LL H9824B

3^

VLRICHI HVTTENI

EQVITIS

OPERYM SYPPLEMENTYM.

EPISTOLiE OBSCVRORVM VIROHVM

CVM

INLVSTRANTIBVS ADVERSARIISQVE SCRIPTIS.

COLLEGIT RECENSVIT ADNOTAVIT

EDVARDVS BOCKING

VTRIVSQ. ET PHILOS. D. AA. LL. M. IN VNIV. LITT. BONN. IVR. PROF. PVBL. ORD. BORVSS. REGI AB INTIMIS DE IVRE CONSILIIS.

TOMVS PRIOR. TEXTVS.

LIPSI^

IN ^DIBVS TEVBNERIANIS. A. cioiocccLxiiir.

•(.>,^^H

" V

'/

LIPSIAE TYPIS B. G. TEVBNERI.

EPISTOL^

OBSCYRORYM YIRORYM.

lOANNIS PEPERICORNI

CONTRA EAS

DEFENSIO.

ORTYINI GRATII

LAMENTATIONES

OBSCVRORVM VIRORVM.

CVM

NONNVLLIS DIALOGIS COMMENTARIOLIS EPISTVLIS.

CONTINENTVR HOC VOLVMINE

EP1ST0L.E OBSCVRORVM VIRORVM. [VOLVMEN PRLMVMJ.

Pag-.

1. Thomas Langschneyderius Ortvino Gratio. Lyptzick. . . . 3...5

Prandium AristoleUs. Magistroruin disputatio de verbis 'magister nostrandus' et 'noster magistrandus'.

2. loannes PelHfex Ortvino Gratio. Lyptzick. . . . . . . 5.. .7

Peccatum ludoeos Francofurtenses pro magistris nostris salutandi.

3. Bernhardus Plumilegus Ortvino Gratio. (Wittenpurck.) . . 7. 8

De rixa cum Georgio Sil)uto propinationum leges contemnente.

4. loannes Cantrifusoris Ortvino Gratio. Wittenberg 8. 9

I)e Georgio prajdicatore sermonibus suis etiam magistros reprehen- dente vindicla sumitur, cum ex adulterio faciendo nudus ab iilis fu- gatus contumeliose tractatur, hi autem mulicrem Georgii amicam omncs deinceps sluprant.

5. loannes StrauIKederius Ortvino Gratio. Moguntise 9. 10

Nobihs quidam Reuchlini etiam in theologicis lilteris doctrinam me- ritaque laudibus cvehcndo, illius auteni adversarios despicatui habendo Petri Meyeri iram invidiamque suscilat. Ortvinus itaque ad tiieo- logiam carminibus etiam defendendarn sollicitatur, adiectis piis de comburendo Reucldini libro votis. De morte magistri Sotphi et de magislro Remigio, quomodo scriptor olim, cum huius discipulus esset, ab eo a studendi pigritia abmonitus est.

6. Nicolaus Caprimulgius Ortvino Gratio. Lyptzick 10. 11

(juierilur ulrum Gra^cis verbis titelli, i. e. accentus superscribcndi, an cum Ortvino omillendi sint. is ad pia carmina scribenda excitatur.

7. Petrus Ilafenmusius OrtviBo Gratio. ex Nurenberga. . . . 11. 12

,,An est necessarium ad ailernam salulem quod scholarcs discunl grammaticam ex poetis sajcularibus". Opinio scriptoris de novo modo studendi ct consilium Valcnlini dc Geltershcim, quod illc se- cutus in ludibrium humanistarum venit. Ingenii Ortviniani admiratio. Nova de indulgentiis ordini prajdicatorum concessis.

S. Franciscus Genselinus Ortvino Gratio. ex Friburga- . . . 12.13 Alios pro Anlireucldiiiistis certare, alios Reuchlinistis favere, ab illa parte theologos praecipuc, ab hac iurislas slare narralur, illosque summo gaudio Parisiense contra Rcuchlinum iudicium suscepissc, quocum quia Ilcldelbergenses conscnsum suum non expresserunl, Colonienses infensum in eos animum lege acadcmica lala ferc du- rius manifestasse scriptor innuit, simulque carmen in laudem Pa-

VI iNDEx EOKVM qva: iioc volvmine continentvk.

Pa§:.

risiensls scnlcnliic a Colonicnsibus, ul ei relatum fucrat, conposi- lum cxliibcl, Ortvinumquc auclorem collaudal ciusque parli omnia fausla prccalur.

9. Conradus de Zuiccavia Ortvino Gratio. ex Liptzick. ... 14. 15

Lascivus rei venereai amanlissimus magister Orlvinum quod amicam vcrberassct rcprehcndit, cique quam amatoric ipse in officio amicaj suae sit, ut ncc evidentissimis suspitionibus contra eam locum det, cnarrans nimlum castitatcm cxposcentium rigorem esse pro- fcssus fornicationis crimcn diluit. Musjirum rcs minus sibi cordi, at \ lamcn scse quoquc Anlircuchlinislam humanistarumquc adversarium csse adieclo cpistola) commentario in defensionem Alexandri Galli contra Buschiura scripto prodit.

10. loannes Arnoldi Ortvino Gratio. {Mogmtice,) 15.16

Libcilum [llutteni] contra loa. Pfcffcrkorn publicatum transmiltens

de Rcuchlinislarum multiludinc audaciaque pcriculisquc ab eis in- mincntibus qucritur Ortvini quondam discipulus et rixam suam cum quodam illorum , Colonienses Parisienscsque mirc fastidicnte commis- sam narrans carmen in horum , Tungrensis praecipuc ct Altoeplalcie, laudem adicit ct dc studiis suis refert.

11. Cornelius Fenestrificis Ortvino Gratio. {Moguntice.) . . . 16,. .18 X Partcs Colonicnsium sese tucri Hochstratoque et Arnoldo de Tun-

gris optime vclle, Reuchlinum autem odisse, cumque et a quattuor univcrsitatibus ct a Parisicnsibus condemnatum plane devictum iri quantum optct, scriptor latius perscribit, ct dc duobus Reuchlini- stis in Parisicnses Colonienscsque magistros miris raodis invehenti- bus ac quomodo ipse contra eos tunicam domini Trevcrcnsem de- fcnderit narrationem facit. de quibus non salis idoneis viris scri- ptor, ipse poeta, artis sua3 specimen addit Coloniensesque magi- slros salutare iubet.

12. Uiltbrandus Mammaceus Ortvino. in Tubinga 19. 20

l)e praiilicatorum contra Reuchlinum causa sinistri rumorcs, et de Ilochstrato a Romancnsibus neque ad bcncficium pauperum admisso.

A papa, si contra theologos iudicaret, ad concilium, quod supra papam cst, appellandum esse. Prcfidicatoruiu ort^inis, aliis perosi, laus ct Ilochstraticai contra parum idoncos haerctici Rcuchlini pa- Ironos causa) comracndatio.

13. Conradus de Zuiccavia Ortvino. ex Liptzik 20.. .22

Dc adultcriis Ortvini Arnoldique in uxorem Pfefrerkomi commissis

cl contra Ortvini fornicationis pcccatum severe condemnantes litte- ras Conradi idcm excusantis argumenta. Dc hastiludio fcstisque con- viviis chorisque Lipsiae actis.

14. loannes Krabacius Ortvino Gratio. ex Nurenberga. . . . 22.23

llcckmannum Vindobona; mortuum essc nuntiatur, in cuius laudem adposilo quoque carralne sepulchro inscribendo narratur cuiusdam superbicntis poctaj [Iluttcni], arlcra vcrsificatoriam docere volentis, cura Ileckraanno rectorc altercatio. Apud Norirabergcnses quoque de causa fidei suspccli rumorcs intcr Rcuchlini fautores.

IND-EX EORVM QV^ HOC VOLVMINE CONTINENTVR. VII

Pagr.

15. Guilhelmus Scherscleifferius Ortvino. Franckfurdiae. ... 23. 24

Querulosa de Ortviiii in litteris dandis neglegentia expostulatio et ut crebras det precatio. Pro priedicatoribus conlra Rcuchlinum huiusque spcculum ocuhire pia vota.

16. Matthseus Mellilambius Ortvino Gratio. Magunti». . . . 24.25 Cum inimico Ortvini, hunc spurium, matrem eius mcrelricem, pa-

trem presbyterum esse in volgus edente contentiose disputat scri- ptor.

17. loannes Hipp Ortvino Gratio. (Lipsice.) 26...28

De Aesticarapiano per magistros Lipsienses ab univcrsitate relegato. frustra pro iilo intercedente principe, et de Andreai Delitiani magi- slrique Rotburgensis doclrina poeticoque ingenio. Expetit scriptor Ortvini hbrum contra Reuchlin, et ut ipse ab Ortvino carmine ce- lel)retur.

1 8. Pelrus Negelinus Ortvino Gratio. in Treviris 28. 29

Discipulus timide quondam prseceptoris iudicio carmen in laudeni s.

Pelri conpositum, musicis quoque modis cantandum transcriptum submittit, et quid de sentenlia Spirensi dicatur ac de Hochstrato, Romaj feliciter litem prosequente, indicat, Colonienses magislros ac theologos cum Pfefferkornio suo nomine salutans.

19. Stephanus Calvastrius Ortvino Gratio. ex Monasterio in West-

phalia 29. 30

„Carmen scriplum in morle magistri nostri Sotphi in bursa Kneck, qui olim composuit glosam nolabilcm" ulruin Orlvini sit an non, itaquc utrum bonum sit an habeat vilia, quajritur.

20. loannes Lucibularius Ortvino Gratio. ex Suollis 31

Ortvini Davcntriai Colonia^que quondam discipulus, nunc misellus ludi magister ima^que vocis cantor, ut ille commendaticias litteras ad collaboratoris munus optinendum dare velit, supplicibus precibus expetit.

21. Conradus de Zuiccavia Ortvino Gratio. ex Lyptzick. . . 31.. .33 Respondens ad Ortvini de liuius in amore successibus Conradus quo-

modo ipse in Dorothese suaj consuetudinem vencrit, qua) amoris expcrimentum crucem domui adpiclam osculari iubens cepit, et de huius periculi exitu narrat, cantuque noclurno (qucm serenatam appellare ab Ilispanis didicimus) amicam cclebrassc refert, consi- liumque rei amatori.e bcne gerendaj ab Ortvino petit.

22. Gerhardus Schirruglius Ortvino Gratio. ex Moguntia. . . 33...35

Paenitet iuvenem non Coloniaj studia sua prosecutum cssc, ubi in- ler dcvotos cives, diligcnlcs magistros ac verecundos discipulos me- lius proficerc potuisset, quam Moguntiaj, inler supcrbos petulan- tesque comissatores, quibus tunica domini Trcvcrcnsis, trcs rcges Cobjnienss , reliquiaj bcaljc virginis ac s. Micbaclis cum indulgen- tiis prajdicatorum ludibrio sunt, qui Reuchlinum laudanl, Iheolo- gos autem et Parisienses contcnmunt, Thalmud damnatum librum csse ncgant, praulicatoribus alrocissima crimina obiciunt. ilaque Gerardus Ortvinum dc reditione consulit.

YIIJ INDKX EORVM QV^ UOC VOLVMINE CONTINENTVK.

23. loannes Vickclphius Ortvino Gralio. Madcpurck. . . . . 35.36

Orlviiii qiiDiKiinn pra^ccptor cuin, ne iu adulterii fornicationisque pcccato persevcrct scsequc poctarum leclionc corrumpi patiatur, amicc monct; lum laudat Ortvinum contra Reuclilinum scribcrc, sed nc nimium Pcpericorno fidat, cum furcm prodilorcmque csse audie- rit, aliusquc eiusdem nominis nefarius ludaRus baptizatus Halis com- buslus cssct, fraterno animo suadet.

24. Paulns Dauhengigclius Ortvino Gratio. ex Augusta. ... 36. 37

Fidum promissorcm sc scribcre diligcntiusquc epistolarum mutua- riiin commcrcium cxpelcrc significat, Rcuchlini Dcfensioncm nupcr publicalam Ininsmitlens, quain cum ipso auctorc comburcndam ct al) Orlvino refutandam ccnsct. Oculorum morbo laborans scriptor alcbimislam vagabundum pro mcdico adhibct. rcs domcslicai satis hclcc sunl. excrcitus impcriahs contra Venctos pcr rcgionem Augu- stanam itcr faciens describitur. varii libri ut sibi mittantur pctit auctor.

25. Phihppus Sculptoris Ortvino Gratio. {Lipsiw?) .... 37...39

Olim unum bic habuimus poctam, Samucl, nunc certe viginti Iia- bcmus, cosquc nobis, antiquorum viam euntibus molcstissimos, do- clorem sanctum et Alexandrum et authenticos auctorcs contcmnen- lcs. ila e. gr. vocabula 'seria, patritii, currus, ius, lucar, mantel- lus, mechanicus, mcnsorium, polyhistor, Polysenus' ct similia rccle exponentcm scriptorcm nihil scire quidam dixit, de qiia iniuria 'ad privilegia universilatis Vicnnensis', ubi illc in magistrum promolus cst, iste poeta citabitur. Thcologos odcrunt illi poctae siccularcs, quo- ruin unus Triumphum Rcuchlini conposuit, ct iuvcnes a bonis stu- diis ct gradibus academicis petendis abstrahunt ad suas artcs, ut de iuvene, qui Philomusi discipulus factus cst, scriptor queritur.

26. Antonius Rubenstadius Ortvino Gratio. Franckfordia?. . . 39. 40

Consulitur Ortvinus , 'utrum doctor in iure lcncatur facere rcvcren- liain magistro noslro, qui non incedit in habitu', qui habitus descri- bitur ct quomodo nuper quidam iurista Pctrum Mcycrum publice obviam factum non saiutatum praeterierit narratur. l),c causa contra Rcuchlinum , iam ad paupertalem rcdactum, sibi rescribi vult An- tonius.

27. loannes Stablerius Miltenpurgensis Ortvino Gratio. in Mil-

tenpergk 40. 41

Trccentos llorenos cx indulgcntiis vcnditis praedicatorcs cocgcrant; hiis furto ablatis utruin qui solvcrant, absoluti sint nccnc dispu- lalur. Rcuchlini amici de praedicatoribus rumores spargunt, cos indulgcntiarura pretiis ad illuin calumniandum iudiccsque corrum- pcndos abuli. magistrorum Moguntinus convcntus Speculi ocularis comburendi causa habitus; dc Bartbolomaii Zehncr praedicationc cum Reuchlinislaj cuiusdam responsionc illiusquc cxcusalione.

28. Conradus DoIIenkoj)ffius Ortvino Gratio. Heidelberga}. . . 41.. .43

Cum lcclas olim de scriptoris ingenio Ortvinus spes fecisset, is dc studiis suis Iheologicis, maximc vero poeticis ct Ovidianarum mela- morphoslum rcfert, quadrupliccmquc nominum csse significalioncm.

INDEX EORVM QViE HOC VOLVMINE CONTINENTVR. IX

Pag:.

ita nuper qiiendam ex poetarum numero, qui 'non intelligunt alle- gorias et expositiones spirituales', quid essenl Mavors, novem Musie, Mercurius, ignorantem docuit. Ipse libro Tliomic de Walleis Iias ar- tes se debere profiletur, qui quam docte 'concordantias intcr sacrani scripturam et fabulas poetales' scripsissct, exempla adferuntur de Phitone serpente, de Salurno, de Diana, de love ac Galistone, de Aglauro , de Europa , de Cadmo , de Actaeone , de Bacclio , de Pi- ramo et Thisbe, de Vulcano. De Reuchlino, quid agat, ubi per Tubingenses auclor certior factus fuerit, sese scripturum significat.

20. Tilniannus Lumplin Ortvino Gratio. [Tiibingce?) . . . . 43.44 Ortvinus quod contra Reuchlinum scribcre non pergat, acritcr repre- hendilur, et conlra defensorem ludaiorum, quem peccatorem recte Pe- pericornus increpat, ecclesiam famamque suam defendere provocalur.

30. Ortvino Gralio loanncs Schnarholtzius. ex Basilea. . . . 45.46 Adulaloria humilitate celebratissimum magislrum adit theologice can- didatus, ut ei describat pra^dicalionem nuper a quodam Parisicnsi

de ascensione domini iubilantibus apostolis beataque virgine facta, et de resurreclione in Ilierusalem habita, sibique libros indicari vult, 'ubi ista materia habetur', ut emere possit.

31. Barlholomffio Colpio Willibrordus Niceti. (Fuldce?) . . . 46.. .48 Laudatis Garmelitarum ordine eique concessis indulgentiis, pietate

ac doctrina Colpii, bibliotheca variis libris instructissima, Tungari quoque, laudabilis viri, quamvis Reuchlinus eum spernat, et praj- cipue valde notabili libro, qui dicitur Gombibllationcs, quaistio pro- ponitur, utrum Lolhardi et Beguttae saBculares an clericales personaj sint, iisque matrimonia contrahere liceat necnc; de qua re fru- stra tam libros quam sacerdotem Fuldensem se consuluisse dicit Willibrordus. scntentiam dicendam si Bartholomaius nesciat, ex Ort- vino divina gratia nihil ignorante pelendam esse. Adicitur carmen heroicum de Combibilationibus.

'X\L. Ortvino Gratio Gingolfus Lignipcrcussoris. ex Argentina. . 48. 49 Ortvini quondam discipulus non defatigatur exprimendo quantum stimuletur stimulis prajccplori datis, ut a Buschio, Parisienses quo- que et ipsos Lipsienses, qui tamen melius stimulare possunt,sti- mulante, et ut restimulet adhortatur; sese quoque Buschium car- rainc slimulasse el occasione data fortius stimulaturum essc.

33. Mammotrectus Buntemantellus Ortvino Gratio. ex Ileydel-

hergo 49.. .51

Post laudatum Ortvini poeticum ingenium sub fide confessionis scri- plor aperit, quam insano amore erga Margaretham, campanatoris filiam, laborct, a qua cur similiter amari credat cnarrat ac dc me- dicamento Gyni, a doctore Brunello imperato, adcuralius rcfcrt, ab Orlvlno autem amatorium remedium expctit.

'M. Ortvinus Gratius Mammotrecto. ex Colonia e domo d. lo-

annis Pfefferkorn 51. ..53

Ortvinus aperlam quidcm Mannnotrecti confcssioncm laudat, graviter autem reprchendit pcccatum amandi Margurctham, contra quod sacra

X INUEX EOKVM QViE HOC VOLVMINE CONTINENTVK.

Pag:.

romedia adliiberc suadet. exeinplum ipsc sesc pricbel, qui olim ami- cam iMarj,'areliia pulcliriorem sc descruisse et uxorem factam non nisi scmel submisisse, ebrium quidem, scribit. Iterum piacularibus ieiuniis precationibusque pryeccptis cxcmplum olim in lectionibus de Ovidii arte amandi prolatum memorat de Catbarina Pistoris pomo nigromanlico icla a baccalaureo Lipsensi, quem perdite amarc cce- pit, ita ut vel magistros 'baccalaureos' appeilaret, ncquc carcerc incdiaquc sanari potuerit, scd ad amatorcm paroclmm factura confu- gil, ex quo quattuor pueros peperit — quod est scandalum in ec- clesia. Ceterum probat Ortvinus medicamcntum Gyni quod doctor Brunellus docuit.

35. Lyra Buntscliuclimachertus Guillermo Hackineto. {Parisiis?) 53.54

Epistolam Londini scriptam purissimae Latinitatis optimique stili au- clorcmque summis laudibus scriptor eiusque amici effcrunt, unus Grocus vituperare ausus ipse refellitur. Nova refcruntur de IIcI- vetiorum clade [Marinianensi] et dc causa Hochstrati contra Reuch- "linum, huic feliciori, novaque Speculi ocularis translatione; ipsum papam contra praidicatores esse, hiique ut album brillura in sua nigra cappa portarc deberent constiturum csse; pricdicatorcs autcm pecuniis cx indulgcntiis iupctrandis contra Reuchlinum pugnarc, mor- tuum denique omnino damnare velle.

36. Eitelnarrabianus de Pesseneck Orlvino Gratio. ex Verona

Agrippina , 55. 56

Wormatia) cum luda^is de eorum lege dispulans scriptor cum Pfef- ferkornium sententiae suae suffragantera allegaret , illi hunc in Mo- ravia furtum fecisse eidemque patibuluna erectum fuisse responderent, rainacia eis verba dedit PfefTerkorniumque pientissimum catholicum raeritoque hospitalarium mensuratorcmque salis a Goloniensibus fa- ctum , uxoremque eius honestissimam feminara et circunicisura tan- tum virura, non burgimagistros aut magistros araantem strenue defendit. IIa3C PfefTerkornio nuntianda esse, ut se defcndat rcalitcr contra lalcs ludijeos et Buschium.

37. Lupoldus Federfusius Ortvino Gratio. ex Erfurdia ex dracone. 56. 57

De quaestione quodlibetaria , utrum ludaio, quando Ghristianus fit, prajputium renascatur necne. Ortvinum, ut rera ex Pfefferkorni uxore exquirat, cohortatur Lupoldus.

38. Padormannus Fornacificis Ortvino Gratio. ex Witenburgo. 57...59

Prwceptori quondam suo scriptor non parum ipse sibi placens de quodlibeto artificiosissime celcbralo refcrt, in quo contra qucndam poctara nimium sui ,'estimatorem magistri de nominc Gratii dcducendo certant, utrum id a supernali gratia, an a Gracchis Romanis ori- ginem habeat. recensentur ab utraque parte stantes. Reuchlino Ort- vinum de versu 'Flet lovis alma parens' inmerito haereseos accu- santi dira precatur scriptor.

39. Nicolaus Luminatoris Ortvino. Colonia? ex bursa Laurentii. 60

Gratias agit quod consiiium de studiis Coloniae faciendis dcdit, ubi statira in bcanio deponendo Nicolaus Buschiuni a quodam 'ma- tris doraini' nomine icpidissime salutatum, cum is subtile dictum

INDEX EOIiVM QV^E IIOC VOLVMINE CONTINENTVK. XI

Pag:.

11011 mtellegeret, responsuin dare audivit, malreni doniini si pul- ciirior, quani ipse est, non fuisset, certe non adnioduni pulcliram fuisse. Itaque JJonaB spei plenus Nicolaus ad sludia bursalia sese prieparat.

40. Herbordus Mistladerius Ortvino. ex Suollis 00. 01

De Ortvino anxie sollicitatus Ilerbordus illura, ut tandem scribere

velit, adiurat, ne diutius timere debcat de illius valetudine, capilis forte doiore vel alvei inlirmitate, ex qua quondam a PfelTerlvornia purgatus est ac contra quani reincdia docentur.

41. Vilipatius de Antverpia Ortvino Gratio. ex Franckfurdia apud

Oderam 01.02

Hoclistratus de Ortvini iftfirmildte dicendo Vilipatium anima deficere facit, qui resuscitatus contra mamillarum indationcs ex m;igicis ar- tibus a mulieribus incantatricibus excitatas sancta remedia carmcn- que docet. Reuclilinum vicisse dubitat scriptor, Pfeffeikornio cuni uxore suo nomine salutes dicere iubet.

APPENDEX EPISTOLARVM.

42. (1.) Antonius N. Ortvino Gratio. in Heydelberga 03...05

Argentorati medicamentorum causa morans de Erasmo Roterodamo egregiaque bominis doctrina audit scriptor, qui an ille 'etiam aliquid sciret in medicina vel non' exploraturus ad cenam cum Erasmo sese invilari curat. Considenlium laciturnitatem Antonius recitato Ver- giliano 'Conticuere oinnes' abrumpit; tum Erasinus multa de rebus tbeologicis miris verbis praifatus est, cenai autem dominus de entc et essentia primura , tuin de poetis disputavit, quod Antonio ansara dedit probandi lulii Caisaris coramentarios a Suetonio scriptos essc, quo argumento victus Erasmus conticuit, Antoniusque sibi persuasit n(m ita raagni faciendura esse Erasnium, quippe qui puicbrura qui- dem Latinum dicere sciat, speculativarum autem scientiarura paruni expcrtus sit.

43. (2.) Gallus Linitextoris Gundelfingensis Ortvino Gratio. in

Eberburck , 05. sqq.

Gratias Gallus de litteris solatium adfercntibus agit, siniul vero in- ridet Ortvini opinioncra de infiriniLatibus non nisi ex niniio labore oricntibus, quasi vinum ingurgitare, ut Ilcidelberga} nuper ipse Gal- lus debuit, labor non esset. Addit cpistolai suoi ex Epislolari ma- gistrorum Lipsensium Ortvino cum discipulis doini perlegendani ej)i- stolam, quam

41. (-i.) Mayister Curio Matthicc Falckenhergensi ex Lipsig 00. ()7

scripsit cle iucimdo ante quinquaginta annos Lipsioi acio comnililio, de epulis niiper principi nuplias celebranli paraiis, unde sibi dul- cissimi vini fcrculorumque delicalissimorum bonam paricm 'dcsiilla- lam' clam abslulit ; dc vila domcslica adhuc scorianiis Maiihia; : de discipulis bursoi Henrici commendandis , cuius ^rcgula bursaiis' describitur,

45. (4.) Arnoldus de Thungaris Ortvino Gratio. (Coloniui) ex bursa

Montis, 07.08

\II INDEX EOKVM QVM HOC VOLVMINE CONTINENTVR.

Pag:.

Iiicominoda iulvers.X' valcliulinis vexalionuinque accusal, quas ex suis coiilra Ucuchlinuui scriptis undique sentiat, in primis ab iis qui PfenVikornum (lefensionem suo nominc edidissc, cum *nos tamen scrijda omnia fccerimus', mirentur. Deinde, cum ancillam Quente- lianam ex Ortvino prajgnanlem csse audivisset, huius scorti habendl societatem incundam oflert.

46. (5.) loaniies Currificis Ambachensls Ortvino Gratio. Hei-

delberg 69...72

Quomodo sludiis operam det ct dc doctis viris Heidelbergae tlieolo- j,Mam docentihus, in primis de doclissimo quodam praedicatore, quem Qiiacculalorcm et loanncm cum destruclo capite vocant, et de dis- cipulo eius prfficeplorem fere superante, qui mire quaesliones et sophismata exponit atque utruni deus sit in praedicamentis et de rollationibus similihusque disputat, prosaice et, ut sibi visus est, metrice narrat. poetas Heidelbergenses multo minus quam Ort- vinum, sludiosorumque mores ac vitam multo minus quam Colonien- sium sibi placere scribit. Denique Arnoldum Tungrensem consul- tari vult, num licitum sit talis de indulgentiis ludere.

47. (6.) Wendelinus Pannitonsoris Ortvino Gratio. ex Strafiberg. 72. ..74

In posterum taciturnitatis crimen sese evitaturum promillens Ort- vino ut a praedicatorum partibus stanti refert Wendelinus de quodam suo conviva, qui mirc Latine loquens catalogum praevaricatorum i. e. prsedicatorum sese publicaturum esse dixit, quo de variis illo- ruin maiis facinoribus ageret, de Bernensi scelere, de praedicalore Moguntiae per vim stuprum facere conante, de monacbis Argentora- tensibus mulieres pro monachis apud se habentibus; et cum ipse W. praedicatores defenderet, ne ut templarii occiderentur, ille de Wigando Wirt, Bernensis sceleris capite Wesaliique calunmiatore et vero sub PfelTerkorni nomine editi libri 'Sitirmglock' auctore, dura verba rcplicavit. quo facto Wendelinus iratus abiit.

48. (7.) lacobus de Altaplatea Ortvino Gratio. Ronise. . . . 74...77

Desiderium iucundissime Coloniae peractae vilae cum desperatione de tristi sua3 conlra Reuclilinum causae condicione Romana suaque ege- state el solliciludine, ne dum ipse abesset, haereses in Cicrmania cresccrent et Erasmus theologiam corrumperet, coniunctum male cruciat llochstratum, qui in deambulalionibus cuni Petro Meyero per cainpum Florae consuetis curtisanorum contemptui et ludibrio se haberi queritur ac de quibusdam 'epitaphiis Hochslrati', quse illi quasi casu excidissent proiecerant, quid, cum ipse adhuc in vivis esset. ea sibi velle putet, ex Ortvino quaerit. De Pfefferkornio 'mam- maluca facto' rumorem falsum esse sperat scriptor.

[49. (8.) loannes Tolletanus Richardo Kalberstadensi. ex Rraban-

tia a. 1537 77...79

Narralio sordida de monacho cui scortum, quod per triduum in mo- naslcrio apud se habuerat, negata mercede lunicam cum cucullo abstulil, qua; ut sibi reslitueretur ille frustra magistratum adiit. is conlra ad cohercendara monachorum luxuriam ac disciplinam publi-

INDEX EORVM QVM HOC VOLVMINE CONTINENTVR. XIII

Pag-.

cam curandam illos publice prodire velat ot sub cura esse iubet. (Effeti et a genuinis Epp. 0. V. aberrantis ingenii partus.)

Reuchlini effigies 80

DEFENSIO 10/iNNIS PEPERICORNI CONTRA FAMOSAS ET CRI-

MINALES OBSCVRORVM VIRORVM EPISTOLAS. etc. 81. sqq.

Epistola Pepericomi ad Leonem PP. X. et Cardinales. Colo-

nice a. 1516. m. lulio 83. 84

Eiusdem adHermannum principem electorem ep. Colonicc a, 1516. 84...88 Mandaium Imperatoris secundum, Rofereit d. 10. Nov. 1509. 88...90 Pepericorni narratio de negotio a se Francofurti acto. . . 90.. .92 Commissio ah Imperatore Pepericorno data. Fussen [Faucibus\

d. 6. lul. a. (1510.) 92

Pepericornus Reuchlinianam consultationem non inlicite se puhli-

casse exponit 93

Consultatio utriusque facultatis Coloniensis, additis ad Impera-

torem litteris Pepericornum commendantihus. Colonice

d. 13. Nov. a. 1510 94. 95

Universitatis Moguntince Consultatio utriusciue facultatis, addita

Consultatione facultatis iuridicce et ad Imperatorem

Pepericornum commendante epistola. Moguntia; d. 31.

Oct. a. 1510 95...99

Consultationem utriusque facultatis Erphordiensis superioribus

conformem esse 99

Heidelbergenses consultarunt aliarum universitatum doctores si-

mul esse convocandos 99

Consultatio lacohi Hochstraten. Colonice d. 9, Oct. a. 1510. . 99... 101

Consultatio Victoris de Karhen hic omissa *. 101

Consultatio loannis Reuchlin cur hic omissa, et de ea Peperi-

corni cum archiepiscopo Mogunt. conversatio. . . . 1 01... 103 Archiepiscopi Moguntini Urielis ad Cmsarem epistola d. 29. Oct,

a. 1510. per Pepericornum missa 103. 104

Raldungi, Anc^li et Gregorii consultatio 104...107

Impugnatur exceptio Colonienses Reuchlini Teutonica scripta

parum intellexisse 107

Maximiliani Cwsaris ad archiepiscopum Moguntinum respon-

sum d. in Friburg. 13. lan. a. (1511.) 108

Pcpericornus cur Manuale speculum ediderit 108. 109

Archiepiscopi Moguntini ad Ccesarem littera^ d. 23. Apr. a. 1511. 109. 110 De Speculo oculari et de Pepericorno a ludceis ludihrio habito. 110. 111

Notw Pepericorni 11 2... 115

Reuchlini ad Arnoldum de Tungaris epistula d, 2S, Oct, a. 1511. 115.,.117

XIV INDEX EORVM QViE IIOC VOLVMINE CONTINENTVR.

Pag-.

Pepcricomi censwa hiiins epistulce 117.. .124

Universitatis Coloniensis Christiana instructio ad loannem Reuch-

lin. d. 2. lan. a. 1512 125. 126

Beuchlinus non recantat sed Claram ocularis speculi declara-

tionem edit 127

Cwsaris ?nandatum contra speculum oculare d. Colonice d. 7.

Oct. (a. 1512.) 127. 128

Reuchlinus defensionem suam denuo emittit 128

Petri Metjeri ad Arnoldum de Tungari epistula d. Franck-

fordiw d. 10. Fehr. a. 1512 129

Maximiliani Cwsaris alterum mandatum contra Reuchlini lihros.

d. Confluentim d. 9. lul. (a. 1513.) 129. 130

NotcB Pepericorni et Reuchtinianoi epistolce ad Colonienses theo-

logos d. 27. lan. a. 1513. pars 130...132

Reuchlini lihri ah universitatihus examinantur et condemnantur. 1 33

Sententia Lovaniensis facuUatis Theologioe contra Speculum

oculare. d. 28. lul, a. 1513 133. 134

Sententia facultatis theologicce Coloniensis contra Speculum ocu-

lare. d. 16. Aug. a. 1513 134. 135

Sententia facultatis theologicce Erphordensis contra Speculum

oculare. d. 3. Sept. a. 1513 136. 137

Sententia facultatis theologicce Moguntince contra Speculum

Oculare 137. 138

Spreta commissione Spirensis hcereticce pravitatis magister Spe-

culum oculare Colonice- comhurendum condemnat igni-

que tradit d. 10. Fehr. a. 1514 138. 139

Spirenses contra pro Speculo oculari sententiam dicunt, quam

cum trium universitatium sententiis Colonienses Pari-

siensi universitati examinandam mittunt. . . , . 139. 140 Sententia Parisiensium doctorum condemnativa Ocularis speculi.

d. 2. Aug. a. 1514 140. 141

Quihus iudiciatihus actis omnibus Romam missis Reuchlinus in-

tra XL dies ut conpareat citatur. Exceptiohes ah ipso

oppositas Pepericornus 7iotis refutare studet. . . . 141... i48 Litterw regis Francice [Ludovici Xll.] ad summum pontificem

contra tihros loannis Reuchlin 149

Littercc Karoli Hispaniarum regis ad summum pontificem de

supprimendis Reuchlini tihris d. Middelhurgi d. 16.

Mai, a, 1515 , 149, 150

Litterw universitatis Lovaniensis ad Papam contra lihros Reuch-

tini. d. 23. Mai (a. 1515.) 150...152

INDEX EORVM QV^ HOC VOLVMINE CONTINENTVR. XV

Pag-,

Litterce Adricmi Florentii de Traiecto ad Cardinalem s. crucis

de Beuchlini lihris delendis. d. 16. Mai. a. 1515. . 152

Nota Pepericorni. Consummatio historice. Protestatio. Summa-

rium totius negotii .• . . . 153... 159

De Epistolis Ohscurorum virorum 159...162

Pepericorni exclamationes et Expurgatio infamiWj et Figura

veritatis Reuchlinum semper fuisse reum originarium. 162... 160 Responsio ad argumentum contendentium Reuphlinum non com-

posuisse Epistolas Obscurorum Virorum 166...16S

Contra eos qui dicunt Pepericornum non esse dignum cum quo

Reuchlinus staret iuri. 168.. .170

Pe capitalibus ciuibusdam mendaciis Reuchlini. . . . . . 170. 171

Qucedam prophetia et de novo prcedicante 171. 172

Quare ludcei non efficiantur Christiani. 172

Be prcedicatione a Pepericorno Francofurti habita. ... 172

De ciuadam epistola nefandissima Reuchlini 173

Quod ha^c Pepericorni Defensio non sit famosa 173

Conclusio totius libri 174. 175

Lima lotius operis. Eyn duytsche Protestatio 175. 176

Poftoj tol)ann5 tlcnd^Uns tiitfd) milftue marumb Vxt JJuti^n fo lan0

im cUent) finti. 1505 177...179

Reuchlini ep. ad Questembergum d. 12. Aug. a. 1515. (ex Reuclilini

prsef. ad S. Athanas. in psalm.) 179. 180

EPISTOLARVM OBSCVRORVM VIRORVM VOLVMEN ALTERVM.

Exempli primae editionis inscriptio 183

Exempii secundie editionis inscriplio 184

1. lohannes Labia Ortvino Giatio. in Curia Romana. . . . 185.. .187

Convivaiis disputatio cur Magister Ortvinus epislolis ad se missis Ohscurorum Virorum nomen dedcrit, sive a nomine proprio Ob- scurorum, sive obscurilalem myslice inlerprctalus, sive propter liumilltatem contrariam Reuchlini inmodestiae, qui 'Epistolare ami- corum suorum intitulavit „Epistolae Clarorum Virorum". Ipse Ort- vinus veram nominis rationem rescribere rogatur.

2. lohannes Grapp Ortvino. in urbe Roma 187... 189

Mittit suo quondam praeceptori exemplum artis poeticai 'Carmen raetricum in despectum Reuchlini et Reucldinistarum'.

3. Stephanus Romedelantis Ortvino Gratio. Treveris. . . . 189... 191

I)e Thom.e Murneri, varii ingenii hominis, Reuchlini partibus fa- ventis theologis Coloniensihus sociisque infensi dictis, inq»rimis Pfencrkorni insignem nequitiam maleficiaque exprohrantibus, con- tra qua} Stephanus eius honestatem, generis nohilitatem, fidem ac pro religione Christiana zelum audacter defendit.

XVI INDEX KORVM QVM IIOC VOLVMINE CONTINENTVR.

4. loliannos Pileatoris Ortvino Gratio. Rom(e. . , . . . 191. 192

Orlvino quamvis lilteras non dantl scriptor nova tle causa fidei eius- que dul)ia, tlieologis difficili, Reuchlinistis auteni laita condicione scril)it et pia sua pro sacra theologia contra poetas et iuristas vola cum suspicione ipsum papam Reuchlini partibus favere nuntiat.

5. lohannes dc Werdea Ortvino Gratio. Romse 192. 193

Ortvinum de causai fidei ancipiti periculosoque statu anxium con- solatur ad priorem audaciam adhortans ac mutabilitatem inconstan- liamque papalium iudiciorum papieque legibus soluti liberrimum arbitrium demonstrans. Ceterum optimam causam esse fidei cau- sam atque Ilochstratum auctoritate plurimum valeutes curiales epu- lis vinoque datis ad suas partes traxisse.

6. Cornelius Storati Ortvino. Augustae 194

Excusat se quod dum Romse morabatur, Ortvini desiderium litte- rarum de causa fidei quam exactissime referenlium explere non potuisset; itaque nunc ex patria scribit Romae causam non bene stetisse, Hochstratum antea largitionibus potentem nunc ad extre- mum inopiae redactum a curtisanis neglegi. Ortvinum igitur cu- rare debere, ut causam fidei defendenti pecuniam vel ex indulgen- tiis divenditis receptam Fratres mittant. ^

7. Albertus Acuficis Ortvino Gratio. Hallis in Saxonia. . . 195. 196

De causa fidei hominum iudicia theologorum parti omnino adversa esse, sese autem defendere scribit auctor. Duorum Coloniensium magistrorum convicia lum omnibus Reuchlini adversariis tum Pe- pericorno dlcta, qui cum cognomine scelerato ludaeo baptizalo Ilalis combusto conparatur, latius perscribit. Illum et theologos invicem sese instigasse in librorum ludaicorum combustionem, ut ludaiis pecuniam extorquerent, idque inpedienti Reuchlino calu- mnias struere, Latinos libros a theologis conpositos sub Peperi- corni, famosi hominis, nomine edi. alios Arnoldum Tungrensem, falsarium, alios Ortvinum, presbyteri filium concubinarium adulte- rumque, alios Vigandum Wirt, infamem prredicatorem , auclores habere. Ita in odium hominum praedicatorum causam venisse, ut vel caseos emendicantibus , ut a Reuchlino eos peterent , respon- sum daretur.

8. Matthajus Finck Ortvino Gratio. Romae 196... 198

Baccalaureus sorte sua, 'bona stantia Romae', plane contentus, ne ingratus pra^ceptori promissas litteras denegare videatur, laetas scribit de ventris infirmitate, de Papa Florentiae invitis curtisanis niorante oculisque laborante, de Rege Franciae bellum contra im- peratorem parante. Bellum autem a se deprecatur, ut sibi alicuius beneficii ecclesiastici venatio prospere succedat. Ortvino , si quam litem habeat, 'sollicitatorem' sese offerens de Ilochstrato refert eum novos Speculi ocularis hfereticales articulos collegisse, Flo- rentiaeque diligenter victoriam sine dubio sperandam moliri.

9. Philippus Schlauraff Ortvino Gratio. ex Bruneck in Flandria. 198.. .203

Millil carmen quod compilavit rithmice, non attendens quantitates

IXDEX EORVM QViE HOC VOLVMINE CONTINENTVR. XVII

Pagr.

et pedes, de ambulatione sua per Almaniam, quando fuit cursor et visitavit universitates, habens mandatum a theologis quod deberet seminare favorem eorum contra Reuchlin, et quomodo fuit ibi Iribulatus a poetis'. Carmen: Versus 1...5. Invocatio Christi contra poetas, 0...12. in Saxonia (Sibutum, Balth. de Facba, Phil. Engen- linum), 13...15. Rostochii (Buschium), IG. Gryphise, 17...23. Fran- cofurti ad Viadrum (Trebellium, duos Osthenios) , 24...36. in Au- stria (Collimitium, contra quem Heckmannus scriptori auxilium tulit, Vadianum Pepericorno iratum, Cuspinianum), 37.38. Ingol- stadii (Philomusum), 39...47. Norimbergae (Pirckheimerum), 48.. .58, Lipsiye (Crocum, Mosellanum), 59. ..68. Erfordiae (Aperbacchum, Eob. Hessum, Crot. Rubianum), 69.. .71. in Buciionia (Mut. Rufum), 72...76. in Misuia (Aesticampianum, Spalatinum), 77.. .80. in nemore Saxonicp (Sturuum), 80.. .83. in Franconia (Huttenum) , 84...99. in Suevia, Augustse (Peutingerum) , Slutgardiae (Reuchlinum) , Tubingae (Me- lanchthonem, Bebelium, loa. Brassicanum, Paul. Vereandrum, con- tra quos theologus Franciscus Schlauraffo subvenit), 100.. .110. Ar- gentorati (Gerbellium, Brantum, Schurerium), 111... 123. Sletstadii (VVimphelingum, Spiegelium, Kirherum, Sapidum, Storckium, Phry- gionem, Beal. Rhenanum), 124.. .131. Hagenoae (Angstum, Setze- rium), 132...141. Friburgi (Zasium, Amorbacchum), 142.. .150. Ba- sileae (Erasmum, haereticos in domo Frobenii, Glareanum), 151. ..156. Worraatiae (Theobaldum Fettich), 157. ..167. Moguntiae, ubi Bartho- lomaeum Decimatorem hospitem habuit (Carbachium, Huttichium, Weidmannum, loa. Konigstein), 168. ..174. in navi secundum Rbe- num vehenti (Murnerum), 175.. .185. Coloniae (Buschium, Caesa- rium, Nuenarium).

10. Bartholomaeus Kuckuk Ortvino. [Roma; ] 203. 204

De causa fidei nondum decisa cum Martino Groningo, scriptori valde displiccnte honjine, cui novae Speculi ocularis Latinae versio- nis faciendaj munus delatum est, ille rixatur eumque maledictam besliam increpat Martinus. quam iniuriam ita vindicare vult Bartho- lomaeus, ut Colonienses professores suum quondam civem, cum nunc pro Reuchlino contra universitatem stet, periurii accusare suadeat. Pepericorni defensionem sibi mitli enixe rogat.

11. lodocus Sartoris Ortvino Gratio. Olmuntz in Moravia. . 205. 206

Novum annum faustum ominans sibi bene esse, utpote cottidie oranti, et cum admiratione vidisse Ortvini librum [Praenotamenta| contra Reuchlinum refert, et impense desiderat Ortvini Commen- tum super Arnoldi Tungrensis Articulos et propositiones, de quo mira omnia .sperat, quamvis Ortvinus Thomista sit. Adicit car- men elegiacum conlra luristam qui Reuchlinuin dcfenderal, |)lu- raque, nisi nuntius nimium festinassct, sese missurum fuisse si- gnifical.

12. Wilhelinus Lamp. Ortvino Gratio. Homan.T. Curiae. . . . 206.. .2 10

Itineris Romani dcscriplio. Slalim Mogunlia; iii liospitio coronae Coloniensis magislcr a Reuchlinistis, validis viris arinatis, probc carmiiialur. Woniialia; assessores camei'a» iiii])erialis iiiirabilia

Epr. OBSCVROK. VIKOR. B

XVIIT INDEX EORVM qv;k hoc volvmine continentvr.

conlra Ihcologos praedicant, dicunlurque Pepericornunj propter Campjinam tormentalem al) eo scriptam in ius vocasse; in primis autem Theohaldum Fettich spreto iuramento Coloniensi universilali olim pnestito theologos fastidisse. Wormatiam egressis viri ar- mati metu iniecto duos florenos extorquent. Cum inter pluvias nivesque Augustam Vindelicorum peterent, Wilhelmi socium fri- genlem itineris suscepli paenitet, in ipso tamen hospilio no- , clurnis choreis indulget verhisque impudicis peccat, Landsherg.Te aulem cum ancilla rem ipsam facit. Tum per Schongaviam equis luto fere suhmersis ad Oenipontum perveniunt , uhi forte impera- tor cum aulicis moralur, quorum unus acerrima in curlisanos verha facit. Deinde per Pyrenaeum sive Brennum montem nivosum, uhi inter frigora foci Coloniensis desiderio capti de re venerea sive frigidos sive calidos faclat inter se disputant Wilhelmus lu- xuriosusque eius socius. Tridentum proficiscuntur. ihi Wilhelmus quoque meretriceos sumpsit amplexus, sed peccati pcenam horas dc heata virgine orando luit. Veronam tendentihus bellici appa- ratus militesque ohvii, Veneti Brixiam opsidehant. Mantuae Vergilii Baptistaeque carmelitee recordantur; Bononiae, morantihus ihi Papa Franciaeque rege, sacra operantur, et in Hochstralum incidentihus post lilteras Coloniensium ipsi traditas is apud regem contra Reuchlinum sese moliri suaeque parti theologos Parisienses regium- que confessorem favere aperit. Per Florentiam denique, Senam, Monteflasconem , uhi vino lacrima Christi dicto sese delectarurit, Romam perveniunt, uhi maximam novilatis gratiam elephantus apud scriptorem sihi meruit.

13. Thomas Klorbius Ortvino. Confluentiae 210. 211

De quodam doctissimo Magistro nostro Ortvinum parum recte scri- psisse illum esse membrum decem universitatum, cum 'membra' scriberc deheret.

14. Otho Hemerlin Ortvino Gralio. Vratislaviee 211. ..213

Gratias agit de Pepel-icorni Defensione contra famosas sibi missa, quam valde admiratur ac contra quemdam plehanum Reuchlinistam, qui Pepericornum inlitteratum famosumque theologorum invidiae ri- xandique studii instrumentum esse contendit, defendere conatur: Peperlcornum spiritu sancto illuminatum causamque fidei tam fa- cilem esse, ut vel uxor illius Reuchlinum vincere posset; praedi- cationem ab illo habitam pontificalem non fuisse, sed simplicem populi instruclionem; lihros autem ipsius iustas Reuchliniana> in- iustitiffi ultiones continere. Reuchlinista vero Pepericornum Hoch- slralumque una furca suspendi cupit Reuchlinoque hene dicit.

15. Petrus Steynhart Ortvino Gratio. Roms 213...215

Nova de rehus hellicis causaque fidei scribere volentem non pa-

litur ira, quain quidam socius denegando Vocabularium iuris dono promissum ei niovit. luris studio operam sese navare, et in primis Casibus longis super Institutis delectari scribit, largamque .slbi, cum pauper sit, ex illo messem sperare.

16. lohannes Pileatoris Ortvino Gratio. Romse 215. 21G

INDKX EORVM QV.^': IIOC VOLVMINE CONTINRNTVR. XIX

Pluribus quam divers?e regiones civilalesque diversarum rerum, quiljus maxime abundant, copiam habent, salutibus poelice pra;- missis , ut insignem suum erga Ortvinum amorem significet, mit- tit huic rosarium mirabile et amuletum adversus serpentum ve- nena antidotum , quod s. Paulus olim pio hospiti xenium dedit. Reuclilino infausta, fausta theologis precans causam Hochstrati bene stare refert.

17. Fredericus Glantz Ortvino Gratio. Monasterii 'lU). 217

De rixa sua cum quodam cantore cerevisiam ei propinasse adfir-

mante.

18. Simon Worst Ortvino Gralio. Antverpiae 217. 218

De Pepericorni Defensione altercationes. Illum auctorem esse multi, ut Latine plane indoctum , negant , male , quia Pfefterkorn ubique quDi adnotatu digna audit in pugillaria refert, ipsc sacrarum scripturarum satis gnarus. prseterea a filio Laurentio mire inge- nioso adulescente in componendis lihellis maximopere adiuvatur. Itaque Reuchlinus in a^ternum ingemiscat quod Manuale speculum Pepericorni esse negavit. Male Reuchlinistis precans Pepcricorno eiusque uxori sese commendat scriptor.

19. Cunradus Unckebunck. Romanse Curiee 210

Graviter queritur parentes sibi egenti mittere pecuniam nullam, pelit- que praeter pecuniam cretam sibi mitti ad syllogismos faciendos, ct corrigias. Ipse veronicam sanctam dono mittens Valentino de Tiel- tersheim, egregio suo quondam logices professori, salutes dicit.

20. Marquardus Fotzenhut Ortvino Gratio. in urbe Roma. . 219. 220 Ilochstrati causae multi cardinales favent, pra^cipue s. Grucis (Ber- uardinus Garavajal), ut oiim illum contra Petruin Ravennatem iu-

vit idem partium Parisiensium studiosus. Praiterea lautis dapibus curiales ad se adlicit Hochstratus. De rumore Hermannum Nue- narium episcopum Coloniensem factum esse scriptor falsum esse sperat, cum ille poeta Reuchlino et Erasmo etiam optime velit, Iluttenusque eidem Reuchlini causam maxime commendantes lit- teras dederil.

21. lohannes llolcot Ortvino Gratio. Margburgk. .... 221

Sero Ortvinianas litteras mutato domicilio se accepisse, non pcr neglegentiam nunc tandem responderc adfirmat auctor, suadetcjue nc Gralius Defensionem contra famosas sub Pepericorni nomine edat, quia Reuchlinus ex stilo verum auctorem cogniturus cst.

22. lodocus Klynge Ortvino Gratio. Perlin in Marchia. . . 221. ..223 Sodalitatis cum Ortvino Daventria? habitai recordatur, cum pisces,

quos amas sive Plotzgen nomlnant, a patre allatos ciun hoc com-

ederet. denique dolorem suum quod causa Goloniensium post

librorum haireticalium combustionem anceps haereat, bonis votis addilis dcclarat.

23. Bertholdus Ilackstro Ortvino Gratio. in Romana Curia. . 223. 224 lam duos menses Homa; moratus ad id usqiic tempiis palroniim nondum se invenisse queritur: nam cuidam auditori rot;c, cum

B*

XX INDEX EORVM QV.E HOC VOLVMINE CONTINENTVB.

plane serviles agasonisque operas exigeret, sese elocare nequi- visse, ntpole qui niagislor Coloniensis sit. De curtisanorum su- perhia et grailuuni academicorum Germanicorum apud eos contemptu. Magister quid sit quatluor modis explicatur.

24. Philippus Mesue Ortvino Gratio. Rostock 224/225

De causa fidei Rostochiensibus narranti Speculum oculare Coloniae comhustum esse. Echertus de Harlem Reuchlinianas partes defendit sententias universitatum parvi pendens. Parisiensia Rostochiensiaque

de non recipiendis alterius utrius universitalis raagistris statuta.

25. Adolfus Rlingesor Ortvino Gralio. Franckfordise ad Oderam. 225. 226

Curas propter causam fidei aversurus quomodo ipse cum quodam quondam Coloniensi de Pepericorni fide ac foetore ludaico dispu- taverit et de virginitale Arnoldi de Tungari, enarrat.

26. Henricus Schaffsmulius Ortvino Gratio. ex urbe Roma. . 22G. 227 Consultatio de eo qui ieiunii die ovum cum pullo comedit, an et

quale peccatum commiserit, an pulli nondum exclusi carnibus conparandi sint aut vermihus qui sunt in caseis leguminibusve. Hochstrati iam hene nummati causam prospere succedere.

27. Wilhelmus Storch Ortvino Gratio. Romse 227.. .229

Queritur exoptatissimum Ortvini lihrum contra Reuchlin sihi non mitti, quo curiales pudore sullundere posset, et carmen de Hoch- strati adventu compositum mittit.

28. Rernhardi Gelff Ortvino Gratio. in Curia Romana. . . 229...235 Amicitijfi cum Ortvino contrahendse causa, quem Epistolas 0. V. edidisse opinatur hic theologorum fautor Pepericornianseque de- fensionis admirator ac defensor, mittit decem Articulos a Reuch-

linistis tanquam haereticos et crimen Isesae maiestatis continentes collectos cum suis responsionibus.

29. Ecbertus Ungenant Ortvino Gratio. Lovaniae 236

Valentino de Gellersheim debitos duos florenos se soluturum ne- gat , cum neque ille promissis stetisset lautum cihum se daturum esse si prosperam operam daret Ecbertus, ut Coloniam venientes novi discipuli captarentur ut hursae Valentini sodales fierent.

30. Balthasar Sclauch Ortvino Gratio. in Vienna 236. 237

Stupens gaudioque exsultans Pepericorni Defensionem ipsum eius auctorem, amicum suum, admiratur, ac ne theologi inter se cer-

tent, ulrum Speculum oculare comburendum an ad patibulum suspendendum sit, sed ut concordes sint enixe suadet. lam Vin- dobonai Reuchlinistarum numerum ila crescere lamenlatur, ut eam universitalem, cuius rector est Vadianus, cuius socii sunt Tann- sletter, Cuspinianus, Resch, Lazius et alii multi, relinquere cogi- let; sed solatio scriptori est Heckmanni societas.

31. Albertus Strunck Ortvino Gratio. Romse 238

Veniara petit quod non saepius litteras det, sed nimiuni Romae calorem, nimiumque laborera impendendura esse siquis secundum omnes arlis regulas epistolas scribere velit.

INDEX EOKVM QViE HOC VOLVMINE CONTINENTVR. XXI

Pag;.

32. Henrichus Cribelinioniacius Ortvino. Romanse CurifC. . . 238...240 Malae forlunae hoc anno res Iheologorum esse: ipse scriptor ad- versam iterum sentenliam expertus est, Petro Meyero contra cano-

nicos Reuchlino faventes parum hene succedit, neque hene Hoch- strato in causa fidei, de qua Imperator litteras pro Reuchlino ad papam dedit. Ruraor etiam est Erfordienses suam pro Ilochstrato sententiara revocaturos esse, qui tamen disputandi arle excellit maxime, quamvis forte graviorihus negotiis occupalus in hihlicis llieronymoque parum versatus sit. 0 si theologi vincerent, ut iu- rist* pra3 metu illorum, dei iudicum, ne verhura quidem amplius dicere auderent.

33. Petri Lapp Ortvino Gratio. in Halberstat 240. 241

Optat excellentissiraos omnes, de quihus scripsit Ortvinus, docto-

res Colonienses (magistros nostros Hochstratum, Arnoldura, Re- raigiura, Valentinura, Petrura, et licentiatura Rutgerura raultos- que alios, inler quos etiam Pfeffercornum, quamvis laicum et in- doctum, lamen rerum intelligentissimuin), Moguntinenses (Zehnerum Berlrarauraque) ac Francofurtensera mirahilem praedicatorera Meye- rura suhicere sibi iurislas poetasque saeculares, ne his lihros edere liceret, theologicos oranino nullos, alios aulem non nisi a magi- slris nostris adprohatos ; inprohati comhurerentur; et ne novam latinitatem in theologiam introducerent, ut fecerunt Reuchlin et quidam Proverhia Erasrai vocatus. Grsecae autem et Hehraicaj lit- leraB non soluni inutiles sed et nocenles sunt.

34. lohannes Schnerckius Ortvino Gratio. Ulmae 241. ..243

Praimissa salutalione poetica, sed ex improviso et antiquo more

licito, quali a magistro quodara Parisiensi universa hihlia, versi- bus conposita, refert se certiorem esse factura Reuchlinum oculis laborare. sciscitanti de Reuchlino haccalaureum, qui hunc visita- verat, respondisse, apud eura se vidisse mire scriptum librum, Plutarchum in Graeco, et alium lihellum suh scarano iacentem, Pepericorni Defensionem, cuius refutandi operje teraporisque pre- tiura esse negahat Reuchlinus ; quem itaque oculorum infirmitate quo minus multum legere aut scrihere posset prohibitura denuo ac confidentius scriptis suis ut theologi petant, scriptor exhor- latur.

35- Wilhelmus Lamp Ortvino Gratio. KomanfC Curia3. . . . 243. 244 Post multa de amore suo erga Ortvinum verha refert de servili condicione sua apud quendain notarium rotae, et de studio suo poetico, et quoraodo conlra quendam qui (grammaticum) Diome- dem laudahat, dispulaverit de (Thracis) Diomedls equis humana carne vescentihus. Alexandrumque grammaticura defenderil, in cuius laudem scriplor a se conpositum epigramma adicit.

36. lobanncs Arnolcii Ortvino Gratio. Y\omx 245

Nitide apparalis verhis Ortvino ad epislolarum comraercium haben- dum sese coramendat sibique gralulatur suam quoque ad Ortvi- nura olira dalara epistolam ab hoc intcr Epistolas 0. V. receptam esse, unde ajlernam sibi norainis gloriam pollicelur.

XXII INDEX EOKVM QYJE IIOC VOLVMINE CONTINENTVB.

37. Georgius Bleck Ortvino Gratio. Parrliisius 246. 247

Pej)oriconii Dcfenslo per lolam Parisiam valde laiulatur, ipsumque Pej)ericornum propler diligenliam causai fidci adhii)itam scriptor Parisiensibus tlieologis commendat, cuius promovendai gratiai nxorcm lil)erosque iile reliquisset; uxori autem theologos pr.Tedi- catoresque solatio esse. Tamen novus episcopus Moguntinensis cura suls consiliariis Reuchlino favet, Pepericornique defenslonem accipere negavit. Parislenses quidem theologi Pepericorni , virl in- iegerrimi de tribu ISephthalim oriundi, librum avide legerunt, sed cst etiam quidam Graecista qui illum Caisarls sollicltatoreni csse fulsseve neget, atque imperatorcm ad papam pro Reuchllno epistolam scripsisse narret. Fabrum quoque Stapulensem pro Reuchllno scrlpslsse. Maiorem vero Parisiensium partem favere theologis et odisse iuristas.

38. Demetrius Plialerius Orlvino Gratio. Basilese 247. 248

Non solum Basileensls universitas sed tota Helvetia contra prjjedi- catores est. Insuper Basilege est quidam theologus, 'ut ipse se nominat*, dictus Erasmus Roterodamus, summa auctoritate llorens, idem qui Proverbla edidit, quamvls habeamus Salomonis; is Reuch- llnum maximopere laudat theologlsque adversas litteras impressas Romam raisit. Advenlt etiara Glareanus horao valde audax theo- logis infestus, qul de nequltiis praedicatorura , raaxirae Bernensi- bus, librum se conpositurura esse diclt. quod nisi lara terribilis esset iste, scriptor dissuaderet. exoptat itaque sententiam secun- dum theologos Romee pronuntiatura iri.

39. Chunradus Stryldriot Ortvino Gratio. Bomse 248. 240

Queritur Rorase sese raorari debere, ubi nulla, ut in Germania,

vitae facililas, ubi siquis 'semel in die est ebrius, vocant eum porcura', ubi nuUa coltionls opportunitas propter raeretricum ava- ritiara, raulierumque, quaravis vestibus coloribusque exornatarum, deformltatem. dlcunt etiam aestivura coitura valetudinera infirniare: itaque in patrlara redlre cupit scriptor, recordatus araorura socie- tatls Daventrlae olim cum Ortvino habitae. hunc iam cura Peperi- corni uxore rem habere, nolentis quideni et invidi, atque ancillara Quentelianam praegnantera fecisse coraperiens scriptor consldera- lius agere suadet, suura patriae desideriura repetens.

40. lohannes Crapp Ortvino Gratio. Bomanse Curise. . . . 249.. .251

Suam 'epistolani carmlnalera' (II. 2.) gratam Ortvino fuisse sibi gra- latur, sed hulus invitationl, ut 'seraper ita scriberet', cura car- rainura faciendorura promplitudo suum terapus habeat, satisfacere posse negal. Nova captanti scrlblt de tribus nunc Roma; causas suas agentibus excellentibus theologls, de Hochstrato causara fidei, de Petro Meyero contra canonicos Francofurtenses, de Caspare Campodunensi causam sacri olei contra raonachos defendentlbus. Versihus ex improviso factis scriptor Ortvino sese coraraendat.

41. Simon Pocoporius Ortvino Gratio. Lubeck 251

Vcrsura psalrai 'Mirabilis facta est scientia tua ex rae , confortata

INDEX EORVM QV.E IIOC VOI.VMINE CONTINENTVR. XXIIl

Pag-.

est el noii potero ad eum* in Ortvinum, inerteui quondam suuni discipulum, Oralionum auctorem, Iransfert Simon.

42. Achatius Lampirius Orlvino Gratio. RomanjB Curice. . . 252. 253 Docet ritUm carmenque nigromanticum, quo mulieres ad perditum amorem incantari possint. '

43. Otho FlerBklirdrius Ortvino Gralio. Herbipoli 253.. .255

Ortvino theologia nunc florente insignique magistrorum nostrorum auctoritale glorianti lamentabundus aliter in patria sua rcm sese

habere respondet, ii)i religiosos in despectu, saeculares autem fere in respectu esse, indigne. In primis de doctore lohanne ReyC queritur scriptor, quod propriam viam teneat, religiosos sanctosque patres parum veneretur, non ex regulis artis praedi- cationes habeat, nec praedicatores contra Reuchlinum adiuvet, in- duigentiasque tanquam inutiles respuat, soli evangeho ille fidens.

44. Petrus de Wormatia Ortvino Gratio. Romse 255. 250

Mitlit Latinum Homerum, quem didicit tractare de 'viris qui vo-

cantur Graeci, qui bellaverunt cum aliis viris qui vocantur Tro- iani' per decem annos *ita quod totus campus sanguinavit', et de ingenti clamore atque inmenso lapide equoque loquente. du- bitat autem de veritate et num ille liber 'multum autenticus' sit, quare sibi rescribi petit.

45. lohannes Gerilambius Ortvino Gratio. Erfordise. . . . 250. 257 Experiundaj amicitiae causa recommendat Ortvjno adulescentem sihi cognatum arlium studio Mn via antiquorum', Erfordia^ neglecla, navaturum, et quamvis ipse Albertista, tamen puerum sodalem Thomisticai bursae fieri non vetat, cum praesertim utriusque vim

non ita magna diversilas sit, sed omni modo Anliquum lieri vult, et in bursa viclum liabere ac disciplina severius regi. Rursales disputationes frequentet, sed Caesarii aliorumque poetarum leclio- nes ne visitet. De Ruschio Golonia expulso gratus fuit scrij)lori nuntius. Erfordiaj duo poetae, Eobanus Hessus et Pelrcius Aper- bacchus, inimici scriptoris, contra hunc defendunt Reuchlinum, ipse vero eos Pepericorni Defensionis obtentu refutat.

46. Cunradus Unckebunck Ortvino Gratio. Roma3 257.. .259

Ortvinum, cum neque salutes dicat scriptori, neque huius litteris respondeat, neque exaudiat salutes sibi missas, et os et oculos

et aures habere, sed nequc loqui, neque videre, neque audire, ct lamen scriptor blande litteras ut pote sibi gratissimas illum dare petit. Leclioncs Ortvini parum frequenlari, Ruscliiuni aulem et Gajsarium auditores ad se adlicere aegre audivit: fore enim ul novi poetae omnes destruant universitalcs. o quanlum nuilanlur tempora ab illis qu;e quondam, ut 'ab uno antiquo magislro Lip- sensi audivit', universitalium florentissima fucrunl, cum scliola- stici libri usu recepti pro canonicis habcrentur, cuni inagistri summa observatione colerentur, cum quaternis per singulos an- nos promolionibus magna studiosurum copia cxpensarum factarum fruclus perciperel. conlra nunc audiunt Vergilium cL Pliniuin cl

XXIV INDEX EOKVM QViE HOC VOLVMINE CONTINENTVK.

Pa§r.

alios novos auclores, nec post quinquc sludiorum annos pro- niovenlur; ilaquc parenles inuliles studiorum cxpensas denegant, 'studiosoruniquc nunierus ubique misere decrescit. Ergo poetarum, qui pauci sunt, inleritus a deo exorandus est, ne tot universita- les pereant.

47. Beiiediclus de Scocia Ortvino Gratio. Sundis [?Suollis.] . 259...261 Respondet cur praedicatores grossiori voce quam ceteri religiosi cantent; lum utrum s. Thomas an s. Dominicus sanctior sit dis-

putat. deinde ad quaestionem de Pepericorni in fide Christiana constantia narratione de decano Goloniensi quomodo is exempjis de cane cum lepore et de catto cura mure sumptis naturam ex- pelli non posse demonstravit, et de alio qui lapidem bullienti aqua iiquefaciendum iusserat, ludaeum numquam fide sua abiecta vere Christianum fieri ostendit. denique propria nomina plurali nu- mero et carere et non carere exponil.

48. lohannes Kalp Ortvino Gratio. Romanai Curia!. . . .261. 262 Nova seniper captanti Ortvino scriptor suis ipse negotiis satis oc- cupatus, ne in posterum iterum iterumque ille sciscitarelur, de mirabili animali, Elephas dicto, rescribit, quod papa in magno honore habuit, sed quod infirmum factum medici nec pretiosissi-

mis medicamenlis catharticis servare potuerunt, sed mortuum est, •et papa multum dolet super Eiephas'. Tum de pace inter Gallia! Hispaniaeque reges inita, dubia quidem, sed de qua non curat scriptor, quippe qui in patriam reversurus rusticum sacerdotium sibi exoptat, cuius lepidam imagineni quasi bucolicon sive idyl- lium adumbrat.

49. Philippus Sartoris de Erfordia Ortvino Gratio. ex Roma. 263

De Erasmo Roterodamo, eius ad papam epistula Reuchlinum com- niendante et Novo testamento, haereseos a magistro s. palatii ac- cusando, et de Moria, quam Parisienses comburere voJunt. Hoch- strati causa ridet, quamvis loannes Wick et Martinus Groning multum adversentur, quorum illum minis, hunc largitionibus a partibus ReuchHni fore ut abstrahat Hochstratus spem suam scri- ptor declarat.

50. Adolfus Clingesor Ortvino Gralio. Franckfordise apud Oderam. 264...266

(iontra Lichtenbergeri Pepericorniana Defensione repetitam vati- cinationem, quam scriptor cuidam adversario Rerolinati ostende- rat, is aliam ex Sophonia pro Reuchlino facientem profert, quae Iheologorum stultitiam ac ruditalem, vere doctorum virorum, ut Erasmi, Reuchlini, Mutiani, aliorum, de ecclesia bene merita com- probet. tum ipsum Lichtenbergerum contra theologos Colonienses facere ostendit. Itaque Colonienses ut contra istum male Christia- num pugnent stimulat bonus praedicator.

51. lohannes Heiferich, Latine luppiter, Ortvino. Romanae Curise. 267. 268 lovis nomen sibi a Sibuto inditum esse, de quo eiusque octoge-

naria fere uxore refertur. Tum de pessima huius sa^cuii condi- cione increbrescentique haereticorum multitudine, inter quos Reuch- linus, Erasmus, Rilibaldus nescio quis, Iluttenus, Ruschius, Wim-

INDliX EORVM QV.^E HOC VOLVMINE CONTINENTVIl. XXV

Pagr.

phelingus, Braiitus norainatim recensontur. et a religioso quo- (lani se accepisse scriptor refert Anlichristum iam natum, sed ad- huc parvum esse, itemque Carthusiano cuidam mundi inleritum caelesti voce revelatum esse; Bononicc etiam quendam civem spi- ritum habere, qui vocatur Rilla et miraculosas res vaticinatus est.

52. Henrichus Schluntz Ortvino Gratio. in Nwrmberga. . . 268. 200 Mittil 'Rationale divinorum', quo remuneretur ab Ortvino sibi mis-

sam Pepericorni Defensionem, non quasi non magnam librorum copiam Ortvinus haberet; immo memoria repetit hunc olim Colo- niie flabello pulveres a libris variis decutientem dixisse id docti esse, 'quia qui honorat libros, honorat etiam scientias'.

53. lohannes Schluntzick Ortvino Gratio. Romanse Curiae. . 269.. .271 A neglegentioe in epistolico commercio commissae crimine scriptor

sese excusat: quam dihgentissime enim scripserat Ortvino, et praeci- pue quomodo inter P'lorentiamRomamque Hochslrato misere pedibus incedenti obviam factus cumque eo collocutus esset. tum refert de periculo causae fidei ab loanne Wick inminente, qui Questen- bergio ReuchHni amico auctore huius causam defendendam susce- pit, quod alii omnes prae metu Hochstraticae persecutionis recu- saverant. nunc vix unum ex decem favere theologis et nuper 18 vota pro Reuchlino, 7 tantum pro theologis dicta esse. Ita- que vitae illius VVick insidias struendas suadet scriptor.

54. VVillielmus Bricot Ortvino Gratio. Wormaciae 271. 272

Cum nova semper sibi scribi petat Ortvinus, Bricotus Roma nun-

tiatam esse refert Matthoei Fincki raortem, cui ipse epitaphium composuit. Quod Parisienses oculare speculum 'citra tamen au- ctoris ipsius notam' ad ignera conderanaverunt, quoniodo fieri po- tuerit, cum auctoris raaior quara operis culpa sit, explicari ro- gat. itera quod Lovanienses condemnationem illam 'multura spiri- tualis iucunditatis sibi attulisse' scripserunt, inprudenter factum esse vituperat. Pepericorno Reuchlinus et filii eius i. e. Philo- capniones iniuriara fecerunt, contra quara ille vere se defendit, quaravis idera a puerili aetate in nequitiis et crirainibus sese exer- citatum ipse fassus sit. nunc enini regeneratus raanebit Christia- nus usque ad finem saeculi. Praeterea irascilur eis scriptor qui Ortvinum presbyteri lilium cssc dicant, cum tamen litteras legi- tiraatlonis habeat, euraque ad diligentiara causaj fidei adhibendam exhortatur.

55. Sylvester Gricius Ortvino Gratio. Maguntia) 272...274

Inratus facultatis sua3 defensor quinam Mogunlia' theologorum, contra quinam Reuchlini faulores sint denuntiat ac brcviter de- scribit. Inler hos praBcipue sunt commensales in hospitio corona^ Philippus Kcilbach, Ulrichus de Ilutten, qui cst valdc bcstialis praedicatorum iniraicus raultosque in curia episcopi amicos habet, nunc aiitcm 'abivit ad fiendiim doctor et in uno anno non fiiit hic'; tum fratres de Bock , qui talis in indulgentias, quas Ilocli- stratus In iudicio MogunthjR conlra spcciilum oculare habito de- derat, in conspectu theologorura cum aliis luserunt; deiiide Ilut-

WYl INDEX EOUVM QViE IIOC VOLVMINE CONTINENTVR.

Pagr.

licliius, Weydmannus, Eucliarius, Carbachius, Brumannus, alii. Conlra llicologis favcnt Adularius Scliwan, llenricus Han, Mat- liiias de Falciicnbcrg , Wigandus de Solms, qui omnes singulis jiebdomadibus apud Dccimatorem, tlieologicae partis caput, convc- nientes iudicii contra Reuchlinum exercendi imaginem agunt.

56. Gilberlus Porretonius Ortvino Gratio. Ingelstadt. . . . 274. 275

Tiieologus nunc etiam in iure studens suaeque eruditionis valde securus quid significent Latus clavus, Epistographum, Abaces, -Corinlliia vasa, Balnea, Prolhyrum, Obsonatores, Hypocaustum, Gaiius gallinaceus, Diaita, ChoVus, Centumviri, Patricii, Ortvino quaerenti rescribit.

57. Galienus Padebornensis Ortvino Gralio. Bremen. . . . 275. 276 Terrore percussus a Coloniensibus praedicatores , si causa lidei caderent, novam fidem praedicare contraque papam ct ecclesiam rcbellare conslituisse accepit; sperat autera has non nisi minas

esse, ad patientiam exhortans, ne in omnium Clirislianorum ini- micitiam incidant theologi.

58. Irus Perlirus Ortvino Gratio. Liptzick 276. 277

Orlvini conlra Reuclilinum scripta Lipsiae ab antiquis quidem lau- dantur, sed a iunioribus vituperanlur, qui, cura illi quoque Spe-

culum oculare condemnaturi essent, Reuchlini innocenliam defen- derunt. Undique Lipsiam confluunt poelae, universitati exitiales futuri, et nuper Graece docentes Mosellanus et Crocus. ita ma- gistri olim florentes desolantur, studiosorum mores corrumpun- tur, gradus academici contemnunlur, ila ut dispensationes, quarura tres causae exponuntur, iniqua necessilas raagistros premat. quo- rum raalorum exemplum exhibet altercatio scriptoris cum disci- pulo in Italiam, ubi Germanoruni baccalaureatus magisteriaque flocci fiunt, abire minanti.

59. lohannes Cocleariligneus Ortvino Gratio. Franckfordise. . 278. 279

Ad nundinas venientes raercatores scriptor, ut ei iniunxerat Ort- vinus, de poetarura iurislaruraque pro Reuchlino conlra Iheologos coniuratione scrutatus accepit Murnerum illius quasi caput, so- cios esse Buscliium et Comitem de Neuenar cura raullis amicis et nobilibus. item sunt ex illis •Bilibaldus nescio quis', minas tcr- ribiles iacens, Eobanus Hessus et Aperbacchus, Crocus, Vadia- nus, Caspar Ursinus, Melanchthon, Wiraphelingus , Beatus Rhe- nanus et Gerbellius, qui litteras scribunt ad Huttenum Bononiae studentem. 'Erasraus autem est homo pro se', sed nunquam erit amicus theologorura , sed Reuchlinura etiara scribens ad papaui defcndit. Alii Euriciura quoque Cordura, et Cuspinianum ac Peu- lingerum inler Coloniensium inimicos recensent, quorura lamen pessimus Mutianus esse dicilur.

60. Wernherus Slompfl" Ortvino Gratio. Liptzick 279. 280

Timorc ut olim baccalaureandus reiectionem timens trepidavit ac-

cepla Orlvirii dc trisli fidei causae stalu accepla ; nam periculuin est ne isti iurisla; et poctaj lolam facultatem artislarum et thcologorura

INDEX EORVM QV/E HOC VOLVMINE CONTINENTVll, XXVIl

Pag-.

deslruant: ila Lipsiae quoquc superbe sc iaclant, ut quidaui di- corct baccalaurcum iuris honoris gradu superiorcm csse magistro artium, cui lamen scriptor contradixit. nunc aulem ne Ortvinus de causa lidei desperet suadet, eum valere iubens 'tam diu donec Pfefferkorn manet Christianus'.

61. Petrus Charitatis Ortvino. (ad Harzonem, Halberstadii.) . 280.. .282 De duabus zechis et de disputatione scriptoris cum Petro monacho,

unde Gratii nomen veniat, utrum a gralia an a Gracchis; quod utrumque quidam mire Laline interloquens negat, ab avunculo Gratio Halberstatensi carnifice nomen deducens. cui fortiter resi- slit Petrus; iile tamen in eo persistit, nec spuriura Ortvinum dispensatione legitimum, nec ludoeum Pepericornum baptismate Chrislianum factos esse. itaque huius nebulonis argumenta ut re- futare Ortvinus doceat Petrus rogat.

62. Magister Gratius Magistro Ortvino. ex Halberstat. . . . 282.. .284

Carnifex Halbersladiensis frater matris Ortvini, quse spurios sem- per habere meliorem fortunam comperiens sponte sacerdoti se submiserat, sibi gratatur de tam ceiebri nepote, scriptis pro fide contra Reuchlinum poetasque famosissimo , amicitiaque aliorum Reuclilini adversariorum, in primis Hochstrati Arnoldique Tun- grensis, nec non Pepericorni claro: vere lux mundi splendidior Bernensi coruscaret si hii qualtuorviri uno rogo comburerentur. Item gaudet avunculus quod Ortvinus nuper vetulae cuidam vim inlaturus fuit, quippe quod etiam ad suum artificium pertineat et 'vos theologos' deceat; illum autem Coloniensem poetam, qui Porquini nomine Ortvinum conviciatus est, patibulo affigere desi- derat. Generis claritudinis memorem nepotem famam per omnem terrarum orbem diffundere avunculus hortatur.

ALTERIVS EXEMPLARIS ACCESSIO.

StephanusCalvastriusOrtvino Gratio. [Est prioris voluminis epist. 19.] (29)

63. [1.] loannes de Schwinfordia Ortvino Gratio. SnerBheim. . 284...288 Respondet Ortvino de victoria a Reuchlino relata silentioque ci inposilo nunlianti, se non inlellegere quomodo Reuchlinus a theo- logis et Pepericorno victus dici possit, cum iam praeter quattuor solitas facultates novam quamdam condiderint in perniciem arti- sticae, corruptionem studiosorum, damnum magistrorum. Tum fusius de causa inter Wimphelingum , quem contra Trithemium religiosis ordinibus debitam auctoritatem et pra^rogativa libello de intcgritale dctraxisse opinabantur, et Paulum Langium agitata disseritur; quattuor cucullatorum species distinguuntur, Wimphe- lingi discipuli enumeranlur, s. Hieronymum, ipsum monachum, contra monachos fuisse negatur, tres monachorum spccies lepide dcfiniuntur. De Langii libro Christum apostolosque cocnobitas fuisse probante Schwinfordiensis valde rustice quomodo cum Wim- pbclingiano quodam disputassct, verba facit. Murnerum item dc Christo monacho prajdicationem habuisse, scd Wimphelingianum qucndam contra Christi monachatum versus, qui repeluntur, fc-

XXVIII INDEX EORVM QV^ HOC VOLVMINE CONTINENTVK.

* Pag.

cisse; at qiii crcdcrc nollt, liaereticum esse. Adlciunlur ipsius scriploris vcrsus Langiano libro praeponcndi.

64. [2.] Volwinius de Monteflascon Ortvino Gratiano. ex Spira. 288...290

Cum Ortvino saecularem latinitatem se nescire ac spernere pro- fessus docet Graecam litteraturam nihil nisi mendacium haeresim- que esse. Tum de colloquio inter commensales diversissimarum regionum, de Reuchlini causa nuper habito refert, unum Ortvino muila metuenda minatum esse, alterum theologos Colonienses ipsos juerescos accusandos esse dixisse, quod inlicite beneficia cumu- lanles pessimis moribus viverent; in eos iure, ut olim Maguntiae in Wesaliensem factum est, inquiri deberet. Hanc communem pro Reuchlino opinionem esse questus scriptor versibus Ortvino suo sese commendat.

65. [3.] Ortvino Gratiano Bartholus Rutz. ex Ruprechtsow. . 291. 292

Magicis diabohcisque artibus condiscendis in primis necessaria in Ortvino multa bene concurrere, quod interdum infirmus ac insa- nus, quodque spurius et, de quo tamen dubitat scriptor. quod monachus esset : nam monachos prajcipua diaboli instrumenta esse , ut Pauli Langii exemplo demonslrat , quem Ortvini similem esse iudicat. Huic itaque nigromanticum praeceptum ita ut nisi quis illegitimus sit, legere nequeat, id cst sine atramento scri- bit, enixe rogans ne cum aliis communicet.

66. [4.] Abraam Isaac de stirpe Aminadab Ortvino Gratio. Romae

in refectorio Capitolii 292...294

Colonia relicta diebus canicularibus Romam petens naisere siti labo- ravit. Romae primum per 8 menses cuiusdam cardinalis famulus ope- ras pro quodam beneficio curalo locaverat, quod litteris sollemni- bus concessum munus cum adire vellet, sese deceptum vidit vi- venle adhuc parocho cui successurus erat. Itaque iratus quidem recessit sed non nimium tristatus, nam parvi reditus fuit illud munus, scriptor aulem bene fructuosum sibi maluit; Romam autem redire bellici tumullus prohibebant, itaque in valle ad Wimpi- nam aliquamdiu moratus est ibique ludum Trentuno'et artificia venerea multa didicit, quae Ortvino quoque apud Pepericorni uxo- rem valde utilia forent. Et cum forte in symposio de Reuchlini causa colloquerentur, ac scriptor eum propter paupertatem suc- cubiturum esse praedicatoribus , caseis maiora quam alii homines possent pecunia pollentibus, significaret, unus ex consessoribus spurcis verbis sororem suam nuper a quodam monacho vi at- lemptatam esse exponit, quod aliis de nequitiis, luxuria, salaci- late monachorum plura proferendi ansam dedit.

67. [5.] Nollerius Stech de Calabria Ortvino. ? .... 294.. .296

Ex peregrinatione Sinaitica reversus uni amico superstili Ortvino totam miseriam suam monasticam patefacit luxuriose vivendi cu- |)idus Frater: propter Ilochstralicas largitiones monasteriorum priores parcius vina diurna dimetiri; amorum bona mendicanti sibi a feminis denegari. invidet igitur aliis ordinibus , spiritus sancli praecipue, lautius viventibus, malitque Hochstratum in id

INDEX EORVM QViE HOC VOLVMINE CONTINENTVR. XXIX

intendere iit commodiores ordinis regiilae edicerentur, quam cau- sam . de qua desperandum videtur scriptori , agere. De magistro Amphoraticio eiusque praedicalione a. 1510. habita non nulla adi- ciuntur.

68- [0.] loannes Textoris Petro Schwinkoncio, ex Argentina. . 296...298 I)e Erasmo Rot. optime sese iudicare posse affirmat scriptor, quippe qui 'antiquos poetas' ex ungue noverit ipseque Horislam composuerit ac Reuclilini specuhim Cahalamque examinavorit: ni- hili autem Erasmum, monachorum inimicum, se facere; hene qui- dem Latine scire eum, multosque libros, inter quos Navem stul- tiferam commentariumque super Hieronymum, edidisse, de hoc au- tem ab Hochstrato aliisque magistris nostris quaestionem institui, ut Erasmum haereseos accusarent omnesque eius libros condffmna- rent. Quasi facetias nova non nulla ad infamiam monasteriorum clericorumque Argentoratensium et Murneri pertinentia perscri- buntur.

69. ["7.] Marcolpbus Sculteti loanni Bimperlenbumpun. ex

Schletstat 298. 299

Aegre Reuchlinum sibi apud suos magnam gloriam de arte caba- listica libro peperisse accepit scriptor, ipse quid sit Gabala, vo- cabulum in vocabulariis non explicatum , nesciens. ipsum librum magistri nostri iudicio suo subactum errorum plenum, cum eum non intellegerent, comburere decreverunt. continet etiam ille li- ber raulta dicta Pythagorae, nigromantici, item hehra^os grae- cosque locos multos, quos quia ipsi magistri non curant haec vana, sed maiora, Pepericorno diiudicandos permiserunt. Proxi- mis nundinis Francofurtensibus cum Ortvino, cui novos libros examinandos coemere mandatum est, plura coram conferemus. Argentoratensis praidicator doctor lesus dictus monasterio se suh- traxit, unde iam male audit carminibusque in publicum sparsis, quale unum adiectum est, sugillatur.

70. [8.] Maleolus in Paradiso Magistro Ortvino. ex Heydelberga

apud claudicantem Lipsium 299. 300

Inauditis calumniis vexationibusque ab Ortvino aliisque Colonien- sibus Reuchlinum adfligi audiens primum unde tam suhlilis ma- litite artes callerent miratus est scriptor, donec de malo ludseo Pepericorno cogitaret. omnia itaque mala malis inprecatur, sed addito consilio de recuperando per simulatas ca^rimonias pias exemplo huius epistolie, siquod furtim factum in publicum pro- diisset. Epigramma quo Rernae typis exscriptum esse hoc opus indicatur.

LX OBSCVRORVM VIRORVM SALIBVS CRIBRATVS DIALOGVS,

NON MINVS KRVDITIONIS QVAM MACARONICES AMPLKCTENS . IN QVO INTRODVCVNTVR COLONIENSES THEOLOGI TRES, ORTVINVS, OINGOLPHVS, LVPOLDVS, TRES ITEM CELEBRKS VIRI, lOANNES REVCHLIN, DES. ERASMVS , lACOBVS FAHER, DE REBVS A SE RECENTER FACTIS DISCEPTANTES 301...310

XXX INDBX EORVM QViE IIOC VOLVMINE CONTINENTVR.

Pagr. COMMENTVM SEV LECTVRA MAGISTRI NOSTRI SCHLVNTZ IN VNIVER-

SITATE ERDFVRDENSI 317. 318

[PROCESSVS] CONTRA SENTIMENTVM PARRHISIENSE. („Nos praesidens

Scubulorum" etc.) 318...822

lOUTVINI GRATII] LAMENTATIONES OBSGVRORViM VIRORViM. . . 323

Inscripliones prioruin exemplorum 325. 320

Ilermanni Nuenarii comitis epistula cum hendecasyllabis (pro prae-

fatione). • .^ 326...329

OrtvinUS GratiuS lectori, Editoris adnotatio de duabus ab ipso

Ortvino factis editionibus. , . . 330

ApoUo Delphicus Doctori Gryllo 331

LAMENTATIONES OBSCVRORVM VIRORVM fVETERESJ.

J. Simon Lutzhubularius loanni Peltzftickerio 332. 333

2. loannes Peltzflickerius Simoni Lutzhubulario 333

3. loannes Pellifex Bernhardo Plumilegio 333. 334

4. Bernhardus Plumilegius loanni Pellifici 334

5. loannes Pellifex Bernhardo Plumilegio. 335

6. Bernhardus Plumilegius loanni Pellifici cum Leonis PP.

X. hrevi dat. Bom. d. 15. Mart. a. 1517 335...337

7. loannes Strausfederius Nicolao Caprimulgio 337. 338

8. Nicolaus Caprimulgius loanni Strauftfederio 338

9. Petrus Haphenmusius Francisco Genselino Schelmoni. . 338. 330

10. Franciscus Genselinus Schelmo Haphenmusio Philocapnioni

cum Erasmi ad Ccesarium epistola 339, 340

11. loannes Arnoldinus Liricen Pultrono Fenestrificis totique

Ohscurorum cohorti 340. 341

12. Pultronus Cultrifex loanni Arnoldino 341. 342

13- Conradus de Zuiccavia Doctori Grillo. ...... 342

14. Doctor Grillus Conrado Zuiccaviensi 243. 244

15. loannes Pellifex suo Capnioni Thalmudistce 314

16. Capnion Phorcensis loanni Peltzflickerio 345

17. Hiltbrandus Mammaceus Conrado Zuiccaviensi 345

18. M. Conradus de Zuiccavia Hilthrando Mammacio. . . 346

19. Guilhelmus Capniolamhius Matthceo Mellilamhio. ... 346

20. Matthceus Mellilamhius Guilhelmo Capniolamhio. . . • 346. 347

21. Petrus Negelinus Stephano Calvastrio. 347

22. Stephanus Calvastrius Metrifex Petro Negelino. ... 347

23. Schelmo Schelmonis Genselino Genseliano et Marcolphi ex

sorore nepoti 347. 348

24. Genselinus Schelmoni suo 348

25. Pultronus Sycophanta Murcidce Liripipiano 348

26. Liripipianus Pidlrono suo 349

INDEX EORVM QV^ HOC VOLVMINE CONTINENTVR. XXXI

Pag-.

27. Peinis Olfontiamis Nicolao Haversack 349

28. Nicolaus Haversack Petro Olfontiano 350

29. Olfontianus Haversackio, 350

30. loannes Crabacius Guilhelmo Zuickano Dialogum Mercurii

et OUilambii mittit 351. ..355

31. Stephanus Calvastrius loanni Lucibulario 355

32. loannes Lucihularius Stephano Calvastrio 356

33. Pultronus Murcida Titivillo Corniculario 356

34. Titivillus Pultrono 356. 357

35. Gerhardus Schirruglius loanni Wickelphio. .... 357

36. Wickelphius suo Schirruglio cum Brevi Sixti PP. IF. dal.

Rom. d. 18. Mart. a. 1479 .357. 358

37. Paubengigelius suo Simpriano 358. 359

38. Simprianus Daubengigelio suo 359

39. Antonius Rubenstadius Stalberio Hortepompiano. . . . 359. 360

40. Stalberius Rubenstadio 360

41. Doctor Grillus Stalberio Rubenstadio 360. 361

42. Mammotrectus Runtemantellus Eyntelrabiano Philopompo. 361

43. Eyntelrabianus Runtemantello 361. 362

44. Trullus Pomivendulus Flacco Murilegiano 362

(45.) Zacharias Lucensis omnibus obscuris 362. 363

LAMENTATIONES NOVJE OBSCVRORVM REVCHLINISTARVM.

1. Simon Lutzbubularius Gogo ac Magogo. ...... 364

2. Gog et Magog Obscuris Reuchlinistis 364. 365

3. Doctor Grytz omnesque Obscuri Reuchlinistce Gogo et Ma-

gogo 365

4. Gog et Magog Doctori Grytz omnibusque Obscuris. . . 366

5. Nicolaus Loripes Coridoni Lusco . 366. 36"?

6. Coridon Luscus Nicolao Loripedi 367. 368

7. Nicolaus Calumniator Lucio Catiiince iuniori 368

8. Lucius Catilina lunior Nicolao Calumniatori 368. 369

9. Pluto Phlegethonteus Sinoni Ululario 369

10. Sinon Ulularius Plutoni Stygio 370

11. Ilenricus Ilaversack loanni Smoerpot 370. 371

12. loannes Smoerpot Daventriensis Henrico Ilaversack. . . 371

13. Simon Drullensis Matthioi Rupho 371

14. Mathias Ruphus Simoni Drullensi 372

15. Castrimannus Echtnobiensis Doctori Grytz 372

16. Doctor Grytz Castrimanno Echtnobiensi 373. 374

17. loannes Grap Arnulpho Codriano 374. 375

18. Codrianus loanni Grap 375

XXXII INDEX EORVM QVJE HOC VOLVMINE CONTINENTVR.

19. Adrianus Sinkensis Simeoni Lidliano 375... 378

20. Simeon LxiUianus Adriano Sinkensi 378

21. Pigmalion insanus Henrico iuniori 378. 379

22. Henricus iwiior Pigmalioni suo 379

23. loachim Carbunculanus loanni Buffelino 379. 380

24. loaniies Buffelinus loachimo suo 380. 381

25. Antipho Castronius loanni Corvino cum epistola Peperi-

corni ad Leonem PP. X 381. ..383

26. loannes Corvinus Antiphoni suo. . . _ 384

27. loannes lambicus Bartholomceo Sapphico 384

28. Bartholommus Sapphicus lambico suo 385

29. Machaon Gurgulio Philippo Ligurario 385

30. Ligurarius suo Gurgulioni 385. 386

31. Andreas Castrimergius Oswaldo Flockano 386

32. Flockanus suo Castrimergio 386

33. Loerkantius Scharpeneck Mententulo Cosso 387

34. Mententuius Loerkantio suo 387

35. Malachias Lyricus Ccesario Vederwifi 387. 388

36. Ccesarius Malachice suo 388. 389

37. Coridon Pedicularius Malachice Lyrico et Ccesario Ve-

derwift 389. 390

38. Georgius Subbunculator Agrippce Stygiano 390

39. Agrippa Stygianus Subbunculatori suo, ....... 391

40. Nuntiantur Obscuris nova. Sclabbertus Kuckuick toti Ob-

scurorum cohorti .391. 392

loannis Murmellii elegia in laudem Arnoldi Tungerensis. . 392

Querimonia fidei ad obscuros Beuchlinistas. ..... 392

(41.) Ortvini Gratii epistola proireptica 393. 394

Ortvini Gratii epistola apologetica 296... 409

Sapphicum Ortvini Gratii contra Obscuros 409. 410

Eidsdem epiodium ad Gherardi Zutphaniensis septdchrim

dependens : 410. 411

Eiusdem in perfidos ludceos epigramma 411. 412

Aliud in ludmos ad dei laudem 412

Ortvini Gratii carmen sepulchrale elegiacum in memoriam

loannis Wanger 412. 413

Ortvinus ad lectorem. Errores Obscurorum Virorum. . . 414...416 Ortwini Gratii d. loanni Inghewinkel epistola dat. Colon. d. 1.

Oct. a. 1518 416...418

lacobi Hochstraii dedicatio Apologice ad papam rt imperaiorem. . 419.. .427 Reuchlini ad llermanniini com. de Nuenar ep. tlat. Slulg. d.21. Mart. 1518. 427.. .429

INDEX EORVM QV-E HOC VOLVMINE CONTINENTVR. XXXIII

Pag-.

Ex Hochstrati Apologia secunda. . 429.. .438

/rani »oit ^'tchtngcn Cruoticrung ont» ucrkuutiunfl 438...446

Quattuor Reuchlini ad Pirckheimerum epistolse datae a. 1520. . . 440...443 Martini Buceri ad Beatum Rhenanum epistola (inedita) dat. Spiris d.

15. Mart. a. 1520 443...446

Prcedicatorum synodi Francof. ad Leonem PP. X. supplicatio dat.

d. 10. Mai. a. 1520 446. 447

Reuchlini ad Pirckh. epist. dat. Anglopoli d. 31. Mai. a. 1520. . . 448 De Pepericorni novissimo libello €tn nittkpMid)^ clacg. d. 21. Mart. a.

1521. 449

ORATIO FVNEBRIS IN LAVDEM lOANNIS CERDONIS SIVE VADEMECVM GVM TARDESVRGERII ET DORMISECVRE EPISTOLIS. cum praemonito editoris 451...460

HOCHSTRATVS OVANS DIALOGVS FESTIVISSIMVS. cum editoris prse-

fatione 461. ..488

TRACTATVLVS QVIDAM SOLENNIS DE ARTE ET MODO INQVIRENDI

QVOSCVNQVE HJERETICOS. cum editoris prsefatione. . 489...499 Duo de monachis carmina, ex Querela fidei 500

PASQVILLVS MARRANVS EXVL 501...510

Tractatus metricus de Wimariensi disputatione, in Augustinum Alvel-

dium 510...514

EPISTOLARVM OBSCVRORVM VIRORVM VOLVMEN TERTIVM.

Praefatio editoris 516

1. Vullupius Timanoetus Marceno Anoretino 517

2. Marcenus Aneretimus Vuliupio Timanereto 518. 519

3. loannes Cociilearius ad Casparum Stomabus 519.. .521

4. Lambonius Forestus Citrino Schnabelio. elegia 521. ..523

5. Arnoldus Schurkam Bartholomaeo Lecker. 523. 524

6. Comestor Pugnantius Corneiio Moroso 524...526

7. Cornelius Morosus Comestori Pugnantio 526. 527

8. Antus Cantus Hornantius Inflanto Baccio : . . 527. 528

9. loannes Kanocknyx Bartvico AnimaUo 528. 529

10. 'Tympana horrendum per plateas Parnassi resonabant. . . . 529. 530

11. Peirus Zepfelius [Alexio de Menitz] 530. 531

12. Petrus ZepfTel iuveno Alexius de iMenitz 531. 532

13. Baltliasar Schlaug Ortvino Gratio 533

14. M. Zepfelius ad quendam Priorem 534

EMENDANDA, 535. 536

quorum quintus versus sic scribendus erat:

Paq. 61. ver». 23. cecidi in terram {pro cedidi in teram)

Epp. obscvror. viror.

EPISTOIAE OBSCVROHVM VmORVM

AD VENERABILEM VIRVM

MAGISTRVM ORTVINVM GRATIVM DAVENTRIENSEM

COLONI^ AGRIPPIN^ BONAS LITTERAS DOCENTEM

VARIIS ET LOCIS ET TEMPORIBVS MISS^

AG DEMVM IN VOLVMEN COACT^.

'. OBSCVROR. VIROR.

Thomas Langschneyderius - baccalaurius theologie formatus quamvis indignus 5 salutem dicit

superexcellenti necnon scieiilificissiino viro

domino Ortvino Gratio Daventriensi

poete, oratori, et phiiosopho , necnon theologo, et pliis si vellet.

Quoniam (ut dicit Aristoteles) duhitare de singulis non est inutile, et

loquia legitur in Ecclesiastc: 'proposui in aninio meo querere et investigare de omnihus que sunt suh sole' : igitur ego proposui mihi movere unam questionem in qua dubium Iiaheo ad dominationem vestram. Sed prius protestor per deum sanctum, quod non volo tentare dominationem seu \ ('uerahilitatem vestram : sed ego cupio cordialiter et affectuose quod in-

Ksslruatis me super duhium illud. Quia scriptum est in evangelio: *noIi ten- lare dominum deum tuum', quia , ut dicit Salomon : *a deo est omnis sa-

. pientia'; sed vos dedlstis mihi omnem scientiam quam ego haheo, et omnis scientia hona est origo sapientie: ergo vos estis mihi quodammodo deus, quia dedistis mihi initium sapientie, loquendo poetice. Est autem illa que-

2oslio sic introducla: Duduin fuit hic prandium Aristotelis, et doctores, li-

cenciati, necnon magistri fucrunt in magna letitia, et ego fui etiam ihi;

et hihimus pro primo ferculo tres haustus de malvatico, ct pro prima

vice imposuimus semellas recentes, et fecimus oiram, ct deinde hahuiinus

• x fercula de carnibus, et gallinis, et caponihus, et unum de piscihus;

20 »;t procedendo de uno ferculo in aliud , semper hihimus vinum Kotzhor- gense, Rhenense, et cerevisiam Emheccensem, necnon Thurgensem et Neu- liurgensem; et magistri fuerunt hene contenti, et dixerunt quod doniini inagistri novelli hene expediverunt se, et cum magno honore. Tunc ma- gistri hilarificati inceperunt loqui artificialiler de magnis questionihus: Et

3o"nus quesivit, utrum dicendum 'magister nostrandus' vel 'noster magistran- diis*, pro ])ersona aj)ta nata ad fiendum doctor in th(!ologia, sicut })ro- niinc est in (lolonia mellilluus pater frater Theodericus de Ganda, ordinis

■' Sal. (1. 1...3. 10 Eccl's. 1...3. «« cereuifea 3. " domliii] d. 1...3. ^J . Ht 1...3. 32 TheodoricO 3.

1*

4 KPTSTOLiE OBSCVRORVM VIRORVM.

Carmelitanim voncrandissimiis legatus alme imiversitatis Coloniensis, provi- dissimus arlista, pliilosoplius, argumentator, et theologus supereminens. Et statim respondit magister Warmsemmel lansmannus meus, qui est Sco- tista subtilissimus, et magister xviii annorum, et fuit tempore suo pro gradu magisterii bis reiicitus, et ter impeditus, et tamen stetit ulteriuss quoad fuit promotus pro honore universitatis, et intelhgit bene facta sua, et liabet multos discipulos, parvos et magnos, senes cum iunioribus, et cum magna maturitate dixit, et tenuit quod dicendum est 'nostermagistran- dus', quod sit una dictio: quia 'magistrare' significat 'magistrum facere', et 'baccalauriare' 'baccalaurium facere', et 'doctorare' 'doctorem facere.'io et hinc veniunt isti termini 'magistrandus, baccalauriandus, et doctoran- dus'. Sed quia doctores in sacra theologia non dicuntur doctores, sed propter Immilitatem et etiam sanctitatem, et propter differentiam nomi- nantur seu appellantur magistri nostri , quia stant in fide catholica in loco domini nostri lesu Christi qui est fons vite; sed Christus fuit nostrorumis omnium magister: ergo ipsi appellantur magistri nostri, quia habent nos instruere in via veritatis, et deus est veritas, quapropter inerito vocautur magistri nostri, quia omnes nos sciUcet Christiani debemus et tenemur audire predicationem eorum, et nullus debet dicere contra eos, ex quo sunt omnium nostrum magistri. Sed 'nostro -tras -trare' non est in usu, et20 neque legitur in vocabulario Exquo, neque in Cathohcon, neque in Bre- viloquo, neque in Gemmagemmarum, qui tamen habet multos terminos: Ergo debemus dicere 'noster magistrandus', et non 'magister nostrandus'. Tunc magister Andreas DeHtzsch, qui est multum subtilis et pro parte est poeta, et pro parte est artista, medicus et iurista, et iam legit ordinarie25 Ovidium in metamorphosi, et exponit omnes fabulas ailegorice et litterah- ter, et ego fui auditor eius, quia exponit muitum fundamentaliter, et etiam legit in domo sua Onintihanum et luvencum, et ipse tenuit oppo- situm magistro Warmsemmel, et dixit quod debemus dicere 'magisterno- strandus'. Quia sicut est differentia inter 'magister noster', et 'noster ma- 30 gister', ita etiam est differentia inter 'magister nostrandus', et 'noster ma- gistrandus': Quia 'magisternoster' dicitur doctor in theologia, et est una dictio, sed 'noster magister' sunt due dictiones, et sumitur pro unoquo- que magistro in quacunque scientia liberah, seu mechanica manuali, seu capitali. Et non obstat quod 'nostro -tras -trare' non est in usu, quipos-35 sumus fmgere nova vocabula, et ipse allegavit super hoc Horatium: tunc magistri multum admiraverunt eius subtihtatem, et unus portavit ei unum cantharum cerevisie Neubergensis, et ipse dixit: 'ego volo expectare, sed

2 fuj?emines 3. « nofter magiftrado 2. ^e metani 1...3. 29 warmsemel 1.2. 29-3« mg? noftradus 2. i\ 1.2. q^ 3. {non quia) 3« Neuburgenfis 3.

VOL. I. 1. THOMiE LANGSHNEYDERir. 2. lOANNIS PELLIFICIS. 5

parcatis niihi', et tetigit birretiim, et risit hilariter, et portavit magistro Warmsemel, et dixit: 'Ecce domine magister, ne pntetis quod sum ini- niicus vester', et bibit in uno anhelitu; et magister Warmsemel respon- dit ei fortiter pro honore Slesitarum. Et magistri omnes fuerunt leti, et

sposlea fuit pulsatum ad vesperas. Quapropter rogo excellentiam vestram quod veHtis mihi exponere mentem vestram, quia vos estis multum pro- fundus: et ego dixi protunc, 'magister Ortvinus debet mihi bene scribere veritatem, quia fuit preceptor jneus in Daventria, quando fui tertiarius'. Etiam debetis me certiQcare quomodo stat in guerra inter vos et docto-

10 rem loannem Reuchlin. Quia intellexi quod iste ribaldus (quamvis sit do- ( lor et iurista) nondum vult revocare verba sua. Et mittatis etiam adhu€ semel miiii Hbrum magistri nostri Arnoldi de Thungaris, quem articula- tim composuit, quia est multum subtihs, et tractat de muitis profundita- tibus in theologia. Valete, et non habeatis pro malo, quod scribo vobis

loita sociahter, quia vos dixistis mihi oHm quod amatis me sicut frater, et vultis me promovere in omnibus, etiam si debeatis mihi concedere ma- gnam pecuniam. Datum in Lyptzick.

2.

Magister loannes Pellifex

saiutem dicit

Magistro Ortvino Gratio,

>,ilutem araicabilem et servitutem incredibilem. Venerabiiis domine ma- gister. quia, ut dicit Aristoteles in predicamenlis, de singulis dubitare non est inutile: quapropter est una res que facit mihi magnam conscien-

25 tiam. Nuper fui in missa Franckfurdensi. tunc ivi cum uno baccalaurio jKT plateam ad forum, et obviaverunt nobis duo viri qui apparuerunt sa- tis honesti, quantum ad aspectum, et habuerunt nigras tunicas, et magna raputia cum Hripipiis. Et deus est testis meus quod putavi quod sunt <liio magistri nostri: et feci ipsis reverentiam, deponendo birretum: tiuic

3oille baccalaurius stimulavit me, et dixit: 'Amore dei quid facitis? isti sunt Iiidei, et vos deponitis birretum vestrum ante eos': tunc ego ita fui per- irrritus, ut si vidissem unum diabolum. Etdixi: 'domine baccalaurie, par- ' 'it mihi dominus deus, quia feci ignoranter. Sed quid putatis, utruni Ml magnum peccatum?' Et primo dixit (piod videtur sibi, quod est pec-

Socatum mortale, quia comprehenditur sub idolatria, et est contra prinuun pieceptum ex decem pr§ceptis, quod est 'unum crede deum*. Quia quando

^ vvarmfemel ujin m /lic 1...3. cl .sic paullo posl ilermn. '" lohamic 3. «0 S.T). 1...3. 2' MaffiHtroJ M. 1...3. «^ . fj„i.i 2. Ariftot' 1.3. Ariftote. 2, «luia] qiiid 2. ^" quodj qb 2. (ut Sffpe h pro (i)

5 EPISTOL^ OBSCVROBVM VIRORYM,

aliciuis facit lionorem Iiitl^o, vel pagano quasi esset Christianus, tunc fa- cit coutra Christiauitateni, et apparet esse met ludeus, vel paganus, et tunc ludei et pagani dicunt: *Ecce nos sumus de via meliori, quia Chri- stiani faciunt nohis reverentiam; et nisi essemus de via melioii , non fa- cereut nohis reverentiam' ; et sic fortificantur in sua tide, et despiciunt 5 tidem Christianam, et non permittunt se haptizare. Tunc ego respondi: •Est hene verum, quando aliquis facit scienter ; sed ego feci cum igno- rantia; et ignorantia excusat peccatum. Quia si scivissem quod fuissent Iud<ji, et fecissem eis honorem, tunc fuissem dignus ad comhurendum, quia esset IiQresis, Sed neque verho, neque opere, sicut scit deus, ali- 10 quid novi, quia putavi quod essent magistri nostri'. Tunc ipse dixit, quod tamen est adhuc peccatum, et dixit: *Ego etiam semel ivi per ecclesiam, uhi slat unus ludeus ligneus ante salvatorem, et hahet malleum in nianu; et ego putavi quod est sanctus Petrus, et haheret clavem in nianu, et ttexi genua, et deposui birretum. tunc vidi quod est ludeus, et etianus penituit me: tamen in confe,ssione cum confitehar in monasterio predica- torum, dixit mihi confessor meus quod est peccatum mortal*, quia de- hemus respicere; et dixit quod non posset me ahsolvere, nisi haheret po- testatem episcopalem, quia esset casus episcopaUs. et dixit (piod si li- benter fecissem, et non ignoranter, tunc fuisset casus papaiis. Et sic fui20 ahsolutus, quia hahuit potestatem episcopalem. Et per deum ego credo, quod si vultis salvare conscientiam vestram, oportet facere confessionem officiali consistorii. Et ignorantia non potest excusare illud peccatum, quia deheretis respicere : et ludei hahent semper unum gilvum circulum ante in pallio, quem deheretis vidisse, sicut et ego vidi: ergo est ignoraulia 25 crassa et non valet ad ahsolutionem peccati'. Sic pro tunc dixit mihi ille haccalaurius. Sed quia vos estis profundus theologus, rogo vos devote necnon humiliter, quatinus dignemini mihi solvere predictam questionem, et scrihere an est peccatum mortale an veniale, simplex casus an episco- palis an papalis. Et etiam scribatis mihi an videtur vohis quod cives inso Franckfordia recte faciunt, quod hahent illam consuetudinem, quod per- mittunt ludeos incedere in hahitu magistrorum nostrorum: mihi videlur quod non est rectum et est magnum scandalum, quod non est diflferentia inter ludeos et magistros nostros ; etiam est una derisio sacrosancte Theo- logie. Et serenissimus dominus imperator nullo modo deheret pati, quod 35 unus ludeus qui est sicut canis, et est inimicus Christi, dehet incedere sicut doctor sacre theologie. Eliam mitto vobis unum dictamen magistri Bernardi Plumilegi, vulgariter Federleser, quod misit mihi ex Wittenpurck. Vos enim novistis eum, quia fuit olim vester constans in Daventria; et

» effi /. 5 . Et I...3. 15 . Tuc I...3. 16 . T 1...3. " . Et 1...3. ^'- . Ergo 1...3. "ptuc2. 28quatinug2. ^^psitiom.l...3. ^^Bem.l...3. wittenbiirg.2. ^KEt 1...3.

VaL. I. 2. lOANNIS PELLIFICIS. 3. BERNHARDI PLUMILEUI. 7

ilixit nnlii quod fecistis ei bonam societatem, et ipsc adluic est bonus so- L-ius et comnic liim Lyptzick.

cius et commendat vos laudabiliter : et sic valete in nomine domini. Da-

3.

Magister Beriiliardus Plumilegus

Magistro Ortvino Gratio

sahitem dicit plurimam.

*Mus miser est antro qui sohim clauditur uno\ Sic etiam possuni dicere de me cum supportatione, venerabiUs vir, quia essem pauper si

lobaberem lantum unum amicum, et quando ille unus superdaret me, tunc «on baberem alium, qui me tractaret amicabiliter. Sicut nunc quidam poeta bic qui vocatur Georius Sibutus, et est unus ex poetis secularibus, et legit publice in poetria, et est alias bonus socius. Sed sicut vos sci- tis, isti poete quando non sunt ctiam theologi sicut vos, sempcr volunt

15 reprebendere alios, et parvipendunt Theologos. Et semel in una zeccha in domo sua, quando bibimus cerevisiam Turgensem, et sedimus usque ad tertiam horam, et ego fui modicum ebrius, quia illa cerevisia ascen- dit mibi in caput, tunc fuit ibi unus qui alias non stetit bene mecum, et ego apportavi ei uinmi medium cantarum, et ipse accepit; sed postea

2onon voluit mihi simile facere; et ter cavisavi eum, et noii voluit mihi respondere, et sedit cum silentio et nihil dixit: tunc ego cogitavi: *Ecce iste alias spernit te, et est superbus, et semper vult te confundere'. Et fui commotus in ira mea, et accepi cantarum et percussi ei ad caput. Tunc ille poeta fuit iratus super me, et dixit quod fecissem rumorem in

?5domo sua, et dixit quod deberem exire de domo sua in nomine diaboli. Tunc ego respondi: 'Quid tunc est, si estis inimicus meus? ego bene ha- bui ita malos inimicos sicut vos estis, ct tamcn mansi pre eis. Quid tunc est etiam si estis poeta? Ego habeo etiam poetas qui simt amici mci et sunt bene ita boni sicut vos; cgo bene merdarem in vestram poetriam.

3()Quid creditis? putatis quod ego sum stultus, vel (piod sum natus super arborem sicut pomaT Tunc vocavit me asinum, ct dixit quod cgo nun- «piam vidi unum poetam. Et ego dixi: *tu m«t es asinus in cute tua; ego vidi beno pliires i)oelas quam tu'; et dixi de vobis et dc magistro nostro Sotpbi in bursa Kneck, qiii coinposuit glosain notabilem, et de domino

SoRutgero licentiato Tbeologiy in bursa Montis; ct sic exivi domum suam, <l adhuc sumus inimici. Quapropter rogo vos valdc cordiaUtcr quatenus

^ Magister] M. 1...3. Bernardus 2. ^ s.D.P. 1...3. »' qriidii 2. ^^ . VA 1:.3. i^ ibij hic 2. 1» . Sed 1...3. «o . Et 1...3. '^^ . Eccc 1...3. ^" . Ego 1.2. : Ego 3. 2'' . Ego /. 3. , Ego 2.

§ EPISTOLiE OBSCVKORVM VIROUVM.

velletis iiiihi seinel scribere iiniim (liclamen, tunc ego volo huic poete et aliis ostentkre, et volo gloriari quotl estis amicus meus, et estis bene melior poeta tiuam ille. Et precipue scribite mibi quiti facit tlominus lo- annes rfeirerkorn, an atlbuc babet inimicitiam cum doctore Reucblin, et aii vos atllmc tlefentbtis eum sicut fecistis, et mittite mibi unam novita- tem. Valete in Christo.

4.

Magister loannes Cantrifusoris Magistro Ortvino Gratio

Salutem cordialem. Venerabilis domine magister, quoniamquidem sepe lo tractavimus tales levitates ad invicem, et quia non est cura vobis si ali(piis dixerit. vobis unam fantasiam sicut ego nunc intendo, propterea non tiinui quod tollatis in malam partem quod scribam vobis nunc unain cavillationem, quia vos etiam facitis taliter. Et vos ridebitis, ego scio, quia est mirabile factum. Fuit hic nuper quidam de ordine predicatorum, et fuit satis pro- 15 fundus in Theologia, et fuit speculativus, et habuit etiam multos fautores. Ipse vocatur dominus Georgius; et primum fuit Hallis, deinde venit huc, et predicavit bene per dimidium annuin, in sermone suo reprehendens omnes homines, etiam principem et suos vasallos. Sed in collatione fuit socialis et lete mentis, fet bibit cnm sociis ad dimidios et ad totos; sed2o semper quando dti sero bibit nobiscum, tunc de mane predicavit de nobis, dicens: *Ita sedcnt magistri in bac universitate cum suis sociis per totam noctem. bibentes, ludentes, et tractantes levitatem; et ipsi deberent eos de taUbus emendare, tunc ipsi incipiunt'. et sepe fecit mihi verecundiam. Et fui iratus super eum, et cogitavi quomodo possem me vindicare; et25 non potui imaginare quomodo facerem. Et semel dixit mibi unus, quo- modo de nocte iret ille predicator ad unam mulierem, et supponeret eam, et dormiret cum ea, Et ego audiens talia, semel accepi aliquos socios qui stant in Collegio, et circa horam decimam ivimus ad illam domum, et per vim intravimus; tunc ille monachus volens fugere, non babuit tempus ut io tolleret vestimenta sua, et saltavit nudus ex fenestra, et ego risi ita quod statim perminxissem me, et clamavi : 'Domine predicator, tollalis pontiticalia vestra', et socii exterius proiecerunt eum in merdam et in aquam; sed ego compescui eos, et dixi quod haberent discretionem ; verumtamen adiuvi eos quod omnes supposuimus illam mulierem: et ita vindicavi me de iUo ;i5 monacho, et postea id non ampHus predicavit de me. Sed non debetis

3 dominiis] D. /...j. 2 ^>t omis. 2.

» M. 1...3. 9 M. 1...3. »» . Et 1...3. 17 . Et 1...3. 20 ^ ged 1...3. 23 . Et 1...3. 25 . Et noQ ^^^^^^ 33 . Sed 1...3. 34 . verutame 1...3.

VOL. I. 4. lOANNIS CANTKIFUSORIS. 5. lOANNIS STRAUSZPEDERII. 9

aliis dicere, propterea quod fralres predicalores luiiic siiiit pro vobis contra doclorem Rencliliii, et defendnnt ccclesiani et fideni catliolicam contra ilios poetas seculares : ego velleni quod iste nionaclius fuisset de alio ordine, (juia ille ordo est valde mirilicus inter onines. Vos etiam debetis mibi aliquid risibile significare, et non irascimini mihi. Valete. Ex Wittenberg.

5.

loannes Straufsfederius Ortvino Gratio

Salutem maximam et multas bonas noctes sicut sunt stelle in celo, et

lopisces in mari. Et debetis scire quod ego sum sanus, et etiam mater mea. Et vellem libenter etiam taliter audire de vobis, quia ego cogilo cottidie ad minus semel de vestra dominatione. Sed cum licentia audite unum iiiagnum miraculum, quod fecit hic nnus nobilista: diabolus confnndat euin in eternum: quia scandalizavit dominnm magistrum nostrum Petrum Meyer

15 in mensa, ubi fuerunt multi domini et nobiliste, et non habuit unam guttam verecundie, sed luit ita pretensus quod ego miror. Ipse dixit: 'Ecce doctor loannes Reuchiin est doctior quam vos', et dedit ei unum kni|)p. Tunc magister noster Petrus dixit: 'Ego mitterem soivere collum meum an hoc est veruni. Sancla Maria , doctor Reuchlin est in theologia sicut unus

iopuer, et unus puer plus scit in theologia quam doctor ReuchHn ; Sancta Maria, credatis mihi, quia ego habeo experientiam: tamen ipse nihil scit

-in libris Sententiarum ; Sancta Maria, ista materia est subtilis, et homines I^Bd possunt ita capere sicut grammaticam et poetriam. Ego vellem etiam

^rene poeta esse, et scirem etiam componere metra, quia audivi in Lyptzick

»Sulpitium de quanlitatibus syllabarnm. Sed quid est? Ipse deberet mihi proponere unam questionem in theologia, et deberet arguere pro et contra'. Et ipse probavit per multas rationes, quod nemo scit perfecte theologiam, nisi per spiritum sanctum. Et spiritussanctus infnndit illam artem. P^t poetria esl cibus diaboli, sicut dicit Hieronymus in sno epistolari. Tunc

aoille bufo dixit quod non cst veruin, et quod doctor Reuchlin etiam liabet spirilumsanctum, et quod est sufliciens in theologia, (juia composuit uiiuin librum satis theologicalem, et nescio quomodo vocatur, et nominavit magi- slrum nostrum Petrum unam bestiam. Et dixit quod magister nosler Hochstratus est frater casearius. Et commensales riserunt. Sed ego dixi

ttquod est scandalum, quod unus simplex socius debet esse ita irrevercntialis l^^am uno magistro nostro. Et doctor Petrus fuit ita iratus, quod surrexit

m- —

■^" ' Strauffcflerius 2. '' knip. 2. '-«f' . SHiu^ta J...3. ^^ . Tauien J...3.

. Sancta 1...3. ^s fpnlfanctu. 2.

Ife

IQ EPISTOL/l-: OBSCVRORVM VIRORVM.

de mensa, et allegavlt evangeliiim dlcens: 'Samaritanus es, et diabolum hahes'. Kt ego dixi: 'Capias tihi hoc', et fui vaUie gavisus, quod ita reahter expedivit ilium trufatorem. Vos dehetis proccdere in factis vestris, et delietls (h^fendere theologlam, sicut fecislis antea, et non dehetis aliquem resjdcere, sive sit nol)ilis sive rusticus, quia vos estis sufficiens. Si sclrem 5 ila facere carmina sicut vos, ego non curarem unum principem, etiam si veliet me interficere. Sed alias sum inlmicus iuristarum, quia vadunt in ruheis caligis, et in mardaris schuhis, et non faciunt dehitam reverentiam magistris, et magistris nostris. Ego etiam peto vos liumiliter necnon alTeclualiter, quatenus significaveritis mihi quomodo stat in Parrliisia cum 10 Speculo oculari. Deus trihuat quod alma maler universitas Parrhisiensis velit tenere vohiscum, et comhurere illum hereticum librum, qula hahet mulla scandala, slcut scripsit magister noster Tungarus. Ego audivi quod magister noster Sotphi, in bursa Kneck, qui composuit glosam notahilem super quattuor partes Alexandri, est mortuus. Sed spero quod non est 15 verum, quia fult excellens vir, et fuit profundus grammaticus, et fuit hene melior quam isti novi grammatici poetales. Salutare etiam dignemini mihi magistrum Remigium, quia olim fuit preceptor meus singularissimus, et sepe dedit mihi bonas vexas, quando dixit mihi: *Tu es sicut auca, et non vis studere quod fias magnus argumentator'. Et ego dixi: 'Eximie domuie 20 magister noster, ego volo me emendare in posterum' : tunc aliquando dimisit me, aliquando dcdit mihi honam diciplinam; et protunc ego fui ila discretus, quod lihenter accepi correctiones pro negligentiis meis. Sed nihil amplius haheo vobis scrlhere, preter quod velitis vivere centum annos. Et valete in requie. Datum Moguntie. 25

6.

Nicolaus Caprimulgius

Baccalaurius

Magistro Ortvino Gratio

Salutem plurimam cum magna reverentia erga vestram dignitatem, sicutao debeo scribens ad vestram magistralitatem. Venerabilis domine magister, sciatis quod est una notahilis questio quam peto seu rogo determinari a vestra magistralitate. Est hic unus grecus qui resumit grammaticam Urhani. et quando scrihit grecum, tunc semper ponit titellos superius. Quapropter ego dixi nuper: •tamen magister Ortvinus Daventrie etiam practicavit gram- 3-, maticam grecam, et etiam est sufficiens ita bene sicut ille, et nunquam

2 . Et 1...3. 22 . Et 1...3.

23 M. Ortuino Gra. 1...3. *• Sal. 1. 3.

VOL. I. 6. NICOLAI CAPRIMULGII. 7. PETRI IIAFENMUSII. 1 l

scripsit ila titellos; et ego cretlo quod ita beue intelligit facta sua sicut ille, et adbuc posset corrigere istuui grecum' ; sed alii non volueruut credere, et socii mei ac constantes petiverunt quod vellem scribere ad dominationem vestram, quod notibcaretis mibi quomodo est, an debemus

sponere titellos, an non. Si non debemus ponere, tunc per deum realiter voiumus vexare ilbmi grecum, et vobmuis facere quod debet paucos audi- tores babere. Ego bene vidi de vobis Colonie in domo Henrici Quentel, quando fuistis corrector et debuistis corrigere grecum, tunc abscidistis oumes titellos qui fuerunt supra lilteris, et dixistis ' Quid debeut ille stul-

lutitie?' Et ita iam consideravi (juod vos babetis aliquam rationein: alias non fecissetis. Vos estis mirabilis bomo, et deus dedit vobis magnam gratiam quod scitis aliquid in omui scibili. Quapropter debetis etiam laudare dominum deum in vestris metris, et beatam virginem, et omiies sanctos dei. Sed non babueritis mibi pro molestia quod impedio vestram domi-

isnationem cum istis questionibus, quia facio taba causa informationis. Valete. Ex Lyptzick.

7. I_^ Magister Petrus Hafenmusius

I^K Magistro Ortvino Gratio

•0 Salulem innumerabilem. Venerabilis domine magistcr, si haberem pecunias et substantiani magnam, tunc vellem dare vobis unam notabilem propinam, credatis mihi firmiter, quod solvatis mihi istam questionem quam propono. Sed quia pronunc non babeo oves et boves, imiversa insuper et pecora canipi, sed sum pauper, propterea non possum vobis appreciare pro veslra

isdoctrina; sed promitto vobis, quod postquam sum beneliciatus, sicut iam insteti pro una Vicaria, tunc volo semel unum lionorem specialem facere \nbis. Et scribatis mibi an est necessarium ad eternam saiutem, quod scbolares discunt grannnaticam ex poetis secularil)us, sicut est Virgilius, Tullius, IMinius, et alii? Videtur mibi quod non est bonus modus studendi:

soQuia, ut scribit Aristoleles primo metbaphisice : 'Multa mentiuntur poete'; sed (lui mentiuntur, peccant, et (pii fundaiit studiiim suiim super iiKMidaciis, fundant illud super peccatis; Et quicquid fuiidatum est super peccatis, non esl bonum; sed est contra deum, quia deus est inimicus peccatis; Sed in poetria sunt iiKuidacia; et ergo (pii incipiunt suain doctriiiam iii poelria,

:;5non possunt proiicere in bonilate; (juiu inala radix Iiabet siqier se malam herbam, et mala arbor profert inalum fructum, secundum evangelium,

9 Ifis 1.3. 1" . Kt 1...3.

'^ M. 1...3. '» M. 1...3. 30 . Quia 1...3. 3« . Et L..3. ^3 . ^^([ y...j.

12 EPISTOL^ OBSCVUORVM VIIiOKVM,

ubi (licit salvator: 'Non est arbor boiia qiie facit fructum malum'. Etiam bfuc adbuc memoro illam tloctrinam, quam detlit mibi semel magister noster Valentinus de GelterBheim iu bursa Montis, quando fui suus disci- pulus, et vtdui audire Salustium. Et dixit: 'quare vis audire Salustium, tu discbole?' Tunc ego respondi, quod magister loannes de Vralislavias dixit, quod discimus bona dictamina facere ex talibus poetis, Tunc ipse dixit: 'est fantasia, sed tu debes bene advertere in partibus Alexandri, et epistolis Caroli, que practicantur in aula grammaticorum ; ego nunquam audivi Salustium, et tamen scio dictamina facere metrice et prosaice'. Et sic magister noster Valentinus fecit cjuod ego nunquam studui in poetria. i« Et isli humaniste nunc vexant me cum suo novo latino, et annihilant illos veleres Hbros, Alexandrum, Remigium, loannem de Garlandia, Cornutum, Composita verborum, Epistolare magistri PauH Niavis, et dicunt ita magna mendacia quod ego facio crucem pro me t|uando audio. sicut nuper unus dixit, quod est in quadam provincia una aqua, que habet arenam auream et n vocatur Tagus: et ego fistulavi occultc, quia non est possibile. ego scio bene quod etiam estis poeta, sed non scio unde habetis illam artem. ipsi dicunt quod quando vultis, tunc facitis plura metra in una hora; sed credo quod in- tellectus vester est ita illuminatus per gratiam spiritussancti desuper quod scitis illa et alia, quia semper fuistis bonus Theologus, et reprehenditis illos gcn- n tiles. Libenter vellem vobis scribere unam novitatem si scirem; sed non audivi aUquid quam quod fratres ac domini de ordine predicatorum habent hic magnas indulgentias, et absolvunt a pena et a culpa, quando aliquis est confessus et contritus, et habent super hoc litteras papales. Etiam scribite mihi aliquid, quia ego sum vester tanquam famulus. Valete ex Nurenberga. 25

8.

Franciscus Genselinus

Magistro Ortvino Gratio

Salutem quam mille talenta non possunt equivalere in sua gravitate. Vene- rabilis domine magister, scitote quod hic est magnus sermo de vobis, etso theologi valde laudant vos quod non respexistis ahquem, et scripsistis pro defensione fidei contra doctorem Reuchlin. Sed aliqui socii qui non habent intelligentiam, et etiam iuriste tpii non sunt illuminati in fide chrisliana, spernunt vos, et loquuntur multa contra vos, sed non possunt prevalere, quia facultas theologica tenet vobiscum. Et nuper tjuando vcnerunt huc35 isti libri, qui vocantur acta Parrhisiensium, tunc ferc omnes magistri emerunt

3 (Jeltcrnieim 2. » . Ego l..,3. 2» M. 1...3.

VOI., I, S. FRANCISCI GENSELTNI, 13

et gavisi sunt maxime: ego protunc eiiam emi, et misi ad Heidelbergam iit ibi videreiit. Et credo quod ubi viderimt, tunc penituit Heidelbergenses quod non etiam concbiserunt cum alma universitate Coloniensi contra do- ctorem Reucblin. et propterea audio quod universitas Coloniensis fecit ounum statutum quod nunquam in eternum volunt promovere unum qui complevit pro gradu baccalaureatus vel magisterii in Heidelberga: et est bene factum, quia sic debent discere quid est universitas Coloniensis, et alia vice debent tenere cum ea. ego vellem quod sic facereni aUis, sed credo quod alie universitates non sciverunt, et igitur parciiis eis propter loignorantiam. Etiam quidam socius dedii mibi pulcbra carmina que debelis intimasse in universiiaie Coloniensi, que osiendi Magistris, et Magisiris nostris, et fueruni multum commendata. Ei misi illa ad mulias civitaies pro vesira gloria, quia faveo vobis. Ei sunt ista, ui sciaiis quid puto:

Qui vult legere hereticas pravitaies

Et cum boc discere bonas latinitaies,

Ille debet emere Parrbisiensium acta

Et scripta de Parrbisia nuper facta,

Quomodo Reucblin in fide erravit,

Sicui magister noster Tungarus doctrinaliier probavii.

Illa vult magister Ortvinus legere

Gratis, in bac alma universitaie,

Et cum boc textum ubique glosare

Necnon quedam noiabilia in margine notare,

Et vult arguere pro ei conira,

Sicut fecerunt Theologi in Parrbisia,

Quando speculum oculare examinaverunt

Et Reuchhn magistraliier damnaverunt,

l^^^y Et alii qui vocaniur lacobiie.

soEgo miror quomodo potestis ita speculari talia: vos esiis valde ariificia- lis in compositionibus vesiris, et habetis magnam dulcedinera, ita quod semper ego rideo pre letitia, quando lego aliquid quod vos composuistis, • t opto semper quod velitis diu vivere quod laus vesira crescat sicut fecit usque huc, quia vestra scrlpta sUnt valde utilia. Deus vos conservet et

-Mivificet vos, et non tradat vos iu manus inimicorum vestrorum; et sicut dicit

limista : 'Tribuat vobis dominus secundum cor vestrum, et omne consilium

\estrum contirmet'. Et vos etiam scribatis mihi de faciis vestris, (piia

ter audio, ct video quid facitis seu agitis: et sic Valeie. ex Friburga.

IV'- •

< Hedelborgam 3. ^ Hedelbergfen. 3. « Heydelberj^a 2.3. "^ . quia /• ifed 3. '' . Et 1...3. •"'0 ita omis. 3. ^^ leticia 3. ^' . Et 1.3. , Et 2.

"1 4 EPISTOL^ OBSCVRORVM VIRORVM.

9.

Magister Conradus de Zuiccavia

salutem dicit

Magistro Ortvino Gratio.

Qnia legitiir Ecclesiastes .XI. 'Letare iuvenis in adolescentia tua'. 5 Quapropler ego nuuc sum lete mentis, et debetis scire quod bene succedit uuiii in amore, et babeo multum supponere. Quia dicit Ezccbiel: 'Nunc foruicabitur iu fornicatione sua'. Et cpiare non deberem abquando purgare renes? tamen non sum angelus, sed homo, et omnis homo errat. vos ctiam abquando supponitis, quamvis estis Theologus, quia non potestisio ^semper solus dormirc, secundum iliud Ecclesiaste iil. *Si dormierint duo simul, fovebuntur mutuo: unus autem quomodo calefiet?' Quando scribitis milii quid facit vestra amasia? Nuper dixit milii unus quod quando ipse fuit Colonie, tunc fuislis in rixa cum ipsa et percussistis eam, quia fortassis non fecit secundum opinionem vestram. et ego miror quare potestis itais pulcbram mulierem percutere : ego flerem si viderem : polius debetis dicere quod non faciat amplius, tunc ipsa emendaret se, et de nocte esset vobis amicabilior. Tamen quando legistis nobis Ovidium, dixistis nobis quod nullo modo debemus percutere mulieres, et allegastis ad boc etiam sacram scri- pturam. Ego sum contentus quod amica mea est hilaris et non irasciturso mecum; quando venio ad eam, tunc etiam facio taiia, et sumus in letitia, et bibimus cerevisiam et vinum, quia vinum letificat cor hominis, sed tristitia exiccat ossa. aliquando sum iratus super eam, tunc dat mihi osculum , et fit pax, et postea dicit: 'domine magister, estote lete mentis'. Nuper volui ire ad eam, tunc vidi exire quendam iuvenem mercatorem qui habuit25 ^pertas caligas, et sudavit in fronte, et credidissem quod supposuisset eam, et fui quodammodo iratus; sed ipsa iuravit quod non tetigisset eam ille mercator, sed voluisset ei vendere linteum ad faciendas camisias; tunc ego dixi *est bonum, sed quando etiam datis mihi unam camisiam?' tunc rogavit me quod deberem ei concedere duos florenos quod posset solvere illum 3o linum, tunc etiam vellet mihi dare unam camisiam. et pro tunc non habui pecuniam, sed petii unum socium qui concessit mihi et dedi ei. Ego laudo quod aliquis semper est letus. Et medici dicunt etiam quod sanum est quaudo aliquis cst letus. Quidam magister noster hic semper irascitur et nunquam est I^tus, et propterea semper est infirmus. ipse semper reprehendit me et dicit, 35 quod non debeo amare muUeres, quia sunt diaboli, et perdificant homines, et sunt immunde, et nulla mulier est pura ; et quando aUquis est cum muliere, lunc est sicut cum diabolo, quia permittuut nulii requiem. tunc ego dixi

« M. 1...3. » S.D. 1...3. 4 M. Ortuino Gra. 1...3. & Ecces 1...3. 21 inb 2 Ecci. 1...3. 28 ^ tuc 1.2. 31 ptuc 2.3.

I

VOL. I. n. CONRADI DK ZUICCAVIA. 10. lOANNIS ARNOLDI. 15

'parcalis mihi, domiiie magister noster, vestra mater etiam fuit mulier', et abivi. Ipse etiam nuper predicavit, quod sacerdotcs nullo modo deberent habere concubinas secum, et dixit quod episcopi peccant mortaliter quando accipiunt decimam lactis et permittunt ancillas esse cum presbyteris, quia

5 deberent eas totaHter expellere. Sed sit a vel b, nos debemus esse aUquando leti, et etiam possumus dormire cum mnlieribus, quando nemo vidct : postea tamen facimus confessionem : ct deus est misericors, et debemus sperare veniam. Ego mitto vobis hic quedam scripta pro defensione Alexandri Galli grammatici antiqui et sufficientis, quamvis poete moderni volunt eum re-

loprehendere; sed non sciunt quid loquuntur, quia Alexander est optimus, ut oHm dixistis mihi quando stetimus Daventri^. Quidam magister hic dedit mihi, sed nescio ubi accepit. ego vellem quod faceretis imprimere, tunc maxime faceretis iratos illos poetas, quia iHc auctor reaUter vexat eos; sed I -t ita poetaliter compositum quod ego non intelHgo, quia ille qui com-

ir, posuit est etiam bonus poeta; sed cum hoc est Theologus, et non tenet cum seculari])us poetis sicut est doctor Reuchlin, Buschius et alii. Statim quando fuit mihi data illa materia, tunc dixi, quod vellem vobis mittere quod legeretis. Si habetis aliquid novum, tunc etiam mittatis mihi. Valete in charitate non ficta. ex Liptzick.

loannes Arnoldi

salutem dicit plurimam

Magistro Ortvino Gratio.

Quouiam quoniamquidem igitur vos concupiscitis semper habere unam iiovitatem, .secuiidum quod dicit Aristoteles: 'Omnes homines natura scire desiderant': quare igitur ego loannes Arnoldi vester discipulus, et hiimilis subditus mitto dominationi seu honorabilitati vestre hic unum libellum quem composuit quidam ribaldus et scandalizavit dominum loannem Pfefrerkorn iii Colonia, virum proculdubio integerrimum, et ego fui valde iratus, sed

•«onon polui prohibere, quod non imprimeret, quia iste socius habet hic multos faiitoi^s, eliam nobiles, et vadunt armati sicut bufones, cum iongis gladiis in plaleis. sed tamen ego dixi quod non est rectum, qiiia debctis notare qiiod ist§ poetQ s^culares adhuc facient multas guerras, cum suis metris, si magistri nostri non habebunt advertentiam, et non citabunt eos per

*»magistruin noslrum lacobum de Ilochstraten ad curiam romanam. Et ego ico quod erit unum magnum disturbium in fide catholica. Hogo igitur

* . ({l J. ■' aliqndo effe 2. ^^ . Quifi J.2. . Qj 3. "'• JJiircius 2. « S.I>.J'. /....?, " M. f...3. 26 . Qn.are i...3. -^" . rp f.3. ■'' iftc J...3. coimiUo, puto.

] 6 EPISTOL^E OnSCVRORVM VIRORVM.

vos qiiod velitis componere nnum librum contra istum scandalizatorem, et reaiiter vexare eum. tunc postea non erit ita audax quod velit stimulare niagistros nostros, quia ipse est simplex socius, et neque est promotus neque qualificatus in iure vel in artibus, quamvis stetit in Bononia, ubi eliam sunt multi poete seculares, non zelosi et in fide illuminati. Ipses nuper sedit in mensa et dixit quod magistri nostri in Colonia et Parrbisia' faciuut iniuriam doctori Reucblin, et ego tenui ei oppositum; tunc vexavit me multis malis verbis et scandalosis, quod fui ita iratus quod surrexi de mensa, et protestavi coram omnes de iniuriis, et non potui comedere unam biiccellam. Vos dei)etis mibi dare consilium in supradicta causa, quia etiam lo pro parte estis iurista. Ego compilavi aliqua metra que mitto vobis bic.

Cboriambicum, Hexametrum, Sappbicum, lambicum, Ascle-

piadicum, Endecasyllabum, Elegiacum, Dicolon,

Distrophum.

Qui est bonus catholicus, debet sentire cum Parrhisiensibus, 15

Quia ilbul gymnasium, est mater omnium universitatum.

Deinde Colonia sancta, que est in fide christiana tanta,

Quod nullus debet contradicere, vel merito penam luere,

Sicut Pieucbbn doctor, qui est speculi ocularis auctor,

Quem magister noster Tungarus, probavit quod est bereticus, 30

Necnon magister de Alta platea, qui fecil comburere eius dictamiua.

Si baberem unum argumentum, ego vellem componere unum librum contra istum trufatorem, et probare quod de facto est excommunicatus. Non babeo plus tempus ad scribendum, quia oportet me ire ad kctionen», quia unus magister legit replicationes super veterem artem valde subtiliter 25 compositas, et ego audio eas pro completione. Valete super omnes socios et amicos meos qui sunt hic et ubique, et in omnibus locis et honeslis.

11.

Cornelius Fenestrificis

salutem dicit plurimam §

Magistro Ortvino Grratio, Salutes tot quot habet celum stellas et mare arenas. Venerande domine ma- gister, ego habeo hic multas rixas et guerras a malis viris qui presumunt esse docti, et tamen non didicerunt logicam, que est scientia scientiarum. Ego legi nuper unam missam ad predicalores de Spiritusancto quod deusssi

* fcandalifatore: 2.

30 S.D.P. i...5. 31 M.1...3.

VOL. I. II. CORNELII FENESTRIFICIS. 17

volit milii (lare siiam gratiam, et l)oijnm memoriam in syllogismis ad dispu- tandum cum illis qui sciuut tautum latinisare, et dictamina compouere. EHam imposui unam collectam in illa missa pro magistro uostro lacobo de Hoclistrat, et magistro nostro Arnoldo de Tungaris, summo regente in

5 bursa Laurentii, quod possunt in disputatione Tbeologica ad metam redar- gutionis ducere queudam doctorem in iure qui vocatur loannes Reucldin, eliam est poeta secidaris et presumptuosus , et teuet oppositum coutra quattuor universitates, pro ludeis, et facit propositiones scandalosas et of- fensivas piarum aurium, ut probavit loaunes Pfefferkorn, et magister no-

loster Tungarus; sed nou est fundatus in Tlieologia speculativa, nec quali- ficatus in Aristotele, aut Petro Ilispano. Ideo magistri uostri in Parrbisia damnaverunt eum ad ignem vel reclamationem. Ego vidi litteram et sigil- buu domini Decani sacrosancte facultatis Tbeologice Parrbisiensis. uuus magistrorum nostrorum vakle profundus in sacra Tbeologia, et ilbunina-

islus in fide, qui est memluMun quattuor universitatum, et qui babet pbis quam centum scribentes super bbros seutentiarum, in quibus se fundat, dixit manifeste quod predictus doctor loannes Reucblin non potest eva- dere, et quod etiam Papa uon audet dare sententiam contra talem solen- nissimam universitatem, quia ipse non est Tbeologus, et beatum Tbomam

'^conlra gentiles non intelHgit, quamvis dicunt quod est doctus videlicet in

Sjsi. Ostendit mibi magister noster qui est plebanus ad sanctum Marti- m epistolam, in qua illa universitas sorori sue universitati Colonieusi de amicabiliter promittit auxilium suum realiter cum effectu. Et tamen fsli latinisatores presumunt tenere oppositum. Ego sedi nuper Maguntie !5in corona bospicio, ubi tribulaveruut me valde indiscrete duo trufatores, et vocaverunt magistros nostros in Parrbisia et Colonia fantasticos et stul- . et dixerunt quod ipsorum libri super sententias essent fantasie; si- ililer processus, copulata, reparationes omnium bursarum dixerunt quod essent vanitates. Tunc fui ita iratus quod uon scivi responderc. cum lohoe etiam vexaverunt me, quod feci passagium ad Treverim ad videndum limicam domini, quia dixerunt quod fortassis non esset tunica domini. et jirobaverunt sic per Cornutiun syllogismum: 'Quicquid est laceratum, non debet ostendi pro tunica domiiw: sed illa est tabs: ergo etc'. Tunc ego concessi maiorem, sed negavi minorem. tunc probaverunt sic: 'Beatus x^IFieronymus dicit: „Vetusto oriens collisus errore tunicam domini inconsu- lilem desuper contextam per totum minutatim discerpsit per frusta".' Et ego respondi, quod sauctus Ilieronymus non est de stilo eyangelii, _^^c immodicite ex apostolis; et sic surrexi de mensa et reliqui illos l^nratores. Vos debetis scire quod tam irreventialiter loquuntur de ma- irgislris nostris, et doctoribus illuminatis in fide, quod certe de faclo

^" . Et y....?. 22 fororij i...3. ^" dircripfit p frnftr.a ,?. friiftra ctu/m 2.

Epr». OMSCVHOK. VIIIOK. 2

18 EPISTOLiE OBSCVUORVM VIRORVM.

possunt osse cxcommiinicali a papa. Si scirent curtisani, ipsi citarent eos ad curiam romanam, et impetrarent eorum beneficia, vel saltem tribularent eos cum expensis. Quis unquam audivit, quod simplices so- cii, in nulia facullate promoti vel qualificati, deberent vexare tam eximios viros, in omni profecto scibili profundissimos , ut sunt magistri nostri? sed ipsi superbiunt propter sua metra. Ego etiam scio facere metra et dictamina, quia legi etiam novum latinum idioma magistri Laurenlii Cor- vini, et grammaticam Brassicani, et Valerium Maximum, et alios poetas. Et compiiavi nuper in via eundo unum dictamen metricum contra istos hoc modo:

Sunt Maguntie in publica Corona,

In qua nuper dormivi in propria persona,

Duo indiscreti bufones

In magistros nostros irreverentiales nebulones,

Qui audent reprehendere magistros in Theologia,

Quamvis ipsi non sunt promoti in Philosophia;

Nec sciunt in schohs formafiter disputare,

Et ex una conclusione multa corollaria formare;

Ut docet fundamentaliter doctor subtilis:

Qui contemnit eum est mullum viiis:

Ut concludunt quodlibela doctoris irrefragabilis,

Qui est in scientiis non expugnal)ilis:

Et non sciunt quid est doctor Seraphicus,

Sine quo nullus fit bonus Phisicus:

Et qui veraciter scribit, doctor sanctus,

In Aristotele et Porphyrio tantus,

Quod solus recte exponit quinque universalia,

Que dicuntur etiam quinque predicabilia :

0 quam breve continuat libros predicamentales

Et summat Aristotelis sententias morales.

Que omnia non intelligunt poete:

Ideo loquuntur ita indiscrete,

Ut isti duo presumptuosi trufatores,

Qui vocant magistros nostros osores;

Sed magister noster de Hochstrat debet eos citare, •

Tunc non amphus audebunt illuminatos vexare.

Valete et salutate mihi cum magna reverentia dominos meos magi- strum nostrum Arnoldum de Tungaris, et magistrum nostrum Remigium, et magistrum nostrum Valentinum de GelterBheim, et dominum lacobum de Ganda ordinis predicatorum poetam subtilissunum, et alios.

30

25

quotlibeta J...3. 2« Prophyrio 3. 39 Gelterfheira 2.

VOL. I. 11. CORNELII PENESTRIFICIS. 12. HILTBRANDI MAMMACEI. 1 9

12.

Magister Hiltbrandus Mammaceus

salutem dicit

Magistro Ortvino.

5 Amicissime domine Ortvine, non possum iam scribere eleganter epi- stolam secundum precepta que scribuntur in modo epistolandi, quia lioc tenipus non permittit, sed oportet breviter et statim manifestare paucis verbis quid est, quia habeo expedire casum unum vobiscum, qui est mi- rabilis, et est talis res. Vos del)etis inteiligere quod hic cst terribiUs fama,

10 et omnes dicunt quod in curia romana causa magistrorum nostrorum male stat, quia dicunt quod Papa vult autentizare sententiam que ante annum lata est in Spira pro doctore Reuchlin. quando audivi tunc ita timui (piod non potui aliquod verbum dicere, et fui sicut mutus, et per duas noctes non dormivi. Quia amici Reuchlin gaudent et vadunt ubique semi-

15 nantes islam famam : et ego non crederem nisi vidissem unam litterain unius magistri nostri de ordine predicatorum , in qua scripsit cum magna tristitia illam novitatem. Et cum hoc scripsit quod Papa permisit quod Speculum oculare debet in curia romana imprimi, et mercatores debent vendere, et omnis homo debet legere. Et magister noster Hochstratus

^ovoluit exire curiam romanam et voluit iurare paupertatem, tunc iudices non voluerunt eum dimittere. Sed dixerunt quod debet expectare finem,

«quod non potest iurare paupertatem, quia intravit Urbem Romam cum ms equis, et in curia romana habuit commensales, et exposuit magnas unias, et propinavit €ardinalibus, et Episcopis, et auditoribus consi-

25 storii multa munera , et propterea non debet iurare panpertatem. 0 sancta Maria, quid volumus nunc facere, si Theologia ita spernitur, quod unus iurista debet prevalere omnes Theologos? Ego credo quod Papa non est bonus christianus, qui si esset bonus christianus, tunc esset impossibile quod non teneret cum Theologis. Sed etiam si Papa dat sententiam contra

3<)TheoIogos, tunc videtur mihi quod debet tieri appellatio ad conciliiim, quia concilium est supra Papam, et in conciUo Theologi habcnt prevalen- tiam super alias facultates: tunc spero quod dominus dabit benignitatem et respiciet famulos suos Theologos, et non permittit quod inimicus iio- 8ter supergaudeat nos, et dabit nobis gratiam spiritussancti quod possii-

rjDius superare fallimoniam istorum hereticorum. Qiiidam iurista nuper di- xil hic quod est fatatum, quod ordo predicatorum debet perire, et qiiod ex illo ordine debcnt venire maxima scandala in fidem (^hristi, sicut mui audita sunt prius: et dixit ubi legit illam prophetiam. Sed absit qiiod

2 M. /....?. 3 S.l). /...5. ^M.1...3. 5 fcBm 2. ^» autcntifare 2. ^^ i\\ii[\) 2. " expetare 3. " romanil 3. ^* confilium tum concilium 1...3. ^^ pmittit 1...3.

2*

20 EriSTOLiE OBSCVRORVM VIRORVM.

hoc sit verum. Quia ille orclo est utilis, et si ille ordo non esset, tunc nescio quomodo staret theologia, quia seniper predicatores sunt profun- diores in theologia, quam minores vel Augustinenses, et tenent viam do- ctoris sancti, qui tamen nunquam erravit. Et etiam ipsi hahuerunt mul- tos sanctos in suo ordine, et sunt audaces in disputatione conlra hereti- 5 cos. Ego miror quare magister noster lacobus de Hochstraten non po- test iurarc paupertatem; tamen est de ordine mendjcantium qui manifeste sunt pauperes. Si non timerem excommunicationem, ego vellem dicere quod papa erraret ibi. Et non credo quod hoc est verum, quod ipse ex- posuit sic pecunias, et dedit propinas, quia est vir valde zelosus ; et credo lo quod isti iuriste et ahi fmgunt talia, et doctor Reuchlin scit ipsis ita blan- diri, quia etiam audivi quod multe civitates, et multi principes, ac do- niini scripserunt pro eo. Et est ratio, quia non sunt in theologia instru- cti, et non intelligunt factum: alias permitterent istum hereticum habere diabolum, quia est contra fidem, etiam si totus mundus diceret contra- 15 rium. Vos debetis ista statim manifestare magistris nostris in Colonia, quod sciunt capere consilium. Et scribatis mihi quid volunt facere. Et valete in Christo. Datum in Tubinga.

13.

Magister Conradus de Zuiccavia 20

salutem dicit Magistro Ortvino.

Sicut scripsistis- mihi quod non amplius curatis illas levitates, et non amplius vultis amare mulieres, vel supponere, nisi in mense semel, aut bis, ego miror quod talia scribitis. Tamen ego scio contrarium. Est hic2- unus socius qui nuper venit ex Colonia, et bene est vobis notus, et fuit etiam semper ibi vobiscum. Ipse dicit quod supponitis uxorem loannis Pfefferkorn: et dixit mihi veraciter, et iuravit, et ego credo etiam. Quia vos estis valde amicabilis, et etiam scitis dare bona verba. Et cum hoc scitis perfecte artem amandi ex Ovidio. Etiam dixit mihi quidam mer-3( cator, quod dicunt Colonie quod magister noster Arnoldus de Tungaris eliam supponit eam; sed hoc non verum, quia ego scio veraciter quod ipse adhuc est virgo, et quod nunquam tetigit unam mulierem. Sed etiam si fecisset, vel faceret sicut non credo, tamen non esset propterea ita malus, quia humanum est errare. Vos multum scribitis mihi de isto pec-3E cato, quod nen est maius peccatum in mundo, et allegatis multas scri-

12 (Ine .?.

*o M. 1...3. 2« s.D. 1...3. 22 M. 1...3. 32 ^alis non est veruni,

■4t

VOL. I. 12. HILTBRANDI MAMMACEI. 13. CONRADI DE ZUICCAVIA. 2 1

jjtiiras. Ego scio bene qiiod iion est bonum : sed tamen eliam in sacra scriptura reperitur, quod aliqui sic peccaverunt, et tamen fuerunt salvati. Sicut Samson qui dormivit cum una meretrice, et tamen postea spiritus domini irruit in eum. Et possum contra vos arguere sic: 'Quisquis non

5 est malevolus, recipit spirilumsanctum: sed Samson non est maievolus: ergo recipit spiritumsanctum'. Maiorem probo, quia scriptum est: In ma- levolam animam non introibit spiritus sapientie; sed spiritussanctus est spiritus sapientie: ergo. Minor patet, quia si illud peccatum fornicationis esset ila malum, tunc spiritus domini non irruisset in Samson, sicut pa-

lolet in libro ludicum. Etiam legitur de Salomone, quod babuit trecentas reginas, et concubinarum non fuit numerus; et ipse fuit maximus forni- cator usque ad mortem suam: et tamen doctores communiter concludunt quod est salvatus. Quid nunc videtur vobis? Ego non sum fortior quain Samson, et non sum sapientior Salomone, et ergo oportet aliquando ha-

isbere unam letitiam. Quia, ut dicunt medici, hoc valet contra melanco- liam. Ah cpiid dicitis de islis seriosis patribus? tamen dicit Ecclesiastes : *Et deprehendi nihil esse mehus quani letari hominem in opere suo'. Qua- propter ego dico cum Salomone ad amicam meam: 'Vulnerasti cor meum, soror mea, sponsa mea; vulnerasti cor meum in uno oculorum tuorum,

siiet in uno crine coUi tui. Quam pulchrc sunt mamme tue, soror mea,

iasa mea. Pulcriora sunt ubera tua vino', et cetera. Per deum, valde ladum est amare mulieres, secundum illud carmen Samuelis poete: Disce, bone clerice, virgines amare, Quia sciunt dulcia oscula prestare, luventutem floridam tuam conservare. ia amor est charitas, et deus est charitas, ergo amor non mala res': solvatis mihi illud argumentum. Etiam dicit Salomon: 'Si dederil homo onmem substantiam domus sue pro dilectione, quasi nihil despiciet eam'. Sed permittamus ista , et veniamus ad alia. Rogastis me quod de- .-xiberem vobis nova significare: ergo sciatis quod iani in carnisprivio fuit hic magna letitia. Et fuit hastiludium, et princeps met equitavit in foro, et habuit pulchrum equum, et pulchrum andallum desuper, in quo fiiit picla una mulier cum magno ornatu, et iuxta ipsam sedit quidam iuvenis in crispis crinibus, qui organizavit ei secundum psalmistam: 'luvenes et jivirgines, senes cum iunioribus laudent nomen domhii'. Et quando prin- ceps venit in civitatem, tunc universitas intronisavit eum cum magna pro- cessione, et cives braxaverunt multam cerevisiam, et propinaverunt dulcia ■^jbaria, et bene dapiverunt principem et omnes curiales. et postea cho-

'^ leticia. 3. '^ letarc 3. ^o pulchc 2. 21 Pnrcriora 2. . Pulchriora 3. «* rcbm2. illb 2. «^ fnbam 2. dilecttione 2. ^i leticia. 2. J. ^4 febm 2.

37

popinauerut J. popinauerunt 3.

22 EPISTOLJK OBSCVRORVM VIRORVM.

rizaverunt, et ego steti iii uno conspicello quod potui videre. Non scio plurn, (|uani quod opto vobis onmia bona : et Valete in noniine.domini. ex Liptzick.

14.

Magister loannes Krabacius , 5

saiutem dicit Magistro Ortvino Gratio.

Excellens vir, secundum quod fui ante duos annos vobiscum in Co- lonia, et vos dixistis mihi quod semper deberem vobis scribere ubicun- quc essem, sic iam notifico vobis quod audivi de morte unius excellen- 10 lissimi Theologi, qui vocatur magister noster Heckman de Franconia, qui fuit unus principalis vir, et tempore meo fuit ibi rector, et fuit pro- fundus argumentator in via Scoti, et fuit inimicus omnium poetarum se- cularium, et fuit vir zelosus et libenter celebravit missas; et quando te- nuit rectoratum Vienne, tunc servavit supposita in magno rigore, et fuit 15 laudabilis. Semel venit unus socius ex 3Ioravia, quando ego fui Vienne, qui debet esse poeta et scripsit etiam metra, et voluit legere artem me- trificandi, et non fuit intitulalus. Tunc ipse magister noster Heckmau prohibuit ei, et ipse fuit ita pretensus quod non voluit curare mandatum eius ; tunc rector prohibuit suppositis quod non deberent visitare eius lectio- 20 nem; tunc ille ribaldus accessit rectorem et dixit ei multa superba dicta, et tibisavit eum: tunc ipse misit pro famulis civitatis et voluit eum incarce- rare, quia fuit magnum scandalum quod simplex socius deberet tibisare unum rectorem universitatis qui est magister noster; et cum hoc ego au- dio quod ille socius neque est baccalaurius neque magister, nec est aliquo 93 modo qualificatus seu graduatus, et incessit sicut beliator, vel qui vult ambulare ad bellum , et habuit pileum et longum cultrum in latere. sed per deum ipse fuisset incarceratus si non habuisset notos in civitate. Ego doleo maxime si est verum quod ille vir est defunctus, quia fecit mihi multa bona quando fui Vienne; et propterea feci ei epitaphium tale: [vi

Qui iacet in tumulis, fuit inimicus poetis,

Et voluit eos expellere, quando voluerunt hic practicare,

Sicut nuper unus socius, qui non fuit intitulatus,

Veniens ex Moravia, et docens facere metra:

Quem voluit incarcerare, propter suum tibisare: 3£

Sed quia nunc est mortuus, in Vienna sepultus,

Dicatis bis vel ter, pro eo Pater noster.

5 M. 1...3. 6 S.D. 1...3. 7 M. l,..3. ^ fcbm qb 2. »2''' pfuiulus 3. notus 2. ^3 nou omis. 3. ^^ Qnem 2.

VOL. r. J4. I0ANNI3 KRABACII. 15. GUILHELMI SCHERSCLEIFFERII. 23

Fiiit hic iiunciiis qui portavit nova que sunt mala si sunt vera, quod causa vestra non bene stat in curia roinana; sed ego non credo, quia isti nuncii dicunt etiam multa mendacia. poete bene mnrmurant liic contra vos, et dicunt quod volunt defendere doctorem Reucldin cum suis carmi- 5 nibus; sed quia vos etiam estis poeta quando vultis, credo quod bene ma- nebitis pre ipsis. Tamen debetis niihi scribei'e quomodo stat negocium. si tunc possum adiuvare vos, tunc habebitis me lidelem socium et adiu- toreni. Valete ex INurenberga.

15.

Guilhelmus Scherscleifferius

salutem dicit

Magistro Ortvino.

Valde miror, venerabihs vir, quare mihi non scribitis, et tamen scribitis

iliis qui non scribunt vobis ita sepe sicut ego scribo vobis. Si estis ini-

i.>micus meus quod non vultis mihi amphus scribere, tunc scribatis mihi

taraen qnare non vultis mihi amplius scribere, ut sciam quare mihi non

scribitis, cum ego semper scribo vobis, sicut etiam nunc scribo vobis,

Iiamvis scio quod non eritis mihi rescribere. Verumtainen oro vos pre- rdialiter quod velitis mihi tamen scribere, et quando semel scripsistis ihi, tunc ego volo vobis decies scribere, quia libenter scribo amicis meis, et volo me exercitare in-scribendo, ita quod possum eleganter dictamina l^t epistolas scribere. ego non possum cogitare quid est in causa quod l^pbn scribitis mihi. Et conquestus sum nuper quando hic fuerunt aliqui Colonienses, et interrogavi: 'Quid facit tameii magister Ortvinus, quod non 25scribit mihi? ipse non scripsit mihi in duobus annis; dicatis tamen ei quod scribat mihi, quia libentius vellem suas litteras legere, quam mel comedere; I ipse fuit ohm amicus principalis'. Et interrogavi etiam quomodo transit vobis in illa lite cum doctore Reuchhn. Tunc dixerunt quod ille iurista scit vos circumducere cum sua arte. Tunc optavi quod dominus deus 30 veHt dare vobis suam gratiam quod eritis victor. si vultis mihi scribere, tunc etiam debetis mihi de illo scribere, quia vellem Hbenter scire. Isti inriste vadunt hic et dicunt: 'Doctor Reuchlin habet bonum negocium, et riieologi in Colonia feceiunt ei iniuriam'. Et per deum ego timeo quod ecclesia potest in scandaluin venire, si ille liber Speculum oculare non

Icomburitur, (piia Iiabet multas propositiones irreverentiales, et contra fidem ptholicam. Et si non cogitur ille iurista ad revocationem, tunc ahi etiam klabunt sic scribere in Theologia, quamvis non sciunt, et neque studuerunt r~ "—

24 KPISTOLiE OBSCVBOUVM VIRORVM,

N

iii via Thonio, ncqiie in via Alberti neque Scoti; et etiam non sunt illu- niinali in iide i>er graliani spiritussancli. Quia unusquisque debet nianere in facultate sua, et non debet mittere falcem in messem alterius. quia sutor est sutor et sartor cst sartor, et faber est faber. Et non staret bene si unus sartor vellet facere calceos vel stamulta. Vos debetis audacter defendere 5 vos et sacram Theologiam, et etiam ego orabo deum pro vobis, quod velit vobis tribuere gratiam suam, et illuminare vestrum intellectum, sicut fecit antiquis palribus, ne diabolus prevaleat cum suis servitoribus contra iustitiam. Sed scribite mihi tamen propter deum quomodo statis: vos facitis mihi magnam angustiam et non indigetis. Sed pro nunc commendo vos domino lo deo. Valele in Christo. Datum Franckfurdie.

16.

Mattheus Mellilambius salutem dicit Magistro Ortvino Gratio. 15

Quoniamquidem semper fui amicus vestre dominationis et procuravi vestrum bonum: ergo etiam nunc volo vos in vestris adversitatibus cavisare, et volo in vestra fortuna esse letus, et in infortunio tristis: quia vos estis amicus meus, et cum amicis debemus esse leti quando letantur, et con- tristari quando tristantur, ut scribit Tullius, quamvis est gentilis et poeta.20 Igitur manifesto vobis quod hic habetis unum inimicum valde nialitiosum, qui dicit multa vituperia contra dominationem vestram; et presupponit multa extollens se in superbia sua, et dicit coram omnibus (]uod estis spurius, et mater vestra est meretrix, et pater vester presbyter. Tunc ego steti pro vobis, et dixi: 'domine baccalaurie, vel qualiter estis quali- is ficatus, vos estis adhuc iuvenis et non deberetis vituperare magistros. Quia, ut scriptum habetur in evangeUo: „Non est discipulus super magi- strum'*. sed vod estis adhuc discipulus, et dominus Ortvinus est magister octo vel decem annorum; et ergo non estis sufficiens ad vituperandum unum magistrum vel virum in tali dignitate constitutum; alias etiam in-30 venietis aliquem qui vituperabit vos, etiam si essetis adhuc ita superbus. vos debetis habere verecundiam, et non facere talia'. Tunc ipse dixit: * ego loquor veritatem, et scio probare dicta mea et non volo vos respicere, quia Ortvinus est spurius, et quidam lansmannus suus dixit mihi pro vero, quia novit eius parentes, et etiam ego volo scribere hoc doctoriss Reuchlin, quia adhuc non scit. Sed quare velletis me vituperare? vos nihii scitis de me'. Tunc ego dixi: 'Ecce, domini socii, istc pretendit se

14 S.D. 1...3. 1" M. 1...3. Gra. 1...3. «« . Sz 1.2. . Sed 3.

VOL. I. 15. GUILUELMI SCHERSCLEIFFERII. II. MATTH^I MELLILAMBII. 25

esse saiictuni, quia dicit quod iiou potest vituperari et quod nilill niali fecit, sicut ille pliariseus qui dixit quod ieiunaret • bis in sabbato'. Tunc ipse liiit iratus et dixit: 'Ego non dico quod non peccavi, quia boc esset contra psahnistam qui dicit : „Oninis bouio niendax", et exponit glosa „id 5 est peccator''. sed dixi quod non debetis seu potestis me vituperarc quantuni ad generationeni dc patre et matre. Sed Ortvinus est spurius et non est legilimus: ergo est vituperabiUs, et ego volo eum vituperare in eternum'. Tunc ego dixi: *non faciatis, quia dominus Ortvinus est excellens vir et potest se defendere'. ipse vero dixit adhuc plura scandala

10 de matre vestra, quod sacerdotes et monachi et equestres et rustici in campo et in stabulo, et ahbi supposuerunt eam. Et ego habui ita mag- nani verecundiam quod non creditis. sed non possum vos defendere, quia non vidi patrem vestrum et malrem: quamvis credo firmiter quod sunt honesti et probi. Sed scribatis mihi quomodo est: tunc ego volo seminare

i5 vestram laudem hic. Etiam dixisibi: *vos non debetis talia dicere, quia po- namus casum quod magister Ortvinus sit spurius, tanien fortassis est legiti- matus; et si est legitimatus, tunc non est amplius spurius, quia summus pon- tifex habet potestatem ligandi et solvendi, et potest unum spurium facere legitimum, et econtra. Sed ego volo probare ex evangelio, quod estis dignus

yi».vituperari. Quia scriptum est: „qua mensura meiisuraveritis, eadem mensu-

IHjbitur et vobis**. sed vos mensuratis mensura vituperationis: ergo etiam

^^TO debet mensurari vobis. Etiau) probo per aliud: quia dicitur a domino

nostro lesu Christo : „NoIite iudicare ne iudicemini": sed vos iudicatis alios

l^pvituperatis eos: ergo etiam debetis iudicari ct vituperari'. Tunc ipse

'foixit quod mea argumcnta sunt frascarie et non habent ellectum. et fuit ita contumax quod dixit, etiam si papa fecisset unum filium extra matri- monium, et postea legitimaret eum, quod tamen coram deo non esset iegitiraus, sed ipse veliet eum tenere pro spurio. Ego credo quod diabolus est in istis ribaldis quod ita vituperant vos. quapropter scribatis mihi

3oquod possuni vestrum honorem deFendere: quia esset scandalum quod

doctor Heuchlin sciret de vobis quod essetis spurius. sed dato quod sitis,

lunen ille non potcst sufficienter probare, et si videtur vobis bonum, tunc

lumus citare ipsum ad curiam romanam, et cogere quod debet facere

revocationem, sicut sciunt iuriste concludere; et possumus eum facere irre-

3igulareni, el per procuratorem [lossunms tribulare eum, et accipere eius beneficia si incurrerit irregularitatem , quia habet ununi canonicatum hic Magunti^, et unani parrochiam alibi. et non habeatis niilii pro malo (piod scFibam vobis (juid aiidivi, quia piito optime. Et valete in domino deo qui custodiat oinnes vias vestras. Datum Maguntig.

. Sed J...3. 7 legittim' 2. 20 . i,^tiri fi /.

26 EPISTOLifC OnSCVRORVM VIBORVM,

17.

Magister loannes Hipp salutem dicit Magistro Ortvino Gratio.

* L^tauiini in (loniino et exultate iusti, et gloriamini omnes recti corde', 5 Psalm. XXXI. Sed ne habeatis molestiam dicentes: *quid putat iste cum sua allegatione?' debetis legere unam novitatem cumletitia, quia hilarabit vestram dominationem mirabiliter; et volo scribere cum brevibus verbis. fuit hic unus poeta qui vocatur loannes Esticampianus, et ipse fuit satis prelensus, et parvipendit sepe magistros artiuni, et annihilavit esos in sua 10 lectione, et dixit quod non sunt sufficientes, et quod unus poeta valet decem magistros, et quod poete in processione deberent precedere magi- stros et hcentiatos. Et ipse legit PHnium, et aUos poetas, et dixit quod raagistri artium non sunt magistri in septem artibus hberahbus, sed potius in septem peccatis mortahbus, et non habent bonum fundamentum, quia 15 non didicerunt poetriam, sed tantum sciunt Petrum Hispanum, et Parva loicaha; et habuit multos auditores et domicellos. et dixit, quod nihii est cum Schotistis et Thomistis, et emisit blasphemias contra doctorem sancLum. Tunc magistri expectaverunt suum tempus ut vindicarent se cum a(hutorio dei. et deus voluit quod ipse semel fecit unam orationem, et scandahzavit20 magistros, doctores, et hcentiatos, et baccalaurios, et laudavit suam facul- tatem, et vituperavit sacram Theologiam. Et fuit magna verecundia inter dominos de facultate. Et collegerunt magistri et doctores concilium et dixerunt: 'Quid facimus? quia hic homo multa mira facit: si dimittimus eum sic, .omnes credent quod est doctior nobis. Ne forte veniant nioderni et 25 dicant quod sunt de mehori via quam antiqui, et vilificabitur nostra univer- sitas, et fiet in scandalum'. Et dixit magister Andreas Delitzsch, qui est etiam alias bonus poeta, quod videtur sibi, quod Esticampianus est in uni- versitale tanquam quinta rota in curru, quia impedit alias facultates, quod supposita non possunt bene in eis qualificari. Et alii magistri iuraveruntso quod est ita. et summa summarum ipsi concluserunt quod vellent relegare vel excludere istum poetam, etiam si deberent in perpetuum habere inimi- citiam. Et citaverunt eum ad rectorem et monuerunt eum in valvis ec- clesie; et ipse comparuit et habuit unum iuristam secum, et pretendit se defendere, et habuit etiam alios socios qui steterunt cum eo. Et magistri 35 dixerunt quod dcberent abire, quia alias essent periuri, quia starent contra universitatem. Et magistri fuerunt fortes in bello, et permanserunt con-

« M. 1...3. 3 S.D. 1...3. 4 M. 1.^.3. 5 rcti 2. 7 leticia 3. i» anhi- lauit 3. ^'•' pctis 2. " logicaUa 2. doraicillos 2.

VOL. I. 17. lOANNIS IIIPP. 27

stantes, et iiiraverimt quod vellent neniini parcere propter iustitiam, et aliqui iuriste et curiales rogaverunt pro eo. Et douiini magistri dixerunt quod non est possibile, quia habent statuta, et secundum statuta debet relegari. Et quod est mirabile, etiam princeps petivit pro eo, et nibil

ry iuvit, quia dixerunt ad ducem quod oportet servare statuta universitatis. quia statuta iu universitate sunt sicut Hgatura in libro. quia si ligatura non esset, tunc folia caderent hincinde. et si statuta non essent, tunc non esset ordo in universitate, et supposita starent in discordia, et fieret con- fusum cliaos: ergo deberet procurare bonum universitatis, sicut fecisset

lopater suus. Tunc princeps permisit sibi persuadere, et dixit quod non potest facere contra universitatem. et quod expedit plus quod unus rele- gatur quani quod tota universitas patitur scandalum. et domini magistri fueruut optime contenti, et dixerunt : 'Dominc princeps, deo gralias de boua iuslitia'. Et rector affixit unum mandatum in vaivis ecclesie, quod Esti-

i5can)pianus est relegalus ad decem annos. et auditores sui fecerunt multa verba, et dixerunt quod domini de consilio fecerunt iniuriam Esticampiauo. sed ipsi domini dixerunt quod non vellent dare unum obulum pro eo. et :ili(iui domicelli dixerunt quod Esticampianus vellet istam iniuriam vindi- care, et vellet citare universitatem ad Curiam Romanam. Tunc magistri

2oriserunt et dixerunt: 'Ila quid vellet facere iste ribaldus?' Et debetis scire

^[uod nunc est magna concordia in universitate. Et magister Delitzsch legit n arte humanitatis. Et similiter magister Rotburgensis, qui composuit unum Hbrum bene in triplo ita magnum sicut est Virgilius in omnibus

«jjMis operibus. Et posuit multa bona in illo libro, etiam pro defensione sancte matris ecclesie, et de laudibus sanctorum. Et commendavit nostram universitatem principaliter, et sacram theologiam, et facultatcm artistarum, reprehendit illos poetas seculares et gentiles. Et domini magistri dicunt Vpiod sua metra sunt ita bona sicut metra Virgilii, et non habent aliqua vitia, quia ipse perfecte scit artem metrificandi, et ante .xx. annos fuit aobonus metrista. Quapropter domini de consilio permiserunt, quod ipse debet istum librum publice legere pro Terenlio, quia est magis necessarius quam Terentius, et habet bonam christianitatem in se, et non tractat de ineretricibus et bufonibus, sicut Terentius. Vos debetis h§c nova mani- Ifstare in vestra universitate; tunc fortassis etiam fiet sic Ruschio, sicut ,. lacliim est Esticampiano. Quando mitlilis mihi vestrum librum contra Keuchhn? Vos dicitis multa et nihil est. ¥A scripsistis mihi quod vultis Ifttnilii veraciter mittere, et non facitis. Deus parcat vobis, quod non {filigitis ■^■ne, sicut et ego diligo vos, quia estis mihi sicut cor meum. Sed adbuc iMDittatis mihi, quia desiderio desideravi hoc pascha manducare vobiscum,

\w

'3 optimc omis. 2. »< iiisticia 2. *" (lui 2. '• Delitsch 1.2. ^2 . ^t J...3.

28 epistola: obscvrorvm virorvm.

id cst istiim librum legere. Et scribite mihi novitates. Et semel compo- iiile iMUim ilictamen, vel aliqua metra de me si sum dignus. Et valete in Cliristo domino deo nostro, per omnia secula seculorum Amen.

18. Magister Petrus Negelinus 5

salutem dicit Magistro Ortvino Gratio.

Quamvis valde timeo esse ita audax, quod debeo vobis ostendere unum dictamen a me compositum, quia vos estis valde artificialis in compositione metrorum et dictaminorum ; sed ego sum sicut pusillus, et sicut dicit Hie- 10 remias: *A, a, a, domine, nescio loqui, quia puer ego sum'. Namque ego nondum habeo bonum fundamentum, et non sum perfecte instructus in arte poetria et Rhetorica. Attamen quia dixistis olim, quod deberem vobis coinponere omni modo unum carmen et mittere ad vos, tunc velletis mihi illud emendare, et ostendere ubi sunt vitia: tunc ego cogitavi nuper: 15 'Ecce iste est preceptor tuus, et bene putat tecum, et tu deberes ei obe- dire. Ipse etiam potest te promovere in his, et in omnibus. Et (u poteris crescere in doctum virum, si vult dominus deus, et potest tibi bene suc- cedere in tuis negociis. Quia legitur in .1. libro Regum : ,,PIus valet obe- dientia quam victima".' Quapropter mitto vobis hic unum poema per me2o compilatum in laudem sancti Petri, et unus componista qui est bonus musicus in cantu chorali et figurali, composuit mihi quattuor voces super illud. Et ego feci magnam diHgentiam quod potui ita rigmizare, sicut est rigmizatum: quia illa carmina sonant melius, sicut partes Alexandri sunt compilate. Sed nescio an habent vitia. Vos debetis illa scandere secundum25 artem metrificandi, et emendare.

Carmen novum magistri Petri Negelini in laudem sancti Petri incipit.

Sancte Petre domine nobis miserere,

Quia tibi dominus dedit cum istis clavibus 30

Potestatem maximam, necnon specialem gratiam

Super omnes sanctos: quia tu es privilegiatus, » Quod solvis est solutum, in terris et per celum,

Et quicquid hic ligaveris, ligatum est in celis.

^ M. I...3. 6 s.D^ i 3 7 M. I...3. Gr. 1. Gra. 2. Gratio 3. i» . S3 1.2. . Sed 3. '^ Ketorica. 3. ^^ . TQc 1...3. «^ rigmifare 2. rigmifatum 2. 2'^ fcbm 2. 27 M.P. 2. ^» fpetialem 2.

i

VOL. I. 18. PETRI NEGELINI. 19. STEPHANI CALVASTRI. 29

Ergo te oramus, necnon devote supplicamus, Ut ores pro nostris peccatis, propter honorem universitatis. Ipsi dicunt quod doctor Reuchlin , qui hehraice vocatur loannes Capnion, acquisivit unani sententiam pro se in Spira, sed magistri nostri de

5 ordine predicatorum dicunt, quod non nocet, quia iile episcopus non habet inteUigentiam in sacra theologia. Et magister noster Hochstratus est in Curia Romana, et est hene visus apud dominum apostoiicum. Et etiam liahet sufficientiam in pecuniis et in aliis. Ego vellem dare quattuor gros- sos quod scirem verilatem : vos dehetis mihi scrihere. Sancte deus, quid

loest quod non mittitis mihi semel unam Htteram? Tamen ego haheo lihenter quando scrihitis milii. Valete, et dignemini mihi salutare magistrum nostrum Valentinum de GelterBheym, et magistrum nostrum Arnoldum de Tungaris in hursa Laurentii, et magistrum nostrum Remigium, et dominum Rutgerum, in hursa montis hcentiatum, et prope diem magistrum nostrandum, nec-

isnon dominum loannem PfetTerliorn virum zelosum, et alios qui sunt hene qualificati in theologia, et in artihus. Et valete in nomine domini. Datum iu Treviris.

19.

I^k Steplianus Calvastrius

I^B Baccalaurius

1^^^^ Magistro Ortvino Gratio

^ffiuufem cum humihtate erga vestram maioritatem. Venerahilis domine

magister: venit huc unus socius qui portavit certa carmina, et dixit quod

l^fcs composuistis illa, et intimastis in Coionia: lunc unus poeta hic qui

^iahet magnani laudem, sed non est hene christianus, vidit illa et dixit quod

non sunt hona, et ({uod hahent mulla vitia: et ego dixi: ^si magister

Ortvinus composuit, tunc non hahent vitia, hoc est certum': et voiui im-

pignorare tunicam meam, quod si illa metra haherent vitia, tunc vos non

(omposuissetis: sed si vos composuissctis, tunc non haherent vitia : et mitto

lovobis ista carmina quod videatis an vos fmxistis iila, et scrihatis mihi. Et

*'<{. iihid carmen scrii^tum in morte magistri nostri Sotphi in hursa Kneck,

<|iii olim com[)osuit glosam notahilem, et nunc prohdolor est mortuus.

Iie(|uiescat in pace. Et est sic initiatum :

Lllic ohiit unum solennissimum suppositum, Per spiritumsanctum universitati natum,

'2 Gelterflieym 2.

'" H.TC epistola 19. repetiia cst infra vol. TT. j^ost nnm. 02, '^' Af. /....?. Or. /.2. Gra. 3.

30 EPISTOT.^ OBSCVROnVM VIROUVM.

Quod rexit in bursa Kneck,

Do rnacht er dic copulat von stuck zu stuck.

0 si potuisset diutius vivere

Et plus in glosa notabili scribere:

Tunc adiuvasset hanc universitatem 5

Et docuisset scholares bonam latinitatem:

Sed nunc postqnam decessit

Et Alexandrum nondum satis expressit,

Universitas luget suum membrum

Tanquam unam lucernam vel candelabrum, lo

Quod longe lateque luxit

Per doctrinam que ab eo fluxit:

Nemo tam bene scripsit constructiones

Et confundebat poetas ilios bufones,

Qui non recte discunt grammaticam, i5

Per logicam scientiarum scientiam;

Et in fide non sunt illuminali,

Ideo a sancta ecclesia alienati;

Et si non volunt recte opinari,

Tunc debent per Hochstratum concremari, ^o

Qui loannem Ueuchlin iam citavit

Et in iudicio mirabihter tractavit.

Sed tu audi, deus omnipotens,

Quod ego oro supplex ac flens:

Da mortuo membro favorem sempiternum 25

Et mitte poetas ad infernum.

Mihi videlur quod est optimum carmen, sed non scio quomodo debeo scan- dere, quia est mirabiie genus, et ego tantum scio scandere hexametra. Non debetis pati quod aliquis reprehendit vestra carmina: et igitur scribatis mihi : tunc ego volo vos defendere usque ad duelium. Et valete ex Mona- 30 sterio in Westphalia.

2 von koi zu dreck edd. post exemplura a. 1556. in 16'*. publicatae, et ita est in exeraplo vol. II. post ep. 62. repetito; in exemplo huius prirai voluminis quod a. 1556. in 8". prodiit, est, ut in 1...3., v6 ftuck zu fluck. ^ diutins 2. ^s bexa- metra. 2.

VOL. I. 19. STEPH.CALVASTUIT. 00. lOA. LUCIBULARII, -' 1. CONR. DE ZUICCAVIA. 31

20.

loannes Lucibularius Magistro Ortvino Gratio

Salutes qiias nenio polest nunierare. Venerabilis doniine magister: secun-

5 (lum quod promisistis mihi prius, quod velletis mihi esse adiutorium quando-

cunque haberem necessitatem, et velletis me promovere pre omnibus ahis,

et dixistis quod audacter deberem vos invocare, tunc velletis mihi suppetiare

sicut fratri, et non velletis me dereUnquere in angustiis meis: sic nunc

rogo vos pro amore dei, quia est valde necesse, quod velletis mihi sub-

lovenire, quia potestis bene. Rector liic licentiavit unum collaboratorem, et

vult habere unum alium : quapropter veUtis pro me scribere litteras pro-

motoriales quod velit seu dignetur me acceptare. Quia iam non habeo

amplius de pecunia, quia exposui omnia, e* etiam emi libros et calceos.

Vos bene novistis me quod sum sufficiens de gratia dei. Quia quando vos

lafuislis Daventrie, tunc ego fui secundarius; et postea in Colonia steti per

annum, ita quod complevi pro gradu baccalauriatus ; et fuissem etiam

promotus circa festum Michaelis, si habuissem pecuniam. Etiam scio

rholaribus resumere Exercilium puerorum, vel Opus minus secunde partis ;

et scio artem scandendi ut vos docuistis me, et Petrum Hispanum in om-

_|yubus tractatibus, et Parvulum philosophie naturalis. Etiam sum cantor

I^P scio Musicam choralem et figuralem, et cum hoc habeo vocem bassam,

et possum cantare unam notam infra gammaut. Sed non scribo vobis

talia iactanter, et ideo parcatis mihi, et sic commendo vos omnipotenti deo.

\ alete. Ex SuoIIis.

Magister Conradus de Zuiccavia

salutem dicit

Magistro Ortvino Gratio.

oicut enimvero scripsistis mihi nuper de vestra amasia quomodo amatis

wcani intime, et etiam ipsa amat vos, et mittit vobis serta, et faciletas, et

/onas, et talia, et non accipit pecuniam a vobis sicut mcretrices; et quando

\ir eius est extra domum, tunc acceditis eam, et ipsa bene cst contenta;

f't nuper dixistis milii quod pro una vice ter supposuistis eam, et semel

lando retro ianuam in introitu, postquam cantastis: 'Attollite portas prin-

20. 2 Lncibulanius 2. hicibulairns 3. ^ M. /. Gra. /....?. ^ pniiril'ti .?. Et /....?. »« M. 1...3. 27 a^D. f^^^3^ 28 M. 1...3. Gra. 1...3. ^i . ^t j...3.

32 epistol;e orscvrorvm virorvm.

cipos vostras'. Et poston vir eius venit, et vos fugistis posterius per hortum. Sic etiam nunc volo vobis scriberc quomodo succedit mihi cum mea amasia. Ipsa est vahle oxcellens muher, et est dives, et venit rairabiliter quod ego acquisivi notitiam cum ea, quia quidam domicolhis qui fuit notus pontifici, promovit me. Et ego statim incepi eam vaklc amare, ita quod non scivi 5 aliquid facere in die, et de nocte non polui dormire. Sed quando dormivi, tunc clamavi in lecto: 'Dorotliea, Dorothea, Dorothea', ita quod socii qui stant in hursa audiverunt: et surrexerunt et dixerunt mihi: 'Domine magi- ster, quid vultis quod sic clamatis? Si vultis confessionem facere, lunc vohmius afferre sacerdotem'; quia putaverunt quod essem in articulo 10 mortis, et invocarcm sanctam Dorothoam cum ahis sanctis. Et ego eru- bescui valde. Sed quando veni ad illam amasiam, tunc semper fui ita perterrilus, quod non potui eam aspicere, et fui rubicimdus: tunc ipsa dixit: *Ah domine Magister, quare estis ita verecundus?' Et sepe interro- gavit me rationem. Et ego "dixi quod non audeo dicere: sed ipsa voluiti:, scire, et non voluit me dimittero, nisi vellem dicere ei; et dixit quod non vellet irasci super me, etiam si dicerem unam magnam nequitiam. Tunc semel fui audax, et revelavi ei secreta mea. Quia vos dixistis mihi oHm, quando legistis Ovidium de arte amandi, quod amatores debent esse valde audaces sicut bellatores, alias nihil est cum ipsis. Etdixiei: *Domina mea?o reverenda, parcatis mihi proptor deum, et propter honorem omnem vestrum, ego amo yos, et olegi vos pre fdiis hominum , quia vos estis pulchra inter mulieres, et macula non est in yobis. Quia vos estis speciosissima sicut est una in toto mundo'. Tunc ipsa risit et dixit: *Per deum, vos scitis amicaliter loqui, si ego vellom credere'. Et postea sepe veni in domumis eius et bibi cum ea. Et quando fuit in ecclesia, tunc steti ita quod potui aspicere eam; et ipsa etiam aspexit me quasi vellet me transvidere. Et nuper rogavi eam valde quod vellet me habere commendatum: tunc dixit quod non amarem eam. Et ego iuravi quod amarem eam sicut propriam matrem, et vellem omnia facere ad servitium oius, etiam si solveret mihiao vitam. Tunc respondit illa pulchra amasia mea: *Ego bene volo videre an est ita', et fecit unam crucem ad domum suam cum creta, et dixit: 'Si ama- tis me, tunc semper de sero quando est tenebrosum, debetis osculare illam crucem propter me'. Et ego feci taliter per multos dies. Tunc scmel venit unus, et permerdavit mihi crucom, et ogo osculando maculavi os, 35 et dentes, et nasum. Et fui valde iratus super eam. Sed ipsa iuravit ad sancla sanctorum quod non fecisset; et ego credo, quia per deum alias est honesta. Et imaginavi mihi unum socium, qui debet fecisse." Et si possum perscrutare, dico vobis quod debet habere retributionem suam. Sed iam habet amicabiliores gestus erga me quam antea. Et spero quod sup-40 ponam eam. Dudiun aHquis dixit ei, quod sum poeta, et ipsa dixit: 'Ego audivi quod estis bonus poeta: ergo debetis mihi semel scribere unum

j

VOL. I, 21. CONRADI DE ZUICCAVIA. 22. GERHARDI SCHIRRUGLII. 33

carmen: et ego feci illud, et cantavi de sero in platea quod ipsa audivit; et postea exposui ei teutonice; et est hoc:

0 alma Venus, amoris inventrix et dominatrix, Quare tuus fdius est inimicus meus? 5 0 pulchra Dorothea, quam ego elegi amicam,

Fac mihi eliam sic quahter ego tibi: Pulchrior es tu inter omnes huius nrbis puellas, El splendes sicut stella, et rides sicut rosa. Ipsa dixit quod vult per suam vitam servare illud propter me. Vos lodebetis mihi dare consilium quomodo debeo me regere, et quomodo de- beo facere quod amat me. Et parcatis mihi quod fui ita grossus scribendo ad dominationem vestram. Quia est consuetudo mea quod sum socialis cum aniicis meis. Vale in nomine benedicti. Ex Lyptzick.

22.

Gerhardus Schirruglius

Magistro Ortvino Gratio

Salutem dicit variam per domini noslri gloriam, Qui resurrexit a mortuis, et nunc sedet in celis. Ilonorande vir, notifico vobis quod non sum libenler hic, et penitet me quod non mansi Colonie apud vos, ubi potui melius proficere. Et

»potuissetis me facere bonum loicum, et etiam pro parte poetam. Et Colonia sunt homines devoti, et libenter visitant ecclesias, et in dominica vadnnt ad sermonem. Et non est tanta superbia sicut hic. Supposita non faciunt reverentiam magistris, et magistri non habent advertentiam ad

•■> supposita, et mittunt eos ire quomodo volunt; et non portant caputia. Et quaudo sunt in zechis ad vinum , tunc iurant per deum, et blasphemant et faciunt multa scandala. Sicut nuper unus dixit quod non credit, ((uod limica domini in Treveris essel tnnica domini, sed una antiqua et pedi- culosa vestis: et non credit etiam quod crinis beat^ virginis es4 adhuc iu

-•^•mnndo. Et unus alter dixit, quod possibile est, quod tres reges in Colonia snnt tres rustici ex Vestpbalia; et (juod gladius et clipeus sancti Michaelis non sunt ad sanctum Michaclem. Etiam dixit (juod vellet merdare super indulgcntias fratrum pr^dicatorum , quia ipsi essent hufones, et deciperent niulieres et rusticos. Tunc ego dixi: 'Ad ignem, ad ig!iem cum isto here-

"Stico': et ipse derisit me, Ego vero dixi: 'tu ribalde, tu debercs talia dicere, qnod maglsler noster nochslratus in Colonia audiret, qui est niquisitor h^relic^ pravitatis'. Tunc dixit: 'Ilochstratus (ist una execrabilis et male-

'« M. U..3. 2* . Et /....?. 2« plafphcmHnt 3. ^i . Kt 4 /....?. Y.VV. ORScvnou. viuou. 3

34 EPISTOLJE OBSCVRORVM VIRORVM.

(Hcta bestia'; et maledixit ei et dixit: 'loannes Reucblin est probus vir, et tbeologi sunt diaboli, et iniuste iudicaverunt quando combussenint suum librum qui vocatur SpecuUim oculare'. Tunc ego respondi: 'NoU dicere boc, quia scriptum Uabetur in Ecclesiastico capite Viii. : „]\on iudices contra iudicem, quia secundum quod iustum est iudicat". Tu vides, quod 5 universitas Parrhisiensis, ubi sunt theologi profundissimi et zek)si, et qui non possunt errare, etiam iudicaverunt ita sicut Colonienses; quare ergo vis esse contra totam ecclesiam?' Tunc ipse dixit quod Parrbisienses essent iniquissimi iudices, et quod acceperunt pecuniam a fratribus de ordine predicatorum, quam portavit ipsis (ut ille nequam mentitur) zelosus 10 vir et tbeologus scientificissimus, dominus Theodericus de Ganda, legatus universitatis Coloniensis. Et adhuc dixit quod ista non est ecclesia dei, sed esl illa de qua dicit Psalmista : 'Odivi ecclesiam malignantium, et cum impiis non sedebo'. Et culpavit magistros nostros in Parrbisia in omnibus actibus suis. Et dixit quod universitas Parrbisiensis esset mater omnis stultitie, 15 que baberet ibi originem, et venisset in Alemaniam et Italiam; et quod illa scUoIa seminasset undique superstitionem et vanitatem. Et frequenter omnes qui student in ParrUisia, Uabent mala capita, et sunt quasi fatui. Et dixit quod Thalmut non est ab ecclesia damnatus. Tunc sedit ibi magister noster Petrus Meyer plebanus in Franckfurdia, et dixit : 'Ibi ego volo osten- 20 dere quod iste socius non est bonus christianus, et non sentit recte cum ecclesia. Sancta Maria, vos socii vultis multum loqui de tbeologia, et non scitis. Quia etiam ReucbUn ignorat, uUi scriptum est quod TUalmut est proUiUitus'. Tunc ille socius quesivit: *Ubi etscriptum?' Et dixit magister noster Petrus quod legitur in Fortalitio fidei. Respondrt ille trufator, quod 25 Fortalitium fidei est merdosus liber, et non valet; et quod nemo allegat istum librum nisi stultus et fatuus. Et ego fui perterritus, quia valde iratus fuit magister noster Petrus, ita quod tremuerunt ei manus; et ego timui quod noceret ei, et dixi ei: 'Domine eximie, estote patiens, quia qni patiens est, multa gubernatur sapientia. Proverbiorum xiii. Permittatis 30 istum, quod peribit sicut pulvis a facie venli. Ipse dicit multa, et tamen nibil scit. Et sicut scribitur in Ecclesiastico : „Stultus verba multiplicat", ita ipse etiam facit'. Tunc ipse procbdolor incepit multa dicere de ordine predicatorum, quomodo isti probi fratres fecerunt unam nequitiam in Berna ; quod ego non credo per vitam meam; et quomodo fuerunt combusti, etzbi quod ipsi semel imposuerunt venenum in sacramento eucbaristie, et sic interfecerunt unum imperatorem. Et dixit quod oportet istum ordinem delere; alias fient multa scandala in fide, quia omnis malitia est in illo ordine; et alia multa dixit. Ergo debetis aperte scire quod vellem liben-

1 lo. Renchlin 2. ^ fc^m 2. i3 pg^ ^^_ pf^j^ 2. 20 Francfurdia: 3. 23 ygi 2, 29 dixit 2. 30 xni.J immo xiiii. 29. ^s phdolor 2.

VOL. I. 22. GERHARDI SCHIRRUGLTI. 23. lOANNIS VICKELPHII. 35

ter redire ad Coloniam, quia quid debeo facere cum talibus maledictis hominibus? Veniat mors super illos, et descendant ad infernum viventes, ut inquit Psalmista, quia sunt filii diaboli. Si videtur vobis, tunc prius volo accipere gradum: si non, tunc volo abire sta(im. Ergo debetis mihi jcito scribere mentem vestram; secundum illam volo me regere; et cum hoc commendo vos domino deo. Valete. Ex Moguntia.

23.

loannes Vickelphius humilis sacre Theologi^ professor 0 salutem dicit

Magistro Ortvino Gratio poete et Theologo, etc.

Quoniamquidem olim fuistis dicipulus meus in Daventria, et ego amavi pro tunc vos ante omnes scholares, quia habuistis booum ingenium et

ifuistis valde disciplinatus iuvenis, quapropter nunc etiam volo vobis dare consilium ubicunque possum. Sed vos debetis etiam bono animo accipcre, quia deus est scrutator cordium et scit quod ego loquor vobis ex diiectione, et pro salute anime vestre. Fuerunt hic aliqui Colonienses qui dixerunt quod habetis Colonie unam mulierem que est sepe apud vos, et vos apud

(lipsam, et dicunt veraciter quod habetis actum cum ipsa. ct ego dolui vaide cum magno terrore quando audivi, quia est magnum scandalum, si verura est, quia estis graduatus, et pro tempore ascendctis etiam ad al- tiora, scilicet ad gradus in sacra Theologia: et quando talia audiuntur de vobis, tunc dant malum exemplum iunioribus, qui peiorantur exinde. Vos

stamen bene legistis in Ecclesiastico : 'Propter speciem mulieris multi pe- rierunt, et ex hac concupiscentia quasi ignis ardesci'. Et in Ecclesiaste: 'Averte faciem luam a muliere compta, et ne circumspicias specicm alie- iiam'. Et ibidem: 'Virginem ne conspicias, ne forte scandalizeris in de- core illius'. Vos scitis etiam quod maximum pcccatum est fornicatio. Sed

locum hoc audio quod illa mulier cst lcgitima et habet virum. Proi^ter deum dimittatis eam , et respiciatis famam vestram. Est scandalum quod homines debcnt dicere quod Thcologus est adulter. quia alias habetis sa- lis bonam famam , et omnes dicunt quod estis bene qualilicatus, sicut etiam ego scio. Vos deberetis quotidie semel habere unam devotam re-

«cordationem passionis dominic§, quia illud est magnum remedium contra

* viuententes: 3. ^ ex Maguntia. 3.

'" 8.D. 1...3. " M. 1...3. " ptuc 2. «^ Ecclesiaste] immo Ecclesiastico IX. 8. Eccl'. 3. 3* fil' 5.

3*

36 EPISTOL^ OBSCVRORVM VIRORVM.

lentationes diaboli, et stimiilum carnis, et petere in oraiionibus vestris, qiiod dominus vclit vos custodire a maiis cogitationibus. Ego credo quod talia legistis in poetis secularibus, et peioratis vos inde. et ergo vellem quod dimitteretis illos poetas, quia scitis quod sanctus Hieronymus fuit percussus ab angelo, quia legit in libro poetarum. Et Daventrie sepe dixi ; etiam vobis quod non deberetis fieri poeta vel iurista, quia isti sunt male afTectionati in fide, et habent quasi omnes malam dispositionem in mori- bus. Et de illis loquitur Psalmista : 'Odisti omnes observantes vanitatem supervacue'. Etiam de alio volo scribere vobis. Ipsi dicunt quod vos scripsistis contra loannem Reuchlin in causa lidei ; et est bonum, quia ic vultis lucrari super talentum vestrum quod tradidit vobis deus. Sed dici- citur hic quod loannes Pfefferkorn, quem etiam defenditis vos, est malus nequam, et non est factus christianus amore fidei, sed propterea quod ludei voluerunt eum suspendere propter suas nequitias, quia dicunt quod est fur et proditor, et sic fuit baptizatus; et omnes dicunt quod occulte ic est malus christianus, et non manebit in fide. ergo debetis videre quid facitis. lam combus*serunt in Hallis unum baptizatum ludeum qui etiam vo- catur loannes Pfeflerkorn , et fecit multa mala. Ego timeo quod ille fa- ciet semel talia, tunc vos male staretis. Sed nihilominus debetis defen- dere Theologiam. et accipite in bonam partem quod fraterne consului vo-2( bis: et Valete in bona prosperitate. Datum Madepurck.

24.

Paulus Daubengigelius

salutem dicit plurimam Magistro Ortvino Gratio.

Ecce si ego sum mendax sicut nuper dixistis, quod promitterem vo- bis semper quod vellem vobis scribere el tamen non scriberem vobis. lam volo probare quod teneo vobis fidem, quia vir maturus et rectus nihil debet promittere quod non vult servare. Et esset magna inconstantia de me si non servarem vobis promissa, et essem fallax. Vos debetis siu)iIi-3 ter scribere mihi ; tunc sepe volumus adinvicem mittere seu dirigere epi- stolas. Et iam debetis scire quod doctor Reuchlin permisit imprimere unum librum qui intitulatus est 'Defensio': in quo scandalizat valde dede- corose, et vocat vos asinum. et verecundatus sum valde legens illum li-; brum, quamvis non Icgi eum per totum, quia proieci ante parietem quando vidi quod est ita malignosus contra Theologos et Arlistas. vos potestis eum legere si vultis, quia mitto hic eum vobis. mihi videtur quod autor ille

22 S.D.P. 1...3. 25 M. U..3. 3fi Tleologos 3.

I

VOL. I. 23. lOAN. VICKELPHII. 2A. PAULI DAUBENGIGELII. 2,'. PHIL. SCULPTORIS. 37

ciim suo libro debet comburi, quia est maxime scandalosum quod aliquis debet talem librum compilare. Nuper fui Equiritia et volui emere equum, in quo volo equitare ad Viennam; tunc vidi illum librum venalem; et co- gitavi mecum quod necesse est quod vos videbitis illum, nt possitis ei re-

5 spondere ad suam perversitatem ; quia si possem facere vobis maiora ser- vitia, non vellem tardari, quia habetis me humilem servitorem et fauto- rem vestrum. Sciatis quod adhuc habeo malos oculos; sed venit huc qui- dam Alchimista qTii dicit quod scit medicare ocuHs, etiamsi homo esset totahter cecus in illa infirmitate. Et ahas habet bonam experientiam, quia

oanibulavit per [taliam et Franciam, et multas provincias. Et sicut scitis, onmis Alchimista est medicus aut saponista: quamvis iam est depauperatus ahquanluhmi. Vos quesivistis etiara quomodo succedit mihi alias. gratior vobis quod queritis ita. sed debetis scire quod adhuc hene sto de gratia dei. el in ista vindemia detorculavi multum viuum, et in frumentis ha-

sbeo bonam sufficientiam. Sed de novitatibus scitote, quod serenissimus dominus iiiiperator mittit magnum populum in Lombardiam contra Vene- lianos, et vult eos corrigere pro superbia sua. Ego vidi bene duo milia cum sex baniris, et habuerunt pro dimidio cuspides, et pro dimidio pi- xides seu jiombardas, et fuerunt satis terribiles, et habuerunt scissas ca-

oligas. et fecerunt multa damna rusticis et villanis. et homines dixerunt quod vellent quod omnes interficerentur. sed ego opto quod redibunt cum sanitate. Mittatis milii cum isto nuncio formalitates et distinctiones Scoti quas composuit Brulifer, et etiam Clipeum Thomistarum in littcra Aldi, si poteslis reperire. Etiam vellem libenter videre modum metrificandi quem

5V0S conqjosuistis. Et emite mihi Boecium in omnibus suis operibus, et pr^cipue de disciplina scholarium, et de consolatione philosophica cum commento Doctoris sancti. et cum hoc Valete et habeatis me commenda- ex Augusta.

25.

Magister Philippus Sculptoris

salutem dicit

Magistro Ortvino Grratio.

Sicut scripsi vobis s§pe, ego habeo molestiam quod ista ribaldria,

scilicet facultas poetarum , fit communis et augetur per omnes i^rovincias

»'»el regiones. tempore meo fuit tantum unus poeta qui vocatus fuit Sa-

muel; et nunc solum in ista civitate sunt bene viginti, et vexant nos omnes

* Equiritia /....?, non in Eq. ncque Equiritiac. ^ vellcin 3. . Et /....?. ^^ bonu I...3. »' . Et /....?. 25 Boetiu 2.

'" M. 1...3. 3» S.D. 1...3. 32 M. 1...3. -^» . Et 1...3.

38 EPISTOLJE OBSCVRORVM VIRORVM.

qiii lenenius cum anliquis. Ego nuper realiter expedivi unum qui dixit quod scholaris nou significat personam qui vadit ad scholas discendi causa, et dixi: 'asine, vis tu corrigere doctorem sanctum qui ponit istam dictio- nem?' Postea scripsit ipse unam invectivam ad me, et posuit multa op-^ probriosa dicta, et dixit quod non sum grammaticus bonus, quia nons recte exposui ista vocabula quando practicavi in prima parte Alexandri, et in libro de Modis significandi. Et volo vobis scribere formaliter illos terminos, quod debetis videre quod recte exposui, secundum omnes voca- bularios, et ad hoc possum allegare autenticos autores, etiam in Theolo- gia. Et primo dixi: 'Seria ahquando significat ollam, et tunc dicitur a lo Syria, quia in tah provincia primo facta est; etiam potest dici a seriis, quia est utiUs et necessaria ; vel a serie, id est ordine fit. Item Patritu dicun- tur patres senatorum. Item currus dicitur a currendo, quia per eum cur- runt interiora ad extra. Item ius, iuris, significat iustitiam; sed ius, iu- tis, significat prodium; unde versus: 15

Ins, iutis, mando; ius, iuris, in agmine pando. Item Lucar significat pecuniam que coUigitur ex Uico vel ex sylva. Item manteUus significat paUium, et inde venit diminutivum manticuUis. Me- cUanicus, id est aduUerinus, hinc dicuntur arles mechanice, id est adul- terine, respectu UberaUum, que sunt vere artes. Item mensorium est^o quicquid ad mensam pertinet. Item PolyUislor dicitur qui scit muUas Ui- storias; inde venit PolyUistoria,' id est pUu'aUtas Uistoriarum. Polysenus dicitur qui Uabet plures sensus'. Ista et simiUa dicit non esse vera, et scandaUzavit me coram scUolaribus meis. Tunc ego dixi quod sufficit ad eternam saUitem, quod aUquis est simplex grammaticus et saUem scit ex-25 primere mentis conceptum. Tunc respondit, quod neque sum simplex ne- que duplex grammaticus, et niUil scio. Tunc fui letatus, quia iam volo citarc eum ad privilegia universitatis Viennensis, ubi debet respondere mihi, quia ibi sum promotus de gratia dei in magistrum; et si fui suffi- ciens toti universitati , etiam volo sufficiens esse uni poete, quia universi- 30 tas est plus quam poeta. Et credatis mihi, ego non veUem istam iniu- riam dare pro viginti florenis. Dicitur Uic quod omnes poete volunt stare cum doctore ReucUlin contra TUeologos, et quod unus iam composuit unum librum qui vocatur TriumpUus Capnionis, et conlinet muUa scandala etiam de vobis. Utinam omnes poete essent ibi ubi piper crescit, quod dimit-35 terent nos in pace, quia timendum est quod FacuUas artistica peribit pro- pter iUos poetas; quia ipsi dicunt, quod artiste seducunt iuvenes, et ac- cipiunt aU eis pecuniam et faciunt eos baccaUiureos et magistros, etiam si niiiil sciunt. Et iam fecerunt quod scUolares non ampUus volunt pro-

2 qui] q 1.3. qui 2. ^^ patricii 3. *^*^ iutis hic et paiillo post 1...3. et sic voluit Sculploris. *' filua, 2. ^4 ego omis. 1.2. ^a baccalaurios 2.

I

VOL. I. 25. PHILIPPI 8CULPT0RIS. 26. ANTONII RUBENSTADII. 39

inoveri in artibus, sed omnes volunt esse poet§. Ego habeo unum anii- cum qui est bonus iuvenis, et habet optimum ingenium, et parentes sui niiserunt eum ad Ingelstad , et ego dedi ei litteras promotoriales ad quen- dam magistrum qui bene est quahficatus in artibus, et nunc tendit pro-

5 cedere ad gradum docloratus in Theologia : tunc iste iuvenis recessit ab ilio magistro et venit ad Pliilomusum poetam, et audit lectiones eius. Et sic misereor illius iuvenis, secundum quod scriptum est Proverbiorum xix. : •F^neratur domino qui miseretur pauperis'; quia si mansit usque ad hoc tempus apud illum magislrum, tunc iain esset baccalaurius. Sed sic ni-

lohil est, etiam si studet decem annos in poetria. Ego scio quod etiam ha- betis multas vexas ab istis poetis secularibus. quamvis enim vos esMs etiam poeta, tamen non estis taiis poeta. sed vos tenetis cum ecclesia, et cum hoc estis bene fundatus in Theologia. et quando compilatis carmina, tunc non sunt de vanitatibus, sed de laudibus sanctorum. Libentissime vcllem

isscire quomodo staret negocium illum cum doctore Reuchhn. si possum in hoc utilis esse vobis, tunc significate milii et simul scribatis mihi omnia. et Valete.

26.

«Antonius Riibenstadius Magistro Ortvino Gratio utem ex cordiali affectu amicabiliter optat. Venerabilis domine magi- ^ster, sciatis quod pronunc non habeo tempus ad scribendum de aliis re- I^Bp non valde necessariis, sed tantum respondeatis inihi ad unam qu^stio- ^ffim quam sic propono: Utrum doctor in iure teneatur facere reveren- 25liam magistro nostro qui non incedit in liabitu. Est autem habitus ma- gistrorura nostrorum, sicut scitis, caputium magnum cum liripipio. Est hic unus doctor qui est promotus in utroque iure et habet inimicitiam cum magistro nostro Petro Meier plebano. Et nuper obviavit si])i in pla- lea, quando magister noster Petrus non ivit in habitu, tunc ille iurista 3onon fecit ei reverentiam. Et postea fuit dictum quod non bene fecisset, quia etiam si esset inimicus eius, tamen deberet ei facere reverentiam, propter honorem sacr§ Theologi§. Quia deberet esse inimicus person^ et non scienlie. quia magistri sunt in loco apostolorum. De qnibus scri- plum est: 'Quam speciosi pedes evangelizantium bona, pr^dicanlium pa- »cem'. quapropter si speciosi sunt pedes eorum, quanto magis capila et ^^DUS debent esse speciosa. Et videtur quod omnis homo, etiam princi-

I

' sic] fi 1...3. aut VA sic aut ,ct.si scribcndum est. mirerior 2. *^ illCi i...3. *o M. 1...3. 22 xjteru 3. '^ cum omis. 3. Meyer 3.

40 EPISTOL^ OBSCVKORVM VIRORVM.

pes (lebent lionoreiii et reverentiam facere Theologis ct magistris nostris. Tuiic ille iurista respondit, et precise in contrarium allegavit suas leges et multas scripturas, quia scriptum est: 'Qualem te invenio, talem te iu- dico'. sed nemo tenetur facere ei reverentiam qui non incedit qualiler debet, etiam si esset princeps. Et quando presbyter reperitur in aliquo5 indecenti opere et non est vestitus sicut sacerdos esse debet, sed babitu seculari, tunc iudex secularis potest eum habere et tractare pro homine s^culari, et afficere euni pena corporah, non obstantibus privilegiis cleri- coruui. Sic dixit ille iurista; sed vos debetis mibi significare mentem ve- slrain, et si non scitis per vosmetipsum, tunc habetis consulere iuristas, 10 et Theologos in universitate Coloniensi, quod sciam veritatem: quia deus est veritas , et qui amat veritatem , amat etiam deum. Similiter debetis notificare mihi quomodo procedit in vestra lite contra doctorem ReucliHn. Ego audio quod ipse est depauperatus, propter magnas expensas, et valde letor. quia spero quod Theologi erunt victores et vos etiam. Valete in 15 nomine domiui. Datum Franckfordie.

27. loannes Stablerius Miltenpurgensis salutem dicit Magistro Ortvino Gratio. 20

Sicut semper cupivistis a me Iiabere novitates, iam est tenq^us (juod debeo et possum vobis nova scribere, quamvis doleo, quia non sunt iKuia. Sciatis quod fratres de or(hne predicatorum habuerunt hic indulgentius quas impetraverunt in curia romana magnis expensis, et collegerunt etiam satis magnam pecuniam. tunc de nocte venit ciuidam fur in ecclesiam el25 accepit plus quam trecentos florenos, et furatus cst eos. et isti fratres viri zelosi et in fide christiana valde bene aflectionati trisles fuerunt, et con- queruntur de illo fure. Sed cives miserunt undique et non possunt repcrire eum, quia aufugit, et habet secum pecuniam. Et est magna ncquitia. (juod hoc debet fieri in indulgentiis papalibus, et in loco sacro: ipse est excom- 3o municatus, sil ubi sit. Homines qui sunt absoluti et dederunt pecuniam suam ad iflam cistam, nunc putant quod non sunt absoluti: sed nibil est: ipsi sunt ita bene absoluti ut si fratres predicatores haberent adhuc pe- cuniam suam. Etiam sciatis quod isti qui sunt ex parte Doctoris Reuchlin, vadunt hic et faciunt multos rumores, quia dicunt quod fratres predicatores35 propterea impetrant illas indulgentias in curia romana, quod cum illa pecu- nia volunt vexare ipsum doctorem et tribulare eum in causa fidei ; et quod

S.D. 1...3. 20 M. 1...3. 21 cupuiftis 3. ^" . Et 1.3. , Et 2.

VOL. I. ANTON. RUBENSTADir. 27. lOAN. STABLERII. 28. CONR. DOLLENKOPFFII. 41

homines non debent eis dare aliquid, in quocunque statu fuerint, sive alto

sive basso, sive ecclesiastico sive mundano. Nuper fui Mogunlie in actu

illo quem celebraverunt magistri nostri contra lleuchlin: tunc est ibi qui-

dam predicator in summo qui est magister noster promotus in Heydel-

5berga et vocatur Bartholomeus Zehender, laline Decimarius: ille publicavit

in ambone quod homines debcrent convenire ad sequentem diem et videre

quomodo Speculum oculare combureretur; quia ipse putabat quod non

esset possibile, quod doctor Reucblin posset invenire unam fallaciam quod

illud non fieret: tunc unus socius qui est ibi , et dicunt quod est poeta,

locircumivit et seminavit pessimos sermones contra predictum magistrum

nostrum, et quando obviavit ei, tunc aspexit eum aspectu draconico et

venenoso. Et dicit publice: *lste predicator non est dignus quod debet

xdere in mensa ubi sedent probi viri, quia possum probare quod est

nequam et pultronus, quia in ambone in ecclesia vestra coram omni populo

15 mentitus est contra famam unius excellentis viri , et dixit illa que non sunt

facla'. Et pretenditur dici: 'ex invidia tribulant istum bonum doctorem';

et appellavit eum bestiam et canem; et dixit quod nullus phariseus un(iuam

fuisset ita nequitiosus et invidus. et venit talis sermo ad predictuin ma-

gistrum, et ipse excusavit se sufficienter, ut mihi videtur, quia dixit quod

20 quamvis non combustus est ille liber, tamen fortassis comburetur in poste-

l^uim. Et allegavit scripturam sacram in multis passibus, quod non est

I^Pkendacium quando aliquis dicil aliquid pro fide catholica. Et dixit quod

balivi et officiales Episcopi Moguntinensis impediverunt illum factuni contra

omnem equitatem. Sed homines deberent videre quid post hac contingeret.

jtj^quia ipse vellet esse propheta quod ille liber combureretur, etiam si im-

l^brator et rex Francie, et omnes principes et duces starent pro doctore

■^Teuchlin. Talia volui vo])is signiticare, ut essetis cavisatus. et rogo vos

Iquod velitis esse diligeiis in negociis vesLris, ne incurratis scandalum. et mc valete. Datum in Miitenpergk. I 28.

B Frater Conradus Dollenkopffius

■ Magistro Ortvino Gratio

Bahitem et devotionem humillimam cum orationibus quottidianis apud <Io- niiiiiim nostrum lesum christum. Venerabilis vir, non habeatis moiestiam

(lod scribo vobis de negociis meis, cum vos bene habetis maiora pro endo. sed dixistis mihi olim quod dcberem vobis semper scribere quo- ® doc. 1.2. d. 3. ^* piitron') 2. ^^ Et pretenditur dici cx] malis Et prctendit 1 dixit 'ex aut pretenditur dixisse 'ex elc. " balini 1.3. batini2. illu 1...3. 3« M. 1...3. " quotidiani» 2.

42 EPISTOLiE OBSCVRORVM VIRORVM.

niodo studerem et non deberem cessare in studendo, sed deberem pro- cedere, quia baberem bonum ingenium, et possem cum adiutorio dei bene proficere, si met vellem. Ergo debetis scire quod ego pro nunc contuli me ad studium Heydelbergense et studeo in Theologia ; sed cum hoc audio quotidie unam lectionem in poetria, in qua incepi proficere notabiiiter des gratia dei; et iam scio mentetenus omnes fabulas Ovidii iu mutamorpboseos, et scio eas exponere quadrupliciter, scilicet naturaliter, litteraliter, historialiter, et spirituabter: quod non sciunt isti poete seculares. et nuper interrogavi unum ex illis: *unde dicitur Mavors?' tunc dixit mibi unam sententiam que non fuit vera ; sed etiam correxi eum, et dixi, quod Mavors dicitur quasi mares lo vorans; et ipse fuit confusus. Tunc dixi: *quid significatur per novem Musas allegorice?' tunc etiam ignoravit et ego dixi quod .ix. Mus§ significant .vii. cboros Angelorum. Tertio dixi: *unde dicitur Mercurius?' sed quando non scivit, tunc dixi ei quod Mercurius dicitur quasi mcrca- torum curius, quia est deus mercatorum et babet curam pro eis. Ita 15 videtis quod iste poete nunc student tantum in sua arte btteraliter, et non intelligunt allegorias et expositiones spirituales, quia sunt bomines carnales; et ut scribit Apostolus .1. ad Corintbios ii.: 'Animalis homo non percipit ea que sunt spiritus dei'. Sed possetis dicere : 'unde habetis istam subtili- tatem?' Respondeo quod nuper acquisivi unum librum, qucm scripsit qui- 20 dam magister noster Anglicus de ordine nostro, et habet nomen Tbomas de Walleys et compositus est ille liber super librum Metamorphoseos Ovi- dii, exponens omnes fabulas allegorice et spiritualiter. Et est ita profun- dus in Theologia quod non creditis. Certissimum est quod spiritussanctus infudit buic viro talem doctrinam. Quia scribit ibl concordantias inter sa- 25 cram scripturam, et fabulas poetales; sicut potestis notare ex istis qu§ iam ponam. De Pbitone serpente quem interfecit Apollo, scribit Psal- mista : 'Draco iste quem formasti ad illudendum ei'. et iterum : *Super aspi- dem et basiliscum ambulabis'. De Saturno qui supponitur homo senex, et pater deorum comedens filios suos, scribitur ab Ezechiele: 'Comedent pa-30 tres filios in medio tui'. Diana significat beatissimam virginem Mariam, ambulans cum multis virginibus hincinde. et ergo de ea scribitur in Psal- mis: 'Adducentur virgines post eam'. et abbi: 'Trabe me post te; curre- _ mus in odore ungentorum tuorum'. Item de love quando defloravit Ca- listonem virginem, et reversus est ad celum scribitur Matth. xii. : 'Rever- 35 tar in domum meam, unde exivi'. Item de Aglauro pedissequa, quam Mercurius vertit in lapidem: illa lapidificatio tangitur lob . XLii. : *Cor eius indurabitur ut lapis'. Item quomodo luppiter supposuit Europam virginem, etiam babetur in sacra scriptura, quod ego ignoravi prius, quia sic dixit

11 dixit 1...3. ^« ifte hoc qtioque loco hahent l..,3. ^^ fcripit 3. 26 ^ gicut \ 1...3. 28 . ^t /,..5. 32 . i^t 1...3. ps. 1.3. Pfal. 2, «5 ^at. 1.3.

i

VOL. I. 2S. CONRADI DOLLENKOPFFII. 29. TILMANNI LUMPLIN. 43

ad eani: *Audi, filia, et vide, et inclina aurem tuam, quia concupivit rex speciem tuam'. Item Cadmus querens sororem suam, gerit personam Christi, qui querit suam sororem, id est animam humanam: et edificat civitatem, id est ecclesiam. De Acteone vero qui vidit Dianam nudam, 5prophetizavit Ezechiel cap. XVJ. dicens: 'Eras nuda et confusione plena, et Iransivi per te et vidi te'. Et non est frustra a poetis scriptum quod Bacchus est bis genitus, quia per hoc significatur Christus qui etiam est bis genitus, uno modo ante secula, et alia vice humaniter et carnaliter. et Semele que nutrit Bacchum, significat beatam virginem, cui dicitur

10 Exodi II. : 'Accipe puerum istum et nutri mihi, et ego dabo tibi mercedem luam'. Item fabula de Piramo et Thisbe sic exponitur aliegorice et spi- ritualiter: Piramus significat filium dei, et Thisbe significat animam humanam quam amat Christus, et de qua scribitur in evangelio: 'Tuarn ipsius ani- inam pertransibit gladius' : Luce .ii. Sic Thisbe interfecit se gladio amasii

issui. Item de Vulcano qui eiicitur de celo, et efficitur claudus, scribitur in Psalmis: 'Expulsi sunt nec potuerunt stare'. Hec et talia multa didici (X iilo libro. Vos videretis mirabilia si essetis mecum. Et ista est via qua debemus studere in poetria. Sed parcatis mihi quod pretendo quasi docere vestram dominationem , quia vos scitis melius quam ego, sed feci

20 in bona opinione. Ego disposui hic, ahquis in Tubinga debet me certi- ficare quicquid agit doctor Reuchlin, ita quod possum vos cavisare. Sed iam nihil scio, alias vellem vobis notificare. Sed iam valete in charitate non flcta. Datum Heidelberg^.

29.

Magister Tilmannus Lumplin

salutem dicit

Magistro Ortvino Gratio.

*StuItissimus sum virorum, et sapientia non est mecum ; non didici

.sapientiam, et non novi scientiam sanctorum'. Proverbiorum xxx. Ergo

30 non debetis me spernere quod pr^tendo vobis darc consilium in factis ve-

stris, quia facio lalia bono animo. Et volo cavisare vos secundum quod

ego intelligo, et modicum volo corrigere vos, quia vexatio dat intellectum.

_ Jt scriplum est in Ecclesiastico cap. xiii.: 'Uui tetigerit piccm, inquina-

IHpur ab ea'. Sic etiam flt vobis, quia vultis haberc quod sum amicus

IV '» tifbe 3. 1» Tifbc 3. '''• ps. 1...3. '^ in omis. 3. *'' quod aiitc aliquis ^^momuUo omitli puto. aliqius 2. " Heydelberge 3.

" M. 1...3. 26 8,D, _/,..5^ 27 M. 1...3. G. 1. Gra. 2. Gratio 3. ^» Hicut 2.

44 EnSTOLiK OBSCVRORVM VIRORVM.

vester: propterea oportet eliam pro bono accipere vexationes a me. Ego percepi seii intellexi qnod vos tacetis in causa loannis Reuclilin, el non respondetis ei contra snas scandalizationes. Et iratus sum vakle, quia anio vos, et scriptum est: 'Quem diligo, corrigo'. Nam quare incepistis ei re- spondere, si non vultis continuare? An non estis sufficiens? Vos estis pero denm et preserlim in facultate theologica estis ei melior; ct crgo debetis ei respondere, et defendere famam vestram, et predicare fidem cbristia- nam, contra quam scribit ille hereticus. Et non debelis aliquem respi- cere, quia dicit Salomon in Ecclesiastici xiii.: *Noli esse humilis in sa- pienlia, ne Inmuliatus in stultitiam seducaris'. Neque debetis timere po- m tenliam iuristarum, quod faciant vobis periculum corporis, quia debetis taha pati pro fide et veritate. Unde Christus dicit in evangeht) Mattliei XVI.: 'Qui voKierit animam suam salvam facere, perdet eam'. Et si ti- metis quod non potestis eum vincere, lunc non creditis evangelio, quia ista est causa fidei. Et scriptum est in evangelio, quod nihil est impos- 15 sibile homini qui credit: quia ponitur Matthei xviii.: 'Si habueritis fidem sicut granum sinapis, dicetis monti huic „transi hinc", et transibit, et ni- hil erit impossibile vobis'. Sed non est possibile quod doctor Reuchhn potest verum scribere, quia non habet fidem integre, quia defendit lu- deos qui sunt hostes fidei; et est contra opiniones doctorum; el cum hoc2o est peccator, sicut scribit magister loannes Pfefferkorn in suo libro qui dicitur Sturmglock. Sed peccatores non debent aliquid habere agere in scriptura sacra, quia scribitur Psalmo XLix.: 'Peccatori autem dixit deus: ,,Quare tu enarras iustitias meas, et assumis testamentum menm pcr os tuum"?' Quapropter ergo hortor vos, et rogo pectoraliter qnatenus ve-25 htis audacter defendere vos, quod homines possent laudabiliter dicere de vobis quod defendistis ecclesiam et famam vestram. Nec debetis respi- cere aliquem, etiam si papa vellet prohibere, quia ecclesia est super pa- pam. Et debelis me habere excusatum quod moneo vos, quia vos amo, et tu scis domine quia amo te, Valete in fortitudine corporis et anime. 30

9 Solo. 2. »2 Mat. 1. 3. i^ jyiat. xviii.] immo xvii. 19. 22 iufticias 3. 3" anl. 1. animi. 3.

VOL. I. 29. TILMANNI LUMPLIN. 30. lOANNIS SCHNARHOLTZII. 45

30.

Profundissimo necnon illuminatissimo magistro

Ortvino Gratio

tlieologo, poele, et oratori in Colonia,

5 domino ac preccptori suo observandissimo

loannes Schnarholtzius

mox licentiandus

salutes exuberantissimas dicit,

cum sui humilima commendatione ad mandata.

10 Cordialissime necnon profundissime Magister Ortvine: ego loannes

Schnarholtzius, mox licentiandus in theologia in alma universilate Tubin- gensi, vellem libenter loqui cum vestra dignitate; sed timeo quod est ir- reverentialitas, quia vos estis ita doctus, et tam magne reputationis in Colonia, quod nullus debet ad vestram dignitatem accedere, qui prius non

lobene previdit se, quia scriptum est: 'Amice, quomodo huc intrasti, non habens vestem nuptialem?' Sed vos estis humilis, et scitis vos humiliare, secundum quod dicit scriptura : 'Qui se humiliat exaltabitur, et qui se exal- tat humiliabitur'. Ideo volo deponere pudorem, et cum dominatione ve-

Bra audacter loqui, sed tamen cum qua decet reverentia. Ego audivi uper predicare hic a quodam magistro de Parrhisia in magna audientia i festo ascensionis domini, qui premisit tale thema : 'Ascendit deus cum iubilatione', et fecit unum bonum sermonem, quem omnes laudaverunt au- dientes, et fleverunt, meliorantes se ex illa predicatione. Ipse in secunda parle sue collationis induxit duas conclusiones valde magistrales et subti- 25les. Prima fuit quando dominus ascendit in altum cum elevatis manibus, tnnc apostoli et beata virgo steterunt et clamaverunt cum tanta iubilatione usque ad raucitatem, ut impleretur prophetia que dicit: 'Clamaverunt et rauce facte sunt voces eorum'. Et probavit quod iste clamor fuit I^litialis, et necessarius in fide catholica, teste domino dicente in evangelio : 'Amen, 3oamen, dico vobis, si isti tacebunt, lapides clamabunl'. Ipsi clamaverunt omnes charitalive cum magno zelo; precipue tamen bcatus Petrus (|ui ha- hebat unam tubah*m vocem, ut lestatur J)avid : 'Iste pauper clamavit'. Ipsa beala virgo non clamavit, sed deum laudavit in corde suo, (piia novil bene quod ista omnia deberent fieri, sicut ei pr^dixit angehis. Et quando apo- 3., stoli ila unanimitcr cum iubilatione et devolione clamaverunt, vcnit unus

tngelus de celo, et dixil eis: 'Viri Galiiei, (piid hic statis et clamalis, et Bpicitis in celum? Hic lesus qui assumplus est in c^lum, sic venict quem- * Grn. 3. ^ preceptor 2. * Fna 2. •' liceciaridus 2. ''' Amici 3.

*'' . Tunc /....?. 31 Precipue 1...3.

46 EPISTOLiE OBSCVRORVM VIRORVM.

adniodiim vidistis eum'. Et hoc factum est, ut impleretur scriptura que dicit: 'Clamaverunt iusti, et domiuus exaudivit eos'. Secunda conclusio ex- titit magistralior, et talis in sui forma: Filius hominis voluit habere suam passionem, sepulturam, resurrectionem in Hierusalem, que est in centro terre, quod omnes regiones scirent de eius resurrectione , et quod nuliuss gentilis posset se excusare cum sua heresi et dicere: 'Ego nescivi quod dominus resurrexit a mortuis'. Quoniam ergo quod est in medio, omnes videre possunt qui sunt circa medium , et quod nullus incredulus haberet unum parvum refugium excusationis, in illo loco ubi dominus ascendit, est in centro et in medio terre, ac ibi pendet una campana quam omnis lo mundus audit, et quando ipsa pulsat, tunc dat horribilem sonum de ex- tremo iudicio, et de ascensione domini; et quando pulsat, etiam surdi au- diunt. Deduxitque multa coroliaria ex illa conclusione, quam didicit in Parrhisia. Sed quando cessavit predicare, tunc quidam magister de Er- pliordia vohiit eum reprehendere, sed stetit cum confusione. Vos debe- 15 tis mihi ostendere iibros ubi ista materia habetur, et volo emere. Datum ex Basilea apud Beatum Bhenanum, qui est vester amicus.

31.

Bartholomeo Colpio

baccalaurio theologie formato ordinis Carmelitarum 20

Willibr^rdus Niceti

ordinis Wilhelmitarum cursor in theologia

autoritate reverendissimi generalis in ordine

sese commendat cum salute.

Quot in mari sunt gutte, et quot in Colonia sancta begutte, 25

Quot pilos habent asinorum cutes, tot et plures libi mitto salutes.

Venerabilis domine Carmelila Colpe, ego scio quod estis de optimo ordine, et habetis multas indulgentias a sede apostolica, et quod nullus ordo vestro ordini potest prevalere, quia potestis varios casus absolvere in confessione, quando videlicet confitentes sunt contriti et compuncti, etso volunt communicare. Ideo volo a dominatione vestra interrogare unam questionem theologicalem, quam vos bene potestis determinare, quia estis unus bonus artisla, et scitis bene predicare, et habetis unum bonum ze- lum, et estis conscientiosus; et cum hoc audio, quod habetis unam ma- gnam liberariam in vestro conventu, in qua sunt mulli hbri in sacras» scriptura, in philosophia, et in logica, et in Petro Hispano. necnon qui-

' : qm 1...3. ^ . In illo loco 1...3. voluit ille locus. ^2 ^ g^- q£ j^ g

21 Neceti 2. 36 lolca 3. et in] jia 1. &ia 2. nam 3, . Nec non 1.3. Necno 2.

VOL. I. 30. lOANNIS SCHNARHOLTZII. 31. WILLIBRORDI NICETI. 47

dam processus magistralis de Colonia de bursa Laurentii, ubi regit actu magister noster Thungarus, vir valde zelosus ac profundus in Tlieologia speculativa, et illuminatus in fide catholica. Quamvis quidam doctor in iure vult eum vexare; sed non est formalis in disputando, nec qnalifica- olus in libris sententiarum; ideo non curant eum magistri nostri. Nec nou precipue audio, quod in predicta liberaria, ubi cursores in Theologia ha- bent suum studitorium, est ligatus in ferrea catena unus hber valde no- tabilis, qui dicitur Combibilationes, qui etiam continet autoritates in Tlieo- logia, et prima principia sacre scripture, quem vobis legavit unus magister

lonoster de Parrhisia in mortis articulo, quando fecit confessionem et reve- lavit quedam secreta in Bonaventura, et mandavit quod nemo deberet in eo legere qui non esset de vestro ordine, et in hoc papa dedit quasdam indulgentias et carenas; apud quem librum iacet Henricus de Hassia et Verneus, et omnes alii doctores super libris sententiarum, in quibus omni-

isbus vos estis fundatus, et scitis defendere omnem viam in disputando an- tiquorum, modernorum, Scotistarum, Albertistarum, et etiam illorum qui sunt de secta de bursa Kneck in Colonia, ubi habent proprium proces- sum. Ideo rogo vos cordialiter et charitative quod non velitis gravare in mea petitione, sed mihi dare unum bonum consilium in mea questione

josecundum vestrum posse; et allegare quid domini doctores determinant disputative et conclusive. Est autem queslio ista talis in sui forma: 'Utrum Lolhardi et Begutte in Colonia sunt seculares vel spirituales persone; utrum leneantur facere professionem. Et an possunt accipere mulieres et viros?' Ego diu studui in sacra scriptura, in Discipulo et in Fasciculo lemporum,

«necnon in aliis libris autenticis sacre scripture, sed non potui invenire. Sicut etiam quidam sacerdos in Fulda, qui multum studuit in dictis libris, sed non invenit in registro vel in libris; ipse est de gcnclogia doinini pasto- ris ibidem, qui est poeta, quia scit bcne latinisare, dictaminaque compo- nere, quia ego sum plebanus ratione monasterii; et habeo multos com-

«municantes, et etiam tales personas de quibus iam facio qu^stionem. Su- perintendens noster dicit manifestc quod ipse non potest conscientiam suam salvare in descissione talis questionls, quamvis habeat disputata multorum doctorum de Parrhisia et Colonia, quia complevit usque ad licentiaturam, et respondit materialiter et formalitcr pro completione. Si vos non pote-

isslis dcterminare illam materiam, debetis interrogare magistrum Ortvinum: ille docebit nos omnia. nam vocatur Gratiiis propter gratiam divinam in se que nihil ignorat. Compilavi unum carmen heroiciim de predicto libro : debetis legere et corrigcre, et facere unum punctum ubi sum super-

Ijm debetis ^^fth 0 32

* Tunf^aro 3. ^ pcipne 1. ' cathcna 2. «» . Et 1...3. " gonelogia 1...3. f]}^ 2. 32 descissionc] i. e. decisione. ^* : fi 1...3. ^^ qnaj] * 1...3.

48 EPISTOL^ OBSCVRORVM VIRORVM.

fluus vel diminutus; et audite quomodo placet magistro Ortvino: ego volo mittere imprimere. Et sic incipit:

Nemo debet esse tam stultus

Et in tanta presumptuositate sepultus,

Quod velit fieri illuminatus in sacra scriptura 5

Et formaliter deducere coroliaria ex Bonaventura,

Qui non didicit mentetenus combibiiationes,

Quas magistri nostri resumunt per omnes regiones,

Presertim in Parrhisia que est mater omnium universitatum,

Et in Colonia, ubi nuper magistraliter est probatum 10

Per magistros nostros in theologicali dispulatione,

In qua determinaverunt omnia seraphica probatione,

Quod multo melius est scire istas combibilationes

Que plurima tractant per irrefragabiJes rationes,

Quam mentetenus scire Hieronymum et Augustinum, 15

Qui tantum sciunt scribere bonum latinum:

Quia combibilationes sunt optima materia,

Ceu disputant magistri nostri per omnia monasteria:

Ipse concludunt per conclusiones magistrales,

Qui sunt in divinis ipsi termini essentiales; -211

Et tractant etiam prima principia theologicaha

Et aha multa que sunt valde magistraUa.

32-

Magistro Ortvino Gratio

viro inenarrabilium doctrinarum 25

Magister Gingolfus Lignipercussoris mille millium salutes dicit in charitate non ficta.

Gloriosissime magister, ego amo vos pectorahter ex intimo zelo, quia vos me semper amavistis ex quo fuistis preceptor meus singularissimus in Daventria; et quicquid vos stimulat in conscientia vestra, hoc me magisso stimulat, et quod me stimulat, scio quod vos etiam stimulat, et vester stimulus semper fuit etiam stimulus meus, et nemo vos unquam stimula- vit, qui me non durius stimulavit, atque cor meum totiens patitur stimu- los, quotiens aliquis vos stimulat: credatis mihi in bona fide, quando Iler- mannus Buschius stimulavit vos in suo proemio, amplius me stimulavitai quam vos, et cogitavi quomodo possum istum indiscretum rixatorem resti-

3 ftultns 2. ^2 determinaverant 3. ^^ cunclufiones 2. ^i tlieololcalia 3, 2* M. 1,..3. 3* qb 2. bis^ et sic scejie pro qct

VOL. I. 32. GlNGOLFl LIGNIPERCUSSORIS. 33. MAMMOTRECTI BUNTEMANTELLI. 49

imilare, qui otiam tam })resumptiios§ superbi§ est quod audet stimulare magistros nostros de Parrhisia et Colonia; et ipse tamen non est promo- tus, quamvis socii eius dicuut quod ipse est promotus in baccalaurium iu- ris in Lypsi. sed ego non credo, quia etiam stimulat magistros iu Lypsi,

svidelicet magnum Canem et minorem Canem, et alios multos, qui eum possunt muito melius stimulare quam ipse illos stimulat; verum ipsi ne- niinem volunt slimulare propter suam moralitatem, et propter doctrinam apostoli dicentis: 'Nolite calcitrare contra stimulos'. Verumenimvero vos debetis eum rcstimulare, quia habetis unum bonum ingenium et estis in-

«oventivus, et scitis in una hora multa metra facere stimulativa; scilis etiam eum stimulare in omnibus suis factis et dictis. Ego compilavi uuum di- ctamen contra eum, ipsumque magistraliter, poeticeque stimulo; hon po- test ovadere stimulum meum. si vult restimulare, tunc volo iterum for- lius slinmiare. Datum raptim ex Argentina apud Mathiam Schurerium.

33.

Mammotrectus Buntemantellus

in septem artibus magister,

Magistro Ortvino Gratio

philosopho, oratori, poet§, iurist§, theologo,

et sic sine statu

Salutem dicit cordiahssimam.

^K Conscientiosissime domine magister Ortvine, credatis mihi firmiter quod

^m estis cor moum, ex quo audivi multa a dignitale vcstra in poosi in

Colonia, in qua vos excellitis omnes in illa arte, et estis multo molior

^poela quam Buschius vel C^sarius et scitis etiam Plinium legere et gram-

maticam grecam. Ex illa confidentia volo revercntiy vestre quedam mani-

festaro sub fide confossionis. Venerabilis domine magistcr, ego amo hic

nnnm virginem, filiam campanatoris, Margaretam cum nomine, que sodit

nujjor in latoro vestro, videlicet quando plebanus nostor dominationom ve-

'•"slram invifavit ad convivalitatom et tractavit vos rovorontiaiitor, (piando

bibimus et fuimus lefe mentis, (juando illa etiam propinavit voi)is bonos

liJiustus: ogo amo oam in tanto amore (jiiod non siim m(;cmn: crodatis

milii lirmitor qiiod neqiie comedo neque dormio prc; (r,\. Et hominos di-

oimtad me: i)omine magister, quare ita pallescatis? amore doi roliiiqiiite

libros vestros, vos nimiiim studotis: dc^betis aIi((uaii(Io soliitiimi (|ii(;rore et

zeciiare, vos estis adhiio luius iiivonis vir, boiio ])(»losfis ;i(lliii(' [iroficerc

'* Argr. /..?. Arf^en. 2.

*^ fedet 1...3. ^" nnper 2. '^ mcciim credatis L..3. ^^ dormia 3. ,p (— pro) 2.

EpP. OBSCVBOR. VIROR. 4

50 EPISTOLJE OBSCVRORVM VIRORVM.

ad tloctoratuni ot fieri magister noster; estis eliam fundamentalis et bonus scholaris et iam quasi valetis unum doctorem: sed ego sum timidus et non possum dicere meam infirmitatem. Ego lego Ovidium de remedio amoris quem Colonie glosavi a vestra dignitate cum multis notabilil)us et moralitatibus in margine: verum non iuvat, quia iste amor quotidie fitr maior. Nuper chorisavi cum ea ter in chorea serotinali in domo sculteti, tunc fistulator fistulavit cantilenam de pastore de nova civitate, et statim omnes chorisatores amplexabantur suas virgines sicut mos est; et ego etiam meam valde amicabiliter compressi ad pectus meum cum suis mamillis; nec non tetigi fortiter manus eius: tunc ipsa risit et dixit: *in anima mea, i domine magister, vos estis delectabilis vir, et habetis moUiores manus quam alii; non debetis sacerdos fieri, sed uxorem accipere': et inspexit me de- lectabiliter , quod ego credo quod me etiam occulte amat: verum oculi eius cor meum sic leserunt sicut una sagitta pertransisset. et etiam ivi ad domum cum famulo meo, et posui me ad lectum: tunc mater mea ile- 1 \it, quia timuit quod haberem pestilentiam , ac cucurrit cum urina mea ad doctorem Bruhellum clamans: 'Domine doctor, rogo vos propter deum, iuvate fdium meum, volo vobis dare ad propiuam unam bonam camisiam, quia promisi quod debet sacerdos fieri'. Tunc medicus vidit uriuam, et dixit: 'ille patiens pro parte est cholericus et pro parte flegmaticus, ipse^ habet timere de magno tumore circa renes propter inflationes ac tormenla ventricalia ex mala digestione; debet sumere medicinam extractivam: est una herba que videlicet dicitur gyni, nascens in locis humidis, habens gravem odorem, sicut docet Herbarius; illius herbe partes inferiores debe- tis conterere, et cum suo succo facere unum longum emplastrum, et ei2 ponere ad totum ventrem suum hora consueta, et debet iacere super ven- trem suum bene ad unam horam multum sudando: sic sine dubio cessa- bunt illa tormenta venlricalia cum suis inflationibus, cpiia non est alia me- dicina tam efficax ad istam infirmitatem sicut iUa, ut est probatum in mul- tis patientibus. Verum certe bonum est ut ipse prius accipiat unam j^ur-.? gationem de albo greco cum succo raphani ana drachmas .iiij. et bene erit'. Tunc mater venit et dedit mihi talem purgationem contra voluntatem meam; et habui in illa nocte quinque sedes magnas atque nihil dormivi, semper- que cogitavi quomodo iliam in chorea compressi cum suis mamillis ad pe- ctus meum, ac quomodo illa me aspexit. Precor vos propter onmem bo- s nitatem quam in vobis habetis, quod velitis mihi dare unum experimen- tum de amore ex vestro parvo libro, in quo stat scriptum 'probatum est'.

■V

3 legi 2. 4 notahilibus 2. ^ qttidie 3. ^ ftulteti 3. ^ Et /.^,5. 10 . j^ec /...5. , tunc J.2. 1' dilectabilis 3. ^^ , non I. : fed /. ^^ qjF) ego 2,' * , debet /. , d; 2. 23 yyj,yj ^ Reuchlinicae pronuntiationis. " ^ ^c 1.2.

20 : Veru 1. 3« an. 3. iij. 1.3. an.;. 2. ^a mamiir 2. ^e q]^ 2.

f

VOL. I. 3:]. MAMMOTRECTI RUNTEMANTELLI. :U. ORTVINI GRATII. 51

qiiem mihi semel ostendistis et dixistis: 'Ecce ex illo libro possum facere f|iiod omnis mulier me amat'; et nisi faciatis, domine magister, tunc ego moriar, et mater mea pre dolore etiam morietur. Ex Heydelbergo.

34.

Magister Ortvinus Gratius

Magistro Mammotrecto

profundissimo amico in primo gradu amicitiarum

salutem dicit.

Ex quo dicit scriptura: *Amat dominus gradientes simpliciter': ideo

lolaudo dominationem vestram, subtilissime domine magister, quod scribitis mibi tam simpliciter conceptum mentis vestre, oratorie tamen, sicut estis bene stilatus in latinisando. ego volo vobis etiam simpliciter scribere rbetoricaliter, et non poeticaliter. Domine magister amicabilissime, vos manifestatis mibi de amore vestro: ego miror quod non estis prudentior,

isquam quod vultis amare virgines: dico vobis quod male facitis, et babetis propositum peccaminosum, quod vos posset ducere ad infernum. ego cogi- lavi quod estis discretus et non curatis istas levitates, que semper babent malum exitum. Ast dabo vobis consilium meum cpiod petitis. Ex quo dicit scriptura: *Qui petit, accipit'. Debetis primo relinquere illas vanas

20 cogitationes de vestra Margarcta, quas diabolus vobis suggerit, (jui est pater omnis peccati, teste Ricbardo super .iiij. Et quandocunque de ea cogitatis, facite crucem ante vos, nec non orate unum Pater noster cum illo versu in psaltcrio: 'Stet diabolus a dextris eius'. Etiam semper comedite sal benedictum in die dominico, et spargite vos cum a(jua sancta quod conse-

25cravit stationarius sancti Ruperti: et sic potestis effugere illum diabolum qui vobis suggerit illum magnum amoreni de vestra Margaretba, (pu; non est ita pulcbra ut putatis: ipsa babet unani verrucam in fronte, ac magna inbeaque crura, grossas nigrasque manus, sibique olet os suum propter malos dentes; necnon etiam babet spissum culuni secundum commune pro-

^verbium: *Ars Margaretbe est mirabile rete'. Sed vos estis cycus ex ilb»

diabolico amore quod non videtis eius vitia. Ipsa multum bibit et comedit,

ac bis nuper bombisavit quando sedit apud mc in mensa, et dixit (juod

-Jpcit cum scamno. Ego babui in Colonia pulcbriorem vestra Margaretba,

wKf tamen dereliqui eam. Postquam accepit virum, s§pe vocavit me pcr

Knnam antiquam vctulam, (]uando vir cius fuit absens: sed non veni pr^ter

* me pre 2.

« S.D. y....?. '0 qb 2. et sic i?i/ra srrpms pro ((«t «» ^ fijeo /. dico 2. ^^' Kn berti 2. 2« fngerit 2. margareta 3. ^o Margaretc 3. " Margarcta .7.

4*

52 EPISTOL^ OnSCVRORVM VIRORVM.

semel: sed tunc fiii ebriiis. Ego bortor qiiod bis ieiunatis in sabbato, et postca faciatis vestram confcssionem uni magistro nostro ordinis pr^dica- lorum, qui posset vos bene instituere. Et quando fecislis confessionem, tunc debetis orare de sancto Christoforo quod velit vos portare in lumieris suis, ne iterum recidivetis ac mergatis vos in mare amphim et spaciosum, 5 in quo sunt reptiha quorum non est numerus, id est peccata infinila, sicul exponit Combibilator ; ac postea orate ne cadetis in tentationem. Surgite etiam manc, lav^ite manus vestras, ornate crines, et nohte esse accidiosus: scriptura cnim dicit: *Deus, deus meus, ad te de hicc vigilo'. Eliam vitate loca secreta : nos scimus quod loca et tempora s§pe inducunt ic homines ad peccandum, et maxime ad luxuriandum. Verum quod vullis a me habere unum experimentum probatum de amore, sciatis quod ego non possum salvare conscientiam meam. Quando glosavi vobis hic Ovidium de arte amandi, dixi vobis quod nemo deberet facere per artem nigro- mantiam quod muUeres sc amant; et quicunque contraiverit, ipse esset ir. excommunicatus de facto, et exquisitores heretice pravitalis possunt eum citarc, atque ad ignem damnare. Ego dixi vobis etiam unum exemphmi, quod debetis notare, videhcet hoc: Unus baccalaurius Lypsensis amavit unam virginem Catarinam Pistoris, et iactavit ipsam cum pomo nigroman- tico, et ipsa pomum acccpit et posuit ad pectus suum inter mamillas: et2fl statim incepit istum baccalaurium furialiter amare, sic quod quando fuit in ecclesia, semper inspexit istum baccalaurium ; et quando debuit orare 'Pater noster qui es in cehs', oravit: 'Baccalaurie ubi es?' Etiam in domo quando pater vel mater clamavit sibi, respondit: i]accalaurie, quid vultis?' Et ipsi non intehexerunt, donec quidam magister noster pr§ter-25 grediens domum eius sahitavit istam virginem dicens: 'Domina Catariua, bonum sero: proficiat vobis, vos habetis unum puichrum crinaU;'. Et re- spondit illa virgo Catarina: 'Deo gratias, bone baccalaurie, vuUis mecuin bibere de optima cerevisia?' porrigens sibi cantliarum. Vcrum ihe magister noster fuit iratus, et accusavit ipsam apud matrem suam sic: 'Dominaso Pistorissa, corrigite fiham vestram: ipsa est valde indiscreta; scandahzavit nostram universitalem: nam vocavit me baccalaurium , et sum magister noster. Amcn, amen, dico vobis quod perpetravU peccatum mortale: abs- luUt mihi honorem meum, et peccatum non dimittitur, nisi ablatum resti- tuatur. Alios magistros nostros nominavit etiam baccalaurios: ego credoso quod amat ummi baccalaurium ; babete advertentiam'. Tunc mater eius accepit unum lignum percutiens ipsam ad caput et dorsum suum quod perminxit sese, inclusitquc ipsam in cubile per dimidium annum, et dedU ei panem et aquam comedere. Interea temporis l)accalaurius processit, et

^^ Katarinam 1. Katharinam 3. iectavit 1.2. 21 fjc: q 1...3. 22 ^t 1...3. «« Katharina 3. '^ Katharina 3. ^8 f^, f e : 3...3.

i

VOL. I. 31, ORTVINI GRATII. 35. LYRiE BUNTSCHUCHMACHERII. 53

celebravit primitias, posteaque rexit unam parrochiam in Saxonia Padorauw. (|uod cuni ipsa audivit, saltavit ex alta fenestra, et fregit quasi dextrum l»racliium, et fugit in Saxoniam ad istuni baccalauriuni, cum quo adhuc est hodierna die, et habet cum eo quatuor pueros. Vos vero bene scitis squod hoc est scandalum in ecclesia. Ergo igitur debctis cavere ab illa arte nigromantica, ex qua veniunt multa mala. Verum potestis bene uti niedicina quam vobis dominus doctor BruneUus docuit de gyni: est bona niedicina: ego probavi eam sepe contra tormenta ventricalia. Vaiete cum niatre vestra. Ex Colonia e domo domini loannis Pfeflerkorn.

35.

L y r a B u n t s c li u c li m a c li e r i u s

ordinis predicatorum theologus

Guillermo Hackineto

qui est theologorum theologissimus

Salutem dicit.

Vos scripsistis milii ex Anglia de Londino unam longam litteram pulchre

Idtinisatam, in qua petivistis quod debe^cm vobis scribere uLiam novitatem

IH^e bonam, sive malam, quia estis naturaliter inclinatus ad audiendum nova:

Trcut faciunt omnes qui sunt de complexione sanguinea, ct audiunt libenter

ncantilenas musicales, ac in mensa sunt lete mentis. Ego fui valde letatus, l^nindo accepi vestram litteram, sicut qui invenit unam preciosam marga-

'^uam, et ostendi eam doininis meis loanni Grocino et Linacro dicens: •Videte, domini mei, videte, nonne iste magister nostcr est formalis in la- linisando et componendo dictamina, et arte epistolandi?' Et iuraverunt

ib quod non possunt similes epistolas componere in arte latinitatis, quamvis sunt poele, greci, et latini. Et extulerunt vos super omncs qui sunt in Aiiglia, PVancia, Germania, et omni natione qug sub C9I0 est. Ideo non esset mirum quod vos estis generalis in vestro ordine, et (juod rex in Gallia diligit vos: non enim habetis similem in latinisando, disputando, el

10 pr^dicando ; ac scitis regem cum regina optime informare in confessionc. Eliam isti duo poete laudavcrunt vos quod habetis artem rhetoricalem: verum fuit ibi unus iuvenis socius, qui intitulavit se Jlichardum (Irocum: ille prysumpsit contra vos, quod non scribatis secundum regulas artis rhe- toricalis; verum fuit valde conhisus quando debuit probare. Ipse nuiu: slal

•Lypsi et discit logicam Petri Ilispani: credo (piod postea erit cautlor. ^* "ttiior 2. quattuor 3. '* theologicoru 2. «^ S. dicit. 1.3. S, d, 2. " lo.^ Orociuo 2. " Vrixu- tia /. 29 latinizado 2.

54 EPISTOLiE OBSCVBORVM VIRORVM.

Sed accoilo ail novitates. Schwitzenses et LanBknecliti fecerunt unam niagnani guerrani inter se, inlerficientes se ad multa milia: est timendum quod nulius illorum venit in celum, quia faciunt propter pecuniam, et unus cbristianus non debet interficere alium. Sed vos ista non curatis, sunt enim leves i^ersone, et sequuntur rixas ex proposito. Alia novitas est peior, 5 deus det quod non sit vera: scribunt de Roma, quod speculum loannis Reucblin est de novo translatus de materna lingua in latinum ex mandato domini pape, et quod plusquam in ducentis locis aliter sonat in latinitate quam transtulerunt magistri nostri et dominus loannes Pfefferliorn in Co- lonia; ac dicunt pro certo quod Rome pubiice legitur et imprimitur cumio ludeorum Talmut. Ex boc inferunt quod magistri nostri sunt falsarii et infames, quia male transtulerunt ; etiam quod sunt asini, non intelbgentes latinum, vel teutonicum; ac sicut combusserunt istum librum apud sanclum Andream in Colonia, sic etiam debent comburere sententiam suam, et scn- timentum Parisiense, vel ipsi met debent esse beretici. Ego possem saii- 15 guinem llere, adeo doleo: quis vult amplius in tbeologia studere, et ma- gistris nostris exbibere condebitam reverentiam qui talia audit? omnes credent quod doctor Reucblin est profundior quam magistri nostri, quod est impossibile. Cum hoc etiam scribunt quod post tres menses debet venire finabs sentenlia contra magistros nostros; necnon quod papa man-20 dabit sub pena latissime censure, quod fiatres ordinis predicatorum de- bent propter suam protervitatem portare unum album brilium sive per- spicillum in sua nigra cappa in dorso ad perpetuam memoriam et scan- dalum, quod fecerunt iniuriam speculo oculari domini loannis Reucblin, sicut iam eliam dicuntur pati unum scandalum in celebratione missali propter 25 intoxicationem alicuius imperatoris. Ego non spero quod papa erit tam stultus quod faciet: Si faciet, volumus per universum nostrum ordinem contra ipsum legere istum psalmum: 'Deus, laudem'. Ceterum patres et magistri nostri nunc cogitant quomodo possunt obviare isto malo. Ipsi volunt a sede apostolica impetrare latissimas indulgentias, et maximam pe-30 cuniam colligere in Germania et Gallia, per quam possunt resistere illi fautori ludeorum donec moriatur : quia est senex. et tunc volunt eum om- nino damnare. Valete, et date consibum vestrum secundum vestrum posse, et promovete bonum ordinis.

* Lafknechti 2. 2 miilia 2. e fu^t ^ e ^ Scribunt 1. ^ latinitati 3.

"•" pfpeciliu 2. perfpecillum 3. 32 ^ j.]^ ^^^

VOL. I. 35. LYR^ BUNTSCHUCHMACHERII. 36. EITELNARRAB. DE PESSENECK. 55

36.

Eitelnarrabianus de Pesseneck

ordiiiis Wilhelnii ciirsor in theologia

]\Iagistro Ortvino Gratio

Salntem dicit nnmerosissimam.

*A natura snmns prochvi ad malUm', nt legimns in antenticis. Ideo iiiter homines andimns semper phn"a- mala qnam hona. Ego dispntavi nnper iii Wormatia cnm dnohns Indeis et prohavi qnod ipsornm lex per Christnm esset cassata, atqne qnod expectatio ipsornm de Messia esset nna mera

'ofrasca et phantasia, ac snper lioc allegavi dominnm loannem Pfefferkorn in (lolonia. lili vero riserunl dixeruntqne: 'Vester loannes Pfefferkorn in Colonia est nnns pessimus trufator: nihil scit in hehreo: ipse factns est christianus nt snam neqnitiam occultaret. Quando fnit adlinc Indens in Moravia, percussit unam mulierem in faciem qnod non potnit videre in

i^bancis, ubi mutantur floreni, et accepit plusquam .CC. florenos aufugiens.

, El in alio loco propter snnm furtnm fnit sihi erectum patihnlum, sed iiescio qiiomodo fnit liheratns: nos vidimus patihulnm, et mnlti Christiani viderunt, (liam aliqui nobiliste quos possumus vobis nominare : propterea non debetis mihi allegare istum furem'. Tunc ego fui iratus et res[)ondi: 'Mentimini

ojii collnm vestrum, vos pessimi Indei: nisi haberetis privilcgium, ego vellem

> crinisare, et in stercus proiicere: vos dicitis talia ex odio in dominum

luannem PfelTerkorn : ipse est honns ct zelosus Christianus sicut est alicpiis

i^^CoIonia: ego haheo ex experientia, quia multum confitetur ad pr^di- ^■Dres cum uxore sua ; audit lihenter missas, et qnando saccrdos elevat

fc^ucharistiam, tunc aspicit dcvotarie, et non videt in terram sicnt sihi ohii- ciunt sui invidi, nisi quando expuit; sed hoc facit pro eo , quia est multuni flegmaticus, et mane comedit medicinam pcctoralem. Putatis qnod magistri noslri in Colonia et burgimagistri sunt stulti, qni fecerunt eum hospitala- rium maioris hospitalis, necnon mensuratorem salis? quod certe ncqnaquam

To fecissent, nisi esset honus catholicus. dico vohis quod volo omnia talia sibi nunciare, quod potest defendere honorem suum, et vos realiter vcxare scrihendo de vestra confessione. Vcrum dicitis, quod ipse est gratiahilis apud magistros nostros et burgimagistros propter suam formosam uxorem. Hoc non est verum : nam burgimagistri hahent met pulchras uxores, et ma-

35gistri nostri non cnrant mnlieres, et nniKpiam est auditum quod aliquis naagister noster fnisset adulter. Ipsa vero est ita honesta matrona sicut una in Colonia: vellet libentius unum oculum quam bonam famam per-

* M. 3. * Salu. 1. Sa. 3. «o frafta 1. 3. frartra 2. ^^ pcflumus 3. « . ipfo Ipe 3. "^2 ipfa 2. 36 ipi j.

56 EPISTOLJE OBSCVRORVM VIKOUVM.

dere. Et ego sgpe audivi ab ea, quod audivit frequenter a sua matre quod viri preputiati iaciunt feniinis maiorem voluptatem, quam non prepuliati: eam ob causam dicit, quando suus maritus moritur, et ipsa alium accipiel, iile debet etiam mdlam cutem habere in membro: ergo non est creden- dem (juod amat burgimagistros, quia burgimagistri non fuerunt ludei, nec 5 sunt circumcisi sicut dominus loannes Pfefferkorn: propterea relinquite ipsum in pace: alias scribet contra vos unum tractatum quem intitulabit ^die sturmglock', ut fecit contra Reucblin. Vos debetis istam litteram ostendere domino loanni Pfeflerkorn, ut se defendat realiter contra tales ludeos, et Ilermannum Buschium, quoniam ipse est amicus meus singula- 10 rissinuis, et mutuavit mihi .x. florenos quando fui promotus baccalaurius formatus in theologia. Datum ex Verona Agrippina, ubi Buscliius et eius socius comederunt pingui de gallina.

37.

Lupoldus Federfusius 15

mox licentiandus Magistro Ortvino Gratio tot salutes dicit quot aucg comedunt gramina.

Domine magister Ortvine, est in Erphordia in quodliI>etis mota una questio multum subtdis in duabus facultatibus, theologicah et physicali.2u Quidam dicunt quando ludeus fit Christianus, protunc renascitur sibi pre- putium , que est cutis prgcisa de membro virih in nativitate per legem ludeorum. et ifli sunt de via theologorum, et habent pre se magistrales rationes, de quibus est una quod alias ludgi facti Christiani in extremo iudicio putarentur esse ludei, si essent nudi in ipsorum membro virili, etjo sic ipsis fieret iniuria: sed deus nemini vult facere iniuriam: ergo etc. Aha ratio tenet ex autoritate psalmiste qui dicit:^ 'Et abscondit me in die malorum, et protexit me in abscondito': dicit *in die malorum', id est in extremo iudicio in valle losephat, quando oportet reddere rationem onmium malorum. Alias rationes relinquo propter brevitatem : ex quo in Erphordia 30 sumus moderni, et moderni semper gaudent brevitate, ut scitis. Etiam pro eo (piod ego habeo malam memoriam, non possum multa mentetenus scire allegando, prout faciunt domini iuriste. Sed alii volunt quod illa opinio non potest subsistere, et habent pro se Plautum, qui dicit in sua poetria quod facla infecta fieri nequeunt. Ex lioc dicto probant, si aliquam par- 35 tem corporis ludgus amisit in sua iudaitate, non recuperat illam in chri-

'7 M. 1...3. '» quodlibit3 3. 20 phificali 2. «e . ^^^ ^ ^. «7 auctoritate 3.

VOL. I. 3S. LUPOLDI FEDERFUSII. 39. PADORMANNI FOENACIFICIS. 57

stiana religiositate. Et cuni arguunt quod ipsorum argunienta non conclu- dnnl formaliler: alias ex prima ratione sequeretur quod illi Christiani qul perdiderunt propter suam luxuriam parlem unam e suo membro, ut sepe contingit in secularibus et spirituaiibus personis, etiam crederentur in ex- .^tremo iudicio esse ludei: sed hoc asserere est hereticum, et magislri nostri herelice pravitalis inquisitores nequaquam concedunt, quia ipsi aUquando etiam sunt defectuosi in ista parte; sed hoc non contingit ipsis ex mere- tricibus, sed (piando in bahieis se non prevident. Iccirco precor domina- tionem vestram humihter et devotarie quod velitis vestra descisione deler-

loniinare rei veritatem, et interrogare uxorem domini loannis PfelVerkorn, ex quo cum ea bene statis, et illa non verecundatur dicere coram vobis quecunque vultis propter illam amicabilem conversationem quam liabetis cum vu'o suo. Et ego etiam audio quod estis eius confessor ; propterea potestis eam compeliere sub pena sancie obedientie-: dicatis: 'Domina mi,

lonolite verecundari, ego scio quod estis honesta persona, sicut est una in Colonia: non peto inlionestum a vobis, sed ut manifestetis mihi rei veritatcu), nlrum maritus vester habet preputium vel non? dicatis audacter sine vere- cundia, amore dei, quid tacetisT Verum ego nolo vos docere : vos melius scitis quomodo debetis vos liabere cum mulieribus, quam ego. Datum

wraptim ex Erpliurdia: ex Dracone.

38.

Padormannus Fornacificis

licentiatus

Magistro Ortvino Gratio

Salutem salutarissimam dicit.

Nuper scripsistis ad me de Colonia , et reprehendistis me cpiod ego non scriberem ad vos, ex quo dixistis (juod [)re aliis libenter U^gitis meas lilteras, quod habent bonum stilum, necnon procedimt recte secundum arlem epistolandi, (piam audivi a vestra piestantia in Colonia. Ego scri- 5oherem vobis: *non habeo sempcr inventionem et materiam ut nunc haheo'. Vos debetis notare (jiiod iain hic celebratur (piodlibelum, et magislri do- <loresqu(; expediunt se artilicialiler ciim magiia doctrina in delerminandis, Ivendis, proponendis qu^stionibus, argumentis, iirobieumatibus in niinii jjcibili. Et cum hoc poete et oratoiM^s apparent valde artiliciosi ac scieii- si; inter quos est unus notabilis et magistralis in illa arte pi\' ceteris,

m

* Et cu 1...3. pro Et firaul, sive Etiam. ^ iuditio 2. *" d. lo. pfef. /. «1. loa. pfef. 3. 14 . Dicatis 1.

" Gra. 1. 30 haheo 2. «' quotlibetu: 2.

58 EPISTOL^ OBSCVRORVM VIRORVM.

qui facit sibi magnimi litulum quando intimat lectiones suas. Et dicit quod est poeta poelarum, et quod preter eum uon est alius poeta. Ipse scri- psit quendani tractatum metrice, quem notabiliter intitulavit, ego sum obii- tus nomen, credo quod est de ira et cholericis: in quo tractatu stimulat magistros multos, et alios poetas qui se impediveruut legere in universi- 5 late propler suam hixuriosam artem: verum magislri dicunl ; ibi in laciem, (piod non est tam bonus poeta sicut gloriatur, et tenent sii)i in multis oppositum, ct probant per vos, videlicet quod eslis multo proiundior in arte poeticali; cum boc etiam ostendunt quod non est bene fundatus in quantilate syllabarum, prout determinat magister de Villa dei in tertia sui, lo (|uam iste videtur non sufficienter legisse; atque deducunt contra ipsum intentum suum multipliciter. Primo per nomen vestrum , et hoc duplici- ter: primo sic: 'Ecce iste vult profundior esse poeta quam magister Ort- viuus, et tamen nomen suuni non patitur: profecto magister i3rtvinus di- cilur Gratius a supernali gratia, que vocatur gratia gratis data, quia alias 15 non poteritis scribere tam profunda dictamina poeticalia sine illa gratia gratis data vobis per spiritum sanctum , qui ubi vult spirat; et vos eam impetrastis per bumilitatem vestram: deus enim resistit superbis, et hu- milibus dat gratiam'. Qui vestram poetriam legunt, et intelligunt nego- tium, fatentur in conscientia sua quod non habetis parem, et mirantur2o quod iste est sic insulsus et inverecundus, quod vult esse super vos: quando unus puer posset intelligere quod illum excellitis sicut Laborintus Cornutum excellit. Ipsi volunt colligere dictamina vestra, et curare im- primere que in variis tractatibus hincinde scripsistis, videlicet in tractatu magistri nostri de Tungaris, summi regentis in bursa Laurentii, in tra- 25 ctatu de scandalosis propositionibus loannis Reiichlin, in Sentimento Par- rhisiensi, in multis tractatibus domini loannis Pfefferkorn, qui fuit olim ludeus, et nunc est optimus Cbristianus. Ipsi timent quod alias pereat vestra poetria, et dicunt quod esset unum maximum scandalum illius tem- poris et peccatum mortale, si periret per negligentiam, et non imprimere- 30 tur. orant etiam domini magistri quod dignemini sibi mittere apologiam vestram contra loannem Reuchlin, in qua realiter tribulatis illum pr(^Hen- sum doctorem, quod audet oppositum tenere contra quattuor universita- tes: volunt exscribere, et vobis remittere. De isto modo probandi sunt magister loannes Kircbberg, amicus meus singularissimus, mecum promo-35 tus, magister loannes Hungen, amicus meus affectualissimus, magister la- cobus de Nurnberga, magister lodocus WynBheim, et ahi multi magistri, amici mei dignissimi et fautores vestri imperterriti. Verum enimvero ergo

4 colericis 3. . In 1...3. ^ mnltu 3. ^^ . Primo fic. Ecce 1...3. ^* . Pro- fecto 1...3. ^8 : fiue 2. *^ inpetraftis 3. 22 q|) 2. ^^-27 Parrifin. 3. ^7 ^ynf- beim 2.

VOL. I. 38. PADORMANNI FORNACIFICIS. 59

alii opponunt se et dicunt quod iste modus probandi est quideni subliiis, et concludit magistraliter, sed non sit de niente vestra, quia hoc sonaret niultum superbe, si vos diceretis: *Ecce domini mei, ego vocor Gratius a superuali gratia, quam mihi dedit deus in poetria et in omni scibili'. et

5 hoc idem repugnaret humiHtati vestre , per quam habetis illam gratiam, et esset oppositum in adiecto : nam gratia supernalis et superbia non patiun- tur se in eodem subiecto: porro gratia supernalis est virtus, et superbia vilium, que se non compatiuntur propter hoc quod *unum contrariorum natum est expellere reliquum, ut caliditas expeUit frigiditatem' : magister

lonoster poeta secundum Petrum Hispanum in predicamentis, qui disputat quod virtus contrariatur vitio. Ergo est alia ratio^ multo melior, proj^ter (|uam vocatur Gratius videlicet a Graccis Romanis, deposita una liltera propter malam sonantiam. de quibus legitur in historiis Romanorum quod fuerunt valde notabiles poete et oratores isti Gracci, et quod Roma ilio

lotempore pares non habuit, qui fuerunt tam subtiles et profundi sicut ilji in poesi et in Rhetorica. Et legitur, quod fuerunt de molli et suavi voce, non tubali et grossa, sed dulci sicut una fistula, ad quam fistulam ipsi etiam aliquando inceperuut rhetorizare in principio sui dictaminis: propterea populus audivit eos cum magna alTeclualitate , et dedit eis primam lau-

jodem pre ceteris in illa arte. Ab islis igitur Gracchis nominatus est Gra- tius magister Ortvinus. Porro nemo est sibi par in poesi, et in dulcore vocis. Et illos onmes sic precellit, sicut illi Gracchi Romanorum poetas omnes precellebant. Ergo ideo igitur debet tacere, et se humiliare iile poeta hic in Witenburga; alias est profundus, sed respectu vestri est unus

.•>puer. niam viam probandi tenent amici mei cordialissimi Eol)anus Ilessus, magister Henricus Urbanus, Ritius Euritius, magister Georgius Spalatinus, Ulricus Hutenus, et in primis doctor Ludovicus Mistotheus, dominus et amicus meus, et defensor vester. Vos debetis mifii scriberc qui sunt de via meliori, ac informare rei veritatem. Et volo unam missam pro vobis

39legere apud predicatores, quod debetis vincere doctorem Reuchlin qui vo- cavil vos hereticum immerito, quod scripsistis in vestra poetria : *Flet lovis alma parens'. Valete in maxima valitudine. Ex Witenburgo, ex arce apud niagistrum Spalatinum, qui vobis mitlit tot salutes, quot cantantur Halle- luia infra pascha et penthecostes. Iterum valete et ridete semper.

^ . Nam i.,.3. ' : Po2ro 1.3. . Porro 2. " vtus /. '* . irti 1...3. '» re- thorizare 2. ^"^ .Y^i 1. ^2 wittenpurgo: 3.

()0 EPI8T0L-E OBSCVRORVM VIRORVM.

39.

Nicolaus Liiminatoris DominoMagistroOrtvino tot salules mitlU, qiiot in uno anno nascuntur culices et pulices. 5

Scientifice preceptor magister Ortvine: ego significo vobis plures gra- tes, quam liabeo crines in corpore meo, quod dedistis milii consilium quod deberem ambulare ad Coloniam pro studio ad bursam Laurentii. Pater meus fuit optime contentus, et dedit mihi .x. florenos, et emit mihi unam magnam cappam cum liripipio nigri coloris. In primo die quando veni 10 ad universitatem, et deposui beanium in predicta bursa, tunc didici unum notabiie, quod non vellem carere pro .x. albis. Quidam poela Hermannus Buschius venit ad istam bursam cum suo negotio ad unum regentem col~ lateralem. Tunc ille magister dedit sibi manum suam, et excepit eum re- verentiaiiter dicens: 'Unde mihi hoc quod mater domini venit ad me?' Et 15 Buschius respondit: 'Si dominus noster non habuit pulchriorem matrem quam ego sum, certe ipsa non fuit multum pulchra'; et non intellexit illam subtiiem retoricalem allegoriam, quam ille regens bursalis pretendil iii suo sermone. Ego spero quod volo adhuc multa in hac alma universitate di- scere tam utilia sicut hoc notabile est. Ilodie emi processum burse; cras2o debeo arguere in disputatione bursali, de illa maleria, utrum materia prima sit ens in actu, vel potentia. Colonie ex bursa Laurentii.

40.

Herbordus Mistladerius

Magistro Ortvino 25

incomparabili in doctrina preceptori suo sulsissimo Salutem dicit quam nemo dinumerare poterit.

llluminalissime magister, quando discessi a vestra dominatione ad SuoIIis ante duo annos, promisistis mihi ad manum meam quod velitis mihi frequenter scribere, et mihi modum dare dictandi in vestris dictaminibus:3'j ast non facitis, et mihi non scribitis sive vivitis, sive non vivitis; sive vivi- tis sive non vivitis, non tamen scribitis ut scio quid est, quomodo vel qua- liter est. Sancte deus, quomodo me sollicitatis : rogo vos propter deum et sanctum Georgium, liberate me ex mea cura, quia timeo quod caput

» d. 1. 3. d, 2. 8 clererc 3. : pater 1. i" nigro 3. 12 ^w^ j

3* , ast 1.2. 31.32 giye y Q^ ^ vivitis non repetiit 2. »* Geo=|gium i.

VOL. I. 39. NIC. LUMINATORIS. 40. HERB. MISTLADERII. 41. VIL. DE ANTVERPIA. 61

vobis dolet, vel quod habetis infirmitatem in ventre, et estis laxiis, sicnt oiim fuistis qnando permerdastis caligas vestras in plateis et non sensistis, donec una mulier dixit: 'Domine magister, nhi sedistis in merdis? ecce lunica et pantofoli vestri sunt maculata': tunc ivistis in domum domini

& loannis PfefTerkorn, et mulier eius dedit vobis aiia vestimenta. Vos debelis comedere ova dura, et castaneas in fornace assatas, necnon fal)as coctas aspersas cum papavere, ut fit in Westvalia patria vestra. Milii sonmiavit de vobis quod habetis gravem tussim, et multum de flegmate: comedite zuccarum, et pisas contusas mixtas cnm serpillo et allio contrito, ac ponite

iniinum assatum cepc ad undjilicum vestrum, et per sex dies debetis a])stinere inulieribus; tegite caput et lumbos vestros bene, et sanabitis. Vel sumite receptum quod uxor domiui Toannis Pfefferlvorn sepe languentibus dederat, cjiiod est probatum sepe. Es SuoUis.

41.

Vilipatius de Antwerpia baccalaurius Magistro Ortvino Gratio amico suo singularissimo 1^^ Salutem dicit maximam.

^^K Venit ad me unus religiosus ordinis predicatorum, discipulus magistri

^^Mtri lacobi de Ilocbslrat, beretice pravitatis exquisitoris, et salulavit me.

^^B statim interrogavi : 'Quid facit amicus meus singnlarissimus magister

^Cmvinns (iratius, a quo multa didici in logica et poesi?' Et respondit rjuod estis intirmus : tunc cedidi in teram antc pcdes eius pre terrore. Ij»se me perfudit cnm aqua frigida, et crinisavit me apud i^ndenda, et vix

2^ suscitavit : Innc dixi : *0 quam me terruistis! que est eius infirmitasV' Et ait, quod dextra vestra mamilla est inllata, ac dolorosa infirmitate vos \rxat et impedit a studio. Sic cepi iterum mentem dicens: 'Ila! non est aliud? ego possum benc sanare istam infirmitatem : babeo artcm per experien- liam. Verum, domine magister, audite, primum, unde vcnit ista infirmilas?'

3oTunc subiimgavi remcdium: Ouando mulieres male pudorose vident unum pulcbrum virum sicut vos estis, videlicet qui habet gilvos crines, brunellos oculos vel grauos, os rulieum, magnum nasum , ct cst bene corporatus, tunc voliint eum babere. Sed (|uando iile est bene moratus, (jualilicatus-

^^■e in meiite sicut vos, ct non curat ipsarum levilales ct fallacias, tiiuc

Pr

* callijras 2. •' lofinnes 2. : vos 1...3. ' wcftfalia 2. •» zucanim 2. fepe langucntibus dederat onds. 1. '^ pbatnm 2. fepc cx .7. <« M. /....?. Glra. 1.2. '< apb 2. »' et 1.2. & 2. '" dcxtcra J. '"^ : ego 1...3.

62

EPISTOLiE OBSCVRORVM VIRORVM,

fiigiunt atl artes magicas, et in nocte sedent super iinam scobem, equi- tantes super istam scobem ad pulchrum iilum virum quem amant, facien- tes negotium suum cum eo quando dormit, et nihil sentit nisi somnium. Alique fiunt catt§ vel aves, et sugunt sanguinem eius per mamillas, et fa- ciunt suum amicum ahquando sic infirmum quod vix valet cum baculos ambulare. Ego credo quod diabolus docuit ipsas illam artem : verumenim- vero sic debemus ipsis obviare sicut legi in libraria magistrorum in Rosto- chio in antiquissimo libro, et postea probavi, et est verum. In die domi- nico debemus sumere sal benedictum, et cum eo super linguam facere unam crucem, et comedere ex mandato scripture : 'Vos estis sal terre', id lo est comeditis; postea facere unam crucem in pectore, et unam in dorso; similiter ponere in utramque aurem semper cum cruce, cavendo ne cadat exinde. ac postea orare talem orationem devotam:

Domine lesu Christe, et vos quattuor evangeliste, custodite me a mahs meretricibus, et ab ipsis incantatricibus, 15 ne exsugant meum cruorem, et faciant gravem dolorem in meis mammillis; queso resistite illis: dabo vobis offertorium, unum pulchrum aspersorium. et eritis liberatus. Si iterum veniunt, tunc exsugunt suum sanguinem et fiunt met infirme. Ceterum quomodo stat res cum doctore ReuchUn? ma-20 gistri dicunt hic quod vos vicit; ego non credo quod posset vincere ma- gistros nostros. Et multo magis miror quod non scribitis unum dictamen contra ipsum. Valete supereternaliter. Et salutate dominum loannem Pfefferkorn cum sua uxore: dicatis quod ego opto sibi plures bonas noctes, quam Astronomi habent minutas. Ex Franckfurdia apud Oderam. 25

[In utroque exemplo principe sic explicit prirnurn volumen: Et sic est finis epi- stolarum obscurorum virorum Deo gratia eiusque sancte matri. [, 2.] In Venetia impressum in impressoria Aldi Minutii: [.2.] Anno quo supra: etiam cauisatum est vt in aliis, ne quis audeat post nos impressare [Impreffajre 2.] per decen- nium [, 2.] per illustrissimum principem [Principem 2.] Venetianorum. — Cf. In- diceniEpp. 0. V. n. 1.2^

^ negociii 2. '^ liberaria 3. ^^ . Ac i.

APPENDEX EPTSTOLARVM.

42. Appendicis 1.

Antoniiis N.

Metlicine quasi doctor,

i(l est Licentiatus, statim autem promolus

Spectabili viro

Magistro Ortvino Gratio

preceplori suo multum venerando

Salutem dicit.

jo Preceptor singularissime, secundum quod scripsistis miiii nuper quod

debeam vobis scribere novalia , sciatis quod ego nuperrime veni ex Hey- (bdberga ad StraBburg volens emere quedam materialia quibus utimur in iiostris medicinalibus, ut scitis credo: quia etiam est consuetudo apud v<;stros medicos, ut si non babent in suis apotecis, timc solent pergere in

isaliam civitatem ut possint emere ad practicationem suam: sed stent illa.

rum itaque venissem illuc, venit ad me unus bonus amicus qui est mibi

(iiuitum favorabilis, et quem vos bene cognoscitis, quia fuit diu etiam Co-

I^Kii^ sub virga vestra; ille mibi dixit tunc de uno qui erat dictus Erasmus

^loterdamus, milii prius incognitus, qui esset bomo valde doctus in omni

• scibili omnique doctrinarum genere; et dixit quod.essot iam in StraBbiu'g:

I^Ko nolui credere et adbuc non credo, quia videtur mibi impossibile quod

mius bomo parvus, ut ipse est, tam multa deberet scire. Uogavi ergo

illum qui mibi talia dixit valde plurimum, ut vellet mc tamen ducere ad

lun ut possem eum videre. Ilabui etiam mecum tunc unum Rapiarium

2iiquod intitulavi 'Vade mecum in medicina', ut soleo semper babere, (piaiido ambulo transcampis ad visitandos pacientes vel ad materialia emenda: in lioc habeo etiam varias questiones qug sunt valde subtiles iii arte medici- nali. Ex illo rapiario enucleavi mibi unam quQStionem cum suis notabi- libiis et argiimentis pro et contra, cum quibus voliii armatus venire contra

aoillum qiKun dicebant tam scientiosum, ut possem tamcn experi(uitiam fa-

Ie an etiam aliquid sciat in medicina vel non. Cum igitur dixissem Iioc ico meo, inslituit collationem optiinnm et invitavit Tlieologos speciilali-

* Sequentpfs 7 hnius nppejidicis episiulee primum prodierunt in 3. ' Or;i. 3, • H. 3. *** medicinali ex 3.

64 EPISTOL^ OBSCVRORVM VIRORVM.

vos, Iiiristas splendidissimos, et mc quasi unum ex medicinarum practica- torihus, licet indignus. Nempe cum sedissent, tunc diu tacuerunt neque aliquis ex nobis voluit incipere pre pudore. tunc ego stimulavi meum proximum consessorenj , quod mihi ad salvos deos ex abrupto occurrit in liiemoriam , 5

Conticuere omnes intentique ora tenebant; quem versum adhuc habeo in recenti consideratione, quia vos cum expo- suistis nobis Virgilium in Eneidis, tunc pinxi ad ilium versum, ut facerem mihi locationem in libro meo secundum quod iussistis nos, unum virum qui habet claustrum in ore. Sic ergo iam optime venit ad propositum, 10 cum ille scientificus etiam sit poeta ut ipsi dicunt. Quippe cum sic tace- remus invicem, ipsemet incepit magno preludio sermonisare : ego vero non intellexi, vel non sum ex legittimo thoro natus, unicum verbum, quia ha- bet tam parvam vocem: puto autem quod fuit ex theologia: et hoc fecit ut possit attrahere illum magistrum nostrum , virum maxime profundum 15 in theologia, qui nobiscum sedebat in collatione. Quinimo cum fmivisset illud preludium, tunc incepit magister noster disputare subtilissime de ente et essencia, quod non opus est iam repetere, quia bene pertractastis illam materiam. IIIo fmito ipse respondit paucis vcrbis; tunc iterum omnes ta- cuerunt. Tunc ergo hospes noster qui est bonus humanista, incepit que-20 dam dicere ex poetria, ubi laudavit valde Cesarem lulium in suis scriptis et etiam factis. profecto cum hoc audivissem, erat mihi bene adiuvatum, quia multa legi et audivi in poesi a vobis dum fui in Colonia, et dixi: •Quoniamquidem igitur incepistis loqui de poetria, non potui mc longius occultare, et dico simphciter, quod non credo C^sarem scripsisse illa com- 25 mentaria, et volo dictum meum roborare hoc argumento, quod sic sonat: „Quicunque habet negocium in armis et continuis laboribus, ille non potest lalinum discere. 5ed sic est quod Cesar semper fuit in bellis et maximis laboribus: ergo non potuit esse doctus vcl latinum discerc. Revera puto igitur non aliter quam quod Suetonius scripsit illa commentaria, quia nun- 30 quam vidi aliquem , qui magis haberet consimiliorem stilum Cesari quam Suetonius".' Postquam ita dixissem et multa alia verba que hic causa bre- vitatis omitto, quia ut scitis ex antiquo dicterio: 'Gaudent brevitate modcrni', tunc risit Erasmus et nihil respondit, quia eum tam subtili argumcnta- tione superavi. Et sic inposuimus fmem collationi ct nolui questionemss meam in medicina proponcrc, quia scivi quod ipsc non scirct, cum non sciret mihi solvere illud argumcntum in pocsi, et ipse tamen esset poeta; , et dico per dcum quod non cst tam multum ut dicunt de eo: non scit plus quam etiam ahus homo; in poesi bene conccdo quod scit pulchrum

* . Et 5. 3 pudore tiinc 5. ^ Eneidis timc 3. <» ore fic 3. ^^ finififfet 3. '' poeta J 3.

VOL. I. APPEND. 42. [l.] ANTONir N. 43. [>.] GALLI LINITEXTORIS. 65

latinnm dicere. Sed quid est? in anno multa possumus talia discere: sed in speculativis scientiis, ut est theologia et medicina, multo aliter facien- dum est si quis velit eas discere, quamvis ipse etiam vult esse theologus. Sed, hone preceptor, qualis theologus? nempe simplex, quia lahorat tan-

5lum circa verha, et non gustat res ipsas interiores: sicuti (volo facere optimam comparationem) si aliquis velit comedere nucem et comederet su- periorem partem, et nucleum nunquam attingeret: sic etiam est cum illis secundum meum ohtusum intellectum. Sed multo aliter intelligitis quam ego, quia audio quod iam etiam vultis accipere ornamenta doctoralia in

10 theologia : ad quod deus et sancta dei genitrix velint vos promovere. Sed tamen hoc dico pro me, ne fiam longior quam proposui, quod velim plus acquirere mea arte (si saltem deus concederet mihi, ut haherem multos egrotos) in una septimana quam Erasmus vel alius poeta in uno anno. Et hoc sufficiat pro nunc, et haheant sihi hoc: quia per deum iam maxime

isfui iratus: alia vice volo vohis plura novalia scrihere. Vivite et valete quam diu unus fenix vivere potest: quod dent vohis omnes sancti dei, et me diligite sicut adhuc semper fecistis. Datum in Heydelherga.

43. 44. Appendicis 2. 3.

Gallus Linitextoris Gundelfingensis 20 Cantor inter honos socios

Salutem dicit

Magistro Ortvino Gratio

pr§ceptori suo plurifariam dilecto.

Reverende domine magister. Quia scripsistis mihi ad Eherhurck valde

25solaciosam litteram, in qua consolastis me quia audivistis me esse infir-

mum : propterea haheo vohis grates sempiternas. Sed in illa epistola scri-

psistis vohis fuisse mirum quare fuissem factus infirmus , cum non haheam

magnos lahores, ut etiam nec alii hahent qui dicuntur sine lahore, id est

«lominorum servi. Ha ha ha! oportet me ridere, vel sim spurius, quod

soqu^ritis ex tam simplici mente: non scitis quod hoc est in dei voluntate

quod potest unum facere infirmum quando vult, et iterum sanare quando

sihi placet: si semper dehet venire infirmitas ex lahore, tunc mihi non es-

set bonum: licet vos dicatis me non multum lahorare. Quippe cum fui

nuper in Ileydelherga apud honos socios, tunc maxime semper cogehar

telahorare cum collo, hihendo scilicet vinum, quod non mirum fuisset ((uod

I^Baxissem coUum meum ab inde: et vos non putatis esse illum lahorem? ^■ed sufficiat h§c responsio ad illam partem: postea sequitur in vcstra lit-

* eft in 3. ' difcerc q^uis 3. '-" . Sicuti 3.

«» S.D. 3. " M. 3. «3 Iram 3. ^o queris 3. " Ifa 3.

Epp. obscvrok. virob. 5

(36 KPISTOLiE OBSCVROUVM VIRORVM.

tera quod debeam vobis disponere unum libellum in quo stet aliquid pul- chrum pro iuvenibus quod possitis resumere. Cum igitur fuistis mibi sem- per amabilis propter disciplinas vestras varias quas scitis mentetenus, non potui me servare ut non mitterem vobis unam epistolam ex pulchro li- bello qui inscriptus est 'Epistolare magistrorum lipsensium', quem dictave-5 runt magistri dispositissimi in alma universitate lipsensi; et hoc propterea feci, si placet vobis illa prima littera, tunc volo mittere totum hbrum, quia non iibenter permitto a me: est ergo ista epistola talis in principio:

Magister Curio

Regens veterrimus in hursa Henrici Lipsig lo

Salutem dicii

M atthi e Falckenhergensi

ex antiqua familia Nohiliste

ante Quinquaginta annos el adhuc suo socio indivisihili.

Quoniamquidem cum sii iam longum tempus ut non fuimus simul apudis invicem, honum esse puto vohis semel velle scrihere, ut antiqua amicitia non destruatur: quia audivi a multis vos adhuc vivere et vos hene hahere, atque sitis adhuc in hona possihilitate sicut fuistis adhuc iuvenis : quod ego per deum sanctum cum maxima hilaritaie audivi: sed parcat mihi honus deus quod tam rohuste iuravi. Utinam deus et sancta Maria semel velintn permitiere ut huc possitis equitare, quia audio vos iam non sic lihenter equitare sicut fecistis quando fuistis mecum in Erphordia et irt ceteris partihus Saxonie; quando ego sepius admiratus sum vestram hilaritatcm, cum equitasiis in equo. Ego valde timui quando audivi Wormacienses ha- here litigium cum quodam nohilista, ne vos etiam esseiis cum illo, quiaib una aniiqua familia., sicut vos estis^ est lihenier apud aliam; semper in iuventute cum iilis lihenier fuistis zecchando et equiiando., in quo ego vos sepe taxavi. Sed tamen cum adhuc omnia hona suni, volumus referre Deo lesu meritas grates quod tam diu mansimus sani. Miror valde quod mihi nunquam scripsisiis, cum tamen hahetis multos nuncios ad Lipsig^za et hene scivistis quod hic semper hahitavi. Ego non possum esse tam pi- ger ui vos estis, quare eiiam scriho vobis, ei semper scriho libenier, ei scio quod in illis annis, quihus nos simul invicem non vidimus, scripsi plus quam viginti litieras ad docios viros meos equales. Sed transeai ille er- ror cum ceteris. Domine nobilisia, ego velim quod nuper fuissetis hic,^^ quando Serenissimus princeps Saxonie habuit suas nupcias cum pulcher- rima corisatione, uhi fuerunt mulii nobilisie. Ego fui in illis nupciis mis- sus cum Reciore nostro lipsensi: ut solei fieri: ubi pt^opinavimus magnam

vna 3. 7 ifa 3. *o- «' ^o HpHg 3, 11 s.D. 3. ^^ l?as 3.

I

VOL. I. APPEND. 43. 44. [2.3.] GALLT LINITEXTORIS. MAGISTRI CVRIONIS. 67

Craieram et muUos florenos inira, ei mansimus ihi per diios dies, ei fui- mus valde leii ei liilariier nos refecimus comedendo ei hihendo. Ego ha- hui mecum unum famulum qui hahuit dnas ollas, ei iUe hene scivit nhi ego sederem in mensa, ei posuii illas ollas infra scammm meum: iunc hahui- bmus vinum de meliori: scitis hene quod est illud: est enim dulcissime dulce, quod ego tam lihenier hiho ut mihi fiat rotundum capui inde, ei posi pran- dium soleo iunc chorisare: iunc accepi et implevi de meiiori^ et ite- rum posui infra mensa?n: hoc auiem feci quod aliquid haheremus hihere in via: posiea inier alia mulia fercula hahuimus honum Galrinum cum iu muliis gailinis et hotiis rehus: iunc accepi aliam ollam ei implevi cum toia gallina: eliam hoc feci ut magnificus dominus Recior ei ego haheremus aliquid comedere in via. Illo sic hahiio dixi ad unum nohilistam : 'domine nohilisia , vocaie mihi servum meum , haheo sihi aliquid dicere' : cum ille fecisset et servus venii^ dixi: ^famule^ veni, leva mihi culiellum quod ceci- vydit mihi infra mensam' (sed tamen ego lihenier misi cadere), et sic repsii infra mensam et accepii cultellum ei ollas infra vesiem, et sic disiillavii quod nullus unquam vidii, 0 sancia Doroihea, si tunc affuisseiis nohiscum in via, quando perreximus ad Lipsig iierum.^ quam iucunditer voluisse- mus viiam hahuisse : ego comedi eciam ad duos dies posiea de illis reli- quiis, quia non poiuimus ioium comedere in via: propierea auicm vohis hoc ^^kcripsiy quia scio quod vos eiiam lihenter disiillaiis per filirum et per sac- ^^ntm: iunc enim fecistis cum fuistis adhuc mecum, uhi ego didici a vohis: ^K^ est in hotia fide optima ars: ego ?io?i vellem cai^ere ce?\iu?n aureis. Di- ^Bxit mihi nuperrime unus quod hahetis pulchrum hortum in vesira pairia, ?5 in quo hahetis multos frucius , ei piras ei pomas et hoi?vs ; et cum esiis in

Ihospicio vestro, quia non haheiis p?^opriam me?isam i?i domo, iunc hahetis ^agnum Ca?mirum , in quem disiillatis ei simellas et assatas aves el car- )nes, ei iia pulchre faciiis disiillacionem , ui nemo vidit, quod ego mi?'or: sed credo hoc haheiis ex longo usu : usus enim facii ariem , ui dicil philo- sophus nono phisicorum. Audio eiiam quod hahetis vohiscum u?iam ama- siam que non vidii hene cum uno oculo: ego miror profecio quod adhuc poiestis esse in nocie unus vir et estis tam senex: et quod mihi ?naxi?ne mirum est, audivi quod res vestra sietit u?ia staiio?ie ad sex hehdomadas, quod non poiuistis flectere, ei vos dixisiis quod esset ex infirmiiate. 0 dio, si eiiam haherem talem infirmitaiem , quam honus socius tunc velim csse. Sed crediie mihi, ?io?i possum amplius sicut scivi in iuventuie; ei percussi wKjbxtra domum meam cocam ante quaituor hehdomadas , ia?n diu est quod nihil magis polui. Est adhuc unum quod volo vos peie?'c aniequam fa- ciam conclusionem : si habeiis aiiquem puerum vel co?isangui?ieum, vel si W^scilis honum amicum qui hahet, et si debet studens fieri, tunc miliiie huc ad

•« : illo 3. >•* lipfig 3. {ut .solel.) ^i yiltru 3. '"' oclufiorK- fi

5*

I

68 EPIS OLiE OBSCVKORVM VIROHVM.

Lipsig ad mc: nos hdbemus mullos doctos magislros apud nos, ei hahemus bonum comedcre in hursa nosira ei coiidic scptem fercula his, mane ei scro^ scilicei Primum diciiur 'Semper\ id esi ieutonice grutz, Secundum 'Continue\ id est sop, Tertium 'Cottidie\ id esi nmB, Quartum 'Frequen- ter\ id est niagerfleisch, Quinium 'Raro\ id est gebrottes, Sexium 'Nim-b qiiam\ id esi keBe, Septimum 'Aliquando^ epffel und birn. Ei cum hoc hahemus honam poiaiionem que diciiur Convenium. Ecce videte, non est saiis? illum ordinem semper servamus per totum annum, et laudatur ah omnihus, Sed tamen in hahiiationihus nostris extraordinarie non hahe- mus mulia comedere, quod eiiam non esset honum., alias enim supposiii no- lo stri non studerent: quare ego scripsi ad hahiiaiiones omnium illos duos versus :

Regula hursalis est omni tempore talis:

Prandia fer tecum, si vis comedere mecum. Sed hoc sii saiis, videtis quod etiam sum poeta, ne videar superfluus. i; Datum rapiim ex Lipsig , suh hlauio cclo, ei valete cum amasia vesira le- tius quam apis in thymo vel piscis in undis. Valeie adhuc semel.

Nunc videte, domine Magister Ortvine, si placet vobis illa epislola, tunc volo vobis mittere totum librum plenum, quia sunt valde bone se- cundum meum debile ingenium: alias nihil magis possum vobis iam scri-20 bere. Valete in eo qui cuncta creavit. Datum in Eberburck, ubi velim quod essetis mecum, vel diabolus confundat me. Sexta feria infra pasche et penthecoste.

45. Appendicis 4.

Arnoldus de Thungaris " 25

magister noster in sacra pagina Salutem dicit Magistro Ortvino Gratio.

Venerabilis domine magister. Ego vexor iam supra vexationem : nunc intelligo iibid dicterium poetarum esse verum: 'Nullum damnum sohim', 30 et hoc volo sic probare. Ego iam sum infirmus, et supra illam infirmi- tatem venit mihi alia vexatio maxima, que est talis. Currunt cotidie ad me homines et etiam scribunt ad me ex diversis provinciis, ut notus sum in omnibus regionibus propter hbellum, quem feci contra defensorium lo- hannis ReucWin, ut scitis. IIU homines dicunt et scribunt eos mirari quodas

^ fatis: 3. u ftuderent quare B. ^^ fatis videtis 3. 22 pafche sic 3. " S.D. 3,

VOL.I. 43.44. [2.3.] LINITEXT.ET CURION. 45. [4,] ARN. DE THUNGAR. 46. [S.] I. CURRIF. 69

perniittinius loannem PfefTerkorn, tinctum lucleum, accipere nostrorum causa laborem scribendi, ut defendat se et nos omnes contra lUMiclilin, et defendat fidem nostram: sic quod ipse habeat nomen et nos tamcn scripla omnia fecerimus que emisit suo nomine, ut tunc verum est: in confes- sione boc dixi. Dixerunt etiam quod iam compilasset novum librum quem inlitulavit in latino 'Defensorium lohannis Pfeflerkorn contra loliannem ReuchUn', in quo enarrat totum factum a principio usque ad fineni ; (piem hbelknn theutonisavit etiam. Cum ego hoc audivissem, dixi quod non es- set verum, simphciter quia ego nihil scirem de hac re; et si fecit, tunc i(. per deum scandahim est, quod me non fecit certum, et tamen prius sem- per me consultavit. Credo quod ipse iam non recordatur mei, cum sum infirmus: si me interrogasset, tunc dixissem uno modo satisfuisse, quia scio quod scribendo nihil acquiremus: nam Reuchhn semper restimulat quod habet diabolum. Si ergo ita est, tunc peto dihgenter, ut non fa- (iat, quia vos potestis impedire tanquam corrector suorum hbrorum. Se- i undo audivi etiam, quod non tam vehementer dolui, vos lardasse ancil- lam (cum honestate dico) Quentels impressoris et fecisse sibi unum pue- rum: atque ut verum sit: tunc ipse dedit sibi veniam et non vult pati am- phus in domo, et iam est in propria domo, et facit antiquas tunicas no- vas. Peto vos propter maximam charitatem quam habuimus semper alter-

I^ualim, ut velitis mihi hoc scribere an sit vef non, quia ego hbenter vel- ^Bem eam diu supposuisse; sed tamen non volui facere, quia timebam quod esset adhuc virgo. Si autem ita sit, quod vos fecistis, tunc si pote- stis pati, volumus ad unam dicam lardare, ego hodie et vos cras, quia

iisdigniora sunt priora, ego doctor et vos magister: dico tamen hoc sine ^Kontemptione : sicque volumus hoc in secreto servare atque eam nutrire ' cum puero expensis mutuis: et scio quod ipsa libenter erit contenta: at-

i^_que etiam scio, si diu lardassem eam, non esset mihi infirmitas illa : spero ^■amen quod volo renes purgare, ut fiam sanus. Et cum hoc valete; si 3onon fuissem debilis transicionis, tunc met ivissem ad vos et non scripsis- sem: sed tamen vos debetis mihi rescribere. Datum raptim ex bursa no- slra Montis.

46. Appendicis 5.

loannes Currificis Ambachensis

I^K Ortvino Gratio Daventriensi

^m Salutis Plurimum.

Quoniamquidem mihi nuper scripsistis quomodo mihi succederel in eldelberga ct quod ctiam vobis rcscriberem quomodo placcrent mihi hic

* lo. .?. '7 Pro ( ) in .?, esf: . "'^ lonniiis 3. " fnccedcret 3.

70

EPISTOLiE OBSCVRORVM VIRORVM.

Doctorcs ct magistri, Sciatis crgo primo quod quamprimum veni ad Hei- delbergam, fiebam cocus in bursa, ubi habeo mensam gratis et etiam ali- quas pecunias pro mercede, et possum proficere et complere ad gradum magisterii. Sic etiam fecit pauper Henricus qui non babuit libros iieque papirum, sed omnia scripsit ad peliicium suum. Ita etiam nutrivit se Plau- 5 tus qui portavit saccos ad molendinam sicut asinus, et tamen postea eva- sit in doctissimum autorem, quia postea scripsit metra et prosas. Preterea ut sciatis qui sunt hic viri docti, volo vobis prius recitare de dignio- ribus, et deinde successive de aliis, quia, ut dicit philosophus primo pbi- sicorum : 'Oportet ex universalibus ad singularia procedere'. Et Porphirius 10 etiam descendit a genere generalissimo ad speciem specialissimam, ubi iu- bet Plato quiescere. Et a dignioribus debet fieri denominatio, ut dicit gentilis magister in secundo de anima. Inter omnes doctores Theologie est unus hic qui est predicator nobiscum, et babet tubalem vocem, licet parvus sit: illum audiunt homines iibenter predicare et tenent aliquid deio eo, quia per deum ipse est doctus, et doctus in superlativo, dico vobis, et mulli homines intrant eius predicationes , quia ipse est delectabilis et la- cerat bonos possos in ambone sive cancellis. Ego audivi semel ab eo ex libris Posteriorum de questione, quia est quid est, si est, et propter quid est, et omnia scivit in theutonice dicere. Preterea semel predicavit de^o virginitate, et dixit quod virgines que amiserunt suam virginitatem, solent dicere quod sit eis per vim factum. Tunc ipse dixit: 'Bene veneritis, per vim: ego quero, si unus haberet nudum gladium in una manu et vaginam in alia, et ipse semper moveret vaginam, nonne est ita quod ipse non pos- set gladium intra stimulare? sic etiam est in virginibus'. Preterea semel^o in novo anno quando unicuique statu dedit novum annum , tunc dedit stu- dentibus in Tribus Bursis (quia hic sunt moderni et antiqui), modernis de- dit Saturnum, et ita exposuit: 'Saturnus est frigidus planeta, et ille bene convenit modernis, quia ipsi sunt frigidi artiste, quia non servant Sanctunj Thomam et Copulata et Reparationes secundum processum burse montisso in Colonia'. Sed Thomistis dedit pro novo anno unum puerum qui dor- mivit apud lovem et vocatur Ganimedes. ille quadrat realistis, quia Ga- nimedes propinat lovi vinum et cerevisiam et dulcem potum de lacaritio, quam historiam pulcherrime interpretavit Torrentinus in primo libro Aenei- dos. sic etiam reales infundunt eis artes et scientias, et multa arguitur. 35 Et multa alia delectabilia, ut unus posset mirare. Ego credo quod iacuit multas noctes, et non dormivit quando illa ita subtiliter et pulcherrime speculavit. Sed sunt multi qui dicunt quod sit frascaria quod ipse predi- cat, et vocant eum 'Quacculator' et 'loannes cum destructo capite' et 'auca caput', ex illa ratione, quia ipse stetit semel male in disputatione; 40

2« que] qui 3. 23 ^i^ j^g^ ^ 25 ftimulare: 3. 3' Ille 3. 35 gig ^

VOL. 1, APPEND. 16. [5.] lOANNIS CURRIFICIS. 71

tiinc expediveruiit eiim ita realiter sicut unus in centuni annis expeditus est. Et unus expectavit eum ante lectorium et detraxit suuni baretuin ab iude (sed non propter honorem, sed sicut fecerunt ludei quando corona- verunt Christum et flectebant genua) et dixit: Domine doctor, cum sup- sportatione, Deus benedicat vobis bahieum'. Tunc ipse dixit: 'Deo gratias, Domiue Baccalaurie', et non dixit amphus et abivit: unus dixit mihi, quod ocuh eius steterunt sibi plenum aqua, et credidit quod ploravit postea. Et quando ego audivi tales vexationes, tunc doluit mihi in ventre, et si ego scivissem quis ille leccator fuisset, ego percussissem me cum eo, et 10 si deberent mihi caput cum una dila abinde trusisse. Sed ipse habet ad- huc unum discipulum, ille est mihi unus doctus vir, et quasi plus quam iloctus, et etiam quasi plus doctus quam suus preceptor, nisi quod ipse st simplex baccalaureus in biblia: ipse iam pauculis, immo paucissimis it-mporibus preteritis intimavit bene viginti questiones et sophismata, et K. semper contra modernos, videlicet Utrum deus sit in predicamenlo, Etrum ossentia et existentia sint distincte, Utrum rollationes a suo fundamento -iut distincl? et Utrum decem predicamenta sint realiter distincta. Hui (juot respondentes! ego non vidi in vita mea plus respondentes in lectorio, et ipse etiam defendit sua dicta et imposuit lionorem, quia unus siuiplex 2omagister haberet cum uno suflicientiam: ego miravi quare Decanus admisit, 0 credo quod fuit insanus propter Caniculares, quia est contra statuta. quando disputalio fuit, ex tunc ego in laudem ipsius metrilicavi illa rmina ex tempore, quia ego pro parte sum humanista: Hic est unus doctus magister, Qui intimavit bis vel ter, An esse essentie Distinguatur ab esse existenti^; Et de Rollationibus, Et de predicamentorum distinctionibus, Et utrum deus in firmamento Sit in aliquo predicamento: Quod nemo fecit ante eum Per omnia secula s^culorum. de hoc sufficienter. nunc de poetis voh) aliquid dicere vel scri- ssbere, et sic: Est hic unus qui facit Valerium 3laximiun, sed ipse non pla- cet mihi in media parte tam bene sicut vos mihi placuistis quando vos ffcistis Colonie Valerium Maximum, quia ilh; hic procedit sinq)Iiciter , vos

iutem (juando legistis ibi de neglecta religione, de Somniis, et de Auspi- is, lunc allegastis sacram scripturam, videlicet Cathenam auream qu? Dcatur Continuum beati Thom^, Durandum et aUos sublimatos iu Theo-

*•' Utrum] U. 3. et sic in .sv/y. '^ fufficienter nunc dc poctis Volo 3.

72 EPISTOLiE OBSCVRORVM VIRORVM.

logia, et iussistis qiiod bene notaremus illa puncta ex sacra pagina et pin- geremus ibi unam manum et disceremus mentetenus. Sciatis etiam quod hic non intrant tam multa supposita sicut Colonie, quia Colonie studentes possnnt esse sicut hic sunt scutones, et ibi aliqui studentes scutant etiani parthecas, quod non volunt hic concedere, quia oportet hic quod omnes 5 habeant mensam in bursa et sint in matricula universitatis. Scd quamvis hic sunt pauci, tamen sunt audaces et bene tam audaces sicut illi multi in Colonia, quia ipsi scalaverunt nuperrime unum regentem in bursa, (jui stetit ante cameram et audivit quod luserunt interius: tunc unus voUiit exire et invenit eum ibi et proiecit eum per gradus. Preterea etiam sunt 10 audaces, quia percutiunt se hic cum reuteris sicut faciunt Colonie cum Do- lealoribus , et incedunt more reuterorum cum productis gladiis et Chordis et Spadis, etiam cum phimbatis, ubi habent cordulam, ut possunt iactare et iterum ad se trahere. Nuper semel reuteri secaverunt hic unum Do- micellum per scabiem quod cecidit ad terram; sed cito surrexit et defen- 15 dit se realiter et percussit et secavit eos omnes quod habuerunt Sanctum Valentinum, et omnes currebant fugens. Adhuc unum est quod debetis scire. Vos debetis interrogare Doctorem Arnoldum de Tungari, qui non est minimus in Theologia, An etiam sit peccatum ludere in taxilis pro in- dulgentiis. Ego scio aUquos pretensos socios qui sunt ribaldi, qui perlu-2y serunt omnes indulgentias quas dedit eis lacobus de alta platea, quando ipse terminavit causam Reuchlins in Maguntia, quia tres fuerunt ibi, et etiam dixerunt quod ille indulgentie non essent hominibus proficue. Si est peccatum sicut credo, et non est possibile quod non sit peccatum, tunc ego nosco illos bene, tunc ego volo hoc predicatoribus dicere, qui^s erunt eos recte confundere, et ego etiam volo eis met in propria per- sona , ego sum bene tam audax , ad panem eorum ponere. Nihil est iam amplius ad scribendum, nisi salutate mihi ancillam Quentels (jue iam est in puerperio, et Valete Pancratice, Athletice, PugUice, BasUice, belle et magnifice, prout dicit Erasmus in parabolis. Datum Heidelberg. 30

47. Appendicis 6.

Wendelinus Pannitonsoris

baccalaureus et Cantor in StraBbergk ^

Magistro Ortvino Gratio "

Salutem plurimam. 35

Vos culpastis me in superiori littera quod atramenlum esset mihi bal- sannis et calamus bissinus et papirus aurea eo quod ego vobis ita raro

14 traherc nuper 3. 22 Mag. 3. 3" heildelber. 3. 3» OHuio^. ^^ S.P. 3.

VOL. I. APPEND. 4G. [5,] lOANNIS CUREIFICIS. 47. [6.] WENDELINI PANNIT0NS0RI8. 73

scriberem. Ego volo niinc deinceps seniper vobis scribere, et niaxinie qiiia vos fuistis preceptor meus in Daventria in quinto loco, et quia etiam estis vittrinus meus, quare ego teneor vobis scribere. Sed quia iam nul- las novitates liabeo, volo vobis alia scribere: sed ego scio quod illa non

5 delectabnnt vos, quia vos estis bonus super latere predicatorum. Nuper semel sedimus in simposio. Tunc sedit ibi unus qui loquebatur tam mi- rabile latinum, quod ego non omnia verba intellexi, sed aliqua bene, et iuter cetera dixit, quod vellet unum tractatum componere qui deberet exire ad proximam missam Franckfurdensem, qui deberet intitulari 'Catbalogus

loprevaricatorum, hoc est predicatorum': quia vellet scribere omnes eorum nequitias quas fecerunt, quia iam essent inter omnes ordines nequitiosis- simi. In primis quomodo contigisset in Berna quod prior et superiores introduxerunt meretrices ad claustrum,.et quomodo fecerunt novum San- ctum Franciscum, et quomodo Beata virgo et cetere Sanct§ apparuissent

loilii Nolbardo, et etiam quomodo monacbi voluerunt postea illi Nolbardo venenum dare in Corpore Christi; et quod hec omnia essent nequitie et fantasie quod ipsi monachi fecerunt, et quomodo deinde essent combusti. Deinde voluit componere quomodo semel umis predicator supposuit Ma- gunlie in ecclesia ante altare unam meretricem, et quando deinde alig iomeretrices fuerunt irate super illam, tunc nuncupabant eam 'monachus iiieretrix', 'ecclesia meretrix', et 'altare meretrix': et hoc audierunt homi- nes, et cognoscunt etiam adhuc illam meretricem. Et vult etiam compo- nere quomodo unus predicator voluit uno modo Maguntie in hospitio ad Coronam ancillam lardare, quando predicatores de Augspurg habuerunt

ttsuas indulgentias ibi, quia iacuerunt in illo hospitio, et ancilla vohiit le-

ctum facere, et unus monachus vidit eam et currit ei postea et proiecit

IHba ad terram et voluit ante: tiinc ancilla clamavit, et homines venerunt

•ei in auxilium; alias oportuisset quod illa ancilla servassct ei unum ex. Et voluit componere quomodo hic in StraBberg in claustro predicatorum

jofuissent monachi qui duxissent mulieres ad cellas eorum per ripam que

fluit apud claustrum eorum, et rascrunt eis crines abinde, et ill^ mulie-

res iverunt longe pro monachis, et iverunt ad forum et cmebant pisces

viris suis qui erant piscatores, et postea fuerunt tradit§: et taliter pr§-

dicatores fecerunt .semel nequitiam bachantibus: et quando semel unus pr§-

isdicator ivit spaciatum cum monacha, tunc iverunt apud Scholas, et sco- lares trahebant ilios duos monachos ad scholam et correxerunt eos auda- cler, et quando monacham correxerunt, viderunt (piod habuit vulvam : lunc omnes riserunt et dimiserunt eos in pace, ct tota civitas (icbat dcimh; plena de illa re'. Tunc ego fui per deum valde iratus quando talia dixit,

loet dixi ad eum: *vos non debcretis talia dicere ; posito casu quod essenr vera, tamen adhuc non dcjberetis dicere, quia posset bene conlingere (piod omnes occiderentur in uiia hora sicut Templarii, si homines illas neqiii-

I

74 EPISTOL^ OBSCVRORVM VIRORVM.

tias omiies scireiit'. Tunc dixil: *ego scio adhiic tot qiiod non possem ad viginti arcus papiri scribere'. Tunc ego dixi: 'quare vultis de omnibus predicatoribus scribere? non tamen fecerunt omnes: si illi in Magimtia et in Augspurgk et in StraBberg sunt nequitiosi, tunc alii smit forte probi'. Tunc iile dixit: 'quomodo confundis me? ego credo <juod tu sis fdius pre-& dicatoris, vel fuisti met predicator; nuncupa mihi unum claustrum, ubi sunt probi predicatores'. Tunc ego dixi: *quid fecerunt illi in Franckfur- dia?' Tunc dixit iile: 'nescis boc? illi habent principaiem npud eos qui vocatur Wigandus: ille est caput omnium nequiliarum, et ipse incepit illam heresem in Berna , et fecit unum libellum de Wesalio, et illum ki postea in Heydelberga revocavit, cassavit, extirpavit et annullavit; et fccit etiam deinde unum alium librum qui vocatur *Die sturmglock', et ipse non fuit ita audax quod scriberet suum nomen, sed misit lobannem Pfeffer- korn suum nomen scribere, ut daret sibi medium lucrum, tunc velit esse contentus, quia bene scivit quod lohannes Pfefferkorn esset talis homo (jui u neminem curaret, etiam suam famam non curaret, quando nisi lucraret pecunias, sicut faciunt omnes ludei'. Et quando ego vidi quod eorum erant plus quam meorum, tunc ego abivi; sed fui valde iratus quod ipse non fuit solus: si fuissemus ego et ipse solus, ego vellem diabolum po- suisse. Valete. Datum ex StraBberg Feria quarta post festuni Sancti Bcrn--2i hardi. Anno MiUesimo quingentesimo decimosexto.

48. Appendicis 7.

lacobus de Altaplatea

septenarum et liberalium necnon ingenuarum artium

et Sacratissime Tbeologie professor humillimus

necnon in aliquibus partibus in Germania

hereticorum magister id est corrector

Ortvino Gratio Daventriensi

in Colonia vitam trahens

Salutem in domino nostro lesu christo.

Nunquam fuit tam grata ruriculis dulcissima pluvia tempore longe sic- citatis, neque sol post longas nebulas, quam mihi fuit littera vestra quam ad me huc ad Romam misistis. Quando ego eam legi, tunc fui ita gau- dibundus quod libenter flevissem, quia mihi videbatur quod iam essem ia Colonia in domo vestra, quando bibimus semper unam vel duas quartass vinum vel cerevisie, et lusimus in assere, ita letus fui. Sed vos vultis

3 fcribere: n5 3. omes. Si 3. ^' annullauit : fecit 3. '^ nonie 8ed 3. lohan. 3. ^^ lo. 3. ^s (jra. 3. ^2 jr^ j (,,^ f^^.^ ubique.)

YOL. I. APPEND. 47. [6.] WENDELINI PANNlTONS. 4S. [?.] lACOBI DE ALTAPLATEA. 75

quod ego iteruni ita faciam sicut vos, lioc est quod ego etiam scriberem quid faciam hic in Roma tam longe, et quomodo milii succedat: quod volo libentissime facere. Sciatis ergo quod ego adbuc sum sanus divina spiratione. Sed tamen quamvis sum sanus, adbuc tamen non sum liben- »ter bic, quia illa causa, propter quam ego sum bic, est milii nunc ad- versa: ego vellem quod nunquam incepissem eam: omnes derident me et ve.xant me, et noscunt bic ReucbUn melius quam in Almania, et multi Cardinales et episcopi et prelati et Curtisani amant eum. Si non incepis- sem, tunc essem adbuc in Colonia, et comederem et biberem bene; ego , babeo bic aliquando vix siccum panem. Ego credo etiam quod male iam procedat in Almania, quia ego sum absens; omnes iam scribunt libros in theologia secundum suum libitum. ipsi dicunt quod Erasmus Roterdamus composuit multos tractalus in tbeologia: ego non credo quod faciat omnia recte. Ipse etiam prius in uno parvo tractatu vexavit tbeologos, et iam scribit tbeologice: est mihi mirum. Si ego venio ad Almaniam et lego suos codiculos, et invenio unum parvissimum punctum ubi erravit vel ubi ego non intelligo , ipse debet videre quod ego volo sibi super cutem. Ipse scripsit etiam grece, quod non deberet facere: quia nos sumus latini et non greci. Si vult scriberc quod nemo inlelligat, quare non scribit etiam Italicum et Robemicum et Hungaricum? et sic nemo intelligcret eum: fa- ciat se conformem nobis Tbeologis in nomine centum diabolorum, et scri- bat per Utrum et Contra , et Arguitur, et Replica, et per Conclusiones, iicut fecerunt omnes Tbeologi, sic etiam nos legeremus. Ego non possum robis iam omnia scribere, neque meam paupertatem quam bic habeo dicere. Illi Curtisani quando vident me, tunc nuncupant me Apostata et dicunt quod ego cucurri ex ordine; et sic etiam faciunt Doctori Petro Meyer Plebano in Franckfurdia , quia vexant eum ita bene sicut me, quia ipse favet mibi. Sed tamen ipse babet melius quam ego, quia ipse habet bonum officium, quia est Capellanus super dei agro, quod est per deum ibonum officium, licet Curtisani dicunt quod sit vilissimum inter omnia of- ficia qu§ in Roma possunt esse: sed boc nihil nocet, ipsi dicunt boc ex invidia : ipse tamen habet panem suum de hoc et nutrit se taliter qua- liler, donec ipse suam causam contra Francfurdienses ad finem ducat. Omni die fpiasi ivimus ipse ct ego spatiatum in Campo flore, ct expecta- mus Teutonicos: ita libenter videmus Teutonicos. Tunc vcniunt illi Curli- «ani et monstrant cum digitis super nos, et rident et dicunt: 'vide, ibi Miit diio qiii vobint f{eiicblin comcdere! Comedmit ijisi eiim, timc etiam . iilant eum iterum', et habemus tantas vexatioiuis (juod deben^t lapidcm commovere. Tunc dicit plebanus: 'Sancta Maria, quid nocet? nos volii- )ioii8 hoc propter deum pati, (jiiia deus multa passus est pro nobis, et nos

** theologice eft 3. "> Hungaricum x3. " . 8ed 3. " inuidialpfe 3. " debert 3.

76 EPISTOLJ<; OBSCVRORVM VIRORVM.

etiam sumiis Theologi, qui debent esse liumlles et spreti in hoc mundo': Et ita facit me iterum lete mentis, et cogito: 'dicant quid volunt, ipsi ta- men non Iiabent omnia que volunt'. Si essemus in patria et unus face- ret nobis ita, tunc sciremus etiam ei aUquid dicere vel facere: quia ego veliem levem causam querere contra ipsum. Nuperrime etiam ivimus unoo modo spaciatum, tunc duo vel tres iverunt ante nos et nos post eos, lunc ego inveni unam cedulam: ego credo quod unus eorum misit eam liben- ter cadere, ut nos inveniremus, et illa continet illa metra:

Epithaphia Hochstrati. Ira, furor, rabies, dohis, inclementia, Uvor, u

Dum cadit Hochstratus, non cecidere simul: Hec iUe insipido posuit plantaria vulgo,

Ingenii dotes et monumenta sui.

Aliud.

Crescite ab hoc, taxi, crescant aconita sepulchro: \i

Ausus erat sub eo qui iacet omne nephas.

Aliud.

Flete, mah', gaudete, boni, mors una duorum

In medium veniens abstuUt his, dedit his.

Aliud. 2(

Hic iacei Hochstratus, viventem ferre patique

Quem potuere maU, non potuere boni: Ipse quoque excedens vita indignatus ab illa ,

Mestus ob hoc, quod non plus nocuisset, erat. Ego et Plebanus quando invenimus iUam cedulam, tunc ivimus ad domum 21 et iacuimus plus quam octo aut quattuordecim dies supra, et non potui- mus inteUigere: mihi videtur quod me attingant Ula metra, quia stat Hoch- stratus interius; sed ego etiam cogito quod non altingant me ante, quia ego non vocor ita in latino, sed vocor lacobus de aUaplatea vel in teu- tonice lacobus Hochstraten. Quare ego mitto iUam Utteram ad vos, quod 30 vos veUtis eam interpretare an veUt me vel aUum. Si vuU me (quod ego non credo, quia ego adhuc non sum mortuus), tunc volo inquisitionem fa- cere, et quando ego habeo eum, tunc volo sibi unum balneum preparare, quod non debet ridere: ego bene possum. Ego habeo hic unum bonum fautorem, qui est lansmannus meus, et ille est Stafirus CardinaUs Sanctiss Eusebn: iUe debet bene preparare quod veniat ad carcerem, et qiiod ibi comedat panem et aquam, et habere pestilentiam. Quare facite diiigen- tiam et scribite mihi mentem vestram, ut sim certioratus. Ego etiam au- divi quod loannes Pfeilerkorn esset iterum ludeus, quod ego non credo, quia etiam dixerunt ante duos vel tres annos, quod esset combustus a

VOL. I. APPEND. 4S. [7.] lACOBI DE ALTAPLATEA. — [-19. lOA. TOLLETANI. 1537.] 77

margravio in Hallis: sed etiam non fuit verum de eo, sed de aiio qui eliam sic vocabatur fuit bene verum. Ego non credo quod fiat mamma- luca, quia ipse scribit contra ludeos: et esset etiam omnibus Doctoribus Tbeologie in Colonia et onmibus predicatoribus dedecus, quia ipse fuit 5cum eis bene ante: dicant quicquid velint, ego per deum non credo. Et sic valete. Datum Rome in hospitio ad Campanam in Campo llore Vice- sima prima Augusti.

[Post hanc epistolcan tertinm prioris vohwiinis exemplum enm epilorpan hahet quem supra pag. 62. post epistolam 41. adtiotavimus. 10 Sequentem epistolam rustice ohscenam in iis demum exemplis habemus quw ab anno

1556. prodieruni. Damus eam ex excmplo 6.]

Epistola cuiusdam devoti et imperterriti fratis sancti et impolluti ordinis,

boc est, divi Augustini, de malis novitatibus nuper in Colmaria factis,

divina ira super nos, proh bone Deus.

49.

IHumilis frater loannis Tolletaniis reverendo patri, frateri Richardo Kalberstatensi, domino vere devoto Salutem plurimam dicit. Non possum tibi non sine magno cruciatus animo meo dolore, clam habere, charissime frater, de his que nobis et nostris sancti ordinis hic in civitate noviter successerunt, et asteterunt. Quia est apud nos in Con- 25vento unus frater, quem tu met novisti, speclabilis vir, utilis Monasterio • I toto ordini honorabilis, quia habet tubalem vocem in choro, et scit bene ludere in organis. Ipse nupcr Io(piebatur et peroravit unam bonam faulricem ordinis formosam, olim quando fuit, sed nunc apostetavit a no- bis et facta est mala bestia. Et dixit tam multum, quod ipsa ad noctem wvenit ad illum ad Monasteriimi, et ad tres noctes ibi mansit. Et venerunt ad eam duo vel tres fratres, et fuerunt onmcs leta mente, et leviter sen- sati cum ea, et fecerunt omnes, ut in festo Codri, fortiter viriliter rem, ita quod bene contenta fuit. Et quando dies factus, quod ipsa debuit ad domum ire, tunc ipse dixit: *veni, ego volo te exterius mittere, iam videt wte nemo'. Ipsa dixit: 'Da mihi antea meum solarium pro tc et alios

1» frateri 6-. »» Kihardo 6*. 21 y.p.D. 6'. ^' leto rnente, 6'.

78 EPISTOLJE OBSCVRORVM VIRORVM.

omnes'. El dixit ipse: *ego non possum pro alios dare'. Et fuit hoc die plenum officium in choro, et ipse fuit officiator, tunc oportuit eum ad chorum ire, ad incipiendum et conclaudendum horas, et statim ad eam revenit in dalmatica et in albis, et fuit ei amicabilis in pectore inter ma- millas, et in gremio egregie lusit, et ita quod se nihii mali ad illam pro- 5 vidit. Tunc custos pulsavit ad chorum, et ipse cucurrit in albis sine bracha ad interessendum divinis. Et quando revenit, tunc illa mala bestia foras vias iverat, et portavit secum bonam superindusiam tunicam cum cucullo de bono nigro panno. Et quando ad domum venit, tunc statim perscidit in partes, et non timuit incurrere penam excommunicationis, quod vesti- n mentum consecratum destruxit. Vere ibi impletum est ilhid: 'Diviserunt sibi vestimenta mea'. Et sunt quidam zelosi fratres, qui dicunt, quod illa mala bestia debet invenisse in lyripipiolo cucullo quatuordecim coronatos, quod (heu proch dolor) semper damnosum esset, sed unus credit, et se- cundus non credit. Tunc quando ille bonus frater vidit, quod iniuriatusi et damnificatus fuit, ivit ad pedellum cursorem civitatis (novi Latiniste vo- cant viatorem) et dixit ad eum: 'chare, vade ad illam, et dic quod det mihi meam cucullam'. Pedellus dixit: 'ego nolo ire, quando tu dicis, sed quando Magistratus dicit, ego volo ire'. Tunc frater, non bene conside- ratus, ex bono zelo, quem habuit, quod magistratus esset fautor ordinis, 21 ivit ad magistratum, et fecit suam querelam. Tunc magistratus fecit actio- nem, et misit pro. ea: et quando venit, magistratus interrogavit eam: *quare huic suam cucullam deportasti?' Tunc ipsa stetit et sine verecun- dia omnia manifeste dixit, et quomodo ad tres noctes in monasterio fuit, et quomodo secum viriliter fecerunt, et non dederunt sibi solarium. TuncS; magistratus noluit boni fratri facere suam cucullam rehabere, sed dixit ad eum: 'Vos multa incipitis, certe non semper vobis sic pertransibit, vade tu in nomine centorum diabolorum , et mane in tuo Monasterio', et dedit ei refutatorios, et sic bonus frater verecundatus et confusus fuit. Et il- ludebant ei, et postquam illusissent ei, imposuerunt nobis crucem magnam, 3» quod sub magna pena non debemus exterius Monasterium ire super pla- teas. Sed reverendus pater frater Prior non fuit domi, quando bec per- transierunt: sed quando de via revenit, ipse misit omnem rem pertingere ad reverendum patrem Provincialem gratiosum dominum nostrum (ipse ille doctus vir illuminatus, lux mundi, qui super duas disputationes stre-3i nue se habuit contra hereticos, et superdisputavit eos omnes, sed nolue- runt ei credere ipsi infideles). Tunc reverendus pater Provincialis statim venit in civitatem, et certe fuit, ipse et Prior male contentus super illum fratrem, quod sic inconsiderate ivit ad magistratum, melius fuisset quod sibi emissemus novam cucullam de optimo panno, sed fecit ex bono zelo.

bonum 6. ^^ iuterrogauit 6,

VOL. I. [49. EPISTOLA lOANNIS TOLLETANI DAT. A. 1537.] 79

Et statim Provincialis ivit ad magistratum et senatores, et rogavit eos, iit iioMs iteriim licentiam darent, iit possumus de monasterio ire super pla- teas, sed nihil potuit impetrare, quia dixerunt omnes, totus consulatus: 'lioc parvum est, quod non debemus amplius exire; ipsi voiunt nobis ad-

5 buc unum factorem dare (ipsi vocaverunt curatorem), qui debet monaste- rio omnia percipere et exponere, et nobis sobunmodo necessaria dare'. Certe si hoc esse erit, tunc liabet finem circa Hbertatem ecclesiasticam, nihil est amplius, diabobis maneat in monasterio, (o frater mi) vivi perve- nimus ilbic. Quis bunc abquando potuit sperare dolorem, quod nostri

looptimi fautores nobis sic derecedunt? Et certe reverendus pater frater prior est valde contristatus, et fiiit abquibus diebus pre tristitia infirmus, sed ho- die est octava, quod de mane post tertiam digestionem, unum mabmi su- dorem habuit, et postmodum surrexit, et ivit ad opus nature, et cacavit valde male nimis, non spisse sed tenuiter, et factum est mebus circa il-

islum. Sed habet bonam expectantiam ab una fautrice ordinis, que bene scit ilU coquere bona iuscula, et moniales crepitus, et buiusmodi. cbarissime frater, si laici noslri domini erunt, omnes nos deridebunt: quia iam fe- cerunt unum proverbium de nobis, et acceperunt illi de uno antiquo, quod dicitur de uno plebano, qui bbeiiter comedit bonum caseum, et quando

20 in sancta noctc fuit in ludo pascali, tunc sua bona fautrix sibi bonum ca- Miim furavit, et quando revenit de hido, et non invenit caseum, clama- vit: *per deos sanctos, meretrix furavit caseum'. Sic iam quando nos de muris exspicimus ad plateas, solatii gratia, ipsi convertunt proverbium, non simpliciter, sed per contrapositionem, et clamant: 'Audite per deos

iasanctos, meretrix furavit cucullam'. Pie frater, sic oportet nos babere

multas et magnas vexationes et tribulationes sub istis laicis, propter or-

-ilinem nostrum. Et vere iam in nobis implentur ille scripture: 'Servi do-

minali sunt nostri, non fuit qui redimeret de manu eorum. Senes defe-

cerunt de portis, iuvenes de choro psallentium, defecit gaudium cordis

sonostri, versus est in luctum cborus noster'. Cbarissime frater, ora pro nobis deum, ut liberet nos a malis laicis. Sed quicquid fcceris, bonc Frater, vide, ut hanc bteram illi mali ribaldi poete scculares non sciant, et non intelligant, quia alias eruot scripturi de nobis. Vale pangratice, charis.sime, pie Frater. Datum monasterio nostro, in octava mensis Maius,

35 in anno 1537.

Si quis viilt boc epistolium cum elegantiis meliorare, ille bene potest : 8ed debet textum historie mittere integrum manere, quia est veritas, et

lljM potest aliquis tam mala scribere, multum peius nobis transivit.

I^P H^c litera missa fuit ex Brabantia, uno devoto Fratri in Mogunlia,

^Ode aliquibus malis, et inchristianis novitatibus scripla.

<" derecedunt. Kt 6. ^^ falatij 0. ^^ iit] & 6. 3' in-|liictnrn 6.

80

EFFIGIES lOANNIS REUCHLINI.

Cum ab operis liaec pag-ina vacua relicta esset, commode Reuchlini effigiem, quamvis in bonis Epistolarum O. V. exemplis nulla exhibeatur, ex Hutteni ope- rum vol. Iir. pag. 448. repeti visum est.

DEFENSIO

lOANNIS PEPERICORNI

CONTRA

FAMOSAS ET CRIMINALES

OBSCVRORVM VIRORVM EPISTOLAS

INDIGNA EARVNDEM PROVOCATIONE

TOTAM FERE HISTORIAM REVCHLINIANAM

A CESAREA MAIESTATE CONTRA PERFIDOS DVDVM IVDEOS

LAVDABILITER INCEPTAM

VERISSIME DESCRIBENTIS

SANCTISSIMO IN CHRISTO PATRl DOMINO NOSTRO

DOMINO LEONI DIVINA PROVIDENTIA PAPE DECIMO

REVERENDISSIMISQVE CARDINALIBVS

AC TOTI TANDEM ECCLESIE

REVERENTER DEDICATA.

'V. oBscvuoR. viuoa.

C HEC INSVNT H riC OPERI.

C Epistole ad summum poniificem, Cardinales ei Archiepiscopum Colo- niensem.

C Quinque mandata serenissimi domini nostri Imperaioris, in cuius etiam laudem hic liber esi editus.

C Consilia clarissimarum aliquot universiiaium aliorumque doctorum de mandato Cesaree Maiesiatis conira ludeos conscripta.

C Sententie sive decisiones earundem conira Oculare speculum loan- nis Reuchlin Phorcensis.

C Regum et principum clarissimorumque virorum in causa fidei contra idem speculum ad summum pontificem epistole.

C Summarium totius negocii cum proiestatione principali. et utra partium sileniium a summo Poniifice Cesareaque Maiestate im- positum infregerii.

C Novi Reuchlinistarum articuli execrahiles, mihi aique aliis iniurii et in ecclesiam dei aperiissime Uasphemanies Ex malediciis , dbscurorum virorum epistolis summatim excerpii, ut infra pa- iehit.

C Finis huius lihri terminahitur caiho- lice citra cuiuscunque offensionem.

C Beatissimo in Christo patri domino nostro .D. Leoni divina providentia pape X Reverendissimisque Cardi- nalibus loannes Pepericornus olim ludeus nunc vero Christianus omniumque minimus , post pedwn atque 5 manuum oscula sese totum suhiicit et auxilium adversus

malescribentes humiliter implorat.

Beatissime pontifex, quanquam minime dignus sim., ut vel ad sacra- tissimos pedes tuos , vel ad celsissimam tue sanctitatis sedem verba profun- dam, tamen quia Reuchlinistarum nuper quorundam (quos obscuros vocant)

10 contumelia falsissimisque quibusdam invectivis exti?nus pene factus sum ab ovili tuo Chrisii vulneribus septo, non possum non sperare et firmiter cre- dere, quin si Neophitus ipse veritatem proposuero ^ et per viam regiam ambulando instar divi Pauli synagogam sathane et coUuvionem ludeorum execrabilem tortuosumque labyrinthum pro mea parvitate suppressero, im-

hmortale sim cum beatis premium habiturus, nec minorem etiam gratiam in oculis sanctitatis tue. Verumenimvero cum sub hoc lunari orbe Christi vicem perbeate in terris geras, et alterum nobis deum representes , perso- narum acceptor esse non potes. Sed quo me vertam pre dolore? Quibus supplicabo? Quos miser ipse implorem? Te mediusfidius patrem beatissi-

iD mum , quem admiranda probitatis omniumque virtutum meriia , incorrupia vite iniegritas, ad supremam atque inaccessibilem pene mundi cathedram iure optimo extulerunty qui et misericordia dignis misereri et superbos de- bellare pro tua moderatione atque iusticia quamoptime didicisti. C Ce- terum beaiissime pater, vt ad rem ipse paulatim declinem: Postquam se-

nrenissimus noster Imperator, omnium litteris atque linguis extollendus, uni- versitatibus aliquot, Arcliipresuli etiam Moguntino, itemque et Jieretic^ pra- vitatis inquisitori, ac loanni denique Reuchlin, legum (ut fertur) doctori iampridem demandasset , ut quidnam de libris ludcorum quibusdam scan- dalosis et in ecclesiam dei blasphemis agendum foret, ad salvatoris nosiri

-^honorem omniumque regeneratorum salutem quantotius deciderent, Cumque omnes excepto loanne Reuchlin , velut uno ore , ex instinctu spiritus sancti pro Christo et loquerentur et scriberent, solus ille inventus est, qui (ut multarum universiiatum , aliorumque a Cesarea Maiestate deputatorum te- stimonia probantj ludeorum perfidie magis quam sedi apostolice aut sa-

iicratissimo fidei negocio in sua consullatione adliereret. Taceo (proh ^mdor

6*

84 lOA. PEPERICORNI DEFENSIO CONTRA FAMOSAS O. V. EPISTOLAS.

nefas est dicere) quod in eadem sua consuUatione (quod postea speculum oculare esi appellatum) me nuper in Chrisio feliciter hapiizatum , nullis || J^ij meis demeritis (quia alter alierum non noverai neque viderat unquam) quovis modo precedentibus , occulte et supra datam fdem (velut ipse negare non poiest) apud C. M. male tractarit, verissima quedam contra me pro ludeis 5 falsissime improbando. Quapropter mihi proh dolor sic curarum omnium libero, nihilque fraudis inopine cogitanti respondendi stylum vel inviio obie- cii, quo semper is qui lesus est prior, (quamvis eiiam infra infimos omnes esse homines videaiur) tueri sese^ et id quidem duce naiura, non insire- nue ab adorieniibus poiesi. C Muliis ilaque id genus aliis rebus ac clau- 10 sulis non inconsulto (quoniam hic infra luce clarius aperiuntur) omissis, hoc solum dicam, quod ipse loannes Reuchlin et sectatores eius Cesuree Maieslaiis mandaium , de sileniio uliro citroque observando non solum non observarunt, velui nosirum epitome sive summarium explicat, sed ne tue quidem beaiitaiis solemni decreio parenies, in me alogum, aique optimum\h quemque e nostris, supra quam cuiquam credibile est, in suis obscurorum virorum episiolis per omnem irnpudeniie contumeliam, omne virus sonticum velui polylogi turpiier expuerunt. Verumtamen quia (ui fides nostra ca- tholica habet) nullum sine aucioramento esi malum^ iidem nescio qui per- duelles Reuchliniste , minime natura cicures, manifesia phrenesi in me2Q ovem misellam et id quidem absque suorum nominum professione crudeli- ter debacchantes , iustas merito penas darent, fedam suorum orium gra- veoleniiam ei voce et scriptis revocanies. Irritatus igitur et coacius hunc librum edidi, tibique pairi beatissimo vobisque reverendissimis Cardina- libus perlustrandum ac defendendum hoc pacto nuncupavi, ut vera mihiih auxilium, falsa autem severam sine gratia censuram administrent. Tuam itaque sanctitaiem velui domini nostri locum in terris tenentem, ac mini- stram et ducem universalis ecclesie' suppliciter invoco, Te certum ei indu- bitatum beati Petri successorem imploro, ut me christianum inira septa tua cum ceteris laiitantem ei infiniiis pene iniuriis enectum a lupis rapacibus 30 lacerari non sinas. Vos quoque reverendissimos dominos cardinales, veros iusiicie patronos appello, vos obiestor, vos obsecro, ui veritaiem proftenii et indigne a malevolis leso, salutis opem prestare velitis. Quod si fece- riiis, plures proculdubio ludei ad fidem nosiram convertentur. Nam qui animas quatuordecim ex ienebris cecorum ad veriiaiis lumen traduxi, nul- 35 lam commerui christianorum coniumeliam. Hoc tandem adiecero, plures nuper baptizatos fuisse, nisi scripia Reuchlin nocenter obstiiissent. Va- lete feliciter. Colonie. Anno u. rot. l lulio. 11

PEPERICORNI AD HERMANNVM PRINCIPEM COLON. EP. D. A. 15l6. §5

C Reverendissitno in Chrisio pairi ac lllusirissimo prin- ^tj>

cipi ei domino .D. Hermanno sancie Colonicnsis ecclesie elecio ei con/irmaio Sacri Romani imperii per lialiam Archicancellario, principi eleciori Wesiphalie ei An~ 5 garie duci legaioque naio ei c. Dotnino suo graiiosissimo

loannes Pepericornus Civis Coloniensis, cum summa humiliiaie se toium recommendai.

Reverendissime ac illusirissime princeps^ graiiosissime domine. Ego otnnium revereniie iue .subdiiorum minimus, nolo ui preiereai reverendam

\opaiertiiiaiem iuam, me anie annos aliquot ah illusirissimo principe Ar- chiepiscopo Moguniino moderno in causa ludeorum Moguniie inierrogaium et presertim causa venerabilis sacramenii veri dei ei hominis, iunc iem- poris a per/idis ludeis in civiiate ipsius Perlino dedecorose nimis aique impie traciaiiy propier quod quidem facinus fraier eiusdem Marchio loa-

\bchim princeps elector etc. ludeos (ui accepi) .xxx.vin. iusto flamma- rum supplicio affecit: Voiuit quoque tunc ex me scire quare ludei conira omnium scripia prophetarum et conira manifesia celi ac ierre indicia in suis iia peccatis excecaii nullutn exhorreani scelus. Respondi et revereti- ter et vere dicetis maximam pariem huius periinacie esse falsos eorum li-

LD hros., quos illorum Rahi conira sacrum evangelium et in coniumeliam, dede- cus, infamiam ei hlasphemiam sacre fidei nosire composuerunt : in quibus quidem libris suos iiberos a puericia insiruant ac doceant: et deinde cum ad provectiorem etaiem pervenerini, se malicie habiium non posse dere- linquere. Et ita quicquid contra ecclesiam calhoLicam chrisiianosve ma-

A chinari possunt, id totum putani accepium deo ei iusie facium esse. Cuius rei graiia dedi revereniie eiusdem tiondum iutic episcopi exemplum iale: videlicet quomodo ludei iti hominum memoria quinquies venerabile sacra- menium contumelia affeceritit: Primo in Vraiislavia, civiiaie Schlesi^, Se- cundo in Passau civiiate non ionge a Danubio posita, Teriio in Sternen-

^aberg ^ Quarto iti Denckendorff , posiremo in Perlino oppido. Et quatnvis semper sint igtiiiis forcipibus per omnes vicos lancinati, in verubus iosti, ad rotas positi et vivi defossi alque combusiiy propier qu^ meriio exem- pium sibi ^iernum sumereni, iamen inculcatam sibi ex suis libris ei ex nulla alia causa deponere maliciam non possuni neque volunt. Compa-

Zbrantur enim igni sopilo qui ut iterum inflammatur, sic ei contra tios ludi^i. Nam ad iempus cessantes pauiatim nobis dormiiantibus falsis suis codicibus reincenduntur et id quidem indies magis ac magis nulli malici^ diabolic^ parcenies. C Pr^ierea interrogaius sum ab eadem ipsius Revereniia et ab

'' decederose /.

86 lOA. PEPERICORNI DEFENSIO CONTRA FAMOSAS O. V. EPISTOLAS.

aliis etiam honestis viris an hoc esset mihi comperium ei verwn, qnod lu- ^ujdei cogereniur hdbere sanguinem chrisiianum || ac eo uii ad liniendum sese ne feieant aut sordidi noientur^ uti communis esi fama. Respondi ego per immortalem iurans deum quod hec esseni mihi prorsus incogniia. Rur- sus inierrogaius su?n, Ex quo Chrisiianorum iiheri quam sepissime sinth martyrizati a ludeis^ et ipsi ex puerorum venulis sanguinem miserini, et hunc per omnes synagogas suas diviserint, ad quid iamen uterentur san- guine illo? Tunc denuo respondi, si ludei possent Christianos viros ita con- sequi sicut infantulos, proculduMo senes cum iuniorihus interficerent. Quod autem utantur sanguine Christiano, mihi ex toio non esi comperium. Hoc\^ autem mihi exploratum esi, quod ludeis suam cenam paschalem celehran- iihus ipsi in mensam reponani tres panes qui a Grecis dicuntur azimi, et poculis vinum infundant ruheum. Manus igitur suas vino decies imhuen- ies et humorem toiies digitis decuiienies universe Christianitati maledicuni, presertim decem plagis Pharaonis in Egypto factis. Ultimo epotant vi-\b num illud ruheum in derisionem et coniumeliam Christianiiatis. Ex hoc non ohscure considerari potest quod ipsi diluant sanguine christiano vinum illud, et ex invidia ehihant, quam hdbent adversus Christianos. Non plura de hac re scio, sed hoc duntaxai, quod indies piura alia mala pessima etiam et crudelissima machinentur Chrislianis , quemadmodum demonstravi 20 in lihris meis olim emissis et latius indicare possem, presertim quando clan- culum et commode possuni consequi sanciam crucem, sive fuerit in agris sive oppidis, eam continuo frangenies et pedihus conculcanies. Nec referre possum, quam contumeliosis verhis virginem Mariam afficiant. Quorum cum recordor, anima mea coniinuo exclamai ac omnia memhra quaiiun-ih tur horrore. Hoc autem in vera fide dico non esse tocum admiraiioni nos omnes quoiidie ad inferos deirudi posse tacios fulmine una cum habitatio- nihus nostris , nisi virgo Maria pro nohis intercederei. Qua propier Chri- stiana ecclesia commissorum scelerum (que quotidie a ludeis fiunt) luere penam cogitur, ex quo eterna deiias (proui vero verius est) sumpserit oc-30 casionem propier contumelias et passionem sihi illaiam , non solum sonies ludeos in Hierusalem puniendi, sed etiam innocentes mulieres laciantesque pueros, et preierea muros Hierosolimitanos evertendi. Nunc filius hominis in hominum memoria non semel male iraciaius est a ludeis, sed quinquies ad minusy ui in precedeniihus elucescit. unde tam sunt iniqui, ut quod^h operihus perficere nequeant, voluntate iamen semper ad id potissimum sint inclinaii. Et ideo mirandum non est, quod deus paier et filius et spiriius- ^W^"^. sancius tam acerhe Christianis hominihus irascatur, plaga || videlicet pesiilenii^, morhillis , fehrihus et aliis egritudinihus insolitis. Item hellis muliorum principum, rapinis, incendiis, effusione sanguinis, excoriaiione ^^

^2 quij q (r= qua pro q) 1. 21 iudicare 1. ^s ^^^\^ ft^ ^,

PEPERICORNI AD HERMANNVM PRINCIPEM COLON. EP. D. A. 1516. 87

pauperum, inohedieniia inferiorum erga stiperiores, et variis sediiionibvs. Non dubium quin huiusmodi plage veniani et orianiur ex illis pessimis ei maximis peccaiis ludeorum et eorum falsis et perversis scripturis que cause suni omnium mixlorum. C Quam oh causam cum ego per id temporis ex 5 consilio eiiam prudentissimorum virorum nonnihil contra falsos et scanda- losos ludeorum lihros moliri vellem , me ad imperatoriam maiesiatem con- iuli, ei causam hanc proui erat rei veritas eiusdem serenitati proposui. Inst/per hoc Cesarea maiestas suis imperialihus puhlicis mandatis omnihus Romani imperii siaiihus mandavii, ut omnes inuiiles ihalmudicos lihros cum

10 suis appendiciis, ih Chrisiiane fidei opprohrium ei dedecus compositos, a ludeis iollereni ei supprimerent : Voluit quoque eos ui quam diu Christia- nam fidem non accepiaverint^ secundum antiquam legem et propheias vivere dehere. Omiito reliqua. istiusmodi igiiur mandatum ex commissione Cesa- ree maiesiaiis primum Franckfordie honesto senatui ohtuli, quod magna

ibcum Reverentia ei honore accepiaruni, et sicut honesii ei Christiani viri secundum ienorem imperatorii mandati exequuti suni, iia quod ex syn- agogis ludeorum magnum lihrorum numerum ahstulerim et apud se- naium Franckfordensem deposuerim. In expeditione auiem huius ne- gocii venerunt mihi a graiiosissimo domino meo domino Uriele Archiepi-

20 scopo Moguniino scripia, ut in hoc negocio supersederem ei me ad Oschen- hurg ad suam Reverentiam quamprimum conferrem. Quo facto mihi Neo- phiio presul dixit ^Quamvis negocium hoc in se saiis laudahile ac honum sii, iamen mandaium hoc imperaioris veram formam in se non hahet, quia solus ego sum in hoc mandato posiius , propier quod quidem ludei nego-

r^cium hoc depellere possenf. C Preierea dixime audivisse de quodam dociore, qui nominareiur loannes Reuchlin, cuius mihi non essei nolicia. Respon- dii presul ui quamprimum conferrem me ad Cesaris curiam, ac dominum Viciorem olim ludeum modo auiem apud nos in Chrisio feliciier defunctum, ipsum quoque dociorem Reuchlin ei me ipsum dehito ordine Cesaree maie-

■■wsiatis mandato inscrihi facerem. Quo facto Archiepiscopus ipse adiecit sese fquantum ei possihile esseij me omnihus in rehus auxilio futurum, dans mihi magni precii nummum pro viatico. C Posiea iierum profecius sum Franckfordiam, referens hec opiimo senaiui Franckfordensium , quomodo ei quam pie in hac causa Episcopus Mo\\guniinus respondisset , peiens a{^.i)

35 senaiu indicem de isiis lihris ludaicis quos deposueram apud eos. id quod dicio ciiius perfeceruni, offerentes etiam ei mihi quihus commodissime singiUa peragerem : C Ei illo tempore erai C^sarea Maiestas in Italia, cuius ahsentia cogehar per Sueviam proficisci, ei inier proficiscendum contuli me ad Slut- gardianam civiiatem, in qua docior ille Reuchlin hahitat, volens ab eo

40 audire ei experiri ipsius consiiium, quid ad hoc negocium dicerei. Tunc

2*'-2* i. e. Aschaflfenburg. ^8 Victorem] dc Carben. '* me {pro mihi) 1.

88 lOA. PEPERICORNI DEFENSIO CONTRA FAMOSAS O. V. EPISTOLAS.

inulla hlandissima mihi dedii verha^ inquienSj se mihi in hoc negocio ven- lunmi auxilio non solum verhis ei scripiis, sed eiiam faciis velle osiendere. Eo auiem sic loquenie puiaham credulus ego me audire angelum loquenietn: Celerum dulcihus suis verhis ei faciis aperuii mihi cor meum ita ctiam ut sihi omnia secreia mea de ludeis manifesiaverim ^ nesciens cor ipsiusb pravum aui quod diaholus cum eo aliquid essei ieniaiurus. Et sic amice ego et in magna familiariiate (ui opinahar) ah eo recessi, cotiferens me ad imperaioris curiam. Qua quidem re sic fideliier per me expediia non esi mihi ah illo servaia fides , ut s^pius infra diceiur. Quapropter perfidi ludei sese suumque negocium non neglexerunt, ui mihi suis astuciis occlu- lo derent viam, licet eo tempore neque pecmiia neque ulla hona eis poiuis- sent suppeiias ferre. sed imperaioria Maiesias misii secundum tnanda- ium his suhsequeniihus verhis. Priusquam iamen ad illud deveniam , ego humile memhrum ecclesie tue , et novum germen, oro aique ohsecro Beve- rendissimam paterniiaiem iuam in Christo lesUy iuamque in omni genere \b virtuium divinam potius quam humanam sapientiam et invictum animi ro- hur, ui me miserum non deseras sed ah omni invadeniium periculo de- fenses.

C Protestor itaque hoc loco coram reverendissima paterniiate tua me nihil esse scripturum ad cuiuscunque hominis infamiam, sed nudam veri- 20 iaiem velle manifesiare ei pro faisis si qua esseni penam sustinere. Va- leat feliciier Reverendissima paternitas tua. Coloni^ Anno. k. rot.

C Sequiiur mandatum S. B. N. Imperaioris secundum.

Nos Maximilianus divina favente cletnentia elecius Ro. imperaior semper Augusius ac Germanie, Hungarie, Dalmacie, Croacie et c. Rex Archidux Au- 25 sirie dux Burgundie Brabantie et Comes palaiinus. et c nunciamus reverendo Urieli Archipresuli Moguniino, sacri Bomani imperii per Germaniam archi- Jl4^) cancellario nostro di\\lecto nepoii ei eleciori gratiam nostram Cesaream et omne honum. Venerahilis dilecie nepos et elector , nos sumus certiores facii, quomodo ludei passim per nostrum imperium in eorum sytiagogis ei 30 Bihlioihecis ei in eorum manibus aliquos ficios ei inuiiles lihros ei scripia haheani, et illis uiantur tion solum in cordumeliam et scandalum sacre Chrisiiane fidei, sed eiiam conira lihros et precepta Moysi et propheia- rum, que tamen ipsimet ludei credere et ohservare teneniur , quos eiiam non solum a fide nostra Chrisiiana averiunt, verumeiiam illis in sua fide^^ ludaica errores faciunt, seducunt quoque et hereses movent. in quihus no- his prout Botnanum imperaiorem decet, prospicere congruii, ei super his nohis ei Bo. imperio fido loanni Pepericorno Colotiiensi ianquam henedocto et experto ludaice fidei et lihrorum Moysi ei propheiarum nosiro gene-

^^ S. D, N.] = serenissimi domini nostri.

MANDATVM MAXIMILIANI IMP. SECVNDVM. DAT. ROBORETI D. 10. NOV. A. 1509. 89

rali mandaio commisimm ad visiiandum, experiendum et videndum omnes libros et scripta ludeorimi, et quicquid inter hos inveniretur, quod essei contra libros et precepta Moysi et propheiarumy ei ui antea coniinebatur, que es- sent excogiiata in coniumeliam et dedecus nosii^e fidei^ omnesque tales (ia- hmen in eo loco cum consensu, consilio ei provideniia pasioris, etiam duo- rum e senaiu , vel saliem illorum habiia aucioriiaie) iollere ei supprimere. C Super hec iam prenominaius Pepericornus facil nos certiores, quo pacio ipse secundum tenorem nosire commissionis ei mandati rem ipsam incepe- rii^ ei presertim Franckfordie auxilio civiiaiis ei ecclesie libros ludeorum

io exposiulaverii. C Sed postquam ludei rebellarunt suis aliquibus illicitis sermonibuSj eos adhuc in nosira pena et mulcia reiinemus: tamen secun- dum tenorem mandaii nostri Franckfordenses acceperuni ludeis cerium numerum librorum, sicuti eis indicavii Pepericornus ^ quos retinueruni et cusiodierunt. Quanquam ergo ludei ad nos miserint de hoc negocio^ non

15 secus ac si loannes Pepericornus in hoc negocio non esset docius ei exper- tus, eiiamque quod sibi non solum prenominati libri sed plerique alii qui neque conira precepta Moysi neque prophetarum neque in coniumeliam fidei nosire Christiane essent^ ei sibi secundum ienorem privilegiorum suo- rum admissi, sint ablaii: iamen cum intelligimus quod Franckfordenses

70 cum ecclesiasticis prenominaiis ludeorum privilegia viderini et examinave- rini, nosirum mandatum non esse contra illos , volumus quod nosira vo- lunias ieneatur, et in vigore maneat. tamen ne lud^i contra equiiaiem graventur Et ne lud^i de quavis leviiaie aut re aliqua minus diligenter perspecia conquerantur , commHiimus iuo erga nos amori ei damus iibi

uplenariam poiestaiem: ei ex Roma. imperaioria poiesiate severe mandamus ei volumus, ui iu ad aliquam constituiam |1 diem ad ie scribendo voces ali-'^ quos docios ex universitaiibus ^ videlicei Coloniensi, Moguniinensi ^ Erphor- densi et Ileidelburgensi. Ad has quoque si tibi placuerit et commodum vi- sum fuerii, honestos ei bene docios, devoios, nobis ei imperii fidos Docio-

^orem lacobum Ilochsiraien keretice pravitaiis inquisitorem de Colonia, do- ciorem loannem Reuchlin de Stutgardia, Viciorem de Carben sacerdotem, una cum lohanne Pepericorno, insuper lud^os de Franckfordia ad te atque illos dociores accersas, ut libros qui eis nuper adempti suni^ ei hos maxime quos Pepericornus adhuc indicabit, evolvas ei perpendas Et cum

To repertum fuerit quod illi libri ei scripia (ui habet nosirum mandaium emis-

im) in Chrisiiane^ fidei dedecus et malum, aut contra pr^cepia et libros

Moysi ac prophetarum sini aut illis ludei utaniur , ui loannem Pepericor-

num in hac causa procedere permiiias, ad h^c quoque pluribus liiieris eum

promoveas quanium ei ad nostrum mandaium opus esi. Negocium eiiam

iohoc ita tractes et agasy quo ludei in sua fide nullam noviiatem, nullum

^ et ijpost Moysi) om. i. *" et om. 1.

90 lOA. PEPERICORNI DEPENSIO CONTRA FAMOSAS O. V. EPISTOLAS.

mquam errorem aut heresim nohis ei in noslre sancte fidei coniumeliam, malum aut in condemnaiionem suarum animarum faciant eaque non ulan- tur Etiam ne contra equitatem suarum legum graventur, quemadmodum iua chariias ea in re experientiam hdbet. In hoc faciet amor tuus serio- sam mentem nostram et heneplaciium. Datum in nosiro oppido Bofereit b decimo die mensis Novemhris. Anno super millesimum quingentesimum no- num Begnorum nostrorum Romani Vicesimo quario, Hungarie vero vigesimo.

Per Regem

pro. ma: Ad mandatum domini imperatoris proprium. lo Gahriel Fock.

Huiusmodi mandatum attuli meo gratiosissimo domino Moguniinensi, quod sua Reverentia cum magno honore accepit, et coniinuo Venerahilem V'^ et hene docium dominum magistrum Herman\\num Hesfi , dociorem sacr^ theologie, tunc iemporis primarium regeniem in universiiate Moguntinensi ib simul mecum ordinavit: Ac nos confesiim ad honestum senaium Franck- fordiensem misit, qui nohiscum transiens ad ludeos, lihros (qui videhan- tur mihi illiciti et inhonesii) auferendo. Sic facium esi quod cum pre- dictis mille ei quingenios lihros a ludeis sustulerim hosque deposuerim apud honestum senatum Franckfordiensem, usque ad ulieriorem commissionemi^ graiiosissimi domini Moguntinensis ^ una cum universitaiibus et dociis, la- tius isiiusmodi negocium examinando, quemadmodum in Cesaree maiesia- tis mandato emisso videre licei. C Verum enimvero ludei lachrimis et hrachiis in celum tensis ac ingenti summa pecuniaria me rogarunt ut ah eis tollerem tale negocium , deponerem quoque et dimiiterem. Quamvis igi- 25 tur diaholus mihi hoc consuluisset aique inspirassei, aitamen (laus et ho- nor omnipotenti deoj ego neque demoni neque ludeis neque illorum falsis donis consensum prehui. super qua re dahunt mihi in exiremo iudicio dia- holus et ludei tesiimonium. C Nunc diligenter animadvertite quomodo Sa- ihanas qui omnis nequitie et multarum artium magister est, itemque etso Rahi primatesque ludeorum cum suis sociis laudahile hoc negocium impe- dire conaii suni. Qui quidem Sathanas ludeos Franckfordie in unum coegit eisque sic proposuit atque inspiravit Biligenter auscultaie. ^Peperi- cornus incendit ignem , quatem in Romano imperio nunquam hahuisiis, quem quidem si non iempestive extinxeritis, tunc episcopus Moguntinus convoca-zb hit illas universitates vohiscum disputandi et lihros inspiciendi gratia. In- super esi lacohus Hochstraten hereiice pravitatis inquisitor unus inter illos apprime docius, qui vesiram fidem ei scripia raiionihus novii corrigere. Ei quando vos devicii et pena digni inventi fueritis, tunc possent vohis non

^ Roveredo.

QVOMODO APVD FRANCOFVRTENSES NEGOTIVM EGERIT PEPERICORNVS. 91

solum auferre libros^ sed etiatn vos punire in vita ei bonis. Ad hec quo- que Synagogas vestras destruere et Romano imperio expellerQ^ quemad- modum vos sepiuscule in hominum memoria ex multis regionibus^ pro- vinciis, civitatibus exacti, submersi et combusti estis, presertim ex regno

hFrancie, ex Hispania, ex Aiiglia, Dacia, Scocia, Prussia, Livo7iia, Se- iandia, Brabantia, Hollandia, Gelria, Frisia, Westphalia, Missna, Saxo-\\ nia, Doringia^ Marchia, Schlesia, Bavaria, Austria, Stiria, Carinthia,Wi Aihesi, Helvetia, ei aliis provinciis ac Romani imperii civitatibus, sicui ex Colonia, Argentina, Augusta, Nurnberga, TJlma, Norlinga, ubi vestras olim

\(i Synagogas habuistis, et ego lucifer tanquam protector et defensor supra has fui, quas propter crucifixum Ihesum et suos obtinere diutius non po- teslis: iamen si vultis vos consilium meum sequi et obedientes pueri esse, sicuti hucusque fuistis, caveatis vobis maxime et in primis a Christianis doctoribus , et nolite cum eis (quoniam nihil vobis proderit) descendere in

15 disputatione?n. Hoc autem facere potestis. Nolite parcere pecuniis et date has liberaliier itlis, quibus hoc modo gratissimi eritis\ Sic itaque factum esl quod ludei aliquos insignes Christianos pecuniis corruperunt. Sed quo- modo pars illorum Christianorum moriua sit, deo optimo maximo comper- tum est, et hominibus etiam quibusdam quibus ea res notissima esi. Sed

20 tantum est: flli probo imperatori tam diu ad aures inflarunt per falsas in- siruciiones, quod sua Cesarea maiestas ludeis libros restituere mandaverit sub tali conditione, quod hi libri sic conscripti et immoti usque ad ulte- riorem commissionem apud eos remanerent. et hec erat fraus diaboli qui bona opera semper impedire laborat. C Adhuc demon ipse ludeis in-

ih spiravit, dans eis aliud consilium , quod si velint ipsi negocium illud im- pedire et apud libros et Synagogas permanere, tunc deberent vit^ me^ ponere insidias. quod si commode facere non posseni, mihi iamen per universum mundum malam famam spargereni, et omne malum de me dicerent. Verum hoc non esset in eorum potestate ., sed deberent ali-

soquos avaros Chrisiianos pecunia corrumpere atque subornare. Et quando per Christianos in vita et honore essem l^sus , tunc quicquid de eis scri- psissem (pr^sertim de tibrisj habereiur in mundo pro nihilo: id quod proh dolor sic facium est. C Insuper postquam lud^i Franckfordien- ses libros reha/mef^unt , emiserunt continuo literas non solum per Roma-

Zbnim imperium sed in alias etiam (ubi habitant) provincias, quibus rem omnem pro se ad iempus feliciter actam summa iQticia communicarunt. Nunc auscultate , o vos Christiani , in uno enim ipsi sabbato habuerunt \\ magnum gaudium secundum morem suum ac malam consuetudinem in l^ij'» coniumeliam nobis Chrisiianis adauctum. Quo etiam lempore contume-

Mntia affeceruni venerabile sacramentum in Perlino^ ui supra dicium est. Sed postquam gratiosissimus dominus meus Moguntinus et alii honesti Chri- stiani audivere contumeliam factam in Perlino , et quod lud^is libri essenl

92 lOA. PEPERICORNI DEFENSIO CONTRA FAMOSAS O. V. EPISTOLAS.

restiiuti, fuil eam db rem Reverentia ipsius maxime perturhaia. Puidbat enim saiius esse tale negocium non incepisse quam male terminasse. Pro- pterea cogitdbat optimus ille princeps Jioc nuHo pacto esse admiitendum. Rursus igitur me misii ad imperatoris curiam ad soUicitandum, ut Cesarea maiestas laiius circa illud negocium curam habere dignaretur. Et sic in- 5 genii labore unam commissionem nactus sum de verbo ad verbum sic so- nantem.

Nos Maximilianus divina favente clementia elecius Romanorum imperaior et c. Venerabilis chare nepos et imperii elector Non dubitamus quin iua charitas habeat adhuc in recenti memoria negocium hoc quod ludaico- lo rum librorum causa iempore exacto suscepimus, et quod super hoc nos te cum nonnullis universiiatibus et aliis doctis viris huius negocii perilis in commissarios ordinavimus iuxta tenorem nosire emisse commissionis. Nunc auiem tempore exacio ludeis libros suos restituendos mandavimus^ hoc saltem pacto, ut inscripii et immoii usque ad ulteriorem commissionem servareti- ib tur. Et ideo ut in talibus ordinate negocium hoc tracteiur^ mandamus tue charitaii et volumuSj ut universitatibus illis Coloniensi, Moguntinensi ^ Er- phurdensi, et Heidelburgensi , ei similiter lacobo de Hochstraten heretice pravitaiis inquisitori Colonie sacre theologie professori liemque et loanni Reuchlin legum dociori^ Victori quoque de Carben sacerdoii olim ludeo et 20 aliis Hebraice scripiure ac preceptorum expertis et doctis (qui non sint lu- d^i) evestigio scribas, et nostrum illis negocium indices ac nostri causa mandes, ut negocium hoc fundilus perpendant^ et prout necesse fuerit ii- lud consiliis iuvent. Itemque quo pacto idipsum ex integro inchoandum 13iijs?7, et presertim an iales libros (quibus preter decem preceptorum Moysi^i:> prophetarum, psalterii et veteris iesiamenti libros utuntur) || iollere et sup- primere divinum, laudabile et nostre fidei uiile sii. Volumus quoque ut ad te desuper sua consilia mittant, que tibi simul omnia diligentissime perspi- cienda et maxime etiam cum iuo consilio per te scripio , nobis per loan- nem Pepericornum (quem sollicitaiorem in hac -causa ordinavimus) quam^Q " citius mittas. in hoc faciurus es nostram Cesaream gratiam et beneplaciium. Daium in Fussen Sexto die mensis lulij. Anno. jc^.

Ad mandaium domini imperatoris proprium. Per Regem. pro : ma:

Serenteiner subscripsit. 35

C Hoc mandatum imperaioris presentavi gratiosissimo domino meo Moguniinensi , quod in magno honore et gaudio recepit, et sine mora tale mandatum et commissionem una cum litieris suis ad venerandas universi- taies, et heretice pravitatis magistrum et alios misit, ad consultandum imo hoc negocio et ut eorum omnium consilia sibi quamprimum mitierent Id quod sic actum est, veluti in sequeniibus indicatur.

DE PRODITIONE CONSVLTATIONIS REVCHLINIC^.

93

C Nota lector.

C Priusqnam iamen nunc ad consultationes veniamus, falsa quedam manifesianda sunt que mendaciier, nimisque impie ac plane impudenter (si verum fateri licet) conira me scripsit loannes Reuchlin ludeorum ra-

5 hula in defensione sua, aut potius in libro invectivarum suarum sive con- viciorum folio .mi- uhi mihi falso imponil quod ego prodiderim elus con- silia que ad Archicancellarium (ut ipse ait) clausa misissetj ideoque me dignum morie, et variis tormeniorum generihus excruciandum. Videte nunc ohsecro 0 vos Chrisiiani omnes quaniam mihi insonii contumeliam.

x^fecerii. Inclytissimus imperator iuhei in mandaio prescripto^ quod mihi deheant exhiheri copie consultationum. immo ei hoc inferius ipse Archie- piscopus Moguntinus ad cesaream maiestaiem scrihendo ingenue fatetur. Xon prodidi igitur ipsius consultaiionem , sed quod sanciwn ac iustum erat, meo saiisfeci officio, quia copias omnium consultaiionum ultro mihi ohla-

ibtaSy ianquam ordinarius sollicitaior ei a cesarea |1 Maiesiaie ad isiiusmodi'§\\'^ negocium principaliier constiiuius, meis superioribus presentavi. Quapro- pter non magis ipse criminari debuii de puhlicatione sue consuliationis quam ceiere universitaies que in hunc usque diem suarum consultationum emis- sione semper contente fueruni. Quid multa? in omnibus que ibidem scri-

20 psit, veritati semper aique modeslie pepercit. C Et ul hoc adiiciam Si

facia fuit iniuria loanni Reuchlin quanium ad publicationem sue consulta-

iionis, debehat illam iniuriam expostulare ah his quibus sua scripta clausa

^Kfpmmiserat , vel ab Archiepiscopo Moguntino^ ad quem miserat, et illos

^^id quod iamen non poiuit) iraditores appellare, aul saliem me coram eo-

2i, dem archiepiscopo de tali publicaiionis crimine convicisse. Id auietn quia

Km fecit, futilem ipse defensionem reliquit. ei c. C 0 charissimi leciores in Christo Ihesu iugiter honorandi, quale (oh- cro) est hoc signum, quod ipse Reuchlin iia dolei consuliaiionem suam esse publicatam? Est profecio pessimum, eo quod ipse capui mundi secre- 30 tissimis quihusdam diveriiculis et falsis persuasionibus secreio ab ipsa ve- riiate conatus sit averiere, et propierea omnes alie universiiaies (quia bene ei sancte scripserunt) mihi suarum consuiiaiionum copias ultro et non ro- gate dederuni , quemadmodum bedellorum chirographis docere possum, ut ego tanquam verus et delecius sollicitaior augmentum /idei Christiam^ pro- 35 curare possem. C Postremo ne longum faciam Aliud est puhlicare consilia

txreta qur Iractanlur inier principes et civiiates, quam qu(^ respiciunt dem caiholicam ei ecclesiam dei, in qua nulla dehei esse divisio, nulla iscordia, nullum scisma. Immo etiam ut verum fatear, nihil occulti, ni- hil quod ienebras volet in causis fidei aui ecclesie negocio, vel agendum V)Vel scrihendum cst, quia teste salvaiore nosiro, Qui non intrat per ostium, hic fur est et latro. Quia igitur aliud est loqui de publicatione causarum

94 lOA. PEPERICORNI DEFENSIO CONTRA FAMOSAS O. V. EPISTOLAS.

prophanarum quam ecclesiasiicarum , nihil est quod loannes Reuchlin suam consuUationem per eos puUicatam criminetur , quibus id per Cesaream (|34) Maieslaiem commissum fuit, Hec omnia pro\\culdubio a viris sapientibus et bonis, immo etiam et ab ipsis Reuchlinistis (modo ralione uti velinl) vero verius approbabuntur. 5

C Consuliatio venerande Academie contra falsos et

scandalosos libros ludeorum emissa ab utraque fa-

culiate Coloniensi.

Obsequia et devota saluiatione premissa. Reverendissime in Christo paier ac domine. Imperiali iussioni ei negotio ex commissione nobis imposito 10 reverenter satisfacere cupienies, quantum possumus sub episiolari breviiaie, Salvo semper meliori iudicio, de punctis nobis prepositis ita sentimus. Quia manifestum est librum ludeorum quem Thalmut vocant tantos continere nedum errores et falsitates, verum etiam blasphemias et hereses contra legem propriam, propter que ul notat loannes Andree in novella post In- 15 nocentium in cap. Quod super his De voto et voti redemptione, super verbo ^defensionem'' moti Gregorius et Innocentius mandaverunt eundem librum comburi Habeanique plures alios iibros^ impias et horrendas blasphemias (ut diciiur) continentes, in dominum nosirum Ihesum Christum et eius fide- les culiores Christianos, de quibus constito impium esset et irreligiosum eis-io talium iibrorum usum permitiere per quos ipsi irrisores Christi domini et blasphemi filios suos blasphemare docerent. Ex his suspicandum est reli- quos eorum libros corruptos esse Ei ad intentionem Moysi ei aliorum pro- phetarum et sapientum ipsorum libros non exponere. Quibus aitentis et pluribus aliis que brevitatis causa omittimus, nobis expediens videiur, lau-2h dabile, deificum, salubre, ei rationabile Ac Christiane fidei, ludeorumque saluii oporiunum, ut (dimissis usui ludeorum aniiqui testamenti libris ex in- tegro) cum Christiane pieiatis moderamine, recipianlur ei reserventur omnes (^§i^)eorundem alii libri sub proiesiatione solemni et publica, || Quod hoc solum fiat ad discernendum inter libros quos licei ludeos habere pro vero intel- 30 leciu iegis antiquae, et inter illos quos non licet eos habere aut iegere. Qua distinctione comperia restituantur liciii, destruantur aut reserventur illiciti. Preterea articulis ex omnibus eorum iibris collectis, per scriptu- ram ludaicam intelligentes qui suspecti videniur, vocentur publice ludei et super his audiantur mature et examineniur. El si illos erroneos cognove-zh rint, scient tibros tales eis non esse uiiles. Si autem obsiinati conira ve- riiatem permanserint, de hoc princeps habet iudicare, sive deficiant in mo- ralibus sive contra legem suam hereses inveniant et observent. El ui omnis eorum querela iollereiur ^ si videantur comburendi, ei non ex causa ali- cuius utiliiatis reservandi apud Christianos , posset mandaium de combu- 40 rendo Thalmui innovari. Nam ut diciiur in L. Cetere Digestorum Famil.

CONSVLTATIONES VNIVERSITATIVM COLONIENSIS ET MOGVNTIN^. D. A. 1510. 95

herciscunde ^Libri improhate lectionis sunt destruendi', Expediens insuper nobis videretur , Reverendissime pater et domine, ut ab usuris arcerentur^ ad honesta officia pro eorum sustentatione admiiterentur , Sigiio evidenti a Christianis distinguerenlur , Ei per periios conversos in lingua sua de ve- briiaie legis ei prophetarum insiruereniur ad gloriam dei, eorum saluiem ei Christiane religionis augmenium, domino deo cooperanie zelo imperiali ei vestro. Daium Colonie Anno dominice incarnaiionis Millesimo quingen- tesimo decimo quinio Idus Novembris.

E. vesire gratie humiles oraiores 10 Rector ei universitas Colonien

Humiles oraiiones nosiras cum ea qua decet suhiectione. Serenissime imperatory inviciissime princeps. in negocio librorum ludeorum nobis a vesira Cesarea maiestaie per Reverendissimum in Chrisio pairem ac do- minum Urielem Archiepiscopum Moguntinensem principem eleciorem et c. im-

xbposiio ac iniuncto quanium episiolaris breviias ferre potuit., iuxta rei qua- litaiem respondimus et scripsimus quod seniimuSj Salvo tamen semper iu- dicio sanio7i. Verum quia laior harum loannes Pfefferkorn olim ludeus nunc Christianus , in hoc negotio presenti vestre maiesiatis fidelis solliciia- tor et nuncius, varias, ui audivimus, a fratribus illis || suis secundum car- €

i^nem, perfidis el cecaiis hominibus, paiiiur molesiias, puiantibus si hominis famam denigrassent ^ totam iam rem per vestram Cesaream maiestaiem zelose cepiam impedivissent y Idcirco curavimus humili qua decuii subiun- ctione vestre maiestati id eius nomine modestius scribere, ac morum suo rum conversariorum , et vite post ludaismum iempore ioto quo inter nos

'ib conversaius est, integrum testimonium ferre, Obnixius supplicanies qua-

ienus eadem vestra maiesias prefatum loannem dignetur commendatum ha-

bere Ac in saluberrimo huiusmodi negocio, ex dei speciali munere , pre

^^mteris Romanis Cesaribus.E. C. maiesiaiem incepto, eodem quo cepit zelo

pergere et continuare^ ad dei omnipoieniis gloriam, fidei ac totius rei

Mpublice Chrisiiane salutem et incrementum. Datum Colonie sub Anno do- minice incarnationis Miltesimo quingentesimo decimo quinto Idus Novembris. V. C. m. ac Romani imperii humilis ei fidelis fi- lia universit^tis generalis studii Colonien.

Honorande universitatis Moguntine consuliatiOj 35 conira falsos et inutiles libros Talmudicos utriusque fa-

H| culiatis.

v^m € Recepta imperiali commissione in maieria ludeorum librorum., vo- l^mterunt domini de universitaie studii nosiri, Quod huiusmodi materia per do- ctores iheologice faculiatis esset examinanda el eorum consilium audiendum.

" vniuerfitatis {rion universitas) 1.

96 lOA. PEPERICORNI DEFENSIO CONTRA FAMOSAS O. V. EPISTOLAS.

Iccirco doctores prefati super hac materia congregati et deliherati, cen- suerunt ut sequitur consulendum. In primis, licet secundum sacrorum canonum instituta ierreno principi consulendum non sit quodJudeos ad suscipiendum sacrum haptisma et fidem nostram Christianam compellat^ lo- quendo de compulsione violenta, Potest tamen, immo ienetur terrenus prin- 5 ceps eosdem efficaciier admonere, et quibus potest mediis inducere, ui sa- crum Baptisma et fidem nostram Christianam suscipiantj et omnia ab istis retrahentia ei eorum conversionem impedientia e medio tollere et c. Et quia inter omnia alia eorum conversionem impedientia illud cognoscitur esse V>maximum, ui iradunt plures ex docioribus nostris catholicis \ qui utrius-\^ que lingue tam Hebree quam Latine periciam habuerunt, et libros ludeo- rum exaciissime revideruni et taxaruni, Quod eorum Thalmudici et alii scriptores, precipue hi qui posi Christum natum scripserimi , in libris ei scriptis suis plures errores sparsim seminarunt, quibus libros Mogsi, prophetarum ei psalmorum male et perverse inierpretantur , plurimos 15 sacre legis passus ad falsum iniellecium retorquentes ^ eiiam conira an- iiquissimos eorum Thalmudicos et scripiot^es, qui eiiam anie Chrisium naium scripserunt, ludaicam simplicitaiem a fidei nostre Christiane ve- riiate abducentes, ei cecitatis velamen anie eorum oculos ponentes Id- circo consulendum censueruni dociores pretacti ierreno principiy ut pre- 20 tactos libros ab omnibus ludeis auferri precipiai Et ne ipsis decetero in eorum perniciem ei fidei nosire Christiane contempium uiantur , vigilantis- sime procurare dignetur. C Ceterum quia timetur quod non solum pre- tacti libri, sed etiam eorum iextus originales sint in ceriis passibus el pre- cipue ubi maxime faciunt pro fide nostra Christiana, corrupii et depravaii, 25 Non parum videretur pro republica Chrisiiana expedire, quod illi per vi- ros doctos et Hebraice lingue periciam habenies reviderentur , taxarentuVj et examinarentur, et si qui iaiiier corrupti reperireniur, similiter ioUeren- iur. C Tandem inter alia lud^orum conversionem impedientia illud co- gnosciiur non esse minimum, Quod impune permittuntur usurariam exer-vs cere pravitatem , ei ab ariibus , operationibus et laboribus licitis prohiben- tur, vel saliem ad illas non permittaniur , Maxime pro republica Romana ei Christiana videretur expedire, ei plurimorum ludeorum conversionem pro- movere, Si ab usura tanquam a re licita prohibiii ad alias aries, ope- rationes et labores saliem liciias admitierentur . C Qua autem via ad pre- 35 dicia procedendum sit, An aliquis processus aut qualis instiiuendus veniai, credunt quod domini de faculiaie iuridica sini in isio consulendi ei au- diendi. C Decanus itaque et doctores facultatis iuridice hoc pacto ad pre- dicla procedendum fore censuerunt, Quod, ex quo crimen heresis est mere ecclesiasticum , iudex laicus de eo cognoscere non potest. cap. Ui inquisi-io iionis De hereticis Libro Sexto, sed potius inquisiior heretice pravitatis cum episcopo, Clement. eod. tii., Tenelur tamen iudex laicus non solum senten-

CONSVLTATIO VNIVERSITATIS MOGVNTINENSIS D. D. 31, OCT. A. 1510. 97

iiam per predicios laiam fideliter exequi, sed etiam || in processu insti- Ctj tnendo seu exercendo eisdem assistere, dici. cap. Ut inquisitionis , Prohibe- mus, Ideo considtum videtur quod inprimis Cesarea maiestas mandet sub maximis penis, quod perfidi ludei, attenta considerataque diffamia eorun-

hdem, quod depravaverini non modo libros veteris iestamenti^ quibus per- missum est eis uti in Synagogis eorum, sed etiam novos iibros, utpote Thal- mut et plerosque alios, composuerint , in quibus sinistre et perverse inter- pretaniur legem Mosaycam, prophetas ei psalierium, varias muliiplicesque hereses in eisdem etiam contra legem suam disseminaveruni , ut tradunt

\odoctores, maxime hmoceniius, loannes Andree ei Panormiianus in cap. De voto ei voti redemptione, omnes libros suos quibuscunque iitulis inscriptos exhibeani tradantque diocesano sub quo agunty et inquisitori heretice pra- viiaiis Et requisiiionem eorundem ad indagandum, cognoscendum an (ui esi publica vox ei fama) predicti libri ludeorum sint tales (ut prescribi-

15 turj, Quod si iruiina examineque utriusque lingue tam Latine quam Hebree peritorum virorum adhibitis, depravati heresisque labe commaculati reperti et cogniii fuerint^ Ordinarius sibi adiuncto inquisilore heretice pravitatis in- terponai vices suas, el cum huiusmodi libris agat quemadmodum cum libris hereticorum agi consuevit, ei eiiam quemadmodum oli?n cum eisdem vel eis

20 similibus, ut loann. in Innoc. d. c. Quod super et Felinus in c. Canonum statuta De constitutionibus in .x. col. referunt, per summos poniifices vi- delicet Gregorium et Innoceniium quartum actum est, Qui tibros ludeorum comburi fecerunt, punieruntque doceiiies ei ienenies h^reses in eisdem con- tentas, Quemadmodum etiam eleganter iurisconsultus in L. Cetere Digestor.

25 Famil. hercisc. de libris improbate lectionis forte magicis, ei his similibus fore precipit, Cum protinus eosdem boni et innocentis iudicis officio cor- rumpendos censuit. in his igiiur omnibus et singulis eiiam contra personas ludeorum si in discutione cause oportunum videbitur^ iura canonica ob favorem fidei nostre simpliciter et de plano procedi posse docent cap. fin.

^De h^etic. lib. VI. C Pr^terea etiam diciis decano et docioribus facul- tatis iuridic^ expedire videtur, ut sic negocio perfecto et absoluto omnes libri ludeorum in quolibei decennio semel vel secundum quod visum fuerii revidereniur per diocesanum et inquisitorem h^reiic^ praviiatis, adhibitis doctis viris in utraque lingua et Laiina et Hebraicay ne maculam semel abs-

35 tersam cum magno fidei Christiane incommodo (ut antea facium est) re- dire contingat. |1

I— „.,..,„„...,„....,.... ,....„.,....„. mp. /. 20 vt In. lo-ian. in d. c. qd fup 2 fel. in c. 1. «s difcutioe {pro dis- Bsione) /. :- ■

98 lOA. PEPERICORNI DEPENSIO CONTRA PAMOSAS O. V. EPISTOLAS,

ttij C Hec sunt qite sentiunt, ei consultant dicti decanus et

doctores facultatis iuridice in presenti maieria (saniori iudicio salvo).

Serenissime ac inviciissime princeps et domine graiiosissime, liumilli- mam su1)iectionem ac ohedientiam cum gratissimo ohsequendi affectu , Glo- 5 riosissime imperator , Cesaree tue maiesiatis mandato, quo iam piidem iihi responderi voluisii^ Num rei puhlice Christiane expediat ludeis lihros au- ferrij sicui iure tenebamur, ita volenies pro virili nostro saliem affectu ohiem- peravimus, Nec nohis iucundius, opiaiius, deligihiliusque ^ accidere pos- set quam et in hoc negocio, et aliis etiam longe graviorihus graia tihipre- 10 stare ohsequia, Senteniiam auiem nostram in dicto negocio ludaicorum li- hrorum sereniias iua quandoque et id quidem propediem (ut speramus) a Reverendissimo in Christo paire ei domino domino Uriele Archiepiscopo Moguntino ac principe electore. et c. accipiei.

Congratidamur profecto inprimis reipublice Chrisiiaiie quod hac no- 15 stra tempestaie ialem principem nacta esi, cui inier iot taniasque nedum Romani imperii, sed et totius orhis fastidiosas occupaiiones cure est, ut sincera religio Christiana et pacaia sii et in poriu navigetj magisque ac magis crescat, adaugeatur , amplificeiurque y ut non sit amhigendum si presens negociumy ut ceptum esi, optatum fnem acceperit., Cesarea tua 20 maiestas complurium perftdorum ludeorum animas deo illi opiimo maximo- que expediiissime sit lucrifaciura. Id quod eo maxime futurum spera- mus, Quod cesarea tua maiestas in ea re vigili, diligenii., solerlissimoque sollicitaiore utitur utpote loanne Pfefferkorn, qui non solum dimissa secia aique perfdia ludaica ftdem nostram atnplexus esij sed etiam cum videtih olim fraires miserrime cecuiire, galea saluiis accepta, accerrimus fidei no- stre contra eosdem evasit propugnator , Cuius fidesy constantia, atque in- iegritas., et apud Agrippinenses ., cum quibus conversatus esi, et infiniios alios satis superque perspecia hahetur. Quo fii ctiam quod oh ianium fidei nostre zelum atque ipsam iusiiciam persecutiones multas a cecis ludeis pa- zo Ciij iitur. Qui ludei invidia || ducii eundem mordere lacerareque moliuniur. Quas insidias et si serenissimam tuam Maiestaiem parvifacere non duhiie- mus^ Aitamen rogamus humillime, quaienus eadem serenitas iua dicium devotissimum servulum suum commendatum hahere veliiy aique suh alis aquile iueri, defensare, aique fovere digneiur , uhi veluii in Asylo contray^ omnes rahidorum canum morsus aique latratus iutissimus consisiei. Id quod Romano ac Chrisiianissimo principi non erit indignum, et fidei nostre Ca- tholice uiilissimum: his perpetuo valeat Serenissima tua Maiesias aique no- his deditissimis tuis mancipiis ut volet precipiai, cui nos et quicquid no-

CONSVLTATIOKES MOGVNT. ERPHORD. HEIDELB. ET HOCHSTRATI D. D. 9. OCT." A. 99

sirum est humillme dechmis atque depovemus. Dat^ ex Moguntia pridie Calen: Novem. Anno virginei partus Millesimo quingentesimo decimo.

Serenissime maiestatis tue Deditissimi Bector doctores totaque 5 universitas incliti stiidii Mogimtini.

C Consultatio venerahilis Academie utriusque facultatis Erphor- densis contra perfidos Judeorum lihros^ qua^n hic propter prolixitatem omisi, que quidem consultatio cum consiliis predictarum universitatum con formis est, quemadmodum inferius in consultatione reverendissimi luce cla-

\oritis videhitur. C Heidelhergenses vero considtarunt aliarum universi- tatum doctores simul esse convocandos, ut ad ecclesie honorem et chrisii- fidelium salutem omnia contra ludeos saluhriter iraciari possint. El hec est summa consnltationis illorum. quam qiddem consultaiionem de verho ad verhum et ex integro hic inserere o?nisimus eo quod in lihro nostro Theuio-

\hnico iniegram collocavimus. etc,

C Consultatio venerandi ac henedocti lacohi Hoch- straten heretice pravitatis magistri contra immundos lihros ludeorum. Ohsequia et devota salulatione premissa Reverende in Christo pater

"if^ac domine gratiosissime. imperiali iussioni et desiderio gratie vestr^ cum dehita reverentia satisfacere cu\\pienSj pro ut inquisitori heretice pravitatis €iij»» a iure prescriptum esi, consului maiores in divina lege pariter et humana lege viros precellentissimos. cum ergo mea exilitas in eandem cum eis con- currerit sententiamj satisfacere mihi visum fuit ad respondendum gratio-

rosissime vestre paterniiati, si me referam ad sententiam dominorum docto- rum de nostra preclarissima universitate Coloniensi. Supervacuum enim duxi vestram gratiosissimam dominationem aliunde satis multipliciter occu- patam nimis attediare prolixiorihus ineptiis. hoc unum tamen ex vestra reverendissima dominatione humititer exoptans, ut et me inter suos humiles

30 oraiores et servulos annumeratum hahere dignetur, et huic paupercido pr^- seniiufn latori loanni Pefferkorn paternali affectu assistere velit, tanquam viro prohato et fidei Christian^ pr^ ceteris ex ludaismo conversis fervido zelaiori, cui post suam in Christo regenerationem laus est et approhatio per iotam ecclesiam sanctam Coloniensem. In his quamoptime valeat vestra

35 dominaiio per mulla secula fclix. Ex Colonia die nofia Ocio. Anno incar

rtionis. M.ccccc.x. Vestr^ reverendissime paternitaiis et graiiosissimc dominationis Humilis oraior et servulus fraier lacohus Ilochslraien ordinis predicatorum Regens studii Et h^reiic^ pravitatis inquisitor. et c.

Frater lacohus Ilochstraien.

7*

100 ' lOA. PEPEiRICORNI DEFKlJSIO CONTRA I*AMOSAS O. V. EPISTOLAS.

Obsequia et devola salutaiione . humiliier premissa Serenissime impe- rator. negocio in causa ludeorum per vesiram Maiesiatem parviiati mee imposiio debiia cum revereniia saiisfacere cupiens, communicaio prius (ut par esi) cum divine et humane legis docioribus, seniimentum meum quanium episiolaris brevitas patitur compendiose absolvam. Certum est libros Thal- 5 mudicos qui plurimi sutit, nedum errores et falsiiates, immo blasphemias et contra Christum et conira propriam legem continere, si doctoribus ecciesiasti- cis linguam Hehraicam callentibus credamus. Et hoc quidem iia esse iali di- dici experimento. Rabbinus quidam librorum Thalmudicorum zelator, unum ex his mihi oblulit volumen^ quod non minoris aucioritatis apud ludeos quam jo libros Moysi esse asseruit. Hunc librum examinari faciens plurima deli- {(^\)ramenia et blasphemias in eodem\\ deprehendi, ex quibus certos articulos vesire celsitudini inspiciendos his allegatos transmiito. Huiusmodi in uno tibro qui apud eos equalis auctoritatis esiimaiur cum sacra scriptura, ui habentur blasphemi et impii errores, quid aliud de residuis presumendum^ 15 quam quod maximas hereses et blasphemias contineant non solum contra fidem Christianam, verum et contra legem propriam^ propter que cerie moii Gregorius et Innocentius summi ponii/lces quoddam volumen quod vocaiur Thalmud mandaverunt comburi, ut iestis est nobis loannes Andree in no~ vello post Innoceniium Capitulo ^Quod super his' De voto et voti redempt. 20 super verbo ^defensionem', His ergo aiientis expediens , deificuMj ei im- periali maiestate dignum , saluti quoque ludeorum est pernecessarium , iit dimissis eorum usui dumiaxat libris veietis legis, omnes alii libri ab eis recipiantury sub ea tamen publica protesiaiione , quod facia diligenii exa- minaiione illi libri eis relinquantur , quormn usus pro vero intellectu ve- 25 teris legis est eis salubris, Reliqui vero qui nullam eis pariunt utiliiatem vel edificaiionem nisi ad lehennam peniius comburantur. Et quidem in hoc nulla fil eis iniuria. Nam tales libros esse corrumpendos iure anti- quo sanxitum est: Scribitur enim in L. Cetere Dig. Famil. hercisc. quod libri improbaie leciionis ad iudicium non veniunt, neque iudex de eis di-20 videndis se debei inierponere^ sed omnes protinus suni corrumpendi. Non igitur aliqua in hoc metuenda est iniusiicia. quin potius impium et irreli- giosum est, eis usum talium iibrorum permiiiere, per quos ipsi irrisores Chrisii filios suos blasphemare docerent. forei preierea imperiali celsiiu- dini opus dignissimum, si in prefata librorum examinaiione per eos quir:> ludaicam inielligunt scripiuram extraherentur inibi contenti articuli erro- nei, impii et blasphemi conira propriam legemj et instiiueretur contra lu- deos solemnis inquisttio, et super articulis extractis mature examinareniur. Ei quidem si tunc articulos illos recognoscant erroneos, etiam et tunc con- sequenter faieri habent libros iales eis esse periculosos et merito combu- 40

"* . fenchnentu /.

CONSVLTATIONES lACOBI HOCHSTRATI, VICTORIS DE KARBEN, REVCHLINI. 101

rendos, Si auiem articiHos iales defenderint et obstinati in eis persevera- verint^ certe tunc poterit Cesarea Maiestas, quam unice super se coram Pi- lato stantes regiam habere potestaiem professi sunt, ianquam hereticos sacrilegos in divina \\ et propria eorum lege condigna animadversione pu- {€i^) 5 nire. C Hec sunt Serenissime Cesar, que mee exilitali occurreruni respon- denda vestre celsiiudinij quam pro fidei caiholice revereniiaj ei pro suo proprio honore, exoraiafn velim, ut islud pium negocium, quod inier Ro- manos imperatores sanciissimo consilio vesira celsiiudo primitus ieniaviiy etiam strennue perfcial Ei quidem si dissimulare non veiimus, non mo-

10 dica ad prosequendum ceptum negocium vesire Maiesiaii incumbii neces- silas Si enim concedaiur lud^is eos reiinere libros qui imperiali iussione eis fuerint ablaii, non parum roborantur ipsi in sua perfidia, insxdiabunt Christianis, obicienique eiSy nisi libri eorum veri esseni ei sancii, non eis fuisseni imperiali decreio restiiuti. Vacillabuni Chrisiiani simplices talia

\haudientes, habebunique viros ecclesiasticos suspecios velut mendose volu- men Thalmudicum incusantes Et sic Synagoga Sathane iandem stabii in honore, ecclesia vero Christi sanguine fundata vacillabii in confusione. Valeal et in eiernum gaudeat C^sarea maiesias, quam deus opiifnus ma- ximusque sue ecclesie conservare dignetur per miiia tempora felicem. Da-

i^tum Colonie nono Oclobris. Anno Mitlesimo quingentesimo decimo.

Vestre ceisiiudinis C Humilis oraior ei servuius fraier lacobus Hochsiraten ordinis pr^dicatorum ei heretice praviiaiis inquisitor. et c. C Frater la. Hochstra. qui supra.

Consultaiio domini Vicloris de Karben, olim lud^i nunc vero hristi sacerdoiis, qui cum universiiaie Coloniensi conciusii, hic propter rolixitatem omissa.

Consultaiio loannis Reuchliny quam scripsit pro lud^As et con- ra nos Chrisiianos illorum libros defendendo^ hoc loco propter prolixiiaiem 30 imdilium ac pessimorum verborum omissa. Ei si quis Phiiocapnion sive Reuch- linista nos inierrogei ''Quare non posuisii hoc toco consuliationem loannis Reuchiin de verbo ad verbum sicuti aliarum universiiatum. ei c. ?' Respondeo Ea non esse a me promulganda, || que in scatidatum ecclesi^ pro lud^is con- p scripfa sunt, immo etiam qu^ ab inclyiissima c^sarea maiesiate (pro ut in-

tferius in mandatis tuce ctarius patebii) arrestata, contempta, ac iandetn ab omni usu precisa et iti tiihilum rediyetida, que inquam a diversis uni- versiiatibus condemnata, ab episcopis aliquoi prohibiia, a iribus insuper aliis doctissimis viris (qui infra tiotninantur ) reiecia, ac tiutic demum iti urbe Romatia coram sanctissitno super manifesiissima hi^resi pcssimisquc 40 erroribus sutU accusata. ei c. Illa enim impugnare non est modo nosiri

102 lOA. PEPEBICORNI DEFENSIO CONTRA FAMOSAS O. V. EPISTOLAS.

officii, sed Iheologorum, et in primis sedis apostolice, que a corpore vivo ptitrida proculduhio resecabit.

Postquam prenominate consultationes (ut ad historie confmuationem revertamur) unaqueque seorsum ad gratiosissimum dominum episcopum 5 Moguntinum venerant, misit Coloniam, ubi hahito, significans mihi quod ego deherem me ad suam gratiam conferre^ volens me cum consultaiioni- hus illis ad Cesaream maiestatem mittere. et quanquam mihi illo tempore omnino hoc esset inconveniens , cum uxorem et liheros meos educare atque alere conveniret, Etiam cum essem propt^r ludeos in continua cura mei cor- 10 poris et vite, tamen in honorem omnipotentis dei et laudem virginis Marie et ad communem utilitatem Christiane fidei dereliqui uxorem cum liheris, nec timens quid mihi a ludeis fieri possit, veni igitur ad Episcopum Mo- guntinum, qui tunc temporis erat Moguncie in castro angetiy in omnihus hene animatus, ei signifcans mihi quomodo universitates ac heretice pra-\b vitatis magister per inspirationem sancti spiritus ita uniformiter conclusis- sent, ac si in uno fuissent cuhiculo. Postea interrogavi, an etiam doctor loannes Reuchlin misisset suam consultationem. Tunc respondit, 'Peperi- corne, haheas honum animum, eius consultatione optime carere possumus, quonia?n ex eius consiliis nihil aliud consideramus quam quod hahuerit 20 ludaicum nequam post aures suas sedentem'. Tunc dixi, 'Si fides Chri- stiana esi vera, Reuchlin nullam perfidiam mihi facturus est\ tunc sua gratia ioco dedit mihi alapam et consolahatur me , quod ego in fide Chri- stiana pusillanitnis esse non deherem, eo quod ipsa vera esset. Adiecii quoque quod ego scripta loannis Reuchlin non deherem curare, inveniren-2b )b tur tam hene nehulones et homines nequam docti || et indocti inter Christia- nos, sicut olim in veteri testamento inventi suni. Quihus dictis petii scire, quidnam ille homo consuluisset. dixii optimus ille princeps: 'Pepericorne, Reuchlin non est tui ohlitus. vade ad Cancellariam et iuhe ut dent tihi ipsius consultationem , invenies fidem non satis magnam' : Ivi itaque ad^o Cancellariam ei inveni consultationem ipsius in scamnis iaceniem, quam scriharum pueri sepius legerant pro ridiculo hahentes. Legi igiiur illam de folio ad folium, et inveni in ea quod neque Turcus aut Sarracenus cogitasset, taceo quod fecisset. nam quemadmodum ludas Salvatorem tio- sirum tradiderat ac vendiderat, ita me ludeorum causa apud Romanum im- 35 peratorem ei archiepiscopum Moguntinum prodiderat.^ propter quam etiam causam ipse iam a doctorihus sacre scripture impugnatur. C Item con- stdiatio illa etiam tunc temporis a doctore Hermatino Hefi, et magistro Rucker utriusque iuris doctore Mogutitino exscripta est Etiam a doctore Rartholomeo concionatore in summo Moguntie, Etiam a venerahili domino io magistro Georgio Licenciato, tunc temporis Canonico in ecclesia dive vir- ginis in Moguncia nunc autem plehatio iti Nurmarck, et omnes qui eam

DE REVCHLINI CONSVLTATIONE. VRIELIS MOG. AD C^SAREM EP. U. D. 29. OCT. 1510. 103

legebant aut legere audivermt, dicehant aperte^ quando Reuchlin hanc con- sultaiionetn scripsit, tunc pinguis ludeus sedit in libro ipsius. Post hec concessi ad cpiscopwn dicens, 'non existimaham quod tanta perjidia inler Chrisiianos esset. sed quales Urie David litteras dedit, tales et ipse pro

5 ?iohis sicuii invenio in scriptis eius\ Tunc dixit mihi, imperaioria prociU duhio maiestas sciret quam optime cognoscere prohum ah improho, ct quando C^sarea maiesias coiisuliaiionem illam in propria persona videre non ha- heret tempus, ipse non duhiiaret, quin Cesarea maiestas esset ordinatura doctos et expertos ad examinandum hoc negocium. Et sic misit me cum

10 consitiis et scfiptis suis ad imperaioria?n maiestatem, protit nunc sequitur.

Serenissime ac invictissime ptinceps et domine gratiosissime , meam

humilimam subiectionem ac ohedientiam offero cum gratissimo ohsequendi

officio. Gloriosissime imperaior, sicuti mihi nuper per commissionem quan-

dam commendasti, quod universitatihus Coloniensi, Moguntinensi, Erphor-

15 densi ei Heidelhurgensi , preierea lacoho Hochstraien sacre iheologie pro-

fessori, ac hereiice praviiatis magisiro, dociori loanni Reuchlin, et qui-

husdam aliis Hehraice litteraiure periiis, tue celsiiudinis causam indicare

■t commendare, ut causam hanc diligenter examinarent et consultarent,

quomodo negocium hoc sit inchoandum et preseriim, an iales lihri (quihus

f^utuniur super lihros decem precepiorum Mosaicorum, prophetarum ei vete-

^K^ testamenti) iollere laudabi\\le sit ei Christian^ fidei ntile, et hanc co?i-fij

^^ultaiionem mihi miiterent, quam ego idierius legere deherem, et una cum

consilio meo apud loannem Pepericornum mitierem tue sereniiaii secundim

mandati iui commissionem : hoc ego ianquam ohediens perfeci^ et prcno-

2:, minaiis universiiaiihus et viris tue Cesare^ maiestalis proposilis de ludeo-

rum lihris proposui, petens super hoc considiationes esse hahendas et mihi

dein miiiendas. Insuper ah universiiaie Coloniensi, Moguniinensi et Hei-

delhurgensi ei heretice pravitaiis inquisiiore et doctore loanne Reuchlin

consuliationes cum opinionihus suis recepi, quas etiam iegi. invenio igitur

3oconsitia universitaiis Coioniensis^ Moguntinensis et hereiice pravitatis iti-

quisitoris esse conformia, qu^ eiiam summopere mihi placetit, et negociutn

hoc satis laudahile iudico: Nempe quod omnes ludeorum tihros cuiuscunque

tiominis fueritii^ ad tuas manus recipias, solenni proicsiaiione , quemad-

modum consilium universiiatis Coloniensis indicat, et ut doci^ consiatites-

-Xtque person^ in utraque lingua tam Laiina quam Hehr^a ad hoc ordinen-

tur , tihros ac veieris iestamenti textum quasi suorum doclorum lihros exa-

minare. Quia igitur iextus veteris testametiii (quemadmodum conmltatio

Moguntina indicai) per suos Rahinos el dociores sunt corrupii el in oppro-

hrium fidei Chrisiiam^ aliier expositi, iahorandum est quales lihri eis sint

40 dimittendi vel auferendi. Possunt etiam lud^i vocari et de hoc examinari.

* legelgere /. ^' cofultatio 1.

1 04 lOA. PEPERICORNI DEFENSIO CONTRA FAMOSAS O. V. EPISTOLAS.

Sed si in suo errorc et opinione persevcrare velini, iunc decet Cesaream maiestatem dare operam (si tales libri aliquo pacto utiles existimarentur) ut deponantur penes Christianos prelatos, quod si inuti/es, ut toUantur et comhurantur. Tantum est quod ex hoc negocio capere possum, nec im- peratorie maiestati mentem meam celarCy humiliter rogans tuam Cesareamh maiestatem, ut Serenitas tua velit deliberare, et quo negocium hoc iam- dudum inceptum perficiatur nec omittatur. in hoc factura est Cesarea maiestas rem deo gratissimam, ac summum honorem consequutura apud Chjistianum populum. Datum die Martis post festum Simonis et lude.

Anno . et c. decimo. lo

Tue Cesaree maiestatis obediens et subditus

Uriel archiepiscopus Moguntinus, ac elector imperii. ||

JJij*» Postquam Cesarea maiestas Reverendissimi in Christo patris ac do- 15 mini archipr^sulis Moguntini literas et consilium audivit, erat sua sereni- tas optime inclinata audire reliquas consuitationes , sed propter ingentia ac notabilia negocia Cesarea maiestas legere vel audire in propria p^r- sona nequivit: tamen ut haberet rei veritatem, ordinavit ad hoc tres nota- biles ac bene doctos viros, eis mandans et committens ut causam hanc bene 20 examinarent et perpenderent , ac demum concluderent easque sue sereni- tati scriptis mitterent, quod sic actum est. Nam illi tres venerabiles do- mini, quorum primus fuit doctor Baldung Cesare^ maiestatis consiliarius, Secundus dominus Angelus utriusque iuris doctor in universitate Fribur- gensi, Tertius autem devotus pater dominus Gregorius prior in Carthusiaib prope Friburgum , qui Margaritam philosophicam composuit , ad hoc sunt ordinati, cui C^sarea maiestas preter ceteros maxime confidebat. hi do- ctores inspexerunt et examinaverunt ad amussim omnes consultationes , et archiepiscopo alque ipsis universitatibus et heretice pravitalis inquisitori penitus adheserunt, ut hic iti sequentibus palet. 30

Serenissime invictissime imperator, illusirissime princeps ac clemen- tissime domine. Iti negocio libros lud^orum tangente, Utrum iibros quibus nostris utuntur temporibus, excepiis libris Moysi, prophetarum ac veteris testamenti, ab eis toliere sit deifcum, laudabiie, ac fidei nosirc sacre pro- fcuum^ Itisuper quibus viis ac mediis in negocio hoc procedetidum sii, uisb ad saiutatem /itiem perveniatur: Ex commissione imperatorie maiestatis vestre nos uii veri obedienies ac subditi eiusdem imperii maiestaiis vesire, singulari diligeniia, studio ruminavimus aique petisicidavimus tiegocium hoc, consideravimus preterea cotisilia Reverendissimi in Christo patris ac do- mini domini Urielis Archiepiscopi Mogutitinensis. et c. similiier universitaium 40 Coloniensis ac Moguntinensis. et c. necnon aliorum dociorum ac peritorum

BALDVNGI, ANGELI, GREGORII CARTHVS. AD C.ESAREM LITTERJE.

105

consilia ei scripta ad negocium hoc conducentia diligenter conspeximus, Alque ex omnibus his quid nobis videaiur breviter annoiavimus^ saniori\\ consilio ac finali decisione vesire imperatorie Maiestatis in omnibus sem- P"i per salvis.

5 C Inprimis. Cum inier multiplices libros quibus ludei uiuntury repe- riuntur .XXI III. lihri quos essrim narbo voca?it, in quibus coniineniur libri quinque Moysi ac libri propheiarum et veieris testamenii, qui omnes in nostra biblia coniineniur et habeniur ^ et tanquam veri sancii boni ab ecclesia calholica sunt recepii^ et ab ecclesiasticis docioribus explanati, Ta-

loles cum breviario ab ipsis exiracto, quem ludei hafftores vocani, quo in Synagogis suis uiuniur tempore festivitatum suarum, possunt eis uiiiiier ei sine omni periculo dimitii.

C Omnes auiem alii et singulariier liber qui dicitur Thalmui cum omnibus suis appendiciis ei exiraciis sive sit in orationibus aut alio quovis

shmodo Similiteret alie eorum glose super predictos viginti quattuor libros, videlicet Moysi prophetarum et c. presertim post destructionem templi ab eo- rum Rabinis conscripti, Signantur duo libri quos nominant inzam et iolduih lesu hanozri. quum predicti contineani plures diversosque errores ac he- reses contra legem nature ac Moysi^ Necnon blasphemias ac impietates

Viaique coniumelias conira Ihesum chrisium deum ac redempiorem nostrutn, et suam dignissimam matrem semper virginem Mariam, in derisionem scan- dalum ac vilipendium sacratissime fidei nostre christiane tendenies, nihi- iominus ac operantes ad seduciionem ludeorum, confirmanies eos in per- fidia, excecatione ac errore suo, Averienies quoque eos ne ad sacratis-

7bsimam fidem Christianam converianiur , propter que et antiquitus a summis pontificibus ei aliis ecclesiasiicis docioribus Hebraici sermonis peritis, Sacr^

^tfam theologie ac utriusque iuris professoribus condempnaii et abiecti fuere.

^B C Tales omnes possunt, immo debent ex vestre Cesare^ Maiesiatis

^^^mmissione a ludeis tolli, quemadmodum consilia prenominata Reveren-

ifidissimi domini Archiepiscopi Moguntinensis ac universilatum Coioniensis, Moguntinensis .et c. concorditer persuadeni , iudicaniium opus tale esse di- gnum vestra C^sarea maiesiate , deificum, iaudabiie^ sacr{! fidei fiostr^, ipsis quoque lud^is uiile. ||

C (juibiis auiem viis ac mediis negocium hoc incipiendum^ prosequen- JJitj''

^hdum ac finiendum sit, videiur nobis (salvo semper in omnibus vesir^ C^- sare^ maiestatis saniore consiiio) quum libri tales non in uno deierminato hco, sed per toium Romanum sacrum imperium sparsim rn diversis locis habeaniur , in quibus Iudt;i hinc inde habitani, quod ex vesir^ Ci;sarec maiestalis mandaio et commissione omnes ei singidi archiepiscopi totius im-

^perii per se et suos suffraganeos in suis diocesibus, auxiiio ei assisteniia

Signantur 1. gcriptum fueril Higuanter.

106 lOA. PEPKRICORNI DEFENSIO CONTRA FAMOSAS O. V. EPISTOLAS.

brachii s^cidaris of/icialium, scilicet consulum eic. a ludeis predictos libros siipra specificaios, videlicet Thalmut recipiant ac tollant et sub certa po- nant custodia. Et ut vestra imperatoria maiestas melius faciliusque pos- sit certificari de libris receptis a ludeis ac ipsis dimissis, quot scilicet qui et quales sint, ad precavendum etiam dolum et fraudem, consulimusb ut omties libri' tam recepti quam dimissi per notarium publicum cum suis propriis nominibus distincti in duobus registris eiusdem tenoris conscriban- tur, quorum unum maneat cum libris receptis in loco, ubi libri recepti suni, alterum vestr^ Cesaree maiestati mittatur, et ita fiat in omnibus et singu- lis locrs ubi lud^i habitant. le

C Quum autem libri recipiendi plures sint, et non de facili possunt discerni boni a malis, si qui tamen tollerabiles inter iales reperiri possent, ad pr^cavendas eiiam querelas ludeorum, videtur nobis quod post rece- ptionem hac descriptione librorum , ut premiititur, vestra Cesarea maiestas committat aliquibus viris peritis in Hebraica ac Latina lingua, honestis ac 15 deum timentibus, qui receptos repositosque libros diligenter lustrando revi^ deant, et si invenirent aliquos in philosophia, in medicinis et in sepiem artibus liberalibus ac similibus, immunes tamen a predictis Talmudicis blasphemiis, impietatibus , erroribus etheresibus, tales possunt ex ipsis lu- deis ex co?nmissione vestre Cesaree maiestatis restitui, quos ludei habere-m possent cum viginti quatuor lilrris eis a principio dimissis.

C De residuis vero libris damnandis consulimus elegi aliquos in per- gameno scriptura ac characiere meliore, ut distribuaniur in librariis Chri- stianorum, ibique iigari cathenis ferreis, ne subtrahantur^ ut sini in usum Christianorum studiosorim et in jjerpetuum testimonium contra lud^os. 25 cum etiam his convinci possunt de blasphemiis, impietatibus , erroribiis et heresibus, propter que eis iuste subiati sint. \\ ;p4) C Residuos autem omnes vindex errorum et impietatum vorax flamma consumat, quemadmodum Reverendissimi consilia domini Archiepiscopi Mo- guntinensis el universitatum supra specificatarum persuadent. m

Hoc est, generose domine C^sar semper Auguste, consilium nostrum super hoc negocio a Cesarea vestra Maiestate nobis commisso, conforme consiliis Reverendissimi domini archiepiscopi Moguntinensis ac sepe nomi- natarum universitatum. Quod dignetur eadem Cesarea maiestas vestra ciementissime omnino suscipere atque tanquam imperator ac Christianitaiis "ii supremum caput: €^Conservator protector verus dominus atque advocatus, presens negocium salubri inicio ceptum, convenientibus mediis ad optatum deducere finem, Nec ullis persuasionibus imperfectum relinquere, quum eius intercessio post tam gloriosum principium cederet in perpetuam infa- miam, vilipendium, ac derisum, derogationemque nm tanium vestre in-%

* quot] q> 1. 18 pdictt^ almudicis 1. ^^ ex [non et) 1. 20 yestra Ce. ma. 1. " discribuantur 1.

BALDVNGI, ANGELI, GREGORII CARTHVS. AD C^SAR. LITTER^. PEPERIC. ADNOT. 107

victissime C^sare^ maiesiaii, Sed et iotius sacre fidei Chrisiiane apud le- vemj vanum ac contempiibilem ludeorum populurnj haud duhium confor- tarel huiusmodi intercessio in sua obsiinata ceciiaie Eius auiem perse- quuiio sine omni hesiiaiione omnipoienii deo gratissima cumulal)ii eidem 5 vesire Cesare^ maiesiati eternum ei incommuidbiie premium in ^terniiate Promerebiique eidem victoriam contra inimicos suos in iempore, bonamque famam in perpeiuum apud homines.

Hieronimus de leoniJms dicius baldunck sacr^ iheo- logie professoi^ ariium et medicinarum docior Cesa- iit ris consiliarius ac aposiolicus proihonoiarius manu

propria scripsii.

Angelus . u. iuris doctor Alme universitaiis Fribur- gensis ordinarius lecior manu propria scripsii.

Pater Gregorius prior domus Carihusiensis prope Friburgensem civitatem manu propria scripsii. ||

C Ab istis prediciis tribus consuliatio Reuchlin non solum esi reieciaipi^) ac inuiitis repuiata, Verum eam de ariiculo ad ariiculum iransposueruni ei eam digiiis scandalosam indicaruni. Ei in huius iesiimonium: habeiur in ariiculis loannem Reuchlin ea qu^ annis exaciis cuidam nobili de lud^is

i^conquesius sit, scripsisse airamenio nigro^ Illa autem que nunc pro lud^is

\mmsiUiaverit , scripsisse airamenio rubeo.

^^ C Unam falsiiaiem ei sinisiram Reuchlinistarum persuasionem ^ qua proh dolor mulii boni Chrisiiani misere decepii sunt. Ipse enim loannes

•^Reuchlin non erubuil dicere^ quod Colonienses non inieilexissent specuium suum ocuiare Theutonicum et propierea ipsorum iudicium esse iiullum. Nunc aperite oculos mentis vestre, o vos Chrisiiani^ ei iniueamini veriiatem in Christo Ihesu, qui nos redemii sanguine suo precioso. posiio casu quod Colmienses non iniellexissent TJieutonicum ipsius superiorisiicum , id quod

zotamen in se falsissimum est, ires iamen illi dignissimi ei doctissimi viri utque in diversis facultatibus periti Theuionicum illud optime inteiiexeruni, qui non in Rrabantia sive Iloliandia aui in Wesiphalia seu Francia nati^ sed in locis Suevi^ vicinis ei iia ipsius conicrranei ^ et summa ipsi amiciiia iuncti. Nam requisiii per C^sariam maiesiatem , veriiaiem supprimere non

'^voiuerunt. Ilec sunt verissima ei iotius negocii res gcsi^. in cancellaria C^saree Maiesiatis coniineniur. (Juarc sub periculo vii^ el morte publica semper ero paraius isia probare. C liem quod ires ilii viri dociissimi ei veri superiorisie atque ipsius amici fecerunly hoc facium fuii priusquam loannes Reuchlin suum specuium oculare Theuionicum imprimi fecii ei anie-

40 quam universiiaies se inierponerent Et propterea scripsii in speculo suo ocu-

C Noia lector

108 lOA. PEPEBICOBNI DEFENSIO CONTEA FAMOSAS O. V. EPISTOLAS.

lari arHicnlo .xxii. suarum declarationum contra illum Carthusiensem unum ex trihus illis pr^nominatis. et sic nec illi nec aliis per impudentissimas suas invectivas pepercit^ qui suos errores ferre non potuerunt et sola ve- ritate inpugnaruni. Futilis igitur obiectio, quod nos, quibus indies man- data imperatoris mittuntur , ipsius Theutonicum intelligere non potuisse-h dS, mus. etc. Sed nunc ad con\\tinuationem facti quod iribus illis per Cesaream maiestatem commissum fuit revertamur.

C Negocium illud quod per tres illos celeberrimos viros factum fuerat, cum aliis consuUationibus Cesarea maiestas in bona custodia servare fecit ac sua serenitas Moguntino Archiepiscopo respondit et per litteras scripsii i quas quidem atiuli Reverentie ipsius.

Maximilianus dei gratia. etc. Reverende princepSy nepos et elecior: ' tue charitaiis consultationem sive scripta ac consilia aliquarum universi- tatum in causa ludeorum ei libros tangentia nobis per loannem Peperi- cornum allata bene inteileximus : et iue Reverentie negocium nobis ioium t bene placuit, et similiier aliorum quorundam preier universiiatum consul- taiiones nobis placueruni Et iia per toium ut bonus atque laudabilis pro- cessus fiai, quia res in se arduissima esi, volumus et aliis sacri Romani imperii staiibus rursus de hac causa iraciare et finaliter concludere. Datum in Friburg decimo teriio lanuarii. Anno. et c. 2

C Ex istis et aliis patet quam zelosissime serenissimus noster Impe- raior et quam strennue in hoc sacraiissi?no negocio sese exhibuerii, rem arduissimam esse dicens et ioio imperio dignam. Quapropier coniemnendi suni^ maxime Christiani, qui nescio quo spiriiu maligno, illud nullum puiant. Sed nunc ad coniinuationem historie revertar. 2

C Lectis his litieris nunciavi graiiosissimo domino meo Archiepiscopo, quomodo Cesarea maiestas ad negocium hoc examinandum ires dociissimos viros ordinasset, et ipsi per inspirationem sancii spiriius cum tiniversiiatibus pr^nominaiis ei heretice praviiatis inquisitore conclusissent , et quomodo consultationem loannis Reuchlin non solum coniempsissent , Verum etiamz de articulo ad articulum in scriptis indicasseni, quapropier ipsa esset sper^ nenda. Tunc dixit ^Pepericorne , omnia hec bene perpendimus , et pre- seriim consultationem loannis Reuchlin, et omnes qui hanc legunt et audiuni, non aliier dicere possuni quam quod immundo spiritu sit macu- ©b iata\ Adiecii 1| etiam quomodo in hoc negocio ulterius procedi non possii, 3 sed expectandum esse usque ad proximum diem conventus principum. tunc velit Cesaream maiestatem et reliquos principes adhortari ui res ista bonum sortiretur finem. Sed tunc temporis nullus fuit conventus princi- pum, quapropter res illa fuit protracia. Quam ob causam ludei non solum se roboraveruni ei conira nos Christianos se opposuerunt, sed eiiam ad i me dicebant 'Reuchlin novit te expedire et tibi resistere: hunc ad defen-

PEPERIC. CVM ARCHIEP. TRACTATVS. HVIVS AD C^SAREM EP. D. 23. APR. 1511. 109

dendum nos et libros nostros contra te excitare volumus' et multis aliis sermonibus illicitis in nostre fidei dedecus et vituperium mihi restite- runt. Tunc quesivi ex ludeis: '■quis patefecit vohis consultationem lo- annis Reuchlin^ aut 'unde scitis vos quod pro vobis et coiiira me con-

h sultaverit?' Tunc fecerunt tanquam iili, quorum os ex cordis supera- hundantia loquitur nec iacere potueruni, et notificarxmi mihi quomodo cum loanne Reuchlin essent iti magna familiaritate ei optime scirent de hoc negocio. Tunc inira me cogiiaham, ^nunc ienehii diaholus candelam\ ac illius proverhii Germanici recordahar ^doctrina facii perversos : pr^ierea

\Qmente mea volveham ^esine loannes Reuchlin ianie audacie, quod Romano Imperaiori aperiissima mendacia et pessimos errores audeat miiiere^ multo magis aliis principihus?' Et omnia que audiveram a ludeis^ retiuli quihus- dam honesiis Chrisiianis Moguntie. quid nam ulierius agere deherem? Tunc consulium esi mihiy quicquid coram Imperaioria maiestaie lohannes

\hReuchIin mihi falso imposuisset, illud deherem diluere eime in hoc scriptis puhlicis excusare: et sic composui ac edidi Speculum manuale conira pra- vitaiem ludeorum Insuperque aliquos inutiles articulos ex consultatione Reuchlina excerpsi. et hec omnia ad defendendum honorem meum in manuali speculo in scripiis puhlicavi, verum de consultatione loannis

w Reuchlin nxdlam faciens meniionem. quod quidem speculum manuale misi lo-

anni Reuchlin et ohtuli si facta esset ei a me iniuria., paratus fuissem sicuti

adhuc sum ante Cqsaream maicstatem vel universitates aui heretice pravita-

tis inquisitorem in omnihus locis respondere omniaque prohare usque ad ignem.

C Et illo eodem iempore fui nundinis Franckfbrdiensihus. tunc ite-

r,rum misit gratiosissimus dominus meus Moguniinus ad me || ui quampri- (gij mum venirem ad se, ei proposuii quomodo universitas Erphordensis eiiam misissei sihi suam consuliationem reliquis conformemj quam quidem consul- tationem' Erphordenses propier puhlicas sediiiones ei iniestina hella ciiius mit- tere ?ion poiuissent, quemadmodum relique universitaies. Et sic misii me ad

30 Cesaream maiestatem cum consuliaiione illa ei liiieris suis hocpacto sonaniihus.

Serenissime Itlustrissime Cesar, gratiosissime domine^ meam suhiectio- nem ac ohedientiam vobis offero Quemadmodum vesira Cesarea maiestas tempore exacto petiit per mandaium, ut honesti et henedocti dociores et

ih magistri universitatis Erphordensis mittereni consuliaiionem suam, quomodo in hoc negocio (quod ludeorum lihros iangit) agendum esset, Sic miserunt mihi eam in scriptis, quam quidem ulierius vesire serenissim^ maiestati transmitto. Et cum tot universiiates in hoc negocio sunt consult^ et h^ omnes unius mentis sunt, ac negocium hoc iam late extenderunt Sic pe-

K(\timns ut vestra Cesarea maiestas velit causam hanc ita traciare ut (quem- admodum incepia esi) ad honum perducatur finem: in hoc vestra Ccsarea maieslas receptura est a summo deo mercedcm ei apud Chrislianum popu-

110 lOA. PEPERICORNI DEFENSIO CONTRA PAM03AS O. V. EPISTOLAS.

lum magnum honorem ac laudem: Hoc suscipiat a me vesira Cesarea maiestas in honam partem. Datum in Moguntia Feria tertia post diem Paschalem Anno .XI.

Obediens Uriel Archiepiscopus Mo- guntinus et elecior princeps. 6

Postquam predictas liiieras Cesaree maiestati preseniavi: iunc dice- hatur mihi quomodo loannes Reuchlin esset in curia Imperatoris magnis factionihus et conira me graviier essei conquestus , sperans me puniendum in corpore et vita, propierea quod suam iniusticiam in manuali speculo veritaie puhlice correxissem. Cumque voleham egredi Cesaris pallacium, presio lo erani venerandi ac henedocii domini, docior Zohel hone memoiie, prepo- siius iunc temporis in Nurmarck, et docior Peudinger Augustensis adorientes me verhis severis quemadmodum eis lohannes Reuchlin inspiraverai. Ticnc || €»> viriliier eis respondi^ dicens quod nos duos secundum morem iuris susci- pere ac peniius audire vellent, Ei hoc facium iniusium corrigere secundum 15 suum meriium. ei sic exivi pallacium. postea misit preposliius famulum suum ad me^ inviians me ad cenam. uhi cena peracia, incepit prepositus^ sicui prudens ei apprime docius vir, mecum loqui de quihusdam ariicutis, propier quos loannes Reuchlin de me esset conquesius, ut alteram etiam partem quanioiius audirei. Tunc ego ipsius honori/icentie totum hoc negociumn unum cum reliquo adeo clare exposui, ut digiiis suis tangere posset. Deinde dixit preposiius ad me, meriio loannes Reuchlin daret mille ducaios, ut commode el honore suo salvo exoneratus hoc negocio forei. Iniciehat mihi prelerea honam spem, quamvis Reuchlin ?nagnis factionihus siipaius esset in curia imperatoris, tameti nihil contra me aut perficere deheret aut con- 25 sequi: Illo igitur eodem vespere conferehai se preposiius ad imperatorem, uhi quid cum sua maiestaie iractaverit peniius ignoro: Sed iertio deinde die eram ex mandaio Cesaris a consiliariis suis vocatus el proposuerunt mihi gravissimam querelam loannis Reuchlin, qui non erat presens^ ui responderem ad hanc: ex qua ratione hoc fecissem. Respondi ego^ unius , viri sermo est medius, altera quoque pars audienda est. petii quoque ut apud me vocarelur loannes Reuchlin ad audiendum scripta (ut ita dicam) conira scripia, os contra os. Adieci quoque ui quicquid essem locutus aui scripsissem, illud velim coram excelientissimis consiliariis scriptis et iure prohare. Et ad legiiiimam responsionem meam iusserunt me consiliarii^ recedere. deinde vero quid inier se traciaverint ignoro. Sed Cesaree maiestatis Cancellarius dominus ipse Serenteiner aitulit mihi a curie con- siliariis responsionem , quombdo Cesarea maiestas velit negocium illud com- miitere Episcopo Augusiensi, et ego deherem leius ahire domum in hona pace, nec inierea temporis contrisiari aui quid mali metuere. Nunc autemM posiquam Reuchlin inieUexii., quod asiucia ei practica sua ad opprimen-

DE SPECVLO OCVLARl ET DE PEPERICORNO A IVDiElS LVDIBRIO HABITO. 111

ditm me apud Cesaream maiestatem ac consiliarios eius hahere locum non

posset, et consuUatio etiam sua apud muUos Utteratos viros reiecta atque

coniempta foret, Tunc ReuchUn didboUca et dbstinata superhia motus || ad^\\i

defendendum errorem suu?n, effinxit in consuUationem sua?n Germanicam

5 Latinam interpretationem , que tantum sonat sive ad rem facit, quemad-

modum ille qui se tempore hiherno antiquis caligis tegit aut veieres cal-

ceos antiquo reficit corio. Huiusmodi igitur glosam cum consuUaiione et

preterea prohosa quedam verha contra me expressa in unum volumen redegit,

imponens huic Uhro nomen oculi specularis, qux)d impressum divulgari

xQfecit, mittens ad nundinas Franckfordienses, ut ihidem puhlice venderentur.

Nunc autem quia ludei eodem tempore erani Franckfordie ex omnihus

regionihus , et audiverunt quod talis Uher in favorem iUorum conscriptus

venderetur , cucurrerunt ipsi quasi fameUci canes^ ementes Uhros ilios, in

magna et innumera copia, Laiina autem glossemata prenominata ahiece-

isru?2i de co?isidtaiione Germanica et suppresserunt , eo quod separahilia

essent ah eadem et ita solam co?isuUatio?iem , que erat pro eis et co?itra

nos, ?'etinuerunt , ad dispuia?idum cum pusillis aut rudihus Chrisiianis, ut

eos seducere posse?ii in suam fidem sive rectius perfidiam, quod quidem

procuiduhio facium est. C Nunc igitur animadve?iiie, facium esi in uno

i»sabhaihOy quod ludei i?i quadam ?nag?ia aula gaudium i?igens ei conven-

l^ki» hahue?'unt. Dei?ide autem, quemadmodum ego certior factus sum,

^^%struxe?'unt ludei duas imagi?ies seu figuras, quarum una esset Ioa?mes

ReuchU?i in angelica forma instar prophete, Altera vero figura Peperi-

«mus in forma diabolica. has figuras contra se , hoc est e regione , ad tervallum aliquod coUocaru?it. u?iusquisque igitur ludeus hahuit in manu sua librum loan?iis Reuchli?i, ereciis h?mchiis circum illas imagi?ies du-

^\ntes choreas exilientes in aliwm^ quemadmodum in Egypio circum co?i- atilem vitulum saliarunt, Inter chorisandum autem ante imaginem loannis ReuchUn flexerunt genua sua, magnum ei impendenies honorem: me au-

3« iem ianquam diaholum percusseruni et cultris petierunt. dei?ide quodam die solis adducti sunt in vicum ludeorum hi lihri Ioan?iis Reuchli?i vena- lesque propositi. quapropier mirahaniur Christia?xi, eo quod inauditum esset lihros Christianorum solere vendi ludeis: Hoc postremo dicium est Archiepiscopo Moguntino, qui cum audisset , co?isuItatione?n ipsius esse, a

v,se et ah aliis reieciam, misit ad |1 plehanum Franckfordiensium sacr^. theo- Cii.j'' logi^, professorem, ut diligenier animadverteret de libris illis. Ideo pastor

K'€ vix legerai duas quatlerniones et continuo exclamavit alia voce ^ad libuium , ad paiihulum cum libro hoc. Quapropter prohibuit per mut- m duceniorum aureorum, ne aliquis vende?'et hos libros. Quo facio ifimisit evestigio eundem libellum ad universitatem Coloniensem. ctc.

• Irnmo Ocularis speculi. ^^ Petrum Meyer.

112. lOA. PEPERICORNI DEPENSIO CONTRA FAMOSAS O. V. EPIST0LA8.

Nota Primo.

€ 0 tu Chrisiiane , qid ista legis , aperi ohsecro mentis tue oculos et noli immoderato favore excecari, Cum loannes Reuchlin prius misisset consultationem sua?n sive speculum suum oculare ad archipresulem Mo- guntinum et deinde ad imperatorem, nullas adiecit declarationes , nullah glossemata, nullas excusationes , quibus heretica sua scripta verteret in melius, Postea vero dum esset et ah archiepiscopo Moguntino et a tribus illis clarissimis viris (de quihus supradictum est) aliisque quam plurimis cum sua consultatione reiectus, videreique nequitiam suam multis legittime pa- tefaciam , et se in periculo infamie apud plerosque constitutum , suam to imprimi fecit consultaiionem , quam Speculum oculare nominavit, et quas- dam Latinas declarationes illi adiecit, separahiles tamen (id quod pessi- mum eratj a principali et soniico lihro, quemadmodum iam statim enar- ratum est. et c. lam consideraie, o vos Christiani, et favete veritati, Quale (ohsecro) signum est hoc, quod Reuchlin non audehat sihi ipsi confidere i5 nec dare in lucem per puhlicam impressionem suam consuttationem sine de- clarationihus, qualem prius ipse nudam ediderat? Est profecio signum pessi- mum, quod ipsius scripta magis excusationihus indiguerunt quam que ah aliis tunc temporis scripta fuere. C Si aliquis Reuchlinista ohiecerit ^Ne- cessarium erat declaraiiones adiicere propter ipsos iheologos, qui scriptan illius Theutonica male inteitexerunf, Respondeo, illam ohiectionem simpli- ciier esse nullam et frivolam, quia tunc iemporis nulta se adhuc univer- sitas illi negocio interposuerat neque illius consultationem viderat. El ut hoc adiungam, priusquam impressum fuisset ah adversario speculum ocu- lare , a multis iam iureconsultis ei aliis solertissimis laicis sepenumero reie- 25 cium fuit. eic. \\

(^4) Nota Secundo,

C Ohiiciat nunc alius Reuchlinista sinistre informatus et mihi propo- nai, dicens ^Tu in culpa es, quod loannes Reuchlin imprimi fecit consul- tationem suam quod speculum oculare vocant^ cum ipsis declarationihus, io eo quod tu expresse contra ipsius consultationem in manuali tuo lihro scripsisti et illam impugnasti aut reciius pervertisii' . Respondeo novam isiam ohieciionem falsam esse, et hoc iali ratione quod ego in meo lihro manuali (Theutonice 'in mynen hantspegeV) nunquam expresse aut verhis apertis ipsius consultaiionem nominaverim, aui de illa mentio-i^ nem fecerim, quanquam hoc iamen iure facere potuissem, eo quod nulla erai consultatio, et quod plus ipse apposuerat consultationi sue quam ei erat mandaium ah Imperaiore, Etiam quod ipsa tunc temporis mandato imperiali trihus illis dociorihus (quorum antea feci mentionem) fuisset ex- hihita, Et ah archiepiscopo Moguntino et prenominatis doctorihus reiectavn nec celata, mihi aique aliis data fuisset. Aiiamen ut tanto iustius age-

t-EPERICORNi DE REVCfiLtNr CONSVLTATIONE ET SVO SPECVLO MANVALI NOT.E.

113

rem ei ipsi adversario nullam iniuriarum ansam preberem, no?ninare in meo libro non volui ipsius consuUalionem^, id esi (ui iheuionice loquar) syn raeischlach. False igitur mihi hacienus hoc imposiium fuii, sicuii liber ipse meus, de quo nunc meniionem feci^ perpeiuo iesiabiiur.

5 Noia Teriio.

€ Posiio iamen casu quod ego perfidia (si veriiaiem licei faieri) ei occuliis ipsius scripiis lacessiius, imporiune ei expresse conira ipsius con- suliaiionem scripsissem , debuii ipse, qiii docior esi ei senex, moderaiius mecum egisse ei sibi ipsi iemperasse , nec propierea suas hereiicas pravi-

10 iaies in favorem ludeorum conira Chrisiianos per ioium mundum seminasse, nec inimicis Chrisii nova coniulisse gaudia. C liem si in meo speculo ma- nuali quovis modo offensus fuisset loannes || Reuchlin (id quod tamen fieri €4^ ndebam, sicuti proiestaius sum in libro meo supradicto, littera et co- lumna ieiiia) debuissei merito vel coram Cesarea maiestate, vel coram

\barchipresule Moguniino, aut in camera imperiali contra me iuridice pro- cessisse, et non metipse apostaticam suam consultationem impressam in publicis nundi?iis per universum emisisse. C Quod autem facere illud, hoc est me in ius vocare debuisset, tali patet raiione: Nam in speculo meo manuali, paragravo a?itepenultimo , expresse satis hoc protesiatus

Tosum. Sic e?iim scripsi: Si doctor Reuchlin ob hec mea scripta conira me co?\queri velit, ego ultro venire paratus ero vel ad Cesaream maie- staiem, vel ad Reverendissimum Urielem archiepiscopum, vel ad docio?^es diversarum umversitatum (sive hi sint Colonienses, sive Moguntini, sive Friburgenses, sive Erphordenses, sive Heidelbergenses) vel ad alios pre-

•ihfecios aut iudices seculares, ut coram illis veriias ipsa paiesce?xt .etc. C liem faieor me in manuali meo speculo quandoque loannem Reuchlin nominasse , sed nunquam ipsius consultationem expressisse. Item faieor me in eodem libro contra ipsum scripsisse, sed solum de his que me dum- taxai concernebant, et qu^ antea a me sepius contra ludeos scripta fuere,

Visicut de oraiione felaschummodim .et c, Non scripsi ego hereticas ipsius propositiones quas ego non intelligo, sed illa solum, que ipse conira me perperam et occulte susurrarat, licet hoc publice tunc temporis ab eo facium maluissem. C Subticui ego loannem Reuchlin comparasse (ut ab aliis iniellexi) humanilatem Chrisii habitui meret?'icio ei scripta doctorum aecclesi^ aniiquis caligis, Subticui etiam loannem Reuchlin in sua con- sultatione posuisse , Chrisiim non fuisse a ludeis tanquam verum deum

.j^iterempium, et mulia alia id genus pessima, quibus ego me i?iterponere

Y^kque possum, neque debeo, neque volo, ?ieque etiam tunc temporis in- ierposui, quia hoc doctorum erat .etc.

« fuiffj y.

Epp. OUSCVROR. VIKOR.

H

114 lOA. PEPERICORNI DEFENSIO CONTRA FAMOSAS O. V. EPISTOLAS.

Nota Quarto.

C 0 vos Christiani , audite nunc argumentum Reuchlinistarum, quo ^me convinci posse falso arhitrantur. Sic || enim obloquuntur mihi 'Tu baptizate ludee es in culpa quod loannes Reuchlin conira ie scripserit, tibi minatus sit, te accusarit et c! Respondeo hoc falsisssimum esse eib nihil eo falsius et hoc probo iaii ratione: priusquam enim consultationem ipse suam scripiurus esset^ nunquam eum aut vidi aut novi, Quapropter cum iam consultandum esset quid de quibusdam ludeorum libris agendum foret^ (ut supra dictum est) profectus sum in domum ipsius. Quo cum venissem, me humanissime tractavit et de meo adventu gavisus fuity et lo quod amplius est, me instruxit, quidnam facere deberem apud imperato- rem, sicui ipsius chirographo probare possum. Deinde tamen callidius ex me rehus omnibus ab eo iniellectis mihi dissimulanier promisii se sanctis- sime scripturum. Quo minime servato mihi apud Cesaream maiestatem contra datam fidem impiissime in sua considtaiione deiraxit, ut patei in 15 speculo oculari, et sic me iradidii sicui ludas Chrisium, et multo peius, quia hic publice, ille autem occulte. Hoc ubi incredulus legeram, iustis- simam habui occasiotiem scribendi contra eum consultatione saltem ipsitis nunquam nominata. Et ideo prior me l^sit, non ego illum. Perfidus igitur loannes Reuchlin condemnandus , et ego (ut ingenue fatear) in^a nullo repr^hendendus ., quod quam verum sit, sapientibus patei semperque patebit.

Nota Quinto.

C Alio nunc medio utar et vero quo luce clarius videhitur , quod ipse propter meum librum, hoc est speculum manuale, non hahuerit occasionem imprimendi suam consultationem , Immo etiam, quod quamvis a me lesus fuisset in lihro meo prememorato , uti supradicium est, quod tamen non debuerat, neque eiiam (id quod notaiu dignissimum est) quovis modo poterat suam edere consuUaiionem y aut in ea contra me scribere. Hec autem probo taliratione: Nam cum una essemus coram Cesarea maiestate et ipse ^q me accusasset cum suis, eo quod ego edidissem speculum meum manuale, inclytissimus imperator audiia per suos a me rationahili causa silentium utrique nostrum indixit, et ad tempus ab eo sive a suis nobis constituen- p^dum, pacem ab utraque parte inter nos duos servari^ voluit. Ipse igitur loannes Reuchlin noti fuit obediens voluntati imperatoris sive consiliariis si eius optime meritis, sed non expectans tempus quod nobis constituendum erat, sua sponte et sua (ut ita dicam) temeritate imprimi fecit suam er- roneam consuliationem. C Et preterea si nullo modo illud fuiurum re- conciliationis tempus expectare voluisset, debebat ipse me tanquam civem

n 1. ^' vt itam dica /.

I

QVOMODO SPECVI.VM OCVLARE PRIMVM AD MANVS DOCTORVM PERVENERIT. 115

Coloniensem pro suo arhiirio in quodcunque ius coram quovis iudice (prout iuris esi) vocavisse, eo quod paraium me obluli ea in re (ui paxdoanie dictum estj coram quocunque semper obedientissimum esse velle .elc.

C Ex his igitur et aliis predictis rationibus (quibus me defendendo

5 extremum iudicii diem expectaturus sum) satis vere et clare patei , me loannem Pepericornum neque adversarii consilia iniuste publicassey neque ipsum suam perdiiissimam consultaiionem ob speculum meum manuate in lucem edidisse. Intelligenti igiiur et bono Christiano satis. Quapropter continuabimus Quomodo scilicet ex Franckfordia speculum ipsius oculare

\Qprimum ad manus doctorum pervenerii.

Quum pastor Franckfordensis (ut supra dictum esi) ex mandato Ar- chipresulis Moguniini in nundinis prohibuisset ne quisquam tam sonticum oculare speculum venderet , et deinde cum eiusdem Archiepiscopi iussione ijiquisitori hereiice pravitatis Coloniam misisset, nec ille solus (eo quod

\hplus vident oculi quam oculus) rem tam ancipitem aggredi vellet, fuerunt ibidem ordinati ab universitate et ab heretice pravitatis inquisitore duo Egregii dociores, quorum unus fuit Venerabilis magister nosier Arnoldus Tu7igare7isis sacre theologie professor, primaiius Regens in collegio Lau- rentiano, Alier vero fuit venerabilis et Religiosus pater , et dominuSy ma-

20 gisier Conradus Regens Monasterii predicatorum , Conterraneus et singu- laris etiam amicus ipsius Reuchlin. His prenominatis doctoribus ab uni- versitate commissum erat quod ipsi deberent librum hunc perpendere el diligenter examinare, de folio scilicet ad folium, de verbo ad verbum^ atque de articulo ad articulum, et in quo dubiiarent, debereni ipsi hoc propo-

25 nere universitati , ut latius omnia discuterenlur. Ceterum cutn doctores in labore essenl atque multos pravos articulos excerpsisseni : tunc Reuchlin hoc percipiens, continuo scripsii ex pairia sua ad dociores nostros liben- terque purgasset \\ domum suam , petens humiliter et se subiiciens nostris /o docloribus quod in quibuscunque ipse errasset aut peccasset, se ultro illa

wrevocare vellCy quemadmodum sequenies ipsius satis hoc superque iestan- iur littere,

C Egregio viro et excellentissitno sacre theologi^ dociori domino .N. de Tungaris in splendidissitna Coloniensi universitate cathedram sanciissimarum scripiurarum te- 35 nenii domino suo quatn observandissimo.'

C S. D. P. Egregia iua virius et sapientia, Excellentissime doctor, qua tam illustri omnium bonarum doclrinarum universitate ^ ut sol astris,

I

*^ aecipitez 1. 20 Conradus] Kolliii. '"^ Ej)i.stola scqucns extat etiam in Illnstr. viror. epp. ad loa.Reuchlin.IIaf^cnoaD 1510. 4". pa^<^.p ti sqq. quam in sqq.2. designo. 32 /„ 2. hwc inscrtptio est: loanncs Keuchlin 1'horccn. LL. Doc. e{?rogio sacrae Thcologi» Doctori de Tungaris .8. D. P.

8*

116

[OA. PEPERICORNI DEPENSIO CONTRA PAMOSAS O. V. EPISTOLAS.

sic tu optimis quihusque prestas, id meriio iuo facit, quod nuper defensio- nis mee contra libellum quendam famosum adversus me turpiter editum censor ut audio a Reverendo clarissimorum theologorum collegio sis datus. Quo plane gaudeo te mihi ialem tantumque coniigisse, qui posses compaii humanis infirmiiatibus , virum tam doctum, tam peritum, et forte in viiah multis quoque mortalium periculis temptatum^ ubi pro tua exuberanti per- spicatia videbis, me non mea temeritate ulla in. hanc Charybdim, in hec male foriune involucra, in hos scylleos scopulos impegisse, sed mandaio Imperaioris et archiepiscopi precepiis paruisse, ut celere quid de creman- dis ludeorum libris sentirem, obsignaio fideliierque iransmisso consilio, lo cum nemine aniea communicato paiefacerem. Nam excellentie tue, docior eximie (ita me deus adiuvei) recie iuravero, mihi ium quum essem in di- ciando, nullius universitaiis venisse in mentem, nullum me cogitasse homi- num consiliorum collegam, quamvis in commissione nominaiim alios quo- que deprehenderim , quibus par negocium fuisset imperaium. Aiqui fesii- \b natione laboris imprudens ego, non quid alii dictaturi essenty sed tanium quid ipse afferrem, in medium consideravi. Quare per deum immorialem nullius docii hominis coniempiu ea scripsi, Tantumque abesi ui elaiione, fasiu, livore aut erga quosvis litteraios tumore animi in his scriptis tfsus sim, ut eiiam nemo de mc veraciier proferre queai, me quibus vixi quin- 20 quaginta sex annis ullo unquam iempore scieniiarum peritos neglexisse, aut eorum cum aliquo rixam habuisse. Sed omni ego discipline semper honorem detuli, maxime autem sacratissime theologie, ita ut novissime in /ij^ illius profecium.^ uiiliiaiem atque laudem || Hebreorum linguam in laiinas regulas^ opus aniea inaudiium, redegerim, eiusque dictionarium cofistru-ib xerim labore meo plenissimum, cum nonnullo rei mee familiaris impendio ac iactura. Tanium me movit sacrarum liiterarum insignis excellentia et eiusdem discipulorum honor et decus. Id scribo ut nemo me arbitretur Ulusire illud ei splendidissimum gymnasium vesirum coniempsisse, qui ad- huc nesciam quale vos consilium dederiiis: potuit aulem fieri ul cum dezo cremandis ludeorum libris nullam legem, nullum Canonem^ nullum decre- tum publicum, nullam universalis ecclesie determinaiionem particulari modo specifice latam vidissem, tum ego rem omnem tanquam in iure dubiiabilem tractare iopico rhetorum more ad persuadendum apto instiiuissem , ubi omnis animi moius mihi pro argumenio fuii., sive causaret quantamlibet db suspitionem, seu vehementem violeniamve presumptionem aul cerle neces- sariam probationem, ut in deliberativo dicendi genere fieri consuevii. In ipsis autem argumeniis fortasse digressus sum paido amplius quarn opor- tere quibusdam videatur Et ut me peregrinorum cohors isiac transeuniium ceriiorem facit^ ego multis in Civitate vestra calumniis insimulor, quasio

32 vniuerfis 1. ipse i. f. correxit»

f

J

BEVCHLINI AD ABNOLDVM DE TVNGABIS EPISTOLA DAT. D. 28. OCT. A. 1511. 117

Peperwornus , peperiphrones mihi nullis meis demeritis precedeniibus cir- cumquaque cursiiantes siruuni Accedii ad hoc quod quidam speciatissimi theologie candidati fortassis egre ferre posseni, me qui sacrarum iiiiera- rum discipulus nunquam fuerim, hominem scilicei eius scienii^ ignarum h aucioritates insertiisse divinas ei sanciorum patrum tesiimonia a me non bene (ut aiunt) iniellecia. Egregie et excellentissime doctor , observandis- sime domine, adducia per me cernes iheologica, sicui rusticorum sacerdos in sermonibus medicinam allegare posset. Fateor enim , in scholis theolo- giam non didici, sed civiles leges. quare vestram disputandi rationem

io ignoro. Esi auiem nihilo minus mihi pura conscieniia, quod volunias mea non avertatur a Christo qui est capui ecclesie. Quicquid igitur sancta ecclesia (que est columna et firmamenium veriiatis) credii, idem ego et taliier credo Ei sicui ipsa exponit sacram scripturam, iia ego exponendam censeo, atque confiieor , et si usquam aliier exposuissem quam patiatur intellecius

ibecclesie, quod tamen fecisse me non memini, pro tunc ego sicut pro nunc ei nunc sicui pro tunc illud corrigere ei emendare paratus sum , ei stare omnino \\ determinaiioni ecclesie, ui integriiaiem in me suam fdes inconia- /itj minata custodiai. Oro igitur, prestantissime docior, ut si quemquam scri- ptis meis i^srsse tibi videar^ si mea facilitas ullum hominem male offen-

20 derii, facias me per humanissime benigniiatis tue indulgeniissimas litteras certiorem, habendo in me patientiam et omnia reddam tibi. iubeas velim et moniius recondam gladium, Cantet mihi gallus ei flebo, prius ipse iones aniequam fulmines. Sic enim natura consiiiuii, ut ignis pr^moneat cre- pitu antequam exurat , ruina fragore , antequam supprimai, ierra motu,

25 aniequam absorbeat, ut talibus minis omnia sibi animantia possint a damno cavere. Valeas feliciier opto, perquam colcndissime doctor, et magni/ic^ facullati theologie quanta potes diligeniia me obsecro commendes, in me- liorem partem omnia ei benigniorem interpretando. Datum peregre, quum forte fortuna iabellarius quidam contigisset accincius itineri. quinio Cal.

30 Novembris. Anno domini. M. D. xi.

C loannes Reuchlin phorceh. II. docior.

Nota lector.

C Videamus nunc quam leviter et inconsiderate in hac episiola eva- gatus sii. Oro igitur aique obsecro vos in domino lesu ut veritatem non Zbmodo audire sed etiam iueri velitis.

* & Peperiphrones 2. commeritiH 2. ^ intellecta] neglecta. 2. doctor & obf. 2. ^-^^ quare datur — ignorare. 2. •' eccefio 1. ** credit, et quali- tercunq3 credit, 2. " usquam] ullo tempore 2. '" Ej^o p nunc ficut pro tunc & tunc ficut pro nunc illud 2. ^^ Per errorom in 1. est Ciij suara non habet 2. *• opto foeliciter 2. '' theologicse me 2. omisso mc a7ite obsecro. *" acciuctus itineri obtigisset. 2. quinto omis. 2. ^^ Subscriptionem omis. 2,

118 lOA. PEPERICORNI DEFENSIO CONTRA PAMOSAS O. V. EPISTOLAS.

C In primis ilaque laudat mirifice venerahilem virum dominum Ar- noldum Tungerensem. postea autem in sua defensione (sed verius offen- sione) ita turpiter et falso eundem contemnit ei vituperat ut nihil supra.

C Titulum tamen epistole non omiliamus Videatis ohsecro quomodo mucrone suo proprio confciatur, ut stulto respondendum sii iuxta stulti-b iiam suam. Sic enim scripsit ^Egregio et excellentissimo sacre iheologi^ doctori dno .N. de Tungari .et c' Hunc scribendi modum postea in sua execrabili defensione liltera t columna. quarta circa fnem stultissime con- demnavii. Nam cum magister noster venerdbilis Arnoldus se non Tunga- rensem sed de Tungari more soliio in tiiulo sui libri scripsissei, voluit lo /itj*' Capnion , magistrum nostrum propterea ob \\ crimen a pairia proscripium esse. Si ergo sunt male sive infames oraiiones, quando sic scrihimus ^de Maguniia, de Treveri, de Basilea .etc. ergo ipse prior ad dociorem no- sirum (quem venerahilem fatetur., sicuti esi) non de Tungaris sed Tunge- rensi scribere dehuisset aui saltem sui exemplo illam redarguendi leviia- 15 tem omisisse. quia igiiur hoc loco (quod nemo negare poiest) aucior ipse seipsum scandalizavit sue orationi proprie contradicendo, alium adiungam locum, in quo professe a se veriiati manifesiissime contradixit. Scripsii enim cuidam viro nohili ante tempora germanice, quod in oratione iudaica Felamschummodym ludei contra nos oreni nohisque maledicant, et librosn contra nos scrihant, postea vero in reprohum sensum nescio a quo acius demone, contrarium contra nos omnes scripsii ei ludeos contra veritaiem in hoc defendere conatus esi ac si ipse melius noscet ludeorum mores et facia quam hi qui ex iltis naii et .xxx. aut xl. annis eadem proh dolor peccaia cum illis perfecere. C Sed quid erubescerei hic homo vafer omni 25 hora sihi ipsi contradicere ? Tertium audiamus de modo ipsius scrihendi et deinde pervertendi levissimo. Magister Ortwinus Graiius vir docius el ho- noratus , paire genitus seculari Frederico scilicet de Graes (quod propter obscurorum virorum epistolas diciiur) ei non longe a frequenii domicilio Reverendissimi clomini Episcopi Monasieriensis prope Cosfeldiam (ut egom ab aliis intellexi ei mille etiam hominibus vero verius apud nos cognitis- simum est) hahitante, ille inquam magisier honorandus scripsit conira loannem Reuchlin in quodam carmine (sicuti ego ab aliis audivi et ad- notavi) ^Flei lovis alma parens'' .et c. Ex his verbis probare conatus esi magistrum Oriwinum heresiarcham esse, volens lovem fuisse diabolum eizb sic inferre Ortwinum voluisse quod Maria virgo intemerata fuissei mater diaholi. quam hec temeraria sint non est meum disputare quia hoc hestie intelligereni. IIoc solum audivi et est verum quod loannes Reuchlin scri- psit Archiepiscopo Moguntino quod ipse Mercurius et imperaior esset lup-

^^ a. 1505. Cf. Reuclil. Defension. Tubing. 1514. 4". pagg. Kii. sq. Epistolam post hanc Defensionem repetemus. 27 Qf^ infra post Lamentationes 0. V. epistolam apologeticam Ortvini Gratii. ^s Qf' Epist. O. V. I. 38. i. f.

PEPERICORNI CENSVRA PR^CEDENTIS EPISTOL^ REVCIILINIANiE. 119

piter. Si ergo talis interpretaiio (quemadmodum ipse vult in defensione sua, littera t columna idiima) in diabolum refleciiiur , signi/icavii archie- piscopum fuisse ministrum diaholi, et sic commisit iterum crimen lese maiestatis ac ultimo esset afflciendus supplicio. H^c autem cum transfe- brenti ex auditis et aliorum accepiis a me scedulis pronunciarem, rogatus fiii, ut hoc ipsum apponeremj quod videlicet loannes || Reuchlin sepissitne (/4) hoc modo prior Ortwino scripsisset , et quod Fumulus noster (cui ignis est proximus) Erasmum Roierodamum, eloquentem (ut audio) theologum inier- rogare deberet ei quidnam ipse in oraiione sua ad divam virginem Ma-

10 riam intellexetit, cum sic oraverit et indies oret: ^O Maria, tu non so- lum es nutrix lovis sed mater Iovis\ Intelligenti saiis. Paiet igitur quod conlra doctorem et magistrum Ortwinum scribendo nihil effecerii, sed quod seipsum scandalizaverit eo quod insiar beani sive elementarii pusionis in terminis falso et hoc scienier pr^siiierit Et inde nulla esi causa quod eos odio

\b persequatur , nisi quod conira aposiaticam ipsius consuliationem pie aique honestissime scripserint. Sed h^c nunc omiito. nec alia ratione h^c tria notabilia primum adducere volui, quam ut boni videant et sapientes quam levis ipse sit scribendo, quam varius eiiam et inconstans, ita ut in centum aliis locis aucior frequenter contradicat sibi ipsi, ex quo laudem (nisi

20 apud reprobos) habere non poterii. C Secundo igitur^ ut ad

reliquos epistole prescriple ariiculos deveniam, Ipse loannes Reuchlin letatur et gaudet (sicut in principio epistole videtis) doctorem pr^fatum Arnoldum scilicet ordinaium esse censorem negocii ei librorum, Postea vero in suis invectivis sive famosa sua defensione, scandalosissimis vcrbis hoc

vtfactum detestaius est.

^^ C Tertio scribit universitatem nostram esse illustrem in omni doctrina ^^t theologos nostros esse reverendos et clarissimos. Posiea vero in suis in- veciivis et iibro famosissimo derogai honori universitatis nosire et tanquam ^tffomo inconstantissimus theologistas eos appellai.

w C Quario scribit dociorem Arnoldum proculdubio tam perspicacem esse ut compati possii humanis infirmiiaiibus , quibus verbis salis insinuat ->' non salis caiholice scripsisse, eo quod censuram exiimescat. Ei pro- plerea ad istorum confirmalionem semper inslal et insietii^ tum apud Ce- saream Maiesiaiem, ium apud Parrhysienses (sicui ipsius episiola testatur

zbud illos missa) ui silentium imponaiur et ne quid contra eum agatur et idipsum nunc in Curia Romana facii. quod apertum est noxi^ signum, cum hoc nunquam a nostris sii peiilutn neque adhuc petatur. || Nunquatn (/1'») auiem (siculi nos facimus) insleiit, ut quod iustum est fieret, et quod hoc verum sit, ipsius scripia iestatitur. verum de his alias.

*" C Quinto scribit se non sua iemeritate ulla in hanc Charybdim et

^ epistola] data Stuttg. xiii. kal. lul. a. 1514. (apud Bulfleum VI. p. 63. sqq.)

1 20 lOA. PEPEBICOKNI DEFENSIO CONTKA FAMOSAS O. V. EPISTOLAS.

involucra incidisse sive impegisse, sed mandato Imperatoris et Jrchie- piscopi. hic duo attendenda sunt. primo quod presupponit se in pericu- lum venisse. id quod non fuit viri sapientis, eo quod in scfibendis consiliis providum atque perspicacem eum esse oportuit. Secundo quod hic satis aperie serenissimum nostrum Imperaiorem , virum unum omnivm 5 procul dubio prudentissimum, infamare nitiiur, ei id quidem suo impuden- tissimo mendatio: Nunquam enim inclyiissimus noster imperaior ei unus otnnium religiosissimus loanni Reuchlin demandavii ul hereticas praviiates scriberet et illas postea stante (ut supradictum esi) concordia, impressas in lucem ederet. Ilem quod maius est, nunquam ipsius scripia approba- 10 vit, nunquam illis assensum prebuit. immo veiuii ea legi ei penitus sup- primi iussit. Quod hec vera sint et in precedeniibus ei in sequentibus mandatis patei. C Erubescat igiiur (ut cum gratia loquar) semiiud^us ipse infelix, ac plane reprobus , qui notissimo mendacio suam nequitiam palliare, et caput mundi totiusque christiane religionis lumen, ipsumque \b eiiam Archiepiscopum iam turpiter infamare conaius sit. Hoc soium Capnioni demandatum fuit a Cesarea Maiestate, ui una cum ceteris uni- versiiatibus expresse in mandaio nominaiis scriberet, quid de lud^orum libris quibusdam supra bibliam editis agendum videretur. 0 utinam in- clytissimus noster imperaior hanc epistolam ante duos annos legissei: pro- 20 culdubio ipsum in gemonias scaias coniecisset , ianquam de crimine l^s^ maiestatis apertissime convictum. Nemini igilur mirum si de me, si de dociore Arnoldo, si de magistro Oriwino, si denique de aliis viris simul presiantibus ei bonis mentiri audeat^ cum de screnissimo nosiro impera- iore et Archipresule Moguntino istius negocii principe tam. incredibilia in 25 omnibus suis scriptis mentiatur. Et ideo non impugnaiur a doctoribus quod mandato imperatoris ei pr^cepto Archiepiscopi scripserii, sicui eiiam ipsi scripserunt, sed quod longe latius quam sibi commissum fuil, sua teme- ritate evagatus sit et ea scripserii in favorem ludeorum que sibi com- missa non fuerunt .et c. |1 30

(j3 C Sexto, ut at alia properemus. Scribit se celere quid de creman-

dis ludeorum libris sensisset secreto patefecisse .ei c. Non debebat inquam tam celere scripsisse, ut iam mandati imperialis oblitus in pr^cipitium rue- rei. Quia^ (vt ab aliis anie iempora audivi) Auguslus dicere solebat Fesiina iarde. Quod igitur cito ei male facium esi, quandoque ut pereatzh csi necesse. Deinde in predictis verbis alivd mendacium incvrrit, qvod de cremandis Ivdeorum libris consuliaiionem habendam insinuat, cum hoc serenissimus noster imperaior nulli unquam commiserii. Quod qui credere noiueril, Imperatoria mandata legai: Aliud est enim perlusirare et sup- primere sonticos libros quam comburere. Vehementius ergo mentiius esiio

*o fcripa 1.

PEPERICORNI CENSVRA PR^CEDENTIS EPISTOL^ REYCHLINIAN^. 121

in deftnsione sua .^\x]. columna prima, ubi commentus est hanc genera- lem sibi oblatam quesiionem (et sunt verba eius in forma) , An omnes lu- deorum libri pr^ier bibliam sint perimendi . et c. Nunquam illi neque etiam quibusvis aliis talis fuit oblata quQStio. Et quod hoc verum esse ab omni-

5 Ims credatur, scripsit paulo ante in eadem columna, se nescium fuisse quid imperator struere suo mandaio vellct, nisi forte (ut ipse ait) libros ludeo- rum comburere .etc. Si dubitavit, quare in hac epistola audet dicere de cremandis ludeorum libris? Falsarius igiiur quodammodo mandati impe- rialis et quia inconstans, precepSj et mendax, a nemine non dico defen-

ladendus sed ne audiendus quidem.

C Septimo. Facit iuramentum , magistro nostro Arnoldo, se peniius immemorem fuisse omnium illorum quibus idem eiiam negocium a serenis- simo nostro imperaiore et archipresule commissum fuit. o leviiatem into- lerabilem, o cecam imprudentiam. Debebat homo preceps mandata et

xhcommissiones diligeniissime perspexisse, priusquam se ad scribendum con- tidisset. Quid multa ? Festinavit tanium hic bonus vir lud^os in sua con- sultatione perperam defendendo , ut iam Chrisiianorum et honestatis pe- nitus esset oblitus.

C Oclavo. scribii se nullius hominis contemptu scripsisse ac in quin-

2Qquaginta sex annis nullum doctum l^sisse .etc. IIoc falsum est^ quia in c^co oculari suo speculo cum appendiciis invectus est turpiter et implicite in patrem Gregorium, priorem domus Carthusiensis prope Friburgensem

I^^iiatem^ virum religiosissimum , doctissimum et optimum, Et || in signum ©»> ^mfritatis quod hoc feceris ^ fecisti manum depingi ad marginem^ ut tu^ nmalignitati satisfaceres. Sed quare obsecro contempsisti talem ac tantum

i^jk-um 0 tu Reuchlin, nisi quia ex mandalo imperatoris cum suis col- ^^gis, viris profecto clarissimis^ conterraneis quoque tuis, et supranomina- tis, qui iuum theutonicum bene intellexerunt , consultationem tuam non approbavit, sicut patet in articulis qui suni penes imperaioriam maiesta- iotem^ quemadmodum etiam supradictum est. C Item lesisii me proditorie ni consutiatione tua. id quod facere non debueras, sicul iam statim satis mfficientcr est probalum. postremo l^sisti omnes doctores ccclesi^ ei totam Christianitatem, id quod maius fuit quam si unum I(;sisses. C Taceo quo- modo brevi tempore uni ex nostris amicorum suorwn scribens gavisus sit Vide morie Archipresulis Moguntini, Archiepiscopi Coloniensis Philippi (eo auod contra eum essent) et doctoris Hieronymi imperatoris consiliarii et y^tolhonotarii apostolici, qui verus superiorista , unus illorum trium supe- rioristarum fuit, de quibus dictum est supra. Taceo etiam quomodo lau- daverit Parrhysienses , et deinde uni poet^ apud nos scribens eos supra *omodum viluperaverit. Quod igitur non fecit prius, hoc salis superque postea in sua seneclute supplevit, et propterea in nullo excusandus.

H

122 lOA. PEPERICORNI DEFENSIO CONTRA FAM08AS O. V. EPISTOLAS.

C Nono. Gloriaiur se composuisse dictionarium hehraicum ex indu- stria sua. sed hoc falsum esse salis ostendi in aliis meis scriptis, eo quod parum aut nihil ex se habeat^ sed omnia emendicaverit a ludeis. quibus etiam non erubescit ea gloriose scribere quQ soli deo conveniuntj sicut infra latius patebit. Dico igitur quod ad penam mortis sustinere paratus sum, 5 quod ipse loannes Reuchlin non novit omnem ludeorum scripturam legere^ iaceo intelligere. Falso iiaque sibi taniam gloriam vendicat, qua minime dignus est. Dignus tamen, quemadmodum plerique, qui aliquas auciori- iaies quandoque ex Gr^cis afferunt el alia ignorant

C Decimo. Scribii in epistola precedenti dubitaiive, scilicet ^po- \o tuit fieri' , ei in offensione sua .c^ttij. columna prima affirmaiive lo- quiiur, se nullum decretum vidisse de cremandis ludeorum libris. hoc <Siij quam sit falsum, in consiliis universiiatum paiet, ubi\\multi iurisconsulti allegantur, qui illos apostolico decreio combustos affirmani, sicui etiam Par- rhysienses in sua sententia expresserunt. Si igitur neque theologus es, ui 15 in eadem ista episiola faieris, neque iureconsultus , eo quod principales non legeris, debebas hoc consultandi onus reliquisse, nec tibi arroganier vendicasse quorum periiiam non habebas, neque unquam es habiturus, Timendum est igitur quod iua superhia ie decepii ei quod magis siudio- sus sis circa prophana et nihil ad ecclesiam pertineniia quam circa di- 20 vina aut ea que supra firmam petram sunt edificaia.

C Undecimo Scribit in precedenii epistola quod nequaquam splendidis- simum nostrum gymnasium contempserit. id qiiod eiiam saiis superque oslendit in suis ad nos epistoHs, in quibus supra modum et in celum (prout oportuit) exiulii universitatem nosiram. Sed quare obsecro? utih suis vulpinis adulationibus sacratissime theologie dociores a iusticia aver- teret. Verum non sunt iheotogi ipsi aui iureconsulii (prudentes saltem viri) eius nature ut more porcorum fricent et veritaiem deserant. Ipse igitur in sua o/fensione (defensione dicere volui) quam fuerit inconsians, levis et reprobus, pauci suni omnium qui ignorani. 30

C Duodecimo. scribit fieri potuisse quod nullum canonem de creman- dis ludeorum libris invenisset .et c. Primo igitur non ostendit se iurecon- sultum, ut supra dicium est. Secundo respondemus (sicut supra) nun- quam fuisse motam qu^stionem de cremandis ludeorum libris. Tertio re- spondemus , locum negativum (ut ab aliis intellexi per iheutonicam infor- 35 mationem) nihil habere roboris, nihil firmitatis. Quapropter in favorem ludeorum satis stulte locutus est. Sed hanc materiam (quia ego eam non intelligo) aliis discutiendam relinquo. Id quod fortasse et proculdubio fiet.

C Decimo teriio. ineplissime scribit, se ut topico rhetorum more ad persuadendum apto in sua consuUatione usum. ac si fides caiholica rhe- 40 torum pompa uieretur , quod quam falsum aique iniquum sii, Christi exem- plum probat, qui non elegit sibi eloquentes aut pomposos, sed piscatores

PEPERICORNI CENSVBA PB-ECEDENTIS EPISTOLiE BEVCHLINIAN^. 123

et indoctos || hommes^ in signum quod ecclesia non indigeret talihus vafri- ©ij^ ciis, Non debuit igiiur in sua consultatione loannes Reuchlin et in causa fidei ialibus uti ambagibus, cum hoc illi neque a serenissimo nostro im- peratore, neque ab Archipr^sule Moguntino demandatum esset. Sed ni-

bmia curiositas fsi verum fateri licet) eccecat oculos .etc.

C Decimoquarto scribit se nunquam fuisse discipulum sacre theologi^, et dicit se allegare theologica sicut sylvestris sacerdos allegat medicinam. miror igitur quare sacram scripturam sinisire a se allegatam non com- mutet in melius. mirorque amplius quare se tali ac tanto fidei negocio

10 tam late tamque arroganter interposuerity et iam pertinaci animo (id quod h^reticorum est) tot universitatibus reniti audeat. Sed fecit bonus ipse vir , loannes Reuchlin quod plures aiii feceruntj qui aliorum hominum ne- quam sinistris persuasionibus decepti se ipsos incauti perdiderunt.

C Decimoquinto scribit se habere puram conscientiam et omnia cre-

\hdere que ecclesia credit .et c. Nihil est hoc dicercy dummodo et scripta et verba contrarium probent. Scit enim ipse que scripserii religioso patri magistro nostro Conrado Kolin Ulmensi .v. kal. Febr. Amw .M.D.xii. quod scilicet verba debeant deservire intentioni. Si igitur talis fuit ipsius in- tentio et adhuc est, qualia sunt eius scripta et verba^ h^relicum procul-

20 duhio ipsum esse dicamus necesse est. ei id verum esse multarum univer-

K^iinium testimonia probant. C Decimo sexto. Orat humititer magistrum nostrumy ut errores h^re- sibi in scriptis mittantur. Adiicii quoque Cantet mihi gallus et flebo .etc. ac si diceret Cum mihi loca manifestata fuerinl in quibus erravi, ibiunc paralus ero omnia revocare. Sed

astutam vapido gerit sub pectore vulpem. Missi fuerunt ipsi articuli, accepit errores suos a doctoribus nostris, sed nihil revocavit, ut infra latius post epistolam universitatis nostr^ se- quentem narratur. C Arrigant igitur hoc loco aures suas Reuchlinist^ ^quidam et in corde doleant qui non erubuerunt falsis susurralionihus cir- cumferre et multos decipere, dicentes, quod articuli erronei non essent \\ ipsi per noslros missi .et c. Ilec autem quia latius infra probaturus sum, <l&it.f ei quia in epistola sequenti patent, hic missa facio.

C Decimoseptimo. hoc in primis notandum est quod loannes Reuchlin w scripsii se velle obedire docioribus nostris et omnia se faciurum., dummodo /krci cum honore nominis sui. Sic enim (id quod negare non potcst) semper scripsit in omnibus epistolis suis ad magistros nostros ab eo missis. Sed quid hoc esi si vaniias non est? Pueri volunt male facere sed nolunt corrigi, Fur quidam furatus esi calicem, sed non vull suspendi, 1'etrus wdeliquii sed non vuli confiteri .etc. Qui publice peccat, publice pfniteat

" Cf. infra pag, §uj. '^ Pers. sat. V. 117. scrvas {non gerit).

124 lOA. PEPERICORNI DEFEN8I0 CONTRA FAM08AS O. V. EPISTOLAS.

et puhlice puniaiur. Non poiesi igiiur scandalum publicum (quod iam io- tum p^ne orhem ohumhravii) e medio iollij nisi per puhlicam revocatio- nem. idque ila fieri dehere, universiiaies aliquot suis senieniiis appro- haruni.

C TJliimo. luheas (inquit) velim^ et moniius recondam gladium .etc.h vuti sihi per nostros pr^cipi^ sed non vult ohedire. neque eiiam pr^ceptis ohedivit, sed dum simularet se ohedire velle, theutonicam edidit declara- tionem, qu§ nihil fuit ad proposiium, ui slaiim immediaie post epistolam sequeniem dicciur. C Pr^ierea minaiur nohis hoc loco^ dicens, monitus recondam gladium. Hoc quam sit puerile quis non videt? Non sunt tam lo leves magistri nosiri aliarumque universitaium dociores, ui vel pomposis laudibus intvmescant, aut pravis adulaiionihus commoveaniur ^ aui minis terreaniur, quo minus id quod iusium est in ecclesia dei perficiant. Quid multa? Minaius esi s^pissime nohis in epistolis suis, quanquam minus pru- denter, ut infra latius dicetur. Quapropter ad continuaiionem hisiorie\5 redeundo, quid nosira universitas ipsi responderit videamus. Necesse esi enim ut hoc loco hrevis sim. Nam si singula et qu§ in hac epistola et que in ceieris (maxime ad Parrhysienses) false ac perperam scripsit^ explicare contendero, oporieret me volumen amplissimum insiar hihli^ com- ponere. Nos igiiur que sequuniur, syncero mentis oculo perlustremus .ei c. \\ 20

©itj'' C Huiusmodi litteras et errores ipsius ocularis speculi una cum glossa proposuerunt universiiati prefati dociores et de articulo ad articulum ad- noiarunt et unanimiter omnia perpendentes vero verius cognoveruni lihel- lum esse sparsum muliis scandalosis sermonihus: et favore perfidorum lu- d^orum contra honos mores, honesiatem Romane ecclesie: non atientis peri^ nostros dociores suis glossis in calce lihri saiis dehiliter apposiiis. Quod si hoc aliquid ad rcm facerei quod aliquis deprehensus et noiatus in ali- quo maleficio velit facere glossemaia: iunc omnium furum pessimus ac eiiam iraditores suam nequitiam in honam pariem exponere possent, ei sic nunquam esset iustici^ executio. Verum enimvero, scripserii ipse quomo- 30 docunque scripserit, fuere inier alios seculares predicatores ei preseriim doctor Conradus prenominaius in continuo lahore, quomodo possini loan- nem Beuchlin commode eruere, et maxime cum ipse in tiiieris suis pre- missis scripserit, se ohiemperaturum sacr^ Romane ecclesie ei universiiaii Coloniensi. C Ego igitur per immortalem iuro deum, quod omnes dociizb el predicatores condoluerunt loanni Reuchlin propter senium ei eruditio- nem suam, qua male erat usus, quo pacio possini invenire viam ui conira suam personam nihil agerent, sed solum ad supprimenda oh honorem ec- clesi^ scandalosa sua scripta: et propierea miseruni ad loannem Reuchlin Chrisiianam insiruciionem et adhoriaiorias liiteras his verhis suhsequen- 40 iibus.

VNIVERSITATIS COLONIENSIS INSTRVCTIO AD BEVCHLIN. D. 2. lAN. A. 1512. 125

C Universitatis Coloniensis christiana instru-

ctio ad loannem Reuchlin erroris sui graiia dimit-

tendi et supprimendi.

C Sequitur Copia litterarum primarum facultatis ad doctorem Reuchlin

5 in causa consultatio7ns sue vulgo impresse.

C Spiritum consilii sanioris. Fuit nobis, spectabilis et egregie vir, post proximas nundinas Franckfordienses oblatus quidam tractatus sub titulo speculi ocularis tuo nomine inscriptus, quem dum nonnullis ex no- stris revisendum examinandum tradidissemus, comperimus in eo, quod ne-

y^que ex te neque ex quoquam Christiano nostro sperabamusj te scilicet in eo tractatu in modum consultationis omnibus tuis || viribus annixum ut re- (©4) verendissimo in Chrisio patri ac principi electori domino nostro gratiosis- simo Urieli Archipresuli MoguntinOy ac per illum serenissime imperatori^ maiestati persuaderes super negotio librorum iudaicorum^ quatemis idem

Mnegocium laudabiliter per eandem Cesaream maiestatem ceptum interver- ieres. quod ut commodius (uti forte tibi visum fuit) faceres^ multa ad rem impertinentia latissime porrecto calamo quasi quicquid iibi in via qua ibas occurrere potuit decerpere voluisses, in unum coegisti. quo factum esi ut festinus ad terminum quo properabas et incautus non satis probaveris an

lorosas forte an urentes uriicas aut male olentes flores inconcinne in ser- tum componeres. Ac per hoc non solum nimie faulorie ludaicc perfidi^ notam improvidus apud christianos lectores incurristi Sed et lud^is ipsis, crucis et sanguinis quo nos loti et redempti sumus inimicis , qui uti nobis relatum est, hunc tuum tractatum vernacula nostra lingua editum et im-

» pressum legunt et circumferunt, occasionem prestitisti quo amplius nos irri- deant, quando inter Christianos et quidem inler eos qui inprimis docti reputantur, te unicum invenerunt, qui suam causam agat, tutetur ac de- fendat. quasi neque Christum neque virginem mairem neque apostolos neque fidem nostram intemeratam blasphement unquam aut vituperent, sed quic-

"^quid faciantj aut maiores eorum scripserint, in sui defensionem et nulli in pr^iudicium aut vituperium fecerint. Et quia ut illud imperatorii^ maie- stati sufficienter persuadere posses, varias et quasdam invalidas rationes

* Extant hw lilterw. in IUustr, viror. ad Reuchl. epp. Ilagenoae 1519. \^. pagg. .qii, sic inscriplw: Decanus cseterique professores facultatis Theologica3, Gnalis Itadii Colonicii.sis Imperialium Legum Doctori, DN. lohanni Keuchlin Sueuorum Confoederationis ludici, moranti Stutgardia?, sibi venerando atqj dilecto Salutem, & spiritum intelligentiai sanum, Fuit el c. ' tractatus] libellus 2. ^ nomini 2. • examinandumqj 2. *« cochristiano nfo 2. " libello 2. '" hic illicqj occur- rere 2. 20 urentes urticas aut omis. 2. '" inprimis omii. 2. *• faciunt — scri- pserunt 2. ^2 quasdam] quidem 2.

126 lOA. PEPERICORNI DEFENSIO CONTRA FAMOSAS O. V. EPISTOLAS.

aranearum telis fragiliores adduxisli^ aucioritates quoque diversas scri- piure sacre ei sacrorum dociorum reniienies ad sensum quem iu volebas coniorsisii, NonnuUas eiiam proposiiiones male sonanies et piarum chrisii- fidelium aurium o/fensivas hinc inde inierseruisii, quo suspecium ie 7'eddis quasi non casie, pure ei sinceriier ut oporiei de /ide, de scripluris sacris.h de ecclesiasiicis iraciaioribus seniias. Quod nos vehemenier ei plus quam dici poiesi dolemus uipuia conmemhro nosiro infirmaio pro Chrisiiana pie- iaie condolenies Nam iesie aposiolo omnes unum corpus sumus quoiquot in Chrisio haplizaii sumus. Ne ergo malum hoc laiius in alios serperei Neque in eo iu compuiresceres , nec perfdi ludei in immensum gloriareniur : Ma- lo iure deliberavimus de modo quo per nos ei alios quorum id maxime in- ierest huic malo occurrereiur . verum nunc paucis exaciis diebus venerandi {(Sfi^)magisiri nosiri\\ Arnoldus de Tungeri ei Conradus Kolin confraires nosiri nobis quasdam lilieras ex ie ad se daias ostenderuni et legeruni, quihus revera non parum fuimus exhilerati, quod illis infirmiiaiem tuam ei im- \^ providum errorem humiliier ac catholice fatebaris., rogando eosdem qua- ienus ie nosiro coUegio commendareni ac singula in pariem benigniorem coram nobis inierpreiareniur. Quod ei ipsi diligenier cum magna chari- taie (quemadmodum petisti) facere curaveruni. Effecerunt quoque his lii- .teris, ui ie caihoUcum ecclesie verum et obedientem fdium repuiamus etn repuiahimus, si quod vulgo male sparsisti, recoUigere studeas, et lapides tollere, quo alii in via dei sunt offensi, sicut in Hieremia scriptum esiy ioUiie de via lapides. verum quia te scripsisti non meminisse uhi nam scan- dali occasionem prestitisses aui scripiuras exposuisses aUter quam paiiaiur inieUectus ecclesie , Idcirco his nostris litteris indicem implicatum mitlimus, 25 in quo annoiate sunt propositiones et allegationes sparsim per te ex scri- ptura sacra et ex utroque etiam iure imperiinenter allate, super quibus (ut nobis visum esi) in apologetico tuo, quod latine scriptum consuUaiioni tue iunxisii, non saiis pro fidei iue synceritaie te expurgasii. Super his ergo peiimus ui per iua sc?ipta nos laiius mentem iuam develando infor- 30 mes aut exemplo humilis et sapieniis Augusiini palinodiam caniando re- tractes, hec enim esi ingenua ei vere chrisiiana cum chariiate severiias, corrigere aique emendare opus quod improvida ei male circumspecia fesii- nantia struxit, quatenus iniegriiatem in te suam fides inconiamihaia cu- siodiai, Vale. Anno .M.D.xu. secunda lanuarii. ssi

* scripturae sacraB, & utriusq^ iuris renit. 2. ^ positiones 2. " mo |) q 1. modo quo per 2, " Tungari necnon Frater Conradus de Vlma, sacrarum lite- rarum professores eximii nobis 2. ^^ exhilarati 2. ^^ Effeceruntq^ ut 2. *' malej incaute 2. 22 q^Q-] quibus 2. 23 ^peciatim ante scandali 2. ^s jite- ris his nostris illorum ind. 2. ^9 j,on satis 2. ^o ^ Quare petimus 2. " emen- dare aut etiam destruere op. 2. ^* struxit. Nam sic (ut verbis tuis utamur) inte-

MANDATVM CJSSARIS CONTRA SPECVLVM OCVLARE D. COLON D. 7. OCT. A. (l5t2.) 1 27

C Ex his liiieris potesi unusquisque amator veriiaiis funditus perci- pere, quod laudahilis universitas Coloniensis (in quo ioi egregii et honesti et henedocti viri sunt) non fuerit inclinata loannem Reuchlin ledere aut honorem eius carpere ^ sed solummodo superfluam maliciam christiane

5 ecclesie extinguere et db hominihus tollere .eic. Nunc si Reuchlin ita fe- cisset quemadinodum scripserat se facturum, tunc in hunc usque diem 7ii- hil de hac causa sciretur, fuissetque penitus extincta. Verum Reuchlin pertinax effectus pro suis peccaiis nullum volehat pati dolorem : etiam dia- holus superhiam suam deponere 1| nolehai nec dicere potuit ^domine mise- .

10 m'^ mei, Erravi et iniuste feci\ quemadmodum Regius propheta et divus Augustimis fecerunt. Sed Reuchlin tandem astucia sua effinxit in con- sultaiionem suam et etiam in suas antiquas declarationes alias novas et iheutonicas interpretationes , quibus nomen dedii *Clara ocularis speculi declaratio^ ad ohtinendam in mundo illam, credens se nova illa theuto-

13 nica declaratione voluntati dociorum et scandalo puhlico satisfacere potuisse. Sed hoc quam omnino puerile esset et vanum nemo honus ignorahit.

Noia lecior.

C Ad hoc igiiur declarandum fuit sepe admonitus loannes Reuchlin

a nosiris, et id quidem piissime, ui illius ad nostros ei nosirorum ad

10 illum epistole tesiantur, ut tandem heatum Augustinum sequendo errores suos

legitimis et apertis et suffcientihus declarationihus revocaret. Quod cum

facere velle callidius promisisset, edidii theutonicas declarationes cum

aliquot invectivis parum aui nihil a latinis antea ifnpressas discrepantes.

Hoc ergo ubi dociores nostri considerarunt, et nihil ah eo pr^ter verha ac

25 itiusionem accipereni^ iustissima occasione conira eum hahiia, puhlice contra

eum scripserunt. ei id quidem non solum doctores ipsi Colonienses, verum

i^i alii plerique diversarum universitatum doctissimi celeherrimique viri, ut ^fbsiea sequetur. Hanc igiiur oh causam serenissimus ipse imperator^ gra- iiosissimus noster dominus et supremus defensor Christianitatis ex innata 30 chatiiate et devotione quam erga fidem chrisiianam hahet^ puhlicum manda- tum contra loannem Reuchlin emisit^ sonans de verho ad verhum hoc modo.

C Mandatum contra speculum oculare loan-

nis Reuchlin ad arestandum ei deponendum in locis

ad ulteriorem commissionem.

15 Nos Maximilianus dei graiia electus Romanorum Imperator semper

Augustus, ac Germani^. Ilungarie^ Dalmacii^. ei Croaci^ .ei c. Rex, Archidux

gritatem in tc saam fides incontaminata custodiet, illurainanto te Christo, qui ad {edificationem aliorum te sanum et incolumcm servet. Vale. Ex Colonia, no- stri Decanatus sub sigillo, die secunda, MenSis lanuarii. Anno domini M.D.XII. 2, ** impressas {non imprcssis) /. ^* Germanice in Pfeff"erkorni Brantspiegell p. 9 ii sq. et in licschijrtnung lohannpH Pfcffevkorn fol. rrrii''. rrriii.

128 lOA. PEPERICORNI DEPENSIO CONTRA FAMOSAS O. V. EPIStOLAg.

g^ Ausine, dux Burgun\\die et Brabantie et Comes palatinus .et c. optamus sive nunciamus omnibus imperii eiectoribus, principibus tam ecclesiasticis quam secularibus, prelatis, Comitibus, liberis dominis, Equitibus auratis .et c. Capitaneis, Schultetis^ ConsuIibuSj Senatoribus, Civibus, communitati et omnibus reliquis nostris et imperii subditis ac fidis, in quacunque digni- b tate statuve suni, et presertim consulibus et senaiui Franckfordiensi, et quibus he nostre littere indicantur, nosiram graiiam et omne bonum. Ve- nerabiles, illustres, chari nepotes, electores imperii.^ principes, nobiles, ho- nesti, devoti et chari nobisque fidi. Nobis compertum est loannem Beuchlin legum dociorem^ aliquos libellos composuissej impressisse ac publice ven-io didisse, atque emisisse, in quibus ipse inter reliquos valde multos articulos expressit, qui iudaicorum librorum negocio utiles et nosire christiane fidei in coniumeliam esse possent, propter quos ludei non solum in sua obsti- nata cecitate roborarentur , sed etiam multi Christiani simplices perverie- rentur. In hoc nobis tanquam Bomano Imperatori ac supremo capiti et 15 defensori Christianitatis prospicere convenit, Mandamus igitur vobis omnibus et unicuique vesirum sub pena amissionis gratie nostre, disiricie mandan- tes ac etiam volentes quod vos prenominatos libros loannis Beuchlin ubique in vestris provinciis, civitatibus et ducatibus, vendere aut emittere nequaquam permittaiis , Sed eos ad manus vestras per arrestationem recipialis , et id 20 quidem per cautionem nosire pene. In hoc expletis nostram synceram de- mandationem. Daium Colonie septimo die mensis Ociobris Anno .eic,

Per Begem pro. ad mandatum dni Imperatoris.

Serenteiner. 25

C Nunc postquam mandatum tale conira loannem Beuchlin exaudiium est et se nullo pacio excusare possei^ Itemque cum videret excelientissimtm dociorem magistrum nostrum dominum Arnoldum de Tungari ex mandato le- gitime et sancte contra eum scripsisse, sicui iam prenarratum est, accepit ad se alios septem immundos spiritus eos commovens adversus universitates et^o inprimis conira venerabilemj devoium et apprime docium virum magistrum Arnoldum de Tungari, precipuum amatorem veriiatis, de quo etiam || iij loannes Beuchlin sepissime omnis excellentie in suis litteris testimonium de- diiy se ei per omnem obedientiam submittens. Sed diabolus quia men- dax est et omnem pertinaciam insibilai omnemque maliciam^ libellumu quendam famosum , bonarum aurium offensivum , suam videlicei impuden- tissimam defensionem, de novo ipse edidii et ad nundinas civitatis Franck- fordiensis ui venderetur emisit. propier quod ludei maxime letabantur, dicentes, quod deus nunquam deseruissei eos in suis tribulationibus Quem- admodum plebanus Franckfordiensis ad magisirum Arnoldum de Tungariio

P.MEYERI AD ARN. DE TVNG.EP.D. 10.FEBR. A. 1512. C^S. MANDAT. D. 9. IVL. A. (15I3.) 1 29

scripsit, quo pacio ludei ex libris Reuchlinianis deteriores essent facti. que littere sic sonani.

C Posi devotam sui recommendationem S.P.D. Venerahilis ei Egre- gie domine doctor. binas litteras . V. D. pridie per magisirum Georgium de

5 Nurnberga accepi, unas quibus significai dominatio vestra quid de libello Reuchlin actum sii et gaudeo vehemenier esse viros bonos pro veritatis de- fensione decertantes , ne impii ludei de nosira religione risum deceiero ui hactenus fecerunt moveani Quia manifeste iiobiscum dixerunt quod dominus 7iunquam dereliquerii eos, sed semper novos miiiai defensores. Altere liitere

\Qerant copie liilerarum Reuchlins, in quibus satis se humiliat. uiinam hoc antea fecisset., priusquam virus hoc in religionem ei curiosos chrisiianos effudissei .et c. Valeie meque ut vestrum dUigiie. Daium Franckfordie in die Scholastice virginis .Anno.etc. duodecimo.

Peirus meyer Francfordensium plebanus.

15 C Verumenimvero , quia loannes Reuchlin idtra mandaium impera- torium (ut anie dictum est) novum libellum famosum edidii in malum exem- plum omnium hominum (cui est nomen defensio) sed potius offensio, Ce- sarea maiesias iuste provocata secunda vice, alierum mandaium emisii per iotum imperium conira loannis Reuchlin viciosos libros, hoc esi contra

» oculare speculum et ipsius defensionem iniustam sic sonans.

€. Nos Maximilianus .eic. optamus ei nunciamus omnibus ei singu- lis imperii elecioribus, principibus iam ecclesiasticis quam s^ctdaribus, pr^la- tis, Comiiibus, liberis dominis, Equiiibus auralis, Capitaneis, consulibus .ei c \\ Omnibus etiam aliis nobis et imperio nostro subditis cuiuscumque siaiusfyi}^

naut conditionis existentibus, quibus h^ nostre imperiales littere aui copiQ fideles exhibile, lecte, aut pronunciate fuerint .etc. nostram gratiam et omne bonum. Venerabilcs, illustres, chari nepotes, electores impejii, prin- cipes, nobiles, honesti, devoti nobisque fidi. Sicuti nos iempore exacio in honorem et laudcm omnipotentis dei, eliam susientationem nostr^ sacr^ fidei,

2fiipsis lud^is in imperio nosiro existentibus , eorum Thalmud ei alios libros, quibus contra fidem chrisiianam et sua precepta utuntur , ei per hoc in ulicriorem errorem deveniuni, tollere decrevimus, Ei propterea aliquos lihros videre et auferre permisimus, Itemque cum nunc propter nosira imperiique nostri negotia ingentia in hoc ad iempus quiescendum duximus,

uvolentes iamen cum tempore in hoc negocio ultcrius traciare., facii nunc sumus certiores, quomodo loannes Reuchlin legum doctor, singulariter ite- rum et nupcr cmiseril et imprimi publice fecerii libellum quendamy in qm ipse ioiam facultatem theologicam universitaiis Coloniensis, ei honesium no-

** Exlat GermanicG in Pfeflferkorni Sturm Glock pag. a iij sq. et in Jicsclofr mung fol. rrriiij. .sq. •'' imprai 1.

El'P. 0H8CVU0R. VIKOIl. 9

II

1. 30 lOA. PEPERICORNI DEPENSIO CONTRA PAMOSAS O. V. EPISTOLAS.

hisque devotum virum Arnoldum de Tungari sacre scriplure doclorem quam lurpissime carpai et infamet. Cum igiiur ialis lihellus famosus nosiro pro- posito sit contrarius et communis plehecula deterior efficiaiur , liuius causa nohis tanquam Romano Imperaiori^ supremo capiii ei proteciori ecclesie chrisiiane diligenter prospiciendum est. Ouare mandamus vohis omnihush et presertim nosiris charis nepotihus et electorihus imperii, Archiepiscopis Moguntino^ Coloniensi et Treverensi, etiam hereiice pravilaiis inquisiiori- hus, ut vos iales pretactos lihros quos loannes Reuchlin in causis ludeo- rum edidit, in vestris provinciis, civitatihus e medio tollaiis et supprimere faciatis, nec eos vendi aut emi permiilatis, et id per penam nostram ad lo hoc reservatam, vestris etiam mandando ui huiusmodi lihri supprimantur, iia ut illis eisdem lihris nemo peior efficiatur aut infametur. In hoc syn- ceriter facietis nostram voluntatem. Datum in Confluentia. nono die mensis lulii. Anno .etc.

Per Regem. pro, 15

Ad mandatim Cesarie maiestatis proprium. Gahriel vogt. \\

giij Nota Primo.

€ 0 tu Christiane qui conscieniiam hahes^ intuere ohsecro veritatem, et noU levihus caliganiis Fumuli scripiis inverii deque gradu sapientie in^o sentinam stuliicie deiici. Noli inquam ohliquis ac plane falsis Reuchlini- siarum persuasionihus in scylleos scopulos, inque cecitaiis involucra et in perplexas lahyrinihi amhages detrudi. Nonne ex his diiohus preceden- tihus mandatis satis superque liquet, serenissimum nostrum imperaiorem nunquam loanni Reuchlin demandasse, ut vel heresim in sua consulta-2b tione scriherei, vel scandalaj inveciivas^ opprohria, falsiiaies, iniurias, hlasphemiam, contumelias ac mille tandem mendacia aut plura fortasse, in sua (ui ipse ait) defensione, iurpiier nimisque impudenter, nullis eiiam precedentihus demeritis (modo rem ipsam rite lihremus) effutirei? Quippe sitalia Cesarea Maiestas (quod ahsit) imperassei, nunquam postea inhi-^o huisset. Quod quam sit verum nemo est omnium qui non videt. Verum de his ei aliis plurihus ineptiis atque mendaciis latius infra suh hrevilo- quio dicemus.

Nota Secundo.

C Fgo loannes Pepericornus scripsi staiim supra me vero verius pro- 35 haturum, ipsu?n scilicei loannem Reuchlin nosirum calumniatorem suas hereticas pravitaies stygiosque suos errores a nostris dociorihus (id quod in hunc usque diem Reuchlinisie ipsi falso negaruni) per litteras in sche- dulis recepisse. Hoc enim et si ex epistola universiiatis nosire ad ipsum missa et hic pauloante ad oculum posita satis liqueat, iamen in veritatis^o

1

PEPERIC.NOT^ REFVTATORIJE. REVCHL. EPISTOL^E D. 27. lAN. A. 1512. DAT^ PARS. 131

confirmationem , ei maxime ut nodus nodo vinciatur, afferre in medium libuii, que in epistola sua ad primas iheologice facultatis liiieras, sexto kaV. Fe. Anno. M.D.xii. ex Stuigardia nosiris doctoribus scripserii. Sunt igiiur hec ipsius verha,

5 C Cupitis primum de me experiri, sim ne desertor an amator veri- tatis catholice Quare propositiones quasdam ex meo consilio de cremandis ludeorum libris dato, que vobis frivole, scandaJose et minus bene sonantes videantur, excepi earumque exemplum ad me vestris cum litteris trans- misistis, || desyderanies ut post declarationes , prius a me simul cum ^ow- Diij

105///0 meo ediias, latius mentem meam revelando vesiras dominationes in- formem.t quia non saiis pro fidei mei synceritate (secundum quod vobis visum sit) me expurgaverim Uhi profecto latere non potest, sed seipsam plane ostendit ingens virius humiliiaiis vestre, qui ut unanimes idem ipsum sentiamus, nihil per conteniionem, neque per inanem gloriam in vera qui-

15 dem humilitate a me poscitis ulteriorem declarationem sive informationem, ut liitere vesire sonant. Ego vero agnoscens ingenii mei ienuiiatem, quod seniio quam sii exiguum, explicare theologicas subiilitates , mihi ianquam laico et quidem digamo temere non arrogavero Cui explicaiiones fidei ei singulares eius decisiones recie licebii sine culpa ignorare. Defero auiem

20 omnem huiusmodi honorem excelleniissime facidtaii vesire, paraius nunc ei semper ubicumque erraverim benigne potius corrigi in misericordia a iusio quam ui caput meum impinguei oleum peccatoris .etc.

H^c ille. Ex isiis verbis (charissimi mei) satis patet adversarium nostrum suos errores a nosiris f^ecepisse, et ob idipsum Reuchlinistas ple- Tbrosque in hunc usque diem satis misere per devia et scienter quod peius esi aberrasse.

Noia Teriio.

C Ex verbis precedentibus loannis Reuchlin multa etiam preier id quod voiui consideraniur. Primo quod fatetur consilium suum una cum

zo deciaraiionibus (ut supra dictum est) in lucem venisse. Secundo quod grato accepit animo, nosiris (ut ipsi scripserunt) se minus per suas elu- cidationes satisfecisse, cum tamen postea in sua offensione ob hanc ean- dem raiionem plurimum blasphemet atque indigneiur. Tertio dicii quod nostri dociores nihil (sicuti verum esi) per contentionem aui per inanem

agtoriam quesierint .ei c. Ilisce suis ei aliis verbis quantum in sua tandem offcnsione inconsianter co?iiradixerit , pauci admodum sunt qui idipsum

* Extat epist. in Illustr. viror. epp. ad Rcuclil. IIaganoa3 1519. 4". fol. q itj sq, inscripta loan. Rcuchlin Phorceii. LL. Doctor, Cclcberrimoe Faciiltati TiicologinB Coloniensi. H. D. P. '-* Cf. supra paf^. (Dij»». ^ excepistis 2. ^' mca3 2. •'* de- clar. sive om. 2. " TiiEOLoaicAS svbtilitates 2.

9*

132

lOA. PEPERICORNI DEPENSIO CONTRA FAMOSAS O, V. EPISTOLAS.

ignoreni, Reliqua igitur que supersunt ei ex precedentihus adversarii, aul in Christo potius amici verhis capi possunt, optimo cuique discutienda relinquo.

Nota Quarto. ||

(^4) C Posset hoc loco Reuchlinislarum mihi aliquis ohieciare Nosier for- s

tasse Capnion latiores adhuc informaiiones ah universitate tua sihi mitti desideravit. Quid ohsecro ioi ac iantis informationibus uliro citroque opus esse potuit , uhi antea (ut statim ipse confessus esi) suas edidisset in ocu- lare speculum declarationes ^ et postea theutonicas , sub eadem pene forma (ut supra memoratum esi) edendo nihil ad rem fecerii^ quin potius nost^is lo illuserii? Qualis est ille docior aut potius (ut mihi temperem) seductor, qui duplices in sua scripia dedaraiiones scribendo diversarum universiia- ium docioribus pro fidei synceritaie ac puriiaie saiisfacere non potest? Nunquid aliis universitaiibus ac consuliofihus commenidriis declaraiioni- busve est ullis opus? Minime inquam, Syncere etenim ei catholice scripse-\h runt. C liemque si laiiorem adhuc declaraiionem supra quam oportuit habere voluissei, debuisset iandem et ab Erphordensihus et a Moguniinis et a iribus poiissimum illis (de quihus anie dicium est) clarissimis viris sihique finitimis suorum errorum latibula qu^sisse.

Nota Quinio. 20

C Nunc autem quia de informationihus loquimur, quas a nostris do- . cioribus nimis superabundanier expostulavit , consideremus oporiet ipsius hominis inscitiam. Nosse enim dehuit, publicam sihi dumiaxai revocatio- nem, ei nihil aliud, ium ad honorem Ihesu chrisii tum ad fidei augmen- tum, tum ad ecclesie firmitatem omniumque christifidelium salutem restare^ih Illa etenim vera aique omnihus sufficiens declaraiio fuisset: Nam quid ne- cesse erai illi ut iam curiose tamque arroganter in orthodoxe fidei ne- gocio scriberei, ui nunc sii Sibylla opus interpreie? Non emeritus miles sed tyro sepiuscule redarguendus. Quid capularis senex et qui dociissi- mum se haberi vult tantas suorum scriptorum ah aliis declarationes expo- 30 stulahii? Ridicula me hercule res esi ac peniius detesianda. voluii for- tasse ad longum Platonis annum et ad kalendas grecas informari, ut sic longo annorum discursu evoluto in sua ipse heresi aui opinione prava (ciira (g4b) tamen sui nominis noiam) \\ permanerei et absque condigna correciione im- munis evaderet. C Ceterum quid in omnibus suis scriptis facit amicus 35 noster? Lupum in periculis emulatur , qui in fossam incauie lapsus., quo magis exitum unguibus scalpendo parat, eo magis ei os et oculos sierco- ribus opplei. NuIIis igitur ambagibus, nullis contentionibus , nullis inve- ciiviSy nullo mendacio, nullo colore, nulla iandem eloqueniia sese his ra- iionihus exolvei. sed homo infamis (nisi novum virum induat) in eternum^^ permanebit.

SENTENTIA LOVANIENSIS FACVLTATIS THEOLOGIC^. D. 28. IVL. A. 1513. 133

Sequiiur hisioria Nam reliqua laiius infra diceniur.

C Quamquam Archiepiscopi el heretice praviiaiis inquisiior duplices illos scandalosos libros, hoc csi ei oculare specultm et defensionem ipsius

'^loannis Reuchlin iuxta commissionem ei mandaiim Cesarec maiestatis iol- lere et supprimere evesiigio liciie poiuisseni , tamen ne loannes Reuchlin posset inierloqui aut conqueri (quemadmodum a principio huius negocii in hunc usque diem fecit) sic heretice pravitaiis inquisiior ex commissione Archipresulum scandalosos libros loannis Reuchlin non solum in universitaie

^^Coloniensi visendos doctoribus prebuii, verumeiiam in aliis universitaiibus omni honore ei laude dignis^ videlicei Lovaniensi, Erphordensi , Mogunii- nensi, qui simul cum Coloniensibus libros illos examinaverunt et ad un- guem perpendenies suis senientiis doctrinalibus quid de illis agi poiissimum debeat deciderunt et sancte deierminaveruni^ quemadmodum nunc de verbo

•5 ad verbum legi poiesi,

C Sententia venerabilis ei laudabilis universiiatis Lo-

vaniensis fdcultatis Theologie contra specu-

lum oculare loannis Reuchlin igne comburendum

pronunciata.

?o C Decanus totaque facultas sacr^ iheologi^ universitatis siudii Lova-

lensis universis et singulis has nosiras liiteras visuris, vel cum legentur

audiiuris, Salutem. Quamquam quilibei Christianus vero ac recio catho-

lic^ fidei amore fervens \paraiissimus esse debeat ut h^reses, errores do- ^

cirinasque pravas contra sanciam fidem obortas pro sui ingenii modo ex-

tbtirpet aique eliminet^ Maxime tamen et specialiier sacre iheologi^ profes- sorum est proviticia, ui osiendaniy declarent et per modum docirin^ de- finianl que assertio hereiica, que erronea, qu^ posiremo in fide suspecia censeri debeat, ut paraii sini rationem reddere de ea qu^ in Chrisiianis est fide, ne filii ienebrarum plus quam oporieat sapienies, in simplicium

tomentibus catholic^ fidei lumen vel obscurent vel extinguant. Nuper itaque venerabilis ac pr^clarus dominus et magister nosler lacobus de Hochsiraien, religiosus ordinis prQdicaiorum , artium et sacr§ theologi^ professor exi- mius, necnon h^reiic^ praviiaiis inquisitor^ libellum quendam ad nos atiulil sedecim folia coniineniem, quem et ipse prius et venerabilis decanus to-

v> taque sacra theologica faculias alm^ universitatis Coloniensis per litieras petierunt per nos legi et visitari et an recla ac integra per omnia essent qu^ coniineret censeri. C Nos vero volenles libenter tam sanciam provin- m obire, volentes item pr^memorai^ faculiati in quibus possumus grati-

" qui sicl. '** Ilaec sententia ut sequentes quattuor exPrenotamentis rcpetit«e it a Peperic. '"* sedecim] Coloniensibus viginti proposiia. cf. p. 135. v. 9. 24.

1 34 lOA. PEPERICORNI DEFENSIO CONTRA FAMOSAS O. V. EPIST0LA8.

ficari^ idque pro veteri inter nos predecessoresque nostros atque eos sin- gulari necessitudine lihellum prenominatum per singula folia notarii nostri manu suhsignatumy quibusdam ex confratrihus nostris visitandum, legen- dum examinandumque commisimus ei deinde ipsi quoque omnes una eodem in loco congregati^ qua potuimus vigilantia visitavimus et relegimus, sin- 5 gula diligenti examine perpendentes. Quod quidem cum faceremus^ uni- corditer censuimus, lihellum ipsum variis erroribus et assertionihus in fide non parum suspectis passim esse respersum et inprimis pertinaci ludeo- rum perfidie consentanea continere. Ideoque concorditer unanimique suf- fragio, matura deliberatione previa, iudicavimus libellum non solum esse 10 reiiciendum ac reprobandumj ipsiusque usum omnihus inhihendum, verum- etiam totum igni exurendum.^ ut errorum ipsius nulla radix exstet, unde eidem denuo puUutare possint. In horum autem testimonium curavimus hanc nosiram sententiam seu conclusionem per noiarium nostrum libello predicto ascrihi, ac eidem Sigillum quo in similibus utimur per cordulam 15 appendi. Datum Lovanii, Anno dni. M.D.xin. Mensis lulii xxviii. memo- rato sigillo nostro in testimonium premissorum his appenso. ||

!•' C Sententia faculiatis theologice siudii Colo-

niensis contra speculum oculare loannis Reuch-

lin igne comhurendum pronunciata. 20

C Universis ei singulis pr^sentes liiieras nostras visuris, lecturis vel audituris. Decanus facultatis sacre theologie insignis universitatis studii Cotoniensis ceterique doctores et ?nagisiri in eadem facultate actu regentes ohsequiosam recommendationem ac satuiem in domino. Tametsi universa- titer quivis vere Christianus ex fidei catholice zelo ei christi lesu dominiih nostri charitate etiam ad sanguinem usque in cordis synceritate operis ef- feciualiter exhibitione et vite corporalis dispendio inimicis ac corruptori- hus fidei sacrosancie resistere deheai et reluciari, precipue tamen sacre theologie professoribus, eloquiorum divinorum tractatoribus negocium huius- cemodi incumhit, quatenus armaiura dei induii, lumbos charitatis ei veri-zo tatis precincii, lorica iusticie circundati, scuto fidei armati, galea salutis cooperii et hicipiti vihrantique gtadio verbi dei muniti, ad reserandum ve- teris tegis typum, et evangelice veritatis misterium inveniantur idonei et ad resistendum omni adverse potesiati paraii Quaienus Christi satvatoris nostri ei orthodoxe fidei itiimicorum emulatorum atque pseudodociorum molimina, •'Js errores atque suspectas docirinas ah area ecclesie doctrinaliter definiendo valeani extirpare. C Quo circa dum dudum tihetlus quidam (cui tiiulus speculi ocularis inscribitur) nohis oblatus ei ad examinandum tradiius

32 refarandum 1. referandum est in Orlwini Prenotamentis.

SENTENTIA FACVLTATIS THEOL. COLONIENSIS. D. 16. AVG. A. 1513. 1 35

fuissei, in qiio de Thalmud et quihusdam aliis ludeorum libris non cre- mandis agehaiur^ eundemque iunc muliipUciter suspecium habuissemus et ludaice perfidie inordinaie faveniem, fuimus iamen nuper denuo pcr Egre- gium venerandumque pairem et dominum magistrum nosirum lacohum de h Hochstraien j religiosum ordinis predicaiorum ^ Artium et sacr^ theologi^ eximium professorem, necnon heretice pravitaiis inquisitorem, propter non- mdla imperialia ceterorumque Archipresulum mandata, ipsum (ut assere- hat) urgentia legitime requisiti, quaienus eundem lihellum quem in verna- cula lingua impressum in se viginti folia continentem denuo nohis ohtulit

iorursum iegere et visiiare dignaremur Et an talis hahendus esset quaiem illum puhlica fama ei prefata mandata viderentur reputare. Nos igitur intuitu dei\\et catholice fidei henigne hoc onus suscipientes ^ voleniesque ^^3 etiam causis supranominati inquisitoris pro nostro dehito non deesse^ pre- nominatum iihellum certis ex confratrihus nostris ei magisiris iterum revi-

15 sendum diiigentiusque iegendum ac examinandum commisimus. Post quo- rum iudicium et diligentissimum examen facultaiiter ad nos reproductum Omnes et singuii suh debiio prestiii iuramenti in eodem loco congregati di- ligentia nohis possihiii simul singuia perlustravimus, maiureque omnia per- pendentes traciavimus Et cum hoc faceremus concorditer censuimus ei de-

20 liberavimus iibellum ipsum pias aures christifidelium ei maxime simpiicium graviter offendere, muiios quoque et varios articuios in fide piurimum suspecios et scandaiososj heresim quoque sapientes et Iudeorum inprimis perfidie consentaneos continere. Quapropier unanimi consensu, maiura de- liberatione pr^via^ iudicavimus prefatum iihellum viginti foiiorum per sin-

ibguia foiia notarii nostri manu suhsignatum^ non modo supprimendum aut de manihus chrislifideiium tollendum^ usumque eius inhihendum^ verum- etiam flammis iradendum ct igni cremandum esse^ ne eius aiiquaienus memoria remaneat, quo aliquando in fuiurum ex eo possii error aut scan- daium repullulare. in quorum premissorum omnium ei singuiorum fidem,

30 robur ei evidens iestimonium hanc nosiram conclusionem et sententiam ca- tholicam per notarium nostrum puhiicum illi lihciio (ut pr^fertur) nobis presentato ascrihi fecimus Necnon sigiiium facultatis nosir^ pr^memorai^ eidem per corduiam sericeam appendi. Datum et acium Coloni^ in pu- hiica nostr^ sacr^ theologice facultatis congregatione In insigni Conveniu

v>fratrum minorum hahita Anno salvatoris dhi nostri lesu christi, M.d.xiii. die .XVI. mens. Augu.

••** vigintij Lovanicnses scdecim lantiun huhebunl (cf. p. 133. v. 34.), totidem Pa- risienses (cf. p. 141. v. 14.), Erphordenses undeviginti (cf. p. 136. v. 15.)

136 lOA. PEPERICORNI DEFENSIO CONTRA FAMOSAS O. V. EPISTOLAS.

^ Senieniia honorande faculiaiis theologice uni- vcrsiiaiis Erphordensis pronunciaia conira spe- culum oculare ah loanne Reuchlin ediium^ supprimendum ei e mundo auferendum, cum iali annexo ut nulla glossemaia nulleque declaraiiones (id quod no- 5

taiu dignissimum est) illud seu illum salvare possint. C Quandoquidem omnium est et eorum maxime qui sacrosancie theo- ^\\^ sopltie professioni sacramenio sese consirinxeruni , fidei veritaii, ^uhi in periculo versari videiur, fidele perhihere tesiimonium Nos Hermannus Ser- ges de Dorsien artium ei sacre iheologie professor, decanus ceterique ma-io gisiri modo in siudio generali ac universali Erphordensi Theologicam fa- cultatem represenianies per venerahilem ei religiosum pairem ariium et sacr^ iheologie professorem eximium ordinis frairum predicatorum Con- ventus Coloniensis, pairem Bernhardum de Luizenhurgo requisiti^ quo lihellum quendam decem et novem chartarum de errorihus falsis^ impiis,ib male sonaniihus , ac hereticis proposiiionihus muliorum opinione suspecium revideremus, examinaremusque ^ necnon ei nosira de illo pro illihaie or- thodoxeque fidei attesiaiione ei scandali amoiione aperiremus sententiam, sentimentumque panderemus iuxia professionis nostre dehitum et chariiaiis legem refragari voiis nephas duximus. Quum itaque iamdudum iuxtaio Cesaree Maiesiatis commissionem per Reverendissimum in Chrisio palrem ei dominum dominum Urielem Archipresulem Moguntinum sacri imperii per Germaniam Archicancellarium ac pjrincipem electorem , dominum nostrum gratiosissimum ei ordinarium, super duhio de lihris ludeorum comhuren- dis nec ne discuiiendo nohis exhihitam , veluti ohedientie filii proui nohis 25 visum fuerai suh solita proiesiaiione responderemus Cesaream maiesiaiem ac iia quemvis alium principem per ierminos sui dominii teneriy nedum decere ui a ludeis lihros falsiiate ac hlasphemiis christiani nominis noia- tos, quihus in sui perniciem educaniur ei quasi ah uherihus odium in Chrisii salvatoris nosiri nomen sugunt, ,quicunque illi sint, prorsus ioliai,zo prout ei retrodciis seculis ah uiriusque status principihus non semel facti- tatum liiieris prodiium legimus^ quemadmodum plenius in nosira consulia- tione coniineiur, quo eiiam voiis Reverendi pairis memorati toiiusque ve- nerandi collegii excellentissimorum doctorum iheologice faculiaiis studii Co- loniensis confratrum atque fauiorum nosirorum in evum colendorum prosb quorum parte requirimur morem gereremus, Cum primis lihellum eundem de manu puhlici Noiarii, a facie et dorso singularum chariarum consi- gnari iussimus, aique quoad poiuimus, revidimus, examinavimus ei diligenier perspeximus, invenimusque auciorem ipsius alioquin singularis ac preemi- nentis eruditionis virum dociissimum, triplicis tingue hehraice, grecanice,io ^n^ aique laiine , peri\\tissimum celehri fama de vite ac morum iniegriiaie nohis muliipliciter commendaium, ei proui commendahilis siia iesiaiur proiesiatio.

SENTENTr.E FACVLTT. THEOL, ERPIIORD. ET MOGVNT. D. 3. SEPT. ET 13. OCT. A. 1513. 137

quam consiiUaiioni sue et pr^misii ei subnexuii^ honum ac caiholicum chri- siianum, se suaque Romane ecclesie deierminationi humillime suhiicieniem^ forensium philosophorumque more liberis verbis usum , nec ad divi Augu- stini preceptionem certam loquendi regulam que Theologum ei de^ fidei •

5 misteriis ad intelligendum difficillimis verba facturum deceret undique ob- servasse, et quum superioris ac ordinarii sui auctoritate requisitus, non sua sponie sese ingesserit^ nec per modum determinationis in pUblicumy sed consultationis ad principem clemeniissimum conceptum suum sub Sigilli de- creto efnisissei, minus extimuit seu pf^evidit, quempiam ex diciis suis er-

10 randi sumpturum occasionemj aui scandalisatum iri. C Quapropler quum ex verbis incauie prolatis s^pe error oriatur et h^resis, et libellus memora- tus non undiquaque satis digestus sobriusque et adamussim libratus appa- reat, quod minus pertifienter nonnunquam sacra cilentur eulogia^ minus- que reverenter ecclesiasiicorufn quam hebraicorum doctorum fiai memoritty

\bac nimis generales ei universales in eo nonnull^ coniinentur propositiones, ex quibus eisi citra auciotis inientionem falsa ac heretica elici deducique possent dogmata ^ simplices Christiani scandalizari , perfidi ludei in ceci- taie sua confortari, aliaque christiane nostre religioni evenire incommoda: iudicamus s^pe fatum libellufn (ciira tamen aucioris sui fioiam ac ignomi-

20 fxiam^ fie regis Idumee ossa in cineres usque consumantur) supprimefidum, tollendum , e medio delendum, ac communi hominum simplicium maxime et eorum quorum posset esset offensivus , usui prorsus iniercidetidum , mi- nime obslanie, quod universa ipsius dicia glosas aut expositiones aliquas, vel sensus logicales veros habere possint aut de vi grammatic^ vel logic^

25 aliquam recipere defefisionem, aui si seorsum ponereniur, ad sensum ali-

, quem possetit trahi verum. In quorum fidem, robur ac evidens iestimo-

^Mffum duximus has nostras litteras patentes Sigilli nostr^ facultatis appen-

^^^one muniendas. Actum Erphordie in congregatione nostra. Anno grati^

M.D.xiii. die vero tertia mensis Septembris, de mandato domifiorufn de-

^cani ceterorumque magistrorum facultatis Theologic^ siudii Erphordensis.

Hammannus fruoff notarius suhscripsit. |1

C Sententia facultatis theologic^, studii Mo- ^itj'»

guntini pronunciata contra Speculum oculare loannis Reuchlin e medio tollendum, 35 C Universis ei singulis prcsentes nosiras inspecluris vet audituris Nos decanus ordinarius, ceterique theologic^ professionis magislri et dociores universatis gymnasii Moguntini in noiiciam deduci volumus pri^sefiiium ie- nore. nos vetuti sacr^ Theologi^ et veritatis professores pro orthodox^ fidei tuitione ac defensione requisiti quendam libellum vernacula lingua editum wper loantiefn lieuchlin sacrarum legum doctorem uii prenolatur congestum,

decreto {non secreto) 1. et Prenotamenla. ^^ Thcofopbie Prenott.

138 lOA. PEPERICORNI DEFENSIO CONTRA FAMOSAS O. V. EPISTOLAS.

ac speciilim oculare nuncupaium diligenii auspicio legeremus, singulasque sententias in eodem libello posiias veriiaiis quasi libra pensaremus Nos iia- que uii decei vere fidei caiholice ei chrisiiane veriiaiis professores summo siudio ardeniique affeciu ea que Chrisii suni amplexantes, prenoiaium libel- lum diligeniissima qua poiuimus lucubratione conspeximus iierum aique iie- 5 rum vidimus ac legimus^ complures (heu dolenier scribimus) in eodem dicio libello senteniias deprehendimus piarum aurium offensivas aui parvulorum scandalum illaiivas, sacrorum dociorum irreverentiam evomaiivaSy iudaice perfidie favores nutritivasj vel eiiam de heresi suspectas. Quia iamen pre- nominatus docior loannes Reuchlin in calce dicti libelli proiestaius est nihil 10 aliud velle sapere aui seniire, preterquam christianum deceat virum , sub- mittens sese ac scripta sua deierminationi ecclesie, ideoque quantum huic protestatiom acium conirarium non fecerit, honorem famamque viro serva- mus, matura quoque deliberatione prehdbita, libellum dicium unanimiter doctrinali more tollendum, hominum usui prohibendum atque damnandum\h iudicamus. Datum Mogun. Anno dni .M.D.X111. die vero lovis mensis Oc- iobris .xiii. nostreque professionis sigilli sub appensione. De mandato ve- nerabilis ei eximii dhi Theol. facul. decani ei ordi.

lo. fritz Noiarius ei bedellus subscripsit.

C His actis, luxia commissionem imperatoris et senientias universi- 20 iatum ut antea demonstraium est: hereiic^ praviiaiis magistri per consen- (|4) sum Archiepiscoporum ei iuxia iuramentum \\ sacrosancie sedi aposiolice prestitumj libellum loanis Reuchlin corripiendum assumpseruni Ei in me- dio huius negocii Reuchlin per suas calliditates ei dolos exireme per fas et nefas laboravit ad chrisiianam veritatem impediendam, etiam ut hecih causa prolongareiur. Aiqui non perpendens animo bonus hic vir quid ex suis suspensionibus, impedimentis , dissuasionibus , vafriciis ei vaniloquentia omnibus christifidelibus mali accidere posset, Et sic a sede aposiolica (velui per apparentiam bonij commissionem Spire , eiiam aliquos iudices iuxia suam voluntaiem impeiravit. in sua narraiione proponens, quasi uni- 30 versitas Coloniensis ac hereiice praviiatis magisier hoc ex invidia fecissent, id quod in se falsissimum est, cum nullam antea controversiam cum eo un- quam habuerini, sicui episiole etiam ipsius ad nos frequenter misse luce clarius tesiantur, et sicut etiam senieniia Erphordensium saiis liquido osiendit, qui cum singulari quadam recommendaiione illum exiollerent, insb fine iamen ob veritaiis amorem gravissime condemnaruni. Ceierum omnia hec, hoc est ipsius ex urbe Roma commissionem minus iusie, immo iniu- stissime acquisitam heretice praviiatis magister non curavit Sed ex com- missione Cesaree maiestatis, ei sententia universiiatum cum apposiiione ma- nus Archiepiscopi Coloniensis Speculum oculare loannis Reuchlin iudicia-io liter Colonie ablatum perpetuis diebus condemnaium publice tandem in

f

SENTENTIA DE COMBVBENDO SPEC. OCVLARI LATA COLONI^ D. 10. FEBR. A. 1514. J 39

ecclesia sancii Andree co?nbiiri iussii, sicuti senteniia seqiiens de verho ad verhum idipsim aitesiaiur.

Senitntia Alierius heretice pravitatis inquisiio- ris conira speculum oculare loaiinis Reuchlin. 5 C Chrisii cruci/kci nosira opprobria su^ incarnaiionis et amare pas- sionis misietiis deleniis nomine invocaio Pro iribunali sedentes ei solum deum, eius iusiiciam et religionem pre oculis habentes ipsiusque in reli- gionem divinam (que in omnium tendunt iniuriam) commissa opprobria, ac hereiice superstitionis invia^ inidta dimittere noienies, in causa inqui-

losiiionis contra speculum oculare loanni Reuchlin inscripium, in processu cause clarius designaium instituie (citra tamen ipsius aucioris notam, quem oh eius humilem suhmissionem et alia eius laudabilia scripia pro catholico \\ hahemus. Poiesi namque non hereticus dicia heresim sapientia scribere, {^4^) ut de abhate loachim apud iura constai) per hanc nostram diffinitivam

ifi sententiam, quam aciis cause meritis diligenier visis ei revisis Theologorum et iurisperitorum nohis communicato consilio pariter et assensu ferimus in his scripiis, pronunciamus , decernimus et declaramus memoratum libellum hereses sapieniem, et errores multos contineniem perfidis lud^is plus quam deceat favorabilem, ecclesi^ dei iniuriosum, ac sacris ecclesie doctoribus

20 irrevereniiaiem , christifideliummaxime simplicium scandalisativum^ ipsutn- que preterea (scriptura seu impressoria arle per Colonietisem diocesim multi- plicatum) communi hominum usui itiierdicendum^ condcmtiandum^ supptimcti- dum, tollendum, ac igni puhlice concremandum , prout interdicimus , con- demnamus, supprimimus, iollimus, paritcr et igne concremari pr^cipimus.

25 C Lata et executa est publico incendio Colonie hec Sententia in die Scholastice virgitiis. Anno. xiiii. et c.

C Contra h^c omnia iudices Spirenses non inspecta priore causa se- cundum suam voluntatem et iniellectum tuleruni sententiam, quod oculare specuium loannis Reuchliti cum suis glossematihus et ititerprciationibus in

30 caice iibri appositis nihil erroris aut het^esis in se hahcret , Etiam quod ah omnihus possii legi. Propter quod lud^i non solum maximopere gavisi sunt, verum eiiam per hoc deieriores facii et eorum Rahi iccirco per toium im- perium Wormatii conventum habuerunt disputando ei in similihus, omnino arhitranies^ quando oculare speculum loannis Reuchlin pro se, et contra

35 tot universitates et docios admissum sit , verum haberi possit indicium a deo destruciionis Romani imperii ei appropinquationis Messi^ quem ad himc usque diem expectant. Et sicuti veraciter sum facius ceriior , lo- hannes Reuchiin fuit Wormacii illo tempore vel breviter ante hoc tempus

3 Alterius] i. e. loannis de Colle. cf. Prenolt. p. ult. *• loacliiinj Cf. Hutteni Opp. III. p. 199. adnot. ad v. 209. «8 gentent.j lat. d. 24. Apr. a. 1514.

140 lOA. PEPEBICORNI DEFENSIO CONTRA FAMOSAS O. V. EPISTOLAS.

aut posl, in hospicio apud doctorem Werner. Sed quid negocii sibi fuerit Wormatii ignoro. Hoc tantum scio quod tempore quodam meridiano duo Rahini ludeorum peiierunt loqui cum loanne Reuchlin^ quod cum olfecisset, ipse cum ludeis egressus est diversorium. Et quid inter se egerint aut \\ ^ tractaverint mihi non est compertum. Sed hoc hene scio quod ludei nunc 5 loannem Reuchlin pluris faciunt et sanctiorem iudicant quam unquam Moysem, Heliam aut reliquos prophelas iudicariint. Et talis malicia pri- mum orta est ex sententia Spirensi, a qua quidem sententia Reverendus doctor lacohus Hochstraten heretice pravitatis inquisitor ad sanctissimum papam appellavit Quapropter in propria persona illuc evestigio profectus 10 est ad Christianam veritatem ohtinendam .et c.

C Ceterum ut sanctissimus noster in hac causa penitus esset insiructa el toia Christianitas potius adhereret multis universitatihus aliisque doctorihus ac clarissimis seorsum viris , quam uni laico aut duohus trihusve per fa- vorem fortasse nimiamque precipitationem rem ipsam minus hene lihran- is iihus., alma nostra universitas Coloniensis iotam causam cum omnibus ad eam pertinentihus et insuper sententiam Spirensem misit Reverende et ex- cellenii universitati Parrhysiensi, ad discutiendam et examinandam peni- ius causam hanc. similiter loannes Reuchlin oculare suum speculum cum omnihus suis interpretaiionihus et defensionihus (ut in aciis doctorum Par-20 rhysiensium patet) prenominat^ universitati Parrhysiensi misit. Quapro- pter quomodo universitas eadem et quam iuste ac sancte negocium hoc funditus examinaverit y nunc anie oculos patebit.

C Senientia Parrhysiensium doctorum conde- mnativa ocularis speculi loannis Reuchlin ad 25

ignem : non obstantibus senieniia Spirensi aut quihuscunque aliis eius defensionihus per eum mei illuc missis. ei dili- gentissime ihidem perspectis examinaiis. diu multumque per .XLVii. videlicet sessiones ah ocioginia ad minus do- ctorihus discussis ac tandem iustissime condemnatis. pon- 30

derata semper in omnibus ariiculis et scriptis aucioris ipsius intentione. C Universis presentes litteras inspecturis decanus universique Parrhysien- sis academie Theologi doctores Christianam saluiem. Turris David ex qua pendent mille clypei^ omnis armatura fortium., hostiles sepius experta tumul- 35 ius inconcussa totiens evasit, quotiens victrix malicie sapientia, ancillas suas ^^ (ut est in proverhiis) misit ut vocarent ad |1 arcem Quarum presidiis ho- siium proderet insidias, insultantium conatus redderei irriios, adversasque vires prorsus disperderet, id quod hac nostra tempestaie satis superque pleris- que exploraium esse non est amhiguum Siquidem orthodoxa fdes sacris elo- 40

^2 inftructa sec 1. ^4 £xtat m Actis Doctor. Parrh. biiij.

SENTENTIA PARRHYSIENSIVM DOCTORVM DATA D. 2. AVG. A. 1514. 141

giis, ceu David turris propugnaculis undequaque septa, dum intestinos ut- cunque sibi dscriptorum militum patitur insultus^ Aticillas suas easque inter se Germanas Theologoinim Academias, Coloniensem inquam^ Moguntinen- sem, Lovaniensem et Erphordensem , sacra sophia vocavit ad arcem iu- 5 daic^ perfidie machinis obsessam eiusdemque Thalmudicis propemodum op- pressam tormentis Quihus ut suffragaremur , cunctisque communi chri- stiane rei cause patrocinaremur ^ misso ad nos lihello quodam, cui Ocu- laris speculi non sine macula nomen inditum est, loanni Reuchlin ascripto^ nostro cauterio inurendo iteraiis epistolis etiam atque etiam efflagitarunt

\Qprestanti doctrina viri Theologi Colonienses magna proculduhio nohis semper necessitudine iuncti. Quorum sane votis religione plenissimis citra chri- stiane ipsius religionis iniuriam refragari minime llcuit, quando Hiere- mie vaticinio Maledictus qui prohibet gladium suum a sanguine. C Mo- rem igitur supplicihus gesturi libellum prefatum chartis sexdecim papy-

ibreis manu conscriptum, cum alias frequenter , tum novissime die Mercurii altera mensis Augusti Anni. M.D.xiiii. nobis apud Sanctum Mathurinum debito iuramenti sacramento riie congregatis exaciissima cura discussum, examinatum , equa lance trutinatum , adamussim et articulatim libraium nosira doctrinali seniejiiia dicimus esse respersum multis asseriionihus falsis,

ioiemerariis , piarum aurium offensivis, scandalosis, erroneis^ ludaice per- fidie manifeste fautoriis, sacrosanctis ecclesie docioribus iniuriis et contu- meliosis, in Christum eiusque sponsam ecclesiam blasphemis, de h^resi vehe- menter suspectis , plerisque heresim sapientihus^ et hereticis nonnullis. Ob idque libellum huiusmodi esse iure supprimendum , de medio iollendum

th atque igne publice cremandum. C Ipsius autem lihelli auctorem ad pu- blicam revocationem compellendum Non ohsianiihus glosis, quihuslibei inter- preiaiionibus ei defensoriis, nobis hac in re ohlatis. C Ipsos vero Thal- mudicos libros (quos tota animi contentione ocularis speculi aucior con- tendil esse asservandos) Apostolica auctoriiate iam pridcm riie fuisse da-

^mnatos, immo vero nostrorum aniecessorum divini pariter ei poniificii iuris peritissimorum inter\\pretum, nosiri Parrhysiensis studii doctrinali /w-iRij ierveniente sententia iure fuisse crematos ingenue falemur Huiusque modi damnationem iure optimo duximus esse approhandam. in quorum omnium fidele testimonium et rohur hanc nosiram senteniiam publici nostri Notarii

^bchyrographo signaiam nostro quoque sigillo iussimus muniendam. Datum Parrhysii in noslra publica congregatione apud divum Mathurinum cele- brata Anno Chrisiian^ salutis Quingeniesimo decimoquarto supra Millesi-

fm altera Augusti. C loannes Nery suhscripsii. C Ilanc sententlam et aliarum universiiaium et imperatoris mandaia conlra lihros loannis lieuchlin atiulit et porrexii Summo ponlifici vcnera-

\ 42 lOA. PEPERICbRNI DEFENSIO CONTRA FAMOSAS O. V. EPISTOLAS.

bilis et apprime doctus dominus frater lacdbus HocJistraten hereiice pravi- tatis inquisitor Et quoniam decuit sanctissimum dominum nosirum heretice praviiatis magistro in hac re nihil denegare, Sic sanctiias sua Reverendis- simos duos Cardinales de sacro concilio seriosissime ordinavit ui negocium hoc et lihros loannis Reuchlin funditus perpenderent, et deinde causam 5 hanc Concilio proponereni. Insuper ne loannes Reuchlin posset interpel- lare aui ullam afferre excusationem , quemadmodum sepius in hoc nego- cio adinvenit Sic papali potestate a prenominatis iudicihus Cardinalihus missa est illi ciiatio in quadraginta diehus comparendi Rome et ut senten- tia Spirensis, prout de iure revocari possei. C Postquam talis citatio\o allata est loanni Reuchlin, tunc ad protrahendum iudicium allegavit quo- modo Cardinalis sancte Crucis essei in hac causa partialis et sihi suspe- cius. Secundo allegavit quomodo universitas Coloniensis lihrum suum ex lingua germanica in latinam false traduxissei et lihrum hunc reliquis acedemiis frustillatim misisseni, propier que in suis sententiis, contra se\b laiis decepii forent. Quod tamen in rei veritaie nunquam compertum est ac nunquam comperietur, cum ipsemet lihrum suum cum additionihus ipsis Parrhysiensihus miserit, Etiam quod liher suus Rome iierum ex germa- nico in latinum iransposiius omnino in singulis concordaverii cum iradu- ciione universiiaiis nostre Coloniensis. || 20

^ij^ Nota Primo.

C Buo hic prememorantur , lecior charissime, que (eisi puerilia sunt) rationihus tamen diluantur summopere est necessarium Ohiicit nohis loan- nes Reuchlin^ et id quidem falso quod dociores nostri ipsius theutonicum non intellexerint , ei oh idipsum iniquam fecerint traductionem Respondeoi^ istiusmodi cavillum nihil in se firmitaiis hahere sed levissimum esse ac plane falsissimum. Quod licet in precedentihus ^ littera SD folio ultimo satis de- claratum sit, hoc tamen non oherii adiecisse Nostram videlicei universita- tem mulios hahere et dociores ei magistros et tunc temporis plures hahuisse qui omnes veri superioriste et sint et fuerint, ipsius etiam conterranei et^o perfeciissimi sue lingue interpretes. C Secundo si nos male traduximus ipsius theutonicum, id quod in se falsum esi, quare (ohsecro) Parrhy- sienses condemnaveruni eum^ quihus a nosiris missa fuit translaiio iuxia ipsius adversarii nostri correctionem in defensione sua (licet saiis ridicule) expressam. C Teriio ui omnes Chrisiiani unanimiter et perpetuo credant, 35 sacraiissime apud nos facultatis theologice dociores synceram edidisse trans- lationem , hoc solum adiiciam , quod in urhe Romana (uii pauloante pre- iacium fuit) nova facia est translatio et id quidem per sacrosancie sedis aposiolice commissionem , per omnia et in omnihus, que ad materiam per- iinehani, cum nostra concordans. C Quarto Si docioi^es iiosiri nan intel-AO

^••' concilio] i. e. Lateraneusi. '^-^^ Hoc falsum esse consiat.

PEPERICORNVS REVCHLINIANiE DEPENSIONIS ARGVMENTA REFVTARE STVDET, 143

lexerimt iheuionicum ipsius quo Suevi uiuniur, ianto melius dispuiare conira nosiros Moguniie poluissei, cum illuc aliquoi dociores nosiri ad ha~ hendam cum iUo dispuiationem venisseni. verum id facere non audehat^ veluii publicum est ei notorium, Quod igiiur in suis scripiis erraverit, ei 5 disputare cum nosiris non fuerii ausus , nemini mirum videhiiur, quia su- perius in sua episiola^ per se ipsum iheologica in suo speculo ocuiari ad- ducia scripsii, sicut rusiicorum sacerdos in ser?nonibus suis medicinam aliegare possei xt c.

Noia Secundo.

10 C Esi ei aiiud (de quo siatim facia est meniio) leve quoddam cavil- lum, quo Reuchliniste quidam diu muliumque iripudiaruni suum pairo- num loannem Reuchlin imprudenier secuii. \\ Susurraverunt equidem £?^^"j ipse in primis Oculare suum specuium per nostros frusiulatim, et (ut ipsius verhis uiar) iruncaium ei muiilatum dolo malo universiiaiihus missum, quo

xhfacilius quoslihei dociores in suam opinionem irahereni. Fundamenium vero istius ohiectionis ex eo solum elicere conaii sunt, quod universiiaies ipse in suis senieniiis super numero foliorum Ocidaris speculi non concor- dant. Respondeo, in exscrihendis exemplarihus non posse neque eiiam necessarium esse (maxime uhi diversi sint scripiores) numerum foliorum

20 ohservare. C Ceierum ut puerile hoc omiitam, Adversarius nosier seu po- iius in Chrisio amicus loannes Reuchlin, iniegrum ocuiaj^e suum speculum Parrhysiensihus misii, adiunciis eiiam omnihus suis deciaraiionihus, defen- sionihus ei id genus aliis armis, ut ipsius ad illa tesiaiur epistola. Adiecil quoque ei has preces Ego (inquil) quanium potero humilime peio, ui me

ihfaciuram vesiram non desiruaiiSj neque de gremio ei de corpore vesiro memhrum me ledaiis .ei c. lierum oravii eundem sermonem dicens Oh- secro vos paires meos quam ohservandissimos , dignemini in hac causa ocium preferre negocio ei conira me filium et alumnum vesirum nihil sia- iuere, definire aui declarare. etc. hec ille. Modo ad proposiium, si fru-

30 siulaiim misimus speculum ipsius oculare vel ad Parrhysienses vel ad alios, ei ipse iniegrum, quare ohsecro non esi pro se scnteniiam consecutus? Aqua heret et nimis frigidus aniiquis se caligis tegit. Reverendi autem magisiri nosiri Parrhysienses viri iiiuminaiissi?ni ac fide prohaiissimi , quo- rum ingenia aquiiina ei divina poiius quam humana ad ceios usque per-

^iingunt, videntes ipsius in scrihendo falsiiaiem ei ficias adtdationes, veri- iaiem pluris quam su^ universiiatis memhrum fecere. Nam si iusiam ha- huit causam, non quo nihil definirent, sed quo iustici^ munus exequeren- tur, ipsius erai officii expostuiare. Quid mulia? Grandis moles levihus

* poluissct 1. 2 notarium 1. »» uum 1. " Cf. p. 135. " \\\^ non illos 1. Epislola, data Stiitg. d. xiii.kal.Iul. a. 1514. est in Actis DD. Parrh.e/ fnlll. virr.epp.

144

lOA. PEPERICORNI DEFENSIO CONTRA FAMOSAS O. V. EPIST0LA8.

innixa columnis nec adamussim structa, in arenoso suo fundamine stahi- lis esse non potest.

C Postremo, fictas dixi adulationes et preces vanas, simulationes quo- que adiiciam ac dissimulationes. Nam ipse in quadam epistola uni poete apud nos a se missa turpissime ut supra dictum est et cum maxima sui 5 nominis infamia dociores Parrhysienses detestatur ^ et prohrosis nominihus (id quod facere non dehehat) eisdem illudit. Sic etiam nostris indigne fe- liiijb cit. II Nam quos antea sepenumero in suis scriptis extollens supra quam oporiuit reverendissimos appellavit, postea in mendacissimo , levissimo ac famosissimo sue defensionis lihro histrionicis impudentissimisque conviciis 10 eosdem (si veritatem licet dicere) multosque alios viros prestantissimos et optimos turpissime inseciatus esi. Ipsius igitur impudentiam (ut cum gra- tia apud honos loquar) inauditam et mendacia sine fronte e multis pauca., licet superius tacta sunt^ latius tamen in suhsequentihus expUcentur ne- cesse est, ne me falso ipsi quicquam imposuisse lectores honi arhitrentur, 15 neve idem ille liher infamis posthac defensio sed offensio et mendaciorum codex appelletur.

Nota Teriio.

C Posset aliquis ohiicere Parcendum erat loanni Reuchlin velut ex- cellenti poete et in secularihus litteris apprime erudito, casu eiiam po- 20 sitOy quod his aui ter aut quater in sua consultatione aherrasset, Re- spondeOj id verisimile quodammodo pueris aut favore eccecaiis videri, quam- vis tamen non ita sit, cum in ecciesia dei omtiia deheant esse syncera^ omnia pura, clara, illihata, et nullo errorum intervallo discreta. Nam leste apostolo ut ante octo annos didici Omnes unum corpus sumus quot- 25 quot in Christo haptizati sumus, qui non multas sed unam sihi dumtaxat sponsam ah eterno preelegit Nulli ergo errores , immo ei ne unus quidem admittendus, cum ex una scintilla maximus interdum ignis exurgai. C Secundo. ponamus casum quod princeps quidam equum emeril specio- sissimum centum videlicei ducatis, et idem ille equus inira duo aut iria^ miliaria ter dumtaxat aut quater ceciderit, Queritur, quid de tali equo censendum sit? Respondehunt sapientes, non esse iltum tali precio dignum, nequaquam tamen ex toto contemnendum , eo quod imprudens fortasse, vel alio nescio quo impedimento interveniente citra nature dehilitatem sese pro- straverit. Quid si tricies,. si quadragies, si octogies intra duo miliaria^i lapsus fuerit? Clamahunt omnesj vilem esse hestiam nec aratro dignam. Modo ad proposiium: Si loannes Reuchlin his, ier, quater aherrasset, mi- (|a4) nime tamen laudandus, verum quia septuagies || et amplius foriasse in suo speculo oculari atque aliis in locis (ut multorum prohant testimonia) ine- ptissime deiiravit, et frequenti suo lapsu alios lahi fecitj a nemine non io condemnandus iudicahiiur. Oh hec predicta magis est consonum veritati,

PEPERICORNVS REVCHLINIAN.E DEFENSIONIS ARGVMENTA REPVTARE STVDET. 145

talem ianiumqtie virum ac senem ex propria (ni fallar) malicia el prava sua voluntaie (id quod dociissimis sepe viris contigit) suas hereticas pra- vitates conscripsisse , quam ex ignorantia aut calami lapsu. Sed quare ohsecro? ut infami foriasse gloria et nimia curiositaie seipsum redde-

5 rei ei insignem et famosum^ sicuti quendam cum adhuc ludeus essem, fecisse accepi^ qui ut gloriosum se faceret, Diane templum accendit, C Quid multa? Nimis curiosus fuii scrihendo loannes Reuchlin, et plus celeris universitatibus occulte apud Cesaream Maiestatem ei Archipresulem Moguniinum videri voluit. Nam uhi doctores reliqui vix duo folia sancte

10 scripseruni, ipse viginti foriasse i?i re non necessaria insipienter emisit,

Noia Quario.

C Ex verbis aposioli precedeniibus nova criiicorum oboritur questio^ qu^ et mulios proh dolor Reuchlinistas airociier (sed ut spero ignoran- ier) momordii. Dicunt enim cum suo patrono : Quomodo hic Pepericornus

\hsacras litteras ei iura ac latinorum sententias allegare novii^ cum Ro- mane lingue non sit periius? Respondeo hanc obieciionem esse fuiilem, li- cet magnos etiam viros in hunc usque diem male perverterit. Ego qui me- cum fero et calamum et pugillarem , ea possum adnotare que vel in ser- monibus publicis vel in conventiculis audio eruditorum. Quoi ego docto-

jo rum ei religiosorum predicaiiones inira duodecim annos audivi? quot ad- monitiones? quoi sanciorum patrum aucioritates? quas ego vel per meipsum reiinere aui ex eisdem interrogare aui ad iabulam potui reponere.

i^^ C Preierea ego hoc mediusfidius (citra iactantiam tamen) de meipso ^pro/iieor quod omnia que vel in biblia vel in sacris evangeliis habentury 7bper meipsum et absque interpretis adminiculo ciiare possim, et ad omne propositum allegare, sive quis noslram alemanicam linguam velii^sive{§ hebream. Ei ut hoc ipsum adiiciam Omnia ego evangelia que per totum annum in ecclesia dei ad populum exponuniur memorie commendavi et ad unguem reciiare didicij quod non omnes fortasse facere poieruni qui in iolitteris s^cularibus ei fabulis plus equo obbruiuerunt. C Postremo ui huic obiectioni satisfaciam Ilabeo filium Laurentium nomine, ingenuum pro- fecio adolesceniem et liberalibus disciplinis siudiisque poeiicis anxie im- pallescentem, qui infiniias quodammodo ei oratorum et poetarum senten- tias tum ex suorum ore pr^ceptorum, ium ex siudio privatOy ad omnem zhmihi materiam ct ad omne proposiium recollegit. Quapropter cum ego dicerem 'loannes Reuchlin esi valde senex\ respondit filius '•Maledicius puer centum annorum' Et iterum allegavii Ilugoncm quem dixisse affirmabai ■H|fM(M/ inter abusiones huius s^culi sola maior esi senis obsiinatio, Dicenti eiiam mihi loannem Reuchlin seipsum laudare solitum, respondii 'hoc

*• quod adm. 1.

Epp. obscvhor. viror. 10

146

lOA. PEPERICOENI DEFENSIO CONTRA FAM03AS O. V. EPISTOLA8.

faciunt siulti quos gloria vexat inanis .et c. Hec et alia muUa sepiuscule ex filio intelligens magnam proculdubio spem et doctrinarum et eloquentie de iam ingenuo adolescente concepi, ita etiam ut que ego indocius facere non possum^ ipse tandem perftciat. C Non erreni igitur (ohsecro) diu- tius Beuchliniste qui indies (licet foriasse ignoranter) dicere consueve-b runt me absque magisirorum nosirorum insiigaiione sacras liiteras ciiare non poiuisse. Doleani quoque omnes illi qui falso circumtalerunt, quod propler scripturarum allegationes meum manuale speculum ab eisdem do- ctoribus et composiium ei subornaium foret. Eruhescat eiiam et in eter- num ingemiscai loannes Reuchlin , qui in sua defensione (ex qua mille lo profluunt mendacia) in liitera S folio primo columna prima mentiri non erubuit et sine probaiionibus dicere quod doctores nostri in eodem libro multis eum lesissent calumniis. Nam ut omnia probem rationibus, Testor deum ei conscieniiam ei adiuro deum vivum, quod manuale meum speculum (de quo sepe apud docios fuit contentio) neque composiium sii Colonie neque is impressum. Ubi ergo? me quis roget. Moguniie inquam. Et quis tibi tot allegaiiones scripturarum dedii? Illi profecio ires celeherrimi iusiissimi- que viri de quibus dicium est supra, qui ex mandato serenissimi impera- ioris omnium consilia perlustrantes solam ipsius Fumuli consultaiionem reiecerunt, cum omnium aliarum universitaium consiiia absque aliqua com- 20 municatione, insiinctu sancti spiritus in omnibus concoidarunt. hanc igiiur obieciionem declaratam relinquo. ||

$ Noia Quinto.

C Dicet foriasse aliquis 'qui suni itti articuli pravam heresim contra ecctesie doctores et catholicam fidem coniinentes?' Respondeo in aliquotih illos opusculis impressos saiis et supra foriasse quam simplicibus aut ma- levolis convenii esse publicatos et ob hanc causam his meis scripiis mi- nime interserendos nec dignos quidem qui interserantur. C Preierea Ego me inidoneum censeo, qui hereticas ipsius et preposteras positiones aut debeam aut possim impugnare. quam etiam provinciam (ui hoc bene 30 intelligani Reuchliniste) in hunc usque diem mihi vendicavi nunquam. XJnde si quis me roget Que tunc esi contenteniio inter ie ei illum? Illa inquam, quod in sua consuliatione supra addiciam fidem et chyrographum sua mihi manu amice porrecium me apud Cesaream maiestaiem (ut supra dicium esi) expresse aique implicite, nullis etiam meis precedeniibus de-zb meritis contra me iniustissime scribendo incusaverit. Iniusiissime dixi. Nam que in sua consuliatione sive oculari speculo falsa esse contra me vo- luii, aniea ipse nohili cuidam viro scribens verissima per seipsum et nullo insiigante comprobavit. In his igitur que me dumtaxat concernuni, ei in quibus me non alium gessi quam bonum ac pium Chrisiianum oporiuit,AQ

PEPERICORNVS REVCHLINIANiE DEFENSIONES ARGVMENTA REFVTARE STVDET. 147

loanni Reuchlin in htmc usqtie diem ab illo ptvdiiionis sue iempore primum redarguiionis stylum obieci.

Noia Sexio. C Movebuniur foriasse hoc loco boni viri, dicenies, Audivimus modo hmutue vestre conientionis inicia, legimus quoque loannem Reuchlin reum esse originarium, Credimus insuper te illius consuliationem nunquam pro- didisse, Faiemur etiam ie in manuali iuo speculo legiiime ei sancie conira eum scripsisse, ex quo (sicuii muliis incognitum fuit) in sua ie consxdia- iione apud Cesaream Maiesiaiem prius ei indigne lesii, quam tu verbum

10 ullo unquam tempore conira illum scripsisses ,ei c. Sed dic obsecro, ut eo melius rem ipsam inielligamus^ Quenam suni illa que in sua consulta- tione conira te scripsit et aliis in locis approbavii? Multa inquam^ hoc au- tem in primis, quod dixii ludeos in oratione Felamschommodym non orare conira nos, immo paratiores esse || nobis servire quam damnum in- p

^^ferre .et c. cum iamen hec et alia id genus similia in manuali meo spe- culo saiis impugnatay optimo cuique falsa ad oculum paieani. Muliis igi- tur omissis non debuit loannes Reuchlin sepius a se conira ludeos appro- bata in sua postmodum consuliaiione conira me proditorie scribendo vice- versa impugnasse, sed suorum ad virum nobilem verborum memor blas-

Viphemias et occuliam ludeorum nequitiam consianier mecum infregisse.

C Quod auiem dicii in dcfensione sua seu potius offensione liiiera ^ columna prima., sese argumeniative dumiaxai ei non deierminative conira ludeos scripsisse, In hoc et si meriio corripiendus veriiaii tamen parcit^ ut his patei qui ipsius ad nobilem scripia alemanice impressa legeruni.

TiQuapropier ne levitatis arguereiur , in libro defensionis sue aut potius

rdaciorum^ sinisira esi usus persuasione. Nota septimo quedam pulchra. C Vereor hoc loco ea ob revereniiam -Ihesu Chrisii enarrare, que loannes Reuchlin ad eundem virum nobilem verissime scripsii^ modo con- 30 stans ipse postmodum in suis scriptis permansisset. Inter ceiera dicii lu- deos mirum in modum letari cum salvaiori nosiro illudanl omne viiupe- rium, omnemque coniumeliam iam excogiiando quam componendo. Adiicii quoque ludeos in omnibus suis negociis et in oraiione quotidiana et in suis libris quos conira nos scribuni atque legunt el in orationc tandem Felam- 35 schummodym id facere indies solitos. Idipsum autem ei ego verissimum esse pro/iieor, sed ipse modo qui postea in oculari suo speculo (sicui iam satis supra dicium estj sibimet coniradicens me immerito redarguii seque ipsum in fide catholica suspecium vero verius ostendit.

C Modo ad propositum et ad ipsam retn deveniendo Ponamus casum 40 impossibiiem^ me videlicei multa contra lud^os ignoranier et false scripsisse^

19.24.29 Dabimu.s epistolam totiens a Pfefferk. Ittudatam infra post hancDefens.

10*

1 48 lOA. PEPERICORNI DEPENSIO CONTRA PAMOSAS O. V. EPISTOLAS.

non dehiii iamen ego 6b eam causam a loanne Reuchlin aut a quovis alio Christiano cutpari, tum quod mihi aliisque haptizatis ea in re maxime sit credendum, ulpote in talihus nequiiiis et criminibus a pu£rili prohdolor $\\ etate ante haptismum exercitatis, tum quod heatus Hieronymus || super Ma- theum sic scrihat Non condemno errorem qui ex odio ludeorum et pieiateh fidei procedit .et c. hec sententia cunctis christifidetihus summopere est ad- notanda, que etiam ad hoc nosirum propositum sanctissime concludendo centum mihi ducatis est charior. Ipsam enim in Augusta olim adnoiavi.

Nota Ociavo.

C Dicent fortasse Reuchlinisie nonnulii, Tu Pepericorne stimulo ne-^^ quicquam recalciiras Non enim is es qui loannem Reuchlin tam ludeis quam Christianis notissimum superare quovis modo possis. Respondeo, non modo loannem Reuchlin, verum et omnes mundi principes sola veritate vinci posse, nec esse ad hoc cuiquam vel rheiorica aui eruditione opus. Non suni viri honi ita simplices ut raiionibus instructi verum a faiso dis- is cernere nequeani. Non suni eiiam laici tam omnis sapientie rudes, ut (nisi sinisiris cavillaiionum amhagihus seducaniur) veriiaii a me prolate ei verissimis fulte raiionibus deesse velint. Quapropier ego humiliter oro atque obsecro omnes vos Christianos in Christo Ihesu, ad quoscunque hec mea scripia pervenerini, ui mihi nuper hapiizato et solam veritatem citraio cuiuscunque offensionem, immo poiius ad necessariam omnium instruciio- nem profiienii adherere veliiis, maxime qui paratus sim falsa si que es- seni non soium revocare, sed mortis sententiam pro illis ei pro minimo etiam mendacio coram quocunque tribunali, cum maxima mei nominis, meorumque omnium (id quod faciu difficillimum foret) infamia iurpiteri^ suhire.

C Postremo ui predicie obieciioni saiisfaciam Dico loannem Reuchlin hahere conscientiam , que plura sepe potesi, quam ducenti te^stes ac ioti- dem iihri, et ah illa iandem sese inielligat vincendum. Quod ne nimis sero fiat ipsius officii esi providere. 30

Sequitur historia.

Hoc negocium erroris ac heresis dictum est magnificentissimo ac Chri- stianissimo Regi Francie et preseriim de mandatis imperialibus contra libros Reuchlinos emissis et quanquam Rex Francie et imperaior in rehus sectdaribus erant discordes, tamen ut hec et similia hoc loco missa ego^h tvi^faciam, || imperatore fidem christianam iangentia consensit ac sequentes Utteras ad sanciissimum papam scripsit sonantes de verbo ad verbum hoc modo.

*^ vicedu /.

BEGIS FBANCI^ ET KABOLI HISPAN. BEGIS AD SVMMVM PONTIFICEM LITTEB^. 149

C Littere Regis Francie ad Summum pontifi-

cem contra libros loannis Reuchlin quos suppri-

mendos esse censet.

C Beatissime pater , intelleximus in prescntiarum quod esi quidam 5 certus processus laudabilis in curia Romana inter universitatem Colonien- sem et quosdam qui fecerunt et composuerunt certos libros continentes plurimos errores et hereses contra nostram sanctam fidem catholicam Quos tanquam obstinati et fdii iniquitatis defendere volunt, Non obstante quod sint condemnati per doctores in theologia et per inquisitores nostr^

10 fidei catholice tam in dicta universitate Coloniensi quam in pluribus aliis universitatibus Almanie et etiam in nostra universitate Parrhysiensi, In- super et scivimus quod qui fuit Rex noster charissimus dominus et pater quem deus salvet de his avisatus antehac scripserit Vestr^ Sanctitati de ista materia ad obviandum illis Ea propter et quia nos desideramus quod tales

15 errores sint totaliier et prompte exiincii et aboliii propier pericula qu^ poterint supervenire , Nos supplicamus Vesiram Sanctiiatem tanium et iam affeciuosissime sicut possumus ut sibi placeat capere istam materiam cordi, Et ut donet ordinationem et provisionem talem qualis requiritur in isto casu habendo respectum ad senteniias et condemnationes datas per dicias

20 universiiates Almanie et per nostram dictam universiiatem Parrhxjsiensem

Et ut commendet et ordinet fieri bonam ei brevem expediiionem in dicto

processu. Et vesira sanciissima Sanctitas ultra hoc quod faciet rem deo

acceptissimam nobis eiiam faciei singularissimam gratiam et beneplaci-

iHpkf//} sic faciendo. Quam precamur Sanctiiaiem in ianto sanciissimo

npatre deus quam longe velit preservare manu tenere et custodire in bono

Iregimine et gubernatione ecclesi^ sancie su^. I C Fecit idipsum illustrissimus ac inviciissimus princeps ei dominus tlominus Karolus Rex Hispaniarum Arragonie .ei c. Archidux Austri^ dux Burgundie ei Brabanti^ graiiosissimus noster dominus, qui ioin sua adolescentia (omnipoiens deus eum conservet) iam viriliter motus ad summum poniificem libros Reuchlin examinandos et supprimen- dos scripsit. ||

C Beatissime pater Clemeniissime domine, post optata sanctorum gnj

pedum oscula. Cum divinis nostra anteferimus maiorique quam illa af-

i;, fectu curaque proseqtdmur, vocat dominus super opera nostra siccitatem,

ut multa cum seminaverimus , pauca percipiamus , Cibus non satiet, ope-

rimenta non calefaciant. Id quod lud^is evenisse ex propheticis oracu-

* Item Latine extat in b :=j BeBchyrmuug fol. rlij^. ^ laud.] prudons b. '' salv.] abfoluet b. *" parinen b. « Et V. fcta. S. vltra 1. cl b. " Sanctitatem] S. i.et b. ^' Item in BeBchyrm. fol. fliij.

1 50 lOA. PEPERICORNI DEFENSIO CONTRA FAMOSAS O. V. EPISTOLAS.

lis accepmus, propterea quod sibi domos extruenies deo templum erigere neglexerunU Quod si divina ira oh materialis templi p^haUtam curam merito provocata est, quo eum furore accendi putandum est quum cadu- carum rerum studio spiritalis edificii sui cuius fides est fundamentum ra- iionem nullam hdberi videat, Pependit iam diu et etiam nunc pendet apud 6 Sanctitatem Vestram fidei catholice causa super libello quodam impio, qui tametsi titulo ipso perfidie ludeorum impugnationem pollicetur, ia- men eandem mtdiis suis partibus non obscure adiuvare et fovere compe- ritur. Quod quam sit verum liquidissime constare potest ex iam multa- rum universitatum et presertim theologie facultatum attestaiionibus , qua- lo rum quis non videai quanii in huiuscemodi rebus facienda sit auctoritas. Cum igitur hic libellus eiusmodi sii, ut ei multorum ruinam sit operatus ei nisi quam celerrime provideatur , longe maiorem allaiurus sit perni- ciem, tamen proirahiiur causa iania in longisdmam diem, forie s^cula- riiim principum auihori ipsi carnaliter faventiwn apud Sanctitatem Ve- 15 stram iniercessionibus Cumque de discepiandi forma ac modo procedendi conienditur , causa ipsa interim negligi videtur. Accepimus cause cogni- iionem delegaiam esse non quidem sacro concilio eiusve diffinitoribus, sed Cardinalibus quibusdam seorsum. Quasi vero de re levi et vulgari con- iroversia sii, queque longe minoris sit momenti quam multe causQ prophane, 20 quarum decisio concilio reservaiur. Oramus igiiur ei obtestamur San- ctiiaiem Vesiram quanium maxime possumus ex animo, ut arrepia plana chariiate et vero dei zelo causam illam diutius non sinat proirahi, sed quam celerrime ei finem imponens Chrisii Ihesu gregi cuius ipse pastor est prospiciai, ne sevissimus hic lupus innocenii ovium sanguine riciusn suos diutius fedare pergat ei offendiculum istud, in quod tam mulii pusilli gravissime quotidie incurrunt, a pedibus eorum removeat , ne divinam iram super se provocei, que eam inceptis suis frustrari velit, in quo rem faciei et Sanctiiati Vesirce ex officio debitam et sancte sedi apostolice ho- norificam ei omnibus qui erga christianam rempublicam pie afficiuntur s^ fxiS^ longe graiissimam. Optamus \\ felicissime valere Chrisii in ierris vica- rium. Ex oppido nostro Middelburgo .xvi. mensis Maii Anno .M.D,xv.

C Hic sequuntur iiitere venerande universiiaiis Lovaniensis ad papalem Sanciiiatem contra

libros loannis Reuchlin emisse. 35

Dignos non abs re iudicaret nos Sanctiias Vesira, beaiissime pater, • qui privilegiis et immunitatibus, quibus apprime sacrosancia mater eccle- sia nos vallavit ac munivit, privaremur , indignos insuper theologo no- mine ac digniiate, nisi circa res et fidem caiholicam quam communiier

*8 ofilio b. vult concilio Lateranensi. cf. p. 152. v. 17. sq. " cottidie b. '^ fru- ftari b. 31 grat.] optatiffima b. ^^ liem Latine in Beschyrmung foll. $^. sq.

LITTBR^ VNIVERSITATIS LOVANIENSIS AD LEONEM PP. X. D.23.MAI (a. 1515.) 151

cum omnihus et sacram theologiam quam pecuUari quodam nexu profite-

mur , et cui sedido incumbifnus iuxta vires, diligentiam et operas toto

conatu impenderemus , et impensas quoad valeremus continuandas cura-

remus, Quod si a quovis pontifice maximo etiam minus solerti hoc ve-

5 reremur, multo amplius a te viro oculatissimo et undequaque doctissimo

ac fidei catholice zelantissimo. quod genus dedecoris ne incideremus, nu-

per cum ohlatus nohis foret ex parte preclar^ facultatis theologice Colo-

nicnsis filie tue Sanctitati deditissime et nohis summo affectu coniuncte, li-

bellus quidam qui cuiusda?n Reuchlin Phorcensis foetura esse dicehatur, exa-

10 minandus an ad?niitendus esset tanquam fidei orthodox^ consonus, an refel-

lendus tanquam fidei suspectus et populo scandalosus, et sanctis iniurius,

hahita et diligenti et acerrima discussione lihrum prout iacehat doctrinali-

ter, quemadmodum ad nos attinet, condemnavimus, et e medio tollendum

arhitrati sumus expedire. Quam condemnationem ad Sanctitatem Vestram,

15 ad quam spectat fidei materias decidere, hereses et scandala extirpare, et

ausus temera?ios supprimere , et examinandam et approhandam tra?ismisi-

mus. Suscepimus etiam a nonnullis fide dignis idemtidem a celeherrirna

Parrhysiensi theologica facultate esse factum, et ah aliis ?io?inullis universi-

tatihus, que res non parum nohis spiritualis iocunditatis attulit cum videre-

20 mus deum optimum sollicitudinem ecclesi^ su^ non segnem gerere, servis suis

eundem sensum in fide sua impertiendo, ut theologorum facultates in domo

.'d^i amhularent cum consensu el quasi uno ore ofnnes loquerentur , ide?n

vKkfiperent, idem iudicarent, et idem pr^dicarent» Nunc autem incessit

aurihus nostris horrendus nec sine lachrymis || referendus rumor per Ger- {$i)

^manie partes, non parva scandala ohorta esse lud^is Christianis insultan-

VKtous. immo quod fedius ac intollerahilius est, nonnulli Christiani eis ma-

nus porrigunt, lihellos cani?io lepore ac viperea mordacitate plcnos com-

.^^^onendo, quihus et theologicam facultatem et ipsius professores lacera?it,

^/fliiudunt ac floccifaciunt et populis rudihus i?wisam reddunt. Quantum

io res h^c nefanda detrimenti christiane reipuhlic^ inferat, quantum honis

omnihus infensa sit , quantum rohoris a christianis pectorihus adimat

tam pr^clarissimarum universitaium vilipensio, tuo gravissimo simul et

prudentissimo iudicio relinquimus. his omnihus et complurihus aliis i?i-

commodis occurreretur, si causa h^c qu^ apud Sanctiiatem Vestram pe?i-

ibdet, hrevem sortiretur expediiio?iem. A?'hitramur e?iim Sa?iciiiaic?n Ve-

stram summis quihus pr^est curis irretitum huic caus^ non valuisse ope-

Iam navare, daiurum iamen si h^c tihi fuissent iam diu sig?iificata. Ad €des igitur Sa?iciiiaiis Vestr^ prostraii hu?nillime supplicar?ius ut causa ^ei apud te fidei patronum qualis sihi dehetur locum inveniai, et si quid

cum] tum b. experte b. '^ reuchlyn b. effe fuf])cctu8 effe b. '^ aufos b. parifienr b. ^^ iucunditatis b. " viperia b. ^^ flocifaciunt b. '* occurrctur. b. irretitum et postca daturum sic 1. et b.

52

[OA. PEPERICORNI DEFENSIO CONTRA FAMOSAS O. V. EPISTOLAS.

valent apud Sanctitatem Vestram preces /lliorim tuorum tibi obsequen- iissimorum , nostri causa res hec que et fidem catholicam et nos tam in- time concernit, et brevem et optatum consequatur finem, ut et his qui pro fide certant ftduciam prebeas, et ab his qui eam eis impugnant vo- cem insuJtationis auferas Lovanii decimo kalendas lunias. 5

C Sequuntur littere venerabilis et apprime docti do- mini magistri Adriani Florentii de Traiecto ec- clesie sancti Salvatoris in Traiecto prepositi ac vene- rand^ academie Lovaniensis Cancellarii: et illustrissimi Karoli Hispaniarum Regis consiliarii scripte ad vene- 10

rabilem Cardinalem sancte Crucis libros videlicet loannis Reujchlin e medio tollendos.

C Reverendissime in Christo pater preceptor observandissime post humillimam commendationem. Commendavi pridem paternitati vestr^ Re- verendissim^ causam fidei quam frater lacobus de Hochstraten sacre theo- 15 logie professor ex zelo dei istic prosequitur rogans ut in expeditione iusticie assequenda eadem paternitas vestra Reverendissima illi adiuva- mento esse dignaretur. Sperabamus enim negocium sacri generalis consilii Lateranensis dif/initoribus, quorum paternitas vestra Reverendissima dux {$i^) et auriga est commissum iri. || Sed fefellit nos opinio et sollicitatione ho- 20 minum huius seculi ne id quidem permissum est ut paternitas vestra Re- verendissima ex commissione apostolica cum aliis susciperet cause cogni- tionem decisionemque. Scribit ob id in presentiarum sanctissimo domino nostro pape illustrissimus Hispaniarum princeps, dominus meus, ut caus^ huic quam celerrime finem imponi faciat. Precor ego paternitatem ve- 25 stram Reverendissimam et per viscera Ihesu christi obtestor ut ipsa mu- rum sese opponat pro domo dei neque sinat causam fidei apud sedem apostolicam tam parvi fteri ut a diffinitoribus consilii generalis avocetur privatimque agatur ubi de forma processus magis quam de caus^ merito agitur. Fovete queso pusillanimem theologum et pars fidei pro viribus^o adiuvate. Non puto opus esse ut cause merita attingam, quandoquidem rem omnem plenissime et subtilissime ex ipso magistro lacobo audietis. Quod reliquum est cum omni humilitate bone gratie vestre me commendo amplectarque pro munere preclaro si aliquoties dignetur eadem vestra pa- ternitas Reverendissima opera mea uti quam summo desiderio cupio feli- 35 citer agere in terris et post hanc vitam calamitosam ad eternitatis gaudia pervenire. Ex Middelburgo mensis Maii. die .xvi. Anno .M.cccccxv.

^ Louanij x. kl'. lanuarias. b. *^ Item Latine in b. = Befchyrm. fol. ^ij*^. sq. obferuantiffime b. *^ humilimam b. pridem per. V. b. ^^ de ho : facre theo. pro: b. ^° pars sic ^. b. ^^ reliqum 1.

ADRIANI FLOK.AD CABDINAL. S. CBYCIS EP. D. 16. MAI. A. 1515. CONSVMMAT. HISTOK. 153

Nota lecior, C 0 vos Christiani attendite (ohsecro) veritatem et equissimum nostri negocii processwn, liahemus etenim pro nohis multarum universitatum con- silia ac doctrinales sententias, summorumque virorum et in primis Par- brhisiensium verissima testimonia , quorum etiam nonnulli una cum inqui- sitore et coniunctim et divisim sese ad publicam disputationem in urbe Romana contra lohannem Reuchlin aut alios nescio quos Philocapniones obtiderunt. qui Reuchlinist^ per devia et nullitates ambulando nihil pr^- ter strepitum iuris prosequtmtur , nec disputare cum illis audent , cum

lovel silentio, vel alia (nescio qua) conditione totum istiusmodi negocium pervertere conentur, C Item quale hoc signum est quod nullam ipse pro se universitatem habet? Est profecto pro eo pessimum, Nam si aliquam pro se haberet, diu proculdubio illam expressisset. Mentitus est igitur in principiis defensionis sue, |1 quod scilicet ipse fecerit triumphare veri- Jtt

\btatem. Si vero apud suos fecit, non est quod id magni faciamus, cum hoc solo privatorum favore et nullo unquam sit doctorum concilio approba- tum. Sententia etiam Spirensium parum ipse aut nihil triumphare po- icst, cum alter iudicum pro tribunali sese abdicaverit ac plane exonera- rerit, Sed hoc iudicibus in urbe Romana discutiendum relinquo,

kConsummatio Historie, Quamquam venerabilis ac eruditissimus vir dominus et Frater lacobus )chstraten heretic^ pravitatis inquisitor in propria persona ad defen- ndam veritatem et ocuiare speculum legitime impugnandum Rom^ com- ruerit, et probaverit, seque adhuc latius probaturum exhibuerit, iuxta ihpriores sententias, quod liber loannis Reuchlin sit flammis ac publico dignus incendio, tamen nunquam ausus fuit (licet multa de eo mendacia circum- ferrentur, quod scilicet tot et tot equis Romam profectus esset) in propria persona illuc proficisci, sed solum suis astuciis et per suos nescio quos in continuo labore fuit ut omne ius nostrum impediret et ut silentium (quod 30 nos nunquam petivimus) ab utraque parte pr^ciperetur, Quod ubi a sede apostolica tali conditione impetrasset , ut stante illic lite ultro citroque scribendi silentium servaretur, ipsemet servare non potuit aut saltem sui fjuos ipse dissimtdanter subornavit , veluti modo (proh pudor nephas est dicere) latius cum m^rore et lachrymis explicabitur, C Priusquam iamcn dbud hoc deveniam, hoc solum adiecero, quo ad consummationem histori^ sive totius quodammodo negocii, me nihil aliud dicere nunc amplius posse, quam causam ipsam pendere coram sacrosa?wia sede apostolica in urbe Romana, sperans et pie credens in Christo Ihesu, quod veriias ipsa tot dortorum scntentiis approbaia cum sii triumphum ad toiius christianc \oreligionis honorem habiiura, quem nulla sii venturQ posteritaiis deleiura oblivio.

154 lOA. PEPEBICORNI DEFENSIO CONTKA FAMOSAS O. V. EPISTOLAS.

Protestatio.

C Protestor igitur hoc loco, dehinc iterum atque iterum protestor ac quoad vixero protestabor , me non composuisse hunc lihrum ad loan- nem Reuchlin aut quemvis alium offendendum sed potius ad optimum quemque informandum, ut veritate huiusce negocii et perspecta et cognita, h nobis (in quibus iustam causam habemus) non minus equitatis quam bon^ tandem fame munus administret. Quapropter ut hec boni consulant le- ctores semper exopto. ||

|H»' Summarium totius negocii tituli principalis Pro-

testatio, in quo loannes Reuchlin duce veritate accu- *®

satur iniuriarum et quod Silentium ab Cesarea Maiestate nobis impositum multipliciter ipse prius infregerit.

C Possent boni viri dicere, ^quare tu si aliquid habes adversus loan- nem Reuchlin, iudicio illud publico non agis, ut diffinitiva inter vos de- cisione per aliquem iudicem ordinarium factam pacem aliquando habere '^ possitis?' Respondeo, me cunctis diebus vite mee nihil aliud voluisse. Adiungo etiam me ut verum Christianum neque verbo neque facto loan- nem Reuchlin offendisse, nisi fortasse ipse mihi supra quam oportuit iniuriarum ansam ultro meis demeritis minime precedentibus porrexisset, veluti nunc paucis explicabimus, etsi passim superius delibata videantur, 20 ut omnes Christiani post mille annos iudicare possint, quam impie quam- que indecenter et contra catholici hominis morem contraque boni doctoris professionem mecum ambulaverit. C Primo igitur cum sub bona ftde (ut supra dictum est) loannes Reuchlin me in sua consultatione apud ' Cesaream Maiestatem nimis inhumaniter lesisset, silere ego non debui, ^^ etiam duce natura. Ex oblata igitur et mihi et aliis ab Archiepiscopo consultatione legitimam habui occasionem, ut que privatim et falso su- surrarat, ego publice in meo speculo manuali refellerem. Quod cum aggrederer ipsius consultationem minime nominando, omnium me princi- pum nostrorum iudiciis ac diversorum per Alemaniam iribunalium cen-^^ sure subieci. C Quid fecit loannes Reuchlin? postquam intellexit suos errores per Archipresulem Moguntinum (qui verus a C^sarea Maiestate commissarius ad omnium consultationes aperiendas ac perlustrandas or- dinatus evat) patefactos esse, neque sibi confdens neque consultationi sue, immo etiam considerans parum se aut nihil iuris contra me habere, ^» si (ut ego volui) me coram quocunqu^ iudice convenisset, accepit consul- tationem suam pr^posteram , quibus declarationes quasdam ei invectivas mendaces adiecii, duplici fuga a sua prole deficiens. quod quam puerile

'^ quibus sic 1.

PROTESTATIO. SVMMARIVM TOTIVS NEGOTH.

155

et ridicidiim fuerit, nemo est omnium qui non videt. C Consultationi

itaque sue, defensionihus quoque et inveciivis impudentibus titulum Ocu-

laris spectdi imposuit, Quo per totam || Christianitatem nitnis impie per^ij

impressionem publicato, nec equitatis munere (cui ego me semper coram

hquihusvis iudicihus suhieci) per ipsum ohservato flajtitnivomum ego meum

specxdum, teutonice 'dien bratitspegeV (velut execrabili lacessitus iniuria

et ad illud edendutn aptissittie provocatus) reverenter in lucem edidi. Jn

quo iterum ego superham ipsius insultatiotietn variosque errores rehus de-

vici necessariis, cuilibet per Aletnatiiatn iudici (id quod in hunc usque

\odiem tiutiquatn ipse facere est ausus) me humilime suhiiciens. C Sed

quid de me loquar neophito? Doctores equidem ipsi Colonienses et pleri-

que alii sacre theologie professores erroneam ipsius heresim ultro citro-

que cotxsiderantes , otnniumque christifidelium saluti prospicere , et suo

tandem officio satisfacere volentes, hereticas ipsius propositiones et argu-

\bmenta lotige deteriora veris rationihus impugnarunt. nec defuit huic ne-

gocio serenissimus noster imperator qui publico mandato per totum itnpe-

rium speculum ipsius oculare vendi prohihuit et per puhlicam supprimi

arrestationem, sicuti in precedentibus est enarratum. C Hec omnia loatine

Reuchliti invito considerante , et sine prudentia instar rahidi catiis (suos

laerrores pertinaciter seu oblique per amhages defetidendo) non solum bo-

nos verum optimos quosque iheoninis suis dentihus exasperante, defen-

sionem quandam edidit, verbis aliquantulum concinnam, sed materia tur-

pem ac feculetiiam. Cui etiam tot insutit mendacia, tot impudenti^, tot

falsitates, tot sinistre itnmuiationes , tot scandala, tot offensioties , tot de-

ihnique furoris poeiice maledicta et inveclive , ut si dicere sitnid illa con-

tendero, me sit Olimpie tempus defecturum,

C Nunc autem quid ipse feci? bonum pro malo iuxta evangelicam

preceptionem reddendo, nec siulto aut rationis inopi stulte respondendo,

simul in unum collegi ipsius inpritnis consultationem et meum manuale

30 speculum. Deinde specidum eiusdem oculare integrum et meum speculum

flammivomum una cum defensione ipsius. His iiaque lihellis hoc modo

simul acceptis profectus sum Siutgardiam ad loannem Reuchlin, volens

ibidem coram ipsius principe aut consiliariis eiusdem stare iuri, et seti-

teniiam (modo in quovis errore deprehenderer) vel ad pcnam ignis ex-

Xypectare. H^c subterfugiens loannes Reuchlin neque mihi coram quo-

cunque viro nohili aut optimate loqui audens, interpellavit tandem apud

Cesaream Maiestatem ibi ium pr^seniem inier nos ultro citroque sileniii

observandi mandatum, in quo etiam honorem mihi a se suppressum re-

stitui procuravii, sperans tali modo totum negocium per universum sopiri

\uposse. Ce\\ierum res ipsa longe aliier evenit. Quanquam enim C^sarea /nij'»

"^ iussit deesl etiam 1. " inuit'' {pro invito) 1. "^ poetice 1. '^ olimpie 1.

1 56 lOA. PEPERICORNI DEFENSIO CONTRA FAMOSAS O. V. EPISTOLAS.

Maiestas nobis sileniium imposuerat, noluit tamen pusillos scandalizari contumeliosa ac plane mendaci loannis Reuchlin defensione, et novo pro nobis mandato ad totius christiane religionis honorem concesso malevo- lam ipsius defensionem et omnia alia que in istiusmodi negocio edidisset, supprimi et e medio confestim tolli severissime demandavit. hoc itaquch mandatum recentius, de quo nullam in suis scriptis mentionem facit, al- teri ipsius mandato penitus derogavit. Ego tamen veluti legitimus obe- dientie filius nihil contra adversarium moliri statuens, immo et ne cogi- tans quidem, legi et audivi loannem Reuchlin silentium nobis a Cesarea Maiestate impositum et per se et per suos turpiter et supra quam cui- lo quam credibile est inhumaniter mea scripta semper preveniendo infre- gisse. C In primis igitur ut rationibus omnia probentur, impressa est quedam infamis sententia per Reuchlinistas omnibus nobis irreverenter illudens, cui titulus 'Nos scubulorum' M r^ Secundo ipse loannes Reuchlin nimis inobediens Cesaree Maiestati post illud silentii mandatum quod anno 15 decimotertio in mense lunio emanavit , imprimi fecit multas epistolas, et suas et aliorum succisive ad se missas, invectivarum aculeis omnes nos iniustissime pungentes, quas 'clarorum virorum' inscripsit, anno decimo- quarto in mense Martio. In quibus quidem epistolis ^ primo columna prima contra evangelicam preceptionem ab ipso Rilibaldo (nescio quo) iq in Nurenberga nimis impie sum lesus, me et semiiud^um et de terra vi-

^ cofeffim 1. *' Est infra repetendus Processus contra Sentimentum Par- rhisiense. ^^ Epistola, de qua queritur PfefFerkorn, in Illustr. virr. epp. ad Reuchlin. Hagenose a. 1519. 40. editis legitur fol. k tij. Est autem ex edit. a. 1513. haec: „Bilibaldus Pyrkaimer loanni Reuchlin S. Scripsi vir clarissime sestate elapsa cum hinc Treverim abiturus essem, simulque tibi ostendi Demosthenis ora- tiones una cum commentariis ex Venetiis allatas esse. Inde cum reversus essem, a meis intellexi, libros illos ad te fuisse transmissos, utrum vero illos receperis nec ne haud dum compertum habeo. Bene itaque feceris si hac de re me cer- tiorem reddas. Scripsissem confestim post reditum meum, sed vix limini pedem intuleram, tum iterum abire coactus fui , nuncque demum post multos reversus sum labores. Sed quse scribenda erant brevibus accipe. Prohibuere olim Ephesii nomen scelerati illius hominis qui Dianae templum succenderat, litterarum monu- mentis inseri, scilicet ne ex facinore illo nefasto perpetuam memoriam assequu- tus esse videretur. Tu vero hominem tibi inimicissimum , et qui aliter doctis prsecipue ignotus fuisset, libris tuis celebras. Vidi enim nuper libellos tuos a te emissos, in quibus semiiudsei illius mentionem facis, hominis, cuius memoria de terra viventium delenda esset. Sed scio respondes, te non laudibus sed meritis conviciis illum prosequutum esse, et recte quidem, At non vides? id quod antea dixeram, illum hoc pacto famam seu magis infamiam assequutum esse, et quod propriis virtutibus sibi denegatum viderat, id inimici opera qusesivisse, scilicet ut doctorum volaret per ora virorum, nollem itaque dehinc opuscula tua tali piaculo foedares, pr?ecipue cnm nil ad monstrum illud attinerent. Haec ut amicus qui te ob virtutes tuas innumeras suspicit et vehementer amat scribo. Tu vero quid faciendum sit mature consyderabis. Reperi Treveri antiquitates varias tam

PROTESTATIO. SVMMARIVM TOTIVS NEGOTII. 157

ventium (cum tamen Christianus ipse sim) esse delendum crudeliter iudi- dicando. Accedit loachimus Vadianus Vienne Pannonie (ut accepi) ha- hitans , qui me male haptizatum scrihendo Capnionis causam victricem iudicat et nulli impudentie parcit. Hoc tamen solo Vadianus ipse in eadem

5 epistola plurimum commendandus, quod adversarium nostrum lovis vult esse interpretem, hoc est diaholi, iuxta eiusdem adversarii in defensione sua preposteram interpretationem. Suhsequitur deinceps ex eodem loco Simon Lazius non minori me vexans contumelia. Adest quoque dux gregis lo- annes Reuchlin qui in iisdem epistolis (in quihus se mutuis laudihus ex-

10 tollunt seque more porcorum fricant) Cuspiniano suo scrihens rahido nos latratu et invidentie morsihus invasit. Tertio hrevitatis ego gratia taceo me in Moguntia turpiter ah eo pro trihunali lesum. Quarto, ut hrevius si?n, omitto multiplicem contumeliam Spire mihi neophito et insonti (prout \ in actis constat) iniquissime et || contra Cesaree Maiestatis mandatum ino- ^iij

x^hedienter illatam. Quinto impressa est etiam denuo mendax adversarii defensio, tum contra silentii mandatum, tum contra illud, quod tam ama- rulentam defensionem aut potius offensionem (qua totam pene Christiani- tatem pervertit) supprimi iussit, quemadmodum in precedentihus est enar- ratum. Sexto, mentionem me facere oportet illius epistole infamis quam

to Parrhysiensihus misit, deo ac hominihus ac mihi tandem per aliquot con- vicia et falsas persuasiones turpissime illudentis. Impressus etiam est Moguntie lihellus contra maleficum auctore Ulrico Hutteno igne exustum, in cuius prefatione et mihi et prosapie mee immerito maledicitur, Tanta nunc est quorundam prohdolor pseudo christianorum levitas, tantaque or-

wthodoxe fidei degenerans audacia .etc. C Intueantur nunc Christiani omnes quam iniuste loannes Reuchlin et contra Cesaree Maiestatis man- datum, tam per se quam per suos, me in cunctis ohedientem penitusque tacentem offenderit. Considerent etiam honi viri quam impudenter contra nos mentiatur in Apologia sua et multis aliis in locis, nos Cesaree Ma- iestatis silentium infregisse delirans. Provocatus itaque tot ac tantis con-

Grsecas quam Latinas. Ex quibus Grseca ista mitto, missurus et Latina si tibi id placere intellexero, tuum itaque erit rescribere. Vale et quoecunque praestare potero, a me fidenter exige. Ex Nurenberga kalen. decembris. Anno M.D.XII." * Vadiani ad Reuchl. ep. legitur in ed. 1513. pagg. hij'» httj, in ed. 1510. pagg. k4'> 1. ^ „cum sis philosophus et lovis per secretissima mysteria inter Germanos interpres". ^ „Exemplar quoddam illius perniciosissimi hominis adversarii tui Capniomastigis Coloniensis apud quendam mercatorem Suevum inveni, qui etiam plarimura veneni ex libello illo famoso in te nomenque tuum suxerat, cui et no- men tnura odiosum et detestabile erat. Ego statim huic venenoso morbillo mederi satagens prajsentissimum pharmacum attuli, utpote Apologiam tuam quam legeret petii,Qu8e lecta fortiter omne venenum latenter intra pectus irreptum prajsentissimo antidoto expulit". ^" Edit. a. 1513. pagg. hiij*' sqq. ed. 1519. pagg.li'» sqq. *' Ilaec ep. data Stutg. xiii. kal. lul. a. 1514. extat in Actis DD. Tarrh. bj. sq. ct in \\\\\m\ hist. univ. Paris. tom. VI. p. 63. sqq. *" Est in Hutt. Opp. tom. III. p. 345. sqq.

158 lOA. PEPERICORNI DEFENSIO CONTRA PAMOSAS O. V. EPISTOLAS.

tumeliarum opprobriis, novum edidi lihellum, cui titulus 'Ccmpcuia tor- mentaliSy theutonice 'die storm clock\ in qua aperte et absque convi- ciis manifesta veritate convincitur. Hoc autem quam sancte et decenter et de iure etiam naturali (qua vim vi repellere licet) facere potuerim quis non videt? Citatus tamen ab equissimo et circumspectissimo (velut Capnion^ ipse malevolis suis delationibus subornarat) Cesaree Maiestatis fiscali, solo innocentie ac puritatis clipeo me ipse defendi. Nec mirum. Sunt enim camere imperialis iudices ac ceteri tandem assessores ita iusti, ita etiam et sapientes et boni Itemque fiscalis ipse tam in cunctis solers ac pius, ut personarum acceptores esse non possint neque etiam velint. Quapropter lo ego eosdem humiliter deprecor in Christo lesu, ut mihi infinitis quodam- modo vulneribus indigne confosso et ob ecclesie honorem graviter labo- ranti pie compatiantur , ac veritateh ipsam pro me contra nostros ad- versarios districto iusticie gladio defensent et previa semper aliorum pro- vocatione respondenti ac temere nihil agenti prorsus ignoscant. C Pre-ii> terea hoc ipsum adiiciam Eo tempore quo super memorato libello iniuste accusatus essem, profectus sum continuo (quia nil conscire sibi, nulla pallescere culpa) ad serenissimum nostrum imperatorem cum litteris pro- ^WxVi^ motorialibus ducisse de Monychen sorore ipsius nobilissima et op\\tima, Inter pergendum autem scripsi Auguste unas litteras quas adversario 20 meo aut potius in Christo fratri tabellarius Stutgardie presentaret, ut si aliquid iuris contra me haberet , aui si tormentali mea campana aliisve meis scriptis indigne lesus videretur , me neophitum et Christi tyronem vel coram Cesarea Maiestate vel consiliariis eiusdem circumspectissimis atque optimis iuridice conveniret. Verum Capnione nostro illuc non ve-2b niente, nec via iuris quicquam me contra statuente, magnam August^ con- tumeliam a ludeis sum perpessus, ita etiam (proh pudor nephcis est di- cere) ut inimici crucis Christi, nobis omnibus illudentes , solum loannem Reuchlin velut suum contra nostram religionem patronum ac defensorem in celum tollerent. C Si vero aliquis mihi obiecerit 'Tu minime dignuszQ ut tecum talis ac tantus vir iuridice quicquam agat, eo quod te macel- larium in ludaismo et ob crimen pecunia redemptum Reuchliniste suum temeratorem sequentes ingeminenf , Respondeo per tribunal salvatoris no- stri futurum, hec omnia a perfidis ludeis false excogitata et ab impiis Christianis in contumeliam mei nominis (ut latius infra probabitur) ni-3b mis indigne promulgata. Cessent igitur talia nobis obiectare que nihil ad rem faciunt. Nam uter nostrum sit melior , soli deo est notum, qui non verborum pompam aut oratoriam luxuriem, sed nudam dumtaxat veritatem intuetur. Hoc tamen ausim de meipso citra iaciantiam profi- teri, meos libros a nulla unquam universitate fuisse damnatos, adversarii 40

*^ nil c.] Horat. ep. I. 1,61. ^^ sorore et c. sic 1. non genetivi. ^^ Non in hac Defensione, sed in Streydt puechlyn latius haec probare studuit Pfefferkornus.

SVMMARIVM TOTIVS NEGOTII. DE EPISTOLIS O. V. ET DE PROTESTATIONE PRINC. 159

vero non modo damnatos, verum et publice haud indecenter comhustos. Quod in nobis quale sit prohitatis signum non est meum iudicare. C Nunc finem huic summario imponamus. Postquam orthodoxe fidei negocium ut multa alia que superius sunt explicata transeunter omittam, ad sacro-

5 sanctam sedem apostolicam per viam appellationis a reverendo inquisitore est devolutum, sollicitavit loannes Reuchlin in urhe Romana, ut stante illic lite ultro citroque silentium imponeretur. Quo facto, et id nohis 'iie obsetnmntibus , Reuchliniste ipsi servare recusarunt, et velut rebelles at- que inobedientissimi sacrosancte sedi apostolice, finem illic negocii sacra-

10 tissimum ultimamque decisionem expectare noluerunt, sed nos omnes scri- bendo turpiter prevenientes , neque postremo ipsum, ad hoc presens opus edendum temerario ausu, ultro ac minime lesi provocantes , per totam Christianitatem suam execrabilem heresim ac diabolicum virus in ecclesie scandalum omniumque nostrum infamiam effuderunt. Hec omnia modo

\^declarabuntur, ut iusto tandem iudice vincat veritas et nepharii homines quorum [| nomina non sunt expressa meritam quandoque sue temeritatis pe- (fiU) nam et maledictionem a Christi in terris vicario consequantur.

De epistolis obscurorum virorum et de protesta- tione principali in titulo lihri posita , 7ne scilicet incre- dibili adversariorum malicia provocatum , ut rupto per

■MjflK illos silentio hanc invitus ederem apologiam.

^^ft Nunc autem ut premissa ostendam, ego primum conqueror deo Wfhominibus , celo et terre, quantis ego perditorum hominum contumeliis aut unius fortasse nebulonis malicia lacessitus, hunc meum librum catho-

2i licum et minime famosum ad Christianorum omnium informationem edere procuravi. Impresse sunt igitur intra annum et silentii tempus epistole aliquot famosissime et infames que ohscurorum virorum inscribuntur , in quibus ego ceterique viri prestantissimi et optimi qui se unquam sacra- tissimo fidei negocio pro me et ecclesia dei interposuerunt mirum in mo-

30 dum exulcerantur. Inscribuntur autem (ut dixij obscuroi^um virorum ut libri frontispicio non modo seipsos infames redderent , verumetiam neque c^lum neque terram extimescentes , nulli parcerent impudenti^, per mille mendacia ac blasphemias, tum in ecclesiam dei, tum in sanctos eius, tum in optimum quemque minis apostatice debacchando , ita etiam ut neque

^!>Iudei, neque h^retici, neque Sarrhaceni, neque Thurcorum nebulones,' aut scorta multorum annorum, immo et ne inferi omnes, tanta maledicta tamque mendaces invectivas et puhlica tandem scandala excogitare pos- sent. Quod ut luce clarius ostendatur , pauca sunt e multis adnotanda qu^ instinctu maligni spiritus absque suorum nominum et loci professione

^(id quod levissimorum est hominum) in lucem edere non erubuerunt. In

^* minis /. {non nimis)

160 lOA. PEPERICORNI DEPENSIO CONTRA FAMOSAS O. V. EPISTOLAS.

prima igitur ridicule peierat per nomen dei. In secunda sacrarum litte- rarum interpretes perfidis ludeis comparat et in eadem sanctum Petrum cum suis clavihus irridet. In quinta ironice et derisorie scribit in san- ctum spiritum. In septima ridicule loquitur de indulgentiis sacrosancte sedis apostolice. In undecima et in duodecima per irrisionem iocaturh de sacro sancti spiritus officio ac gratia eius. Itemque de tunica do- mini contra Treverenses et quod heatus Hieronymus non sit de stylo evan- gelii ac multa alia contra ecclesie doctores, quod scilicet ea que scripta sunt in lihros sententiarum sint fantasie, satis impudenter effudit. In duodecima scribitur de summo ponti/ice moderno que nunquam fortasse lo cogitavit et in eadem non erubescit mentiri de Cardinalibus , Episcopis et consistorii auditoribus, quod multa munera ab inquisitore nomine no- stro acceperint, velut equissimi virliin sacro fidei negocio corrumpi pos- (IIU^J) sent. II C Item in eadem epistola sancto Thome quodammodo illudens sanctissimum dominum nostrum papam his verbis insectalur ^Si (inquit) 15 non timerem excommunicationem , ego vellem dicere quod papa erraref. In decimatertia blasphematur in spiritumsanctum et hoc in materia lu- xurie, cui nihil peccati contra determinationem ecclesie et sanctorum pa- trum decreta ascribitur. Fit quoque ibidem multipliciter abusio sacrarum litterarum. Proinde que virgini Marie ab ecclesia attribuuntur, meretri- 20 cibus ibidem indecenter applicantur. In eadem dicit turpem amorem esse charitatem , et talem charitatem esse deum, et ergo concludit amorem non esse malam rem, quin potius deum esse amorem luxuriosum. In .XI III. Scotum deridet propter frequentem missarum celebrationem. In .XVII. de. Esticampiano (nescio quo) loquens quadraginta ad minus men- n dacia contra almam nostram universitatem in rebus ridiculis mentitur. In .XVII I. quedam rythmata octo linearum in derisionem sancti Petri principis apostolorum sunt composita velut ultimus versus indicat. In .XIX. turpissima quedam rythmata contra sacre theologie doctorem nu- per defunctum et qui nihil in vita mali a quoquam commeruit nimis im- 30 pudenter atque alteri (id quod peius est) falso illa ascribens ore suo ve- nenato effudit. In .XXI. nimis multa mentiendo quoddam in re iurpi de sancta cruce figmentum ponit. In vicesima secunda epistola, Primo Rythmatice et ironice ut alteri illudat cum gloria domini nostri et eius resurrectione iocatur. In eadem inducit alium (nescio quem) dixisse, e/35 tamen metipse dicit, quod tunica domini in Treveris non sit tunica do- mini, sed una antiqua et pediculosa vestis. In eadem etiam habetur nullum beate Marie virginis crinem esse in terris. Itemque quod beatis- simi tres magi et reges inclytissimi sint tres rustici ex Westphalia. In eadem dicit se velle merdare super indulgentias predicatorum , et hoc io

* in libros sic 1,

i

DE EPISTOLIS OBSCVRORVM VIRORVM.

161

modo infamat sacrosanctam sedem apostolicafn , a qua tales ipsi indul- gentias habuerunt. In eadem dicit Theologos nostros esse diaholos et Parrhysienses esse iniquissimos iudices, eosque (id quod falsissimum est) a nostris pecimias accepisse. Item dicit in eadem quod Thalmud non sit

0 ah ecclesia damnatus , cum tamen heatus Gregorius et alii ponti/iceSy ut universitates ipse testantur , illum condemnaverint .etc. Item in eadefn epistola ponitur quod Fortaliciutn fidei est merdosus liber , nihil penitus valetts et quod nemo illum allegare sil solitus, nisi aut stultus sit aut fatuus .etc. 0 impudentiam hominum sceleratorum 0 perftdiam pseudo

10 chnsticolarum qui tam perdita tamque perversa, || nobis in scandalum et 11 foanni Reuchlin in vanam gloriam, aut rectius (ut cum sapientibus lo- quar) ad immortalem infamiam cachinnando protulerunt. Hoc igitur postremum defendendum relinquo toti ' ordini Minorum sancti Francisci, ut illud sacris impugnationibus inultum non omittat.

15 In vicesima septima epistola, ponuntur quedam, que ut ego audio sunt omnium pessima. Confunduntur enim sacra prophanis et turpissima fit in eadem sacrarum litterarum abusio concordantiam faciens inter fa- bulas poetarum et catholicam scripturam. Hec sunt igitur ohscuti illius nehulonis verba que nunc sequuntur. C De Phitone (inquit) serpente

'iiaquem interfecit Apollo , scrihit Psalmista 'Draco iste quem formasti ad illudendum ei\ Et iterum 'Super aspidem et basiliscum atnbulahis\ De Saturno qui supponitur hotno senex, et pater deorum comedens filios suos scrihitur ab Ezechiele 'Comedent patres filios in medio tui\ Diana signi/icat beatissimam virginem Mariam atnbulans cum multis virginihus

xb hincinde. Et ergo de ea scribitur in Psalm. ^Adducentur virgines post

^ eam\ et alibi 'Trahe me post te, curremus in odore ungetitorum tuorum\ Iv^ de love quando defloravit Calistonem virginem, et reversus est ad

^elum, scribit Mat .XI l. 'Revertar in domum meam unde exivi\ Item de Aglauro pedissequa, quam Mercurius vertit in lapidem, illa lapidifi-

'Mcatio tangiturloh. .XLII. 'Cor eius indurahitur ut lapis\ Item quomodo fuppiter supposuit Europam virginem, etiam habetur in sacra scriptura, '/uod ego ignoravi prius, quia sic dixit ad eam: 'Audi ftlia et vide et inclina aurem tuam, quia concupivit rex speciem tuam\ Itetn Cadmus qu^rens sororem suam , gerit personam Christi, qui qu^rit suam soro-

•iurem, id est animam humanam, et Qdificat civitatcm, id est ecclesiatn. he Act^one vero qui vidit Dianam nudam, prophetizavit Ezechiel cap.

BVI. dicens 'Eras nuda et confusione plena , et transivi per te et vidi \ Item non est frustra a poetis scriptum quod Bacchus est bis genitus, da per hoc signiftcatur Christus qui etiam est his genitus, uno modo

^^ Inmo vicesima octava. Inde ab hoc loco Pepericorniani eptstulariim nm/ini "10 minores siint. " faciens sic 1. '* ambulans nic 1.

Epp. obscvrou. viuor. 11

162 lOA. PEPERICORNI DEPENSIO CONTRA FAMOSAS O. V. EPISTOLAS.

ante secula, et alia vice humaniter et carnaliter. Item Semele que nutrit Bacchum, significat beatam virginem, cui dicitur Exodi .II. ^Accipe pue- rum istum et nutiH mihi, et ego daho tibi mercedem tuani. Item fabula de Piramo et Thisbe sic exponitur allegorice et spiritualiter : Piramus significat filium dei, et Thisbe signi/icat animam humanam quam amath Christus, et de qua scribitur in evangelio 'Tuam ipsius animam pertrans- tl ibit gladius Luce .11. Sic Thisbe interfecit se || gladio amasii sui. Item de Vulcano qui eiicitur de celo, et efficitur claudus, scribitur in Psalm. 'Expulsi sunt nec potuerunt stare .et c. C Hec predicta quam sint scan- daloza et apostatice eonscripta nemo est omnium qui non videt. In tc .XXVI 11, epistola per derisionem abutitur sententiis evangelicis. In .XXIX. de ascensione domini et extremo iudicio fit sacrilega enarratio et omni- bus apostolis ac beate virgini ridiculosa illusio, In .XXX. mentitur pa- pam dedisse indulgentias in rebus inutilibus et maximam facit illusionem sancto Bonaventure. In .XXXI III. inter alia mendacia ridicule loquitur i5 de sale benedicto et aqua benedicta, In .XXXV. ponuntur ea que vix es- sent dicenda in prostibulo. In .XXX n. in principio ridicide in sacrum baptisma loquens mentitur Erphordenses determinasse , quod quando lu- deus fit Christianus quod tunc renascitur ipsi prepucium. In ultima epistola omni iniquitate plena scribit se esse crinizatum ad pudenda sua 20 per unum monachum, et alia quedam zodomitica nephanda auditu et pro quibus debetur pena ignis, turpiter effundit. Derisorie etiam loquitur de sale benedicto, et rythmatice ac ridicule orare docet per nomen Ihesu christi et beatos evangelistas .et c. C Omitto alia que falsissime ac im- pudentissime in illis conscripta sunt, verum quo auctore et quibus tandem 25 chalcographis edita, non multo post elucescet. Delitescunt enim sub um- bris, nec quispiam nobilitate excusandus videbitur, quin potius suis ma- ioribus degenerans, posteris omnibus sue ignobilitatis relinquet exordium. Nec dubium, quin mortis hora sese nunquam talia scripsisse sint desidera- turi. Itemque quantum ego ex aliis fide dignis intellexi, a nullo unquam 30 sacerdote in vita absolvi poterunt, quum talia et tam grandia scelera nun- quam dimittantur nisi prius publica reclamatione sint deleta. verum hec sacrarum litterarum doctoribus et inprimis sacrosancte sedi apostolice discutienda relinquo, Ceterum ob hec maledicta, ecclesk catholice contu- meliosa, et nunquam in bonam partem a bonis exponenda, sic libet ad sum-s^ mum pontificem Christi vicarium ac reliquos ecclesie principes exclamare.

Exclamatio ad summum pontificem et ad omnes totius ecclesie presides. C 0 beatissime pater, omnium errorum extirpator et celestis regni cla- viger 0 reverendissimi Cardinales, clarissima mundi lumina 0 piissimi io

^^' Boc in Huttenum dici amhiguum non est.

EXCLAMATIO AD SVMMVM PONTIFICEM. EXPVRGATIO INFAMI^. 1 63

totius christiane religionis antistites, si liec || fiunt in viridi, quid tandem Bij fiet in arido? 0 pontifex optime maxime , si tam nephanda stante istic lite coram sanctitate tua a Reuchlinistis preventione nequam et aposta- tico ausu perpetrantur , quid obsecro facturi sunt postea, si fidei nego-

bcium, a muliis nunc universitatibus doctiinaUter decisum, veram iusticie executionem non consequatur? Nam nhicunque talis ac tam caliginosus fumus insperato exhalat , maximus ihi confestim exurgat ignis est ne- cesse. quod ne fiat tue erit sanctitatis quamprimum providere, Faxit quoque deus, ne veteinim aut eliminatorum sectis nova nunc Reuchlini-

10 starum secta superaddatur , neve posteriora sint priorihus longe deteriora. verim hac de re satis.

Expurgatio infamie que mihi falso ex instinctu ludeorum a perversis Christianis est imposita. C Jam audivimus, quomodo auctor epistolarum ohscurorum virorum

iideum omnipotentem et totam universalem ecclesiam nimis scandaloze of- fenderit, id quod omnibus iniuriis que hominihus accidere possunt, longe est anteponendum. Audiamus ergo et nunc propositum 7iostrum quomodo ego sum lesus illis epislolis , ut tota ecclesia iudicare possit me iustam causam et hahere et hahuisse hanc meam defensionetn edendi. Jpse enim

7osummus pontifex non 7iohis solum duohus silentium ad tempus imposuit, sed omnihus ah utraque parte, sicut superius est enarratum. Jn epistola igitur vicesima tertia et tricesima quinta (ut plerasque aliarum illusiones el contumelias omittam) infamem me facere conantur , multa ermrmia mihi scelera imponentes, que ego tempore Judaismi ante baptismum per-

7%petrassem et illa se dicunt ex Judeis accepisse, ex quorum perfidorum verhis boni Christiani facere testimonium non possunt, nisi fortasse magis credendum sit (id quod esse nunquam potest) inimicis a^ucis Christi quam summo imperatori ac primaiihus Alemanie muUisque aliis Christia?iis, tam principibus quam civitatum rectorihus qui mee probiiatis testimonia

zopaientihus suis Utieris et sigiUorum appensione luce clarius expresserunt, quas etiam penes me habeo et salvatore nostro auspice posteris meis sutn relicturus. C Ego quoque ingenue faieor, me nunquam aut accusatum, aut in ius vocatum fuisse oh aUquod patraium scelus, aut de quovis etiam crimine pro iribunaU 1| convicium , quod qui credere noluerii, qui- Hij

ibque vel super minima infamia aliquid conari contra me voluerit, mihi coram notario et tesiihus imponai aui coram quocunque iudice mc ci- tari faciat, et ego me ab omni mediusfidius infamie noia Uherum red- dam. NaiuraU igitur iure prohus censcri deheo donec contrarium pro- betur, C Jtem tertio , non esi credendum illi vel illis, qui sua nomina

^ Moneo anno 1510. hffc scripla esse. *'^ Eiiismocli testimonia exhibent Slrci/ffl puechlyn a. 151G. ed. et Eyn millcydliche claeg edita m. Mart. a. 1521.

11*

164 lOA. PEPERICORNI DEFENSIO CONTRA FAMOSAS O. V. EPISTOLAS.

no7i confiientur: posseni enim iali modo et in summum ponii/icem et in Cesaream Maiestatem omnesque alios mundi principes nequissima expui, C Quario non est mirum si Iiidei me infamare conentur, cum ego omnem eorum maliciam (id quod Christianis proh dolor quihusdajn immerito dis- plicuit) in meis opusculis et scriptis verissime paiefecerim. C Quinto, 5 fuerunt duo ludei, qui mihi furti infamiam imponere volueruni, non tamen eo modo ut ohscuri conira omnem honesiatem cogiiarunt, sed ex invidia dumtaxat et execrahili malicia. Nomine igitur meo ad cameram imperialem citati triginta mihi aut^eos florenorum pro expensis dare coacii sunt et puhlicam facere rivocationem , sicuii per ipsos iudices camereM imperialis prohare possum. C Sexio, me natum profiteor ex optima lu- deorum progenie ei ah ipsis ium ludeis valde amaium fuisse, veluii te- stihus idoneis semper prohare possum et maxime illorum qui intra paucos annos sunt haptizati. C Septimo. Cum ludeus essem, vixi ludeorum more, feci que alii fecerunt, semper iamen ciira cuiuscunque infamie nevum, \i quia ut in proverhio diciiur , inter lupos conversantem ululare oportet. postea vero uhi Christianus sum facius, me in fide cathoUca et in vita et in morihus ei in omnihus meis rehus fidelem ac iustum ah omni in- famie macula preservavi, quemadmodum litieris serenissimi nostri impe- ratoris et aliorum principum, nosirorum eiiam ei senatorum ei consu-i^ lum, opiimorumque sine numero virorum tesiimonio prohare possum. Hoc iandem adiiciam non esse Chrisiianum in terris, qui expresso suo nomine mihi aliquod crimen iusie aui vere imponere audeat. Que igitur in dua- hus illis episiolis conira me et contra uxorem meam scrihuniur , turpis- sime suni et mendacissime excogiiaia, a ludeis liheniius quam a pseudoih christianis ferenda. C Octavo Si aliqua unquam infamie malicia mihi vere imposita aut unquam in me vel a nostris vel ah aliis cognita fuissei, nunquam venerahiles domini civiiatis Coloniensis et ^quissimi provisores me in hospiialarium maioris hospitalis delegissent. C Ex his igiiur et lliij aliis non hene sentit loannes || Reuchlin , neque Reuchliniste quidam sa- 30 pienter loquuniur , me non esse dignum cum quo iuri siare deheat, nam quanto peior ipse forem, tanto facilius me posset convincere et iuridice convictum posiea diffamare, id quod loannes Reuchlin in hunc usque diem nunquam aiieniare esi ausus. Verum hac de re saiis.

Exclamatio ad imperatorem. 35

0 inclyiissime ac clementissime imperator, qui omnia iura in scrinio pectoris tui conclusa tenes ei nulli unquam pio iusticiam denegasii, intuere ohsecro quam impie, quam scandaloze ac plane mendaciter me servum tuum fidelem (ut nosti) in cunctis sollicitatorem infamare conati sunt, neque

9 ^QX( 2. 29 loanes 1.

EXCLAMATIO AD IMPERATOREM. PIGVRA VERITATIS etc. 165

C^saree Maiestatis tue mandato, neque apostoUcis postea decretis, una cum suo Capnione ohedientes inventi. 0 Chrisfianissime atque invictis- sime imperator, tu maxime omnium novisti, quot Idbores, quot onera, quot miserias, quot incommoda, quot denique calamitates, tum per im- bmoderatam aeris intemperiem, tum per apertissima fnortis pericula, tum per extremam omnium desolationem cum mandatis Cesare^ tue maiestatis in sacratissimo nostro negocio contra perfidissimos ludeos anxie nimis desudando, sim perpessus. Novit quoque serenissima maiestas tua qu^ mihi innocenti et catholico homini proposuerit, cum ego te dominum ser-

iQVUS sequerer, ex Brussel Spiram versus cum summa maiestate proficis- centem. Sic enim inter cetera dixisti mihi tecum ad aliquot miliaria equitanti 'Dilecte Pfefferkorn patientiam hdbe ad tempus cum adversa- riis tuis et laudabili fine cuncta tandem terminahuntur. Hahui patien- tiam, 0 inclytissime imperator , et supra quam dici potest intolerahilia

Xbquedam indigne sum perpessus. Ego itaque alogus manens polylogos reperi, et nemini nocens iniustos sensi malefactores. Quod ut verum esse prohetur, o clementissime Cesar, itemque ut omnes Christiani qui sunt et qui futuri sunt vero verius credant (licet superius in summario nostro satis sit enarratum) me fecisse triumphare veritatem, vexillum hoc loco

nvictorie per figur^ modum suhiiciam, in qua luce clarius videhitur lo- annem Reuchlin semper fuisse et scrihendo et offendendo priorem, meque non nisi piovocatum ac impie l^sum aut scripsisse aut attentasse quic- quam. C Hoc etiam est toti mundo considerandum , quod in omnihus

Pscriptis semper me suhiecerim rigori ac severitati iuris. || Figura veritatis in qua ad oculum patet loannem Htij'

I Reuchlin in omnihus suis scriptis et factis semper ^ fnisse reum originarium.

C Consultatio pr^postera loannis Reuchlin fons et origo omnis mali ac totius nostr^ contentionis , ah Archiepiscopo Moguntino, imperiali ea :^in re commissario et suis et mihi legitime communicata. In qua supra datam fidem ac contra veritatem antea cuidam nohili a se professam mc Pepericornum apud Ct^saream Maiestatem proditorie redargiwndo diffa- mavit , ut in pr^cedentihus est enarratum.

C Sequitur speculum meum manuale Mogunti(^ a mc compositum

Vtet ibidem impressum, in quo scripsi contra loannem Reuchlin iusta oc-

casione molus et indigna l^sus contumelia, non nominata tamen ipsius a

consultafione.

C Contra illud imprimi fecit loannes Reuchlin suam consultationem

•* Tungremia GrcBca.

166 lOA. PErERICORNI DEFENSIO CONTRA FAMOSAS O. V. EPISTOLAS.

cum irritis quihusdam declarationibus et impudentissimis invectivis, qui- bus nomen imposuit speculum oculare.

C Viso speculo oculari, multis quoque in me conviciis atque in ge- nere mendaciis ex integro perspectis Speculum ego flammivomum (Theu- tonice 'dien brantspiegeV) ad defensionem mei honoris in lucem emisi, 5 pro mea parvitate insultanti renitens.

C Deinde loannes Reuchlin sua minime contentus malicia, sed ma- lum malo exaggerans defensionem quandam non modo in me turpetn, sed in optimos quosque urpissimam ac plane mendacem dimulgavit, qua etiam innumeris quodammodo mendaciis et sinistris (ut supra dictum est) 10 persuasionibus totam fere Christianitatem obumbravit.

C Item non contentus sua malicia, silentium nobis a Cesarea Ma- iestate impositum turpissimis quibusdam clarorum (ut ipse ait) virorum epistolis a se publicatis multisque aliis modis, ut in summario est dictum) nimis inobedienter infregit. 15

C Multipliciter igitur ac plane crudeli iniuriarum contumelia pro- vocatus, novum libellum edidi cui titutus Campana tormentalis , in quo sictit in omnibus aliis scriptis me obtuli vel ad penam ignis cum adver- sario iuri stare velle.

C Silentio tandem nobis a sanctissimo ad tempus imposito, Athana-io sium ipse suum edidit, in cuius prefatione satis expresse in nos omnes contumeliose animadvertit. Sed illo nunc omisso, novus sine auctore libellus prodiit maledictus quidem omniumque famosorum famosissimus, cui titulus Epistole obscurorum virorum, cuius materia quam sit sacrilega satis in precedentibus est explicatum. 25

C Obscuris itaque viris cum suo assecla, plus equo, ut paulo ante dictum est, contra christianum morem desevientibus , ego hanc meam defensionem minime famosam ad bonorum omnium instructionem ac mei tandem nominis honorem composui, ut tota Christianitas perpetuo iudi- care possit, me semper provocatum respondisse. 30

C Finis. \\

4) Responsio ad argumentum quorundum contenden-

tium loannem Reuchlin non composuisse Ob- scurorum virorum epistolas, quod licet ita esset,

nihil tamen ad rem facere potest. 35

0 beatissime pater, 0 reverendissimi Cardinales, 0 christianissime

atque invictissime Imperator, possetis quidem obiicere mihi servo omnium

vestro ^Non est quod loanni Reuchlin imponas execrabites Obscurorum

virorum epistolas. indignatur potius illas esse editas quam glorietur ,

^ dimulgavit sic 1. 20 Athanas. edid.] Tublngm a. 1514. 4". Questenbergio de- dicatum.

RESPONSIO AD CONTENDENTBS REVCHLINVM NON COMPOSVISSE O. V. EPISTOLAS. 1 67

Respondeo loannem Reiichlin longe deteriora his fecisse. Primo igitur si me tradidit supra datam fidem stante nostra amicitia, ut supra pro- batum estj et litteras Urie me postea ad Cesaream Maiestatem iussu ar- chipresulis ferre oportuit , non mirum, si tempore nunc inimicitie tales hlitteras ipse effuderit. C Secundo. si in sua consultatione , plus quam oportuit et curiosa et prolixa, ausus fuit sub bona fide scribere mxdta mendacia serenissimo nostro imperatori in favorem ludeorum contra Chri- stianos, et deinde longe plura in execrabili sua defensione, minime dubium, quin etiam pie credi possit loannem Reuchlin vel per se vel per suos

id impudenter illas expuisse. C Tertio per signa argumentabor : In oculari enim speculo loannes Reux^htin comparat humanitatem Christi habitui meretriceo, sed in epistolis obscurorum virorum beata Maria virgo imma- culata comparatur Europe, concubine lovis, Itemque adversarius noster in sua offensione insimulat implicite uxorem meam honestissimam (una

[tbcum sua matre ac prolibus ad fidem catholicam feliciter translatam) turpis sibi involucro adidterii, et idipsum muito turpius in epistolis ob- scurorum exprimitur. Qua propier eodem iiia fonte derivari dicere for- sitan non iniuria possem. C Quarto execrabiiium iiiarum epistoiarum auctor exposuit se pericuio corporis et anim^, nec ab aiiquo unquam

•^sacerdote (nisi pubiice nomen suum confteatur, et cuique suum honorem reddat) absoivi poterit, id quod mortaiium nemo adoriretur nisi vei ab adversario nostro subornatus aut summus eiusdem amicus foret. C Quinto, si fateri verum iicet, Epistolarum ilie codex est simpiiciter et de piano (ut dici soiet) in iiiius laudem, et scandaium meipsius omnixmque nostrum

i^impudentissime compositus. Ex quo taie argumentum trahitur loannem Reuchiin vei per se vel per suos rem tam nephariam tamque sacriiegam sine fronte commisisse. C Sexto. nidium neque habui ncque habeo quod sciam sub ceio inimicum, preter soium loannem Reuchiin, quomodo igi- tur\\hoc negaverim, tanti ipsum criminis aut reum esse aut conscium.{W)

30 C Septimo possem fortasse non indecenter affrmare, loannem Reuchlin obscurorum esse auctorem, cum taiia nobis ante aiiquot annos eventura in suis ad nos epistoiis sit comminatus. Scripsit enim conterraneo suo, exceilentissimo Agrippinensis academi^ in theoiogia doctori, Anno a na- taii Chrisliano M.ccccc.xn. quinto Idus martias he,c verba : 'Accedent (in-

% quit) post manum vaiidam poetc^ et historici, quorum hoc tempore magna copia vivit, cum elerna vestri gymnasii ignominia\ H^c inter cetera intemperanler effudit. Et hoc modo feda obscurorum coiioquia magis ipsum, quam tot universitatum doctores aut me denique neophitum, hoc est novum Christi germcn, coram sapientibus scandaiizarunt. Nam per

'2 HoiC lleuclilini ad Collin ep. esl in lllusir. virr. epp. ad llencld. Ilaijcnofc a. 1519. 4". edd.pagg. r A^.k). Cf. Arnoldi de Tung. Articull. s. proposs. pag. Jtlj.

168 lOA. PEPERICORNI DEFENSIO CONTRA FAMOSAS O. V. EPISTOLAS.

Reiichlinistariim quorimdam convicia non iusti/icatur causa ipsius Reuch- lin, quia (ut ab aliis intellexi) Allegare inconveniens non est solvere .et c, Intelligenti satis. C Octavo. licet adversarius tioster illas (si ita volumus) non composuerit, dehebant tamen Reuchliniste quidam degeneres (non de omnihus loquor) parcius mecum egisse, aut rectius scripsisse nihil. 5 Nam imperator ipse christianissimus et summus denique pontifex (ut pau- loante est enarratum) non nobis solum duobus, sed omnibus in generc silentium ad iusticie executionem imposuere. Iniquissime igitur et infi- nitis p^ne iniuriis, incredibilibusque mendaciis, in fornicibus proculdubio altis atque auctis, ad respondendum provocatus hanc nostram apologiam 10 non indecenter in lucem dedi. Quapropter Antiphates ipse Capnion ac reliqui Philocapniones non modo gravissimam Cesaree maiestatis censu- ram, verum indelebile sacrosancte sedis apostolic^ maledictionem incur- rerunt. C Postremo ut paucis finiam, Fumulus et Obscuri non illepide simid conveniunt Sicut enim fumulus nihil in se luminis habet, sic etiam 15 obscuri veritatis lumen sentire non possunt. Verum hac de re satis, modo iusticie ac veritati favor non officiat.

Notate impudens quorundam mendacium,

C Dicunt nonnulli causam nostram contra loannem Reuchlin non esse causam fidei sed invidie. Hoc profecto falsissimum est. Nam nulla 20 unquam contentio inter ipsum et nostrates fuit, veluti multis epistolis ultro citroque in charitate non ficia missis luce clarius ac vero verius pro- bari potest. Itemque ut de meipso loquar , non egi quicquam contra \\ eundem, aut contra lud^os invidia motus, quia non hunc aut illum, sed omnes simul ludeos, tam notum quam ignotum, iustissimo zelo persecutus 25 sum. Nemo igitur falsum loquatur in ecclesie scandalum, ne sero post- modum peniteat.

Contra cos qui male dicnnt me non esse di- gnum cum quo loannes Reuchlin deheat

stare iuri. 30

C Imprimis protestor et dico non omnes eos continuo malos esse qui adversario nostro favorem prestant aut illi etiam adherent. Ignoranter enim peccant. Nam manifestum est christianos aliquot principes et in- numeros quodammodo viros tam eruditos quam omnium scientiarum rudes illius vaframento ac dolo malo deceptos esse. Qua propter si boni viriws rerum ordinem inter nos equo libramine pensarent , iustissimam nos ha- here causam proclamarent , nec verbum amplius contra nos loquerentur. Ronos igitur Reuchlinisias et ratione informabiles summa prosequor be-

34 rides /.

MALE DICI PEPERICORNVM DIGNVM NON ESSE CVM QVO REVCHLINVS STARET IVRI. 169

nevolentia, nec quovis modo in hac nosira defensione offensos velim. Oro etiam atque ohsecro humiliter reverentiam omnium vestram et maxime per meritum passionis domini nostri lesu Christi, ut mihi iampridem bap- (izato in his dumtaxat favere velitis, in quibus aut recte loqui aut mi~ 5 nus iniuste sensisse dignoscar.

C Ad propositum ergo. sunt qui male contra fraternam charitatem

inctamitent, me non esse dignum, cum quo loannes Reuchlin iuri stare

debeatj tam inepta obiectione ipsius nequitiam excusare volentes, 0 pe-

ctora ceca, o sententiam omnibus bonis detestandam. quid obsecro hoc

loest si iniusticia non est? Nemo tam bonus, qui spreta iuris formula sibi

ipsi adiudicare quicquam possit. Si a me lesus est loannes Reuchlin, si

occtdtam ipsius consultationem prodidi, si contumeliis iniuste affeci, si

male scripsi, si quovis modo deliqui, quare me non vocavit in ius? 'quia

laicus inquit 'et homo indoctus minime dignus est in quem iure quicquam

lo agam. Execrahilis inquam hec responsio est. Sic enim omnia iura, et

divina et humana confunderentur, sic nulla esset constans iustici^ volun-

las que, unicuique redderet quod suum est, Sic omnes tyranni et rei pu-

blice oppressores sibi ipsis inique omnia adiudicantes minimorum semper

sanguinem exugere contra naturam possent. Secundo male inferiur sic

io disputando 'loannes Reuchlin est vir potens, ergo potest in laicum et in ||

<'xigue conditionis hominem pro sua crudetitate debacchari . Non pu- ©''

gnatur hic gladio, non viribus, non hasta, non progreditur in campum

■■gt/o^ superbi^ crimen est) cum rege miles, sed de religione , de iu-

sticia, de veritate coram deo et iustis hominibus contenditur. C Tertio.

^tk^i loannes Reuchlin ultro ei sua sponte rem ipsam mecum incepit, dignus

iS^^am censebor , cum quo eandem officio terminet ^quitatis. C Quarto.

Si loannes Reuchiin me dignum esse iampridem domi sue iudicavit, ut

m^iuxta ipsius chyrographum ac petiiionem novo ipsum christia?iissimi im-

W^eratoris mandato una cum ceteris universiiatibus super consuitatione

Tfiquadam contra nonnullos ludeorum libros habenda per meam sollicitatio-

nem inscribi facerem, quare obsecro nunc indignum me iudicabit, cum

quo iuris decisionem expectet? Verba sunt nec auditu digna» C Quinto.

^/ loannes Reuchlin me nihili modo facere voluit et penitus indignum

rensere, in quem pro tribunali quicquam agai, debuisset et ipse prius in

^^ sua consultaiione apud Cesaream Maiesiatem nihil contra me proditorie

' ripsisse, nec perfidos ludt^os in ecclesi^ scandalum contra me secreto

^ut ipse ait) turpiter defendisse. C Sexto. si in suis inveciivis ei multis

'■P^/«5 in locis dignatur contra me scribere et execrabili calamo pubiice

insectari, quare obsecro id lingua sua coram iusto iudice non absolvit?

i^fcum itiud sii iniquitatis, hoc vero iustici^ solius. C Septimo. loannes

Reuchlin fertur esse iegum doctor. quod si ila est, merito i{'dcntcm iuri-

dicc magis quam per vim opprimere dehcbat, verum quia hoc in hunc

1 70 lOA. PEPERICORNI DEFEN8I0 CONTRA FAM08AS O. V. EPISTOLAS.

nsque diem mmquam fecit, sue professioni degenerans, seductor potius quam doctor erit appellandus. C Octavo, non sum reiiciendus ego quia laicus, nec propterea contemnendus, quia sic maxima Christianorum pars reiicienda foret, Et si atiquis obiecerit 'si indoctus es, quare te opponis legum doctori et poete?' Respondeo loannem Reuchtin theutonice scri-h psisse et articulos nostr^ contentionis nulla indigere doctrina, eosque tam esse manifestos et veritati tam clare repugnantes, ut etiam ab uxore mea faciliter convinci possent. Quapropter si unquam ad nos Coloniam ve- nerit, schedulas ipsa omnibus ecclesiarum valvis affigens puhlicam contra ipsum disputationem inibit, ut si virum detestatur, fortem offendat mu-to <i!Mi tierem. \\ C Nono. Si loannes Reuchlin iactitaret se meliorem esse Pepe- ricorno, ego id fortasse negarem. Nam ipse pro ludeis falsissime scri- psit, Pepericornus autem vere contra ludeos. C Becimo. mentitur loan- nes Reuchlin me lanium fuisse inter ludeos. quod si ita esset, non ta- men ego ob idipsum contemnendus : beatus enim Petrus piscator fuit etib ceteri apostoli piscatores vel omnino indocti. C Undecimo. non est for- tasse melior Pepericorno loannes Reuchlin quia doctus Nam doctissimi sepe viri et arrogantes sunt et pessimi. Non arguit doctrina pravita- tem, quod quam sit verum heretici omnes probant qui semper doctissimi fuere. C Duodecimo Si de nobititate generis est disputandum, ego ex^o laudabili tribu Neptalim genitus, qua vero Reuchlin ignoro. Hoc autem ex aliis audivi patrem ipsius pauperculum fuisse et antiquarum caliga- rum resarcinatorem, C Postremo. ego probavi loannem Reuchlin esse mendacem in sua defensione et verorum temeratorem.

Et preterea fatsissime idem ipse scripsit, ut supra probatum est, me 25 suam prodidisse consultationem. Ego autem duce veritate dico eum esse proditorem dei et hominum et Cesaree maiestatis perfidum consultorem. Addo quoque muttos publica morte interemptos, qui non tam bene iltam promeruerunt sicut ipse, quia non est parvum crimen Cesari optimo ma- ximo voluntarie et scienter falsum consuiere. Facessant igitur blacte- 30 rantes me non esse dignum cum quo loannes Reuchlin iuridice quicquam agdt. Christiani enim omnes sumus, nec in administranda iusticia esse apud quemquam debet personarum acceptio, Itemque ut semel finiam Fui honestus et probus tempore ludaismi, cuius conirarium nunquam pro- bari poterit, sicut pauloante satis copiose est explicatum. 36

De capitalibus quibusdam mendaciis loannis

Reuchtin et articutis aliquot sacrosancte fidei chri-

stiane contumetiosis.

C 0 beatissime pater 0 vos reverendissimi Cardinates 0 christianis-

sime imperator, intueamini obsecro paucis quam impie loannes ReuchlinAo

non modo in me Neophitum sed in deum ac sanctam ecclesiam multa

DE CAPITALIBVS QVIBVSDAM MENDACIIS lOANNIS REVCHLIN. PROPHETIA QViEDAM. 171

conscripserit, Mentitur in primis christianissimnm itnperatorem deman- dasse, omnes ludeonun libros preter hibliam esse concremandos, \\ Men-<^\}^ titur se eiusdem mandato suam preposteram scripsisse consuUationem. Mentitur me expresse in manuali meo specido contra siiam consultatio- hnem scripsisse, Mentitur suam a me consultationem esse proditam. Mentitur doctores nostros frustHlatim dolo malo eundem librum universi- tatibus mississe. Mentitur se fion esse itiformatimi a theologis sed scri- bendo preventum. Mentitur doctores nostr^ universitatis mihi fuisse au- xilio in libris mcis componcndis, Mentitur me non esse doctum in lingua

\ohebraicay quod experientia probandum cuilibet relinquo. Mentitur me apud Cesaream maiestatem ludeis periculum inferre voluisse corporis et omnium bonorum. Mentitur ludeos non orare contra nos in oratione Felamschummodym. Mentitur ludeos paratiores esse nobis servire quam damnum inferre. Mentitur nimis impie sanctorum videlicet ^scripta do-

\hctorum antiquis caligis esse comparanda. Scripsit theutonice ludeos sententiam dif/initivam acquisisse ut Christum inter/icerent. Non debebat ila scripsisse, sed iniquam aut falsam illos sententiam consecutos dixisset, Item comparavit humanitatem Christi habitui meretriceo. Mentitur in de- fensione sua, se fecisse triumphare veritatem. NiUlam enim pro se imiver-

2ositatem habet, sed synagogam Sathane et obscuros homines impudentis-

simis nebulonibus longe tetriores pro se habere creditur, quod quam sit

iniquum nemo est omnium qui ignorat. C Ex istiset aliis id genus in-

numerabilibus mendaciis, que tam in oculari spcculo quam in defensione

\tt!*M, toti noxia Christianitati impudenter expressit, optimi quique consi-

vhderare debent , tot universitatum doctores non fecisse iniuriam loanni

Reuchlin, sed sancte ac catholice in eum scripsisse, cum (ut est in pro-

W^ierbio) plus oculi videant quam ocidus. Ob hanc igitur causam nemo

credat defensioni ipsius, cui quot insint mendacia cogitare poterint pauci,

dicere nemo.

30 Sequitur quedam prophetia et de novo quoddam

pr^dicante.

C Dicent proculdubio viri boni, nos condolemus libi iam pridem

haptizato ac ceteris diversarum universitatum doctoribus et maxime Agrip-

pinensis academie magistris, tam iniuste tamquc impie a tam improvido

^•> doctore offensis. Respondeo hoc ante .xx, annos (si bene mcmini) nobis

Coloniensibus a loanne Lichtenberger sive peregrino Ruth heremita (cuius

Krognostica Mogunti^ tam latine quam theutonice impressa sunt, vati-\\ * Sed mentitur Pepericornus, si vult se non passim in manuali speculo ita e Reuchlini consultatione scripsisse, ut re vera dici potuisset eum contra Reuchlini consultationem scripsisse. ^^ quodda /.

1 72 lOA. PEPERICORNI DEFENSIO CONTRA FAMOSAS O. V. EPISTOLAS.

(t^iiicinata fuisse. Sic cnim scribit folio xvi. 'Attendite o vos philosophi Co- lonienses, ne lupi rapaces introeant in ovile vestrum Nam temporibus vestris exurgent nova et inaudita in ecclesiis vestris que almipotens aver- tat. hec ille. Quapropter , o beaiissime pater, tue erit sanctitatis provi- dere ne mala malis cumulentur, neve perfidorum numerus quotidie augeatur 5 ac tandem plus equo invalescat. Nam incredibile dictu est quanta mala in- dies magis ac magis exurgant. quod ne falso scripsisse videar. Nuper enim, nova quedam preter illa que in obscuris habentur, nuper impressa legimus in quibus filio et spiritui sancto histrionica cognomina turpiter imponuntur et omnia illa contumeliosissime per hereticas aliquot in theu- 10 tonico pravitates deridentur, que in suggesto a concionatore verbi divini ad salutem christifidelium fieri solent. Sunt autem que novus ilte pro- clamator (de quibus nunc loquor) imprimi fecit, tam turpia et enormia, ut inter mille Christianos vix unus sit, qui illa absque scandalo audeat pronunciare. Hoc autem verum esse tota testatur Colonia .et c. 15

C Quare ludei non efficiantur Christiani,

0 beatissime pater, mirari possent boni viri, ob quam causam nostris hisce temporibus ludei christianam fidem non acceptent. Respondeo crucis Christi persecutores id acceptare non posse, quod nosipsos deri- dere aut parvi facere dignoscunt. Ego ingenue fateor, me auxilio di- 20 vino quatuordecim animas salvatori nostro obtulisse et quinque insuper per me dudum ex ludaismo offerendas fuisse, nisi scripta loannis Reuchlin misere nobis obstitissent. que tandem quantum boni sint ecclesie procuratura, obscurorum epistole et alia nequiter conflata testantur. Latro igitur in conspectu domini, immo Christianorum laniator ac men-ih daciorum faber loannes Reuchlin, ut tandem suis verbis (quibus me in- sontem in suo Hyssopeo false diffamavit) sese non iniuria confossum sentiat. ♦

C De predicatione quam ego feci in Franckfordia.

0 beatissime pater , ut luce clarius videat sanctitas tua loannem^a Reuchlin plus equo favere ludeis, ipse in fallaci sua defensione littera 33 columna secunda in pessimam partem interpretatur quod ego ante templum (ubi ceci et alii mendici ,cantando sepius obstrepunt) vet^ba ad populum contra ludeos habuerim. Qua propter ut paucis finiam, me christianum hominem eodem in loco ludeum aqua tinctum indigne appel- 35 i^W^lans II omnia que ibidem in me scripsit, nequiter est mentitus. Non pre- dicavi ego pontificaliter de verbo dei et fide christiana, sed tria solum: ludeos ad labores ne usuram acciperent, et ad audiendum verbum dei compellendos, et quod ipsi libros suos pessimos merito non retinerent xt c.

DE QVADAM EPISTOLA REVCHLINI. QVOD ISTE LIBEB NON SIT FAMOSVS. 173

C De quadam epistola nephandissima loannis Reuchlin,

C Videamus tandem 0 beatissime pater, quantum favorem ludeis prestet loannes Beuchlin, ita etiam ut que soli deo sunt trihuenda ac sanctis

^eius, inimico Christi tribuere non vereatur. Sic enim latine scripsit uni ludeo post infames quasdam clarorum (ut ipse ait) virorum epistolas, de verho ad verbum huismodi. 'Domine mi magister, dux meus et notus meus, a me qui desydero et concupisco cernere vultum tuum suavissimum ad delectandum de splendore vultus tui lucentis, audiendo doctrinam tuam

\Q purissimani .et c, 0 beatissime pater, si ego hec scripsissem, diu forsitan combustus forem. Quomodo potest homo blasphemus et christiani fiominis persecutor vultum habere et splendentem et lucentem ? Quomodo enim po- terit nunc probare execrabilem ludeorum doctrinam esse purissimam? Nunquam ut opinor. Nam qui purissimam inquit ludeorum doctrinam,

linostram (ut apparet) vilissimam esse fatetur.

C Quod iste liber non sit famosus.

C Nunc fortasse turpissimus auctor obscurorum virorum aut quicun-

que alius A. vel B. ista legens sine ratione proclamabit, hunc librum esse

fumosum et sese his scriptis lesum. C Beclamo hoc falsissimum esse.

20 Quandoquidem liber ille famosus non sit qui veritatem dumtaxat profi-

tetur, et eam maxime, qua ignorata tota pene Christianitas per devia

ambulando in hoc negocio aberrare posset. C Secundo non est liber ille

V^famosus qui serenissimi imperatoris mandata, qui sacratissima diversa-

'^rum universitatum consilia, qui earundem sententias, qui regum, princi-

Vipum aliorumque doctorum epistolas in negocio fidei complectitur. Tertio.

IKpion est liber ille famosus, qui componitur in excusationem eorum que

C^saree maiestati per infidum hominem falso imponuntur. C Quarto non

sunt illa scripta incusanda, que ad instructionem christifidelium sunt

composita, ut qui hactemis ignorant veritatem agnoscant. C Quinto non

2odicetur fa?nosus ille liber cui auctor expresso suo nomine, hoc de sese

ipso profitetur, quod si aliquis articulus aut improbari sine captione possit

aut vere falsus ac simul nocivus inveniri, ipsum videlicet auctorem tum

paratum esse coram quocunque iudice tam s^culari quam ecclesiastico

publicam mortis penam subire, loquendo tamen semper de articulis pr^-

35 gnantibus et iudicio syncero et digno iuris strepitu (absque captione, fal-

lacia, dolo ac inani contentione) dignis. C Item si aliquis obiiceret 'Tu

*scripsisti librum famosum imponendo loanni Beuchlin terminos quosdam Impuros, appellando eum hominem vafrum et levissimum habere perver-

* Extat haec epistula ad prseccptorem Buum lacobum lehiel Loans ludicum iu lUustr. virr. epp. ad Keuchlin. Haf^enoae a. 1519. 4". pag^. m. ** ignojat' 1,

1 74 lOA. PEPERICORNI DEFENSIO CONTRA FAMOSAS O. V. EPISTOLAS.

tendi modum, Item incoiistcmtissimum , infelicem semiiudeum, falsarium quodammodo mandati imperialis, proditorem, inconstantem, levem, repro- hum, pertinacem, fumulum caligantem, mendacissimum, morte dignum et id genus aliis nominibus, Respondeo me sic vel cum gratia vel conditionali- ter aut vere loquutum a nullo in malam partem accipi debere. Nam necesse 5 est ut echo voci assonet, Ipse enim in plerisque suis opusculis et libris me centies magis, ut infra in tlieutonico expressi, et sine comparatione ad hec nostratia longe turpius immerito et false diffamavit, quod ipsum fecisse ad mortem usque profitebor. Ego igitur qui non potiii ex scoria aurum, ex tenebris lucem, ex malo honum et ex falso verum facere, 10 veritas ipsd semper tamen cum gratia et reverentia, me sic et non aliter scribere voluit. Quia ut noster Salomon ait Os quod mentitur, occidit animam. Itemque ob id ego non solum spero, sed firmiter credo quod propter hunc meum libellum magnam fecerim utilitatem ecelesie catho- lice, ut illa que sponsa Christi est, tam periculosos homines, tam periculosa 15 eorundem scripta precavere feliciter possit, Et hanc ob causam, 0 bea- tissime pater, paratus ego sum vel coram sanctitate tua, vel coram conci- lio generali, vel coram Cesarea maiestate, Archiepiscopis denique, electori- hus imperii, qui Theutones sunt, sententiam diffinitivam ex commissione a Sanctitate tua desuper impetrata super toto hoc negocio nostro expectare, 20 ut iusto tandem iudice vincat veritas.

C Conclusio totius libri et imploratio auxilii a sacrosancta sede apostolica et Cesarea Maiestate et totius christiane religionis principibus. ||

((D4) C 0 heatissime pater, pontifex optime maxime, 0 christianissime 25 imperator, 0 vos omnes ecclesie presides, legistis modo laudahilem pro- cessum totius pene negocii, veris semper probationibus , rationihus, scri- ptis, testimoniis et id genus aliis modis cum legitimis protestationibus ve- rissime ac piissime approbatum. Legistis quomodo me ciira cuiuscumque offensionem. hec me scripsisse velle et pro veritate solum ad honorem lesu so christi adhuc rationabiliter decertare et nihil aliud quam iusticiam pe- tere. Oh hanc igitur causam et multa alia, que nunc hrevitatis gratia pretereo, ego servulus omnium vester ac minimum, fidele tamen ecclesie memhrum, humiliter oro atque ohsecro amplissimam benignitatem vestram, ut me a lupis rapacibus indigne lesum et cecis oppressum favorihus vestra 35^ protectione defensetis, ac una cum ceteris christifidelibus intra redem- ptarum ovium septa reservare velitis. Ego enim ludeus olim, nunc vero divina gratia in omnihus meis factis, verhis ac scriptis, vita etiam ac

*2 metif 1. 24 princibus. i.

CONCLVSIO. LIMA OPERIS. EYN DUYTSCHE PROTESTATIO. 175

morihus homo stm catholicus, et sine quavis suspitione in omnibus obe- iJiens ac fideliSy id quod tota Colonia suo testimonio cotnprohabit. In isto- rum confirfnationem si sanctitas tua, 0 beatissime pater, contrarium un- quam in veritate cognoverit, deleat me confestim de Ubro vite et sempi- bterne simul morti adiudicet. Si vero iustus, simplex et rectus fuero in- ventus et in cunctis obediens, obsecro sanctitatem tuam in Christo lesu, ut tu, pater beatissime, mihi de micis mense tue paululum donare velis et tiiam gratiam nunquam denegare. Dic ergo verbum et sanabitur anima mea. Amen.

•0 C Lima totius operis et breve correctorium cum declaratione et invo- catione quorundam. C p. iij linea sexta a fine ascendendo, non copie con- sidtationum, sed ipse consultationes legendum est. C In penuUima linea eiusdem columne dicitur quibus id et c. hoc est quibus aperiendi et perlu- strandi negocium commissum fuit. C C primo linea iiij. in fine legen-

i^dum est subiectione. C Ibidem linea uj. legendum est conversationis. C C ultimo col. prima linea iiij. legendum est loco ut. tot C p prim. col. ij. de I). Bartho. solum audivi. C P ultimo col. i. lin. rrj. legendum est prosecutis C (S. iij. col. ij. //. iij.*/?n>w. not. delenda siint hec verba Sive ipse. stium ocu. C S prim. in illo cap. Cum pastor et c. non ab uni-

?" versitate sed a facul. the. et non universitatis sed facultati leg. C f. ij. i ol. ij. lin. X. legendum est vniversalis. C ^. ij. col. prim. in fine. intellige iradtictiones ocul. spe. convenire quo ad materiam. C Item nota signanter. C Item ubicunque dixi apostatica, erronea, perversa consultatio , futilis defensio et similia, illa volo intelligi iuxta sententias universitatum.

25 C Item qu^cunque verba pro iniuriosis haberi possent quibus hic supra et inferius in theutonico non satis respondi, illa revoco, casso , deleo, et revocata censeri volo, salvo tamen in omnibus iure ?iostro .et c.

Ift

W^m C Egn duytsche Protestatio lohansen Pfefferkorn.

^^ C Dyfi buchlyn hab ich gedachter loannes Pfefferkorn. zo retung

^^meyner eren yn vergangen tagen yn dem dutschen lassen vftgan Daiveyl

inich aber dy obscurorum virorum epis^olen. als weyt die welt so vnkri-

imlichen geschmecht vnd beleydiget haben. damit ich aber vur eynen sol-

hen leichtfertigen man nyt gehalten wurde So hain ich das genant dutsch

huchlyn mit weiteren mereren ab vnd zo gethanen worten nach mynem

' n/gen willen vnd wolhefallen. in das lateyn vbersetzen lassen. von wort

:o wort vorgehen mennichmol verhort. vnd also trucken lassen. vnnd

W^jfnen yeden da von. vur aller welt. red vnnd antwert alleyn zo geben

^>ereit byn. des ich mich protesteirt hah vur notarius vnd getzuge .et c.

C Item tzo eyner weyter erclerunge Wo ich geschrehen hah. yrthum.

^^ketzercy. verkiert raetslach. apostetische scrifften. vnd der worten mc

176 lOA. PEPERICORNI DEFEN8IO CONTRA FAMOSAS O. V. EPISTOLAS.

gelich. mit namen in der vftlagonge epistolen lo. R, das wyl ich also verstanden hdben. als dan dy vniversiteten ym das overtzugen. C Item. Wo ich den Reuch. durch vnd durch eyn falsarius. ader durch eyn ver- kierten dichter. ader eyn halben vnseligen luden, ader verreter. ader lugenajftich. truloift. wert des dotz. vnd des gelichen. we dan in deseuh buchlin stat. das sal men myr nyt in dem ergesten. sonder zo dem besten keren. vnnd wil das sonder ayniger smach gereth. vnd gethan haben. Nach dem mal er yn seynen mennigerley schryfften hondert mal mer, vnd altzijt schentlicher mit der vnwairheit wyder mich vfigegossen hat. Dieweyl men dan aufi swartz nyt ivijfi. vnd vft logen keyn Wairheit\o kan ?nachen, so hat er mich dar zo gereytzt dy Wairheit zo schryben. dar bey ich wyl ich steen vnd halten byftmytten in den brant. C Co- lonie. Anno. et c. xvi. j|

(<D4b) Ego loannes Pepericornus moriturus sum in fide catholica ut bonum, fidelem ac pium Christi servum mori decet. etiam si extremam persecu- 15 tionem ob contenta huius libri (quorum ego solus sum auctor) ah impiis perpeti me oporteret. Lacessitus igitur indigne famosissimis obscurorum epistolis, meipsum duce veritate et •sine alicuius offensione defendi. Nam Hieremie vaticinio Maledictus qui prohibet gladium suum a sanguine. Et melius est incidere in manus hominum quam in manus omnipoten-10 tes dei .et c,

c:^ Vft genomen vnnd hyndan gesetzt. der gewalt vnd der blynd gunst. so kan vnd mag sich Reuchlyn des nyt erweren (wes ich mit ym sunderlichen zu thoyn hab) Ich wyl ym seyn vnrecht mit der wairheit straiffen. dan er hat myr wyder got eir vnd recht. der trulosen juden 25 halben. felschlichen vnd verretlichen. vnrecht gethan.

C Soli deo gloria.

177

l0ct02 t0ljann0 Heniijltne

inifd) mi\]mc ^ marumb V\c (3ubcn fo tttug tm ellcul» ftnti.

[Reuchliui ad nobilem epistula sjepius supra (cf. e. gr. pagg. 146. 147.) in 5 Pepericorni Defensione aliisque eiusdem scriptis laudata est iIl0rtOJ tOljnultJ» | llcud)ltns tiitfd) ini([iuc. nnirumb Uie ^iUc | fo long im ellcnlj finli. quae sex quadratis foliis, quoriim ultimum et pag-ina secunda a scriptura vacant, anno 1505. apud Aiishelmum Badensem prodiit '©fljrudit 3U Pfojj^ljHm.' ut in fine supra typographi signum legitur. Ex qua epistula prseter initium ac finem eas partes, ad quas 10 imprimis respexerunt Reuchlini adversarii, omissis sacrarum scripturarum locis et Chaldaicis sive Hebraicis verbis, hic repetimus.]

U Cm (Cbien mt) Veficn mr)ne\n Uebfn |und\l)£rn ^mbiit id) Poctoj Jlol^nnns ticiid)lin aij uon pfo2^l)ci)m mpn uiillio "bie^ aUjpt 3u uoj. ©iinfttfler lidi^r <3ird\l)er ^n flutcr qc- bcd)tniis l)ab id) bcl^altc evoev crnfilid) bit an mid) flfUflt. iid) ctttms Kur^ 311 ucr^eid^en. ibMv inn ir eud) 311 miifliflcn 3pten mitt emetn Julren mod^ten ^rfprad^en. tfdv ufj Kein jer- flfrnii^. funber merd\ltd) bflferuufl fntllunlne. Pem nad) kan id) hiir:^ers unnb beffrrs nit erftnt»£n. Mn Mb ir fpr an Irie lauflen flefeuflkniis manrnliit. tiar inn fi£ petiunli finli ob Iren 1300 iarn. wnnlj fraflenli fpe ma^ fpe ood) flott fleti)on l)aben. tias ev fpe mitt fo lan- fler flefeuflkniif? flrafft lier fllid)en (Iraf ire uorliern vton anbeflinn lier mellit npe flelittc 20 l)oben. Cor ojf moflc tr inen fiiruierfc brp fleflriinlite umrl^atftifle meinuuflen nemlid) iute l)ernad) uolflet. <3tfm 3um erflen i(l 3U0eliend\en lias liie fiinli vnH iibeltat liar umb fpe i)feitu aU|; flor loufl unl> i)civt fleftrojft merlien utl Qvb^ev fp liann einid) anlicre mtfjtot. unnli flor uil Qib^ev tjan liie liorumb fpe in pobel flefiirtt finli fleuiefen. iio fpe oUein Irr ior flffouflen marfu. ?>o nmet ive flefeuflkniis ptjunti iuol mer Mnn lirii3el)enl)iltiert tor.

2.J onTi l)att nod) kein £nli. ufj "bc onuiilifrfprfd)clid) 311 ad)tc i(l "bie mpl liife llraff

oUe uojflenlie flrafen liurd) lcfle ^ier 3ptt iibertrifft. ^o muf^ oud) liie fiiirte unnli mifjtot tiarumb fpe flott fo laufl ftraft oud) oUe uorflclie fiinli unnli mifjtatc iibcrirefen. unuti

M9 erl)eifd)t liie flered)tiflkeit flottes

Jtem 3um oirtfrn ^o l)att fid) flott 3U mererm moln lo^en |1 merdven. lias er bie fiinti oij^ 30 t)ev eUtfrn mie flroj? liif fpfu nitt wt)tex on irfn nod)kommf ulifn (Irofffu uuiU ^oiT bt^

inn liif ^rittf oTifr uifr^f flfburt. — Itun i(l otffubor lias liif pe-

tiiflc ^uiifn mit fo liTflfr flfffUflkniis flf(lrofft uifrtifn mfr lionn tnn liif l)uulifr(l flcburt.

vU \>em 3umerd\en i(l. lios liie fiint narumb "oie Jutifn inn tiiffr 3fr(lciruufl flf(lrafft lufr-

"bcn nitt fin fiinli i(l ftns finluflfu mfnfd)fn olifr ^meier oUli lirpfr. ponn luer es fin

tefiinD fttlid)er eintjed^tiflcr fonlifrUd)fr liitt. ^o weven oUfiu tiif fflbiflen fle|lrafft luoricic

omj nit pre nad)kommenlifn tiie f6ld)f miffjtot nit l)fttfn flftljon. Parumb

fo mii^ fs fin flemeine fiiu^i fpn eins flont^fu uold\6 mit oUcu ircn flUlifrn unnli fom- UTflfu Htf oUf mitt lifm luiUfn unnli gunfl onl)flnflfn iev fflbiflfun fiinli litf flott on tufn

rtroffenli tfl. |1 Pieiupl er inc ^on nad) ttiij

«oncr (iroff ^icr obflotterp ties flultiin kalbs fpne flfitc Qcif\. lias ifi. bfu Ijfilflc flfi(l flfflfbc. fo \jat ev incn oud) lior mit irf fiiuli ucrflfben. ob fid; nun etUd) ueifiiulift l)aben es fp mit tonfd)leflf. rebrett)ern. uuid)er. trieflc lieflcu. u. fo i(l es liod) uit in aUc uold\ flfuifffu. lidn md nod) untifr inrn finlit liif ffUid) fiinli l^alfcn unft fiir unifd)t l^aUc vn^ fid) liar uon kcren. Mnnod)t nid)l3 ne(lmintoev blppt nas floutj ^uliifd) flffd)lfd)t in liifcr fleffUflk- ♦'inis. Dfj lifm oUfm 311 mfrd\fn i(l lios iiif fiinti liarumb fpr 3fr(lrfiut finti fin flfmfiuf fiinli tfe^ flonljc flffd)led)t8 fpn miifr liorin oU ^ifben uerborrc fo loufl fie iiilien finli.

EpP. OnSCVROR. VIROR. 12

1 78 REVCHLINI EPISTVLA AB NOBILEM DE IVD^ORVM EXSILIO.

Jltfm 3um lixine fo ifl es tuol ^uflelifndvt tias "bk fiinl) ^iorumb fU fo UTg 3tt tm fUrb ftnti dn ibia)c \'imt) fp "bu fk V£xa(i)tm xmti nit fiir fiinii Ijaltje. Iiann m^r mod)t ^s od)te mott ft£ f0 fiir fiiniJ l)ultc tiorumb fii? fl^fonflc ftnti. fie miirlije fid) uniierfto b^r fflben ob^f- tun. lior mit fi^ mim lifpm Kom^n mod^ten. «nti foUid) bliniil)dt i|l fin foniifrf ftroff uo flot. iios fif nit n)oU£ frh^nnjc tii^ fdbig fiinli mon fog inc mos mo moU fo moUc fie e$ 5

oiij'^ nit luifffn nmd)tfns nni» »^rfd)m^i)(?ns. H Porob

mo luol vexftn Ms e$ ein plog vo got iib^r iii^ ^ulifn t|i vo t)es xed)tm mejfiol) fin^s fonts mjeflcn lios fic v^ jeigem fri^n luiUen foUent bltnli mtt t)er|iopt ftn. l»at mit f'u tfk

(04) fiinli irer ftroff nit fur fiinn od)te. [1 c^^lfo l^obi^n

ir tiriim mjefenlid) |liid\ fl£l)ort ttu tio l)onflc on lier fiinn iiorumb iiie Juiien fo long 3pt lo V0 flot geflrofft wextjm ob lien 1400 iorn nHid) tjos Uie felb fiinli mufj iiie oUer flroftf fin ^ie t)e jjetuefen ift. ^r)c mu^ oud) oUe ^utjm ein Qmeine fiini» fin. fie mu^ oud) non inen nerad)t mt> fiir nid)l3 gel^olten fin. ^j nun lias olfo umr ifl Ms es ein pcflklid)er Derfteniiiger menfd) mofl flrpffen. fo bltt id) b^iff^ti fi^ wd) dnig fiinli foflen tiie liife Urp |lud\ on ir l)«b non tiie obfljotteri) ift uor ueronttuort. fo mofl mon oud) niol ein flro^m 15 fiinij finiicn iion tias einer fiir tfen xed)ten flott ein onliern flot mn i(l. tuie rool es fa)i ein |)ol)e fd)mm flro|^e fiini» i|i: »nli nemmen lies ein erempel. €iner l)eUt fin fd^ultl^etlfen fiir iien rj6mifd)en kiinifl Dnii erbeut im 3ud)t mti eex flon^ mie einem xbmifd)e Kiinifl. wni) miU nid):^ nmb lies red)tjc Kiinifls bott olier uerbott Qebi. fonttex oUein ijefj fd)ultl)etlTen botten unu tjerbotten miU er flel)orfam fin. Jl|l Knn ^iuifel fo er fines eiflcn \)cxn uerUiiflnet 20 ift es ein flro^e fiinli. jVber ein onlier tiex fid)t t>cn romifd)en Kjonifl in finem flettiolt untJ mpfol)et nil flnoiien uon im oud) 3U uor unli ee im lier felbifl Konifl einid) unflnoii bempfet fo b^i^t er in ein burnKinlJt. ein 3oubmr. ein bfibe. ein Udver. unti 311 letfl on oU biUid) urfod) fo fd)led)t er tjcn felben Konifl 3U toiJ. fiir mor oos ift nod) flor ein flro^ere fiinii tjnti ein l)exuxe mi^tot Iion Iiie exft. <2llfo ifi oud) iiie obflotterp nit ols ein flro^e25 fiinii ols Hie floj^lefterunfl.

IDniJ ijifem aUem nod) fo befd)liis td) tios tiie ^uttcn umb Kein ontiere fiinlJ fo lonfl 3pt (o^^^jtion flot fleflrofft merlien bon oUin nmb iie flots U|krunfl uie ire uo2ijern on iiem H red)ten IBeffiol) nnferm i)cxh 3l)eful) beflonflen \)aben tJnli ire nad)Komenlic iiorpn uermiUiflt oud) fj5Uid)s bt^ t)ff liifen biitifl^" ^^& f^^i «"^ onflenem \)alten tmli boben. 30

miemon Kon foflen tios ir uortiern nit fd)ttierlid) flefiiniit babjc Ijo fie mit falfd)en ur- fad)en beflerten ^eful) lien Qcxed)ten ^ctbtfte iibex tjos er inen npe Kein iibels b^tt fletl)an.

Pos ex ahex flmd)t fp flemefen. flibt im pilotus Ijer rid)ter felbs fle^iiflKnts

^o foflenlJie ^uHen felbs oUein tuir nennen in flot tinu er b^b fid) tjod) felber nie flot fle- nent fonlier oUmeflen lies menfd)en Kiniit in flon^em euoflelio. IDorub l)onti fie in ijott fle- 35 tjolit Mit lios er fid) flottes fun bat loi?en nennen. lio miifTen fie felbs beKennen tios on Keinem on uerbotten fp iios fid) niemon foU flottrs fon otier me|fiol) lofen nennen. -- —

ties brtlb unfer \)cx Jiefd)ul) er fp iod) ein profet olier ijes menfd)en Kinlit flemefen

nod) iiem tert iies flefo^ iltofd)e Kein tob t)erfd)uliit flebopt \)at.

DDie tuol td) niin nit luolte iios fpe in nit i)ctten Qctbttt. nod) iion ift mir leili iios 40 fi)e inn iier flotts lefterunfl mx\)axxen. ^xe \)^ben on im in upl mps flott fleleftert fle- fd)med)t nnii Qcfd^entjt o^ iier tirfo^ iios fie in 3um toii flebrad)t \)aben iiorumb tios er fid) ein Kiinifl tios ift melfiol) unii ein fun flottes batt lo^en nenen. ijor tmxd) i^ontf fie flott iiem almed)tiflen iite liiflin moUen inn 1)01^ ftolfen. unii flott 3u einem liiflner mad)cn tjcx flefp:od)en I)att iiurd) iien p2op\)etcn JJefd)oial) Poru^ fie tuol fletuornet finij fle- 45

(05) mefen. iios tm flot 3U einer fd)mad) red)net Ms er Kein fon 1| folt l)obe. ols mer er on- med)tifl unii t)nfrud)tbor. unli folt nitt fpn tuie anner uotter. iiof ein ntcfd) flebiirt etn mefd)c. unii ein Kum ein Kolb. ^ber Kein menfd) uo notur mofl ein efel flebern. nod) etn letu Kein lemlin. ^bex flott l)Ot flebom. iier ift fpn |?le|]"iol) ols er foflt im oniiern pfolmjc Pie tupl fie nun flott Iijc olmed)tifle fleleftert b^be ols fp er ein liifl- 50

REVCHLINI EPIST. DE IVD^OR. EXSILIO. EIVSD. PRJiF. AD ATHANAS. 12. AVG. 1515. 179

ner. onm^t^ttfl. »nfrud)tbor. fo volQct ve ftn flo^Uftfrufl d^ tftt atfetn. alfo ttas fpe gott in t>ev p^rfon fines e\Qi fones unfcrs l)erii ^ffd)u|) ifs r£d)te ^elftnl) teglid^s leftern fd)fnie uni fd)tne^i JSt^ nenni tn ftn fiinijer unli ein 3oubmr. unli ii gel^endvte. unli "bxe gii- tig iudvfrQU) <filaria b^ifTen fi)e |)aria ein uJiiterin. unli i>ie iilnfler olier apofteln nenen fpc s kf^er. unli uns €l)riftc cin unfoldv ober nit uold\. unD nmifd) l)etDe unu uil anlier bofe roort liie fi)e uffto||e. Par ab jfi merdvc ift Ijas tiift fiintt t)er flofeUfteriifl Die flroft uno l)6t^fte toiUer gott ift. Of|?i)alb ttic eiflefd^aft lies rrfte ftiiAs obflemelt an fcld)fr fiinb lioriib fie fo lonfl geftrofft u)ert>e rlerlid) erfunlie miirlit. Pos onlier ftudv. Ms oU ^ube 3U Difer 39t fo lofl fp ^ulic finli on f6ld)er flo^Ufterunfl teill)oftifl fpen unli ein fonlier freiilj

10 Mr in t)flbe fo fpe etuws 3u fd)du unli lofttr Kiinlien erDend\e unli erDid)tc. Jft of-

fenbor on oUe irem tun unn lo^e unli on tre fleuiolid)e flebet oud) on trc biid)ern tin fpe uii&er uns fd)ribc unlJ lefen oUes u^ tti bud) fli^obon unli pruber fol. oud) in tji flebet ulefd)umoliim luol 3U merdven tft.

Pas Hrit ftudv nod) minc beliiidvc tas flr6fte. lios fi)e nit u)6Uc toilTen lios f6Uid)s fo

i5fi)e unfezm l)erii ^efub teflltd)s beuiifen. unred)t unli fiinlJ fi). tJoii lior tiurd) m6flc fie iu keiner erkantnis nod) be(Terufl tres lebcs kiimc. unli liie ujdI fr)e olfo uerftopt in irc fiiniJc oU mit einoljer blibe. fo mu^m fi)e oud) olfo uerbort in ir ftrof ut' flefeuflknus bliben.

untj ols Idfl fie in f6ld)c mefc blibe fo beb6rfen fie keiner bejferiifl bojfen. boti

fir ni6Ue blinlit fin es ft) flott lieb otjer leitj. untj ir unmilTenbeit bekennen fie felbs. — jj -(05^»)

20 ^d) btt flott er u)6U fpe erliidjten unlj bekfrn 3u liem red)ten fllouben. ttas fpe uon

lier flcfendvnus Ijes Ijiifels erlebiflt merlien. ols liie flemeinfd)oft Ijer Cl)riftenlid)en kird)cn an liem karfritofl onlied^tifllid) fiir fi)e bitt. fnnlj monn fi)e JH)fful) tJen red)ten |lle|Tial) erktnne fo miittyt oU ir fod) flut l^ie tn liifer meUt. unU tjort eu)ifllid)e omc.

Culer oefter fliinftifler lieber ^undvl)er. Jlos bab id) eiid) fiir lies erft u)6Uen enliedven

25 mit inen 3u relien. mit liem erbietten. iueld)er uon (nieffioi) unnU unnferm red)ten fllouben flcrn iu6Ut unbermifen ujeruen. lies vooit id) mid) miUiflltd) onnemen. unnlJ l^elfen lias er kein fo:fl beiozft l)oben umb 3i)tlid) noriifl. ^onier m6d)t flott riin)tfllid)en tJienen unD oUer fo2fl fri) ft)n. JJotum inn Wr)i)enad)t fpertoflen 3U einem fluten feliflen ior. ^tt annu 1505.

■IF \Reuchlt

[Reuchlini prcefatio libri anno 1515. {non 1514. ut supra p. 166. per errorem ad- notatum est) Tubingae apud Thomam Anshelmum viginti foliis quadratis puhlicatiy sic inscripti 'S. ATHANASIVS IN | librvm psalmorvm | nuper a loanne Reuchlin | integre tranflatus.' quoad pertinet ad causain contra theologistas actitatam^ ha'cest:]

lACOBO AVBELIO QVESTEMBERGO ( IVBI8CON8VLTO 8ANCTI88IMI |

35 Leonis Decimi Summi Pontificis Cubiculario ] & h Secretis. loannes Reuchlin Phorcenns ] LL. Doctor. S. D. P.

cum hactenus spcctando quorsum optata inimicorum meorum pergant, aut

eorum vota quem tandem finem sortiantur, ita pendeam animi, ut nihil magnum ag- gredi ausim, par ei quod k libero ingenio prodeat, cogor interea dum prorsus ocio

40 languescere nequeo parvis saltem quibusdam foliis navarc operam, ut hsec mea ar- bor fruticetur nihilo minu8,quatriennium nunc ab hostibus caesa^superis gratia quod non 11 evulsa. Nihil enim plus odi quam desidiam et ignaviam viri literas professi et philosophiam. Igitur in eain rem incumbo quotidic, mores tu meos nosti, ut bonis benefaciam, si id queam minus, at bene velim, ct maximc bonarum lite-

45rarum studiosis, qui cum humanitate et cum doctrina habent aliquid commercii,

12*

180 REVCHLINI PR^F. ATHANAS. AD QVE8TEMBERG. D. 12. AVG. A. 1515.

sed non e5 potissimum, quod singulares mihi gratias debeant, si de thesauro meo proferam eis vel nova vel vetera. 1| 11 || ||

magnam nuiic partem arcanarum rerum studiosis edidissem utique, si non

quatriennis ista me continuo remorata fuisset adversariorum meorum acerrima persequutio, quam tot annos innocenter passus sum, propter ingens augendae fidei orthodoxse desyderium meum, et ecclesiae cath(JIic8e ampliandse studium ar- dentissimum, consulendo quod ii qui foris et extra fidem nostram sunt sive ludsei seu graeci aut Agareni, nuUis debeant iniuriis ad nos trahi. Non enim commo- dum ecclesiaB putavi fore per tyrannidem illos ac saeviciam ad sacrum baptisma -cogi. Quin potius quod sint iuxta sanctae matris ecclesiae decretum, blandimentis non asperitatibus, suadftiidi non impellendi, ut integra maneat forma iusticiae, immo prudenter ex illorura ipsorum codicibus convincendi. Quos quidem codices et libros non consensi per nos igne comburendos esse, nisi quos leges et iura comburi sanxissent. Quod cum latius in Oculari Speculo ad honoris mei salutem et necessario ad impugnatae famse defensionem edito, commonstrassem, ccepit impetus et tumultus insurrgere contra me, quem cum dei laude apostolica sen- tentia iure optimo sedavit, promulgata his verbis: 'Georgius dei et [1 apostolicae 'sedis gratia electus et confirmatus ecclesiae Spirensis, Comes Palatinus Rheni *et Bavariae dux, ludex et Commissarius causarum et causae ac partibus infra- * scriptis una cum certo alio nostro in hac parte collega cum clausula ut vos 'vel alter vestrum vocatis vocandis, a sancta sede apostolica specialiter depu- 'tatus. Christi nomine invocata — [sequitur sententia, ut legitur in libro inscripto ^tia ^wVmoium mtn F. lacobum Hochstraten ... & lohannem Reuchlin ... edito Hagenoae ... Anno M.D.xvin. Menfe Februario. 4". pagfj. Fiii sg. et ex hoc repe- iita ap. Maium in vit. Reuchl. p. 412.. .414. et ap. v. d. Hardt Hist. lit. Reform. part. II. p. 114.] 11 — in posterum reservamus'. Lata est hsec sententia Die Mercurii, xxix. Mensis Martii Anno Domini .M.D.XIIII. Quam cum hactenus adversarii pro- pter evidentem iusticiara non raunere non nuraero sociorura infringere, demoliri aut subvertere valuerunt, coepi redire cum literis in gratiam , et assumpto psal- terio hymnos raodulari, ut Sanctus iste Athanasius noster in hoc libro praecepit quando sic ait 'Si exprobrent inimici qui tribulant te et nugis detrahant qui olim reputati sunt esse araici, et tu tristicia raovearis aliquantulura in exercitatione tua, potes consolationera recipere, laudando deum et dicendo psalmum in ordine

LIIII. 11 Constitui nanque mecum, posse angelorum adiutorio fieri, ut

quando Italiae Platonica Marsilius Ficinus attulit, et lacobus Faber Stapulensis Aristotelica Galliae restauravit, ego quoque Capnion pythagorica contemplantis- simis hominibus iucunda Germaniae donare queam , modo recedant Diaboli id est detractores, et vadant retro Satanae id est impeditores. Scriptum est enim 'Tunc reliquit eum Diabolus, et ecce angeli accesserunt et ministrabant ei'. Vale foeliciter, Stutgardiae Prid. Id. Sextiles. Anno .M.D.XV.

EPISTOLARVM OBSCVRORVM VmORVM

VOLVMEN ALTERVM.

jn^nvirr WT^TOirj

4

j£pi(lok Obroiromviromad iWagiftru f^ttuinU firatiiT t>ziimtrimfm Holoniclatinae Uttme p:o

fcrcntcno iilgqdlrttcreectpnue vifyr.fedctnou^etillie^Uotibp lEIegantia argur^d Upozeacv enuflat^ fort^efttpenotce* ^dSectotem. TRiTumTDera(lif7e«(l:va(tindcreparaet tarida murarutpectota ^toicidx l:)a mil? f triflcm animuvferate» ob ^'ce luctua PiTpeream nifi mo)f omniaTRirue erunt. ifjcercepulmonem.

'^^-

@w^r4aL#:*j««»:»j<9ttm»ititintiiii*x«iti«zmi«i#x«iuti«j

^^f^y^orrr ii u n h ij j [r n n p rn n immi n ii » ii » » ^

(Epillal^ #tifnir02U lir^mm: nil )fn\n Cufmn r0=

tiiutes ci ^oai in paleas : ^cccs i qutfqiiiltas.c quibus fcfc parba; ri i]utt>a : ci eltugues fcioU iactitaut : ta arrogatcs qi uaui et friuolt: bouoj/' Diroif et caj; litcra)^ : uutie boui eualiimus coutamiuatoies. ^aue in cpris l)uiufcemot>i ucmo lctiit nifi qui aut uimiu ti'licat3 cft aurib) : aiit ingcuio paru amco. Pcuii]3 iu ius tral)at liccblt J^ie roni)mu pptcr accrbi'^ fcoma iu obfcuros tpos bictum rrriuj. liif Dc; creti c. "Ilouc. Krbauti papa ca. t>if. c. omuc uim. tiabanii : (Ojigcue ca.tiif c. lcflim^. c^ul. ^cl. li. i. ca. i j. j li. v. ca. xv. i li.r.ca. rrij. €iccronc It. i. officioj^. ^eucca at>|^uc. epi. rlir. iBnca filuiii iu ticfcriptioe orbis llieucit. ^duonic. I^aurctiii ualld iu plojjo lic libcro arbitrio. Poctif; fimos l)uius ^tatis taccmus uc illu|iiib7 coucitcmus otiiii quoli obfcuri iure optimo ab omuibus bouis mcrucruut. ^ti iTcctojcm. "Hifum Dcraclitii; cft: m\fti riticre parati ^rilia mutarunt pcctoia ^toiciti;^^ Ptt mil)i tri|Icm auimu:fcrale5 obijce tuctus Pifpcrcam uifi mor omuia rifus cruut. €rcrcc pulmoucm.

Cum 2lliMtt0ntbu0 110110 llniitlcgi^ u^ fe^jtrunlum SfluritiiJ.

1.

C lohannes Labia dei gratia Prothonotarius apostolicus Venerabili viro 5 Magistro Ortvino Gratio Daventriensi

ut fratri charissimo Salutis centum milia sestertia secundum novam Grammaticam.

Acceperim nudiustertius, honorande vir, unum librum quem dominatio vestra miserit mihi ex Colonia. Et fuit vel est talis Uber intitulatus *Epi-

loslol^ Obscurorum Virorum'. Sancte deus, quomodo letatus sum in corde nieo, quando vidi illum librum, quia habet multa pulchra in se, metrice vel prosaice compilata. Et fuit mihi magnum gaudium in dulci iubilo, qiiod vidi quod habetis multos socios Poetas et Rethoricos et Theologos, (|ni scribunt vobis et sunt Amici vestri contra lohannem Reuchlin. Ha-

•!> buimus heri collationem, . et fuerunt mecum aliqui Curtisani perili et lia benles bonam practicam, et ego posui illum librum ad mensam. Et post- qnam legerunt hincinde, tunc movi unum dubium dicens: 'Domini mei, quid ^idetur vobis? Quare tanien Magister Ortvinus intitulavit istum librum ,,Epistol^ Obscurorum Virorum' ? appellans amicos suos et coh^renles Ob-

«>scuros viros?' Tunc respondit unus Sacerdos qui est Monasteriensis et est bonus lurista, cfuod obscuritas multipliciter capitur, ut in 1. Ita fidei .(T. de lur. Fisci , responso primo in fine. Et dixit quod potest esse nomen proprium alicuius progeniei. Quia scribitur quod Dioclctianus et alii qui- dam reges fuerunt nati obscuris parentibus. Tunc ego tetigi eum et dixi:

25'Cum licentia, domine, Nihil ad proposituni'. Et consequenter interro- gavi unum Tbeologum notabilem, qni bibit nobiscum. Ipse est de ordine r<,irmelitarum, et natus ex Brabantia, et dixit cum magna gravitate: 'Exi- Miie vir domine Prothonotarie, Quoniam, ut diclt Aristotcles, de singulis dubitare non est inutile: ergo Eximietas vestra assignavit mihi unam

* loannes labia 5. labia etimn 4. * M. 4.5. ^'^^ epiftiftol^^ 5. § ex 5. reii- '"'o; ubi e damm , 4. et 5. hahent o. xo ^ m 4. non legitnr, nisi ubi adnotavimns aut uhi utrumque exemplum ^ habet, quo casu nihil adnotatum cst. ^^ uniici 5. lo- anne 5. *^ M. 4.5. (ut swpe.) " Fifti. rn. i. 4. Fifti rn. pji. 5. «* fcribitu 4, " eum: j 5. 2"* dris 4. " Arifto. 4.5.

186 EPISTOL^ OBSCVRORVM VIRORVM NOV-S:.

qii^stionem : quare Magister Ortvinus faciens imprimere novum Epistolare, intitulavit illud „Epislole Obscurorum Virorum". Cum venia istorum Do- minorum, dico opinionem meam, quod Magister Ortvinus, qui est vir valde profundus et speculativus , mystice appellavit Amicos suos Obscuros Viros: quia semei legi unam auctoritatem , quod veritas latet in Obscuris. Ets ergo dixit lob: 'Qui revelat profunda de tenebris'. Item Michee septimo legitur: 'Cum sedero in tenebris, Dominus lux mea est'. Et iterum lob. xxvili. : 'Trahitur autem Sapientia de Occultis'. Quapropter VirgiUus dixit : 'Obscuris vera in obscuris', sicut ego audivi ab aliis. Et datur inteUigi, quod Magister Ortvinus, et sui amici sunt tales, quod inquirunt secreta scri- lo pturarum, et veritatem et iusticiam et sapientiam, qu^ non potest intel- ligi ab omnibus nisi ab his, qui sunt illuminati a domino. Unde Regum cxxxviii. : 'Qiiia tenebre non obscurabuntur a te, et nox sicut dies iUu- minabitur. sicut tenebre eius, ita et lumen eius'. Postquam talia dixit predictus religiosus, omnes respexerunt me si essem contentus. Ego autem i» cogitavi desuper. Tunc fuit ibi Bernhardus GelfT, Magister Parisiensis, qui est luvenis, sed audio quod habet bonum ingenium, et valde studet, et bene proficit in artibus, et etiam in Theologia habet bonum fundamen- tum. Ipse more soUto movens caput hincinde, et videns austeriter dixit: 'Scitote, domini mei, quod est magna et rationabilis causa, quod magister 20 Ortvinus appellat amicos suos Obscuros Viros: facit enim propter humUi- tatem. Quoniam sicut potestis scire, quamvis etiam non potestis scire, sed presumendum est, quod scitis, quomodo ante tres annos lohannes Reuchlin faciens imprimere Epistolare Amicorum suorum, intitulavit iUud 'Epistole Clarorum Virorum'. Quod consyderans Magister Ortvinus, etzs multum desuper pensitans, dixit ad semetipsum: *Ecce Reuchlin credit quod nemo habet Amicos nisi ipse: Quid vult facere, si egp ostendo quod habeo etiam amicos, et bene digniores quam ipse, et scientes facere Car- minam et dictaminas meliores quam sui Amici?' Et ergo in despectum ipsius dedit ad imprimendum istas Epistolas, inlitulando eas : 'Epistol^ Ob- 30 scurorum Virorum': Sicut dicit Psalmista: 'Misit tenebras et obscuravit'. Sed ipse fecit hoc humiliter, minorando et humiliando Se, ut queat di- cere cum Psalmista: 'Domine, non est exaltatum cor meum, neque elati sunt ocuU mei'. Igitur dominus deus videns humilitatem suam, oUm dabit ei gratiam, quod faciet magna opera, et etiam intitulabit ea cum magnisss tituUs. Unde lob: 'Et rursum post tenebras spero lucem'. Non intelU-

3 Q2 5. 6 (jicit 5. Meche§ 4. Mechee 5. « Trahitu 4. ^^ iuftitiara 5. et post hoc nomen omiserunt 4. 5. ** Re. 4. Regiiin 5. Immo Psalm. ** . Sicut 5. 18 Parrhifienfis: 5. ^» : Ipfe 5. *» caufa magifter Ojtuinus facit hoc propter 5. 2' ante tres annos] i. e. a. 1514. mense Martio. loannes 5. *"* Impjimere 4. 28.29 Carmina 4. carminam 5. ^i ^ gicut 5. ^ Se. vt 4. 5. '^ inteUigendo 4. 5. (i. e. sic inteUegendum quasi ... esset).

I. lOHANNIS LABI^. 2. lOHANNIS GRAPP. 1 87

geiido, quod istud Epistolare Amicorum Magistri Ortvini non est artificia- liter compositum, quia amici lohannis Reuchlin in vita sua nunquam com- ponerent melius, etiam si deberent perdere capita sua; Sed propterea dixi, quia adlmc tamen excellentiora habent post se. Et favente deo spero quod 5 videbimus magnalia. Quia Magister Ortvinus non curat de pomposis tituUs, Et ergo sic dicit: 'Dominus iiluminatio mea est, ct sakis mea, quem ti- mebo'. Quia scit quod minorando se, maiorabitur olim. Nam dicit scri- ptura: 'Qui se exaitat, humiliabitur'. Et legitur Ecclesiastici .xx. : 'Est propter gioriam minoratio, et est qui ab humilitate levabit caput'. H^c

10 prophetizata sunt per Prophetam Naim dicentem *et inimicos eius perse- quentur tenebr^'. Tunc ego non volens quod deberent fieri inimici, vel quod unus eorum deberet mihi irasci, si dicerem *tu vel tu subtilior es*, aliegavi Horatium in uno passu qui dicit: *Et adhuc sub iudice lis est'. •Scribens enim scribam Magistro Ortvino, quod dicat mihi rationem. Et

15 ergo parcatis mihi, quod feci vobis molestiam'. Et sic non contenderunt amplius, quamvis Magister Bernhardus diceret, quod vellet disputare ad ignem, quod h^c est opinio vestra. Ergo, domine Ortvine, rogo vos ami- caliter, qualinus velitis mihi respondere, quid tamen habuistis ante vos intitulando illud Epistolare 'Epistol^ Obscurorum Virorum*? Et sic valeatis

20 sane et cum honore. Datum in Curia Romana.

2.

C lohannes Grapp

Magistro Ortvino

Salutem CordiaJem cum multa dilectione optat semper, et commendat se « tanquam humilem servitorera, Frater et pr^ ceptor dilecte, Quia nuper scri- psistis mihi, quod debeo vobis semel unum dictamen seu Epistolam vel Carmen metricum scribere, quod potestis viderc quid didici a vobis Co- lonip et Daventri^, in despectum lohannis Reuchlin, et Reuchlinistarum, qui sunt inimici vestri: Sciatis (juod feci diligentiam. Et mitto vobis hic 30 unam Epistolam Carminalem seu metrosam, sicut sunt Epistol^ Ovidii, (piia scio quod libenter legitis metra quam prosaica. Sed dcbetis emendare: Quia non est discipulus super Magistrum. Et debetis scandere, Quia non ^um adhuc bene usitatus in tali arte.

I

* loannis 5. ' . Sed

«* reniitoiri frater 4.5. " loannis 5. *• . Sciatis 4.5. '• libenter {non bentius) 4.5. " . Quia 5. difcipulos 4. . Quia 5.

188 EPISTOLiE OBSCVRORVM VIRORVM NOV^.

C Epistola lohannis Grapp novelli poet§ Carminalis ad pr^ceptorem suum Magistrum Ortvinum Gratium.

Mittit Epistolio salutem Grappus in isto,

Necnon servitium Magistro Ortvino benignum, Sicut decet iuvenem, qui amat suum preceptorem; 4 Ergo, Ortvine, meos velitis haud spernere versus. Si non bene sonant, veluti vestra quoque tonant

Carmina scripta quidem, quia non omnes valent idem,' Nec sumus omnes pares magistri sive scholares: 8 Unus novit logicam, alius didicit poetriam, AUus est Phisicus, aUus medicusque peritus,

AUter Ijabet gratiam in cunctis rebus mirandam, Sicut vos etiam, qui vix habebitis parem 12 In Colonia tota, et hic quoque Roma in rota, Ubi Curtisani vexant se sicut Beani

Unus aUum citantes, pro beneficiis Utigantes, Sicut nuper aUquis, cum quo est mihi magna Us 16 Pro una vicaria, nec potest fieri concordia. Sed vos in studiis, caretis iUis fantasiis,

In sacra scriptura, ubi est vobis magna cura, Ne isti seculares, qui sunt vestri tribulatores , 20 ReuchUn cum auxiUo, necnon populo isto maUgno, SciUcet Poetis, et legifluis luristis,

Qui ita vos tentant, sua nec dictamina probant, Contra vos faciant, et heretica carmina scribant, 24 Ut facit et Tungarus et christicola Pepercornus, Et schola Francorum, qu^ combussit iUum Ubrum

Speculum oculare dictum, et per vos fortiter victum. Sed volo dimittere ista scandala in sacra fide 28 Vobis et Hochstrato , qui est bene maior quam Plato ,

loannis 5. M. 4.5. Gja. 4.5. * In exemplis omnibus qucB ah a. 1556. us- que ad a. 1858. prodierunt, versus huius Epistoloi carminalis misere sic transpositi sunt : 1, 16; 2, 17; 3, 18; 4, 19. et sic deinceps. scilicet in 4. sic exhibentur:

1. I 16.

2. I 17. et sic deiuceps. In 5. autem ita conlocati sunt: 1. 2.

3. 4. usque ad 13. 14. II 15. 16. et sic reliqui.

^ Ojt. 5. ^^ AUter {non Alter) 4.5. *^ michi 5. ^'^ legerim: in vestris studiis.

*^ fcrares 4. ^^ bene omis. 5,

2. lOHANNIS GRAPP. 3. STEPHANI ROMEDELANTIS. 189

Doctior philosophis, in subtilitalibus istis.

Ergo vos valete, necnon bonam noctem habete. Deo Gratias. Parcatis mihi si sint vicia in istis Carminibus, quia humanum est serrare secundum Philosophum, et debelis eliam aliquid novum ad me scribere.

Datum in urbe Roma, ubi sunt mirabilia poma, Que rustici ibi vendunt, et per libram bene pendunt, Sicut ego vidi, et per experientiam didici. 10 Amen.

3.

C Magister Stephanus Romedelantis

Magistro Ortvino Gratio

Salutem.

15 Celeriter non facto preambulo habeat dominatio vestra scire, quo-

modo noviter venit huc unus doctor Theologip, qui vocatur Thomas Miu'- ner: ipse est de ordine sancti Francisci, Et est superiorista , et presup- ponit ita multa quod non creditis. Dicunt quod facit Cartas, et qni lu- dunt in ilUs cartis, discunt grammaticam et logicam. Et composnil unum

2oiudum scaci, in quo trahuntur Quantitates Syllabarum. Et pr^tendit scire hebraicum, et componit versus in Teutonico. Et dixit mihi nnns quod talis doctor in omnibus artibus scit aliquid. Tunc ego audiens dixi: 'In omnibus aliquid, in toto nihil'. Et steterunt ibi aliqui qui riserunt. Est autem ille doclor magnus amicns lohannis Reuchlin. Diabolus confundat

25 eum. Ego timeo quod laciet hic cum Canonicis et aliis Clericis, quod erunt pro Reuchlin. Dixit nuper multis audientibus, quod unus puer potest co- gnoscere stultiliam et fantasias et malitias Theologorum Coloniensium, et snornm Coherentium. Et iuravit ad sancta Sanctorum, quod nisi papa habet advertenliam et corrigit eos de illa perversitate, quod erit schisnia

30 in Ecclesia et fide Christiana. Quia si papa permittit illos facere talia, nemo postea studebit et Nemo cogitabit iieri doctus. Et siq^er hoc dixit quod Reuchlin uno die plus potest prodesse Ecclesi^ dei quam isti inimici eius in centum annis. Et dixit: 'si sunt boni aut recti viri, vel habent iustam causam contra Reuchlin, quare non agunt per se? Quare per bap-

35 Uzatum lud^um volunt expedire negocia sua , et faciunt libros scandaliza-

* michi 5. ^ Sequenles 3. versus in 4. el 5. non taiiquam ^metra\ sed tanquam 'prosaica^ expressi sunt. Khoma: Ubi 5.

" M. 5. " M. 5. *» loicam. 5. *'* loannis 5. *" eo8, de 4. eos: dc 5. " Eccri^ 4. ecclene 5. •■" lud^u 4. ^5 negotia 5. fuay Et 4.5.

"1 90 EPISTOL^ OBSCVRORVM VIRORVM NOV^.

tivos, contra illum bonum doctorum, et ascribunt eos huic trufatori? Si esset peior et maledictior homo per totam Almaniam, ipsi etiam sociassent sibi eum. Sed non est mirum. Quia schhm schlem querit sibi similem'. Tunc ego non potui amplius tacere, sed dixi: 'Domine doctor, parcatis mihi, lo- hannes Pfefferkorn est vir honestus, et est fidelis sollicitator Ciesaree Maie- 5 statis, et est natus de tribu Neplalim. Et scitis quod est una antiqua pro- genies. Et ipse posset gloriari quod est nobilis, quamvis non facit propter humilitatem'. Tunc respondit Doctor ille: 'Accipiatis coclear et gustate quid dixistis'. Tunc dixi: 'Creditis quod non etiam vidi homines? Ego sum Magister Parhisiensis , et Colonie studui in Theologia bene duos an-io nos : domine doctor, non sitis sic superbus antequam cognoscitis homines'. Respondit doctor Murner : Quod non scivit quod fui Magister, et dixit : 'de honestate lohannis Pfefferkorn non multum audivi, sed quod de eo audivi, bene possum dicere, quod nisi ludei voluissent eum mortificare propter maleficia sua, Ipse nunquam fuisset factus Christianus'. Et dixit quod qui- u dam ludeus dixit sibi *Ecce illud quod non valet apud ludeos, bonum est apud Christianos: Nos voluimus ad mortem iudicare istum malefactorem, Vos Christiani habetis eum in honore quasi esset homo probus et doctus, cum tamen videtis propter quid est factus Christianus'. Ibi ego respondi: 'Domine doctor, audiatis modicum: ludei faciunt iniuriam lohanni Pfeffer-^o korn, quia nunquam furavit aliquid, neque malefecit etiam quando fuit lud^us, sicut est pie credendum. Et quod hoc sit verum, debetis scire, quomodo duo ludei semel voluerunt ei imponere infamiam furti, sed ex invidia duntaxat et execrabiU malicia: tunc ipse citavit eos ad Cameram imperialem, et dederunt sibi .xxx. florenos pro expensis, quod fuit con-25 tentus. Etiam lohannes Pfefterkorn natus est bona progenie, Sed quando fuit lud^us, fuit sicut alii ludei. Quia, ut communiter dicitur, „Qui est inter lupos, oportet ululare cum lupis". Nunc autem comedit carnes de porca, et facit sicut bonus Christianus'. Tunc respondit doctor Murner: 'Comedit Pfefferkorn etiam farcimina?' Respondi ego: 'Non vidi eum co- 30 medere, sed presupponitur, si comedit porcas, quod etiam comedit illa que fiunt de porcis'. Dixit ipse: 'Rene excusastis lohannem Pfefferkorn', et interrogavit, si etiam adhuc habet ambas aures. Respondi quod quando ego adhuc fui Coloni^, habuit, et credo quod etiam iam habet et habebit in eternum. Tunc dixit: *quid tenetis de lohanne Reuchlin?' Dixi quodss non novi eum, sed scio bene quod Theologi et Ecclesia communiter ha- bent eum pro heretico, quia criminavit lohannem Pfeff^erkorn et alios pre-

• ?J . 4.5. 2 loannes. 5. Csef. 4. C^f. 5. ^ ?] . 4.5. «-^ ps|p2ogenies. 4. «0 Parrhirienfis: 5. *3 loannis 5. ^^ ludeos 5. " , Nos 4. . Nos 5. ^^ . Vos 5. 20 . ludei 4. loani Pfeff. 5. 21 male fecit 5. 23 Imponere 4. 24 inuidia 4. , tunc 4. 26 loanes 5. . Sed 5. ^^ , Sed 4. . Sed 5. 32 loanne Pfeffer. : 5. et sic bis paullo post. '^ loanne 5. ?J . 4.5.

3. STEPHANI ROMEDELANTIS. 4. lOHANNIS PILEATORIS. 1 9 1

staDtissimos viros, niillis eorum precedentibus demeritis. Tunc risit et dixit: 'Per deum, vos bene facitis, quia defenditis lohannem Pfefferkorn et alios prestantissimos viros'. Tunc dixi: 'Audiatis adhuc plus: IUe Pfelfer- korn est vaide utiiis in Ecclesia dei, quia obtulit deo .xii. Animas, ut ipse-

5 met ingenue fatetur'. Respondit doctor Murner : 'Cbi obtulit deo illas ani- nias? In silva Bohemica? quia fortasse ibi cum aliis latronibus interfecit homines, quorum anim^ pervenerunt ad deum'. Respondi: 'Nullo modo, sed convertendo eos ad fidem Christianam*. Tunc ipse dixit: 'Quomodo tunc scitis quod tales anime pervenerunt ad deum?' Respondi, quod pie

10 presumendum est. Respondit Murner : *Quid ergo nunc facit Pfelferkorn?' Dixi quod fortasse vadit ad Ecclesiam audiendo missas et sermones, et de- fendendo se contra lohannem Reuchlin expectat diem extremi iudicii. Re. spondit ille: 'Erit tunc PfelTerkorn ita diu in vita?' Tunc dixi, quod sic quoad animam, sed non quoad corpus. Dixit doctor Mnrner: 'Bene est:

15 PfefTerkorn dignus est liabere talem defensorem', et dimisit me: et omnes qui fuerunt ibi, riserunt dicentes: 'Per deum, domine Stephane, vos au- dacter respondistis ei'. Tunc dixi: 'Ego volo omnia verba scribere Ma- gistro Ortvino, sicut videtis quod nunc facio; et rescribite etiam. Ego sum vobis ad mandata. Datum Treveris.

4.

C Magister lohannes Pileatoris

Salutem dicit

Magistro Ortvino Gratio.

Quia scriptum est in evangeUo: *qua mensura mensuraveritis , eadem !s mensurabitur et vobis', Igitur ego similiter non deberem vobis scribere, sicut et vos non scribitis mihi. Et tamen scio quod magnam importantiam habetis, quod scribam vobis novaiia ex urbe Roma, videlicet quomodo stat in Causa Magistri nostri lacobi de Hochstraten, viri proculdubio ze- losi, qui defendit fidem Catholicam contra illos iuristas et poetas s^culares, 3oqni non habent deum pr^ oculis suis, sicut Theologi in Colonia et Par- rliisia, qui combusserunt Speculum Oculare lohannis Reuchlin: sed ego deberem vobis facere sicut vos facitis mihl, et non deberem vobis scri- bere unam guttam: sed tamen non faciam, et adhuc semel volo indulgcre vobis, ita tamen quod scribatis mihi statim. Et debetis scire qualiter isti 3»iurist^ et adversarii cum adiutorio Diaboli, (|ui est hostis fidei Christian^,

il

« . Quia 4.5. '< Pfeffer. 5. « sylua 5. ^ aiiT^ 4.5. » anT^ 4. *» l*fef- fer. 5. » fermones Et 4. . Et 5. « Ioan-|tem 5. *•' l*feffer. 5. ^' loannes 5. »^ . Igitur 4. *''-2'-' Zelofi: 4.5. ^i loannis 5.

192 EPISTOT.^ OBSCVRORVM VIRORVM NOV^.

per suas blandicias, sicut pie creditur, acquisiverunt multos fautores, et precipue Curtisanos qui sunt de partibus superioribus, et non babent bo- nam Conscientiam , et inferunt magnas iniurias predicto Magistro nostro, vexantes eum sicut beanum, et dicentes quod ipsemet est bereticus, et quod Theologi in Colonia sunt Bufones. Sancte deus, quid debemus di- 5 cere? Non est magnum miraculum quod sacra Theologia debet .ita scan- dalisari, et haberi pro una frascaria, et Theologi qui sunt sicut apostoU dei, debent sperni quasi essent stulti? Credatis mihi firmiter, quod fides Cathohca habebit magnum malum exinde, et ego timeo, quod erit una confusio in ecclesia dei. Etiam dicunt, quod dominus apostoHcus est pro to parte lohannis Reuchlin, quia ipse etiam est poeta et favet iuristis. Sed tamen spero quod sua Sanctissimitas iliuminabitur per gratiam Spiritus- sancti, et non dabit malam sententiam,

quod veht dominus deus qui regnat in terris et per celos et sua mater virgo Maria, que liberet nos ab ista poetria. is

Datum Rome.

5.

C Frater lohannes de Werdea

Magistro Ortvino Gratio

Humiles et devotas Orationes cum numerosa salute. VenerabiHs vir, vos20 scribitis mihi quod audivistis quod Causa vestra male stat et loliannes Reuchlin acquisivit unam inhibitionem apostoUcam. Et scribilis mihi quo^ timetis valde, ne habebit victoriam contra Theologos et Sanctissimum or- dinem nostrum, et postea scandalizabitur ecclesia dei. 0 modice lidei, vultis esse ita perterritus, quod vuUis slatim desperare? Tamen oUm quandow fui vobiscum in Daventria, non fuistis ita timax, sed habuistis magnam audaciam. Quia scio adhuc bene, quomodo semel percussistis iUos duos beanos, venientes ad vos cum longis cultris, et vos non habuistis unum armum seu defendiculum. et tamen percussistis eos cum adiutorio dei realiter cum effectu, ita quod unus pre timore perminxit se. Et videruntso muUi homines et dixerunt: 'Per deum, iste Ortvinus habct magnum cor'. Vos debetis scire quod hic in Curia Romana non est sicut aUbi, et sicut vos putatis, sed unus una vice lucratur et aUa vice perdit. Et Ucet aU- quis habet aUquando duas vel tres sententias pro se, tamen adhuc potest perdere Utem. Sed potestis dicere: 'Papa permisit quod Speculum Ocu-35

* blanditias 5. ^ Confcientiam: 4. ^•'' fcandaUzari ^. qni 5. ^ (taWu 4.5. michi 5. " loan. reuch 5. '^*^ .ss. 5. ^^ qu§ 4. que 5. Ro. 5.

*^ loannes 5. werdea 4.5, *^ M. 4.5. ^o Umiles 5. relicto lo^o adpin- gendoi H. 21 michi 5. loa. reuch. 5. ^^ tnichi 5. ^* fidei vultis 4.5. ^9 yA 4. ^^ aUbi: et ficut 4. omis. 5. ^^ , Sed 4.

I

5. lOHANNIS DE WERDEA. 193

lare debet vendi, legi, et impriini'. Quid tunc est? Si permisit, ergo non po- test iterum prohibere? Non sequitur: quia sanctissimns habet potestatem li- gandi et solvendi, el non debet corrigi : quia habet plenariam potestatem, hic et ubique, sicut scitis ex evangelio, (piia mirabih'ter cstis sohdatus in sacra

oscriptura. Sed ego volo allegare lus canonicum. Primo quod Papa ob- tinet principatum totius Orbis, .ix. q. iiii. c. 'Cuncta per mundum'. Et potest deponere Imperatorem solns, etiam sine ConciUo, ut dicit glosa in Cap. 'Ad Apostolice' De Sententia et Re iudicata. Et habetnr .11. q. vi. *De cetero'. Et Papa non est sub lege, sed ipse est lex animata in terris,

10 ut habetur in glosa super capitulo .xi. de officio [udicis delegati. Et si Papa est lex, potest facere quod vult et neminem respicere. Et quamvis semel dixit 'ita', tamen postea potest dicere *non'. Et debetis habere bo- nam confidentiam : quia nuper audivi hic ex uno auditore Rote, qui est vir notabilis, et habet magnam experientiam, quod non est possibile, quod

liPapa potest Sententiam dare contra vos, quia habetis optimam Causam, et est causa fidei. Ergo estote fortes in bello: quia licet isti fantaste di- cunt vobis de illa inhibitione, nihil debetis dare supra: quia non habet effectum. Sed ego spero quod stalim volo vobis scribere bonas novitates, quia dominus Magister noster lacobus de Hochstraten facit magnam dili-

jogentiam. Et nuper habuit convivium et invitavit multos Curtisanos anti-

(|iios bene experimentales, et unum scriptorem Apostolicum, qui est bene

visus apud Sanctissimnm, et aliquos auditores Rot^. Et dedit eis come-

dcre perdices, et fasianos et lepores et pisces recentes, et optinium vinum

l^krsicum necnon gr^cum, et dixerunt omnes quod tractavit eos cum summa

iverentia, et dixerunt: 'Per deum, iste est notabilis Theologus. Volumus

esse pro parte ipsius'. Et sic habet bonam speranliam. Sed oporlet con- cludere, quia nuncius non vult expectare. Valcatis et salutetis mihi omnes

Bgistros Nostros et Magistros et lohannem Pfefferkorn. Datum Rom§. * iterum omis. 5. Qi 4. Quia 5. '•' Ligandi et Sohiedi: ct 5. . Quia 4.5. * : Qnia 4. , Quia 5. ^ q. iiii.] imtno qusestionis 11. ^ . De Siia 2 re. lud. 4. . De Sentetia et R, lud. 5. quaest. i. cap. 100. *" capitu .xi. de off. lud. del. 4. capitu .XI. de offi. lud. dele. 5. '•' Confidctiii. Quia 4. Quia 5. Hot^: 4. Kote: 5. " . Qiiia 4.5. "■• , Quia 4.5. " nichil 5. . Quia 5. '^ Volo 4. •» . Quia . >. iacobu.<j 4. ^^ llotq. 4. Rotc. 5. " michi J. '^ iolianncm 4. PfefTer. 5.

Epp. obscvror. viror. X3

194 EPISTOL^ OBSCVRORVM VIRORVM NOV^E.

6. C Magister Cornelius Storati Magistro Ortvino Salutem Plurimam. Secundum postulata vestra que misistis mihi in urbem, quando adliuc 5 fui Curie Romane, quod debeo vobis articulariter significare, quomodo stat negocium in causa fidei, inter vos et alios Theologos et lohannem Reuch- lin: advertatis rogo: ego ita celeriter abivi quod non potui scribere unum verbum. Et proposui mihi, quod ego volo vobis scribere ex poetria, et ego nunc facio. Ergo sciatis quod quando ego fui Rome, tunc non bene lo stetit, valde doleo. Nam magister noster lacobus de Hochstraten est in magna paupertate. Non habetis verecundiam vos Theologi, quod non mit- titis ei pecuniam? Vos vultis expedire magnalia, et non vultis exponere pecuniam. Creditis quod sic est faciendum? Quando ille magister noster intravit Romam cum duobus vel tribus eqiiis, habens pecuniam in banco, ir, et dans propinas, tunc Curtisani vakle honoraverunt ipsum. Et dixit unus ad ahum: 'Quis est iste?' Respondit ahus: 'Ipse est unus Doctor de Al- mania, ita notabilis sicut est possibile, et est speculativus ct argumentifex singularis, quod non habet similem. Ipse habet hic Causam fidei contra unum luristam s§cularem'. Tunc Curtisani lau/laverunt eum et sepe di-20 xerunt mihi: 'Domine Corneli, commendate me huic notabih Theologo'. Protunc habuit fautores, et Causa sua bene stetit. Nunc autem derehn- quitis eum non mittentes ei satis de pecunia. Ego semel fui in Camera ipsius, tunc vidi ibi iacere cappam suam, et vidi quod fuit plena pedicu- lorum. Et ipse videns quod ego vidi, aliegavit scripturam dicens: *Ani-25 maha tua habitabunt in ea : parasti in dulcedine tua pauperi, deus'. Et iterum dixit 'Tabescere me fecit zelus meus'. Ego autem ex commise- ratione flevi. Debetis ergo esse pro eo, quod tamen fratres predicatores mittant ei pecuniam. Si dicunt quod non habent, tunc dicatis quod ac- cipiant de illa, quam collegerunt ex indulgentiis: quia est causa fidei, etao que impetrantur in illa causa, impetrantur pro fide Christiana. Valete. Datum Auguste.

2 M. 4.5. 3 M. 4.5. 4 Plu. 4. Pliiri. 5. ^ Ecundum 5. initiali S relicto loco. michi 5. ^ Curi^ 4. Curie 5. ^ neg"otium 5. ^ . Aduertatis Rogo. Ego 4. 5. ^ raichi 5. ^' hochftraten 4. *"* Credatis 5. sic OJnis. 5. ^^ Equis 4.

^■^ alium? 5. ^t michi 5. Theologo ptunc 4. Theologo pjotunc 5. ^3 mitten- tis 5. 26 , Parafti 5. 27 Thabefcere 5. ^o ,q^ 4^ q^^i^ 5. 32 ^ 4 e. 5.

*

6. CORNELII STORATI. 7. ALBERTI ACVFICIS. 195

7.

C Frater Albertus Acuficis

Magistro Ortvino Gratio

Salutem.

5 Honoral)ilis vir, nuper venit huc una littera, a dominatione vestra mihi dcstinata. Et cum leticia aperui, quia cognovi sigillum vestrum , et legi el intelligo quod Dominatio vestra cupit scire quomodo tamen homines lo- quuntur hic de causa fidei inter vos Theologos et lohannem Reuchlin. Volo vohis scrihere, sed non debetis mihi hahere pro malo, quia non sunt pro

loparte vestra. Omnes dicunt quod Theologi faciunt Reuchlin sicut scrih^ rt pharisei fecerunt Christo, et quod ipse semper fuit prohus vir, et fuit in Concilio duorum Imperatorum. Et sua iuristria iuvavit multas civitates el Principes. Et omnes invenerunt eum prohuni et fidelem. Et quod Theologi invident glori^ ipsius, et voluerunt eum declarare hereticum per

isdevia et nuihtates. Quando talia audio, tunc teneo oppositum : Sed scitis hene quod multi canes superlatrant unum. Dixerunt nuper duo Magistri venientes ex Colonia, et unus ex eis est nohihtaris, quod omnes qui agunt conlra Reuchlin, sunt comnmniter Spurii, vel Infames, vel Rufones. Quod IHkit mihi magna verecundia. Sed ipsorum unus audacter dixit cpiod omnes ■f^rcumstantes audierunt: 'Domini, ut intelligatis qualis sit ista causa contra lohannem Reuchlin : illa causa hahuit principium a lohanne Pfelferkorn, qui est similis re et nomine et omnihus modis huic lohanni Pfelferkorn qui fuit hic cum forcipibus calidis laceratus: quia etiam est lud^us haptizatus, et etiam propter nequitias quas fecit, dereliquit fideni suam. Et si deheret

25hic sedere in turri, et spiculator deheret eum interrogare cpiid fecit, ipse deberet non minus confiteri (juam ille alius. Ipse instigavit Theologos Colonif, et ipsi etiam instigaverunt eum, et voluerunt lihros Indeorum per lotam Almaniam comhurere. Et hoc fecerunt propterea quod lud^i de- herent venire ad Theologos et prefatum PfefTerkorn cum magna pecunia

3„occulte dicentes: 'Permiltatis mihi lihros meos: ecce hic hahetis quadra- ginta aureos'. Et aliqui Iud§i dedissent libenter centum, alicpii mille Tunc venit Reuchlin et impedivit ilhid propositum, et irati sunt super cum, et scribunt lihros et scandalizare vohint eum, et dicunt quod est herelicus. Etiam scrihunt aliquos libros in latino, et intitulant eos no-

Kine lohanuis Pfefferkorn, cum tamen ipse non scit alphahetum in latino. ' M. 4.5. • Salutem omis. .5. ^ litera 5. michi 5. ^ 1). 4.5. ^ rouch- i 5. » michi 5. ^^ f^ 4. c 5. ^* q 4. c 5. '" michi 5. ^i lohan. Keuch. 5. . Illa 4. loha. PfeflFer. 5. " pfeflFer. 5. " . Quia 4. i^ 4. o 5. «< delc- ret, 4. 2f, qiiani] (j (i. e. quod) 4.5. *' ^ ^. e 5. ** coburrere. 4. " Pfc. 5. ^ occultc, dicctcs. 4. ^^ lohanes 4. lohan. Pfeflfer. 5.

13*

196 fiPlSTOL^ OBSCVRORVM VlRORVM NOV^.

Sed igitur faciunt, quia sciunt quod nemo respondebit ei, quia nemo cum isto malefactore vult se permaculare. Ergo videtis, quod si essent veri Theologi, aut probi viri, ipsimet facerent facta sua, et non velarent et occularent se cum isto trufatore. Fecerunt etiam alios libros, quorum aliqui sunt intitulati nomine Arnoldi de Tungari, qui inventus est falsa- 5 rius, ita quod nunquam potest negare et nunquam potest se excusare, quod non est faisarius, quia manifestum est per totam Almaniam, quo- modo falsificavit scripta lohannis Reuchlin. Aiius scriptor Tlieologorum est magister Ortvinus, qui est filius presbiteri, qui etiam est concubina- rius, et deprehensus in adulterio. Deinde liabent alium, de quo bene j( audivistis, doctorem Vigandum Wirt ordinis predicatorum, qui similiter est infamis. Ipse composuit librum, quod beata virgo est concepta in pec- cato originali, et fecerat magnam seditionem cum predicationibus suis. Et ergo fuit coactus revocare verba et scripta sua publice Ileydelberge, quod ego met audivi et vidi. Sic potestis scire quales sunt inimici lohan- n nis Reuchlin'. Quando audivi talia, tunc dixi: 'Domine mi, non debetis taha dicere coram populo, etiam si essent vera, quia scandalisatur per hoc totus Ordo, et homines accipiunt malum exemplum'. Respondit ille: *Etiam vos non debetis ista fecisse contra Reuchlin, quem etiam voluislis scandalisare. Ergo ipse nunc non potest se purgare sine vestro scandalo'. 2( Per deum, Magister Ortvine, ego vellem quod haberet finem ista Causa, quia est nobis multum incommodosa : homines amplius non vohnit nobis ele- mosinam dare; ego ivi septimana proxima pro caseis, et per .x. dies non plures quam .xv. collegi, quia dicunt omnes: 'Vade ad lohannem Reuchlin, et dic quod det tibi caseos'. Dominus deus tribuat bonum finem. Et sic 2^ valeatis in domino. Datum Hallis in Saxonia.

8.

Matheus Finck bacularius

Magistro Ortvino Gratio

Inenarrabiles salutes et amores ineffabiles. Honorabilis vir, quoniamqui- «o dem sufficienter scitis quomodo sto hic in Urbe Roma, et sum in Copi- stria et de gratia dei habeo bonum servitium: ergo non est necesse quod

* Rndebit ei. Quia 4. . Quia eiiarn 5. ^ per maculare 5. videbitis 5. " ipfemet 4. ^ occularent 4. occularct 5. ^ , Ita 4. » lohan. reuchlin. 5. =» pjefbyteri 5. i' wirt 4.5. ^^ Originali 4. ^^ CoactO 4. >5 egomet 5. i-->6 loha. 4. lohan reuchlin. 5. " , Etia fi 4. . Et fi 5. . Quia 4. . Qj 5. «^•« Elemofynas 5. Cafeis: 4.5. 24 , quia 4. Collegi. Quia 5. I. U. 4.

2^ M. 4. M: 5. G. 4. ^o Nenarrabiles initiali I non adscripta. ^* vrbe Eo. 5.

7. ALBERTI ACVFICIS. 8. MATTHiEI FINCK. 197

scribo vobis de eo, quia etiam non libenler legitis productas litteras. Sed ecundum hoc quod promisi vobis scribere novitates ex urbe Ronia, ad iiiinus semel in mense, et quandocunque irent Cursores vel posl^, tunc vellem certificare vos quomodo stat hic in bellis et in aliis et de rege 5 Francie et de imperatore , propterea potestis cogitare : 'ecce iste est su- perbus, quia habet bonam stantiam Rome, et propterea non curat niihi scribere, et est oblitus quod fui preccptor suus, et docui eum in poesi et .trtibus et cum hoc etiam in gr^cismo, ita quod pro parte est bonus gr^- cus*. Dico quod non, et diabolus auferat me si non habeo vos in me-

10 nioria et etiam in orationibus meis erga deum. Quia dicit Gregorius, quod iiigratitudo est radix omnium vitiorum: Ergo qui peccat in Ingratitudine, peccat in omnibus peccatis. Sed si ego non scriberem vobis per super- biam, tunc essem vobis ingratus, qui fecistis mihi talia bona, Sed ha- heo rationabiles causas, quod non direxi literas ad Dominationem ve-

isstram: quia pro magna parte fui infirmus, et nescio quid fuit mihi. Medicus dicit quod habco ahquid in stomacho et non scio bene dige- rere. Etiam nudiustertius sumpsi unam purgationem, et salva revcrentia coram dominatione vestra, ego merdavi unam merdam ita tenuem, quod ahquis posset sorbere cum cocleari ; et cum hoc exivit una petia alba bene

K'*- magna sicut pirum. Et dixit Medicus: 'illa cst materia indigesta et usat febrem'. Sed pro nunc scio iterum bene comedere, quia habeo num appetitum, laudetur deus. Et si maneo sanus, tunc semper volo scribere vobis. Et pro ista vice debetis scire, quod Sanctissimus adhuc l^kt Florentie, et Gurtisani hic maledicunt ei quod non venit, quia non ™ossunt expedire negocia sua. Sed ego dico quod debent habcrc palien- liam, et non debent ei maledicere, alias sunt excommunicati. Et allego IHk lura supra hoc, quia vado hic ad Sapientiam et studeo; iam feci ma- ^^um profectum in utroque lure, in uno ita benc sicut in alio. Sed di- cunt aliqui quod oculi dolent Sanctissimo, ergo non potest ambulare per 3oaerem. Debetis etiam scire quod Rex Francif revertit in Franciam el vult portare magis populnm ad bellandum contra Imperatorem. Et Ili- spani volunt auxiliare imperatori, et habetis scire quod erit magna guerra. fjuapropter debemus dicere in Orationibus nostris: 'Da pacem, domiuj^ in diebus nostris'. Quia non est bonum quod est guerra in istis locis, wpro Gurtisanis. Si esset pax, tunc semel deberetis mibi scribere de Va- cantia unius beneficii , sive est curatum sive non curatum , sive de iure patronatus sive aliter. Quia ego nunc habeo bonam Experientiam, et vel-

> Irag 4. 5. « Rq. 5. ^ q 4. e 5. « mihi 5. » § 4. e 5. s" e 4. q 5. Et 4.5. 10 etiam omis. 5. Grego. 4. Gre. 5. " peccat in gratitudino 5. •' raihi 5. •» Do. vfm. qi 4.5. «7 , Et 4. Et 5. " . Et 4. ^» . lUa 5. " mane 5. " ifta- vice 5. 2^ negotia 5. pacienciam: 5. " ftudeo isi 4.5. ^ e 4. q 5. Fran- ciam : vult 5. ^'"-^^ Vacancia 5. ^"^ Expcrieucia 5.

198 EPISTOL^ OBSCVRORVM VIRORVM NOV^.

lem bene impelrare aliquid. Et si habetis unam iitem, tunc ego volo sol- licitare vobis hic. Etiam de causa cum lohanne Reuchlin debetis scire quod Magister Noster lacobus de Hochstraten coliegit adhuc alios arti- culos in speculo oculari: et sunt ita bene h§reticales sicut alii. Et ipse iam est Florenti^ cum Curta, et diHgenter sollicitat. Non debetis dubi~5 tare quod non habebitis victoriam. Scribatis mihi similiter nova et Va- leatis cum gloria. Datum Rom^.

9.

C Magister Philippus Schlauraff

MagistroOrtvino Gratio lo

Salutem sesquipedalem. Venerabilis Magister, sciatis quod accepi litteram vestram valde poeticaliter scriptam, sicut est consuetudo vestra. Et scri- psistis :

'Datum in Colonia, quando habuimus bona convivia: et viximus in hilaritate, et non curavimus de gravitate'. li

Et sic consideravi quod fuistis bene vinificatus, id est vino repletus, dicendo poetaliter. et credo quod fuistis ebrius quando scripsistis illud dictamen. Et scribitis mihi quod debeo vobis mittere illud Carmen quod compilavi de ambulatione mea hinc inde per Almaniam, quando visitavi universitates, habens mandatum a Theologis quod debui seminare favorem eorum contra 20 lohannem Reuchlin, et quomodo fui ibi tribulatus a poetis qui sunt hinc- inde, Faciam utique, sed vos iterum debetis mihi aliquid mittere de ve- stris operibus. Et dedi huic nuncio quod portaret vobis. Etiam sciatis quod composui rithmice non attendens quantitates et pedes: quia videtur mihi quod sonat meiius sic. Etiam ego non didici illam poetriam, nec 25 curo. Valete ex Rruneck in Flandria.

C Carmen Rithmicale magistri Philippi Schlauraff quod com-

pilavit et comportavit, quando fuit Cursor in Theologia et

ambulavit per totam Almaniam superiorem:

Christe deus omnipotens, in quem sperat omne Ens, i

Qui es deus deorum per omnia secula seculorum, Tu velis mihi esse propitius, quando tribulat me inimicus. Mitte unum diabolum, qui ducat ad patibulum 5 Poetas et iuristas, qui dederunt mihi vexas.

* loanne 3. ^ flojetie 4. flojeci^ 5. ' e. 4. ^. 5.

'0 M. 4.5. Gracio. 5. " Iram 5. 12 Cofuetudo 4. '^ 's Hi versus in edd. quasi prosaici essent exhibentur. '^ gic omis. 5. ^i loanne 5. ^'^ vos: ite^ 4. 2< et ... quia omis. 5. 26 Valete ex. 5. ^2 miehi effe ppicius: 5.

8. MATTH^I FINCK. 9. PIIILIPPI SCHLAVBAFF. 199

Pr^sertim in Saxonia. ubi fui sUulens in loyca,

Quani docuit me Sibutus, qui est in medicina imbutus,

Et habet antiquam vetulam, que vendit bonam Cerevisiam.

Tunc est ibi unus poeta, qui vocatur Balthasar deFacha, 10 Qui me tribulavit, quod mihi valde doloravit.

Tunc Philippus Engentinus, qui non est vexator minus,

Incepit unam guerram; tunc quesivi aliam terram,

Et cogitavi bonam rem, ut ad Rostock irem,

Ubi Hermannus Buschius mortificavit unum Carminibus. 15 Tunc audivi in via, quod viget ibi pestilentia.

Et ivi ad Gripswaldiam , qu^ habet modicam Companiam.

Et sic abivi mox, quamvis fuit statim Nox.

Et veni ad Francfurdiam , que iacet apud Oderam:

Ibi Hermannus Trebellius cum suis poematibus 20 Multum me infamavit, et audacter blasphemavit;

Necnon duo Osthenii, qui sunt illius discipuli,

Qui multis cognominibus vexabant me in Civibus:

Do hieB mich die gantz statt *das Colnisch Copulat',

Ita quod ambulavi in Austriam, ad meam malam fortunam: 25 Quia Collimitius (veniat ei sanclus Anthonius)

Fuit ibi Rector, et meus inimicator,

Vocans me traditorem, et volens ponere ad Carcerem,

Nisi fecisset Heckman. Sed loachimus Vadian,

Novum infortunium, propter Pepercornum 30 Mecum ibi incepit, quia eum vilipendit

In sua defensione, quamvis cum magna ratione.

Tunc dixi quod sum innocens, el rogavi eum flens,

Quod vellet me dimittere; tunc dixit ei tacite

Rector burs^ lilii, quod reiineret me cum vi. 3.5 Et dixit Cuspinianus . quem amat rex Maximilianus ,

Quod magistri in artibus sunt doctores in peccatis mortalibus.

Tunc incepi inde transire, et ad Ingolstadt venire.

Hic Philomusus habitat, et contra Theologos metrificat.

Tunc timens eius furiam transivi ad Nurmbergam, 40 Ubi quidam Pirckheymer , qui non est Magister ,

Fecit mihi instantiam: sed audivi ibi clam,

Quod cum multis sociis in partibus diversis

Magna in Coniuratione vellet stare pro Capnione,

recit u

»Quod ( Magna " loica. .;

" loica. 5. " o ^, Q 5. ^^ Peftilenpia. 5. " Oribswaldia: 5. o 4. ii 5. Frarickfurdiam; 5. e 4. t^ 5. ^' huius 5. ^** fecisset 4.5. leyerim fuisset. poipter 4. ^' ei» 5. ^" timeus 5.

200 EPISTOL^ 0B8CVR0RVM VIRORVM NOV^.

Et conlra nos Theologos facere nmltos libros. 45 Et fuit mihi dictum, quod noviter unum librum

Scripsit de usura, quam admittit Theologia,

Sicut Bononie est disputatum et per Magislros nostros probatum.

Sic ivi post unum mensem ad universitatem Lipsensem:

Ubi Richardus Crocus, qui dicitur esse AngUcus, 50 Vidit me per viam , et dixit 'illam bestiam

Ego novi Colonie'. Respondi *noli dicere,

Quia ego non sum'. tunc dixit ad suum socium

'Iste pro Theologis est proditor Capnionis,

Et est magnus pultronus'. quod dixi magistris in Artibus, 55 Qui iuraverunt invicem accipere ei lectionem

Ita quod in posterum non amphus haberet stipendium.

Venit Mosellanus, dicens: 'ille Beanus

Deberet ad patibulum suspendi per suum collum*.

Et sic fui licentiatus et ad Erfordiam intentiunatus, 60 Ubi Aperbachius me incepit tribulare ,

Et Eobanus Hessus, qui nunquam fuit fessus

Querere in plateis, ut percuterent me cum pugnis;

Et multum terribiliter vexavit me bis vel ter,

Et dixit ad studentes: 'frangatis ei dentes, 65 Quia Theologicus et Reuchhn est inimicus'.

Tunc dixit Crotus Rubianus: 'unde venit iste Beanus,

Qui non est nobis notus?' dixi quod sum promotus.

Respondit: 'eatis utique'. Tunc volui revertere |

Statim ad Coloniam, vadens per Buchoniam: 70 Sed dixit quidam socius, quod Mutianus Rulfus

Esset in itinere, et posset me percutere. ?

Tunc ivi per Campaniam, et veni iterum in Misniam.

Quod fuit ibi subito dictum Esticampiano,

Qui misit suos discipulos, qui traxerunt me cum crinibus. 75 Et dixit Spalatinus, qui est eius vicinus,

Quod etiam ex parte sua darent mihi verbera.

Ergo satis percussus veni ad quoddam Nemus, f

Ibi quidam diabolus, vel certe malus Angelus M

Sturnum ad me portavit, qui ubi cognovit, ?

80 Dedit mihi alapam : tunc ivi ad Franconiam ,

Ubi est fluvius Menus. ibi Ulrichus Huttenus

^■' lihrum 5. ^^ sic omis. 5. licenciatus: 5. ^" Incepit 5. Olini dedi Ubi Aper- bachius rae incepit tribulare acrius, ^^ et omis. 5. ^^ Beanus? 4.5. ^' notus. 4.5. '' . Et 5. 76'michi 5. ''quodam^.5. «" michi 5. «' Ulirichus ^.

9. PHILIPPI SCHLAVRAFF, 201

luravit levatis digitis, quod vellet me percutere virgis,

Si vellem ibi stare: tunc cogitavi meuin salutare,

Vadens hinc in Sueviam, ad civitatem Augustam: 85 Ibi Conradus Beutinger, cui non placet Brulifer,

Noluit me permittere, quod possem hic ' quiescere.

Tunc preterivi Studgardiam, quia habet ibi stantiam

Beuchhn ihe hereticus, qui fuit milii suspectus.

Tunc ad Tubingam abii: hic sedent muUi socii 90 Qui novos libros faciimt et Theologos vilipendunt:

Quorum est vilissimus Philippus Melanchtonius,

Sicut ego cognovi; et igitur deo vovi,

Si viderem illum mortuum, quod irem ad sanctum lacobum.

Fuit et Bebelius, et lohannes Brassicanus, 95 Et Paulus Vereander, die schworen alle mit ein ander,

Quod vellent me percutere, si non vellem rccedere.

Sed quidam hic Theologus, cum nomine Franciscus,

Sua cavisatione portavit me ex illa regione.

Tunc cogitavi ire, et ab istis poetis venire, 100 Et ivi ad unam patriam, quam dicunt Argentinam.

Ibi in media via facta est una rebaldria,

Quia Nicolaus Gerbellius cinn suis disputalionibus

tConfudit me in populo, quod steti in magiio scandalo. Venit Sebastianus Brant, der nam mich bci der hant, 05 Dicens 'mihi sequere : nos volumus navigare Ab hinc in Narragoniam propler tiiam stulticiam'. Et fuit ibi Schurerius, qui est pinguis socius; Ipse me derisit, et dixit 'herr, ir mufsent mit

■ BiB ins Schlauraifen landt: do seynt ir vast voll bekandt'. 110 Collegi meam tunicam, et cepi inde fugam

Pergens ad Sletstadium: cuni vidi Wimphelingum, Qui habet unum pellicium, quod est bene impingnatum, Necnon lacobnm Spigel, qui dixit: *vvo her, du daubeiigigel?' Respondi quod ex Suevia: tunc dixit quod sum bestia. 115 Et ego fui iratus: tunc dixit mibi Kiiberus,

Quod ireni ad Athenas, et discerem gr^cas litteras. Et fuit etiam Sapidus cum multis suis scholaribus, ^H Dans milii disciplinam: tunc invocavi cylorum reginam. ^B Tunc exclainavit Storckius: 'voivainus hunc de gradibus'. ^Bso Respondit ei Phrygio : 'parcamus sacerdotio'.

" uon 5. «« mihi 5. »» einandcr 5. ^ illis 5. ^^ bcy 5. '"* michi 5. '"^ muffet 5. «'3 dauben gigel 5. ««^ Iratus: 4.5. '»e literas 5.

202

EPISTOL^ OBSCVRORVM VIRORVM NOViE,

Venit Beatus Rhenanus, qugrens an sum Almanus.

Respondi 'sum ex Flandria' ; tunc statim duo verbera

Accepi super capite, quod vix potui audire.

Et ivi hinc ad Haganaw: do vvurden mir die augen blaw 125 Per te, Wolffgange Angst, Gott gib das du hangst,

Quia me cum baculo percusseras in oculo.

Accurrit autem Setzerius, qui vix est Baclarius,

Cum uno magno volumine percutiens me in latere,

Quod non habui spiritum: tunc oravi illum socium, 130 Quod facerem confessionem , quia haberem Contritionem ;

Sed ego in noctis medio surrexi de cubiculo

Et ivi ad Friburgiam, querens misericordiam :

Sed ibi multi nobiles, armati et horribiles,

Reuchlin defenderunt, et mihi mortem minaverunt; 135 Necnon unus vetulus, qui vocatur Zasius,

Ille anliquus iurista, quesivit an sum Scotista?

Respondi 'doctor sanctus est mihi autor summus':

Tunc fecit me risibilem, quod habui pudorem.

Et statim quidam Amorbach spricht *Ich vvyl eyn anders machen, 140 Und langent mir die brietschen her, so wil ich in eyn newes lern'

Sic fui hinc fugatus, quia sum ad miseriam natus,

Et veni Basileam, ubi vidi quendam

Qui Erasmus dicitur, et multum honoratur.

Tunc dixi 'cum licentia, dicat vestra excellentia, 145 Si estis Magister nostrandus, vel statim qualificandus'.

Respondit ipse 'utique': tunc sivi eum stare.

Sed in domo Frobenii sunt multi pravi heretici,

Necnon Glarianus, qui imposuit mihi manus

Percutiens in dorsum, et proiciens deorsum. 150 Et dixi 'per tuam lauream fac mecum misericordiam'.

Tunc ivi ad Naviculam abiens Wormaciam,

TJbi in hospicio cum Theobaldo medico

Fuit mihi lis, quia de Theologis

Dicebat multa scandala: tunc dixi cum modestia 155 *Vos estis homo stolidus': et statim unus Caseus

Stetit mihi in capite; et sic recessi cum vulnere

Usque ad Moguntiam, ubi mihi gratiam

Fecit predicator Bartholomeus decimator.

124 Hagenaw: 5. i»'- : Got 5. i39 ^in ei 5. i^» la^et mir die pjitfche her: so wil ich iii el neues 5. ^** licencia: 5. excellencia 5. ^^" : Fac 4, 1^3 mihi 5. ^^^ : Et 4. »57 graciam 5.

I

9. PHILIPPI SCHLAVRAPF. 10. BARTHOLOMiEI KVCKVCK. 203

Dans niihi hospitiiim et iurans per deum vivum, 160 Si ivissem ad Coronam, quod accepissem vexationem bonam,

Quia ibi commensales sunt valde nequitiales,

Nicolaus Carbachius qui legens pro schoiaribus

Exponit Titum Livium: tunc reperi Huttichium,

Qui ex antiquo odio percussit me cum scamno, 165 Quod feci unum bombum : tunc dedit mihi pugnum

Doctor Conrat Weydmann : ich sprach Svie sai ich das vorstan ?'

Tunc trusit me lohan Konigsteyn, quod cecidi de gradibus.

Et sic post hoc periculum contuli me ad Rhenum,

Ubi cum ambulavi, visus est mihi in navi 170 Doctor Thomas Murner, ordinis minorum Frater,

Qui dixit 'nisi parcerem propter meam dignitatem,

Statim coram omnibus iaceres hic4n fluctibus'.

Respondi 'quare hoc?' tunc dixit 'Schweyg, du holtzbock:

Es leygt mir noch im sin, quod fecisti Doctori Reuchlin'. 175 Sic ivi ad Coloniam , et inveni bonam companiam ,

Quamvis mihi Buschius cum suis auditoribus

Et lohannes Caisarius, (jui legit ibi Phnius,

Facerent instantias: quia non curavi has,

Sed steti cum Theologis, et vixi in I^titiis, liM) Und gab nit ein har auff den grafen von newen Ar,

Quamvis sit poeticus: (juia Pepercornus

In suis dictaminibus dicit de nobilibus,

Quod quamvis sunt clari, non possunt excusari,

Et debent sibi solvere pro sua Obscuritatc.

Et sic est finis: propter honorem Universitatis.

10.

agister Noster Bartholomeus Kuckuck

Magistro Ortvino

hit(,'s iiinumerabiles cum summa veneratione a parte ante. Vencrabilis

&Magister, non facto pr^ambulo, aut multo circuitu v(;rboriun habetis scirc

ucul nuper scripsistis mihi quod deberem vobis notificare qualiler nego-

cium in causa fidei .stat hic: sciatis quod beiie stat, sed nondum exivit

Scntentia diffiniliva. Et est hic unus lurista qui vocatur Martinus (ironigen,

Rctor Senensis, ut ipse dicit, satis pr^tensus et superbus. Ipse debel ' «•• fol ich dz verftan. 5. '" : lo. konigfteyn 4.5. »" ? Tunc 4. Schwcij? 5, tz bock. 5. "< leyt 5. "" auditoribn» 4. *" ae 4.5. *^ : vff 5. » M. 4.5. ^ M. O. 4.5. ' . Sciatis 4, Sciatj 5. nu-|du 4, » i. e. OroniDK.

204 EPISTOL^ OBSCVRORVM VIRORVM NOV^.

latinisare Speculum oculare, et est valde presumpluosus, quia cupit vi- deri. Aliqui laudant eum, et quesivi nuper ex eis: 'Quid plus scit quam alius?' Tunc dixcrunt, quod habet bonam notitiam in greco. Et sic vi- detis quod non est curandum de eo, quia grecum non est de essentia Sacr^ scripture. Et credo quod non scit unum punctum in libris Sen- s tentiarum. Nec ipse posset mihi formare unum Syliogismum in Baroco aut Celarent, quia non est logicus. Ipse nuper vocavit me asinum: et dixi ei: 'si es ita audax, tunc disputa mecum': et tibisavi eum audacter Et tacuit. Tunc ulterius vexando eum dixi 'Ego arguo quod tu sis asi- nus: Primo sic: Quicquid portat onera, est asinus: tu portas onera: ergo lo es asinus. Minorem probo, quia tu portas istum Hbrum. Et fuit verum, quia ipse portavit unum hbrum quem dedit lacobus de Questenberg ad studendum intus contra Magistrum Nostrum lacobum de Hochstraten. Tunc non fuit ita prudens quod negaret mihi Maiorem, quia non potuissem pro- bare: sed bene scivi quod nihil scit in logica. Dixi ergo ad eum 'Domine i5 doctor, Vos vultis vos intromittere in negocio Theologorum, quod non est in facuhate vestra: ego suaderem vobis quod dimitteretis, quia vos non intelligitis materiam istam: alias potestis venire ad damnum, quia Theo- logi non voiunt quod luriste debent tractare causas fidei'. Et statim ille iratus dixit 'Ego non solum intelligo istam materiam, sed ctlam video20 quod tu es una maledicta bestia'. Tunc fui etiam commotus et surrexi: et fuit inter nos magna rixa in die illa. Dixitque mihi Magister Noster Pe- trus Meyer plebanus Franckfordiensis 'Eamus ad hospitium pro come- dere, quia est tempus ad prandium; permittatis stare istum bonum virum, quia non inteUigit facta sua: ipse adhuc deberet ire ad scholas desuper':25 sed debetis scire, Magister Ortvine, quod volumus pulcherrime vindicare istam iniuriam: ipse est studens Coloniensis, et stetit in bursa montis, quod ego pro certo scio : ergo faciatis quod universitas citat eum : tunc volumus eum declarare periurum, quia est inmatriculatus in matricula universitatis et fecit iuramentum quod vult procurare bonum universitatis : 30 sed nunc stat cum lohanne Reuchlin contra universitatem. Et rogo quod velitis hoc statim facere, et mittatis mihi librum loannis Pfefferkorn qui intitulatur 'Defensio loannis Pepericorni contra famosas'. Ego vidi nuper unum socium portare huc, et vellem ita libenter habere quod cor dolet mihi inde, quia talis liber habet multas propositiones subtiles. Dominusss deus [noster in eterna gloria] det vobis salutem et pacem. Amen.

3 noticia 5. * quia] Qj 4, r^ [i. e. quod] 5. effencia 5. ^-^ Sentenciajf 5. ^^deomis.5. »3 m.N: 4. M.N.5. ^'^hene om.5. ^'^ Ego 4. Quia 5. i^qi4..qma5. 19 e 4. ^ 5. 20 . ego 5. S3 4. 22 m. N. 4. 5. «^ iHQ 5. 25 f^ta 4. fcolas 5. 26 m. 4. " . Ipfe 5. Colo. 4. Burfa Montis 5. ^9 i^ matriculat^ 4. Imatriculat^ 5. 31 . S3 4. . fed 5. I. R. 4. 32 michi 5. i. p. 4. loanis P. 5. 33 i, p. 4^ Jq^ p^. percorni 5. . ego 5. 35 jjiichi 5. Quia 5. 36 noster...gloria non habet 4.

f

10. BARTHOLOM^I KVCKVCK. IJ. lODOCI SARTORIS. 205

11.

C lodociis Sartoris

Magistro Ortvino Gratio

Salulem sempiternani et novum annum cum bona fortuna sicut est in

Muundo, et plus si est possibile, opto vestr^ ilominationi, que debet scire

t|uo(l adliuc bene succedit mihi de gratia dei, qui tribuit milii misericor-

diain suam, et sicut dicit Psalmista, 'Exaudivit dominus deprecationem

nieam ; Dominus orationem meam suscepit'. Quia oro cotidie pro pec-

(,itis meis, et peto quod dominus noster lesus Christus velit mihi custo-

lodire animam et corpus. Sed tamen magis animam Quia corpus est pul-

vis: et sicut dicit sacra scriptura, 'Pulvis es et in pulverem reverteris'.

ttiam spero quod non male succedit vobis Quia quando unns habet istam

gratiam a deo quod semper penitet de peccatis suis, et orat devote ora-

tiones suas, etiam si non sepe ieiunat, tunc dominus deus non vult quod

i?imale succedit ei. Ego scio quod habetis bonam Conscienliam, et semper

-tis in studio voiens procurare bonum ecclesi^. Quia scio bene quo-

iiiodo nuper scripsistis unum librum contra quendam hereticum loannem

lirurhlin et fuit ita magistraliter compilatus quod ha])ui admirationem

\inde. et dixi ad unum cursorem de ordine predicatorum qui circun-

2oj)ortavit lalem librum: 'Ego credo quod isle homo habet duo capita, quoil

^uolest ita scientifice practicare unam rem'. Sed intellexi etiam ab illo Cur-

I^Bre, quod scribitis commentum super librum Magistri nostri Arnoldi de

^Tungari quem arliculatim composuit de propositionibus hereticalibus Spe-

culi Ocularis. iMittatis niilii quando est perfectum tale Commcntum. Quia

Kscio quod proculdubio erit mirabile, exponens omnia argumenta, et nota-

bilia et propositiones et conclusiones et corolaria, (pie pauci bene intelli-

L'unt, quia ille Magister noster est nimis subtilis in scriptis suis, sicut

ommuniter Albertist^ in via sua. Sed non dcbetis mihi pro malo habere

quod laudo Albertistas, cum vos estis Thomista, quia non est magna dif-

soferenlia, et multum concordant in aliquibus. Sed doctor sanctus est pro-

fimdior, et hoc habet ex speciali inspiratione Spiritiissancti : quapropter

eliam dicilur Doctor sanctus, (piamvis Heuchlin non vocat eum sic in suis

scripturis, et propterea est hereticiis et maneat in nominc diaboli. Ego

nuper fui iratus super unum Iiiristam qui defendit eum, Et scripsi unum

^Bprmen metricum contra eum. Etcnim soleo poelicare etiam, quando sum

^^m- * M. 4. '^ c 4. q 5. * michi 5. mT 5. (et sic solet, ubi non michi) ® mcii

^^Bb 4. mcam omi.?. 5. '^ . fed 5. pnlais x 5. '* : etia 4. " ctjlfi 5. o 4,

^^5. •'' . ejro 5. ^^ e 4. ? 5. " .1.4.5. " . Et 4. circupojtauit 5.

" . fed J. 26 Kt COclufioes 4. «s g 4. § 5. " Et 4. " . et 5. ** etcnl 5.

206 EPISTOLJE OBSCVRORVM VIRORVM NOViE.

solus, ex Arte metrificandi Bebelii que est multuin subtilis. Est autem hoc Carmen.

Astripotenti dei Mater venerabilis Christi,

Da precibus famuU aures benignas tui: Qui te orat, Maria, pro sancla Theologia, 5

Contra quam scribit Reuchhn lurista malus, Non clarificatus nec desuper iliuminatus,

QuaHter esse debet qui vult placere tibi. Ergo tuum natum memento habere rogatum,

Ut subvenire veUt huic facultati su^ 10

Et est Elegiacum et scanditur sicut primum metrum in Boetio inci- piens 'Carmina qui quondam studio etc' Scd nuncius non dixit mihi quod vult ita cito recedere, aUas volui vobis misisse plura metra que scripsi pro defensione ecclesie et fidei. Ergo cogitate quod mittatis mihi tale commentum a vobis practicatum. tunc iterum volo vobis aUquid novi mit- ts tere. Valete raptim faustim zelose Datum Olmuntz in Moravia.

12.

C Magister Wilhelmus Lamp artium Magister Magistro Ortvino Gratio 20

Salutem.

Reverende Vir, secundum quod dixistis et mandastis mihi quod statim quando venio ad Romam, debeo vobis scribere quomodo transivit mihi in via per omnia et quomodo sto quoad sanitatem corporis Sciatis quod de gratia dei adhuc sum sanus, et vellem etiam de vobis Ubenter25 audire quod estis sanus. Sed spero, si vult dominus deus, quod estis sanus. Et facio vobis notum qualiter statim quando veni ad Maguntiam in hospitium Coron^, tunc inveni ibi quosdam viros qui loquebantur de Causa fidei, et erant pro Doctore Reuchlin, et quando viderunt quod ego sum Coloniensis, adhuc magis loquebantur et fecerunt mihi in despectum. 30 Et laudaverunt lohannem Reuchlin et parvipenderunt Magistros nostros in Colonia et dixerunt quod essent vespertiliones qui nihil habent agere in luce, sed volant in tenebris, et tractant Obscuritates. Tunc ego dixi 'Audiatur pars altera', et alhgavi Flores legum. Et ipsi inceperunt me irritare multis malis verbis, quod dixi: 'Quid mihi cum Reuchlin? Per-35

^" faculatati 4. ** Incipies 4. ^^ ftudio ii. non habet 4. niichi 5. ^^ : q 4. '•* e ^. Q 5. michi 5.

18 Guilhelm» 5. 20 m. 4. ^* michi 5. 25 fan^ et 5. 2^ e ^. § 5. ^o dTpetu. 5, 31 I. reuchll 5. ^^ obfcuritates. 5. ^^ alligaui sic 4.5. ^^ Permitatis 4.

II. lODOCI SARTORIS. 12. WILHELMI LAMP. 207

mittatis iiie comedere pro pecunia mea'. Et potestis dicere 'domine Wil-

helme, vos debuissetis perseverasse et audacter respondisse ipsis'. Sciatis

quod non est faciendum in isto loco. Et audivi quod nuper unus in isto

hospitio fuit percussus cum uno scamno, quod defendit Magistrum nostrum

5 lacobum de Hochstraten. Quia isti socii qui vadunt ibi ad mensam, sunt

valde terribiles, et habent giadios et spados: et unus ex eis est Comes et

tst iongus vir et habet albos crines. Ipsi dicunt quod accipit cum ma-

nibus suis unum virum armatum et iactat eum ad terram. Et hal)et gia-

dium ita longum sicut gigas. Quando vidi eum, tunc tacui et permisi eos

loloqui. Sed cogitavi quod vellem vobis scribere, sed protunc non statim

habui nuncium. Sed quando veni ad AVormatiam, intravimus ad unum

hospitium, ubi sunt muUi doctores, qui sunt assessores in ludicio Camer^.

Ii>i dicebant mirabilia contra Tlieologos. et audivi quod citaverunt lohannem

Pfeflerkorn propter Stormglock. Et dixit unus: *vos videbitis quod adhuc in

ispaucis annis auferentur isti Magistri nostri et non erunt amplius'. Tunc

dixi: 'Quis tunc predicabit vobis et docebit in fide Catholica?' Respondit

ille: 'Hoc faciunt docti Theologi, qui intelhgunt scripturas, sicut Erasmus

Roterodamus, Paulus Ricius, lohannes Rwichlin et alii'. Tunc tacui et

cogitavi mecum 'Slultus stulta loquitur'. Et sedit unus in mensa nomine

wTheobaldus Fettich, qui pronunc est Doctor Medicinp, et cognovi cum,

quia olim stetit Colonie in bursa montis: ipse multo plura dixit quam alii.

^Ei dixi ei: 'Vos debetis recordare quod fecistis luramentum Rectori et

^Biiversitati Coloniensi'. Respondit quod merdaret su])er nos omnes. Sed

transeant illa. Postea quando exivimus Wormaciam, venerunt quidam viri

j^rribiles in equis, habentes halistas cum telis ct volentes nos sagittare.

^Bnc socius meus clamavit 'lesus, lesus'. et ego habens bonum cor dixi

quod non debet ita clamare, et dixi ad ilios viros *Domini gratiosi, no-

^^te sagittare nos, quia non sumus induli cum armis, et non sumus inimici

l^^gtri, sed sumus clerici, et tendimus Romam pro beneficiis'. Tunc unus

sodixit: *Quid ego curo beneficia? Detis mihi pccuniam et sociis meis quod

liabemus bibalia, vel diabolus debet vos confundere'. Tunc si voluimus

venire de ipsis, oportet quod dedimus ipsis .11. florenes. Et ego dixi oc-

culte: 'Ribite quod diabolus benedicat vobis'. Et postea socius meus

dixit: 'Quid vobis videtur, volumus illos citare ad Curiam Romanam?'

35tunc dixi quod non est possibile, quia non scimus nomina ipsorum. Deinde

per multam merdam ivimus ad Augustam, et valde pluit, et etiam ita ninxit

qnod non potuimus aperire oculos noslros. Tunc dixit socius meus *o

diabole, quomodo friget me. Si essem adhuc Coloniy, ego non vellem ire

I* U. 4.5. ^ . qj 5. 7 Crines 4. » . quando S. »» . fj 5. » afferfojes .5. c 4. q 5. <3 I. 5. «« I0.5. *° e 4. « rcojdare 5. *> . fed 5. *^' . Tuc 4. . Et 36 luim" 4.5. . Et etia 4. etiam 5. ' "^ meus omis. 5.

208 EPISTOL^ OBSCVRORVM VIRORVM NOViE.

ad Curiam Romanam'. Et ego risi. In hospitio autem erat una pulchra virgo; et de nocte fecerunt choream, et socius meus chorisavit etiam. Et dixi ei quod non deheret facere: Quia iam est Magister, et non deberet exer- cere istas levitates. Sed ipse non curavit, et dixit mihi: *Si ilia virgo vellet mecum dormire per unam noctem, ego vellem de merda eius co- :> medere unam hhram'. Et non potui amplius audire, sed aliegavi Ecclesia- stes .1. : 'Vanitas vanitatum et omnia vanitas', et ivi dormitum. De mane venimus ad LanBpergk, uhi socius meus supposuit ancillam hospitis per no- ctem. Et de mane quando exivimus hospitium, tunc equus suus claudi- cavit, et dixi: 'supponatis amplius ancillas'; sed unus faber iuvavit ei. Elio postea venimus ad Schangavv, ubi emimus pulchra specula. Deinde ivi- mus versus Inspruck. Tunc fuit ita mala via quod Equi non potuerunt ire; et fuit ita profunda merda quod Iransivit Equis ad ventres superius. Et sic post multas trihulationes venimus Insprucken, ubi fuit dominus Im- perator et eius vasalli et Curiales et satrape et milites et armigeri, hahen- 15 tes vestes sericas et catlienas aureas in collibus suis. Et ahqui fuerunt lerrihiles cum barbis et birretis scissis mihtariter. Et timui comedere in hospitio, quia audivi unum dicentem: 'Si esset Imperator,^ ipse vellet sus- pendere omnes Curtisanos, quia vadunt Romam et discunt nequitias. Ibi etiam decipiunt se invicem pro beneficiis, et vexant alios heneficiatos in20 Almania, et faciunt quod pecunia venit ad Romam de Almania': Et sic vidi quod isli Curiales non curant deum neque homines: et ergo peribunt sicut pulvis a facie venti. Postea transivimus per unum montem qui fuit plenus nive et est ita altus, quod credo quod transit ad medium Celi. Et fuit ita magnum frigus super illum montem, quod putavi hahere febrem, ein cogitavi de stufa mea Colonie. Dixit autem socius meus: '0 si haberem pellicium meum'. Tunc dixi ei: 'Vos semper queritis de frigiditate quando estis in Campo, et quando venitis ad hospitium, tunc vultis supponere. Non scitis quod coitus etiam infrigidat?' Respondit ipse quod non videtur sibi quod infrigidat, sed calefacit. Et debetis scire, Magister Ortvine, quod 30 in vita mea non vidi unum hominem ita luxuriosum: semper quando in- travimus unum hospitium, tunc primum verbum fuit ad famulum hospitis: *0 famule, non habemus aliquid pro genibus? [Datulus meus stat michi ita dure: ego scio quod vellem cum eo nuces supra percutere.]' Deinde venimus ad Tridentum. Et parcat mihi dominus, et vos etiam non ha-35 beatis mihi pro malo, quod scribo vobis veritatem: quia ibi etiam semel

* rhomanam. 5. ^ : Et ■#. ^ iam omis. 5. "* . Et 4. michi 5. ^ Ego 4. . Ego 5. ^ Lanfzperg 5. ^^ cras a^ite amplius adiecit 5. ^'^ Ifpruck 4. 5. ^^ Ifprucken 4. Ifpjuckeu 5. '^ e 4. ^ 5. *^ rhomam 5. ^o etiam 5. et 4. . Et 5. 21 ihomam 5. 22 u^n 5. «5 Frigus 5. 27 , tunc 5. «8 ; Et ^. , tunc non hahet 4, ^" Infrigidat 4.5. ^* Ita 4.5. Semp 4. qnando 5. ^^ Hofpi- cium 5. ^^ Datulus ... percutere. non est in 4. ^^ . Quia 4.5,

?

12. WILHELMI LAMP. 209

piirgavi renes vadens occulte ad proslibulum. Sed postea de nocte oravi horas de beata virgine pro peccato illo. Fuerunt ibi mult^ genles, volen- (es ire ad Veronam, et facere ibi mirabilia. Et dicebantur nobis grandia, quomodo Imperator velit captivare Venetiam. Et vidimus bombardas el

oalia multa qualia non vidi in diebus vit^ me^. Et una Sabbatorum veni- mus ad Veronam. Illa est pulchra Civitas Iiabens muros, castra et for- talitia. Et vidimus ibi domum Ditheri de Bern, ubi ipse habitavit. et ibi superavit et morlificavi^ multos gigantes qui bellaverunt cum ipso. Postea volentes procedere, diu non poluimus propter metum Venetianorum, quia

:odicebatur quod essent in campo. Et fuit verum. Quia postea apud Man- luam audivimus eos bombardare, quia iacebant ante Brixiam. Et dixit socius meus: 'Hic natus fuit Virgilius*. Respondi: *Quid curo illum paga- num? Nos volumus ire ad Cannelitas et videre Baptistam Mantuanum qui in duplo est melior quam Virgilius, sicut ego audivi bene decies ab Ort-

i5>ino'. et dixi ei, quomodo semel reprehendistis Donatum, quando dicit: 'Doctissimus poetarum fuit Virgilius vel optimus plebis'. Et dixistis 'Sed ps.set Donatus hic, ego Vellem ei in faciem dicere quod mentitur: quia Baptista Manluanus est super Virgilium'. Et quando venimus ad clauslrum Carmelitarum, dicebatur nobis quod Baptista Manluanus est mortuus. Tunc

todixi 'Requiescat in pace'. Deinde venimus ad Bononiam, ubi fuit San- ctissimus et etiam rex PVancie. Ibi audivimus missam Paj^alem, el acce- pimus multas indulgentias pro omnibus peccatis, tam venialibus quam mor- lalibus, et fecimus confessionem. Tunc fuit ibi Reverendus pater frater lacobus de Hochstraten Magister noster et inquisitor h§reticp pravilatis.

:sEt ego videns eum dixi: '0 pater reverende, (piid excellentia vestra facit liic? Ego putavi quod esHs Rom^'. Tunc dedi ei lilteras vestras et litte- ras Magistri nostri Arnohli dcTungari: tunc respondit mihi quod vult im- pelrare per regem Francip, quod Reuchlin debet declarari b^reticus, et speculum Oculare debet comburi. Intcrrogavi autem eum: 'IntelUgit tunc

3oeliam Rex istam materiam?' Respondit: 'Licet ipse non intelligit per se, tamen Theologi in Parrisia instruxerunt eum; et confessor suus Wilhel- mus Parvi, qui est vir zelosus, dixit ei in confessione quod non vult eum alisolvere nisi vult facerc cum Papa quod Reuchlin declarabitur hyreticus'. Et gavisus sum valde et dixi 'det dominus deus qiiod (lat secundum verba

nsveslra'. Et inveni iid multos Curtisanos mibi notos, et invitavi eos ad hospitium. Deinde ivimus ad Florentiam, qup est ita pulchra Civitas sicut est in mundo. Et poslea Senam, ubi est universitas, sed sunt |)auci Tbeo- logi. Postca sunt parv^ Civit<ites, et una vocatur MonteHascon: Ibi bibi-

* in vita mea. 5. ' Et ibi ■#. " po8tea^.5. " Cnrmilitafl 4.5. IJap- flita Matuanri 4. «^ Quomodo 4. *» Deiudo 5. *• c. 4. ^. 5. '" . tunc 5. Ifa» (6w) 4. literas tum Ira» 5. " : Tanc 4. " : Et 4. " . Et 4.5. '» hofpi- ciu. 5. <] 4.

Epp. obscvror. vibor. 14

210 EPlSTOLiE OBSCVftORVM VIRORViJ KOV^.

mus optimum vinum, quale non bibi in vita mea : et interrogavi bospitem quomodo vocatur illud vinum? Respondit quod est lachryma Christi. Tunc (lixit socius meus: 'utinam Christus vellet etiam flere in patria nostra'. Et sic bibiiims bonam positionem. Et post duos dies intravimus Romam. Laudetur deus qui liberavit nos de multis tribulationibus que sunt in totai via , necnon in mala Scarparia. Sed nunc in Curia non intellexi aliqua nova, nisi quod vidi hic unum Animal bene ita magnum sicut quatuor equi, et habet rostrum ita longum sicut ego, et est mirabilis creatura. Quando vidi, tunc dixi: 'Mirabilis deus in operibus suis'. Ego vellem dare unum florenum quod videre deberetis iilam bestiam. Sed credo per deum lo quod salis bene expedivi me scribendo. Vos similiter faciatis, alias nun- quam vobis scribam. Et valete saniter. Datum raptim Roman^ Curi^.

13. C Thomas Klorbius

humilis Theologi^ doctor 15

Magistro Ortvino Salutem.

Quia scriptum est 'vexatio dat intellectum': Ergo non debetis mihi habere pro malo quod modicum teneo vobis oppositum, cum ego facio in bonam partem. Vos nuper scripsistis in uno dictamine de uno Magistro 20 nostro, quod est valde doctus, et est Doctor multorum annorum, et est profundus Scotista, et est valde cursivus in libris Sententiarum ; etiam scit mentetenus totum librum Doctoris sancti de Ente et Essentia, et For- talitium lidei est ei sicut Pater noster; et per artem memorativam im- pressit sibi formalitates Scoti sicut ceram; et ultimo scribitis quod estss membrum decem universitatum. Parcatis mihi, vos estis incongruus: quia unum membrum non potest habere plura corpora: sed per contrarium unum corpus bene habet plura membra : Quia corpus humanum habet ca- put, pedes, manus, brachia, ventrem, priapum, vel vulvam si est mulier; et pes est membrum hominis, et caput est membrum hominis .etc. et totum 30 Corpus hominis habet sub se illa membra, et illa membra subsunt huic Cor-

^* post] p^ 5. ^ Fortasse Lampius quoque 'nescivit quod est poeta' et scripsit :

Laudetur deus qui liberavit nos de multis tribulationibus Que sunt in tota via, necnon in mala scarparia. 6 . fed 5. 8 cteatura: Quado 4. ^^ Alias 4. 12 Rhoman^ 5.

1« M. 4. 19 Ego 4. 22 . Etia 4. «3.24 fortaliciu 5. . Et 4. 24.25 impreffit 4.5. . Et 4. 26 Quia 4,5, 27 menbru 4. 28 , Qi^ja 4. Quia 5. 28.29 Caput 4.5. .Et 4. 80 . Et 4.5.

12. WILHELMI LAMP. 13. THOMiE KLOliBII. 14. OTHONIS HEMEKLIN. 2l 1

pori, siciit species suo generi: sed nuliuni istorum membrorum habet sub se plura Corpora. Setl si veUtis dicere cpiod talis Magister noster est Cor- pus decem uuiversitatum , iterum ogo vellem repreiiendere vos, quia ibi pularet aliquis, quod decem Universitalcs essent meml)ra illius magistri nostri, oet quod ipse conslaret ex decem universitatibus; quo posito fuerit scanda- lum iliis X universitatibus et ips^ minorarentur exinde : cum unus boino (quia etiam magislri nostri, sicut scitis, sunt bomines) dicerelur esse di- gnior tot universitatibus : quod est Casus impossibilis, quia etiam Doctor sanctus non est plus quam x Universitates. Quomodo ergo volunius emen-

lodare, quod dicimus recte? Advertatis, quia est queslio multum diriicilis; tt quamvis pertinet ad grammaticalia , tamen etiam plures Magislri nostri non sciunt. Ille ergo qui est inmatriculatus in decem unfversilatibus, etiam ad tempus studuit in eis, audiens lectiones, et servans statuta, facto etiam et servato iuramento, exbibens honorem Magistris et doctoribus, potest

•odicere: 'Ego sum membra decem Universitatum', et non 'membrnm'. Et non est oratio incongrua, quanivis sit ibi disconvenientia in numero: quia lit ibi appositio, sicut in Virgilio 'Formosum pastor Coridon ardebat Ale- xim, Delitias domini': quia ibi etiam Alexis, qui est solum unus rusticus, dicitur esse deliti^ per appositionem. Et credatis mihi quod est una sub-

sotiHtas valde notabilis. Ego didici quando steti Lovani^, et nonduin fui bacularius, quando hec materia fuit dispulata per quatiior dics. Non ba- bealis pro indignatione, quia ex bono scripsi vobis et Valete. Datuin Con- fluentif.

14.

C Magister Otho Hemerliii

Magistro Ortvino Gratio

Salutis maximam Copiam. Venerabilis Magister, dominatio vestra niagnani graliam fecit mibi mittendo illum notabilem librum lohannis PfefTerkorn, qui inlilulalur 'Defensio lobannis Pfefferkorn conlra famosas*. Ego non

?»possum admirari salis, quod sic notabiliter et excellciiter ille vir reprc- liendit lohannem Reuchlin. Et dixi quando legi: iste Reuchlin deberet libenter esse mortuus'. Sed plebanus qtiidam exislens boiiiis Reiichliiiisla, semper opponit mihi Argiiens a maiori ad minus. Et heri ante vesperas quando ivi secum spaciatuin, h§c verba cxiverunt ab ore suo: *Si Theo-

ttlogi non obtinuerunt contra Reuchlin in Almania, multo minus obtinebunt

' . 8ed 4. S3 5. ' . Qiiia 4.5. « .x. 5. ipc 4. ipf<i 5. » .x. 5, " . Et 4.5, " .X. 5. " Oratio 4. Ojato 5. difconientia 4. . Quia 4. , Qj 5. "-'8 Alexcm 4. B. Qnia </. . Q: 5. " Apporitionc -#. «» LeuoniQ -^.5. ^i quatoj -/. ^ » M. ^. «^ michi 5. loannis 5. «" loannis 5. ^i lo. 5. « plabanus 4, exils 5.

14*

212 EPISTOL^ OBSCVKORVM VIRORVM NOV^.

in Curia Romana, quia in Italia sunt doctissimi viri, et statim intelligent stultitiam et vanitatem Tlieologorum , quia Rome non curantur tales fra- scari^'. Et etiam dixit: 'Quale signum est hoc, quod Theologi non audent nominibus propriis scribere contra lohannem Reuchhn et coherentes, sed subordinanl unum bufonem qui neque honorem neque bona habet per-5 dere, et huic adscribunt hbros?' Tunc respondi ego: 'f*fefferkorn quidem composuit materiam, sed Magister Ortvinus postea lalinisavit\ Dixit ple- banus: 'Bene scio quod Ortvinus composuit hoc latinum , quia statim co- gnovi stilum suum ; etiam scio quod ipse Ortvinus est de bona progenie, sciUcet sacerdotali. Sed dicatis mihi unum: Vos habetis fateri quod Pfef- lo ferkorn non scit Alphabetum latinum. Et si non scit alphabetum, multo minus scit legere. Et si non scit legere, multo minus scit intelligere. Et si non scit intelligere, multo miims scit scribere et componere. Et si non scit legere neque intelligere neque scribere, multo minus scit disputare de istis questionibus quas nemo potest sapere nisi sit profundissimus litte- 15 ratus. Quomodo ergo est possibile quod ipse composuit hanc materiam vel latine vel teutonice vel hebraice? Respondi quod videtur mihi quod Pfefferkorn habet ita illuminatum intellectum, et ita sepe audivit istam materiam quod adiuvante deo et ex instinctu spiritussancti bene potest disputare desuper. Et causa illa est ita facilis, quod Reuchlin posset vinci 20 in ea etiam per uxoiem Pfefferkorns'. Dixit plebanus: 'Verum est hoc. Quia credo quod uxorem lohannis Pfefferkorn non vincerent quinque iu- venes quadrati rustici ex Westphalia, multo minus lohannes Reuchlin, qui est senex et debilis et per Consequens impotens, poterit eam vincere. Sed miror quod Sanctissimus dominus Papa et etiam Imperator noster permit- 25 tunt tanta scandala fieri per istum ludaicum bufonem, quod debet stare in loco sacro et predicare populo et dare benedictionem, et facere talia, quf si faceret unus laycus qui fuisset semper Christianus, tamen nihil boni deberemus suspicari de eo; multo minus de ludeo baptizato, qui non debet probari quod fuerit bonus Christianus, nisi post mortem. Et si non3o_ deberent hoc pati, multo minus deberent pati quod ipse intromitteret se in disputationes Doctissimorum virorum , et scandalizaret honestissimos vi- ros. Ipse deberet suspendi cum libris et scandalis suis, sicut diu meruil'. Respondi quod predicatio lohannis Pfeffercorn non fuit pontificalis, sed fuit laycalis et simplex instructio. Sed de libris eius manifestum est quodss ipse defendit se contra lohannem Reuchlin qui parvipendit eum. Et ipse

1 Rhomana 5. 2 ftulticiam 5. Vanitate^. 5. Quia 4. rhom^ 5. ^-^ & 4. q 5. hoc? 4.5. 4 loannem 5. ^ PfefFerKorn 5. ^ m. O2. 4. « copufuit 4. 1" raichi 5. Pfeifer. 5. *2 minus] nimis 4. ^^ theutonice 5. michi 5. *s In- tellectu: 4.5. 21 Pepgrieomi. 5. 22 loannis Pfeffer. 5. ^^-"^^ l\men&i^ 4.5. Veft- phalia: 3. 23 , fed 5. 27 . Et 4.5. 29 Eo 4. 32 . j^t 4. 33 . Ipfi 4. 34 Iq. annis PfefFercojn 5. 35 ; f^d 5, 36 loan. 5.

14. OTHONIS UEMERLIN. 15. PETKI STEYNHART. 21 3

in Speculo siio maiiuali comgit iniustitiam loliannis Heuclilin. Et quod sit bonus Christianus presumitur ex hoc quoil si non cogitaret semper manere Chrislianus, ipse iion esset ita iralns super liidyos, et faceret eis lanta mala'. Dixit plehaiius 'Scrihere seii componere lihros est una magna 5res, et uon competit nisi magnis el Doctis Viris qui sunt aitissime gra- duati, multo miniis lohanni preflerkorn qui est Ideota: et Ergo Theologi Colonienses nunquam dehuissent pr^tendere (|uod vellcnt hominihus per- suadere quod Pfefferkorn componit talia. Sed si ego essem Imperator, Ego vellem Pfeflerkorn et Ilochstrat suspcndere ad unum patibulum'. Re-

lospondi: 'U"id fecit Magister iioster lacobus de Ilochstraten ? Tamen est bonus Imperialis, quod ego volo probare per Epistolam suam ad Impe- ralorem, in qua sic scribit: „Valeat et in ^ternum gaudeat C^saria Ma- iestas quain deus optimus maximusque sup Ecclesip conservare dignetur per milia lempora felicem".' Dixit plebanus: *ego vidi x malefactores

15 mortificari , et nullus fuit ita dignus mortis sicut Ilochstrat, qui tam ho- num et innocentem virum sic iniuste tribulat, et adhuc petiit etiam adiu- torium a Rege Franci^ qui est publicus inimicus Imperii, contra lohan- nem Reuchlin; quod est crimen les^ maiestatis; et super hoc Roma3 la- mentavit'. Respondi quod Hochstrat facit talia zelo lldei, et fides maior

2oest quam imperator, et Theologi non curant superioritatem s^cularem'. Tunc plebaniis ahscessit dicens: '0 Innocentissime Reuchlin, debes tu sic Iractari a pessimis et nequitiosissimis trihulatorihus"^ Deus tc conservet. Sed si ulla est iuslicia, tu non potes superari in ista causa. Ergo pos- sum dicere: "zelahunt gentes et nihil adversum te poterunt".' Respondi

?5 0cculte: 'Fiant dies eius paiici, et Episcopatum eius accipiat alter*. Per deum, domiiie Ortvine, nos habemus multas Irihulaliones. Vellem quod ista causa esset expedita : et ergo scribatis mihi tamen quomodo stat in Curia Romana, et Valeatis per tot annos (|uot vixit Matusalem. Datum Vratislavia.

30 15.

C Magister Petrus Steynhart

Magistro Ortvino Oratio

Salntem.

Muilum veliem vohis scribere, domine Ortvine, de novltatibus hinc- »inde et bellis et guerris et etiam de Causa lohannis Reuchlin: sed iam

• iniufticia 5. lo. 3. * bouus 4. * Componere 4. • loanni Pfoffer- 5. ergo 5. » Pfeffercojn 5. » Pfeffercojn 5. '" M. nr laco. 4. Ma. 5. 'Umen 5. •« Cefarea 5. *«•" Ma. 4. " .x. 5. " loannem 5. '• . Kt 4. T^omaB 4. Khomse 5. " iarticia 5. " michi 5. ** Rhomana 5. valcatis 4,

»• M. 4. 5. »* : 8ed 4. . Srd 5.

2 I 4 EPISTOLiE OBSCVROKVM VIRORVM NOV^.

siini ila iralus quod non possum scdere pre ira: et ergo non possum scri- bere talia, quia Cor palpat mihi quasi unus pcrcuteret cum pugno, quia est liic unus Almanus de partibus Misnensium, et ipse promisit mihi dare unum vocabularium luris : et nunc non vult dare, et s^pe monui eum ami- cabiHter, sed non iuvat. Et video quod pretendit me vexare. Sed quias scitis quod omne promissum cadit in debitum, propterea feci eum citare. Tunc hodie scripsit mihi unam Htteram vituperativam et scandalisavit me quasi bufonem. Ergo sum ita iratus quod nescio quid debeo facere. Sed volo ire ad gubernatorem et impetrare unum mandatum de capiendo, quia iste socius est milii suspectus de fuga. Et quando non mittit mihi statim lo librum; tunc afferam famulos pariselli ad captivandum eum, et miltere in presunam: et si tunc habebit unum strapecordam vei duas, capiat sibi: quia volo eum docere quomodo debet unum circumducere, et non tenere promissum. Et credatis mihi firmiter quod volo rectificare illum socium: vel est damnum quod vivo. Quia oportet me habere talem librum, quia 15 iam pono studium meum in ordine, et emi libros in lure et in aHis, va- dens cotidie quatluor horas ad Sapientiam, audiendo Instituta, et Infortia- tum, et etiam in iure Canonico, et Regulas cancellarip; et inveni hic unum librum multum practicum, et est excellens, et ex eo disco multa: ego credo quod in Almania non habetis eum: ipse est mirabilis et est vaIde2o' declarativus, et intitulatur 'Casus longi super Institutis', et practicat pul- cherrimas materias, et i(a profunde declarat Instituta, quod s^pe dividit unum Paragraphum in .x. partes, et procedit per modum dialogi, et est etiam quantum ad latinitatem valde elegans. Non possum vobis scribere quanlum est ulile habere talem librum. Sed non debetis dicere luristis?» in Colonia qui sunt fautores loannis Reuchlin: quia si haberent ilium librum, magis subtiliter possent practicare. Ego bene scio quod non ha- betis libcnter quod studeo in lure, quia sppe dixistis milii quod debeo studere in Theologia, qu§ beatificat et est de maiori merito, quam illa lura que faciunt curvum rectum et rectum curvum. Et allegaslis mihi 30 Richardum in uno passu. Attamen dico vobis quod oportet me facere, quia scientia luris est de pane lucrando: unde versus :

„Dat Galienus opes et sanctio lustiniani: Ex aliis paleas, ex istis collige grana". Et scitis bene quod alias sum pauper, et mater mea scripsit mihi quod 35 debeo cogitare ad habendum victum et amictum, quia amplius non vult

2 michi 5. el sic octiens in hac ep. "^ literam 5. funa: 4. ^^ q^^^^ ^5^ 15 ^ q^^^ ^ 17 quatuor 5. fapietia 4.5. inftituta 4.5. infortiatum 4.5. i^ Pjacticu: 4.5. «i inftitutis 4.5. 22 inftituta: 4. 23 est omis. 5. 26 fautoj^s lo. 4. 28 fepe 4. 29 q^g ^ 30 q ^ 32 ^ Quja 4. . Unde 4. ^3 ^^ 4 ^^ ^^ ae , q^^^ 4^

15. PETRI STEYNHART. 16. lOHANNIS PILEATORIS.

215

mittere mihi pecuniam: et sic est per deum. Sed iam ilerum cogito de isto socio qui fecit me iratum. Valete cordialiter. Datum Rom§.

16.

C Magister lohannes Pileatoris

Magistro Ortvino Gratio

Salules vobis plures

Quam sunt in Polonia fures, 20

in Bohemia heretici,

iii terra Suitensium rustici,

iii Italia Scorpiones,

iii Hispania lenones,

in Ungaria pediculi, 25

in Parrisia articuli,

in Saxonia potatores,

in Venetia Mercatores, Et

Rome Gurtisani,

in Aimania Cappellani, 30

in Frisia CabalH,

in terra Franci^ vasalli,

pisces in Marchia,

sues in Pomerania,

oves in terra AngH^, 35

boves in regno Dacip ,

Meretrices in Bamberga, artifices in Nurmberga, in Praga lud^i, Colonip Pharisei, Clerici in Herbipoli, naves in NeapoU, Busto ducis acufices, Franckfordif peinfices, nobiles in Franconia,

naut^ in Selandia, Sodamitici Florenti^ , [genti^,, ex ordine predicatorum iiidul- textores August^, per ^statem locust^, Cojundje in Wettrania, caules in Bavaria, alleces in Flandria, sacci in Turingia,

Id psl infinitas Sahites vobis opto, Venerabilis Magister, quia estis inihi ita cbarus sicut est possibile in caritate non ficta. Sed [jossetis dicere quod fingo illam dilectionem, (piia non creditis quod est ita cordialis: igi- ♦"lur non volo inultum scribere de illa. Unde versus ,.Uans proprio sordel in ore", Teulonice „Fygen lob slinckt geren". Sed iii sigimiii dileclionis milto vobis hic duo munera, scilicet unum Pater nosler factum de cornu

m

• mT 5.

* M.4.

* M. -/.5. ^ In 4. versHs 3.. .13, tum 14. ..20. et Hcqitentl pafl. c ver- 27..,31. et 32... 30. ita cxpreHsi sunl, Et-J ut sinyuUs Et prffpositum essc siijnifl- In 5. Et pra'positum est versibus 10. et 28. omissa linea , — ''— ». omnes inttia- les liUerw in 5. maiores sunt, • leones 5. ' Parrhina 5. ^* 0 4. ^ 5. '* daci^ 4. •* Bnfto 4.5. (ut tum swpe bust pro busc scrihehant) " 0 -^. 9 5. '" Nautee 5. » Sodamitici 4.5. ^* c 4. q 5. ^t f^ftatcm 4.5. e 4. q 5.' '» Wcttrania afias guoque Huttenus scribebat. ^^ Haleces 5. '^ michi 5. et sic quinquiens post in hac ep. 38 charitate 5. *' . Scj 4.

I

216 EPISTOL^ OBSCVBOEVM VIBORVM NOViE.

l)ufli, et teligit sepiilchrum Sanctorum Petri ct Pauli et multas alias reli- quias llomp. Et cum hoc feci tres missas superius legi. Et dicunt quod valet contra latrones et omnes interfectoriales nequitias, quando aliquis orat Rosarium in eo. Secundo mitto vobis unam rem que est ligata in pan- niculo, et habet virtutes contra serpentes, quia vidi experimentum; et5 quandocunque (deus custodiat) mordet vos unus serpens, tunc non nocet vobis: ego dedi unum Carlinum pro. Fuit hic unus in Campo flore qui facit mirabilia per virtutem sancti PauU , et habuit muhum de serpentibus terribiUter formatis, ita quod est mirabile ad videndum. Ipse tangit eos et non nocet ei; sed quando mordet unum alium, tunc ipse liberat eum lo per talem virtutem, dans homini illam materiam sic ligatam; et dicunt quod est de ifla progenie, cui sanctus Paulus concessit talem virtutem. Quia quando sanctus Paulus ambulavit in terris, tunc semel fuit hospita- tus ab uno viro qui tractavit eum cum summa reverentia, et faciens ei bonam Companiam prebendo comedere et bibere et bona lectisternia , etis de mane quesivit eum *0 bone domine, non habeatis mihi pro malo: ego video quod estis unus magnus vir, et habetis specialem gratiam a deo, et non dubito quod estis sanctus, quia heri vidi vos facere miracula. Rogo dicatis mihi quis estis?' Respondit ei sanctus Paulus: *ego sum Paulus Christi apostolus'. Tunc ille vir cecidit in genua sua dicens: *0 sanctezo Paule, parcatis mihi, quia nescivi quis estis : et ergo rogo vos velitis deum orare pro peccatis meis, et velitis mihi dare pro valedictione unam spe- cialcm gratiam propter deum'. Dixit ei sanctus Paulus: 'Fides tua salvum te fecit', et dedit ei talem^gratiam, et omnibus successoribus suis, quod possunt sanare homines qui sunt veneficati* a serpentibus. Et iste vir qui 25 dedit mihi hoc, est de tali progenie, sicut multotiens probavit. Ergo ac- cipiatis pro bono, Et scribite mihi novalia de guerris; et mittatis me scire an ille lurista lohannes Reuchlin composuit adhuc alia contra vos, quia possibile est quod fecit propter audatiam suam, quamvis nullis vestris pre- cedentibus demeritis. Sed spero quod etiam bene confundetis eum , quia 30 hic dominus Magister Noster Hochstrat dixit mihi quod causa sua bene stat, et quod debeo hoc vobis scribere. Valete Rom^ datum.

17.

C Fredericus Glantz

Magistro Ortvino Gratio ^

Salutis Cumulum, Honorabihs vir, si non scitis prius, tunc volo vobis certificare nova, quod fui hic in guerra cum quodam Cantore, qui putat

2 ? ^. e 5. ^ q'4. 10 . Sed 4. Sed 5. i^ . Et 4. 20 . tunc 5. 21 yos omis. 5. 2* . Et 4. Et 5. 29 loannes 5. 29 f^a audacia. 5. ^i . Qj 4^ m. N. 4. ^* Fradericus 4.5. -'^ M. 4.

i

16. lOHANNIS PILEATOBIS. 17. FKEDEKICI GLANTZ. IS. SIMONIS WOUST. 2 17

se esse niagnuui doniinum, sed est adliuc ita i»ene pauper socius sicut ego et alii. Nos bibimus in simul, et ipse di.xit <|uod j^ortasset milii uuum lolum canlarum Cerevisip: et ego dixi (juod uon: et ita me deus iuvet quod non vidi (|uod bibit. Tunc dixi: 'homiue ('autor, Ego non vidi (juod

sbibistis; si vidissem, tunc libenter vellem respoiulere vobis, (piia adlmc sum Imperterrilus contra unum Cantarum Cerevisip'. Tunc iuravit (puxl portasset mibi, et dixit quod debeo bibere. Respoudi: 'l*ortate mibi unum, et faciam vobis sequum'. Tunc dixit quod porlasset mibi, et ergo essem ei satisfacere obstriclus. Hespondi quod non vidi, et posito casu quod

10 vidissem, tamen non tenerer ei, et de nullo iure potest me cogere ad bi- bendum, quando non volo. Dixit iile 'Imo possum vos cogere'. He- spondi 'ubi boc legistis?' Oixit *in 1. Vinum .ff. Si certum petatur'. Respondi : 'Vos allegatis me lura, Ego non sum iurista, sed volo iuter- rogare desuper'. Et sic solvi zecbam el recessi. Et dixit i])se quod nun-

t&quam in vita sua vellet mibi portare aliquid. Respondi: 'dimittatis'. Sic est factum, Magister Orlviue. Vos etiam per Coutrariiuu scribite mibi novalia et Valete tam diu donec unus passer pouderat ceutum libras. Da- lum Monasterii.

18. C Frater Simon Worst

sacrp Tbeologip doctor

Magistro Ortvino Gratio

Saiutem.

[uam venit buc defensio lobamiis IMeflerkorn contra lamosas [tiani composuit in latino, semper ouiiii die audimus liic iiova: riiiis dicil sic, alius sic; Cnus est pro eo, alius jiro Reuclilin; Uiius defeiidit euin, alius culpat. Et est magnum certamen, et volunt invicem percutere se. Si deberem vobis scril)ere Oiiines guerras, (jiiy suiit de boc libro, Olyiii|)i^* me temjius sit defecturum. Sed transeunter dicam j)auca. Sinijjliritcr i)lu- ^•res dicunt, et communiter s^culares Magistri et jiresbiteri et fratres de ordine minoniiii, quod non est jiossibile (jiiod IMcllVrkorii (•om|)osuit isluiii librum, (juia iiuiiquam didicit unum verbuiii laliiiiim. Respoiideo (jiiod b^c obiectio nibil valet, licet magnos etiam viros in hunc U8(|ue diem per-

Perit, et male: quia loannes Pfefferkorn , qui secum fert Calamare et • michi 5. ' . Et 4.5. * Qnia 4. . Quia 5. "* miclii 5. ml 5. " ao- 4. a;(|uum. 5. michi 5. " volo dixit 4. "' michi 5. » F. 4. " M. 4.5. Gr. 4. Gra. 5. " Salu. 4. '♦ Ic.uiinis 5. "♦ : 0\im\uq 5. 'l 4.5. «» trafcunte 4. tranfeunt 5. ^2 ; q^ 4.5. "4 . Qj Io. pfcf. u 4. . Quia loan. Pfcfft r. qui 5.

2 I 8 EPISTOL^ OBSCVKORVM VIEORVM NOV^.

atramentarium, ea potest annotare que audit, vel in sermonibus publicis, vel in conventiculis, vel quando studentes et fratres predicatores veniunt in domum suam , vel quando ipse vadit ad balneum. Sancte deus, quot predicationes intra xii antios audivit? Quot admonitiones? Quot sanctorum patrum autoritates? Quas ipse vel per seipsum retinere aut uxori sue di- 6 cere potuit, vel ad parietem scribere, vel ad tabulam suam ponere. Et dixi etiam nuper quod lohannes PfeHerkorn de seipso profitetur (cilra iactantiam tamen), quod omnia ilia que in biblia vel in sacris Evangeliis habentur, per seipsum aliegare potest ad omne propositum, sive malum sive bonum , sive ludaice sive Almanice. Et etiam scit mentetenus omnia lo Evangelia qu^ per totum annum exponuntur, et potest ea recitare ad un- guem, quod non possunt facere isti lurist^ et poet^. Etiam habet filium nomine Laurentium, ingenuum profecto adolescentem, qui studuit ita quod est pallidus. Sed ego miror quod permittit eum studere in illis diabolicis poetis : ipse recolligit patri suo sententias Oratorum et poetarum tum ex is suo tum preceptorum suorum ore, ad omnem materiam et omne propo- situm: et scit allegare Hugonem. Et ipse lohannes Pfeflerkorn intelligit multa ex tam ingenuo adolescente, ita ut qu^ ipse indoctus facere non potest, fiUus eius perficiet. Doleant igitur omnes qui false circumtulerunt, quod ipse non composuit suos libros, sed doctores et Magistri in Colonia20 componunt eos: Erubescat quoque et in Aeternum ingemiscat lohannes Keuchlin, qui etiam dixit quod lohannes Pfefferkorn non composuit suum Manuale speculum, de quo sppe apud doctos fuit contentio, (piia tres viri dederunt ei illas Autoritates quas ibi allegavit. Tunc unus dixit: 'Qui sunt illi tres viri?' Respondi quod nescio; sed credo quod sunt illi tres viri, 25 qui apparuerunt Abraam, ut legitur in Genesi. Et quando dico taha, tunc subsannant me, vexantes sicut scutonem. Ego vellem quod diabolus per- cuteret eos plaga magna, sicut scribitur in libro lob, quem pronunc in monasterio nostro legimus ad mensam. Dicatis lohanni Pfeflerkorn, quod habeat patientiam, quia spero quod semel dominus deus faciet miraculum, 3o et salutate eum nomine meo. Etiam debetis mihi salutare uxorem eius sicut behe scitis: sed occulte. et Valeatis. Datum raptim, non valde spe- culative Antverpi^.

* .XII. 5 authoritates? 5. ' lo. 4.5. « q 4^ 11 ^ 4^ 17 i^ 45^

»" . Ita 4. 21 ^ternu 5. lo. 4.5. 22 lo. pfeffer. 4.5. 23 manuale 4. 24 ^u- thontates 5. 24.20 f^^t ifti viri? 5. . Sed 4.5. ifti 5. 29 i. p, 4 Iq. pfe. 5. 31 falutate 5. 32 Va. Da. raptu 4. raptu etiam 5. ^3 Autuerpie. 4.

IS. SIMONIS WOBST. 19. CVNBADI VNCKEBVNCK. 20. MABQVABDI FOTZENHVT. 219

19.

C Cunradus Unckebuuck

Magistro Ortvino Gratio.

Mirabile est, venerabilis domine Magister, (|uod parenles niei non niiU

Munt niibi pecuniani, et tamen sciunt quoil non baI)eo ununi obuUnn, et

scripsi eis bene viginli iitteras. Si non volunt niittere niibi pecuniani,

lunc per deuni ego volo aliter Tacere. Et credalis mibi (piod nuper iiabui

in vobmtate, quod vobii me obbgare sub penis Camer^ accomodando duos

llorenos Renenses aut tres, et redire in patriam, et dicere eis opinionem

lomeain, ita grosse (piod deberent tangere. Diabole, credunt quod sum

natus super arborem, vel debeo comedere fenum sicut animai? diabolus

auferat me si babui unum Carlinum in sex mensibus; ct semper nibii co-

medo nisi salatum et cepe et allium, et aliquando unum menestrum de

fabis vel berbis vel spinaciam more Italico. Ego bene scio quod fratres

i5inei in patria comedunt pisces et aves et bona fercula, et non cogitant

super me ; sed ego non volo diutius pati, et debelis ipsis (Hcere : tunc ego

liam volo diiigenter bic instare apud dominum meum, (piod proinovebit

ii«?gocium vestrum sicut scripsistis mibi. Et rogo vos, quaiido parentes

mei dabunt pecuniam, quod velilis niibi miltere. Et cum boc iiiitlatis

zomibi unum frustrum de Creta, quia in tola Roma non liabent I)onam cre-

lam, etiam si veUlis dare uiium florenum pro ea : sed sicut scitis, opor-

4el babere cretam, quia sum logicus: et quaiido volo facere syllogis-

I^Bim, tunc non babeo atramenlum semper. Etiam est fastidiosum faccre

fuin alramenlo: et mittatis mibi ligas teutonicas ad ligaiiduni raligas, (piia

j|i|ciuiit ita malas ligas in Italia quod est niirabile. Mitto vobis bic iiiiam

^^Bronicam qu^ tetigit capita sanctorum Petri et Pauli et multas alias reli-

quias; et milto vobis unum agnus dei; et debelis milii salutare domimim

Valentinum de CelterBbeim, magistrum nostrum colendissimum. |)er deum

40 minquam ita potuissem discere logicam si non stetissem iii biirsa sua;

:Mquia ipse est valde derlaralivus, et supposila cito (apimit qnaiido ipse legit.

Valete plurime cum sanilate mentis et corporis. Datiim Uomaiiy Ciiri^.

20.

i^ € Magister Marquardus Fotzcnliut " Magistro Ortvino Gratio

utem cum servitute amicabili. Vcnerabilis doniine Magister. sicut scri- 8 mihi qiiod debeo notilicare vobis de Magistro nostro facobo dc Ilocb- T( as.

* Conradu» 5, » M. 4.5. Gratio om. 4. * Nonno mirabile 5. * midii 5.

ag. 4. " pi^nig Camcre 4. " ccpo 4. cep^ 5. '* . ego 5. " michi 5. el

»ic infra tcr. »o fruftru sic 4.5. *' vcllitis 4. «'*« fcitl : (^ oy bfe 5. *• q 4.5.

e. 2 pau. 4. Pe. j. Pau. 5. " M. 4.5. '^ M. 4.5. »• michi 5.

I

220 EPISTOLiK OBSCVRORVM VIRORVM NOV^.

straten: Scitole quod Iiirist^ faciunt ei magnani inslantiam. Sed sicut ego audivi, diabolus confundet eos. Quia multi Cardinales sunt pro vobis, et precipue Cardinabs sancle Crucis, qui debet fieri papa quando ille Papa moritur. Et audivi quod dixit 'Ego volo defendere illum notabilem Theo- logum lacobum de alta piatea contra Reuclilin, et si omnes luriste in toto 5 mundo starent pro eo'. Sicut etiam fecit, cum liabuit semel articulos contra Petrum Ravennatem, qui etiam fuerunt multum hereticales, Et debetis pro certo habere, domine Ortvine, quod ille Cardinahs adhuc confundet omnes iuristas, quia est bonus pro Theologis. Et est etiam bonus pro rege Francie et Universitate Parrhisiensi. Antiquus Rex Francie voluit ipsum lo facere Papam. Etiam ahas habetis bonam causam. Cum hoc Magister INoster lacobus dedit ante octo dies unam pinguem propinam uni referen- dario cuiusdam Cardinalis quem non volo nominare, qui debet eum pro- movere apud Reverendissimum sicut bene scit. Fuit hic rumor, quod Episcopus Coloniensis est mortuus, et Comes de nova Aquila est electus is in novum episcopum. Si est verum, tunc volo dicere quod Canonici Co- lonienses sunt magni stulti, quia Poeta et Episcopus proprie suut duo Con- tradictoria. Etiam non esset bonum pro causa fidei, quia talis Comes est magnus fautor lohannis Reuchlin. Quia dixit mihi quidam Curtisanus, quod quando ex Colonia ivit ad Italiam, tunc ipse dedit ei unam Episto-20 lam, quam portavit lohanni Reuchlin ; et audivi ab aliis quod habet socie- tatem cum multis poetis et novis Theologis sicut est Erasmus Roterdamus. Quando ego fui in Herbipoli, tunc fuit unus poeta qui vocatur Ulricus Hutenus qui semper ridet et vexat Theologos et Magistros artium: ipse dixit in mensa in uno hospitio ad quendam alium nobiUtarem, quod in25 illo die scripsit unani litteram ad illum Comitem. tunc respondit ille no- bilitaris: *quid tamen scribitis, quando sic scribitis ad invicem?' Respondit ille, quod scripsit ei, quod debet facere magnam dihgentiam in causa fidei, et debet laborare pro Reuchlin contra Theologos, ne comburant Specu- lum oculare; et quod multum commendavit ei lohannem Reuchlin, etdixitso quod amat lohannem Reuchlin tanquam patrem suum. et ego tacui, ne notaret quod sum fautor vester. Et propterea dico vobis, quod non est bonum si iste debet esse episcopus. Sed spero quod non est verum. Ergo scribatis mihi veritatem et Valete a planta pedis usque ad verticem capitis, sicut dicit Esaias. Datum in Urbe Roma. Sf

1 lurifte 5. 2 pfundt 4. pfundat 5, ^ f. 4.5. ^ uotabile 5. ^ : Et 5. 1» parrificfi 5. "iZM.N. 4.5.' ^^ Colonieii. 4. Colo. 5. ^^■^'' Colonien. 4. Co- loni. 5. 18 eff3 4. *'-* R. 4. 5. michi 5. 21 jo, 4^ i^ Rgu, 5^ 22 Y^rsiL Roteio. 5. 24 Thologos 4. 26 ira3 4^ \^,^^ 5^ 27 abinvice 5. ^i lo. R. 4. lo. Reu. 5. ^^ michi veriuatem 5. ^^ . Sicut 4. urbe Romana. 5.

20. MARQVARDI FOTZENHVT. 21. lOHANNIS HOLCOT. 22. lODOCI KLYNGK. 22 l

€ lohannes Holcot Magistro Ortvino Gratio

5 Amicabilitalem pro salule. excellens vir, accepi litteram veslram (piam compilastis in Colonia, et notelis quoil lalis littera fuil compilala in die sancte Margarelh^, et ego accepi eam in die sancli Bartiiolomci; cL (piando accepi eam, tunc dixi 'o diahole, ista littera diu est scripta, ct dominus Ortvinus irascabitur mihi et potest dicere „Quam iste est snperhus, el

10 non respondet mihi"!' Ergo peto venerabiUtatem vestram (|uod habealis me cxcusalum: et non debetis dubitare (piod non est ila. Quia vos putalis tliiod fui adliuc in Cassel, et hospes meus, (]uando acc(^pit eam, misit iiiihi postea ad iMargburck. et sic transivit mullum tempus, (|uia actu sum in Margburck et resumo duos iuvenes domicelios; quando ergo

15, vultis mihi litteras mittere, debetis eas destinare huc: et intellexi a vohis,

(juod componitis seu practicatis unum notabilem librum quem vnltis inti-

tulare ^Defensio loannis Pepericorni contra famosas', et vultis eum dare

ad impressuram: et scribitis quod non vultis ponere nomen vcstrmn, et

^^BDgitatis quod est melius intitulare eum nomen I. P. qnia Pfefferkorn non

itcurat talia et non timet lohannem Reuchlin et suos cohcrentes, si vellent aliquid componere contra eum. Sed volo vobis unum aliud dicere: Qiiid si Reuchlin diceret: 'Ecce PfefTerkorn non scit latinum, ergo non potest compilare talia; sed Theologi in Colonia et Ortvinus qui est poela eorum, compommt tales scandalizaliones, et postea dicunt ,,Pfenerkorn scripsit,

2inos non scripsimus"?' Ergo vellem quod considerabitis bene ante faclnm: si velletis poslea negare (piod scripsistis, tiinc neiichliii possct cognoscere veslrum stilum ct probare quod vos composiiistis, ct sic incurrerctis scan- • laliim. et perdonate mihi quia scribo ex amore. Valete. Daliiin Marghurgk.

22.

3*. ^ lodocus Klynge baclariiis

Magistro Ortvino Gratio.

Veiierahilis vir, quamvis siim remotus a vobis corporaliler , lanicii hnbetis scire qiiod qiioad menlem semper sum vobis |>ropin(|nus cogilando

>* Holckot. 5. ' M. 4. G. 4. » Ira^ 4. Iram 5. « Colo. 4.5. Irn 4.5. f. Margerethe 4. s. Marj^a. 5. f. 4. 8. 5. Bartholo. 4.5. " Ira 4. e diu 5. michi 5. et sic ler paullo po/it. '' . Et 4.5. ** Ifas 4.5. "^ lo. P. 4. lo. J*c. 5. " pfeffer. 5. ^o lo. r. 4. «> dicerct? 4. " I»fo. 4. " tlirolo. in Colo. 5, " i&W» 4.5. fcandalizatr/is ^.5. pfeffer. 5. «•' fc '^^\m% 5. «» qi 4. (|' (qiiod) 5. V. D. margb. 4. Va. Datj Margbach. 5. ■" M. 4.5. O. 4.

222 EPISTOLiE OBSCVRORVM VIRORVM NOViE.

(le sodalilate nostra quam liabuimus invicem cum stetimus Davenlrie. Ergo nuper ille Beanus veniens liuc et portans milii illud vestrum dictamen dixit quod dixistis ei '0 ille lodocus pro nunc est in patria et liabet bo- nos dies et non curat pro me'. Ego respondeo quod nibil est. Quia non sum de talibus, el adbuc bene scio quomodo semper Daventrie scripsistiss ad parietem:

Qui procul est ocubs, procul est a cordis lumine. Et per deum, beri quando fuimus in Cena et habuimus de iUis piscibus de patria mea qui vocantur Ame, quia pater meus portavit mibi, tunc optavi vos et dixi: *0 si Magister Ortvinus deberet esse presens et come-io dere de talibus piscibus, tunc cor deberet mibi letari'. Respondit pater meus 'Quis est iste Ortvinus?' tunc dixi ei quod estis socius meus anti- quus, et fuistis mecum Davenlrie, et quando ego fui secum domi, Vos fui- stis primarius; et postea in universitate Coloniensi fuistis depositor meus, quando deposui beanium , quia vos venistis unum annum ante me ad Co- 15 loniam, et postea steti vobiscum usque ad gradum baculaureatus: tunc vos accepistis magisterium. Sed ego promotus in bacularium dc gratia dei recessi ad universitatem Wittcnpergensem : tunc fui scbolirega binc- inde: et sic non vidi vos. Et dixi ei multa de vobis. Et dixi ei quo- modo semel feci vos ridere quando allegavi vobis illud metrum: 20

Veni Spandaw aggere, tunc inspexerunt me Ame. et dixi vobis quomodo Beani in Spandaw composuerunt tale metrum de teutonico in lalinum, quia teutonicum sic sonat:

Ick kam genn Spandaw opp den dam,

Dar segen mick de plontzgen ann. 25

Et pro tunc dixistis mibi quod prius nescivistis quod ille piscis, scilicet plotzken, latine vocatur Ame: et allegavi tale metrum et vos risistis in- time, et consequenter dixi vobis qualiter ille piscis est in magna copia apud nos: et unus qui est ita longus sicut bracbium meum, vix solvit unum grossum. Et dixistis: '0 deus, si essemus ibi!' et ergo berioptaviso quod essetis mecum. Dixit autem pater nieus 'Credis quod etiam non habet pisces Colonie?' Dixi ei quomodo pisces Colonie sunt in caro foro. Sed scripsistis mihi quod negocium vestrum non bene stat ct male pro- cedit vobis in urbe Roma, et quod fautores lohannis Reuchlin faciunt vo- bis magnas instantias. Debelis mihi credere quod ita doleo de vobis sicutss essetis mater mea. Sed spero quod dominus dcus dabit benignitatem et terra nostra dabit fructum suum, id est vos Colonienses Theologi postquam combussistis libros hereticales, fructificabitis in ecclesia dei predicando, ar-

1 e ^. ^ 5. 2 niichi 5. et sic infra 4 locis. "^ cojdis himine. sic 4. 5. ^ Ame 4. <o M. 4.5. 12 iiie Q 13 Et 4. . Et 5. ^ 4. e 5. <» wittenpergii: 5. Vitten- pergn: 5. 21 Ame. 4. 25 plotzgen ^. plotzgen 5. an. 5. ^a , fed 5. ^^ Rhoma: 5. loannis 5. ^^ ml 5. 36 , q 5, 37 , i^jeft 4. . Id eft 5.

2>. lODOCI KLTNaE. 23. BERTHOLDI HACKSTRO. 223

gumentando , disputando , novas materias scribendo et talia faciendo. Sic faciat fdius dei Christus, qui sit vobis cleuieiis el pronitius. Auieu. Datuiu Pt>rliu in Marchia, uiii sunt lioiia piscaHa.

23.

5 C Magister Bertholdiis Hackstro

Magistro Ortvino Gratio

Fralernalem dilection^m loco Salutis. Honorabins vir, secunduiu quod re-

liqui vobiscuni, (piod volo vobis nolificare singula et scribere (pioiuodo

slo, Scire debetis quod nunc fui per duos inenses in Urbe Iloina, et non

lopossum habere patronuin. Unus auditor Rote voluit me suscipcre: tunc

fui Isetus et dixi 'Bene est, domine , sed inagnificentia vestra velit luilii

dicere quid debeo facere'. Respondit quod debeo esse iii stabulo et iiuuni

niulum servare in ordine, dando ei coniedcre et bibere, et strigilando et

mundincando. Et quando ipse vult equitare, quod sit paratus. Et habeal

• frenuin et selluin et omnia. Et postea debeo currerc et cum eo ad au-

lientiam et iterum ad domum. Ego dixi quod non est pro me, quod siiiu

|H|l magister artium Coloniensis et non possum talia facere. Respondit

^H^e: 'Si non vis facere, tuum dainnum'. Et sic credo quod volo iteruin

^Hre ad patriam. Deberem strigilare inulum et pnrgare stabiilum? cgo po-

^Rus vellem quod diabolus auferet illum inulum cum stabulo. Etiam credo

* quod es.set contra statuta universitatis nostre: quia Magister debet se te-

perc sicut magister. Et csset magnum scandaluin uuiversitatis, «piod Ma-

^Hjjster Coloniensis deberet facere talia. Ergo volo redire in patriam pro-

^^^er honorem universitatis: etiam alias uon placet mihi Romp : quia Co-

^'^pisle ct (^urtisani sunt ila superbi quod non creditis: iiiius Uvvi dixit milii

|iiod velit merdare super unum magistrum Coloniensem. Rcspondi (|Uod

deberet merdare ad palibulum. Tuiic dixit quod ipsc ctiaiu (*st Magister,

scilicet (j.irif, el unus Magister Curi^ prevalet iiiagislruin artiiim de Al-

iiiania. Respondi quod non est possibile. Et dixi 'tu velles esse ita bonus

.M)sicul ego, cum tamen iioii stetistis iu examine sicut (>go, ubi (|uiu(|ii(> ina-

^'istri rigorose examiuaverunt me, et ergo es magistcr biillatus'. Tuuc

iiicepit disputare mecum dicens 'Quid est magister?' R(*spondi: 'est per-

^oiia (pialificata, promota et gradiiata iii scptcm artibiis libcralibus pr^*-

< ('d(Mile (•xamiue magistrali, privih^giata (piod potcsl porlarc aiiiiuluiii aur(MUii

let

I

. Ilc 5. * ppicio amcn. 5. 8ic „. propiiliiM poHsis eliam vwtrire scriherc. HL.4.5. ^' (ira. 5. ' IMlectione fratcriiftlr' 5. • . Scire -/. . fcirc 5. rhonvx: 5, Rote 4. Rliomc 5. . Tunc 4. •' lietus 4.5. mi 5. " nrcin 4. '" ? fpse ad- i. »»0pocius5. cnmilftabulo 5. " michi Rome : 5. *•' michi 5. *" e po«- let 4, q pualet 5. » : refiiondi 5. «» Ubi 5. '* . tunc 5. " . rwli. Eft 5.

224 EPISTOLJE OBSCVKORVM VIRORVM NOVJE.

et sericum sub cappa, habens se ad suos discipulos sicut rex ad suum populum. Et Magister dicitur quatuor modis: uno modo a magis et ter, quia magister ter magis debet scire quam simplex persona. Se- cundo dicitur a magis et terreo, quia Magister debet esse terribilis in conspectu suorum discipulorum. Tertio a magis et theron , id est status, 5 quia magister in suo statu debet esse maior quam sui discipuH. Quarto a magis et sedere, quia magister debet esse maior in sua sede quam ali- quis suorum discipulorum. Tunc ille interrogavit /quis est autor?' Re- spondi quod legi in Vade mecum. Statim ipse voluit reprehendere ilium librum et dixit quod non est autenticus. Respondi 'Tu vis reprehendere 10 illos antiquos, et tamen tu non scis melius. Ego neminem vidi Coloni^ reprehendere talem librum. Non habes verecundiam V Et cum indigna- tione magna recessi ab eo. Et ergo notetis quod volo redire in Alma- niam, quia ibi magistri sunt domini, Et merito. Probo per Evangelium. Quia Christus etiam vocavit se Magistrum, et non doctorem, dicens: *Vos 15 vocatis me magister et dominus, et bene dicitis: sum etenim'. Sed non possum plus scribere, quia pro nunc non habeo amplius papirum: et est longum ad Campum flore. Vale Datum in Romana Curia.

24.

C Magister Philippus Mesue 20

Magistro Ortvino Gratio

Humilem subiectionem loco Salutis. venerabilis Magister: quoniamquidem promisi vobis omnia scribere que audio et video in causa vestra, que me- rito vocatur Causa fidei, quia universaliter concernit fidem Christianam: Ergo sciatis quod primo quando veni huc, tunc Magistri dixerunt mihi:25 'Quid novi, quid novi, magister Philippe? Quid novi deColonia?' Respondi quod nihil novi scio nisi quod noviter Domini theologi et Inquisitor here- tice pravitatis de Ordine predicatorum combusserunt unum librum here- ticalem qui intitulatur 'Speculum Oculare lohannis Reuchlin'. Respondit Magister Ecbertus de Harlem, qui cst vir doctus et probus, et debetisso mihi credere quod non est partialis, ipse dixit: bene audivimus hic quod combusserunt illum librum ; sed etiam audivimus quod non debite et iusto modo processerunt in illa causa, et commiserunt maximum scandalum, quia nos hic etiam vidimus talem librum, et non videtur nobis quod he-

« . Uno 5. 8 authoj? 5. ^ vade 4. *» . tu 5. ^^ e 4. q 5. ** domini et 5. ^s Va. 5. Rhomana 5.

20 M. 4. Ma. 5. 22 Umilem 5. initiali H relicto loco. . Qmqde 5. ^:^ q^e 5. qu^ 5. 24.2r. Criftiana. Ergo 4. michi 5. ut infra. ^^ e 4. q 5. ^o pbus. Et 4. probus. et 5. ^i ^ jpfe 4^ q^

23. BERTHOLDI HACKSTRO. 24. PHILIPPI MESVE. 25. ADOLFI KLINGKSOB. 225

retica pravitas inest. Sed quod est maius, Theologi dederunt Sententiam quando causa pendebat in Curia Romana, et Sanctissimus commisit illam duobus Cardinaiibus et mandavit silentium ex utraque parte. Illo non ob- slante Theologi Colonienses combusserunt librum'. Tunc dixi quod fece-

srunt h§c propter Parrhisienses, et alias quatuor universitates qu^ sunt contra Reuchlin. Respondit Magister Ecbertus: 'etiam si x universitates essent contra illum Doctorem, tamen debuerunt" esse obedientes summo Fontifici tanquam capiti Ecclesi^. Respondi quod presumitur quod tot uni- versitates non errant. Respondit ipse *quod talis presumptio non valet. et

10 ergo credatis mihi quod istud negocium habebit malum finem'. Tunc non volui amplius respondere, sed dixi: *sit a vel b, ego non curo'. Ergo, domine Ortvine, notifico vobis talia quod velitis esse cautus, quia timeo quod Sententia erit contra vos, quia papa est iratus: et si etiam Rom§ perditis litem , tunc diabolus tenebit candelam. Rostochienses sunt magni

15 inimici Parrhisiensium, quia Parrhisienses habent unum statutum quod non accipiunt ad facultatem suam Magistros Rostochienses, Et sic Rostochienses eliam non accipiunt Parrhisienses. Sed vos forte scitis quid debetis fa- cere. Commendo me vobis. Datum Rostock.

25.

Magister Adolf-us Klingesor Magistro Ortvino Gratio.

ISalutis tantum sit Magistro Ortvino, quantum non potest in hac littera stare, et nuncius non potest porlare, et nemo potest dicere, et nemo potest scribere. cum hoc etiam vellem quod essetis l^lus et non cruciaretis vos sic in causa fidei. Ego nunquam suadeo vobis quod debetis esse ita Iri- stis, sed permittatis vobis requiem. Ipsi etiam multa dicunt mibi hic, quia sum Coloniensis. Sed ego rideo quasi non curans. ali(juando etiam respondeo ipsis vexans eos iterum. Sicut nuper ([uando unus (qui etiam wsletit Coloni^ anle x annos) dixit mihi quod non credit quod Pfefi^er- korn adhuc est bonus Christianus. Quia dixit quod vidit eum ante unum annum et adhuc f§tebat sicut alius lud^us. Et tamen dicunt communiler, quod quando lud^i baptizantur, non amplius f^tenl. Ergo credil quod Pfefferkorn adhuc habet nequam post aures. et quando Theologi credent :^quod est optimus Christianus, tunc iterum erit lud^us, et lides non est

* rhomana 5. ^ e 4. • M. 4. decem 5. « e. -#. » . Et 4. " Rhomc 5.

«•••" Apertc rigmatizare voluit Klingesor, quod in edd. adhuc non indicatum eit, »5 Ifa 4. litera 5. " e 4. " michi 5. ei sic paullo post. »* . Aliqn 4. * .X. 5, 34 pfetfer. 5. . Et 4,

Epp. obscvror. viror. 15

n^

226 EPISTOLiE OBSCVRORVM VIRORVM NOVJE.

ei danda, quia omnes homines habent malam suspicionem de ludeis bap- tizatis. Tunc dixi 'Sancte deus, vultis arguere ex suspicionibus : homi- nes credunt quod ludei baptizati sunt mali Christiani: ergo Pfefferkorn est malus Christianus? Non sequitur: ego etiam possem suspicari quod magi- ster noster Arnoldus de Tungari esset zodomita: sed tamen non essets verum, quod Colonie omnes tenent quod est purus virgo. Sed respondebo vobis ad illud obiectum: Vos dicitis quod Pfefferkorn fetet: posito casu quod est verum, sicut non credo, neque unquam intellexi, dico quod est aUa causa huius fetoris: quia loannes Pfefferkorn, quando fuit ludeus, fuit macellarius, et macellarii communiter etiam fetent'. Tunc omnes qui au- lo diverunt, dixerunt quod est bona ratio. Sic etiam rogo vos quod non vehtis nimis tristari in iila causa, quia spiritus tristis exsiccat ossa. Va- lete. Datum Franckfordi§ ad Oderam.

26. C Henricus Schaffsmulius is

Magistro Ortvino Gratio Salutem plurimam dicit.

Cum priusquam ambularem ad Curiam, dixistis mihi quod sepe debeo vobis scribere et ahquando debeo dirigere ahquas questiones Theologicales ad vos: tunc vuUis mihi eas solvere melius quam Curtisani Rome: Ergo2o nunc quero dominationem vestram quid tenetis de eo, quando unus in die Veneris , id est feria sexta , vel alias quando est ieiuniuni , comedit ovum et est pullus intus? quia nuper in Campo flore sedimus in uno hospitio et fecimus collationem, et comedimus ova: et ego aperiens ovum vidi quod iuvenis pullus est in eo : et ostendi socio meo, tunc ipse dixit : 'Comedatis 25 cito antequam hospes videt, quia quando videt, tunc oportet ei dare unum Carhnum vel lulium pro gallina': quia est hic consuetudo quod quando hospes ponit aliquid ad tabulam, tunc oportet solvere, quia non volunt recipere. et si videt quod iuvenis gallina est in ovo, ipse dicit: „SoIvatis mihi etiam gallinam", quia computat parvam, sicut magnam. Et egosta-30 tim bibi ovum, et simul illum pullum intus: et postea cogitavi quod fuit dies Veneris, et dixi socio meo: *vos fecistis quod feci peccatum mortale comedendo carnes in feriis sextis'. Et dixit ipse, quod non est peccatum mortale: immo non est peccatum veniale: quia ille puHaster non reputa-

1-2 baptifatis. tunc 5. 2 ^^ omis. 4.5. ^ Pfeffer. 5. ^ Zodomita: 5. ^ . fed 5. 7 . Vos 4. Pfef. 5. . Pofito 4.5. ^ . Quia 4.5. lo. pfeffer. 5. ^o . tunc 5. ** exiccat 5. ^^ Ode. 4.

*6 M. 5. " S. P. D. 4.5. 18 michi 5. ut infra stepius. 20 eos 4.5. rhome. 5. . Ergo 4. 23 . qj 4^ qj 5. £0^^ 5. 29 , gt 4. 5.

I

25. ADOLFI KLINGESOR. 26. HENRICI SCHAFFSMVLII. 2S. WILHELMI STORCH. 227

tur alifcer quam ovura, douec est uatus. Et dixit mihi quod est sicut de Caseis in quibus aliquando sunt vermes, et in cerasis, el in pisis et fabis recentibus, sed tamen comeduntur in sextis feriis, et etiam in vigiliis Apo- stolorum. Hospites autem ita sunt pultroni quod dicunt quod sunt car-

snes, ut habeant plus pecuniam. Tunc ego abivi et cogitavi desuper. Et per deum, Magister Ortvine, ego sum multum turbatus et nescio quomodo debeo me regere. Si vellem Hbenter consilium qu^rere ab uno curtisano, lunc scio quod non habent bonas Conscientias. Videtur mihi quod ist^ iuvenes gallin^ in ovis sunt carnes: quia materia est iam formata et figu-

lorata in membra et corpus animalis, et habet animam vitalem. Aliud est de vermibus in caseis et aliis: quia vermes reputantur pro piscibus, sicut ego audivi ab uno medico qui est valde bonus Phisicus. Ergo rogo vos niultum cordialiter quatenus velitis mihi respondere ad propositam qu^- stionem. Quia si tenetis quod est peccatum mortale: tunc volo hic ac-

liquirere unam absolutionem , antequam vado ad Almaniam. Etiam debetis scire quod Magister Noster lacobus de Hochstraten acquisivit mille flore- nos ex banco: et credo quod lucrabit causam, et diabolus confundit illum loannem Reuchhn et alios poelas et iuristas, quia volunt esse contra Ec- clesiam dei, id est contra Theologos, in quibus est fundata ecclesia, ut

2oChristus dixit *Tu es Petrus et super hanc petram edificabo ecclesiam meam'. Et sic commendo vos domino deo. Valete. Datum in Urbe Roma.

27.

Magister Willielmus Storch

Magistro Ortvino Gratio

Salutem plurimam dicit.

Quid est quod multum scribitis mihi de vobis et tamen non reprQ- sentatis mihi semel illum librum quem scripsistis contra lohannem Reuch- Un. Et scribitis mihi quod habuistis bonum ingenium quando composui- stis illum librum, et creditis quod talis liber erit multum notabilis, ita iquod unus impressor voluit vobis dare viginti florenos quod milteretis eum imprimere. Et scribitis mihi quod vultis mihi mittere copiam, quod debeo ostendere hic Curtisanis et copistis, et vexare eos, quia non volunt cre- dere quod in Almania sunt etiam ita bene poet^ sicut in Italia. Et esset

j 5. '•> .tuc 5. • M. 4.5. quo 5. ' querere 5. " confcicntias vi-

ir michi 5. e 4. ^ 5. '« . aliad 5. " michi 5. " M. N. 4.5. '" lo.

4. io, Keuc. 5. i» . Ideft 4. . Id eft 5. ^ crifto 4. *» Rhomann. 5.

*=» M. 4. Ma. 5. 2« M. 4.5. ^^ Salu. P. D. 4. . falut«" P. D. 5. *« michi 5,

et tum iterum. ^ loa. 5. »« mT 5. »> : et 4. Ita 4. . Ita 5. ^ .xx. 5.

" ml 5. ml 5. ^^ vexat 5. . Quia 4.5. " e -/. ^ 5.

228 EPISTOL^ OBSCVRORVM VIRORVM NOV^.

bene bonum quod mitteretis mihi eum. Sed non facitis: et tamen sem- per scribitis quod vultis facere. Et rogo vos quod velitis mihi mittere illud dictamen seu librum. Quia volo hic vexare ahquos copistas, qui cre- dunt quod nemo scit aliquid quam ipsi. Etiam reprehendunt hic carmina mea quando aliqua scribo, dicentes quod non sunt bene compilata. Vi- 5 deatis tamen si est verum, quia hic mitto vobis unum quod composui nuper quando Magister Noster Hochstrat advenit et posui ad Pasquillum in honorem illius doctoris: quia est vir singularis et defendit fidem Ca- tholicam contra multos hereticos. Et est tale Carmen:

C Carmen Magistri Wilhelmi Storch Daventr iensis

quod composuit ad Intronisationem Reverendi Patris Fratris

lacobi de Hochstrat ordinis predicatorum Magistri nostri

et inquisitoris heretic^ pravitatis.

Notum sit hic omnibus parvis necnon senibus,

Quahter unus Magister noster, qui est doctus excellenter,

Et vocatur lacobus de Hochstraten, quod est suum proprium nomen,

Est in hac Civitate, et vadit cum magna gravitate: 5 Sed venit ex Almani^ parlibus , ubi collegit multos caseos

In magna quantitate; et in una universitate

Tandem fuit graduatus, et in Theologia qualificatus ;

Quia ibi subtiliter disputavit, et multos sillogismos formavit

In Baroco et Celarent, ita ut omnes admirarent. loQuod videntes ibi Theologi, qui sunt in fide zelosi,

Fecerunt eum inquisitorem , contra h^reticam pravitatem.

Sed posset aliquis qu§rere, *quid vult tahs hic facere?*

Advertatis diligenter: quia dico vobis libenter:

Est ibidem in Almania unus doctor in iuristria, [tatur

isQui lohannes Reuchlin vocatur: ille per hunc Magistrum nostrum ci-

Ad Romanam Curiam: quia scripsit unam materiam,

Qup non est Theologicalis : sed videtur esse hereticalis:

Quia habet multas propositiones in fide scandalizalivas.

Et debet notum esse vobis, quod ille liber favet ludeis, 20 Et propterea est suspectus : Ergo nuper ab illo inquisitore perlectus ,

Fuit ad ignem damnatus, et autor ad revocationem vocatus.

Etiam sciatis istum Hbrum Speculum Oculare dictum.

Sed ille magister noster iam venit ad Romanam curiam

* bene omis. 5. michi 5. ei sic 4 sqq. II. ' M. N 4. M. N. 5. paftquillu 4.5. ^ . Q: 4.5. pris Fra. la. de Ho. ojd. 4. Pfis Fra. laco. de Ho.

Ojd. pjedi. 5. here pja. 4. Here. pjauit. 5. * nec non 5. ^ ^ 4. e 5. ^ fyllo- gifmos 5. *° Qnod 5. ^^ loannes 5. " Rhomanam curiam. Quia 5. " e 4. § 5. *^ Fide 5. ^^ author 5. ^3 rhomanam Curiam. 5.

t

27. WILHELMI 8T0RCH. 28. BERNHARDI GELFF. 229

Ad perficiendum illud negocium, quia Theologi non permiserunt ei

ocium , 25 Donec huc veniret , et faceret quod ille iurista periret. Ergo debetis eum honorare, et reverenter salutare, 5 Quando est vobis obvius: quia est valde disputativus , Et quantum ad primas intentiones paucos habet similes.

C Ipsi dicunt quod non est recte compositum seu comportatum in pedi- bus suis: Et ego dixi: Quid ego curo pedes? Ego tamen non sum poeta secularis, sed Theologicalis, et non curo nec habeo respectum ad ista pu-

loerilia, sed tantum curo sententias: Quapropter, domine Ortvine, debetis mihi omni modo respondere ad hoc dictamen, et debetis litteras ponere in bancum. Etiam volo vobis nova scribere, quod quidam homines qui vocantur Hispani, vadunt ad Lombardiam: et dicunt quod Imperator vult expellere regem Francie, quod non esset bonum pro Magistro Nostro de

16 Hochstraten , quia ipse per regem Franci^ solhcitat negocium suum apud Sanctissimum , et Christianissimus rex multum petit pro eo, propter ho- noreni universitatis Parrhisiensis, que scandalizaretur ex hoc, si Speculum Oculare non combureretur. Sed iam nihil magis scio. Valete in gaudio. Datum Rome.

28.

C Magister Bernhardus Gelff

unus ex minimis

Magistro Ortvino Gratio

Salutem.

Honorabilis seu prestans vir, quamvis non habeo notitiam vestri quoad personam, tamen quoad famam novi vos Et iamdudum est quod intellexi de Causa vestra qu^ vocatur Causa fidei contra lohannem Reuchlin, et habeo mecum totum processum. Et disputo cottidie cum Curtisanis et Copistis qui defendunt lohannem Reuchlin. Et quando iste Cursor pr^sentium lator 3odixit mihi quod vult ire ad Almaniam et per Coloniam habet facere iter, dixi 'Tunc per deum sanctum ego volo contrahere notitiam cum Magislro Ortvino et scribere ei unum dictamen'. Tunc ille dixit 'o per deum fa- lalis: ipse multum gaudebit. Et dixit mihi quando exivi Coloniam, „Di-

I^P * ct] atq3 ^- " Ji^as 4. literas 5. '* M. N. 4.5. •» Rhome. 5. I^P *• M.4.5. " M. 4.5. Oi&. 4. Gra. 5. » VKncrabilis 5. noticia 5. ^* e 4. q 5. loannem 5. *" cotidie 5. *• loan. reuchlin j 5. ^ raichi 5. ut et in sqq. ^i . fjixi tunc 5. M. 4. Ma. 5. '* Rhome 5.

230 EPISTOLiE OBSCVEORVM VIRORVM NOV.I:.

quod scribant mihi, quia libenter habeo quod docti viri et qui sunt bene quaHficati, scribunt mihi dictaminas: et quando sic scribunt mihi, tunc ego coUigo illas litteras, et postea facio unum librum ex illis, et facio eas imprimere". Respondi ei: „bene scio, quia vidi bene unum hbrum qui intituiatur Epistol^ Obscurorum virorum, et multum delectat me quando lego, 5 quia est notabiliter bonus, habens in se de multis materiis hincinde".' Ergo, Magister Ortvine, rogo Dominatio vestra velit me habere commendatum, quia sum mirabihs faulor vester, et amo vos incredibihter. Eliam debetis me commendare lohanni Pfefferkorn quondam ludeo, sed nunc feiiciter in Christo baptizato. Liber suus qui intitulatur 'Defensio lohannis Pfeffer- 10 korn contra Famosas' est mihi portatus ex Almania, et legi eum per to- tum, et signavi notabilia et Continuationes in margine. Et multum teneo de taU hbro. Sed debetis ei dicere quod est hic unus Officialis curi^ qui est singularissimus fautor lohannis Reuchlin. Ipse collegit aliquos articulos ex tali Hbro loliannis Pfefferkorn, et vult probare quod in talibus articulis is partim est heresis, partim Crimen les^ maiestatis. Et dicit quod vult quod fiat inquisitio contra loannem Pfefferkorn de h^resi et Crimine les^ Maie- statis. Mitto vobis hic unam schedulam in qua scribuntur illi articuh, et consequenter contra ipsos Solutiones quas ego repiicavi : quia disputavi cum illo Officiali et defendi loannem Pfefferkorn pro posse meo. Et sic vaiete 20 habens me pro noto et Amico vestro. Datum in Curia Romana.

C Articuli extracti de libro lohannis Pfefferkorn

contra Reuchlin et quosdam Reuchlinistas

qui liber intitulatur

Defensio lohannis Pfefferkorn contra Famosas. 25

Et sunt tales Articuli a Reuchlinistis excerpti

pro hereticis et habentibus in se Crimen I§sf maiestatis

quod fovente deo non est nec fuit nec erit verum.

C Primus Articulus. C Dicit ReuchUnista , quod loannes Pfe/ferkorn in libro suo qui in- 30 titulatur ^Defensio loannis Pfefferkorn contra famosas, in Epistola ad Sanctissimum dominum Dominum Leonem .etc. Pontificem Maximum blas- phemat et committit Crimen lese maiestatis appellando Papam ministram domini, quasi sit femina , sicut legimus quod semel una femina fuit papa: Sic enim scripsit Aij. col. i.: ^Tuam itaque sanctitatem, velut dominisb

» . Quia 4.5. 2 . Et 4. 3 ijTas 4.5. « . refpodi 5. "^ M. 4.5. ^ loanni 5. f^liciter 5. *» lo. 5. " hjc] i^^ 4 om?5. 5. ^" loannis 5. i^ loanis pfeflF. 5. 17 I. P. 4. loa. Pfe. 5. »9 Qj 4. . Quia 5. ^» I. P. 4. lo. Pfe. 5. 21 Ro. 4. Rho. 5. 22 lo. Pfeff. 4. lo. P. 5. 25 lo pfeff 4 j^^ p^ ^ 27 lefe 4, 28 fouente 4.5. 30 I. P. 4.5. 31 lo. p. 4,5, 32 sactif. d. D. 4. Sctif. D. Leone .x. 5. Poti. Max. 4. Pon. Max. 5. 35 eol, ij. ^.5.

28. BERNHARDI GELFP. 231

nosiri in terris locum tenens ac ministram. Etiam habet in se h^resim iste artictdtis: quia viilt ihi Pfefferkorn inmiere, licet non expresse, ta- men implicite, quod tota ecclesia erraverit faciendo muJierem in papam: quia ille error est maximus. Sed qui ecclesiam dicit errare, de facto est hereticus: ergo.

C Respondeo quod lohannes PfeiTerkorn qni non est bonus granima- ticus et non intelligit latinuni, putavit quod Papa est generis feminini, sicut Musa : quia ut ipse audivit ab aliis „Nomina in a sunt generis femi- nini exceptis excipiendis". unde Alexander: 10 Sit tibi nomen in a muliebre, sed excipe plura.

Unde patet quod lohannes Pfefferkorn in pr^senti tractatu scribit sicut Theo- logus ; sed theologi non curant grammaticam, quia non est de sua facultate.

C Secundus Articulus.

C Reuchlinistce arguunt: loannes Pfefferkorn in multis locis sicut

\bAj. et K iiij. quando vult iurare quod aliquid sit verum, dicit 'medius-

fidius, quasi diceret *per meum deum fidium . Nam mediusfidius inter-

pretatur ^meus deus fidius : unde manifestum est, quod ipse lohannes

Pfefferkorn est idolatra et non hdbet Christum pro deo suo, sed Fidium

qui fuit idolum apud veteres paganos.

20 C Respondeo quod Pfefferkorn iuravit ibi 'mediusfidius' non respi-

ciendo ad hunc terminum 'fidius', quod est forsitan proprium nomen alicuius

Idoli: sed ipse utitur illo termino in quantum est Adverbium. Et sic ponil

Donatus, qui est autenticus et legitur in scholis: et est dicere 'mediusfidius',

id est 'certe' vel 'seriose'. vel dic, ut prius, quod lohannes Pfefferkorn

25non curat grammaticam: vel dic, quod 'mediusfidius* idem est quod *per

leam fidem', et sic audivi ab uno Poeta.

I

Tertius Articulus.

Dicit Reuchlinista: Quisquis dicit se sustentare Ecclesiam , est h^- rcticus: Sed lohannes Pfefferkorn dicit se sustentare Ecclesiam: Ergo

'^est h^reticus. Maiorem probo, quia qui dicit se sustentare Ecclesiam, pr^sumit quod tota ecclesia est in errore, et nisi ipse sustentaret eam, caderet et destrueretur. Eiiam talis videtur esse Antipapa, id est volens esse papa contra illum papam quem elegit communis ecclesia. Quia sus- tentare ecclesiam est officium Pape: sed Pfeffcrkorn arrogal sit)i hoc of-

^ficium: ergo est Antipapa et h^reticus innuens papam errare et non essc

I* pfefferkorn 4. pfeff. 5. « lo. P. 4. lo. Pf. 5. "> intellcxit 5. » nlV 5, lo. P. 4.5. »♦ lo. Pfef. 4. lo. 5. '* ^ j. col. 2. et ^ 4. col. 1. Item H ij. col. 2. "•" I. pf. 4. lo. pfeff. 5. " criftu 4. «<> pfe. 4. «> nomc omi». 5. " pferfer- ko:ii 4. lo. pfeffcr. 5. » I. pfeff. 5. dicit] Defens. ® iij. col. 2. " vidoref 5. '« Papae 5. ^* pfefferko2n 4. Pfeffer. 5.

232 EPISTOL-E OBSCVROBVM VIRORVM NOV^.

honum Pastorem. Minor patet ex verbis lohannis Pfefferkorn qui scri- bit in eodem libro ^se esse humile ecclesie memhrum\ Sed humile mem- brum in corpore est pes, quia pedes stant humi , id est in terra; pedes autem sustentant corpus et amotis pedihus cadit corpus: Ergo Pfefferkorn presumit quod Ecclesia stat in se, et ipse sustentat ecclesiam, 5

C Respondeo quod Pfefferkorn non sumit terminos sic stricte, et prout in sua prima impositione significant. Sed dicit se membrum, id est par- tem ecclesi^, sicut omnis homo Christianus dicitur esse pars Ecclesi^ ; vel etiam 'membrum* largo modo utendo terminis. Et sumitur ibi •humilis' pro devoto et simplici: sicut etiam in Epistola ad Papam idem lohannes 10 Pfefferkorn dicit: 'Quanquam minime dignus sum ut vel ad sacratissimos pedes tuos etc' Ergo non debet intelligi quod Pfefferkorn loquitur contra Papam.

Quartus Articulus.

C Dicit Reuchlinista: Pfefferkorn tenet quod fides Christiana est\h falsa, et hoc suismet verhis affirmat. Sic etiam scrihit se dixisse ad Mo- guntinensem Episcopum in lihro prefato Dj.: ^Si fdes Christiana est vera, Reuchlin nullam perfdiam mihi facturus est\ Sed postea plus quam in ducentis locis et etiam in aliis suis lihris prius scriptis vocat lo- hannem Reuchlin perfidum: Ergo manifestissime dat intelligere quod non^o credat fdem Christianam esse veram.

C Respondeo quod illa verba sunt limitanda. Quia quando dixit Pfef- ferkorn 'si fides Christiana est vera', subintelligendum est: *et Reuchlin est verus Christianus' : quia si Reuchlin fuisset verus Christianus, nunquam fecisset tantam perfidiam: vel dico et melius quod lohannes Pfefferkorn^s protunc ita sensit: quia omnes sumus homines et humanum est errare: sed tunc statim fuit ab Episcopo castigatus et patienter tulit illam Corre- ctionem faciens penitentiam. Quia scribit quomodo episcopus dedit ei alapam quando dixit illa verba: et sic habuit illam correctionem pro peccato suo.

C Quintus Articulus. 3o

C Dicit Reuchlinista: Pfefferkorn facit se maiorem Christo: quia in hoc lihro sic dicit FJ. 'Sic me tradidit Reuchlin sicut ludas Christum, et multo peius, quasi diceret: 'peius est quod Pfefferkorn traditus est quam quod Christus ; vel 'magis merito Christus est traditus quam Pfef- ferkorn"; vel 'Christus dignior fuit passione quam Pfefferkorn!. Sed^h

1 pfeff. 4. loan. pfeff. 5. 2 iw^yo] Defens. pag. p^nult. » . Pedes 4. Pedes 5. 4 Pfeffer. 5. « Pfeffer. 5. ^ e 4. ^ 5. ^ modo no7i habet 4. ^oi* lo. pfeffer. 5. dicitj Defens. pag. A i. col 2. facratiff. 4. Sacratiff. 5. " D. J. 4.5. ^^-^^ lo. Reuch. 5. «2 Pfeffer. 5. «3 f^b intelligendii 5. 2^ Qd 4.5. lo. Ppfeffer. 5. 26 Quia 4. . Quia 5. 27 f^it] fecit 4. »1 pf^f. 5. 32 ^ j^ ^ol. 1. Reuch. 5. 33 Quafi 4. pfe. 5. 35 . yei 4^ pfeffer. 5. 35 , yei 4^ pfeffer. 5.

28. BEBNHABDI OELFF. 233

talia dicere ita aperte est hereticum, quod aliquis posset tangere cum digitis suis,

€ Respondeo, quod quando Pfeflerkorn ibi dicit, quod sit peius tra- ditus quam Christus, vult intelligere, quod Reuclilin tradidit eum CsBsari; 5sed Christus tantuui fuit traditus scribis et sacerdotibus qui sunt minores quam Caesar. Et sic videtur esse peius, id est terribiUus, quod aliquis Iraditur Cjfisari quam Sacerdotibus et scribis qui non habent ita magnam potestatem.

C Sextus Articulus.

10 C Dicit Reuchlinista : Pfefferkorn committit iterum Crimen l^s^ ma-

iestatis, et hoc multipliciter. Dicit enim Oj.: omnes amicos et fautores

lohannis Reuchlin, principes et alios doctos et indoctos peccare in hoc

quod lohanni Reuchlin favent: sed tales simt in Germania bene x Prin-

cipes et dominus Imperator met et multi Cardinales et Episcopi Rome,

\bet ipse sanctissimus dominus Papa Leo, qui nuper quando legit Episto-

lam lohannis Reuchlin, multum laudavit talem virum Et dixit quod vidt

eum defendere contra omnes Fratres: et talia dixerunt etiam Reveren-

dissimi Cardinales sancti Marci et sancti Georgii et sancti Chrisogoni et

alii plures.

20 C Respondeo quod PfefTerkorn fecit hoc amore veritatis qu§ est maior

quam Papa et Imperator et omnes Cardinales et Episcopi et Principes.

Et ergo in protestatione sua fmali, 0 iiij. sic excusat se: 'Meipsum duce

^^itate et sine ahcuius offensione defendi. Nam Hieremi^ vaticinio Male-

^■Btus qui prohibet gladium suum a sanguine: et melius est incidere in

ntnanus hominum quam in manus omnipotentis dei'. Et ergo putat quod

melius est offendere Papam et Imperatorem quam veritatem, id est deum.

Quia deus est veritas.

^l € Septimus Articulus.

Dicit Reuchlinista: Pfefferkorn in eodem libro uno eodemque loco ncommittit h^resim et Crimen l^se maiestatis. Quia dicit 0 j. columna ij. *Non pugnatur hic gladio, non viribus, non hasta progreditur in cam- pum (quod superbi^ Crimen estj cum rege miles .etc,\ Ibi enim dicit quod bellare et ire in campum superbie crimen est : sed hoc faciunt Papa et Imperator, et semper fecerunt, et etiam multi qui sunt in Cathalogo iisanctorum. Si ergo ire in campum esset Crimen superbi^, tunc illi sancti et imperator modernus et etiam papa essent in peccato mortali,

* Pfcflfer. 5. * C^sari 5. et nc post, ubi ce hahcl 4. »" pfeffer. 5. '• lo- hannes 4. lo. Reuch. 5. " ^ 4. c 5. " aanct] f. 4. 8. 5. f. Chriffoffoni 4, *^' pfeffer. 5. Amore 4. ** O iiij. col. 2. i. e. paj?. ult. ** defenfioe 4. defen- fione fua 5. t^ 4. c 5. ^ Pfeff: 5. *" lefe 5. »* etc. omis. 5. »• c 5.

234 EPISTOL^ OBSCVEOBVM VIRORVM NOViE.

et per consequens erraret Ecclesia que habet pro sanctis. Ergo Pfeffer- korn directe est contra ius Canonicum et Civile, contra Imperatorem et Papam, contra Ecclesiam et Imperium'.

C Respondeo quod hec verba sunt limilanda, quorum talis erit intel- lectus quod bellantes cum armis et vadentes in campum committunt cri-5 men superbie in quantum sine iusta causa aliis faciunt iniuriam. Sed quando Imperator et Papa gerunt bellum, tunc presumitur quod faciunt pro defensione Ecclesif etlmperii: et sic Pfefferkorn non reprehendit eos.

C Octavus Articulus.

Dicit Reuchlinista : Pfefferkorn arguit Imperatorem quod mentitur, to quia sic scribit 0 ij. columna j. contra Reuchlin: ^Ego contra dico eum esse proditorem dei et hominum et Ccesare^ maiestatis perftdum consulto- rem\ In his verhis aperte tenet oppositum Imperatori et vocat eum mendacem. Quia dominus imperator in Epistola sua ad Papam, et etiam , in multis mandatis et commissionibus hincinde vocat lohannem Reuchlin 15 suum fidelem consiliarium et consultorem. Quomodo ergo posset maiorem blasphemiam facere, quam vocare eum mendacem? Unde irremissibiliter meruit penam l^s^ Maiestatis.

C Respondeo quod iste textus distinguendus est, et punclandus ita ut post hoc verbum 'Maiestatis' ponantur duo puncta. Quia Reuchhn forte 20 est fidelis consultor imperatoris in suis rebus: sed non fuit fideUs lohannis Pfefferkorn, ut ipse probat multis argumentis. Et ergo nemo debet pu- tare quod lohannes Pfefferkorn loquitur contra imperatorem : quia ipse est bonus imperiaUs, ut apparet in suis libris hincinde, teutonicis et latinis.

C Nonus Articulus. 25

Dicit Reuchlinista: Quod omnium maximum et grandissimum et ter- ribilissimum et horribilissimum et diabolicissimum et infernalissimum est, lohannes Pfefferkorn reprehendit Papam et Curiam, attribuendo eis Cri- men falsi. Sic enim scribit I. iiij. ^Ceterum omnia hec , id est ipsius ex urbe Roma commissionem , minus iuste, immo iniustissime acquisitam,'AQ heYeticQ pravitatis Magister non curavit .etc' Sed Papa dedit illam com- missionem: ergo Papam vituperat lohannes Pfefferkorn, quod non bene administrat iustitiam: quod est ita hereticum ut mereatur tres ignes.

C Respondeo : Pfefferkorn non dicit ibi quod Papa vel Curia Romana , iniuste dedit illam commissionem: sed vult inteliigere quod ReuchUn iniuste36

1 q 4. pfeffer. 5. ^ ^ 4. e 5. »» Pfeffer. 5. *» j] pma 5. 12 C^faree 5. »9 . Ita 4. Ita 5. 21.22 lohannes Pfef. 5. «3 Jq^ pf^ 4 p^f 5 24 teutonici 4.5. et latini. 5. 2^-" et terribilissimum omis. 5. 28 Jq 4 jj \ 4 5^ <^ iiij\ col. 1. '*> minus] nimis 4.5. ^2 Jq^ pfe, 4^ 35 Reuchlrn 5.

28. BERNHABDI OELFF. 235

acquisivit eam. Et ergo lobannem Reuclilin appellat iniustum, et non Papam.

C Decimus Articulus.

Dicit ReuchUnista : Pfefferkorn itertim committit Crimen l^s^ maie- hstatis, quia manifeste mentitur de Imperatore et Episcopo Coloniensi, Quia dicit quod quidam inquisitor heretic^ pravitatis ex commissione Ccesare^ Maiestatis cum appositione manus Episcopi Coloniensis comhussit Specidum Oculare Colonie. Quod est falsissimum, Quia neque Ccesarea Maiestas commisit hoc, neque Episcopus unquam apposuit manum: quia

10 si imperator commisisset hoc, non iam lahoraret pro Reuchlin scribendo ad papam, quod dehet sihi Consiliarium defensum hahere contra invidos et captiosos Theologos, Ergo Pfefferkorn manifeste est falsarius, quia falsificat seu mentitur commissiones imperiales\

C Respondeo quod de Episcopo Coloniensi non curatur, quia est mor-

i5tuus. Sed de Imperatore loliannes Pfefferkorn loquitur intentionaliter , et implicite quantum ad primam imperatoris menteni. Quia primo quando lohannes Pfefferkorn incepit istud laudabile negocium in Causa fidei, nt faceret comburere libros ludeorum, tunc imperator fuit intentionatns, ut videbatur, quod vellet comburere omnes libros qui sunt contra fidem Chri-

:n>tianam. Sed liber lohannis Reuchlin est talis: Ergo imperatori videbalur (juod vellet etiam eum committere ad comburendum. Igitur Pfefferkorn scri- bit quod imperator commisit, videHcet implicite, non explicite vel expresse. Et ipse putat quod satis fuit quod imperator commisit ei semel de libris lu- deorum, sub quibus reprehenduntur etiam libri h§reticales. Quia audivi ego,

2squod si imperator mansisset in illo laudabili proposito, tunc Theologi vo- luerunt omnes liberarios per totam Almaniam visitare, et omnes malos libros comburere, pr§sertim libros istorum novorum Theologorum qui non liabent fundamentum suum ex Doctore sanclo, ex doctore subtili, et ex doclore Seraphico, et Alberto magno. Quod fuisset utique laudabile et

.{.jvahle proficuum: et credo quod adhuc erit: quod tribuat omnipotens qui rpgnat per omnia et super omnia et omni tempore. Amen.

• lo. 4. lohannes 5. * Pfeffer. 5. " Caef. 4. C^fa. 5. » CiBf. Ma. 4. djfar. Maiefta. J. '< intidos 5. '* Captiofos 4. Pfeferkojn 5. feu 4. vel 5. "* lo. Pfe. 4. lo. Pfeffer. 5. ittentionaliter: 5. " lo. pfe. 4. lo. Pfeffer. 5. negotiu 5. Tunc 5. '9 cobure 4. ^ lo. 4. loannis 5. «• velI«H 5. Pfeffer. 5. « ex- site vel omis. 5. " repreh.] pro compreh. *•' . Tunc 5. '• am. 5.

236 EPISTOLiE OBSCVBORVM VIEORVM NOV^.

29.

Ecbertus Ungenant

Magistro Ortvino Gratio

Salutem.

Venerabilis domine et amice singularissime. Diu est quod non habui 5 nuncios, ut possem dirigere litteras ad dominationem vestram: alias diu scripsissem vobis. Parcatis ergo mihi, quia libenter scripsissem vobis, si habuissem nuncium. Sed sicut scripsistis mihi quod Magister noster Valen- tinus de GelterBheim dixit vobis, quod debetis mihi scribere, quod adhuc duos florenos debeo ei pro lectionibus quando steti in bursa sua : Sciatis 10 quod nihil volo ei dare, Quia ipse etiam promisit mihi multa, et dixit quod vellet mihi dare bonas propinas, quod irem omni die bis vel ter ad Rhe- num videndo quando naves veniant ex partibus inferioribus vel superiori- bus: et quando beani sunt intus, tunc deberem eis suadere quod visita- rent in bursa sua. Et per deum ego bene portavi ei viginti beanos et 15 perdidi multum tempus, currendo hincinde. et fuisset melius studere illo tempore. Sed ipse nunquam dedit mihi aliquid. Etiam dedit nobis mala bursalia et macras carnes, et acerbum potum. Et potestis ei bene dicere quod debet ista recordare. Sed vos valete in Caritate. Datum Lo[vani8e].

30. 20

C Balthasar Sclauch

baccularius Theologie formatus

Magistro Ortvino Gratio

Salutem.

Gratiarum actiones vobis immensas, infinitas, inenarrabiles, innume- 25 rabiles, incomparabiles, ineffabiles, quod misistis mihi librum domini lo- hannis Pfefferkorn, qui intitulatur 'Defensio lohannis Pfefferkorn contra famosas'. Ego fui ita letus quando accepi illum librum, quod saltavi prp gaudio. Et certissime credo quod lohannes Pfefferkorn est ille de quo prophetizatur EzechieUs ix. sic: *Et vocavit virum qui indutus erat lineisso et atramentarium scriptoris habebat in lumbis suis'. Quia lohannes Pfef-

2 Eckbertus 5. ^ M. 4.5. ^ Ifas 5. '^ michi sexiens in hoc epistolio 5. s Mgf n. 4. 9 Gelterftheim 4.5. " nichil 5. Ql 4. Quia 5. ^^ . Et 5. ^8 benedicere 5. ^^ charitate 5. Lo. 4.5.

22 baccalarius 5. 23 -^^ 4^5^ Q^a. 4.5. 24 ga. 4. Salu. 5. 25 Ratiarum relicto spatio ty G. 26 michi 5. et sic bis infra. d. 4.5. ^^ ^ 4. q 5. 29 Iq. 4, loha. 5. ^* lo. pfeff. 4. lo. pfeffer. 5.

29. ECBERTl UNOENANT. .'^0. BALTHASARIS SCLAUCH. 237*

ferkorn semper habet atramentarium secum et scribit in pr^dicationibus vel conventiculis Auctoritates et notabilia, unde postea componit talia. Vos exhiiaratis me valde quando mittitis mihi Hbros suos: quia sunt ita artifi- ciaUter compositi quod miror. Ego etiam Vienne multum glorior quod 5sum notus sibi: et quando nomino eum, dico 'loiiannes Pfefferkorn, Ami- cus meus'. Sed in ilio libro intellexi, quod Theologi sunt discordes super speculum oculare: quia aliqui damnant eum ad ignem, sicut Parrhisien- ses et Colonienses, Aliqui vero ad suspensionem, sicut Magister Noster Pe- trus Meyer, qui quando vidit Speculum Oculare, clamavit voce magna^ 'Ad

lopatibulum, ad patibulum cum tali libro!' Vos deberetis esse concordes, tunc possetis habere victoriam contra illum h§reticum. Ego fui multum perterritus quando legi ista, et dixi: 'Nunc diabolus tenebit candelam, si Theologi volunt esse discordes'. Sed spero quod eritis iterum concordes. Sed mihi videtur quod Magister noster Petrus non est iustus ipse et sui

15 Coh^rentes , qui tenent quod Speculum oculare debet suspendi ad patibu- lum. Quia est ille liber hfreticus, et heretici merentur penam ignis. Quia h^retici comburuntur, sed fures suspenduntur. Quamvis illi fortasse di- cunt quod Speculum Oculare etiam commisit furtum. Quia lohannes Pfef- ferkorn dicit quod in hoc libro lohannes Reuchlin furavit ei honorem suum,

joquem non daret pro viginti florenis: quia duo Iud§i qui similiter furave- rant ei honorem suum, dederunt ei triginta florenos pro eo. Sit a vel b, ego vellem quod essetis concordes. Non habemus hic nova, nisi quod ille poeta loachimus Vadianus, qui est unus ex Reuchlinistis, est factus Rector universitatis. Percutiat deus omnem societatem Poetarum et luri-

^5 starum et non derelinquat unum ex eis mingentem ad parietem. Ego co- gitavi quod volo recedere: quid deberera in illa universitate facere, ubi poeta est rector? et sunt hic ita multi Reuchlinist^ sicut in nulla alia uni- versitate: scilicet loachimus Vadianus rector, et Georgius CoIIimitius Tan- stetter, pronunc Medicus, olim Mathematicus, et loannes Cuspinianus, qui

10 est servitor et consiliarius Csesaris , et quidam qui vocatur Thomas Resch, et Simon Lasius, qui est compatriota lohannis Reuchlin, et alii multi. Scd Magister noster Heckman est de via nostra; et dixit quod tenebit cuni Theologis usque ad finem vit§ su^ . Ipse etiam multum salutat vos, et lo- annem PfefTerkorn. Valete. Dalum in Vienna. Iterum Valete tam diu donec

wPfefferkorn manet Christianus.

I

• libojs 4. * wienne 5. *« lohanis pfe. 4. lo. pfeffer. 5. ^» Pharririon 4. Vm- eii 5. s» M. N. 4. <» Cocojdes 4. '« . Et 4. . et 5. «< M. n. 4.5. " O 4,

a 5. lo. Pfeff. 4. lohan.* pfe. 5. " I. 4. lo. Keuch. 5. " percutiat 4. pcutit J. rector: 4. rector. 5. reucliniftc 5. *® . Sc) loch. 4.5, *• I. 4. lohannes omis, 5, Caefaris 4. C^faris 5. . Et 4. At 5. »• lo. R. 4. lo. reiich. 5. »» fue. ipe 5,

lo. Pfeff. 4. lo. pfef. 5. " Pfeffer. 5.

238 EPISTOLiE OBSCVRORVM VIRORVM NOV^.

31.

C Albertus Strunck Magistro Ortvino Gratio Daventriensi

Reverentialem obedientiam loco Salutis. venerabilis domine Magister. Rogo 5 vos cordialiter quateniis velitis mihi indulgere, quod non scribo vobis sepe, quia est per deum ita magnus Galor in Roma, quod unus non potest ire in plateis vel sedere in domo: Et non possum scribere aliquid vel com- ponere pr^ Calore. Sed vos scitis quod est magnus labor facere dicta- minas, et dixistis mihi in Colonia, quod in septem diebus vix facitis unum 10 bonum dictamen. Et allegastis mihi Horatium dicens, quod taUs poeta docet quod novem annos debemus consumere faciendo unum bonum dictamen. Et credo quod sic est faciendum. Quia oportet esse cautum et videre quod est bona congruitas. Et aliquando non est satis quod est bona con- gruitas: quia requiritur etiam Ornatus secundum viginti precepta Elegan-is tiarum et Modum epistolandi Pontii vel Pauli Niavis qui fuit magister Lip- sensis. Etiam isti poete sunt nunc valde reprehensivi , et quando aliquis scribit aUquid, tunc dicunt: *Ecce ibi et ibi non est bona latinisatio' : et veniunt huc cum suis novis terminis et confundunt antiquara grammaticam. Ergo non possum scribere in istis Caloribus. Ergo habeatis mc excusa- 20 tum. Et Valete. Datum Romp.

32.

C Magister Henrichus Cribelinioniacius Magistro Ortvino

Salutem. 25

\

Venerabilis Magister, primum et ante omnia sciatis, quod perdidi duas sententias, et si perdo tertiam, tunc diabolus erit Abbas. Et timeo valde, quia Auditor dixit mihi: 'Per deum, si essem sicut vos, ego non vellem appellare, quia non habetis lus': ergo non scio quid deijeo facere. Ego credo quod theologi hoc anno non debent fortunam habere. Quiaao etiam eximius vir Dominus Magister noster Petrus Meyer satis male stat in causa sua contra Canonicos Franckfordienses, quod vexant illum bonum et devotum patrem. Sed credo quod isti Canonici faciunt hoc propter lohannem ReuchUn quem dihgunt propter suam poetriam. Et propterea

3 M. 4. 5. Daue. 4. 5. « Cojdialit' 4. michi ter in hac ep. 5. ^ p 5. ^^ est] e 4. omis. 5. ** Datn Ro. 5.

23 M. 4. 5. Henricus Cribelinioniatius 5. 25 §^1. 5. 28 michi 5. ^i d. m. 4.5. lo. 4.5.

31. ALBERTI STBUNCK. 32. HENBIGHI CBIBBLINIONIACII. 239

volentes ei placere tribulant illum bonum pastorem, quia ipse mirabiliter inimicatur lohanni Reuchlin: et merito, quia stat pro facultate sua. Quia lohannes Reuchhn est inimicus Theologorum: sed Magister noster Petrus est Theologus : ergo. Et est bene licitum, quod unus defendit facultatem 5suam. Etiam Dominus lacobus de Hochstraten Magister noster et h§re- tic§ pravitatis Inquisitor non habet bonam fortunam in causa fidei. Quia isti Curtisani nunc omnes volunt esse poet^, et sic parvipendunt Theologos et sunt contra eos. Sed tamen spero quod parum lucrabunt: quia do- minus respiciet famiilos suos et liberabit eos. Ego audivi nuper quod Im-

loperator scripsit unam htteram ad Papam pro lohanne ReuchUn, et scri- psit ita, quod si Sanctissimitas sua non vult finem facere in isto negocio et dare Sententiam, tunc ipse met vult videre quomodo potest defendere suuni consiliarium. Sed quid est? Si papa est pro theologis, tunc non timeo. etiam audivi ab uno notabili viro qui est Officiaiis Curi§ qui dixit:

is'Quid nobis hic cum Utteris? Si Reuchhn habet pecuniam, mittat huc. Quia in Curia oportet habere pecunias: ahas nihil potest expedire'. Et alius occulte dixit mihi, quod Magister noster lacobus iterum dedit certas pro- pinas quibusdam referendariis. Et sic quando iam vadunt ante eum, tunc faciunt ei maiorem reverentiam et loquuntur amicabiliter cum eo. Ergo

MDunc semper mehorem spem habemus. Si perdo illud beneficium, tunc adhuc volo contendere pro illa vicaria in Nussia sicut scitis. Quia pro- curator meus informavit me quod habeo bonum lus. Sed iam recordor quod nuper venit unus huc qui dixit, quod universitas Erfordiensis vult revocare sententiam suam seu determinationem contra lohannem ReuchUn.

•sEt si facit, tunc volo dicere, quod omnes Theologi qui sunt ibi, sunt

perfidi et mendaces, et volo semper de eis dicere hoc scandalum, quod

IBpn manent cum facultate sua et defendunt zelosissimum virum dominuni

■^Scobum de Hochstraten qui est lux Theologorum, et lucet sicut stella

per suas doctrinas et Argumentationes pro fide Catholica. Et credo quod

^tsi h^retici vel Turci venirent, ipse disputaret contra eos et confunderet

eos cum subtilitate sua, et converteret eos ad fidem Christianam. Quia

ille Theologus non habet equalem. et nuper disputavit hic in Sapientia

•Ide doctrinaliler. Tunc dixit quidam Italus *Ego non credidi prius,

quod Almania habet tales Theologos*. Sed quidam alius dixit, quod non

^'CSl bene profundatus in textibus bibli^, et non bene intelligeret Hierony- iiHim et Augustinum. Respondi: '0 bone deus, quid dicitis? Ille doctor supponit talia, et iam ipse habet curare alia, et bene maiores subtill-

f

• lo. K. 4. lo. renchlin 5. » lo. R. 4. lo. reuch. 5. M. 4.5, * D. 4.5. M. nf 4.5. *•' heret. pja. 4.5. »» Ifam 4. litera 5. lo. 4. lo. Reuch. 5. " ne- gotio 5. ^^ Ifis? 4. literis? 5. " mihi 5. M. n. la. 4. M. n. laco. 5. ** lo. 4.5. " D. 4. 32 Equale: Et 4. . Et 5. '^ bene fcit intelligere 5.

240 ' EPISTOL^ OBSCVROBVM VIRORVM NOV^.

lates'. Deus det quod recte eat, tunc volumus triumphare, et postea ex tota Almania pellere illam poetriam. Et volumus facere quod isti lurist^ non audent dicere unum verbum, qnando sunt cum Tlieoiogis: quia time- biuit ne mittant super eos Inquisitorem et comburant eos pro hereticis, sicut nunc spero quod fiet lohanni Reuchlin adiuvante deo, cuius uos 5 sumus iudices: quia sicut milites seculares defendunt lustitiam in terris, ita nos defendimus Ecclesiam per disputationes et predicationes. Sed par- catis mihi de longiloquio. Et Vaiete. Datum Roman^ Curi^.

33.

C Petrus Lapp i»

sacr^ pagin^ Licentiatus Magistro Ortvino Gratio Salutem.

Secundum quod semel scripsistis mihi, vir venerabilis, quod habetis valde magnum miraculum abinde quod pro nunc sunt ita multi excellentes i5 Doctores in Colonia, et etiam alii non adhuc promoti sed propediem Ma- gistri Nostri, et multi egregiissimi theologi, et nominastis mihi Magistrum nostrum lacobum de Hochstraten, Magistrum nostrum Arnoldum de Tun- gari, et Magistrum nostrum Remigium, et Magistrum nostrum Valentinum de GelterBheim, et Magistrum nostrum Petrum qui tempore meo regebat20 in bursa Riick, et dominum Rutgerum Licentiatum et multos aUos qui actu sunt Coloni^, et etiam lohannem Pfefferkorn qui quamvis est laicus et indoctus in artibus liberalibus, et nunquam visitavit scholas Christiano- rum et non didicit Grammaticam aut logicam, tamen ut scribitis habet profundum intellectum et Cor iliuminatum. Etiam apostoli non fuerunt25 docti, et tamen sciverunt omnia. Et sic putatis, quod spiritussanctus po- test predicto lohanni PfefTerkorn infundere omnem scientiam sanctorum, sicut dicit scriptura. Etiam nominastis mihi in Maguntia duos Magistros nostros, Dominum Rartholomeum Zehener predicatorem in summo, et Do- minum Petrum Rertram plebanum. Et in P>anckfordia dominum Petrumso Meyer qui est mirabilis in sermonibus suis Et quando vult ipse facit ho- mines ridere, et quando vult facit eos flere, et facit mirabilia predicando.

3 . Quia 4.5. & . Sicut 4.5. loanni 5. « . Q^ia 4,5, 7 . ita 4. . Ita 5. 8 Vale. Da. Ro. Cu. 5.

^2 M. 4. *3 salu. 4. 16.17 M. N. 4.5. ^^.is m. n. la. de hoch. 4. M. N. 5. Hoch. 5. M. n. 4. M. N. 5. i^M. n. 4.5. M. n. Vale. 4. 20 m. n. 4,5. Pe. 4. 21 Kuck: 5. d. 4.5. Lice. 4. Licentia. 5. ^"^ q 4. ^ 5. lo. P. 4. loan. Pfeffer. 5. 23 arti. 4. 24 loycam 5. 27 ^ ^. ^ 5, i. p. 4, loan. Pfeffer. 5. 28 fcrip. 4. 28.29 m. n. D. 4. M. N. D. 5. 29.30 d^ pg, bertra 4. D. Pet. 5. 3o-3i d. Pe. meyer 4. Pet. 5. '2 facis eos 4.

33. PETRI LAPP. 34. lOHANNIS SCHNERCKII. 241

Seciinduni hoc vellem quod laceretis onmes ad unum et excelleretis istos luristas et Poetas seculares, vel imponatis eis silentium quod non audo- rent ita scribere libros. Et quando veilent aliquid compilare, tunc debe- rent prius ostendere Magistris nostris ad videndum si debet imprimi. Et

5si non piacet magistris nostris, non debet imprimi vel debet comburi. Etiam deberent Magistri nostri facere mandatum quod nullus iurista vel poeta aliquid scriberet in Theologia, et ne introducerent iliam novam la- tinitatem in sacrosanctam Theologiam , sicut fecerunt lohannes Reuclilin et quidam ut audio qui appellatur Proverhia Erasmi: quia non sunt fun-

lodamentales in ea: et possibile est quod nunquam disputaverunt publice vel tenuerunt conclusiones sicut est mos. Ipsi volunt mittere falcem in messem alterius, quod Theologi non debent pati. Ergo rogo vos quod velitis rogare illos doctissimos viros de quibus scribitis, quod disponant disputare contra illos novos latinisatores et scommatizare eos bene. Et si dicunt

isquod sciunt litteras gr^cas et hebraicas, habetis respondere, quod tales lit- ler^ non curantur a Theologis. Quia sacra scriptura suflicienter est trans- lala et non indigemus aliis translationibus. Et potius non debemus di- scere tales Htteras propter despectum lud^orum et Gr^corum. Quia ludfi videntes quod discimus suas litteras, dicunt: *Ecce Christiani discunt no-

iostras scientias, et sine iUis non possunt fidem suam defendere': et fit magna verecundia Christianis, et ludfi fortificant se in sua fide. Soil Grfci recesserunt ab ecclesia : igitur etiam dobent haberi pro inimicis et eorum scienti^ non debent practicari a Christianis. Talia vellem libonler quod faceretis, et postea scriberetis mihi quid fieret. Valete. Datum in

^^sHalberstat.

Ik

I^^F C Magister lohannes Sehnerckius Pl^ Magistro Ortvino Gratio

• lutem simpliciter annunciatam et non per pomposum ornaluni verboruin ' ut consueverunt poetales Magistri non ambulantes in via simplici rum 1 lieologis.

Sed salutem in Christo, qui liberet nos in die isto Ab omni tribulatione, necnon a lohanno Capnione, Qui est lurista s^cularis, sed in Theologia vix scholaris, «• Et si deberet disputare, cum Theologis se exercitare,

« M ^.5. ** lo. 4. lo. Ren. 5. " (loctissimoB viros omi». 5. '» Iran 5. e4. 7 5. h^braicEB 5. «^.le Httere 4. Ir^ 5. " Ifas 4.5. e 4. f} 5. ter. '• Irii» ■ '. «• e ^. ^ 5. " c 4. ^ 5.

•' loanues 5. -^' loanne 5.

Epp, obscvror. viror. 16

242 EPISTOL^ OBSCVRORVM VIRORVM NOV^.

Ita quod aliquid solveret: per deum ipse perderet In sacra scriptura: quia ibi est magna cura Quod possit aliquis bene stare, vel unum alium vexare, Ita quod cum concludat, et concludendo bene confundat, Sicut nuper Hochstratus, qui est ad salutem ecclesie natus, 5

Ut expellat istos socios, poetas et historicos, Qui tenent malas opiniones, et non valent ad disputationes. C Sancte deus, ego non habui voluntatem scribere vobis metra, et ta- men scribo. Sed factum est ex improviso. Etiam ilia metra non sunt de poetria seculari et nova, sed de illa antiqua quam etiam admittunt Ma- k gistri nostri in Parrhisia et Colonia et alibi. Et tempore meo quando steti Parrhisius, dicebatur quod unus antiquus Magister qui habitavit in Collegio Montis, componeret totam bibliam metrice, scilicet cum istis me- tris. Debetis autem scire novitates que sunt bene pro vobis: videUcet quod Reuchhn non potest amphus ita multum studere sicut prius, quia ocuh i! vohmt ei decrescere, sicut dicit scriptura in Genesi: *Et caligaverunt ocuh eius, nec videre poterat'. Quia nuper venit unus bacularius de Stuckgar- dia qui fuit ibi in domo eius: et ego feci quasi non scirem de inimicitia vestra quam habetis invicem, dixi ad eum : 'Bone domine bacuiarie, Non ha- beatis mihi pro malo quod interrogo vobis. Et cum supportatione pro primo2( hbenter veUem scire, An Reuchlin est adhuc sanus?' Respondit, quod ita, sed tamen quod non potest bene videre sine briUo. Tunc dixi *Ergo pro secundo dicatis mihi quomodo tamen habet se quoad Causam fidei? Ego audivi quod habet certas lites cum certis Theologis: sed credo quod faciunt ei iniuriam (sed dixi ironice) : quomodo ergo habet se ? Ego credo 2 quod semper componat aUquid contra Theologos'. Respondit ille: 'Nescio, sed tamen volo dicere vobis quid ego vidi ab eo: quando veni in domum eius, dixit mihi : „Bene veneritis domine bacularie, sedeatis". Et ipse ha- buit bnllum in naso et Ubrum ante se qui fuit scriptus mirifice, ita quod 1 statim vidi quod non erat Almanice neque bohemice scriptus, neque etiam? latine. Et dixi ei „Egregie domine doctor, quomodo tamen vocatur talis Uber?" Respondit quod vocatur Phitarchus in gr^co, et tractat de Philo- sophia. Tunc dixi „legatis in nomine domini". Et sic credo quod scit artes mirabiles. Tunc vidi iacere unum parvum librum noviter impressum sub scamno. Et dixi ei: „Egregie domine doctor, quid iacet hic?" Re-; spondit: „est unus liber scandalizativus quem nuper quidam amicus meus misit mihi ex Colonia, et est scriptus contra me, et Theologi Colonienses composuerunt eum, dicentes nunc quod lohannes Pfefferkorn fecit talem

4 cum 4.5. ^ e 4. § 5. ^i Colon, 5. 12 dicebat 5. ^^ metric^. f. 5, 15 Reuch. 5. " OeS. 5. i^.is Stutgardia 5. 20 ^j.^ ^w. 5. 23 fi^ei. 4.5. ^s tro- nice) 4. fe. 4.5. 29 (cf.supra p. 80.) Ita 4. . Ita 5. 3* tii omis. 5. ^^ e 4, 39 P. 4. loan. Pfef. 5.

f

34. lOHANNIS SCHNEBCKII. 36. WILHELMI LAMP. 243

librum". Tunc dixi: „Quid facitis ergo desuper? Non vultis vindicare vos?" Respoudit „Nullo modo. sed sum satis vindicatus. Ego nunc non curo aniplius istani stuUiciam, sed vix habeo satis oculos ad studendum ea (|u§ sunt mihi utiUa". FuU autem taUs Uber intUulatus „Defensio lohannis 5 Pfefferkorn contra famosas". AUud non scio de doctore Reuchlin*. TaUa dixit predictus bacularius. Ergo, domine Ortvine, habeatis bonam Confi- dentiam. Quia si Ule habet malos oculos quod non potest ampUus muUum legere aut scribere, suum damnum, Vos autem non debetis quiescere, sed debetis recenter scribere contra eum. Valete. Datum Ulm^.

35.

Magister Wilhelmus Lamp

Magistro Ortvino Gratio

Salutem.

Eximie et promotoriali reverentia celeberrime vir. Vos scripsistis 15 mibi quaUter litera mea quam composui vobis de ambulatione mea ad Cu- riam, fuit vobis presentata. Et scribitis quod potestis exinde notarc quod diligo vos valde. Et bene scribitis taUa: sunt etenim vera. Quia vos eslis mihi in corde et ego amo vos cordiaUter. Sed etiam scribilis mUii quod debeo vobis intimare seu declarare quomodo transit mihi pronunc. Scia- Mtis quod sum apud unum Notarium Rot§ et habeo parare mensam, et ire ad forum pro comparando herbas et fabas et panes et carnes et taUa, et

Biarere domum in ordine, quando dominus venit ex audientia et conunen- lales sui, quod omnia sunt parata. Et cum Uoc etiam studeo. Et domi- lus meus nuper dixit mihi, quod per deum quando sto unum annum vel isduos secum, ipse vuU mihi iuvare ad unum bcneficium, sicut prius iuva- vit multis. Et est bene credendum, quia amat me multum. Et pr^cipue nuper quando vidit quod sum poeta, tunc dixit quod vult me semper amanUus habere. Et factum est ita: Est unus cx commensalibus qui est poeta in ista poetria nova, et semper in mensa loquitur de poesi, et nud- >' tum reprehendit Hlos anUquos patres et grammaticos, Alexandrum, Gr^fci- stam, Verba deponentalia, Remigium et alios. Et nuper dixit quod ali- quis volens discere bona Carmina facere, debet scire Diomedem: et dixit mulla de tali Diomede. Respondi 'ego miror quomodo tamen venistis super illos novos grammaUcos, et tamen habeUs omnia metrice in tertia Mparte Alexandri de pedibus et quanUUUbus syllabarum, ct artcm scan-

■ •

TtuUitiaJ. * reuch. 5. • baccalarias 5. 'muItumowi.J. » Va. Da. Ulrae.5.

" M. 4.5. " M. 4.5. " 8. 4. 8alu. 5. " michi 5. septiens in hac ep.

Ifa 5. lit. meaj i. e. sup. n. 12. " sunt omis. 5. '* Intimare 4, *' Camci 4.

*^ Amutius 4. ^' Alexandrum Gjecifta 4. Alcxandru Grecifta 5. " cgo Miror 4,

16*

244

EI*ISTOL^ OBSCVRO&VM VIRORVM NOViE.

dendi et cetera. Et cum lioc iste Diomedes non fuit bonus Christianus. Quia legi semel qualiter ipse habuit Equos qui comederunt homines, et ipse dedit eis comedere homines'. Tunc ille Curtisanus multum risit et subsannavit me. Et postea dixit, quod debeo ei dicere quomodo Abacuck habet primam syllabam. Respondi: 'ego distinguo. Quia prout est pro-5 prium, habet primam indifferentem secundum Aiexandrum: „Ad placitum poni propriorum multa notavi". sed prout queritur quantam habet primam naturaliter respiciendo ad na- turas appellativorum, tunc habet primam brevem secundum Alexandrum di- centem quod a ante b in primis syllabis, exceptis excipiendis, est brevis'. lo Tunc ilie adhuc magis derisit me et dixit *Vade tu Coloniensis Copula- tista, cum tuo Alexandro, qui fuit asinus Parrhisiensis, sicut adhuc sunt plures'. Et sic multum scandaiizans illum bonum Aiexandrum abivit. Et dixi ego: *Cras videbitis'. Et de mane portavi unum carmen quod com- pilavi per noctem in laudem Alexandri, et mitto vobis exemplum. Etis quando dominus meus vidit illud Carmen, tunc laudavit me et dixit *Iste socius est pro me'. Et dixit *0 Wilhelme, scis ita compilare metra? Ego ignoravi. Et propterea plus volo te diligere in posterum'. Et sic spero quod volo bene stare. Et quando vult dominus deus quod acquiro aliquid, tunc iterum volo me conferre ad partes, Oendo presbiter. Valete iugiter. 20 Datum Romane Curie.

C Metrum Epigram maticum confectionatum per Wilhelmum

Lamp Magistrum septem artium liberalium Coloniensem In

iaudem Aiexandri Gaiii.

Qui vult discere grammaticam, legat Alexandri materiam, 25

Que est divisa in quattuor partes, docens multas bonas Arles,

Prebens lac et mel pueris, sicut docet Glosa notabilis

In Colonia facta: precipue quoad metra

Collige partem tertiam: ipsa tollet tibi omnem inertiam,

Sicut fecit mihi, qui multum ex hac didici.

^ lc. 5. " fubfanauit 4. 5. « Alexan. 5. " tu Colo. Copula ifta 5. ^^ Alexan. 5. *3 alexan. 5. 20 pjefbyter. 5. Valete. iugiter Datum. 5. 2^ ^. 4.5. Colonien. 5. 2* Alexand. 5. 25 . Legat pjius alexandri materiam. 5. 27 Lac et Mel 5. glofa 5. *^ omnen 4.

I

35. WILHELMI LAMP. 36. lOHANNIS ARNOLDI. 245

36.

C lohannes Arnoldi

Magistro Ortvino Gratio

Salutem dicit plurimam.

5 Crediderim utique quod audlveritis vel fuerit vobis pluscule dictum qualiter ex quadam affectione animali bona contulerim me nuperrime via- lica ambulalione ad urbanam Rom§ Curiam causa lucruli ad consarcinan- dum unum beneficiolum seu prebendiolam vel parrochiam aliquam missam, unde poterit mihi ex nunc usque ad finem vit§ me^ sufficere ac suppetere

lovictus et amictus, si divina voluerit dei gratia. Quamobrem, me hercule vel mediusfidius , debueritis mihi non rariuscule unam literulam amiciose conflatam seu compilatam ascribere, et in ea affectionaliter significare quo- modo steteritis in omni qualitate corporali seu animali, Et quomodo fue- ritis fortunatus fatahter ex predestinatione divina qu§ fuit ante s§cula, sicut

isdixerit Lactantius quem nuperrime audiverim studio intentionali, quando ectus fuerit formaliter hic in Sapientia. Pr^terea enimvero venerit unus sociolus ex Colonia et gelidis Almani^ partibus, apportans epistolia mis- siva hincinde sibi astipulata, a quo videUcet intellexerim qualiter vos fecistis imprimere arte characterali unum librulum, qui intelligitur esse vel fuisse

20 intitulatus seu pr^nominatus 'EpistoIiB Obscurorum Virorum ad iMagistruni Ortvinum Gratium', in quo utique codiculo seu libello, sicut talis dederit mihi intelligendum, continentur omnes literul^ ad vestram dignitatcm hinc- inde destinat^ charitative et fraternaliter a vestris amicis et notis: et etiam posueritis meum epistolium intus, et valde miratorie stupefactus fuerim.

2o quod dignan)ini me tantisper honore sesquipedali, et facitis mihi ^ternalem famam. Quapropter habueritis scire quatinus voluerim vobis gratiam re- ferre in quantum potero. Etiam sciveritis qualiter studuero hic per totum in poeseos artificiolo, et ergo fuerim aliter stilatus quam prius. Valete sesquipedaliter. Datum Rom§.

li:

» lohannis 5. ' M. 4. < Salu. 5. D. P. 4. •' Rediderim 5. initiaK C re- lirlo Hpatio. " michi 5. et sic po/tt ter. ^ 4. e 5. '" Herculc 5. " effectio- naliter 5. '^ CoJporali 4.5. "* raiiTa pjeterea Enimucro 4. fapientia p:eterea mero 5. '® &] A 4. q 5. •' caracterali 5. *" epiftolc 5. M. 4» 5. *< meum spi«t.] Supra I. 10. p. 15. sq. " fefquipidali: 4.5. »« Vale. 5. «» Da. Ro. 5.

246 Ei»I8T0L^ OBSCVRORVM VIRORVM NOV^.

37.

C Frater Georgius Bleck

Magistro Ortvino Gratio

Humilem orationem meam cum ea qua decet subiectione, domine et Ma- gister Ortvine. vos misistis milii huc librum lohannis Pfefferkorn qui ests pretitulatus 'Defensio lohannis Pfefferkorn contra famosas'. Quem utique, sicut petivistis, ostendi omnibus Magistris nostris per totam Parrhisiam, et simiUter de nostro ordine Theologis, qui unanimiter dixerunt: 'Ecce Almania habet notabiles Theologos. Si unus simplex scribit talia, quid deberent facere docti et promoti?' Et unus interrogavit me, an etiam prin- lo cipes in Almania faciunt magnam reverentiam lohanni Pfefferkorn?' Re- spondi quod pro parte sic et pro parte non. et qualiter ipse est verus et dilectus soUicitator Imperatoris ad procurandum negotium de libris lu- d§orum et augmentum fidei Christian^. Et quod episcopus Moguntinensis pie memorie defunctus iam solebat eum valde amare et promisit ei auxi- 15 lium in rebus omnibus quantum ei fuit possibile: et quando ambulavit himcinde in negocio fidei, tunc dedit ei magni precU nummum pro viatico. Respondit unus Theologus 'facit tunc etiam magnam diligentiam ipse lo- hannes Pfefferkorn in dicto negotio?' Dixi velut scripsistis mihi, quod sic: quia sine molestia circumivit per totam Almaniam, quamvis protunc fuitso ei inconveniens, cum uxorem et liberos suos cducare et alere conveniret, quos dereUquit. Quamvis in absentia sna Theologi fecerunt multa hona uxori eius consolantes eam, quia vident quod vir eius est occupatus in causa fidei. Etiam aliquando Fratres de Monasterio nostro accedunt eam dicentes: 'Miseremur vestri quod estis sic sola' : et ipsa respondet: ^Ve-25 niatis aliquando visitantes me , quia sum quasi vidua , et detis mihi con- solationes vestras'. Attamen modernus Episcopus Moguntinensis non favet lohanni Pfefferkorn. et hoc propterea, quia habet aUquos ConsiUarios qui multum promovent lohannem Reuchlin et odiunt Theologos. Etiam diclus episcopus non voluit admittere lohannem Pfefferkorn, quando voluit eiso presentare suam Defensionem contra famosas, sicut intellexi ex vestra lit- tera. TaUa dixi. Tunc respondit unus *Quis est tamen Ule Pfefferkorn? Respondi quod oUm fuit ludeus et nunc est feUciter in Christo baptizatus et est vir proculdubio integerrimus et est de tribu Neptalim. Dixit iUe *Vere benedictio, que data est Neptalim, completa est in lohanne Pfeffer-35

2 Gregojius 5. 3 jyf . 4^ 5, 4.5 ^ Qj. {non Qj) 4. M. Quia 5. michi 5. et sic infra bis. I. P. 4. lo. Pfe. 5. vtiq^ petiuiftis 5. omisso sicut " lo. P. 4. *2 fic t pjo pte omis. 5. »5 valde eum 5. ^^ negotio 5. I8.19 jo. p, 4^ Iq^ Q^ig^ 5. 28 lo. P. 4. lo. Pfeffer. 5. habet omis. 5. ^^ lo. R. 4. lohan. Reuch. 5. ^» P. 4. : Quando 5. 3»-32 litera 4. ^s Jq, p^ 4^

37. GEORGII BLECK. 38. DEMETRII PHALERH. 247

korn. Qiiia lacob dixit filio suo Neplalim : *Neptalim cervus emissus dans eloquia pulchritudinis'. Genesis .XLix. Postea multi Magistri nostri et licentiati et alii Theologi per totum legerunt istum librum de foho ad fo- hum, de verbo ad verbum, de articuio ad articidum. Sed est unus su-

speriorisla qui studet in gr^co: ipse vadit ubique et dicit, quod non est verum quod Pfefferkorn est solhcitator Caesaris, et quod nunquam etiam fuit. Et quod imperator pro Reuchhn scripsit ad sanctissimum et simph- citer vuU quod Theologi non debent sibi vexare suum consiharium fide- lem et probum. Item lacobus Fabri Stapulensis, de quo audivistis multa,

•oipse aperte favet lohanni Reuchhn, quamvis Theologi dixerunt ei ne de- heret facere. Et dictum fuit quod scripsit in una httera ad Aimaniam (juod theologi Parrhisienses tractaverunt lohannem Reuchlin non ahter quam Iud§i Christum. Sed dicat quicquid veiit, tamen maior pars in Par- risia est pro nobis propter honorem universitatis et odium luristarum.

i-^Ergo debetis esse bono animo l^tando et gaudendo. Valete ^ternahter. Da- tum Parrhisius.

38. C Demetrius Phalerius Magistro Ortvino Gratio w Salutem.

) Scribitis mihi interrogans a me quomodo tamen universitas nostra habet

^pe in Causa fidei: an est pro vobis an pro lohanne Reuchlin. Sciatis, hic et per totam terram Suitensium fratres de ordine pr^dicalorum habent nialam famam et sunt in magna disgratia propter iUos Innocentcs fratres

J.^qui fuerunt combusti in Bern, quia nunquam credo quod fecerunt taha qu§ dicuntur de eis. Igitur Monasteria eorum desolantur, et monasteria fratrum sancti Francisci crescunt. Et quando unus homo dat Eiemosinam pr^dicatoribus, tunc viginli dant Minoribus et Augustinensibus et aUis. Etiam dicitur quod est in prophetia, quod Ule Ordo pr^dicatorum d«*b<*t

:»«' totaliter deleri. Super hoc est hic unus Tlieologus, ut ipse se nominat, sed milii videtur quod magis est poeta, dictus Erasmus Roterodamus, qui a multi^ ita honoratur sicut si esset miraculum Mundi. Et est ille qui

Iripsit librum Proverbiorum, quem semel ostendistis milii Coloni^, et di- ' laco. 5. P^raiffus 4. '•' M. Liccntiati 5. omitlens nostri ot ^ Articulo 4. greco 5. « rfefF. 5. ' Reu. 5. •» lo. K. 4. lo. reuch. 5. " Ira 4.5. «^ lo. . 4. lo. reu. 5. " Chrftu 4. »* Val. 5. <« Parrhi. 4. " M. 4.5. G. 4. *" 8. 4. ** michi 5. et sic infra. interrogaa 4. ^ lo. K. 4. lo. reuch. 5. " f. 4. s. 5. Klemofyna 5. *» minojih^ 4. «'^» alijs eti& 5. *• deleri fuper 5. ^' Roteroda. 5.

I

248 EPISTOL.E OBSCVBORVM VIRORVM NOV-a:.

xistis: *Quid nobis cum Proverbiis Erasmi, cum habemus proverbias Sa- lomonis?' ille Erasmus multum tenet de Reuchliu et semper laudat eum: et nuper fecit imprimere aUquas Epistolas quas misit ad Curiam Roma- nam ad Papam et ahquos Cardinales. In istis laudavit Reuchiin et scandalizavit theologos. Ego videns dixi *Si videbunt hoc Magistri no-5 stri, diabolus confundet eum'. Sic ergo universitas nostra qu§ facit ma- gnam reverenliam Erasmo, inclinata est pro Reuchhn: Et venit huc Glo- rianus poeta, qui est homo valde audax ut scitis: ipse mirabiiia scandala loquitur de vobis et aliis theologis. Et dicit quod vult unum librum com- ponere de nequitiis predicatorum et vult totaliter describere illa que facta lo sunt in Bern. Ego vellem libenter amicaliter dicere ad eum ne faciat: Sed est homo terribilis, et est iracundiosus semper volens percutere, qua- propter habeat sibi diabolum. Ego spero quod veniet Sententia ex urbe Roma pro Theologis: tunc omnia erunt bona. Si autem fuerit pro Reuch- lin, tunc diabolus tenebit candelam. Valete. Datum Basile^. is

39.

C Chunradus Stryldriot

Magistro Ortvino Gratio

Salutem.

Reverentia et servitio affectuositatis niep pr^cedentibus erga virtuosita- 20 tem vestram, venerabilis Magister. Intimavi vobis s§pe qualiter non sum hic libenter: Sed credo quod diabolus portavit me huc: et non possum rece- dere quia non sunt hic bone socielates sicut in Almania. Et homines non sunt ita sociales: et habent pro malo quando aliquis semel in die est ebrius, vocantes eum porcum. Etiam non habeo supponere. Quia me-25 retrices volunt multum pecunie, et tamen non sunt pulchr^ . Et dico vo- bis in veritate quod in Itaha sunt ita distort§ mulieres sicut est possibile, quamvis habent pulcherrimas vestes de serico et sameloto. Quia quando modicum sunt senes, tunc statim habent curva dorsa et vadunt quasi vel- lenl merdare. Etiam comedunt allium, et fetent maxime. Et sunt nigr§, 30 nec sunt ita albe sicut in Almania. Item in facie sunt pallentes sicut mors. Et quando aliqu^ sunt rubre, certum est quod fecerunt sibi colo- rem cum unguentis. Ergo non placent mihi muheres hic. Etiam dicunt

1-2 Salamonis? 4. . et ille 5. Reuch. 5. ^■'^ Ro. 5. ^ M. 4.5. '•« Gloria- nus] sic 4.5. ^^ neqcijs 5. " Amicalit' 4. amicabiliter 5. ^^ est post et non habet 4. '^ '« Reuch. 5. D. 4. §. 4. Va. Dat. Bafilie. 5.

<7 Conradus Strildriot 5. i» M. 4.5. G. 4. i^ Sa. 5. omis. 4. 20 Euerc- tia 5. R miniatori adpingenda relicta. mee 5. ** M. 4.5. ^^ Sed omis. 5. '^ bone 5. ^e g 5^ j^-^ 32 y^ij- 5 rubi^ 4. ColoJe 4.

38. DEMETRII PHALERII. 39. CHVNRADI STRYLDRIOT. 40. lOHANNIS CBAPP. 249

quod in estate non est bonum supponere hic. Tunc dico ego: *ergo re- dire volo in Almaniam, ubi semper bonum est supponere. Et s§pe recor- davi qualiter habuimus in Daventria amasias ego et vos: et ivimus in de- spectum istius domicelH qui etiam amabat vestram amasiam: sed ipsa mer-

5 dasset ei super os. Sed nunc audivi quahter debetis supponere uxorem lohannis Pfefferkorn causa honestatis: quia est secreta et quasi honesta. Et est bonum quando aliquis habet propriam in secreto. Et dixit unus ad me, qiiod lohannes Pfefferkorn semel rixavit vobiscum dicens ad vos: 'Domine Ortvine, Ego vcllem quod comederetis ex vestra patelia et per-

lomitteretis me comedere ex mea'. Et vos diu non inteliexistis : quia ille vir est valde subtilis et semper loquitur §nigmatice in proverbiis. Sed quidam amicus vester, sicut ego audivi ab aliis, exposuit vobis illa archana verba dicens: *Ego vellem quod comederetis ex vestra patella, [id est] quod supponeretis vestram uxorem vel mulierem, et permitteretis me comedere ex

ismea patella, id est non tangeretis uxorem meam, sed sineretis me eam tangere'. Ego dixi hic ad quendam poetam quod qu^reret illam prover- biam in proverbiis Erasmi. Respondit mihi quod non potest invenire. Dixi ei: 'ergo ille Autor non est sufficiens sed diminutus'. Sed quando audivi h^ c de lohanne Pfefferkorn, dixi, quod est nimis invidiosus si facit

'.«boc: Quia est una proverbia quod amicorum omnia sunt communia: quamvis aliqui dicunt quod uxores debent excipi. Ipse tamen non deberet irasci su- per vos quia vos non habetis uxorem : et non habentibus debemus impertire. Audivi etiam quod supponitis ancillam Impressoris Quenttel, ila quod fecit puerum: hoc non deberetis facere, sciUcet forare nova foramina. Ego

risemper maneo cum antiquis qu§ non faciunt pueros. sed hic habeo ne- que antiquas neque novas: ergo volo redire in Almaniam sicut spero. !te tam diu donec una alauda ponderat c talenta. Datum Romae.

40.

C Magister lohannes Crapp

Magistro Ortvino Gratio

Salutem.

Scribit mihi dominatio vestra (jualiter valde gavisa est de Epistola mea Carminali nuper compilata, et scribitis quod vix vidistis similem: et sicul inteliigo, vnltis quod semper ita debeo vobi» gcribere. Sed dico vo-

• e ^. ^ 5. 3 Amarias 4. " lo. Pf. 4.5. « lo. Pfo. 4..'i. •» . i. (Id est) addidi. " nxorem vel omiM. 5. " Inuenire. 4. '" Aiithoj 5. '" hec 4. lo. pfe. 4. lo. P. 5. *" . qj 5. «« Imptire. 4.5. " Quctel 5. " . f. 5. «* quej q ^. q 5. " .c. 5. D. K. 4.5.

• K4. M. loannes 5. *• Sa. 5. '* Dominatio vra fcribit ml 5. Epia.) supra 5.

250 EPISTOL^ 0B8CVK0RVM VIRORVM NOV^.

bis, sicut eliam ipse met scitis, quod non est possibile quod unus sem- per facit carmina. Vos bene scitis de vobis, quamvis estis valde facundus et scitis facere plura metra, tamen 'non semper oleum', sicut communiter dicunt: et aliquando estis luxuriosus ad metra, aliquando ad prosas. Et recordor quod semel dixi vobis Coloni^ 'Domine Ortvine, faciatis mihi 5 tamen aliquod Carmen metricum', Respondistis mihi 'non habeo pronunc ApoUinem', Et dixistis mihi quod aliquando in x diebus vix potestis fa- cere unum bonum metrum : quia Aer non patitur Et oportet expectare tempus. unde Ovidius

Tempora labuntur tacitisque senescimus annis. 10

Ergo quando semel habeo bonum ApolUnem, tunc volo dictare unum et mittere vobis. Etiam scribitis mihi quod debeo vobis intimare aliquas novitates; sed nihU scio nisi quod sunt hic tres exceUeiites Theologi qui habent magna nomina inter Ahnanos Et faciunt nobis bonam famam et laudabilem per totam Curiam. Duos forte bene novistis, Reverendum pa- 15 trem dominum Magistrum nostrum lacobum de Hochstraten, latine de Alta platea, et dominum magistrum nostrum Petrum Meyer plebanum Franck- fordiensem. Tertius est Dominus Caspar pr§dicator ex Kempten, sacr§ Theologie Licentiatus propediem Magisternostrandus. Ipsi habent hic agere tres Causas notabUes. Unus scUicet Magister noster lacobus habet cau-20 sam fidei contra lohannem ReuchUn qui dicitur esse hereticus. Et bene. Est etenim. Secundus habet Causam competenti^, sciUcet Magister noster Petrus contra Canonicos Franckfordienses qui non volunt ei dare Compe- tentiam suam: et ergo venit huc in Curiam tribulans eos terribiliter. Ter- tius sciUcet dominus Caspar habet causam sacri olei contra quosdam^s Monachos qui habitant extra muros Kempten, et habent sacrum oleum in Monasterio: et quando liomines debent oleari, tunc non habetur sacrum oieum. Et ergo prefatus Ucentiatus vult ipsos Monachos rectificare quod debent sacrum oleum in Civitate permittere pro communi salute homi- num. Alia nova non habeo. Sed vos etiam nihil scribitis mihi. [Nescioao profecto quomodo demerui de reverentia vestra.]

Commendo vos domino deo, qui vos custodiat quod estis fortis

sicut Leo,

Pulcher sicut Absolon, Prudens sicut Saloraon, (

Dives sicut Asuerus, PoeticaUs sicut Homerus, 35

Et sanctus sicut lohannes Raptista. Moriatur Reuchlin lurista, Nec non poetse seculares, qui adhuc possent esse vestri scholares.

1 ipfemet 5. 3 , Tn 4.5. * d'j. 5. ^ e 4. ^ 5. D. Oj. 4. D. Ojt. 5. ml 5. ^ .X. 5. ■'•8 faceret 5. ^ a.er 5. 12 . etia 4. *3 q^e 5. ^^ m. 5. la. de Hoch. 5. " d. m. n. 4. D. m. n. 5. *« 3^ 5. D. 4.5. e 4. ^ 5. 20 f. m nf, ja. 5, 21 lo. 4. lo. Reuc. 5. 21.22 . j bn. eft. n. 5. M. n. 4. f. M. n. 5. 23 Fran. 5. 25 . f. D. 5. ^'^ Nescio ... vestra. non habet 4. sed 5. ^^ loannes 5. " poete 4.

40. lOHANNIS CBAPP. 41. SIMONIS POCOPORII. 251

Ecce non volui facere Carmina et tamen feci, sed nescio quaiiter venit quod feci. Laus deo. Valete. Et sic est finis. Telos. Amen. Tetragrammaton. Dalum Ronian^ Curi§.

41.

C Magister Simon Pocoporius

Magistro Ortvino Gratio

Salutem plurimam dicit.

'iMirabilis facta est Scientia tua ex me, confortata est, et non potero ad eam'. Psalmista. Hec verba possunt appropriari mihi directe, quando

loconsidero Doctrinam dominationis vestre quam perspexi nuper ex libro vestro qui intitulatur *Orationes Magistri Ortvini'. Sancte deus, quomodo crevistis ita in magnum virum, cum tamen olim fuistis hebes schoiaris meus, sed nunc estis super magistrum, quamvis dicit scriptura: *Non est discipulus super Magistrum'. Et ergo quando vidi talem librum, tunc

i'>ciamavi alta voce: '0 Ortvine, Mirabilis facta est scientia tua ex me, con- fortata est et non potero ad eam'. Et bene 'mirabilis', quia nunquam crc- didi quod potestis sic facere dictamina excellenter et artificialiter ex me: quia de gratia dei fui resumptor et instructor vester: et multum glorior super vobis. 'Confortata est', bene, quia olim non fuit ita efficax scicntia

2Mveslra, sed nunc confortata est per instinctum Spiritussancti qui illumi- navit vos. Et olim (parcatis mihi) non voluistis studere: et s§pe corre.xi vos quando non scivistis *mei' vcl 'sui' cuius casus, et iegat, legant' cuius iemporis. Et sepe dixi ad vos illud Metrum:

l^v Dure cervicis es, h^c enim sapere non vales.

^d nunc possetis me instruere: et ego non debercm verecundari quod

n;m vester discipulus. Et ergo dico: 'non potero ad eam', sciUcct per-

venire, quia, ut dicit Socrates, *qu§ supra nos, nihil ad nos': scd pro-

cedalis sic compilando dictamina et eritis notabilis vir. Valete. Datum

Luheck.

* Amen. omig. 5. ' KhomanQ 5. Curie. 4.

* M. 4. M. Simou Pocopojius 5. « M. 4.5. ' 8a. P. D. 4. 8.P. D. 5. » michi 5, M. 4.5. '2 hebes non hahet 4. '=* facta ... mirabilis propter 6(ioiotiltVTOV

'« Mirabilis 5. '" qni omis. 5. " michi 5. ** Cafus: 4.

252 EPISTOLiE OBSCVRORVM VIRORVM NOV^.

42.

C Magister Achatius Lampirius

Magistro Ortvino Gratio

Salutem plurimam dicit.

Valde miror, vir honorabilis, quod scribitis omnibus sociis et Amiciss vestris Romam versus, et solum mihi non scribitis, cum dixistis tamen quod vultis semper scribere mihi. Sed intellexi ab uno qui venit ex Co- lonia quod velitis hbenter habere illam artem de qua dixi vobis semel, videlicet ut faciatis quod una muHer maxime amat unum. Quamvis iam non scripsistis mihi, tamen volo mittere vobis, ut potestis videre qualiterio diligo vos. Quia non volo aliquid in secreto habere pr§ vobis, sed volo vos docere

'Que veteres sociis nolebant pandere charis'. Est autem talis Ars illa. Sed non debetis aliquem docere: quia ita abs- condo illam , quod non vellem docere fratrem meum : quia plus amo vos 15 quam Fratrem meum. Ergo volo participare vobiscum. Et faciatis sic: Quando amatis unam muherem, tunc debetis querere quomodo vocatur ipsa et quomodo vocatur Mater eius. Et ponamus casum quod amatis unam qu^ vocatur Barbara et mater eius vocatur Elsa: tunc queratis unum Crinem de capite ipsius Barbarp et quando habetis illum Crinem, debetis20 esse contritus et confessus vel ad minus dicere Confessionem generalem. Deinde faciatis unam Imaginem de Cera virginea et faciatis legere tres mis- sas desuper ligando illum Crinem circum collum ipsius. Postea uno mane audiatis prius missam, deinde accipiatis Ollam novam vitreatam cum aqua et faciatis Ignem in una Camera clausa undique et faciatis fumum de thure26 et incendatis unam candelam de cera nova, in qua est modicum de Can- dela paschah. Deinde dicatis istam Coniurationem super Imaginem: 'Con- iuro te Cera per virtutem dei omnipotentis, per novem choros angelorum, per virtutem Cosdriel: boldriach: tornab. Lissiel farnach pitrax et Star- nial, quod velis mihi representare in omni substantia et Corporalitate Bar-30 baram EIs^, ut obediat mihi in omnibus que volo'. Postea scribatis cir- cum caput imaginis hec nomina cum stilo argenteo 'Astrab f Arnod f Bildron -|- Sydra f Et sic ponatis imaginem in ollam et aquam. Et po- nite ad ignem. Et dicatis istam Coniurationem 'Coniuro te, Barbara Elsf, per virtutem dei omnipotentis, per novem choros angelorum, perss virtutem Cosdriel boldriach tornab lissiel, fornach pitrax et starnial, et per

2 M. 4.5. 3 M. 4.5. 4 {^^ p, D, ^,5, 6 Rhoma 5. michi 5. et sic 2 sqq. II. 9 . Videlic3 4.5. <& . Quia 5. Amo 4. i» Et] Sed 5. »9 que 4. . Tuc 4.5. 2'' Coniuratioue 5. ^o michi 5. ^i Elfe. 4. michi 5. q 4. 32 Aftrap 5. 3= Elfe 4. 36 Boldriach Tomab Liffiel Fojnach Pitrax et Starnial. 5.

42. ACHATII LAMPIRII. 43. OTHONIS PLEBSZKLIRDRII. 253

virtutem istorum nominum Astrob Arnod Bildron Sydra, quod sLatim inci- pias amare me ita quod sine tardatione velis ad me venire. Quia amore langueo'. Et tunc statim quando aqua incipiet fieri calida, satis est: quia ita incipiet vos amare quod quando non videt vos, ipsa nescit ubi estis. sProbatum est sepe, et totiens quoliens. Et debetis mibi credere quod ista scientia est valde preciosa. Et ego non darem vobis nisi amarem vos ita intentionaliter. Ergo vos etiam semel debetis mibi participare unum se- cretum. Et sic Valete cum sanilate vestra. Datum Roman^ Curi^.

43.

10 C Frater Otho FlerBklirdrius

Magistro Ortvino Gratio

Devotam Orationem meam pro salute. venerabilis vir, ut scribitis mihi quod omnes nos Theologi debemus agere gratias omnipolenti deo quod pronunc Tbeologia est ita in flore et sunt plures docti Theologi in omni-

isbus partibus Aimani^: Et omnes homines, domini et servi, nobiles et ru- stici, faciunt eis magnum honorem vocanles eos Magistros nostros propter excellentiam et deponunt pileos et bareta ante eos dicentes: 'Commendo me egregitudini vestre, eximie domine Magister noster'. Et quando unus Magister noster transit per stratum, tunc omnes honorant eum sicut si ve-

20nerit unus princeps. Et merito. Quia Magistri nostri sunt sicut Apostoli dei. Sic vos in Epistola vestra scribitis mihi magnalia. Sed ego tenebo vobis oppositum, dicendo, quod bene est lioc verum Colonip, non autem alibi. Et precipue hic in patria mea Magistri noslri rehgiosi habent nul- lum bonorem, et Canonici et nobilitares multum parvipendunt eos. Sed

'•iseculares bene adhuc habent honorem et sunt in respectu. Et hoc videlur mihi indignum, Quia religiosi deberent semper liabere primum locum : quia sunt magis Clericales, et semper religiosus *(|uoad c^lestitatem est super s^cularem clericum. Quia religiosi sunt apti nati ad personandum in divinis laudibus ad gloriam dei et sup sanctp matris virginis Marif, sem-

wper benedict^ et ad gloriam omniuiii sanctorum et sanctariim Martyrura confessorum, et cetera. Ergo videtur mihi magnus error quod plus hono- rant homines s^culares quam religiosos. Etiam sv^culares Theologi in par- tibus superioribus incipiunt esse superbi, ct siint quasi contra religiosos, tum tamen ipsi sunt plus mundiales et lanlo plus remoti a rcKiio C^Io-

3*1 lum. Quia vos scitis quod Christus dixit 'Vos qui sccuti estis me, sede-

II

V * fepe i: 4. ^ Da. 4, Romane Curie. 4.

*• M. 4. ** michi in nqq. etiam 5, ubi nihil adnolalwn ext. •'' e -/. <j .5. " M. 4.5. «' M. 4.5. ** e: 4. fi 5. «» e {non «j) 4. in his et (tqq. " c^tera. 5, '' e 4. bis. ** Mundiales 4.

k

254 EPISTOL^ OBSCVRORVM VIEORVM NOVJE.

bitis super sedes, iudicantes xii tribus Israel'. Sed religiosi reliquerunt patrimonia sua et omnia bona, et sunt spreti in mundo, ergo sunt pro- xinii ad regnum C^lorum. Et parcatis mihi quod scribo talia de Theo- logis s^cularibus, cum vos etiam estis unus. Sed est aliter Coloni^, ubi sunt humiies et reverentiales erga religiosos. Et etiam vos quoad zelosi-5 tatem estis religiosus: quia dixistis mihi semel Coloni^: 'domine Otho, ego credo quod adhuc volo fieri Monachus de vestro ordine: quia habeo bo- nam inchnationem'. Et ergo scribo vobis socialiter. Quia disphcet mihi valde quod nunc ahqui Theologi s^culares sunt ita superbi, sicut hic Do- ctor lohannes ReyB, qui est predicator in hac Civitate in summo. Ipseie est in magno honore et omnes Canonici et nobiles valde amant eum : quia scit eis bona verba dare. Sed talis doctor videtur esse valde contra reh- .. giosos intentionatus. Unus dixit mihi qui s^pe fuit cum eo in mensa, quod ipse omnino tenet unam propriam viam, Et neque est Albertista, neque Scotista, neque Occanista, neque Thomista. sed quando ahquis in-i6 terrogat eum 'Eximie domine doctor, de qua via estis?' respondet *de via Christi'. Et ipse ridet quando doctores theologi^ appeUant se Magi- stros nostros. Etiam non multum tenet de rehgiosis dicens quod non oportet induere cappam, sed ahas etiam possumus salvari. Et dicit quod deus non respicit vestes. Et in hoc videtur mihi esse h^reticus, quia est20 irreverentialis erga religiosos et sanctos patres. Ipse tenet etiam specia- lem modum predicandi, et non facit sicut alii, movendo subtiles qu^stiones et formando Argumenta contra, et solvendo postea et ehciendo Coroharia; sed simphciter procedit. Et ergo miror, quod libenter audiant predica- tiones eius, cum tamen non est artificiahs predicator: ego consyderavi in25 duobus passibus, quod non est bene intentionatus erga religiosos. Semel quando incepistis vos Colonienses una cum ordine nostro universaliter istam laudabilem contentionem contra lohannem Reuchhn: tunc ego portavi ei unam schedulam, in qiia erat mandatum contra lohannem Reuchlin quod hber suus deberet comburi et ipse debet cogi ad revocationem. Et dixiso ei sicut mihi commissum a provinciah nostro 'Eximie domine Magister noster, hic habet eximietas vestra unum mandatum quod Reuchlin est h§- reticus et liber eius debet comburi. Ergo vehtis pubhcare super cancellis : et cum hoc rogamus vos quod velitis stare nobiscum contra pr^dictum hereticum'. Tunc ipse legit mandatum Et postea dixit: 'ego non videoss nisi quod est mandatum quod Speculum Oculare non debet vendi pubhce, usque ad cognitionem et decisionem Caus^. Ego non intelligo quod Reuchhn debet dici h^reticus'. Respondi, quod pr^sumitur ex quo pro-

1 .XII. 5. 3 e 4. ^ Q 4. sed tiim ^ etiam 4. e. 4. ^ e 4. i" loannes 5. " fepe 4. '« . Rndet 4. " e 4. 20 ^ 4^ 22 pdicandi: 4. e 4. . Mouedo 4. . Mouendo 5. e 4. ^s loanne Reuc. 5. ^9 Erat 4. loan. Reuc. 5. ^o , tE 4, 32.33 q4,(jii ifi sqq.) ^^ cancellas: 5.

43. OTHONIS PLERSZKLIBDBII. 44. PKTRI DE WORMATIA. 255

hibitum est quod liber suus non debet vendi, et rogavi euni quod vult causam nostram commendare in cancellis. Respondit: 'Permittatis me in pace : ego sum liic quod debeo seminare verbum dei, et non debeo scan- dalizare quenquam. Quia scriptum est: „Qui scandaiizaverit unum ex mi- 5nimis istis .etc.".' Et sic non potui impetrare quod vellet adiuvare cau- sam fidei. In alio passu notavi: Quando fuit hic frater lacobus de Or- dine nostro et seminavit indulgentias quas impetravinms Rom^ pro Mona- >^terio Augustensi, tunc etiam rogavit pr^dictum Doctorem ReyB quod in ambone vellet laudare illas Indulgentias et hortare mulieres et alios quod

10 darent pecuniam ad cistam, quia esset bene datum. Sed ipse permisit eum dicere quicquid voluit, et tamen non voluit dicere unum verbum de In- dulgentiis. et Frater lacobus semel dixit ad eum *Ecce vos invidetis nobis quod debemus coUigere pecuniam, et tamen colligamus etiam si de- beret vobis cor frangi'. El dixil etiam in Ambone: 'ecce hic habetis in-

isdulgentias et hlteras indulgentiales, et quod scriptum est in illis, est ita verum et credendum sicut evangelium. Et quando accipitis illas Indul- geDtias, tunc estis ita absoluti sicut si Christus met venisset et absolvisset vos*. Tunc Doctor ReyB tenuit oppositum, dicens; 'IXihil est comparan- dum cum Evangelio: et qui bene facit, bene ibit. Et si aliquis centies ac-

20 ceperit istas indulgentias, et non bene vixerit, peribii : nec adiuvabitur per istas Indulgentias. Sed econtra siquis bene vixerit, vel post peccata p§ni-

I^^ntiam egerit et vitam emendabit, ecce ego pr^dico ei quod erit habita- ^pr regni Celorum, nec indigebit ullis aliis auxiliis*. Et sic notavi quod iste doctor ReyB est Inimicus religiosorum : et videlur etiam mihi ([uo<I 25favet lohanni Reuchlin, quamvis nescio. ergo videtis (piid sit dicendum. Bene concedo quod Theologi Colonip sint in magna veneratione, et quod Theologi s^culares et mundani sunt in magna unione cum religiosis: sed hic non est ita. Spero tamen quod (piando Reuchlin erit superatus, tunc Theologi gaudebunt invicem, quod pr^*slet nobis Salvator noster unigeni- lotus. Amen. Datum Uerbipoli.

44.

C Petrus de Wormatia

Magistro Ortvino Gratio

Salutem plurimam dicit.

u Vlr cximie, secundum quod cslis mihi naturalitcr inciinatus ct mul- lum favctis mihi: ergo etiam volo vobis facere possibilia. Dixistis mibi

■^^ * Impetrare 4.5. "^ q etiam 4. « pdictu 4. 'o dnrct 4.5. '* li^»ii 4,

teras 5. '» ibit] bibit 5. " reiO 4. « Emcdabit: 4. " lo. K: 4. lo, K. 5. Q 4. " e 4. " ^ etiam 4. » M. 4.5. ** 8. P. D. 4.5.

I

256 EPISTOLiE OBSCVRORVM VIRORVM NOV^.

autem *o Petre, quando venitis Romam, videte an sunt novi libri et mit- tatis mihi aliquos'. Ecce habetis unum novum librum qui est hic impres- sus. Et quia estis poeta, credo quod potestis vos multum ex ilio melio- rare. Quia audivi hic in Audientia ab uno Notario, qui debet esse per- fectus in tali arte, quod iste liber est fons poetrie, et autor eius qui vo-5 catur Homerus est pater omnium poetarum: et dixit quod est adhuc alius Homerus in greco. tunc dixi: quid mihi cum gr^co? ille Latinus estmelior: quia volo eum in Almaniam mittere Magistro Ortvino, qui non curat illas grecas fantasias'. Et interrogavi eum 'quid continetur in tali libro?' Respondit quod tractat de quibusdam viris qui vocantur Gr^ci : qui lo bellaverunt cum aliis viris qui vocantur Troiani, quos etiam audivi prius nominare. Et isti Troiani habuerunt unam magnam Civitatem, et illi Gr^ci posuerunt se ante Civitatem et iacuerunt ibi bene x annos: tunc Troiani aliquando exiverunt ad eos, et percusserunt se realiter cum ipsis, et interfecerunt se mirabiliter ad invicem, ita quod totus Campus sangui- is navit: et fuit ibi qu^dam aqua, que fuit colorata per sanguinem et fuit per totum rubicata, ita quod fluxit sicut si esset sanguis: et clamor au- diebatur in Celo, et unus proiecit unum lapidem quem xii viri non pos- sent elevare, et unus equus incepit loqui et prophetizavit. Sed non credo talia, quia videntur mihi impossibilia : et tamen nescio an talis liber est20 multum autenticus. Rogo scribatis mihi de eo, et faciatis me cognoscere quid tenetis. Et cum hoc Valete. Datum Rom^ .

45.

C lohannes Gerilambius

Magistro OrtTino Gratio. ^*

Sicut scribitur 'Amicus in necessitate probatur', volo etiam videre an adhuc habetis memoriam mei. Et possum videre tali medio: presentium lator est consanguineus meus et habet bonum ingenium et intendit stu- dere in artibus; tunc pater suus voluit eum huc facere ad universitatem : et ego dissuasi, quia volo quod studet in via Antiquorum, sicut ego stu-^» dui. Et rogo quod mittatis eum vobis esse commendatum. Quamvis ego sum Albertista, non curo tamen quod faciatis eum ad bursam Montis, ubi student in via Thom^. Quia ille rector est superiorista. et etiam non est magna differentia inter Thomistas et Albertistas, nisi quod Albertiste te- nent quod adiectiva appellant, et quod corpus mobile est subiectum in^^

'•2 mutat3 5. ^-5 pfect^ (profectus) 4. pfectus etiam 5. fort. rectius provectus. 7 e 4. {ut in sqq.) 8 m. 5. ^» libjo. 4.5. i3 ^^ 5^ le queda 4. *' . Ita 4. 18 .XII. 5. 22 Vale. 5. Rome. 4.

^ loannes 5, ^5 ^^ 4^ 5^ 29 artibj tiic 4. 5. ^s ^ 4 ^-^ g^^ ^j^- ^^^ adnot .§.

i\. PETRI DE WORMATIA. 45. lOHANNIS GERILAMBII. 46. CVNRADI UNCKEBUNCK. 257

Phisica; sed Tliomiste lenent quod Adiectiva non appellant, et quod Ens

niobile est subiectum in phisica. etiam Albertist^ dicunt quod logica est

le secuudis intentionibus in ordine ad primas, Thomistf vero dicunt quod

st de primis inleutionibus in ordiue ad secundas. Item Albertist^ teuent

squod Mobile positum in vacuo movetur successive, Thomist^ dicunt quod

Mobile positum in vacuo movetur in instanti. Etiam AIberlist^> dicunt quoil

Galaxia est nature celestis; Thomist^ dicuut quod dalaxia est naturp ele-

mentaris. Sed non multum refert sic vel sic tenere, dum modo sit aliquis

Antiquus: et volo quod isle iuvenis comedat in bursa, et quod teneatis

loeum sub rigore, ne currat exterius quaudo sibi placet. Et quando facit aliquem excessum, detis ei disciplinam. Quia scribitur Proverbiorum .XXIII. ,,>oli sublrahere a puero disciplinam: si percusseris eum virga, uoii morietur. Tu virga percuties eum, et aiiimam eiiis de Inferno libe- rabis". El teneatis eum in consuetudiue quod semper inlrat disputationes

lobursales, et quod non visitat lectiones C^sarii vel aliorum poetarum. Gau- deo quod scripsistis mihi quod Buschius uou est amplius Coloniae, quia ipse fuit magnum impedimentum universitatis, seducens supposita ciim sua poetria. Sunt hic etiam diio poete, Eobanus Ilessus et Petreiiis Aperba- chus, qui siint inimici mei : sed ego noii curo eos. libicunque vident me,

Mloqiiuntur de causa lohaniiis Reuchlin, et dant ei rectum et obloquuntur Tbeoiogis: ego aiitem taceo, quamvis uuper dixi: 'lohamies Pfeflerkorn bene scit ei dicere qualis est': et ostendi eis librum ipsius qui iiititulatur 'Defensio lohannis Pfefferkorn contra Famosas', et sic abivi. Det dominus l^kus, quod senteiitia vadat pro vobis, alias isti poetc facereut nobis magna MRivola. Sed habeatis vobis ilhiiii iuvenem commcndatum et Valeatis. Da- ium Erfordi^>.

46. ' c Magister Cunradus Unckcbunck Mftgistro Ortvino Qratio 30 Salutcm plurimam dicit.

•Os habcut et non Io(pientiir; oculos habent et non videbiinl; aiires

^iiahent et iion aiidieiit'. Psalmisld*. II^*c verba possunt sic introdiici et

IHhematis«'iri ad proposilum meum : Magisler Ortvinus habet os ct noii lo-

qnitur, ila ut semel dicerel alicui Curtisaiio qui lcndit Romam: 'salutcliD

/ ' . Sed V.5. • 9 ^. ^ 9 iT. e 5. " vel fic omOi. 5. »• Pjonorb'. 4.5. " in- trant 5. '• Colonic: 4. *• lobaais ¥. Io5nis Henc. 5. «• Vtv. 4. »' IoSnl»i Pfcff. 5. ** «i 4.

^ M. 4. Unckenbunck 5. «• M. 4, » 8. V. 1». 4. " A.irrH 4. " n 4. ^ 5. " t)ieinati/.ari 5. Oj. 4.

EpP. OBSCTROn. TIROR. 17

258

EPISTOL^. OBSCVRORVM VIRORVM NOV^.

mihi dominiun Cunradum Unckebunck'. El habet oculos ei nou videl : quia scripsi ei multas hlteras et nou respondet niihi quasi nou iegens seu videns. Et terlio habet aures et non audit; quia commendavi multis so- ciis quando iverunt ad partes, ut salutarent eum ; sed ipse non audivit salutationes meas, quia non respondit illis. Ergo peccatis valde, quia ego r, amo vos: et ergo debetis me iterum amare. Sed non facitis, quia non scribitis mihi nihil. Et vellem hbenter quod sepissime scriberetis mihi: quia quando lego Htteras vestras, l^tificant me in corde intus. Attameu inlellexi, quod habetis paucos auditores, et est querela vestra quod Bu- schius et Csesarius trahunt vobis schoiares et supposita abinde: cum tamen lo ipsi non sciunt ita exponere poetas Allegorice sicut vos, et superallegare sacram scripturam. Credo quod diabolus est in illis poetis. Ipsi deslruunt omnes universitates. et audivi ab uno Antiquo Magistro Lipsensi qui fuit magister xxxvi annorum, et dixit mihi, quando ipse fuisset iuvenis, tunc illa universitas bene stetisset, quia in XX miliaribus nullus poeta fuisset. »o Et dixit etiam quod tunc supposita dihgenter compleverunt lectiones suas formales et Materiales seu bursales: et fuit magnum scandalum quod ali- quis studens iret in platea et non haberet Petrum Hispanum aut Parva logicalia sub brachio. Et si fuerunt Grammatici, tunc portabant Partes Alexandri vel Vade mecum vel Exercitium puerorum, aut Opus minus, 20| aut dicta lohannis Sinthen. Et in scholis advertebant diligenter: et ha- buerunt in honore magistros Artium: et quando viderunt uuum Magistrum, tunc fuerunt perterriti quasi viderent unum diabolum. Et dixit etiam quod protunc quater in anno promovebantur bacularii et semper pro una vice sunt sexaginta aut quinquaginta. Et illo tempore universilas illa fuit mul- 28 tum in flore. et quando unus stetit per annum cum dimidio, fuit promo- lus in bacularium, et per tres annos, aut duos cum dimidio, in Magi- strum: et sic parentes eorum fuerunt contenti, et libenter exposuerunt pecunias: quia videbant quod fdii sui venerunt ad honores. Sed nunc supposita volunt audire Virgilium et Plinium et alios novos autores: etao licet audiunt per quinque Annos, tamen nun promoventur: Et sic quando revertunt in patriam, dicunt eis parentes 'Quid es?' Respondent quod sunt nihil, sed studuerunt in Poesi. Tunc parentes non sciunt quid est. Et quando vident quod non sunt Grammatici, tunc sunt male contenti super illam universitatem, et penitent de pecunia. Et dicunt postea aliis : s^ 'Non mittatis fihos vestros ad universitatem , quia nihil student, trufantes in plateis per noctem. et est inutilis pecunia que datur ad studium'. Et \

1 d. 4.5. Unckebiincg. 5. 2 ifas 5. ^ . Sed 4.5. ^' e 4. ^ 5. *^ Iras 4.

literas 5. e 4. q 5. i» C^farius 5. »3 lipfenfi 4. ^* .36. 5. »* .xx. 5.

2« vade 4.5. 21 loannis 5. •* baculari 4.5. 25 fexagnita 4. 28 n 4.5. 29 . Quia 4.5. -^" noues 4.5. ^? ^ y^^ ^5

Jfi. CVSRADI UNCKEBrNCK. 47. BKXEDICTT DE SCOCIA. 259

(lixit mihi ainplius talis Magister quod tempore suo fuerunl benc duo millia sUidenles in Liptzicgk et Errordif totidem, et Viennf quatuor millia et Colonie etiani tot, et sic de aliis. Nunc antein in oinnibus universitatibus non snnt tot supposita sicut tunc in una aut duabus. Kt magislri Lipsenses iiunc valde conqueruntur de paucitate suppositorum. Quia poetp faciunt eis daninum. Kt qnando parentes niittnnt (ilios suos in bnrsas et collegia, non volunt ibi inanere, sed vadunt ad poetas et sUident nequilias. Et dixit inihi quod ipse Liptzigk olim habuit quadraginla donncellos, et quando ivit in Erclesiain vel ad foruni vel spacialnni in Rnbelinn, tunc iverunt

n»post enm. Kt fnit tunc magnus excessus sUidere in poetria. Et qnando iinus confitebaUir in confessione quod occulte audivit Virgilium ab uno baculario, tnnc Sacerdos imponebat ei magnam penilentiam, videlicet iein- nare singulis sextis feriis, vel orare cottidie septem psalmos penitentiales. Kt inravil mihi in conscienlia sua quod vidil quod unns magistrandus fuit reiectus, qnia unns de examinatoribus semel in die festo vidit ipsnm le- gere in Terentio: utinain adhuc slaret ita in Lniversitatibns, Umc eliam ego non vellem ita servire hic in Curia: Qim qnid debemns facere in iiniversitatibns? Nos non habemiis proficuitatem. Qiiia socii non volunt .'tmplius slare in bursis vel snb Magislris: et qnando sunt viginti studen-

. U3S, vix uniis intendit procedere ad gradus. Sed omnes alii volnnt stu-

Kere io humanilate. Et quando uinis magisler legit, Uinc non habet au- itores : quia poet^ in resumptionibus suis habent tot anditores qiiod est lirabile. Sic oinnes Lniversitates |>er lotain Almaniam minorantur. Ergo debemus deum orare quod morianlnr omnes poetf, quia 'expedit vobis ut i:>unus moriatnr .etc.*, id est, nt poela* ((uoruni sunt paiici in qiialibet uni- versiiate, inorianUir potius quam (|uod U)t nniversilates pereant. Vos au- lem scribite mihi posthac : vel faciam nnam Kongam qnerelam de negligen-

Iis veslris commissis. Valete. hHtnrn Roinf. € l^i.ttti' iieiUMl ic.lU8 de Srocia Magistro Ortvino Gratio

Fralernali el alTecluosa dilectione salulis loco pr^missa: aoliim facio vobis

ut petitis, quod epistola vcslra esl mihi prfsenlala in feslo sancU 5li-

haelis, et volo respondere ad proximas xmii-n» articulariler. Priino quy-

Kis (piare nos fratres prediratores canlamus grossiori voce (piain alii rcli-

'» e ^. /m. . Kt -/. .lUHltuor 5. * ^ 4.5. * ? ¥. " . Videlic) 4. Vid.Ii- cet 5. »• etia: ego 4.5. ^ e 4. ^ 5. «* e -/. (j 5. »» Id pft 4.5. pofftf 5. *• pareant. 5. *^ e. 4. f^ 5.

" M. 4.5. (i. 4.5. »•»♦ f. Mihaeliii 4.5.

17*

260 EPISTOL^ OBSCVRORVM VIRORVM NOV^.

giosi. Dico quod non ob aliam rationem piito nisi quocl scribitur Esaie .Lix. 'Rugiemus quasi ursi omnes, et quasi columbe gememus'. Et pro- pterea credo quod sanctus Dominicus voluit implere istam propbetiam. Secundo qu^ritis quid teneo, an sanctus Thomas vel sanctus Dominicus est sanctior, Dico quod sunt vari^ opiniones: et doctores ordinis nostri va- ■> riis modis disputant. Aliqui tenent quod sanctus Dominicus est sanctior merito vit^, sed non merito doctrin^, et per contrarium sanctus Thomas est sanctior merito doctrin§, non merito vite. Alii putant quod simpUciter sanctus Dominicus est sanctior, et probant duabus rationibus. Prima est quia sanctus Dominicus est auctor ordinis nostri, et sic sanctus Thomas, 10 qui est de illo ordine, fuit eius discipulus. Sed non discipulus super ma- gistrum. Ergo. Secunda est quia doctrina non habet prerogativam ad vitam et gesta: et ergo licet sanctus Thomas fuit doctior quam sanctus Dominicus, tamen non propterea etiam est sanctior. AHi volunt quod sim- pHciter sanctus Thomas est sanctior, quia non est alius doctor inter omnes 15 sanctos qui appellatur 'doctor sanctus' preterquam sanclus Thomas. Et ergo sicut Aristoteles appellatur *phiIosophus* et Paulus 'Apostolus', sic sanctus Thomas propter eminentiam vocatur 'Sanctus'. Et ergo non solum in doctrina, sed etiam in sanctitate est maior quam sanctus Dominicus. Re- spondetur quod sanctus Thomas vocatur 'sanctus' non quod est sanctior20 omnibus aliis sanctis simpliciter, sed t^ntum inter sanclos doctores est sanctior. Et sic non est sanctior quam sanctus Dominicus. Etiam dixit mihi unus antiquus de ordine nostro, quod vult mihi ostendere in uno libro veterissimo, quod prohibitum est disputare de superioritate inter istos duos sanctos. Et ergo relinquo hanc qu^stionem et non volo eam25 decidere. Tertio qu^ritis an etiam puto quod loannes Pfefferkorn perse- verabit in fide christiana? Respondeo quod per deum nescio quid debeo dicere: quia est valde periculosum: vos bene scitis illud exemplum ad sanctum Andream Colonie: qualiter unus Decanus eiusdem ecclesie lud^us baptisatus diutissime mansit in fide christiana, et vixit rectissime. Sedso postea in articulo mortis iussit sibi portare unum leporem et canem, et misit eos currere: tunc statim canis apprehendit leporem. Tunc iterum iussit currere unum Catum et murem: et Catus apprehendit murem. Et dixit multis circumstantibus 'Videtis quod ista animalia non dimittunt na- turam suam? Sic etiam ludeus nunquam dimittit fidem suam: ergo etiamas hodie volo mori sicut bonus ludeus: et mortuus est. Tunc cives Colo- nienses in memoriam facti illius fecerunt has ereas imagines que adhuc

3

Implere 4. £

'. 4 e

4. <5 f. 4.

s. 5.

■^ doctrine:

4. f.

4.

s. 5.

8

doctr

ine 4.

9 [.4.

s. 5.

10

f. 4.5.

auctor]

sanctior omnes.

12 e 4

'3 .f. 4.

s. 5.

L4.

s. 5.

15 f.

4. .s.

5.

^^ e 4. 18 .f. 4.

.s. 5. 19

L4.

20

f. 4.

.S.

5.

22 Et]

. Dt 5

. f.

4. .s.

5.

. ^ tia3 5.

25 ,

4. 26 e

4.

27

fede

4.

28

Q2 4.

. Quia

5.

. Vos

4.5.

2^ ecclefie

4. e

4. 30 baptizatus

5.

37

in 07nis. 5

47. BENEDICTI DE SCOCIA. 4S. lOANNIS KALP. 261

suut super muiuni ante cimiterium. Item audivi dc alio, qui similiter iu articulo mortis constitutus iussit sibi portare unum lapidem magnum, el ponere eum in olla cum aqua et ponere ad igneni ad coquendum: et stetit heue tres dies apud ignein: tuuc qu^sivit aii esset coclus. responderunl |uod non, quia non est possibile quod unus lapis deberet coqui. Tunc respondit ipse: 'Sicut iste lapis nunquam fit moHis apud ignem, ita etiam nunquam aliquis ludeus fit recte christianus. Sed faciunt hoc propler hi- crum vel propter timorem vel propterea quod possint facere unam pro- dilionem. Et ego hodie volo mori sicut fidelis Iud§us'. Ergo per deiim,

loMagister Ortvine, timendum est valde de loanne Pfeirerkorn, quamvis spero tjuod dominus deus dabit ei specialem gratiam et conscrvabit eum in fide; (t nos debemus utique semper dicere quod pro certo semper manebit ciiristianus propter loannem Reuchlin et suos adherentes. Quarto inter- rogatis quid teneo de propriis nominibus: an carent plurali numero sicut

islenent antiqui grammatici, Alexander et alii, an vero habent pluralem <icut opinantur moderni et novi, ut Diomedes et Priscianus. Respondeo, jiiod dicendum est, qubd propria careant plurali in qiiantum propria. Sed aliquando tamen deciinantur in plurali, et tunc debent exponi per appellativa, ut duo lacobi, id est duo apostoli qui fuerunt nominali laco-

30bus; duo Catones, id est duo reges vel sapientes Senatores Homani vo-

l^kiLi laliter; tres Mari^, id esl tres mulieres habentes tale nomen. Re-

spondi vobis pro posse meo. Si scirem inelius, etiain meliiis responde-

rem vobis. El ergo accipiatis in bonam partein. El salulate niihi pluri-

IHium Magistrum nostrum Arnoldum de Tungari prQceptorem singularissi-

nmum. et Valete. Datum Sundis.

Ik

1^^^ € loannes Kalp

■^K Magistro Ortvino Gratio

>alutein amicabilem. Ilonorabilis domine, Venerabilis magisler, Scialis

30 quod miror valde, quomodo sic potestis me Iribulare scribendo mihi sem-

per 'Scribatis mihi tiimen aliquid novi*. Et semper vullis scire iiovalia,

Icum tamen ego habeo alia ad agendum. Et ergo iioii possiim iniilliiiii kurare de novitatibus, quia oporlet mc currere liinciiide et sollicitare, si kn volo perdere sententiam et venlrc de beneficio itlo. Sed tamcii si I « . Qni 4.5. » non 5. • ,IU 4. . Ite 5. ' iudcn» 5. • M. 4.5. "» lo- lanne Pfeffer. 5. ** in plnrali 5. <» gramatici. 4. «• . Tres 4.5. " rndebo 5. " M. 4.5. ** D. Sundi8. 4. Snollis teribendum esse videtur. ct Val. D. 8. 5.

" loannis Kalh 5. *^ M. 4.5. » dne magifter 5, »• michl 5. et tic in hac ep. uhi non mihi adnotamut.

262 EPISTOL^ OBSCVRORVM VIRORVM NOV.E.

vultis esse contentus, tunc semel volo scribere vobis, ita quod postea per- mittatis me in pace cum novitatibus. Vos bene audivistis qualiter papa habuit unum magnuni animal quod vocatum fuit Elephas, et habuit ipsum in magno honore, et valde amavit illud. Nunc igitur debetis scire quod tale animal est mortuum. Et quando fuit infirmum, tunc Papa fuit iui magna tristitia, et vocavit medicos phires, et dixit eis: 'Si est possibile, sanate mihi Elephas'. tunc fecerunt magnam dihgentiam et viderunt ei urinam , et dederunt ei unam purgationem (jne constat quinque centum aureos: sed tamen non potuerunt Elephas facere merdare: et sic est mor- tuum. Et papa dolet multum super Elephas. Et dicunt quod daret mille lo ducatos pro Eiephas. Quia fuit mirabile animai habens longum rostrum in magna quantitate. Et quando vidit Papam, tunc geniculavit ei et dixit cum terribiU voce bar, bar, bar. Et credo quod non est simile animal in mundo. Dicunt quod rex Francie et rex Karohis fecerunt pacem ad multos annos et iuraverunt invicem. Sed videtur aliquibus quod talis pax is est cautelosa, et non durabit diu. Ego nescio quomodo est. etiam non multum curo. Quia quando venio iterum ad Almaniam , tunc ibo ad pa- storiam meam et habeo bonos dies. Quia habeo ibi multas aucas et gal- linas et annetas, et possum habere in domo mea quinque vel sex vaccas, que dabunt mihi lac quod facio caseos et butirum. Quia volo habere Co-20 cam que facit mihi taha. Et debet esse anliqua. Quia si esset iuvenis, tunc faceret mihi tentationes carnis, ita quod possem peccare. Ipsa etiam debet mihi nere, quia emam ei linum. Et volo habere duos vel tres por- cos et volo eos impinguare quod faciunt mihi bonum lardum. Quia ante omnia volo in domo mea habere bona coqualia. Etiam volo semel ma-25 ctare unum taurum, et dimidium volo vendere rusticis, et dimidium volo suspendere in fumo. Et retro domum habeo hortum, ubi volo seminare aUium, cepas, petrosilium, et volo habere olera et rapas et alia. Et ego volo in hieme sedere in stuffa mea et studere quod possim rusticis predi- care in sermonibus Parati vel Discipuli, vel etiam in Biblia, ita quod eroao habituatus ad predicandum. Et in estate volo ire piscatum vel laborare in horto. et non volo curare de bellis, quia volo esse pro me, et dicere orationes meas et legere missas, et non curare ista mundana negocia que afferunt perditionem anime. Valete. Datum Romane Curie.

■ - ■ ' ' 1,

^ .Et 4.5. ^ .Et 4. 7 diligenita 5. '« Cautelola 4.5. 20 ^ichi 5. et sic paullo post quater. ^s cepes 4. Cepas. 5. -^ ftuba 5. ^^ e 4. q 5. ^3 ne- gotia 5. '^* e bis 5.

i

48. lOANNIS KALP. I!». nilLIPPI SARTORIS DB KRFOKIHA. 263

49.

C Philij^pus Sartoris de Erfordia

Magistro Ortvino Gratio

Salutes honorabiliter optaiulas lionorabilitati vestre. veiierabilis (loniine >Ia- ogister, Sicut uuper scripsistis luihi quoil (luidain poeta iu Almauia liictus Erasmus Roterodamus componit miiltos libros, et prgcipue composuit unam • pistolain ad Papam, iu qua commeudavit lohannem Reuchlin : Scialis quod vidi illani epistolam. Sed adliuc vidi unum alium librum magnum qui iiititulatur 'Novum Testainentum', et misit illum libruin ad Papam: et credo 10 quod libeuter vellet quod Papa autenticaret illum librum. Sed spero quod non fiet. Quia Magister sacri Palatii qui est vir notabilis et magn? repu- tationis, dixit, quod vult probare quod Erasmns ille cst h^reticus, quia iii quibusdam passibus reprehrndit doctorem sanctum et uihil tenet de Theologis, Et cum hoc scripsit unam materiam qu^ vocatur Moria Erasmi, i^qu§ habet multas propositiones scandalizativas et pariim reverentiales, el aliquando continet apertas blasphemias. Quapropter Parrisieuses voluiit comburere talem librum. Ergo etiam non credo quod Pa|)a auteiiticabit iilum magDum librum. Etiam Magister noster lacobus de alta plalea esl in bona sperantia. Heri invitavit me ad collationenv et dixit inihi vera-

Ber quod Cardinalis dixit sibi, quod debet habere senteiitiam pro se. id lohannes Wick qui esl Prociirator lohannis Reuchlin , facit ei inagnam itantiam: ego semel afifui quod Magister Noster lacobus dixit ad euui cce tu iam es contra me, et credas mihi firmiter, si habuero victo- riam, ego tribulabo te ita quod in tola Almania iion eris securus'. E( » iterum dixit ad eum : 'ego scio quod Reuchlii? non habet tibi dare pecu-

K' m, et tu es ita temerarius quod vis libi totiim ordinem ad inimiciliam ere?' Postea cst unus aliu.s, scilicet doclor Martinus Groningeu qiii debel iransrerrc Speculum Ocularc. Ego inteilexi ({uod Magisler iioster lacobiis dabit ei cenlum ducatos in occulto, quod falsificabit Spenilum oculare: 30 et si faciet, liinc erilis viclorcs. Et spero quod ille doctor faciet. De lalibus quicquid scitis dcbetis mihi scribere. Valete ex Ronia.

* M. 4.5. '" michi 5. et nic infra ter * ItuterodH. 5. ' rciich. 5. •" au-

itificaret 5. «• Pallacij 5. •« . Quia 4.:». '• I*arrhinonreii 5. •» cobur-

4. aiitentiUbit 4,5. «* M.nf 4. •• loannii) 5. " M. N. 4, N. 5. «* quod habel 4. ** fairi6caait 5.

264 KPISTOLiE OBSCVRORVM VIRORVM NOVJJ.

50.

C Magister Adolfus Clingesor

Magistro Ortvino Gratio

Salutem plurimam dicit.

Sicut nuper intellexistis de me quod solent hic mecum disputare de 5 lohanne Reuchlin et causa fidei: Sciatis quod postquam misistis mihi iilum Hbrum lohannis Pfefferkorn qui intitulatur 'Defensio lohannis Pfefferliorn contra famosas', tunc ivi ad quendam qui semper tenet mihi oppositum, et oslendi ei in illo libro circa finem scilicet 0 ij , ubi sic scribitur *Ante .XX. annos, si bene memini, nobis Coloniensibus a lohanne Lichtenberger lo sive peregrino Ruth heremita, (cuius prognostica Moguntie tam latine quam teutonice impressa sunt) vaticinata fuisse. Sic enim scribit folio .xvi. "Attendite, o vos Philosophi Colonienses, ne lupi rapaces introeant in ovile vestrum : Nam temporibus vestris exurgent nova et inaudita in ecciesiis vestris que almipotens avertat".' Cum ille legisset, stetit modicum, et pensavit. i5 Deinde dixit : 'Ego miror stultitiam Theologorum. Creditis quod omne^ Iio- mines sunt pueri , quod possitis eis persuadere talia? Sed quia Theologi Colonienses volunt ita subtiles videri, ego ostendam vobis unam prophetiam de lohanne Reuchlinque magis erit ad propositum. Et postea demon- strabo etiam illam prophetiam quam illi ponunt, quod est pro Reuchlin 20 et non contra eum. Videatis igitur Sophoni^ primo, ubi propheta sic dicit: „Et erit in tempore illo, scrutabor Hierusalem in lucernis et visi- tabo super defixos in fecibus suis, qui dicunt in cordibus suis etc." Nunc quia vos Colonienses pretenditis scripturas trahere ad placitum vestrum: Audiatis quomodo etiam ego possum exponere verba prophete. Dicit ergo 25 dominus per os prophete: **Et erit in die illa, scrutabor Hierusalem", id est visitabo ecclesiam meam, cogitans reformare eam, et tollere errores si sunt aliqui in ea; et "hoc faciam in lucernis", id est mediantibus do- ctissimis viris, sicut sunt in Almania Erasmus Roterodamus et lohannes Reuchlin, et Mutianus Ruffus et alii: "et visitabo super viros", idestTheo-30 logos, "defixos", id est obstinaciter induratos, "in fecibus suis", id est in quadam sordida et tenebricosa et inepta Theologia, quam ante pauca se- cula usurpaverunt sibi, relinquentes illos antiquos et literatos Theologos

2 M. 4.5. 3 M. 5. 4 g. p^ j)^ 4^ owis. 5. 5 Icut 4. relicto loco t^ 5. ^ loau. 5. michi 5. et sic paullo post. ^ lohannes 4. lo. P. 4. loan. Pfeffer. 5. ^ O ij. col. 2. et Oiij. col. 1. 1" Coloni. 5. lo. 5. *2 fint) 4.5. ^^ Colo. 5. *6 ftulticia 5. <7 . Sed 4. . S3 5. 18 Colo. 5. i» lo. R. 4.5. 20 Reu. 5. 21 eu videatis 4. c 5. 22 ihieruf. 5. 23 f^. li. 5. Colo. 5. 26 ^ ^ ^ 5. herufale 4. hieru. 5. 27 erro. 5. ^aso Iq^ reuch. et. 5. ^^ facib-) 4.5. ^^ quedam 4.5.

5C. ADOLFI GLINOESOB. 265

(iiii in vera liice scripturarum ambulaverunl. Ipsi autem non sciunt neque latinas neque grecas neque liebraicas literas, ut possint scripturas intelli- gere. Et ergo relicta vera et originali Theologia, nihil ampHus faciunt nisi quod disputant et argumentantur et movent inutiles questiones. Et 5isla faciendo dicunt se defendere fidem Cathoiicam, cum tamen neminem apud se habeant qui pugnat contra fidem. et sic inutiliter perdunt tem- pora et non conferunt aliquam utilitatem in ecclesia dei. Sed si disputa- tiones eonim haberent aliquam utilitatem, tunc possunt illam vertere ad commodum ecclesie fidei Catholice eundo per mundum et pr^dicare ver-

tobum dei sicut Apostoli, et disputare contra Grecos quod redeant in unio- nem cum ecclesia Romana. Vel si non vellent longe abire, saltem irenl in Bohemiam concludentes illam gentem cum Argumentis et Syllogismis suis. Sed hoc non faciunt. Verum ibi disputant ubi non est opus : "Ergo visitabit eos dominus" et mittet quosdam alios Doctores grece, latine et

lohebraice doctos, qui **eiectis illis fecibus", id est ablatis illis ineptis Ca- villationibus et adulterinis Theologi^ et obscuris commentationibus, addn- cent luceruas suas et illustrabunt scripluras, et restituent nobis antiquam et veram Theologiam, sicut nuper ille pr^nominatus Erasmus emendavit libros sancti Hieronimi, et fecit eos imprimi. etiam emendavil novnm testa-

lomentum, quod ego credo esse maiori ulihtati (|uam .si viginti milia Sco- tisl§ vel Thomist^ centum annos disputarent de Ente et essentia'. Post- quam dixit talia, Respondi ego: 'Custodial me dominus deus, qnid audio? Vos de facto eslis excommunicatus': et volui abire ab eo. tnnc lenuil

l^k dlcens 'Audiatis tamen finem'. Respondi 'Nolo audire finem'. Tunc

-SfHxit 'Audiatis ergo solum quomodo exponam vestram proplietium'. et co- gilavi mecum quod volo audire: quia nihil nocet audire uuum exconiniu- oicatum, dnmmodo aliquis non bibit vel comedit secum. Tunc incepit sic: "Attendite, o vos philosophi Colonienses" : Non dixit "Theologi", sed *'philosophi" : quia theologia Coloniensium potius est philosophia , id est

:»oAr8 Sophistica, quam Theologia diccnda, quia nihil aliud esl (|uam garru- litas diabolica et inanis loquacitas. "Ne lupi rapares", scilicet lacobus de Ilochstraten , Arnoldus de Tungari et similes, (|ui falsilate el fraudibus Huis violentpr et ferociler invadunl innocent(!s o\ks, quales sunt el fue- runt Fetrus HavennaH el lohann(*s R(>uchlin, volentes e(»8 declarare h^re-

-^ ticos propter doctrinam et laudem suam cui ipsi invid^mt. Et quia vident quod ipsi non possunt talia efficere «pialia isli doctissimi viri: ergo vellent

I^Bpoter perdere cos. Ili sunt igitnr lupi rapacc^s (|ui insidiantur hm^ ac

* ant .5. * e 4. ^ 5. * oiigcnalt 4. •" v 4. *} u. '« Hocmia 4. Illnm 4. •<-'^ Or^ce Latinc et Hebiaice 5. Mcft 4. «" Theologic 4.5. " .».5. Im- plimi 4. " eo tiinc 4. ** veftram omin. 5. " theplopa 5. i<l<' 4. iilcm S. * Hochrtratc 5. " qnnlis 4.5. lohan. 5.

266

EPISTOL^ OBSCVRORVM VIRORVM NOViE.

vit§ innocentum. Et sic per septem iam annos rapuerunt et tractaverunt hincindc miserum senem loliannem Reuchlin : et nisi omnipotens deus aver- tisset iliud malum, omnino devorassent eum. Et non potest exponi, quod Reuchlin sit ille lupus rapax : quia in tota vila sua neminem rapuit, id est neminem falso accusavit vel contra vitam aut famam eius dictis vel scriptis 5 egit, Sed attendatis, quid sonant sequentia verba: "Inlroivit in ovile vc- strum". Quia ille bonus Reuchlin nunquam intravit studium Coloniense: immo nunquam habuit curam de Theologis Coloniensibus vei ecclesia Coloniensi, sed habuit alia agere maioris utilitatis: Ergo ipse non potest dici unus ex iUis lupis rapacibus, de quibus Lichtenberger sentit, qui debet esse ex 10 ovili Coloniensi. Consequenler : "Nam temporibus vestris exurgent nova et inaudita": Rene "nova et inaudita", Quia neque oculus vidit neque auris audivit, neque in cor hominis descendit, quod ita doctus et probus vir, qui tam multis profuit et nemini unquam nocuit, in summa senectute sua debet ita crudeliter et perfide vexari et conturbari et persecutionem pati. 15 Et ergo sequitur "in ecclesiis vestris" : quapropter non potest de Reuchlin allegari, quia ipse benignissime vivit extra ecclesiam Coloniensem, scilicet in Episcopatu Constantiensi. "Et sic spero quod venient Canes", id est fideles Custodes ovium, qui sine Invidia et malevolentia humiliter et fide- liter pascent oves Christi, id est populum Chrislianum, "et dilacerabunt 20 illos lupos qui vastaverunt ovile dei, et purgabimt Ecclesiam dei", id est eiicient illos sordidos et feculentos theologos qui nihii sciunt et omnia scire pretendunt'. Postquam talia dixit, recessi ab eo, et iuravi ad sancta sanctorum quod volo scribere ad Coloniam. Peto ergo humiliter (piod velitis ista dicere Magistris Nostris et lohanni PfefTerkorn qui est quasias scriptor Coloniensium et scit mirabiliter componere, ut bene vexet eos scriptis suis. Ille qui dixit ista, est natus ex Perhn. Si vultis nomen eius scire, tunc scribatis mihi, et dicam vobis. Ipse stetit Rononie, ubi fuit bene castigatus: sed tamen adhuc loquitur contra Theologos et est male Christianus: et manet in pravitate sua, et crgo morietur in gehenna,3« a qua dominus deus conservet vos et Theologos et fratres Predicatores per omnia secula seculorum Amen. Datum Franckfordie apud Oderam.

' vite 4.5 tracrauerut 4. '• lo. reu. Et 5. ^ Keu. 5. . Quia 5. fua vita 5. ^ aut] vel 5. dictis omis. 5. ^ fequencia 5. ' . Immo 4. 5. ^ Colo- nienfis. Sed 5. ^^ . neqj coj in homie 5. ^^ : que 4. : qu§ 5. 20 delacera- bunt 4. delacerabat 5. 22 fojdidas 4.5. ^ e 4. e^ 5. luraui ^. 24 humilter 4. 2^ loani Pfeffer. 5. ^^ e 4. ^ 5. ^^ e 4. ^ 5. ter.

50. ADOLFI CLINOKSOR. :)l. iUAXNlS HKLFKKICU. 267

51.

C lohaniies Helferich Latine luppiter

Magistro Ortvino

Saluleiii cum liumillima commendatione sni. venerabilis domine Maj,'isler, 5sicut scribitis mihi quod liabetis admfrationem abiude quod voco uje Iu|)- piter, Sciatis quod quando steti Vienn^, tunc audivi lectiones in poetria, et fuit ibi quidam iuvenis poeta qui fuit discipulus Cunradi Cellis et vo- catur Georgius Sibutus. ipse fuit socius meus et somper fuiums una. Et dixit mihi *tu debes vocari Iiq)piler, quia lupiter latine est idem (|uod

loHelferich teutonice*. et sic vocant me nunc luppiter. Sed ille poeta uuuc est Wittenbergk, et ibi accepil unam antiquam vetulam qu^ vixit anuis septuaginta octo vel paulo plus. Ego fui semel in domo eius, quando ambulavi ex Prussia. tunc illa vetula sedit retro fornacem. Tunc dixi ei *Est ista Malor vestra?' Respondit 'Non, sed est Femina et Uxor mea'.

isEl dixi ei: 'Quare sumpsistis ita antiquam vetulam?' Respou(Ut quod est adhuc bona in fornicalione. Et etiam habet multum pecunie et scit fa- cere bonam Cerevisiam , et postea vendit eam ot colligit pecuniam'. Tunc dixi: 'bene fecislis'. Et interrogavi 'cpiomojlo vocatur Eemina vestra?' Respondit: 'Ego voco oam Corinna moa, Losbia mea , et Cynthia mea'.

2oSed transeant illa. Scribitis quod videtur vobis quod statim erit extre- mura iudicium. Quia mundus ita nunc est peioratus quod non est possi- bile quod potest amplius peiorari, et homines habent sic malos gcstus quod est mirabile. Quia iuvenes volunt se pquiparare senibus, et disci- puli magistrls, et lurist^ Theologis: ot est magna confusio, <>t surguut

isDiuUi lif;retici et pseudo Christiani, iohannes Beuchlin, Erasmus Rotero- damus, Rihbaldus nescio (piis, et lllrichus HuKoiius, Hermaiums Ruschius, lacobus Wimpholingus (pii scripsit contra Auguslinens(;s, ot Sobasliaims Rrant qui scripsit contra Prfdicatorcs (quod sit deo conquostum) el teme- rarie vituperat eos. Et sio multa scandala surgunt in fido, ot beiie credo

jovobis, quia legi quod talia debent immo(iiat(* jnocodoro oxtromum iiidi- cium. Sed adhuc aliiid volo 8igDificaro vobis quod audivi rt diclum est mihi veraciler ab iino n^ligioso patro, (jiiod dicitiii- pni corto (piod Anti- Christus est nalus: sed est adhuc parvus. Etiam dixil qiiod facta est (pip- dam revelati(» ciiidam Ordioinis Cartbusieiisiiim. Qui quando semel donnivil

.sincella siia, aiidivit miam vocoiii de r(*io diceiilem : 'Poribil mimdiis, por- imuidus, |M ribii mundus'. Tniir ill«> ri>liL'insiis tiiiniit (;t voluit aUquid

• loannts :,. • M. •/. •• •; 4. iii 4. ■' <|: lupjiiterJ. '" He fcrich 5.

" wittenberck .7. f|U(r 4. «^ Illa 4. '• e 4. " . et cgo 4. . i ego 5. Ca-

rinna^.J. '"^ c ^. loannes J. '« Hcmianus 5. " winphellngus ¥.5. •" « ^.

**•» Antichiiftua 5. " e 4.

268 EPISTOLiE OBSCVRORVM VIRORVM NOV^.

dicere, sed occulte fecit Orationes suas contra tentationem diaboli. Tunc in- cepit iterum clamare vox illa : et etiam tertio incepit. Tunc ipse intelligens in spiritu quod esset vox domini, respondit: 'domine, quare?' Respondit vox illa: 'Propter peccata sua'. Tunc iterum dixit religiosus: 'Domine, quando?' Respondit vox iila : 'adhuc in .x. annis'. Propterea timeo valde. Et quando 5 ambulavi per Rononiam, audivi quod est ibi unus Civis qui habet spiri- tum, qui vocatur Rilla: et ille spiritus mirabiHa dicit ei de rege Francie et Imperatore et Papa , et de fine mundi. Ego legi prophetias eius. Sic sQripsi vobis quid ego scio. Cum hoc sitjs commendatus domino deo. Datum Roman^e Curiae, 10

52.

C Henrichus Schluntz Magistro Ortvino Gratio

Amicitiam et servitutem dominationi vestre a parte ante semper, et quicquid possum pro dominatione vestra hic et ubique et in omnibus locis et ho- 15 nestis. venerabilis domine Magister, mitto dominationi vestre hic unum notabilem et multum proficualem Hbrum. Et videtur mihi quod taUs liber est compositus multum artificiaUter, habens in se proposifiones valde ma- gistrales, et vocatur 'Rationale divinorum': ego emi hic quando fuit in nundina et dixi 'iste liber est pro Magistro Ortvino: laudetur deus quod^o inveni eum: quia volo ei mittere, sicut ipse nuper misit mihi hbrum lo- hannis Pfefferkorn qui intitulatur 'Defensio lohannis Pfefferkorn contra Famosas', quem taUs vir composuit intentionaUter defensorium Sacr^ fidei Catholice contra lohannem ReuchUn et sequaces, dando eis bonas scom- mas. Sed possetis dicere: 'Quare taUs mittit mihi talem Ubrum? Credit25 quod non met habeo libros satis ?' ^ Respondeo quod non facio proplerea. Et quando putatis quod misi vobis talem Ubrum propterea, tunc facitis mihi iniuriam, quia feci cum bona opinione. Et non debetis credere quod parvipendo vos, quod habetis paucos Ubros: quia scio quod habetis mul- : tos libros. Quia vidi bene quando fui in stuffa vestra Colonie, quod ha-30 buistis muitos Ubros in magna et in parva forma. Et aUqui fuerunt Ugati in asseribus, aUqui in bergamenibus. Et aUqui fuerunt per totum cum corio rubeo et viridi et nigro, aliqui pro dimidio supertracti. Et vos se- distis habens flabeUum in manu ad purgandum pulveres abinde. Tunc ego dixi 'Magister Ortvine, Vos per deos habetis multos puichros Ubrosss

^ . pjopterea 4. j)pterea 5. 10 D. R. C. 4.5.

12 Henricus 5. " ^ 45^ i" e 4. § 5. ^^ e 4. e^ 5. I8.19 Magiftrales: 4. 2> . Quia 4. 21.22 loannis Pfeffer. 5. lo. 4. lo. Pf. 5. 2* loanne Reuc^. ^^ Cojeo 4.

51. lOHANNIS HELFERICH. 52. HENRICHI SCHLUNTZ. 53. lOHANNlS SCHLUNTZICK. 269

et teneiis eos in niasno honore'. Tunc dixistis mihi, quod ita debeo co- ijnoscere quando aliquis est doctus vel non. Qnia qui honorat hhros,

Jionorat etiam scienlias. Et econtra qui nou honorat libros, eliaui non honorat scientias. Et tenui in corde meo tale dogma et tenebo per omnia

sspculorum s^cula Anien. Datum in Neumberga.

53.

€ lohannes Schluntzick Magistro Ortvino Gratio.

Scripsistis mihi noviter unam Htteram valde vituperativam et crimi-

onatis me quod non *scriho vobis quomodo stat in causa fidei cum lohanne Reuchlin. Et quando legi iliam litteram , fui valde iratus et dixi : 'Quare scribit mihi taha, cum ego scripsi ei duas litteras et non est adhuc me- dius annus? Sed nuncii non presentaverunt sibi: quid ego possum facerc?' Et debetis mihi firmiter credere quod scripsi vobis singulariter et articu-

Uatim quicquid scivi. Sed est bene possihile quod nuncii non presentant vobis. Et precipue scripsi vobis quod quando equitavi ex Florentia ver- sus Romam, tunc in via inveni reverendum patrem Fratrem lacobum de Hochstraten, Magistrum nostrum et hereticffi pravitatis Inquisitorem, ve- nientem ex Florentia, ubi impetravit aliquid in causa vestra per regem

oFrancif. Tunc detracto pileo meo dixi 'Pater reverende, estis vel non estis?' Tunc respondit *Ego sum qui sum'. Tunc dixi 'Vos estis donii- nus meus Magister noster lacobus de alta platea, Inquisilor h^retica^ pra- Fitalis*. Respondit 'Sum utique'. Et dedi ei manum dicens: *0 deus, quomodo venit quod inceditis per pedes? Est scandalum quod talis vir

3 debct pedibus suis ambulare per merdam et per lutum'. Rcspondit ipse : *hi in curribus et hi in equis: nos autcm in nomine domini venimus'. Dixi ei: 'Sed nunc est magna pluvia et frigus'. Tunc icvavit nianus suas ad ccelum dicens: 'Rorate' ceh, desuper, et nubes pluant iustuni'. Et co- gitavi mecum: '0 deus, non est magna miseria quod talis Magister noster

^debet habere malam fortunam ? ante duos annos ego vidi eum venire Ro- mam cuni trihus equis, et nunc vadit pcr pedes'. Et dixi ei: 'Vultis equum meum'' Rcspondit ipse metrice:

Qui dare vult aliis, non debet dicere 'Vultis?* iunc dixi: 'Per deum, eximie domine, Ego habeo unam vacantiam, et pro-

^ e 4. hU. Neumberga. 4. 5. puto Nuremberga.

^ loannes Schluntzig J. * M. 4.5. Uic et in nqq. nonmiHiH epiitolis snliiltnuli formula omiltitur 4.r,. » Iram 4. litera 5. '» lo. -^. " litera 5. '•' c 4. lefic- rim prwsentaverunt. " F. 4.5. *^ M. 4.5. her. pi. Inquif. 4.5. '" c ^. «j 5. « Ma. no. 4.5. ««' her. pja. 4.5. *^ celu 5. '« ?] : 4.5.

270

EPISTOLiE OBSOVRORVM VIRORVM NOV^.

pterea oporlel nie velociter ire: alias vellem vobis dare equiuii meum'. Et sic dereliqui eum. Ecce uunc scitis quomodo stat. el videtis quod ille ma- gister noster est in magna miseria, propterea procuretis ei pecuniam, vel^ Causa male stabit. Quia procuralor lohaunis Reuchlin lohannes von der Wick facit maximam dUigentiam , et currit et recurrit. Et nuper imposuit qu^- 5 dam scripta contra Magistrum nostrum lacobum, ita scandalosa quod ego mi- ror quod deus non aperte plagat eum. Ipse eliam nuper vituperavit pr^fa- tum Magistrum nostrum in faciem, dicens: 'Ego efticiam auxilio veritatis, quod tu morieris in scandalo et miseria et tristicia, et lohannes Reuchhn tri- umphabit. Et omnes Theologi debent hoc videre, etiam si deberent rumpi'. 10 Et sic video quod iste predictus lohannes de Wick pretendit esse inimi- cus omnium Theologorum et est homo valde audax. et est ita temera- rius quantum est possibile. Ego audivi a Magistro nostro lacobo quod dixit: 'Nisi fuisset iste, ego habuissem sententiam pro me statim quando veni Romam*. et est verum, quia eliam ab ahis audivi, quod quando Ma- lo gister Noster lacobus primum venit ad Romanam Curiam, tunc fuit ita terribihs quod omnes Curtisani timuerunt eum. Et nulius procurator vohiit esse pro lohanne Reuchlin, quia timuerunt talem magistrum nostrum, et lacobus de Questenbergk qui est eiam Amicus Reuchlin, qu^sivit per tolam Romam invenire unum pcocuratorem : et non potuit invenire, quia omnessn dixerunt quod vellent ei in aliis complacere, sed ui negocio hdei timerent ne Magister Noster lacobus inquireret eos ad ignem. Istis sic stantibus venit ilie doctor (si est dignus) lohannes de Wick et dixit ad lacobum dc Que- stenberg: 'Ego sum paratus oiferre me contra furorem illius monachi'. Tunc Magister noster lacobus aperte minavit ei dicens : *Ego volo facere v^ quod penitebit te quod unquam dixisti unum verbum pro Reuchlin'. Et audivi ab ore eius tunc temporis quod dixit, Quando haberet sententiam contra Reuchlin, tunc statim vellet illum doctorem de VVick citare et de- clarare eum hereticum: quia ex verbis eius collegit aliquos articulos hereticales. Sed nunc est aliud. Et credatis mihi quod non bene statso negocium: quia nunc semper sunl x fautores lohannis Reuchlin, ubi non est unus Theologorum. et quando fuit post disputatum a Theologis vota- tum, tunc fuerunt xviii qui votaverunt pro Reuchlin et sohim septem pro Theologis. Et ad huc illi septeni non dixerunt quod deberet comburi Speculum Oculare, sed limitaverunt verba sua. Ergo non habeo bonam35 sperantiam. V^os debetis omnia facere que potestis quod moriatur ille

* loanis Reuc. loanes voii der wicg 5. •' e 4. q 5. ^" M. 4. ^ c 4. § 5. '•« M. 4. 9 triftitia. 2 loan. Reuc. 5. lo. 4. *» loan. 5. e 4. ^ 5. '■'*'' M. N. 4.5. ^'' loane 5. i^ Queftenberck 5. q 4. ^ 5. 21 negotio 5. 22 m. N. 4.5. ^^ lo. 4.5. de wicg 5. laco. 4.5. Queftenb^rg. 4. ^* contrra 4. ^^ Ma. no. 4. 5. lac. 4. laco. 5. ^s wicg 5. ^^ q 4. f^ 5. -^" o «/. ^ .5. •'• noffotium 5. .x. 5. lo. 4.5. ^^ .xviii. 5. ^'^ adhuc 5.

53. lOHANNIS SCHHTNTZICK. M, WII.HELMI BRICOT. 271

lohaniies tle Wick, qiiia ipse est causa qiiod Reuchlin heiie stat et Theologi male. Et nisi ipse fuisset, taha iion tuissent perpetrata. Et sic credo quod hene expedivi me scribendo quod postea non potestis mihi scrihere talia vituperia. Ergo Valete. Datum Romane Curif.

54.

C Wilhelmus Bricot

Magistro Ortvino Gratio.

Quia seniper petitis quod voh) vobis nova scribere, et ego tamen sepe scribo vol)is, sed non iuvat: ergo iterum scribere vobis voio, et

ocredo quod sufficiet. Venit mihi in litera ex Romana Urhis Curia quod Mattheus Finck singularissimus fautor vester est mortuus, et aliqui Curti- sani lansmanni sui hahuerunt me rogatum quod volo ei componere Epi- taphium. Quod feci sic:

Hic iacet extinctus quondam venerahilis P'inckus

In rubea toga : pro eo deum roga : Cuius olim venter bihit Cursica vina hhenter: In fide syncera et Charitate vera. Lnum rogo de vohis quod velitis me tamen instruere quomodo deheo in- lelligere quod Parrhisienses quando sententiant super Speculum ocuiare,

oponunt ista verba 'citra tamen autoris ipsius notam, i\\utm oh hund- lem eius submissionem et alia eius laudahilia scripta pro Catholico ha- bemus': Quia non scio quid est, quod Speculum oculare dehet comhuri tanquam liber hpreticus sine infamia lohannis Reuchlin qui composuit et adhuc defendit eum. Quia videtur quod aliquis artifex, qui est causa ef-

r, ficien.s, magis debet habere culpam quam res illa quam facit. Etiam vel- lem quod Lovanienses in Epistola ad papam non scripsissent, quod Sen- tenlia Parrhisiensiiun et Condemnatio speculi Oculai s attulit ipsis mullum Spiritualis iocunditatis, quia Sanctissimus domiuus Papa cogitahit: 'Ecce nunc video quod nihil est in Theologis nisi j^ura Invidia: Si enim essent

0 Theologi, immo si essent Christiani, deberent potius compassionem hahere de malis alicuius Christiani quam gaudere et exultare'. Et credatis mihi tjuod hoc multum promovebit causam lohannis Reiichlin , et omnes credent quod ex invidia tribulatur: quod tamen in rei vcritate niinqiiam comper- tum est. Quia ille adversariiis noster seii potiiis iii Christc» amicus, et

|2^L * lo. 4. loan. de wicg. 5. * e 4, bin.

• GuilhelinuH 5. ' M. 4.5. ^ c 4. ^ 5. •» Ifn 5. •' c ¥. ^ 5. Fincpr .'». " excinctus 5. Fincus; .5. •" Hententiant] fententitii 4, fnlam S. sentontlam ferunt recenll. " e ^. ^ 5. loanniH Reu. 5. '• Louonicfcs 4. Louonic-nrnH .5. " comir-natio 5. '% Cogitabit 4. '" . Immo 4.5. ** lo. R. 4. lo. Re. 5.

272 EPISTOLiiE OBSCVRORVM VIRORVM N0V2E.

et sui Pliilocapniones, id est Filii lohannis Reiichlin, fecerunt iniuriam lo- hanni Pfelferkorn, qui defendit se et scripsit veritatem. Et ipsemet petit quod moriatur si vel minimum mendacium scripsit, Quamvis Psahnista dicit 'Omnis homo mendax'. Nec debet ohstare quod lohannes Pfeffer- korn in nequitiis et criminibus a puerili proch dolor etate (ut ipsemet 5 scribit in defensione sua contra Famosas) exercitatus est. Quia licet aU- quis etiam per longum tempus sit makis et nequitiosus, tamen bene ite- rum potest fieri probus: sic pie credendum est de lohanne Pfefferkorn qui regeneratus est per gratiam spiritussancti mediante baptismo: et ergo nunc est probus sicut non dubito. Et manebit Christianus usque ad finem se- lo cuh. Etiam intellexi quod quidam valde infamavit vos ubique dicens quod estis fihus presbiteri et non estis legittimus. Miror istos ribaldos quod non habent verecundiam et sunt ita audaces, Tamen habetis htteras legitimatio- nis vestr^. Ergo vehem eos citare qui dicunt talia. El rogo vos quod in Causa fidei velitis habere magnam diligentiam, quod ille h^reticus eatis ad patibulum et sic Valete. Datum VVormaci^.

55.

C Magister Sylvester Gricius

Magistro Ortvino Gratio.

Quoniamquidem ego sum iuratus quod volo defendere facultatem meam,M et promovere eius utilitatem in omnibus: Ergo volo vobis articulariter scri- bere qui sunt hic qui favent theologis et qui favent lohanni Reuchlin, ut dicatis Theologis quod possent se dirigere secundum hoc. Primum sunt quidam Commensales in hospitio Corone qui semper faciunt summas ne- quitias Magistris nostris et fratribus de Ordine predicatorum , facientes! quod nemo in isto hospitio dat Elemosynam pr^dicatoribus. Ego scio no- mina aliquorum : unus vocatur Magister Phihppus Keilbach , qui semper loquitur de Reuchlin commendans eum, et semel Magister noster Petrus^ Meyer plebanus in Franckfordia dedit ei bonam scommam; unus Ulrichus de Hutten qui est valde bestialis, qui semel dixit, si fratres predicatores J facerent sibi iham Iniuriam quam faciunt lohanni Reuchlin, ipse vellet fieri inimicus eorum et ubicunque reperiret unum monachum de hoc Or- dine, tunc vellet ei amputare nasum et aures. Iste etiam habet multos amicos in Curia episcopi qui etiam bene favent lohanni Reuchlin. Sed

* lo. R. 4. lo. Reuc. 5. fecerrut 4. *-2 lo. 4. loan. Pfeffer. 5. 3 medatiu 4. ^ lo. Pfeff. 4. loan. Pfeffer. 5. ^ CriminibD 4. Etate 4. » lo. Pfeff. 4. lo. P. 5. 1« e 4. ^ 5. 12 pj^fbyteri 5. ^^ Iras 4. 5. ^^ e 4. ^ 5. <•' e 4. ^ 5. *« Vale. 5.

18 M. 4. 5. 19 M. 4. 5. 22 loanni Reu. 4. ^e ^ 4, ^ 5, 27 . Q^i 4^ _ Qui 5. 28 M. nr. 4. 29 Francgfojdia 5. ^i loanni 5. ^4 Iq 4 loan. Reuc. 5.

54. WILHELMI BRICOT. 55. SYLVESTRI ORICII. 273

nunc abivit (deo gratias) ad fiendum doctor, et in uno anno non fuit hic. Diabolus auferat eum. Deinde sunt duo fratres Nobiiitares Otho et Phi- hppus de Bock, ipsi vexant omnes Theologos. Et semel in illo sacro actu quem magistri nostri celebraverunt in Maguntia contra Speculum Ocu-

b lare, tunc Magister lacobus de Hochstraten ex officio suo dedit indulgen- tias omnibus qui interfuerunt huic actui. Tunc isti duo fratres cum ahis bufonibus sedendo in conspectu Theologorum qui fuerunt ibi in hospitio, luserunt cum tahs pro ilhs indulgentiis. Adhuc est ibi unus qui vocatur lohannes Huttichius qui etiam est inimicus vester. et ahas est quidam

lonoviter promotus in doctorem in lure, nominatus Cunradus Weydman: ipse iuvat omnes qui faciunt ahquid contra vos. Et ahus doctor qui oHm fuit Artista de via modernorum, et vocatur Eucharius. Et cum hoc INi- colaus Carbachius qui legit in poesi. Item Henrichus Brumannus qui est vicarius in summo et est bonus Organista. Et dico semper ei: *Vos de-

isberetis respicere organa vestra et dimittere Theologos in pace'. Sed ante omnia Canonici fere omnes sunt pro Beuchlin; pr^terea multi ahi magi- stri qui amant poetriam, quorum nomina non teneo. Nunc scribam vobis de Amicis et fautoribus. Vos habetis hic unum Amicum qui est vir mul- tum excellens: et vocatur dominus Adularius Schwan : ipse est nobilis et

» habet unum Calicem in clypeo ; pater eius fuit Campanifex , Et est sub- tilis disputator in via Scotistarum, et facit bona Argumenta: et dicit quod statim vellet concludere lohannem Beuchlin, si deberet cum eo disputare. Alius est fautor vester singularissimus, dictus Henricus Ilan, alias Glockcn- heintz, quia hbenter campanisat. Ille est homo valde inventivus, et habet

55 mirabilem intellectum, et ita profundum ingenium (juod non creditis, et libenter disputat: et quando disputat, tunc ridet: et ridendo concludit unum. Talis quando vidit Articulos h§reticales lohannis Beuchlin, tunc dixit, quod propter unum ex istis articulis lohannes Beuchlin deberet com- buri. Postea habctis etiam dc vestra compania unum nobilem domicellum

M)et armigerum (|ui dicitur Matthias de Kalckenberg: et est vir nudtnin bel- licosus et portat sempcr arma secum et est (jquestris: ipse seiiiper iii mensa sedet anle et nun(|uam retro : (|uia dicit (|U()d qiiando sederet retro et fieret tielliiin, tiinc noii posset ita staliin surgere et perciiter(> iniinicos suos. Et cum hoc (^st argumentator multiim subtiiis de via antiquonim:

i5ipse dicit, si Reuchlin non vult cessare, tunc vult venire cum centuiii eqiiis ad auxiliandum vobls. Adhuc est unus civis .Mogiinlinensis qiii no- minatur Wigandiis de SolmB. Ille est iiivenis, sed ita doctiis, .qiiod po- test ^quivalere unum magislrum noslrum: ipse dicit qiiod vellet cum Reiicliliii

• Bocg. .5. * M. 4.5. » loan. 4. '• Henricus 5. •• Cononici 4. »* lo. 4. lohan. reuch. 5. " lo. 4. loan. reuch. 5. »* lo. 5. non hnhel 4. ** etiu hah«*t| J. camponia: 4. caponiaJ. ^ Mathias 5. ^ .C. .5. Moguntineil. 5. " ScholmB. 5.

Epp. OBSCVROR. VIROH. 18

II

274 EPISTOL^ OBSCVRORVM VIRORVM NOV-a:.

disputare pro x florenis. Et niiper superdisputavit Tohannem Huttichium ita quod fuit conclusus et nihil scivit respondere. Cum illis esl etiam de via vestra dominus Wernherus qui est mirahiliter cursivus in Summa Thome contra gentiles, et scit mentetenus formahtates Scoti. qui dicit, si Magi- ster noster de Hochstraten non esset in Curia, tunc ipse vellet intrare ets concludere loannem ReuchHn. Isti socii vestri iam nominati singuHs se- ptimanis semel conveniunt in domo exceilentis viri domini Magistri nostri Bartholomsei, qui est caput omnium amicorum vestrorum: ibi Iractant ma- terias multum subtiles. Et opponunt sibi invicem Et unus tenet opinio- nes Reuchlin et ahi arguunt contra eum, et habent notabiles disputaliones. lo De aliis qui sunt hic de parte vestra, non scio, quia non sunt mihi noti. Sed quando scio, tunc volo vobis scribere. pronunc commendo vos deo. Datum Maguntise.

56.

C Gilbertus Porretonius

artium Magister et utriusque iuris bacularius

Magistro Ortvino Gratio.

Salus vobis et bona dies, venerabiiis vir. iegi literam vestram quam mi- sistis mihi ad Ingelstat. Et intellexi bene oppinionem vestram. vos di- citis quod multum gaudetis quod ego sum prius Theologus, et nunc etiam 211 studeo in iure: quia est valde bonum quod aliqui Theologi sunt experti in lure, ut possint disputare cum iuristis. Et scribitis mihi de quibus- dam terminis volens scire quid significant: quia videtur vobis quod sunt iuristici. et bene sunt etenim. Et habetis hic expositiones eorum ex glosis et Accursio. Et sic potestis videre quod habeo bonum fundamentum ioj.-i iure. Latus clavus est nomen dignitatis: vel dic quod erat clava de me- tallo quam proiiciebat tribunus in confertissimos hostes et sic ceteri omnes fortiter pugnabant ita, quod clavam illam recuperabant. Epistographum est tabula lignea in qua erant scripta debita, ut hodie fit : et dicitur Epi- stographum ab opibus et graphia, quod est scriptura, quasi scriptura sua-:v rum opium. Abaces dicuntur vasa preciosa. Corinthia dicuntur vasa de

* cum decem 5. loan. 5. 2 nichil 5. * menre tenus 5. M. 4. '-> de non hahet 4. e Jq 4^ losin. 5. ^ Bar. 4.5. ractant 4. *» difputatioes de 4. ** michi 5. ^^ D. Ma. 4. omis. 5. Cf. sq. adnot.

15... 18 jji 4 inscriptio sic est: C Gilbert9 Pojretonius artiu M. et vtriufqj iurj: bacu. M. Ojtu. G. (D. Ma. ad superiorem ep. pertinet.) Inde 5. per errorem sic: Gil- bertus Pojretonius artium M. et vtriufq^ iuris baccularius j M. Ojtuino Gratio Sa- lutem. Plurima. Dicit. Ma. >« Alus 5. initinli S relicto spatio. ^^ oppinione 4.5. ^^ eteni. 4. etiu. 5. ^y et om. 5. 29.30 g^ omis. 5. grauia: 5. quafi fcriptura omis. 5.

55. SyLVESTRI ORICII. 56. Oir.BERTr PORRKTONIT. 57. GALIENI PADKBORNENSIS. 275

/

vili inaleria ul de palea vel herl>a pahislri , qiiales veiuhintur Bononie. Hahiea est vas hicens, vel (iiiasi hainlans htcein vel lanceni. Prothyrnm a thyros, (luod est inagister, et nescilnr (]ni(l sil ilicere. Vel dic quod es^ illud quod procul trahitnr, nt aqua vel aliqnid aliud, ul in domo Ac-

i cursii Cyrella. Ohsonatores snnt (pii custodinnl dominnm in leclo. vel oh- sonatores (|ui resonant et cantant doinino in mensa. IIy[)ocaustum est locus ubi stant egroti qui ([nando(pie indigeiit igne. r.allns gallinacius dicitnr Gallus castratns et sic vilis, quem dicunt lortius [)ugnare cnm serpente. Vel dic Gallus gallinacins, qnia amat gallinas, ut vir nxorius qni feminas

lodiligit. Ut in Odis Iloratii. Diela est locns in aulis, uhi domini stant ad ignem. Chorns est mnltitudo servornm canlantium cum quodam instru- mento musico qnod dicitur Chorus. Centnmviri snnt Senatores qiii cen- tum numero erant. ratritins dicitur quasi [)rincipis pater. Unde Saln- stius *0 patres Conscripti'. Nara scri[ita erant eorum nomina in aliquo

loloco, vel in Corona capitis eorum vel alias. Semper quando hahetis aliqua dubia in utroque iure, tunc dehetis significare mihi, et exponam vohis ita bene sicut lohannes Reuchlin vel aliquis lurista qni snnt in mnndo. Kt cum hoc Valeatis. Datum Ingolstadl.

57.

C Galienus Padebornensis

Magistro Ortvino Gratio

Salutem.

ll^' Venerabilis Magister, terrihilis fuit mihi vahle una loquela qu? [)er- Tcnit ad me faciens mihi surgere Crines superius. Est antcMU talis: Oinnes

'5 fere studentes et clerici qui veniunt ex Colonia, dicunt ([uod est mnrinur, quod fratres pr^dicatores aiile([nam volunt ([uod lohannes lienchiin dehet eos vincere in causa fidei, i[)si volunt |)otius [)r§dicare iinam aliaiii lldem. Et dixit quidain (juod cst |)ossihiie ([iiod (|iian(lo I'a[)a facit s^Mitcnliam coiilra eo.s. ([iiod ihiint iii Hohemiam et horlai)iii)t iK^rclicos ad crc(l(;ii(iuiii

'•«'contia Ecclesiam vA Pai^am, el sic vindicahnnt ininriam. O bone doininc Ortvine, consulatis eis quod non facinnt: ([iiia c^ssct magna liQresis. Ego spero quod non est vciruni, Et cogitavi iiiecnm : 'Fortc qiiod l'r(,Mlicalores minanlur sic pap^, volcntes cum terrere, quod debel cogilare „Ecce si ego non dabo Senlentiam [iro ipsis, tunc ipsi erunt in maximo contciii|)lii

* ^ 4. e 5. <•* Accufij 5. « cft omiH. 4. ' galHnntius 5. •" Hoiacij. 5.

Salufti. 5. " michi 5. " lo. R. 5. »• Va. l)a. Injfeirtai. 5.

«» M. 4.5. 8a. 4. Salu. Plnri. 5. " Enerabilis 5. non exprennn V M. 4.5. michi 5. vt nlnlvn iiennn. ^^** ["ncnit (t. e. jircvcnit) 5. *'• vcrr .7. '" I" ' ' ** Hoemiam J.

18*

276 Et^IS-rOLJE OBSCVRORVM VIRORVM NOV^.

et despectu, Et totus mundus erit inimicus eorum, et nemo dabit eis Ele- mosynas, et destruentur monasteria eorum: tunc ibunt in Bohemiam vel etiam in Turciam et pr^dicabunt, quod fides Christiana non est vera: et erit magnum malum".' Sit quidquid vult: Ego veliem quod haberetis patien- tiam et non faceretis contra papam vos Theologi, ne omnes Christiani sints inimici vestri. Et valete in nomine unigeniti filii dei. Datum Bremen.

58.

C Magister Irus Perlirus

Magistro Ortvino Gratio

Saiutis copiam. Venerabilis vir. Venerunt huc scripta vestra ad Univer- lo sitatem que composuistis contra lohannem Reuchlin: que antiqui Magistri hic valde laudant, sed novi et iuvenes non tenent aliquid de eis, dicentes quod ex invidia vexatis bonum Reuchlin. Et quando habuimus consilium an etiam vellemus concludere contra Speculum Ocuiare, tunc illi novelli qui non sunt adhuc satis experimentati, tenuerunt oppositum antiquis illis, dicentes 15 quod Reuchlin est innocens et nunquam scripsit ahquid hereticum. Et sic usque adhuc impediverunt: nescio quid fiet postea. ego credo quod Universitas adhuc peribit propter illos poetas qui sunt ita multi quod est mirum. Et noviter advenit unus huc qui vocatur Petrus Mossellanus qui est grecus. Et alius est hic qui etiam legit in Greco, vocatus Ricardus^o Crocus, et venit ex Anglia. ego dixi nuper: 'Diabole, venit iste ex An- gha? Ego credo quod si esset unus poeta ibi ubi piper crescit, ipse etiam veniret Liptzick'. Et ergo Magistri habent ita paucos domicellos quod est scandalum. Et ego recordo adhuc, quod quando unus magister ivit ohm ad balneum, ipse habuit plures domicellos retro se, quam nunc in die-2s bus festis quando vadunt ad ecclesiam. Supposita etiam tunc fuerunt ita discreti sicut angeh. Sed nunc currunt hincinde et non curant aliquid magistros; et volunt omnes stare in Civitate et comedere extra CoIIegium, et magistri habent valde paucos commensales. Item in proxima promo- tione fuerunt promoti tantum x bacularii. Et quando habuimus examen, » tunc tractaverunt magistri quod volunt aliquos reiicere. Tunc ego dixi: *nullo modo: Quia si reiicitis unum, tunc postea nullus intrabit amplius examen, vel studebit pro gradu, sed ibunt ad poetas. et sic dispensavi- mus cum ipsis. Fit autem dispensatio in tribus: Primum in Aetate, quia

2 Boemiam 5. ^ Qj 5. et omis. 5. ^-^ pacientiam 5.

8 M. 4.5. 9 M. 4.5. 10 Alutis 5. non expressa S. ^i loanne 5. i^ Reuch. 5. ad hereticum. 5. ^^ Credo 4. '^ pevibit] fcribit 4.5,. ^^ e 4. ^ 5. 25-26 diebns veftis 5. 2" .X. bacalarij. 5. ^^ voliit 4.5. leg. voluerunt ^^ ^tate: 5.

57. GALIENI PADEBOBNENSIS. 58. IBI PEBLIKI. 277

oportet quod unus qui vult promoveri in bacularium, sit ad minus xvi annorum , in magistrum autem viginti. Si non sunt autem satls senes, tunc dispensatur cum eis. Secundo fit dispensalio in moribus: Quia quando supposita non exhibuerunt debitam reverentiam magistris et gra-

sduatis, tunc reiiciuntur, nisi mediante dispensatione admissi fuerunt. Et cum hoc queretur de excessibus, scilicet si fuerunt in plateis sine* discre- tione, vel fuerunt apud meretrices, vel portaverunt arma, vei libisave- runt unum magistrum vel presbiterum, vel fecerunt tumultum in lecloriis vel collegiis. Tertio fit dispensatio in Artibus, quando non sunt bene

lohabitiiati in scienciis, et non satis compleverunt. nuper in examine qu§- sivi unum: 'Dic mihi quoniodo tamen venit quod tu nihil respondes? Dixit ille, quod esset ita timax. Respondi ego, quod non crederem quod esset ita timax, sed bene crederem quod esset ita ignorax. Tunc dixit 'per deum, non, domine Magister: ego habeo magnam scientiam intus, sed

5 non vult exire'. Et sic dispensavi cum eo. Ita videtis quod universitates valde minorentur. Ego habeo unum domicellum quem nuper interrogavi super unum excessum: tunc rebellavit mihi et statim tibisavit me. Et dixi ei: 'hoc ego volo servare usque ad promotionem', innuens quod de- beret pati reiicionem. Respondit ipse: *ego merdarem vobis super vestros

jo baculaureatus , et ibo ad Italiam, ubi preceptores non decipiunt sic suos discipulos, el non habent in usu istas fantasias facientes bacularios. Sed quando aliquis est doctus, tunc habet honorem: quando autem est indo- clus, habetur sicut alius asinus'. Et dixi ei *Tu ribalde, velles tu par- vipendere gradum bacalariatus qui est magna dignitas?' Tunc respondit,

f.wjuod etiam non curaret magisterium. Et dixit: *ego audivi ab amico meo quod quando stetit Rononie, tunc vidit quod omnes magislri arlium v\ Almania deponebantur tanquam beani, Et simpljcia supposita non: Quia iu Italia habetur pro vituperio quando aliquis est promotus in Almania iii niagistrum vei bacularium'. Ecce talia scandala fiunt. Ergo vellein quod

oomnes universilates facerent in simul et concluderent simul omnes poetas et humanistas, quia destruunl universitates. Magister Langschneyder et magister Negelin et Magister Kacheiofen et Magister Arnoldus Wustenfelt et doctor Ochsenfart mittunt vos salutare. Valete. Datiim Liptzick.

* .XVI. 5. * ant 5. non habet 4. * fucrunt] qucnint 4. qucrut 5. " picf- bytejf' 5. ^^ michi 5. " ignoxax. 5. dixi 5. "^ difpcnfauit 4. dirpofauit 5. " michi 5. *' ego omin. 5. *" baculaareatos 5. •* baculariatuit que 5. ** vin- perio 5. •• Magiftrii vel Hacularium. 5. *' Langfchneider 5. •* M. 4. Kachel- oflFen 5. wuflefelt 5. »» dectoj 5. M. 4.5. " mttiut 4. falu. 5. Da. 4. Va. Da. n.

278 EPISTOL.E OBSCVUORVM VIROBVM NOV^.

59.

C lohannes Cocleariligneus

Magistro Ortvino Gratio

Salutem.

Commisistis mihi quod quando esl hic missa, tunc debeo interrogares ab omnibus kauffmannis qui veniunt ex diversis partibus, de illa coniura- tione, de qua scriptum est vobis, quia debent esse ahqui poete et iuriste qui fecerunt coniurationem, quod volunt lohannem Reuchlin defendere et contra Theologos Colonienses et fratres predicatores scribere, nisi statim dimiltunt predictum lohannem Reuchhn: Sciatis quod feci magnam dili-io gentiam querendo et interrogando et uhimo veni ad unum librivendum de partibus superioribus. Ipse dixit mihi mirabilia , Et nominavit mihi mullos et dixit quod vidit scripta eorum que mittunt sil)i ad invicem. Et dixit primo de doctore Murner qui est quasi caput iiiius societatis, quod scit perfecte quod ipse composuit unum hbrum de scandalis predicatorum etis unum alium in defensionem Reuchlin. postea nominavit Hermannum Ru- schium, dicens quod vidit epistolam eius in qua promittit sociis suis, quod nort vult esse minimus, et audacter vult stare pro Reucldin. Ilem deinde dixit quod etiam est in illa Coniuratione Comes de nova Aquila Coloniensis Canonicus, et quod talis composuit mirabilia de Theologis qu^ vult slatimj© imprimere: Et ipse habet muitos alios amicos et nobiles quos ipse etiam instigat scriptis suis quod debent favere lohanni Reucldin. Item fiilibal- dus nescio quis, qui debet esse in Nurmberga: ipse fecit multas minas dicens quod realiter vult expedire Tbeologos scriptis suis. Tunc ego dixi :

*Qui moritur minis, IUe compulsabitur bombis', 28

teutonice „Wer von trewen stirbt, den soi man mit furlzen zum grab leutten".' Nominavit mihi postea unum poetam in Erfordia qui vocatur Eobanus Hessus et debet esse iuvenis et expertissimus poeta : et talis habet unum socium ibidem dictum Petreium Aperbachium: ipsi componunt iam libros quos volunt statim imprimere nisi Theologi faciunt concordiam cum aa ReuchUn. Cum hoc debet esse Liptzick unus Anglicus nescio quoniodo dictus. Sed credo quod est ille qui fuit ante duos annos Colonie, qui est etiam unus. et Vadianus Vienne, de quo dicunt quod est terribilis poeta. Item in Curia Cardinalis est quidam Caspar Ursinus qui scit facere

3 M. 4. ^ Su. sic 4. omis. 5. Ommififtis 5. spatio relicto initiali C michi 5. et sic post quinq. in kac ep. ^ Kaufmannis 5. ^ lo. 4. loan. 5. '" lo. 4. loan. 5. '•^ vldi 5. *^*" Coloni. Canoni. 5. mirabliia 5. ^ 4. e 5. ^- lo. 5. ^^ quis] quo 4.5. ^^ Proprium versum dicterio tribui voluisse auctorem putavi. coppulfabi- tur 5. ^^ fiirtzc 5. ^^ Eobaus 5. ^^ Lipzick 5. ^^ ^ 4. e 5.

59. lOHANNlS COCLEAKILIGNEI. 60. WERNIIERI STOMPFF, 279

grfca Carmina et promisit Reuchlin auxilium suum, et vult esse inter so- cios. Ilem ipse dixit quod audivit quod Philippus iMehinchton et lacobus Wimphelingus et Beatus Rhenanus et Nicolaus Gerheilius sunt etiam taies. Et dixit ipse quod scriherent literas ad Ulrichum Huttenuni qui studet Bo-

snonie, quod etiam debet esse unus ex eis. De aliis autem ipse non au- divit. Tunc quesivi ab aliis, an etiam Erasmus Roterodamus esset cum eis. Respondit mihi quidam kauITmannus dicens: 'Erasmus est homo pro se : Sed certum est quod nunquam erit Amicus illorum Theologorum et fratrum, et quod ipse manifeste in dictis et scriptis suis defendit et ex-

locusat lohannem Reuchlin, etiam scribens ad papam'. Et ab aiiis audivi (juod Paulus Ritius est etiam de hoc numero. Et dicunt quidam quod lohannes Cuspinianus et Cunradus Beutinger qui sunt in magna gratia Imperatoris, ipsi copulant istos socios et faciunt omnia que possunt contra Theologos Colonienses in honorem lohannis Reuchlin, Et quidam studens

15 Erfordiensis qui est mihi notus, dixit quod Cunradus Miitianus est pessi- nms omnium illorum qui sunt pro Reuchlin, et est ita inimicus Theologis quod non potest audire quod aliquis nominat Theologos Colonienses. Et talis studens dixit quod vidit bene viginti Epistolas illius, in quibus ipse rogat quosdam socios quod volunt esse Reuchliniste. Talia audivi pro

jonunc, sed quando scio plura, tunc volo vobis scribere. Valete in Christo. Datum Franckfordie.

60.

Magister Wernlierus Stompff

Magistro Ortvino Gratio

Salutem.

Sciatis, magnifice vir, quod quando accepi vestram literam, ego fui ila perlerritus quantum est possibile et fui rubeus in facie, et crines sur- rexerunt mihi. Et credo quod vix tantum fui in timore quando fui in rubea Camera Coloni^, intendens fieri bacularius et subiiciens me exa- ^omini: Quia tunc etiam valde timui, quod reiicerent me domini examina- lores. Scribilis mihi (luod causa fidei male stat Bomg. Sanrte deus, (piid dehemus dicere? Isti iurist^ et poety voliiiit d(\slruere totam facullat(;m l^ftligtanim et Theoiogorum: Quia «rtiam hic in nostra universitate ii)si

* e 4. ^ 5. * Melauchton 4. ' winphclin^s 4. G^ebcllius 4.5. fnn 5. * aut omis. 4. • roteroda. 5. *" loan. rcuch. 5. '* loan. 5. Coradua 5. ^* loan. reuc. 5. '' Erfojdienn. 5. *"•*• Va. in chfo. I)at. ?'ranckfoi. 5.

*3 M. 4. .5. «' M. 4.5. »* Salu. 4. omis. 5. *« Ciati» r,. omiHsn 8 litt.ra: et 5, *^ michi 5. el sic infra. «« § 4. e 5. BacculariuB 5. " . diccru. ifti 4. dicer^. Ifti 5,

280 ^ EPISTOLiE OBSCVRORVM VIRORVM NOV^.

pretendunt niulta contra Magistros et Theologos. Et quidam nuper dixit quod unus bacularius luris deberet in processione ire super unum magi- strum in Artibus. dixi *hoc non est possibile. Quia volo probare quod Magistri in artibus sunt super doctores in iure. Qyia doctores in iure sciunt tantum unam Artem, scihcet artem luris, Sed magistri sunt Ma-s gistri in septem artibus hberalibus: et sic sciunt plus'. Tunc ille dixit: 'Vade in Italiam, et dic quod es Magister Lipsensis, et videbis quomodo vexabunt te ibi'. Tunc dixi, quod possem adhuc ita bene defendere ma- gisterium meum sicut unus ex Italia. Et abivi ab eo cogitans mecum quod facultas nostra muitum parvipenditur , et est malum: quia magistriio in artibus deberent regere universitates , nuoc luriste pretendunt eas gu- bernare, quod est valde indecenter. Et volo vos consolare quod uon de- betis disputare in causa fidei. Quia spero quod deus bene providebit vos. Et cum hoc Valete tam diu donec Pfefferkorn manet Christianus. Datum Liptzick in Collegio Principis. la

61.

C Petrus Charitatis

Cursor in Grammatica et professor in loyca

Salutem dicit

Magistro Ortvino. 20

Reverendissime domine Magister. Quia hic ante picem sive Harzo- nem est consuetudo, quod in die habent semper duas zechas, Una vo- catur Civium zecha Et incipit hora duodecima, et manet usque ad horam quartam sive quintam; Altera vocatur nocturnaHs et postzecha, qu^ a quinta hora incipit et durat interdum ad octavam, nonam, et etiam decimam25 horam, interdum etiam durat usque ad duodecimam et ad primam horam : Et divites cives, et etiam consules, et Magistri civiuni quando in prima zecha sederunt et satis biberunt, tunc solvunt et vadunt ad domum. Sed iuvenis bursa et iUi socii qui non multum curant quid solvit triticum, isti manent sedere in illa postzecha et bibunt ac si corpus et animam solveret. so Nuper ergo cum sic etiam sederemus in una postzecha, ego et dominus Petrus monachus ordinis predicatorum qui vobis multum favet propter la- cobum Hochstraten h^reticorum magistrum in Colonia: tunc erat infra

1 pjetendu 5. « et 5. ^ ob 4. *4 Pfeffer. 5.

18 G:amatia 4. Loyca 5. »« S. D. 4. Salute Dicit Plurima. 5. 20 ^, Qjt- uino. 4. 5. 22 fine 5. Confuetudo Quod 4. Quod etiam 5. ^4 poft zecha 4. q 4. qu§ 5. 25 interdum 4. 5, 29 tritticu. Ifti 4. . Ifti etiam 5. ^o poft pecha 5. 31 poft zecha 4,5. ^^ e 4. q 5.

60. WEBNHERI 8T0MPFF. 61. PETRI CHARITATIS. 281

decimam et undecimam in nocte: timc multa disputavimus de ratione no- minis vestri. Et ego tenui istam opinionem de Grachis Romanis vos esse nominatum. Sed dominus Petrus qui etiam est aliqualiter in arte humani- tatis bene tentus, dixit non convenire, sed quod a gratia supernali nomina-

o remini Gratius. Tunc fuit ibi unus trufator qui fecit valde crispum lati- num, quod ego non omnia bene intellexi: ille dixit quod neque a Gra- chis neque a gratia essetis dictus Gratius: et fecit tam multa inutiUa verba quod ego dixi: 'Unde ergo dicitur Gratius? tamen alii viri valde pro- fundi habuerunt desuper latam examinationem et conckiserunt Quod vel

10 a Grachiis vel a gratia est dictus Gratius'. Tunc ipse dixit 'Isti qui hoc disputaverunt , fuerunt amici Magistri Ortvini Gratii, Et interpretati sunt illud nomen quilibet secundum suam opinionem in meliorem partem: Sed tamen ist^ opiniones non pr^iudicant veritati'. Tunc dominus Petrus interrogavit 'quid est veritas?' et putabat quod ipse deberet tacere, sicut

lofecit dominus noster quando Pilatus eum interrogavit. Sed ipse non ta- cuit et dixit 'Est in Halberstat unus suspensor qui vocatur magister Gra- tius, el ille est Ortvini avunculus maternus et ab illo Gratio suspensore vocatur Gratius'. Tunc ego non potui me servare et dixi *Ohe socie, illa est una magna iniuria et ego protestor: Magister Ortvinus non debet sic

2omittere translre: ego scio vos dicitis h^c ex invidia, quam habetis adver-

sus dominum Ortvinum. Quia omnis progenies accepit nomen et cogno-

men a patre et non a matre: quare ergo deberet ille bonus magister ab

matre et ab avunculo materno nominari, et non a patre sicut alii? Tunc

l^kse respondit et dixit audacter quod omnes audirent: 'Est bene verum et

IWeberel sic esse ut dicitis; sed ipse non audet patrem suum cum honore

Dominare: quia pater suus est presbiter: si ergo se nominarct a patre,

l^wic omnes intelligerent quod ipse esset sacerdotis et meretricis filius, qui

proprie vocanlur spurii'. Tunc ego iterum valde audacter clamavi et dixi

'Quomodo potest hoc verum esse? Tamen ipse est magister Coloniensis:

3oSed alma universitas habet unum statutum quod neminem promovent nisi sit legiltimus: Et ergo .etc* Tunc respondit 'sivc promovct legittimos sive illegittimos, tamen Magister Ortvinus est spurius et manebit spurius in ^ternum'. Tunc ego ilerum dixi *Quid tunc si forte Papa dispensasset secum? timc ipse lamen esset legittimus, et tu graviter peccares dicendo

3i conlra Homanam ecclesiam'. Tunc ille dixit 'etiam si millies esset secum dispensatum, lanien non esset legittimus'. Et dixit nnum exemplum: Quem-

IHimodum esset cum lud^o qui baptizaretur ex aqua sive baptismate, si ibi ^B • eft om. 5. * trufat 4.5. ••^ g^achys 4.5. * ? omis. 4.5, • j^rachy» 4.5. ^W M. 4.5. " e ¥. ^ 5. item e 4. " M. 4.5. *" e 4. ^ 5. Qua 4.5. «» V omi», 4.5. " a(lacter¥.5. *« Quia 4. pjefpiter 4. piijfbyter 5. " adacter 4.5. " legitim') 5. et gic. in nqq. una t '* M. 4. " ?] omia. 4. '.5. " o ^. 9 5. et nc paullo po9t.

282 • EPISTOL^ OBSCVKOKVM VIKOKVM NOV^.

taiiien non esset spiritus sanctus, tunc illa aqua nihil proficeret, sed esset adhuc ludpus: 'Sic etiam est cum islis spuriis qui sunt sacerdotum etnie- retricum filii: Ouia isti sacerdotes non possunt in iure meretrices matri- monialiter hahere, et ergo non potest dispensatio filiis eorum proficere'. Tunc ego iterum interrogavi 'Quid ergo servas de Domino lohanne Pfef-5 ferkorn?' Tunc respondendo dixit 'Ego firmiter teneo quod adhuc est lud^us', et Replicando allegationes supra tactas allegavit etiam evangehum Mathei .iij. ubi stat „Nisi quis renatus fuerit ex aqua et spiritu, non in- trabit in vitam eternam". Sed quia Pfefferkorn nunquam fuit renatus ex spiritu, Ergo iila aqua nihil profecit, sed ipse manebit lud^us in eternum'. k» Tunc ego non potui ei ultra respondere, et surreximus, Ego et dominus Petrus, et ivimus dormitum. Nunc autem audio quomodo iste nequam gloriatur quod nos disputando vicit, et quod sit doctior quam ego et do- miims Petrus. Quare oro vestram dominationem ut vehtis mihi rescribere (juomodo ego debeam illa argumenta de dispensatione, similiter de baptis-'i5 mate domini lohannis Pfefferkorn solvere, et illi leccatori ad suum rostrum adligare. Quod volo per omnem vitam promerere. Valete.

62.

C Magister Gratius

Zisani^ Extirpator 20

hoc est furum suspensor

proditorum quadruplicator

falsariorum et calumniatorum virgator

h^reticorum combustor

et multa aha 2&

Magistro Ortvino avunculo materno Salutem dicit plurimam.

Charissime avuncule nec non reverendissime domine Magister, Quia iam sunt multi anni elapsi et non vidimus nos invicem, Cogitavi quod bo- 3o num esset, quod vobis unam litteram scriberem. Audio enim multa mi- rabilia de vobis, quomodo sitis magne fame, Et dicunt quod iam estis omnibus etiam mediocriter doctis notus, non solum in Colonia, sed etiam ultra Albim et Rhenum, et etiam in tota Italia et Francia. Colonienses

1 fpirituff. 5. ^ dno loanne Pfeffer. 5. ^ ? omis. 4. refpoclendo 4. ^ In 4. 1'' pfeff. 4. loanis Pfeffer. 5. ^' pjomouere. 5.

20 e 4. ^ 5. 24 e 4. § 5. ^a falute D. P. 4. Salutem D. P. 5. 29 necnon 5. 31 literam 5. '* e bis 4. magn^ famae. 5.

01. PETKI CHARITATIS. (j-'. MAGISTKI GKATII. 283

tameii prpcipue colunt vos propter egregiam doclrinam, quam scribitis in fide catholica contra quendam doctorem et poetam s^cularem lohannem Reuchlin Et ita vos inspiciunt et admirantur Quod quocunque eatis in platea, tunc monstrant cum digitis super vos, dicendo 'hic est Magister

oOrtvinus qui ita vexat poetas'. Credo si scirent quod essetis avuncuhis meus, tunc magis hoc facerent. Nam ego hic sum etiam magn^ famosi- tatis, Et exerceo artem meam in maxima popuH frequenlia, et liomines faciunt mihi eundem honorem, et quando eo in plateis, etiam monstrant cum digitis super me, sicut faciunt in Colonia super vos. Quare ego

tovalde letor, quod homines servant aliquid de vobis et me. Audio etiam aHos viros esse in Colonia qui sunt vestri amici, et etiam vobiscum scri- bunt conlra Doctorem Reuchlin: videHcet lacobum de alta platea hereti- corum magistrum, et magistrum Arnoldum de Tungari regentem in bursa -ancti Laurentii. Et omnes homines credunt quod vos tres estis vere illu-

li minati in fide catholica, Et servant vos tanquam tria magna candelabra sive lucernas. Et aliqui addunt quartum volut unam lampadem sive pendens iumen quod non tam clare splendet, sciHcet dominum lohannem PfefTer- korn. Ego credo si vos quatuor cum vestra scientia, mediante forti palo in aliquo excelso loco aridorum lignorum congerie ex^dificato, essetis col-

2oligati, posset statim unum magnum lux mundi fieri, £t etiam clarius quam fuit illud in Rerna. Sed h^c, charissime avuncule, vobiscum pro nunc iocor. Spero tamen extra iocum futuruu) quod vos quattuor eritis iux mundi fieri : Nam non est possibile ut illa magna scientia qu^ esl in vobis, deberet sic in merdro manere iacere. Est mihi etiam dictum quod nuper

2oVoIuistis unam antiquam vetulam qu^ vendit nmita vitra circa fontem Co- lonip, in nocte supponere, et ipsa clamavit et homines viderunt cum lu- minibus extra domum et viderunt vos: per deum, ego valde laudo tam bona facla vestra qu^ pertinent omnia ad meum arlificium: et hoc decel eliam vos Theologos. Venit nuper huc fama quod esset unus poeta in

oCoIonia, Ille solus teneret vos pro stulto et vocaret vos Porcpiinum, hoc est porcis et hara dignum. Per deum, si ego scirem quis esset iste poela, Ego vellem eum gratanter siispeiidere. Sed finaliter vos, charisshne avuncule, valde orarem ut omnia cum magna diligeiitia faceretis, (|uud fama vestra per totum orbem terrarum fiat nota, nisi scirem iioii opus esse ut vos

»admonerem: Vos cnim per vos pulchre scitis, ab avis, abavis, attavis el Irittavis liabelis, pr^cipue tamen didicislis a malre veslra cliarissima mea- sorore, qii^ audiens quod spiirii seniper liabeiit mcliorem fortunam

* e 4, ^ 5. * e 4. ij 5. loanem 5. ' «jUti» 5. * M. 4. « e ^. 9 5. € 4, 4 5. Audi 5. « c ^. ^ 5. " loaiinr; Pfcffcr. 5, •" qtuoj 4. quftt-

5. '» c ^. <j 5. «» e-#. 9 5. ** Extra 4. " c ^. 9 5. ttt in Mqt/. •• do- 15. '« . 8ed] fed 4. : fed 5. » valde omiM. 5. O^arcni 4.5. '' Nin t.r, Pjecipuc 4, l'}42cipue 5. *^ e 4, ^ 5.

284 EPISTOL^ OBSCVRORVM VIRORVM NOV^.

quam legittimi : iccirco ad sacerdotem cucurrit et permisit se lardare, ut vos lalem virum generaret, Quem totus mundus aliquando cognosceret. Valete ex Halberstat.

Quinta luna Obscuros viros edidit. Lector Solue nodum '-Q3>' et ridebis ampiius.

C Impressum Romane Curie.

Stephanus Calvastrius

baccalaurius Magistro Ortvino Gratio. lo

[Vide supra pagg. 29. sq.]

63. [Appendicis 1.]

loannes de Schwinfordia

septenarum artium liberalium Magister

scientifico et mirabiliter docto atque illuminato viro

Ortvino Grratio is

in Daventria grecam et latinam linguam magistraliter docenti mille salutes et paulo plus.

Reverentiali honore et obedientia prelibatis, Pr^ceptor in pluribus scibilibus experte. Scripsistis mihi nuper de victoria vestra obtenta in Roma contra istum ReuchUn qui audacter fuit contra vos, et virum no- 20 viter deifice illuminatum in fide Christiana loannem Pfefferkorn, Et quo- modo Papa imposuit sibi silentium, ita quod nihil deberet magis scribere, *ne deterius sibi aUquid contingat', ut dicit dominus noster in evangeUo. Prius enim in Speculo Oculari sic scripsit mirabiUter quod magistri nostri

* legitimi. 5. . Iccirco 4.5. ^ Ita finit princeps editio huiiis secundi vo- luminis epistolarum O. V., quod 4. signavimus. De 5. vide sq. adnot. et in fine ep.70.

^ Accesserunt in altero huius secundi voluminis Epistolarum O. V. exemplo, quod 5. significamus, nullo de accessione facto indicio hse Epistolse novem, qua- rum tamen primam non numeramus, cum eadem omnibus primi voluminis ex- emplis contineatur. ** Superior huius ep. Calvastrii editio cum hac omnino convenii, nisi quod carminis versus 4. habet :

Do macht er die copulat von kot zu treck et quod epilogi verhis Mihi .... duellum. omissis sic exit: Et mittite poetas ad infernum. Et valete ex monasterio in westphalia. " Numerorum superscriptiones ut in superioribus epp. omnibus aliae editiones non habent. ^^ deific^ 5, Pfeifer. 5. et sic bis paullo post.

62. MAQISTRI GRATII. 03. [APP. I.] lOANNIS DE SCHWINFORDIA. 285

non potuerunt intelligere : et tamen dixerunt quod est hf reticus : ideo quia non habent sic in libris suis, sicut ilie scripsit, neque novus eoruni theo- logus queni deus suscitavit ex lapidibus, ut esset semen Abrahp, sicut scri- ptura dicit, videlicet loannes PfeiTerkorn, habet sic ex deifica visione seu

.'imanifestatione. vel ex fide digna relatione uxoris su^: quam audivi etiam habere spiritum propheti^. de quo vos melius scitis quam ego: quia s^pe cum ea fuistis quando loannes l*fefferkorn non fuit in domo. Sed nescio per deum, quomodo Reuclilin sit per vos confusus aut per papam, Quia iam fecerunt novam facultatem ultra ahas quattuor facultates, quas iam

lohabuimus: et omnes illi laudant Reuchlin et dicunt quod sunt eius disci- puli: et non curant amplius facultatem Artisticam, eo quod artiste sunt ita magni et superbi asini: quia non sciant tria aut quattuor verba latine loqui, et vah ill^ besti^ seducunt piures innocentes iuvenes qui postquam longam ftatem contrivere et quasi immersi in hac omnis barbariei ne-

'■ quam sentina, redeuntes in paternas edes nihil,pr§ter 'Arguitur, Respon- letur, Qu^ritur' didicere, quorum dii Tateretus, Versor, Perversor, Bu- ridanus, Bruxellensis, et id genus similes turbp obscur^ sunt. Est tamen mirum quod unus simplex studens aut cornutus vult plus scire iam in Ari- stotele quam baccalaureandus aut magistraudus qui audivit cursum et est

^^ene qualificatus. Ipsi etiam non sunt reverentiales magistris, et quando nte unum vadunt, non tangunt birretum (sicut moris est) et semper vo- lunt frequentare domum scis bene. Etiam non audiunt Conse(|uentias Mar- silii neque Suppositiones aut Parva logicalia: ideo non est possibile quod possunt esse formales et apparere in disputationibus. Sed dimittamus ista :

»8cribo vobis pro novitatibus quod lacobus VVinipheliugius qui etiam est

l^piedius ReuchUnista, realiter est expeditus per quendam monachum Pau-

lum Langium, qui reaUter scivit sibi dicere quod non recte scripsit in

uno libro qui vocatur 'De integritate' : videlicet quod scientia non tantum

essel in cuculla. Nam iUe monachus composuit alium librum contra, qui

3oest approbatus in Capitulo sive siuodo Reiuhartzboruensi ordinis sancti Benedicti, Anno domini .1509. et est bonum latinum: quia unus dixit quod esset ferme ita bonum sicut Doctrinale Alexandri: et ego multum gaudeo quod tanta lalinitas etiam invenitur in monachis: et ipsi etiam (iicuut (piod superexcellescat slilum Ciceronis: sed ego lioc non credidi, (piod (!st una

3»nota allius. sed procedit doctrinaliter multum contra Wimpheliugium me- trice, prosaice ei rigmalice: el sicut ego puto, recte habet, (piod oinnis scientia est in cuculla, id est in monachis: qiiia trauHeundo de inferiori ad superius monachi scripserunl commenta in regulas grammaticalcs, in Donatum, in Petnim Hispanum, in Phisicorum, Metaphisicorum et Etlii-

4ocorum, et sic commentis suis commerdaverunt , et in omtiibus scibilibiis

•* pjana 5. ^^ app^pbatus 5.

286 EPISTOL^. OBSCVRORVM VIRORVM NOV^.

facti siint inagistralcs. Sed cum supi)ortatione sua ego distinguerem : primo de cucullatis: quia est terminus equivocus ad multa. Primo ad Bohemos qui habent cucullas ita longas ut vadant ultra cinguhim abinde : et in ilUs non est scientia, sed potius heresis. Secundo ad ludeos qui etiam sunt cucullati: et tamen non scientifici, quia extra ecclesiam. Tertio ad ma- 5 gistros nostros qui sunt bene illuminati, sed non in superlativo. Quarto ad monachos: et illi superexcellenter habent scientiam sicut vos habetis. Igitur rogo vos, iuvate ilh monacho: quia etiam vos estis ex parte, id est tertio modo cucullatus, ut possit scripta sua delendere contra Wimphe- lingum. Quia ut audio quod Wimphehngus habet multos discipulos, quos to michi unus nuper nominavit, qui sunt in Argentina: Unus vocatur laco- bus Sturmius nobilis, et ut dicunt bonus latinista. aUus Ottomarus Lusci- nius qui etiam scit grecum sicut Reuchlin, et scit muUum allegare Extra et Digestis, etiam ex Bibha, que non sunt mirabiha, quia studuit in Par- rhisia. Item Lucas Batodius et loannes Ruserus, loannes Sapidus et muUi 15 aUi, qui omnes volunt WimpheUngio iuvare contra cucuUatos et eos rea- Uter expedire in scriptis suis. Et dicunt omnes quod Ule Paulus non est bene fundatus in dictis suis, et bene noveni modis apostatavit ab ordine et est inquietus et trufator maximus, sicut ipsemet Tritemius scripsit in una Utera ad Hieronymum TungerBheim ex Ochsenfurt: et magnum da-20 mnum est quod aUquis sic debet perdere papyrum et incaustum, et etiam tempus, sicut ipse fecit. Ipsi etiam dicunt, quod sanctus Hieronymus scribit ad unum monachum sic: 'Nunquam de manu tua vel ocuUs tuis Uber PsaUerU discedat' : quod si esset verum, tunc obUgaret monachos sem- per et pro semper, quia est negativum. Et sic monachi nichil aliud de- ?5 berent facere quam Psaiterium legere : sed ego credo esse mentitum : quia sanctus Hieronymus met fuit monachus: et ideo non scripsit contra eos. Audivi etiam unam trufam et magnam ribaldriam de uno discipulo Wim- phelingu qui nuper quando sibi audacter ad os dixi: 'Vester preceplor Wimphelingius errat valde, quia scripsit contra dominum Abbatem Trite-30 mium contra monachos: quia in doctrina sua et sanctitate sunt notabiles et multum utiles: et ecclesia iam non habet alias columnas nisi monachos'. Tunc iUe dixit: *ego distinguo de rnonachis: quia accipiuntur tribus modis. Primo pro sanctis et utilibus: sed ilU sunt in celo. Secundo pro nec uti- libus nec inutUibus, et illi sunt picti in ecclesia. Tertio modo pro iUisss qui adhuc vivunt, et illi multis nocent, etiam non sunt sancti: quia ita superbi sunt sicut unus secularium: Et ita libenter liabent pecunias et pulchras muUeres: quia veni nuper ex Heidelberga, ubi prope Heidelber- genses est unus magnus abbas, pinguis discolus: et iste abigavit omnes monachos de Collegio sancti lacobi: et ipse dixit, quod vult eis recle bo-40

^ . Tertio 5, ^^ et est legerim. ^* que non ... Parrhisia versiis est. ^" Ira 5. 22 fauctiis 5. 20 . Quia 5. ^s ubi 5. 10 s. 5.

03. [aPP. I.] lOANNIS DE SCIIWINFORDIA. 287

mini pulinentuni preparare: et poslea cessavit ultra dicere. Sed ipsi dicunl.

(juod bene volunt rredere quod fecerit ideo (Der gut bruder) quia Pala-

tinus vult unani aliani viam instituere quod veniat unus Poeta ad Heidelber-

jam qui faciat monachos istos et alios studentes novum latine loqui. Tunc

5iIIe pinguis abbas cito intellexit quomodo iocus vult finem accipere, et

dixit ,,monachi mei non debent discere latinum novnm, quia postea erunt

superbi quod sciunt plus quam ego: tunc ego pulchre venirem inter eos

ut pinguis asinus inter simias".' sed revera illa distinctio non esl mul-

tum formalis: quia non est bimembris, et sic non potest concludere. Ego

t*»mitto vobis hunc librum, quem debetis facere impressare, quia multa bona

>nnt intra contra istum Wimphelingium qui scripsit contra monachos. Quia

slatim erit in meta quando leget dominum nostrum Christum fnisse mo-

nachum, videlicet abbatem, et sanctum Petrum priorem, et ludam Scha-

riotis cellerarium, et Philippum portarium et sic de aliis secundum sub et

issupra, que omnia iste illuminatus et valde scientificus monachus Paulus

Langius sic magistraliter probat, ut Wimphelingus et sui discipuli non

ifbent unum verbum contra rebellare. Sed resistit michi unus Wimphe-

tingianus in faciem et dixit quod monachi mentiantnr sicut sceleratissimi

-^aupones, qui volunt Christum fuisse ita portentosum animal et cuculla-

IHkm bestiam, et super me protestavit nomine Christi. tunc fui ita per-

territus quod perminxi et permerdavi me, quod omnes nasum pr^tcnebant:

l^ed sit quomodo sit, ego hoc firmiter credo, quod omnes tandem erunt

mkare confuse tantum cum sua scientia, et dicere 'diabolus portavit illum

monachum ad nos; quis fecit eum in omnibus scibilibus ita formalem et

25quahficatum? Quomodo potest hoc esse nisi per scientiam infusam? quia

non stetit in aliqua universitate, et est adhuc unus purus beanus: et ta-

|H|ien bene valet magistrandum vel etiam plus, cum venia eximiorum ma-

^^^istrorum nostrorum'. Ipse etiam Thomas Murner monachus et doctor

multum subtilis et semel solenniter predicavit in ainbone quod Christus

sodominus noster fuit monachus: et scivit etiam realiler defendere. Sed

unus discipulus Wimphelingii noluit credere in Chrislum si esset monachus

<-t fecit illos versus desupcr:

Non ego fallaci tecto Tibi, Christe, ciicult)

Crediderim: veste hac fraiis tegilui(|ue dolus. 35 Atqiie probat novus e Herna quQsitiis, habenda,

i ranciscus, monachis quanta sit, ipse, fldcs. Scd ({iiid ad h«»( (piod iion viilt credcrc? liiiic erit h^rcticiis, siciit alii qui condemnati siint cum Heiicbiin in Parrhisia et Colonia et in nliis riii-

■t

• bjmler.) Qnia 5. * nnvnm] nunc 5. et recrntl. '^ . VA 5. •* cclcrArifirJ. rebdlare fed .5. " tantiim] tm .'». »♦ no» Iih 5. »' . (^iio .-J. yj : '. "" Tibi Chjifte cucnlo. 5. *^ credei^. 5.

288 EPISTOL^ OBSCVRORVM VIRORVM NOV-S:.

versitatibus. Oro etiam vos ut velitis etiam supra librum ponere illos ver- sus quos ego in laudem libri et authoris, videlicet Pauli Langii monachi, cum magna diligentia composui et pro maiori parte quando de nocte iacui in lecto et sic speculavi, tunc quasi in somnis factus sum versificator ut sequitur. s

Hic liber indignum vexat lacobum Wimphelingum ,

Langius quem Paulus fecerat mirifice, Metrice qui scripsit, etiam quoque rhetoricavit , Quod omnes Artes sunt-in Cucullatulis. 5 Sic quoque Tritemius dixit, sic et Eberhardus lo

De Campis, Volzius Paulus, et Schurerius, lohannes Piemont, Siberti lacobus, Rotger

Sicamber, docti cuculatique viri. lam erit confusus lacobus, et omnino detrusus 10 Wimphelingius, Bebelius, atque ille Gerbelius, is

Sturmius et Spiegel, Luscinius atque Rhenanus,

Ruserus, Sapidus, Guidaque, Bathodius: Omnes hi victi iacent, non audent dicere Gukuck, Sic in sacco conclusi Wimphelingiani erunt, 15 Non valent in Grecis invenire neque Poelis 20

Quod Lango respondeant viro scientifico. Valete, vir iliuminatissime et preceptor valde doctrinalis, et me vice- versa habeatis dilectum, quod ita bene promoveo vos per omnia secula seculorum. Datum in Oppido Imperiali SuerBheim in longa platea, ubi iuvenes Rustici semper in Dominica die corrisant, quod cor eis crepet. 25 Anno a mundo condito Primo.

64. [Appendicis 2.]

Dominus Volwinius de Monteflascon Reverendo Magistro domino Ortvino Gratiano

Eternam Saiutem. 30

Quamquam vos nichil sciatis, Reverende magister, in latinitate se- culari (ut unus michi dixit), propter quod multum diligo vos, et non curatis pomposa verba sicut faciunt poete: tamen alias scitis ubi debetis de nocte iacere (sicut dicit Sapiens in proverbiis) Et non est nobis magna cura quid faciant illi novatores latinitatis, scilicet Erasmus Roterodamus 35

^ compofiti 5. ^ : Uexat 5. ^ Quot 5. ^^ Schuterius. 5. ^* SuerBheim 5. 2^ Co2rifant: 5.

2^ Gratiano 5. hic et in inscripiione seq. epistolce. ^^ Pompofa 5. ^^ denocte 5.

«3. [aPP. 1.] lOA. DE SCHWINFORDIA. 64. [aPP. 2.] VOLWrXII DE MONTEFLASCON. 289

et loannes Reuchlin: Nec ego curo eos, quia non est de essentia sacre scripture, licet ipse et etiam alii semper volunt Tlieologos antiquos pla- gare cum ista literatura, et nescio quomodo ipsi supponunt cum novo te- stamento et operibus sancti Ilieronymi quod semper volunt illam h^reti-

5cam Hteraturam immiscere, cum tamen dicat Paulus quod Gr^ci semper sint mendaces: et ergo videtur cum supportatione eximiorum magistrorum nostrorum, quod illa literalura nichil sit quam mendatium: nunc subsumo: Sed quicunque vult confundere sacram scripturam mendaciis, ille est h^- reticus: ergo. nunc ipsimet sciunt quid sequitur, quia esset credo ipsis

loscandahmi quando ego palam conchiderem eos esse hereticos. 0 si sci- rent istam subtiUtatem in me esse, ipsi non venirent michi ante faciem. lacete tamen usque ad (inem, tunc bene videbitur cuius toni. Sed pro novitatibus non possum dimittere quin vobis scribam. Sedi enim nuper nescio quando in uno convivio, et ibi etiam fuerunt multi pretensi iuvenes

issocii, et venerunt quihbet ex aha regione in unum symbolum: unus ex Angha, ahus ex Argentina, ahus ex Wienna, ahus erat Wimpinus qui vocatur Angehnus, ahus Romanus qui fuit bene medius Curtisanus, et muhi muUa dixerunt ut ipse scitis. Et venimus in CoUoquia de causa Reuchhn. Tunc unus surrexit erga me, ubi audivit quod ego non fui bonus Reuchhnista,

i«et dixit 'ne veniat michi obvius Coloniensis copulatista theologus, alias

IHpo eum cito emasculare, Et pr^sertim magistrum Ortvinum': tunc ego

Traxi fistulam meam in meum saccum. et ahus dixit qui non erat dives et perdidit phira beneficia in curia Romaua, et cum hoc mah; habet cum umnibus Curtisanis, et dixit mirabiha, ut sequitur 'super anima mea ego

•ss^pe miravi quod isti in magnis caputiis (pii vocautur Theologi el sunt in illa civitate ubi impressit§ sunt qu^stiones sup(!r Doualum secundum viam

l^kcti Thom^ et regul^ grammaticales secuu(huu viam anli(piorum cum isto

carmine :

Accipias tanti doctoris dogmata sancti,

soinler ipsos monachi, qui volunt alios semper facere h^reticos, (piare etiam nos stimulant .super illos, et producunt iu(piisitiou(;iu super (M)s super h§- retica pravilate, qui hab(;nl tot uuilla beueficia, uiius sex, alter decem, alius viginti el magis et congregant tam miiltam pecuiiiam, el tanlam cre- dentiam ex nasculis et poculis pecheriis, sicut si ess(;nt lilii principum

wvel comitiim, et in domo nulriunt putaiias sive conciibinas precios(; (um cathenis in coUo, cum annuHs in niaiiihus, cuni scliuhis veluti si esseiit uxores mililum. VA interdiim iiniis illoriim liahct tr(;s CaiKUiias simiil et 8€mel, et imbursat de omnibus illis tribus giltas, (piod iudc jxilest haberc multas zcchas, Et polcst soliun stare el cssc in uiio clioro, et in aliis non.

ioEt sic in aliis clioris nullus et neroo slat pro eis, qui laudat deum et

» fciM 5. " in r,. ^" . Qnare 5. »• non .5. »* nntriuit 5. »* Imbnfai 5. • . er in 5.

EpP. OIJ8CVUOK. VIUUIl. 19

290

EPISTOL-a: OBSCVRORVM VIRORVM NOViE.

rogat pro vivis et pro defunctis: estne hoc recte? Quare non inquiruntur super eos et interrogant coram multis notariis et multis testibus (sicut olim in Mentz fecerunt) et dicunt "quid creditis? ita vel non? creditis vel non creditis? quid creditis de sacramentis in ecclesia dei? Dicatis nobis quot sunt sacramenta, et quam fideni in corde vestro portatis de sacramento eucharistie: estne ibi corpus et sanguis Christi? Si creditis, quando ergo postquam missam legistis (si saitem in anno semel legistis), statim quando ad domum iterum vaditis, concubina vestra habens mores et inspectum acsi esset una meretrix, vobiscum in domo vel in mensa vel in camera [est hiiaris, ludit, iocatur, et taHter quahter facit etc.]? dicatis nobis si i creditis adeo magnum esse fructum, et qui deo placet, ex missa, sicut in decretalibus et in tractatibus Theologorum stat: Quare ergo vos habetis tot beneficia, que possent quinque aut sex devotos sacerdotes sustentare qui hbenter legerent missas, qui hbenti animo facerent predicationes ad populum et ad clerum, qui possent dare consilia pro honore dei, pro sal- 1 vatione animarum, pro hbertate ecclesiastica , corrigere vilia, et veilent rogare deum pro domino Papa, pro Rege, pro Episcopis et pro aliis Chri- sticohs, pro pace et sanitate, sicut stat in tranquilla et silenti missa post Sanctus et post Te igitur clementissime pater? Si creditis tantum bonum venire ex missa pro vivis atque defunctis, quare non supradatis illa que2 habetis in superlluo, et dimittitis ahis bonis devotis et doctis viris, ut deus exinde preconisceretur et anime eorum qui mortuerunt citius ex purganti igne redimerentur, et deus nobis amicabiliter placatus non sic immitteret nobis deorsum pustulas, et non sic percuteret nobis vinum et plada per grandinem et pruinam, et non esset sic magna fames in terra? Si au-2 tem non creditis tot bona venire ex missa, tunc estis per deum sanctum suspecti de heresi; imo estis realiter heretici plus quam Wessalia et do- ctor Reuchhn".' Videte, reverende magister Ortvine, has novitates volui vobis etiam scribere, quomodo ipsi communiter omnes tenent contra vos cum Reuchhn. Per conscientiam meam, ego credo denique quod diabolus3( etiam favet ipsi Reuchlin: tunc bene permerdavimus nos. Et sic com- mendo me vobis

Ex Spira, ubi de nobis dicuntur mirabilia,

Quia omnes Reuchhniste dicunt quod Colonienses nil sunt quam

copulatist^ : 3.

Sed multum gaudeo de vobis, quod patiens estis sicut ovis,

Et potestis pati illa, sicut essetis simplex sacerdos in viUa.

**> Ferha est hilaris ... facit etc. in edd. ante 1599. publicatis non leguntur. u : Et 5. 16 , Et 5. ^^ p?. Si 5. 20 fupja datis 5. 21 Et 5. 22 pjecoraifce- retui 5. 25 II j 27 ^ jjjjQ 5^ 32.. .37 j)istinxiTnus priimim hos versus.

64. [aPP. 2.] VOLWINII DE MONTEPLASCON. 65. [aPP. 3.] BARTHOLI KUTZ. 291

65. [Appendicis 3.] Perdocto artium prohibitaruni Magistro

Ortvino Gratiano

Coloniensi Theologo

Magister Bartholus Kutz.

Saiuteni accipite quando vultis, perdocte doniine magister Ortvine. Dixit niichi quidam quondam quodani in loco de vobis quod estis valde intirnius, et quando estis infirmus, tunc semper -facitis quasi essetis insa- uus: quod laudo in vobis, quia proprium est ilUs (|ui sciunt scientias pro-

lohibitas, hoc est diabolum in vitrum vel quocumque banniare, quia isti ut in piurimuni sunt ita insani quandoque. Et oportet etiam quod sint spurii, sicut vos (ut michi ab singulari amico dictum est) etiam estis: quia illi semper sunt mehores diabolo ad aliquid efficiendum. Quia diabolus non ila libenter committit se legittimis ut sicut spuriis, qui sunt singulariter

loapti diabolo. Et si solum essetis monachus, tunc omnia dona haberetis ad hanc artem, et tunc essetis egregium instrumentum diaboli. [Ubi enim diabolus pervenire, vel aliquid efficerc non potest, ibi semper mittit unam malam antiquam vetulam, vel unum monachum.J sed ego nescio tamen an sitis monachus. quia si essetis, tunc essem bene contenlus: Quia mo-

•onachi pre aliis habent illam gratiam (piod sunt protervi nmltum et quic- quid conantur, hoc facere audent. sicut nuper audivi de aliquo (pii vocatur Paulus Langius et scripsit unum excellentissinnmi tractatum cum versibus contra lacobum Wimphelingium et bene scompisat eum. Et etiam dicunt de illo Paulo quod novem modis cucurrit (Salva reverentia) ex claustro.

.i.>Et quicquid nemo conatur facere, hoc ipse facit. Et credo quod etiam aliquando sit insanus ; et quod sit spurius. Tertium ex se habet. et ego plurimum laudo quod etiam asi vobis similis, qui rem habelis cum dia- bolo: sed transeat hoc cuni revercntia. ego habeo liic umim notabile punctum Nigromanticum quod vobis libcnter manifeste scriberem. sed ego

3otimeo, quod quando cstis ita insanus, tunc famulus vester posset illam epistolam invenire ct si legeret, tunc diabolus confunderet me et eum; et ergo volo secundum consuetudinem meam faccrc» quia quando habco sic aliquid secretum, tunc scribo super papiriim sine alramento, et tunc nemo scit legere nisi sit illegittimus. Et crgo eo casu in pr^sentiarum

:»Tobi8 etiam decrevi facere. Et est illud punctum ut sequitur:

* M. 5. * M. Bart holua 5. •* qui omig. 5. '^ . Tunc 5. •• FerOa Ubi ... monachum primum exhibet exempbim Ff. a. ISOit. publicatnm. •• . Et 5. " voblii feci ex nobis editontm libb.

ik

19

292 EPISTOL-a; OBSCVRORVM VIRORVM NOV^.

Credo qiiod bene intellexistis me , et h^c est veritas : et prohibeo , vobis et coniuro vos per virtutem omnium scientiarum prohibitarum quod neminem doceatis. Et sic Valete ex Ruprechtsow: in brevi plura expecta- bitis a me et maiora si illa placuerint vobis.

66. [Appendicis 4.]

Magister Abraam Isaac de stirpe Aminadab

Magistro Ortvino Gratio

Salutem.

Malarum bonarumque artium altissime magister : sciat dominatio vestra quod ego voio iani satisfacere promissis meis, quia promisi super vestram ic petitionem quando a vobis recessi ex Colonia, quod volo vobis continue novitates scribere. Et ante omnia libenter liaberetis quod nolificarem vobis de illo astuto lurista loanne Reuchlin, cum qilo magister noster lacobus de Hochslrat multum habet in Curia propter fidem tractandum. Hoc ego volo facere ex singulari dilectione. Tunc sciatis primo (quia ego ab ori-ii gine mundi vobis omnia pandam.) Quando ego recessi in diebus Canicu- laribus versus Romam, ut bene scitis, tunc nullam maiorem passionem habui super totam viam, nisi quod maxime sitivit me, quando ascendi altos montes in Algoia cum meis sociis. Et quando veni ad Curiam, fa- ctus sum servus corporahs unius Cardinahs prope Campum flore: et fui» servitor suus octo mensibus cum magna dillgentia pro uno beneficio cu-

M. Ojtu. Gja. 5. 8 s. 5. 13 m. 5. lacob. 5. i» Qn 5.

65. [aPP. 3.] BARTHOLI KDTZ. 66. [aPP. 4.] ABRAAM ISAAC DE ST. AMINADAB. 293

rato in Kelbertzhausen , quod iacet in Vollenbergensi diocesi. El impe- travi super Iioc unani bullani cum duodecim sigillis de omnibus Cardina- libus. Et sanctissimus noster fecit suum sigillum etiam ante, ad maioreu) cautelam. Tunc cum letitia exivi et volui possessionem accipere, tunc ille

aprior plebanus non est mortuus: tunr ego in magna ira dixi: 'Percutiant niille diaboli ad hoc: debeo pecuniam lueam sic perdere?* Etiam fuit par- vum beneficium: si in Curia scivissem, ego non exivissem propterea. Ego putavi quod posset portare iu omnibus annis .XX. llorenos in reservato. Vos etiam bene scitis quod ego non maneo personaliter iu illis partibus.

loEgo vellem libentius habere beneficium in Daventria prope patriam nostram cum centum florenis, et cum una simplici puella duodecim annorum, quam in illa superiore parte unum cum triginta florenis, et cum callida matrona sexaginta annorum. Sed illa reservata bene facerent uni. Secundo sciatis, Magister Orlvine, quod deinde non potui ita statim venire ad Curiam pro-

ispter bella in Italia: quia currunt hincinde nudi Ribaldi. Et si unus acci- peret mihi vestimenta, tunc perdidissem paupertatem meam totaliter, sicut dixit semel una vetula quando fregit ova super pontem in Helpruna. Et sic permansi duobus mensibus in valle ad Wimpinam , etiam cum quibusdam bonis Curtisanis. et ibi didici unum ludum a loanne Greyferio, qui est

20valde liberalis, quia Jbdit semel sex sociis, quorum ego fui unus, ad co- medentlum septem ova et non minus. Et ille ludus dicitur in lingua Ita- lica Trent uno. Hoc ego nunquam vidi in Uomana curia. Etiam non est niirabile, quia oportuit me semper habere advertentiam ad mulum in sta- bulo inferius. Et audiatis quomodo semper fecimus. Nos iviums aliquando

15 in Wimpina super scholam, ubi semper convenerunt super extra boni socii. Et fuit unus inter eos qui dicitur Gregorius Spiculi: ille est valde decla- rativus de modo supponendi. Ipse declarat hanc materiam ita clare sicut vos nobis olim Tertiam partem Alexandri de arte versificandi. Quando- cunque audio eum sic grosse ioqui de illa luxuriosa re, tunc acquiro de-

(0 leclationem ad supponendum. Ego multum didici ab eo (parcatis mihi, quia est opus naturale): ego vellem, ^sicut deus mihi iuvat, unum Carli- niun dare quod vos scirelis ita amicabiliter lardare, nisi propter uxorem loannis Pfefferkorn: tunc ego scio quod amaret vos super omnes alios Iheologos qui sunt in Colonia. Per deum illa ars non iuvat quam mihi

38 8emel ostendistis in hbello parvo qui fuit relro scriptus. Nunc audiatis fjuid post illa factum est. Ifisi una vice apud vinum qu^siverunt mc (quia fui Curtisanus) quomodo res staret in causa lidei cum loannc Reuchlin et Coloniensibu». Respondi: 'Per deum, ego timeo mullum de illo bono viro loanne Reuchlin quod est nimis pauper a«l finem perducendum illam c^usam.

loQuia pr^dicatores monachi remotius veniunt cum eorum cascorum saccig

" M. 5. •• Sicut 5. ** iuinus 5. *> ficut 5. " Pfeffer. Tunc 5.

294 EPISTOLiE OBSCVRORVM VIRORVM NOV^.

quani una uuica persona cuni pecunia'. Tunc unus dixit: '0 sancte deus, quani magni nequam sunt isti monachi quando coliigunt caseos. Nuper luit Frater .N. huius monasterii hic in villa mea et voluit mihi meam so- rorem cum potestate lardasse. Ipse fugavit eam per gradum supra in domum, et cucurrit ei post, et iecit eam ad lectum, et voluit levare cu-5 cullam et cum Datulo inferius ad. tunc soror ciamavit: „Her N., Her N., cessate: ego clamo quod omnis homo audit et tunc diabolus vos permerda- bit". Tunc ipse dixit "Per corpus tuum noli clamare: Ego volo tibi pro Dedicatione ahquid emere quod debet medium florenum valere". Deinde venit mater: tunc ipse descendit et Datulus ei adhuc stetit, quod levavit lo sibi cucuUam quasi haberet dentem Rastri inferius'. Tunc unus alius so- cius dixit: *Si iste nequam hoc fecisset sorori mep , Ego vellem ei testi- culos excindere et ahis monachis mittere ad comedendum in aceto, quando haberent festum lovis'. Tunc ille iterum dixit : *Per deum, ego non habeo sibi pro malo, quia semper sunt inclusi. Ego credo quando asinus haberet is peplum supra, quod non esset securus pr^ ipsis. et quare una feminalis imago non deberet eis tenere?' Tunc unus iuravit et dixit quod loannes Reuchlin vult in unum Hbrum colligere omnes nequitias monachorum in Almania per unum- vagantem hincinde, Et vult illas Sanctissimo offerre et vult dicere *Cur ille Hochstrat non extirpat illam luxuriam inter fratres20 suos?' Et dixit ille quod monaclii fetent sicut Hirci quando sudant, et in sua patria veneficaverunt omnes meretrices, et quando ipse vult semel in necessitate purgare renes, tunc ipse putat quod lardat monachum propter illum figtorem quem conceperunt ex monachis. Ergo, Magister Ortvine, vos estis eorum fautor: Ideo sitis anle, quod habebunt etiam inquisitorem 25 Luxurie salacitatis ad illum Hochstrat qui est inquisitor h^retice pravi- tatis: tunc res bene stabit cum ipsis. Vel si saltem facerent occulte sicut ipsorum priores qui vocant eas ad cellas, ibi nemo potest videre: Et sic bene transiret hinc: Manifeste autem sic super eas cadere, est scandalum toti ordini. Ideo faciatis melius ad hoc. Post hfc omnia traxi iteruniso' ad Curiam, Et adhuc ibi expecto gratias dei. Valete. Datum Rom^ in Refectorio Capitolii. 5

67- [Appendicis 5.] Frater Nollerius Stech de Calabria

Magistro Ortvino 35

•Devotas meas orationes opto vobis loco salutis. Excellentia vestra theo- , logicahs scit quod ego iam veni quasi peregrinus ex monte Synai. Ne-

5 Et 5. " ?] . 5. 24 M. Ojtui. 5. 28 Ad 5. 35 m. 5.

G6. [aPP. 4.] ABRAAM ISAAC. 67. [aPP. 5.] NOLLKRII STECH DE CALABRIA. 295

scitis tameii qiiam multa suni passus in hoc tempore, quando a vobis a Coionia recessi: longum esset vobis illa omnia scribere, quia nulius alius amicus mihi snperest cui necessitatem ineain conquererer pr^ter vos: quando aliquid dico in monasterio, tunc statim respondent mihi: *0 tu non ses ideo claustrahs quod velles habere bonam vitam'. Non sic impii, non sic. Ego non possum excogitare unde veniat, nisi ex illa mala fortuna (juod Magister noster lacobus de Hochstrat consumit ita magnani summam pecunip in curia Romana propter fidem Christianam quam ille nequam loannes Reuchlin destruxit in suo Speculo Oculari : ego credo quod omnia

10 oionasteria nostra debent ei mittere pecuniam : quia oportet eum esse libe- ralem dando hinciiide Cardinalibus propinas, ut iudicant pro sc et non pro loanne Reuchlin. Ideo priores nostri abbreviant nobis vinum, quamvis Saloinon dicat 'Musica, mulier et vinum I^tificant cor hominis' primo Proverbiorum .xii. Et ego me seinper exerceo in musica, Psalmos in choro

lolyrando et ululando: et hoc non est rarum, ideo non charum. De mu- lieribus est mihi grave loquendum: quia nullam video, nisi quando vado ad forum cum procuratore nostro quando emit ova. Etiam quando vado ad villas ad colligendum rapas et olera, et si caro ine superaret quando essem apud unam feminam, tunc ipsa non teneret mihi. Ergo qiiando

L-onunc nobis vinum abbreviatur, quale gaudium habebimus? Si medium ha- beremus ita bonum sicut alii ordines, ut sacerdotes nobiscum apud Spi- ritumsanctum professionati ! Credo quod bene sciatis quid sit pro ordine: ipsi habent duplices albas cruces in tunica, et non sunt alte rasi sicul nos: et quando illis unum gaudium tollitur, scilicet quando eis vinum ab-

J5 breviatur propter unam supergressionem, tunc habent aliud gaudium : Nam possunt disponere meretrices per claudicantem loannem qui ligna secat. eliam graditur super manibus et genubus. Possetis dicere 'h^c vita me- retricea non licet Sanctispiritualibus'. Respondeo, quod audivi pro certo,

l^hod eorum dominus magister (quainvis senex, claudus, griseus, et lippo-

i^Jius, est tamen avidus ad illam rein, non autem semper potens) solet ha- bere propriam in siia stuITa: et quando excavavit illam totaliter, lunc dis- |)onit sibi iinum virum et dat sibi bonam dotem ex Gazophilacio Spiritus- sancli, qiiod nuncpiam minoratur, qiiia est ibi mera gratia spiritussancti. Deinde sibi aliam ancillam procurat, et facit sibi etiam sicut iain scripsi.

36 et sic ille ordo in multis hominibus occulte crescit. Nunc volo inferre proverbialiter, quia communiler dicitiir: 'Oiiandociiiiqiie abbas, id est pater supremus, ap{)onit tes.seras, tunc possuiil fratres ludere': hoc est (piando pr^lati nostri antiqur sunt ita luxuriosi, ct ducunt ita miserabilem vitatn,

» M. 5. * Ro. 5, » loan. Hotich. 5. •* loan. Rench. 5. **•" .pii. pionorb. Et 5. «*.Ideo5. ««•« Spiritufan. 5. !].5. " Etiam 5. " fpirituff. 3. nuc 5.

296 EPISTOL^ OBSCVRORVM VIRORVM NOV^.

Ergo nos subdili licite possumus sequere. Hec est bona consequentia, quia perspexi in tractatu de suppositionibus : quia ibi ly 'pr^Iatus supponit personaliter'. sed secundum Marsilium supponit inferius materialiter. Nunc ad proposltum: ego vellem quod quando magister noster lacobus Hoch- strat in Roma nibil sciret loanni Reucblin abinde lucrare, quod impetrarets nobis laxiorem ordinem, sicut ille prenominatus. Caro tamen nos quan- doque etiam stimulat: ego scio quod ero brevissim^ vite quando non debeo quandoque expurgare vetus fermentum, quod contraxi ex illis caseis : par- catis mihi, quia loquor vobiscum cordialiter, id est qu§ mihi sunt circa cor. Ego semper timeo quod illa causa erit malum fmem acquirere, sicut lo causa Bernensis. Vos satis intellexistis me. Dominus Magister noster lo- annes Amphoraticius optavit vobis multas salutes: ipse evasit in solemnem virum: Est enim predicator noster: omnis homo eum laudat. Est ita bonus in exemplari demonstratione. Anno domini .1516. predicavit passio- nem : tunc accepit secum unum baculum super Ambonem : et quando re- is citavit sententiam Pilati, tunc traxit eum de cuculla extra et fregit illum baculum in medio in duas partes, quasi sceptrum: Quod fuit miserabiliter ad videndum: Vetule mulieres flebant ita amare, sicut Petrus quando au- divit gallum prope ignem cantare. Valete et commendate me magistro nostro quando venerit ex Roma. 20

68. [Appendicis 6.]

Magister lohannes Textoris Petro Schwinkoncio suo tot dicit salutes quot sunt gutte in mari et athomi in sole. 25

Sciatis, Charissime amice, quod ego literam vestram accepi, in qua mihi scribitis de Erasmo Rotherodamo, et vultis scire quid ego teneam de eo. Debetis scire et michi credere, quia etiam, quando fui adhuc iu- venis, multa legi in literis humanis et Stephanum Fiiscum et Grecistam et Synthis, Facetum, Floretum, et illos antiquos poetas quasi super unumso unguem scivi mentetenus: et quod verum sit, tunc scripsi unum hbrum qui dicitur Florista, in quo bene videtis scientiam meam et plura alia, si ego vellem me iactare. Sed dico pro tanto, quod non putetis, quod ego vobis mentior : Quia ego possum bene valde iudicare de illo Erasmo. Ego

* ly] sic 5. (puto lij, ut sit pagince indicatio) ceterce edd. omiserunt has litteras, prtBter ed. a. 1858., in qua legitur est. * laco. 5. ^ reuch. 5. ^^ coj ego 5. ^^ me dns M. 5. ^* .1416. 5. iustum numerum primum kabet exemplum a. 1599.

2« M. lohan. 5. «4 falutes? 5. «e ciatis 5. initiali S relicto loco.

67. [aPP. 5.] NOLLEBII STECH DE CALABBIA. G8. [aPP. 6.] lOH. TEXTOBIS. 297

eliani examinavi speculum Reuchlin et eius Gabalam, sicut bene scitis. Et ut non faciam multa verba: Et ego nihil teneo de Erasmo, Quia ipse est inimicus monachorum: Et dicit multa mala de eis: et dicit quod sunt grossi asini, et odiunt hteras poUtiores: Et nichil sciant nisi Comedere et

b Bibere et psalmos Urare. quod ipse mentitur in CoUum suum quando hoc dicit. Immo ipse est unus asinus: ipse est bonus latinista, et scit bene lalinizare, alias nichil scit. Ipse fecit muUos Ubros, pr^sertim unam Na- veni stultiferam et commentum super Hieronimum, in quibus ipse nichil facit quam quod stimulat reUgiosos: per deum ego dico sibi, si non vuU

locessare ab UUs, tunc voUimus sibi facere sicut ReuchUn, etiam si centum modis esset acceptus apud Papam et Regem Karohim: Sed nos vidimus l>ene tam superbos sicut ipse est, et tamen suppressimus eos. Ego dicam vobis aUquid, sed non debetis michi hoc postdicere, alias diabolus me confunderet: Magister noster lacobus Hochstrat et omnes magistri nostri

15 in Colonia et in Cantabria iUi examinant iam commentum super Hierony- raum, et sicut ego audio, tunc ipse pessime stabit; ego non acciperem centum florenos quod haberem hoc in loco suo: quia dicunt quod ipse ibi multam seminavit zizaniam; et putat quod nemo debeat hoc notare. Sed magistri nostri non sunt tam stulti, Sed ipsi bene sciunt ubi iacet

• Anguis in herba (ut Alexander ait). Ego non potui omnia retinere: sed

aliqua adhuc scio, quia dicit quod sanctus Hieronimus non fuit Cardinalis,

.^^od utique est crimen lese maiestatis, et male sentit dc sancto Georgio

I^P Christofero , et reliquiis sanctorum et candelis, et de confessione Sa-

cramentali: etiam in multis locis blasphemat, quia loquitur contra docto-

•»rem sanctum et contra doctorem subtilem. Et dicit quod Theologia ipso- nim nichU sit: qu§ omnia magistri nostri scripserunt in unum volumen, et volunt eum confundere sicut hereticum, sicut fecerunt loanni Wessalia in Maguntia. Et si vult multum relatrarc et invectivas scriberc contra 608, tunc volunt expectare usque post mortem eius, Et tunc volunt con-

'j^ demnare omnes libros eius. Illa est iam practica apud magistros nostros. Et quia etiam libenter auditis novitates, debetis scire, quod Fratres ml- nores debent iam habere generalem dc Observantiia , (piod impetraverunt ipsi in Curia pro .16. Mille ducatis. Et Moniales ad sanctam Claram de ordine Minorum valde timent ne reformentur, et quicquid habent, hoc

:>^fugant in (^ivitalcm et iacent miserabiliter in scaminibus. Aliqui dicunt, quod doclor Miirner habet rem cum ipsis: sed hoc non est vcrum: quia ipse est Enuchus castratiis. Sed de aliis religiosis ego non bene credo, qiiando sic currunt ad eas. Est mortuus in civitate unus Curtisanus qui habuit .22. beiieficia pinguia, et poet^ qui 8unt ibi, faciunt multa mclra

* PoHtiojes: 5. » . In 5. *» port dicere 5. ^* . ot| 5. " inloco 5. •• : et in 5. '" vnlt 5. *• .22.] .n. 5. etiam recentiorei.

298

EPISTOL^ OBSCVRORVM VIRORVM NOV^.

contra illum. Alias nichil scio uisi quod ciominus tani diu teneat vos sa- num (juam diu unus supercurrit unum Ganem. Valete ex Argentina.

69. [Appendicis 7.] Marcolphus Sculteti loanni Bimperlenbumpun ^

ex Rorbach

Salutes infmitas et immortaies. Dilecle loannes, vos scripsistis mihi nuper aliquas novitates, quas non Ubenter audivi, videlicet de loanne Reuchlin quod comparavit sibi magnam gloriam apud suos poetas, quia fecil unum librum qui intitulatur 'Gabellistica vel Gabala', et est iam in gratia Pap^. lo Vellem tamen hbenter scire quid est Gabala: ego quesivi diu in meo Ca- tholicon et Gemma gemmarum et in Rriton: sed non possum reperire quid significat. misi etiam unam literam ad magistrum nostrum Ortvi- num: sed ipse etiam nihil rescribit. Sed magistri nostri fecerunt unum consilium et examinaverunt illum librum: et sicut ego audivi ab ipsis de is nocte in convivio ubi zechavimus ita liberaUter, quod oportuit unum dare pro zecha tres obulos, quod ego non habeo uUra pecuniam, quod ipse male stabit: quia posuit ibi aUqua contra doctorem sanctum et modernos doctores: et dicit quod fdius dei est factus de patre. Item muUa aUa, et pervertit terminos theologi^ 'generare' et 'facere', et sic de aUis: et nihil-io curat de argumentis et qu^stionibus et sophismata doctoris sancti: et ideo volunt iUum Ubrum comburere: quia dicunt quod non inteUigunt eum: et quicquid ipsi non inteUigunt, hoc comburunt: Ergo. Quia omnis magister noster est rabi et lux mundi. Etiam iUe Uber habet muUa dicta Pitha- gor§, qui fuit Nigromanticus : sed nigromantia est scientia prohibita, sicut25 patet .66. quaest. 10. capitulo nuUo, et in Canone '0 vos asini' : et concordat doctor sanctus et Arestoteles in nono Phisicorum de ignorantiis. Est enim in hoc etiam Ubro muUum hebreum, quod magistri nostri non possunt legere, et muUum gr^ cum : et quia ipsi non <curant h§c vana, sed maiora, et ideo disposuerunt loannem Pfefferkorn christianum et dimidium lud^ um, 30 qui est bonus ebrius : et Ule iam examinat ne forte ibi latet venenum sub meUe. Sed volo iUa iam dimittere, quia videbimus bene in nundinis Franc- furdiensibus, et tunc volumus pUn*a loquere de iUis cum magistro nostro Ortvino, qui est missus a magistris nostris quod debet emere novitates qu^ ibi venduntur : et tunc volunt etiam examinare. De aUis novitatibus non 35 possum vobis plura scribere nisi quod etiam unus magister noster de or- dine pr^dicatorum in Argentina, qui semper vocatus est doctor lesus, exivit

2 tam diu ... Canem versum esse voluerit auctor. 22 ^q^ omis. 5. ^e gg q_ io. capi. 5. azini. 5. ^° Pfefier. 5. ^* ebrius] iocose pro ebreus.

68. [apP.6.] IOH. TEXTORIS. 69. [app. 7. ] MARC. SCVLTETI. 70. [apP.8.] MALBOLI. 299

px claustro: et multa mala dicunt de eo: quod ego non audeo dicere: et multi ribaldi carministp faciunt sibi versus in vituperium eius, et mit- tunt cadere in foro, et ecclesia: quod male me habet: ego vellem quod non facerent, ne venirent ex gratia illorum pr^ dicatorum : inter alia ta- 5men ego reperi unum carmen et est tale:

Detractor cleri, fur, profugus atque cin^dus

Igne aut prr[)etuo carcere dignus erat. Plebanorum osor, gestus imitans muliebres, Formidans Ilammas more latronis abit. I ' (luius ope ex claustro seducta est magna sacerdos.

Omnia per monachum pessima demon agit. Kcce videte quid illi mali furciferi faciunt, ipsi neminem curant, sed per deum sanctum non facit hoc aliud (ut verissime dixit Alexander) quia sem- per est de mala consuetudine eorum, quod quicquid fit sic Argentinp, tunc isipsi tractant de eo et faciunt sic carmina de eo. proxime vobis plura scribaui de ea re. Valete ex Schletstat.

70. [Appendicis 8.]

Magister Maleolus in Paradiso, Omni verborum ornatu reciso, Famosissimo Magistro Ortvino: Qui clamat more asinino 20 Contra poetas et latinos, Nec non Gr^cos peregrinos,

Omnium Barbarorum defensori, Et Coloniensium preconi famosiori.

IMirabiles trufas et egregias nequitias audio de vobis pr^dicare, magi-

sler Ortvine, quas unquam in vita mea nunquam per deum sanctum au-

divi, quas vos et alii Colonienses magistri nostri (cum supportatione) feci-

»8lis honestissimq et doctissimo viro domino loanni Reuchlin. et tameii

cum audivi, non scivi in tantum mirare, quia cum estis bicipites asini et

naturales Philosophi (Vulgo 'naturlich narren, zwenzig zentner vber ein

dollen fantasten'), intenditis etiam misere et nebulonice vexare ita pios el

doctos viros. tamen super hoc incidit michi una singularis miratio quis

30VOS docuit ita subtiliter pervertere et falsificare ita pias opiniones probis-

simi hominis. sed ego finaiiter cogitavi quod non facit hoc aliud homi-

num genus quam hoc quod ludas de tcsticulis scalpsit, quia patrem se-

quitur sua proles, ut est loannes Pfcfrerkorn. Kt vos omnes estis amici

buius, quia 'schlim scblem similis qu^rit sibi similcm'. El ergo ad furcas

^^nn vobis omnibus, ad quas perducat vos lictor cum sociis suis, vobis

*' EtUtoreB inde ab a, 1599. uique ad a. 1858. non animadvertente» ho» verius pro crtptione epistolic positos esse, post eosdem hanc inscriptionem posuerunt: Ruportus Cuculn» M. Ortvino Qratio. et nomen Maleolos versus primi mutarunt in Cncnltii. " fantaften (Intenditis 5. ^ qnam hoc omis. 5. prinmm habet ed. a. 1599. •• Vo- bis 5.

300 EPISTOL^ OBSCVRORVM VIRORVM NOViE.

dicentibus *Orate pro nobis'! Sed quamquam quoniamquidem illa omnia'' vera sint et ideo vobis singulariter ad manus proprias illa scribo, pos- sitis etiam aliis dicere qui vobiscum sedent in hac Cathedra pestilentie, ut dicit Psalmus. Et ne illa veniant in publicum, quod omnis homo sciat quid retro vos est: sed ad omnes sanctos michi incidit una scrupu-5 latio, et timeo quod Impressor furavit michi unam copiam de epistola, et si sic est, tunc iuvat vobis deus: tunc ego non possum resistere: sed ta- men ego volo vobis bonum consilium dare: Orate solum Octo dies con- tinue flexis genubus et invocate ieiunus sanctam Helenam que invenit Cru- cem Domini nostri Ihesu christi. Tunc iterum ero invenire illam epi- lo stolam. Tunc vos iterum bene stabitis. Ecce videte quod illa omnia facio vobis ex charitate Fraterna, sicut omnes sumus fratres, et omnia facio vobis quod etiam homines tenent aliquid de vobis. Valete ex Heydelberga apud Claudicantem Lipsium qui sinit unum sibi cum naso in culum cur- rere. 0 utinam vos etiam essetis cuni illo! tunc non opus esset vobisis disponere unum brillum, Quia ipsi dicunt quod gratis accommodat uni.

Hoc opus eft Imp^effum Berne ♦ Ubi quatuoj pjedicatojum Lucerne:

Illuminauerunt totam Suitenfium regionem Antem Hochftat vexauit loanne Capnionem

^ f 20

* Q' 5. *^ illo. Tunc 5. ^^ . Quia 5. accomdat 5. *'' Hi quattuor versus finem faciunt exemplo 5. ^o Hochstat sic 5. Ex recentioribus exemplis iam id quod a. 1556. 16®. editum est, in fine hcec habet:

Romse Stampato con priuilegio del Pa-

pa, & confirmato in lugo, qui

vulgo dicitur, Bel

vedere.

EX OBSCVRORYM YmORVM SALIBVS

CRIBRATVS

D I A L O G V S,

NON MINVS ERVDITIONIS QVAM MACARON[CES AMPLECTENS: IN QVO INTRODVCVNTVR

COLONIENSES THEOLOGI TBES,

ORTVINVS, GINGOLPHVS, LVPOLDVS, TBES ITEM CELEBRES VIRI lOANNES REVCHLIN, DES. ERASMVS, lACORVS FARER DE BEBVS A SE BECENTEB FACTIS DISCEPTANTES,

APVD ANTIPODAS. CVM PRIVILEGIO.

Antiqua huius dialogi exempla quibus in recenseudo usus sum, duo sunt, quorum inscriptiones exhibui, primi (1.) in proxime superiore, recentioris (2.) in proxime sequenti pagina. utrumque duodenis foliis quadratis constat, sed quo- rum ultimum in 2. a scriptura omnino vacat. Recentiora exempla, qualia iam utrique exemplo primi voluminis Epistolarum O. V. anno 1556. publicato [6. et 7. Indicis bibliogr. Epp. O. V.] addita sunt (recc.)^ omnia ad manus habui, sed di- ligentius eorum diversitates adnotare operae pretium non visum est. Gallicismis, ut Germanismis epistolse obscurorum virorum scatent, hic dialogus refertus est, quod quamvis ad auctorem explorandum et ad ipsum dialogum recte interpre- tandum magni ponderis neque minus manifestum ipsoque 'macaronices vocabulo significatum sit, tamen nemo quem sciam observavit. In Belgis atque in ipso fortasse Loyanio scriptas esse has apinas crediderim.

DIALOGVS NOVVS ET MIRE FESTIVVS,

EX OVORVNDAM VIRORVM SALIRVS CRIRRATVS,

NON MINVS ERVDITIONIS QVAM MACARONICES AMPLECTENS.

EPIGRAMMA .I.A.R. AD LECTOREM

Aspice quam lepidis salibus liber arteque docta Detegil hic, mentem facta refertque virum

Quis linguai gerris mos est maledicere Musis, Musis quique movent bella cruenta sacris;

Moreque Democriti risum dabis ipse solutum Et leges optatos, lector amice, sonos.

INTERLOCVTORES

MAGISTER ORTVINVS.

MAGISTER LVPOLDVS.

MAGISTER GINGOLPUVS.

ERASMVS.

REVCHLIN.

FABER STAPVLENSIS.

MAGiSTER ORTViNvs. Salveat lola societas!

MAQiSTER LVP0LDV8. Salutcm inaximam et multas bonas noctes, sicut 30 sunt stell^ in cu;lo et pisces in mari !

MAGiSTER oiMOOLPHVS. Dominus det vobis tot salutes, quot sunt Al- leluia inter pasca et pentecostes!

MAGiSTER ORTViNVs. Quoniam, quoniam. quoniam quidem homines

semper volunt scire aliquas novitates» ergo, ideo, igitur, M. Lupoldc, Do-

s5ctor illuminatissime , dicatis nobis, si placet, si vos non scilis aliquid novi.

MAGisTER LVPOLDVS. Certc, zelosissimc domine Magister noster Orl- vine, ego nihil audivi novi.

1^^ * coroplectens recc. »ed amplectens 1,2, * I.A.B.J = loannis Aloxandri

i^P^assicani. Hoc epigr. non e$t tn 1. ^ Cf. Epp. O. V. L 11. ** Epp. O. V. 1. S8.

I. f. Pascha et Pentecostefi. 2. ** Qnoniamqaideni] Usitatissimum epp. O. V. txor-

diuui. *^ noscitis recc, ** domine om». 2.

k

304 EX OBSCVRORVM VIRORVM SALIBVS CBIBRATVS DIALOGVS

§.3. MAGiSTER ORTviNVS. Et vos , viscerosissime Magister noster Gin- golphe. A MAGiSTER GiNGOLPHvs. Ccrte nec ego etiam, Magister noster Ort- vine , nisi unam novitatem : sed ego credo , quod vos bene scitis.

MAGiSTER ORTViNVS. Dc quo cst ilia novitas? 5

MAGiSTER GiNGOLPHVS. Dc quibusdam Ribaldis, qui non faciunt nisi facere guerras et disturbia in tota Ecclesia. Diabolus possit eos importare per terras, et per maria! §.4. MAGiSTER ORTViNVS. Ha, cgo bcue scio, de quibus vos vultis dicere. MAGiSTER GiNGOLPHVs. Et dc quibus, Magistcr noster? 10

MAGiSTER ORTviNvs. Dc illo grosso iufami Erasmo, fautore Reuchlin. MAGiSTER GiNGOLPHvs. Dc facto vos beue dicitis, Magister noster. §.5. MAGiSTER ORTviNvs. Pcr dcum sauctum , vel per omnes deos lo- quendo, bene esset factum si illuminatissima Theologiee facultas avisaret quid oporteret facere de illis rabientibus et Iruffatoribus. 15

MAGiSTER LVPOLDvs. Vidctur cis, quoniam ipsi sciunt modicum lati- nizare, quod nemo est dignus eos aspicere, neque solvere corrigiam cal- ceamenti eorum.

MAGiSTER GiNGOLPHvs. Ipsi faciuut mirauda , dicendo grossa verba. §.6. MAGiSTER ORTViNvs. Ipsi vaduut pcr plateas armati sicut buffones. 20 MAGiSTER LVPOLDVS. Vaduut pcr vicos inflati sicut pavones. MAGiSTER GiNGOLPHVs. Ipsi aspiciuut sc dc utroquc latere. Sed, viscerosissime Magister noster, creditis quod ipsi sciunt aliquid de Bibha? §.7. MAGiSTER oRTViNVS. Sancta Maria, ego bene scio, quod non.

MAGiSTER LVPOLDvs. Si darctur eis una positio vel de praemiis San-26 ctorum, vel utrum Deus sciat omnes pulices et omnes pediculos qui cre- antur quotidie Parisius, creditis quod ipsi possent arguere pro et contra? MAGiSTER GiNGOLPHvs. Ipsi faccreut suas febres quaternas. §.8. MAGiSTER ORTviNvs. Ita quse possuut eos importare?

MAGiSTER LVPOLDvs. Certc parcat mihi Altissimus, si ego pecco, sed 3o ego vellem quod isti omnes latinizatores essent in profundo inferni, unde nunquam possent revenire.

MAGiSTER GiNGOLPHVs. Saucta Maria , etiam Magistri nostri de Pa-

" Ante nomen interlocutoris hic et versibus 12. 16. 19. 20. 24. 25. 28. et in sqq. saepius t6 magisteb omisit 1. ^ fciunt recc. ^^ oportet recc. et omiserunt recc. ^^ bufones recc. et sic in sqq. ^i Versum 07nis. 2. ^a Biblia] femin. sing. non solum apud Obscuros. ^^ positio] i. e. qusestio , non convivium s. symposion gratuitum, ein Satz. " Parrhisius 2. Ita indeclinabile nomen iam antiquitus in usu fuit, neque recentiores edd. debebant in Parrhisiis mutare. Cf. annot. meam ad Notit. Dignitt. occid. p. 1023. sq. 28 febres] Puto hic et infra ssepius Hutte- nicos dialogos significari. quaternas vult quartanas ^9 itaque recc. Puto : Quid itaque res theologicse ad istos pertinent? Interrogandi signum adposuimus nos. 33. 34 Parrhisius 2.

SIVE DIALOGVS NOVVS ET MIBK PE8TIVV8 ET C. 305

risius, qui sapiunt arguere tam artificialiter , et qui sunt adeo iliuminati el zelosi, et renominati per omnes angulos terrae, faciunt male, quod non ronfundunt istos zizaniatores.

MAGiSTER ORTviNvs. lesus MaHa , non oporteret nisi facere unam$.9. sparvam, parvam qu^stionem contra istum latinizatorem Erasmum, quod ipse esset statim ad metam non loqui.

MA6ISTER LVPOLDvs. Creditis quod ipsi sciant aliquid fundamentaliter ? MAGiSTER GiNGOLPHvs. Fundauientaliler ? lesus Maria, in bona veri- tate ego auderem bene ponere caput meum, quod ipsi non sciunt suos loterminos neque suas summulas, et quomodo possent ipsi respondere?

MAGiSTER ORTViNvs. Creditis quod sciant syllogismos? 5.10.

MAGiSTER LVPOLDVS. Crcditis quod sciant elenchos? MAGiSTER GiNGOLPHvs. Creditis quod ipsi sciant predicamenta , pr§- dicabilia? 15 MAGiSTER ORTViNvs. Crcditis quod ipsi unquam viderunt aliquid de§.ii. ptbicis?

MAGiSTER LVPOLDvs. Et de physica ? MAGiSTER GiNGOLPHVs. Et dc spbsera? MAGiSTER ORTViNvs. Et de cobIo et mundo? 5t MAGiSTER LVPOLDVS. Ita da , ipsi fecerunt suas febres quaternas? MAGiSTER GiNGOLPHVs. QuaB possuut eis religare venas, zelosissime Magister noster Ortvine, Ego possim habere tot pediculos quot carnifices occidunt post pascba vitulos, si ipsi sciunt de boc unum vocabulum.

MAGiSTER oRTviNvs. Ipsi deHdent nos, quia nos non dicimus grossas.i?. ba, sicut ipsi faciunt. MAGiSTER LVP0LDV8. IIo losus Maria , nos loquimur melius secun- dum Ciceronem, quam ipsi non faciunt: Cicer^) non habebat nlsi verba intelligibilia; sed isti credunt se fecisse unum magnum miraculum, si ipsi dixerunt unum grossum vocabulum. vi MAGiSTER GiNGOLPHvs. In bona veritate dei, Magistcr noster, Ego vidi duos Tbeologos multum artiriciales in Daventria, (|u<)runi nnus erat Ma- gister noster, alter debebat esse Magisler nostrandus: et ipsi andio scie- bant bene tot sicut faciunl isti buflbnes; sed tamen non volebant allegare ista grossa vocabula, quia (jcero non nniabnt ea. 3i MAGI8TER 0RTVINV8. Ip.si non volurit esse audKi. f.is.

MAGI8TER LVPOLDV8. Ipsi sunt soli de sua parte. I^LiiAoiSTER oiNooLPifvs. lunstffi, legists , apotbecarii, advocati, do-

I^P * renoTninati] t. q. renommati {renomm^M). * ad metam non loqui) au hut, ita in

Tfcfustii» iit repomlere nesciret. •• quod ipni recc. '* Kthicift et c.J i. e. ut

tum ferebantur Aristotelia, «" Ita da] Exclamatio quasi inarticulata. ■* groMaj

intellprtu difHcilia. " qu^ilM ne font pa». " debebat /. dicebat 2. De Mag.

nostro et nostrando cf. Epp. O. V. I. 1.

Epp. obscvrok. viror, 20

306 EX OBSCVRORVM VIRORVM SALIBVS CRIBRATVS DIALOGVS

mini de parlaiuento, omnes clerici viilagiorum loqimntur sicut nos. sed isti habent suum latinum per se.

MAGiSTER ORTViNVS. Dcus cst tcstis, quod cgo crcdo, quod si ali- quis interrogaret eos, quomodo declinatur Musa, quod ipsi non possent dicere. »

MAGiSTER LVPOLDVS. Et tamcu ipsi faciunt de magnis clericis.

MAGiSTER GiNGOLPHvs. Ita da , ct voluut corrigcrc Magnificat. §.14. MAGiSTER ORTViNvs. Nuuc istc latiuizator Erasmus dicit , quod nostra

biblia nihil valet.

MAGiSTER LVPOLDvs. Et ReuchUn etiam similiter. k

MAGiSTER GINGOLPHVS. Et Faber etiam, qui vult dicere, quod sunt tres Mariae Magdalense. §.15. MAGiSTER ORTViNVS. Et quod oportct diccrc in missa 'Et in terra

pax hominibus bona voluntas'.

MAGiSTER LVPOLDvs. Saucta MaHa, ego nescio magis quam bibliam ii habebimus.

MAGiSTER GiNGOLPHvs. Etiam papa est bene fatuus, quod non ex- communicat istos grossos buffones. §.i6, MAGiSTER ORTViNVS. Et dc partc diaboli, ipsi non facerent tot dis- turbia in populo. 2(

MAGiSTER LVPOLDVS. Sauctus Hieronymus non erat ita magnus cle- ricus, sicut ipsi sunt?

MAGiSTER GiNGOLPHVs. Et sauctus Ambrosius, sanctus Augustinus, et ahi omnes zelosissimi doctores non sciebant ipsi bene tot, sicut isti ribaldi? 2£

§.17. MAGiSTER ORTViNvs. Ipsi debcrent interponere suis.

MAGiSTER LVPOLDvs. Nos beue indigemus de suo graeco.

MAGiSTER GiNGOLPHvs. Vidctur cis , quia ipsi sciunt dicere *to, tou, logos, mousotiros, legoim, taf, hagiotatos', quod ipsi sciunt plus quam deus.

^ faciunt de = ils font de (sie thun als wdren sie) Cf. infra §. 16. ^^ tres Marise] Anno 1519. 'parisiis ex officina Henrici Stephani' prodierat lacobi Fabri Stapulensis 'de tribvs et vnica MAGDALE-|na Difceptatio fecunda: ad Reueren- dum in \ Chrifto Patrem d. dionysivm | Briconetum Epifcopum Maclouien-|fem apud LEONEM X Pontificem Max. Chriftia-|niffimi Francorura | Regis fran-|cisci i | orato|re. |' 4 foll. in 4^. los. Hartzheim in Prodr, hist. univ. Colon. 1759. 4". p. 20. ad ann. 1521. habet: ,,Iacobus Faber Stapulensis S. Th, Doctor Parisiis Monoga- miam S. Annse ... propugnaverat , explicatis Evangelii locis, quse Trigamise S. Annse occasionem prsebuerant. Obiit hic auctor 1537. Contra hunc videtur scri- psisse unus ex Familia PP. Prsedicatorum Prior Conventus Metensis, quem Cor- nelius Agrippa conatur confutare, sed acerbissimo et calumniis pleno stilo". Cf. infra §. 70. ^^ Et in terra jc.] Evang. sec. Luc. II. 14. ,,Grloria in altissimis deo et in terra pax hominibus bonse voluntatis", Groice: Jo^a yag iv vipLaroig d^sa, xal inl Ytjg dqriVTi' iv avd-QconoLg svdo-Aicc. Cf. §. 68. *^ quam] qualem. ^e jn. terp. suis] curare sua, suum officium facere. ^^ groffus 1. ^^-^s t6, tov, Xoyog,

SIVE DIALOGVS NOVVS KT MIRE PKSTIVVS KTC. 307

MAGiSTER ORTViNvs. Magislcr noster Liipolde, creditis, quod de'us$.i8. furat niultum de islo graeco?

MAGiSTER LvpoLDvs. Ccrte Hon, Magister noster Ortvine, ego credo qiiod deus non curat nndtum.

MAGiSTER GiNGOLPHvs. Quia neuio iutelHgit eos, volunt nobis facere credere miranda.

MAGiSTER ORTViNVS. lu conscieutia, vos videbitis, quod nisi iUumi- $.i<i. iiatissimi doctores de Parisius mittant unam ambasiatam ad papam ad ex- communicandum eos, quod ipsi facient omnes haereticos. 1« MAGisTER LVPOLDvs. lu boua vcritatc, Magister noster, quando ego consydero de prope scandalisationes, quas ipsi faciunt, ego non possum idiquid dicere, nisi quod ego credo, quod Antichristus bene cito veniet.

MAGiSTER GiNGOLPHvs. Helas! Certc erit magna pietas.

MAGiSTER ORTviNvs. Timco , Hc sint multum male informati. §.20.

MAGiSTER LVPOLDvs. Et cgo , uc siut uiulti damuati.

MAGiSTER GiNGOLPHvs. Scd crcditis, quod ipsi curant?

MAGiSTER ORTViNvs. Pcr dicm, ego credo quod videtur eis, quods.si. non est deus.

MAGiSTER LVPOLDvs. Ego ucscio uunc quid est dr mundo. sed at^^nnes non quserunt modo nisi vanitates.

MAOiSTER 6ING0LPHVS. Etiam vos vidctis, quomodo capit nobis. Ma-

r noster.

MAGisTER ORTViNvs. Modo populus cst comestus usque ad ossa. §.r.».

MAGiSTBR LVPOLDvs. Modo uou suut nisi decimaB in ecclesia.

MAGI8TER GiNGOLPHVs. Timeo ne sit vindicta divina.

MAGiSTER ORTViNVS. Si cssent boui pripdic.ilores. (pii remoiistrareiit5.23. populo, non regnarent tantum ista peccata.

MAGiSTER LVP0LDV8. Ego credo quod si vos vivatis inultum, quod V08 videbetis multa nova. ^ MAGiSTER GINGOLPHV8. Quando ego eram clericus novellus in l)a- ventria, nos non babebamus nisi bona compiiata.

MAOiSTER 0RTVINV8. Deus tiabeat animaui .Mngistri Iac4d>i d<' IM.-tttsi. «.24. sed ipse dabat nobis bona reportata.

t^^i&nc

l

uovaoxfQOs Cimroo afiovaottQog)^ Xiyotfiiy taVf ayintatog logo i. inon(Totc- ros 2. recc. taff 2. recc.

* volant efficere nt vos creflaiii) ae tnirabilia (lidicifse. ' En conMctence! Parrhisius 2. rerc. ambafriatam 2. recc. ambaaciada, legatio, oratoris depn- tatio. • facinnt recc. '" En honne vh-Ue. " confidero 2. '* Helm, ce iera Ifranft pilie. " Pcr diero] deiim in diem muiatur, ut in frinnli» itiramrntiM moriM eMt. Gallicc pardi. In Mqq. etiam galliciMmi Mcatent. •• querunt 2. *' cap. noh.j nauM prend. " lionestns recc. *• prficdicatores 2. ^ populos 2. •• multum) dia. " (lc alta platea? roinime. Hochstratas mortnos est d. 21. lan. a. 1527.

20*

308

EX OBSCVRORVM VIRORVM SALIBVS CRIBBATVS DIALOGVS

MAGiSTER LVPOLDvs. Parcat altissimus Magistro Boquillon de longa Ripa, secl ipse dabat optima vocabulorum significata.

MAGiSTER GiNGOLPHvs. Ho Icsus , bona interrogamcnta , quse dabat nobis pro quaistionibus Magister Rapoleus de bassa fossa. §.26. MAGiSTER ORTviNVS. Nos sciebamus corde tenus nostra argumenta. 5

MAGiSTER LVPOLDvs. Nos quaerebamus in questionibus, quid est do- ctrinale? Doctrinale et doctrinabile quomodo differunt? Quot sunt neces- saria in domo dei? Quid est clericus? quid est scientia? Sed iam omnia ista sunt derelicta.

MAGiSTER GiNGOLPHVs. Habcbamus bonos auctores septem , Grajcis- ic mum, de Gallandia, et scribebamus omnia de manu propria. §.26. MAGiSTER ORTViNvs. Etiam uos babcbamus bona fundamenta.

MAGiSTER LVPOLDvs. Modo uou cst ampUus quaestio de via patrum nostrorum.

MAGiSTER GiNGOLPHvs. Modo autequam unus puer sciat mungere '5 suum nasum, oportet quod ponatur ad grsecum. §.27. MAGiSTER ORTviNvs. Modo pro facieudo concluslonem niliil valent

omnia.

MAGiSTER LVPOLDVS. Si ilU boui patrcs , qui erant nostri praece- ptores, venirent modo, sancta Maria, quid dicerent, si viderent omnia sic2( mutata ?

MAGiSTER GiNGOLPHvs. Sed quid dicerent de nostra biblia, quse est modo sic renovata?

MAGiSTER ORTviNvs. Scd quid diccrent de beata Magdalena, quse est modo sic triplicata? 2?

§.28. loANNES REVCHLIN. Erasmc , Erasme, surge quifiso, et expergiscere.

ERASMvs ROTERODAMVS. Quid surgam et expergiscar? lOANNES REVCHLIN. Ut Hdeas et irrideas. surge, inquam, satis laeta- bere si surrexeris.

ERASMvs ROTERODAMvs. Quis est qui mc vocat? ^^

lOANNES REvcHLiN. Tuus iu bouis UteHs collega Reuchlin. • ERASMvs ROTERODAMVS. Amici prccibus aliquid est condonandum:

surgam igitur, ut quid me velis accipiam. ;'

* Neque Plateam illum, neque Magistrum Boquillon de Lon^uerive neque Magistrum Rapolay de Bassefosse equidem novi. Lupoldum et Gingolphum Bel- gas esse suosque regentes laudare videntur, quasi adliuc beani essent. ■* que- ftionibus 2. et sic infra. ^ querebamus in queft. 2. •" auctores feptem actores 2. Puto velle Auctores VIII morales, videlicet Cathonem, Facetum, Theodulura de contemptu mundi, Floretum, Alanum de parabolis, Fabulas Esopi, Thobiam. Cf. Hain. n. 1913...19. et adnot. afl Epp. O. V. II. 68. i' Grsecism.] Everardi Bethu- niensis. Cf. h. art. et art. loa. de Garland. Garlandria 2. recc. ^- sic omis. 1. 2^ triplicata] Cf. supra §. 14. 28.29 letabere 2.

SIVE DIALOGVS NOVVS ET MIRE FESTIYVS BT C. 309

lOANNES REVCHLiN. Vis reiD aiidire ridiculam, et tihi forte voluplati §. 29. futuram ?

ERASMvs ROTERODAMvs. Volo , hcrcle , Hiodo uihil sit fraudis.

lOANNES REvcHLiN. Nlh^, hcrcle , fraudis, aperla omnia. h ERASMvs ROTERODAMvs. Agc ergo , dlc UDo verho quid isluc esl quod me velis?

lOANNES REvcHLiN. Arrigc aliquantisper aures.

ERASMvs ROTERODAMVS. Faxo quod dixti, quid inde futurum?

lOANNES REvcHLiN. Si uuquam riseris, ridebis statim maxime. §.30.

It ERASMVS ROTERODAMVS. Quaudo qUSBSO ?

lOANNES REVCHLiN. Ubi pHmum audieris quosdam, qui se Magistros nostros appellitant, rugosae frontis veteranos. ERASMvs ROTERODAMVS. Ubinam sunt? lOANNES REVCHLIN. Viden' pro tuis oculis istos stolidos?

1* ERASMVS ROTERODAMVS. VidcO, vidcO.

lOANNES REvcHLiN. Sta crgo ct quicsce, ut audias quod risum tibifsi. moveat.

ERASMVS ROTERODAMVS. TaCCO.

MAGiSTER ORTViNvs. Pcr bouam fidem, ut ego ad meum primumd.3}. ?othema revertam, Magistri nostri, totus nmndus est multum malus.

MAGiSTER LVPOLDVS. Ccrte, Magistcr nostcr Ortvine, doctores forte sunt causa. quia ipsi non clamant satis alte contra peccata.

MAGiSTER GiNGOLPHvs. Si uos cssemus boui, sicut debenms, permit- $.ss. teremus quod iste ribaldus Erasmus riderel de nostra bihlia? 25 MAGiSTER ORTViNvs. Permittcremus quod isle textualis Faher sictri-$.34. plicaret de una Magdalena?

MAGiSTER LVPOLDvs. Permitleremus quod iste latinizator Rcuchlin sic truffaret se de nostra Theologia?

£rasmv8 roterodamvs. Dii boni, quid istuc esl quod .nidio? «35.

M 10ANNE8 REvcHLiN. Quod audivisli nihil csl.

ERA8MV8 ROTERODAMV8. Nihil CSt?

I0ANNE8 REvcHLiN. Non, Hiedius fidiuK. luppiter, si celerius paulo sarrexisses, crepuisses risu, ul ego suspicor. ERA8MV8 ROTERODAJfvs. Crepuissem risu? 10ANNE8 REVCiiLiN. Ila me dii ament. ERASMVS ROTERODAMVS. Cur , iuquam , risu?

lOAMiEB BBVCULIN. Vix enim tibi temperasses, si Istorum pallio tenusf.M. osophonim nngas et deliramenta a principio intellexisses.

ERA8MV8 R0TER0DAMV8. Ain' VCro?

* dixi recc. ** pro tic 1.2. iston ■tolidos] stolirle. /. '* fidem (tit ego ... reuertam magistri nostri) totns /. ^ fit i. *> aadisti 2. recc. ** (luppiter) fi 1. *» pallo 2.

310

EX OBSCVRORVM VJRORVM SALIBVS CRIBRATVS DIALOGVS

lOANNBS REVGHLiN. Aio , heixle, vero: tot effutiveruiit importunas loquacitates , ut ipsi quoque Heraclito risum suscitaturos dixisses. §.37. ERASMVS ROTERODAMVS. Agc crgo, ct rcm paucis aperi, ut hic una rideamus.

lOANNES REVCHLiN. Tot iucptiis aurcs meos obtuderunt, ut unde pri- 1 mum sim exorsurus, non videam satis.

ERASMvs ROTERODAMvs. Quod animo primum occurret, istud est quod volo. §.38. lOANNES REvcHLiN. Vis crgo dicam? damnant omnes omne genus literas.

ERASMVS ROTERODAMVS. OmnCS VeFO ? II

lOANNES REvcHLiN. Omues vcro.

ERASMVS ROTERODAMVS. Et bouaS?

lOANNES REvcHLiN. Bouas tautum.

ERASMVS ROTERODAMvs. Quid dc malis?

lOANNES REvcHLiN. Illud cst quod omnium probant maxime. §.39. ERASMVS ROTERODAMVS. Nullamnc probant disciplinam?

lOANNES REvcHLiN. Rcm solum probaut unam. <

ERASMvs ROTERODAMvs. Quid inquam?

lOANNES REvcHLiN. Quffi nullum omniuo habeat ornamentum, bar- bariem. 2*

ERASMvs ROTERODAMvs. Ho , ho , quid dc graecis literis? §.40. lOANNES REvcHLiN. luppitcr, cst quod ridere satis nequeunt.

ERASMVS ROTERODAMvs. Quia uon uoruut fortasse.

lOANNES REvcHLiN. Nou noruut ? quomodo nossent? congrui non sunt.

ERASMVS ROTERODAMVS. CoUgrui ? 2^

lOANNES REVCHLiN. Ncc ccrtc , quod multo magis mirabere, ele-; mentarii. §.41. ERASMvs ROTERODAMvs. Nihilue habeut latini sermonis? i

lOANNES REvcHLiN. Qucm habcnt, latinissimum dicunt, et Ciceronis stylo paene conformem. 3(

ERASMVS ROTERODAMVS. Et ita CSt?

lOANNES REVCHLiN. Quid ? Agrcstcs vetulae, idiotseque rustici com- ptius multo loquerentur et purius. .^

ERASMvs ROTERODAMvs. Trahis me in admirationem. lOANNEs REvcHLiN. Ncc ccrtc immerito. 3c

ERASMvs ROTERODAMvs. Nou suut tamcu fabulsB?

§.42.^ lOANNES REVCHLIN. NoU, HOn.

ERASMvs ROTERODAMvs. Quam artcm profitentur ipsi?

3 hic] huc 2. recc. * redeamus 2. '^ occurrit 2. ^ Pro habent , 2. recc. 2'J habent latiniffimu, dicunt & 2. Latinismum recc. ^" poene 1. pene 2. ^2 Agre- ftos uetulos, idioteqj 2.

SIVE DIALOGVS NOVVS ET MIBB FB8TIVVS ETC. 31 t

lOANNES REvcHLiN. Qiiam, iiescio, suspicor tamen Tlieologorum no- nieu sibi vendicare.

ERASMvs ROTERODAMvs. Sunt ergo Thftologi?

lOANNES REvcHLiN. Talcs saitem videri volunt. 5 ERASMvs ROTERODAMvs. Quales crgo tiW videntur?

lOANNES REvcHLiN. Quaestiouarii.

ERASMvs ROTERODAMvs. Quid summc laudant?

lOANNES REvcHLiN. Niliil ttisi quod cst vituperaudum maxlme. omues§.43. m primis carpunt audacule, seque solos opinantur qui deum prsedicare, ♦«de virtute loqui et sacris moribus verba facere debeant.

EBASMvs ROTERODAMvs. Vitam fortc philosophicam degunt ac divi-$.44. liis praeferunt paupertatem.

lOANNES REvcHLiN. Paupertatem? luppiter, nullum est hominum ge- nus, quod palatiorum pavimentum frequentius terant, quam isti. 15 ERASMvs ROTERODAMvs. Aspemantume beneficia et animarum curas?$.45.

lOANNES REvcHLiN. Aspemantur? Deus bone, immo vero per dies et per noctes insequuntur.

ERASMvs ROTERODAMvs. Quouiam crgo mirabile est adeo huiusmodi hominum genus, libet adire propius, ut aliquando eorundem mores et vi- jovendi ritum cognoscam. Proinde, mi Reuchlin, si modo hoc tibi non est onerosum, visamus quid agant id genus sophistae.

lOANNES REVCHLIN. PlaCCt, CamUS. 1.46.

ERASMvs ROTERODAMvs. Scd priusquam eamus illuc, parumper me doceas, quihus ego verbis eosdem sum salutaturus aut quo allocuturus * sennone ?

IOANNE8 REVCHLIN. Voluut iu primis se Magistros Nostros appellari. 1^^ ERA8MV8 R0TER0DAMV8. Quid si id cgo nou dixcro? ■^^ I0AMNE8 BEVCHLiN. Irasccntur et colloquio suo indignum te iudi-

c^bunt. it BBA8MVS ROTERODAMV8. Nomeo ut reminiscar.

IOAKNE8 REVCHLiN. Vocaolur Msgister nosler Ortviniis de iMvtMilriH. «.47. MagifUr Doster Lupoldus, Magister noster Giugolphiis.

ERASMVS ROTERODAMYS. Sslvete , Magtster noster Ortvine, Magi8t4*r noster Lupolde, Magister noster (lingolphe! •» MA018TER 0RTVINV8. He salvcte vere!

MA018TBR LVPOLDV8. Vere bona dies vobis! f.is.

I^b MAGUiTER oiNOOLPHVS. Booa sslus. hona salus! '^^ MA018TER 0RTVIHV8. De ubl venilis vos duo? •«.

* erf 0 omUer, reee. * reqne] . Sed /. predieare 2. ** preferut 2. '^ pa- uimenU 2. reee. tenint, /. terat recc. *^ Af^irani ne /. '* Arpirant /. per dies et p.] perdii k pemoctes /. '* Qno ni /. <* (fentis? /. ** uideamutf 2. ** fam 1.2. ^ Quid omUso Id ego, fi /. ** Lupoidus, Ac 2.

312 EX OBSCVRGRVM VIRORVM SALIBVS CRIBRATV8 DIALOGVS

ERASMVS ROTERODAMVS. Roma.

MAGiSTER LVPOLDvs. Et de quicl faciendo? lOANNES REVCHLiN. IIluc icramus videndi ponlificis gratia. MAGiSTER GiNGOLPHVs. Pro quo faclcndo volebatis videre papam? ERASMVS ROTERODAMvs. Volebamus faceret nobis potestatem corri- s gendorum quse in bibliis passim leguntur errorum. $.50. MAGiSTER ORTViNVS. He, beuedicite deus, vultis dicere quod nostra • biblia nihil valet?

lOANNES REVCHLiN. Non, hercle, sunt tamen peruiulta quae censoria indigent nota. lo

• K MAGiSTER GiNGOLPHvs. Et qua nota , per vestram fidem?

ERASMvs ROTERODAMvs. Corrupta cst grsBci sermonis tralatio. §.61. MAGiSTER GiNGOLPHvs. Corrupta ? Et sauctus Hieronymus non va- lebat ipse bene vos?

lOANNES REVCHLiN. ludlgni sumus, qui Hieronymi vestigia deoscu- 13 lemur.

MAGiSTER oRTviNvs. Quarc crgo vultis eum corrigere? ERASMVS ROTERODAMvs. Corrigerc, luppiter? immo vero quam dedit ipse tralationem restituere. §.52. MAGiSTER LVPOLDvs. Per bouam veritatem, ecce bonum! restituere?2o

hoc ergo quod nos cantamus quotidie in ecclesia, non est honum? et si non est bonum, per consequens de post multis annis erravit ecclesia. lOANNEs REvcHLiN. Ecclesiam errasse non dicimus. §.53. MAGiSTER GiNGOLPHVs. Quid crgo vultis diccrc?

ERASMvs ROTERODAMvs. Multa possc mclius dici quam prius dicta sunt. 25 MAGiSTER ORTviNvs. Scd , scd pcr vcstram iidem, qui estis vos? di- catis nobis parum vestrum nomen, si placet vobis.

lOANNES REVCHLIN. Suuius Hli quos noruut omnes, Reuchlin et Erasmus.

MAGiSTER LVPOLDvs. Ho Icsus Maria, caput facit mihi malum, quando 30 ' ego audio loqui de vobis.

MAGiSTER GiNGOLPHvs. Quis diabolus adduxit vos hic? ego eram bene hebes, qui erant isti zizaniatores. 5.54. ERASMvs ROTERODAMvs. Acrius irascimiui quam par sit.

MAGiSTER ORTviNvs. Irascimur? per deum si essem papa, vos etss omnes qui simulant vobis, essetis excommunicati, antequam esset unus mensis. lOANNES REvcHLiN. Cur ita quaeso?

* uolabatis 1. ^ Volebamus, ut .. recc. * erratorum 2. " ueftrum i. ** sicut ante vos addunt 2. recc. sed valere aliquem eleganter ohscurum. ^" Ihefus 2. 32 adducit recc. ^^ hebes i. hebres 2. etrecc. {hebete insipiens). Gingolphus ad lo- cum Pauli ep. II. ad Cor. XI. 2i. sqq. respicere videtur. ^^ per Deos recc. ^® qui simulant vobis] = vestrum similes. esset] = exisset.

SIVE DIALOGVS NOVVS ET IIIRE PESTIVVS ET C. 313

BCAGiSTER LVPOLDvs. Nonnc est bona ratio? vos facitis nunc omnes hsereticos.

ERASMVS ROTERODAMvs. Quam hseresim disseminavimus? 5.55.

MAGiSTER GiNGOLPHvs. Tot quot cgo nou posseui dicere.

MAGiSTER ORTviNVS. Interpoiie tuis de parte diaboii. interpone tuis, latinizator Erasme; et tu similiter, grosse infamis Reuchlin.

lOANNES REVCHLIN. IVunquid etiam rerum nostrarum satagimus?

MAGiSTER LVPOLDVS. Vos facitis vcstras febres. utrum pertinet adj.se. vos corrigere Magnificat? 10 ERASMvs ROTERODAM^s. Quid, amabo, illic correximus? multa di- citis, nihil probatis.

MAGiSTER GiNGOLPHvs. Si uuusquisque interponeret suis, omnia me- lius irent quam non faciunt.

lOANNES REVCHLiN. Noune ctiam quod nostrum interest, facimus? 15 MAGiSTER ORTViNvs. Non , pcr dicm sanctum.

ERASMvs ROTERODAMvs. Doccte crgo uos, quid nostra referat, utj.57. epnsiUo vestro prudentiores facti resipiscamus.

MAGiSTER LVPOLDVs. Curatc dc vcstro latino, facite metra, facite magnas orationes, facite imprimere libros de modo latinizandi.

riOANNES REVCHLiN. Nihilue de deo? kioiSTER GiNGOLPHvs. Nou , dc pafte diaboli, non, quia non per- ad vos. ERASMVS ROTERODAMvs. Ad quos igitur spectat? MAGiSTER 0RTVINV8. Ad iUuminatissimos et zelosissimos Magistros no- •.fstros, qui sciunt arguere pro et contra. i58.

lOANNES REVCHLIN. luppitcr , (piid istiid e.st, F^rasme? piitant isti nebulones eloquentiam eo esse fato, iit eidem coniungi nequeat sacrariim literarum cognitio?

.MAGiSTER LVPOLDV8. Videle, videte a<Ihuc quomodo ipsi sunt boiii aoCbristiani, quoniam veniunt adhiic ioqiii de love. ERA8MV8 ROTERODAMVK. Audi imperiliam. 10ANHE8 REVCHLiN. Rude et agresle vulgus. EBAsmrs ROTERODAMV8. Orvices cerebro vacuae. lOAHNES REvcHLiN. QuantuHi beue idiotis imponiint. 35 ERA8MV8 ROTERODAMV8. Vix cefte digni mlhi videnlur qui elemen-f.ft».

tarii dici debeant. I^B IOANNE8 REVOHLiH. Hefcle 8unt indoctiores Philonide.

* vestras febres] scripta dictaqiie, puio, qnasi deliraretis febrientes. ** san- ctam 2. recc, " istac 2. reec. *• videte aUerum omis, recc» *" lovej NescMt fnc Lupoldus ip$um prwientem Ortvinum harretice reeini*se lovis alma parens. Cf. Epp. O. V. I. .38. i. f. *• Quanttim /. Qiiam 2. recc. imp.J imponent (du renpect) " Indoct. Philon.] *Anuidivz6xiQoq ^iloavCdov tov 3ftlitt(og' ovtos 6 ^iliotiSrig

314

EX OBSCVRORVM VIRORVM SALIBVS CRIBRATVS DIALOGVS

MAGiSTER GiNGOLPHvs. Ho , quod ipsi sunt magni domini, quia di- cunt grossa verba et non intelligibilia.

ERASMvs ROTERODAMvs. Obscuris verbis utimur?

MAGiSTER ORTviNvs. Omncs beuc vident. §.60. MAGiSTER LVPOLDvs. Non cst uuus solus, qui possit intelligere hocs qnod vos dicitis.

lOANNES REVCHLiN. Nou cx hls, qui suut vestH pecoris archadici.

MAGiSTER GiNGOLPHvs. Vidc adhuc i 'Archadici! quid hoc significat? ipsi volunt nos facere divinare.

ERASMVS ROTERODAMVS. Ncscitis quid sit Archadia? multos illic ha- lo betis fratres.

MAGiSTER ORTViNvs. Nos habemus vestras febres, quomodo? nos su- mus de Colonia. $.61. lOANNES REvcHLiN. Erasmc, nos deHramus, verba nostra non capiunt.

MAGiSTER LVPOLDvs. Scd pcr vcstram fidem dicatis mihi, quid in- is digemus de vestra latinitate?

ERASMvs ROTERODAMvs. Nos vcro, quid vestros curamus barbarismos?

MAGiSTER GiNGOLPHvs. Barbarismos?

lOANNES REVCHLIN. SoloBcismos, si mavultis. 5.62. MAGiSTER ORTviNVS. Adhuc mchus, ipsi non volunt esse intellecti. 20

lOANNES REvcHLiN. Vadamus, Erasrae, tu vides, surdis loquimur: isti Magistri nostri nihil dignum laude existimant, nisi quod meram bar- bariam redoleat. §.63. ERASMvs ROTERODAMVS. Eamus, saltcm Fabrum Stapulensem quae- situri, ut nos adiuvet. 25

MAGiSTER LVPOLDvs. Adducatis, adducatis nobis modicum vestrum Fabrum, et quod veniat ad defendendum suas tres Marias.

MAGiSTER GiNGOLPHVs. Fabricaverunt super dorsum meum peccato- res, sed nos fabricavimus super suas spatulas. §64. lOANNES REvcHLiN. Verbis tempcrare nequeo , neque tamen respori-30 dere audeo, ne ex stultis insanps faciam.

ERASMvs ROTERODAMVS. Hos missos faciamus tantisper, dum subsidio nobis adfuerit doctissimus ille Faber. J.65. lOANNES REvcHLiN. Hcus tu philosophc Fabcr , salve!

lAcoBvs FABER. Salvos vos cssc opto. quouam pacto res vestra agitur?35

ov fiovov fiiyccg 17V, cclka %at dficcd^rjg kccI vmdrjg ' yi(0(iG)dst Sl ccvtov 'AQiatocpdvrjg (og nagccGLtovg sxovtcc, %o:l Slcc xbv AccWog ^QCotcc. yioafKaSsitai Ss wg GvooSrjg sv totg stcciQOig ccvtov. Apostol. paroem. III. 30. ^ pecus ArcacTium:

asini. „Arcadi8e pecuaria rudere credas" Pers. sat. III. 9. Cf. Plaut. Asin. II. 2,67. ^ nos 07nis. recc. ^^ & quomodo 2. q. =! comment? ^^ Barbarifmos? 1. Barba? 2. recc. *^^^ barbariem 2. recc. ^^ modicum] un peu. ceterum Fabrum pusillo corpore fuisse constat. *' quod omis. 1. {Gallice: qu'il vienne). ^^ Fabricav.] Psalm. cx-Wiii. 3, ^^ ^mn] demum 2. donec recc. ^^ Quoniam recc. ig-itur? 2.

SIVE DIALOGVS NOVVS KT MIRE FE8TIVV8 BTC. 315

ERASMvs ROTERODAMvs. Bene saiic , iiiodo valeas.

lACOBVs FABER. Equideni valeo, modo bene sit vobis. Q\m causa vos huc advexit, viri doctissimi?

lOANNES REvcHLiN. Audi, et paucis intelliges: inler ambnlandum re-§.66. 5 perimus nescio quos paliio tenus Theologos et Magistros nostros, qui nos probris affecerunt infinitis et intolerandis.

lACOBvs PABER. Quaro affecerunt?

ERASMvs ROTERODAMVS. Damnaut quae scribimus, et nos velut hsere- licos explodunt. 10 lAcoBvs FABER. Utiuam optimus eorum esset alterutri vestrum com- parandus.

lOANNES REVCHLiN. Dicuut praetcrea non interesse quicquam de deo§.67. loqiii.

lACOBvs FABER. Quid crgo volunt faciatis? 15 ERASMvs ROTERODAMvs. Nescio , uisi ut dc diabolo tantum verba fa- riamus.

lACOBvs FABER. Mirabilc hominum genus, qui sibi sapientes haberi volunt, et tamen sunt omnium stultissimi.

lOANNES REVCHLIN. Scd audi, audi, Faber, hoc nihil est, te perindes.ns. 20 ac nos exibilant.

lACOBVs FABER. Exibilaut? deus bone, et quamobrem?

RERA8MVS ROTERODAMvs. IIcErelicum tc prsedicaut. IAC0BV8 FABER. Cur ita ? I0ANNE8 REVCHLiN. Quia dixcris legendum 'Et in terra pax homini- s bona voluntas'. ^^^ LACOBvs FABER. Cum eorum pace dixerim, ego ita in ecclesiis legen- IHpni non prsecipio; sed moneo tantum hunc sermonis graeci habere sen- snm. vos qui utramque nostis linguam, iudices eslote.

ERASMVS ROTERODAMVS. Neulcr nostrunj diHltctur, quin rcctissinie wdixeris. 5.69.

lACOBvs FABER. Nihilue aliud ndpant?

lOAKSES REvcHLiN. Culpanl etiaui tuas Magdalenas, ct hicreseos loco damnant.

lACOBVS FABEB. Quomodo culpaut ?

KRA8MVS ROTERODAMVH. lu piiblicis concionibiis audientc populo te t*f Oftcribunt , impium vocant, ct ut hajrcticum flammi.s devovent. f.7o.

l^^^^ooBvs FABER. Deu8 bone , qui pra^dicant non esse detrahendum, *^ffiRnanl? Sl scriptis deliquerim, qiiare scriplis non confutant?

I0ANNE8 RcvcHLiN. Scriptis ctiam confutare conatus est nescio quis

* intollerandis /. *• aiuli aiterim ominer. rerc. ** cxfibilant rerc. et He tta- lim poHt. " Et in terra] Cf. supra §. 15. " prwcino /. '» qui 2.

3t6

EX 0B8CVR0RVM VIRORVM SALIBVS CRIBRATVS DIALOGVS.

auriculatus et cucullatus frater de Grandi valle, qui ut (ioctrinam cum eloquentia habere coniunctam videretur, studuit quantum potuit sermonem suum phalerare.

lAcoBvs FABER. Et qucm adhibuit cultum? 5.71. ERASMvs ROTERODAMvs. Univcrsam apologiam pinxit perbelle. 5

lAcoBvs FABER. Quibus coloribus rhetoricis?

lOANNES REvcHLiN. Barbarismis et soloecismis, ita ut prima quoque oratio authoris ineptiam satis arguat; illic infinilis pa^ne te afficiunt pro- bris. Propterea oratum te venimus, ut ad expugnandos huiusmodi nebu- lones nobiscum arma capessas. 10

§.72. lAcoBvs FABER. Ego corum verba nihili facio, neque iniuriis mihi curaB est respondere.

ERASMvs ROTERODAMvs. Impuuc crgo tlbi detrahent?

lAcoBvs FABER. Mordcant ut volent: respondere non decrevi, et vos ipsi, si verbis meis et consilio velitis acquiescere, relinquetis eos in suais loquacitate, neque vanas huiusmodi curabitis iniurias: scitis scriptum esse 'Mihi vindictam et ego retribuam'. 5.73. lOANNES REvcHLiN. Certc , Erasmc , ut paucis dicam, optime mihi

videtur consulere Faber doctissimus: propterea si me audis, eos missos faciemus: crepent, increpent, clament, reclament, nihil ad nos. si tacu-20 erimus, invidia rumpentur. §.74. ERASMVS ROTERODAMvs. Placet quod mones: redeamus ergo ad pri-

stina studia, neque ineptis cuiusquam sermonibus ab opere bono desista- mus. Auditores interim valete.

* cucullatus fr.] Cf. supra §. 14. de grandis ualle 2. recc. ® poene 1. pene 2. '^ capefcas. 2. recc. ** nihil recc. iniuriis omis. recc. ** uo- lunt 2. recr. resp. non decr.] i. e. decrevi non respondere. ^^" script.j Paul. ep. ad Hebr. X. 30.

31

Pro nunc volumus in fine cerlificare studiosos de cominento

seu lectura multura valde subtili, viri cuiusdam spectabilis

magistri nostri Schluntz in universitate Erdfurdeusi,

quum compilavit super hoc egregium opus.

5 Illusiris significat nobilis, gloriosus et generosus, et dicitur quasi intus 5. 1. habens lucem.

Familia proprie dicitur illa turba hominum, quae est in domo ali-§.2. cuius, sicut servi et ancillae: et venit a nomine femur, sicut ponit voca- bularius Gemma gemmarum.

10 Alumnus dicitur a verbo alumno, as, are, quod significat pascere et§.3. nutrire, et hinc venit alumnus, quod significat eum qni alit et eum qui alitur, id est passive et active. Et possumus etiam dicere alumnisare, id est aiumnum facere.

Erdfurdia est una solennis civitas in Thuringia, et habet univeisi- 5. 1.

i&tatem, qu% meo tempore fuit in flore. Et fuerunt multa supposita ibi, et eliam nobilist^e. et magistri qui fuerunt regeutes in bursis, non per- miserunt legere in poesi et aliis fantasiis; sod fuerunt diligentes in Ari- stotele, et fuerunt moderni et reales, et sriverunt fortiter disputare conlra antiquos et nominales.

10 Basilea dicilur a basilisco, quia olim ibi fuit iiivpiilns basiliscus. velf..*». a Basile quodam rege, qui perciissil ihi uiiiiih gigaiitem. ila tpiod rogavil eum propter deum, quod vellel cessare, el lunc ille rex iTdificavit ibi ci- ▼itatem. et dicunt qiiod ille gigas adliuc est pictus Basileae in una turri ad perpetuam memoriam.

V» Ars dicitur a grseco artos, id est panis, quia omnes qui sciuiit arlemie. aliquam, possunt arqiiirere panem el vicliim et amictiim. vel dicitur ab arcu, quia sirut in arcu possumus vulnerare corpiis alicuius, sic eliam per artem percuUmlis menlem alicuius paralogisando eum. prscipue per loyr^m. vel diciliir ah arx , quia siciil arx est In altitiidiiie, sic etiam

loars est super ignoranliam. vel dicilur ah artus, id est arliculus, quia sicut corpus movetiir parliculariter in suis articulis, sic etiam animus ho-

IBpnis per artes movetur In suis sensiialitatihus. i— ^^ * Antiqiiissimuin ^htiins Schlnntxianm compilationiH exemplum puto id efte

'piod flialogiiin prsemifl8iim seqnitnr in perraro primi voiuminia Kpintolarum O. V. exemplari, p. 213.. .215., quod lodice bibliogr. Epp. O. V. Dumero 0. descripeimos. ' ^Familia. ein liufz yefinde. Et dicitui* a femur". Qemma

318

COMMENTVM MAGISTRI SCHLUNTZ.

§.7. Zelosus est pulchrum vocabulum, et maxime theologicale : quando

theoiogi volunt dicere, quod aliquis est bonus Christianus, et habet bo- nam conscientiam, tunc dicunt 'iste homo est zelosus'. Et dicitur a zelus, quod idem significat quod fervor qui iacet sicut ignis in corde alicuius, qui amat fidem. et zelosi ita sunt ignificati per illum fervorem, quod vel- 5 lent libenter facere aliquid bonum, etiamsi deberenl mori.

5.8. Staius dicitur a stando, quia quando aliquis est dives, vel Iiabet unam

bonam prsebendam vel dignitatem, tunc dicimus 'iste bene stat', sed quando nihil habet, et est nulla in dignitate, tunc dicitur 'male stat'.

Finit se opus egregium magna diligentia a spectabihbus magistris no- 10 stris compilatum, et iam melius quam ante impressum in Utopia, in irn- pressoria Claudi Sutoris cum stella tenebrosa. Anno quo supra: cavisa- tum etiam est, ut in aliis, ne quis audeat post nos impressare per

decennium.

[PROCESSVS] 15

Contra Senlimentum Parrhisiense.

§j. Nos praesidens Scubulorum & assessores notum facimus per prtesentes, '

quod anno , die et mense infra scriptis in audientia publica, ubi ad iura red- dendum & causas audiendum pro tribunah sedere consuevimus, comparuerunt 20 coram nobis discreti & honesti viri Cutius Gloricianus baccalaureus iuris ex una, & Hacliinetus Petitus cursor in theologia partibus ex altera, in causa concernente quoddam prsetensum, ut aiunt, sentimenlum a facultate theologica Parrhisiensi apud S. Maturinum ibidem debito iuramenti sacramento recte con-

i^ Hunc processum quem appello typis expressum continet 1.— ms.lat. fol.239. BiBL. REG. BEROL. maximse formae folii 39. recta pagina 76 versibus. repetiit 2.=^G. Friedlcender^ Beitrage zurReformationsgeschichte, Berl. 1837.8^. p. 118... 124. — Ope- rarum, non editoris, qui hanc satiram postPepericorniDefensiouem repeti iusserat, ut legeretur supra post pag. 180., culpa fit, ut nunc minus opportuno loco legatur. — Fingitur hoc iudicium ecclesiasticum Romse actum ad deridendam sententiam Parisiensem d.2. Aug. a. 1514. latam, quamPepericornusDefens. pagg. ^ sqq. (supra p. 140. sqq.) repetiit, qui etiam p. <IHij*' (supra p. 156.) de hac 'infami sententia per Reuchlinistas omnibus nobis irreverentialiter illudente , cui titulus Nos scubulo- rum etc' questus est. ^"^ Scubulorum] puto esse pro Scubitorum (= excubitorum, qui excubias agunt), i. q. scrutatorum, qui scrutantur, examinant si quid poena dignum aut iudicio emendandum sit. ^^ quo 2. g^ 1. ^^ cyTivs gloricianvs 1. sub hoc nomine Glareanum latere puto. Cf. * Glareanus, et Epist. O. V. II. 38. ' HACKiNETvs PETiTVS 1. Cf. aduot. ad Epist. O. V. I. 35. et * Parvus. partibus ex alt.] sic iterum infra §.32.

PR0CES8VS CONTRA SENTtMENTYM PARRHISIENSE. [a. 1514. i. f.?] 3 I 9

gregata coDtra Oculare speculuui cuiusdam loannis Reuchliu decretum atquc latum. Personis itaque illorum hinc inde' legitimatis & renunciamlo utrohi- $.2.

que modo procedendi in scriptis. sed magis eligendo qu;ecunque voluerinl verhis & ore in medium producere, proposuit prsefatus Gloricianus contra seutimen-$.3. 6tum praedictum Parrhisiense,

quod sit ah illis Magistris nostris nulliter seu magis inique iniuste teme' rarie iniuriose & contumeliose contra deum & evangelicam doctrinam quam profitentur, simiiiter contra ius et iusliciam divinam pariter & humanani, contra naturalem ajquitalem dictatum & dilTusum, 10 ex plurihus causis in iure & theologia rundatis.

Primo cum talis causa sit una ex his, ut aiunt, quae ad solius B. Pclri§.4. sedem sint referendae, & sanctissimus dominus nosler manum tunc apposueril quoii eis non competierit sine nova commissione apostolica in ea causa contra sententiam a iudice apostolico latani quicquam vei sentenlialiler vel doctrina- isliter decernere atque statuere, aut quomodolihel cauterium in alicuius infa- miam inurere, etiamsi a theologis Coloniensihus magna procul duhio, ut ipsi aiunt, necessitudine iunctis iteratis epislolis etiam atque etiani efflagilati fuc- rint, quorum sane vota in hac parte non fuerint religione plenissima sed in- vidi« veneno polluta & infecta. -'0 Secundo si dicere vellent se doctrinaliter consuluisse, hoc do.m deheret $. 5.

valere in iudicio neque ullum iudicem movere, nisi puncta dubia iudex ipse de- derit, vel partes litigantes illa inter se composuerint prout de iure.

Tertio quod loanni Reuchlin non vocato neque cilalo fuerit per hoc adempta$.r.. facultas recusandi consultores dantes consilium, quos poluit de manifesla & no- ^storia suspicione & inhahilitate redarguere & reiicere, quia Parrhisieusi^s theo- logi aperte profitentur se cum adversariis loannis Reuchlin Colonienslhu.; magna procul duhio semper necessitudine iunctos, et ideo se invicem nominant fratres & sorores, & sic sint familiares inimicis suis <& haheant consimileni causani. & similiter quoque odiant loannem Reuchlin, timentes ne si lileras & lihros :«Hebraeonim plantaret ita & disseminaret, sicut antea fccit de lihris & literis Graecis, quod inagna pars discipulorum propter politiora sludia eis abstrahe- rentur & ad veritalem hehraicam converterentur.

Quarto quod temere pra*.sumpscrint se csse patronos simul & iudices inl.'. eadem causa atque etiam propria, & quod morem supplicibus Coloniensihus "&gesturi. ut verhis eorum ulamur, ad causam niinis fuerint aflecli & partialcs.

Quinto, quod iniuriis convitiis el infamia Oculare speculum aflecerint di-f.s. centes illi nomen speculi non sine macula e.sse inditum, priusquam ad seiili- menti sui prolationein venirent. cuin tamen autor lihri nunquam fueril macu- lista, sed semper tenuerit heatissimam virgincm Mariam sine originali peccato loesse conccptam. ut libri sui ante viginti annos (itliti monslrant.

Sexto quod scripserint hoc scntinientum a Decano «,& univcrsis Parrhisiensisf.)'. academix theologis emanatum esse. quod noo est vcruin. quia illoruiu aliqui ex doctiorihus antcquam sigillaretur coram deputalis praftensam hanc conclusio- nem revocaverint e\ eo quoil ipsi deputati declaralionem libello iunctam ad 4&communein facultalem oou retulerint, quaiu poslea ipsi praefati doctores vide- rinl, & propterea se saoa cooscienlia noo posse talia conlra loannetn Reuchlin concludere affirmaverinl.

* producere. Prop. /. oloriciaiivs i. ** utj aut /. '*•*" inacnlifit») i. c. Franciscanorum sententiie defensor, negantium immaculatam Mari» coDccplionem.

320 PROCESSVS CONTRA SENTIMENTVM PABBHISIENSE. [a. 1514. i. f.?]

§. 10. Septimo quod multi eorum non plene intellecta materia in facultate sur-

rexerint, & vota sua qualiacunque in alios suos socios libere contulerint, ex quo sequatur quod non omnes doctores totius facultatis votaverint. §.11. Octavo quod in facultate quando aliqui doctiores voluerunt sapienler pon-

derare negocium , & aliquid in iioc negocio sanum dixerunt, tunc reliqua mul- 5 titudo illiteratorum doctorum clamoribus aulam repleverint cum iniuriosis com- minationibus contra huiusmodi prudentiores, quo factum fuerit ut tunc a lite- ratis et illitoratis, sapientibus & insipientibus consilio inter se requisito ipse tumultus praevaluerit, & non sic exactissima cura discussum, examinatum, aequa lance trutinatum, ad amussim & articulatim libratum fuerit negocium ut ipsi i( suis verbis iactant, & ideo nullus doctorum se nominatim raanu propria sub- scripserit, quod tamen de iure fieri debuit. §. 12. Nono quamvis oculare speculum in lingua altaj alemanniae compositura

est, & eam Inferioristae plane non intelligant, quid pro quo transferentes , ta- nien Parrhisienses theologi praefati solls loannis Reuchlin absentis adversariorum 15 dictis credentes non fecerint comparationem translationis Coloniensium ad verum originale Speculi ocularis, cum Galli alemannicum non intelligant. §.13. Decimo quod sentiraentura suum fundaverint super expresse faisa causa

dicentes quod autor Ocularis speculi^ contenderit tota animi contentione thalmu- dicos libros esse asservandos, cuius contrarium esse verum manifeste apparet^o de libris thalmudicis & quibuslibet aliis docentibus haeresira vel blaspheraiam quos nulla animi contentione asservandos contendit, sed magis igne consuraendos ante orania consuluit. 5.14. Undecirao quod fundaverint etiam sentimentura suura super impertinentiis cuiusdam recitatae narrationis de Thalraud consilio Parrhisiensiura theologorurajs corabusto quondara a Parrhisiensi episcopo, cura taraen talis praetensa sententia nihil faciat ad propositum, quia res inter alios acta &c. Pra^terea non con- stat quod in omni parte fuerit tunc condemnatus, sed forte in parle ea in qua haereses & blasphemias continebat, quara partera etiam loannes Reuchlin ad ignem conderanavit, et quod conderanatio Parrhisiensium non ligfil alias univer-30 sitates patet de articulis Parrhisiensibus de quibus dicitur quod non transeunt mare, multo rainus transeunt Alpes. §. i&, Duodecimo quod aliud sit de ludaiis in Alemannia comraorantibus qui sin- gulariter & specialiter sint privilegiati a sede apostolica quod non debeant mo- lestari in suis libris ut patet per bullam Martini Papae quinti. 35

§. t6. Quare dictis ex causis & aliis quibusdam brevitatis gratia nunc omissis pe-

tiit prajfatus baccalaureus Gloricianus ut coniuncta persona & interesse habens, saepe nominatura sentimentum tanquam famosum contra iuris ordinem, ca- ritatera fraternam, contra ius & iusticiam oraneraque naturalem aequita- lem eraanatum per nos decerni & pronunciari nullum, irritum, inane, fa-4»' raosum, contumeliosura & propterea suppriraendura ac igne consumendum atque consumi debere, ipsosque sentiraenti autores ad publicam revocationera

* vota &c.] i. e. vota sua non ipsi dederint, sed sociis suis eadem permise- rint. 3 notaverint. 2. ^ exactifs. 1. " ling. alt. alem.] oberdeutsch. ^^ In- fer.] die Niederlwnder. quid pro quo] ut hodieque volgo dicitur i. e. inscite. falso. 25 thelogorum 2. 27 yq^ i^t. &c.] Cf. Ulpian. L. 1. Dig. de exc. rei iud. XLII. 2. 32 alpes 1. J^ brev.gr.] Praedicatorum et Hochstrati fere peculiaris ad ignorantiam contegendam adhibita phrasis. ^'^ gloricianvs. 1.

PBOCESSVS CONTBA SBNTIMEMTVM PABBHISISNSE. [a. 1514. 1. £. ?] 321

condemnandos esse & condemnari, cum refusione expensarum, salvo iurc addeudi &c. prout moris esl & stiii.

Ex adverso proposuit discretus & lionestus Cursor pnenominatus animo §.17'; litem contestandi post praestitum de calumnia ab utrisque iuramentum , negando jproposita ut proponuntur & specialiter dixit quod postquam tam studiosc co-§. i"^. lendissimi Magislri nostri iaboraverint soliicitante quodam de ordine Prujdicato- rum Magistro nostro zelosissimo Guiiiermo Parvi regio confessore cum quodam episcopo qui nunc est in magna gratia regis, quamvis ea quotidie mutari possit, quod ipse rei Francia; de quodam libelio a Coloniensibus ad Parrliisienses misso 10 persuasus ut sit respersus maJis propositionibus, & tendat ad finem defensionis unius iibri ludaeorum nomine Tiialmud, commiserit & alTectuosissime precatus sit ut theologica facultas visitet & examinet bene ad longum dictum libelium, quare credat iilis licuisse.

Ad secundum respondit Cursor quod quamvis possit esse de subtilitate $• *• liiuris, tamen theoiogi non curant iura, quia non sint de facultate eorum.

Ad tertium quod super libello processerint materialiler , & sic non fuerit$«20. opus citare personam. Et quantum ad causas recusationis, respondit per iu- ramentum calumniae quod credat Parrhisienses theologos afiectuosissime amare fratres suos Colonienses, & econtrario loannem Reuchlin atque caiteros huma- .'Onitatis studiosos maxime odisse, quia non curant istos poetas.

Ad quartum quod fuerint simul patroni causa^ & iudices, respondit, quod$.2i. credat eos hoc fecisse favore religionis, quamvis fortasse non sit iuridicum, ta- men quia rex propter tam importunam instantiam sui confessoris niandavcrit, ideo facultas voluit complacere utrisque contra loanncm Reuchlin. ^ Ad quintum quod hoc fecerint bono zelo, nec praisumcndum sit de facultate 9.7?.

theologa Parrhisiana quod iniuriam cuique facere possit, ita intcgri viri sint.

Sextum de revocationc quorundam doctorum respondit per iuramcntum praj-5.j3. stitum quod credat esse verum sicut ponitur.

Ad septimum quod hoc fecerint morc suo. S.3t.

» Ad octavum respondit sub iuramento eodem quod credat esse verum ut§.25.

pooitur, sed quod festinandum eis fucrit, quia timcrcnt nc supervcnirel eis Breve apostolicum quod processum hunc matcrialcm impcdivissct.

Ad nonura quod merito crcdidcrint Colonicnsibus. quia etiam aliarum uni-f.26 ' ••'•silatum facultates eis credidcrunt.

Ad dccimum quod creibt Parrliisiense.n ita fuisse informatos a Colonien-^27- >iiius, & maxime a Magistro nostro Arnohlo de Tungari collcgii Laurentiani prim;4rio rcgentc, qui plurimum laudatus cst a Magislris nostris Parrhisicnsibus llo libro quem articulatim composuit conlra .«ipeculum ocularc loannis (1. 0 Ad undccimum quod ex quo .Hacrosancta! facultatis theologica) ParrhisiantKf.^f).

doclissimi )lagistri nostri profccto vlri nunquam satis laudati solum deum pru; oculis habcntes ac pro fide & verilate zelantes ul palcl lucc clarius quam acer- riina ingcnia, quam illuminali inteUecius, quam inlrepida corda pro verilale

* Mxl. ^ Ouil. Parvil cf. Kpp. O. V. II. 12. • opisc.] MaMiUenfli, Claudio? * rex] cf. sapra p. 149. ** ihelogi 2. " recusationis rcsp. /.2. " ot contra- rio 2. ** cuiqucj i. e. coiqiuun. ** aliamm] LovaDtenBifl, Mofpintincnsis et Kr- fortensia. >* libro] Articoli sive propositioaea de ludaico favoro nimis suspoct» 6tc, Colonise. 1512. 4^. ^ §. 28. SensiUy qoamYis non sauus, tamen satis ovidcns, loci autem^ compositio corrupta est.

£PP. OBSCVaOB. VIBOR. 21

322 PROCESSVS CONTllA SENTIMENTVM PAKRHlSlENSE. [a. 1514. i. 1'.?]

edicenda quanquam exercitati merito sint ab omnibus sequendi, tanquam ii qui omnia sciant & nihil ignorent.

5.29. Ad duodecimum & ultimum de privilegiis ludiBorum Aiemannorum respondit se credere theologos Parrhisienses nescivisse hoc privilegium, & fortasse si ipsi principales sui & aliarum universitatum facultates theologicae vocassenl aut ci-! tassent unquam Doctorem loannem Reuchlin, tunc potuissent illa priviiegia vi- disse & ita contrarium determinasse.

5.30. Quare petat

se & sentimentum Parrhisiense a petitione Gloriciani absolvi cum refu- sione expensarum. Salvo iure &c.

5.31. Nos igitur sufficienter auditis ab utraque parte propositis aliegationibus, & terminis in liuiusmodi negocio servari solitis, etiam ad conclusionem in causa inclusive legitime tentis & observatis, tandem ad petitionem utriusque partis matura deliberatione prius praehabita, tam theologorum quam iurisperilorum nobis consilio communicato, nostram in his scriptis tulimus & promulgamusi sententiam diffinitivam in hunc qui sequitur modum.

5.32. Christi nomine invocato pro tribunali sedentes & solum deum prje oculis lia- bentes, per hanc nostram sententiam diffinitivam decernimus & declaramus in causa vertente inter Cutium Gloricianum ex una, et dominum Hackinetum Cur- sorem praefatum partibus ex altera, de & super quodam sentimento Parrhi-: siensium theologorum contra Oculare speculum & eius autorem lato,

5.33. quod praifati Parrhisienses theologi hoc sentimenlum indebite temcrarie inique ac iniuste promulgaverint, dictumque autorem Ocularis Speculi il- licite & iniuriose notaverint atque diffamaverint , & iccirco prtefatum sen- timentum tanquam famosum iure supprimendum & de medio tollenduni, 5 atque igne publice cremandum & comburendum. Ipsos aulem sentimenti eiusdem autores ad publicam revocationem condemnandos esse, & conde- mnamus, cum refusione expensarum quarum taxam nobis in posterum re servamus.

5.34. Acta sunt haec anno, mense & die quibus supra. ^

* nesciv.] ,,qui omiiia sciant et nihil ignorent"! ^ Reuchlin tunc i.2. ^ glo-

KICIANI 1. ^"^ CHRISTI 1. ^^ CVTIVM GLORICIANVM 1. HACKINETVM 1. ^" par-

tib. ex alt.] ut §. 1.

[ORTVim GRATII DAVENTRIENSIS]

LAMENTATIONES OBSCVRORVM VIRORVM

CVM

ADNOTATIONE ET COROLLARIIS.

21

©brnir02um uir02nm. mn prohibite per fedem Apoftolicam.

Epiftola D. Erafmi Roterodami: quid de ob-

fcuris fentiat. cu ceteris quibufda: no minus lectu

iucudis q3 cognitu neceffarijs.

^L^^^p^^ //^^^^^
WJ3^y^-' J^^y^ w^^^^^v ^yMH!^.>y
l!f vr\\\\^^^^ ir :	ra^!^PrP!
	^w

te p fede apl'ica. Ortwino Gratio auctore.

Apologeticon eiufde. cu aliqt epigramatibus. citra

cuiufcuq^ offenfione. Interfunt breuia ap^ica duo.

Ep'la Erafmi Roterodami. quid de Obfcuris fentiat.

Impref fio fecuda cu additionib^ .

p

^^K Ne sin(

Ne sine sua prsefatione Ortvini Hochstratique ingenia iu sequentibus pro- deant, prologus esto

HERMAMVS NVENARIVS COMES ad Lectorcm. En opportune tibi, lector candidissime, defensioucm Capuionis noslri, nobis iiuperrime ex urbe Roma Iransmissam per amicum quendam fidelissimum , Quae edila est a quodam celeberrimo et acutissimo Romanae academiaj theologo, quem in sua Apologia non audet nominare Reverendus calumniator. Est autem de- fensio illa ipsa, de qua scribit *si hic heros sit vir iile, qui facturam fecil,

10 cui inilium nascitur "Rogasti rae mi Stephane".' Haec ille. Audislin' rhetori- cantem islum logodaedalum ? sed audi quae sequuntur, 'Sciant quouiam satis acceperunt responsi, quod in hanc usque horam Romaj apud reverendissimos dominos Cardinales citra replicam perdurat'. Haec ilerum ille. 0 bellum apni- gma si Oedipum sortialur inlerprelem! Dii me perdant, si non prius in Sphyn-

i5gem incidero, quam enodare hoc sophisma praesumpserim. Exposuit tamen mihi quidam amicorum dicens, videri sibi ad hoc tendere senlentiam, ut Romae iam huic defensioni abunde satisfactum credamus. Quomodo ergo verum est quod praemisit, quando de lertio Heroe inquit, quod ignis devoraverit omnia, quae ille pro Capnione coegerat? Si. hoc est, quod verba haec Herachti scriptis

jo obscuriora significare volunt, bene habet, si ignis nondum visa absumpsit, quo- modo ipse vidit, et respondit? bona venia Revereodi huius patris dictum ve- \\m, impudentissimum , et plane suum esse figmentum: quomodo enim dicere audebit a se responsum fuisse coram Reverendissimis Cardinalibus, qui ipsum 06 audire quidem voluerunt, quando multa rabie et maiis furiis cxagitatus

;5omoia miscere suis syllogismis. suis inquam, hoc est ineptissimis clamoribus copiebat? quando ad valvas saprarum aedium conclusiones suas afGxerat? mihi oegare audebit? (negabit tamen, quid enim non ncget qui omnia negat, pre- ter ea qua; solus affirmat?) Negare inquam audcbit suas illns conclusiones, ee dicam confusiones, Rom<'c in lutum. iu pulverem publice concullntas, ct ab

Mi{»sjs sacris postibus passim direptas fuissc, omnium praetereunlium maxiroo cum riso el ioco? an negabit tum quum ad notitiam huius Herois cousequendam fenrentissime anhelaret pollicereturque se publica verbositatc omnia capita Defen- sioois ReuchiiniCiC demoliturum, responsum accepisse, rem iam abunde disputa- tam et a doctissirais viris uptime perlustratam esse? quare iraportunus Declnroa-

X, lor turpissiroe reiectus fuil. ct repulsam sua^ imporlunitati convenicntcm raeruit. Hinc factum proculdubio, ut ad nolitiara Herois illius, qui hanc excudit De- fensionero, pervenirc non poluerit. Gratulctur ergo sibi de tam gloriosa re- sponsione, quam (ut opioor) muti lantuin audivcrunt, quia ncrao haclenus de ea quicquam prodidit. Sed quid Iioc est quod dicit? 'Si adhuc (inquit) illa aut

loalia huius Herois sint patrocinia, io lucem prodcant atquc edantur. Videbitur oobis non dccsse quod pro Dco et vcritalc loquaraur'. 0 viruro pro Deo et ve- ritale loqiienl«?ra. quid dicam? Piidclnc nihil lam lemeraria el profana verba proferre? quid cum conviliis ct caluraniis Deo? quid cura mcodaciis veritati? quid Christo cum Aslarolh? niigetur quoad libet, xtriiat calumnias, convitia

* Extat h«c epistola int«r *Eplftol«« Trium illnstrinro viromm ad HermaD- niun comitem Naenariam', de qoibus vid. Indlc. bibliogr. Hutt. pagg. 20**. iq. nam. Xnn. 3. 4. 5. * defens.] Oeorgii Benigni, Romn a. 1517. editam. * Rev. cal.J Hochatratus. ' scribit] Apologi« I. pag. a iiij.

k

328 HERMANNVS NVENARIVS COMES AD LECTOREM.

exerceat, modo Deum ct Veritatem ne tam temere in ius trahat. Cedo facile, ut in homines dehacchetur, Dei nomen abhorreo in tam frivola concertatione, tam licenter a quovis etiam levissimo homine profanari. Satisfaciam tamen pe- titionihus ipsius, quas ex tanto desyderio proficiscuntur : in lucem prodibit, et sese duello obiiciet Heros quem provocavit. Denudet iam pharetram tot egre-5 giis syllogismis gravatam; siquid habet, promat, exoneret nunc iila plaustra, pluribus elenchis conferta, quam poematiis Thespis illa fuisse narrantur. De quo tritum illud

Dicitur et plaustris vexisse poemata Thespis, proferat tormenta illa magnifica, quibus (si Diis placet) vix culicem conficereic possit , prodeant Gigantes isti terrigenae , et moliantur adversus superos arcem, Imponant Pelio Ossam, ad ultimum Parturiant montes, nascatur ridiculus mus. Nos interira Pygmaei subsistemus , et eventum non sine risu contemplabimur. Me- minerit etiam interim egregius iste et animosus Cyclops, cum suo (nescio quo) balbutiente didccaadla), quo dictante (ut mihi videtur) haec sua heroica figmenta II conscripsit, nos Pygmaeos optirao esse anirao et perbelle sperare, quando nobis ad- versus ranas pugna ineunda est, quas sacer Hieronyraus vocat eos, qui in diale- cticis spinetis et sophisticis strophis sua ingenia torquent affliguntque, nihil scien- tes et omnibus rebus temere sese ingerentes. hos comparat pesti qua inter alias Aegyptii fuerunt afflicti; hoc est ignavura illud pecus fucorura, qui alienis opibus,« non proprio labore fceliciter vivere cupiunt. Meniinerint ad nos nihil atlinere quod de Catone et Hercule non rainus inepte quara arroganter intulerunt, quos viros in nuraero seraideorura egregios fuisse constat et strenuos, quorura alterum integerriraa vita, alterura raaxiraa et incoraparabili audacia viguisse historiis proditum est. Nos vero adversum Epicuri de grege porcos, aut si mavis canes2£ quosdam Circaeos scripsimus, omni passira in caeno se turpiter volutantes, quo- rura nobis incognitus numerus semper fuit, nisi quod nunc duos protraxerunt ex theatro virorum fortiura, quos traducere secura vellent in barathrura et sen- HCTrafeTortvSM. I tinara suorura viriura, videlicet ut hic Cato sit, homo frugi et integer, ille Hercules vir fortissimus et maxirao anirao praeditus. 0 Cato, quo-3( modo nunc Turpiliani Senatusconsulti causam dicere cogeris? Quo nunc excidisti, ut in re frivola et propemodum puerili rera familiarem turpiter profunderes? Num cucullam etiamnura induisti, bone Cato, et factus es alienae pecuniae pro- digus, qui prius ne doraesticas quidera sine parsiraonia et frugalitate curabas? Quoraodo periurii, caluraniae, infaraiae, dicacitatis, levitatis et falsi notara no-35 mini tuo iraponi passus es? Posthac non raihi Censorius aut Uticensis vocaberis, sed vere Porcius, id est porcarius. Tu vero, Hercules, Antaeura nactus es, quocura luctari possis. Nam si ad umbras hominum terreris, quid iam pugna opus est? Pudeat igitur te, o Hercules ficticie, tot egregiorum facinorura, pu- deat te norainis tui, qui in grammalistara versus diceris, quera obscuri et non-4( dum visi homines usque ad orbis angulos fugere coegerunt, adeo nunc tuiipsius immemor factus, ut inertiam tuam lamentando prodi raalis, quara certando, et dura hoc agis, tam es ineptus et ridiculus, ut risu non homines raodo, ve- ruraetiara luppiter ipse alioqui tibi charissiraus eraori possint. Sed valeant isti cura suo Hannibale, quera sibi ducera constituerunt, caeci luscura, cuius* vivam imaginera, cuius effoerainatos et vere Carapanos raores, cuius perfidiam plus quam Punicara pulcherrime CucuIIatus Hannibal expressit. hunc ad postre- mura unus Scipio retundere potest. Lector bone, ne te coraraoveat, quod tam-

* Csedo 1. 2. "^ Thespios 4. ^ Jior. art. poet. 276. ^i £. g. calumniae causam.

HERMAMNVS MVENABIV8 C0MB8 AD LBCTOBEM.

329

diu ludimus. Nondum mihi cholera incanduit, prius levare spicnem oportuit. Post haec bili indulgcndum est. Parum olci ct opcne iiactenus impcndimus, quod reliquum est arridcnlibus aslris exaclius curabiums. iam iacla cst aica. I)e- feosionem hanc cum Nazar^ni dialogo coniunge. Dcinde Acta causa; (siquidcm curiosus es) diligenter adhibeto. Omnia ad mclam usque conlinges. Vale, Co- loniae Idibus Aprilis. [anni 1518.']

EIVSDEM HERMANNI NVENARn ad Lectorem hendecasyllabi.

Lector, quisquis cs, altamcn pudicus

Sis, aut moribus optimis probalus,

Hunc tu perlcgc quajsumus libellum,

Aequa singula digerens bilance. 5 Nam nos ingcnuos cilarc tantum

Lectores soliti, bonos piosquc,

Arceri volumus gregcm pelulcum:

Hos, inquam, cynicos leves cucullos,

Quovis rhinocerote saeviorcs, 10 Quovis aspide virulcnliorcs,

Ipsis passeribus salaciorcs,

Ipsis et canibus gulosiorcs.

Hi, cum delitiis fluant soluti.

Mores attamen arrogare castos 15 Audent, ct sibi regulam Catonis,

Cum sint ncquitia, procacitate,

Dolis, fraudibus, arlibusque pravis

Pares Alcinois Ncronibusque.

Quorum scripta lcgens, modeste lector, 20 Mcrdis omnibus ubrui iubcto.

Nam cui Casia spiral, aut Amomum.

Hunc Ia>dunt olid;e nimis cloaco;.

Quarc naribus obstruens mcatum,

Lector candlde. tu tibi caveto, tb Ne te paglna tam cacata l.-cdat .

Flammis et pice digna concrcmarl,

Vel saltcm putidis premcnda mcnlis;

Qua> nihii nisi turpe barbanimquc.

Spurcum. infame sophi.Hticumquc garrit. MSed iaro comprime ludicros. Thalia.

Ludens hendecasyllahos, proterva:

Non est lusibns h«c agenda acsoa,

Non est versibus expHcaoda paudi;

Sed cnm res vocat. omoibus caoHBola, MQuas vcl lula nutrit. aut Pelasga

Tellus: ipse meas fcram querelas,

Et cum sangiiine tincta viperino

Mecum spicula deferam cnicnlus.

At vos interca valcrc sanos MLectores cupio petoque. Diil.

330 I.AMENTATI0NE8 OBSCVRORVM VIRORVM.

C ORTWINVS GRATIVS

AGRIPPINENSIS ACADEMIE PHILOSOPHVS

PJO LECTORI .S.P.D.

Que tibi hoc loco cognitu necessaria sunt, lector charissime, in fine istarum lamentationum , post loannis Murmellii epigramma et gravemh Fidei querelam luce clarius intueberis. Te igitur oro atque ohsecro, ut que illic atque in ceteris que subsequuntur , syncero corde complexi su- mus, non solum diligenter legere, verum etiam nostri ac veritatis con- templatione boni consulere non dedigneris. Ibi enim invenies, quam po- tissimum ob causam et qua motus ratione lamentationes hasce Obscuro- lo rum familiari nostra oratione latinas fecerim, et expresso meo nomine in publicum prodire voluerim. Vale feliciter. Colonie ex edibus nostris Anno a natali christiano .M.ccccc.xviu. nono kalendas Septembres.

Hoc Ortvini procemium in ed. 1., quam primis anni 1518. mensibus operae Quenteliante paraverunt, non extat; addidit auctor alteri exemplo {nobis 2.) quod triginta foliis quadratis constans in fine habet: C ^mpjcffiim ttolonif, <2lnno .M.ffca.oiij. tn ^uflujlo. | TbXog . %cci &sco do^a. | «finis. 2 tno Qvatia. De quibus duobus exemplis hoc quoque loco Eberti errorem, in quem alios quoque abduxisse video, notare debeo, eum quod (Bibl. Lexic. n. 6846.) primum exemplum ita de- scripsit ac si duo diversa essent, ideoque alterum (n. 6847.) tertium esse sibi sumpsit. Res ita habet: primum exemplum tribus plagulis (foliis 12 quadratis) constat, signatis JI...C, in quarum fine est: C /tnm l)Ob£nt lamentation^e obfcu- roj/- I Jmp2c(f£ ^nno Ijomtni M. | CCCCCXVIII. | Ad hoc idem exemplum quasi ad- pendix duabus singularibus plagulis (8 foliis quadratis, quorura novissima pagina a scriptura vacat), signatis o b, adiecta est 'Epiftola apologetica Ortwini Gratii', in cuius fine legitur C €olonti; ^r etfxbm ^uznuimnis Anno M.ccccc.rttitj. ] quinto ^ius Mortiog. I Ipse usu didici extare exempla principis editionis tam sine illa appendice quam cura ea coniuncta, neque vero illse tres plagulae, ubi seorsum extant, a tribus prioribus eorum exemplariura plagulis , quae e quinque compactis plagulis conposita sunt, quidquam differunt. Ceterum in ipsa secundse editionis inscriptione appellatur 'Impreffio feciida cii additionibus' atque ipse Ortwinus aperte duo tantura exempla a. 1518. prodiisse testatus est his verbis (pag. c ij. edit.2.) positis: „<fini0 lom^ntotionu Mttz^^ q nuuints opltb) i)oc w-|&£m onno ^Dtt^ fue- rut. et q. s. ^^ nono Id9 feptebjes. est in 2. sed correctorium (pag. f tj) ,,Iegedu e nono kalendas Septebjes : no Idus. Nisi totus liber finitus diceretur 'in Augusto', putarem Ortvinum pro nonis Septerabribus ab initio scripsisse nono Idus Septerabris. Credamus itaque homini scriptam esse hanc epistulam d. 24. Aug. a. 1518.

LAMBNTATIONK8 OB8CVRORTM VIBORVM [vETEBBB]. 33 1

C Apallo Delphicus

Doctori Gryllo

obscurorum virorum preccptori

.S . P. D.

Haheo discipulos quosdam tu^ commissos fidei, quos nisi melioretn do- cueris disciplinam, Musas proculdubio constuprabunt, qu^ mihi die noctu- que coniunctissime sunf. Valde enim illos timeo, non propter eorum probi- tatem, sed tiequiaas solum. Audaces sunt, temerarii quoque et impudentes, nihilque apud eos loci virtus habet. Vide ne vulgare itlud proverbium po-

^optdus ingeminet: [Mali corvi, malum ovum, hoc est] Qualis magister, tales et disctpuli eius. Cave montem ascendant Pernasum, ne novam ibi somnient h^- . resim, novamque excudant blasphetniam. Si in sacratissimas sedis aposto- lic^ indulgentias cacare audent, nulli dubium, quin el Heliconem mihi » ac Musis sacrum, et ex quo bibere sum solitus, suis conviciorum stercori-

15 hus coinquinabunt, Si non habet alios sui defensores Capnion meus, suum ocuiare speculum comburatur necesse est. Quapropter si carnificum tibi virg^ non sufficiunt, ferreas cape, et quibus apud inferos cacod^mones utuntur, ut eorum viscera duris torqueantur verberibus, Deinde Cimme- rios petant, iuxta Baias in cavcrnis Plutonem adorantes. Quod si illis

io displicuerit , ultra Sauromathas fugiant, aut in Caspiis montibus cum Gog et Magog perpetuo exulent, ne studiis communibus obesse videantur, Digni enim sunt scalis Gemoniis, qui sub obscuro suorum nomimtm ve- lamine omnia divina atque humana confunduni. Quq si invalucrit ma- lorum licentia, nemo sub soie principum ab impudentibus lenonutn con-

a vitiis liber erit. Si poet(^ sunt, pessimi profecto sunt, nec divino quidem [fqui nulltis esse potestj] sed diabolico [potius] furore pleni. Pr{'cipimus • itaque bonis omnibus et veris potissimum poetis, ut tam malevolum genus hominum perpetuo deiestentur. Vale. Ex monte Pemaso. et doctorem Braetspis meis verbis plurimum saltUato. TBXog.

* qtios /. qs 2. • neqtias 2. '* Qu/r uncinin quadnttiA [ ] inclutimuM^ hic et in iequentUnu, exemplo 2. addidit Orivimu, in principe ft.) non leguntur. " helico- nem /. CalUIiu 2. ^* meas. 1. vr (t e. veater) 2. *^ potimmu /. tande 2. ** In 2. eie ent: Kx monte pemaso infauftis ma«arum auibus. et acribo loanni Renchlin. vt intclligat lonem patrem menm non diabolum fuisse sed hominem. •*••• Braetspisj Holandice ecriptum Oermwtiatm BratepieO. " TtXoc. non habet 2.

332 LAMENTATIONBS OBSCVRORVM VIRORVM [vETERES].

LAMENTATIONES OBSCVRORVM.

C Simon Lutzbubularius loanni Peltzflickerio S. P. D,

Heu quam pr^cipiti mersa profundo ^

Mens Jiebet, et propria luce relicta

Tendit in externas ire tenebrasl Heu me miserum, heu nos infelices, quam obscura nube nostri cali- gant oculi, et mentis vigor elanguit! Gavisi quidem eramus nos obscuri solum Reuchliniste et iucundo manuum plausu, amicorum nostrorum gra- lo tulabamur epistolis. Sed nescio (hei nobis miseris!) quid obstreperi ru- moris excitare nobis videatur Zacharias quidam cognomento Lucensis, cui mihi nuper responsiones quasdam in nostras epistolas, Musis (ni fal- lar) et Apolline dignas, proximis hisce diebus revidendas misisti, Me- lius est ire nunc ad domum luctus, quam ad domum convivii: Lamenta-n tionibus opus est (quantum mihi videre videor) non exultatione , lachry- mis, non deorum cibo. Vereor admodum, ne dum simplices ac synceri Christifideles plene iam sapere ceperint nostra mysteria, quas alii nequi- ^ tias, alii blasphemias, alii vero nebulonum versutias (nescio quo ducti spiritu) appellitant: vereor inquam, ne et hi, quorum defensione et as-^ sistentia [in hunc usque diem, nequiquam] gloriati sumus, in contraria- tum versi Crucis signum ac indulgentias [a nobis impiissime] permerdari, Tunicam lesu Christi pediculosam nuncupari vestem, Regum corpora Co- lonie reposita, et summis honoribus a maximis quibusque in ecclesia hacte- nus venerata, veluti rusticos ex Westphalia rideri, et alia his similia tristi 2» animo ferre, detestari, persequi, debitaque tandem animadversione ad-

* Sic 1.2.inscriptionem habent, non, ut recentiores, obscurorum epistol^ sivb LAMENTATiONES. ^ In antiquissimis duobus exemplis numeri singulis epistolis non prcBScribuntur , quos ex recentioribus , quamvis sordidissimis exemplaribus retinuimus. ^-^ Boeth. cons.phil. I. metr. 2. i« Pro Zacharias ... Melius in 2. sic est: nostra- rum depromptor lamentationum Sacre nos fugiunt muse Apollo deserit Chari- tes detestantur. Melius itaque nobis Zacchar.] Cf. infra ep, Zacharise Lucensis. '^•*^ Lamentationibus 1. Eiulatione 2. " nuncupare 1. ^5 /y^ tristi ... persequi in 2. est: . egre sint laturi.

LAMEMTATI0NB8 OBSCYROBVM VIBOBVM [vETBBSs]. 333

hibita, pmire nos onines pergant, et in sterqtnlinium infami^ coniectent, 0 quam mihi metuo! nec mendaciis (ut video) nitendum est, nec eorum patri. hwa me obsecro consiliis tuis. Nam siti niectus est Tantalus, Vale diu. Tuitii ex porcina ludeorum hara. Anno .Mxcccc.xyiii.

5 2.

C loannes Peltzflickerius Simoni Lutzbubulario Scroph^ /Uio ,S, P. D.

Accepi litteras tuas, mi suavissime loannes, quibus continuo tectis in extasim corrui, ac densissimam fere domus postem capite meo infrc-

lagissem. [Quid multis?] Accurrunt amici, confluunt vicini, contrectat • venam medicus, His omnibus peractis, ac c^na tandem opipare instructa, iegi assidentibus tuas ad me litteras: tacuere omnes qui aderant pr{' ti- more: attamen quia omnia tiobis licere putabant, rumorem vidgo discus- sum parvi fecere, Audio tamen [(ut ingenue fatear)] quorundam ha-

li beri colloquia, qui poetas quosdam bonos et sapientes esse dixerunt Christi opprobria deflentes, eosque crucem [a nobis\ permerdari et ri- deri tristissimo ferre animo palam af/irmabant, 0 nos miseros et in- felicesl Non possum te consolari super his rebus, quum nihil pr^ se fe- rant (ut inter nos loquar) probitatis. Omnia in prt^cipiti rotantur, nemo

'.'nnostrum sit, qui non iuctu ac m^rore et in tenebris et in umbra \\moriisa\}^ $omnicu\tose instar gliris contabescat, Nulli tamen nostrum concidat ani- Aij^ mus, Plures enim numero theologis sumus, nec itli nos sophisticis suis syllogismis aut libris sententiarum convincent, qui pr^ter doctorcs ec- ciesi^ legerunt nihil, nec illud quidem Virgilietnum intetligunt, Coridon

Aardebat Alexis, Vate ex Buckelmunda, Anno quo supra,

3.

C loannes Pclltfex

Bernhardo Plumilegio ,S.

Novi ie esse astrologum et capitulum Vaierii Maximi de somniis

y^tectilasse, ie quoque esse et haruspicem et nigromanticum. Quare te

oro ntque obsecro, ut corpore sph{'rico rite ditigenterquc a te persprcto

hoc mihi dissolvas portentum, Dormitanti mihi hac noctc plurimumque •

stertenti tristis qu^dam imago apparuU, qu^ me in penetratibus intimis

* Deulz. ' bubutzbiilario i. 8crophe filio omi*. 2. " Ira» /.2. »• qaum oronia nohis licerc putarcnt. 2. " loquamur 2. *" «it, qnij 11 qul /. ** Vcr- gilianum 2. '^ Alexis. tic 1.2, (Alcxim Very. ccl, II. 1.)

334 LAAlENTATIONES OBSCVftORVM VIRORVM [vETEREs].

cubantem terrens quietem somni dulcissimam interrupit, noctis quoque fecit excubias et lachrymahili voce ac planctu pectoris iuxta lectulum stans, magnos effudit eiulatus. Quid hec portendant ignoro. Timeo in- ferni potius [fde quo noster Capnion locutus estj] quam superni lovis fuisse imaginem, ndbisque nonnihil infelicitatis imminere. Vale ex Lipt-b zich anno quo supra.

4.

C Bernhardus Plumilegius

loanni Pellifici .S. P. D.

Quas mihi misisti litteras, ingratissime fuerunt, Addidisti dolorem do- \ lori, et semimortuum pene interfecisti. Non est astrologia opus in tuo so- lo mnio discutiendo, non in astris res hec sita est, sed in hominum nobis ad- versantium voluntate. Sume prius animum, ne quod nunc scrijyturus sum, te in terram prosternat. Intravi nuper ecclesiam dive virginis; et ecce quidam cucullatus sacerdos, sacre theologie doctor, omnibus illic i presentibus, breve quoddam apostolicum ostendit, illiusque sententiamii membratim declaravit. Dixit autem in eo contineri, sanctissimum domi- num nostrum Leonem papam decimum, omnibus nobis maledixisse, nos- que a nullo in terris sacerdote (excepta tamen mortis hora) absOlvi un- quam posse. Adiecit quoque idipsum de impressoribus , venditoribus e^;- lectoribus intelligendum. Alia insuper in eodem brevi continentur qu^ 20 magis auditu horrenda sunt. Beatissimum scilicet patrem nostrum Leo- nem decrevisse, quod quilibet Christianus sub pena excommunicationis late sententie, debeat nostras epistolas, sive de prima editione sint sive de quarta, intra tres dies comburere, quodque nemo christifidelium subc eadem pena illas unquam legere attentet, quum \ei\ in scandalum Christii& sint et totius ecclesie catholice. Postremo precipit cunctis, ut nostri noti- tiam habentes suis nos prodant iudicibus, quo meritas dare penas coga- mur [vel inviti]. Hec boni consulas velim, teque quantum possibile est consoleris. Nam ego (ut ingenue tibi fatear) ita sum animo conster- natus, ut me fortasse vivum posthac visurus sis nunquam, Scfibe /w-so terea ceteris contribulibus nostris rem omnem , ne soU in miseriis esse videamur. Nam dulce est socium habere in penis, Vale. Ex Witten- herch cum sacco per civitatem etc.

" hec res 2. '^ ^uper sacram diue virginis edem. 2. 22 q^ chjftiani [sic\ oes 2. s. p. 1. e. debeant. 23 pj,^ gjyg quarta in 2. est cuiuscunque etiam sint editionis. ^^ cum sacco etc.} Verba cantUenoi trivialis.

LAMKNTATI0NK8 OBSCVRORVM VIRORVM [vKTKRKs]. 335

5.

€ lounnes Pellifex

Bernhardo Plumilegio ,S.

istius nunquam hahui somnium, severiorem nunquam somniofnm Tmterprefem. Proh luppiter! proh dii immortales! [proh omnium prin- ceps Musariim Apollo!] quantis nunc artatnur aiigustiis! Nescio quo me\ consoler, quibus querar, atU qua insistam via. dolores profecto infemi^^^^ nos (ut video) circumdederunt : ne tamen soli nos (quemadmodum tibi^^^^ placet) in miseriarum sterquilinio delituisse videamur, brevis illius apo- 10 stolici exemplar, priusquam moriar, ad me dato, ut omnes [perfricta fronte Reuchlinistas\ trepidos atque anxios reddam. Tu vero quas ha- bes epistolas nolito flammis tradere , quia non opus est plura nos sacer- • doti in confessione referrCy quam illum scire velimus. Vale. ex Didma- iia [et Bacchum tui ventris deum sempcr adora].

C Bernhardus Plumiicgius loanni Pellifici.

lam mala me scabies, iam morbus regius urget, lam phanaticus error et iracunda Diana. miserum! Sum ptena cruoris irudo. Ouod mihi de peccatis falso ifitendis scripsisti, summopere mihi ptacet. Possumus quoque hoc festo paschatis ac deinde aliis aliquol subsequentibus festis, vel alio proficisci, vel non redire domum absentes, talique ludo nos semper Christianos agere, donec clarior Phebus nobis illuxerit. .Mitto tibi hisce meis litteris ninclusum brevis apostolici exemplar, quod ne in manus religiosorum ve- niat, tui erit officii providere. Paulo validior sum, et Epicuro suum sagino porcum. Vale. ex Lyptzick. [Pr^senti quoque veneno (quo plu- rimum atnindas) omnes istic theologos interfice, nosquc semper maximi facito.]

Ukiversis e ^Hr benedi ^B^ iniqu

Leo papa decimus

sis el singuiis prfsentes Utteras inspectwis Salulem ct apostoii-

benedictionem. Intelleximus non sine gravi animi moirstia non"

iniquitaiis fiiios, a quorum oculis dei atque hominum timor ab»

'••" DiilmantH jt. 1.

'* HoT. art. poet. 453. sq. „Ui mala qucm ttcabies aiit morbus regiui urguet Aot fanatictu €l c. ^ plena cruoris hirudo novissima arliM poetiew verba ttmi.

336 LAMENTATIONES OBSCVRORVM VIRORVM [veTEREs].

cessit, improha ac damnahili et temeraria loquacitate ductos quendam lihel' lum famosum, cuius titulus est 'Epistole ohscurorum virorum ad venera- hilem virum magistrum Ortwinum Gratium Daventriensem Colonie Agrip- pine honas litteras docentem, et reliqua , edere, et editum imprimi fa- cere, atque ad diversas orhis provincias, quo eorum temeritas notior fieret, 5 et scandalorum materiam diffusius seminarent, mittere presumpsisse, In quo lihello inter cetera contra sacre Theologie et precipue ordinis fra- trum Predicatorum professores, et Coloniensis ac Parrhisiensis Studio- rum in eadem Theologia magistros, Quorum aliqui nominatim exprimun- tur , tot iurgia, contumelie et convitia proferuntur, et alias tam spurceia et petulanter invehitur, convertendo etiam ad scurrilia sacra eloquia, ut expediat quantocius pro Christiane religionis honore illius lectionem tan- quam lahem pestiferam a rerum natura depelli, Scandalose vero huius- modi garrulitatis auctores dehita animadversione puniri. Quocirca aucto- ritate apostoUca tenore presentium omnes et singulos utriusque sexus is Christifideles cuiuscunque status, gradus dignitatis et excellentie sint, re- quirimus et monemus, eisque suh excommunicationis late Sententie pena, ipso facto quo presentihus non paruerint, incurrenda, a qua nonnisi a Romano pontifice, preterquam in mortis articulo ahsolvi possint, di- stricte precipiendo mandamus, Quatenus infra triduum, quo presentiumi^n notitiam hahuerint, a dicti lihelli, eiusque exemplarium lectione perpe- tuo ahstineant, illaque per omnia igne comhurant, et qui ipsius lihelli ^^L^auc\\toris seu eius exemplarium \ impressorum vel scriptorum, aut illa tenentium et comhurere negligentium vel recusantium, seu eorum alicuius noticiam hahuerint, eos Ordinariis locorum, In quorum Civitatihus velv^ diocesihus itli tunc moram trahent, aut eorum officialihus seu vicariis per eos dehita pena afficiendos, infra idem triduum revelent. Iniungi- mus quoque in virtute sancte ohedientie et suh eadem pena Ordinariis pre- fatis, eorumque Vicariis, Officialihus et ministris, ut contra auctores dif- famationum et illarum scriptores et impressores huiusmodi prout delicti^ qualitas exigit, iusticie vindictam exerceant, et excommunicationem per nos latam in eos, quos illam incurrisse constiterit, inviolahiliter ohser- vari, et tam eisdem Ordinariis, quam parrochialium et aliarum eccle- siarum Rectorihus, ut quotiens super hoc pro parte alicuius predicato- rum vel alterius ordinis fratrum aut generalium Studiorum magistrorum^^ in Theologia fuerint requisiti, presentes titteras vel aliquod ex earum autenticis transsumptis , quihus puhlici Notarii suhscriptione , et alicuius prelati vel Curie ecclesiastice Sigilli impressione munitis fidem uhique de- cernimus adhihendam, in eorum ecclesiis dum populi multitudo eo ad divina convenerit, duohus aut trihus diehus dominicis vel festivis puhli-^^ \

8 Colonien Parrhifieii 1.2. ** q^totius 2.

LAMENTATIOXES OBSCVRORVM VIRORYM [VETERKS]. 337

rari faciant, etiam si expcdiat, sermone vtilgari, ut qtianto citius fieri possit, tale nefandum scelus quod hercsim sapit, ne uiterius serpat, pe- nitus extirpetur. Non ohstantibus constitutionibus et ordinationibus apo- olicis Cetensque contrariis quibuscunque, Datum Rom^ apud sanctum Pe trum sub anulo Piscatori$, die .xv. Martii. M.ccccc.xfi/. pontificatus nostri Anuo quarfo. Ja. Sadoletus.

7.

C loannes Strausfederius Nicolao Caprimulgio .S. P. D.

10 Mxdta mihi litteris, conplura vivo narrantur sermone, quc quantum

mihi ac nostre coniurationis complicibus displiccant , neque calamo scri-

bere, neque vocalibus organis cxplicare possum. lllud tamen prt^terire

im valeo, quod nuper a quodam iurisconsulto haud vulgariter erudito

jion sine colere motu dictum accepi , 'Quando inquit 'OUilambitis, unus »

Vkde obscura Beuchlinistarum aliquot cohorte, homo nequam, salaces suos

plane histrionicos prosequi volebat iocos, et signum suf amic^ in fo-

us merda notare, longe rectius has litteras S. N. sive K. N. sub merda,

eo quem in almanica lingua faciunt sensu, Aut certe si magis versu

ludere placuisset, *'Hic os prcpone, crucis signo (per quod redempti

ttsj longe pertransito\ collocasset. F.o namqtw pacto ptdchra fa-

ia (ut vestri leckerii dictmt) talique Itido maxime (sicufi dicelntt) con-

t. At crucem tam impudentibus rebus adhibere, eamquc permer-

e, ac postea de ufroque gloriari, nimis aperfe (inquif) lesu naza-

i olet blasphemiam\ Ilqc ille. Ego vero tametsi vera itltim ioqtti,

-ihpropria dictante conscientia non ignorarem (qtiwn teste Augustino Con-

scientia sit mille testes) ipsi tamen nostro more et ex suf/ifo calore \ mottts]

mala imprecabar plttrima, sed stilt silentio, et prorsus nullo audienfe,

qttum vulgaris turlm, tofusque ferme ciertts, pessima qtteqtte de nolds el

sentiat et loquatttr. De contradictionibtts attlem Zacharie Lttrensis \thco-

yilogortm amici\ recle attgttrattis est Lttl zbttbularitts noster, nam \ iH'nittts Ai

a nostris | abhorrent inslittttis. Ntdlis itaque rebtts alfenlis eliam veris, qttc aViii

vel contra nos vel pro theologis valere dignoscttntttr, hoc unttm nobis

ngendum esl , ttt noster Hettchlin apttd rttslicanam mtUtitudinem nu/lale-

,tus decidiss4; videalur, aiU in tenebris nobiscttm deUtcscat. Iccirco aslu, •

bjKjflWi^, mendacio ei si quid aliud est, qtio theologos, etiam falso, in-

W^mare possimus, semper ulamttr. I)e veritate enim ct iusticia ntUla

w^mfHs certa e$t $pes, Celertim dii fata secundent, quum vel T/icocrilo

■^" * ftpml /. a»l 2. '* tMqnoi omneji. *• noni\ccv.hni. »* Aiib:.| QufnHI. in9t.oT.V, 11,41. «* ipc 2. " T/ieocr. IV. 42. *EXn(dtg iv to>otciv, avhmoxoi d> 9av^t$,

RPP. OBSCVROR. VIROR. 22

338 LAMENTATIONES OBSCVRORVM VIRORVM [vETEREs].

teste Vivis duniaxat sperandum sit. Vale diu. Moguntie ex domo lu-

ctus et convivii [quam vulgo Coronam appellant]. Anno quo supra. Sa-

luta nobis poetas quos istic nosti nobis amicos [et theologis inimicos]. Iterum vale. ^

8. 5

C Nicolaus Caprimulgius

loanni Strauftfederio.

Proh luppiter! proh dii immortales! quam calamitosam mihi scri- psisti epistolam! Utinam me gladio transegisses , ubi me tantis enecasti doloribus. 0 tremendum apud inferos Pluionem! Alii nobis ludibrio\^ esse consueverunt , ai nos illis modo. ceca nimium et inconstans (ui vi- deo) est Foriuna, que meriio cecis nobis suique similimis favere debuisset. Quid multa ? Ego cholericus sum nihilque iniuriarum pati possum, quibus si iterum vel per litteras fuero, vel certo vulgi rumore ante prospecium correptus, laqueo gutiur infringam, quia satius est me meis rebus gestisn apud inferos florere, quam hic sub orbe lunari a theologis aliquam in- iuridm paii. Sic fac ei vives. Wale. ex Lyptzick. [ei saluta nobis lo- vem, nostri ApoUinis omniumque Musarum patrem.]

9.

C Petrus Haphenmusius

Francisco Genselino Schelmoni .S. P. D.

Tristi sum patre genitus, matre melancolica, Pairuum habeo im- portunum, difficilem, querulum, Amiiam quoque cunciis invisam. Non mirum igitur si irisiia iibi nunciem, Iniravi nuper ecclesiam in fesio naiivitatis Chrisii, magis ex precepio quam ex bona voluntate, Et eccei^ docior quidam Zacharias nomine, nemini non dilectus, habebat in manu sua breve quoddam aposiolicum, in quo iotus obscurorum grex eterna maledictione cum omnibus suis complicibus severissime puniiur. Muliis iiaque in nosiri contumeliam coram clero ei populo in medium prolaiis, steniorea cepit voce clamare, 0 maledicia et execrabilis Obscurorum^Q secta! 0 temerarius hisirionum exercitus! 0 fetidissimi ludionum greges! 0 impudeniissimi in omnes sycophante, qui neque deo parcenies nec san- ciis eius viros bonos, pro ecclesia dei conira oculare speculum ad san- guinem usque decertantes, contumeliosis lacessere conviciis non erube-

^^ Hahenmufius. /. ^4 intravi 1. Accessi 2. 25 g^ ante bona omis. 2.

LAMEKTATIOJfBS OBSCVBOBVM VIBOBVM [vETBBBS]. 339

scttnty cum nihil ad rem facientes Capnioni suo plus noceant quam pro- sint. Hec et his similia doctor illc constanter protulity in me s^penu- mero tortuosos deflectens oculos. 0 quam mihi timui \miser\y cui mors propior erat quam vita. Nam si vulgaris plehecula me unum ex illis hesse intellexisset , nunquam vivus rediissefn domwn: quum, teste Atexan- flro Gallo,

sit vtdgus pelagus indeclinabile virus. \'ale ex Norenherga Anno quo supra.

10.

'0 C Franciscus Genselinus Schelmo . Ji«^

Haphenmusio Philocapnioni .S. P. D.

Tristicia exiccavit cor mevm, et caro mea immutata est propter

deum. Non sunt mihi nova qu^ scrihis, sed omnia que in hrevi aposto-

lico continentur, apud nos invaluere, et divum templis puM/citus affixa

i^nemo non aspexit. Ve nohis insipientihus ! quo suhitus calor, quo furor

poeticus, quo insana maledicendi rahies nos malefidos perduxit? Hono-

rare voluimus loannem Beuchlin [patronum nostrum], at ^terno iltum

dedecore, recte rationis ohliti, plus ^quo commaculavimus. Fecimus qu^

nosiri fuerunt muneris, licet nemo sapientum (ut sub rosa tecwn loquar)

i^boni illa consulat. Verum enimvero, ut equali te dolore extimulem , et •

par pari censear retulisse, Erasmus ipse Roterodamus , thcologorum di-

sertissimus (hei mihi vereor dicere) in epistola quadam ad loannem C^-

V^t^ium sese a nohis commendatum fuisse, vehemenfer detesfatur, Ne igi-

■mr soli sapere videamur, iustum tihi illius exemplar his occiitsum litteris

^^ transmilto , ut commissi criminis nos quandoqne pcniteat, nosque impu-

MJ^fntissimos esse ganeones non ignoremus. Vale ex Fritmrga sexto Gr^-

■^fcrMW kalendas [et Pythagoram tacendo imitare\.

\Episiola Erasmi Roterodami quam hic honoris grafia inferposuimus , ut ea que fafso illi a malevotis ^ imposita fuere quantotius evanescant.\

C Erasmus Cfsario suo .S. D.

iMagnopere mihi disjtlicebant episiolf obicurorum virorum. iam tum ab initio: delectare potuissel facecia, nisi nimium o/fendisset exemplum. Mihi placent lusus, sed ciira cuiusquam contumetiam, Sed molestius

* Atex. GaU. dc gencrib. noin. v. 102. „Hoc vulgus ... vlrug". " Trist.J cf. loann. XVI. 6. caro etc.] Ptalm. CVIII. 24. ** commcndatum /. landatnm 2, " -De hac epititoU videsis Hatt. opp. I. p. 119. n. LXI., nbi eam rfiprtivlmu». " . iam tu ab initio delcctarc /. 2. *^ oflfcndirO 2.

22*

340 LAMENTATIONES OBSCVKORVM VIRORVM [vETEBEs].

fuit quod in poUeriore editione mei quoque nominis mentionem admiscue- rint. Quasi parum fuisset ineptire, nisi nos quoque vocassent in invi- diam, et magnam partem fructus tot studiorum laboribus expetiti cor- rupissent, Ne id quidem satis est visum. En alter libellus priori adsi- milis, in quibus crebra mentio fit eorum quibus scio lusus huiusmodi ne- 5 quaquam probari, Quam male consulunt isti, non solum in seipsos, ve- rum etiam in omnes quibus bon^ littere chare siint. lam illud est omnium molestissimum mihi, si modo verum est, quod mihi istinc reversus famu- lus meus lacobus narravit, apud complures haberi Colonie libellum ne- scio quem in lulium ponti/icem, quomodo mortuus exclusus sit celo per lo Petrum. Audieram iam pridem huiusmodi fabulam actam in Gallia, ubi talium* nugarum immodica licentia semper fuit. Eam opinor aliquis in latinum sermonem transtulit. Demiror quid istis in mentem veniat, cum sic ocium et operam perdunt. Ceterum admiror esse qui suspicentur tam insignem ineptiam a me profectam, opinor ob id quod sermo fortasse sit i6| paulo latinior. Lusi quidem in Moria, sed incruente, nullius famam no- minatim perstrinxi: in mores hominum lusimus, non in famam hominum. Que si vera mihi nunciavit famulus: nondum enim satis credo : queso te, vir

a 5 optime, ut istiusmodi nugas impias pro |'| tua virili premendas cures, prius- quam excudantur , non quod isti digni sunt, quibus hoc pre^tetur bene-vt ficii, sed quod nostrum est, publice studiorum honestati consulere , quam isti talibus lusibus indigne contaminant. Porro quod ad me pertinet,

15 i scio neminem fore, qui me norit, quin satis intelligat, istiusmo\di nenias mihi supra modum displicuisse , quippe indignas eruditis ac probis viris. lacobo Hornensi multam ex me salutem dicito, cuius epistola dici nonn potest quantopere sim delectatus. De composita lite Reuchlinica utinam vera nuncies. Nunciavit mihi quidam Alcmariensis, te alteras ad nos de- disse literas, verum eas nondum accepi. Bene vale, doctissime Cesari, Antwerpie postridie assumpte virginis. Anno .M.ccccc.xvii.

M

C loannes Arnoldinus Lyricen Pultrono Fenestrificis totique obscurorum cohorti .S. P. D. Vulneror, et clausum porto sub pectore telum, |

Crescit et assidue plaga dolorque mihi: Sed ferientis adhuc non audeo dicere nomen,

Nec sinit aspectus plaga videre suos. ^*

Miserum est exturbari fortunis omnibus, patres conscripti , acerbum

^ in post. ed.] Vult epist. I. 42., primam appendicis voluminis I. ^ libellum] a nobis vol. IIII. p. 421. sqq. exhibitum. ^^ fenestrificis 1. cultrifici 2. ^^ Vulneror etc.'\ Versus nescio cuius artificis.

LAMENTATIONES OBSCVRORVM VIRORVM [VBTBRBs]. 34 1

tjuoque a doctis contemni, acerbius a docio et sapiente. Quid mttlta? Magnus ille Erasmus sacr^ theologi^ doctor, poeta et ifisignis orator, nos veluti pestem quandam detestatur, fugit, insequitur et odit, Uhi nunc vires nostr^? ubi elatus animus? ubi noctunn^ insidi{!? ubi sesquipedalia

bverba? hunc nostrum dolorem nulla auferet vetustas, Mors est nobisam in olla, nulli diem proferre licet, Agimur etiim fafis, id quod not^is est inevitabile. Homo proponit, deus vero rem ipsam (ut video) disponif. Nulli sua manet spes,

Quique non est hodie, cras minus aptus erit.

10 Suspendamus igitur nosipsos \in obscuro], ne tam intolerabilibus tam- que mortiferis cruciatibus indies exagitemur. Quid vobis animi sit, que vires, quod consilium, qu^ tandem defensionis nostre propugnacula , me certiorem facitote. Dii bene vortant. Valete diu. Wormaci^ ex domo Schelmonis lud^i male circumcisi [et summa nobis amicicia coniuncti].

12.

IV € Pultronus Cultrifcx

■ loanni Arnoldino .S. P. D.

marminibus carmina debentur. i Nil intentatum nostri liquere poet^,

I Nec minimum meruere decus, vestigia Gr^ca

L Ausi deserere et celetfrare domestica facta. nos contemnunt , stutti sunt. viri profecto sumus, ef omnia sine Theseo [et in vanitate non /icta] ojHTamur. Stentorea clamamm voce, et arrogantiam veiut parentem colimus. Si iu vel Theotogos vel Ort- nwinum times, in malam abi crucem, aut te rorvi in rotis eviscerent. bestia es, nasturcium edr. Excitare, vigita, animum sume. Noli Epi- menidis somnium dormitare. fjuid desperas? Vitulo primum submerso puteus clauditur. Exifus acfa probattit.

Scimus inurbanum lepido seponere dicto, ^ Legifimumque sonum digitis catlemus et aure.

\filfis erunt presidio lud^i. Lttrent viot^'. Suam quisque domum tueatur.

fcTunc tua res aqitur , paries cum || pro.ximus ardet. a 4^

solus et, nostrum rero mutti. (Jmpropter ut tu{' pefitioni saiisfa- ciam , si notris timor incubuerit gravis , Caspios petemus montes, ubi ne- V, que theotogi, nequc fidei rathtflicf lia\ltitant dcfensores. \ Si vero te ipse f »* susjtenderis , penas nolito cxtitncsccre inferorum. Mortales cnim sumus,

* aaferat /. *••" tonqj 2. *• reltqere /. fforat. art. poet. 285. tqq. •• //orat. I. c. 273. nq. »' Cnret i.2. * /forat. ep. I. 18, M.

342 LAMENTATIONES OBSCVRORVM VIRORVM [vETERES].

et animam fortasse ndbis cum pecudihus communem consecuti.] Vale fe- liciter cum nostro Capnione. Moguntie ex puhlica corona^ Obscurorum portu, Anno quo supra.

13.

C Conradus de Zuiccavia

Doctori Grillo,

Obscurorum Advocato .S, P, D,

Omnia nobis adversa sunt, doctor egregie, omnia prostrata ac di- ruta iacent, clamantque in plateis et puelli et edentule quedam ayius [hisce, proh dolor, verbis nobis iliudendo]: 'Os habent et non videbunt,io oculos habent et non loquentur, aures habent et non odorabunt, nares habent et non audient, manus habent et non ambulabunt, pedes habent et non palpabunt, non clamabunt in gutture suo, Similes illis fiant qui confidunt in eis\ His Psalmiste verbis male intellectis aliisque id genus conviciis publice infestamur. Posuisti tenebras [,Grilie,] et facta est nox, \b per quam pertransibunt omnes bestie sylve. Si bonus vir es, si eruditus, si eloquens, hisce maledictionum vinculis nos quamprimum exolve, Quod ubi feceris, te ludei ut deum suum colent ac venerabuntur et aureos in Arabia montes pro tuo salario recipies. Lege Marquardum in Institutis, revolve loannem de Garlandia in legibus, Petrum Helie in decretis, Mam- » motrectum in Sexto et Clementinis. Consule etiam ideas Platonis, que olim in Phocide pallentes Apollinis begutte fuisse dicuntur, Accede ne- bulonum latebras et fornices , ut eruditior in rebus nostris et ad omne malum theologis inferendum audacior fias, Ceterum mihi quamprimum rescribas velim, quid hec quinque arabica verba significent: Oxus, per-i^ doxus, reveloxus, rammeldipotsus , rammeldiblesen , et hec duo gotica, Inkus perquinkus, De his certe nihil scripsit Virgilius in bucolicis, nec Marcolphus in suis fabulis. Vale, doctor venerande, et pone ante ocu- los tuos specillum illud quod tibi a ludeis ex Francfordia est missum, nam per illud instar noctue omnia mirabilia mundi videbis, [ Vale] ex Lypt-\ zick die sexto ante festum sanct^ Saturitatis,

^^ os etc.] pervertuntur psalmi CXXllll.lQt. sqq. verha. ^'= convitiis 2. Posuisti] Psalm. CIII. 20. 20 reuole 1. 21 fexto et omis. 2. 22 begute 2. 27 Vergi- lius 2. 29 Pj,q verbis tibi ... missum. in 2. est: in fpeculo oculari loanis Reuch- s lin e depictu. ^" lyptzich. 2. ^i f^turiat^. 2.

LAHBNTATIONBS 0B8CVE0RYM YIRORVM [VBTBRXS]. 343

14.

€ Docior Grillus

Conrado Zuiccaviensi .5. P, D,

Accepi litteras tuas nectare mihi atque amhrosia smviores. perlegi

hfere totum Ovidium, ei quos mihi legendos decrevisti, sed non invenio

quo modo vel meipsum vel nostros contribules tueri valeam. Peccavimus,

inique egimus, Non est inter nos qui faciat honum, non est usque ad

unum. Si enim scrihendo et offendendo annis multis iam primi semper

fuimus, necesse est ut modestam et hene meritam adversariorum [nostro-

19 rum, aut potius in Christo amiconm] responsionem tohremus. Si vige-

sies, si quinquagies, si centies alios indigne l^simus, quare nos semel of~

fendi [fet id quidem citra offensionem)] non patiemur? Nequitia est qu^

te non sinit esse senem. Decepti profecto omnes sumus. Credidimus cnim

defensionem loannis Reuchlin veram fuissc, || at nunc olfacimus (ut in ««

\hlibris reverendi Inquisitoris luce clarius continetur) eam esse falsissimam.

Folio namque tertio defensionis su^, facie prima, hanc sibi Capnion a

C^saria maiestate generalem fuisse questionem ohlatam scrihit , utrum

omnes lihri lud^orum perimendi sint pr^ter bihliam. quod quam sit falsum,

Kmandaiis imperialibus s^pius impressis deprehendiiur, Dicil pr^terea iem (in favoremne lud^orum, an minus, ig\noro) neminem ex omn/hus Bij lanis pontiftcihus fuisse , qui ludaicorum librorum exterminium petivis- tet. Hoc certe argumentum etsi (velut negativum) vaieat nihii, a iurecon- sultis iamen et ecclesi^ doctorihm contrarium prohatur esse verum. Ipsius etiam consilium a nulio (ui accepi) proditum fuit, sed per illustrissimum

tkprincipcm Urielem, archipr^suiem Moguntinum, iudicem sive commissa- rium a serenissimo nostro Imperaiore constitutum , legitimo (id quod fa- . cere debuii) sollicitatori ohlatum. Nec concors ab aliquo excogitari raiio poiesi, Capnionis minus quam aliarum universiiaium consiiia legi a Co- loniensibus docioribus debuisse. Faisum est etiam, manuale sperulwn lo-

nannis Pepericomi, viri (ui audio) pr^staniissimi ct optimi, a Coioniensi- bus iheologis fuisse composiium, quum in Alemania iiiud superiore im- pressum ediderii. Ceiera reiinquimus, qu^ si pariiculatim enarrare vo- luero, me sii dies defeciurus, ei non episiolam sed volumcn amplissimum scribere cogerer vel inviius. Si iiaque falsis persuasionihus decepii, ho-

nnos viros indigne Igsimm, correpiionem etiam modcstam surda aure prf' iereamus necesse esi. Quid autem Ula verba signi/kent, Oksus, perdo-

' Non e»t qui e/c.J Psalm. XIII. 3. rcibcdo 2. "•*» offendi /. tnnf^i 2. fn- nem. /. 2. an fanuni ? profecto i. pterea 2. •* falsiss. etc.\ Hccoquil Ortvinum qutr Pepericomus ad tadhm tuque ReuckUno nlfiecerat. *> petiairTent. /. ** (etn velai 1.2. ^ audio) satis eniditi a 2. >• Oxas 2.

344 LAMENTATIONES OBSCVRORVM VIRORVM [vETERES]. |

xus, reveloxus, cum ceteris que sequuntur, nondum apud Martialem repperi. At Virgilius in .xx. libro Eneidos, et Aristoteles in .xiiii. phy- sicorum, capitulo nonagesimo nono, circa finem, dicunt proverhium He- ctoris fuisse, occulta cuius virtute multos Grecorum interemit. Que scri- psimus , in scrinio tui pectoris conserventur. Sigillum autem quod vides,h mihi commodato dedit lacohus lohel ludeus quinquies circumcisus , et honus Reuchlinista. Vale. Ex Tuitio, decimosexto nonas Apriles.

15.

C loannes Pellifex Secundus in ordine Obscurorum i

suo Capnioni Thalmudist^ .S. P. D.

Scripsi alias, ut nosti, Ortwino Gratio sacerdoti figurate thcologo- rum ridens schema, finxique in secunda ohscurorum epistola me hahitu deceptum, ludeo theologie doctoris loco, puhlica in platea , maximam hahuisse reverentiam, Papalem quoque nonmdlis et episcopalcm in foro 15 anime concessam auctoritatem hereticorum more detestatus sum. Quod cum uni predicatorum nuper confiterer, nihil consolationis accepi. Ille enim difficilis, querulus, anceps et morosus me ahsolvere recusavit. At- tonito autem mihi plurimumque admiranti ac plane stupido apertissime dixit, neque se neque alios sacerdotes (etiam si summus pontifex essetj 20 nos gravihus illis peccatis commissisque scelerihus et puhlicis criminihus [atque hlasphemiis] exolvere posse , nisi puhlica prius revocatione a nohis facta puhlicam susciperemus penitentiam. Ecce quanta pro te patimur, mi Capnion, quihus exagitamur discriminihus , quos sentimus dolores. Si a%^pro\pheta es, si orator et poeta [,si tertius Cato,] ac noster tandem pa-a tronus, consule ohsecro mihi quid sit optimu?n factu. Salutat te pluri- mum uxor Pepericorni et Laurentius Pepericornus , filius loannis, do- ctus adolescens, qui Colonie in Laureto (quod Greci daphnona vocant) honis artihus operam impendit, tihique non parum minatur. Vale ex - Mollem in festo Bacchi. 1 %

^ Vergilius 2. ^ lac. lehiel Reuchlini prseceptor. ' Tuitio] Deutz. 10 Thamudifte. 1. 12 figurate omis. 2. ^^ habitu i. talari veste 2. 24 quas 1. 30 MoUem] Miilheim ad Rhenum.

LAMENTATIONBS OBSCVROBYM VIBOBYM [VBTEBBS]. 345

16.

€ Capnion Phorcensis By>

loanni Peltzflickerio resipiscentiam,

Si male scripsisti, male tihi sacerdotes respondere oportebit. Est

5 enim ^quum &t salutare. Nihil pro me pateris, bestia. nec propheta ego

sum, neque obscurorum patronus \,quanquam mee litter^ ante annos aii-

quot Coloniensibus miss^ idipsum approbare videntur]. Dii de^que, in-

feri [quoqtie] et superi vos omnes perdant. Non sum reus ipse illorum

criminum originarius, Nauseam habeo super cibo vestro levissimo, Dis-

\^plicent mihi epistole vestrc. Nemincm ursi neque levavi. Conviciorum

ac htasphemiarum conscribendarum munus vobis co?nmisi nunquam. \Ta-

cita igitur tibi sudent pr^cordia culpa.] Vos enim obscurissi?ni ?iebulo-

nes omniumqtte histrionum pri?tii, sw?wum mihi ponti/ice?n ac o??ines bo-

nos per totum \p^?ie] terranm orbe?n i?ii?nicos fecistis. Quap?'opter sus-

^^pensos vos esse vellem in furca?n, aut a Cerhero i?iferorum cane dis-

cerptos, Vale infeliciter. Ex Stutga?'dia in profesto Iovis\, veri et im-

mortalis poetantium dei].

17.

C M. HiUbrandus Mammaceus

doctor in compositis verborutn, et plus si veliet,

Conrado Zuiccaviensi poet^ larvato

.S. D.

'overbitim est aptid nos, mi charissi?ne Co?i?'ade, pius octtlos vi-

qua?n ocuium. Doctor itaque Joan?tes Iteuchlin est valdc subtilis\,

'* acer etia?n ac vehemens] in scriptis suis, nec est aliquis in mundo qui vel

ipsixts contumeliis vel oculari spvculo respotidere possit. Quare igitttr

titeologi se ia?n insig?ii tamque glorioso ho??ti?ii oppo?itt?it? potitis \fortasse\

moreretur qttntn conviciis parccrel. Vale feliciter, Datutn ex Tubinga.

* peirHickerio 2, '" Convitiorum 2, "i* /uv. sat. 1. 167. „.... tacita su- nt prncordia ctilpa"*. " tanqj 2. »* conoitiis 2. f^licitcr 2.

346 LAMENTATIONES OBSCVRORVM VIRORVM [vETERES].

18.

C Magister Conradus de Zuiccavia

domino Hiltbrando Mammacio

et communi omnium latrinario

.S, P. D.

Vidi litteras tuas, nec vidi solum, sed diligenter perlegi. Satis e, circumspectus in rebus tuis, nec est sub orbe lunari homo, qui tua possi , mali consulere. Felix qui nihil debet. Que dubitas, ne feceris. Hii enim Coryceus est, qui plus equo ad rem auscultat. [Lauda igitur parce at parcius vitupera.] Ego tamen quia sum Pompilii circulo septus, pauci. tibi respondere volui. Vale. Ex Noremberga [et Cimmeriis te semper te nebris invoive]. Anno quo supra.

19.

C Guilhelmus Capniolambius

Mattheo Mellilambio canicide .S. P. D.

Complures mihi retulerunt, vir humanissime, loannem Reuchlin Le gum doctorem valde bene et cum maximis honoribus in urbe romani contra theologos Colonienses stare. hoc tamen ego credere nequaquan possum. Nam si Stutgardie [apud Suevos] feliciter habitat, et ibi ii letitia vivit, non potest stare in urbe romana. Quis enim in uno et eo dem loco simul et semel esse posset? Nihil affers, filius es terre, lapi hidemque mordes, et sa\\pientia in primis tua vino obumbratur. Vale. E'^ Francfordia, in profesto Pontiani.

20.

C Mattheus Metlilambius

Guilhelmo Capniolambio .S.

Non stat in urbe Romana Capnion ipse, sed quiescit ac sedet h Stutgardia, illumque iussit Plato sub arbore Porphyriana quiescere. Pe tiit sepenumero concordiam cum theologis, non solum Moguntie, sed ii urbe etiam [(ut audio)] romana. Ipsi tamen theologi generosam haber<

2 Magister omis. 2. ^ Mamaceo 2. * Pro et ... latrinario in 2. est: nouaz dictionu fabjo. ^* Nojenberga. 2. ^^ Anno quo supra. omis. 2.

i^ canicide. non habet 1. ^^ Colonien omis. 2. "-23 Ex Francfordia tutis simo ludeoJI^ pojtu. 2.

wKfivnt I pr(

LAMSHTATIOME8 OBSCTBOBYM VIBOBVM [vBTSBSS]. 347

Junt \ pro Christo litem, qmm iniqttam in fide cotwordiam, Cum au-J^ilj tem sedes apostolica voluerit , Gordii nodum dissoivet, ne tanta post hac in ecclesia dei scandala invalescant, Vale ex Moguntia .Jxv. nonas Martias etc.

21.

C Petrus Negelinus

Stephano Calvastrio ,S. P. D,

Nupti^ mihi habend^ sunt in Zutphordia. Despondi enim sororem

meam uni poet^ taii quali, de nurnero obscurorum virorum. Quapro-

'fer te oro aique obsecro, ut mihi unam lunicam commodato dare velis:

a enim dominus opus habet. Nam qui male est calceatus, sordidis

pedibus c^naculum ingrediatur necesse est. Vale feliciter\, et agamus

omnia pingui Minerva]. Datum in Treveris. Anno quo supra,

22.

is C Siephanus Calvastrius Metrifex

Petro Negelino .S. D.

Tunicam quam a me petis habeo miflam. Ego apostolorum excmplo tma dumtaxat contentus sum, et ambulo per totam cum sacco per civi- t4iiem, Nisi iudex apostolicus nuper mihi adiumento fuisset, cxcnmmuni'

:9cotionis procui dubio sententiam proptcr importunitatem creditorum meo- rum iam diu incurrissem. Non possum igitur tibi commodato dare iuni- ram menm. Nam teste Alexandro Gallo,

U non mutabis, donec pluralc videbis. t-esium i alentini pr^teriit, ^stas appropinquat^ fJores oriuntur, non est tibi

ntoga opus. Vale ex Monasterio, pridie kalendas ^gyptias \et Epimenidis somnium semper dormita], Anno quo supra,

23. € Schctmo Schelmonis Genselino Genseliano et Marcolphi ex sorore nepoti " ,S, D. P.

Audio te in grammaticis disciptinis unum esse omnium cruditissimum. )pter te oro atque obsecro, ui mihi quamprimum scribas, quotnam

iBoda 1. ** Pro Trcverin halttt 2, montibns cisslpinif.

per de industria repetitum videtur, ut cantitena particutam verba faciant. Cf. in dial. MercuHi et OttUamhii, psj^. .353. v. II. «• Alex. GaU. IV. dodin. v. 2. »U non nmtabis, donec plnrsle tenebis**. ** Anno qno «upra. omia. 2.

b

348 LAMENTATIONES 0B8CVR0RVM VIRORVM [vETEREs].

sint in Donato aves? quid preterea comedant, quo deinde avolar\e con- suever\unt, et quot sint ibidem metra. Hec enim si mihi cognita essent, theologos disputando obumbrarem. Vale Ex Buckelmunda. duodecima idus Septembres [et cave ne anseres nostri inter olores strepant].

24. 5

C Genselinus Schelmoni suo ,S. P. D.

Recte agis, mi charissime Schelmo, tum quod eruditos consulis, tum quod tibiipsi confidere non audes. Nisi Tibullum profiterer [et Nasonis amores], tibi certe respondere non possem. Sibylla tamen hic non est opus lo interprete. Tres sunt in Donato aves, passer, aquila, milvus, [que] fru- * ctus et species comedentes in antiquam silvam avolarunt. Ad ultimum vero tria dumtaxat comperi in Donato metra. Primum, bj»' Arma sub adversa \^posuit radiantia quercu.

Secundum, i5

Multa super Priamo rogitans, super Hectore multa. Tertium,

Ut docuissemus, docuissetis, docuissent. Cave, mi charissime Schelmo, ne hec occulta Minerv^ mysteria theologis manifestes, quum neque in libris Sententiarum , neque in Secunda Se-20 cunde tam preclara inveniantur. Vale Ex Hercinia sylva[, et asinum imitare, qui magis stramina optat quam aurum]. Anno .M.ccccc.xviii.

25.

C Pulironus Sycophanta

Murcide Liripipiano .S. P. D. \ 25

iijb Video equidem nostrum aliquot vehementer siiis gaudere conviciis, et epistolarum nostrarum lectione plurimum delectari. Contra autem viri gra- ves (proh pudor nefas est dicere) faciem suam avertunt, et vix lupana- ribus dignas , immo flammis et facibus congruas expresse prommciant. 0 inconstantem rerum omnium vicissitudinem ! quantum tamen mihi videre 30 videor, extrema gaudii luctus occupabit, nosterque natalis, nigro noiandus lapillo, inter nephastos computabitur. Vale ex Franconia cum tuis con- tribulibus [et omnes Ha?nadriades ac Oreades meo nomine plurimum salutato].

2 sunt 2. *2 fylua 2. 22 A.nno .M.ccccc.xviii. omis. 2.

^^ conuitiis. 2. ^° t~ omis. 2. ^* extrema] Proverhior. XIV. 13.

LAMENTATIONES OBSCVRORVM VIRORVM [VETERES]. 349

26.

C Liripipianus Pultrono suo ,S. P. D.

Quas mihi scripsisti literas , minime placuerunt. Si siimmus ponti-

^fex, si magnus ille Erasmus, si viri sapientes et honi denique omnes no- stras conte?nnunt epistolas, illorum etiam contemnamus sententiam necesse est. Experit^e obsec?^o, quomodo vestris istic histrionihus ac parasitis ?iostre placeant Obscurorum epistole. Docti omnes sumus, tieque Scho- tum timemus neque Platonem, Experire inquam, quam sint et meretri-

^ culis.gr ate. Est eni?n ?isus in illis ?nultus , qui et tristem apud inferos Plutonem, manesque sepultos ad cachinnum excita?'e queat , mortuosque ad vitam revocare. Sed quid de risu tantum ? iocos nostri salebrosos lu- dosque theatrales suis adiecere epistolis, ut varieias ipsa (que teste Poli- tiano lectionum est irritatrix) blandissimu?n quemque lectorem non possit

^non delectare. Secuti ?nehercide sumus patres ?iostros, qui Iocu?n dee Veneris fcuius et nos assecle su?nus) /ilium esse voluere. Quid igitur risu blandius? quid ioco iucundius? quid Venere suavius, que prolem sua?n non potest non amare? Loqua?itur theologi que velint, nohis vivendum est more nost?^o. Vale Ex monte Par?iaso. Vale obsecro. te e?ii?n anxie

« depe?it Calliopeia Mmaru?n om?iium Musa. Iterum vale. Tu quid sentis, nobis quamp?imum rescribe [et esto Epicurus suhans].

27.

C Petrus Olfontianus

Nicolao Haversack .S. P. D.

Multi nos contemnunt, Nicolae, at nos Thrasonem sequamur glorio- sum et id genus hominum leve, quod rei ludicre pallentem impendit ope- ram, eaque gravissimas abigit e mente curas. Salibus fruamur et ioco, risu etiam, si necesse est. [Co?ivitiis quoque et hlasphemiis nostrum par- cat nemo.] Comedamus insuper et hibamus in cha?itate non ficta. Pa- ^tritos adhuc imitor mores: hibo, rebibo, vo?'o, devoro, quod omnes assole?it cognomines nati meis maiorihus. Plus ceteris ingurgito. Ileluor etiam, quare Ileluo nomen mihi. Vale feliciter ex navi stultifera [,uhi tu pri- mum (si voles) locum ohtinebis]. ||

*o Calliopea 2. «^ adhuc /. ego 2.

350 LAMENTATIONES OBSCVRORVM VIRORVM [vETERES].

28. bij C Nicolaus Haversack

Petro Olfontiano .S. D.

Que de rim et ioco scripsisti, mihi non displicuere, Cave Pythago- 5 ram tuo adiungas choro, quem Plutarchus scriUt, risu, ioco, et facetiis abstinuisse. Quare et theologi fortasse eundem secuti, tristes frequenter nimiumque graves esse conspiciuntur. id quod Vergilium previdisse credi- '^iderim, quum libro sexto tristem in vestibulo infero\rum cecinit habitare senectutem. Nonne satius est nos edendo, bibendo, chorisando, dormiendo k vitam nostram produxisse, quam ieiunando, orando, abstinendo et sacros theologorum ac iurisconsultorum libros revolvendo eam abbreviasse. Vi- num neque anseribus crevit neque anatibus, sed hominibus solum, his presertim qui obscuris utiles viris, non minus grecari quam eo uti no- runt. Vale ex Moguntia. 11

29.

C Olfontianus

Haversackio

.S. P. D.

Que de vino scripsisti, libenter omnes legimus. MoUio enim sum-n ptum (ut Mellilambius noster interpretari consuevit) acuit ingenium, de- bilibus quoque dat gressum, et cecos Uluminare videtur. Nemo nostrum cephalea, nemo hemicranea (talibus capitum morbis) laborat. Quapropter ne ab instituto nostro et veteri consuetudine recedamus, semper Hiaccho, semper voluptatibus , semper arrogantie ac temeritati inherere debemus, 25 ut sic tandem furore pleni poetico invectivis, conviciis, contumeliis, blas- phemiis et heresibus novis inimicos nostros operosius persequamur. Hoc [quoque] Lucilii carmen ad mensam tuam suspendito: , Vivite lurchones, comedones , vivite ventres,

Vale ex Francfordia. Anno quo supra. 30

' fequenter 1. « cf. Verg. Aen. VI. 575. ^^ fecnectutem. 1. " facras 1.2. *3 anceribD 1.2. et sic solehat Ortvinus.

26 conuitiis 2. 29 /^,^^^7 ^p. Non. Marc. p. 10. '» Frafojdia 1. A9 q fup omis. 2.

LAMENTATIONES OBSCVRORVM VIRORVM [vETEREs]. 351

30.

[Sequitiir dialogus Mercurii et Ollilambii Ohscurorum trium- viri, qui in celum volens ascendere cecidit in cloacam Vulcani.]

C loannes Crahacius

0 Guilhelmo Zuickano .S. P. D.

Mitto tihi dialogum, quem e greco nuper in latinum transtulit Petrus Liripipianus , liomo acer et strenuus in rehus nostris, quem deinde Ni- colaus JHusio nobis audientibus hoc modo in obscurorum consessu cru- deli satis animo memoriter recitavit.

10 C lupiter (inquit) vocatis nuper omnihus in concilium diis virum pro se in celis et prudentem et eruditum. substitui voluit. Conquestus est enim se nimio confractum senio cursus planetarum totamque celi machi- nam diutius regere non posse. Optavit itaque hominem (ut dixi) erudi- ium ac sapientem qui rerum esset archanarum custos, et celestis ianue

^'^ diligentissimus observator, Qui lunam extinctam incenderet, vigilanterque provideret, ne deorum quispiam lovem cum lunone sorore sua dormien- tem temerarius excitaret, Itemque ne solis equi alio deflectentes oceano submergerentur , aut meridianis perirent ardorihus. Huic enim homini (inquit lupiter) curam daho ut ex ohscuris hominibus cacodemones fa-

'iyciat, eosque collocet cum creatis simul animahus in comparihus stellis, Curam etiam habebit, ne Saturnus planeta cum virgine , signo celesti contendat, multisque aliis preficietur rehus, modo nostra maiestate \\ deo- bij^ rumque Hospitio non indignus habeatur. Quod lovis prQceptum admira- bile satis et nunquam auditum cum dii simul omnes simulanter annuis-

^*sent, missus est Mercurius, deorum immortalium ?iuncius et eloquentia ce- teris plurimum antecellens, in hoc humile viventium domicilium, quam terram dicimus. Qui cum orbem usque totum pene perlustrasset, deorum instinctu (qui hominem nolebant ad celeste officium sibiipsis satis idoneum ordinari) quendam sibi Reuchlinistam ex omni obscurorum numero de-

30 legit, et maxime talem, qui theologos amarat nunquam. \ Huic enim ho- 334* mini nomen est Ollilambius Philocapnion, cuius pater Marquardus appel- lalur, et mater eius Grilla, ad designandum quod Marquardus Marquar- dum et Grilla Grillum procreaverit. Signate queso, viri clarissimi, huius rei misterium, Attendite huius hominis doctrinam. quomodo enim c^le-

» stia intelligeret homo iste, qui universitates dehonestans in nuila est litte- raria facultate eruditus? Si enim hunc hominem quem ego intelligo, recte iudicare voluerimus, nec philosophum, nec theologum, nec iurisconsulium,

*» Inppiter 2. " ecleftis 1. ^» luppiter 2. ^o eafqj /. «2 Grylla 2. »» Grylla gryllii 2. »* myfteriu. 2.

352 LAMENTATIONES OBSCVRORVM VIRORVM fvETERES].

nec mcdicimj nec oratorem unquam reperiemus. Mercurius itaque cuius- lihet rei simulator ac dissimulator , et deorum (ut diximus) instinctu per- peram missus, cuidam obscuro Reuchliniste [Ccui Ollilamhio nomenj] mira quadam claritate in somnis apparuit, Qui Mercurium rerum omnino celestium nescius videns, mirum in modum exhorruit, steteruntque Come^ (ut Virgilius ait in tertio) et vox faucihus hesit. At Mercurius qui ex supernis sedihus dulcia secum liba contulerat, illi nonaginta novem offe- rens, que vulgo vocuntur hasensche kochen, 'Comede, inquit, 'Ollilamhie, et grosse, quoniam grandis tihi adhuc restat via. Mox Ollilamhius an- gelum esse credens et se alterum Heliam, 'QuorsumY ait. "In celum*\ re- 1 spondit Mercurius. 'Recte factwn suhiunxit Ollilamhius, 'ut illic im- pleam mentem qui hic repleo ventrem. lam sentio lovis henignitaiem. ah vix tandem sensi stolidus, hene operatur deus tuus, meque non immerito recognoscit amicum suum et ReucMinistarum omnium primatem. 0 fa- ctum henel lam ego nullam amplius infirmitatem sentio, ita me tuus ce- 1 lestis ohlectat cihus. Disputare tamen tecum non possum, Mercuri, quo- niam ita sum exhaustus midtis iam pridem et infirmitatihus et miseriis\

MERCVRIVS. Et tu miserias sustinuisti, Ollilamhie, inter ganeones et sycophantas?

OLLILAMBIVS. Tu a deo missus et hec ignoras? Tu qui pre-i terita non nosti, quid futura prcdiceres? Si ego in hunc usque dicm diis conversatus fuissem ut tu ceterique omnes , deus esse vellem.

MERC. Parce queso verhis. Scriptum est enim 'Ne quid nimis\ Nonne ad lyram Hesiodus cecinit

'Optimus est homini lingue thesaurus et ingens 21

gratia que parcis mensurat singula verhis'?

OLLIL. Pulchra illa sunt carmina.

MERC. Recte sentis, et hanc oh rem tuam insaniam depone. Noli unumquemque morihus tuis estimare, Desine morho isto procacitatis uti, Besine alios per impudentiam lacessere. talihus enim verhis tihi in celis :<' amicos parare non potes , videris inimicos velle. Cesset altercatio inter nos, Quin tu uno verho dic , unde tihi tam gravem ac plane oncrosam infirmitatem conceperis.

OLLIL. Ex variis et multiplicihus eduliis plus equo sumptis. biij MERC. Quem cihum indies || comedis? 3;

OLLIL. Pelles anserinas et colla caporum tosta, hucuias, iuvencos, turtures, perdices, phasianos, coturnices, turdos, ficedulas et plurimi omnino generis avitia molliterque ac studiose tosta. hec stomachum meum

"* apparut. 1. ^ Vgilius 2. Aen, III. 48. '^ nonagTta illi noue 2. " koe- chcn 2. (Holandice scriptim.) Jiasiliensia liba. ^j Hes. Op. et d. 719. sq. rioaaarjg tOL d^rjoavQog iv ccv&QanoiaLV ccQiatog ^sidcoliig, TtXsiGti] Ss jjapts kutcc [istQOv lov- GTjg. ^" ancerinas 1.2.

LAMENTATIONES OBSCVRORVM VIRORVM VETERES .

353

nunc noti ledunt , qiii est sicut tahula rasa , in qua nihil est depictum, f/pfa tamen nata dejjinffi, semperque illius versicuU sum memor , Qui bejie ingerit , digerit , egerit , est hene samis. MERC. Recte facis. Diutissime enim apud nos vives qui \ sic stoma- Ci 5 chum ohservas.

OLLIL. Quamdiu? MERC. In secula seculorum.

OLLIL. 0 me felicem, o me heatum Ollilamhiuml Quia tamen de epulis locuti sumus, dic, rogo, mihi priusquam hinc aheam, que sint deo- to rum ifjmortalium esculenta. ego ejiim sum unus tellerleckerius[, hoc est, omnium mensarum assecla,] per totam cum sacco per civitatem.

MERC. Amhrosia, ova sorhilia, ex saccaro pastilli, pinguia vacca-

rum uhera, item placente nucleis amygdalis et saccaro condite. Datur

etiam unicuique nonnunquam porcellus integre tostus, illumque dumtaxat

15 mensam accedere apud nostros admittijuus, qui cingulum tempori disliga-

verit, iuxta carmen illud,

Balthea laxahis, ad mensam quando meahis. Itemque

Dum plenus est venter, tunc vult dormire lihenter. OLLIL. Quid audio, sancta luno, quid audio? Transfer me hinc

r, sancte Mercuri, transfer me hinc, MERC. Recedamus hinc , festhiato enim opus est, OLLIL. Querantur primum hydrie vino plejie. MERC. Matura rem. n OLLIL. I pre, sequar.

Cumque sic ahirent, clamaj^unt omnes Ohscuri, 'sanctepater , memenio iiitstri, dum veneris in regnum tuum\

OLLIL. Bestie estis , solus ego tali sum honore dignus. [Quid multa?\ Processerunt amho, cumque ad Parnasum montem ve- ^nissent, nec illinc sese Ollilamhius in celum transferre posset, Aetnam Pamaso, Olympum Aetne, montesque plurimos montihus superimposuere. f^io facto Mercurius inquit 'ascende montes. OLLIL. Trahe me post te, MERC. Hoc factu difficile. M OLLIL. Quamohrem ?

MERC. Nimis es ijicrassatus , dilatatus, et impinguatus. mgt OLLIL. Sine me paululum, o Mercuri, ventrem purgare, ut eo sim

"^ MERC. Fac ut lihet, sed noli interea temporis plus ^quo morari. Dum igitur in secessu Ollilambius laieret, Mercurius secum his verhis

'• Cf. adn. pag. 347. »« omnes 1. quidam 2. 21» cunq^ 2. ^" ethne. 1. Epp, obscvror. viror. 23

354 LAMENTATIONES OBSCVRORVM VIRORVM [VETERES].

murmurabat '^O utinam (inquit) hic asinarius Reuchlinista, tali indignus nomine, pulmonem et iecur egereretl fetidus mehercule hircus est, et olens capra, bonumque foret Capnioni, si homo iste natus non fuissef. Quo dicto Mercurius clamat, ''ubi es, Ollilambie?"

OLLIL. In rupe hereo. s

MERC. Semper ibi hereas velim. veni, tardipes, huc ades, crassa substantia.

OLLIL. En curro velocius, quovis sum cervo fugacior, nec tua mihi modo opera est opus.

MERC. Tu videris, ego precessero. lo

OLLIL. En cacumen Olympi teneo, tecum sum, in portu navigo, et celi planetas intueor.

MERC. Recte fecisti.

OLLIL. lam unico dumtaxat saltu in celum veniam.

MERC. Experiar, at cave ne saltu conturbes Platonis ideas. is

OLLIL. Quales sunt ille bestie?

MERC. Quas tu bestias vocas, antique olim ApoUinis sacerdotes erant, et mulieres quedam edentule, que dum corporibus exeunt, tanquam biii^ rerum imagines in\\ter sidera collocantur.

OLLIL. Pape, quid ex te audio? legi .xxv. Ubros ethicorum Aristo-io telis, ubi de istis ideis deprehendere potui nihil.

MERC. Non mirum, Ollilambie. Tu certe philosophus non es, sed nu- dus tantum grammaticulus. attamen in celum si potes quamprimum exulta.

OLLIL. Me accingam operi, tu nolito me tangere.

MERC. Non tangam, sed cave deorsum cadas. 25

C Cumque t6merarius iste Ollilambius sese altius erigeret , seque inter ^i^ saltandum insolentius \ extolleret, Olympo in Ethnam decidit , ac deinde in cloacam Vulcani, qui montem illum priscis temporibus incolere con- suevit. Tum Mercurius ridendi intemperans seduio clamabat

0 Coridon, Coridon, que te dementia cepit. 30

Alba ligustra cadunt, vaccinia nigra leguntur.

OLLIL. 0 sancte Mercuri, adiuva me! 0 ApoUo, 0 Latona, 0 vos Muse novem, iuvate mel

His lamentalionibus ille commotus hunc hominem fetidum et instar bubonis cecutientem ad [novum quendam] fontem caballinum [nuper asb Sylvano adinventum] perduxit, ubi purgare hominem volens eum suffo- cavit. In signum cuius adhuc aque illorum fontium ita turbide fetori- busque permiste sunt, ut quicunque ex illis indigne biberint , insani po- tius sint quam sapientes.

8 feruo 1. i^ Eperiar. 1. »8 ^^^^ 2. 2021 Areftotel'. 1. 28 Vulcani cloa- cara 2. 31 ^^j,g^ Ecl. 2,69. Cf. infra ep. II. 5. 32 y^^g^ \^ ^. 2,18.

LAMENTATIONES OBSCVRORVM VIRORVM [vETERES]. 355

C Hunc cum recitasset dialogum, hec continuo verha suhiecit: 'De poetis', inquit, ^malis et perversis tamque preclaro nomine indignis solum loquimur, de honestis et sapientihus mali nihii. Nec aliquem suh celo hoc nostro dialogo offendi volumtis. Nam qui tandem ohscuri sint viri,

Grammatici certant, et adhuc sub iudice lis est,' Vale ex ConstantinopoU \sexto Idus Mahumeti].

31.

C Stephanus Calvastrius

loanni Lucihulario .S.

Ohscurorum indies numerus magis magisque augetur. Inscripsi nu- diustertius tahule nostre poetas aliquot nohis persimiles, qui se invectivis potentissimos esse gloriantur et hec eorum siint no?nina: Hirpinus Mur- cida, [Asmodeus Harpalos,] Pultronus Lurcho, Bihesius Sycophanta, Ollilamhius Nehulo, Philocapnion lovianus, loannes Smoerpot, Hans Le-

xbverworst, Grillus Reptilis, Henricus Haversack, Stutsusmiirius de cella vinaria, Cornutus Buhularius, Fatuinus Schelmo, Phyton Serpentinus, Georgius Bestia, Petrus Sclahhert, Hermannus Kalf , Ganimedes iunior, Coridon Silvanus , Sclampampius Tellerlecker , Stilpho Gnatonicus et lo- annes Dulkinus[, Demodicus Codrianus, Sinon Grecista, Faunus Corni-

i^ger, et Ovidio teste,

Additur his Nyseus, indetonsusque Thyoneus,

IEt cum Leneo genialis consitor uve, Nycteliusque Eleleusque parens et lachus et Evan. Gnosius Ichnohates, Spartana gente Melampus, Pamphagus et Dorceus et Orihasus, Arcades omnes, Nehrophonosque valens et trux cum Lelape Theron, Hileusque ferox nuper percussus ah apro, Et niveis Leucon, et villis Asholus atris\, Omitto reliquos qui spem non habent, et quorum (sicuti stultorum) infi- ^onitus est numerus. Hi hellum contra theologos acturi sunt. Nam arro- gantia, temeritate, convitiis et hlasphemiis pares sihi nullos hahent. Noli igitur plus ^quo lamentari. Ego inter saxum et sacrum sto, et ex fonte Hypocrineo sum infatuatus. Vale ex Lihetridum spelunca Nympharum. \\

|B * grammatici elc.] Hor. art. poet. 78. cerant. 2.

IB " kalff. 2. '"^ fyluanus 2. et om. 2. ^ Ovid. met. IIII. 13. 15. IH. 208. 210. ^l. 213. 218. » Ecclesiwitce T. 15.

23

356 LAMENTATIONES OBSCVRORVM VIRORVM [VETERES].

32.

b4 C loannes Lucihularius

Stephano Calvastrio .S. D.

1 Miserrime nohiscum aguntur omnia. multiplicasti gentem, sed non

letitiam, obsunt nobis ilU [(si rite rem ipsam pertrectare voiuerimusj] etb

I prosunt nihil. Non vult hdbere Capnion impudentes sycophantas \sui de- fensores. Quid multa? Ipse receptui canere iampridem destinavi et me- liorem agere virum. Valeant ludiones, lurchones, comedones, ventres, bibesii, cenipete, flagricibe, predones, calumniatores, parasiti, gnatones, flagriones, bucede, plagipatide, furciferi, catilones, et id genus obscu-'^^ rorum omne]. Te igitur \illi omnes] dilanient, strangulent, obstringilent, obliterent, et culter et venenum et incantatio vitam tuam, que est mors, acerbe finiant. Vale cum tuis ut potes. Moguntie ex domo nostri im- pressoris, penas sue temeritatis proculdubio daturi.

33. V.

C Pulironus Murcida

Titivillo Corniculario .S.

Non possum non dolere, non lachrymari, non mestus esse, ita nos excruciant viri boni et sapientes. de illis dumtaxat loquor, qui non sunt de nostro obscurorum grege. Et ideo 2C

de grege non ausim quicquam deponere tecum. Cij. Simplex plebecula, pueri quoque et mulieres, publico \ nos odio insequun- tur. Clamitant enim in plateis 'huc huc veniunt obscuri Reuchliniste, non minus deo quam hominibus odibiles\ laciunt deinde in nos stercora. Quid multis? Canes nobis omnibus ultro non irritati adlatrant: nigris enim'^' utimur larvis: nec id solum canes agunt, verum et viles caligas nostras et detrita vestimenta dilaniant. Vale Ex cella vinaria, ubi nobis dan- j tur deorum responsa [et poetarum fabule a Baccho exponuntur].

34.

C Titivillus 3c

Pultrono .S. P. D.

Animam ago, mi charissime Murcida. Utinam essem cum Anchi- siade in Elysiis campis, et hec tam infelicia non audirem. Proh deum atque hominum fidem! quid hoc est si contumelia non est, aut potius dei plaga? Que tu scribis, intolerabilia mihi videntur. Gratias [etiam]^^

V Isai.lX. 2. ^^-^* nostri impr.] Ivonis Schceferi. ^i yerg. ecl. 3,32.

LAMENTATIONES OBSCVRORVM VIRORVM [VETEBES]. 357

Capnion nohis agit nidlas, quin potius Ohscuris omnibus maledicit. Alii preterea nos sycophantas , alii noctis filios, alii nebutones, alii himanas bestias, alii monstrosa mancipia, alii canes rabidos, nonnulli hereticos, blasphemos et fetidissimam convitiorum sentinam appellant. Addunt quo- 5 que, nos solos obscuros cum Dathan et Abyron merito a terra absorben- dos. Fale ex Argentina. et te his oblecta felicitatibus.

35. C Gerhardus Schirruglius loanni Wickelphio .S. P. B.

10 Mali sunt homines qui dicunt nobis male. quamvis enim neque deum timeamus neque homines, aliosque indigne leserimus, nihil tamen est quod nmtumelias perpetiamur. bellum hoc et lepidum. Verum hec alias. Grave mihi semper atque anceps dubium fuit, quare Colonienses theologi plus ceteris per Alemaniam florentibus superioristarum [fut sic dica?nj] er-

vtrores corripere nitantur, et in Suevum indignari, hominem nobis summa coniunctum necessitudine. Vale feliciter et cras responde. Ex Ander-

jmko [inter calices et pocula]. \\

■ 36.

^^^ C Wickelphius b 4b

^^^^^ suo Schirruglio .S. P. D.

^m Non possum tibi Gordii nodum absque dolore interno et horrisonis uhdatibus dissolvere. Nisi doctor essem in omnibus scientiis mundi, item- que si neque in Bohemia neque in Narragonia fuissem, ad tam diffici- lem ac plane tortuosam dubitationem respondere tibi nequaquam possem.

25 Audivi nuper in ecclesia a quodam theologo , ad populum dei verbum habente, reverendum Inquisitorem lacobum Hoechstraten tres sibi a sede apostolica archiepiscopatus commissos haberc, Coloniensem, Moguntinam et Trevirensem, ut que mala sunt, ab ecclesia dei quamprimum revel- lat. Adiecit quoque Sixtum Papam quartum singulari quadam commis-

Visione per totam Alemaniam h^resium cxtirpandarum munus theologis Co- loniensibus commisisse. Quod ut luce clarius intueare, brevius illius exem- plar tibi per Lijripipianum nosirum transmitto, ut immodice tecum la- menteris. Vale ex Madepurck, et p^nitentiam age quamprimum potes.\

* Pro et ... felicitatibus in 2. ent: pdie kalendas louis. ^ sunt 1. ibi compererit. 2.

358 LAMENTATIONES OBSCVROKVM VIRORVM [vETERES].

Ctj»» Sixtus Papa quartus

dilectis filiis Rectori Decanis ac universitati studii Colonien,

Dilecti filii, Salutem et apostolicam henedictionem, Accepimus lit- teras vestras, ex quihus cum iocunditate intelleximus, quo zelo fidei or- thodoxe, quaque prudentia scripta erronea heresim sapientia legi, im- s primi ac vendi prohibueritis , muliercularumque imperitiam represseritis. qua dum tenentur , interpretantur quod nesciunt, et scripturarum sihi usurpant scientiam, in maximos dilahuntur errores , nec sihi solum, sed aliis quoque animarum precipicium struunt. Laudamus vos in domino ve- hementer. Fecistis ut honos catholicos (quales semper fuistis) decet, et quod lo vos non duhitamus facturos. pro qua re nos et hanc sanctam apostoli- cam sedem invenietis in omnihus desideriis vestris promptiores atque he- nigniores. 'Ceterum ut quod hene cepistis, facilius possitis perficere, ha- rum serie vohis auctoritate apostolica licentiam et facultatem concedimus cohercendi suh censwis ecclesiasticis et aliis opportunis remediis impres- 1^ sores , emptores, lectores lihrorum huiusmodi. Et quia fieri posset quod impressores predicti metu vestri alio se conferrent, volumus quod ordi- nariis et magistratihus locorum in quihus erunt , nostram hanc volmita- tem significetis, quam uhique volumus ohservari. Datum Rome apud sanctum Petrum suh annulo piscatoris, die .xviil Martii. M. cccc. lxxix. 20 Pontificatus nostri Anno octavo. L. Grifus.

37.

C Dauhengigelius

suo Simpriano .S. P. D.

Quo me vertam pre dolore , mi suavissime Simpriane[, quihus que-2b rar, quos impiorem]? Si domi sum, phantasmatihus vexor [et] intestina lumhricis corrumpuntur. Si exeo, male de nohis sentire honos animad- vertimus. 0 nos miseros et infelices! 0 funestam diem, in qua nati su- mus! 0 pectora ceca! 0 hircosum [obscurorum Reuchlinistarum] gregem, eterna ac plane ineluihili diffamiarum et conviciorum lepra adustum! 30 Nohis Leo papa maledixit, lihri nostri comhuruntur. nec muliercule, nec c i pharma\\copole ex illis cucullos facere audent, ne venenum quod in illis latet, incautos enecet. Erasmus preterea [Roterodamus] nos destatur et odit. [Fuimus Troes.] Omnia nohis et in celo et in terris sunt adversa. Scio quid faciam, " 35

^^ anulo 2.

3^' convitiorum 2. ^^ aduersa sunt. 2.

LAMENTATIONES OBSCVRORVM VIRORVM [VETERES]. 359

Vltra Sauromathas fugere hinc lihet, et glacialem Prorsus Oc^anum, Vale. Datum Auguste etc.

38.

s € Simprianus

Dauhengigelio suo ,S. D.

Nil conscire sibi, nulta pallescere culpa. Merito nos canes rabidos et blasphemos boni appellant. Nimis enim im- pudenter non in viros solum sapientes et bonos , sed in lesum Christum,

win beatam virginem, in supernos celites nostris contumeliis ludendo de- bacchati sumus. Quare nos insensati et degeneres Christicole ea verba que sacrosancta mater ecclesia primipare adaptavit virgini, in nostras diabolares meretricutas et scorta publica nocturnasque pecudes redegi- gimus? Quid theologos ipsos , validissimos Christiane fidei defensores, ac

\bsanctum Petrum celi primatem perfidis com\parare ludeis, Quid sacra- (tLiij tissimas apostolice sedis indulgentias permerdare , quid cum divino sat- vatoris nostri corpore iocari, risumque aliis in frontispicio nostrarum epistolarum movere contendimus? \0 nos miseros homines, et non imme- rito a sede apostolica maledictos!] Emendemus itaque vitam nostram in

mmetius, qui scienter detiquimus. Quippe si infames nostr^ epistole in lu- cem edite non fuissent, Itemque si neque Georgii dialogus, neque pr^fa- tiones duo, et alia qu^dam impressa forent, diu fortasse causa nostri Ca- pnionis ultro ac citro cum honore omnium sopita fuisset. Vale. Ex rure suburbano, et mecum [quantotius] resipisce.

39.

C Anionius Ruhenstadius

Stalberio Horlepompiano .S.

Nequaquam ultra Sauromathas nobis aufugiendum est. Inter os et

offam multa cadunt. Non unius dumtaxat hominis consitium sequi de-

^bemus. Festinandum tarde, ne Seneca pr^sago Velox consilium sequa-

fp^nitentia. Atiud nobis superest fugitivarium: Gtauco etenim duce ' vlta 1. luv. sat. II. 1. sq. „Ultra 8auromatas ... ct glacialem | Oceanum". ' Horat. ep. I. 1,61. " primipcre 2. *^ itaque omis. 2. " Georgii] De- fensio Prsestantissimi viri loannis Kcuchlin LL. Doctoris, a Rcverendissimo patre Georgio Benigno Nazareno archicpiscopo Romae per modum dialogi cdita. etc. Anno Nativitatis Dei M.D.XVII. mense 8eptembri (6 foll. 4".) ~ Repetita in Hoch- atrati Apologia Colonisc edita a. 1518. 4», " duo 1.2. ^o Sen.] Sentcnt. v. Velox.

n

360 LAMENTATIONES OBSCVRORVM VIEORVM [vETERES]^

Circes domum, haud longe a Caieta Campanie oppido, inquiramus, ut ab ea in cruentissimas mutati bestias theologos quamprimum devoremus. Simile enim priscis factum fuisse temporibiis , tum Homerus ipse philo- mites, tum poete ad unum omnes attestantur. Utinam viginii cubitorum dracones essemus, de quibus apud Plinium legitur, longe profecto me-b lius sese res nostre haberent. Fuge coUusionem Daubengigelii et Sim- priani. Soli quo volunt abeant, nec nos amplius conturbent. [Mallem enim decies in furcam suspendi, quam uni theologorum esse iudibrio.] Vaie, Datum Francfordi^ [ex feJida ludeorum hara].

40. jo

C Stalherius

Rubenstadio .S. D.

Longe mihi alia mens est, pater honorande. Nemo nostrum quoquam d^pergat, nemo montes Caspios, nemo Sauromathas, ne\\mo Circes montem petat. Monoculus ego sum et lippus, oculari tamen Capnionis speculo 15 ante nasum meum posito vos [multiiugis] erroribus video implicatos. Legi apud Hesiodum in theogonia Protheum, Oceani et Tethyos filium, in varias sese olim formas transmutasse. Hunc colamus deum, huic por- cos et asinos offeramus, ut delusis theologorum oculis, bestiarum dumta- xat formam habere videamur, ut sub tali velamento nihil, quod adver- 20 sariis placeat, peragamus^ Quo facto

tum varie eludent species atque ora ferarum. Alius enim subito fet

sus horridus atraque tigris , Squamosusque draco et fulva cervice leena. ih

Hec Vergilius. Vale. Datum Cracovie. [.xxx. Jdus Septembres.]

41.

C Doctor Grillus Stalberio Rubenstadio ac ceteris amicis

.S. P. D. 30

Quid alios imprudentie accusas, quum tu sis unus omnium qui vi- vant insipientissimus, quanquam tamen in tenebris plus uno videas oculo

2 factum fuisse temporibus 2. ^-^ voluit philoraythus. ^^ Rubenftadio .S. 1.

^"^ in Theogonia] ? in qua, ut in toto Hesiodo, ne Protei quidem nomen legi- tur? Hoc mendacium alius generis est, atque si Vergilianis Aristoteliis aliisque operibus plures quam habent libri adscribuntur, librive auctoribus attribuuntur qui numquam eiusmodi scripserunt. 21 pgam9 2. 22.sqq. yerg. georg. IV. 406. sqq. ,,,.. Fiet enim subito sus etc. Hec Vergilius. 07nis. 2. ^o g^^ 2.

LAMENTATIONES OBSCVRORVM VIRORVM [VETERES]. 361

quam reliqui in luce diiohus. Bestie diu fuistis et crudelissimis quibns- que hestiis longe crudeliores, licet caudas in terram dependentes , licet luininas aures , licet ursorum ungidas, aut solidos equorum pedes non Jtaheatis. Alii vestrum dracones sunt, alii vero hasilisci. \ Ita enim et^ii]^

5 verhis inconcinni, et stylo enormes, et audacia ac veneno pestilentes estis, Stultum est igitur optare quod diu estis consecuti. Buhonum, noctuarum, asionum, ulularum, vespertilionum et nicticoracum[, strygum lemurumque\ exemplo nocturnis volate temporihus, ut nocte iniempesta palpahiles te- nehre vos ohumhrent. Valete cum risipiscentia et charitate dei. Ex

10 Norenherga.

42.

C Mammotrecius Buntemaniellus

Eyntelrahiano Philopompo Ohscurorum legato .S. P. D.

15 Edidit nuper lihros duos Beverendus heretice pravitatis Inquisitor, in quihus luce clarius patet, quam sancte et quam pie Georgius Benignus et Capnion ipse in suo dialogo locuti sint. Ita enim in illis convincun- tiir, ut nullo unquam marte possint exurgere. Non est reverendo Inqui- sitori machera hehes neque stylus retonsus. 0 Philopompe, quis hec fu-

ti^tura credidisset? Nohis lachrym^ sunt crocodili, Cumani sumus, homines profecto hehetes atque ohtusi. Acta agimus, anseres nunc (ut theologi dicuntj inter olores strepunt. Discamus igitur aliis in rehus uti foro [et aliena frui insania]. Nam operam hic atque oleum perdidimus. Si cras pre, summo animi dolore atri Ditis ianuam introiero, Plutonem rogaho,

>5 ut te illuc post tres dies accersitum veram ohscuritatem et tenehras pal- pabiles iubeat intueri. Vale, ut potes. Ex Cracovia,

43.

C Eynielrahianus

Buntemantello .S. D.

0 te omnium sub c^lo miserrimum et pr^ ceteris mortalibus magis importunum! Quid mihi tam tristia nuncias? quid mea gaudia inluctum convertis? quid me ex alto in desperationis sterquilinium pr^^cipitas? Non

' et om. 2. nycticoracum 2. ' Pro cum ... dei in 2. est: ut meriti estis.

'^ nuper] Hoc prirafie Apologiae Hochstraticae volumen est Jmplfum (ttolonie. Anno iH.ccccc.Toiij. in /eb2UQri0. ^^ retonsus] i. e. retunsus. *' anceres 1.2. {ut ihique per c ipse Orlvinus scripsisse videlur.) ^' Cf. epist. Tacobi TV. 0.

362 LAMENTATIONES OBSCVRORVM VIRORVM [vETERESj.

tam acerbe mihi rem gestam scripsisses! Me senio confractum nosti, et ex leni venio huc atque illuc impelli. Ego enim si hoc malo nuncio apo- plexia tactus fuissem, quis obsecro tres meos obulos [et TibuUi ac Pro- t'^'}^ per\tii libros una cum Ovidianis Amoribus] consecutus fuisset? [Silicer- nius sum et senex capularis, meque vespiliones ac bustuarii die noctu-h que insequuntur.] Observa me igitur , ut ultime voluntatis mee dignus executor inveniare. Non te moveant theologorum correptiones. Indocti sunt, et preter sacras litteras sciunt nihil. Poetas non intelligunt. Quid ergo nostrarum epistolarum mysteria intelligerent? Neque Aristotelem in .XV. physicorum, neque Porphyrium in libris de anima, neque Esopum in lo metaphisicis legerunt unquam. Abeant igitur, nosque more nostro vivere ac loqui permittant. Vale.

44.

C Trullus Pomivendulus

Flacco Murilegiano .S. B, y^

Audio ludeos multum letari de prospero suarum rerum successu. Legunt enim librum quendam [loannis Reuchlini] talem qualem ad men- sam discumbentium et in synagogis suis diabolicis, ut indies Christianos derideant, et execrabiles suos libros Christo deo blasphemos iniuste tue- antur ac conservent, Quare si perditissimi crucis Christi hostes indigne ^ et ex ingenita atque inveterata malicia letantur , nos perpetuis lamente- mur in tenebris [(modo salvi esse voluerimus)] necesse est. Ex Franc- fordia autem nundinis nunc Aprilibus aliquot tecum ocularia confer, ut si non mentis, oculorum tamen visum restauremus. Hunc solum habe- mus honorem , quod ludei in scandalum ecclesi^ Obscurorum epistolas 25 in teutonicum transtulere. Vale ut potes. ex Dulken. Anno .M.cccccxvin. \

(45.) ^^ C Zacharias Lucensis

omnibus obscuris

S. P. D. 3 0

Collegi in unum epistolas vestras lamentationum , que bonis omnibus magis quam prime placent. Nescio quibus loquor: obscuri estis, nemo

20 ac 1. atque 2.

*''' Cf. infra edit. 2. pag. ^ ij^. In exempli 1. pag. C4. sequntur Murmellii in lau- dem Arnoldi Tungerensis carmen ei Querimonia fidei ad obscuros Reuchlinistas , quce exemplum 2. habet pag. ^ij. Sequentem autem Zacharioi Lucensis epistolam, qucB est

LAMENTATIONES OBSCVKORVM VIRORVM [vETEREs]. 363

vos videt, netno bo?ms novit. Nemo igitur vos offendit, nemo scandalizat,

Si conscientiam vestram intueri volueritis et coram deo vestrarum episto-

larum rationem reddere, facti vos proculdubio penitebit. Non una epi-

stola, non uno epistolarum libro, sed mille epistolis multisque libris ex-

bpresse et aperte deum atque homines offendistis. Notum est et publicum

ubi vestre epistole impresse sint, noti etiam quibusdatn auctores. Damus

bonum pro malo, nec vos hoc loco more vestro nominare voluimus, ne stulto

respondisse iudicaremur iuxta stultitiam suatn, ne etiam contra Christi

doctritiatn vobis vel viventibus vel tnortuis, aut vestri similibus dutntaxat

\onotis, scandali aliquid inponeremus. Si non est aliquis Ollilambius in

rerum natura, si nullus Langsniderius, quid obsecro fictis nominibus res

ipsa peragitur ? Discite bene agere et nolite gioriari in malicia et nequi-

ria, quod est peccatum in spiritum sanctum. Modesiia opus est, non

iniqua contentione, qua Capnionem, vobis proculdubio indignantem, de-

\^ fendere non potestis. Credimus postremo nullum esse sub celo poetam

imm, doctum, eruditum et sapientem, qui schurriles vestras epistolas

quas obscurorum inscripsistis , manu sua aut etiam digito tatigere digne-

tur. Non sunt poet^ botii similes vobis. Alii sacratissittms elegias, alii

morales versus, alii vero (ut videmus) honestissimam prosequuntur tnate-

20 riam. Non igitur ab oratoribus aut poetis sed a pessimis quibusque ne-

^mlonibus ac pseudo Christianis (qui se ipsos Obscuros et Reuchlitiistas

mWkpellaruntJ vestre sunt effuse epistole. quos ego laudare tion debui, quum

sancta sedes apostolica iniquitatis eos filios esse decreverit.

Vale lector christiane, et h^c qu§ citra cuiuscunque viventis contu- ibmeliam, aut indignationem dicta sunt boni consulito.

C Finem habent lamentationes obscurorum

Impress^ Anno domini M,

CCCCCXVIII.

C Finis lamentationum veterum, qu^ nundinis aprilibus hoc eodem ytanno edit^ fuerunt. at multis in locis modo, non solum immutat^, sed /fhirimum etiam citra cuiuscunque indignationem (ut boni omnes consue- verunt) adauct^.]

in 1. paf). (£4*', Ortvinus cum iterum Lamentationes cderet, non omisit quidem, sed re- Iraclavit et auxit sub hac inscriptione 'Kpislola ad lectorem protreptica\ r/ua' ex edit.

WK^'Pag. tv^ infra repetetur.

W^L • '* Finis e/c.J Qua; sequuntur usf/ue ad excmpli 2. pag. dij, ubi Murmellii carmen

w^d/pii, omnia non habet 1.

P

364

LAMENTATIONES OBSCVEORVM KEVCHLINISTARVM NOV^.

Sequuniur

LAMENTATIONES NOVE

OBSCVRORVM REVCHLINISTARVM.

1.

C Simon Lutzhuhularius 5

totusque ohscurorum exercitus Gogo ac Magogo suis principibus .S. P. D.

Cogitantibus nobis, principes egregii, quos tandem patronos rebus no- stris summo in periculo constitutis deligeremus , vos potissimum ex omni- 10 bus, velut duo clarissima ludeorum lumina (quorum sub tutela iniquitates nostre omnes militarent) digni occurristis. Magnum est enim et grave et permolestum atque acerbissimum, quod Capnionis nostri contemplatione nuper omnes vulnus accepimus. Maledixit nobis summus pontifex et tota Christi illudit ecclesia. Pauci etiam reperiuntur , qui nos (ut ab aliis is accepimus) vivere in terris patiantur. Heu, heu, igitur nos infelices at- que infortunatos , qui ob singularem nostram in bonos omnes audaciam et insignia in Christum facinora, nihil honoris consecuti sumus. 0 fal- laces nequitiarum blanditias, quibus allecti per varios agitamur errores! t^]^ 0 inanes cogitatus nostros, \^qui secundis in rebus eo magis nos sedu-20 cunt, quo certiore spe quadam nobis blandiuntur! Quas ipse sepenu- mero blasphemias in epistolis nostris conscripsimus, bonis omnibus et toti (ut audimus) christianitati plurimum displicuere. Quis igitur nostrum in tanta rei indignitate non mereat? non audaciam deploret suam? non sese mortifero conficiat dolore? Quid multa? Actum est nobiscum , nisii^ litteris vestris animati fuerimus. Valete ad longos Platonis annos. Mo- guntie ex Corona, tutissimo Obscurorum asylo.

2. . C Gog et Magog Obscurfs Reuchlintstis 30

.S. P. D.

Quid vos miseri feminarum more eiulatis? Numquid sera vobiscum in fundo est parsimonia? Ascendit clamor vester in altum et montes

^" dilig-erem^ 2. sed ipse Ortmnus in ^Correctorio' emendavit. ^^ parcimonia ? 2. Cf. Senec. ep. 1.

LAMENTATIONES OBSCVRORVM REVCHLINISTARVM NOV^. oDO

Caspios horrisono fragore concussit. Insolitum deponite timorem. Estote fortes in bello contra virtutem, ne inimici nostri in cunctis plus equo triumphent. Annunciamus vohis gaudium magnum, quod notum erit omni populo, quia natus est vohis servator Antichristus in montihus nosiris ex

5 edentula quadam anu Blasphema nomine. Que superha nimis, semper in ore hahet Vergilianum illud

^En ego incedo regina lovisque et soror et coniunx . Hinc est quod nostri doctores, in fahulis ethnicorum multum eruditi, eam

10 lunonem esse contendant. Nec immerito. Habet enlm pedissequas insi- gnes, tres inferomm Furias et Harpijas quatuor, inter quas Celeno vohis nhscuris, ac vestro tandem patrono , pessima queque eventura predicit. Xos tamen illius vaticinia contemnimus , quia ut in veteri est proverhio, 'Male aves malam presagiunt auram\ Valete feliciter cum vestro Ca-

15 pnione. Datum in montihus Caspiis Anno a nativitate Antichristi secundo.

3.

IC Docior Gryiz omnesque Ohscuri Reuchliniste Gogo et Magogo suis Principihus .S. P. D. Accepimus litteras vestras, principes invicti, nectare nohis atque am- osia suaviores. Quid enim periculosis hisce temporihus pseudochristia- ms auditu iucundius evenire potuit, quam eum esse in terris nalum, quem omnes hlasphemi omnesque calumniatores et h^resiarchc summum deum sunt hahituri. Adoramus itaque lovem et Apollinem, Mercurium quoque et uMusas novem, ut Antichrislo parcant, eumque magicas doceant artes, ne in scholas eo Theologorum adveniente, artium diaholicarum rudis esse videaiur. Nam qui virtute et sapientia potest nihil, maleficio contendat fiecesse est. Valete diu in montihus vestris cum Antichristo nostro, omni- ^imque nehulonum ac sycophantarum, lemurum etiam et strygum patrono. Wormaci^ ex porcina lud^orum synagoga.

^ na9 2. aed ipse Ortvinus correxiL

*ABt ego, quae divom incedo regina lovisque Et soror et coniunx ...' Verg. Aen. I. 46. sq.

366 LAMENTATIONES OBSCVRORVM REVCHLTNISTARVM NOVJS.

4.

C Gog et Magog

Doctori Grytz omnihusque Ohscuris

.S. P. D.

Antichristum nostrum aut potius vestrum, expeditum in vario crimi- 5 num genere adulescentem , nonis nuper septembrihus in iucundissimum Veneris montem, tanquam ad mercaturam omnium nequitiarum cum As- c iij modeo || nostro transmisimus. Non duhium, quin ah omnihus erumnis atque angustiis vos sit quamprimum liheraturus. Interea temporis neque hlas- phemiis parcite neque imprecationihus. Vult enim sihi Antichristus tales jo hahere apparitores, talesque suo albo milites inscrihi. Ceterum ut ad alia progrediamur, mittite nohis in Proserpine higis aliquot specula ocu- laria loannis Reuchlin, que a multis universitatihus condemnata accepi- mus, et defensiones eiusdem, ut honi etiam viri hic nonnihit haheant quo se ohlectent. Adiiciantur et alia si que vohis supersunt eiusdem generis\b inutilium contentionum fragmenta. Volumus quoque schurriles vestras epistolas a sede apostolica iampridem condemnatas , nohis in quadrigis mitti, ut illis Antichristus noster non illepide institutus, hlasphemiis et irrisionihus ahundet, omnemque turpitudinis ac maledicentie artem (mul- tum est enim a teneris consuescere ,) puer non ignoret. Postremo dumi^ steteretis ante reges et presides, nolite cogitare qualiter aut quomodo lihri omnes vestri sint ultra Caspios montes transferendi. Presto vohis erunt cacodemones ipsi, in nostrorum montium radice, qui hanc lihrorum sar- cinam dicto citius nohis presentahunt , quum eque ac nos istiusmodi le- nociniis delectentur. Salutant vos sorores Antichristi, vestre consobrine, 25 Temeritas, Arrogantia , Impudentia, Cecitas, Ohstinatio, Desperatio, He- r^esis et Blasphemia, quas si rite honoraveritis, ita etiam, ut in omnihus vos nequitiis et sceleribus expeditos haheamus, magna proculduhio ab Antichristo (cuius et vos precursores estisj donaria recipietis. Valete diu et pergite ut cepistis, ne sacrosancta sedes apostolica falsum dixisse vi-^^ deatur, ubi vos filios iniquitatis esse decrevit. Ex Caspiis montihus. Anno tertio.

5.

C Nicolaus Loripes

Coridoni Lusco 35

.S. D. P. 0 Coridon, Coridon, que te demeniia cepit. Alba ligustra cadunt , vaccinia nigra leguntur.

20 Cf. Verg. georg. II. 272. ^? cf. supra ep. I. 30.

LAMENTATIONES OBSCVRORVM REVCHLINISTARVM NOViE.

367

Hec siint verha divi Vergilii, patris nostri et poetarum omnium pa- rentis, qiiem tu minime intelligis, Hunc etiam locwn noster exponens OUilamhius divino preditus ingenio, lihro .xxv. de natura rusticonm et nehidonum ac pseudo cliristianorum vafriciis, vult per Coridonem (id

5 quod commentatores in hunc usque diem ignorarunt) umhrosum Diane in- telligi venatorem, qui in Cijntho et Helicone, sacris Musarum montihus, alhos volens cunicidos capere , corvos ac nycticoraces cepit, Que res quam sit iucunda auditu, nemo prorsus ignorahit, Quapropter te oro atque ohsecro, ut ere etiam calchotypo imprimi actutum facias, ne tam

x^necessaria cognitu ceteros nostre sortis homines pretereant, Nam argu- tuli quidam, novarum rerum (que nusquam sunt) indagatores, dum nova cudere posteritati saiagunt, in aliena nimis et futilia dilahuntur, Vale Delphis, ex Phehadum spelunca sacerdotum, Te plurimum salutat nostra Calliopea, Iterum vale,

15 6.

C Coridon Luscus

Nicolao Loripedi

,S. P. D.

Sunt complura in nostrum Maronem commentaria, sunt infiniti per iototum pene terrarum orhem interpretes, at nemo illum plene intelliget, \ msi et nova Ohscurorum Reuclilinistarum , doctissimorum quidem in fa-d\]^

^\^is virorum, glossemata perlustraverit, At mihi nuper tua multum ex- ositione iactahundo ac plane importuno Theologus quidam et eruditus et vehemens, sese in Sihyllinis foliis aliam deprehendisse respondit, Car- ihmen (inquit) illud Vergilianum, ^Alha Ugustra cadujif et alia quce se- quuntur, vulgares poete non intelligunt, Divinus enim ille Vergilius (ut non remulco sed plena utar velificatione) infelicissimos nostrot^um tempo- rnm dies, ex singulari quadam nativ^ virtutis industria luce clarius pr§- vidit, quihus vel Paulo teste, ohscuri ac degeneres quidam poeti^, sanam iO doctrinam non sustinehunt, sed ad sua desideria coacervahunt sihi magi- iros prurientes auribus, Auditum etiam suum a veritate avertent et ad fahulas convertentur, Postremo suhiunxit idem illc theologus, 'Alha li- qustra (hoc est omnium pQne sanclorum scripta doctorum, una cum evan- gcliis Christi et apostolorum canonibus) 'cadunC (id est parvi ah Obscuris iifstimantur et oh slyli atque orationis humilitatem non hahentur in pre- cio) 'Nigra' vero 'vaccinia (hoc est fabuli^, convitia, infamationes, men- dacia, blasphemiq, h^reses, et id genus aliQ vitiorum pestes, festive sal- tem et eleganter composit^) ^leguntur (id est ab omnibus ferc coUigun- (ur , desideranlur , el in jyrecio habentur , ac preclaris tum theologorum

» Paul.] ep. II. ad. Tira. IV. 3. sq.

368

LAMENTATIONES OBSCVRORVM REVCHLINISTARVM NOV^.

tum iureconsultorum scriptis a levibus quibusdam ac perverse meniis ho- minihus anteponuntur) . Quihus auditis , ego totus

obstupui, steteruntque come et vox faucihus hesit. ValCf mi Loripes, et theologos semper fuge, ne ceci visum recipiamus. Moguntie, ex domo quadam insigni cui corone nomen. s

7.

C Nicolaus Calumniator

Lucio Catiline iuniori

.S. D. P.

Hei mihi, nunc fugiunt vires et corporis usus, lo

3Iens mea non servit, nec mea lingua mihi. Heu miser, in nostris est nulla potentia memhris,

Horum quodque suum denegat officium. NuUa parte suos cernunt mea carhasa portus ,

Nec sentire potest anchora nostra solum. 15

Nescit nostra suam quo querat plaga salutem, Sepe precor mortem, mors tamen ipsa fugit. Non ahs re conqueror, mi suavissime Catilina. Nam hoc solum ex omnihus nostris iniquitatihus , blasphemiis et heresihus (ut verum tihi fa- tear) consecuti sumus, ut nos eque honi omnes ac puhlicos hostes et ec-20 clesie inimicos insequantur. Quinetiam se muniunt signo sancte crucis, quoties Ohscurorum nomen ante prospectum audierint, nosque diaholos esse arhitrantur. Proh luppiter! proh dii immortales ! quid hoc est si iniuria non est? Consolare me obsecro primo si potes die. Nam ohscu- rus ille Charon scapha sua ferruginea nostrum aliquot intra dies octo 25 ad ohscuras inferorum latehras per Acherontem ac Stygem ceterasque paludes est delaturus. Vale ex Hagenau Nonis nuper septemhrihus.

8. C Lucius Catilina lunior

Nicolao Calumniatori 30

Reuchliniste et Talmutphilo S. D. P. II

ciij Stulte, quid insanis? cur te dolor urget inanis?

Te sperare iubet Calliopea suum. Temperet ergo tuos modus et prudentia questus,

Terge tuas lachrymas, disce tenere modum. 35

3 Verg. Aen. II. 774. ^'^- ^i*i' ^^- sqq. Versus nescio unde desumpti.

LAMENTATIONES OBSCVRORVM REVCHLINISTARVM NOViE.

369

Tota via toioque celo aberras , mi Nicolae , si arhitraris nos in saxo venditare. Non sunt nohis oculi lolio vitiati, quin et serpente et aquila acutius intueamur. Quamvis theologi nos odio persequantur , Straho?iis tamen instar (ut est apud Solinum) triginta quinque milia passuum pro-

5 spicere valemus. Tihi persuadeas velim hifrontes nos esse Janos, quihus Myde aures affigi non possint. Nonne pilosi omnes sumus? quos natura (que occulte operatur) ceteris mortalihus astutiores esse decrevit, Pilo- sum inquam cor, cum Messenio Aristomene a Lacedemonibus interfecto habemus. Astutia igitur nostra vincet studia illorum. Prius testudo

10 cursu leporem vincet, currusque hovem trahet, quam ingenitam nobis ma- liciam deserere possimus, Nec mirum. Veterem enim peliiculam diffi- culter exuit qui tam diu fraudibus ac malicia occalluit. Vale. ex Dul- lendorp. et cum ad Elysios campos descenderis, Plutoni inferorum prin- cipi me iterum atque iterum commenda.

9. C Pluto Phlegeiontheus

Sinoni Ululario .S. P. D.

i^Rrp^r Ohscurorum lamentationes ohlate apud inferos fuerunt! Nemo pror- sus cacodemonum est, mi Sinon, qui non luctu ac merore contahescat ac carnem devoret suam. Omnes enim boni (ut audio) ac sapientes Ob- scurorum Reuchlinistarum genus velut pestem quandam presensque vene- num fugit. Auctores sunt theologi, qui pro ecclesia Christi ad sangui-

nnem usque (si rite accepta recordor) legitime decertantes , pessima quq- que (nohis etiam invitis) eradicare nituntur, Hem me miserum 1 vix sum compos animi, ita ardeo iracundia. Nihil est quod malim, quam illam totam Theologorum familiam mihi dari obviam, ut mihi iram hanc in omnes eos evomam omnem , dum Qgritudo h^c est rccens, Satis id tan-

:iodem supplicii su?n hahiturus, dum illos ulciscar modo. Vale ex T(;naro Ijiconi^ promontorio, uhi ad inferos descendentihus facilis patet via.

li

* faxo 2. sacco recenliore.s recte; 8cd Faustus quoque AndTclinus, cuius Epislo- proverbiales el nwrales Orlvinus compilare solet, hnhct 'in Haxo veinlitaro'. Ma- ximam proverhiorum exemplorumque prolatorum partem Oi tvinus cx Fausto transcri- psU. "• Solin.] polyh. c. 1. pag. 7d ed. Salmas. IMin. exercitt. ^ Cf. Val. Ma.v. I. 8, ext. 15. "•'' DoUendorft vicus ad dcxtram liheni ripam siipra Monnani.

li

Epp. OB8CVROR. VIROR. 24

370 LAMENTATIONES OBSCVRORVM REVCHLINISTARVM NOViE.

10.

C Sinon Ulularius

Plutoni Stygio

.S, P. D.

Occurrunt animo pereundi mille figure, 5

Spes hona sollicito victa timore cadit. 0 ceca novmtum consilia! 0 semper timidum scelus! Nullum (ut sen- tio) sine magno auctoramento est malum. 0 fortuna! 0 fors fortuna! quantis incommoditatibus et quibus scandalis implicati omnes sumus! Qui tibi servit, nulli fortasse servit, sed eterne (ni fallar) sibi maledictionis 10 precipitium struit. Nemo nos nostro exonerat metu, nec tu id quidem (qui princeps es tenebrarum et Obscurorum omnium patronus) facere ullo modo potes. Si tibi mdchera est, nos quamprimum tuere, teque in an- gelum lucis (id quod te Paulus ad Corynthios facere solitum testatur) ciiij*» quantotius transfigura. || Quod ubi feceris, tecum ad inferos descendemus. 15 Fale ut potes et letare cum Proserpina uxore tua et Glauca matre. Ex Noremberga Nonis nuper Septembribus.

11.

C Henricus Haversack

nequitiarum licenciatus 20

loanni Smoerpot preceptori suo .S. P. D.

Fui nuper Moguntie in consessu Obscurorum virorum, petens ab eis, ut suo me albo inscriberent. Quibus confestim annuentibus (pares enim cum paribus facilime congregantur) artem me prius histrionicam exer- 25 cere volebant. Vino itaque naturam non parum adiuvante, tantum ce- teris Obscuris in hac arte prestiti, quantum asino porcus ad edendum antecellit. Quapropter non possum Liberum patrem (quem Bacchum alii appellant) non laudare, et in celum usque extollere, qui me infinitis ex- olutum curis, semper letum esse vult et ventre distentum. Ubi enim quidy^ est vini, haud cesso, quousque totus est gurgulio pregnans ab imo et trans gulam. Sin paucitas, vel lambo vel lingo, dum odor sagax olet. At non (ut est pterisque mos) in abditis et solitariis locis aut specubus, sed cum bonis natabus et sodalibus et similibus mei. Hoc tamen unum me pturimum excruciat et animo tranquillo esse non sinit, quod nisizh

5 Ovid. ep. 10,81. 6 ibid. 13,124. ^.s ^^\\^ ^1^.] Senec. ep. 69. §. 4. i4 paul. II. Cor. 11,N. 34 natab^ 2. an natibus?

I

LAKENTATIONES OBSCVRORVM REVCHLINISTARVM NOV-E. 371

artem etiam hlasphemandi didicero, nunqiiam sim in doctorem neqnitia- rum una cum ceteris promovendus, Quod ne fiaty tui erit officii provi- dere. Vale , ad longos Nestoris annos et Esopi patinas nohis ad cenam para, ut Baccho ac Cei^ere suffarcinati j ad omnc malum pj^o?nptiores 5 esse possimus.

\2,

C lounnes Smoerpot Daveniriensis

Henrico Haversack suo discipulo

,S, P, D,

10 Doleo in immensum, et supra quam cuiquam credihile est, interno excrucior dolore^ eo quod hactenus ad saxum verha fecerim, operamque perdiderim et oleum, Infecundi quippe ingenii est (Faustus inquit) pre- monstrantem (quanquam illi deheatur plurimum) non excedere, Quapro- pter tihi gratias ago nullas, quod ultra ipsam in conviviis gesticulatio-

\hnem, nullam hlasphemandi didiceris artem, Lege, relege, perlege apo- staticas, ac plane execrahiles Ohscurorum epistolas, et te in nequissimum omnium nequiciarum doctorem histriones ipsi dicto citius promovehunt, Sequere etiam impudentiam preceptoris tui, teque ad pestiferos illius mo- res (necesse est enim ut de me ipso in tertia loquar persona) totwn ef-

'.bfinge, Quod si feceris, vivum eris sycophantarum idolum omniumque vi- tiorum exemplar, Vale diu, Wormatie ex fetida ludeorum hara , uhi culices et pulices cute integra esse nunquam sinunt.

13.

C Simon Drullensis

Matthi^ Rupho

.S, P, D,

Miror equidem, quam potissimum oh causam viri honi nos Ohscuros Heuchlitiistas cum Dathan et Ahyron a terra velint alfsorhendos esse, qua item moti insania nos histriones et sycophantas , ac iiequissimtnn plane genus hominum appellare non vereantur, Hunc mihi si dissotvetis n&- \, alterum te esse Apollinem predicaho, Vale, ex Basilea. ||

*' Faustus] Andrelinus, imlo. cf. adnot. ud si/per. ep. 8.

24*

372 LAMENTATIONES OBSCVRORVM REVCHLINISTARVM NOV-«.

14.

€ Mathias Ruphus

Simoni Drullensi

.S. P. D.

Explicare non possum litteris, Mathia , quantam mihi tristiciam nu- 5 per in ludeorum synagoga deambulanti muUorum epistole attulerunt. Scrihunt enim non theologos modo, verum et optimos quosque dicere so- litos, nullum esse sub celo tam impudentem tamque inverecundam mere- tricem, nullum item latronem tam inhumanum, nullumque tam discinctum sycophantam, qui nostras, hoc est Ohscurorum epistolas lectu dignas lo velint. Nec mirum. Sepe enim stateram transilivimus. Ansam quoque largiti sumus ut male nos tractare et boni et mali omnes possint. Capra gladium quo mactetur adinvenit , Fdber quas fecit compedes, ipse ge- stat, suoque perit indicio sorex , et in expuentem cadit quod in celum expuit. Nolim igitur mireris, Mathia , nos ab optimis iniquissimos et a i5 gravissimis quibusque levissimos appellari. Cave hec theologi resciscant Colonienses, ne laqueum nobis mandent , aut medium ostendant unguem, Vale ut potes et

digito compesce labellum. Ex Francfordia. »

15.

€ Castrimannus Echtnobiensis

Doctori Grytz Obscurorum preceptori

.S. P. D.

Quamquam omnia nobis adversa sint, doctor egregie, et Isthmon per- ^i fodere non possimus, nihil tamen est quod vel theologos ipsos in ali- quo iimeamus. Dies enim nobis adimit dolorem. Verum enimvero quia Cumani omnes sumus, homines profecto et obtusi et hebetes, precepta nobis aliquot salubria abs ie dari postulamus, ut quemadmodum vulpes pilos non mutat suos, ita etiam et mores nostros nunquam immutemus, ne exso his esse videamur, de quibus Horatius cecinit,

Dum vitant siulti studio in coniraria currunt. Extra undam ergo ei fumum, elegantibus tuis documentis , longe com- pelle carinam. Vale, ex Hoppenem, et que nos vel facere vel docere volueris quamprimum rescribe. 35

^ Mathia. 2. Recentiores correxerunt Simon. et sic paullo post iterum. ^^ luv. sat. T. 160. (ex Fausto). 32 ^q^ gat. I. 2,84. (ex Fausto).

LAMENTATIONBS OBSCVBOBVM BEVCHLINISTABVM NOV^.

373

16.

Docior Gryiz

Castrimanno Echtnobiensi

,S, P. B.

Qiiemadmodum non egre patior , Castrimanne, ab omnibus fere theo- logis et sacrarum litterarum cultoribus contemniy ita plurimum l^tor a vobis omnibus, hoc est ab Obscuris JReuchlinistis , nunquam satis in utn- brosa ludeorum synagoga laudatis commendari. Excudi moralia qu§- dam precepta, que cum legeris, dicto citius obstupesces, admiraberisque,

^^quod talia a nobis edita atque adinventa, apud te potissimum, ad Ob- scurorum omnium institutionem studiose observentur. lllis ergo diligen- ter a te perlectis divinitatem quandam in me esse intelliges, ut vere ani- mus meus sit de celo sumptus ignis. Hec ergo que sequuntur tibi ac tuis prescripta esse volumus.

'* C Canones sacros et ecclesie statuta nunquam observanto. Obscurorum patronis semper obediunto.

I^K Theologis, religiosis, et poetice ignaris reverentiam nunquam ex- " hibento.

Cum Musarum inimicis inhumane semper versantor. '• Adulterinum in digito annulum et torquem in collo fucatum gestanto. Omnibus bonis calumniam inferunto. || Baccho ac Venere nunquam abstinento. c 5»>

IObscurorum epistolas et oculare speculum loannis Reuchlin diligen- ter legunto. Die noctuque per vicos divagantor. Ineptiis, blasphemiis et h^resibus raro aut nunquam parcunto. Omnem maliciam libenter docento. Arrogantiam et temeritatem pro virili colunto. Alea et ebrietate cuncta dissipanto. Raso capite, prolixa barba, laceratis caligis, et veste detrita fre-

quenter incedunto. Domus pr^latorum tempore prandii importune visitanto. Fatuorum et histrionum mores semper habento.

KConvivio magis quam comilio se aptos prQparanto. Dominicis feriatisque diebus rem divinam sacramque concionem asper- nantor. Sapientum bonorumque virorum admonitiones contemnunto. Histrionum ac sycophantarum scholas indies frequentanto. Christi evangelia et sacras litteras in malam s^pe partem interpre- '^ tantor.

374

LAMKNTATIONES OBSCVRORVM REVCHLINISTARVM NOV-E.

SimpHces et columhinos decipiunto,

Cum Judeis et hominibus nequam quotidianam consuetudinem hahento,

Cum sacco per civitatem epigrammata cantanto,

Gladium et sicam truculenter ferunto.

Nemini gratitudinem exhibento. 5

Creditoribus fidem nunquam servanto.

Blasphemare et in bonos invehi assuescunto,

Apparere magis quam esse decertanto.

Domum indies vinariam, ganeasque ingrediuntor.

Morituri nihil unquam executoribus relinquunto, sed solis dumtaxat 10 hominibus multum debento, animamque tandem apud inferos sepeliunto.

C Ad h^c cum quotidiana exercitatione melius sit nihil, et rectis- sime a Cesare dictum sit omnium rerum magister usus, atque altera ab Aristotele natura, hunc ab Obscuris morem servari volumus, ut singidi\h suum sibi habeant sive kalendarium, sive diarium, seu malis ephemerida cum Grecis dicere, Quo in libello quotidie, pro suo quisque in sttidiis et profectu et ordine, quedam id genus documenta vigilanter adnotent, quamvis s^penumero exigua, ubi tamen in summam coaluerint (facilius enim tritico lolium crescit) non parum profutura. Quid multis? Bece-^a ptui nunc canendum est. Nam teste^Horatio,

Quicquid precipies, esto brevis: ut cito dicta

Percipiant animi dociles, teneantque fideles. Hoc solum adiiciam quod luvenalis nobis scriptum reliquit,

Aude aliquid brevibus Gyaris et carcere dignum, 25

Si vis esse aliquid. Vale ex bicipiti Parnaso et dii nos quamdiutissime conservent.

^ loannes Grap poeta novellus Arnulpho Codriano philosophorunt omnium philosopho 30

.S. P. D.

Legi nuper apud Aristotelem primo physicorum tria esse (proh pudor turpe est dicere) rerum prima principia, materiam, privationem et for- c mam. || Alio item in loco, Solem et hominem generare hominem. Que si vera sunt, ridicida mihi prorsus esse videntur, quum neque in epigram- ^ matibus Martialis, neque in satyris Horatii, aut id genus aliis poetarum libris hec ita esse legantur. Tenes sententiam meam. Quapropter

2» Hor. art. poet. 335. sq. 25 /^^y^ s^t. 1. 73. 26 aliquis Iiiv.

LAMENTATIONES OBSCVRORVM REVCHLINISTARVM NOV^. 375

si tu quid ^osti rectius istis, Candidus imperti: si non, his utere mecum. Vale, ex rure siiburhano, ubi me culices et pulices animo tranquillo esse non sinunt.

18. C Codrianus philosophorum philosophus loanni Grap Apollinis et Musarum alumno .S. P. D. 0 curas hominum! o quantum in rebus inane est! 10 Qiiid obsecro tanti facis philosophi in physicis enigmata, que Oedipo- des ipse non solveret. Fumosum profecto rancidumque lardum sapit, qui veterum magis philosophorum quam poetarum sententiis delectatur. Martialis scommata et Ovidiani Amoi^es una cum Propertio atque Ti- bullo tantum ceteris philosophie documentis prestare videntur, quantum \hmulus asino antecellit. Be his ego philosophis loquor , quos sacre theo- logie doctores et alii liberalium disciplinarum magistri pliis equo vene- rantur. Ne tamen ad parietem seu potius ad mortuum verba fecisse vi- dearis, aut surdo fabulam in tuis ad me litteris recitassCy Errat vehe- menter Aristoteles, materiam, privationem et formam tria ponendo re- 'iorum principia. Ego potius aerem, terram et mare collocavero. Ex aere enim pluvia in terram cadit, que iam iterum atque iterum inebriata, leones, apros, oves et boves, omniaque nobis ceterisque mutis animanti- bus necessaria producit. Mare vero pisces largitur, ne quadragesimali- bus diebus in via deficiamus. Solem autem et hominem gcnerarc homi- ihnem, impossibile est, sed rectius virum et mulierem in geniali lecto id facere solitos crediderim. H^c enim facilia iniellectu sunt , que Scotus ipse, quem alii subtilem appellant, et Albertus Magnus nunquam intel- lexere. Vale ex montibus Riph^is octogesimo nono idus Septembres.

19.

80 Adrianus Sinkensis

Simeoni Lulliano poet^ decies laureato Salutem nullam dicit.

Non mihi si centum linguQ sint, oraque centum, Fcrrca vox, omnes scclerum comprehendere formas, Omnia penarum percurrere nomina possem. ijuis unquam credidisset , mi charissime Simeon, poctam poet^, aut

* 'Siquid novisti rectius istis' clc. Hor. cp. I. 0. i. f. ^ Pers. sat. I. 1. ^' lin- guae centum Verg. Aen. (ex Fausto). ^^ comprendere Verg. ^^ possim. Verg,

376

LAMENTATIONES OBSCVRORVM REVCHLINISTARVM NOV^.

oratorem oratori vel fuisse vel esse contrarium? Quid turpius? quid infelicius? quid abiectum magis, quam proprio perstringi gladio et a suis insperato confundi? 0 nos miseros atque infelices Beuchlinistas, qui sedentes in tenebris et in umbra mortis, multa nobis ac nostr^ tan- dem professioni adversa experimur. Campanus enim (hei mihi^ vereorh scribere) in sua ad Cardinalem epistola, nos fortasse Obscuros in spi- ritu redarguens , 'Quid enim dolus (inquit) nisi poetarum mendacia ab- surda et veneftca , quibus mulcentur aures, animi dicipiuntur, An possit quisquam non falli si poetas sectetur , qui non investigatores, sed et con- fictores atque inventores fuerunt mendaciorum? An esse non lascivus, siio inter illorum fabulas cantilenasque versetur , refertas pruritu et titilla- cQ^ tione voluptatum, libidinum, flagitiorum? Nam quod tu flagitii\genus in ' poetis non invenies extolli et predicari? Digni illi quidem qui et vates et divini dicerentur ministri eorum deorum quos habebant, proftigatissima et perditissima queque postulantes, si modo erant hi dii, et non stultitia i& potius eorum qui hec confinxissent , referentes omnia ad appetitum quis- que suum insanum et amentem'. 0 Lulliane, o Simeon Lulliane , quam nos hec verba perstringunt et indelebile nobis scandalum mortemque sempiternam minantur! Sed qu^ sequuntur? ^Finxerunt sibi sermones ne- quam poete , Locutum est mendacium os illorum et secuti sunt vanitatem, 20 Ad increpandum verba concinnant et sermonem protulerunt inventum, et tamen nescio quam sibi persuadent gloriam nominis, que nihil est pro- futura si comparetur. Poetarum igitur insignem stultitiam persancte car- pens Hieremias, Ecce (inquit) vos confiditis in sermonibus mendacii, qui non proderunt nobis et secuti deos alienos in Balaam, hoc est in vora-^h ginem et precipitium declinatis'. Ad unguem Hieremie sermo poetas ir- ridet, quorum totidem dii sunt quot nuge. Ita perniciosi sibi poete, per- niciosi et ceteris si lectitentur. Tam potest quisquam inter illorum scripta non enervari, quam in igne non uri, in aqua non perfundi, in pice non sordidari. Etenim qui tangit picem , inquinabitur ab ea , et perdiffi- 30 cile est inter impudica verba fieri non impudicum. ExtoIIunt omnes una voce poete voluptatem , ea se illaqueari cupiunt, eam auro et regno po- tiorem arbitrantur, hanc predicant , hanc complectuntur, quorum unus ex precipuis, dum huic vacat , regum, inquit , magne despiciuntur opes. Al- ter magister ille, quem dixi media in Venere extingui se ait cupere, ut%h rite meis consonet, ut qui vixit perdite, moriatur perditissime , ut quisque tali veniens in funere dicat ,

Conveniens vite mors fuit ista sue. Vergilius non modo legendus pueris, sed imbibendus figendusque me- morie, sed censetur dumtaxat pueris, qui ornatum possint capere et ele-v^

2< ler. VII. 8. 2^ in p.] iniici 2. 33 unugj TihulL I. 8, 34. ^s Q^i^^ Amor.II. lO.i.f.

LAMENTATIONES OBSCVBORVM REVCHLINISTABVM NOV^,

377

gantiam lascivk neqiiicquam sentiant , aut si sentiant, non cotTumpan- iur, Sit igitur lumen verum, idem Cafnpanus ait , quod a/ferimus, di- rigat non precipitet, ne qui ad lucem positi sumus aliorum, ipsi ohtene- bremur, Deus qui dixit de tenehris lumen splendescere , ipse illuxit in 5 cordibus nostris ad illuminationem scienti^ claritatis dei, non poetarum, non nugarum, non mendaciorum. Eramus tenebre qui in his fabidis versabamur, facti sumus lux, qui e tenebris ad celestia, ex mundo ad Christum commigramus. Hec ille. C Senecam quoque 'audiamus libro de beneficiis: 'Ineptie inquit , poetis relinquantur , quibus aures oblectare pro-

10 positum est et dulcem fabulam nectere. Sed qui ingenia sanare, et fidem in rebus humanis retinere, ac memoriam officiorum animis ingerere vo- lunt, serio loquantur et magnis viribus aganf. Adest Cicero qui libro M. de divinatione, nihil vult esse in philosophia commentitiis fabellis loci. Et commentator super m. metaphysice Consuetudinem audiendi apologos

\het maxime fabulas impedimentum esse vult in cognitione veritatis. Po- stremo Hieronymus noster in epistola de duobus filiis: 'Demonum (inquit) cibus est carmina poetarum, secularis scientia , rhetoricorum pompa ver- borum . ^Nulla ibi saturitas veritatis, nulla iusticie refectio reperitur. Studiosi earum in fame veri et virtutum penuria perseveranf . C Hec

20itaque et id genus alia multa, que brevi huic episto!io\\ commendandarjj

\mbon sunt, in nos Obscuros homines et degeneres (sic enim me loqui vult

conscientia) Reuchlinistas , non obscure dicta videmus. 0 tremendum

ergo apud inferos Plutonem! 0 funestam cacodemonum turbam, quorum

Y^f^oh dolor instinctu maligno, tam obscena in nostris epistolis, non in

nviros modo prestantissimos et optimos, verum in salvatorem nostrum ac sanctos eius, turpissima queque^ pice etiam ac sulphure tetriora hereti- corum more simul effudimus. Nullus enim locus (ut audio) intra ocea- num est, ubi nostre non sint vise epistoh, ubi inquam nostra in ecclesiam dei scommata, et pestilentes qu^dam in Christum eiusque matrem blas-

zophemi^, ac mille tandem conira omnes bonos mendacia non habeantur in precio, apud eos maxime qui poeticis figmentis obbrutuerunt , nobisque sunt quamsimilimi. Transcenderunt enim Alpes execrabiles ill^ nostr^ epistol^j montesque Armenios, Caspios etiam et Ripheos, ac totum p^ne terrarum orbem ce,ca omnium nequitiarum nube an tartareo impudenti^.

Zhfumo longe lateque obumbrarunt. Quapropter sanctissimus in Christo pater ac dominus noster Leo papa decimus non immerito nobis Obscuris Reuchlinistis maledixit, nec nobis solum , verum etiam cunctis nostrarum invectivarum impressoribus , venditoribus , conservatoribus , illasque tri-

8 Senec. de benef. I. 4. i. f. <" sed] at Sen. " ac om Sen. i* cic. do div. II. 38. ifi Hier. ep. ad Damas. de 11 fil. XXI. (al. 140.) §. 13. cd. Mart. I. p. 75. sq. *' scientia] sapientia Hier.

378

LAMENTATIONES OBSCVRORVM REVCHLINISTARVM NOV^.

duum intra post apostolici decreti notitiam combiirere differentibus. Vi- deo igitur nos et miseros esse et infelices, omniumque criminum genere delibutos ac plane suffarcinatos , brevique, (ni Gog et Magog una cum Afitichristo suo vel potius nostro nobis presidio sint) ad inferos caterva- tim descensuros. Vale ut potes, et suavissimis tuis litteris me quampri- 5 mum consolare. Quod si non feceris , Delphos petam, nostro ApoUini Musisque novem cuncta relaturus. Ex Cremona nonis nuper Septem- bribus.

20.

C Simeon Lullianus »o

Adriano Sinkensi .S. P. B.

Quid tibi vis? catido sub pectore mascula bilis

Intumuit, quam non extinxerit urna cicute. Accepi Utteras tuas , charissime frater , nonis ad me nuper datas se- 15 ptembribus, quas profecto (sic me dii conservent,) vel Nesseo per te san- guine, vel Hydrino ab aliis veneno tinctas crediderim, sic mortiferis qui- busdam in nos aculeis, atque amarulenta prorsus in Obscuros reprehen- sione et vivunt et spirant. Tibi igitur attice ad me litteras danti, ta- conice tandem respondebo. Antonium ego Campanum (virum alioqui et2o eruditum et excellentem, clarissimum quoque tum oratorem tum poetam) a theologis fortasse aliquot senio confractis et christiane fidei cultoiibus facile seductum crediderim. Ad Hieronymi preterea atque Senece parce- miam, nihil est quod hoc tempore respondeamus, Hgo enim qui nonies a Musis et semel Apolline, in Cyntho, monte quidem et sublimi et aspero, 25 laurea coronatus sum , salutiferam (quam aiunt) theologorum redargutio- . nem pati non possum. Singula enim regio suos habet cantus, et quis- que suo vivit more, Ad inferos autem cum descenderis, primum mihi in Elysiis campis, illuc tandem venturo, locum obtinebis. Valeamus ita- que ut possumus, quando ut volumus non licet. Ex Helicone, Musisdo novem una cum Apolline chorisantibus. \\

t.j»> 21.

C Pigmalion insanus Henrico iuniori

.S. P. B. 35

Moriturum credo risu fuisse Democritum , si nostras olim epistolas, quas Obscurorum inscripsimus , et alia id genus nostrorum contribulium

13 Pera. sat. V. 144, sq. 24 jjonies sic 2.

LAMENTATIONES OBSCVRORVM REVCHLINISTARVM NOV^E. 379

deliramenia lectitasset. Sed hoc me pluritmm contiirhat, qiiod viri boni et verhosos nos esse dicimt et nugaces, omnigenisque tormentorum gene- ribus interimendos. Quid multis? Quantum tnihi videre videor , si Troes unquam fuimus, hoc est vel fortes vel strenui, Mysorum certc nunc ul- 6 timi si/mus, quos despicahiles in primis et ludibrio quondam hahitos non ignoramus. Vale cum tuis, et cras j^esponde, ne in mediis siiibundus undis cum Tantalo exarescam. Ex urbe Treherica pridie idus septemhres.

22.

C Henricus iunior !'• Pigmalioni suo

S. P. D.

Rumpor et ora mihi pariter cum mente tumescunt, Pectoraque inclusis ignibus usta dolent. Miror te hominem audacem ac plane tcmerarium urhem ingressum Tre-

\hbericam, qui in nostris scripsisti episiolis Chrisii tunicam vestem esse an- tiquam et pediculosam. Recte igiiur iibi Insano nomen, qui sanus non- nunquam tantam incurristi insaniam. Revertere, Pigmalion, revertere, ne carnifex illic sanguinarius te supinum in furcam suspendat. Quod autem de Abderite philosopho scripsisii, non possum non probare. ple-

i^rique tamen (ut audio) credunt magis, illum si ab inferis resurgat, no- bis derisui ludibrioque futurum, novorumque simid criminum materiam prehiturum, utpote qui pro nostra inveterata iihidine et tnalicia prorsus indics infinitum excrescente , non solum stuliiiia et temeritaie nosira con- ienti sumus, sed prudentiam quoque, si qui prudenies sint, sapieniiam-

2bque contemnimus, et quorum vereri dehemus auctoriiatem , pr^sentiam frequenter irridemus. Vale diu et deos ^ora immortales , ut nos perpetuo ab invidorum livore defenseni. Ex templo Diane Ephesinc.

23.

C loachim Carhunculanus

loanni Buffelino.

Pr^terii nuper Coloni^ theologorum scholas, celehres profecio et magis qtiam ipse puiaram bonis omnibus venerandas , uhi inier dispuian- dum nonnidii adcranl, et hi quidem de caiiginosa Obscurorum Reuchii- nistarum cohorie, sub vapido mediusfidius pectore astutam gerentes vulpem.

« Ovid. epist. VIII. 57. sq. »& f eberica. 2. ^^ Cf. Pers, «at. V. 117.

380

LAMENTATIONES OBSCVBORVM REVCHLINISTAEVM NOV^.

Qui cum perfricta fronte et dbstrepero simul clamore poetarum fahulas solamque eloquentiam (ut nostra fert consuetudo) syllogisticis theologorum disputationibus anteponerent , Doctor quidam Silicernius, censorium re- pr^sentans Catonem , 'NihiV, inquit, 'cum fidibus graculo, nihil cum ama- ricino sui\ quo expressissime (ut sic dicam) et solerter significatur , ne-^ que melodiam avibus ohstreperis , neque unguenta porcis convenire lutosis, Fahulis igitur assueti, et secularihus solum delibuti litteris, gravissima qu^que et divina contemnunt. Quod quam sit flagitiosum, nemo prorsus sapientum ignorat. Legunt etenim (at nesciunt tamen) holitorem sepius (ut est in proverhiis) opportune loqui, sordidoque in panno sapientiam to nonnunquam latitare, que calamistratam non desiderat orationem, levi- husque poetarum figmentis tantum prestare creditur, quantum animi cor- t> ij porihus et hestiis homines antecellunt. His itaque peractis || et immo- dica nohis confusione ohorta, tristes una aufugimus, et id quidem hospite non salutato. nam si graves illi viri nos leviculos deprehendissent, gra- is ves proculduhio nostre temeritatis penas in scalis dedissemus. Vale diu. Bonne ex domo antique mulieris, quam vulgo Nisam appellant , que nos esurientes impievit rapis et divites dimisit invitatos.

24.

C loannes Buffetinus

20

loachimo suo .S. P. D.

0 funesta dies, o lamentabile tempusl

0 furor, 0 rabies, o detestahile virusl

0 dolor , 0 regum impietas, o mortua virtusl 25

Exclamare non immerito possumus, mi suavissime loachim, eas nobis in tenebris illusiones ohoriri, quas insani homines ferre neutiquam pos- sent. Quapropter ut huic rei propius accedam, eadem tibi audienda est historia. Peroranti mihi nuper Moguntie de litteris politiorihus, eas- que cunctis tam veterum quam neothericorum disciplinis anteponenti Theo- 30 logus quidam et canicie venerahilis, et sermone (ut verum fatear) unus omnium modesiissimus , 'Oratio^, inquit 'venusta et perelegans, non ha- bens dignam auditu sententiam, ridicula est planeque volatilis, inculta etiam ac sirepitu exibilanda auditorum. Nam sicuti corpus vivum nohi- lius est non vivo , sic etiam oratio gravis et humili contexta fdo, elegante 35 nohilior est non gravi. Itemque quemadmodum corpus non vivit in quan- tum corpus, sed per id (alias enim omne corpus viveret) quod nobilius

^" proverb.] ap. Gell. N. A. II. 6,9. ^^ Nisa] = Agnes.

LAMENTATIONES OBSCVRORVM REVCHLINISTARVM HOWM. 38 I

est, puta animam, ita etiam oratio, magis verhorum pompa quam seti- tentiarum gravitate exurgens, exanimis est penitusque reiicienda, preser- tim si bonos lacessere, malis adulari, ac suos tandem errores, vel insa- niam potius, per omnes impudentie numeros defensare non erubescat\

hHec me invitum audire viri coegit auctoritas, que si talpis tenehricosa, lyncibus tamen (ut illi voluntj perspicua satis esse videntur. Ego au- tem quod scire cupis, illis nequaquam assentior, etiamsi veritatem ipsam, millesies celo delapsam (ohstinati enim in malicia cum diaholis sumusj luce clarius intuerer. Verum hec alias. Quod preterea Coloniam insa-

M^lutato hospite reliqueritis, nihil mihi potuit vel auditu iucundius, vel laude magis dignum referri. Hoc enim nobis semper agendum esse, in statutis nostris provincialibus , a doctore Grytz nuper editis, apertissime conti- netur. Postremo autem vos plurimum laudo, extollo, atque magnifico, quod sola fuga vestre incolumitati tam ingeniose prospexistis. Quod nisi

\^factum fuisset, sacco forsitan illic vos cathegorico inclusos in Rhenum coniecissent. Vale cum tuis quam diu voles, tam diu autem velle de- hebis, quoad te ohscurum Reuchlinistam esse non penitehit.

25.

C Antipho Castronius

loanni Corvino

.5. i>. D,

Rogasti me sepenumero per litteras, Corvine, ut epistolam loannis Pe- pericorni, ad summum nuper pontificem missam, tihi pro nostro in te of- ficio legendam procurarem. Respondeho igitur petitioni tue , quamquam et

26 id pro nostro in te officio (ut verbis utar tuisj facere neutiquam dehuis- sem. Nec mirum. Quid enim stultius, quid dedecorosius , quid iniu- cundum magis, quam tyronis gladio militem confodi veteranum? Capnio- zoilus profecto est et puhlicus Iu\\d^orum hostis, qui in sua etiam ad san-fii]^ ctissimum defensione ita nos omnes rebus convincit necessariis, ut bonis

doomnihus ludihrio esse videamur. Atqui sic a summis eruditissimisque viris accepimus, eundem Pepericornum (etsi rumpantur ilia CodroJ tanta virtute, tantaque pr^ditum humanitate , ut laudem potius honorum quam insignium meruerit Reuchlinistarum contumeliam, qui seipsos Ohscuros ultro dici voluere. Nam qui animas quatuordecim diabolo suhtraxit, et

siChristo consecravit, eum in fide catholica syncerum esse dicamus necesse est. Hoc credi iubet veritas, qu^ quaniam (etiam inter malosj haheat vim non ignoras. Verum hac de re satis, tu qu^ scribat intuere, et nos ut soles ama. Vale diu, Rom^ ex nostris Qdibus, xfi. kal\ octobres.

382

LAMENTATIONES OBSCVRORVM REVCHLINISTARVM NOV^E.

Epistola loannis Peperico7^ni. Ex teutonico in latinum translata, C Beatissimo in Christo patri domino nostro , D. Leoni divina providentia pape .X. Reverendissimisque Cardinalibus loannes Pepericornus olim lu- deuSy nunc vero christianus omniumque minimus, post pedum atque ma- 5 nuum oscula, sese totum subiicit et auxilium adversus impiissime scri- bentes humiliter implorat. Beatissime pater, quamquam minime dignus sum, ut vel ad sacra- tissi?nos pedes tuos, vel ad celsissimam tue sanctitatis sedem verba pro- fundam, tamen quia Reuchlinistarum nuper quorundam (quos Obscuros\o vocant) contumelia falsissimisque quibusdam invectivis, extimus pene factus sum ab ovili tuo Christi vulneribus septo , non possum non spe- rare ei firmiter credere, quin si Neophiius ipse veritatem proposuero, et per viam regiam ambulando instar divi Pauli synagogam sathane et coUuvionem ludeorum execrabilem tortuosumque labyrinthum pro mea 15 parvitate suppressero, immortale sim cum beatis premium habiturus, nec minorem etiam gratiam in ocidis sanctitatis tue. Verum enimvero cum sub hoc orbe lunari Christi vicem perbeate in terris geras, et alierum nobis deum representes, personarum acceptor esse non poies. Sed quo me vertam pre dolore? Quibus supplicabo? Quos miser ipse implorem? i^ Te mediusfidius patrem beatissimum quem admiranda probitaiis omnium- que virtutum meriia ei incorrupta vite integritas ad supremam atque inaccessibilem pene mundi cathedramy iure optimo extulerunt, qui et mi- sericordia dignis misereri, et superbos debellare , pro tua moderaiione aique iusticia quamopiime didicisti. Ceterum, beatissime pater, ut ad2b rem ipse paulatim declinem, Postquam serenissimus nosier Imperaior, omnium liiteris aique linguis extollendus, universiiaiibus aliquot , Archi- presuli etiam Moguntino, itemquC et heretice praviiatis Inquisitori, ac loanni denique Reuchlin, legum doctori , iam pridem demandassei , ui quid de libris ludeorum quibusdam scandalosis ei in ecclesiam dei blas-30 phemis agendum foret, ad salvaioris nostri honorem omniumque regene- ratorum sdluiem quantotius decidereni , Cumque omnes excepto loanne Reuchlin , velut uno ore ex instinctu spiritussancti pro Christo ei loque- liujreniurei scribe\\rent , solus ipse inventus est , qui (ut multarum universi- taium tesiimonia probani) ludeorum perfdie magis quam sedi apostolice 35 aut sacraiissimo fidei negocio in sua consultaiione adhereret. Taceo (proh pudor nefas est dicere) quod in eadem sua consultaiione (quod postea speculum oculat^e est appellatum) me nuper in Christo feliciter baptiza-

* Est h(BC epistola Pepericorniance Defensionis contra famosas 0. V. epistolas principium. Cf. supra p. 83. sq.

LAMENTATIONES OBSCVROKVM REVCHLINISTARVM NOV^. 383

Um, nullis meis demeritis (quia alter alterum non noverat neque viderat unquam) quovis modo precedentihus apud C. M. male tractarit, veris- sima quedam contra me pro ludeis falsissime improhando. Quapropter mihi proh dolor sic curarum omnium liherOy nihilque fraudis inopine hcogitanti, respondendi stylum vel invito ohiecit , quo semper is qui lesus est prior (quamvis etiam intra infimos omnes esse homines videatur) tueri sese, et id quidem duce natura, non instrenue ah adorientihus potest. Multis itaque id genus aliis rehus ac clausulis (que in nostra ad tuam sfinctitatem defensione prolixius continentur) non indecenter omissis, hoc

10 solum adiiciam, qiiod ipse loannes Reuchlin et sectatores eius Ce. ma. mandatum, de silentio ultro citroque ohservando , non solum non ohser- varunt, velut nostrum epitome sive summarium explicat, sed ne tue qui- dem heatitatis solenni decreto parentes , in me alogum, atque optimum quemque e nostris, supra quam cuiquam credihile est, in execrahilihus suis

Xbepistolis, quas Ohscurorum inscripserunt , per omnem impudentie contu- meliam , omne virus sonticum , velut polglogi turpiter expuerunt. Verum- tamen, quia (ut fides nostra catholica hahet) nullum sine auctoramento est malum, iidem nescio qui perduelles Reuchliniste minime natura cicu- res, manifesta phrenesi in me ovem misellam (et id quidem ahsque suo-

iorum nominum professione) crudeliter dehacchantes , iustas merito penas darent, fedam suorum orium graveolentiam et voce et scriptis revocan- tes. Irritatus igitur et coactus lihrum quendam in Christo edidi, qiiam vulgo apologiam vocant , tihique patri heatissimo , vohisque reverendissimis Cardinalihus perlustrandum ac defendendum hoc pacto nuncupavi, ut

tivera mihi auxilium, falsa autem severam sine gratia censuram admini- strent.

Tuam itaque sanctitatem velut domini nostri locum in terris tenen- irm ac ministram et ducem universalis ecclesie suppliciter invoco. Te certum et induhitatum heati Petri successorem imploro, ut me christia-

yssnum intra septa tua cum ceteris latitantem, et infinitis p^7ie iniuriis ene- ctum, a lupis rapacibus lacerari non sinas. Vos quoque reverendissi- mos dominos cardinales veros iusticie patronos appello, vos ohtestor , vos ohsecro, ut veritatem profitenti et indigne a malevolis ^so, salutis opem l>restare velitis. Quod si feceritis, plures proculduhio ludei ad fidem

i^7wstram convertentur. Nam qui animas quatuordecim e tenehris c(;co-

-j^um ad veritatis lumen traduxi, nullam commerui christianorum contu-

umieliam. Vale feliciter pater beatissime, vosque reverendissimos ecclesi^ primates, verits deus verusqm dei filius quamdiutissime conservet,

2 C. M.] Cfiesaream maiestatem. " Cf. p. 370. v. 7.8. ^" iuiurijs 2.

384 LAMENTATIONES OBSCVRORVM REVCHLINISTARVM NOViE.

26.

C loannes Corvinus

Antiphoni suo

.S. P. D.

0 magna vis veritatis, que contra omnium ingenia, calliditatem,^ solertiam, contraque factas (ut Tullius ait) omnium insidias, facile se- ipsam defendit. Si enim et innocentes et boni existimari volumus, ?ion ^^'^j^solum II nos ahstinentes (ut est apud eundem) sed etiam nostros comites prestare dehemus. Primum igitur omnium tanta nohis opera danda est, ut eos haheamus amicos, patronos etiam ac defensores, qui nostrefame\^ capitique consulant. Denique si in his ipsis prudenter deligendis spes ipsa nos fefellerit, ut vindicemus, multarumque universitatum Theologos sup- primamus, missos facere consilium est, et temeritate dumtaxat atque mendaciis (ut in hunc usque diem fecimus) pro virili decertare. Litte- ras autem Pepericorni, quas ad me infaustis dedisti avihus, lachrymis 's prope delevi. Nam tania mihi innata est malicia, ut veritatem ipsam contra loannem Reuchlin triumphare, pati neutiquam possim, etsi Lactan- tius Firmianus lihro primo divinarum institutionum nullum esse voluerit animo cihum suaviorem, quam veritatis cognitionem. Cave preterea de numero nos esse Ohscurorum Christiani inielligant , ne veterum consueiu-^^^ dine, viri fortes, acriorihus suppliciis civem perniciosum quam hosiem acerrimum persequantur. Vale diu. nec tuorum te peniteat delictorum. Ex Heydelherga.

27. C loannes lambicus 25

Bartholomeo Sapphico ,S. P. D.

Veius mihi iecum, ac stahilis (ut nosti) semper consuetudo fuit, que nec temporum calamitate , nec livore perihit invidorum. Te igitur oro aique ohsecro, ut aliquot mihi carmina ad convivalem nostram mensamza suspendenda componas, quo et plenum nohis sapiat vinum et cum Lihero patre, liheri a Theologis esse possimus. Vale specimen Ohscurorum.

Cic. or. pro Csel. 26. ^' Lactant.] Div. inst. I. c. 1.

LAMENTATIONES OBSCVROBVM REVCHLINISTABVM NOV^. 385

28.

C B artholomeus Sapphicus

lamhico suo S. P. D.

Reddite mihi swit incimdissime littere ttie, quibus minus lihere quam boportet ah amico petiSy ut carmina tihi aliqua mittantur ad mense fron- tispicium depingenda. Quocirca cum, teste philosopho, frustra fiat per plura quod pauciorihus ahsolvi possit, unico dumtaxat Lucilii versu (quem Atteius Capito facit plurimi) tue satisfaciam expectationi. isque tan- dem est : 10 VivitCy lurchones, comedoneSy vivite ventres,

Vale, decus Ohscurorum, et nos amare persevera.

29.

C Machaon Qurgulio

Philippo Ligurario

.S. P. D.

15

Intellexi commentaria quedam esse edita in duodecimum physicorum Aristotelis et tJi sextum de anitna , que ut hrevi haheam, tui erit officii providere. Est enim mihi a Valeriano urhis prefecto, ordinaria nuper in illis lectio assignata, cui respondere , et theologis reniti, nostrum est stitutum. Vale et te amantem redama. Tuhinge Mii. Idus octohres.

30.

C Ligurarius

suo Gurgulioni

.S. P. D.

^^^^Que a me petis in Aristotelem commentaria , vidi nunquam. Cave id viri olfaciant sapientes, ne ridiculum nos esse genus hominum arhi- ircntur, neve tu cum Phyllide Ovidiana insperato exclamites, |

Heu patior telis vulnera facta meis, Duodecimus Physicorum liher,

30 rara avis in terris, nigroque similima cygno.

Si autem Theologi nos tam rudes philosophi^ intellexerint , actum de nohis

• VuU Arisl. polit. VI. 6. sq. ^ Lucil. ap. Non. Marc. p. 10. cd. Merccr. •" dno- «lecimus scil. rhysiconim ct scxtus de Anima numeri maiores sunt quam illa opora continent. 27 0^1^^ ep. II. 48. ^» luv. sat. VI. 105.

Epp. ohscvroh. vibob. 25

386 LAMENTATIONES OBSCVRORVM REVCHLINISTARVM NOV-E.

erit, Nam quid Picus Mirandula de levihus quihusdam grammatistis ad Hermolaum scrihat, non ignoras. Vale, Gurgulio, tihique persuade, unam eandemque in malis animam nostris inesse corporihus,^

M 31.

C Andreas Castrimergius 5

Oswaldo Flockano ,S. P, B.

Lihrorum copia me plurimum delectat, mi Flockane , hoc tamen unum procul excellit atque eminet, non solum quia maius, aut factum egregium, sed quod per ingentes lihrorum fasciculos, et onerosam fahu- u larum congeriem, theologos aliquando convincere possimus. Te igitur et hortor et moneo, ut novo aliquo opere, recens impresso, nos donare non dedigneris, etiamsi idipsum multiplici lingiia sit editum. Vale.

32.

C Flockanus n

suo Castrimergio ,S. P. D.

In nova fert animus mutatas dicere formas

Corpora, dii, ceptis (nam vos mutastis et illas) ,

Aspirate meis. 20

Bo tihi dono, Marcolphi, dialogum, quem Cornutus Siharita ex latino nuper in grecum transtulit, ita etiam ut nunc atticam videatur redo- lere lucernam. Ego autem longius per cancellos videns, illum continuo ex greca lingua in scoticam, ex scotica in ligusticam, ex hac item in hohemicam, sclavonicam, goticam , hahylonicam, egyptiacam, non sinCib magno lahore nocturnisque vigiliis traduxi. Hahes igitur novum a me munus, frater chaiissime, mea quidem sententia magnum et Ohscuris omnihus quammaxime accommodatum , sed perinde erit ut acceperis, quanquam et insipientes ipsi suam hinc sapientiam liquido haurire queant. Cave tamen hoc tam ohstupendo tamque egregio ahutaris dono, ne ex^o nova radice novum oriatur adagium, Sapientiam nostri temporis magis in linguis hominum, quam in virtute aut morum sanctimonia consistere. Vale diu et me tuum esse ApoUinem crede.

.**• Ovid. met. I. init. ^o Aspirare 2.

LAMENTATIONES OBSCVRORVM REVCHLINISTARVM NOV^. 387

33.

C Loerkaniius Schai^peneck

Mententulo Cosso

.S. P. D.

Ne tu homo lepidus es aut potius (ut ita dicam) inhumafius, qui periculosis hisce temporihus nihil omnino mecum litteris ohstrepas. In amore quidem mutuo non sic languere dehemus, vt pungentihus littera- rum aculeis ad suum quisque officium incitemur. Te igitur plurimum oro, ut litteras ad me des, quihus certior fiam, quid tandem de nohis 10 Ohscuris Parrhisienses illi sentiant Theologi, quid ifem Lovanienses, quid Moguntini, quid Erfordenses et Colonienses academie magistri ac honi denique omnes. Vale.

34. C Mententulus 15 Loerkantio suo

I.S. P. B. Scio te novarum rerum esse percupidum, et in aliena repuhlica ma- e curiosum. Quid ohsecro induratum refricas vulnus? quid ingrata auditu expostulas? quid te proprio cedis ligone? Vis tibi veritatem di- iocam? Ipsi profecto omnes uno ore parique consensu levissimos nos esse lenones predicant, vel oh hanc potissimum rationem, quod os haheamus hlasphemum, impudicatum, impurum, spurcatum , maledicum, fedum, ohscenum, contaminatum , sordidum, feculentum, superstitiosum , conta- minatum, truculentum, impium, omnique criminum visco • ohlitum. Po- 'i^stremo quod me magis movet, quanquam tot pr^clar^ universitates Ocu- lare spectdum loannis Reuchlin ad ignem condemnaverint et Colonie pro trihunali comhustum sit, ipsumque quem dixi auctorem Parrhisienscs ipsi ad puhlicam velint revocationem competlendum , tamen (ne diutius te morer) ubi dextram illi, nobis proculdubio laqueum pr^^berent. Vale. \\

30

i

35. C Malachias Lyricus 64»

Caseario Vederwifi .5. P. D.

Ego Laheone atque Oreste insanior, qui dimissis nuper incundissi- •■■' ?nis (nescio quo ductus spiritu) poctarum fahellis levihusque (ut sic dicam)

** taminatum. 2. ** truulentum. 2. ^* i. e. Federwifsch.

25*

388 LAMENTATIONES OBSCVRORVM REVCHLINISTARVM NOV^.

Ohscurorum nugis, ad ultramundanam me contuli Theologorum specula- tionem, ut quid facere possent littere , experientia magis quam aliorum recommendatione metirer. Lectitanti itaque mihi (quum iudicium habeam ad perpendiculum , ad amussimque quadratum) nihil penitus quod animum oblectaret inveni. Fastidientem fortasse stomachum muUicolor offenditb cibus, et elegantissima queque degustare solitum, impolita ab incepto reiecit oratio. Si enim sub meam censuram aleamque sacre scripture venirent interpretes , nequaquam eos priscis lingue latine auctoribus com- pararem. Nihil ibi (quantum meum fert iudicium) intra dies tris (qui- bus me totum illi dedicaram) invenire potui, quod vel M. Ciceronis vel lo Vergilii lucernam oleret. Eam igitur quam dixi scripturam hisce Pa- pinii verbis alloquimur,

nec tu divinam Eneida tenta,

Sed longe sequere et vestigia semper adora. Quapropter ne aquam cribro infundam, neve Anticyram petens Helle- 15 boro (ut theologi volunt) cerebrum expurgem meum, secularibus ego lit- teris contentus, totam illis legendam relinquo. Ceterum si a me scire desideras, quam potissimum ob causam sacros ego aliquot ecclesie do- ctores minus amem, ob hanc , inquam, quod omnibus in locis pseudo christianos (quales fortasse nos sumus) severa semper castigatione repre- 20 hendant. Hinc illud ascitum est Terentii patris nostri adagium,

Obsequium amicos, veritas odium parit. - Vale cum tuis, et quid ipse sentias responde. Ex Tubinga .xv. kalen- das Octobres,

36. 25

C Casea7'ius

Malachie suo

.S. P. I).

Recte facis, mi charissime Malachia, quod sacris quibusdam litteris abs te in exilium missis, solam eloquentie maiestatem, solamque (que^^ apud oratores tantum est et poetas) bene dicendi vim, velut Apolli' nis nostri oraculum, studiose excolas, reverenterque adores. Verum- tamen tuas ad me litteras in convivali nuper sermone (id quod sine lachrymis dicere non possum) nostris contribulibus recitanti, quidam lu- risconsultus , emunctas purgatasque nares habens, tortuoso respondit^^ vultu, 'Non Falernum canes. Adiecit quoque eum penitus amentem esse, qui sanctum cani det, et ante suem rosas margaritasque dispergat , nos porcos proh dolor significans, qui terrena pluris quam celestia faciamus,

12 Stat. Theb. XII. 816. sq. {ex Fausto.) i^ thologi 2. 22 Xer. Andr. I. 1,41.

LAMENTATIONES OBSCVRORVM REVCHLINISTARVM NOV^. 389

ac si aperte cum Hermolao Barharo dixisset, nii opus esse tantis rhe-

loriis, nec ranis et quidem seriphiis quicquam propinare. Sic l^tis in-

ierveniunt iristia, fni Lyrice, et extrema gaudii (ut in veteri esi pro-

verbioj luctus occupare consuevit. Verum hac de re satis. Quid autem

5 de litteris sentiam divinis, paucis accipe. Ego tuam suhscriho senten-

tiam, illi immorabor , illi soli serviam. Aperienti etiam mihi psalterium,

midta sepe (nescio quo id fiat spiritu) que nolim o/fendo. Hec in pri-

mis: ^Ecce peccatores intenderunt arcum, paraverunt sagittas suas iti

pharetra, ut sagittent in ohscuro rectos corde\ Hic enim per ipsos pec-

\ocatores (ut ah aliis accepimus) ?ios ohscuri intelligimur, per rectos vero

rorde Theologi. || Item alio in loco Psalmista inquit: ^Corrupti sunt, aho- ^j

minahiles facti sunt in studiis suis. non est qui faciat honum, non est

usique ad unum'. Et iterum: 'Sepulchrum patens est guttur eorum, lin-

fuis suis dolose agunt, venenum aspidum suh lahiis eorum'. Postremo

\bsic: 'Os eorum maledictione plenum est, et veloces eorum pedes ad san-

guinem effundendum . H^c atque alia id genus multa, quum ego corde

ohstinato et caligantihus oculis in ohscuro perlegissem, illumque pr^sertim

rersicxdum: 'Fructum eorum de ierra perdes, et semen eorum a /lliis ho-

minum', mox ego (ut verum tihi fatear in tenehris) toto a me psalterio

20 et multis sacre scriptwe lihris in frusta secatis, ac deinde comhustis,

IHef fahellas me contuli poetarum, uhi quam dulcem invenerim cihum et

■^we deorum escidenta, cogitare poterunt pauci, dicere nemo. Vale in

tenehris et lucem fuge.

37.

C Coridon Pedicularius

Malachi^ Lyrico et Caseario Vederwifl

suis contrihulihus

S. P. D.

Laudo vos plurimum, viri pr^stantissimi , quod dimissis theologorum 30 ac iureconsultorum scholis ad Lihethridum vos contulistis speluncam nym- pharum, et ad divina illa poemata, qu^ nectar nohis atque amhrosiam pr^hent. Quis enim Thomam, Scotum, Alhertum, Quis Gregorium, Der- nardum, Bonaventuram , Nicolaum Lyranum, Quis sacros canones, Sex- tum et Clementinas, Quis denique Ahhatem, Angelum, Felinum, loan- 35 nem Andre^, aliosque id genus infinitos, sermones etiam ac summas (ut ita dicam) ex diversis ecclesi^ doctoribus compilatas legere dignaretur, in quibus parum aut nihil invenitur, quod Vergilianam redoleat lucer-

3 Proverb. XIV. 13. « Psalm. X. 3. " Paalm. XIII. l. '^-'^^ ibid. v. 3. '^ Psalm. XX. 11.

390

LAMKNTATIONKS OBSCVRORVM REVCHLINISTARVM NOVJE.

nam? Quis preterea istiusmodi libris impallesceret , qui severissime nos fsumus enim natura omnes ad mala quam ad hona procliviores) et re- darguunt et castigant? lucundissima igitur legamus, eloquentie saltem flosculis exornata, Quid iucundius quam Ledam a love in specie cygni stupratam ovum peperisse, ex quo Castor, Pollux et Helena nati sunt? 5 Quid suavius quam lunonem lovis fuisse et sororem et coniugem? Quid admirahilius quam Venerem ex testicuUs Celi in mare proiectis legi pro- creatam? Quid tandem festivum magis, quam Pasiphaen Minois regis Crete uxorem hiforme ex Tauro monstrum peperisse? Omitto reliqua que si enarrare contendero, me sit dies defecturus. Valeant itaque qui inter 10 nos dissidium volunt, Valete et vos, Tuhinge,

38.

C Georgius Suhhunculator

Aggrippe Stygiano

,S, P, D, 15

0 Ridiculum caput, vix trihus Anticyris sanahile, quid mihi de in- ferorum regno? quid de campis elysiis, de pr^potente Plutonis manu, longe lateque in terre viscerihus dominante, tuis ad me litteris disseruisti? Falsa sunt que de inferis garrire soles, Nam Servius in sextum Ver- gilii inferos negat propter eius soliditatem in centro terre contineri posse. 20 Lucretius etiam nuUos esse inferos cecinit hoc modo:

Qui neque sunt usquam, neque possunt esse profecto. Sic Pythagoras apud Ovidium inquit:

Quid Styga, quid tenehras et nomina vana timetis ,

Materiem vatum? 25

Quin etiam Marcus Tullius in oratione pro Cluentio falsa esse, que de inferis traduntur , induhitanter affrmat, Stultum est ergo , 0 stulte, i?i- certa pro certis hahere, ac falsa pro veris, t\^ Qualihus in tenehris || vite, quantisque periclis

Begitur hoc evi quodcumque est? 30

si non sunt inferi, si non sunt regna Plutonia, si Elysium ac Chymeram iuxta hahemus, quid ohsecro nobis erit, qui rege celi contempto et vir- tutihus denique omnibus in exilium missis, inter saxum et sacra perpetuo lamentabimur? Vale,

» qui] . q 2.

13 ad Aen. VI. 532. 2» Lucr. de R. N. III. 1113. 22 Qui^? neque sunt us- quam nec Lucr. 23 q^i^^ ^^^^ XV. 545. sq. 26 pj-o Cluent. 71. §. 171. 29 Lucret. de R. N. II. 15. sq.

LAMENTATIONES OBSCVKOBVM KEVCHLINISTARVM NOViE. 391

39. C Agrippa Stygianus

Suhl)uncul atori suo .S. P. D.

Tace , - bestia , iace, inquam, hestia, qui corpus es sine pectore ei nodum in scyrpo queris. Noli meiuere, ne non regna sint inferorum. Faciam, Georgi, ui mei perpeiuo memineris, neve in ie docendo ope- ram lusisse videar, ires intra dies mecum cum Pluione cenitdbis. Ibi enim de Cocyio, Acheronie, Leih^o amne, Stygia palude^ Phlegethonte, loFuriis infernalibus, Tantalo etiam ac Sysipho certum iudicium dabis. Te quoque per deos immortales, per capui, per fidem, perque inferos omnes obiestor , ui episiolam ad me iuam flammis confestim tradas, ne Theologi illam legentes ie poetarum figmentis corruptum dicant, omnem- que ex illis errorum sentinam hauriri. Vale,

15 40.

Nunciantur Obscuris nova.

C Sclahhertus Kuckuick

toti Obscurorum cohorti

.S. P. D.

Solvenii hinc Francfordiam mihi ad kalendas nuper sepiembres, ui Indeis Christi inimicis nova qu^dam adferrem, visi suni in navicuia no- slra pr^dicatorii ordinis fratres octo, et clarissimi aliquot iuris utrius- que dociores. Magna igitur contentionum habiia occasione, ostendi illis epistolam loannis Reuchlin, ad kal. proxime Apriles ab eo concinnatam,

v> ac deinde in lucem editam , in qua Reverendum heretice pravitaiis Inqui- sitorem canem appellai et Cerberum. Quod cum illi audissent , ^Menda- cium est' inquiuni, ^quoniam teste philosopho, species rerum transmutari non possunt. Nec iterum Cerberus dici poiest , quem Tullius lib. primo Tusculanarum qu^stionum esse apud inferos negat. H^reticum est ergo

iovivum hominem bestiam dici, quQ animam habet morialem\ Adiecerunt pr^terea istiusmodi convitiis nihil ad primam Inquisitoris apologiam re- sponsum esse: sed mendacia solum mendaciis adaucta. Scribit enim Inquisitorem plus centum locis esse meniitum, sed nullam rationem, nul- lumque allegat locum. Vult quoque eundem (pairem alioqui pieniissi-

zh mum plenumque ei officii ei religionis) profugum ab urbe iurpemque rei

** Repetetur haec epistula ad calcem Ortvinianarum nceniarum, intcrposita inter Hochstraticas epistolas. " philos.] in Prsedicam. '^ Cic. Tusc. Q. I. 0.

392 LAMENTATIONES OBSCVRORVM REVCHLINISTARVM NOViE.

famiUaris frairum suorum dilapidatorem , Aurum etiam ludeorum sitire, deditaque opera, uno ore et una hora pugnantia et sibi contraria affir- mare. Que omnia et id genus similia quam sint turpiter et dolo malo in viri invidiam a Capnione conficta, Inquisitor ipse in secunda sua Apo- logia, iam recenter edita, luce clarius demonstravit. Quam quilegerit,h dicto citius proclamdbit , illam eque Capnionis epistolam ac totam eius defensionem preter nugas et convitia reliqui nihil continere. Hec cum audissem, totus ego

obstupui, steteruntque come et vox faucibus hesit. Nam si secundam nundinis nunc septembribus Apologiam ediderit, actum lo procul dubio nobiscum erit, vel ob hoc solum, quod talem eam esse di- xere, quam

nec lovis ira nec ignis,

Nec poterit ferrum, nec edax abolere vetustas. Valete, patres conscripti. Ex corona Moguntina, 's

€f f: loannnes Murmellius

libro ii. elegiarum suarum

in laudem Arnoldi Tungerensis

summi et veri Theologi

hoc carmen sapienter edidit. [Quo quidem 20

Capnion ipse et Obscuri omnes

non obscure convincuntur.]

Nunc precor Arnoldum blande fac, Musa, salutes,

Tungrorum veterum spemque decusque novum, Qui primos inter proceres vestigia divi 25

Alberti sequitur, optima queque docens, Quem dubites morum laudes equabilitate

Amplius, an sophie cognitione sacre. Externas cuius longe pervenit in urbes

Nomen, et insignis fama pudicicie. 30

Hoc est Laurenti domus et schola leta magistro,

Urbis Agrippine clarior et reliquis, Hocque novum iuvenes spaciando docente lyceum

Discipulos plures quam Theophrastus habet. Huic pr^ceptori multum debere fatemur , 35 Quamvis sit sophie portio parva mihi.

* recenter edita] In fine huius Apologise secundse est: Colont^. ^r offtcttt (2lU£- Uliona. M.ccfcc.rattj. olr Kol'. ©ctob'. | TeXog. %c(l &sco $o^a. ^^ Ovid. met.XV.871. sq.

*" Sequentia duo carmina in 1. eliam extant. Cf. supra p. 362. adnot. *<> sapien- ter omis. 2. ^^ Alberti] Magni. ^^ leta 2.

LAMENTATIONES OBSCVKOHVM REVCHLINISTARVM NOV^. 393

C Querimonia fidei ad obscuros Beuchlinistas.

Gens inimica dei, qu^ te vesania torquet?

Quis furor usqtte adeo corda prophana rapit? Spargitis in Christi famulos Mavortia tela,

Nectitis et leti retia seva trucis, Quid iuvat insontes sic Marte lacessere duro

Christigenas? quid sic nos iugulare iuvat? Vos colitis spurce secte ludibria Turci,

Tartareum colitis et sine merce lovem. Tura datis manxbus Biti non iusta prophanis,

Atque vorant Stygii turpia liba canes. Ecclesie sacram nolite lacessere sedem,

Hanc Christus statuit, hec sine fine manet. Pellite barbaricos, vos Turci, queso furores,

Nosseque supremum discite queso deum. Heus vestros animos seducit pseudo propheta,

Quem Phlegethontei gurgitis unda vorat. Vana fides vestra est, jion est rationc probiUa ,

Adversus summum pugnat iniqua lovem. Sculpta nihil vestros possunt simulachra iuvare

Optatus, nihil et stulta ministeria. A me veridicas leges audite precamur ,

Eterni pariter nunc monimenta dei. Ad mea dicta aures animosque intendite vestros,

Qui cupitis prompto noscere corde deum. Contra qui sanctas leges contemnitis , hinc vos,

Effugite, et sacras linquite queso domos.

[TeXoC. KaL d-sc) doja. Finis et deo gratia.] \\

" stiffii /. '•' qu^fo 2. *» phlegetontei 2. 21 Qualluor versus Sculpta dei. omis. 2. '^ intendere 2.

394 LAMENTATIONES OBSCVRORVM REVCHLINISTARVM NOV^.

(41.)

Epistola ad Lectorem protreptica, hoc est instructiva. C Ortwinus Gratius lectori christiano 5

.S. P. D. Sunt ohscuri quidam in terris Reuchliniste , lector candidissime, qui deum hlasphemantes ac sanctos eius, carissimos aliquot universitatum Theologos, meque postremo ipsum pro fide solum catholica, contra Ocu- lare speculum loannis Reuchlin, pravis (ut illi volunt) heresihus plenum, 10 ad sanguinem usque decertantes, contumeliosis lacessere convitiis non eru- huermt. Fictis enim sihi tum nominihus tum cognominihus (quam scri- hendi licentiam ah orhe condito nemo hominum est secutus) omnem ma- ledicendi rahiem effudere. Quihus sanctissimus dominus noster Leo papa decimus pro sua in Christum pietate maledicens, scdndalose illos garru- 15 litatis auctores et filios iniquitatis non indecenter appellavit, utpote qui in maximo suorum facinorum crimine gloriantes , nullumque deo hono- rem hahentes, summam in Christifideles impressionem fecere. Intueamur itaque valentes illos homines (in quorum sententiam nemo iturus est, et quihus nuUos peius odit mundus) quam tandem gloriolam seu potius in- 20 famiam suo Capnioni pepererint. Nescio tamen quihus loquor , lector charissime, Ohscuri sunt, nemo eos videt, nemo honus novit, Quapro- pter nemo eos offendit, nemo scandalizat, Si conscientiam suam intueri aliquando voluerint et coram deo suarum epistolarum rationem reddere, commissi eos sceleris proculduhio penitehit. Non una epistola, verum^b sexcentis, ut sic dicam, iterum atque iterum ampliatis, optimos quosque offenderunt. Notum est et puhlicum, uhi illorum epistole impresse sint, noti etiam auctores. nos tamen honum pro malo damus, neque hoc loco quenquam ohscurorum nominare voluimus, ne stulto respondisse iudica- remur iuxta stultitiam suam, ne etiam contra Christi doctrinam, vel vi-^^ ventihus illis vel mortuis , scandali aliquid imponeremus. Ceterum si apo- stolicas censuras contemnere , si ecclesie inohedientes et sacre fidei (opti- mis quihusque illudendo) rehelles esse perseveraverint , repellet eos ah ovili suo Christus salvator noster. Ut autem me plenius intelligas, lector christiane, teque non pretereat, quare precedentes in hoc nostro lihello^h epistole inscrihantur ' Lamentationes Ohscurorum\ quum tamen a me solo composite et in lucem edite sint, Dica^n profecto et fatehor ingenue, ea-

1 Cf. supra pagg. 362. sq. adnott. 27 Neutrum nunc constat, neque Ortvinum certi quicquam conpertum habuisse ceuseo.

LAMENTATIONES OBSCVBORVM REVCIILINISTARVM NOViE.

395

dem me accepisse nomina et his similia , quihus Ohscuri Reuchlinist^ in suis eptstolis, a sede apostolica iampridem condemnatis, falso usi sunt, ut suh talium fictorum nominum tegmine illorum vesaniam honis omnihus declararem, Nec item mihi ea res fraudi esse dehet, quod levicula qu^-

5 dam, nostris hisce Lamentationum episfolis intermista sint, quum teste etiam Salomone, stulto nonnunquam respondendum sit iuxta stultitiam ipsius, ne soli sibi sapere videatur, Hoc autem fieri non abs te posse nohis perbeate scriptum reliquit sanctus Thomas secunda secunde. q. Lxxn.de contumelia et verborum iniuriis, Desinant igitur gloriari in

x^malicia et nequitia, quod est peccatum in spiritumsanctum, Modestia enim opus est, non iniqua contentione, qua Capnionem etiam suum (etsi omnium sese sycophantarum longe nequissimos multoque impudentissimos ostendant) defendere neutiquam possint. Vale, lector piissime, et hec que citra bonorum indignationem dicta sunt, boni consulito. Colonie Anno

15 .M.ccccc.xviii.

^ Proverb. XXVI. 5. ^ foli sic Ortv. pro solus.

396 ORTVINI GRATII EPISTOLA APOLOGETICA.

ai

eiij

C [Seqmtur] Epistola apologetica [et gravis] Ortwini Gratii, oh primam a parvulo educationem Daventriensis cognominati , Agrippinensis quoque academie philosophi Christique sacerdotis Ad ohscuram Reuchlinistarum co-

hortem, citra honorum indignationem missa. 5

Graviter et iniquo animo mdledicta vestra paterer, viri ohscurissimi, si vos scirem iudicio magis quam morho animi petulantia vestra uti. At quum in vohis (ut Salustii verhis utar) neque modum neque modestiam ullam animadverto, nec sit suh orhe lunari tam impie mentis homo, qui idipsum negare aut possit aut deheat aut velit, vohis pientissime respon- 10 deho, ut si quam maledicendo et in deum et in homines lihidinem cepi- stis, eam vel patienter (modo lucis filii esse volueritis) vel male audiendo amittatis. Legi nuper epistolas vestras, quas ohscurorum virorum inscri- psistis, longe a lamentationihus [profecto vestris (quas alite calamo nuper exaravimus) ionge] differentes, ^[utpote] plenas omnis inpudentie et ini-ih quitatis. In quihus non modo viros eruditos et prohos acerrimosque fidei catholice defensores, verum etiam deum ipsum, nostre salutis opificem, per omnes impudentie numeros hlasphemare, Divam quoque virginem sal- vatoris nostri parentem ludendo, que de eadem in sacris scrihuntur lit- teris, vestris meretricihus adaptare , et sanctos denique ipsos vestris exa-20 gitare lenociniis non eruhuistis. 0 tempora maledicta, in quihus reve- rendissimi presules, illustrissimique principes hec fieri patiuntur ! 0 ne- fasti (ut de vohis dumtaxat ohscuris loquar) vestre nativitatis dies! 0 mores preposteros, omnigenis ohumhratos criminihus! Vos profecto estis, in quos fines secutorum devenere, vos inquam Antichristi precursores et 25 dissoluti ludeorum rahule. Unius enim viri loannis Reuchlin contem- platione neque deum timetis neque homines. Recte igitur a psalmista di- ctum est: ^Exacerhaverunt eloquia dei et consilium altissimi irritaverunf . Et iterum deus per prophetam: 'Locuti sunt adversum me lingua dolosa, et sermonihu^ odii circumdederunt me , 'posueruntque adversum me mala%^ pro honis, et odium pro dilectione mea\ Hinc est quod sanctissimus dominus noster Leo papa .X. in persona Christi tanquam verus dei vi-

* Obfcure Reuchliniftajf cohorti. citra bono2> indignatonem dedicata. 2. ^ Sall. Cat. 11. ^^ et ante in deum omis. 1. ^^ longe h. l. om. 2. ^? psalm. CVI. 11. «9 Psalm. CVIII. 3. 5.

ORTVINI GRATII EPISTOLA APOLOGETICA. 397

carius propria ?nottis pietate, suamque respectans ecclesiam, vos filios

iniquitatis appellat, et a nullo unquam sacerdote, (excepta saltem mortis

hora) absolvendos. Hoc autem verum esse , et decretwn apostolicum et

reverendissimi Colo?iiensis archiepiscopi transumptum longe lateque trans-

hfusa declarant. Itemque non in vos duntaxat Ohscuros talis fulminatur

sententia, sed in omnes perditissime vestre coniurationis conscios, in

Ofnnes quoque talium lihrorum impressores , venditores, lectores, reserva-

tores, et in eos etiam qui hisce rehus auditis teterrimos illorum auctores

suis non produnt iudicibus, nec tam scurriles lihellos intra tres dies

iocomburunt. 0 senientiam apostolicam , omni laude et honore dignam \

cunctisque christifidelibus summopere necessariam! Quam certe qui non^i^

patitur , cui rei sacratissime neminique non fructuose ac plane perutili

qui resistit, qui oblatrat, qui invidet, qui obluctatur , qut non obedit,

qui denique impedimento est, aut consiliis, aut favore, aut factis insi-

\hpienter renitendo, degenerem sese christicolam , et [| sacre fidei contem- iii}^

ptorem luce clarius ostendit. Viderint quoque sacerdotes, qua auctori-

tate contra sacrosancte sedis apostolice determinationem , non solum ob-

scuros, sed et famosarum epistolarum lectores, venditores, et id genus

alios in brevi apostolico (ut supra satis clare in lamentationibus obscu-

"j^^rum explicatur) expressos, absolvere audeant, Nemo vestrum plus

^fti/o sue innitatur prudentie. Hinc est quod Chrisostomus ait sei^tnone

^Bf/. 'Non fidei, sed perfidie, non confidentie sed diffidentie est , nimiam

^B semetipso habere fiduciam\ Que etiam quot preclaros viros, quotque

^^genuos adolescentes in causa Reuchlinica deceperit, cogitare poterunt

ispauci, dicere nemo. C Verum ut eo unde divertit nostra nunc rever-

m^Uur oratio, Quis (rogo) inferorum, aut que tandem cecitas vos coegii,

ll^ ?w secunda vesirarum epistolarum editione Florentinos ipsos, scientia

et virtute florentes, eosque non aliter , quam ob ingenii et natur^ dotes

ita appellatos, Zodomitas diceretis, nec zodomitas solum, verum et no-

30 bilissimam eorum civitatem cunctis mundi civitatibus zodomitis pleniorem,

tot sacerdoti salutes scribendo quot sint in Florentia zodomit^. Verum

hec pessum eant. Cetera id genus convitia, auribus indigna mortalium,

hoc loco relinquimus. Numquid igitur satis vobis fuit, ecclesiam dei

ncquiter l^sisse, nisi etiam in moderni pontificis optimi maximi, omnium-

Vjque litteris atque linguis celebrandi, dedecus ac contumeliam tam ob-

^^ena de Florentinis , vobis effusa legerentur? Nonne summo pontifici in

|^fcw« et in umbraculis iniquitatum vestrarum parcendum? An ignoratis

mnciissimum dominum nostrum Leonem papam decimum, a domino deo

(id quod sancia fatetur ecclesia) veluii omnium virtutum exemplar et

K^architypon, super gentes et regna in terris constituium , utevellet, dissi-

* trafraptu 2. 2» ChryfoftomO 2. 2' epl'a 1. ai cf. pag. 215. v. 29.

398 OETVINI GRATII EPISTOLA APOLOGETICA.

pet, et plantet? Faxit itaque deus, quo gravioribus vos censuris sacro sancta sedes apostoUca condemnet. Suhdole preterea et ingeniose satis (ut vestram impudentiam latius prosequamur) Imperialem maiestatem ndbis semper venerandam deridetis, quum nullo sit vobis opus privilegio Vene- torum. Cuius etiam mandata a nobis in hunc usque diem semper illesa, 5 previis vestris mendaciis, heresibus quoque et blasphemiis, neque deum timentes neque homines , nimis licenter infregistis. C Theologos insuper non modo diversarum universitatum , verum totius ecclesie lumina, alios- que tam virtute quam scientia preclaros et specie quodammodo a vobis differentes , vestris dentibus cruentissime lancinatis, et convitiis insequi-\o mini nebulonicis, quorum profecto calciamenti corrigiam, vel omnium iu- dicio, indigni estis solvere. 0 ceca atque impudens istiusmodi Reuchli- nistarum cohorsl

Aude aliquid hrevibus Gyaris et carcere dignum, Si vis esse aliquid. 15

Audaces fortuna iuvat , etsi multa audere (ut Menandro placuit) midta aberrare facit. C Quid multis? Ex omni namque genere hominum, quos ttij variis vitiis, ingeniosa et ad malum \ prona irretit improhitas, nullum neque sceleratius neque odihilius esse reor , nec graviore censura animad- versioneque plectendum, quam eos ipsos, qui cum perverse mentis ani-w mique malignantis sint, fingendo tamen id callide sub fictorum nominum ac cognominum velamento et moliuntur et agunt, ut synceri pro Christo et integerrimi homines, omnique carentes vitio, improhi habeantur. Item quod indignissimum est, aliorum peccata, que nihil (ut infra dicemus) ifiiijflf^? rem faciunt\ Capnionis, nec vera dignoscuntur , acerbissime redar-^a guunt, quibus ipsi precipue ohnoxii sunt, aliorumque virtutes ac benefacta mali consulunt, suorum penitus scelerum obliti. Persuade tibi, 0 chri- stiane lector (nam persuadere tuto potes), hos obscuros Reuchlinistas no- centissimum esse genus hominum cunctisque flagitiis sceleribusque cooper- tum, calamitatem eversionemque reipublice christiane querentes, nec summo^ pontifici, patri vere beatissimo , nec exteris etiam nationibus in pessimis quihusque parcentes. Elinguis profecto et mutus Cicero esse posset in tam lata tamque ampla ac plane execrahili ohscurorum materia. Vitio- rum quidem apud eos referta sunt omnia, que undique facto agmine in nos insontes irruunt, [nosque] circumstant, premunt, urgent. Anime au- 35 tem sue discriminihus miserrime iactantur, ut^ difficile sit in portum sesef ab his salutarem appellere. Quihus querar? quos implorem? Nimia me- hercle est improborum quorundam (non dico omnium) Reuchlinistarum

< quo 1. nt 2. ^^ iufti-|ufmodi i. »4 iterum supra (ep. 16.) transcripti luve- nalis versus. ^^ aliquis. luv. sat. I. 74. *8 nullos neqj fceleratiores neque odi- biles magis 2. ^^ plectendos 2. ^^ moliantur et agant. 2. ^3 improbi omis. 2.

i

ORTVINI GRATII EPISTOLA APOLOGETICA. 399

llcentia, tum in ecclesie scandalum, tum in honorum omnium confusio- nem , veluti ex equo troiano catervatim redundantium , Summi, infimi, mediocres proUibimtur, Et Plinio teste 'Multi famam (etsi umbratilem ac vanam), pauci conscientiam verentur . que tamen (ut Atigustinus 7io-

5 bis scriptum reliquit) est mille testes, C Verum enimvero, ut vos apei- lem, citra vestram atque aliorum indignationem , Quid obsecro vobis pro- sunt convitia, quid mendacia, quid contumelie? quid cavillationes , quid ludibria, quid stulte in celum irrisiones, quid impie tandem hereses? Nonne scriptum legimus ^Confundantur omnes facientes vand? At mihi

nquis obiecerit, ^Facetiarum gratia obscuri talia locuti sunt'. Eho, in- quam, vir bone, Numquid irridetur deus? aut istiusmodi conviciis Cap- nion ipse suis exolvitur erroribus? Bedam audite venerabilem: 'Omnis dnquit) 'amaritudo, et ira, et indignatio, et clamor , et blasphemia, et inala contentio, spiritus immundi furor esf. Ineptiis certe vestris et

ibmendaci non ferendorum exprobratione Capnionem vestrum (modo con- scientiam intueamini) defendere non potestis. Plus illi dedecoris plus scandali, plus turpitudinis , plus infamie , quam laudis aut glorie pepe- ristis. Honorare (opinor) voluistis virum bonum, at illum spe vestra falsi plus equo inhonorastis , nullam fortasse gratiam ab eodem recepturi.

•j» Nec induci possum ut credam talem illum tantumque poetam vos ad tam Y^^gne tamque infame scribendi facinus concitasse, tiisi idipsum obesse

^mdeatur quod in siiis ad nos epistolis talia nobis futura predixerit. Ego

iamen neque obscuros vos appello , neque Reuchlinistas , verum hec no-

1^»^ (sive bona illa sint sive mala) vobis ipsis non indecenter imposui-

'»stis. C Nomina hercle vestra (quantum videre videor) nominibus qua-

I^^ant. llle Fumulus appellatur , vos Obscuri, Et vere obscuri. Nam ^ftebre \ omnium vestre (ut cum gratia et honore Capnionis, non vestro aV]^'

^oquar) totum pene terrarum orbem, infinitis tum erroribus tum menda- ciis obumbrarunt. [Picit igitur propheta: 'Vultus domini super facien-

^tes mala, ut perdat de terra memoriam eorum'.\ C Ad convitia vestra- rum epistolarum revertor, patres conscripti, et ad falsas ac plane com- mcntitias in optimos quosque vitiorum exprobrationes , qu^ ad boni Ca- pnionis defensionem prorsus faciunt nihil, nec in oculis sapientum inte- gros l^dunt viros, sed universali proh dolor ecclesi^ indelebilem inurunt

"^macxdam. 0 utinam\talia priscis sanctorum patrutn scripta fuissent eiiij^ iemporibus. Non dubium quin vel manus vobis pr^cis^, vel litigua con-

• Plinio]? Cic. ad Att. XII. 28, 3. ,,Mea mihi conscientia pluris est quam omnium sermo". * immo Quintil. Inst. or. V. 11,41. Cf. p. 337. v. 25. Augustinum iHa vcrba posnisse non reperio, sed similia de *magna tcstium copia' ad existimationem Iio- minum, ad dei vero conspectum sola conscientia suppetento dixit lib. III. contra Crescon.c.80. ^* 'Confundantur omnes iniqua agentes supervacuc' rsalni. XXIIII. 4. " Beda vener.] in quadam homilia, puto. '" PBalm. XXXIII. 17. '« boni 1. vri 2.

400 ORTVINI GRATII EPISTOLA APOLOGETICA.

festmeruta, vel guttur laqueo clausum fuisset. [Sola vos impunitas de- generes ac malignos facit, que teste Bernardo, est incurie soboies, in- solentie maier, radix impudicicie, et omnium transgressionum nutrix.] At excitabit proculduhio corda principum misericors et omnipotens deus, ut rebus omnibus ultro citroque perspectis ac rite cognitis, iusiicie mu- 5 nus (quod semper optavimus) quamprimum exequantur. Nihil est enim tam absurdum, nihil tam abominabile , nihil tam impium, nihil tam in- gratum deo, quod vestre (et id quidem citra omnem occasionem) non effundant epistole, Nescitis temeritatem consilii defectum esse et impru- dentie speciem? secundum beatum Thomam secunda Secunde. q. xxxv. art. lo XXV. c. fi, llla enim temeritaie fiunt que raiione non geruniur , et ideo superbie esi filia, ut ibidem probatur. q. Liii.ari. ni. C Quare obsecro, (o vos degeneres solum poete ei filii iniquitatis) tam impie abutimini gratia vobis a deo data? Quid Christo illudiiis et eius mairi? Quid tu- nicam domini, quid reverendam Petri imaginem, quid sacramenta eccle- 15 sie, quid sacratissimas sedis apostolice indulgentias derideiis? [Qiia^n potissimum ob causam, nominibus vestris silentio pr^teriiis, aliena vobis nomina ei nunquam audita excogitasiis? Nonne hi sunt hisirionum ac sycophaniarum mores? Sunt profecio, et nebulonum vafriciis longe de- teriores.] Quare [inquam] dociissimos ei sapientissimos ecclesie docioresi^ persequimini? Quare talpati ocidaios contemnitis? quare iniquitatem fo- vetis? quare iniusticie ei malicie patrocinamini? An Capnionem hisce ve- siris lenociniis in causa fidei defendendum suscepistis? 0 stulii et insen- sati! 'Audite (clamat Esaias) verbum domini, principes zodomorum, auri- bus percipiie legem deivesiri, populus Gomorre . 'Filios (inquii) enutrivii^ ei exaliavi, ipsi autem spreverunt me\ Ve [eiiam] vobis falsariis, qui no- stra epiiaphia ei laudabilem aliorum docirinam pervertentes , illorum loco rythmos poniiis impurissimos , commissoque per vos crimine fdlsi, nequam editis prognostica, mihi illa insonti et immerito ad multorum principum, civitatum, optimorumque virorum offensionem ac sacre astronomie irri-'^^ sionem, non incruente asscribentes. Commisso inquam per vos crimine falsi, id quod secundum leges sacraiissimas semper penam capitis impor- tai, famosissimos ediiis libellos , sacrosancie sedis apostolice Cesarieque maiesiatis auctoritatem absque omni conscientie scrupido utrobique infrin- gentes. Propierea idem propheia exclamai: 'Ve genti peccatrici, po-^^ pulo gravi iniquitaie, semini nequam, filiis sceleratisV 0 quanio tempo- rum intervallo divus Esaias hec fuiura previdit! ' Dereliqueruni (inquit) dominum, blasphemaveruni sancium Israel, abalienati sunt retrorsmn. Si res vesiras meniis oculo intueri volueritis , argentum certe vestrum

" solura omis. 2. «^ |)feqmini? 2. «^ nostri Isai. I. 10. 25 isai. 1.2. ^i ad- fcribentes. 2. ^5 jgai. I. 4. " inquit] 1. c. 39 cf. ibid. I. 22.

I

ORTVINI GRATII EPISTOLA APOLOGETICA.

401

mutatum est in scoriam, et vinum (non ut ille ait aqua mixtum) sed in fetidissimam maledicendi, mentiendi, ac hlasphemandi sentinam commu- tatum. Ridetis scio, nec mirum, Scripttm est enitn, 'Letantur cum malefecerint , et exultant in rebus pessimis, Et Pythagora teste, sues blibentius in cceno quam in fonte versantur. Bidetis, inquam, at risus profecto vester in luctum com mutabitur , et nisi subitanea morte (quod^^^^ deus avertat) preoccupati fueritis, illam || procul dubio vivetis horam, ^ ^ in qua sera ducti penitudine, vestre vos iniquitatis peniiebit. Est enim in ore omnium, 'Sero sapiunt Phryges. Nobis profecio (a quibus nim- \oquam offensi estis) indigne et immeriio illuditis, at deus ipse non irri- detur. Dicit itaque cum propheta 'Gens absque consilio, utinam sape- rent et intelligerent , ac novissima previderent !' Hec profecio nemini no- strum legitime possunt obiici, quum similia ediderimus nunquam. Eo nunc calajnitatis (heu nos infelices) est processum ifi ecclesia dei, nt 15 ora fere omnium (proh pudor nefas est dicere) eihnicorum magis quam Christianorum senieniiis abundent. Pluris poetas faciiis, quam sacros ecclesi^ dociores, et in sola verborum pompa omnem vesire beatiiudinis gloriam coUocatis. Hinc in publicis ium declamationibus, tum orationi- bus, nomen lesu christi invocare ridiculum vobis esse videtur. Hinc i^evangelia in reprobum exponitis sensum, ei omni ium vulius, ium atiimi deposiia gravitate, irrefragabilem sacrarum liiterarum auctoritatem obumbratis. ^Ve itaque vobis (Esaias ait) qui dicitis malum bonum et honum malum, ponentes tenebras lucem et lucem tenebras, ponentes ama- rum in dulce et dulce in amarum, trahenies iniquitatem in funiculis va- r^nitatis vesire. Ve qui sapientes estis in oculis vestris , et coram vohis- ' met ipsis prudentes\ Quis vobis fidei causam comtnisit? Quis verbo vos offendii? Nemo hercle, nemo. Nostris cerie theologis h^resium extirpan- darum munus a Sixto papa quario (ut in vesiris supra lameniationibus patei) peculiariter est commissum, Irascimini ergo et tiolite peccare. 30 Scahant muU mulos, ei sanguinem innocentum non eliciant. His moribus, his conviciis, his certe mendaciis ei contumeliis Capnion ipse atnicos sihi hahere non potest, videtur inimicos velle. C Irrisiones pr(^terea vestrc nihil ad Reuchlinicam faciunt contetitionem. Si vobis aut aliis qui no- bis adversantur, peccata exprobrare, et fdlsissima qu^que offutidere vel- ' f^mus, non deessei nobis fortasse scrihendi materia, sed hoc histrionum v/ ei muliercularum , non bonorum nequc sapientum. Propterea doctis- 'nius ille Erasmus Roterodamus, theologorum disertissimus , et non vui- gari dignus honore , vos obscuros Reuchlinistas tanquam pestem quan- dam detcstatur doletque ac plane ingemiscit, sese in vestris epistolis a

« ille] Isai. I. 22. 3 Scriptiim] Provcrb. II. 14. *< Dcutcron. XXX. 28. sq. j.Gens a squc consilio cst et sinc prudcntia. Utinnm ete. " Isai. V. 20. sq. Epp. onscvROH. viRon. 26

402 OETVINI GRATII EPISTOLA APOLOGETICA.

vdbis esse commcndatum. Ecquid mirum? Laudes enim obscuronm sor- des suntj non preconia, nec est sub orhe lunari tam perverse mentis homo, qui vel merita laudis, aut vite innocenter acte testem ah ohscuris petat. Est et alius ecclesie prelatus [chaldaice apud nos litterature peri- tus\ qui licet Capnioni hene velit, severissimis tamen vos insequitur car- 5 minihus , Itemque Richardus ipse, cognomento Shrulius, poeta et orator non vulgaris, in sua Chrysochari Treherica ad pientissimum Trevirorum presulem, sapientissime vos et redarguit et castigat. Malumus igitur a vohis ahiecte sortis hominihus vituperari quam laudari. Nam teste Aulo Gellio lih. vi. Noct. Att. 'Qui maledicit et vituperat, fidem non capif, 10 Itemque nec valde gaudere dehemus, (ut Augustino placuit ad Volusia- num) quando vituperamur , Quia nec depravare iniuria, nec coronare potest laus aliena'. Hinc Seneca de remediis fortuitorum nos optime anj^consolatur. 'Male (inquit) de te opinantur homines, sed \ mali. Mo- th^verer, si de me Marius, si^Lelius sapiens, si alter Cato, si Scipio-\h nes duo\ Et mox adiicit: 'Moverer, si hoc iudicio facerent, quod nunc morho faciunf. C Quod autem vos \(ut ad alia progrediamur)\ movere posset aut dictum aut factum, quos non puduerit, palam cunctis legentihus, omnium fere criminum sordem [(stuprorum presertim et so- domie)] de vohisipsis confiteri. Nolite itaque in vestris ad me epistolis2o parentum mihi meorum conditionem aut statum exprohrare. Patre natus sum Federico de Graes in diocesi Monasteriensi prope Cosfeldiam ha- hitante et adhm superstite, cum sororihus meis et amicis. id quod non summis modo in Colonia viris, verum et clarissimo illustrissimoque prin- cipi ac reverendissimo ecclesie Monasteriensis ponti/ici Erico, satis su-25 perque constat, veluti liber de Vestphalie laudibus, eidem a nohis ante

6 Sprulius 1. '' Treuerojf 2. *° Adscriptus numerus Vl.et ipsa verba 'Qui male- dicit ... capit' inpediunt quominus Ortvinum 'A. Gell. 1. VI.*N.A.' pro 'Cael. III,' i. e. Cic. pro Csel. c. 3. scripsisse opinemur. Certe ap. Gell. lib. VI. (i. e. VII.) recitata verba non invenio. ** Augustin. serm. 315. (al. 35. sive homil. 50.) c. 4. i. f. " aliena] falsa Aug. Seneca] de rem. f. cap. 7. ^i Patre na-|tre nat9 2. (unde Foersiemannus harle = Harlae foriasse legendum esse, 'qui vicus est prope Coesfeldiam^ coniectavii. frustra.) Simillima Orivijius de se (nam Ortvinum Pepericorni Defensionem contra famo- sas 0. V. epistolas Latinam fecisse "extra dubium est) supra p. 118. ^^ Frederico 2. 23 amicis 1.2. (amitis?) ^e i{1)qy de Vestph. 1.] Huic Werneri Rolevink de Laer (f a. 1502.) libro (de laude antique Saxonie. nunc Westphalie dicte', cf. Hain. n. 13961.), quem iterum edidit Ortvinus Colonise a. 1514., repetiitque Leibnitius (Scrr. Brunsvic. III. p. 606...653.) , praemissa est Gratii ad Ericum Monasteriensis dicecesis pontificem epistola, cuius finem adponere iuvat: ,,Ego Ortwinus servus (ut sic dicam) tuus, in tua dicecesi natus, sed Daventriae sub patruo meo do- mino loanne de Graes nutricis lacte et bonis dehinc artibus tempore Alexandri Hegii, illic tunc gymnasiarch£e, enutritus, altus atque auctus, et ob idipsum vulgo Daventriensis cognominatus, commendo magnificentije tuse patrem meum Frede- ricum de Graes, antiqua laudabilique ortum prosapia, et sorores meas quinque,

ORTVINl GRATII EPISTOLA APOLOGETICA. 403

aliquot annos reverenter nuncupato, longe copiosms conthietur. Me au- tem Daventriensem cognominatum , nemo prorsus admiretur. Fui enim in tenera primum etate (et id quidem matre mea Gertrude in omni ho- nestate defuncta) Daventriam a patre ad fratrem missus, uhi maiores

5 tiostri, vel patricii semper vel senatores fuere, ut sub Alexandro Hegio illic tunc gtjmnasiarcha , grece quidem ac latine erudito, honas litteras puer non ignorarem. Quapropter in Vestphatorim laudem tale ad me- moratum principem cecinimus Tetrastichon :

Vestphalus in cutictis solers, atque ore modestus,

10 Vividus ingenio, relligione sacer.

Nohilis officio, nulli prohitate secundus , lllustrans orhem coniuge, prole, domo. Hec ohiter dicta sunt , que etiam si omissa forent, Capnioni tatnen jyro- dessent tuhil. C 'Induantur itaque qui detrahunt mihi, pudore et itulu-

15 antur sicut diploide cotifusione sua. Confitehor domino nimis in ore meo, et in tnedio multorum laudaho eum. Qui astitit a dextris pauperis, ut salvam faceret a persequentihus animam tnearn . Aliud est enim de he- resi, aliud de vitiis humanis contendere. Aliud quoque hlasphemare deum, aliud hotnitiihus (etsi immerito) illudere. Non patiuntur Theologi,

vkxtdvatoris nostri hutnanitatem hahitui comparari meretricio, ipsutnque

W^^simplicem hominem et servum, non ut deum a ludeis interetnptim. nemque non posse satis ex tiovo prohari testamento Christim salvatoretn nostrum (ut in Georgii dialogo hahetur) verum fuisse detm. Hcc et alia id genus multa, longeque deteriora, honine an mali consuletida

i\sint, sacratissimis theologie doctorihus, tion ohscuris halophantis discu- tiendum relinquo. C Quapropter Apologiam nuper edidit reverendus he- retic^ pravitatis Inquisitor, omni dignus honore [frater lacohus Hocch- straten], in qua luce clarius patescit, quam sancte nohiscum, et quatn pie citraque omnetn (ni fallar) malitiam in ecclesia dei vester Captnon

*» amhulaverit. Quantam autem mihi fecerit iniuriam, me Christi sacerdotem licet immetitum, et philodemonem in falsa sua defensione, et Mresiar- cham appellatido , pauci ignorant. Plenus (ut opinor) furiarum et recte rationis ohlitus, me talem esse vulpinatus est, nullatn petiitus aliam ra- tionem hahens, quam quod hoc geniiivo 'lovis' in bonam (vel ipsius ma-

^■'Xime exemplo) usus fuerim significatiotiem. 0 tnagtium theologuml 0 tam insignem! || Quis hoc non ridehit cavillutn? quis tion polius im-^\

Boe

rii

g^ines prajsertim vestalcs tres I)eo conaecratas, nieqne postrcmo ipsum, nt tua bonitate et gratia adiuti, altiorem (|uan(loque dignitati.s gradnm conscqjianiur. Vale pr.^esnl dignissime. Colonioc ex officina nostra literaria. Anno a natali Chri- stiano M.D.XIV. Octavo Calendas Fcbruarias".

* in o. hon.] citra inhoncstatcm 2. ^ vel — vel /. ct — ct 2. *^- '"'''• Psalm. CVIII. 29. sqq. ^^ GeorgiiJ Bcnigni, episc. Nazar.

26 *

404 OETVINI GRATII EPISTOLA APOLOGETICA.

probet ac plane detestetur? . C Ceterum hec ridicula Capnionis subtilitas, in pr^fata Inquisitoris apologia saiis superque retunditur , et in Boc- catio lib. n. de genealogia deorum, itemque in Augustino lib. il de civit. dei c. XIII. et Confess. lib. i. de poetis multisque aliis in locis, que hic, ne Capnionem nostrum offendisse videamur, libenter omittimus. C Atqui, s ne quod primum puto, hic silentio preteream, Neque Capnionem vestrum, neque Reuchlinistas omnes , neque vestrorum quemquam poetarum, no- stris hisce liiteris offendi indifferenter volumus. Ut enim duplices sunt Reuchliniste , ita nec eiusdem ingenii poete omnes. Alii enim boni sunt alii mali, nec mali quidem in oculis meis, ni sedes ipsa apostolica, ac\ boni denique omnes tam obscuros, tamque degeneres poetas, et leve ho- minum genus et flios iniquitatis appellarent. Habet profecto loannes Reuchlin (ut de bonis loquar) viros nobiles , doctos, eruditos, et elo- quentes, sui amantissimos , quorum etiam nonnulli, aperto Marte (id quod detestari non possumus) in pugnam congrediuntur. Habei preterea i ingenuos pro se adolescentes , et studiosos aliquot, bonarum ariium (ut audio) professores , quos cerie (modo iusiitie et veritati adh^rescant) unice omnes et colimus ei veneramur , Tum quod de his magna Chrisio spes sit, et laudis et glorie, Tum quod generosus animus, et honestis imbu- tus disciplinis Christi sponsam hereticis fedari pravitatibus non patiaiur. 2 J)e his certe viris bonis opiimisque adolescentibus loquimur nihil. Nam si falsissimis (ut cum graiia loquar) Reuchlini defensionibus , seu poiius offensionibus abieciis, verissima iheologorum scripta, et maxime que inira dies octo, per reverendum Inquisiiorem hoc anno sunt edita, non solum legere, verum iusia lance , et ad unguem.(ut dicitur) citra ceci favoris2\ dissimulationem examinare dignarentur, suo (ut opinor) Capnione de- serto, nobis procul dubio adhererent. C Obscuros igitur solum Reuchli- nistas evangelice charitaiis transgressores , polylegos quoque, et natura minime cicures, non absque nostri moderaiione insectamur , dignos pro- fecio quos sapiens poetarum chorus, nobilissimorumque virorum conses-si sus, velui degeneres, ac perditissimum genus hominum perpetuo deieste- tur. Qui dum manifesta phrenesi ac furiis (nescio quibus) una cum suo Capnione correpii, alme aique laudabilis nostre universitatis doctores in- famare conaniur, cimmeriis involuii tenebris, omnique morum deposiia gravitate, nequissimos se (modo veritas ipsa locum habere poierit) halo-zi phantas ac nebulones ostenduni. [Quippe quod nec periculosius alicubi erratur, nec peius aliquid inquiritur , nec quid impium magis inveniri potesi, quam ubi Christo ac sanciis eius illudiiur , et ecclesie doctores coniemnuntur. Quapropter sanctus Paulus ad Corynthios prime cap. n. Animalis (inquii) homo non percipit ea que sunt spiritus dei.] C Ceierumki

^ off. vid.] letaliter offendant 2. ' quempiam 2. 2S polylegos 1.2.

I

OBTVINI GBATII EPISTOLA APOLOGETICA.

405

qinim ad vestrum scehis ac nequiciam -parum aut nihil (ut sacrosancta sedes apostolica testatur) addi possit, vos detestentur omnes necesse est, Satis enim experrecti sumus in tuenda ecclesie honarumque artium re- publica, licet cruentissimos vestr^ temeritatis ac stxdtiti^ dentes evitare hnon possimus, Audacia tamen vestra non vincet studia nostra, Gymna- sium certe hoc est sacr§ theologie et bonis ar\tibus admodum accommo- e 6»» datum. Hic sacrorum canonum, iurisque civilis maiestas, Hic Htjpocra- tes, Aescidapius et Galenus scholas hahent. \ Sunt quoque apud nos egre- a4b gia scholasticorum conventicula , sunt doctissimorum virorum chori, sunt

iodiversarum linguarum disertissimi interpretes, in quibus mira scientiarum varietas et immensa doctrinarum viget fecunditas , Hic ducum comitum- que illustrissimorum non vulgaris eruditio , Hic profundissimi sacre et theo- logice veritatis professores, Hic clarissimi utriusque iuris interpretes, Hic salutaris medicine doctores expertissimi , Hic acutissimi liberalium (quas

15 vocant) artium magistri. Adsunt et alii in omnibus fere disciplinis emi- nentissimi, penes quos nihil simulatum, nihil fictum , nihil leve, nihil non admirandum. Tanta fulgent hi omnes constantia et virtute, ut eo- rum tacita gravitas et fides de unoquoque loquatur , neque cuiusquam ornamenta orationis expectet. Omnes maximi animi, summi consilii, sin-

'Jb gularisque prudentie viri, ita etiam, ut Sixtus papa quartus nostr^ uni- versitatis decus solidissimamque omnium integritatem animadvertens no- stris precipue doctoribus omnem het^eseos per Alemaniam iniquitatem ex- iirpandam demandarit. hoc autem ita esse supra in lamentationibus pa- tet. Quare felix admodum ipsa Colonia est, cum tales habeat viros,

36 quales maiores nostri priscis temporibus summa veneratione prosecuti fuis- sent. Nolunt itaque obscuris hominibus subesse, qui magnis etiam vtris pr^esse consueverunt , Nolunt vinci qui victrices fidei aquilas manu pre- munt. Troes sunt, Omnia sine Theseo operantur et suum tandem Ro- mani Hannihalem hahent. C Nunc autem (si ita libet) reverendos no-

dostr^ universitatis theologos intueamur. Sapientissimi quippe viri sunt, nec in aliquo taxandi. Nam pro Christo Jesu dumtaxat et catholica fide, ah h^reticis proh dolor iam diu satis impugnata, contra\que\ lo- annem Reuchlin eiusque intolerahiles (ut aiunt) errores, nimium (pro pu- dor) nimiumque (ut dixi) ecclesi^ dei, honorumque omnium, et quatuor

35 in primis clarissimarum univcrsitatum sentimento \repugnantes , velut in- victi,] tum ecclesi^ \totius], tum apostolic^ \tandem] sedis athletQ ad san- guinem usque decertaverunt , Non equidem vi aliqua, non dolo, non in- vidia, non maligna intentione, non malo corde , non sinistra quavis cir- rumventione (ita nos deus adiuvet et omnes sancti eius) sed nimia patientia,

2> decus 1. gloriam 2. *« hominibus 1. Reuchlinistis 2. ^o tum — tum 1. et — et 2. 37 decertarut 2.

406 OKTVINI GKATII EPISTOLA APOLOGETICA.

nimiaque sui moderaiione , consilio eiiam ei aucioriiaie, ac saplentia po- iissimum duce cuncia prosequentes. Hoc auiem qui credere recusarii, iheo- logorum perlustrei libros et me dicio citius verum dixisse proclamaMi, nec altera (ut dici solei) parie inaudiia, siuliam proferai senieniiam^ vel ob hoc solum, quod cenium ecclesie docioribus longe magis quam uni viro,b in secularibus dumtaxat literis eruditOj aut abiecie sortis hominibus (quos obscuros appellitani) sit credendum. Nec est inquam quod sacratissimam predicatorii ordinis religionem citra iniuriam ac perdiiionem animarum vestrarum contemnere valeaiis. Utinam vobis sive viventibus sive morienti- bus ium maiuiine illorum^ tum vespere, tum nociurne eiiam precesj et he \o quidem ab omni labe omnique viiiorum conlagione immunes suffragari vel in minimo posseni. longe profecio meliuSy longeque saluhrius (si verum faieri ticei) res vestre sese haberent. C 'Ululate' igiiur 'in ienebris\ vos

fj obscuri ei degeneres Beuchliniste , \\ 'quia prope est dies domini, et vastiias a domino venief. '■Adhuc enim paululum modicumque ei consummabitur in- i5

bi dignaiio mea et furor meus', dicii | dominus omnipoiens. '-Lavamini^ mundi esioie, auferie malum cogitationum vestrarum. Quiescite perverse agere, disciie benefacere\ ne retribuiio manuum vesirarum fiai vobis. Abiiciie opera tenebrarum, induimini arma lucis, ui in die honeste ambidare pos- siiis. Non est enim putandum omnia vobis licere, nisi ei recta, et iusta,w et aperta sint, ui rex Aniigonus cuidam respondisse fertur, Barbarorum regibus omnia licere, nobis dumtaxat, que iusia ei que honesta videantur. C Accendamus ergo lumen nostre mentis et in nosiri muneris erga deum administratione omnia prudenier matureque agamus. ^Nemo vestrum (apo- stolo tesie) graiiam dei invacuum recipiat. Ecce nunc tempus acceptabile, t^ ecce nunc dies saluiis, nemini dantes xdlam offensionem, ut non vitupere- tur ministerium nostrum, Exhibeamus nosmeiipsos in omnibus sicui dei ministros, in suavitate, in spiritusancto , in charitaie non ficta.^ in verbo veritatis, in virtuie dei\ Non enim vel ad ludum a naiura, vel ad iocum geniii sumus , sed ad studia quedam maiora atque graviora.^ que in humi- 3o litate et mansuetudine spiritus non obscure coniinentur. Si uno dumtaxai epigrammaie Capnionem nosirum offendimus, non plus ego, quam reliqui diversarurh universitatum dociores offenderunt. Nam ut supra diximus, aliud est de heresi sancie et iuste, aliud de vitiis humanis (quc nihil ad rem faciunt, et falso a vobis excogitaia sunt) plus equo coniendere. 'Que-^o rite dominum^ dum inveniri potest, invocale eum, dum prope est. Dereiin-

facratiffimu 1.2. »3 Ululate] Isai. XIII. 6. ^^ Adhuc en.] Isai. X. 25. i^ La- vam.] Isai. I. 10. sq. consumabitur 1.2. ^^ ne retr.] cf. Isai. III. 11. Paul. ad Rom. XIII. {?,. etc. 21 ^t j-ex] Non ex ipsis Plutarchi apophth. p. 182. (VI. p. 692. ed. Reisk.) sed ex florilegio tum usitato. 22 qnsQ post et om, 2. 24.25 apost.] Paul. ep. II. ad Cor. 6,1. sqq. ^i ob-|cure 1. ^^-^^ Quserite] Isai. LV. 6. sq.

ORTVINI GRATII EPISTOLA APOLOGETICA. 407

qnalimpius viam suam, et vir iniquus cogitationcs suas, ct revcriatur ad

dominum ct miserchitur eius, ct ad deum nostrum, quoniam multus cst ad

ignoscendum\ Hec Esaias. C Rogamus itaquc vos et ohsecramus in do-

mino lesu, qui nos redemit precioso suo sanguine, nec quicquam contu-

5 meiiarum a vobis est mcritus , ut quemadmodum accepistis a sancto Paulo

gentium doctorc, quomodo vos oporteat amhulare ct placerc deo, sic et am-

huleiis. 'Est enim voluntas dei sanciificaiio vesti^a, ut sciat unusquisque

vesirum suum vas possidere in sanctificatione ct honore , Non autem in pas-

sione desiderii, sicut ct gentes, qu^ ignorant deum\ Rationem certe Pau-

wius adiicii non vulgarcm, 'Vocavit nos (inquii) deus, non in immundiciam'

(qua vos supra quam cuiquam credihile esty delihuti estisj sed in sanciifi-

'itionem, qua non modo nostri, vcrum et aliarum universitatum docdores

omnium primi, et vive viriutum imagines, contra manifesiam multorum

falsiiatem Christo ducc inirepide constanierque militanies ita iuncii sunt,

15 ut nequc Capnionis vestri (que nulle suntj neque vestras (qu§ minoris ha-

benturj coniumelias, in aliquo pertimescani. C Ei ne illud pr^ieream,

Non est per deum immorialem invidie causa^ quam agimus, ut vos falso

' insipienier in preposteram Capnionis vestri defensioncm vulpinamini,

sed fidei dumtaxat sacre , quam pravis contaminare erroribus non Chri-

j^0ani cst hominis , scd dissoluti potius et impuri. Itemque nemo nosirum

wKkannem Reuchlin, virum catholicum ci insignem poetam, h^reticum esse

dixity ut complures vesirum mentiii sunt, at scripta cius (citra tamen viri

contumeliam, ut in senteniia ah alio quodam inquisiiore Coloni^ pro iri-

bunali laia ac dein\de impressa luce clarius paleij heresim saperc decla- bi^

ararunt. C Quod auicm causa uirinque nostra non sit invidi^ sed /idei, ||

l^w/ ex hoc solo prohari potesty quod anie publicam OcuJaris speculi edi- f j*

Y^^nem nulla nohis unquam fuerii cum phorcensi Capnione conieniio. Quid

igiiur iniquius esl (dicii Leo papa et habeiur .xxiv. q, iii. Quid auiemj

quam iniqua sapere?' Et continuo de ohscuris ^ln hanc (inquitj insipienT

yoiiam cadunt, quicunque ad cognoscendam vcriiatem aliquo impcdiuntur

obscuro et non ad propheticas voces, apostolicas litteras, evangelicas au-

ctoritates sed ad semetipsos recurrunt. Et ideo magistri erroris existunl,

quia veritaiis discipuli non fuerunt\ H(>c ibi. C Hanc oh rcm legite ob-

secro eodcm diligenti^ ac pietalis oculo iheologorum scripta, quo Reuchli-

36 nica legere consucvistis, nc rcrum omnium ultro cilroque actarum rudes^

cmtumeliosam Christo bonisquc omnibus scandalosam proferaiis sententiam.

wKbippe 'non omnis ignorans immunis est a pena: Ille enim ignorans po-

tesi excusari a pena, qui (ut Augustinus vuH in libro qu^stionumy et ha-

7 Est cn.] Pauli ep. I. ad Thess. 4,3. sqq. » 1. c. 4,7. ** loanem /. " alio fjuodam] loanne de Colle. cf. supra pag. 139. '^ Leo I. in Causa XXIIII. qu. 111. can. 30. (Decreti Gratiani part. II.) ^'^ iniqua] impia Leo 1. c. hac 1.2. ^** Au- gustin. in Dist. XXXVII. can. 16. (Decreti Grat. part. I.)

408 OKTVINI GKATII EPISTOLA APOLOGETICA.

hetur .xxxviL ca. ultmo) quod disceret, non invenit. Iliis autem ignosci non poierity qui a quo discerent hahentes^ operam non dederunf. Hec omnia divus etiam ille Ciprianus, per verha Pauli apostoli (que habentur dist. viii. Consuetudo) pulcherrime subscribit. Et Aristoieles quoque lib. n. Rhetoricorum turpe putat ignorare quod omnibus scire conveniat. Hincb est quod Hieronymus habet in originaii super Amos, ei maxime conira eos, qui affectaio excecati favore veritatem audire contemnuni. Quicun- que {aii) vel consanguiniiate vel amicicia, vel econverso hosiili odio, vel inimiciciis iudicando duciiur ^ perveriit iudicium dei Chrisii, qui est iusii- cia. C Posiremo auiem si in fermenio malicie ei nequitie, hoc est vesira \o malicia (que secundum Ambrosium in Exameron, est meniis aique animi depravaiio, queque fallax est nocendi ratiOj ut magnus ille Cicero libro teriio de natura deorum testaiur) impudenier (quod absii) perseverare vo- iueritis, animam profecto vestram occidendo una cum rege vesiro (quem- admodum Regum primo, c. .xxii. et Sapient. c. xvi. prisci nobis scripium^^ reliquere) aciuium peribiiis, vosque sero resipuisse Phnjgum more iamen- iabimini. Nam qui iustificat impium (ut habetur Proverb. .iin) et iusium condemnai, uterque abominabilis est apud deum. Itemque si videntes vi~ dere, si audientes audire, si inielligentes inielligere^ ei prophanis denique aucioribus sacros ecclesie dociores anteponere nolueritis, maledicti eritis,^^) ut habeiur. xi. q. iii.) apud deum et homines, ei increpaiione tandem scve- rissima corripiemini , Eritque deus iudex inier vos et nos in exiremo iu- dicii diCy Qui licei gradu lenio (ut est apud Valerium Maximum libro primo de negiecia religione) ad vindiciam sui procedat, suppiicii tamcn dilationem intolerabiii quadam graviiate compensabii. C Si auiem vel Ca- 25 pnion ipse, vel vos obscuri et theologis nostris, ei mihi denique Ortwino indignari abs re volueriiis , [memores aposiolorum erimus, qui ibant gau- dentes a conspectu consilii, quoniam digni erani pro lesu chrisio coniume- iiam pati. Nos igitur ut libet persequimini et mendaciorum describite atra- mento,] vesiri tamen erit ium officii, tum humaniiaiis non ignorare, vos^^i una omnes iam scribendo quam offendendo semper fuisse prio7'es. Nec esl bij quod mihi quis de manuali speculo loannis Pepericorni neophiii (ho\minis profecto chrisiiani ei viri boni) quicquam obiiciaij quum anno domini M.cccc.xi. Coionia ad annnum absens, in superiore illud Alemania nobis

3 etiam omis. 2. ^ Dist. VIII. can. 8. Cf. Arist. eth. Nicom. III. 5. V. 8. i. f. ' execati 1. ^-^^ iusticia.] iudicia. 1.2. ^* ^wifiros. hexaem. I. 31. (ed. Bened. p. 18.) 12 Cic. de N. D. III. 30. i^ i Re^. 22,7. sqq. Sapient. 16,14. ^^ 'Sero sapiunt Phryges'. Liv. Andronic. ap. Cic. Epp. famm. VII. 16. ^"^ Proverb. XVII. 15. falso IIII. 1.2. 21 isidor. in Ca. XI. qu. 3. c. 100. „Qui consententit peccan- tibus et defendit alium delinquentem, maledictus erit". etc. ^3 f/^i^ Max.V*. ext. 3. i. f. ,,Lento enim gradu ad vindictam sui divina procedit ira, tarditatem- que supplicii gravitate pensat." '^^ primos semper fuisse. 2. Nec est] Cf. supra pag. 146. vers. 10. sqq. ^* ad omis. 2.

ORTVINI GRATII EPISTOLA APOLOGETICA.

409

ignorantibus compositerit y Sitquc || Mogtmiie (ni meiipse Capnion in sua de- fij fensiojw, folio Mi. facie secunda lncidissimc profiteiur) per chalcographum illic hahitaniem nunditiis aprilibus impressum. Naiurali iiaque iure ianquam firmissi?nis quibusdam anchoris muniii et iniolerabilibus s^penumero Iqcessiti 5 iniuriis, non indecenter pro nostra parvitate ciira cuiuscunque indignationem respondimus, Vocamusque deum in iesiem et omnes saticios, nosir^ conscios innocetitie, nec deum modo ei sancios eius, verum et optitnos quosque Christi dei attiaiores qui tios piam iustamque habuisse causam perpetuo testabuniur. C Modo autem si quis scire voluerit^ quam potissimutn ob causam Capnioni

10 tion adherescam^ quum tamen politiores liieras in alma universitaie Colonietisi compiuribus atinis professus sim, Respotideo me noti Capnioni, sed pr^cepto- ribus meis, fidei ac synceriiaiis iuramenium prestitisse. Ego datam servabo fidem^ neque hinc mihi quicquam iurpiiudinis accrescei, eiiam si me iota deglubat obscurorum cohot^s. Ceteri quid agani contueantur. C Quid mul-

\btis? Cessate obsecro (o vos obscuri) viros bonos peiulantissima conseciari litxgua , Cessate morbo procacitatis vestro uii, Nolitote unumquemque tnori- bus vestris estimare , Desitiite Capnionem (virum alioqui doctutn el pr^stati- tem) vestris cotitumeliis obumbrare, Deponiie fastutn, superbiatn, iemeri- iatem^ arrogantiam ., ei reliquas atiim^ pestes , Immundicia, iurpitudo, slul-

20 iiloquium, scurrilitas haud tiomitieniur in vobis, Nemo vos vel comtnetitiiiis defensiotiibus , vel itiatiibus seducai verbis, propter quQ (ui Paulo piacet apostolo) ira dei in filios venii diffidentie, quorum participes esse non de- beiis. Audivi vos palinodiam in lametitaiionibus vestris \a tiobis iam pti- dem editis atque confictis] decaniasse, et betie quidem. ^Eratis enitn tette-

» br^, (idem ad Philippenses ail) nunc autem lux in dominq. Ui filii iucis ambulaie, cuius frucius est in omni bonitaie, iusiicia ei veriiaie . Valete in christo lesu domino nosiro. ColoniQ ex felici noslra academia. Antio a tialali chrisiiano M.ccccc.xviii. sexio Idus Martias.

C Sapphicum eiusdem Oriwini Graiii Christi sacerdolis contra Obscuros^ bonis omnibus incognitos.

Mordeal ie livor edax., libelle, Ei iheonino lacerere morsu

* muniti omis. 2. ** Pai//. ad Eph. 5, 0. ** ad Philipp.] Immo ad Ephos. 5,s. sq. "•«« a natali christiano. omis. 2. In 2. se//uitw (ttorjfctoriu. C ^n pma epfa iegit^u e nono KnUnuas ^eptibies. i no ^XfUi. \ C ^tc c. ij. fttcic pn i epra 05 (Boflu linca ^ecVa. lcjjcDu i "oeiiQexem'* \t e | Pciii t fciiufti cprn. lincn. uj. le^e nnt'». nd nao tlclirj fi q fupfunt | crrntn. I)0c l>iftid)on erpurflnt.

fimes nliell. pjocefTit opus. ne liui^ue nljfis l^ecto;. t)abent mentias lieuia pla fuae. *• Ortwini. huc fuu libellu ) Obfcuros alloqnt^ »« Theonino dentc (cf. //or. cp. I. 18,82.) Ortvinus ubicunqne potest utitur.

410

ORTVINI GRATII EPISTOLA APOLOGETICA.

Qui levi venis precio , laresque

Linquis amicos, Insolens recti fugial decorem Capniomasiix, nihil hinc revellai Exul hic mentis, vel iners Minerve 5

Sibila mussei, \ |1 bijb Expuat quamvis rahidum furorem

^^j'' Ora distorquens sceleralus erro,

Et lacer sevo iaculetur ausu

Fulmen inerme. to

Te tamen nullum facinus, lihelle, Terriiet, quod iu vereare missus Sedibus nostris. iua summus optat

Dona sacerdos. Barbarum parvi facies popellum 15

Et gregem hircosum, lacerasque iurbas, Que viros nunquam pietaie claros

Laudibus ornani. Hos rudes iurpis docuii Celeno

Puirido veniris iaminare fluxu, 20

Omne quod Chrisii iiiulos decusque

Nobile servai. Quo sacre iandem sophie magisiris Te pium prestes, ei aposiolorum Gratiam sumas, venerare summi 25

Numen olympi. Cui velim dicas, iuus hec decenter Graiius scribens, peiii ui heatam Nesioris vitam., Phrigiique degat

Secula vaiis. 30

C Sequiiur epiodium, quod auciore eodem Colonie in ecclesia predicato- rum, ad Gherardi Zutphaniensis Theologi, virique (dum vixiij clarissimi se- pulchrum dependens, in epistolis Obscurorum Reuchlinistarum nequiter est

immutaium. Hoc quicunque^joides saxum ,\subsiste ^ viator, 35

Ei subito largis fleiihus ora fluant. XJrbis Agrippine casum, lamentaque noscai Orhis , ei insurgant postera secla queri. Occidit anie diem fati crudelibus ausis

Bocior , in hac quondam maximus urbe sophos. 40

33 Cf. Epp. O. V. I. 19.

OKTVIi*! GRATII EPISTOLA APOLOGETICA.

411

Relliquias summi hrevis hec capii nrna magistri,

Cnius ad interitum sacra Minerva gemit. Gherardo huic nomen, et huc Zuiphania misit \

Dives opum pairia, sicqtie Sycamher erat. Huic simul ingenium fervens^ suhlime^ profundum ,

Maius Ulysseo Dedalioque fuit. Ignea vis eiiam , pleno cui Copia cornu

Opiima de muttis, vet mage cuncta dedii. || Aurea ccelesii iulii hinc propagine mala ,

Non ager Hesperidum, que nec Hymtius hahei. Cespite de vivo violasj menthamque crocumque

Legii, ei aureotis lilia mista rosis, Dutcifluoque satur divini nectare roris

Theologos inter lumen honorque fuit. Muliiplicis rerum formas, ahstrusaque novit

Condita nature, coeiicolisque deis. Consultos inter iuris Legumque peritos

Cordatum gessit dociiloquumque virum. Pro Chrisii grege soliicitus, vigilaniior ArgOy

Et Capitoline maximus edis lionos. Libera mens rectique tenax, et nescia falsi,

Virtutum cunctas accumulavil opes, Hic igitur notus, croceo quo Phcehus ah oriu

Surgii, et occiduas proiius uhi intrat aquas. Huius et (ui dignum estj manei, eiernumque manchit

Gloria , victuro perpetuata die. Non tamen hinc aheat quisquam, quin popliie flexo

Pro dociore pias fundai ad asira preces.

C In perfidos lud^os epigramma eiusdem Oriwini, cuius eiiam esi carmen precedens. Impia gens hominum, gens ferrea, gens mate sperans

Tendit ad ohscuros, tarlara nigra, lacus. Omnia vincuniur manihus, sic marmora ferro,

Saxaque de facili s^pe cavanlur aqua, Sanguinc motlescit adamas, glaciatia plueho

Frigora, ei a phceho solvitur omne gelu. Monstra quot Alcides domuit? quot carmine manes

Thraiicius Orpheus movit? et ore feras? Saxa quot Amphion? quol Meihymn^us Arion

Delphines? Thamiras quol miser ipse deas?

cuius ... precedens, omis. 2.

biij

fiij

412

OETVINI GRATII EPISTOLA APOLOGETICA.

NuUo hec mutari poterii gens improba verbOj

Improba que vere est^ irux, scelerala^ rapax, Lucifuga^ inconsiansy nullo mutabilis evOj

Deucalionea vix renovanda manu. \ biij'* Bec nive frigidior , vel saxo durior omni, 5

Nec minus hircana tygride seva laiet, Hoc scelus indignum gelido sub corde volutat^

Et crudeiis alii peciora ceca furor.

C Aiiud in ludeos ad dei laudem quod ex illis nonnuiii ad

fidem converiantur Epigramma eiusdem. 10

Crescit honor Christi, gaudent pia numina celo,

Et lovis etherei gaudia maier habet. Exuliani superi, celum leiaiur, ei omnis || fiijb Angelicus decimo gaudet in orbe chorus.

Gaudia mortaies agitani, nova gaudia mundus 15

Suscipii, et leio scandii ad astra gradu. Nam Solijmi genus infelix semenque nephandum

Turpia nunc tepidis fletibus ora rigant. Posi lachrymas funduni gelido de peciore questus,

Et furor immitis languida corda fovet. 20

Piumbeus in vuliu coior est, suni iumina ceca,

Aggravai ingraius segnia membra dolor. Quid mirum? cecidere omnes, viciique repugnant

Artibus incultis y femineaque manu. Non Latio, non hostili, non denique nosiro, 25

Sed recutiia suo concidii ense cohors. Hoc opus a multis agiiur , qui iecia malorum.,

Sacrilegumque simul deseruere genus.

C In memoriam honestissimi doclissimique viri

domini et magisiri loannis Wanger de Nuriingen 30

sacre theologie licentiati, Agrippinensis quoque gymnasii

(quod nostri lauretum , greci vero daphnona vocant)

regentis providi,

Carmen hoc sepulchrale elegiacum Oriwinus Gratius

bonarum artium professor edidit. 35

Qui venis huc supplex templi Lustraior et are, Aspice quem signant carmina nosira taphum,

9-»o ad ... eiusdem. omis. 2. ^^ coelum 2. ^^ nundus 1. " inf^lix. 2. 29 jjqc carmen cum epilogo (pag. 414. v. 1...8.) in 2. recepium non est. ^e Luftraoj 1.

ORTVINI GRATII EPISTOLA APOLOGETICA. 413

Sub quo virgitieum corpus, venerandaque divis

Christicolutnque gregi dulciier ossa cubani. Hic iacet anie pedes viciuro dignus lionore

Qui sophie quondam frugifer auctor erat. Occidit heu tiimium crudeli futxere rapius ,

Cuius ad inieritum pulpiia docia sileni. Nomen loanties huic Nurtitigetisis , in omne

Tempus, ei exienta posieriiaie sacrum. \ Qui fuii in cunctis sapiens, sermone modesius, b*

Felle carens , nulla simplicitaie vafer, Viriutum exemplar , nulli probitaie secundus,

Nohilis ingenio, nohiliorque fide. Cui nil (ceu notum est) deus aut natura negavit,

Quomitius ei fcelix metiie animoque foret. Mollia contemnens viiiose gaudia carnis

Calcavit Ciprie colla nephanda dee. Sontibus hic semper grandis pavor , et viiiorum

Censor , honestatis iusiicieque parens. Hunc simul integra ei noti ficia menie colehani

Ingenui iuvenes decrepiiique senes. Ocia, delicias, somtios, cotivivia spernens

Servarat modico membra ienella mero. Moribus expressit Socraiem, vultuque Catones,

Docirina Alherium, relligione Numam, Consessusque virum sancios viriutihus ornans

Gemma sacerdotum luxque decorque fuit. Nec minus ostendens, quetiam via prima salutis,

Eloquio fudit chrismaia sacra suo. Tres comites huic semper eratit, Eros, Elpora^ Pisiis,

Quis mage quam credas arsii amote dei. lunge his Meirioten Phrenandreamque sororeSy

Cumque Promethea sume Dicaspoliam. Sic pia mens, rectique ienax, et nescia falsi

Servat olympiace regna heaia domus. Nohilis opiaio nohis iam fertile germen

Suevia, virtuium non sine fruge., dedil. Ei quamvis C{'los ieneal (quod credimus omnesj

Atiamen acceptai voia precesque deus.

VEXntoQrj.

414 ORTVINI GRATII EPISTOLA APOLOGETICA.

M. Ortwinus ad Lectorem.

C Hec nostra carmina ^ qualiacumque etiam ea sini, hac potissimum ra- tione adiecimus, ui luce clarius ostendaiur Reuchlinisias quosdam impu- , deniissimos falsitatis crimine reos esse, ei nos (ut posiremum indicat car- men) superioris Alemanie alumnos maximi semper fecisse., mihique in hunch usque diem fuisse charissimos. Vale feliciier. Nec in malam pariem in~ terpreiare^ quod infiniiis ego lacessiius iniuriis, citra Capnionis indignatio- nem, modesie saiis illis responderim.

Errores Ohscurorum Virorum qui se Reuchlinistas esse gloriantur. lo

In prima epistola primi operis et prime editionis ei in aliis aliquoi suhsequentibus , Ecclesie doctores perfidis comparant ludeis. In spiritum- sancium, in heaium Petrum^ in modernum pontificem, in eius censuras ecclesiasticas , in reverendissimos Cardinales , in auditores rote, in divum Hieronymum, quod scilicet non sit de siylo evangelii, et in indulgeniias \h aposiolicas iurpissima gc mendacissima queque expueruni. C In .xiii. episiola primi operis Uasphemant in spiriiumsanctum , et hoc in maieria luxurie. Ahuiuniur deinde sacris litteris ei que ecclesia aitribuii beaie vir- gini.^ ipsi suis adaptani meretricibus. Scribuni quoque turpem amorem esse chariiatem, concludentes deum amorem esse luxurioswn. Taceo sex-20 centa mendacia in honos viros effusa , que hoc loco enumerari non possunt. Glorianiur eiiam se crucem facere soliios ex siercore humano ad domos suarum mereiricum , quod quam iurpe sii ac scandalosum nemo omnium ignorat. C In .xxii. epistola et in suhsequeniibus iocaniur cum gloria do- mini nostri lesu chrisii ei eius resurrectione. Scribuni preiei^ea tunicamro salvatoris nostri que est apud Treviros, antiquam ei pediculosam esse ve- stem. Tres eiiam Reges beatissimos tres dicunt esse rusiicos ex Westpha- lia. Merdani super indulgeniias apostolicas, et Forialicium fidei, librum ecclesie uiilissimum, peniius deiesiantur. C In .xxvii. episiola deum hlas- phemando , dicunt Matihei .xn. (id quod impossibile esi) scripium esse ei 3o in sacris litieris coniineri quomodo luppiier siupraveril Calisionem ei Eu- ropam virgines, iam iurpiter sancia dei evangelia vilipendendo ei sacra scripiura (id quod histriones non facereni) perditissime ahuiendo. Cad- mum quoque adulierum, regem olim Theharum, et Bacchum omnis nequiiie atque impudeniie deum Chrisio salvaiori nosiro impiissime comparant. Se- 35 melen insuper , lovis mereiricem ei Bacchi mairem , dicunt significare hea-

8 Po8t hcec sic exit 1.: C.Coloni^ tx ^liibus ©tuentdianis Anno M.ccfcc.roiij. | quintO JfliUS Martias. ^ Sequentia in 1. non extant. Similia non uno loco protulit Pe- pericornus. '* prima] Lnmo secunda. et sic in sqq. Ortwiniani numeri cum nostris non conveniunt.

ORTVINI GRATII EPISTOLA APOLOGETICA.

415

. iam virginem Mariam , %it Iudeorum more huic illudereni. Ilem non eru- bescu?it in eadem epistola || scandalose scribere Piramum (de quo est in U fabulis poetarum) amentem prorsus hominetn, signi/icare filiutn deiy el Thisben que seipsam interemit turpi amore corrupta^ animam designare

hhumanam. idque (quod est omnium pessimum) scriptum cssc mentiuntur Luce n- C In .xxviii. epistola abutuntur per derisionem sententiis evan- gelicis, In xxix. fit sacrilega enarratio de ascensione domini ct extremo iudicio, et illusio quedam apostoiicis ac dive virgini. In .xxx. mentiuntur sanctissimum dojninum nostrum Leonem papam decimum indulgentias de-

\odisse in rebus inutiiibus, scandalose simul sancium Bonaventuram deri-

dcndo. C In .xxxiiii. inter aiia mendacia ridicide loquuntur de aqua

sale benedictis, quibus tamen sancta mater ecclesia ulitur in pueris

Uaptizandis. In .xxxv. effunduniur ea, que nemo histrionum dicere au-

derei in prosiibulo. C In .xxxvi. ridicule etiam in sacrum loquentes ba-

tspiisma mentiuntur clarissimos Erphordensis studii dociores determinasse, quod ludeo baptizato iierum renascatur prepucium. C In uliima epistola primi operis ei prime edilionis omni iniquiiate plena, scribit unus de nu- mero Obscurorum Reuchlinisiarum y se fuisse crinizaium ad pudenda sua a quodam monacho., ei alia quedam zodomiticay nephanda auditu, et pro

'ntquibus debetur pena ignis. Postremo idem ille nebulo Reuchlinista .^ nos rythmaiice ac ridicule orare docei per nomen lesu christi ac beatos eva?i- geiistas.

Pr^tereo errores alios et infinita mendacia, quibus viros bojws diffa- e conaiisuniy ut Capnioni suo holocaustwn offerre., et Oculaji ipsius

TJgpeculo ab aiiquoi universitalibus ad ignem condemnato, alludej-e videaniur. Quas obsecro putamus in eorum additionibus Jiequitias contijieri, et in aliis eiiam episiolis , a jmmis (de quibus modo mejiiionem fecuJius) lojige difl'e-

Quod si ilii suni de numero Obsciwoj-ujn , quos ipsi in secwido sua- virum epistolarum volumine aperie nomijiajunt,

Raro quippe boni numero vix suni totidem, quot

Thebarum porte vel diviiis ostia Nili.

Doleant itaque et ingemiscant tam pestifejH ac plane spurcidici Reuchli-

>/f, qui neque deum timenies neque homincs, optimos quosque suis con-

'•'Vitiis ac mendaciorum sordibus deturpare voluejujil. At quid tantujn de

i^ltbscuris, quibus nunquam credejidum erit, eiiajnsi nova jJioliajUur? qui-

IIBi inquam nov^ indies a sede aposiolica maledicliones incumbunt, vel ob

' Ttocmaxime, quod turpissima etiam in F/orcJiiinos effudere, quasi panun

fuisset ijiepiircy nisi ei summo pojiiifici impliciic illudej'ejii. Non igitur a

\'^bonis aui sapientibus poetis, sed a pessimis quibusque nebulojiibus dc

ultlma] i. e. I. 41. " Rari luv. sat. XIII. 20. imnKtnis vix csl luv.

k

416 ORTVINI GRATII EPISTOLA APOLOGETICA.

pseudo Chrisiianis, tam execrdbiles suni effuse episiole, quos ego laudare _ non dehui^ quum sacrosancia sedes aposiolica iniquilaiis eos filios esse de- creverii. Vaie, iecior, ei secundam eme Inquisitoris Apologiam, que nun- dinis fortasse nunc Sepiembrihus exihit in lucem , in qua admiranda que- dam ac piane ohsiupenda conira Capnionem invenies, cuius eiiam Cahidam pienam docei esse errorihus. Colonie Anno .M.ccccc.xviu. teriio kaV. Se- piemhres. Hec Oriwinus.

C Presiantissimo aique dignissimo viro

B. loanni Inghewinkel

preposiio Xantensi et ecclesie Coioniensis archidiacono , ii

In urhe quoque Romana vero iusiicie pairono

honisque omnihus semper venerando

Ortwinus Gratius Agrippinensis academie philosophus saiuiem plurimam dicit, seque toium commendai. \i

Movent mihi siomachum viri quidam honi, reverende domine Preposiie ei in Chrisio lesu iugiier honorande, qui cum viginti tenuerini vocahuio- rum origines (ui Pici verhis paululum moderer) iia se osientani, ita ven- ditani, ita circumferuni iaciahundi, ut pre seipsis (maxime si Ohscuroriim Reuchiinisiarum alho inscripii sini) non philosophos modo ac iureconsulioSj 20 verum et iheoiogos, invicios sacre fidei defensoreSy audacula falsi iemeri- iaie , pro nihilo hahendos arhiireniur , ignorantes Marsilium Ficinum di- cere soliium , non corticem nuirire sed medullam , ei Aristotelem nohis scri- ptum reliquisse, Aurea frena equum non facere meliorem. Quid, si di- versam vel theologorum vel iurisconsuliorum maieriam purpureis semper^i^ amicire chiamydulis y et aureis velimus i^iaurire hrachieis? Quid, si solam semper eioquentiam^ versicoiorem illam deam ac plane superham , pronus adorare, eamque incessanier, tum in scholis eorum^ tum in iempio Apol- linis pyihii, aut in monie tandem Parnaso invocare non desinam? Nonne et primum ilium continuo Democritum (qui ei Ahderites est dicius) domi fo- so

^ Sic finit 2.: C Jlmpjejfum ^oionu^ ^mo .M.aat.xmx]. in ^\x%u^o. \ TsXoo. v.ai &£a) do^a. j ^tni0. % tteo flratia.

8 Hanc epistolam ad finem Hochstraticpe Apologiae secundse anno 1519. publicatse positam, cum aptissimiim Lamentationum Ortvinianarum epilogura fa- ciat, his adiciendam esse nemo negabit. Siquis, modo sanum sinciput habeat Lamentationesque ipse legerit, ambigere posset quisnam has quove consilio scri pserit, hsec epistola omnem plane dubitationem tollet.

OBTVINI GBATII AD D. lOA. INGHEWINKEL EPIST. DAT. D. l. OCT. A. 1518. 417

risque, more sardinio cachinnante, ei suspensis dehinc lahellis carmen illud iriviale qiiafUotius exclamaniem audires,

0 cecas hominum menies, o peciora c^ca? Quidni, paier reverende? 'Bidebai' enim 'airas' ille (^i luvenalis ati)

5 nec non ei gaudia vulgi.

Inveniuniur s^pe viri eloquenies, et s^cularibus dumiaxai alii liiieris, qui tanium Christo in ecclesia prosuniy quantum nohis in halneo canis. Multi docent, quomodo hoc est quam facunde atque eleganter disserendum sii^ quid auiem in loco ad honorum omnium saluiem dici conveniat, penitus igno-

10 rantj conviviis longe aptiores quam consiliis: Rahulnrum sihi nunc orato- res plerique , non patronorum provinciam sumuni invectivis maxime ei men- daciis gloriantes. Complures quoque famam (ui Plinius aitjj pauci con- scientiam verentur, que tamen^ si Augustino credimus^ est mille iestes^ ui Obscuros etiam Reuchlinistas , impudentissimos Antichrisii precursores le-

15 vissimosque sycophantas suorum quemque peniteai delictorum. Torrens di- cendi copia multis, et sua moriifera est facundia, qu^ ei superhos interdum et periinaces creat. Non in lingua, sed in corde sapientiam esse Lactantii Fiimiani probai aucioritas. Quapropier qui rerum dumtaxai aspicii super- ficiem, hoc esi sola verborum ducitur pompa, preier umbras ei somnia vi-

K' det nihil. Stultum esi sacros ecclesie dociores ita coartare , ui ethnicorum semper more loqui eos oporteai. Marsilius itaque^ alter in ierris Plato^ haud eodem oculo iheologorum scripta legenda censuii quo poeiarum ei ora- torum^ cum aliud sit olfacere flores^ aliud carpere poma ei sugere succos. At quorsum hec iam multa (0 et presidium et dulce decus meum) nisi ui

2: boni omnes intelligant, non coniinuo harbariem esse, quam multi barbariem clamanty ei familiarem rite philosophantium orationem minime e consessu exibilandam oratorum. Suni ei eiusdem farin^ homines, qui ob eam quam dixi orationis familiaritatem sacram eiiam contemnunt thcologiam, quam ne de facie quidem agnoscuni, audentque et inveciivis ei mendaciis ei cavil-

^olationihus (ut ad obscuros iterum revertamur) rebus sese immiscere diviniSy quarum ne vocahula in scholis illorum pronunciare posseni, taceo remoiioris disciplin^ sensa inielligere. Sed in hanc insipientiam caduni (dicii Leo papay ei haheiur .xxnit. q. iii.c. Quid autem) quicunque ad cognoscen- dam vcritatem aliquo impediuntur obscuro, ncc ad propheticas voccsy apo-

» siolicas lUieras, evangelicas aucioriiaies, sed ad semeiipsos (c^co capios fa- vore) recurruni, El ideo magistri erroris existunl, quia veriiatis discipuli non fuerunt. Hqc ille. Resecand(^ igiiur putrid^ carnes (ui eodem in loco Hieronymus ait) et scabiosa ovis a caulis repellenda, ne tota domus, massa, corpus, et pecora, ardeant, corrumpantur ^ puirescani, ci intereant. Quod

* sardinio sic Orttnnus. » Lucret. de E. N. II. 14. „0 iniaeras bominuin et c. ♦ htv. sat. X. 51. " Augustino] Cf. supra p. 399.

Epp. obscvror. virob. 27

418 ORTVINI GRATII AD D. lOA. INGHEWINKEL EPIST. DAT. D. 1. OCT. A. 1518,

ut opporiune atque quamprimum fiat^ reverendus hereiice pravitatis inqui- siior, pater proculduhio pieniissimus , plenusque et officii et religionis, se- cundam iihi dedicai Apologiam, utpote viro presiantissimo et opiimo ac invincihili iandem iy,siicie patrono , cui perperam reniti nephas sii poiius quam consilium. Huic accedii iua illa admirahilis aique ab omnihus sem- 5 per laudanda, ecclesiasiicis preseriim in rehus animi magnitudo, singularis iiem modesiia, summa quoque in honos omnes henignitaSj et precipua que- dam vite ac morum inter ecclesie prelatqs ohservaniia, quihus profecio ac ceteris deinde viriuiihus, extra omnem aleam posiiis, et iihi nativa quadam prohiiate innaiis, adeo preditus es, atque ornaius semper fuisii^ ui nemo ad lo te accedai, qui non se felicem prope ac perheatum arhitreiur. Te igitur oro atque ohsecro ut iusticie causam suscipere non dedigneris contra Reuch- linicum in hoc lihro defensorem, cui cum sii Chimere nomen^ in caliginosum evanescat fumulum necesse est. Barharus profecio esi, nec sacram Inqui- sitoris redolet eloquentiam^ id quod etiam de Ocuiaris specuU interprete in- \i telligendum puio. Sed inter omnes exiiialis esi illa Ohscurorum Reuchli- nistarum secia, que tota in expugnanda viriuie posita, sub imperaiore diaholo, suh vexillis eierne mortis, suh siipendiis iehenne, debacchatur ad- versus celum, adversus Chrisium ei.sanctos eius, iia etiam ut sacrosancta sedes aposiolica iniquitatis eos filios esse decreverii. Nec duhium, quin^^ maiorihus sint ah eadem censuris pleciendi, uhi plane iniellexerii, iniolera- hilihus sese infamie noiis (ui in lameniationihus nostris Ohscurorum expres- simus) per omnes impudentie numeros, ah eisdem non incruenie vitiaiam. Vale, specimen ecclesie ei iotius Alemanie decus. Colonie ex officina nosira Quenteliana .M.cccccxviii. ad kaV : OcioV . :

TbXoO. %ai ^Bd 8o%a. \

lACOBI UOCHSTllATEN AD LEONEM PAPAM ET MAX2EMILIANVM IMP. EPISTOLA. 419

[Ex lacobi Hochstrati Apologia contra dialogum

Georgio Benigno Archiepiscopo Nazareno

in causa loannis ReuchUn ascriptum,

quoi prodiit Colonice Anno .M.CCCCCXVIII. in Februario.]

5 Ad sanctissimum dominum nostrum

Leonem papam decimum

' ac

dimm Maxemilianum Imperatorem

semper augustum.

0 Beatissime pater, ac Imperator serenissime. Sapientissimus ille Salomon non divitiis modo, verum etiam cunctis mundanis rebus abundantissimus , con- (a**) tuens confitensque cum reliquis homifiibus se mortalem, haud alia ratione tam tibi quam ceteris regibus perpetuum polliceri audebat regnum, nisi cum iusti- ciam ac sapientiam diligerent, ea proculdubio dilectione que efficax est, verita-

j tis asseclam habens defensionem. Ad vos itaque christianissimos mundi prin- cipes, fidei autem subditos {etsi defensores) supplices confugimus, qui evane- icente hoc brevi ac momentaneo regno vestro ardenti pectore desideratis sine fine christo conregnare in celis , quod utique vobis factu impossibile foret, de- lerta {quam tutandam suscepistis) christi fide, nimirum citra quam nullum

^penitus est quod regificum opus aut celo dignum facere possitis, Ad vos ifi- [uam reges sunt hi sermones nostri, qui tiobis persuasimus sanctitatem domini nostri pape , maiestatem insuper imperialem non modo minime horrere , quin potius patienter, patienter dicam, immo lubentissimo audire animo, eorum la- tratus canum, qui pro suo et vestro domino deo latrant , qui pro chrislo exer-

'cent vocem suam, quando ovili ipsius ificursant lupi graves, quod sanctitati et maiestati vestris non minus lachrymabiliter quam veridice exponerc tandem coacti sumus. Si quidem optime callentes in propriis quempiam patientem esse iniuriis laudabile semper visum, iniurias vero dei dissimulare impium nimis. Ea propter itiquirentes nobis mala qui locuti sunt vanitates tafiquam surdi non au-

» (Uebamus , imprimis viros sese {haud iniuste) obscuros compellantes , qui a sede

* Cnm ad Hochstrati atramqae Apolo(^iam contra Georgium Benignum (quem Oialogi pro Keuchlino Rom» m. Hept. a. 1517. primum editi auctorom csse Hoch- Htratus, utut dissimulat, non ignorabat) Ortvinus passim provocet, (nam mutuum muli scabunt) ex eisdem priora qua; ad cpistolas quoque O. V. pertinent, omiBsis tamen ad marginera positis sacrorum scriptorum allegationibus, Lamcntationum operi subiunximus. Reuchlini ad comitem Nuenarium epistolam cur interposue- rimns, nemo qui hanc adpendicem legerit, dubitabit.

27*

420 lACOBI H0CH8TEATEN AD LEONEM PAPAM ET MAXiEMILIANVM IMP. EPISTOLA.

apostolica per penas censurasque nullatenus coerciti triplicibus profecto tur- pissimis et lenocinalibus epistolis quoquo versus in fiostram nequissimam infa- miam (diversis temporibus) in mundum editis, silentium ab eadem sede pre.ce- ptum temerarie citra omnem rationem infregerunt. Quibus tamen alia ipso- rum nequissima et inchristianissima facinora magnopere in malicia presta?it adversus christum, spiritum sanctum et sanctos in celo, adversus apostoUcam sedem temerata, quando tunicam lesu christi pedicidosam scribunt vestem, Crucemque eius benedictam in qua redempti sumus {heu rem cogitatu indignam) permerdant, quando pro ludibrio habent spiritussancti invocari gratiam, aut dominicam meditari passionem contra insidias inimicorum, Quando imaginem sancti Petri blasphemant, Magorumque corpora dicere non horrent esse ru- sticos ex ivestphalia, Quando indulgentias quoque permerdant papales , et id genus plurima nequissima. Insuper tulimus patienter iniustas debacchatio?ies, ac non tam mordaces quam iniquos aculeos ipsius loannis Reuchlin, a quibus in cabula sua se temperare livore actus nequivit. Et deinde sustinuimus co- ram deo et hominibus virum nobis iniuriosissimum {qui os maledictione plenujii contra nos exercuit) nobis false ad crime?i impingens, id quod {teste deo) ?ios latuitf nec aliquo iure aut scire aut cohibere devincti fueramus) hominem pro- dolor a moribus optimis spectaiissimorum patriciorum Nurenberge?isium (quos a ij honestas singidaris, preclara iusticia, circumspectissima semper reddidit ma- ximopere commendabiles) degenerantem Billibaldum pirckmerium qui usque adeo maledicendi avidus, quo mordacissimas et eas quidem plurimas in theologos Co- lonienses (sibi nunquam iniurios) effutiret co?itumeIias (haud animadvertens stul- tum esse in principio effluere, in ipsa autem historia succingi) proemialem maledictis plenam congessit epistolam, que tractatum pre verborum pluralitate. ferme adequat, cui tam impudens os est, ut causis se ingerat theologicis, immo legem theologis prefigat, cuius certe theologicam peritiam nejuo instito- rum magno precio mercaretur, Et proinde nimis frivole [ut verum fateamur) giga?itomachiam inermis pusillusque intravit. Hec vero isti fecerunt , nos au^ tem tacuimus [quanquam ad similia loqui potuissemus) in silentio et spe (qua?n, super divine cause fortitudine et optima iusticia concepimus) manentes avidis^ sime in ea fidei causa adversus impium Capnionis libellum diffinitivam senten^ tiam. Verum longioris more pertesi [nimirum qui triennio iusticiam instantiS' sime prestolando petivimus) Romanam Ii?iquentes urbem, posteaquam pedem Coloniam intulissemus , paucis dehinc diebus quendam offendimus libellum Co- lonie impressum, ac ante oculos ?iostros et coram editum, qui plane , si in nos dumtaxat deseviret, aut nobis solum iniurius esset, labia certe nostra non aperuisset. At quoniam deprehendimus per os eius diabolum intolerabiles cuivis sincero christiano sibilare blasphemias , citraque omnem doctrinam. quosdam vi-' ros loquaces in eo dilutum porrexisse capnionisticas sordes, qui certo certius (quando parturiunt montes, nascitur autem ridiculus mus) dedecori ?nagis quam ornamento sibi fuere^ cerneresque eos in subversionem garrire veritatis catho^ lice, ac perinde in omnimoda cause christi denigrationem {quam in sequenH. opere dige?^emus) in libertatem prorupimus filiorum dei compertum habentes fidei nostre neminem non modo non damnari, immo ecclesie caput quemadmo- dum et reliqua membra , sive reges sive principes sint, fidei iugo subiectos esse oportere, scientesque quoniam oportet plus obedire deo quam hominibus^ neque

25 epist.] Cf. Hutt. opp. I. n. LXIIII. p. 151. ^o |)rexisse 1. ^s quoniam] qm 1, et sic in sqq.

f

lACOBl HOCHSTBATEN AD LEONEM PAPAM ET MAXiEMlLIANVM IMP. EPISTOLA. 42 1

*

itistum esse in conspectu dei homines potiiis audire quam deum, iudicavimus verbum dei non esse alligatum. Cumque eternum ve scriptura eis comminetur qui tacent a reprehensione aut repressione, eorum presertim que in dei aut fidei vergunt iniuriam, visum est nohis quominus loquamur neminem deinceps hhominem, quantuscunque etiam sit, quem liquet nequaquam debere [dum- modo deum et plagam pertinescat Ozie regis) prohibitum ire ausum , cum per divinum tum naturale ius loqui pro deo et veritate nobis liceat. Liceat di- cam, immo oporteat, ne fidei custodiam quodam prcvaricationis silentio dese- ruisse videamur. Siquidem huiusce (in quem loquemur) ventosi libelli conflato- I.) ribus non satis erat [et si luserint operam) Capnionis errores {quorum nullum constabit excusatum) saltem palliare, neque eis sufficiebat Capnionem vetus testamentum aut bibliam temerasse, nimirum quando scripsit thalmudicos libros christo perhibere testimonium ita bene ut biblia, proindeque christum fion bi- hlinm sed libros thalmudicos in sui citavisse testimonium , ob idipsum deinde chri- \hstum diligentem illarum perscrutationem scripturarum nobis cum mandasse tum precepisse. Hec Cap]nionis est assertio, ubi sane preter id quod nefarie in sa- aij'» cram bibliam blasphemavit, etiam in Romanam sedem calumniam struxit gravissi- mam, quando ex parte una maledicti in suis annalibus lectitant iudei, apostoli- cam sedem sub diversis summis pontificibus et condemnasse et libros Thalmudicos >oexussisse, Ex parte autem altera, dum oculos Capnio7iis almanico adiiciunl libro, palam prospiciunt ipsum almanice scribentem, christum huiusmodi libro- rum in suo sacro evangelio vetuisse concremationem, quin potius et itisuper salva- torem iesum precepisse, et id nobis quoque christianis, tam disputare quam sui adventus ex eis libris desumere attestationes. Quam certe si unicam in Ro- ) manam sedem complecteretur tam vehementem calumniam (taceo quod hereses contineat complures) liber eius et terre intolerabilis ac hice esset indignus, ut- pote pre se ferens in primis apostolicam sedem, dehinc et quendam christianis- simum sanctumque francorum regem Thalmud comburendo christi evangelicum infregisse preceptum. Quo haud dubie fit ut nequam iudei sibi videre videan- ;o tur merito sedem apostolicam arguere de cruentissima iniquissimaque cum vio' lentia tum oppressione nequissima, utpote que contra christi (quem pro deo colit) apertum et evangelicum preceptum eis violenter abstulit ablatosque thal- mudicos libros citra omnem^ immo contra iusticiam evangelicam et christianam, contraque christi mentem ac preceptum nequiter combussit. Quis etenim infi- CtCias ire posset, luce clarius hec Capnionis assequi, immo palam continere dicta? proinde et iudei hunc porcum marinum eis gratissimum in eodem almanice conscripto libello induhie venantur comprehenduntque. Quo quid iud{'is dul- cius, sedi vero apostolic? ac christianitati ignominiosius Capnion canere potuis- set? Hoc inquar/t errore, hac pessima heresi minime satiatus nominalis hic oCapnionis propugnator (re autem ipsa ut constabit capniomastix) inter alios periculosissimum hunc adiecit errorem (quem nemo fqui bonique facere potest) tolum pessundantem novum testamentum, maximopere lum sacris evangeliis tum apostolorum scriptis, immo spirituisancto intolerahiliter detrahcntem, perinde ac si spiritussanctus prfcipuum inler credenda, interque ad salutem necessa- ^ria primum, per sanctos dei homines (qui eo inspirante in nova potissimum locuti sunt lege) non satis expressisset. Ait namque heu temerario ore (in hoc resuscitasse visus luem illam Arrianam) in novo lestamento tam insufficienter quam inevidenter expressum esse, quod lesus MariQ superhenedictf filius, sit verus deus. 0 dei salvatoris nostri iniuriam, immo blasphemiam maximam, et 0 loti intoleralnlem christianitati, de eius finHms procul eliminantUm. 0 vos prf

422

lACOBI HOCHSTRATEN AD LEONEM PAPAM ET MAX^MILIANVM IMP. EPISTOLA.

ceteris sacro inuncti chrismate principes christianissimi, et id quatenus pugiles

fidei estis antesignani, usque quo talia deo vestro iniuriosissima tolerahitis? Quo-

usque tandem gladium a sanguine prohibebitis? Numquid equo feretis atiimo, ut

redemptori ac domino vestro quis nomen ipsius dubium aut vacillans reddat, quod

pater ab eterno sibi dedit, quod est deus in secula benedictum, qui vobis int

minimo derogantem equo animo non ferretis? Memores estote, quoniam non pro-

pter vos, sed ut memores sitis nominis domini vestri, constituti estis princi-

pes super omnem terram, in cuius manus incidere horribilissimum est, cuius

niij.f«mew iudicium effugiet nemo, sive papa sive imperator. Complexus autem

est hunc pestilentem errorem dictus capniomastix in subiectis verbis, ^Neque\

tamen (inquiens) ex novo (subaudi testamento) sic aperte probari potest (in'

tellige christi divinitas) quin oppositum consequentis possit intelligi stare cum

antecedente. Multi enim confitentes christum lesum nazarenum esse verum

messiam, et evangelio prebentes fidem non credebant ipsum esse deum, sed

hominem purum\ Hec ille , Asserens insuper plurima , et illa quidem prccla- 1

rissima de messie divinitate, de matris perpetua virginitate , perso?iarum iti-

dem trinitate, Ex quibus licet proterve et dure [uti semper extitere) cervicis

iudeos convincere possumus facillime. Hec ille. In quibus quid queso olfa-

citiSy 0 christianitatis principes, nisi christianum quemcunque ex evangeliis,

immo ex tota scriptura novi testamenti nullatenus constringi, ut lesum chri-'i

stum deum esse cogatur fateri. Et preterea Thalmudicos libros non modo

{ut Capnion pessime astruxit) vetus adequare testamentum in perhibendo Christo

testimonium, verum etiam et antecellere novum. Proinde protendunt ac in-

nuunt nos christianos per legem fidei et gratie magis ieiune, et longe minus

de mysteriis semper ad salutem necessariis esse instructos aut illuminatos hisi

qui sub pedagogo, sub nube, in umbra, in cecitate amhularunt. 0 dolendam

lesu christi, spiritussancti , legis gratie ac christianitatis iniuriam, que illi

non tribuit nomen dei benedictum, istum arguit de minus sufficiente christia-

nitatis provisione, quod hec non satis expresserit, illa non satis haheat cre^

denda, in primis necessaria, que utique nullihi quam in perfectissima lege'.

gratie sufficientissime tradi ac explicari debuere. Deficeret nos dies si expli-

catum iremus que hunc pestiferum assequuntur errorem pessima inconvenientia,

Que cum reliquis sacre scripture temerationibus , et proinde in deum nostrum

et fidem iniuriis , ne longius consileremus nos potissimum coegere. C Tametsi

etiam magnopere nos permoverit id quod idem iniquus libellus in cause nostre ;

{quam pro solo deo assumpsimus) vergat omnimodam oppressionem , quippe

quando in hec [veritati et nobis intolerahilia) prefator in epistola premissa

tonat verha, ipsum [inquiens) Reuchlin a calumniis adversariorum ex ipsiusmet

dictis ac scriptis aperte liheravi, tendicula ipsorum rupi^ decipulas fregi;

astutie dolique sunt^ quecunque contra ipsum moliuntur, quos iam [certe novi)-

tale duellum , eiusmodique prelium iniisse penitet , verum ab inceptis pre pu-

dore desistere nequeunt. Hec ihi. Nonne ^ iustissimi veri ac equi censores

huiuscemodi ignominiosissime christi cause et bonis viris illate contumelie, a la-

tere nostro, in sinu nostro, ante oculos nostros coram edite in mundum, re-

sponsionem veridicam (que falsitatem reformaret) violenter extorquebant?

Quis nam foret deinceps fidem cause christi et ipsorum ac eos pro veritate

animosos viros habiturus Colonienses theologos, quando adversus tot ac tantas

cause et sui derogationes , et has in prospectu suo ab his editas, qui falsita-

tibus per ampullosos titulos auctoritatem afferre gestiunt, contra mutire non

audere viderentur? Per naturale itaque ius ac divinum oportebat palam facere,\

lACOBI HOCHSTBATEN AD LEONEM PAPAM ET MAXSMILIANVM IMP. EPISTOLA. 423

hunc dicacem hominem {quisquis fuerit qui suh nomine Nazareni tegmine se ob- texit) veritati catholice fidei\ cause nostre et nohis fuisse iniurium, Capnionis- an}^ que dicta minime cxamurcasse, nequaquam expurgasse a sordibus, certe qui brumales erratus vix glomis [ut aiunt) aut caligis in hyeme cooperuit , immo 5 cimmeriis involvit tenebris. Par omnino erat ostendere hunc falsitatum confla- torem nec unum quidem e nostris (que in errata construximus Capnionistica) argumentis enodavisse, at novis revera ipsum irretivisse laqucis. Persuadebat et naturalis equitas, quo ostetisum iremus, quomodo nullas meditati fuerimus insidias, sed eam molitos nos fuisse adversum Capnionis errores arcem, quam 10 iste pretensus propugnator, nec plane glomerata eius cohors tota, immo nec mundus universus infringere poterit, ut reliquos faciamus illos inermes pigmeos, qui in solius infime artis dicacitate, et maledicendi copia confidunt. Quantum autem super inito nos penituerit duello preliove pro christo contra ei iniurias assumpto falsitates, Sanctitas ac maiestas vestre optime norunt , quinimmo

\het veracissime consciunt gloriosissimi francie ac hispaniarum reges, Novit id- ipsum illustrissimus princeps loachim Brandeburgensis elector sacri imperUy cuius laudes qui satis consequi possit est nemo , ob id in primis quod in fide et pro christi fide integerrimus zelozissimusque sit, quibus cunctis sepius in- stantissime totis precordiis ob sanguinem christi supplicavimus (quemadtnodum

20 et nunc supplicamus) non sane pro favore, non pro cause suppressione (id quod ipsi fecere) std iustam et equissimam , que pro veritatis ac fidei ac lesu chrisli sit honore, rigorosam atque exactissimam sententiam. Noverat longe melius hic Capnionis onerosus consolator , quantum dum hfc litteris comtnitte- bat, sermonibus detraheret veritatis, quando optime habuit compertutn {dum-

ibtnodo rerum Reuchlin sciolus est) quo pacto nobis oblatam, ex tiobis petitam, respuerimus litis compositionem, generosam litis pendentiam (heus nimis diutur- nam) preeligentes , gnaviter callentes, non esse bonorum christianorum itiire cum falsitatibus , christo et christianitati iniurHs, pacem, neque posse fieri Christo ad Belial, aut luci ad tenebras conventionem. Ex quibus omnibus iia

\out prffati sumus se habentibus liquido clarescit, quam nugaciler, quam deni- que vanissime inanibus extollant speciebus dicti libelli prcfatores, dum Reuchliti indubitatum repromiitere non verentur triumphum, ob trinos e cflo in eius defetisionem demissos heroes, qui nil utique sibi cotitulerunt , potius autcm subvertentes amicum erratis eius errores superaddidere. id quod veridice osten-

Mtsuri sumus. Eapropter eos e cflo demissos tioti esse palam cotistat. hinc unde venerint , quisve eos miserit , ipsi viderint. € Verumtameti de hisce he- roibus operosius parumper ut sermonem faciamus, res tiostra efflagitat. No- viisimus tianque quem recetisent heroem, pluries Rlwm^ cutn propetisc roga- ius, tum instanter requisitus pro communicandis his qu^ pro Capnione coegis-

wsei, et hoc sive per scripta, sive per vivum sermonem, abtiuii ille prorsus, asserens se twntiulla quidem collegisse, sed ocius collccla tradidissc igtii. Quis itaque non viderit quantum viciorif huius herois arma Captiioni promiitani, que ignis devoravit? Quod si | adhuc iila aui alia huius herois sinl patrocitiia,anij in lucem prodeani aique edaniur: videbiiur nobis noti deesse, quod pro deo ei

iiveriiaie loquamur. quod si hic heros sii vir ille qui faciuram fecii , cuiini- tium nasciiur 'rogasti me mi Siephane eic' sciani quoniam satis accepii re- sponsi, quod in hanc usque horam romf apud reverendissimos dominos Cardi-

^^ facturam etc.] i. e. Defensionem Keucblini qufe est in libello' quem descripsi Indic. bibliogr. liutten. n. XIUI. 3. 4. 5.

424

lACOBI HOCHSTRATEN AD LEONEM PAPAM ET MAXiEMlLIANVM IMP. EPISTOLA.

nales citra replicam perdurat. Medius deinceps ex heroibus illis crehro a nobis Rome percepit nostrum agonisma aut certamen initum nequaquam fuisse ob aut adversum Thalmudicos libros, sed contra ipsorum hcreticalem defen- sionem, auctore Reuchlino almanice et congestam et editam, adiicienics non minus huiusmodi pugnam nos aggressuros in alterum quempiam , qui sanctissi- 5 mos divi Augustini libros adeo heretice ut Capnion perfidie libros iudaice de- fensatum ire attentavisset. Qui quidem heros nec verbo uno obtendit, unde non videmus qua ratione de hoc viro triumphum sibi polliceantur. Be primo autem heroe ab eis [quemadmodum ex romana curia certiores facti sumus) conficto quem virum existentem obscurum aut ad mitius ex obscurorum grege, lo candida veste, et nomine lucidissimi amiciere viri, in presentiarum 7ion midta factituri sumus verba , nimirum cui palam in processu ostendemus , quo pacto vinctum durissime laquearit capnionem, et id ex ipsiusmet dictis et scriptis, quomodo denique iendicula ipsius contra veritatem fragilia, decipulas, fraudu- Jentias pro Capnione apparenier tensa diruperimus, detexerimusque , qualiierio insuper vafricie astucie dolique sunt , quecunque eiusce libelli confabulaiores prefatoresque contra veriiatem et nos moliuntur , facturi reipsa quod ipsi se fecisse falso gloriantur. quo fiet ut procul dubio penitebit bellum aut prelium pro Capnione iniisse, dum se videbunt lusisse operam, et amico se fuisse one- rosos. Hinc veraciter consiabit quam immeritissime ab his prefaioribus per2Q hos heroes triumphus Capnioni repromitiaiur , quorum pfimus Capnioni con- fabulando, dum in calce sermonis nos calumniatores malicia excocaios, et inter persequendum id genus multa nobis iniuriosissima impingit, ea que nemo vir bonus hactenus nobis tribuit, heroici viri munus se egisse non ostendit. C Quid autem nam cause sit quamobrem dicti prefatores cum reliquis de illa 25 cohorie, theologorum ac philosophorum osoribus, usque adeo cum suo primi- cerio antesignano Capnione gloriosum illud ac victoriosum pugne instrumentum, ndbilissimos stringentes theologorum execrentur syllogismos, veluti rem circa di- vina vehementer noxiam, alibi quando per ocium licebit, rationem reddemus dif- fusiorem. In presentiarum nosse sai est, edentulos dentibus invidere vescen-^^ tium, Et Saulis arma David importabilia esse, puellosque odire casiigatricem vir- gellam, difficillimumque homini esse verarum doctrinarum experti, qui nil pre- ter fabulas novit, de moribus autem aut conscientie rebus nec unam sapit pro- positionem , verbum reddere pro verbo , ei ad punctum loqui. id quod preclari aiiij*' efflagitant syllogismi, qui \ hominem expetunt solidissime in bonis doctrinis fun-y<^ datum. Tametsi autem rumpanturlilia Codro, periculosi in fidem ac sanam doctrinam errores vagabundeque ac futiles inanium hominum allucinationes te- renti theologorum syllogistice lime velint nolint subdentur , quantumcunque theologis, quantumcunque detrahant syllogismis. C Et ne modum excedamus, diiudicetis tandem, o vos principes summi, iudices equissimi, nos loqui ne coe-^^ gerint^illa , et ipsa quidem si sola essent cruentissima metra in calce libelli in quem acturi sumus adiecta , per hominem cuius illustrem prosapiam , cuius ge- nerosos progenitores nemo satis laudibus efferre potest , quorum uiinam se mo- rum asseclam preberet: tum certe non tam crudeliter in theologos grassaretur Colonienses, suis parentibus et sibi magis merito venerandos, e quibus virum^' (ut ipsemet inficias ire non audet) angelo similem paucis elapsis annis habuit fidelissimum magistrum. Qui [ut iuvenes inexperti ac temerarii assolent) ex

<2 hominem] Comitem Nuenarium.

lACOBI HOCHSTBATEN AD LEONEM PAPAM ET MAX^MILIANVM IMP. EPISTOLA. 425

tempore et siibito calore {ut ipse testatttr) in hos tum mordaces ^ ttim initiriO' sissimos prortipit [inter alios) versiis

Impia livoris ne ftmdere lingtia venentim

Audeat, et posthac ohstrcptiisse bonis.

hHecille. 0 versiis iniqtiissimos , o temeritatem maximam, qtie lingtiam non

nisi sacre scripttire oracula tutantem ac personantem, pro solitts lesu Christi

I fidei honore, non horrent dicere lingttam iniqttam, et livoris fttndere venenttm.

if dicacitas imptidentissima , qtiid nam est qtiod temerarie non aitdeas? Nonne

hominem ingenuum et antehac innocentissimo prcditttm ingenio omnino inver-

[0 tisti? usqtte adeo ut modestie illustris sangitinis immemor , ex tempore, ex sttbito calore {cui fitria proxima est) iti campttm contra amicos, magistros sttos vicinos procedat. et id certe in materia quam nec didicit, immo nec ttnqttam gitsiavit, (Eslo Billibaldus ettm ciira sttidittm et doctrinam ac proinde ex nihilo creaverit in Almanie Theologttm preciptium) de cuius similibtts rectissime Apo-

15 stoliis videtur dixisse ^Aberrantes conversi sttnt in vaniloquium, volentes esse le- gis doctores , non intelligenies neque que Ioquu7itur, neque de quihus affirmanV. Hec ibi. TJnde nimis nihilipendit doctores Colonienses Theologos, quando insttper eos de pullicino aul leporino timore in eisdem versibus notavit portendens eos deinceps loqui non audere, proinde ac si ierriti sint, ditm

20 Pigmeus parvus citrrit bellator in armis.

In qttorttm ttiique estimaiione versifex iste, immo tottis grex obscurorttm aut mjm^kacium hominum cohors ptttatur pigmeorttm pede non altior uno. Hinc (quod ■^■^t/J Plutarchtim est) versifex isie Caionem arguit de turpiiudine qttesttts, et

^iJercttlem de iimiditate. Scimus namque omnes in hoc pugnf genere milites im-

iibelles inermesque, qui merito a campo abstinttisseni domique delituisseni. Hec

el alia stipradicia in octtlis nosiris fitini, et nos reclamabimtts nunqtiam? qtto

^^^ndem inertium hominum iemeriias adversus veriiatem et bonos viros omnino

M^m^fvaleat? Nonne in \ sacris scriptum est litteris 'propter muliitttdinem caltt- (a5)

'^^niantittm clamabunt'? Nonne perfecta scientia eis probandttm erat, quod verba

^ipsontm conira veriiatem dispuianiittm plurimam habeant vanitatem? Nonnc de- bemus velle et esse et apparere iusti? Numquid deo concedenie pacem nobis loqueniibus qtiis esi qtti condemnet? Hinc demum beatitudini vestre maiestatique imperiali hoc opus pro christo ediiitm, httnc laborem pro veritaie asstimpitim [et si provocaii et coacli nimis) dedicamus, atque offerimtts, ipsttm vestre de-

^'fensioni ac protectioni (quorum interesi veriiatem defensare) committentes , hu- mili spiriiu sacrosancie aposlolice sedis sttbmiitimtis correctioni. Precamurque anie pedes summi poniificis, ac divi Imperaioris prostrati, per viscera iestt, ob amorem fidei , ad iollenda pl^rima scandala, immo ad vilipensionem sedis apo- stolice viiandam, qu^ de iam longa nascttniur iusiicie dilaiione, nimirtim cattsa

^^ in quartitm usque Anntim aptid iusticie fontem {ttbi in primis fidei negocia ex- pediri deberent) pendente , per eqtiam, per iusiam, per rigorosamqtte diffiniti- vam senieniiam lilem hanc dirimatis, prfveniendo innumera qttf sectttura sunt scandala, hac cattsa pendente indecisa. Etenim qtiia non proferiur cito contra malos sefiientia, absque iimore ullo, filH hominum perpetrant mala Et nisi pe-

*5 stilente flagellato, stulti sapientes non erunt. Interim haud dubium dicaces ho-

1« affirmavit. /. Cf. Panli I. ad Tim. 1,«. «" parvis luv. sat. XIII. 168. " luv. 1. c. 172. sq. 'Qnamqaam eadom aasiduc .spcctentur prselia, ridet Ncmo, nbi tot» cohors pede non est altior uno'.

426

lACOBI HOCHSTKATEN AD LEONEM PAPAM ET MAXiEMILIANVM IMP. EPISTOLA.

mines pro Capnione in veritatis derogaiionem veliiabuniur , ei nos , donec hali- ius est in nobis, ei spiritus dei in naribus nosiris, loquemur conira iniquita- tem. Et quamquam torqueani ora, irahant capillos , applaudant pedem, fidem ecclesie aperiissime confitebimur , tuebimurque pro nosira virili. Sunt etenim nobis et alie machine , iamiam in bellum parate Rome ' exhibiie ediiiones bine, 5 que cuncia Capnionis propugnacula, sive defensiones, sive dicantur declaraiiones, funditus evertani. ubi preseriim in editione prima subvertimus frivolam iergi- versationem ipsius in liminari pagina, facie secunda, ocularis Speculi positafn, in qua falso effingit se condemnasse libros Thalmudicos ad ignem ob in Chri- sium blasphemias , cuius contrarium haiid dubie per decursum sui effecii con- lo silii. Ratione itaque complectamini , o ludices mundi, deo auiem rationem et ipsi reddituri, velut subiecii, quoniam iniusticia {et proinde quoque iusticie iniusta dilaiio) moriis esi acquisitio. Quoniam autem in perpetuis deleciamini sedibus, diligite sapientiam, et facite iusticiam, ut in perpetuum regnetis.

C Informatio ad lectorem super huius operis libro primo. 15

Contueberis hic, quisquis es, amande ac benivole lecior, rem ante hac forsan nuspiam, sicut et nunquam, aut certe raro visam, ubi duobus vel poiius uno sub nominibus duorum Georgii Benigni, ac loannis Reuchlin, confabu- lante nominibus, Tertius re ei nomine Theologus accedens servaiis eorum ad iota usque verbis, quibus non nisi sibiinvicem ipsi duo colloquuntur , aui titrin 20 que idem sibimet respondet, utrimque retegit ium falsitates, tum fumosas pal- liationes. Minime aitamen theologo illi cum reverendissimo Nazareno archiepi- scopo [si forie et huic Georgius Benignus sit nomen) quevis est concertatio, fii- mirum quando idem reveretidissimus archiepiscopus huius fetus nullatenus se {txh^) fateiur parentem, id quod a quodam utique fide dignissimo prelaio e \ Romana2b urbe litteris agenie indubiiata accepimus fide. In quam sane fidem et ob id facile pelliciti sumus, non ignorantes Ubellum tam nequam iamque mordacem, denique et tantopere optimis iniurium viris, eiusce dignissimi presulis moribus mansuetissimis modestissimisque haudquaquam respondere. Proinde nec ipsius esse facturam (que agenti proporlionaiur) facile credendum erat. Hinc suspi- 30 cari licet illi reverendissimo obtigisse presuli quod Ruffinus in Pamphilum mar-

tyrem divo ieste Hieronymo molitus perhibeiur El

certe, si hec iam impia, tamque fraudulenie prestigie eo evo [quod dum nostro tempori confertur beatum videri possei) obtigerint, his sanciitaie pollentibus viris, quid mirum, mi candide lecior, si hisce diebus a viris cum obscuris, ium ce-Zh cis, in quos feces seculorum, quinimo malitie et sordes omnium ab iniiio ne- quam confluxisse videniur, adsimilia audeani faciitenique. Quorum utique in- christiane nequitie tenebrarumque opera iam toti innoiueruni mundo, usque adeo, ut Sanctissimus ac pontifex maximus velut labem pestiferam ac nefandum sce- lus, quod heresim sapit, eorum damnet faciuram, eos autem nominei iniqui- ^ taiis filios, a quorum oculis dei ac hominum iimor abcessii, homines quoque improba ac damnabili et iemeraria loquacitate, ac scandalose garruliiatis, qui spurce petulanter converiuni ad scurrilia ipsa eiiam sacra eloquia, que pluri- bus verbis breve prosequiiur Apostolicum. Quid ifiquam iniquitati hi iniquitatis filii defieri paterentur? Hinc primum suis confictis nescio quibus nominibus, quoih dignissimam Parisiensem iheologicam confunderent facultatem , processum quen-

* loqmur 1. ^^ processum] supra p. 318. ..322. exliibitum.

EX HOCHSTRATI APOLOGIA [pRIMa] INFORMATIO AD LECTOREM. 427

dam commenitcitim, pleniim irrisionihus pariter el iniiiriis, veJuii iuridicum con- finxere, super ei conira determinalionem iustissimam Parisius in causa fidei adversus loannem Reuchlin factam, magna uiique graviiate maximaque delihe- ratione processim illum per impressos lihellos in vulgum edenies, quo tam ce-

5 leberrimi ac pro fide Chrisii zelosi viri, ac eortim cqua sententia amplius irri- deretur. Et quoniam pestilentes non ] staiim flageUati fuere, stultiores factiia^) sunt, et dum neminem sentireni obstrepentem , ausum ceperuni, ac suh tiiulo (quorum induhie rem haheni) ohscttrorum virortim, anie et post , imo conira apostolicas prohihiiiones censtirasque complures edidere epistolartim libros, quo

\' pro siiis, ttim maledicentia constieia, ttim temeritate, viros qtiosqtie opiimos im- ptine infamare possent. Admiraiio autem nos teHieret pergrandis, quidnam esset, quamobrem nonnidli magni qui docii ei prelaii dicuniur, etiam Rome constituti, his neniis aut inepiiis se ohleciando aures suaviter accomodarent , nisi per aposiolum heccine nosira, et ea qttam infelicissima iempora, moresque perdiiissi-

i5 simos httius evi , spectassemtis presagiata , cum dicit 'Erit temptts , cum sanam doctrinam non sttsiinebunt , sed ad sua desideria coacervahunt sibi magistros, prurienies aurihus. Et a veritate quidem audiium averlent, ad fabtilas autem convertentur\ Periimescani hi ne in eis impleaiur quod sacre coniinent liitere, Se abominahiles factos , sicut abominabilia sunt que dilexere. C

Generoso et vere nobili viro,

domino Hermanno Comili de Nuenar,

Ganonico Goloniensi,

loannes Reuchlin .LL. doctor,

.S. D.

V^m. Iterum rabidus canis venenum suum evomuit, generose Gomes, iterum

^^■raco ille formatus ad iliudendum nobis, tartareas flammas efflavit, el Gerl)e-

'"rus sua guttura pandit. De quo multis annis in publica defensione mea vati-

cinatus sum, quod non ante silebit, et non ante datur requiem cum pace

subire ,

30 Auricomos quam quum decerpscrit arbore fcBtus.

Aurcus ille ramus oflcrcndus Gerbero est, Aurum ludaicuiu, quod pcr iniurias

extorqucre praisumpserat, e manibus suis crcpsil, cv.i.sit, cfrugil. Ncmo suis et

suorum consiliis obscquutus est; quod ego consului, amplcxantur summa ca-

pita. Hoc est quod illi dolct, hoc in rabiem vcrtit homincm, si modo est

3.5homo, ac non magis raonstrum hominis, cui .satis non fuit adversum nos plus

centics esse mentitum, etiam millies oportuit. Quin liaud sydera sunt munda

in conspcctu eius, omnia fciidat, dcbacchatur in omncs bonos, quicunquc sua

m laudant, aut qui non eius .scquuntur vitia, Et ut onmia binis verbis

>mplectar, levitatem ct infamiam. Quid cnim in rc manifcsta tot cl lantis

*> Prima cst hoie epistola libelli cwi inacribitur 'EpistoIaB trium illufltrium Irorum ad Hermannum Comitem Nnenarinm', e qno etiam de«urapta est Nuena- ii epistola, quam aupra p. 327...329. pro praefatione exhibaimas. '" quum] qui '^erg. Aen. VL 141.

428 REVCHLINI AD COMITEM DE NVENAR EPISTOLA D. 21. MART. A. 1518.

scriptionibus opus fuerat, nisi ut quo notatus est scelere, alios vehementius insimulet? Nec potuit sanclissiraus Archiepiscopus ille Nazarenus, omni virtute praeditus, et doctrina preclarus, illius foeda ora effugere, cuius scripta hic stellio tam aperte calumniatur, ut defensore non egeat, fingens, immo mentiens, se contra imaginarium aliquem Georgium Benignum scribere, fingens item, quinimo 5 mentiens a quodam, nescio quo, quem nec nominat, nec nominare audet, ex Curia Romana certiorem se factum esse, quod antistes ille observandus et co- lendus, ea neget scripsisse. Sed tanta conscientia vir est Bcnignus ille, non pertimescet haec edidisse, quae palam, et in os, atque in faciem Imius calu- mniatoris non pertimuit proferre; sed si ob modestiam nunc lacet, habebit ni- lo hilominus validos propugnatores, qui quae in rem sunt, facturi sint. Quan- quam, deus bone, quas applicabimus vires ad vincendum tam levem et men- dacem calumniatorem, nec robustioribus egebit pugilibus, qui solus sibimetipsi satis est; qui non opibus, non invidiosa gratia, non potentia vix ferenda regis Gallorum, qua me lacob iste supplantator supplantare dicit? Sed dimicabit oris is sui proprio gladio venerabilis et reverendus archiepiscopus, pugnabit contra no- torie falsarium, contra profugum ab urbe, contra turpem dilapidatorem rei fa- miliaris fratrum suorum. Firmiores, crede mihi, Benigni erunt partes, qucm omnes plenum officii, pienum religionis cognovimus, cuius et Caesari perspecta est virtus, industria, fcelicitas et vita laudata, cui librum hunc suum, sub pu-20 blica fide sigilli sui dicavit. Omnes autem novimus, quis iste 'Nos Frater', iste, inquam, qui seipsum 'Nos Frater' appellat atque inscribit; quis a teneris annis fuerit, quis sit aut qualis, et quis futurus sit. Non veniet comparandus iusto iudicio malignus cum Benigno, non calumniator levissimus cum Chri- stianae religionis episcopo, non mendax, immo non mendacissimus, cum veris-25 simo. Nam quid non audet mendaciis suis polluere iste ordinis Pra?dicatorum haereticorum inquisitor, qui dedita opera, uno ore, et una hora, pugnantia et sibi contraria non sibi' verecundiae ducit affirmare ? Dicit enim me librum hsere- ticum defendere, deinde protestatur me non esse haereticum. Si non sum hae- reticus, quod ille palam fatetur et protestatur publice, Coloniensesque Magistri30 Nostri sic determinarunt: certe conflatum mendacium erit, me librum haercli- cum defendere. Defendo autem librum Ocularis speculi, sicut a me compositis extat, quem ille convincere voluit totos sex annos haereticum esse, sed gralia Deo nunquam potuit, et nunquam poterit. Quare ab urbe Roma profugit, con- scientiae suae metu destitutus, consilio non tantum miseri ingenii, sed et im-35 probi etiam animi, postquam mandatum de supersedendo sordibus impetravit, quod notissimi periurii speciem praeferre videtur, cum sit ex articulis iuramenti calumniae non minimus hic videlicet, ne litem difTerri procures. Quodsi animo cessandi ab accusatione fugitivus abierit, decocta tandem et dilapidata turpitcr re familiari fratrum suorum: tum iure optimo sibi Turpiliani notam metuet, 40 quae perpetuo vitae suae inusta proculdubio nulla omnium hominum, omnium aetatum oblivione delebitur, Quamvis cum unoquoque volutari exoptet, ut sem- per nova praelia incipiens obiiterare vetera possit. Sed quid de hoc hominum monstro tot et tanta verba facio, quo nihil deterius, nihil efleracius, nihil im- manius? Idque omnibus palam est, notis et vicinis, atque etiam suis, qui non45 solum insolentissimus sit, omni humanitate carens, verum et falsissimus et mendaciorum plenissimus, quod Acta publica monstrant, et collatione librorum

^^ SC. Turpil.] quod a. 61. p. Chr. cavit de calumniatoribus, prsevaricatoribus, tergiversatoribus puniendis. Dig. XLVIII. 16. Cod. IX. 45. ^"^ ^^cta Juliin0jum

BEYCHLINI AD COMITEM DE NVENAR EPISTOLA D. 21. MABT. A. 1518. 429

Ocularis speculi liquido constabit, si modo inlegre declaratum, cum declara- tione tam latina quam teutonica legatur, non autem. ut iste 'Nos Frater' ful- sando decerpsit, membratim caesimque. Legant obsecro civiliter quae de hac controversia scripsi, sigillatim singula, Et sit iudex quisquis bonitate ingenii

set virtutum probitate pollet. Porro neminem commoveat, quid ha'C belua die- bus ac noctibus perstrepens maledictis vetera convitia novo belio iterat, quai didicit facit, Si carere convitio veiis, lingua excidenda est. Tu vero fortis athleta pugnabis contra Lernaeam bestiam, pro veritate contra mendacium. Ego veteranus triumphantes vos iuvenes aspicere debeo, et laudare, non trium-

lophare. Quare et te tibi, et me tibi, et Nazarijenum illum Benignum tibi tuis- que lacertis librandum committo. Vale, Stutgardiae .xii. Kalen. Apriles. Anno. .M.D.xviii. loannes Reuchlin Phorceii. LL. doctor.

[Ex Hochstrati Apologia secunda contra defensionem quandam in favorem loannis Reuchlin editam

15 Coloniw anno M.CCCCCXIX. publicata.]

C Reverendo ac dignissimo patri, Domino loanni Inge- winkel, sancle sedis apostolice Prolhoiiotario , Preposito quoque Xanlensi, et ecclesie Coloniensis Archidiacono , con- cessionumque apostolicarum censori iustissimo, Fraier laco- 30 bus Hochstraten, heretice pravilatis Inquisitor, ei sacre

iheologie humilimus professor. S. p. d.

|B Elucubraveramus anteactis diebus, presiantissime ac magnifice dominc Pr^-

^^osiie , opusculum quoddam, quod in manus incidisse iuas liieris dignalionis

^Ki^ certiores facti sumus, cui Apologie [quam primam vocamus) indidimus no-

^Br^/2, eo quod cuiusdam dialogi (quem Georgio asscripsere Benigno) futilibus

^^mframentis adversus caiholicam [quam iuemur) veriiatem inepte obluctanlibus,

^Ron iam satisfaciai, quam veriiaiem ipsam defendal. Quoniam atttem cum ho-

minibus, quorum esi raiione uii, et rationabiliier obiendere , nobis animus erat

dispuiare »[id quod in eiusce Apologi^ ei iniiio ei calce proiestati sumus) offen-

?.t) (limus omnino neminem , qui ad rogaium responderei , aui cx raiione tractui

nostro obniierelur. Ai solus Capnion^ cum vidisset e manibus suis [quam se

habere pularat) clavam herculis evulsam, obrutum quoque edificium, super

f/uod omnem collocarat enaiandi spem, omnesque suos errorcs manifcslc deiC'

clos , dolore cordis iacius inirinsecus plus nimio infremuiiy ei poeiicis furiis

ficius sola prfludia libri nosiri, quam primam dicimus apologiam, nosiram quo-

que personam cilra quamcunque ralionem solis convitiis atfjue malediciis responsi

loco lacessivii, rem ipsam principalem propriis destiiutus viribus aggredi non

'^n^oc.

F. lacobnm Hochftraten Inquintorein Colonicnnum & lohannem Rcnchlin. LL. oc. ex Regiftro publico, atitentico Sc figillato^ prodierunl Hagcnoie in nedibua Thomai Anflielmi Anno M.D.xviii. Menfe Februario {in 4". A...I). Repetita nunl np. V. d. Hardt Hist. liter. ref. II. p. 94...130.

' civiliterj 'Incivile est nisi tota lege perspecta ana aliqua particula eiof proposita iudicare vel respondere'. Cels. L. 24. D. de legib. *" i. e. trac/«tui.

430 HOCHSTRATI APOLOGIiE II. PR^F. AD D. INGEWINKEL D. 12. AVG. A. 1518.

presumens. Id sane quod {veritate freti) nobis iamdudum polliciti fueramus, eam scilicet nos construxisse veritatis arcem, in quam nec clari nec de ohscura cohorte viri, immo nec mundus omnis citra dei offensionem atque universalis ecclesie scandalum quicquam posset. Nec nos spes illa fallere poterat, tum quod fortior sit omnium veritas, ium quod ei fuimus et sumus innixi scriptu- 5 rarum fundamini, cui nemo adversariorum resistere- potest. Addamus quoque quod cor nostrum nullatenus nos reprehendat in quovis eorum que Capnion du- dum tum in libello suo appellatorio , tum in sua fabulosa Cahula, atque supra quam cuiquam credihile est erronea, et novissime in maledictoria sua (que ad generosum comitem de Nuenar hac estate scripta est) epistola, turpiter effudit. lo Taceo quod eius etiam infrunitam ad maledicendum facilitatem in nostra Apo- logia prima usque adeo deteximus, ut facile nohis persuasum habeamus, nemi- nem virum honum execrahilihus ipsius fidem habiturum maledictis. Hinc eius neniis ac turpissimis utrobique convitiis (que tamen omnia et singula facilime etiam citra mendacium et veridice omnino in suum auctorem retorqueri pos- 15 seni) respondere duxi indignum, vel oh id maxime, cum Reverendissimus do- minus Cardinalis D. Darducensis, [quem a iuventute eque ac patrem coluimus, et quo in irecentis annis ipsa Alemania non procreavit ecclesie iam in scien- iiis quam in virtutibus et sapientia utiliorem) hisce nos dudum adhortatus con- solatusque sit verbis ^Amantissime magister noster, dolere forsitan me existimas, 20 ^ij quod ie mihi aman\\tissimum et alterum me .N. noster ioi maledictis insectatur mendaciis , confictis quoque errorihus impeiit, dilacerat et prosequilur. Gaudeo potius quo'd supra dorsum iuum fabricantes peccatores suam iniquiiatem pro- longent, dum adversus veritatem possunt nihil. lam licet teipsum experiri In- felix est [nostri Cordubensis sententia) cui nihil unquam accidil adversi, nomh enim licuit ipsi seipsum experiri. esto forti animo et hominem insanum cum de- liramentis suis irride potius, iacula que in ie mittere tentat, ipsum invadunt et dilania?it etc. 0 verhum sapientissimi theologi preclarum , rebus quoque apo- stolicis similimum, qui ibant gaudentes a conspectu concilii, quoniam digni ha- biti sunt pro nomine lesu contumeliam pati. Vaframentis igiiur maledictoriis zo Capnionis dimissis (qt0 cuiuslihet viri honi aurihus indigna suni, que eiiam po- iius auctorem suum manifestani et depingunt, quam me, innocenter pro ecclesia lesum, quum philosopho ieste Talis quisque sit qualia dicit et operatur) super his . solum tecum lihet commentari, que ad doctrinam pertinent. Quorum cum unum solum offenderemus, unum solum apprehendimus. quod [etsi errabundus) Capnion 35 in prefata sua ad comiiem depinxit epistola, uhi facile contuebitur tua reve- renda paternitas, quam curta in iure sit ille supellex, et quam modice eorum qui magnam scientie eminentiam de eo suspicantur, satisfecerit expectationi. vo- lens enim me conflatorem inferre mendaciorum , hec pro more suo in me e/fu- iivit verha: ^Dicit me librum hereticum defendere, deinde protestaiur me nonio esse hereticum. Si non sum hereticus, quod ille palam faietur et protestatur puhlice, Coloniensesque magistri noslri sic determinaverunt, certe conflatum men- dacium erit me hereticum lihrum defendere'. Hec ille. Novimus equidem [ut paucis huic puerili cavillo respondeam) de beato loanne Chrisostomo memorie mandatum, quod ipse aliquamdiu Origenis hereticos defenderit libros, quem iamen 45

* Contra Reuchlini de arte cabalistica libros tres a. 1517. primum publicatos Hochstratus miseram 'Destructiouem Cabale' edidit Coloniae a. 1519. in 4". ^ ma- led. epist.] i. e. ea quam huic Hochstraticse prsemisimus. *^ Dertusensis, postea papa Adrianus VI. ^^ Cf. Senec. epp. mor. XIX. 1. ^? ^^jj q ^^

HOCHSTBATI APOLOGI-E II. PR^F. AD D, INGEWINKEL D. 12. AVG. A. 151S. 431

Chrisosiomum ob id de heresi a nemine noiatum accepimus, cum ibi nullos

complexos defenderii errores, quia dum in lucem editi non esseni, sanctum

irum hiiebant, quemadmodum et mulii sunt qui sonticum librum loannis

Reuchlin defe?iduni, ei iamen nunquam illum legerunt, el si legerunt, laiens

5 iamen venenum non animadverterunt. Porro si quisquam gratia defendendi hereiici aliquo sanguinis aut alterius necessitudinis vincido sibi coniuncti (quem hereiicum novii) meniiatur , asserens, amico suo, similiter et libello heretico ab eodem edito, catholicum esse sensum, ob id tamen ialiier mentiens, nequa- quam hereticus est cejisendus, sed heretici et hereticalis quoque libelli defen-

10 sor. Poiesi tiamqite quis defendere hereticum et non esse hereticus, ut pa- iet in .%. Si vero. ca. Accusaius, de here. libro. vi. Unde uiiliier ius dis- (inguii hereticorum defensores ab hereticis. Paiulum est autem Capnionem in suo almanico consilio ocularis speculi plures conscripsisse propositiones per- nitiosas, piarum aurium offensivas, et nunquam in ecclesia dei iolerandas,

ibaiiamen sciens eas in suo consilio contetiias, defendii ei excusai, in quo pro- fecio innocenii Chrisosiomo reprehensibilior esi. Quia iamen Capnion non vi- deiur defendere erroneum (quem faciimi) sensum earum, sed ut maleoleniem condiret libellum suum , in primis per falsas quasdam declarationes , deinde per conficias, emetiiiias quoque iergiversali\\ones , illas ipsas suas propositiones per^ij^

20 capillos trahere nisus esi ad eum sensum, quem dum exordireiur , ne cogita- verii quidem, quippe quem sensum neque sui paiiuniur verba libelU, nec series millit verborum, quinimmo ei almanico suo iexiui palam refragaiur, id quod secunda et iertia nosiris ediiionibus Rome iudicialiter exhibitis itisolubiliier monsiraium esi. Hec predicia ea potissimum approbant, que Parrhisiis ante

«liquoi annos gesia suni. Transmiserat enim Capnion ipse [nec inficiari pulesi, terf enim *sue id matiifesie indicani) pro sua excusaiione ad sapietitissimos ieologos Parrhisienses iriplices suas declaratioties seu defensiones , quas cum viri illuminaiissimi diligenier revidissetit , conspicienies eas principali Captiionis libello nec consonare nec coherere, immo palam refragari, illis minime obslan-

miibus, utpote ium falsis tum impertinentVms , post quadraginta cotigregationes desuper habiias, libellum sepedicium sua dociritiali setitcntia igtti adiudicaruni exurendum, Auciorem quoque Captiiotiem videlicet ad revocaliotiem compellen- dum. Per dictas itaque [etsi falsas aUiue cotifictas iergiversationes Captiion satis [quanium ad extra iudicare licei) osiendit a prioribus se erroribus abi-

^visse. Quanquam igitur honoris sui amplius quam veriiaiis amaior, converlerit 86 ad conficias tergiversaiiones , falsum quoque dicai, dum scribit, ab itiiiio se catholicum ienuisse , scripsisse, el iniendissc sensum, eum iattwn Captiiotiem no- lehamus (neque certe debuimus) dicerc hfreiicum, quatidu deposi reiecia perti- nacia osiendit se amplexum caiholicum sensum (false iamen) trahendo, Et quia

4o(trf supra indicavimus) possibilia sunt, hfrelici hominis ei hireticalis libri esse defensorem, et iamen hereticum non esse (id quod Capnion iuris ignoratiiia la- horaniem fefellisse videtur) ea propier ceimil tua egregia dominatio, videt el ndus omnis, quam futiliter Capnion, quam simul indocte {volens nos convin- e metidacii) prfnoiata in nos e/fuiiverii verba, in quibus nil aliud illc vir

^bonits osiendii, quam siln plurimum esse poeticf furif, seque itiiellectu cl do' ciritia mullum deficere. Et cerie nullo colore nos mcndacii arguere poterii, ob id quod ipsum ab hfresi supportavimus , nisi ipse revera hfreiicus fuerit. Si aulem vexatione dante tniellecium ad cor reversus (proui ipsius iotiunt decla- raiiones) nunc sensum teneat cathoiicum, hfresim profedo deseruit, at honorit

h^sm nimius amator veritaiem non saiis honoravit. Nam postquam intellexil el

432 HOCHSTKATI APOLOGI^ II. PR^F. AD D. INGEWINKEL D, 12. AVG. A. 1518.

vidit pravas suas positiones et erroneas assertiones in oculari suo speculo con- ientas sanctissime ab ecclesie doctoribus impugnari, finxit et commentus est, se in scribendo pravum non habuisse sensum, qui tamen ea tempestate haud dub^e sibi fuerat. Ab heresi itaque [utpote in virum semper modesti, et quanium fieri potuit favorabiles) ipsum supporiavimus , a mendacio vero quomodo excu- 5 setur, ipse viderit, cui palliatas tergiversationes , falso excogitaias, clare deie- ximus. Hinc diximus eum heretici defensorem libelli, etsi non hereticum. Quod si ea supportatio Capnioni grata non sit quam ei impendimus, maneat hereticus pariter et hereticaUs libelli falsus defensor. Abeat deinde quo dignus est, nec ^iij tamen de mendacio\\nos arguere poterit, quaniumcunque illud falso et per \i vaframenta sua indocte ac ruditer moUatur. Sed videat Capnion, ne plus ra- tionis contra eum habeamus eum hereticum appeUando, quam ipse habuit contra venerabilem, eruditum quoque et honestum virum ac Chrisii sacerdoiem Ortwi- num Graiium , bonarum ariium professorem , tibique uni toio animo et fide de- ditissimum, quem dum convitiis el contumeUis citra meriium persequi veUet, e/i5 apparentibus quibusdam caviUis (quemadmodum nobiscum facere est soUtus) in sua defensione per quinque aut sex foUa obtundere ac infamare bonum iUum et honestum virum non modo heresiarcham , sed et philodemonem , ac muUis aliis iurpissimis nominibus appeUare non erubuit, nidlam aUam raiionem ha- bens, quam quod Ortwinus in suis carminibus hoc solo genitivo lovis [ei hoc^a poetarum more) in bonam fuit usus significationem. quam rem ridicidam false deducendo, et turpissima de beata Maria virgine inferendo, se antea sepius ita scripsisse memor esse non voluit, omnem illam invectivarum turpiiudinem in sei- psum plane retorquendo. Nam qui prior ita scripserat, aUerum postea eo- dem modo scribentem redarguere non potuit, Quodsi non redarguere, muUo2b minus iurpissimis et impudentibus conviiiis lacerare. Si vero lovis, sive genitivus sit sive nominativus, diabolum significat, ut Capnion ipse eodem in loco scriptum reUquit, quare obsecro in suis scriptis, et in Ubris de verbo mirifico tanii lo- vem fecit? Quare etiam non redarguit prius amicum suum loachimum Vadia- num , qui in Utieris suis Vienne Pannonie [ut in episioUs clarorum MeuchUtii' 3o starum habetur) Anno. M.ccccc.xii. daiis, hec subsequentia ad Capnionem scri- psit verba ^lnterea [inquit) mi dilectissime Capnion, cum sis philosophus ei lovis per secreiissima mysteria inter Germanos interpres' etc. Ex his verbis Capnion ipse, el hoc secundum propriam suam expositionem , inierpres erit diaboU. Qua una re nihil sibi turpius poiuit attribuere. Verum enimvero quia hec adi^ longum declaravimus in prima nostra Apologia, Ubro secundo, hoc loco missa facimus, ad hoc solum propositum predicia de love aUeganies, ut reverenda tua paternitas bonique omnes videant, quibus ambagibus, caviUis et diverticulis utatur Capnion ipse in sui potius scandalum quam aUorum , quod tamen recie raiionis obUtus considerare nunquam voluit. Quemadmodum igitur iUum pro-io bavii ex love hereticum, nihil penitus probando, ita et me vel nuUo poiius modo et absque uUa comparatione ex supradicto caviUo mendacem. Ceterum ut ad illam epistolam quam ad generosum comitem Nuenarium iampridem dedit, et ad eum potissimum locum, quem hic paulo ante deseruimus quantotius re- veriamur, Non satis fideUter, et hoc suo more, nostra refert scripia, paieri^ reverende, utpote qui minime proiestaii sumus, ipsum non esse hereiicum, nec hoc magistri nostri Colonienses deierminaverunt. Uirumque proinde ad eun- dem generosum comitem in sua maledicioria epislola scribendo nobis falso

** habetur] pag. l edit. a. 1519.

HOCHSTRATI ATOLOai^ II. PB^F. AD D. INGEWINKEL D. 12. AVG. A. 1518. 433

impinxit, sed calamo dumiaxai commisimus, ipsum Capnionem minime dictum aut appellaium hereticum, aut pro iali a nobis impetiium. Sed hereticalem persecuti sumus, persequemurque viia comite, donec iusta sententia interccsserity rem illam materialem^ iudeis qui\dem acceptissimam y christianis autem one^ ^ii}^

s rosam , libellum scilicet ab eo in iudeorum favorem nimis propense editum , et toti ecclesie christiane scandalosum, utpote qui inter cetera male olcntia pre se fert, sedem apostoUcam libros Thalmudicos comburendo christi evangelicum vioiasse preceptum, proinde et eandem, dum diversis temporibus eos combure- ret , infelices iudeos crudelissima et iniquissima violentia contra iusticiam cvan-

logelicam oppressisse. Ecce quam grandem in sanctam sedcm apostolicam [iu- deis tamen gratissimam) iibellus Capnionis struxit calumniam, Novit insuper vero verius prudentia tua, pater reverende, quam impudenter in eadem sua epistoia a vero declinet Capnion, notans nos de furtiva cause nostre in urbe Romana desertione. Netnpe post sententie petitionem totiens a nobis reitera-

\btam, ante nostrum ab urbe abcessum .R. iudices adorsi sumus, et novissimein tue reverende dominationis presentia, coram Reverendissimo domino .S, Eusebii instaniissime exposiulavimus, ut scilicet iuxta nostra ailegata et probata in tri- bus nostris ediiionibus iudicialiter exhibitis iudicaremur, petentes nobis adiudi- cari quantum probassemus, ita etiam ut si in aliquo defecissemus, in eo vel pr^-

29sentes nos vel absentes condemnatos iri. Porro numquid furtive causam de- serentis officium est, pro parte adversa registri in quo acta conscribunlur salarium [quod curiales depositum vocant) notario exolvere? Me autem hono- rifice ex urbe recessisse, immo et a procuratore partis adversf, per rigorem iuris , refusione quinque ducatorum de camera ea de causa a nobis expusiio-

«n, cum istinc recessuri essemus, extorsisse, tua tibi conscientia est tcstis. qua ratione pro adversario pecunias exposuissemus, nisi quatenus conteututo ario [id quod alias neque sperandum neque possibiie foret) citius ad sen- tentiam pertingere possemus? Caliet tandem ut reor tua prudentissima domi- natio, quantis vir iste involutus sit tenebris, qui ad mundum multa tanquam nvera scribere non veretur , quc deus et homines, et maxime tua dignatiu fal- sissima esse noverunt, quibus quidem scriptis nunquam potuit esse aiiquid pro- -^abilitatis. Dolendum quoque hominem vcteranum ante hac de doctrina ct mo- l^pR gravitate famosum, usque adeo suam in lucem prodidisse scienti^ inopiam, nfultra sermonis elegantiam nil ei de sana doctrina suppctcre videatur , ut- y.pote qui bellandi impoiens factus, prupriam quoque ignorantium palam profi' tens, provinciam theologice concertationis [quam pr^sumptuosc prius iniit) nunc iuveniljus in communi delrgavit discipuiis, et hoc in eo genere pugnr, ad quod iia idonei sunt, ut asinus ad lyram. Nonne potius silji grund{'vu [qui rerum thcu loyicarum gnarus vult videri) in lucta theoiogica deccrtandum crat, aut rcii vtctis iuvenibus in re tam ardua, viros maturos, in rebus t/ieologicis exercitatis- srmos, in suum accire adiutorium? Sed quid in theoiogicis sapcrct, qup in suu ad nos cpistola se ita allegarc solitum scribit , ut ruraiis sacerdos medicinum in medium a/ferre consueverit, mc tunc erubuit ad nos scribcre se nunquam sacr^ fuisse theologi^ discipulum. Quod si ita est, non dcltebat tam insignis itpoeta faicem suam tenwrarie et insipienter in mcssem aliorum misisse. Jlinc ergo susj)ica\\ri licct, quod pugnaces fortasse iuvenes cum suo patrono et ra- ^iiij tione et veritate vacui Capnionisticis armis, meretricio more, apertissimis men^ daciis, conmiiis, maledictis, probris, iniurOs^ et id gcnus argumentis digtadiaturi sint, quibus congrcssum denegavimus, velut furiosis ac ralndis rauibus, rimlra Iw honam lairuniibus, nihilque ad rem sane disputandu potentihuSy quorum insnnos Epp. obscvkok. viror. 28

434 HOCHSTBATI AJ»OL0GIiE II. PR^F. AD D. INGEWINKEL D. 12. AVG. A. 1518.

latrattts contempsimus, semper quoque ut rudera vilipendemus. Et merito. Ni- hil enim aliud querunt Talmutphili et philocapniones sive Reuchliniste , quam ut illorum convitiis et apertis ac plane impudentibus mendaciis pari impuden- tia respondere velimus, ut totus mundus putaret sacrosancte fidei negocium, qtiod nos gerimus, in futilihus gerris et maledicis contentionibus herere. Sedh absit, ut nos illud agamus, quod ipsi ex furia poetica dimittere non possunt. Nam stultis et superbis respondendum non esse iuxta illorum sttdticiam nos Salomon docuit, ne similes illis fuisse videamur et c. Hunc itaque laborem [ut aliquando finem faciamus) pro veritate assumptum tue reverende paternitati dedicamus, que et censor illius et rerum actarum testis esse potest, Cuius m lo nos plura sunt beneficia , quam verbis multis effari possimus , huic non modo hunc quem veridice tueri potest laborem , sed et quodvis nobis possibile cum omni reverentia et totis animi viribus supplices offerimus. Nam etsi vitam nostram tibi offeramus, nihil tamen tuis in nos meritis tueque preclarissime dominationi impendisse iudicabimur , quam pro sua misericordia diu felicissi- 15 mam conservet in consolationem iusticiam sitientium et sue ecclesie decorem dominus ipse lesus, qui regnat et vincit in secula benedictus. Valeant quo- que feliciter amici istic nostri, et que in precedentibus et subsequentibus de Reuchlinistis scripsimus, in generali solum, neminem specifice ledendo scripta esse volumus. Colonie ex conventu nostro Anno dni .M.CCCCCXVIII. pridie 20 iddus Augusti.

C Informatio Inquisitoris ad lectorem.

Preteriere anni septem, lector piissime, quod legitimo Cesaree maiestatis mandato diversi diversarum clarissimarumque universitatum in sacris literis do- ctores, una cum loanne Reuchlin, suevo legumque doctore et insigni oratore2r> requisiti, consulere debebant, non, ut titulus Reuchlinice consultationis sive spe- culi ocularis impressus falso presupponit his verbis ^Ratschlag ob man den Ju- den alle ire bucher nemen, abthun, und verbrennen solV, Id est An iudeis omnes sui libri auferri, destrui et comburi debeant, nullos omnino excipiendo: verum potius quid statuendum esset , quidve optimum factu videretur, de qui- 30 busdam iudeorum libris sacra dei mysteria corrumpentibus , et Christo atque ecclesie blasphemis et c. quia in eodem folio sue consultationis , facie eadem, aliam questionem tanquam sibi oblatam movet, longe a generali predicta que- stione differentem, que etiam an sit Imperatoris, ipse sibi viderit. Capnion itaque ceteris gloriosior apparere volens, et limites catholice consultationis 55 ^iiij'' [citra ra\tionabiIem Imperatoris nostri commissionem) nimis exspaciando trans- grediens (nunquam enim illi oblata questio fuit a Cesarea maiestate, an omnes iudeorum libri sint perimendi, ut in eius patet mandato) librum quendam edi- dit sui consilii, cui postea titulus Speculum oculare, quem cum ipsemet im- primi fecisset, et in nostras manus pervenisset, nos, non ut membrum predi- i* catorii ordinis, aut ut prior conventus Coloniensis, sed ut Inquisitor dumtaxat heretice pravitatis a sede apostolica per tres provincias ad inquirendum co?i- stituti, et deinde ad hoc solenniter requisiti, illum pro officio nobis commisso perlustrantes , plenum invenimus perniciosis pravitatibus , erroribusque multis, minime in ecclesia dei tolerandis. id quod etiam suis sententiis clarissimi di- 45 versarum universitatum doctores publice approbarunt etc. Causa igitur ad urbem Romanam devoluta, ac modo (ut multa alia que nihil ad rem faciunt,

^ Cf. Reuchlini Augensptegit pag. p.

HOCHSTRATI APOLOGI^ II. INFORMATIO AD LECTOREM. M. AVG. A. 1518.

435

brevitatis gratia omittamus) ad dies opportunos suspensa, supervenit anno pre- cedenti quidam dialogus Georgio Benigno nazareno asscriptus, in favorem Ca- pnionis editus atque impressus, cui certe hoc festo paschatis preterito satis su- perque in prima nostra Apologia duce veritate respondimus , illum de verbo 5 ad verbum adamussim recitantes. Hoc autem cum Reuchlin [homo nimis mor- dax) et alii quidam eius assecle i?isperato animadverterent , nec rationabilibus causis, aut catholicis sententiis nostris impugnationibus resistere possent , ad convitia atque invectivas , iniquitate ac falsitatis plenas progressum est etc. Preter quas nihil aliud responsi accepimus quam libellulum quendam, ut infra

\ovidebis satis ridiculum , a loanne sine nomi?ie, in urbe Roma?ia ante duos annos co?npositum, et Colonie apud ?ios, velut novam aliquam Reuchlinice de- fensionis ?nachinam, nuper publicatum. Exposituri igitur, candide lector, pre- dicti solum libelli merita, ha?ic nostram secu?idam, que hic subiecta est , con- fecimus Apologiam, que et ipsa hoc nomen meruit, ciim veritatem catholicam

\h{quam Cap?iion sepenumero temeravit) adversus garruli cuiusdam sophiste, no- bis ignoti, va?iitates, immo et blasphemos errores [id quod patebit in prose- que?ido) ad totius ecclesie catholice salutem firmissime tueatur. Cum autem [ut paulo ante attigimus) neque loanni Reuchlin, neque cunctis ad unum Reuch- linistis tam claris quam obscuris [ut i?i genere solum et neminem offendendo

20 loquamur) post editionem prime nostre Apologie quicquam suppetierit rationa- bilis responsi {co?istruxeramus enim Christo duce machinam invi?icibilem , ut- pote auctoritate sacrarwn litterarum valide mwiitam) ne causa Capnionis peni- tus indefe?isa videreiur, post ipsius maledicta quamplurima et iniurias falsitates, quarum ditas solum in precedenti epistola perfunctorie commemoravimus, pre-

25 tensas etiam quasdam defensiunculas in libello illo de quo statim mentio?iem feci contentas , citra auctoris [ut obscuri solent) professionem in lucem venisse vidimus, quas reverendus et clarissimus dominus Prepositus Xantensis, ante bi- matus spacium, in urbe Romana optime novit mendicatas, ut viri bo?ii rerwn peractarum rudes, prime nostre Apologie, magnam putarent pro Capnione illa-

30 tam esse vim , et famosam ipsius in sua ad generosum comitem Herma?inu?n de Nuenar epistola, twn responsionem, tum obiur\\gationetn ?nalevolam ac pla?ie[^i) mendacem , nihilque aliud quam prime nostre Apologie prefationem cavillantem, non invalidam videri, cum tamen he dicti libelluli responsiones utramque ?io- stram apologiam duobus precesserint annis. Quid igitiir turpius, quid dede-

35 corosius, quid ridiculum magis Ioan?ii Reuchlin potuit co?itingere, quam vetera et ea quidem i?icerto edita auctore i?i lucem dari? ut obsoletis illis , ac veluti in oblivionem redactis nove nostre ac prime Apologie conira dialogum Georgio Benigno asscriptum [super qua temporibus illis nihil wiquam cogitatum fuil) estate nunc preterita responsum esse videretur, simplices et bo?ios viros ta?n

ui subdolo ac subtili vaframento i?isipienter seducendo. Neque hoc satis fuit, sed vetera etiam illa, de quibus modo dixi, minus integre impressa swit, clausu- lam illius libelli finalem studiose subticendo. Nec item hoc secwido solum of- fendimur crimine , sed plcrisque pro partc nostra i?npugnationibus in forma debita Ro?ne a nobis adversus Capnionem legitime exhibitis, in hoc libello i?iepte

ib prwtermissis optimos quosque [id quod factum non oportuit) a ?na veritatis in

9 libellulum] i. e. qui inscriptus 'Defensio nova loannis Reuchlin ex urbo Roma allata, idqj paucis abhinc diebus' cpistolis trium illustrium virorum ad Herman- num Comitem Nuenarium (Indic. bibliograph. Hutten. p. 28* sq. num. XIIII. 3.4.5.) adiectus est.

'28*

436 HOCHSTRATI APOLOGIiE II. INPOBMATIO AD LBCTOBEM. M. AVG. A. 1518.

hunc usque diem auctor ipse avertit , capiendo sagittam, sed non ponendo signum quod impeii debebat. Que ubi facta cognovimuSy mox illud nobis inci- dit horatianum

Parturiunt montes, nascetur ridiculus mus. Ceterum ut hec latius absque contumeliis et convitiis, sapientum more prosequamur, 5 Ante tres ferme annos oblate fuerunt pro nostra parte reverendissimo domino Cardinali S. Eusebii obiectiones quedam nostre contra alemanicum consilium sive oculare speculum loannis Reuchlin, quas idem reverendissimus postea nobis retulil, se tradidisse sollicitatoribus partis adverse, quas tamen post longam satis moram [me pluries ad Cardinalem instantius interpellante , ut quemad- 10 modum nostra tradiderat adversariis, ita quoque et eos nobis respondere com- pelleret) egre atque difficulter, necnon et mendicando illic impetravere. Be- sponsioni itaque illorum, de qua in hoc nostro opusculo mentionem facimus, et quam hic libellulum appellamus, nobis in eadem urbe per Reverendissimum communicate, mox respondimus et repUcavimus, nostrasque [ut sic dicam) re- 15 plicationes iudici honorifice presentavimus , que etiam nuper in editione libel- luli predicti ultima omisse sunt. Responsionis igitur predicte, seu Reuchlinice defensionis auctor ille obscurus [nimirum qui nomen et personam suam delitere cum obscuris voluit) mance nimium, et omnino imperfecte opponentis pro parte nostra obiectiones citavit , ut nemo dinoscere posset, contra quid aciem suam 20 instruxisse videretur. Et quia sub tali forma , pluribusque aliis [ut supra di ctum est) obiectionibus nostris sive responsiofiibus , reuchlinicisque etiam asser- tionibus, errores intolerabiles utrobique spirantibus, ex composito pretermissis, apud nos in lucem prodiit , propterea ad honorem dumtaxat lesu Christi et sacre fidei tuitionem , et ob nullam aliam causam , opusculum hoc novum con- 25 fecimus, cui meritum Apologie secunde inscripsimus nomen, ut in eo palam conspiciatur , super quo in ecclesia dei contra Capnionem et eius innominatum defensorem belligeretur , et ut optimus quisque intelligat, non invidie sed fidei (Jl')'») causam a nobis agi. Primo igitur Capnionis semper pro iudeis pre\mittimus assertionem , eam de verbo ad verbum , et eodem modo quo Rome ab adver- 30 sariis exhibita esi, absolutissime recitantes. Deinde opponentis pro nobis ifi Capnionem obiectiones subiicimus. Tertio dicti garruli et pretensi defensoris [loannis videlicet sine nomine) inermes frivolasque defensiones, quas prestigia- tiones potius ac nenias appellarem, nihil eruditionis nihilque prorsus veritatis continentes. Nec mirum. Hic enim triplex ordo Ro7ne prius fuit observalus, 35 quo in his locis minime observato garruli sohim unius strophas, ceteris omni- bus studiose derelictis [ut apud simplices et talis fallacie ignaros nomiihil pro Capnione actum videretur) imperfecle saiis impressas legimus. Hanc ergo im- posturam {ut paulo ante tactum est) dolenter Christi gratia attendentes, pre- dictum ordinem ultimo omissum, in hac nostra Apologia repetivimus. Quartoio autem loco et ultimo iustas ac bene meritas Theologi in obscurum illum Reuch- linistam pretensumque defensorem obiurgaiiones, catholicasqite et veras omnino impugnationes adiicimus, ut huiuscemodi et taciti quidem defetisoris vaframenta omnifariam lacerarent ac supprimerent. Nec tamen tua modestia, benivole lector, aut quivis alter vir bonus, nobis succenseat, quando hunc pretensum^h defensorem nunc garrulum, nunc sophistam, modo prestigiatorem, modo infra- scatorem et id genus aliis nominibus appellamus. Etenim processus hic noster aperiet, dicta ipsius omnia hec epitheta et longe maiora expostulasse, presertim cum nullo nomine proprio in puerilitatum illarum editione conspexerimus ba- ptisatum. Hinc arhitrati sumus, a facture sue meritis eum qui latere voluit,50

HOCHSTRATI APOLOOI^ II. INFORMATIO AD LECTOBEM. M. AVG. A.1518. 437

licite posse vocitari. Et oh id quoque potissimum, quoniam ridiculus ille [quis- quis fuerit) homo in calce cavillationum suarum sic suam absolvit defensionem, 'Bec, mi Stephafie, sint apud te, ne forte bonus ille frater faciat fortasse novos articuJos contra hec^. Que quidem verba studiose nuper suppressa sunt, h non, ut ego deciperer, qui ante duos annos [ut supra dixi) hec omnia Rome publicata legeram, verum ut simpJices et boni fucatis quibusdam rebus ac veJ- uti novis defraudarentur. Si vero adversarii nostri aut iJJorum compJices di- cere veJJent , predicta in monstroso ReuchJiniste JibeJJo Rome exhibito minime contineri, referemus confestim nos ad JibeJlum pro parte eorum Reverendis-

u^simo domino CarditiaJi tunc temporis obJatum, 0 gJoriosum igitur defenso- rem, qui cum obscurorum virorum deo in antro maJedicentie abdito Jatitante incognitus deJitere exoptat, quem certe ob id ipsum ex Obscura reuchJinista- rum cohorte esse, suspicari non abs re Jicebit. 0 gJoriosam etiam defensio- nem, cui auctor ipse non satis confidit, quinimmo veretur, ne heresium In-

\hquisitor hereticaJes inde coJJigat articuJos. 0 feJicem quoque Capnionem, qui eiusmodi sortitus est defensorem, qui [ut reJiqui obscuri omnes) semetipsum de pericuJosis^ suspectum habet articuJis. Attamen nonnihiJ is defensor ex pro- phetico assecutus est spiritu, dum sibi quod verebatur accidisse quisque visu- rus est, et quia hoc nonnuJJi animadverterunt, cJausuJam iJJam finaJem omissam

20 coniicimus. Ceterum, discipJinate Jector, videre mihi videor nonnuJJos huic operi insuJtaturos , forsitan\\que suo caJumniandi more dicturos, styJum huius operis ((31 6) iJJatinum esse, utpote hominis iJJitteratissimi , ut nuper audacidus qiddam in sua ad generosum comitem epistoJa a se pubJicata facere est ausus. Quid ipsi ad hoc dicimus? Adeo inquam muJtorum proterva phantasia sive cecitas

roest tantamque nauseam habent in Christi cibo, ut fecundissimam non dignen- tur percipere veritatem nisi Ciceroniano verborum nitore tradatur. Quibus certe satis responsum erit, si verbum iJJud apostoJi pro nobis sumpserimus dicentis ^Etsi sermone imperitus sum, non tamen scientia'. Et aJio Joco ^Veni non in subJimitate sermonis\ Et iterum, ^Loquimur non in doctis humane sa-

3()pientie verbis, sed in doctrina spiritus\ Veritati enim [quam spiritussanctus nobis expressit) et scripturis sacris, non verborum pompe intendimus. El qui- dem sermonis nitor nuJJum sibi ifi hoc opere Jocum vendicare potuit, cum ipse contextus sub propriis verbis interJoquentium id non expectet. In primis enim nostri instituti est, ad evadendas captiosorum maJivoJorumque hominum caJu-

'■>■> mnias, propria Capnionis verba fideJiter premittere et sub ea soJum interpreta- lione, que per Martinum Groningum, hominem aJioqui Jiteratum, sed ornatui non insistentem, styJo simpJici Rome, et pro parte adversa iudiciaJiter est ex- hibita. Idem quoque de verbis huius defensoris noJns agendum, cuius etiam eJo- quium styJo aJterius Jonge inferius est. Hac ergo ratione non erat nobis in

^^hoc opere ornatui studendum, qui optime caJJemus scriptum esse, non in bove simuJ et asino arandum , nec induendum quempiam vestimento , quod ex Jana et Jino contextum sit. Si tamen ReuchJiniste iJJi, de quibus statim in genere Jocuti sumus, homines fortasse perversi, ad sui Capnionis favorem invehi in nos voJuerint , et indignis nos contumeJiis proscindere, cogitabimus certe, nos

^^non esse meJiores apostoJis, qui ibant gaudentes a conspectu conciJii, quoniam digni erant hahiti pro nomine lesu [cuius hoc negocium est quod agimus) con- tumeJiam pati etc, QuaJes enim iJJi sint , viri boni et sapientes non ignorant. Rident sfpenumero muJti coram aJiis, turpissimas ReuchJinistarum invectivas

quidam] Iluttenus. cf. opp. vol. I. 164. vers. 28. *" in sic 1.

438 HOCHSTRATI APOLOGIiE II. INFORMATIO AD LECTOREM. M. AVG. A. 1518.

legentes, seorsum tamen et in conspectu bonorum illas cum suis auctorihus velut pestilentiam detestantur. Nec immerito. Nam ad contumelias illi et ad con- vitia a suis similihus educati, dum monstra et portenta verhorum eructant, ne ad unam quidem theologicam questionem nohis in scholis respondere possent. Si autem se posse dixerint , veniant ohsecro , et nos semper viva voce ad re- 5 spondendum pro ecclesia in Christo paratissimos habebunt, tiec viva solum voce, sed scriptis etiam, dummodo aliquid in medium produxerint, quod sapientes et honi dignum responsione iudicaverint. Te igitur non moveat, neque a Christi et ecclesie negocio avertant false calumniantium sive obtrectatorum maledictiones, preter fucum apparentem , et superbos ausus nihil honi continentes. Quapro- lo pter ut te paucis ahsolvam, erit deus iudex inter illos et nos, quod preter convitia {quihus turpiter abundant) causis sese ingesserunt, que nihil ad illos pertine- hani, et a quihus liberi, etiam cum honore esse potuissent. Nos tamen pro nostro officio et theologorum more, illorum convitiis respondere dedignamur, ne (^ 6b) ^(Iqi I negocium [ut in epistola precedenti ad reverendum dominum Prepositum 15 Xantensem, virum nunquam saiis laudatum, scripsimus) maledicis contentioni- bus involvatur. Est enim hereticorum et eorum etiam, qui vel hereticales lihros vel ipsos iandem hereiicos defendere moliuntur, ut dum rationihus ei ec- clesiasiicis sententiis nihil possunt, sese conviiiis, execrationihus ei appareniihus quihusdam cavillis, via etiam facii (si possuni) ultro ciiroque contueaniur. Vale, 20 lecior piissime, ei que in sequenti opusculo tam aperta fronte, et ad honorem domini nosiri lesu Christi, omniumque fidelium salutem, perpaucis dicwiiur, honi consulito. Colonie ex conventu nosiro Anno .M.ccccc.xviii. in Augusto.

[His litigiosis epistolis egregie respondet sequens Francisci Sickingensis expo- stulatio , de qua vide Hutt. opp. I. p. 320. num. CL. et infra p. 446, sq. epistolam 25 Prsedicatorum ad Leonem X. d. 10. Mai. a. 1520. datam cum Hochstrati ovantis §.26.]

a ij ^xm^txm% t)titi uakuntittnfl : tJcs | €tieln m t)j)in /ranrtfw

t)o ^icKtngen / 3W (ffiberlbiirg/ an t)nl> tiJtlier |)j0tttnml i^nntvi t)nt> C0n=|ttenten |l)elitger ojliens tetttfcl)er natton t)n fttttber=| ltd)en Jwiier JJaeoben t)on tier l)od)firaten / and) | pjetitger 02- 30

tiens/tton megen nxds nanten/ lies l)od)=!0ele)ten tinb njettberumb- ten l)ern JJol)ann lleud)=|ltns batlier lled^ten tiocto: / feiner er- lanjjten €reett=|tojial l)alben u.

Francisci equo insidentis hastamque longam ferentis sequentiumque lancearii peditis duorumque equitum rudis xylographica effigies.

35

oij €ttd) lien mir^iflen / ^0d)geler|ten / flaiHlic^en/ antied)ti0en/ | l)errn aBberl)ttr-

ten/lioetoj pjoit^ineial/ and) allen antiern t)et|tern t)nb fjuiiern p^eliifler 02|tiens teutfd)er Hlatio/ pjouin^ | fampt tm xxi mid) be(iim|)ten \ fad)en/ anl^engern t)nnli tierajantiten / ^l)ttn id) /rancifens t)on SiAl)tnflen iu uii|fen / llad) bem [ end) t)nb flemainlid) aller erberkait / baitier 0ai|ili=|cl)er tmb n)erntli(l)er lienlit Dnnerpojgen

40

** perpaucis] i. e. volumine 24 foliorum in A^.

ERVODERUNG SICKINGENS AN UND WIDER PREDIGER ORDEN.

439

mtid)ct \ mafftn un^ mtt mas {jcfnimlicn / anf fe^ixd)en pa'\ctiken "bit tmtcn / ifcn mtrtitflcn l)od)gclcrtf n / l)errn ] ^til)ann llfud)lin / meincn bcf0ntifrn fluten frcunti | iu. merdtlifl)cm Dnrot nad)ieii/ fmad) m vttit^m^ \ ftinet eeren / loilicr pab^lt- d)cr l)aili{jkait ucrpot / | aud) mcilanli 1ilomifd)cr kaifcrlid)c mai)c|iat / l)0d)|loMi- 5 c^cr 5clicd)tnU5 cnfcrs ttUcrflnctiifli(lcn l)cirn / ] tiargu nil trcflicl)cr tics l^ailigcn rcid)5 (Cl)urfur: |icn / (Btanen / ^ettn / nnti ^od^gclcrtcn / mai)nung ] un loiUen fo vii an cud) ^cmiftn / tmpiUid) bcfmcrt ] Ijabcti / tlod) tcglid) an tJnttcrlafs / mtt t>n3imlid)c | fmad) / fd)rifftcn tJnpiUid)en anta|icn /nit tjnttcrlaf(fcn/ t)bcr tmb mi- ticr tias cr cnd) / vziaii tmJi fcntcn$ |] fampt crflatung ko|icn mtti fd)cticn/ tiic aij*»

loliaii rcd)t=jiid) 0cmc|Tigt / tJnti barauf gcbiirlid) €rcmto2ial|bnc)f / mit anrufung n)cltUd)cr \)antit crkcnt finlit / ] c^bbcl)altc i)at / mcid)^ aUcs / jr tiurd) ain tJor- ' maint ] tJugcgrungt frcucl unti t)mbtrci)blid) appcUation / | aufau^ltcn /tmnti obgc- iiad)tcm liocto: tlcudjlin / ] ticn bc^ajjtcn crfarncn frumcn / kun(ircid)jc man / mit j njcitlcuftigcn gcrtd)tcn / tjncnlitlid)cn tjncrl)02lid)c ] pjoccjfen an^ in \)ellinQc / tJU-

15 tcrficnti / picujcil abcr ] id) jn maffen/vii ant>ct mcre/Iicm crbcrn red)tjc/tjnj licr |jiUicl)kait {jcnaigt / ob fold)em cmrem flcubtem ] furnemcn tJon lies gemcltcn boctoi tlcud)lin5 iDC::'gcn / aud) tier er^elten tJn antier bcmcjjltd^c tJ2fad)cn ] ^un- ticrlid) aud) umb tics niiUc / t)3 cr meine eltern ] oftmals gcfeUig ^tnft er^atflt/ tjfi meiter tias td) pil5|iid) 3u l)er§cn fure tJnti hcmcc^ / et fid) fo vii an jmc |

20(}cn)cfcn bcflt|fcn i)at / mid) in mcinct jugcnt fitiid)er ] ttigcnt/3u t)nteru)eifen / ttit t)npiUid) miffaUcn trag ] ^o (ict an tnd) \)ettn pjoutnciai / ais tier obflc- tiad)jtcn pjouins obcrn / tiem tiati ^mticr ^acob ^od)5|(iraten tiar§u alic antire . iicttcr t)nnti bjutier / in ticr ] flleid)cn fa6)en Dnttcrtoojfen ftnti / JMctn ern|iiid) | bcgcr onti gcfi)nncn/ir moUct bcx) obgctiad^tcr p2o|utu$/ Duti funticriid) ^jutier

•25 3acob ^od)firaten / ] aud) antiern feinen anl)cngcrn / fiirbcriid) Duti mit ]] ern)i a iij l)anticin / tiarob fcin / fic tia l)in ncrmjojjcn/ unti | mic pliid) untcrmcifcn / ti3 ftc tio- ctoi tlcud)iin l)in=|furan kiinftiflitd) rumig iajfcn / fcrrcr nit Dmtrcibc ] and) mit ainiger fmacl)fd)2tft befroern / ^ontier fci|ncr bcl)aitcn Djtaii / t)nti tiarattf erkan- tcn ^rccut05|riaien / jrer nermatntcn frcucniid)er ^ppcUatton / tit) ] aUein Dmtrei-

;o bcns Duti auf l^altcns l)aib/ furgenomc ] ifi/ Dnucri)inticrt/ tn c^onats frtft/ ncfjli nad) tii^ ] b:ief 3 / jf ud) bcfd)c^icn tJbcrantmoJtunjj/ bcniigcn ] tun/ jme and) tite tarirtcn cofi cn / ttcmitd) l)unticrt ] unti ai)if gultien entrid)tcn / tjnti ftd) tier ucr- faUcn ] pccnl)aib/ tias fie jncn miticr pab(iiid)cn tid)ict jn'l)ibitiou/ tiurd) ir auf- (jctiruditc fd)2if ten / gcfmcd)t | l)an/mit jme ucrtrafln / Par3U gnungfamiid) ftd)er|

:,\)ait vn Caucion tun/jnen l)infur fold)cr fa£l)cnl)ai=|l)en in kl)ainen mcg 3ubc- icfiiflcnn/ ] nod) bcicfiig 3« ] rocrtien Derfugen / tiargu jme Duti mir foici^s pnter | cmt/ais p2ouinciai / mit etiid)cn / 3ioiti) otier ^rei)cn ] tier pjoutn^ / furnemenficn Cljofiern / |l2io:cn onnti ] Conncnt / uon mcgcn {jcmaincr pjouing jnfiflin/ jn ] ob- bcriirtcr 3cit/iauter mit clarcm/ Dnucrtiiinfkcltcn ] moitcn 3ufd)mbcn / tiann mur

jo oftgcmcitcr tioctoz j rcud)lin/in tJOJfluantcr 3eit fcincs koficns/tjii an^crs ] nid)t cntrid)t/ nod) ^ttfriiftien flcficlt/ aud) ucrficl)crt ] tJii inQefid)iichcn mitt/ als obge- mcit tft / ^oit ir ais ]] bati UJtffcn / tias id) mitfampt untiern mcinen l)crrn ] frcun- aiij'» ticn on fliinncrn / tiie foil)er eror ncnhten l)anti|inng / auc^ l)jod)iid) miffaUens l)aben miticr cud) tij | (jant^ pionint? / aud) tieren atil)crcntcn/ 3ufiirtieruu0 ] eriaufltcr

4btcd)tcn unnti ticr piUid)katt / jn ocrmjoflen | pabfilid)cr tJJtaii/ ^arauf geuolgtcr iSrccuto2ial / | and) tie^l)alb l)icuo2 aufjjcoagncr kaifcriic^cr maic|fiat otbgnant man- tJttt tienfcibcn / mic i^iliid) t)ntertie|niniic^ 3« ucl)02famcr/ unti tiic crbcr 0crcd)tifl-

* 0ffd)njtnt»cnl flolosis. ^ lege flcnJcfcn *" lege €rccuiortalbricf ^^ lege on-

QCQVUnttt

440 ERVODERUNG SICKINGENS AN UND WIDER PREDIGER ORDEN.

hai)t I 311 crlflngen trad)ten / fur^uncmeii tintJ l)anl>len toil / j Pamtt todoi tleud)- lin/als fin alter frumer/ tJnter | lien l)0d)gelertt0|lcn / ntt ber nt)tier(i / tier €ere hun|l I tm^ iob xn toeiten lantien erfd^oUen tinii au^geheit ] ^old)er gemaltifler eror liurd)ed)tun0/ et)ne(l t)er|tragen in tiifem feinem crlid)en l)ergeb2Qcl)tem alter | bei) rue blcibe /Jiud) fo tJtl flot {jcfcUig / fricMid) be=|ffl)lic|fcn moge/unti t>a-5 tiurd) tjcrmerdit mcrlie/ti3 | titlen |)ol)en alienlid)cn onli anbern / tre)fcntlid)en | nierntlid)en flenlien/ j.-i) germei)g tier l)od)geIcrten | m\\ gai|llid)cn / ^old) etnr bi)^l)cre/ gegen tioetor | llcud)lin / otgcn miUen nottitrf t / gcubte l)antilung ] non l)ersen unli sfmute/lat)li {jctDcfcn tjunb nod) | fei)/Pas l)ab td) cnd) l)erren ticn |)jo- uincial/fiir | end) felb|l/t)nti tion m^cn emr piouing / licrcn vct\Ut tfn pmlicr/io (a«) eins fur aUcs / nnauflc^aigt ntt tD0l=||lcn laffcn/lics iDi(fen5 / tmti iiarnad) entlid) 3urid)=|ten |)aben/liJic mol id) fun|l aujfcrt^alb tiicfcr fa=|d)cn/ CEud) tinli tiem #itien / ficfaUcns iu crgaigcn ] tDol genai)0t tDcrc. €&eben tmter meinen angeboj:! ncn/ attflfgcbruditem jnftfll <irrct)tafl neflfi nad) fant | ^aeobs/ties ()ailigcn apojlcts tag c^tnno jc. rir. ''•

[Litis in omne sevTim memorabilis exitum ex sequentibus epistulis condisci- mus, quarum Reuchlinianas ex Pirckheimeri a Goldasto neglegenter editis Opp. (Francof. a. 1610. fol.) p. 260. ..263. desumpsimus, Bucerianse adhuc ineditse, ne illis fere omnibus recentioribus intermisceatur, posteriorem locum dedimus.]

Consultussimo domino 20

Bilibaldo Pirckheimero,

Norimbergensi patricio , amico suo S. P. D.

Vides, Bilibalde, prudens homo, vitae meae rationes quorsum fluant: do- mesticarum me pecuniarum exinanivit facultate genus hoc belli vestri cum mo- lestissimi tum ignavissimi, ut prope decocta re cogar iocalia mea XQ'^^^^ tov25 KoXo(p(avi,ov consumere, quod constat multum ab auro nostra aetate divulgato distare. Sed deficiente quotidiano victu cum nihil habeam quod aliunde sumam, oportebit me hanc vetuslatem auream cum moneta nostrae consuetudinis argentea mutare. Sum vero imperitus nummularius et ignorans quid pro quo. Te igitur pro nostra veteri amicitia oro iterum atque iterum , tuam probitatis integrita- 30 tem obtestando, ut qui es omnium in re domestica plurimum exercitatus, velis de antiquissimorum florenorum valore me facere certiorem, quorum nunc duos aureos nummos hic inclusos tibi mitto. Nam huiusceniodi habeo quasi triginta, quos, etiamsi quammaxime vellem, tamen victu victus retinere non possum.

Si possem differre in Martium, retinere possem. ita enim domi cu-35

rator promisit, de cella mea vinaria posse vino vendito centum se mihi aureos circiter mensem Martium reddere. Sententiam tuam mihi propere impertiaris obsecro. Vale foeliciter. Si inter aurum vulgare hos atque tales, quales cer- nis, exponam, certe, ut nosti, nonnihii de valore perdam. Et simul erubesco tam bonura aurum in agrestes homines spargere. Iterum vale, amice integer-40 rime. 3. Non. lanuarias , Ingolstadii , anno m.d.xx.

lohannes Reuchlin Phorcensis LL. Doctor.

2 Hcr] bes Cm *^ sic pro meinm 1.

2^ i, e. praestantissimum aurum. Cf. Zenob. VI. 47. ex Aristophanis Cocalo.

KEVCHLINI AD PIBCKHEIMERVM EPISTOL^ DAT^ A. 1520.

441

Consultissimo domino Bilibaldo Pirckheimero,

patricio Norimbergensi , amico suo praecipuo S. P. D.

Nondum Caslanerius auriga istinc ad nos rediit, mi Bilibalde, lumen meum.

o Ouare de negolio quod mihi tecum est , iam nibil scribam, nisi quod me recte hortatus es, ne sit redeunti mihi quo Anaxagoras ostendit, cura de viatico. Cuius consilii habeo tibi gratiam. Sed ita scripsisse videris, quasi decrepitum me credas meis crepundiis plus aequo gaudere. Tu vero noli obsecro deside- rium hoc vetustatis in priscis nummis vitio mihi dare: amcenitas in causa est,

i<»non avaritia, et simul quod ii soli e manibus praedonum et tyrannorum fuge- runt. Si avarus essem , pluribus abundarem , et plura qujiererem. Et quidem eram dignus habere, si tibi non molesta est haec mea iactantia. Sed divitiae non mihi cordi sunt. Heri ad me legati a fratrum Praedicatorum provincial* venerunt, duo theologiae doctores, alter regens Heidelbergae, alter prior in Ess-

iTlingen, qui post litteras commendatitias obtulerunt capitula pacis, optantes re- dire mecum in gratiam. Ego pacem non repuh, sed capitula recusavi. Tum demum de re illis certa eos feci certiores, causam meam nobili Francisco Si- cano sive de Sickingen cessisse exequendam, in qua procuratorem eum constitue- rim irrevocabilem in rem suara, cum libera, ut eam possit quoque in alteros

20 transferre , quando libeat. Quare ut cum eo agant quoquo modo , non infi- ciar, si velint pacem consequi. Haec summa rerum. si avarus essem et pecu- niarum cupidus, putabisne me nihil inde potuisse lucri retulisse? putas abiisse illos sine pollicitatione? Sed post haec tecum plurihus. Nunc enim accinctus Dn. lo. ****** concionator apud vos s. Sebaldi vadit, qui has litteras ad te fert.

25Vaie, omnium dilectissime Bilibalde, atque fcelicitcr vale, spes mca. Anglopoli 14. Calend. Februarias, anno M.D.XX.

lohannes Reuchlin Phorcensis LL. Doctor.

Consultissimo

Bilibaldo Pirckheimero,

30 patricio Norimbergensi , amico suo praecipuo S. P. D.

Ne velim quidem quod quibuslibet litteris mcis respondeas, nisi in causa necessaria. Novi enim occupationes tuas. Non otiaris, sed in pravscnli te peto consilium luum. Ileri namque a curia Romana redditaj sunl binae ad me lit- terai, tum procuratoris, tum sollicitatoris mei, datae 13. lanuarii, quibus me

dh certiorem faciunt de advcrsariorum meorum perversa macbinationc. Nam cum

sentiunt, se in causa principali et materia litis nostra; forc victos, proplcr

quod ante annos tres aut quatuor mandatuni dc supersedcndo impetrarunt, et

iudicibus inhibuerunt, ne procederent, atquc ila quieverunt interca, quod ap-

. pellalionem suam ct causani non sint prosccuti Usquc ad hacc tempora, Nunc

4orelicta inateria principali, supcr qua prius processerunt, volunt (ut me latius fatigent usque ad mortem) , volunt inquam vcnire ad prajparatoria iudiciorum, ex quibus volunt intendere nullilatcm processus Spirensis, Quia impetrarunt alium ludicem loco Revercndissimi Cardinalis firimani, qui abest a curia, et

* i. e. ad inferos, ad quos undique tantumdem vise est. ^'-^^ Efslingem Goldast. 18 litturas Goldast.

442 KEVCHLINI AD PIRCKHEIMERVM EPISTOL^ DAT^ A. 1520.

illi surrogatus nomine Dominicus de lacobatiis, Cardinalis nuper a Leone crea- lus sit s. Bartolo in Insula, acutissimus, ut aiunt, iurista, coram quo volunt de apicibus iuris sophismatizare, si forte possint me ad expensas retorquere. Inchoantur autem .haec postquam Franciscus eos diffidavit. Scripsit autem idem Franciscus ad me, quod in die nativitatis Christi venerit ad eum provincialis 5 cum quibusdara patribus provinciae et impetraverint iterum ab eo unum men- sera, in quo velint mecura tractare. Et concluserunt cum eo, quod casu quo mecura infra eum mensem non concordarentur, quod tunc pro nunc consenti- renl, quod acciperet ad se aliquot viros doctos et ecclesiasticos pro parte mea, et ipsi acciperent ad se aliquos pariter viros doctos et ecclesiasticos, qui circa 10 dorainicam Oculi litem hanc per amicabilera concordiam coraponerent et fini- rent. Super quo venerunt ad rae raissi a Provinciali ad colloquendum super capitulis pacis, et quia nolui causam recipere de manibus nobilis Francisci, cui cesserim , ideo impetraverunt a me consensum habiti tractatus , ut praefer- tur, et norainatse sunt personae illorura araicabilium corapositorura, in quas nos 15 arabse partes consensimus, et ita a me recesserunt, quod dixerunt omnino hanc litera fore extinctara, quia proraisi eis rae orania grata et rata habiturura, quae hac in causa ex utraque parte concluderent. Cura igitur considero diera nati- vitatis Doraini, quo inducias raensis irapetrarunt, et considero diera 13. lanuarii, cum mei procuratores ad rae litteras obsignabant, possum cogitare quod eaio Roraae sint nuperrime raoliti, ut nobilis Francisci institutura negotium irape- diant. Ego autem scripsi Roraam , ut procuratores raei supplicent Papae, qua- tenus ad terapus, etiam mei conteraplatione supersedeatur, sicut iara tribus annis post mandatura de supersedendo ab adversariis meis irapetratura, etiara rae invito fuit cessatura. Itera quod dicant Reverendissirais ludicibus, causam .'5 de consensu partium iam tractari per compositores electos ad araicabilera con- cordiam, quare nolui praecipitare rem. Tu responde, si potes, quid facturus sim commode: et vale feliciter. Anglopoli 4. Idibus Februarii, anno M.D.XX.

lohan. Reuchlin .LL. Doctor.

Consultissimo domino 30

Bilibaldo Pirckheimero,

patricia Norimbergensi amicissimo suo S. P. D.

Ne tabellario huicse offerenti Norimbergam iterum nihil litterarura ad te darem, qui sane festinabat, has saltem pauxilli moraenti scribo, quibus certio- rem te facio , consiliura me tuum esse sequutura. Nara oranera retexi Sicano 35 raeo fraterculorum in curia Roraana fallaciam, et quod novura processum mo- liantur , agentes per leguleiorura captiunculas et brocardica vaframenta ad nul- litatem sententiae Spirensis, quam de raore curiae per sordes facile poterunt impetrare, ut expensas pendam. Spero illum Herculem ponere nequitiis mo- dum. Dies amicabilis tractatus ad mediura quadragesimae consentientibus parti- 4o

* de, lacobutiis Goldast. creatus] die 26. lun. a. 1517. cum aliis triginta. Cf. de eo Ciacon, vit. pontiff. III. p. 383. ^ diffudauit Goldast. ^ impetrauerunt Goldast. 9 aliquot sic h. l. Goldast. " domin. Oc.] d. 11. Mart. a. 1520. ^^ ^q^. nib.] maioribus Goldast. ^^ amabilium Goldast. nos] non Goldast. ^3 cotem- ptione Goldast. 24 ^b] ob Goldast.

^^ asserenti Goldast. ^^ med. quadr.] d. 2. Mai. a. 1520.

BEVGHLINI AD PIRCKHEIMERVM EPISTOL^ DAT^ A. 1520.

443

bus statutus coram illo est. Ceterum ut de nomine solvendo fortius speres, hoc te velim ne ignores, hodie mecum ex commisione illustrissimi principis D. Wilhelmi Ducis Bavarise actum et peractum esse, ut Anglopoli et Graeca doceam et Hebraica. Annuum mihi constitutum est stipendium ducentorum aureorum, sCumque huius nostrae calamitatis intemperies me huc adegit, ut ad tempus oporteat extra patriam vivere, acceplavi conditionem, ne nihii agerem, Persua- sus etiam a ducalibus commissariis , ut singularem Principis erga me clemen- tiam nonnihili facerem, qui et me in bello captum servavit, et omnia mea bona cum tota famiiia sub colore praedae confiscata liberavit, belli summus loimperator. Ad kalendas igitur proximas Deo adiuvante linguas docere incipiam. Quod futurum foelix fuat. Tu vale foeliciter, Et me principem Siciliae Diony- siura Corinthi puerilia docentem spectato. Iterum vale Anglopoli prid. Calend. Martias, anno MD.XX.

Johannes Reuchlin Phorcensis LL. Doctor.

MARTINVS BVCOERVS ^^ Spiris. BEATO RHENANO d. 15. laii. a. 1520.

VIBO VNDECVNQVE DOCTISSIMO

S. D.

Multo iam tempore nullas ad te literas dedi, integernme Beate, hoc est

jonullam tibi molestiam exhibui. Quid enim aliud meae literae, nihil nisi barbarae, ingenio tuo tam delicato nec nisi perpolitis atque sacharatis, qualia nimirum

ipse gignit, assueto parerent?

. . gerrae eae nostrates quae quod non omnino ingra-

tas tibi fore suspicarer, scribendi aliquantulum fenestram mihi aperuerunt. Sunt

25 concordia et quidam velut avyKQrjrLGiiog quem nostri sero tandem, uti Phryges, malo suo sapientes, cum optimo ac innocentissimo Capnione meditantur confi- cere. Nosti nimirum cum toto fere mundo, ut teterrimum negotium viro omnium candidissimo literatissimoque iam annis amplius sex, vere atratus, vere ater ille noster Hogstratus exhibuerit, neque sine ingenti nostri condolio, id quod et

:;oipsum tibi commune cum doctis i)onisque omnibus fuit: adeo mali huius flamnia a vili primum pessimeque audiente Verpo excitata, dein a nostro illo, non sine praesentissimo Trjg avrjg ij navrag aarav auxilio, qua patet orbis dispersa, cor- ripuit involvitque multos, nec ulla ralione restingui usque in praisentem diem potuit, paucis quidem ex nostris faventibus ei, plus nimio cessantibus iis qui-

35bus haud perinde difficile ipsam reprimere fuerat, modo animam tantis malis advertere voluissent. Sed non ita visum Deo cui nostra familia arrogantia} im- pudentieeque nomine tam invisa, quam est apud homines infamis. Satis pce-

Ex MS. bibl. Sletstadiensis rogatu meo transcripsit vir huraanissimus rev. theol. Dr. lo. Wilh. Baumius, cuius exemplum ap. (i. e. apographum) in adnotatione si- gnificatur. Prior huius epistolee ab alia, posterior inde a verbis illud cnptans ab ipsa Buceri manu scriptse sunt. Non nulla cum ad rem nostram non face- rent omisimus, quod punctis positis indicatum est.

** nostratesj i. e. nostrso Dominicanorum. *^ GvyyiQitLOiiboq ap. ^^ noster] Bucerus cum hsec scriberet, ipse ordinis Dominici sodalis erat. ^^ Verpo] Pe- pericorno. ^^ Atae [dese Noxia^] quse omnibus nocet. /lom. 11. XIX. 01. 120. ^* ei] si ap. ^r. nogtra familia] Prwdicatorum ordo.

444 BVCERI AD BEATVM RHENANVM EPISTOLA D. D. 15. lAN. 1520.

iiariim scilicet nondum dederat. quamquam nunc misertum nostri haud ita vana argumenta reddidere. Nam effecit ut ab igne huius dissidii (ferocissimi) in quem non manus modo sed universum et corpus et animum prudentes nostri immi- sere, tandem vel armis depelleremur. Quod munus nobilissimo Equiti Francisco ex Sickingen prudentia et militari peritia ex sequo suspiciendo delegatum a di-5 vina providentia mirifice gratulor. Quippe qui sit ea animi fortitudine atque constantia, ut infecto opere nunquam sit receptui caniturus, ea sollertia et hu- manitate, ut non nisi commodissime, etiam nostris, isti tragoedise sit colopho- nem impositurus. Is ergo bis hastam simul et caduceum nostris obtulit, in se- cundis tamen literis magis ad caduceum est eos exhortatus, indicens nihilomi- lo nus bellum si, praeterito die qui Innocentibus sacer est habitus, cum Capnione nondiim in gratiam rediissemus. Hac causa in festo Stephani, ni fallor, cum noster Provincialis in Arce vulgo Lanstein appellata conveuit, pacem oraturus causamque totam in unum Hogstraten reiecturus, Ut ea ab ipso solo, auspiciis tamen atque impensis Coloniensium Theologistarum, acta est. Atqui ad perver- 15 sissima rabulae istius studia, imo insanias, quibus non iam tantum Capnioni, sed et doctis bonisque universis molestus fuit, quare tam diu connixit? Potis- simum a non contemnendis monitoribus admonitus, inter quos etiam Spiegellius noster suam semel nobis operam collocavit. Quare hac purgatione minime ela- psus, ut cui non cum Mida quopiam sed cum Francisco Sickingensi, qui et20 auribus videt et oculis, negotium fuerit. Id quod probe expertus est. Nam prompte adeo et luculenter omnia fere nostratium facinora quae abhinc viginti annis designarunt, ei recensuit inculcavitque summa cum severitate, Ut extem- porariae reponsionis haud prorsus inopem mutum plane ac elinguem reddiderit, minimoque negotio effecerit ut facturum se omnia, quantum in se foret, quae-25 cunque in hac re postulasset, polliceretur. Tum Eques, unicum omnium ger- manorum equitum decus et ornamentum, testor, inquit, Christum me nec vos neque vestros odisse; sed insignia illa flagitia, quae vestri iam non paucos an- nos committunt, quae ferenda nemo bonus et aequus censet, huc me adigerunt ut vi tandem ad salubria vos consilia compellerem. Vide, mi Beate, an non^o ter quaterque felices praedicatores quos armis in gratiam et amicitiam optimo- rum ad pacem concordiamque utilissimam, hoc est multo maxima bona, cogi tan- dem contigit. Ergo exigente Francisco Provincialis noster intra mensem pollici- tus est, missa ad Capnionem honesta legatione, pro virili sua portione curaturum se litem hanc componere ac cum ipso in gratiam redire; quod si non succe-35 dat, XIII. Martii apud Vangiones arbitrorum utrinque deiigendorum sententiae se per omnia pariturum. Itaque viii. lanuarii hinc sculae nostrae praeses, Doctor Theologus, vir omnis arrogantiae ex professo hostis, eoque Hogestrato iniquis- simus, quantum pertinet ad hanc causam, Ingolstadium profectus est, assumpto et alio quodam Theologo Priore Esslingensi similis suffragii viro, ilidem de40 pace cum Capnione tractaturus, qui etiam nomine provincialis promittat in pro- xima nostrorum Synodo eum effecturum ut non sua modo sed pontificia quo- que authoritate Hogstratus compescatur, ac perpetuum quod vocant silentium ei indicatur, datis ad hoc ad pontificem literis ab universa Synodo nostra quam

" die] 28. Dec. 12 festo St.] d. 26. Dec. i^ Lanstein] puto Landstuhl, quce et Nannstein. ^^ Spiegelius et Bucerus Sletstadienses erant. "^^ Mida] Apollini victoriam abiudicante, ideoque asininis auriculis deformato. 3<5 sententia, se ap. *^ Hse 'a futura Synodo' datse literse diem x. Maii a. 1520.

BVCERI AD BEATVM RHENANVM EPISTOLA D. D. 15. TAN. 1520. 445

VI. Maii Francofordiae indixit futuram. Octavus hodie dies est quo isti hinc ad Capnionera Ingolstadii agentera abiere, spero, ut est eximia facilitate ac rairifica hu- raanitate Capnion, optatae pacis nuntio ad nos reversuri. illud captans, uti vicissim non turbas, non lites tu, sed de literis ac literatis aliqua rescribas. Ut raea fert 5 opinio, haud es inops otii, etiamnum agens in Patria, quantumcunque in eorum sis albo qui nunquara existunt negotiosiores quara dura otio fruuntur. Nobiscura prae- ter Lutheriana paucula quaedam eaque casu allata, in literis nihil novi habetur. At haec tam erudita tamque cliristiana libertate annuntianda, nec iucunda minus viden- tur, ut nihil aeque etiam atque per multa exemplariorum millia illa quam latissime

lodispergi. Tanta veri illibatique christianismi et dogmatura et praeceptorura uber- tate scatent, nec fieri potest ut eorura lectione non raulto plurirai, fastidita illa vetere saliva, sinceram theologiara puraraque Christi doctrinara sint amplexuri, quando caetera homiuis istius adeo non conteranendara in mullis frugera pepere- rint. Nec adduci potero ut credam non praesentissimi .s. Spiritus opera hoc

lonegotiura agi, tam diu nimirura salvo Luthero, salvisque ipsius dograatis. Nara ea Eccius atque ahi edentuli arrodere quidera, idque dente theonino quera so- lum habent, conati sunt, at nulla facta impressione, velut mentem Doraini, qui non comraovebitur, adhuc consistere ipsa, niaioreque iara rationura robore esse fulcita, licet doleant, confitentur taraen etiara ipsi. Inter haec coraraentarius in

?oEpistolam D. Pauli ad Galatas adeo mihi adrisit, tam visus est proeter accura- tissimam Paulinae sapientiae explicationera saluberrirais praeceptionibus refertus ut quamquam unum tantura habeara , eumque ab amico quopiara in paucos dies concreditum, voluerim nihilorainus vobis eura mittere meque eius lectione per temporis aliquantulum fraudare, quo pluribus deinceps eius copia fieret. Nam

25magnopere te rogo, si eura nullus alius imprimat, Lazarura nostrura inducas suis typis vulgatiorera facere ipsura dignetur , mirura in modura hac opera stu- diosis gratificalurus. Sin vero vel alius opusculura excudat vel sententiae meae tuus calcuius non accesserit, ut a Lazaro excudatur, fac, te per Christum ob- secro, ociissime ad rae libellus revertatur, ut et fidera raeam apud amicura qui

p.ovisendura tantum tribuit liberera, et, ut raihi videtur, salutiferara eius lectio- nem diutius non desiderem. Porro si ligna in sylvam fero et rera actam ago, lubens hanc opellara perdiderira, qua aniraura raeura in sanctas literas depre- hendere taraen queas. Mihi novum est, si novilatis gratiam apud vos amisit, quicquid hoc est opusculi, iudicis vice fungatur, non meorum studiorum sed

asquibus, si liceret, studiis vellem esse addictus. lam satis tuum ornatissiraum ingenium defatigavi racis nugis. Oro cuncta boni consulas et vel liic patientiae tuae periculum facito aequo anirao tara verbosas naenias Iccturus, sed et amicis tuis de his renunties. Neque enim nescius cs qua sim conditione quove sint animo mei etc. Denique is ipse cuius est hic Comraentarii liber nuntius est,

40qui insciens Argentoratura eura profert; quem ut fallercm, Materni manu in- scribi literas curavi. Cuin Provinciali enim nostro S])iras profcctus in ipsius aedibus haec scripsi, qui te impendio salutat oratque et rroi)cnium admoneas, cum forte illi scribes, libros recens excusos mittat ei, quod proraisit. Quippe nihil adhuc eorum quae a proximo emporio cxcussit vidimus, ((uod et ipse te

adscriptam habent. Vide p. 447. v. 35. sq. et cf. Reuchlini ad Pirckh. epist. d. An- glopoli NonisMai. a, 1520. ■' Incipit a verbo ilhid ipHius Buccri manus. Verba desunt, ut mihi videtur, nulla. ^ Patria] i. e. Sletstadii. ^'' Laz.J Schurerimn. ^' mei] Dominicani.

446 SYNODI PRiEDICATOR. AD LEON. PP. X. LITTER^ D. PRANCOF. D. 10. MAI. A. 1520.

plurimum oro. Bene Vale. Spiris in aedibus Materni Hatteni sacerdotis huma- nissimi xv. lanuarii mdxx. Tuus

Fac quaeso me diligenter commendes Domino Doctori Paulo, lo. Sapido et aliis. Nam Wimphelingo ausus sum scribere.

[Sequentes praedicatorum receptui canentes ad pontificem maximum litteras, 5 quarum etiam in Hochstrato ovante (§§. 26. 50.) mentio facta est, damus ex 1. = MS. LAT. Fol. 239. BIBL. REG. Berol. fol. 44. sq., contulimus 2. = G. Fried- lcBnder Beitrage zur Reformationsgesch. Berl. 1837. W^. p. 113.. .115.]

Sanctissimo in Christo Patri, ac domino, Domino Leoni Decimo, Pontifici Maximo lo

Domino nostro clementiss.

Post heatorum oscula pedum, sanctissime ac beatissime pater, Quam devotus apostolicce sedi noster semper ordo extiterit ac prcecipue nostra provintia, quce magno scepe suo periculo ei temporali damno, eiectis aliquoiies e suis domibus multoque tempore extdaniibus nostris prcedecessoribus, i5 sacrosanctce Rhomance ecclesice firmiter adhcesit prcedicando, docendo aique adversarios foriiter refutando, dignitatem ac obedientiam Rhomanorum Ponii- ficum propugnanies, speramus Vesirce Sanciitaii exploratum haberi, prcesertim quando eius singularem favorem atque benevoleniiam luculenter adeo ac magnis beneficiis sumus iam crebro experti. Quo fit ul ingenli fiduiia quicquid demum 20 molesium occurrerii, sub Tuce Sanclilatis protectionem confugere certumque ab ea prcesidium orare iam pridem statuerimus. Quare cum tempesiate hac non dissimulandis periculis involvamur ob litem, quam occasione libelli cuiusdam cui iitulus Oculare Speculum, a fraire lacobo Hochsiraien, nostri ordinis pro- fessore ac hereticce praviiaiis inquisiiore anie annos aliquot cum eximio viro 25 JDomifio loanne Reuchlin, legum doctore, dicii libelli auciore, susceptam ac suh iudicibus a Vestra Sanciitaie depuiatis Rhomce hacienus agiiaiam, magna spe nunc sub eiusdem Sanctitatis Vestrce tutelam confugimus auxilium poscentes. Admodum enim odiosa ea per Germaniam proceribus virisque dociis fuit^ ma- gnamque nobis invidiam indigiiaiionemque excitavii, ui plane fabula simus fere^o omnibus, ac ceu fraiernce chariiaiis hostes pacisque et concordice inimici quo- iidie et ediiis libellis et omnium sermone, licei immeriii, infamemur, prcedi- catio nosira contemnaiur, a sancia nostra relligione cuncti deterreaniur, quic- quid etiam quaniumlibet sancie moliamur, rideatur, aut superhice et arroganiice adscribatur; cum iamen neque auspiciis nosiris, neque consilio aut subsidioSb ullo prcedicius Inquisitor hanc litem vel susceperit, vel sit prosecuius, hinc ergo moti viri quidam in ecclesiastico ordine, erudilione et auctoriiaie gravissimi cum hac lite, omnium fere iudicio non necessaria, muliorum etiam vehemenier nociva offendi plurimos viderent, cedificari neminem vel cerie paucissimos, suas vices inierposueruni ^ ac iam pro cedificatione fidelium quam pro nosira pace ei tran-^^

* Paulo] Phrygioni.

14 prouiucia 2. ^^ adhesit 1. ^s habere 2. 20 fiducia 2. 25 heretic^ /. *3 sanctae 2. religione 2.

STNODI PRiEDICATOR. AD LEON. PP. X. LITTERiE D. FRANCOF. D. 10. MAI. A. 1520. 447

quillitate iudicarimi operce precium^ id quod et nohis ex sanctis rationibus videtur, ut a Vestra Sanctiiaie quam suppliciier oraremus, prcedictam litem perpeiuo indicto silentio, salvo utriusque partium honore, terminarei penilusque sopiret, hocque pacto, ut videlicet per litieras pro hac re Sanciitaii Vestrce

b supplicaremus , pacem inter nos et eximium virum loannem Reiichlin prcefa- tum eiusque amicos composuerunt. cuius compositionis formam curavimus Vesirce Sanctitati per nostros procuratores exhiberi. Et plane non solum nohis, sed multis etiam docirina et vita prcestantihus viris, si hac ratione finem tam odiosce litis a Vestra Sanciitate impetraverimus , videlur fore ut, cum fides in nullo

\o pericliteiur , nec ullam veritas iacturam faciat, fraierna charitas cum omnibus insiauretur, Episcoporum et Principum ac omnium fere per Germaniam nobi- lium aique eruditorum erga nos favor reviviscat, pax et tranquillitas firmetur ac non levia e medio pusillorum scandala tollantur^ saluhrius atque efficacius di- vina per nos prcecepta prcedicentur, quceque pro salute Chrisii fidelium Vestra

15 Sancliias aliqua?ido mandaverit, felicius maioreque successu a nobis peragan- tur. Proinde Vestram Sanctitatem quam humillime atque obnixe prcecamur quanta possumus animi supplicaiione , summo studio, maximo desiderio oramus atque per amorem Christi, qui ut nobis pacem restitueret ipse se in mortem tradidit, per raram illam et eximiam tuam in nos henevolentiam , per nostram

20 m Rhomanam ecclesiam ac prcecipue Veslram Sanctitatem ohservaniiam nun- quam sa?ie non exertam obsecramus prcedictam causam et litem ad se advocet ac i?idicto perpetuo silentio utrique partium salvo utriusque partium honore finiat, termi?iet ac peniius consepeliat atque suh censura omnihus et si?igulis hcereticce pravitatis inqiiisitoribus prcecipiat aliisque quacunque digniiate vel

ih condilione exista?ii , ne quis eoriim lilem resusciiet eiusque occasione prcefaio domino doctori Ioan?ii Reuchlin negotium exhibeat^ quod profecio midiorum mag?iorumque iudiiio eius ei eruditio et vitce integritas fideique sinceritas me- retur. His precihus nostris si Sanctitas Vesira clementer a?inuere dignabiiur, pacemque tam sanciam, omnibus utilem, ecclesice decoram, nobis vero etiam

30 necessariam prcedicta ralione restiluerit , faciet (uti speramus) rem in primis Christo Opt. max. gratam, ioi episcopis ac optimatibus optatissimam , doctis miro desiderio expeciaiam, nohisque plurimum saluiarem. Faxit idem salvator noster, Vestram Sanctitatem exoremus, quem obnixe quotiidie oramus, ipsam ecclesice universce el nohis incolumem atque floreniem diutissi?ne servet.

35 Pat. Francofurdice A?ino vicesimo supra millesimumquingentesimum , de-

cima Maij, in nostra Sy^iodo Provintiali. Vestrce Sanctitatis humiles oratores

Frater Everardus de Clivis Ordinis Prcedicatorum Theologice Professor, Provintice Theuio?iice Provi?iiicdis , Capiiuli Provi?i-

40 cialis Diffinitores , Theologice Professores Priores Co?iventuales

ac cceteri omnes ad dictam synodum legittime co?ivocati in eaque prcesentes.

* et sanctis 2. * sopieret 2. litteras 2. *• expertam 2. " ^^ p^nitus 1. ** heretic^ ]. ^^ iudicio 2. "" pr^cibus /. •"'^ quotidie 2. " Provinciae 2. Provincialis 2. *' ceteri 2. legitime 2.

448 REVCHLINI AD PIECKHEIMERVM EPIST. D. INGOLSTADII D. 31. MAI. A. 1520.

Consultissimo Bilibaldo Pirckheimero, patricio Norimbergensi , amico suo colendissimo. •

Salutem tibi opto kccI iccIqelv. Nuper ad circiter pridie Kal. lunias re- deunti mihi a communi amico nostro Kiiiano de Rebdorf et Gabriele de Schavvm- o berg, Canonico Dryopolitano , tui amantissimis, redditae sunt litterae a Nobilis- simo Francisco de Sickingen, quibus me fecit certiorem, opera sua extinctam esse litem, quae tam fuit hactenus diuturna inter Praedicatores meque. Impe- trabunt enim a sanctissimo Leone litis et causae extinctionem , cum honore meo, suis expensis, in meliore forma, quae et mihi et mei amantibus iaraio concepta placet. Et est expensarum litis in processu Spirensi post obtentam a me contra illos diffinitivam sententiam taxata summa, in bono auro mihi iam persoluta. De iis posthac pluribus. Dilectissime Bilibalde, mitto ad te quos milii tam liberaliter mutuasti 30 aureos in auro, quo uomen solvo ; at grates persolvere dignas nullo possum studio, quod excogitare queam tu* ingenti erga i5 me benevolentise. Dii tibi persolvant. Erasmus Santbach, Kobergi, amici, ut ais, tui, negotiorum gestor seu institor, Bibliam Hebraicam cum Commenta- riis vendidit petenti mihi: pretium solvo octo aureorum. Eidem etiam pro Hesychio tradidi aureos tres quarta minus. Omnia misi Nerobergam per eun- dem Santbach, qui domino suo haec et alia mittit. Tu igitur a lohanne Ko- 20 berger tuos aureos recipias velim, et me, num receperis, facias certiorem. In- terea enim regionis tuae mihi sunt mores formidandi. Scripsi haec admodum properans. Iterum vale. Prid. Kal. lunias, anuo M.D.XX. Anglopoli.

loannes Reuchlin Phorcensis LL. Doctor.

^ Killano] Leib. de quo videsis Hutt. opp. II. p. 359. * Dryop.] Eichstsedtensi. 8 Impetrabunt] Cf. prseced. Prsedicatorum epistolam. Pertinent ad hoc negotium quse Cochlseus Bilibaldo e Francofurto die 12. lun. a. 1520. scripsit (Hutt. opp. I. p. 358. num. CLXXIIII. §§. 2.3.), hsec: „neque tamen grave mihi ad te argumen- tum suberat, nisi quod de caussa loannis Reuchlin, in cuius transactione testis astiti, paucis tibi verum scribere volebam. Erant a Francisco Sickingen tres doctores procuratorio nomine huc missi ex Spira et Vormatia, ut rem compone- rent. Nihil magis anxium fratribus , sed opportuna multumque , ut mihi videtur, aequa inita est via, utrique parti, ni fallor, tolerabilior quam curia Romana. Ferunt a fratribus provincialiter collatum esse, ut mulcta Spirensis sententise persolveretur , quo de nihil certi habeo, neque interrogare curavi. Id mihi ut testi constat, quod fratres provincialiter constituerunt in urbe Roma procuratores lacobum Questenbergium, loannem Coritium, Casparem Wirt, loannem Peuern et lodocum Eginger ad soUicitandum apud pontificem, ut tota illa causa sopia- tur, cum honore utriusque partis, ne ullius Isedatur fama. Vidi deinde suppli- cationem fratrum, qua provincialiter pontificem orant cum honorifica loannis Reuchlin mentione, ut causam illam perpetuo extinguat". ^^ urgenti Goldast, *' Biblia quse hodie Caroliruhse adservantur. ^^ Effervebant tum Norimbergse ecclesiasticse contentiones et inimicitise.

DE PEPERICORNI NOVISSIMO LIBELLO FAMOSO PVBLICATO M. MART. A. 1521. 449

[Neque posthac rabidus latrator Pepericornus conticuit, sed impotens homo sese continere non potuit quin denuo famoso libello virus acerbitatis suse fana- ticse contra Reuchlinum evomeret. publicavit enim (E<3tt tttitlCljMirljC dttCg vUtX niie claeg/ on onfern oUergnftiid)|len l^opfer/ m \ gon^e t)mt^A)t Hocion/ fuxd) JJoljonnes pfepxkoxn | pgen 'iien vnQetxumm ^oljon ^eud)lin/ mntt n^pticx \ fepnen folfd)en roi)t- fd)lodi/ tJurmol^ uur Ijie treuiloiBen | ^uDien/ untj VDr^tjtjcx mid) gtnibt/tmij t)n-id)rpflli- d)en tJ^flefloffen. | qui libellus triginta quattuor foliis quadratis et picturis et ver- bis expressas iniurias conviciaque inpudentissima continet. Quid sibi recoctis insimulationibus voluerit auctor, his ipse verbis expressit:

|€^"D^' I ^€m weld)ex ii)^ bo£d)lin Ipll/ oi»er i)me Ufcn n)i)l/ tuol ^s mit 0otm n)olb£bod)tc v'itant) lefen. iro es fepn npt gem^ine tD£d)f^llreii{ng. tia mon cpffel oli' l)ol^- perc umb geltc mod). ^'unti' es fpn f6ld)£ mon/ ttu d^ltm l)uptl) tiniii l)0£r, m wnlJ glpmpl)/t)ur iie luoirl^eit ^o befd)i;rme. tin ^o eiitfr flruntlid;er t)nterrid)tunfll)e. ^o l)ob id) ttx)^ boed)lpn unterfd)eilJen.

C Jtem Dur lios p:)^ ein <£pi|^el. on vnfern oUer flneliig^l^en IR^pfer. onnt» nur- tt)OJt. oud) proteftotiones.

C Jte ondofl uon Ijer i)nd)>ift£nlid)er untr^n) Jol^onfs ^eucl)lin. fo ex on lier l)£ili- fler Kir(l)en/ un on mir/ ^o t)nfci)uH» begonflen l)oit.

C ^tem «pfj ffpnem falf(i)en rotfci^loeg £tlicl)er tiu felbitje ortiKel (t)iT mein iDor- bofftige enfc|)ulljigunfl) iie ^r uur tfu folfcl)£n Jlutien/unir n)pt)t«£r mid) ^om nod)tepl lier t)eiliger Kp:cJ)en. upf^ fleflolTen l)oit.

C Jtem er^loegen untj jjemein^ loeflen. liomit jer fid) bis l)erfeo b£l)olfen/ unli liie gon^ melt iomit betroge l)oit.

C ^tem mie fein ratftt)lod) uon lien Juiien/iifm -er ein nomen fleben l)oit ^Uflen- fpiegel. iier i(l .ruiij. mol ufrmojfen unij uerliompt mojliin.

C ^tem ^om lejlen. noict) mxt/ ols iiie moteri^ pzen ^ofol l)Ot. unli befuniierlicl)£n. mes id) fd)2eib£ uni> foge. iij mil icl) erlicl)en unij frumlitl)en bcmepf^n. uni» mil t>acx uur mein leib unlj Uben ^o untfrpfonlj fefeen. unlj gl)efffet l)Oben/ li^n oUrr |lrenge)len tot iiorumb ^o leplien.

Hic libellus est C ©etrudit in ijem ^or nocl) €l)ji|lu0 g^burt | IH.u^rrj. unno uoUeniiet on I liem einuniJfemen^igllen | tog liie^ |Her^en 1 Jp^ 1 At vero nihil renovata Pan- urgi malitia effecit: incerto tempore incerto mortis genere famosam vitam ex- piravit Pepericornus, Reuchlino fere duodedim annis minor, hic autem, cum ictero morbo Stutgartiae d. 30. lun. a. 1522., netatis suae sexagesimo septimo, ab- sumeretur, et boni viri et egregie docti hominis atque linguarum studiosorum coryphaei nomen posteritati tradidit.]

Kpp. oBscvnou. VlftOR. 29

ORATIO rVNEBRIS

IN LAVDEM

lOANNIS CEEDONIS

SIVE

YADE MECVM

CVM

TARDESVRGERII ET DORMISECVRE

EPISTOLIS ET CARMINIBVS.

PRJEMONITVM EDITORIS.

Parvulus liber quem hic exhibemus, inter infrequentissimos numerandus, octo parvis foliis octonariis constat, in quorum primo iuter ornamenta xylographica satis nitida Cerdonis funus repraesentantia versus sex qui statim pag. seq. repe- tentur, inscriptionis locum optinent. Inscriptionem superiorem ipse feci. Lit- tera e ut in praecedentibus opusculis transcribendis usus sum. Interpunctionem, quae in antiquo exemplari praeter puncta binaque puncta, raro posita, nulla est, ipse accommodavi. Neque tempus neque locus libelli publicati exemplum indicat, sed non multum a vero aberrare eum puto qui Erfurti non ita longe post La- mentationes obscurorum virorum publicatas eum scriptum, Parisiensibus autem operis editum esse coniectet. Grilli Porcarii nomen ex Lamentationibus est, alia multa ad Epistolas O. V. referenda esse videntur. Opusculum ubi primum lege- ram, illis Epistolis adiciendum esse statim decrevi. ex incertis meis do auctore suspitionibus spero certiora aliquando indicia enascentur.

Noraine Bormisecure , e simili officina atque istud Vademccum enatum, for- tasse ad sermones de tempore et de sanctis loannis de Werdena Coloniensis, ord. fratrum minorum s. Francisci, adluditur, quos sic dicebant, quod sine la- liore quilibet praedicator in eis proficere posset. Claruit hic loannes in con- ventu Coloniensi sub Wenceslao imperatore circa a. 1300., ut Trithemius catal. 111. viror. p. 150. rettulit. cf. etiam Ilartzhemii Bibl. Colon. p. 205.

29'

452

Oratio haec eft funebris. In laudem lOANNIS CERDONIS Qua nominauimus VADE MEGVM Quia cii emeris tuc portas tecum Cum duabus epistolis claroru viro^ Quas nequaqi dices imperitofl^

Grilius Porcarius

omnium artium resumptor

domino Petro Tardesurgerio

in theutonico Langschleffer lo

iam Scotiste olim Moderno Luci mundi

post sui commendalionem et obsequium Salutes tot dicit

quot mare habet pisces et arenas

et celum stellas et Colonia pulchras puellas.

Ante octo dies, si bene habeo in recordatione, eloquentissime Grille Por- 15 carie, veni ad quandam librariam, in qua inveni raulta nova sed mala, que omnia antiquorum scripta voluerunt delere, quia nihil de via antiqua et mo- derna et ockem vidi, sed primo solum duorum Alemanorum: velim quod taies seductores essent Itali: libros scilicet lohannis Reuchlin mirabilis patri, qui etiam audet in thcologia scribere, in qua non est promotus neque Iiabet^ titulum ; 20 etiam scribit hebraice: cum simus teulonici, ego credo quod libenter scriT)6ret si sciret etiam bohemice, Et Erasmi Roterdami viri parvi: mirer quod de eo ita multa tenent, quia in parvo corpore non potest esse magna scientia, quia continens et contentum proporcionantur. ut habetur circa raodos essendi in : qui Erasmus dico scribit libros mirabiles, in quibus etiam Principes, Episcopos, 25 reges et eorum vasallos reprehendit et omnes status, in hbro qui vocatur Moria, id est moralis, ut mihi videtur, philosophia: et tamen non est promotus. Ambo habent novam latinilatem sicut Cicero habuit 'et Therentius, Et timendum est quod eorum errore destruent totam Alemaniam et importent unam aliam viam, quai sit contra omnes quasi doctores et pransosos viros. sed hoc fieri nonpo-30 test, quod gaudeo, ut audies et mecum letaberis. In tali libraria inveni modum antiquum orandi, qui destruet eorum viam, quia orationem unam funebrem [continet]: hec erit omnium Vade mecum qui libenter servant antiquum morem

"" Grillo Porcario scribit Petrus Tardesurgerius, non huic ille. *® Occam. c/", h. ari. ^^ i. e. patris. Cf. Epp. O. V. I. 48. 27 Mor&Xis philosophw. 29 f^ g, ^-^q err. ^^ continet addidi.

OKATIO FVNEBRIS IN LAVDEM lOANNIS CEKDONIS S. VADEMECVM. ETC.

453

orandi et dicendi: qiiam orationem propter omnes bonos viros, qui in eorum opinione sunt validi et conslantes permanentes et volentes salvare eorum vias, ad imprimendum dedi, et tibi, qui semper defendis antiquas voces: non enim tibi placet dicere sicut dicunt novi 'paracletus' sed 'paraclytus', non 'dyalecti-

5 cam' sed 'dialecticam', non 'conlerraneus' sed *lantsmannus', non 'anser' sed 'auca', non 'carbonarius' sed 'kolarius', non 'scriba' sed 'stilatus', non 'cantha- rus' sed 'candalus', non 'iuris peritus' sed 'iurista', non 'capitium' sed 'gloria', non 'registum' sed 'registrum', non 'eques sed 'reuterus', non 'cicada' sed 'gril- lus', et multos tales errores semper laboras extirpare: quapropter hoc Vade-

10 mecum libi dare volo ,

Quem veteres socii noluerunt pandere charis, Quia

hunc veteres olim pulchram dixere figuram, defende hoc cum tuis complicibus et sociissimis amicis, et dicas ut eum mo-

15 dum servant et non Erasmi vel Reuchlin vel Ciceronem accipiant , Quia oninis novitas, ut iuriste dicunt, est odiosa, Vale ergo et orationem sepe lege eam- que legendam antiquis modernis da. Datum in domo mea .ro. lunij dum Sol coibat cum Luna sive in Coniunctione, id est Nouilunio.

loannes Dormisecure 20 Petro Tardesurgerio

nove latinitatis inimicissimo dicit lot salutes quot sunt grana frumenti in toto mundo.

Cum igitur , Petre dulcissime, ante centum annos et ultra multi et plu- rimi semper fuerunt in toto orbe Doctores excellentissimi qui fuerunt profundi

25 in omni scibili et disputare potuerunt de quacunque materia illis proposita, ne- que tamen amaverunt illum novum modum loquendi qui est ex mirabili latini- tate compilatus, ut docet dyabolica poctria et Rhetoricalis scientia: quare ergo nos deberemus discere, qui non sumus tam docti et tam speculativi ingenio sicut predecessores nostri qui composuerunt tam multos libros de omnibus

30scientiis, quos nemo iam potest imitari? Dicunt ergo illi novi Iatinist§ quod si volumus fieri Magistri in septem artibus liberalibus et totius phiIosophi§, tunc deberemus etiam quod est necesse, scire Rethoricam que una est ex septem, et docet ornate et congrue loqui. Illis sic est respondendum Solutione que est talis: Dicimus utique quod sumus Magistri, licet indigni, (et hoc dictum sit

35 causa humilitatis et discrelionis nostre) possumus tamen etiam scire et docere alios precepta Rhetoricalia absque mirabih* latino, ut fecit Carolus et Samuel et Stephanus Fliscus et alii multi viri doctrinosissimi et qui fuerunt christiani

' eor.] 8ua. ^ tibi] dedi repetitum subintelliyitur . ^ regestum ^* Qum .. sociis nolebant ext in Alexandri Galli gramm. I. 1. Cf. supra Epp. O. V.ll. 42. ^^ si- milis versus (sed non Alexandri?) '^* Honiluio. 1.

3» poffums 1. 3« Carolus] Manneken. Cf. ad Epp. O.V. 1.7. p. 12. v. 8. Samuel] de Monte rutilo, poeta, de quo in Epp. O. V., hic non indicatur, puto, sed Sa- inuel Cassinensis s. de Cassinis, ord. Minorum reg. observ. provinciae lanuaB, qui exeunte saec. XV. et ineunte XVI. scripsit isagogicos libros logicales, physicales, scotisticos, quos vid. ap. Fabric. Bibl. Lat. med, et inf. ait. VI. p. 417. Hain n.4560. ...4569. " Stpliano /. De hoc Flisco vid. ad Epp. O. V. II. 68. p. 206. v.29.

454 ORATIO FVNEBRIS IN LAVDEM lOANNIS CERDONIS S. VADBMECVM. ETC.

et non pagani ut Cicero, Salustius, Ovidius et Catullus et alii novi Rlietoriste, qui fugiendi sunt ut Diabolus ante crucem. Sed hec dictamina tibi propterea scribo, quia pro parte etiam es orator bonus, ut possis videre ex illa oratione quam tibi mitlo et habui aliquando in honorem Venerabilis et circumspecti lo- annis Cerdonis, quam boni fuerunt apud nostros antecessores Oratores: que est 5 tam bona et artificialiter distincta, quod magis mihi placet quam pagani Cice- ronis orationes, quas in vera fide non intelligo, quare nolo amplius quicquam in eo legere iuxta diclum Catonis 'legere et non intelligere est negligere'; Qt quid est quod aliquis tam crispe loquitur? Ego etiam bene facere possini, quia possim ponere in meas orationes et scripta francigenum sermonem vel Itali- lo cum: tunc nostri theutonici non intelligerent: sic etiam est de illis, et ergo sunt docti. ego nego illam consequentiam , neque est possibile quod ita sit. Quare rogo te, Petre valde facundissime , quod velis manere in illa constantia neque amare illud novum latinum, quia per deum alias vergit tibi in detrimen- tum bonorum et anime. quia vides cotidie quam male christiani sunt poele:i5 ego nuper vidi unum audacter in ecclesia qui iacuit proxime apud me, et ego putavi quod oraret ex uno parvo libello, et ego inspexi, tunc nihil polui le- gere, credo quod fuit grecum. Ah Sancta Maria, per illa greca confunditur nostra theologia et fiemus omnes heretici, quod tamen deus avertat! ego credo firmiter quod sunt prenuncii antichristi et volunt aliam fidem nobis induere. 20 Sed ego non volo discere illa greca, etiam si ipsemet antechristus veniret et daret mihi magnam summam pecuniarum. Sed hoc pro nunc sufficiat. Vale et mane constanter in fide, ut non perdas nomen tuum, quia mane non debes cito surgere ad illos maios seductores iuventutis, ne etiam seducant te et fa- ciant malum christianum ex te. Vale adhuc semel, et post orationem legas25 suas questiones quas publice disputavit idem venerandus pater, quas inveni etiam in libraria una cum oratione: et hoc propterea fecimus mittere imprimere ego et Grillus, ne possit tam bonum opus ahquis perdere. Vale tribus modis. Datum ut supra.

Oratio copulata comportata et ambonisata 30

post mortem argumentosissimi acutissimi et tersissimi Magistri nostri lohannis Cerdonis, quondam sue professionis rainimi et indigni, ut dicebat gratia humilitalis.

C Quanquam quoniam quidem igitur Neque fui in monte parnasso ut bi- berem ex fonte caballino, patres occulatissimi nec non singularissimi et in fide 35 nostra sicut columbi simplicissimi, vosque specialissime discretionis auditores; ScarDoctffaS^ | "ec TuHum , qui prohibitus esse debet christianis in suis libris in quibus nisi spuma est verborum , ^ transcurri , ut patet per sanctum Iheroni- mum, Nec Lactancium, cuius opiniones ab orthodoxa nostra matre aliquando discrepare intelleximus, examinavi, Nec Virgilium, Ovidium, Marcialem vel The- 40 rentium, seductores iuvenum, quia docent amare, Neque luvenalem neque reli-

8 'Legere enim et non intelligere nec legere est'. Cato ed. Zarncke p. 174. vers. 5. ^^ adh. sem.] iterum. ^s ^rib. mod.] tertium.

30 ambonis.] 1. e. in ambone hahita. ^* Cf. Pers. sat. prolog. ^^ Hieronym. Ep. XXII. §. 29. „Quid cum apostolo Cicero?" ^o ®nil>ium 1.

ORATIO FVNEBRIS IN LAVDEM lOANNIS CERDONIS S. VADEMECVM. ETC.

455

quos oratores legi, quibus proch dolor nostro tempore decipiuntur plures slu- dentes Baclareandi et Baclarei ad loycam et ad alliora valentes et ad grados altissimos non inepli nec insulsi neque imperlerriti. Confisus ta- | fidatTato"' men in paternitates et discretiones vestras nec non in Alexandrum virum do- 5 ctrinosum, qui fecit laudabile opus tripartitum, etiam in Cornutum proavum meum, cuius liber incipit 'Cespitat in phaleris hippos' et reliqua, et in lohan- nem de Garlandria qui est optimus in grammatica, et in Eberhardum atque FIo- ristam, qui nostro evo in reputatione fuerunt antequam venerat Poetria dyabo- lica ad noslram almam universitatem. Nec minus de ingenio proprio descen- lodam ad laudes prefati et prenarrali Doctoris quondam domini loannis Cerdonis, dicamque, quamvis inmundo ore et ineptis verbis grammaticaliter tria: nec du- bio dominationes vestras pro bono accipere, quia etiam spernitis novam gram- maticam que est de mirabili latino copulala, et Rhetoricam poetarum, sicut merito spernenda est, quia luniorum mos est, quando sciunt istam spumatio- 15 nem verborum grammaticorum fabulatorum et oratorum verbosorum hominum, tunc contemnunt mandata maiorum. Dicam igitur per ordinem tria. | invocatio. Sed vos mente pia absque superbia flexis genibus dicatis rogo unum Ave maria. Invocato ut semper fieri debet auxilio dicam primo de Genalogia | paAerdiv/slo*'^^^ atque amicitia nostri quondam domini Doctoris narrati Cerdonis; Secundo de •2oeius studio; Tertio de eiusdem domini Doctoris quondam testamento.

Quantum ergo ad primum, fuit avus suus Sutor, vir quam- | Jamen^tf li^ cer^""' vis pauper, tamen bonus et religiosus nec non socialis; iste misit patrem de- functi Doctoris lohannis quondam Cerdonis ad Cerdonem, et didicit artificium, et emit domum in suburbio, e quo Cerdone natus est defunctus narratus et •iodictus quoque Cerdonis quasi Cerdonis scilicet filius, per regulam grammatica- lem bene defensibilem locutionem, ut scitis, credo. qui quamvis parum aut ni- hil habuit e parentibus, tamen primo diligenter scholas particulares frequentavit et in hospicio multos fecit labores in coquina, cellario et stabulo. Deinde ma- gnus factus recessit post festum BarthoIom§i, ut solet fieri, ad | uSi^rsitVemf'™'''" soalmam nostram universitatem, et factus fuit famulus cuiusdam magistri: is eum propter suam probitatem gratis in Baclarium septem liberalinm artium et totius philosophie creavit, dicens (ut moris est) 'Ego magister N. | l°wZ,^-rsepu.n . ^*' creo vos lohannem Cerdonis in Baclareum septem artium leberalium In nomine patris et fihi et spiritus sancti, et do vobis auctoritatem legendi, scribendi, re- 35sumendique hic et ubique locorum, et proficiat vobis'. Quo habito postea se in scolis nutrivit: fuit enim collaborator in famosissimis scliolis ad septem annos integros, scilicet in Czvvickavia et iu Winpina, Amberga et ultimo in Daventria, in quattuor mundi regionibus. postea habuit pecuniam pro gradu altiori, quem gradum auxiliantibus superioribus actu regentibus et residentibus loco | mSs.''™' '0 pauperis acquisivit, et post hoc tempus obsequiis et afTabilitate fecit sibi amicos specialissimos cives nostr^ civitatis divites, qui sibi dederunt beneficium, a quo habuit quod Doctor fieri potuit. Inter quos cives fuit unus qui ex singulari gralia sibi promisit, ut quando ^grotus esset, deberet mittere ad se famulum pro uno liaustu vini; sed ipse maie intellexit et misit cotidie suum famulum quasi '•^semper es.set infirmus: sic tandem permerdavit illam gratiam, cum salva reve- rentia sit diclum. Et ut magi.s de laudabili conver.satione dicam, nec non de

^ Alex.] Gallum. Cf. h. ari. ^ Comutum] librum lo. de Garlandria. " loa. Ii. de Garl.] Cf. h. arl. Eberh.] Hethuniensis. cf h. art. '^■^ Florista] cf. Epp. O. V, II. 68. p. 296. V. 32. "•>« dubio sic pro dubito. «s.ao magn. f.] adultus,

456 ORATIO FVNEBKIS IN LAVDKM lOANNIS CERDONIS S. VADEMECVM. ETC.

biutS*" I ^^"^ socialilate, fuit homo benigniis et salutabat homincs in via liben- ler et dcponcbat pirretum, docti capitis signum, quando honeste tamcn per- sonQ prius deposuerunt, et loquebatur cum eis in ecclesia et in platea, ct por- rigebat multis obviis manum. libenter comedebat invitatus in civitate, curabat in mensa neminem habere a dextris, et in cena plus quam in prandio bibebat, 5 excepto prandio Arislotelis philosophie monarche, ubi bibebat semper de me- liore, quod quattuor famuli eum domum ducebant, quia in anno semel licet insanire, vel ut Bohecius dicit, in mense semel. Habebat ergo duo semper in proverbia. | orc provcrbia, Primum 'Vinum datum gratis valet contra febres', Secun- dum est de primo ad ultimum 'Qui bene cantat, bene bibit, qui bene bibit, bene lo dormit, qui bene dormit, non peccat: ergo cantemus, bibamus, dormiamus et non peccamus': movit sepe actu regentibus et dominis senioribus his dictis risum. Devestitu. I Pretcrea habuit habitum honestum: non portavit hassucas, sicut multi iam faciunt, nec pireta cum stulpibus, nec tunicam manicis apertis; Et etiam simplices calceos, non rostratos, sicut superbi faciunt. Fuit magne auctoritatis I5 postea factus in alma nostra universitate, promovit multos ad gradus; legit cius'."'^ ^^ I 6tiam in alma nostra universitate formaliter et voce alta et aliquando grossa, quando incepit Exercitia pregnantissima ad pennas. fuit doctus in via Thome et etiam Modernorum, que tamen sunt duo contraria; Copulata sciebat et multa Arguitur quasi memoriter; Nicolaum de Wesalia et Maufelt et Usingen20 in loyca, Composila verborum, Autorem modorum significandi et Alexandrum Gallum monachum famosissimum in Grammatica pro specialissimis autoribus le- KS^^"'* I nebat. Habuit vocem tubalem et fuit unus cantor in cantu grego- riano; figurativum autem odiebat, quia impedit homines in studio et devotione. Erat inimicus et hostis poetarum, quia novam atque mirabilem latinitatem fa-'25 ciunt et loquuntur sicut discunt ex modernioribus, Cicerone, Therentio et Vir- gilio, et si domini reliqui actu regentes et capita fuissent obseculi consilio suo, tunc iste fabule non ita multum crevissent in nostra alma universitate, quia iam omncs volunt studere poetas: sed melius esset ut studerent Alexan- drum, Propertium, Priscianum Petrumque Hispanum. Hic tamen pro utilitate30 !rgSmenti^°°' | audicntium volo solverc unum magnum argumentum pro consolatione bonorum studentum, quia dicunt illi quod aliquis non posset inlelligere sanctum Augustinum neque sanctum Iheronimum neque Egidium, qui non legit poetas.

* com^bebat 1. ^ ^xx^o. pl)t. 1. Cf. art. Prandium Arist. ** rantomus 1. " cha- sublas? Gallice chasuble, Ital. casipola. ^o Nicolaum de Wesalia non novi, ne- que ausim de Westphalia ponere, ut Nicolaus de Susato, Qusestionum in Senten- tiarum libros et Sermonum multorum auctor (de quo vid. Trithem. et Fabric. bibl. med. sevi V. p. 389.) intellegatur h. 1. laudatus. De Maufelto sive Maulfelto, ut paullo infra scriptum est cf. art. Niavis. Bartholomaeus Arnoldi Usingensis, eremita Augustinianus , Erfurti a. 1491. magister factus postea theologiam ibi docuit, et inter alios libros etiam logicales scripsit, annoque 1532. defunctus est. 21 Compos. verbor.] cf. art. Sinthen. Autorem] JlntOJU 1. cf, art. Modus signifi- candi. Alex.] Cf art. Alex. de villa dei. 22 autoribus] antOJtbua 1. ^^ Pro- pertium lepide inter grammaticos collocat auctor. illum inter poetas qui tum le- gerentur ne memorat quidem Eberhardus Bethuniensis. ^s Egidium] Vult puto Thomae Aquinatis discipuli Aegidii Columnse s. de Roma , ord. erem. s. Augustini, archiepiscopi Bituricensis ac Primatis Aquitanise, Aristotelis et Aquinatis com- mentatoris opera, de quib. vid. Hain. n. 107. ..144. Scholasticis 'doctor fundatissi- mus' dictus obiit a. 1316.

ORATIO FVNEBRIS IN LAVDEM lOANNIS CERDONIS S. VADEMECVM. ETC.

457

Dicendum est breviter, vel solutio est lalis, quod Breviloquus, Florisla, Bacla- rius ex quo, Cathoiicon et Grecista sunt claves omnium librorum, si addes Mamraetrectum , et non est opus hominem se dare pravis autoribus , quorum libri et nomina non sunt audita in nostra ahna universitate etiam quando piura

5 supposita fuerunt quam nunc sunt, et famdsissimi viri, Antiqui, Moderni, Tho- miste, Maulfeltiste, Albertiste, Scotisle, Averroiste, Ockanisle et Egidisle. dicit Aristoteles in metaphisica in 2. tractalu c. 2. in medio, quod qui libcnter au- diunt fabulas. non possunt ire in cognitionem veritatis. et ita est in rei veri- tate, quia expertus loquor, quod probo per liistoriam: Fuit unus iu- | nistoria.

lovenis qui etiara studebat poetas et Ovidiura, ipse devenit ad talem stulticiam magnam, ut non vellet credere, quod nomina propria carerent plurali numero, et si ipse ita pertinax fuisset in errore tlieologicali sicut in errore grammaticali, lunc ipse fuisset diu combustus. Sed supersedeo et refero me ad tractatum quem scripsi contra poetas et fabulas et fucum verborum et maxime ad partem eius pro-

I5heraialera. Bedeo iara ad Dorainura loannem Cerdonis: fuit, sicut dixi, voce tu- bali et magnus in corpore, et ideo audiebatur super alios, et non cito dc sua opinione abivjt in argumentatione, quia halmit experientiam, ideo oportuit sibi alios assentire. Et tantum de partibus duabus. Nunc antequara dicam de Tertio , si quis vult tussire, potest. Ultimo dicere volo de Testamento nar- | Jt^^ent^L^ati^'

20 rati quondara et dicti doctoris pie memorie loannis Cerdonis, qui habuit plures libros quos legavit Religiosis patribus predicatoribu^ hos scilicet libros sequen- tes: Mararaetrectum, Vocabulariura rerura et Ex quo, Catholicon, Vocabulariura ubi theutonicum stetit ante latinum, Breviloquura, Vocabulariura predicatoruni, Partes Thorae, Clipeura Thoraistarura, Postillam super evangelia et epislolas,

25 Sermones discipuli et Vade raecura, Composita verborum, et in Oratoria Catonem et Ovidium de remedio araoris, et lohannera de Garlandria, in quorura librorura principio sua raanu scriptum est 'Liber doraini doctoris lohannis Cerdonis'. Sed fratribus rainoribus hos libros: Scotum supra veterem artem, Definitiones Scoti, Albertum de secretis mulierum, Textura biblie rubricatum, Petrum Ilispanura cum

•io comraentationibus et divisionibus et rationibus et quem fecit per figuras sua propria manu, Suramam theologicara; In poetica vero Tullium in paradoxis, in (le Senectute, et Marcum de Cicerone, Virgilium in Buccolicis cum coramenlo, Terentium et alia plura parva carmina, De moribus et facetiis mense etc. Vestes autem eius erant lacerate ct a parte ante valde pingues, quas | ",1'®"^'"

35 dedit suis amicis qui pauperes simt: liabuit enim pauperera fratrem, | iiistoria. huic dedit antiquum pellicium de Vulpibus, qui crcdidit esse de lupo, ita sim- plex fuit, et illc probus fratcr vertit pelliccum et portavit sicut lupinum esset, quera homines videntes deriserunt in plateis. Cantaros et scutellas ligncas ct (liscos et alia sua utensilia receperunt pauperes amici. Ultimo mo- | conciusio.

*'^riens dixit 'Utinam lieret distributio bonorum meorura ut optavi, ut nomen

^ Breviloq. Florista. Cf. Epp. O. V. *•* Baclarius] ponitur h. l. pro Voca- bularius. Cf. Epp. O. V. I. 1. p. 3. v.21. et infra hui. pap:.v.22. « Cathol.] Cf. Epp. O. V. 1. c. Grecista] Eberh. IJethunienHis. ' Mammetr.] Cf. art. Mammotrect. ^ Dnfinflinfle 1. Usingistae. Barth. Arnoldi sectatores. "^ Arist. mctaph. II. 4. (p. 1000. Bekk.) jra^l \i\v xutv (ivd^fncog aotpL^ofiivcov ov-n a^vov (ista aTcovSijg oho- nsLV. " Cf. Ep. O. V. II. 47. i. f. «< Clip. Thomist.] rf. k. a. ep|lola0 1. "^ Mar- '•um] |H. 1. 3.3 carmina ... mense] fnrtd ^e tnonbt tt facetijs tn ^nfi? ic. 1. Do Fa- -ifaccto (Ilain. n. 6899. sq.) cf. Epp. O. V. II. 68. p. 296. v. 32.

458 ORATIO FVNEBRIS IN I.AVDEM lOANNIS CERDONIS S. VADEMECVM. ETC.

meiim manerel apud patres religiosos in libris', et sic finivit vitam, cuius spi- ritus, aninia, ratio, intellectus et mens sit apud beatos, pro quo ut conciudam uno versu orationem

Dicatis mente pia Unum Ave Maria. Dixi.

Epitaphium argumentosissimi viri domini lohannis quondam Doctoris Cerdonis.

0 mors, quam mala est tua sors,

Ouod omnia mordes, idcirco mors esse debes:

Mordes enim Cerdonem, omnia te mordere dicentem.

Ilic nunc iacet sepultus qui erat doctus:

Sed queris 'Quis?' dicam 'loannes Cerdonis',

Doctor pransosus, qui diHgebat annosos;

Erat bonus cantor, nec non optimus Orator,

Scivifmulta Arguitur, quod valde laudatur.

Pro eo ora, ne maneat in inferno longa mora.

Questiones sequuntur pregnantissime,

Quas disputavit subtilissime,

Si aliquis Cerdoni|^ amator

Nec non bonus speculator

Adderet pro et contra

Et conclusiones et corelaria,

Tunc deberet audire multa dogmata.

Questio Metaphisicalis.

«3=* Utrum Quattuor equi phaetontis

Possint trahere per cacumen montis 25

Magnum currum phantasticum

Per campum Cathegoricum

Ad campum hypotheticum

Per infinitum et vacuum

Usque ad duodecimum phisicorum? 30

Questio grammaticalis.

8^ Utrum Chimera phantastica, Sedens in arbore porphiriana, Comedens genus et species,

Differentias et qualitates, 35

Per intentionem primam et secundam descendens, Puncta indivisibilia absorbens, Sit a simplici sacerdote absolvenda Vel ad magistrum heretice pravitatis remittenda?

20

*8 Si aliquis etc.] Hos 5 versus cum sqq. quattuor Qusestionibus etiam manus ssec. XVI. scripsit in pag. prima exempli Epp. Obscc. Viror. vol. I. edit. 3ge, quod olim Conradi Zuic Constantiensis fuit, nunc bibliothecse lenensis est (Bud. Theol. q. 159. nr. 9.), unde variantes scripturas adnotavi. ^* Corolaria MS. 24 Qua- tuor et Paetontj MS. 26 fantasticu MS. 3o Octo libros Phisicorum Aristotelis numerabant scholastici. ^2 Chymera MS. ^s Porphyriana MS.

OBATIO FVNEBRIS IN LAVDEM lOANNIS CKKDONIS S. VADEMECVM. ETC.

Questio lurisliilis.

•S= Utrum Quattuor grana luniperi Proiecta ad culum asini Sint confortativa Cerebri Ipsius melancholici?

Questio luristalis.

*3=" IJtrum Apotliecarius dans sine consilio medici Quid pro quo, merdam pro Laisamo,

Album grecum pro musco, omnem lierbam pro roremarino, Neque legens neque intelligens suos libros Possit .fieri alipta ac bonus practicus?

Questio Medicinalis.

tS^' Utrum nudus cum nuda, Solus cum sola, Sine caligis et sine praca, Habentes rem in re, Carnem in carne, Faciant presumptionem ipso facto vel de iure?

Questio Medicinalis.

•^ Utrum Dicti spey miiltum vel loquentes vel non parum dicentes , Omnes bonas artes contemnentes, Causas non ex libris sed ob lucrum prolongantes Possint exceptionibus, replicationibus et triplicalionibus Et sic quasi in infmitum procedentibus Apud Minoem et Rhadamantum Suum habere defensorium?

Questio Theoloicalis.

tS' Utnim Secta Gnatonica,

Que in toto orbe est raaxima,

Ditarique cupientibus amplectenda,

Discenda et exosculanda,

Sit propter lucra huberrima

Omnibus sectis philosophorum pr^ferenda?

Questio Loycalis.

tS' Qu§ est ratio quod nominum Genera A proprietate rerum sumpta, Ut subtiliter docent Modist^ Et nostri AIexandrist§, Scilicet Masculinum ab Acliva Et Femininiim a Passiva, Gunnus tamen sit generis masculini Et Mentula generis feminini?

459

1. 6. 12. 17 sic editus et M8. liber. « Quatuor MS. ^ Apotecario MS. « (f^e^io 1. " praca] i. e. braca, Hoscn. *^ JHcttfpei) multii t)H loqbor 1. Spey i. c. vome. Istud logbar vereor ne pamm recte mutaverim.

460 ORATIO FVNEBRIS IN LAVDEM lOANNIS CERDONIS S. VADEMECVM. ETC.

Qu^stio de onini scibili.

tS' Utrum Phiiosophismata, Enliidia, Sintagmata, Philosophimata, Enchiridilia , Alphatilia, Srairnia, Catulia, Anastargia, Colubundria,

Vel secundum alios Colabunlica 5

Sint in loyca prime vel secundae intentionis, et an amplienl, appelienl, descendant vcl ascendant, aut supponant personaliter auL confuse aut distributive.

loannis Dormisecure [Carmen Asclepiadicum et Senimetricura 10

Ad lectores confracinatura.

H§c est, 0 luventus, oratio,

Que doctis est in raagno precio.

Si vis discere loqui Rhetoricaliter ,

Et postea habere vitam eternaliter, '5

Tunc debes eraere illara orationera:

Hoc facias oro per raeara rogationera.

2 Enchiridia? '* i. e. consarcinatum sive confarcinatum ?

HOCHSTRATVS OVANS

DIALOGVS FESTIVISSIMVS.

INTERLOCVTORES.

HOCHSTRATVS, QVl ET EROSTRATVS DICITVR. FRATER LVPOLDVS, HVIC IN ITINERE COMES. EDVARDVS LEVS, EX HOMINE COMMVTATVS NVPER IN CANEM.

LEGE, ET CVM OVANTIBVS L^ETABERIS.

462 EDITORIS DE HOCHSTRATO OVANTE DIALOGO PR^PATIO.

Cum multa quae ad Reuchlinianam contra Hochstratum, fidei vocabant Pfef- ferkorniani, causara pertinent, non nisi ex hoc dialogo addiscantur, eundem in Epistolarum O. V. accessione apte conlocari mihi quoque visum est. Huttenum huius dialogi auctorera esse, quod non nulli opinati sunt, inter quos Maius etiam et Burckhardus et hunc secutus Miinchius fuerunt, ab errore securius cum Meiner- sio et aliis negatur quam ab Hermanno Buschio eundem conpositum esse adfirmari potest. certe qui scripsit, eo tempore rerum personarumque Spirensium superiorum- que Rhenanarum condicionem propius et adc^ratius cognovit quam Coloniensium ac Lovaniensium. Neque quo tempore libelhis scriptus ac publicatus sit, satis exacte definire possumus. Erasmus Spong. §. 96. ,,Exiit" ait ,,ante biennium dialogus, „cui titulus, ni fallor, 'Hochstratus ovans', qui videri poterat in gratiam meam „scriptus. nonne constanter et palam illum damnavi ac modis omnibus egi ut „premeretur [i. e. ut non publicaretur]? Haec a me non fingi sibi conscius est et „ qui scripsit et qui illi fuit in c.onsilio". Spongia autera Erasmi scripta est raense Augusto 1523. Exiit itaque Hochstratus oyans a. 1521., antea vero quam typis describeretur, Erasmus eum legerat. at vero Hochstratum de Capitonis Ar- gentinensi prsepositura , quam is anno 1523. nactus est, verba facere §. 57. legi- raus: quod dvaxQOViGfiov facit, nisi sumamus Capitonem Moguntinam conciona- turam nactum de prsepositura Argentinensi sibi conferenda cum pontificiis egisse, unde hi eius negotii ac sollicitudinis longe ante quam conficeretur habuerint no- titiam. Exempla raihi ad raanus sunt prseter Miinchianum (Epist. Obsc. Viror. 1827. 80. p. 325...350.) tria;

1) V^ HOCHSTRA|tvs ovans. dialogvs | festivissimvs. \ interlocvtobes. | Hochftratus, qui & Eroftratus dicitur. j Frater LupolduS, huic in itinere comes. | Eduardus Leus, ex homine comrautatus | nuper in Caaem. | Lege, & cum orfan- tibus Isetaberis. | {20 foll. in 4^., plagulee 5, signaiw a...e) Pag. ult.: finis. | errata. a ij uer. penut. uerius, lege uanus.| | | | | | ligens lector fuo facile corriget iudicio.

2) "^^ HOCHSTRA|tvs ovans dialogvs | festivissimvs. [ interlocvtores. | Hochftratus, qui & Eroftratus dicitur. ] Frater Lupoldus, huic in itinere comes. | Eduardus Leus, ex homine corarautatus | nuper in canera. | Lege, & cum ouan- tibus laetaberis. | {16 foll. in 4^. plagulcB 4 signatce sunt a...d. In fine pcenultimi fotii finit carmen in simonem ciii subscriptum est vive capnion, pagina pcenultima vacat, ultima habet dodecastichon \ interlocvtores ad lectorem

3) ^5^ HOCHSTRA|tvs et r. ut n". 2. nisi quod octavus versus habet Canera. {non canera.) {14 foll. in 4^. ultima pag. vacua relicta. signatura est A...C) Locum qui no- bis est §. 83. et duo prioris editionis carmina hoc exemplum non habet, sed epilogum quem in fine exhibuimus.

Panzerus (U. ». ^utten ©. 223.) oraissis his tribus exemplis unum ab iis di- versum, quod raihi videre non contigit, sic descripsit

H0CHSTRa|tVS OVANS. DIALO-JCVS FESTIVIS-|siMVS | INTERLOCVTORES [ Hochftra-

tus qui & Erostratus dicitur. | Frater Lupoldus. huic in itinere coraes. | Eduar- dus Leus, ex homine corarauta-jtus nuper in Canera. [ Lege , & cura oranibus ouautibus laetaberis. I O^ne 3eit unb Ol% 23 331 flatf in 4».

De fide huius descriptionis dubitare non licet: certe in dialo-|cvs in voc. omnibus et in foliorura nuraero 23 errores latere videntur. Miinchius autem (p. 324) cura sic scriberet „Der Titel der einzig bis dahin bekannten Ausgabe ist folgender: ,,hogstra-|tvs ovans, dialo-|gvs festivissimvs. | Ohne Datura imd Druckort, 23 Blatter stark, in 4V, teraulenter Panzeriana, ut solebat, con- pilasse credendus est.

HOCHSTRATVS OVANS DIALOGVS.

INTERLOCVTORES

HOCHSTRATVS, qui et EROSTRATVS (licitur, InquisitoF Hseretic. 5 Frater lvpoldvs, liuic in itinere comes, et

EDVARDVS LEVS, Cauis cx Iiomine factus.

HOCHSTRATVS. At tc (lii (Icaique omnes perdant, perditissime canis, cum§.i. ista tua invidentia; Solidum gaudium de prostrato hieretico Capnione coegit me non minus, quam olim curae, ut in multam noctem vigilarem: modo paululurn locoibant misero palpebrae, ubi tu, scelerate, latratu furioso totam casulam per- sonas.

LEVS. Er er er wub wub wub!

HOCHSTRATvs. Nihil tibi indolis est, Ignavissime, generosi canes tacite vim irai suae validam exerunt in adversarios magis dentibus quam muhebri vo- i5ciferatione.

LEVS. Quid, amice, tam contumeliose? HOCHSTRATVS. Atat, proh deum immortalem, quid hoc rei? LEVS. Ne obstupescas. HOCHSTRATVS. Cauisnc voce humana uteris? 20 LEvs. Quidni uterer, qui pridem ex homine in suem et rursum ex ea

I

* Erostratus] 'HQoaTgatog, Ephesinus qui prae gloriae cupiditate insanus Dianae templum qua nocte Alexander M. natus est, incendit. Cic. de N. D.II.27,6fl. Plutarch. in Alex.M. iml.Strab.XlY. p.640. Val. Max.VlW. 14. ext. 5. hseretic.] hocreticorum 8. haereticse pravitatis. * canis] qui Erasmum Rot. adlatravit. Cf. vol.l. p.346. sqq. ■^ H0CH8TRTTVS, 2. At tcj cf. Plaut. Most. I. 1,37. *' Vuub 1...3. *^ eft ignauiffime generofi canis, 1. 3. canes 2. ^" suem] Ita, ut alia exempla taceam, in Murnari Le- viathan epilogo 'Christianae libertati [«ic] osoribus universis' inscripto : ,,... Eccius dedolatus, et cum hoc excisus est. Leus versus in porcum, cseteri omnes pro- strati sunt ..." Ita quoque in libello a. 1521. 4". publicato Jlin ^ur|^i aitrrt | 3U oUcn mp^gunlligcn Poctoi j ^utfjcrs on tfti (£|)2iflfn(lid)cn frepljfit | cxordiuni est: ,,|9^rl>t Yjom allc, ttn roarljait onli ijcs \^ttun Cljjifli | frepntJt goJlJt IjoJlit, ^cA)i Vu rlljenijfn, Dnfaligen, | mti iU!r3tr)£i)ffltfn U^rCQt tiz? '^oaoi <fllartinu0 §\x\t\)txi^ titn ®l)oman ^lllur- ner, onK fitn ^xtiti mtiti. Voi m-lniQ tagrn fcpnli fp menfd)cn fletuefen, ^ber i)t'tuin^ fepnli fp i tjurd) ain betriefluno, fo fp jnen felbs j)fmad)t l)aben, burd) | aines ®eujfels 3utl)un unlJ jaubm»), mold)er piutus, J)as ifl | reid)tl)umb, l)et)|I, titx ^llurnar in wxn ®rad)en, onti ijrr IDrtJfU | in ain ^aio, "btx (Cmfer in ain bodv, unitu Pocto? JJam xw ain ; Cfcls Kopff mr\ti titx ^lcanlier in ain ^oiDcn onn^ (Cdvius mitt | titm (Ctueflen lue- iel, t)ertDanlielt toorijen, ..." Et haec ipsa metamorphosis sub ipsa libelli inscri- ptioue depicta (ist.

464 HOCHSTRATVS 0VAN8 DIALOGVS.

in huiic modo caiiem demigravi, quod sub hominis specie suem immundus et lividus canem non minus quam tu vivebam?

HOCHSTiiATVS. Perii , imminentem misero mortem ostentum illud omnibus seculis inaudilum portendit; adeone laetitiai maximae mcestitudo maior it comes? 5.2. LEVS. Ne time, inquam. 5

LVPOLDVS. Bono animo sis, pater frater reverende: nam videtur esse va- tes, ut in bello Troiano equus Achillis. Quid si fausta fortunataque nuntiaturus advenerit?

LEVS. Erostrate, te diu novi, non solum nomine, sed etiam nuper con- suetudine quadam familiari; audivi te plurima loquentem cum sodali de supe- 10 rato Capnione et futuro triumpho. vox ista tua minax et subfusca Erostra- tum mihi indicat: Hochstratum enim nos eruditi Erostratum nominamus ob si- militudinem nominis et rei: verum non agnosco eum qui tecum est.

LVPOLDVS. Sum frater Lupoldus, fidissimus Achates huic Aenea?, qui Erostrato iuris et aequitatis quantum satis est inquisitoribus haereticae pravitatis 15 commonefacio , quod tamen non ita multum necessarium est illis, siquidem ma- gistris haereticorum , quibus quod libet licet pronuntiare; vicissim autem quai anxie ex praescripto iuris et iudiciorum observata sunt, doceo petulanter calu- mniari, liomo praeterea confidens et animosus, qui nihil sum veritus Spiris contra iudices Apostolicos libellos famosos spargere, etiam contra eius Ioci20 episcopum, quem scripsi et dixi, etiam cum suis iudicibus, ineptum esse puerum. §.3. LEVS. Egregie. Tu es iste frater Lupoldus, opinor, quem vulgo ferunt

coucacatis soccis foeminalia collo suspendisse, et tamen haud vanus es rerum coniectator; etiamsi non sim, ut putas, vates, certe amicus vobis et esse et25 haberi cupio, atque socius futuri triumphi, ac monitor fidelissimus , ne quid per inscitiam omittatur quod faciat ad magnificentiam spectacnli.

LVPOLDvs. Reverende pater frater, quisquis est, audiendum censeo, si- quidem didicisti diligentia inquisitionis haereseon magas anus aliquando per as- sumptos catos et feles locutas, fieri etiam potest quod Catarina tibi olim ada-30

* Iseticise 3. "" equus Achillis] Xanthus. Homer. II. XIX. 404. sqq. nuncia- turus 2.3. ^^ Lupoldus] Idem qui in Dialogo novo et mire festivo, ex quorun- dam virorum salibus cribrato zelosissime contra latinizatores novos disputat, et qui in Conciliabulo Theologistarum §§. 31. sqq. 'recepta a magistris qui fuerunt ante nos' contra novas ribaldrias defendit. fidiss.] Cf. Verg. Aen. I. 188. 312. etc. ^"^ pronuciare 2. ^^ Spiris] Post utriusque partis, Reuchlini Hochstratique , a decreto Moguntino ad sedem apostolicam interpositam provocationem Leo X. causam fidei Spirensi episcopo Georgio Palatino duci commiserat, qui ei cogno- scendse Thomam Truchsessium Georgiumque Schwalbacensem, canonicos, adiun- ctis Phil. de Flersheim, Ipa. Vigilio (Wacker), Francisco de Sickingen , lod. Gallo (Hahn) et Wolfg. Fabricio Capitone (Kopflein), prsefecit. Secundum Reuchlinum iudicatum et Hochstratus ad omnes litis expensas ferendas Reuchlinoque florenos CXI Rhenenses restituendos damnatus est d. 24. Apr. a. J514. Tum Hochstratus non solum non adquievit sed furibundius etiam intumuit: condemnatorii libelli ignesque a Coloniensibus parantur. Cf. infra huius dialogi §§, 26. Maii vit. Reuchl. p. 44. 412. sqq. H. v. d. Hardt hist. reform. II. p. 8. 21 ^^^ 12. ^4 vanus omnes, sed tamen in Erratis hahet 1: uerius, lege uanus. es] et 1. ^*' catos] i. e. cat- tos, aiXovqov^^ Kater.

HOCHSTRATVS OVANS DIALOGVS.

465

raata, quam tuus ad omnia sodalis Magister Noster Conradus CoUe a te com- mendatam et aliquanto post mortuam apud auditores suos obortis lachrymis officiose perluxit, laudavit pro concione in grandibus illis commentariis , quae super Thomae tumidum tomum priorem turaidiora consarcinavit, eius corame-

5 minit religiose, et tu quoque indictis per monasteriura sacris raagna misericor- dia quam vivam deperiebas, prosecutus es defunctara, nunc, opinor, per Cani- diam Ecciani araoris conciliatriceni excitata (ut ea mirifice sludet rebus theolo- gicis) vices redditura advenit, pudore autem impedita nomen edere nobis dubi- tat. eripiam igitur me foras reraotis arbitris, haud gravabitur se soli prodere

loquocum non rarius occulte consuevit, quam cum Magistro nostro patre fratre Conrado Colle.

HOCHSTRATVS. Mauc , maue. §-5.

LEVS. Ipsissimus sura Leus, non mulier, quanquaui me leviorem autumeut, quamvis muliere et inconstantiorera, magisque iracundum. sum, si nescis, inquam,

isEduardus Leus, Anglus ille, quanquam non pauci me affirmant aliunde illuc im- portatum, quod mihi non sint eius provinciae candidi mores, neque liberalis habitudo corporis; frons brevis, editior, in quatuor acies acuminata suillum in- dicat, macilenta facies virulentum, irapeditus et celer gressus rauliebrera, incon- stantem , mendacera aniraura ; hinc natara suspicionem

20 LVPOLDVS. Missa haec face. quin expone quid acciderit, ut canem inires.

LEVS. Ne dixeris Leura canem inilsse, sed quod induerim principio por- cum, mox canem, ut vides, alii tamen me calumniantur initum et iniisse mo- dis nefariis, qualibus scilicet tuus iste populus assolet.

HOCHSTHATVS. Cave mysteria haec vulgus noscat de Leo porco. perge.

25 LEvs. Lovanii nuper invisus, nam de bonis loquor, propter irapudentiam §.6.

et sycophantiam, qua studiis et pietati fui hactenus molestus, impetravi ut li- teris regis illinc evocarer ad farailiara reginae Angliae, nempe ut illi essem a sacris: Habet autem id muneris hanc eminentiam, ut sacrificulo illi ieiunandum sit quo ad rauliercula satis indulserit sorano, quod profertur saepenuraero usque 30 ad horara tertiara poraeridianara: Autor fiiit ut eo vocarer Scanditius Minorita, iniquissimus bonis studiis et raoribus, cui felicissirae oranium cessit hypocrisis et assentalio; nam ad episcopatum non contemnen^um his artibus est elucta- tus; hic curavit, et cum eo altcr quispiam, ut plurimum laudum mearura epi-

* Colle] Kollin s. Koellin, Suevus, Ulmae ordini prsedicatorum inscriptus Hei- delbergae S. Thomam explicavit a. 1507, postea Coloniam translatus gymnasii il- lius ordinis regens ac moderator sacras litteras interpretatus est. eius ad Reuch- linum et huius ad illum epistulse celebris causa fidei quasi exordiura fecerunt. "Vide Reuchlini epp. (Indic. bibliogr. n". 51.), Maii vit. Reuchl. p. 325. sqq. Hartzh. prodrom. hist. univ. Colon. p. 15. Scripsit ctiam contra Luthcrum 'opus novum'. obiit a. 1536. » commentariisj edit. Colon. 1512. fol. Venet. 1589. fol. 1602. fol. Cf. Hartzhem. biblioth. Colon. p. 64. « . Nunc edd. «.7 Canidiam] Cf. (Pirck- heimeri) Eccium dedolatum. *^-** P. F. edd. ut infra sa'pe. *'*' hic jI.2. sed in Erratis 1. Jiabet: lege hinc suspicionem. 3. nata suspicio. 3. Puncta addidi quae significent a Lupoldo Lcum dicentem interpellari. " ^uus pop.] Praedi- catores paedicatores dicit. '" pietate 1,3. sed in Errat. 1.: lege pietati. " fa- miliam] aulicam. " quodj i. e. qui. '" Scandicius .?. Henr. Standish, Fran- ciscanus, theol. Dr. Oxoniensis et a. 1519. episc. St. Asaph, Catharinaj reginae a consiliis, et veheraens divortii regii inpugnator. contra Erasmicam N. T. inter- pretationem ipse quoque scripsit. f a. 1535.

Epp. obscybor. vibor. 30

466 HOCHSTRATVS OVANS DIAT.OGVS.

stola missa referret, quas tamen, quia rege imprudente illi infulserant, epi- scopus quidam Angliae doctus iterum expunxit, relicta vocatione quacunque. J.7. HOCHSTRATVS. Quis cst ille episcopus ita malignus tibi? quid taces?

LEvs. Vereor ne, si dixero, id resciscat autor, et sic incipiat aperte male velle. &

HOCHSTRATVS. Tacebo.

LEVS. Tu tacebis? sicut consuitationem Reuchiini tacuisti , quam vir aper- tus ad manus arcliiepiscopi Moguntini secreto scripserat, tu miris technis ac- quisitam per provincias, per ccenobia diversarum factionum contumeliose publi- casti, sparsa etiam in vulgus fama per libellum baptizati ludaei nomine editum, lo virum illum integerrimum esse haereticum, adeo ut ei necesse esset se per apologiam purgare orbi. §.8. HOCHSTRATVS. At iilc tum avcrterat non solum nominis immortalitatem,

sed et auri ludaici capturam: utramque enim rem facultas aufereudi libros He- brseorum attulisset, quod facinus esset singulare et arduum: qui enim superio fidei pravitate convenias eos quibus maxime licet, ut nunc sunt, extra fidem manere, praesertim ubi constitutiones Iraperatorum et Pontificum repugnent? et quod miseri ludaei, si non ut ab haereticis eorum divitias mihi rapiendi fieret facultas, certe coacti fuissent maximo redimere paucorum libellorum usum. cae- terum fidus sum ubi perfidia non fecerit ad farinam. 20

5.9. LEVS. Imo si fecerit ad famam, effluis plenus rimarum, qui Praedicator

es et Monachus, nec ita tenax secreti confessionis auricularis. unde alioqui, ob- secro, tam expressa notatio occultissimorum vitiorum e suggestu? Iccirco ego, cui cum vestro sodalitio magna intercedit necessitudo , tamen soleo duntaxat ea -. dicere, quibus palam factis non tam pudor quam probitatis opinio nascitur: huius25 voluntatis sunt quibuscunque vel indoles liberalior: quis enim sani capitis futili concredit quod proditum notam inureret? 5.10. HOCHSTRATVS. 0 nefadum hominem, quid ais? adeone ex tuo animo

alienum aestimas? privato tibi parura animadvertens Erasraus scripsit paucula verba, quae tu legenda proposuisti orbi, siquidera orbi te scribere iactitas, etso istiusraodi levitatis me quoque insimulas, fidem ipsam sevcritate superantem,

LVPOLDvs. Graecara ^scilicet. §.11. LEVS. Vocatus itaque qualibuscunque literis ad reginae Anglorum sacra

mox ad iter me accinxi, abscessi Lovanio, veni Londinura; sub noctem autem ob oculos nescio qua occasione revocavi quo studio , quanta observantia Praedi- 3:. catores, et Camelitae Lovanienses alTuissent meditanti mihi insidias Erasmo : con- tulerunt enira in nidum meum quisque ovum suura, et ita eorura praesidio freti annotationura centonem intra biennium conportavimus, quas doraesticus raeus rhetor hispanus magna ex parte expolivit, operaraque optimara navasset nisi in stultitiam, vitiura oratori maximura, tara crebro incidisset: pugnant enira 40

* infalserant 4. i-' episc.] Wolsey? ^ aperta i.3. apta 4. (!) ^ archiep.] Urielis d. d. 6. Oct. 1510. in Reuchlini Slugeufpiegel. p, I. sqq. Cf. I^aii vit. Reuchl. p. 257. sqq. B. v. d. Hardt Hist. lit. ref. II. p. 6. sqq. . Tu edd. *« libellum] ^anbfptec^el loannis Pfefferkom. (1510.) 4". 12 apologiam] 3lugenf^iecjet.. ^^ euer- terat 3. ^^ diuicias 2. 21 Terent. Eun. I. 2,25. „PIenus rimarum sum, hac atque illac perfluo". 23 uiciorum 2. 26 futile 1. 3. sed in Errat. 1. lege futili. ^2 Gr^ca fides, ut Punica, est perfidia. ^e Carmelitse 4. Immo, de industria eiecta est canina littera. ^^ Annotationum libri duo, in Annotationes N. T. D. Erasmi. Ba- sil. 1520. ^^ in edd. omiss. addidi.

HOCHSTRATVS OVANS DIALOGVS.

467

plaeraque, ut figmentum facile agnoscas. In eam cogitationem gratitudinis conie- ctus caepi leviter ex capite laborare , qui dolor in horas contentius urgebat, ita ut postridie animum agerem; mortuum autem extemplo Mercurius, postquam Genium raeum consultum habuit, quanam ratione hominis vitara transivissera,

5virga sua raonstrifica in eura rae porcura abegit, quera tura Lovanii fratres prae- dicatores alebant; equidera vero raultis obsecrabara illura, ut me vel annum permitteret inler aulicos deos obversari corpori restitutura: negat ille ex se id esse aut factura aut unquara futurura: ego autera, qui potentera novi deura, §.>2. ut conetur saltera , etiara atque etiara insto atque urgeo, raihi enira exorsani

10 telam pertexendara, augendura Lei nomen, attenuandum Erasmi, quod apud Anglos longe omniura honestissimura habetur: praesidia huic rel firraissiraa sita in Monachis, qui modo in aulis principura soli regnant: tantura enira potest argutissiraa hypocrisis, sed cura raagno malo totius orbis id potest. Ibi rae deus ille versipellis peraraice intuitus, ut unice dearaat mendaces, fucatos, ho-

i5raines fidei non adraodura adaraantinae, 'Fata' inquit 'prohibent, Lee magnifice, ne unquara reviviscas; quin abactus Lovaniura ante proxiraam lucem in porcura crassura spurcissirai cuiusdam ccenobii tuorum aut Camelitarum aut Praedicato- rum corarautaberis. porro quod ad me attinet, ne tota expectatione frustreris, §.i3 persuadebo ApoIIinera, quo idolura tui herbis et carrainibus efficacibus confictura

20 substituat , pro Leo facturura sacra reginae, sed inania, nirairum inane ipsum et oranino expers divinae illius aurae, xat to oXov ccTtvgov : poena enim Prorae- thei, qua huius solertiara aniraum indentis figmento suo severe sancivit lupi- ter, cautura Phcebura deterret, quo rainus tibi audeat salientera sub laevo pe- ctore vim a love suffurari et cordatura reddere. itaque ego porcus Lovanii in

25AngIia esse arte, ut dixi, Apollinis videor; atqui frustra speravi circa siraula- crum Lei sacrificuli certaraen incrudescere elegantiae et barbariei, queraadrao- dura circa Aeneae statuara Graicorura et Troianorura olira incruduit. 0 duram sortem: nara me negligunt sophistaj ceu parum sophistara; eruditi velut iner- mem et arcu et sagittis nudura serio congressu dedignantur, quanquam odiose

30 petulantiores quidam ludere in me non cessant; denique reginae aniraus erga me ....

LVPOLDVS. Desine querelas, obsecro, taraetsi iustas, et de ingenio porci}. 14. Angli agas.

LEVS. Quid, malura, de ingenio porci audies, quod nullum penitus ha-

S"» bui , siquidem porcus erara, cui anima pro sale est, haud secus atque ociosae turbae Monachorum , quibus vita nihil est usui quara ut condiat carneni ne pu- Irescat, qui numeri sunt et fruges consuraere nali, qui telluris inutile pondus, praeterea nihil, non serunt, non metunt, tantura fruuntur, et vorant deraessos fructus , quos ab agricolis aut proniissis preculis aut societate raeritorura fa-

* contentius] intentius. * Geniii 1. et tamen in Erratis legitur: Senium, lege Genium. statim autem adiectum est „Qu8edam tamen horum non in omnibus repe- rientur. Si quse tamen prseter haec fe obtulerint, diligens lector fuo facile cor- riget iudicio". ** deus] fene 1. 3. sed in Errat. 1. lege deus. " Carmelitarum 4. Cf. gupra §.11. *' Appollinem 5. '* x. z. o. an.] totumque sine calore, ignis expertem. Prometh.[ Cf. e. gr. Hygini fabb. 142. 144. «' leuo 1.2.3. ''^ Ap- pollinis 3. *' circa Aen. st.] IJomer. II. v. 449. sqq. ''^ num.] IJorat. epj). I. 2,27. „Nos numerus sumus et fruges consumere nati". tellur.] izdaLOV ax^of dQOVQTig. Homer. II. XVIII. 104. cf. Odyss. XX. 379. »« non ser.] Evang. seo. Matth. VI. 26. '^ prseculis 2. societati /. 3.

30*

468 HOCHSTRATVS OVANS DIALOGVS.

ctionis suae, qure nulla extant, aut blandiciis vanisque ceremoniis, nugis nuga- cissimis coraparant, de quibus scriptum est 'In labore horainum non sunt et cum horainibus non ceeduntur flagris, propterea tenuit eos superbia': nihil enira ira- patientius, nihil intolerabilius humili patrum fratrura Reverendorum fastu, el orania arroganti eorum superciho de omnibus detrahunt, damnant, caluraniantur, 5 et tamen nihil vel ferendum edere possunt, nihil consiliis et tantundem armis va- lent, nisi arraa dixeris malam mentera, peiorem animum, pessimum exemplura, linguam veneno tinctam, et id genus Fraternalium virtutum: et adhuc rogas de ingenio porci apud porcos Praedicatores nutriti? fabulae! §. 15. LVPOLDVS. Bona verba! istud non agebara: didici pridem ex Magistris lo

Nostris, quanto ingenio ad nocendum sis praeditus: quid autem Leus porcus inter fratres tuos feceris tulerisve quaero.

LEvs. Quid? voravi furfures otiosus inter ignavos, pinguis inter ventres crassiores, stultus et bardus cum stuporibus et saxis agebam, passus vero atrox fatum, dissectus in frusta delicatulis Praedicatoribus palatum refeci; deraigravit I5 animus iubente Proserpina in hunc Canem, alioqui totus egestus in \atrinam misere.

HOCHSTRATVS. Hui , Lcus oletum est?

LEVS. Tu coraesse potes, amica luto sus, canis modo sum, splendidam aliorum gloriam arrodere soleo, non stercus, quod inquisitorum videtur, tam- 20 etsi sub porco degens te fortiter iuvi et docui. §.16. HOCHSTRATVS. Dic, sodcs, quo ingcnio sus Minervam docuisti?

LEVS. Minervam? ista Minerva paulo ante in stupro et adulterio depre- hensa est. ne dissimula, ingenium tibi suillum profuit.

HOCHSTRATVS. Qua ratioue , obsecro? 25

LEVS. Accessisti haram meara vesperi quodam a coena comitante reverendo Magistro Nostro Ecmundensi Camelita, quem hospitem rogaras, opinor eo loci ievaturus vesicam ; arrectis tum auribus accepi tristem tibi nuntium venisse a patribus reverendis, Franciscura videlicet Sickingerum esse asserturum in tran- quillitatem senem illura Capnionem, varie iactatum a te septem annis, porro ^^ illos quodamraodo sirailes cessuris tempori videri, te vero necdura animo fra- ctum in noctem proxiraara reiecisse consultationem , ubi cautum omnibus late- bris praetentatis tutum sis initurus consilium , ne quando vel causa cadas vel §, 17. magnum malum tuo invehas capiti inconsulta celeritate: magnanimus itaque Aga- memnon vocasti in conciliura istud nocturnura per fratrera Lupoldura Latomum ^^ Ulyssem tuum, qui tum altum hauriebat somniura contra Lutherum, asserentem quemlibet hominem ex praeiudiciis Pauli apostoli peccatorem esse; verbis autem

* exstant aut blanditiis 3. '-^ impacieutius 2. * intollerabilius 2. ^ fa- bulse] = bummeg @e[c£)tt)d^! Possis etiain rabula! '^ ociosus 2.3. ^* Sus Min.] Fest. ,,'Sus Minervam' in proverbio est, ubi quis id docet alterum, cuius ipse inscius est". Cjc. Acad. I. 4. „..inepte quisque Minervam docet". ^^ Carmelita 4. Cf. (.Neseni) Epistolam de Magistris Nostris Lovaniensibus , cuius particulam ex- hibuimus vol. I. p. 171. sq. n. lxxviiii. 29 Franc. Sick.] Cf. supra pagg. 438. sqq. 31 cessuros 4. ^4.35 Agamemn.] Cf. Homer, II. II. init. ^5 Latomum] Non Bartho- lom. Masson, Arlunensem, nec loannem Latomum, sed seniorem lacobum Masson, Camberonensem, AA. et theol. D. qui Lovanii ab a. 1500. docuit, hsereticae pra- vitatis inquisitorem, Lutheri doctrinse hostem, primatus Pontificis Rom. et mo- nasticorum institutorum defensorem acerrimum. f a. 1544. Effigiem hominis ex- hibet Foppens Biblioth. Belg. ad p. 520. " paui, ep. ad Gal. II. 17.

HOCHSTBATVS 0VAN8 DIALOGVS. 469

tuis praesentem rogasli Ecmundensem, Nestorem illum perversum senera deli- rum, odiosum, barbarum, aequalem tibi, cuius ex ore amarior felle fluit oratio, quem ferunt ex Invidia, deterrima dea, Cerberum sustulisse, et eum in hanc lucem exposuisse quartam Furiam ad vexandas res humanas ferali latratu. Sunt 5 qui huius te germanum autument, eodem ab illo partu simul effusum, pestem nimirum maximam bonis studiis Christianisque moribus, quanquam ego, ne men- tiar, haud parum momenti ad utramque rem dissipandam contuli, verum ad tui imitationem.

LVPOLDVS. Digrederis nimium, revoca te in viam, et ostende quomodo§'s.

10 Reverendo patri fratri lacobo Hochstraten profueris porcus.

LEvs. Eo tendebam: intellexi probe meum quoque ferrum (quod aiunt) in igne esse, rem agi communem: mea enim permultum interest victorem evadere barbariem et Fraternalem superstitionem , cui sum lacessito Erasmo pa- trocinatus: coepi animum pro captu meo ferendi vobis suppetias, et grunnitu

i5sonoro noctem conatus sum ab oculis senatorum illorum detergere, ne quid iniuriose, ne quid dormitanter aut ignave aut quod parum subsistal, inexpensa et somniculosa ratio suggeret: assidua enim et diutina cogitatio eruit abstrusa procul.

HOCHSTRATVS. Sedulitate nocuisti, frater: nam conclavi quodam intro- §. i!>.

20clusi quisque suo ingenio attoniti meditabamur; Latomus genibus connixus aure sinistra humi haesit, podice versus ccelum sublato, siquidem circularis figura per- fectissima nobis pluriraum diligitur. superne afflatum sic expectavit, rai Eduarde, et Megaera, si recte commemini, in aurem illi tum colloquebatur nescio quid ad nostram utilitatem spectans; Ecmundensis, ut est non satis sanus, utrinque

25caput crebro iactavit, concussis etiam saepenumero humeris, moclo annuens, modo renuens, commutatis identidem vicibus; ego autem, quoniam vertex sum Theologorum, paulo post egressus cubiculum ascendi perticam illam, cui gallinae insidebant, supra gallum gallinacium, quod decuit, quia sum primas facilitatis nostrae, demissis utrinque pedibus eo loci me confirmavi; sic vicinior superis

30arripui diviniorem influxura, nec attactu obstitit raalitia terrae, quae solet snbli- mia contemplantibus Theologis, si huic inhaeserint, ferme crassum instillare sensum; quemadmodura vas irapurura vini vira corrurapit et ad se trahit, itaS.2(). terra eorura qui ei insislunt, aciera obtundit et seraet abripit ad terrena: ic- circo dictum videtur ad huiusmodi homines 'Terra es et in terram reverteris',

35 nos vero Theologi ccelum sumus, sicut scriptura est 'Cceli enarrant gloriam dei'. LEvs. Sed atrum sidus erexit medius Latomus, opinor. LVPOLDVS. Utinam, Lee, cometam illum pilosum lingua tum late explo- rasses.

LEVS. Optarit hoc poeticus populus. Sed quid sic paratis boni in men-

40tem venit, Erostrate?

HOCHSTRATvs. Nescio : nam totum inventum oranibus nobis excussisti, §.21. obstupefactis claraore tuo; silentia orania late tenuerunt, interquievisti et tu ali- quandiu, raox inopinato prorupisti in acerrimum grunnitum, ut vix nostri com-

*<> patri fr.] P. F. edd. " fermm i. i. esse] Senec, lud. de morte Claudii IX. 6. *' csBlnm 2. " Megera edd. ^^ facultatis 4. facilitatis 1.2.3. non per errorem, puto. " semet] semel edd. arripit 2. ''•" Idcirco 4. Terra] cf. Psalm. XL. 10. XLL 13. »* cselum et cfieli 3. scr. est] Psalm. XVIII. 1. " Leo 1.3.4. lingnatiim 3. lin^a] rostro, nam Leus tunc porcus erat. " poet. pop.] i. e. bonarum litterarum contra tbeologastros dcfensores. ■

470

HOCHSTBATVS OVANS DIALOGVS.

potes essemus , et quemadmodum fragor fulminis incidentis in tecta ei qui sub ' his dormit, omnes somnii species obliterat, ita nobis cogitationem vincendi subtilissimam tuus extinxit grunnitus, ne vestigio quidem vel tenui relicto.

LVPOLDVS. Quam nihil interest, an pecces intempestiva benevolenlia an simultate ! 5

§•22. LEVS. Certe equidem moliebar utilem vobis operam navare, et secus ce-

cidit; sum extra noxam, si animum spectes. ecquid igitur? num posterior co- gitatio eandem vincendi rationem iterum pervestigavit?

HOCHSTRATVS. Nihil minus: necesse habui vuigatam incedere viara, agere iiteris commendatitiis, pecuniis niti et largitionibus immodicis, ut magnae sunt 10 opes nobis mendicis, atque mendacia struere contra iusontem, quse non inso- lens atque imperite confinxi, atque haud difficulter credita sunt Romanensibus: nam ex animo illorum conficta erant, siquidem iniquissimi sunt omnibus inge- niis Germaniae, quod nimium anxie Christi dogmata suscipiant, explosis homi- num commentis, tanquam adulterantibus synceritatem religionis, quae res quae- 1^ stum illis avertit, et ad spem reparandae libertatis Germaniam excitat, oppres-

5.23. sam aliquot seculis dura tyrannide pontificum Romanorum. totam hanc invi- diam in unum Capnionem contuli, tanquam ad fontem et caput mali, at veri- similia omnia , nempe agmen eius ordinis erupisse, postquam ego , fortissimus Rhomanae potestatis satelles, primum impetum in illo confregi, qui solet esse20 acerrimus, exeruisse literatos capita, ceu tyranno graviter imminente excusso redditam libertatem, quemlibet quidvis et dixisse et scripsisse; neque me unum tantae moli sustinendae idoneum, convocatis etiam auxiliis Coloniensium et Lo- vaniensium theologorum, fidissima quidem subsidia sunt ab illis, sed imbecillia, quae mediocris etiam eruditio levi articulo repellit; in ducem huius tumultus, 25 Capnionem, edenda dira exempla ad terrendos alios, Lutherum periisse perdito illo, neque verendum ne posteritas fraenura abiiciat, superstitione servante ex- cubias in utramvis aurem dormiendum Rhomanis, nihilque posse sana iudicia, quorum mira futura sit paucitas, quando ingenia rei familiari quam literis ita

5.24, contemptis maluerint studuisse. Reverendus pater Thomas de Vio Caietanus 30 Cardinalis, qui pontificiam potestatera plus quam omnes Augustini de Anchona, quam omnes Alvari, plus quam universa turba Canonistarum impudenter adulan- tium, eo libello quem 'de potestate summi pontificis' inscripsit, extulit longe super Petrura : nam in angelos imperium exercere et miseras animas catervalim ad inferos pro libidine deducere sanctissimo domino nostro impune permittit, 35 illuraque pronuntiat anatheraa esse qui audeat vel hiscere contra; quanquam alii constanter aiunt hinc praebitam ansam ingeniis Germanorum, quae pastorem

* speties 3. fpes 1 20 Romanse 3,4. *8 ^„' dficpotsga Hud^svdsiv tu cota. Polluc. II. 84. Cf. Plaut. Pseudul. I. 1,121. 3o r. p, g^^, „Thoma8 de Vio, a pa- tria, arce regni Neapolitani ad mare Tyrrhenum sita, dictus, natus a. 1469. ord. Praedicatorum in conventu Caietano, unde Caietani cognomen, a. 1491. Lector artium Patavii, post Magister Theologise Brixiae, Ticini et Romae docuit, a. 1517. Cardinalis tit. S. Sixti, varia coetus sui negotia gessit et a. 1534. obiit". Hsec, ne plura de notissimo homine, ex Fabridi bibl. Lat. med. et iuf. set. VI. p. 739. 3* Ancona 4. Augustinus Triumphus, Anconitauus, ord. Augustin. , inter alia scri- psit Summam de "potestate ecclesiastica. f a. 1328. archiepiscopus Nazarenus Nea- poli, aet. a. 85. Cf. Fabric. 1. c. I. p. 401. sq. '2 Alvari] puto de Pelagio dici, dis- cipulo loa. Scoti, ord. Minor., loannis PP. XXII. psenitentiario , Summse de planctu ecclesise auctore. Cf. Fabric. L c. I. p. 202. sq.

HOCHSTRATVS OVANS DIALOGVS.

471

populorum, non depastorem, non depopulatorem , et patrem, non perditorem atque extinctorem in summo pontifice agnoscunt: sed mihi non videtur, cum ni- 5.' hil nimium dici possit ad augendam maiestatem ecclesiae vel invito Christo, quod ab utili et honesto videre est: quid enim honestasset et locupletasset ordines 5 mendicantium , si non maiores nostri desudassent feliciter confirmandis viribus clavium ecclesiae, si non reges et proceres mundi coegissent in numerum ser- vorum facientium pontificia imperata? et ne nimium prisca referam, quid Ec- cium auxit sacerdotio ditissimo et quingentis ducatis, quam quod fortissime adulatus est? Quid putas facient alii qui obnoxii sunt pontifici propter donatas

loabbatias, episcopatus, praeposituras, galeros Cardinalitios, quse solent alioqui Rhomae venire maximo? certe inclinabunt in parietem feliciorem, et prudenter, mea quidem sententia; decet enim quemlibet remetiri gratiam, sive iure sive iniuria , nihil refert. quare et vehementer probo reverendum patrem fratrem Silvestrum, Magirum sacri palatii, qui docte insistit iisdem vestigiis, Sed ad§.28.

lorem, Thomas Caietanus Cardinalis S. Sixti viam ad aures Rhomanas mihi praj- struxit, qui affirmavit maxima contentione Germanos abiecturos iugum , nisi atrocissime in autores redeuntis ad Germanos iudicii animadversum fuerit. Prae- terea Adrianus Cardinalis Derthusiensis , Theologus cum ingenti supercilio fuca- tissimus, pectus caesareae aulae, in hoc literas Rhomam ex animi mei sententia

•20 nomine Imperatoris scripsit, et (ut in me nullus neque famae neque poenae me- tus) sequestravi e patribus ordinis nostri, qui tametsi sacramento Philippo de Flerscheim Canonico et Cantori Spirensi, et editis etiam literis suorum coenobio- rum signis confirmatis sese obstrinxerant, quod essent curaturi, ut causa illa perpetuo silentio obliteraretur a summo ponlifice, testati tamen sunt literis ad

25 Romanenses, me monitore, quod pro concordia et extrnctione causae scripserant, id nihil ex animo scriptum, sed tantum avertendi periculi causa. fuerunt au- tem missae literae in hoc Rhomam a Cardinali Moguntino, a Palatino principe electore, et a concilio Praedicatorum , quod Francofordiae tum coierat, iuxta exemplar exhibitum iis, quos illi exorarunt arbitros inter Franciscum Sickinge-

3orum et patres ordinis. Postremo interminati sumus nihil quempiam ex nostra?.??. factione in toto orbe adversus Lutherum pro pontifice dicturum, nisi condo- nata condemnatione Reuchlini. His rationibus elTeci vulgatis quidem Rhomae licet paulo impudentioribus, mi Lee, non sine magna vi pecuniarum: nam Pe- tnis Anconitanus Cardinalis in officio tenendus fuit, ut sententia Spirensis dara-

^ foel. 3. "^ impetrata 3. " RomaB 3.4. foeliciorem 3. '' R. P. F. edd. ** Cf. art. Silvester Prierias. Magirum edd. magirus =: cocus. nolui scrihere magi- stnim. *^ Adrianus cardinalis Dertusiensis, postea Adrianus PP. VI. Cf. epistu- lam Adriani de Traiecto ex Mechlinia d. 21. April. a. 1514. ad Bernardinum (Ca- ravajal) Cardinalem S. Crucis scriptam ap. Friedloinder BeitrUge. p. 111. sq. Idem d. 29. Mart. a. 1520. ,,Compostella scribit ad s. facultatem tbeol. Coloniensem, laudat eius zelum, et opem promittit contra loa. Capnionem et Franc. de Sickin- gen". Hartzheim. prodr. hist. univ. Colon. p. 18. Drechtufieii i. 5. Drechtusien- sium 4. (!) Derthtufien 2. sed in marg. 1. est Derthufien. *^ Romam 2. 3. ** fa- cro 2. ** Flersheim 3. Cf. siipra adnot. ad §. 2. " Roraam 3.4. Palatino princ.] Ludovici comitis Palatini ad Leonem X. HeidelbergBB d. 20. Mai. a. 1520. datse praedicatorias commendantes litterae extant ap. Friedlcender I. c. p. 116. »q. ** concil. Francof.] Has litteras die 10. Mai. a. 1520. scriptas supra p. 446. sq. re- petivimus. *'''^ Cf. art. Accoltis, Petrus de. sent. Spir.] Cf. supra adnot. ad §. 3.

472 HOCHSTRATVS OVANS DIALOGVS.

naretur, quam comprobarat antea Cardinalis Dominicus Grimannus. deinde editi per nie ex diversis ordinibus, et item Lateranense concilium.

LEVS. Quid audio? 5.28. LVPOLDVS. Niliil novi: solenne est Rhomanis iudicibus eandem rera ex

iisdem actis iudiciorum nunc probare, nunc improbare, ut regina Pecunia ius- 5 serit, et suaserit commoditas: nam utile ab honesto longissime distat.

LEVS. Quantum intelligo, verum est illud Aristophanicum "Ancivxa rw itlovxeiv yccQ £6d^ VTtTjOioa.

HOCHSTRATVS. Hoc uomine mihi minus charus es, quod Grsecus es.

LEVS. Non est causa, cur minus sim charus, quoniam grsece parum scio, lu sed magnopere apud sciolos scire videri cupio; forte audivi eum versum a meo rhetore, quem memorise demandatum occino frequenter, cygnus inter anseres.

LVPOLDVS. Hoc est, ni fallor, 'Corvus inter picas', quia videris Theolo- gos significare. §.w. LEvs. Per maiestatem Theologicam oro , Erostrate laudatissime, ne gra- «5

veris causam reddere, cur in octavum annum cessaris.

HOCHSTRATVS. 'Ccssarim' ais? hoc unum egi perpetuo, ut perderem ex charitate fraterna incitatus inimicissimum Capnionem. quanquam a Spirensi epi- scopo provocans Rhomam , conabar moras infinitas nectere , ut interim defuncto adversario impune liceret insultare, neque deterruisset, quod aiunt, cum mor-20 tuis tantum larvas luctari; nam iterum vulgo fertur, Tutum esse mortuo leoni barbam vellere. Verum securo animo Capnion hoc telum elusit impetrato in indicem Dominico illo Grimanno: is, ut fuit sapientissimus theologus et inte- ger, totius causae angulos excussit, et secundum iustitiam pronuntiasset , nisi soiito ingenio curassem illi mox adiungendum Petrum de Accolitis Cardinalem '.'■. Anchonitanura tituli S. Eusebii, qui peritissiraus est in Regulis Cancellariae fun- dendis et refundendis et Registrorum foliis enuraerandis, sed nudissiraus lite- §.30. rarum sacrarum, et plane nihil ad Griraannum. Proinde novo labore tandem sum consecutus, ut adderetur tertius Bernardinus Gardinalis S. Crucis : tura res

* De Dominico Grimano card. cf. art. Marci, card. s. * editi per me] i. e. effeci ut ad iudicium ordinarentur. . Et item edd. * Romanis 3. 4. ' Ari- stoph. Plut. 146. (divitiis enim omnia oboediunt.) rw nXn&SLV {omiss. yag) 2. tco yuQ nXovd^SLV 1. 3. nXovxsL ^axiv 4. ^^ forte audivi] Ipse Reuchlinus eo versu usus erat in ep. ad Adrianum card. , quam ad §.30. indicavimus. ^^ cygnus] ,,.. argutos inter strepere anser olores" Verg. ecl. IX. 36. ^^ Luditur proverbiis ex vulgaribus fabulis desumptis. Cf. Pers. prol. i. f. „Quod si dolosi spes refulse- rit nummi, Corvos poetas et poetridas picas Cantare credas Pegaseium nectar". *° Cum mortuis non nisi 1. L" Plin. H. N. praef. i. f. ^i Tutum] Martial. epigr. X. 90. i. f. „noli Barbam vellere mortuo leoni". Cf. Graec. prov. Xsovxcc ^vqslv, Xs- ovxcc vvaasLV. 25 Auolitis 4. Cf. supra §. 27. ^e Anconitanum 4. tit.] TT. 1.2. T.T. 3. ^^ Cf. art. Bernardinus Caravajal. Ad rem vide Reuchlini ep. ad Adrianum card. s. Chrysogoni dat. iiii. kal. lan. a. mdxiii. (1514.) apud Friedla;n- der Beitr. p. 24. sqq. „.. papa causam meam Reverendissimo Grimano primum commiserat. Sed Bernardinus, ingenio se suo preciosus iudex sublegatus ita in- gesserit, ut omnibus iuvitis et me ignorante lacobum adversarium ab excommu- nicationis vinculo absolverit. Gloriantur denique de multis pecuniis Romam mis- sis, quibus et urbem et urbanos empturi sint, et propterea certi de victoria ...". Ad eundem acerrimorum Reuchlini adversariorum Coloniensium theologorum et Adriani de Traiecto epistolee vere anni 1514. scriptae extant ibid. p. 108.. .112.

HOCHSTBATVS OVANS DIALOGVS.

473

in vado erat propterea quod hic sit Thomista pertinacissiraus, et strenuum bellato- rem se exhibuerit aiiquando in Germania adversus Petrum Ravennatem. Griman- nus adversus duos nihil potuisset, quandoquidem sententiae non expenduntur, sed numerantur; atqui opera doclissimorum quorundam Cardinalium Gardinalis 5S. Crucis revocatur; ego vicissim extorqueo, ut ederem archiepiscopum quen- dam, episcopos, praelalos, generales, procuratores ordinum, panitentiarios, co- piistas quosdam: intelligis enim vim vocum.

LEVS. Utcumque. §.8l.

HOCHSTRATVS Tota Tcs cx Actis pendebat, neque dubitatio ulla quam lOnon excluserat annexa libello responsio; tamen meis artibus effeci, ut patribus fratribus reverendis D. theologis et utriusque iuris professoribus cognitio deman- daretur, hoc est, ut urso praesente vestigia legerent.

LEVS. Quid istud?

HOCHSTRATVS. Vidcbam in eo coetu multos aut mihi amicos aut ini- isquiores bonis studiis; nam aderat simul Thomas Caietanus, Silvester Prierates et frater quidam prajdicator, rerum gestor totius ordinis, deinde pcenitentiarius quidam, omnes de divi Dominici familia, soliicitatores causae et pro raore no- stro simul cognitores interfuerunt : nihilo tamen secius potentissima veritas evasit§.82. superior: nam coeperunt de scriptis suffragia dicere in templo beatae Mariaj de 20pace Georgius Benignus archiepiscopus Nazarenus, theologus antiquae eruditio-

* 'in vado salutis res videtur'. Plaut. Aulul. IV. 10,73. 'omnis res est iam in vado'. Ter. Andr. V. 2,4. ^^ copistas 4. ^ Vtruq} 1. Vtrunq} 2. Vtcumq}. 3. Utcun- que 4. " D.J dominis aut doctoribus. ^^ urso etc.] uq-axov naQOvorjg ra l'%vri ^ri- tsig. Diogen. II. 70. Zenob, II. 36. De timidis venatoribus praesentis ursi periculum effugientibus dum vestigia ipsius persequi simulant. ^o Georgius Benignus, ord. Minor., Ragusanus non solum hoc volumine ssepius inter Reuchlini fautores nobis obviam factus (e. gr. I. p. 169.) pro Reuchlino contra Hochstratum dialogum edidit. cf. supra pag. 359. Ad hjEC et sequentia Hochstrati dicta explicanda facit Reuch- lini liber 'Acta ludiciorum', cuius ultimum folium sic habet: „... Visis igitur a quolibet scriptis loannis Reuchlin in iudicio .. receptis, Visis et auditis etiam in contrarium a fratre lacobo allegatis tandem afferentes unusquisque sententiam suam cum rationibus et allegationibus roboratam convenerunt in publicam ses- sionem Anno domini MDXVI. secunda lulii prsesentibus viris innumerabilibus. Et tunc primus omnium Archiepiscopus Nazareus sacrse theologiae Doctor claris- simus iustificavit et approbavit Oculare speculum, et condemnavit sentimentum Parisiensium et aliarum universitatum adrersus illud consulentium. Secundus Episcopus Malfetanus Graecus natus pariter confirmavit, et dictavit etiam Fra- trem lacobum inquisitorcm et accusatorem osse puniendum. Deinde episcopus Forliviensis pari voto, Et sic de reliquis per ordinem, Qui omnes et singuli pro loanne Reuchlin ac eius innocentia ot intemerato libro suo tulerunt sententiam absolutoriam , Prseter Magistrum palatii de ordine prsedicatorum qui noviter fa- ctus fuit magister, Nam praedecessor suus ille ante eum magister palatii prius saepe ac publice astipnlatus est innocentiae Reuchlinianae , Et Oculare speculum tunc denuo iusserat Romse imprimi tanquam non scandalosum sed magis sedifi- cativum. Caeterum quando haec vota tot et tam illustrium ac praeclarorura ho- minum audierat Frater lacobus prsedicatorum inquisitor, mox et auxilio fauto- rum, et praeterea more curifie mandatum summi pontificis impetraverat de super- aedendo ..;" Cf. etiam Epp. O. V. II. 53. i. f.

474 HOCHSTEATVS OVANS DIALOGVS.

nis, et episcopus Malfetanus, Graecus natus idemque doctissimus senex, et Pe- trus Gryphus episcopus Foroliviensis contra Hochstratum ad confirmandam sen- tentiam vSpirensem; quibus auditis Magister Noster Sylvester Prierates per Nico- Jaum de Schouenberg extorsit mandatum, ut vocant, apostolicum de Superse- dendo: sic nobis interim nova molientibus productius tempus obvenit. 5

LEVS. Video miram sedulitatem.

§.33. HOCHSTRATVS. Mihi crcdc nihil omissum quod faceret ad famam nostram

tuendam et ad perdendum Capnionem: nam cum semel crebra flagitatione Ca- pnionis iussi essent Grimannus et Anchonitanus pronuntiare, effeci ut seorsum de scripto pronuntiarent, et quo minus de successu dubitarem, apposui nova if iura, nempe almae Universitatis Coloniensis et huius sororis Lovaniensis Senti- timentum: atqui antiquatum fuit et accurate excussum et reiectum tam a patri- bus concilii Lateranensis quam ab aliis cognitoribus : respondebant tum quidam dicaciores sorores illas Universitates olim forte virgines modo mereri prosti- tutas et impudentia scorta omnia superare, quod ausint de toto libello pro-i£ nuutiare, cum testentur se duntaxat vidisse consultationem, et non adiun-

§•34. ctam sub uno titulo declarationem : sic solent,. magnanime Lee, argutuli illi ludere nostratia: in summa, tempori tantisper concessi, et subornavi Anchoni- tanum, qui patronis Reuchlini non semel diceret Pontificem noile contra illo- rum clientulum ferre sententiam, neque iure licere quidem; at pro eo pronun-2( tiandum non esse, quod fratrum et Theologorum agmina offendisse non expe- diat: sumus enim columina Pontificiae structurae, ruit universa in nihilum col- lapsis nobis; iccirco et nunc quidem nos servatos valere apud populum auto- ritate prima volunt, quod iilis videtur tibicen Ecclesiae Rhomanae: itaque male securum reddidi Capnionem , et nunc velut ex insidiis inopinantem adortus pro- ^'

§•35. stravi feliciter et confeci penitus. Hic animadverte quantis aerumnis et mune- ribus expugnaverim pudorem iudicum, qui sine gravi verecundia nescierunt modo condemnare quod per septem annos non potuerunt, et quod illi ipsi iu- dices toties testati neutiquam esse condemnandum , quanquam occasio multum adiuvit, quse est optima rerum gerendarum administratrix : nam a Rhoma sol-3< verat Stephanus Rosinus, illic Caesareus procurator, et loannes Wyck, patroni Capnionis, Grimannus extorris factus, Nazarenus, Malfetanus et Foroliviensis episcopi mortui, qui iudices huius causae; mortuus Cardinalis Senogalliensis, exautoratus Adrianus Cardinalis S. Chrysogoni, deportatus Franciscus de Sode-

* Walfetanus 4. ^ M. N. edd. ^ Anconitanns 4. ut uhiq. *" descripto 1.2. pronunciarent 2. ^^ dicatiores 2.3. *^ pronunciare 2.5. " argutili 1.2. 20-21 pronunciandum 2.3. 23 idcirco 4. ubique. 2* Romanse 3. ^o Rhoma 5. ^^ Vuyck /. 2. 3. Uvyer 4. ^* extorris factus] Nisi h. L Grimanus pater cum filio conmu- tatus est, quid sibi verba ext. f. velint nescio. Nazarenus Malfetanus, edd. *i Senogaliensis 4. Senog.] Marcus Vigerius Savonensis, episc. Senogalliensis, ep. card. Praenestinus , ordinis Minorum , dictus Senogalliensis. lulius II. cardinalem €um fecerat a. 1505. f 18. lul. a. 1516. set. a. 70. cf. Ciaccon. III. p. 422. 34 cf_ ^rt. Hadrianus. Franciscus de Soderinis Florentinus, natus a. 1453. sub lulio II. et Leone X. ob singulares virtutes in Rom. curia maximo in pretio fuit. Sub Leone X. uti conscius coniurationis in ipsum Rom. Pontificem a nonnullis Cardinalibus actse meritas poenas subiisset, ni ad Leonis pedes provolutus veniam publice in Consistorio petiisset ... Leo CardinaliumTprecibus Franciscum numeratis prius XXV millibus aureorura venia donavit, qui ab Urbe recessit versus Praeneste, deinde

HOCHSTBATVS OVANS DIALOGVS.

475

rinis, viri optimi et integerrimi atque araici praecipui adversario propter sura- mam illius eruditionem. ad hsec infesti sunt nunc Rhomani Germanorum lite- raturae et libero eorum iudicio liheriorique calamo.

LEVS. Es accusator, ut video, fortissimus, non secus atque fortissimus§.36. sdisputator est Magister Noster dominus loannes Eccius Maioris, theologise do- ctor et ordinarius et procancellarius almae Universitatis Auripolitanae, Canonicus Eustettensis et pastor S. Mauritii Ingolstadii. LVPOLDvs. Quousque titulum? LEvs. Ilactenus, nisi velim de spe aliarura dignitatum tantum non prae-

10 sente loqui, nara ei in manu fuisset galerum non solum protonotarii, sed etiam Cardinalitiura nancisci, sicut audio eum ipsura a Rhoraa scripsisse avunculis.

LVPOLDVS. Vereor ne vana scripserit; neque illi facile tribuerim dispu- tandi primatum; quin hic meis princeps in diatribis regnum obtinet. LEVS. Quem mihi principera narras?

15 HOCHSTRATVS. Ego princcps sum Magistrorum Haereticorum , habeo suh§.37.

raeo districtu tres archiepiscopatus, Coloniensem, Trevirensem et Moguntinensem, qui omnes Erostrati imperata faciunt, quanquam raihi iudici et actori conlra Reuchlinura sedenti Moguntiae et iaraiara condemnaturo libellum huius parum officiose respondit Moguntinus: egit enim semper pro pace, ubi ego moliebar

20 omnibus nervis auferre peccatorem a facie terrae et purgare per ignem : iccirco postquam perire videt anxiura reura, coramonitus a Laurentio Thrusses de Bom- borsfelden, decano Mogunlino, viro in rebus gerendis dexterrimi ingenii, mox iubet imperiosis literis, ut ipsi ceu ordinario permittam simul de causa cogno- scere; ego fugienli similis in itinere inquara '0 Moguntiam, quis cogitasset in

25 te tali nido tales fuisse aves !'

LEvs. Pugnaces sunt, raediusfidius, qui praesentem praedam tibi vulturi ex ungulis avulserint.

HOCHSTRATVS. Rem tenes: nara interea per literas Pontificias iudicis par-§-38. tes cedere et unius actoris tueri apud Spirensem episcopum coactus sum : iiihil

w habui quod opponerem, neque familiaritas aut necessitudo aiiqua cum Spiren- sibus adversario intercesserat, qui melioris etiara faraae, quam ut verisimililer licuisset fingere suspicionera largitionis, prieserlira cum episcopus per se edi- disset cognitores causae. Praeterea superior sum viribus disputandi, sicul fra- ter Lupoldus affirmavit, loanne Eccio, cuius argumentum exlat in Pctro Ra-

15 vennate meorum argumentorura telis fuso. quicquid ego vel somnians loquor, oracuium est, autoritale inquisitoria corroboratura, murus tutissimus contra antagonistae missilia, ignis est, flammis enim Irado qui mihi in aciem ogresso non continuo Irepidus herl)am praebet, nisi manus nostrae paternilalis Revercndje evaserit: teslis est medicus llollandus, charus principibus, quem combussi §'^!^«

40 in Haga Comitis; frustra proceres eius provinciae intercesserant, frustra flens

I

habuit licentiam a Papa manendi extra urbem, ubi ei placoret etc. f a. 1524. aet. 70. P]pi8copu8 Ostiensis et sacri collegii decanus. Cinccon. l. c. p. 203. sq.

* loannis 1.2. Eccius, maioris Hh.1.2.3. Euius, majoris th. ^. Inepte: Maycr von Eck significatur. "^ Enstettensis 1.2. Eistettensis 3.4. Eichstddi s. Aichslett. Mauricii 2.3. *' Cardinalicium 3. '* quin] quem 4. meis 1.2. meus 3.4. " Haeretic. 1.2. Haeretico. 2. *• De Truchsess a Pommersfelden cf. supra nd%. 3. ^' suspitionem 3. ^** Petrum Ravennatem Hochstrati prsecipue insidiae e Colo- nia expulerant. cf. art. Ravennas. ^a medicus] Non libet in hoc faciniis Hoch- straticum diligentius inquirere.

476 HOCHSTEATVS OVANS DIALOGVS.

et eiulans recantavit , inevitabilem enim sententiam tuli , et novo inquisitori sic erat paranda autoritas, quae neque paritur neque custoditur sine maximo metu, ad quem incutiendum leviora sunt exempla quae edidi in miseras et fatuas mu- lierculas. quantam nominis accessionem faceret, si liceret Capnionem igni inii- cere, qui obstitit quo minus libri ludgeorum iniicerentur, quando de victo per^ sententiam, tot vigiliis, tot sudoribus et nummis emptam, formido fio cunctis ingeniis ?

§.10. LEVS. Maximam. sed vehemens me capit admiratio, quidnam sit, quam-

obrem consilium tuum de comburendis libris ludaeorum tanquam haereticis con- ceperis animo, et qui potueris persuadere id tibi licitum ceu hsereticum con- lo demnare id quod neque legeris, et ut istud unquam legere discas, neque inge- nium neque aetas suppetit.

HOCHSTRATVS. Ridiculum, quasi hominum iustitia non maxima causa sit, cur optima quseque reprobentur: sic receptum est, et a maioribus nostrse se- ctae didicimus, quod omnium maxime sit ab inquisitoribus haereticae impro- lo

§. ii.bandum id quod omnium minime intelligunt. quid enim aliud illum Reverendum patrem Vratislaviae , quod est oppidum Slesiae, ut Eucliden mathematicis lineis varie dissectum solenni pompa in medio templo combureret, quid aliud, in- quam, illum induxit, quam quod captum eius tot impediti circuli exuperarent? Sententia tutissima est, quod dubitas, an sit bonum, e medio tollas, ne ignorata 20 eius malitia noceat imprudenti. quemadmodum igitur pius pater figuras mathe- seos diiudicabat ex zelo dei, characteres esse magicos, idque propter imperitiam et ingenii tenuitatem, ita ego libros Thalmudicos pronuntiavi nova industria hae- reticos esse, quos tamen vel in latmum versos ob ignaviam vix dignarer per- spicere, nedum, ut eos intelligerem , sustinerem Thalmudice discere. damnare25 autem quod nescis, atrum an album sit, honestam habet causam, quia natura suspectum est quod nostram notitiam efl^ugit.

§A2. LEVS. Rem tenes, Reuchlinus istam persuasionem exclusit suo consilio, quem quidem expositis rationibus superasti: facis igitur operae pretium, quod celerem victor triumphum adornas; applaudent satis sodales et amici, dolebuntso miseri adversarii, trepidabuntque ne relictis frugibus eis redeundum sit ad glan- des, ne pristina resorbenda barbaries: 0 nos felices!

HOCHSTRATVS. Epiuicia celebremus crastino Coloniae, iccirco communiter idoneas ad haec rationes subinde cogitemus, quas modo omnes haberemus me- ditatas, nisi longo dialogismo per te fuissemus avocati; quanquam apprimess splendorem laborum et periculorum commemoratio , et quos casus dubios per- tuleris , conciliat iuxta Paulum , qui ait 'Nemo coronabitur nisi qui legitime cer- taverit'. principio igitur consilium videtur ut sententiam, quoniam honorifice nostri commeminit et nostram constantiam subindicat, pro templis affigendam curemus. 40

LEVS. Necesse videtur, nam facinus insigne in obscuro iacere non debet.

§.43. HOCHSTRATVS. Deinde quia fullones lanarii, cerdones et mulierculae etiam,

ut non omnes consuescunt Magistris Nostris et Reverendis patribus, non omnes latine sciunt, propterea voluntatem cepi nullitatem pra^tensae Spirensis sententiae his verbis Germanicis exponere ^Hie nach stet der sententz el c. zu dem ersten 45

^ de victo 1. 2. 3. devicto 4. « numinis 2, *^ haeretic. i. 3. haeretc. 2. hae- reticis 4. " Vratissauise 2. oppidulum 3. ^^ solemni 2. comburerat 4. 23 pronunciavi 2. 3. " noticiam 2. ^ teneo 3. ^a foelices. 3. ^' Paul. II. ep. ad Tim. II. 5. ^^ coepi edd. ^'^ Hie nach ... geben. otnisit 4.

HOCHSTRATVS OVANS DIALOGVS.

477

verwerffen und vernichtent den unrechllichen senieniz zu Speir vur Johansen Reuchlin unhillich und unredlicheti geben\

LEvs. Interpreteris quid sonentista: sura Anglus, Germanice nescio, tam- etsi intelligo nonnihil Hollandice et idiomatis tui, quod cur non mavis quam 5 aliud ita peregrinum edere non intelligo.

HOGHSTRATVS. Conducit hoc, opinor: nam res acta in Germania supe-§.44. riore conscio etiam vulgo, apud quem diminuenda etiam nunc est opinio cele- bris Reuchlini; caeterum latine sic verli possunt 'Sequitur sententia &c. primo reprobans et annullans iniustam et nullam sententiam in Spira pro loanne Reuch- 10 liu inique et calumniose traditam'. quamvis igitur sententiam praetensam tantum nominant iudices mei Rhomani, libuit tamen vocabulum 'praetensai' dividere, ut seutentiam vulgo intelligant iniustam, et ut iudices contra officium et probi- tatem pronuntiasse credant.

LEVS. Animose. 15 LVPOLDVS. Male metuo, ne noster Triumphus calamitatem ferat. vide, mi§.45.

senex, ne iuvenilis ista tua audacia negotium faciat toti nostrae factioni et urbi etiam Coloniensi.

HOCHSTRATVS. Pusilli cs animi , Lupolde, nemo timidus eximium Iro- phaeum statuit, et tamen episcopo Spirensi, qui puer es|:, et tantum episcopus, 20 postulanti nos ad Pahnodiam facile respondebo personam non notatam , sed rem, - ne quid mali ab eo timeas.

LVPOLDVS. Non subsistit, bimembris est oratio, prior pars sententiam, altera illius autores respicit: sententia enim nulla est, ais, et inique ac calum- niose tradita.

25 HOCHSTRATVS. Aio.

LVPOLDVS. Ne tam fastidiose stomacheris. §.46.

HOCHSTRATVS. Quid tua interest?

LVPOLDvs. Multum, ne videar huius tragoediae tecum fuisse autor, ne omnes vocemur in discrimen, ne vetera renovent nostrorum patrum flagitia,

30 quemadmodum videlicet Henrichum Lutzeburgensem comitem Imperatorem con- secrata hostia veneno illita extinxiinus, quemadmodum pontificem excludere re- gno per Hieronymum Savonorolam tentavimus, quemadmodum Bernensi faci- nore, in quod totum conciHum Patrum nostrorum Wimpinense ct tua auctori tas, nec non Reverendus pater frater Paulus, et quis non consenserat, conati

36 sumus toli orbi imponere, illudere, involvere superstitioni pernitiosae omnibus, utili solis Praedicatoribus, et fingere Franciscum, sicut oliin illius populus, sed meliori successu finxit, et pra;bere morionem hominem pro deo adorandum, et id genus infinita, quae seduli facimus. nonne ad me, ut sapienter prospiciam, ne quando vulnera haec a te perfricta recrudescant ? tot stylo valent libera in-

40genia adulescentium etiamnum fervida, ut fit, propter imprudentiam rerum; ea

* fentenz 3. fur 3. * tui] Hochstratus o cognomine vico Hollandico ori- undus fuit. * perigrinum /. 3. " Polonienfii. 2. ^^-^^ flagicia 2. Cf. ad sqq. vol. I. p. 139. vers. 40. sqq. Henricum 2. 3. Henricus VII. f d. 24. Aug. a. 1313. 32 Savonor.] combust. a. 1498. Bem. fac.] cf. vol. I. p. 139. p. 166. §. 12. p. 237. et comm. ad Ep. O. V. I. 47. sive Appendicis 6. '• Vuimpinense 1. 3. '^* Pau- lus] Langius? cf. ep. O. V. II. 63. '* perniciosaB 4, '^ Franc.J Assisiatera. po- pulns] Franciscani. Cf. Alcorannm Franciscanomm. '^ morionem] letzemm sar- torem.

478 HOCHSTRATVS OVANS DIALOGVS.

in nos agminatim incurrent, suffulti potentia principum, quos pelulantia ista no- bis infestos reddis. quid tum facies?

§.47, HOCHSTRATVS. Credis, ineptissime, mihi unum superesse perfugii locum?

promptum est dicere, vocabulum ^unredlicK significare 'iniuste'.

LVPOLDVS. In eodem liaeres luto : iniuste enim ferre sententiam etiam 5 aequissimam, flagitium est, quando modum tradendi in crimen vocas, ut supe- rioribus verbis 'sententiam traditam'; sed et naturara verbi unredlich, ut non temere latine universam expones, ita ea nunquam est nisi odiosissima, neque convenit nisi in flagitiosissimos.

HOCHS TRATVS. Nc vcrbum ultra ! Principis est audita paucis opinione se- lo natorum ex sua libidine rem gerere; certum est, sic scribam.

LVPOLDvs. Proinde bene vertat' Quam spirat cucullio fastum, et quam somniat principem!

§.48. LEVS. Suntne tam perditi viri iudices Spirenses?

HOCHSTRATVS. Nequaquam: sunt enim viri melioris famae quam optarim, i5 quanquam eorum claritudo multum lucis addat meis institutis; aiioqui nescio quis uspiam ex humili hoste magnificum reportarit triumphum : quamobrem eos notabo ceu calumniose iudicassent, atque testabor verbis sententiae Rhomana; id ita contineri, cuius ne vestigium quidem in ea videre est. neque periculum est, ne in ius vocent, siquidem formidabilis sum, si nescis, magnis principi- 20 bus. et tamen sunt qui nolint videri pluris fecisse nostram contumeliam quam

§.49. convitia levissimi histrionis aut ridiculi cuiusdam scurrae. quodsi quis raaxime urgeat, reliqui tamen fenestram qua secure effugiam: ecquid obstat quo minus dicara me autore nihil adiectum verbis Germanicis, id operae autem nobis im- prudentibus collocasse aut bibliopolam aut scholasticum aut, ut in mentem tum 25 venerit, quemlibet alium, adversus quem nulla iuris actio propter sordes eius cadere possit; impressura autem ubi viderim, ut expers videri volo eius idio- matis, neque probasse neque improbasse? nunc vehementer dolere quod id sibi in conturaeiiara factum interpretentur. * praeterea quod ei malo remediura para- tura cogitarim, et praeceperim eidera anirao novis scliedulis aliquanto raoderatius 30 scriptis veteres has ardentiores excludere. hoc commentura, quamvis parum ve- risiraile, niliil gravabor vel sacraraento confirmare, si necesse erit; eiurare quidvis

§.50. cur duBitera, raodo ne succumbara? neque oraittere aniraus est quod raihi adhuc integrura, quoniara istud aperte declarabit quara nihil patiar huraanae imbecil- litatis, quemadraodura Eberardus de Clivis provincialis passus est, sicut ei me35 autore sanctissiraus dominus noster vitio vertit per Breve, quod in raeara laudera scribendura curavi, nam ille maluit iacturam gloriae raeae, quam cruentum bellura. aut certe quani damnum rei familiaris, et cui consultius videbatur tueri publi- cam pacera quara raultorura raalo meae unius libidini satisfacere. 0 meticulo- sum hominem! quasi ulla res egregia constet sine magno periculo. Atqui per40 idera Breve Apostolicura

LVPOLDvs. At non Christi Apostoli

§.51. HOCHSTRATVS. tcstificatur suraraus Pontifex me virum strenuum, et quod

susceptam contra Capnionem causam nunquam prosequi destiterim, tametsi verum

^ In eod.] Ter. Phorm. V. 2,15. in eodem luto hsesitas. *2 cuculio 3.4. *^ Ro- manse 3.4. ^^ Eber. de Clivis] ordinis prsedicatorum, theol. prof. , provincise Teuton. provincialis , prseses synodi provincialis Francofurti a. 1520. habiti, de euius litteris ad Leonem X. de indicendo silentio lacobitis Keuchlinistisque vide supra ad §. 26. adnotationem.

HOCHSTRATVS OVANS DIALOGVS.

479

non est: etenim procrastinabam persecutionem appellationis , ratus interim aut senio aut ea calamitate aut morbo forte periturum Reuchlinum, sicque sine pulvere et sanguine, quod aiunt, triumpharem; sed adversarius hanc rationera avertit inchoata contra me lite apud Dominicum Grimannum* Cardinalem, sa- 5 pientissimum Theologum.

LEVS. Ne sit molestum, Erostrate, exponere quinam sint iudices Spirenses. . HOCHSTRATVS. Cupide faciam, quia eorum celsitudo sublimiorem reddit meam gloriam.

LVPOLDvs. Vide ne funestiorem.

10 HOCHSTRATVS. Gcorgius dux Palatinus, frater germanus principi e!e-?.52.

ctori, vir mediocris aetatis, ingenio et corpore florens, hoc tamen minor annis apparet, quod sibi plus de voluptatibus abstinuit, qui uitra constantiam sum- mam et ultra fidem, qua tota familia Palatinorum facile cum mercatoribus cer- tat, quae rara atque eximia virtus est principibus, etiam iiberalilate et Imma-

13 nitate exceliit, praesertim erga literatos, quo nomine mihi suspectus fuit, sed id neutiquam prae me tuli, ne quis propalam possit reprehendere, quod ita oderim ingenia potius quam rem accusatam. Commisit cognitionem Thoraae Thruxses §.53. de Weczhusen, tum scholastico, raodo decano, et Georgio de Sclivalbach, cu- stodi ecclesiae Spirensis. ulerque integer et inculpatce famae, uterque benignus

20 et hospitaiis, uterque inter doctos annumerandus et sciendi studiosus: nam hic magnam iuris peritiam se praeceptore hausit, ille ab Italia rediens auctus elegantia dicendi et sapientia iuris nemine praeeunte Graece etiamnuni discit, tot undis negotiorum obrutus. Hi duo praefecti cognitioni, quanquam Georgius de§.54. Schvalbach onus mox a se reiecit, metuens a nobis sycophantias, ne ipsi ut

26 novo canonico qui lites indiceret subornaretur, sicut facile cuivis et quavis de causa indici possunt; verum ut splendidior Triumphus esset, abusus sum no- mlne illius ac si interfuisset universae cognitioni, deinde et sententiae. Adiun-§.65. clus est Philippus de Flersheim, cantor et canonicus, ut semel dicam, similli- mus subdelegatis, de quibus modo audivisti: est praeterea mansuetissimae gravi-

30 tatis, autoritatis inter proceres egregiae, et transigendis litibus optimus arbiter, ita ut a patribus ordinis vix tandem exoratus assurapto loanne Vigilio et Sy~ mone Rybisen iuris utriusque doctore ac sancti Guidonis Spirensis decano con- cordiam aequam sancierit inter illos et Franciscura Sicliingerura , quam sti- pulatam, confirmatara iuramenlo, literis et signis monasteriorura publicatara

35 rescidiraus prudentissime, quoniara Erostrati gloriae nonnihil deccsserat per eam. Interfuit et lodocus Gallus, theologus doctus et eloquens, qui nescio§.56.

\

3 Cf. Graeca '^^axQVs viyi7j/'A$a-KQvg 7t6XB(iog, 'Avuliiav,xov kaTrjae zQoncLvov. Zenob. I. 28. etc. ^ Cf. Kcuchlini ad Grimanum ep. d. kal. Quintilib. a. 1515. apud FriedlcBnder 1. c. p. 56.. .58. ^^-^^ Truchses do Vuesthusem 4. Schualbach edd. '* se praec.] ctvto8£da%toq. '*> Phil. de Flersheim Heidelbergae, Lovanii Parisiisque litteris studuit, a. 1504. Heidelb. rectoratum gessit, a. 1529. ipse Spi- rensis antistes electus est. f a. 1552. Cf. Schwab syllab. rector. Heidolb. I. p. 83. '^ prseteroa omis. 2. ^ egregie 2. *^ loannea Vigilius (Wacker) de Sunsheim, AA. M. lur. utr. lic. et D. 1480. studiorum causa Hcidelbergam venit, ubi a. 1492. 1500. rectoratum gcssit. cf. Sckvoab 1. c. p. 77. sq. ^*-'* Symon Rybisen (lieibei- sen) I. V. D. a. 1503. rector Heildelb. cf. Schwab 1. c. p. 83. Pro et Symone ... decano in 1.2.4. est et alio quopiam. ^' Syckingerum 2. stipulatam] passive, pro ab utraque parte claris verbis expressam et acceptam. ^^ lodocus Gallns (Hahn) Rubeacensis, nat. 1459. Wimphelingi discipulus, Pellicani avunculus, an-

480 HOCHSTRATVS OVANS DIALOGVS.

quid dum viveret contra Fraternalia studia meditabatur, poetis vehementer fa- miliaris. porro Wolfgangus Fabritius Capito, cuius probitatem nolo vellicare, est enim vir honestee et integrse existimationis, quem audio consuluisse, ne pronuntiaretur a^ersus me in contumaciam, sicut futurum certissime putaram; sed persuasit ille, ut bene perpensa causa decernerent quod res est, niliii of-5 .fendiculi, nihil haereseos, nihil impietatis eo libello Capnionis quem impugnas- sem, cui titulus 'Speculum Oculare', insertum, coniuncta consultationi declara- tione, quam ille eodera libello connexuit: sic elusus sum lupus hians: facile fuisset mederi contumaciae, negassem licere, ut fides Christiana sumeret detri- mentum mei causa; etenim ego sic egi semper, ac si eo libello salvo, quem lo tamen vix pauci adhuc norunt, interitura esset universa religio Christi: oportet

§,57. nimirum, ut publicam utilitatem privato odio praetexamus. Verum de Capitone scias, quod nebulo cautissimus sic rem attemperat, quod eum et humanitatis periti iuxtaque sophistices antesignani patienter ferant, summus tamen Pontifex, quo minus forte cum ceeteris latret, ei ofFam obiecit, imo autoramento in suas 15 partes conduxit, nam Praeposituram donavit sancti Thomae Argeutinensis eccle- siae; magis itaque mutus erit quam piscis, subducet se ex eruditorum causa et fortissimum hostem illis aget, siquidem *ibi fas, ubi maxima merces'.

§.68. LEvs. Novi hominem, Capitosior est quem equidem infeliciter captavi:

nam pro molii laude quam ipsi affmxi, constantissime ingessit mihi mea cri-20 mina. Viderint Rhomani, ne stet pro parte Christi, et non pro nostris con- iecturis.

HOCHSTRATVS. Curatur sedulo, si fallit, prsepositus erit lacobus Abel, unus omnium ad venanda sacerdotia peritissimus, non Capito earura rerura rudis, neque hic facile possessionera consequetur, cura ille ei pridera negotiura fecerit, affe-^s ctando viam, ad subvertendum ius huius: quia de animo eius nescitur, de Prae-

§.69. positura dubitet operae pretium et. Sed Eccius semel emersit et confirmatus est in captato sacerdotio, de cuius pro Rhoraanis studio, ardore pu^nandi, et furore quis nescit? Quid igitur in eo desiderabis, quando adiunctissimam habet sociam pervicaciam, quae eura cum Luthero comraisit, et spem victoriae osten-30 dit, impulitque ut Rhomam iret adiecturus pondus pontificii calculi suis asser- tiunculis, quod probe adiecit? dii boni, quam cursitabat quoquo versum, quo- ties animose inter doctiores et optiraates clamavit, viribus utendum et immedi- cabile vulnus ense rescindendum , ne pars syncera trahatur? quasi sua factio

tequam Spirse contionator fieret, Heidelbergae bursam novam rexerat ibique a. 1492. rectoratum gessit. auctorem libelli Nosce te ipsum facit locherus, quem libel- lum loannes Carthusiensis conposuit, sed cui Gallus tetrastichon adscripsit. De concordia Pfortzhemii inter plebanum et fratres prsedicatores ac minores a lod. Gallo conciliata vide Adamum in vita Pellicani. (Vitt. theologor. Ff. 1653. 8". p. 277.) Scripta viri enumerat Schwab 1. c. p. 79. ^ Fabricius 3. ^ lup. hians] Cf. vol. II. p. 487. ad vol. I. p. J06. ^ contumatise 2.3. contumaciseque 4. ^^ Se- cundum Gerbellium (Adam. vitt. Theologor. p. 90. ) et (Herzog) Athen. Rauric. p. 11. Capito a, 1523. templo d. Thomse Argentor. prsepositus est. Ceterum hic dialogus totus ita conpositus est ut a. 1520. exeunte sive 1521. ineunte, certe ante Eeuchlini obitum (d. 30. lun. a. 1522.) scriptus videri debeat. ^'^ mut. q. pisc.] acp(ov6tBQ0s zav tx^vmv. Lucian. cccpmvoTSQog tiLx^rjs. Macar. V. 45. subducit 1.2.4. ^^ Cic. Verr. II. 3. 62,144. „semper habuit venalia fidem, ius iurandum, veritatem, officium, religionem". ^s.ae assectando? ^o q^ Luthero] in disputa- tione Lipsiensi. ^^ adiecturum edd.

HOCHBTRATVS OVANS DIALOGVS. 481

syucera sit, quae iam olim infecta est corruptissimis hominum coniecturis. quo-§.'iO. ties, obsecro, fortiter assentatus est? quoties sine fronte et nemine petente definivit Ghristi esse quod aliqui etiam cardinales Antichristi putarunt? LEvs. Verene putarunt? 5 HOCHSTRATVS. Verissinie, sed parum honorifice et utiliter pontificibus et

monachis mendicantibus putarunt: quare noster Eccius officiose fecit, quod per- suaserit edita bulla, multos articulos condemnandos Martini Lutheri, quorum plaerique pendent ab evangelio.

LVPOLDVS. Res agitur periculi plena, quae in acerbissimam tragcediam 10 desinet.

HOCHSTRATVS. Quid periculi ais?

LVPOLDvs. Aio inquam, siquidem exempla sunt lyrannidis Pontificiae con- §.6t. demnare potestate quod nulla ratione improbare queant, quod communis homi- num consensus affirmat: hinc terror anathematis et fulminis et dirarum Rho- I5manensium ridebitur; nulius amor, sed Vatinianum odium ad tam perversum patrera, qui oves non pascit sed perdit: quid enim est si perdere non est in istum modum coelum terrae miscere , ne quid pereat nostrae maiestatis? Subti- lissima ratio est deturbandi pontificem, eum usque ad in\Lidiam extollere. Rho- mani olim rerum domini fuerunt, sed provinciales nominarunt socios, sed ira- 20perii potentia fuit tum oranibus tutum praesidium; postquam vero se dorainos gesserunt et expilatores, subversi sunt, et sua raodo etiara civitate carent qui orbe tura potiebantur. Quid expectandura si regulara fidei feceris a fide alie-§.62. nara, si potestatera dederis pro arbitrio interpretandi evangelium ei quem du- bitas an legerit evangelium, imo an credat, qui scripturis apertissime ad suam 25libidinem abutitur, qui pietatem quaestum putat?

LEVS. Num feres pontificem iudicera de rebus fidei controversis , an cui- libet mulierculae permittes de dograatibus statuere?

LVPOLDVS. Nicaenum concilium symbolura dedit abunde coraplectens quai§.6fi.

necessario, credenda Ciiristianis; Evangelia vitae innocentiara et araorem rautuura

30praescribunt: quid curioso ingenio to okovTtoXvTtQay^oveLv permittis? quid ambis

tua placita facere Christi decreta? an non quaestio quaestionem seraper parit?

an nou res omnes humana sedulitate non tam explicantur quam involvuntur?

Quaelibet res a nobis dependens habet suum senium. vis Christum esse perpe-

tuura, cur eum convertis in nostras opiniones tantae varietati obnoxias? Vos fa-

35citis hac terapestate aliura Christum quara olim fuit Apostolis. ab initio mundi

non longe ad Christura usque indies niagis ac magis innotuit veritas, filius dei

in assurapto horaine docuit omnia, et mox huius spiritus quicquid saluti ac-

coramodura suggessit, cur neglectis fontibus lacunas eflbditis? quis indidit prae-

posterura istud studium condendi nova dogmata Christi decrctis in universum

40antiquatis? quotus enim quisque vestrum apostolicas literas familiariter novit?

HOCH8TRATV8. Ncgasnc concilia quaedam novasse? S.fi^.

1. LVPOLDVS. Novarunt, fateor, sed qua^ potius, si pauca exiniis, homi-

l^uim convictum inter ipsos quam religionem puram propric respiciunt. I^K- LEVS. Erostrate. Lupoldus haeresim loquitur.

I^B LVPOLDVS. Subodoro quid velis: nempe accessionem factam sacramentis, ■^■tise praestaret Apostolice quam Aristolelice essct Iractata. ""^ HOCHSTRATVS. Nisi fratcr esscs, uterer advcrsus tc meis partibus etco-j.o,..

6 Cf. vol. V. p. 335. sqq. *^ Vatidianum 1. 2. 3. '*" alionura 2. ei adieci. ^^ TcoXvng.] nt universum ad snam curam pertinere opinetur. '"' esse 4. Epp, obscvror. vibob. 31

482 HOCHiJTEATVS OVANS DlALOGVS.

gerem iit responderes per verbum Credo et Non credo, addito dilemmate Aut crede aut in ignem ibis: abstinebo tamen vim meam a te, quia es ex numero, ut dixi, fratrum, quibus solis licet hseresim impune affirmare, modo suaviter per eam blandiantur. qua de causa, quod omnibus expioratum est, parcendum censui Thomae Caietano haereticissima confirmanti in eo libello cui titulum fecit 5 •De potestate summi Pontificis', et item reverendo patri fratri Sylvestro Prierati, non solum haeretica sed etiam communem sensum fugientia defendenti; quan- quam illi fructuose errant, nimirum in rem Ordinis nostri, tu autem perniciose, ut parum deinceps propitium Pontificem simus habituri , et frugaliorem quaestum ex pietate, quem uberrimum reddit larga superstitio, si ita pergamus: quis lo autem sani capitis suo sibi iumento malum advehit? §.C6. LEvs. Ego, quantum intelligo, plus studendum favori nobis parando quam

utilitati publicae, plus ventri quam menti bonaj.

HOCHSTRATVS. Scilicct, quando ordinatam charitatem a se quisque no- strum incipere debeat, iuxta sanctiones sanctorum doctorum, hoc est per em- 1'. phasim sancti Thomae opinionem: neque iniuria, quia tunica pallio propior. Sed miror quis daemon te subito dementavit: iuvisti rae hactenus, modo videris adversari ?

LVPOLDvs. Terapus et lectio raeliorem raentem indidere et potentissima veritas, quae (videbis) multo tempore suppressa raodo caput exeret vel oranibusio nobis invitis. §.67. HOCHSTRATVS. Id nc fiat, si nerao alius, facile cavebit unus Hierony-

mus Aleander, quera Eccius ille, secundura rae Roscius, disputatorura vir fide- lissiraus

LVPOLDVS. ad evertendam fidera 25

HOCHSTRATVS. ut sumraus Pontifex raitteret ad Gerraaniam, effecit, tan- quara eximiura patronura labentis superstitionis et barbariei, qui instructus ele- gantioribus studiis eadera ipsa suis armis opinor facile fundet. Conciliavit autem Aleandro Eccium raorura similitudo, quae vinculura est firmissimum ad conglu- tinandos animos, etiamsi haec est pugnacissiraa similitudo et quae alioqui solet 3o dirimere amicos, et direraisset quidera, nisi post primara velitationem Ecciana modestia, neraini hactenus cedere solita, illi sese praesertira coram subraisisset. quod lubens fecit vir raagnanimus: nam plus styli in eo vidit; an vero plus anirai, incertura, quoniara uterque verbosior est, neque raagnopere sollicitus de §.08. iudicio, sed de raultiloquio. Prae gaudio cor salit atque trerait, dum cogito 35 tantura virum in nostra castra defecisse ab adversariis, qui quondam Lutetiae, ubi profitebatur Graecas literas, et deinde apud Leodiensera episcopura, quam- diu ille erat iniquior Pontifici Romano , ut nuper fuit iniquissimus , seraper de-

* dilemate 2. ^ R. P. F. edd. "^ fugieti defendetia. 2. fugientia defendendi. 4. 8 pernitiose 2. ^ propicium 2. " P/«m^. Amph. L 1,171. ^^ 'Ergo 2.4. ^^ Plaut. Trin. V. 2,30. Germanice ®a§ |)emb ift mir nci^er alg ber 3to(f. ^^-^ Hieron. 1. Roscius, in suo artificio ita excellens, ut nomen eius pro cuiuscumque artis ca- pite poneretur. Cf. e. gr. Cic. de orat. I. 29, 132. 27 jnstr.] Cf. vol. IL p. 16. §. 32. 2^ 'plus in amicitia valere similitudinem morum quam adfinitatem'. Nep. in At- tico. 5,3. 21 Ecciana modestia per proprios etiam libellos traducta in prover- bium abierat ad summam impudentiam significandam. cf. vol. IV. p. 522. ^^ Lute- tise] a Ludovico XII. a. 1508. 10 aureorum stipendio constituto vocatus. " Leod. episc.] Erardum de Marca, a quo Aleander a. 1514. secretarius et cancellarius factus canonicatuque et prsepositura donatus est.

H0CH8TBATVS OVANS DIALOGVS.

483

clamabat non solum adversus Rhomanos, sed etiam, o nefarium facinus, in nos monachos declamabat et Patres Fralres Reverendos Magistros Noslros, Magistros et Regulatores fidei afqiie Formalores conscienliarura.

LVPOLDVS. quihus nullam esse conscienliam vulgo autumant. HOCHSTRATVS. Verum ex tanlo hosle priesidia nobis siuit: nam instructus§.6^. plurimis literis pontificum ad syna^ogas universilalum, ad regem, ad principes Germaniae his diebus advenit, haud duhiuin, ut est impolentis irae, Lulhero per Bullam et excommuuicaiionem conculcaia insullabit conlumcliose, veleris il- lius opinionis reliquias profligabit, omnia librorum Lulherianorum exemplaria loigne aboiebit.

LVPOLDVS. lo, erit in rem Impressorum, nova ilerum excudent, quibus hinc proraptiores invenient emptores, cum ferme cupiamus quae vetita sunt per- noscere.

LEVS. Glaudendae igitur vidontur officinae excusori^, ne in nostram per-§.7o. isniciem codices pleni iudicio multiplicentur, quibus dehemus renalam eruditio- nem, a qua nobis tanta incommoda.

HOCHSTRATVS. Nou omuino claudendae, nara Dormisecure, M;immotrecti, Capreoli et huius generis Ghrisliani autores parum mulli sunt, horum nume- rum indies augendum curabimus; quamobrem nunc operam dant Rhomanenses, •20 ut nos auloritale etiam Ccpsarea praeficiant iudices libris ubique excudendis, ita ut siue noslro suffragio nihil praelis admitlatur; hoc ingenio forle supprime- mus, immo extinguemus literas et posteritatem similem nobis reddemus, siqui- dem ad autorum naturam lectores propemodura demutantur.

LEVS. Vereor ne equites Germani in suis arcibus, quas habent muuitis-§.7i. 25simas, faciant excudi, tuin bonas literas, tum nostrae tyrannidis criminationes; emptorem, si id fieret, sallem occullum nihil desfderabunl, et maiori tum odio nos gravabimur qui sic videraur noslra vilia magis ut lateant quam ut corri- gantur laborasse.

HOCHSTRATVS. Idcm cgo formido , nihilo tamen secius pertentandum

30est, quoniain huius consilii si non autor, certe dux erit nobiscum Hierony-

mus ille Aleander, qui raultis , ut scis, videtur in utraque lingua non oranino

pessime doctus, sibi autem uni longe omnium doctissiraus, adeo ut inter aca-

demicos Romae quoties indulgetur genio, toties solus per integra saepenumero

convivia loquatur , non soliim Laline, sed, quod paucorum est, mulla Home-

i^jrica subinde raodulatur voce sonora, gesticulanti vultu sibique irapotenter blau-

dienti, quamquam ad propositura argumentura raro qiia; profert quadrent. huic

est ab oranibus conseuliendum , huic ego quoque lampada trado , non tamen a

curriculo nisi mortuus discessurus; hunc orabo, post me in arenam ingressus

mea gesta confirmel. Subsidio mittara proximis diebus Ortvinum Graculum, §• 7-'.

4<»praeconera Theologoruni , theologum ipsum, cui nunc tantum otii non est ut

2 & P. F. Keuerendos M. N. 1.2. " Io| Hoc 2. " DormisecuraB 2.3. i. e. exemplaria libelli ^Dormi secure*, quem adhuc frustra qusesivi. Do Mammo- trecto vide h. art. Epp. O. V. tom. II. '* Capreolus, loannes, Gallus, ord. praed. t 1444. cuius Commentaria in iv libb. Sententiarum Thomoe Aquinatis indicat /lain liepertor. n. 4410. Sed fortassc Ilochstratus vult Angeli CapreoH, ord. Car- mel. libelhim Stclla nuncupatum. cf. f/ain n. 4407. ^^ denutant". 1. ^^ arcibus] Ebemburgum et Steckelbergam vult, ubi Schoefferianis litteris impressi libelii pro- diise ferebantnr. Cf. ludic. bibliogr. Hutt. n. xxiiii. " lamp. tr.] i. e. partes meas Aleandro relinquam. cf. Lucr. de R. N. II, 79. Pers. sat, VI. 61. c. intpp.

31*

484 HOCHSTRATVS OVANS DIALOGVS.

adsit, nam ei accumbendura sine intervallo tenerae uxorculae, ferenti denuo ute- J.73, rum mox parturitioni maturum. Adhaerebit individuus sodalis Eccius noster, quem quidam Lipsiensis sophista nominavit ob animi robur Keccium, qui ab urbe reversus modo in Misnia suos triumphos ebuccinat, cuius modestia, for- 1 tissimeLee, quantum momenti attuierit ad prohibendam veritatem nemo nescit. 5 Quid vultum ducis?

LEVS. Quod modestiam Eccii toties crepas, qui confidentia, audacia, te- meritate Leum et Erostratum si non superat, certe feliciter sequat; 'impuden- tiam Eccii' dicendum puto.

HOCHSTRATVS. Nou repugno , sed eadem est modestia, siquidem in scho- lo lis est summa modestia nullum tenere raodum, qua dote abundet Eccius secun- dum Erostratum, idque beaeficio deae Pervicaciae, quae, relicto fratre suo Marte, nostro se agmini comraiscuit, praecipue mihi et pugnacissimo Eccio, cuius be- neficio ille evasit disputatione Pannonica, Italica et Saxonica superior. §.74. LVPOLDVS. Supcrior, ais, qui fuit Italiae ludibrio, Pannonibus fastiditus, 15

e gradu depulsus Saxonibus?

HOCHSTRATvs. Hebetcs habes aures, qui me nihildum intelligis: etenim revera superior fuit Eccius contentione, clamore, impudentia; adeo illi atque mihi vincendi spem exacuit Pervicacia nostra , • qua fervidus aliud atque aliud §. 75. certamen continuo deposcit. Et quaravis mea gloria victo Capnione satis floreat, 20 tamen eum me postea in expugnando Hutteno profiteor, ut non ita mihi mul- tum sit ex huius victoriae laude repetendum.

LVPOLDVS. Quid, obsecro, corameruit?

HOCHSTRATVS. Ut in eum pessiraa exempla edantur.

LVPOLDVS. Quam ob rera? 25

HOCHSTRATVS. Quaeris? In pontificera et, quod raagis doleo, in me scri- psit odiosissime, nihil veritus utriusque raaiestatera raultis arabos crirainibus pa- lara orbi reos agit; defendit ab Herraanno coraite Nuenario Erostratum iamiam §.76. imminentem. et pridera egresso Lovaniura factus obviam, equo insidens, co- mitatus duobus ministris sic rae terruit, ut parura abesset quin conciderem 30 raetu. 'Erostrate' inquit ore et vultu truci et voce aspera , 'nunc poenara lues. nunc periisti, flagitiura!' adraota interira nianu gladio quo accinctus erat, ceu iaraiara percussurus, me vero exanimato et nescio quid parante deprecari et forte fugara meditante, neque enira spera vidi salutis, subdit iterura 'Persiste, furcifer, non reddara ego quod corameritus es: raeus enira ensis non debet35 irabui tara vili sanguine; sed scias multorum gladios iamiara intentos in iugu- lum tuura. periisti, certum est.* et his dictis discessit, me raulta excusante et §.77. orante. Irapune factura esse tantum facinus? nequaquam: raalo vita carere quam vivere inultus. quin ei mox dicara scribam collectis centum articulis ex illius dialogis, et recusantem se ad diera sistere diris devovebo, autoritate Christi, et40 confodiara telo excoraraunicationis.

LVPOLDVS. Profecto, ut nunc sunt raores, istis telis non vulnerantur, sed irritantur, et vires triplices recipiunt adversarii ab ipsis petiti, quemadmo- dum Diomedes post Pandari spicula in se contorta triplici robore donatus est.

* uxorculse] loannis Pfefferkorn, de quo adulterio non uno loco in Epp. O. V. 3 Lipfenfis 3. Keccium] ^eif. ■* modestia] Cf. supra §§. 36. 67. ^ monumeti 3' 7 Quod] Quid 2. Qd 1. audatia 1. ^ foeliciter 3. *^ Pannon. etc.] Vindobo- nensi, Bononiensi, Lipsiensi. Cf. Ecc. dedol. ^s Hermano 2. ^* afperfa 1.3. 37 perifti 1.2.3. ^4 Hiad. V. 170. sqq.

HOCHSTRATVS OVANS DIALOQYS, 485

ita hac lempestate qiios obtiiso fulmine vos loves furfuracii petitis, non tam conficitis quam lacessitis ad pugnam.

HOCHSTRATVS. Odiosus cs uimium : quo autore audes meis decretis relu- §. 78. ctari? nescis quod etiam in publicis scholis, ubi ex professo pugnatur, neque 5 Magistri Nostri contra aequales habeant repugnandi facultatem? Invertis ordinem hierarchicum : nos sumus lux mundi, vos tenebrae.

LVPOLDVS. Lucem funditis sic ut frigidi carbones. HOCHSTRATVS. Opcrtus igitur peccatis es totus, qui me doces, Magistrum Nostrum, adde et Inquisitorem haereticorum. Si Coloniam ventum fuerit, senties 10 quam grave mihi bilem movisse.

LEVS. Omissis lurgiis, Erostrate clarissime, de instituendo Triumpho pergas.

HOCHSTRATVS. Benc mones: Breve apostolicum adnectam sententiae, qua§.79. me expetente Pontifex narrat Franciscum de Sickingen Ordini Praedicatorio in- isdixisse bellum, gravissimaque bella intulisse; quod non est, sed multa intermi- natus est, nisi pacem ageremus, et indicia interim multa passim data, quam non cedam malis, sed contra audentior eam: longe a me est veterum Monachorum et Christianorum ignavia, qui maluerunt pati quam facere iniuriam. Praeterea §. 80. submittam Fratres qui pro concione Ovantes in consortium gaudiorum popuJum 20invitent, qui novem dies supplicationum mihi victori impetrent, ut olim Caesari sunt decreti Gallis subactis, qui excantent meas virtutes, qui clament magno boatu a me victum haereticum pestilentissimum Reuclihnum, etiamsi scntentia mea personam haereseos non notet, adeoque ne rem quidem: reiecil enim li- bellum ceu scandalosum, offensivum piarum aurium, ac non parum ipsis ludaeis ^5 favorabilem , et, quod pene excidit, Germanice testabor in sententia haberi quod libellus sit ludaicus, id verbi enim singularem habet invidiam.

LEVS. Feret hoc aequo animo Franciscus de Sickingen? §.8i.

HOCHSTRATVS. Ut fcrat, nihil ad me, etiamsi persequetur nostram fa- ctionem, etiamsi implicabuntur cives Colonienses eodem periculo: cuiquc enim Wantiquior sit gloria sua quam publica salus; et existimas tu me comnioveri dis- crimine Fraterculorum et unius civitatulae? Illuxit modo, Lee audacissime; reli- qua Triumphi ne adornem, tempus prohibet. convocanda est tota Barbaries et Superstitio et huius comes Hypocrisis; deinde fidissimis auxiliis honor haben dus videtur Arrogantiae, Invidiae, Sycophantiae , Calumniaj, Impudentia?, Perfidiae, 35Largitioni pravae, quibus confisus tantam rem sedulo confeci: hodie Coloniam Ovans ingrediar; lempus erit quando magna nec opinata gloria Erostratum ela- tum videbis.

LVPOLDVS. Utinam olim elatus fuisses, et nunc otio frueremur. §.8'2.

HOCHSTRATVS. Ad Triumphum , Eduarde Lee, convocaberis. interim valc. ^" LEVS. Et tu, Erostrate optime, in perniciem et malum bonis omnibus.

LVPOLDVS. Hui! caudam trahil. LEYS. Erostrate I

»

' lovem pistorem {Ovid. Fast. VI. 350. 394.) novi, furfuraccum non novi: lo- ves h. 1. nominantur praedicatores quasi plebecula divi, furfuracei a saccis suis panariis, ut alias ssepins a caseis casearii. nos 3. * quam 2. ^ Cf. evang. sec. loann. VIII. 12. et passim. ® hseretic. 1. 2. 3. " adnectii 2. aduectQ 3. aduectum 1. 4. '** 'Tu ne cede malis, sed contra audentior ito' Verg. Acn. VI. 95. 20 Cf. Suet. lul. 24. i. f. Ccbs. B. O. IL 35. IV. 38. " personam h. non n.] sed librum tantom, i. e. Hpeculum oculare, ut Parisienses notarant. *^ exciditj accidit /.

486

HOCHSTRATVS OVANS DIALOGVS.

HOCHSTRATVS. Canis est Anglus, si nescis. quin abimus. LVPOLDVS. I prae, sequar.

§.83. Sed heus tu, Hogostrate, vereor nimium ne Triumphum ante victoriam

adornes.

HOCHSTRATVS. Quid hic mihi terrorem novum prsedicas , vel quodnam 5 raonstrum alis? num nova paranda victoria? nondum prostratus Reuchlinus?

LVPOLDVS. Haud quaquam, Hogostrate.

HOCHSTRATVS. Quid obstat autem?

LVPOLDVS. Has huc usque literas nolui ostendere tibi, quibus ad me perscriptum a diffinitiva sententia provocasse Reuchlinum ad summum Pontificem 10 et sedem Apostolicam, causaraque quara tot annis egisti tam beHe, aliis duobus commissam, solenne interpositum ad haec interdictum, ne tu quicquam per li- teras innoves, raulto minus ne triuraphes. cave igilur, Hogostrate, ne gaudium tuum praeproperum in luctum extremum vertatur.

HOCHSTRATVS. Inania sunt hgec; tu vale et abi, ne laetitiam meara sub- 15 ito aliquo moerore interturbes.

IN LEONEM X.

SIMONIS SVCCESSOREM

MOMVS.

Cui fidas causae post hac, vilissima fratrum 20

F§x ubi corrupta cuncta Leone potest? Ecce modo oppressa Capnion daranatur aperte 4 lusticia. heu, fidei sic, Leo, pascis oves? Hoc quis sperasset, cura Roraae calculus omnis

Candidus et fcelix pro Capnione fuit, 25

Cura sua iurati pariter suffragia patres 8 Octo bisque decera continuata dabant, Summissaque ferox crista adversarius ipse

Semianimis trepida solvit ab urbe fuga? A faraa atque orani penitifs deiectus honore 30

12 In Claustrura rediens, corde stupente, suuui Tunc puduit daranare Reum, Speculumque per urbem

Concessum excudi tunc Oculare fuit; Tunc et Spirensis sententia praesulis aequa 16 ^lnque vicem Hochstrati lis reprobata fuit. ^5

At postquam haec hominura, Leo, raendicabula iam vis

Pro te, pro vitiis ipse latrare tuis, Orania versa, nefas nunc fas, iniuria ius est, 20 Integer atque insons cogitur esse nocens.

* HOCHSTRATVS. omis. 1.3. ^ Hic tinit dialogus addito verbo pinis. in 1.3.4. nisi quod in 1. sequuntur 7 versus errata et in 3. epilogus Velami Alani paullo post repetendus. Sequentem §. 81. cum carmine adiecto non nisi 2. habet. Quse sequuntur omnia omisit 4. ^ ne Tr.] cf. voL II. p. 318. v. 16. ^ praedica? uel 2. ^^ preuocaffe 2. * ^"^ Haec carmina (in leonem et ad lectorem)

non nisi in 2. extant. ^* revm, 2. ut oculis quasi revchlinvm adpareret.

HOCHSTRATVS OVANS DIALOGVS.

Octo et viginti nunc sacraraenta Leoni

Patrum pro nullo pondere spreta tibi; Pontifici Spirae nec parcitur, inclytus ille 24 Sit quaravis genere, et relligionis honor: Scilicet ut vulgus Bernensi obnoxius igni

Quosque sua rabie saevitiaque premat, Nec posthac tutum sit voce capessere Christura,

Seu fidei ingenue de ratione loqui; Ut pereant iterum lingua^ paulo ante renatae,

Nec merces studiis a?qua sit ulla bonis, Et perdat reducem mcerens ecclesise solera 32 Denuo, et aeterno nox tegat astra situ, Et veri omnino restincta luce ferantur Orania cum caeco caeca Leone suo, Et tantum Hochstratos cruce dignos saecula nostra 36 Et Pepericornos , perdita monstra, gemant, Inque tuo Ortwinos genitos, Daventria, raonte A Monachis quos, scis, alba cuculla tegit: Condemnas prave (videt id Leo Talpa) libellum 40 Hoc facto furiis gratificando tuis,

Quarum opera adversus doctos utare, piosque,

Quorum libertas est odiosa tibi. Haccine tu Christi vis fronte Vicarius esse, 44 Haccine successor consimilisque Pctri? Hoc, precor, est aniniam coraraisso irapendere ovili? Hoc, rogo, Pastorera est an raagis esse Lupum? Pascere non hoc est, hoc est depascere Christi, 48 Sic vexare, Leo Relligiose, gregem. Sed taceant omnes, tua consuraraata potestas

Haec est ut nullo raore raodoque ruas, Nec superos metuens ullos nec Tarlara solus 52 Blandiris nimiura hic, ah Leo, tute tibi. Supprimere iniuste, summi haec est nulla potestas Pontificis, verura haec vis furiosa, Leo, est.

VIVE CAPNION.

INTERLOCVTORES AD LECTOREM.

Ambitiosa rudis dominatur gloria vulgi,

Imperat ipsa simul nobis avaritia, Pectora livor agit, Veneri procumbimus ultro; 4 Nil nostrae nisi sunt verba neglecta preces. Insuper ecce frequens buccas gula nutrit obesas,

Et procul a nostra est relligione fides. Ingeniis tandem cum desit gratia nostris, 8 Miscemus claris iurgia crebra viris.

487

^ Ortuuinos 2. Cf. Ep. O. V. II. 62. (quie ultima eat in principe alterius vo- luminis editione.) ^ Talpa] oculis captus, csecus, iudicii non sani. ceterum Leonem X. ipsis oculis laborasse constat. cf. vol. V. pag. 1G9. §. 4.

48S HOCHSTRATVS OVANS DIALOGVS.

Cdsiern iiec retulisse opus est, diverbia cernis,

Vita quibus nostra est effigiata levis. Haec lege, comperies, Christo, nos, chare, ministros 12 Contempto, lector, Veiovis esse. Vale.

NOVARVM RERVM STVDIOSIS. 5

Velamus Alanus S. D.

Nova quae nunc sunt, ut omnium interest ea maxime nota esse, lubens ex- ponam. Venit his diebus Hieronymus Aleander, vir sua opinione longe maxi- mus, non solum propter linguas, quas eximie callet, Si quidem hebraea illi vernacula est, grseca a puero illi coaluit, latine autem didicit, diutina professione, 10 sed etiam admirabilis sibi videtur ob antiquitatem generis, Nam ludaeus natus est, quae gens immodice gloriatur de Abraham, vetustissimo se originem ducere, An autem baptlsatus sit, nescitur, Certum est eum non esse phariseum, quia non credit resurrectionem mortuorum, quoniam vivit perinde atque cum corpore sit totus semel periturus, adeo nullum a se pravum affectum abstinet, usque I5 ad insaniam iracundus est, quavis occasione furens , impotentis arrogantiae, ava- ritise inexplebilis , nephandae libidinis et immodicae summum gloriae mancipium, quamquam mollior est quam qui possit elaborato stylo parare gloriam, et peior, quam qui vel conetur in argumento honesto. At illi, ne nescias, cessit foeli- cissime simulata defectio ad Christianos. Nactus enim hic est ansam adopta- 20 tam illustrandi Mosi sui et obscurandi Chrisli gloriam, quai hoc seculo cepit reflorescere, flaccescente superstitione et pestiferis hominum traditiunculis. Ita- que instructus literis pontificiis nuper venit perditurus, quantum potest, optima quaeque. Id vos candidi lectores scire volui. Valete.

Haec affixa fuerunt Coloniae, Dominica post 25

omnium sanctorum, m. d. xx.

21 Veiovis] vult Plutonis s. Zabuli, falsi dei.

^ Hic epilogus non nisi in 3. legitur, superiori §. 82. post v. finis subiectus. *^ Dom. post. omn. s.] i. e. die 4. Nov.

TRACTATVLVS QVIDAM SOLENNIS

de Arte & Modo inquirendi quofcunq^ Hsereti-

cos, fecundum confuetudinem Romanse

Curise, omibus Fidelib^, praefertim liae*

reticae prauitatis Inquifitoribus

fcitu vtiliffimo, copofit^ a q^

dam Legali Magiftro

Noftro Fratre Or*

dinis Praedica

toru di-

cto.

Caue Lector, ne tibi os nimio rifu fathifcat.

Hunc libellum ex Epistolarum O. V. auctorum officina emissum, quarum con- parem saturam adpellare licet, ut fere ipsi Croto, quod aliis quoque visum est, maxime cum propter argumentorum scite detorquendorum stilique cavillabundi artem lepidissimis salibus conditam, tum propter ea quae de Reuchlini causa praedicatoribusque proferuntur epistolse Wendelini Pannitonsoris (Epp. O. V. I. 47.) fere similia, adscribendum suspiceris (quod tamen ne festinantius adfirmes tibi caveas), ad exemplum (1.) octo quadratorum foliorura, quorum ultima pagina va- cat, nullo verbo omisso repetivimus. Quo anno locoque prodierit, neque in ipso libro indicatum est, neque ego dixerim, nisi quod antiquius esse videatur quam aliud exemplum (2.), quo Schelhornius usus esse videtur (Amoenitt. literariarum tom. IX. p. 771.. .777.) ut ex eo novissimam regulam exhiberet, cui sic praefatus est:

„Tandem quaedam ad oblectandos meos lectores addere iuvat e ludicro et ob- „scurorum virorum stylo scripto, Annoque J519. in 4. edito libello hunc titulum ,,gerente: Modus inquirendi hcBveticos ad nswn Romancs curice lectu dignissimus, duo- j^decim regulis conclusus. Ut ex ungue agnosci leo possit, integram duodecimam ,,regulam, in qua tam de haereticis, quam ipsorum libris comburendis disseritur, ,,cum corollario et qusestione brocardica ei annexa, apponere haud piget".

Tum post hunc libelli finem 'Valete bene, in veritate, quam qureritis et di- ligitis Amen, 1519.' adiecit quse sequuntur:

„Hsec licet ironice scripta esse facile pateat, haud tamen multum ab eius „ sseculi moribus abludere omnes rerum illo tempore gestarum gnari agnoscent. „Istum vero libellum recusum postmodum Ambergse Anno 1611. in 8. dedit per- ,,sonatus loachimus Ursinus in Hispanicoi Inquisitionis et carnifidnd' secretioribus, ,,ubi, prseter illius originem, processus tyrannicus in fidelium religionis refor- ,,mat8e confessorum comprehensione , bonorum sequestratione , audientiis varii ,,generis, testium publicatione et confusione, artibus inquirendi aliis, etiam jjSecretioribus, captivorum victu, et reliquis vitae subsidiis, carcerum visitatione, ,,sententiarum denique publicatione et interpretatione describitur: exemplis illu- „striorum tum Martyrum, tum articulorum et regularum inquisitoriarum in fine „adiectis, et prsefatione de lesuitis, inquisitionem Hispanicam in Germaniam et ,,Bohemiam vicinam introducere molientibus prsemissa. Qui liber Philippo Lim- ,,borchio, cum suam Inquisitionis historiam concinnaret, praesto non fuit".

REVERENDISSIMIS IN CHRISTO PATRI-

bus, Sylueftro Prierati, Sacrse Theologiae Magiftro ce- (Ai»>)

leberrimo, facriqj Apoftolici Pallatii Magiftro Sacriqj

ordinis Praedicatorii Profeffori, & per Italiam hseretic^

5 prauitatis, & lacobo Hogoftrat, eiufdem Sacraj Theolo-

giae Magiftro CeleberrTo, eiufqa Sacri Ordinis Profeffo- ri & p Germania eiufde haereticaB prauitatis Inquifitori- bus, Patribus fuis multum metuendis, Frater dictus la- tine, XsKToa graece, eiufde Ordinis & Facultatis humi-

10 lis Profeffor Salutem.

Quoniam nunc nostro tempore, quo refrigescit charitas multorum, Reve- rendissimi Patres, et abundat iniquitas, multa pullulant haeretic^ pravitatis se- minaria, Qu^ Hcet Eximia Vestra Paternitas magno favore satagunt et zelant extirpare, ne zizania cum tritico simul crescat, lamen mundus est ita malus,

15 quod vos in sancto opere isto contemnunt, atque quasi irrident, et dicunt, In- quisitores haereticae pravitatis nec scienliam, nec modum nosse inquirendi, quod est abominabile audiri. Ideo ego accensus zelo veritatis, coactus sum scribere artem et modum inquirendi. Non quod volo vos docere, cum sciatis omnia melius quam ego , sed ut videant illi indocti Asini, quam multo meliora pos-

•20 sint Magistri noslri alii, Praesertim vos duo Luminaria magna in Ordine noslro, cum videant me humilem et minimum inter Sacrae Theologiae Professores, hanc artem tam bene nosse, ut etiam eam describere potuerim. Quia secundum Ari- stotelem signum scientis est posse docere. Ideo hanc arlem a me compilatam, vestris pedibus ofTero, et rogo, si quo loco erravi, emendetis, et in omncm

'Sterram per impressuram mittatis, ut videant et sciant, quoniam sunt apud nos multi, qui possunt mirabilia scribere, sed causa humilitatis volunt potius la- lere. Bene valete optimi Patres, et me commendatum habeatis.

INCIPIT TRACTATVS QVIDAM Aij

solennis, de arte et modo inquirendi et damnandi Iljereticos, secundum consue- «wtudinem Romanae Curiae, comportatus per quendam eximium Sacrf Theologiie dictum Professorem. C Quoniam omne multiplex indistinctum necessario parit confusionem, et erroris mater est aequivocatio semper, Idcirco ut islam Artem distinctius et subtilius et facilius possim enucleare, volo ipsam per Regulas

'-• Quid hoc Xsntog sibi velit, non video, nisi forte vocabulura dilectjts hic Magister noster ex di ct Grajco lectos compositum esse significat, ut e. gr. lo. de lanua in Catholico 'Lentos grece plenas vel plenitado latine. £t hinc compo- nnntnr desinentia in lentus: ut vinolentns, somnolentus. Est enim regnla Omnia nomina composita apud latinos in lentus desinentia sunt composita ex proceden- tibus dictionibus, et lentos grece, ut somnolentus a somno et lentos greco' etc. » Exi. Veft. Pat. 1. » defcribrre 1. Arist.j Peripatet. 1. 7.

492 TRACTATVLVS QVIDAM SOLENNIS DE ARTE ET MODO INQVIEENDI

quasdam determinare faciles et faciliter memorabiles, propter vitandum studendi laborem.

PRIMA.

C ANTE omnia invocandus est Spiritus sanctus, et orandum devote pro gratia Dei, ut Actus ille inquirendi incipiat, proficiat et perficiatur (secundums quod scribitur in Collectis quotidianis) non ex vana gloria, nec propter vanam gloriam, nec propter pecuniam, sed ex amore Dei et zelo veritatis, propter gloriam Dei, maxime autem propter honorem sanctge Sedis Apostolicje et pacem ecclesiae Catliolicae , ad supprimendos errores, et ad sedanda scandala, et turba- tiones fidelium Christi cavendas. lo

SECVNDA.

C ISTA intentione bona formata, quam impossibiie est non placere Deo, cum sit sanctissima et syncerissima , etiam merito condigni meritoria ieternae vitai oportet firmiter credere, et tanquam certissimum ac primum huius arlis principium praesupponere, de quo nullatenus liceat dubitare, Quod Papam er-i5 rare est impossibile, sed quicquid dixerit, voluerit, fecerit, hoc tanquam vo- cem et factum Petri, seu potius ipsius Christi met oportet acceptare. C Quod si quis vellet in hoc dubitare, aut rationem quaerere, Ille iam de facto non inquisitor esset, sed inquirendus tanquam certissime haereticus, quia dubitare et non credere pro eodem accipiuntur, secundum Aristotelem .iii. phisicorum, 20 Quod parum distat &c. ut notum est. Et quia sicut ianua in cardine volvitur, ita tota ista ars in hac secunda regula iacet, sicut rusticus in sole, Ideo ne- Aij^cessum et bonum puto (licet extraordinarie) || ipsam inoppugnabiliter fortilicare. Et primo sic. Nisi esset vera et certa ista regula, nullus posset inquiri aut iudicari, aut condemnari in sancta Romana ecclesia, quod est absurdissimum, 25 consequentia nota. Sed antecedens probatur duabus rationibus invictissimis. Primo , quia Papa est lex animata et viva in terris (Nam in hoc bene licet con- formari Principem ecclesiae huic seculo, in quo princeps est imperator lex viva, nec obstat quod Imperator in temporalibus , et Papa in spiritualibus praeest, quia sunt invicem figura et figuratum) sed ablata aut dubitata lege, 30 iam nihil certum posset secundum eam iudicari aut fieri, ideo oportet esse cer- tissimum, Papam non errare. Secunda ratio est, quia Haerelici solent se per sacram scripturam defendere , sed illa est lex mortua, et litera occidens, et po- test in multas falsas sententias trahi. Sicut patet in multis Magistris nostris, praesertim Hugone nostri Ordinis Cardinale, et sic haereticus fieret anguilla. Con-35 firmatur ista ratio, Quia hinc luristae recte dicunt, quod Papa sit ecclesia, iuxta illud Matthei .xv. Si te non audierit, dic ecclesi^ , id est Prffilato. Si eccle- siam, id est Praelatum non audierit, sit tibi sicut ethnicus et publicanus. Modo Papa est praelatus praelatorum, et per consequens Ecclesia ecclesiarura, tenet consequentia ab eodem ad idem, per diffinitionem univocorum. C Secundo pro- 40 batur ista regula irrefragabiliter. Quod si Papa posset errare, tunc etiam Ec- clesia posset errare, cum sit primum et sumraum ecclesiae membrum. Si au- tem ecclesia posset errare, tunc etiam Christus posset errare, cum sit una caro et unum corpus cum ecclesia, luxta Paulum , Erunt duo in carne una. Si au- tem Christus posset errare, etiam Deus posset errare, quod est impossibile, 45 cum Christus sit deus. Et sic patet regula verissima.

Sed hic sunt aliqua argumenta videnda.

C Primum dicunt, quod Ecclesia non possit significare Praelatum ex natura

QVOSCVNQVE H.ERETICOS SECVNDVM CONSVETVDINEM ROM. CVRI^. 493

vocabuli, Quia 'ecclesia' graeca dictio est, et significat idem quod convocatio vei congregatio, sed Pra3||latus non est congregatio. Respondetur, Hoc est Aiij unum grammaticum argumentum et multum suspectum et hoc duobus modis. Primo quia ex gr^ca grammatica arguitur. Sed Greci sunt haeretici et scisma- 5 tici , ideo non est eis credendum in suam grammaticam. Secundo quod videtur synagogam ex ecclesia facere, Nam synagogam dicunt etiam significare conven- tum et congregationem. Ergo probabile est quod ecclesia non congregationem, sicut synagoga, sed Prelatum significet. €E Sed dicunt contra Si accipitur a grecis vocabulum Synagoga, cur repudiantur in vocabuio ecclesia et similibus?

loltem quod in nullo passu Novi Teslamenti ecclesia pro Praelato potest accipi, ut 'Credo ecclesiam sanctam catholicam', Item illud 'Super hanc petram aedifi- cabo ecclesiam meam'. Respondetur, Non credo Synagogam esse gr^cum no- men, quia Synagoga fuit apud Hebraeos tantum, et non apud graecos, ideo he- braicum potius nomen est. Nec nocet quod ecclesia aliquando accipitur pro

isPraelato, aliquando pro populo cuius est Praelatus, et secundum hoc oportet scripluras distincte intelligere, et magistrahter. il Secundo arguitur, Quo- modo Papa non potest errare, cum tamen S. Petrus erravit, ut in Evangelio quando Dominus eum Satanam vocavit. Respondetur, Hoc est una frasca et Brocardicum argumentum. Nam tunc lemporis nondum acceperat Spiritum san-

20ctum, licet fuisset in gratia, quia potest aliquis bene esse in gratia, non ha- bendo Spiritum sanctum, ut alias habet videri per Magislros nostros. C Si autem rcplicatur, tamen Paulus reprehendit eum post Spiritus sancti missionem. Gala .II. Respondetur, Hoc fuit veniale peccatum, et qufedam simulatio ac dispensatio piae fraudis. C Si iterum dicit, Non videtur sanctus Paulus pro

•isveniali peccato et tam levi re tantum festum fecisse, nisi fuisset periculum ani- marum ibi. Nam ipse dicit evangelii veritatem ibi fuisse omissam, hoc autem est Christum negare et infidelitate peccare. Respondetur, Sancti primitivae ec- clesiae fuerunt ferventes, ideo parva peccala tanquam maxima reprehendebant. Et quod nos hodie haereticos coraburimus et occidimus, ipsi homicidium repu-

30iassent, sed excessive locuti fuissent, cum tamen nostro tempore (si recta sit intentio) non solum sine peccato sit, || sed etiam cum magno merito fiat. SicAiij'» reddere debitum matrimonii, non sinc peccato fieri illi dixissent excessive lo- quentes cum Psal. quinquagesimo, Ecce enim in iniquilalibus conceptus sum, et in peccatis concepit me mater mea. Sed nostro tempore cum merito iieri po-

^Uest, et est opus iuslicia». C Tertio arguitur, Cur ergo sancti Patres suo tempore Haereticos per scripturas et veri)um Dei expugnaverunt, et exemplum nobis sic faciendi reiiquerunt? Respondelur, Hic alia est ratio temporis. Nam tunc ecclesia nondum fuit firmata nec fides satis roborata, ideo necessc fuit per scripturas cum eis pugnare. Nunc autem oportet de firmata fide eos exa-

^"minare. Ideo multo facilior est modus inquirendi nunc quam tunc fuit, quia illorum modus describi et in artem redigi non potuit, nisi totam scripturam aliquis intellexisset. Sed hodie periculosum est cum Ihereticis in Biblia pugnare, quia quando fecerunt Bibliam suspeclam, quod a multis vocatur liber haeretico- rum, ideo aliis libris et modis agendum esl.

46 TERTIA.

C KECESSB est summe, ut inquisitor ipse ({uoque cerlus sit, sc non |)ossc crrare in hoc actu. Nec debet inquirere, quod velit aliquid discere vel audlre,

«8 Matth. VI. 23. Marc. VIII. 33.

494 TRACTATVLVS QVIDAM SOLENNIS DE ARTE ET MODO INQVIEENDI

sed tantum docere et audiri, alioquin non esset Inquisitor, sed discipulus H^- reticorum, nec certus esset quid agere veilet cum hgereticis. Ideo oportet praeconcipere conclusionem quam inlendat. Potest autem certus fieri ex tribus. Primo ex intentione formata iuxta regulam primam. Secundo ex mente Papae inerrabili, a qua suscepit officium, et causam inquisitionis, iuxta reguiam se- 5 cundam. Tertio ex doctrina sancti Tliomse, quae sula est igne spiritus sancti examinata et purgata , et summi Philosopiiorum principis Aristotelis sententiis decorata. Nam impossibile est, quod inlentio iila erret, mullominus possibile, quod doctrina .S. Thomae erret, in qua si non esset bene fundatus Inquisitor, non esset dignus officio isto pulcherrimo et titulo gloriosissimo. Quia si so- lo (A4)|am Bibliam sciret, cito hae||reticus eum posset iiludere per multiplicilatem ex- posilionis. Ideo certam oportet, et quse est sine qiiaistionibus , sine opinio- nibus, sine distinctionibus mulliplicatis, habere Theologiam. Haec est doclrina sancti Thomse, mens Papae, et hona inlentio Inquisitoris.

QVARTA. 15

QVANDO pro tribunali sedet, tunc debet protestari, quod solum deum ante oculos habeat, Sic tamen ut aliquis spissus paries vel murus ferreus inter ocu- los et Deum sit, ne oflendantur oculi eius, iuxta illud, 'Qui scrulator est maie- statis, opprimetur a gloria', ut sic possit anima sponsi dicere, Ecce ipse stat post parietem. Hunc autem parietem intelligo, quod sit aliqua pia inlentio in20 corde Inquisitoris, quae est, ut sit solicitus, pro confusione Ordinis tollenda, et gloria exaltanda, et non intendat ab Actu desistere, donec haereticus confusibi- liter sit combustus, ut sic in domino gloriari possit, quod ecclesiam defenderit.

QVINTA REGVLA.

C siT itaque armatus armatura dei, invadat diabolicos homines cum Psalmo ^*» dicens 'Tabescere me fecit zelus meus', Et iterum 'Perfecto odio oderam illos'. Et nil noceret, si vocem aliqualiter exasperaret, sicut solent invidi facere, aut melius pro cavendo speciem invidiae, caput cum risu amariusculo (velut canes dentes nudando) fiducialiter moveret, ut sic diabolus terreretur, et haereticus ipse primo aspectu perditum esse secum putaret. Nam oportet Inquisitorem 3o secundum Apostolum in omni patientia et modestia omnia experiri, si possit animam lucrari Deo. Post hoc prolatis digitis denumeret sibi de digito in di- gitum articulos quos hsereticus iuxta mentem Papae debet acceplare, simul ali- quid terribile insonans de igne, et dicat, 'Credis hoc vel non? si credis, omnia tua revocabis; si non , combureris'. Et in fine horum verborum debet os tor-35 quere, et faciem ad circumstantes vertere, et labia porrigere , et manum utram- que sparsis digitis iactare. Non obliviscatur etiam nasum rugare, et omnino (A4*»)se disponere in facie, sicut esset terribilis Larva in Carnisprivio , in |] confu- sionem haeretici, ut circumstantes dicere possint '0 qnam male stat iste h«re- ticus, et quam solenniter et legaliter se expedit iste Inquisitor', Si autem hae-40 reticus voluerit respondere, et allegare sacram scripturam vel Doctorem san- ctum, pro hoc tene hanc regulam subtilem, immediate sequentem.

SEXTA REGVLA.

C TVNC dicendum est ei , cum levi quodam cachinno , 'Ah dilecte Domine, non hic tempus est litigandi et disputandi, sed simpliciter respondendi, an 45 credas in sanctam Ecclesiam Catholicam. Dimitte doctores doctores esse, ecclesiam

18 Proverbior. XXV. 27. '^ Cantic. IL 9. «» Psalm. CXVIII. 139. 22 Psalm. Xm. 22. 32 paui, ad Col. I. 11.

QVOSCVNQVE H^ERETICOS SECVNDVM CONSVETVDINEM KOM. CVKIJi. 495

audire necesse est, illi possunt errare, Ecclesia non potest errare, ut supra osten- sum est. Et sic fortiter est molestandus per regulam secundam, et semper ali- quis risus fiducialis intermiscendus, et facies vertenda ad circumstantes, ut ipsi corrideant Inquisitori, et irrideant haereticum, sicut Herodis familia Christum, ssic tamen ut non fiat indecens cachinnus. Nam oportet hanc rem cum maturi- tate raulta, cum gravitate summa, et suavitate in Spiritu sancto tractare. Nec leviter debet ridere Inquisitor, nisi dum haereticus scripturam sanctam allegal, nam tunc oportet haeretici intelligentiam magis ridendo despicere , quam respon- dendo solvere, ne forte trahatur Inquisitor in expositionem sacrai scripturae, ex

lOqua non possit redire sine confusione, propter astutiam haeretice pravitatis, que valde prompla est in Biblia. C Si autem ceperit hsereticus alte clamare et Doctores cum scripturis iactare, sese paratum rationem reddere suae senlen- ti*. petere doceri, et solvi suas rationes et auctoritates, Tunc oportet cum raaxima diligentia videre, ne circumstantes ista diutius audiant, ne ad miseri-

t-cordiam raoveanlur, et haereticum habere iustam causam credant, quare hic ne tumultus fiat in populo, summe necessaria est una bona cautela, quae traditur hac regula

SEPTIMA.

C SED ut inulto magis claraetur, ac turaultus aliquis vel pedum strepi-

20tus excitetur, slcut ludaii fecerunt, quando .S. Stephanura voluerunt oppriniere, ne audiretur. Nam etiara furor pro eccle||sia dei raeritorius esl, raaxime si ex B priedicta intentione procedat, simul quoque iuxta Aristotelem in Elenchis mullis qucEStionibus vexetur, ut in diversa distractus, et in diversos intentus aliquid dicat, quo capiatur, Quia oportet diabolura suis aliquando arlibus fallere, ul

25canitur in hymno Crux fidelis, Ars ut artera falleret. Nec est necesse semper in digito Dei eiicere dxmonia, sed malum malo pellere, per dispensativam evan- gelii inlerpretationem, quia Inquisitor debet sperare quod haerelicus corabure- tur, ne cum confusione cesset ab officio. C Bonum quoque esset si ista non iu- varent, quod mandaret silentium sub poena excoraraunicalionis, ut sic cura bona

30modestia Inquisitor possit omnibus aiidientibus dicere, et se resolvere, Quod non iutendat nisi salutera raiseri haeretici, et bene esset contentus, quod suos doctores allegaret, si prirao responderet an in Ecclesiam crederet, sive per fe- nestram, sive per ianuara crederet, modo in ecclesiara crederet, Quia quid pro- sunt Doctores, qui sunt pars ecclesia^, si in totara ecclesiam non credat (qua*

35 est mens Papae et intentio haereticorum Magistrorum) ut sic popuius notet, il- lum vere esse hccreticum, quia ecclesiam non vult audire, et Inquisitores esse iustos in suo proposito, quia honorem ecclesiae et fidei synceritatem tam lega- liter et zelose quierant.

OCTAVA.

10 C soLLiciTissiME provideudum est, ut Inquisitores sint de Ordine Sanctis-

sirao Pr^dicatorum , quia illi habent raagnara gratiam apud populum, et anli- quam famam, quod sint docli et Seellos, dicere volui zelosi pro ecclesia sancta, et Aposlolica sede. Ideo facilius possunt suspicionem populo facere contra hai- reticura quam alii quicunque. C Etiam ideo, quia postquam ipsi mullas et

i^imagnas pertulerunt propter zelum et scientiam suam confusiones, eo fideiius et diligentius lahorant, ut alii magis confundanlur, ut ipsi hoc modo suam igno- miniam alienae ignominise consortio solentur. luxta illud, Gaudium est miserls

* 80LLICI88IME 1. «<> Act. apost. VII. 56. 2« Cf. Luc. XI. 20. '*7 Senec, Troad. 1014. sq. „Gaudet in multos sua fata mitti, Seque non soliini plHcuisse pa^BB".

496 TRACTATVLVS QVIDAM SOLENNIS DE ARTE ET MODO INQVIRENDI.

socios habere poenarum, Et illud Petri, Scitote easdem passiones et fraternitati vestrae quae in mundo est fieri.

NONA.

B*» SOLLICITANDVM cst omuibus modis, ut ante ini||tum et post Actum islum

mittantur diversi Fratres discreti in diversas partes, maxime ad principes et se- 5 niores pi^bis, qui (sine detractionibus et mendaciis) persuadeant , hunc haereti- cum noUe audire ecclesiam Catholicam, et hanc culpam dilatent, magnificent et multiplicent, ac pertinaciam hseretici summis studiis accusent , detestentur. Etiam spuant in terram dicentes Pfuck, Pfa, Pfui, quod ista scandala permittuntur in Ecclesia regnari, in blasphemiam divinae maiestatis, et in diminutionem pote-to statis Ecclesiae et fidei catholicse, ac iniuriam sacrae Theologiae, praesertim do- ctrinae sancti Thomae, et opinionum suarum. C lurent etiam, ac manibus et pedibus loquantur, sicut sapientes solent Ecclesiast .iii. ut sic Principes provo- cent ad indignationem. Pro Inquisitoribus vero dicant, quomodo omnia legali- ter et zelose faciant, quanta modestia et charitate haereticum orent, lleant, agant, ts omniaque tentent, sed frustra. Expediret etiam multum, si in praedicationibus in ecclesiis hinc inde populus similiter irritetur, et magnis miserationibus su- per haereticum pro sancta ecclesia el favore Inquisitorum concitaretur, Ne postea murmur in populo relinqueretur, sicut saepius factum est, non fuisse iiae- reticum, sed iniuriam ei factam. C Quia hinc venit, quod ista regula neglecta^o fuit, quod usque hodie multi aperte dicunt et scribant loannem IIuB et Ilie- ronymum de Praga fuisse nec convictos nec iuste combustos, Et probant tali argumento, ut nuper a quodam haeretico audivi iu boemia, quod postquam illi sunt combusti, ignis velut iniuriae disponente Deo in neminem atrocius saevit quam in Ordinem Praedicatorum. Ex ipso enim fuerunt illi Inquisitores qui eos ?5 combusserunt, et allegavit illud Sapieri. 'Per quae quis peccat, per h^c et pu- nitur'. Nec est verisimile eos fuisse h^reticos, quia novo supplicii genere, quod haereticis nunquam, sed saepius Catholicis, Deo volente, illatum est, occisi sunt. Verum stulti sunt illi, non intelligunt quod illis facta est iusticia, quia nolue- runt audire Ecclesiam. Nostris autem Fratribus facta est iniuria, quia volue-30 runt audire et audierunt ecclesiam, ut superius accepta est, et non fuerunt ad-

Bij missi, ideo in coelo sine dubio coruscant inclyto || martyrio, Et combustores eo- rum, quia contra ecclesiam egerunt, ardebunt in inferno. De quo latius unum librum dabo, quo obslruam os loquentium iniqua, quem pro honore sanctae ecclesiae et zelo fidei iam compilo. 35

DECIMA REGVLA

EST una singularis et specialis , quam adhuc nullus tetigit, qui de hac arte scripsit, quantum ego legere potui, quam ego multo labore et experien- tia inveni, et est multum subtilis, scilicet ista, Quod quia nunc multi surgunt qui antiquiores doctores legunt, et S. Thomam contemnunt, et invenire se di- 4(i cunt, quod nos vocabulum Ecclesiae sanctae nostris opinionibus et afl*ectibus non ahter praeteximus, quam olim Pseudoprophetae nomen Domini suis mendaciis praetexuerunt, multosque prophetarum occiderunt, ac populum seduxerunt, Sic et nos sub nomine Ecclesiae dicunt nostra mendacia quaerere, et non haeretico- rum exustores, sed sanctorum Dei persecutores criminantur, nihil de ecclesia45

1 I. Petr. V.9. *3 Eccl. III.] XII. 19.? „caput suum movebit etc. «« Sap. XI. 17. 30 Ad Bernense scelus adluditur. cf. infra Regul. XII. ^4 cf. Psalm. LXII. 12,

QVOSCVNVQE II.ERETICOS SECVNDVM CONSVETVDINEM ROM. CVKI^.

497

saiicta nisi litulum nos habere et speciem, ut Apostolus ait, pietalis, virtutem eius abnegantes. Nec hoc satis, Dicunt nos vere esse Magistros Iiajreticorum, quia haeretici simus, et haereticos faciamus, Etiam vere Inqulsitores haerelicae pravitatis, quia inquiramus aut inveniamus eam, simul Inquisitores et invento-

5res hsereseon, pro Inquisitoribus veritatis nos culpantes. Et lieu insanissimi homines, hanc sententiam quasi cunctis principibus et laicis (quia incipiunt vakle docti fieri) persuaserunt , ut nos pro .seductoribus populi, homicidis fidelium Christi passim iactitent, et plane pro Antichrisli apostolis liabeant. Et dicunt se hoc colhgere ex eo fundamento, quod non sacram scripturam, nec sanclos

lopatres, sed Aristotelem et opiniones noslras soium doceamus, quibus Antichri- slus utitur, ut putant. 0 secula, 0 mores, bone Deus, quid hic dicam? etiam in sanctam Romanam ecclesiam blasphemi sunt, quae Aristotelis studium et san- ctum Thomam in suis opinionibus approbavit, et multum commendavit, ut nola sunt Urbani papae verba.

15 C Idcirco in isto non similis punctus est sicut iste, quare pro exequenda

Nona regula mittendi sunt doctissimi prudentissimi Fralres, qui sciant persua- dere hominibus, [| quod Inquisitores non solum nomen Ecclesiae , sed vere Ec-Bij*" clesiae rem ipsam quaerant, Et non esse Inquisitores haereticae pravitatis, ut eam inveniant, sed ut opprimant et perdant. Et utile est ubi non sufficiunt

20FRATRES qui sic mittanlur, quod literae scribantur in omnem terram, et per- suadeant sicut dixi. Verum quomodo persuadeant, alio tempore scribarn, iam non occurrit aliud nisi ut iurent ad omnes sanctos, et in conscientiam suam pectus devote percutiendo , se vero Ecclesiam sanctam intendere, et non nudum nomen nequitiis suis praetendere.

25 VNDECIMA REGVLA,

multum artificialis ac Magistralis.

QViCQViD fiat aut non fiat, Hoc nimis prae omnibus curandum est, ne Ilae- reticus permittalur aliquid respondere, neque examinetur in ullo puncto, nisi prius promiltat Ecclesiam sanctam sequi. Et in hoc habeatur respectus ad con-

sosuetudinem Romanaj Curiai, quae est mater et magistra ecclesiarum, etiam do- raina terrarum, luxta illud Christi, 'Gentes dominantur eorum, vos autem non sic* etc, Quia ipsa semper ita solet facere. Nam comburit aut in Tyberim pro- iicit, aut alias occidit quicunque non vult sequi sanctam Ecclesiam Dei et Apo- stolicam sedem, non attenlo quod voluit stare iudicio, aut rationem reddere.

35Non tamen in hoc est homicida et cruentus tyrannus, nisi secundum opinionem quorundam faluorum qui scripturas sanctas per caput proprium intelligendo per decisionem Romanae Curiae negligunt exponere. Oportet enim sanctam Eccle- siam autlioritative procedcre, et non cuilibet rationem sui facti reddere, quia satis est, quod ipsa habet rationes cam moventes, cum Spiritus sanctus dese-

40 rat eam. Et iuste quidem ac recte, quia si sic admittcrentnr, citius convince- renl Papam et sanctam ecclesiam errare, quam ipsi convincerentur; non propter veritatem , quam non habent, Sed propter multiloquium et astuciam suam, cui non potest ita resistere Spiritus sanctus hodie sicut fecit tempore .S. Stcpiiani. Nam alia est nunc ratio temporis, ut saipc dixi, ideo utilissimum est ut occi-

45dantur antequam audiantur. Non enim dignus est audiri qui non vult audiro, Quia oportet esse || discipulum anteqnam magistrum, ct prius audirc quaiii au- Bijj diri, Sicut Aristoteles docuit.

* II. Tira. III. 5. 19 perdunt 1, 3» Matth. XX. 25. Luc. XXII. 25. s» vnlt U Epp. obscvror. vibor. 32

498 TRACTATVLVS QVIDAM SOLENNIS DE ARTE ET MODO INQVIRENDI

DVODECIMA.

C si aulem per gratiam Dei audierit hsereticus, et ecclesiam sanctam se- qui promiserit, lunc mox imponatur ei revocatio, nec est lunc necesse ad sua dicta respondere, aut rationes solvere, ne forte cogatur Inquisitor ad sanctara scripturam venire, in qua limendum est uter succumberet, sed sufficit simpli- 5 citer dicere, 'Sancta ecclesia sic determinavit, et sedes Apostolica sic vult', et sic victus est hsereticus, et anima lucrata deo et henedicatur Deus, et laude- iur sanctus Ordo Prffidicatorum , qui tam Legales Inquisitores enutrivit. Tunc imponendum est hseretico ut suos ipse lihros comhurat, et ignem foveat, sicut Isaac ligna pro se ipso portavit, non in confusionem quidem haeretici sed ut lo Inquisitor iuxta cum gloria sedere possit, et in conspectu circumstantium hx- reticum omnihus ostendere victum, Quia iam victo dehet aliqualem compassio- nem facere, et non nimis insultare et irridere miserum, nisi uhi discretioni suae visum est. C Si autem noluerit, et omnino pertinaciter perseveravit, tunc iuxta Apostolum, Auferte malum de medio vestri (in quo Apostolus licet non 15 comhurere iussit, Lamen occidere prsecepit per dispensationem praecepti Dei) tra- datur foro seculari et comhuratur, sicut est moris atque stili Roinani, nec pro eo oretur, nec mors eius commendetur, Sed sit nomen eius maledictum, et omnia quae dixit et scripsit, et fecit. Tunc Inquisitores hahehunt intentum finem suum, scilicet magnam gloriam apud Deum et homines, et gaudere pos-20 sunt in corde suo. C Ex omnihus prsedictis sequitur unum notahile Corolla- rium. C Hoc est hoc, Quod isti quatuor fratres Praedicatores in Berna sunt inique comhusti, quia fuerunt examinati de puncto ad punctum, et sic defe- cerunt. Si autem primo fuissent interrogati (sicut dehuerunt) et solum hoc quaesiti, an crederenl in sanctam Ecclesiam, hene fuissent liherati, Quia etiam 25 sanctissimus Dominus Papa iam decreverat (non accepta pecunia, ut multi lo- quuntur) eos liherare, quia Ecclesiam sanctam confitehantur, ergo nihil contra fiiij'' Ecclesiam egerunt, quare non fuerunt || haeretici. Sed Helvecii isti Schvicerii, quia hellare tantum sciunt, artem autem inquirendi nunquam studuerunt, ideo non mirum, quod omnia perverterunt , et iniuriam eis fecerunt, et meo iudicio30 haeresim commiserunt, quod comhusserunt eos qui Ecclesiam sanctam confite- hantur. At illi Boemi loannes HuC et Ilieronymus de Praga recte et artificia- liter fuerunt examinati, quia non per sacram scripturam fuerunt convicti, Sed per determinationem Romanae Ecclesiae damnati. Quia ut supra dixi, Romana Ecclesia est regula fidei, magistra ecclesiarum, domina terrarum. Ideo quid-35 quid dixerit, articulus fidei est, non ohstante quod aliquando erravit, Nam re- gula fidei potest hene errare venialiter, sicut S. Petrus ad Gal. II. C Sed et loannes Reuchlin si permisissenl Principes inquiri de articulo fidei in Ecclesiam sauctam, non tantum lihri sui, sed ipse quoque fuisset comhustus, In quo ma- ximam gloriam Inquisitores fuissent consecuti, quod talem virum tam doctum40 comhussissent, Quia semper comhustores sunt doctiores comhustis, ut patet in Coquo et lignis quae ipse comhurit. C Nunc autem quia de articulo in arti- culum per scripturas et rationes fuit examinatus, non est mirum quod cum gloria fuit liberatus, Quia ars inquirendi non fuit cum eo servata. Est enim impossibile, quod hodie aliquis convincatur haereticus, si articuli eius examinen- 45 tur ad sacram scripturam, Sed si examinentur ad sanctam Ecclesiam, hic non

3 eis 2. 5 uter] iterum 2. ^^ I. Cor. V. 13. ^^ iussit] inserit 2. prsec.] Exod. XX. 13. 20 scilicet] sed 2. 21.22 correlarium 2. Cf. supra Regul. IX. i. f. 28 Heluetii 2, ^^ Hieronimus 2. ^^-^^ quicquid 2.

QVOSCVNQVE H^RETICOS SECVNDVM CONSVETVDINEM ROM. CVRTiE.

499

esl possibile qaod evadat. Tales siint liodie quidam iiovi Haerelici, qui ex graeca liugua (quse seniper fuit lia^relica ct schisniatica) novam et hnereticam Theolo- giam adducunt, contra sanctum Thomam , quos spero examinandos esse secun- dum practicam huius artis. Et erit per haic gloria Inquisltoris et totius Ordi- 5nis maior, quod tot et tantos combusserunt, quam fuit unquam confusio, quod ipsi sunt combusti , det Deus cum salute et cito. Amen. C In fine est una Brocardica qugestio, quae hinc inde a multis ventilalur et est ista. Quomodo sancta Ecclesia iam plus quam mille trecenlis annis optime recta est, ut nul- los occiderit aut combusserit, usque ad Goncilium Constantiense, Et nunc regi

lonon potest nisi comburendo ha^reticos, cum tamen illo lempore innumerabiics || fuerunt in Ecclesia haeretici, Nunc autem nulli exceptis forte Boemis, aut Ma-(Bi) gistris quibusdam h.-ereticorum , quos ita vocant, Maxime cum propheta Isaias .V. et .Lxviii. dicat de ecclesia Christi, *Non nocebunt neque occident in uni- verso monte sancto meo'. Bespondetur, Miror tam indoctos esse homines qui

I5ista quaerunt. satis patet, quod nihil in sancto Thoma studuerunt, dico ergo quod solutio brevis est ista, Quod tunc non fuerunt Inquisitores Iiaireticae pra- vitatis, Si enim tunc fuissent, tunc Ecclesia bene purgata fuisset ab Ilaereticis per ignis ardorem. Sicut enim veritas crescit pro tempore, et plus revelatur, sic et purgatio Ecciesiae crescit. Nam lunc temporis quando in sacra scriptura

30studebant, non fiebant lam subtilia ingenia, quia non habebanl curam de Ari- slotele, qui facit vakle subtiiia ingenia. Quare ego credo, si sanctus Hierony- mus et Auguslinus hodie viverent, aut etiam ipse Apostolus Paulus, vix evade- rent ignem, lam excelientes sunt Inquisilores in ingeniis. Quod ego inlelligo ex uno facto novissimo. Quia si potuerunt invenire quod loliannes Beuchlin es-

•J^set haereticus, quia dixit humanitatem Christi comparari posse habitu laicali et meretricio, Quomodo effugere potuisset Apostolus Paulus, qui non humanitatem Christi, sed ipsum Cliristum filium Dei dicit, non modo velatum maledicto et peccato, sed maledictum et peccatum factum ab ipso Deo met. Benc tibi, Paule, quod vixisti illo tempore, quando non erant subtilia ista ingcnia. Quarc quis-

:'Oque consyderet lemporis ralionem et subtilitatem ingeniorum, et cilo solvent omnes quaestiones.

C HANC igitur Artem a me comportatam secundum paupertalem doctrinp, et infecunditatem stili, bono et Ifto animo suscipite, quam possitis pro lionore sanctae Boman^ Ecclesiae et veritatis Curialis, ad laudem et gloriam ordinis no-

itsstri, omnes hffireticos funditus cxtirpare, et foeliciter triumj)hare. Et hoc ad introducendum consuetudinem pro sancta Bomana Curia, qua ci liceat quos volet impune occidere et damnarc, per dispcnsationem et reprobalioncm omnium le- gum Dei. Valete bcne in veritate quam qua?ritis ct diligitis. Datum Colonia) cx bursa Kneck.

FINIS.

*^ lesaias 2. *^ ergo omis. 2. ^^ consideret 2. soluet 2. '* et Zelo ve- ritatis 2. ^*^ iDtrodacendam 2. ^^ Pro Datum ... fimis. in 2. est Amen 1510.

;j2*

500

DVO DE MONACHIS CARMINA.

[Ne ad perpetuum otium haec pagina damnetur, eam duo de monachis car- mina in se suscipere decretum est ex 'Querela fidei desumpta, quse legitur in Pas- quillorum tomis [Ind. bibl. Hutt. n. 55,1.] p. 103.. .105. Valentinus Curio p. 99. [94. per err.] prsemonuit "Ad lectorem. Libuit hic subiicere Querelam de fide, pii et spiritualis cuiuspiam Parochi, ut videtur, ante hoc nostrum seculum nuper in Germania repertam, ut videas, optime Lector, etiam ante nos fuisse semper in Ecclesia aliquot pios et sanctos viros, qui cum publice nou auderent suum spi- ritum et sensum profiteri, tamen in angulis suis ... suum dolorem extillaverunt, et visitationis diem expectaverunt". Praeter interpunctionem nihil emendavi, nisi quod 'perorare' scripsi pro falso 'pro orare'.]

DE

Item qui in claustris degunt, luxta normam se non regunt, Quam patres instituerunt, Sed quae vetita sunt quaerunt, Vestes deferunt claustrales, Sed in mente non sunt tales: Namque sub religiosa Veste latet mens dolosa;

MONACHIS.

Rixas, lites et rancores Habent inter se maiores Monachi et Moniales Quam personae niundiales. Qui vult Satanaj servire, Claustrum debet introire: Mali cogunt ibi bonos, Ut cantent eorum tonos.

DE MONACHIS MENDICANTIBVS.

Item fratres mendicantes Omnes fere sunt truffantes: Parent nam quod sint devoti, Cum sint tamen nequam toti: Quicquid praedicant sermone, Raro complent actione; Metunt, ubi nusquam serunt, Semper plus quam sua quaerunt; Oves alienas tondunt, Et parrochias confundunt, Dantibus applaudunt care, Sed qui nihil possunt dare Vel replere eis manum, lilos mittunt ad Plebanum. Pulchre perorare sciunt, His qui credunt capti fiunt: Per verborum apparatum

Aures penetrant magnatum. Valde diligenter notant Ubi divites aegrotant: Ibi currunt, nec cessabunt Donec ipsos tumulabunt; Sed ad casas miserorum Nullus ire vult eorum. Puto vero quod prodesset, Si in mundo nullus esset Monachus vel Monialis, Sive secta Begynnalis: Postquam enim sic creverunt. Lex et fides perierunt, Et totius mundi status Est in malum commutatus. Utrum culpa sit eorum, Noscit conditor cunctorum.

PASQVILLVS MARRANVS EXVL,

LECTORI SALVTEM.

^ Vidifti faepiufcule lector labores noftros

quib. hactenus cotra corruptos noftri

aeui mores fudauimus. Nunc co

gnofce quid in nouos illos

Theologiftas adulato

res, aufi fuimus.

Quidue

Marforio noftro aufpice

obtinuerimus a Pontifice Ro.

verfa pagella quae funt

oftendet.

LEGE, ET PRO B A B I S.

[Exemplum i. ex quo hunc Pasquillum, quamvis priori multo inferiorem, et infice- tiorem et multo minus Latinum, tomo II II. Opp. Ilutt. a nohis edito ^ exhibuimus , 10 foliis S^. 8. l. et a. editum est, habetque inscriptionem hanc pasqvillvs | Marranus exul, Lectori Salutera et reliqua ut supra repetitum est. 2. In Pafquillorum Tom. II. (Ind. bibliogr. n.55, 1.) p. 191. ..201. Schnarregalli ep. non recepta est; quam non omi- 8it 3. Hutt. Munch. (Ind. bibl. n. 78.) tom. II. p. 449...460. ubi totum hoc (puto Vite- bergensis alicuius clertculi) mediocre opus quasi Ilutteni esset rcpetitum est. — De tractatu metrico, quem addidi, Erfurtensis alicuius Augustiniani opere, apud ipsos le- ctores iudicium esto, utrum Alveldtum an eum qui versus fecit^ miseriori ludibrio habeat.]

GONTENTA.

Epiftola Pafquilli Romani, atl Marforiiim

Romanum. Refponfio Marforij Romani, atl Paftj. Suppiicatio no minus lepitla qj neeefsaria,

eiuftlem Pafquilli atl S. D. N. papam. Decretum Papae fuper fupplicatione Pafq. Epiftola Publij Maironis atl Alueltlianura

Francifcanum Romaniflam.

EPISTOLA PASQVILLI ROMANI AD MARFORIVM ROMANVM.

Pasquillus Marranus exul Romanus MarforioRomano 5 quondam collegae suo

.S.

Satis te credo, Marfori, ex Ciro communi amico nostro intellexisse, quare dulce patriae nostrae solum relinquens, exul factus, in Hispaniam primum, deinde in varias nationes oberraverim; verum ubi non bene audieris caussas mei dis-

:ocessus, breviter repeto: quod scilicet duodenarius Cardinalium numerus minima etiam sacerdotia deglubentium in immensum excreverit crescitque in dies; et quod pro aedificio templi divi Petri totus fere Chrislianus orbis indulgentiarum mulso exhaustus est; tertio quod dulcissima illa et gratissima Pontifici triginta Cardinalium creatio, ex qua quingenta ducatorum milia conflata sunt, Francis-

iscum Urbinatem e sede ducali propulerit; et demum annatarum frequcntia, contra Turcas primum excogitata, iam vero in proprium lucrum versa me item exulem coegit, prout de singulis latius Ciro nostro exposui. Verum non minus video te severissimum huiusmodi Romanensium traditiuncularum censorem , quod vei epistola tua ad Germaniae principes nuper in Auguslensi conventu collectos edita

^"facile probat. 0 quam fidus es, Marfori, Germanicae nationis pcrsuasor. edidit in lucem et Cirus noster eiusdem gentis gravamina, opusculum scitu dignum; scd omnium quaj huc pertinent unicum scopum strenuissimus ille Febrium sa- tyricus exporrecta fronte attingit, ita ut p^ne nihil sit ab eo non salubriter taxatura. Spero subinde his nostris exhortationibus omnia in pristinum statum

2 successura. accedit quod et nupcr Carolus rex omnium potentissimus, totius

' Marra Latine et Romanice est ^arfl, ^acfe, Marranus itaque idem signifi- cat quod Germanice ^arftfjau^. nam nihil ad hoc nomen pertinere puto quod Itali Uispanique proditorem, execrabilem, bannitum, ludajum sinc conversione baptisma suscipientem, marrano vocant. ^ Marforii cum Pasquillo frequentissimo littera- rum commercio coniuncti socii nomen, a Martis foro deductum, notum est. ' Cyro 2. 3. {ut ufjiqiie y). *" duoden.] Tot scilicet Christi discipuli fuerunt. sed XIIII cardinales iam seec. VIII. fuerunt; concilium Basiliense non plus quam XXIIII esse voluit; Sixti V. constitutio numerum LXX statuit. '* deglubantium 1. '^ immo unius et triginta. ** excog.] immo, longe ante. *" epist.] Exhortatio ad princi- pes ne in decimse prsestationem consentiant, a. 1518. evulgata et a nobis repe- tita Hutt. opp. V. p. 168. sqq. cuius auctorem Fridericum Fischerum fuisse opi- nor. ** gravamina] Puto h. l. non Wimpfelingiana indicari, scd sub Ciri nomine CrO' tum Rubianum intellegi. '*•" satyricus] Huttenus.

504 PASQVILLVS MARRANVS EXVL.

huius suramae severissimus vindex, ex Hispaniis in Germaniam concesserit, cum quo et ego transfretavi. Is una cum fortissimis etiam principibus (ni fallor) has in Christiano agro pestes eradicabit omniaque subvertet aut in melius re- formabit: nam curiosus alioquin ego multa ex aulicis demulceo, compertumque habeo omnes id votis expetere, ut Christianus floreat amor catholicaque , nons Romana tantum, crescat ecclesia. Sic facile, Marfori, communi dolori nostro ac reipublicse Christianee consuletur. Verum , o coelum , o terra , quantum theo- logastri nostri, ne id fiat, resistunt, inexplebili et excaecatse eorum avaritiae metuentes. Hoc palam est omnibus, quot tragcedias moverint Tacellanae pravi- tatis inquinatores , quot tandem et Magistri nostri, eiusdem farinse professores; lo insurgunt nunc Minoristae, omnium minimi, ovili tegmine apparentes, ac ma- ximi primique triumphatores lieri cupientes: valde his condoleo, quum ipsi sibi non vocati cornua erigant: aestimo tamen non communi eorum voto Ainfeldien- sem tta ainfeldialiter, vel secundum doctorem subtiiem, quo melius capias, also einfdllig, rem attigisse, sic nec cseteros qui evangeiicis tubis mare minantur ma- 15 gnum et nescio quot execrationes : o Christe, quot ex tuis oviculis tuo precioso sanguine redemptis in hoc pelago sufFocatae sunt! quas etsi bis octuaginta du- catorum milia subdola mendicitate conllarent, non possent recuperare ; duos ga" leros vel etiam secundum fori competentiam comparare possent. His iterum ve- nenis, Marfori, succurrere volens supplicationem ad sanctissimum dominum no-20 strum Papam edidi, qui horum caput est, quantum ipsi volunt (in reliquis etiam hunc in mare magnum proiiciunt) ut dignetur sua sanctitas huic theologistarum et maxime garrulis sophistis (qui ea quae evangelii sunt, pro eorum libidine tor- quere penitusque evertere nituntur) errori mederi, quam tibi his nostris literis introclusam transmitto. hanc quo citius poteris signandam, ut moris est, prae-25 sentare velis ac desuper Pontificis sententiam petere; quam vel ex hoc uno (me iudice) facile obtinebis, quod Florentini fere omnes Gallicas iam caussas, et quidem magno concilio tractent, maxime ubi utrisque periculum imminere pro- spiciant, de sacris literis alias minimum quid cogitantes. Fac ergo diligens sis sollicitator, item et procurator, in re tam seria, et quid effeceris quantocius30 rescribe: nam Tacellani rubei ac grisei Alfeldiani eorumque pallidi suggillatores segre finem expectant. Vale. Cirum et Vadiscum, viros ut integros, sic mihi arai- cissimos, verbis raeis salvos exopta. Antverpiae penultiraa mensis lunii, Anno M.D.XX.

^ nisi de Tezelio (cf. p. 508. v. 13. ) hsec accipienda sunt, Tacellanum 'ru- beum' (cf. V. 31.) puto Longipolitanum esse, eiusque pravitatis inquinatores esse Petri Schade Mosellani adversarios, loannem Cellarium, Lipsise Hebraicarum lit- terarum professorem eiusque conlegas. De hoc iurgio ex disputatione Lip- siensi enato cf. ©eibemann ®ie 9lcformation§selt in «Sad^fen tjon 1517 !bi§ 1539. ®regb. 1846. 8", ©, 28. f. *" Mag. n.] Lovanienses et Colonienses. *^ Minoristae] Lipsienses, Alveldiani, commilitones Augustini Alveldi Franciscani, qui 'super apostolica sede' contra Lutherum 'ainfeldialiter' scripserat. Cf. Seckendorf de Lu- theranismo. 1692. fol. p. 106. sq. ^^ ^ Estimo 1. ^^ einfaltig edd. *« millia 2.3. 18.19 gai j cardinalatus. sec. f. comp.] vel si tantam pecuniam dare deberent quantam sibi competere diceret curia. 20 g^ jy^ j^^ ^^^^ 24 nitunrur) 1. ^"^ cau- sas 2. 3. ^° quantotius 1. quantocyus 2. ^^ rubeij Pungitur puto loannes Rubeus Longipolitanus Franco, Cellarii adversarius, Eckii laudator. Cf. ©eibemann supra cit. et 2ut^er§ S3rtefe ijon be SSette I. p. 336.

PASQVILLVS MARRANVS EXVL. 505

Marforius Romanus

Pasquillo Romano

classico suo salutem.

Perlegi tuas literas, iucundissimePasquille, quibus breviter multa perstringis: spiacet ergo ut breviter respondeam. Quum a condita usque urbe (quod pauci norunt) nedum eiusdem , verum et totius orbis morum censores dati simus, unde et pedibus et manibus pestifer.-e buic tyrannidi, qua iam, ut video, Cbri- stiana scatet religio, resistamus inprimis curavi. nam mox visis (ut aiunt) literis tuis supplicationem tuam cuidam Teutonico Pontificis camerario secreto extra

tomuros tradidi. Is pollicitus est (ut multi etiam ardua promitlit) sua autliori- tate eudem momento manu Pontificis subsignatam restituere. At Silvester pa- latii magister et nescio quis olim a littore legatus in medium prosiiuere. su- pervenit et ex Germanis egregius quidam dissipator (disputator dicere volui) : hunc magistri nostri Itali Orlandum, Alemani Rliolandum ob stentoream eius

15 vocem appellant. hic librum de primatu Petri , alter suarum Confutationum (vel potius confusionum) Epitomen manu portabat. hi una Lutheri caussam coram Pontifice et Cardinalibus tractarunt, ut nedum signaturae supplicationum, verum et Bullarum expeditiones aliquot diebus suspensae sint, quousque genuina in- dustria usus mox aliud remedium inveni: nam magistrum Vives, Pontificis me-

20dicum, hominem alias liberalissimum et perfacetum, adivi, quia Hispanus est, et ut operam suam ob veterem nostram familiaritatem porrigeret petii. qui mox rei favens supplicationis signaturam obtinuit ; obtinuit autem per fiat vt pe- TiTVR, quod solius, ut uosti, Pontificis est. extorsit et decretura, vel si dici possit sententiam diffinitivam, qua Pontifex sole clarius Theologos a theolecticis

25 et barbaros illos perditores (heu, praedicatores) longe a veris evangelicae veri- tatis adsertoribus discernit: quam et tibi submitto. Sic ars deluditur arte. Vi- deat nunc bonus ille pharmacopola quid malagma suum parturierit. Vale, mi Pasquille, et AfTenfeldum a tergo saluta. Romae ex monte Aventino, xxviij. lulij. Anno M.D.XX.

30 Tenor Supplicationis Pasquillianae.

Beatissime pater, ut animarum saluti, Christianae religioni ac comrauni oranium commodo rectius succurri valeat, dignetur sanctitas vestra providere, ne ii qui persuasione non minus insulsa quam falsa doctrinaj sibi noraen in- duerunt theologicoque nominc gloriari solent, diutius simplicera seducant popu- sslum, neve tara spurce ac corruple sanclissimae Theologijc raaiestatem debinc prophanare ac illi notas inurcrc audeant, cum non solura nioribus vivant per-

^ quo edd. ' cuidam] Coricio. Cf. infra Schnarregalli ep. *•> multi etiam, ard. J.3. '' Silv.] Prierias. " a littore] facetus esse voluit scriptor cum hoc pro a latere poneret. ** hunc] Eckium. '^ Enchiridium contra Lutheranos. *^ mag. V.] non novi hunc Vivetem. " Alvcldu« ediderat *Malagma optimum contra in- firmitatem duorum virorum Loniceri et Lutheri'. Cf. Appendic. ad hunc Pasq. Marr. vers. 43. sq. '" a tergo «al.] fac eum vapulare.

'* succurri (pro snccnrrere) Jit infrn resisti {pro rcsistere) omnes. [Latini ser- monis venustatem non nimis bene ipse auctor didicerat.J *' doctrin»] i. e. do- ctorum virorum '* theologico] i. e. theologorum.

506

PASQVILLYS MARRANVS EXVL.

versis, sed et omnium disciplinarum penitus sint expertes. In primis itaque ad summam aspiraturi Theologiam Grammaticam discant, ne cum artificibus manua- libus inepte ac corrupte loqui, uti faciunt, assuescant. Inde summopere ne- cesse videtur Rhetoricae amplectantur praecepta, ut divinum declamaturi verbum non tam confuse, turbide ac illepide deblacterent, sed pro suis frigidis nugis 5 et dialecticis involucris populo Christiano verba veritatis aperire discant. Deinde si lubet, quamvis necessum non sit, Logicam discant ac Dialecticen, verura sin- cere et non depravate. modus tamen ac tempus his statuatur, ne inepta capita totius vitse tempus inutilibus consumant stropliis. Super omnia vero Latini ser- monis discant venustatem, ut et veteres theologos iegendo intelligere, et pro- lo priam barbariem scribendo et ioquendo explodere valeant. His demum admini- culis Theologiae limen humiliter salutare et reverenter ingredi audeant, ne ornnes pariter cseco errantes tramite ita ignorantiae involvantur caligine, ut nullus alio plus sapere seu rectius quid intelligere valeant. Provideatur vero enixe ne dia- lectica, logica et gentilium sophistarum ineptiae cum sacris confundantur literis vel \b coelestia dei instituta ad Aristotelis humana redigantur praecepta, quoniam nul- lum consortium Cliristi et Belial. Abnegent igitur Theologiae candidati confe- stim sub initium contentiosum hoc studiorum genus, ne, uti fieri consuevit, hac rixandi consuetudine seipsos bene in cunctis sentire convincant, quum ta- men omnia ignorent, et totius vitae tempore nil aliud etiam summis laboribus20 quam nihil scire didicere. Et quoniam videmus stultos, insanos, garrulos illos tlieologastros oristica cavillatione litigandique consuetudine adeo a sacris ac bo- nis excidisse moribus, ut omnium hominum sint sceleratissimi ac facinorosis- simi, ad cuncta tam publica quam privata munia inepti, primo moralium mo- ralibus gentilium imbuantur studiis, deinde Christianoe religionis vera et pia25 amplectantur praecepta: ita enim pro superbis et contentiosis humiles, pro vo- luptuariis continentes, pro avaris liberales, pro invidis humani et demum pro viciosis viri optimi evadent. Quodsi omnino quis Dialecticam in Theologia con- fundendam esse dignum ducit, ut eo pacto haereticorum resisti valeat decipulis, Christianus vero orbis a reliquis depuratus sit erroribus, ad Boemos ille deIe-3o getur haereticos, ut vel illos ad viam veritatis convertat, vel quum id (ut cre- dere licet) minus praestare queat, saltem praesumptionis, garrulitatis et stultitiae suae poenas capite proprio luat. Proinde quum nulla alia sit caussa, cur qui falso theologicum usurpent nomen, dialectice, hoc est simulatorie et hypocri- tice vivant, aliud dicant, aliud faciant, quam quia omnem aetatem etoperamin35 verborum inanium spiritu ac dialecticis consuraant deceplionibus, illa vero ex- plosa vel saltem salubrioribus institutis refraenata ad verara vel legitiraam theo- logiam denuo redire incipient, Christi dei nostri praecepta absolutius observa- bunt, diligentius antiquorum Theologorura libros evolvent et quod in illis le- gendo reperient, operibus quoque coraplere et proxirais irapertiri nitentur. Cae-40 terura quura nisi sublata caussa elfectus rainime tolli queat, et philosophastri illi seu depravati sophistae omnium viciorura scateant illuvie, raaxiraeque ideo viciose vivant, quoniara viciose philosophentur, et quae in coelo sunt se specu-

'^ Logicen 2. 3. ** valeant sic edd. ^^ euadant. edd. in (pro cum) omnes. 28.29 confudendam 2. resisti omnes. Cf. supra. ^o Bohemos 2. Boemos 3. ^^ quum] i. e. si. ^^ cur] nimis Germanice loquitur Romanus Pasquillus. ^ refrenata 2. ^^ impertire 2. ^^ quoniam v. philosophentur etc.] Sic scripsit auctor, quoniam propriam barbariem scribendo exploc?? (cf. v. 32. p.506. et prox. v. 29.) non valere^'.

PASQVILLVS MABBANVS EXVL.

507

lari existiment, quum propter torporem et ingenii larditatem nec quae ante pe- des sunt videre queant, illis inprimis Thomaj ac Scoti adimantur codices, quod longe utilius et conducibilius quam si ludieis Thaimudici auferantur libri.

„Fiat ut petitur".

5 Decretum S. D. N. Papae

super supplicatione Pasquiili lecta et publicata per D . Epm . Sutriensewi.

Sanctitas D. N. Papae, maturo habito concilio, ad universum Cliristianum or- bem legatos viros scilicet doctissimos mittere decrevit, qui diligenli indagine

10 perquirant et examinent eos qui se theologico nomine dignos esse censeant, quos si tam verbis quam operibus legitime philosophari, Evangelicae veritati se- dulo inhaerere, Paulinae ac priscorum theologorum doctrinae operam impendere invenerint, eos praeconiis et laudibus extollant muneribusque honorent, ac ut fe- liciter quoque pergant et successoribus per manus recte vivendi et docendi nor-

I5mam tradant exhortentur; quos vero non re, sed verbis tantum inanibus digla- diari, Evangelicam autem et priscam theologiam sophistica garruiitate et cor- rupta dialectica corrumpere, moribus vero contra ac ipsi praecipiant pessime vivere, linguam denique Latinam penitus ignorare reperient, eos comminationi- bus deterreant competentibus , quo minus improbis et flagitiosis moribus cum

20crassa et supina sua ignorantia sacratissimura Iheologiae nomen deinceps inqui- nare audeant, perpetuum garrulitatis ac vanitalis su<c imponant sileutium. quodsi in pertinacia sua solita instar perfidorum ludeorum perscverare dignum duxerint, et temerario nisu monita ac mandata tam iusta ac pia negligere ausi fuerinl, post debitarum pfienarum exactionem simulatum illis et hypocriticum detrahant

25 ornamentum , ut palam liqueat sub leonina pelle minime theologum, sed plane tam diu asinum delituisse.

Flete igitur, Theologastri, nara ignorantia vestra ac perversi mores palam fient ac manifeslabuntur.

Publius Schnarregallus 30 Maironis Imperatoris, surarai Pontificis Cancellarius,

reverendo fratri

P. Augustino Alveldiano Franciscano,

regularis observantia; S. Crucis,

sacri Bibliorum canonis miseratione divina et authoritate apostolica Lectori,

35 et in suramis festivitatibus Viceguardiano,

liabitus Cardinalatus S. Hieronymi defcnsori impcrtcrrito,

et in Ca^na doraini Oratori de Synaxi,

Romanista; romanissimo,

bonam mentem ct duodecira Chiliades talcntorura hellebori

40 exoptat.

Miraberis fortassc, alveldialissirac Alveldi, cur syngrapha libi Iniperator summus pontifex non rcscripscrit, qua iam pridera S. Michaclis litcras cssc

* Hoc pontifici tribuUur.

* LECTVM ET PVBLiCATVM 8cribi dcbebot, " Iuda3orum 2. ^o Sequeniia non habet 2.

^ Maironis] an pro Marronis =3 Marani, exsecraii, deceptoris? Nam vix cre-

508 PASQVILLVS MARRANVS EXVL,

scriplas tuse farinae fraterculis persuasissimum est, quas denique pro amuleto collo suspensas contra Martinianistas non admodum efficax habuisti praesidium: desines tamen mirari, si caussam cur factum sit penitus cognoris, primum ita- que scias, post quam Imperator summus pontifex humi prostrati latriam et tra- ctatum accepisset, decretum erat tuae Alveldiahtati aureis esse scribendum li- 5 teris : nihii enim apud nostros nisi aureis cuiquam rescribitur literis. Id ubi nescio quis Coryceus ad divum Franciscum detuiisset, subito edicto cavit atque imperatori summo pontifici, tum omnibus interminatus est Cardinalibus, Archie- piscopis, Episcopis, Abbatibus, Praepositis, Archidiaconis, Decanis, Plebanis, Vi- cariis et Monasteriis, et universis et singulis Notariis, sive Rotae sive totius cur- •« rus, ne cuiquam esset integrum tibi aureis rescribere literis: aiebat enim nefas esse Franciscano, sive patri sive fratri, noviciano vel lollardo, aurum attrectare, nil obstante bulla, quam Tezellius Praedicatorum semideus nuper Romse omnibus Mendicantibus impetravit, qua in posterum licet non aurum tantum, verum etiam omne foemininum genus, sive primae sive secundae, tertiae, quartae vel quintae 15 declinationis, quoquo modo habuerit, etiam in scamno neutrius generis, attre- ctare. Quo audito Imperator summus pontifex provinciam rescribendi tuae AI- veldialitati mihi delegavit, atque plenariam potestatem tanquam Legato a latere vel etiam a capite comraisit. Ego autem quum in coelis atramentum non habe- rem, nec auro tibi rescribere fas esset, in Paradisum devolo, ubi forte fortuna 20 Enoch dormientem reperi, cui atramentum sufTuratus tandem haec tuae Alveldi- tati rescripsimus. Recordare, Alveldi, quid tibi et omnibus Romanistis accide- rit, et respice opprobrium tuum; vide quomodo sponsam Christi, ecclesiam san- ctorum, omnibus abominationibus et confusione induistis, sedem apostolicam in omnium turpitudinum efirontissimis adulationibus, plane Pythagorica transanima- 25 tione transfiguratis , perinde ut ille ex Homero Alcen merelricem, sic vos ex Christi sponsa scortum apocalypticum fecistis. Ve vobis qui in simplicissimum sacri evangelii praescriptum hominum traditiones, decreta, distinctiones, Aristo- telicas chimeras, Thomisticas cucurbitas, Scotisticas tenebras, Occisticas cistas, quadrangularis et eius massae mille alia portenta introducitis, et veluti proci 30 Penelopes et nebulones turpissimi Christianam veritatem, summi regis sponsam polluitis; ve vobis falsariis perfidis, qui divinas sacrae scripturae literas consti- tutionibus iuristarum et somniis monachorum adulteratis, facientes monstra inu- sitata ad extremas Alveldianorum insulas deportanda; ve vobis, qui nuper nescio ex quo angulo atque Belial conciliabulo mirabilem antichristianismum per exem- 35 pla reverendi fratris Dormisecure, doctoris loannis Diudormirii, domini Augu-

diderim auctorem de Parisiensi doctore Francisco de Maironis sive Maironio de Digna, loannis Scoti discipulo, actus Sorbonici institutore, cui Doctoris illumi- nati et acuti atque Magistri abstractionum appellationes honoris causa tribue- runt, cogitasse. Cf- Bulsei hist. univ. Paris. IV. p. 197.

2 Martian.] Lutherianos. '" De lano Coricio Lucilimburgensi, pontifici a libel- lis, cf. Ind. bibliogr. p. 36* y. Viri vitam vid. ap. Bselium h. v. ^^ Tezelltus 1. ** cf. Ecclesiastici XLIV. 16. ^s metempsychosi. ^e Homer.] immo, Isseo. " Vse 3. et sic infra. ^^ Dormisec.] Libellum 8 foliorum in 8'^. s. l. et a. publicatum sic inscriptum :

Oratio hsec eft funebris.

In laudem ioannis cerdonis

Qua nominauimus vade mecvm

Quia cu emeris tiic portas tecum

PASQVILLVS MARRANVS EXVL.

509

stini Queretrunckerii vulgo inculcatis, 0 domine Alveldi, respice quo pacto vestro auxilio Roinani obscuraverunt aurum in Germania, et istac ubi prius vix uni Iiomini per Alpes via patuit, inlegros Germaniae montes Romam transtule- runt, pro quibus omnibus callidissimi mercatores reliquerunt nobis quinquaginta smilia plaustra indujgentiarum , bullas, brevia, indulta, instrumenta et multa si- niilia. vide quam dispersi erant per universam Europam ad emungendos pau- perum sudores Roraanensium Curlisani, stabularii, muliones, agasones, Silve- strenses, Eccienses, Caietaniani, Capricornii atque id genus crabronum, quorum caussam tu egregie tueris. milii lamen nolim lalem patronum, si vel de lana

locaprina res ageretur. 0 nunc felicia tempora, quibus veritas Domini eluxit, etiamsi quasi ursus in catbena vinctus ringeres: sapiunt iam vobis omnibus re- nitentibus ruslici, cives, milites, comites, duces, principes et reges , agnoscunt et deprehendunt vestras imposturas et ofTutias. agnosce tuam infelicitatem in virga indignationis tu.ne; vide quam iiircliciler cum pediculis domi certaveris, et

15 quam mari malo filius tenebrarum in lucem prodieris: vivit euim veritas, tu au- tem permanebis per omnia sacula sa3culorum alveldialissimus Alveldius, et ve- stra Sedes apostolica nunc et semper ficulnea materies. Quare nisi in perpe- tuum tui oblitus es, iam agnitie veritati cede, nec in longitudine dierum in- sani; erubesce simul cum tuo evangelio ex cloaca Monachorum ascito, abiice

20frontem meretricis; et ut tibi luain dementiam Christus ignoscat, hanc cantile- nam post octo versus S. Rernardi pro Collecta vel ad ravim usque cane 'Mise- rere mei, deus, quia conculcavit me hoino, et factus sum sicut asinus et mu- lus, in quibus non est intelleclus; crravi sicut bos qui periit, et frons mere- tricis facta est mihi, quoniam iniquilates mea) supergrcssai sunt cucuilum meum,

25 et sicut onus grave gravatae sunt super me. putruerunt ct corrupta^ sunt Ro- manitales meae a facie veritatis'. Ha3c habui, mi Alveldi, quae in rem tuam visa sunt attinere. si aliquid aliud in mandatis ab Imperatore summo Pontifice ha- buero, quod tuam Alveldilatem attigerit, nihil te celabo. Sed illud pene exci- disset: miramur multa in tuis tractatibus inveniri Gra>ca , Hebraica, Noveniatica,

30 Apuleianica , Vulcanica, Kelberfartiatica, plura Romanica, multa item tua, id est Alveldica, nihil tanien Christianum: quare in posterum prudentius rem tuain age cum tuis latriis et tractatibus, atque tuum illum correctorcm maglsterculum NovenianiscuiTj et asinarium Apulei pra3mone, ne tam absurde Grajcolatina et Hebraicograeca tuis illis tractalibus immisceant. tu enim tanquam simplex fra-

35ler ex instituto ordinis tui Latina non admodum calles, taceo Graece et He- braice; unde omnia qua; tuis latriis et tractatibus intrudunt, pro te esse cre-

Cum duabus epiftolis claroru viroR

Quas nequaq} dices imperitoB vide supra p. 451. fsqq. Ibi altera cpistola (p. 453) est loannis Dormisecure Petro Tardesurgerio scripta. domini] d. edd. Ipse Alveldius h. l. Autjustini Queretrun- ckerii nomine peti videtur.

* isthac 3. * millla 3. ^ Cajetani 3. Capricorni edd. " etiam 3, catena 3. ** virga indign.] Thren. III. 1. *^ alveldianissimus 3. *'•'* Psalm. LV. 2. 2-' periit] an petiit.'' frons] lerem. III. 3. «» Alveldialitatem 3. *» Phil. Novenianus Hafsfurtensis Franco Lucubratiunculas ... contra auctorem obscuro- rum viror. Lips. 1516. et scholia ad IJuschii Lipsica edidit. '" Apuleius hic Lip- siensis quis sit, nunc ignoro: ApeVf Vulcanica] Vulcanus s. Claudus Lipsius di- cebatur Wolfg. Polich de Mellerstadt. Cf. ad P^pp. O. V. II. 70. Kclbcrf.] Ilieron. Tungersheim Ochsenfurtensis Franco Kelberfurtius frigido convitio Uiccbatur.

510 TRACTATVS METRICVS DE WIMARIENSI DISPVTATIONE P. AVGVSTINI ALVELDII.

dis, quuni omnibus modis in Martini partes abeanl. quorsum enim attinet sa- cralissimum nomen iesvs tuis Romanitatibus prascribere, quum Franciscani, Ro- manenses et Ecciani sitis, non Christiani,? Sed de his lalius paulo post. Vale interim Aiveldialiter, ex Paradiso, secundo anno postquam tu ex insano factus es stultissimus. 5

[Ad hunc Pasquillum Marranum, cum Lipsienses imprimis et Alveldium, parum quidem ingeniose et facete , exagitet, appendicem ex Kappii libro (.^(eine 9^aci^= lefe II. p. 520. sqq.) exhibemus quse sequitur.]

(Ctn S^atr)xifd)et ^tadat m Bctmen auf c^tlndiis 3U

lll^i^mar 0e|)altcne Pifputation. lo

c^us cincr coaocn Copci).

M. D. XXII.

Tractatus metricus de Winiariensi disputatione,

in laudem presertim Elatissimi ac divinissimi Fratris,

Patris Augustini Alveldii, 15

Lipsiensis magistri, Ordinisque Minorum professi sinistri

decantatus et magno labore comportatus.

Carmen Jambicum liricum monocolon, acalalecticim elc.

el Archelochium , mira suavilate compositum.

0 regina Musarum, delicatissima Alecto,

Adsis cum pulchris crinibus tuo metristae dilecto, <

Meos quandoquidem oculos ad te suppliciter flecto,

Ut describam disputationis actum 5 Nuper in conventu Wimariensi factum ,

Cum fratrum minorum ignominia peractum;

Huius, inquam, solennis disputationis

Grandisque cucullatorum contentionis,

Qui cito redacti sunt ad metum redargucionis, 10 Ubi aderat Henricus Marquardi, generalis sinister,

Et presidebat Alveldius, Lipsiensis magister,

Responditque quidam Minorum ordinis professus sinister.

Hic, inquam, Henricus Marquardus,

In quo non est anior fraternus, 15 Est purus sophista et logicus modernus,

Attamen est gloriosus in utraque milicia,

Vir strenuus de modica pericia,

Qui facit omnes actus sine tristitia.

Ilie reprehendit nuper Philippum Melanchthonem, 20 Qui si sciret, redderet ei bonam talionem,

Ut fieret notus per omnem regionem:

Appellavit ipsum passionatum grammatistam,

Parvumque socium et bl^sum ludaistam,

^ sec. a.] a. 1522. " CIop^p] Spalatini. Kappius prseuotavit ,,^n

beuen Epistolis obscurorum virorum finb i)iel bergtetd;en Oteime, obivol)! V)on anbern 3}laterien, 3U ftuben." ^^ Archelochium, «?<? A^. ^ Alecto] Furiarum una. '^ metam?

TRACTATVS METRICVS DE W1MARIKN8I DISPVTATIONE P. AVGVSTINI ALVELDII.

Imo mendacem poetam vanumque Grecistam. 25 Credo lamen, quod Philippus scit plus in theologia

Quam Marquardus de sua Scotistria

Atque de lota sua merdosa sophistria.

Dicit Philippi sludium pulverulentum,

In quo ipse non intelligit unicum elementum, 30 Dignus ut comedat rusticum pulmentum ;

Et de literis Grecis Marquardo nulla est contencio,

Quia in Scoto de illis nulla fit mentio;

Ideo dicit quod inutilis est ipsarum inventio.

Alveldius autem est egregius disputator 35 Grandisque et horrisonus clamator,

Et in Parvis logicalibus gloriosus triumphator:

0 summe deus, quam egrcgie scit clamare

Brachiaque, nasum et oculos hinc inde levare,

Et veritatem pro falsitate negare, 40 Et adducta per eum nihil faciunt ad propositum,

Sed potius intendunt in contrarium et oppositum;

Et hunc dicunt ipsum habere morem solitum.

Contra Marlinum Lutherum scripsit pulchrum commentum,

Revera aridum Malagma et inutile predlcamentum, 45 In quo ponit sue theologie fundamentum;

Disputat in eo de congruo et condigno,

Et an liberum arbitrium sit in arido ligno,

An noverca conveniat cum privigno;

Atque de Antichristi Romani monarchia,' 50 Quam probat ex arte vetita sive nicromantia,

Quia nihil de hoc reperitur in vera theologia;

In quo ostendit suum allum ingenium,

Ut videatur superare Erasmum et Frobenium,

Et ut ipse pulat Augustinum Aurelium. 55 Quod tamen Martinus non perraisit inultum,

Quia vexavit ipsum tanquam fatuum et stultiim,

Cum nihil scripseral quod esset rectum el ciiltum,

In disputatione scit allegare multas scripturas,

Quas per impossibile traliit et figuras, 00 Sed mox cum sonitu pcrituras.

Quando aliquis non credit suis allegationibus

Suisquc ineptis ct insulsis racionibus,

Imo suis criminosis probationibus ,

Rogat poni biblia ad certamcn, 65 Ut su§ ignorancie qiierat rclevamen;

Sed in ea ad suum propositiiin non invcnit unum gramen.

Extraxit cx cappa valdc novum librum,

Qucm multis ossis nondum fccit integrum,

Quod ostendit ipsum in theologia valdc pigrum. 70 Ipse scivit per orationem disputationis pcr diapentc cantarc

511

** Alveldt mpra v. 34. hah. K. ^»' Frobcnius, colcbris Basiliensis bibliopola qui Erasmum apud se receperat. ** 8. Augustinum. ^^ offis K, '" diap.] Ouintc.

512 TRACTATVS METRICVS DE WIMARIENSI DISPVTATIONE P. AVGVSTINI ALVELDII.

Et more asinorum dulciter resonare;

Sed in Iheologia solet valde frigide phiiosophare. At ne obliviscar fratris respondentis

Ob honorem domini presidentis, 75 Nam ambo non erant sane mentis,

Et antequam irent ad disputationem,

Fecerunt unam bonani compotacionem,

Ut possent audacter ad omnia reddere racionem:

Quod quidam puer astans bene notavit, 80 Qui illos 'potos asinos' vocavit,

Nec in hoc, credo, multum peccavit.

Et monaclii de respondente non bene cogitaverunt,

Quod ipsum auritum asinum in convento sede posuerunt,

Quo circumstantes ad risum commoverunl. 85 Attamen dico quod est monaclius superbus

Et in omni genere scibili valde protervus,

Sed in tlieologia vix beanitus servus;

Scit allegare multa et infmita loca,

Que non reperiuntur in biblia tota, 90 Nec in aliqua omnium scripturarum quota.

Et licet aliquando bene dixit aliqualiter,

Attamen (Marquardi iudicio) non totaliter,

Sed pocius grossiter et ruraliter;

Ideo Marquardus dixit ipsum hereticare, 95 Volens eum inter Picardos numerare ,

Ita voluit suum socium infamare;

Sed hoc fecit tantum iocose,

Imo, ut verius dicam, multum dolose,

Attamen nec valde artificiose: 100 Quia circumstantes hoc bene intellexerunt ,

Et ipsos mox suspectos liabuerunt,

Atque eorum versuciam cito odoraverunt.

Sed lii disputantes commiserunt ambitionis crimen ,

Et disputando non intraverunt rectum limeu : 105 Ideo propter suam superbiam sentient malum finem;

Quia que ab ipsis sic fiebant,

A malicia initium sumebant,

Ideo huic negocio vigiles intendebant,

Et noluerunt diu ante publicare disputationem, 110 Ne forte innotesceret per aliquam regionem,

Et ipsis vergeret in scandalum et confusionem.

Sic volebant inter se solum disputare,

Ut nemo posset eorum conclusiones negare

Aut ipsos in aliquo oppugnare. 115 Sed celaverunt disputationis acta

Suaque mirabilia dicta et facta,

Ut a viris doctis manerent intacta.

Et Alveldius in peroratione sibi disputationis conclusiones reservavit.

^^ Picardos et Bohemos promiscuo hsereticos tum appellabant.

TBACTATVS MBTBICVS DE WIMABIENSI DISPVTATIONE P. AVGVSTINI ALVELDII.

Et multa alia inutiliter boavit: 120 Et tamen parvum honorem inde portavit.

Putabat se posuisse nos in c^los,

Sed mox audivit triste melos,

Cum videret contra ipsum insurgere fortes camelos,

Quia Deus evertit ipsius intentionem, 125 Per doctorem Langium , meum commilitonem ,

Qui ipsum facile coegit ad redargutionem.

Langius cum insperato ecclesiam intraret

Seque ad disputandum pararet

Et nonnullos Erphordenses secum portaret, 130 Mox posuit ipsi gioriosum Cantate,

Ut canerent Requiem sine Laudate,

Hoc vos, reiiqui Pharisei, notate.

Quando Alveldius cum suis volebat multa dicere,

Tunc nihil poterant contra Langium proficere, 135 Quia scivit eorum deliramenta per scripturam sacram reiicere.

Et cum Langius reprobavit cucullorum abusum,

Reddidit Aiveldium totum confusum,

Quia non putabat hunc puerilem lusum,

Ego quasi acquisivi stranguriam, 140 Quando vidi monachorum ruditatem et incuriam

Ostendencium se in scienciis habere penuriam.

Et ceteri assidentes monachi Minores

Erant beani et avari caseatores

Ac apud simplices pessimi adulatores. 145 Qui etiam valde dulciter riserunt

Et inter se ridendo conversaverunt ,

Quum Alveldius dixit qu§ pro suo ordine fecerunt.

Sed erant valde simplices socii,

Quemadraodum sunt illi lusci et luridi Ochsenfurdii, 150 Istique parvi et grisei Ratzenkuvii.

Sed ut redeam unde sum digressus,

Dicam adhuc modicum, antequam sim fessus;

Postea faciam breves dictaminis recessus.

In disputatione Alveldius ciamabat usque ad c^Ium, 155 Sed in sua pharetra nullum habuit bonum telum,

Et omnibus suis dictis obduxit nigrum velum;

Atque adduxit valde frigida argumenta,

Fantasias vetularumque figmenla,

Qu(; a multis reputanlur deliramenta. 160 Sed nihil per claFuores suos promovit:

Nam qui nescivit ipsum, fatuum cognovit,

Omnesque assislentes ad risum commovit.

Dico tamen quod est homo ingeniosus,

Et contra bonos mores multum maliliosus, 165 Imo in omnibus suis dictis criminosus.

513

I

"* loannes Langius, Augustinianus, theol. dr. Erfurtensis contra Alveldiuiii disputanti Aegidio Meclilerio preesidebat. *^* Fant.J nugas.

EpP. OBSCVttOK. VIIIOU. 33

514 TRACTATVS METRICVS DE WIMARIENSI DISPVTATIONE P. AVGVSTINI ALVELDII.

Sed scit se tam amicabilem ostendere,

Quod neminem videatur offendere,

Et de sua probitate verbis et factis contendere.

Scripsit ad doctorem Langium Epistolium, 170 Quod in se habet venenum et infelix loiium,

Et in eo mirabiliter tribulavit folium.

Sed Langius ei bonam vicem

Expedivit ipsum tanquam vilem meretricem

Et sicut formosam balneatricem. 175 Vult ire disputatum ad Erphordiam,

Sed ibi nihil impetrabit per misericordiam ,

Neque inveniet in iunioribus theologis socordiam:

Erphurdenses non curant suas frastas scolasticas,

Quas appellant opiniones fantasticas; 180 Expetunt veras doctrinas theologicas.

Mihi placeret ut iret Venecias vel Vicenciam,

Ne acquireret super caput suum pestilenciam ,

Quia nullam mendaciorum habet impudenciam.

Sed Alveldius non gustabit ullam mortem, 185 Neque cum hominibus senciet communem sorteni ,

Quia inter nigram computatur angelorum cohorlem. Et iam ad finem laboris pergo,

Quia nimium Alveldii laudibus me immergo,

Quod est contra suum rostrum, quem portat in tergo. 190 Det deus Alveldio suam pacem ,

Qui cum cycada habet linguam loquacem

Et contra bonos mores multum mendacem.

Ad Augustinum Alveldianum Hexaslichon. Delicatissime Alveldi, his te metris honoravi, Teque etern§ memorie consecravi, Quia nomen tuum eleganter commendavi, Multaque tua laudabilia facta laudavi, Et tuam disputationem ad astra levavi: Nec in hoc, credo, multum peccavi.

Ad lectorem. 0 socii, nolite sic ridere, Sed discite risum continere: Mox debetis pulchriora videre: Post responsionem Langii acceptam Maioremque occasionem adeptam Dabo huic morbo sanam receptam.

* 0 lappa Cappa, tin ^lci)lit bu bt|i, Mnli tn tn0nd), lJ« tn 'tn €^iftxi tH, P^r tfi ttlfo t)0Uer at%tt lt|l, Jils mentfler falien ixi lier €^i^txi t(l.

*'''' Expedibit k, *^^ Erphurdiam k. ^"'^ frastas = frascas, frasqueSj im- portune dicta. *^^ sic.

EPISTOLARVM

OBSCVRORVM VIRORVM

a diverfls ad diverfos fcriptarum ,

& nil prseter lufum iocumque continentium,

in arrogantes fciolos,

plerumque famae bonorum Virorum obtrectatores,

& fanioris doctrinse contaminatores.

VOLVMEN TERTIVM.

AD LECTOREM.

Rifum Heraclitae eft, vafti ridere parati Arida mutarunt pectora Stoicidae.

Da mihi triftem animum, ferales obiice luclus Difpeream nifi mox omnia rifus erunl.

Exorce pulmonem.

33

516

EDITOR LECTORI S.

Antiquius tertii huius q. v. Epistolarum obscurorum virorum voluminis exem- plum quam quod prioribus, supra paginis 1...79. et 185.. .300. exhibitis, in tribus Pseudolondinensibus editionibus, et ea quse sine anni indicatione et duabus quae expresso anni 1689. numero prodierunt, sordidis omnibus sed vulgatissimis , pa- ginis 503...550. accessit, neque vidi neque ab aliis memoratum legi: omnium au- tem editionum, quotquot factas esse adhuc probari potest, mihi exempla ad ma- nus sunt. itaque persuasum habeo hoc tertium volumen ante a. 1689. operis pu- blicatum non esse, quamvis Pseudolondinensis iste editor aperte nihil praestitit nisi quod indocte et temerarie ex priori, quod forte ad manus ei fuit, exemplo novum transcribi non tam curavit quam operariis permisit: veri enim simillimum mihi videtur, in eo exemplari, ad quod Pseudolondinense repetitum est, aliquem, sive aliquos malis , manu sua epistolas sive alia dictamina (ut cum Obscuris lo- quar) adscripsisse, quae ad idem cum epistulis O. V. ludicrum scribendi genus pertinere sibi viderentur, quibus accessionibus tum primum typis expressis Pseu- dolondinensis editor tertii epistolarum O. V. voluminis nomen dedit, ceterum ea videlicet inscriptione usus, quae inde ab a. 1556. [cf. Indic. bibliogr. Epp. O. V. num. 7. sqq.] in usum venerat. Ita facile explicatu videtur qui factum sit ut his adversariis litterariis, quae peculiare alicuius auctoris opusculum dici neque- unt, ab argumento verarum epistolarum O. V., si cap. 13. ed. n. excipias, omnino alienis, et locus et honor, quibus hodie inmerito gaudent, quodam quasi iure dari potuerit. nam varia sunt haec coUectanea et insequalia interque se non co- haerentia, diversis quoque temporibus conposita, partim ex antiquioribus quod- libetis (ut 11.12.) et ex ipsis genuinis O. V. epistolis (ut 13.) transcripta aut consarcinata, partim (ut 4.) ex veterum poetarum, Ovidii Tibullique maxime, versuum partibus consuta elegiae sine sensu umbra, partim arida sunt alicuius tetrici magistri (ut 7. 10.) inficetaeque puerilis ingenii imitatoris lucubrationes, di- cendi genere ad nauseam usque fatuo inconditoque ab illo vere scholastico prio- rum voluminum dicendi genere longe diversse et, ut mihi quidem videtur, toto certe sseculo recentiores. Attamen Weislingerus (Hutten. delarv. p. 14. sqq.) ex hoc tertio volumine Huttenum inlusorem levissimum, impiissimum, infaustissi- mum fuisse demonstrare voluit; neque multo sanius Miinchii (Epp. O. V. 1827. S*'. p. 63.) iudicium est hoc: „Hinsichtlich des ... dritten Buches bleibt nicht viel zu sagen Ubrig. Sie [vult die Briefe] sind offenbar ein Erzeugniss spdterer Jahre, und wenn auch noch des sechzehnten Jahrhunderts und von Freunden und Geistesverwand- ten der Verfasser der zwei ersten Theile, so erreichen sie dennoch bei weitem nicht dieselbefnj , weder in Erfindung des Witzes, noch in Ton und Baltung^'. Sed et ipse Pseudolondinensis exemplaris editor quid sibi voluerint genuinarum partium auctores parum odoratus est: nam postquam de duobus prioribus voluminibus, quorum auctorem Reuchlinum fuisse sibi persuaderi passus est, ea divendita esse praefatus est, pergit hoc modo: „Placuit proinde novam hanc Editionem tertio volumine auctam procurare, eum in finem, ut et doctus Orbis denuo cognoscat, quantis sordibus olim stabulum Latini repleium fuerit, quantoque constiterit labore, illud purgare; lu- ventus vero exinde in Latino sermone discat vitare soloecismos et Germanismos minus decentes. Utrique demum Leo gratias agant, quod linguam hanc tam nobilem olim in Barbariem pene versam, pristino nitori restituerit: F«/e.'"

1.

Vullupius Timanoetus trium optimarum artium Magister Theologisticus et conscientiosissimus 5 DominoMarcenoAnoretino

Baccalaureo felicissimo aeternissimam valetudinem et benevecturam optat.

Scripsit ad me nuper unus bonus amicus, quem nos ambo bene novimus, et qui sicut Pastor perditum ovum et misera meretrix amissum ducatum quaerit

locum toto studio, quod nos etiam debeamus magni viri fieri, quod affinis eius vellet de novo in pressuram dare epistolas Obscurorum, vel quod idumque est, clarorum virorum, et vellet optare, quod illi, qui voluptatem babent aliquid scribere, etiam tales epistolas ad unum scribant. Et fateor, quod non sit mi- nimam laudem, quando postmundus etiam manum nostram et nostrum studium

'5in pressura videt. Nam quando morituus, tunc omnia allera cum nobis sunt ex, modo illa, quae scripsimus in chartam, manent in ajternissimam aeternitio- nem. Et quando homines nonnunquam tergudem suam vertunt erga parietem, et accipiunt scriptum nostrum ad videre, tunc bene solent dicere, eheu 0 ! quam bonus vir fuit iste, qui nobis hoc eius scripto fuit prosibilis. Ergo putavi

^oconsiliosum quod tibi haec significem, ne maneas ad domum, scd ctiam aliquid scribas, et concopules cum Epistolis his. Non poteris tibi persuadere, quo- modo tu tam magnam laudem accipies, quando hunc meum consilium imitabis. vale benissime.

Prsefationis locns ei capiti cni nuraerum 10. adscripRimtis, si quis has par- tes digerere velit, deberi videtur. * Vullupius] An pro Philippo, ut adsonet ad- Vulpem etLupum? Timanoetus] Tifiavoritos? honoris inscius? Sed ep. 2. hnbet Timanereto, quod ad tifirjv Igittoav (honorem versus remigans s. adpetens) ad- sonat. ^ Marcenoj MuqyaCvmv est insaniens, quod vide an frigidm nominum in- ventor voluerit; ex verhin fidgrj (manus) et xtvos (vacnus, inanis) deductum enne kunc Marcenum non crediderim. Aneretimus est in inscr. ep. 2. quod nomen avriQ hvfiog sive stoifiog (vir veru» 8. promptns) esse possit, et Anoretimus avogfag T(fti7ff (virilis honoris). Sed fuBC fortastte avmqa ipsa Hunt, intempentiva ac tcrupu- losa, *^ idumquej idem.

518 EPISTOLARVM OBSCVROEVM VIRORVM

2.

Dominus Marcenus Aneretimus

aiite decem annos

Baccalaureatus in quieta possessione

vel quasi ad hoc tempus 5

Domino Vullupio Timanereto Magistro Theologistico optat omne bene ire et vehere.

Postquam radiis oculorum meorum episloias tuas perlegi, valde me gavi- sus sum, quia vidi, quod noster amicus bonus velit de novo in lucem dare li- lo teras illorum clarorum , vel ut rectius dicam , minime non obscurorum virorum. Tantus enim in iilis thesaurus erudilionis et humanae sapientiae latet, quod quando quis vellet illam capere et exhaurire vase intellectus sui, omnino plane simihs esset illius, qui totum mare Adriaticum, quod post mediam noctem ia- ' cet, volebat omnino parvo cochleare exhaurire. Et ego summopere totis viri- 15 bus meis et ex toto serio aestimo, ut hunc iibrum dignus sit, quod omnes illam cum ambabus manibus habeant, et semper super illum cubant. Meus prseceptor antehac solebat dicere, quod non immerito sit, quod hic liber suspen- datur in patibulo ianuse in schola, ut omnes scholarislici vident, quando exient, vel intrent in illam, et discunt taliter scribere et taliter loquere: Et meus20 praeceplor ita semper loquebat, et dicebat, quod melius est, his viris, qui non fuerunt stulti, licet voluerunt magis in umbra manere, quam a Sole clarificari, sequi, quam Ciceronium aut Virgilium. Verba enim sua non sunt tam gravia quam Cicero et Virgilius, et tamen etiam melius clangunt. Ergo non potui intermisi, ut ipso bono nostro amico gratulationem faciam, quam iam imitatur : 25

Amice bone, qui non es nebulone,

Facis pergratum, quod puerorum natum

lam habes curam, et ad horum usuram

Nunc Obscurorum in lucem das virorum

Venusta scripta, quae docent ex Baralipta, 30

Ut est scribendum iam ad laudem raerendum.

Heu quantas grates illorum tibi nates

Semper debebunt, quando chartas implebunt

Succo atrato aut rubro condensato,

Te magnum virum convincere Perlirum 35

Quis dubitabit? iuventus te amabit,

Et venerentur quicunque te sequentur,

Nam non est grave sed amodum persuave

Tuum Latinum, quod ioquitur Ortvinum

Et non invito intelligitur cito. 40

Tu es Atlantem basimina fundantem

Linguae Latinae, et scis loquendum fiue.

Tu portas fundum Doctorum in hunc mundum.

2 Marc. Aner.] cf. adnot. ad ep. 1. ** quod p. m. n. iacet] lusus quodliheta- rius. *^ summo opere ed. s. a. ^7 natum] natium. 'o Baral.] cf. art. Syllogismi. '^ Perlirum] cf. Ep. II. 58. « fine] fein.

VOLVMEN TEBTIVM.

519

Et quod cecidit et pessimus elidit,

Tu iterum fers et non es Doctor iners.

Te ergo laudo et manibus applaudo

Et semper grator, ut sis bonus amator 5 Horum librorum, qui non sunt Dominorum,

Qui se persuadent, scientia quod madent,

Sed qui puellis inserviunt tenellis,

Et qui detergent quae sordida inhaerent;

Sic tuum nomen sortitur bonum omen, to Et eris clarus, obscurus et perrarus,

Et lux per totum: hic finit meum votum. Ego etiam volebam aliquod doctissimum scriptum addere, sed multo magnum est, ut intret in Imnc librum, et etiam valde timeo, quod homines illi me ex- rideant , quando aliquid omitto. Nuper enim scripsit ad rae affinis meus, quod losint tales homines Philosophistici qui omnia per pectinem linei trahunt et ad scamnum caedunt quae aliquis interdum omittit, licet non hoc facit libenter, quia non incidunt uni semper omnia, et unus se non potest semper recordare omnia. Et liber raeus,quem ego volo edare, magnus est, et scribitur in eo de omnibus artibus, quoraodo puer illas legere debet. Inter his dico tibi gra- 20tiara, te volueris in rae meminere, et nomen meura clarificare, ego vicissira in te raerainar, et seraper nomen tuum clarifaciam, non aliter quam Sol in raedio die clarifacit obscurura meura locura, in quera eo, quando volo solus esse. Vale iterum optissirae.

3.

25 lohannes Gochlearius

alias LoBfTeler natus

proximo actu Baccalauriaturus et Baccalareandus

postea etiam Magistrandus et sic ad altiora

Dominum Casparum

:}(, vel ut vulgus dicit

Casparum Stomabus,

germanice Rindmaul,

in profundissimum oranium salutum barathrum

et abyssum aeternaliler devovet.

35 Longum tempus est, cum ad me scribebatis, quid faceret Durandus Mus-

cerda, quem diu diligivistis tam vehementer, uti equa, mula, duae et ambaB esurientia diligunt versicoloreui straminis vel foeni; Et ego cliam cito vobis omnia bona de illo distribuissem, secundum illud, quod scriptum est, Coramu- nicet vero qui instruitur in sermone cum eo qui instituit, omnia bona; et ile-

4orum dicitur proverbialiter, 'Amicorum omnia sunt communia', sed non potui ci-

* gratuor edd, '* per pect. trah. et ad sc. cfiederej durch den Kamm ziehen und an die Bank schlagen. textori» artis vocabula Germanica. " incidunt omn.] alle» einfdlU, in mcmoriam veniunt omnia. *^-^ Muscerda] stcrcus murium. •" Com- mumcet] cf. Paul. ep. ad Galat. VI. 0.

520 EPISTOLARVM OBSCVROBVM VIBORVM

lius perfectionare hanc litleram, quia tam multa sunt, quod de illo scribere oporteo. Et certe nescio , a quo incipere debeo , uti dicitur 'Nescio ubi faciam dici primordia luctus': Homo est ille Durandus, non ut alii homines, sed homo singularisticus. Quando illum iam videbas, gravareris, quod iilum non sit an- liquus ille Durandus, secundum illud, Eheu quantum mutatus ab illo Hectore. 5 Cum enim erat adhuc iuvenis socius de trigindi octo vel novendecim annis, fuit vehementer subtilis et humilis, et avia mea dicebat, quod non fuit stultilior iuvencus in toto urbe, quam Durandus est, sed iam crassus et densus est, et non magis habet primam formam, os habet sicut porcus, et labia sua dant bona farcimina iecorum; foramina nasorum suorum sunt tam rotundiformia , utio ianua domus, sicut iterum dicitur, 'per ianuam venimus in alrium'; nam lam parva sunt, ut vix currus pienus frumento vel fceno, licet quatuor equi illum trahunt, potest invehere. Ocuii tam rubicundi sunt, quam oculi columbarum, secundum illud, Oculi tui oculi columbarum. Se ipse etiam non novit, et ima- ginat sibi, quod sit Magister super omnes, et omnes scientificas devoravit, cum t5 tamen vix est Magis duo, vel etiam Magis unus; cum enim nuper una ancilla paupera illum rogavit, Domine Magistre, quid facere debeo, ut etiam aiiquid pro me fero? non potuit bonus socius respondere, secundum illud, 'Obstupere omnes intentique ora tenebant'. Et iterum adagialiter loquitur 'Fessus languor occupat artus*. Nam semper unum malum comitat alterum. Et cum posteaio interrogavit illum, dicere, ubi optimus sarcinator calceorum habitaret, iterum non potuit respondere. Nihilominus se miscet semper inter alios, qui longe plus sunt quam Magister, quam ille est, secundum illud, 'Velut inter ignes luna minores', et sicut stercus muris inter piper, sed omnes illura habent pro stulto. Cum inter illos venit, tunc dicunt, Venite huc, mi Dominus Durandus, 25 et sedete super nos, et cum ipse facit, tunc rident in corde, quod tam sim- plex est, et non intelligit verba honoris. Nuper voluit disputare inter com- pagniam, quomodo primus homo in initio factus est, et dixit, quod factus est ex glutine et terra, et quod hoc audiverit in una nuptia a viro illustro; Et cum alter respondebat, quod non , homo factus est non ex glutine, uudeenimso venerat illum gluten? quia nondum mactatus erat vitulus, ex quo gluten faci- tur, sed ex terra et limo, ipse dicebat: vos estis stultus, quod hoc creditis; nam si homo tantum factus est ex limo et terra, et non ex glutine, ego me iam super sententiam vestram lotum in frusta et in duo risissem, secundum illud, 'Auditum admissi risum teneatis amici*: quomodo enim limus potest si-35 mul tenere terram? gluten vero tenet lerram ad invicem, ne potest de invicem cadere: super qua acuta quidem responsione omnes admiraverunt ; sed tamen putaverunt, quod non crevit in horto suo, aut in fimo suo. Fuit etiam nuper in' compagnia rusticorum, et cum illis disputare voluit, quomodo stilus in axe prius fuit, quam axis ipsa, sed rusticus vinctus est, quod stilus in axe omnino *o penitus non prius fuit, quam axis ipsa; sed per axem primum ab arbore ab- scinsus est, et si se non dedisset victum, axem dedissent ipsi ad gustandum;

* Nescio ubi dicatur. ^ Hei mihi, qualis erat, quantum mutatus ab illo Hectore. Verg. Aen, H. 274. sq. ^ iuvencus] pro iuvenis. ^ labia e/c.] ex quod- Hhetis. 13 iiiud] Cantic. I. 14. «^ Magister] cf. Ep. H. 23. 1« pro me fero] vor mich bringe, proficiam. Obstup.] cf. Ep. I. 92. *' Fessus] „Conticuere, so- por fessos conplectitur artus". Verg. Aen. H. 253. ^^ illud] Bor. Od. I. 12,47, sq. '* sterc. mur. int. pip.] Germanice Mwusedreck und Coriander. ^^ lutem s. luten edd. '* illud] Hor. art. poet. 5. ** ipse ed. s. a.

VOLVMEN TEBTIVM.

521

sed quia se relinquit vinceri, iara omnes dicunt, quod Dominum Durandum est bona Politisla, et egregie studuit. Ideo ctiam ad omnes compagnias vocatur. Et spero iam quod poterit aspectum suum foras ducere. Est enim Iiomo sa- pidissimus in prudentia, et scit se invenire in omnes homines; et quando quis

saliter de eo loquit, et hoc non vult credere, tunc reprehendit illum pro stulto, et non vult cum illo circumire. Multo magis de illo scribere possem, sed ha?c tantum vobis in aurem scribo, et peto, ne felem aut gallinam relinqualis ex ea eradere. Non enim multa sumertm, quod haec experiat. In futuro plura vobis scribam. Interea et vos mihi scribite, quid faciatis, et quando vos in

loitinerem dare vultis, sicut dicitur, Tota hominis vita nil nisi peregrinatio est. Valete et semper magis valete.

4.

Lambonius Forestus, poeta carminativus bene constitutus et mox emeritus 15 Salutem Poeticanam dicit

Domino Citrino Schnabelio

Poetistriae artis et quas illi adhaerent

Candidato meritissimo.

Citrine, qui claris quondam fiducia rerum 20 Spem fructus avidae vita pudenda tuae

Gratia magna lovi rapias tam chara licebit 4 Oscula, nec tenebris mors adoperta caput. Cum tibi succurrit meritorum oblivia nostro Amplius in lucro verba notata mero. 25 Quadrupedes inter rapidi, quot in urbe figurae

8 Casus inest illis nec sua verba fide, Nil adeo fortuna gravis quam gramina pasta

Non honoranda tuis consiliumque fugit. Est via declivis de tota flumina terra. 30 12 Lucifer e ccelis semper amarus erit.

Quid multa? studium calcatis sordibus uvis. Est pretium parve vulnera cordis opc

«0 dicitur] Cf. Ecclcsiastae VIL 1.

" Gelhschnahel. *' quond. f. rer.] (hid. V. Trist. VI. L *» Spem. fr. av.] Ovid. II. ex Ponto III. 16. vita pudenda suo est: Ovid, IV. Trist. III. 48. " Gr. m. lovi] Tibull. I. 4,23. rap. ... lic. Osc.] Id. I. 4,53. «« ten. m. a. cap.] Id. I. 1,70. " Non tibi succ. : Ovid. Ep. IX. 67. mer. o. n.] Ovid. I. Trist. V. 53. " A. in l.J Ibid. III. 68. verba n. m.] Ovid. I. Amor. IV. 20. " Q. i. rap.] Ovid. Art. am. I. 629. '* Casus inest illic] Ovid. Art. am. II. 40. " Nil ad. f. gr.] OtM. IV. ex Ponto rV. 5. qnam gramine p.] Ibid. VTII. 41. ^ Consilinmque fuit] Ovid. Fast. n. 276. Consilium fnginnt: Ovid. Trist. V. 32. " Est v. decl.] Ovid. Mot. IV. 432. de clivis edd. primfp. de t. fl. t.] Ibid. VIII. 836. »" Luc. e toto: Cons. ad Liv. 407. " calc. 8. u.] Ovid. Met. II. 29. " Et pretium plena: TihuU. \.^,hi. vuln. c. o.] Ovid. I. ex Ponto III. 22.

522

EPISTOLARVM OBSCVKORVM VIRORVM

Quod licet et facile est, quod non licet, acrius urit 16 Ferreus est si quis compede pulsa sonet Auctor opus laudat, pariunt absinthia campi

Collaque velocis dira venena manu. Non sibi respondit, non omnia proloquebatur 20 Et causam, laevo fixa sagitta pede est. Dent tibi coelestes squalenlia tela venenis

Arvaque pugnaci mors habitare sui. Saepe fuit nostro quam pro mercede dedisti 24 Abdita nox splendet sedulitate domus Scilicet ut fulvum vestras absumere vires

Aspera dum nobis sunt veneranda loco. Stramine sjjepe super quoniam convenimus ambo 28 Una paret lecto digna puella tuo. Vellera dura ferunt video delicta meorum An fortuna mihi crimen inesse rogat? Quolibet est folio modo formidatus in urbe 32 Candidus et felix frater honoris erit.

Nec tamen hunc sua mors ad opem luctare ferendam

Nec tardum iuveni prosperiore frui. Vix illam subito posses intrare fenestra 36 Nec queritur fuso per sacra verba mero. Vix equidem credo, nec si mortalia possem

Excidit asperitas voce clientis opem. Mox etiam pectus candentis frustula ferri 40 Tunc superat pulchro non minus iste dabit. Nec lu consulto, nisi tristia mandere saevo

Est via declivis, res habet ista suum. Tantum ne noceant, venduntur regna labore, 44 Annuit et studiis, principis esse domum

*^ Ovid. II. Amor. XIX. 3. Quod licet, ingratum est; quod etc. *^ F. est si q.] Ibid. XIX. 4. comp. p. son.] Tibull. I. 7,42. " A. op. 1.] Cf. Ecclesiastici IX. 24. ,,In manibus artificum opera laudabuntur". par. abs. c.] Ovid. III. ex Ponto

VIII. 15. 18 c. veloc.] Ovid. II. ex Ponto IX. 58. dira v. m.] Ovid. II. ex Ponto

IX. 68. 19 Non s. resp.] Ovid. Fast. IV. 373. 2» Isev. ... est] Ovid. Fast. V. 398. 21 Dent tibi dii: Ovid. m. Trist. I. 23. II. ex Ponto I. 53. sq. t. v.] Ovid. Fast. V. 397. 22 Arv. pugn.] Omrf. Fast. V. 374. Mars habitare sui: Ibid. V. 553. 2* sedulitate modus: Ovid. Art. am. II. 334. 25 gc^ ^t f.] Ovid. I. Trist. V. 25. ^^' Saepe super stramen: Ovid. Ep. V, 15. qu. c. ambo] Vergil. ecl. V. 1. 29 y. d. fer.] Ovid. III. ex Ponto VIII. 9. vid. d. m.] Ibid. IX. 7. 3o crimen inesse tuis: Ovid. III. ex Ponto III. 70. 3* Q. est f.] Ovid. IV. ex Ponto III. 33. modo f. in u.] Ibid. III. 39. 32 c. et fel.] Ibid. IV. 18. ^ ad op. 1. fer.] Ovid. IV. Trist. V. 19. 34 j^, t. iuv.] Ovid. Ep.V. 33. pr. fr.] Ovid.lll. ex Ponto VII. 30. 35 y. ill. s. p.] Ovid. Fast. VI. 539. intr. fen.] Ovid. Fast. VI. 577. 36 Hsec queritur: Ovid. Art. am. I. 124. fuso ... mero] Ovid. Fast. II. 636. 37 yix eq. cr.] Ovid. IV. ex Ponto III. 27. et scepius. 38 Exc. asp.] Ovid. IV. ex Ponto IV. 22. voce cl. o.] Ibid. III. 42. 39 ]y£ox etiam pectus] Hor. epist. II. 1,128. ■*! nisi ... saevo] Ovid. Met. XV. 92. « ^st v. decl.] vide v. 11. res habet ista metus: Ovid. Ep. XVI. 342. « X. ne noceas: Ovid. I. Trist. I. 101. 44 Assuetus studiis: Ovid. I.

VOLYHEN TERTIVH.

523

Felix qui meruit certo vestigia passu Clara repercusso curva senecta pede.

Quod superest porro regaies addere raaius

Divitias possum, comprecor semper: Amen.

5.

Arnoldus Schurkam fraler minorum gentium pcr decennium tantum salus, quam portare potest Camelus aut Eleplias, 6 optat et vovet

Domino Bartholomaeo Lecker

ingenioso et perspicaci Magistro in arte legendi

et scribendi.

Non sine maximo animulae meae tripudio et saltu, uti scriptum est, sal-

lotabat infans in utero eius, vidi nupero die in cista librorum doctum vestrum librum, quem placuistis in mundum mittere, ne essetis servus nequam aut ne- quaquam, qui hbram suam in terra fodiebat, et timuistis merito, ne porro es- setis tam nequam, qui dechnabilia sunt, et declinant omnem libram, et nolunt ahquid scribere; vos vero indeclinabilia estis post regulam: 'Et utroque nu-

ismero indecHnabiiia sunt nequam, nauci, nihili, mancipi, et caeteri huius sor- tis'. Et nolo iurare , certe liber vester tam bene mihi placuit , ut non possum dicere. Bonus methodicus estis, et scientifice scitis syrupum ex melle et sa- charum ex syrupo, hoc est, ut non nimis alte cum vobis loquar, quae forsan non intelligitis , bene potestis extrahere bonum ex malo, et bonas doctrinas

20dare ex eo, quod antea didicistis. Et credo quod vos habetis arcanum il- lum modum Glauberianum parandi Extracta per liquorem Alkahestinum , qul nihil est aliud quam Sal purgatum, fixatum, et per deliquium solutum. PIus enim potestis extrahere quam menstruum aquaj pluviarum, licet est destillata et rectificata. Quando enim unicum tantum verbum in vestram mercaturam scr-

25vit, potestis vel tres vel quatuor doctrinas exindc facere, quae nec diabolus ipse cogitasset, et miravi, quomodo habeatis lam bonam mormoream, ut omnia potestis tam Ordine ponere, melius quam ancilla ollas ct palinas et alia coqui- naria fictilia potest ordinare: Sed non satis possum mirare super vos, quod tam stultus sitis, et vos timetis pro canibus, qui erga vos volunt latrare, cum

30 tamen habetis bonum baculum , quo vos erga omnes cum invicem potestis de- fendere, qui vos recontrant. Recordate vos in parvum Davidem, qui magnum Goliath uno parvo lapicio tam vehementer iaciebat, quod caderet in fundum, lanquam tonitru ipsum tanxisset: Et vos habetis maiorem baculum, et benefc- cistis, ut gladium non porlatis, nam David etiam non poterat portare gladium

35 et Sturmhaubam; Ergo sumite illum^ et erga tales canes vos convertite, dicen-

Trist. V. 74. -«• CI. rep.j (hid. Met. II. 110. cnrva s. p.] Ovid, Art. am. II. 670. « Q. 8up.] Ovid. Met. IX. 629. V. Trist. I. 23. V. 17. regales add. main»] Hor, epist. I. 12,6. '•8 DivitisB poterunt: Hor. 1. c.

* Schurcam edd. a. 1689. " in merc. servit] in den Kram dient. *• morm.j memoriam. 27.28 conquinaria a. 1689.

524 KPISTOLAUVM OBSCVRORVM VIRORVM

tes, V.V.SS. Si non abis, et me et meum librum cum pace mittis, crasso fune te vapulam, ut le permerdas et permingas; quid valet? abibunt. Potestis enim bonam habere conscientiam , quod aliquid ex aliis libris non exscripsivistis , et quando aliquid exscripsivistis, ut saepe factum est, fidelissime illud confituistis, iuxta illud: Nihil scribitur aut dicitur, quod non scriptum dictumve sit prius;5 Ex quo optimissime concluditur, quod vos non male fecistis, quod etiam vos aliquid exscripsistis , quia etiam alii antea vobis exscripsiverunt etiam. Sed ha- beo adhuc unum vobis dicere, nempe homines omnes, qui vos possunt, dicunt, quod quando libros omnino multos facitis, multos etiam adiutantes habetis, quia quando vos non estis in domo, veniunt ad vestram foeminam, et dicunt: Bonus 10 dies, quid facit vester Dominus, nonne adhuc diligere est? Et illa respondet, rogo vos, ingredite ad me, Dominus meus multum habet facere, et libenter adsumit adiutantem, et tunc vos unum librum super alium edatis in lucem, se- cundum illud: Tulit alter honores. Pudeatis vobis, quod sitis tam pigrus so- cius , qui vestros libros non potestis solus componere. Tamen non dubito, is quod fiat cum bona vestra voluntate, quia vos tacetis, et Adiutantes vestros pro bonis viris habetis, qui etiam vos pro bono et aptissimo viro habent. Et potestis ergo eo meliorem habere conscientiam, quia fideliter et canditer fate- tis, quod non solus vestros libros facitis, quando alii dicunt, quod soli illud faciant, et praedicant, quod suus solus labor est, qui tamen non est, sed etiam 20 habent adiutantes, quae nesciunt et non possunt. Vehite sic porro, et cum magna patientia laborate, tunc fietis magnus in hoc mundo, sicut iam adhuc magnus estis in vestra domo, ita quod ianuae omnes sint parviores. Et quando porro libros edare vultis, hoc facite cito post illud:

Non semper aestas erit, componite nidos. 25

Valete et vos bene habete.

6.

Comestor Pugnantius

superiorum et inferiorum Facultatum

hactenus Studiosus futus valde diligens 30

Domino Cornelio Moroso,

vulgus Saurtopff,

artium omnium voragini inexhaustibundo

gratulatur bonum diem.

Nondum scriberem ad te, si non necessitas altissima me ad chartam ra-35 peret, quemadmodum Angelus olim pro temporibus Prophetam Habacucem apud crines capiebat, et illura in fossam ad Danielem ducebat. Nam postquam redii in Parnassum, inveni illum, quod in omnibus mutatus est. Tibi non est ne- scius, quomodo Studentes olim fecerunt, et quam bene et hilariter potuerunt

* V.V.SS] i. e. Wss! sibilum, quali fugantur animalia. ^ quid v.] was giWs? "•'* possunt] ^konnerC pro *kennen\ *' diligere omnes. An de leg-ere? vom Lesen? ** illud] Verg. ap. Donat. in vita Verg. c. 17. 21 possunt] ut supra. ^^ illud] Hesiodi opp. et dier. 501 (503). Ovx uhl d-igos sGGsixai , noiBteQ^E ytccXidg.

30 futus] qui fuit. 36 Angelus] Cf. Daniel. XIV. 35.

yOLVMEN TKRTIVM. 525

vivere, et in studio suo ita potuerunt assumere, ut niliil supra fuit. Sed iani non magis est sic, et miserabiiissimus esl status cum bonis Studentibus. Po- tebamus nos prave exercere in bibendo, et schmausando, et quando non ibat sicut nos volebamus, dense nos verberabamus ; et ex lioc liabebamus hunc fru- 5 ctum , quando volebamus fieri luristi , non timebamus pro nostro adversario, et sua acuta penna, et potebamus ipsi in oculis adspicere, quorsum voiebat ver- berare, ut aut per secundam aut per tertiam, interdum etiam per septimam, utl dicitur, Per septimam libenter mentiuntur, exsumebamus verberem. Et quando volebamus fieri Theolongi , tunc non stabamus ut lignum in cancellaria,

lOsed brachia poteramus movere tam artificiter, ut omnes homines id mirabant et ridebant. Quando vero Medicus volebamus fieri, tunc bene potebamus adspi- cere vulneres, et cicatricia, et sanguem: Et quod magnissimum est, quia homo est animal, qui libenter cum aliis circumit, sicut dicit sapiens Apostolus Ari- stoteles, cantharum unum vel duo cerevisiae vel etiam vini potebamus cum in-

15 vicem bibere, et non rixare, quod non feceramus alteri decretum, quia illud bene docueramus in Academia. Super illud etiam Doctori et Praeceptori nostri saepe etiam pro charo sumebant bonum diem , et quando erant fessi bonorum dierum, tunc legebant interdum horam vel dimidiam horam, ita ut quilibet mi- rabat, quod tam perfectiter potebant legere, et nos credebamus, quod omnia

20certe sic erant. Inde parcebamus multum in noslra valetudine, et non debe- bamus caput nostrum tam saepe frangere super tam multas res. Et nos habe- bamus unam honam sectam, quae omnibus tara bene placebat, ut iurabamus, quod nos apud illam vivere et mori volumus, sicut Turca iuraverit, vivere et mori apud fornacem, et huic sectae Patronus erat Aristoteles. Etiam non erat

25malura factura, quando virginem unam vel secundam quaerebamus, et cum illa parum loquebamus, multo magis etiam faciebamus, ut intelligabat, quod nos bene cum ilia sentiamus et boni Studentes sumus. Ex quo lurislus polebat docere, quomodo clientem suum potest obviam ire, ut accipiebat, quod li- benter habebat; Theolongus poterat docere, quomodo potest solare racestos et

30 tristes raeretrices, quando libenter volunt habere virum et non possunt capere; Medicus vero, quomodo potest aegroto in pulsum prehendere, et quoraodo ille vapulat, et quomodo unum ex secundo sequitur. In suraraa, unusquisque po- tebat cura voluptate et araore docere, quod volebat. Verura proh doior! omne mutatum est: Dii iara volunt ruinare Parnassura, quia prohibiverunt, ut nemu

35magis se vapulet cura invicera, et concluserunt, quod oranibus illis volunl dare rubram ceram, vel rubrum regem vel Caesarem, qui se cum invicera vapulant. Irao tam valde persequuntur bonos Studentes, ut eliara eis volunt caput dese- care, et suspendere et rotificare, qui non omittunt va|>ulare. Quid aliud po- test ad hoc sequere, quam hoc, ut stamus sicut patrueles canes, Germanice

40Hundsvettern, quando adversarium accipimus. Ad hoc venit, quod eliam Do- ctores nostri nostram valetudinem non tam valde parcunt, sicut olim. Nam le- gunt nobis fere omnes dies, et volunt, ut nos debcamus responderc, quando nos quxrunt; et eliam non sunt contenti. quando dicimus, Asinus non volat, quia id dicit Apostolus Arisloteles, sed volunt, quod et nos aliquid addimus,

45 et diciraus, cur non volat, nempe, quia non habet pennas, quasi vero ipsum Aristotelem non dixisset verum. Et super quo maxirae flerc dehemus, quam mox imus ad cerevisiam vel virginem Caliiarinam vel Sybillicham, lunc pone

*'•'< Arist.] Pol. I. " Accademia edd. 2. Doctori ct Prrt3c.] plur. *" par- cemus edd. '* exsilium 8. q. v. cousilium abeundi. ■*'* cf. Arist. de animal. inccssu.

526

EPISTOLARVM OBSCVRORVM VIRORVM

nos est Pedellus, qui nos prodit. Quid raulta? ad omnes lateres, ad dextram et ad sinistram manum bonus Studens circumdatus est, Satanas mundus et pro- pria caro ipsum impugilant, ut merito exclamat:

0 milii praeteritos reddat si lupiter annos! Tu autem , mee Morose , tibi gratulare potes , ut studium tuum in feliciore 5 tempore ad fmem tulisti. Et ego etiam videbo, quod mox ex Parnasso profi- ciscor, quia mihi non placet, et illud etiam optimum est. Vale.

7.

Cornelius Morosus Comestori Pugnantio lo

vel potius Abstemio Quieto Amico certo S. D.

Ineptiae tuae, mi Pugnanti, prolixiorem responsionem mererentur, nisi tuum mihi ingenium persuaderet, non opus esse apud te prolixitate verborum, qui sanioribus rationibus haud iilibenter cedis. Brevitati itaque studebo, sed ita, I5 ne dum brevis esse laboro, obscurus fiam. Et quidem fateor, corruptissimum fuisse Parnassi meo tempore statum: ubi comessationes, iurgia, provocationes et duella erant frequentissima, adeo ut vix ullus dies, ne dicam hebdomas aut mensis praeteriret, quo non cives in propria viscera saevirent. Cautum erat legibus, quibus novi Studiosi et iuniores se adstringere tenebantur, ne quis20 compotationibus interesset, ne quis vociferationibus nocturnis aliis molestus esset, ne quis lapidibus stricto gladio insultaret; ne quis provocaret, aut pro- vocatus in arenam compareret; sed quid si potator, grassator, provocator, aut aliusmodi transgressor harum legum esset aut domesticus aut commensalis, aut utroque modo affmis? Quid si se futurum commensalem aut domesticum men-25 tiretur? Vidi ego, et interfui, quamvis innoxius, ubi noctu, prospiciente tamen e fenestra Rectore, strictis gladiis valvis et fenestris iniuria fieret: Sed ubi au- dita erat vox unius tantum Commensalis, reliqui omnes impune hoc factum ferebant. Vidi iterum cohortem compotatorum in ipso meridie et fenestris et foribus vim realem gladiis , inhabitatori vero verbalem lingua satis maledica infe- 30 rentem, inspiciente Senatore non infimi subsellii ; iurasses, factum carcere, si non cera dignum. Sed quid? commensales erant: Si denunciatum esset, poena antece- dentem scelestum insecuta infelicem reddidisset commensalem, sed infeliciorem de- nunciantem hospitem. Verendum enim erat, ne omnis relicta hac mensa aliam eligerent. Melius igitur erat cum commodo tacere , quam periuria et malefacta pu- 35 niri. Sane dolendum est, iuvenes primo statim ingressu in Parnassum , in quo fundamenta Christianismi iacere debebant, iuramento, quod tamen impune violare li- cet, adstringi, et sic periuriis adsuefieri, el ad illa quasi manuduci. Quid dicam de prostibulis, quibus ApoIIinis colles, hoc est Musaea conscendere conniventia superiorum permittebat? Quid de negligentia Studiosorum? Regis ad exemplum40 totus componebatur orbis, negligentes erant Doctores, negligentiores discentes. Novi, quos otii pertsesos non poenituerit, bis vel ter non dicam in semestri,

4 O mihi] Verg. Aen. 560.

16 brevis] Hor. art. poet. 25. sq. ^* cera] consilium abeundi q. v. ^ Regis] Claudian. IIII. cons. Hon. 299. sq. ,,... Componitur orbis Regis ad exemplum ..."

VOLYMEN TERTIVM.

527

sed in anno legere; et ubi lecturi erant, hora dimidia elapsa vix cathedram adscendebant , finita tertia horulae quadrante discedentes, omnem et moram et festinationem viae longinquitate pariter, pariter et senectate iam iam appropin- quante excusantes: cum tamen praedia sua singulis septimanis, si non singulis

sdiebus absque uila molestia visitare, agrorumque sulcos perscrutari, expendere et dinumerare possent. Quin cum legerent, obscuritati ita studebant, ut vix decimus quisque (rarissime autem decimus intererat, vix centesimus illos leclu- ros unquam esse augurari poterat) quid vellent, assequeretur: Idque eum in finem, ut privatim eo maiori cum fructu docere possent. Noli autem tibi per-

losuadere, eos privatim diligenliores fuisse; vix tertio vel quarto congressu pe- cuniam emendicaverant potius quam exegerant, ubi schedula foribus affixa ne- gligentiam ipsorum non excusabat sed accusabat: Et si quis eorum, gentium minorum Deus, diligentem se in legendo exhiberet, effata eius pro oraculis ex ApoIIinis tripode aeditis haberi debebant: omnem sacrae Scripturae auctoritatem

15 labefactari patiebatur, modo ipsius et deastri sui Aristotelis auctoritas integra, sarta et tecta servaretur; utpote a cuius sententia ne latum unguem quidem secedere, sed usque ad extremum vita3 halitum eam defendere iuramentum iu- raverat, ideoque ut voti eo citius fieret compos, more canum timidorum la- tratu magis quam morsu adversarios invadebat. Quid plura? gratulari tibi po-

20tius debes quam contristari, pristinum hunc Parnassi statum mutatum esse in melius. Gratias agendum est diis, quod pro benignitate sua securitati civitatis suae prospexerint, et compotationes, iurgia, provocationes et duella prohibuc- rint; sane officii sui partes vix ullo modo melius explere potuissent, quam hoc uno , quod de incremento Reipublicae , quod maximam partem in conservalionc

25membrorum utilium consistit, solicili fuerunt. Gaudere debes, quod lales tibi Doctores invenire licuerit, qui non vanae persuasionis oestro perciti, nec pro- priae sententiae tenaces, solum quod verum vereque bonum est, proponunt. Age, comraorare paulisper, patientiae tuaj te. non pfenitebit. Vale,

8.

30 Antus Cantus Hornantius

olim in praesentia duorum tcstium

Caesarice castratus Poeta,

nunc lector minorum gentium

aureo suo amico,

35 DominoInflantoBaccio,

Magistro maiori in omnibus literaturis

et benedicto ex hoc nunc et usque in secula secuiorum

Amen, iterum secundo versificatorice salutem oplat:

Perscripsi nuper perpulchram ad te Epistolam, 4Q Quae mihi non parum ista laboris fecit;

Et ego sperabam, te mox csse responsurum, Cum scio permultum te habere super me:

** aciditis edd. prr. '" An 'Andreas Canter HoIIandicuHV' adnotfivif Ftrrstf mann. ^■' J*an(Jlm(k. ** habere 8. me] magni me facere.

528 EPISTOLARVM OBSCVRORVM VIRORVM

Sed cum surrexi hodie, non nihilum vidi

Quod respondere tu voluisti mihi. Quid tibi persuades? an me tu iudicas Anser,

Cui, quando ciamitat, nemo respondet homo? Inter nos quanla fuerit amicitia semper, 5

Optime tu nosti, si modo scire velis: Non poteras edere, non poteras bibere abs me,

Semper ego in oculis, semper in lingua fui. Memini nos quondam non multis abhinc hcet annis

Obdormisse Ketae, invigilasse Ketae. lo

Sed eheu quantum iam es mutatus ab ilio,

Dum te dissimulas, non noveris quasi me. Stulte, quid iam pius es, quam olim egoque fui,

Quod tamen iam non sum, quia superbus eram. Ego quoque etiam solebam contemnere illos 15

Qui erant minus, adspiciens neminem; Turgebat venter vana iactantia semper,

Atque meis malis hamstrificare noram. Quando mecum ioqui vellet antiquus amicus,

•Non habeo tempus' ego dicebam ei. 2ft

Brachia ponebara in latera, atque replebam

Per latam viam, quae nimis arcta fuit. In meo cerebro tam aita consilia erant,

Quara volat Aquila, cura petit ipse coelum. Sed quid iam nunc sum? sum pauper nebulo, quem vix 25

Salutat liclor, quando occurrit ei. Ergo sume exemplum in me, et corrige te mox,

Ne post poeniteas, ista quod non feceris. Et si me amas, olim me sicut amasti,

Proximo lu mihi certo responde die. 30

Amen dico tibi, si non responderis cito,

Tu ad patibulum pro me imposterum ito. Hisce dico vale, valetis, uti valebas,

Dum tibi esse bene atque valere piget.

lohannes Kanocknyx

Professor Fylolavicus

Domino Bartvico Animalio

CoIIego altissime honoratissimo

bonara benedictionera optat 40

a Solis ortu usque ad occasum.

Scripsist! nuper ad me, mi CoIIege altissime, honoratissime, quod vellem tibi indicare meam sententiam, quam habeo de tuo pulchro libro, quem cito

^'^ Catharinae. ^^ plenis buccis, ut mus cricetus. ^* ipse sic. edd. ^^ Kann nock nichts. ^'^ Fylolauicus edd. scriptum fuerit Fylorovicus. ^^ Bartv. Anim.] Hartwich Diering? ^9 altissimo edd. 2.

VOLTHEN TERTIVM, 529

mox edebis in luraen, prout dicitur, 'gens in tenebris vidit magnum luraen', et ego libenter tibi respondissem , si potuissem, quia in noslra nundina omnes meiB terrae horaines me visitabant in magno numero, et ego non poteram iliis fieri sors, nisi quando nundina erat finita. Sed quia iam habui duos dies bo- snum otium, eo cogilantius volui respondere. Et sane profecto gratulor, quia tam audax fuisti, uti dicitur, 'audacia multos in perniciem detrusit', et voluisti simul scribere tara eiegans librura, ex quo tot vires docti prorepebunt, quot arraati milites ex ventro equi Troiani prorepebant. Nemo enira antea tara accu- ranter scivit, unde omnes voces huc venirent, et quid est, ad exemplum 'vi-

lodeo, edo, bibo'. Et est miraculum, quod homines possunt vivere, qui ista non sciunt: quod 'video' est cum ocuio aperto rem aliquera percipio , et 'credo' quod est praesens: quia nonnunquam non crediraus illud, quod non videraus; Et quod 'edere et bibere' sit cibura et potum per orem accipere, et per opem linguae, tanquara spadii vel spatonis, sepelire in sepulchrum stomachi. Ante

isorania vero mihi valde bene placet originantia vocium, quas doces, ex quo vi- demus, quod lingua nostra Germanica est sicut dives penu, ex quo omnes aliae vo- ces lanquam ex cista claustraria et corno copiarum possunt afferri. Nam quando nos Germanice dicimus *eine Gurke', tunc Latinus dicit, 'cucumis', quasi 'cu- curaist, cucuraistieri', a Gerraanico 'Kuhmist', et sic dicitur cucurais, quia cu-

20cumes libenter crescunt et fiunt magni in Kuraist. Quando autem dicitur 'Ku- kumis', et bis vice ponitur syllaba Ku, tunc illud pro more sanctae linguae si- gnificat multitudinem, et quod non debeat omilti fimus vaccae in illo loco, ubi cucuraes debent crescere: Nara quando habere volumus apud tempora cucumes, tunc oportet multura firaum vaccae addere. Profecto ego suadeo valdissirae, ut

'2:> hunc tuura librura edas, tunc enim apud doctum mundum magnum honorem habebis, et

seraper honos, noraenque tuura, laudesque manebunt. Vale.

10.

30 Tympana horrendura per plateas Parnassi resonabant, carapanarum strepi-

tus omnibus et singulis horrorera incutiebat, Bombardae maiores in vallo ingen- tera fragorem edebant, totusque Parnassus ad arma clamabal, currebat, vide- banturque iraa se raiscere profundis: Plalo barbam denlibus mordens vuitu non adeo blando, lingua lamen facundiore primas sibi pra^ Aristotele ingrato cu-

35CulIo debere, vociferabatur, contendebat. Sed 'huc adeste', plusquam stentorea voce audiebatur Aristoteles, 'Quis me maior exstitit? ovum gallina sapientius? En! Politica mea pro lorica, Magna moralia pro scuto, Organon pro macIijpTa ancipiti! Nolite cedere, fortes vos praibele: Non minor eniin est virtus, quara discere, docta tueri'. Cato torvo vultu per plateas circumcursitabat, pugno pro

40 gladio usurus, 'Oranes pereant ad unum. ncmini parcatur, sive amicus sive ini- micus sit', rugiebat; Zeno vero ad anguluni plateae fronle serena perplacidaqu(* consistens, et in sinu gaudens, *Suis se gladiis perimenl*, intra se ipsura di- cebat. Reliqui oranes quo se vertebant, nescicbant, duiii Apollo medios inter praesentera se slitit, et quae istarum lurbarum causa, quae occasio, quaesivil.

• terr.hom.] lansmanni in Epp. O. V. ^ quod edd. prr. " Tojani et accuran- tes edd. prr. '^ Gurcke edd. ». a. " semper ... mancbunt.] Verg. ecl. V. 78. ^ vociferebatur edd. s. a. adesse edd. s, a. ** ruiebat. edd. prr. Epp. obscvrok. viror, 34

530

EPISTOLARVM OBSCVKORVM VIRORVM

Cui cum diu multumque roganti Zeno respondisset , 'Obscuros quosdam viros Parnassum forte ingressos eo audaciae pervenisse, ut fores primorum pulsave- rint, eosque satis contumeliose exagitare praesumserint, 'Apage', inquit, •ine- ptias, apage pueriles tumultus, et ad Lacedaemones vos conferte!' Hi quotannis liliis suis servos bene potos sistebant, ut eos intuentes ebrietatem eiurarent:5 Vos a viris his obscuris discite abstinere ab illis quae doctos dedecent, et ne raaius vobis malum accieatis, agentes gratias ei, qui viros hos obscuros denuo, dum necessitas flagitabat, in Parnassum introducendos curavit, quiescite, tacete!

11.

M. Petrus Zepfelius, lo

ludimoderator in Ecclesia Collegiato S. Syfridi Metensi, Millena Salutum.

Quia, Vir iliuminatissime et eximinentissime , a parte ante et post colende, me petiisti, ut tibi meum novum metodum, quem in Schola mea utor, et ante omnes alios, qui ante me fuerunt, et post me sequentur, est facilissimus, de- 15 berem revelare, ecce hic est ille: ita soleo pueros meos in Grammathica infor- mare, et sinere coniugare:

luvo, as, are, vavi, atum, est verbum regens Dativum.

Supplico, as, are, cui, icitum, regit Accusativum.

Frango, as, are, avi, atum. 20

Linquo, as, are, avi, atum.

Transfero, as, translare, avi, atum.

Vivo, is, ere, ivi, vitzum.

Indulgeo, ui, ulsitum.

Peperio, ivi, itum. 26

Mugio, unxi, munctum, etc. Sic possunt mei pueri coniugationes facile capere. Si vis etiam scire meum metodum in declinando, super cras tibi mittam, iam enim habeo paucum tem- pus. Quapropter vale ut cervus, alacriter, qui super montibus et vallibus sa- lire solet. Sed heus , me oportet tibi etiam specimen facere in Dyalectica. quam 30 meis Primanis ingero. Proponavi nuper iis unum Sylogissimum, qui ita sonat:

Mulier genuit te vel Asinus,

Sed nulla mulier genuit te,

Ergo Asinus genuit te. Mei Primani non potuerunt respondere, et ego ipse non stalim potui me re-35 cordari ; interrogavi ad consilium alios doctos Clericos et Phylosophos in nostra civitate, qui dixerant, quod ita debeat responderi, quod tota Disiunctiva sit

^*' Cf. inscript. seq. ep. ** Collegiato sic edd. *'' canjugare edd, s. a. In quodlibeto De fide meretric. (cf. adnot. ad seq. ep.) sic est: ,, .. Fuit quidam amori deditus et licet omnium litterarum ignarus, sicut Stilpho, scholas tamen regendas assumpsit, docens pueros per omnia ex Isidoneo germanico [Wimphe- lingii] ... Docuit insuper eos coniugare verba: luvo ..." etc. ut supra legitur, nisi quod liquo^ as, are, avi atutn, et post vitzum habet: voveo voves ere votzi votzum, in- dulgeo es ere indulgui indulsitum, reperio reperivi, reliquis omissis. *^ unxi sic edd. ^^ Philosophos edd. s. a.

VOLVMEN TKRTIVM. 531

falsa, quia mulier non gignit, sed parit. Placet mihi ex parte haec responsio, sed tamen manet adhuc unus scrupulus, quem mox tibi scribam. Et quia tu es valde scientificus Vir, peto te, ut mihi scribas, quid tu respondere velles ad hunc Syllogismum:

5 Asinus habet pedem,

Tu habes pedem, Ergo tu es Asinus. Ego puto distinguendum esse inter pedem rationalem et irrationalem. Sed ex- peto tuum iudicium. Vale amicorum cervale, et tempore ^^gidii alacrem te

lopraesta, interea vero me recommenda apud Theologissimum vestrum Abbatem, ut me velit promovere ad pinguiorem officium , nam et si suam Scholirega pro nunc, tamen non habeo inde multum interere et mordere.

12.

Hanc Epistolam discipulis suis imitandam proposuisse fertur ,5 Magister Petrus Zepffel,

alias Hiltebrandt

pro nunc didascalon

in Ecclesia collegiato sancti Syfridi Metensi,

discreti nec non scientifico iuveno

20 Alexius de Mentz

amico maximissime adamato.

Salutem meam apertam. Diiecte socie charissime, ego milto tc scirc, quod ego nuper insteti pro uno gubernamine, et ex Dei gralia factus sum Scholi- rega Ecclesiae collegiatae sancti Syfridi Metensi et bcne slo, quia habeo multum

25 scholares et parvus et magnus, pauperes cum divitis; ego vellem quod lu ve- neris apud nos, quia posses mocum multum prodesse, ego vellem singulariter apud te respectum habere, et veilem te discore casualia ct temporalia, et tu posses etiam a me docere facere versos, quia incepsi nuperrime tertiam pars Alexandri, et sum a primum ibi 'Distinxere pedes*. Discipuli iam mei sciunt

3ofabricare versos. Unus haeri apportat mihi unum bonum, scilicct: *0 intemerata mons super sydera ferret'; item alter

*•' expedo edd. prr. ' suam] pro sim. " interrero edd. s. a.

'* Hsec epistola (12.) desumpta est ex lacobi Ilartliobi Landoiensis Do fide meretrieum Quaestione quodlibetaria Ileidelbergensi, repetita a F. Zarncke Die Deutschen Univv. im MA. Lpz. 1857. 8". p. 78. In sqq. adnott. Z. hanc qucestionem significat. ^* collegiato edd. Metensi] Argentinensi Z. " iuvene Z. w Ale- xius de Mentz. Z. Meniz ed. a. 1689. Menitz edd. s. a. »* appcrtiam. Delicte Z. «3 gratiam Z. ** colligiatae edd. m. a. Syfrydi edd. », a. " Met.] Argenti- nensi Z. ^^ et anie parv. om. Z. " resp. ap. te Z. ti.n nup. inc. Z. discere et docere, lemen et lehren olim pomiscui usus fuerunt, sed h. I. scurriliter con- sulto permutantur. *» Alexandrij capituli X. de quantitate syllabar. v. 12. „Di8- tinxere pedes antiqua poemata plures". Discipuli mei iam Z. '*> haeri dc edd. 3* ferret] veruere Z. et hoc veruere conveniret n puer volumct montem intemerstfle

34*

532 EPISTOLARVM OBSCVRORVM VIRORVM

'lorius stissus est presbyteri clepores'; itera terlius unum pulchrum Epitaphium ad sepulchrum lapidem:

'loliannes est mors, quod fecit mihi vse,

orate pro sibi, Deus habet suum anima*. Sin aulem non est luxuriosus, id est luslig ad versos, sed etiam ad prosos 5 dictaminas, ego proposui eis modum dictandi, ex quo statim erunt facere epi- stolas. Cum hoc occupo me cum eis apud Oratoribus et Poetis. Lexi enim liuc usque Vergilium super Lucam, Ciceronem super Marcum, Quintilianum su- per loliannem , Plautum de beata Virgine et Horatium de S. Catharina. Et lego eis multum bona circa impedimentas Alexandri semper super duos versos vi- 1» ginli quatluor Arguitur. Et modos significandi lohannis de Gariandria, in qui- bus discipuli mei multum crescaverunt: sic et lu posses in brevi crescare super omnes socios tuos , eliam si solveret eis colium eorum. Et eris scriljere unam pulchram lilteram ad avunculum tuum, Dominum lohannes Lappenhauser , ple- banus in Weidlich. Et eris ei persuadere, quod te miltat scmel trahere ad i'^ unam altam scholam , sicut et ego steti in Universitate Gelschwellensi. Valete fcelicis. Datum raptim Basiliae 2. Kal. Martialis. A. Christo mille quadringenlo nongentesimo nono.

Item legit eis parva naturalia et inter caetera pronunciavit eis ad pcenam : sic advertate, quod vinum est triplicis naturae. Primo facit bonum sanguis. 20 Secundo facit, corda laetiae. Tertio proiicit rusticus ad merdum.

virginis nomen gerentem, O ^mt^ft^iu, cum veru (veru, verueris, pro cacumine) super sidera. sed fortasse maglster amens mons pro mens legerat. ^ lorius = Georgius (i^ore^) Stissus nomen familice esse videtur. clepores = ^XfnTrjg, fur, ut diceretur Georgius Stissus presbytero furtum fecit'? prespiteri Z. clepotes alii. 2 ad sep. lap. om. 2. 4 d^us habet suum anima] Sic et in Elsse epitaphio ap. Olearium de fide concubinarum (ed. Zarncke. p. 93.):

Hoc iacet ingenuae formae Elsa sepulchro.

Grata fuit Elsa manecultello [dem Friihmesser] semper,

Quse dum vixit, in rufa tunica ixit:

In rufa tunica: Deus habet suum anima.

Qui orat pro secum, debes comedere mecum.

Et si suntis mille, omnes oratis pro ille. Amen. suum an.] Gallicus hic fuisse videtur: son ^me. ^ est] es Z. versus Z. etiam] potius Z. prosos et ad d. Z. s Virgilium Z. 9 loannem Z. sancta Kathe- rina Z. n Et ... Garlandria om. Z. « mei disc. Z. " tuus Z. ^^ loannes Z. i^ Wytloch Z. (fictum nomen obscsenum). '^ Getschwellensi. edd. et Z. Puto 'Kirch- weilensi' a vico prope Landaviam. ''* Basiliae] Argentina Z. i» nongentesimi Z. ^^ Sequentia a superioribus quasi novum caput linea interposita separavit Miin- chius, sed ubi revera novum caput incipit nosque numerum 13. superscripsimus, ille cum edd. primis verba in eodem versu posita continuat, sic „ad merdum Monachus quidam" etc. pennam Z- Prima edd. prr, 21 iggtia Z. laeditise. edd. s. a.

VOLVMBN TERTIVM.

533

13.

Monachus quidam Magisler Balthasar Schlaug Magistro Ortvino Gratio 5 * Roma Coloniam misit

Salutes centum millia sestertia, secundum novam grammaticam, cum summa veneratione a parte ante.

Venerabihs Domine Magister, Epistola vestra solatiosa est mihi praesentata in festo Michaeli, et volo pro nunc vobis respondere. Sed rogo vos praecor-

lodialiter et charitative, quod velilis mihi, quando nuncius iste de via revenit, in una saitem parva cedula nolescere, quomodo transit vobis, praesertim in illa lite cum Reuchlinus et Pfefferkorn, qui iiabent ambo nequam post aures et faciunt raagnas guerras. Reuchlin dicit grossa verba et non intelligibilia. Ego audivi quod mox abibit ad fiendum Doctor, quia vult esse bene lectus in Biblia, quod

15 non est. Audimus hic tot de illo, quod non possem ad viginti arcus Papyri scribere , et causa sua erit malam finem acquirere. Tenuit vos saepe pro stulto, et tibisavit vos, quod non debetis eo sic mittere transire. Magister debet te- nere se sicut Magister. Omnes dicunt quod eritis lux mundi fieri. Vos bene manebitis prae ipso.

•:o Quaeritis, quomodo mihi vadat, et non possum vobis clam habere, quod

adhuc in Roma vitam traham, et plane depauperatus sum: habeo aliquando vix siccum panem et in nocte utor mala lectisternia. Rarissime fio vinificatus, quia vocor ad nullas convivalitates. Ego ivi nuper pro caseis et per decem dies non plures quam quindecim collegi: dixit mihi heri una antiqua vetula, quod

-') unus sacerdos ruralis oporlet venire de pastoria sua: ergo sperem habeo, quod post illum venire possim. Habeo ibi raultas aucas, iuvenes et senes gallinas, antetas, ganzas, bona piscalia, bona coqualia; habet etiam vinum Cos, etc.

Tunc volo sedere in stuba raea et studere, ut possim rusticis praedicare in sermonibus Parati vel discipuli vel etiara in Biblia, ita quod ero habituatus

30 ad praedicandum. Interim adhuc audiam Magistrum Thoraara de Walleis qui le- git Logicara et concordanlias inter sacrara Scripturam et fabulas Poetales.

Corapilavi unam epistolam carminalera seu metrosara, quara volo raittere impriraere. Sed peto quod mihi de hac prius dicatis sentiraenta veslra. Va- lete laetius quam apis in thymo, vel piscis in undis. Valete adhuc seniel.

35 Datum in urbe Roma, ubi sunt mirabilia poraa,

Quae rustici ibi vendunt et per librara bene pendunt, Sicut ego vidi et per experientiara didici. Amend.

' Tota fere haBc ep. ex diversis geirainis Epp. O. V. , quod verborum index facile demoristrat, consarcinata est, e. gr. " Ep. O. V. II. I. ^ Ep. O. V. II. 10. « Ep. O. V. II. 47. '3 Dial. nov. et mire fest. §. 59. »< Ep. O. V. II. 55. »* Ep. O. V. I. 47. " eoj i. e. ei. Ep. O. V. II. 23. " Ep. O. V. II. 62. «• Ep. O. y. II. 48. »« cf. Ep. O. V. I. 28. »« Ep. O. V, II. 44. " Ep. O. V. II. 2. i. f. .

534

EPISTOLABVM OBSCVRORVM VIROBVM VOLVMEN TERTIVM.

14.

Magisler Zepfelius supradictus ad quondam Priorem inter alia ita scripsit: * ■ 5

Quia vestra reverentia vult scire, qualia vocabula et dyalogos meis pueris proponam, volo brevibus unum et alterura specimen hic dare. Nuper talem dyalogum proponavi:

Matth. Bone dies, frater leremies.

ler. De gratzes, frater Mattes. lo

M. Quo ambulare?

I. Erphordare.

M. Quid portare?

I. Calceare.

M. Quid intus? is

I. Feder et Dintus.

Profecto mei pueri hoc colloquium pulchre disciverant, et possunt secum eleganter loqui. Et quia vocabula ex Cicerone sunt nimis vetera, conavi ea innovare, v. g. ita doceo:

(Sin 3urtft, lurista; cin 35urcjermeifter, Burgimagister; ein (Sd^uIDflector, 20 Scholirega; cin ^apeUan, Capellanus; cin ^oet, Metrista; ein ^iiftcr, Campa- nator; cin 33ud^bru(icr, Pressor; cin ^iinftler, Artista; cin 33i(bfc^ni^er, Sta- tuificus; ein ©d^ufter, Calcifex; cin 23arbtr, Crinifex; cin Xopffcr, Tornicator; ein 33auer, Burisla; ein §en!er, Suspensor, etc. Sic puto me propius ad res venire, quam vetus iile Cicero, et alii veteri Salbaderi. 25

Non possum hic reticere novum invenlum, quod inveni ego ipse, et nul-

lus ante me: dum explicavi dyalecticam, dixi hoc vocabulum derivari et com-

poni ex 8vo, duo (vides, Prior doctrinalissime, quomodo in Graecis acutus sim,)

et lectica cinc @enffte, quia duo Opponens et Respondens in lectica ex oppo-

sito sedentes disputare solent. Rogo te, Pater viscerosissime, ut hoc Collegio 30

vestro communices, et aliis Canonicis, forte id servit ad meam

promotionem, volo enim libenter ex meo puivere

Scholastico exire, ubi me non possum

satiirum edere, etc.

F I N I S. 35

* Hsec in qaaestione De fide meretr. non leguntur, sed sunt einsdeni farinae. ^ svBBA|dictus edd. s. a. *^ De gr.] Deo gratias. gratzer, edd. s. a, ** proprius edd. s. a.

EMENDANDA.

Pag. 10. vers. 18. torrige: magistrum nostrum Remigium „ 14. „ 11. „ Ecclesiaste IIII.

„ 25. n/Anc. ,, 16. (pro 11.)

„ 35. vers. 26. „ ardescit'.

„ 61. „ 23. „ terram

„ 75. „ 38. ,, merdunt

,, 86. „ 33. „ hierosolomitanos

„ 94. „ 9. „ Ohsequiosa et adde notam: » Obsequia 1. sed in |5rfd)i)rm.

Obseqniosa

99. „ 21. „ Obsequiosa et&Adenot&m:*^ Ohseqmsi Lsedinp£ftiiDtm.

Obsequiosa „ 100. „ I. „ Obsequiosa et adde notam: « Obsequia /. sed in iJffdjprm.

Obsequiosa „ ,, M 14. „ iOt {pro ut) et adde notam: »^ tot| ut /. sed in 'Limn to-

tius operis* est tot

„ 131. ,, 25. „ devia etiam et scienter

„ 133. „ 34. „ ipse pr^^sens et

,, 148. adde notam ^* im|)ato2e sic 1.

„ 155. vers. 26. corrige: Olympi^ et uU. not. corrige olympie /.

„ 156. „ Z. adnot. corrige pro 1513. sic: 1514. pagg. h sqq.

„ 157. „ 4. et 12. adnot. corrige 15l4. {pro 1513.)

„ 158. „ Xcorrige: ac {pro et)

„ 159. „ 11. „ meque {pro neque)

„ 163. „ 17. „ nunc dd propositum

„ 167. „ iG. „ sub {pro sibi)

„ „ „ 17. adde ex ante eodem

170. „ 18. corrige: probittt- (pro pravita-) 172. „ «. adde in divinis ante histrionica

174. ,, 29. corrige: quoque {pro qUOmodo)

175. „ 10. „ revo- {pro invo-) „ „ 18. „ prosecutio „ „ 19. „ fP^- {pro ipse)

188. adde notam •* Coloenia 4.

191.		14.
193.		11.
jj		25.
194.		9.
11		ult.
197.		37.

536 EMENDANDA.

Pag. 190. vers. l.corrige: doctorem {pro doctorum)

Murner et adde infra notam 32'33 fcribire 4. quid [pro quod) grecum ,

patria [pro poetria) et adde ad notam « ego 07nis. 4. pa- tria] poetria 4.5. et recentt.

tis 4.5.

pronunc [pro nunc) et adde ad notam ^7 pnuc 4. nuc 5. 203. in inscript. corrige: KuCKuk 214. vers. 12. corrige: unam (pro UOUm) 221. „ Z. notar. scribe ^ Qifi 4.5. michi

242. „ Q.corrige: expellant et adde notam ^ expellant 4.5. 262. vers. 18. corrige: habebo et adde notam ^^ habeo 5. 265. „ 3. notar. adde post theplogia 5. sic : philophia 4. 270. „ 19. corrige: etiam (pro eiam)

277. „ 30. „ COncluderent COntra OmneS et adde notam ^ contra 4.

fimul 5. 280. adde notam *^ difputare 4.5. sed legendum desperare 298. vers. 2. corrige: lepus \jf)ro unus) et adde notam • unus 5. sed vidctur le-

gendum lepus 303. adde ad marginem versus 18. §.1. et ad marg. v. 23. 5.2. 305. vers. 15. corrige: viderlnt et adde notam '^ uiderunt 2. 309. „ 24. adde sic ante rideret

29. corrige: istud (pro Istuc)

14. „ qui (pro quod) et adde^notam " quod 2.

25. pone . pro ? 2. notarum corrige: sequuntur

32. corrige: Studia (pro Studio) et notam 3« .9/^; /^or^T sat. I. 2,24. „.. stulti vitia, in c. c." 387. not. 32 i. e. Federwisch, diabolo. 409. vers. antepenult. adnot. post alloqnt^ pone 2. 440. ,, 29. corrige: Consultissimo

311.

362. 372.

ADDENDA

AD VOLVMINA I. II.

Ad indic. bibl Hittt. p. 12*.

IX.

1.

5Die l^icr aii§ ^anjer tititgetl^eilte D^otij ifl unrid^tig: bie Exclamatio in ecelera- tissimam Pepericorni vitam ijt nic^t beigcfiigt bcm t)on ^anjcr nngcnau ancjcgckncn Srucfe »on 4 ^lt. 4«., bcren Ic^tcg, [o tt)ic bic Xitclriidffcitc lecr ift, unb ttjcld^er fcine 2tngabc bcg ^iucf^Ortcg unb ^^^^i^c^/ fottjic audf) Icinc ©ignatur, Scitenjal^Icn, (Solumncns iibcrfcf}riftcn ob. bgl. I&at. ®er Xitcl ift:

f BAPTISATI CVIVSDAM IVDEI | lohannis Pepercorni Hallis oppido Magdebur=|genfis diocefis : ante arcem diui Mauricii : in Coe| miterio iudeoru lento igne affati Et dii ad camifi|cina traheref: ignitis a carnifice forcipib^ in ipo iti|nere cruciabiliter (fed raerito) lacinati atq3 cocer|pti hyftoria : cu ppetratom & pfeHbru ab eo fcelej/| breui & uera narratione.

jKo^cr^oljfd^nitt: ^^feffcrforn inmittcn jtucicr i^n evgrcifenber ^afc^cr, l^inter tt^cl^cn jc ein anbcrcr 3Kann, linfg iin einem 3:i^urm ebcnfaftg cin ^afd^cr, rcc^tS ^n cincm entfvrccf)cnbcn ©ebaubc einc obriqfcitlic^e ^erfon (?) fie^t. SSrcite tpie l^ier bcjcic^nct, ^bl)c gcQcn ^",

% Ad lectorem. If Hic diras fceleru formas: funeftaqj narrat

Crimina : lubtili comoditate : liber Que Pepercornus : recutite gentis alunus:

Sed baptiiatus : fecit : & igne luit :

3)cn Xcrt biefer hystoria qebe ic^ in bcn untcn folflcnbcn Addenda ad vol. III. 2)ie Originalanggabc bcr l^uticnifc^cn Exclamatio ifl Inut Dovflcl)cnbcm nun flanjlic^ unbcfannt.

3u b ebcnbofclbfi. $)ic in vol. IV. p. (383 untcr b gcnan bcfcf)ricbcne Sfngflabc fc^cint ncucr ;\u fcin alg folgcnbc (ancf) in bcr 2QoIfcnb. ^^ibl. fid) finbcnbe), von tuelcf)er fic bcn unr ctma» rof)crcn unb cttua cinc fiinie brciteren J^oljfc^nitt cntlc^nt ^at, aber ii^ bcr Ortboorop^ic i)ielfac^ abttjcic^t:

ADDENDA AD INDIC. BIBLIOGEAPH. HVTTEN.

*b. Wxt Sefriltrftt m kket| ni^ tc^ ^etanptn ^ntt J>0|)annj6 pfffcrkorn flcnant $n ^ttl I U vot fttnt c^ojtB burflk D|f ti^m JJulirn ktrd)off 0cb:aten/ uti | suuo: mtt fllucnbcn Sauflen Surt |f cn

^otiifc^nitt bcrjctbcn ^cici&nung toic b. ^ol^e cttca 5", 33rcitc n?ie bicfc (SinfaBunc^.

4 S3II. 4", tt)ot)on ba§ (c^te gtcic^ bcr 2;itcMdffcitc Icer ifi. 331. 2, figniert ^ ij, bcginnt C Had) Cl)2t|lt unfurB It^b^n \)txvtn Qthnvt ©aufcntfonf 331. 3, fd^Iie§t iibcr ber 2)littc: |Haflt>£burfl flut bjtfff unii ftgH uit i^pn fd)otttfd)£r pfaflff l)at i)n g^taufft

b*. ^tu^cr ben untcr a, *b unb b bcjeic^neten ©c^jaratbrudfen bcr bcutfc^en 'gcfd)icf)t $fcfferforn§' bcft^c id^ einc glcid^gcitigc 5lbfd[)rift auf 2 QuartblSttern, bercu crfie§ beginnt : Ptc 0ifd)tcl)t unnli b^kantni^ ir^s flrtoufft? ^uli^n JJol)annw pfeff^rkorn Qmmt/ ^n gaUc uor fant JlSortJ^ burgk g^brat^n unnti 3uuor mit QinQmtf^ ^anQtn itxvi^tn/ Hocl) (flxi^i unnf^ra lifbfn ^^r^n gcburt ®uf«nt 3)ie 3fiiidffcite bc^ gtDcitcn 93latte§ fd)lie^t:

ftfltl onnx» tin ftt)otttf£!)fr pfaff l)at ^nn gftoufft ®ftrud\t 3U i^tn^ Ziurcl) ,|ol)ann fcl)offi!r 5)ie 12 9lrtifel finb mit f,g, arabifd^cn 3^^lcn je am Unfcn Dtanbc ber SlnfangSjeilen bejeid^uet.

Jd. pag. 33*.

XIX.

©tatt bcr bciben gunSd^fi folgcnben 3^ilen fc^e:

S)ag uon Jgjuttcn burd^corrigiertc (Sremplar, in 9Zr. 4 nadf)IaBig bcnu^t, l^at fid^ U)ieber gefunben, unb eine 9SergIcid[)ung begfclbcn mit ber Sluggabc in vol. V. p. 99. sqq. ifi nuu in vol. III. pagg. XX. sqq. ju finbcn.

Ad pag. 34*.

Untcr N». 4. fcfec 'ttjiebcraufgcfunbcncn' fiatt *ni<^t mcl^r au§flnbigen'.

Ad pag. 55*.

3u num. XXX. 1. naci^ 'u. f. tt).' fe^c: b. f). per Lottherum iuniorem, tt)ie 10- HANNIS FRANCIS | ci Pici Mirandulae Opufculum de fententia excomu-|nica- tionis iniusta, pro | Hieronymi Sauona|rolae viri prophe|tae innocetia. | Vuit- tembergse. | 4». 24 93II. IcfetCg Iccr. 93orbcrfeitC bcg t)orIcfetcn: Impreffum Vvitten- bergae perLottherum| lunioremAnno domini .M. D. XXI.|MenfeDecembri.|^^ 9SgI. aud^ ©trobet 9^euc 93eitragc 3. i5it. IL @. 113.

Ad pag. 68*.

3u N«. 9. fuge t^iuju: unb tviebcrum in: ^anbbu* ber 2BcItIid^cn 93erebfamfeit, Don O. g. 93. SCBoIff. ipi. 1848. 8. (5. 136,.. 145.

ADDENDA AD INDIC. BIBLIOaRAPH. HVTTEN. ET AD VOL. I. O

Ad pag. 81*.

(Statt 1522? fefee: ^marj? 1521. unb su 1. fugc r^inau: 5)aB bicfer ©rucf cin 3Sormfcr Don 1521. fci, la^t fic^ au§ 53uccrg ©d&rcibcn an Spalatin Dom 21. ajiarj 1521. (f. untcn N«. CCXXVII*.) cutncr^mcn. ^icrnact) ifi auc^ bic etcduug bcr ©c^rift fomol in bcm Index bibliogr. Ilutt., at§ in bcr StuSgabc fclbft (vol. II. n. cclxxxxh. pagg. 130. sqq.) ju bcric^tigcn.

Ad pag. 100*.

9iarf) N». 71. ifl r;in3us"f«9cn:

71*.

A I TRIBUTE I TO THE MEMORY OP | ULRIC OF HUTTEN, | CON-

TEMPORARY wiTH | ERASMUS AND LUTHER; I One of thc moft zeal- ous Antagonifts, as well of the Papal | Power as of all Defpotic Go- vernment, and one of the | moft elegant Latin Authors of his Time;| TRANSLAteD PROM THE GERMAN OF GOETHE, I the celebrated Author of the Sorrows of Werther: | By ANTHONY AUFRERE , Efq. | II- luftrated with Remarks by the Tranflator, | with | AN APPEN- DIX I Containing Extracts from fome of hutten's Per-|formances , a Lift of his Works, and other explana- 1 tory and intercfting Papers|

— ^^^-^ I LONDON. I printed for j. dodslby, pallmAll.|

— — ^ I M. DCC. LXXXIX.

XVI unb 138 ©eitcn fTcin 8o. eignatur a unb B big K.

©. V...XII. Preface of the Translator, baticrt Stuttgardt, 10 th June 1788. ©. XIII... XVI. eiuioe 33eIobungen ^utteng aug erafmug, SRcland^tl^on, ZX^m- nug, 28rimfclg, SDfiaimburg , ^ir(ft)cimcr, ^ocblSug, StruDc unb u. b. ^arbt. (£. 1,..52. Ucbcrfc^ung bcr I)crbcrfc^eu 3lbl)anblung, wclc^c bamalg atlc^cmcin ©oct^cn gugcfcT^ricbcu ttjurbc, mit crlautcrnbcn 5lnmcrfungcn bcS Ucbcrfctjcrg. - ©.53... 130. Appendix, cntt)attenb 5tugsiigc au3 23ricfen ^uttcng, m^ bcr pSpfl* lic^cn 33utlc gcgcn bic Epp. O. V. unb bem 6(^rciben an ben (5ri\bifcI)of von ^Jtainj, bie crfic ^iebc (jcgen ^crjog Utricl), unb wicr ©unfelmanncrbricfc. ©. 131... 135: List of tlie works of Ulric of Huttcn, uud)ronolocjifcf), UUDotl: ftanbig, unb bic ^fcubot)uttcnica, fottjic bic gcfammtcn epistolas ohHcurornni, dou tt)ctcf)en bie Sonboner 2tugg. oon 1742 aUcin angcfU^tt ifl, ^uttcn gufd)rcibcnb.

Ad vol. 1. p. 28.

V(8TECKELNBERaiE??) Xlll . D. 10. PEBB. 1513.

[Ulricus nuttcnus Dietericho Ilutteno.]

Pittriil) libft ucttct ^A) ^fA bit l)tc ctn Sd)tift liic l)ot mit ftibcttrf)| mcin bzulict flcftctt jnflcfcdit, vnb Ua: bci) flcfd)iibcn niic bu o'ncmcn | n)iit(l; nti ^tl)ct mcin ^ad) ^^o ^c: mas bas ^d) ojf t>cn bafl | ntt|)t homcit hnn, ^d) roit abct mit mcim binbct tcbt Ms cj | u(f licn bajj tciticn Sal, o^ct aba cittcln

♦fcdv] fc^ide.

ADDENPA AD HVTTENI OPP. VOL. I.

mciii iicttfju mit | Ditfc} DiUmad)t, tiic lucit nii tiic ^cit §o koi$ ^as bcr tiagj fiobcu 3U ti'kunlicn nid)t i|i, iiod) nio cs ^ctu mod)t, ^*o | nicj cs ijubt, tia rid)t tiid) ^clbcr JJm bcjlcn nad), n)o liu | ttii ticn ^ag ^*ctb|i poronlid) aucl) nid)t bcfud^cu, mod)fl|lu | ^cr'^ tulicnjij; mtt ^ufcdiuno Jics britics, olici obc: fzt- ticzid) I mcin bjulicr bcin mcinuflk ^d)2cib, ob liu bci) gcmcino | tiittcr|"d)aft blcip 5 niolH, otic} roas licin fjcmiitit, lian JJd) n)il nid)t | non ^2 nit ^'cj;_^ cs ^c)) {102 nad) ums flot ntil, ^as allcs l)ab | JJd) bij ^n guticm nid)t moUcn ticjl)olttcn, ff ijutttd) bittcn j mir 3« nicim tiafl ijcin $'iud)tci uf S*onttan "Ucminifccic j ticn abcnt cin 3ukomcn i)c ttid)t au(^ 3ublcibcn, J>n ^'old)cm | finfin mid) liir tnit fnint- 3oft n)itiC2 gcmclflct, §0 nJUJfiu | utcin bju^cj aud) tia finlicn, u)oln mir uns 10 allcjlci tnit cinanticr ] unticjrcbcn, unti ^cdi voi oUcn tiinjjcn <^cr^ ttiticntifl ticn| bniic 3U bat{ cilns iiiu|iag nad) JJntiogaiiit aitito Jf riij | J>d) JJd) l)ab mit mcinc: frunt3aft cin gclcilit 3U flu£l)tC2 uf ] licm bag n)olt 3d) tii? aud) nid)t tjcrl)alt-^

Vixidi) tJom ^utlcn 3:^ ^tcdtclnbcjg. lo

[Inscriptio:] |lcm cjbcju uni ucflcn

liittczid) Dom <^uttcn mcim

ff tibcn ncttcnt.

XIII*. Ex archio Hutteniano Wirceburgensi (N". 3. fas. 34. Lit. JJ.) epistulam 20 ipsiusHutteni manu scriptam transcripsi. Ad marginem inscriptionis supra exhibitae recentior manus adscripsit: Itlrid) tiom §uttcn 3um ^'tadiclbfrflk fd)rcibt | pricf Ijalb g lutiuiio 3U fd)id\cn uuli bcp | iljm t)fm taQ 3u fd)lud)t' 3U frfd)eincn | ^uno 13 «nti ob £l)r bci) i' ritt'fd)aft | plcibcu ujoUc ^ft abcr Picttcrid) uom j guttcn uon !>' l{ittcrfd)offt nitt flcu)id)cn fonti' fcft | plieb '^^

?(STECKELNBERGiE??) D. ? MAI. A. 151.?

[Uliiciis Huttenus Dietericlio Hutteno.]

clHcin ff tiiufi 3Uuor ff libcz ucttcz Jiu njur|l ouj^ ciugclcgtcr | coppcicn uomcmcn n^as fjobcn ^cr^ tuticmig unti mir | gcfd)2ibcn, t)nli mod)t tciticn mi 3U tiu nid)t fug 'itaftn | . Vid} tics ^'clbcn cnti)ittic|i als ^d) mid) aud) uoifc 30 titt I tl)un u)C2ticft n)olt ^d) Mr J>m bcftcn nid)t t)'l)alt-s tian liir | 3u iiin mcz JJd) mcUig tiatf mctn)od)cn nad) urbantis anno | rii^^utio

IUlricl) uorn ^uttcn

[Inscriptio :] Pcm (^tbcin t)nti 35

Dcjicu tiittcjid) uom ^uttcn mcim ff tibcn ucttcnt

6 ntd)tj mid) corrigere debebat. 3j tlit (ge^n MS. « ^•onut. Hcmiu.] 21. ^ebr. 32 omo 7r/->9.

ADDENDA AD HVTTENI OPP. VOL. I. O

Ex eodem archio (N^ 5 Lit. J.) hanc schedulam Hutteni manu scriptam edi- diraus. Fortasse cum superiore epistula ad eandem causam pcrtinet: anni autem

numerum qui sic scriptus est /^^ 'Vyvr » fateor mc non iutelligerc; si annus

1513. significaretur, non conveniret 'mctUJOC^en nad) urbaniis', nam l^^rbani dies a. 5 1513. in ipsum Mercurii dicm (25. Mai.) incidit.

Ad vol. I. p. 28.

? Xllr . D. 31. DEC. A. 15!3.

[Huttemis Principi ]

<^pd)gcborncr fiitfi vni\ l)cr^ c ff (j>f ^ci) mcin gautj | rocUig tiinH aljcit

10 mit nJcUiflcm flcis 3uu«jr | anbcrciM flncliigcr l)cr^ c. fl«f .$cl)2cibcn §*ampt | cin-

flclcfltc: cupcj) l)ab ^d) Dornomcn, onb tuo c o{ | mcin 3tt $'olcl)cm bc{|crn mit

3urcilicn, onti | mir bor umb uornjc^unn mcincs ;$olliC5 tl)tin | niil JJd) flcrn mit

mr pfcrlicn mit c. g( oTJcr | licn cunicrn rciticn, tiod) alfo bas mir cin Sai uf

t)ir pfcrtit anlicr l)alp l)unbcrt {julticn UJcrticn | {jctiram aud) mit l)clff lics almcd)-

15 tigcn tii) t>or ( licm flcmcin roo cs 3um hiand) qucm 3UUor| tiiii :c unti U)o c g{

ctroas tiar nmb gcmcint | roil JJd) mid) uf cf (jf ^c|):cibcn bct) c iif finticn | tmti

nad) nottio2ft bcr ^ad) bcfli^ung cntpfann \ tics bit <3d) c ff j]< flnctiifl antmo:t

gcbcn tinticj | mctm ^nficgd batf ^'amprtan nad) ticm l)ciliflcn | crijl tiag ^m

riij ^ar.

20 Vlnd) vom i^uttcu

Jf ^

XIII**. Exemplum ipsa Hutteni manu scriptum in chartophylacio principis Alberti Anglorum reginas coniugis adservatum post optimi priiicipis obitum gr&- tiosissimus frater Ernestus dux roj^atu humanissimi viri loachimi Marquardti mihi 25 edeudum permisit. Unde loci hsec epistula data sit, cum non indicctur, neque inscriptio extet, coniectura tantum adsequor, eam Erfordia3 Alberto IJranden- burgeusi, d. 31. Aug. a. 1513. in locum defuncti ducis Erncsti Saxonici Mapde- burgensis archiepiscopi administratorisque Halberstadicnsis elccto scriptam esse.

Ad vol. 1. p. 33.

30 EBFFOKDT. XX . , D. 22. AVQ. A. 1511.

[Iliiltenns Alberto Mognntino.]

^od)gcborncr fiir|l c. f^ gf ^tx\ mcin t»nticrtl)cniflc: fjani; rocUiflcr ^infl | al^rit 3ituor fluctiiflcr l^cr"^ , ^d) l)ab c fif nf rd):cibcn cntircs ticn l)c|tcrn | bclangcn, aUcs ^nl)alt5 oornomcn, fufj ^or ann c. ff gf t)nticrtl)cnifl | n)c|fcn, ^as ^d) lci- 35 ticn mod)t tias cr fold^cr fcincr bcrd)iucrlid)cn | nffcnd^nis cntl)obcn, ^ic mcil fid) abcr ticr l)antici fcincr | pcrfon l)albcr, tiic pcinlid) clafl 3n ^m, fo tiif nfH'ird\t, tint) I t)on cim crbcrn Hatit iw crffort ojfcntlid), mcincr crroirtiiflcn | unti flnc^igcn i)crn tirs tl)nm cappittds onb ^tiftcs mcnt;» | gcrid)t ivl crffort tibcr antiDortit,

** Utrum l)£l(f an l)olff scriptum sit hierco. •" fnicn MS. »« cucr fflifHi(^c c\nabcn. •" De hoc Andrca incarccrato vidc Erphurdinnum Antiquitutiiiti Varilo- quum vol. I. p. 32. cit., passim. — Vocabulum T)cftcvu pro partc cvaniduni factum cst in MS. 3* rocffcn] iviBcn, in wifKU.

ADDENDA AD HVTTENI OPP. VOL. I.

vxiiJ vot^tfi^dif mtf ttlf0 ] t»mb fctn bekenticn %ed)i ^ufprcd^cn, t)nti crfll)cn lalfcnj bcflcrlit, wdft ^d) c. ff. jjf bcficrn tinli ^efcnncn nad;)^ kcin | ^onticr^ ticrtirofliingc V0t ^n 3U bittcn 3Utl)un, no(\) ujcnjjcr [ mtcl) ^n ^oid^cm fal bci) Jlmant lics ^A) UJul flcnctflt 3U I crkunbcn, Jid) uitl woi gloiib bas c ff gf aud) anticr t)itlctd)t I mctn, JJd) i)ab ()ic 3U crfort uil folfl 2f tias mi ^d) bci) | ticr crfintiung JJ30 plcibcn las^ m0d)t JJd) obcr c f^ (jf t)nticr=|ti)cniflcn tiinji unti rocacn cr^ct)- gcn. UJcr J>d) UJcUtg, l)ab | J>d) ^ ff fl? J^u antuiortit ntcl)t UJcUcn t)crl)alttcn, botf crffortit I DinHag unfcr Itbcn frauujcn U)tirt3U)ci tiag aiuw Jf riiij'' \

Vixxd) t)0m ^uttcn 3Uf ^tcdiclnbcrg

XX*. Cum XIII** ex eodem principis Alberti chartophylacio mihi transmissa est hsec epistula sine dubio Alberto Brandenburgensi nuper archiepiscopo Mogun- tino facto [cf. vol. III. p. 353.] scripta, cuius inscriptio non extat.

^ jf J etc. 6 Ijjlci vix legi potest in MS. ^ wntt}Voei 1100] Mariae assumptionis.

Ad vol. I. p. 45, 1

Ad § 56.] Postquam quae habere debeat universitas plena exposuit Mosellanus, ita pergit:

Quanquam autem Gymnasium eiusmodi, minoris negotii est describere, quam usquam invenire, .ad prsescriptam tamen imaginem accedunt hic in vicino sitae , lipsia & wittenberga. Nec erphvrdia cuiquam est ! aspernanda, Vt nec basilaea. Super omnes vero trium linguarum pro- fessione floret lovanivm, schola vel hoc nomine omnium fcelicissima quod magnum illum et sapientiae et eloquentise principem habet erasmvm. Et summum illud ecclesiasticae dignitatis ornamentum albertvs cardi- nalis, magnum quiddam Moguntise suaj molitur. Quod si processerit, erit ! quo se Germania exteris hominibus venditet.

petri mosellani PROTEGEN-|fis PiEDOLOGiA, iam itcrum, vna| cum fcholiis in loco appofitis edita, [ adiectis infuper dialogis | duobus etc, In fine Lipfiae, ex officina Melchioris Lottheri. | Anno dnico M. D. XX. 40, pagg. E 4. sq. ;

Ad vol. I. p. 252.

EX TIGVRO. Kj2\. . D. 10. MABT. A. 1319.

[ZVINGLIVS BEATO RHENANO.]

Dedit idem Saiiderus hisce diebus orationem nobis hominis cuiusdam

ccvcovvfiov j docti tamcn adprobe et festivi, verum descriptoris ignorantia im- probe scriptam, quam aliundeque missam et per quendam illatinum omnino, non modo ignarum scriptam, cum Myconio reslituere nitimur cuidam integritali. Quod ubi factum fuerit, ad lc mittetur; placebit supra modum, adeo est referta scommatis : kcctcc tov leQmg kccI rmv KccQdivaUoyv aQyvQOcpiXTaroDV. b Se KaQdi-

^* Sanderus] Michael, I. V. D. decanus Vratislaviensis. orationemj Si

Hutteni fuit, Zvinglius de exhortatoria ad principes (vol. V. p. 101. sqq.) scribere censendus erit, cuius inscriptionem Hutteni auctoris nomen aperte exhibentem descriptor omiserit.

ADDENDA AD UVTTENI OPP. VOL. I. 7

vdXioc 6r]dovvai(ov eins Ttgog fjtif ocyx'' <^X^^ x£g)aylifv, 'cura ut premalur per Frobenium'. Hoc igitur ubi aliquaiUisper repur^abitur, libi mittetur: iiule tu facies omnia arbitratu. Quitlam dixit Sandero esse Ilutteni ....

CX*. Ex inedita epistula biblioth. Sletstadiensis, data 'VII. Idus Mart. a. 1519. 5 ex Tiguro' humanissime mecum communicavit rev. vir loh. Guil. Baum theol. D. et prof. Arg-entoratensis.

3^etM. e. *in sacerdotem(papam) et in cardinales argenti amantissimos. cardinalis autem Sedunensis [Matthseus Schinner] dixit mihi prope admoto capite.' In apo- grapho mihi transmisso Graeca sic scripta sunt : xara tov tfpsog xal x(ov xa^dt- vaXCcov (XQyvQOcpiltcitcov. 6 Ss yiciQdLvccXLog aFdovvijcav si^ns h(is ccvxLoaxcav yiBcpaXTjv. * ayxt- ax. h.] Homer. Od. I. 157.

Ad. vol. I. p. 262.

[tiGVRI.] CXVlil . D. 24. APR. A. 1519.

[ZVINGLIVS BEATO KHENANO.j

Phalarismus nondum pervenit ad nos , Febricula^ autem tantum unum exem-

plar. Si potestis aliquo modo, plura exemplaria mittatis ....

CXVIII*. Ex MS. bibl. Sletstad. a viro cel. Baumio mihi transmissae epistulae pars.

Ad vol. I. p. 354. sq. num. CLXX.

Hanc epistulam ante me ediderat Sotzmannus in ephcmeridibus a Rob. Nau- manno editis, quibus 'Serapeum' inscriptum est (VIII. Jahrij. Leipz. 1847. 8''. p. 12, sq.); exemplum quo usus est, non Huttcni, sed amanueusis manu scriptum esse ille quidem opinatus est, sed neque ipse quicquam Huttcni manu scriptum viderat, quam Ghillanii errore (cf. vol. II. p. 65. v. 14. ..21.) deccptus inelegantem rudemque fuisse putavit, neque omnia exempli bona et bene exercitata manu (^einer guten regelmdssigen Schreiberhand'') scripti vcrba rcctc legisse videtur, ut ex his utriusque editionis discrepantiis adparebit:

edit. nostr. edit. Sotzm.

p. 354. V. 15. FVRSTENPERGK. Fiirstenpergh.

„ „ „ 17. nunquam. numquara.

„ „ ,, 18. te curae involvo. te curae innobis.

„ 355. „ 1. lohannis de Hatsteyn. lohis de Harstoyn. „ ,, „ 4. FUrstenbergk, Patricio

Francofurdiensi. Fiirstenpergh Patricio Francofurdiano.

„ „ „ 6. viro innocenti sal. Viro Innoccnti.

*Der Brier (addit Sotzmannus) *isl in kleiner /iriefform zusammcngclegl und niil dem Huttenschcn Pettschaft von nac/uitehender Gestalt und Grnssc vcrschen:

Ad vol. /. p. 365. versu 24. scrihe qili pro <]"«.

3 ADDENDA AD HVTTENI OPP. VOL. I.

Ad vol. I. p. 369.

[abGENTORATI?] OLXXXV . ■ D. 29. AVG. A. 1520.

[OTHO BRVNFELS BEATO RHENANO.]

Si nihil aliud, hoc ccrte tibi argumento esse poterit quod sponte me

dedi discrimini, neque meum nomen prostituerim quemadmodum Huttenus, elenim 5 alium pereclitentur mea studia, makiissem in omnem vitam a(iovaog esse quam connivere ad scelera operantium iniquitatcm et qui ex domo Dei faciunt spelun- cam latronum ....

CLXXXV*. Ex Mss. bibl. Sletstad. Bauinius v. cl. transcripsit.

^ prostituer.] Hoc nisi ad persecutiones Romanistarum referendum est, non intellego.

Ad vol. I. p. 400...402. comparato exemplo Hutteni manu scripto sic emendanda esse sequentia humanissime mihi scripsit doctiss. Baumius: pag. 400. vers. 5. lege: demandaverit

401.

8.	„ obnoxius illi es
10.	„ et crudelem conciliaturus
14.	„ bonos mores adfecti,
2.	,, aliquando dolorem dissimulando.
4.	„ ab humano consortio,
6.	„ fui sedulus. Quis
7.	,, ad vincula etiam Romam
9.	,, uno ictu proiecturus simul omnia
16.	„ cordi Decimo Leoni,

402.

Ad vol. I. posl p. 422,

[slETSTADU?] CLXXXXVIIII*. d. 8. NOV. A. 1520.

[BEATVS RHENANVS BONIFACIO AMERBACHIO.]

Ulricus Huttenus buUam pontificis qua Lutherium diris devovet pulchre

traduxit hoc est scholiis salsis et mordacibus exposuit irrisitque. In frontispicio libelli insignibus pontificiis hunc circumposuit versiculum: Astitit bulla a dextris eius in vestitu deaurato circumamicta varietatibus. Nihil unquam leglsti mor- dacius. Nam ut scias pontifex Huttenum execratus est et principibus quibusdam scripsit ut illum aut interficerent aut apprehensum Romam adducerent. Hinc invectivarum acerbitas ista ....

CLXXXXVIIH*. Ex MSS. antistitii Baslliensis transcripsit Baumius. cf. vol. V. p. 301. sqq. et vol. I. numm. CLXXII. sqq.

Ad vol. I. p. 427. sqq. numm. CCII. CCIII.

'Ex archetypo in Arch. seminar. Protest. asservato has enotavi emendatio- nes'. BAUM.

ADDENDA AD HVTTENI OPP. VOLL. I. li:

9

p. 427. T. 5. ignes

„ 8. non ratam fore

„ 14. Franc» arbitratur apud Carolum esse „ 15. etiam qui (non qui et ipsi). „ 18. generis atque ordinis „ 21. rem fuisse. „ 30. Tiloninum (non Tilouium) Ad hoc nomen Tilonii posita adnotatio delenda est. Tiloninus hic est ille Euricii Cordi adversarius poeta, Thilemannus Conradi Gottingensis, quem sub variis etiam nominibus (Thilonis, Tilmanni, Theonis, Philymni, Philoeni, Thielli, Telamonis s. Telamonii) ille exagitavit. cf. C. Krause Euricius Cordus. Marb. 1863. p. 32. sqq.

Eundem Tiloninum saepius in litteris Melanchthonianis memorari (c. gr. Me- lanchth. Opp. ed. Bretschn. I. n». 104. i. f. n». 107. init. n». 128. med. adnotavit Baum.

pag. 428. V. 12.: tantum fidei „ „ „ 19. sq. : Tiloninum apud primum „ „ „ 24.: Tiloninus. „ ,, „ 25.: si qua vis „ ,, ,, 29.: nunc e {pro meis e)

,, 429. ,, 3.: cum Vormaciae inveniat, curare huc mihi, ne qua sit „ „ ,,4.: quae aiebas ,, „ „ 7.: reliquum si quid posse „ „ „ 9.: mitte Spiram „ ,, „9.: sciet ubi „ „ „ 12.: literis ad me indicem Ad p. 429. adnotationem adde: Cf. infra ad vol. II. pag. num. ♦CCXVllI. d. 7. lan. a. 1521.

Ad vol. I. post pag. 432.

MOGVNTIiE. LyUVi . D. 4. DEC. A. 1520.

[CAPITO AD LVTHERVM.]

,,Epistola extat impressa, sed perquam vitiose, in Bibl. Bremens. class. IV. p. 429. sqq. Ibi inter alia:

Classicum dedisti tuba loties et Huttenus nobiscuiii cccinit Bcllicuni, niox arniis pereclitaturus." (Ex episl. Haum. ad editor. scr.)

Ad. vol. 11. p. 3.

BASILE-B. *CCXV1II. D. 7. lAH. A. 1521.

[BEATVS RHENANVS BONIFACIO AMORBACHIO.]

„Epi8tola) Bonif. Amorbachii [cf. vol. I. p. 429. adnot.] Rohrichius particulam solummodo publici iuris fecit eanderaque mancam: Qure dcsunt in vol. I. I. c. hic addam. Vcrsu pcnultimo post v. 'Tcedcrentur' scquuntur hsec:

nemine spectante praeter pauculas raulicrculas olcra alquc hoc gcnus nugas vendentes.

Hsec prseterea insunt de too Hntteno nominatim:

Franciscus a Sickingen et Ulricus Hultenus, imo nobllcs unlvcrsi Iiuius caus.-n patrocinium susceperunt. (Ex epist. v. cl. Haum ad editorem data.)

10 • ADDENDA AD UVTTENI OPP, VoL. II.

Ad. vol. 11, p, 10.

EBEBNBVRGI. UOAA.V-LL . u. 21. MART. A. 1521.

[BVCERVS] SPALATINO.

Huttenus te rogat ut a bibliopola iliic petas quantum excusit Apologiae

suae Germanicae sibi ut mittas, teque resalutat. Plane enim fessus est laboribus, 5

scripturus proximo. Allatum est Hutteno Coramentariorum . quidquid

Basileae excusum est in psalmos Lutheri. w divitise 0 delitiae.

CCXXVII*. Mss. Bibl. BasiL pubL (Bucerus) Spalatino 21. Martii 1521. absque subscriptione sed manu certissima Buceri. data est Ebernburgi ad Spalatinum Vormatise agentem. baum. 10

■* excusit] sic MS. * Apologiae] i. e. (Snt[d)ixlbicjung etc. voL II. n. cclxxxxii. p. 130. sqq. quam itaque falso anno 1522. adscribendam esse conieci. cf. supra ad p. 81*.

Ad. vol. II. p. 46.

EBERNBVRGI. CCAAA I I I I . d. 28. MABT. A. 1521. 15

BVCERVS CAPITONI.

Responde certum per hos Schryckeri nostri ministros et per Christum

te obsecro responde te venturum. Id a te expetit Franciscus, id filii, id mirum in modum Huttenus qui nunc in Spanhem vacat rebus divinis .... Melchiorem meum cum venerit, fac duci ad Thiloninum quem pro eo oravi 20

CCXXXXIIII*. Ex Mss. Bibl. Basil. publ. Baumius transcripsit.

Ad vol. II. p. 47.

EBERNBVBGI. L-L/AAA.V . d. 6. APBIL. A. 1521.

BVCERVS RHENANO. Huttenus scribet proximo, iam non vacavit, salutat autem le . . . . 25

CCXXXV*. Ex Mss. Bibl. Sletstad. idem Baum.

Ad vol. II. p. 55.

(ebEBNBVBGI.) L'L'AAAA.i . (med. M. APBIL. A. 1521.)

(BVCERVS )

Traductas illas epistolas quum meae sunt et nondum revisae ab Hut- 30

teno, qui excusioni eas parat, in manu mea non est mittere. Verto nunc illam ad sacerdotes. Aegrotavit Huttenus die quo congrediendum erat cum Confessore

pro Luthero, quia ille nihil quaerit quam ut Lutherus posset defendi Cave

autem de adventu ad nos Lutheri quidquam adhuc invulges, levitatis enim non modo Huttenum, qui de eo ad te scripsit, sed et Franciscum, ut de me taceam, infamares

^^ illam ad sacerd.] Invectivam n. ccxxxi. vol. II. p. 21 sqq. exhibitam. ^* Confessore] Csesaris Glapionem recte adnot. Baum.

ADDENOA AD HVTTENI OPP. VOL. II.

11

CCXXXXI*. „Inter MSS. Bibl. Basil. publ. scbedula absqne inscriptione, sub- scriptione, die et consule, sed certissima Buceri manu conscripta et ad med. Aprilem a. 1521. referenda inter alia haec habet.* bauu.

M vol. II. p. 65. versu 22. scribe COgnatus loco patruelis 5 ^d vol. II. p. 66.

BASILE-E. CLXXXXVIII . D. 8, MAI A. 1521.

VALENTINVS CAPITONI.

Prasterea aL Hulteno magnifice sum exceptus, sed parum iam intelligo

erga eum preces nostras profecisse, subdifficilem se praeslabat in Quintiliano to credeudo asserens necessarium fore ut ipse aliquot capita conferrel, eo tanien pervenit tandem, si vellet eum edi, brevi me eius copium esse habiturum. Ita discessi, civililer denegata (opinor) eius libri copia. Mittat an non plane dubius haereo ....

CCXXXXVnil*. Ex MSS. meae biblioth. bavm.

' Valentinus] Curio, Basileensis typographus. ^^ Quintilian.] cf. vol. II.

p. 446. V. 16. *' credendo] i. e. commodando.

Ad vol. II. p. 67.

BX VANQIONIBVS. CCXXXXVIIII . D. 22. MAI A. 1521.

BVCERVS BEATO RHENANO.

20 Hutlenus Ebernburgo, quod arx illa Caesari obno.\ia sit, discedel.

Nam hodie stipendium Caesari abnuntiavit, contra curtisanos forlasse designaturus

aliquid ....

CCXXXXVIIII*. Ex MSS. bibl. Sletstad. Baumius exscripsit.

»» »> »» )» »> »>

30

Ad vol. II. p. 81. ..83. num, cclx. 25 Collationem cum archetypo has prodidisse varia» lectiones adnotavit v. cl.

Banmins:

p. 81. V. 14.: variis erroribus, cum „ ego lateam. 21. sq.: pcenitere magniquc emptum vclle qui to PhorcHJ, cum postridie quam tu eo acccBsoras, illo mittente secutuH essem, invenissem, certo enim 23.: te commonerem nihil dum de pristina crga te voluptate

immutatam sibi, 25.: conditionem istic acceptam 35 „ 82. „ 4.: Nicolaus illi a sacello, qui

6.: Franciscus hoc audito aliud 8.: ut hoc ageromus. vix usquam posses 10.: et tibi perfacili sumptu vivere licot. tum domus 11.: impetrare atque buc accedere

»♦	»» »»
>»	82. „
>>	>» »

1 2 ADDENDA AD HVTTENI OPP. VOL. II.

p. 82. V. 13. sq.: Christo) erupero hinc. Latendi causa est valetudo

,, „ „ 15.: aut Tiloninum disces

„ „ „ 16.: sed cras puto

„ „ ,, 17.: cottidie uritur Lutherus

„ ,, „ 18.: iaiidio. Csesarem cogit 5

„ „ „ 27.: Lovanienses aut Colonienses

„ ,, ,, 28.: animi iudicium pecunia

„ „ ,, 31.: concredidi sycophantae illi

» j» »> V sq. : prodidisse eum galeritosuo. Operfidiam haud inloco! hanc

„ „ „ 36.: illi amicorum ubique receptaculis (ita persequuntur illi) 10

foveo.

,, 83. „ 1.: quam se pecuniariis

„ ,, „ 2.: legere epistolam potes.

Jd vol. II. p. 83.

(ABGENTOBATI?) CU-LAi • (m. OCT.) A. 1521. 15

OTHO BRVNFELS SAPIDO.

Ab Hutteno literas accepi heslerno die, in his sic scribit iit iubeam

bene sperare amicos, esse enim in foribus nescio quid, alque instructa prsesldia quibus convellatur haec tyrannis quae nunc passim regnat. Hanc consolationem tibi communico ut et ipse bene speres, cum ad sunmium excreverit malitia, ne- 20 cesse est ut desinat tandem. Ait quoque arsisse Lovanii Erasmi Paraphrases cum magno spectaculo. ect. ect.

CCLX*. £x MSS. Bibl. Seminar. Protest. Argentorat. absque subscriptione. baum.

Ad vol. II. p. 91. i. f.

(tIGVBI.) OOiiXX*. D. 25. DEC. A. 1521. 25

ZVINGLIVS RHENANO.

Dono misit mihi superioribus diebus loh. Frobenius Hutteni queri-

moniam, hominem apostolicam (homo enim bulia est). ect. quai ad alia speclant eiusdem officinae ....

CCLXX*. Ex MSS. bibl. Sletstad. excerpsit baum. 30

^^ querimoniam] (5Iag uub IJOVmauuncj? vol. III. p. 473 sqq. *^ bulla] cum Hutteni glossis? vol. V. p. 301. sqq.

Ad vol. II. p. 113. num. CCLXXVIH. adnotandum est:

*Hoc epistolium ad annum 1521. pertinere coniicio: 1) latitat enim Bucerus apud Maternum Hattenum Spirae, ut ex epistola Buceri d. 30. lan. a. 1521. ad 35 Capitonem data patet atque altera d. 7. Febr. eiusdem anni ad eundem. 2) po- stulat Huttenus ut certis argumentis rescire possit, Aleandrum fuisse ludseum, Aleandrum dico, in quem raense Martio eiusdem anni 1521. Invectivam in lucem emisit. Omnia, si quid video, bene quadrant.' baum.

lOHANNIS PEPERCORNI HYSTORIA CVM PERPETRATOR. SCELERVM NARRATIONE. 13

Jd voL II. p. 130.

Versu 10. pone pro [1522.?] sic: [m. Mart.? a. 1521.] et adnota:

Cf. Buceri ad Spalatinum epist. d. 21. Murt. 1521. scriptam, cuius partem

supra [num. ccxxvii*.] exhibuimus. Itaque huic Apologise suus in vol. I. locus

dandus est.

Ad vol. III. p. 349.

C BAPTISATI CVIVSDAM IVDEI | lohannis Pepercorni

Hallis oppulo Magdebur;|genfis diocefis : anle arceni diui Mauricii : in (:oe|milerio iudeoru lenlo igne affati Et dQ ad carnifilcina Iraherel" : ignitis a carnifice for- cipih^ in ipo iti|nere cruciabiliter (fed merilo) lacinati atqj c6cer|pti hyftoria: cu ppetratoru & pfefforu ab eo fcelerjf| breui & uera narratione.

Pictura.

C Ad lectorem. C Hic diras fceleru formas: funeftaq^ narrat

Crimina : fubtili comoditate : liber Que Pepercornus : recutite gentis alQnus:.

Sed baptifatus : fecit : & igne luit: ||

Virginei partus Anno fupra millefimu quingentefimum decimoquarto: poft(p.3.] Egidii die Mercurii ^pxime fecuta Hallis non ignobili oppido Magdeburgenfls dio- cefis : ante «arcem diui Mauricii : ipsi prope oppido coniuncta : in ccEmiterio iudeoru : atroci quide (fed merito tame) affectus eft fupplicio : baptifatus quidam iudeus : nomine lohanes Pepercornus : Ab ipfis ftatim trihunalibus : ufqj ad fupplicii locu : ignitis repetitus a tortore forcipil)'^ : uftulatus : laniatufq^ eft: Deinde in Ccemiterio iudeoru lento igne : & paulatim adurete excoclus : propter hec adfcripta inferius horrenda dictu fcelera : Oue nifl effemus paru prouidi quandoqj : fatis documeto nobis effe poffent : ne nimium in iudeis baptifatis fpei aut fiducie poneremus.

C Primo igitur cofeffus eft : fe facerdotc falfo adfimulaffe : & ita creditu: (i.) ad annos ferme uiginti cotinuos : oibus officiis fiue muneribus faccrdotalibus per- functum miffam : et reliqua omia diuina iii morc ueri : iufli([3 faccrdotis ccle- hrado: cofeffiones fidelium audiendo: euchariftiam adeutibus ctia Ipfo folcni & facrofancto die pafche miniftrando.

C Preterea idem peruerfus homo : tres particulas uencrabills euchariftie (2.) clam fe cdfeffus eft furripuiffe Earuni una fibi retiniiiffe : & co iifqj ftilis nil- trifq^ r folo loco remotis arbitris cofodiffe : quoad ubertim cnior iinle iniracii- lofus profluxerit. Quo uifo crediderit : ueru deum & holem effe facramentu lioc. Rcliquas aut duas parliculas uendidiffc iudeis : fimili crudclitale atq^ fcuicia (quis dubitat) in cas etia debacchaturis.

C Inter cctera & hoc quoq^ eft faffus : fe illuftriffiinu & reucrrdinimu In (3) chrifto diim : dfim Albertil Marchionem nrandebiirgr-fein : niinc Magdclnirgenfeni epm : nec non fratrem eius loachiinij principem clcclorH : cu | tota iiliiufcj^ fa- milia : toxico aggreffuru fuiffe: neq^ multuni abfuiffe : quT deflinalu iaiii aiiimo parricidiii confeciffet : eoqj nomTe aureos centu : fe a iudeis acceplffe.

Cf. Ind. bibl. IX. 1. cum Addendis ad Ind. bibl. p. 12*. roprtt dcHcriptis.

1 4 lOHANNIS PEPERCOENI HYSTOBIA CVM PEKPETRATOB. SCELERVM NABBATIONE.

(4.) C Idem fe Meffiara effe : & aquam in uiiium c5mutaffe : mortuofqj ad ui- tam poftliminio reuocaffe inter credulos gloriatus eft.

(5 ) IL Etia plagii crimen confeffus fe efl comififfe . Vtputa q^ duos infantes furtiue interuerterit atq^ amolitus fit : quorii alterum iudeis a fe uenditum ipfe una cum eis excarnificauerit : graphiifq^ totum confixerit : quoad omnem illums rofeum laticem pueri : e vulneribus cunctis profluentem ad fuos ufus exciperent fanguinarii canes Alterum : quia capillicio ruffo erat : & ob id fortaffe ad iude- orum pharmaca improbatus : illefum et citra noxa iterum dimiferit.

(G.) C Et ut nihil fceleris intetatum maneret omnino : fibi etia medici per- fona accomodauit : feq^ apud ignotos medicum paffim profeffus eft : quu fit in lo nullo medatio maius periculum Sed opere precium eft fcire quid egregius nofter ifte medicus egrotantibus preftiterit : pro medicameto : prefens uenenii porrexit: pro expectata falute repentinum funus deceptis attulit Atque ita fubditicia huiuf- modi falfaq^ medici perfona egrotos non minus tredecim fe occidiffe pala in queftione cofeffus eft. 15

(7.) C Vltra fupradicta fcelera hac quoqj illum quefitoris vrna fubegit fateri perfidiam Quo vndecim alios nebulones fibi adiunxiffet : ipeq^ in eo collegio duo- decimus & uelut prefectus quida extitiffet : atq^ his fociis fcelerii ciuitates co- plures oberraffet : tali c5inento incautis illudens Vnu alique de vndecim illis reliquis : iubebat fe leprosum adfimulare . deinde fi qua adituri effent ciuitatc20 (p.5.)ipfi : eo illum precedere : & pro ualuis ecclefie : ad quam || maiore populu fre- quetia c5uenire obferuaffet : ualetudinariorii more procubere : ftipeq^ a preter- eiltibus corrogare. Que dum exequeretur ille : interim ifti ad ciuitatem (ut cafu ueniffe crederes) perueniebant. Euq^ que premiferant ita ut couenerat inter ipfos inueniebat. Tu iudeus hic baptifatus : quafi totius facti infcius illu^ ibi25 grauiter (ficut uidebaf) afl^ectu diffimulanter accedens uelut de celo fofpitator fubito oblatus : bene fperare : & bonum animil habere eum iuffit : apprehefumq^ hominem (ut apparebat ftultis qui aderant) continuo curauit Qua fraude magna pecunie vim fibi pepererunt

(8.) C Idem nefcio cui magiftro : & facerdoti apud francos agenti : demoneso quenda famiiiare fe furatu: illoq^ miniftro complura maleficia exercuiffe fe co- feffus eft : ac eiidem fpiritii poftea : ubi ufus eo iam fatis fibi uideretur rurfus : alteri harii reru curiofo aureis qnq^ abalienaffe

(9.) C Quid ? ^ conftituta fibi a iudeis certa pecunia iureiurando illis pro- miferat in diocefibus Magdeburgenfi & Halberftatenfi oem populum ueneno fe35 interfecturum & vna cum rebus fuis oibus fiue in agris illas : fiue in villis fiue in oppidis confineret quoquo pacto poffet combufturum. (!<>•) C Preler hoc : iudeis & illud quoqj iurauerat : fi quando (ut maiori fue fraudi uiam ita preftrueret) vnum alique interdum chriftianu (nam medicu fe profitebatur etia) curaffet : loco illius quindecim alios fefe contrariis medica-40 mentis uita priuaturum. (11.) C Sed longe fceleratius hoc : g, idem Perlini in aula arcis vbi cibii capere aulici confueuerut : ad imaginem diui Chriftophori depictam illic in pa- riete : fe blafphemado ad hunc modu dixiffe cofeffus eft. Quid tu hic adftas ftaturofe nebulo : geftans in humeris meretricis filium | Mater eius eft meretrix 45 & fedet in fornice. (12.) C Colonie quoqj dedicata quanda ftatuam (incertum cuius fancti) & ira- penfe culta : oranibus ornaraetis defpoliaffe : & orariG inde corallinu : laminafqj

^^ pecuuie 1. "^^ hnmeris 1,

lOHANNIS PEPERCORNI HYSTOBIA CVM PERPETBATOB. SCELERVM NABRATIONE. 15

argeteas abftuliffe : feq^ in eo facrilegio deprehefum & ob id dexlre auricule ima parte mulctatu : eamq^ ita al)fciffam circumfufe ibi lurbe a carnifice mo- ftratam effe pfeffus eft. 5 C In fupplicio tame fidcm chrifliana qua fufceperat ad vltimu fpiritum conftantem feruauit . fuerat enim baptifat*^ olini a quodaj Scotice nationis prefl)y- tero e fonte quodam montis que diue Catharine uocat : in HafTia ^ppe Efchuue, cuius rei fatis certa adhuc extant littcraruj monumeta penes reuerendiffimu 9\\m Magdeburgen. CFINIS.

* cur|cmiifufe 1.

Ad hunc libenum praecipue pertinent quae Coloniensis lohannes Pfefferkorn in Germanica sua 93cfd)i)2mung 3ot)anue§ ^feffcrfojn | (ben man m)t uerbjant f^at) <f-c. quse sine loci annique indicatione Coloniae a. 1516. in 4". prodiit, foll, t^, Ij. contra epistolas obscurorum virorum sic conquestus est:

Wit fp [bh H£ud)ltfd)fn tnit x}im la^ev fd)2tfftcn] tntr aud) in ii tittcl ties bud)8 angejetgt Dfgctoojjfcn l)aben . td) folt turbmnt fpn miben . unnli pftjunli Mx flcbfu unT» fagcn wit es tnjepn bzulicr flljcnicrt fcp . tlu ijl t)il tnrnfd^cn Kunljifl . ijas td) cin ft)nflfbom fon mtr)mt muttcr bpn ^ud) fo t|^ vnQe[)02t Ijas rpniflcr juli in mfnfd)lid)fr flfOrd)tni)s Cri|Un ujojlrc voev . ^en man ^oljanncs pfcfcrliom Qeijeifdfcn ifet allcpn id) . tjar aufj tnafl tjet Bcud)lifd)cn nnrcdit t)frmrrd\t turr&cn Pas man abcr n)i)|[cn mafl toen md ju <ftlai)tj- burfl [immo Halis Saxonum] ucrbjant mafl bnbcn , b^tt ft)d) |Jfa|f ^Xapp flcnant . cdu Qebeinet <Il)2t)l nni Kcpn pneilet \unt>et cpn lcDd)tfcrtt0cr fd)atd\9 narrc flcuJcH . unnlj uian et nnljcr iie juitjcn Komcn i|l foc l)at crs mit jncn flcl)altcn . nnlj tuan cr tjnricr tjcn d)2tftcn nJtt6 fo l)Ot et \\ ftd) fur cpncn flctaufftcn juucn aufj flcbcn . t)nnl) pflafl uu)Ufr Uie juUen 3u pjcUtflcn . vn t)ff "Oem mard\fd)tff t)on /randifurt flcn /Hcnfe t|l er fll)cmci)nlid)en bpn vn\j l)crn)i)Ucr fli)cfarfn . ujic Uan Ua fflb|l allfn tnrnfd^cn loot Kunbifl ifi . Dcn fclbiflljcn pfaff Bappcn Ucn bot man umb fcpncr bcfldflcn tni|lat uerbjdt . Uu l)abcn Xtic Hf ud)ltfd)fn mter ju fmad) . biid)cr iaruon flcUnidit . aU ob id) u' man fletpcfl wer . Pae ttd)t id) ttbcr flttr nt)t . unu mill es flcrn umb flots tuiUcn lepUc . etc.

C M

Robarts Library

DUE OATE:

Jan. 26, 1996

Fines 50^ per day

For Touch Tone telephone renewals

call 971-2400

Hours:

Mon. to Fri. 8:30 am to midnight

Saturday 9 am to 10 pm

Sunday 1 pm to 1 0 pm

For telephone renewals call 978-8450

Hours:

Mon. to Thur. 9amto9pm

Fri. & Sat. 9 am to 5 pm

Sunday 1 pm to 5 pm

Robarts Library Tours

LL Hutten, Ulrich von

H9826B Opera; ed. Bocking Suppl^.l