).

9) Declinationis sec. genetivi plerumque in -io, in inscr. recentioribus in -ov, in inscr. metrica (331a) in -oio (vaolo, TtlovroLo) exeunt. Nusquam leguntur genetivi, qui in Cypriorum inscr. valde usitati sunt, nasali amplificati (cfr. äoyuQcov pro agyigio i. e. agyvgov), ita ut, quamquam Arcadum et Cypriorum dialecti artissime coniunetae sunt, Cyprii soli eius formationis genetivo usi esse videantur. Cum cypricis formis agyvgwv, ^raoiyoixcov unus prono- minis demonstrativi genetivus arcadicus rcovi (in Tegeae inscr. rcovi reo s7ti£<xfil(o) comparari potest. Eiusdem pro- nominis aecusativus ravvi aperte ex rav-d-i factus est.

10) Stirpium in -et» nomin ativi et in -evg (hgevg 341, 3, xovgevg 341c, 26, duodo/eig 331c, 3) et in -rjg ex- eunt. Illud t] est sine dubio idem quod in Nr)QT)-t-Q, no- minis Nrjoevg feminina forma, in Egsx&q-t-g (Eoex&evg) apparet. Hae formae leguntur: ygacprg 338a, 341 e, /< gijg

Schedae grammaticae. 135

340d, 10, leQtjg 338b, 1. 3ü. 34. 52 (eadem forma in inscr. cypr. Stud. VII, 261). Sine dubio taQtjg ex *iages-g digammo extruso et productione suppletoria facta ortum est. Pluralis nominativi hi exstant: Wialeeg 328 a, 19 (confer cypr. 'Eda- Xuseg Stud. VII p. 246), MavTivflS 340a, 34, isQslg 352 h, 42; 352, 17, 24.

11) Stirpium masc. in -ea- genetivus triplici modo formatus est; exit et in -eog (saepissime) et in -ovg (bis) et in -ov, Ztoor/.QccTov 341 d, 12, 20, Jiocpävxov 341 d, 5, 'Eq^ioy.qLtov 341 d, 13. 331 d legitur acc. <Di).o/.lftv. Notatu dignus est nominativus reiieveg 331b, 31 et 42 (v. p. 83).

12) Femininorum in co vocati vi cum eisdem formis dialecti atticae discrepant: legimus 34-1'Aqiotcü, 345 b Xqcotw, 345 'AcpQoöcö, 346 KaXXixuj. Eas autem formas esse voca- tivos ex aliis eiusmodi inscriptionibus 342 347 c apparet.

13) Ex verborum declinatione notatu digna sunt a) df.iviio 328 a, 23; 353, 7; b) perf. I e qit£v%e cfr. Curt. Verb. II, 214; c) perf. avä/.ei/.e 352 i, 26 Curt. Verb. II, 211 sine dubio ab ava-y.ei.co (= ävari$r]/ni) de- scendens, cuius medium vulgo usurpatur, at „consecratum esse", non „consecrare" significat.

ADDENDA.

P. 65. De gotica forma meina, quam ex *ma-ja-na natam puto, compares nominativum plur. veis ex *vaj-as (cfr. scr. vaj'-am) ortum.

P. 122. Hoc loco de nominibus propriis a Klei- inci- pientibus egi. Mutatio, quam haec nomina passa sunt, in fuga quadam sonorum similium posita est (cfr. Fickium in Kuhnii Anual. XXII p. 98 seqq.j; itaque JaLievr\g ex Jauo- fisvrjg, K'/.eldr/.og ex K'/.eivodi/.og nata esse supra dixi. Hoc loco haec simili modo formata nomiua addo : KXrj-vr/.og (ap. Fouc. 163 b, 48; 163 c) etKXrj-vixidag (ibid. 168 c, 31 ; 163 d, 53)

136 Baunack: Schedae grammaticae.

ex * iO.tjVo-vi/.og et * KÄrjvo-vixiöag (de Kkrjvög v. p. 132), dein TiftaxlSag (viele Benseleri lexic.) ex Tiuo-fiiayjdag, 0i- kdcov ex Oilo-lacov (cfr. 0ilö-?Mog). Compluribus formis nomiuum propriorum talibus, quales sunt illae Ja-/nevrjg, lü.ei-dr/.og, in usum reeeptis ac divulgatis facile lingua eo potuit deduci, ut hie illic etiam eis formis syllabam detra- heret, quae molestam illam sonitus syllabarum vicinarum aequabilitatem non exhibebant. Quare Jrrvixog (Mionn. III, 269) ex Jr^w-vi/.og, ni-y.QaT^g (Mionn. Suppl. VI, 266) ex niOTo-xQäTrjg, NrrxXfjg (Fouc. 163c, 168c; C. I. 1277) ex NrjOo-xXfjg explicanda esse putaverim.

P. 124. Vocabulis inscriptionum argivarum memorabi- libus, quae collecta proposui, adicio nomen proprium slav- ör/.a (155 a). Quod principalem formam * ^tavodl/.a (cfr. sLaodixij) habuit, cuius vocales vo in v coaluerunt, ut inter- dum etiam ve in v (cfr. evxrjXog ex * e-ve/.rjlog i. e. *e-j?e- y.rjlog natum, id quod docent formae ysxaXov t^av/ov et ßixaXa' vtoxeXi] ap. Hes.) et saepius 10 in i (v. p. 49 et 121) et u in i (cfr. aeol. Igog pro iegög Ahr. I, 103) contraeta videmus: quae mutatio a grammaticis Indicis sumprasüraria nominatur.

P. 132. Cum graecis formis (Dartvü ex * Oaseo-vcc, oe- Xrjvrj ex ^oeXdo-v^ explicatis compares latinum vocabulum sermus, quod ex *seres-nu-s (cfr. gr. oiXag) eodem modo ortum putaverim, quo aeneus ex *a'es-neu-s prodiit.

EIOIKYIAI.

VON

ED. HEYDENREICH.

FREIBERG i. S.

El o i y. vi a t.

Unter den im Buche .2* der Ilias beschriebenen Kunst- werken des Hephaestos befinden sich auch Jungfrauenge- stalten. Dieselben haben Verstand, Kraft und Stimme; Hephaestos stützt sich auf sie, als er der Thetis nach deren Ankunft entgegengeht. Diese äf.iq>l7io?.oi werden .2 418 mit folgenden Attributen versehen:

XQvoeiai, ucofiGL vsijvioiv eioi/.vZca. Dieser Vers, nun ist grammatisch wegen der sonst in der gesammten Gräcität unerhörten Form eior/.vlai merkwürdig.

Ueberliefert ist dieses Perfect mit der ersten Silbe si in den guten Handschriften; nur vier untergeordnete, in dem Apparate von La Roche mit DEGH bezeichnet, bieten die gewöhnlichste Form dieses Perfectes eor/.vlai, ganz offenbar durch ein Versehen der Abschreiber. Belegstellen für die Form mit si, welche also wohl auf alexandrinische Gelehr- samkeit zurückgeht, sind ferner Et. Magn. 350, 57 eoi/.vla' ex rov eor/.coQ lot/.öxog, xb d-r]Xv/.bv loiv.vla' v.ai Ttleovaa/iKÖ xov t 'Duccdog 2 uofjOi vertvtoiv eior/.iiai. Ferner ebenso Schol. Theoer. 1, 36 xb j.dvxoi vorjaecüg Iotl xb öh bgaoecog. advvaxov yäg b(.wXoyov(.iivtog ev yQ&(fft /.IvrjOiv eivai Uoxi- '/.ijv aXXa xtov yXvftxcov ei/.6viüv xax<xlXr]Xoi rtoav xolg ?.e).sy- /.isvoig' xccvxcc y.ad-y vrc&QfioXrtv "O/urjQog eXeyev a'/^d-ioxeQOV Xoiaeiai -ojfjOi veäviaiv (sie!) sioizvlai.

Dagegen bringen uns die Scholien bei Boeckh II p. 173 zu den Worten Pindars tgya de Zwoiaiv IqtcÖvxeqol & buola "

1 40 Heydenreich

Ol. VII 95 folgende Anmerkung: ccllioq' agyct öl uooloi 7CCtQCC cOf.u]Qi/.dv

Xgvoeia £tofjGi verjvioiv egy' ei'/.vla.

Woher diese sehr abweichende Lesart stammt, und ob sie überhaupt auf irgend eine alexandrinische Autorität zurückgeht, lässt sich bei dem jetzigen Zustande unserer Pindarscholien absolut nicht ausmachen. Denn auch lilliog beweist nicht einmal sicher, dass wir mit der ganzen Be- merkung auf einen anderen Gewährsmann zurückgewiesen werden, als mit der nächstvorhergehenden. Vgl. Lehrs Pindarscholien Seite 17. 37.

Die Form eiorKvlai nun findet sich in allen Ausgaben, die man jetzt irgend mit Grund in die Hand nehmen kaun, und ist unter den Herausgebern noch besonders anerkannt z. B. von La Roche und zuletzt von Franke. Auch die Grammatiker haben sie als echt registrirt, so Thiersch, Krüger, Buttmann; aber auch noch im Verbum von Curtius II 193 heisst es ausdrücklich: „das Femininum zu ehwg neben dem vereinzelten elo i/.viai 2 418 nur el- xvicc. "

Trotz dieser Billigung der Form mit el halte ich die- selbe doch für falsch und glaube, dass die einzig richtige und in den Text einzusetzende Form rjoixvlai ist.

Nur I. Bekker hat Hom. Bl. I 136 f. vorübergehend die Möglichkeit dieser Form erkannt, ist aber später von ihr wieder zurückgekommen. Bekker sagt hier nemlich:

„Häufiger als %oi/.a ist ^esoixa, auch mit langer erster silbe. ob diese Verlängerung durch si oder /; auszudrücken sei, hätte sich noch ermitteln lassen, als die uran- fängliche schrift in das Ionische aiphabet umgesetzt wurde: aber damals dachte wohl niemand daran, dass es nutzen und werth haben könne, die töne in ihrer ursprünidichkeit zu bewahren, sondern allein um Verständlichkeit bemüht folgte jeder seiner gewohnheit oder, wo die ausgieng, seinem bedünken. jetzt scheinen die handschriften nur den Diph-

Eioixvlai. 141

thoiig zu bieten : für rj spricht das der Odyssee eigene r^iy.ro,

vielleicht auch fr-£idrtg , dass in %oiy.<x der Vorschlag

geblieben ist, nachdem das Digamma, wofür und wodurch derselbe herangezogen worden, längst verschollen, darf nicht mehr befremden, als dass im französischen das dem unreinen s vorgeschlagene e in den meisten fällen das s selbst über- lebt hat, e>u, epi, etat."

Der ganze Zusammenhang, in dem bei Bekker diese Worte stehen, ist natürlich unrichtig. Denn das e von £»i/.a ist weder ein Vorschlag, wie Bekker glaubt, noch Augment, wofür es Thiersch hält, welcher über elor/.vlai als über eine „Dehnung des Augmentes" spricht Griech. Gramm, vorz. des Hom. Dial. 3. Aufl. S. 253, sondern Reduplicationssilbe. Auch bedarf die handschriftliche Notiz, welche Bekker ein- flicht, nach obigem der Berichtigung. Aber auch das muss ich entschieden bekämpfen, dass es Bekker offenbar für un- möglich hält, das eben deshalb so sehr bedauerte Versäumnis der alten Umschreiber nachzuholen und über „die Ursprüng- lichkeit des Tones" der ersten Silbe von ior/.vlai zu ur- theilen. Und auch das glaube ich beweisen zu können, dass Bekker, indem er später in seiner Ausgabe die un- glaubliche Form ßsi.-oiy.vlat schrieb, sich also für ei ent- schied, eine falsche Wahl traf.

Es sind nemlich alle nur denkbaren Erklärungen jenes et aufgestellt worden; die Falschheit aber von ihnen alleu, also damit die Unnahbarkeit des überlieferten Perfects et- or/.a lässt sich aus inneren sprachlichen Gründen darthun.

Wenn zunächst Krüger Dial. 2. 3. 2 d behauptet, e sei zu ei in eior/.vlai II. 2 418 gedehnt, weil „das Metrum dazu drängt", so sollte man eine derartige unwissenschaftliche Pseudoerklärung doch am wenigsten da aufstellen, wo die regelrechte Stell Vertreterin eomvlai die Verwendbarkeit im Hexameter nicht einmal ausschliesst.

Eine sprachliche Erklärung des Perfectes si'oixa ver- suchte aber meines Wissens zuerst Buttmann Lexil. II 83, nachdem schon Thiersch Gr. Gr. vorz. des Hom. Dial. § 166

142 Heydenreich

No. 8a zu eior/.vlai die Formen deidexr' 'A%ih~(x II. / 224 deidexarca Od. >; 72 deidia II. Ä 93 gestellt hatte. Während aber Thiersch das eu von siotxvlai als Augment von den drei übrigen trennt, welche er als reduplicirt betrachtete, glaubte Buttmann eine völlige Parallele zwischen deldoiy.a und eioina ziehen zu können. Vergleicht man aber mit dieser Stelle des Lexilogus Buttmanns Ausf. Gr. Sprchl.2 144 f. (unter der/.rvui und ösloai), so ergiebt sich, dass sich Buttmann die Fälle dieses ei sämmtlich so erklärt: die Stammsilbe habe schon dieses ei gehabt, wie man dies er- kenne aus deloai, deix.vv[u, dv.io, und hiervon aus sei der Diphthong in die Reduplicationssilbe übertragen , also so entstehe ösidia, deidzyarea, doiv.a. Buttmann sagt aus- drücklich: „die Reduplicationssilbe dsi findet nur deshalb statt, weil Sei auch die Stammsilbe ist wie in deioai." Allein ein solches Beispiel von „Formübertragung" aus der Stammsilbe in die Reduplication ist sonst nicht vorhanden.*) Und insbesondere jene beiden zur Vergleichung beigebrachten Perfecta aus der Wurzel öi und der/, erklären sich anders. Buttmann selbst schon hat den Anfang zu der richtigen Er- kenntniss gemacht. Denn während er noch Sprchl.2 S. 145 sagt: „Die Ursache von deldor/.a liegt darin, dass die Stamm- silbe diesen Diphthong hat", giebt er in der Anmerkung zu diesen Worten folgende Erklärung: „Wenn wir aber die eben berührte Eigenthümlichkeit dieses Verbi erwägen, wo- nach das 6 in demselben ursprl. dir galt, so war auch in didoixa, öidia in Homers Mund die erste Silbe durch Posi- tion (dir) lang. Nach Verschwinden des Digamma leistete nun die Silbe öei in diesen Formen denselben Dienst, den die Verdoppelung von eddeios leistete." Hier wird also die Ersatzdehnung zur Erklärung von delöoixa herangezogen, dabei aber detdexarai und elor/.a unberücksichtigt gelassen. Was dies von Buttmann postulirte .=■ der Wurzel di an-

*) Vgl. Fritzsche de redupl. Gr. Stud. VI, Brugnian ü. gebr. Redpl. Stud. VII und Kühner Gr. Gr. P §§ 200—205.

Eloixvlca. 143

betrifft, so ist es durch die von Deffner mitgeth eilte und von Curtius Stud. VIII 465 veröffentlichte Korinthische Inschrift, auf welcher AFENIA d. h. der Eigenname Jssiviag erhalten ist, vollkommen sicher gestellt und daher auch die abwei- chende Darstellung der Grdz. der Etym.4 645 ff. von Curtius selbst aufgegeben. Aber hiermit ist für eior/.a deswegen nichts bewiesen, weil sich für die Wurzel dieses Verbums ein Anlaut, bestehend aus Consonant und Halbvocal, schlechter- dings nicht annehmen lässt.

Freilich für öeiöeyataL würde die Ersatzdehnung keinen Aufschluss gewähren, da die Wurzel der/, kein ß hat. Hier haben wir vielmehr ein Beispiel von Epenthese vor uns; indem das i vor dem zweiten 8 seine Entstehung einem hinter dem ö entstandenen (vgl. Curtius Grdz.4 643 ff.) und dann verklungenen j verdankte. Aber auch die Erklärung mit Epenthese ist auf das überlieferte tior/.a absolut unan- wendbar. Der Stamm dieses Verbums ist =iv. vgl. Curtius Verbum a. a. 0. II 132 Grdz.4 648. Wohl aber hat zwar d zuweilen, den griechischen Lautgesetzen gemäss, die Kraft, ein parasitisches j aus sich heraus zu erzeugen, f aber niemals.

Eine Parallele zwischen deideyarca und eior/.a liesse sich also nur dann ziehen, wenn wir in dem ei dieser beiden Formen eine Intensivform erblicken und Bildungen wie öai- ödXXco heranziehen dürften. Allein eine Intensivreduplication ei im Perfect giebt es überhaupt absolut nicht, ja nicht ein- mal eine solche im Präsens. Vielmehr ergeben die fleissigen, auch durch Curtius Verbum II 389 f. nicht vermehrten Samm- lungen von Fritzsche Studien VI 307 ff., dass die Intensiva in der Verbal- und Nominalbildung blos ai und ot der Reduplicationssilbe erweisen. In Anbetracht dieses gänz- lichen Fehlens eines intensiven ei unterschreibe ich durch- aus, was Fritzsche sagt Stud. VI p. 301 : „neve sit qui putet öeiöia/.otiai ex öedioxonai, ea i vocali inserta nasci po- tuisse quam praebent öaiöalog, /naiiiaw. Nam quam mire lingua egisset, si e vocalem ad perfecti ritum attenuatam

144 Heydenreich

rursus auxisset gravissimo in universa duplicatione aug- mento. u

Man könnte ferner auf den Gedanken kommen, eior/.a mit Perfecten wie eikrjqxx, welche die Reduplicationssilbe ei haben, auf eine Linie zu stellen. Allein bei genauerer Be- trachtung erweist sich auch diese Erklärung als falsch. Die einschlagenden Formen hat vollständig Curtius Verbum II p. 130 ff. zusammengestellt und besprochen. Er findet, ge- wiss mit Recht, den Schlüssel zu all diesen Perfecten in der Metathesis; d. h. es entstand eil^cpa aus *).iir}cpa durch die Zwischenform *%).ht(fa mit Ersatzdehnung. Diese Erklärung nun ist deshalb für eiotxa nicht zulässig, weil die Ersatz- dehnung für e vor * nie ei, sondern stets /; ist, also aus *„-6.-or/.a, *iß=or/.a nur fjoixa werden konnte. Denn die wenigen Ausnahmen von Ersatzdehnung ei für e vor ß sind nur scheinbar, in Wirklichkeit herrscht die Ersatzdehnung rj für £ vor ß ausnahmslos und unbedingt. Zu diesen schein- baren Ausnahmen gehörte eiQrjvrj , wenn es aus *ej?Qrjvri entstanden wäre. Aber auch die Richtigkeit dieser Etymo- logie, welche mir keineswegs sicher scheint, zugegeben, würde ei hier nicht zum Ersatz für .-, sondern für das erste q der assimilirten Form *loQrjr>j stehen. Ebenso entstand nach Curtius Verbum II 133 euo&a nicht durch Ersatz für ausgefallenes .-, sondern aus *lo.-oxha der Art, dass der Ausfall des o das e zu et, und der des .*- das o zu co dehnte. Schliesslich bliebe noch etQrjxa aus '■:l-uii/.a vgl. Curtius Verb. II 128; aber auch hier ist *tQQii/.a die Durchgangs- stufe und der Diphthong Ersatz für das geschwundene q, wie dies richtig ausführt Anatole Bailly, de la diphthongue ti substituee au redoublement, memoires de la soc. de lingui- stique I p. 350 in einer Abhandlung, welche unser Perfect e'ioi/.a gänzlich unberücksichtigt lässt.

Auch Kühner Gr. V- S. 138 Anm. 4 u. S. 509 Anm. 5

ist es nicht gelungen e'iouta zu erklären. An der zweiten

Stelle vergleicht er uoi/.a mit nXelai, sehr unglücklich, da

i/.;io> aus *JtXsjfjo) entstanden vgl. Curtius Verb. I 299. Au

EloixvTai 145

der anderen Stelle reibt er es in eine Gruppe von Wörtern ein, bei denen nacb seiner Meinung „die Dehnung- des kurzen Vokals als Ersatz eines ß oder j anzusehen" ist. Aber unter diesen beigebrachten Formen ist i, abgesehen von den schon besprochenen der "Wurzel di fürchten, ent- weder nominalbildendes Suffix wie in doioi (Grdz.4 559), velog (Brugman Stud. IV 139), alola (Grdz.4 562) etc., oder es ist für ei : t] zu schreiben, wie in leiovot, vgl. Brugman Stud. IV 137 ff. 164 ff.

Ferner könnte man auf den Gedanken kommen, das i der Reduplicationssilbe von eior/.vica direct aus ß entstehen zu lassen. Diese Erklärung begegnet bei Benfey Griech. Wzl- lex. I 234 und unter den Herausgebern Homers bei La Roche sowohl in der ersten Hälfte der adnot. crit. der lateini- schen Ausgabe, als in der Note der deutschen Ausgabe zu ■5" 418. Während aber Benfey kein Beispiel dieses Ueber- ganges anführt, nenut La Roche die folgenden: (flieg i 425,. nach La Roche aus * o=ieg, in Wahrheit aber mit Epenthese des i über das vorausgehende Digamma, vgl. Hartel Hom. Stud. I2 S. 106; ferner coibv, wo das argivische toßeov die Ansicht von La Roche schlagend widerlegt, vgl. Curtius Grdz.4 563; ferner bloibg, nach La Roche aus *olo.-bg, das vielmehr mit dem Suffix ja gebildet ist, also auf die Grundform ol-ßo-jo zurückgeht, vgl. Grdz.4 562. Schliess- lich bleibt nur olerrjg B 765, nach La Roche aus *o^«r^g mit vocalisirtem Digamma, eine Form, welche allerdings auf- fällig ist, aber doch wohl mit Curtius als durch eine blosse poetische Licenz der homerischen Sängerschulen entstanden anzusehen ist. Vgl. Grdz.4 564. Nachdem hiermit die von La Roche gegebene Begründung seiner Erklärung als ver- unglückt nachgewiesen, könnte man sich versucht fühlen, zu ihrer weiteren Aufrechterhaltung sich auf Christ Lautlehre S. 193 ff. zu berufen. Christ nimmt da nemlich an, dass „=■ in ausgedehntem Maasse sich zu i vocalisire. Allein bei dieser viel erörterten Streitfrage gestehe ich, dass ich vollständig die Darlegung von Curtius Grdz.4 562 ff. unterschreibe, welcher

Curtius u. Brugmax, Studien X. 10

1 46 Heydenreich

zu dem Eesultate gelaugt, dass, wie aucli Ebel urtbeilt Jahns Jahrb. 83 S. 84, ein phonetischer Uebergang von * in i nicht nachweisbar ist.

Schliesslich ist noch die Erklärung vou Bruginan Stud. IV 179 zu erwähnen, welcher, in Anschluss an die von Curtius Grdz.3609ff. gegebene Herleitung von tor/.a aus einer Wurzel ji/., doi/.a. erklärte als aus *jejor/.a entstanden mit vocali- sirtem wurzelhaftem j. Leider ist auch diese an sich an- sprechende Erklärung unhaltbar, da Curtius Grdz.4 648 (vgl. Verbum II 132j diese Ansicht, die er schon früher mit Zurück- haltung ausgesprochen, mit Recht zurückgenommen hat.

Damit aber sind alle denkbar möglichen Erklärungen des überlieferten Perfectes s'ioixa als unhaltbar und diese Form selbst nicht nur als „des jüngeren Ursprungs sehr verdächtig", wie sie Aureus nennt (Rhein. Mus. 1843 S. 178), sondern geradezu als unmöglich nachgewiesen. Ohne irgend * ein Argument beizufügen, bemerkte schon Leo Mej-er Vergl. Gr. II S. 222: „sehr auffallend und wohl nur durch ein altes Versehen steht Ilias 18, 418 statt der letztgenannten Form (nemlich fejoixcog) in den Ausgaben eiomvla"; und ebenso bemerkt ohne Begründung Hartel Hom. Stud. III S. 29: „Das so befremdende et in eloixvlai 2 418 kann nur eine Schlimmbesserung der prosodisch nicht mehr erkannten Form /eßoixvlai sein, in welcher das zweite Digamma mit vor- ausgehendem Vocal eine Länge bildet."

Es fragt sich nunmehr, was denn für die falsche Ueber- lieferung der Alexandriner einzusetzen ist, und da bieten sich drei Formen: eoixvleu, eror/.vlai, rjoixvZcu.

Da die Reduplicationssilbe in der Arsis steht, so könnte man vermuthen, dass Digamma dieselbe hier lang mache; so La Roche in der zweiten Hälfte der adnot. crit. zu 2 418 der lateinischen Ausgabe. Dies könnte man um so eher, als nach Hartel Hom. Stud. a. a. 0. I 9. 24 vor //, q, /.. j . f, d, a überhaupt an 681, nach Abzug der Wiederholungen an 350 Stellen ein kurzer auslautender Vocal des voraus-

Eloixvlai. 147

gehenden Wortes gedehnt wird, und dass insbesondere unter den 575 derartigen Verlängerungen vor l, /.i, v, q 340 ety- mologisch nicht zu begründende Fälle sich finden. Aber, wie schon Hartel selbst Hom. Stud. I2 23 sehr richtig bemerkt, wenn auch .- eine mit tönender Stimme gesprochene Media und deshalb die Annahme, dass es verlängerungsfähig sei, nicht unmöglich ist, so ist es doch von vorn herein nicht wahr- scheinlich, gerade dem seiner AuflösuDg entgegengehenden Digamma diese Kraft anzumuthen. Und in Wahrheit gestaltet sich die Sachlage bei s anders als bei ?., fi, v, q und selbst anders, als man nach Hartel I2 22 f. erwarten könnte. Hartel selbst giebt eine Statistik sämmtlicher Verlängerungen vor .=- Hom. Stud. I2 S. 8, wo aber T 35 und & 329 fehlen, E 443 falsch für E 343 steht, £ 89 zu streichen ist und wo die Bezeichnungen der Gleichheit nicht immer zutreffen. Eine genauere Betrachtung aller Fälle, wo es sich um Verlän- gerung des vocalischen kurzen Auslautes des vorausgehenden Wortes handelt, ergiebt aber, dass in allen ein innerer oder äusserer Grund hinzukommt, welcher die Verlängerung vor ß erklärt und somit die Verläugerungskraft des blossen ? als unerweislich darstellt. Was zunächst die inneren Gründe anbetrifft, so sind sie:

1) Ehemalige Länge des Auslautes, so o/neQÖa/.ea Idyiov 0 321, T 41, Y 285. 382. 443, x 81; hierzu gehört wohl auch f.Uyä vor icryiov, läyovoa, layorreg, das vier Mal {J 506, P 317, ^"160, E 343) noch dazu in der Cäsur steht und nur 3 Mal ausserhalb derselben (="421, P213, x 323), ferner gehört hierher lang erscheinendes de, das doch wohl di) ist, so II 373, ö 454; ferner die Dative 3Aqt£(.uö'i und avÖQ~i an 3 Stellen, welche sich einer grösseren Anzahl solcher Dative anreihen, die von Hartel Hom. Stud. I2 S. 57 zusammenge- stellt sind. Ferner gehören hierher wohl auch noch cioä iQ^av | 411 und anoi.ircu)v T 35, sowie (XTcötqotit © 329, wo man vor Wolf anal schrieb. Da die Etymologie der letzten Form (vgl. Grdz.4 348) zweifelhaft ist, gehört dieselbe vielleicht ausserdem noch zum zweiten gleich noch näher

10*

148 Heydeureich

zu charakterisirenden Falle. Die Summe dieser zur ersten Gruppe gehörenden Stellen beträgt 21.

2) Ehemalige Doppelconsonanz im Anlaut des folgenden Wortes. Hierher gehören <fü.1 s/.ugs r 172, und 27 Verse mit Formen des Pronomens der 3. Person, vgl. Hartel Stud. I2 22. Also Summa der Stellen: 2S. Es bleiben noch 9 Stellen übrig und diese stehen sämmtlich in der Cäsur: M 141, 0 396, JT 366; o 275, w 491, E 576, v 213, x 246, J 456.

Ich glaube daher, dass aus etymologischen Gründen und aus der Cäsur alle Fälle scheinbarer Dehnung eines ursprüng- lich kurzen auslautenden Vocals vor .f zu erklären sind, j= aber diese Kraft zu dehnen nicht besitzt; und ich befinde mich damit im Gegensatz zu Hartel, welcher Hom. Stud. I2 23 sich zu der Annahme gezwungen sieht, dass sich in gewissen, von ihm nicht näher verzeichneten, sonst nach seiner Mei- nung unerklärbaren Fällen f zu v vocalisirt habe, eine An- nahme, welche, worauf ich weiter unten zu sprechen komme, auch aus epigraphischen Gründen unhaltbar ist.

Ist meine Ansicht aber richtig, so folgt daraus auch die Falschheit der Meinung von La Roche, dass ^ 418 soixvlai stehen könnte, denn ein Grund, etwa aus den Cäsurverhält- nissen genommen, für eine Verlängerung des anlautenden e ist nicht vorhanden.

Die zweite Form, welche sich für das überlieferte sioi- Kviai darbietet, ist evortvicu, das sich evads vergleichen würde. So vermuthungsweise Düntzer in der Anmerkung seiner Ausgabe zur Stelle, und auch Hartel neigt offenbar stillschweigend zu dieser Annahme, vgl. Hom. Stud. III 29. Allein diese Schreibung würde eine Conjectur sein, aber nicht eine Berichtigung eines Irrthums der Umschreiber ins neue Euklideische Alphabet. Zur Conjecturalkritik dürfen wir aber doch erst dann greifen, wenn alle unsere anderen Hülfsmittel erschöpft sind.

Hartel freilich meint (vgl. Hom. Stud. III 55), dass im altattischen Alphabet das vocalisirtc Digamma durch ß be- zeichnet wurde, indem man es nicht für nöthig hielt, viel-

Eloixviat. 1 49

leicht auch nicht für phonetisch richtig, v zu setzen. Ich kann mich aber von der Richtigkeit dieser Annahme durch- aus nicht überzeugen, und zwar aus drei Gründen.

Erstens kommen von den Fällen, wo v aus s vocalisirt ist und die Curtius Grdz.4 550 ff. zusammengestellt hat, auf die homerische Sprache nach dem index von Seber 470 Stellen von 14 Stämmen, nemlich

(alolai) svXai .... 1 Mal (X 509)

eiXvto 13

aviayioi 1 (N 41)

y.alavQOip 1 (*F 845

ra?MiQLVog 4

TavavsTodeg 1 (i 464)

ravQog, zaiQelog ... 24

ä(.iavQog 2

evade 3

evXrjQa I (W 481)

vbvqov 1 {J 151)

äoovQcc 47

yovva und Sippe . . .132 dovQa und Sippe . . . 239

Summa 470 Stellen. Bei all diesen 470 Stellen aber hat niemals ein Ab- schreiber sich versehen, und doch waren seltene "Worte genug dabei; sondern stets ist v richtig durch das neue Alphabet in unsere Handschriften gekommen und richtig in diesen überliefert worden, wovon sich jeder an der Hand des Seber durch Nachschlagen überzeugen kann. Es ist daher von vorn herein ganz unwahrscheinlich, dass das voreuklideische Alphabet hier durch seine Schreibung Anlass zu Missdeu- tungen gab. Wohl aber hat es durch die Gleichheit des Zeichens E für /; und ei zahlreiche falsche Umschriften her- vorgerufen. Wäre aber nach Hartel vocalisirtes v = ß d. h. also vielleicht gar nicht geschrieben worden, so müssten wir doch Spuren von ähnlichen Irrthümern, also etwa ein an falscher Stelle vorhandenes v auftreiben können.

150 Heydenreich

Zweitens aber findet sich wirklich in den neuen von Kirch- hoff edirten altattischen Inschriften an unzähligen Stellen aus .f vocalisirtes v = Y geschrieben, nemlich in OY ov aus 6f, vgl. Cauer Stud. VIII 258.

Was dann drittens Prise. I § 21 betrifft, so ist dieser Para- graph für Hartel ebenfalls unbeweisend. Denn wir kommen bei demselben aus einem Irrthum nicht heraus. Hat sich aber nicht Priscian selbst geirrt, so kann, wie dies trefflich Clemm Stud. IX 448 ausführt, das Zeichen ? nur nachträglich in den Text gerathen sein; dies ist aber um so weniger ver- wunderlich, als Priscian oder dessen Abschreiber hier noch einen besonderen Grund hatten, in jenem Verse des 21. § f statt v zu setzen, wie dies Clemm am genannten Orte darlegt.

Wenn aber Hartel gegen die auch für meine Auffassung des überlieferten swixa Richtung gebenden Ausführungen von Curtius Grdz.4 389, welcher e vor ß mit Ersatzdehnung zu r] werden lässt in Fällen wie zoxrjeg aus roAeßeg, bemerkt, man verkenne mit dieser Auffassung „die Natur dieser mo- mentanen Gebilde, die wohl ihrerseits Licht auf die Ent- stehungsart jener festen Längen werfen, aber von ihnen keines empfangen", so kann ich in Bildungen wie ijeldi] (vgl. Hartel Hom. St. III 29) durchaus keine „momentanen Gebilde", keine wie Hartel H. St. III 31 sagt „Formen für das augenblickliche Bedürfniss" des Verses erkennen; sondern wirklich gebrauchte, auch sprachlich wohl zu be- gründende Formen. Und wenn man von momentanen Ge- bilden für augenblickliches Versbedürfniss redet, heisst das nicht, auf die alte Lehre dichterischer Freiheit metri gratia zurückgreifen, von der wir uns, soweit irgend möglich, fern zu halten haben?

Von den drei Formen, welche für sloixviai II. 2" 418 einsetzbar sind, bleibt nach dem bisher Erörterten nur noch rjowa übrig, also die Form, an deren Möglichkeit Becker Hom. Bl. I 13G f. vorübergehend dachte, die er aber selbst später wieder aufgab. Und dies ist die Form, welche nach

Eiotxviat. 151

meiner eigenen Ansicht in jener Homerstelle zu schreiben ist. Denn sie ist sprachlich vollständig normal gebildet aus * .-£-oc/.a mit der Ersatzdehnung /, vor .-, welche seit Brug- mans Abhandlung (Stud. IV) als feste Regel erkannt worden ist. Es ist also - 418 so zu schreiben:

XQvaeiai tico^ai vertviaiv rto i/.vla i.

War der Gang der bisherigen Untersuchung der, dass ich die Unmöglichkeit sämmtlicher anderen Erklärungen darthat, so will ich die meine nun durch positive Begrün- dung noch sicherer stellen.

Da ist zunächst die Form ijixro neben er/.ro *P 107 zu erwähnen v 31: öeuag d' rr/.zo yvvar/.i und in derselben Formel (5 796, v 288, n 157 (vgl. Curtius Verbum II 132), wichtig als ein Beispiel der homerischen Sprache selbst, welches uns ein durch Ersatzdehnung aus derselben "Wurzel -iv. hervorgehendes t] zeigt, vgl. Brugman Stud. IV 179. Diese Form aber zu verdächtigen, liegt nicht der allermin- deste Grund vor: Wir haben weder mit Heyne öeuag de ji-L/.xo noch mit Nauck melanges Greco-Romains III 228 diiiug (T l.-i.-c/.To durch Conjectur in den Text hineinzu- tragen. Denn daraus, dass *eMßiwto die ursprüngliche Form ist, folgt durchaus nicht, wie Nauck meint, „sie in der homerischen Poesie für allein berechtigt" oder sie „für allein richtig gebildet" zu halten; denn es musste sich aus ihr ganz regelmässig '^y^l/.xo und hieraus \\iv.to entwickeln.

Dazu kommt Tcoogi]iSai bei Eur. Ale. 1063:

ffv d cd yvvcu LiOQcprtg usto3 \od-i y.al noogr^^aL öiiiag.

Diese Form hat Nauck Euripideische Studien II in memoires de l'academie de S. Petersbourg 1863 p. 63 beanstandet, weil das Perfect tcoog/tyucu anderweitig nicht bezeugt sei. Doch reicht die Bezeugung durch Hesych und die späteren Epiker vollständig aus, worüber gleich mehr. Dann Hesse sich nach der Meinung von Nauck nicht absehen, warum Euripides ixovaa l'o&i y.al TtQogrji'^ai verbunden habe; er

152 Heydenreich

hätte sagen müssen Xo&i ravra /.WQcpfjg fierga tyovoa. xal ös/xag ioL'/jvla ^AIyt^otlÖi oder eyovaa ravra /nogifrjg [.lixoct /.ctl ofxoiov dei-iag. Logisch richtiger würden allerdings diese beiden Redewendungen sein ; aber ich halte es mit der freien poetischen Satzfügung und mit der Euripideischen Stilistik insbesondere sehr wohl vereinbar, das zweite Verbum, wie es in der Ueberlieferung jener Stelle der Alkestis geschieht, selbständig zu construiren, und nicht von Xad-i abhängig zu machen. Deshalb kann ich aber auch nicht die graphisch doch gar sehr von der Ueberlieferung abweichende Conjectur Naucks annehmen: /.al de/.tag rrgoge/najegeg, sondern mich nur freuen, zu dem activen Perfect r^oiY.a. ein entsprechendes Medium r^y/tiai anerkennen zu müssen.

Dieses Medium wird ebenfalls gestützt durch die Glosse des Hesych: 7CQoar\tY.Tai' 7iQooioiY.e , von der es gar nicht nothwendig ist, sie mit M. Schmidt2 1287 auf obige Stelle der Alkestis zu beziehen, da Hesych nicht einmal den Ge- währsmann für die Form nennt.

Dazu kommen dann einige Stellen der späteren Epiker, worüber Nauck melanges III 229 zu vergleichen ist. Ni- kander Ther. 658

6 /.iev Coqoeiöe/.og cütztjv rjiY.rai oy.oXvf.uo, TQoxet)v öy ävcextiavo xairrjv.

Quint. Smyrn. 5, 28 devo/iüvo) ö' ijixro, 7, 567 tpiXrp d' ijiY.ro xoY.rtL, 12, 411 fA<xiofxu<;) <5' \]ly.to. Nonnus Dionys. 42, 156 wvrjv rjixTO 9-eaivrj , 47, 535 fiavrtn ö?.o> d rjcxro.

Auch die Form eyxeiv aus *tjoixeiv *iijeoixeiv *ljeJ:oiY.tiv reiht sich wegen der Ersatzdehnuug rt bei gleicher Wurzel hier an. Dann sei noch darauf hingewiesen, dass ich durch mein rjoixa einen neuen Vergleichungspunkt is. rjeidr)) mit oida gewinne, nemlich eben die Ersatzdehnuug /( von 6 vor .=■ in einem neuen Beispiel. Den Parallelismus der Formenbildung zwischen olda und ioiy.ci hat man mehr- fach mit Grund betont z. B. Buttmann Ausführl. Sprl.I- 549 f. Westphal indog. Verb. S. 486.

Elotxvtat. 153

Hierbei ist noch die Meinung Hart eis Hom. Stud. I2 120 zu erwähnen, wonach wir in allen diesen Formen, auch in rjixro, das alte Augment ä erhalten hätten. Ich halte diese Meinung für sehr unwahrscheinlich und beschränke in An- schluss an Curtius a. a. 0. Verbum I 129 f. diese Erhaltung auf das einzige ijia. Eine Form aber wie rjeldrj ist weder, wie Hartel im Gegensatz zu der eben vorgetragenen Er- klärung Hom. Stud. III 29 meint, eine Form, die gar nicht wirklich gesprochen worden, ein momentanes Gebilde für das augenblickliche Bedürfniss des Verses, noch so sonder- bar, wie sie Ahrens Gr. F. § 83 A. 3 vorkommt, welcher ev- eidrj dafür schreiben möchte. Vielmehr ist auch hier Ersatz- dehnung r] vor .F anzusetzen , vgl. Brugman Stud. IV 1 66, Curtius Verbum I 117.

Schliesslich darf nicht unerwähnt bleiben, dass aus obiger Darstellung auch auf den Vers 0 305 Licht fällt. Derselbe lautet allerdings in der gewöhnlichen Fassung:

xakfj Kaoudveioa öif.iag hxvict d-sijai.

Allein eine sehr abweichende Lesung überliefert uns folgende Stelle des Athenaeus XIV 632: oxt öe jcqöq ri)v fiovaixrjv oi/.eiÖTctTa öüxeivro ol ag/aloi öij/.ov xal et; cO/,i/]QOv og diu xb /.lEixeXoTtoirjY.evaL näoav iavrov xrjv noirjoiv äcfqov- tigti roig nolXovg äxeydlovg noiei ovi%ovg xal '/Myagovg, tri de {ivovQOvg . . . ä/.ecpa/.oi de eioiv ol Inl rrjg ccQxrjg ri]v xcülozrjTcc €%ovzeg . . . layagoi Öe ol ev /nioio olov .... /.ivovgoi Ö€ eioiv ol inl rrjg lv.ßoh~g olov „Tgtiieg d' igol- yrtoav oncog idov aXoKov bcpiv",

„■/.a'/.rj Kaooierceia &eoig di/iiag eor/.vlau.

Dass dem Athenäus hier ein Particip ioiv.ula mit langer Reduplicationssilbe vorlag, ist sicher. Denn er erklärt sich dies, natürlich falsch, aus dem angeblichen Bestreben des Dichters, durch Abweichen von der gewöhnlichen Form des Hexameters und die dadurch hervorgerufene Abwechslung seine ganze Dichtung wohlklingend zu machen (dia %b /ne- fi£Xo7toL7jxevai näoav savrov ttjv noirtoiv). Hat aber diese

154 Heydenreich : Eloixviai.

Vorlage des Athenäus gute Gewähr, geht sie etwa auf die Recension eines Alexandriners zurück, so ist es nach obiger Darstellung ganz klar, dass wir hier ebenfalls eine falsche Umschreibung der altattischen Vorlage

EOIKYI A

haben, nur dass dies Mal das erste Zeichen nicht, wie 2 418, in et, sondern in e statt in r\ umgeschrieben wurde. Hat also die Vorlage des Athenäus Gewähr, so lautete sie richtig nur so:

y.aXi] KaöGiETteia &soig de/Liag i}0 iKvla.

DER GEBRAUCH

DER PRÄPOSITION 2YN

L\ DER ZUSAMMENSETZUNG.

VON

ANTON FUNCK

AÜKICH.

Von den beiden Präpositionen, welche im Griechischen die Functionen unsres deutschen mit vertreten, ist im neunten Bande der „Studien" der Gebrauch des etymologisch jenem entsprechenden \.uxä in Compositis einer Untersuchung unter- zogen, welche ergab, dass die von Mommsen („ Entwickelung einiger Gesetze für den Gebrauch der griech. Präpositionen (.urä u. ovv bei d. Epikern." Frankfurt 1874) erwiesene Ver- schiedenheit im selbständigen Gebrauch von ovv und fxerd für ihre Verwendung in der Zusammensetzung keine Gel- tung habe.

Während \.izxä auch in nachhomerischer Zeit, nunmehr mit dem Genitiv verbunden, immer noch bei allen Pro- saikern (mit Ausnahme Xenophonsj regelmässig wo eine Verbindung auszudrücken war, gesetzt wurde, war in der Zusammensetzung von dieser ursprünglichen Bedeutung der Präposition später nur in den nicht eben zahlreichen Verben des Antheilhabens eine Spur zurückgeblieben, damit also die Berührung mit ovv hier eine äusserst geringe ge- worden. Und da jene Verben nicht etwa bei Dichtern durch mit ovv zusammengesetzte ersetzt wurden, so fand demnach die Beobachtung Mommsens auf die Composita durchaus keine Anwendung. Es folgt aber weiterhin schon aus der geringen Anzahl der zusammengesetzten Wörter, welche noch in attischer Zeit die Grundbedeutung von /iura zeigen, dass zum Ausdrucke der Verbindung in Zusammen- setzungen in jener Zeit ein andres Mittel gedient haben muss, nemlich eben das damals mit (xexä ganz gleichbedeu- tende ovv. In der Bestätigung dieser Thatsache liegt ein wesentliches Interesse, welches eine Untersuchung über die

158 Funck

mit ovv gebildeten Composita bieten kann. Denn da die Bedeutimg von ovv, wie schon die Construction vermuthen lässt, nur geringen Wechsel zeigt, so kann es sich hier nicht um die Entwickelung mannichfaltiger Bedeutungs- verzweigungen, die ja sonst das Hauptinteresse bei der Be- trachtung der Präpositionen bildet, handeln. Man kann allerdings einen Unterschied darin finden, dass manche Verben eine bereits bestehende Gemeinschaft des Handelns ausdrücken wie z. B. gv/uttoIsluw, ovvoixsa u. ähnl., in andern dagegen die Gemeinschaft erst durch die Handlung des Verbs herbeigeführt werden soll wie z. B. ovv&avvco, Gv/y.ioho: im einen Falle ist also ovv eine Präposition der Ruhe, im andern dient es dem Ausdrucke einer Bewegung. Und, obwohl mehrfach ein und dasselbe Compositum wie z. B. ov/nq>£Qto, zusammen mit jem. etw. tragen und zusammentragen, beitragen, in beiderlei Bedeutung vorkommt, wird es doch gut sein diese Sonderung festzu- halten und die Verben der zweiten Gruppe für sich zu stellen, da nur von ihnen aus zu derjenigen Bedeutung von ovv zu gelangen ist, deren Erklärung wie die einzige Schwie- rigkeit so auch das Hauptinteresse der mit ovv gebildeten Verbalcomposita bietet. Es ist dies die Verwendung der Präposition in effectivem Sinne, die durch den analogen Gebrauch besonders des lateinischen con-, deutschen ga-, ge- noch merkwürdiger wird. Wie also die gesonderte Behandlung der Verben wie ovvayco, ovü.iyio u. ähnl. durch die sich daran anschliessende eigenthümliche Fortentwicke- lung der Bedeutung sich rechtfertigt, so erhält andererseits die erste Classe der cri;j'-Composita dadurch noch mehr Ge- wicht, dass zu ihr fast alle nominalen Composita der Prä- position zu stellen sind.

Es kann nun natürlich nicht beabsichtigt werden, alle mit ovv zusammengesetzten Wörter der angedeuteten Ein- theilung gemäss hier anzuführen, zumal da nach Besprechung einzelner die übrigen sich leicht nach deren Analogie erklären lassen. Vielmehr wird es auch zum historischen Nachweise

Der Gebrauch der Präposition aiv in der Zusammensetzung. 159

des Gebraucksunterschiedes in früherer und späterer Zeit genügen, den vollständig beigebrachten Homerischen Bei- spielen die aus einem Schriftsteller der attischen Zeit, wozu hier wiederum Euripides ersehen ist, gegenüber zu stellen.

I.

A. Zunächst sind also diejenigen Verben zu besprechen, in denen die Präposition ovv ein Zusammensein und Zusam- menwirken mehrerer Subjecte oder, obwohl seltener, eine auf mehrere Objekte gleichzeitig sich erstreckende Thätig- keit ausdrückt. Es kann sich dabei sowohl um ein rein äusserliches Zusammenfallen der Thätigkeit handeln, als um eine mehr innerliche Theilnahme des einen am andern, ein helfendes und förderndes Zusammenwirken. Allen ge- meinsam aber ist, dass sie im Gegensatz zu der zweiten Classe nicht das Entstehen einer Verbindung, sondern eine bereits bestehende Gemeinschaft der Thätigkeit bezeichnen, die von mehreren Subjekten gleichzeitig betrieben wird oder mehrere Objekte zugleich betrifft. Diese verschiedenen Sub- jekte oder Objekte stehen dabei entweder im gleichen Casus neben einander oder, was das gewöhnliche ist, das zweite, dritte u. s. w. ist durch einen nebenstehenden Dativ (selten durch ovv c. dat. oder uerä c, gen.) ausgedrückt. Die Verba dieser Art sind bei Homer nur sehr schwach ver- treten. Es erklärt sich das wohl daher, dass zu jener Zeit noch feine Unterschiede der örtlich und zeitlich zusammen- fallenden Thätigkeit gefühlt und zum Ausdruck gebracht wurden, die den späteren Griechen mehr abhanden kamen. Abgesehen von den damals noch mehr gebräuchlichen Com- positis mit /turcc konnten nach jenen feinen Unterscheidungen, wie sie Mommsen festgestellt hat, mit und ohne Casus bald fisra, bald apa und buov , bald ovv, bald endlich Zusam- mensetzungen mit ovv angewandt werden, Varietäten, die in nachhomerischer Zeit erheblich reduciert wurden.

Danach lassen sich nun aus Homer nur sechs Verben anführen, an denen die Präposition ovv dem Ausdrucke

160 Funck

gemeinschaftlichen Handelns dient, und von diesen sind wie- derum drei nur in der Gestalt überliefert, dass die Präpo- sition als Adverb selbständig neben die Verbalform gesetzt ist. Es ist dies 1. ovvsTtofiai v. 436: ovv ö1 6 -9-Qaoig eirtev3 Vdvooevg (vgl. Mommsen S. 44 ff. |, doch Eur. Hipp. 1231 in verbundener Form: (rctvQog) oiyrj nelätcov avrvyt ovv- €17c€to; 2. ovveQxo/Liai K 224: ovv re dvy eoyofiivto v.cti 7tQo 6 xov evörjaev, wo das Partizip nicht etwa zusam- mentreffend bedeutet, sondern vielmehr: zusammen, mit einander gehend; endlich 3. owaelgco £2 590: avzog xov */ 'Ayi/.n >g Ltyhov hitSiy/.sv dsigag, ovv $' eror- qol rjeigctv £v£eOTi]v stt' ccti'iiv.

Zu diesen kommen nun noch die folgenden:

1. nur an einer Stelle r] 270: i) yao sfisXXov sri 1-vv- iozoSai oi'Zvl 7ioXXfj, das später so sehr häufige ovveifii, das allein bei Euripides an 22 Stellen (Hec. 879, Suppl. 595, Ale. 475, Med. 244, Hipp. 17, 85, 949, Andr.206, Hei. 297, Iph. T. 452, fr. 29, 549, 612, 809, 889, 901, 1058, 1064; Tro.677, fr. 439, 951, El. 943j begegnet und zwar meistentheils von persönlichen Subjekten und mit einem nebenstehenden Dativ verbunden (nur einmal El. 943: [oXßog] fiezä o/.aiwv i-vrvjv ist für den Dativ das gewählte /.iträ c. gen. gesetzt). Von abstrakten Subjekten gesagt, wie T-ro. 677 von der IXnlg, fr. 439 von der aidtog, fr. 951 von der otocpQoovvt] , El. 943 vom oXßog, Suppl. 595 von der Frömmigkeit entspricht es unserem beiwohnen. Das abgeleitete Substantivum ovvovo La findet sich Eur. Med. 254 : cpiXtuv, fr. 325: zcuia yccQ ßqoTolg (piXtQov /niyiorov, ai ^vvovolai, 71octsq.

2. ov f.ifir]T Ltto tuat K 197 : ccvtoi yag v.äXeov ovuit^- ridcao&ai ; und

3. das synonyme o v [Kpgä'Zo fiai mit jem. zusam- men rathschlagen ^537, 540, / 374, <5 462, o 202, wozu sich das Derivatum av(npqad(.tbtv B 372 der Uath- geber stellt.

Dieser kleinen Zahl von Homerischen Bildungen, die zudem noch wenig gebraucht sind, stehen nun bei Euripides

Der Gebrauch der Präposition avv in der Zusammensetzung. 161

nicht weniger als fünfundachzig mit den erwähnten sie- benundachzig Verben gegenüber. Es sind dies grossen- theils vielgebrauchte Verben, die eben durch ihre Häufigkeit zeigen, wie vertraut den Attikern diese Bildungen mit ovv waren. Auf der andern Seite fehlt es aber auch nicht an Neubildungen, die, nach dem augenblicklichen Bediirfniss mit Leichtigkeit geschaffen, durch diese ihre Entstehung nicht minder jene Thatsache bestätigen. Es wird nicht unnütz sein, die hierher gehörigen Verba sämmtlich anzu- führen und zu belegen, weil sich so aufs deutlichste schon durch die doch nur einem Schriftsteller entnommenen Bei- spiele der grosse Reichthum der attischen Zeit an solchen Compositis zeigen wird.

Ich werde, indem ich zunächst die Verben und Stellen, welche ein Zusammenwirken mehrerer Subjekte zeigen, be- spreche, dabei von den öfter gebrauchten zu den seltneren Verben absteigen, sodass diejenigen, welche nur Erzeugnisse eines augenblicklichen Bedürfnisses zu sein scheinen, an letzter Stelle erwähnt werden.

a. 1. ovvoiv.eaj mit jem. zusammenwohnen, von Menschen, besonders von dem Zusammenleben der Gatten gesagt an 10 Stellen: Ale. 364, 734; Med. 242, 1001, 1385; Andr. IS, 1258; Hei. 1655; Iph. T. 524, 915; dann aber auch von Abstracten im Sinne des ovv8ii.il beiwohnen, so Hipp. 162: cft/.si . . dvorgörto) ag/novia . . uuayavia %ovomslv\ Andr. 237; fr. 22, 5; und ähnlich: Hipp. 1219: deöjcöxr^ . . hcjcLY.olatv -rj-9-eai no/.vg t-wor/Mv, Heracl.996; fr. 370.

2. ovvoLÖa conscius sum, und zwar in doppelter Beziehung a) mit einem andern zusammen etwas wissen, so mit einem Dativ und Accusativ verbunden Ion 288, 956, mit .dem Accusativ allein Hipp. 40, 425; Suppl. 1176, mit dem Dativ allein El. 43; ohne jeden Casus El. 88; Hec. 870; fr. 697, 5. b) reflexiv: sich einer Sache bewusst sein Heracl. 1001: %vvBiö6ra ly&oav naxoiöav , und mit einem Particip Or. 396: f] i-uveoig, otl

Ccktics u. Brugmax, Studien X. 1 1

162 Funck

ovvoiöa öeiv' eigyaofidvog; Med. 495. Dazu ^vviotcoq Suppl. 1173.

3. Gvv9vrto/,io zusammen mit jem. sterben; von Euripides 13mal gebraucht, fast immer mit einem neben- stehenden Dativ: Med. 1210, 1289; Hec. 396; Or. 1075, 1091, 1565; Phoen. 1283; Suppl. 769, 1007, 1063; fr. 734; Phoen. 1681; Hei. 1402.

4. owögäü) mit jem. zusammen etwas thun. Eur. Andr. 40, 337; Or. 406, 1535; Hec. 871; Cycl. 132.

5. ovllcc(.ißüvw wird von Euripides an 7 Stellen als Synonym von /neiaka/ußärco gebraucht (vgl. Stud. IX, 139) und dem entsprechend auch wie die Verba des Theilnehmens mehrfach mit dem Genitiv construiert, so Med. 946; Ion 331; Iph. A. 160; Cycl. 472, an den drei ersteren Stellen ausser- dem noch mit einem Dativ der zweiten theilhabenden Person verbunden; fr. 435; Rhes. 230 nur mit dem Dativ, ebenso auch Med. 812: os t' cocpelelv &ilovoa xcu v6i.ioig ßgorcov £v)J.a/.ißdvovoa ögäv a3 arceweTTco xäds , wo das Verbum aus der Bedeutung des Theilnehmens ganz in die des Un- terstützens, Beistehens übergegangen ist. Das abgeleitete Nomen ovlh']7ir(.0Q der Th eil habe r wird ebenfalls mit dem Genitiv der Sache, an der man theilnimmt, verbunden, Or. 1230; Iph. T. 95.

6. In ähnlichem Sinne wird auch av/ucptgco gebraucht und zwar sowohl mit dem partitiven Genitiv (fr. 901, 12), als mit dem auch bei /uerr/tir u. ähnl. nicht ungewöhnlichen Accusativ (Her. für. 1366; Ion 694), dem Ale. 370: xa/ iu]r iyto ool niv&og atg epilog cfO.oi Xvtcqov ^vvolato rTade, und Med. 13 noch ein Dativ der Person, mit der zusammen man etwas trägt, beigefügt ist.

7. au/n/rlew, zunächst in eigentlichem Sinne gebraucht Hei. 1067; Iph. T. 600; Iph. A. 102, dann aber in verallgemei- nerter Bedeutung Her. für. 1225: ivu.i'/.tir (helfen) de tolg (fiXotoi dvoTv%ovoiv ov, und El. 1355: f.it}ö' iniÖQ 'aojv (.lexa ov/LMiXeiTW.

8. av^noviio mit jem. sich einer Mühe unter-

Der Gebrauch der Präposition aiv in der Zusammensetzung. 163

ziehen, je m. beistehen, ohne Casus Ion 61; Rhes. 322; mit persönlichem Dativ verbunden Hec. 862; Hei. 329; Rhes. 957; Or. [1224: €f.wi rcdvovg]] dann Or. 683: i;v{.movijoaL aolg hccxoIoi Sov'/.ouai, wo für die leidende Person in dich- terischer Weise die Leiden selbst gesetzt sind.

9. avvs-KTtoveo), drückt das gemeinsame wirkliche Ertragen einer Mühe aus gegenüber dem Abmühen des rtoveiv] gewöhnlich mit einem Accusativ und Dativ: Ion 740; Hei. 1378; Iph. T. 1063; mit dem Accusativ allein Hei. 1406, mit dem Dativ allein Ion 850; fr. 132, 3.

10. Gvyy.äiiviu stets mit einem Dativ verbunden. Her. für. 1386: ev f.ioi rt . . %vyyxui ct&Uoj; Rhes. 326, 396; Ale. 614: y.ay.olGt wie oben bei ovf.t7tovelv.

11. Gvvalyiio, ohne Casus Ale. 633 ; Her.f.1202; fr. 119; mit y.a/.olg Rhes. 807.

12. ovvvooetu mit dem Dativ: Andr. 948; fr. 160: veoi veoiGi ovvvogovgi Taqjavrj ; fr. 901, 11 : vogovvti gvvvogovgo.\ absolut Iph. A. 407.

13. ovvrJdo/.iai mit persönlichem Dativ Hipp. 1286; Ion 728. In freierer Stellung ähnlich dem bereits mehrfach berührten xccxotg steht der Dativ sowohl Med. 136: ovde . . Gvvrjdofitxt afa/ao.L do/nov, als Rhes. 958: &o.v6vtl ov gvv- rjdo/tai] an beiden Stellen ist der Sinn des avv eigentlich: ich begleite nicht den Schmerz, bzw. den Todten, mit meiner Freude, lasse ihm nicht meineFreude zu theil werden.

14. Gvv&eloj mit jem. einerlei "Willen haben, dasselbe beabsichtigen. Her. für. 832, Tro. 62, fr. 149 ohne Casus.

15. Gvyy.ctTaG'/.ürcxvi mit jem. zusammen etw. vernichten Rhes. 391; Pass. mit jem. zusammen un- tergehen. Pb.oen._S84.

16. GW€^aiQ€io mit jem. zusammen etw. weg- nehmen Tro. 24; Ion 61, 1044; ohne Dativ.

17. Guvey.x/.e7tTcu mit jem. etw. geheim halten, ohne Dativ: Tro. 1018; Hei. 1370; El. 364: yä^iovg.

11*

164 Funck

18. ovvexxo ixito) mit jem. etw. ertragen El. 73: növovg xivi\ Or. 685: v.ay.ä\ Hipp. 465: tcSoovq de tkxigI narigag rjiaQTrj/.ÖGL ^vvev.y.of-ii'leLV Kvttqiv seil. do-/.Eig\ wo sich aus der ursprünglichen Bedeutung die des nachsichtigen Ertragens, Nachsichtübens entwickelt zeigt und demgemäss der ursprünglich sociative Dativ als dativus commodi zu fassen ist.

Ganz denselben Bedeutungsübergang und dieselbe Con- struetion zeigt

19. ovvexqjeQio fr. 340, 1.

20. ov (.ifterexo) , wie auch wir wohl sagen: mit An- theil haben an etw. Bacch. 63 : ßä/.yaig . . . gv/.i{aetc(- GyjtGto ... yoQiov. Suppl. 648: ol .. Gvf.ij.iETCto%6vTEg öogog.

21. ff^vet^o^af jem. Wünsche theilen Hipp. 646: lavzcc örj ^WEvyofiaL, Iph. T. 1221.

22. gv {itzqÜggio = Gvvögäw. Heracl. 451: aXV oio& o (.iol ^if.i7rQa^ov. Iph. T. 980: ohne Dativ.

23. g v yy.are qyä'Qo (.tat Or. 33: og ^fdv t-vyxccTeio- yccGTCU rüde.

24. avficpovevw mit jem. zusammen morden Ion 851 mit , 1044 ohne Dativ.

25. Gvyy.a^cGTt] f.n Her. für. 1387 : xvvdg Y.öf.iLOTQ* lg 'idgyog ^vy/MräoT^Gov /lwXlov bringe mit mir nach Ar- gos. Hipp. 294: yvvaixeg aide Gvyxa&iGTavai vogov, wo in dem güv wohl nur die Sympathie, die Theilnahme der Weiber ausgedrückt sein soll.

26. GvvaiQo/iiai mit jem. etw. anheben, begin- nen Rhes. 495: ä?J*ä {.u^vitov otqccti]Xütougiv ov i-vvaiQETai dogv. Or. 767: avvrjQd^v epovov goi (.iiqrQÖg.

27. gvvx QEq>eG&at mit jem. zusammen auf- wachsen Hei. 1036 c. dat., Tro. 665.

Ebenso 28. gvvey.x qeqjeo&cci Iph. T. 709 c. dat.

29. av^Kpevyio mit jem. zusammen fliehen Phoen. 1679 c. dat. Heracl. 26: ovv q>evyovoi avfixpsvyta Tsxvoig.

30. GWEvöio Andr. 172; El. 1145, beidemal mit dem Dativ.

Der Gebrauch der Präposition avv in der Zusammensetzung. 165

31. ovvav Bciv o /neu El. 543: rtiög av tot3 iov rcalg tccvtcc vvv %%oi (fdorj, ei fj.rj i-vvavl;oivd-} ol jienXoi tw oto- /hccti; wenn nicht die Kleider zugleich mit dem Körper grösser würden.

32. ovve toeo/oitai Hei. 327: O-elco de xayco ooi i~vv- etoe).&eiv öoiiovg, 1083: nÖTeqa. <T eg or/.ovg ooi ^vveioel- &elv /iie %or ;

33. avv eBegzo/iiai Hec. 1012 c. dat.

34. GvyxccTaßctivto Andr. 505: eyto de oa TCTeqvyt ovyxccTaßaivto.

35. ovv e ig ß cc Iv to Med. 477: cEXh]vcov ooot tüvtov ^vveioeß^oav ]Agy(öov GY.acfog.

36. Gv(.i7toQevo^iai Iph. T. 1488.

37. ovvvixäco Ale. 1103: vixcövti [.tevToi y.cu ob ovv- vr/.ug lf.ioL

38. ovvaoTti^co jem. Spiessgesell sein Cycl. 39: Bcc/.xi(p.

39. ovvdovlevto Hec. 203 c. dat.

40. Gvf.i7tevd-e<jo Her. für. 1390.

41. ovvöaxgvto Iph. A. 1242.

42. GvGKvd-QooTtütio fr. 901, 9: fidv <5\ vtv xaxöv tl 7TQC($rj, GVG/.v&QtOTzäZeiv Ttöoei.

43. GvvdvGTv%eo) Or. 1099.

44. ovvöXXv tuct l Hei. 104: od-ovvex1 ccvtü y3 ov £vvio- kofirjV oiiov.

45. gvv evrv%eio Hipp. 1119.

46. ovyyri&eco Hei. 727.

47. gv i.i7t egaiv co Med. 887: fj XQ*jv /.teTeivai xtovde Ttov ßovXevf.iccTCüv ymI ^vf-ineoalveiv.

48. ovy y.cct ctv.T e Lv io Or. 1089.

49. gvv$vio El. 795 c. dat.

50. av ii7tctG%ai Heracl. 27: avv /.cxY.wg tiqüggovgl gv/ii- TtäG%iü Y.a/.iog.

51. ovveoäto Andr. 223: eyto t^v gi)v yäqiv go\ ymi ivvtoiov.

52. ov f.ißovXo(.icci ^ec.^~3: ov^ißovXov öe /hol ^-avelv.

166 Funck

53. Gvy/.QVTiTco Iph. T. 1052.

54. ovve%evQioY.w Heracl. 420.

55. ovyKEXsvco Iph. A. 892: ovv. hov rj 1-vyy.sXsvcjov 7tald} äysiv -&avovf.iivr]v ;

56. ovvccf.ivv.co Iph. A. [62: tovtco ^vvaiwveiv] mit dem Dativ der auch schon bei dem einfachen dfivvco steht.

57. gvvScxtztco Hei. 1545.

Sind nun schon die zuletzt angeführten Verben zum Theil nur sehr wenig gebraucht, so dass schon bei ihnen der Gedanke nahe liegt, sie als bei jemaligem Bedürfniss neu geschaffene Bildungen aufzufassen, so tragen diesen Charakter in noch höherem Grade die folgenden an sich, von deuen die mit einem Sternchen * bezeichneten auch nur aus den beigebrachten Euripidesstellen bekannt sind:

a. Intransitiva.

58. ovvccqiotevco Tro. 803: reo rot-ocpöoctj £vvaoi- gieicov Trox* ^dlxfc^vag yoveo.

59. GvaacocpQoveco Iph. A. 407: t-voococpQoveZv yag ov%l ouvvooeiv Ecpvv.

60. a v v ccgo epe co Phoen. 394: j-vvaaocpelv xolg in] ooefoig.

61. a v vv ect^co fr. 319, 6 : ovvvsdt^tov rjdv nötig veco itaxqi.

62. Gvyyt] qccgxco fr. 1044.

* 63. ovvctitoy.äfivco Iph. T. 1371. 64. ovfifiox$ico Ipb. T. 690 c. dat.

* 65. gvvcoö ivco Hei. 727 : Kccxoig.

66. ovox evÜLco Ion 935: tplkoig.

67. ovocpdxx eo &cxi Iph. T. 685: ov XQl) £vvsx7Cvevoat fii goi y.al ^vocpayfjvai.

68. ov finv qovg&cxl Suppl. 1071.

69. a v v e x & v i) g y. co Cycl. 571 c. dat.

70. owEKTtvico Iph. T. 684.

71. g v ;i jiay.xEvco Bacch. 726.

72. ov vaXald^co Her. für. 11: /c ndvreg vfievaloiot Kad/iitiol 7corE Xcoxio '£wih<Xa$av sie begleiteten das Flöten spiel mit Jauchzen.

Der Gebrauch der Präposition avv in der Zusammensetzung. 167

ß. Transitiva.

73. ov (.iTtvvd-(xvof.iai Hei. 328: -9-elco de y.äyto ooi £vv- eioe/.&eIv douovg y.ai J-vf.i7tv&Eod-ai Tcao&tvov &E07TLof.iara.

74. owertcteidw Iph. A. 1492.

75. ovvdaivvf.il Hei. 1439: robg yd/novg zovg rrjgde ovvdaioag liioi.

*76. ov (.ine q&io Hei. 106.

77. ov(A7ZOQ&äio Or. 888: og gm naxo\ ovvett6q$ei Ooiyag.

78. ovvejiiTtiTtQrj/iii Rhes. 489. *79. ovverl^v Ale. 411.

* 80. ovvavrXico Ion 200: og xoivovg aio6f.i£vog növovg ztUo Tcaiol gwccvtIeI.

81. Endlich lässt sich noch hierher stellen gvvöov. eI Iph. T. 71 : ool de ovvdoy.Elv yoscov.

b. Dieser sehr grossen Zahl von Verben und Stellen, bei denen eine gemeinsame Thätigkeit mehrerer Subjekte zum Ausdruck gebracht wurde, steht nun eine weit kleinere Anzahl solcher gegenüber, wo die Präposition ovv mehrere Objekte als unter dem gleichzeitigen Einflüsse desselben Subjektes stehend verbindet. Von den bereits unter a. er- wähnten Verben rindet sich diese Construction auch bei den folgenden :

(23.) ovyyar EQyä'2of.iai Her. f. 1024: ov de rr/.va TQiyova tEv.öuEvog . . . kvooadi ovyy.areiQyäoto oa uoloa. deine Thaten haben zugleich dein und deiner Kinder Unglück bewirkt,

'24.i ov^icpovEvio Hec. 391 : viielg de fi uü.a O-v/uto) ovui'fovEvoaTE , die Tochter ist hier nicht etwa die Mit- mordende, sondern die Mitgemordete.

(67.) ovuTTiQfjto Rhes. 960: vvv stoifiog node y.ai rev- %ai Totffov y.ai ^vfxrcvQiooai uvohov ttetc/.cov yj.id^v, nemlich: mit ihm zusammen.

(57.) owS-äjito} verschiedene Objekte zugleich begraben. Phoen. 1658: oavrrjv agy eyyvg rcode ovv&äipeig ve/.o(ö, wo der Dativ natürlich nichts mit dem in attischer

1 68 Funck

Zeit stets mit dem Genitiv verbundenen eyyvg zu thun hat. Ale 149.

Dazu kommen dann:

82. ov litis (.iTtto Iph. T. 1207: atov xk uoi %v(.i7teii7t* breadeov schicke mit mir zugleich =mich und deine Begleiter; 1329.

83. ovo acöÜto Hei. 1389: rjv dvvvnied-a Oto&evteg av- xo\ y.ai oh ovoowoai tcote wenn wir uns und dich zusammen retten können.

84. ovv ö toXXv ui fr. 555: drrwXea3 avruv y.aiih ovv- öicö'/.eosv.

85. Zweifelhaft möchte auf den ersten Blick die Be- ziehung der Präposition scheinen an der Stelle Hei. 1068: eir* eycb it u;r?.(vooiiai xal Bvy/.a&^oco y.öoiiov iv ravrv) o/.acfei; doch nöthigt der ganze Zusammenhang sowohl wie das vorhergehende Izvu^rXevooiica auch in ovy/Md-^ow das ovv auf das Zusammenwirken des Menelaus mit den andern Schiffern zu beziehen, da ja die durch ravToj nahe gelegte Beziehung auf das Objekt v.öouov dadurch unmöglich ge- macht wird, dass der y.ooaog eben das einzige Objekt des y.a^iivai ist; ravxv) würde nun eben nur zur nochmaligen Bekräftigung des ovv hinzugesetzt sein.

Man sieht, es ist eine beträchtliche Anzahl sowohl von transitiven wie von intransitiven Verben, in denen die Prä- position ovv die Betheiligung mehrerer Subjekte oder Objekte an einer Handlung zum Ausdruck bringt. Diese Verben stehen der Bedeutung nach den mit uerä componierten des Antheilhabens sehr nahe; ovllaußäveiv ist z. B. an den angeführten Stellen von /lezct/.aaßüveiv wenig verschieden, und ebenso möchte es schwer sein zwischen ovuim iynv und einfachem ueriyjiv einen erheblichen Bedeutungsunter- schied herauszufinden. Hier wie dort ist es die Theilnahme mehrerer Subjekte oder Objekte an der Thätigkeit des Ver- bums, welche durch das vorgesetzte Adverb bezeichnet wird.

B. Wie schon vorhin erwähnt, schliessen sich nun an diese Gruppe der ovy-eompositst fast alle selbständigen

Der Gebrauch der Präposition oiv in der Zusammensetzung. 169

nominalen Zusammensetzungen derselben Präposition an. Die nicht unbeträchtliche Zahl derselben vertheilt sich etwa zu gleichen Theilen auf die beiden Classen der sogenannten determinativen und attributiven Composita, während der dritten Gruppe der objektiven sich mit Sicherheit, soviel mir bekannt, kein Beispiel zuweisen lässt.

Der Abstand zwischen der Homerischen und der spä- teren Zeit ist hier kaum minder gross, als bei den Verben: es lassen sich überhaupt aus Homer nur drei hierher zu rechnende Bildungen anführen, nemlich die bereits von Mommsen a. a. 0. S. 43 besprochenen Gvunag, avvrosig, ovveeUoai. Bei Euripides dagegen finden sich 57 Nominal- composita, zu denen noch 2 weitere sich aus Ableitungen erschliessen lassen, und es sind dies zum grossen Theil auch bei andern Schriftstellern der Zeit vielgebrauchte Wörter, zum andern Theil aber auch nicht minder charakteristisch singulare Gebilde des Dichters.

a. Bei den determinativen Compositis zunächst hat die Präposition gvv die Aufgabe anzuzeigen, dass die in dem Substantiv des letzten Theils ausgedrückte Person mit einer andern verbunden, einer andern Genosse ist. Ihnen entsprechen genau unsere deutschen Wörter wie Mitbruder, Mitbürger, während im Lateinischen ähnlich gebildete wie z. B. consocius, concivis erst aus spätester Zeit bekannt sind.

Es gehören hierher zuerst eine Reihe vorwiegend sub- stantivisch gebrauchter Wörter, bei denen die rein nominale Composition durchaus keinem Zweifel unterliegt:

1. avvöovlog Mitsklave Med. 65: avvöov).ov oe&ev, Ion 1109 subst., Andr. 64 : to cpü.xaxr^ ^vvdovXe, avvöovkog yäo el rfi 7Toog& uvüooi) tfjde.

2. ovyxvvayog Mitjäger Hipp. 1093, Bacch. 1146, Iph. T. 709.

3. avfißaxxog Tro. 500: to }-vy.ßa%%% Kaoävogct &eoig instinctus divini particeps.

4. avGTQccTTjyog Mitfeldherr Phoen. 745.

170 Fuuck

5. owif-inogog Reisegefährte Hei. 1538: "Elhjveg avdqsg MeveXeo) %vve(inoQOi ; Baech. 57.

6. avvvv (.ifpoy.6i.iog die Braut mit schmückend Iph. A. 48.

7. ovvoiv.ovQog Mithelfer Hipp. 1069.

8. ovvaotöög harmonierend Her. für. 787; Phoen. 1518: ogvig ... Ifiotg ayeai owtodög; Or. 133: a/'(T av ndgeioi rolg l(tolg d-Qi]vr)(iaoL fpilai t;vv(pdoi; Hei. 174: (lovaela . . d-qiqvr^iaoL l-vvfpdd] Med. 1007: räö3 ov t-vvtpda roloiv s^rjyysX/iivoig] 1269 70: ya).E7ia yaq ßgorojg 6(ioysvrj (iiäo~(iccT* in\ yalav aiToqoricug l-vvtpdä #£<?#£)' tx'lxvovt in\ ö 6 (io ig ayr.

An diese schliessen sich weiter mehrere, in denen die Präposition nur zur nachdrücklicheren Hervorhebung einer bereits im Begriff des einfachen Xomen enthaltenen Be- ziehung zu etwas anderem dient:

9. Gvvo(iai(iwv Hei. 639; Iph. T. 849.

10. ovyyaoig Ale. 410: j-vyyaoi uoi v.ovqct.

11. ovyytaoiyvrjTr) vgl. Mit seh w est er. Iph. T. 800.

12. avyysiTtov Suppl. 386: ^vyyeirov1 oiyiov yalav\ sowie das bereits Homerische 13. Gv(ircag z. B. A 241, B 567, Eur. Hipp. 1280, welches jetzt aber auch im Singular vorkommt Hec. 757: aicZva xbv ^v(i7tavra . und 14. avv- öwdey.a Tro. 1076: ae/.ävai owötodexa rvXij&'ei, das ja auch an Hom. avvjgeig t 429, awser/.oai § 98 schon seine Analogieen hat vgl. Lobeck Pathol. I, 602.

Bei allen diesen liegt die Zusammensetzung der Prä- position mit einem bereits vorhandenen Nomen klar auf der Hand. Anders steht es dagegen bei denjenigen Bil- dungen, die auf die Suffixe ta- und tar- auslautend äusser- nd) oft ganz die Form von Derivaten zusammengesetzter Verben tragen. Auch hier wird freilich ein o v/t n <> /.» t- Tr\g (15.) Heracl. 826, fr. 394 (nur bei Euripides), ein arr- vavxr\g (16.) Cycl. 425, 705, 708 wiederum niemand zweifelhaft erscheinen. Ebenso scheinen andre dadurch vor verbaler Ableitung gesichert, dass entsprechende mit avv

Der Gebrauch der Präposition avv in der Zusammensetzung. 171

zusammengesetzte Verben wenig im Gebrauch sind; das gilt von 17. ovvtvvsxyg Med. 240; Hipp. 416; Andr.208; Hei. 1293; Ipb. T. 524 vgl. oueivexr.g Med. 953; Ion 894; 18. avvsvvexig Andr. 908; 19. awegyary-g zusam- menarbeitend, Helfersbelf er Hipp. 417; Andr. 476; Baccb. 1146; 20. Gvvegyäxig El. 100. Unsicherer sind dagegen vier andere : 21. o v tu x y g Ale. 343 ; Cycl. 540 ; 22. ovv&vTtjg fr. 848, 5; 23. avv&oivdxcoQ El. 638; und auch 24. ov/ucpuydg Bacch. 13S2; obwohl auch hier die Annahme nominaler Zusammensetzung deswegen nicht ausgeschlossen ist, weil neben allen vieren auch die ein- fachen Substantiva ftöxrjg, Övr^g, &oiräicoo , cpvyäg vor- kommen.

Besonderer Art ist die Bedeutung des aVr«5 eloruivov avyysvexe iga (25.) El. 746: xXeiviöv gvyysvsxeiQ3 doe).- (j üjv . von der Klytämnestra als der Miterzeugten, Schwester der Tyndariden; hier ist also yevixeiga nicht wie Pind. Ne. VII, 3 die Erzeugerin, sondern die Er- zeugte wie bei Euphorion fr. 47 v. 4. Mein.; vgl. die ähn- liche Doppeldeutigkeit von ysvexrjg Eur. Or. 1011: Vater und Ion 916: Sohn ').

Endlich Hesse sich noch aus dem Verbum avvrjQexew (vgl. Lobeck ad Ai. v. 1329) fr. 2S4, 7: ovo3 av rrersotica y.ul Bcv^QExeh' xvyaig oloi r3 ; fr. 773: o/.iog airolg ort Ticf/.og ocrrosTel, ein Xomen üvvx\qktx\g erschliessen, welches allerdings nur bei Photius erhalten ist.

b. Diesen determinativen Corapositis steht eine noch etwas grössere Anzahl von attributiven zur Seite, deren Be- deutung die ist, dass sie den im letzten Theile enthaltenen Xominalbegriff einem nebenstehenden Nomen als ihm mit andern gemeinsam beilegen. Sie lassen sich zur Verdeut-

') Mit Passow in der Stelle Eur. El. 746 aS&yäv auf die Kinder der Klytämnestra zu beziehen und gvyytviTtiga aufzufassen als y.oivi, yi- vixtiQa gemeinsame Mutter, giebt weder einen passenden Sinn, da die Kinder nicht wohl -/.luvoi genannt werden können, noch lässt sich eine so abnorme Beziehung der Präposition rechtfertigen.

172 Funck

Hebung passend sämmtlich umschreiben, indem man den Accusativ ihres zweiten Theils mit y.oivbg oder b aixog verbunden vom Partizipium sycov abhängig macht; so ist ov£vyog = To avtb Lvybv zyjav, Gvvvo\.iog = y.oivovg vo/uovg e/cuv, Gvyyevtfg = %b avrö rivi yivog eyjov u. s. f. Diesen Compositis entspricht im Deutschen genau nichts: dagegen bietet hier das Lateinische vielfache Aehnlichkeiten , wie z. B. confinis genau so gebildet ist wie ovyyoqrog, com- modus wie oi\uueToog. Der Natur der Sache gemäss sind diese Bildungen ursprünglich stets adjektivisch verwandt, erst in späterer Zeit auch hie und da in substantivischen Gebrauch übergegangen. Sie lassen sich am besten nach den Stämmen der zur Zusammensetzung verwandten No- mina ordnen, und es ist dabei von den a- stammen auszu- gehen, da diese so sehr überwiegend sind, dass sich selbst consonantische Stämme nach ' ihrer Analogie umformten. Wiederum sind die kurzen a-, gr. o- stamme gegenüber denen mit langem a in der Mehrzahl und verdienen deshalb zuerst besprochen zu werden. a) o-stämme

1. avfi/nsTQog = lat. commodus. Die ursprüngliche Bedeutung das gleiche Mass mit etw. habend tritt anschaulich hervor El. 533: gv d3 eig %yvog ßäa3 aoßvhqg

OttEXpcu ßc'cGiv, sl };Vf.lU€TQOg GM 7toÖl yev^GETCtl, XE/.VOV.

ob das Mass deines Fusses und des Schuhes das- selbe ist. Genau analog dem lat. commodus und unserm angemessen ist dann aus dieser speciellen Bedeutung die allgemeinere des passend entwickelt, wie sie sich zeigt Ale. 26: £vii/ii£TQog d' drpr/.ero (sc. Sävaxog), cpoovgwv röö3 rificiQ, ([> &avelv aiTt)v xqecov.

2. Gvvzovog = rov airbv rovov %%(üv , also: con- sonus, harmonierend Iph. A. [116: Xiye . . ivct •/«/ yhoGGj] Gvvrova rolg Golg yoäuiiaGtv ctidio.} Auch Bacch. 126: dvd db ßü/.yia avvrovq} /Joctnav advßoqc (Dqvylcov ai- )uov 7cv€vuccTi, scheint mir das Wort in diesem Sinne auf- gefasst werden zu müssen, wonach der Sinn wäre: „sie

Der Gebrauch der Präposition avv in der Zusammensetzung. 173

vermischten die Bacciiien mit dem damit harmonierenden sanfttönenden Blasen phrygischer Flöten " ; die andere später zu berührende Bedeutung von ovvxovog acris passt wegen des folgenden advßoa durchaus nicht.

3. ovvavXog = consonus, harmonierend El. S79 : a'/j.3 iria 'g~vvavXog ßoä %<xqu.

4. (jj;:ri;;/os = coniunx, coniunctus. Adjektivisch Iph. T. 250: xov ovZvyov öe xov £evov xi xovvou rjv; substan- tivisch Ale. 314: Ttolag xvyovoa ov'Svyov xoj om tco.toI; 342, 384; Tro. 1001. Dazu lässt sich stellen das weiter- gebildete Adjektiv av^vyiog Hipp. 1147; avtyyiai Xaqvcsg und das Nomen ov'ivyia Hipp. 1131: ntoXwv; fr. 775, 28: 7tüjXwv; Her. für. 675: von den Charitinnen: aöioxav ov£v- yiav, obwohl ebenso richtig beide sowohl mit ov"^v'§ wie direct mit ovv'levywuL in Verbindung gebracht werden können.

5. ov yyafiog = y.oivov xivi yä/tov e%(ov = coniunx; adjektivisch Her. für. 149; El. 212; substantivisch Andr. 182, S36. Synonym ist das ebenfalls substantivische 6/.16- ya/nog Her. für. 339.

6. oi'/.ley.TQog Her. für. 1, 126S als Substantiv.

7. ovyyovog = xov avxbv yövov syojv , verwandt; besonders von Geschwistern gebraucht. Euripides hat das Wort nicht weniger als einige 70mal z. B. Hipp. 340; Or. 13; Phoen. 1230.

8. ovv&a/.og easdem sedes tenens Or. 1637: Käoxoqi ts IloXvöev/.et %' iv ai&egog itxvyaig %vvd-av.og eoxai sc. Helena; Hipp. 1093. Davon ovv&a/.eco Heracl. 994: vvxil ow&ay.ojv aei eigentlich „mit der Nacht zu- sammensitzend" d. i. „die Nacht durchwachend".

9. ovvo Lv.og Heracl. 81: ov <T ex xivog yrjg ... xexoec- 7CioXiv g~vvor/.ov rtXdsg Xaov;

10. ovyyooTos = confinis, dessen Grenzen zu- sammenliegen, benachbart, angrenzend fr. 179: Oivofi ovyyoQxa vauo nedia xalg xJ 'EXev&eoalg. Andr. 17: <D$iccg dk xrjode v.aX nöXecog OciQoaXlctg gX-yyogxa vaico ne- dia. Her. f. 371.

17-4 Funck

11. 01 '//.). i] Qog dessen ylfJQog mit dem eines andern zusammenliegt = benachbart Heracl. 32: 3Jaoa&töra y.cu ovy/J.rtoov iX&ovreg y&öva.

12. avvvofiog denselben Gesetzen und Bräu- chen unterworfen Hei. 1488: co nravai dolr/avyieveg, t;vvvo/.ioi veqjsiov doofiou; dann überhaupt: theilhaft Hipp. 979: cd ^a/.äoo)]g ^tvvofioi —/.eiotovideg.

13. ovvortiog dieselben Waffen tragend, mit- kämpfend, im Kampfe helfend. Her. für. 12S: ^vvonlct

dÖQClTCi.

14. avv ö e iitvo g mitessend, Tischgenosse Ion 1172.

15. ov finloog mitfahrend, Gefährte; in eigent- lichem Sinne Hei. 1207; Iph. A. 666; dann in der auch an ovfinXeco entwickelten Bedeutung des Helfens Heracl. 216: cprjf.il ycxg nore ^vfircXovg yeveo&cti tüjvÖ" vrcaoTtlCtov naxqi.

16. ovv egy og gemeinschaftliche Sache mit jem. machend, helfend. Med. 395, 845; Hipp. 523, 676; Or. 1446; Ion 48; Hei. 1112; Bacch. 512. Davon ovv- eoytto Hei. 1427.

17. Gvyy.ojf.iog = y.toiwv uerexcov Bacch. 1172. Endlich führt das Ion 1165 vorkommende gvooitiov

gemeinschaftliches Mahl auf ein ovooirog, wie es auch z. B. Ar. Vesp. 557 zu finden ist. ß) a-stämme.

18. ov vEÖQog ovvO-ay.og Iph. A. [192: AXavxB ovv- eÖQio coniunctij.

19. ovveoTLog Hausgenosse Ale. 1151; El. 784: :rao' hilv ygrt ^vvsoviovg ifioi öoivi] yevto&cu.

20. ovvevvog coniunx Med. 1001.

21. o wToetTteLog an demselben Tische theil- haft, zusammenlebend Andr. 65S: zvvtqcxtcsZov d^ioig %%tiv ßiov. vgl. ofioTQcxneLog Hdt. III, 132.

22. ovvrjßog aequalis, Altersgenosse Her. f. 438.

23. orvToocpog = xotvrjv TQOtofiv %%(üv} ovv rivi rge- (fotnrog das womit man gross geworden, woran

Der Gebrauch der Präposition avv in der Zusammensetzung. 175

man gewöhnt ist. fr. 1033: to de ovvrgocpov äöv xi &vrj- tolg ev ßiw yiogel. Iph. T. 1119: ev yäg aväy/.atg ov xdpvei ^vvTQOffog cov (sc. ralg ävccy/.cug) ov ßäXXet dvodauiovia.

24. ov(.i(.iol7tog consonus Ion 165: ovöev o1 a (p6g- /.uyt; cc (Doißov ^vfi^ioknog to!;cov QvGcar* äv.

25. ovf-ißovXog consilii particeps Hei. 1019: ovöe fiiogia S-v/ußov/.og eoo/.iat tjj y.aoiyvtjrov ttote. Suppl. 125.

26. avfif-iaxog Kampfgenosse; bald adjektivisch bald substantivisch über 60 Mal bei Euripides gebraucht, z. B. Andr. 524 adj., 371 subst.

Dazu das Nomen o v /.i u a%i a Rhes. 251, 994 und das Verbum g v u u ayeio fr. 601. y) ff-stämme.

27. ovyysvrjg sehr häufig, z. B. Ale. 532; dazu das ebenfalls oft gebrauchte a vyyiv eia z. B. Tro. 749. vgl. b^io- yevtjg Or. 244.

28. GWTq-d-^g = to avrö ffiog e%<av gleiche Sitte und Gewohnheit habend, durch die Gewohnheit mit einem verbunden, gewohnt Rhes. 609; Ale. 40: ^vvr^eg ccet ravxa ßaorüZeiv ifiol.

29. ovvvecprjg eigentlich wo Wolke an Wolke ist, daher umwölkt, finster, auch bildlich vom Aussehen eines Menschen, so Phoen. 1307.

6) v-stamm

30. Gvvakyrjdcov Suppl. 74.

e) Zwei -r-stämme sind in die Analogie der o-stämme übergegangen, nemlich

31. ovvat/Liog = con sanguineus Phoen. 817: »j de avvaif.tov lex°S rjk&ev. Iph. T. 774. vgl. o/ttaijiiog Aesch. Sept. 681.

32. Gvvwvv i-iog = cognominis Hei. 495.

Aus Gvvöiy.itu endlich, Med. 158: Zevg gol rode ovv- dr/.raei, lässt sich erschliessen oivdr/.og = r/;g avxT^g dr/.rtg IX£te%ü)v = adiuvans z. B. Aesch. Eum. 761; Suppl. 726; Ag. 1601.

Man wird unter den angeführten Compositis mehrere

176 Funck

finden, die vielleicht Anlass zum Zweifel geben könnten, ob sie wirklich mit ßecht hierher gestellt sind. So könnte man zunächst ovfi/^ayog anders erklären, indem man an eine directe Ableitung von ov/.if.iayea^ai dächte; aber es wird das dadurch bedenklich, dass ein solches Verbum bei Euri- pides z. B. nie und sonst nur bei Prosaikern nicht eben oft gebraucht ist2). Sodann möchte man, wenn man sich an Bildungen wie av^icpogog , avvTovog (contentus), av[.t/iiiyrjg erinnert, die, wie die Bedeutung lehrt, doch ohne Zweifel direct aus dem zusammengesetzten Verb herstammen, nun auch geneigt sein ein avyyovog und ovyyevijg von ovyyiyve- o&ai, avvTQocpog von ovvTQtcpta&aL, avf.if.ioA7tog von av/.i- (aeXtco) u. s. f. herzuleiten. Allein erstens ist die Zahl solcher sicher von Compositis abzuleitenden Adjektiven jedenfalls nicht grösser als die der attributiven Composita, in deren Analogie sie hier gestellt waren; zweitens sind neben jenen Adjektiven oft gar keine verbale ow-coinposita, von denen sie gebildet sein könnten, gebräuchlich, wie denn z.B. ein ov^uthcLo erst aus allerspätester Zeit bezeugt ist.

IL

In der zweiten Classe der ovv- composita, zu der nun- mehr überzugehen ist, stelle ich, wie oben angedeutet, die- jenigen Verben zusammen, welche nicht ein Verbundensein mehrerer Subjekte oder Objekte in der gleichen Thätigkeit, sondern eine durch die Thätigkeit selbst erst zu bewir- kende Verbindung ausdrücken. Es ist derselbe Unterschied, welchen wir im Deutschen wohl so zum Ausdrucke bringen, dass wir im erstem Falle die Präposition getrennt neben das Verbum stellen (zusammen mit jem. kommen, zusammen mit jem. etw. thun), im andern beide eng

*) Eine Auffassung des Worts als compositum determiuativum zu * H«X°i (wie ownoiöös) wird dadurch unmöglich, dass dieses *fj«xo> nirgends vorkommt. Hgopccxos scheint allerdings direkt von ngo- [A«Xko&(ci abgeleitet, das ja bei Homer oft genug vorkommt, um eine solche Ableitung zu rechtfertigen.

Der Gebrauch der Präposition avv in der Zusammensetzung. 177

verbinden (mit jem. zusammenkommen, etwas zu- sammenthun = verbinden). Dem oben berührten Gvvegxouai = zusammen geben, einen gemein- samen Gang machen tritt also hier ein ovvsQxof.iai mit der Bedeutung congredi, zusammenkommen, sich vereinigen gegenüber, dem av^Kpegco zusammen mit jem. etw. tragen ein avtucpeQto conferre zusam- mentragen, dem ovD.aiiißävco als Synonym von uetcc).c(/.i- ßävco ein gleichlautendes im Sinne von zusammenfassen, erfassen, u. s. f. Offenbar ist bei jenen ersteren Verben avv überall eine Präposition der Ruhe, bei den andern da- gegen, wo es die jenem gemeinschaftlichen Handeln voraus- gehende verbindende Thätigkeit ausdrückt, eine Präposition der Bewegung. Es ist so das avveQxea^ai in jenem Sinne erst das Resultat des ovvtgxeo&ai in diesem, und so be- zeichnen überhaupt alle hierher gehörigen Verben das Ver- binden und Vereinigen mehrerer Personen und Gegenstände, wodurch das durch die Composita der ersten Gruppe besagte Zusammensein derselben herbeigeführt wird.

Da nun von den Partikeln, welche in Homerischer Zeit als Synonyme von avv, wie wir vermutheten, die weitere Verbreitung des avv im Sinne der unter I. besprochenen Verben aufhielten, af.ia und 6/lwv nie eine Bewegung, f-isrä eine solche nur in der spezielleren Bedeutung unsres nach bezeichnen konnten, so liegt auf der Hand, dass schon in Ilias und Odyssee, wo ein Verbinden auszudrücken war, stets nur avv gebraucht sein kann. Während wir also der ersten Gruppe von ai-v-Compositis nur wenige Homerische Verben zuzählen konnten, kann es nicht verwundern, wenn wir schon in Homerischer Zeit eine ganze Anzahl der später gewöhnlichsten Verben der zweiten Classe im Gebrauche finden.

Kann man nun auch bei den hierher zu rechnenden Verben eine Verschiedenheit im Gebrauche darin suchen, dass sie entweder eine Vereinigung mehrerer Gegenstände oder mehrerer Theile eines und desselben Gegenstandes aus- drücken, so würde doch diese Unterscheidung nicht geeignet

Cürtius n. Brugmas, Studien X. 12

178 Funck

sein etwa als weiterer Eintheilungsgrund zu dienen, da die eigentliche Bedeutung des Verbums durch diese Gebrauchs- abweichungen nur da wirklich raodificiert wird, wo sich an jenen zu zweit genannten Gebrauch eine Verwendung des Verbs in effectivem Sinne anschliesst. Vielmehr werden wir durch eben diese Verwendung des ovv in effectivem Sinne darauf geführt, zunächst diejenigen Verben, welche jene Be- deutung stets und immer zeigen, gesondert zu betrachten, dann aber auch alle, an denen sie sich aus einer ursprüng- licheren allmählich entwickelt hat, von jenem Reste zu scheiden, der seine Bedeutung nicht in effectivem Sinne gewandelt hat. Natürlich sind eben diese letzteren, die ja am getreusten die sinnliche Bedeutung der Präposition be- wahrt haben, voranzustellen, und zwar wird es hier genügen, nur die Homerischen Verben natürlich mit den dazu ge- hörigen Beispielen aus Euripides genauer zu besprechen, die dem Euripides eigenthümlichen dagegen einfach aufzuzählen, da sie sich leicht nach Analogie jener erklären. A. a. In transitiva.

1. ovyy.vQsio zusammentreffen, begegnen, treffen. !F 435: jurj ncog Gvy/.vQG£iav odo) %vi f.uövv%£g %7tTioi in ganz sinnlicher Bedeutung. Dann in eben dem- selben übertragenen Sinne wie die entsprechenden deutschen Verben: Eur. Iph. T. 876: xig rvya uoi Zvy/.iQ^oei; Ton 1447; Andr. 1172: avrog re -/.cc/.oig nrntctoi xigoctg sig \ iv /.tolgag gvvixvQaag 3).

2. ovvüvto/ucci bei Homer öfter, auch von feindlichem Begegnen: z. B. <D 34: ev&* viel TIqkx^ioio owiJvteto', d 367: rj fA ouo sqqovti övvrjvreTo; bei Euripides nur Ion S31: Iwv, iovri dfjdsv ort ovvtJvtsto.

3) Wegen des voraufgehenden xvQoa? könnte man vielleicht geneigt sein ZwtxvQons zu erklären: a/ua exvgoas] allein es soll ja nicht gesagt werden, dass Peleus gleichzeitig, zugleich mit Andromachc vom Unglück betroffen worden sei, sondern vielmehr dass sein Unglück hier mit den gleichen jener zusammentrifft, wie das durch tls sv noch besonders her- vorgehoben wird.

Der Gebrauch der Präposition ffiV in der Zusammensetzung. 179

3. avv avxaio bei Homer nur P 134: io qcc xe vr^nt ayovxt avvavxijocovxai ztA. ; rc 333: rw de ovvavxijxrjv xfJQv^ Y.al ölog vffogßog. Eurip. Ion 535 : xbv Suvavxrjoctvxd fiot, 787. Iph.T. 1210: firj l-vvavxüev g)6vco. avvdvxrjaig Ion 536.

4. avveifiL zusammenkommen, sich treffen, bei Homer oft z. B. Z 120: eg fieoov dfupoxeQtov ovvixr\v\ über eqiöl gvviovxeg z. B. Y 66 vgl. Mommsen S. 43.

5. o wt Qi%io zusammenlaufen, im eigentlichen Sinne II 335, 337. Bei Euripides stets in übertragener Bedeutung, so fr. 385, 12 von dem Diphthong ev: yQctf.if.ial ydq eloiv ex dieaxojxwv dito, avxai de Gvvxqiyovoiv elg fiiav ßdaiv (sie vereinigen sich); fr. 584: avd-Qiünoioi rtäöL XQ^fiara fioQ(ft]v eyovai, auvxQeyei <5D elg ev xoöe „auf das eine läuft es bei allen hinaus, das stimmt bei allen zu- sammen"; dann wie auch wir zusammentreffen, zu- treffen im Sinne von übereinstimmen sagen: Or. 1215: xov yccg xqovov xb fity/.og avxb ovvxQeyei] Ion 547: xiij Xqövoj ye owxQlyei („es trifft zusammen mit der Zeit"). Dazu das Nomen awögofidg, von den Symplegaden Iph. T. 421.

6. avvd-eco eigentlich zusammenlaufen wie ovv- TOc'/w; bei Homer nur an einer Stelle v 245: ov% fjfüv ovv- &6vo6TCd fjös ye ßovh] ähnlich wie lat. conti ngit (vgl. Plaut. Amph. I, 1, 32) vom glücklichen Ablaufen einer Sache ge- braucht, eigentlich: „der Plan wird uns nicht zu Theil werden, nicht unsern Wünschen gemäss ablaufen."

7. avvslavvto intransitiv: zusammenstossen ff 39; A'129: €qiöi S,vvelavvefizv (vgl. Mommsen S. 43), transitiv: zusammentreiben JL 677; a 98. Y 134 = (D 394: &e-

ovg EQlÖl.

8. ov uTtlaxay sto zusammenschlagen W 102: ytQöi xe ovuTtXaxdyrjoev.

9. ovfiuvio sich zusammen schliessen Q 420: oiv

(T sXxECi 7CUVXCI flifWKEV.

10. avv oyiov.ci zusammenstossen B 218: reo de 61 conto y.vQxth hcl oxrfiog ovvo^/Lo/.öxe.

12*

180 Funck

b. Transitiva.

11. ovvlrjf.il committere A 8 rig tccq ocfwe &ewv eoiöi §vvir]Y.e [.idxeo&cu; vgl. H 210; dazu das Nomen avv- eaig v. 515, vom Zusammenfluss mehrerer Gewässer ge- braucht. — Im Medium TV 381: äXX3 enev, ocpg? enl vrtval avvto/te&a tcovxotzöqoioiv afxql ycc/J-co , convenire, über- einkommen über etwas. Hierzu stellt sich das Sub- stantiv avvrjfioavvrj in der Bedeutung Uebereinkunft A'261.

Schon zu Homerischer Zeit zeigt aber dann das Wort viel häufiger die Bedeutung, die später ganz die herrschende ist, nemlich die des Wahrnehmens, Verstehens. Die Ver- gleichung namentlich des lateinischen conicio, das ja in ähn- licher Weise von geistiger Wahrnehmung gebraucht wird, ferner des comprehendere (frz. comp rendre), deutschen begrei- fen, fassen zeigt den Weg zur Erklärung dieser eigentüm- lichen Bedeutung, avvlrjfui scheint ebenso wie conicio von dem Zusammenwerfen mehrerer wahrgenommener Objekte im Geiste, dem Combinieren einzelner Erscheinungssymptome, die zusammengefasst zum Erfassen und Verstehen führen, zu der Bedeutung des Auffassens, Begreifens gelangt zu sein. So würde also awirtfxl n zunächst heissen: „ich com- biniere die einzelnen Theile und die empfangenen Einzel- eindrücke eines Gegenstandes zu dem Gesammtbild des- selben", wobei zugleich durch die Wahl des trjfu, welches ja eine rasche Bewegung bezeichnet, sehr fein die grosse Schnelligkeit dieses Combinierens angedeutet ist. Der neuen Bedeutung gemäss wird nun ovvlr{y.i vielfach mit dem Genitiv verbunden, so A 273: y.al /niv tuev ßovletov Bvnev {[abv ist wohl von ßovXicov abhängig), d 76: xov ö' ayogeiov- rog t-vvero ^avd-bg Mevelaog; mit dem Accusativ der Sache und dem Genitiv der Person 'C 289; mit dem Accusativ der Sache allein r 378. Bei Euripides steht das Verbum meist ohne Casus Andr. 919; Or. 433; Phoen. 744; El. 260, 644; Cycl. 447; 2 mal Phoen. 422, fr. 642 mit dem Accusativ der Sache. Sehr häufig ist dann das adjectivum verbale avverog und zwar a) vorwiegend in activem Sinne

Der Gebrauch der Präposition avv in der Zusammensetzung. 181

kundig, verständig Or.921; 1406: 7toXsy.ov\ Plioen. 1506; Iph. T. 1092; Iph. A. [466], 1255, fr. 556; ebenso das negierte d-oiverog unverständig Or.493; Phoen. 1612; Iph.A.394b, 691, 1189; fr. 735, 1030,5 (dazu äaweoia der Unverstand Phoen. 1727; fr. 259}. Beide Adjectiva werden dann ebenso wie die entsprechenden deutschen auch Sachen beigelegt: ovverög Phoen. 498; Iph. A. 653; daivezog Iph. A. 368, 654 (dovvera adverb. Phoen. 570j. Ferner wird aivexög im Neu- trum substantivisch gebraucht als Abstractum: Or. 1180, fr» 53, 9: xb gvvstov; fr. 257: xd zcov dsüv '^vvexä. ß) In passivem Sinne verständlich findet sich ovvtxög nur in« dem angezweifelten Verse Iph. A. 466 ; dann aber ev-avvsTog Iph. T. 1092, övo-^vvexog schwer verständlich Phoen. 1506, d-avv exog unverständlich Phoen. 1730; Ion 1205; Hei. 352.

Auch das Substantivum gvvsotg hat in späterer Zeit stets die übertragene Bedeutung Einsicht, Verstand Hipp. 1105; Tro. 667, 669; Or. 396, 1524; Suppl. 203; Her.fur.655; Iph. A. 375.

12. av f.ißä)//.io conicere zusammenwerfen. So zunächst von zusammenfallenden Flüssen (wie ovveoig oben) E 774: qoäg; J 453: iöloq. Dann besonders vom Zusam- mentreffen im Kampfe: a) mit verschiedenen Accusativen verbunden r 70: erfrag %fi3 sv /niaacp v.al do^Ufü.ov Me- vO.aov ovf.ißd?>exe) Y 55: xovg ducfoxtQovg . . Seol . . avf.1- ßalov; J 447; 0 61: Qtvovg, dann Eur. Phoen. 1405: doniöag; M181: Tc6Xef.iov v.al dr]ioxftxa] ebenso dyajva Eur. Ale. 504, 1141, päxrjv Bacch. 837, egiv Med. 522, lyßgüv Med. 44, El. 906, fr. 339. ß) intransitiv, sowohl im Me- dium z. B. M 377, Y 335, wie im Activum <Z> 578, II 565, Eur. Heracl. 679: EQi'ifiovg öeanöxag xov/.iov /.tegog ovv. av Ü-O.oiuL TTo'/.suLoLGL avußa'/.tlv. Dann aber auch von an- derem als grade feindlichem Zusammenbringen und Zusam- menkommen, so a) transitiv: koyovg Iph. A. 830 sich in ein Gespräch mit jem. einlassen; ßovXev^axa Phoen. 693: Ttgog xiva sich gegen jem. verabreden, de^iäg

1 82 Funck

Iph. A. [58] sich die Rechte zum Bunde geben; Or. 335: öoducov ae %bv fxileov, m ddv.Qva öÜy.qvoi ov/.ißä?J.ei „mit dessen Thränen er seine vereinigt"; Iph. A. 455: näg dsl-oftai vlv, nolov of.i(xa avf,ißalw; ß) intransitiv zu- sammentreffen sowohl im Medium z. B. X 127; Eur. Med. 284: ov/iißd?J*£Tat de nolld rovöe delftarog „viel was zu dieser Furcht veranlasst trifft zusammen", als im Activum z. B. cp 15, Eur. fr. 759: %olg firj dixaioig d3 ovöe aviiißd)- Xeiv XQewv „mit den nicht gerechten aber darf man nicht einmal zusammenkommen, sich abgeben, verkehren. " Hieran schliesst sich die Bedeutung des substantivierten Adjektiv av^ißölaiog an der Stelle Ion 411: a re vtov t-v/.iß6).aia ■jtqÖöSzv fjv sg nalda xov obv, /uezaTieGoi ßeXriova Zu- sammentreffen, Begegnung.

Nun ist aber auf demselben Wege wie bei ayvirjfit auch bei ovf.ißdlloy freilich erst in nachhomerischer Zeit eine gei- stige Bedeutung entwickelt, die zunächst genau der des lat. conicio vermuthen entspricht, vielfach aber auch zu der allgemeineren des avvh](.ii verstehen erweitert erscheint Eur. Iph. T. 55: xovvag d3 tode ovtußdl?M toÖe] Med. 675: oofftoreQ3 i* /.ccT3 dvÖQct ov(.ißaXelv STtrj. Aus dem Ge- brauche des Verbum, wie er schon in den angeführten Stellen Phoen. 693, Iph. A. 58 und noch klarer in anderen Wen- dungen wie ov/.ißdl?.eiv at\ußolaiov u. ähnl. sich zeigt als verabreden, übereinkommen, erklärt sich wohl am leichtesten das abgeleitete avfißolov (vgl. avvvof.wg, avu- (poQog), welches danach zunächst das Verabredete, die Verabredung, Uebereinkunft bedeuten würde wie z. B. Or. 1130, Andoc. p. 31, danach aber specieller das verabredete Kennzeichen: so die tessera hospitalis Eur. Med. 613, ähnlich Hei. 291 von dem zwischen Mann und Frau verabredeten Wahrzeichen, Rhes. 573 von der Pa- role, dann überhaupt von jeglichem Kennzeichen, so Ion 1386, El. 577, Rhes. 220').

) Man könnte auch auf den Gedanken kommen, das Wort mit der letzten Bedeutung von avitßu/.ho -^ arrii,ui in Verbindung zu bringen und

Der Gebrauch der Präposition avv in der Zusammensetzung. 183

13. ovvdyiu zusammenführen, -bringen, s 291: vecpekag] Eur. Or. 1640: eitel &eoi rio rrjade y.ak/uorevi.iari "EXXrjvag eig tv y.al Ogvyag t,vvrjayov\ Ipli. T. 11: gtvXov] Iph. A.29U: det-iov yjgag aiQog rb leuöv i-vvaye] Bacch.562; Hei. 644; Phoen. 1578: Ttävxa. d1 Iv duari rüde avvdyayev . . auiieootoi dofioiaiv d/rt 3-eog. Dann bei Homer öfter von feindlichem Zusammenstoss wie ovf.ißdllco: *Aqi\a _B38t> i 275, egida 'L4grjOg E 861, £ 149, vof.iiviqv £ 448. Aber auch wie auußd'/.'/.oj von friedlichem Uebereinkommen r 269.

14. ovvayEiQio zusammenbringen, sammeln, versammeln, bei Homer öfter z.B. Y21; (5 90.

15. avkXsyco sammeln, versammeln, ß 292: krai- QOvg\ Eur. Iph. T. 303: iyycoQiovg. 301 : y.riara, 413: oitka\ Eur. El. 81: ßiov = fr. 288, 14; Phoen. 850: o&tvog (Kraft sammeln). Fr. 510: rl roig tyavovrag ovx sag re&vrt/.£vai ■/.al rav.yvttLvru ou/./.eyeig dfo/i]iiara; animo colligere. Das Substantivum avXXoyog ist oft gebraucht bei Euripides, z. B. in eigentlicher Bedeutimg Heracl. 335: dorwv; Or. 730: ix6?.süjg; Ale. 951: iv'Ü.oyoi yuvai/.07ilr]&eig; aber auch genau wie unser Sammlung Her. f. 626: ipvyfjg.

16. ovyy.ali.io zusammenrufen 22 55; Ä302. Dazu ovyy.l^rog Eur. Iph. A. [301: oroärevua].

17. ovvaivvuai zusammennehmen 0)502: Arrw de ovvalvvro y.aii7Cv?M röia ue/crcLor' a'/J.vÖtg a/j.a iura aroocfä/.iyyi Kovirjg.

es als Erkennungsmittel zu fassen, doch erklärt sich hieraus schwerlich die Bedeutung Uebereinkunft, Vertrag. Auch von den zusammengefügten, zusammenpassenden Theilen der tes- sera hospitalis liesse sich vielleicht ausgehen, wenn diese Bedeutung des avpßolog zusammenpassend überhaupt irgendwie beglaubigt und etwa aiußo7.ov vorzüglich oft von der tessera hospitalis gesagt wäre, was gar nicht der Fall ist. [Auf die Häufigkeit kommt es nicht an. Thatsache ist, dass avfißaXXsiv von zu einander passenden Dingen gesagt wird (Passow Lex. s. v. IV IG LS oben), ferner dass ovußo?.ov von Empedokles (Aristot. de generat. p. 722b, 11) und Plato (Sym- posion p. 191 d.) von der tessera hospitalis gebraucht ward, wie es scheint, im Bewusstsein dieser Deutung. Vgl. Schob zu Eurip. Medea 613 mit der dort angeführten Stelle des Komikers Eubulos. G. C]

1 84 Funck

18. GWELQio zusammenbinden /C499: ovv d' rjet- gav iuäoi sci\.ciTC7tovg. Zu der erweiterten Form derselben Wurzel mar äoseg (vgl.Curtius Grz. 4 S. 356; gehört das abge- leitete Adjektivum ovvccogog, ovvrjogog (vgl. /.ur^ogog, TtagrjoQog, Stud. IX; 147); bei Homer nur einmal gebraucht i9- 99: (pog/Liiyyög #' rj dairl ovvrjogog Iotl d-aXeifl „die Leier, die die Genossin des Mahles ist"; bei Euripides sehr oft im Sinne des lat. coniunx z.B. Ale. 824; Or. 654. Zu demselben erweiterten Stamme gehört das Nomen * ov v- aogig avvcaglg: cimtoiv Gespann Rhes. 9S7; fr. 676, 2; dann Paar Med. 1145, Phoen. 1085: %iv.viov\ Phoen. 1618: evrexvog; Bacch. 324 : nolia £,vv(ogig\ überhaupt Verbin- dung Phoen. 448: tog d(.iq)l Teiyrj xcti ^vvwgidag Loywv räooiov Inzoyov noliv. Von diesem Substantiv ist dann abgeleitet owwgiCio verbinden Bacch. 198.

19. ovvdew zusammenbinden A 399; N 599; x 168; x 189. Eur. Phoen. 538; Andr. 832: ovvdrjoai ni~ TtXovg] Cycl. 238; Iph. A. [110]. ovvösra Eur. Ion 1390: tu ortu/uad-' iget .. . xal i-vvde&3 oloi rä/it' eefgov- Qtj&r] cpi?M, im Sinne von tu ovvöeouu (vgl. oben ovv- stov, ra ovverce). rec ovvöeo/na selbst findet sich Bacch. 697: a^driov Med. 1193; Hipp. 199.

20. ovv egeiöw comprimere, zusammenzwängen Ä 426: ovv re otö^C egeioat. Eur. Iph. T. 457: dkl* o't'ös yjgug deoftolg öidv/noi ^vvegsiod-ivreg ytogovoi; Bacch. 97.

21. ov (XTtiqyvv fit zusammenfügen E 902: ydla gerinnen machen. Eur. Suppl. 938: räcfov.

22. ovvegyto comprimere, zusammendrücken l 427 : vovg d/Jtuv ovveegyov ivoTgecpftooi /.iyoioi\ fi 424; £ 72: £u)ot)~qi &oaig ovveegye yiKova.

23. ovvegydd-w zusammenfassen, umfassen, complecti iE" 36: ooov S.vveigyad-ov axQCti.

24. ov/u/uiyvvm, ov/u/nioyio commiscere Blfß\ ovo' o ye Tlrjvei(i} ov/u/nioyeTui; !F687: ovv de ocpi ßagtlai %el- gsg tfiiyttev. Eur. Suppl. 222: Aa/i.igov dt öoltgot oiöfia ovfi/LÜ^ag to o6v, TIA, 1020; Cycl. 578; Ion 1017; fr. 890,11,

Der Gebrauch der Präposition aiv in der Zusammensetzung. 185

Intransitiv Hei. 324 Gvfuu'^ov aöqj] „accede ad virginem, setze dich in Verbindung mit der Jungfrau." Dazu die Adjektiva o i 11 uiv.ro g vermischt fr. 423: Gvfifiiv.ru fu) öi- v.aia v.al bi/.ai öfiov] fr. 383: avfif.ii/.TOv eiöog vom Mino- taurus; und GVfifiiyrjg Cycl. 226; Rhes. 431.

25. a v fi (f s q 10 conferre. Die ursprüngliche Bedeutung zusammentragen zeigt die Stelle Eur. Her. f. 488: itüg av log ^ovd-öureQog fiü.iGGa Gvvtviyv.oifi av Iv. rcävriov yöovg v.xl. Homer gebraucht das Verb zweimal im Medium vom Zusammentreffen im Kampfe (vgl. ovviijfii, ovußaü.io, avfifiiyvvfii): yi 736: Gvficpsoofieo&a ficcxj], 0 400: ov yag v.ala Gvvoioöfted-a rcrolefiov de6). Dann überhaupt von jeglichem Zusammentreffen, so Eur. Heracl. 919: ^vficpigerat xa tvoXXcc no'/lolg „viele Umstände treffen zusammen"; El. 527: xalrrig 7t(Jog ^vvoioezai nlö/.og; übereinstimmen. Ausserdem lassen sich nun bei Euripides besonders in Deri- vaten noch die Spuren zweier abgeleiteter Bedeutungen nachweisen, a) Aus der Bedeutung des Medium: sich zu- tragen, accidere erklärt sich das unzählig oft von den Tragikern meist von unglücklichen Ereignissen gebrauchte ovficfooä z.B. Ale. 42, 405, wofür auch zuweilen in gleichem Sinne das Neutrum Plur. des Adjektivum avfiqjOQog verwandt wird: Med. 54, Hipp. 1255, Heracl. 607. ß) Ebenso wie aber dann in unserm zuträglich dasselbe Compositum zu- tragen eine ganz andre Bedeutung erhält, ist auch aus dem griech. Gvfiqtioeiv zuträglich sein, welches auch bei Eu- ripides Iph. A. 724; fr. 635 (xö oificpeQOv) vorkommt, das Adjektiv Gvfitpogog mit der Bedeutung zuträglich, angemessen hervorgegangen: Med. [779], 876; Hei. 253; El. 633; negiert: a-Gvfi(poqog Tro. 491, fr. 184. Bekanntlich ist diese letztere Bedeutung auch an dem lateinischen con- ferre entwickelt.

5) Sonst kommt bei Homer nur noch, das Adj. verb. avucptoiög verbunden vor, N 237: ovfuysQTtj eF aQijt] niXti av&owu xal fidXa Xvyqwv eigentlich „vereint giebt es auch eine Stärke sehr elender Männer", „verbunden werden auch die Schwachen mächtig".

186 Fuuck

Ueber das ebenfalls hierher gehörige Nomen ovveoyuog £ 465 vgl. Curtius Grdzge4 192.

Von den hier angeführten 25 Homerischen Verben fehlen dem Euripides, jedoch keineswegs allen späteren Schrift- stellern die folgenden zehn: ouveii.il, ovvd-Lio, avveXavvto, avfinXaxayito , avtiftvco , Gvvöyioya , ovvayeigto , ovvaivvftai, ovveoyto, owsgyad-co; nur ovvaivvuai ist darunter aus- schliesslich Homerisch und ovfiTtlaxayito kehrt nur bei Tzetzes wieder. Dagegen steht ihnen eine ziemlich be- trächtliche Zahl von Verben gegenüber, die, der älteren Zeit fremd, aus Euripides sowie andern Schriftstellern sich belegen lassen. Solcher Euripideischer Verben giebt es 31, die hier nun nur einfach aufgezählt werden sollen, da ihre Beschaffenheit im Wesentlichen durch die bereits besprochenen hinlänglich erläutert sein wird:

ovußaivto (ovußaoig), ovvtqyofiai, ovyywoeto , avvxvy- yävto (ovvxvyia), ovyyiyvouai, avyy.oiftäoftai {avyy.oitujta), avyy.eiuai, ovyy.a&rjfiat, ovfircaico; ov'Ceuyvvtii (ovKpl; = coniunx vgl. ovvövag Ale. 473 von ovvövdCco), ovvditxto, GvvaQj.ioC.to, ovvaqxäto, ovfucLt/xo, ovy/.€Qccvvvui {ovyy.qaoig, avyy.oaxög), o vyy.axaftiyv v fiL, ovva&QoiCa), ovvavayy.aCto, avfi- rpvoto, ovva'/J.aaoro (avva/J.ayrj), gvvoiy.CC.io, ovyy.aTOiy.iCto, avaxoXi'Cto, ovvocpQvöto, avvvoeouat (gvvvoia), ovvaiveto, avu- rprjf.ii, GVftftaQTVQEto, ovyyiyvwoy.to (ovyyvtoaxog, avyyvtöutov, ovyyviüfirj), ovuiiaxäaoio, ovvxäaoco.

Endlich gehört hierher auch das einzige echte Nominal- compositum, welches zu dieser Classe zu rechnen ist, nenilich ovvoöog Zusammenkunft Hec. 109: \4yuitov\ Iph. T. 392: y.väveat ^vvodoi &a).üooag. Vgl. ui&oöog Stud. IX, 151.

B. Ich wende mich jetzt zu denjenigen Verben, welche meiner Ansicht nach die Brücke zu der effectiven Verwen- dung des avv bilden, und es ist nun zunächst auseinander- zusetzen, wie diese Vermittelung gedacht wird. Es lässt sich dabei von. mehreren Gesichtspunkten ausgehen, die nach der Bedeutung des einfachen Verbs verschieden sind. Es kann nemlich erstens die durch ary ausgedrückte Vereinigung

Der Gebrauch der Präposition ovv in der Zusammensetzung. 187

aller Theile eines Gegenstandes dahin wirken, dass jene Theile zusammengeworfen und der Organismus des Ganzen vernichtet wird. So heisst z. B. owäyvvfu confringere: die Theile eines Gegenstandes zusammenbrechen, so dass er dadurch in sich zusammenbricht und somit zerbrochen und zerstört wird, ähnlich av/xyleyco comburere: durch das Feuer das Zusammenstürzen eines Gegenstandes bewirken, ihn niederbrennen oder verbrennen. Und ebenso lässt sich auch bei den meisten anderen Verben dieser Art fast immer noch deutlich erkennen, wie aus der ursprünglichen sinn- lichen Bedeutung jene effective ohne Umwege hervorgegangen ist. Sodann aber kann die Verbindung verschiedener Ele- mente auch den Erfolg haben, dass sie sich dadurch erst zu einem festen Ganzen zusammenschliessen und somit eine Ver- wirklichung der Handlung in diesem Sinne herbeigeführt wird. So erklärt sich die effective Bedeutung von ovvioTrjf.ii als con- f i c e r e, p e r f i c e r e, c o n d e r e daraus, dass ursprünglich ver- schiedene Theile als zu einem Ganzen zusammengestellt und verbunden aufgefasst sind. Aehnlich gelangten owvqjaivoj von dem Verknüpfen der einzelnen Fäden, ovvTey.TaLvof.iaL von dem Zusammenzimmern der einzelnen Balken u. dgl. aus zu der allgemeineren effectiven Bedeutung des Her- steilens, Verfertigens. Endlich kann aber auch, ohne dass an einen Erfolg der Handlang in diesem oder jenem ersteren Sinne gedacht wird, das Effective darin liegen, dass die Thätigkeit des Verbs, indem sie dank der Präposition alle Theile eines Gegenstandes umfasst, sich dieses Ge- genstandes ganz bemächtigt und auf diese Weise zu ihrer vollsten Verwirklichung gelangt. Das ist z. B. bei ovl/.au- ßavco , ovufiäoTVTco , ovvcuoeco ergreifen, erfassen der Fall, denn eben dadurch dass man alle Theile eines Gegen- standes zusammenfasst, ergreift man ihn.

Natürlich soll nun keineswegs behauptet werden , dass in die angedeuteten Kategorieen alle hierher etwa gehörigen Verben hineingezwängt werden müssteu. Es sind damit nur verschiedene Wege angedeutet, welche bei einer grossen

1 88 Funck

Anzahl von Verben zu der effectiven Bedeutung hinführten. Anderes wird sich gewiss anders erklären, denn, wie gesagt, die Bedeutung des einfachen Verbs bestimmt die Erklärung der effectiven Verwendung ganz wesentlich. Am allgemeinsten möchte noch die zuletzt angedeutete Analogie genannt werden können, denn im Grunde ist es bei allen effectiv gebrauchten ffüj/-compositis das Zusammenfassen, das vollständige Besitz- ergreifen eines Gegenstandes, welches die Verwirklichung der Handlung veranlasst.

Wie aber die eigentliche sinnliche Bedeutung des avv selbst in den angeführten Wörtern gewiss allmählich mehr und mehr zurücktrat gegen die ursprünglich nur acces- sorische effective, so konnte nun auch, nachdem eine so reiche Analogie geschaffen war, die Präposition später ledig- lich in diesem Sinne angewandt werden, und so entstand jene allerdings nicht grosse Zahl von Compositis, in denen das Präfix ohne eine Spur seiner Grundbedeutung nur Ausdruck der effectiven Thätigkeit ist. Im einzelnen wird sich noch klarer zeigen, was schon in der Natur der Sache liegt, dass bei allen hier zu besprechenden Verben die effective Ver- wendung sich keineswegs scharf von der ursprünglich sinn- lichen abgrenzt, sondern vielmehr zwischen beiden eine Keihe von Fällen zu liegen pflegt, in denen der Uebergang von der einen zur andern durch eine ganz allmählich immer stärker hervortretende effective Färbung vermittelt wird. Man mag selbst oft ungewiss sein, ob man nicht bei der sinnlichen Auffassung des Verbs stehen bleiben soll. Aber grade diese zweifelhaften Fälle lehren, dass man nicht den effectiven Gebrauch als etwas von Haus aus specifisch ver- schiedenes von der sonstigen Verwendung der Präposition zu nehmen hat. Wo wirklich von der Grundbedeutung des avv keine Spur mehr zu fühlen ist, und das ist nur ganz selten und sicher nie bei Homer der Fall, wird man ent- weder ganz -bestimmte analoge Fälle sinnverwandter Verben zur Erklärung heranziehen oder sich auf die allgemeine Ana- logie berufen können. Aus diesem Grunde scheint es mir

Der Gebrauch der Präposition oiv in der Zusammensetzung. 189

nicht nothwendig zu sein, eine andere Erklärung jener effectiven Bedeutung des ovv zu suchen, wie das wohl ge- schehen ist, indem man sagte, die Präposition beziehe sich in Verbis wie gvvoqivw erregen, avQgrjvvf.ii confrin- gere u. s. w. auf das Zusammenfassen der einzelnen Momente der Handlung zur vollen Verwirklichung derselben. Betrachtet man jetzt von unserm Standpunkte aus die effectivischen diV-composita, so hat dieser Erklärungsversuch auf den ersten Blick nichts bedenkliches. Allein wenn man sich den meist ganz offenbaren Zusammenhang der effectiven Bedeutung mit der gewöhnlichen sinnlichen vergegenwärtigt, wird man sehr abgeneigt sein überhaupt eine scharfe Tren- nung beider vorzunehmen und vielmehr versuchen überall einen solchen Zusammenhang herauszufinden, bis derselbe an einer hinreichenden Zahl von Beispielen erwiesen ist, um die Annahme fortwuchernder Analogie da zu rechtfertigen, wo er nicht zu erkennen war. Der Gedanke des Zusammen- fassens der einzelnen Momente einer Handlung" trägt ausser- dem etwas zu sehr den Charakter philosophischer Reflexion an sich, als dass man ihn gern zur Erklärung einer schon in ziemlich früher Zeit weit verbreiteten Bedeutung benutzen möchte.

Bei der Besprechung der einfachen Verben werde ich nun zunächst diejenigen zusammenstellen, welche sich der Analogie des oben genannten ovvdyvvui anschliessen, weil an diesen wohl am lebendigsten sowohl die sinnliche und die effective Bedeutung als auch der Uebergang von der einen zur andern hervortritt. Ihnen werden dann die beiden anderen angedeuteten Gruppen sowie die mehr isoliert stehen- den Verben folgen, an letzter Stelle aber gesondert diejenigen besprochen werden . bei denen an die sinnliche Bedeutung der Präposition gar -nicht mehr zu denken ist. Um das der Bedeutung nach zusammengehörige nicht auseinanderzureissen sollen aber hier die Euripideischen Verben gleich zu den synonymen Homerischen gestellt werden.

a. 1. ovvdyvv[.ii confringo, zusammenbrechen,

190 Funck

zerbrechen *f 467: aofiara, | 383: vfjag, ^i 114: wg de ta'tov IXäqsoio rayßirtg vrJTtia rexva Qrjidhog avveaBe ztA. zerschmettern. Dann aber auch von der Lanze, bei der schon weniger an ein Zusammenbrechen einzelner Theile gedacht wird N 166: eyysog, o ^vvea^e.

2. GVQoriyvvi.lL confnngere, corruere # 137: xa/.oioi avveQQTjKTai rcolesooiv „er ist zusammengebrochen unter der Last seiner vielen Leiden, seine Kraft ist gebrochen." Die eigentlich sinnliche Bedeutung tritt besonders im intransitiven Gebrauch des Activ und häufiger des Medium hervor, so wenn es Hdt. I 80 von zusammenströmenden Flüssen ge- braucht wird. Vgl. auch Ar. Eccl. 674: (.uav oY/.r^oiv <[\ui Ttoirjoeiv ^vgorj^aG3 slg ev ajtavra.

3. gvvccqccoooj contundere, confringere, zer- schmettern, zerstören. 4 mal bei Homer (M 384, ^673, e 426, fi 412) mit oarea verbunden von den Knochen, die durch die Gewalt des Schlages zusammengehauen und zer- schmettert werden, ebenso i 498 mit xeqjaXag. Bei Euripides einmal Her. für. 1142: r\ yag !;vvr]Qa£3 oUov; habe ich mein Haus zerstört?

4. avv&oavw ebenso wie GwaoÜGoio (i 498) Eur. Or. 1569: &or//.v) y.oära awS-gavaio oe&sv.

5. Gvv&Qctvoto zerstören Eur. Bacch. 633: dioiiar' toor^zv yccuaCe' gvvte&qc(vioto:i d* anav ■rcr/.Qorärovg Idövri deGiiovg zovg kfioyg.

6. Gvy*/.6nrw zusammenhauen, dann wie unser verhauen im Sinne von durchprügeln Cycl. 228: rioeoGio j-vyxexofiftevog rälag, aber auch mit der Bedeutung des Zerschlagen s, Zer stören s so Xen. Cyr. VI, 4, 3:

V.ÖGUÖV.

7. Gvf^icpliyco zusammenbrennen, verbrennen Bacch. 595: do/aara; fr. 781, 46: iti/.a'hoa.

8. ovfiTivQota verbrennen Cycl. 308: et dh rovg Xsleiu/uevovg ov ^vfi7tvg(6aag dair' ävaXiuoetg .ir/.oür, wo die sinnliche Bedeutung des zusammen kaum noch herauszufühlen ist.

Der Gebrauch der Präposition ovp in der Zusammensetzung. 191

9. Gvy/.EQdvvöio blitzartig zusammenscllmet- tern, zerschmettern; Bacch. 1103: y.lddovg.

10. ovvTQiaivöco mit dem Dreizack zertrüm- mern Herc. für. 946: tug rd Kv/Murrcov ßdd-ga. rpolvr/u y.a- vövt v.cu rv/.oig i'g/uoojtiiva gtqsttto) otdrjgo) BvvrgiaivdJGco

ItttKlV.

11. Gvyyjco conf undere. Ursprünglich von dem Zu- sammenwerfen sinnlicher Gegenstände und der dadurch be- wirkten Verwirrung gesagt, so II Ali: rvicc, Eur.fr. 388: ydga re ydg gov Gvyyjco y,6iiaig b^iov. Bacch. 349: dvco v.drco tcc Ttdvra Gvyyjag oiiov. Die Uebertragung der Bedeutung zeigt deutlich die Stelle 0 362 ff.:

oela f.idV, cog ots rtg ipdiiad-ov ndig dyyi -d-a'/MGGrjg og t* eitel ovv noir\Gi\ a&vgftcera vrjitierjGiv, axp avrig Gvveyeve. irootv v.ai yegoiv a-9-vgcov. cog ga oi r^te Oolße rtoXvv y.duarov xal oiLvv aiyyeag l4gyeicov, avzoioi dh cpvCctv irtooGctg, wo das Zusammenschütten und damit Zerstören eines Sand- haufens mit dem Zerstören der mühseligen Menschenarbeit durch den Gott verglichen wird. Auch wo vom Zusammen- stürzen von Häusern die Rede ist, lässt sich die sinnliche Bedeutung noch erkennen, wie Eur. Med. 794; Hipp. 813; Ion 615. Dann wird aber die neugewonnene effectivische Bedeutung auch auf anderes ausgedehnt, und zwar wird zu- nächst Gvyyjco von dem durch das Zusammenströmen ver- schiedener Gefühle verwirrten, verstörten Geiste gesagt, so J 612, N 808: ävpov; Q 358: vöov\ Eur. Med. 1005: %i j-vyxv-d-ela3 eGrtjy.ag fjvix evrvyelg; Da aber das Zusam- menwerfen, Verwirren eines Organismus seinem Zerstören gleichkommt, hat dann auch Gvyyjco diese bei der ganzen Gruppe überall auf dieselbe Weise entwickelte Bedeutung, so 0 473; z/269: ogy.ia. (vgl. unser über d en Haufen werfen, lat. confundere); Eur. Hipp. 1063: /udzrjv („ad irritum", zur

Verstärkung des bereits im Verbum liegenden Begriffs) oo-

y.ovg; Suppl. 311: vöuiiia; Iph.A. 37: ygdLc^ictra\ Hei. 1553; und so auch # 139: ov ydg eycoyi xi cprj/Lii y.aywTtgov aXko

192 Funck

&alccGorjg avdga ye avyyevai. Die nemlichen Bedeutungs- varietäten zeigt auch das abgeleitete Nomen ovyxvoig Eur. Andr. 959: öoficov, 292: ßiov; Iph. A. 551: ßiorag; fr. 609: iv äv&QüJ7toioi ök xccxolg voaovvra ovyyvoiv noXX^v exsi. Verwirrtheit des Blicks, daher Unruhe, Besorgniss bezeichnet das Wort Iph. A. 354.

12. avyxlovsto gelangt ebenso wie Gvyyho confun- dere von der Bedeutung des Zusammenhäufens zu der des Verwirrens z. B. N 722 und der des gänzlichen Zerstörens.

13. owTctgctGoto versteh* en, zerstören, ebenfalls ursprünglich von verwirrendem Zusammendrängen, dann überhaupt vom Verwirren und Vernichten gesagt. Der sinn- lichen Bedeutung steht wohl am nächsten 0 86: avv d3 ci7t- novg sräga^e xvlivdofievog tceqI yah/jo „er drängte die Pferde gegen einander, brachte sie dadurch in Verwirrung"; doch ist sie auch Eur. Heracl. 377: /nrj y.oi öogl awragaB^g tccv ev %ciqLtcüv tyovoav nöliv , nicht gänzlich verdunkelt, denn die Verwirrung besteht ja eben darin, dass die Stadt zusammen- und durcheinanderrennt. Am stärksten tritt wohl die effective Färbung hervor Iph. T. 557 : cd ^wragay-^elg oh.og , wo das Verb ganz dem oben angeführten ovyy&iv zerstören in derselben Verbindung entspricht.

16. ov (.i 7t i 7t reo , ov (.iTtiTvio. Hier ist zunächst die eigentliche sinnliche Bedeutung des Zusammentreffens ver- schiedener Gegenstände vielfach ganz unzweideutig erkennbar, so besonders vom Aneinandergerathen der Kämpfenden H 256 = (/) 387 = f" 687, aber auch von andern sinnlichen Gegen- ständen wie 295; Eur. Iph. T. 1393; dann von jeglichem Zusammenkommen, Sich-vereinigen, so Eur. Or. 1309: o7tö&i dcixQva däy.Qvoi ovveneoe] Tro. 1036: s/lwi ov ov{i7t€7trcü- xag eg reevrov Xoyov ; Hec. 966 : ijdr] nöd eS,io öcoficxTcüv aiQovTi /.ioi kg tavrbv rjds ov^niirvei d/ntoig os&ev. Wie oben bei ovficpeQeo&ai entwickelt sich nun auch bei oi\u- 7t'utTio aus der Bedeutung des Zusammentreffens mit jem. die des Betreffens, des lat. acci der e und conti ngere, wie sie vorliegt fr.576, 2: (pegetv tu avii.u noriu /in) rcaXtyxoTatg,

Der Gebrauch der Präposition avv in der Zusammensetzung. 193

auch Hec. 1030 und fr. 971, 3. Endlich aber, und das berechtigt uns das Wort hier anzuführen, wird auch nicht selten oviltiIuilo genau analog lat. concidere vom Zusam- menfallen verschiedener Theile eines Gegenstandes und der dadurch bewirkten Vernichtung desselben gebraucht, so vom Zusammensturz des Hauses Her. für. 905: av/xTriTtrei oxeyi] und allgemeiner Hec. 846: deivöv ye, &vrjzoig cog arcavra OLunivvtL „wie alles verfällt und zusammenstürzt".

15. GivTiv.Lo zusammenschmelzen. Daher zu- nächst im Sinne unsres verschmelzen von der engsten Ver- bindung mehrerer Gegenstände so Eur. fr. 901, 3: Ttäoa yao ayad-^ yvvrj rjvig dvdgl Giizerr/.e oojcfoovelv enioraTcu] Suppl. 1029; fr. 29S: /.a/.ot y.cr/.dg de ffvvrerrjxev itöovalg\ Or. S05: ccv>]o oorig roörtoiat, aweanerj verwachsen. Wo es sich dagegen um ein Zusammenschmelzen der Ele- mente eines und desselben Gegenstands handelt, nimmt das Verbuni, mag es transitiv oder intransitiv gebraucht sein, mehr und mehr den effectiven Charakter des Zerschmelzens an und wird dann besonders von dem Verzehren und Zer- gehen des Menschen durch körperliche und seelische Leiden gebraucht, so Iph. A. 398 : lue de OLvrr/Sovai rv/.reg f^ueoai re da/.Qioig; Med. 689, transitiv; passivisch Or. 34: äygla BuvTcc/.tig voacj öeuag, 283; Suppl. 1106; El. 240. Zu diesem Gebrauche stellt sich dann ebenfalls das oiwr- y.&iv xqovov im Sinne des lat. tempus terere, die Zeit hin-, verbringen, Med. 25: xbv nävxa. ovvxr//.ovaa öa- v.Qvotg xqovov.

16. avvavaivio zusammentrocknen, vertrock- nen, austrocknen Cycl. 463: /.öoag von dem Tödten des Auges durch den brennenden Pfahl.

17. owioxvaivio eigentlich: zusammentrocknen, durch Ausdürren- vermindern und zu nichte ma- chen, daher bildlich Iph. A. 694: a/.V 6 vö/twg avxa no XQovoj t,vvioyvccvel „die Gewohnheit wird mit der Zeit un- sern Schmerz vergehn lassen".

18. ovvtqi.joj genau wie lat. con terere eigentlich:

Curtius u. Brugmax, Studien X. jo

1 94 Funck

durch Reiben etwas zusammenschmelzen machen, daher = aufreiben, zu Grunde richten, so Cycl. 705: ItceI gs rrjvd3 a7tOQQi)%ag Ttergav avzolai ovvvavTaioi ovv- TQtipto ßalcov.

19. ovorekloj. Die eigentliche Bedeutung des Zusam- mennehmens, -legens zeigt die Stelle Eur. Tro. 378: ov dcc/nctQTog Iv %£Qoiv nkjiXoig ^vvearaX^aav, und auch noch Iph. T. 295: rjfieig de GvoTalivxeg („zusammengeduckfj wg davovfievoi, aiyfj y.ad-^fie&a. Dann aber ist auch dieses Verbum auf demselben Wege wie die vorhergehenden zu der effectiven Bedeutung des lat. contundere vernichten gekommen, wie sie z. B. klar vorliegt Her. f. 1417: ovviaTal- ftai y.ay.olg\ Tro. 108: a> TtoXvg oyyog j-vorellofievog nqo- yövcov] fr. 724: toi fieyiOTCc no'kXäyig deög rarcsiv3 e&rj/.e y.cu ovveoreiXsv naLiv.

Man sieht, durch diese leicht noch zu vermehrenden Verben, an denen sich der Uebergang der Bedeutung gleich- sam vor unsern Augen vollzieht, war gewiss eine genügende Analogie geschaffen, nach der sich nun in demselben Sinne effective auv-composita weiterbilden konnten.

b. Nicht ganz so zahlreich sind die Verben der zweiten Gruppe, doch lassen sich auch hier einige ganz unzweifel- hafte Fälle aus Homer sowohl wie aus Euripides anführen.

1. Gvvxid-rif.il. Die Grundbedeutung ist bei Homer nirgends erhalten, findet sich dagegen bei Euripides Cycl. 625: £vv&evTeg äo&oa oTÖfiaxog\ fr. 332: avvti&elg 7wxvdv vetpog; El. 95: dvolv ö> a/uilkav l-vvTi&eig\ Suppl. 1126: h< d3 oXiyii) Taflet nävTa ovvO-eig.

Die schon an der letzten Stelle angedeutete Bedeutung des Zusammenfassens(comprehendere) kehrt dann öfter wieder, namentlich vom Zusammenfassen der Rede: Med. 747 ; Tro. 909, Hec 1 184 ; lph. T. 1016; Bacch. 297 ; fr. »lös. _ Dann aber ent- wickelt sich aus der Bedeutung des Zusammenstellens ein- zelner Elemente zu einem Ganzen die effective des lat. com- ponere, con-, perficere und diese zeigt sich Hei. 34: eidtoXov iu.ivow ovgavov !;vvdeio' Uro, und Ion S33.

Der Gebrauch der Präposition avv in der Zusammensetzung. 195

Zwei andere Verzweigungen der Bedeutung liegen im Me- dium vor: zunächst die ausschliesslich Homerische des gei- stigen Aufnehmens, Hörens, Verstehens, welche durch die bereits oben erläuterte analoge Verwendung von owirtfxi und oviußd)lto ihre Erklärung findet; häufig steht ein Dativ wie &V/.W) , (fQsol u. ähnl. dabei wie H 44, doch fehlt er auch z. B. ^76. Die andere Bedeutung des Medium findet ebenfalls eine Analogie an av^ßaXXw, es bedeutet nemlich Gvvxi&efiai convenire cum aliquo de aliqua re, mit jem. etw. vereinbaren, so Eur. Bacch. 175, 807, 808, und es erklärt sich hieraus der Gebrauch des Home- rischen Gvvöeoia B 339: Vertrag, E 319: Verabre- dung, Auftrag (vgl. g v v -3- rj ■/. q Aesch. Cho. 555 1, ferner von avv&rlf.ia Losung (vgl. avfißoXov) Phoen. 1140; Khes. 521, 572, 684, 763.

2. av vioxrt f.i i. Die ursprüngliche Bedeutung zeigen am deutlichsten die Stellen, wo vom Zusammenrücken und Auf- einandertreffen der Kämpfenden die Rede ist, so die einzige Stelle, wo das Wort bei Homer vorkommt, H 96: uolifioio Giveoxaöxog v.cd ävxftg, und ebenso Eur. Phoen. 755 : BvGxa- ■d-evxa dia fj.äx^Sj Suppl. 847: oxv) ^vveGxrj xövd* e/.aoxog iv fiaxfl', sowie auch der Vers Iph. A. [87: rtd-QoiGi.iivov xal ^vveariÖTog oxoaxov]; vgl. i-voraoig ctGxcuv Heracl. 415 und ähnlich Andr. 1088 6).

Von dieser Grundvorstellung des Zusammensetzens kommt nun GvviGxrii.il genau wie Gvvxi^r.iu zu der effectiven des constituere, conficere, herstellen wie z. B. Thucy- dides VIII, 48: xrtv ohyaoyjav Gvvioxdvai sagt. In den intransitiven Zeitformen entspricht unser deutsches ent- stehen, insofern die Entstehung eines Dinges der Zusammen- setzung verschiedener Elemente zugeschrieben wird, daher sehr passend vom v.pGiiog fr. 902, 6: qsvGeiog v.6g(xov ... ufj

6) Eigentümlich ist der Gebrauch des Verbs Ale. 797: xov viv o/.iO-owTiov -/.cd zvvtazüTos (pQti'oJv, wo wir das Partizip am treffendsten mit „gedrückt- wiedergeben, denn eben die gleichsam zusammengepresste Gemüthsstimmung soll ausgedrückt werden.

13*

196 Funck

avveazrj xal otct\ y.al otc(üq\ Iph. A. [54]. Daher kann dann ovoraoig auch das auf diesem Wege entstandene, den Zustand bezeichnen wie Hipp. 983: uevog f.uv i-v- oTccoig ts oiöv cpQtvcbv dearf: „Zustand, Verfassung des Gemüths ".

3. ovvtEv.xalvo[.iai zusammenzimmern, ver- fertigen, ersinnen, construere K 19: [mjtiv („einen Anschlag schmieden").

4. ovvv cpalvw zusammen weben v 303: /^fjriv vgl. lat. contexere crimen Cic. Deiot. VI.

5. ov(.i7teQ<xivw. Die sinnliche Bedeutung des Wortes ist erhalten Or. 1551 : xhf&Qcc av(.i7iEQatvovTeg {.toyj.oig „das Schloss mit Hebeln zusammenbringen, zuschliessen ". Da- gegen erscheint es ganz wie die zuletzt erläuterten Verben als conficere Med. 341: §v/X7tegävai cfQovrid* f] cpevZov- /ued-a „einen Plan ersinnen, fassen".

6. Endlich gehört noch avveyco hierher, dessen sinn- liche Grundbedeutung deutlich der intransitive Gebrauch bei Homer zeigt z/133: o&i CMOtiJQog dyfjeg ygvaeioi avveyov] y 415, 478 (so auch wohl Rhes. 59); es schliessen sich eng daran die Nomina ovvoyrj W 330: ovvoyal oöov „Zusam- menziehung, Verengung des Wegs" und oweyi]? zusam- menhängend, continuus Eur. Hipp. 226: rcäoa yag öqoosqcc uvqyoig ^vveyrjg xXirvg', besonders aber von der Zeit: fortwährend M 26, t 74, Eur. Iph. A. 1008. Was aber berechtigt das Wort hierher zu stellen ist, dass sich aus der Bedeutung des Zusammenhaltens der einzelnen Theile die dadurch bewirkte effective des Erhaltens des Ganzen entwickelt hat, wie sie Stellen wie Eur. Suppl. 312: to ydg roi ^vveyov avitgiüiriüv 7iöXeig toit' io&y otolv rig rovg vö/iioug oiötrj y.a'Uog\ Bacch. 391: dw- (xara , 1309: og ^vvelyeg, to riv.vov , tovuov /ufha&gov, deutlich zeigen ~).

7) Schon auf der Grenze zu der nächsten Gruppe steht dagegen der Gebrauch des Worts Heracl. 034: tpqonts ... jj ^via/öui,!', iuso-

Der Gebrauch der Präposition aiv in der Zusammensetzung. 197

c. Zu einer dritten Gruppe sollten die Verben des Er- greifens vereinigt werden, welche diese effective Bedeutung gegenüber den einfachen Verben der Präposition ovv insofern verdanken, als diese das Zusammenfassen aller Theile eines Gegenstandes und damit eben das vollkommene Erfassen desselben bezeichnet.

Dahin gehört also:

1. owaigeto. Die ursprüngliche Bedeutung zusam- mennehmen lässt sich erkennen bei Homer v 95: yicci- vav . . ovvü.wv xal xwea, doch kann man auch hier bereits das Wort mit ergreifen wiedergeben, was dann an Stellen wie Thuc. II, 51: vöor^ia . . . ovv/joei -jtävxa, Soph. Trach. 884: riveg voooi xdvö" uly^iav ßeleog y.a/.ov ^vvel'Ae, ganz unzweifelhaft ist.

Ausserdem wird aber das Verbum auch nach Analogie der in der ersten Gruppe zusammengestellten im Sinne von comprimere, contundere gebraucht so TL 740: dfKfo- xioag d3 6(fQvg ovve'/.ev li&og.

2. ov i.i(.i(XQ7tx(.o. Auch hier kann man z. B. K 467: ov(.ifx6cQ\pug dovay.ag fivgixijg %* sQt&rjleag o'Zovg, noch ganz> mit der eigentlichen Bedeutung: zusammenfassen aus- kommen, die auch c 289, 311, 344: ovv dh 6voj fxdgipag und Eur. Cycl. 397: fpwxe ovu/.idoipag ovo nicht unpassend erscheint, obgleich auch der Auffassung als ergreifen nichts im Wege steht.

3. av)./.a/.ißävu). In eigentlicher Bedeutung Ion 1217: {jvlXaßiov d-oivüxooag („mit sich fortreissend ") , und noch deutlicher fr. 588: xb -9-tlov xt)v dixyv xe ovklaßüv und fr. 854 vom Jahre {iviavxög): b&ovve/.a ctvvbg Iv eccvxio 7cüvxu ovD.aßiuv txtl'

Dann wie lat. comprehendo (vgl. oben ovvxi&rjfxi) vom Zusammenfassen der* Rede Iph. T. 528; fr. 364, 5. Vgl.

fern hier durch die Präposition nichts weiter besagt wird, als dass die Sorge den ganzen Menschen erfasste; ähnlich sagt man auch im La- teinischen continere.

198 Funck

auch das Nomen avlXaßrj = Sylbe, eigentlich das Zusam- mengefasste fr. 582, 2.8j.

Dagegen zeigt sich unverkennbar die effective Bedeu- tung des Ergreifens Or. 1189: öfirjQOv, 1346: dygav, Cycl. 447; Rhes. 513.

4. ovvccQ7id£co in der ursprünglichen Bedeutung ge- braucht Iph. A. [531: og ^vvaQTidoag orQCtröv.] Dann ganz wie unser ergreifen, erfassen Hec. 1163; Or. 1493; Bacch. 443, 729 9).

d. Schliesslich sind nun noch einige Verben anzuführen, welche sich nicht genau irgend einer der drei besprochenen Kategorieen einreihen lassen.

1. avvo qIvw. Zunächst ganz sinnlich gefasst J 332: ovvoQLvo/xevcu %'ivvvxo cpdkayyeg die Reihen setzten sich gegen einander in Bewegung ". Dann aber schon bei Homer £2 467 : iv a ol ovv Svliov oQivrjQ, in der bekannten effectiven Bedeutung des Erregen s, die man sich entweder nach Analogie synonym verwandter Wörter wie ovvxaqdaoto, ovyyjw entstanden denken kann, oder mit der dritten der angedeuteten Gruppen verbinden kann, wo dann ovvoqL- veiv ursprünglich ein alle Theile der Seele umfassendes Erregen bezeichnen würde.

2. owrif.iv co concidere. Aus der eigentlichen Be- deutung zusammenschneiden entwickelt sich zunächst die dem ovvxi9r]/.ii ähnliche des zusammenfassenden Kürzens, besonders der Rede, wie sie Tro. 441, Hec. 1180, Iph. A. 1249 , fr. 28 vorliegt , dann aber die effective des A b - Schneidens, Beendens einer Sache so Rhes. 450: avv-

8) Auch die Stelle Herc. für. 883 gehört wohl hierzu: artyxiov £t>A- Xaßovocc xaqdiav „die Kraft deines unerweichten Herzens zusammen- nehmend", vgl. unser: sich zusammennehmen, sich ein Heiz nehmen.

9) Auch die Verha des geistigen Auffassens, Erfassens, Begreifens, avviijfii, ov/ußäMo), ffvvti&tfiai lassen sich in gewissem Sinne hierher- ziehen , doch ist die effective Bedeutung bei ihnen nicht so unmittelbar aus der ursprünglichen entwickelt.

Der Gebrauch der Präposition ov*> in der Zusammensetzung. 199

ts/uü/v rovg aovg rcövovg. Dazu das Adjektivum övvro(.iog concisus Heracl. 785: (.ivd-ovg . . . avvTOf.icoraTovg leyeiv, Tro. 1154.

3. ovyxlsiw eigentlich zusammenschliessenBacch. 1301: Iv äg&Qoig ^vyxsuXfjfievov] Hec. 487: ^vyysxlrj/xsvr] 7iinkoig\ Andr. 122: oV ah xal cEq/ui6vc<v egidi arvyegä i-vvex,Xj]Gav. Dann in der effectiven Bedeutung unsres zuschliessen, verschliessen,* die ja aus jener sich ganz natürlich ergiebt Hipp. 498: ovyl ovyxhjoeig ff-rdua; Hec. 430: &avovorjg ouf.ia ovyy.Xijoeig ro aov\ Ion 242 10).

4. ovyxaXvTtzto eigentlich: zusammenhüllen, in einer Hülle zusammenfassen, verhüllen Phoen. 872: a i;vyxaXvipcu naldeg Oidinov XqÖvoj xQfjLovreg. Vgl. dazu das Adjektiv ovvrjQsrprjg verhüllt Or. 957:

7100O107T0V.

5. avvxsivto contendo. Die ursprüngliche Bedeutung des Wortes lässt sich bei Euripides noch erkennen an der Stelle Hec. 190: oq)d£ai a5 ^AgyeLcov y.oivd ^vvrsivei ngbg rv/ußov yvcöfia IJrj/.eiöa yivva „der gemeinsame Beschluss der Argiver und des Neoptolemus zielt darauf hin, vereinigt sich dahin dich zu tödten" (vgl. oben owigr/w fr. 584), und in anderer Weise Hipp. 257: %QVV •■• tvXvxa ... eivcu oregyrj&Qa (fgertov, ano % tooao$ai xal Bvvxeirai „abzu- stossen und zusammenzuziehen".

Gewöhnlicher aber ist die aus der Bedeutung des Zu- sammenziehens aller Kraft leicht sich ergebende der vollen Anspannung, Anstrengung. Diese zeigt sowohl das Veibum ovvxeiveiv El. 112 = 127: ytodog og/^idv, Bacch.872: öoöurjta y.vvtuv , Iph. T. 207: Xo%lav . . rcaidtiav Blolgai 'SwTtivovoiv , als das abgeleitete Adjektiv ovvx ovog strenuus Hipp. 1361: ovvxova ö1 eXy.exe xbv y.ay.odai- jiiova y.x)..\ Bacch. .1091: nödiov .. %vvxövoig dQo/mjiiaoi.

10) Auch in Verben wie ov/tfiiyyvfit, avtMyw u. ähnl. könnte man eine effective Färbung der Bedeutung erkennen, vgl. vermischen, ver- sammeln : indess wird sie in den meisten Fällen nicht eben stark her- vortreten.

200 Funck

e. Sucht man nun diejenigen Verben zusammen, bei denen wirklich mit der sinnlichen Grundbedeutung des avv als zusammen nichts anzufangen scheint, so wird man zunächst finden, dass ihre Zahl durchaus nicht gross ist, dann aber, dass sie allesammt der ältesten Gracität fremd sind, also auch von dieser Seite aus nichts hindert, sie nur als Analogiebildungen nach den besprochenen älteren auf- zufassen. Mit Sicherheit lassen sich wenigstens folgende Verben hierher stellen, die indess vielleicht noch durch ein- zelne andre vermehrt werden könnten.

1. avftcf^eiQ(o Eur. Andr. 947 : fj /luv tl /.eodaivoiaa ov(.icp&£iQ6i Xi%og; offenbar nach Analogie der Verben wie evvdywfiL, avQQtjyvv/ti gebildet. In anderer Weise verstärkt das Lateinische sein perdere durch de zu deperdere.

2. avllvw. Hier ist augenscheinlich mit der Bedeu- tung zusammen gar nicht auszukommen, da ein zusam- menlösen ja ein Unding wäre. Es entspricht vielmehr unserm auflösen. Eur. Andr. 723: QuXXve firjTQÖg deofta. Soph. Ai. 1317: et /nrj Bvvcupiov . dlla avX'/.vawv nagst, vgl. Lobeck zu dieser Stelle. Von den oben angeführten Verben sind wohl wieder die der ersten Gruppe als Vorbilder aufzu- fassen, das Auflösen ist ja auch ein Zerstören ; vgl. nament- lich Her. f. 946 : fjQ/itoouh>a owtqkuvÖlü.

Dem GvvTEY.TaLvof.taL steht nahe

3. ovvaoY.ioj verfertigen, zu Stande bringen, besonders bei Laertius Diogenes z. B. IV, 67 ; VI, 23.

Ganz offenbar an die Verba des Ergreifens augelehnt erscheint dagegen

4. ovv-9-rjQevw erjagen, erlangen Eur. fr. 971, :>: a ö' £Xkot§ l4oia j ivagicpei xakkiara, y\v oiXectq \yovTig Tt'ivöe ovv&rjQevo/itev.

5. ovv^^yto erregen, reizen findet seine Analogie in avvogivto. Eur. Hipp. 6S9: ogyij Zi-rrfÜi/yinyog rpQ&vttq.

6. In ähnlicher Weise scheint ovv&dÄrtüj confoveo gebildet. Aesch. Prom. 685: nqdi // ' oixtlaag ovv&aXnt [tv&otg tpevöeatv.

Der Gebrauch der Präposition ovv in der Zusammensetzung. 201

Mit ovyv.a'LvTCTOj sind sodann zu vergleichen

7. ovov.iäZw beschatten Eur. Suppl. 1219: aXX3 ov (föaveiv /oi] ^uaxiäCovtag yevvv. Bacch. 1052: ay/.og . . . nevxaioi avo/.iaZov „beschattet".

8. ov ov. oratio sich beziehen, sich verfinstern Thuc. I, 51; VI, 73.

9. avy/.ov TT tw concelo, verbergen Eur. fr. 6S4 : GOffol öe ovy/.ovTtxovaiv or/.eiag ß'/.äßctg.

Endlich schliessen sich an die ja auch gewissermassen effecti vi sehen Wörter des geistigen Erfassens wie avvlriu (vgl. Anm. 9) Composita an wie

10. ovyy Lyvoiov.co genau analog lat. corjnoscere er- kennen z. B. Ar. Eqq. 427: öi'lov y3 äq>3 ov £vv?yvcü.

11. avvoQcico = conspicere, pereipere Xen. An. IV, 1,11: tcvqci excuov v.ai avrecooovv a).h]).ovg\ 1,5,9: avv- ide.lv rtv /; ccoyr layvoa ovace.

Man wird bereits bemerkt haben, dass fast alle unter B. besprochenen Verben ihr oft ganz genau entsprechendes Analogon im Lateinischen an Compositis mit der Präposition con- fanden. In der That ist dieses Präfix völlig entsprechend dem griechischen avv in ausserordentlich zahlreichen Fällen im Lateinischen gebraucht worden; ja, die Composita mit effectiv- aoristischer Bedeutung sind hier noch viel häufiger aus dem naheliegenden Grunde, weil den Lateinern der Aorist, welcher im Griechischen oft schon ausreichte um den Eintritt der vollen Verwirklichung einer Handlung auszu- drücken, fehlte. Sehr viele durative verba simplicia wurden auf diese Weise zu effectiv-aoristischen umgewandelt, in an- deren die letztere Bedeutung durch die Präposition noch deutlicher hervorgehoben. Dahin gehören vielgebrauchte Wörter wie conficere (vollenden, bewerkstelligen, aber auch vernichten), conseqai, eommoliri ', eoncelare, consumere, comniunire , coneipere, conseribere; Intransitiva wie: confugere; confremere, congemere, eonclumare, conso- nare, die letzteren dem Griechischen ganz fremd gleich- sam das Zusammenfassen zu einem Hervorbrechen des Lautes

202 Funck

bezeichnend. Aus dem Deutschen sind für die älteren Stufen unsrer Sprache zahlreiche Beispiele zusammengestellt von Schleicher (Kuhns Ztschr. IV 191 ff.) und von Martens (ebd. XII 31 ff.). Jenen griechischen und lateinischen stehn am nächsten die mit dem Präfix ga-, ge- gebildeten, z. B. gotga-hausjan, ga-saihvan, ga-kardjan, ga-haunjan, ga-hrain- jan, u. ähnl. , vgl. nhd. ge-Iinge?i, ge-langen, ge-bieten. In unsrer jetzigen Sprache bedienen wir uns bekanntlich zur Bildung solcher verba perfectiva weniger dieser Präposition als vielmehr anderer wie besonders wer-, zer- vgl. ver- schaffe?}, verrichten, verthun (== conßcere) , verbringen, ver- brennen', zerstören, zerreissen, zerschneiden, vorzüglich im Sinne der oben in der ersten Gruppe zusammengestellten, wogegen noch andere, namentlich er- und be- mehr die Be- deutung der übrigen wiedergeben vgl. ergreifen, erlangen, erjagen, errichten; begreifen, beenden. Uebrigens ist ja be- kannt, dass im Griechischen und Lateinischen ebenfalls auch die Zusammensetzung mit anderen Präpositionen eine per- fectivische Bedeutung vermitteln kann (vgl. Stud. IX 120 ff.). Ferner aber finden die besprochenen griechischen Verben auch auf slavischem Gebiete ihre Parallele in den weit ver- breiteten verbis perfectivis, welche ebenfalls mit Hülfe der Zusammensetzung mit Präpositionen gebildet werden; vgl. Kvicala Ztschr. f. östr. Gymn. 1863 S. 317 ff.; Kobliska: Ueber das Verhältnis« des Aorists zu den Formen des cechischen Verbums. Königgrätz 1851.

ZU DES

AUSLAUTSGESETZEN DES GRIECHISCHEN.

VON

G. CURTIUS.

In meiner Abhandlung „über die Tragweite der Laut- gesetze, insbesondere im Griechischen und Lateinischen" (Berichte der phil.-hist. Classe der königl. sächsischen Ge- sellschaft der Wissenschaften, 1870j habe ich zu zeigen gesucht, dass für die Durchforschung der sprachlichen Er- scheinungen eine, so zu sagen, freiere und feinere Auffassung derjenigen Regeln, welche wir unter dem Namen Lautgesetze aus der Fülle der einzelnen Thatsachen zu abstrahiren pflegen, vielfach geboten sei. Ich suchte zu zeigen, dass man von Lautgesetzen überhaupt nur dann reden könne, wenn es sich um Regeln handelt, welche aus einem grösseren Kreise gleichartiger Erscheinungen sicher erschlossen sind, dass bei allem vollberechtigten Bemühen, die Bewegungen der Laute zufixiren, doch vereinzelte Veränderungen und Ausweichungen innerhalb bestimmter Grenzen nicht ganz zu leugnen seien. Ich lenkte die Aufmerksamkeit besonders auf den Sitz der Lautveränderungen und suchte zu zeigen, dass der Hang zur Bequemlichkeit, die causa movens alles Lautwandels, in bedeutungsleeren Wörtern und Wörtchen und in den nur der Beziehung des Wortes zum Ausdruck dienenden Bildungs- sylben sich naturgemäss in höherem Grade, als in den be- deutungsvollen Stammsylben geltend mache. Ich wies darauf hin, dass man überhaupt aufhören müsse Lautgesetze wie Natur- oder wie Staatsgesetze zu behandeln, sondern ohne deswegen im allermindesten in Willkürlichkeit oder Laxheit zu verfallen sie nur unter den Gesichtspunkt bestimmter mehr oder weniger durchgreifender durch Gewohnheit ge- regelter Wirkungen der vis inertiae bringen dürfe. Diese Betrachtungen Hessen sich, wie ich glaube, nicht ohne Nützen

206 Curtius

noch weiter ausdehnen. So macht sich z. B. jetzt vielfach eine skeptische Strömung geltend gegenüber der Annahme von Lautveränderungen, welche für ältere, durch Denkmäler nicht bezeugte, Perioden, namentlich für die langen Zeit- räume behauptet sind, die zwischen der Festsetzung der Grundformen und deren Umgestaltung nach den leichter erkennbaren Lautgesetzen der Einzelsprachen liegen.

Man sagt gern: wir wissen nichts von den Lautgesetzen dieser Zeiten. Zugegeben, aber das überhebt uns nicht der Versuche sie mit Wahrscheinlichkeit zu erschliessen. Das eine wissen wir wenigstens, dass alle Sprachen aller Zeiten in ihren Lauten nicht unbeweglich sind, und nach der Ana- logie solcher Vorgänge, die uns historisch bezeugt sind, für frühere Zeiten mit Vorsicht und in massigem Umfange laut- liche Veränderungen zu vermuthen ist sicherlich keine grös- sere Kühnheit, als die jetzt so häufigen und so zuversicht- lichen Versuche, für jüngere Zeiten die Zufälligkeiten der Analogiebildungen zu errathen oder mit andern Worten sich ein Gefühl dafür zuzutrauen, wie weit die sprechenden einer doch immerhin auch sehr entlegenen Zeit sich durch eine beliebige rechts oder links liegende, mehr oder weniger ver- gleichbare Form verleiten Hessen, die überlieferten Gebilde nach dem Muster jener in der mannichfaltigsten Weise um- zugestalten. Mag nach dieser Richtung hin manches durch einen glücklichen Griff aufgeklärt werden, in Bezug auf vieles wird immer an den „Glauben" appellirt werden müssen, und werden daher die Meinungen sich scharf gegen- über stehen.

Ein wichtiger in neuester Zeit mit Recht stärker be- tonter Gesichtspunkt ist der, dass jedes Lautgesetz nicht bloss, was auf der Hand liegt, örtlich oder richtiger ausge- drückt ethnisch, sondern auch zeitlich begrenzt ist. In der That liegt das auf der Hand. So haben wir z. B. innerhalb des Griechischen zwei scharf getrennte Perioden für die Ver- hauchung des inlautenden Sigma zwischen Vocalen, die pan- hellenische, welche mit spärlichen Ausnahmen jedes Sigma

Zu den Auslautsgesetzen des Griechischen. 207

zwischen Vocalen ergriff, und die auf eine kleine Gruppe von Mundarten beschränkte, durch welche das panhellenische, theils aus ältester Zeit bewahrte, theils aus härteren Lauten entstandene a in gleicher Lage dasselbe Schicksal hatte (elisch 7ioiT]ttGO(xi , lak. Mcoa), Von da aus lässt sich aber mit vollstem Recht ein Schluss auf ältere Zeiten insofern machen, als die Möglichkeit später aufgegebener Laut- bewegungen für diese behauptet werden kann. Wer sagt uns z. B., dass es nicht vor der einigermassen datirbaren Erscheinung des lateinischen Rhotacismus einen älteren all- gemein italischen gab, aus dem z. B. das r des Passivs zu erklären ist? Doch ist es nicht meine Absicht mich hier in diese, so zu sagen, brennenden Fragen der Sprachwissen- schaft einzulassen. Es lag mir nur daran, darauf hinzu- weisen, dass man vielfach zu rasch auf Grund einer einsei- tigen Auffassung von Lautveränderungen Ansichten bestritten hat, deren innere Wahrscheinlichkeit man zu leugnen nicht im Stande ist.

Eine hervorragende Stelle unter den Lautgesetzen nehmen die Auslautsgesetze ein. Auslautsgesetze sind im grossen und ganzen viel geringeren Schwankungen ausgesetzt als viele Lautbewegungen im innern eines Wortes, so dass seit West- phal's Epoche machender Abhandlung „Das Auslautsgesetz des Gothischen" (Kuhn's Zeitschr. II 161 ff.) dieser Gegen- stand wohl beachtet und viel erörtert ist. Dennoch hat man dabei, glaube ich, einen Gesichtspunkt so ziemlich über- sehen. Die Auslautsgesetze scheinen sich auf den ersten Blick in einem Punkte durchaus von den übrigen Laut- gesetzen zu unterscheiden. Lautübergänge des Inlauts be- ruhen zum grossen Theil auf den nachbarlichen Einwirkungen der neben einander stehenden Laute auf einander. Der Aus- laut dagegen wird, .so scheint es, durch ganz andere Be- dingungen geregelt. Wir werden aber bald sehen, dass der Unterschied kein so durchgreifender ist.

Bemerkenswert!] ist auch etwas andres. Drei grosse europäische Sprachgebiete treffen in Bezug auf die Regelung

208 Curtius

des consonantischen Auslauts darin überein, dass dieser stark beschränkt wird, am stärksten im Slawischen, wo alle ursprüng- lichen Consonanten des Auslauts abgefallen sind, demnächst im Deutschen, wo nur s und r geduldet werden, endlich im Griechischen, das ausser diesen beiden auch n verträgt. Das Lateinische dagegen, und, wie es scheint, überhaupt die ita- lische Familie hat einen sehr ungeregelten Auslaut. Darin conservativ, dass selbst zwei Consonanteu wie nt, ns, rs in weitem Umfange geduldet werden, zeigt das Lateinische um- gekehrt insofern sich sehr unbeständig, als von der ältesten Zeit an der Abfall von Consonanten, am häufigsten der eines schliessenden Nasals, eines s, eines t regellos geduldet wird, in welcher Unbeständigkeit das Umbrische seine italische Schwester noch weit übertrifft. Offenbar ist für das Latei- nische nur durch die Schrift und durch Schulgewöhnuug der Bestand der auslautenden Consonanten in so weitem Maasse bewahrt, als ihn die classische Schriftsprache uns erhalten hat, während die Volkssprache schon früh im weitesten Umfang der Abwerfung zuneigte. Eine gewisse Unbeständig- keit nach dieser Richtung hin lag so tief in den Gewohn- heiten der Italiker, dass selbst der Classicismus mit jener Ungebundenheit Compromisse schliessen und (ledere neben dederunt, utere neben uteris zulassen musste. Den höchsten Gegensatz zu allen europäischen Sprachen bietet das Sanskrit mit seinen so ausserordentlich feinen Gesetzen in Bezug auf die Verbindung auslautender Consonanten mit anlautenden, die einen Theil des sogenannten Sandhi bilden. Bis jetzt hat man diese thatsächlichen Verhältnisse, so viel ich weiss, als solche hingenommen, ohne dass man versucht hätte, dem Gang der Sprachgeschichte in dieser Beziehung nachzuspüren. Ueber- haupt ist die historische Betrachtungsweise wohl auf keinem Gebiet weniger geltend gemacht als auf diesem. Und doch winde es sicherlich ganz falsch sein uns vorzustellen, es hätte etwa die indogermanische Grundsprache den Wort- auslaut völlig unangetastet und unbeweglich gelassen, und gleichsam auf einen Schlag sei dann bei der Spaltung

Zu den Auslautsgesetzen des Griechischen. 209

derselben das Auslautsgesetz jeder einzelneu Gruppe fix und fertig auf einen Schlag hervorgesprungen, um von einem bestimmten Zeitpunkt an einen unbestrittenen tyrannischen Einfluss auf die Gestaltung unzählicher Wörter und Formen zu üben. Dass sich umgekehrt auch die Auslautsgesetze, wie alles im Leben der Sprache, allmählich bildeten, wird wohl bei einigem Nachdenken jeder zugeben. Auch darf unser Ausgangspunkt kaum der sein, dass jedes Wort in der ältesten Zeit ein völlig in sich abgeschlossenes, .gegen alle nachbar- lichen Einflüsse gefeites Wesen gewesen sei. Der Mensch denkt und spricht in Sätzen und seit es eine indogerma- nische Flexion gab, bestanden diese Sätze, von den wenigen Fällen abgesehen, in welchen eine Verbalform an und für sich einen vollständigen Satz enthielt, aus der Verbindung mehrerer Wörter zu einem ganzen, das als solches von dem sprechenden empfunden werden musste. Mochte dieser immerhin auch die einzelnen zum Satze verbundenen Wörter in ihrer relativen Selbständigkeit von den nur als Theile des wortganzen in Betracht kommenden an sich bedeutungs- schwachen Sylben zu unterscheiden vermögen, mochte der die Sylben eines Wortes verbindende Wortaccent die Laute enger zusammenschliessen und deshalb Anbequemungen der Laute an einander in höherem Grade fördern: dass benach- barte Wörter in irgend einer frühen, grammatisch ungeschulten Periode des Sprachlebens auf einander in lautlicher Beziehung gar keinen Einfluss geübt hätten, dass der die Wörter ver- bindende Satzaccent sich gänzlich unwirksam gezeigt habe, ist nicht denkbar. Sind diese allgemeinen Erwägungen richtig, so führen schon sie uns offenbar dahin, die Behand- lungsweise der Wortgrenze, die im Sanskrit herrscht, natürlich nicht in den Einzelheiten, bei deren Feststellung auch die bewusste Regelung der Grammatiker mitgewirkt haben dürfte, aber doch principiell als die ältere, die Regellosigkeit aber der lateinischen Volkssprache als eine Verwilderung, endlich die Beschränkungen des consonantischen Auslauts, wie die meisten andern stammverwandten Sprachen sie aufweisen,

CuRTirs n. Brcomak, Studien X. 14

210 Ourtius

als eine Art von Compromiss, oder, anders ausgedrückt, als einen Ausfluss jenes ordnenden, sondernden, vereinfachenden Triebes zu betrachten, durch dessen Wirken relativ jüngere Sprachperioden nach so vielen Richtungen hin ihren eigent- lichen Charakter gewinnen.

Wenn wir Gesichtspunkte dieser Art zu Grunde legen, hat es ein besonderes Interesse, in solchen Sprachen, die im allgemeinen einem uniformirten Auslautsgesetz folgen, die Ausnahmen von diesem Gesetz zu beobachten. Denn in diesen werden wir nun, wie so oft in den Ausnahmen von weithin wirkenden Regeln, Reste einer älteren grösseren Freiheit und Beweglichkeit erblicken. Das Griechische bietet uns eine Reihe solcher Fälle, für die es sogar an einer der unsrigen verwandten Auffassung nicht ganz gefehlt hat.

Giese ist wohl der erste, welcher vom Standpunkte der vergleichenden Grammatik aus das Auslautsgesetz der grie- chischen Sprache richtig gefasst und in seiner Bedeutung für die Entstehung der griechischen Wortform erkannt hat. Bei ihm fand ich im Begriff diese Betrachtungen niederzu- schreiben S. 83 seines opus postumum über den aeolischen Dialekt folgende Worte: „Im Fluss der Rede macht es in der Aussprache keinen Unterschied, ob ein Consonant am Schlüsse eines Wortes, oder einer Sylbe in der Wort- mitte steht, dafern nur im ersteren Falle das darauf fol- gende Wort durch einen grösseren Satzabschnitt nicht getrennt ist (y.ö in exöoaig und ey. JrtXov)\ daher finden wir denn auch in Inschriften ganz dieselben Lautverwandlungen am Wortschlusse wie in zusammengesetzten Wörtern. Fast nur am Schlüsse eines Satzes und innerhalb desselben vor voca- lisch anfangenden Wörtern tritt ein Endlaut in seiner wahren Qualität hervor." Hier scheint mir nur der Ausdruck „wahre Qualität" nicht gut gewählt. Der Verfasser meint offenbar die nach den Regeln der Grammatiker und wahrscheinlich auch nach dem Gefühl der Griechen selbst, so zu sagen, normale Gestalt des Lauts. Denn wenn wahr so viel sein soll als ursprünglich, also in dem Sinne genommen

Zu den Auslautsgesetzen des Griechischen. 211

wird, in weichein der Name Etymon gefunden ist, so ist das f.i in der Verbindung to/li 7iqwtov wahrer als das v in xbv allov und das y von iy Jrtlov höchst wahrscheinlich (vgl. ksl. isü Grundz. 4 387) wahrer als das x von Ix Tvqov, geradeso wie der wahre Auslaut der 3 S. uns aus der fran- zösischen Verbindung a-t-il treuer entgegentritt als aus ü a, trotzdem dass a als die normale Form betrachtet wird. Butt- mann Ausf. Gr. I2 91 ff. steht mit Giese wesentlich auf dem- selben Standpunkt. Er sagt bei der Erörterung der Ver- wandlung inlautender Nasale : In der Aussprache der Alten ward das v auch am Ende eines Wortes, wenn das folgende mit einem Konsonanten anfing, nach den Grundsätzen dieses ausgesprochen und folglich der Wahrheit nach nicht ge- trennt. — So sprach und schrieb man roiißwiiov, ovyy.ao/rro. Auf Inschriften findet man sogar zoxt]kr\i also wie ovoxr^ia. In den Büchern hat sich dieser Gebrauch durch das theo- retische Bestreben der Grammatiker verloren."

In welchem Umfange der Auslaut auf Inschriften, freilich ohne Consequenz, sich dem Anlaut des folgenden Wortes anbequemte, ist erst durch die Fortschritte der epigraphischen Studien mehr und mehr zu Tage getreten. Aus voreukli- dischen attischen Inschriften gibt Gauer Stud. VIII, 292 ff. eine reiche Zustammenstellung, aus peloponnesischen hat Baunack oben S. 121 manches wichtigere gesammelt. Sonst ist die Thatsache, dass der Auslaut, ehe er von den Gram- matikern geregelt ward, ein höchst beweglicher war, von Seiten der vergleichenden Grammatik wenig beachtet.

Ehe ich Einzelheiten vorführe, will ich darauf auf- merksam machen, dass die Umwandlung eines auslautenden Consonanten dem Anlaut des folgenden Wortes zu Liebe keineswegs, wie man vermuthen könnte, ausschliesslich eng verbundene Wörtergruppen betrifft, wie if.i üeigaul, iy y.v/.'/.o), TeTTagcüfi iioötöv, to/u cpögov, sondern dass bisweilen selbst in dem Falle die Anbequemung sich geltend macht, dass entweder keine nähere grammatische Beziehung zwischen den Wörtern stattfindet wie fiiG&ovvTwf.t f.iiv, fiefi rrolig oder

14*

212 Curtius

dass zwischen zwei Wörtern die Grenze zweier copulativ verbundener Sätze eintritt, z. B. (Megara) xal xcctcc yäy v.al y.axa d-dÄaaaav (Delectus inscriptionum propter dialectum memorabilium ed. Cauer (L. IST 7) No. 33, 14)1), evvovg ewy xal TtQaaooiv av/ncpegovra (ebenda 3, 8), STtoiyoccro de y.cd rav Inida^Lay, y.a.1 xad-' oy y.aioov idlxaCe. Lamp- sakos, ebenda 128, 14). Hie und da wird selbst eine stär- kere Kluft übersprungen z. B. auf der Inschrift von Tegea (delect. 117, 53) iv EnixQtaiy, y.arärceQ. Aehnliches ist auch im folgenden zu beachten.

Als erste Ausnahme von den später durchgedrungenen Auslautsgesetzen stellt sich danach heraus, dass alle drei Nasale im Auslaut stehen können, oder mit andern Worten : jeder auslautende Nasal kann sich dem folgenden Explosiv- laut ebenso anbequemen, wie jeder inlautende sich ihm, von einzelnen gleich zu erwähnenden Ausnahmen abgesehen, an- bequemen muss: xby ygariarov, xbv Öevteqov, to/u ßiXxiorov wie ey/.vog, %vdrt(.iog, ovpßovXog. Die Uebereinstimmung zwischen Auslaut und Inlaut wird dadurch noch vollständiger, dass bekanntlich auch umgekehrt auf Inschriften die Assi- milation im Inlaut nicht selten unterlassen wird: evygacpoi, Ildvcpdog (Wecklein Curae epigraph. p. 49). Aus diesen und ähnlichen Schreibungen den Schluss zu ziehn „dass die Griechen Vocal + Nasal vor folgenden Consonanten als Nasalvocal gesprochen haben", wie Joh. Schmidt Vocal. 1116 behauptet, ist in solcher Formulirung deshalb unstatthaft, weil diesen vereinzelten Schreibungen eine ausserordentliche Menge umgekehrter gegenüber steht. Auch ist eine landschaftliche Scheidung bis jetzt nicht gelungen. Höchstens Hesse sich aus diesen graphischen Widersprüchen auf eine weniger kräftige, doch aber nach den Articulationsstellen unterscheid- bare Ausprache schliessen. Man sieht aber, dass das v Gefahr lief das allgemeine Nasalzeichen im Inlaut so gut wie im

') Ich citire hier vielfach der Bequemlichkeit wegen nach diesem nützlichen Buche.

Zu den Auslautsgesetzen des Griechischen. 213

Auslaut zu werden, zumal da auch in Lautgruppen, welche von uralter Zeit mit einem Nasal überliefert waren, z. B. in avxvgag, nev/txrjg, Kledvßgoxog dieselbe Sitte nicht fehlt. Ebensowenig fehlen an der Wortgrenze stärkere Assimilationen von der Art, wie sie im Inlaut allbekannt sind: ig 2a/j.qj (C. I. A. 138, 35), lg GTrjXfl (45, 16) wie ovoolxiov, Tcaoovdirn vereinzelt sogar et orrjXfl (52, a, 3) mit Ersatzdehnung wie Ti&slGi zunächst aus *xid-£voL für *xi&£vxoi) öfter I oxrjh] (45, 16) wie ovgxqeojio. Eine ganz singulare Assimilation bietet die uralte Inschrift vonGortys (Delectus 37) in dem ausnahmsweise verständlichen Schlusssatze : avd-£f.t[ev d\xa~ x^gavg di/.aoT^Qtc). Aehnlich kretisch tnnaoLv = t(.ina- glv d. i. sy/.rrjGiv. Das apokopirte av bietet eine ganz entsprechende Mannichfaltigkeit : ayyqaxpäyxiov, a(.i noxa^iöv (kretisch, Ahrens dor. 355), df.ivctG&)]v, ögymtctlo, ooxccfreig (Ahrens aeol. 149). xol köyov (32, A, 28), Ik ^lay.edaif.wvi (Delectus 5) wie avlloyog. Man kann also weder mit der Annahme von Schreibergewohnheiten und Schreibfehlern, noch mit der einer ,vulgaris pronuntiatio' auskommen, falls man unter letzterer etwas andres als die wirklich lebendige Sprache des Volkes versteht. Auch geht die wörterver- bindende Schreibweise durch die verschiedensten Mundarten und Zeiten hindurch, wenn auch schon früh die andre, wort- trennende, daneben aufkam. Bekanntlich fehlt es selbst in unsern Handschriften gerade bei den Nasalen nicht an Spuren davon, die aber auf ein ziemlich enges Gebiet beschränkt sind : df.i jtexgaig (cod. Med. Aesch. Suppl. 350) aifi rtlrj&et. Xsqwv (La. Soph. OR. 123) l/t fieaip (La. OC. 583). Vgl. Lo- beck ad Ajacem 836, 'G. Hermann de emendanda ratione gramm. gr. cap. IV, 10 u. 11. Es gilt hier: naturam ex- pellas furca, tarnen usque recurret.

Von dem Gesetz, welches Explosivlaute am Wortschlusse nicht duldet, gibt es, wie man längst erkannt hat, nur Aus- nahmen bei Wörtern, die sich auch der Betonung nach eng an das folgende anschliessen. Das allen griechischen Mund- arten geläufige ovy. toxi, ovx tvqov, ov leyexai veranschaulicht

214 Curtius

uns die ursprüngliche Mannichfaltigkeit in massigem Umfang. Dass irgend eine Mundart dem schliessenden Guttural so viel Pflege zugewendet habe, um etwa ein ovy drtdoto oder ähn- liches zu versuchen, ist mir nicht bekannt. Anders aber steht es mit Ix und den apokopirten Formen /.ar, ttot.

Namentlich für lv. stellt sich der Gebrauch besonders man- nichfaltig dadurch, dass die durch ein suffixartiges g gebildete Nebenform 1$, immer daneben auftritt und dass diese wieder verschiedene Modificationen erfährt. Die Präposition erscheint danach in nicht weniger als 7 verschiedenen Gestalten, nämlich

lj ex, was keiner Belege bedarf,

2) ey. ey Bv'Zavriov (C. I. A. 40, 35), ly ^leoßov (ib. 170, 19), iy MvQivriQ (ib. 443, 1), iy Müiralag (delect. 104, 32), ey NavTtd/.Ttü (delectus 91, 15) neben dem häufigeren e Nav- näv.Tto. Die Form ly ist in der Zusammensetzung unter gleichen Umständen ebenfalls bezeugt durch lyßälkrj Inschrift von Paros (del. 137, 4), y.dyör/.aaävTcov (Chios, del. 133, 25) und hat sich in eyyovog immer erhalten. Der Grund, warum die grammatisch geschulte Schrift bei ex das /. sogar in der Zusammensetzung so consequent festhielt, liegt wohl haupt- sächlich in dem Bestreben nach Deutlichkeit, exßälÄco, ivXiyio ist schwerlich jemals gesprochen worden.

3) £%• £/ di]riov /.cd levyiTiüv iC. I. A. 32 B. 9), eva e% cpvlrjg (ib. 31, A, 7), dem entsprechend inlautend vHeySirai (Creta, delect. 48, 21), 1% ^äiiov (C. I. A. 188, 20, 34) in Ueber- einstimmung mit der alten Schreibung ya = £.

4) e. e Üaläoag, t ).i(.tevog, e rag, e Nav7ict/.Tco auf den lokrischeu Inschriften (delect. 91 und 94).

5) e £, das keiner Belege bedarf.

6) sag, boeotisch vor Vocalen (Ahrens aeol. 213), wäh- rend vor Consonanten lg stand, kyprisch lag t(p ßor/.o> auf der Inschrift von Idalion ("del. 118, 6), ebenda lag ra mo- Xifi . wenn wir das von £ in el-ovat verschiedene Zeichen, das jedenfalls einen Zischlaut andeutete, mit Cauer durch ag ausdrücken.

7) t g in dein dem Kyprischen zunächst verwandten

Zu den Auslautsgesetzea des Griechischen. 215

Arkadischen: Ig rot egyot und dem entsprechend in der Zusammensetzung eadoriJQeg, lade /.ho (delect. 117). Das Thessalische und das Boeotische theilte mit seinen aeoli- schen Schwestermundarten das lg in der Zusammensetzung: thessal. eayovoig (del. 100, 19), boeot. eayovcog (108, 10). Vgl. Beermann Stud. IX, 64.

7) ig, wenigstens für die Zusammensetzung zu erschlies- sen aus dem Stud. III 203 besprochenen taqxageg neben cxtto- ytooeg = cfcugeg, ohne dass der Dialekt mit Sicherheit zu ermitteln ist.

Die correcteste , das heisst, die mit den übrigen Laut- gewohnheiten der Griechen am meisten übereinstimmende Form ist eigentlich das lokrische l , wie ja denn auch die Römer schliesslich, wenigstens vor Consonanten, ihr e (zu- nächst wohl aus es [vgl. No. 6, 7] entstanden) am meisten bevorzugten. Gewiss hat der Trieb nach Deutlichkeit so- wohl sv wie ex in ihrer Neigung nach lautlichen Erleichte- rungen und Anbequemungen behindert. Denn beide liefen trotz ihrer entgegengesetzten Bedeutung Gefahr als l zusam- menzufallen. Und factisch heisst I auf der olympischen In- schrift des gebornen Arkadiers Praxiteles- (Cauer del. 32) in den Worten e Dlccvrivla in, auf der lokrischen aber aus.

Ueber y.ax und nox gibt Baunack oben S. 109 ff. so reichliches Material, dass ich mich hier darauf beschränke die einzelnen Fälle aufzuzählen und nur insoweit zu belegen, als dies dort nicht bereits geschehen ist.

1) y.ax

2i y.uö. /.ad de ol vöujo yeiav JE" 435, y.aö dvva/iuv He- siod Opp. 336, y.aö de xeväxw Alcaeus36,3, dem entsprechend inlautend rrgoy.addadr/.äo&co tab. Heracl.

3) -/.«/.. /.ieaartv /.ex/. y.ecfa/.rv 77 412, y.ä/. y.ecfa/.ag Al- caeus 41, vgl. y.ay.y.elovxeg eßav A 606.

4i /.uy. /.ay yövv Y458, vgl. y.ay yövcov Sappho 44 B.

5) y.ciTT. y.cc7t nediov yi 167, v.an qta/.ag1 6V7ioir]fr' II 106.

6) /.aß. nur in der Zusammensetzung homer. y.aßßa'/.e, mit der Variante y.äußah.

216 Curtius

7) xäv. -/.äv vö(.wv Pincl. Ol. 8, 78, vgl. homer. y.awevoag.

8) Kafi. y.cij.1 {uv ciooxoov Hesiod Opp. 439, xdr(« {uv yXtoooa ßißayev Sappho 2, 9.

9) y.ccq. /.ao qoov M 33 vgl. -/.aggeCeiv.

10) /.ak. ovxaae v.ak laTtdorjv £ 447 und 517 mit der Variante ovxa /.ata L. vgl. xdhXiTte.

11) y.ag nur in xao-ovto neben y.axxvto (vgl. lat. suö).

12) kcc, insofern wir diese Form nicht, was mir doch bedenklich scheint, mit Baunack für eine ursprünglich selb- ständige Bildung halten wollen. Beachtenswerth dafür ist, dass dieselbe Inschrift von Naupaktos die Formen und ti6 enthält. Mit Einschluss der geläufigsten Form *axä, hat also die Präposition 13 oder mit Einschluss von /.aO-3 vor Spiritus asper 14 verschiedene Phasen, von denen 12 am wirklichen Wortende belegt sind. Das arkadische /.axv ist dabei nicht mitgezählt.

Indem ich hier nicht auf die Frage eingehe, ob txqoxL mit seinen beiden Nebenformen 7cg6g und txoqxi (kretisch) nebst pamphylisch tz&qx (tc€q) von Haus aus dieselbe Präposition wie 7cotL gewesen ist, was Baunack oben S. 107 aus beachtenswerthen, aber vielleicht doch nicht absolut entscheidenden Gründen leugnet, beschränke ich mich auf die Form ohne q, die in 6 Phasen vorliegt, nemlich

1) 7X0 xi

2) nöx. ttox xcö Jiög Theoer. 5, 75 u. s. w.

3) 7i6&. nb& a{ii (kret. Inschrift delect. 39, 2).

4) 7x6 g} arkadisch und kyprisch: 7tog ineg xol egyoi y€yQa{i{iev« auyyoacp([> (Tegea delect. 117, 55), 7tbg xav hoe-

jijav (Tafel von Idalion).

5) 7x6. 7co xovg drtaoxrjoag Inschrift aus Naupaktos (delect. 91, 6, 8), xbv txo£%6{uvov nbg xto oosto Tafel von Idalion 1. 19), zugleich dorisch: ;ib xoi'g u.a.

6) 710 l, worüber auf Baunack verwiesen werden kann.

Gegenüber dieser Vielformigkeit zeigen die übrigen Prä- positionen nur wenig Neigung zur Veränderung. Dass neben a7C, in an 7iaxtgwv {mO-og bei Alcaeus 104, inlautend im

Zu den Auslaiitsgesetzen des Griechischen. 217

homer. annk^Ei o S3, etwa auch oder ähnliches ver- sucht sei, ist mir nicht bekannt, während vn sich doch wenigstens in vßßdXXeiv T SO mit weicherem Laut zeigt und im paphischen Dialekt nach Hesychius l-(.iLxQa6v' im6- Uooov sogar zu blossem i verflüchtigt wird. Merkwürdig ist, dass Itcl gar keine consonantisch schliessende Neben- formen hat.

Das gleiche gilt von /nerd in schärfstem Gegensatz zu dem seiner Form nach so ähnlichen v.utü. Hier muss man schon (.isG-qa, (ie-%Qi in Betracht ziehen, um einen kürzeren Stamm zu gewinnen.

Eine gewisse Beweglichkeit zeigt sich auch in dem sehr zahlreich vertretenen Falle, dass in Formen höchst mannichfaltiger Art ein auslautender dentaler Explosivlaut seinen ursprünglichen Sitz im Auslaut aufgegeben hat. Da es für unsre Frage nicht viel austrägt, ob dies ein t oder ein d war, so lasse ich es unentschieden, auch kann für unsern Zweck die grosse Menge von Formen zunächst bei Seite bleiben, in welchen der Dental wie in rjaav, sXeyov (als 3 PI.) nach einem andern Consonanten verschwunden ist, worüber ich auf mein Verbum I1 71 verweise. Nur das kommt uns für unsre Auffassung zu statten, dass die be- kannte dorische Betonung t~oav iteyov auf jeden Fall beweist, dass auch hier die Veränderung auf griechischem Boden allmählich vor sich ging und verschiedene Stufen durchlief. Ein einfacher Dental fällt bekanntlich entweder spurlos ab, oder verwandelt sich, was ich trotz der dagegen neuerdings erhobenen Widersprüche fest halte, in g2). Den ersten Weg' wählte die Sprache in der 3. S., z. B. e-rpege, l'-iJii , in den Neutris der Pronomina und der sich ihnen anschliessenden Adjectiven: = tat oder tad, ccvto, allo = aliu-d, und in einem Theil der Nominalformen: (.tili, auch in ngäyi-ia, wenn, was fraglich sein kann, wirklich von allem

2) Eine beachtenswerte Parallele bieten die oskischen und um- brischen Formen auf -ns = lat. nt : osk. deicans = dlcant, umbr. sins = sint.

218 Curtius

Anfang an ein % im Auslaut stand. Ein andrer Tbeil von neutralen Nominibus wie ysyovog und ihnen sich anschliessend rtog, Trtog. ruog, rrjuog und die Mehrzahl der Adverbien auf Wg = cit wählt den zweiten Weg. Auch in der 2. S. Imp. ild-evtag, (partog glaubten wir (Verbum II 4) eine Spur des gleichen Wandels zu finden, während die 3 S. Imp. uns in keiner sigmatischen Form erhalten ist. Diese Doppelheit kann uns nach dem was wir soeben bei den Präpositionen beobachtet haben, unmöglich überraschen. Wir können die Gleichung ansetzen

: fjog = lokr. : arkad. 7cög.

Für die Präposition bieten die Grundformen hqotI und nori den sicheren Ausgangspunkt. Denn dass etwa vtqoti zuerst zu ttqo verstümmelt und mit der kürzeren, im Gebrauch wesentlich verschiedenen Präposition zeitweise zusammen- gefallen sei, später aber auf irgend eine Weise ein g an- nectirt hätte, und dass zufälligerweise noxi ganz denselben Schicksalen verfallen wäre, oder dass ngog eine von ttqoti, Ttög eine von ttoti völlig unabhängige und wiederum durch baaren Zufall mit ihm völlig gleichbedeutende Bildung sei, wird nicht leicht jemand glaublich erscheinen. Ich kann daher die Behauptung Brugman's (Ztschr. XXIV, 73), dass es „kein einziges griechisches Wort gebe, welches uns be- rechtige lautlichen Uebergang von schliessendem r in g anzunehmen", nicht für begründet halten. Gesetzt auch, 7TQÖg hätte sich aus ttqot, nbg aus tiot zuerst nur bei engerer Verbindung mit dem folgenden Wort gebildet, so liegt nichts näher als die Annahme, dass diese leicht sprech- bare Form nach und nach auch als freies Adverbium ver- wendet ward und die alten völlig verdrängte.

Die grösste Beweglichkeit zeigt der dentale Laut am Schlüsse der Adverbien mit T-Laut. Die dorischen Local- adverbien, denen sich das gemeingriechische 7ito anschliesst, lassen den alten consonantischen Auslaut spurlos verschwin- den, die Modaladverbien verwandeln ihn regelmässig in c.

Zu den Auslautsgesetzen des Griechischen. 219

Das sehr häufige Adverb von ovxog allein zeigt beide Formen und zwar ohne dass sieh selbst für die Blüthezeit der attischen Prosa eine feste Regel erkennen lässt. Ich verweise darüber auf die sorgfältigen Untersuchungen von Schanz Novae quaestiones Platonicae p. 4 sqq.

In einem sehr beschränkten Sprachgebiet tritt eine Be- weglichkeit des auslautenden g hervor. Die altelische Rhetra zeigt bekanntlich die Verwandlung von auslautendem g in g nur vor Consonanten: ai de tio tu aber xolg 'Ho.-ao'ioig (Z. 7, Z. 1) , das neuelische Dekret zu Ehren des Damokrates überall, ein werthvoller Beleg für unsre Behauptung, dass ursprüngliche Producte nachbarlicher Einwirkung mit der Zeit in weiteren Gebrauch kamen.

Suchen wir uns nun klar zu machen, in welcher Weise sich diese Lautveränderungen überhaupt vollzogen haben, so stelle ich mir den Gang etwa als den folgenden vor. Der älteste Zustand war der einer unbedingten Beweglich- keit, wie er sich noch bei den apokopirten Präpositionen in weitem Umfang erhalten hat. Es richtete sich damals der auslautende Consonant ebensogut nach seinem Nach- barlaut wie der inlautende. Man sprach also wohl neben einander :

TOU ßb/.XLOXOV TOy Y.OCtXlOXOV xbv &oaovxaxov %ok hnoxov *7tobx avxov Tcgbg xocxov (vgl. /.ia-xög) tcqoq oe (vgl. eooa) *oltojt t]v ovxcog rovxo syevexo ovxiog aoi doy.el- oüxio vsog. Es ist sehr begreiflich, dass sich die ursprüngliche Form bei solcher Abhängigkeit des Auslauts vom benachbarten Anlaut vielfach verdunkelte. Diese Verdunkelung hatte praktische Bedeutung, sobald man in den Fall kam ein Wort in pausa zu gebrauchen. Kein Wunder, dass sich da eine oder mehrere besonders geläufige Formen vor- drängten. Gleichviel ob u wie in uqigxo(.i, eXsyofi oder v wie in vyv, lleyov(x) der ältere Consonant war, bediente man sich vielfach und schliesslich immer des einen den- talen Nasals am Schlüsse des Satzes. Nun mussten ägi- orof-i (vor Labialen), aoiaxoy (vor Gutturalen), ly, vvy., e'/.syo/.i

220 Curtius

nur als Abarten jener Schlussform und diese als die eigent- liche sich im Bewusstsein geltend machen. Anderswo mochte das Sprachgefühl den Schlussconsonanten bei seiner Beweglichkeit als ein unwesentliches Element betrachten und deshalb in pausa gänzlich aufgeben. In beiden Fällen drängte sich nach und nach die in pausa stehende Wort- form überall ein. Die von uns betrachteten verhältniss- mässig wenigen Beispiele des Schwankens in der Wahl der einen oder andern Form konnten aber ebensogut dahin führen, dass aus der Vielformigkeit des Auslauts wie bei ovk, oix (ovyj) ov eine Dreiformigkeit , als dass wie bei ovrto ovriog Zweiformigkeit ward, je nachdem sich, um mo- dern zu reden, im Kampf um's Dasein eine oder mehrere der ursprünglich vorhandenen vielen Phasen eines Wortes retteten, oder alle bis auf eine einzige untergingen. Viel- leicht gelingt es uns in manchen Fällen den Grund zu erkennen, warum bald das eine bald das andre Verfahren eingeschlagen wurde.

Der Trieb der Sprache, namentlich einer so fein orga- nisirten, wie es die griechische ist, geht immer vorzugsweise auf Deutlichkeit des Ausdrucks. So schieden sich im dori- schen Dialekt die Ortsadverbien auf 10 z. B. ortco, von den Modaladverbien z. B. oncog, wie im Attischen das Zeitad- verb rtta von dem modalen rvcog. Hätte man den dentalen Auslaut bei den Modaladverbien nicht wenigstens in der Gestalt von c; erhalten, die ja nach unsrer Auffassung in gewissen Verbindungen schon aus früherer Zeit vorlag, so wäre z. B. der ursprüngliche Ablativ xalwr mit dem Genitiv ■/.aho bei den Dorien und Aeoliern völlig zusammengefallen. Auch in andern Fällen lässt sich, glaube ich, der Grund für die Wahl der einen oder andern Möglichkeit wohl er- kennen. Hätte man in starrer Uniformirung jedes t in seiner zufälligen Phase g erhalten wollen, so wäre im Ver- bum z. B. t-fftge-g, %ßr]-g die dritte Person Sing, mit der zweiten zusammengefallen, während der Unterscheidungs- trieb jetzt das g nur da Hess, wo es ursprünglich war. So

Zu den Auslautsgesetzen des Griechischen. 221

schieden sich qtoeig (ftoat. ifftgeg sytege, tjrg 'eßrj mit völliger Sicherheit. Im Nom. Acc. S. der Neutra Hess mau den alten Dental fallen : to, aixo, a)J.o, denn die Verwand- lung in g hätte den Schein einer Masculinform erweckt. lu/.c, das an )'doi anklang, empfahl sich mehr als *ftiiig} das dem Geschlechte nach zu %ÜQig schlecht stimmte. Dagegen hatte yeyovog, ebenso aber auch fjog Trtog eine Stütze an den zahlreichen Neutria auf og in N. A. S. Im Anschluss an die hier besprochenen, wie mir scheint, bei einfacher und vorurtheilsfreier Betrachtung unleugbaren Fälle einer Verwandlung von schliessendem r in g will ich hier noch eine Vermuthung vortragen. Die kyprische Form für die Partikel xai y.ag hat man in verschiedener, aber wie mir scheint, nicht gerade evidenter Weise zu erklären gesucht (Siegismund— Deecke St. VII, 236, Ahrens Philol. XXXVI, 3). Die einfachste Deutung scheint mir die aus xal tri, das durch Krasis ymtl gibt, en = lat. et steht ja sehr oft in copulativem Sinne dann, ferner, und wie in solcher Be- deutung in attischer Prosa nicht selten exi y.ai verbunden werden, so hier in umgekehrter Folge y.al eri. Die apo- kopirte Form h würde sich zu eri genau wie nöx zu tcoxl verhalten, ig aber zu sn wie kypr. rcög zu tcotl, endlich /. a , das einzeln für /.dg steht, wie kypr. jto einzeln für nög. In der Schreibung yar3 'HöaXlcov, die Ahrens wahrscheinlich macht, könnte sich das % in seiner wahren Gestalt noch erhalten haben. Eine weitere Frage wäre, ob nicht das ig von eare bis, während desselben Ursprungs ist. Auch in Bezug auf öog, &eg, eg habe ich Verb. II, 36 schliesslich die herkömmliche Ansicht, wonach 66-d-i u. s. w. zu Grunde liegt, in Schutz genommen. Es drang also, glaube ich, die Form durch, welche in Verbindungen wie öog xovxio längst noth wendig war statt *do&} so gut wie in nio-xö-g das der Wurzel eigne # nur noch als a fortlebt. Um also meine Auffassung kurz zusammen zufassen: die herrschende Auslautsform ist vielfach nur die Verallgemeinerung einer oder mehrerer besonders üblicher Auslautsformen, die sich

222 Curtius

ursprünglich unter den zufälligen Einflüssen benachbarter Consonanten gebildet hatten. Die Wahl ward theils durch das Princip der Deutlichkeit, theils durch die Analogie bedeutungsähnlicher andrer Formen beeinflusst, bis schliess- lich bei zunehmendem Bewusstsein von der Selbständigkeit der Wörter, gewiss nicht ohne Einfluss der Schule und der •grammatischen Studien, der jetzt für einzig normal geltende durch seine Einfachheit imponirende Gebrauch obsiegte.

Bisher haben wir nur von consonantischem Auslaut ge- redet. Es ist aber an sich wahrscheinlich, dass auch der vocalische Auslaut nicht frei von ähnlichen Einflüssen ge- wesen ist. Nichts kommt öfter vor als die Kürzung ursprüng- lich langer auslautender Vocale. Sollte nicht auch dazu die Berührung mit anlautenden mitgewirkt haben, in der Art, dass z. B. Ja cpilE die alte Länge bewahrte, du svxof.ua unter der Wirkung des folgenden Vocals sie ebenso verlor wie dij in oi de di) alloi? Dasselbe würde von dem a des Neutr. Plur. gelten : %a tieq\ xaÄdr gee&oa, neben ra dida- gtcci, von dorischem auä neben ionischem ctua.

So konnte ein Vocal allmählich anceps und schliesslich vollends zur Kürze werden. Selbst die Reduction von Diph- thongen zu kurzen Endvocalen konnte sich auf diese Weise vollziehen. Vielleicht ist das e von oipi neben öipiTeXeoTog (vgl. ouiaio), das von trtle (vgl. ttjXov) zuerst unter nachbar- lichen Einflüssen aus ei entstanden. Selbst das Betonungsgesetz für Endsylben auf ai und ot im Unterschied von denen auf aig, oig u. s. w. könnte von hier aus Licht erhalten. Ver- kürzte sich dies cu und oi vor folgendem vocalischem An- laut in egoexcu alyog, tozaroi avdoiov, so wurden cu und ol auf solche Weise gewissermassen zu ancipites und unter der Mitwirkung andrer Betonungsanalogien drang jener be- kannte seltsame Widerspruch zwischen der normalen Quan- tität und dem Letztsylbengesetz durch.

Auch die Apokope, bei Präpositionen so häufig, mochte zuerst nichts andres als Elision sein: h) dijiu) aber Iv 'A&i'j- vaig, und sich von da aus weiter verbreiten; ebenso sprach

Zu den Auslautsgesetzen des Griechischen. 223

man vielleicht noch roloi cpiloiai, aber daneben schon rolg a/./.oioi, schliesslich rolg alloig. Vielleicht trug der Um- stand, dass solche Verbindungen für Wörter der sog. dritten Declination viel seltener sich darboten, dazu bei, das i dort zu erhalten: nctvreooL, tcXeoveggl, herald. :iqctGGÖvxctGGi. Die merkwürdige Apokope in ra r5 äX wodurch wir ein schliessendes 1 gewinnen auf der alten elischen Rhetra (delectus 115) zeigt, dass solche Neigungen in manchen Mund- arten weiter reichten, wobei indess der adverbiale Gebrauch des Wortes wohl zu beachten ist.- Man sieht: diese Be- trachtungsweise eröffnet weite Perspectiven.

LÜCKE N B U S S E R

von G. CURTIUS.

Da sprachgeschichtlich merkwürdigeFunde in Zeitschriften wesentlich archaeologischen Inhalts von den Freunden unsrer Studien leicht übersehen werden, benutze ich diesen leeren Platz um auf die für die Geschichte des griechischen Aphabets wich- tige linksläufige, offenbar sehr alte, theräische Inschrift auf- merksam .zu machen , welche R. Weil in den , Mittheilungen des deutschen archäologischen Institutes in Athen* Zweiter Jahrgang S. 73 veröffentlicht hat. Sie besteht in dem ein- zigen Worte

OHAPYMAKH[0]Z.

Die Verbindung OH lag meines Wissens bisher nicht vor. Sie liefert eine erwünschte Ergänzung zu den alten Schrei- bungen KH und TTH. Bekanntlich ist sonst für die dentale Aspirate von früh an O allein üblich, was sich nun, irre ich nicht, einigermassen begreifen lässt. Das phönizische Al- phabet besass zwei Zeichen für den harten dentalen Explo- sivlaut, deren Unterschied aber mit der Aspiration nichts zu

224 Lückenbüsser von G. Curtius.

tbun hatte, sondern so urtheilen die Kenner des Semi- tischen — verschieden articulirte T-Laute bezeichnete. Das griechische r entsprach wohl am meisten dem phönizischen Tau, nur in Verbindung mit dem Spiritus mochte ein etwas andrer, dem Tet vergleichbarerer Laut vernommen wer- den 3). So erklärt es sich , dass zu der Zeit , da man den Hauchlaut für die gutturale und labiale Classe mit H be- zeichnete (KH , TTH) , sich zu diesen nicht TH sondern OH gesellte, das wir nun eben hier zum erstenmal kennen lernen. Bald aber sah man ein, dass, weil der besondre Explosivlaut, den man mit O bezeichnete, ausserhalb dieser einen Verbindung nicht vorkam, die Hinzufügung von H überflüssig sei, drückte daher schon zu einer Zeit, in der das H zu allen Aspiraten gleich deutlich als ein zum Ex- plosivlaut hinzukommender Hauch vernommen ward, die dentale Aspirate durch blosses O aus. Die Schreibung OH erinnert sehr an die altlateinische Schreibung XS für spä- teres x (Corssen Ausspr. I2 296), wobei das s ebenfalls mit der Zeit als überflüssig aufgegeben ward. "Wichtig ist aber vor allem, dass wir durch die Schreibung OH ein sehr altes Zeugniss für das Vorhandensein zweier verschiedener T-Laute im Griechischen und für den nicht allein in der Aspiration liegenden Unterschied zwischen t und # gewinnen. Auch die Form Üagv = &Qaov ist beachtenswerth, inso- fern sie sich an &c<qgvv(o, -ß-ägaog (lesb. ötQoog) gnschliesst und für die einfache Schreibung doppelter Consonanten ein neues Beispiel bietet.

3) So eben geht mir das vierte Heft von Bezzenbergers „Beiträgen" Bd. I zu, worin A. Müller S. 232 ff. nachweist, dass das semitische Tet in semitischen Lehnwörtern der Griechen vorwiegend durch 0 wieder- gegeben wird. Das passt gut zu dem oben ausgeführten.

REDIVIVÜS und RECIDIVUS.

VON LUDWIG LANGE.

Ccrtics n Brugmak, Studien X. 15

Nach dem Vorgänge von Pott (E. F. 1. Aufl. Bd. 2, S. 265) erklärte G. Curtius in K. Z. (Bd. 3, S. 1 57) und in der ersten Auflage der Grundzüge (Bd. 1, S. 250) redivivus, bei welchem "Worte Jeder zunächst an virus denkt, als eine Zusammen- setzung von reiz- und virus, indem er in redt- die älteste lateinische Form des skr. pruti zu erkennen glaubte, aus der durch Abfall von i zunächst red-, dann durch weiteren Ab- fall von d das Präfix re- entstanden sei. Nun aber hat Corssen in den Kritischen Beiträgen (S. 87 ff.) nachgewiesen, dass prali sein lateinisches Gegenbild in por- 1 vgl. por-tendere, por-rigere u. s. w.j habe, und dass redi- um so weniger als Repräsentant von prati angesehen werden könne, als redi- vivus mit virus nichts zu thun, im classischen Sprachgebrauche gar nicht die Bedeutung „wieder lebendig, wieder aufgelebt" habe. Corssen stellt bei dieser Gelegenheit eine andere Ver- muthung über den Ursprung von redivivus auf, das er für eine Ableitung der Wurzel div, glänzen, ansieht. Re-div-irus sei gebildet wie (jrad-ivus, re-eid-ivus, und bedeute eigentlich „wieder glänzend geworden", „wieder frisch oder neu ge- worden", „erneuert" (a. a. 0. S. 95 f.). Er wiederholt diese Etymologie in der zweiten Auflage seines Werkes über Aus- sprache u. s. w. (Bd. 1, S. 3S1), wo er redivivus mit „wieder aufgeputzt, renovirt" übersetzt. In Folge des von Corssen erhobenen Widerspruchs hat Curtius denn auch in den spä- teren Auflagen der Grundzüge (4. Aufl. S/285 f.) die Erwäh- nung von redivivus unter der Präposition prati unterlassen und die Zusammenstellung von red- mit prati aufgegeben, ohne jedoch Corssens Etymologie von redivivus zu billigen oder eine neue aufzustellen. Fick im vergleichenden Wörter-

15*

228 Lange

buche (Bd. 1 3 S. 624) schliesst sich insofern an Corssen an, als er re-div-ivus gleich diesem als „wiederaufgeputzt" er- klärt; allein er stellt dieses Wort nicht zur Wurzel div, glänzen, sondern zu du, gehen, ohne jedoch näher auf die Bedeutungsentwickelung von redivivus aus der Bedeutung dieser Wurzel heraus einzugehen. Savelsberg endlich hat in dem Aufsatze über lateinische Partikeln (Rhein. Mus. Bd. 26, S. 120) trotz Corssens unzweifelhaft richtiger Bemerkung über den classischen Sprachgebrauch die Zusammensetzung mit vivus festgehalten und redt- als Abschwächung von rede- (vgl. indidem aus inde, undique aus unde) erklärt, das seiner- seits aus re und de (wie angeblich auch prode aus pro und de) zusammengesetzt und durch Apokope zu red- geworden sein soll. Ohne mich auf Widerlegung dieser die Entstehung von red- betreffenden Hypothese einzulassen, glaube ich doch nachweisen zu können, dass in redivivus ebensowenig rede- wie redt-, aber auch nicht re- (wie Corssen und Fick glauben), sondern red- enthalten, dass also nicht redi-vivus, auch nicht re-div-ivus, sondern red-iv-ivus zu theilen ist.

Wenn nämlich Savelsberg noch immer glaubt, die Ab- leitung von vivus als eine „augenscheinlich klare" bezeichnen zu dürfen, so genügt dagegen vorläufig die Bemerkung, dass weder Festus noch Charisius an die anscheinend so nahe liegende Ableitung von vivus gedacht haben. Vgl. Festus p. 273 M. redivirum est ex vetusto renovatum. Charisius p. 99 K. redwiva dir/ '//u/s, quae post inleritum redeunt1).

Was aber ferner Corssens Etymologie betrifft, so beruht dieselbe auf der irrigen Voraussetzung, dass die Definition, die Festus von dem Begriffe von redivivus giebt, richtig sei.

') In dem mittelalterlichen Lexicon des Papias (Aug. Vindel. 1472 1475) heisst es allerdings fol. 181, col. 1 redwiva renascentia de novi- tate. reddila a morte. aut a vetustate revocata. redivivus gui redit ad quod fuit. resurgens vel revivens. Darin sind contaminirt die Interpretamenta verschiedener Glossen: renascentia. \ denuo vi tue red- dita. t a morte aut a vetustate revocaUtm (oder renovatum) u. s. w., wie ich aus den mir freundlichst gemachten Mittheilungen von G. Löwe ersehe.

redivivus und recidivus. 229

Allein Festus widerlegt die vorangestellte Definition viel- mehr, als dass er sie erhärtet, durch den dafür angeführten Beleg: de. lib. I in Verrem: Utrum existimatis minus operis esse unam cohtmnam efßcere ab integro novam nullo lapide redivivof Um das einzusehen, muss man freilich das Citat bei Cicero aufmerksamer nachlesen, als diess Corssen gethan hat. Es folgt nemlich (accus. 1, 56, 147j: an quattuor illas reponere? Xemo dubitat, quin multo malus sit novam facere. Und weiter in § 148 Sed ineptum est de tum perspicua eius impudentia pluribus verbis disputure , praesertim cum iste aperte tota lege omnium sermonem atque existimationem eon- tempserit, qui etiam ad extrcmum adscripserit RED I VIVA SIBI HABETO. Quasi quidquam red i vi vi ex opere illo tolleretur ac non totum opus ex redivivis constitueretur. Es handelt sich um die Niederlegung und Wiederaufrichtung von vier Säulen des Castortempels , deren Abnahme Verres verweigert hatte, weil sie nicht lothrecht standen, und deren Richtigstellung Verres sodann auf Kosten des unmündigen Erben des früheren Unternehmers für eine Summe in Accord ge- geben hatte, die nach Cicero's Darstellung viel zu hoch war, und mehr als ausgereicht hätte, um sogar vier ganz neue Säulen zu beschaffen. Klar ist also , dass nicht die wieder- hergestellten columnae redivivae genannt werden, in welchem Falle Festus Worte ex vetusto renovatum als Erklärung von redivivus zutreffend sein würden, sondern dass die schon benutzt gewesenen Steine, überhaupt das schon benutzt ge- wesene Material mit redivivus bezeichnet wird2). Ob es wieder benutzt wird oder nicht i welches Letztere Verres bei den angeführten Worten rediviva sibi habeto offenbar als

2) Diess verkannte ähnlich wie Corssen schon J. J. Scaliger zu Ca- tull IT und Scioppius, verisimilia 4, 10, indem auch sie aus Festus schlössen, ein aedificium redivivum sei ein aedificium ex vetusto reno- vatum. Dem gegenüber erklärte schon J. F. Gronovius zu Sen. Troad. 472: rediviva proprio vocabulo architecü lapides et materias destructo aedificio ita salvas exemptas ut ad aliud struendum utiles sint. Vgl. auch Gesner zu Claudian. 44 (idyll. 1), 66.

230 Lange

möglich voraussetzte) ist dabei gleichgültig; sowohl in jenem als in diesem Falle ist das Wort gleich zulässig3).

Diese aus Cicero sich ergebende bautechnische Bedeutung des Wortes wird vollständig bestätigt durch den Techniker Vitruvius 7, 1, 3 statuminationibus inductis rudus si novum erit, ad tres partes una calcis misceatur , si re divinum fuerit\ quinque ad düas mixtionis hubent responsum. Denn auch hier werden schon benutzte Steine (das ist hier ru- dus) A) , die wieder benutzt werden sollen , neuen Steinen entgegengesetzt. Bei diesen genügt ein Mörtel, in dem ein Theil Kalk auf drei Theile Sand kommt, bei jenem ist ein stärkerer Kalkzusatz erforderlich, nämlich zwei Theile Kalk auf fünf Theile Sand. Ebenso wird jene Bedeutung be- stätigt durch Catull 17, 1

0 colonia quae cupis ponle ludere magno et salire paratum habes, sed vereris inepta erura pontieuli axulis5) stantis in redivivis , ne supinus eat cavaque in palude recumbat. Die Bewohner der Colonie fürchteten offenbar, dass die auf zu schwachen Stützen stehende Brücke beim Tanze ein- stürzen könne. Und diese schwachen Stützen nun nennt Catull inepta erura pontieuli axulis stantis in redicieis, un- geeignete Beine einer Brücke, die auf aamlae redivivae steht. Axulae oder assulae, Deminutiv von aa-is6) oder assis, sind

3) Diess verkannte Ausonius l'opma, de differentiis verborum (ed. Messerschniid. Dresd. et Lips. 1769. S.590): rediviva autem sunt, quae ex vetustis renovantur et quasi in vitam novam adsumta nova forma dermo revocantur, seu suo casu resütuuntur, ui redivivus lapis, gut ex vetere in novum aedificium translatus de i » - tegro politur.

4) Festus p. 205 M. Rodus viel raudus signiftcat rem rüdem et im- perfeetam. nam saxum quoque raudus appellani poetae, ut Aerius in Melanippo u. s. w.

5) Ueberliefert ist ac sulcis , womit acsuleis gemeint ist; s. Hand quaest. Catull. S. 5 f., dem Schwabe, Ellis, Bährens folgen.

fi) Fest. ep. 3 axis, quem Graeci afova dieunt, plures habet siyiii- ficationes. Nam et pars coeli septentrionalis et stipes /eres, circa quem

redivivus und recidivus. 231

Bohlen, Bretter '), ja sogar Holzspäne 8), hier also eine spöt- tische Bezeichnung von Holzpfosten, die zu dünn waren, um eine Brücke tragen zu können; wenn sie als redivivae be- zeichnet werden, so steigert Catull die Schilderung ihrer gefahrdrohenden Beschaffenheit durch Hervorhebung des weiteren Umstandes, dass sie nicht einmal neu, sondern vorher benutzt gewesen seien 9j. Auf keinen Fall ist an der gut beglaubigten Lesart redwivis zu ändern 10).

Angesichts des durch Cicero, Catull und Vitruv festge- stellten Sprachgebrauchs von redivivus kann Verrius Flaccus selbst das Wort unmöglich durch ex vetusto renovalum erklärt

rota vertitür, et tabula sectilis axis appellatur. Caes. b. c. 2, 9 supraque ea tigna directo transversas trabes iniecerunt easque axibus religaverunt. Lucan. 3, 455 Stellatis axibus agger erigitur. Colum. de re rust. 6, 19, 2 roboreis axibus compingitur solum. Amm. Marc. 16, 8, 10 alta circumdedit fossa, eamqüe ponte solubili superstravit, cuius disiectos asseres et axiculos secum . . . transferebat.

7) Suet. Gramm. 11. Bibaculus: siquis forte mei domum Catonis,\ depictas minio assulas et illos \ custodis videt hortulos Priapi.

8) Fest. ep. s. v. fomites p. S4 fomites sunt assulae ex arboribus, dum caeduntur, excussae .... pari modo assulae, quae saut securibus excussae. Vgl. Serv. ad Aen. 1, 176. -Daher auch Steinsplitter: Vi- truv. 7, 6, l quibus autem locis eae copiae non sunt, caementa mar- ?norea, sive assulae dicuntur, quae marmorarii ex operibus dei- ciunt. contunduntur et moluntur, et cum est subcretum in operibus utuntur.

9) Hand S. 6 : ponticuhis igitur stabat in axulis rtdimvis, i. e. ve- tustis et ex alio aedificio deslructo huc allatis.

10) Im Datanus ist corrigirt irredivivus, wie auch die Ausgabe von 1472 hat. Scaliger vermuthete adsulitantis . inredivivus, woraus dann J. F. Gronovius und N. Heinsius irrecidivus machten. Aber adsuli- tantis ist gegen das Metrum; irrecidivus kommt nirgends sonst vor, und irredivivus kann nicht wie Scaliger meinte bedeuten: qui prolapsus de-nuo instaurari non posset, da redivivus ebensowenig instauratus wie renovatus oder restitutus bedeutet. Eine Stelle, in der non redivivus im Gegensatze zu reparabilis steht, werden wir unten kennen lernen; aber sie gehört dem panegyricus eines unbekannten Verfassers im vierten Jahrhundert an. in welchem, wie wir sehen werden, der Sinn für die eigentliche Bedeutung von redivivus schon getrübt war; sie ist also hier sicher nicht heranzuziehen.

232 Lange

haben. Diese Worte, die er im Zusammenhang seiner Ex- position immerhin gebraucht haben kann, hat ohne Zweifel sein Epitomator Festus willkürlich herausgerissen, und mochte sich dazu um so mehr berechtigt glauben, als es ja nicht .undenkbar ist, dass das Wort gelegentlich auch von dem wiederbenutzten Material metonymisch auf die durch wieder- benutztes Material hergestellten Gebäude angewendet wurde. Einen Beleg dafür kenne ich freilich ebensowenig, wie J. F. Gronovius zu Seneca Troad. v. 472. Doch wird uns im 4. Jahr- hundert eine Stelle bei dem Panegyriker Nazarius begegnen, die diese Anwendung des Wortes zur Voraussetzung zu haben scheint. Auf keinen Fall aber sind die Worte des Festus eine geeignete Grundlage für etymologische Versuche; die- selben haben sich vielmehr lediglich an den Sprachgebrauch des Cicero, Vitruvius und Catullus zu halten.

In den drei ersten Jahrhunderten nach Christus giebt es nämlich so viel ich weiss überhaupt keinen weiteren sicheren Beleg für das Wort redivwus, weder in der nach- gewiesenen Bedeutung, noch in der Bedeutung „wiederher- gestellt", noch in der Bedeutung „wieder aufgelebt". Wo immer j*edivivus als Lesart, mitunter der besten Handschriften, erscheint, ist ohne Zweifel das den Schriftzügen nach ganz ähnliche reeidivus herzustellen, das in einigen Stellen ohne- hin die allein oder die besser beglaubigte Lesart ist. Diess haben schon J. F. Gronovius zu Sen. Troad. v. 472 (Amstelod. 16S2) und Nie. Heinsius zu Claudian 44 (idyll. 1), 66 (Bur- manns Ausgabe 1760. S. 663) erkannt. Da aber in neuerer Zeit in einigen kritischen Ausgaben der betreffenden Dichter doch wiederum redivivus Eingang gefunden hat, so ist es nothwendig, auch den Sprachgebrauch von reeidivus zu erörtern, damit die Berechtigung dieses Wortes an den be- treffenden Stellen anerkannt wird, und wir in der Beurthei- lung von redivivus nicht irre geleitet werden durch Stellen, in denen ursprünglich nicht dieses, sondern reeidivus stand. Diese Erörterung ist um so weniger überflüssig, als die Grund- bedeutung auch dieses Wortes reeidivus weder von Gronovius

redivivus und recidivus. 233

noch von Heiusius klar entwickelt worden ist, und als es schwer ist über die Angemessenheit von recidivus in concreto zu entscheiden, wenn man nicht die Grundbedeutung kennt, aus welcher der Gebrauch dieses Wortes sich entwickelt hat. Der erste, der recidivus gebraucht hat, ist Vergilius, und zwar gebraucht er dreimal in der Aeneide den Ausdruck recidiva Pergama:

4, 344 et recidiva manu posuissem Pergama victis. 7, 322 funestaeque iterum recidiva in Pergama taedaen). 10, 58 dum Latium Teucri recidivaque Pergama quaerunt. Nur zur letzten Stelle notirt Ribbeck die Lesart rediviva aus R (Vaticanus) , während auch hier recidiva in V (Vero- nensis) steht. Bei Vergil ist also die Ueberlieferung recidiva über jeden Zweifel erhaben. An diesen Vergilischen Aus- druck knüpft sich nun, was die alten Grammatiker über recidivus zu berichten wissen. Bei Charisius p. 99 K. lesen wir: rediviva dicimus7 quae post interitum redeunt, reci- diva, quae ex suo casu restituuntur , unde Vergilius: recidiva manu posuissem Pergama victis. Er leitet also recidiva von cadere ab , lässt es aber vollkommen unklar, wie in recidivus die Bedeutuüg ex suo casu restitutus hinein- gerieth. Denn wenn auch recidivus unzweifelhaft von reci- dere, zurückfallen, gebildet ist, so kann es doch nach Ana- logie von deciduus 12) und occiduus 13) principiell nur die Bedeutung zurückfallend ", gefallen u u) haben, von welcher zu dem Begriffe „von seinem Falle wiedererstanden" ein

u) Hier scheint Servius (sie tedae reeidivae ut Pergama) allerdings reeidivae auf taedae bezogen gelesen zu haben, ohne Zweifel irrig.

12) Non. Marc. p. 100 M. deeidua quae deeidant , ut oeeidua quae oeeidant: Laberius (v. 131. Ribb.2): Autumno ubi caurus populis deei- dua folia pandit. Plin. n. h. 2, 8, 6, 28 sidera nee aliquem ex- stmgui deeidua siynificant. 2, 20, 18, 28 siderum ignis esse, qui deeidui ad terras fuhninum nomen habent. 8, 3, 4, 7 quamobrem deeiduos (seil, dentes) casu aliquo vel seneeta defodiunt.

13) Z. B. so/ occiduus Ov. met. 1, 63.

14) In dem Onomasticon latinograecum bei Labbaeus (ed. 1679) S. 310 recidivus niwciuog.

234 Lange

weiter Schritt ist 15j. Es scheint, dass sich Charisius bei seiner Erklärung durch den im Ganzen richtig errathenen Sinn des ihm gerade vorliegenden Ausdrucks reeidiva Per- gama leiteu Hess; wir werden manche andere Verbindungen finden, auf die restitutus ex com suo durchaus nicht passt. Bei Servius zur Aen. 4, 344 finden wir die an Charisius erinnernden Worte : reeidiva post casum restituta. Dann aber: AM reeidivum proprie dieunt, quod excisum denuo 7iascitur. Wie das gemeint ist, ergiebt sich aus der Erklä- rung zu 10, 58: reeidivaque Pergama: ?iascentia. Ir actus autem hie mos est ab arboribus, quae aliisic) seetis repullu- lant. Ergo illud so htm reeidivum dieimus, quod postea renascilur. Unde modo reeidiva Pergama dixii , quae renovantur ab his, qui sunt superstites Trojanis periclis. Servius oder wer immer der Urheber dieser Auffassung ist, leitet also das Wort von rec'idere ab und nimmt einen metaphorischen Gebrauch an, entlehnt von dem Wiederaus- schlagen der zurückgeschnittenen Bäume aus der Wurzel oder aus dem Stamme ,7). Allein so wahrscheinlich es ist,

15) Niemals heisst reeidere, etwa als Gegensatz von cadere, soviel wie surgere , auch nicht bei Lucret. 1, 1062:

neque posse et terris in loca caeli reeeidere inferiora magis, quam corpora nostra sponte sua possint in caeli templa volare.

Hier wird eben die physische Unmöglichkeit eines „in die Höhe zurück-

fallens" urgirt.

16) aliis ist corrupt; laliis, d.i. folliculis caepae (Fest. p. 358. 3 .MM oder tallis (Lucil. bei Non. p. 201, 2 = fr. 5, 14 L. Müller) ist schwer- lich richtig. Mir scheint durch den Sinn geboten zu werden ramis.

") Ganz abhängig von Servius (und Charisius) ist Isiilorus orig. 17, t>, in reeidiva arborum sunt . quae aliis seetis repullulent. Akt re- eidiva a cadendo diewit . quia post casum naseuntur. Alii a reeidendo et repullulando dixerunt. Ergo reeidivum, übt mors out casus. In den glossae Isidori (bei Vulcanius S. 693) reeidua er ruims renascentia, J. J. Scaliger, von dem diese angeblich Isidorischen Glossen herrühren (Löwe, prodromus glossariorum p. 23), hatte indess geschrieben reei- diva, ex ruinis renascentia (daselbst S. 42). Bei Papias ferner findet sich Fol. l so , col. 2 und '.\ folgendes: reeidiva er ruina nascentia. reeidiva restaurala er ruinis renovata reparata. reeidiva crescendo

redivivus und recidivus. 235

dass wir es bei Yergil mit einem metaphorischen Gebrauch zu thun haben, und so passend der Begriff renascentia für bei weitem die meisten mit recidivus gebildeten Wendungeu ist, so ist doch die Etymologie von reddere der Quantität des i in recidivus wegen unzulässig.

Diess sah von neueren Gelehrten schon Ausonius Popma ein, der in seinem Werke de differentiis verborum (ed. Mes- serschmid. Dresd. et Lips. 1769. S. 590), offenbar auf Cbari- sius und Festus sich stützend, sagt: recidiva su/it, quae ex suo casu restituta eodem modo et y euere seu post interi- ium redeunt et quasi retro seu iterum in aliquid cudunt, ut recidivus febres di.rit Plinius. Ebenso sah es ein J. F. öronovius, der in der Note zu Sen. Troad. 472 auch die allerdings monströse Ansicht18), dass recidiva Peryama soviel bedeute wie bis capta, bis eversa et eoncidenlia, zurückweist. Was er selber aufstellt, ist aber ebensowenig haltbar. Er meint nämlich, cader e könne auch nasci, pro venire, oriri be- deuten19), und deshalb sei reeidivum soviel als: quod iterum cadit seu provenit atque nascitur. Wenn er für letzteres insbesondere noch anführt, dass Plin. n. h. 28, 16, 66, 228 sagt: quartanis Magi excre/ncnta felis cum diyito bubonis

et pullulando dicta sunt, benc ergo recidiva tibi tnors ai/t casus, recidiva renascentia a mnrte aut a vetustate revocata (vgl. oben Anm. 1) vel ex rninis in integrum restituta. recidiva verborum (sie!) sunt quae aliis sectis pullulant. Älii recidiva a cedendo (sie!) di- eunt, quia post casum nascitur. Alii a reeidendo et puttukatdo dixe- runt. Enjo reeidivum übt casus aut mors. Bei Vulcanius endlich (gl Arab. p. 709): reeidivum, germen pullulans.

,8) Sie findet sich in Calepini dictionarium s. v. recidivus : melius tarnen mea quidem sententia recidiva Pergama intelligere possumus. quae iterum deeiderunt, h. e. bis eversa sunt. Vgl. auch die Glosse im cod. Amplonianus : recidiva: domo conlapsa.

19) Diess wird nicht bewiesen durch die von Gronov angeführten Redensarten matre cader e , tellure cadere, sorte cadere (von dem, quod Sorte comparatur et existit), optatius cadere, melius cadere, opportune, percommode, ex bona fortuna cadere, belle cecidisse. Ebenso wenig be- weist die aus Cicero de legibus (2, 13, 33) angeführte Stelle: augurum praedictis multa incredibiliter vera cecidisse.

23G Lange

adalligari iubent et ne recidunt non removeri septeno cir- cuitu: so ist dagegen zu bemerken, dass dieser Gebrauch von recidere, den auch Ausonius Popma vorausgesetzt zu haben scheint, ganz singulär und offenbar erst eine falsche Cousequenz des in seinem Ursprünge von Plinius nicht richtig verstandenen Ausdrucks febris recidiva ist 20). Heinsius kümmerte sich gar nicht um die Erklärung der Entstehung der eigenthümlichen Bedeutung von recidivus. Gesner im Thesaurus novus (Lips. 1749) s. v. recidivus war auf der richtigen Spur, wenn er nach Erwähnung der Stelle des Pomponius Mela 3, 6, 2 sagt: vero admodum simile, reci- diva primum dicta esse semina, quae cum temere cecidisse videantur et perisse adeo, resurgunt et plantam suam instau- rant. Aber er hielt sie nicht fest. Später scheint er viel- mehr (zu Claudian 44 [id. 1], 66) geglaubt zu haben, dass recidivus eigentlich den Sinn habe, den redivivus bei Cicero und Yitruv hat21); denn zugleich befangen in der Ansicht, dass redivivus von vivus herkomme, sagt er: utrumque nomen permutari videas, non tantum ut recidivum dicatur, cui a morte vita redit, sed ut rediviva dicantur la- pides et rudern aedificii antiqui ad novum udhibita. Arevalus endlich zu Dracontius hex. 1, 557 leitet recidiva zwar entweder von recidere pro recurrere ab, oder von cae-

20) recidere im Sinne von redire, resurgere, recurrere (Gell. I", 2, 2 febris quartis diebus recurrens) kommt sonst nie vor; denn das Zurück- schlagen eines zur Seite gebogenen Zweiges (Cic. de div. 1, 54. 12:; in agro atnbti/u/iti ramulum adductum, ut remissus esset, in oculum suutn recidisse) ist etwas ganz anderes. Wenn febris recidiva von den an- dern Wendungen getrennt werden könnte, so würde man immer noch eher damit bezeichnet sehen können eine febris , in quam aegrotus re- eidit, als eine febris quae reeidit. Vgl. Liv. 24, 29, 3 ceterum levavei unt modo in praesentia velut cor/ms aegrum, quo mox in graviorem morbum re cid eret. Ovid. rem. am. 611 reeeidit ut cupidos intcr devenit amantes (seil, in morbum amoris).

21) Also die lapides eigentlich, weil sie ex aedifieiis vetusiis reci- dunt, genannt seien reeidivi, und erst in Folge einer Verwechslung beider Wörter redivivi.

redivivus und recidivus. 237

dere mit Verkürzung des i, aber zu 2, 633 sagt er: etsi au ton grammatici veteres recidivus et redivivus eadem fere signißcatione ugnoverint , tarnen probabile est, scriptores antiquiores semper diacisse redivivus, ex quo depravate factum fuerit reci d i v u s.

Der wahre Ausgangspunct für die Entstehung des me- taphorischen Gebrauchs von recidivus ist meiner Ansicht nach in der That der Ausdruck seniina recidiva, der sich zwar erst bei Pomponius Mela nachweisen lässt, der aber, obwohl er bei den Scriptores rei rusticae nicht vorkommt, im gewöhnlichen Leben ohne Zweifel üblich und dem acker- baukundigen Vergil sicher bekannt war. Pomponius Mela sagt nämlich 3, 6, 2: adeo agri fertiles, ut cum semef sota frumcnta sint, subinde recidivis seminibus segetem no- vantibus, septem minimum, interdum plures etiam messes fe- rant'1-). Im engen Anschluss an die sinnliche Bedeutung von recidere*3) heissen die auf das Ackerland, aus dem sie erwachsen sind, zurückfallenden Samenkörner des Getreides semina recidiva. Aus ihnen geht wiederum neues Wachs-

22) Gronovius erwähnt die Stelle, ohne sie richtig zu würdigen. Heinsius übergeht sie ganz. Heyne sagt zwar (zu Verg. Aen. 4, 344) delectatur hac voce Vergilius et alibi, sive a surculis sive a semine repullulascente petita. Aber er verräth nicht eine Bekanntschaft mit dem Ausdrucke des Mela, geschweige denn mit der Tragweite desselben für die EntwickeluDg des ganzen metaphorischen Gebrauchs. Ebensowenig Ruperti, der sowohl zu Juv. 6, 363 als auch zu Silius 1 , 106 die Heyne'sche Alternative wiederholt und nur insofern der Wahrheit ebenso nahe kommt, wie Gesner im Thesaurus, als er sagt: vel potius quoniam sytlaba se- cunda brevis est a cadendo et a seminibus, quae etsi temer e ceci- disse aut penitus adeo interüsse videantur, tarnen resurgunt et reno- vantur. Auch Tzschucke hat die "Wichtigkeit der Stelle für die Erklärung des Sprachgebrauchs nicht erkannt (Bd. 3, Abth. 3, S. 183).

23) Cic. de nat. deorv2, 26, 66 quia et recidunt omnia in terras et orntntur e terris. Ovid. met. 10, 180 reccidit in solidam longo post tempore lerram \ pondus. 10, IT o positi sab terra numina mundi, | in quem reccidimus, quicquid mortale creamur. Das Herabsinken von frü- herer Grösse (aber ohne den Nebenbegriff des Wiedererhebens) hat recidere öfter; vgl. Liv. 30, 42, 18. 4, 2, S.

238 Lange

thuni und eine neue Ernte hervor. Der Begriff eines neuen Lebens liegt also etymologisch durchaus nicht in recidivus an sich; aber er hat sich in dem Ausdrucke semina recidiva dem ewigen Wechsel von Untergang und Wiederaufgang24), von Saat und Ernte, entsprechend dem Worte recidivus me- tonymisch gleichsam angeheftet. Es können also alle Dinge metaphorisch als recidiva bezeichnet werden, welche gleich- sam durch semina recidiva wiedererstehen.

So sagt also Vergil recidiva Pergama, weil er den Aeneas und seine Begleiter gleichsam als semina recidiva von Pergama auffasst, aus denen neue Pergama wieder erstehen sollen. Eine einfache Copie des Vergilischen Aus- drucks ist es nun aber ohne Zweifel, wenn Seneca Troad. 470 (479 R. u. P.) sagt:

eritne tempus illud ac felias dies

quo troici defensor et vindew soli

recidiva ponas Pergama et sparsos fuga

cives reducas nomcn et patriae suum

Phri/gibusque reddas ? Ganz gewiss durften also hier Peiper und Pachter von den beiden, wie es scheint, gleich gut beglaubigten Lesarten nicht rediviva entgegen dem Vergilischen Sprachgebrauche vorziehen. Ganz innerhalb der Sphäre des Vergilischen Ausdrucks25) hält sich auch Silius Italicus 1, 106:

24) Cic. de nat. deor. 2, 26, 66 quia et reciduni omnia in ter- ra* et oriuntur e terris.

25) Diess würde auch der Fall sein bei Ovid. fast. 4, 45:

ille dedit Capyi recidiva rocahula Trojae, wenn es nicht wegen Ovid. met. 14, 611:

Quo satus antiguo tenuit repetita Latinus nomin a cum sceptro nothwendig wäre, die am Besten beglaubigte Lesart repetita festzu- halten. N. Heinsius hatte Recht, wenn er rediviva verwarf, aber Un- recht, wenn er nicht bloss an diesen beiden Stellen, sondern auch Ovid. met. 10, 725: luctus monimenta manebuni

semper, Adoni, mei, repetitague mortis imago annua plangoris peraget shnulamina nostri sein Lieblingswort recidiva lesen wollte.

redivivus und recidivus. 239

gens recidiva Phrygum Cadmeae stirpis ahtmnos

foederibus non aequa premit. Die Römer sind das aus den untergegangenen Trojanern wieder erstandene Volk der Phryger. Und weil an dieser Stelle des Silius der Vergilische Ausdruck recidivus ohne Zweifel allein berechtigt ist, so wird man auch an einer an- dern Stelle desselben 10, 257:

umbraene Ausoniae recidiva in bella retractant

post obitum desctras die Lesart recidiva vorziehen , da der bildliche Ausdruck auf wieder ausbrechende Kriege sehr wohl passt, und es sehr unwahrscheinlich ist, dass der pedantische Nachahmer Vergils dem Vergilischen Ausdrucke hier einen andern vor- gezogen hätte, den er noch dazu in Unkenntniss der durch Cicero, Catull und Vitruv bezeugten Bedeutung des Wortes redivivus selbst geschaffen haben müsste.

Dem Gebiete, welchem der Ausdruck semina recidiva entnommen ist, steht noch näher als der bildliche Ausdruck Pergama recidiva und die daran sich anschliessenden bild- lichen Wendungen des Silicus Italiens eine Stelle des Mo- retum v. 61 :

hortus erat lunetus ca.su/ae, quem vimina pauca

et calamo recidiva levi munibat harundo. Denn hier liegt keine mit Metonymie verbundene Metapher, sondern vielmehr eine blosse Metonymie vor. Allerdings werden nicht die semina harundinis selbst26), aber doch die daraus erwachsene harundo recidiva genannt. Ohne Zweifel ist hier also trotz besserer handschriftlicher Beglaubigung nicht rediviva 2Tj , sondern recidiva zu schreiben. Denn auch die Auctorität der besten Handschriften beweist in diesem Falle nicht viel, da die Verwechslung der beiden

26) Severe heisst bekanntlich nicht bloss säen, sondern auch pflanzen, und speciell severe von der harundo findet sich bei Cato de re rust. 6. 47. Va'rro de re rust. I, 24, 4.

-7) So schreibt Ribbeck (der als dritte Variante auch redimita an- führt), während Heyne und Wagner recidiva vorgezogen hatten.

240 Lange

Wörter schon im 4. Jahrhunderte einriss. Zugleich aber wird aus dieser Anwendung des Wortes klar, wie die Grammatiker (S. 234) darauf kamen den Ausdruck recidivus als eine Bezeichnung der aus der Wurzel oder dem Stamm wieder ausschlagenden Bäume anzusehen. An diese Ver- wendung des Ausdrucks recidivus knüpfte nun weiter Juve- nalis an, wenn er, ihn metaphorisch anwendend auf das Geld, sagt 6, 363:

ac velut exhausta recidivus pullulet arca nu minus et e pleno ioüatur semper acervo ?io?i anquam reputant, quanti sibi gaudia constent. Denn hier zeigt der Ausdruck putlulare, dass dem Dichter das Bild eines Wiederwachsens nach Art zuriickgeschnittener Pflanzen vorschwebte. Auch zeigt die an Servius erinnernde Ausdrucksweise des Scholiasten 28j, dass derselbe recidivus vor sich hatte. Es ist also auch hier trotz besserer hand- schriftlicher Beglaubigung nicht redivivus™), sondern recidivus zu schreiben, wie schon Scioppius verisim. 4, 10 vorschlug.

Aber nicht bloss in der poetischen Sprache der Dichter des goldenen und silbernen Zeitalters findet sich recidivus, sondern auch in der prosaischen Terminologie der römischen Aerzte, die bekanntlich einen wiederkehrenden Fieberanfall (feb7'is) recidiva nennen. Der älteste Beleg dafür ist Celsus de med. 3,4: adeo ut Hippocrates, si alio die febris de- sisset , recidivam timere sit solilus, welche Worte zwar nach Einigen interpolirt sind, auf jeden Fall aber der ärzt- lichen Terminologie entstammen. Und ebenso sagt Plin. n. h. 30, 11, 30,104 quo rjenere et rccid ivu s frequenter abigi affirmant. Dass dieser Ausdruck nicht direct aus einer nicht nachzuweisenden Bedeutung von recidere i nämlich: redire, re- currcre) abzuleiten ist, wurde schon bemerkt (S.236 u.Anm. 20) 30).

28) Natu midieres Patrimonium minuere non considerant, sed ita secum häbent, tamquam si renascatur peeunia in eodem loco und» tollunt, nui cumulum plenum semper inveniant.

TJ) So .lalm und die andern neueren Herausgeber.

30) Pott, Etym. Forsch. 2. Aufl. l.Th. Präpositionen S. L92 erwähnt

redivivus und recidivus. 241

Ebensowenig ist er aus dem Griechischen durch Uebersetzung eines griechischen terminus technicus entlehnt. Denn die Griechen nennen den Rückfall einer Krankheit nicht etwa mit einem von avanlnTziv gebildeten Ausdruck, sondern imooTQocpr31) oder auch vjioTQortrj32)] sie sprechen von nvQBxol v7zooTQO(ptüdeiQ33); auch gebrauchen sie die Verba vnooTQOcpeio, vnoxqonia^o}, 7caXivdQO(.i£io. Bei Hippocrates aphor. 4, 36, woraus der bei Celsus stehende Satz entlehnt ist, steht vrtOTQomao/iwg. Danach würde man im Lateinischen, wenn eine Anlehnung an den griechischen Sprachgebrauch stattgefunden hätte, Ausdrücke zu erwarten haben, die von reverli oder recurrere3') gebildet wären, also etwa eine febris reversiva oder recursiva. Natürlich kann der Aus- druck auch nicht wohl eine "Weiterentwickelung aus dem poetischen recidiva Pergama sein, so wenig wie Vergilius seinen poetischen Ausdruck der febris recidiva direct nach- gebildet haben wird. Wir werden vielmehr annehmen, dass schon lange vor Celsus und auch vor Vergil in der römischen Volkssprache ein wiederkehrender Fieberanfall als recidiva febris bezeichnet wurde, weil man glaubte, dass das ver- gehende Fieber gleichsam ein semen recidivum im Körper hinterlasse, aus dem ein neuer Fieberanfall entstehe, kurz weil man das vom Samenkorn entlehnte Bild des Vergehens und Wiederwachsens auf die Fiebererscheinungen übertrug. Wenn das Bild der semina recidiva, wie hiernach angenom- men werden muss, schon in der Volkssprache beliebt war,

„recidiva febris, recidiva Pergama (wiederauflebend)" in einem Zusam- menhange, in dem er nachweist, dass re- auch „zeitliche Wiederholung" bezeichne. Aber den Nachweis, dass dieser Begriff im Verbum recidere liege, der nur durch schlagende Stellen der Schriftsteller geführt werden könnte, bleibt er schuldig.

31) Z. B. Hippocrates aphorism. vol. 3, S. 713 Kühn: tu iy- Y.(cT«).iu7iöui.pa tu zfjai fovaoiai /ubtcc y.Qiaiv vnooTQoyas noiitiv

32) Z. B. Hippocrates vol. 1, S. 334; vgl. Plut. Luc. 7.

33) Z. B. Hippocrates bei Galenus vol. XVII. A. S. 939.

34) febris recurrens sagt wirklich Gell. 17, 12, 2 (oben Anm. 20).

Curtics u. Bkcgmax, Studien X. jg

242 Lange

so begreift sich die poetische Anwendung, die Vergil davon machte, um so leichter.

Unter den späteren Dichtern ist es Serenus Sammo- nicus, bei dem wir zunächst an einer Stelle den prosaischen Sprachgebrauch vertreten finden35), nämlich: cap.50, v. 923 est etiam alternis febris recidiva diebus

tempora discernens quasi iustae pondere librae. Sodann finden wir bei ihm auch den poetischen Sprach- gebrauch vertreten in zwei Stellen, die sich ganz innerhalb der schon bekannten metaphorischen Ausdrucksweise halten : cap.4, v. 51 lumbrici quoque lerrestres miscentur olivo

et iuvenem praestant recidivo flore capillum36). cap.35,v.673/?/Y/eterea quascunque voles avertere setas

atque in perpetuum recidiva occludere31) tela, eorporibus vulsis saniem perdueito ranae. Sowohl Burmann (poet. min.) als auch Ackermann (Ausg. 1786) und Weber (corpus poetarum) haben zwar an allen drei Stellen redirivus: allein da die febris rediviva bei dem des medicinischen Ausdrucks kundigen Serenus geradezu unmög- lich ist, so glaube ich, dass an allen drei Stellen mit N. Heinsius recidivus herzustellen ist, selbst wenn die andere Lesart handschriftlich besser beglaubigt sein sollte, worüber man nach der Art jener Ausgaben nicht urtheilen kann. Die editio Mediolanensis, mit der der codex Turicensis38) stimmt, war mir nicht zugänglich; was in letzterem überliefert ist, kann ich daher nicht sagen.

Von den Prosaikern aber bewegt sich der gleichzeitige Ter- tullianus ganz innerhalb des Kreises volksthümlicher Anwen-

35) Freilich nicht in den vorliegenden unkritischen Ausgaben, auch nicht in den beiden Codices Lipsienses, Nro. 1127 (saec. XIV) und 1220 (saec. XIII). Nur an der dritten Stelle scheint der Schreiber des letz-

eren rec geschrieben und dann erst c in d verbessert zu haben.

36) Es ist vom Färben, nicht vom Wiederwachsen, der Haare die Rede, wodurch Burmann bestimmt wurde redivivus vorzuziehen, das in- dessen durch keinen analogen Ausdruck belegt werden kann.

37) D. i. ne Herum, crescant, nc renascantur pilorum tela,

38) Reuss, lectionea Sammon. part. 1. Würzburg. 1836.

redivivus und recidivus. 243

düng des von den semina recidiva entlehnten bildlichen Aus- drucks für das Vergehen und "Wiedererstehen. Bei ihm ist recidivus besonders häufig, und er hat daraus sogar ein Sub- stantivum recidivatus und die adverbiale Wendung de reci- divo gebildet. Letztere findet sich in einer an die Erklärung des Servius erinnernden Weise de pudic. 16 si vis omnem notitiam aposioli ebibere, ut intellegas , quanta securi censurae omnem silvam libidinum caedat et eradicet et excaudicet, ne quid- quum de recidivo fruticare permittat, aspice illum a iusta fruge naturae, a matrimonii dico pomo, animas ieiunare cupientem. Das Adjectivum aber findet sich als Attribut von moechia, memoria, conditio, annus und vita. Vgl. de pudic. 20 ita moechia de prisiino recidiva et unitalem novi coloris, a quo fuerat exclusa, commaculans , immundabile est vitium. de anima 24 si qua corporis ratio incutit oblivionem, quo- modo eontrariam eins admittet recordationem ? quia et ipsa post oblivionem recordalio memo r i a rec i d i v a est. de re- surr. carn. 12 revera foenore interitu , et iniuria usuru, et lucro damno , semel dixerim universa conditio recidiva est; quodcunque conveneris , j'uil , quodcunque amiseris, nihil non Herum est. Omnia in statum redeunt, cum abscesseinnt; omnia incipiunt, cum desierint: ideo ßniuntur, ut fiant. Nihil deperit nisi in salutem. Totus igitur hie ordo revolubilis verum testatio est resurrectionis mortuorunim). ad Marcionem 1, 13 sie et Osiris, quod semper sepelitur et in civido quaeritur et cum gaudio invenitur, reeiprocarum frugium et vividorum de- ment orum et reeidivi anni fidem argumentantur. ad Mar- cion. 4, 25 sed quia et mortui iam suscitabantur a Christo, exsuscitatus ad spem aeternae vitae per exempla reeidi- BflC40), ne plus aliquid observationis exigeret sublimior spe:

39) Hier tritt besonders hervor, dass Tertullian bei der conditio re- cidiva durchaus den ewigen "Wechsel des Vergehens und Wieder- erstehens im Sinne hat, von dem wir oben S. 237 f. ausgingen.

. 40) Rigaltius im index glossarum Tertulliani (Ausgabe 17-i-l. S. 696) erklärt vita recidiva als mortalis , was mit Recht schon von Gronovius gerügt wird, der die exempla richtig versteht als illorum, quos de- funetos L'itristus a morte excitavit.

16*

244 Lange

idcirco consuluit de aeternae vitae consecutione. Der Aus- druck vita recidiva von dem neuen Leben in der Ewig- keit ist wohl der stärkste Beweis dafür, dass dem Tertul- lianus das Wort redivivus im Sinne von „wiederaufgelebt" gänzlich unbekannt war403). Das Substantivum recidwatusil) endlich findet sich de anima 28 si vero Samius sophista Piatoni auclor est animarum de recidivalu revolubili42) semper ex alterna mortuorum atque viventium suffectione, certe ille Pythagoras . . . mendacio incubuit. de resurr, carnis 1 certe recidivatum a n imae corporalem pronuntiaverunt. 1 8 sen- sus omnium scripturarum, quae carnis recidivatum polli- centur. 30 denique hoc ipso, quod recidivatus Iudaici Status de recorporatione et redanimatione ossium jiguratur, id quoque eventurum ossibus probatur. 52 (Schluss oder 53 Anfang) sed corpus animale animam quidem argumentantur, ut illum a came avocent recidivatum. Der Zusammen- hang, in dem dieses letzte Beispiel steht, zeigt deutlich, dass dem Tertullian der Vergleich mit den semma reci- diva i3) gegenwärtig war. An der Richtigkeit der Lesart kann bei Tertullianus nirgends ein Zweifel sein.

Ganz wie Tertullianus gebraucht auch Arnobius das Wort recidivus 3, 9 (oder 2, 104): quid ergo? dicemus deos pro- creare, deos ?iasci et idcirco additas genitalium membrorum partes, ut sufficere prolem possent et novo quaque suboricnte fetura, quicquid prior aetas abstulisset, recidiva substi- tutio subrogaret. Deun offenbar wird auch hierbei an

"0a) Für „wiederaufgelebt" sagt Tertullianus reviviftcatus de resurr, carn. 19.

n) Das Verbum recidivari id est renovare bei Papias fol. isi col.3. Ebendaselbst recidiäbant dermo ad quod prius fuerant revertuntur.

42) Vgl. ordo revolübilis in der Stelle de resurr. carn. 12.

43) Das ganze Capitel 52 bewegt sich in der Erörterung des Gleich- nisses vom Säen. Kurz vor unserer Stelle findet sich der Satz: Hmc et apostülus coneepit scuiinari eam dicerr . cum redhibetw in terra»!, quia et seminibus sequestratorium terra est, illic deponendis et rej>e- teudis. Es ist die Rede von Taul. ad Cor. 1, 15, 4 arniQuai aiöu« \pv%ixöy, iyti(>tT(a oai/ua TtyevfXaTlXOV.

redivivus und recidivus. 245

den ewigen Wechsel des Vergehens und Wiedererstehens gedacht.

In den ersten drei Jahrhunderten ist also recidivus das Wort, welches Dichter wie Prosaiker anwenden, wenn sie ein Wiedererstehen des Vergangenen zu neuem Leben be- zeichnen wollen. 'Anders wird es im vierten Jahrhundert. Zwar findet sich auch jetzt noch redivivus in dem streng technischen Sinne des Cicero, Catull und Vitruv, nämlich in einem Erlasse der Kaiser Valens, Gratianus und Valen- tinianus im Cod. Theod. 15, 1, 19 novum quoque opus qui volet in urbe moliri, sua pecunia, suis operibus absolvat, non contractis veteribus emolumentis, non effossis nobilium operum substruelionibus , non redivivis de public o saxis, non marmorum frustis spoliatarum aedium deformatione convulsis. Und ebenso findet sich andererseits auch der ganz technische Ausdruck senu'na recidivu, freilich auf die Körper der Menschen metaphorisch, aber ohne Metonymie, angewendet, bei Prudent. adv. Symmachum 2, 820:

non facit ergo pares in relligione tenenda aeris et caeli communio: corpora tantum gignit, alit, reparat, recidivaquey>) semina servat. Auch Ausonius bleibt dem alten Sprachgebrauch von reci- divus treu, wenn er sagt gratiarum actio 33: quae bona praestas , efficis ne caduca sint, quae mala adimis, prospicis ne possint esse recidiva45). Desgleichen Symmachus 6, 20: mox sequentibus litt er is solliciludini nostrae recidivum acute um subdidisti. 9, 50: dehinc ut siquid inter illos de- certationis est, tuo caedatur examine: ne quando alter i iu- dici servaia cognilio recidivam Lucilli filio gignat iniuriam. 10, 46: dehinc cum apud me ex rescripto, quod Cyriades V. C. impetravil, recidiva cognitione refugerentie).

A4) Andere Lesart redivivaque.

45) So bei Scaliger und Tollius ohne Angabe einer Variante.

46) So bei Pareus ohne Angabe einer Variante. Die zweite Stelle zeigt deutlich, dass Symmachus wirklich recidiva schrieb, und dass er dabei an caedere dachte.

246 Lange

Dahingegen kommt redivivus jetzt wirklich auch im Sinne von recidwus vor. Den Uebergang dazu bildet eine Stelle des Nazarius in seinem panegyricus auf Constantinus 10, 35, 4: celeberrima quaeque urbis novis operibus enitescunt; nee obsoleta modo "per vetustatem redivivo eultu insigniun- tur, sed illa ipsa, quae antehac magnißcentissima putabantur, nunc auri luce Julgentia indecoram maiorum parsimoniam prodiderunt. Denn hier ist die Eigenschaft des alten und wiederbenutzten Materials metonymisch auf den Begriff cullus übertragen, so dass redivivo eultu heisst durch erneute " oder auch „erneuernde Pflege". Diese eigenthümliche Wendung setzt wie mir scheint voraus, dass auch die ex redivivis errichteten Werke selbst schon vorher metonymisch rediviva genannt worden seien (S. 232). Sowie diess geschehen war, fand sich der Uebergang von ex vetusto renovatum (s. oben S. 231) zu „wieder lebendig geworden " leicht, schon wegen des lautlichen Anklanges von redivivus an vivus. Ob Nazarius selbst schon an vivus gedacht hat, müssen wir bei der Art seines Ausdruckes dahin gestellt sein lassen ; wahrscheinlich aber hat daran gedacht ein Zeitgenosse, der unbekannte Verfasser eines andern panegyricus auf Constantinus 9, 13,4: quorum sanguini pepereisti, arma fregisti. vita enim homi- ?ium diu parta semper servanda est, si liceat: f er rinn inventu facile , usu mutabile. ideo quae erant reparabilia, conßasti, quod redivivuni non erat, reservasti. Hier zeigt der Zu- sammenhang klar, dass die dem ferrum entgegengesetzte vita als etwas non redivivum (nicht wiederherstellbar, also wohl auch nicht wiederauflebend) bezeichnet wird47).

Nächst den Panegyrikern hat Ammianus Marcellinus an vier Stellen, und zwar, wie mich Gardthausen auf Grund

47) Jäger will an der Stelle des Nazarius ?-ecidivo schreiben, was ich für unzulässig halte, weil gerade diese Stelle an den technischen Gebrauch von redivivus anknüpft. Arntzen vertheidigt au beiden SteUen redivivus, was er mit quod Herum viril umschreibt. Bei dem Ano- nymus haben wir also die Bedeutung reparabilis, die wir bei Erklärung der Catull-Stelle natürlich ablehnen mussten (S. 231).

redivivus und recidivus. 247

seiner Collationen versichert, ohne die leiseste Spur einer Variante, redivivus. Eine davon kann als bildliche Ueber- tragung des technischen Sprachgebrauches betrachtet werden, 21, 3, 2: quod ne dissimulatum redivivus bellorum ma- terias excitaret, Libinonem quendam ... misit ... negotium correcturum. In den drei andern aber gebraucht Ammi- anus das Wort da, wo Silius ltalicus z. B. recidivus gebraucht haben würde. Wie dieser nämlich bella recidiva sagt (oben S. 239), so sagt Ammianus 28, 1, 1 : dum ajrud Persas, ut supra narravimus, perßdia regis motus agitat insperatos et in Eois fructibus bella rediviva consurgunt. Dem ent- spricht vollständig 20, 9, 7: reipublicae ... recreatae quidem sed adhuc metuentis redivivos barbarorum excursus. Woran sich dann die Uebertragung des Worts auf ein anderes Ge- biet schliesst 26, 6, 17: Petronium ... divitias violenter augen- tem omnes eadem niente detestabant, qui sepulta iam dudum negotia et rcdivivas nebulas™) debitorum in diversos ordines excitabat. Hier zeigt sepulta, dass Ammianus bei redivivus wirklich an vivus, an ein Wiederlebendigwerden denkt. Es ist natürlich, dass Ammianus, der von Geburt ein Grieche war, dem also die lateinische Sprache nicht Muttersprache war, einerseits zwar den technischen Sinn von redivivus kannte, doch aber andererseits beim Gebrauche des Wortes sich von falscher etymologischer Auffassung leiten liess, zumal da ihm lateinische Schriftsteller wie die Panegyriker darin schon vorangegangen waren.

Endlich finden wir redivivus bei Claudian 44 (idyll. 1), 65:

continuo dispersa vigor per membra volutus

aestuat et venas redivivus s unguis inundat.

Denn so ist hier nicht bloss desshalb zu lesen, weil die codd.

Gyraldinus, Veronensis, Ambrosianus, Laurentianus und Vos-

sianus redivivus haben40), sondern auch desshalb, weil auf das

48) Andere Lesart: tabulas.

49) Ich verdanke diese Notiz der Güte des Herausgebers des Clau- dianus Dr. Jeep , der mir ausserdem mittheilt , dass von den für die Kritik in Betracht kommenden Codices nur der Vaticanus recidivus hat.

248 Lange

Blut des verjüngten Phoenix das Bild vom seinen reeidivum weniger gut passt, und weil Claudianus, ebenso gut wie Ammianus, bei redivivus leicht an vivus denken mochte. Leider kommt in den zahlreichen Gedichten Claudians keine weitere Stelle vor, durch deren Vergleichung man das Urtheil über unsere Stelle stützen könnte50].

Zur Entstehung des Gebrauchs von redwwus im Sinne von „wieder belebt" trug ohne Zweifel bei der Umstand, dass man allmählich den wahren Ursprung der Bedeutung sowohl von redivivus als auch von recidivus vergessen hatte. Kein Wunder also, dass die ähnlich klingenden Ausdrücke als im Wesentlichen synonym erschienen, und dass ein und derselbe Dichter bald recidivus bald redivivus gebraucht. Prudentius, der, wie wir oben sahen (S. 245), den Ausdruck semina recidiva anwendet, und welcher ausserdem in der Weise des Silius psychom. 390 sagt:

ne praeda superstes victorern placidum recidiva*1) in proelia poscat, gebraucht dennoch von dem wiedererstandenen Christus, den Tertullianus ohne Zweifel als recidivus bezeichnet hätte, den Ausdruck redivivus, Cathem. 3, 204:

spes eadem mea membra manet

guae redolentia funcreo

iussa quiescere sarcophaqo

dux pari//' r e d i r i r u s 52j // unio 53)

i(jnea Christus ad astra vocat. Damit ist zu vergleichen, dass der wenig jüngere Paulinus

50) In der gigantom. 21 ist festzuhalten:

hinc volucrem vivo sub pectore pascit infelix Scythica fixus convallc Prometheus. So lesen alle in Betracht kommenden Codices; die Conjectur Caspar Barth's recidivo pectore, die selbst N. Heinsius verwarf (um seinerseits fibroso pectore vorzuschlagen), ist also zu verwerfen.

51) Andere Lesart rediviva.

52) Wie es scheint, ohne Variante.

53) Nicht homo, wie Corssen in seinem Citate der Stelle schreibt.

redivivus und recidivus. 249

Nolanus (aus Burdigala) im Carmen Sapphicum ad Nicetam (17) v. 233 sagt:

interit casu satanae vieissitn invidus Com, redivivus**) Abel paseit effusi pretio redemtos sanguinis ugnos. Auch hier ist unter dem redivivus Abel zu verstehen Christus. Diesem Standpunkt des vierten Jahrhunderts entspricht vollständig die Unsicherheit und Unbestimmtheit, mit der Cha- risius p. 99 K. die beiden Ausdrücke definirt und unterscheidet: rediviva dicimus, quae post interitum redeunt, recidiva, quae ex suo casu ?*estituu?itur. Ob er damit redivivus von redire allein hat ableiten wollen, lasse ich dahingestellt, da es immerhin ebenso gut denkbar ist, dass er zu redeunt hinzudachte in vita?ny°).

Unter diesen Umständen kann der Sprachgebrauch der Dichter des 5. und 6. Jahrhunderts nicht weiter in Betracht kommen56). Wir dürfen schon den des vierten Jahrhunderts der etymologischen Erklärung von redivivus nicht zu Grunde

54) Barth adv. 35, 10 liest recidivus.

'55) Spätere dachten allerdings an redire und an vila , s. die Glos- sen bei Papias oben S. 22S, dessen Artikel über redivivus und recidivus (S. 228. 234f.) übrigens auch zeigen, dass man die Wörter im Mittelalter für im Wesentlichen gleichbedeutend ansah. Dass man recidivus und redivivus für gleichbedeutend hielt, verrathen auch die griechisch- lateinischen und die lateinisch-griechischen Glossare dadurch, dass re- divivus nicht bloss mit naMv^wos , sondern auch mit nakiyy.Ti.aioi zu- sammengestellt wird, -welches letztere dem Sinne nach offenbar den recidiva Pergama entspricht. Vgl. die Ausg. des Vulcanius L. B. 1600. p. 565 und die Bearbeitung der Glossen durch Labbaeus p. 130. 134. 310. 311 der Ausg. v. 1679. Wenn aber daselbst S. 311 rediviva und vnöaioocpa, sodann auch redivivus und ava6i6ofxivu)v (wofür avadt&o- utvo; zu lesen sein wird) zusammengestellt ist, so hegt dem offenbar die febris recidiva (oben S. 241) und recidivus im Sinne von renascens (S. 234) zu Grunde.

56) Nur bemerke ich, dass selbst damals noch, soweit ich auf Grund des mir vorliegenden Materials urtheilen kann, recidivus viel häufiger war als redivivus.

250 Lange

legen, haben uns dafür vielmehr allein an den Sprachgebrauch des Cicero, Catull und Vitruv zu halten.

Sehen wir uns nun nach Bildungen im lateinischen Sprachschatze um, die der Form nach mit redivivus zusam- mengestellt werden können, so bietet sich uns dar das Sub- stantivum reduvia oder redivia. Allgemein bekannt ist dieses Wort durch die sprichwörtliche Redensart reduviam curare bei Cic. Rose. Amer. 44, 128: intelligo me ante tempus, iudi- ces, huec scrutari et pröpemodum errare, qui, cum capiti Sex. Roscii mederi debeam, reduviam eurem. Schon Manutius hat erkannt, dass hier reduvia die „Nietnagel" genannte Nagelkrankheit bezeichne. Cicero vergleicht sich mit einem Arzte, der, statt eine lebensgefährliche Krankheit des Kopfes seines Patienten zu heilen, sich mit dem Curiren eines Niet- nagels desselben aufhalte. Die Bedeutung Nietnagel ist ge- sichert durch Fest. p. 270 M., wo das Wort in der Neben- form redivia erscheint: Rediviam quidam, alii rcluvium appellant, cum circa unguis cutis se resolvit, quia luere57) est solvere. Titinius in Seti?ia58): „lassiludo conservum redi- viae ßagri" et Laevius59) „scabra in legendo rediviosave offen- de?is"00). Hier ist nicht etwa reluvium in reduviam zu ändern, da jene Form durch das zur Etymologie (freilich fälschlich) herbeigezogene liiere geschützt ist, und auch in der Epitome es heisst: redivia sive reluvium dicitur , quam circa unguis cutis se solvit, quia luere61) est solvere. Da übrigens im Artikel des Festus die Beispiele des Titinius und Laevius keine Belege für die angegebene Bedeutung sind,, so wird man annehmen müssen, dass Verrius Flaccus zuerst die Be- deutung Nietnagel belegt und dann für den metaphorischen Gebrauch des Wortes und des davon abgeleiteten Adjectivums

57) In der Handschrift steht ruere.

58) Ribbeck, com. lat.2 v. 13t.

5'J) In der Handschrift steht Livi.

00) L. Müller, Fragm. 10 (hinter seiner Ausgabe des Catullus).

G,l M. duero Gu. d luere.

redivivus und recidivus. 251

rediviosus weitere Belege gegeben hatte, Festus aber nur die letzteren auszog. Die Bedeutung Nietnagel " ist auch anderweit gesichert durch Plin. n. h. 28, 4, 8, 40 produnt ita et redu- vias sanari. 29, 2, 9, 32 reduvias sanat. 30, 12, 37, 111 reduvias et quae in digitis nascuntur pterygia tollunt ca- nini capitis cinis auf volva decocta in oleo. Arnob. 1, 51 ut pustulam, reduviam, papulain aut vocis imperio aul manus contrectatione comprimeret C2).

Dass aber „Nietnagel" nicht die Grundbedeutung des Wortes gewesen sein kann, folgt nicht bloss indirect aus den von Festus angeführten Stellen des Titinius und Lae- vius, sondern ganz direct aus einer Glosse des Luctatius Placidus S. 78, 19 Deuerling: reduviae dicuntur spolia serpentum, quibus, quotquot annis se?iescwit, sese exuunt, quasi quibus exutis in iuventam redeunt. dicuntur enim in- duviae, exuviae, reduviae63). Zugleich zeigt diese Stelle, dass das Wort nicht von liiere, wie Festus meinte, sondern von einem vorauszusetzenden rechtere gerade so abgeleitet ist wie exuviae von exuere, induviae von induere, nämlich mit der durchaus gewöhnlichen Entwickelung von uv aus u. Wie exuviae die dem Feinde abgezogene Rüstung, induviae6') das angezogene Kleid, so heisst also reduviae die abgezogene

62) Vgl. auch bei Labbaeus S. 134 nuooyv%ia redubia. nuoowx'ts reduvia und S. 311 redubia naQovvzia.

63) Eben diese Glosse bei Papias fol. ISO, col. 4. Zu lesen ist: quibus exutis quasi in iuventam redeunt.

64) Auch dieses Wort ist selten; es findet sich bei Plaut. Men. 1, 3, 9 induviae tuae atque uxoris exuviae. Prudent. psychom. v. 577 omne onus ex humeris reiecerat, omnibus ibat \ nudata induviis. adv. Symm. 2, 2S-* induvias caesae pecudes et frigida parvas \ prae- bebat spelunca domus. Salvian. gubernatio dei 1, 20 redundantem ho- minum honorem usque ad induviarum vilium dignitatem (Bd. 53, S. 43 Migne). In den Lexicis wird auch induvium in der Bedeutung „Baum- rinde" aufgeführt, so auch von Vanicek im etym. Wörterb. S. 19. Aber bei Plinius n. h. 13, 4, 7, 29 wird jetzt gelesen indutis; wenn aber auch die frühere Lesart induviis richtig sein sollte, so würde die Form doch wohl auch von induviae abgeleitet werden können.

252 Lange

oder zurückgezogene Haut. Bestätigt wird diese Bedeutung durch Solinus 9, 9: nam in latebrosis rupium cavaminibus, quae fluctuum confligiis tunc adesa sunt, reduviae65) con- chyliorum resederunt et alia multa, quae aff'atim mariincito exspuuntur. Denn die Schneckenhäuser sind ja weiter nichts, als das abgezogene Kleid der Schnecken.

Somit erklärt sich, wie die Nagelkrankheit dazu kommt, red/via oder reduvia oder reduviae genannt zu werden; sie besteht eben in einem krankhaften Abziehen oder Zurück- ziehen der Haut von den Nägeln6"). Zugleich aber erklärt sich auch der metaphorische Gebrauch in dem Ausdrucke rediviae ßacjri. Der Sklave , der von seinen Mitsklaven zu deren Ermüdung {lassitudo conservum) durchgepeitscht wird, wird bezeichnet als „Fetzen" (Hautfetzen) -der Peitsche, sei es dass dabei an den zerfetzten Rücken67) des Sklaven oder an die durch den starken Gebrauch entstandenen Fetzen der Peitsche68) gedacht wird. Ferner erklärt sich nun auch die Zusammenstellung scabra in legendo rediviosave offendens. Laevius nennt die anstössigen Stellen scabra, d. i. schäbig, abgeschabt, und rediviosa, d. i. reich an Haut- fetzen, fetzig; beide Adjectiva sind für sich und in ihrer

6S) Andere Lesart reliquiae.

f6) Corssens Ableitung aus red-ungui-a (krit. Beitr. S. 587. Ausspr. I2, 87. 22, 365), welche nur die abgeleitete Bedeutung des Wortes be- rücksichtigt und ohne Kenntniss der Stellen des Luctatius und Solinus aufgestellt ist, ist damit beseitigt. Ohnehin würde der Beweis, dass das u von reduviae lang sei, schwerlich zu führen sein. Vanuek a. a. 0. stellt richtig reduviae (das auch er nur in der Bedeutung Nietnagel kennt) mit exuviae und indüviae zusammen.

67) So Salmasius Plin. exerc. in Solinum Bd. 1, S. 445 in cuius tergo scilicet reduviam pellis facit flagrum.

68) So Janus Dousa, centurionatus 47 rediviae flagri addit, quasi circa verheronem illum ulmeae virgae et flagra se resotvant, tergi eius- dem firmiludine contritae ac dissupatae, Wide et reluvium r>nb tov kvw, id est solvo, aliis probar i pol ins idem Festus testatur. Quae utraque tarnen, si literarum 1> ei L affinitatem pressius consideremus , eiusdem se originis ac notionis esse, facile nobiS fidem factum. Ihm folgt Taub- mann zu Plaut. Asin. 3, '1, J^ und Forcellini im Lexicon.

redivivus und recidivus. 253

Verbindung mit einander durchaus geeignet den Mangel der Glätte, der Politur zu bezeichnen- Endlich erklärt sich auch eine zweite Stelle des Solinus 32, 25, in der reduviae schein- bar gleichbedeutend mit relir/uiae59) ist: strophilos avis par- vula est: ea reduvias'0) escarum dum affectat, os beluae huiusce {seil, crocodili) jjuulatim sealpit et sensim scalpurriyine blundiente aditum sibi in usgue fauces faeit. Die Ueber- bleibsel der Speisen, die im Rachen des Crocodils hängen geblieben sind, heissen reduviae, weil es Hautfetzen sind, oder weil sie wenigstens das Aussehen von Hautfetzen haben. Von dem vorausgesetzten Verbum reduere kommt aber nicht bloss das Substantiv reduviu , sondern auch das Ad- jeetivum reduvius her, das erhalten ist in der Glosse des Luctatius Placidus 79, 11 reduvius e.vuvius. Wobei freilich zu bemerken, dass weder für reduvius, noch für exuvius ein anderer Beleg existirt71 ). Indessen ist darum durchaus nicht an der einstmaligen Existenz des Verbum reduere zu zwei- feln, das mit gleicher Sicherheit aus dem einzigen reduvia erschlossen wird, wie subuere, unterziehen, aus dem einzigen subueula"1). Vielleicht aber ist sogar die Form reduimt in einem Fragmente des Sisenna bei Nonius p. 538 M. erhalten. Man liest daselbst: Sisenna Historiarum lib. III senatus aueto- ritate sagaria nunc™). Da aber die Senatsbeschlüsse nicht bezeichnet zu werden pflegen durch Adjectiva, die von dem Namen der Sache, auf die sie sich beziehen, abgeleitet sind, so hat Sisenna trotz seiner Neigung zu absonderlichen Bil- dungen schwerlich senatus auetoritas sagaria von einem

C9) S. oben reliquiae als Variante von reduviae S. 252. Anm. 65. In den glossae Isidori (bei Vulcanius S. 692) findet sich redubias reli- fjuias. Ebenso im Lexicon des Papias fol. 181, col. 1. Im über glos- sarum nach Lowe's Mittheüung: reduvias: reliquias escarum.

70) Die Handschriften haben redubias, eine sogar res dubios.

71) Dagegen kommt redubiare vor in der im codex Salmasianus der lateinischen Anthologie erhaltenen praefatio, s. Riese's anthol. 1, S. 69 u. Löwe im Rh. Mus. Bd. 31, S. 55. 57.

72) Varro 1. 1. 5, 13t und bei Non. p. 542. Fest. p. 309. ep. 303.

73) So auch Peter, historic. Rom. reliq. p. 279.

254 Lange

Senatsbeschlusse über Anlegung oder Ablegung der saga gesagt. Da nun aber Nonius das Fragment als Beleg für sagum erwähnt, so hat Quicherat vermutbet, dass in ria nunc enthalten sei das Verbum renuunt, wobei er sich ge- dacht zu haben scheint, dass die Bürger gestützt auf eine senatus auctoritas die ihnen etwa von den Consuln zuge- muthete Anlegung der saga abgelehnt hätten. Aber diess ist sehr künstlich, entspricht auch nicht der Rolle, welche Con- suln und Senat bei Anlegung der saga spielen. Die technischen Ausdrücke für Anlegen und Ablegen der saga sind saga su- ??iere'7i) und saga ponere"5). Für ersteres konnte man ohne Zweifel sagen saga mduere16), für letzteres saga exuere oder auch reduere. Dem Sisenna ist es gewiss zuzutrauen, dass er das jedenfalls seltene und alterthümliche Wort vorzog und schrieb: senatus auctoritate saga reduunf").

Von diesem reduere nun, nicht etwa von reduvia oder reduviae oder reduvius, konnte ein Adjectivum red-uv-wus173) gebildet werden, wie von recidere gebildet ist i^e-cid-ivus. Jenes Adjectivum konnte bedeuten „abgezogen, zurückge- zogen", aber auch „herausgezogen". Und letzteres ist die Bedeutung, die red-iv-ivus im Sprachgebrauche des Cicero,

74) Cic. Phil. 5, 12, 31. 6, 6, 16. S, 2, 6. 14, 1, 2. Liv. ep. 72. 118. Oros. 5, 18. Vgl. auch Verr. accus. 5, 36, 94.

75) Liv. ep. 73. So auch deponiere bei Oros. 5, IS. Daher wollte Riese, über das Geschichtswerk des L. Cornelius Sisenna, in der Heidel- berger Festschrift 1S65. S. 60, in dem Fragmente schreiben: saga po- nunt, was allerdings dem Sinne nach im dritten Buche des Werks erfordert zu werden scheint, sich aber von der handschriftlichen Uebcr- lieferung zu weit entfernt.

7G) Daher haben Schott und Andere vorgeschlagen saga mduunt, was für den Stand der im dritten Buche erzählten Ereignisse nicht passt.

77) Eine Spur des Verbum reduere könnte vielleicht auch bei Fest. ep. M) erhalten sein: exdutae exuviae, wenn man nämlich annähme, dass exdutae entstanden wäre aus exutae redutae. Vielleicht ist jene Glosse aber nur eine corrumpirte Dittographie der andern p. 81 exuviae ab exuendo die tue.

77a) In der oben erwähnten Glosse des Placidus 79, 11 hat P vielleicht richtig: redivivus, exuvius.

redivivus und recidivus. 255

Catull , Vitruv und des Cod. Theodosianus» wirklich hat. Denn lapides redivivi hei Cicero z. B. sind lapides ex co- lumna exemti. Die Form red-iv-ivus statt red-uv-ivus erklärt sich aher einfach nach Analogie von redivia für reduvia78) und von manibiae für manubiae'9). Ob letzteres Wort frei- lich, wie Vanicek60) vermuthet, aus manuviae entstanden ist, also dieselbe Wurzel uSi) wie reduviae und reduvivus enthält, muss ich dahingestellt sein lassen.

Bei dieser etymologischen Erklärung bietet sich nun auch die Möglichkeit, die Bedeutung „wieder verjüngt, wieder lebendig geworden ", entstanden zu denken, ohne dass dabei die Voraussetzung gemacht werden muss, dass man gleich von vorn herein an virus dachte. Da nämlich die abgezogene Haut der Schlangen reduviae hiess, so konnte eine Schlange, die ihre alte Haut abgelegt und sich somit verjüngt hatte, ohne Zweifel serpens reduvivus heissen82), und so konnte denn auch die Renovirung von Gebäuden, bei der diese gleichsam ein altes Kleid ablegen, um ein neues anzuziehen, cultus redivivus (oben S. 246), eine wiederherstellbare vita als ein gleichsam durch ein neues Gewand zu verjüngendes Leben, redivivu (oben S. 246), ja der nach Abstreifung seiner irdischen Hülle wieder lebendig gewordene Christus (oben S. 248) redivivus83) heissen.

78) Corssen an der S. 252 angeführten Stelle meint, das i sei durch Einwirkung des i der folgenden Sübe entstanden.

19) Vgl. auch recuperare und reciperare und die anderen Fälle der Schwächung des u in i.

80) Etymol. Wörterbuch S. 19.

81) Ueber dieselbe s. Curtius Grundzüge, 4. Aufl. S. 621.

82) Luctatius a. a. 0. quibus exutis quasi in iuventam redeunt. PH

83) Man beachte, dass es bei Prudentius nicht schlechthin heisst Christus redivivus, sondern parili humo redivivus.

Mittheiluns über die Curtrasstiftung.

Der letztjährige Zinsertrag der Curtiusstiftung ist Herrn Dr. Jo- hannes BAUNACK aus Trebsen in Sachsen zur Förderung seiner glücklieb, begonnenen grammatischen Studien verlieben worden.

LEIPZIG, 15. Juli 1S77.

Das Curatorium der Curtiusstiftung G. l'urtius. W. Clemm. K. iirueinan.

'i .1. ]'.. Hirschfeld in Leipzig.

QÜAESTIOMJM DIALECTOLOGICARUM GRAECARUM

PARTICULA.

SCRIPSIT

OTTO SCHRADER

vniAEiEXsis.

CüRTiua u. Brugmas, Studien X.

Quo maior in singulos annos egregia virorum doctorum opera inscriptionum seges e Graeciae solo procrescit. eo magis linguae graecae et origines et incrementa ex earum cognitione explicauda esse intellegitur ; nam cum in servanda priscae linguae indole unaquaeque fere dialectus propria et peculiaria ex summa antiquitate acceperit, nisi omnibus uni- versi graeci sermonis varietatibus et cognitis et inter se comparatis ad montem illum ascendi non potest, unde pri- mus ille graecae linguae Status prospiciatur. Hanc yero viam qui ingreditur, multas sonorum et formarum affectiones, quibus ei, qui unam spectat dialectum, graeca cum aliis un- guis facere videtur, intra ipsius graeci sermonis fines natas esse facile cognoscet. Velut non debebant viri docti (cf.Bergk, griech. Literat. I 60) etiam nostra memoria repetere mirum illum et absurdum veterum errorem, quo aeolicam dialectum propius reliquis ad latinam linguam accedere existimave- runt; nam quae aeolica illis latinis similia videbantur, aut recentioris esse originis aut doricis quoque dialectis com- munia vix est quod moneam.

Iam vero alia ex parte fructus ex dialectorum studiis concipiendi sunt. Cum enim perspicuum sit, de dialectorum idem valere quod de gentium inter se condicione et cogna- tione, si quid de illis exploratum babemus, ad has trans- ferre licebit. Ac si reputaveris de priscis illis temporibus aut omnino silere historiae monumenta aut si quae tradita sunt, poetarum et historicorum fabulis, erroribus, commen- tis penitus esse intermixta, reliquis bistoriae fontibus obstru- ctis spes est dialectorum graecarum inter se comparationem primae Graecorum bistoriae lucis aliquid esse allaturam. Qua

260 Schrader

in re cognoscenda cum veterum de graeci sermonis divisione traditionibus quid in ipsis dialectis aut concinat aut repugnet diligenter quaerendum, certe severae illi et verae disserendi rationi, quippe quae in bis maxime quaestionibus levitati saepe et libidini cessit, ubique erit oboediendum.

Quaestiones igitur dialectologicae et multae et graves sunt. Postquam autem Abrensius praeelaro de dialectis opere scripto totius fere graeci sermonis varietates complecti, de- scribere, disponere conatus est, recentiorum studia novorum titulorum copia adiuta magis in singulis dialectis accuratius depingendis quam in quaestionibus ex universis repetitis occupata fuerunt. Tali modo brevi tempore tanta series libellorum de dialectis scriptorum orta est, ut iam vix ulla alicuius momenti dialectus propria atque peculiari careat descriptione. Hoc igitur modo fundamentis iactis sperari licet et de liistoria graecae linguae et de dialectorum atque gentium inter se condicione mox certius posse iudicari.

Ad tale opus pauca compositurus bas de graecis dia- lectis quaestiones institui, quarum in parte I de vocali r dialectorum aeolo-doricarum ex vetere ä nata agere mibi est propositum.

Sed antequam ad id ipsum, de quo dicturi sumus, per- venimus, ut totius disputationis via praemuniatur, paucas quaestiones tractare licebit; qua in re, si interdum ad paullo remotiora aberrasse videar, boc libenter mibi condonatum iri spero.

§ 1.

Atque boc primum constat nulla re dialectos ionicam et atticam apertius ab aeolo-doricis distingui quam frequen- tiore /; vocalis pro « usu; neque tarnen res ita sese babet, ut Aeolis et Doris omnino illa mutatione abstineant; baec enim, ne longior sim, dialectorum bac in re conditio con- spicitur :

I. Aeolo-doricae dialecti vocalem « conscrvant, raro // exbibent; e. gr. Ttarijg, kiyrjTai, f/V, zid-^ui.

Quae8tiones dialectologicae graecae. 261

IL Attica in Universum omnes productas ä iu rt uiutat exceptis iis, quibus q, i, praecedit.

III. Ionica ne ante g, i, e quidem ä vocali parcens ubique fere »j pro « exhibet.

Iarn vero de bac tota re scripturo, ut habeat, unde pro- ficiscatur disputatio, baec primum quaestio oritur, quo modo talis dialectorum bac in re discrepantia orta sit. Etenim nuper J. Scbmidtius, vir doctissimus atque sagacissimus, ex- posuit, quid de bac tota Graecorum « in rt mutatione iudi- caret. Dicit igitur (Voc. II 190sequ.): „Sollen wir nun glauben, dass z. b. urgriecbiscb einerseits im ioniscben, andererseits ganz unabbängig davon im lesbiscben, böotischen (fiel), doriseben zu f.irj geworden sei? Ist es niebt vil natürlicher an zu nemen, dass auf einem punkte des griechi- schen damals noch in ununterbrochener conti- nuität verlaufenden Sprachgebietes bei den Ionern sich der klang des alten aallmählich zu rt er höbt e, und dass dise erböbung sich über die naebbarn um mein früher gewältes bild zu brauchen in immer schwächer werdender welle verbreitete? Die tatsachen zwingen zu diser anname, wie um- gekert dise anname alle tatsachen erklärt."

Vellem profecto placuisset viro clarissimo paullo copio- sius de bis omnibus disserere rebus; confiteor enim me ex illius sententia et ratione, quamvis aliis in causis et pro- banda sit et probetur, dialectorum bac in re condicionem explicaturum in summis atque gravissimis versari difficulta- tibus. Imprimis autem quomodo ille inter Iones et Atticos totum illud discrimen ortum esse velit, prorsus me fugit.

An vero, si quidem bistoriam populi graeci speetas, antiquiore aliquo tempore Attici et Iones seiuneti atque separati vixerunt? Nonne constat Atticos quondam et Iones unam eandemque gentem fuisse, dialectorum autem discri- mina esse orta, cum Attici coloni ex Attica digressi in ma- ritimis Asiae regionibus constitissent? Quid? in ipsis Homeri

262 Schrader

carminibus, cum variorum temporum et poesin et sermonem nobis prodant, nonne parvus talium vocabulorum vocalem 5 exhibentium numerus conspicitur, quae ut &tä, d-eäq, -freaetc, Aiveiag, 'EgfiEiag , (.idv etc. non Aeolidi sed antiquiori Io- nismi statui viudicanda esse et Hinrichsius (de hom. eloc. vest. aeol. p. 73. s.) et Harderus (de a vocali apud Homerum pro- ducta p. 85. s.) pariter iudicaverunt ?

Quod cum ita sit, dubitari non potest, quin quondam Iones in ä mutatione Atticis pares fuerint, migratione se- cuncti paullatim in eam dilatatam vocalis pvonuntiationem delapsi sint, quam in recentioris Iadis et titulis et libris perspicimus.

Atque ne de atticae quidem dialecti huius litterae usu, si eum cum dialectis aeolo-doricis comparas, J. Scbmidti sententiam probaverim. Quamvis enim perdolendum sit, quod historia antiquorum Graeciae temporum quasi ex fabulis poe- tarum petenda est si quidem licet historico in fabulis quoque aliquid veri cognoscere hoc unum intellegi potest priscis illis temporibus totam Graeciam a variis gentibus esse peragratam, alteram alteri successisse, hanc diffusam, illam suppressam esse.

Non dico dialectorum hunc ordinem, hoc stemma, quo nunc tralaticio more singulae gentes a primo illo populo discessisse dicuntur, prorsus esse rectum. Vereor, ne quae inter doricas et aeolicas discrimina adferuntur dialectos, per- paullum valeant. Nescio an illa stemmatis imago, qua uti solent, non apta sit atque accomodata graecarum dialectorum condicioni; fieri enim potuit, ut potius singulae gentes alia post aliam a primo illo populo digrederentur. Sed de hoc utut iudicabis ac spero ipsam hanc disputationem bis rebus aliquid lucis allaturam esse , ex ipsis dialectis de- monstrari potest, priscis illis temporibus ad linguae graecae dialectos constituendas quanti momenti raigrationes, colo- niae, digressus fuerint.

Quaestiones dialectologicae graecae. 263

§ 2.

Nova enim nuper dialectus, Cyprica, egregio virorum doctorum studio nobis patefacta est. Bergkii est (tit. arc. Halle 1860/61) pvimum cognovisse Cypricam dialectum in- timae cognationis vinculo cum arcadica conexam fuisse; quae res optime in illud quadrat, quod Cyprus insula quondam ex Arcadia et incolas et instituta accepisse dicitur; cf. Paus. VIII. 5. 2: läyarc^vioo de 6 Idyv.alov ig Tgolav yyrjoaro ^g/.doi. 3I/.iov de at.ovGr.g .... yei/noi' ^yctTtrjvoQa xal xb Agy.ddcov ravTixov v.ar^vey/.ev eig Kvttqov v.al TLäcpov re 'Ayart^vcog eyevero oixiorrjg.

Iam vero quod ille paucis Hesychi glossis veterumque libris nisus sagacissime coniecit, ipsis titulis optime compro- batum est.

Licebit autem , spero , in generali huius praefationis natura paullo diutius in arcadicae et cypricae dialecti com- paratione versari. Duae enim, ni fallor, res toti huic dis- quisitioni gravissimae ex ea disci possunt: primum quo modo digressione facta ex una dialecto duae oriantur, deinde quales debeant esse duae dialecti, ut artioris necessitudinis vinculo coniunctae iudicentur. Hoc vero modo utriusque dialecti natura et condicio optime cognosci possunt.

A.

I. Praeter omnes reliquas dialectos arcado-cyprica his rebus insignis est:

1. genet. I masc. sing. arc. Qgaoeav cf. Gelbke stud. II 23. cypr. 'OvaoayÖQUv Id. 2. ^Qiotayooav XVIII. de Pampbyliis cf. § 5 B. c, 2.

2. genet. II masc. sing, in -tov. arc. riov-i rw eniZu- uIcü teg. 38 cypr. (Dü.oxvttqcov, °Ovaor/.v7TQcov cf. Au- reus philol. XXXV. 12.

3. arcv c. dat. arc. äm> rq av af.iegq teg. 4 cypr. uttv tcci '^cii Id. 8.

4. ig c. dat. (loc.) arc. ig xol eqyoi teg. 51 cypr. rol ßoi/.oi Id. 6.

264 Schrader

5. iv pro iv arc. iv öi/.aGTijgiov teg. 20. cypr. i'rol Fi- rst Id. 1.

6. o pro dg arc. o-tzbq teg. 38. cypr. o it-iosii-r] Id. 25. II. Deinde haec, utpote quae in utraque dialecto con-

gruentia inter se inveniantur, alicuius momenti sunt:

1. £ : a . arc. iodillovreg : ß'llco teg. 51. cypr. epa : agaB.es. legog teg. 26 cypr. UQrJijav Id. 20: tagdt?.

2. v : o. arc. a?rt; etc. cypr. anv cf. § 5.

3. o : w. arc. ßol6f.ievov teg. 24. cypr. <r/ /idÄe Hes. (K. Z. IX. 366).

4. (t:t. arc. ■/.£?>evojvoi,xQivtüvoi cypr. eyoo'oi, liwoi Id. 31.

5. £ : y. arc. Wlco, öülio (J^gar Grdz.4 467) cypr. £ä: Id. 8.

6. Ttö'uog teg. 12. cypr. moXiji Id. 6. att. rtoXeiog.

7. arc. cc/iv %a av auiga teg. 4. cypr. rdy "a&tcov tov rjfc Id. 21.'

8. arc. iv cum acc. : cypr. iv cum acc. cf. I 5.

9. arc. 7tog teg. 9. cypr. nag rav leQrjijav Id. 20.

10. III. sing. conj. act. in t\ non i). arc. rvyyävi], iyrj teg. 14, 26. cypr. Sgfctotffij Id. 25.

11. ccTtv-TEL-iroj teg. 45. cypr. irel-aei Id. 12 : ri-vto.

12. arc. 7taQ€Ta^üi^ffi : zra^TaLw teg. 28. cypr. e^co.-i^ Id. 25.'

13. arc. a/trddag teg. 13. cypr. xaTe'&ijav Id. 27.

14. arc. £a/Lu6vTco teg. 28. Laf-iiövreg , äör/.r^iEvog etc. cypr. xarfi-Fd^/ov Id. 1 (Ahrens)? Deecke-Siegismund et Schmidt: xaTe^dpxwv.

15. arc. sovrog teg. 11. cypr. iövxog : ovxog. Praetermisimus quae omnes dialecti aeolo-doricae com-

munia habent.

B. Contra multa sunt, quibus appareat utramque dialectum digressione facta versicolorem, ut ita dicam, vestem in- duisse*.

I. arcadica dialectus in vetnstiore statu mansit. 1. arc. rig teg. 12 etc. : cypr. alg Id. 10 cf. K. Z. IX. 367.

Quaestiones dialectologicae graecae. 265

2. arc. xav teg. 2 etc. : cypi\ /.«' Id. 10.

3. arc. eövrog teg. 11. ^tvocfdveog C, I. gr. 1513: eypr. lövxa Id. 19. xeqyvija Id. 9. 19. Feuija Id. 26. &iög Id. 27. vxtz'eüijav.

4. arc. cc7C vööag {j^do) teg. 13 : eypr. erredvY.e ') Id. bil.4. dc.-c'croije Id. 6. eypr. ykvovw : arc. ? lesb. yevoixo.

5. arc. avaÄcJ/ma* teg.43:cyp. bve&iy/.e XIII, XIV etc. Abr.

6. arc. jiölig teg. 12.: eypr. nröXig Id. 1. itö'Kig anti- quius esse quam TcxöXig docet Curtius Grdz.4 282, 453. cf. K. Z. IX 367.

II. cyprica dialectus antiquior est.

1. eypr. elei Id. 9. feiet bil. Id. 2. VIII. Abr.: arc. nh'td-i teg. 20.

2. eypr. evyiuläg bil. 3. rag Idd-ävag Id. 20. rag ravü- £ag XV. Abr. etc. : arc. La/uiav teg. 21.

De origine arcadicarum formarum in -av Leskienio (decl. im slav.-lit. u. germ. p. 40) assentior, cum tales formas ex analogia falsa, quae dicitur, masc. in -av (cf. A. I 1.) formatas esse iudicet; nam cum in cyprica dialecto vulgares formae in äg legantur (masc. -av), non veri simile mibi videtur, in primo illo arcado-cyprico sermone utramque formam in av et äg valuisse aut intra ipsius arcadicae dialecti fines mu- tationem illam, quam voluit Curtius (Jabns Jarb. 83. 592) *Ca/nia-jog. *£aiua-o, Caftlav esse faetam.

3. eypr. ßoixog, ßi/cog, ßQtjra : arc. egyoi teg. 3. Digam- matis vestigium apud Arcades legitur in Faoorioyo C. I. gr. 1520.

III. Saepius diudicari non potest, utra dialectus antiquiora servaverit.

1. arc Teterco, reioürw eypr. :teioei Id. 12. : sert. Y~k'i cf. uoivrr Fick. Spracbeinb. p. 81.

2. arc, y.ai : eypr. y.äg Id. 3, 5, 7. (K. Z. IX 369j.

3. arc. ei : eypr. t) (>] /.e oig Id. 10).

J) fortasse cyprica rad. <?v coniungenda est cum sanscritica rad. du in düvas donum, du f. donum.

266 Schrader

IV. Interdum prima illa forma, a qua utraque dialectus profecta sit, per conclusionem fingi debet, ut

i *>'■!• i i. / fcypr. aikoc Id. 14.

arcado-cvpr. *al-/o-g = lat. (il-w-s { Jl _ „*

larcad. aXlog teg. 40.

§ 3.

Hoc igitur praeter caetera nobis constat, errare eum, qui in explanandis priscis dialectorum differentiis gentium migra- tiones atque digressus aut nihili aut parvi fecerit. Aliter de ea aetate iudicaveris velim, qua gentes id quod circa Obympiadum initium factum est in sedibus constiterunt, inter se coaluerunt, commercio conexae fuerunt. Hoc enim tempore inter dialectos differentias quasdam esse natas con- tinuis Ulis mutationibus bic illic ortis, denique eodem modo, quem J. Scbmidtius ille similitudinem ab undis petens „Wellentbeorie" dixit, ex ipsis graecis dialectis demonstrari potest. Sed de boc alia occasione data verba faciemus. Nunc ad ipsam Atticorum cum Aeolo-doriensibus in ä et /; usu comparationem redimus.

Demonstrasse enim mibi videor in ea dissertationis parte, qua de aeolo-dorica vocali >; agitur, illis in dialectis adeo non libidine quadam rj pro ä pronuntiari, ut in niiro dia- lectorum consensu quasi ratio quaedam et consilium pro- spiciatur.

Longe alia res in Attica est dialecto. Ibi enim notis regulis exceptis unumquodque fere ä in /; mutatur. Quid igitur inde apparet?

Suspicio oritur eas vocales /; , quas Attliis communes babeat cum Aeolide et Doride, et quod naturam et quod aetatem mutationis attinet, ab reliquis esse seiungen das. Alio igitur, ni fallor, et modo et tempore /; in Xky\}%ai dor. ?Jyr]T<xi, alio in dtjpog dor. öä/nog ortum est neque suspicor quemquam in dubitatione versari, utrum boc rt an illud priore teni])ore natum esse sumendum sit.

Quare ne nos quidem negamus atticam dialectum ad

Quaestiones dialectologicae graecae. 267

eas vocales r, quibus cum dialectis aeolo-doricis faciat, una cum Ulis delapsam esse.

Res igitur, si quid scio, haec fuit: Primum eo tem- pore, quo gentes omnes una (cf. § 4) excepta con- iunctae inter se vixerunt, certis et in formis et in radicibus ä in ?; mutatum est. Hoc quibus de causis sit factum neque minus, utrum vocalis ij ubique in ipso graeco sermone nata an ex summa interdum antiquitate ser- vata esse videatur, infra quaeremus. Deinde vero At- tici ab reliquis separati in hac mutatione longius progressi, ab Ionibus etiam superati sunt.

At Elea dialectus tota fere ab hac mutatione2) abstinet.

Concedo rem satis difficilem esse ad expediendum, tarnen enucleari eam posse confido. Atque ut ab initio libere sen- tentiam meam profitear, veri simillimum mihi videtur Eleam gentem ab reliquis iam digressam fuisse, cum mutatio illa in lingua oreretur; neque enim dialecti proprietas cum hac pugnat sententia et Eleae genti a veteribus summae anti- quitatis laus tribuitur. Nescio igitur an recte iudicaverit Ahrensius (dial. I 231): „Propius enim (elea dialectus) accedit ad Doricam et Laconicam maxime dialectum, ita tarnen ut optimo iure peculiaris dialectus non doricae varietas quaedam habeatur. "

2) Scio esse <joi eleorum titulorum formas illas, quae « pro tj ex- hibent, nimirum quod cum reliquis dialectis pugnant, recentiore tem- pore rursus tj in « mutasse arbitrentur itaque nihili faciant. Ego improbo eorum ratiouem; magnopere laudo bac in re J. Schmidtium (cf. K. Z. XXIII 374). Atque singulae formae suo quaeque loco tracta- buntur, hie unum monuerim titulorum numero in dies crescente valde nobis esse cavendum, ne temere quidquam in iis ex summa antiquitate servatum esse negemus. Quis enim formam illam cypricam 6o.-ivca, quis Heracleensium nQaooovTaaoi, quis Cretensium TZQiiytvTnvs in ipsa graeca lingua repertum iri sperabat? quis tot alia? Quare in tempus veri grammatici mihi esse videtur dicto illi Herodiani obtemperare. quo nos ,,r^j' nuoädooiv evfuviÖg ngOi'Si^ia&ca" iubet.

26S Söhrader

Gerte nos egregio illo Damocratis titulo Olympiae nuper tletecto (arch. Zeit. 1S76 p. 183 squ.) viri clarissimi iudiciura et laudare et comprobare debemus. Hoc vero, quoniam summa disceptationis in ea re posita est, ex ipsis dialecti reliquiis demonstrandum est. Levioribus autem missis haec maxime in iudicium veniunt:

I. Ac primum Elea dialectus duas res cum una Les- biaca communes habere videtur:

1) releora C. I. gr. 11. bom. iTcnöxa, V€Cf£?.riyEQ€ra Zeig etc., quae aeolica dicuntur cf. Hinrichs. p. 93 sequ. Brugman. stud. IX p. 259 sequ.

Tarnen et latina sc?*iba, nauta, i/icolu et doric. vcdzct (C.I. gr. 1930 f. vol. II addenda; neque tarnen tacuerim fieri potuisse in boc titulo, ut o finale interiretj ostendunt bas formas antiquas potius esse quam aeolicas; erant, ut recte ait Brugmanus, starr und steif gewordne Ablagerungen aus älterer Zeit".

2) Paullo maioris momenti fuerint accusativi in -oig (-oig), qui pariter in Elea atque in Lesbiaca dialecto le- guntur e. gr. el. ol. nov. : a/.'/.oio v. 8. y.aTailaio yaotzzQ x. 16. De origine formarum recte monuerunt et Brugmanus (stud. IV 85) et J. Scbmidtius (voc. 1 112) in illis non v in i mutari, quae est graecorum grammaticorum doctrina, sed o consonam littera v debilitata sonum i genuisse.

Quamquam etiam bac in re Lesbii et Elei valde dis- crepant; nam cum apud illos unaquaeque consonae a speeies littera v explosa vocalem i gignat, cf. lesb. toig ex tovq, 7ialg ex *navT-g, Ihcoioa ex *Xm ovtjci , apud Eleos una vetus illa consona a, qualis indogermanica aetate erat, vi sonum i gignendi utebatur cf. alloio ex a'Ü.ovg, roig ex xövg got. päns\ a ex t natum ea carebat cf. näaav v. 12 ex *;cccvrja, avTctnodiöwooct v. 17 ex * diöovrja. Quodsi quis avT(X7todidiüoact comparato rcäooav pro vräaar expectaverit, baec ipsa forma legitur in parvo quodam titulo Olympiae reperto (Arcb. Zeit. 1877. H. 1 : fccioarjg aQerrjg).

Accedit quod dialecti etiam digressione facta in acou-

Quaestiones dialectologicae graecae. 269

sativo plur. et in partie. nasalem retinuisse videntur, cf. enim arg. xövg, 'imiovg. cret. vttÜqxovoclv Le Bas 63, 6. 7tdvoag Le Bas 63, 9. Ttqinovoav Le Bas 82, 16 etc. thess. tcccvocc tit. phars. Quod cum ita sit, in levi illa utriusque dia- lecti similitudiue aliquid ponderis ponere dubito, praesertim cum mira illa consonae a vis aliis quoque in formis cogno- scatur. cf. nagEloy^xai etc. J. Schmidt, voc. I 112.

II. Multa deinde Elea dialectus cum Doride septen- trionali et cum dialectis, quae aeolicae dicuntur, com- munia habet:

1. yadöa/.rueroi C. I. gr. 11 cf. locr. ivY.aleti.uvog hyp. 41, 43. cf. Merzdorf spracbw. Abb. p. 32. errat igitur J. Schmidtius (voc. II, 90), cum dicit: „xadöaXijfievoi, welches das elische als zur aeolischen Gruppe ge- hörig erweist."

2. sv c. acc. ev xb laqöv Ol. nov. 32. ev xav löiav v. 9 sy yu'LvMua v. 31. f/< MikrjTov v. 38. cf. Merzdorf spracbw. Abb. p. 34.

3. apocopen praep. -rfot. nag TtoXe/Lico C. I. gr. 11. cf. Merzdorf sprachw. Abb. 37. cypr. rav 'Ad-ävav xav Tteo 'Hdcdicov Id. 27. 28, sed neoi Ol. nov. 2.

4. dat. III in -oig (oig). aycavoiQ Ol. nov. 26. cf. Merz- dorf spracbw. Abb. 36 40.

III. Cum doricis dialectis Elea dialectus t ante i servat :

1. noxi praep. Ol. nov. 14. 39. cf. Ahrens II § 43: arc. nög, cypr. rcög, zend. paiti.

2. Xyovxi III pl. Ol. nov. 28. lac. fjßcovTi tit. Xuth. 5. beracl. l(.i7tQr'toovTL I. 145. cret. avadeiy.vvvxL C. I. gr. 3050. 20 : arc. y.qivwvgi teg. 5. cypr. e^o'oi Id. v. 31 .

IV. Miro denique modo El ei cum Laconibus con- cinunt.

1) F scribitur et in vetere tit. C. I. gr. 11 et in Xutbiae testamento laconico (Ber. d. Ac. d. Wissensch. Berl. 1870. 53) ßgdxQcc, ßtxea, Fäqyov C. I. gr. 11: Fexscc ter in Xuth. Post in utraque dialecto ß ß pronuntiatum est: el. ßor/.iag

270 Schrader

(ßolxog) Ol. nov. 24 cf. Ahrens I 226: lacon. ßcogoeq (Herrn. III 449) BwQ&ia CA&rtv. I 225) ßtoo&ea (Herrn. III 450) ßiogMa Hesych. = oQ&ia cf. Ahrens II § 5. J. Schmidt voc. II 3t0.

2) Utraque dialectus g finale in q mutat. el.C. I. gr. 11 toZq Falrj'ioig, ai de tiq cf. Ahrens I 227. Ol. nov. 9z6q 1, OTttoQ 4, Ja(.io/.QärrjQ 4 et ubique: lac. VEiv.äaq Herrn. III 449. Zev^inrcoq lA&rtv. I 255. ver/.davTeQ Herrn. III 450 cf. Ahrens II § 8. Tarnen, si quidem M. Schmidtium (K. Z. X 206) sequeris, Lacones ab Eleis in eo differebant, quod unum g finale in g mutabant, Elei ne in fronte qui- dem aut in media vocabulorum parte o intactum relinquebant; scilicet in ipsis titulis huius generis exempla non reperiun- ter et de ipsis Ulis, quae afifert M. Schmidtius (cf. Q£Qf.uog pro Qeof.nog, giycc ' ouurra) , utrum elea sint et re vera q pro a exhibeant necne, valde dubitare licet, cf. Curtius etym.4 447.

3) Mos o inter vocales in spiritum asperum vertendi in utraque valebat dialecto. Ol. nov. TtorjäTai v. 35 no^äaaai v. 33. lacon. hcoi^t Ross. Nr. 33. fimav Herrn. III 449. ver/.dao Herrn. III 449. veiY.üuvTEQ Heim. III 450. TIoolöccvl Herrn. III bis cf. Ahrens II § 9. Quamquam hac quoque in re insignis utriusque dialecti conspicitur differentia; nam cum Elei solam priscam consonam o in spiritum ver- tant, o ex x natum religiöse servent (cf. norjarai : 7cäaav, ä;coo(faoioTCOQ , tyy.rratv\, Lacones neutri consonae a spe- ciei parcunt (cf. eTtoir^e : /ucoa ex *uovTJa. 7cua, e/J.i;rwa).

Quamquam ex his rebus utrique dialecto aut cum nullis aut cum paucis communibus si quis ad artius Eleorüm cum Laconibus cognationis statuendum vinculum coniecturam fecerit, quanto in errore versetur, patet. Demonstrari enim potest omnes illas affectiones recentioris esse originis. Velut, quod rhotacismum illiun attinet, in antiquissimo:t) Eleorum

3) Apparet inde Erctrienscs morem illum ab Eleis non acccpisse, ut tradunt graramatici. Accedit quod contra ipsius Strabonis testim. X p. 686 quarti quidem saec. initio Erctrienscs solum a in „«(«;)" non iu ,,Ttfai" {)i4uäiwy in q mutaverunt cf. Eustratiades Archaeol. eph. 1872

Quaestioues dialectologicae graecae. 271

titulo C. I. gr. 11, qui est circ. Ol. 70 (Kirchhoff, stud.2 102), a in fine tantum articuli et indefiniti rig et id qui- dem, ut videtur, ante solas consonas in q mutatum est cf. Curtius, Zeitschr. für Altertumsw. 1844. 638 (legitur toIq ßa'/.r'toig : Toig'Ho.-acuoig, al öi tiq ra yoacpsa). Jam vero in Ol. nov. tempore post Alexandrum Magnum exarato sine ulla exceptione in fine vocabulorum q pro g legitur.

Etiam serius mutatio ilLa apud Lacones facta est; nam neque antiquissimi Laconum tituli (test. Xuth. init. V. saec. et C. I. gr. 1511. Ol. 91, 1 Kirchhoff, stud.2 96) neque Alc- manis fragm. et Aristoph. Lysistr. (excepto v 988 nalaido) ullum huius generis exemplum exhibent. Tituli vero, quos supra diximus, aetatis p. Christ, sunt. cf. Ahrens II § 8.

Idem deinde de IV, 1 valet. Apud Eleos enim ß pro / circa IV. saec. init. in dialectum irrepsit; nam et in tit. ßgärga et in parvo quodam el. titulo (circ. Ol. 94. ßa'/.eltov arch. Zeit. 1876 4. 22) / legitur. Contra ß reperitur in Ol. nov. suoque iure Dittenbergerus monet (arch. Zeit. 1876. 4. 22) in recentioribus Olympiae inscriptionibus ubique in latinis nominibus ß pro v scribi cf. Bijgov, ZeßfJQov etc.

Pari denique modo de laconieo illo more a inter vocales in spiritum vertendi iudicandum esse Kirchhoffius (Monatsber. d. Berl. Ac. 1870. 61) demonstravit atque ne in Eleorum quidem antiquiore titulo C. I. gr. 31 (tyoiog ^ a7c6r]as) mutatio illa conspicitur.

Si igitur omnes illae res Laconibus cum Eleis communes ad antiquius aliquod tempus non recedunt, tarnen in gentium vicinitate continua mutatione illas affectiones ab Eleis ad Lacones propagatas esse veri simillimum mihi videtur. Sed de hoc alio loco exponemus.

V. Restant quae Eleae dialecto propria sunt et pe- culiaria.

1. a in 7cdo : moi C. I. gr. 11. Fäoyov C. I. gr. 11 de

«p. 417. bnöoai, üo^ovoiy, ojAvvovQas, 7iao((ß(iii>u>gtv : cluya;, i/.äairjv, ovvüi,/.u> etc. Contra el. : 'iyxT^oiv, näoav : oncup (Otouio?, oiyu).

272 Schrader

ovvsiav, uuoxLvoiuv C. I. gr. 11. cf. Curtius. verb. II. 267. I^iä (= ut) 'rtorjoe aut jtt5 aTiörjoe = Inö^oe C. I. gr. 31.

2. ä in Fqäx{j(x, /Lid, e'ä C. I. gr. 11. nctzÜQ Ol. nov. 6. (faivärcu 16. 7tot]ävai 36. avattd-q 32. do&q 37. anoora- /.äuev 35.

3. in consoDis ruaxime memorabilis est assimulatio pro- gressiva, qua (7i9- = (7(7 mutatur. no^aaoai = 7ioi]oa<j&cu Ol. nov. 33.

4. nom. sing. noleQ Ol. nov. 16.

5. acc. plur. III xÜqitsq Ol. nov. 17. tt'/.siov&q Ol. nov. 8.

6. in verbis Inaviray.iÖQ Ol. nov. 8. : * l-ravizdco.

Iam vero bis omnibus expositis boc nobis constat, eleae dialecti- indolem esse talem, cui optimo iure proprius inter reliquas dialectos locus tribui possit.

§ 5.

Sed profecto vereor, ne quis mibi iam nimiam veterura contemptionem opprobrio det, quippe qui adbuc Strabonis illud notissirnuni de graecis dialectis testimoniurn non cura- verini (Strabo VIII p. 333), quo disertis verbis non soluin Eleos sed etiam Ärcades inter aeolicam referat stirpem.

Scilicet iam Abrensius, ceterum antiquitatis minime contemptor, bac in re Straboni oninem fidem abrogandam existimavit, cum scriptorem non antiquas de Aeolica stirpe traditiones, sed vulgatam illara quattuor dialectorum divi- sionem in earum dialectorum cognitione positam, quibus usi erant scriptores, secutum esse demonstraret (Abreus I 1 5), quam opinionemKircbboffii auspiciis Hinricbsius (de bom.eloc. vest. aeol. IV) nuper adeo nescio an in falsum auxit. ut aeolicum nomen ad unos Lesbios restringendum esse vellet.

Nihilominus bac nostra memoria, qua et de Arcadum et de Eleorum sermone melius constat, pro satis certo promul- gatur (cf. Bergk de tit. arc, Halle 1860, 61 p. IV) erravisse Abrensium in Straboue rcpudiando. Atque boc ab initio concedo, ut verum sit dialectos graecas, quac mm sint Iadis aut Attbidis, aut inter Aeolidem aut inter Dnridcm esse

Quaestiones dialectologicae graecae. 273

referendas, suo iure aliquem posse mirari nos unos Eleos ab hac regula excepisse.

Quod cum ita sit, non nefas duxi hoc loco paullo übe- rius de arcadicae dialecti indole et cum reliquis compa- ratione exponere, cum praesertim Gelbke, ille arcadicae dialecti iuvestigator , iu bis quaestionibus non ea, qua par fuit, subtilitate versatus sit. Neque spero quemquam nobis crimini esse daturum, quod ipsarum dialectorum cognitione nisi veterum de bis rebus traditiones examinandas nobis proponamus, si quidem suum fecerit dictum illud Giesii viri optimi, quo monet: „Nicht in den Meinungen der Alten liegen die wahrhaft historischen Zeugnisse, sondern in ihrer Sprache selbst."

Viam autem et rationem quaerendi in unaquaque huius generis comparatione quam optime G. Curtius, vir claris- simus, significavit, cum in ea disputatione, cui nomen: „Be- merkungen zur griech. Diabetologie" (Gott. gel. Anz. 1S62 p. 4S8) inscripsit, baec verba faceret: „Wie wir von der griechischen Sprachgestaltung zur graeco-ita- lischen, von da wieder zur indogermanischen aufsteigen, so gilt es den Versuch, ob wir nicht von den scheinbar ziemlich disparaten Laui- gebilden der Lesbier, Boeotier und Thessaler zu einem primitiven oder Uraeolismus gelangen können, welcher mutmasslich den gemeinsamen Ausgangs punet für alle Zweige bildete."

His praemonitis ad rem ipsam pervenimus.

A.

I. Ac primum haec Arcadibus cum Doriensibus communia fuerunt aut cum omnibus aut cum quibusdam.

1. Ttagexä^covai teg. 28: 7iaQerätco cf. Ahrens II § 11. Curtius verb. II 270.

2. öearoi conj. teg. 10. ItziouvIgtoitoi teg. 16. exempla exstant in dialectis Messeniorum, Cretensium, Cnossi, Ca- lymniae cf. Curtius verb. II 66.

Curtius u. Brugmas, Studien X. \%

274 Schrader

3. r]9 pro r\v teg. 39: Corcyraei (Ross. arch. II 567 v. 3), Siculi (Ahrens de dial. sie. p. 37), cf. Curtius verb. I 147.

4. -vzco III p. pl. imp. ay/.ctQvoo6vTtü teg. 19. ivayövzo) teg. 19. TtoevTco teg. 9. ^a/.a6vTcu teg. 28. lovtio teg. 50: La- cones, Heracleenses , Delphii, Corcyraei. cf. Ahrens II 296. Curtius verb. II 48.

5. -at III p. s. opt. aor. I. act. cpöegai teg. 8 cf. dor. Ahrens II 335; formae ei exhibentes aeolicae nominantur. cf. Ahrens I 148. Curtius verb. II 267. dia/.toXiGei teg. 7 (ei de no).ef.iog öiccxtolvoei) futurum esse Bergkio assentior (tit. arc. p. XV).

6. inf. praes. act. in -ev i/.upalvev teg. 24. hcäqyev teg. 55. e7iriQeiä£ev teg. 48: Heracleenses (cf. Meister stud. IV 421 j, Cretenses, Theraei, Delphii cf. Ahrens II § 21, 6. Curtius verb. II 109.

7. kelaßrf/,c6g teg. 14 pro eilacpcog: Siculi (Archim. Aren, p. 331) cf. Ahrens II 347.

8. äcpetüo&w teg. 14: Heracl. dvecöa^ai cf. Meister stud. IV. 433. Ahrens II 344. Curtius verb. II 216.

9. arc. pl. decl. II in -og. rög etuovvioTauivog teg. 53 : Cretenses, Cyrenaei, Theraei, Delphii. Ahrens II § 21, 1.

II. Deinde dialectus arcadica cum singulis Doridis dialectis et simul cum Aeolidis dialectis in his concrepat:

a. cumDoride septentrionali et cum omnibus Aeo- lensibus:

1. ddiAr/iievog teg. 3. ärtei9fivai teg. 48. Lauiovzio teg. 28 etc. cf. Merzdorf sprachw. Abb. p. 32. Curtius verb. I exe. II.

b. cum D o r i d e s e p t e n t. et cum Boeotis et Thessalis:

1. iv c.a,cc.(lvccy6vziij iv öi/mot^qiov) cf. Merzdorf sprachw. Abh. 34; Lesbii: eig, ut C. I. gr. 2166 oiäoai xb ipücpiGfia elg GTÜkkav Xi&ivav et saepe.

2. jcög teg. 9, 56. ex noxi. dor. Ahr. II 358. boeot. Beermann stud. 1X75). thess. Ahr. II 534. Lebii: ngog, ut CI.gr. 21 66. rcQog ctlkälotg et saepe. cf. Sapph. 109. Bergk.;: ovxiu ij£ai

7CQOg 06, OVXiTl /js'w.

c. cum Üoriensibus et cum Boeotis.

1. v servatur in III p. pL /.qiywvgi teg. 5. xeXevtovot

Quaestiones dialectologicae graecae. 275

teg. 15. napeTccBtovoi teg. 28. dor. -vzi (Ahrens II § 36, 2j. boeot. -vti, v&l (Beermann IX 62).

2. ö : ß. loöelkovreg teg. 51 (f~ ßcd, gar) = dor. odelög : oßolög Ahrens II 81. boeot. Beermann IX 62.

3. ä : w xoivävag teg. 21 (cf. Gelbke II 17) dor. cf. Ahrens II § 22, 1. boeot. Ahrens I 186, 3.

4. a servatur. arc. xdv teg. 2 dor. xd cret. Gort. 4. He- rael. I 100 etc. boeot. xd (Beermann IX 15): lesb. xe; deinde in -xäxioi TQiaxdaiot teg. 8. dor. xdtLOi (Ahrens II 119) boeot. -xärioi (Beermann IX 16): lesb. xoatot.

d. cum Doriensibus et Lesbiis:

1. in suffix. inf. praes. verb. in -ca. ificpalvev ex *ifi- cpaive-ev cf. I. 6. lesb. \kyi\v ex *keye-ev. Ahrens 1 133. boeot- thess. (pege-f-iev.

2. x : x. 6odoy.au teg. 42. dor. Ahr. II 82. lesb.Sapph. 1,22. Haec fere sunt, quibus arcadica dialectus aut cum sola

Doride aut simul cum Doride et Aeolide facit. Consulto vero in tota hac comparatione Doridi primum locum tribui- mus, ut quanta similitudo inter utramque dialectum inter- cedat, ab initio pateat. Hoc cum ex aliis rebus tum maxime ex verborum flexione et formatione cognosci potest; huius enim generis exempla, quae nominavimus I 1 8, aut in Aeolide omnino non reperiuntur (nr. 7. 8) aut aperte cum ea pugnant (maxime nr. 1, 4, 5).

Dixerit quispiam bis rebus ut plerumque aeque ex an- tiquitate servatis non aeque mutatis non multum effici. At ne in offuscatione quidem illa vocalis a : o, quae aeolica interdum habetur, arcadica dialectus magis cum aeolicis quam cum doricis dialectis facit. Exempla autem haec sunt:

1. 1. £(p&0Qxt6g teg. 11; non dubito, quin obscura vo- calis magis ad perfectum notandum (cf. att. nkvovtta. hom. öeöogxa. lesb. rtzoo&ai) quam vocalis a affectione nata sit. cf. enim II 1—3; velut aliud est o e. g. in 6öf.wg aliud e. g. in yvoqjaD.ov lesb.

2. öexörav, exoTÖfißeia C. I. gr. 1513. mutationem a : o

18*

276 Schrader

post x litte ram factam posteriore tempore apud Arcades iuveterasse tqicc/.ccgioi teg. 8 demonstrare videtur. In ipsa bac mutatione cum Heracleeusibus Arcades faciunt cf. xo- Üagog, ävY.od-aQiovTi Meister stud. IV 369.

IL contra a prope nasales et liquidas servatur:

1. OTQCtTayoi teg. 9: boeot. orgorog (Beermann IX 17). lesb. OTQOTayu) Abr. I 76. orgorög tbess.(?) v.ÖQvoip Abr. II 2 19.

2. ayy.aQvaodvTto teg. 19. ävalwiiaai teg. 43: lesb. 6v~ &evrcc Abr. I 76 thess. öve^eixe I 220. II 533. Boeoti: ävä (stud. IX IS); patet inde, quantum erraverit, si quis e. gr. cypr. ov£&i]Y.e et lesb. bve-ihjxe ad unum tempus reduxerit. cf. §2B. I. 5 ; quod moneo, ut intellegatur, quanta circumspectione opus sit in dialectis inter se comparandis.

3. ovyyqctcfov teg. 55. yiyQamoi teg. 53 : Heracleenses, Cretenses, Lesbii bac in radice a in o vertebant: ygocpco (cf. Meister stud. IV 375).

Paullo incertius de mutatione illa a : e in fontium pe- nuria iudicari potest. Unum enim arcadicum buius generis exemplum cum reliquis dialectis comparari potest:

arc Qiuoy.Qirrjg, TIolvy.QiTsia. \esb.y.Qerog i Ahr. 175) boeot. '/.QÜtog Beerm. IX 16, quamquam in Segoog Boeoti cum Les- biis et Thessalis faciunt. Ceterum mos ille a et o maxime ante liquidas in « vertendi (meliora Arcadum exempla sunt: eads?.- lovzeg teg. 51 . deQe&Qov, uqs&qov. Gelbke II 13) per plurimas valuit dialectos. cf. de Boeotis Beerm. 16. de Lesbiis Abr. I 75. 80. de Doriensibus Abr. II 122. Meister IV 371.

Magna igitur est arcadicae cum Doriensibus dialecti similitudo. Quare boc iure dici potest, si quis adversus hoc Arcades inter aeolicam stirpem retulerit, multas et graves bujus sententiae causas ei esse proferendas.

B.

I. Ac primum quaeri debet, quid sit Arcadibus cum omnibus Aeolensibus neque tarnen cum Dorien- sibus commune. Mirum autem certe iudicandum est nihil esse quod iure hoc loco afferatur.

Quaestiones dialectologicae graecae. 277

II. Altero loco de his formis agendum est, quae apud Arcades et apud quasdam aeolicae stirpis dialectos neque simul apud Dorienses reperiantur.

a. apud Arcades, Boeotos, Thessalos.

1. lg pro IS; eoöorrJQeg teg. 6. loöf/J.ovreg teg. 51. boeot. lg, sog stud. IX 64. thess. loyovoig Ahr. II 535. At in singularum dialectorum finibus IB assimilatione in tag, lg mutatum esse ex eo apparet, quod antiquiores Boeoti l| religiöse servabant. C. I. gr. 25.

2. plenior forma gen. s. masc. I arc. Qgaofav ex Ogaola-o Gelbke II 23. boeot. Mevvjdao (Beerm. IX 46). thess. Tfyuao II 534, sed tit.phars. : Evueiliöa; Lesbii ut Dorienses ü /.tlorü, cHoa/.leldä etc. dicebant. Ahr. 1 110. cf. de Pamphyliis B. c. 2.

b. apud Arcades et Boeotos.

1. cc7tvööag teg. 13. cf. Boeot. aviSiav , öedoav&i (Beermann IX 7S). de formis ipsis nil constat.

2. dat. sing. II in -oi egyoc teg. 51. XQtivot teg. 44. boeot. dduoi, öduoe , daj.iv Beerm. IX 71 (el. -oi): lesb. oxKfävw. thess. öduov ex ddj.au. dor. dd/.io); interdum pro dativo in Doride quoque locativus legitur cf. e. g. h Jlgiavaiol Ahr. II 227. Atque ego non dubito, quin in ter- minatione -oi pro dativi -o) usitata verus veteris sermonis locativus agnoscendus sit. Quamquam ne hac quidem re pro- batur artius arcadicae et boeoticae dialecti cognatiouis vin- culum esse statuendum. Demonstravit enim nuper Ahrensius (philol. XXXV 13) in cyprico sermone utrumque casum, et dativum et locativum, vivum fuisse (rw &ea reo ^Arc/.iövi: i| xol FoLy.ol toI ßaoilrjfog). Quod si ita fuit, idem status in arcado -cyprico illo sermone, de quo §2 egimus, valuit; unde perspieuum fit et in arcadica et in boeotica dialecto proprio Marte locativum veteris dativi usum usurpasse.

c. apud Arcades et Lesbios.

1. r ante i in u mutatur. arc. -/.elevcovoi, /.qIvojvgi, TQiaxdoioi Lesb. (psgoioi, Xiyoiai, öia/.daioi. Atque primum constat hac ex re artiorem Arcadum cum universa Aeolide necessitudinem colligi non posse ; nam Boeotorum antiquiores

278 Schrader

tituli x ante i religiosissime conservant cf. /.qivovxi (exwv&i), dicr/.ccTioi, unde apparet Aeoles, antequam in dialectos di- grederentur, hac in re Doriensibus pares fuisse.

Quamquam ne cum Lesbiis quidem solis uno et eodem tempore Arcades in illam mutationem delapsos esse veri simile mihi videtur. Si enim probabile est Lesbios quondam et Boeotos unam gentem fuisse, negari non potest, cum hi veterem litteram x conservent, illos in ipsis Asiae coloniis Ionum fortasse vicinitate commotos a vetustiore statu desci- visse atque ita concentum illum Arcadum hac in re cum Lesbiis casu esse factum. Quadrat vero ad eam rem, quod vetustioris Status reliquiae in ipsa lesbiaca dialecto reperiuntur. cf. JTo- xiöav Ahr. I 123. Non vero enexov pro %tczoov Ale. 60 Bergk.3 Cramer an. Ox. I 144, 6 xov nixtu 6 ScÖqloxoq dicpeihsv eivcti erterov' ^Ah/.alog yJyQrjxai huc referendum est, cum ETtEöov sine dubio ex * ireex-oo-v ortum sit cf. G. Curtius verb. II 284.

2. arc. a7vv teg. 3. aXXv teg. 40. yaxv teg. 29. cf. de Lesbiis Ahr. 181 et Hirzel zur Beurteil. 12. Opus autem est in re magni ponderis paullo altius repetere; quaeritur enim, mutatio illa o (a):v utrum iam eo tempore, quo Aeoles nondtim in dialectos digressi erant, valuerit, an in singulis dialectis increbuerit. Hie vero dialectorum hac in re Status est : 1. arc. anv lesb. arcv cypr. auv. arc. allv lesb. ösvgv.

2. arc. yaxv lesb. y.ccxd.

arc. QQaoia-v cypr. 'Ovaaayoga-v. lesb. eveg-

yexa-o (gramm.j. arc. ? cypr. yevoixv lesb. ev^axo.

3. lesb. vfioiog arc. o^w&v^iaöov. cypr. o/iov. lesb. 7tvxa/nog, axv/na, ovg!- arc. 7cö?,s[iog etc. lesb. curvdidoodai. arc. anvööag cypr. krt&dvx&% öv^ävto. cf. p. 265 ad 1.

Quaestiones dialectologicae graecae. 279

In hoc igitur rerum statu apparet, quod quidem muta- tionem o:v attinet, inter vocalem o in terminationibus (vel in syllabis finalibus) positam et vocalem o in radicibus dis- criruen esse faciendum; nam cum in illa mutanda tres illae dialecti consentiant, ita tarnen, ut Lesbiaca interdum vocalem o terminationum intactam relinquat, contra arcadica et cy- prica aut raro aut numquam mutationem ad radices transtu- lerunt. Quaestio igitur iam his finibus conclusa est, ut quaeratur, formae illae, quas sub nr. 1 coniunximus (cum o vocalis offuscatione in fine vocabulorum), utrum dialectis aeolicis iam primis temporibus communes fuerint necne. Hoc autem bac in re reputari debet:

1. abstinent tota illa mutatione dialecti boeotica et thessalica; exempla enim, quae huius generis afferuntur, aut nulla aut levia sunt (cf. Gelbke II 19. Beermann 1X23). Velut v pro o in ovvuu (Qvv/naaTog , dvovfirjvev) doricis quoque dialectis commune est (cf. Ahrens II 123) et ne ab Atthide quidem alienum. cf. vwvvftog, aviowj-iog; deinde yirvucu boeot. (cf. Boekh Monatsber. d. B. Ac. Nov. 1857) non ex *y£vofiai sed ex *yiv-w(tai ortum est (cf. Grdz.4 175). Quod denique Beermanus fuscae Boeotorum o pro- nuntiationis argumenta affert So/ncpogog : ^vf-icpogog, 'A/norag : 'Afivvrag, ipse non ignorat similia omnibus fere in dialectis reperiri. cf. Beermann IX 19.

Quod cum ita sit, vereor, ne eodem modo atque in c. 1 boeotica dialectus obstet, quominus communi aliqua aetate Lesbios et Arcades in illam mutationem delapsos esse pute- mus, cum praesertim ne Dorienses quidem omnes v pro o ignorent.

2. Nuper enim Siegismundus eorum titulorum, quos Hirschfeldius iter per Pampbyliam faciens collegit (Berichte d. Ac. d.W. Berl. 1874, 1875), quinque in urbe Aspendo re- pertos in publicamtulit notionem. Iam vero Aspendiorum urbs verum incolarum nomen fuit 'EöTßedijoi p. 93 dorica fuit; nam et Strabo XIV p. 667c Aspendum Argivorum fuisse coloniam tradit et reliquiae dialecti ipsae doricam prae

280 Schrader

se ferunt speciem (cpUan 1, 2. Tiegreötoxe 2, cf. cret. 7ioqtl. "Mag ex 3l6laog 5. ex tit. Phaselensi: aliov /mi yäv v. 1. e% riveg dffellovTi e/^t f.ü]oi v. 7). Iam his in titulis mutatio o : v ultra ipsarum aeolicarum dialectorum fines propagata est; legitur enim ut in arcadica et in cyprica dialecto 'Ydga- fiova-v 5; immo KovQaoitov-vg 1. *Eor-edijvg (Eckel num. vet. anec. p. 219). v ßolei.ievig tit. Sylliensis v. 13.

Quam ob rem probandum esse non censeo si quis dixerit ex formis arcv, allv, xarv sim. artiorem Arcadum cum Lesbiis necessitudinem colligi posse. Itaque ut nemo dubi- tabit, quin, ut exemplo utar, Cyprii in vocali e in i ante vocales mutanda cum Cretensibus, in a in o mutatione cum Boeotis casu fortuitoque consentiant, ita bic quoque longe veri similius mihi esse videtur Arcades et Lesbios disiunctos atque separatos o («) in v mutasse.

C.

De iis, quibus arcadica dialectus una cum cyprica praeter reliquas omnes dialectos insignis sit, § 2. A. I. exposuimus.

Accedunt pauca ex tit. teg., quae patent controversiae; ut cp^egag teg. 8. (pro *cp&eQoag, (f&eQQag, cp&r^ctg) oyetg dat. öecczoi acpelg teg. 18.

/neoT1 av = f.iixgi äv cf. Curtius Jahns Jarb. 83. ei de Tig (e. g* xar5 ei de riva tqotzov (f&ijgwv teg. 17).

Sed haec hactenus. Demonstrasse enim mihi videor tarn multa Arcadibus cum solis Doriensibus communia esse, deinde ea, quibus Arcades cum Aeolensibus faciunt, ad prisca tempora referri non posse, denique tot tantisque rebus arcadicam dia- lectum propriam induisse vestem, ut appareat vel contra Stra- bonis auctoritatem ad veterem Ahrensi sententiam redenndum esse , qua ille non solum Eleos verum etiam Arca- des aeolicaestirpi abiudioavit, proprium« ttique dialecto locum intersermonemPeloponnensiacum vindicavit. Quod cum itasit, iter illud, quo Aeolenses quon- dam in Peloponnesum ex Thessalia descendisse Gelbke (stud, II 10) poetica inventione expinxit, vereor ne nunquam sit factum.

Quaestiones dialectologicae graecao. 281

Quamquain gaudemus, quod a pusillis illis et incon- stantibus dialectorum discriminibus inter se comparandis iam redire licet ad legem illam graecae linguae gravissimarn, qua dialecti omnes in duas partes dividuntur, in eas? quae vetereru vocalem ä conservant, et in eas, quae eam in q mutant. Dolendum autem est quam maxime, deesse nomina, quibus duplex illa dialectorum divisio graecae et gentis et linguae historiam illustraus significetur. Nos hac in disser- tione tralaticia nomina dialectorum aeolo-doricarum et iono-atticarum relinquenda esse non existimavimus.

Cum igitur de ipsa lege dubitari nequeat, apparet vel imprimis eius exceptiones, quas et multas et graves esse supra docuimus, explicandas nobis esse propositas; nam si in bis quoque normae certae et regulae cognosci possunt, quantum bac re lex ipsa et confirmetur et comprobetur, vix est quod moneam. Quemadmodum igitur Harderus nuper alteri huius operis parti satisfacere coepit, cum disserta- tionem de alpba vocali apud Homerum producta (Berlin 1876) scriberet, nos vocalis /, in aeolo - doricis dialectis unde orta quove modo explicanda sit accuratius quaeremus.

Primo autem loco de vocali 17', quae in vocabulorum formatione et flexione conspicitur, tum de vocali /; in radi- cibus posita verba faciemus.

Caput I.

Exponitur de vocali r , quae in vocabulorum formatione et flexione conspicitur.

A. De nominibus.

§ 6.

Atque primum quidem vocalem 13 exbibent aeolo-doricae

quoque dialecti in nom. sing, certorum nominum suffixis tar.

an, man, as formatorum e. g. crcar'o, oojrrjQ (: Qr.Ttog), noiin'v

\:aY.utov), €vyevrjg(:rJQCog). Illud /; nomina ag. in -tio

232 Schrader

omnibus in casibus retinent, aiorrtQ, awri^gog etc. ; eodem per- tinent nomina ab illis derivata: e. g. atoT^gia, di/.aar^giov etc.

Quod fontes attinet, nomina in -rjv, -firjv magis in libris quam in titulis leguntur e. g. 7toi(.irtv Alcm. 25 cf. Ahrens II 145; deinde -rjg in titulis quidem in nomin. propr. maxime reperitur, ut -KQCiTrjg, -(pdvtjg, -y£vr\g, -o&evrjg cf. Beermann de dial. boeot. 24. 25. Ahrens I 183. Frequentantur de- nique et in titulis et in libris nomina in -tyjq e. g. cret. vixaTrjg tit. Drer. 153. messen. älsiTtrrjgiov tab. And. 110. locr. ör/.aar^gag hyp. v. S. cypr. ijavrJQav Id. 3. boeot. 7taTt]Q (Keil, Nachtr. z. syll. 30) etc.

Una elea dialectus Ol. nov. v. 6 nardg exhibet.

Iam vero omnis quaestio in eo posita est, 7tcnr\q, rtoi\iv\v, evyevrjg, quibus hac tota in re exemplis uti liceat, quanam ex prima forma enata sint. Ego autem, ni fallor, duas hoc enucleandi rationes video: lila enim aut litterae ü mutatione ex patär, poimän, eugenüs aut vocalis e productione ex paters, poimens, eugeness orta esse possunt. Alteri rationi, etiamsi plurimi eam probent ut Schleicher compendium3 511: „der abfall des s bewirkt ersatzdenung. dvousvi'g aus öva^tevea-g, Ttoiurjv aus 7toif.iev-g etc.", gra- vissimae causae adversari mihi videntur. Nam primum no- tissimae illae graecae productionis suppletoriae leges tales sunt, ut illorum sententiae obstent. Ex prisco enim aliquo rtccTSQ-g in attica dialecto *7tareig (cf. ecp&eiga ex ecp&eg-oce, aeol.-dor. e(p9r]ga), ex prisco aliquo noiuev-g *7toiftelv aut *7toi^ieig (cf. ereiva ex erev-oa, aeol.-dor. eTrjva, elg ex ev-g, dor. i)g) oriri debuit.

Scio esse qui miram illam linguae inconstantiam (trav^g : tcp&eiga) ita explicare studeant, ut variis temporibus formas illas ortas esse suspicentur. Velut Beermanus (de dial. boeot. p. 27): „duo enim, inquit, productionis suppletoriae genera distinguenda sunt, alterum, in quo iam ante linguam in dia- lectos digressam facto omnes dialecti vocalem producunt (e. gr. .ruiio. iryirrg), alterum inferioris temporis. in quo complures dialecti productione abstinent."

Quaestiones dialectologicae graecae. 283

Concedo, si aliuude constaret TtartQ-g, iroi/nev-g. övoye- vea-g unquam in graeca lingua esse pronuntiata, illam solam fore viam ex angustiis sese expediendi. Neque tarnen ad tale remedium confugiendum est. Accedit enim, quod linguae in- dogermanicae in nom. sing, eomm nominum, de quibus lis est, aut nusquam aut rarissime -s exhibent. Veterrimae enim sanscritieae formae in Rgvedae carminibus leguntur: mätär, hötUr, vibhvän (Grassmann Worterb. z. Rgv. VII), bactrica lingua exhibet: pi'ta. acniä, hur actio. De ger- manicis et litu-slavicis formis Leskienius nuper egit (Decl. im germ. und slavo-lit.), cum demonstraret p. 20, 23 germanicas formas in -ar et -an (fudar, hana) ad -ar et -an non -ars et -ans redire. In litu-slavicis unguis una slavica forma in -y, kamy ad *an-s recedere videtur.

Latina denique lingua exhibet: pater, dator, pecten, sermo, honos, celtica: athair , brathair, comharsa (gen. comharsain-e), genteoir (janitd).

In hoc linguarum indog. statu iam Scherevus (z. Gesch. d. d. Spr. p. 316) nomina illa, de quibus agitur, unquam in nom. sing, s habuisse negavit, una vocalis ä productione nominativum significatum esse contendit. Hoc etsi audacius quam verius dictum esse videtur non enim dubito, quin lingua illa prima in casibus significandis quondam unam atque eandem rationem secuta sit, tarnen illud nullo modo negari potest, in omnibus illis nominibus iam prisco tempore, in quibusdam fortasse iam ea aetate, qua lingua indog. una fuit, vocali antea producta litteram -s nominativi esse abiectam. Quod vero cum ita sit, pro- babile non videtur, apud ipsos Graecos quondam irareo-g, TT.oiuEv-g, dvayereo-g valuisse.

Hie quispiam attulerit formas illas rarissimas /ncc/.agg Alcm. 64. y/og Timocr. 6. cf. Ahrens II 228; dixerit enim in illis quasi reliquias quasdam conspici eius temporis, quo Graeci consonarum complexum gg. vg nondum asper- nati sint. Ego paucis illis formis gravissimam illam legem, qua quondam litterarum p et u coniunetionem evitatam esse

2S4 Schrader

constat, aut repudiari aut coerceri una cum Leskienio (p. 23) nego. Sine dubio enim et (.iccv.aog pro /licc/mq et "/Jgg pro xetg. yrto recentiore demum tempore apud Graecos orta sunt, cum aut lingua littera o stirpi addita novum nominativum vetustiore distinctiorem formaret Cef. Brugman stud. IX 403, 404) aut vocalis aliqua inter consonas q et a quondam posita excideret Cef. yjgg ex ysgi-g, (.iä-/.agg ex f.iax,aQo-g (?) ).

His expositis iam ad eas ipsas quaestiones prodire licet, de quibus in hoc libello maxime agitur. Prior autem oritur, patür, poimän, dysgeriüs illa utrum etiam primo i 11 o in Graecorum sermone vocalem ä servaverint necne, altera: qua via sive quibus de causis in illis nominibus ä in rt mutatum sumendum sit.

Iam hoc saepissime fieri solet, ut viri docti latinae et graecae linguae hac in re similitudine perdueti formas ut paler, pohnen etc. iam ei tempori tribuant, quo europaeas gentes ab asiaticis disiunetas communibus sedibus inter se coniunetas vixisse dieunt. At, ut de aliis taceam, obstant tali sententiae germanicae horum nominum formae, quas suo iure Leskienius (p. 20. 24) ad *fadär, *han<ln, non ad * fader, * hauen reducit. Quod autem Brugmanus nuper (stud. IX 378) *fadar primam Germanorum formam statuit, hoc quibus de causis sit factum, nescio.

Hoc ex cognatis unguis cognosci potest: reliquum ex ipsa graeca lingua petendum est. Insignis enim eleus titulus, quem supra diximus, inauditam adhuc formam naraq in lucem protulit. Atque confiteor me formae illi fidem esse abrogaturum, si ex reliquo tituli illius sermone suspicio in eam moveri posset. Cum tarnen res talis sit, ut ubieunque « pro /; legitur, illud ad veterem vocalem ä referri possit, contra »; ex e natum (cf. no^axo, 7rorlaooan religiöse ser- vetur, prorsus falsus esse mihi videtur Brugmanus, cum Stud. IX 377 dicat: „Erstlich ist es doch noch sehr die Frage, ob das ä hier und in cpatvärai, öo&u, ajcoarcth'tutv u. dergl. wirklich einem gesprochnen reinen ä gleich kommt. Wir haben schlechterdings kein Recht, dies als etwas Selbst-

Quaestiones dialectologicae graecae 255

verständliches hinzustellen und darauf weitere Folgerungen zu bauen."

E contrario enim contendo tamdiu vocalem 5, si qua in dialectis reperiatur, veteri ä parem iudicandam esse, quamdiu non gravissimis argu- mentis ab hac sententia recedere coganiur. Cete- rum moneri debet non tarn de eo agi, vocalis 5 dialecti eleae utrum paullulurn in pronuntiatione ad ij inclinaverit au pure pronuntiata sit quis enim hoc in fontium penuria diudicaverit? quam de eo, elea dialectus utrum propius reliquis ad vestustiorem linguae statum accedat necne.

Scilicet egregie dolendum est non pauca ex reliquis nominibus in an et äs ex elea dialecto nobis esse tradita, quibus quaenam vocalis in reliquis huius generis nominativis valuerit cognoscas; qua re totam quaestionem aliquo modo incertam effici non nego.

Quamquam suspicatus sim potius 7toi/irjv et dvayevr;g quam * /coifiav, *dvoyevag esse pronuntiata. Hoc enim mihi forma Jauov.qaxr^ v. 4. persuadet, quae quamquam cum ttutclq comparata satis mira videtur, tarnen facile explanari potest, dummodo memineris (cf. § 4. IV) morem illum o in fine vocabulorum in q mutandi satis recenti tempore in eleam dialectum irrepsisse. Per multum igitur temporis Jauo/.QctT^g: ttaTaQ pronuntiavi potuerunt. Hie quispiam dixerit Jctf.iov.Qct- zrjQ ut peregrini viri nomen Tevidiog enim erat Damo- crater nullius esse ponderis, eodem enim modo aliunde reeeptum esse quo v. 37. MIXijtov pro Milarov. At, credo, Elei, si aliena nominis forma usi essent, Ja/.ioy.Qäv^g aut Jrlf.w/.QccTilg scripsissent. Res igitur, si quid video, haec mit, ut Elei -noiurtv et evyevrtg : uaräq dicerent. Hoc quo- modo sit factum infra docebimus, nunc hoc mihi constat, laudandum esse et probandum J.Schmidtium (K. Z. XXIII 375) dicentem: „Für die bevorstehende Untersuchung hat von den neugefundnen elischen Formen besondern Wert 7ta%äo. welches gegen den Ansatz von Ttarrto als urgriechisch oder ureuropäisch protestirt." Longe vero difficilius quam de

286 Schrader

longa vocali « pro ?; eleae dialecti diudicari polest de brevi illa vocali a, quae interdum pro e in dialectis graecis legitur, neque ego accuratiore disquisitione non instituta locri- cum illud 7ia.TO.Qa cum eleo naxüq coniiinxerim.

Sed de his rebus alia occasione data accuratius ex- ponemus.

Nunc hoc nobis veri simillimum videtur nomina illa in tar, an, man, as etiam in prima Graecorum lingua in -rag, -äv, -f-iäv, -äg exiisse. Quod vero cum ita sit, non dubito, quin in nomin. propr. illis in -xkiüg ut 'Ircrco/Mäg, 'AqiGxo/liäg, Jaf.ioA.leag etc., de quibus agit Abrensius II 147. 560 sequ., veteris vocalis ä reliquiae agnoscendae sint. Facere autem videor mihi hac in re cum G. Curtio, qui dicit (Zeitschr. f. Alterthumsw. 1844. 643): „das lange « ist hier nur aus der ursprünglichen Endung des Wortes xXeog -/liäg erklärbar."

Iam res, ni fallor, haec fuit: primum quidem ut evy.kssäg, £VA/>ef£G-og:cl7Z7io/.Xeräg,cl7i7iox'/LecEOog declinatum est. Ma- ture autem, certe priusquam Ev/.leßäg in evxkejtfg mutatum est, (l7i7io/.l£ßäg etc. in analogiam nom. propr. in -cc-g decl. I (Hga/J.eiöag , Kwviag, veaviag), cum loDge plurima essent, transferri coeptum est, ut duplex oreretur declinatio :

Primum rarior, ut veavläg : cl7cno/.Xiäg gen. 'Icpr/,?Jä ex a-o) dat. ^btno/Xea (Pind. P. X 5, 57) acc. 'litno/Xiav (Pind.?) voc. Ilaxoo/Xia cf. Ahrens II 562. Deinde vulgaris, ut ev^ls^g: 'frcycoY.'Aerjg, 'injtoY.Hovg etc.

Simile in nom. propr. cum -Aaog compositis accidit; postquam enim in nominativo -laog dorice in -lag con- tractum est, reliqui casus primam secuti sunt declinationem (Ahr. II 261) cf. gen. Aq/.sgDm dat. 'löka acc. 'Ao/.£oilav voc. nowreoila; quas formas non ex Ao/sgi/mw . AQxeoi/M(;>. Ao/.eoü.aov esse contractas, praeter accentum vocativi forma docemur, qui casus, si e. g. a lloioxeoila-e origiuem traxisset, dorice * noioxeoih] audire debebat.

Altera quaestio haec nobis proposita fuit, qua via sive quibus de causis in aeolo-doricis quoque dialectis illa

Quaestiones dialectologicae graecae. 287

Tiaxäo , *noiuäv, * evysvdg in ^iaxi\q, 7totfiT}V, evyevqg mu- tata sint.

Atque ego nun dubito, quin propter brevem reli- quorum casuum vocalem e tempore procedente nomi- nativi quoque vocalis in rt mutata sit illo graecae linguae studio concinnitatem quandam vocalium efficiendi inter eius- dem nominis casus, cf. igitur:

TtäreQ 7ioi(.iivog evyeve(a)og

naxega. noLiiivi svy£vs(a)a

7tatSQsg noi/iuva etc.

Tiaregag noif-iiveg

etc. 7tot(.Uv(jov etc.

7tatrtQ Ttoif-nqv evyivrjg.

Miraberis certe, cur Elei quasi in media mutationis via constiterint, ut noi^v, svysv^g : siaräQ dicerent. Non enim iudico q consonam, quamquam eam ad breve a efficiendum aliquid posse non nego, cf. Curtius Spaltung des A- Lauts p. 14, hac in re vocalem ä conservasse ; nam apud Eleos et ante g et non ante q aeque 5 pro rt = vet. ä pronuntiatum est. Quam ob rem vera causa in eo mihi posita esse vide- tur, quod in nominibus illis fam. ncaäo, uärüo etc., cum non per omnes casus e exhiberent ci.9n;aTQ6g , 7icxtqL, naxodoi, concinnitas illa vocalium minus requirebatur , quam in re- liquis.

Restat, ut pauea verba de nom. ag. per omnes casus r\ exbibentibus addamus. Omnino enim hac in re laudo Brug- mani (stud. IX 397) sententiam, in quam egregio Osthoffi libro (JY-decl. Paul -Braune III 1) lecto et ipse incideram, qua existumat: „dasz die nom. ag. ihre ursprüngliche Stamm- form in der Declination gänzlich eingebtiszt haben, indem überall die starke eingedrungen ist. " Ut igitur nargög. rcaroi, :rcaoäoL etc., sie quondam iarro, ^iaroög (cf. larg-ö-g) * laroi pro iarfJQog, iarrgi declinatum est, postea nominativi forma in reliquos casus translata est eodem modo, quem in omnibus fere unguis indogermanicis perspici posse Brug- manus ' ) docet.

288 Schrader

Ideni denique de nominibus in -t]v valet, quae r) omuibus in casibus exhibent; quare vocalis t] e. g. in atoli^v, ocoh]vog Epich. 23. Sophr. 50 ne in Doride quidem mira videbitur.

Confiteor in his omnibus quaestionibus multa relicta esse futuris studiis, in quibus vel imprimis mira illa kuius generis nominum in vocalis qualitate differentia (cf. acoTrjg : q^tioq, evysvijg : rjgcog, noif-i^v : ccx/luüv), qua via orta quove modo explicanda sit, nominanda est. Scilicet ad bas quoque quaestiones Brugmanus cum ea, quae eius est, et sagacitate et audacia aggressus est; quod tarnen in rei subtilitate teni- porisque brevitate leviter bic tetigisse sufficiet.

§ 7. Certe baec in Universum a : ?; mutationis in nominativis norma statui potest: Mutatur ä, si reliqui casus e, servatur, si reliqui casus a exbibent.

cf. igitur "E'tlüv vaQ&ä!; ätjQ(eciqQ) <pQ^v (cXünr^ (Pind.)

"EXXävog väq&äxog aigog cpQifog ctXainexog

"EXXüvi vaQ&üxi usqi cpQivi ÄXtäntxi.

Herodianus quidem (ap. Eustath. 287. 14) huius ge- neris vocabulorum copiam ita disponere studuit, ut oxytona in nominativo rj, reliqua ä exhibere contenderet. cf. tvol^v de "/Mi kifirjv ovy. ccv Iqovol dicc xov cc, irrel oi-VTOvovvTai, qua tarnen in re grammaticum omnino oblitum esse illorum nominum abstractorum in -zag -xäxog ut Ta%vxäg xaxvxäxog (facultas Jacultatis), quae quamvis o^vxovov/neva « retineant, iam Abreusius II 135 monuit.

In totius autem legis severitate, a qua unam eleam dialectum exceptam esse vidimus, dubium mihi non videtur, quin Theocriti illud uotinav et grammatici Theogn. Ox. II 40, 17 aliöjzäZ, inter hyperdoricas formas, de quibus infra agendum erit, referenda sint.

Iam vero una atque insignis illius regulae exceptio conspicitur, qua, si vera est, in nostram sententiam aliquo modo suspicionem moveri posse confiteor. Dubitari enim non potest, quin apud Aeoles quoque et Dorieuses c. g.

Quaestiones dialectologicae graecae. 259

Tiev^g, 7z£vt]toq, nivr\%i etc. pro *rteväg, *nhüxog dictum sit. Legitur e. gr. TtivrjTa Sapph. 2. (Bergk3) ?Jßr]Teg Epicli. 5S. TO.rjog genet. megar. C. I. gr. 1052. KioQfJTsg, Mayvr^wv, MäyvrtoL etc. saep.

Ea autem res simplicissime explanari potest. Veri enim simillimum mihi videtur Graecorum illam declinationem in -rg, -rtxog (cf. Lobeck paral. 236) eandem quondam fuisse atque latinam in -es, -elis (-itis). Demonstrari enim potest ex italicis dialectis iam priscis temporibus formas illas vetere suffixo -ti formatas littera i abiecta in declinationem stirpium in consonas exeuntium transiisse. cf. Corssen (voc.2 II 282): „die ose. Formen limitom (limitem), unibr. erietum (arietem) be- weisen, dasz sowol die Abstumpfung des Suffixes ti zu t, was den Uebertritt jener Bildungen in die conson. Decli- nation zu Folge hatte, als die Abschwächung der volleren Vocale vor dem Suffix t zu e und i ein Gemeingut der italischen Sprachen war."

Hoc igitur constat, italicarum linguarum primigeniam horum nominum declinationem hanc fuisse:

seges (cf. pater. Schleicher comp.3 512)

segetis

segeti etc.

Quid vero, si idem quondam in graeca lingua valuit? e. g. Tziv^g, *7iiverog, *7C6veti. Ac profecto, quemadmodum ubique fere in vocabulorum compositione vera priscae stirpis forma apparet cf. Brugman stud. IX 364, huius quoque graecae declinationis reliquias agnosco in Ttevea-rsoog ex *7ieveT-TSQog cf. evyevsa-reQog gen. * evyeveo-og, rcevioTi.g ex *nev£T-xrlg etc. Cf. Brugman 1. c. p. 331.

Quod si ita fuit, posteris temporibus longa nominativi vocalis in reliquos casus irrepsit eodem modo, quem in gco- rrto atoT^Qog, ocol^v otoh]vog cognovimus.

Ceterum fortasse veteris ä vestigia remanserunt in dorico Ulo xeovärig, quod legitur in Alcm. fragmento cf. Ahr. II 149 ; XBQväTig enim, masc. /egyär^g (cf. Lobeck paral. 238; 7 a y_iQvrtg, yjovrjog descendit.

Curtics u. Brugman, Studien X. \y

290 Schrader

Restant denique pauca, quae ex aualogia eorum nomi- num, quae modo tractavi, vocalem >; pro ä in ipsam radicem recepisse videntur.

Huc refero:

1) ävrjg locr. Hyp. 18. ther. C. I. gr. 244S VIII 26. C. I. gr. 2525' I 5 etc. Sapph. 2. Alcm. 25, 26 etc. ex a?iär cf. Brugman stud. IX 387. : ita%r\q. cf. SVTKXTIOQ : NixdvcoQ.

2) KqtJq, Kgrttog etc., Korket tit. saepe. Pind. P. V 41. fr. 131, 2. : Mayvtjg, Mäyvrjrog etc.

§ 8.

Hoc de stirpibus in consonas exeuntibus exposuimus; iam ad stirpes venimus in vocales exeuntes. Atque cum dialecti aeolo-doricae nullum veteris vocalis ä genus vel eo tempore, quo Attici sermonis vestigia multa apud reliquas gentes conspiciuntur, fidelius servent quam vocalem a I. decl. {rcvla, TtvXag, nv'/.q, -nv'/.av), ab initio mirum videbitur hac quoque in re insignem perspici exceptionem.

Neque tarnen res ipsa negari potest; rectissime enim et G. Curtius (Ber. d. säebs. Ges. XVI 231) et Schleich er us (comp.3 562) cognoverunt adverbia illa in-/; locum, ubi quid fit, significantia pro priscis primae declinationis in- strumentalibus esse habendas. Exempla maxime in Cretensium dialecto reperiuntur ut diTckrj, ey.areQij cf. Ahrens II 362; de accentu II 34. Accessit nuper insigne arcadicae dialecti exemplum: a)J.rt (tit. teg. 35 36: //»; ol eano livdi- y.ov (.irtdt7io&i äkh] Iv Teyeq). Praeterea huc referenda sunt particulae illae ut drt, rj-di], Ircetd^ (cf. Curtius Grdz. ' 620), quae quamvis et in titulis et in libris frequententur, tarnen ne uno quidem loco ä pro tt exhibent. Iam quaestio oritur, qui factum sit, ut adversus universae et Aeolidis et Doridis consuetudinem in prisco illo iustrumentali « in ij mutaretur.

Atque ego, quamquam graviora aegre desiderans, hoc cum aliqua veri similitudine protulerim.

Quaestiones dialectologicae graecae. 291

Constat eniiu (cf. Curtius Erläut.3 166) in graeca lingua primum ornnium casuum veterem instrumentalem obsolevisse ; nam paucis illis adverbiis in ->; exceptis nulla in universo Graecorum sermone huius casus vestigia reperiuntur, cum ablativus priscus in -Zit tritissima in adverbiorum termina- tione in -tag appareat, locativus paucis in dialectis (cf. § 5. p. 27 7) omnium in usu vividus sit. Unde factum est, ut paucae veteris instrumentalis reliquiae neque pro veris casi- bus haberentur neque ad I. decl. terminariones applicarentur. Quam ob rem in ipsis et titulis et libris dativo comparato litterae rt falso saepe iota adscriptum est, quod primum cogno- visse Abrensii est viri sagacissimi cf. II 362.

Iam vero vera veteris instrumentalis natura in oblivionem abducta formae eius duplicem in modum mutatae sunt: Aut enim ä finale correptum aut in rt mutatum est. Illo modo auu, rä/a, v.ovqa (cf. Schleicher comp.3 562), hoc äXXr], di7ilrt, i/.uxEoT] enata sunt. Ad j; autem efficiendum et ei locativorum doricorum ut sl, otveI, rovrel, relöe (cf. Ahrens II 361. Curtius Ber. d. sächs. Ges. XVI 230) et Studium quod- dam ÜDguae dativum aXXcc et ipsum adverbi loco usitatum ab a'/lä apertius distmguendi alicuius momenti fuisse vi- dentur. In illa autem veteris instrumentalis naturae obli- vione causas mutationis ü : ij esse ponendas ex eo apparet, quod Aeoles et Dorienses in adverbiis ut aöäv, XQvßdäv, na, aovyä etc., cum casus ipsi vividi essent, ä religiosissime ser- vabant.

Denique huc refero negationem /uri; quae elea excepta (cf. C. I. gr. 11 : ud) omnibus in dialectis 13 pro ä (scrt. mä, zend. mä) exhibet. Veri enim simile mihi videtur, cum alia vocalis r explicatio non exstet, eam frequentissimarum illarum particularum ut ij-di], Ittel-öi], ör (etiam rt ex rtL fortasse zend. instr. avTi, *$&}, rt. r?) in vocalis qualitate exemplum esse secutam. Ceterum cum Latinorum ne illud in] nihil com- mune habet, cf. Curtius etym.4 334.

Similiter fortasse de vr- scrt. nä, na iudicandum est, quod in aeolo-doricis quoque dialectis /, exhibuisse videtur, si qui-

19*

292 Schrader

dem recte Bergkius (ed. 3) Alcm. 26 vrjXeyeg scripsit (vrjXsyeg rjtOQ eycov) cf. viJ7tiog Pind. P. III 82 {vrrnL-og, ni errat Froebde), vrjXerg Alcm. 81. Pind. P. I 95. XI 22; quam- quam lat. ne, got. ni, bulg. ne, lit. ne comparatis non nega- verim radici illi ex priscis temporibus e pro a inbaesisse.

§ 9.

Atque cum de adiectivis in -rjgog, -i]Xog in verbalibus formis tractandis acturi simus, restat, ut de numeralibus exponamus. Constat enim ne ab aeolo-doricis quidem dia- lectis 7) in numeralibus illis in -ijxovtcc, -ny/.oorog esse alie- num. In dialectorum autem bac in re consensu sufficiet pauca novorum titulorum exempla afferre. Cf. igitur:

7tEvtrt"/.ovra cret. Drer. 163, arc. teg. 23, mess.

And. 52. e^rjKovxa tbess. tit. Pbars. 5. (eßds/nTJxovra heracl. tab. 23, 42.) oyöorjKovra cret. Drer. 13, lesb. Eres. Sauppe I 30;

oydtüY.ovra dor. Ahr. II 280. evevrJKovTcc delph. Wescber-Foucart 417, 3. Atque boc ab initio perspicuum est, in bis quoque numera- libus quondam ä pro >; pronuntiatum esse. Comparari enim possunt:

nEVTr\Y.ovxa scrt. panHä-rat, zend. punefi-cala, lat.

quinquü-ginta tS,\y.ovTa lat. sexa-ginta

oydorjxovTcc lat. octüä-ginta Columella 11,2, 40, ital. ottuagenario cf. Ascoli stud. IX 359. Hie aecuratius quaeri non debet, quid de origine et natura illius vocalis ä iudicandum sit. Quamquam non tacu- erim dubitari posse, num ut in tquxy.ovtcc, reaaagi']/.ovTa (ion.) cf. Bopp vergl. Gramm. II2 89, ita in oyöorjxovra quoque et eßdofirjxovTa, ivEvriY.ovrcx ä(rj) ad U terminationis nom. neutr. pl. reducendum sit. Fieri enim potuit, ut oydor^ovra, *6y- öoäy.ovra, ociuaginta etc. eodem modo ex oydoo (Ascoli:

Quaestiones dialectologicae graecae. 293

6yd =o) formarentur, quo clorica illa OTeqaväcfooia*) : ore- (favo-g Pind. 0. VIII 10. noXiäo%og 0. V 10. sxazäßökog 0. IX 5. 7iolef.ia66y.og P. X 13. Qeäyivrtg etc. cfr. Ahrens II 136 (cf. celt. sechtmo-gat, ochtmo-gat).

Hoc igitur in medio relinquimus. Illud certe constat, Graecos quoque quondam in numeralibus illis ä pro rj pro- nuntiasse. Quibus igitur de causis Aeoles quoque et Dorienses in formis illis u in rj mutaverunt?

Ac primum omnium vocalis rj in TtEvrr^/.ovTa mihi ex ä orta esse videtur idque propter brevem vocalem t in nevre, nif-iue, quae ad prisca tempora redeat (cf. lat. quinque, bulg. peß, lit. penk'n, ni fallor, factum est. Latina lingua, ut saepius, ita hie quoque a studio illo vocalium concinnitatis ab- horret. cf. :

Ttivxe : Ttevriqy.ovTa ex * TcevTäv.ovTa. = lat. quinque :

quinquüginta *g>€Q£ri : ^cpegrjn ex *cp£oäTi lat. *legeti : legal sysvSfirjv : -yvrjtog ex *-yväxog = lat. gig{e)no : gntitus.

Coniecerit quispiam ab uno TzevTty/.ovzcc >t in reliqua huius generis numeralia irrepsisse. Hoc fieri potuisse quam- quam concedo, notum est enim, quantam in numeralibus maxime vim una ad alteram forma exercere possit, velut sub oculis nostris in nostro sermone sonus ö a zwölf ad elf tran- sire coepit tarnen hac in re alia eaque gravis accedit causa.

Mature enim dialectis ipsis tota Graecia florentibus ut Atticorum mensurae et pondera ita numeralium quoque atticae formae ad reliquas civitates translatae sunt. In- signia huius rei exempla praebent tabulae Heracleenses, quae iam IV. saec. exitu exaratae sunt (cf. Meister stud. IV 44S). Velut legitur in illis ter vulgata forma rgelg, cum vera Dori- dis forma rglg multo saepius in iis reperiatur, semel reöGageg pro dorico zhogeg fAhr. II 279), Teooaocc/.ovTa pro t£tqio-

4) Suo igitur iure Ahreusius AI cm. 91 scripsit pro "AQxadts 'iaaav ßahivrtcpüyoi (quod retiuuit Bergk): ßal.uvücpäyoi cf. II 539.

294 Schrader

•/.ovxct, dia/.öoioi pro dtay.äxioi etc. Deinde non parvi mo- menti recentiores Delphorum tituli (W.-F.) sunt, cum osten- dant, quo modo scriptores saepe in una atque eadem forma dorica et attica miscuerint; velut foed. Amph. C. I. gr. 1688 priscam formam xhogeg praebet, tituli W.-F. exhibent : xia- octQsg saepe, bis xexxaqeg, semel xixageg. cf. Curtius Ber. d. säcbs. Ges. XVI 217.

Herodianus quidem Vit. Hom. c. 37: xal yctg , inquit, ovo^iaCovoiv Alo)Mg xb nivxz. ntiim\ nunc legitur rcefxne in dial. cypr. cf. Id.bil.2 TreuTia/negcüv; praeterea ubique in titulis Ttevre exstat. Pariter boeoticis rckxxaoa Orch. 1569a, 38 et 7ierraQctY.ovxa ib. 51 exceptis (Beermann IX 63) nusquam in aeolicis titulis TtlavQeg (Hom.), neoovQeg (Hes.) pro x^Goageg reperitur.

Sed satis de exemplis. Quid igitur? Reliquas dialectos mature ab Attbide numeralium formas recepisse concedis, hoc ipsum ad rj ex a efficiendum in numeralibus in -r^/.ovxa, -rjy.ooxog aliquid potuisse negabis?

Scilicet quo tempore Atthidis illa hac in re vis et auctoritas valere coeperit, in fontium penuria diiudicari non potest. Quamquam non dubito, quin dorica illa xexQwv.ovxa et oydtoxovxa potius ex *x£XQoäy.ovxa (ex *xexgoog cf. xe- xQa-y.tg, xexQcc-rtlovg, lat. quadraginla, quadrupes) et * oyöoa- y.ovxa quam ex *xexQorjV.ovxa, oyöor/.orxa contracta sint.

B. De formis verbalilms.

§ 10.

Postquam de nominibus exposuimus, nunc de verba- libus formis »; exhibentibus verba facienda sunt. Primum autem eam vocalis /; speciem tractare liceat, quae in syl- labis augmentatis verborum vocalem in fronte exhibentium cernitur. Exempla sunt: ijgxexo, fjv&ev, rJQt;rer, r^dad-ij, yjxbv etc. : d^itoaa, av.ovocc, d/.fia'Ce : wuooa etc.

Ac primum dici debet, Ahrensii illa de hac re sententia, qua vocalem >t bis in formis ita explanat, ut augmenti vi

Quaestiones dialectologicae graecae. 295

eam ex e factam esse contendat cf. II 145. I 90, quam vis multi eam secuti sint (cf. Ahrens. de dial. Sic. 14. Krampe de dial. lac. 40), rem nullo modo explanari posse et enu- cleari.

Primus autem omnium G. Curtius, vir clarissimus, huic toti rei lucem attulit in eo libro, quem de Graeco verbo scripsit (I 120); cuius verba, quoniam hac in re eandem prorsus ille rationem secutus sit, quam nos etiam ad alias huius generis formas enucleandas transferre et conati sumus et infra conabiniur, breviter hie referre licebit.

Demonstravit autem ille (verb. I 126), cum Buttmani sen- tentiam redargueret, fictum aliquod *a-ayov ex contractionis legibus cum dorico ayov, *6-eo~av cum ionico ftoav, s-oqto cum dorico cuqto pugnare neque ullo modo doricum ioqto ad *cc-oqto, ionicum rjoav ad *a-eöav redire posse.

Hac autem via dorica ayov, i]oav, ojqto orta esse ille existimat:

„Man sieht, die augmentirte Silbe weist bei allen drei A-Lauten immer die der Kürze des Wurzelvocals entspre- chende Länge auf, und diese Regel läszt sich nur auf eine Weise, auf diese aber vollständig erklären, nämlich so, dasz das Augment schon zu einer Zeit mit dem Stammanlaut verwuchs, da die ScheiduDg zwischen a, e, o noch nicht vorhanden war. Brachten die Griechen aus vorgriechischer

Periode :

agümi : agam

asanti : asant

arnutai : ärtu mit, so begreift sich, wie bei der allmählichen Spaltung des A-Lautes das Gefühl der Zusammengehörigkeit der Formen des Praesens und des Praeteritums dahin führen muszte, den gleichen, nur quantitativ verschiednen Vocal in beiden Fällen zu wählen, also: dor. ayov : ayio , rtoav : tctvri, wqto : oq- vvtcci."

Verbis illius unum addiderim. Dicit enim p. 217: „für die aeolische Mundart läszt uns leider die Ueberlieferung

296 Schrader

völlig im Stich." Tarnen haec ex aeolicis dialectis exernpla afferri possunt: lesb. ovvüyaye tit. Eres. Sauppe II 24, arc. vnüQxe Teg. v. 44, cypr. avtoyov Id. v. 2. Praeterea huc pertinet dor.-aeolicum ftg (cf. supra § 5 A. I 3) : lo-ri = ved. äs : as-ti.

§ 11.

Deinde paullo copiosius de iis verborum contracto- rum formis exponendum est, quae in universo Graecorum sermone vocalem ?; exhibent, cum praesertim permagnus ad- iectivorum et sübstantivorum numerus accedat ab illis deri- vatorum. Exernpla sunt: t/nsTQ^aa/ueg, 7t(ahr\aovTi, v.l- vijaa, i(pd-6vr>G£, agv^oig , äy.ivijrog, aöoxrjzog , ccvkrjaig, ooxrjoiQ etc. : riudöto, rif.iaf.ia. ftväfia etc. : fiio&woto, fiio&co- oig etc. Haec si comparas, regula conspicitur, qua in formis verborum contractorum tj apparet, si praesens tempus in -£w, ä, si in -ato, w. si in -öw terminatur; neque si graecum tan- tum sermonem spectas, aliae atque ä, ri7 w vocales cogno- scuntur, in quas exeant stirpes illorum verborum. Tarnen nobis ad antiquiora tempora escendendum est; nam etiamsi hoc negari nequeat, longe maximam eorum, quae nunc vi- demus, verborum contractorum partem intra ipsius graeci sermonis fines esse natani, tarnen ex summa antiquitate haud pauca huius generis exernpla tradita esse manifestum est. Intimae enim cognationis vinculo graecorum verborum con- tractorum formationem cum sanscriticae linguae formis derivatis in -ajümi conexam esse vix est quod moneam.

Quod cum ita sit, Schleicherus (comp.3 345) hanc ver- borum contractorum originem statuit:

hharaja-sjati xifiajt-ajtri cpoQijt-ojiTi ■/oioojt-ojtTi

a-bharaja-sam iTi/uctjt-aa icpoQfjt-a« i/giao/t-ott

nuäao), trluaOK (pog>]aio, itpöo^a« xqvowou), t/yvaiooa.

Attamen puto virum clarissimum iterum (cf. § 6) in eo crravisse, quod graecas co ntr actio nis leges nihili facerct. Nullo enim, si quid scio, modo ex * q>OQejeoj£U apud Atticos cpogyaet, null«» ex * xQvaoJeojezt XQvoojoei

Quaestiones dialectologicae graecae. 297

nasci potuit. Contra omnes tolluntur difficultates , dum- modo statuamus vocalem e, quae sequatur litteram j, p r o - ductam fuisse ante contractionem.

Ex Ti/iia-jrjojsTi, q)iXs-jijaj'sTi, liuo&o-jrlojeri enim dor. Ti/Ltäoei (de arj- a cf. Curtius verb. II 67), (ion. tl^gsi), cpiXrj- oei, /.tiad-ojaei orta sunt secundum solitas contractionis regulas.

Iam vero optime hoc ad illud quadrat, quod G. Curtius (verb. I 352) de origine et compositione verborum illorum rectissime exposuit. Hie enim, cum aeolica horum verborum flexione eo duceretur, ut primas Graecorum huius generis formas in -ajemi, -ejemi, -ojemi exiisse coniceret, veri simil- limum simul fecit jemi illud, quod stirpi affixum sit, indica- tivum esse praes. radicis ja sert. jTi-mi. Accedit quod ver- bum illud je-mi in ipsa graeca lingua valuisse videtur; legit enim Curtius in Hesychii glossis cum Lobeckio Yrj-fii pro ihjw rzooevo/uai* quod optime, ni fallor, alia glossa ehv IrtoQsveTo comprobatur; irj-pi : s-is-v = jä-mi : ajut. Xe- que de vocali i] hac in radice apud Dorienses quoque usi- tata dubitari potest. Hoc enim, cum ipsum verbum 'ü]-/.u non exstet, ex 'ir-ui verbi formis cognoscitur, quod redupli- catione ex Xrj-/xi illo natum esse est notum (cf. Curtius etym.4 403). Legitur autem in pap. Alcm. I 12 naorlooi.ieg (rjoto = BCitjüsjämi Bopp vergl. Gramm. II2 335), ovvrJY.a/iieg Plut. A. L. p. 2S6 n. 1.

Atque ego de verbi illius 'ir]-/ni : ie-fieg vocalium quali- tate eodem prorsus modo iudico atque de zi-^rj-^it : tL-&e- f.isg, cum et hoc ubique in dialectis aeolo-doricis rj pro ä exhibeat; h.-ui :jä-mi, dädhami: tid^r^u etc. Apparet igitur bis in verbis ri ex ä natum esse nee laudandos esse eos, qui vocalem r „amplificatione" ex e natam esse volunt cf. Ahrens II 146. Meister stud. IV 37S. Utut enim de more illo singulis quoque Unguis proprias substituendi radices iudicabitur (cf. Curtius etym.4 48. J. Schmidt, voc. I 9): hoc mihi constat, si quis dixerit e. g. rtoco, d-rjoai propterea >; exhibere, quod a radieibus e et &e descendant, rem ipsam hoc modo neque explanari neque enucleari.

298 Schrader

Ego autem existimo mutationis ä in jj causas esse eas- dem, quas in 7ioiurtv : noif.iivog, nar^q : naxigcc, uevri- v.ovxa : itivts perspeximus. Sanscriticis enim et graecis horum verborum formis inter se comparatis, hie in indoger- manica lingua Status valuisse mihi videtur:

indog. dhddhämi, sert. dddhami, gr. rtör^u indog. dhddhati, sert. dddhati, gr. xl&rpi indog. dhadhamasi, sert. dadhmds, gr. xi&eueg

indog. jä-mi, sert. jü-mi, gr. h]-fii indog. jä-li, sert. jä-ti, gr. Ytj-ti indog. jä-masi, sert. ßi-mds, gr. cie-/neg.

Veri igitur simillirnum mihi videtur graecam linguam in vocalis vetere quantitate, sanscriticam in prisco ac- centu conservando antiquiorem esse. Iam vero mature brevis illa vocalis a ante plur. et du. suffixa masi, (xig etc., quam Graeci ex summa antiquitate servaverant, apud Indos aut explosa {dadhmds) aut longa singularis vocali expulsa est (Ja-mds) in £ mutari coepta est. Illud qua de causa sive cur in certis tantum radieibus factum sit (cf.

Ti9rj-/Lii, ciotcc-/m, cirj-f,u, cpä-/iii

tl&e-(.isq, ciaxa-(.ieg, cie-f.ieg, cpa-f.ieg),

vix credo unquam posse diiudicari. Gerte hoc probabile mihi videtur, ut in 7tarrtQ : Trartga, 7ioi/nrtv : noifieva, rjg : eo-u etc., ita in rl-d-rjf.iL quoque : xl&efisg ab illo graecae linguae vocalium concinnitatis studio causas muta- tionis c< : i] (dädhämi : tI&tjiu) esse repetendas.

Hie dixerit quispiam, ut verae sint causae mutationis a : rj in illis radieibus, quas diximus, tarnen probabile facere lit. deti, bulg. deti : statt, lat. credere : stare, eas ea iam aetate valuisse, qua europaeae gentes coniunetae vivebant. Ego hac in re probo Delbriickii sententiam, quam K. Z. XXI p. 77 in J. Schmidtium profert. Dicit enim: „Aber gegen die Annahme, dasz in den von S. angeführten Wörtern das «schon in der europäischen Grundsprache zu e geworden

Quaestiones dialectologicae graecae. 299

wäre, spricht nach meiner Meinung der Thatbestand im Deutschen. Denn ahd. tuom, as. dorn können doch schwer- lich auf eine Grundform de zurückgeführt werden."

Quod cum ita sit, facile fieri potuit, ut in elea dialecto veteris ö reliquiae remanerent. Fortasse huc pertinent miri illi olympiaci tit. nov. coniunctivi aor. öod-ä et avared-ä v. 37 et 32. Aoristum enim passivum in -&rjv cum f"#£ formis esse compositum vix quisquam negabit. Quamquam de ea re dubitari potest, coniunctivi illi utrum eodem modo atque 'ioräzcu, nqoyqäffr^xi etc. (cf. § 5. A. I 2) formati an ad öo&i-ä, Te&e-ä (cf. cpaiv-a-rai) reducendi sint.

Restat, ut memorem G. Curtium (verb. II 348) Schereri exemplum secutum eleam his in formis vocalem ä cum lat. a in ama-bam etc. comparari posse satis quidem dubitanter coniecisse; quod tarnen hie in medio relinquimus.

§ 12.

Hoc igitur de origine formarum a verbis contractis derivatarum exposuimus. Certe Graeci ipsi in talium verbo- rum formatione in Universum hanc legem secuti sunt, ut ea- dem reliquorum temporum vocalis qualitas esset, quae prae- sentis temporis.

Quamquam huius quoque rei multae et insignes excep- tiones respiciendae sunt; neque enim e. g. cfwvaoe Pind. ad qxoveco, ogeaiv Alcm. 68 ad ogecw quadrat, neque, si quidem solitas graecae derivationis normas speetas, y.oivä- oavreg Pind. ad v.oivög y.oivöio, ät-iaasi aeol. ad a^iog a^Loco applicari possunt. Atque hie iam Ahrensius rectissime cognovit II 147: „si qua verba in -eio exeuntia doricum ä pro t] in ipsis melioribus fontibus assumunt, plerumque suspi- cari licet Doridem omnino ea per -deo non -ito formasse. " cf. de tota re G. Curtius „über den Wechsel und die Be- deutung der Verba auf aoj, eto, ocou verb. I 318.

Scilicet ipse satis magnam huius generis formarum co- piam hyperdorismi aecusat; pergit enim p. 14S: „alia eius generis a librariis corrupta videntur. " Tarnen vir clarissimus

300 Schrader

quam rationem hac in re secutus sit, nescio. Velut Pindari illud Tcovct&fj, TC£7tova/ii€vov (jtoväco igitiir pro rcovew : Ttövog) probat et laudat, contra aitovooräoavteg eiusdem poetae (voardco pro vooTtto : voazog) quamvis omnibus in codicibus (excepto ivoorrja' N. XI 26) ä pro r\ legatur cf. Peter, de dial. Pind., inter hyperdoricas formas referendum esse exi- stimat. Quare in Universum hoc monuerim, diffidendum esse nimiae illi Abrensi severitati, quacum in multas et Aeolidis et Doridis formas ä pro rj exhibentes progressus est. (cf. infra.) HyaoLda^iog autem illud tit. Ambr. 1798 potius aut ab aya/iiai (cf. ^yaor/J^g) derivamus aut ipsum dydof.iai {no- vdco : itovo-g = ayäo/iiai : oTQCizayö-g) in Doride fuisse su- mimus, quod ut hyperdorismum in titulo illo agnoscamus. Denique buc refero duo verba, quae eundem, quem diximus, duplicem stirpis exitum in ipsa radice exbibent:

1) rad. /xa- (xTcco/nai) eyzraoig corc. 1841, 42. 44. 'Enl- ■/.Tccrog phoc. 76. Ross. rad. vae- (zrearov, y.t£ccq etc.) y.rfjoig, xT^ta lesb. 2166. cum 41. Conze XII A. 22. VIII 2. 4. 6. boeot. Kreiaiag Keil Nachtr. p. 631. i'y/.T^aig el. Ol. nov. 24. cf. Ahr. I 131. /.xr^d- tievoi Pind. N. IX 22 etc.

2) rad. ßa- (ßccdiuo, ßd-ivco , ße-ßa-iog) dvögoßd^itov cret. 2570. 4. eft߀ßa/.vlat mess. and. 21. ßeßay.a Theoer. XVII 64. rad. ße- (cret. e/ußer] C. I. gr. 2554). ßovßrjrtg heracl. II 13. cf. Curtius etym.4 465.

De tyyx^oig interdum dubitari licet, num ab Atticis sit repetitum, cum vera Aeolensium forma ei-maoig, t;r;caaig fuerit; radix ßa (sert. ga-jti) in multis Europae Unguis e pro a exhibet. cf. lat. venio, umbr. ben-ust, got. qiman, ahd. queman. Addendum est doricum &äe. Pind. öarjog saep. -9-dr]tua. Theoer. cf. Ahr. II 342. att. $ea, $tatiai etc.

§ 13.

Deindc intima cognatione cum verborum contra- ctorum flcxione adiectiva in -rjgog, -rjkog cohaeivnt.

Quaestiones dialectologicae graecae. 301

quae in aeolo-doricis quoque dialectis 13 pro ü exbibent. Hoc ad comprobandunt paullo copiosius exponendum est. Exempla autem baec sunt:

vxprjXog Rbod. 2525. Sappb. 119. (Abr.) Pind. nEvrah^o-idu beracl. I 105. II 35. rourro-löa C. I.

gr. 2525b 74. 75. Pind. TcovrjQÖg Epicb. 56. 65 etc. Timocr. 3. ipdorjXog Epicb. 102. y.r/j'lu Epicb. 108. xdnrjkog Sopbr. 2S.

ä/.iTroög Alcm. S7 (Bergk2 cod. Bergk3 : dlirgog). dti/.rj.og. der/.^'/.r/.Tcd' uiuijai tiuqcc ylüvMGi Hes. /xciü'^oög Pind. 0. XII 4. yau,t'/.og Pind. P. XI 30. o'/.ioörgög Pind. P. II 96. vyirjQÖg Pind. N. III 18. oivrjQog Pind. "X. X 43. 6y.vriQ6g Pind. P. XI 22. adde: irgög beracl. I 147. mess. and. 110. o/.'/.^gog Epicb. 121. Haec exempla si spectas, boc ab initio manifestum est, de omnibus non uno atque eodem modo iudicari posse. Aliter enim tii'rlog : vipog, aliter novr^ög : Ttövog, aliter yaurf.og : yauai formatum est.

Iam vero boc negari non potest, non parvum illorum adiectivorum numerum, quod quidem formationem attinet, posse applicari ad vocalem rt verbis in -sto propriam eodem modo, quo adiectiva in -ägog, -älog, quae in Doride exstant, optime cum verbis in -ata coniungi possunt. cf. enim:

b'/.v^oög : oy.veco, ödvvägög : oövvdta Pind. II 91 =

ttQvrjaig : dgvita, zifia/.ia : Ti(.idco. o'/.io&^oög : o/.ia-9-r^aia, oiyälog : oiyda) Pind. = d/.i-

rt zog : y.iveca, uväua : fivdofiai. d/.irrgög : dXitrjaa, doägog : dadca Sappb. B.:J 77 = ffi'/./oco : qi't.ita, dviv.dxog : vi/.dia etc.

Quamquam viri docti in hac re explicanda valde inter se discrepant. Velut Scbleicberus (comp.3j adiectivis Ulis. de quibus lis est, stirpem verbalem, Leo Meyer (vergl. Gramm, d. gr. u. lat.) stirpem nominalem tribuendam

302 Schrader

esse iudicavit. Ille igitur e. g. novrjQog a Ttoveto, 7tovrroaj, hie a ttovo, nove descendere existimat. Etenim hoc conce- dendum est, reliquas si speetas apud Graecos suffixorum qo, ?,o (quorum utrumque ad vet. ra redit cf. Bopp vergl. Gramm. III2 412 seq.) formationes, posse Ulis suffixis et a stirpibus ver- balibus et a nominalibus adiectiva derivari. Mitto hoc loco ad- iectiva ex ipsa et pura radice formata ut Xct/xrc-gog sert. dip-rd, Ivy-Qog sert. vand-rd. Magis ad rem pertinent haec:

(pavEQog ]r(pav : sert. k apalas \rUump = cpoßeQÖg cpoßo :

pkenalds phena. (f).eyigog l^ff'/.ey : sert. vidurds Y~vid= cf&ovegög cpd-ovo :

madhurds madhu etc.

Hoc igitur quamquam constat, tarnen seilten tiae eorum, qui Ttoviqoog, oy.vr^Qog etc. ad stirpem nominalem Ttovo, oxvo redueunt primamque illorum adiectivorum formam *novä- oög, * d/.vÜQog (ex nova-aoog aut Ttovü-gog) statuere co- guntur, gravissimae causae mihi adversari videntur.

Nam primum ego quidem nullo modo intellegere potui, qua via aut qua de causa in adiectivis Ulis prisca vocalis ä in aeolo-doricis quoque dialectis in /; mutata esset. Pari enim modo oxstpavcupoQiu, 7toAsf.ta66y.og (cf. § 9) a oreqavo, 7co).€f.io descendunt, neque in Ulis apud Dorienses ä in »; mu- tari supra monuimus. Deinde vero neque in sanscritica neque in bactrica lingua reperiuutur, quae cum hac, quam Uli volunt, adiectivorum formatione iure comparari possint. Scilicet sanscritica lingua ante suffixa ra, la inter- dum produetas vocales aut diphthongos (cf. ira, ila, Ira, iira. rda, öra) exhibet, tarnen forma aliqua, qualis esset *ghe- närds, quae, si esset, ficto Uli *7tovüQog responderet, ni fallor, non reperitur. Ne quis attulerit hie formas illas rarissimas suffixo (ira ex ipsa radice formatas ut dng-ära-<s : \Tang ved. ; nam in Ulis vocalis ä ne ab aeolo-doricis quidem dia- lectis aliena est cf. oidägog Sapph. 119. etym. mag. oiöägog yao dcoQixcHg Xiyetat /.«/ ^4loXivt(og : Y~svid. cf. Curtius etym.4 2 15.

Quaestiones dialectologicae graecae. 303

Quod cum ita sit, multo magis mihi arridet senteutia eorum, qui adiectiva illa in ijoog, rtlog, agog, akog ab ipsis verbis contractis in -ico, -äto descendere existimant, prae- sertim cum aut paria aut similia in omnibus repe- riantur Unguis indogermanicis. Velut Corssenus (voc. I 304) dicit: „Zalreichen Bildungen lateinischer nomina, die vor ihrem Nominalsuffix einen langen Vocal u, ö, e, ü, i auf- weisen, liegen nämlich denominative Verba zu Grunde, deren Stämme auf ä, ö etc. auslauten, nicht als ob jedem jener Nomina in Wirklichkeit jedesmal erst ein solches denomina- tives Verbum vorangegangen wäre, sondern nachdem die Sprache einmal angefangen hatte, von einigen dieser Verba solche Nomina zu bilden, wurden nach Analogie dieser letz- teren unmittelbar dergl. Nomina gebildet." Tali vero modo a verbis in ere formata sunt e. g. candela : (-andere, medela : nieder i etc. cf. Schleicher comp.3 § 220.

Latissime suffixa ru, la (ru, lii) per slavicas divulgata sunt linguas. In illis enim suffixo ab unaquaque stirpe verbali partic. praet. act. formare licet, cf. bulg. da-lü qui dedit, pek-lü qui coxit, pa-lü qui cecidit. Comparari igitur possunt e. g. zlute-je-ti a llütü : zlute/ü = *(poQefsTi a fföooc : oxvrjQog, dv.vew, ov.vog.

Optime vero nostra de hac re sententia eo comprobatur, quod in sause ritica quoque lingua, in recentiore saltem, interdum a verbis class. X et IV syllaba aj servata ad^ iectiva in -alu derivantur e. g. eajaliis f~gi. somniculosus, sprhajalus Y~sprh avidus.

In hoc igitur verum statu contendere non dubito in graeca quoque lingua quondam verbovum derivatorum stirpibus, ut nova quaedam adiectiva orerentur, suffixa oo, \o esse addita. Proxime autem, quod quidem signi- ficationem attinet, .ad hunc statum accedunt adiectiva ut a/.iTioög, auaxi]lög (hom.), oliod-^oög. dxvrjQog etc. Scilicet h.istoricis graecae linguae temporibus homines verae illorum adiectivorum originis obliti ipsam vocalem /; cum suffixo coniungendam esse opinati tota illa roo et rlo a verbis ad

304 Schrader

substantiva et adverbia transtulerunt itaque ex aualogia illorum oxvrjQog, anuxr^Lög etc. facile nova adiectiva ut olvroög : olvog, vxfjrjXog, yaf-ir]?.6g, vdgrjXog (hom.), alxprjQog (hom.) orta sunt. Dixerit quispiam viprjlog et vyirjQÖg ad *vipeo-log, * vyieo-gog redire. At Attici, si hoc verum esset, *v\peiX6g, vyieiQog formasseut. Ceterum eadem falsae illius, quae dicitur, analogiae vestigiaapud Latinos cognosci possunt; cf. euim pectör-ü-lis , corpor-ä-lis Corssen voc. I 222 : ge- neralis, liberalis etc.

§ 14.

Quamquam etiam nunc restant duae res explicandae, quae a verborum contractorum flexione disiungi nequeunt:

I. Saepissime enim fieri solet, ut in graeca lingua sim- plices verborum stirpes vocali e addita amplificentur itaque in coniugationem verborum contractorum transeant. De tota re cf. Curtius verb. I cap. XII „E-Classe und verwandtes". Per se autem ipsum patet in buius generis formis vocalem r] ne ab aeolo-doricis quidem dialectis esse alienam. Exem- pla sunt: ysy£vrhuevog heracl. II 20, ysvrj&rjv lesb. Cum. 11, ytyev^a&ai Ale. 45, cf. Abr. II 150, I/.ü.^guxo Epicb. 48, e&eXrjoco, rti&rjaag, [isXrjfia Pind. etc. Raro quidem apud scriptores in istis quoque formis ä legitur, e. g. yey£vü/.ievog Pind. 0. VI 53, {.leuevä/.cc Archim. Scilicet Abrensius con- fidit ea esse byperdorica, ego maiore hie opus esse cautione existimo; nam primum vocalis a eodem munere saepe atque e fungitur (cf. Curtius verb. I Anbang zur E-Classe, cf. eigä- /.oiicv cret. Ven. 71. Bergmann de inscr. cret. 1S00 : svqov), deinde infra etiam plura veteris ä vestigia agnoscemus.

Idem Abrensius (II 132) verborum fiäilio et v.alioj formas {ßißXrjpai Ale. 15, Y.ctßhjiu lac. lies., ■/.aia/.'/.iit) heracl. I 41. II 10, Ev/.h^og lac. C. I. gr. 1247, exxXrjola saep. Y.i/lrtvvai, v.t/.'t.inivoi Pind.) /; cxbibentes e stirpi ad- dito natas esse iudicat. „Quare, inquit, ßhq et v.h] non trans- positione e ßal et /.al, sed syncope e ßakrt et vxü.)i orta esse videntur. "

Quaestiones dialectologicae graecae. 305

Recte vero contra hoc nionuit Meisterus (stud. IV 380): „Sed in xaXri forma statuenda errat, quae potius, ut ex y.a- Xiato, exdXeaa apparet, /.als sonare debuit, ex qua perfectum syncopa ortum *xexXexa, non /.eV.Aryxa exstitisse exspectan- dum est." De formarum vera origine infra exponemus.

II. Eodem denique pertinet aorist. II pass. graecus tq)üvr]v, eTVTtijv, eygäcp^v, si quidem recte Curtius nuper de eius natura et origine iudicavit.

Ille enim (verb. II 325 seq.) Schleichen (comp.3 812) exemplum secutus egregia disputatione facta persuadere nobis conatus est: „die leichteren Passivstämme seien nichts an- deres als aeolisch flectirte durch E-Laut weiter gebildete Stämme".

Atque ego confiteor haue sententiam, etiamsi de signi- ficationis ex transitiva ad intransitivam (passivam) mutatione aliquo modo dubitari possit, multo magis arridere mihi illa, qua quondam aor. ille II cum radice ja compositus esse putabatur (cf. Curtius tempor. et mod. p. 330).

Iam vero huius quoque aoristi formae singulae in dia- lectis reperiuntur, quae ä pro ij exhibent. Exempla sunt: e'/.ayjä' addorj. Kgi^reg Hes.; aneGGovä' änEOOvri cf. Ahrens dial. II 147; Ixvnav Theocrit IV 53; id vero, quod gravis- simum est : UTtoora/Mfisv el. Ol. nov. 35 (: ygacpev v. 31). Quid igitur de harum formarum vocali a iudicandum est ?

Atque ego non dubito, quin, si id speetas, quod de ver- borum contractorum generibus inter se mutatis §12 et §141 monitum est, in illis quoque aoristis stirpi verbali non e sed a affixum esse sumendum sit, praesertim cum ne verba in -diu quidem omnino ab aoristi illius II formatione abs- tinuerint.

cf. igitur tcpavrjv : (pave aeol. eq>l/.r]v] eorccläv : oraXa aeol. exvxctv (eßäv), exvxä; ioc).wv : socio aeol. loäcov, ioäoj.

Restat mirum illud Cretensium eXa%tik. Atque cum ne- sciamus, Hesychius utrum illud ex antiquissimis an ex re- centissimis fontibus petiverit, ego duas enucleandi rationes

CcRTirs u. BRUGMAy, Studien X. 20

306 Schrader

proposuerim. Illud enim, ni fallor, aut ex analogia verborum in -law vcwoiäu), axQccrijyiäco etc. (Curtius verb. I 349) for- mari potuit aut, cum eXa%la facile ad *llctyja, (cf. cret. &wg, Iwa/isg, iovxsg) referri possit, re vera veteris ä vestigia radicis yä, quacura verba contracta composita esse supra monitum est, agnoscenda sunt.

§ 15.

His expositis magis in viscera verborum penetrare licebit. Conspicitur autem vocalis /;

I in productione yeteris a, qua coniunctivus signifi- catur; Xiyj], \kyv\xcti.

II in syllaba -irt (scrt. iä) optativum formante e-ir]-v, dido-irj-v. Primum igitur de coniunctivo graeco exponendum erit.

Atque cum de formis ipsis dubitari nequeat frequen- tantur enim et in titulis et in libris , statim quaerendum est, qui factum sit, ut in coniunctivo prisca vocalis ä in ipsis aeolo-doricis dialectis ad »; delaberetur ; nam Abrensi verbis II 145 : „ßXccTtrrj, yivrjrai, ubi rj ex s natum indicativi com- paratio prodit", rem ipsam nullo modo explauari vix est quod moneam ; pari enim iure aliquis dixerit in latino legat : legit vocalem a ex e (?) prodiisse.

Res vero sine ulla dubitatione baec fuit:

Postquam antiqua illa indicativi et coniunctivi vocalium concordia in vocalis tbematicae productione posita (indog. bharati : bharäti, bharamasi : bhammasi) duplici illa brevis a vocalis in e et o mutatione sublata est, effectum est nota- bili illo graecae linguae studio concinnitatis cuiusdam inter eiusdem generis formas procreandae, ut vetus ä indica- tivi exemplum secutum ad rj et io accederet. cf. Curtius verb. II, 65. ldem igitur factum est in* leyrjxcu : *Xeyen, atque in )]g : lorl, rtoifiyv : Ttoifiivog, rl&rj/xi : xi- d-epeg, scrt. bhärati '. bharati, äs : as-ti, vtbhvän : oibhväne, dddhämi : dadhmds.

Scilicet bac quoque in re summi esset momenti, si con-

Quaestiones dialectologicae graecae. 307

staret, quaenam duplicis illius vocalis a mutationis, quae in omnibus Europae Unguis conspicitur, causae fuerint. Brug- manus quidem (stud. IX 379. 382) in his quoque quaestio- nibus sagacissime et doctissime versatus est, cum vocalium illam differentiam iam primis indog. temporibus accentus varietate ortam esse vellet. Quamquam hoc in rei difficul- tate leviter hie tetigisse sufficiet, cum praesertim his rebus ad nostras quaestiones nihil efficiatur. Hoc enim nullo modo negari potest, diu post brevis vocalis a in e et o nmtatio- nem produetam vocalem intaetam restitisse.

Comprobatur autem illud cum ipsis graecae linguae dia- lectis, tum reliquis Europae unguis.

Cum enim omnes dialecti aeolo-doricae in Kiyrt, keytj- tul etc. concinnitatem illam, quam diximus, vocalium peti- verint, rursus una elea dialectus vocalem «in coniunetivo quoque religiöse servavit. Legitur Ol. nov. cpaiväzai v. 16: 07itüQ de y.al u 7cö/.tQ y.uruBiuio (faivürai xagireQ avxu- 7coöidtüOoa, cf. v. 10 ötxeTai; deinde v. 36 rtorjärai (noi/- oiqrai) : ttsq! de rw dTtoara/Mf-uv roig Tevedloio xb yeyovbg \pä(fiOf.ia l711ui.Ki.Luv nortaTai Ni/.ödgo/iiOQ, cf. v. 13 nageyiirai.

Optimo igitur iure statui potest in prima Graecor um 1 i n g u a quondam :

*(fiOiti : (piqäxL

(fiQixai : (pegärai valuisse, praesertim cum in reliquis Europae meridionalis unguis, in latina et celtica, idem prorsus in indicativi et coniunetivi vocalibus Status conspiciatur. cf. igitur:

el. cftotTi : (fiQÜTi, lat. legit : leijat, ose. poti'ad, umbr. fan'a, ff igen : <f teure, legitis : legatis,

' celt. birid (fert) : hera (ferat) berid, beridh : beraid.

Quod cum ita sit, his maxime formis comprobatur eleam dialectum reliquis diutius veram et priscam vocalem ö ser- yasse neque laudandos esse eos, qui his in rebus linguae leges et vineula imponere studeant. cf. p. 267.

20*

308 Schrader

Ceterum ut ubique fere vocalis ä in w mutatio longe vetustior est quam in rj paucis enim in vocabulis dialecti inter se discrepant , ita hie quoque verisimile videtur, primas et sing, et plur. personas cpego}(.ieg : ferämus, bharä- masi initium mutationis fecisse. Dolendum est in Eleorum dialecto adhuc huius generis formas non esse repertas.

§ 16.

Altero loco de vocali rj syllabae -iä, -irj optativum formante verba facienda sunt, qualis in verbis thematica vocali carentibus conspicitur: strjv, diöoirjv, tl^el^v etc. Primum autem quaestio oritur, vocalis rj, quam optativi illi in aeolo-doricis quoque dialectis exbibent: dvqv, ti^g, eit], elfizv, eIte, elev, utrum ab initio in graeca lingua valuerit, necne.

Atque si quis Latinorum priscas formas siem, sies, siel, sient, ose. sid, umbr. sir, si, sei, sins etc. cum graeco eYt]v etc. comparaverit , facile uno atque eodem tempore in utriusque linguae formis vocalem a (sert. sjam, sjas , sjät, sjus ex *sjanl) in rj mutatam esse coniecerit. Attamen huic sententiae gravissimae causae adversari mihi videntur. Nam primum in umbrica dialecto formae exstant, quam vis paucae, quae syllabam -ia- intaetam et puram exhibent cf. aseria-ia-m observem, porta-ia-t portet, eta-ians itent Corssen voc. II 351, neque est quod dicatur Schleicherum (comp.:^ 705) falsum esse dicentem: „Diese Formen sind die ältesten der drei italischen Sprachen."

Quare latinae linguae comparatione, si quid video, evinci non potest primo illi graeco optativo ab initio /; pro ä in- haesisse. Accedit vero id, quod maximum est. Rursus enim in elea dialecto ä pro /; reperitur. cf. C. I. gr. 11 eta pro eirj (avvf.iaxicc x' eicc excctov ߣTE<x). Idem titulus brevem vocalem a exhibet in avvElav xJ äklccloig et curoxivoiav. cf. boeot. jtccQElav Keil syll. p. 14. 3, 4. cf. Curtius verb. II 82.

graec.

iotäv

scrt.

sjäm

n

eaiäg

n

sjäs

T>

saiä

n

sjät

n

eoiccvr

rt

sjus

Quaestiones dialectologicae graecae. 309

Quod cum ita sit, ne hac quidem in re dubito, quin in primo i 11 o Graecorum sermone in opt. ä pro rj pronun- tiatum sit. cf.

umbr. aserüi-ia-m

aseria-iäs

aseria-iä-t

aseria-ians.

Quibus igitur de causis apud Graecos in optativis illis ä in ri mutatum esse iudicas? Atque mihi hoc probabile videtur.

Primum enim coniunctivi comparatio ad rj efficien- dum alicuius momenti fuisse videtur; quod eo minus aliquis mirabitur, si verum est optativum intima cognatione cum coniunctivi formatione cohaerere (cf. Curtius verb. II 80).

Deinde vero sine dubio mature iu III pers. pl. brevis vocalis a in £ mutata est : elav : euv, unde mutatio ad reli- quas personas longam vocalem praebentes provecta esse sumenda est. Dixerit quispiam mirum videri unam perso- nam III pl. ad tot reliquas mutandas tantam vim exercuisse et profecto ipse aliquo modo hac in re haereo. Quare suspi- cionem aliquam supprimere nolo.

Si enim verum est syllabam ja, ia optativum for- mantem eandem esse atque eam, quae in sanscr. Jämi, gr. 'irhiu „vado" conspicitur, deinde si et spectas et probas quae § 1 1 de indogermanica horum verborum radicis quanti- tate ante mas, fug etc. monuimus (scrt. bhä-mäs{i), gr. qxx/usg, ind. bkä-masi), certe, spero, non ita absurdum videbitur, si quis coniecerit breviores illas optativi formas (eif.iev, diöol- f.iev, riSeiinv, dcpelre etc.), quas solas in antiquiore sermone vixisse G. Curtius (verb. II 84) comprobavit, potius ex *£o- it-utv cf. ie-f-iev, * dido-LE-fxev cf. (pa/.i£v etc. quam ex io-irj- fxev, dido-irj-fssv esse contractas. Quid enim? si, quod apud Graecos factum esse constat (cf. Curtius II 85), ut pleniores formae eirjfiev, öiöoir^iev pro el(.iev, öidol/uev etc. ex sing, analogia formarentur, idem in sanscritica lingua accidit?

310 Schrader

Paullo aliter res in latina lingua sese habuit. In ea enim , cum neque coniunctivus vocalem e exhibeat et raro Studium illud vocalium concinnitatis perspiei possit, sine dubio spivantis (vocalis) j (?') vocalem antecedentis vi ä in e mutatum est. Idem enim cum alibi tum maxime in V. decl. vocabulis factum est : ie ex cf. luxuries ex * luxuriös.

Quodsi vero quis similia in graeca lingua accidisse suspi- catus sit, meminerit velim atticorum substantivorum in -ia (aoqyia, uavia), nam apud Graecos vocalem ä littera i ante- cedente non solum non mutari verum etiam servari luce clarius apparet.

Restat, ut de aoristo pass. in -d-rjv, ecpilij&r)v, ißovlev- ■frrjv etc. pauca verba addamus. Cum tarnen iam supra moni- tum sit, eum cum rad. dha, &e formis compositum esse, de eius vocali rj in dialectis aeolo-doricis conspecta eodem modo iudicandum esse, quo de simplici rad. &e, rid-^/Lu, sd-rjv etc. vix est quod moneam. cf. igitur § 11, ibid. de eleis formis öo&a, ävaT£&cc.

Caput II. De vocali rj in radicibus usitata.

§ IT.

Priusquam in mediam rem progredimur, paucis nobis de fontibus erit disputandum, e quibus harum rerum cogni- tionem hauriendam esse existimavimus ; nam cum in priore capite, quo de vocali rj in vocabulorum formatione et flexione usitata agebatur, plerarumque formarum tot et in titulis et in libris exstarent exempla, ut de dialectorum hac in re usu dubitari vix posset, nunc, quoniam de singulis iisque partim raris vocabulis, quaenam eorum in radicibus fuerit vocalis, quaesituri sumus, longe maiore et cautione et circumspectione opus est. Atque ut omnibus in quaestionibus dialectologicis ita bac quoque in re tituli praeter rcliquos fontes dignis-

Quaestioues dialectologicae graecae. 311

simi sunt, quibus credätur. Quaruquam ne ab his quidem unumquodque erroris genus alienum est. Nam cum longe maximus inscriptionum aeolo-doricarum numerus ex ea aetate nobis traditus sit, qua Atheniensium civitas et litterarum studiis et poetarum laude praeter reliquas florebat, mature nos in earum sermoue incidere in Atticismi vestigia vix quisquam mirabitur; neque enim uno tempore neque uno quasi ictu y.oiv)] illa, j) nccvreg yocovrai (Bekkeri anecd. II 739), dialectis ipsis in plebis ore florere pergentibus in publica irrepsit monumenta. Iam vero duplicem in modum Atthidis vim et auctoritatem in titulorum sermone valentem agnoscimus.

Primuin enim quaedam attico sermoni propria ita in ipsas dialectos recepta sunt, ut quae ab initio illis erant peculiaria paullatim in oblivionem abducerentur. Illud quanti interdum ad vocalem y efficiendam momenti fuerit, in numera- libus 9) cognovimus.

Deinde hoc saepissime accidit, ut titulorum scriptores attici sermonis periti sive accuratiore propriae dialecti cogni- tione destituti sive neglegentia quadam animi perducti ad atticas formas vel inviti delaberentur. Magnopere enim ali- quis erraverit, si ubicunque attica legitur forma, in ipsa dia- lecto eam valuisse iudicaverit. Hoc vero erroris genus maxime in nostra disputatione respiciendum esse nemo ne- gabit. Velut quod contra universae Doridis testimonium in tab. and. 6 i'fiega pro a/nega v. 72, 111 legitur, hoc scri- ptoris neglegentiae tribuere quis est qui dubitet? Idem de mess. and. 101 drjf.wata : däfiog. idem de cret. Ig^vct (Berg- mann 1860 v. 9. 68) pro elgccva valet.

Ahrensius quidem (II 127) ne tertium quidem errorem a titulis alienum fuisse existumat. Dicit enim: „in eundem errorem [cf. „saepissime factum est, ut accuratiore Doridis cognitione destituti notissimam istam mutationem ä : jj ultra ipsorum Doriensium consuetudinem usurparent"] haud raro ipsi poetae et scriptores inciderunt, qui post Alexandri aetatem Doiicam dialectum arte imitati sunt. Unde factum

312 Schrader

est, ut etiam tituli, quamquam puriore dialecto uti solent, uonnulla eius generis praebeant. " Nos in singulis formis tractandis nimiam esse Ahrensi in his severitatem videbimus.

Hoc de titulis monuimus. Longe etiam maiore in libris veterum hac in re in iudicium vocandis cautione opus est; nam ut taceam, quam facile atticum tj usu tritissimum libra- riorum aut inscientia aut neglegentia in Codices irrepere potuerit, ut omittam ipsos recentioris temporis scriptores sive consulto sive inscientia hyperdorica saepe finxisse, hoc mihi non praetereundum est, plurimos poetarum lyricorum, qui dialectis aeolo-doricis usi libros componerent , quemad- modum poesis lyrica universa ex epica nata est, ita nativam quoque dialectum epicis formis, vocabulis, figuris temperasse. Valet igitur de Corinnae, Alcmanis, Pindari, quippe qui maxime hie nominaudi sunt (cf. Ahrens Verhandl. d. Phil. Gott. 1852 p. 66, 68, 71), carminum sermone idem, quod de uno Pindaro monet Ioannes grammaticus (cf. Greg. Cor. p. 373): fj (.livxoi Ilivdcioov <dioo\g navTskcug ayvoelxcti i. e. illorum dialecti et nusquam et nunquam in plebis ore floruerunt. Summopere igitur hac in disputatione nobis caven- dum est, ne quod est Homeri epicaeque poeseos ipsis aeolo- doricis tribuamus dialectis.

Velut quod legitur in Alcmanis fragmento 26 B.3: vrjXeyeg tjtoq e%iov (Pind. : ijtoq) aliis argumentis deficien- tibus quis est qui inde collegerit Dorienses i)zoq non *axoo pronuntiasse, si quidem meminerit homericorum aly.ij.iov rjoo, epilov rjroQ etc.? Apud Pin dar um quidem 0. X 20 &intyio reperitur, dayco, quod exspeetas, Lysist. 1121 exstat. Deinde de xfjkov illo Pindari (sert. galjam) P. I 12, (p6g/.ayyog /.i]ka y.al dai/itovcüv delysi (poevag , quis suspicionem suppresserit poetam totam vocem ex epica poesi (Hom. y.i]la Seoio. Hes. ■A.rtlct Jiög) reeepisse? Mijdoi deuique vocalem »; et apud Pind. et apud Timocr. exhibet; contra cyprica dialectus veram formam Mädoi Id. 3 praebet.

Paullo certiora Alcaei et Sapphus fragmenta ex- hibent; pura enim neque aliarum dialectorum formis tem-

Quaestiones dialectologicae graecae. 313

perata Lesbiorum dialecto, ni errat Ahrensius (Verhandl. p. 63), eorum carmina conscripta sunt. Quamquam ne eorum quidem omnia hac in re exempla suspicione carere mihi videntur. Velut orfj^og saepius in illorum libris legitur (cf. Sapph. 2, 28, 82. Ale. 36, 42, 97. cf. Pind. f. 203, 2). Tarnen, cum sine dubio iure orfj&og ad radicem oxa reducendum sit cf. Curtius, etym.4 211, vocalis rj cum eo vehementissime pugnat, quod dialecti aeolo-doricae cc radicis axa summa cum constantia servant (cf. oxäoco, araXa, e7tiozd/.icov).

Egregia denique Doridis testimonia Epicharmi poetae et Sophronis mimographi reliquiae sunt; accurate enim illi Syracusanorum dialectum expresserunt neque eorum libri, si solam dialectum spectas, librariorum culpa valde corrupti sunt. cf. Ahrens II 22. Quamquam in nominibus illis ut ä/.q>r]GTC(i Epich. 28. Sophr. 22. xr]/.ißakog Epich. 23. orj7tict Epich. 33. 63. xrflva Epich. 23, quis est qui certi quid proferre possit, unde vocalem r; acceperint?

In tali rerum statu hoc praeter caetera nobis constat, si vocalis ä in rj mutationis in radicibus vocabulorum obviae certas regulas et normas cognoscere liceat, eas ab inscriptio- num, non librorum hac in re cognitione esse petendas.

Quare primum ex titulis vocabula rt exhibentia accurate collegimus atque ut apertum fiat, quantum his in rebus libri cum titulis faciant aut discrepent ab iis, unicuique vocabulo librorum locos, quibus legatur, addidimus. Bucolicos Pseudo- pythagoreosque et scriptorum artificiosas dialectorum imita- tiones raro curavimus, ex propriis nominibus ea tantum rece- pimus, quorum aut usus frequentissimus aut origo certa esset.

§ 18.

Haec autem vocabula in inscriptionibus aeolo-doricis vocalem q exhibent:

. 1) ävrtg cf. § 7 p. 290.

2) aaxrjf.wv mess. and. 4. suoxyuovwg mess. and. 43. cf. TiceQeioxrjiiai C. I. gr. 5491.

314 Schrader

3) ßovßfjrig etc. cf. § 12 p. 300.

4) -yvr]rog. y.aoiyvrjTog cypr. Id. 3. 5. corcyr. Menecr. tit. yvtjoia cret. tab. gort. 7. lacon. Xuth.-tit. Pind.

5) srjlecu. iyrijlrftiißVTL heracl. 152. ßrjlrjiua' xcölv/ita, (fgäy/^ia' ^ddv.üjveg; yylov/itevoi' GvveiXriJ.ievoi.

6) sgrjga etc. cypr. Id. 28. 29. ev^gyrdoccTv Id. 4. 14. grjga Heracl. I 145. aeol. ßg^rtog Abr. I 33. Pind. 0. VII 58. g^oig Epich. grioiagyog Ahrens pag. 14. aggrjrog Alcm. pap. I 17.

sgdrga el. C. I. gr. 11. zlevg 'Ogdrgiog cret. Ven. 61.

7) öiXi](.iviov duplex lemniscus. Rhod. C. I. gr. 2525 b.

8) dtjloftai heracl. I 146. locr. Hyp. 3. 4. 12. Calvin n. C. I. gr. 2671, 46 etc. Theoer. V 27. cf. Ahreiis II 150.

9) örjXog. ädrjkfod-eirj heracl. 57. Ther. C. I. gr. 2448. 7igodedr]'/.tü/Li€vog C. I. gr. 2060. ccgiLiqlog Pind. O. II 55. drjkadij Epich. 100. drjloQ Theoer. X 13. Ale. 10 Lüdrjiog (?).

10) Jrjgdg cret. C. I. gr. 2554, 135. 171.

11) hir^eidtsv arc. teg. 48.

12) evrftwg cret. Le Bas inscr. greques et lat. V 72, 22.

13) Zijva. Jfjva tit. Drer. Trfjva cret. ven. 61. Tfjvcc cret. tit. lytt. Voretzsch 1862. Pind. Zr\vög etc. de Zag, Jdv etc. cf. infra.

14) tjßa. rjßdzag locr. hyp. 7. eißdra thess. phars. 4. tcptjßog lesb. C. I. gr. 2448. rjßwvrt lac. tit. Xuth. %q>r}ßoQ Ther. C. I. gr. 2448. Epich. rtßag yduog. Pind. 0. X 33. cf. Ahrens II 151.

äßa. Icpdßwv lesb. cum. 46. 50. Ig 'Aßctlov C. I. gr. 2138. Ale. 101. Theoer. V 87. VIII 3. cf. Herodian. Anecd. Ox. III 296, 25.

15) i][tat cret. 2554, 56. 2556, 34. 36. Alcm. 13. 87. Pind. 0. X 33. N. IX 62. Sophr. 27". Chelid. IV 16.

16) ijx.a). dvrjxovTtov lesb. cum. 22. ;rgoo?]xev cret. L. B. 81, 11. Sapph. 109. Epich. 19.

17 1 uit heracl. 20. 29. iness. and. 74. 82. locr. oz. 75.

Quaestiones dialectologicae graecae. 315

arc. teg. 25. boeot. Dech. vecueil 1S6S, 25. 15. delph. 1690. Sapph. 116. Alcm. pap. I 7. Epich- Sophr. (cf. Abrens p. 15). Pind. (cf. Peter p. 12). aiuioecov lesb. Conze XI 1. a/mohov Arcbim. de Plan. II 45. auiav Theoer. XXIX 5.

18) rjjuegog pacatus, doinitus beracl. I 172.

ä/negog Pind. 0. XIII 2. P. III 6. Theoer. XXIII 3. Bion X I. Mosch. 1 10. III 113.

19) r^ocog. cHoo')dag etc. Amph. 1688. Ther. 2448. cret. Drer. 33. L. B. inscr. greques et lat. V 82, 11. boeot. {eiQiog) C. I. gr. 1574, 25. heracl. I 114. 180. Pind. Sappb. 71. "Hocov cf. Abr. II 152. Corinn. 10.

20) "Hoa, cHoa/lrg. heract II 32 et saepe; notandum

est neque Thessalos neque Boeotos unquam r in hac voce in si mutasse.

21) Eiaioöog boeot. Thesp. Keil. 23, 5. 'Hoiodog Pind.

Aloioöog lesb. Abr. I 96.

22) r)ooov arc. teg. 43. t'ootov Sophr. 76.

23) yg = elg. heracl. 136.

24» &ijq boeot. QeioaQyog Keil Nachtr. 20, 8. thess. OilocpELQog Ussing 25, 1. Alcm. 20. Pind. Theoer. oriQOY.zovog Ar. Lys. 1262. aeol. (pro.

25) Öriaccvoog mess. and. 91. 89. Pind. O. VI 65.

26) &eißa, &rjßa boeot. C. I. gr. 25. &sißi%og, Qei- ßadctg (Beermann IX 26). Aristopb.: Qeißa&ev, Qeißa&i Pind.

27) ri-d-rhui, öroto etc. cf. § 11 p. 297 seq.

28) tyfii, fjoat etc. cf. § 11.

29) Urtßog. lac. arch. Zeit. 1876 p. 49.

30) /.alctor'oig mess. and. saepe.

31) y.h)- Aaräzlr^og heracl. I 41. II 10. Ev/.hjTog lac. C. I. gr. 1247. e/././.rjoia saep. etc. /.i/lr^zai , v.s- yCk\]ixivoi Pind.

*ttXäoig. lat. classis Mommsen röm. Gesch. I2 81.

32) XTTJaoftai, tyy.rroig etc. cf. § 12 p. 300.

316 Schrader

33) Kgrjg, Kgrjxa saep. Kgrjxeg Pind. P. V 41. Kqr\xa. fr. 191. 2. cf. § 7 p. 290.

34) lijyco Rhod. 2095. Pind. P. IV 292.

35) w, rj-ör] etc. cf. § 8 p. 290 seq.

36) (irjdo(iai. Avxo(iEideiiog etc. boeot. Keil. 10. 23. (irtöo(iai Pind. 0. I 106.

37) [ifjlov. Meilifjog, Ev(isilog etc. cf. Beermann IX 26.

/.ifjlov Pind. (icclov semel Pind. 0. 1 12. nolvfxä- lov Eustath. p. 877, 55. cf. Ahrens II 153. Peter. 15.

38) (itjv, (iijg heracl. I 1. Rhod. 2595 b. cret. 2556. (leivög boeot. Orch. 1569 a lesb. (ifjvvog 2166. (iftva arc. teg. 30. Pind. (ielg N. V 44. cf. Ahr. I 122. (idv Herod. II p. 357. 17 (Lentz). (iäai Theoer. XVII 127.

39) £,r}oög heracl. I 147. mess. and. 110.

40) %f}vog boeot. Keil 60 a.

41) nlij&og etc. Rhod. 2525 b. Corc. 1839. cret. Drer. 121. 7tlfj(ia mess. and. 106. nlrj&vg locr. oz. 18. 7tlij&a locr. hyp. 40. Tthj^i arc. teg. 40. boeot. rtlei&og 1569\ 7i£7tlrlQrjy.ovxa lesb. 2189, 10. nlnj&oioa Sapph. 3. TrlrJQrjg Sapph. 53. ni(iulrj Sophr. 49. Ivenlrioav Sophr. 30. 7ilrjor]g Epich. 6. Theoer. 1 146. Pind. O. XIII 43.

nläd-og cret. 3048, 21. lesb. cum. 41. nlü&ovg' 7rlrj- &ovg Hes. nläd-ovot Aesch. Coeph. 589. ed. Dind. P. Sc. V.

42) nqr\- £(i7corjoovxi heracl. I 145. Ivhtgrjoe Conze lesb. 1865. A. 12. 7cofjoxig. Sophr. 30. cf. Curtius stud. IV.

43) Qtjyvv/xi. egqr]yela heracl. I 18. äggtjxxog heracl. 1 48.

lesb. avQrjxxog, fgrjl-ig, Bqijoöa. cf. Ahrens I 37. 35. 34. Pind. qr^av N. VIII 29. ävafäijtai fr. 161.

44) xijls. Tedecfäveiog boeot. Kaibel. 19, 9. xrjlo&e, xrjlecpavxog Pind.

7crjle. Ilqlsxliag delph. W. F. 7irtlvi Sapph. 1, 6

45) xfjvog, xijvog. cf. Ahr. II § 33, 3.

Quaestiones dialectologicae graecae. 317

46) TrjQsco cret. L. B. 80, 35. 76, 6 etc. etc. Pind. AI) vgiTJQfjg. cret. Naber. Mnem. I (1852;. A. 71. 72. Ar. Lys. v. 173.

48) xQWta> XQijoonai, %Qrt etc. heracl. I 156. II 66. l"l46. 147. cf. Abr. U 131. I 85. Ale. 50. Epich. 131. 132. 129 etc. Pind. (Peter. 8.)

49) yrtXioi boeot. %eIXioi C. I. gr. 1569. lac. 1511. cf. Äbr. II 160.

50) x^Q- lyKeXtfOy*01 arc- teg. 12. exsxrjgla delph. Ampb. v. 48. 49. Alcm. 32.

Adde 51) &ijlv. Keil Philol. II suppl. 1863 p. 576. »yXeia Thera 2448. III 29. Epicb. 96. Sophr. 4. Pind. 0. III 20. 52) v7crtQsaiäv mess. and. 6.

§ 19-

Atque ut quam primum vocabulorum rudern indigestam- que molem in ordinem digeramus, primum ea excipienda sunt, quorum vocalis rj intra ipsius graeci sermonis fines ex £ aut produetione aut contractione nata est.

Eo pertinent baec:

a) rj produetione suppletoria enatum est.

1) rqXeo) (5). att. eiha. lesb. anelloo, anOXa, DXcmiva ex seX-vco {ßel-vjco'i). cf. Curtius etvm.4 539. Brugman stud. IV 122. Meister IV 382.

2) drj?.of.tai dor. mit. deiko/.iai (8).

cf. * di)-vo(xca (got. vil-jan) : * ß6?*-vo/.iai, ßcolo^iai, ßov- lotuai (volo) = del-vo), öüXco (abd. quilht) : ßdl-vio , ßccklco (sert. galämi) Brugman IV 122.

3) /.ir'tv, iir.g -dor. /.teig ion. et aeol. (38) cf. Curtius etym.4 334. Brugman IV 87. Meister IV 383. Ego unum addiderim. Cum enim praeter unum illum Tbeocriti locum a vocalis vestigia in radice nusquam exstent, Meisterus non tanti facere debebat Herodiani (II p. 357, 17 ed. Lentz) illa

318 Schrader

verba, quibus dicit „(Jwgistg) rb ag)r^ xal urjv ocpccl; le- yovzeg -/.ai f.idva, ut Dorienses quondam fiäv pronuntiasse statueret. Nam etsi non cum Ahvensio (II 153) yr\v dor. %üv (anser) pro /.ajv illo loco restituendum esse videtur, tamen facile homini grammatico, quem eodem loco iam alia in causa erravisse docuimus cf. § VII p. 288, non /.aijv „mensis", sed (irjv dor. (.tav „sane" in mente versari potuit.

4) ife. att. dg (23). argiv. iv-g (Ahr. II 106).

5) i-rjvog (40). ion. Belvog. att. Bevog. corc. E,evßog.

6) xrjvog (45). dor. mit. xelvog. att. exeivog. Ahr. II 267.

7) rfjvog (45). rrjvog : xrjvog = rig : x/g?

8) xrjliOL (49). lesb. %üXioi. att. yfUoi (ex xbIIlol) cf. Meister IV 386.

9) x*j(? (50). st. x«c> xm/« ^esD- %S$$°S- att. yeigog. dor.

10) dr^äg (10). aeol. digga. att. deigiq, ösgrj. Accedunt ex libris:

11) nererjvog Epich. 103. Theoer. XII 7. XV 118. att. 7r£T6£«vog. hom. neTe-rjvog; dorica et attica forma ad *jt£- reeövog redeunt, hom. Trererjvog ex uno *7T€Tsaovog, *7te- reävog explicari potest.

12) drjötov. Sapph. 39. Alcm. pap. II 24. aß^dtov Hes. rad. sert. vad, graec. sed cf. Curtius etym.4 247; fortasse spirantis vi ex {a)ßed-tov : artötov ortum est.

De locis, ubi sequentia leguntur, cf. Ahrens II § 20:

13) a7tr}Qog. lesb. ctTteggog. att. ijrteigog Brugman IV 117.

14) arajgog. ion. aneigog. lesb. 7teggarcc. cf. Brugman IV 118.

15) xrjgvkog.zsigvXog Arist.av. 310. cf. Leutsch Piniol. II 22.

16) Nrjhog : Nsliog. 17) Ilrjoi&oog : Tletgid-oog cf. Curtius etym.4 274. 18) JIrjgeq)6viia : Ilegasrpöveia. 19) 7rt]gi£ : 7tigöi^. 20) oi]gä : asigci cf. Curtius etym.4 355. 6)

•'i Nostro iure hoc loco omisimns qnae vocabula in syllabis aut tinalibus aut dorivativis littera f aut j cxplosa vocalem >; exhibent, ut Tiihja pro n&tiu etc. de bis cf. Abreus II § 20,9. Brugman stud. IV § 23.

Quaestioues dialectologicae graecae. 319

b) vocalis /; contr actione ex -j- £ nata est.

1) öfjlog] non enim G. Curtio (etym.4 604) assentior drjlog prodiisse ex dtsrjlog, dtrjkog, djrjlog iudicanti, cum demonstrasse supra mihi videar apud Graecos suffixum -rjko purae radici non esse affixum; nam quod ille adiectivo exrjkog hac in re nititur, valde dubitare licet, vocalis r\ utrum cum suffixo an cum radice (cf. ex-17-T*, dor. sex-ä-n Alcm. 36) coniungenda sit.

Quamquam ne cum Brugmano quidem (IV 147) facio, qui drjlog ad * djeßelog reducit; ex tali enim forma in attica dialecto *dslXog non dfjkog oriri debebat. Quare sine dubio digammatis vi ante vocalium contractionem *djej?eXog illud (cf. deslog) in *djrj?eXog (cf. svörjelog, quod pro evöeielog [ante Euclidem evöeslog] scribendum esse Brugmanus conicit) mutatum esse sumendum est. Jälog denique (att. Jf^og) cum Brugmano ad Jjäs-Xog refero.

Pariter enim duplex illa radicis div djev et djav forma conspicitur in Zevg, lac. Jei-g, cret. Zrva, drjvct, Tiftva (13) : Zag, Jdv, Zavög etc. Quare utut de miro illo grammatici loco Ann. Ox. III 237. 26: fitTaysveareQOi ^4loXelg erge- ipav Zavög v.al Zav (cf. Ahr. I 87) iudicabitur, certe Zrjvög, Zrri etc. ipsi Doridi non abroganda sunt.

2) ex libris huc pertinet

rtg. Sapph. 39. Ale. 45. Alcm. -ro 76. Pind. P. IV 64. Epich. 29. fjQ enim ex *ioaQ, *.-eoao. lit. vasur'elis con- tractum est. cf. Curtius etym.4 391.

§ 20. Magis de eo, quod sequitur, dubitare licet. Placet vero in re et difficillima et subtilissima rursus a G. Curtii verbis (etym.4 576) proficisci. Dicit igitur ille: „Beachtenswert ist es, dasz auch die Dorier meistens das rj in diesem Stamme {tjßa) bewahren. Dies geschieht in einigen andern Fällen, in denen entweder in der Stammsilbe selbst ursprünglich ein Diphthong mit 1 stand, oder in der folgenden Silbe ein l sich zeigt."

320 Schrader

Et profecto arbitror posse hoc modo in paucis vocabulis vocalem rj explanari. Si enim, ut statim ad rem ipsam veniamus, dorica &r]lvg, &rjlafuov (51) comparas cum scrt. dhejius, zend. daenu, lat. felare, femina, sl. deva, dete, dubi- tari vix potest, harum formarum radix quin dhai (cf. scvt. dayämi) fuerit; in omnibus enim unguis illis vocalis e ad ai reduci aut debet aut potest.

Quid igitur si vocalis t] in &fjlvg eodem modo ex ai ortum est atque sanscritum e ex ai? Mihi quidem dubium non videtur, quin sie res sese habeat, cum praesertim b o e o - ticae dialecti analogia exstet, qua quinam buius mutationis gradus fuerint, luce clarius apparet. Antiquissimi enim Boeo- torum tituli ai religiöse servant, Tanagraei iam in antiquis inscriptionibus scripturam ai in ae mutant, ionica litteratura reeepta ubique idque summa cum constantia r\ pro ai, ae scribitur. cf. Beermann stud. IX 34. Sine dubio igitur apud Boeotos vocalis t] origo ex ai haec fuit: zai, xai, v.r] neque est, cur simile quidquam e. gr. in ^i]lvg aeeidisse negemus. Hoc igitur de dipbtbongo ai ab initio in radice po- sita valet.

Iam vero aliud accedit. Si enim v^u- illud (17), quod in titulis quidem sine ulla exceptione pro ccfu- legitur, cum scrt. samt, ahd. sämi comparas, certe mirum videbitur Aeoles quoque et Dorienses a prisco vocalis statu deseivisse. Hoc ad enucleandum primum miram illam Lesbio r um formam aifii- (ai^iostov bis Conze XI 1) pro af.iL- in memoriam re- vocare opus est. Confirmatur enim illa, quod gramma- tici tradimt Lesbios pro vulgari rj, dor. ä interdum di- pbtbongum ai exbibuisse cf. Abvens I 96. Exempla vero giammaticorum baeesunt: Aioioöog, ai/tiiovog, /tialvig, ttcü- tqcc, yilaif.il, quibus inter se comparatis verisimillimum vi- detur epenthesi facta vocalem i in antecedentem syllabam irrepsisse. Paulo aliter de 9vaioy.io et fiifivaio/.co iudicandum est, quae antiqui grammatici e -d-vritoYAo. f.iifj.vrjtaMü orta esse volebant.

Quid igitur obstat, quominus quod et in Boeotorum et

Qiiaestiones dialectologicae graecae. 321

in Lesbioruin accidissecognovinius dialectis, ad yp.iexäfii.expM- candum coniungainus itaque totius mutationis gradus hos fuisse statuamus: aui, aha, aei.a, rf.iL? nempe non dicimus quat- tuor illas formas unam post aliam in ipsa imiuscuiusqne dia- lecti litteratura valuisse, sed hoc contendimus, vocalis ä pro- nuntiationem per hos vel similes gradus ad /; delapsam esse.

Hie dixerit quispiam adversari meae sententiae magnam vocabuloram copiam, in quibus ä littera i sequente non in rt mutata sit. At optime hoc ad graecae vocalis t epen- thesis naturam et vim quadrat. Valet enim de ea illud Curtii (verb. I 57): „Die Epenthese ist keine mit zwingender Ge- walt eintretende, sondern eine stets nur mögliche Laut- affection, die nach langen Vocalen seltner eintritt. u

Ego igitur huc traho haec:

a) ab initio vocalem i in radice habuisse videntur:

1) d-rj.v, SrJ.ai.uov (51). lat. femina.

2) i/z.tü y~lx. ry.ävio (16).

3) i'giog (19). sert. virus, got. oair. lit. vyras. lat. vir.

4) itro (24). lat. ferus, fgot. diml) Accedunt ex libris:

5j |,T/i6ra>'og.Pind.N.VI10ex*l7r-a^£-Taj'ogetym.4388. 6.) y.roivog Alcm. 75. Pind. fr. 100, 8. lat. cera. celt. ceir. Theoer. y.äQog.

b)epenthesi facta i in radicem aeeepisse videntur:

1) r\fa (17). sert. sami. lat. semi.

2) rjßa ex jäv-ja. sert. juvan, javiyas. bactr. jarun cf. Curtius etym.4 576.

3) i]oo(.ov ex {[y.-jiov. Accedunt ex Pindaro:

4) ur-ng Pind. 0. I 9. 5) y.Q^Tiig Pind. P. IV 138. VII 3. 6) nriv.Tig Pind. fr. 102, 3. cf. Curtius etym.4 576. 7) dfJQig, drjQiäio, drigiouai. Pind. N. XI 26. 0. XIII 44. Neque tarnen tacuerim vocalem r> illorum pugnare cum vocali ä e. g. in y.axig, y.alig, (.lävig, de quibus cf. Ahr. II 140.

Quod denique dialectorum hac in re inter se con- dicionem attinet, unum in fontium penuria monere licet.

Curtius u. Beugmas, Studien X. 21

322 Schrader

Cum enim dialecti omnes in vocabulis sub a) enumeratis vo- calem ij exhibeant nusquam, quamvis saepe vox scripta ex- stet, e. g. *aQcog pro rtQiog legitur , in vocabulorum sub b) vocalis qualitate valde inter se discrepant. Quae tarnen res utrum legi certae an casui tribuenda sit, ego non diiudicaverim. Neque minus de hoc dubitari potest, latinae et graecae linguae vocalis e in -d-tjg :Jbrus, -d-fjXvg \femina, Kr^ög : cera utrum ad communem aliquam utriusque populi aetatem redeat necne.

§ 21.

Ceterum unum idque insigne huic toti disputationis parti obstat impedimentum, quod, quo modo tolli possit, nescio. Cum enim vocalem /; in suffixis atque flexura con- spectam ad vet. ä redire plerumque cognatae linguae, maxime sanscritica, comprobaverint , hoc capite vereor ne frustra saepe etymologia in auxilium vocetur. Saepe igitur in medio relinquetur, forma aliqua utrum ex summa antiquitate tradita an in ipsa graeca lingua orta sit. Saepe ignorabitur, vocalis rj utrum ad vet. ä redeat an apud Graecos ipsos ex e pro- ducta sit.

Quamquam igitur de singulis vocibus valde dubitare licet, tarnen rem ita disponendam existimavimus, ut primum ea vocabula enumerarentur, quae neque alia indog. lingua neque graeca ipsa in eiusdem radicis formationibus « ex- hibente apud ipsos Graecos vocalis e productione /( in radicem accepisse nobis videbantur. Huc vero refero:

1) VTirjQHrjg (52). igiooio, egerfiög, äli-rjQtjg cf. Curtius etym.4 345: „scrt. ar-a-tis mag sich daher direct aus dem Grundbegriff des Gehens, Strebens (l^ar), v7ti]Q6Ti]g auf griechischem Boden zunächst aus dem des Ruderns (eq) entwickelt haben." TQirJQiqg Curtius cum rad. ocq, dgagio/uj (cf. di-i^Qsg) coniungit, quod laudare dubito, cum in doricis dialectis TQu'jQ^g, non *TQiaQi]g legatur (47). Ceterum totum illum vocabulum ex ionica in reliquas dialectos facile recipi potuit.

Quaestiones dialectologicae graecae. 323

2) evrj&wg (12). cf. i&og. Accedunt ex libris:

3) yfjQCtg Sopbr. 7. Pind. cf. yeo-iov, yeg-ctiog. scrt. yar-as, gar-ä etym.4 175.

4) lgft(xog. Epich. 19. 10. Pind. 0. I 6 cf. rot'u«, i)oz- (xia. Y~ram. got. rim-is.

5i cr/.rgaxog. Alcm. pap. II 20. Pind. P. V 32 : y.sgccvvvfit, de y.eg : y.Qct {xQCttnJQ) cf. § 22 p. 324.

6) agr^/co. Pind. P. II 63. lat. arceo. Sine dubio 13 ex £ productum est: \^ag/., dg ex, c<gity. cf. etym.4 522.

7) Tirjdäliov. Pind. P. 86. ]rpecl. niö-ov, ned-Lov etc. etym.4 245.

8) dvarjQig. Pind. 0. VI 19. att. dvoegig.

Deinde buc trabo vocabula ut Izrjviiog : exvuog, i7t7tr]- Idxcig, di(fo>i).uzag : eiavvto etc. cf. Abr. II 146.

§ 22.

Altero loco de iis vocabulis exponendum est, quae aut aperte ad indog. formas ä exhibentes redeant aut in ipsis dialectis ä et t\ invicem utantur.

Huc autem referenda sunt:

a) singula:

1) f](xai, r^tevog, rjO&ai(\o). BQtt.äs, äse. Atque ego non dubito, quin lingua graeca banc radicem ad Y~lö : sd-Jofiai, e£of.iai, edog, eöga applicaverit, ut boc modo et spiritus asper et vocalis rj ex « orerentur. cf. Curtius etym.4 381.

2) ffpegog (18j cum G. Curtio ad )ras, rjg reduco (etym.4 381). Quare cum nunquam in dialectis *äf.iai pro qpai lega- tur, laudaverim Abrensium arbitrantem ill 152j librarios, qui saepe a/negog scripserint, notissimae vocis Doricae aiieocc „dies" similitudine in errorem abductos esse.

3) f.rfdof.icu (36). scrt. ma, 7iiä-mi, matram. cf. ur-ng, (xiöco, /nido/.icci, (.li-öovxeg.

b) Deinde parvus talium radicum numerus nominandus est, quarum prima forma in nasalem aut liquidam exibat quaeque transpositione facta in dialectis aeolo-doricis in exitu aut solum r; exbibeant aut i\ et ä invicem utantur. Rede

21*

324 Schrader

igitur monet J. Schmidtius (voc. II 325): „es ergibt sich die tatsache, dasz der in den wurzelauslaut getretene und durch svarabhakti verlängerte vocal der färbung länger widersteht als der vor der liquida oder dem nasal kurz geblibene. "

Iam vero hac in re idem illud graecae linguae vocalium concinnitatis Studium conspicitur, quod saepissime rj effecisse supra docuimus. Comparare igitur licet:

e&avov ^vöff/w : latavai (tjrä/u Te&va/iiev red-vä/.a : larccfieg saröma

= syBvöfirjV -yvrjzog : Ti&h>ai xld-r^u yevog yv/jOia : Tl&sfiag d-r^ato.

Nempe vocalis rt in -yvrtzog (4) adeo explicanda est, ut sumendum sit *yvärog ipsum (cf. lat. eo-gnatus, natus, scrt. (jiiciti) quondam in graeca lingua valuisse, paullatim vero vocal em ä propter e in yivog, ey£vö[.tr]v, yly{e)vouai etc. ad tj vocalis pronuntiationem accessisse.

Ahrensius quidem (II 146) „-yvqrog metathesi facta ex -yev, -yvsu ortum esse vult; hac tarnen in re quantum erra- verit, ex cognatis unguis et ipsis graecis dialectis cognoscitur. Aperte enim in aliis eiusdem generis vocabulis veteris ä ve- stigia in dialectis exstant. Summi hac in re momenti Eleo- rum fgärga (6) pro fQrtTQCt est. Idem enim valet de .-garga : y~ver, feq, quod de (palväTca : vTTodeytrai etc.; nam quod Allenus huic voci radicem * .?ao pro *ssq (ssqe'io, eigto) Sub- stitut, hoc prorsus pro irnperio factum esse vix est quod moneam.

Pari denique modo de /.oä : y.eq, kqccttJq, u/.oiaog. v.iy- y.Qäfii : v.£Qävvv^it, v.£Qaf.ievg etc. iudicandum est. Eodem for- tasse Pindari illud {&£o)-d[.iäTog, (ev)-dluäTog : öif.i(o pertinet.

Accedunt eae radices, quae in ipsis dialectis duplicem vocalis qualitatem (et e et a) exhibent. Ab Ins igitur si forinac longam vocalem exhibeutes descendant, formae cum t] ad vocalem e radicis, formae cum a ad vocalem a radicis aj>pli- candae sunt. Huc refero:

1) 7iXa 7tXä&og (41), m^iTcXävai

nXe- 7cXr]&og (41), rtkio), 7rXelotog

Quaestiones dialectologicae graecae. 325

cf. J. Schmidt voc. II 321. Sine dubio falsus est Ahrensius (II 132) nXä&og illud hyperdoricum dicens. Ex eodem vero TtitSog patet casu Latinos in vocali e huius radicis (plenus, plebis) cum Graecis facere.

2) Ttqa. 7vi(.iTtQävcti

nge ion. iTtgeoe If.iTtQ^oovti , TzgfjOTig (42). "cf. J. Schmidt voc. II 323.

3) XQa XQ(iof.i(xi.

XQe ä7ioxQsio Epich. 114. att. xQ^oouai. dor.-aeol. XQ^ootiai, /^/;,wa (48). J. Schmidt voc. II 323.

4) ßaX. att. eßaXov, ßdXXto etc.

ßeL att. ßeXog, ßeXe/tvov, ߀X6vrj. arc. öü.Xeiv. aeol.- dor. ßtßXrtuai, ßeßXn]f.iivog. Ale. 15. Pind. y.d- ßXrj/na lac. Hes. De xTa-.v.re, ßa-.ße cf. § 12 p. 300. Valde dubito de

5) -/.et/. v.a).ho,*v.Xäoig. classis. Mommsen röm. Gesch.

P 81. y.eX y.eXevto, yjy.'/.ry.a . y.ey.Xrtuevog (31), cum vix rad. y.aX cum y.eX cohaereat; neque tarnen aliam, qua tollan- tur difficultates, explanationem video cf. § 14.

Pariter nescitur, Qrjyvvfii, gr^tg (43) unde vocalem rj aeeeperint; nam quo iure Allenus harum formarum radicem fBQy, sQsy finxerit, cf. eoQctyrjv, frango, non liquet.

§ 23. Haec habui de vocali rt in radieibus usitata quae di- cerem. Exempla librorum paucis exceptis omnia enumera- vimus. Libenter concedo multa ut incerta et obscura relicta esse neque confido unquam his rebus ab unaquaque parte lucem posse afferri. Fortasse longe maior, quam quae nobis videbatur, huius generis vocabulorum copia ex Atthide re- cepta est. Erat enim sine dubio dialectorum aeolo-doricarum condicio, si eam cum Atthide comparas, eadem, quam in

326 Schrader

septentrionalis Germaniae sermone cum nostro comparato perspicimus ; notum vero est, quantum ille vocabulis ex nostra dialecto repetitis abundet.

Neque tarnen inconstantia illa vocalis a : rj in radicibus conspecta eo ducimur, ut quae priore maxime capite nisi de totius mutationis et causis et origine neque minus de dia- lectorum hac in re inter se condicione exposuimus, aut falsa aut dubia nobis videantur. Licebit igitur in fine libelli summam nostrae disputationis bis verbis computare:

I. 1) Vocali ä aut servata aut in rj mutata dialecti graecae duas in partes dividuntur, quarum altera aptiore no- mine deficiente aeolo-dorica, altera iono-attica dicitur.

2) Duplex illa graecae linguae divisio non ad J. Scbmidtii sententiam continua aliqua vocalis ä affectione, sed gentium digressione priscis temporibus facta orta esse sumenda est.

3) Non licet eas dialectos, quae a in Universum servant, ita disponere, ut in duas partes quondam, in aeolicam et in doricam, discessisse dicantur. Demonstrasse enim nobis vi- demur Eleos Arcadesque, quamvis ä pro r\ exhibeant, tarnen neque aeolicae neque doricae stirpis esse.

II. Vocalis i], quae ne ab aeolo-doricis quidem dialectis omnino aliena est, variis temporibus in illis variisque de causis orta est.

A. De causis mutationis.

Prisca igitur vocalis ä in dialectis aeolo-doricis tribus de causis in i] mutata est:

1) Longe plerumque studio illo graecae linguae eiusdem generis formas concinnitate quadam vocalium coniungendi cf. Ttar^Q, 7toi/Lirjv, )]oav, Hydrat etc.

2) In radicibus interdum vocalis / vi et pondere cf. ■d-^kvg, rjgcog, ffflt- etc.

3) Atthidis auctoritate.

a) r\ in ipsarum dialeetorum sermonem irrepsit. cf. k^\\%0VTa, {-ßdn^^y.ovTa etc.

Quaestiones dialectologicae graecae. 327

b) t] pro ä merae scriptorum Atthidis peritorum negle- gentiae debetur. cf. flieget tab. and. ßalavrt(päyoi Ale.

B. De tempore mutationis.

1) Vocalem /; intra ipsius graeci sermonis fines ex ä esse ortam neque ad remotiora redire tempora plerumque perspieuum, interdum veri simile est.

2) Studium illud Yocalium concinnitatis , quo a in )] mutatum est, valere coepit eo tempore, quo reliquae dialecti coniunetae, elea ab eis digressa esset.

3) Vocalis ä Eleorum vetustior est quam t] reliquorum Graecorum itaque hac in re elea dialectus proxime ad primum illum graecae linguae statum accedit.

Novöog, vooog.

Von G. Curtius.

Dies Wort alltäglichsten Gebrauchs ist etymologisch noch nicht genügend erklärt. Dass die im E. M. p. 607, 32 zur Auswahl gestellten Herleitungen von vyj Gregor ixov und oajg, oder von demselben vi] und aevco jemand befriedigen, bezweifle ich. Aber auch was von Schweizer-Sidler, wie er sagt, nach A. Kuhn, Ztschr. XI 71 versucht ist, Anlehnung von voaog an lat. noxa, nocere, leidet, wie Grundz.4 162 angedeutet ist, an dem Fehler, das homerische und herodo- teische ov unerklärt zu lassen und das a für £ nur schwach zu motiviren. Freilich weist das zwischen Vocalen erhaltene a auf ältere Doppelconsonanz, so gut wie das von /.isaog, öoog. Zu vöoo-g nun Hesse sich unter Zugrundelegung eben jener W. nak (skt. nac) in der Art gelangen, dass wir von der Grundform *nak-j'a-s ausgingen, aber was fangen wir mit dem ion. ov an? Im Petersb. Wtb. finden wir statt der gewöhnlichen Formen der W. nac (vey.v-g etc.) verloren gehn, vergehen auch einige mit inlautendem Nasal (Anusvära): iiäca-s Vertreibung (von andern zu nac erlangen gezogen), nac-u-ka-s verderblich , nashtar verloren gehend, nashtavja-s Verbal adjectiv zu nac. Aus einem mittelst des Suffixes -Ja gebildeten Nominalstamm nakja, gr. voyx-io lässt sich vov- o{o)o-g erklären, wie xovcpo-g neben y.£f.iqjög (Hesych.) und skt. kamp-rti-s beweglich (vgl. fcapald-s), ^ovd-ög neben |ory- &6g nach Joh. Schmidt Vocal. I 115, 181 seinen Diphthong dem einst vorhandenen Nasal verdankt. In vöoog wirkt dieser nur noch in der Färbung des Stamm vocals nach, wie in eUoGt neben lat. viginti. Vermuthlich war das Wort ur- sprünglich ein Adjectiv, etwa im Sinne von zehrend, ver- derbend. Es berührt sich mit vey.-gö-g und lat. nex wie mor-bu-s mit mor-i.

DE ALCMANIS POETAE DIALECTO.

SCEIPSIT

HENRICUS SPIESS

DILLENBURGENSIS.

Caput primum.

§ 1. Praemittenda.

Poetarum melicorum Graecorum dialectos mixtam quan- dam speciem praebere cognitum habebant viri docti multo prius quam ex epigraphicis studiis et e grammatica quae dicitur comparativa dialectorum , in quas lingua Graeca di- visa erat, subtilior coguitio atque ratio effloruit. Sed ele- meuta, ex quibus conflatae sunt illae dialecti, distinguere et unde et qua de causa poetae ea arcessiverint et arcessere potuerint, explicare eorum est, qui nostra aetate ad has res animos et studia converterunt. Ahrens, postquam Aeolicam et Doricam dialectos in Universum descripsit, de poetarum quoque sermone quaesivit1) et haec fere de dialectis lyrico- rum poetarum praecepit. Ut omnis lyrica poesis ab epica profecta est, ita dialecti, quibus utebantur lyrici poetae, nun- quam desierunt hujus origiuis certa prae se ferre vestigia. Convenit autem elegautiae ingenii Graecorum, quod variorum lyricae poesis generum auctores quo longius ab epicorum carminum ratione abducebantur, eo magis hanc dialectum deserebant. Hoc modo factum est, ut elegiaci, iambici, me- lici poetae varias conformandae dialecti leges secuti sint. Vel inter melicae poesis varia genera haud parvum dis- crimen apparet. Qui epici carminis pondus, ut Quinctilianus dicit, lyra sustinere conabantur, epica dialecto pro funda-

*) Ueber die Mischung der Dialecte in der griech. Lyrik (Verh. der Gott. Vers, der Philol. 1S53 p. 55). Conferendus est Herzog Ueber die Bildungsgeschichte der griech. und lat. Sprache p. 163.

332 Spiess

mento usi sunt, populärem liuguam raro admiscentes, sed qui leviora carminibus suis celebrabant et praesentia male- bant canere quam praeterita, populärem linguam in suum usum converterunt, quam epicae dialecti ope et exemplo ex- coluerunt. Hoc modo Dorica et Aeolica dialecti literis sunt mandatae, ad quas aeque atque ad epicam aditus erat poetis eis, qui posteriore tempore melicae poesis principes exstite- runt, ut repudiatis quae reconditiora et singularia habe- bantur jam dialectus oriretur, quae omnium quodammodo Graecarum stirpium communis videretur, qualem nunc in Pindari carminibus conspicimus.

Cum igitur in singulorum poetarum dialectis quasi in speculo originem, progressus, contextum, varias sedes me- licae poesis recognoscamus, operae sane pretium est accu- ratius in eas inquirere. Hoc non Ahrensii interfuit, qui certissimis exemplis, quibus variae mixtarum dialectorum partes notarentur, contentus, totam materiam effundere et recensere nolebat. Desunt adhuc praeter Pindarum2) accu- ratiores quaestiones. Videtur autem nulla res e melicorum fragmentis, quae insigni doctrina et diligentia e grammatico- rum, metricorum, pbilosopborum, aliorum scriptis collegerunt viri docti, melius restitui posse quam dialecti intelligentia. Nam bis quaestionibus, quae serie vocabulorum soluta in singulis vocibus ac formis versantur, non est impedimentum lacerata illorum forma. Attamen rectum Judicium duabus de causis impeditur. Ac primum quidem levis est fides testi- moniorum. Nam cum omnia, quae literis propagantur, multis corruptelis laborant, tum illa frustula, quae prosae orationi inteijecta prae se ferunt dialectum a vulgari alienam; quae igitur a vulgaribus formis minus distabant, in bas abire, quae erant obscuriora, corrumpi solebant; baec menda cri- tici facilius tollunt, illa sanare, cum non pura aliqua dialecto poetae utantur, eo majorem babet difficultatem , quod ne metri quidem certissimum indicium ubique adbibere possu-

2j Aug. Peter De dialecto Pindari. Halle 1S66.

De Alcmanis poetae dialecto. 333

mus. Sed ut nobis contigerit, ut fontes nostros in eam for- mam redigeremus, quam post Alexandrinorum recensionem liabebant, aliae dubitationes oriuntur. Nam quamquam illo- rum rnoderatio summopere est laudanda et tota ratio, quam in restituendis scriptis inierunt optimi cujusque et antiquis- simi manuscripti auctoritatem secuti, tarnen licet suspicari eos melicos poetas non aeque feliciter ad pristinum habitum revocasse atque Atticos. Testimonio sunt Corinnae fragmenta, quae idiomata dialecti multo recentioris , quam quae ipsius poetriae aetate audiebatur, praebere nemo nescit. Praeter cetera» vero res, quibus immutari potuit contextus verborum per ea saecula, quae inter poetas et grammaticos intercedunt, respiciendae sunt condiciones literarum, quibus exarata erant carmina. Nam quod ex inscriptionibus evidenter docuit Kirch- hoff3), magnam varietatem scribendi ante finem belli Pelo- ponnesiaci per Graeciam fuisse, cum et antiquitus duplici literarum quarundam usu in duas partes discessissent Graecae civitates et postea secundum linguae mutationes, quae aliae erant aliis locis, quasdam de pristina vi paullulum flecterent, id non prorsus neglegendum esse videtur ei, qui omnia ac- curatius examinare vult. Sed potest dubitari, num ejus urbis, in qua quisque versabatur, scribendi rationem secuti sint poetae, praesertim cum constet, multos certum domicilium non babuisse; nee negare potes, illam diversitatem scribendi tanto epicae et lyricae poesis flori talique ut ita dicam com- mercio, quäle inter varias stirpes ab olympiadum initio erat, parum aptum fuisse. His de causis baud scio an vere judi- cet, qui juxta varietatem scribendi, quae est in titulis, com- munem quendam usum in cbartis constitisse dicat, quamquam certa desunt argumenta; nam quintum seculum non superant vestigia quaedam in inscriptionibus Atticis Euclide vetustio- ribus extantia, quae illam rem evineunt. Utcunque res se habet, nonnullas certe mutationes perpessa sunt omnia car- mina antiquiora, cum vel in Ionica literatura discrimina

3) Studien zur Geschichte des griech. Alphabets3. Berlin IST'

334 Spiess

temporis conspicua sint. Haec Alexandrini in niente babe- bant, cum transscriptoribus, quos zovg /neTaxaQa/.rr]QioavTag dicebant, errores quosdam scribendi tribuebant. Nobis magni est momenti, quod duabus literis 0 et E et breves vocales o et e, et longas to et rt et adulterinas diphtbongos ov et ei antiquiore tempore expressa esse scimus.

Altera difficultas recte de poetarum dialectis judicandi est popularium dialectorum cognitio parum certa. Nam cum primus Abrens totam fontium copiam amplexus Doridem et Aeolidem adumbraverit gravissimasque leges, quas variae illarum species secuntur, demonstraverit et multi post eum conformaverint et auxerint cognitionem nostram, tarnen mul- tum abest, ut omnia cognita babeamus et sua cuique tem- pori, sua cuique loco certo assignare possimus. Ubicunque analogia non valet, tenuis est et incerta nostra scientia, im- primis vocabulorum copia, quae singulis dialectis propria est, prorsus est incognita.

Quae cum ita sint, baec ratio in quaestionibus nostris ineunda est. Tota materia diligenter perlustrata primum enumerare debemus quae certis indiciis Aeolicae, Doricae, epicae dialectis attribuere possumus, ex bis certas regulas invenire studebimus, quas poetae in dialectis constituendis secuti esse videntur; bis recognitis librariorum menda sa- nanda erunt, sive post grammaticos in textum penetrarunt sive antea ex popularium dialectorum cognitione; deinde banc ipsam augere nobis fortasse licebit, cum inventis qui- busdam legibus miscendi temperatas illas dialectos non minus confidenter adbibere possimus, quam puros earum foutes. Quo facto videbimus, quid e dialectis de poesis melicae bi- storia effici possit, cujus origines prorsus in tenebris sunt. Initium autem capiendum, ut par est, ab antiquissimo, qui nunc Alcman esse videtur, cujus priini plura fragmenta ex- tant, quem primo loco grammatici Alexandrini in indice me- licorum posuerunt. De bujus poetae dialecto quaestionem instituit Benseier4), sed rem incboatam reliquit.

4J Quaestiones Alcraauicae. Isenaci 1872.

De Alcmanis poetae dialecto. 335

§ 2. De Alcmanis patria et poesis genere5).

Pauca sunt, quae nobis de Alcmane traduntur, Lacae- narum virginum laudatore et duce. Ad nostram quaestionem magni est momenti, quod Sardes, non Spartam poetae pa- triam fuisse, non quidem constanter, sed satis certis testi- moniis proditum est, quod ipse confirmat, cum confidenter se ipsum alloquatur fr. 25 ovx sig avio aygor/.og . . . aü.a Saodicov an axgäv. Itaque non est, cur in fragmentis no- stris et inter veterum testimonia, quae de Alcmane extant, quaeramus, quae Lydiam respiciant; unam interjectionem ßaXs dr ßdtXe proferam, quia ad dialectum poetae pertinet, quae fr. 26, 2 apud Alcmanem legitur et cum veteres gram- matici eam barbaram vocent et Semiticam esse Lange Abb. d. K. S. Ges. d. Wissenscb. VI 330 suspicetur, fortasse a poeta nostro ex Asia traducta est. Cum igitur satis* constet Sardibus Alcmanem esse natum, fortasse jam in Asia Homeri carmina et cognoverat et imitari coeperat. Diligens enim Homeri, omnium poetarum magistri, Studium apud eum cogno- scitur, cui plus debet6j, quam ullus alius poeta praeter Ste- sicborum cf. Bergk Literaturg. 881. Sed Alcmanis ingenium a sublimi poesis genere prorsus est alienum ; itaque versum beroicum fastidit, nam qui apud eum leguntur bexametri, eos cyclicos esse et velocitas rbytbmi et caesurae bucolicae docent. Amor ei arridet virginumque pulchritudinem can- tare non desinit7), et extat apud Atbenaeum XIII 600 Ar- cbytae Milesii Judicium *A).Y.(.iäva yeyovevcu tcov Iqcotlv.cüv /ns/.tüv fjysfiova. Hac re a Stesichoro aliisque, qui cboriea carmina condiderunt, noster poeta differt et ad Lesbiorum

'") Cf. Bernhardy Literaturgesch. II 1, 655, Teuffei in Pauly Real- en cyclop. s. v. Alcman,

6) Multa argumenta ex epicis carniinibus petita eisdem fere verbis reddit cf. fr. 29. 40. 41.

7) Quomodo ad hoc argumentum usque revertatur, docet papyrus, in quo postquam heroes breviter celebra\it , subito incidit orationem verbis: iyüv d' laidoi *Ayidwg xo q:wg (II 5 Blass).

336 Spiess

musam prope accedit, ut medium inter utrosque locum ob- tineat. Quod cum negari nequeat, tarnen non video, quo jure ipse poeta a Teuffelio (Encyclopädie I2) Aeolibus ad- judicetur. Nam quamquam coucedo, si Alcman Spartanus misset, admirationem esse moturam carminum ejus indolem, non idem de homine ex Lydia oriundo puto. Nam quid nos impedit, ne in hac terra educatum eum ad ejusmodi carmina ingenio suo impulsum esse credamus? Hoc re- spexisse videtur Himerius , . cum Or. V 3 ait: l4l/^iaiiov rrjv Jwqlov Ivgav ylvöloLg y.BQccaag aaf-iaoiv. Et si quis Grae- corum literas a barbaro homine provectas esse non vult, majore jure Ionicae stirpi Alcmauem attribuerit quam Aeo- licae, cum Sardibus natus sit.

§ 3. De fontibus.

Alcmanis carminum fragmenta, quae supersunt, primus collegit et tractavit Welcker; post bunc recensuerunt, qui poetas lyricos Graecos in unum corpus redigebant, Schneide- win et Bergk, qui praeclaro apparatu critico ea instruxit, qua re ad nostrum propositum vel maxime idonea fecit; numeros tertiae editionis bujus operis secutus sum.

Longe plurima fragmenta nominatim Alcmaui a gram- maticis vindicantur, pauca ex conjectura viri docti ei attri- buerunt. Majore fide ei assignantur, quae Bergk in textum recepit fr. 53 et 54 cf. Apollonius de pron. 366 C. Item fr. 8. 21. 57 ejus esse videntur. Praeterea Muellero prae- eunte Abrens probavit glossara Hesycbianam 'Aaavakov txo- ).iv rag \4cfi6vag (cod. 'Aoccvhov) Alcmani deberi. Idem (progr. lyc. Hannov. 1868 p. 19) verisimili conjectura Alc- mani vindicat adesp. 41 et 1. 1. p. 7 mavult ad nostrum poetam revocare quam ad Alcaeum glossam Hesycbii rerga- ßaQi](üv 7clivd-cov xal rccy/nara' l4l/.aiog, cum illa nomina compluries permutata sint. Non minus adesp. 34 36 Alc- mani vindicantür. Contra abjudicantur ab eo fr. 3 et 30, quae Apollonius de pron. 139 C affert: 7tlelova yovv ean 7taQ} zTBQOig evgeiv ocperegov rrarega avrl rov vfieregor.

De Alcmanis poetae dialecto. 337

ccvzl xov xtd xoi y.rdia ?.£!-ov ia nagä KaJJ.iiidyw , v.ai 7icu.iv naoJ avT(tj dvxl xov oqio'ixioov ' }A/.v./.iäv vf.ii xt v.ui ocftTtQojg %7t7t(og' ocpea de noxl yovvaxcc 71171X0). Beete monet Abrens pro Alcmanicis exspectari Callimacbea. Aliarn causam, cur ab eo abjudicanda sint, affert Brugman (Ein Problem der bom. Textkritik p. 79), quod in altero frag- mento vocem oqria reflexiva significatione privatam tarn ve- tusto poetae attribuere uon possimus.

His omnibus etsi non prorsus abstiuebo, tarnen ubi in usum meum convertam, ea dubia esse monebo.

Praeter baec frustula, quae apud varios scriptores ex- tant, babemus insigne specimen carminum Alcmanicorum in papyro a Mariettio nuper ex sepulcro Aegyptio in lucem prolato, quod valde virorum doctorum auimos occupavit, postquam publici juris fecit Egger (Paris 1S63;. Apograpbo ejus nitebautur ten Brink Pbilol. XX, Bergk Pbilol. XXII. Melius res successit, ubi exemplo arcbetypi litbograpbi opera expresso certiore fundamento uti licuit (Notices et extraits de ^Ianuscrits XVIII 2 p. -416 fol. L). Inde egerunt de cbarta Bergk in addendis tertiae editioni poetarum lyr. Graec. p. 137S sqq., Abrens Pbilol. XXVII, Blass Rbein. Mus. XXIII. XXV, alii. Qui multa, quae antea minus recte legebantur, emendaverunt, quae prorsus non erant intellecta, explanarunt, sed quod maximum est perspexerunt, fragmen- tum paribus stropbis compositum esse, numerosque singulo- rum versuum constituerunt; sane metri legibus lectiones per se incertae firmantur. Habemus igitur specimen Alcmanis carminum, quod est summi pretii, quia et ambitu et cbartae, qua nobis traditum est, vetustate omnia alia fragmenta longe superat et certo metro continetur; nee tarnen praetermitten- dum est quod cbarta admodum est obliterata, ut pleraque ex- pediri non possint multaciue incertiora sint quam quibus uti liceat, et in iis ipsis, quae explicari posse videntur, nonnum- quani literae, quae ad nostram quaestionem magni sunt momenti, conjeetura supplentur. Cavendum quoque est, ne nimiam auetoritatem papyro tribuamus, quod ex ipsa anti-

Cvetius n. Brcgmas, Studien X. 22

338 . Spiess

quitate ad nos perveuerit, cum inferioris notae manuscriptis ne Alexandrinorum quidem tempore magnam fldem fuisse et ratio doceat et reliquae chartae, quae ex autiquitate ser- vatae sunt cf. Bergk Litg. 23 S. Videntur Alcmanis car- miua posteriore tempore satis grata fuisse eorumque Studium grammaticos valde oblectasse. Sosibius et Philochorus de Alcmane scripsisse traduntur. Antiquiore aetate eum apud Lacones praecipue notum fuisse veri est simile et docet Athenaeus XV 67 S C carmina ejus in gymnopaediis cani solita esse; sed per totam Graeciam ea vulgata fuisse cre- diderim, certe Athenis Aristophanis comici aetate eorum cognitio latius patebat, si recte Bergk conjecit illum Ay. y. 251 cüv t3 in\ y.v(.iaTog oiöiia d-a).äoortg cpvXct {.ittf ak/.vovzoot. TTorrjuL (sie scribendum esse pro codicum Ttoxäxai Bergk e scholiis commendat) Alcmanis fr. 26. 4 dg enl y.v(.iaxog clv&og a/.i} aXxvvveoGi noxfjxcti imitari voluisse.

§ 4. Testimonia veter um de Alcmanis dialecto.

Jam veteres de poetarum dialectis aecuratius quSere- bant8j, qui quamquam in hisce quaestionibus non via et ratioue procedebant , tarnen notitiam dialectorum habebant baud contemnendam. Itaque quae extaut eorum de Alc- manis dialecto judicia hanc nobis afferunt utilitatem, ut cer- tam materiae disponendae rationem babeamus.

Saepissime (fr. 19. 51. 52. 65. 66. 86) Doridis auetorem nostrum poetam habet Apollonius, testis gravissimus, in libro de pronomine conscripto, et alio loco (de constr. p. 279. 25 ed. Bekker) diserte testatur öioQiZtod-ai xa^Al/.^ävog rcouj- (.ictra. Idem tradit grammaticus Leidensis p. 635 ed. Scbaefer. Suidas s.v. prodit de Alcmane: xixgrjTcu Jcoqiöi dictii/.T<o, /.ct&ctTif-Q A.av.edaii.iüviog.

Laconica Doridis specie eum usum esse docet Joannes grammaticus 243. 6 ötaepeget de >) xv>v Kgrjwr diüÄexrog . . .

8) De lyricorum poetarum dialecto opus coruposuisse traditur Trypbo.

De Alcmanis poetae dialecto. 339

y.al fj Ttöv ylciY.üviüv, fj /.exg^rai l4?./.(xdcov. Eadem fere, qui ex eoderu fönte atque ille hausit Gregorius Corinthius 37 1 ed. Schaefer. Pausanias cum Alcmanis mentionem facit, hoc adnotat de ejus carminibus III 15. 2 w noir^avTi aa/.tara ovdsv ig tjdovrjv avrtov elvf.ii'ivaro töjv Aa/.tövcov fj y/.cuaaa, fjxiara Ttagexofievr] xo evcpcovov. Satis ex his apparet apud veteres constitisse Laconem poetam Laconica dialecto esse usum ; immo eas formas, quas a Doride alienas nos imitationi Homeri attribuimus vel e vulgari lingua in nostra carmina irrepsisse putamus, pro Doricis non numquam vendidisse vi- dentur cf. Apoll, de pron. 366 C fj 2E b(.iouog itqbg tzccvtcov xoivi]' JcooleZq öiä rov r . . . tcqoq de re rtüv (piXiov 'A'/./.i.iäv .. xai sti Y.oivtög' oh yäg ä'Cofiai. A Laconica dialecto igitur proficiscendum est, cum materiam, quam Alcmanica frag- menta suppeditant, examinabimus.

Noli tarnen credere, purae Doridis auctorem poetam esse habitum, non fugit viros doctissimos formas apud eum ex- tare aliunde petitas. Idem ille, quem supra laudavimus, Apollonius de digammo pronominis poss. tert. pers. testatus (de pron. p. 136) y.al 'A/.y.fiav, inquit, Gwe/iog AloXiLiov (fi]oi' y.äöea. Doctus grammaticus videlicet, qui communi omnium errore tenebatur Aeolicam esse hanc literam, cum eam apud Laconem reperiret, causam ex totius dialecti ha- bitu repetiit, quae alios quoque aeolisröos exhiberet. Neque ad digammi usum tantummodo referendum est illud Judi- cium, quod in exemplaribus Alcmanis Apollonii aetate non tarn crebro extabat, ut ei avvexüg AIo'KlQelv inde tribui posset. At hanc ob rem certe nemo poetam nostrum Aeo- libus merito tribuere potest, quod si Priscianus fecit9) eum errasse putamus. Nam cum ille subtiliorem cognitionem Graecarum dialectorum non habuisse videatur, non dubito,

9) Priscianus I 16: Tnveniuntur etiam pro vocali correpta hoc di- gamma illi (i. e. Aeoles) usi, ut Alcman etc. I 17 Hiatus quoque causa solebant illi interponere digamma /■, quod ostendunt etiam poetae Aeo- lide usi, Alcman etc.

22 *

340 Spiess

quin vel auctorem suum uou recte intellexerit vel propter solius diganimi usum Alcmanem in Aeolum numero habuerit. Haec diserta veterum grammaticorum testimonia com- probari ratione accentuum, quos appinxerunt, conjicere de- bemus atque re vera luculenta hujus rei vestigia in papyro apparere infra videbimus.

§ 5. De dialecto Laconica10).

Laconica dialectus, severioris quae dicitur Doridis prin- ceps, quam ut ipse poeta in fingenda dialecto, sie nos quo- que in ea investiganda pro fundameuto ponere debemus, in earuni numero est, quas, cum fontes paululo uberiores ex- tent, magis cognitas habemus. Atque ea tarn multa idio- mata ostendit, ut nonnullarum rerum, quas minus certas esse procedente disputatione apparebit, aecuratiore cognitione facilius carere possemus, nisi dubium esset, num illa jam Alcmanis temporibus in populari Laconum dialecto fuissent. Sane temporis non minus ratio babenda est quam loci ; Alc- man vero, quem iuter vicesimam septimam et quadragesimam olyinpiadeni floruisse ex veterum testimoniis colligimus, anti- quitate multo superat puros Laconicae dialecti fontes, qui praeter Hesycbianas glossas, recentioris aetatis testes, dia- lectum praebent quinti et iueuntis quarti saeculi. Itaque quae ex bis Laconum propria fuisse diseimus, num ea Alcmanis aequalium fuerint, non aeque certo seimus. Sed vel illa in- certiora esse videntur, nam in ipsis fontibus differentiae quaedam conspiciuntur, praeeipue inter duo eorum genera, titulos et libros, quae ad certa quaedam temporis discrimina referri non possunt. Tituli11) fide insignes sunt quippe auto-

,0) Cf. Ahrens de dialecto Dorica, qui lineamenta Laconicae dia- lecti adumbravit p. 415 sqq. Krampe: de dialecto Laconica. Mona- sterii 1866.

") Pauci, quod dolemus, quos enumeravit Ahrens 1. 1. p. s. Nunc accedunt: titulus iuscriptus in tripode post Plataecnsem pugnam Apol- lini dedicato, quem edidit [Trick in Jahn's Jahrb. suppl. 111 1S5T; in-

De Alcmanis poetae dialecto. 341

grapha, sed fieri potuit, nt literae sonis mutatis antiquiorem statum linguae retinuerint neque scriptura linguam adae- quet. Caret hac difficultate alterum fontium genug12), cum in eo viva vox et eae proprietates imprimis, quae notabiles videbantur reliquis Graecis, Ionicis notig redditae sint, sed minor lectionum fides, quae librarioram culpa- et fortasse granimaticorum pravo judicio variaa mutationes perpes- sae sunt.

Majus praesidium est in dialecto Heracleensium 13), quae est colonia Tarenti a Laconibus anno septingentesimo de- cimo conditi servavitque, quamquam incolae aliarum stirpium admixti erant, satis puram Doridem severiorem, qua re con- cludi potest quaedam Laconum idiomata illo tempore non- dum fuisse. Deinde de antiquitate quarunclam proprietatum analogia aliarum dialectorum, quarum fontes antiquiores sunt, adhibenda et ipsa natura sermonis humani consulenda est. Ce- terum de Laconismis imprimis agitur; de iis quae universae Doridi propria sunt vel quae severior Doris habet singularia, dubitatio rarius oritur, quamquam cavendum est, ne omnia, quae in dialectis propinquioribus communia reperiuntur, te- mere antiquitatis laude ornemus, cum haud pauca seorsum in singulis nasci potuerint.

Quae tarnen dubia relinquenda sunt, iis sperandum quae- stionem de Alcmanis dialecto aliquid lucis esse allaturam.

scriptio tabulae aeneae Tegeae repertae, qua agitur de pecunia iu illa urbe deposita, quam publici juris fecit et Laconibus vindicavit Kircb- boif Monatsber. d. Berl. Acad. d. Wissensch. 1ST0 p. 60; pauca minoris sunt ambitus cf. Kircbboff Hermes III 449. Neubauer X 153.

,s) Cf. Ahrens 1. 1. p. 26.

Ia) Cf. Meister: de dialecto Heracleensium Italicorum in Curtii Studiorum vol. IV p. 355.

342 Spiess

Caput alterum.

Postquam praemisi, quae scire opus est, antequam dia- lectum Alcnianis ex ipsis fragmentis cognoscere studeamus, jam euumerandae sunt libris ducibus Alcmanicae formae, quotquot in censum veniunt; qua in re a Laconica dialecto antiquiore semper proficiscendum est.

De Tocalibus.

§ 6. De a vocalis usu Alcmanico.

Vocalis a purus sonus apud Dores et Aeoles multo cre- brius audiebatur quam in communi Graecorum dialecto. Nam primum ea apud illos apparet, ubi Attici ceterique Iones raolliorein e pvonuntiabant, in magna vocabulorum copia. Brevis quidem vocalis ille usus in paucis conspicitur, quae fortasse non omnia omni Dovidi sunt communia. Eorum apud Alcmanem alia cum a alia cum e instructa extant haec: Agri/nirog d-EQätrovra Eustathius ad Od.. p. 1618, 29 ex eo affert, Doricam mediae consonantis mutationem docens, cum alio loco (ad II. 969, 7) de a hujus vocis testetur: Ja- Qielg yag tog cpctöLv ol Ttyviv.ol tqetteiv tiwd-aoiv ovtcoq to tq£%(ü %oäyjbi y.al n]v ^Ägrauiv "Aorauiv v.ai rb v.vttziqov y.v- Ttaioov cf. Herod. TT. uov. '/JBecog 8, 23. Legitur *AoTct}.iixi<o in Lysistr. 1251. Adnotat Bergk fr. 101 : ceterum scribendum videtur ^Agxauixog. ya (cf. Lysistr. 105 saepius) legimus e diserto Apollonii de prou. 324 B testimonio pronomini per- sonal! adjectum eycovya fr. 51. iegöv, quae vox et in multis aliis titulis et in Laconico C. LG. 13 per a scribitur, extat fr. 46. Pro Maximi Planudis lectione hgov fr. 45 He- pbaestio i/xegov exhibet, quem secuti sunt editores. Item pro leg6(p(ovoi fr. 26, 1 scripserunt 'iiugöqwvm. Aliter de bis vocibus judicat Ahrens, qui novum vocabulum sibi de- texisse videtur ngbg vel lagög vel dagog pro ötegog . de quo egit Piniol. XXVII p. 585 sqq. doctissime, sed non ita, ut mihi persuadere possit. y.a respondens Ionico re, quae est terminatio adverbiorum temporis, Legitur compluries: oxa

De Alcmanis poetae dialecto. 343

34. 1; 76. 3 Ttoy.cc 42. 33. y.a yav Dorica forma parti- culae y.i xiv, quam amiserunt Attici, latet in o/.y.a i. e. oy.a y.a = orav fr. 93 cf. Ahr. d. d. D. p. 383. rgäcfto apud Pindarum aliquoties reperitur; qui cum reconditiores formas repudiet, omni Doridi hoc commune esse videtur. Sed extat apud nostrum poetam bis vulgaris forma rgicpei 48; 60. 3. eTtia'Ce quoque ffr. 44) hie affero, quamquam nescio an aliam rationem sequatur. De eo Herod. tz. (.iov. /.i'ieiog p. 44, 10 testatur: neegä l4h/.iiavi die) tov a. cf. Curtii Verb. I 345. Incertiora, ut Muelleri 'conjeeturam fr. 145 cpgaoiöogy.ov, praetermittimus ; item de quorum Do- rica forma non edocti sumus, ut isga/.og fr. 28.

Ut a pro e ita ai pro ei in quibusdam voeibus apud Dorienses apparet, e quibus hae in Alcmanis fragmentis: cd, de qua forma ut Dorica saepe testantur grammatici, quam in puris Doridis fontibus semper conspieimus (cf. Ahr. d. d. D. 380), ter legitur fr. 29; 77; 83. y.vTtaLgw recte pro codicum lectione y.vrcsgco scriptum est fr. 18. Alcmanem ea usum esse docet Eustathius 1648. 5. y.vTtctigioxto fr. 38 unus codex praebet. ovtigov vocem apud Dores ovaigov sonuisse e forma ovag conjici potest et probatur glossa Hesychiana: aveagov' ovtigov, Kgi^reg. Sed legimus bvsigov fr. 61; ANGIPftN pap. 2. 15.

Multo latius patet longae a pro ij usus Doricus et non solum in stirpibus quibusdam, sed etiam in terminationibus conspicitur, qua re certis finibus circumscribi potest. Primae quae dicitur declinationis casus numeri singularis circa tricies in papyro totiesque in reliquis fragmentis vocalem cc ex- hibent. ij praebent: rt fr. 7 bis, ccvccy/.)] fr. 81, adelcp^ fr. 62, quae editores mutarunt. In hexametris reperitur vulgaris forma Kigxrj fr. 41» et epica ßwt laveiQ-iß fr. 40, quarum priorem Bergk ad Doridis indolem revoeavit. Huc pertinent etiam adverbia vulgo in -örjv exeuntia. Legimus d icnf geedav pap. 2. 22, ädav fr. 36. Verba ab a inci- pientia, quorum initialis litera augmeuto vel reduplicatione producta est, haec extant: äg ito^aro fr. 71, quamquam

34-1 Spiess

hic brevis quoque vocalis, augmento poetarum more omisso, statui potest. i7taf.if.1iva cod. ercäfievai, fr. 20 (Härtung l:ni- füva). Cum rt pro a, vel potius cum rtv pro av traditum est rjvXrjoe fr. 82, quod correxit Bergk. In suffixis -a§ et -ava videmus eundem usum Doriensium. Apud Alcma- nem: legaxog fr. 28, cum epica forma sit Ugi]y.og. 2e- ?.ävag fr. 48. Alcmani tribuitur glossa Hesychii 'Aoavalcov. Unnm exemplum Dorici a in priore parte compositorum reperitur: y.avayd7Voöa pap. 2. 14. Radices in a exeuntes vel a continentes producunt vocalem in formandis stirpibus Dorice in a, vulgo in rt. Illam rationem secuntur apud Alc- manem: aväa e tev pap. 2. 12; rp aasig pap. 3. 5; eßa pap. 1. 20; lela/.a pap. 3. 17; enalev (sie schol. II. a 222, cum Cram. Anecd. Oxon. IV 409. 16 aliisque locis minus rede enccXXe traditum sit) fr. 69. Vulgarem formam cernis in voce fiifcr:vev fr. 68; vix recte xsxXrjysi fr. 7 traditum est 1 Bergk xenXccy3 = sxXaye conjeeit). Nomina, quae aeque atque baec verba formantur, cum a leguntur: fiväoxiv fr. 64, rcaybv pap. 2. 13. Deinde baec ratio in singulis quibusdam voeibus valet, quas ex variis Doricae dialecti fontibus cognoseimus: äfisg fr. 65; äfietov fr. 66; äfiLv pap. 2. 7 ; 2. 26 ; fr. 7 7 ; fr. 78 ; afib g fr. 86 ; 3Ay 1 d w pap. 2. 8; \4.yr\Gi%QQct pap. 2. 19; yooayog pap. 2. 9} fie Xiydgve g fr. 26; Carevei fr. 33; xadtö fr. 99; x«o« cod. xaQav fr. 56; Aädog vel '/.ädog fr. 96; yiaxotöa fr. 19; •/.o öv fia'/.ov fr. 90 ; a yr £ « x r « fr. 28 ; aaffa to fr. 74; at- ö'apw fr. 35. Etiam öü-lov buc refero fr. 79, quam quam Priscianus a brevem babuisse videtur et pristina vocis forma öa.-iov fuerit. Vulgares formae extant bae: i'yeizai fr. 93, fjdvfiioraTog fr. 137 (Scbneidewin, Bergk ay-, ad-)\ tcqo- firj&eiag fr. 62 (Scbneidewin,, Bergk 7CQoua$eiag), dfjfiog fr. 49 (Bergk da^iog), sed Dorica forma öäuog fr. 33.

Altera causa, cur in Dorica et Aeolica dialectis vocalis a tantopere praevaleat, est quod in iis ao et aio saepe in a non in 10 contraeta sunt. Quod semper factum est in gene- tivo primae declinationis, quae formae omues apud Ale-

De Alcmanis poetae dialecto. 345

manem Doricam terminationem ferunt: gen. sing. masc. Nvq- ovla in fragmento 21 Alcmani a Bergkio assignato. gen. plur. uy.qüv cod. ä/.Qcev fr. 25; (leXtooäv cod. /.te/uaaav fr. 60. 4; adeäv ucooäv cod. adelav /.toioav fr. 37 5 oadtväv * aA- X«v cod. oaöivav /xü.'/uv fr. 39. Doridis colore carens nul- luni extat exemplum. Deinde nomina priore tempore in -aiov exeuntia eodem modo contrahuntur. Apud nostrum rvat- üva fr. 24, quae forma a Doribus ad alios quoque Graecos manavit, e rcuiuovu, epico nca^ova. orta. }^4lxi.tccv fr. 17 ex läh/.ucaov contractum, quae forma legitur fr. 71. At non ubique ao in a coaluit apud Dores; nequaquam enim in conjugatione quae dicitur contracta haec ratio sola regnat, sed certos quosdam fines constituere propter exemplorum penuriam non possumus. Certe Doricae dialecto non re- pugnant: oqw pap. 2. 6; nzw (vr/.ctoi) fr. 59. Item in crasi Dores a communi ratioue non discedere Ahrens pro- bavit. Extat unum exemplum apud Alcmanem xv)7täoav i. e. y.al ötccüouv codd. XV naQ av> X10 ^tcegav (Bergk zw- Ttiöoav) fr. 76. Quae codicum scripturae nos eo adducere possunt, ut aliam Doricae vel Laconicae dialecti proprietatem agnoscamus, quae aliunde non confirmatur exemplis nam diversa est ratio vocabulorum , quae Ahrens d. d. D. 182 enumerat ramm vocalis a usum loco vulgaris co, ubi ex ao vel a io non orta est: o7cäoav pro öntöoetv. Ceterum res valde dubia est et legitur vulgaris forma orciöoav fr. 15. Fortasse aliquis yuTtiöoav scribendum esse conjiciat, cum eam formam hyperdoricam esse pro certo affirmari non possit. Item codicis lectionem :co /. vrpavog fr. 34 sunt qui (Welcker, Brugman Stud. IV 157) Doricam vocis TtoXvycovog formam putent, cum Bergk olim in nolvcfoivog, nunc in 7iolv(fuaog eam mutarit.

§ 7. De vocalibus e 13 ei. Paucissima novimus vocabula, in quibus s apud Dorienses alii brevi vocali respondet communis linguae.

e pro a non ponitur, nisi quod nonnulla verba in aco

346 Spiess

ad conjugationem in £to transierunt, ut apud Alcmanem ogecov fr. 87. Attainen imum hujus inutationis exeruplum invenisse sibi vistis est Ahrens, cum in papyro 3. 5 inter vocabula valde obliterata scriptum esse putet iv&oloa, quod Blassii nova col- latio confirmat, qui adnotat Mus. Rhen. XXV p. 193 facile pro a legi posse (Bergk ivd-ä..ct). Atque haec suspicio augetur scriptura codicis fr. 58, ubi %vd-eov Bergk praeeunte Lo- beckio simplicissime in avd-iov mutavit. Sed utriusque loci ea est condicio, ut ex iis nihil certi colligi possit. Accedit, quod ivd-oloa etiam alias habet difficultates , pro quo iv- &ioioa vel Ivd-eloa vel Laconicam formam Ivd-etooa ex- spectas, et aliis locis cum a leguntur äv&og 26, äv&i] 38, ävd-sog 117. Si vero quis his rebus majorem vim attri- buat, minus recte ex Aeolica dialecto petat hanc mutationem, licet in ea crebrius e pro a posita sit, cum potius hie ov- ■9-siaa exspectetur, quam e Laconica.

e pro o in voeibus quibusdam reperitur et ea mutatio Dorica vocatur Et. Gud. 457. 4. Ex Alcmane affertur Et. M. 228. 35 yegyvQa fr. 132. Apollinis nomen apud Dores e habuisse Herodianus apud Eustath. 183. 5 testatur et ex- tat haec forma in variis inscriptionibus transiitque ad Italos cf. Meister Stud. IV 371. Itaque Laconibus quoque eam vindieavit Ahrens et in frustulo Laconico (fr. Coralisci Epi- lycei) de conjeetura posuit. Tarnen non universae Doridi propria sit et valde dubium est, num Laconicae ejus speciei tribuere debeamus, quamquam in tabulis Heracleensibus-^.ff/.- Xcäog legitur. In inscriptione Plataeensi plane cognoscitur APOAONI in hexametris, qui nominibus urbium victricium superscripti sunt. Quamobrem, quae apud nostrum poetam leguntur JA;c 6X)uovog fr. 73, l/inoXXtav fr. 83 vix a Laco- nica dialecto aliena sunt. Alia ratio est partieipii tz<xq4v- tcjv pro naqövxiov fr. 64.

In minore parte locorum, qui r in communi lingua habent, haec vocalis omnibus dialectis propria est. Cognitum habemus, quae terminationcs et quae stirjtes illam /( antiquitua serva- verint, nee juvat enumerare, quae ejusmodi apud Alcmanem

De Alcmanis poetae dialecto. 347

reperiimtur. Unum v.roivav fr. 75 affero, quia Bergk frag- mentum 41 supplens v.aobv yeoi beü>roaoa scripsit, huic voci a tribuens. Sed v.aobv optimi libri Pindari et Theocriti (Peter 1. 1. 15; Morsbach de dial. Theocritea p. 35) exhibent, quae forma comparatione latinae linguae (cera) confirmatur. Nullius autem momenti est, quod in Anacreontico 10 aliquis btooialcov v.aooxiyyav sibi finxit. ßgox^oia fr. 47, quo etiam Pindarus usus est, poetica vox est, in sermone et consuetudine quotidiana non usurpata; itaque Dorica forma omnino apparere non potuit.

Cum saepissime apud Dores a pro vulgari rt ponatur, contrarium invenitur, ubi vocales ae ctij contractae sunt. Hunc Dorismum servat Theocritus, repudiat Pindarus. Apud Alcmanem legimus 7toxrxai fr. 26; rcoxra&to pap. 1. 16; lf] pap. 2. 11; 6ortg pap. 2. 16. Fortasse huc pertinet docfffjai fr. 70, vox aliunde non cognita. Duae hujus- modi formae a praebent dya fr. 121 (Cram. Anecd. Oxon. I 55. 7 Aya.li.ii . . . xb d-avfiaCiü , otzeq Traget ayw, eaxiv de Tcag3 'Ah/.uävt' Alxov dya) et in trochaico versu Aovol de Svaxoj i.ieurtvev Ai'ag auta xe ueuviov Hermann ai- liaxa emendavit (Schneidewin aifiaxa requirit); verbum al- [.laxato alio loco non reperitur, sed aifxaxoco, ut cetera verba in oio exeuntia, transitiva significatione. Aequa lex con- tractionis valet in crasi, cujus haec habes exempla: Y.qrci fr. 7u, y.rr fr. 74, /.rodxojv fr. IS; contrarium nulluni. Sed. äe etiam apud Dores in a contractae esse videntur: altog pap. 2. 7 (Blass; Alirens -übiov legitj ex äf/.iog. quo Pindarus quoque usus est.

Severioris Doridis est /; pro adulterina diphthongo ei, sive produetione suppletoria sive contractione orta est. Valet haec ratio in infinitivis vulgo in -eiv exeuntibus, quam ter- minationem ex eev contractione natam esse Curtius doeuit Verb. II 110. Reperimus in papyro 3. 19 avbdvrtv isic enim est legendum, quamquam Bergk .AÄN6IN praebet). In rpaiv . v ea ipsa vocalis, de qua maxime agitur, obliterata est; sed cum nietro longa syllaba postuletur et unius tantum

348 Spiess

vocalis spatium vacuum sit, qxxivrjv scribenduni esse videtur. aeidrjv fr. 57 Bergk restituit pro codicis deiöeiv (Et. M. 327 id ydg '/MxwviTtov Iotlv deiöeiv ^ deiöeV f.u) ö* sfi1 deiöeiv ccTtegiy.e). ei reperitur in ceteris fragmentis: /.axägyeiv fr. 24; z i&agioöe iv fr. 35 (Welcker Y.i&agioöev); cpe- geiv fr. 26 in hexametro. Ceterum plerique Dorienses etiam Lacones terminationem -rtv corripere solebant, cujus rei apud Alcmanem certa extare exempla infra 11) vide- birnus. Sed non est, cur longas syllabas a Laconica dia- lecto omnino abjudicemus et quae apud nostrum poetam le- guntur, a Lesbiaca repetamus. lufinitivi coujugationis in eio contractae nisi correpta vocali non reperiuntur. Sed aliae ejus formae, quae in severiore Doride >; praebent, ex- tant bae, Laconicum colorem non habentes: dga/neirat pap. 2. 25 (Abrens ögat-ir^ai)] r\yelxai fr. 93 (Scbneidevrin ayrJTcu, Bergk dyelrai) cf. Lysistr. 1314 dyi~rai. Item ei reperitur in imperativo rl&ei 45, cum in Cyrenaico quo- dam titulo Ivtl&i] legamus. Adjectivorum feminina in -eia, quod ex -eoja vel -e.-ja productione suppletoria ortum est, aeque in Laconica dialecto rt habuerunt cf. Et. Gud. 430. 44 oxi 6§ela leyovoiv ol Jwgielg öici rov rjrcc. Apud Alcmanem: Tlao lyccorja fr. 27 nomen a poeta per jocum fictum. Conferenda, quam Abrens Alemani vindicat, glossa Hesycbii Tergaßag^ojv. Non minus adjectiva, quae vulgo in elog exeunt, apud eos Dores, qui a vulgari ratione magis recedunt , cum rt reperiuntur. Apud nostrum yl v z f o g fr. 83, it'z/w fr. 73, de quo grammatici quoque testantur. Praeterea pauca ex Alcmanis fragmentis afferenda sunt: Xrjgdg fr. 32 teste Herodiano apud Eustatb. ad II. 110. 37. Aeolica forma est xfQ9°S- In papyro 2. 1 1 extare videtur eluev , ubi pro mitioris Doridis forma, in quam librarius aberraverat, correctura restituta est ea, quae in tabulis Hera- cleensibus compluries occurrit et nunc in tabula aenea Laco- nica a Kircbboffio edita (Monateb. d. Berl. Acad. d. Wissenscb. 1870) legitur [rjftev ex *%afiev). xrjvog pro /.eirog Aeoli- cum est, sed non minus in severiore Doride illam formani

De Alcmanis poetae dialecto. 349

in usu fuisse, colligimus ex Apollonii verbis, qui frustulum Alcmanicum pro testimonio affert de pron. 335 B: Alolelg xrjvog . . . JcogiElg trtvog, onavicog dict xov x* x.al xüvog lv odlsooi Ttollolg rjuevog 3AXv.(.iciv. Apparet y.rjvog scri- bendum esse, quamquam etiam apud Hephaestionem 3, ubi idem fragmenturu traditum est, Codices diphthongum praebent fr. 13. Ad ejusdem Apollonii auctoritatem redire videtur vul- garis forma exslvog de pron. 334 A xal *Ak/.iictv nqcörco' /.iccxagg iv.eivog (prtoiv fr. 14. si/niva fr. 96 ^fEfEOueva) imitationi Homeri debetur. eitcov diversam rationem se- qui videtur, nam constanter baec vox genuinam diphthongum habet, quod per leges linguae nondum explicatum est (cf. Cauer Stud. VIII 257). Non a Laconica dialecto aliena sint eircoifii pap. 3. 17, ei Ttare fr. 47.

§8. Devocalibusowou.

Aeque atque i] pro et apparet in severiore Doride et Aeolide co pro adulterina diphthongo ov. Primum quaedam voces enumerandae sunt, in quibus vocalem stirpis conso- nante ejecta productam agnoscimus. Doricam co in fronte habet mqavbv pap. 1. 16; ogaviacpi fr. 59 unus ex illius frustuli fontibus exhibet, cum reliqui diphthongo instructam hanc vocem praebeant. Vulgares formas invenies hasce: öovqL fr. 68, de cujus vocabuli forma Dorica quae sunt testi- monia collegit Brugman St. IV 1 17. Item yovvaza in fragmento addubitato 30, cum ycövara, quod mavult Bergk, quamquam apud Callimachum solum legitur, severioris Doridis esse prioris vocis analogia doceat. In secundae declinationis accusativo pluralis plerumque apud Alcmanem legitur Dorica forma: rcog dglazcog pap. 1. 11; vöf.uog fr. 67 lectio est unius codicis, quam ceteri libri Athenaei in opcog habent cor- ruptam. acpEtigcog %nncog in fragmento 3 ab Alcmane nbjudicato. /.QißavcoTcog unius codicis scripturam Bergk postposuit lectioni reliquorum librorum y.Qißavcorog (nom. sing.). Contra rovg reperitur in fragmento 8 Alcmani e

350 Spiess

conjectura vindicato, cui supposuit editor severiorem formam. avrovg vero fr. 100 non Alcmanis sed Athenaei esse merito suspicatur Bergk. Participii praes. et aor. sec. act. formas femininas poeta non Laconica, sed constanter Aeolica termi- natione -oioa instmxit: cpegoiaaig pap. 2. 27, cpeooioa fr. 18, %%OLGa fr. 34 cum varia lectione s%ovoa, Xinolou fr. 23, oaXaooo iiedo 10* fr. 84. inioricpo iact tres Co- dices confirmant fr. 74. Contractorum verborum exemplum a poeta ad Aeolidis proprietatem formatum est evd-olaa de quo p. 346 egimus. Sed repudiat Aeolicam legem Alcman in voce (.KJjoa fr. 1 ; 7 ; 45 ; 59 ; 85 , quae eodem modo atque illae orta est (e * (.wvrja). Vulgaris forma bis extat: (xovaav fr. 37; 97, illud Scbneidewin, boc Welcker ad Laconicam dialectum reduxit, quos secutus est Bergk. Semel legitur illorum participiorum dat. plur. masc, quae forma vulgaris est: x a (.i o v a t pap. 1. 2. Alio loco afferendae sunt verbo- rum tertiae personae plur. act. in -ovoi pro Dorico -ovti exeuntes.

co ex oo contracti baec babes exempla. In gen. sing. sec. decl. terminatio co in libris integra apparet in bisce: tzcüqco pap. 1. 10, Eüvdco pap. 3. 32, svrcvQya) fr. 4, eXi%Qi- öco . . y. r ocxr co ■/.vttciloco fr. 18, reo "/.urtaioi- Q/.CO fr. 38.. Nonnumquam forma insolentior in dativum a librariis mutata est: vrcegsTTafievco Dindorf e codd. B P Athenaei vTiegmai-uvco praebentibus, cum alii vulgarem ge- netivi offerant fr. 28. Welcker fr. 35 conjeeit reo oiödgco, cum Bergk lectionem codicum teij oidäoco tueatur. Item fr. 74 Bergk cum codieibus Xivco ts octod/nco, Scbneidewin Mvco re aaadftco. In a abiit illud co parum intellectum: äklcx fr. 42 Bekker lillco. rXavxco et reo Kva/.älco le- guntur in fragmentis 8 et 21 Alcmauicis e verisimili con- jectura insertis. Prorsus corruptus est versus, in quo le- gimus rov fhc7iol6xov fr. 88. Femininorum in -co genitivos in -cog exeuntes Cboeroboscus in borto Adonidis 268 b Laco- nibus vindicat. Nova collatione papyri invenit baue formam Blass (p. 2. 6) ÄriA . C, cum Abrens cbartae exemplo usus,

De Alcrnanis poetae dialecto. 351

quod ÄriA . . praebet, accusativum 'Ayidtov praetulerit. Sed Ttet&ovg fr. 62.

§ 9. De vocalibus i et v.

Adjectivorum terminatio -10g pro -sog, quam coutrabunt Attici, ex antiquiore et epica forma -eiog nata Doriensibus et Aeolibus communis est. Legimus apud Alcmanem: ag- yvoiov pap. 2. 21; nay%qvo tog pap. 2. 33; zqvolov fr. 39, codicis B Atbeuaei scriptum, ceteris /ovaeiov prae- bentibus, quod non in versum quadrat. Sed % q i o e o v fr. 34, quod Bergk mutavit. Memoratu est dignum, quod fr. 60. 5 extat TtoQcpvorjg, quippe quae forma neque epicae dialecti sit {noQcpvQe^g), neque communis {noQcpvQäg), multo minus Doricae Aeolicaeve, quae Ttogcfvoiag poscunt; neque e metri ratione certius quidquam statui potest. Conjecerunt Scbnei- dewin TTOoqvotrg, Bergk nooyvoeag; Westpbal in metrico libro hoc fragmentum afferens scribit rtooffigiag. Xotis- simum est Laconicum oidg, quod in Lysistrata compluries occurrit. In inscriptione votiva Plataeensi vocalis non potest legi : <S> . O- Heracleensis dialectus ostendit e : öey tab. Her. II 27. Cretes vero &ibg pronuntiabant, quae forma etiam Boeotica est. De antiquitate bujus mutationis dubi- tari potest. Apud Alcmanem aitov pap. 2. 2, fjuoitov pap. 1. 7. Vulgarem formam exbibet fr. 34 -9-eoig, quam quod non trochaicam habet mensuram, editores in d-eoi- glv mutarunt. Vocalium ew contractio vel potius mutatio in ico communis est Laconum, Heracleensium, Cretensium in declinatione verborum. Leguntur in tit. Lac. Leakii 71 ävioyjcuv, in Lysistr. ircaivuo 198, vf-ivico/ueg 1305 alia; in tab. Heracl. ddr/.kov I 138, nouov I 175 alia; Cretica x.o- Gf-iiovreg c. i. G. 3049 alia. cf. Ahr. d. d. D. 207 sqq. Ne- que tarnen ex hac re consequitur, antiquitus eam fujsse severioris Doridis proprietatem, quae postea in singulis ejus dialectis oriri potuit, neque rei natura hoc exigit, cum non ex antiquissimis formis in ejco exeuntibus vocalis i nata sit. Alcmanica fragmenta ignorant hunc Laconismum : aiviovri

352 Spiess

fr. 66, doxecov fr. 87, oqscjv fr. 87. De declinatione nominum, quoruin stirps in i desinit, alio loco dicendum est.

Vocalem v Lacones semper fusco sono enuutiasse pri- mam ejus naturam retinentes satis constat, quaniquam neque in titulis neque apud Aristophanem baec proprietas scvibendo expressa est. Neque apud nostrum poetam ullum vestigium, nam qua quondam ad hanc quaestionem abutebatur Bergk varia lectione fr. 6 cpovxeooi, eam non ab antiquis manu- scriptis repetitam esse, sed librario cuidam deberi, ex verbis a Prisciano additis satis apparet (cf. Zeitscbr. f. Altertbw. 1852. 2).

v pro o, quod Lesbiacae dialecti potissirnum est, Doridi quoque merito Ahrens attribuit in voce ovvita. Legitur apud Alcmanem ovvfi fr. 27. Corrupta est sine dubio vox bvo/.ia fr. 17.

v pro f in mediis vocibus inter vocales apud Lesbios usitatum non aeque in Dorica dialecto frequentatur. Uni- cum exemplum extat in recenti titulo Laconico C. I. G. 1466 yiavayrjTa. In papyro nostro legimus 2. 29 ave igo/nevai, sed ita ut av brevem syllabam faciat.

§ 10. De vocalium concursu.

Notissima illa spirantium fuga factum est, ut saepissime in lingua Graeca vocales concurrerent; postea vero cum haec concursio incommoda esset, vocales contrabi coeptae sunt, in qua re non omnes dialecti eandein rationem sunt secutae. Postremo digamma inter vocales evanuit, itaque rarius eo eliso vocales coalescebant. Sunt, in quibus nulla Graecae linguae species contractionem ostendat, quae bic praeter- mittimus; sed quae in communi lingua contractionem pati- untur, cum in Dorica dialecto, quae digamma diutius re- tinuit, et in antiquioribus omnibus dialectis solutae formae in usu fuerint, ea enumeranda sunt, quotquot apud Alcma- nem leguntur: aeldco pa]). 2. 5; deiao^iat fr. 2; cieiöev fr. 1, ibidem codd. aelv aetde, alh aetde, Bergk ahvdoide; do ot i gar pap. '.\. 29; id)ed-).o(p 6 qov pap. 2. 14;

De Alcrnanis poetae dialecto. 353

eeil-e fr. 31. Dubitantius voov affero, quam vocem anli- quitus ß instructam fuisse verisimillimum est fr. 42. Durae vocales contractae conspiciuntur in bis vocibus: ahiov pap. 2. 7 ex aüuov, quod apud Pinciarum quoque invenitur, legit Blass, cum Abrens ßüdtov praeferat. /."/.evva pap. 2. 10 e /.'/.etwa, cpüg pap. 2. 6 ex cpaog. cpaivrjv contra pap. 2. 9 (Blass), quod cpitv .v Bergk et Abrens legunt, bic non recte ad y cu irry reduxerit, cum potius a stirpe cpav descendere videatur. cf. Curt. Grdz.4 297. Olvovvriäöav fr. 117 ex Olvoevriädav. äygoiv.og fr. 25 Cbrysipp. 7tSQi <xtco([uti- '/.cäv c. 21 praebet, aygiog Stepb. Byz. v. 'Egvar/rj , e qua lectione M. Scbmidt et Abrens suspicantur dygelog poetam scripsisse (Bergk äygoixog). Utrum bae formae contractae ex Laconica dialecto petitae, an ab bac alienae fuerint, postea quaeretur.

Alia condicio est vocalium durarum, quae a vel j ejecto se excipiebant:

ae aei in Dorica dialecto semper contrabuntur neciue ulla soluta forma apud Alcmanem reperitur. cf. § 7. Item ao et aco semper et in Dorica dialecto et in Alcmanicis frag- mentis coaluerunt, nisi quod 'AXx/tdcov fr. 71 conspicitur, cum Laconica hujus nominis forma fr. 17 appareat. Alterum solutae formae exemplum in Bergkii tertia lyricorum editione legimus fr. 34. 5 %sqg\ leövreiov yüla &rjoao, sed Codices ipsi majorem fidem faciunt contractae formae S^oa (/egol leovrsov ETialad-elaa), quae metro non repugnat. cf. engia, quod Doricum esse testatur grammaticus in Anecd. Oxon. III 241. 11. cf. § 6. eo et ew secundum legem severioris Doridis non contrabuntur: av-d-eog fr. 117; irveog fr. 33; reo fr. 19; Irtecov fr. 45; ccitsiov fr. 66; ogdtov fr. 60. 1; ayio deo fr. 123 ; aiviovr i fr. 66 ; ö o v. e w v fr. 87 ; 6 g e (o v ibid.; adelcp ideoi'g fr. 56. Contractionem in ev, quae apud Iones et nonnullos Dorienses raluit, Bergk Alcmani concedit. cum fr. 72 o/.äcpevg pro axacpevg scribat. Potest aliquis offen- dere in eo, quod viri docti in papyr. 3. 5 receperunt Ivd-olocc {avd-ovact). Nam cum haec non vere sit Lesbiaca forma

Cuktids u. Brugmak, Studien X. 23

354 Spiess

(quae est avd-eioa), sed, si recte legatur, Laconica videatur ad ceterorum participiorum analogiam commutata, debeas ex ea conjicere ev&aoa, non evd-ecooa Laconum fuisse. ee et eei (adult. diphth.) contractas ostendunt omnes formae, quae ex- tant. cf. § 7. Non supersunt exempla declinationis noininum, ut rqu^qeeg Lysistr. 172. e cum genuina diphthongo et apud omnes Dores in ei coalescit: iftavd-el pap. 2. 19; avxel pap. 3. 11; ercaivel pap. 3. 13 ; %v\ q s X (?) pap. 3.9; soluta forma semel occurrit in papyro doxeei, sed ita ut est unam syllabam faciat 2. 11. ea in terminationibus tertiae declinationis ab antiquioribus Doriensibus non esse contracta, Abrens bonis argumentis demonstrat; ad exempla ab illo allata nunc accedit e Laconica dialecto serea in titulo a Kircbhoffio edito (Monatsb. d. Berl. Acad. d. W. 1870 p. 60) extans. Apud Alcmanem ut in epicis carminibus modo coa- lescunt modo non coalescunt: xadea fr. 99; aliud fortasse ex- emplum in corrupto o/.oiivv-d-ea latetfr. 44. Sed Ttodcoxi] pap. 1.3, Evreiyj] pap. 1. 6 non in cbarta extans, sed e frustulo Alc- manico in Cram. Anecd. Oxon.I. 159. 2 servato ibi restitutum. av&rj fr. 38. Dorica esse videtur contracta forma rtg (Bergk sfJQ) fr. 76, nam Homerica carmina ignorant banc nominativi formam. Sed e'lagog fr. 26. 4 ex'epica dialecto depromp- tum est. Non minus Doricum babendum est ßkrjg i. e. deleag, si re vera glossa Hesycbiana Alcmani tribuenda est neque cum Scboemanno Idlxfiattovi in 'Ah/.aiu) mutaudum. Insolitam contractionem perpessum est adverbium qu fr. 42, de quo testatur Apoll, in Bekk. anecd. 566, ex qela qea. nisi Dorica forma fortasse qala vel q(<cc sonuerat (cf. qäcor). Ceterum conferendum est qci$-i\uog.

Di a er e sin quae dicitur digammo eliso raro nunc legi- mus; nota ejus servata est in alz lag (vel dir tag) xoqddg Et. M. 43. 40 (fr. 125), quae vox significat rag eqtortxag et ab cihr\g descendit, de quo conferas Curt. Grdz.4 389. Deiude bis eam recepit Bergk contra librorum memoriam metricis causis commotus: olwvotv fr. 60. 6; slai oiöa fr. 19, qnae mutationes velociorem rhytbmum efficiunt, sed non sunt ne-

De Alcmanis poetae dialecto. 355

cessariae. Dura vocalis cum molli in diphthougum abiit: eldov fr. 61; nalg na Lg de t fr. 38, quemadmodum edi- tores praeeunte Bentlejo scribunt, cum Codices naiodei tantum vel nalodrj praebeant, metrum vero tres longas syllabas poscat; naiöwv pap. 3. 31 (Blass), nalöeg fr. 66 (Hecker 5TE(T). Pro naideooi, quod quondam scripserunt fr. 74, nunc Bergk nibiGn dedit (cod. nedeoGi). Diaeresis in hac voce praeter Homerum nunc legitur Anacr. fr. 17. De Ai'da et'Aida pap. 1. 32 jam veteres dissentiebant, quod ex scbolio adscripto in margine apparet. cf. Ahr. Philol. XXVII 595.

Praeterea diaeresis apparet in voce 'A o rj l o v pap. 1. 6; avÖQe'küv Meineke metri gratia scribit (Bergk avögeicov cum libris), cf. tit. Cret. 2554. 1. 34 ävÖQi]iov. rtv\\ 33 pro codicis ov, quod in versum peccat, in textum receptum est; sed e v 711 oy co fr. 4 , evvofiiag fr. 62.

Crasis, quam epici raro admittunt, apud Alcmanem popu- laris linguae rationem secutum saepius occurrit: y.rtni bis fr. 70, /. \] v fr. 74, x ^our w fr. 18, xtonaga v fr. 76, darre fr. 36 (Buttm. devre).

Synizesis in bis vocabulis metro postulatur: doxeei pap. 2. 11, d-eoioiv fr. 34 (cod. d-eolg), rtvlecova fr. 18, rt ov% pap. 2. 16.

§ 11. De vocalium quantitate.

Dorienses complures syllabas finales corripere soliti esse referuntur. Apud Alcmanem ejusmodi est Alag, quod in quinto pede trochaici metri extat fr. 68. cf. Cboerob. in Bekk. anecd. III p. 1182.

Item rag rgoTtäg fr. 33 brevem vocalem babuisse vi- detur, cum in systematis dactylicis in fine periodi ampbi- macer non admissus sit. Alii accusativi plurales primae de- clinationis non leguntur praeter ägag fr. 76, de quo certius quidquam statui nequit, quia proxima vox a consonante in- cipit. Neque alii poetae banc correptionem ignorant.

Non minus in infinitivis verborum in w exeuntium

23*

356 Spiess

Lacones vocaleni corripiebant, cui rei non adversatur, quod etiam longae vocalis certa sunt indicia, nam in Unguis, quas literarum usus non stabilivit, saepius inconstantia quaedam cernitur. Et traditur Et. M. 327 : %o yao ).ccxcovr/.6v loxiv aeldrjv (cod. asidsiv) fj äsidsv, quod magis mihi quidem placet quam Phavorini 115 lectio ov aeidsv. Sic leguntur apud Alcmanem äeidsv fr. 1. 3 (Prise, ahiösv; Planud. v.ai aeide)-, sod-Uv restitutum est pro depravata codicis scriptura ia&ei ev fr. 76. Deinde verborum contractorum infinitivi: Itkxlvev pap. 2. 9, vmavXbv in fragmento Alcmani ab Ahrensio vindicato adesp. 35 et infinitivus fut. yafxev pap. 1. 17 seeundum Blassii collationem. Ceterum in bis omnibus metrum etiam longam vocalem admittit.

Correptio vocalis longae in media voce ante vocalem conspicitur in adeäv fr. 37, quod non in libris extat (codd. cedslav), sed metro postulatur. Nam Laconicum adf^a fuisse videtur, non ccöela cf. § 7.

Notandum quoque est, quod prisca dipbthongus rji apud Alcmanem jam in et extenuata est in hisce: TieXeiad eg pap. 2. 26, nisi vulgaris forma pro Laconica rcslrjädeg (cf. neleicc 61 Jwqielg öia xov i [leg. rj] yQct(povoiv Choerob. Oxx. II 253. 39) posita est. avög eitov vel dvögeiiov fr. 24. Sed ä q rt log pap. 1 . 6 vox epica. Non minus epicae dialecto debetur i) v fr. 33 (cod. ov). Novam formam cognoseimus e papyro, quae extat in fronte ejus {7t)otXv- devxrjg, quam si cum Bergkio restituimus fr. 1 2, ubi antea Ilo?.vöevxi]g legebatur, simplicior et magis ad Alcmanicae poesis indolem aecomodata fit metri ratio. Nullum vestigium formae 7ttoXvg apud Dores invenitur, sed apparet longa vocalis in voce nwkvTtog, quam a uroXvg et Ttovg deducere dubitat Abrens d. d. D. 167 immerito, ni fallor; attamen incertum videtur, num ex ea colligere debeamus, IlioXvdsv- xrjg sonuisse Pollucis noinen apud Dores; nam ex iis legibus, quas in lingua Graeca valuisse bueusque cognovimus, illud to explicari non potest. Nam quamquam e stirpe nokso praeter nollo 7tovXo vel 7twlo produetione suppletoria oriri potuit,

De Alcmanis poetae dialecto. 357

non aeque e stirpe tzoIv novkv vel nwXv, neque quae forma apud Homerum frequentatur tzov'Ivq, ea adulterinam diphthon- gum habuit quippe epenthesi orta. Itaque fortasse conjicias illam vocaleru poetica quadam licentia esse productam, sed nescitur, quamobrem eam poeta produxerit, nam non con- venit analogia epici nominis HovXvdd(xag, quia baue formam vix quisquam ab adjeetivo itovXvg sejungat. Kes dubitationis plena est. Confidentius epicae dialecto tribuimus siccgog fr. 26. 4, si quidem recte legitur, quamquam in Homericis carminibus non reperitur, in quibus ea tantum contra leges linguae produeuntur, quae aliter non in versum quadrant, ex. gr. elaQLvog a voce tao] sed posteriores poetae hac licentia abutebantur et invenitur ea ipsa vox, de qua agitur, in bymno in Cererem. Ceterum Hecker conjeeit iegog vel lagog, hoc fortasse recte, quamquam vocis significatio non minorem habet difficultatem quam lectio codicum. (Non obstat, quod Uobv fr. 40 anapaesti mensuram habet.) Quod Ahrens Phi- lol. XXVII 593 proponit eiagog = isodg = diegög („flink, flüchtig"), id aptum ceteroqui volucrum epitheton esse con- cedimus, sed minus hoc loco, quo senex poeta, quem vix pedes sustinent, se cum alcedine comparat senio confeeta.

De consonantibus.

§ 12. De consonis mutis.

Non tarn raro apud Graecos consonae mutae in alias mutas abierunt, sed nonnunquam factum est, ut cum vulgaris forma literam haberet permutatam, in dialectis principalis servaretur. Ceterum de bis mutationibus , quae certa lege carentes existunt, tenuis est nostra cognitio. Apud Alcmanem haec: / pro rt: i/.a fr. 43. x pro x : ov.a fr. 34. 76, jroxa fr. 42. 33, ov.y. a fr. 94. Sed vulgaris forma in hexametro jtot' fr. 41. E Tareutino nomine proprio "Ixxov non puto quemquam conjicere apud Lacones Xv./.ov in usu fuisse. Hon ab indole hujus dialecti recedunt Ircitöxai fr. 12, %nnog pap. 2. 25, 2. 13. x pro &: oqvixiov fr. 67, de qua forma

353 Spiess

testatur Athen. IX 374 D cf. Curt. Grdz. 486. y pro ß COegoylscpagoi pap. 1. 21, quae forma Dorica haberi potest. ß pro d: ßhi'g i. e. öe/.eag, ab aliis Alcaeo tri- butum fr. 130. q> pro &: cpoivctig fr. 24, quae mutatio in Lesbiaca dialecto nonnulla habet analoga cprjQ, jiol/.ü.o- cfoov' (Sappho 1), qua re eam ex hac prompsisse poetam Ahrens opinatur. Omnibus Doriensibus commune est, quod antiquum x a ceteris Graecis saepissime in o mutatum servarunt, qua re cum Dorica dialectus ab Aeolica quoque differat, certissimum est illius indicium. Apud Alcmanem haec leguntur x conservati exempla: tert. pers. sing, ver- borum in -fii exeuntium : fjxl 139 cf. Cram. Anecd. Oxon. I 192. 20 i]xi de leyei ^Ah/^täv dvxl xov fjoLv. Tert. pers. plur. : evxi fr. 66, aiveovxi ibid. Vulgares formae sunt: %%ovolv fr. 34, evöovo iv bis fr. 60. 1 et 6, quas v ephel- cysticon tueri videtur. 0. Mueller in libro de Graec. litte- rarum historia I 355 commendat Aeolicas forinas eyotoLv, evöoiaiv. Pro altero evöovatv fr. 60. 6, quod ad nomen neutrius generis spectat, Bergk proponit eam formam, quam latere in Hesychii glossa evöeiai' qovxa&i cum Meinekio conjicit, evdrjoi. Quam nescio, utrum Lesbiacam habuerit ut ab *Bvötifii quodam (cf. xad-evdijaio) descendat, an potius apud Alcmanem tertiam personam indic. act. Terborum in -co exeuntium nonnumquam in -rtoi terminatam esse puta- verit, quam quidem apud Ibycum lyricum saepius legebant grammatici. Sive hoc, sive illud mavis, displicet Bergkii conjectura. Praepositionis ngög vulgaris forma extat fr. 52, deinde in composito rrgögtotrov pap. 2. 21. tcoti codex praebet fr. 30, quod Bekker merito in epicum jrqotl mutavit metro exigeute. Ceterum hoc fragmentum omnino ab Alcmane alienum esse videtur. Pronominis personalis sec. pers. reperi has formas: gen. n'o fr. 19 e diserto Apol- lonii fde pron. 356) testimonio: ( aio uiTaßa/lti xb a eiq xb x vrctQcc Jwquvoiv 'Al/molv lue Aaxoida xe'o ö' ccyog Xoqov. dat. xol fr. 33, xoi fr. 86 cf. Apoll, de pron. 365 A. Accusativi complures formas apud Dorienses usitatas fuisse

De Alcmanis poetae dialecto. 359

tradit Apoll, de pron. 366 C 1) oe 6/noltog rtgög rcävxiov y.oivi]' z/togislg did xov x' ngbg de xe xwv qjiXtov' nal \xi (.uxd xov t (cod. t)' xsl ydg 3AXe§avögog däuaaai' ya\ %xi •/.oivcog" ah ydg a&fxcu. Has onmes ex Alcmane, cui primum allatorum fragmeutorum attribuit, Apollonium hausisse et illius consuetudinem miscendi ad omnes Dorienses transtulisse veri- simillimum est. fr. 52. 53. 54. Vulgare a conspicitur in duobus epicis vocabulis: ßgoxrtoicc fr. 42, äfiß goalctv pap. 2. 28. Forma f.ia$rjoiog fr. 63 adversetur Laconicae dialecto necne, dijudicare non ausim.

§ 13. De liquidis et nasalibus.

Alcmanem nasalem v pro liquida X posuisse tradit Eusta- thius ad 11. 756. 30 dvxi&eaei xov v tlg X, oj dvxioxoixovoc diogitig iv t(lo (piXxaxog (fivxaxog, eXexo evxo yal //logixiog yivxo, yiXexo y.ivxo naget AXy/Lidvi.

Geminatae liquidae et nasales, quae a communi lingua alienae sunt, apud Alcmanem compluries leguntur: yaXXd adverbium e xaXja natum nonnulli Codices (0. P.) servarunt Et. M. 486. 39 xb y.aXd nagd }AXy.(.iävi xccXä (scr. yctXXd) loxiv fr. 98. Doricam esse geminationem non Aeolicam te- statur Apollonius de adv. 565. 13. (yaXwg w - extat fr. 24, item y.aXbv fr. 65 brevem vocalem habere videtur, yaXbv fr. 96. Non minus Dorica est geminatio liquidae g in voce y.äggtüv fr. 89 = y.gelaaiov e *y.dgTJwv *y.dgou)v orta. Magis dubium est vocabulum ydggav, in versu (fr. 44) ad expediendum difficillimo, quod pro y.ogo^ yoggt] esse Abrens putat. Geminatam nasalem nunc in papyro reperi- mus: yj.evvd 2. 16, quae forma ad *y.Xe.-eovd *y,Xeßsvvd ■/.Xeevvä (vocem Pindaricam) est reducenda. Habet ea Lesbia- cam quandam speciem, in qua dialecto consonantium gemi- natio latius patebat et similes formae adjeetivorum suppe- ditant (cf. Ahr. d. d. Aeol. 51), cum in purae Doridis fontibus exempla eorum omnino non extent. Choeroboscus quidem in aneed. Oxon. II 210. 19 Igaxevvög, nod-evvög Doriensibus

360 Spiess

vindicat, sed non tanta est grammatici auctoritas, quanta alius argumenta; nam analogia, quam sequi debemus, si exempla desunt, probatur, haec adjectiva in severiore Doride in -rjvog exiisse. Attamen labefactatur nostra ratiocinatio loco quodam Pausaniae III 18. 6, ubi unam e tribus Gratiis a Laconibus cultis (Daevvav dicit (i. e. Oaiovav).

Aliud geminatae nasalis exemplum Bergk fr. 1 suo jure ex uno codice in lucem protraxit, ita ut metro subveniret, 7iolv/u.[.i£Ä€g. Haec forma neque ex Aeolica, neque e Dorica dialecto explicari potest, neque omuino natura et necessitate orta est, sed licentiae cuidam poetae debetur, qui imitatus esse videtur epicam formam cpilof.if.iEiörlg alias.

§ 14. De spirantibus.

Nihil tarn proprium est Laconicae dialecti, quam quod •# saepe in a, ff inter vocales in spiritum asperum abiit. Utramque mutationem in Lysistrata invenis, illam jam apud Alcmanem nostrum conspicimus, banc ostendunt inscriptiones post initium belli Peloponnesiaci exaratae, neutram tituli paullo vetustiores. Apparet igitur, inter se pugnare vario- rum fontium rationes. Altera quidem proprietas o in spiri- tum mutandi non habet, in quo offendas, si eam exeunte saeculo quinto in linguam irrepsisse sumis, et tradit doctus quidam grammaticus Anecd. Oxon. 278. 14 ^iäyuoveg fuöaa xal oi /ti£Tayev£GT£QOi yläyuoveg avsv rov a /itiöa. Tarnen non omnes viri docti banc sententiam, quae est Ahrensii, amplexi sunt, qui hunc Laconismum antiquiorem esse volunt, quem aut repudiatum esse ab Alcmane putant (ut Bergk de litterarum Gr. bist. I 66: Die Tilgung des a ist dem Alcman unbekannt, sie gehört eben der Rede des Volkes an, ward also in der schriftmässigen Sprache gemieden), aut in ejus fragmentis restituere conantur (sie Meineke Athenaei editm- scribit ficoa fr. 37, uagy daotpo'ttv fr. 25 contra librorum auctoritatemi. Majorem diffioul totem habet altera quaestio de D in o mutato. Ignorant hanc proprietatem omnes inscri-

De Alcmanis poetae dialecto. 361

ptiones antiquae scripturae, cum ea apud Alcmanem anti- quissimuin Laconicae dialecti auctorem reperiatur. Itaque Ahrens non multo ante nostri poetae aetatem eam ortam esse suspicatur ab Heracleensium dialecto enim aliena est sed mutati soni pristinam notam diu esse retentam. Contra Kirchhoff (Monatsber. d. Berl. Acad. 1870. Hermes III) ex titulorum lectionibus -/.ad-cugcov, äve&rjxe, 3Ad-avaia, yASa- valoi, QalaGGitov, $(ß)(p, Zov&ia, &s&iiov aliis colligit, illam nmtationein recentioris temporis esse, quam postea aliquis grammaticus ex sui temporis usu ceteris Laconismis apud Alcmanem et Aristophanem adjecerit. Utraque conjectura non est sine aliqua dubitatione. Nam cum Graeci, donec dialecti viguerunt, in Universum scripsisse videantur, sicuti pronuntiabant , inauditum esse concedo, Lacones per non- nulla saecula obsoletam scripturam servasse; pro a quidem statim sono mutato in titulis .apparere videmus Spiritus Signum: ertoirje, svlxas, vr/.aäg, AyrioroaTog alia. At non prorsus aeqija fuerit barum duarum mutationum ratio; nam si illi o pro # majorem aetatem tribuimus, o mutatum a a antiquitus servato diversum fuisse statuendum est, cum postea non aeque in spiritum transierit, et videtur verisimile sonum Neograecae ^ habuisse, quem reliqui Graeci multo post assumpsere. cf. Curtii Grdz.4 416. Hoc vero fortasse im- pedivit,^uo minus Lacones soni mutationern scriptura indi- carent. Aliam difficultatem in eo invenias, quod ab Alcmane non aeque atque in inscriptionibus Signum ® adhibitum est, quae res expediri non potest nisi poetam Laconica literatura omnino non usum esse recte supra conjecimus. Sed etiam contraria Kirchhoffi sententia multum habet difficultatis at- que posita est in conjectura, ad quam tunc demum confugere licet, cum fieri non potest, ut rem aliter explicemus. Com- parat vir doctissimus. Corinnae carminum habitum, sed vereor ne ejus condicio non eadem sit atque nostra. Hie critici sine dubio libris in Boeotia descriptis nitebantur, qui una cum lingua paullatim varias mutationes perpessi erant, apud Alcmanem vero aliquis grammaticus sine codieibus ex sua

362 Spiess

conjectura illam mutationem tarn late patentem fecisse putan- dus est; et cum hie aequabiliter omnes recentiores proprie- tates Boeoticae dialecti appareant, apud nostrum poetam unus tantum ex recentioribus Laconismis in carmina illatus est, non ex. gr. ov pro v, quod et in Corinnae carminibus extabat et in Aristopbanis glossis Laconicis; ne a quidem inter vocales delebatur. Hanc ob causam ad tempus in medio reliquimus rem; sed videamus, num ex ipsis Alcma- nicae poesis reliquiis aliquid colligi possit, nam non con- stanter in nostris fragmentis g pro & reperitur. Ea autem omnia omittemus, in quibus Lacones # omnino non mutarunt, ubi cum aliis consonis hisce modis conjunetum est: od-, cp&, v&, &l, dfi, quae satis frequenter leguntur. Etiam traditum est, non mutatum esse &, si sequens syllaba a a ineiperet, quocum congruunt Alcmanica exempla: Qeooalög fr. 25, Qeooaluo fr. 95, stti&so&ccl fr. 64, a7iodeo&ai fr. 91, &ij- oao fcodd. &eioa) fr. 34. Ea vero enumeranda sunt, in quibus mutationem faetam esse seimus. Laconica^ litera utun- tur, quae a # vulgo ineipiunt: oalccooo/uidoiG1 fr. 84, oü).£GGL fr. 13, gccXXel fr. 76 (cod. oxag all1 ei }.iev), Giwv pap. 2. 2 cum vox praecedens in g exeat (ng guov), fn-iL-Glcov pap. 1. 7. Segänvag fr. 4 Schneidewin et Bergk scripserunt codice A Prisciani evrvgywv egcc7tvag praebente. Contra # extat: Siyrjg fr. 38 cf. oiyrv* Lysistr. 1004, t>vyaTY]Q fr. 45. 48. 51. 59. 62, &i~jgeg fr, 60, örj- gtov fr. 20 cf. GriQovaöve Lysistr. 1262, d-sgog fr. 76, Ve- QccnovTB fr. 101, SiaooLGi fr. 24, &eoioi fr. 34, gvv- &6(jLevog fr. 17 cf. Geno Lysistr. 1081. Incertius &dxag fr. 87. In mediis vocabulis inter vocales papyrus haec exempla exhibet: 7t6i.Gov 2. 1, Avacligov 1. 2. Deinde €GT)%€ fr. 76. Alcmani tribuitur Hesychii glossa 'Aaavaiiov. Per & litteram scripta sunt: Kid-agiodeiv fr. 35, xi&a- QiGxav fr. 66, 7t£id-ovg fr. 62, e&sv fr. 69, Ttgo/urj- ■d-eiag fr. 62. Post g semel legitur g: 7tagoivoig (Max. Plan. /cagy o* evotg vel in' agoivoig Prise, nagd-ivoig), cf. 7cago€ve Lysistr. 1263; contra #: 7iagi>ev iv.ü fr. 26, 7iag-

De Alcmanis poetae dialecto. 363

■d-iviov fr. 37 (Bergk fortasse nagoevcov). Ttagaevog Blass legit pap. 3. 17 (Ahrens nag . svog). Praeterea # reperitur, quod ex % cum spiritu aspero sequentis vocis conflato ortum est: io a&3 fr. 41, #D oooa fr. 60. 3.

a in fine vocabulorum in q mutati, quod recentissimae Lacouum dialecti peculiare est, nullum vestigium apud Alc- mauem extat.

Geminatum o, quod in communi lingua attenuatum erat in simplex o, ex antiquiore tempore Lacones servarunt, si ex Heracleensium dialecto de bis conjecturam facere licet. Apud Alcmanem go praebent bi dativi plur. tert. declin.: öairif-iöveoai fr. 24; a?.y.v6v saac fr. 26; qtvv.eaai fr. 6 metro postulatur (codd. -bgl et-eooi); oäXeooi fr. 13 corrigendum est (codd. Heph. et Apollon. -eoi contra me- trumi. ßivd-eai fr. 60. 5 est codicis scriptura, ex metro, quod ipsum incertum est, nibil effici potest. Deinde xöaoog certum legitur in papyro 2. 31, ex quo emendan- dum est in scholio ad Hom. II. e 266, ubi frustulum frag- menti in cbarta extantis affertur, xooog. o a a a exigit versus ratio fr. 60. 3, cum codex öoa babeat. Sed xooai fr. 74 codicis scriptura metro probatur, quae vox quartum locum catalectici trimetri obtinet; nam quod Priscianus (II 428 Hertz-Keil) ait : Alcman autem in primo catalecticum trime- trum fecit babentem in quarto loco modo iambum modo spon- deum", ex eo noli colligere, Alcmanem ausum esse in omnibus catalecticis trimetris bac licentia uti, cum potius judicandum Bit, eos versus, quos Priscianus affert, oculis tantum se offerre trimetros, cum re vera eorum ratio ab bac aliena sit. Deinde oaat extat fr. 66 metro utramque formam permittente. 'Oövoorjog fr. 41. l dctaoaro fr. 69 cf. y.axeöaaoäiutd-a tab. Heracl. (Leskien Stud. II 122).

_" in initio vocabulorum Lacones in d, inter vocales in öd mutasse referuutur, et leguntur hujus Laconismi multa exempla in Lysistrata, in titulis nullum, sed TqoLccviol in inscriptione Plataeensi et Zair] in titulo a Kircbboffio in „Monatsb. d. B. Acad. 1S70" p. 60 edito. Perantiqua esset

364 Spiess

haec proprietas, si ö et öö ex ipso öj orta essent, eodem modo quo xrewio, allo(.iat ex antiquioribus formis *%t£vjio, *aljof.iai. Sed verisimilius est et mihi certum esse videtur, öö et (J ex * i. e. dz facta esse, ut /.telirza et (.liXiaaa ex * /uefozsa, quam sententiam Curtius praetulit Grdz.4 657. Ita- que ex natura hujus mutationis nihil de aetate ejus con- cludi potest. In tabulis Heracleensibus ea non reperitur. Itaque non est, cur £ in TqoZüvioi et £c6rj simili ratione ex- plicemus atque #;~potius illam mutationem ab antiquiore Laconica dialecto alienam judicamus. Neque apud Alcmauem ullum ejus vestigium est, nam quod fr. 35 libri /.i^aglötiv et unus codex "/.id-d-uQiöeiv praebet, ex eo non opus est /a&a- giööeiv conjiciamus, cum non multo longius absit /.i&a- qLoöelv, quae conjectura analogia ceterarum formarum commendatur. Nam saepe apud eum pro C in mediis vocabulis nobis occurrit, quae est Lesbiaca proprietas: /ns- Xia öo fAEVcti fr. 98, äylaöeo fr. 123 pro aLeo, quocum conferas avyaaöeo in cantilena Laconica; natoöei fr. 38, oaöovra fr. 117, TQttTtEGÖai fr. 74, /näoöcov fr. 84. Contra £ reperitur in bis: IrcLa'Ce fr. 44, quem ad modum jam Herodianus hanc vocem legebat. a'^ouai fr. 54, si illud frustulum merito Alcmani tribuitur. In fronte vocabulorum nunc ubique L legitur: 'Cur ei ei fr. 33, Zsv fr. 29.

§ 15. De digammo.

Lacones praeter ceteros Graecos digammi tenaces fuisse omnium videtur esse opinio, quae his causis nititur: in in- scriptionibus reperitur .p, ubicunque exspectatur : si/mti, löit- öo.-cc, ßaleZoi, savaxTogifjg, sHea, ßercov (sie) ; glossae Laco- nicae recentioris aetatis ß ostendunt loco antiqui digammi] vel in mediis voeibus; denique grammatici de Laconico hujus literae usu testantur. Qua re facile addueimur, ut antiqmori Laconicae dialecto digamma omnibus iis locis tribuamus, qui- bus in Graeca lingua hanc literam servatam esse certa halie- mus indicia. In qua re vereor ne a vero paullulum aberre-

De Alcmanis poetae dialecto. 365

mus; neque latius nostra dialectus digamma retinuerit, quam ceterae Doridis species, iiec minus late. Nam quod gramma- tici, ubi de digammi usu testantur, e Doriensibus nominatim afferunt Lacones, id factum esse videtur, quia eorum dia- lectum, quae literis exculta erat, magis habebant cognitam, et aeque de Aeolico et Boeotico digammi usu supersunt te- stimonia. Item fortuito solius Laconicae dialecti recentioris exempla digammi in ß mutati extare crediderim ; nam baec omnia e Laconicis glossis Aristopbanis Byzantii fluxisse vi- dentur, cum non traditum sit, ex aliis dialectis grammaticos conquisivisse reconditiores formas. Quae cum ita sint, veri- simile est, ut in ceteris Doridis et Aeolidis dialectis, quae inter formas satis vetustas Ji.-i, u£i=ag, qo=ulot, xXesog similes neglecti quoque digammi exempla exbibent, ita in antiquiore dialecto Laconica digamma paullatim evanescere coepisse Cef. Bergk Lit. Graec. bist. I 857).

Apud Alcmanem multa sunt digammi indicia, sed re- periuntur quoque, quae ei repugnent. Exempla autem enu- merare supersedeo, postquam Abrens Philol. XXVII 620 sqq. et Clemm Stud. IX 449 sqq. tarn copiose de bac re dispu- tarunt. Duas tantum lectiones codicum proferam, quas illi praetermiserunt, cum in iis fortasse digamma corruptum lateat. fr. 41 codex praebet wree &\ quod cum in wW mutarint editores, baud scio an w=ad-^ scribendum sit. cf. Hesycbii glossam l^cüßäöia et Brugman Stud. IV 143. TTQioroveg re codex exbibet fr. 60. 2, editores primum r de- lerunt, quod fortasse in .- mutandum est TtQw.-oveg (cf. Brug- man Stud. IV 155j. Ceterum cui boc minus placuerit, is haud facile explicabit, quomodo factum sit, ut utrumque t in con- textum verborum irreperet.

Ex iis, quae supra monuimus, sequitur, non omnia ne- glecti digammi exempla, quae apud Alcmanem extant, a Laconica bujus aetatis dialecto aliena esse ; sed quas formas inde, quas aliunde poeta aseiverit, quae ab eo omnino non profeetae sint, alio loco quaerendum erit.

366 Spiess

§ 16. Varia quaedam.

De spirituum ratione apud Dorienses pauca ex in- scriptionibus vetustioribus discimus, multo minus ex libris manu scriptis; paucissima grammatici praecipiunt. Apparet ex hac re non multum de Alcmanis dialecto colligi posse. Attamen nonnulla vestigia rationis a vulgari alienae in no- stris fragmentis reperiuntur. Lenis enim Spiritus nonnum- quam apparet, ubi Attici {ol daauvrr/.oi) asperum pronuntia- bant: aguö^aro unus codex V Atbenaei praebet. cf. Aguo^idäuag sine asperi signo scriptum in titulo antiquis- simo C. I. G. 4 Ttoragaoiao&at apud Pythagoreum Aresamin Stobaei Eclog. I 52. 23. I7taf.tf.1eva Bergk fr. 20 (cod. irtdfisvai Traget öiguara S-r^gcöv). In papyro aliov in- venit Blass 2. 7, cum antea Spiritus Signum non dignosci posset. 'Ayidd) pap. 2. 6, 8 satis planum est cf. Ayig, ^Ay^oilaog alia, sed 'Ay^or/oga Blass e nova collatione chartae dedit, quae vox apud Lacones certe ^Ayr^c/öga sonuit et apud Bergkium et Abrensium cum leni spiritu scribitur.

Nonnumquam Dorica dialectus pristinum statum ser- vavit, ubi vulgo consonantes transpositae sunt. Sic apud Alcmanem: y.egy.oXv ga fr. 142, /. a g ö iav fr. 36, y.äoowv fr. 89, e *Y.ägrjwv, cum /.geiaawv ex * /.gerjcüv ortum sit. Sed rix oarov forma fr. 76 metathesin perpessa est, quae a Dorica dialecto abjudicanda metro Armatur. Non prorsus eadem ratio esse videtur vocis imoTteTgidkov pap. 2. 15, de qua conferas Curtii Grdz.4 700.

In duas consonas exiisse vocem fiä/.agg fr. 13. 14 apud Alcmanem tradit Hepbaestio p. 3 et legitur haec forma Alcmanica apud Apoll, de pron. 334 A. Hac analogia com- probatur TJegh] gg. quae vox affertur Et. M. 663. 53 (fr. 149), quamquam Lobeck Prol. Patb. 282 poetam lhgi>-g scripsisse conjeeit, ut ÜEgirigg grammaticorum commentum sit. Non potest dubitari, quin asperam banc terminationem ex Laco- nica dialecto poeta hauserit. Antiquum c servarunt

De Alcmanis poetae dialecto. * 367

Dovienses in prima pers. plur. act. verborum. Apud Alcma- nem Ttagi-ao^ieg p. 1. 12. v ephelcysticum Doris re- pudiat in tertia pers. verborum in -vri exeunte : uiviovr i, evtl fr. 66. Sed instructae sunt paragogica litera, quae vulgares formae reperiuntur e/ovaiv fr. 34 et evdovoiv fr. 60, quam metrum tueri videtur. In dativo plurali Dori- ensibus quoque v permissum erat, itaque non a Laconica dialecto aliena sunt -d-idootaiv et dairvf.i6vsaGiv fr. 24. Deinde in hoc casu antiquior Doris praeter vulgares termi- nationes -aig et -oig etiam pleniores formas -cuoi et -oiat admisisse videtur. Leguntur haec: cpoivcug fr. 24, y.ogvcfalg fr. 34, ;cü.iyvaig fr. 74; y.agydgaioi (ftovalg fr. 140 isic recte Bergk, legebatur v.agydgtooi) , goalo. p. III 32 (^ - ^); TTO/.'/.olg fr. 13, ocfolg udelcfideolg fr. 56, rtäloig fr. 69 (Blomf. TTa).ovg4, Ceolat (-w, codex &eoig) fr. 34, Öidaoi- oiv fr. 24, nexd/.oioi fr. 39, nagd aocfolaiv fr. 25 incertum.

Apocopen patiuntur in Doride praepositiones nagd, dvd. v.axd, noxi, quam Alcmani nonnumquam tribuebant viri docti contra librorum auctoritatem : nag & hgov Buttmanno praeeunte scripserunt editores fr. 46 (cod. nagd xe hgbv). Ibidem Cobet näg xe Vüga legendum esse conjecit (codex nagd xe Wiga et sie Bergk) et fr. 24 nag öaixvuoveaoi (codex, Bergk nagd), quibus mutationibus cyclici daetyli re- tardantur. nagd aoyoloiv fr. 25 incertum est et conjeeturis tentatum. Durjore apocope affeeta est vox xaßaiviov fr. 38 (cod. xaßßalvtov contra metrum), quacum conferas Hesycbii glossam v.dßaoi, v.axdßr]&i, quae est Laconica, qua de re conferas quae Baunackius exposuit in „Studiorum" vol. X p. 109 sqq.

Apbaeresin sibilautis in ax et oef conjunetis Abrens Laconicae dialecto vindicat. Sed tenuia sunt testimonia et recentioris linguae;- nihil ejusmodi apud nostrum poetam.

Satis multa vocabula Dores alio accentu efferebant at- que Attici, quam rem, ut par erat, docti grammatici in libris Doricis non neglegebant. Conspiciuntur Doricae ra- tionis in papyro nostro tot exempla, quamquam plerumque

368 Spiess

signa deleta sunt, ut eam constanter in Alcmanis carminibus persecuti esse veteres videantur. Kecensuit illa Ahrens Pni- lol. XXVII 619 sq., quocum conferas, quae de hac re dispu- tavit Meister Stud. IV 363. Memoratu dignum est, quod etiam ögaueizai 2. 25, quae forma propter dipbthongum a Laconica dialecto abhorret, Dorico niore acutum babet, ut stfisv et dveiQou&vai omittamus. In ceteris fragmentis illam rationem ex omni parte perturbatam esse manifestum est nee aliter fieri potuit, itaque ex iis noli sperare aliud quidquam te esse eliciturum, nisi vestigia quaedam fortuito servata. Haesit contra vulgarem regulam Doricus accentus in voce (.telioöo [.livai fr. 98 (Et. M. p. 486. 39. Cram. Anecd. Par. IV 63. 13). Deinde AÄy.ficcv recte legitur fr. 17. De äuiv et ky.iv testatur Apollonius de pron. 383. B fr. 77. 78. Cboeroboscus Epinecr. 1. 9A tradit de voce A'iag: äkXa %b Aiag xb 7ia.Q A)././nävi %%0(tev asorj- iieitü/-isvor ('jg avarsl'/.ov rb ä' Iv.elvog yctQ avveoreü.e avrb etc.; itaque Bergk cum Meinekio mutavit codicum lectionem AXag fr. 68; sed num Dorienses Aiag enuntiarint, equidem valde dubito. Quae praeterea leguntur: 7taideg fr. 66; y.caavaelg fr. 97; deidev fr. 1; io&itv fr. 76, Bergkio edi- tori debentur, qui non correxit: S^geg fr. 60; VTtavlrjaei fr. 78; noxf^ai fr. 26; ttuvtcov fr. 67 alia. Haec omnia ad quaestionem de temperata Alcmanis dialecto nullius sunt momenti.

§ 17. De noininum et verborum decliuatioue.

Pleraque, quibus in nominum et verborum terminatio- nibus Laconica dialectus a vulgari discedit, jam supra pro- tulimus, cum Alcmauicas formas ad Laconicum vocalium et consonantium usum recensuimus. Hoc loco pauca addo ; quae cum ab eodem fönte atque vulgares formae repetenda sint, tarnen ratio eorum paullulo difficilior est.

Nomina, quorum stirps in i exit, apud Dores ubique servant baue literam ab Ionibus in plerisque casibus anti- quitus in ej mutatam. Quam rationem seeuntur apud Ale-

De Alcmanis poetae dialecto. 369

manem: ua$rtoiog fr. 63, Sagdicov fr. 25; adversatur vox oQveig (nom. plur.j fr. IS, quae secundum legem Do- ridis oQVLsg sonaret. Non minus ab antiquiore Doride alie- num est uumerale rgeig (acc. plur.) fr. 76 pro rglg, quani- quam liaec forma in monumentis ceterum Doridis tenacibus compluries occurrit. Testantur grammatici quidam in iis nominibus, quae ö vulgo asciscunt, Dorienses repudiasse haue literam, quae est e consonante j quondam enata, quam rem baud pauca nomina propria comprobant, sed minus substan- tiva appellativa. Unum fortasse exemplum apud Alcmanem a 'Cr Lag fr. 118, quamquam satis incertum; sed veäviöeg fr. 18.

Futuri sigmatici ratio apud Dorienses a vulgari diversa est, cum spirans j antiquae terminationis sjämi aliquam vim retinuerit (cf. Curtius Verbum II 292 sqq.). Sed non omnes Doridis species easdem formas offerunt. Ante o et w vocalis l modo invenitur, modo non invenitur: ßoathjaica, ßoa&TjoiovTi] uTca%6vxi. In Laconicae dialecti fontibus unum extat exem- plum nwrabuai Lysistr. 1013, videtur igitur in ea non minus quam in dialecto Heracleensium vocalis l non semper ser- vata esse. Apud Alcmanem leguntur: deoaco fr. 33 ubi dtooico metro repugnaret, n uo it o o u e g pap. 1 . 12; äsiaofiai 59 ; eadem forma legitur fr. 2 codice praebente dei ool f.ie, e qua lectione noli dtioiouai enucleare. Secunda et tertia personae activi a vulgari ratione uno accentu differunt: (f aasig pap. 3. 5, ad cujus analogiam v.axai oelg Bergk sine libris scri- psit fr. 97. Sed vTtavkrj oei fr. 78, Tzaoe'ieL fr. 75. Aliae formae non reperiuntur.

Deinde ex iis pauca afferenda sunt, in quibus formandis, cum Graecae linguae variae viae paterent, alia dialectus aliam rationem iniit. In dativo plurali tertiae declinationis duae terminationes -gl et -sgol in usu erant, e quibus baec apud Dores frequentior. Apud Alcmanem breviorem termi- nationem ferunt stirpes in -eg exeuntes: cpvxeoai fr. 6, oa'j.tooi fr. 13, Ssv^egl fr. 60, praeterea xtgal fr. 34, quae forma etiam apud Sophronem fr. 65 (Ahr.) invenitur;

Ccrtics u. Brcgmas, Studien X. 24

370 Spiess

pleniore instructa sunt a?.y.v6v eaoi fr. 26, ö a itv uoveoai fr. 24.

In infinitivo praesentis ea ratio valet apud Dorienses, ut terminatio -uev sit verborum in -ui, -sv verborum in -co. Legitur ij/iev pap. 2. 11, quae forma etiam in titulo Laco- nico in Monatsb-. d. Berl. Acad. 1S70 edito conspicitur. Ter- minatio -f-ievai in puris Doridis fontibus non occurrit; ita- que epicum habendum est, quod apud Alcmanem fr. 100 extat, edf-ievcu. Frequentatur tertiae personae sing. opt. aor. primi brevior forma in -at in fontibus Doricis: 7toirjaai, aitoorellcti] pleniorem, quae Aeolica vocatur, in Lysistrata 171 legimus jteioeiev. Apud Alcmanem: ozaa e tev pap. 2. 12.

Voces anomalas apud nostrum poetam bas invenis: oqvlq fr. 26, oqveig fr. IS, oortyiov fr. 67. De Dorica bujus vocis declinatione conferas, quae Atbenaeus IX 374 d tradit: ol zftoQielg leyovreg oqvi§ %r\v yevixrjv diä xov % Aeyovai. ^A'k'mav de öid zov a rrtv sv-d-elctv exqfigei' u/.ncöocfvoog eiagog oqvlq. Dubitari potest, num oqvlq a Laconica dia- lecto abjudicandum sit; minus dubitari possit de nom. plur. oqvblq. öovqi fr. 68, y o v v a t cc fr. 30, quod nonnulli Callimacbo vindicant, propter diphthongum adulterinam qui- dem in severiorem Doridem peccant, sed ipsam vocum for- mationem exemplis deficientibus a Laconica dialecto non possumus abjudicare.

Verbi substantivi bas babes formas: secundam personam sing, praes. requirit Bergk fr. 25: ov* elg dvrjg, cum Sclinei- dewin ab Abrensio laudatus tertiana sing, praet. /; g intellegi velit: cod. Chrysippi fjg, Stepb. Byz. elg. Doricum fuisse videtur eaoi (Ahr. d. d. D. 318), elg ne apud Homerum quidem certum est. De 3 sing, praet. tjq apud Alcmanem extante testatur Eustatbius fr. 13S, legitur praeterea yoxe fr. 72. Infinitivus Ijfiev pap. 2. 11, participium rvaQSVTtav Cef. erreg, evraaai tab. Heracl.) fr. '64 jam supra allata sunt.

Terminatio -rpi, in epica lingua frequentata, non con- spicitur in Doricae dialecti fontibus. Apud nostrum poetam eam reperimus WQavLacpt fr. 59 et quod maxinie memoratu

De Alcmanis poetae dialecto. 371

dignum est, grammatici praecipiunt hac forma poetam pro vocativo usum esse. Qua de re viri docti dissentiebant. Non vult fidem tribuere huic testimonio Buttmaun in grammatica, cum alii conjecturis difficultatem tollere studeant (Dronke ovoaröffi, Härtung xiv cooavia<fLv)\ mihi recte defendere videtur Abrens grammaticorum Judicium, quamquam res satis mira est. Neque Doricum est, sed poetice fictum ab Alc- mane Homericis exemplis insolenter abuso, quem ad modum Ibycum lyricum verborum tertiam pers. sing, praes. act. in -rjai exeuntem formasse grammatici perhibent.

Duali numero Dorienses multo rarius usi sunt, quam Attici. In Alcmanico fr. 12 Codices inter dualem Innoxa a o ff w et pluralem f n rcöx ai oocpo i fluctuant , sed hunc numerum Bergk merito praetulit.

Augmentum non magis a Doriensibus abjicitur, quam ab Atticis; differunt bac re non ipsae dialecti, sed est discrimen poeticae et prosae orationis ab epicis carminibus repetitum. Apud Alcmanem autem augmentum plerumque servatur: r o c'< o& i] fr. 33, rt o /. e fr. 7 2, ij v ). r o e fr. 82. löüooaxo fr. 69, %txci'l iv fr. 68, eorjxe fr. 76, eöeiBe fr. 37; sed carent augmento syllabico: tzccgov pap. 2. 1, re/.e fr. S, x€vto i= I/JIsto) fr. 141. dvaav fr. 28 (nisi avaav prae- optandum, cod. lioav). Alia incertiora praetermittimus.

Adjectivorum in -og comparativi in -eozeoog exeuntes saepius apud Doricos poetas leguntur, ex Alcmane affertur Et. M. 420, 50 i)6 v uz ox arog.

Iis, quae de nominum et verborum declinatione diximus, paucissima liceat adjungere de reliquis vocum generibus.

Inter praepositiones maxime a vulgari ratione recedit Txtöu pro /.texa, quod apud Aeoles saepius legitur neque vero a Doride alienum est. In papyro nostro 2. 24 extat baec forma 7ieö\ deinde izeöa fr. 33, Ttidsavi fr. 74 (cod. TxldeGGi).

Pro Attica particula uv in Doride valet xd v.av. Hoc extat apud Alcmanem: fr. 33 x\ Sed av bis traditum est: fr. 42 xig av, quod cum non spondeum faciat, quem versus

24*

372 Spiess

postulat, Bergk merito Doricam vocem restituit zig yav (Scbneidewin rig ö3 av); fr. 49 tag av 6, ubi facile aliquis äg y.av 6 conjicere potest.*

Caput tertium.

§ 18. De Laconicae dialecti in Alcmanicis frag- mentis ratione.

Excussa copia formarum, quas Alcmanis fragmenta sup- peditant, et cum Laconica dialecto vetustiore comparata, vidimus omnes leges, quibus illam a communi differre vel certo scimus vel verisimile habemus, apud nostrum poetam iuveniri. Certis quibusdam exemplis demonstravimus in bis carminibus valuisse Laconicum vocalium et consonantium usum a vulgari ratione diversum: a pro s, ai pro ei, a pro rj, a pro to (ao, aco) cf. § 6; iq pro a [ae, ay), rj pro g (aei), rt pro sl dipbtbongo adulterina cf. § 7 ; w pro ov cf. § 8 ; i pro s in adjectivorum terminatione -tog cf. § 9 et in decli- natione stirpium in -t desinentium 17); k pro x, r pro o cf. § 12; oo pro o cf. § 14; digamma servatum cf. § 15. Deinde vocalium concurrentium ratio Dorica 10), correptio syllabarum finalium 11), praepositionum apocope, neglecta metatbesis 16), futurum Doricum, iufinitivi verborum' tbe- matica vocali carentium terminatio -fiev, dativi plenior forma in -eaai exiens, particula y.av, praepositio nsöä alia cf. § 17 librorum auctoritate satis apud nostrum poetam confirmata sunt. Praeterea non pauca sunt, quae aliunde minus cognita grammatici tamquam Dorica ex Alcmane afferunt, alia quae tacentibus grammaticis nos Laconicae dialecto vetustiori vin- dicare possumus. De e pro o (yegyvQa), /. pro u (iy.a), r pro ö C4QT£/.uTog), 11 pro l (xalXa), de exitu vocabulorum in duas consonas ((.idy.aQg), aliis veteres testantur; nobis duas potissimum res Alcmanicorum exemplorum constantia docere videtur, primum vevba contracta e ante o et w non in /

De Alemanis poetae dialecto. 373

mutasse in antiquiore Laconum dialecto § 9, deiude in futuro sigmatico ante w et o antiquam spirantem j non minus quam in Heracleensium dialecto evanuisse § 17. Tum abjudicanda sunt ab aequalibus Alemanis, quae in recentiore Laconica dialecto valuisse constat : a inter vocales in spiritum asperum, in exitu vocabulorum in q mutatum, L~ in ö et dd obscura- tum, sibilantis apbaeresis, quia in nostris fragmentis ne ve- stigium quidem harum mutationum apparet, cum Alcman nullam Laconicae dialecti suae aetatis proprietatem prorsus repudiasse videatur. De o pro # posito non audeo dijudi- care, num quae exempla apud Alcmanem extant poeta ipse ex antiquiore Laconum dialecto bauserit, an grammaticus quidam ex recentiore postea addiderit.

Neque tarnen omnes voces Laconicas leges seeuntur, satis multae sunt, quae ab bac dialecto recedant, quarum duplicem esse originem facile intellegitur. Nam cum dia- lecto prorsus pura et constanti poetae lyrici usi non sint, partem ab ipso poeta esse profeetam apparet, sed non minus certum est, partem librariis deberi, qui reconditiora facillimo errore ad vulgarium formarum regulam dirigerent. Secer- nenda igitur sunt ea, quae postea in carmina irrepserunt, ab iis, quae a prineipio in illis extabant, ut, quo ambitu et quo consilio Alcman baec adbibuerit, quaerere possimus. Quae quidem res satis lubrica est, nam quamquam omnes formas, de quibus nunc agitur, in duas partes dividere possumus, cum aliae vulgaris linguae esse videantur, aliae non sint, tarnen nostrae quaestioni baec distributio non prorsus con- venit. Nam bas quidem a poeta profeetas esse recte judica- veris, sed illas cave ne temere omnes librariis tribuas. Itaque praestat boc modo materiam disponere, ut primum recenseamus, quarum ratio facilior sit, formas a communi lingua alienas, quas e duobus fontibus poetam petivisse supra monuimus, ex Aeolica dialecto et ex epicis carminibus ; in fine autem quaestionis nostrae de formis vulgaribus, quae quidem in libris exstant, Judicium facere conabimur.

374 Spiess

§ 19. De Aeolismis Laconicae dialecto Alcmanis

admixtis.

Plurima eorum, quibus Lacouicam dialectum a communi lingua differre constat, Lesbiorum quoque sunt: a pro e, ai pro si, cc pro rj, a pro 10 {ao) , r\ pro ei, to pro ov, r\ pro a (cu), -wg pro -sog -ovg, ao pro a, digamma servatum, praepositiouum apocope, dativi pluralis longior forma (-eoot), declinatio peculiaris stirpium in i exeuntium, praepositio rcsöa, alia. His omnibus omissis ea perlustremus , quae Aeolicae dialecti solius propria sunt, quaerentes, num ea in Alcmanicis fragmentis nobis occurrant. e pro a, o pro a, v pro a, i pro v, quae mutationes in quibusdam vocibus existunt, apud nostrum poetam non leguutur et raro omnino propter pauci- tatem fragmentorum occasio data erat ejusmodi vocibus utendi. o in v mutati unum exemplum extat ovv/ua fr. 27, quam formam viri docti Doriensibus quoque merito attribuunt. Inter eas proprietates , quibus Asianorum dialectus maxime insi- gnitur, est, quod antiquum ava et ovo in aia et oia muta- runt. Huic usui repugnant apud Alcmanem nog aglartog, ojQctg (acc. plur.), f.uooa, y.aiiovoi, evdovoi alia, sed constanter Lesbiacam proprietatem praebent participia vulgo in -ovaa exeuntia cf. § 8. t inter duas vocales positum a Lesbiis esse extrusum et grammatici docent et libri comprobaut; et apud Alcmanem legitur aöeäv fr. 37, sed bic mos ne a Dorien- sibus quidem prorsus alienus fuisse videtur. ß pro d Aeoli- cum vocatur Et. M. 200, 27 ßlrjg Aloliytog %b diXeccg' ol Alo- ).elg rb ö elg ß Tgsnovoi' xovg yag deXcpivag ße/.qjlväg cpaai y.ai xovg Aehpoig BeXcpovg. Extat apud Hesychium ßhi]g' df/.eag Trag' }A?./.uauovi r) lil-ig. Sunt, qui censeant Akx- fialtovi in l4Xx.al(p mutandum esse, quae nomina saepius inter se permutata sunt, cp pro # in voce cpijg Aeolicum di- citur et legitur noiyuloq gov' in Sapphonis fragin. 1. Apud nostrum cpoLvaig pro Voivaig fr. 24, sed öijgeg fr. 60, &tjQ(öv fr. 20. Singulare est in Lesbiorum dialecto 1." in ad mutatum, quod in poetarum libris satis saepe, sed haml

De Alcmanis poetae dialecto. 375

constanter cemitur, ita ut dubium videatur, num ubique baec mutatio facta sit; sed certam legem non invenerunt viri docti. Apud Alcmanem od in mediis vocibus plerumque pro C posi- tum est cf. § 14. Non minus insignis est duplicatio liquida- ruin ex nasalium assimilatione orta, ubi in reliquis dialectis aliqua consonans, postquam produxit vocalem praecedentem, ejecta est. Alcman vero non repudiavit formas Doricas x^oog, afiig, rj^iev, E7taXsv alias. Unum exemplum geminatae nasalis habet papyrus: ttXevva 2. 10, sed jam supra monuimus, Doncam horum adjectivorum formam ex puris fontibus cogno- sci non posse atque adeo testimonia quaedam superesse, non quidem admodum gravia, sed non prorsus contemnenda, quae analogia obloquente terminationem -tvvog bis adjectivis vindicent. Ceterum baec exempla minoris momenti esse vi- dentur, si reputamus, antiquiore tempore literarum duplica- tionem scribendo saepe non expressam esse, itaque et xtjqöq et xkevvci fortasse librariis deberi. Digamma inter vocales in i? mutare Lesbii solebant (avtog, avella), idem apud Alc- manem factum esse videtur in voce av siqo {.itvat pap. 2. 29; sed cum prima syllaba bujus vocis in versu brevis sit, con- sequitur a= non av pronuntiatum esse, neque aliter de ea judicandum est ac de Pindarico avdta (Pyth. 2, 28), quod mibi quidem merito Mommsen in a=äxa mutasse videtur v pro ß librariis vel grammaticis deberi ratus. Infinitivus ver- borum in to exeuntium terminationem -t\v apud Aeoles habet, cum in Dorica dialecto longa vocalis corripi soleat; pauca exempla bujus rationis in Alcmauicis fragmentis reperimus § 7, sed eam a Laconica dialecto prorsus abjudicare non ausim. Infinitivus stirpium monosyllabarum in -/nevai exit, itaque Lesbiacum videri potest ¥öf.ievat fr. 100, verum non minus ex epica dialecto poeta hanc formam depromere potuit. Notissima e'st Lesbiacae dialecti proprietas verba contracta ad normam verborum in j.it quae vocantur flectendi, cujus rationis in nostris fragmentis ue vestigium quidem ap- paret. Neque quod Heraclides apud Eustath. 1787. 45 Alc- mauicum Tcaoivriov fr. 64 Aeolicum vocat, ullius momenti

376 Spiess

est, quia banc participii formam in puris Doridis fontibus legimus. Majoris ponderis est, quod optativi aoristi pleniores terminationes -sta, -eiag, -eiev Aeolibus tribuuntur; legitur enim oräoeiev in papyro, inetro probatum, quod a Laco- nica dialecto alienuni duco, sed banc quoque formam epica carmina exbibent.

Haec habes, quae in Alcmanicis fragmentis Aeolica vel sunt vel esse videntur, e quibus concludere debemus, quo ambitu poeta in carminibus suis Lesbiacam dialectum admi- serit. Non pauca videntur, quae attulimus, cum non ad- modum multa omnino sint, quibus Laconica et Lesbiaca dialecti inter se differant, sed boc sub oculos cadit, utrius- que dialecti in Alcmanicis fragmentis condicionem esse diver- sam. Nam quae illa babet peculiaria, ea in majore vocabu- lorum parte conspiciuntur; Lesbiacae proprietates fere omnes raro apparent. Accedit, quod majorem exemplorum allato- rum partem ne certo quidem Aeolibus vindicare potuimus. Est, ubi accuratior quaestio docuerit, vocem, quae Lesbiacam quandam speciem prae se ferat, re vera ab bac dialecto alienam esse ; alia, quae Aeolica ducere possumus, non minus epica sunt; deinde saepius ea, quae Lesbiorum esse gramma- tici perbibent, vel notarum formarum analogia comprobat, a Laconica dialecto abjudicare non ausi sumus, nam praeser- tim de iis literarum permutationibus, quae non late patent, sed in paucis quibusdam vocabulis existunt, difficile est ali- quid certi dicere. Quibus consideratis valde fit dubium, num praeter ea idiomata Lesbiorum, quae vel in fragmentis Alc- manicorum carminum satis crebro inveniuutur, 01 pro w et od pro l, poeta Lesbiaca omnino suae dialecto admiscere voluerit. Ulis autem Aeolicis literis ornavit etiam formas ceteroquin Laconicas, ut non numquam bvbridae voces nascerentur: oalao a o iit ö o io\ 6 adovra , quod Aeolice voöovra sonuisse videtur; 01 pro io intra participiorum ter- minos coercuit, si qua fides est codicibus nostris. Jam si quaerimus, cur baec potissimum ex Lesbiaca dialecto Alcm&n in suum usum converterit, respiciendum est, eundem viruni

De Alcmanis poetae dialecto. 377

illis temporibus fuisse et poetam et musicum. Apparet enim inter vocales mollius et ad canendum aptius fuisse quam C i. e. ög] nou minus cantui subvenit poeta diphtbongo 01 pro co in baud parvo vocabulorum numero posita, nam se- verior dialectus Dorica dipbtbongorum, quae maxime varie- tatem afferunt cantui, inopia laborat, quae res augebatur vocalium dilatata pronuntiatione, quam veteres vituperabant {.-r/.aTsictGiiog). Restat, ut quaeramus, unde aditus nostro poetae fuerit ad Asianorum dialectum. Duas sententias de bac re prolatas esse video; qui Lesbium Alcmanem babent, ii dubii esse non possunt, quid ad banc quaestionem respon- deant. Clemm igitur stud. IX 449 ait: „Alcman hat aber, was man bei ihm äolisch nennen darf, aus Kleinasien mit- gebracht. " At jam supra monuimus, illam virorum doctorum conjecturam certis causis carere. ltaque cautius mihi quidem Abrens judicasse videtur, qui ad Terpandri Lesbii auctori- tatem Aeolismos apud Alcmanem retulit. Nam quamquam praeclari bujus musici, qui non multo ante Alcmanis aetatem Spartae floruit multosque babuit discipulos, dialectum propter summam fragmentorum paucitatem certo recognoscere non possumus, tarnen licet conjicere, in lyricis carminibus eum patria dialecto ita usum esse, ut baud pauca ex epicorum usu admisceret; unde vel in popularia Laconum carmina Aeolismi quidam manasse videntur, quäle est aiydodeo in cantilena juvenum.

§ 20. De epicae dialecti condicione in Alcmanis carminibus.

Ad Homeri imitationem bas voces reduximus: verborum formas praeter usum quotidianum augmento carentes 17); fjv fr. 33 verisimilem conjecturam pro codicum lectione ov\ "'Agr/iog pap. 1. 6; eiagog fr. 26. 4 formam a non- nullis in dubitationem vocatam; rcolvf.ii.iellg fr. 1; e\- fiiva fr. 96; ßgorrjaia fr. 42; ä/ußgoalav pap. 2. 28; ß uriav eiQri fr. 40 ; Idky./u dio v fr. 7 1 ; toqav iaq>i fr. 59 ;

378 Spiess

söf-ievai fr. 100. De yoloeov fr. 34; dovgl fr. 68; yov- vccra fr. 30 postea dicendum est, quia non minus quam de vulgaribus formis suspicio oritur, has e Laconicis formis a librariis corruptas esse.

Epica dialectus duabus rebus insignis est; nam cum ab Ionibus exculta sit, in plerisque quidem cum posteriore lade congruit, sed fines hujus dialecti egreditur, quia antiquissimae et obsoletae formae recentioribus admixtae erant, quibus Graecorum cujusvis gentis animi eodem fere modo affecti sunt. Longe vero abest Alcmanicorum carminum indoles ab epica gravitate, itaque raro illis formis vel serio itdf.ievai) vel per jocum (Ah^iäiov) sollemniorem reddit orationem. Ignorant autem nostra fragmenta genitivum sing, in -ow, plur. in -aiov, infinitivos in -e/.iev, -r^ievai, verborum formas solutas quae dicuntur et distractas multaque alia. Atque parum perspexit Alcman priscarum formarum naturam, si quidem perperam ad ülarum exemphun wQaviacfi illud sibi finxit, de quo supra dictum est. Imprimis autem ex epico- rum studio in usum suum contulit licentiam quandam poeti- cam, quasyllabas breves vocalis productione (r/v, fortasse JTw- Ävdsvxijg) vel consonantis duplicatione {rcolvi.if.isleg) longas fecit. Deinde augmenti omittendi facultatem, qua omnes poetae a prosa oratione recedunt, ex epica dialecto hausisse videtur. Neque neglegenda est vocabulorum copia ex epica lingua petita. Quae plerumque Laconum linguae plane ac- commodavit (iteliyägveg) vel certe Laconica terminatione in- struxit (ei/uiva, d/ußgoalav), cum in stirpe Ionicas proprie- tates admitteret, raro prorsus immutata reliquisse videtur quemadmodum in epicis carminibus legebantur (ßcmiaveigf]).

§ 21. De vulgaribus formis in libris extantibus.

Magnus est eorum vocabulorum numerus, quae librario- rum incuria corrupta esse facile aliquis suspicari potest, cum paene absonum sit ea jtoctac varias dialectos miscenti tri- bucre. Legitur t pro Laconico a: L-Zgitfitrog fr. 101, hoor

De Alcmanis poetae dialecto. 379

fr. 46, Totffei fr. 48. 60; et pro ai: oveigov fr. 61, pap. 2. 15; 7] pro Zt : r fr. 7, äväyxij fr. 81, ddekcprt fr. 62, Kigxr] fr. 41, ueitrrer fr. 68, rjelrca fr. 93, ngoiirtfrei(xv fr. 62, dr^wg fr. 49, t]dvuiorctTog fr. 131; a pro ^: ayä fr. 121, al/narä fr. 68; et pro jj: r/^£t fr. 45, /.aiägytiv fr. 24, cpigsiv fr. 26, y.iöagiodeiv fr. 35, deldeiv fr. 57, doaueiTcu pap. 2. 25, ryfirai fr. 93, v.elvog fr. 13, eztivog fr. 14; oi> pro w: ^otJ- . <ra/ fr. 37. 97, xa/uovot pap. 1. 2, neid-ovg fr. 62, roug fr. 8, OlvovvTiädav fr. 117, <5ot>j?/ fr. 68, yovvarct fr. 30; £ pro t: ■freoiai fr. 34, yguoeog fr. 34; ^ pro £«: rcodcöxr] pap. 1. 3, Evreiyj] pap. 1. 6, av^iy fr. 38; t pro /.: ttot3 fr. 41; a pro t: £v<$0v<m> fr. 60. 1. 6, tyovaiv fr. 34, 5T(>og fr. 52, ngög- iij7cov pap. 2. 21, ff£ fr. 54; a pro aa: ßiv&eoi fr. 60, Toaaf fr. 74, oaou fr. 66; metathesis xirgarov fr. 76, apocope ne- glecta: traget fr. 46. 24, particula av fr. 49; vulgaris decli- nationis ratio: ooveig fr. 18, rgelg fr. 76; futurum com- mune: y.aruvoeig fr. 97, nagelet fr. 75, VTcavlrtGst fr. 78, ut & pro a 14) et digamma neglectum omittamus. Haec omnia recte tradita non facile quisquam crediderit, quia prorsus est incredibile, Alcmauica fragmenta corruptelarum expertia mansisse. Atque nonnullis locis menda facilem habent coguitionem libris inter reconditiores et vulgares formas fluctuautibus vel metro adversante. syovaa pro syoiaa fr. 34, ovgaviacpi pro cogavtacpt fr. 59, gccIegl fr. 13 pro güUgoi, rÖGog (schol. Hom. II.) pro xöoGog pap. 2. 31, 7iagd pro nag fr. 46, av pro v.av fr. 42 alia. Contra alia metro, eertissimo duce, probantur: rergarov fr. 76, togui fr. 74, sv d ovo iv fr. 60. 1, Evretyi] pap. 1. 6, 7todwxr) pap. 1. 3, ogveig fr. 18. Quae nos praemonent, ne nimis festi- nanter de hac re judicemus, sed diligenter omnia exami- nemus. Non magnam utilitatem ad hanc quaestionem afferre potest metrorum ratio; nam quamquam fieri potuit, ut Alc- man in carminibus suis non eandem semper dialecti miscendi rationem sequeretur (quemadmodum Pindarum ad carminum modulos dialectum temperasse Hermann et Boeckh judicarunt), tarnen leviora certe fuerunt haec discrimina, quam quae in

380 Spiess

frustulis Alcmanicis recognoscere possis; solos hexametros a ceterorum ratione longius recedere cum aliqua veri specie conjici potest, sed considerandum hoc quoque est, eos cycli- cos esse rhythrui velocitate et bucolica caesura probari; atque inveniuntur in iis hae formae Laconicae: aia-d-' vel co.-a&y fr. 41; v.av, qä, 7toy.cc fr. 42; Ttoxrjvai fr. 26.

Attamen est aliqua differentia dialecti in fontibus nostris, inter papyrum et cetera fragmenta, quam rem Ahrens Philol. XXVII 275 bis verbis affirmat: „wenn aber Alcman fr. 19 die Form xso, nicht xio gebraucht hat, so steht dies jenem ßio nicht entgegen , weil der Dialect andrer Gedichte des Alcman viel weniger laconisch ist, als der dieses Partheneions. " Quae diversitas cum ex illius carminis natura explicari ne- queat, sequitur eam diversa fontium condicione ortam esse; itaque e Charta cetera fragmenta emendare nobis licet. Summa constantia Laconicum a papyrus retinuit, expellenda igitur est in ceteris Ionica litera r\ (una voce ßtoxtaveigfl fortasse excepta); ceterum numerus corruptarum formarum cum integrarum numero comparatus satis parvus est. Diffi- cilior est ratio diphthongorum et et ov pro 17 et w; nam et vulgares formae fere totidem sunt atque Laconicae et in papyro leguntur: xccfiovoi, ögaf.ielxai\ e'1/.iev infinitivus verbi substantivi i] superscriptum habet. Apparet jam in veterum manuscriptis et et ov extitisse, sed num ea in melioribus libris scripta sint, incertum videtur propter exemplum po- stremo allatum. Jam hoc animo reputes: infinitivi tres ter- minationes in fontibus nostris reperiuntur -er, -rtv, -eiv. Prima et in papyro et in ceteris frustulis nobis occurrit, alteram charta praebere videtur avddvyv 3. 19, tertia in ceteris fragmentis quater legitur, e quibus formis unam Bergk mutavit grammatici verbis monitus: rb yao laxtüvixov laxiv aeldeiv rj aeidev' f.u) d' e^t1 deideiv wteovxe fr. 57. At si constat in hac voce -eiv ex -r]v corruptum esse, nonne idem verisimile videtur in v.aTaoyeiv, /.i&ctQiodeiv, tfegeiv? Non minus in -/.elvog fr. 13 diphtliongum librario cuidam deberi, Apollonii frustulmn afferentis verba prodere videntur, quam-

De Alcmanis poetae dialecto. 3S1

quam non certum est, quia etiam alio loco vulgarem formam oe apud Laconicum poetam repertam Doriensibus vindicat (de pron. 366 C). Quibus probatis reliquae quoque formae adulterinas dipbtbongos exbibeutes in dubium veuiunt et äuget suspicionem alia causa gravissima. Scilicet vocaliwn i] et co et dipbtbongorum et et ov distinctionem Alcman omuino facere non potuit, nam quamquam signum H in titulis Ionicis Alcmane paullulo recentioribus vocalis vice fungitur, tarnen baec ratio a nostro poeta aliena est, quam Simonidem minorem in libris primum adhibuisse non sine grammatico- rum testimonio suspicamur. Itaque a posterioribus illa dis- crimina orta sunt, qui si grammatici fuerunt, non temere rem tractasse putandi sunt, sin, quae sententia mibi quidem veri similior est, librarii, ad unius cujusque incuriam tan- quam fontem parum limpidum reducimur.

De ceteris mutationibus, quae rarius existunt, minus ex papyro disci potest. Sed magis inclinat animus, ut ex iis corrupta esse arbitrer e pro a et e pro c. Certe pro 'Aqxe- /.uxog, quae vox etiam alia Laconica proprietate insignis est, ^AgraaiTog scribendum esse censeo. a pro i] videmus in duabus vocibus Laconicis : dya et aiLiaxä. Offendit vulgaris terminatio in verbis apud ceteros Graecos inusitatis. Num hac re iis civitatem dare voluit poeta in literis? Fortasse pro avxov dya fr. 121 aixöv aya scribendum est, ut pro ayaoo sit, ex uyao contractum (cf. enqia, tzoicx Abr. d. d. D. 198), cum grammatici hanc formam ab nescio quo verbo dyco deducerent.

Contra o pro r et papyri exemplo {tcqöqcouov) et Apol- lonii diserto testimonio {oe) et metro {tvöovoiv) satis est confirmatum. Hoc et ex Aeolica et ex epica dialecto poeta potuit baurire. Non minus certum videtur o pro oo. In bis vocibus comparanda est correptio syllabae longae cum productione syllabae brevis in voce Ttolvfifielsg: Fortasse imitatus est Alcman poeticam, quae ei videbatur, licentiam o pro oo, 1 pro /./. pronuntiandi. Aeque rt pro ea admisisse videtur, epicae dialecti analogiam secutus, item rixqaxov metri gratia, cum ante oculos baberet in epicis carminibus

382 Spiess: De Alcmanis poetae dialecto.

rixQaxoq et reragrog invicem usurpata. Non minus ogvsig conspicimus pro oqvl%sq, quia apud Homerum et ogveig et oQvi&eg reperiuntur. Colligimus ex his exemplis, ea potis- simum Alcmanem ex epica dialecto arripuisse, juxta quae antiquiores formae extabant, quae ne a Laconica quidem dialecto erant alienae.

■fh pro g in papyro non legitur; optimorum librorum statum nos restituturos esse puto in iis formis, de quibus quaestio omnino esse potest, ubique illam literam delentes, quamquam dubito, num ad veram rationem ideo propius ac- cedamus. Dig-amma fortasse veteres grammatici non saepius legerunt, quam in nostris exemplaribus extat, sed Alcmanem hanc literam magis frequentasse Laconicae dialecti leges se- cutum persuasum habeo.

Editores in mutandis vulgaribus formis summa cautione usi sunt; quod cum melius sit quam prava sedulitate eas omnes ad Laconicam dialectum revocare, tarnen vereor ne nimis conjecturis abstinuerint ; ne Bergkii quidem tertia editio nostris desideriis satis fecit.

DE ABLATIVI IN VETEfilBUS UNGUIS ITALICIS

FORMA ET USU LOCALI.

SCEIPSIT

MAXIMILIANUS RÜGE

BEK0LINEXSI3.

Quamquam iam multi iique homines doctissimi quomodo in prisca latinitate casus ad terminos locales significandos adhiberentur, exposueruut atque diligentissime paene omnia exempla, quae in scriptis Romanorum ad hanc rem pertinent, collegerunt, tarnen nova quaestione opus est, quia fere nun- quam, ut necesse erat, quaesitum est quomodo casuum et sim- plicium et cum praepositione coniunctorum usus in lingua latina ortus esset. Neque sufficit redire ad antiquissima, quae quidem nobis nota sunt, sermonis latini tempora, sed profi- ciscendum est a principiis syntaxi comparativa constitutis.

Delbrueckius enim primus in illo libro, quo egit de ab- lativo, locali, instrumentali (B. Delbrück: Ablativ, Localis, Instrumentalis im Altindischen, Lateinischen, Griechischen und Deutschen, Berlin 1S67) demonstravit, qui usus horum casuum in lingua indogermanica fuerit, ut nunc quidem satis explicari possit, quibus rebus latinae linguae usus ab illo differat. Et Delbrueckius quidem in unam tantum omnium dialectorum italicarum, latinam, inquisivit. Sed cum casus in lingua osca et umbrica et aliter formati et aliter inter se commixti sint atque in lingua latina, etiam usus eorum non prorsus idem est. Cadit hoc maxime in ablativum, cui trac- tando operam ita navabimus, ut quaeramus, quomodo in unguis italicis hie casus ad terminos locales significandos adhibitus sit, qua in quaestione potissimum linguae latinae ratio habebitur.

Primum quidem breviter de ablativi forma disputandum erit. Constat inter omnes in lingua italica sicut in san- scritica primitus octo casus misse, cuius copiae, quamquam

Curtius n. Brcgmas, Studien X. 25

386 Rage

in omnibus dialectis Instrumentalis cum ablativo coaluit, localis in lingua latina partim cum ablativo partim cum genetivo vel dativo coniungebatur, vestigia tarnen ne nunc quidem plane evanuerunt.

Iam ut de ablativi usu exponamus, etiam de adverbiis localibus disputandum erit, ueque vero, quoniam termiuorum temporalium magna pars recta via ex localibus orta est, hi plane sileutio praeteriri possunt.

Scriptores latinos omnes usque ad Terentium perlustra- vimus, ita tarnen, ut exempla ex illis praecipue fabulis Plau- tinis hauriremus, quae accurate editae sunt, eis autem, ad quas apparatus criticus deest, non multum tribueremus. Librorum, quos adhibuimus, hi potissimum uominandi sunt: Delbruecki über is, cuius iam supra mentionem fecimus; Holtze: Syntaxis prisc. latin. Lipsiae 1S61; Draeger: Historische Syntax d. lat. Sprache, Leipzig 1874, qui homo doctus ubi de antiquis temporibus agit, plerumque Holtzium secutus est. Etiam a Brixio et Lorentzio in Plautinarum fabu- larum editionibus multa quae huc pertinent diligentissime collecta sunt. Itaque cum magnae collectiones iam ab aliis confectae sint, ego id maxime egi, ut has supplerem, quod quidem aliquoties fructui esse putavi; praeterea paucis tan- tum iisque gravissimis exemplis usi suinus.

Caput I. DE CASUUM FORMA.

1. Ablativus pluralis.

In forma ablativi pluralis cognoscenda quae difficuitates insint, neminem fugit. Equidem Boppi (Vergl. Grammatik 1. 485), quem alii viri doctissimi sccuti sunt, sententiam im- probandam esse credo; nego enim in hoc casu formando linguain graecam atque latiuam , quas artissime cohaerere Georgius Curtius (K. Z. IX a. s.) intellexit, prorsus inter sc

De ablativi in veteribus unguis italicis forma et usu locali. MST

fuisse diversas; deinde, cum ablativi pluralis latini usmn, qualis Bit, spectamus, illorum sententia. qui hunc casum loca- tivum esse putant, nobis valde arridet; sed quod maxime nos impedit. quominus Boppi sententiam probemus, hoc est: non est dubium, quin in lingua indogermanica huius casus exitus bkjams fuerit, unde in lingua italica Jos. in latina bos, bus formatum cum stirpe verborum in i exeuntium con- iungebatur [am-bus)\ verba autem in consonantem exeuntia ex horum analogia ibus stirpi adiungebant. Schleicherus autem (Compendium pag. 569) multique homines doctissimi ex suffixo bhjams etiam exitum ablativi vel dativi verborum in a et o exeuntium ducunt, rati bas formas aliam ex alia paullatim exortas esse: *equofios * equohios * equoios equis. Quam sententiam veram non esse ex lingua umbrica apparet. Stirpis enim Jratr (lat. Jratev) , am dat. avis) ab- lativus pluralis est fratrus . aveis\ stirpis vocalibus a vel o termiuatae ablativus est Treplanes, dequries (in tabulis po- sterioribus Treblaner, dequrier), cum contra illae formae etiam tum litteram s intactam retineant. ^Sam cum linguae umbricae posterioris proprius sit rbotacismus dico eam legem, qua quodque s simplex vel intermedium vel finale in r mutatur , inter s litteram, quae servatur in formis aveh aveis, et illam, quae mutatur in formis Treplanes Tre- blaner a. a., aliquid interesse putandum est. Nam si quis dicat in lingua umbrica, quae in tabula quinta, sexta, septima legitur, consonantem s inter duas vocales aut in fine verbo- rum inveniri, profecto illud s non est simplex, quod bis ex- emplis demonstratur : Fisim, pro quo in tabula Iguvina VII. a. 43 Fissim legitur; taces, contractum ex *taeetos. quod etiam per taces, quae tabularum antiquiorum scriptum est, com- probatur.

Quam ad difficukatem , quae Schleichen sententia pro- bata exoritur, removendam atque quid intersit inter ablativi formas explicandum ab aliis aliud requisitum est remedium. Aufrechtus et Kirchhoffius in illo libro (AK. Die umbrischen Sprachdenkmäler, Berlin 1S49 50 pag. 114. 12S. a. s.), quo

388 Rüge

lingua umbrica ut nobis nota esset, summo labore admirabi- lique ingenio effecerunt, illud es umbricum (Treplanes, -er) ex suffixo bhis, terminationes autem eiusdem casus us (fra- trus) et eis, es (aveis-s) ex bhjas sanscritico (indogermanico bhjams) derivandum esse putavemnt ; quorum virovum sen- tentia certe non confirmatur eo, quod ex eodem suffixo bhjams exitum accusativi pluralis ducere conantur. Quam senten- tiam de ablativi forma prolatam quominus sequamur, non modo id nobis impedimento est, quod consonans f vel bh excidisse putatur, sed etiam aliae causae, quae suo loco com- memorabuntur.

In eundem errorem Corssenus (Kritische Nachträge, Leipzig 1S66 pag. 216) inductus est, qui fratrus ex *fratrefos excidente f formatum esse sibi persuasit, qua in explica- tione ne contractio quidem, qua u litteram ex e atque o voca- libus ortam esse contendit, concedenda est. Quomodo stirpes in i exeuntes se habeant, ipse non reputat, nee possunt illae formae eo modo explicari. Praeterea haec sententia, quam hodie multi homines docti (Enderis, Formenlehre der osk. Spr., Zürich 1871 pag. LX. LXVI a. a.) probant, quam falsa sit, vel maxime ex hac re perspici potest: si us verbi fra- trus ex hus fus fius bhjas, atque is verbi prosesetis (prosesetir) ex his ßs fies bhjas orta esset, utrurn- que s aequo modo ac simplex in tabulis linguae iunioris umbri- cae latine scriptis in r mutata esset, quod factum non est.

Brealus (Breal, Les tables Eugubines, Bibliotheque de l'ecole des hautes etudes, Paris 1875 pag. 7) ad has varias formas explanandas suffixum *', quod in r mutatur, cum graeco oi convenire atque s immutabile graeco eoot respon- dere putat. At non modo // illud in fratrus quid sibi velit, non perspicitur, sed etiam hoc huic explicationi obstat, quod eoöL unius linguae graecae proprium est. Nam huius forma- tionis cum in lingua latina vestigia nulla exstent, dubito num in lingua italica ad ablativos pluralis numeri verboruin in consonantem vel i exeuntium formandos alia forma atque fos vel bos usurpata sit.

De ablativi in veteribus Unguis italicis forma et usu locali. 389

Rectissime autem iam a Schleichero (Comp. pag. 570) stirpium consonanti termiuatarum suffixi forma intellecta est, qui fratrus ex *fratr-fos ortum esse dicit. Lege enim com- muni, qua lingua umbrica utitur, formae *fratrfos *fratrfs *fratrss *fratrs} ubi tum vocalis u fusci coloris / et r causa interposita est, alia ex alia ortae sunt (cf. pihas, sive pihas, *pihats *pikatos). Quam sententiam veram esse etiam ex nominibus, quorum stirps i voeali finitur, intellegitur, in quibus eodem modo aveis ex * aveiss *aveifs *aveifos derivandum est. Q.uae cum ita sint, falsum esse putabimus quod Franciscus Buechelerus (Grundr. d. latein. Decl. pag. 94) de his formis disputavit fratrus recta via excidente f forma- tum esse ratus, quia sie neque aveis nee s immutabile intelle- geretur.

Vides nunc illud s verborum fratrus, aveis in r muta- tum non esse propterea quod non simplex erat, sed quasi duplex, ex fs assimulatione contractum. Nee parum confir- matur nostra sententia lingua osca, quae idem discrimen praebet, ubi forma ablativi stirpium in a vel o exeuntium cum latinis convenit {hurt-iüs * hort-ois hort-is, quod a graeco x°QTOlS fle separes); sed anafriss in lingua latina

ibus esset; quae forma a Schleichero recte ex * ifos

(* ifs) deducitur.

Quibus rebus expositis nolite dubitare, quin Buechelerus et Brealus recte disputaverint ablativum pluralis numeri ita- licum stirpium voeali a vel o terminatarum suffixi si {gl) ope formatum esse rati ; qua re factum est, ut casus ablativus (sive dativus) pluralis et locativi et ablativi, qui proprius dici potest, usum habeat.

Dicet fortasse quispiam formas filiubus, portabus, ami- eibus, suibus (pro suis Mo. I. R. X. 6417) repugnare contra id, quod diximus ; minime. Errat enim Schleicherus (Comp. 569), cum ex ßliabus, amieibus formas fliis. amicis derivatas esse putat. Formae enim, quales sunt amieibus, suibus, vix aliter oriri potuerunt quam per falsam quandam, quae dicitur, ana- logiam. Inter ßliabus autem atque fliis non ea ratio inter-

390 Rüge

cedit, ut altera forma ex altera exorta sit, sed filiabus aut per analogiam tertiae quae dicitur decliuationis formatum putan- dum est aut, quod mihi quidem verisimilius videtur esse, suffixi bus {phjams) ope eodem modo atque ceterarum decli- nationum ablativi procusum est.

Miramti tibi, quid sit quod illic casus localis, hie abla- tivus superaverit, hoc in mentem revoca: priore tempore exitus futuri latini \bo) in omnibus coniugationibus adhibe- batur (cf. Enn. Plaut.: audibo a. a.), postea vero tantum in eis coniugationibus, quae prima atque altera vocantur, cum reliquae coniugationes exitum coniunetivi vel optativi sibi sumerent.

2. Ablativus singularis.

Huius casus exitus substantivorum in lingua sanscritica in u exeuntium dt (aevät) est, quem fortasse recte Maximi- lianus Muellerus (Essays IV. pag. 415) ex ad (aeväd) muta- tum esse iudieavit; quae forma consonanti d terminata cum in lingua slavonica, sanscritica, graeca (ubi eius partem ad- verbia in wg exeuntia suseeperuntj nisi in masculinis et neutris stirpium in a et pronominibus non exstet, Leskienius (Die De- cliuation im Slavisch-lit. und Germanischen 1S76) his tribus modo ordinibus hunc casum deberi dixit, nonnullis autem in aliis unguis ex analogia ad ceteras declinationes esse trans- latum. In osca quidem lingua illud d semper invenitur, etiam iis locis, ubi ablativus casus Instrumentalis muuere fungitur (du/i/d malud dolo /na/o, eisak eitiuvad ea peeunia XVI. 3); in latina contra iam ab antiquissimis, quae nobis nota sunt, temporibus, illud d non constanter scribitur, ut discerni nequeat, instrumeutalis casus utrum semper litteram d acce- perit necne.

Miro quodam modo Bergkius (Beiträge z. latein. Gram- matik, Halle 1870 I. pag. 21) hac de re disseruit, quoniam aliunde et Benventod eadem loci ratione utereutur, suftixum ablativi de fuisse, cui graecum &e responderet; qua in re morari certe opus non est, quoniam dubitari non potest, quin

De ablativi in veteribus Unguis italicis forma et usu locali. 391

ablativus, qualis in ceteris unguis indogermanicis / (d) littera formatus invenitur, talis olim in italica fuerit, neque- eorum sententia mihi arridet, qui veterem ablativi formam alia for- matione oppressam esse putant, qua sententia Bergkius vi- detur usus esse; tum videas velim formas dormibo et dor- miam . quae, quamquam eandem vim habent, tarnen plane diverso modo formatae sunt.

Lingua autem umbrica nunquam illud d servavit, atque quae vestigia Buechelerus (Tabul. Eugub. VI. Fleck. Jahrb. f. Piniol. 1875 pag. 318) se invenisse putat, ea incerta esse demonstrabo:

1) pure tedle {quo dante) tab. V. a. 7 eodem iure sie di- vidi potest: pu-re, praesertim cum Buechelero iudice porsi (qui) factum sit ex po-rsi\ quid illud ri ivel ret rsi , rse, exortum ex de) sit, difficile est dictu; fortasse non plane in- epte quispiam dicere possit non esse diversum a graeco de, quod pronominibus nonnullis additur (öde) atque cohaeret cum latino dam, dem.

2) In tabula VI. a. 5 legitur sersi pirsi, quod Bueche- lerus rectissime vertit: sede qua. Af pirsi non est ablativus sed locativus pi-rsi, qui casus exstat in verbis sersi [sedi ), esmi-k, erse, tab. VI. a. 5, 8; itaque erse pirsi vertendum est hie ubi, non tum cum , quam sententiam Brealus sequitur, cum vix nobis concedere possimus, ut in lingua satis ignota eadem verba, argumento certo deficiente, diverso modo ver- tantur.

Nuin liceat in veterum Romanorum scriptis illud d ab- lativi restituere, id quod Ritschelius in Plauti fabulis conatus est, cum hac de re iam saepissime quaesitum sit, infra de paucis modo formis disputabimus; id negari non potest, verba primae et seeundae declinationis diutissime illud d conser- vasse, id quod inscriptiones demonstrant hae: C. I. I, 181 aere mo/ticatod; I, 30 Gnaivod palre prognatus, quod Les- k'ieui sententia probaja ea re explicari possit, quod hae de- clinationes solae iure illud d possederint. Neque raro iam antiquissimis temporibus nominum stirpes in consonantem et

392 Rüge

i exeuntes inter se cornmixtas esse, ex bis formis apparet: aved, airid (C. I. I, 61), coventionid , virtutei, Jontei , dotei, patre, cuius vocis syllabam ultimam procluctam fuisse ex illo versu Saturnio intellegitur:

Gnaivöd patre prognätus förtis vir sapiensque. C. I. I, 30.

Ablativus autein nomiuurn in i exeuntium sie ortus est : sorli-ed sortid\ tum consonanti d amissa atque vocali i in e mu-tata, casus ablativus cum dativo sive locativo, quo- rum uterque casus, quominus iam antea eaudem formam prae- bereut, diversa tantum finalis syllabae quantitas impediverat, ita eoniungebatur, ut usus formarum rure, ruri non diffenet.

Vidimus igitur iu omnibus unguis italicis pluralis abla- tivum et locativum, in latina singularis quoque duarum decli- nationum in unum esse coniunetos.

Caput II. DE ABLATIVI CASUS USU.

Octo casuum, qui in omnibus unguis indogermanicis olim exstabant, lingua latina septem vel potius sex servavit, cum locativus partim ad usum satis artis finibus circumscriptum et fere adverbialem reduceretur, partim cum aliis casibus coalesceret, quibuscum una a plerisque grammaticis prae- teritae nostraeque aetatis traetabatur. Cuius rei exemplum luculentum hoc est: plerumque dictum est ruri {auf dem Lande), at rure paterno {auf d. vaterl. Landgut)] apparet enim ruri propterea cum adiectivo coniunetum non esse, quod ad- verbium erat.

Sermo latinus, qualis in antiquissimis monumentis, quae quidem ad nos pervenerunt, exstat, praepositiones saepius in usum suum convertit quam sequenti tempore factum est, quo certiore quadam lege purorum casuum casuumque cum praepositionibus coniunetorum usus distinguitur. Quare Plauti

De ablativi in veteribus unguis italicis forma et usu locali. 393

fabulas perscrutantibus nobis dubium est, num Tychonis Mommseni (Programm d. Gynmas. z. Frankfurt a M. 1S74, 1876j sententia plane probanda sit dicentis in prosa oratione plures praepositiones quam in poesi adbibitas esse. Cum vero in terrarum atque urbium nominibus potissimum usus antiquis- simus cognoscatur, baec verba seorsum in fine tractabuntur.

Casu ablativo, id quod iam veteres Indorum grammatici intellexerunt, ea res effertur, a qua quid separatur ; in latina contra lingua bic casus praeter propriam illam vim instru- mentalis quoque et locativi partes in se suscepit, itaque factum est, ut bomo latinus ablativo casu ad eas interroga- tiones respondere posset, quae sunt in nostra lingua woher, wo, womit, wodurch; nam eam vim, quae est in nostro wohin, quam Buecbelerus (Gr. pag. 46) huic casui tribuit, ei conce- dendam non esse infra demonstrare conabimur.

Considerantes igitur, quomodo hie casus ad terminos locales significandos usurpatus sit, viae, quam Delbrueckius primus ingressus est, nos committemus. Qui casus cum, quod iam supra tetigimus, nonnullis aliis par fieret, evenit, ut per- spieuitatis causa saepe cum praepositionibus coniungeretur, ex quibus non raro intellegitur, utrum usus quidam ablativi proprius an instrumentalis an locativus primitus fuerit, quare in sequenti quaestione casum nudum a casu cum praeposi- tione coniüncto separatum traetabimus.

Primo quidem loco de primigenio buius casus usu dis- seremus.

Ablativi usus proprius.

I. Ablativus cum verbis movendi, eundi, pellendi con- iunetus.

1 1 Verba simplicia.

öj Hie praeeipue domo et rure commemoranda sunt; qua duetus ratione Lorentzius (in ed. Mostellariae fab. pag. 262; formae ruri num eadem vis esse possit dubitet, nescio; nos quidem non falsam esse putamus Buecbeleri sententiam, qui ruri ablativi propriam formam esse con-

394 Rüge

tendit, quia verbo rus in declinationem nominum in i ex- euntium transgresso fieri non potuit, quin ruri ex ruri-ed (cf. sortid pag. 392) oriretur. ruri autem ea potestate le- gitur bis locis:

videtur ruri redisse. Truc. III, 2, 1.

si ruri veniat. Truc. III, 2, 25.

veniuntruri rustici. Most. 1076. Itaque non estcurmutes. Tum: cubitu surgat. Cato r. r. 5.

saxo saliat. Plaut. Trin. 266.

officio migrat. Trin. 639. Quocum Placidi glossam compares: officio migravit i. e. officio recessit (Deuerl. 73). Quare codicis Ambrosiani lectio confirmatur, cum cod. BCD bunc locum male scriptum praebeant. Huc ducendum est:

nostro officio non digressos esse. Ter. Pbormio 722. In Terenti vero fabulis hie usus multo rarior est:

grex motus locost. Pho. 32. b) saliunt e saxo. Cato orig. pag. 66 (ed. Peteri;.

auxilia a me segregant spernuntque se. Plaut. Capt. 517.

ut e lecto nequeat surgere. Ter. Ad. 520. Exstant multa alia exempla.

2) Verba cum praepositione composita. a) exterrita somno. Ennius ann. 37.

quae me somno suscitet. Plaut. Mil. 659, ubi ßrixi coniectura baud verisimilis est, tametsi Merc. 160 ex somno excitat legitur: qua dictione quamquam Cicero semper usus esse dicitur, tarnen nihil ad bunc locum spectat, cum Plautus non certam in praepositionibus adhibendis regulam sequa- tur. Aequo iure Livius afferri possit, qui I, 7, 6 somno exci- tare dicit.

templo hanc deducitis. Liv. Andr. 14.

exigor patria. Naev. 10.

regno expellunt. Pacuv. 10.

hinc vos propere stabulis amolimini. Pacuv. 16, quo loco a Buechelero et Ribbeckio propere s isive e) stabulis scribitur.

De ablativi in veteribus unguis italicis forma et usu locali. 395

aedibus absterrui. Titin. 45. egredere, exi, ecfer te elimina urbe. Accius 593. quam extorrem hac domo faciam. Titin. 11, ubi Rib- becki coniectura probatur.

evolvam terra aut mari aut alicunde. Plaut. Pseud. 305.

porta exierunt. Mil. 1432, quo loco porlam, quod in cod. Ambr. legitur, haud omuino reiciendum est, si com- paramus ea, quae usitatissima sunt : exire urbem, Urnen exire Ter. Hec. 378, graec. l/.nuiv %bv cE/lrjo7covTov.

patria hac effugiam. Merc. 660.

manu emisisti mulierem. Persa 482. Mirum quod Plautus atque Terentius semper hoc verbo composito emit- tere utuntur (cf. Lor. in ed. Pseud. 346j. Nam Bothi edi- tioni, ubi aliquoties manu mittere legitur, non multum tribui- mus (cf. Casin. II, 8, 38 a. s.J.

manibus amisisti praedam. Mil. 457. opsonatu redeo. Men. 277. 288; Cas. III, 3, 98. eiciat oppido. Ter. Andr. 382. emunxi argento senes. Pho. 682. erus uxore excidit. Andr. 423.

a pueris abscessit. Naev. 26, i. e. longe abest a pueris. at: ex ephebis excedere. Merc. 61, i. e. desiit ephe- bus esse.

b) e conspectu hinc amolire. Pacuv. 184.

exit ex aedibus quoquam. Plaut. Pseud. 730. exturbasti ex aedibus. Trin. 137. possum me evolvere ex his turbis. Ter. Pho. 824. Hie usus per totam latinitatem vulgaris erat.

II. Verba abstinendi, liberandi, solvendi. a) capitali periclo me servavi. Plaut. Trin. 1088. vos curis solvi ceteris. Ter. Hec. 230. requiescat malis. Ennius tr. 295. dieta factis discrepant. Accius 48. curae somno me segregaut. Sext. Turp. 52.

396 Rüge

me prohibent uxore. Mil. 699.

ut meis bonis exberedem me faciam. Most. 234. Sed alia quoque huius verbi constructio invenitur: exheredem illum fecero vitae suae. Bacch. 849 (vide Madvigium Gr. Gr. § 286 b in adn.).

te poteris defensare iniuria. Bacch. 443. maxumam bic miuriani foribus defendat. Most. 900. te hoc crimine expedi. Ter. Hec. 755. abstine hoc, mulier, manum. Truc. V, 3, 4. ^Verbum abstinere bis variis modis usurpatur:

a) abstinere aliquid; Men. 985: abstineam culpam; cf.' Ter. Haut. 565.

ß) abstinere aliquid ab aliquo; Amph. 340: a me ut abs- tineat manum.

y) abstinere aliquid aliqua re (aut: aliquo); Rud. 425: potin ut me abstineas manum. Truc. V, 3, 4, 52. Poen. I, 2, 73. Cato r. r. : alieno manum abstineat.

d) se abstinere aliqua re; Casin. I, 1, 13: urbanis rebus te abstines; Ter. Hec. 139: sese illa abstinere ut potuerit.

e) abstinere aliqua re; Men. 770: abstineat culpa; cf. Rud. 1008.

b) arcere ab domum itione. Accius 173; cf. Pacuv. 305 ara arceam.

illum ab illa probibeas. Epid. II, 2, 106. ab Atticis abhorreo. Merc. 837. filius a patre über esto rel. XII tab. pag. 125 (in ed. Scboelli).

auxilio nudus. Accius 427.

detegetur corium de tergo meo. Epid. I, 1, 67.

III. Verba quae abesse significant. «) impetus haud longe mediis regionibus restat (pro dt- stat). Ennius ann. 175 (ed. ^";ll)leni).

De ablativi in veteribus unguis italicis forma et usu locali. 397

suam rem bene gessere et publicam patria procul. Enn. tr. 220 (Ribb.).

Quibus exemplis apparet improbandum esse id, quod Draegerus fpag. 455) disputavit, baec adverbia semper cum praepositione (longe a, procul a) coniungi.

b) a me culpam esse procul. Ter. Ad. 348. longe ab aedibus fugiat. Plaut. Most. 390. ius atque aecum se a malis spernit procul. Ennius tr. 224 (Ribb.).

Huc ducenda sunt:

haud ab re tibi convenit labos. Truc. II, 6, 40, i. e. non dumno luo sive non abest a tuo fructu.

ab re consulit. Trin. 238, quo loco Brixius eiusmodi exempla collegit.

Contrarium efficitur praepositione ex:

ex tua re est. Pseud. 336, i. e. tibi usui est.

ab significat aliquid abesse, ex aliquid quasi ex intimo prodire. Qaamquam autem ab et ex non semper plane dis- cernuntur, tarnen ex gravius est.

IV. Verba petendi, orandi, impetrandi. a) Fieri potest ut verbum petere praepositione omissa cum ablativo coniungatur; Mostellariae enim fabulae versus 762, 3 in codicibus BC corrupti sunt, in codice A sie scripti leguntur :

hinc exemplum capere volt

nam ille eo malum binc opere exemplum petit,

ubi Ritscbelius verbum eo in ex mutavit atque versus sie restituit:

Nunc hinc exemplum capere volt nisi tu nevis.

Ne ille ex malo malum binc opere exemplum petit. Similiter ab interpretibus in aliis locis praepositiones codicibus repugnantibus additae sunt; in Aul. IV, 7, 6 versu Codices banc lectionem praebent : istuc confido fratre me im- petrassere. Holtzius quidem: „recte editores, inquit, etiam Kampmannus (de praep. ab pag. 12) ante fratre addiderunt

398 Rüge

a, quoniam omissio praepositionis apud illud verbum iuaudita est. " Sed aliae quoque enuntiationes coiurueniorabuntur, ubi Ciceronis quidem aetate praepositio necessaria esset, iu Plauti vero fabulis codicum auctoritatem secuti praepositionibus opus esse uegamus. Exempli gratia Merc. 521 versum adfero: /natura iam inde aetate ; omnibus autem aliis locis praepositio ab legitur: Trin. 305: inde ab aetate a. s.

b) ab iis petunt. Enn. tr. 359 ; ab boc exorabo. Baccb. 1 177. praeterea iuveuitur: orare ex te. Mil. 1072.

V. Verba originis.

a) Erebo creata nox. Eun. tr. 183 (Vahl.). Tantalo prognatus. Naev. 49.

quo genere aut quibus parentibus nata sit. Plaut. Persa 594.

ortus mediocri satu Cadmogena. Accius 642.

bomo Graio patre. Eunius anu. 183.

bospitem Zacvutbo. Merc. 940. Qualibus iu elocutionibus Tereutius fere semper praepo- sitiones usurpat, at babet:

bonain bouis prognataiu esse. Pho. 115.

b) ex se Ancbisem geuerat. Enu. tr. 31. ab stirpe exortus. Accius 596.

a stirpe supremus Burrus. Euu. tr. 184. de surumo loco adulesceus. Capt. 29. navem ex Rbodo. Merc. 257. e Coriutbo advena auus. Ter. Haut. 96. ex te esse uaturu. Haut. 1020.

VI. Ablativus cum praepositione coniunctus geuetivi partibus fungitur:

abs te tetigit aures nuntius. Ex ine. fab. 23 (Ribb. 1, 237). esne tu ab illo milite. Pseud. 016 (cf. Lor. adn.). foris concrepuit hinc a viciuo seue. Mil. 154. lar familiaris ex bac familia. Aul. I, 1, 2. a uobis coucrepueruut fores. Ter. Haut. 613.

De ablativi in veteribus Unguis italicis forma et usu locali. 399

VII. Ablativus cum praepositione coniuuctus saepe eum usum habet, ut aliquid a copia aliqua disiungatur (Holtze pag. 55, 179), quae dicendi ratio a Plauto multo saepius quam a Terentio adhibetur; scriptores vero classicae aetatis eius usus reliquias tantum retinuerunt.

facere sumptum de tuo. Plaut. Bacch. 98.

pauei ex multis. Pseud. 390.

solus ex plurimis. Most. 880.

tu ex amicis certis es certissimus. Trin. 94.

nemo ex omni Attica iuventute. Most. 30.

faciunt de malo peculium. Most. 863.

hie de grege illost. Ter. Ad. 362.

VIII. Ablativus cum praepositione coniunctus instru- mentalis casus loco adhibitus videtur esse.

ex opibus summis. Mil. 620. tantum poterit a facundia. Ter. Haut. 13. ex amore insanit. Plaut. Merc. 325. sanus fiet ex eo morbo. Cato r. r. J57. abs te virgines viduae sunt. Enn. tr. 279. sterilis ab datis. Truc. II, 1, 30.

Ablativi vis, de qua supra disputavimus, cum iam ex lingua indogermanica in italicam transierit, non est mirum quod in ceteris quoque dialectis idem usus reperitur, quam rem nonnullis exemplis probaturi sumus.

1) Lingua umbrica.

a) ampentu testru sese (impendito e dextera parte), tab. III, 23. IV, 15.

supru sese purtuvitu (a supera parte polluceto). IV, 3.

porsei nesimei asa deveia est (qui proxime ab ara deveia est). VI. a. -9.

porsei nesimei vapersus aviecleir est (qui proxime a sellis auguralibus est), tab. VI. a. 9.

ahavendu via ecla atera. VII. a. 27, quod a Bueche- lero ingeniöse et recte conversum esse videtur: avertito omni

400 Rüge

via malum; quae Brealus de hoc loco clisserit, ne veri similia quidem sunt.

b) eetu ehe esu poplu (ito ex hoc populo). tab. VII. a. 45.

Plerumque autern praepositionis loco illud suffixum tu (lo) in usu est, quocum latinum tus (divinitus) cohaeret; tu ablativo suffigitur:

akrutu (ex agro). V. a. 9.

dur tefruto tasetur persnihimumo (duo ex rogo taciti precantor, Buech.). VII. a. 46.

angluto houdomu anglome somo (ab angulo imo ad angulum summum). tab. VI. a. 9. 2) Lingua ose a.

a) Ablativus purus saepe in nummis legitur, quare Mommsenus (U. I. D.) hinc usum in linguani latinam trans- iisse putavit. Akudunniad, Tianud, Sidikinud (lat. Benventod, Ladinod). Hie titulus sine dubio significat: nummus qui venit Benevento.

Aliae quoque in nummis inscriptiones sunt; locativus: Fren- trei (ose). Ladinei (lat.). Tum nominativus et geuetivus. eisucen ziculud comonom ni hipid (ab illo inde die comitia ne habuerit). tab. Bantin. 17.

viass . . imaden uupsens (vias ab ima inde fecerunt). X, 10 End.

Praepositio huius generis ablativo nusquam, quod seimus, addita est.

Terrarum urbiuinque noraina.

Urbium nomina partim sola partim cum praepositionibus coniuneta ponuntur; ea autem regula, quae posteriore tem- pore invenitur, non exstat, quin etiam in Terenti fabulis semper praepositiones leguntur; tarnen terrarum nomina iam tum aeque ac sequenti tempore coepta sunt traetari.

I. Terrarum nomina.

a) 1) Aetolia cepit. C. I. I, 5:34, i. e. praedam inde abs- tulit, de qua re Livius (24, 39; cf. Mommsenus quae disputat i. 1. t.j loquitur.

De ablativi in veteribus unguis italicis forma et usu locali. 401

2) Aegypto advenio. Plaut. Most. 440, quem dicendi usum Quintiliauus (I, 5, 38) vituperat. cf. Draegeri librum pag. 457.

3) rediit Caria. Cure 225.

4) adtuli tus Ponto amoenum. Truc. II, 6, 59.

5) petebant pellem Colcbis, imperio regis Peliae. Enn. tr. 2S6 (Ribb. 211).

6) Utinam neunquam, Mede, Colchis cupido corde pedem extulisses 311 (241).

b) 1) ex Graecia nemo reperiri potest. Accius 464. Plautus praebet exempla baec:

2) ex Macedouia advenio. Trin. 845.

3) ex Asia venit. Stieb. 152, 367. Trin. 845. 6) abduetam ex Arabia. Persa 522. Trin. 845.

8) ne quis ex Arabia persequatur. Persa 541.

9) ex Alide rediit. Capt. 1002.

10) ex Alide redduximus. 1011.

11) eras tuas atque ex Graecia (seil, oportet esse). Rud. 737.

12) adtuli pallulam ex Pbrygia. Truc. II, 6, 55.

13) adduxi ancillas ex Suria. Truc. II, 6, 49.

14) adtulisti usque e Persia. Persa 461, 49S. Terentius baec babet:

16) ex Attica binc abreptam. Eun. 110.

17) ex Aetbiopia ancillulam 165. 471.

18) banc esse captam ex Caria. Haut. 608.

19) qui ex Piraeo abierit. Eun. 290.

Piraeeum esse locum, non oppidum Cicero (ad Attic. VII, 3, 10) dicit, ut excuset quod ipse dixit „in Piraeea cum exissem" (ad Att. VI, 9, 1).

Omnino igitur sex ablativi soli, undeviginti cum prae- positione coniuneti in prisca latinitate inveniuntur.

II. Urbium riomina.

1) Hinnad cepit. C. I. L. 530.

2) Poeni Sarra oriundi. Enn. ann. 330.

3) reditum est Pergamo. Pacuv. 167.

C'crtius n. Bri-gman, Studien X. 26

402 Rüge

4) Troiad exibaut. Naev. b. P. fr. 5.

5) Syracusis soleae. Cato d. r. r.

In Plauti fabulis reperiuntur haec exempla:

6) Peripbanes Rhodo. Asin. 499.

7) advexti tuae matri ancillam Rbodo. Merc. 390; banc lectionem praebet codex B; in codicibus CD legitur: e Rbodo.

8) tulimus Epbeso. Baccb. 231.

9) Carysto venit. Pseud. 730.

10) Zacyntho hospitem. Merc. 940.

11) Lemno adveniens. Truc. II, 4, 4; I, 1, 74.

13) Megaribus commigravit. Persa 137.

14) Ambracia buc veniunt. Stich. 491.

15) Hannonem Cartbagine. Poen. V, 2, 36; IV, 2, 78. surripitur Cartbagine. Poen. 66 prol., V, 2, 27. 29. 141.

21) remissi sunt Tbebis. Epid. II, 2, 24.

22) quia Tbebis redierit III, 3, 35.

23) Delphis tibi responsum ducito. Pseud. 480.

24) binc Atbenis civis eam emit. Epid. IV, 2, 32.

25) buc Atbenis exul venit. Rud. 35. 1105. Mil. gl. 489. 114. 384. 439.

31) serve Atbenis pessume. Pseud. 270.

Huc pertinent praeterea tribuum nomina. Vetustissimus mos erat tribum ex qua quis oriundus erat ablativo solo in- dicare :

Verres Romilia. (Cic. Verr. I, 8).

b) Urbium nominibus praepositio additur in bis exemplis :

1) nibil a Troia adportat. Pacuv. 318.

2) e Troia exibaut. Naev. b. P. fr. 6. In Plauti fabulis exstant haec:

3) ex Epbeso navis advenit. Baccb. 236.

4) ex Epbeso literas missi. 389. 561.

6) unde esse eam aiunt? Ex Samo. 472.

7) avexit ex Samo. 574.

8) ecfertur praeda ex Troia. 1058.

9) conspicor navem ex Rbodo. Merc. 257.

De ablativi in veteribus Unguis italicis forma et usu locali. 403

10) adveuio ex Seleucia. Trin. 845.

11) purpuram ex Sarra tibi adtuli. Truc. II, 6, 58.

12) ab Acherunte veniam. Amph. 1078.

13) quo die Orcus ab Acherunte mortuos amiserit. Poen. I, 2, 134 quamquam dubium est, num liceat nomen Acheruns hoc loco enumerare.

14) longe ab Athenis. Persa 151.

15) a Magalibus periere. Poen. pr. 86.

16) ex Anactorio commigravit. Poen. pr. 93.

17) ex Carysto advenit. Pseud. 737.

18) ex Sicyone huc pervenisti 1174.

19) ex Seleucia veniat. Trin. 771. In Terenti fabulis:

20) ex Andro commigravit. Andr. 70.

21) abreptam e Sunio. Eun. 115.

22j est e Corintho hie advena anus. Haut. 96.

ßeperiuntur igitur terrarum nomina : I. Cum verbis movendi, eundi, aliis coniuneta

a) sine praepositionibus 6

b) cum praepositionibus 15

II. Cum verbis originis:

a) sine praepositionibus nulluni

b) cum praepositionibus 4

Urbium nominum exempla:

I. Cum verbis movendi etc. coniuneta

a) sine praepositionibus 23

b) cum praepositionibus 19

II. Cum verbis originis:

a) sine praepositionibus 8

b) cum praepositionibus 3

Attamen quae ahlativo vis insit, saepius dubitari potest,

quam ad rem demonstrandam haec exempla affero: adduxi ancillas ex Suria (I, b, 13 cf. II, b, 7), ex Epheso navis ad- venit (II, b, 3), ubi utrumque ablativi genus locum habet. Constat autem illam regulam, qua postea terrarum nomina

26*

404 Rüge

tenebantur, priore iam tempore usurpari coeptam esse, urbium vero nomina nullo intercedente discriniine modo sola, modo cum praepositione coniuncta poni.

Ablativus, quo versari aliquid in aliquo loco significatur.

Postquam de ea ablativi vi, quae huic casui quasi in- uata est, disputavimus, transimus ad secundum usum eumque in lingua latina certe antiquissimum, quo ablativus eum locum significat, in quo aliquid est sive versatur. Quaeritur autem, utrum latini bomines hunc usum primi constituerint , an ab italica illa communi dialectorum matre, quippe quae omnes octo casus possederit, adepti sint. Qua de re nunquam quae- situm est, quod bomines docti, semper a Ciceronianae aetatis dicendi ratione profecti, bunc usum in prisca latinitate atque dialectis eundem fuisse pro certo babebant. Ac primum qui- dem de dialectis disputabimus, in quibus cum locativus in- veniatur ab ablativo forma distinctus, veri simile est usum quoque magis indogermauico sive primigenio respondere, quam qui in lingua latina exstat.

I. Lingua umbrica.

Aufrecbtus et Kircbboffius, Brealus, Buecbelerus in non- nullis locis ablativum locativi loco positum esse putaverunt, quin etiam Buechelerus in eiusmodi exemplis d litterae abla- tivi propriae reliquias quasdam inveniri sibi persuasit, id quod non p-robandum esse supra demonstrasse nobis vi- demur.

1) serse pirst sesust erse (sede qua steterit ea) tab. VI a. 5; quae formae locativi sunt.

2) persnimu puse so?\su VI, b, 37, quod Brealus vertit uti in fercto, Buecbelerus vero certe rectius interpretatur precaior ut pordlia.

3) tremnu serse ehveltu VI, a, 2 Buecbelerus, cuius sen- tentia a Breali iuterpretatione non multum diflfert, boc sie convertit: in iabernaculo sedens iubelo. Conferri potest si- milis enuntiatio tremnu serse combifiatu (in taberuaculo se-

De ablativi in veteribus Unguis itaücis forma et usu locali. 405

dens auspicator) VI, a, 16. Inquiramus autem in aliquot alios locos, quomodo se habeant. In tab. VI, b, 51 combi- fiatu vapefe avieclu (auspicator ad (in) vapides avieculos). Vides hoc opus locum quendam versus fieri. Eadem dicendi ratio apparet: tra Sakta kupifiaia (trans Sahtam auspicatorj I, b, 35; vapefem avieklufe kupifiaia I, b, 14. Quid, nonne est veri simile nostro loco sedem nominari, ex qua quis auspi- cari debeat, ut sie convertamus : a tabernaculo, sedens, auspi- cator sive ab aedißcata sede auspicator] quod verbis atque sensui non repugnat.

4) erahunt vea etutu (eadem via eunto, Buech.), I, b, 23; eundem sensum verbis erafont via etutu contineri apparet, quare Breali interpretatio easdem vias eunto placet fortasse nonnullis putantibus ex formis quae sunt eraj-ont veaf con- sonantem f excidisse ; quae opinio confirmatur eo, quod ont, hont ab verbo huntak vix disiungi potest. Nee placet Bueche- leri sententia ont. hont ex fönt (era fönt) ortum esse, quia initio quidem vocis umbricae consonantes deleri non solent. Ceterum etiamsi illos casus ablativos esse statueremus , ea re nequaquam probaretur ablativum ab Umbris locativi loco positum esse. Potuit enim bic ablativus ex eo instrumentalis casus usu fluere, quo spatium, quocum quid cohaeret, sive viam, qua quis proficiscitur, significat (ut- iugis Octogesam perveniret, Caes.).

Non magis iis verbis quae tab. I, b, 48 legimus erihunt tuderus (in iisdem finibus) sententia mea refellitur, quoniam ablativus pluralis numeri ex ablativo et locativo confluxit.

Fortasse mihi aliquis obiieiet co {kum) praepositionem, ab Umbris substantivo quocum cohaeret semper postpositam et ea fere potestate quam habet latinum ad praeditam, non tantum cum pluralis sed etiam cum singularis numeri ablativis con- iungi in his exemplis destrueo persi (ad dexteram postem), vukukum Juviu (ad aedem Iovium). Sed intellegitur hie usus ex praepositionis kum (co) natura, quippe quae significet prope ad atque similiter adhibeatur ac nesimei (proxime) i. e. cum ablativo nesimei asa deveia (proxume ab ara dev.) VI, a, 9,

406 Rüge

secundum eum usum, qui est in lingua latina notissimus (prope a Sicilia, Cic).

II. Lingua osca.

1) ekuk amvianud eituns (hoc ambitu eunt, aut eant) XXXVII End., quam interpretationem Mommsenus ipse non cevtam pvotulit; ex Buecheleri quoque sententia eituns alio modo convertendum est; fortasse hie ablativus eodem modo explicandus est, quo erahunt vea de quo vidimus pag. 405.

2) amniid puf (in cireuitu quo, End.) Cipp. Abell. 17; melius interpretatur Mommsenus ex causa aliqua; Enderisi enim sententiam falsam esse demonstratur verbis cadeis am- ?üid itab. Bant. 6), quod hie ipse petiti causa explicat.

3) ekak nonnunquam adverbio hie convertitur, ut ekak atque ekik (locat.) eiusdem potestatis esse videantur (End. XI). pastata ekak upsan dedet Mommsenus recte interpretatur por- ticum haue faeiendam dedit. Si Enderisius hie scribit, sine dubio errat.

XVI, 5 triibum ekak üpsannam dedet. X, 2 ekak viam terem(uatjtens (baue (End. : bic) viam terminaverünt j. XXVI, 1 [e]kak üps[annam de]ded. Ubique ekak vocula haue ex- plicari licet multo aptius quam hie. Nam consonantem m saepius deeidisse exemplo esse potest X, 5 via phmpiiana (viam pompeianami.

Aliis locis magis fortasse placeat eiusdem vocis iuter- pretatio: huc seil, eilnivad (cf. LH, Mo. 4), ut conveniat cum eisak eitiiirad (ea peeuniä), quod non minime eo confirmatur, quod ekak plerumque cum upsan couiunetum exstat (vid. End. XI).

4) ekhad nihil demonstrat, quod lapis, in quo haec in- scriptio legitur, laesus est.

5) iah (JA' r/77) iace (XXIX) non aliter atque ekak intellegitur.

6) svae pod tab. Bant. 24, cuius mterpretatio, quam Enderisius auetore Mommseno affert, valde dubia est, quia aliquando hoc loco minime requiritur; fortasse verba illa potius cum latino quod si comparanda sunt.

De ablativi in veteribus licguis italicis forma et usu locali. 40"

7) pukkapul C. A. 52; t. Bant. S: poeapid, quod Momm- senus graeco tvote comparat; sententia Enderisi, ex qua hoc verbum factum est ex pdd-ka-pid, nullam habet vim.

8) [pjüllad viü uruvü ist C. A. 56 non est, cuv non a qua via eonvertas.

Summi vevo momenti sunt exempla haec.

9) slaagid püd Ist CA. 12; de verbo slaagid G. Curtius in annalibus antiquitatis studiorum 1847 pag. 493 sie iudicat: „so viel scheint festzustehen, dass das Wort eine Ortsangabe enthält, also der Ablativ in dieser Declination für den Locativ steht. " Rectissime quidem huic verbo, cuius etymologia non plane nota est, localem vim messe intellexit, sed quid sibi velit illud slaagid, fortasse nunquam elucebit; a Mommseno, quem omnes alii sequuntur, sie explicatur: loco quod est- quem cum non fugeret in ablativo magnam difficultatem in- esse, praepositionem en ante slaagid excidisse putavit. Sed ne sie quidem de sententia loci satis constat, ac parum verisimile est in eadem lingua locativum et en cum ablativo in usu fuisse.

10 1 efäk sakarakliim Buvaianud aikdafed. End. XXIV. Mo. U. I. D. 172.

Translationen! Boviani Mommsenus nonnullis, quae affert, exemplis (decurio Nola, Ilvir Venafro) defendere conatur, sed aliud est decurio Xola aliud hie Boviano (i. e. Boviani); nam sakarakliim Buvaianud (sacellum Boviani) hoc loco nullo modo intellegitur, quoniam genetivus exspeetatur, praesertim cum ekik, quod antecedit, nihil nisi Boviani esse possit. Num ekik . . Buvaianud (hie Boviani) coniungendum sit, quod qui- dem plane refelli nullo modo potest, mihi dubium videtur esse similes enuntiationes comparanti has: miiinikei terei {in terra communi) C. A. 19, Frentrei, cf. pag. 400). Itaque hunc locum sie intellego : meddix lutieus . . . Boviano, quae sententia exemplis, -quae Mommsenus affert, adiuvatur. Con- cedendum quidem est verborum ordinem, hac sententia pro- bata, esse mirum, sed ille verbo sakarakliim semper distur- batur.

Quae cum ita sint, demonstrasse mihi videor in lingua

408 Rüge

umbrica nulluni , in osca fortasse aliquot exempla exstare, ubi ablativus nudus locativi vim babeat.

Dixerit fortasse quispiam sententiam meam falsam esse, quia non raro ablativus cum praepositione coniunctus ver- sari aliquid aliquo loco significet. Huius rei exempla sunt:

1) op toutad (coram populo) t. B. 14. itp eisiid sakara- klud (apud illud sacellumj C. A. 13.

2) pru meddixud (pro magistratu) tab. Agn. 13. pru medicatud t. A. 23.

3) post exac A. B. 8, 23 (postbac). püst feihiiis C. A. 45 (post ficos).

Multum autem interest inter casum aliquem nude posi- tum eumque, qui cum praepositione coniungitur. Nam prae- positionum qualis sensus primus fuerit, nescimus. Nonne latinus usus, secundum quem proxume ab urbe et proxume ad urbem dicere licet, luce clarius demonstrat eandem sen- tentiam diversis praepositionibus adbibitis proferri posse? ad urbem si dicitur, potest boc baud dubie germanice verti bei der Stadt apud forum, ad forum idem est quod in foro, attamen non est qui dicat, accusativum solum locativi sen- sum usquam accepisse. Hanc in rem si accuratius inquiri- mus, apparet eorum verborum, quae sunt ager ad urbem, sensum primigenium fuisse der Acker, der sich bis zur Stadt hinzieht) nesimei asa deveia (nabe beim Altar) nahe vom Altar aus gerechnet.

Quare sententiam profero, quam veram esse imprimis Georgius Curtius, magister benevolentissimus, in colloquio mibi persuasit. Non modo ablativus (sive locativus) pluralis eflfecit, ut etiam ablativus singularis in lingua latina locativi loco usurparetur, quorum utriusque casus formae priore qui- dem tempore differebant, sed etiam praepositionibus additis ablativi vis debilitata quodammodo atque minuta est, ut postremo, postquam formae quoque confluxerunt, ablativus et locativus fere plane commisceri possent (Curtius, Erläute- rungen'2 pag. 17G). Itaque fortasse factum est, ut in osca quo- que lingua aliquoties ablativus locativi munere fungeretur.

De ablativi in veteribus Unguis italicis forma et usu locali. 409

III. Lingua latina. Id quod supra deinonstrasse nobis videmur, latinae quo- que linguae usu confirmatur ; etsi enim iam antiquissimis temporibus ablativus locativi loco usurpatus sit, tarnen bic usus illo quidem tempore rarus est. Perscrutantibus nobis aliquot Plauti et Terenti fabulas boc miro fere modo com- probatur. In Plauti Trinummo semel tantum ablativus pro locativo positus est: v. 484 „Cena bac annonast sine sacris bereditas"; nam verbum rure 166 quod Codices babent (Nonius: ruri) nullius est momenti. In Mostellaria autem fabula buius ablativi nullum exemplum exstat, quia versus 1063 : foris concrepuit proantma vieinia eodem modo inter- pretandus est quo Mil. 1377 hinc sonitum fecerunt fores. In utraque autem fabula circiter trigiuta ablativi cum prae- positione coniuncti sunt ea potestate, de qua agitur, praediti. In Terenti fabulas idem cadit.

Transeo ad locativi similem usum ablativi nudi. a) ubi babet? urbe agrone? Accius 537.

novem biemes saxo stratus pertuli. 557.

conclamitare tota urbe. PL Merc. 57.

suon' quicque loco est. Most. 254.

capite sistebant cadi. Mil. 851.

utero baeret meo. Stieb. 170, cf. adbaesit ad infimum ventrem. 236.

qua via te captent eadem ipsos cepi. Ter. Hec. 73.

Dardaniis campis. Ennius ann. 359.

plenis semitis qui advorsum eunt. PL Merc. 114.

omnes festinant intus totis aedibus. Casin. IV, 1, 5. In Cum ablativi cum praepositionibus coniuncti usus multo frequentior sit atque per totam latinitatem reperiatur, pauca modo exempla adferam.

sunt in bello. Enn. tr. 379 (cf. domi duellique duel- latores optumi. PL Capt. 68).

te in terra vivere. Mil. 56. (strata terrae lavere lacrumis vestem. Enn. ann. 370. terrae odium ambulat. Baccb. 820.)

410 Rüge

in nostrast domo thensaurus. Pseud. 84. (meae domi te accipiam. Mil. 739.)

in germani fratris loco. Ter. Andr. 292.

in totis aedibus tenebrae sunt. Poen. IV, 2, 12. Hie notandum est verbum ilico, quod ex in loco ortura esse recte statuitur; atque sensu loeali invenitur: manete ilico. Caec. Stat. 118. Bacch. 1140.

Quo ablativi usu perlustrato occasio oblata videtur esse sententiae quam nuper Maximilianus Muellerus (Fleck. Jahrb. f. Philo!. 1875 pag. 689; cf. Bergk, Beitr. I, 10) de ablativi d protulit, examinandae. Dictione enim tali, qualis est in alt od marid, ille unquam Romanos usos esse negat, quia d ei tantum ablativo conveniat, qui proficisci ab aliquo loco significet (ab altod marid). Et hoc quidem constat columnam rostratam, ubi plures huiusmodi formae leguntur, argumento non esse; nam Claudio imperatore ille titulus denuo scriptus est, quo tempore vel doctissimi homines, in quorum numero Quintilianus (I, 7, 11) est, ignorabant, illud d quid sibi vellet, immo hanc consonantem ex sciiptorum licentia additam esse putabant. Pariter autem Muellerus illud senatus consultum de Bacchanalibus, ubi in ablativi exemplis omnibus d scri- bitur (in oquoltod), repudiat, sermouem huius tabulae non populi Romani, sed scribarum esse ratus, quod quidem verba in agro Teurano in fine posita demonstrarent. Verum etiamsi illum sermonem, quo scribae usi sunt, antiquiorem, ut ita dicam, Kanzleistil fuisse concedimus, tarnen unde illi homines hauserint, quaeritur? certe enim antiquis scriptis et monu- mentis quae sequerentur usi sunt, atque scribae plerumque antiquas et obsoletas formas retinent, non novas sibi fingunt. Quare Muellerus in hac re pervestiganda reetam viam non ingredi mihi videtur. Ablativum enim locativi munere fungi non minime eo efficiebatur, quod nonnullae casuum formae in nimm eonfluxerant (cf. pag. 392. 408); in primae autem et seeundae, quae vocantur declinationis nominibus praeterea aliae fuerunt causae, in quibus ceterarum declina- tionuin analogia non minima fuit. Nam postquam variac

De ablativi in veteribus lüiguis italicis forma et usu locali. 41 1

praepositiones cum casibus coniunctae in usum venerunt, ipsa casuuni natura ea re quodammodo immutata est. Dudum dicebant Romani in regime, in mari, quae formae initio loca- tivi fuerunt, deinde tamquam ablativi sentiebantur, quia forma ablativi in illa declinatione a locativo fere diversa non erat. Ita factum est, ut ex horum exemplorum analogia etiam in oppido dicerent. Multum praeterea valuit elocutionum con- trariarum analogia, ita ut cum dudum a regione et in regione dixissent, postea ad illud, quod est ex oppido, e villa, accederet in oppido, in villa. Quae sententia luculenter confirmatur linguae arcadicae atque cypriae usu, ubi praepositiones anv et lg (l£) ex analogia praepositionis Iv (lv) cum dativo eon- iunguntur: a?iv av yivrtroi (Cauer, del. 117, 5); cc-nv ra (118, 8), lg xol egyoi (117, 52). log rv) .-oUco (del. 118, 5).

Sed illo tempore, quo in lingua latina ablativus locativi vim habebat, si d ablativi exstabat id quod dubium non est etiam ablativus suffixo d praeditus bac vi poni potuit ; an putabis unum quemque hominem latinum considerasse, utrum ablativum locativi sensu usurpaiet necne? Immo ex analogia ablativorum In mari, in regione etiam in oquol- tod formabatur, et deinde in marid; baud dubie tertiae de- clinätionis nominibus multo rarius illud d suffixum invenitur, quod prius amissum esse videtur quam ceterarum declina- tionum. Idcirco Ritschelius certe ingeniöse istud d Plauto biatus tollendi causa tribuit, quippe quae littera Plauti aetate in monumentis scriberetur. Aliud exemplum invenitur in ephem. ep. 1874 p. 205: in hoce loucarid.

Ablativi usus temporalis.

In lingua italica sie ut in indogermanica non locum tantum sed etiam temporis spatium, quo quid factum est, casu locativo significatum esse negari non potest; atque huius casus, qui mox cum ablativo confluxit, multae adhuc reliquiae supersunt, quas enumerare longum est. Itaque non- nulla tantum exempla, ut hanc rem comprobemus, proferamus.

412 Rüge

vesperi, vespere, tempert, tempore, heri, luci (vide ex- empla quae Corssenus, Aussprache I, 775, atque Lorentzius in edit. Mostellariae v. 534 collegerunt), mani, meine (Curtius, Gmndz.4 p. 329). Exempla meri ablativi temporalis afferan- tur haec:

a) Solet parere deeimo mense. Caec. St. 14.

nocte caeca caelum e conspectu abstulit. Accius 32. me decies die uno saepe extrudit aedibus. PI. Aul. 1, 2, 4. qui illanc stupravit noctu Cereris vigiliis. PI. Aul. prol. 36.

b) Addita praepositione haec leguntur: in nocte serena. Enn. ann. 388.

confido illum in his diebus me reconciliassere. Capt. 164 (cf. Brixi adnot).

ter in anno. Bacch. 1127.

quo velis in tempore ut te exsolvas. Ter. Haut. 721.

ut tarn in brevi spatio de me eiecerit animum. Haut. 955.

Terraruni urMumque nomiua.

Qua de re agentibus nobis opus est casus variarum declinationum seiunetim traetare, quia sie optime usus unius- cuiusque formae proprius perspicietur.

I. Terrarum nomina. a) Tertiae declinationis:

a) illic apud vos servit captus Alide. Plaut. Capt. 330; hie Fleckeisenus praeeunte Bothio, quem etiam Holtzius se- quitur (pag. 80), in Alide contra codicum auetoritatem scribit.

b) eum vendidit in Alide. Capt. 9. 24. 541. 544. 587. 634. 970. 976.

Accedant exempla montis:

in Sauracti habitat. Cato orig. 66 (Peter).

quem Chiro in Pelio doeuit. Liv. Andr. 35. ß) I. atque II. Declin.

a) Nullum exemplum exstat.

b) in Fiscello caprae ferae sunt. Cato orig. p. 11 (Jordan).

De ablativi in veteribus Unguis italicis forma et usu locali. 413

Plautus haec exempla reliquit:

2) illum reliqui in Cecropia insula. Trin. 928.

3) Arabiast in Ponto. Trin. 934.

4) natus esse in Sicilia. Men. 409, 1096.

6) utinam in Sicilia perbiteres. Rud. 495.

7) elepbanto in India praefregisti brachium. Mil. 25.

8) centum in Cilicia sunt. Mil. 42.

9) centum in Cryphiolathronia sunt. 43.

10) faciebat in Ionia. Persa 826.

11) cepere urbem in Arabia. Persa 506.

12) Quid in Cappadocia? Mil. 52.

(13) in Graecia hoc fieri aio. Casin. pr. 71; qui prologus post Plauti mortem factus est, ut hoc exemplum non magni sit momenti.

Ennius praebet:

14) in Sicilia. pag. 173 (Vahl.). Euh. XI, 60.

15) in Creta. pag. 174. Euh. XII, 70.

16) in Creta et in oppido Cnosso XII, 72. Caecilius:

17) quantum amantum est in Attica. ine. fab. 11. Terentius:

18) est in Asia. Haut. 181.

19) coimus in Piraeo. Eun. 539.

20) liqui in Aegaeo freto. Pacuv. 179.

21) in Parnaso tripudiantem. Accius 249. y) Abi. plur. exemplum hoc:

a) natus Argis ex patre Argo. Plaut. Amph. 98.

II. Urbium et insularum nomina eorumque simillima.

a) Tertiae declinationis exempla:

Cum supra viderimus huius declinationis ablativum et locativurn inter se commixtos esse, ut rure atque ruri ean- dem vim praeberent, nunc formas ope i aut e formatas enu- merabimus.

ä) 1) ut Acherunti clueas gloria. PI. Capt. 685.

414 Rüge

2) quae Acherunti fierent cruciamenta. 995.

3) quantum Acherunte est mortuorum. Poen. I, 3, 22.

4) neque hie neque Acherunti sum. Merc. 606. b) Fuere Sicyoni Dionysia. Cist. I, 3, 8.

6) Sicyoni necessest me esse. Pseud. 995.

7) Adulescens hie est Sicyoni. Cist. I, 3, 42.

8) hie ut Acherunti ratio scribitur. Truc. IV, 2, 36.

9) Carthagini aio hoc fieri. Casin. pr. 71.

10) 11) Carthagini sum natus. Poen. V, 2, 78. 96. ß) I. atque II. Decl.

a) Duo exempla exstant, in quibus ablativus locativi munere fungi videtur, nisi forte codicum auetoritate neglecta locativi formam scribere libet.

1) hospes respondit, Zacyntho ficos fieri non malas. Merc. 943.

2) Mil. gl. versus 653 in codieibus sie legitur:

non enhn in Apulis non suminimula quem versum Ritschelius quidem sanavit, cum scribit Ani- mulae\ at reputanti tibi in Mercatoris versu Zacyntho pro Zacynthi dictum esse, quid sit cur non scribas non sum (vel noenum, praeeunte Buechelero, Fleck. Jahrb. 1863 pag. 774) in Apulis non Animula, non video.

3) Romae tunicas, Venafro palas, Suessae et in Lucanis plostra. Cato r. r. 135; quo loco non ablativum pro locativo dictum esse facile iis verbis, quae sequuntur, perspicitur:

Albae, Romae dolia, labra; tegulae ex Venafro.

Quae verba sie explanes necesse est : dolia, labra, quae Romae fabricantur, tegulae, quae ex Venafro afferuntur vel arcessuntur; quare etiam illam enuntiationem sie intelle- gimus: Romae tunicas, (e.r) Venafro palas \ quod confirmatur sequenti oratione: Capuae, Nolae, Romae, VenaJH\ nam scriptorem voeibus Venafro et Venafri in eodem capitulo pari sensu usum esse certe neges.

b) 1) in Venafro erat. Cato d. r. r. 136 (Venafri No- lae, 135).

De ablativi iu veteribus Unguis italicis forma et usu locali. 415

2) in oppido Cnosso. Ennius Euh. 72.

In Plauti fabulis exstant exempla haec:

3) danmum in Epidamno duas. Men. 26S.

4) ibidem in Epidamno novisti. 380 (bis). 6j latro in Sparta fuit. Poen. III, 3, 50.

7) quam in Epidauro memini comprimere. Epid. IV, 1, 17. 31.

9j mihi in Epidauro primus pudicitiam pepulit. Epid. IV, 1, 18.

10) ecquem in Epidauro noverim. Cure. 341.

11) in Epidauro salutem dicit. 429.

Contra: si quis quid Epidamni curari sibi velit. Men. 51. Epidauri satam video te. Epid. V, 1, 29.

12) in Ephesost carissumus. Bacch. 309.

13) tibi est in Epheso quid negoti. Mil. 441.

14) se seetari in Epheso memorat mulieres 778. Contra: nullus est Ephesi. Bacch. 336. 1047.

Ephesi sum natus. Mil. 653.

15) illas emit in Anactorio. Poen. IV, 2, 74. In Terenti fabulis:

16) alii in Andro audivere. Andr. 931.

17) cum eius consuevit matre in Lemno. Pho. 873. 1004. Contra: Lemni reddunt praedia. Pho. 6S0.

Lemni habuit aliam. 142. mansiones diutinae erant Lemni. 1013. 19) in Imbro moritur. Hec. 171.

y) Ablativus pluralis:

1) non falsa autumare dictio Delfis solet. Pacuv. 30S. Z^aev. b. P. 7.

3) glaueum cape Cumis. Enn. pag. 166 (Vahl.j. Plaut us exempla praebet haec:

4) licet hoc Athenis nobis. Stich. 448.

5) est Athenis quisquam. Asin. 492. Bacch. 563. Most. 1072. Rud. 73S. 9. 741. Mil. 451. Rud. 746.

13) omnes res gestas esse Athenis autumant. Men. 8. Mil. gl. 99. 100. Ru. 1111.

416 Rüge

17) Quem me dices digniorem esse hominem Athenis alterum. Epid. III, 4, 70; I, 1, 24. In fab. Aulularia, Pseu- dulo, Truculento quinquies „Athenis" exstat.

23) qui Syracusis habet. Men. 69. 17. 409. te Syracusis natum esse. 1097.

27) nataui Thebis videon' ego te. Epid. V, 1, 29. Amph.677. 1046. Rud. 746.

Consideremus huius quaestionis quae sit summa.

Reperiuntur 1) terrarum nominum exempla: a) ablat. sing. III. decl., 1 sine praep. ; 8 cum praep. (praeterea duo ß) I.II. 21 exempla montisj.

y) plur. 1 8

2) Urbium nominum exempla: a) abl. sing. III. decl., 1 1 sine praep. ; cum praep. ß) « LH- . 2(?)„ 19 y) plur. 30

Quibus rebus expositis singularis numeri ablativum ipsam locativi vim non habuisse apparet, aliquot autem tertiae de- clinationis nomina, quorum formae locativo respondeant, eius casus loco adhibita esse, qua re id, quod de ablätivi in lingua italica atque latina vi disputavimus, confirmatur. Tum id, quod de ablativi pluralis forma supra exposuimus, probatur, comparantibus enim nobis ablativi singularis decl. I. et II. usum cum ablativi pluralis usu dubium non est, quin hie locativi suffixo formatus sit.

III. Ablativus qui terminum in quem signi- ficare videtur.

Vis ablativi, de qua nunc disseremus, quamquam a pro- pria huius casus potestate primitus diversa non fuit, propterea tarnen silentio praeteriri non potest, quod ex nostrae linguae usu aliquot ablativis latinis ea vis inesse videtur, ut termi- num qui dicitur in quem significent. At alia saepe Romanis, alia nobis cogitandi ratio est. Exempla haec sunt:

non hac temere transiri potest. Bacch. 85 (i. e. hac ria aut ab /me parte).

De ablativi in veteribus Unguis italicis forma et usu locali. 417

illac transiit ad nos. Truc. II, 1, 37.

sequere hac me ad forum. Pseud. 1229.

si istac ibis . . hac ibo potius. Merc. 219.

ite hac ad cantharum recta via. Ps. 1051.

iter hac habui. Ter. Eun. 1065. In eiusmodi igitur enuntiatis hac vix aliter atque hier- hin interpretere. Sed facile est intellectu, quomodo vis horum adverbiorum hac, illac, quae ab eo quod est ex hac parte aut hac via primitus diversa non fuerunt, ita mutari potuerit, ut postremo a vi dorthin fere non differret. De vocibus quo, illo, huc, illuc hoc loco non quaeretur, has enim formas non ablativos sed dativos esse rectissime ab Hartungio atque Curtio intellectum est, qui homines doctissimi verba quo, eo ex quoi, eoi exorta esse putant.

Invenimus igitur quaerendo antiquissima linguae latinae aetate, ex qua aliqua notitia ad nos pervenit, ablativum purum paene sie ut indogermanicum adhibitum esse, sensim autem praepositionum maxime cum casibus coniunetarum ope id effectuni esse, ut ablativus cum locativo propter multarum formarum similitudinem confunderetur.

Cüktiüs n. Brügman, Studien X. 27

Yerzeichniss der Mitarbeiter und der Ton ihnen ge- lieferten Abhandlungen.

Zu Band I— X.

Albrecht Karl: de accusativi cum infinitivo conjuncti origine et usu

Homerico IV, 1. Allen Friedrich: de dialecto Locrensium III, 205.

Änaermann Constantiu Th.: de patronymicorum graecorum formatione Ia, 1.*)

Zur griechischen Etymologie und Worthildung III, 115: 1) avaxtg, ch'äaaw, ava%, uvaaaa 117. 2) Das Suffix 0/7 in Primärbildungen 122. Die römischen Männernamen auf -a V, 377. Onomatologisches IX, 245. ia~*L.. .

Ascoli G. J.: Die Entstehung des griechischen Superlativsuffixes -r «ro- und die Erweichung der Tenues in ißdo/uo- und oydoo- (Uebersetzung) IX, 339. Baunack Johannes: Schedae grammaticae X, 57.

Beckstein Otto: de nominibus latinis suffixorum ent- et mino- ope for- matis VIII, 335.

Beermann Ernst: de dialecto Boeotica IX, I. _

Benseier Franz Gustav: de nominibus propriis et Latinis in is pro ins

et Graecis in <? Tv pro to? TöT' terminatis III, 147. Brugman Karl: de graecae linguae productione suppletoria IV, 58. Etymologien V, 219.

Zur Physiologie der .ß-Laute in den indogermanischen Sprachen V, 311.

Ueber die sogenannte gebrochene Reduplication in den indogerma- nischen Sprachen VII, 1^5. Fortsetzung VII, 273. Zur gebrochenen Reduplication (Nachträge) VIII, 314. Zur gebrochenen Reduplication IX, 164. Eine neue Etymologie von vpvos IX, 256. Erstarrte Nominative IX, 257. Griech. yct- dr>,V,'lat. renter, got. laus-gitkra IX, 272. Nasalis sonans in der indogermanischen Grundsprache IX, 2S5. Zur Geschichte der stamm- abstufenden Declinationen. Erste Abhandlung: Die Nomina auf -ar- und Aar- IX, 361. Nachträge zu S. 285 ff. IX, 469.

') Ia bezeichnet das erste, Ib das zweite Heft des I. Iiandes.

Verzeichniss der Mitarbeiter u. d. von ihnen gelieferten Abhandlungen. 419

Bugge Sophus: Brief an G. Curtius (Sons, Insons) IV, 203.

Beiträge zur griechischen und lateinischen Etymologie IV, 323. Cauer Paul: Quaestiones de pronominum personalium formis et usu Homerico VII, 101.

De dialecto Attica vetustiore quaestionum epigraphicarura pars prior

VIII, 223. De dialecto Attica vetustiore pars posterior VIII, 399.

Chalkiopnlos Nikolaus: de sonorum affectionibus quae percipiuntur in

dialecto Neo-Locrica V, 339. Clemm Wilhelm: Etymologisches: i/ojq, «wzo;, sarculum II, 43. Beiträge zur griechischen und lateinischen Etymologie III, 2S1. Die neuesten Forschungen auf dem Gebiet der griechischen Com- posita VII, 1. De alpha intensivo VIII, 1.

Kritische Beiträge zur Lehre vom Digamma im Anschluss an dessen Wiederherstellungsversuch bei Hesiod IX, 407. Curtius Georg: Miscellen Ia, 237. Verschiedenes II) 271.

Verschiedenes II ', 159: Zur Bildung des griechischen Nominativ Singularis 159 etc. Epigraphisch-grammacisches II, 435. Grammatisches und Etymologisches III, 1S6. Zur Geschichte der griechischen zusammengezogenen Verbalformen

HI, 377. Lückenbüsser (vr&ör) IV, 202. Kleinigkeit {r^avev) IV, 20S. Grammatisches und Etymologisches rV, 211. Homerisches. Brief an Prof. Hartel IV, 471. De aoristi latini reliquiis (Wiederabdruck) V, 429. "Io/u«oo> VI. 84. Die Lautgruppe sx VI, 214. Ein Fall der Analogie im Lateinischen VI, 262. Der doppelte Stamm EPY VI, 263. vi.ov VI, 372. i/.viofAca VI, 414.

Miscellen VI, 417. ^

Kelzai als Conjunctiv VII, 100. Griechisches r und skr. k VII, 265. Seltsame Perfectformen VII, 390.

. Erwiderung an Herrn Prof. Dr. A. Nauck VIII, 316. Der latei- nische Conjunctiv des Imperfects VIII, 460. Aßiiviug VIII, 456.

*Ex«ro? IX, 112. Der Tempusgebrauch bei Hesychius IX, 463. Nachwort IX, 468.

Zu den Auslautsgesetzen des Griechischen X, 203. Lückenbüsser X, 223. Xovoo?, vöaog X, 328. Beecke Wilhelm und Siegismund A. Justus: Die wichtigsten kyprischen

Inschriften. Umschrieben und erläutert VH, 217. Deffner Michael: Neograeca IV, 231. .«.,.,

Delbrück Berthold: Einige Bemerkungen über 7 und v im Griechischen Ib, 129.

Ueber tios und Titag II, 191. Erman Wilhelm: De tltulorum Ionicorum dialecto V, 250. Fick August : Beispiele zur Veranschaulichung des Verhältnisses zwischen den Voll- und Kosenamen im Griechischen VIII, 303. Beiträge zur griechischen Namensystematik VIII. 444.

Beiträge zur griechischen Namensystematik IX, 109. Die namen- artigen Bildungen der griechischen Sprache LX, 165.

27*

420 Verzeichniss der Mitarbeiter

Forssmann Theodor: de infinitivi temporum usu Thucydideo VI, 1. Fritsch Adolph: de vocalium Graecarum hyphaeresi VI, 85. Fritzsche Richard: Quaestiones de reduplicatione Graeca VI, 277.

Ueber die Ausdehnung der Nasalclasse im Griechischen VII, 381. Frohrvein Eugen: de adverbiis Graecis Ia, «3. Funck Anton: De praepositionis jusrti in vocabulis compositis usu ex-

emplis maxime Euripideis probato IX, 113. Zum Differenzierungstrieb im Griechischen und Lateinischen X, 39.

Der Gebrauch der Präposition avv in der Zusammensetzung X, 155. Gelbke Moritz Adolph: de dialecto Arcadica II, 1. Gerth Bernhard: Quaestiones de Graecae tragoediae dialecto Ib, 191. Goetze Edmund: de productione syllabarum suppletoria linguae latinae

Ib, 140. Berichtigung II (am Ende). Hadley James: über Wesen und Theorie der griechischen Betonung

V, 407 (Uebersetzung).

Hager Hermann: de graecitate Hyperidea III, 99.

Heydenreich Eduard: Eioixviai X, 137.

Jolly Julius: über die einfachste Form der Hypotaxis im Indogerma- nischen VI, 215.

Kraushaar Leopold: '£«w n, 427.

Lange Ludwig: Redivivus und recidivus X, 225.

Leskien August: die Formen des Futurums und zusammengesetzten Aorists mit aa in den homerischen Gedichten II, 65.

Mangold Bernhard: de diectasi Homerica, imprimis verborum in -«co

VI, 139. J?;[Aog 400.

Meister Richard: de dialecto Heracliensium Italicorum IT, 355. Merzdorf Reinhold : Quaestiones de vocalium in dialecto Herodotea con- cursu modo admisso, modo evitato VIII, 125.

Vocalverkürzung vor Vocalen und quantitative Metathesis im Ioni- schen IX, 199. Meyer Gustav: Beiträge zur Stammbildungslehre des Griechischen und Lateinischen V, 1. Nachtrag 3<3

Zur griechischen Nominalcomposition VI, 247. Fortsetzung 373. Etymologien VII, 173: 1) vavx^aqos 175. 2) TtonixhQctvvos 181). AbiöXog VIII, 120. Morsbach Lorenz: Ueber den Dialekt Theokrits X, 1. Osthoff Hermann : Ueber fad- und iul-, zwei Fälle gebrochener Redupli- cation VIII, 449. Umbrica IX, 273. Bau Friedrich Hermann: de praepositionis nuoä usu III, I. Reimer Johann Gotthold: Quaestiones de dialecto antiquioris Graecorum

poesis elegiacae et iambicae Ia, 133. Schluss Ib, 1. Röscher Wilhelm Heinrich: de aspiratione vulgari apud Graecos Ib, 63. Verschiedenes II, 141: 1) de aspiratione apud Romanos 143. 2) Ueber (IoX^os und &ißos auf kretischen Münzen 154.

Verschiedenes II, 421: 1) ipihr*;, xpiXccl;, cpiMipO«*; 423. 2) Zur Aspiration bei den Römern 425. Phonetisches und Etymologisches III, 126. Miscellen IV, 1S7. Rüge Max: De ablativi in veteribus unguis italicis forma et usu locali X, 3b3.

und der von ihnen gelieferten Abhandlungen. 421

Schmidt Moritz: das Tzakonische III, 345.

Schrader Otto: Quaestionum dialectologicarum graecarum particula X,257.

Siegismund Justus: Quaestionum de inetathesi Graeea capita duo V, 117.

Die wichtigsten kyprischen Inschriften. Siehe Deecke.

Epigraphisch-grammatisches IX, 87. Spiess Heinrich : de Alcmanis poetae dialecto X, 329. Stier Hermann: Bildung des Conjunctivs bei Homer II, 125. Windisch Ernst: Untersuchungen über den Ursprung des Relativpro- nomens in den indogermanischen Sprachen II, 201.

Etymologien VI, 259.

Kiaaög, hedera VII, 1S4. Die celtischen Vergleichungen in den Grundzügen der griechischen Etymologie (4. Aufl.) VII, 369. Wörner Emil: 'Avontua VI, 347.

'H ntigiff, ntiQt.v&oj und ntoii'9os IX, 458. Zeyss: Ueber die vom Stamme ino (eno) abgeleiteten italischen Partikeln VII, 161.

INDICES

zu den drei letzten Bänden der Studien.

Bearbeitet von

Alois Vanicek

k. k. Gymnasialdirector zu Neuhaus in Böhmen.

I. Sachregister.

Ablativ: Form und localer Ge- brauch in den italischen Sprachen X, 383 ff.

Accent im böot. Dialekt IX, 14; Versetzung desselben nach der Schlusssylbe hin IX, 291.

Accusativ : Plur. IX, 289 ff. ; griech. 293.

Analogie: falsche IX, 232. 317 ff. 341 ff.

Anastrophe VIII, 424.

Aorist : sigmatischer IX, 3 1 1 ff.

Aphäresis im Dialekt Alkman's X, 367 f.

Apokope X, 222; im Dialekt Alk- nWs X, 367.

Assimilation : siehe Consonanten.

Ausfall: l) von Vocalen unter dem Einfluss der Accentuation IX, 324 ff. 2) von Consonanten im Dialekt Herodot's: ß VIII, 137. 153. 159; j 139. 158; <r 136. 152; des Nasals nach bindevocal. a in tieftoniger Sylbe im Skr. und Griech. IX, 294 ff.

Auslaut : griechischer X, 205 ff.

Casus: Umbr. us Dat. Abi. Plur. IX, 280; Griech. Dat. PI. IX, 297. 375 f. ; starke und schwache IX, 382 ff.

Conjunctiv des Imperf. im Latein.

VIII, 460 ff.

Consonanten: siehe Ausfall, Di- gamma, Nasal.

Imältern att. Dialekt VIII, 277ff.

Im böot. Dialekt IX, 48 ff.

Im Dialekt Alkman's X, 357 ff.

Im Dialekt Theokrit's X, 13 ff.

ff indogerm. = b umbr. IX, 277.

q in v im Tzakon. X, 130.

lat. br aus sr IX, 393. Consonanteneinschub: t zwischen * und r im German. und Slav.

IX, 394.

Contraction im böot. Dialekt IX,

45 ff. Dativ: Plur. der 3. Declin. auf -o<>

X, 91 ff. Siehe: Casus. Declination im älteren att. Dialekt

VIII, 402 ff. ; im böot. Dialekt

IX, 70 ff. ; im Dialekt Alkman's

X, 368. Stammabstufende Deck

IX, 361 ff.

Dialekte: Der Dialekt Alkman's

X, 329 ff ; Herodot's VIII, 125 ff. ; Theokrit's X, 1 ff. Aeolisch- dorischer Dialekt X, 281 ff. Attischer Dialekt (der ältere) VIII, 223 ff. 399 ff. (Inhaltsüber- sicht 302. 400.) Böotischer

Sachregister.

423

Dialekt IX, 1 ff. Elischer Dia- lekt X, 2ü7 ff. Kypriscker Dia- lekt IX, 97 ff. X, 263 ff. Pam- phylischer Dialekt IX, S9 ff.

Differenzierungstrieb im Griech. u. Latein. X, 39 ff.

Digamma IX, 407 ff.; böotisches IX, 51 ff.; bei Alkman X, 364 ff.

Diphthonge: im älteren attischen Dialekt VIII, 249 ff.; im böot. Dialekt IX, 31 ff.

Eigennamen auf -entum VIII, 370; -nt-ius, -ia VIII, 377. Grie- chische VIII, 444 ff. IX, 109 ff.

Ersatzdehnung im böot. Dialekt IX, 42 ff.

Imperfect des verb. substant. IX, 309 f.

Lichoativa auf a-sco, e-sco, i-sco

VIII, 356 ff.

Lautgruppen im Umbrischen: mb = m . nd = n , ns (nts) = f

IX, 276 ff. sr = fr, br im ital. IX, 393.

Metathesis: quantitative im ioni- schen Dialekt IX, 199 ff.

Nasale: nasalis sonans inderindo- german. Grundsprache IX, 2S7ff.

Nomina : auf -ans, -ens im Latein.

. VIII, 358 ff. ; auf -ar und -tar IX, 363 ff. ; nomina agentis in den Einzelsprachen IX, 396 ff.

Nominal iv. erstarrter IX, 257 ff.

Parlicipium mittelst des Suffixes -nt gebildet IX, 329 ff.

Perfectum: starkes IX, 314 ff.

Prüfixe : « intensivum VIII, 1 ff. ; an-, ana- negativ. VIII, 12 ff.

Präpositionen im böotischeu Dia- lekt IX, 74 ff. - Gebrauch von furd IX, 113 ff. : avv in der Zu- sammensetzung X, 155 ff. ; Formen von. -Teds- X, 101 ff.; x«rä X, 109 ff.

Pronomen: possessives im Grie- chischen X, 63 ff.

Prothesis des « vor tu -VIII, 5 1 .

Spiritus: im böot. Dialekt IX, 48; bei Alkman X, 366 f.

Steigerungsformen : nominale und pronominale im Indogerman. IX, 347 ff.

Substantivum auf -mon-ia, -iura VIII, 397.

Suffixe :

Indogermanisch: -mana (-man); lat. -men VIII, 368 f., -mino (-m?w) -/utvo (-pvo), lat. -mino {-mno) 37Sff. -nt IX, 329 ff. -r = -ur, -ru IX, 405 f.

Sanskrit: -tama,-taralX, 343.

Griechisch: -res X, 77.

-zcao IX, 342 ff. zsg, -Szs X,

76 f. tqo, -&qo, -&Xo X, 74.

Lateinisch: -ent (-nt) VIII, 338 ff. ; -ento (-nto) 367 ff. ; -lento

370 ff. mnio, -mnia VIII, 395 f.

nt-ja (-nt-iu-s, -ia) VIII, 375 ff.

to VIII, 355 f.; -ä-to VIII,

372 f.

Litauisch: -töja bildet no- mina agentis IX, 401.

S lavisch: -telja bildet no- mina agentis IX, 401. Verbum: denominat. auf -uere

VIII, 393 ; auf -turio IX, 405. Verwandtschaftsnamen in den Ein- zelsprachen IX, 396 ff. Vocale: siehe Ausfall.

« VIII, 1 ff.; prothet. 41 ff.; privat. 54 ff.; copul. 90 ff.; prä- position. 94 ff.

In den Dialekten:

a) Dialekt Alkman's X, 342 ff. « 342 ff. i, ri, « 345 ff. o, w, ov 349 ff. t, v 35 1 f. Zusammentreffen 352 ff. Quantität 355 ff.

b) Dialekt Herodot's VIII, 125 ff. s als vorangehender Vocal: ta 136, ua 143, ts 146, ea 155, i>, 158, so, tov, ev 163, t(o 170, toi 175, t'i 177. « als vorangehender Vocal: «erhalten 185, « vor Vocalen zu e ge- schwächt 188, « mit dem folgen- den Vocal contrahirt 206. o als vorangehender Vocal: o er- halten 213, o mit dem folgenden Vocal contrahirt 217.

c) Aeolisch - dorischer Dialekt X, 260. «, n 260ff.;

424

Sachregister.

tj in der Wortbildung u. Flexion a) Nomen 281 ff., b) Verbalformen 294 ff.; n in Wurzeln 310 ff.

dj Attischer Dialekt (der ältere) VIII, 243 ff. >?, «244; Vocalwandel mehrerer auf ein- ander folgender Vocale 265 ff. ; cu = a(t) 268; et = e(t) 272; ot = o 274; vi v 275.

e) Böotischer Dialekt IX,

1 5 ff . a = t 1 5 f . ; t = «, o 16f.;o = ß,f, i; 17 f.; t 19 ff.; v 22f.; ä 24; n 24ff.; w 31.

Vocalschwächung: t zu i X, 130 f. Siehe Dialekte.

Vocalsteigerung: i zu 6i im alt-

baktr. VIII, 314. Vocalverkürzung im Ionischen IX,

199 ff.

IT. Wortregister.

A. Griechisch.

[Personennamen: VIII, 305 ff. 444 ff. IX, 109 ff. 167 ff]

«-, a-, 6- VIII, 91. aäccTos VIII, 64. aäßctxzog VIII, 68. ctayti? VIII, 68. ttanros VIII, 68. IX, 416. aäaxiTog VIII, 69. äärat VIII, 97. «utos VIII, 97. ußdXt VIII, 101. Sßiog VIII, 91. aßte/jfc VIII, 70. äßXt]XQ6c VIII, 48. «/SoAos- VIII, 97. SßQo/uos VIII,* 92. aßvaaog VIII, 70. ßj/ßAßxro? VIII, 71. «ytlgarog VIII, 71. dyiQ(o%o£ VIII, 103 ff. aytOTQiaov X, 75. ßj/ovo»' VIII, 93. aynvog VIII, 71. ayvjAvaozoi VIII, 71. «yxavQos IX, 392. ayuiyis X, 60. ßdßxpvro? VIII, 72. ßdtAyoV VIII, 91. ßcfyAof VIII, 72. 'Adgäoreut VIII, 72. atdvov VIII, 50. n«'<fo> VIII, 52. ßtAA»;? VUI, 93. atuuu X, 74. caaa EK, 471. ßfrAfV VIII, 73.

afrifiov VIII, 73. '^C/ff'« VIII, 109. «ftfffr VIII, 46. «fof VIII, 100. additiv X, 318. «>?Mt VIII, 369. «^e IX, 390. ar,ovlos VUI, 73. u&ioycaog VIII, 73. a&ixxog VIII, 74. ß#eooir VIII. 91. 93. atyt- VIII, 120. cäyvniög VlII, 124. «td^Aosr VIII, 74 ff. ß/^Ao«r VIII, 75. aifrög VIII, 95. cä&tq IX, 390. «?*p»? IX, 390. aix-vov, -Xov X, 78. ttlui- X, 320. ßiTro'Aos- VIII, 120 ff. cä'ovXog VIII, 73. ßx^'pßrof X, 323. «xidvog VIII, 98. axiQÜTaxoi VIII, 99. axfiqvos VIII, 381. ßXoAop X, 79. ßXoAoi>#o? X, 82. uxquyyig VIII, 96. uxQißng VIII, 109. ßxporr/rof VIII, 79. ßxr»j IX, 254. ßXt'Ao? X, 79. ((Xt/uiop VlII, 79.

426

Wortregister: uXaXrtrös avg«.

äXuXrjös VIII, 98. aXanaCoi VIII, 50. «X£yu> VIII, 99. ZXiiaov VIII, 110. aXirog IX, 2 SO. cdoavdyrj X, SS. ((/LiCUfXUXiTOf VIII, 51.

((fjLiyaQxoi VIII, 80. a^oqßog VIII, 93. afAOQÖiii VIII, 11 1. fyoroj/ VIII, SO. a/ucpia%vlc( X, 129. «y- X, 42 ff. ava VIII, 95. ävctixXtia X, 78. «yJe«x«s~ VIII, 98. uvögänodov IX, 38" f. amw VIII, 98. hviv^vtyxra.1 VIII, 421. uvr^Q IX, 387. «v&ownos IX, 387. -«»/wp IX, 398. u&i'o? VIII, 81. aSoff VIII, 100. a&Xos VIII, 100. (coöpos IX, 421. «oCo? VIII, 93. IX, 422. aoifÄog IX, 424. «oxyop IX, 420. aofAßqia IX, 423. aonXog IX, 421. aonTos IX, 422. «opy^ro? IX, 423. «OQ/Ltoi IX, 423. aoqvog IX, 422. ciÖQxqi IX, 423. aoo(A.os IX, 421. aoaartTtjQ VIII, 93. «o^rof IX, 423. «oi/> IX, 424. are X, 216. wiaff VIII, 91. antiSos VIII, 94. «7ifi X, 98. «niXtfrQov VIII, 82. ctTiiXXiiv X, 129. «TrfV^rPir VIII, 81. uniQbinoi VIII, 112. anrjQog X, 318. «nXtTOs VIII, 81. ('(Tiöyffje VIII, 386.

unoivu VIII, 97. «7io7f«£ VIII, 424.

ß7T07r>jAcJ<T££»' X, 130.

anoaityaais X, 124. uiiTuqvaatxui VIII, 84. unitqoi VIII, 82. anvqos VIII, 84. «eye»? VIII, 368. aqyvQOS VIII, 368. aqtjyco X, 323. ^Aqioiößis X, 85. S?7T«| VIII, 453 f. Zoood-o? VIII, 113. UQ%tq)rißtvü) X, 124. aa&yns VIII, 96. ciar^og VIII, 71. «(7x«Acun«f IX, 24s. aaxuqig IX, 247. «axfAiff VIII, 45. «ffxto<r VIII, 114. 'AaxX^mös IX, 247. aontQ%tls VIII, 95. «öTMdifp VIII, 115. (corayts VIII, 84. aazccAioi VIII, 84. liazu^vi VIII, 44. «arfowrioV IX, 389. «ffr#;o IX, 3S8. aoTolos VIII, 116. ccazQuntj IX, 389. «aroo^ IX, 389. oaifprlXo<; VIII, 76. 85. aacpccoayoi VIII, 44. «dj«A«f<»' VIII, 70. drrJoV VIII, 96. «rtt£>r«*r«t VIII, 86. arctQi^ooi VIII, S6. «r^ VIII, 96. ärtjutX^s VIII, 86. 5^r5fV IX, 255. ttriiTos VIII, SS. KTifxrjoi VIII, s7. "Jr/«s VIII. 48. «zyo> VIII, 49. 87. nTQuxTOi VIII, 97. azQvyeros VIII, 87. Stqvtos VIII, SS. 'Ainxri IX, 252 ff. aiiaxos VIII, 92. «wAoj- IX, 12 1. «iV< IX, 390.

Wortregister: uvqiov imxanldeg.

427

avQiov IX. 392. avxoxuaiyvrjog VIII, 313. äcpiQTiQos VIII, 117. tt<pl/.-TOV, -tqos VIII, 74. a%avris VIII, 53. avvviTog VIII, 88. axptQov X, 81. CtlpOQQOS X, 81.

£ßA, ^A X, 325. fißAcvf X, 129. ßaaiä X, 75. ßärqu^og IX, 272. /täeoAa X, 136. BeUcjy X, 129. ßiaxov X, 75. ßixxov X, 75. ßtßQiöoxu) IX. 272. /SorxoAä*' VIII, 123.

yaeoi- IX, 272. yaozrtQ IX, 272. 390. ytl&Qov X, 74. yixakov X, 136. yiuuaxa X, 74. ysofict X, 73. yiaxia X, 76. yiaxou X, 75. y^A- X, 130. yrj/ua X, 73. ytjvfo&ai X, 130. yiJQag X, 323. -yvrixog X, 324. ^£>«öTts~ IX, 272. yp«w IX, 272. yvvaiuuvilg VIII, 121. ytW VIII, 121.

dß/Sft X, 80. da»fo IX, 391. <fo«V VIII, 385. <f«<'w VIII, 3S5. dciuvia X, 79. ' dß/zß^ VIII, 385. öc'cntü} VUI, 3S5. öuvaxig X, 80. (f«tAov X, 80. davocti X, SO. Jiinäxvgog IX, 405. dünvov X, 78. Jsttviag VIU, 465 f.

drj.ofxcu X, 317. cJV;Aop X, 319. J<;o«V X, 318. <^;o<;,- u. s. w. X, 321. <fiß VIU, 64. öiatypa VIII, 73. diaxc<).iai£ X, 124. dicpgr/Xüras X, 323. diaixxag X, 82. -d/xaxog X, 324. douoQxig X, 82. Jouoi/; IX, 249. d?wi/; IX, 387. Jvgctg IX, 250. cJVc^ots- X, 323.

f>(fo,t<oi- IX, 357 f.

iyyig VIII, 426.

tyiXojTcti X, 81.

lyxu^O.tlv X, 113.

I>xdo? VIII, 346.

fVß/is- X, 80.

e] X, 98.

tiöao X, 79.

tixXel X, 79.

ilx'Aov X, 79.

t'ihaQ/ioi'Xsg IX, 437.

ffu« X, 73.

euii X, 96 ff.

tior/.vlai X, 139 ff.

dg, ig VUI, 15.

tloiovxo X, 99.

ilaiovoiv X, 98.

ft'o) X, 96.

Ix u. S. w. X, 214.

txuxö^vyog IX, 267.

txuxog IX, 112.

ixyoff VIII, 328.

IA«»Voi VIII, 383.

Sftfta X, 74.

iuoqiSui X, 80.

ifxnogi&ca X, 80.

«V, t(V VIII, 15.

ivi VUI, 15.

ivxiayxi VIII, 421.

'Ej/ißAios- X, 129.

lnrttxavog X, 321.

Bit X, 217.

'Emtfüjutg X, 82.

I^t stxadouos tut IX, 440.

imxanidtg X, 124.

428

Wortregister: iniTÜQQo&os xußaivuv.

inaÜQQo&os VIII, 114. lnoi.-i,t IX, 441. {Qijuro^ X, 79. (QiTtjf IX, 404. iQrt^ioi X, 323. iQ/uaoti X, 125. io&r'.s X, 76. 'io&rt-ois, -,«« X, 76. fad-Oi X, 76. ismcpQai>cti VIII, 328. taoöv X, 75. fffra X, 75. earr; X, 76. izriTvuos X, 323. Itköv X, 82. svij&(x>£ X, 323. fi'xAoJ» X, SO. tvovoTjcc IX, 259 f.

■FadW IX, 427. savaxiaia X, 128.

suva^iwvos IX, 427. ^«fffa(fpof IX, 429. saaiag IX, 429. faaGTvö%o X, 128. faoiivios IX, 431. jrr<<rr{os- IX, 437. ßaaxv^iiiSövnog IX, 431. ^ß/o? X, 129. .£■££>/- IX, 432. Stria IX, 436. frt).t(ü X, 317. stdrtlu(x)p IX, 427. sidio* IX, 432. sixadlü) X, 129. sixari IX, 436. sixctTifiTits IX, 435. sioojtXic<£ IX, 434. sioriav X, 128. siGTOQig IX, 435. foytvtios IX, 431. jrQ('(TQ(t X, 324.

ßvx'm IX, 433.

CaßXt/uiio? VIII, 70. faoß VIII, 73. Civyui^os X, 125. Zet'f u. s. w. X, 319. £wqvc< X, 125.

ij/S« X, 321. tjylfAÖvrj VIII, 380.

rjgio? IX, 392. fco X, 321. ~ffAt? IX, 253. ^«t X, 323. /"wipoiT X, 323. ^iu- X, 320 f. ^vinanov VIII, 69. )T^o>e IX, 398. 'UntiQoc IX, 253. fintQonn'g VIII, 113. >;p X, 319. |pt IX, 392. ^pwf X, 321. & X, 318. r,(sou)v X, 321. r^avtv IX, 463 ff. ifaV IX, 392.

^ßtpos- IX, 395.

0i- X, 86. 88.

0t o- X, 85 f.

»töadoios IX, 270.

&t6odu)Qo? IX, 270.

0a>- X, 86.

OHAPYMAKH[0]S X, 223.

^Aß^wV X, 320 f.

Sylvs X, 320 f.

»rlQ X, 321.

0(>of, -Qct%os X, 83.

©t^-, 0ipß-Qü)v X, 84.

tfids- X, 85. 87.

0o- X, 87.

©or- X, 86.

&vQ(t IX, 395.

9vQda IX, 395.

fr X, 98. ixüvco X, 321. 5'xvß u. s. w. X, 79. vIXas X, 84. luaTct X, 74. ifxüuov X, 74. "Iußqoi X, 84. i/LtiiQnbv X, 207. «V VIII,' 16. Ivxanüiabv X, 112. ivxacpörtvt X, 112. «or, f'oV X, 99.

i7l71t't\((TOf X, 323.

(= xßrß) X, 109 ff. xaßaipwv X, 1 09 ff.

Wortregister: Käßaiaog vctxöoo;.

429

Kaßausos X, 129 f.

XttßaOt X, 109 ff.

xaßXiti X, IL 4.

xa ßh, u c. X, 109 ff. xaßXjs X, 109 ff. Kccyivr,? X, 115. xaygäs X, 113. xada'/.- X, 113. xä^tli X, 113. xci&t X, 114. xccxxth'ru X, 111. xaxoouia; X. 111. x«xrr«'£ X, 115. xaA, xtk X, 325. xaXä^ti X. 114. xdXa/xa X, 115.

X«?.£l'£U' X, 114.

xut.t/t; X, 111. xanards X, 1 12. x«7rfro^ X, 115. Kc.ni'/.oi X, 1 15. Kdnvg X. 115. x«poV X, 321. xagndXiftos IX, 247. x«pp«£ra X, 114. xäooa^Of X, 1 12. xaj X, 221. xu.oiyvrtxo$ VIII, 313. scatf« VIII, 313. xuani'Kkti X. 114. xaano'/.iio X, 113. xwaao*' X, 75. 114. xccoiü&tt,~ X, 113. xaazooviaa X, 115. x«<7rpww« X, 112. xüo%td* X, 115. xar X, 214 f. xaiä X, 109 ff. xaTayoQctSii X, 127. xcnaniti X, 73. xciTti/ . . vti VIII, 422. xaztiXaio X, 114. xargßyoJTi, X, 110. xäzQonov X, 114. Xttt>K£«£iT X, 115. xayüaio; X, 114. Kacf-ätiof, -ei X, 116. xayriXa X, 112. xi'Atv&o; X. ^2. xtucpöi X. 328. x^o5" X, 31S.

xz/o IX, 402. xriQivog X, 321. ■<^oi/Oi X. 3 IS. xXapiaQos VIII, 351. x;.{(- X. 122. 135. KXeoßcg X, S5. Kh,v'i7ina X, 131. xAtrtfe VIII. 393. xAt'w VIII, 347. xo'no; VIII. 458. xo'/.ia X. 82. xo'/.th' X. S2. xö'/.oao&ca X, 82. xoi(fo> X, 328. xpd X, 324. xouinvog IX, 247. XQtjnk X. 321. xpiJos u. s. w. VIII, 369. xuf«' VIII, 346.

Aaxufcduojp IX, 253. ;.«x* ooV VIII, 453. ;.«>.<^6^ VIII, 452 ff. XaXoe u. s. w. Vm, 452 ff. Xuaxio VIII, 453. 455. Aavdixa X. 13^. Aiuvüxig X, 127. '/Joxos X, 130. 't.ianoi X, SO. Ao|oV VIII, 349. AtTTOi X, S2.

Afr^j^rf.,- IX, 251. fAuxtSvog IX, 251. Af«*i<lo»'£>~ IX, 251. (J.CIXQÖ; IX, 251. (ACCQTVQ IX, 405 f. Mitgios IX, 440. uioa-, uia-rtTo; IX. 350. Meaa/^t, IX, 253. wf'ffqc« X, 217. «£r« IX, 115 ff. X, 217. «£/ot X, 217. /Ltr,douai X, 323. a>,V, u/,v X, 317. u>~ti> X, 321. /urjTovtä IX. 405. uoyoaio/.o; IX, 270. uovviat.ia X. 130. uv/aro; IX, 350.

vuxöoo; X, 125.

430

Wortregister : vavaü'Aov tüqqo&os.

vctvo&'f.ov X, 125. viaros IX, 350. vtXQÖg X, 328. vrr Vm, 89. vrtfäztos VIII, 89. vtfävuog VIII, 89. vrfaiTidis VIII, 90. NfjXog X, 318. vriTiiöapos VIII, 90. vrjTQtxicog VIII, 89. j/^wro? VIII, 89. ^offof, vovaog X, 328. vo)Xe/ii(os VIII, 89.

|«^oV X, 328. &>o? X, 318. £oi'#öV X, 328.

oydoos IX, 357 f. 0?cf/^of IX, 402.

Sk vm, 122.

oU/.i? X, 83.

077ttf X, 82.

onxi'KaL X, 82. onioncäg X, 82. o'rr«?, or«? X, 81 f. ovQog IX, 390.

77««^? X, 84 f. Tläv IX, 250. Uavfäoi IX, 250. 7i«ox«#»;*« X, 109. Tlua'mg u. S. w. IX, 430. nctTQtof IX, 4o5. nt'iQivi IX, 458 ff. 7M«a? IX, 24S. ■nOlüviog IX, 248. TTtAoV, TTfAAo? IX, 248. JJü.oip IX, 248. JltQivg IX, 458 ff. niQii X, 103. 77t£>r<T/ IX, 392. 7itrtrtv6g X, 318. r^cJv;;.^ X, 323. 7n,xr/V X, 321. nVt'Atwc IX, 249. n,,i't'AÖ7iti(( IX, 249. IlrlQtcp6i'ti(c X, 318. UtiQi&oos X, 318. 7it'toi'i X, :i 1 8. ttA«, tiA« X, 324 f.

no'X, 103 f. tt6öixs X, 103. itol X, 104 ff. no'Kiög IX, 248. 710QXI X, 102. .-70? X, 103. IIo<siidüii> X, 131. nox X, 215 f. wort VIII, 423. X, 103. nox-öv, -dv X, 103. noa, nqt X, 325. TIQÖS X, 101 ff. nqoaiti X, 97. nqoxi X, 102. TTpoi; X, 98. nvfiaxos IX, 350.

Q>iyvv{ii X, 325.

aaXccyij u. s. w. VIII, 96. o-atevoj VIII, 96. o-cA-17, -o<r VIII, 9S. Stßgog X. 79. aeXijvtj X, 132. 136. ot/svog X. (9. ff^p« X, 318. 2i- X. 87. <j<V X, 85. 010- X, 87.

aiavqoi u. S. w. IX, 163. 2x«nTt]OvXrj X, 88. axokonaS IX, 248. a-/.o).6nn'6Qu IX, 248. o"xwÄ)j| IX, 247. anädiov X, 125. ani&uui VIII, 116. onoyyog X, 80. axtoon/, IX, 388. OTi'poi^ IX, 388. axgcinzco IX, 388. otj^- X, 157 ff. avvavxkia X, 78. 0Y«<f«sw IX, 390. oyaoayog VIII, 44. (T/oAV VIII, 70. 0*<£>fco VIII, 415 ff.

r«A<£ X, 80. i&XiS X, 80. rafii-as, -n VIII, 50. 87.

TÜQQO&OS VIII, 114.

Wortregister: zigucc cera.

431

TtQ-/Uf(, -jUOJl' VIII, 3S1.

rrjyos X, 3 IS. Ti»wv6s VIII, 314. rioiog X, 83. Tolpuioi VIII, 396. roX/iijQÖs VIII, 396. TQtt;Qr,£ X, 322.

JQlOTll'i X, 61. TQUtQtViS X, 127.

TQUToav VIII, 424. rgtrru'f IX, 255.

v8ßaMsu> X. 217. tVyfwo-r V1I1, 3S6. vdaxoavSv^ X, Ss. t'iff« X, 75. vioraxa X, 76. iftagov X, 125. »0£ X. *"< f. t<o'i' IX, 256. vfivog IX, 256. vncmui X, 97. Snaros IX, 350. vntl-Ut X, 97.

vnrjpirrfi X, 322. vTiodo/nä X, 125. inetOTr,; X, 76. icfiziöy X, S2.

cf('<rl-/.i> X, 79. 82. CPai^a X, 131. (füroa IX, 272. ®avißas X, 129. 'Inycdtcc X, 130. <i>'ivnovos X, 130. frltZivTitg VIII, 349. CfOtiOTOHTOS IX, 250. (foäoou) VIII, 365. (foctTWQ IX, 39S (/rptV u. s. w. VIII, 327 ff. (foiii',o IX, 39S. g-w'i^ X, SO.

//;/«>< X, 31S. />;o X, 3 IS. /o«, ^oj X, 325. yquäv (rö) IX, 271. #()>,' IX, 271.

B. Italisch.

(Latein unbezeichnet. In Klammern []: o. = oskisch; s. = sabellisch ;

u. = umbrisch.)

[Adjectiva auf -ulentus (-olentus, -ilentus) siehe VIII, 370 ff.]

[abrof, u. IX, 393.] aeneus X, 136. aerumna VIII, 3S9. Agrigentum VIII, 369. Alemona VIII, 3SS. alter uter IX, 265. alumnus VIII, 3SS. amnis VIII, 3S5. amterminus VIII, 382. [ancensto, o. VIII, 15.] anfractus IX, 393. animans VIII, 35S. [aragetud, 0. VIII, 36S.] - araneans VIII, 358. argentum VIII, 36S. arguo VIII, 36S. aurigans VIII, 363. autumnus VIII, 392. 394.

avillas VIII, 122. 390.

[ben-ust, -urent, u. IX, 277.] buxans VIII, 359.

caerulans VIII, 359. calumnia VIII, 395. Camena VIII, 3S1. 383 f. Cancer IX, 272. cardimona VIII, 388. carians VIII, 360. carpentum VIII, 369. [cebnust, 0. X, 119.] cedo, cette X, 1 19. celebris IX, 393. celsus VIII, 3S9. [censa, 0. VIII, 366.] cera X. 321.

432

AVortregister: cerebrum incolumis.

cerebrum IX, 393. cette s. cedo. cilibantura VIII, 369. circu-s, -lus VIII, 458. cispellere X, 119. citra X, 119. Clemens VIII, 351. cliens VIII, 347. clienta VIII, 367 f. Clitumnus VIII, 393 f. clivus VIII, 393. clu-eo, -o VIII, 348. eolum-na, -en VIII, 389. comans VIII, 359. con- X, 201. conciens VIII. 346. concolorans VIII, 360. consentaneus VIII, 376. Consentes VIII, 345. Consentia VIII, 377. conriculans VIII, 359. coruscus VIII, 315. cracentes VIII, 365. Cremona VIII, 388. crepusculascens VIII, 362. crispicans VIII, 362. crispisulcans VIII, 360. cruentus VIII, 369. crum-ena, -ina VIII, 387. cruor VIII, 369. culmen VIII, 389. cumulus VIII, 346.

damnare VIII, 386. damnas VIII, 386. damnum VIII, 3S4 ff. dapinare X, 79. daps VIII, 385. dens VIII, 347. dextans VIII, 364. Diespiter IX, 263. dis- VIII, 64. dodrans VIII, 364.

effigientia VIII, 376. elegans VIII, 362. elephantus VIII, 369. len, o. u. VIII, 15.] [eretu, u. IX, 2"s.l [erus, u. IX, 27S ff.] essentia VIII, 376.

euans VIII, 363. exterminium VIII, 397.

[facm, facu, u. IX, 281.] farciminum VIII, 394 f. farcio VIII, 365. februus IX, 393. felare X, 320. felis VIII, 383. femina VIII, 382 f. X, 320 f. fenebris IX, 393. ferruginans VIII, 360. ferus X, 321. fetu-ra, -s VIII, 383. -ficus VIII, 350 f. üexuates VIII, 349. flueutum VIII, 368. fons VIII, 352. for-as, -is IX, 395. forum IX, 395. fraudulens VIII, 364. frequens VIII, 365. [fructatiuf, o. IX, 393.] frustrare VIII, 364. fundo VIII, 353. funebris IX, 393. für IX, 403. furvescens VIII, 362. futis VIII 353.

geminus VIII, 386. gleba VIII, 315. globus VIII, 314. glomus VIII, 315. gracilens VIII, 361. gracilis VIII, 365.

Hortensius VIII, 377.

ignicans VIII, 362. ignominia VIII, 396. [Ikuvins, u. IX, 276.] immanis VIII, 9. impotens VIII, 10. improbus VIII, 10. in VIII, 17 ff. in- X, 4 » i ff. incanus VIII, 10. inciens VIII, 346. 348. inclutus VIII, 348. incolumis VIII, 20 f.

Wortregister: Indigetes septuaginta.

433

Indigetes YIII, 12. 352. induviae X, 251. iuformis YIII, 9 f. ingens YIII, 11. 352. intercolumnium VIH, 395. interfeminium VIII, 397. invalidus YIII, 10.

[kutef, u. IX, 275.]

Lalage YIII. 454. lallus VIII, 453. lam-ina, -na YIII, 353. Laurens VIII, 361. lectu-s, -lus YIII, 458 f. levir IX, 391. licinus YIII, 349. Llixula, s. VIII, 349.] loquor VIII, 453. 455. lucuns YIII, 348. lux-us, -are VIII, 349.

manibiae X, 255. Manturna IX, 405. marcus (spätl.) VIII, 458. Mars-. Mas-piter IX, 262. molluscus VIII, 315. mons VIII, 353. morbus X, 328. mori X, 328. muliebris IX, 393. mutuitans YIII, 363.

[nerf, u. IX, 388.] [Xer-ien, -ön, s. LX, 388.] nex X, 328. nuntius VIII, 375.

octans VIII, 364. octuaginta IX, 359 f. [ombnet. o. X, 1 19.] opulens VIII. 365. ovis VIII, 122.

parens VIII, 347. parientia VIII, 376. partula IX, 405. passer IX, 390. patru-us, -elis IX, 405. [pelsans, u. IX, 276.] pestilens VIII, 361.

Cubtius u. Brcgman, Studien X.

petulans YIII, 362. Picens VIII, 361. Picumnus VIII, 388. piens YIII, 361. pilentum VIII, 369. Pilumna YIII, 390. pilumnus, P. YIII, 39 i. 394. placenta VIII, 369. poleuta VIII, 368. pontincans VIII. 360. postliminium YIII, 397. potens VIII, M65. praegnans VIII, 363. pratens VIII, 361. proclivis VIII, 393. Prosumnus YIII, 390. prudens VIII, 346. punicans VIII, 359. [putia-d, -ns, o. VIII, 366.]

quadrans VIII, 364. quadru- IX, 406. quadrupedans VIII, 359.

rapax VIII, 343. Ratumena VIII, 390. 394. recens VIII, 352. recidivus X, 227 ff. recontrans VIII, 364. redivivus X, 227 ff. reduunt X, 254 f. red-uvia, -ivia X, 250 ff. regammans VIII, 359. religens YIII, 346. repens VIII, 346. [restef, u. LX, 277.] rosans VIII. 359. rostrans VIII, 359. rota VIII, 390. rotundus VIII, 390. rudens YIII. 353.

Saeturnus IX, 405. saluni VIII, 96. salus VIII, 396. sanguis IX. 404. scamnum VIII, 384. semi X, 320 f. sententia VIII, 375. Septem triones IX, 389. septuaginta IX, 359 f. 28

434

Wortregister: serenus tamisra.

serenus X, 136. sextans VIII, 364. silenta VIII, 36S. Sipontum VIII, 369. sobrinus IX, 393. soccus IX, 405. somnus VIII, 384. sons VIII, 344. sonticus VIII, 344. soror IX, 393. Stella IX, 389. stellans VIII, 359. sulfurans VIII, 360. summus IX, 350. susurrus VIII, 396.

taciturnus IX, 405.

talentum VIII, 369.

Tarentum VIII, 369.

tenebrae IX, 393.

[terememiiü u s. w., o. VIII, 3S2.]

Terentius VIII, 377.

terminus VIII, 381.

[termnes u. s. w., u. VIII, 382.]

tolerare VIII, 396.

Tolumnius VIII, 396.

[traf, u. IX, 393.]

triens VIII, :-<64.

tuli VIII, 396.

Tullius VIII, 396.

turbulens VIII, 365.

Ufens VIII, 361. [umen, u. IX, 277.]

[umtu, u. IX, 277.] unanimans VIII, 359. unetvicesira- IX, 265. ungueutum VIII, 368. ungus IX. 277. mens VIII, 365. uxor IX, 394.

vadare VIII, 362. ve- VIII, 55 ff. vegrandis VIII, 60 f. vehemens VIII. 59. Vejens VIII, 361. velivolans VIII, 360. venter IX, 272. 390. ventus VIII. 369. vepallidus VIII, 61. vertumuus VIII. 389. vescus VIII, 59. vestibulum VIII, 59. vetus VIII, 59. violens VIII, 365. vir X, 321.

Vitumnus VIII, 391. 394. Voltamna VIII, 390. Volumni-us, -a VIII, 395. Volumn-us, -a VIII. 389. voluntarius VIII, 389. voro IX, 272. Vortumnus VIII, 389. vultur IX, 405.

[zeref. u. IX, 277.]

C. Sanskrit.

aktu IX, 277. an- VIII, 28 f. anakti IX, 277. änu (ved.) IX, 387. anjo'nja IX, 267. aptü- IX, 406. abibhjant VIII, 314. arguna-s VIII. 368. ardh IX, 279 f. avi-s VIII, 122. indra-pushäna IX, 264. upa-m.i IX, 350. us-r- (ved.) IX, 382. rtas-pati IX, 268.

kamprä-s X, 328.

karg VIII, 365.

krgas VIII, 365.

kroshtu IX, 406.

go- VIII. L23.

gras- IX, 272.

k'ätur- IX, 106.

gathara IX, 272.

gäni. uäin (ved.) VIII, 121.

gama VIII. 386.

rrar-ta, -tu IX, 272.

-pati IX. 268. tamisra IX, 393.

Wortregister: tar tagr.

435

tar VIII, 381.

tarantas VIII, 381.

dur- IX. 395.

devar IX, 391.

dvär ived.) IX, 395.

dhan VIII, 353.

dhenus X, 320.

nägas X, 328.

nä^ukas X, 328.

näsbtar X. 328.

näshtavjas X, 328.

nac IX, 395. X, 32S.

nie IX, 395.

paras-para IX, 267.

parut IX, 392.

pftrvja IX, 405.

brhas-pati IX, 268.

brähmanas-päti IX, 268.

bbxca-fl VIII, 365.

mama- X, 63 ff.

maba-bäbu u. s. w. IX, 267.

mätula IX, 405.

jautüram IX, 405.

juvan X. 321.

ragatas VIII, 36S.

rathas VIII, 390. rathas-päti IX, 268. rädh IX, 2^u. rädhas IX, 2S0. lalalla VIII, 455. lubh VIH, 455 ff. lul VIH, 455 ff. lolupa VIII, 456 f. vänas-päti IX, 269. vämi VIII. 369. viras X, 321. easman VIII, 3^3. ciras IX, 393. ^ubbas-päti IX, 268. gram VIII, 351. £va£-ura, -rü IX. 405 sa VIII, 90. sagarbbja VIII, 91. sädas-päti IX, 268. sami X, 320 f. Bünu-8 X, 88. strbbia IX. 389. spaudate IX, 390. sjuman IX, 256. svara-s VIII, 396.

D. Eranisch.

(Altbaktrisch imbezeichnet.)

auramazdä {altp.) IX, 265. afscithra IX, 269. afstacin IX, 269. kerefsqar IX, 269. khrvant VIIIj 369. gbena VIII, 121. geui VIII, 121. catbra- IX, 406. daenu X, 320. dvare-m IX, 395. nacus-paeya IX, 269.

pourusb-aejaa IX, 269. biwiva~o VIII, 314. böiwra VIII, 314. brätuirya IX, 405. yavan X, 321. rädanb IX. 280. räna-päna IX, 250. £tar- IX, 389. gtebr-paecanba- IX, 389. gpefitö- IX, 269. bunu-s X, 8S.

astl IX. 38S

E. Armenisch.

tagr, ta^er IX, 391,

28'

436

"Wortregister: corisco zer-

F. Europäische Sprachen

(ausser Griechisch, Italisch).

1. Romanisch.

corisco (portug.) VIII, 315. vinco (ital.) VIII, 45S.

2. Germanisch.

(Neuhochdeutsch unbezeichnet ; gotisch: g.; althochdeutsch: ad.; mittel- hochdeutsch: md.; altsächsisch: alts.; angelsächsisch: ags.; englisch: e. ; altnordisch: an.; schwedisch: schw. ; dänisch: d.

anco, ancho (ad.) IX, 278. anke (md.) IX, 27S. avi- (g.) VIII, 122. barw-, barb-es (dial.) IX, 164. be- X, 202J bramble (e.) IX, 164. daur (g.) IX, 395. dinstar (ad.) IX, 393. dius (g.) X, 321. dura (alts.) IX, 395. Eoforwic (ags.) IX, 270. er- VIII, 19. X, 202. erpeln (dial.) IX, 164. fidur (g.) IX, 406. ga-, ge- X, 202. grummet IX, 164. hampel (dial.) IX, 164. hölperle (dial.) IX, 164. immes (dial.) IX, 164. in- VIII, 22 f. jedermann IX, 264. Jör-salir (an.) IX, 270. Jör-vin (an.) IX, 270. jumfer (dial.) IX, 164. Kaltenborn IX, 271. kilthei (g.) IX, 272. kirmes (dial.) IX, 164. krugele (dial.) VIII, 315. künec (md.) IX, 264. lallen VIII, 453. Langenstein IX, 271. laus-qithrs (g.) IX, 272. limmet (dial.) IX, 164. meina (g.) X, 135. mitternacht IX, 271.

molbert (dial.) IX, 164. molter (dial.) IX, 164. muffel (dial.) IX, 164. nachher (dial.) IX, 164. nober (dial.) IX, 164. nökkvi (an.) IX, 391. ör-, ür-es (dial.) IX, 164. qens (g.) VIII, 121. qina (g.) VIII, 121. qithu- (g.) IX, 272. 406. sämi (ad.) X, 320. schultes (dial.) IX, 164. sparva (g.) IX, 390. ' spatz IX, 390. spaz (md.) IX. 390. speichilla (ad.) IX, 391. spetzel, -In IX, 390. sunu-s (g.) X, 88. täc-or, -ur (ags.) IX, 391. tor (ad.) IX, 395. tura (ad.) IX, 395. über-äz (md.) IX, 164. un- VIII, 30 ff. ungersven (schw.) IX, 264. ungersvend (d.) IX, 264. vair (g.) X, 321. ver- X, 202. vinds (g.) VIII, 369. wember (d.) IX, 164. wimper IX, 164. wingert (dial.) IX, 164. wintbräwa (ad.) IX, 161. wolber (dial.) IX, 164. zeihhor (ad.) IX, 391. zer- X, 202.

Wortregister: auszrä uraid.

437

3. Lettisch-slayisch.

A. Lettisch.

(Litauisch unbezeichnet. Altpreussisch : ap.)

auszrä IX, 392. avi-s VI11, 122. brukü VIII, 365. büts-ange IX, 270. dürys IX, 395. dväras IX, 395. ganna (ap.) VIII, 12t. kraipjti IX, 247.

pöna-s IX, 250. räta-s VIII, 390. sa-, sa-, su- VIII, 91. sen (ap.) VIII, 91. sesu IX, 401. suuü-s X, 88. tamsras IX, 393. vy'ra-s X, 321.

B. Slavisch. (Altbulgarisch unbezeichnet. Böhmisch:

b.)

bratü-sestra IX, 264. dete X, 320. deva X, 320. dvorii IX, 395. jetry IX, 406. o'vica VHI, 122. pän (b.) IX, 250.

panü IX, 250. reka VIII, 455. sa-,' su-, sü- VIII, 91. sestra IX, 394. svekry IX, 406. synü X, 88. zena VIII, 121.

ceir X, 321. en- VIU, 22. frot (er.) IX, 393.

4. Keltisch.

(Irisch unbezeiebnet. Cornisch: er.)

oi VIII, 122. sruth IX, 393. uraid IX, 392.

Berichtigungen.

VIII. Band. S. 369 Z. 16 v. u. lies: qui fieri possit, ut hoc statt gut

fieri ssit, ut hpooe.

IX. Band. S.250 Z. 9 v. u. lies: pdn statt pan.

X. Band. S. 60 Z. 5 v. u. lies: genetivum statt g enetvum.

64 14 jushmäka statt yushmäka.

64 10 jushmäka-m statt yushmäka-m.

64 1 fuvat statt yuvat.

74 20 v. O. va-Tcao-f statt va-ruro-g.

75 17 to luäxiov statt t6 Ificcitov.

92 _ 4 äaüvorwn statt genetivorum.

Druck von J. B. Hirschfeld in Leipzig.

Nachwort.

Nachdem in zehn Jahren zehn Bände der Studien " er- schienen sind, habe ich mich aus verschiedenen Gründen entschlossen diese Sammlung eingehen zu lassen. Der Ent- schluss ist von mir nicht ohne Bedauern gefasst, weil mir die Fürsorge für die „Studien" erwünschte Gelegenheit gab mit früheren Schülern und anderen befreundeten oder doch auf verwandte wissenschaftliche Ziele gerichteten Gelehrten mich in Verbindung zu halten.

Ich kann diese Blätter nicht aus der Hand geben ohne denen zu danken, welche sich um ihr Gedeihen verdient gemacht haben. Dahin gehören zunächst alle, die auch ohne dazu eine besondere Veranlassung zu haben, eigne Beiträge dafür geliefert haben. Ihre Gaben bedürfen um so mehr des Dankes, da ein äusserer Entgelt nicht gewährt ward. Ebenso danke ich denen, welche dieser c ammlung eine wohl- wollende Beurtheilung zu Theil werd. Hessen. Denn der Kern der „Studien", die Erstlingsarbeiten so vieler junger Männer, bedurfte des Wohlwollens ebenso sehr, als er in den Augen billig denkender darauf Anspruch hatte. Endlich danke ich der Verlagshandlung für die Bereitwilligkeit, mit der sie von Anfang bis zu Ende dies Unternehmen gefördert hat.

Dei nächste von mir in meinem Vorwort hervorgehobene Zweck der Studien " war der, tüchtigere Doctordissertationen der von mir vorzugsweise gepflegten Richtung davor zu be- wahren, dass sie übersehen und bald völlig vergessen würden. Dieser Zweck wird in andrer Weise durch ein neues Unter- nehmen erreicht werden, zu dem ich mich mit meinen näch- sten Collegen verbunden habe, nämlich durch die

Leipziger Studien zur classischen Philologie.

Herausgegeben von G. Curtius, L. Lange. 0. Ribbeck, H. Lipsiüs. Verlag von S. Hirzel.

In diese auf classische Philologie überhaupt gerichtete Sammlung kann ich meine für ein engeres Gebiet begründeten „Studien zur griechischen und lateinischen Grammatik" ge- trost aufgehen lassen.

Leipzig, im Januar 1878. Georg Curtius.

H

9

d

0

X! ü CO

•H

d

•H

CD -P

cd H

1

d

CD

,d

CD •H

M

^-s ü

cd

CD H v-^ tüD O H bD k

h d >

O N

Od» CD ^

CO XJ -P

d d ä

rl-P 6

o o

H ►J O

Universityof Toronto Library

DO NOT

REMOVE

THE

CARD

FROM

THIS

POCKET

Acme Library Card Pocket LOWE-MARTIN CO. LIMITED

,

.

m

Sil

pi#

...sji

..