This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project
to make the world's books discoverable online.
It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject
to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books
are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that's often difficult to discover.
Marks, notations and other maiginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this book's long journey from the
publisher to a library and finally to you.
Usage guidelines
Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing tliis resource, we liave taken steps to prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying. We also ask that you:
+ Make non-commercial use of the files We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use these files for personal, non-commercial purposes.
+ Refrain fivm automated querying Do not send automated queries of any sort to Google's system: If you are conducting research on machine translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the use of public domain materials for these purposes and may be able to help.
+ Maintain attributionTht GoogXt "watermark" you see on each file is essential for in forming people about this project and helping them find additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.
+ Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we can't offer guidance on whether any specific use of any specific book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner anywhere in the world. Copyright infringement liabili^ can be quite severe.
About Google Book Search
Google's mission is to organize the world's information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers discover the world's books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web
at|http: //books .google .com/I
I
Xfii^
^7?
TITI LIVI ^
RERUM ROMANARUM
AB URBE CONDITA '
LIBRI
AD CODICUM MANU SCRIPTORUM FIDEM EMENDATI
AB
CAR. FRID. 8IG. ALSCHEF8KI.
VOLtMEN II.
PRDIAE DECADIS PARTEM ALTERAM CONXINENS.
BEROLINI.
SUMPTIBUS PERDINANDI DtMMLERI.
1843.
21S
L5 V.
Vauca tantum habeo quae huic alteri decadis primae volumini praemittam : nam eisdem codicuni manit scri- ptorum copiis adiutus eodemque fere quo io prioribus libris institueram consilio usus hos quoque alteros quinque libros Livianos emendare studui. nee in iis solum locis, quibus una integriorum codicum iide con- suli posse videbatur (of. 10, 47.: „trecenta viginti unum^^:^ optimos libros Mediceum et Parisinum' se* cuti sumus, sed etiam in eis locis, in quibus bos anti- quiores codices cum nuUis libris nisi cum recentioribus quibusdam consentire vidimus, quamvis id quod in reliquis bonis et Palatinis et Drakenborcbianis libris. inventum est, per se non modo non peius sed non numquam etiam elegantius haberi posset, multa enim sunt^ quae alio atque alio dicendi genere exprimantur, cum in rebus ipsis nihil admodum mutetur: nee mi- nus multa inveniuntur, quae vel ab aliis scrip toribus vel ab eisdem etiam diligentius atque politius expressa videantur: nee tamen uUi sano homini persuaderi pot- ent, istis alienarum et ^criptorum et locorum virtu- tum cumulandarum studiis antiquos illos verae venu- statis simplicitatisque plenissimos scriptores in inte- grum restitui posse, sed in his rebus diiudicandis, cum inter omnes constet, quanta libertate recentiores
♦ 2
IV
librarii ab duodecimi inde seculi fine in describendls antiquis exemplaribns versati sint, sunimam vel prope unam legem esse codicum manu scriptorum illiid tein- pus transgredientium consensum auctoritatemque vix quisquam nostra aetate, quam criticam prae ceteris habitam yelint, negaverit
Altera tamen et aliquanto gpavior quaestio haec est, nam in codicibus deligendis non tarn de antiqui* tate eorum quam qui inter antiques libros fide di- gniores essent, in encore quodam versati simus, ut perversa epinione a vero aberrantes integriores ali- quos libros minoris quam iustum esset pretii iudica- temus : deinde etiam num, si de antiquissimis fideque dignissimis libris dissentiendum non esset, numne, si qua diversa scriptura in his ipsis codicibus traderetur, quovis loco id exquisiverimus, quod ex multis illis praeceptis, quibus homines docti in criticis rebus vera a falsis drscernere atque distinguere soler^nt, verissi- mum aut. veri simillimum haberi oporteret. multa sane sunt quae de . his f ebus in utramque partem dici pos- sint, nee dubito quin,* qupd ad alteram rem attinet, baud pauci loci in his libris inveniantur, quibus alii alias scri- pturas praelatas maluerint. cum enim ne id ^nidem fa- cile sit, in suis quemque rebus unam semper ean- demque rationem sequi, qaanto difficilius oportet vi* deatur, in interiores aliorum scriptorum abditosque sensus ita penetrare, ut nihil omnino ex eorum stu- diis animos nostros fugere potuisse persuasum habea- muSj'praesertim cum tot ubique res inveniantur, qui- bus vix fiat ut non aliud aliis pro magna ilia ingenio- rum dissimilitudine proband,um videatun neqiie enim
in his rebus criticis satis est, communes omnium sen- ptorum alicuius linguae leges ante oculos habuisse easque leges qbibus aptissimis humanum ingeuium in rebus percipiendis et exprimendis uti soleat, nisi etiam id diligentissime animadyerte.ris, quid proprii cuius* dam sttidii — sive virtus sive vitium id haberi pot- est — scriptor ille quern tua cura emendatum velis adaniayerit, et quid veri ex continua descriptarum ipsa- ram reruip serie ellici posse atque prodire videatur. periculum iam eius rei locis quibusdam difficilioribus primi capitis totius opens Liviani explicandis, quibus optimos libros manu scriptos inter se dissentire vi- demus, faciamus.
Ibi enim — ut alia quae intellectu faciliora videan- tur praetermittam — ^ ex P scripsimus ^^idi egres»i Troiani, ut (cod. Med.) quibus ab inmenso prope er- rore nihil praeter arma et inayes superessent, cum praedam ex agris agerent^S cum ib uno M inesset iibi, id quod Bekkerus redpiendum putavit^ pauloque post supereet i. e. superesset, quern ad modum in re- liquis quoque libris scriptum yidetur. neque nego esse potuisse ut, quamyis litterae u et / yel in opti^ mis libris sexcenties inter se permutarentur, ^tamen hoc loco non sine idonea causa ubi positum yidere- iur, quippe quo relatiya scrlbeudi genere orationis partes persaepe connexae essent. yerum id neminem iniitiatm*um esse arbitror, fieri non potuisse ut hac utraque constructione diligeutiores scriptores sine ulto delectu atque discrimine uterentur, sed ut non omni- bus locis nee enim pro vion enim poni potuerit, nee Uhi pro ibi scribi potuisse^ telatiyis enim illis pai*ti-
Vi
culis utebantur, sicubi in neutra loci ' cuiusdam p3^M^/ iiiaior aliqua yis exprimenda videretur, coniunctaec^it . ila partes simplicem quendam rerum ipsarum explic^^/:^. datum tenorem prae se ferrent, queiu gratum verboiri/rta cotnplexum nulla altera scribendi ratio aeque ^fficetre potuifsset quern vero fugerit, earn dicendi legem m hoc de quo agimus loco nequaquam expressam videri: scriptor enim non modo non pergit accusativo cum in£ quo coeperat uti, s^d etiam alia verba parenthe- sis loco interposuit, in quibus ipsis non nihil momenti inesset. sic igitur factum est ut, cum iam ad ea quae coepta essent oratio referenda videretur, Livius ibi egressi scriberet eadem iusta orationis vi, qua cum aliis similibus locis turn 1, 5. „ibi Euandrum insti- tuisse^ ne coepta quidem constructione mutata scri- ptum videmus. Longe vero aliter in inferiore eius- dem loci parte ubi ex uno P a nobis receptum se ha- bere vel me indicente quisque perspexerit, quo loco * nulla prorsus causa solutum scribendi genus pos tula- ret nee dissimile vero videretur, ibi a librariis scri- ptum fdsse quod ubi cum infinitivo coniunctum ferri non posset. Non magis probandum videbatur eisdem libraiiis superessent, utpote dd qviod verbum non arma et naves sed nihil referendum esset: nee dubito quin multi fuerint , qui t;um superessent a me ex P rece- ptum viderent, me difficiliora quam veriora sectatum esse censerent. sed in his Livium particula praeter adverbii loco uti solitum esse^ permulti loci ex melio- rum mscriptorum auctoritate restituti persuadent: ut is hoc quoque loco ad verbum superessent non nihil sed ea nomina, in quibus vera sententiae vis inesset,
vn
relata yellet: id quod peritis Livianae orationis mi- rum esse, non potest, (][uippe ex> qua praedkata, ut Tocant, nott eo quo debebant, sed ad-proxima quae* que Bomiua spectare soleant. verum haec taliaqiie minus dubia futura fuisse intelligo, si iam.ab initio totius operis ad ea quae minus aperta yiderentur pro- banda similes locos a perversis illis librariorum et an- tiquorum et recentlum emendationibus liberatos sub- iecissem, ut suo quodque loco yerum propriumque Liyianum scnbendi genus perspioi posset conferan- turf igitur quae ad* 10, 6. ,, quorum honoribus nihil praetCF sacerdotia, quae nondum promiscua erant, deessent'^'y quem ad modum ibi ex omnium meliorum yel Drakenborchianorum codicum fide scribendum era^ dicta sunt. Deinde scripsiinus ex eodem antiquissimo P' ,,unde aut quo casu profecti' domo quid quaeren- fei^ in agrum Laurentinum exissent^S <^um iam in M emendatiione parum probabili scriptum esset quidve quaerentes, scilicet ita emendandum yidebatur quod aliter non esset quo antecedenti aut responderetur,- eamque scripturam omnibus probatum iri yideo, qui ift yerbis undeaut quo casu profecti domo etquid quae^ rentes similem quandtoi interrogationis yim sibi vi- dere yideantur^ sed^.praeterquam quod etiam profecti ad exissentvesii\cit^ non yideo, cum aeque rex Latinus bello paratus fuerit atque Aeneas, qui Livius ita scit / bere potuerit ut Latiiii non magis interfuisse yideretur scire, quid quaerentes illi in eum locum venissent quam quo casu domi profecti essent A Liyio quid quaeten- tes scriptum est ut in hoc uno ut par erat omnis eius interFogationis yis inesse^ nee aliud quidquam yerba
discrepantiam cqm Parisino Mediceoque libFO dLU^e/ ter ac Ubere comparayerkit nam quern ad vtotj^ ille consensus, qui iam priore yolumine iu HarleLai et Leidensi et in yitiis et in yirtutibus deprei:?^^::^ dendus erat, qua magis ad finem tenderetur eo maic:^ fieri yidebatur, ita non medo Leidensis sed etia^^T^ Harleianus magis magisque ab illisi integrioribus )/l bris aberrarunt ne tamen vera huius libri' Harleiani virtus nos falleret, ita in his studiis versati su- mus, ut Veluli de integro tota res nulla praesumpta opinione examinanda videretur, et quamquam pluriinis lods eum ut expeetari poierat ab ilUs duobus codici- bus nen dissentientem yidebamus, tamen tot locos pes- stme cerruptos el mutihtos inyenimus, ut nihil nos prioris iudkii paeniteret. idem prope dici potest de reliquis libris quorum in priore yolumine mentio fa- cta est: quanto igitur maiore nos gaudio affiei necesse erat, quod quo deteriores et Palatini et Drakenbor- ' chiani codices fieri yiderentnr, eo eastigatiores atque integriores libri Mediceus et Parisinus invenirentur. nam cum prioribus buius decadis partibus ne ab his quidem libris emendatrices manus yiderentur afuisse, hac posteriore parte librarios muho maiore yeteris scriptoris yerecundia officio suo functos yidebamus, ut oratio antiqua non modo non obrueretur inutilibus coniecturis, sed cum in antiquis exemplaribus legendis illi iam minus difficuhatis haberent, ut etiam multo rarius illis quae tot inyeneramus mendis erraretur. nam quod in Mediceo libro his quinque libris hand pauci loci inyeniuntur, quibus rerum argumenta ab docto quodam homine adieeta sint, cuius rei exem-
ZI
plum 3, 36. etiam ex Borbetomagensi codice a B. Rhe- nano allatum vidimus, id nihil referebat, cum iUis ad- notationibus , quamvis eae mediis in yerbis Liviauis interpositae legerentur, oratio integra Liviana nihil mutaretur. sed et in hac re aliquid boni inesse vide- batur. cum enim ilia argumenta non eo quo Mediceos scriptus est tempore sed longe antiquiore facta sint, nee in Parisino quidquam eius generis adiectum r&- periatur, hi duo igitur libri quamquam ita inter se consentientes ut maior scriptorum librorum consensus yix cogitari possit, tamen non ex eisdem sed alienis studiis consiliisque profecti sint, iam sequi yidetur ut integritas omnium eorum locorum, quibus nulla sen- pturae discrepantia in PM inyeniatur, quanta maxima habeatur oporteat.
Quaerendum denique est, num qui libri ex ilia codicum huius decadis manu scriptorum copia, quam etiam exeunte media quam yocant aetate permagnam fuisse scimus, Parisino Mediceoque antiquiores in re* condito aliquo loco abiecti homines talium rerum cu- riosos adhuc fefellerint. et inter yiros doctos qui haec studia Liyiana gratissimo suo favore adiuyerunt, duo extiterunt rei publicae litteratorum hominum. summis mdximeque mentis laudibus celebrati, qui benevolen- tissime pro sua humanitate et eius rei me admonitum Tolueruni Ferdinandus enim Handius per litteras me monuit, ne me praeterire sinerem codicem primae dS* cadis rescriptum Yeronensem, cuius ab Angelo Maio- mentio facta esset : et Wilh. Henr. Bardili Uracensis certiorem me fecit, ab Steph. Bernhardo in. litteris a. 1749. JoL Jac. Reisldo missis (cf. yita Reisk..p.348i)
xu
inter multos illos Askewianos codices ex^ Sicilia iu Britanniam allatos commemorari etiam codicem Liyia- nae decadis primae perantiquum litteris undalibus scriptum. De Askewiano libro mbii adhuc certuis comperire potui: et yix mihi persuaserim iieri potuisse ut scriptus alicuias praestantiae liber ita. ex Aske- wiana bibliotheca in Taylorianam migraverit ut nihil ^ eius fama ad aures bomiDum emanaret loDge maioris ' res altera videtur momenti: nee dubito quin multis locis dubiis ex Yerooensis libri auctoritate vel fides Tel auxilium aliquod afferri possiL nam ut complu- res loci tertiae decadis numquam recte discerni po- tuissent, nisi Puteano antiquissimo codice appareret, quid antiqua manus quid recentes emendatores libra- rii scribi Yoluissent, ita sumnio pretio is liber futurus esset, qui velut fpus antiquissimorum ad boc tempus col- latorum codicum I. decadis inyeniretur. nee tamen ne- gaverim, rem aliter se habere in prima atque iu terlia decade, praestantiores enim libri, qui bellum cum Han- ^ nibale gestum complectuutur, ne Harleiauo quidem Rhe- uanianoque libris exceptis ita ex iUo uno liquidissimo fonte hausti videntur, ut nihil prorsus inter ieos iutersit quam quod alii alias emeudatrices manus, quae quat- tuor in antiquicfre libro deprehendantur, se({ui volue- rint ; huius vero primae decadis iam antiquissimis temporibus plures iustas recensiones exortas esse, ffraeter alia vel Harleiana scriptura persuaserit: ut du- bium esse posset, an illi Veronensi librn, si quid dis- creparet, non plus auctoritatis tribuere liceret quam tri- plici auctoritati Rhenaniani Medicei Parisini codicum. uUit res se habet, nihil tamen mihi antiquius est,
XIII
quam nt vir aliqiiis doctus hone Veronensem codi-' cem quanta niaxiimi diligenlia excntiat eiusque copias in medkim proferat
Nullum adhuc codtcem Livianum quamvis anti- quissimum eius virtutis repertum esse, ut doctorum hominum conieeturis ad locos corruptos emendandos supersederi potuisset, res ipsa satis docuit:eoquedifli- cilius nostrp tempore id studium factum est, quod an- tiquis libris diligehter inspectis multi loci dubii eyase* yunt; qui recentioribus scriptis testibus integerriroi vi- deri potoerint. nee ego id tantnm periculum fugere debui: sed id unum quam maxime ante oculos habui, ne a me uUus locus coniiciendo teihptaretur, qui ita ut in antiquis libris ferretur aliquo modo probari pos- set, ^necesse igifur erat multas multorum coniecturas refelli, idque saepius etiam in priore volumine fieri potuisse iam intellexisse mihi videor : neque quidquam mihi gratius fuerit, quam si docti homines yeris gra^ vibu^que caiisis persuaserint, ne meis quidem conie* cturis opus fuisse aut faciliore aliqua emendandi ra- tione quam qua mihi visum esset corruptis locis pro- spici potuisse. cum igitur 1,43. in PM scriptum esset „quadrifariam urbe divisa regionibusque coUibus qui habitabantur", ausus non sum „ regionibusque et col- libus" scribere, quod antiqua scriptura integerrinia vi- deretur. yoluit enim L. dicere, coUibus qui habitati essent urbem divisam esset i. e. regiones urbis descri- ptas esse illis quattuor collibus. verum cum ita scri- bere yellet, ei in mentem yenit regionum urbis suae ae- tatis, yocique urbe, ut pleniori sensui alicuius rei etiam .partes, sicubi opus erat, adiici solebant, addidit re-
1
XIV
gionibusque: nam non tarn urbs quam regiones . a i/ 1 partes urbis Jm$ae i. e. d/Vtenninatae sunt illis col^ libus: „nach(lem die Stadt und die Bezirke derselber^ durch die Ilugel, welche bewohnt wurden, in vier Theile abgegrenzt worden^^ Nibil magis igitur bis coniectuHs spectavimus, quam ut relictis eis, quae in' antiquis libris integra legerentur, modo suppierietur quo ad iustum sententiarum connexum efficiendum opus esset et quod facile excidere potuisset. Diffici- liore itaque loco 7, 41. particula aique restituta nihil deesse videbatur. 6, 38. quo loco quod, quae vox in codd. scripta est, deesse non poterat, inter litteras deiu adiecimus du, quo bbrariorum errore animadverso tot locis iam a prioribus vera oratio reperta erat Et cum non minus saepe librarii ita lapsi essent ut duo verba in unum connecterent, cuius partes inprimis syllaba que omissa comprehendi posse viderentur, 6, S3, quae- rentem restituimus aliaque eius generis, nam non sa- tis dib'gentes in retinendis eis quae in antiquioribus libris inveniuntur esise possumus, quod nisi bac lege obsel'vata quibuscumque coniecturis copia data erit. haec etiam causa erat, quod 2, 13. „novo inde ge- iiere ^' scriberemus, cum ibi in antiquis libris ut mul- tis aliis locis in pro in i. e. inde fifcriptum esset: nulla enim causa inveniri potest cur in a libraiiis ul- tro adiectum sit nee inde h. 1. supervacaneum erat, quippe qua voce responderetur vejbis novam in fe- mina virtutem, cum virgo equo insidens in sacra via poneretur: ^^sie belohnten desbalb den sonst noch nie so an einem Weibe hervorgetretenen Muth durch eine neue auf die That Bezag habende Auszeichnung^^
XT
mihi quidem noa magis h. 1. inde („daher entlehnt*^) otiosum videtur quam 1, 1. ^pagoque Troiano inde nomen est^\ Quam maxime tamen cavimus, ne in eum errorem, in quern noyissimo tempore. docfbs qaos- dam homines (of. 9, 43. pares:) incurrere vidimus, nosmet ipsi incideremus, ut invitis libris antiquis par- ticulas quasdam iniungeremus, quamvis nemo scriptor dsyndetis magis usus esset quam Livius. Ad firmandam cpniecturam, quam 4/51. ^urbs agerque^^ non magis ratio loci quam Med. codex poscere videbantur, con- ferantur iam (praeter 5, 24. 25.) 26, 21.: (Put) ^^urps agerque — iussa dari ^^ : eodemque loco ^ urbem agrum- que eia adsiguaret^^: „quibus urbs agerque debebatur ex s. c.^^ 7, 31. aL Quod yero 2, 54. malam malo ex PM coniungendo scripsimus, in eo nihil aliud feci- mus quam quod optimorum librorum auctoritatem ne- glegere noluimus. saepe enim in aliis libris alias in- tegrae scripturae partes conservatas esse, roulti loci, qui nisi hoc uno modo in integrum restitui non pot- erant, ostendunt: nee id quod eius generis secunda quaedam fortuna deleri noluit, abiicere ausim, prae- sertim cum idem ratione locorum postuletur. inducto enim malam yix haberem, unde malo satis defenderem. In verbis collocandis Mediceum potissimum li- brum ut in priore volumine secuti snmus, cum in P metalhesi ilia et syllabarum et vocum interdum erratum esset: omnibusque melioribus libris consentientibus ne id quidem mutare ausi sumus, quod liberiori poetarum studio ^ptius videretur, sicubi L. gravitatem, quae in rebus inesset^ diligentiore etiam verborum iungendo- rum genere expressam voluit: velut in verbis proo6-
XVI
mil totius operis „ dam prisca tota ilia mente repeto ", quo loco cum ilia inter verba tota mente coHocaretur, etiam vocum /?mtf fl ilia yim augeri necesse erat: (cf. 6, 41.).*Ia orthograpfeia tamen maiori quam in prio- ribus libris constantiae studuimus, cum ibi satis osten- disse videremuf , quot eius generis res diligentius etiam perscrutandae essent et in his quidem rebus codices Puteanus et Laurishamensis maioris auctoritatis erant, eisque auctoribus condicio scripsimus, cum contio in omnibus antiquis libris reperiretur. In rebus grammati- cis potiorem quam sequeremur legem praeter eam, quid integerrimi libri scribi iuberent, non habuimus : sed de his rebus accommodatius ad persuadendum dici non posse videbatur nisi copiis Poteani cod. expositis, cum in recentioribus libris ah duodecimo indeseculo nihil fere eius generis ab imperitis librariis non mutatum videre- mus. — Finem vero scribendi facere non possumus, quin maximas gratias viris doctissimis agamus, qui ea qu^e praestare voluerimus, benevole et humaniter, ut ho- mines candidos liberalesque decet, recensuerint: in pri- ' mis Wilh. Weissenbornio, cuius censuram voluminis I. his proximis diebus maximo cum fructu legimus: nam quamquam multae res eius generis sunt ut suum quis- qne indicium sequi debeat, tamen non potest fieri, quin exquisita eius viri doctrina non modo nos ad meliora et veriora saepissime ducamur, sed etiam litterarum ipsarum studium, id quod summi momenti est, et ad- iuvetur et augeatur.
Scripsi Berblini a. d. tx. KaL lanuarias. MDCCCXiiHi.
/
TITI LIVI
RERUiW ROMANARUM
AB CRBE GONDITA LIBRI.
DECADIS PRIMAE PARS ALTERA.
T. Livi pan II.
#
TITI LIVI
AB URBE CONDITA IIBER VI.
I. Quae ab condita urhe Roma ad captam urbem \ean- dem Roman! sub regibus primtim cousulibus delude ac di- ctaioribus decemvirisque ac tribunis consularibus gessere — foris bella domi seditioues — quinque libris e^cposui, res cum vetustate nimla obscuras velut quae magno ex inter- 5
1. ab condita urbeRoma: PM. Sic 31, 29. non urb^ Montana Bed ex BamiHir^ ,, ereuU urbs Roma"" scribendam est. sed cf. 6, 6« «1.
-^ ad eapiam urbem eandem: P] ad captam eandem arbera (M). — U. A. Moretns Li- Tiinio dieeadi genere pamm p^r^ecto vocem urbem in rc- centioribns -qoibwdam mscri- ptis omissam deleri voluit. £odem oonsilio Jac. GFono- Tins 6, % eo gratiorem. pro ,,€0 mWii gratiorein'^ scri- bendnm ceaanit : J. Gratenis ^ 6, 3. Terba '^^poetquam data spee vUae eet^'' eiecit: I. Fr. Geoh. 6, 4. ;,fl Feis^^: al
2. sub regibus primumeonsU'-
iibus deinde ac diciatoribus decemuirisque ae iribunis consularibiM : POL -— Recc. qoidam codd.: dcinde con- sulibus. In Harl. i. non oc sed te dictaioribufi scrlptnm est, Qt dnbium sit nxm libra- . nus et an tunc vol turn in an- tiqniore libro ante oenloei ba- buerit ( eL 5, 10. ; qaAe.nunc etiaid). 4. forie beHa^iomi sedliioties : JU. In PiipffiniQ aciri[)taBf erat ,J^oriA^ol4, belfa SedUio- nes'^aed voce^o/adekta ea- dem m. 1. additom esjt domi. cum u^ustaie nimi^*' PilL— : Codd. recc^:. turn ueiustate cet -r- Ii«id. t. : yyudnt q^Sie ex . magfto . int^niatio . loci". 1*
5.
TITI LIVI
AB URBE CONDITA 4/IBER VI.
I. Quae ab contlita urhe Roma ad capiam urbem \ean- dem Romani sub regibus primum consulibus delude ac di- ctatoribus decemvirisque ac tribunis consularibus gessere — foris bella domi seditiones — quinque libris exposui, res cum vetustatc nimia obscuras velut quae magno ex inter- 5
1 . ab condita urhe Roma : PM. Sic 31, 29. non urbs Montana Bed ex Bamberg. „ creuU urbs Roma*'^ scribaidam est. sed cf. 6, 6. al.
— ad capiam urbem eandem : P] ad captam eandem urbem (M). — Vl. a. Mareioik Li- ▼iano dicendi genere pamm perspecto vocem urbem in rc- centioribtis ^ibnsdam mscri- ptis omiasam deleri voluit. £odem oonsilio Jac. Gpono- Tins 6, 2. eo gratiorem. pro' „eo militi gratiorem'' scri- bendnm ceosuit : J. Gmtems ' 6, 3. verba \^postguam data spes vitae est^^ eiecit: I. Fr. Gron. 6, 4. ;,« Feis^^: al.
2. sub regibus primum eonsU'
iibus deinde ae dictatoribus decemuirisque ao tribunis consularibus: PM. -— Recc. qoidam codd.: deinde con- sulibus. In Harl. i. non oc sed te dictatoribus scriptam est, Qt dnbuim dt niua Ubra- rius et an tunc vol turn in an- tiqaiore libro ante oculoei ba- buerit (of. 5, 10.; ^^L^.nunc etiaid). 4. foris belkk/iomi sediHones : JU. In Piipinmo «Gri[>tiim erat ,yforis ' 4ol4, ielfa SedUio- nes 'S sed yof^tsola delcta ea- dem m. 1. additum esjt domi, cum ueiustaie nimia: PAL-r Codd. recc.:. turn uetustate cet -r- LeidL t. : y^adat qaae ex magao interiiaUo loci*'.
5.
LIBER VI.
vallo loci yix cemuntur, turn quod ct rarac per cadem tem- pora litterae fiiere — una cnstodia fidclis memoriae reruni
1. turn quod et rare per ea- dem tempora litterae fuere : P] turn quod parvae et rarac per eadem tempora cet. — lam antiquis librariis, qui non viderent quod et aptissime cohaerere cum sequent! et quod^ adiectivam quoddam ante et rarae excidisse yide- batur. inde factum est ut par^ vae^ quae tox nee in IP nee in altero Parisino libro eius- demdecimiseculicomparet, in tertio quodam libro Parisind panlo recentioris aetatis altera demum manu orationi Livia- nae adderetur, et in cod. Rhenan. et h^ M in integram orationem reciperetar. in SI enim ita est: „tum q^ par- uae et rare ^ eadem tempora liter fuere". in Harl. i. et Leid. I.: „tnm quod paruae rarae'' ce^. £t re ipsa illi for- tasse sibi yidebantur ad to- cem partae duci, quod haut • raro ex similibus verbis nnum alternmve omissnm viderent, nt etiam hoc loco eadem ne- glegeptia parvae propter se- quens per praetermissum es- set hac quidem interpreta* tione Aldus ttfljus perrarae scripsit; Drafeenborchius, qui nee huins loci nee similium rationem perspicerct, vel ex eo lectionem nobis probatam falsam videri opinatus est, qaod non et quod rarae sed quBd 0t rarae in maniiscri-
ptisinveniretur, cumilladscri- bendnm fuisset ut et quod utroque- loco sibi respoade- rent, sed cf. ex. gr. 3, 26. ubi ille eodem errore et inviiis libris. antiquis ^^nihil nee tam-^nec tam^'' pro ^^ nihil iam nec-^jiec tam^' scribi voluit. verum praeter alia «tiam quod scquitur plerae- que tum demum integrum vi- debitur, cum quod et — et quod arctissime coniungun- tur: quare C. Dukenis, qui parvae in omnibus libris an- tiquioribus inesse putavit,;^/^- raque praeferendum censuit. Cf. 7, 3.: „quia rarae per €a tempora litterae eranf. „ Was von der Griindung der Stadt Rom an bis zur £ro- herung eben dieser Stadt die RQmer ausgefobrt — nach j^ussen bin ibre Kriege, im Innem die Zwistigkeiten djsr Stynde, das babe ich in fSnf Biicbern dargestellt, Begabea- iieiten, denen einerseits ihres allzu hohen Alters wegen die ndthige Belenofatung felilt, | gleicbwie vom Auge da» was | in welter Feme liegt, kanm noch wahrgenommen wird: andrerseits aber, well tfaeils uberbaupt nur selten in jener ganzen Zeit von derSehrift — der einzigen treuen Bewab- rerin des Geschebenen ■— Ge- braacb gemlcht worden,theils w^^ wenimach wirkliGh Uan-
UBER VI.
gestamm — et quod, ctiam si quae in commentariis pon- tificum aliisqu^ publlcis privatisquc erant Tnonumenlis, in- censa urbe pleraeqiie interiere: clariora dcinccps certioraque ab secunda originc velut ab slirpibus lactius fcraclusque re- natae urbis gesta domi mililiaeque cxponentur. cctcrum 5 primo quo adminiculo erecta erat, eodem innixa M. Furio ' principe stetit, ncquc euin abdicare sc du^tura uisi anno
ches in den Commentaren dcr Pontificen und in anderen Staats- und Privat-Archivcn (cf. 4, 7. al.) anfgezeichnet worden, das Meiste daron bei dem Braude yerloren gegan-
1. quae in commentarHs: PM.
— Harl. I, Leid. i, : quae com- ' mentariis.
■2. erant monumentis: P. — M Har). I. Leid. i.<i ^^trans mo- nnmentis'^ : metathesi qnadam, nisi i^llor, Utterarum*
3. pleraeque interiere : M m. 2. P. — M m. 1. Hart i. Leid. i,: pleraeqne interire.
4. Jaetiusferaciusque: P m. 2.
— P m. 1. M: laetias fera- tiusqne, — Harl. i. : laetns. -r^ PM: exponentur, 21 m. \3.: exponuntur.
5. ceterum primo quo admini' culo : PM Harl. i. Leid. i. al.] cef^rnm qno primo admini- culo. — PM: erecta erat^ Harl. I.: „erita erat*',
6. eodem innizcaM, Furio prin- cipe stetit: PM} eodem in- nisa cet. Cf. 5, 47.: innixii al. — Hari. I. : eodem innixa Furio principe stetit. Leid. i. Voss. IF.: eodem innixa Fa- no stetit. Cf. 5, 30. : „liis ad-
hortationibos principis con- citati patres", 7. nisi anno circumacto: PM: h. e. non ante idos decem- bres a. 365. Ante diem xv Kal. Sextilea a. 364. ad AUam cum, exitio urbis pngnatum erat: per septem fere menses Capitolium Galli obsessmn te- nuerant auctore Plntarcha (Ca- mill, c. 30.): o-ufos /liv -§
\xta, foxsq ocdvfaq xnCo foTg patq^aqoiq tytvofhivnj * a^o^sV p6v^tq fyaq ilq a-ut^v oX*t- *^cuq ^lULsqaiq ixTTtqov ftov Kx}ivn\lcjv tlSiSv oCtqi raq , ^t^qoxjaqiaqildoxjq lisoCttXov, idibus igitnr Februariis a. 365. Ga>li a CaniiUo dictatore victi annh: ab eo inde tempore M. Furius dictatura in sex men- ses accepta functus est ad idus Decembres eiusdem anni, quo die novi tribuni consu- bres magistratum anni 366. occiperent. Idibus vero De- cembribus ilio tempore tribu- nos magistratum occipere so- litos esse, apud Livinm 5, 9. videre licet, ubi iia: ,9*^r- gios Verginius — negare sc ante idus Decembris solle-
6 LIBBa VL
CJTCumacto passi sunt comltia In insequentcm annum tri- bunos habere, quorum in magislraiu capta urbs esset, non placuit: res ad interregnum rediit. cum civitas in opere ac labore adsiduo reficiendac urbis teneretur, interim Q. Fabio, Ssimul primum ma^stratu abiit, 'ab Cn. Marcio tribune pie- bis dicta dies est, quod legatus in Gallos, ad quos missus erat orator, contra ius gentium pugnasset. cui iudicio eum mors adeo opportuna ut voluntariam magna pars crederet, subtraxit. interregnum initum: P. Cornelius Scipio interrcx
maem ineandis maglstratibus diem honore abituros esse'*, nam a. 363. tribuni Kal. Octo- bribuB magiatratam occepe- rant, qaod consrles morbo impllGiii aenatas coDsnlto ma- gistrata se abdicare insai erant (5, 31. 32.). Cf. etiam Plot. Cam. c. 31.t <$ ^vi)^ rotr
Xiiv ivtog ivuvofou oc. t, %.
1. in msequentem annum: PHI flarL I. Leid. i. — Recc. codd. : in sequentem. Cf. 4,30. 5, 18.
5. shnul primum magiatralu tibiit: PM et optt.qiiiqaecodd. — Lovell. 4. : „ simul ac pri- mum^^ cet. ut Cic. Verr. lib. 1, 13.: „ simul ac primum ei oc- casio visa est^^ lac. Gron. primum deleri voluit« sed quamqoam Lirius coninnctio- ne simul ita uti solet, tameu non video cur simul primum scribere non potnerit, cum to- tiens scripserit ut primum^ udi primum, al €f. 4, 18.: ,9 quod simul ubi conspexit'^
— ad €n, Marcio iribuno pi,:
PM HarL i. al.] ab C. Mar- cio cet
8. opportuna, — PM: „o;ior- tuna^^ Ab hoc inde loco cum Puteano semper scripsimus opportunum. Sed cf. 25, 23.
9. interregnum initum :P,Cor» nelius Scipio interrex cet : M. — P:«»,interregnun iniit tum p. comelinm'* cet sed eadem m. 1. restitutom est Cornelius. Deinde F. A. Stro- tbium secuti iterum non com Camillo sed cum sequenti ora- tione conluDximus, quod in- terregibus nuUi eius generis numeri apud Livium additi leguutur nee iterum sed ter- tium scribendum erat Vide- tnr L. hac voce nsus esse non tarn quod Camilius iam se- me! interrex tribuuos creave- rat (cf. 5, 17.), qnam quod mirnm videri poterat, cum res sub tribunis anno pro- ximo male gesta esset, tamen eum non consules sed iterum tribunos creari voluisse. — In P verba ab „ scipio inter- rex'^ usque ad „p. comelium^' scripta sunt m. 2. in maigine,
LIBER VI.
etpost eum M. Foriiis CamiUus. iienim is tribunos roili- tun consulari potestate treat L. Valerium Pablicolam He* nun U Verghiiimi P, Cornelium A. Maiilium L. Aemilima L Postunuum. hi ex interregno cum ^xtemplo magistratum inissent, nulla de re priu« q[uam de religionibus senatum con- 5 j«loere. in primis foedera ac lege$ — erant autem eae duo- (iecim tabulae et qiiaedam regiae leges — conquiri quae conparerent iusserunt. alia ex eis edita etiam in yolgus:
com m continna oratione ez- ddisBent. i L. Valerium PuhheQlam: cf. 5, 26. 6, 6. — P: create Q. valerium publicolam ite- nm, M: create am. uale^ rium cct, similiqae errore rell. oodd. Apud Diodomm quoqne 15, 22. Icgunns O uo-
I L Ferginium^ PK Leid. l] L. Virguiiuiii, — PM : P. Cor- nelium.
- i. Manlium. Leid. n. — P ; a. nanitinm. M: a. maUniom- qnc. Cf.6, 3.— P: 1. aemi- luim. I poatamiam. M: 1. ae^ nulinm Ip. postamiam, &. inUsemt: P* — III: inleaaent i erant autem eae duodeeim tabulae: PM HarL i. Leid. i. -fiecceodd.: enmt autem oereae vel aeneae cat Cf. 3) 57.: „ leges decemyirales— qoibos Ubolia daodecim est nomen— in aes inciaas ^' cet. i/uae conparerent: I, Fr. Gron. -r- PBI: cpe conparo- rent Harl. i. Leid. i. al. : quae compuorent, Saepe ita ab Kbrariis errabatar. 7, 3. qui- i«m inPM recte acriptum eat ^nparere^ sed vel in Pa-
7.
teano 2$, 30. eompareni pro con^arfant, 30, 37. copara- bat pro copaivbat: al^ 8. Jn ffolgue, sic acribendom ▼!• debatur, caw in Itt m. 1. es- set „in nnlgoa^y Itt m, 8. P 9, in nnlgoa^', aimili mando scriptom eat ex. gr. 28,. 38. in Put. et Colb, bubos . pro bobus^ qnod in Bamb* eat. — „ Alia— quae auitem^\ „ei- nigea-^waa aber^S in qoibns Terbis ezpUcandis interpretes qnidam haeaerant, apte acri- pta aunt, cam altero loco vox ali0 non aolQceret aed res dlligentiaa describenda yide- retor. aimili modo acriptam eat 5, 55. :. >,n^oviaae eoa Ca- miUna cam alia oratione tam ea quae ad religionea p^rti- nebat mazime dicitar ^. 7, 1 9. : ,9 ex ingenti captivoram na- inero trecenti qainquaginta octo deleeti qai Romam mit- tereatur: volgos ali^d tiiici- datam'^,24, 1.: ,9et eoa qai- dem qaos ae^nebantar non aont adept! : alias a Messana traicienjbis fireto Regiam na- ves con8pexeraat^^ aL -^ P m. 1,: obstmctos. iil2.: ob- stdctos.
8
LEBER VL
quae autem ad sacra pertinebant, a pontificibus maxime ut rcligione obstrictos haberent multitudinis anunos, supprcssa. turn de diebus religiosis agitarl coeptum, ' dicmque ante diem xv kal. Sextiles duplid cladc insignem, quo die ad dCremeram Fabii caesi quo deinde ad Aliam cum exitio ur- bis foede pugnatum, a posteriore cladc Aliensem appellarunt insignemque rei nuUius publice privatimque agendae fecc-
3. de diehus religioais: PM. Cf. Gellius 4, 9.: ^,ReligioBi dies dicuntnr tristi omine ia- fames impeditiqae, in qiiibas et res divinas facere et rem quampiam novam exordiri temperandam est. itaqne M. Cicero — „iDaioreB'' inquit „no8tri funestiorem diem esse yolaerant Alliensis pngnae qaam nrbis captae, qnod hoo malam ex illo. itaqne alter re* ligiosns etiam nnnc dies, al- ter in Tolgns ignotns ". — P ; agf/^ari.
4. diemque ad XFkah sexti- les: PM: nisi qnod in P „ Id ^'. ad nihil aliud est quam a. d,^h, e. ante diem quin^ turn decimum. In Harl. i, seriptam esse dicitar „diem- qne ad vx. Kal. Sextiles^': qnod ex Romanomm sen- beiidi nnmeros rations signi- ficaret „v'S sed llbrarius vi- detur verba „ ante diem quin- tufn decimum^^ ex suo iudi'^ eio numeromm signis descri- psisse. num vero Livius b. 1, non decimum quintum sed quintum decimum dici vo- Inerit niescio. sic scriptum est 8, 23. „qnartu8 decumus'S eed 28» 38. in Put. Colb. non
«"
I qnattaordecim " , nt etiam apnd Bekk. est, sed „ decern qnattaor millia''. al. Cf. 5, 29.
5. quo deinde ad Aliam: Pitt. Cf. 5, 37. 39.
6. a posteriore clade Allien- sem appellarunt : P. — In M et in cod. Rben. excidit praepos. a,
7. rei nulliuss M cod. Rhen. Harl. I. Ldd. i.] rei nnlli (P et alter cod. Rhen.). Nulli facile pro nulli scribi potnit. interpretes vero nulli rei ea- dem ratione scriptum pata- mnt qua „comitia tribnnis creandis '^ yel „pneri ferendo esse^' al. sed datiyos ab hoc loca alienissimos est, et rei nullius cobaeret cum diem quasi scriptum sit „ut is dies nullius rei agendae es- set'S alioquinablatiyusquem Tan. Faber restituendum cen- suit, non erat improbandus, nt 4, 35. : „ annum neque bello foris neque domi seditions in- signem'^ Quem ad modum igitur 4, 35. „quae commu- nia essent comitia patrum ac plebis'S 30,9. „pro se quis- que quae diutinae obsidionis
' tolerandae sunt conrebif : sic h. 1. scriptum est ,,diem
LIBER VL
' runt, quidam, quod postridle idus Quintills non Iitassct Sul- picius tribunus militum neque invenia pace dcum post dieni tertium obiectus hosti exercitus Romanus csset, etiam po« ^ stridle idus rebus divinis supersederl iussum, inde ut postn- die kal. quoque ac nonas eadem religio esset, tradituin putant. 5
n. Nee diu Ccuit quietis consilia erigendae ex tarn gravi casu rei publieae secum agitare. bine Vulsci veteres hostes ad extinguendum nomen Romanum anna ceperant, hinc Etruriae prineipum ex omnibus popidis eoniurationeni de bello ad fanum Voltumnae factam mercatores adferebanl : 10 novus quoque terror accesserat defecdone Lalinoruin ller- nicorumque, qui post pugnam ad lacum Regillum factam per annos prope centum numquam ambigua fide in amici-
hisignem fecerunt rei nuU lius agendae^^^
1. -posiridie : P. ^ III : pHridie : h. e. posttridle: et sic pauIo post et in M et in P bis scri- ptum est. — M: idus quiti- Jes: aein eadem m. i.: qui- tills,
-^ non liiassti Sulpiclus if, mH, : PM. Cf. 5, 38. : nee an- spicato nee litato instruant aciem. — Ad neque inventa pace „und ohne gefunden zu haben" cf. 32, 10. s ,,nec PLi- lippum ab illias bello laces- situm priorem vim om'nibus fecisse": 22, 59. al. — M: oblecius hosiis, m, 2.: ho^ stibus. Cf. 3, 36.: „cam fa- ' scibus*^
6. quietis: PM. -^ Harl. i. Leid. I.: qaieti «unt. Cf. 2, 7.: iussi sunt, — PM : reift, se- cum agitare, Leid. i. Voss. ii, al.: agere. — PM: arma cae- perant.
9. ex omnibus populis: PM.
In Leid. i. al. ex omissum est. — M m. 1. P: coniara- tione de bello ad fanam V. factam. M m. 2.: coniuratio- ne^ de bello ad fanam V. fa- cta«. — P: uuHumne, M m, 1.: uuh>: reliqnis litteris de- letb ro. 3. scriptnm est uo- luntarie: deniqne m. 4. sa- prascriptam est uoltuunae, Cf. 5, 17.5 „ad fanum Vol- tumnae". 4, 23.: „ad Vol- tumnae fanum ^^: al.
11. nouus quoque terror acces- serat defectione Laiinorum Uernicorumque : PM rell. lac. Gron, malebat defection ut 6, 6.: „nova cura Latini llernicique". Defoederecum Latinis facto cf. 2, 33* cum Hernicis 2, 41.
13. numquam ambigua fide in amicitiam p, r. fueraiU : M Harl. I. Leid. i. — P: in ami- citia p. r. — Drakenb. „ in ami- citiam'' ita ut 2, 14. „in po- testatem populi romani esse^^
10
UBERVL
tiam populi Romani {iierant, itaque cum tanti undiquc ter* rores circumstarent appareretque omnibus non odio solum apud hostis sed contemptu ctiam inter socios nomen Roma* num laborare, placuit eiusdem auspidis defendi rem publi- 5 cam cuius recuperata esset dictatoremque did M. Furium Camillum. is dictator C. Servilium Ahalam ipagistrum equi- tum dixit, iustitioque indicto dilectum iuniorum habuit ita ut senipres quoque, quibus aliquid roboris superesset, in verba sua iuratos centuriaret. exercitum conscriptum arma-«
acrlptam aibitratns est ted ex hac interpretattone verba 9,nom^amambigua fide ease^' et „iti amicitiam p. r, esse'' nihil inter se differrent re- ferendam igitnr in amicitiam ^^ fide yidetnr: ^sie batten die fiwnndsGhaftlidie Gesin- nnng des r5m. Volkes f^ aie mit unwanddbarer Xreue auf- genommen^^ C£l 8, 32.: „ci- yitas-^Samoitiam infidae ad- versos Romanos societati fre- ta«. al
3, apud hostis: M m.. 1. P] apnd hostes (M in« 3.). — P m 1.: non odio solom. — 91 m. 1. : sed contemtum. m. 3, : sed contemptum.
4. eiusdem auspiciis defendi temp, cuius recuperata es- set: M Leid. I. al.] eisdem auspiciis defendi rempublicam quibus cet. (Voss. i.) — P Harl. I.: eiusdem auspiciis defendi remp. quibus cet. Si- mili mendo scriptom est 25, 23. in Put Colb. cuius pro qui- bus al. hoc vero loco in pro- nominibus ad Camillum ipsnm relatis masimam yim inesse
idque loci ration! aptissimnm esse nemo non yidet 6, is dictator C Seruilium Ahalam mag, eguitum di* xit: JUL — P: his dictator C. Seruilium halam mag equi- tum dixit Cf, 4, 13, In Harl. u ezcldit c. ?• dilectum: PM Leid. i.] dele- ctum. — PU : in uerba sua iu- ratos centuriaret : nisi quod Mm. 1.: iuriiatos. — Leid. i.; centuriaretur. 9. armatumque: P m. 2, M, — P m. 1.: armatommqne. Cf. 6, 6, „honoratum". — PM; etruriae opposuit HarL i.: etruriae copposuifc. — Mm. 1.: teram, m. 3. : a/teram. — P m. 1.: locar^ iussit m, 2.: locare. — Tribuni mil, ct ipsi scripsimus, cum in M es- set ^^tir, mil'\ h, e. iri mil, (P: tr, mit), yerum prae- positus, cuius loco I, Fr. Gron, praepositi malebat, in- yitis libris antiquis mutandum non erat, cum praescrtim Li- yius participia eius generis com proximo nomine couiun- gere soleret
UBER VL
11
bimqae trifariam divjsit: partem unam in agro Veiente Etru-* riae opposuit, alteram ante urbem castra locare iussit: tri- bum miliUun his A, Manlius^ illis qui adversus Etniscos mit- tebantur L. Aemilius praepoftitus : tertiam partem ipse ad Viiiscos duxit nee procul a Lanuvio -r^ ad Mecium is lo-5 cus dicitur -^ castra oppugnare est adortus. quibus ab contempiUy qnod prope omnem deletam a Gallis Romanam hirentutein crederent, ad bellum profectis tantum CamiUus aaditos imperator terroris intulerat, ut vallo se ipsi vallum coi^estis arboribus saepirent, ne qua intrare ad munimentalO hostis posset, quod ubi animadvertit CamiUus, ignem in ob- iect»n saepem coici iussit et forte erat vis magna venti versa in hostem: itaque non aperuit solum incendio viam sed flanmiis in castra tendentibus vapore etiam ac fumo crC" ptuque viiidis materiae flagrantis ita constemavit boetes, ut 15
4. ad Fuheos: P] ad Vokco^.
— O: ad nolcos,
5. nee proevl a Lanuuio: ¥Wi Hari, I.], nee procnl ab Lan. — P HarL i. : ttdmeciumU locus dicUur, M : ad me^/ium cet.
6. ab coniempiu .* P. — U m. 1. : ad contemptn. m, 3.: ad coa- temptif,
tl. ignem m ahieetam sttepem eoiei iuseU. — H: Msaepem coinuBsit^^ mediia litteria U, erasis m. 2. scriptam est „co»- iosait^ et supra n additum ki. P: sepem cod iussit, Cf. 3, 28.: coicL 5, 47.: coi^ cieniium, 5, 49.: eonicere,
— Leid. l; coici^xumB sit. Uari, l: quoiei\xaxiB sit
i2. et forte erat uis magna: M BL 1. P. sed in 111 erat uis deletmn et jn. 3. ui scri- ptum est
15. ut minor moles superaniibus
uallum in castra Fulsco' rum Romanis fuerit quam transcendentibus saepem in^ cendio absumtam fuerat: PM: praeterqoam qnod in M M0i&iuntam'% et in P m. 1.: „abaamtam"* m. 2.: „absnm- te/m^S ^Dass dieRomer mit geringerer Anstrengung fiber den Wall in das Lager dran- gen als sie fiber den nieder* gebrannten Verban gekommeh waren'^: yel potios ^^dass es den Komem scbwerer fiel fiber den niedergebrannten Verhaa zn kommen als fiber den Wall in das Lager zu dringen'^ Hoc attractioms ge- uere graeois scriptoribus usi- tato interdam etiam Livios nsns est CL Kroger d. At- traction p. 410. DiiHcillimum tamen eius generis est qood 1, 29. legiuus : n'^P'^u qui-
12
LIBER VI.
mliior moles supcraniibus vallum in castra Vulscoriim Ro- manis fuerit quam transcendentibiis sacpem ineendio ab- smnptam fiierat. fusts liosiibus caesiscpic cum caslra Iinpetu cepisset dictator, praedam milili dedit quo minus spcratam 5 — ' minime largitore duce — eo milili gratiorem. persecu- tus dcinde fugicntes cum omncm Vulscum agrum dcpopu- latus esset, ad deditionem Vulscos septuagesimo demum anno subegit. victor ex Vulscis in Aeqiios transiit et ipsos bel- lum moKentes: exercitum eorum ad Volas oppressit, nee
10 castra modo sed urbem etiam adgressus impctu prima cepit
ni. Cum in ea parte in qua caput rei Romanae Ca-
milhis erat ea fortuna essct, aliam in partem terror ingens
ingruerat. Etruria prope onmi» armata Sutritim soeios po-
puli Romani obsidcbat, quorum legati opem rebus adfectis
15 orantes cum senatum adissent, decretum lulere ut dictator primo quoque tempore auxilium Sutrinis ferret, cuius spei moram cum pati fortuna obsessorum non potuisset, confe-
bns qaisque poterat ela^is — iam continens agmen migran- tinm inpleyerat vias^^: et 4, 99.: „quibas poterat sauciis ductis secnm — ad Hrbem pro- xiiuis itineribns pcrgit^'. 21, 45. al. Cf. N. Baohiufi ad Tac. Ann. 1, 59.: „Qt cpiibas- qne bellum invitis ant cnpien- tibus erat": al.
5. minime largitore duce: P, Sigonius cum recc. qaibusdam eodd. „d( minime lapg.^'cet. scrlbi yolait. — r M mediis ver- bis omissis: „fasis hostibus caesisqae cum castra impetu coepisset dictator praedam militi I gratiorem^'.
6. VuUpum. agrum: P. — M: uolscum agrum. — Paulo post PJtl et uulscos et ex uohcis, -^ M: septuagislmo.
9. adF'olas.^PIH: adboltu.
Cf. 4, 49. ubi hoc oppidum saepius Vol£ie nominatur: 4, 51. uolani agri: al. Vi- detur b, 1. Bolas pro VoIob scriptum e:i&t^ quern ad mo- dum in M 4, 32. a heis pro a Veis^ 6, 3. ad beno host^ litterarom mctathesi pro od , uouo hoste multaque similia scripta sunt, sed cf. 2, 39.: Lablces. IS: impetu primo ea^pit. 13« Sutrium soeios. pr, : PHI rell. '
— In P ohsidebat ita scri- ptum est ut etiam ^voobse- debat haberi posset, cf. 3, 37.
— Mm. 1.: „ quorum legati ope rebus adfectis": dein lit- terae o ^\ e deletae sunt in ope,
17. non peiuisset: PM HarL i.
LIBER VL 13
claque paucitas oppidanorum opere vigiUis vulneribus, quae semper eosdem urgebant, per pactionem urbe hostibus Ira- dita inermis cum singulis emissa vestimentis miserabili agmine pcnates relmqueret, eo fprte tempore Camillus cum exer- rilu Romano mtervenit. cui cum sc maesta turba ad pedes 5 provolvisset principumque orationem necessitate ultima ex- pressam iletus mulienun ac puerorum, qui exilii comites trahebantur, exccpisset, parcere lamentis Sulrinos iussit, Etniscis se luctum -lacrimasqne ferre. sarcinas inde deponi Sutrinosque ibi considere modico praesidio relicio, arma se- id cum militem ferre iubet. ita expedito exercitu profectus ad Sutriiim — id quod rebatur — soluta omnia rebus ut fit secuiidis invenit, nullam stationem ante moenia, patentes pottas, victorcm vagum praedam ex hostium tectis egeren- tem. iterum igitur eodem die Sutrium capitur: victorcs 15 Etnisci passim trucidantur ab novo hoste neque se conglo- bandi coeundique in unum aut arma capiundi datur spatium. cum pro se quisque tenderent ad portas si qua forte se in
Leid. I. — Recc. codd.: non 5. maesta turba: M. — /P: m^-
/;o**^/. — PM HarJ. I. Leid. f. , sta turba. — PM: qui exi-
al. : „ opere ulgiliis uulneri' lit comites irakebantur. In
bus*\ Harl. i. excidit quL
3. inermis cum singula emissa jj, ^„„„y,,^. p. _ j^. ^^^,
uestimentismiserabmagmt" j ^^p a /«
nepenatesrelinqueret: Ruth . . > . .
^ I.] inermes — emissi — Felin- 12. soluta omnia: P. — M Kt-
qnerent. Idem fere qnod in terarnm meUthesi: „8oluat
Harl. I. etiam in PM Leid.r. omnia", dein m. 3.: salaa
scriptnm est, nisi quod in eis omnia.
incrmes legitur. sed totiens 14^ praedam ex hostium teetis
ita es pro is in fine nomi- egerentem: PM. — Recc.
nuHi ab errantibus librariis codd.: ex hostium teclia prae-
scriptnm est, nt dc vera huius Jam egerentem.
loci scriptura tix dubitandum . ^ , , « *, ,.
«dt. negandum tamen non est, ^^' «^ '^''"^ ,^^''^-' ^- ^ " ^*-
Htteram a rerbi emissa mann *^- "*^^^"*- ' " *^ ^^ • "f *'^-
altera scriptam esse in M: **^"- ^^- ^' ^'^ «^ ^^^"'•
nee cemi potnit, quae ibi lit- 17. capiundi: PM Leid. i. al.] ca-
tcra antea faisset. piendi..
14
UBSR Vf.
agros eicerc possent, clausas — id enim primuin dictator imperaverat — portas invcniimt: indc alii anna capcre, alii^ qiios- forte armatos tumultus occupaverat, convocarc suos ut proetimn inirent: quod accensiim ab desperatione hostium 5foifiiset^ ni praccones per urbem dimissi^ poi^i arma ct parci inermi iossisseiit nee praetor armatos quemquam violari: turn etiam quibus animi in spe ultima obstinati ad decer- tandum fuerant, pbstquam data spes vitae est, iactare pas- sim arma inermesque, qnod tntius fortona fecerat, se host!
lOofiEene. magna multitudo in custodias divisa: oppidum ante noctem redditnm Sntrinis inviolatum integrumque ab omni dade beUi, qma non vi captum sed traditum per oondicio- nes fuerat*
rV. CamiUiis in urbem triumpbans rediit trium simul
15bellorum victor, longe plurimos captivos ex Etruscis ante curmm duxit, quibus sub hasta venundatis tantum aeris re- dacttnn est, ut prctio pro auro matronis p^rsohito ex eo quod supererat tres paterae aureae factae sint, quas cum ti- tulo nominis Camilli ante Capitolium incensum in lovis cella
20 constat ante pedes lunonis positas fuisse. £o anno in civi-
6. ni praecones: JML — P: ni , pr^cones. — P ]ii« 1. : et parci
in^ermi. 1ft redditum: PM. — Recc*
codd.: redditar. 12. per condiciones : P m. 2. —
P m. 1. M: per condifiones.
scil. Etmscis ab Sntrinis. 14. Camillus in urbem iriujn-
phans rediit: PM. — Harl. i.
Leid. I.: trinmphans prae-
mium ad nos venientibus
rediit: (!).
— trium simul helloriim ui-
. dor : PW. Cf. T. Livi prooem. :
„dum novi semper scripto-
res— credunt". aL
16. quibus sub hasta uenunda-
tis: PM. 4, 29. PM: nennm- datL cf. 4, 34. „alil8 sub co- rona aenimdatis^^
17. ut preiio pro auro matro- nis persoluto : PM: nisi quod M „prorfio". Cf. 5, 50.: 9, com in publico deesset aa- ram ex quo somma' pactae mercedis Gallis confieret, a matronis conlatum acceperant ut sacro auro abstineretnr'^ — Leid. I. : que pretio. HarL i. : q pretio.
18. tres paterae aureae: PM. — Ml factae sini, P: factae sz/nt. — > Leid. I. : tres paterae efe- ctae. -— M : iu iouis cella cos tat ante eet.
USER VI.
15
tatcm accqpti qui Veientium Capenaiiumquc ac Falisconun per ea betla tr»is(iigerant ad Romanos^ agerque his novis civibus adsignatos. ' revocati quoque in urbem scnatus con- sulto a Vcis, qui ^edificandi Romae pigritia occupads ibi va- cuis tectis Veios se contulerant. et primo fremitus fuit asper- 5 nantrum imperium: dies deinde praestituta capitalisquc poena qui non remigrasset Romam, ex ferocibus universis sii^ulos metu suo quemque obedientcs fecit el Roma cum frequen-
manomm partem ez pngna Al- liens! Veios qaam Romam pe- lisse relatum legimns.
7. qui non remigrasset Ro- mam: PM: h. e. ei qui vel si qui (3, 17. aL). In recc. ipiibos- dam codd. est nisiremigras- sent: sed similimodopronom. demonstr. saepe omissnm est : ex gr. 23, 15.: „praemia at- cpie honores qui remanse- rant — praeposnit ".
— ex ferocibus uniuersis sin- gulos metu suo quemque ohoedienies fecU: PAL Qni t| primo universi Gonsensnquc omnium freti aspemari sibi posse yidebantur illud impe- rium, illi capitali poena prae- stituta, cum 8UU8 quemque metus solUcitaret, singnli Ro- mam remigrarunt : „ wSkrend sie zuerst sich einmfitbig da- gegen erklSrt batten, so ge- horcfalen sie, als die Todes- strafe gegen den Ungeborsa- men ansgesprocben, Einer nacb dem Anderen'*. — Leid. I.: „uniner8os singulos^.
8. et Roma cum frequentia ere seer e turn tota: VL In P excidit cum. — PM: „et rep iopeosas-adianante et ae-
1. F'eientium Capenatiumque ac Faliscorum : P. — Harl. i. : capenantiumque. U: fal^isco- rum. '— M: per ea hella, P: „post ea beUa": in quem er- rorem buius libri scriba saepe incidit
2. agerque his nouis ciuibus adsignatus: PM] agerque iis novis cet
3. reuocati quoque in urbem 5. c. a ueis: PM. — M: „aut eis qui f aedificandi *' : mediis locis aliquid erasum erat. — PM: qui aedificandi romae pigritia, Leid. i.: aediiican- do^ romae. — PM: occupa- tis ibi uacuis tectis ueios (P: ue/os) se contulerant, Harl. I. Leid. i.: se contule- runt. -— In bis verbis Hyste- Ton-proteron inesse videtur, cmn scribendum fuerit „qui aedificandi Romae pigritia Veios se contulerant ibique vacua tecta occupaverant '^ necesse igitur est Livium ver- bis „ Veios se contulerant'^ idem quod „ Veis babitare sta- tnerant" vel simile quid ex- primere voluisse. Quod ad rem ipsam attinet, cf. 5, 38. 39. quibus tocis maiorem Ro-
16
UQERVI.
tia crescere turn tota simul exsurgerc acdificils et re pu- blica inpensas adiuvante ct acdilibus vclut publicum cxigen- tibus opus et ipsis privatis — admonebat eniin desiderium usus — festinantibus ad effectum operis: lulraque annum 5 nova urbs steiit. Exitu anni comitia tribunorum militum consular! potestate habita: creati T. QuIncUus Cinclnnatus Q. Servilius Fidenas quintum L. lulius lulus L. Aquillus Corvus L. Lucretius Tricipitlnus Ser. Sulpicius Kufiis exer- ckum alterum in Aequos non ad bellum — victos namque 10 se fatebanlur — sed ab odio ad pcrvastandos fines, ne quid •
dilibns «ielut pnbllcam exigen- tibus opus'', exigere h. 1. ' non exnminare , id quod Drakenb. arbitrate est^ sed impellere ut res prima quo* que tempore perficiatur si- ^ificare loci ratio videtur do- cere, aediles igitur singula quaeqne inspexerunt aedifi- cantibnsqne institernnt^ yelat publicum qtioddam opus exi- gendum esset. hue enim per- tinet, quod 5, 55* scriptom est: „tegula publice praebiia €st, saxi materiaeque caeden- >dae nnde quisqne yellet ins factum, praedibus acceptis eo anno ftedlficia perfectU"
ros
cc
4. intraque annum: P m« 2. SI. >-*- P m. 1. : intraquam annum.
5. fixitu anni (P m. 1. ani) co- mitia tribunorum militum consular i potestate habita: PM rell, — T. Fr. Gron. ma- lebat „cqmitiis— habitis". — PM: creati T. Quintins Cin- clnnatus Q. Seruilios Fidenas
. quintum. 7. Z. lultus lulus ^ qnem ad
modnmSigonins scribi voluit, propter id quod in Leid. i. est, pro falso baberi non pot- est, ibienim „iu//ius iolos^ litterarom metathesi pro „L iulius iultts'' scriptum vide- tur. cf. T. Livi I. xxz. p.Lzvn. ym. 1. In in nihil est nisi „1. iulius ^% idem in P ^ia- lius^ 1'% in Harl. i. ^finllos lullius" (cf. 4, 56.). Diodo- ms 15, 23.: A£'U9cu)$^IovXito«.
7. L, Aquilius Coruus Z. Lu- cretius Tricipitinus: PM] L. Aquillius cet Cf. 2, 4. et Diod. 1. 1.
8. Seruius Sulpicius Bufu9 scribendum erat, quamyis in PM „seruilius sulpicins" et apudDiod. 15, 23. „2s^oiyf- %ioq SoxiXisftxtoc'' esset, cum seruilius non praenomen sed gentem significaret. simfli mendo 5, 29. in PM „sergiii8 sulpicius ^^ scriptum est. cf. quoque 2, 19. Aliis yero lo- cis ut 3, 7. 10. 3, 32. instam nomen „ seruius sulpicius" in PM reperitar.
LIBER VI.
17
ad nova consilia relinquerent vmnm, duxere, altenim in agrum Tarquinieilsein. ibi oppida Etruscorum Cortaosa et Contenebra vi capta. ad Cortuosam nihil certaminis fiiit: inproviso adorti primo clamore atque Jmpetu ceperet dire- ptum oppidum atque incensum est. Contenebra paucos dies 5 ' oppugnationem sustinuit, laborque continuus non die non nocte remissus subegit eos. cum in sex partes divisus ex- ercitus Romanus senis horis in orbem succederet proelio, oppidanofi^ eosdem integro semper certamini paucitas fessos obiceret, cessere tandem locusque invadendi urbem Roma- 10 nis datu3 est* publican praedam tribunis placebat, sed im- perium quam consilium segnius fuit: dum cunctantur, iam nfiilitum praeda erat nee nisi per invidiam adimi poterat. Eodem anno, ne privatis tantum operibus cresceret urbs, Capitolium quoque saxo quadrato substructum est, opus vel 15 in hac magnificentia urbis conspiciendum. ,
2. ibi oppida Etruscorum Cor- tuosa et Contenehra ui ca^ pta: PM. — Earl i. Lcid i.: „ai capta atqae capta dirata- que": sed in eisdem ezcidit ad quod seqaitar. atque inde etiam apud Drakenb. „Ti ca- pta dirutaque".
4. inprouiso adorti: P. — M: inprouiso adortiV. m. 3. : ador- to*. — P: compere.
6. laborque continuus („aber") : PM. Cf. 2, 23.: frcquenti^rw^ tandem curia. .4, 30.: nee obtineri potuiN
8, senis horis: P ro. 2. — P ID. 1. Leid. r. : senis oris. 01: romanus senioris | in orbem.
9. integro semper certamini: PM.— Harl.i. minus recte „//i- tegros^\ — Leid. r.: „ locus quem uadendi " : sic sexcenties inter se permutatasnntm et //».
T. Livi part II.
15. Capitolium: P m. 2. K. — P m. 1.: „ conspiciendum ca- pitolium'*: sed prius yerbnm m. 2. deletum est
— substructum est: P. — M m. 1.: sub/ructum est. m. 2.: sub^rnctum. Uarl. i.: sob- structum est. Leid. i.: qua- dratos obstructum est. — Recc. codd. alii obstructum alii constructum est » ut 1, 26. : „ Horatiae sepulcbrum
— constructum est saxo qua- drato ". Substructum Terum esse docet Plin. 36, 15. 104.: „sed tunc — substructiones insanas Capitolii mirabantar'^
— Ad verba „vel in Aae ma- gnificentia*'' cf. Livi prooem. „ festinantibus ad haec nova*'. 1, 55.: „ne korum quidem magnificentiae operum'*: b. e Liyianae aetatis.
• 2
18
UBERVI.
V. lam et tribuni plebis civitate aedificando occupata contiones suas frequentare legibus agrariis conabanlur. osien- tabatnr in spem Pomptinus ag^r turn primum post accisas a. C2\inilIo VulscoTum res possessionis baud ambigiiae. cri-
5 nuBabantur mtdto eum infestiorem agnim ab iiobilitatc esse quam Yulscis fiierit: ab illis enim tantiim quoad vires et arma habuerunt ineursiones eo factas, nobiles homines in possessionem agri publici grassan\ nee nisi ante quam omnia praecipiant divlsus sit, locum ibi plebi fore. Iiaud magno
lOopere plebem moverant et infirequentem inforo propter ae- dificandi curam et eodem exhaustam inpensis eocpie agri in-
1, iam et tr. pi. ciuHc^e cet.: PM. — P m. l.T conf^Titiones suas. P in. 2. M: contiones,
% ostentiibatur in spem: PM. I(akeras scribi malait „in Bpeciem'^ sed eqaidem non yideo cur, cam 4, 36. lega-
^ tar 9, agri pablici dividendi oslentatae spes^S 3, 61. ^panra certamina in sammam totias profecerant spei", 25, 7. „cam Tarentinorum defectio in spe HannibaH e^set " al., car igi- tnr h. 1. dici non potnerit, agram in spem ostentatam esse, praesertim cum ille ager non in speciem sed tamqaam vere sperandus ostentarotar, qaod nihil plebem prohibere videretar quominas eo frae- rentar nisi vis patricioram. — . P m. 1.: poptimas ager. m. 2.: poptinus ager. M m. 1. : pram- ptin* J ager. m. 3. : proptin*.
' Cf. 6, 6. PM: ex agro pom- ptino. 2, 34. al. — PM : uol- scorum res,
3. post accisas a Camillo F'ol- scorum res: PM Harl. i.
Leid« I. — Alii codd.: occi- sas, abscisas, abscissas, deci- sas. Cf. 3, 10.: „ab8cisae res". — P ro. 1. : possession's.
6. quam Vulscis fuerit: PM] qaam a Yolscis fuerit. Cf. 1, 58. 14.
— quoad uires et arma ha» buerunt: PM. — P m. 1.: vres. — P: in possessionem pablici grassari.
8. quam omnia praecipiant: , PM cod. Rhen. Leid. i. — Harl. I. : praecipitant. Voss. i. al.: praecipitarent.
9. magno opere: PM Harl. i. Leid. I.] magnopere. Cf. 3, 26. 9, 33. — P: plebem mo- uerat. M: plebem moneant m. 2.: mouent. Livium plus- quamperfecto ita nti solere notam est.
11. et eodem exhaustam inpeu' sis: PM cod. Rhen. h. e. et ob banc ipsara curam. — H: „eoque agri inmemorem atq, instru | endum'^ P m. 1.: ad quem intruendum. m. 2. : in- struendam.
LIBER VI.
19
memorem a J quern instraendum vires non essent — In d- (sdtate plena religionum, tunc etiam ab recenti clade super- stitiiosis principibus, ut renovarentur auspicia res ad interre- gnum rediit. interreges deinceps M, Manlius Capitolinus Ser. Sulpicius Camerinus L. Valerius Potitus. hie demum tribn- 5 nonim mOitum consulari potestate comitia habuit: L. Papi- rium C. ComeKum C. Sergium L. Aemilium itenim L. Me- nenium L. Valerium Publicolam tertium creat: li ex inter-
I • in eiuitate plena religionum tunc etiam ah recenti clade superstiiiosis principibus : PM: nisi qaod in P m. 1. «rat „saperstitiom8'', in M m. 1. „sujtiliosi8". — Ante haec verba aliqnid -excidisse arbitror, cum' non sit relatam, car tribnnos ^omitia habere nolaerint qaem ad modam /inno ante habaerant, neqne ■qaidqnam ab eis factum ne- glectumye videatar, quo su- perstitiosae hominnm mentes moyerentnr. diligenter enim id Livius referre solet, si qni magistratos vitio creat i essent ant si quid ab eis commis- sum esset quo necesse vide* retur auspicia de integro re- peti et intecregnnni iniri.
3. res ad interregnum rediit: PM.
6. L, Valerius Putitus: PM Harl. I. Leid. i. Sic scriptum est quoque 6, 18. sed cf. 5, 1. al.
6. L.Papirium:VM. — C.Cor' neiium Sigonius ex Diod.Jl5, 24. Tidetur recte restitoisse, cum nee in PM nee in rell. Lir. Godd. inyeoiatur, sed pro
eo en. sergium (PM). Bed sic et alias en, et eomelius permutata sunt. C, Sergium vero, cuius loco apnd Oiod. Gaiitm Servilium legimos, ex 6, 27. restituendum eat, nbi in optt. quibnsque codd. „Gaio Sergio tertium^^ est. Cf. T. Liyi 1. xxx. p. Lyi. 3.
— Deinde in PM repperirons „]. aemilium iterum licinium menenium. 1. ualerium publi- colam tertium": in quo liei- nium pro lucium eodem men* do scriptum est quo 6, 4. seruilius pro seruius, Diod« 1. 1. jjAETjxtov Msv^vtov". — In Harl. i. excidernnt „L. Ae- milium iterum L. MeDeninm**.
— Cum in codd. quibusdam creati hii (PM) sequeretur, I. Fr. Gron, „L. Papiriu# — creat/" scribi yoluit: sed ihii nihil aliud dicere videtor, quam in aliis libris i in aliis a yel hii inyeniri. cum igi- tur hii persdjepe pro ii scri- ptum sit (4, 48.), hoc loco ii pro vero hebemus. — P: ex interregna mag oecepere, M: ex interregno mag acce- pere. Cf. 5, 9. 31.' al.
■2*
20
LIBER VI.
regno magistratum occeperc. eo anno aedis Martis Gallico bello vota dedicata est a T. Qiiinctio duumviro sacris fa- ciendls. tribus quattuor ex novis civibus addiiae Slellaiina Tromentina Sabatina Amiensis, cacqiie vigiiiti quinque tri- 5 buum numenim explevere.
VI. De agro PomptinO ab L, SIcinio tribune plebis actum ad frequentiorem lam popuhiin mobilioToinque ad eu- pidiiatem agri quam fuerat. et dc Lalmo Hernicoque bello mentio facta in senatu maioris belli cura, quod Etniria in
lOarmis erat, dilata est. Res ad Caniillum tribunuin militum consulari potcstate rediit: collegae additi quinque Ser. Cor- nelius Maluginensis Q. Servillus Fidenas sextum L. Quln- ctius Cincinnatus L. Horalius PuhiUus P. ^^alerius. princi- pio anni aversae curac hominum sunt a bello Etrusco, quod
15 fugientium ex agro Pomptino agmen repente inlalum in ur- bem attulit Antiates in armis esse Latinorumque populos
1. aedis: PM Harl. i. Leid. i.] aedes. Cf. 4, 25. — M m. 1.: a lito quintio du | uiro. m. 3.: duum I uiro. P m. 1.: a tito quintl//o danmuiro. m. 2.: quintio. — PM; sacris fa- ciendis,
d. tribus mi ex nouis ciuibus additae: P. — M: trlb. iiii ex nonis uir/bus additae.
4. Tromentina: P Leid. i, — ,M cod. Rhen. : romentina: «ed cf. Festus. — Harl, i.: tromentina,
— • Arniejisis : PM Harl. i. Leid. i. £t sic non modo in inscript. et apud Cic. de lege agr. ir. 29, 79. sed etiam ap. Liv. 29, 37. scrip tpm est in Put. ,^ad tribum Arniensem'*' : sed cum ibi m. 2. additum esset n, factum est at in Colb. Sled.
Bamb. namiensem scribe- retur. 4. uiginti quinque tribuum: P. — M: „eaeque quinque | triginta xxv. tribuum": cf. 2, 1,\ fieri: et 2,21. 1, 43. 6. ab L, Sicinio ir. pi, : PM. — Harl. f.: ab. 1. icinio. Leid.i.: ab ilcinio.
iO. dHata est: P m. 2. M. — P m. 1.: dilata/a est. Cf. paulo post in P „detrac/atum". — res ad Camillum iK md consulari pot rediit: "M. — P: res ad Camillum tr pi con- sulari pot rediit.
12. p. Seruilius Fidenas sex- tum: PM: nisi quod in M m, 3. „ sextu* "^ — Diodo- rus 15, 25. Horatii Valeriique mentione non facta quattuor b.a. tribunos consulares fuisse tradit
LIBER VI.
21
luventutem summisisse ad i^ bellum, eo abnnentes publicum , fuisse consilium quod non prohibitos tantnm modo volun- tarios dicerent militare ubi vellent. desierant iam ulla con- temni bella: itaque senatus diis agere gratias quod Camillus in magistratu esset: dictatorein quippe dicendum eum fuisse 5 si privatus esset. et collegae fateri regimen omnium rerum, ubi quid bellici terroris ingruat, in viro uno esse, sibiquc destinatum in animo esse Camillo sununittere imperium^ nee quidquam de maiestate sua detractum credere quod maie- stati eiu$ viri qoncessissent. conlaudatis ab senatu tribunis lo et ipse Camillus confusus animo gratias egit ingens inde
1. iuueiUutem ^ummishse ad id bellum: M] iuyeatutem suam misisse cet. (P cod. Rlien. — sed atersjaorumcodd. fueriC Rhen. non dicit: — ) Summisisse b. e. clam mi- sisseyenssimMTa est. qui enim Latini cuiquam persnitdere poterantjiaventatemsuam non pablico cottsilio ad id bellum profectam esse, si. earn yere argoi possent n.d bellam mi- sisse : veram si eos clam mi- sissekit, rem abnui posse ar- bitrabantur, cam iuvenes vo- luntarii militare ubi yellent non esse probibiti dicefentur. nee id rem dubiam fecerit, quod b. 1. „su77imisisse'' pav- loque post in PjIH „ submit- tere" legimus : sic enim 2, 7. „summis8is'' et pauIo post „su$mis$a" in eisdem PM Ie« gimus: sic in Put. Colb. 22, 37. „su7nmittenda'' et24, 34. „su6missa*': al. — BarL i.: eo« abnueotes* — M ; militare ubi uelle,
3. desifrant: PM^ — Harl. i.:
desinerant« cf. 3, 18. ; sissent
— P: contem^nii cf. 4, 3. 5. M» magistraiu esset: M m.
3. — Itt m. 1.; essed. P: esse.
— PM: dictaiorem quippe dicendum eum fuisse. sipri-
. uatus esset; Cf. Cic. de imp. Cn. Pompei 17. 50. init.
8. nee quidquam. P Harl. i.: T^^quicquam. M Leid. i.: ne^ quiqugm. Cf. 5, 43. ,^ pec qui- qu£un*^ -^ P: detrac/«tum.
9. quadmaiestati eius uiri con- cessi&s£nt: PM. — Harl. i.: quod maieslat/? elus uiri eon- sistat. Leid. i.: quod maie- state eiixa uiri consistent. — Maiestati aeque recte se ba- bet b. 1., atque 3, 34^ 9>ap- pellatioQ^^'4
10. co/ilaudatis ah senatu tr, et ipse cet. : PM. Paulo post PM: onus a pf, s.ibi,
11, confusus animo: PM al. — Recc. codd.: eonf/sos animo. — Confusus b, 1. non id quod 1, 7, significat, quare ibi altera etiam yox addend ar et scribendam videbatur „cou-
22
UBER Vi
aiUonus a populo Romano sibi, qui se dictatorcm iam quar- turn creasset, magnum a senatu talibus de se iudicus ehis ordinis, maxumum tarn honoratum coUeganmf obsequio in- iungi. itaque si quid laboris vigiliarumque adici possit, cer- 5 tantem secum ipsum adnisurum ut tanto de se consensu ci- vitatis opinionem quae maxima sit eiiam constantem efiiciat. ^od ad bellmn atque Antiates attineat, plus ibi minarum quam periculi esse: se tamen ut nihil timendi sic nihil con-
fo^us atque incertiui anlmi'' fa* e. „er wosste sich die Sache nicht zu erklSren^'. confundnntar res, abi muita* rum rerom in nno loco coa- -^ cervataram nulla prae cete- ris satis distingui potest, sic clamor 30, 6. confusus di- citur^ quod discerninon pot- erat, utrum inter caedem et vulnera an ex trepidatione no- ctnrna sublatus esset. hoc vero loco Camillns confustfs animo dicitnr, ^uod multi eo« dem tempore in animo eius motus extiterint, cum summo honore se omnium consensu affectum yideret nee sibi ipse tanto honore dignus videre* tur, ne yicem fortunae hama- nae expertus nimia sui fidu* cia deoram iram moveret» yernacnia Jingua fortasse di« cas „be6cl]amt iiber eine so grosse Au6zeichnung^^ 1. qui se dictator em iam quar* turn erects set: PM rell. — Dukerus creasset idem h. I. quod creaturus fuisset signi- ficare arbitratus est: quod in« tefpretationis genas non yide- tur probandum. Non proprie Ula yerba dicta yideri possunt
sed propensa Iiominnm yo- luntate pro re ipsa accepta, cum nee ipse Camillns dicta- tor fieri yellet, nee a populo creari dictator posset (cC 22, 8.), et Valeriiiis sibi M. Fn- riam pro dictatore fore apte diceret. nihilo minus tamen Camillns tanto imperio fun- ctus est^ licet dictator dictus non fuerit, cum collegae eius maiestati cederent sUumque illius imperio snbmitterent. hoc sensn Camillus 6, 7. mi- litibus dicit „an me quod non dictator yobis eed trU hunus signum dedi, non agno- scitis ducem^'?: et 6,42. di- ctator quintum dicitur, cum 6, 38. idem adyersus tribuni- cias seditiones dictator dictus esset.
3. maxumum tam honoratum collegarum obsequio : P] maximum tam honoratorum collegarum cet, Honoratum etiam in M Harl. i. Leid. i. scrip tum est. Cf. 1,43. 11. :/?r*- mum peditum, llecc. codd. : honorato,
6. constantem e^ciat : l^M, — Harl. I. Leid. i.: constantem ei facial. — P m* 1.: adque.
LIBER VL 23
temnendi auctorem esse: eircumsederi urbem nomanam ab invidia et odio finitimorum: itaque et ducibus pluribus et exercitibus administrandam rem publicam esse: ^te^ inquii „P. Valeri Sodum Imperii consiliique legiones mecmn ad- versus Antiatem hos^em ducere placet, te Q, Servili altero5 exereitu instnicto paratoque in urbe castra habere intentum, sive Etruria se interim ut nuper sive , nova haec cura Latini . atque Hemici moverint: pro certo habeo ita rem gesturum , ut patre avo teque ipso ac sex tribunatibus dignum est: tertius exerdtus ex causariis senioribusque a L. Quiuetio 10 scribatur qui urbi moenibusque praesidio sit: L. Horatius arma tela frumentum quaeque belli alia tempora poscent prbvideat: te Servi Comeli praesidem huius publici consi- lii custodem religionum eomitiorum I'egum rerum omnium urbanarum eollegae fadmus". cunctis in partes nroneris sui 15 benigne poUicentibus operam Valerius sodus imperii lectus adiecit, M. Furium sibi pro dictatore seque ei pro magistro equitum futurum: proinde quam opinionem de unico impe-
2. ei exercUihus administran' patre aao toqae ipso. H : at
dam remp. esse: PM: nisi patre an/ te | que ipso,
quod in Jf et excidit. — 10. a. Z. Quinctio, — P Harl. i.
Leid. I.: administrandiim. Leid. l: ^a tilo qoinctio^S
M: „a tito quintio^'.
4. P. Valeri — P m. 2, M: jg. quaeque belli alia tempora L ualeri. P m, 1.: te inquid. poscent: P. h. e. quaeque 1. ualerii solatium imperii cet. , ^lia belli temp. cet. Cf. 3, 55. :
— JSl: antia/item hosjem. ^^hic iuris lege interpretes ''.
5. te p. Seruili: Harl. i. Leid. ,. ^ ^'' -^»«q«^ ^ \f^
- PM: teque seruUi. idem **T' c- '* T * .'*
1 • n X • Leid. i. die paolo ante tito
mendum saepe m rut. inve- ^ i • \ * / •
nimus : ex. gr. 29, 19. : „ante * *
omnis que Fabius" pro „Q. .« ^ ., .'^ ». «««
IT k- « Tvr-i-i . *^ * 13. te Serui Comeli: PM. —
fabms". JNihiiommus tamen -^^ ^ ., ««
dubium est an L. ,,teque Q. ^ f'Y' pr^es.idem. - PM
Seruili^^ scripserit. cf.T.Liyi ^^^^ ^^"°: ^^'^. \[ ^^^^^f ^^
I. XXX. p. XXIV, II.
/acimus, Reccqnidam codd.: coliesaTn facimus.
-©•
8. mouerint: Pitt. jttinuB recle 15. muneris sui: P m. 2. M. — Harl. I.: mouerint. — r: at P m. 1.: maneri sui.
24
UBER VI.
ratore, earn spem de bello Iiaberent. se vero bene spcrare patres et de bello et de pace uiilversaque re publica erect! gaudio fremmit, nee dictaiore umquam opus fore rei publi* cae si tales viros In magistratu Iiabeat tarn concordibus iiin- 5ctos animls, parere atque imperare luxta paratos laudem- que conferentes potius in medium quam ex communi ad sc trahentes.
Vn. lustitio indicto dilectuque habito Furius ac Vale- rius ad Satricum profecti, quo non Vulscorum modo iuven-
10 tutem Ai^tiates ex nova subole lectam sed ingentem Latino- rum Hemicorumque conciverant ex integerriniis diutlna pace populis. itaque novus hostis veteri adiunctus commovit ani- mos militis Romani. quod ubi aciem iam instruenti Camillo centuriones renuntiaverunt, turbatas militum mentes essjs,
13 segniter arma capta cunctabundosque et resistentes egressos
% ei de pace uhiuersague rep. erecti gaudio fremunt : PM. — Leid, I.: gaudio erecti fre- munt.
3. nee dictatore umquam opus fore reip,: M m. 2. P. -<. Mm.!. Haverc: nee dicta- torem cet.
8. dilectuque habito: M m. 2. P] del. cet. — Mm. 1.: di- lectuiiupe. — PU: ad Sa- tricum, Mm. 2.: ad Sutri- cum. — P m. 1.: quo non uulscorum modio iuuentutem. m; 2.: modo. Mm. 1.: quo non uulscorum modo iuuen- turn. m. 2.: iouentam. — P: ex noua subole, M: ex noua sobole. Cf. 6, 12. ubi PM:" subole, al. 1 2. commouit animos militis ro- mani: P. — M: commouit animos militis romanis. m.2.:
militibos. Cf. 6» 1.: obiectus boslL
13. aciem iam instruenti Ca- millo: P. — M m. 1.: acie mitmstruenti Camillo. m. 2. : acie multa instruenti cet. — M : centuriones renuntiaue- runt, P: centuriones nuntia- nerunt.
14. turbatas militum mentes esse: PM. — Recc. cpdd. : turbatas mentes militum esse.
15. segniter arma capta cun- ctabundosque et resisten- tes egressos castris esse: P. — M: segniter arma captf cuntfndosque et resist^htes egressos cet. m. 3.: segniter arma capt's cuntfpauidosque et resistentes cet. I. Fr. Gron. scribi voluit restitantes pro resistentes, cum ita saepe a Liyio scriptnm esset : ex. gr.
LIBER VL
25
castris esse, quin voces quoque auditas, cum centenis. ho stibus singulos pugnaturos et aegre inennem tantam multi* tudinem nedum armatam sustineri posise, — in equum in- silit et ante signa obversus in aciem ordines interequitans : ,,quae tristitia milites haec, quae insolita cunctatio est? ho- 5 stem an W an vos ignoratis? hostis est quid aliud quam perpetua materia virtutis gloriaeque vestrae? vos contra me duce — ut Falerios Veiosque captos et in capta patria Gal-
7, 39,! 5,ubi restitaret mor- tem dBnantiantes 'S 10, 19.: ,,prope restit antes consoles in contionem pertrazerant". Sed cum piilites quamqaam cunctabonditamenimperio ob- temperasse castrisque egressi dicantur, resisientes ration! hnias loci aptias videlnr'(cf. 5, 29.). Bekkerns Grouoviam secutus est. — P m. !•: siu- gul/^ pugnaturos.
3. in equum insilH: P. — M: in eqam | insilit. — P: et atite //isigna. — Mm. 1. : or- din/^. M m. 3. P: or dikes inter equHans,
h^ quae tristitia milites haec quae insolita cunctatio est: PM. «— Harl, I.; intereqait&t sunt qaab' haec tristitia.
— hostem an me an uos igno- ratis: V m. 2. M. — P m. 1. : hostem ^nne me an nos cet, Kum librarias voluerit „Ao- &iemne an me^^? nam quam- qaam anne per se improban- dum non est, tamen hoc loco propter eiusdem parliculae re- petitionem minus placet.
6. hostis est quid aliud: PM. — P m. 1. : aKut, Docti qui- dam bomines hac elegauti
verborum structura parum perspeeta modo „ bostis quid est aliud '^ modo „ bostis quid aliud esf scribi maluemnt. Cf. 4, 3.: Quanto opere tos co^temnereutpalres — videor animadvertisse nunc maxime, quod adeo atroces in has ro- ' gationes nostras coorti sunt — quibus quid aliud quam admonemus ciyes nos eorum esse.
7. uos contra me duce: PM. „Habt ibr dcnn nicbtso eben nur liber eben diese V5lker einen dreifachen Sieg davon- getragen?^' Namque in verbo contra idem fere inest quasi L. scripserit: „quam contra- rium buic Vestrae tristitiae est quod modo ex lis ipsis populis me duce triplicem vi- ctoriam rettulistis '^^
8. et in capta patria: PH. — Uar). I. al. : et lam capta pa- tria. Dokero magis placebat et recepta patria^ sed L. hoc iptium, quod Dukero vi- debatur yitandum, dicere vo- luisse videtur: „in capta ipsa ab hostibus patria, ubi ho- stium ruinaeque arbis patriae respectus miUtummiaos for-
26
LIBER VL
lorum legiones caesas taceam — modo trigemiuae victoriae tripUcem triumphum ex us ipfils Vukcis et Acquis et ex ' Etruria egistis. an me, quod non dictator vobis sed tribu- nus signum dedi, non agnoscitis dqcem? neque ego maxima 5 imperia in tos desidero et vos in me nihil praeter me ipsum intueti decet: neque enim dictatura mihi umquam animos fecit ut ne exilium quidem ademit. idem igitur onmes su- mus, et cum eadem onmia in hoc helium adferamus quae in priora attulimus, eundem eventum helli expectemus. si-
iO n;iul conciirreritis, quod quisque didicit ac cousuevit^ faciet : vos vincetis, iUi fugient".
VIII. Dato deinde signo ex equo desilit et proximum signiferum manu arreptum secum in hostem rapit „ infer miles" clamitans ^signum". quod ubi videre ipsum Camil-
ISlum iam ad munera corporis senecta invalidum vadentem in hostes, procummt pariter onmes damore sublato ^se- quere imperatorem" pro se quisque clamantes. emissum etiam signum Camilli iussu in hostium acicm ferunt idque ut repeteretur concitatos antesignanos : ibi primum pulsum
20Antiatem terroremque non in primam tantum aciem sed- etiam ad subsidiarios perlatum. nee vis tantum militum mo-
tiam animos f^egisset, vos me dace hostem. Tic]8tis'^ — M m. 1. P m. 2.: triuphu ex lis ipsis uolscis. M m. 2.: trinphu que \ ex cet. P m, 1,: ex Liis ipsis. — M m. 1.: et ex aetrurla^. egistis. m. 2. ! aetraria.
6. neque enim dictatura: P. — ill: tieqae dictatura. — Mm. 1.: ut ne exilium quidem, m. 2.: at ne cet.
7. idem igitur omries sumus: PJXI] iidem cet.
13« ex equo desilit: M. — P: et equo consilit.
15. iam ad munera corporis se* necta inualidum: PM.
17. emissum etiam signum: P m. 2. M. — P m. 1.: emi- sum cet. I. Fr. Gron. malebat missum, — P m. 1.: in ho- stem aciem ferunt idque re- peteretur. m. 2. reslitoit et hostium et ut.
19. ibi primum pulsum Antia- tem terroremque non inpri" mam tantum aciem sed etiam ad subsidiarios perlatum: PJtt. — Recc. quidam codd. et „ ibi primam Antiatem pul- sum'' et ,|Sed ad subsidia- > rios".
UBERVL
67
vebat excitata praesentia duels, sed quod Vulscorum animis niliil ierribilius erat quam ipshis Gamilli forte oblata spe- cies: ita quoeumque se intulisset vietoriam secumhaud du- biam trahebat, maxime id evidens fiiit, cum in laevum cor- nuin prope iam pulsum arrepto repente equO cum scuto pe- 5 destri advectus conspectu suo proelium restiiuit ostentans vincentem ceteram aciem. iam inclinata res erat sed turba hostium et fuga inpediebat, et longa caede ^onficienda mul- titudo tanta fesso militi erat, cum repente ingentibus pro- cellis fusus imber certam magis vietoriam quam proelium 10 diremit. signo deinde rebeptui dato nox insecuta quietis Ro- manis perfecit belium: Latini namque et Hemid relictis Vul- scis domos profecti sunt inalis consiliis pares adepti even-
decetur pro deceU Cf. 5, 40, „ cetera inter se onere par- ti to /^rMw/". al. — PM: im- ber certam m^gis ufctoriam guam proelium diremit, Cf. 6, 32.: et at nondam satis claram vietoriam sic prospe- rae spei pngnam imber ingen- tibus procellis fosas diremit. 7,33. : nee superfuis^ent multi, ni nox vietoriam magis qaam proelium diremisset. al. 11. nox insecuta quietis Rb^ manis perfecit belium: PM. — Leid. I, et-recc. codd.": perf/cit belium. — PM : reli- ctis uolscis: pauloque poA uulsci ubi, — Vi se deser- ' ios ab eis uidere quosprimo camillusoei, Quaeincontinua oratione exciderant, leguotur in margine sic: „ quorum lida* cia rebellauerant relictis ca- stris moenibus satricis se in- cludunt*^ — M m. 1. cod. Rhen. : moenibus SiUrici se includunt. M m^ 3.: Si^trici.
1. excitata praesentia ducis: PM. — Leid. i, : ducis prae- sentia. — P: sed quod uul-- scorum €mimis,
3. quocumqiie se intulisset: PM. Cf. 2, 38.: at quisque eveniret, al. — M m. 1. : tra- a;ebat.' m. 2.: traebat.
4. cum inlaeuum cornum: M] cum in laevum cornu (P): scil. Romanorum. >Cf. 3, 62. 70. al. — P m. i. Mm. 1.: laei^m. — Leid. i, al.: cum eum in laevum c.
5. cum scuto pedestri: PM. — M m. 2. : pedest^r.
7. iam inclinata res erat: M m. 3. P. h. e. iam inclinaba- tur Lostium aeies. — M m. 1.: rest rat sed.
8. et fuga inpediebat ( scil. Ro- manos): PM cod. Rhen. al.] et fuga impediebatur (Harl. i. Leid. I.). Simili errore in eis- dem Harl. i. Leid. i. panlo atile scriptum era.t feruntur
" i^toferunt^ et 6, 7. in Leid. i.
28
LIBER VL
tus: Vulsci ubi; sc desertos ab els videre quorum fidmcia re- bellaverant^ relictis castris moembus Satrici se includunt. quos primo Camillus vallo clrcumdare et aggere atquc ope* ribus oppugnare est adorlus: quae postquam nulla erupiione Sinpediri videt, minus esse animi ratus in lioste quam ut in eo tam lentae spei victoriam expectaret, cohortatus milites ne tamquam Veios oppugnantes in opere longiuquo sese iererent, victoriam in manibus esse, ingcnti militum alacri- tate moenia undique adgressus scalis. oppidum cepit Vulsci
10 abiectis annis sese dediderunt.
IX. Ceterum animus ducis rei maiori Antio inmine- bat: id caput Vulscorum eam fuisse origiuem proximi belli, sed quia nisi magno apparatu — tonnentis macbinisque — tam valida urbs capi non poterat, relicto ad exercitum col-
15lega Romam est profectus, ut se\iatum ad excidcmdum An- tium hortaretur. inter sermonem eius — credo rem Antia- tem diuturniorem manere diis cordi fuisse -r-r- legati ab Ne-
,3. guos primo ComUlus uaJlo circumdare: PM, — Harl. r. Leid. I. : qaos quern ad mo- dum Satricum capiatur a Camillo primam Camillas cet.
— PM : minus esse anim/ /ra- ins in hoste. — Mm. 1.: ex* pectare/72. m. 3. : expectaret.
7. ne tamquam f^eios oppu- gnantes in opere longin- quo sese tererent: P m. 2, cod. Rhen. -^ P m, 1. M: jjsese terrerent", in^^ recc. qaidam: ^^%^e, te»6renf . • 9. T^ulsci abiectis armis sese dediderunt : PM,
11. ceterum animus ducis rei maiori antio inminebat: P.
— M: anima772«
12. id caput uulscorum earn fuisse origincm proximi
belli: PM. Cf,3, 10.: id ca- put eds vires belli esse. aL
14. relicto ad exercitum col- lega: P. — M; colega.
17, diis cordi fuisse : PM, Cf. 1, 39. : evenit facile qnod dii& cordi esset. 6, 20.; nee dis cordi fuisse poenam eius. 9, 1.: qaibuscumque diis cordi fuit subigi nos — ils non fuisse cordi cet. •^ legati ab Nepete cu) Sutrio auxilium aduersus JEtrU" scos petentes: PM. Sigonius ex recentioribas quibnsdam libris scribi voluit ab Nepet, et sic Prise. 6, 4. 22.: „Git et Nepet nomen oppidi Ita- . lici indeclinabilia sunt'', sed cf. apud Liyium 6, 2L : trium- viros JNfepetc coloniae dedu-
MBERTI.
29
pete ac Sulrio auxiliutn adversus Etruscos petentes venhmt, brevem occasionem esse ferendi auxilii memorantes. eo vim Camilli ab Antio forlima avertit. namque cum ea loca op- posita Etruriae et velut claustra inde portaeque essent, et illis occupandi ea cum quid novi molirentur, et Romanis re- 6 cuperandi tuendlque cura erat igitur senatui cum Camillo agi placuit ut omisso Antio bellum Etruscum susciperetf le- giones urbanae, quibus Quintus Servilius praefiieraf, ei de-
cendae creaverunt (PM), 10, 14.: ab Sulno et Nepele et Faleriis legati (PM). 27, 9.: Ardea Nepete Sutrinm (Pat). 29, 15.: decreuerunt ut con- sales magistratns denosqae principes Nepete Sutrio Ar- dea — Komam excirent (Put.), —r- P m. 1.: at/ueniunt bre- uem occassionem esse. m. 2. : ' ueniunt. 3. namque cum ea loca oppo- sita Eiruriae et ueJut clau- stra inde portaeque essent: KM: nisi quod in P m. 1. ,,oppisila''. Yidendum est ne quern vera Buius loci diligen- tissime scripti interpretatio fugiat. verba opposita EtrU" Tiae spectant ad Romanos^ atque inde, ad Etruscos. quae • deinde sequuntur his priori- bus aecoromodata sunt, quam- qaam res aliter se excipiunt, id quod elegantior oratio po- stulabat. „Denn da diese bei- den StSdte eben so gut far Scbutzwehren gegen Etrurien angesehen werden konnten aU fur Festungen und Thore yon Etrurien aas gegen Kom: so Itfg es den Etruskern f^r den Fail dass man etwas ^tgen
Romunternebmen wolle, nicbt weniger am H/erzen sicb die- ser Platze zu versicbern, ab den Romern sich dieselben nicbt nebmen zu lassen^^
7. omisso Antio ; P m. 2. M. — P m. 1.: omi^o.
8. Q. Seruilius cum Glareano scripsimus, id quod in mscri- ptis legitur „ quibus quinctius praefuerat^' errore librarii cu- iasdam natum rati, neqde qoidqnam facilius fieri potuit, quam ut, si hoc quoque loco quintus ser ut 6, ^2. scri- ptum erat, s^llaba er excide- .ret et quintius pro quintus scriberetur, quern ad mod am Quintus et Quintius .^ Ser- uius et Seruilius permultis aliis locis inter se permutata sunt. Quinctius enim ( cf. 6, 6.) praefnerat causariis senio- ribusque, qui urbi praesidio fuerant, minime aptis illis ad tale bellum ineondnm: Ser- vilius ei exercitoi, qui inten- tas si quid in Etruria more- retur, et ipse in urbe castra habuit. Errorem etiam prae- buerlt,' qood non' Servilius sed Quinctius cum Horatio in Yolficos missus diceretar,
30
LIBER VI
cemuntur. qnamquam expertum exerdtum adsuctumque imperio qui in Vulscis erat mallet, nihil recusavit: Vale- rium tantum modo imperi socium depoposcit. Quineiius Horatiusque successore^ Valerio in Vulscis missi. profecti
5 ab urbe Sutrium Furius et Valerius partem oppidi iam ca- ptam ab Etniscis invenere, ex parte altera intersaeptis it!- neribus aegre oppidanos vim hostium ab se arcentes. cum Romani auxilii adventus turn Camilli nomen celeberrimum apud hostis sociosque et in praesentia rem indinatam su-
lO^tinuit et spatium ad opem ferendam dedit. itaque diviso exercitu Camillus collegam in eaiti partem circumductis co- piis, quam hostes tenebant, moenia adgredi iubet, non tanta
qnamquam ille qui iam sexies tribanns mil. fuerat, aetatem excasayisse poterat. ille enim Q. Senrilias, coins 6, 22. men-
- tio fit, non idem cum boc Servilio est. — In Leid. i, exciderunt guibus quintius,
1, quamquam expertum exeV' cUum adsuetumque imperio qui in (M m. 1.: qnin. m. 2.: '£ in) uulscis erat mallet: PM: „obgleicb er wobl gc- wiinscbt hKtte*'. — P m. 1.: nibil recn^^anit.
3, imperi: Al m. 1. — P m. 1.: tantnmmodo inproperii so- cium. m. 2.: inperii.
— Quintius Horatiusque suc' cesaores Valerio in Vulscis missi: PM] Quintius — in Vol- 8C0S missi. — Valerio inVuU scis coninngenda videntur, Sed cf. etiam 24, 20.: Grac- cbus in Lucanis aliquot cobor- tes — in agro bostium prae- datum misit (Put. Colb.) al.
4, profecti ab urbe Sutrium: PM. — Leid. i.: profecti ad
nrbes atrium. Recc. codd. ad urbem Sutrium.
7. cum Romani auxilii aduen- tus: Mm. 1. P. — M m. 3.: ^m Romani cet. — PM : turn Camilli nomen celeberri" mum. In Leid. i. et recc. qui- busdam codd. excidit cele^ berrimum,,
9. apud kostis:iM m. i. P] apud bostes (M m. 2.).
^^ et in praesentia: PM. — Recc. codd. omittunt et^ — M m. 1.: ad opom ferendam.
10. itaque diuiso exercitu: PM. — Recc. codd.: ita,
11. in eam partem: PM Harl. i. Leid. I.] eam in partem (recc. codd.).
12. non tanta spe: P. — H: lu- betmontana spescalis : unde coniici posset, non tarn spe» a Livio scriptum esse, verum boc signiiicareC Camillum iam desperasse, urbem scalis ex ea parte capi posse, quod Livius dicere non vult. non tanta 9pe ig;itor sigoificat, Camillam
LIBER VI.
31
spe scalis capi urbem posse, quam ut ayersis eo hostibus et oppidanis iam fipgnando fessis laxaretur labor et ipse spatium intrandi sine certamin^ moenia haberet cpiod cum \ simul utrimqiie factum esset ancepsque terror Etruscos cir- cumstaret et moenia summa vi oppugnari et intra moenia 5 * esse hostemviderent, porta se, quae una forte non obside- batur, trepidi uno agmine eiecere. magna caedes fugientium et in urbe «t per agros est facta, plures a Furianis intra moenia caesi: Valeriani expeditiores ad persequendos fiiere nee ante noctem, quae conspectum ademit, finem caedendilO fecere. Sutrio recepto restitutoque sodis Nepete exercitus ductus, quod per deditionem acceptum iam totum Etrusci Iiabebant.
X. Videbatulr plus in ea urbe recipienda laboris fore, non in eo solum quod tota hostium erat, sed etiam quod 15 parte Nepesinorum prodente civitatem facta erat deditio. mitti tamen ad principes eorum placuit, ut sccemerent se
moenia eios partis qnam ho- lies tenerent aggredi iassisse, non qnod illo potissiraum im- petn urbem capi vellet, sed nt ita hostes a se suoqoe in- cursu averterentur. — P m, 1.: fessis eo hostibus laxaren- tur labor, m. 2.: fessis laxa- retur labor.
3. quod cUm srmul uirimque factum esset: PM. — Harl. i, Leid. I.! utrique. — P m. 1.; porta re quae una forte non obsidebatur trepidi uno agmine eicere, P m. 2. M : porta ss — eiecere. — Leid. i. : quae una fonte. Harl. i. : quae una fronte. — Leid. i,: uno tre- pidi agmine. ^
8. et per agros: M m. 3. P. —
Mm. 1,: et per agro. — M: magna cedes.
11. Nepete exercitus ductus: Pill. — Recc. quidam codd.: ISepet: ut paulo ante. -^ P m. 1.: perditionem. P m. 2. M: per deditionem.
14. uidebatur plus in ea urbe recipienda laboris fore : M: quamquam etiam in hoc libro uidebahtur primo fuisse vi- detur. — P: uidebantur plus in ea recipienda cet. — PM relL: non in eo solum quod tota hostium erat, Doerin- gius malebat non ideo solum scribi: sed in eo referendum est ad plus laboris fore,
17, ut secernerent se ah Jptru- scis: M. — P: ut secerne- rent se ab ntriscis.
34
IflPES VI.
gio iterom tribnoM con^iilari potcstate *^ grave bcllum fo ri6> gravior .domi seditio exorta: bellum ab Vulscia adiuncta Latjnomm atque Hernicprum defecUone, scdilio — unde mi- nime ti'meri potuit — a patriciae gentis viro et indytae fa- jSmae M. ManUo Capitolino. qui nknius animi cum alios principes sperneret, uni invideret eximio simul honoribus at^ que virtutibus M. Furio, aegre ferebat solum eum in magi- stratibus ^oluin apud exercitus esse^ tantum iam eminere ut isdem auspiciis creates non pro collegis sed pro mini- 10 Btris habeat^ cum interim — si quis vere aestimare velit —
C. Sergium projpter r^^eli" ■tarn Toceni Uerum ab anti- quis librariis male b. 1. prae«> termissam esse, cam ciw no- men apnd Liviam 6^ 5w (C .,Sergium) inter tribanosmiL cons. pot. reperiretnr^ et 6, 27. Gaio Sergio iertium le* geretur. nam qaod Diodoros 15, 28. C. Sergi mentionem non fecit, non magni mo- menti est, cnm ille sci^iptor his omnibus prope annis qui* bns apnd Liv. aliosque scri- ptores sex tribanos foisse vi- demns, qnattoor tantum tri- bnnorum nomina tradiderit. Deinde vero quod Livius Tiio et Lucio QuinctUs CapUo" linls scripsit, cum 6, 18. in- yeniatnr 71 Quinctius Ciu' cinnatus JJ^ 6, 32. L. et C. Quinctios Cinemnatos : id inde factum est, quod non modo cognomen Cincinnato* TUTU sed ietiam agnomen Ca* pitolinorum eins^cm Quin« ctiae gentis faerat. ita fieri potuit, ut ad a. 370. in re- ceotium seriptoram annales
refertfliir Quinctius Clnehi'^ natus Capitolinus II,
3, helium ab Foheis (?)i cod. Rfaen. — M m. 1.: bellum ad nolscis. M m, 2. P : bellum a vnlacis. — M: latinorom ad^ que hernicorom« -^ M: iit* clyt^ftuMU, P< inditae. . 5. qui nimius animi: M m. 3. P« — m m. 1.: animi^. Cf. 3, 26.: imperii nimium.
7» solum eum in magistrcai- bus solum apud exercitus esse tantum iam eminere: PM. — Leid. L Voss. ii. al.: solum earn ia magistratibns solitum apud exercitum esse. Harl. I. Leid^ i. : emineret.
^ ut isdem auspiciis: P] at iisdem ausp^ — M: nt bis* dem anspiliis. — Al m. 1. P: habeat. M m. 3.: babebat 10. cum interim si quis uere ctestunare uelit a 31, Furio recuperart patria ex obsi'- dione hostium non potuc" rit: M cod. Rben.: cum in P«it „uelit m furio*^ Deinde restituimus ex M et in spent pacis resolutis animis, cam
LIBER VI.
35
a M. Forio recuperari patria ex obsidione hostimn non po- tuerit, nisi a se prius Capitolium atque arx servata esset;
in P et rell. codd. in exci- disset. Praeterea leri mendo arnudus in P scriptam est pro armatos. — Cum so- terim apnd Livium in apo- dosi cum iDfinitivo historico positam Tidemos, si qnid, quod vix exspectari posse vi- dobatar, maiore qnadam ora- tionis vi pronnntiandam erat cf. 3, 37.: „id modo plebem agitabat, qnonam modo tri- bnniciam potestatem repara- rent, com interim mentio co- mitiomm nnlla fieri". Idem ipro^^eqaodcumiTUerim, vide- tnr cum interdnm sigDificasse in eis loots, qnibns hanc con- innctlonem modo infinitiyos modo indicativns vel praete- riti vel praesentis in apodosi seqaebator. cf. 2, 27.: ,, vi- ctor tot bellis promissa con- snlis fidemqne senatas expe- ctabat, cam Appins qnam asperrime poterat ins de cre- dits pecnniis dicere ". In ora- tione obliqna cum interim ellam cam accasatiyo c. infi- nitiyo, qaamvis coninnctiyns desiderari posset, .apod Li- viam positam yidemus. cf. 4, 51.: „iacere tam din inri- tas actiooes quae de sais com- modis ferrentar, cam interim de sangnine sao latam legem Gonfestim exerceri": „w3h- rend zn derselben Zeit". 6, 27.: „fagere senatam te- stes tabidas publicas censos
cniosqne, cam interim obae- ratam plebem obiectari aliis atqae aliis hostibos". Ab boc sensn haram particalaram in- terdnm aliqoanto declinasse Tidetnr Qnintilianns, apad qnem cum interim saepe cam indicatiyo conionctom 1^- tar: ex. gr. 10, 1. 18.: „pa- det enim dissentire et velat tacita qnadam yerecnndia in* bibemnr plas nobis credere, com interim (wiewobl nicbt selten) et yitiosa plnribas pla- eent et a corrogatis landan- tnr etiam quae non placenf: qnem locam C. Zamptias re- stitoit. Hale Qaintilianeo si- mills est is locos LiyiaDOS,. de qoo agendam est. nam ibi nnlla prope temporis, qaae in voce interim inest, ratio ba- bita yidetnr, at yernacola lin- gua interpretari possis „wSb- rend docb, wenn man anders ricbtig urtbeilen wolle, die Vaterstadt yom Feinde nicbt babe dnrcb Furius vrieder be- freit yyerden kSnnen, wenn er(Manlius) nicbt znyor das Capitol and die Burg geret- tet bStte". Altera yero ma- gna buius loci difficultas ea est, quod Livius in constm- ctione, qua primom coniun- ctiYO nsus est, non perstite- rit, sed in extrema parter ac- cusatiyum cum inf. posaerit. nee tamen per se ille accus. c. in£ improbandus est, cum
3'
36
LIBER VI.
et ille inter anrum acciplendum et in spem pacis solutis an!- mis Gallos adgrcssus sit, ipse armatos capientesque arcem depulerit; illius gloriae pars vifilis apud omncs niilites sit qui simul vicerint, suae victoriae neminem omnium morta- 5lium socium esse, his opinionibus inflato animo, ad hoc vitio quoque ingenii vehemens et inpotens, posiquam inter patres non quantum aequum censebat exccllere suas opes animadvertit, primum omnium ex patribus popularis factus cum plebeis magistratibus consilia communicare, criminando
oratio obliqna sit, et scriptor non minas hoc loco quam paolo ante allatis eo uti po- tnerit: sed id orationem dif- ficilem reddit, quod non sine grayiore qaadam cansa con- Btractio inita mntari potaisse videatar. videtar igitnr L. hoc ntroque dicendi genere nsns esse, non nt constm- etione mutata elegantiae ora- iionis consuleret, sed ut ita etiam id efficeret, nt quae an- tecederent tamqnam causae haberentnr, quibus id, quod in eztremo loco est, sequere- tnr necesse esset: id qnod eo magis apparebit, si ad[ verba neminem esse suppleverimus „quae cum ita sint, consenta- neum esse, neminem omnium mortalium suae yictoriae so- cium esse^'. nonenira in hoc est praetermittendnm, ea quae post cum interim legantur, non ad proxime antecedentia referenda esse, cum M. Man- liu8 ne tribunus qaidem eius anni fuerit, sed in universnm ad siognlarem illam Fcprii au- ctoritatemi qua omnia omnium
memoria obscuraretur et eva- nesceret. 6. ad hoc: PM. — Recc. codd.: ad haec. Cf. 30, 1.: super haec, — M: non quantum equm censebat.
8. primum omnium: PM rell.] primus omnium. Sic Tan. Fa- ber scribi yoluit, quod qaam- vis rectius se haberet, reci- pere non ansim. toliens enim in optt. codd. Livianis hoc adverbium pro adiectivo scri- ptom videmus, ut vix dubi- tandum sit quin ipse Livius ita scripserit. id vero mp ulla dubitatione postulari pot- est, si unus alterve eius ge- neris locus emendandos vi- deatur, similes omnes emen- dandos esse: quod eis certe locis audacius videbitnr, in quibus duo verba reperiantur, ad quorum alterum illud ad- verbium satis apte interdum referri possit. Cf. 2, 5. 18. 8, 15. 26. 21, 18. 24, 43..aL
9. cum plebeis magistratibus consilia communicare : PM] cum plebeiis cet. — In Harl. i. excidlt consilia.
UBERVI.
37
patres adlieiendo ad se plebem iam aura non.Gonsilio fenri, famaeque magnae malle quam bonae esse, et non conten- tus agrariis legibus^, quae materia semper tribunis plebi se- ditionum fuissct, fidem moliri coepii: acriores quippe aeris alieni stimulos esse^ qui non egestaiem modo atque igno- 5 miniam minentur sed nervo ac vinculis corpus liberum ter- ritent. et erat aeris alieni magna yis re damnosissima etiam divitibus aedificando contracta. bellum itaque Vulscum grave
1, iam aura nen consilioferri: Harl. I. Leid. i. al. — P: ad- lieiendo ad se plebeiaiii aa-^. ram non consilio ferri. M cod. Rlien.: adlieiendo ad se ple- bem iam aura non consilio ferri. „Und indem er sicb- bald in Klagen gegen den Se-. nat ausliess, bald das Volk an sich za loclfen sochte, acb- tete er nicbt darauf ob seine S.cbritte von Besonnenbeit ge- leitet wiirden, sondern gab sich dernnzayerlSssigen Gun^t des grossen Hanfens hin'^ Cf. a, 33, %% %^^ al.
4. fidem maliri coepit (b. e. labefactare): C. Sigonios. -r- PM: fuisset idem moliri caepit, M m. 2.: fuissent. Panlo post PM m. 1. : a^io- res qnippe cet -^ P m. 1.: terrirent. m. 2,: territent.
7, re damnosissima : M : „durch die Bauten, einen selbst fQr Reiche Ldcbst gerihrlichen Gegenstand» veranlasst'^ — P rell.: res damnosissima.
8. bellum itaque uulscum: PM. — P: per se Aoneratum. M: aJque. P m, 1.: cau««e. — PM : sed nooa consUia man/-
lii. — P m. 1.: conpnk'se- Qatnm. P m, 2. M : conpulere , 9enatum, — PM: mag,, equi" turn, dixit, — In Harl. i. Leid, I. Voss. ii. al. excide- runt verba „w/ menor pote^ stas quaereretur sednoua consilia Manlii magis eon" pulere senatum^': nee est ^egandum* bis verbis non ita opus esse, ut sine eis Keliqna oratio probari non possit: quin etiam verba sed nova consilia Manlii magis con- pulere senatum non satis placent, qnippe quae iam in prioribns in speciem causae inesse yideantur. baereo ta- men, quid vernm babeam* cnm ea omnia in optimis libris PM insint, nee raro apnd Livinm inveniantnr, quae lacteam il- 1am bains scriptoris nberta- tem profiteantar: eoqne ma- gis baereo, quod antlquis tem- poribus baud defnisse sciam qui, quaecamque in oratione deesse possent, deleri volue- rint, id quod ex tertiae de- cadis codd. Rbenaniano et Harleiano apertissime videre Ucet. Cf, 6, 13.: Romamque.
38
LIBER n
per se oneratum Latinoruin atque Hemiconim defectione io
. spedcm causae iactatuni, ut maior potestas quaereretur: sed
nova consllia Manlii ma^ conpulere senatum ad dictato-
rem creandum: creatus A. Cornelius Cossus magistrum eqoi-
Stum dixil T. Quinctium Capitolinum.
Xn. Dictator etsi maiorem dimicationem propositam dpmi quam foris cemebat, tamen seu quia celeritate ad hel- ium opus erat seu victoria triumphoque dictaturae ipsi vi- res se additurum ratus, dilectu habito in agrum Pomptinum,
10 quo a Vulscis exercitum indictum audierat, pergit non du- bito, praeter satietatem tot iam libris adsidua beUa cum Vul- scis gesta legentibus illud quoque succursurum, quod mihi percensenti propiores temporibus harum rerum auctores mi- raculo fuit, unde totiens victis Vulscis et Acquis suffecerint
ISmilites. quod cum ab antiquis taciturn praetermissumque sit, cuius tandem ego rei praeter opinionem, quae sua cui-
8. seu uietoria triumphoque: PM. — M m. 3.: nictoriae.
9. dilectu habitd in agrum pomptinum cet. : PMJ del. — — P: quo a aolscis exercitum indictum audierat M: quo a aolscis exercitum | iuduci in- dictum audierat. Cf. 2, 7.: ^xfieri'\ 4, 25.: interim Ro- mae principes plebis — coe- tus indicere in domos tribu- norum 'plebis. 10, 38.: turn exercitus omnis Aqniloniam est indictns. al.
11. praeter satietatem: M. — P: praeter sacietatem. Cf. 4, 11.: praeter minime populare ministerium. -» adsidua bella cum uolscis gesta: M cod Rhen. — P: adsiduae bella cet. Harl. i.: adsiduae bellatum cum uol- ^ scis cet. Recc. codd.: assidue.
— P m. l.rillu/ quoque. — SI : propriores temporibus. — PM: succursurum. HarL i.: 8uccursz/77i.
14, unde totiens uietis uulscis et equis suffecerint milites: PM] unde toties victis Yol- scis et Acquis cet.
15. quod cum ah antiquis tael» turn praetermissumque sit: PM. — Leid. i. al.: quod ' cum ab antiquis taciturn praetermissum sit, Cf. Cic. epp. ad fam. 3, 8.: prima duo capita epistolae tuae tacita mihi qnodammodo relioquen- da sunt. Harl. i.: quod cum ab antiquis praetermissum sit, Sed cf. 5, 12.: „coIla- tum obedienter missum^z^^ ad exercitum est. — M: praeter oppinionem. P m. 1. : praeter
. oponionem. m. 2.: opiniooem.
UfiER VL
39
que coniectanti esse potest, auctor sim? simile veri est aut intervallis bellorum —^ sicut nunc in dilectibus fit Roma- nis -^ alia atque alia subole iuniorum ad bella instauranda totiens usos esse, aut non ex isdem semper populis exerd- tus scriptos quamquam eadem semper gens bellum intole-S! rit, autinnumerabilem multitudinem liberorum capitum in eis fiiisse locis, quae nunc yix seminario exiguo ipilitum re- lieto servitia Romana ab solitudine vindicant ingens certe, quod inter omnes auctores conveniat, quamquam nuper Ca- miUi ductu atque auspicio accisae res erant, Vulsconun ex- IQ ercitus fiiit, ad hoc Latini Hemidque accesserant* et Cer- ceiensium quidain et coloni etiam a Velitris Romani. dicta- tor castris eo die ^positis postero cum auspicato prodisset hostiaque caesa paccm demn. adorasset, laetua ad milites
2. in dilectibus fit Tomards: PJM. — PM: totiens usos esse.
4. ex isdem semper populis; M] ex iisdem cet. — P: ex Aisdem. — P m. 1.: qaam- quam eadem Bem^gest, bel-r lum intulerit. m. 2.: geii8« — M: in eis fuisse loi»gi8| qoae cet.
7« guae nunc uix seminario exiguo militumrelietdser" uitia Romana ah solitudine uindicant: PM: „oder dass damals eine unzahlbare Masse Freigebomer in jenen Gegen- den gewesen sei, wShrend dieselben jetzt kaum noch eine bdchst durftige Anzabl Truppen stellen and nardurch romiscbe Sklaven Tor gSnzli-i cher VerSdung gescbutzt wer- den'^ Cf. 42, 61.: ,;eqaite8 enim illis principes iurenta- tis, equites seminariam sena* tus" cet.
9. quod inter omnes auctores conueniat: P. — M: conae- niant, I. Fr. Gron.: convenit. Cf. 4, 35. : quod qaidem con- tinens memoria sit — P: at- qne haaspicio. -«• M : YnlscQ- rdm exercitus.
11, ad hoc: P. — M: ftt boc. Recc. codd. : ad haec. I. Fr. Gron.: ad kos, Yeanan ad hoc saepe idem significatquod praeierea. Cf. 1, 6.: ad id pastores quoque accesserant, T-« P: et cerciensiom qaidam. M: et cercinensiom qaidam. Barl. I. : et Circinensiaro. Cf, % 39.: Cerceios profectus. 8, 3, : cerceiensem. et 27, 9. et 29, 15. scriptam est cerei in Pat. pro Cercei. — PM: et coloni etiam a f^elitris Romani,
14. hostiaque caesapacemdeum adorasset: PM: nisi quod H m. 1. host^aqae. — Recc. codd.: orasset.
40
LIBER Vi.
iam arma ad propositum piignae signiun, sicut edictum erat, luce prima capientes processit: ,, nostra victoria est mllites^^ inquit, ,,si quid di vatesve eorum in futurum vident: itaque ut decet certae spei plenos et cum inparibus manus con-
• 6 serturos, pills ante pedes positis gladiis tantum dextras ar- memus. ne procurri quidem ab acie velim sed obnixos vos stabili gradu impetum hostium excipere: ubi illi vana inie- cerint missilia et efiusi stantibus vobis se intulerint, tum mi- cent gladii et veniat in mentem unicuique deos esse qui Rq-
lOmanum adiuvent, deos qui secundis avibus in proelium mi- serint. tu T. Quinti equitem intentus ad primum initium m^ti certaminis teneas: ubi haerere iam aciem conlato pede videris, tum terrorem equestrem occupatis alio pavore in-
3, si quid di uaiesue eorum in futurum uident: P] si quid dii y^tesqae eorum cet.
— M: sicat di uatesae eorum oet. m. 2.: dii. In antiquiore igitur libro videtur siquit scriptum fnlsse. B. Rhenanus quidem vatesque scribi vo- luit, sed vatesve integerrimnm est. qui enim potest A. Cor- nelius homo religiosissimus dubitasse, num dii ipsi in fu- turum videre possent. parti^ cula ve ntebantur scriptores, si quid minus recte dictum Tideretur. sic in prooemio „ ante conditam condendamt^^ orbem". al, — P m. 1,: in- qaid,
5. dextras armemus: P m. 2.
— Pm. 1.: dextraT^s; M: ar* mo^mus.
6. ne procurri quidem ab acie uelim sed obnixos uos sta* biligra^u impetum hostium excipere: PM cod. Rhen. al.
— Ill: ubi illi I auna iniece-
rint missilia. m. 2.: ubi il]i| una cet. P : ubi ilia nana in- iecerint, I. Fr. Gron. scribi volnit iecerint, sed hoc signi- ficaret» dlctatorem iam con- fisum esse, hostes nuUam omnino Romanorum habitu- ros esse rationem, cum tela iacerent: neque alind quid- quam prospecturos esse quam nt telis abiertis fnga salutem peterent: quod Livius cogitare non potuit.
10. deos qui secundis auibus in proelium miserint: P. — SI : in praelium miserunt Ct 3, 2. ; dederit. Sic 6, 11. recc. oodd.: qui simul uiceri^nt. PM: uicer/nt. aL
11. iu /« quinti equitem inten^ ius ad primum initium moti certaminis teneas: P. — M: tu quinti equitem iotentius cet. Cf. 1, 55.: a T. Tatio, 6, 6.; te Q. Servili. al.
13. occupatis alio pauore in^ fer: PM cod. Rhcn. — Harl. i.
LIBER VI.
41
fer invectusque ordines pugnantium dissipa^, sic eques sic pedes ut praeceperat pugnant, nee dux legiones nee foriuna fefellit ducem,
Xni. Multitudo hostium nulli rei praeter quam numero freta et oculis utramque mctiens aciem temere proeliuin5 inilt, temere omisit: clamore tantum missilibusque telis et primo pugnae impetu ferox gladios et conlatum pedem et vultum hostis ardore animi micantem ferre non potuit. lu- pulsa Irons prima et trepidatio subsldiis inlata : et suum ter- rorem intulit eques: rupti inde multis locis ordines mota- lo que omnia et fluetuantis similis acies eraL dein postquam cadentibus primis iam ad se quisque perventuram caedem cemebat, terga yertunt« inatare Romanus, et donee arpaati
relL: alio labore. — Infer et dissipa^ non inferto^ ut responderet antecedent! ti- neas,
1 • sic eques sic pedes utpraece^ perant pugnont : PM Leid. i. Aliter se habet ierrenty quod 30. 33. in optt. libris est. — P ni. 1.: necdam legiones. P m. 2. M: nee dux legiones.
4. nulU rei prp^eterquam nu- mero freta : PJU. Cf. 4, 37. : fortunae fretus, 6, 31. ^— I. Fr, Gron,: nulla re, — Mm. 1,: mentiens aciem,
6, missilibusque telis : PJI. — Recc, quldam codd.: missili- busque et telis. Cf. 2, 65. al. — M Harl. i. Voss. ii, al^; et unltum boslis ardorez/t animi micantem, P; et nul- tum bostis ardore??} animi^ micantem,
11. et fluetuantis similis acies erat: M cod. Rhen.] et lla- ctjaanti cet (P).
11. dein postquam: PM Harl. i.] dtfinde postquam. — P: cae- dentibus primis.
12. iam ad se quisque perueih- turemi caedem cernebat: P. — M: „cedem ere | debat alibi cernebat terga uer* tuntj". m. 2.: „ terga uerti ^^ Idem credebat alibi cerne^ bat Rbenaous in suo libro invenit. Cf. 2, 1,\ fieri. Cum hoc loco ad alteram lectionem additum sit alibi^ quod simili- bus borum librorum locis ad- scriptum reperiri non solet, in antiquiore, ex quo codd. Rhen. et Medic, fluxerunt, li- bro credebat videtur in con- tihua o rati one fuisse. nee tar men hoc iutegritatis indicium per se satis grave est, nee hoc loco credebat potius ha- beam quam cernebat,
13. instare Romanus : edit. Frob. 1531. — PM rell.: stare ro- manus, — PM: et donee
42
LIBER VL
eonfertique abibant, peditnm labor in persequendo ftiit: post- quam iactari anna passim fugaque per agros spargi aciem hostium animadversum est, turn equitum turmae emissae dato signo ne in singulorum morando caede spatium ad eva- 5 dendum interim multitudini darent: satis esse missilibus ac terrore inpediri cursum obequitandoque agmen teneri, dum adsequi pedes et iusta caede conficere hostem posset, fu- gae sequendique non ante noctem finis fiiit. capta quoque ac direpta eodem die castra Vulsconim praedaque omnis 10 praeter libera corpora militi concessa est. pars maxima ca- ptivorum ex Latlnis atque Hemicis fiiit, nee hominum de plebe ut credi posset mercede militasse, sed principes qiri- dam iuventutis invent!, manifesta fides publica ope Vulscos hostes adiutos: Cercelenslum quoque quidam cogniti et co- la loni a Velltris; Romamque omnes missi percunctantibus pri- moribus patrum eadem quae dictatori — defectionem sui quisque populi — baud perplexe indicavere,
XIV. Dictator exerdtum in stativis tenebat minime du-
bius bellum cum lis populis patres iussuros, cum maior domi
JM) eJtorta moles coegit acciri Romam eum gliscente in dies se-
ditione, quam solito magis metuendam auctor fadebat. non
armaii confertique ahiboTU, Leid. I.! connerti^ae. Alii recc. : confecUque. 4. ne in singulorum morando caede: PM: h. e. ne morando in singulorum caede. Cf. 3, 55.: „liac inris lege interpre* tes": al. — Paulo post PM: eastra uolscorum,
12. ut credi posset mercede mi- litasse: P m. 2. M. — P m. 1.: mercedem. — PM: uoU scos hostes, — PM : cercien- slum quoque quidam cogniti et colonic nelitris. Cf. 6, 1^.: . Cerceiensium quidam.
17, haud perplexe indi^ouere:
P. — M: haud per^exe ind.
Cf. 30, 42.: „Macedones cum
perplexe responderent, neque
' ipsimiteresponsumtulemnt^«
19. cum iis populis: PM] cum
his populis. — P m, 1,: -gli-
scentem in dies seditione^.
P m. 2. M: gliscente in dies
seditione,
21, non enim iam orationes mode M, Manli sed facta popularia in speciem tumul- tuosa eadem qua menteyie- rent intuenda erant: PM. y^Intuenda erant^^ refeiri de- bet et ad tumultuosa^ et ad qua mente Jierent: „demi
UffiEKVL
43
enim iam orationes modo M. Manii sed facta, popularia in spedem, tnmultuosa eadem, qua mente fierent, intuenda erant. centurionem, nobHem militaribus. Cactis, iudicatum pe- cuniae cum duci vidisset, medio foro cum»caterva sua ac- cunjt et manum iniedt, vodferatusque de superbia patnira 5 ac cradelitate feneratorum et miseriis plebis, virtutibus eius viri fortuuaque, „tum vero ego^ inquit ,,nequiquam hac dextra Capitolium arcemque servaverim, si dvem commili- tonemque meum tamquam Gallis victoribus captum in ser- vitutem ac vincula dudvideam". inde rem creditori palamlO populo solvit libraque et aere Bberatum emittit, deos atque homines obtestantem ut M. Manlio liberatori suo, parenti plebis Romanae gratiam referant. acceptus extemplo in tu- multuosam turbam et ipse tumultum augebat dcatrices ac-
sciion darfte man nicht mehr allein auf die Reden des Man- lios , sondern anch aaf seine Handlnngen achfen, die zwar dem Snssem Scheine nach nichts weiter za bezwecken schienen als ihn beim Volke beliebt za machen, die aber, wenn man auf die Gesinnnng, die dabei znm Grande lag, sab, als anfriihreriscbe Bewe- gnngen erscheinen massten". I. Fr. Gron. intuenti scribi malebat. 3. iudicatum pecuniae cum duci uidisset ( soil, in serritatem ac vincala): PM: nisi qaod primo in P erat dici, — Cf. Cic. de or. 2, 63.: yidetar esse misericors ille, qni iadi- catam daci videns perconta- tar ita „Qaanti addictas?'* „M01e nammam^^ Liv. 23, 14.: (dictator edixit) qui ca- pitaiem fraadem dasi qaiqae pecuniae ia^icati in vincolis
essent, qni eomrn apad se milites fierent, eos noxa pe- cuniaqae sese exsolvi iossa- ram. 2, 27.: Appios qaam asperrime poterat ins de cre- ditis pecaniis dicere. dein- ceps et qni ante nezi faerant creditoribas tradebantar, et nectebantar alii. 5. uociferatusque:V^, — Leid. I.: nociferatus. — P m. 1.: turn aero ego inqoid neqaic- qaam. M: neqaicqaam. — PM: tamquam gallis uictO' Tibus captum.
11. libraque et aere liberatum: PM. Cf. F. Walter Gescli. des rom. Rechts: p. 649. 641.
12. ut M. Manlio liberatori sua parenti plebis, r. gratiam referant: P. — M: ut;. nu mallio. m. 2.: ut. m. mamlio. — In Harl. i, excidit r: h. e, rommiae, — Paulo post P m4 1. : ostentan/. m. 2. : osten- tans.
44
LIBSRVI.
ceptais Veienti Gallico aliisque deinceps bellis ostentans. se militantem, se rcstituentem eversos penates multiplici iam sorte exsoluta mergentibus semper sortem usuris obrutum fenore esse: videre lucem forum civium ora M. Maiili opera:
5 omnia parentimn beneficia ab illo se habere : illi devovere corporis vitaeque ac sanguinis quod supersit: quodcumcpie
* sibi cum patria — r- penatibus publicis ac privatls — iuris fuerit, id cum uno homine esse, his vocibus instincta ple^ bes cum iam unius hominis esset, addlta aha commotions
1^ &e militant em sg restUuen'- tem euersos penates (M : poe- nates) multiplici iam sorte exsoluta mergentibus sem- per sortem usuris obrutum foenore (cf. 5, 10.) esse: PJtL >,Elr sei in Folge de^ ge- leisteten Krieg^dienste und des Wiederaafbanes seines aerst5rten Grundstuckes, wie* wohl er das Capital mehr- facb zariickgegeben ^ da die Zinsen das Capital immer von INenem yerschlongen bStten, endlich yon der Scboldenlast zuBoden gedriickt worden". — P : ciaium bora. m. manli &pera. JU: m manli, — PM: parentium^
5. illi deuouere corporis uitae- que ac sanguinis quod sib' per sit: PM cod. Rhen. Uarl. i. Leid. I. — Recc. codd.: illi se deuouere, — Mm. 3.: corp' uitaeque.
9. cum iam unius hominis eS" set: PM* In Leid. i. Voss. \u al. excidlt iam. — Cf. 3, 36. : hominum non oausarum toti erant. 23, 14.: senatus — in societate Romana cum fide
perstare, plebs norarum re« rum atque Handibalis tota esse, al, 9. addita alia commotioris ad omnia turbanda consilii res : cod. Rben. M m. 1. P. — Non recentiores modo inter- pretes sed etiam a^ntiqni in hoc loco integerrinh) aliquid vitii sibi videbantur depre- Lendisse. in M enim voce res deleta m. 3, scriptum est „ addita alia commotior^^ ad omes I turbanda^ consilii *'« errorem maxime praebuerit, quod Livius ad omnia tur^ banda verbis commotioris consilii interpqsnerit, quasi commotioris ad ea potissi- mum referendum esset. sed eadem liberiore verba coniun- gendi ratione permolta apud Livinm soripta leguntur, quae non magis ad proxime ante- cedens vel seqnens verbum pertinerent quam ad univer- sam sentcntiam. sic etiam hoc loco ad omnia turhanda idem significat quod „addita alia res qua omnium animos turbari necesse erat''. com-
LIBER Vl.
45
ad omnia lurbanda consilii res: fundum In Veienti, caput patrimonii, subiecit praecom: „ne quern vestrum^ inquit, 5,Quirites, donee quidquam in re mea supererit, iudicatum
motius deinde consilium a Livio scriptum est qaem. ad modum et alias participia ad vim rei describendae augen- dam in comparatiyo ponere solebat: de qua re cf. T. Livi 1. XXX. p. xciv. commotum vero consilinm nihil aliad est qnam consilinm perturbatum et ab iusta rernm ratione prorsns aberrans. ita enim 6, 11. Manlius iam anra non consilio ferri, famaeque ma- gnae malic qnam bonae esse dicebatnr. neqne quisquam videbatur de yero bnias vo- cis sensn dubitare posse, cum itia etiam commota mens di- ceretur. sic Hor. serm. 2, 3. 208. : „ Qui species alias veri scelerisque tnmnltiTPermixtas capict, commotus habebitnr, atque Stultitiane erret, nibi- Inm distabit, an ira^': „wer im Aufrnbr der Leidenscbaft die einander entgegengesetz- ten Bcgriffe von Recht und Unrecht mit einander ver- wirrt, der wird fur wahn- sinnig gehalten werden ". Li- yianum igitur locum ita in- terpretabimur : „w3brend sich nun so scbon das durcb solcbe Reden aufgereizte Volk ganz an den Manlius angescblossen hatte, da fugte er nocb eine andere Handlung hinzu, die, 80 wie sie Zeugniss von sei- ner immer leidenschafilicher
werdenden Riclitung gab, ganz dazu geeignct war, das Yolk fiber seine Interessen voUends , zu verwirren''. — In Leid. i. Voss. II. al. excidit alia, — . Recc. codd.: ad turbanda omnia,
1 . fundum. in ueienti caput pa- trimonii: PM: „ein im Ve- jentischen gclegenes Gut, das vorzuglicbsle von den vom Vater geerbten Gutern, liess er offentlicbverkaufen^'. Harl.i.: fnndum iaueieiili ex caput cet. Leid. T.: fundum inueierit ex caput cet. — M: subiecit praeconi, P; subiecit prae- conii: unde dubitari potest an in antiquiore libro prae- conio fuerit. simili enim modo in antiquis libris sexcenties erratum est. ex. gr. in eodcm P 6, 15.: in comotio pro in comitio, 6, 16.: insimulato pro insimulati, 30, 41.: in Bamb. Octaui, in Colb.: Octauio, — P m. 1.: inquid,
3. iudicatum addictumue : PM rell. — Drakenborchius scribi malebat addictumque^ ut 6, 15. scriptum est „prohibendo iudicatos addictos^ii^ duci'^ sed non sine causa hoc loco 've positam videtnr. cum enim Li V ins addictumve scriberet, in hoc verbo maiorem vim inesse voluit qnam in iudi- catum {^^ 12.: di vateS'V^:): idqne rei ipsi aptissimom est
46
UBER VL
addictumve dud patiar^. id vero Ha accendit animoB, ut per omne fas ac nefas secuturi vindicem libertatis vidcren- tur. ad hoc domi contionantis in modum sermones plcni criminum in patres: inter epos cum omisso discrimine vera
Gte ita die! potoerit ,,Wlh- rend er in diesen Reden Man- ches ohne daraof za aehten ob €8 wahr oder nngegr&n- det 8ei fallen liess, so warf er aach das so hin, dass das den Galllern wieder abgenom- mene Gold von den Vfiteni versteckt gehalten werde**, Particnla an saepe Liyins ita nsusest, saepinsTacitns, coins ingeninm mazime prodive ad dnbitandnm esset Cf. Tac Ann. 2, 42.: ^ille finem vi- ta* — >sponte an fato — inplevit'*. 2, 38.: siluit Hor- talus pavore an avitae nobi^* litatis etiam inter angnstias fortnnae retinens*', al, Liv. 2, 40.: sine prias qnam con- plexnm accipio sdam, ad ho- stem an ad filinm venerim, captiva mateme in castris tnis sim. 3, 15. : incerti quod ma- lum repentinnm — eztemom an intestinam, ab odio ple« bis an ab servili fraude — nrbem invasisset cet. 10, 36.: elige, cum cive an hosle pu- gnare mails. 30, 6.: et cla-. mor, inter caedem et vnlnera sublatns an ex trepidatione noctnma esset, confnsns sen- snm veri adimebat: b.e. ),adeo confosos ut discerni non pos- set utmm inter caedem et vul- nera sablatus esset an^ cet. — P m. 1. M m. 1.: then-
non potnit enim Manlius pro- bibere nee voluit, ne quis de- bitor in indicium vocaretnr, sed ne dnceretor a creditore prohibuit : ut, cum palam po- pulo creditoribus solveret, omnibus tanta unius virtus conspectior fieret. cf. 6, 14.: ^indicatum pecuniae cum duel vidisset, medio foro cum ca- terva sua accurrit et manum iniecit^^ 3. ad hoe domi conHonantis in modum sermones: PM. — Recc codd^: ad baec. Cf. idem 6, 12. 4.' inter quos cum omisso (P: omiso) discrimine uera an nana iaceret cet.: PM. — Leid. n.: uera ac nana. Cf. 2, 45.: „ad baec in novita- tem generis originisque qua vera qua falsa ]acere'^ — I. Fr. Gron. verbum iecit die- leri volait (cf. 6, 1.: urbem eandem. 4, 37.: incerto cla- more:), Drakenborcbins alii- que cum, sed utrumqne re- ctissime se babet iaceret enim pendet ex cum^ non ex omisso discrimine: et ad vera an vana faciii conie-^ ctura snpplendum est „omisso discrimine utrum ea quae ia- ceret vera an vana essent:*' quod brevius dicendi genus offendere non potest, cum al- teram verbum pro altero re-
LIBER VI.
47
an vana laceret, thesauros GalUci auri occultari a patribus ledt, nee lam possidendis publicis agri^ coutcntos esse ni&i pecuniam quoque publicam avertant: ea res si palam fiat, exsolvi plebem aere alieno posse, cpiae ubi obiccta spes est, enim vero indignum facinus videri, cum conferendum 5 ad redimcndam civitatem a Gallis aurum fiierit, tributo con- lationem factam, idem aurum ex hostibus cap turn in pau- corum praedam cessisse. itaque exsequebantur quaerendo ubi tantae rei furtum occultaretur: differentique et tempore
sanros. P m. 1.: o^tari. P
m. 1.: ea res si palam fiant, 6. tributo conlationemfactam, idem aurum ex hostibus eaptum in paUcorum prae- dam, cessisse: PM. Hie lo- cus, quera recentiornm codi- cam librarii admodam corra- perant, ne in Harl. i. qnidem, in quo ac redimendum et id est aurum reperiatnr, in- teger servatus est: „es er- schien in der That als ein unwfirdiges Vcrfahren, dass ivShrend zn dem Goldc, was nm die Stadt von den Gal- liem loszukanfen zusammen- gebracht werden masste, ein Jeder scinen Antheil beige- steoert, dass eben dieses Gold, nachdem es den Galliem wie- der abgenommen, jetzt eini- gen Wenigen zur Bente ge- worden sei^^ Haec yerba ad invidiam patrnm augendam dicta videntur, nam 5, 50. le- gimas, illad aarum, cam in publico deesset, a matronis conlatnm ut sacro auro ab- siineretur: et 6, 4. pretium pro auro matronis persolu- tum esse. Cf. 2, 43.: „da-
cendus Fabio in Yeientes^* cet. — Cf. 1, 52.: Latini in eo foedere teneantnr quo ab Tullo res omnis Albana com colonis snis in Romanum ces^ serit imperium. Tac. Ann. 1, 1.: et Pompei Crassiqae po- tentia cito in Caesarem, Le- pidi atque Antonii arma in Augustum cesser e, 6, 43.: omnes in unum cedebant. al. — Leid. I.: praedam quos si dictatoris regressus ad comprimendas seditiones ces" sisse: (!).
8. iiaque exaequebanturquac' rendo ubi tantae rei fur- tum occultaretur : M. — P: itaque exsequebatur creden- dus (m. 2.: credendo) ubi tantae rei furtum occultare- tur. Cf. 3, 20.: „persequi quaerendo". — Pal. 1. 3. Voss. n.: p^roccultarctur. Leid. I.: occuparetur.
9, differentique — dicenli: P rell.j differenteque — dicente. Hoc ablatiyo Livius saepe usus est. cf. 1, 54.: sequenti nuniio filii. al. — P: diffe- rentique ^^empore suo cet. M m. 1.: differientfaqoe ei
48 LIBER VL
suo se indicatunim dicenti ceteris omissis eo vcrsae eranti omnium curae, apparebatque nee veri indicil gratiam me- diam' nee falsi offensionem fore.
XV. Ita suspensis rebus dictator accitus ab exerdtu In
5urbem venit postero die senatu habito cum satis peridl-
tatus Yoluntates hominum discedere senatum ab se vetuis-
set, stipatus ea multitudihe sella in comitio posita viatorem
tempore sao se iadicataram dicenti. m. 2.: differentia' que, et supra scriptom i^, ut fieret ^differcnti itaque". — la Harl. i. Leid. i. excidit et,
1. ceteris omissis (P m. 1. : omi- sis) eo uersae erant omnium curae: PM. — Harl. i.: eo nersa erant omnium cura. Leid. I.: enersae erant. — PM: apparebatque nee ueri indicil gratiam mediam nee falsi oEPensionem fore: „und es schien klar, dass eben so gross der Dank daiiir sein wurde wenn die Sache gc- griindet, als der Unwille bef- tig, wenn sie erdicbtet wSre". Cf. 2, 49. : „ sequebatur turba — cognatorum sodaliumque nihil medium nee spem nee curam sed inmensa omnia volventium animo".
5. satis periclitatus : PM. — M m. 3. : satis pericl ita tos. — Cum yera buius verbi signi- iicalio recentium codicum li- braries fugeret, integram scri- f^turam sibi repperisse vide- bantur, si stitis percunctatus voluniates hominum scribe- rent, ncc raro ita a Livio ia simili re scriptum est, ut 5, 32.: „percimctatas animos eo-
,((
mm", sed boc loco yidetur L. non id 8olr.m dicere yo- luisse. Dictator A. ComelioB Cossus nee Appioram simi- lis nee C. Serviii Ahalae« qui sua manu Sp. Maeliam occi- derat, maiore aliqao impeta in Manlium inyebi noloit an- tequam dictaturae suae yicto- ria triumphoque yiret addi- disset, nee yictor in orbem reversus agere quidqnam nisi diligentissime perscrutatos et- set quid yeri in re esset, et quid potissimum a se fieri patres yellent, deinde etiam num tantnm in senata fata- rum esset auxilium ut eo fre- tus maius aliquid audere pos- set, bunc ut timidiorem yel minus audacem bominis ani- mum exprimeret, yidetur Li- yius yerbo periclitari usus esse: Cr. i, 42.: badt dubintt rex, sen patrum sea plebis animos pericUtaretar. Cic pro Quinct. 31.: omnia circum- spexit Quinctius, omnia pe- riclitatus est. Cf. qaoqae Liy. 2, 29.: utraque re satis experta turn demum consoles. — Haverc: uoluntatiif. 7. uiatorem: PM, — Harl. i.: ai^atorem. Voss. ii. al.: licto'
UBER VI,
49
ad M. Maolium mkit: qui dictatoris iussu vocatus cum.si- ^am sins dedisset adesse certamen, agmine ingenti ad tri- bunal venit. hmc senatus hinc plebs^ suum quisque intuen- ks ducem, velut in acie constiterant* turn dictator silentio facto ^utinam^^ inqnit ,,nubi patifbusque Romania ita de ce-5 teiis rebus cum plebe conveniat, quern ad modum quod ad te attinet ectmque rem quam de te sum quaesiturus, con- venturum satis confido. spem factam a te civitati video fide iocolunii ex thesauris Gallicis^ quos primores patrum orcultent, creditum.solvi posse, cui ego rei tantum abestlO ut mpedimento sim, ut contra te M. Manli adhorter, liberes fenore plebem Romanam et istos incubantes publicis the* sauris ex praeda dandestina evolvas. quod nisi facis, sive
rem, CL 22, 11. s ,»Tiat9reia misit qui coBSuli nnnti^ret nt sme lictoribos ad dictatorem reniret. — Harl. l: „qiii di* ctores iossa nocatos". In eo- dem libro . excidit paalo post agmine, .
3. hinc senatus June plebss PM. Cf. 2, 29,: „efferatu8 hinc plebis odio illine pa- tram landibos". Aliter se ba- bel hinc — hinc 3, 55. : „ciiiii plebem hinc proyocationehinc tribanicio aaxilio satis flrmas- sent''. 26, 37.: „binc in EU- spania adyersae res, bine pro- sperae in Sicilia lactam et laetitiam miflcaerant^S aL
5. utinam inqwt mihi patri^ busque romanis: PM: nisi qnodP „inqaid ". — Voss. ii. 2 utinam inquit MalU mihi cet. — PM: qaod at te attinet.
10. cui ego rei tanium abest ui inpedimenio sim: t^M: nisi qaodPm.l.:impedito. m.2.: impedimento* lieid. i. : cui rei
T. Livi pan IL
ego taxttom abest. Hatl. U Leid. i«: at inp^dimento sit.
— Manli excidH in Harl. i.
— PM: foenore. — P m, l.t et istos incorbantes pablicis tbensaaris. P m. 2. M m. 2. : et istos incnbantes pablicis ibesaaris. M m. 1.: thensaa- ris. — Leid. u^.inearantes. Pall. 1.3. Voss. II.: insuitan- tes. Cf. 21, 27.: ipsi caetris snppositis incnbantes flnmen iranavere. Cic. pi^ Claent. 26, 72.: „hic iUe planus impro- bissimus, quaesta iudiciario pastas, qui ill! pecuniae, quam condiderat, spe iam atqae animo incnbaret" cet< •*« PM: euoluas»VL2it\, i. Leid^ l^ al.s aoluas. Cf. i) 45/: eccelcbrata fama. a1»
13. sine ut et ipse hi parte prcfedqe sis siue quia ua*
num indicium est: PM cod.
• ■
Rhen. „Wenn du dies nicht thust, sei es nan damit da selbst. auch an der Beate
50
UBER VI.
ut et ipse in parte praedae sis sive quia vanum indicium est, in vincia te duci iubebo nee diutiiis patiar a te multi- tudinem fallaci spe concitari^. ad ea Manlius nee sc fefel- lisse ait, non adversus Vulscos — tot'icns hostis quotiens
5patribus expediat — nee adversus Latinos Hemicosque, quos falsis crimiuibus in arma agant, sed adversus se ac plebem Romanam dictatorem creatum esse: iam omisso bello, quod simulatum sit, in se impetnm fieri: iam dicta- torem profiteri patrociniiun feneratorum adversus plebem, 10 iam sibi ex favore multitudinis crimen et pemiciem quaeri.
• „ofifendit" inquit „te A, Comeli vosque palres. conscript! circumfusa turba lateri meo? cpiin cam diducitis a me sin-
Theil nehmea konntest, oder well die Angabe erdichlet ist*^ Cnm in Palatinis et Dra- kenborchianis libris omnibus siue quod et ipse cet. scri- ptnm esset, Drakenborchins et ipse sive quod restitnen- dnm censoit, qaamqnam nee l«cas ex 39, 41., ubi simili sententiarrnm nexus commn- tatione ut, quia, quod se ex- cipinnt, -eum fefeUit, nee dif- ficile intellectu est, si quod verum est, non sive quod et ipse — sis sed sive iquod et ipse in parte praedae esse . vis vel velis scribi necesse fuisse. Cf, 4, 56.: „seu Car- yentaoa arx retenta in spem seu" cet.
2. in uincla te duci iubebo: PM Leid. ij in vincula cet. — Recc. codd.: iubeo, Cf. 3, 56. ubi eadem ilia verba ex optt. libris restituenda erant.
3. adeaJffanlius (V: msHllnB) nee 90 fefellisse ait: PM:
„er babe sicb dock nieht ge- tSuscbt*': nisi forte snpplen- dum videtur nee alios nee se, pro Liviana dicendl ra- tione nee se idem fere quod ne se quidem est. cf. 5, 33. : „ne quid ex antiqno praeter sonum linguae nee eum in- corruptum retinerent **. — Leid. I. : 7ie se fefellisse, — PM: non adnersus uolscoi. 4. totiens hostis quotiens: P] toties bostes quoties. — M: totiens bostes quotiens. — P m. 1.: omi^o. P: faenera- tornm.
11. offendit inquid te. a, cor- neli uosque, pc,: P. — M: offendit inquit te.a. comeliu^- que, pc. — Voss. II.: ofiPen- dit iifquit te ait comeli uoft- que cet; Leid. i. : offendit in- quit te aitque patres cet.
12. quin earn diducitis ame: P cod. Rhen. — M: qui ne| andi ducitis a me. — Pall, et Drakenb. codd.: deduci" tie: sed didueere aptius loci
LffiER VI.
51
gull vesltris beneficiis, intercedendo, eximendo de nervo el- ves vestros, prohibendo iudicatos addictosque duci, ex eo quod affluit opibus vestris sustinendo necessitates aliorum? sed quid ego vos, de vestro mpendatis, hortor: sortem ali- quam ferte, de capite deducite quod usuris pemumeratum 5 est: — lam nihilo mea turba quam ullius conspectior erit at enim quid ita solus ego civium curam ago? nihilo ma- gis quod respondeam habeo, quam si quaeras quid ita so- lus Capitolium arcemque servaverim. et turn universis quam potui opem tuli et nunc singulis feram. nam quod ad the- 10 sauros Gallicos attinet, rem suapte natura facilem diflficilem interrogatio facit* cur enim quaeritis quod scitis? cur quod in sinu vestro est, excuti iubetis potius quam ponatis, nisi aliqua fraus subest? quo magis argui praestigias iubetis ve- stras, eo plus vereor ne abstuleritis observantibus etiam ocu- 15
rationi est, cnm in eo non modo deducere ah aliquo^ sed etiam dispellere ac dis' irahere insit. — Cf. 1, 57.: quin — conscendimus equos invisimasqne praesentes no- strarnm ingenia? — Leid. i. et recc: singulis.
2. ex eo quod afluU: PM. sic flcriptnm est 3, 26. in eisdem vhi effusae aflucmt opes vel ' afluenU — P m. 1.: susti- nendiV. Pm. 2. M: sustinendo. Plerique recc: sasiinentes.
4. fSortem aliquam ferte: P m. 3. ffl. — P m. 1.: ferre. Sortem aliqnam ferte scil. ac- ceptam: „nelimt doch einen Theil der Schold ftir bezahlt an und zieht yom Capital das ab , was an Zinsen abgetra- gen ist^^ Cum enim mazimis illis usuris debitores probibe- rentur quominus sortem cre«
ditam una cum usuris solre- rent, ille centurio 6, 14. di- cere potuit se, jquamyis mul- tiplicem iam sortem nsuras solvendo exsolvisset, mergen- iibus semper sortem usuris obrutum fenore esse. Vidc- tur igitur sors aliqua esse ant pars aliqua sortis aut sors quoquo nomine soluta: nisi forte a Livio scriptum est sortem aliquando ferte^ quern ad modam aliquando pro tandem aliquando scribi solebat. — 91 : iam nihilo mea turbam. — HI: at enim quit, cf. 3, 19. 68. 4, 4. al. 15. ne abstuleritis obseruajtH^ bus etiam oculos: PM. — Recc. codd.: oculis. — „Je roehr ibr fordert dass man cure fein angelegten Betrtige- reien offenbar mache, um so mebr lurch te ich, dass ihr
• 4*
52
LIBER VI.
• los. itaque non ego vobis ut indiccm pracdas vcstras, sod vos id cogcndi cslis ut in medium profcralis^.
XVI. Cum mittcre ambages dictalor iuberel et aut per- agere verum indicium cogeret aut faleri facinus insimulati 5£also criminc senaUis oblalaequc van! fiirli Invidioe, nogan- tem arbitrio inimicorum se locutunim in \incla duel iiissiL arreptus a vialorc ^luppiter'^ inquit ^opUmc maximc luno- quc regina ac Alinerva celerique dii deaequc, qui Capilo- lium arcemque incolitis, sicine vestnini mililem ac praesi-
lOdem sinitis vcxari ab ininucis? haec dextra, qua Gallos fudi a delubris vestrls, lam in Hindis et calenis crit?" — Nul- lius nee oculi nee aures indignilalem ferebant, sed invicta fiibi quaedam pallentissima iusli imperii civilas feeeral, nee adversus dlclaloriam vim aut Iribuni ))lebii> aut ipsa plebs
15 aitollere oeulos aut hiseere audebanL conieclo in carcerem Manlio salis constat magnam partem plebis vesteni mutasse, multos mortales capillum ac barbam promisisse, obversa-
selbst die, wdcbe sie mitan- gesehen, zu blenden gewnsst habt". — Paulo ante P m. 1.: in aino uestro.
3. et aut peragere uerum iV dicium cogeret aut cet: PM. Tan. Fai)er verum, I. Fr. Gron. eogeret deletam volue- mat. Cf. 6, 1.: urSem, Di- ctator igitnr postnlavit ntMan- lius ant perageret (3, 40.: „8ententiam peregit") h. e. evinceret venim indicium esse aut fateretur crimen a se ilctum esse, sic 6 , 14. : ap- pareLatqne ncc verl indicii gratiam mediam ncc falsi of- fensionem fore. — P m. 1.: insimulato.
6. in uincla duct iussit: P3I alj in vincnia cet. — Paulo post P lu. 1.: inquid.
7. lunoquereginaacMmerua: PM. — Leid. i. : lunoqae Mi- nema ac Kegina. Cf. 7, 3. 9. sicine: PM Uarl. i. Leid. l] siccine. Cf. idem 7, 15. al. 6, 17.: Locine. — PM: iam . in uinclis et catenis erit, 12. sed inuicta sibi quaedam cet: PM. Cf. 8, 34.: „dicta- toris ediclum pro numine semper observatum*'. — PM: aut Ir. pi. aut ipsa plebs. 17. eapillum ac barbam •promi-- sisse: PM. sed 5, 41. legitnr: „M. Papirias dicitur Gallo barbaiQ suam — ut turn omni- bus promissa erat — pcrmul- centi scipione in capatincnsso iram movisse". — PM: ob- uersaiomque uestibulo car- ceris, Uarl. i.: obuersatam- qua uestibulo carceris. Ha-
LiBERVL
53
tamquc vcstibulo careens maestam turbatn. dictator dc Vul- scis triumphavit invidiaeqiie magis iriumphus quam gloriac fuit: quippc domi non milltiae partum eum, actumque de civo non de hoste fremebant: unum dcfuissc tontum super- Liac, quod non M. Manlius ante cumim sit ductus, iam- 5 que baud procul seditlonc res erat: cuius leniendae causa poslidante nullo largltor voluntarius repente senatus faclus Satiicum coloniam duo milia civlum Romanonui^ dedud iussit. bina iugera et seinisses agri adsignali. <{uod cum et parvum et paucis datum et mercedem e^c prodendi AL 10 Manli interpretarentur, remedio inritatur sedllio : et lam ina- gis Insignis et sordibus et facie rcorum lurba Manliana erat, amotusquc post triumphum abdicatione dictaturae terror ct linguam et animos liberaverat bominumv
yerc. ; „ obnersatamqne in ae« sUbnlo careerists Hoc tamen loco in probandum non yi- detur: nam 33, 47. „obver- satus eo die in foro'' aliis* qae lo|is homlnihus snppleri debet, !• dictator de JTulscis trium* phauit: M m. 2. P. — M m. 1.; de ualsis. — Inyidiae^z/^ „aber^': cf. 6,4.: labor yz/^ conUnuus.
4. unum defuisse tantum su- perbiae:VM. — Recc. codd.: unum tantum defuisse cet, — M: m. maUius^
5. iamque haud procul sedi^ Hone res erat: PJH. — Recc^ codd.: a seditione.
8. Satricum coloniam duo mi-^ lla ciuium, r. deduct iussit : PM. — Mm. 3.: sutricnm« Recc. codd. : Sutrium, £t sic VeU. Paterc. 2, 14. 2. -^ PM: hinaUigeraet semises agri
cdsignatL Cf.6, 2.: pracpo- situs,
IQ. prodendi 31. Manli: M m. 1. P. - M m. 2.: Manlii.
11. et iam magis insignis et sordibus et facie reorum turba: P. — M: insignis sor| dlbus. — P m. 1. M m. 1. : turba maliana erat. P m. 2.: Manliana. — Leid. i.: „tur- bam aliena erat". ct sic scri- ptum est ro. 2. ia Harl. i. — P: moinsquOk
13. et linguanp et animos Jibe- rauerat hominum: PM. — Leid. I. : „ et linguam et ani- mos itaque liberauerat bomi- num"^ In plerisquc recc, irq- que etiam pro itaque scri- ptum, sed in bis omnibus ita-- que^ quod post audicbaniur sequi debebat, omissum est. — PM Harl. I. Leid, i. : sem- pei; in praecipitem locum. P: pxvcipiteia^ Recc. qoidam
54
liIB£R VL
XVn. Audiebantur itaque propalam voces exprobran- tiiim multitudinl, quod defensores suos semper in praecipi- tem locum favore tollat, deinde in ipso discrimine periculi destituat sic Sp. Cassium in agros plebem vocaniem sic 5 Sp. Maelium ab ore civium famem suis inpensis propillsan- tern oppressos, sic M. Manlium mersam et obrutam fenore partem civitatis in libertatem ac lucem extrahentem prodi- tum inimicis. saginare plebem populares suos ut iugulen- tur. hodne patiendum fuisse, si ad nutum dictatoris non 10 respondent vir consularis? fingerent mentitum ante atque
codd.: in praecipitem semper locum. — PM: deinde in ipso discrimine periculi destituat: »,und dann in dem entschei- denden Augenblicke der Ge- fahr Terla8se'^ 4. aic Sp, Cassium in agros plebem uoeantem: PM. Cf. 2, 41. In Leid. i. excidit uo- cantem, — M: sic sp, me^ Hum, P : sic spuriam m/lium, Cf. 4, 13. — P: mersam et obratam foenore partem. M: obniptam foenore.
8. saginare plebem populates suos: P m. 2. M. — P m. 1.: saginar& . — C. Dukeras ma- lebat suos abesse. Cf. 2, 27. : postulabant nt aut referret ad senatum aut ut auxilio esset consul civibus suis^ impera- tor militibus. al.
9. hocine patiendum fuisse si ad nutum dictatoris non responderit uir consularis : M. Cf. 6, 16.: si^ine. — P: hociue (m. 2,: Loccine) pa- tiendum fuisse est, si ad nu- tum dictatoris non responde- rit cet lade recc quidam
„et si ad nutum ^' vel ^i^si ad nutum''. — In 91 m. 3. scriptum est non responde- ret: idque recipiendum vide* baturlibrariisqnibusdam. sed cum Loc loco de re acta re- feratur, perfectum aeque suum locum obtinet ac paulo post imperfectum, ubi de re con- iectura percipienda agatur: y,habe ein Mann der das Coa- sulat bekleidet eine so harte Strafe verdient, wenn er nicht gleich auf den Wink des Dictators geantwortef non „wenn er nicht hatte ant- worten konnen^^, 10, fingerent mentitum ante: PM. Autem^ quod h^ finge^ rent facile suppleri potest, Tan. Faber loco adyerbii ante poni Yoluit: sed nee deesse potest antCy nee scribi nisi fingerent autem mentitum, — M: „non habuissei q2 tum responderet cui seruum qua mendacii paenam uincula
fuisse". m. 3.: „cui seruum qua mendacii poena''. P: „cui seruo nmquam menda-
LIBia TI.
55
idco non habiiissc quod turn responderet — gqi servo um- quam mendacii poenam vincula fiiisse? non obversatam esse memoriam nocds illius quae paene ultrma atque aetema no- mini Romano luerit? non spedem agminis Gallonim per Tarpeiam rupem scandentis? non ipsius M. Manli, qua-* 5 lem eum armatum plenum sudorift ac sanguinis ipso paene love erepto ex bostium nianibiis vidissent? seUbrisne farris gratiam servatori patriae relatam? et quern prope caelestem,' cognoinine certe CapitoUno lovi parem fecerint, eum pat! yinctum in carcere in tenebris obtioxiam carniGeis arbitrio 10 dueere animam? adeo in uno omnibus satis auxilii fiiisse, nullam opem in tam multis uni esse! lam ne nocfe quidem turba ex eo loco dilabebatur refracturosque carcercm raina- bantur, cum — remisso id quod erepturi crant — ex sc- iiatus consulto ManUus vinclis liberatur. quo facto Aod se- 15 ditio finita sed dtix sedition! datus est. — Per eosdem dies Latinis et Uemlcis simul colonis Cerceiensibus et a Veli-
cii poenam ultima aincnio fais8e^^ deifide ultima ex- panctnm est. Cf. 4, 28.: cir- cmnagenti.
2. non obuersatam esse me- moriam noetis illius quae pene ultima cet.: M. — P: lion ob^^ruatam esse memo- riam noetis illius qnae poe- nae ultima cet. m. 2.: me- moriam el poene,
5, scandentis: P m. 2, — P m. 1. : scandentc is non Ipsius. in. manli. M m. l.s scan- dentc t non ipsias. m, manli. ro. ?. : scandente f non ipsius. m. manlii. — P: ipso paene ioue. M: ipso poene ioue. — P m. 1.: uidossent. — PM: selibrisne farris, cf. 5, 47.
9.' euni pati uinctum in career e in tenehris ohnoxitm^ car-
nificis arhitrio dueere ani- mam: P m. 2. in. — P m. 1.: in tobris — docere animam.
13. refracturosque carcercm minabaniur: ill m. 1. P: , nisi quod in Jtl qua^, . — M m. 3.: refracturos se carce- rcm cet. — PM : „ cum re- misso id quod ereplarl erant ex sc manlias ninch's Jibera- tur'*: Recc. co dd. : remisAo eo l[uod cet. Id quod perSaepe ita a Livio scriptum esse, quamris quod per se sulfi- ceret, nolnni est: „als — nach- dem das, was sie im BegriiT waren sich mit Ge\Tah zu verschaifcn, nacbgegeben wor- den — Manllus nach einem Senatsbfsciilusse ans seiner liaft entlasscn wird^'.
17. simul colonis Hireiensibus
56
LIBE& VI.
tris^ {Mirgantibns se Vulsci crknine belli tnptivosqiie repe- tentibu9 ut suis legibus in eos animadvcrterent . tristia re- sponsa reddita, tristiora colonis, quod civcs Romani patriae oppugnandae nefanda oonsilia inissent. non nogalum ilaque 6 tantum de •captivia^ sed — in quo ab sociia tamen tempe- xaverant -^ denuntiaium senatus verbis, faccssereut propere ex lurbe ab ore atque ocuUa .populi Romani, ne nihil eos l^tionis ins extemo «on civi eonparatum tegeret.
XVni. RecFudescente . Manliana sedilione sub exitu
H "a uelHrh: PM Harl. i. Lieid. I. al. Cf. 6, 12. 13.—
M m. 1.: pnrgantibas sc nol- .8gU I crimme belli. — ^ m. 1. ffli tristif/a respotifta recl- dita. P m. 2.: trisHa. cF. 2, 1. : laedor. — P m. 1.: inUeirt. V jfk^ 2. M: inisseat. .
7. ne nihil eos legaiionis ius eocterno non ciui conpara- 4nmtegeret: PM: i. e. „qaos legationis itts neqaaqnam te- gerct" vel potias „iic vide- rent se nihil iure legationis iegi« Cf. 2, 29.: ne praedi- ctam negetis: al. — flarl. i. Leid. I.: tegerent.
9. reerudescente manliana se- dUione sub (P: sed) exitu anni comitia hahita creati-- ifue ir. mil, €onsulari pote" stale sergius Cornelius ma- luginensis. MI, p, ualerius puiiius iterunK nk furius camillus, q, seruius sulpi- eius rufus iierum, c, papi- rius crassus, t. quintius eincinnatus.ll.: PM] Recra- deacente — Sep. Cornelias Maloginensis tertium, P. Va- lerins Potitos itenim, M. Fa-
rias Camillas, Ser. Salpicius Kufos ilerum C. Papirins Craasas T. Qaintias Cincin- natas secondum. — Ex PM restitaendam primo erat Ser- h?ius Cornelius 3faluginen» sis iierum^ cam Sigonlas Bcribi yolttisset/^r^iiMM. Idem -enim Cornelius est qai 6, 6. inter tribonos a. 368. repe- ritar et qui 6, 22. in Livia- nis annalibas Ser?ias Corne- lias Malaginensis tertium non quartum, qaod Sigonios con- tendit, scribitur. Qao mendo vero -in codd. non Serrius ised Sergius scriptam est, eodem videmas 5, 29. in optt. libris non Sen>ius sed Ser- gius Sulpiciusy 6, 4. non Servius sed Seruilius SuU picius scriptam. Deinde scri- psimas JII. Furius Camil- lus sextum^ et65 2^* sepfi- mum^ qoamqaam priore loco y (i. e. quifiium) recte se yi- detar habere et altero loco sex- turn, videtar enim totas er- ror latere 5, 1., abi Livius octo faisse consalares tribo- nos diclt, cum sex faerint ex Cap. ira^., interqae eos M.
LIBER VI.
57
anni comiiia habita crcatiquc tribuni milltum consulari po- testate Servius Cornelius Malugiiicnsis iterum P. Valerius Potilus iteruin M. Furius CamiUus sextum Servius Sulpi- cius Rufiis iterum C. Papirius Crassus T. Quinctius Cincin- iiatus iterum. euius principio anni et patribus et plebi per- 5 opportune externa pax data — plcbi, quod non avocata di- lectu spem cepit, dum tarn potentem liaberet ducem, feno- ris expugnandi: patribus, ne quo extemo terrore avocaren- tur animi ab sanandis domesticis malis. igitur cum pars iitraque acrior aliquanto coorta essct, iam in propincum cer- 10
Furiam Camillum et M. Po- stumiam Albinum numeral, qui a. 351. non tribuni sed censores fuerunt. inde factum est ut 5) 10., quamquam Ca- millus a. 353. ex Cap. tab, primum trlbunus cons, factus est, in Lir. libris Uerum ad- scriptum reperiatur. quod si reliquis locis, quibus tribuna- tuum M. Furii mentio fit, iu- ^ 6to ordine in Livianis codd, numeros auclos videremus, dubinm yideri non posset, quin suos uterque scriptor auctores secutus csset. scd lam tertio loco 5, 14. non ieriiuin^ quod desiderandum erat, sed idem illud Uerum in Liv. libris. yidemus , et 6, 18. qulnium^ 6, 22, sextum^ Cum yero id quod 5, 1. le*- gitur, ita scriptum sit, ut de eo, quod Liyius dicere yolue- rit, nibil dubitare possimus, nec fieri nonpotnerit, utLomo quidam eruditus et 5, 14. et 6, 18. et 6^ 22, — nam reli» quis locis nnmeri additi non sunt — ex Capit. fragm. vel similibos libris Liyianos na«
meros emendayerit: et ipsi 5, 14, tertium, 6, 18. sex- ium^ 6, 22. septimum scribi lussimus, ne Livianam ralio- nein impugnasse yideremur.
— Postrcmo restituimns „T. Quinctius Cincinnatus iie' riim^', ab Loo enim loco ne* glegentia quadam scribamm recentioram pro numero // non iterum^ quod unum in antiqnis libris reperitnr et in prioribus aqnalibns semper recte obseryatum erat, sed secundo yel secundum scri* ptum est, quo errore depre* henso usque ad 7, 19. corra- ptos locos emenda?imu8. — De P. Valerio Potilo of. 6, 5.
5. peropportune externa pax data (scil. a deis yel a for- tuna urbis): M. — P m. 1.: peroportunae, — In Leid. i. excidit data, — PM: dilectu^
— P: fo^oris. M^^fo^noris. •^ P: ne qjiod extemo ter« rore.
10. cohorta esset: BI m. 2. P Leld. I, — M m. 1. : cohorta esse. — Uan in propincum certamen
58
LIBER VI.
tamen aderat et Manlius. advocata domum plcbc cum prin- cipibus novandarum rerum interdiu uocluquc consilia agitat plenlor allquanto animonim irarumque quam antea fuerat iram accenderat ignomiiiia recens In animo ad contumeliam 5inexperto, spiritus dabat, quod ncc ausus csset idem in se dictator quod in Spurio Maelio Cincinnatus Quinctius fecis- set, et vinculorum suorum invidiam non dictator modo ab- dicando dictaturam fugisset sed ne senatus quidem sustinere potuisset. his simul inflatus exacerbatusque iam per se ac- lOcensos incitabat plebis auimos: ,9 quo usque tandem ignora- bitis vires vestras, quas natura ne beluas quidem ignorare voluit? numerate saltem quot ipsi silis, quot adversarios habea- tis, etsi, si singuli singulos adgressuri esselis, tamen acrius
aderat et Manlius: M] in propinquam cet. (P). Cf. 3, 59.: iamiam obliterata. 1, 1.: iam primum omnium, al. 4. in animo ad contumeliam inexpert o: P m. 2. M m. 1.
— P m. 1. : exin|^to. M m. 3.: Sit I contumeliam. — P: quod in spurio moelio cincinnatus quinctius fecisset. M: cincin- natus quintius fecisse. m. 2.: fecisset. — In Harl. i. ezci- derunt „quod in Sp. Maelio
— non dictator".
11. ne beluas quidem: PM] ne belluas q. — Una littera / baec vox in antiquis libris semper scrip ta est.
13. etsi, si singuli singulos ad- gressuri esseiis, tamen cet. : Conr. Hcusingerus] si singuli singulos cet. (PM). — Iam Cre- vierus recte perspeidt, non ita qnem ad modum vulgo fertur, bunc locum integrum esse posse, eamque ob causam me- liore oralionls partium ordine
eum restituere voluit: quam- quam omnia reclissime se ba- bent, si coniunctio etsi ad- dita erit: „z3blt weuigslens, wie viel ihr seid und wie viel ihr Gegner babet, wiewobi ich auch so, wenn der Mann seinem Manne steben miisste, glauben wiirde, dass ibr mit mebr Kraft fur cure Freibeit kampfen Tvurdet als jene fur ibre Herrschaft: denn so viel als ibr als Clienten bisker um einen Patron gestanden babt, so viel werdet ibr jctzt dem einen Feiude gegenuberste- ben". Neque qnidquam fa- cilius fieri potuit, quam ut etsi inter eatissisin excideret, cum praesertim et alias saepe a librariis et praetermissum esset. eodem enim errore fa- ctum videtur, ut in Harl. i. Leid. I. „ si singuli singulos €tdgressuri essetis^', quae verba in PM Integra reperiun- tur, omnino omitterei^tur.
LIBER VL
59
crederem vo& pro libertate quam illos pro dominatione ca> taturos: quot enim dientes circa singulos fuistis patronos, tot nunc adversns unum hostem eritis. ostendite modo bd- lum: pacem habebitis. videantvos paratos ad vim: ius ipsi remittent, audeudum est aliquid universis aut omnia singu- 5 lis patienda. quo usque me circumspectabitis? ego quidem nulli vestrum deero: ne fortuna mea desit videte. ipse vin- dex vester, ubi visum inimicis est, nullus repente fiii, et \ddistis in vincula duci universi eum qui a singulis vobis vincula depuleram. quid sperem, si plus in me audeantio inimici? an exitum Cassi Maeliique expectem? bene facitis quod abominamini: dii prohibebunt haec: sed numquam
3. tot nunc aduersus unum hostem eritis: P cod Rhen. — Idem Tidetur librarius co- dicls M ante oculos habuisse, quamqaam ipse scripsit „ ad- uersus uaam hoste mentis'', altera deinde manus s adie- cit ut fieret „ hosted meritis*'. inde factum est ut in anti- quiores quasdam edd. irrepe- ret hostes,
— ostendite modum helium: M m. 1. p. — M m. 2.: ostendite modo hello. — PM: ius ipsi remittent, Harl. i.: us ipsi remittent. Yoss. ii. al.: ius ipsis remittetur.
6, quo usque me circumspe^ etabitis: PJM. — Voss. i, al.: circum^^rspectabitis. — PM: ego quidem nulU uestrum deero, Recc. quidam codd.: ego quippe nulli cet. — PM: ne fortuna med desit: h. e. sed ut yobis adesse possim, Tobis proTidendnm est.
8. nullus repente fui: PM. h. e. ex bomiaum societate ini-
micorom vi ereptus sum. Leid. L Voss. ii. al.: nullo repente fui. — PM : qui a singulis uohis uincula depU' Jeram, Harl. i. eodem mendo quo et alias i7» et i»/ con- fusa sunt: „depulerant''. bioc Voss. II. al. etiam minus la- tine: depulerat,
11. an exitum Cassi Maeliique expectem: PM] an exitum Cassii cet. £t sic plernmque in optt. codd., ubi duo eius- dem illius generis nomina in genitiyo ponenda erant, in priore eomm annm /, in al- tero duo i scripta yidemus: quod yix yideatur incuria li- brariorum factum esse.
12. dii prohibebunt haec: PM. Nolim sequi interpretes quos-^ dam qui yerba 9,dii probibe- bunt baec"^ a multitudine omi- nis causa dicta putayerint. nam praeter pronomen haec^ multo maior yis in bis yer- bis erit, si Manlius yideatur eis usos esse ad animos sao-
60
UBER VJ.
propter me de caelo desccndent. vobis dent mentcm opor- let ut prohibeatis, sicut milii dedonint armato togatoque ut Yos a barbaris bostibus, a superbis dcfcndercm oivibus. tain parvus animus tanti populi est, ut semper vobis auxilium 6 ad versus inimicos satis sit nee ullum, nLsi qua tenus iiiipc- ran vobis sinatis, certamen adversus patres noritis? nee hoc natura insitum vobis est scd usu possidemliii. cur enini ad- versus extemos tantmn animoruni gerilis ut iniperare illis aequum censeatis? quia cousuestis cum eis pro imperio cer- 10 tape, adversus bos temptare magis quam tueri libertatem.
mm firmandos, ne ipse yide- retur fortunae suae diflisus esse, yernm nt doceret, deos non sotere de caelo descen- derc, bominibiisqae igitor ipsis prohibendam esse ne quid sceleris fieret, ea quae se- qunntur praetermittenda noa erant. 4. ut semper nobis auxHium aduersus inimicos satis sit: PJIH. Yerns buius loci sensns eum fugit qui in Poring. cod« auxilii restitui yoluit. Tain paryi, tarn hnmiles vobis ipst yidemini esse, nt sorte yestra satis snperque content! sitis, dummodo quos inveneritis qui auxilio sno vobis patrocinen^ tnr. yernm qni auxilio ah aliis lato acqniescnnt, nequa^ quam ipsi lacessere nee in- yadere inimicos conabuntur^ id igitur phore sententiae parte Manlius ciyibns expro- brat, quod ad id tempus ni- hil alind quam auxilium ad- versus improbomm impetus petiyerint nee ipsi cos oltro
impngnare voluerint; aaden- duiu igitur aliquid esse et im« petum non propulsandum sed inferendum. Alteri sententiae parti inest: vobis imperari a patriciis aequum habetis: id modo nnnm duhium atque ambignum videtnr, qnem ad fincni illi yobis imperare de- heant: „So geringschStzig denkt ein so grosses Volk voa sich sclbst, dass ep ganz za-i {rieden ist, vrena es gegea die Beleidignngen seiner Un- ierd nicker nar irgend wo ei- nen Beistand iindet; nnd dass es nur dann sich eine Frage gegen die Patrieier ^aubt her- ansnehmen zu k5nnen, yyenn es sich damm handelt, yvie \yeit die Anmassungen der- selben sich gegen sie erstrek- ken diirften". — PM: nori- tis, Leid. 1.: moritis: quod Ant. Perizonio baud dlspli- cebat. 8. ut imperare illis aequum censeatis: PM. — Leid, i.: imperari.
LIBER VI.
6t
tamen qualcscumquc duces habuistls qnalcscumquc ipsi fui- stis, omnia adliuc — quantacumquc petistls — obliiiuisUs seu vi scu fortima vcstra. tempus est etiam maiora coiiarl: experiniiiii modo et vestram fclicitatem ct me ut spero fc- liciter cxperlum: miiiore negotio qui imperet palribus in- 5 poneds, quam qui resisterent imperanlibus inposuistis. solo aequandae sunt dictaturae consulalusque, ut caput altollcre Romana plebes possit. prolnde adestc, prohibelc ius dc pe- cuniis dici: ego mc palronum profileor plebis, quod milii .cura mea ct fides nomeu induit. vos si quo inslgni m.agis 10 imperii honorisve nomuic vcstrum appcUabitis ducem, co ntemini potcntiore ad obtinenda ea quae vultis". inde de regno agcndi ortum initium dicitur, sed nee cum cpiibus nee qiiem ad fincm consilia pervenerint, saUs planum traditur.
1. ianien („gleichwoLl") quales* cumque duces hahuisiis: P. — In M excidit tamen ^ in Ilarl. I. qualesc, duces hab.
3. tempus est etiam maiora conari: PM Harl. i. Leid. l al. ^r~ Sigonius ex sao cod.: unde tempus est, I. Fr. Gron. scripsit „ tempus est iam maiora conari", quern ad modum saepe alias repe- ritur ^^iam tempus est'^. hoc vero loco non minus re- cta etiam ad maiora rcfer- tur „noch Griisseres zu wa- gen".
4. et me ut spero feliciler ex- pertum: P3I. Quamquam liaec yerba significare viden- tur „et me, quern ut spero felicem experti estis'^: tamen L. non felicem sed fcliciter scripsit, ut illud allerum eliam exprimeretur „qiiem secunda
vestra fortuna felicem ex- perti estis".
5. minor e negotio: P. minorcm negotio : M. — H. e. : facilins imponelis patribus regem^ quam tribuiios qui eis resi- sterent imposuistis.
8. proinde adesie: P m. % M.
— P m. 1.: adcs^e. — P m. 1.: di/ci. m. 2.: dici, — AI m. 1. : profiterolebis. M m. 2. P: proflteor plebis. — Ha- «rerc.: mea cura,
11. eo utemini potentiore ad opiinenda ea quae uultis: PM. — Voss. n. al. : me ute- mini. — Harl. I.: potentiore ad opinioncm de ea quae uul- tis. Leid. I.: potcntiorem ad opioionem dea quae uullis. —
13. orium iniiium dicitur: M.
— P: Aortum. — PM cod. Rlien. Harl. i. Leid. i. : satis planum traditur, Recc. : sat.
62
LIBER VL
XIX. At in parte altera senatos de secessionc in do- mum piiTatam plebis forte etiam in arce positam et inmi- nenti mole libertatis agitat magna pars vociferantur Servi- lio Ahala opus esse, cpii non in yincla duci iubcndo inritet 5 publicum hostem sed unius iactura dvls fmiat intestinum bellum. decurritur ad leniorem verbis sententiam vim ta- men eandcm habentem, ut videant magistratus ne quid ex perniciosis consiliis M. Manli res publica detrimenti capiat, tum tribuni consulari potestate tribuniquc plebi — nam et
3. magna pars uociferantur : PM, — Harl. i. Leid. i. relL: uociferatur, — PM: qni non in uincla duci iabendo inri- tet publicnm hostem. — P m. 1.: finiat intestimonmm bel-
1. de secessione in domum ' priuatam plebis forte etiam in arce positam : PM : „ uber die geheimen Zosammenkunne des Volkes in einem Privat- baase, was nocb dazu sogar auf der Burg gelegen wSre, ,nnd iiber die furcbtbare der Freibeit drobende Gefabr'^ Nee Dukerns nee Drakenb. bunc locum recte interpretati sunt, cum arcem ipsam ba- berent illam inminentem. mo' Jem: quare Dnkerus etiam ut pro et scribi roluit. — HarL i. : priuat«7.
52. et inminenti mole lUerta* tis: PM Harl. i. Leid. i.] et imminenti mole libertati. — Similibus locis et alias bio genitirns obiectiyns ab inter- pretibus parum intellectns est (cf. ex. gr. 2, 1.: multitndi- nis)^ inprimis eis locis in quibus yerbum qnoddam da- tiyum desiderare yidebatur. sic etiam boc loco inminens moles libertatis idem fere quod ingens libertatis peri* culum quodinstaret (cf. 5, 37.) significat, nee libertatis ad inminenti referendom est.
lum. P m. 2. M: intestinum.
7. ne quid ex perniciosis con^ siliis M, Manli resp. detri' menti capiat: M m. 1. P. — M m. 2.: Manlii. Recc. qni- dam codd. : ex perniciosis M. Manlii consiliis.
9. nan^ et quia eundem et suae potestatis quern liber' tatis omnium, finem cerne- bantf patrum auctoritati se dediderant: M m. 2. P. — M m. 1.: auctoritati sed | di- derant. m. 3.: sededederant. Harl. I.: auctoritates edide- rant. — Alii interpretes illud prius et, alii utrumque et de- lendam censueront. sed Li- yins dicere yult, tribunos se patmm auctoritati dedidisse et quidem ob hanc causam quia cet. in boc igitur inest, futumm non fuisse ut tribuni se a plebe secemerent nisi illud commune omnium peri- culum eos moyisset. atque
LIBER VI.
6t
quia eundcm et suae potestatis quern libertatis omnium finem cemcbant, patrum auctoritati se dediderant — il tum omnes quid opus facto sit consultant, cum praeter vim et caedem nihil culquam occurreret, eam autem ingentis dimi- cationis fore apparei'et, tum M. Menenlus et Q. Publilius 5 tribuni plebis: „quid patrum et plebis certamen faclmus quod civitatis esse adversus unum pestiferum civem debet? quid cum plebe adgredlmur eum quem per ipsam plebem tutlns adgredl est, ut suis ipse oneratus viribus mat? diem dicere ei nobis in animo est. mbil minus populare quam regnum 10 est. simul multitudo ilia non secum certari viderint et ex advocatis indices facti erunt, et accusatores de plebe patri-
ita oration! interponenclo sen- tentias cam conianctione et Li?!as diligentias agendi cau- sas describere solet. — Voss. II. : namque et quia eundem et suae potestatis libertatis- que omnium jinem cerne* bant cet.
2. a tum omnes: P m. 2.] Li tHiB omnes. — P m. 1. M: hii turn omnes.
5. tum M, Menenius: PM Harl. I.] tum M. Waenius. Cf. 2,32.: „Menenium Agrippam facundum virum et — quod . inde oriundus erat — plebi carmn ". — p. Publilius resti- * tuit Glareanus, cum in mscri- ptis esset q. publius,
7. quid cum plebe adgredi' mur: V. — Mm. 1.: qui cum plebe adgredimnr earn quem. m. 3.: qui cum plebe adgreditur eumque, — P m. 1.: oneratw.
9. diem dicere ei nobis in animo est: M. — P: diem
dicere s: nobis cet. Harl. i. Leid. I.: diem dicere nel no- bis cet. Voss. II.: diem dicere uelle nobis cet.
11. simul multitudo ilia non secum certari uiderint: PM Harl. I, Leid. i. — Recc. codd.: si multitudo cet. Cf. 3, 68.: ubi hie curiam cir- cumsederitis et forum infe- stum feceritis et carcer(*m in- pleveritis principibus, hisdem istis ferocibus animis egredi- mini extra portam cet — P: acGu^^atores.
12. patricium reum intuebun- tur: PM rell. Et, quod. Du- kerus etiam ante patricium positum malebat, scriptum non est, ut ea quae sibi con- traria essent, accusatoT pie- beius et patricius reus, ma- iore ui proferrentur. npn enim, quod ad perspicnita- tem orationis pertinet, quem- quam fugere poterat, accusO" tores accnsatimm esse.
LIBER VI.
I
cliim reum intucbuntur ct regnl ccimcn In medio, null! ma- gis quam libertati favebunt suae^^
XX* Adprobantibus cuiicLis diem Manlio dicimt quod ubi est factum, primo commota plebs est, utique postquam 5sordidatum reum vlderunt nee cum eo uou modo palrum quemquam sed ne cognatos qiiidem aut adfines, poslremo ne firatres quidem Aulum et Tllum AlauUos: quod ad enm diem iiumquam.usu veiilsset ut in tanto discrimluc non ct proximi vestem mutarenL Ap. Claudio in vincula ducto
10 C. Claudium iiiimicum Claudiamque omnem gentem sordi- datam fuisse. consensu oppriml popularem vinim, cpiod primus a patribus ad plebem defecisset. cum dies venit, quae praeter coetus multitudinls seditiosasque voces et lar- gitionem et fallax Indicium pertinentia propric ad regni crl-
13 nien ab accusatoribus obiecta sint reo , apud neminem au- ctorem invenio. nee dubito baud parva fuisse, cum da- mnandi mora plebl non in causa sed in loco fuerit. illud notandum videtur, ut sciant bomines quae et quanta decora fbeda cupiditas regni non ingrata solum sed invisa etiam
3. quod ubi est factum: PM. mediis omnibas praetermis-
— flarl. I. al.: quod ubi fa- sis. Cf. 6, 11.: nt maior po- ctnm est. — PM: utique testas qaaereretar. — M: postquam sordidaium reum propria^. — P: ab accajja- uiderunt, Recc. codd.: sor- toribas. — M m. 1.: obiecta | didatam uideniiit ream. — in f reo. M m. 4. P: obiecta P m. 1. : aulam et titnm mal- sint reo.
lie. m. 2.: -manlio. M: ma- 17. non in causa sed in loco
lies. Harl. i.: manlicos. — '• fuerit: P m. 2. M. — P m.
Mm. 1. P: numquam usa 1.: sed inlofuerit illut cet.
nenisset M m. 3.: aenisse/zt. „Und ich bin tiberzengt, dass
— P m. 2. M: non et pro- die ibm yorgebaltene Scbold ximi. Pm. 1.: non^^proximi. von grosscm Umfahge gewe- Recc. codd.: non etiam pro- sen, da nicht die Sacbe, son- ximi. dem nnr der Hinblick auf
13. quae praeter coetus multi' das Capitol, das ein so spre-
tudinis seditiosasque uocea cbendes Zcugniss yon den
et largitionem et fallax m- Verdiensten des Mannes gab,
dicium pertinentia: PM. — das Volk in seinem Urtheile
Harl. I.: quae pertinentia schwankend machte^^
LIBER VI.
65
reddidetit: homines prope quadringentos produxissc dicitur, qulbus sine fenore expensas pecunias tulisset, quorum bona venire, quos duci addictos prohibuisset: ad haec decora quo* que belli non conmiemorass^ tantum scd protulisse etiam conspicienda, spoUa hostium caesorum ad triginta, dona im- 5 peratorum ad ' quadraginta , in quibus insignes duas murales coronas, civicas octo. ad hoc servatos ex hostibus cives produxit, inter qups C. Servilium magistrum equitum ab- sentem nominatum. et culn ea quoque quae bello gesta
.1. homines prope guadringeu' tos produxisse dicUur: P. — M: prdpe. c^cc. produ- xisse cet. — PM: quibos sine foenore expensas pecuniae tu- lisset, Harl. i.: ^tulisset
6. in quibus insignes duas mu- rales coronas ciuicas octo : M. — P m. 1. : in quibus si- gnes. m. 2.: signis: cfet. — Harl. I. Leid. i. al. : duas mor- tales coronas. — Cf. Plinii bist. nat. 7, 28.: Primus omnium (Manlius Capitoli- nus) eques coronam mura- lem acceperat, vi civicas, xxxYii dona, xziii cicatrices adverso pectore exceperat, P. Servilium bagistrum equi- tum servaverat cet. Liv. 6, 2. : * dictator C, Servilium Abalam mag. equitum dixit.
7. ad hoc seruatos ex hosti- bus dues produxU: PM cod. Rhen. rell.] ad hoc — produxisse. -~ ProduxU ex omnium codd. fide restituen- dum videbatur, cum nihil usi- tatius esset quam ut ita scri- ptores ex oratione obliqua in
T. Livi part II.
directam et ex directa in ob- liquam transirent, nee offen*. dere potest, quod cum hoe produxit coniunctum 1^- mus „inter quos nominatum'* ^ ad quod non illud dicitur 8ed\ dicunt supplendum sit. — PM : C. Seruilium mag equi- tum. 9. et cum ea quoque quae bello gesta essent: M. — P:- et cum ea qq. que bello cet. — PM rell.: facta di^ ctis aequando, non dativns sed ablativus h. 1. dictis ha- beri debet: „indem er die Gr,58se der Thaten durch eine derselbea wiirdige Darstel- lung zu erreichen suchte^': h. e. „indem er sich bemiihte dass das Wfirdevolle der Rede der Gr5sse der Thaten selbst entsprSche". Cf. Sail. Cat. 3. : inprimis arduum vi- detur res gestas scribere, pri- mum quod facta dictis sunt exaequanda.cet. Plin. epp. 8, 4.: una sed maxima difficul- tas, quod haec aequare di- cendo arduum , immensHp etiam tno ingeqio cet,
5
6d
LIBER TI.
Assent, pro fastigio rcnim orationc ctiam magnifica facia di- ttis acqiuando memorasscl, nudasse pectus lusignc cicalrici- bus bello acceptis, ct ideiitideni Capitolium spectaiis lovem deosque alios devocasse ad auxilliim forliinanim siianim 5 precatusqiie • esse ut, quam mentem sibi Ca,pito]inain arcem protegenti ad salutem populi Romani dedissent, earn popiilo Romano in suo discrinunc darent, et orassc singiilos imiver- sosque ut Capitolium atque arcem intuentes, ut ad deos in- mortales versi de se iudicarent. in Campo Martio cum cen-
10 turiatim populus citaretur et reus ad Capitolium maiULS ten- dens ab hominibus ad deos preces avertisset, apparuit tri- bunis, nisi oculos quoqiie hominum liberassent tanli mcmo- ria decoris, numquam fore in praeoccupalls benoficio ani- mis veto crimini locum, ita prodicta die iii Petelinum lu-
15 cum extra portam Numenlanam , undc conspectus in Ca-
3, et identiderti capitolium spe- clans: P m. 2. M rell. — P in. 1.: capitolius spectans. — PM : „ praecatUTTique esse ". Et simili modoDrak.codd.et cod. Rhen. Cf. 4, 32. — M: ad sa- Intern pp. dedissent earn po r. in suo discrimine darent. — P: pr. dedissent earn po. pr. in suo cet. m. 2. expunxit po, 9. in campo martio cum, cen- turiatim populus citaretur: P. — M: iudi | carent mar- tio cum centuriatim cet.
\^, nisi oculos quoque homi- num liberassent tanii me- moria decor is: PM] nisi — ab tanti memoria decoris (Harl. I.?). Leid, r.: a tanti memoria decoris. Cf. 27, 37. : liberates religione meotes tur- bavit rursus nuntiatum c«t. al.
14. ita prodicta die: P Harl. i. Lcid, I. — M m. 1.: ita pro-
dicto die. m. 3. scriptum est e supra pro, 1 5. extraportam Numentanam : cod. Klock. et ex coni. F. Nardini. — In PM cod. Rhen. Harl. I. Voss. II. scriptum est: „ extra portam flumentanam '^ in Leid. i.: ,,fruroentan2^m'*. in recc. codd.: „frumenta- riam'^ Cum porta Flnmen- tana prope Tiberim sub ipso Capitolio, fi cuius aspectu ci- yes avertendi yidebantur, sita fuisset, nomen hoc a libra riis corruptum esse F. Nardinus intcllexit scribetfdumque 7W m-entanam coniecit, litteras fl ei n facile confundi po- tnisse ratus. quae porta Nu- mentana in coUe Quirlnali sita cum a Capitolio ayersis- sima esset, hac emendatione yerum nomen jrestitutum yi- deri poterat. yertim oe ita
LIBEU VI.
67
pitolium- non csset;» concilium populi indicium est ibi cri- men valiiit et obstinatis animis triste ludicium invisumque etiam iudicibus factum, sunt qui per duumviros, qui de perduellione ancpiirerent, creates auctores sint damnatum. ^tribuni de saxo Tarpeio deiecerunt, locusque idem in uno 5 honiine et eximiae gloriac monumentum et poenae ultimao
quidem omnis difflcoltas tol- litur. cum eniin lucus Pete- linus in Esquiliis faerit, quod Varro de 1. 1. 5, 50. ex Ar- geornm sacris refert „Ce8pin8 mons quinticeps cis lacum Poeteliatn" (ed. Mull.), noo video qui ille lucus extra por- tam Nomentanam situs dici potuerit. haec etiam fnerit causa, cur Nardinus hunc lu- Gum in Viminali fuisse conie- cerit nihilominus tamen Plu- tarchus, qui sine dubio et hunc Liviannm locum ante ocnl^s habuit , in Camillo c. 36. scribit: 6 Ka/JktXXoq fistriyaytv €4o 9Cij>/riq to Sl" otacr-^Qtov ilg fo lUtiiXLVOv aXtroq, oPbv oxrit ovfoq ton KastiT'oXtov TtoLtaxpavoruq ot, 3*. X>. nulla quidem portae Ipsius mentione facta. Quodsi Livius ea:tra portam No- mentanam yere scripsit, in universum videri potest lo- cum significare Toluisse nee diligentiore descriptione nsus esse, quod Esquiliarum regio late patuedt, et Augustea ae- tate, qua io eis locis frequen- tissime habitabatur, yix quid- quam illorum lucorum ex an- tiquis temporibus snperfuerit. .Cf. etiam 4, 16.: L. Minucins
bove aurato extra poriain Trigeminam est donatus.
3. Jtunt qui per duumuiros, qui de perduelUojie anqui- rerent^ creates auctores sint dainnatum: PM cod. Rhen, Harl. I. Leid. i. — In aliis recc. codd. scriptam est in- quirerent^ in aliis acquire- rent, Cf. 8, 33.: „capite an- quisitum ob rem bello male gestam de iraperatore nnllo ad eam diem esse", al. 1, 26. ubi de caede manifesta agi- tur, scribendum erat : „duum- viros, qui Horatio perduellio- nem iudicent, secundum le- gem facio".
6. et eximiae gloriae monu- merUum et poenae ultimae fuit: PM: nisi quod in M paene» sic persaepe pro oe quod in antiqnioribns libris erat, scriptum est cte in paulo recentioribus. itaque reppe- rimus semper fere proelium in Put. Laurish., praelium hand raro in Bledic. — Cf. Plut. Cam. 36.: S fikv oiv Ma>jX60? a\orug tlq to Kostt- j'G>X*tov oiTtriOC^ '^CL^ otxtta r^g TtBfqaq (ooPiiq fov aiVor 9*0-
crr'aydv tqycsv xat tav fuyl' trttav ai,fx»7(,iifMAfCiV fivtifLtTov,
5*
68
LIfiER VI.
(tiit. adiectac mortuo notae sunt, publica una, quod, cum
domus eius fuisset ubi^ nunc aedes atque officina Monetae
est, latum ad populum est ne quis patriclus in arce aut Ca-
pitolio habltaret, gentilida altera, quod gentis Manliae de-
5 creto cautum est ne quis deinde AI. Manlius vocaretur.
hunc exitum habuit vir, nisi in libera civitate natus esset,
memorabilis. populum brevi, postquam periculum ab eo
nullum erat, per se ipsas recordantem virtutes desideriiun
eius tenuit. pestilentia etiam brevi consecuta nullis occur-
^ 10 rentibus tantac cladis causis ex Manliano supplicio magnae
parti yideri orta: violatum Capitolium esse sanguine serva*
tons, nee dis cordi fiiisse poenam eius oblatam prope ocu-
lis suis, a quo sua templa erepta manibus hostium essent.
XXI. Pestilentiam inopia firugum et volgatam utrius-
15 que mali famam anno insequente multiplex bellum excepit,
L. Valerio cpiartum A. Manlio tertium Ser. Sulpicio ter-
3. uM nunc aedes atque offi- cina Monetae est: PM. Cf. 42, 7. 45, 15. — PM: ne quis in arce aut Capitolio hahUaret, Harerc. aliiq. rccc. : in arce aat in Capitolio.
6. nisi in libera ciuHate natUs esset: P. — M: natus^me- morabilis: erasis tribus lit- teris mediis.
9. pestilentia etiam breui con- secuta: PM. In Leid. i. exci- dit etiam,
11. sanguine seruatoris: M m. 2. P. — Mm, 1, : sangninem. Cf. panic p68t „inopiam*^ '
12. nee dis cordi fuisse: M m. 1. P] nee diis cet. (M m. 2.). Cf. 6, 9.
13. erepta manibus hostium: Mm. 1. P al.] erepta e ma- nibus hostium (Harl. i. teste Drakenb.). — M m. 2. Leid. i. :
ereptis manibus. CH 6, 12.: uictoria et adsidua bella. 6, 22.: solita: al. Utnunqne et poterat scribi et «criptuiii est. cf. 5, 51. 1, 14. 29, 32. al.
14. pestUentiam inopia frugum et uolgatam utriusque mali famam anno insequente multiplex bellum excepit: P. h. e. pestilentiam secuta €st inopia frugum, quomm am- borum malon^m fama hostes ad bellum Romanis inferen- dum incitati sunt. InM Uarl. i. Leid. I. scriptum est inopiam^ et in M m. 1.: uolgatam^ m. 2.: uulgatam, Cf. 4, 52.: „pestilentem annum inopia frugum neglecto cultn agro- rum ut plerumque fit excepit *' : al. — Recc. codd.: inse^ quenti, cf. 6, 22. al.
16. /. uaJerio, IIII, aulo ntan-
.«
UBER VI.
69
tium L. Lucretio L. Aemilio terllum M. Trebonio tribunis militum consular! potestate. hostes novi praeter Vulscos ' velut sorte quadam prope in aetemum exercoodo Romano militi dalos Cercelosque et Velitras colonias iam diu mo- lientes defectionem et suspectum Latium Lanuvini etiam, 5 quae fidelisslnia urbs fuerat, subito exorti. id patres rati contemptu accidere, quod Velitemis civibus suis tarn diu inpunita defectio esset, decreverunt ut primo quoque tem- pore ad populum ferretur de bello eis indicendo. ad quam militiam quo paratior plebes esset, quinqueviros Pomptino 10 agro dividendo et triumviros Nepete coloniae deducendae creaverunt. tum utbellum iuberent latum ad populum est, et nequiquam dissuadentibus tribunis plebis omnes tribus
lio. III, seruilio sulpicio. Ill, lucio lupretio, /. aemi- Uoy III, in, trebonio, tf, mil, consulari potestate: P. — M: „1. ualerios. inr. aulQ manlio. iir. seruio sulpi- cio. Hi. lucio lucretio. ]. ae- miHo. iir. in. trebonio. tr. mil." cet. manu altera deinde nominibus Utiera s addita est, ut fieret aulos manlios cet. Eadem in. 2. scrip tum est hostes nouos, cum m. 1. ho^ stes noui esset. — In Cap. fragm. scriptom est L, Aimi' lius iVy quod- inde factum \idetur, quod ad- a. 363. nou Marcus Aemilius ( cf. Liv. 5, 32.) sed. Lucius Aimilius in Capit. tab. inter tribunos re- latus est. Cf. 6, 1. Ej, 22. 4. cerceiosque: PM] Circcios- qu^ Cf. 6, 17.: Ccrceiensi- bus. — Paulo ante P m. 1. M: datos, P m, 2. Earl. i.
Leid. I.: Aaiiis. — Harl. 1. cereusque el uelitras colo- niae. Leid. I.: cicceusque et uelitras coloniae.
7. contemptu accidere : PM. — Leid. I.: qoutemtu accipere.
— P: ut. primo. qq tempore act populum ferretur. Kecc. Qodd.: ferretur ad populum..
l-O. Pomptino agro diuidcndo: M m. 2. — M m. 1.: agro/w. Harl. I.: pomptino acrom. — P: pomtino agro. — Kecc. quid, codd.: JSepet, cf. 6, 9. Uarl. I. Leid. i.: nepetat,
12. latum ad populum est: P.
— M: legatum ad populum est. — PAI: nequMrquam. Harl. I. Leid. i.; nequaquam. -T- PM : dissuadentibus tr. pi. omnes tribus bellum iusse- runt. b. e. uni versus populus iussit. alioquiu scribendum erat omufis centuriae.
70
LIBER VI.
bellum iusserunt. apparatum eo anno bellum est, exjorcitus propter pestil^ntiam non eductus. eaque eunctatio colonis £patium dederat deprecandi senatum: et magna liominum pars eo ut legatio supplex Roniam mittcretur indlnabat, ni
5privato ut fit periculo publiciun Inpllcitum cssct, aiictores- que defectionis ab Romanis metu nc soli cruniiil subiecti piaeula irae Romanorum dedcrentur, avcrtissent colonias a consilUs pacls. neque In senatu solum per eos legatio in- pedita est sed magna pars plebis incltata ut praedatum in
10 agrum Romanam exirent. haec nova iniuria exturbavit onmem spem pads, de Praenestinorum qiioque defectioue eo anno primum fama exorta, arguentibusque eos ^Fuscula- nis et Gabinis et Labicanis, quorum in fines incursatum erat, ita pladde ab senatu responsum est, ut minus credi de cri-
15 minibus, quia nollent ea vera esse, appareret.
XXn. Insequenti anno Sp. et L. Papirii novi tribuni milltum consulari potestate Velitras legiones duxere, quat-
3. et magjia hominum pars: PM. In Harl. i. et magna ex- ciderant. — M : ni priuato ut fit periculo publicum plici- tnm esset. P: nisi ut priuato ut fit periculo publicum in- pllcitum esset. Harl. i. Leid. i.: ni priuato uf fit periculo pu- blicum supplicium esset. Cod. Klock. : inplicatum esset. Cf. 5, 31.: consulibusque morbo inplic/tis. 1, 31.: inplic^ztus. 30, 5.: explicanerunt.
8. neque in senatu solum: ed. Frob. 1531. — PM: neque in senatum solam per eos lega- tio inpedita est.
10, haec noua iniuria exturba- uit omnem spem pads: PJW. — Recc. codd. alii pertur-
bauit, alii deturbauii. Sic paulo post recc. quid, codd.: orta,
1 3. Labicanis : PIU Harl. i. Leid. i.] Lavicanis (cod. Sigoni). Cf. 2, 39.: Labicos. — PM: ar- guentibus^i/^ („aber als^*): cf. 6, 4. : labor^z/^ continuus.
14. ita placide ab senatu re^ sponsum est: PM. Haecyerba exciderunt in Harl. i. Leid. i.
— Harl. I.: quia no/ent. — P:'ea uer,$a esse appar^t.
16. Sp, et L. Papirii: ed. Frob. 1531. Cf. paulo post: A. et L. Postumi. — PM Harl, i. Leid. I.: Sp. et L. Papirizi^,
— Mm. 2. P: noui tf, mil. M m. 1.: noui/ Ir. mil.
LIBER Vt.
' 71
tiior collegis Ser. CJovnello Mahiginensi tertium Q« ServiUo
C. Sulpieio L. Aeinilio quarium tribunis sA praesidioHi ur*
bk et si qui ex Etniria novi motus nuntiarentur -r- onmia
enlm inde suspecta erant — ' relictis. ad Velitras adversus
maiora paene auxilia PraeDeslinomm quam tpsam. colono- 5
rum multitadinem secundo proetio pugBatam est ita, utpro-
pinqoitas uibis hosti et causa matufioris fugae et unum ex.
fuga receptacolmm esset. oppidi oppugnatione tribuni absti-
nuere, quia et anceps erat uec in pemicieiu coloniae pu-
gnandum censebant. litterae Romam ad senatum cum vi- 10
ctoriae nuntiis acriores in Praenestinum quam in Veliter-
iium hosteip missae: itaque ex seuatus consulto popnlique
iussu l^ellum Praenestiius indicCum, qui* coqiuneti Vulscis.
QXmo ipsequenle Satricupii^ colonviijni pop.vU Rpinapji gerlina-
citer a colonis defensan), vi expugnarunt foiedeque in captis IS.
cxercuere vicloriam. eaia rem aegFe passi Romani M. Fo-
1. Ser, Cornelio Maluginensi L^id.i.:aduelitr0. — M:p^ne.
tertium] S^r. Cornelio Mala- 6. ut propinquitas urbis hosti
ghieiLse qnartam. — PiH: ser. cornelio (P:'Go/ienio) mala- ghiens/. III. Of. 4, 21.: „DI. Cornelio Malagin(;n8C*S 6,27.: „Ser. Cornelio Malngioens^* : aK — CF. 6, 18.: „Serv. Cor- nelias Maluginensis iterum ^K — Q, Seruilio C, Sulpicio: Harl. I.] Q; Servllio Ser. Sal- [ncio. — MI Leid. i. : ^. ser. ^. salpicio. — PM: 1-. aemilio. " nil. tribunis cet; Diodoras 15, 41. auni 372. tribanos eons, pottradithos: K^v/QvKQacr- aov, 2e^'oi>jtov Ko^-^iov,
3. €t si qui ex Et^fn'ia- noui motus nUTUiarentur : PM. — Ihiri. I.: nontiar^tur*: quasi liivrarius nan si qut sed si quid soribi vohierik. "-^ 'Harl. i.
et causa cet. : PM. — Harl. i. Leid, I. hostis, Ozon. ; C: hosti^uj. of. 6, l'.! hostf. 12. itaque ex 3c, popuHque ius- su helhmi praenestinis in- dicium qui eoniuncti uol- sois anno, insequente satri- cum coloniam pr, pertiua- citer a colonis defensam ui expugnarunt foedeque in captis exercuere uidoriam : PM.<^ Leid. i.: conianctt/iif.
— Voss. n. al.: inseqaenti.
— Harl. I. Voss. ii.: expo- gaoutfrnnt. — Cod. 8%;. et .recc. quid. Drak.: ioedttnt-
que. — r Gi, 5, 2.: „hoc na* qiie reges neqae consoles in- ionxisse servitatis, qaod tri-
* buni mil. in plebe romana re^num exercerent'^., al.
16. /¥; Furium CamHhun eepti-
72
USER VL
rjam Cdmillum septimiim tribunum mililuni crcavcre. ad- diti coUegae A. et JL Postumi Regillcnsett ac L. Furius cum L; Lucretio et M. Fabio Ambusto. Vulscum belluiii M. Fu- rio extra ordinem decretmn. adiutor ex tribunia fiorte L. Fu- 5 rim datur nop tarn e re publica qQam ut collegae mate- ria- ad omnem laiidem esset, et publice, quod rem temeri- tate. eias prolapsam restituit, et privatim, qiiod ex errorc gratiam .potius eioa aibi. quam suam gloriam petit exactae iam aetatis Caaiilliia erat comitilsque iiirare parato in verba
mum: Cf. 6, 18.: H. FurisB : Camillas tffiLtiuii. — lo PM cod. Rben. Bbrl. i. scriptam est: |,m. farinm camillum vi tr. mil. creaoere^'. ia rell. Drak.: „CamiIIam m'*.
% A. €t L. PoMtumi: P] A. et L. Postamii* ^ M: aali et. 1. postunu. Harl. l Yoss. u. al.:
, A* et L. Postamiuj. Cf. pauiu
. aole Papirii, — PM: regi-
lienses, Harl. i. Leid. i. al.:
relighnses, Cf. 4, 49. 5, 16.
3. yulsewn hellion M. Furio extra ordinem deereium: PM. — Recc. quid, codd.: decretmn extra ordinem. — Cf. 6, 30.1 proYincia sine sorte sine conparaftione extra ordinem data. 30, 1. : eensnc- rnnt patres, at consoles inter se coopararent sortirentarye, uter Bmttios adirersns Han- nibalem, nter Etmriam ae lA- gnres proviaciam haberet,
4. adiutor ex tribunis 9orte L. Furius datur (P: dator) non tarn e rep, quam ut coUegae materia ad omnem laudem esset : PM. i. e. sors ita talerat at L. Farias in
Voisenm Lellom eom M. Ft* no milteretar, non tarn nt ipse rem pablicam consilio sno ad- invaret, qnam nt M. Furio materiam praeberet maiorem etiam gloriam nanciscendi.
8. quam suam gloriam petit: M Harl. i. Leid. LJ quam snan gloriam peliit. Cf. 30, 29.: laeto animo audit al. T. Livi L XXX. pw xc. — P: quam glo- riam suam petit — £t ante publice excidit in Leid. i.
9. in uerba excusandas uale^ tudini solita: Oxon. N. In P repperimns „excassandae naletudini solitae'^ in M „ex- cnsandae naletudini solite'*: idemqne yidetur in cod. Rben« fnisse, cum Rhenanus solita ficribeadnm esse coniiceret CCi 6» 20.: erepta, contra scriptum est in JLeid. i. „ex* acta iam aetatis Camillus erat'S — Harl. i. Leid. i.: naletudini^ lite. Yoss. n. Pall. 1. 3. : aaletodinis licet. Hecc codd.: aaletudinis solitae. — P m. 1. : comitiusqne. — Quod ad ioterpretationem bu- 108 loci attiaet, dicendom est,
LIBER VI.
73
excusandae valetudini solita consensus populi restiterat, sed vegetum ingenium in vivido pectore vigebat virebatque in- tegris senslbus, et civilcs iam res baud magnopere obeun- tem bella excltabant. quattuor legionibus quatemum milium scriptis — exereitu indicto ad portam Esquilinam in poste- 5 ram diem — ad Satricum profectus. ibi eum expugnatores • coloniae haudquaquam perculsi fidentes militum numero, quo aliquantum praestabant, opperiebantur. postquam ad- propinquare Romanos senserunt, extempio in aciem proce- dunt nibil dilaturi quin periculum smnmae rerum facercnt: 10 ita paudtati hostium nihil artes iipperatoris unici, quibus so- ils confiderent, profuturas esse.
non ita qaidem at 6, 16. (in- Tidiaeque) particulam que in comitiisque adyensatiyo sensu ,,aber als er'' cet. scriptain esse, cum apodosis a verbis sed vegetum ingenium inciperet; sed concensus populi resti- ierat brevias dictum videri, ^ cum loci ratio postularet „ni- hil aliud quam consensus po« puli prohibuerat ne sc excu- saret'': „Camillus war schon Ton hobem Alter und als er am Comitialtage sich vorge- nommen, ivenn man ihn wie^ der wShlen sollte, sich mit der SchwSche seiner Gesund- beit zu entscbuldigen, so hatte nur der allgemeine Wuusck des Volkes ihn von seinem Vorhaben abbringen k5nnen: aber es regte sich in der star- ken Brust noch ein frischer Geist beiuogeschwSchtenSin-
nen ".
2. uirebatque iniegris sensi^ bus: P. — M: uirehat quae- que integris sensibus: (Cf.
T. Livi L XXX. p. xLiii. in.). M m. 2.: uirehat quoque in- iegris cet. — In Leid i. scri- ptum est et „ in vido pectore^ et „magao opere": in eo- dem et in P „excitab0t''. — De soorus assimilatione quam in verbis „ vegetum, vivido, vigebat, virebat*' audimus, cf. T. Livi 1. XXX. p. lxv.
4. nil. legionibus quatemum milium scriptis: PM.
5. in poster am diem : PM relL] ^ in postetum diem. Cf. 6, 23. : ad esim diem. al. — Paulo post scriptum erat in P m. 1.: expugnaotores : et in PM Harl. I. al. perpulsi pro per- culsi: de quo mendo cf. 3,
' 30.: „is metus perrulit". 9. extempio in a^iem proce-
dunt: M. In P et in Leid. r.
excidit in, 11. quibus solis confiderent
(scii. Romani): M cod. Rhen.
— P Harl. I. Leid. i. : conji-
deret: sciL paucilas. — P m.
1.: 9,imperator^s'': el „pro-
74
LIB£R VI.
XXni. Idem ardor ct in Romano exercilu cral el in altero duce, nee praesentis dimicatlonis fortunam uUa res praeter quam uulus virl consilium atque imperium moraba- tur qui occabsionem iuvandarum ralione virium traliendo bello 5 quaerebat. eo magis hostis instare, nee iam pro caslris tan- tum suis cxplicarc aeicm sed procedere in medium canipi et vallo prope hostium sigiia inferendo superbam liduciam virium ostentare. id aegre patlebatur Konianus miles, multo acgrius alter ex tribunis militum L. Furius ferox cum ae-
10 tale et ingenio tiuu multitudinis ex incertlssimo sumentis animos spe inflatus. hie per se iam milites incitalos iiisu- per instigabat elevando — qua una poterat — aetate au- etoritatem collegae, iuvenibus bella data dietitans et eum corporibus vigere et defloreseere animos: eunetatorem ex
15 aeerrimo bellalore factum, et qui adveniens rastra urbesque primo impelu raperc sit solitiis, eum resident intra vallum tenipus terere — quid aeeessurum suis decessurumve ho- stium viribus speranlcm? quam occasioncm quod tempus
fularas esse/'': unde coniici posset, in antiquiore libro scriptuni fuisse ,, et idem pr- dor'", 4, gut oceasionem iuuanda- rum ratione uirium tra- hendo hello quaerebat: PM.
— Recc. codd.: iuuandaram ratione romauarum uirium. Voss. ir.; traliendo bell^///.
— Paolo post mulli recc. codd.: signa hostium infe- rendo.
8, id aegre patlebatur : PM. — Leid. I.: aut aegre. — PM: alter ex tr. mil. L farins.
9. eum aetate et ingenio tum : M m. 1. P cod. Rhcn. Harl. i. Leid. I. : — M m. 2. et recc.
codd.: tum aetate cet. — Leid. I.: ex incertissimo sum- tis animos. YosB. u. al.: sum- iio' animis, 15. et qui adueniens : cod. Rheu. — PM Harl. I. Leid. i.: „et, qui<7 adueniens ''. Sic erra- tum est 4, 37. in P „qiiia ad id missi erant'% cum in M esset „qui ad id missi erant". — PM cod. Rhen. Harl. I. Leid. i.: „ primo im- petu rapere sit solitus'^ Recc. codd.: „capere". Cf. 1, 9. al. — PM Leid. i.: „ tempus terrere " : eodem mendo quo 6, 8. ,,sese ter- rerenl" scriptum erat. — P m. 1.: quid acceTtsurum.
LIBER VI.
75
quern insidiis instruendis quaerenleiu locum? frigere ac tor- pere senis concilia: sed Camillo ciun vitae satis turn glo- riae esse: ecquid attinere cum mortal! corpora uno civila- lls, quam inmortalem esse deceat, pati consenescere vires?
1. guem insidiis mstruendis guaerentem locum: ex coni. m.] quern insidiis instruendis locum: ex coni. I. Fr. Grp- novii. — PM Harl. i. Leid. i. al.: „ quern insidiis instruen- tem locum '^ Cod. Sig. Ua- verc: „ingruentem'^ Simili mendo integra oratio per- saepe corrupta est, ut mediis quibusdam litteris omissisduo verba in nnum confunderen- tur. cf. T. Livi 1. xxx. p. xlvi. IV. Hoc vero loco eo facilias errari potuit, si quae vel que ut sexcenties alias neglegen- tia quadam praetermissum erat. tum demum, cum quae- rentem restitntum erit, intel- ligi etiam potest, qui instru- eniem vel ingruentem a li- brariis iingi potuerit. Quae- renieni respondet antecedent! sperantem^ et supra iam scri- ptum erat „ qui occasionem — quaerebat'^ — P: occa^^io- nem.
— frigere ac torpere senis con- silia: PM. Cf. 1, 41.: „situa re subita consilia torpent, at tu mea consilia sequere". — P cod. Rhen. Harl. i. Leid. i. al. : „ cum nitae satis tum glo- me esse''. M m. 1.: cum uite satis tum gloriae esscf . m. 2.: ^um uite cet.
3. ecquid attinere : ex coni. m.]
quid attinere (codd.). „Sei es wohl aber recht, dass man hinschvfrinden lasse''. Ecquid restituendum videbatnr, cum inlerrogatio negativa esset, et in M verae scriptorae vesti- gium in essetquid servatum esset. saepissime vero in an- tiquis libris etquid pro ec- quid scriptum legi, Larum rerum peritos non fugerit. cF. ex. gr. 4, 3. ubi in omnibus mscnptis illnd et quid rcpe- ritur. 42, 26. in Laurisb. co- dice. 27, 10, in Pat. pro ec- quid scriptum est equid, in Colb. m. 1. ecquid^ m. 2. numquidy in Bamberg, quid, al. lieperilur quidem baud raro etiam quid attinet, sed ibi locorum rationes diversae sunt, sic legimus 2, 41.: „quid ita enim adsumi socios et nomen Latinum? quid at- tinuisse Hernicis pauIo ante bo&tibus capti agri partem ter- tiam reddi, nisi ut" cet. „Wozu sei es nothig gewe- een". Plerumque vero quid attinet idem fere quod nihil atiinet signiiicat (cf. 10, 13. al.), quem ad modum saepe nee atiinet scriptum est (ex. gr. 3, 36.). — M: pati co/w- senescere uires. P m. 1.: pati cousenesceat niros. m. 2.: consenescere.
7^
LIBER VI.
His sermombus iota in s^ avertcrat castra, et cum omnibus locis posceretur pugna, ^sustinere^' inquit „M. Furi non possumus impetum militum, et hostis, cuius animos cun- ctando auximus, iam minime toleranda superbia insultat: 5 cede unus onmibus et patere te vinci consilio ut maturius bello vincas^^ ad ea Camillus, quae bella suo unius ausp^- cio gesta ad cam diem essent, liegare in eis neque se ne- que populum Romanum aut coiisilii sui aut fortunae paeni- tuisse: nunc scire se collegam habere iure imperioque pa- 10 rem^, vigore aetatis praestantem: itaque se quod ad exerci* turn attineat regere consuesse non regi, coUegae imperium se iion posse inpedire : diis bene iuvantibus ageret quod e re pu- blica duceret. aetati suae se veniam efiam petere ne in prima
1. auerterat (sell, a Camillo): PM. — Pleriqae recc: ad- uerterat. Cf. 1, 12. aL — Voss. 11. all „et cam omni- bqs locis peteretur pngna". — P m. 1. : ioqaitf. — Leid. i. : non poss/mus. — Recc. multi codd. : cuias animum cuu- ctando ausimas. — P: tol/e- randa. Harl. i. : iam miQime to- leranda in superbia //^sultat.
5. C€de' unus omnibus: P ni. 2. M. — P m. 1.: ced»^. — Paulo post P m. 1.: „ad esimdem diem": sed dem erasum est.
7. negare in eis neque se ne- que pr/ aut consilii sui aut fortunae paenituisse: PM, Cf. 1, 26.: ^,non tulit popu- las nee patris lacrimas nei> ipsius parem in omni peri- culo anlmum^'. 1, 36.: ^,ne- gare Attas Nayias neque mutari neque novum consti- toi, nisi aves addixissent, posse". 26, 13. al. 27, 21.:
„SeryiIium negabant iare aut iribanum plebis faisse aut aedilem esse". 27, 4.: „8ed littcrae — earam inie- cerant ne aut consnlem a bello avocarent aut in annum consules deessent". 5, 46. al. 6, 16.: ^^nullius nee ocull nee aures indignitatem fere- bant, sed iavicta sibi quae- dam — ci vitas fecerat, nee adversus dictatoriam vim aut tribuni plebis aut ipsa plebs attollcre ocuios otf/biscere aa-^ debant".
12. diis bene iuuantibus ageret quod erep, duceret: Pfll. — Leid. I. : quo de rep. Voss. ii.: quod de rep.
13. aetati suae se ueniam eiiam petere ne in prima acie es- set: PM. Etiam, quam par- tiqalam interpretes quidam ad aetati suae referendam esse' censnerunt, pertinetad ne es- set^ quod praeter alia el^m locus yocls postulai: „8e ye-
LIBER VL
77
ade esset: quae senis munia in bello sint, iis se non defu- tunim. id a diis inmortallbus precari ne qui casus suum coDSilium laudabile efficiaL nee ab hominibus salutaris sen* tenda nee ab diis tarn piae preces auditae sunt, primam aciem auctor pugnae instruit, subsidia Camillus firmat vali- 5 damque stationem pro castris opponit: ipse edito loco spe- ctator intentus in eventum alieni consUii constitit.
niam etiam hone petere ne in prima acie essef „{ur son Alter bitte er anch in- sofem nm fintocboldigiin^, dass er nlcht im Vordertref- fen am Elampfe Theil nShme". la Leid. i. moltisqae recc. scriptom est aetaiis suae^ qood non minus probandum videtar. Sic enim. 3, 12. non modo ,,veniam errori atqne adalescentiae petendo*' sed etiam 7, 20. „Iegatos mitti iabebat ad petendam erroris Teoiam^^ legimns. Cf. 3, 7.: „Teniaiu irarum caehstium finemqae pesti ezposcnnt '^ 8)35.: 9,orare dictatorem in- Nfitnnt ut veniam errori hu' mono, yeniam adolescentiae Q. Fabii daret**: panloqoe post „ea ira alienayit a di- ctatore militam animos, qnod inplaeabiiis Q. Fabio fiiisset et qnod snis precibus negas- set, eius popolo romaoo ye- niam dedisset'^ — P: „qnae senis jnmtia in bello aint^': sed I eadem m. 1. restitnit mwiia, 3. ne qui casus: PM. — Recc. codd.: ne qni« casus. Cfl 29, 13. : ne qni motns maior ore- r^tar. 3* 10.: ne qui in loca
samma nrbis impetas cet. 3, 17.: si qui inpediat. al.
4. nee ab diis: P] nee a diis (rell. codd.). In P etiam primo scriptum erat ^,nec ad diis''. eL 6, 11.: ab Vnlscis. — JH: prances.
— primam aciem auctor pu- gnae instruii: PM: nisi qnod in P primo erat intruit, -^ Leid. I. al.: actor pngnae. — PJU: subsidia Camillus fir- mat: b. e. in subsidiis locat yalidiores milites,
7. intentus in et^entum: cod. , Giirtnerianns] intentas in eyen- ta (rell. codd.). Drakenbor- cbio ablatiyns non improban- dus yidebatur, modo intentus ne. referretur«ad in etentu. sed eqnidem non yideo, qni baec yerba boo loco seinngi possint, ad boc enim ipsnm intentissimns esjse debebat Ca- millus, si yere reipublicae con- snltum yellet, quern eyentnm alienumasecollegae consilium baberet, ut, si id quod nefieret timebat, accidisset, paratus ad auxilinm ferendnm esset. ex magna similinm locorum
f copia cf. 4, 27.: „postqnam intentos bomines in eyentum pericuH alieni pro. se incan-
78
LIBER VI.
XXIV. Simul primo concursu concropnerc amia, lio- slis dolo non melu pcdem rettuUt. lenis ab tergo clivus erat inter aciein et castra: ct quod miiltiludo suppcditabat, aliquot validas cohortcs in castris armatas instructasque rc- 5 Mqiierant, quae Inter commissum iam eertamen, ubi vallo adpropinquasset hostis, erumperent. Bomanus cedentem ho- stem effuse sequendo in locum iniquum pertractus oppor- tunus huie eruptioni fuit: versus itaque in victorem terror et novo hoste et supina valle Romanam inclinavit acicm. 10 instant Vulsci recentes qui e castris impelum fecerant: in- tegrant et illi pugnam qui simulati cesserant fiiga. iam non
tos neglectis yigiliis stationi- basqae est adortus'* cet. Lit- teram m vero in fine verbo- rnm maxima incuria a llbra- riis non adiectam modo sed etiam omissam esse nolissi- mnm eSt. — M: cos tiiit,
2. lenis ab tergo cliuus erat: PM. — - Recc. mnlti codd.: leuis. Cf. 2, 50.; „daxityia in editum leniter collem". 29, 33.: „leni clivo ferente ad hoslem". al. — Harl. i. Leid. I.: aliqno^/ nalidas co-^ Iiortes. — P: relinquerant. Cf. 2, 10.
7. opportunus: M. — P: o^or- tunus. — „Die Romer den weichenden Feind mit sturmi- scher Gewalt verfolgend, als sie sich an jene gef^hrlichen Stellen batten yerlockeh las- sen, standen gegcn den nun beryorbrechenden Feind in grossem Nachlbeile. Sowand- te sicb denn der Scbrecken bei dem Anblicke des neucn Feindes nnd der abscbiissi- gen ]^bene, dnrch die man
zor&ckmusste, anf den Sieger, undbrachte die rom, Scblacht- reihe znm Weicben'^ 1 1 . qui simulata cesserani/uga : JH m. 2. — M m. 1.: faga//i. P m. 1.: qna sim/lata. m. 2.: simolata. — iam non recipiebai se ro- manus miles: PM. Viden- dum est ne quia cam Conr. Hensingero banc locam inter- pretetnr „8cbon wich der rO- inisebe Soldat nicht bios riick- wSrts'S sed „nicht yermocbte der R5mer sich yon dem pi5tzlicben Scbrecken yyieder zu erbolen und yon Neaem festen Fuss zu fassen*^ Par- ticnla iam^ qua Liyios ad id, quod turn, deinde sfgnificant, i maiore qua dam yi ezprimen- dam nti solet(cf. 6, 18.), in errorenpi induxerit Cf. 2, 50. : „mox ut respirandi superior locus spatium dedit recipien- diqoe a payore tanto animum, pepulere etiam subeuntes^^ (21, 5.j. 10, 28.: „et inse- cata — Gallic^ acies nallum
LIBER VI.
79
recipiebat se Romamis miles sed inmemor recentis ferociae veteriscpie decoris terga passim dabat atque cffuso cursu castra repetebat, cnm Camillus subiectus ab circumstantibus in equum et raptim subsidiis oppositis 5,haec est" inquit, „milites5 pugna quam poposcistis? quis homo qiiis deus est 5 quern accusare possitis? vestra ilia temerilas, vestra ignavia haec est. sec]^ti aliiim dueem sequimini nunc Camillum, et quod ductu meo soletis, vincitc. quid vallum et castra spc- ctatis?' neminem vestrum ilia* nisi victorem receptura sunt", pudor primo tenuit effiisos : inde ut circumagi signa obver- 10 tique aclem viderunt in hostem, et dux — praeterquam
spatium respirandi recipien- dique se dedit". Cic. de rep. 6, 18.: 5, quae cum intucrer stupens, ut me recepi, Quis hie inquam, quis est qui cou- plet aurcs meas, tantas et tarn dulcis sonas?" al. — 'Leid. i.: dabtiB^que eiTuso cursu.
3. subiectus ab circumstanti^ bus: M: „auf das Pferd ge- hoben". Cf. 31, 37.: „8aluti fuit eques, qui raptim ipse desiluit payidumque regem in equum subieeit". — M: cum camillus sublatus subiectus ab I circumstantibus in aequm. P: cnm camillus soblatus circumstantibus in equum. Cf. 2, 7. : fieri. — Subiectus etiam in Leid. i. et quibus- dam recc. codd. scriptnm est. in tribus Palalinis aliisque subuectus. Harl. i. : subuectus sub latus eorum. — P m. 1.: inquic?. — P: pugna quam ;90scitis. — P m. 1.: accu- sare pofitis.
7. secuti alium ducem sequi- mini nunc Camillum: PM.
— Recc. quid. codd. : seqn/i- mini. — PM : et quod ductu meo soleiis uinciie, Multi recc: et ut ductu cet. 9. neminem uestrum ilia nisi uictorem receptura sunt: PM. — Non peins Leid. i.: ne- minem ilia uestrum nisi cet.
10. pudor primo tenuit effusos : P. — M: eiTuso. — Plerique recc. codd. pessime: „obver- tique aciem uiderunt, ruunt in hostem" cet.
11. praeterquam quod tot in- signis iriumphis: PM rell. Dukerus aut quod delendum aut erat addendum censnit. vernm quamquam L. saepe ita scripsit, tamen quidquam mutari nolim, cum idem non minus saepe verbum esse praetermiserit. — M m. 1.: etiam acta nenerabilis. SI m. % P: aetate. Leid. i.: etiam acta uenerabilis. Harl. i. : acta. Recc. quid. codd. hine : etiam exacta aetate nenerabilis. — P m. 1.: inter prima prima nbi plnrim' | labor, m. 2. : in-
80
LIBER VI.
quod tot insiguis triumpbis, ctiam aetate venerabilis — in- ter prima signa ubi plurimus labor periculumque erat se offerebat, increpare singuH se quisque et alios, et adhorta- tio in vicem totam alacri clamore pervasit aciem. neque 6 alter tribunus rei defuit, sed missus a collega restituente pe- ditum aciem ad equites, non castigando — ad quam rem leviorem auctorem eum culpae societas fecerat — sed ab imperio totus ad preces versus orare singulos universosque, ut se reum fortunae eius diei crimine eximerent: ^abnuente
10 ac prohibente collega temeritatis me omnium potius socium quam unius prudentiae dedi: Camillus in utraque vestra for- tuna suam gloriam videt: ego, ni restituitur pugna, quod miserrimum est, fortunam cimi omnibus, infamiam solus sen- tiam. '^ optimum visum est in iluctuantem aciem tradi equos
15 et pedestri pugna invadere hostem. eunt insignes armis ani- misque qua premi parte maxime peditum copias vident. ni-
ter prima signa ubicet — Mm. 1.: lacri clamore. m.3.: alacri. 6. non castigando: PM relL £x seqaenti verbo orare sup- plendom est „impellere atqae iDcitare equitmn animos'^ Si- mili modo scriptnm est 3, 12. : „ pater inter bos L. Qninctlns non Uerando laudes ne ca- mularet inyidiam, sed veniam error! atque adolescentiae pe- iendo^ sibi qai non dicto non facto qnemquam o£Pendisset, ut condonarent filiam onz- bat''. — M m. 1.: focerat. m. 2.: ae, — M; praeces. — Yoss. II.: fortanae eius die, Cf. 9, 37. 1, 59. aL
10. temeritatis: PM. — Recc. codd.: temeritat/.
12, ni restituitur pugna: M. — P : pngnam. — P m. 1. : „ for- tanam suam cum omnibus*':
sed suam erasom est. t— P Harl. I.: infamiam solus sen- /^/itiam. 14. * optimum uisunp est in flu- ctuantem aciem: P. „Da8 Beste schien for die noch nicbt abznsebende, f^ die noch nicbt zn berechnende Entscbeidung derScbkcht die Pferde abzugeben uad zu Fuss auf den Feind einzudringen'^.
— M: omni \ um uisum est in fluctoantem aci^. m. 2.: acie: (non ut Drakenb. yo- luit „ omnium optimum vi- sum est"). InHari.i. ezcidit aciem, I. Fr. Gron. scriben- dum coniecit „ inter flnctuan- tem aciem".
16, qua premi parte majcime peditum copias uident: P.
— M: qua praemi partem maxime cef. — In P prime
V
LIBER VI.
81
hil neque apud duces neque apud milites remittitor a summo certamine animi. sensit ergo eventus virtutis enixae opem, et Vulsci qua modo simulato metu cesserant ea in veramx fugam effiisi magna pars et in ipso certamine et post in fuga caesi, c^teri in castris quae capta eodem impetu sunt: 5 plures tamen capti quam occisi.
XXV. Ubi in recensendis capiivls cum Tusculani ali- quot noscitarentur, secreti ab aliis ad tribunos adducuntur, percontantibusque fassi publico consilio se milltasse. cuius tarn vicini belli metu Gamillus motus extempio se Romam 10 captivos ducturum ait, ne patres ignari sint Tusculanos ab
scriptnm erat remUtuniur^ .sed eadem m. 1. restitutam est remittUur,
2. sensU ergo euentus uirtu* iis enixae opem: PM cod. Rhen.] sensit — enlsae opem. Cf. 6, 12.: ohnixos, al. Utrumque tamen ficriptum esse notam est: sic enim 30, 24. in Put. reperitnr enisus^ 29, 15. entsuros: al. — In P Bcriptum est enixe. — PM cod. Rhen.: et uolsci qua modo simnlato metu cesserant ea cet. Cf. 5, 43. 4, 39. aL — M m. 1.: magnam pars.
7. uhi in^ recensendis captiuis :
\ HI m. 4. P: h. e. in qnibas
captiyis recensendis. — Mm.
1.: recensendi. — M m. 1. P:
secreiu M m. 2.: secrete.
9. percontantibusque : PM] per- canctantibusque. — Qaam- quam percunctari in Li-* vianis annalibus ibi scribere iinsi non snmns, ubi melio* ram libromm consensus per* coniari postulabat, ne quod
T. Li?i pan II.
Liyio prabatum esse posset, neglegere yolulsse yideremur, tamen a Livio semper per^ cunctari scriptum esMt facile crediderim : non tarn quod id etiam in PM baud raro rece« ptum est (ex. gr. 2, 28. 5, 32. al.), quam quod ubi io Pa* teano antiquissimo pereun* ttari est, pleromque in Colb. aliisque librls percuniari re* peritur, unde percontari fa* cile nasci potuerit. cf. 22, 7. al. — PM: fassi publico consilio se militasse, Leid.i. : fas sit. Hayerc»: se publico consilio militasse. In aliis recc. Godd. excidit se* 11. ducturum ait ne patres ignari sint: P. — Harl. i. Leid. I. : ducturum ut ne pa- tres cet. Recc. quid, codd.: ducturum ait ut ne .patres ignari essent. «~ M: ductu- rum ne patres igna | risintu- sculanos cet. m. 2.: igna | ri intusculanos. — PM : ctb sO' eietate descisse.
82
UBERVL
sodetate descisse: castris exercituique interim si videatur
' praesit collega. documento unus dies fiierat ne sua consi-
lia melioribus praeferret: nee iamen aut ipsi aut in exercitu
caiquam satis placato animo Camillus latunis culpam eius
5videbatur, qua data in tarn praecipitem casum res publica
esset, et cum in exercitu tum Romae constans omnium
fama erat, cum varia fortuna in Vulscis gesta res esset, fid-
versae pugnae fiigaeque in L. Furio culpam, secundae de-
cus omne penes M. Furium esse, introductis in senatum
10 captivis cum bello persequendos Tusculanos patres censuis-
sent Camilloque id bellum mandassent, adiutorem sibi ad
eam rem unum petit, permissoque ut ex coUegis optaret
quem vellet, contra spem omnium L. Furium optavit: qua
moderatione animi cum collegae levavit infamiam, tum sibi
15gloriam ingentem peperit nee fuit cum Tusculanls bellum:
pace constanti vim Romanam arcuerunt quam Tirmis non
poterant: Intrantibus fines Romanis non demigratum ex pro-
1. castris exercituique : PM. — Haverc. al.: castris exercitu- qne. Cf« 4, 12.: usii Inen- stmo. al.
3. ne sua consilia melioribus praeferret: PM. — Harl. i.: ntc sua cet.
5. qua data in tarn -praecipi- tem casum resp. esset: P m. 2. M. — P m. 1.: perci- pitem. — PM cod. Rheo. Harl. I. Leid. i.: et cum in exercita tum romae cet. cf. 6, 23.
7. cum uaria fortuna in uul- scis gesta res esset: PM. In Harl, i. ezcidit res, Recc. quid, codd.: res gesta esset. — RecQ. codd. : adaersae pu- gnae fugaeque in L. Furio •ulpam sederCf decns omne penes M. Furium esse.
11. id bellum: P. — M: ad bel- lum. Leid. I. : id ad bellum.
14. cum collegae: P al. — Recc. codd.: tum. H m. 1.: cum college, m. 2.: tum.
15. nee fuit — bellum: ^thet^, Cf. 6, 4.: laborque.
16. pace constanti uim romo" nam arguerunt: M Harl. i. al. — P : arcueront. — Leid. i. : pacem constituit romanam ar- guerunt. Lot. 2.: pacem con- stitaant romanam habere quam armis non poterant.
17. ex propinquis itineris lo" cis: PM Harl. l Leid. i. al. — Recc. quid, codd.: itinS' ribus. Drakenb. malebat cum antiquis quibusdam editt Uh- nsri.
LIBER VL
83
pmquis itineris locis, non cultns agrorum mtermissus, pa-* tentibus portis urbis togati obviam frequentes imperatoribus processere, commeatus exercitui comiter in castra ex urbe et ex agris devehitur. Camillus castris ante portas positis eademne fonna pads, quae in agris ostentaretur, etiam In- 5 tra moenia essef scire cupiens, ingressus urbem ubi paten- tes ianuas et tabemis apertis pVoposita bmnia in medio vi« dit, intentosque opifices suo quemque open, et ludos litte- ranim strepere discentium Vocibus, ac repletas semitas in- ter vulgus aliud pueromm et mulierum hue atque illuc eun- 10 tium qua quemque suorum usuum causae ferr«nt, niliil lis- quam non pavidis modo sed ne mirantibus quidem simile, circumspiciebat omnia inquirens oculis ubinam bellum fuis- set: adeo nee amotae rei usquam nee oblatae ad tempus vestigium ullum erat, sed ita omnia constanti tranquilla pace 15 ut eo vix fama belli perlata videri posset.
4. deuehitur: P. — M: dene- hity. — Harl. r. Leid. i. paalo ante „ commeatus exercitui *V
7. proposita omnia in medio uidt: PM. — Recc. quid, codd.: in m«dio foro uidit. -— M m. 2. P : et ludos litte- rarum strepere discentium no- cibus. M m. 1.: di^rentium. Pall, duo Yoss. n. al.: et ui- cos litteras strepere discen- tium uocibus«
9. iM! repletas semitas inter uulgus aliut puerorum et mulierum: P. — M: afc re- pletas semitas inter uul^rus aliud I puerorum et mulierum. — Semitas repletas puero^ rum et mulierum non inele- ganter Liyins Graecorum ra- tione pro usitatiore ablatiyo latjno scripsit, quem ad mo-
dum plenus et referius modo cum genitiyo modo cum abla- tiyo coniungebantur. — Harl.i.: quaTTi quemque cet.
14. nee oblatae ad tempus: PM: h. e. quod praesens tem- pus postulare yideretur, ant quod praesenti rerum ration! accommodatum esset.
15, sed ita omnia constanti tranquilla pace: PM: b. e. sed ita omnia tranquilla erant constanti pace. ]Non Tan. Fa- brum modo, qui tranquilla non ad omnia sed ad pace referendum ratus constahant scribi yellet, sed etiam anti- quiores librarios yerns hnins loci sens us fngit in Harl. i. enim scriptum est ^^constar^ tia^^, et in Hayerc. aliisque recc. codd. „ omnja constanti tranquilla^^ pace*'.
6*
86
LIBER VJ;
beUum indixistis, etsi revicta rebus verbis coD&iUre iiibil al- iinet, tamen eiiam si vera siiit, vel fateri nobis ea, cum laiii
• evidenter paenituerit, tuluni censemus. pcccctur iu vos, duai digni siUs quibus ita salisfiat/^ tantum fere verboruin ab GTuscolanis factiun. pacem in pvaesentia nee itn mulio post civitatem etiam impetravenmL ab Tusculo kgiones reductae. XXVII. Gamillus cousilio ct virtute in Vulsco bello, feHeitale in ^Fusculana expeditibiie, utvobique singular! ad- versus eoUegam patientia et moderatione insigals^ magistratu
10 abut creatis tribunis militaribos in insequenlem annum L. et P. Valeriis — Lucio quintum Public terlium — et Gajo Sfergio tertium Lucio Menenio iterum Public Papirio Servio Cpi^^eliQ Maluginenise. censoribus quoque eguit oinnus ma- xijoie propter iucertam faniam ^eiis olieni^ adgravantibus
Ycliiitzen werde, da d^s \vas geschfiien ist nns so stchtbar Djit Reae erfiiHt. IBa^ man gegen eueh fehkn, weon \hv nitr stets einer soltlieit Gc- BngtliuEng TfUr<iKg serd^.
5. pacem hi prqesenlick nee ita multo post ciuUatem etiam impetrauerunt : PM. — Dao Pall. Voss. ii. al.: pace impetrata nee ita maito post cet.
6. €ib Tusculo legiones redu- ctae: PM. — Recc. muUi cadd,: ,,a Tasculo legiones 4/^ductae**: ttt 8. 2.
8, utrobique: M. Npn ipinns , recte P „ntri^biqqe'V — P m. 1.: felicitala^ — Recc. codd. : i/» sequentexo ajDoam.
10. L» et P^ P^aleriis Lucio ^uiBtum Pudiio Urtium: PM. — Harl. I.: L. et P. Va- lerifl. Cf. 6, 2i?. : Papirii.
11. €t GaU Sergio ilM: PM
Leid.i. Cf.6,11. — UsrI.i.: gandio Sergio. 12. Lucio Menenio iierum ].1j,
Menenio seoandom. Cf; 6, 18. : T. Qninctius Cincinoatas ite- ' ' rum, — PM reU.: „lfciuio menenio^ 11%*^ cA 6, 5. et Diod. 15, 50. — Puidie Papirio: PM rell.] Spurio Papirio (ex ooni. Pi- gbii, quod praeaomen Publii in gente Papiria raro- inyeni- TClur:), — Postremo in PM veli. non seruio sed sergio comelio maiugirt^nee aeqae ac 6, 18. scriptoni est, in vecc. qaibnsdam etiam malu- ginensi nt 6, 22. I>iod. 15, 50. lios octo tradit trib. ; Acu- v,tov O'daXe^uw otal llotO^LOV "A7XOV, Bftdh rdioi^Ttqkv ifLov oeal AeiJXiov Mev^vtov, — TaCiov 2avX^r%60v wal Tr- tO¥ JJoaciqixn^y Koi A»6ouov AipJXiOVocal ^<ifitovMd^>tov, 14. adgr0uanti6us summam
LIBER TL
87
sumiTiam etiam invidiae eius tribmds plebis, cum ab iis ele- varetuT quibus fide magis quam fortuna debentium laborare creditum videri expediebat. creati censores C. Sulpicius Ca- merinus Sp. Postumius Regillensis, coeptaque lam res morte Postumi, qui^ collegam suffici censorl religio erat, interpel-^
ethm inuidiae eius tribu^ nU plebis: PM. — Leid. i. Voss. II. al.: et grauantibus. — Mullnm haesenint inter- pretes in hoc loco explicando. Ant. Perizonios scribi volait „adgrayantlbas8ummam etiam invidiae caasa tribnnis pi/': Dukerus „adgraTantibussam- mam etiam invidiose tribnnis pi/': Klockins ab aliis scribi rettnlit ),adgrayantibu8 etiam sammae eias inyidiam ''. Ob- scnrus yidetor locns yerbis ^^summam invidiae eius^^ fa- ctns esse, qnamqnamnon diffi- cile erat intellectn, liaec verba nihil alind signifioare qnam. „sammam aeris alieni qao tanta invidia conflata essef. at Livios noii solum et alias similibns orationisfignris usns est, sed etiam hoc loco yix aliter scribere potuit, quod, si scripsisset summam aeris alieni adgravantibus tribu- nis, tribunos criminis insimu- lasset, cains insontes fnisse poterant. tribuni igitur ad- gravare (cf. 4, 12.) conati sunt famam aeris alieni, qaa studio necesse erat augeri etiam invidiam ex aere alieno factam, quae vel per se ma- xima videretur esse: fenera- tores incertam illam famam
eleyare stoduerant, cnm diet - rent peconiam creditam ab de- bitoribus non solvi, non quod fortuna sed quod fides et yo^ luntas solvendi deesset. „Aach trat in diesem Jahre das fie- diirfniss einCensoren zu v/ik- len, vorzugUch der unsiche- ren Angaben wegen, die iiber das VerhSltniss der Schulden zu dem VermQgenszustande im Umlauf waren, indem die Volkstribunen die Grdsse die- ses gehMssigen Gegenstandes geflissentlich noch furcbiba- ]:er erscheinen zu lass^A such- ten, wfihrend dieselbe yon denen geringer als sie es war angeschlagen ward, welchen es zu Gute l^am, dass die Yerzogerung der Zunickzah- lung nicht durch demlllangel an Geld sondern durch den Mangel an GewissenKafligkcit der Schuldner herbeigefiihrt scheine''. — In P scriptum est „cnm ab //iis", et „cre- dentium" pro creditum,
3. erea$i censores C, Sulpi" eius Camerinus Sp. PostU' mius Regillensis: PM: nisi quod P „i:egi/ensis'^.
5. Postumi: M} Postumii (P). — Bl m. 3. P: quia eollegam suffici censor! religio erat. 91 m. 1.: quia collegam sof-
88
LIBER yi.
lata est. igilur cum Sulplcius abdicasset se magistratu, cen- sores alii vitio creati non gessenmt magistratum. tertlos creari velut diis non acdpientibus in eum annum censiuram religiosum fuit. eam vero ludificationem plebis tribuni fe-
Sr^ndam negabant: fiigcre senatum testes tabulas publicas census cuiusque quia nolint conspici summam aeris alieni, quae indicatura sit demersam partem a parte civitatis, cum interim obaeratam plebem obiectari aliis atque aliis hosti- bus, passim iam sine ullo discrimine bclla quaeri: ab' An-
lOtio Satricum, ab Satrico Velitras, inde Tusculum legiones ductas! Latinis Hemicis Praenestinis iam intentari arma ci- yium magis quam bostium odio, ut in armis terant plebem nee respirare in urbe aut per otium libertatis meminisse si-
. .".•■■.'■
ficieDs orireligio erat. Harl. i. : qua coUegam cet. la Leid. u Harl. I. a1. excidit erat. — -> Cf, 5, 31.: „C. lulios censor decesslt: in eias locum M. Cornelius suffecius, quae res postea rcligioni fuit quia eo lustro Roma est capta: nee ; deinde umqnam in demortui locnqi censor sufficitur''.
S. non gesserunt magistral turn 9 P« -^ Jil; non ^resse* runt cet,
mmJtertios ereari: P. -* In 111 ecriptnm est baud scio an < non minus recte ierlio,
4. eam uero litdlficationeifi plehU tribuni ferendam ne* gahani: PM. In recc, qui- bu^dam codd* soriptum est „ earn fievo ludificatigpem tri- buni plebis ^^ cet., quiftsi ple- bis non ad lud{ficationem sed ad tribuni pertineret,
5, fugere senatum testes ta* bulas publicas census euius- que quia nolint conspici:
PM: nisi quod in 91 littera t omissa estes, yyDer Senat fiuche eine Ton Magistratsper- sonen aufgenommene Angabe der VermogensnmstSnde eines Jeden, die Zeugniss yon der Sacblage abgeben wiirde, zu amgeben, well man dieGr5sse
' der Scbuldenlast nicbt ror Augen baben wolle", — M: conspici snmmaeriB \ alieni. -<- Cum interim: cf. 6, 11. •r- M m. 9. P: aliis atque aliis bostibus. H m. 1.: aliis at^u^ que aliis bostibus, Harl. I.: aliis atque quae aliis cet, 9f etb Antio Satricum: P m. 3. OL — P m. 1. : ab anti^uo. — P m. 1.: uelitra/is, — M: quam. bostium ^odio« — P: nta in ormis,
13. 0ut per otium libertatis mC" minisse sinant aut consi" stere in contione: PM. — PM: uocem tribuniciam de leimndo foenore et finem alia-
LIBER VI.
89
nant aut consistere in contione, ubi aliquando audiant vo- cem tribuniciam de levando fenore et fine aliarum iniuria- nun agentem. quod si sit animus plebi memor patrum li- bertatis, se nee addid quemquam civem Romanum ob cre- ditam pecuniam passuros neqiie dilectum haberi, donee in- 6 specto aere alieno initaque ratione minuendi eius seiat unus- quisque, quid sui quid alieni sit, supersit sibi liberum cor- pus an id quoque nervo debeatur. merces seditionis pro- posita eonfestun seditionem excitavit. nam et addicebantur multi et ad Praenestini famam belli novas legiones scriben- 10 das patres censuerant: quae utraque simul auxilio tribuni- cio et consensu plebis inpediri coepta, nam neque duci ad- dictos tribuni sinebant neque iuniores nomina dabant. cum patribus minor praesens cura creditae pecuniae iuris exse- quendi quam dilcctus esset — quippe iam a Praeneste pro- 15
ram iniarianim agentem. Leid. I. Harl. I.: nooem tribanici <idleaando focnore cet. •^ Fi" Aem videtur in omnibus codd, ficriptam esse. Eodem mendo paulo post in M j^proposi* tarn".
5. neque dilectum haberi: PM Hart, I. Leid. i.] neqae dele- ctum cet.
7. supersit sibi liberum cor- •pus: PM. la Harl, i. aliisque cxcidit sibi,
91 nam et addicebantur multi et: PM, In Leid. i. Voss. u. moltisque aliis codd. excidit prias ety paaloque post no- uas.
12. nam neque: P m. 3. M. — P m. 1.; namque. Cf. 6, 26.: habitus ixiit eritque.
13. cum patribus minor prac' sens cura creditae pecuniae iuris eaisequendi quatn di*
Jectus esset: PM relL Prae- sens erat cara iuris oreditae pecuniae exsequendi, praesens cura dilectus, utraque enim re eodem illo tempore sena- tus premebatur : sed cum ho- stes iamiam adessc diceren- tur, maior et gravior videri debebat cara dilectus. hoc videtur Livias dicere voluisse, cum minQrem patribus cu- ram oreditae pecuniae fuisse scriberet, et praesens ad utramque periculum refer ri vellel. I, Fr. Gron. et Frid, Strothius, minor praesens artissime cohaerererati, scribi Toluerunt ille minus prae^ sens cura, hie minor in praesens cura, quarumemen- diitionum neulra ration i loci adversatur nee tamen Livio obversata videtur. 15. pra/esias kostis: Harl. i.
90
LIBER VL
fectos hostis in agro Gabino consedi$8e nuntiabatur — , in- teiim tribunos plebis fama ea ipsa inritaverat magis ad su- sceptum certamen quaih detemierat, neque aliud ad sedi- 4ionem extliiguendam in urbe quam prope iiilatum . moeni- ^ bus ipsis bellum valuit
XXVin. Nam cum elsset Praenestinis nuntiatum nul- lum exercitum conscriptum Romae, nullum ducem certum esse, patres ac plebem in semet ipsos versos, occasionem rati duces eorum raptim agmine acto pervastatis protinus
Leid. I.] profectos hostes (PM)* ^^Profectoa hostis ^^et accu- satiyus et nomioatiTUS esse potest: notam enixn est inter- dom et Livium hoc accasa- tivo cum inf. uti, qaamquam nominativus cum iof. latinae linguae ration! magis respon- debat. sic 3, 10.: „boTem lo- cutam creditum'^ aliaque si- milia scripta sunt. Pro no- luinativo yero habuerunt Pal. 1. 3. Yoss. II. aliorum codi- cum librarii, qui „profectu8. hostis — nuntiabatur^^ scribi volaennt. sic 3, 7. in anti- quioribus codd. scriptum erat „nullam spem aDimos eorum cepit^', in recentioribus „ani- mus'\ 2, 45. in aliis libris „non ultra contumeliam pati Romanes poaee^' in aliis „Ro- manus" : multaque alia eiusdem generis. — To Harl, i. est nun-* tiabontur, Num nuntiabant? 1. in agro Gabino : lac. Gron. — In PM et in rell. codd. scriptum est in agro sabino, cui scriptnrae locorum ratio adyersari yidetar. per Gabi- noram vero agrds F^eaestini
recto itinere Romam profici- sci polerant, quare et ipsi lac. Grouoyium secuti sumus> Cf. 6, 21.
1. interim ir, pi, fama ea ipsa inritauerat: PM cod. Rben. Uarl. I. — Leid. i. Voss. n. al.: fama ipsa cet. Hayerc. al.; fama ea inrit. cet. — P: ne- que aliu^. M Leid. i. : in m> hem, — In Leid. i. ezcidit prope,
6. nam cum isset Praenesti- nis nuntiatum: P. — M: praenest^^^ inhis nuntiatum.
9. raptim agmine acta: codd. Pall. — In PM Drakenbor- chianisque libris scriptum est raptim agmine facto ^, nee hoc uno loco sed etiam 25, 9. in Put. Colb. Bamb, reppe- rimus raptim agmine facto^ 27, 16. in eisdem et in Me- dic, cursim agmine facto, dubium igitur yideri potest, num editores consulto ege- rint, qui his locis acto pro facto scribi iusserrant. et dif- ficilius etiam huius rei iudi- cinm fit 9 quod yerba agere tifaeere interdom idem prope
JUBERVL
91
agris ad portam CoUinam signa intulere. ingens in urbe trepidatio fult. conclamatum ad anna concursumque in mu- ros atque portas est, tandemqne ab seditione ad bcUum versi dictatorem T, Quinctium Cindnnatum creavere. is magistrum equitum Aulum Sempronium Atratinum dixit. 5 quod ubi auditum est, — tantus eius magistratus terror erat — simul hostes a moenibus recessere et iuniores Ro-
significasse yidentur, et quod Her^ viam, fugam facer e dici solebat, nt etiam iUis locis rapUm agmine facto idem esse posset quod facto ut agmen raptim^ cursim procederet, nihilo miuus ta* men facere non possum quia facto non integrum habeam. ista eniin ratio ne scriptum non repperi nisi cum facto post yocem agmine ponere* tur, ut ibi etiam, quem ad modum litteram m simiiibus Tocibus persaepe interpositam videmus, aliquid fidscriptum esse videri possit, ne litterae vocales se exciperent. 7, 37, enim in PM legimus raptim agitur agn^en^ nee secius in Put. Colb. 23, 36. raptim acto agmine, verum agmen facere longe alia significatione scriptum esse apud Yirg. Aen, 1, 82, videre licet, ubi ita: „ac venti velut agmine facto Qua data porta ruunt et terras turbine perflanf : h. e. venti conglobati ruunt. 3. concursumque in muros at" que portas est: PM rell. — I. Fr. Gron. adque portas est scribi voluit ut 6, 8.: ,,terrQremque non in primam
tantum aciem sed etiam ad subsidiarios perlatum'S nee tamen Ilia emendatione opus videtur cum permnlti loci do- ceant Livium altero loco prae- positionem suppleri voluisse. Cf. paulo post „in ocuiis at- que auribus". — M m. 2.: ab seditione. m. 1.: ab sedi* tionem. P : ob seditionem. — M: T. Quintium.
4. is magistrum equitum: M m. 2. P. — M m. 1. : is ma- gis/r<ztum equitum. — Leid. i. : Attratinum.
7. simul host^ a moenibus recessere: PMrell. Cf. 3, 50. : simul bis quae yidebant iis- que cet. — flaverc. : simul et liostes cet. — In P scriptum ^ erat m. 1.: et iuniores ad edictum sine retractatione conuenere: quod mibi qnam maxime placet, quis eiM|| du- bitaret quin de Romanis iu« yenibus referretur? sed, cum altera manu etiam in P ro« jnani additum esset nee in ceteris codd. nomen deesse yideretur, et ipse iuniores romani scrips!. — M: sine re I tractione. Harl, i : sine retractatione. Cf. 3, 69.
93
LIB£a VL
mani ad edictum tine retracUtione Gonvenere. dtun con- scribitur Romae exercitus, castra interim hostium baud pro- cul Alia flumlne posita, inde agrum late populantes fatalem ae tirbi Romanae locum cepisse inter se iactabant, similem 6 pavorem inde ac fiigam fore ac bello Gallico fuerit: et enim si diem contactum religione insignemque nomine eius loci timeant Romani, quanto magis Aliensi die Aliam ipsam mo- numentuoi tantae dadis reformidaturos? species profecto his ibi truces Gallorum sonumque vocis in oculb atque au- 10 ribus fore, has inanium rerum inanes ipsas volventes cogi- iationes fortunae loci delegaverant spes suas. Romani con-
1. conscribUur : PM. — LeidL L : scribitur. — PM: interim, Recc. qaid. codd.: itxitvea, — P: haud procal a/ia. P m. 2. M: baud procal a//ia.
6. 91 diem contctctum religione : PM: nisi qaod la P primo relegUme videtur fuiase. — Barl. I. Leid, i. aL: diem con- tractual. — In Leid. i. al. ecriptum est teneant pro „ ti- meant'^ — P: aliensi die aliam ipsam. m. %: alliam. M: alliens! die alliam ipsa monamentum cet. — Incon- sulte Tan. Faber suasit at ,) Aliensi die" expangeretor: „Denn wenn die Rdmer den Tag scbon, an den sicb die traurigeBegebeubeit geknQpfty als einen yerbSngnissyollen {orcbteten and ibn desbalb durcb den Namen des Ortes bemerkbar gemacbt bStten, urn lyie viel mebr yfr&rdea rie dann yor der Alia selbst, die ibre grosse r^iederlage Terewige, aU yor dem Tage
an dem die Scblacbt geliefert worden zarQckscbaadern".
9. hU ibi. — PM Leid. i. Harli.: bi* *ibi. Cf. T. LiyiUxtt p. XLuu in. — Pall. Voas. ii, aL: bic sibi.
— in oculis oique aurUfus fore: PM Leid. i. alj iu ocu- lis atque in auribas fore (Aid.). Cf. paalo ante „concar6um- qne in muros atque portaa est". — ffl: ,»ao7^0tes cogi- tationes 'S P : „ uoluentea **. aunmiam igituryictoriaespemy quam in se ac yirtate soa po- Bere debebant, Praenestini in loci opportunitate posuerant, 11« Romani contra ubieumque esset Latinus hostis satis scire: PM. Scire infinitiyoa bistor. boc loco yidetur eas^ nee supplendum se^ quam- quam ita saepe a Livio scri- ptum est. ex. gr. 1, 9.: „ sa- tis scire, origini Romanae et deos adfoisse et non defnta- ram yictoriam**. 30, 7. : „scir6y incendio non proetio cladem
LIBER TL
93
tra, ubiciunque esset Latinus hosfis, satis scire etim esse quern ad Regillum lacum devictum centum annorum^pace obnoxia tenuerint. locum inslgnem memoria dadls inritatu- rum se potius ad delendam memoriam dedecoris, cpiam ut timorem faciat tie qua terra sit nefasta victoriae suae, quin 5 ipsi sibi Galli si offerantur illo loco, se ita pugnaturos ut Romae pugnaverint in repetenda patria, ut postero die ad Gabios, tunc cum effecerint ne quis hostis, qui moenia Ro« mana intrasset, nuntium secundae adversaeque fortimae do- mum perferret. 10
XXIX. His utrimque animis ad Aliam ventum est. dictator Romanus, postquam in conspectu hostes erant in- structi intentique, ,,Yidesne tu" inquit „A. Semproni, lod
acceptam". — Pace obnoxia (PM) fortias dictam est qaam - pace obnoxios tenuerint^ cum ea ex hoc pax inita vi- deatur, qua se Latini subie- ctos atque obnoxios imperio Romanorum habere debnerint. Cf. 6, 2.
4. ad delendam memoriant dedecoris: M. — P: ad de- lendam memoriam cladis de- decoris.
5* ne qua terra sU nefasta uU ctoriae suae: PM: „das8 es irgend ein Land gfibe, wo ihrer Tapferkeit derSieg nicht bescbieden sein soUe^'. Quern ad modum dies nelastus is erat, quo nihil agi utile vi- debatur (1, 19.), sic terra etiam nefasta dici poterat, si ea grayibns quibusdam diffi- cultatibus obiectis victoriae adyersa fore videbatur. — In Hari. I. excidit suae. Leid. i. al.: nictoria nua.
5. quin ipsi sibi Galli si offe- rantur illo loco, se iiapu" gnaturos: M Leid. i. al. — P: quin ipsi galli si offeran- tur illo loco, ita pugnaturos. m. 2.: se ita, Harl. i.: quin ipsi sibi galli si offerant illo loco se cet. C, Sigonius scribi ▼olait: „quin ipsi si ibi Galli se offerant, se ita pngnatu- ros". — M m. 1.: in pere- tenda patria. Bl m. 2. P: in repetenda. — M: aduersequae fortunae. — Had. i.: perfe- ret. 11. his utrimque animis ad Aliam uentum est: PM al. — Recc. codd.: postquam ho- . stes in conspectu erant. -* P m. 1.: inquic?. a. sempro- nio. m. 2.: „ inquit a. sem- proni^'. hinc factum videtur ut in Harl. i. scriberetur „in- quit, d, a, semproni''. — PM: ad aliam constitisse. HarLi.:
I
cons/iMa.
94
UBER Vl
fortnna illos fretos ad Aliam constitisse? ncc illis dl inmor- tales certioris quidquam fidnciae maiorisve qnod sit auxilii dederint. at tu fretus armls animisqne concitatis equis in* vade mediam aciem: ego cum legionibus in turbatos trepi-
5 dahtcsque inferam signa. adeste dii testes foederis, et ex- petite poenas debitas simul vobis violatis nobisque per ve- strum numen deccptis". non equitem non peditem snsti- nuere Praenestini: primo impetu ac clamore dissipad ordi- nes sunt: dcin postquam nullo loco constabat acies, terga
lOvertunt consternatique et praeter castra ciiam sua pavore praelati non prius se ab efiiiso cursu sistunt quam in con- spectu Praeneste fuit. ibi ex fiiga dissipati locum quern tu- multuario opere communircnt capiunt, ne si intra nioenia se recepissent, extemplo ureretur ager depopulatisque omni-
15 bus obsidio urbi inferrelur. sed postquam direptis ad Aliam castris victor Romanus aderat, id quoque mimimentum re-
1. nee illis: PM : h. c. „non enim^. ndm etiam caasalium conianctiomiin sensus inter- dnm exprimebatnr particulis copulativis: nisi forte aLivio Loc loco nee enim illis scri- ptum est, quo id quod in Leid. I.. Voss. ii. al. est „iiec in illis" dacere yideatur. — M: di,
3. at tu fretus armis animis' que: P. — M: „at tu fretus armisg, animis concitatis equis" cet. Dubium igitur videatur an L. armisgue et animis scripserit: ut 2, 57.: tribunique et consules. Sed cf. 6, 24.
5. et expetite: PM. — Harl. i.: et expedite. — M: penas de- bitas. P m. 1. : p/enas. m. 2. : poenas.
7. non equitem non pedUem
sustinuere Praenestini: PM. — Recc. quid, codd.: susti- DCTe. 9. dein postquam : PM Leid. i.] delude postquam (recc. codd.). Cf. 6, 13.
10. et praeter castra etiam sua pauore praelati: PM, Sigo- nius perlati scribi rolnit. Cf. 7, 24.: et praeter castra etiam Bua fuga praelati. al. 5, 26.: nt effusa fuga castra sua — praelati urbem peterent
13. eommunirent: P. -^ M m. 1.: communi z^^rent. m. 3.: ne- ront — Leid. i. multiqae recc. codd.: ureretur extem- plo ager.
15. ad Aliam: PM Leid. i. Voss. ir. al. — P m. 1.: ui- ctor roman/s. — Uayerc: munimen. Leid. i.: monimen- tum.
LIBER TL
95
lictum, et vix moenia tata rati oppido se Praeneste inclu- dunt, octo praeterea oppida erant stib diclone Praenestino- rum. ad ea circumlatum bellum deinccpsque baud magno certamine captis Velltras >exercitu5 ductus, eae quoque ex- pugnafee. turn ad caput belli Praeneste ventum. id non 5 vi sed per deditibnem receptum est. T. Quinctius • semel acie victor, binis castris bostium novem oppidis yi captis, Praeneste in deditionem accepto Romam revertit, trium- phansque signum Praeneste devectum lovis imperatoris in Capitolium tulit. dedicatum est inter cellam lovis ac Mi- 10 nervae, tabulaque sub eo fixa monumentum rerum gesta- rum his ferme incisa litteris fuit „Iuppiter atque divi omnes hoc dederunt ut T. Quinctius dictator oppida novem cape- ret", die vicesimo quam creatus erat dicta tura sc abdicavit.
XXX. Comitia inde hs^bita tribunorum militum consu- 15 lari potestate, quibus aequatus patriciorum plebeiorumque numerus. ex patribus creati P. et C. Manli cum L. lulio,
4.
2, octo praeterea oppida erant sub dicione cet,: PJM. — Leid. I.: octo propterea op- pida. Tan. Faber maiebat 5, per ea tempora". eae quoque expugnaiae: M m. 2. p. — M m. 1.: a» quoque cet. — P m. 1.: ad capuJ. — P m. 3.: per de- ditione. m. 1.: per ditione. M: ^dUionein.
6. T. Quinctius semel acie ui^ dor: P. — M; t. qulntiuf semel acicTTi uictor. — P m. 1.: praeneste in dediratione accepto. Mm. 1.: praeneste in deditionem accepto r roma. m. 2, : accepta roma. — PJtt: reuertit. Recc. codd.: reuer- titiir.
9. louis imperatoris: HI, ^ — P: iouia impci^rat^ris. —
De tribus signis loyis impe- ratoris, quorum unum ex Ma- cedonia captum in Capitolio posuerat Flamininus, cf. Cic Verr. iv. 58. 129.
12. luppiter atque diui omnes hop dederunt ut T* Quin^ tius dictator oppida nouem caper et: PM. — Mnlli recc. codd.: atque dii omnes. Cf. 7, 26. In Leid. i. Yoss. n. al. excidit 71
14. die uicesimo: P. — 91 : die vlcen I simo. Harl. i.: deum- cesimo. Leid.i. : duouicesimo. Haverc: duo de uicesimo.
17. P. et C. Manli: P m. 2. ffl] P. et C. Manlii. — P m. 1.: manli<?. HarL i.: P. et C. Manlio ius. Cf. 6, 22.: Pa- pirii. — DeiQ P: cam m, ialio.
96
LIB£R VL
plebes C. Sextilium M. Albinium L. Antlstium dedit Man- liis, quod genere plebeios gratia lulium anteibant, Vulsci provincia sine sorte sine conparatiohe extra ordinem data, cuius et ipsos postmodo et patres qui dederant paenituit.
5 inexplorato pabulatum cohortes misere: quibus velut cir- cumventis — cum id falso nnntiatum esset — dum prae- sidio ut essent citati feruntur, ne auctore quidem adservafo qui eos hostis Latinus pro milite Romano frustratus eraf, ipsi in insidias praecipitavere. ibi dum iniquo loco sola vir-
lOtute miUtum restantes ca^dunt caedunturque, castra interim Romana iacentia in campo ab altera parte hostes invasere. ab duclbus utrobique proditae temeiitate atque inscitiares:
1. M, Mhinium : P. — M Harl. i. : malbinium. — In Cap. tab. et apod Diod. 15, 51. inter octo tribnnos etiam C. Ere- nucius P» Trebonius nomi- nantar.
— Manliis: P. — M: manlii/s. — M m, 1. P : quod genere plebeios gratia inliam antei- bant. M m. 2.: gratia, — - Leid. I. Harl. i.: plebeio, — * Harl. I. : anteibat et uolsci. — Recc.quid. codd.: Volscorum prouincia. Cf. 5, 12. — Paulo post M: cuius et ipso. — P m. 1.: qui c/^rant.
9. iniquo loco sola uirtute mi^ litum restantes : PM Uar]. i. Leid. I. •— > Recc. codd. : loco iniquo. — Lovel. 4. et antiq. edd. usque ad Frob.: resi- stentes, Cf. 4, 58.: summa ▼i restare nuntiabantur. 8,39.: ' restantest ac circumyentos oc- cidit. al.
10. caedunt eaedunturque : M] caedantur caedantque.*— Haec
nnice vera hnius loci scri^ ptura est. qui enim poterant caesi caedere! In P priore yerbo caedunt omisso scri- ptum est „ restantes paedun-, turq. castra interim'^: quod cum ferendnm non yideretur, m. 2. scripsit „ restantes cae-* duntnr castraq. interim 'S In Leid. I. praetermissum est caeduntury similique crrore in reliquis codd. Cf. T* Liyi 1. xxz. p. xxziii. 5. 12. ab ducibus utrubique (cfl 6, 27.) proditae temeritate atque inscitia res: P. In eo libro, ex quo cod. Med. de- ^ scrip tns est, yidetur fuisse utrubique: bine factum est nt in M scriberetur „ab du- cibus utrnm «ibique prodita | etemeritate atque inscitia res'*.
— Recc. multi codd.: pro- dit<7. Voss. I. al. : prodita est,
— Utrobique et ad locum, quo Romani in insidias prae- cipitayerint, ct ad castra spe- ctare nemo non yidet
LIBER VI.
97
quidquid snperfiiit fortunae populi Roman!, id militum ctiam sine rectore stabilis virtus tutata est, quae ubi Romam sunt relata, primum dictatorem dici placebat: deinde postquam quietae res ex Vulscis adferebantur et apparult nescire eos victoria et tempore uti, revocati etiam inde exercitus ac 5 duces: otiumque inde' — quantum a Vulscis — fuisset:
1. quidquid superfuit fortU" nae» pir, id militum etiam sine rectore stabilis uirtus tutata est: PM relL (nisi qnod in P Bcrlptum est pr et tuta est) ] quicquid saperfuit, for* tnna populi Romani ac mili- tum etiam >cet. [ac Bekk. ex duobus recentissimis Lovell. scripsit pto Gronoyiano et:]', ex coni. I. Fr. Gronoyii. Sic
' yiro ingeniosissimo scrlben- dum yidebatur, quod saepe ita res perditae fortuna po- puli R. restitntae a Livio di- cerentur. atque ita legimns cum aliis locis tum 3, 7. 35, 6. relatum. semper yero hac una ratione similes res a Liyio conceptas esse yiz contend! poterit. nee sine causa hoc loco scriptum yidetur, quid- quid fortunae populi R. illo loco superfuerit, id una mi- litum fortissimocum yirtute sustentatum esse, quo maior militum gloria fieri yideretur, 81 nulla ducum prudentia ad- iuti iniqnoque loco non for- tuna qaadam divina ex insi- diis eyasisse sed suamet ipsl yirtute etiam fortunam quo- dam modo populi Romani tu- tati esse dicerentur. Cf. 5, 40. : „commendantes virtuti eo-
T. Livi pars II.
mm — qoaecnmqae reliqaa esset fortuna^'.
3. deinde postquam quietae res ex uolscis adferehan-- iur et apparuit cet. : PM. — In Harl. i, quae inter adfe- rehantur et quantum a VoU scis snnt, incuria librarii omnia praetermissa sont.
6. otiumque inde quantum a uolscis fuisset: PM rell. (niisi qnod in M „onnmq.'* est)] otiumque inde quantum a Volscis fuit: ed. Frob. 1535. — Simili modo interdum a Livio scriptum yidemns nt oratio hypothetica, qua uti primo instituerat, ad finem perducta non sit. nam etiam hoc loco nihil desideraretur, si perrectum esset „nisi a Praenestinis rebeljatnm es- sef • yerum hi loci semper fere ab librariis aliis aliter permutati sunt, sic 30, 25. ex optt, codd. scribendum erat „iam nulla alia res cam (scil. nayem) quam propin- quitas terra e — tneri potuis- set": sed librariis recentlori- bus cum addendum yideba- tur. sic 3, 45. ad aecendis* set yel in Harl. i, cum adie- ctum videmuS) quae coninn- ctio nee opus est nee com-
7
98
LIBER ¥1.
idmodo extremo anno tumulinaium quod Praenestinrconrita- tis Latinomm popuKs rebellamnt. eodem anno Seliam ipsis querentibus penuriam honninum novi coloni adscript!: re- busque hand prosperis bello domestica quies, quam tribu- 5 nonim militum ex plebe gratia maiestasque inter suos ob- tinuit, solatium fuit.
XXXI. Insequcntis anni principia statim seditione in- genti arserc tribunis militum consulari potesiate Sp. Furio Q. Ser\ilio iterum L. Menenio tertium P. Cloelio M- Ho-
paret in integrioribns libris. Eodem emendandi 8tad!o fa- dam est nt in eo libro ex qno 'Harl. I. haustus est — nam ab Harleianl i. scriba haec emendatio propter ea qaae b. 1. neglegenter ab eo praetermissa erant, profecta esse non potest — ut in eo pro fuisset scriberetnr fuit sefi id modo, ipiamquam sed ration! loci adversatnr. Cf. 2 J 39.: „qnae (scil. discor- dia ) profecto orta esset^ adeo tribniii lam ferocem per se plebem instigabant: sed ex- ternUs timor snspectos infen- sosqne inter se inngebat ani- mos": h. e. „ni8i innxisset'S 1, id mo do extremo imno iu- multvatum: PM:„Nat das yeranlasste gegen das Ende des Jabres ^u Gegenyorkeb- rnngen, dass die PrSn. von Neuem die Waffen ergriffen". Cf. 21, 16. : Illyrios lacessisse magis qnam exercuisse Ro- mana arma, et cum Gallis tu- multnatam rerins qnam belli- geratam. 2, 26.: „confestim et Sabini Romanos territa-
vcre, tnmultns enim foit ye- rins quam bellum.
2. eodem anno Setiam: ex coni. Sigoni. Idem in PM repperimns , quamquam ^ ibi scriptum est eodem atinos etiam, in P dein s deletam est, atqae illud eodem anno etiam in Uarl. i Leid. i. in- est. in plerisqne yero recc. codd. scriptum est eodem anno ipsis etiam querenti- bus cet. — ' M : noni cqlonia adscripti rebusque band pro- peris. P: rebusque aut pro- speris. — M: solatium fuit.
9. Q, SeruUio iterum Z. 3Ie' nenio tertium] Q. • Servilio secundum C. Licinio (ex coni. Sigoni secundum Diod. 15, 57.). De yoce iterum cf. 6, 18. : „Cincinnatns iterum", PM: q. sertiilio ri. Tertii tribuni nomen ex opt libris Lirianis et Capit. tab, resti- tnimus. in P scriptum - est: licinio moenenio. III, m W : lucinio menenio. III, Cf. 6, 27. ubi de eodem mendo li- braricrrnm dfctum est. •
LIBER VI.
99
ratio L. Geganio. erat autem et materia ct causa seditto- nis aes alienum, cuius noscendi gratia Sp. ScrviUus Priscus Q, Cloclius Siculus censores fact! ne rem agerent, bello in- pediti sunt, namque trepidi nuntii primo fuga deindc ex agris legiones Vulscorum iiigressas fines popularique passim 5 Romanum agrum attuiere, in qua trepidatione tantum afuit lit civilia certamina terror extemus cohiberet, ut contra eo violentior pbtcstas tribunicia inpediendo dilectu csset, donee condiciones inpositae patribus ne quis, qyoad bellatum as- set, tributum daret aut ius de pecunia crcdita diceret eo 10 laxamento plebi sumpto mora dilectui non est facta. ^ legio- nibns novis scriptis placuit duos exercitus in agrum Vul- scom legionibus divisis duci: Sp. Furius M. Horatius dex- trersus maritumam oram atque Aniium, Q. Senilius et L. Gegamus laeva ad montes Ecetram pergunf . neutra parte 15
3. Q. Cloeliust M. — P: q.
clO€/iU8.
6. tantum afuit ut: P Leid. i. — M: \Aw\xifuit lit. Cf. 5, 4. J baud procul afuit qnin yio- larent. 25, 6. a|.
7. tst contra eo uiolentior po- testes tribunicia inpediendo dilectu esset: PM: h. e. eo violentior in inpediendo di- lectu. — Harl. I. Leid. i. al.: inpediendo dilectui essent. Recc quid. codd. : inpediendo delectum. — Voss. i. al.: ul eontra ea,
8. donee eonditiones inpositae patribus ne quis quoad beU latum esset cet.: PM. — Harl. I.: quo J obellatum es- set. Leid. I.: quo /zbellatum esset. — Mm. 1.: de pecu- niam creditam.
10. eoJaxamento plebi sumto mora dilectui non est fa-
cta: PM. — Voss. II.: eo plebi laxamento sumto.
13. Sp. Furius M. Oratius : PM. Cf. *, 53. — In Harl. i. Leid. I. scriptum est ducit pro duci,
14. maritumam oram: P m. 2. Leid. I. Cf.30,2. — Pm.l.: maritumam oram. M: mari- tum I mam oram, — Hac li- beriore poetarum licentia et Livius interdum nsns est ut praepositionem in omitteret. sic scriptum est ex. gr. 30, 25. in Put. Colb. Lips. „mul- titudoque a castris litus ef- fusa", in recentioribus vero codd. „w litus'^. — P: et m, geganius. M: et m. gae- ganias. Siroili ratione reD. codd.
15. neutra parte host is ohuius full: M. — P cnm anliq. editt.: iuit obnius.
7*
100
LIBEB Tl.
(initlifi olivitiH fiiit. populatio itaquc non !IIi vagae amilis, i|iinm VulflruR I.-ilrocmii more disconlinc lioRthim fretns et virtiittmi inctiicns per trepulationcm raplim fccrrat, sed ab iuKlo cxen'ilii iusta ira facia spatio <pioqu6 toinpori.s gra- ft vior: ipiippc a Vulsvis limcntibiis nc interim excrcitiu ab Koma fxirrt, inmrfiioncs in cxtrema linium factac crant: Rnmnno roiiira Ptiain in liostico morand! rausa orat ut lin- dlcin ad ocrlanM^n rlirorrt ilaqiic omiiihns pas-sint tectis af^ronnn vif-i.sqiic cliain qiiibiisclain cxuslix. non arbore fru- 10 gif«>ra non fialis in spcm fnigiiin rol!ftis, omniqiie quae ex- tra in<>enift fiiit homimiin pprndiiinquc pracda nbacia Ko- niam nlriinqiie exercitiis redncti.
XXXII. Pnr\'o iutrrvnllo ad rpspirniidum dcbitoribus
. ilalo poNlqiiain qiiiolae res ab liostibns erant, cclcbrari de
tBinlrgro iiirisdiclio, H tanlinn abeitse spes veteris lovandi fe-
norJH ut Iribnto novum feiius rontrabercliir in inni-Dm a
tTiitioriltiiti lornliini ntno qiiadrato facinnduni. en! succum-
(M). Cf. T. LiTi ]. x*x.
'. / 'uLtfus lalrtiriitiimorr ilis- foriliitrhvitllumfrflus: PM] Vi>Ii«-iit Itlroriiiii lutim dia- rnnlU fcr. (rwr. roJil.). — Ithriiriiiaf rriHTlum erat dlun In roil. Hhen. et in lUri. I, UUl u Cf. 6, ii.: null! rr] rrrla. — P m. i.: ■pBtin. in. 'J.: ipatio. — Li'\i. I. til,! quippe uolicis.
. moraiulirmmafroti^rtW. - r PHUi eJil. Krob. 1535.: ■norondi ont ciu««.
. non arbore frugiftro non »a1h in sprm /rugum re- lirlis! PM; „oJine i-lnen trag- bircn Banm, olina die xur Aoniit afitliigeD FeldfrUdite
— M: praedam •baetim. — P : romam utrim- qne exercibiB reducli. M: n>- nuini ntrimqne exercitn st- dncti. Hirl. t.t ntrique,
I. ^ tontum obease apes ve- terit leuondi foenorU ut cet: PlU: 1). e. et tanlum afait at spes levandi reteris fenons lieret at cet. Cf. 4, 5S. — P m. 1. : at tribnti Qounm faenos. 9: faeoiu. — P: in marnm censoribiis locitmn.
. eui auceumbere oneri coa- eta plebes quia quern dHe- ttum iapedirent noa habe- bant ir pi.! PM. — Harl.i,: cut s a ecu EH here/. Leid. i.: cum iDcCDinbere. — M m. I.: priacipum ^Ibns. — SI'' p- va- leriarn. mi. — PPl: quiiwtiM.
LIBER VL
101
here oneri coacta plebes, quia quern dilectum inpcdircnt non habebant tribuni plebis. ' iribunos etiam miliiares patricios omnes coacta principum opibus fecit L. Aemillum P. Vale- rium quartum CJ. Vetiirium Ser. Sulpidum L. et C. Quin- ctios Cinciimatos. hisdem opibus obtinuere ut adversus La- 5 linos Vukcosque, qui coniunctis legionibus ad Satricum ca- stra habebant^ nullo inpedientc omnibus iunioribus Sacra- mento adactis Ires exercitus scriberent, uuum ad praesi- dium urbis, alterum qui, si qui aUbi moius cxtitjssct, ad subita belli mitti posset: tortium longe validissimum P. Va- 10 lerius et L. Aemilius ad Satricum duxere: ubi cum aciem instructam hostiwn loco aequo invenisseut^ extemplo pu- gnatum, et ut nondum satis claram victoriam sic prosperae spei pugnam imber ingentibus procellis fiisus diremit. po- stero die iterata pugna, et aUquamdiu aequa virtute fortu- 15 naque Latinae maxime legiones longa societate militiam Ro- manam edoctae restabant: equcs inmissus ordines turbaytt, turbatis signa pedituip inlata, quantumque Romana se in- vexit acies> tautum ho3tes gradu demoti,. et ut semel m-
5. hisdem opibus^ : 'PSL] Hsdem opibus. „DuFc]i eben diesen Einflafs setziea es die Con- sular-Tribnne.n durch'^ Cf. 3, 68.: „ hisdem istis feroci- bus aI^Ini8'^ — M: o^ati-i nuere.
fk si qui aUhi motus extitis- set: M m. 1. P. — fll m. 3.: „ extitifiset '* : et sie multi recca codd. — Voss. n. aL:- sLqui^ cet or. 6, 23.: ne qui casus.
•^ Sid suhita belli: PM Har). i. Leid. I. Sic 30, 2.: ad in- certa bellL 25, 15.: ad subita belli. — Voss. II. al.: ad su- bita bella. 13, ei ut nondum satis claram uictoriam: PJH. Cf. 6, 8.:
cum repente ingentibus pro- cellis fusus imber certam ma- gis victoriam quam proelium diremit. — M: sic prospera | es spei. Harl. i.; direc/4?mit.
15. aUquamdiu: PIQ] aliquan- diu.
17., eques inmissus ordines iur- hauU: PM. — Leid. i.: se- quens inmissus cet. Harl. i. Voss. II. al.: sed eques in- missus.
19. hostes gradu demoti: PM Harl. I. Leid. i. — Multi recc. codd.: r^moti. Cf. Corn» Nep. Themist. 5.: ,9 gradu depul- 6us est'^ Liv. 30, 18.: si turbare ao statu movere to- lumus. 9, 29.: dimoyendis
102
LIB£R VL
clinavit pugna, iam intolerabills Romana Vis erat: fusi lio« stes cum Satricuniy quod duo milia inde aberat, nou castra peterenty ab equite iViaxime caesi: castra capt^ direptaque. ab Satrico noctc quae proelio proxima fuit, fugae sinuli 5 ^gmine petunt Antium, et cum Romanus excrcihis propc vestigiis sequeretur, plus tamen timor quam ira celeritatis habuit: prius itaque moenia intrayere hostes qu^m Roma- nus extrema agminis carpere aut morari posset inde ali- quot dies yastando agro absumpti nee Romaius satis in- to jstructis apparatu bellico ad moenia adgredieuda nee illis ad $ubeu|idum pugnae casum.
XXXin. Seditio tuin inter Antlates Latinosque coorta, cum Antiates victi itialis subactique bello, in quo et nati er^ut et consenuerant, deditipnem spectarent, Latinos ex 15 diutina pace iioya defectio recentibus adhuc animis f^rocio- res ad perseyerandum in belio faceret. finis certaminis fuity pb^tquam utrisque apparuit ^il^l per alteros stare quo mi«
stata 8Q0 sacris. 30, 20.: ex diutina possessione Italiae est detraptas,
^, quod II md inde oberc^i PM. — Harl. i, Leii i. al.; qaod duo millia inde aberat, Cod. Sigoni et Haverc: qnod duo millia passuum inde ab- erat. — Paulo ante PM: in- toZ/erabilis, Cf. 6, ^3.: tole-. randa.
3. ab equite maxime caesi: P m. 2. JQ editt. prince.] ab equitata cet, (Pall, et Dra-t kenb. codd. ), -^ P m, 1. : sb O^quite cet,
8, inde^f$Uquat dies uastanda
agro absumpti^' P. — ^ B; adauxapli^
14. deditioTiem speetarent. -?> PJtt; „deditione ^4?pect«rent<^
£t' alias in hoc yerbo erra- tum esse noium est. sic 30, ^3. in Pat. et Colb. repperl- ipus „ omnia Simula toro^ Car- ihaginienses duces eos exer* citusque specie^nHs^*' „wenn sie sflhen'S cam in rell. codd. esset „expectante6^^ al.
15, ferociores ad perseueraut dum in bello faceret: M. — P: ferociorr es ad iiseueraii- dnm in bello facere/tt.
J7. mhilper alteros stare: PM; b. e. nihil alteros prohibitu- ros quo minus cet Cf. % 31.; persoluta fide, qnoniam per earn noq stetisset quin prae- staretui^ decedentem domum — proseoait sunt, 3, 61.: ostenderent — per duces nou per milites stetisse ne via- Cerent, al.
LIBER VJ.
103
nus Incepia persequercutur: Latiiu profecU a societate pa- cis ut rebautur inhoncstae sese vrndicavenint, Antiates lu- commodis arbitris salutarium consiliorum remotis urbem agrosque Romanis dedunt, ira et rabies Latinorum, quia nee Romanos bello laedcre nee Vulseos In armis retinerc 5 potuerant, ea eruprt ut Satrlcum urbeni, quae receptaculum piimum. eis adversae pugnae fiierat, igni concremarent: nee aliud teetum eius superfuit urbis, cum faces pariter sacris profanisque inicerent, quam matris Matutae iemplum: indo eos nee. sua religio nee verecundia deum arcuisse dicilur 10 sed vox horrenda edita templo cum tristibus minis, iii ne- Candos ignes procul delubris amovissent. incensos ea rabie impetus Tusculum luHt ob iram quod deserto communi con- cilio Latinorum non in societatem modo Romanam sed etiam in civitatem se dedlssent, patentibus portis cum In- 13 proviso incidissent, primo clamore oppidum praeter arcem captum est. in arcem oppldanl refugere cum conluglbus ac Uberis, nuntiosque Romam qui cer^orem de suo casu sen^-
1. a societate pads ut reban* iur inhonestae sese uindi' cauerunt: M. — P: a socie- tate. Malti recc. codd.: ab societate. Leid. i.: ad socie- tatem. — P: inhonestae ee nindicauerant. Leid. i. Harl.i^: (esse uindicauerunt. Yoss. ii. aliiqae recc: se uindicaue- runt.
3. urbem agrosque romanis dedunt: PM. — Recc. codd. : dederunt.
8, cum faces pariter sacris profanisque inicerent: P m. 2. M. — P m. 1.; „parlter profanisque'^ Fragm.HaTerc: pariter fanis profanisque* — M m, 1.: matris mature, m. 3.: . mature. Cf. 5, 19, al.
9. hide eos nee sua religio nee uereeundia deum ar- cuisse dicHur: M. — P Leid. I. aL : ar^isse dicitur. Cf. 6, 25. : arcuerunt. 4, 29. : Sicuiorum. — PM: sed uqx horrenda edita templo. In Harl. I. excidit templo^ pau- loque post ni*
12. incensos ea rabie: P. — M: incensos arabie. — PM: quod deserto communi con- cilio. Leid. i.: quo deserto. Harl. I. : quod desestote com- muni cet.
17. in arcem: PM. — Recc. codd.: ^^et ia arcem — cum coniugibus et liberis'*. lidem deinde: miserunt^
104
LIBER VI.
turn facerent mlsere, baud segnius quam fide populi Ro- mani dignum fuit exercitus Tusculum ductus: L, Quinclius et Ser. Sulplcius tribuni milltum duxere: dausas portas Tu- scull Latinosque simul obsldentium atque obsessorum amnio 6 bine moenia Tusculi tueri vident ilUnc arcem oppugnare — terrere una ac pavere. adventus Romanorum mutaverat
^ utriusque partis amnios: Tusculanos ex iugentl metu In summam alacritatem, Latinos ex prope ccrta fiducia mox caplendae arcis, quonlam oppldo potlrentur, In exiguam de
10 se ipsis spem verterat. tollitur ex arce clamor ab Tuscu- lanls^ excipltur aUquanto maiore ab cxercitu Romano, utrlm- que urgentur Latlnl: nee impetus Tusculanorum decurren- tium ex superiore loco sustinent nee Romanos subeuntes
1. haud segnius quam fide pK dignum fuit: M. — P: baud serg'ias cpam fide pr, dignum fiut. cL 6, 38. HarL i.: fide cet.
2. Z. Quintius et Ser, Sulpi" cius tr, niiL duxere: M. — P: 1. quinctiuB et scruilius sulpicius tr. mi], duxere. Cf. 6, 27.: Senrio Cornelio. — In Leid. i. exddit et,
5. moenia Tusculi: PM rell] moenia. Cf. 6, 1, : ad captam nrbem eandem. — M : tusculi ueri I uident.
7. utriusque partis: PJJL — Leid. I. : utrius partis.
8. ex prope certa fiducia: P m. 2, M m. 2. — P m. L: fid/cia. II m. 1.: certain fidn- cia/7».
9. qfh oppido potirentur; PJtt: , b. e.: qnoniam oppidum in potestate sua haberent. Cf. 25, 11.: neque arcis tarn mu- nitae ezpugnandae cernere ▼iam neque in obsidione qnic-
quam habere spei, donee mari hostes potiantur.
9. in exiguam de se ipsis spem uerterat : PM. In Leid. i. Voss. II. rell. recc, excidit se, — I. Fr. Gron. dcleri male- bat verterat,
1 1 . excipitur aliquant o maiore : cd. Frob. 1531. — PM rell: ' aliquanto maior, quod si integrum est, non excipitur a Livio profectum esse pot- est sed excipit, simili er- rore ferebatar apud lul. Caes. in bello gall. 7, 88. ; „utrim- que damore snblato excipi- iur rursus ex vallo atque omnibus mnnitionibus cla- mor", antequam I. Scalige- rns id quo.d in optt, codd. est excipit restituit.
— utrimque urgentur Latini: P m, 2. M. — P m. 1.: ur- ger^ur. — In M panlo post vcriptnm est „urgueret". et sic 9, 21. al. in P „urguent'^
LIBER YI.
105
moenia molientesque obices portarum arccre possunt. sca- b's prius moenia capta, inde c^acta claustra portarum: et cum anceps hostis et a fronte eta tergo urgeret nee ad pugiiam ulla vis nee ad fiigam loci quicquam superesset, in medio caesi ad unum omnes. recuperato ab hostibus 5 Tusculo exercitus Romam est reduetus.
XXXIV. Quanto magis prosperis eo anno bellis tran- quilla omnia foris erant, tanto in urbe vis patrum in dies
2. inde effracia claustra por^ tarum : PiU. In Harl. i. omis- 8am est claustra,
7. quanto magis prosperis eo anna bellis tranquilla omnia foris erant : PiJI. Quanto magis ad tranquilla pertinere nemo non yidet; sed quae sequantur „ cum eo ipso -- impediretur^^ inter* pretes ii qai in voce quod caasalem conianctionem sibi Videbantur yidere, non recte perceperunt, „gerade dadurch dass man bezahlen sollte^S quasi fieri potuerit nt ali- quando non esset necesse ere- ' ditum solvi. nam si haec verba significabant, faculla- tem solvendi impeditam esse, quod plebs iniquo suo tem- pore solvere coacta esset nee expectare potuisset opportu- num quoddam tempus, ne- eesse erat sequi, cum inter utrosque, et creditores et de- bilores, de solvendi die con- venisset, si non totam sof tem tamen aliqnam eius par- tem iusto solvendi tempore paratani esse potnisse nt ita quodam modo creditoribas satisfieret. id ipsi^un vero Li-
vius omnino negat, cum scri- bere perrezerit „itaque cum lam ex re nihil dari posset*'. quod igitur nihil aliud. est quam pronomen relativum, vcrbisque eo ipso quod solvi necesse erat signiOcantur usurae, quibns gravissimis im- pensis semper sortcm mergi oportuerit. cf. 6, 14.: multi- plici iam sorte exsoluta mer- gentibus semper sortem usu- ris obrutum fenore essc'^ „Je friedlicLer sich in Folge der gificklich gef^hrten Kriege die Yerhaltnisse nach Aufsen bin gestalteten, nra so mehr iiabmen tSglich in der Stadt die Gewaltthatigkeiten der Patricier nnd das Elend der Plebejer zu, indemdas was an Zinsen zu bezablen war immer wieder von Neuem die Abtragung des Capitals un- m5glich niachte. Sobald also kein Geld znm Bezablen vor- handen war, so musste der Verurtbeilte nnd dem Glau- bigerUeberwiesene unter dem Verlustederbiirgerlichen Ehre mit seiner Person denselben zufrieden stellen, und diese Bestrafung ward dann gegen-
106
Llfi£a Vi
mlseriaeque plebis crescebant, cum eo ipso quod oeces^e erat solvi facultas solvendi Inpedlretur. itaque cuin iain ex re nihil dari posset ^ fama et corpore iudicaii atque ad- dicti creditoribus satisfaciebant poenaque iu vicem iidei ces- 5 serat. adeo ergo obnoxios suimniserant animos non infimi solum sed principes etiam plebis, ut non modo ad tribmia- tom militum inter patricios petendum, quod tanta v^ ut li- eeret tetenderant, sed ne ad plebeios quidem magistratus capessendos petendosque ulli viro acri experientique ani-
10 mus esset, possessionemque honoris usurpati modo a plebe per paucos annos recuperasse in perpetuum patres videren- tur, ne id nimis laetum parti alteri esset, parva — ut ple- rumque solet — rem ingentem moliundi causa intervenit. M* Fabi Ambusti, potentis viri cum inter sui corporis ho-
15 mines tum etiam ad plebem, quod haudqiliaquam inter id genus contcmptor eius habebatur^ filiae duae nuptae Ser. Sulpicio maior, minor C. Licinio Stoloni erat, inlustri qui-
seitig als Erfuilung der Yer- bindiichkeiten ange8ehe]i^\ -^ Litteris e^ i, a confusis scri- ptum est in P et „iiDped^re- tur" e|; „dari possit*' et „iu- dicati at^ae ^dictl creator!- bu8*S caiufl postremae tamen vocis loco eadem m. 1. ere* ditoribus restitatam est.
7. quod tanta ui ut liter et te^ tenderant: PM.
9. capessendos petendQsqtte : PM. In Iiis verbis illod flj- steron-proteron inesse yide- tur, quod ante qnam capessi poterant, magistratos petiti esse debebant. sed tali ver- boram structura L. iisos non
. est, nisi cum cayendam esset ne minus libera constmctione oralio frigida fieret: „8on- dern dass nicbt einmal zar
Bekleidung biirgerlicher Aem- ter, ja selbst zur Bewerbung darum sich ein entscblosse- ner und mntbiger Mann fand^^
12. ne id nimis laetum parti alteri esset: BL — P: ne id nimii/s laetum cet. — Recc, codd.: moli^di causit.
14, M. PabiJmbusti: PM Harl. i.] M. Fabii Ambusti. — P: cum inter sui corporis (cf, 4, 9.) homines. In |tl discerni non potuit, num m, 1. cum an turn scriptum fuerit. — Mm. 1,: inter U genus, m. 3.: id,
16, filiae du^e nuptae Ser, Sul- picio maior minor C, Lici" nio Stoloni erat: PM. In recc. qnibusdam codd. scri- ptom est er^nt, — M m. 1.: adfinitas Laud prela. M m. 2. P: spreta.
UBEll VI.
107
dem viro, tamen plebelo, eaque ipsa adfinitas baud spreta gratiam Fabio ad yulgum quaesierat. forte ita incidit ut iu Servi Sulpicl triboni militum domo sorores Fabiae cum in- ter se ut tit sermonibus tem^us tererent, lictor Sulpici, cum is do foro se domum reciperet, forem ut uios est virga per- 5 cuteret. cum ad id^moris eius insucta cxpavisset minor Fa- bia^ risui sorori foit miranti ignorare id sororem. ceterum is risus stimulos parvis mobili rebus animo muliebri subdi- dit, frequentia quoque prosequeutium rogantiumque num quid vellet, credo fortunatum matrimoniwn ei sororis vi- 10 sum suique ipsam malo arbitrio, quo a proximis quisque minime anteiri vult, paenituisse. confusam earn ex recenti
3* Servi Sulpki ir. mlL: PM] Ser. Sulpicii cet. -«- PM,: tempusiererent,Recc,codd, : t^rerent tempus. Leid. i.: ter^- >erent tempos.
4, lictor Sulpiei, cum is de » foro se domum reciperet: PJU] lictor Sulpicii cet. -^ H m. 1.: cam ide foro. — Leid. X. Harl. i. : lictor sol^ piciwn is de foro cet. Uarl. i. : reeeperat, — Paulo post M lu. 1.: inoris eius is | ueta. m. 3.: 18 I ueta.
9. frequentia quoque (P: ^(|) prose quentium. rogantimn^ que num quid uellet: PM. Klockios Cic. ep. ad Att. 6, 3« 6. conferri iussit: „ls me nee proliciscentem Apameam prosecutns est , nee cum postea in castra venisset aU que inde discederet^ num* quid ueJfem, rogavif : qui locos docere videtur, non dis- cedentium modo eius gene- ris homioum sed etiam ve-
nientium ilia verba fuisse. „Aber dieses Lachen machte auf die ScL wester keinen ge- ringen Eindruck — so wie dt<nn uberhanpt das Herz des Weibf 8 meist durch unscbein- bareDinge geleitet wird ^: nicbt weniger der Anblick derer, die den Sulpicius nach Qaase begleiteten uud dann fragten , ob er . noch etwas wiinscbe".
11. suique ipsam ( P: ipsa) malo arhitrio quo a pro- xijnis quisque minime an- teiri uuU paenituisse (M: penituisse): PM. In Harl. i. Leid. I, Voss. ii. scriptum est „quo proximis" cet.
12. confusam eam ex receriti morsu animi cum pater forte uidisset: PM. In Oxon. L. 1. inyentum est „ confu- sam Ha ex recenti" cet. Cf. 6, 6, : Camillusconfnsns animo gralias egit. — „Als sie der Valer kurz nach dieser ihrem
lOS
LIBER VI.
* morsu animi cum pater forte vidisset, percontaius „ satin salve ^^ avertentem causam doloris **— quippe nee satis piam adversns sororem nee admodum in yinim honoriiicani — elicuit comiter sciscitando ut faterelur, earn esse causam
5 doloris quod iuncta iiipari esset nupta in domo, quam nee lionos nee gratia intrare posset, consolans inde fdiam Am- bustus faonum animum habere iussit, eosdem prope diem domi yisuram honores quos apud sororem videat inde con-
Gemiitbe so scliinerzliclieii Kr^nknng von Gram erHiUi sah",
1, percontaius satin salue: PM] percunctatus „ satin sal- rae". Cf. 6, 25,: perro»tan- tibascpe. '3, 26. : rogitansqae sattnL salve. 1, 58, al. — Harl. I.: a</aertentein.
2. quippe nee satis piam ad- uersus sororem: P m. 2. M. — P m, 1.: quippe nee sa- tis quippam aduersas cet. — Averten^m elicait at fatere- tur: „er bracbte sie als sie den Grund ibres Knmmers zu Terbergen suchte durch freandlicbes Eingeben auf ib« ren Zastand allmalig dabin, dass sie gestand, das sei die Ursacb ibres Scbmerzes^'.
5. nupia in domo quam nee honos nee gratia intrare posset: PJM. In recc qnibas- dam codd. est in. quam: sed of. 3, 51. ,,iirbem intravere^': al. Nee minus reete scriptum est boc loco nupia in domo quam 4, 4, „/» quam cui^ que feminae convenisset do- mum naberet'^
S» quos apud sororem uideat:
PM. — In recc. qnibosdam codd. scriptum est uiderat^ ut dubium esse possit an primo uideret scriptum fue- rit. sed baud raro ita apud Liyium scriptum legimus, nf; coninnctiYUS exinfiiiitiyo quo- dam futuri temporis pendens nulla praecedentis practeriti ratione babita in praescnti positus sit: quae scribendi ratio nisi ex eo studio oita non potest^ at res quamvisper- a^tae yelut denuo peragendae Tlderentur, cum eas tamquam recentissimas scriptor sibi yi- deretur ante oculos babere. Cf. ex. c. 2, 36.: „Tisus lup- piter dicere sibi ludis prae- sultatorem displicuisse: nisi magnifice instaurentur ii ludi» periculum urbi fare"« 2, 39.: „ oratores atrox responsum rettuierunt: si Yulscis ager redderetur, posse agi de pace: si praeda beUi per otium frui velint, memorem se et ciyium ioiuriae et bospitum bencfi- cii adnisurum at appareat^' cet al.
8. inde consUia iuire: M. — P: condlia.
LIBER VI.
109
silia inure cum genero coepit adhibito L. SeijLtio strenuo adu* lescente ct cuius spei nihil praeter genus patriclum dcesseL
XXXV. Occasio videbatur rerum novandarum propter ingentem vim aeris alieni, cuius leVamen mali plebes nisi suis in summo imperio locatis nullum speraret. accingen- 5 dum ad earn cogitationem esse: conando agendoque iam eo gradum fecisse plebeios, unde, si porro adnitantur, perve- nire ad summa et patribuis aequari tarn honors quam Tir- tute possent. in praesentia tribunos plcbis fieri placuit, quo in magistratu sibimet ipsi viam ad ceteros honores aperi- 10 rent: creatique tribuni C. licinius et L. Sex tins promulga- . vere leges omnes adversus opes patriciorum et pro commo- di^ jj^ebis, unam dc aere alieno ut deducto eo de capiie quod usuris pemumeratum esset, id quod superesset trien-
!• adhibito L. Sextio sirenuo aeqaarent, eis etiam honore
adulescente : PM: nisi quod* aequarentur, Cf. 6. 26.
in ntroque cod. prime fuerat 9, in praesentia in pi. fieri
91
tf/hibito'^ la antiqaioribus codd. Livianis scriptnm non reperitur nisi „adi/lescens'S 4, cuius leuamen mali plebes nisi suis in summo imperio locatis nullum speraret: P.
— M : cnias leuamen mali pleb/^ (cf. 3, 55.) nisi itois in snmmo prae | Ho locatis nnllum speraret.
6. accingendum ad earn cogi- tationem esse: PM. ^Jetzt mflsse man dahin arbeiten die- sen Gedanken zu yerwirkli- chen". Cf. 4, 2.: „iam ad - consulatum yulgi turbatores accingi'S — I. Fr. Gron. scribi voluit „ad ea^',
6. iam eo gradum, fecisse : PM.
— RiBcc. codd.: eo iam. —
— P: si porro admitantur.
— Tarn honore quam vir- iuie: h. e. ut quos yirtute
placuit: PM. — P: quo in magistratu. M HarL i.l quoi^ in magistratu. — P m. 1.: honores apperirent. m. 2.: aperirent M: honores peri- rent. 11. creatique tribuni C. Lici- nius et L. Sextius: PM: nisi quod P „li/cinius".
13, ut deducto eo de eapite quod usuris pemumeratum esset: M. — Pj pernnmera- tum ee id cet. Cf. 6, 15.: de capite deducite quod usuris pemumeratum est.
14. triennio acquis portionibus : PM Had. I. Leid. i.] triennio aequis pansionibus (ex coni. Cuiacii). — Quamquam „ ae- quis pensionibus'' 7, 27. 30, 37. similibnsque ^ locis legi-
• mus, tamen non sine causa L. b. 1. portionibus yidetur
110
LIBER VI
nio acquis portionibus persolveretiit, alteram de modo agro- rum ne quis plus quingenta iugera agri possideret, tertiam ne tribunorum militum comitia fierent consulumque utiqiie alter ex plebe crearetur: — cuncta ingentia et quae sine 5 certamine maximo obtineri non possenL omnium igitur si- mul rerum quarum imnodicus cupido inter mortales est — agri pecuniae honorum — discrimine proposito conter- riti patres cum trepidassent, publicis privatisque consiliis nuUo remedio alio praeter expertam multis iam ante cer- 10 taminibus intercessionem invento collegas adversus tribuni- cias rogationes conparayerunt: qui ubi tribus ad suffiragium ineundum citari a Licinio Sextioque viderunt, stipati patrum^ praesidiis nee recitari rogationes nee sollemne quicquan
scripslsse. sic enim etiam apnd Pliniam in liist. nat., sicabi de minoribns partibos agebatur, scriptam videmus: cf. 26, 8. 49. al. — „De domo agrorum" : PM Harl. i. Leid. i. cf.3, 19.: „in perdita domo*\ 3. consulumque itHgue alter ex plebe crearetur: PMt „und dass durchaus der eine Consul ein Plebejer wSre". Of. 4, 2.: „et primo nt alter consul ex plebe fieret, id modo sermonibus temptasse: nunc rogari, sen ex patribus sen ex plebe velit popnlns con- snles creef*. 6, 37.: „nisi alterum consnlem utique ex plebe fieri necesse sit, nemi- nem fore", — Kecc. codicum librarii scripsemnt : 9,comitia fierent sed consulum, et ut utique" cet. Drakenb. utique pro ei uti cum baberet, scribi malebat cum Lot. 5. „con- salumque nti aker" cet.
6. quarum inmodicus cupido inter mortales est: Harl. i. Leid. I.] quarum immodica cupido cet. — In P M m. 1. scriptum erat „inmodic0« cu- pido", deinde s erasum est. €f. Horatti carm. 3, 16. 39. : „Contracto melius parva cu- pidine Yectigalia porrigam". 3, 24. 51.: „Eradenda cupi- dinis Pravi 'sunt elementa, et tenerae nimis Mentes aspe- rioribus Firmandae stndiis ". 2, 16. 15. Serm. 1, 1.'61.: „At bona pars bominmii de- cepta cupidine falso, Nil sa- tis est, inquit". — Cf. 6, 4.: trium simul bellorum victor.
— Ad „cum trepidassent^^ cf. 3, 49. : atque frepidaverat.
13. nee sollemne quicquam aliud (P m. 1.: aliu^) ad sciscendum plehi fieri: PM.
— Harl. I. Voss. ir. al.: aliud ^isciscendnm. — Leid. i. Harl. i. Voss. ir.: pleb^/.
LIB£R n
111
aiiud ad sciscendum plebi fieri passi sunt, iamque frustra saepe concilio advocato cum pro antiquatis rogationes es* sent, „bene habet" inquit Sextius: ,,quando quidem tan- tum intercessionetn poUere placet, isto ipso telo tutablmur plebem, agitedum comitia indicite patres tribunis militum5 creandis: faxo ne luvet vox ista vetOy qua nunc concinen- tes collegas nostros tarn laeti auditis". hand inritae ceci- dere minae: comitia praeter aedilium tribunorumque plebi nulla sunt habita: Licinius Sextiusque tribuni plebis refecd nullos curules magistratus creari passi sunt: eaque solitado 10 magistratuum et plebe reficiente duos tribunos et iis comi*
3, concilio aduocaio: P m. 2.
M. — • P m. 1.: adaoeat^. —
PM : cum pro antiquatis rO'
gationfs essent, Cf. 4, 58.:
profertur tempus ferundae ]e-
gis, quam si sabiecta inyidiae ^ esset antiquari appar(4;at. 2,
42,: vana lex vanique legis
anctores iactando inritam ma- ims facti. 3. bene habet: P. — M: bene
habewt. Cf. 8, 6. 9, 35. al.
— P m. 1.: inqniif. — PM:
isto ipso teJo tutahimur pie-
bem, Cf. 5, 29.: si tribuni-
cia yis tribunicio auxilio re-
pelii nequeat, aliadtelom pa- tres iuventuros esse. al. 6. faxo: PM rell. Cf. 29, 27.:
„vos omnia bene iuyetis, bo- nis auctibus aaxiHs, — inimi-
corum hostiamque ulciscendo-
mm copiam faxilis*'. 6, 41. —
PM: „Re iu5et uox ista neto
qna nanc concinentes'^ cet.
Cf. 6, 2.: ad Volas. —
Leid. T. multiqae alii codd.:
„con;finentes''. Alii recc.:
„contemnentes". — lac. Pe-
rizonios scribi malnit ,,ne in-
vet Tos vox ista": sed tali supplemento opus non est. cf. 5, 4.r quod siimulet, 4, 60.: cam commoditas ia- varet cet. 2, 45.: memoria pessimi — exempli terrebat, ne rem committerent eo ubi duae simul acies timendae essent. al.
7, baud inrite cecidere minae : M. — P: hand inrite cecide- rezw- »^co | mitia cet. Cf. % 31.: exlrabi rem criminantes, at dictator prius — magi- stratu abiret inritaqae — pro- missa eias caderent.
8. aed ilium tribunor unique plC'
bi: PM Harl. r. Leid. l — Recc. codd.: plebis. — PM: iicinias sextiusque ir, pi, re- fecti. — P Qi. 1.: ,, creari passi sunt Iiabita licinius eaq. sol//ritudo magistra- tuum " : dein hahUa licinius lie expuncta sunt. 11. Tcficiente: PM. — Leid. r.: reficient/. Cf. 6, 14.; diffe- rentique. — et iis comitia tr, mil, iollen- tibus: PM] et his cet,' —
112
LtBER Vlw
tia tribunomm militum tollentlbus per quinquennium ur- bem tenuit. *
XXXVI. Alia Bella opportune quievere: Velitenii coloni gestientes otio, quod nullus exereitus Romanus es- 5 set, et agrum Romanum aliquotiens incursavere et Tuscu- lum oppugnare adorti sunt: eaque res Tusculanis veteribus sociis novis dvibus opem orantibus verecundia maxime non patres modo sed etiam plebem movit: remiltentibus tribu- nis plebis comitia per interregem sunt habita creatique tri- 10 buni militum L. Furius A. Manlius Ser. Sulpicius Ser. Cor- nelius P. et C. Valeri haudquaquam tarn obedientem in di- leetu quam in comitiis plebem habuere, ingcntique conten- tione exercitu scripto profecti non ab Tusculo modo sum- moyere hostem sed intra suamet ipsum moenia conpulere,
PM : -per quinquenhium ur* hemtenuU: fortius dictum est quam „ quinquennium in nrbe tenuis : nt urbem tenuU idem videatur esse quod „8n- spensos erectosque omnium animos tenuit".
3. alia hella opportune guU' uere: M. — P: oportunae. m. 3.: oporlane. — M: orio.
5. aliquotiens: PM] aliquoties.
6. eaque res — uerecundla maxime cet.: PM. — lac. Periz. : eaque re. — „Und dies erfbllte nicbt nur die Vster sondern auch die Ple« bejer auf das tiefste mit Scliaamgefuhl, als die Tuscu* lancr" u. s. w.
8. remittentibus tr. pi, comitia cet^: PM: h. e. non resisten- tibus, non intercedentibus: ilia verecundia enim remise- rat a certamioe animos. —
PM: creatique tr. mil.: „aber": cf. 6, 4.: labor^w^.
11. Faleri: M Leid. i.] Valerii. ^- At in M scriptum est „0. *. c. ualeri^K in P et in Cap, fragm. „P. et C. Vale- rii", — PM: tam obo^dien- tem. — P: „in dilectu". M: „ia d/lectum": non minus latine , . cum ohediens cum dativo coniungi soleret. sed cum in dilectu et in comi' 4iis sibi respondere videren- tur, et ipse codicem P secu- tus sum.
12. ingentique cojitentione eX' ercitu scripto: M: ^^nnd als wiewohl unter beftigem Wi- derstande ein Heer zu Stande gebracbt worden". — P: ex- ercitu^. — M: conpulere. P: conpulz/ere. — P: baud pauIo ui maiore uelitrae tam (m. 2. : quam ) tusculum obsessum fuerat M: obsezt | sum fuerat.
LIBER VL
113
obsidebanturque baud pauIo vi maiore Velitrae quam Ttt- sciilum obsessum fiierat: nee tamen ab eis a c[tiibus obsi* deri coeptae erant, expugnari potuere : ante novi creati sunt tribuni militum Q, Servilius C. Veturius A. et M. Comelii Q. Quinctius M. Fabius. nihil ne ab iis ^dem tribunis ad 5 Velitras memorabile factum. In maiore discrimine domi res vertebantur. nam praeter Sextium Liciniumque latores legum iam octavum tribunos plebis refectos Fabius quoque tribunus militum Stolonis socer, quarum legum ai^ctor fae- ral^ earum suas^rem se baud dubium ferebat: et cum octo 10 ex collegio tribunorum plebi primo intcrcessores legum fuis- sent, quinque soli erant, et ut ferme solent qui a suis de- sciscunt, capti et stupentes animi vodbus alienis id modo quod domi praeceptum' erat intercessioni suae praetende- bant^ Velitris in exercitu plebis magnam partem abesse, in 15 adventum militum comitia differri debere ut universa ple- bes 'de suis commodi& suffiragium ferret. Sextius Lidniiis-
6, expugnari potuere: M. — P: expugnari potaerew — Pi aifte noui creati sunt tr. mil. {• seniilins. c. aios uetarias. . m. aulas £ marcus cornelii A q. quinctius. m. fabias. — > £t in M et in Harl. i. Leid. i. Bcriptam est 7. aius, -^ Deinde scripsimns ,) nihil ne ab iis qnidem'% cum in PJH esset „ nihil ne ab Aiis qni- dem tr." H m. 3.: ne^ ab liii^ qnidem. -*- P m. 1.: ad nditrans.
6. n» maiore discrimine domi res uertehantur: PM. — Voss. II. et multi recc. codd.: in >inaior/« — PM : nam prae-* ter tf^;r/um liciniumque lato- res legum iam octauum tr. pi. refectos. — P: fabius q^ "tr mll.-^ Recc. quid%mcodd.: T. Livi pMv II.
eamm «r snasorem haud du- bium ferebat.
1 \ . tribunorum plehi: ^M Harl i. Leid. I.} tribunorum plebis. — P: qui a suis descis^unt.
13. eapti et stupentes animi: PM Harl. i. Leid. i. — Dra- kenborchius et Strothius ma* lebant cum Level. 2. scribere stupentes arumis, — Cf. 7, j34.: consuli territo animi. 7, 30. t soilicitis ac penden- tibus animi. 30, 15.: aeger animi. al. -^ Litteris dein ibtts ei^issis scriptum est in PMi ^^uoealienis id modo quod domi praeceptum erat*^ tf. 6, 33.: insidiis instruen- dis quaerentem locum.
15. magnam partem^ abesse: M* — P: magnam partem ce.
17. Sesdius Lieiniusgue: Leid. i.
8
V*
114
LIBER Tl.
cpie cum parte collegarnm et uno ex tribunis mUitum Fa- bio, artifices iam tot annorum usii tractandi animos plebis, primores patrum productos interrogando de singulis quae ferebantur ad populum fatigabant: auderentne postulare ut, 5 cum bina iugera agri plebi dividerentur, ipsis plus quingenta iugera habere Uceret ut singuli prope trecentorum civiiun possiderent agros, plebcio homini vix ad tectum necessa- rium -aut locum sepulturae suus pateret ager? an placeret fenore drcumventam plebem, ni potius quam sorte credi*
— PM Harl. t.: s^ctias lici- mns'qui cam parte collega-
mm.
4. auderentne postulare: PM. •— ' Leid. I. : aaderent nee po- stulare. — Harl. I.: Gulden- tnr. — P: „plas qainqna- ginta iagera'*: dein Vi^^n- quag^nta". -«- HarL r. etrecc. quid, codd.: „plebeio homini ad tectum necessariam ant lo- cum sepulturae suus uix pa- teret ager", cf. T. Livi L xxx. p. xLrn. V,
9. ni potius quam sorte ere- ditum soJuat: Pall. 1. 3.] potios quam cet. — PM: „ni potius quam sortem creditum Boluat". hinc recc. quidam codd.: „ni potius quam sor- tem credit^rm soluat". — HuDc locum docli homines male yezarunt. Faemiis scribi Tolnit ,,ni plus quam sortem creditam solvat": Klockius „ni illud potius quam sortem creditam solyat : Salmasius „ni totius sortem crediti sol- vat": I. Fp. Gronovius ni de- . levit eomque recentiores se- cuti sunt. Nee tamen qnid- qoam integriiis videtar quam
qnod littera m rods sortem deleta in melioribns libris omnibus scrtptum est. Tri- bnni igitnr quaesivemnty ae- qunnme esse fenore obrutos de foro addictos duel, nisi creditum sorte una cum nsn- ris solyere possent. hoc enim onere plerosque pessumdatos fuisse, quod usurae semper sortem mei^erent, multis hn- ius libri Li?iani locis legi- mus. bamm usurarum signi- ficationem hoc loco Livius in ▼oce potius inesse voiuit, ne in eisdem rebus referendis semper eodem dicendi genere nteretur, id quod doctos bo- mines fogisse videtnr. yer- nacula igitnr lingua fortasse dicas: „oder ob sie es billi- gen i5nnten, dass das yon der Schnldenlast niederge- drSckte Yolk seiner Freiheit yerlnslig gebe, wenn es nicht bOher als mit dem^ blofsen Capitale das Geborgte wie- derbezable". — In M primo scriptum erat „an/ placeret fefiore", sed deinde / ex- punctum est. — * P: foenore. — P: ac so^icia.
• %
LIBER n.
115
turn solvat, corpus in nervum ac supplicia dare et grega- tim coiidie de foro addictos duci et repleri vinctis nobiles domus et, ubicumque patrldus habitet, ibi carcerem priva- tum esse?
XXXVn. Haec indigna ntiiserandaque auditu cum apud 5 timentes sibimet ipsos maiore audientium indignatione cpiam sua increpuissent, atqui nee agros occupandi modum nee fenore trucidandi>plebem alium patribus umquam fore ad- firmabant, nisi alterum ex plebe consulem cu$todem suae libertatis plebis fecisset. contenmi iam tribunos plebi, quippe 10
2. coUidie: PM. Ab hoc inde loco semper scripsimas cum Pnteano cotidiey qaamquam . in M pleramqae coitidie sen- ptnm est eadem nisi fallimur ratione, qua luppiter guat- tuor multaqne alia daplica* < tis littcris mediis scribi sole- bant. — P: de ffro addictos doci. M: de foro addicto duci.
— nobiles domus: PM] nobi- les domos. Gf. 2, 22, 40. al. — Multi recc. codd.: nobiliom domos.
5. apud timentes sibimet ipsos : PM. — Harl. t.: in haec m- digna — sibimet ipsiis. Cf, i, 51.: haee Aricinus in re- gem romanum increpans cet,
7. atqui nee agros occupandi modum nee foenore truci' dandi plebem aliu patribus umquam fore adjirmdbant: Mm. 3.: „so versicherten sie dass die VUter gevvifs nie- mals auflioren wnrden'* a.s.w. — P : „ nee foenore trucidandi plebem az/a:/lkim patribus um- quam fore adfirmab ant '^ quae ▼ox auxilium cum etiam in aliis codd. insit, et in M m. 1,
scriptom reperiatnr aliud^ conici potnerit, primo scri- ptum fortasse fuisse auxU liwn aliud patribus um^ quamfore: quod ne nobis probaretur, non tam truci- dandi quam patribus prolii- bere' yidebatur. — Harl. i. Leid. I. al.: „atq; ni uec agros '^ cet. PM: atqui nee Get. Cf. 1, 36.: cum ille in augurio rem expertus profe- cto futuram dixisset, ^^atqui hoc animo agitavi" inquit, „te noTacula cotem discissn- rum«. 3, 52. al. 10. plebis fecissei\ plebes fecis- set (recc. quid. codd.). Pie* his restituendum yidebatur, quod haec nominatiyi forma interdum in optt. libris re- periretur (cf. 6, 35. init.) et hoc loco in PM Harl. i. Leid. i. plebi fecisset inesset. nam ne id quod in M m. 2. scri- ptum est „ plebi feciss^^' h. ^.fecissent nobis probandnm yideretur, yerba „ca«todem suae libertatis" fecerunt. — contemni iam tribunos plebi : PJ contemni — plebis (M). 8*
116
LIBER n.
. quae potcstas iam suam Ipsam vim frangat interccdendo. uon posse aequo iure a^, ubi imperium penes illos, penes se auxilium tantum sit: nisi imperio communicaio numquam plebem in parte pari rei publicae fore, nee esse quod
Stquisquam satis puiel, si plebeiorum ratio comitiis consula- ribus babeatur: nisi alteruin consulem utique ex plebe fieri ^ necesse sit, neminem fore, an iam memoria exisse, cum tribunos militum idcirco potius quam consules eread pla- cuisset, ut et plebeis pateret summus honos, qiiattuor et
10 quadraginta annis neminem ex plebe tribunum militum erea* turn esse! qui crederent duobusne in locis sua voluntate
— PM HarL I. held, i, al. : iam saaiB ipsam aim frangat inter- cedendo. Bekk.: ipsa. 2, 43.
3. nisi imperio commuixicato numquam pJebem in parte pari reip, fore: PJtt. In Leid. I. ' excidit y^rr.
4. nee esse quod quisguam salis putet: P. — M: ne | cesse quod cet. „Aac]i solle man nicht glauben genq^ er- reicht za haben, wenu bet der Consulwahl aach aufPle- bejer Rucksicht genommen werden konnte: wenn es nicht znr nnerlSTslichen Bedingung gemacht ^erde, dass der eine Consol darchaos ein Plebe- jer seia masse, werde keiner ▼on ilmen dazu kommem".
7. an iam memoria exisse:
PM. — HarL i. Leid. i.: an
iam memoriant exisse. Cf. 2,
^•: n credo, quia nulla gesU
w» insignem fecerit consala-
*«m, memofia intercidisse ^,
P m. 1.: crea/i. m. 2.: ereari.
9. si tfl pieheis paiergi stan-
nous honos, II I J S: xL an- nis cet; PM] ut et plebciis cet. — In multis recc. codd. Bcriptum est ut pJebeiis pa- teret cet in Harl. i. „at et plebaes^'. —- P m. 1.: sura- mas onos. 11. qui crederent duobusne in locis sua uoJuntate imper- iituros pJebi honor em: PM] qui crederent daobos nunc in locis sua yolanlate impar- titaros cet — Hanc locum diCQciliorem sua quisqae ra- tione interpretes emendareco- nali snnt Tan. Faber scribi voluit „ quid ? crederentne duobus in locis '' cet C. Si- gonius jsquis crederet duo- busne in locis ^^ cet., quern ad modum in maltis recc. codd. scriptum est. L Fr. Gron. qui crederent delenda cenr suit lac Gron. pro ne s/cri- psit nunc^ quod recentiori- bus quam maxime proban- dum videbatar. sed quam- qaam ne et nc vel nunc in- tcrdum eliam in optimis li-
LIBER n
117
impertituros plebi hohorem, ^i octona loca iribunis mili- tum creandis occupare solrd sint, et ad consulatum viam fieri passuros^ qui triSunatum saeptum tarn diu habuerint? lege obtinendum esse quod comitiis p^r gratiam nequeat,
bris (cf. 5, 10. ) inter se con-^ fasa esse hoad %noramas, tamen huios loci rationi^ qua noB tarn de praesenti quam de futaro tempore, agator^ nuTu vix aptum esse arbitra- mup. facillimum igitnr esset, si et hoc' loco m ad in tarn- quam altera eiusddtai vocis Bcriptiira 9 librariis addita di- ceretur, id quod ex xnultis similibus locis quodam.modo probari posset multoque yeri similius yideretur quam si cum I. Fr. Gron. qui crede- rent reiicienda censer^mus. yerum ae id quidem nobis salis placet, cur yerb non potest id quod in omnibus bonis libris est, duobusne^ pro integro haberi? numne qaod in una sententia duo- bus yerbis ad interrAgaiionis ' sensum desoribendum uti non possimus? nonne id ipsum yi-. demus multis locis, ques ad- huc nemo corruptos babuit? nam si ex. gr. apud Cicero- nem (Tusc. 1, 15. 34.) legi- tur „quid nostri pbilosophi nonne in bis ipsis libris, quos ficribunt de contemnenda glo- ria, sua nomina iiiscribunt"; alioye loco ( Vcrr. 4, 59, 132. ) „quid turn medioerine tan- dem dolore eos adfectos esse arbitromini'* : — quis iam
contenderit, horom similiumye locornm rationes ab illo Li-'^ ' yiano loco allenas esse, quod pro. recentiorum temporam more interrogalionis signis post phUosophi et turn po- sitis alteram ab altera ora- tionis parte seiungere sole*' raus, quae per se aptissime cohaereant. ad hoc accedit, quod baud raro yel negatiyis papticulis enclitica. ne adiecta est nullo alio Qonsilio quam ut yis interrogatlonis augere- tur. aic igitnr etiam hoc loco duobusnt scriptum yidetur ut magna ilia yis , quae in bac ipsa yoce ponenda erat, magis etiam eluceret, cum propter gui principem sen- ^ tentiae locum duobus obti- nere non posset. — P: in- |[tituros. M m. 1.: „imperi- iaros'^ dein imperiiiuros. 3. 10. 1. qui oeiona leca ir^ mil, crt- andis occupare soliti sitU: PM. Non Livius modo 5, 1. octo creates esse tribunes a. 351. scripsit, sed etiam in Cap. fragm. annos 374. 375. ocionos tribunes liabuisse yi- demus, et oratori Itcebat et aogere et deminuere, proat res postulabat. — M m. 1.: uia lien. m. 2.: ui«. — M: lege optiaendam esse.
118
UBERVI.
et scponendiim extra certamen altcrum consulatum ad quern plebi sit adituSy quoniam in certamine relictus pracmium semper potentioris ftitunis sit. nee iam posse dici id quod antea iactare soliti sint/ non esse in plebeis idoneos viros
5 ad curulis magistratus : num qui enim socordius aut segnius rem publicam administrari post Publi Licini Calvi tribuna- turn, qui primus ex plcbe creatus sit, quam per eos annos gesta sit quibus praeter patricios nemo tribunus militum fue« rit? quin contra patricios aliquot damnatos post tribunatum,
lOneminem plebeium, quaestores quoque sicut tribunos mili- tum paucis ante annis ex plebe coeptos creari, nee uUius eorum populum Romanum paenituisse, consulatum super-
1* et seponendum extra cer^ tamen dlterum consulatum:
« Pin : nisi quod in P scriptam est „certamem'': cf. 5, 40.: flamen.
9, gm in certamine relictus praemium semper potentio^ risfuturus sit: PM. In M « scriptam est m. 3. futuru sit, qnod ex Liriana dicendi ratione ({oodam modo pro- ban potest, .idem futurum reperitur in recc, codd. — Cf. 3, 37. : hi ferre agere ple« bem plebisque res, cum for- tuna qua quidquid cupitom foret potentioris esset.
4, non esse in pleheis idoneos uiros ad curulis magistral tus: PM] non esse in pie- beiis — ad cumles magistra- tus, "H- In U scriptam erat m. 1.: solUi sit. M m. 3. P: sint.
ft, num qui enim: PM Hari. i.] Id enim. „ Werde denn ^ifgwdwie". Cf.3,64.: ^M miiuw hodie de-
cern tribnnos plebif feceritis. aL — Cam illad qui pro no« minatiTO haberelnr, scriptom est in PM „rep. administrari potest post publi lidni calui tribunatum'* : similiqae er- rore in rell. codd. In flarL i. enim t%%e dicitur „ admini- strari potens post p. licini calui tribunatum*': in Leid. i. M administrari po^^t pnbli- cini calui tribunate '^ Ed. Frob. 1535. veram scriptu- ram restituit. — PM: nemo tr. mil. fuerit. — M: quia contra patricios aliquoi^ da- mnatos postribu I natum. m.4,: aliqao^. 11. nee ullius eorum pmr, pae* nituisse ( M : penituisse ) : PM. — PM : consulatum snperesse plebei!ff. cam ease arcem li« bertatls id columen. si eo pementum sit tum ph uere ezactos ex urbe reges cet, Cf. 6, 9.: id capat Vnlsco- rum cam fuisse originem. 2, 15. al.
* .
LIBER VL. ' 119
esse plebeis: earn esse arcem liberlatiSy id colunien: si eo perventum sit, turn populum Romanuin vere exactos ex urbe reges et stabilem libertatem siiam exlstimaturum: quippe ex ilia die in plebem ventura omnia quibus patricii excel* lant, imperium atque honorem gloriam belli genus nobilita-5 tern, ipagna ipsis fruenda, maiora liberis relinqiienda. ' huius generis ori^tiones ubi accipi videre, novam rogationem pro- mulgaht ut pro duumviris sacris faciundis decemviri creen- tur ita, ut pars ex plebe pars e^ patribus fiat, omniumque earum. rogationum comitia in adventum eius exercitus dif- 10 ferunt qui Velitras obsidebat
XXXVin. Prius circumactus est annus quam a Veli- tris reducerentur legiones. ita suspensa de legibus res ad noYOS tribunes militum dilata, nam plebis tribunes eosdem — duos utique quia legum latores erapt — plebes reficie- iS bat. tribuni mUitum creati T. Quinctius* Ser. Cornelius Ser. Sulpicius Sp. Servilius L. Papirius L. Veturius, principio statim anni ad ultimam diniicationem de legibus ventum, et cum tribus vocarentur nee intercessio coUegarum latoribus
5. gloriam belli :VM. — Leid.i.: lius. | 1. papirius. lucias uela-
gratiam belli. — P: luaior rius ^S Eadem neglegcntia scri-
liberis. — M: reliqueDda. plum est paulo post in eo-
8. sacris faciundis : P. — M dem cod.: „ad duo ultima
m*' 1.: „ sacris faci/i^ndis ^^ auxilia | summumque ad ci-
de'm faciendis. — P m. 1.: uem decurrunl". aelitrans. 19. nee intercessio coUegarum
13. ita suspensa de legibus res (Pin. 1.: colegarum) latO'
ad nouos tr, mil. dilata: ribus obsiaret: PIN. Docti
M. — P: ad nouos tf. mil. quidam viri de integritate
dilata/a. — PMHarl. I. Leid.i.: huius loci aliquantum dubi-
nam pleb^^. tr. eosdem duos taruut, quod cum tribunis le-
utique quia legum latores erant gam latoribus collegae non
plebes reiiciebat. intercessissent, a Livio scri-
16. tr^ mil. creati T. Quintius ptum non esset, cur leges
Ser. Cornelius Ser. Sulpi- non essent perlatae alleroque
cius Sp, Seruilius L. Pa^ eliam conciiio plebis opus fuis-
pirius L. Feturius: P. — set. Nee tamen dubium esse,
M: „tr. miL creati t. | quin- potest, quin patres, cum il-
iius se? suspicius. p. serai- lias prioris coneiiii eyentam
120
LIBER VI.
obstarety trepidi patres ad duo ultima auxilia summum im^ perium summumque ad clvem decummt. dictatorem dici placet: dicltur M. Furius Camillus qui magistrum equituni L. Aemilium cooptat legum c[uoque latores adversus tan- 5 turn apparatum adversariorum et ipsi causam plebis ingen- tibus animis armant concUioque plebis indicto tribus ad suf- firagium vocant. cum dictator stipatus agmine patriciorum plenus irae minarumque consedisset, atque ageretur res so- lito primum certamine inter se tribunorum plebi ferentium 10 legem intercedentiumque, et quanto iure potentior interc^s- sio erat, tantum vinceretur favore legum ipsarum latorum- que, et uti rogas primae tribus dicerent, turn Camillus
\ ^
sibi yiderentar Tidere, staiim refagerint ad ea quae tot et. tanta in snperstitiosam ple- bem els parata erant praesi- dia, cum vel au^arcs, si ni- hil aiiud efficacius videretar, rem coeptam ad finem per- daci vetare possent (cf. 1, 36. )? dum dictator creatus es- set, et tribnni aliqui si?e gra- tia 8i?e metn in alteram par- tem dacerentur, qui coUegis . intercessnros esse sese pro- mitterent. sic enim modo scri- ptam eraf 6, 35., patres sum- in arum rerum discrimine pro- posito cum trepidassent, nee uUam aliud remedinm prae- ter expertam multis iam ante certaminibns intercessionem inyentum esset, coUegas ad- versus tribunicias rogationes comparasse. Cf.inprimis 2,44. 3. qui mag. equUum L. Ac' milium cooptat: PM. ' — HarL i. Lefd. i. Voss. i.i qui mi^istrnm eqiUtum L. Ca- UuUiuii cooptat.
4. legum quoque IfUores: PM, — - Leidi f. : legumque lato- res. — Jtl: adnersum.
7. ^um dictator — consedis' set: PM. — Recc. codd.: torn dictator — cum sedisset. — PM Harl. I. Leid. i. : tribunOf rum plebl. Voss, u. al,: ple- bis.
11. tantum uinceretur fauore: PM. — Voss. II. at.: tanto^ Cf. 5 , 10. : quantum autem augebatur militum numerus, tanto maiore pecunia cet.
12. et uti rogas primae tribus dicereiU: M. — P : primi tri* bus. m. 2.: prime tribus. — Cf. Cic. ep. ad. Att. 1 , 14. : operae Clodianae pontes oc- cuparant: tabellae ministra- bantnr ita ut nulla daretur „uti rogas". — M: ^5 ca- millus. — P m. 1.: inquii/. -— M m. 1.: libino. m. 3,:
. libido. — P m. 1.: qua pe- peritis. m. 2. : qua peperistis. -^ PM: „non reip. magis uni- ttersae quam uestra causa di-
li.
\
MBERVI. 121 ,
/
.,qiiando qiiidem^ inquit, „Quirites, iam vos tribunicia li- bido non potestas regit, et intercesslonem secessione quon- dam plebis partam vobis eadem vi Cadtis inritam qua pe« peristis, non rei publican magis universae quam vestra causa dictator intercessioni adero eversumque vcstrum auxilium 6 imperio tutabor. itaque si C. Licinius et' L. Sextius inter- cessioni collegarum cedunt, nihil patricium magistratum in- 8eram sconcilio plebis: si adversus intercessionem tamquam captae civitati leges inponere tendent, vim tribunidani a se ipsa dissolvi non p^tiar^. Adversus ea cum contemptim 10 tribuni plebis rem nihilo segnius peragercnt, tum percitus ira Camillus lictores qui de medio plebem emoverent misit, et'addidit minas, si pergerent, sacraniento omnes iuniores adacturum exercitumque extemplo ex urbe educturum. ter- rorem ingentem incusserat plcbi : ducibus plebis accendit 15 naagis certamine animos quam minuit: sed re neutro incli- nata' magistratu §e abdicavit, seu quia vitio creatus erat ut scripsere quidam, seu quia tribuni plebis tulerunt ad ple- bem idquc plebs scivit, ut si M. Furlus pro dictatore quid ^issety quingentum milium ei multa esset. sed auspiciisso
ctator intercessioni adero'': yerbo accendit respondere-
h. e. intercedentes tribunos tur. — In Ilarl. i. ezciderunt
adiovabo. verba animos quam minuit,
7,' conlegarum eedunt: M. — 16, sed re neutro inclinata: M
P: collegarum caedunt.: m. 3, P. — M m. 1.: sed
10. aduersus ea cum contem- neatro inclinata. In Leid.'i.
jftim ir, pi, rem nihilo se^ ^ scriptnm est ne ultro pro
gnius peragerent: P m. 2. neutro, CF. 5,26.: teri tcm-
-^ P.m. 1.: nihilo sergius. pus neutro inclinata spe. at.
M: contempt/, tr. ;^i. remcet. — PM: seu quia tr. pi. tu-
Cf. 2, 56.! contemptim de lerunt ad plebem idqne plebs
lure disserendo perturbare sciuit cet.
Laetorium poterat. — Harl. i. 20. quingej^tummilliumeimul'
al.: cum content i cet. ta esset: M m. 1. P. — M
14. ierrorem ingentem incusse^ ra, 3. : mnl<;ta. — K%cc, quid;
rat plehi: PM. — Leid. i.: codd.: quingenftorum millium
' inc^s^erat plebi. Recc. qui- acris ei multa esset — Leid. i. :
clam codd.: incussit: ut ita mulctasset:\i,t,m\i\ci9LB&ti»
133 LIBER VL
magU quam novi exempli rogatione deterritum ut potiiui credam, cum ipsius viri fadt ingemum turn quod ei suffe- ctus est extempio P. Maulius dictator - — queni quid cieari atljnebat ad id certamen quo M. Fuiius victus esGCt? — et ft quod eundem M, Furium dictatorem insequens annus ha- buit baud sioe pudore eerie li-actuni priore amio in se im- peiinin repcliturum, simul quod eo tempore, quo promul- gatum de multa eius traditur, aut et huic rogationi qua se in ordinem co^ videbat obsistere potuit, aut ue illas qiu- 10 dem propter qnas et haec lata erat inpedire, et quod dum
■ic MriptoB wt 30, 34. in Pot. Colb, Bainb, gloriottet pro gloria etset, 3. eum ipaiua uiri foeit Inge- ntam: H m. 2. P. — M m. l.t turn iptlua eel. — ~ Leid. i, UarL I.: tun qaod e'la iffe-
3. tfaem quid creari altine- &al: PH. cf. 6, 23.: euqaid •UiDerc. — JH: qaatf m. fo- riiu.
7. ^uo promalgatam de tnuUa eitu traditur: H ni. 1. P. — JS m. 3.: mnlcU. - PM: qu le in ordinem cogl oi- debat. Cf. 3, 51.: decemTJri qoerentci •« in ordinem cogi. 3, 35.: Diniiuni in ordinem K ipaoni cogerc, il.
9, aut Jte Ulo« quidem pro- pter quat et kaee lata erat iapedire : P. — H HarL i.; t,ct haec laUrat": qao er-
I TOffl at tXe pnrtacpe pema-
(Ald.).— PMrea: et quo4 uqne ad memoriim noatram
ITOfe Ml
dm B#fiw ad me-
'mattram cet,: es
8l] # ipmA luqae eel.
cet. Iim E
:add. )
telleiil, id quo pertmn est, fern non posae. cam igitnr in recent! quodam codice et quod quotiens ut- que yideret, ipse scribendam censnit „elyuodusqiieadme- moriam noBtram, quetiet tri- baniciis conBalsrifaoaqDe cer- latum viribnsest" cet. Aldua quoad pro quod aeripsit. veram qaamquaD quod et quoad in codd. macrtptia ia- terdam inter se confua aant, tamen quod hoc loco decMe noD poHSe, tolias loci ratio persnadere -Tidetar. ilaqoe com qaod etiam omnium co< dicam fide servatam ait, b- cillima emendatione veram ■cripturam reslitnere conati snmoa: nihil enim freqaeotiiu eat factom quam nt braviora verba propter citcnmatantinm litteramm similitadinem a li- brariis neglegenter praeler- mitterentnr. — U: iribunifiis.
LIBKRVl. 123
usque ad TncinorkHn nostram tribuniciis consiihribusque cei> iatum viribus est, dictatnvae semper altius fastigium fiiit.
XXXIX. Inter priorem. dictatnram abdicatam novam* que a Manlio initam ab tribiinis velut per interregnum con^ cilio plebis iiabito apparuit, qtiae ex promulgatis plebi, quae 5 latoribus gratiora essent: nam de fenore atque agro roga- tiones iubebant, de plebeto consule antiqiiabant. et perfiiv eta utraque res esset^ ni tribuni se in omnia simol eonsu-* lere .plebem dixi^ent P. Manlius deinde dictator rem in causam plebis inclinaTit C Lidnio , qui tribunus miiilnni 10 fnerat, magistro equitum de plebc dicto. id aegre patres passi^s accipio: dictatorem propinqua cognatione licini se apud patres excnsare solitum, simul negantem magistri eqiii- tum maius quam tribuni <;onsularis imperium esse. Licinius Sextiusque, cum tribunonim plebi creandonmi indicta co-15 mitia essent, ita se gercre ut negando iam sibi yelle conti- nnari honorem accrrimie «')ccenderent ad id quod dissimulandb petebant plebem: nonum se annum iam velut in aciem ad-
3. nouomqtie a Ufallio initam: Licininm ant a. n. 376. enm
PM Harl. I. — Harl.: a tri- vex collegis (cf» Liir. 6, 31,) -
- bonis. — M: habit/7. tribunam mil. fnisse oportet,
6. nam de fenore atque t^gro ant a» 378., cuius anni Living Togationes iubebUti At m. nallos carules magistrataa, 3. P: nisi quod in P ^foe- Diod. 15, 71. L. Papirinni L. nore". — M m. 1.: iubebat. Ittenenium Ser. Cornelium
7. de phfheio cos antiquahant : $er. Suipiciam trib. mil. iradit. PM] de plebeio consulatn an- — PM : mag. eqaitum de plebe tiqnabant. — Idem co9 vel dicto.
consule in rell. codd. reper- 12. Licini: PM ] Licinii. — P : turn est: nee video cnr id ye* excnssare silitum. m. 2.: so- rum baberi non possit, cum litum. — M: mag-iis qnam. panlo post scriptum sit „qnip- M m. 2. P: mains quam. pe qui omen plebeio consul i 15. cum irihunorum plebi ere- dederit'% et 6, 35. ilia tertia andorum indicta comitia es' rogatio eisdem prope verbis sent: M m. '3. P. Laid, u lata ait „consulumque ntique Harl. i. — M ro. 1.: ^88ti» alter ex plebe crearetur^^ m. 3.: esset. - 6, 42.: de consule plebeio. 18. in aciem: PM Harl. i. Leid. i. lOL C. Licinio: PM rell. Hnnc rell.: „wie gegen ein feindli-
w
124 LIBER VI.
versus optamates maximo privatlm pericttlo nullo pnblice emoliUnento stare:' consenuisse iam secum et rogatlones promiilgatas et Tim omnem tribnniciae potestatis. primo in- terccssione collegarum in leges siias pugnatam ^sse, deindc
5 ablegatione iuventutis ad Velitemum bellum, postremo di« ctatorlum fulmcn in se intentatnm: iam nee collegas ncc bellam nee dictatorem obstare, quippe qui etiam omen pie- beio consali magistro equitum ex plebe dieendo dederit: se ipsam plebem et commoda mofari sua: liberam urbem ac
10 forum a creditoribus, liberos agros ab iniustis possessoribus extemplo si velit babere posse; quae munera quando tan- dem satis grato animo aesiimaturos, si inter aecipiendas de suis commodis rogationes spem honoris latoribus earum in- ddant? non esse modestiae popnli Romani id postulare, ut
15 ipse fenore leyetur et in agrum iniuria possessum a poten- tibus' InducatuTy per quos ea consecutus sit, senes tribiini- cios non sine honore tdntum sed etiam sine spe honoris relinquaL proinde ipsi primum statnerent apud animos quid vellent, deinde comitiis tribuniciis declararent yoluntatem.
20 si coniuncte ferre ab se promulgatas rogationes yellent, esse
ches H6er". Cr. tamen qaoque posse: V m. 2. — P ni. 1.:
2, 14.: in poteslattim esset. exemplo. — M: exemplo 81
1. optumates: PW] optimates. uelit habere possef. Recc.
Cf. 4, 9. al. codd.: si ueli»t. — P m. 1.:
— nullo puhlice emolumento : quamdo tandem.
Pal. i. 3. al. — M: „ nullo i^. non esse modestiae pf id
publico molaraento**. P: „ma- postulare ut ipsae foenore
ximo priaatim puricdlo nulio leueiur: P. — M": noii esse
poblico emolumento '*. £t ;cru- modesti. pp. id postulate ut
hlice et publico pro Liviana ipse foenore eel. — Per quos
dicendi ratione probari pot- i. e. eos yero per quos.
est. cf. 2, 35.: Venientem I. Fr. Gron. malcbat reHn-
Vulsci benign/ excepere be- quere.
nigniWqnc in dies colebant. 18. proinde ipsi primum sia-
''2,30.:eiFusictcontemptim.al. tuerent; M m, 3. P. — M
7. omen: M. — P: omnem. — m. 1.: statueret.
PJtt: dederit. M m. 3.: de- 20. si coniuncte ferre ab se pro- dent. Ttiulgcfias rogationes uel- it. extemplo si uelit habere lent: P m. 2. M. -=- P m. 1.:
LIBER YL
125
quod eosdcm reficere^it tribunos plebis, perlaturos cnlin quae promulgaveriat: sin quod cuique privatim opus sit, id modo accipi veliat, opus esse^ nihil inyidiosa continuationc iionoris: nee se tribunatum nee illos ea quae promulgata sint habituros. ' 5
XL. Adversus tarn obstinatam orationem tribunorum cum.prae indignitate rerum stupor silentiumque inde ceteros patrum defixisset, Ap. Claudius Crassus nepos decemviri dici- tur odio magis iraque quam spe ad dissuadendum processi^se et locutus in banc fere sententiam esse. „Neque novum 10 neque inopinatum mihi sit Quirites, si quod unum familiae nostrae semper obiectum est ab seditiosis'tribunis, id nunc ego quoque audiam, Claudiae genii iam inde ab initio nihil antiquius in re publica patrum maiestate fuisse, semper pie- ; bis commodis adversatos esse, quorum alterum neque nego 15 neque iniitias eo, nos ex quo adsciti sumus simul in civi-
fere. Voss. ii. ah: ferri. — Xieid. I. Har). i.: si coninxte ferrecet. Cf. 6, 40.: „utro- , gationes nostras — omnes coniaDGt/m accipiatis'^ — Pitt: relicerent tr. pi.
4. guae promulgata sint: P. — M: sit.
10. neque nouum neque inopi- natum mihi sit: PM. — Le- vel. 5.: nee noaam nee eet. RecG. alii codd. : nee nouam jieqae cet. — P m. 1.: ab •editio7iis tribunis. P m. 2. M: seditiosis.
13. nihil antiquius in rep, pa- trum maiestate fuisse : PM] nil antiquius cet. — Harl. i.: niltii autiquus. Leid. i.: nil antiques. — PM Harl. i. Leid. I. al.; Claudiae genti^.
15. neque nego neque infitias to: M m.. 1. P: nisi quod in
P infinas. — mi m. 2.: infi- tiase nos : littera o erasa. Plerique codd. recc: neqae nego nftqne infitior. lac. Gron. scribi voluit, quod 9, 9. ie- gitur „ neque ego inOtias eo" aut „ neque nescio neque in- fitias eo". Non idem signifi- cat boc loco neque nego quod neque infitias eo, in utro- que quidem inest^ Appiom id quod perbiberetur negare nol- le: sed Ulud praeterea com- plectitur et cxprimit, id ipsum vulgo dici solere; hoc for- tius dicit, eum id, ad quem pertineret , nolle refutare: „ich gebe es zu and liiugne es nicbt". 16. nos ex quo adsciti sumus simul in eiuitat^rn et pa- ires: PiU Harl. i. Leid. i. — Hayerc: in cinitatem et in
126
LIBER VI.
atcm et patres^ cnixc opcram dedissc ut per nos aucta po- tills quam inminuta maiestas earum gcnllani, inter quas nos cfse voluisds, dici vere posset: illud altemm pro me maio- ribusque meis contendere ausim Quirites, nisi quae pro uni- 5 versa re publica fiant ea plebi tamquam ab'am incolenti ur- bem adversa quis putet, nihil nos neque privatos neque in magistratibus quod inconunodum plebi esset scientes fecisse, nee ullum factum dictumve nostrum contra utilitatem ve- stram, etsi quaedam contra volmitatem fuerint, vere referri
10 posse, an hoc, si Claudiae familiae non sim nee ex patri- do sanguine ortus sed unus Quiritium quilibet, qui modo me duobus ingenuis ortum et vivere in libera dvitate sdam, reticere possim, L. ilium Sextium et C. Licinium, perpetuos si diis placet tribunos, tantum licentiae novem annis quibus
15 regnant sumpsisse, ut vobis negent potestatem Uberam suf- firagii non in comitiis non in legi&us iubendis se permissu- ros esse? — sub condicione inquit nos reficietis dedmum
4.
patres. Cf. 6, 28.: ia ocalis atqae auribus. al. — In mnl* tis recc. codd. non adsciti Bed acciti scriptom est: sed Drakenb. recte docet, acci- tum Romam fuisse Numam Pompiliam', qtii ex Sabinis nt rex fieret arcessitos esset: Claudios, qui a tarbatoribas belli press! ex Sabiois Ro-. mam confugissent, in civita- tem et in patram numeram acceptos esse et adscitos. cf. id quod 4, 3. Canaleins de ntrisqne loqaitar. — P m. 1. : ancta pitius quam inminuta mag'estas. m. 2. : potius — ma- iestas.
^ae pro uniuersa rep, fiant: M. — P Leid. i.: pro uniuersa rerp, — P m, 1.: in magistratibus.
9. etsi quaedam con^f a uohin- tatem fuerint: P m. 2. K
— P m. 1.: fwrint, — PM: uere referri posse.
11. unus Quiritium quilibet: P.
— M Harl. I. al.: quiritum, Cf. 3 , 20. : si eo reniant in alia turba Qairitium (PM) subiectos fore cet
15. ut uohis negent p^Hestaiem Uberam suffragii non in co- mitiis non in legibus iuhen- dis se permissuros esse: P ro. 2. M. — Pm. 1.: iu- bendis 8em|K I missuros esse.
— ])fon — non fortius est b. 1. quam nee — nee, cf. 2, 45.: „ nolle inultos bosles, nolle successum non patribus non consulibus'*. al. Cf. 6, 23.: negare.
LIBER VI.
127
tribunos: — quid est aliud dicere, quod petunt alii nos adeo fastidimus ut sine mercede magna non accipiamus. sed quae tandem ista merces est qua vos semper tribunos pi obis habeamus? ut rogationes inquit nostras, seu placent scu displicent seu utiles seu inutiles sunt, omnes coniui^5 ctim accipiatis. obseero vos Ti|rquinii tribuni plebis, putate me ex media contione unum dvem succlamare ,,bona ve- nia vestra liceat ex his rogationibus legere quas salubres nobis censemus esse, antiquare alias ^^ non inquit licebit: —
1. quid est aliud (P: aliof) J/- ~ eere: PM rell. h. e. quid est aliad quam dicere. cf. 6, 7. ,,ho8tis est qnid aliad quam perpetua materia yirtntis '* eet. £t hoc quam in ano Lovel. 2. seryatom videtur, cam ibi in- ventam sit ,,qaid est aliad dicere quam qaod petant alii"* cet. „was heisst das An- deres sagen als<'. sed cam in similibas dicendi generi- buis quam interdam omis- snm sit, ne hoc qaidem loco invitis libris mscriptis addere aosim.
5. seu utiles seu inutiles sunt: P. — M: „sea utiles sant*% cam praetermissam esset „sea inutiles <^ Contra in Harl. i. et in Leid. i. omissam est „8ea utiles". Cf. T. Li?i L XXX. p. xxxiir. 5. — P m, 1.: inquic^. — Harl, i.: „seu placer^nt ". Idem postea : „qaae magistratus ille dice- rs".
6. obsecTo uos Tarquinii tK pi, putate tet.t PM. — In Voss. II. aliisque recc. exci- dit Tarquinii. cL 3, 39.: nee
minnt ferociter M. Horatiam isse in certamen, decern Tar- quinios appellantem: sciL de- cemriros. 9. non inquit licebit: M. — P: inqnid. — PM : de foenore. — M: et hoc po j tenli. — P: ut //. 1. sextilium (m. 2.: sextium) atque hunc gaium liciniam cons, qaod indigna- ris quod abhominaris uideas. (Cf. 1, 26.: «, caput obnube. ) M: atque bine gaium licinium cons, quod ignaris quod abo- minaris uideas. -^ Omnia ea qaac ab „non inquit licebit" usque ad „aut nihil fero" scripta sunt, Appius orationi suae tamquam a tribunis di- cta inserifc, sed ita ut de suo addiderit et „quod «d yos omnes pertinet " et „ hoc por- tent!" et „qaod indignaris qaod abominaris". „Das kann nicht erlaabt sein, spricht er. Was sich also auf Schulden and Landereien — y^obei ihr Alle betheiligt seid — be- zieht, das vt^^Ut ihr bestlti- gen: — dieser GrSuel aber soil nicht zo Stande kommeo,
128
LIBER Vf.
iu de fenore atcjue agris, quod ad vos omnes periiaet, itxi ,b^as, ^t hoc portenti non fiat in urbe Romana uti L. Sex^ tium atque hunc Gaium lidnium consules, quod indignari^ quocT abominariS) videas? aut omnia accipe aut nihil fero: —
V 5 ut si quis ei, quern urgeat fames, venenum ponat cmn ciboj et aut absiioere eo quod vitale sit iubeat aut mortiferum vitali admisceat. efgo si esset libera haec civitas, non tibi frequentes succlamassent „abi hinc cum tribunatibusi ac ro^ gatiopibus tuis!" quid, si tu non tuleris quod commoduni
' 10 est populo acpipere, nemo erit qui ferat iMud? si quis pa^ tricius si quis — quod illi volant invidiosius esse — Clau^ dius diceret „aut omnia accipite aiit nifail fero"— ^quiS ve- strum Quirites ferret? numcpiamna vos res potitis quam au- ctores spectabitis, sed omnia semper, quae magistratus ille
" 15 dicet, secundis auribus, quae ab nostrum quo dic^ntur, ad^ versis accipi^tis? — at hercule sermo estminime civilis: — quid, rogatio qualis est, quam a vobis antiquatam indigaan- tur? sermoni Quirites similluna. consules inquit rogo, ne vobis quos velitis facere liceat an aliter qui rogat, qm uti-
dass man den L. Sextjias and dieden G.Licinias — vor wel- cbem Gedanken Hir mit Ab- ^ scheu zuruckschaudert — als Consnln sehel (Nun gut, so I'visset;) Entweder beatStigt ihr Alles, oder ich trage auf Nichts Ton alie dem an*'* Gerade wle wenn Jemand u. 8. w,
9. guid si iu non tuleris: Itf. -* B: quod si in non tuleris. — P m. 1,: nemo erit qui fuerat illud. P m. 2. M: ferat.
i4. spectabitis. — P Leid. i. H<m:1, I.: ^orspectabitis. M: ^a:pectat>HU. Cf. 6. 33.: de- dltionem spectarent. — Paulo ante M m. 1. P: ferret nu*
qnamae. M m, 2.: ferret^^: h. e. ferretur. 15. quae ab nostrum quo di- centur: PM. — V\ ad her- cule. M: at, „Aber freilich schon der Ausdmck nnserer Rede, meint ihr, hat JNichts was den Burger einnehmen kann*'.
18. consules inquit (P m. 1.: inquid) rogo ne uobis quos uelUis facere liceat: PM: h. «. consules rogo sed ea condicione ne cet.
19. an aliter qui rogat.' P] an aliter rogat (M), -- „Oder ist der Antrag dessen ettva anders, der durchaus yerlangt dass der eine Consul dn Pie-
LffiBR VI.
129
que alteram ex plebe' fieri coilsulem iubet n^e duos patri- dos creandi potestatem vobis permittit? si hodie Bella sint, quale Etruscum fuit eum Porsinna bmculum insedit, quale Gallicam modo cum praeter Capitolium atque arcem omnia haec hostium erant, et conscdatum cum hoe M« Furio et 5 qaolibet alid ex patribus L. ille Se:^tius peteret, possetisne ferre Sextium baud pro dubio consulem esse^ CamiUum de repulsa dimieare? hocine est in commune honores vocare, ot duos plebeios fieri consules liceat^ duos patridos non li- ceat, et alterum ex plebe creati necesse sit, utramque ex 10 patribus praeterire liceat? quaenam ista societas, quaenam ^ consortio est ? parum est, si cuius pars tua nulla adhuc fuit,
bejer sei''. Prins qui et fa- cile potait n^egenter prae- teiiri, com eadem vox panio post seqaeretnr, et eandem ob caosam a minas diligenti- bus librariis pro falso haberi. cf. 69 37. : nnm qui ettim.
2. si . . sint — et . . peteret: PM rcll. Cf. 4, 19.: viderct.
3. Porsenna : PM rell. — Por^ sinna restitnimiis, qaod anti- qaissimoram libromm fide ita a LitIo hoc nomen conce- ptam esse persnasnm habe- miis. sic enim non modo in PM 2, 11. 12. 14. 15. 10, 16. antiqna et prima mana scri- ptnm est, sed etiam in omnium Liyianornm libromm prae- stantissimo 26, 41. m. 1. Pop' sbiam^ recentiore mann Por* sennant scriptam vidimus. Dionysias: TLo^aTvoq. Cf. C. L. Scbneideri gr. lat. i. p. 424«
4« omnia httec hostium erant: P m. 2. — P m. 1.: hos\ia.- M: oatiam. -^ PM: it quo- libel alio: iimUi enim simul
T. Livi pars II.
petere solebant. Ed. Frob. 1535: aut quolibet alio.
6. possetisne ferre Sexttum haud pro dubio eonsulem esse: PM: „ohne irgend ein Bedenken^*. Recc. codd.: hand prom/ dubio. — Ad dimieare cf. 6, 41.: inter di- . micantes conpetitores. 10, 2^.: „8e coUegae honores prae- miaque concessurnm vcrpcun- dia aetatis eius maiestatisqae : cam pericnlum, cum dimica- < tic proposita sit, neque ce- dere sua sponte neque ces- soram'^ — Leid. i. al.: de rep, dimieare* h. e. de re- pnblica.
8. hoeine est in commune ho- nores uocare: P m. 1. H] hoccine cet. (P m. 2.). Cf. 6, 17. „Heis8t das die Eh- renSmter einem Jedeh zu- gSnglich machen"* — 'P: fieri cons. Itceat. M: fieri coiiss. Heeat. — Paulo post PM: * qnaenani ista" societ;»» quae- nam consortfo est.
9
130
LDBRVI.
in partem eius venis,. nisi partem petendo totum traxeris? timco inquit ne, si duos licebit creari patricios, neminem creetis plebelum: — quid est diccre aliud, quia indignos ye- stra voluntate creaturi non estis, ncccssitatem vobis creandi 5 quos non vultis inponam? quid sequitur nisi ut ne benefi- dum quidem debcat populo, si 'cum duobus patriciis unus petierit plebcius et lege se non suflragio creatum dicat?^
XLJ. „Quo modo extorqueant, non quo modo petant honores quacrunt, et ita maxuma sunt adepturi, ut nihil ne
1. m partem eius uenis nisi 9. et ita maxuma sunt ode-
partem petendo totum tra^ xeris: P. — M: in parU| eius uenis partem petendo cet.
* — ^Genfigt dir das oicht, wenn dn Antheil an einer Sache gewinnst, an der da bis jetzt darchans keinenTheil battest, wenn da nicht, wie- wbhl es dir nnr am die Theil- nahme za than schien, das Ganze davontrSgsf .
3. quid est dicere aliud^ quia indignos cet: PM. Cf. qaod sapra ex hoc ipso cap. ezpli- catam est „qaid est aiiad di- cere, quod" cet. — Harl, i. cod. Sig. a].: qaid est dicere aliud nisi quia indignos cet. In Pal. I. scriptum est „ aliud quam si indignos '<: in PaL 3. „ aliud quam indignos". — P m. 1.: inquiJ — alia/.
5. quid sequitur nisi ut ne be- neficium. quidem^ debeat po-
. pulo: PM. „Was folgt dar- aus anders als dass er dem Volke fur das Gate das ihm geworden nicht einmai Dank schuldig ist". — Leid. i. al. : quid sequitur at ne benefi- ciom quidem debeat populo.
piurl, ut nihil ne pro mini- mis quidem debeant: PM: nisi quod in M maxima, — Tan. Faber haee verba a li- brariis corrupta ratas, scribi Yoluit aut „at nihil pro iis nee minimum quidem de- beant", aut „at nihil populo Romano Quiritium debeant". I. Fr. Gron. : „ ut nihil quasi pro minimis debeant". Dra- kenb.: „ut nihil popolo Ro- mano ne minimam quidem debeant". Nee est negandum, prima quidem specie iUa. m/- nima non satis viderinui^ci- mis respondere. sed verba ne pro minimis quidem acriore quam diligentiore ora- tione a Claudio dicta irideri debent, quibus id quod indi- gnatur quam gravissimt. ex- primeret, cum diceret, illos piebeios homines ne pro mi- nima quidem eorum benefi- ciorum parte, quae maxima appetere conarentur, qoid- quam debere yelle: h. e. ni' bil omnino debere y^le. „Sie wollen des Bbcfasten tiieilha{% DP«»2«D9 olue i&r
J.
LIBER VI.
131
pro minimis quidem debeant, et occasionibus potins quam virtute petere honores malmit. est sdiquis, qui se inspici aestimari fastidiat, qui certos sibi uni honores inter dimican- tes conpetitores aequum censeat esse, qui se arbitrio vestro eximat, qui vestra necessaria suffiragia pro voluntariis et serva 5 pro liberis £aciat — omitto Licinium Sextiumque, quorum annos in perpetua pot^state tamquam regum in Capitolio numeratis — , quis est hodie in civitate tarn humilis, cui non via ad consulatum facilior per istius le^ occasionem quam nobis ac liberis nostris fiat, si quidem nos ne cum 10 volueritis quidem creare interdum poterltis, istos etiam si
irgend etwas anch nicht &a das Geringste sich ii^end wie Verpflichtet zn fohlen'S — P: occ^ssionibns,
2. est allquis qui se inspici ae^ stimarifastidiat: PMHarl. i. Leid.i. — Recc. quid, codd.: aestimarique. — Recte pbr- spexit Conr. Heasingeras, non verbis et serva pro liberis faciat hanc periodum finiri, sed seqnentia praeter paren- thesin com ea coniungenda esse, neqae qnemqaam fnge- rit, quanta elegantia singolae mutatae ita constractionis par- tes 86 excipiant. „Ist Einer, der es yerschmSht sich beob- acbten sich beurtbeilen zn lassen, der es far billig hSit dass ibm allein nnter seinen Mitbewerbern die gewfinscb- ten Ehrenstellen anbestritten zakSmen, der sich eurer £nt- scbeidung nicht unterwerfen will, der enre auf Wohlwol- W berobenden Beschlusse zu einer Handlung der Nothweh-
digkeit, eure fireie Wahl za einer gebundenen macht — icb meine nicht einen Lici- nins and Sextins, deren Re- giemngsjahre ibr schon wie die der K3nige aof dem Ca- pitole zSUet — , wer ist Cber- haupt wobl jetzt in der Stadt so nnbedeutend, dass ibm dnrch die gfinstige Gdegen- belt jenes Gesetzes der Weg zum Consulate nicht leichter als nns and anseren Kindern gemacht wMre, sobald ibr uns dann nicht einmal, wenn es eaer Wille ist, wMblen kdnnt, jene aber wShlen mfisst, aacb wenn ibr es nicbt m5cbtet^^ — I. Fr. Gron. in Capitolio delerivoluit: sed Gisb. Cupe- rus teste DioneCassio (lib, 43, 45.)9 Plinio (33, 1. 4.), aL 1. Casaubonus ad Saet lal. Caes. 76. docueront, septem regam stataas in Capitolio positas fuisse, earumque ba- sibus inscriptos fuisse anno- rum quibns ill! regnasseat iia« meros. ' *
9*
132
UKB VL
nolucritis necossc 8it? — De indign!(alc satis dictum est, cteiiim dignitas ad homines pertmct: quid de religionibus alquc auspiciis, quae propria deonim inmortalium conlem- ptio aique iiiiuria est, loqnar? auspiciis hanc urbem eondi-
5 tarn esse, auspiciis bello ac pace domi militiaeque omnia gen, quis est qui ignoret? penes quos igitiir sunt auspicia more maiorum? nempo penes pabres, nam plebcius quidem magistratns millus auspicia to creatur: nobis adeo propria sunt auspicia, ut non solum quos populus creat patricios
10 magistratus non alitcr quam auspicato erect, sed nos quo- que ipsi sine suffragio populi auspicato interregem proda- mus et privatim auspicia habeamus, quae isii ne in magi- stratibus quidem habcnt. quid igitur aliud quam tollit ex civitatc auspicia, qui plebeios consules crcando a palribus
15 qui soli ea habere possunt aufert? eludant nunc licet reli- giones: quid enim est, si pulli non pascentur, si ex cavea tardius exierint, si occinerit avis? parva sunt haec, sed par^a
3. quae propria deorum in' morialium eontempiio at- que iniuria est: P m. 2. M. — P m. 1. : contemtio. Harl. i. : contententio. Leid. i.: con- tentio. — M : atque aupj^iis.
9. quos populus ereat patri- cios magistratus: PM. In Leid. I. excidit magistraius. 11. interregem prodamus: PM. — Recc. codd. alii: „inter- r^em procreamos** alii „pro- creemas<'. Cf. 5, 31.: itaque cam ex senatns consolto con- soles magtstratn se abdicas- sent, interrex creatur M. Fn- rius Camillas, qni P. Corne- Jiam Scipionem, is deinde L. Valeriam Potitam interre- gem prodidit. al. 13. quid igitur aliud (P m. 1.: alia*) quam' tollit ex ciui-
iate auspicia: PM. — Voss.ii. maltiqae recc. codd.: qnam toUi.
16. • si pulli non pascentur : PM.
— Harl. I. : si popali non pa- scentur. Leid. I.: si ladi non pascentnr. Recc. codd.: si palli non pascer^ntar.
17. si occinerit auis] si oecinne- rit avis. — In M cum qoae- dam excidissent, repperimns: tardias exie | rit anis paraa sant cet. P Leid. i.: si occe- cinerit aais. Harl. i.: si oc- cecinerint Recc. codd.: si hoc cecinerit aais. Leid. n.: si cecioerit aais. Priscianos 10, 7. 38. dicit, composita verbi canere praeteritom in ui facere, sacclno, snccivni, occino occinni: itagae apod Liyiam 10, ^O, scriptam ri-
LIBER VL
133
i8ta non contemnendo maiores vestri maximam hanc rem fecerunt: nunc nos. tamquam lam nihil pace deonim opus sit, omnes caerimomas poUuimus. vulgo ergo pontifices au- gures sacrificuli r^s careentur, cuilibet apicem dialem dum- modo homo sit inponamus, tradamus anciUa penetraEa deos deommque euram quibus neCas est: non leges auspieato fe- rantur, non magistratus creentur, nee centuriatis nee curia- tis comitiis patres anctore^ fiant: Sextins et lidnius tain- qaam Romuhis ac Tatius in urbe Romana regnent, quia pecunias alienas quia agros done dant. tanta dulcedo est ex alienis fortunis praedandi, nee in mentcm venit altera l^e solitudines Vastas in agris fieri pellendo finibns domi-
10
4ema8 mCOTvus Tocedara oc- dnnit". sed idem Prise. 1. 1.. affert, Probnm existimasse dioi etiam posse „occino oc* cini'S quo modo „incido, in* cidi, coniinga contigi*^ dice- rentur. atqae ita et Diome- des ^ocoino occini*^ fecit: ut dubitari non possit, qain hae dua^e eiusdem verbi for- mae iozta probatae fuerint antiqnis scriptoribtis. an vero etiam primae syllabae ^emina- tio, quae b. 1. in omnibyos mscri- ptis legitor, in boc yerbo composito et a nobis resti- tnenda fnerit nescio: cam idem in boc composito fa- ctum ease possit^ qaod Prise. 10, '8. 43. In compositis rerbi iurrere factum dicit, ut apud alios scriptores „decucurri, praecucurri, procncurri^^ al. legeretur, apud alios „ de- cani": et in optimis Liyia- nis codd. aliis Jocis concu- eurri^ aliis concurri repe- riator. — Si pascejUur^ si
€xierint cet. Cf. 4, 13. : post- quam sunt andita.
1. maiores uestri: PM Leid. i. al.] maiores nostri. — P: ma- iores nri. Cf. 5, 54.: ,,Iu- ventas Terminnsque maximo gaudio. patmm vestrorum moveri se non passi^S al. — Paulo post P: cerimonias. M: cerimonias. C£ 22, 9. : nede- gentia caertmoniamm (Pnt.).al.
4. sacrificuli reges: PM. — Recc. quid, codd.: sacriiicoli reges. Cf. % %
6. non leges auspieaio fepan- tur: PM.- — Leid. i.: fesant. — P: nec^ttcenturiatis. — PM: patces auotoces flaut. Cf. 1, 17: al.
9. quia pecunias alienas qulu agros dono dant: M. -*• P: quia pecunias alienas quio* gros cet. Cf. 6, 23.: et qui adyeniens. 13. in agris fieri peUendo finU bus dondnos: P. — M: in agris fieri praebendo finibos dominos. m. 2.: in a^gris.
I • '
134
LIBER VL
no8j altera fidem abrogari cum qua onmis humana societas toUitur. omnium rerum causa vobis antiquandas censeo istas rogationes: quod faxitis, deos velim fbrtunare^^
XLII. Oratio Appi ad id modo valuit ut tempus ro- 5gationum iubendanun proferretur; refecti decumum Idem tribuni Sextius et Lidnius de decemviris sacrorum ex parte de plebe creandis legem pertulere: 'creati quinque patrum quinque plebis, graduque eo iam via facta ad consulatum videbatur. hac victoria contenta plebes cessit patribus ut
10 in praesentia consulum mentione omissa tribuni militum crearentur: creati A. et M. Comelii iterum M« Geganius P. Manlius L. Veturius P. Valerius sextum. cum praeter Velitrarum obsidionem — tardi magis rem exitus quam du- bii — quietae extemae res Romanis essent, fama repens
15 belli Gallici allata perpulit civitatem ut M. Furius dictator quintum diceretur: is T. Quinctium Pennum magistrum
SI omnium rerum causa: PM rell. h. e. omniam rerum et di* Tinamm et homanamm causa. Taif. Faber quorum rerum eausa scribi yoluit, •— P m, 1«: antiqoan/Ardas, P m. 2. SI: antiqoandas, — P: ,,deo8 oel/^fortimare^^ M: „deos uel infortana | re^. similiqne mendo HarLi. Leid.i. Yoss.u, al. Of. 34, 4.: yos quod fa- xitis, deos omnis fortonare Velim. — Recc. codd.: qaod faritis. Cf. 6, 35.: faxo.
4, oriUio Appi: P] oratio Ap«
pii(M).
5. refecti decumum idem tri^ buni: P m. % M] refecti de- cimum iidem tribuni — P m. 1. : decumum ide«/tribuni. m. 2. : idetribuui. — Ilarl. i. al.: decumum.
10. tr, mil, crearentur: PM. —
H: ut in pr^sentia* -*• P m. 1.: omi^a.
12. L. Feturius: P. — M: p. manlius. ueturius.
— cum praeter Felitrarum ob' sidionem: PM: nisi quodM: nelitra^um. -*- Recc. codd.: dum praeter cet — PM: „ tardi magis rem exitus quam clubii^'. I. Fr. Gron. rem de- . letum Yoluit.
14, fama repens belli gMiciaU . lata perpulit :'Pll.'-.h&,d.L: belli gallii. — Recc quid, codd.: perirulit: {% 37. )•
16, is, t guiniium poenum mag, eguitum dixit: P m. 2^ M. — P m. 1.: is. t qnintiu^ poenum. Cf. 4, 26, : T. Quin- ctius Cincinnatus — eidemet Penno cognomen addAur-^ cet.
UBERVL
135
cquitum dixit, bellatum cum Gallis eo anno circa Anienem flumen auctor est Claudius, inclitamqiie in ponte pugnam, qua T. Manlius Galium, cum quo provocatus manus con- sendt, in conspectu duorum exercituum caesum torque spo- liavit, tum ptignatam : pluribus auctoribus magis adducor ut 5 credam decern baud minus post annos ea acta, boo autem anno in Albano agro cum Gallis dictatore M. Furio signa conlata. nee dubia nee diffidlia Romanis, quamquam ingei^ tem Galli terrorem memoria pristinae dadis attulerant, vi- ctoria fiiit: multa milia barbarorum in acie, multa captis 10 castris caesa; palati alii Apuliam maxime petentes cum foga
3. manus eonaeruU: PH. Cf« 27, 18. aL — M: seruit. sed eadem m, 1. deinde Bcripsit: cseruH, Recc. quid, codd.: manuTTf'consemit: (97, 33. id.). — ConseruH et spoliavit^ Bon conseruerU et spoliarit^ Tidetor L. scripsisse, ne de pugna ipsa dubitasse videre- tar, sed de tempore quo pu- gnatam esset. Cf. 3, 2.: de- derit.
5. turn pugnatam: 9L «-^ P Barl, I. Leid. i. recc: turn pugnatum, quod si yeram est, L. scripsisse necesse' est „inclitaqae in ponte pugno'^ •ed cf. 9, 37.: earn tarn da- ram pagnam trans Ciminiam silyam ad Perusiam pngna- tarn qaidam aactores sunt.
6. dee'em haud minus post an^ ?Mi«.* PM: fa. e. tertio ettri* cesimo anno post urbem a Gallis captam. Cf. Polyb. 2, 18. 6.: ^afiaLfftvofiivai^ A HobhAV f&v'Ktkr^vtlq AXpav
01J96 it6\/ivii(iav dvfB^af^of^tiv ^Po/juxToc fa afqafo^tSadM fo tCaqaSoioxt *yt7'o/i.8v^Q ftiq itpoSo'o iCqontaa'aT^fpP^vai. otai fLTi ' ^uifafaX'fiffou. faq f^v crv/LL^uaX^^v ^Qo((ravTaq6xr' vdi^xiq, auP'uq 6^ fi4 i^CcpoTJtiq %Aqctq %fBL ^oStwlfCp' ^fQi> fut^d^niq (ff^fiMq iiCi'jCoqiXyo' pMvov tCqoaiopSfUvoi, oeal cxtvayztqovfBq foitq cxi/i/Lar XoTjq jus/a iCoXDJ^q teqoP^fuaq otgti^va'ovj atCiXfSovttq <ru/LL^a- 7^7v 9cal SuMuvSxjvBixTaL iCiqi t^ p)\dxiv^ ol $\ roXiOT'cM «afflMrXa^r3;c9 f%v stpoSov ar^tuSv^TtaX dunFfaufuMXCbv^iq tCqoq CXpoiq,^ vun^foq iXi^tvo- fLBihiq 9X17S giciqaTO/qGigkv iTCoi/iaat^o t^v dsco^^iqtifftv ilq 3''^v; pjart^v, — P HI. 1.: in albano agro com^-^lis. m. 2.: gallis.
10, miiTta milia harharbruni irt acie cet: PM.
11. cum fuga se longinqua: P Harl.i. al.:— M: cum fuga^ longin I qua. m. 2. : torn. —
136
USER VL
fic lon^nqna, turn quod passim eos simnl payor tcrrorque distulerant, ab hostc sese tatati suuL dictatorl consensu pa- trum picblsque triumphus decretus. vixdum pcrfunctum eum bello atrocior domi sediUo cxccpit, ct per ingentia cer- Stamina dictator scnatosque victus ut rogationcs tribunidae accipercntur, et comitia consulum adversa nobilitatc babita quibus L, Sextius de plebe primus consul factus. et ne is •quidem finis certaminum foit, quia patricii se auctores fu*- turos negabant: prppe secessionem plebis res terribilesque 10 alias minas civilium certaminum yenit, cum tamen per di* ctatorem condicionibus sedatiie discordiae sunt concessum- que ab nobilitate plebi de consule plebeio, a plebe nobili- tail de praetore mio qui ius in urbe diceret ck patribus
I, Fr. GroQ. se deletam vo- lait,- cum sese secjaeretur: sed L. etiam priore loco ss
videtar scripsis^es ne quis /^ga pro nominaiivo habe- ret neve com verbis pavor . ierrorque ad distuJerant re< ferret. — Barl. i,: eo ^imnl. • — P; ab hosU 8^90 tutati ^unf. 9^: ab bpste se$e [ cut! suntc — Paulo poslP w, 1.: et per ingepia certamina. P m, 2, M; iogenliaj
6. adae^sa nohilUaie : PM : i^un* gcachtet des - Widersprnchs des Adels^ ti: 2, 35. s re- ' 'stiterunt tamen adverfta invi« dia : „ wenn gleich - aie- -sich dadurch dem Basse des Vol* kes aussetzten". al; .^ — ' PM: prinlus cons, factos; '-
7.' et ne is quidem finis; ed< Frob. 1531. ^ PM Harl. i. Leid. T. al. : „et m ^is gni« dem' iSuisfS Oxon (J: „c|l in is qvidemf', Eodem mendo
sorlptnm eft 30, 10. in Put. Cplb. Bamb. H*^tqQ® ii>de in
, mari Hjiuidem^S cum scriben- dum fuisset „atque inde ne . mari miidem". Cf. T, J^ivi 1^ Tax. p. xuui. V. 23« 9. prppe secessionem pleiis: P. — M: prope «^ secessio- nem plebia. Recc. quid.codd.: prope ad secessionem cet. CC 269 48«; ea cpntentio cum
. prone sf ditionem veniret cet. rr- JrM: oondi/ionibus, — Ant, Peri;B. non cum tamen sed cum tandem scribi Toluit. ^ed tamen scrip tum est qpisi priore loco esset ^^quqm-' tj/uam res iam prope seces- sionem plebis Tei^erat, tO" me^^^i et cum in ^pedosi
. .ad.di^um eat, quern ad mo-
. diim . na.c conifinc^one. cam indlcatiy<\ uti. solebant>i cum noya aliqua res necopipata 'adpraQce4enlia adiiciepda es- set.— PM: de cQns^ie f^^^" beiQ, Cf, 6, 39.
LIBER YL
137
crcando. ita ab diutina ira tandem in concordiam rcdacUs ordinibus cum dignam earn rem senatus censcret esse, me- ritoque id si quando mnquam alias dewn inmortalium causa libenter facturos fore, ut ludi maximi fierent et dies unus ad triduum adiceretur, recusantibus id munus aedilibus pie- 5 bis conclamatum a patridis est iuvenibus se id honoris deum inmortalium causa Bbenter acturos ut aediles fierent: qui- bus cum ab umversis gratiae actae essent, factum senatus consultum ut duo viros aediles ex patribus dictator populum rogaret, patres auctores (muubus eius anni comitiis fierent. 10
2. cum dignam earn rem se* nutus censeret esse m^erito' que id si quando umquam alias deum inmortalium causa libenter fac^ros fore ut ludi maximi fierent et dies unus ad triduum adi- ceretur: PM rell. — I. Fr.
Gron. malebat scribis ,,eom dignam earn rem seoatus ceiH seret eBs^^ at ladi maximi fierent et dies anus ad tri- duum adiioeretur, meritoque Id*^ eet sed hand raro apud Llvium ita scriptum videmna ut oration! sententiae quae- dam intei^oaerentur, quae si prima nnirave • scribendi lex quanta maxima slmplieitas es- set, alio in loco pi^ ^eu* . tiorum temporum' scribendi ratione ponendae yiderentur. ^Als nach der endlich irvie- iderhergestelltenEintracht der iStSnde der Senat diea Er^ig- : niss fiir wichtig geitug hielt, dass feitliche. Spiele gef^iert vrurdeb and zu den dcei her- kommllehen Tagen noeh. ein vlert^r Jiinzugeiugt. werde, iiiad er erwactete A»» weon
irgend je sicb jetzt die VoUcs- Sdilen dazu bereitwillig er- IdSren wiirden, so riefen die patricisclien Jfinglinge, aU die Adilen den Antrag zuruck* wiesen, einmiitbig" u. s. w« — Cf. 24, 16.: digna res vis^ at simulacrum celebrati eius diei 'Gracchus — pingi iube^ ret cet. -»• P m. 1.: reca«w ^antibus. 6. se id honoris deum inmor- talium causa libenter actu^ Tos: P m, 2, M. — P m. 1.: Bed id honoris cet. -^ Nam facturos? Terum-sic scri- ptum est 44 9 15.: arbitria belli pacisque a^ere 'S 9, 14. : ^padis ac beUi modom /o- <wrtf*', al. 9. duo uiros aediles: H m. 1. P. — M m. 2. rell. : duos oi- rOs aediles. Harl. i. : duumui- ros. — InMi^oBt fierent scri- ptum est; „Tili Liui Nico- machus | uc. iii. prefeci orbs | emendaui ab urbe | cond Yi* ctorianos | uc. emeoklabam | domnis Sjmmacfais|. liber vi explicit ^^ In P Dihil subscri- pktwi est..
TITI LIVI
AB URBE CONDITA LIBER m
L Annus hie erit insignis novi hominis consulate, in- signis novis duobus magistratibus praetura et cunili aedili- tate. hos sibi patricil quaesivere honores pro concesso plebi altero consulatu. plebes consulatum L. Sextio cuius 5 lege partus erat dedit: patres praetnram Sp. Furio — Mard filio — Camillo, aedilitatem Gneo Quinctio Capitolino et P. Comelio Scipioni suarum gentium viris gratia campestri
1. annus hie erit insignia :¥SL — I. Gnitero displicebat erii^ coins loco in aliis recc codd, soriptnm est erat^ in allis fuit: sed of. ex. gr. 21, 46.: „ bic erit innenis penes qnem perfecti hiiiasce belli lansest'^ (Pat.), at Colb.: „bic erat in^ ■netiis'^ *^ M m. 1.: nonis dnobns ^a3i^ praetura cet. in. 3. additnm est mugis^ nt fieret ^^magistrabns''. — Patdo post P m. 1«: altero consa- ■ lato. 7, 6.: coniecto.
4. L. Sextio : P« — M: 1. seocto. CC 6, 36«; ,,praeter Seztium Ucininm^e^. — Reco. qui- dam codd..* L. Sergio Sextio.
5. praeturam Sp. Furio 'Marei
F. Camillo aedilitatem Gneo QuUaioCapUolino : 1%: nisi qnod in fil m. 1. scriptom erat aedilitatem m. 4.: aedi- litate. Dein inyeninas in M : „et. p. comelio scrip^fiom^, — De Gneo cf . 3, 43. ?• gratia campestri eeperunt: PM: ,;8ie nabmen dieseAm- ter durcb iliren EinfloTs^aaf dem Wablfelde fir BfSaner ihres Standes in BescUsg'S .— Recc. codd.: 9, gratia eam- pestri dederunt^, i'Fr. Gron. ceperunt idem (rfgni- ficare censet qnod „effece- nmt ut caperent^*: qnod vix' probsndtim yideatnr. IHitres ceperunt illot owgistratos,
LiBEU vn.
139
cepenint. L. Sextio coUega ex patribus datus L. Aemilius Mamercus. priiicipio anni et de Gallis, quos primo palatos per Apiniam congregari iam fama erat, et de Henuconim defectioiie agitata mentio. cum de indnstria omnia ne quid per plebeium consulem ageretur proferrentur, silentium 5 omnium reriim ac iustitio simile otium fnit, visi quod non patientibus taciturn tribunis, quod pro consule uno plebeio tres patricios magistratus curalibus sellis praetextatos tam- quam consules sedentes nobilitas sibi sumpsisset, praetorem quidem etiam iura reddentem et collegam consulibtis atque 10 isdem auspidis creatum, verecundia inde inposita est sena- tui ex' patribus iubendi aediles curules creari: primo ut al-
quasi et eos plebeii captare possent: et dedenmt honiini- bus saamm gentiam, a qoi- bna graviter eos gestom iri con- fiderent. gratia enim canu pestri effecerant ne cuicis nisi patricu ratio haberetnr.
1. L, Aemilius Mamercus: P rell.] L. Aemilius Mamerci- nii8 (lac. Gron.). M: t, ae- milifis mamercas. Diod.- 16,
/uLCQicdc* Mamercinorum co- ^omen gentis Aemiliae foisse etiam in Livianis codd. 8, 12, 20. al. Tidere licet. Idem co- gnomen et Geganioram foisse 3, 65« 4, 8. al. videmus, et Pinariorum a. 265. 282. Diod.
- 11, 66.: Ma/acQT'tvog. Mon.mi-
- nos 8a^»e yero cognomen Ma^ mereorum genti Aemiliae in- ditnm esse, pcaeter Liv. cedd. a. 270. 276. 281. 284. 287. al. et Dionysius 8, 83. 9, 37. al. et Diodoros 11, 38. 52. 74. al. testantur.
ff
9. et de Gallis: P. — M: et gallis, — Paolo post P : ne quid per plebeiom coss. age- retur proferentor. II : ne qoid per plebeium cSs ageretur proferretur.
6. nisi quod non patientibuM taeitum tribunis: PH: 99au8- genommen dass, da die Tri- bunen es nicht mit Still- schweigen hingehen iiessen, wie der Adel sich statt des einen plebejischen Conaulats drei patridsche Amter ange- masst — , der Senat es nicht femer zu fordern wagte dass sn Curnlsdilen nur Patricier genommen wiirden". — M m. 1.: „qnod pro consule uno plebeiom tres^' cet deinde s erasnm est. — M: praete- xtatos. — Pill : tamquam coss. sedentes. — M: praetoram quidem cet. — PM: „ atque Aisdem auspiciis creatom^*. Praetorem coll^am essecon- suli docet M. Messala apud Aol. Gelliom 13, 15.
140
UBER YIL
teT|ii8 annis ex plebe ficrent convenerat, poslca promiscuni fiuL Inde L. Gcnudo ct Q. Servilio consuUbus ct ab sc- ditione et a bello qtiietis rebus , ne quaudo a metu ac pe- riculis vacarent^ pesdlentla ingens orta: censorem aedilein 5curulein ires trlbunos plebis inortuo& fenint, pro portione et ex multitudine alia multa fonera fuisse: maiameque cam pestilentiam insignem mors quam matura tam acerba Ml Fiiri fecit: fuit enim vere vir unicus^ in omni fortuna, prin- ceps pace belloque priusquam exulatimi iret, darior in exi- lOlio vel desiderio civitatis quae capta absentis inploravit opem, vdi fdUcitate qua restitutus in patriam secum patriam
1. pQsteapromiscumfuU: PJS H^L I, Leid. I.] postea pro- miiBciiiliB Tult. Cf. 3» 47. al. — M: conuenerant.
% L, Genucio et Q, Seruilio cons.: P. — Jfl: 1. genntio et. ^. seruilio cos. — M aL: et hello. Lovel. 5.: et ad bello.
5* m trlb, plebis: P] tres tri- buiios plebi (Leid. i.)^ — M: „iu. trebus plebis ** ; dein „tribus**. -— P m. 1,: fer^nt. m. 2,: feruiit.
^. jnaxumeque : M m. l.^ ma- ximeque (M m. 2. P). — Recc. quid. codd. : maxime. — P: mors quam malura tam Qcerta ni, fUri: ,, Am mei^ Qten denkwfirdi'g aber machte diese Pest der weiin gteich nicht friibzeitige doch mit Sclimerz empfandene Tod des M. Fnrios". Cf. 6, 4.; labor- que, — Mm. 1.: morsqqam | ui matura tam acerba. m, fari. m. 2.: „cpam | nis matnra tam acerba^. b. e, tamer^. — -
Harl. i^ Leid. i.: mors qnam nemo sic matura tam acerba. cet Recc. codd. alii aliter. 9. darior in exilio: PM rell. l>nkero particnla in suspecta videbatur. yemm L. non tam id videtur dicere voluisse, Ca- millam exilio ipso clariorem factum esse, qnam ea auimi magnitudine qua in exilio fuisset affectos, oum exuli ni- bil alind ante oculos vorsa- retur, quam quo modo' pa- triae ab hostibus captae con- snlcret ipsamque in JUberta- tem yindicaret nam quaese- quuntnr „vel felicitate^' cet. propter verba restitutus in patriam ad illnd exilinm re- ferenda non sunt, quamvis id particulis 'vel vel postolari Tideatnr. — Al m. 1. P: fe- licitate/n. M m*%r> felicitate. 11. qua restitutus in patriam secum patriam ipsam resti- iuit: PM. — Harl. I.: resti- tutus patriam, patriam ipsam rcsUtuiti Cf. 3, 47. : secum, al.
UBER vn.
141
ipsam restituit: par deinde per quinquc ct viginli annos — tot enim postea vixit — titulo tantae gloriae ftiit, di- giiusque habitus quern secundum a Romulo conditorem ur- bis Romanae ferrent.
n. .Et hoc et infiiequenti anno C. Sulpicio Petico C. 5 Liclnio Stolone consulibus pestilentia fuit. eo nihil dignom memoria actum, nisi quod pads deum exposcendae causa tertio turn post conditam urbem lectisternium fmt. et cum VIS morbi nee humanis consiliis nee ope divina levaretur, victis superstitione animis ludi quoque scenici — nova res 10 bellicoso populo, nam circi modo spectaculum fiierat — in- ter alia caelestis irae placamina instituti dicuntur. ceterum parva quoque ut ferme' principia omnia et ca ipsa peregrina
1. per qumque et uiginii an' nos:heid.i, Harl. i. al. Idem M: per. u. A zx. annos. P: per V et xxx annos. — A. 364. Roma a Gallis capta erat: qninqne igitar et Tiginti an- nis adiectis annus 389. fit, quo ipso anno M. Farias octoge- narias mortads est. — PM: tot enim postea nixit. Reed. quid, codd.: tot enim post nixit. — P: quern secS dam a romnlo. — M; ferent.
5. C, Sulpicio Petico: Cap, fragm. et Diod. 15, 95. — P: „f. salpicio poeUco 'S M: „^. sulpicio petico '^ Idem yir 7, 9. in PM nominatus est Lucius Sulpicius: sed i^ 17. 18. al. recte scriptum est in PM: „C. Sulpicius Peticus tertium*^, — PM: c. licinio stolone cos. pestilentia fait.
8. tertio turn post conditam urbem lectisternium fuit: PM. — ' Recc. quidam codd. : tertium lam cet Voss. ii. :
post urbem conditam. — Cf. 5, 13.: „graTis pestilensque omnibus animalibus aestas — Icctisternio tunc primum in nrbe Romana facto ^' cet. Quo anno alteram fnerit lecti- sternium, L. non rettolit.
10. uictis superstitione animis: M m. 3. P. — M m. 1.: animi. — P: sca^nici. — Circi modo spectaculum: „Spiele auf der Rennbahn^S
13. et ea ipsa peregrina res fuit: PM. h. e. nee ea qui- dem quamquam parvi ini- tii res domestics ac yema- cnla fuit. „Aber diese erste sceniscke Darstellung war wie fast immer der Anfang nur unbedeutend, und selbst dazu mufste man sich frem- der Mittcl bedienen: ohne ei- nen bestimmten Gesang, obne ein den Inhalt des Gesanges ausdruckendes Gebehrden- spiel tanzten die aus Stra- rien gemfenen Kfinstler nach
142
LIBER Vn.
res (uit: sine canmne ullo sine imitandorum carminiun aclu Indiones ex Etniria acdti ad tibicinis modos saltanles haud indecoros motus more 1\l6co dabant. imitari deinde eo8 iuventus simul Inconditis inter se iocularia fundentes versi- 5 bus coepere, nee absoni a voce motus erant: accepta ita- ' que res saepiusque usurpando excitata. vcmaculis artilici- bus, quia ister Tusco verbo ludios vocabatur, nomen histrio- nibus inditum, qui non sic ut ante Fescennino versu similem
den TSnen der Fldte in nicbt nnzierlichen Bewegungen To8- cisdie TSnze'S — P m. 1.: hand indecAoros. 4. simul incondith inter 96 io* cularia fundentes uersi" bus: PM. ^Dinen ahmte die rSmiscbe Jngend nach, indem sie zngleich launige Scfaerze in kuQstlosen Versen mit wechselseitigen Beziehnngen hinzaftigten, wo dann die Be- wegnngen im Tanze den Wor- ten entsprachen^. Cf. Hor. epist. 2, 1. 145.: „Fe8cennina per hanc invecta licentia mo- rem Versibos alternis oppro- bria rustica fadit, Libertas- qne recairentes accepta per annos Losit amabiliter, donee iam saevos apertam In rabiem Terti coepit locus et per ho- nestas Ire domos inpune ml-
nax
((
5. accepta iiaque res saepius- que usurpando' excUata: Pill. „Die Sacbe gefiel qnd ward dorcb die 5ftere Wie- derbolnng ausgebildet^'.
7. quia ister tusco uerbo lu- dios uocabatur: At] quia bi- ster Tusco verbo Indio to- cabator. — Scriptom est
etiam in P et in Leid. i. ister ^ quod aeque boo loco serrandnm yidebatnr atque 5, 33. Atria. Deinde scri- psimus ludios i qnamquam in P ludio est, non tarn quod ita in HarL i. qnoqne et in Leid, I. al. repertum est, quam quod b. 1. naitatior vox Interpretatloni yerbi ister ac- comodatior videbatur. bic no- minativus ludios eos recen- tium codd. librarios non fe- fellit, qui ludius scripsernnt. Idem ludius apud Yalerium Max. eandem rem referentem % 4. legitnr. 8. Fescennino uersu : PM Harl. i. Leid. I. al. ] Fescennino ver- sni. — Hie dativns interdum in antiquis codd. Livi^nis re- peritnr. cf. 4, 13. : quod usu menstruo superesset 94» 19. : ineeptu. al, — PM Harl. i. Leid. I. : saturas. Ct Paulus ap. Festum: y^Satura et cibi genus dicitur et yariis rebus conditum, et lex mnlbs aliis conferta legibus, el genus car- minis ubi de multis rebus disputatur'^ «— „Diesen bei- miscben K&nstlem gab man ^n Namen Histrionen -^, nnd
UBERVa
143
inconpositum temere ac radcm altemis laciebant, sed inple- tas modis saturas descripto iam ad tibicmem cantu motuque congraenti peragebant. Livius post aliquot annis, qui ab 8a- turis ausus est primus ai^;umento fabulam serere, idem sdr licet — id quod omnes turn eraat — suorum carminum 5 actor, didtur, cum saepius revocatus vocem obtudisset, ve-
sie liessen nicht mehr, vne es froherhin in den Fescen- ninifichen Versen der Fall war, ohne Konst in einander gef>e nnd ongefeilte Wech- selstrophen (alternis h. e. car- mine amoebaeo: of. Festus) horen, sondem tragen Ge- sSnge mannigfaltigen Inhalts, dehen weder Rh^fthmns noch llielodie fehlte, and wo die lliusik sogar fur den Fl5ten- spieler genan bestimmt war, mlt einer dem Inhalte des Yorgetragenen entsprechen- den Mimik vor^.
3. post aliquot annis (^viele Jahre nachher''): P Harl. i. Leid.i. Voss. il al..] post ali- qaot annos (M). Cf. 32, 5.: post pancis diebns. 5, 55.: post pauIo. al.
— qui ab saturis ausus est primus argumento fabulam severe: PM Harl. i. Leid. i, al. — Dao recc. codd.: „ ar- gumento fabulam /nserere^'. — 19 Der znerst von jenen GesSngen yermiscbten Inbalts . abging, and die Kunst, dra- matiscbe StScke mit einer Hauptfaahdlung darzustellen, bei den Romem einfubrte'S Fabulam serere enim Tide- tor Li?iiu scripsisse non cpio
sensn eomponere^ condere^ al. dicebantnr, sed quod Li- vius Andronicos boc noymn fabulamm genus primus in Latium induzit: („p£lanzen, anbauen'^). buc etiam perti- nere ausus est nemo non Tidet sic Cic. de leg. 1, 6. scripsit y,8erendi etiam mo- res'S et in Brnto 4, 16.: „seremus igitnr aliquid tam- quam in inculto et derelicto loco".— De argumento cf. QointiL inst or. 5, 10. 9.: „sed argumentum quoque plura significat. nam et faba- lae ad actum scenarum com- positae argumenta dicuntur: — quo apparet, omnem ad scribendum destinatam mate- riam ita appellari". — M: suorum certa | minum actor. 6. cum saepius reuocatus uo- €em obtudisset: P. •-— 91: reuocatur. „Da er bei den^ 5fters gewunscbten Wieder- bolungen seine Stimme xa sefar angegriffen batte". — Dukero scribendum Tideba- tur: „dicitur, cum saepius revocatus vocem obtudisset et venia petita puerum ad ca- nendum antetibicinemstatuis- set, canticum egisse": quod sane rotnndiaB baberi debet.
144
LIBER TU.
nia peiita pucntm ad canendum ante tibicinem cum staluis- set, canticum cgissc aliquanto magis vigentc motu, quia ni- hil Yocis usus inpedicbat. inde ad manum cantarl histrioni- bus coeplum diverbiaque tantum ipsorum voci relicta. post- 5 quam lege hac Cabularum ab risu ac soluto ioco res avo- cabatur et ludus in artem paulatim verterat, iuventus histrio- nibus fabeUarum actu relicto ipsa inter se more antiquo ri- dicula intexta versibus iactitarc coepit, unde exorta quae
— Valer. Max. I. 1.: „i8qiie sai operis actor cnm saepias a popnlo revocatas yocem ob- ludisset, adhibito pueri et ti- bicinis concenta gesticula- . iionem tacUus peregit**: h. c. „canticnm egit". — M: ante tibictnam. — M: aigen- iem I mota, 3. inde ad manum caniari hU gtrionibus coeptum: P. — M: inde ad manum cantaris de I uerbia trionibus coe- ptum de uerbi | aquoe tan- tum ipsorum cet. — ^Von der Zeit fin^ man an den Schnuspiclern zu ibren mi- mischen Darstellungen einen SSnger zu balten, so dass ih- nen nur die DurcbfQbrung der AVtfchsclstrophen ijbrig- blieb'S In manuum enim mo- tibns artis plenis summa ge- sticttlandi vis poni solebat. cf. Ovidi Fast. 3, 535.: „U. lie et cantant qnidquid didi- cere tbeatris, £t lactant faci- les ad sua verba manus'^ cet. — P: d^uerbiaque tantum ipsorum uoci relicta. 4. post quam lege hac (M: ac) fabularum ab risu ac so^ luto (P: soluto) ioco res
(Euocahaiur: PM. — Harl. i.: res ac^uocabatur et Indus in /partem paulatim uerterat. Cf. 1, 15.: arte. — PM: pau/a- tim. — M: uerterat iuuen^m histrionibus cet. — M: iactila recepit. » Recc. quid, codd.: fabz^larum actu relicto. 8. unde exorta quae exodia postea appelJata conserua* taque fabellis potissimum' Atellanis sunt: ex coni. m.] unde exodia postea appellata consertaque fabellis cet. — Hunc locum difficillimum et antiqui et recentes librarii, id quod in mscripds legitur non ex omni parte int^rum rati, sua qnisque opera emen- dare conati sunt. Primum yero mendum factum yidetury cum exorda pro exorta scri- beretur, quo mendo persaepe Integra verba corrupta yide- mus (cf. ex. gr. 3, 20.). quod exorda cum nibil esse con- staret, pro eo exordia scri- psernnt, quo similis vox exo' dia ducere videbatur. ex bac similitudine vocum exodia et exordia reliquos errores natos esse facile est intelle- ctn. cum enim saepe factum
LIBER Tn.
146
exodia postca appellata conservataque fabellis potissimiun
esse haad ignorarent, at daae diTersae scriptarae ab diligen- tioribus librariis eodem loc^o conianctae scriberentar, alii in alia scriptnra ycram repe- risse sibi yidebantiir. sic enim in Leid.i. legitur ,jiactitare coe- pit quae exordia postea appel* lata", in Harl. i. „^aa^ zordia postea appellata", in reccxodd. „qaae exodia postea appella- ta", inhifiigitor omnibus libris praetennissum est unde. nee tamen id temere omittendum esse arbitratus librarios co- dicis P scripsit 99 quae nnde exodia postea appeUata " : quod com non yideretur fe- rendum, in Vost . i. et S. Ge- lenii cod. scriptum est „quae inde exodia postea appellata", qu^e scriptura etiam Draken» borcbio probata est, .in solo tamen Mediceo et.i^ Neiapol. Latinii codd. integrior scri- ptura conservata est, in Neap, enim esse dicitur „unde exo- dia quae exordia poster ap- pellata", id quod- etiam in princ. ed. Ro?n. et Pa^rm. re- peritur. in U vidimus „unde cxo I dia que exordia postea appellata". sed in bis libris permutati sunt loci yerbprum exordia et exodia^ quod mutandi genus et alias in an- tiquis libris deprehenditnr* nee id fefellit Taryisanos li- brarips, qui in editione sua paranda sine dubio antiquo- mm mscriptorum yenustate
T. livi i^an 11.
adiuti sunt, illi igitur scribi iusserunt „unde exodia quae %xodia postea appellata": in qua scriptura nibil desideran- dum yidebitur, si priore loco id quod iam antiquo tempore corruptum erat, exoria re- stituerimus. — Deinde scri- psimus cum antiquissimo P et cod. Klockiano „conser- uataqne" pro „consertaque". cum enim illae Atellanae fa- bellae eiusdem generis ludi- cri essent quo ridicula yersi- bus intexta Romanae inyen- tutis, non erat quidem quod haec yemacula Atellanis in Latinm inductis conseri non possent: sed cor id diceretur, quod nemo bamm remm pe- ritus non sciret? longe me- lius non modo id ipsum yerbo eonservaiaque dicitur, sed etiam id in eodem boc inest, yestigia illorum Romanorum Indicromm , quae alioquin culpa tempornm perissent, eonseryata esse Atellanis fa- bellis. torn demum, 0! ita vcrlpserilnus, optime se ba- bet potissimum^ quae yoz ex altera scriptura non ma- gis locum babere posse yisa ftierit quam illud inde. Of. etiam Diomedes m. p. 487.: „Tertia species est fabnlarum Latinarum, quae a ciyitate Oscorum Atella, in qua pri- mum ooeptae/ Atellanae di- ctae sunt, argumentis dictis- que iocularibus simileA'Satj-
10
146
USER VII.
Atellanis sunL quod gemis ludoniin ab Oscis accepium Ic- nuit iuventus nee ab histrionibus pollui passa est. eo in stitutum maiict ut actores Aiellanaruin nee tribu movean- tur et stipendi^ tamquami cxpertes artis ludicrae fadanL in- 5ter aliarum parva principia renim ludorum quoque prima origo ponenda visa est, ut appareret qnam ab sano initio res in banc vix opulentis regnis tolerabilem insaniam venerit. in. Nee tamen ludonun primum initium procurandis
ricU fabuCs Graecis''. Sae- tonlTib. 45.: „ande nota ia AteUanico exodio proximis India asaensii mazimo excepta parcrebrait" cet, — ^Nach- dem aich so jene acenischen DarsteUimgeii Torn blossen Lachea and angebnndenen Schene entfemten, and das Spiel allmilig einen kiinstle- riscbeii Gharakter in gewin- nen anflng, aberliessen die r5- Buscben Juoglinge den Scbaa- spielern die AoiTi&hrang der eigenilichen Sliieke, and fin- gen wieder an ibre in Verae ein- gekleideten Scherzspiele nach alter Sitte vorzunebmeo : wor- aaa dann das hetvot^tn^ was apSterbin Exodien ( Nacb- 6pieie)..genannt warde, and woTon aicb beaonders in AteUiiniscben Stticken Cber* bleij>sel erbalten baben". — 11 : atellanitfdnt. 1. ntb Oficis acceptum: P. — ' M: „i^b osscia aecfptom te- . nnit iaoentna nee abatrioni- bns pollui pasaa est*^ dein Mistrlonibos'^ 3. a€r/or^«:PM.»Becc. codd.: auctores. — P.- atelWaram. — MStipendia facere^ idem
esse ;quod „stip. merere*% Sn qao samma yirtoa sura- mamque decns Romanae. in- yentutis positnm elrat, nemo non videt. Cf. Cora. ISep. proeem.: „in seeliam vero prodire et popalo esse spe- ctaeolo, nemini in eisdem gen- libas fait tarpitadini: quae aped nos partim^infamia par- tim bamiiia atqae ab bone- state remota ponantar'*.
7. res in hone uix opulentis re' gnis tolerabilem insaniam : P m. ^. M m. 3. — ^ M m. 1.: T^x in bane. P m.* 1 : res ut bilnc. ^ In HarL- 1. excidit insaniam. ■ — Cf. T. Livi ptooem.': „Tehit dissidentis primo mores seqnatar animo, deinde ut magis magtsqae la- pai sint, tarn ire coeperint praecipites, donee ad haec tempora, quibos nee Titia no- stra nee remedia pati possa-
" tnas, perventum est*^
8. ludorum primum initium: PM. — Lot. 1.: primum la- doram initium. — M m. 1.: procurandis rel^gionibus da- tum ant religionem animos. — Plerique recc. codd. : ant cor- pora leuauit morbis.
LIBER tfn.
147
religionibus datum aut religione antmo8 ant corpora morUs levavit: qum etiam cum medics forte ludos circus Tiber! superfuso inrigatus inpedjsset, id vero velut ayersis iam diis aspemantibusque plaq^mina irae terrorem ingentem fecit, itaque C. Genudo L. Aemilio Mamercb iterum consuIibusS cum piaculonim magis conquiisitio animos qtiam corpora morbi adficerent, repetitum ex seniorum memoria dicitor pestilentiam quondam clavo ab dictatore fixo sedatam. ea religione adductus senatus dictatorem davl figendi causa dici iussit: dictus L. Manlius Imperiosus L. Pinarium magi* 10 strum equitum dixit, lex vetusta est priscis litteris veibis- que scripta, ut qui praetor maximus sit idibus Septembri-
3. medios forte ludos: Pffl. In recc. qaibnsdam codd. ex- cidit forte. — PM: circus tiberif sw^^xiio inrigatos. — Leid. I. : impendissiet. — Recc, Godd.: aelnt aiifaersis iam diis. — JH m. 3. P: placa- nina irae. M m. 1.: pla- inina irae. Cf. 7, 2.: eoiiser* ttotaqti^.
6. C ^^7iw£?w ; P rell.] Cii. Ge- nncio (Sig. exDiod. 16,2.). — M: c. genotio.
— Z. Aemilio Mameteo, ll* ' cos.t PM] -L. Aemilio Ma* mercido secnndnih * ' 'eonsnli- bus. — ]>6 Meimetio^ qaod hi codd; oranibdft elst, th 7, 1. : „ L. Aemilins Mamercns '^ De Toce iterum df.- 6,' 18.: „T. Quinctias Cincinnatiis ite- rum"; — PM: „Gkao ab di- ctatore fixo". Cf. 9, 28!: pc- Btilentia orta davi figendi causa dictatorem dictnm*.
8, ea religione adductus : PM : nisi quod in P „ religione" scriptam ^t. — Cam codi-
cis Leid. i. Hbrarins pro ea melioB qua scribi arbitrare- . tar, in hoc libro scrlpiom le- ^tar „ea qna religione ad- ddctas". hinc factum est at in recc. codd. scriberetar ,,ea- gue religione adductus", )n aliis etiam „^ eaque reli- gione" cet — M: cansa di- cias I sif. 12. qui praetor maximus sU: PM. Cf. Festus: „ Maximum praetorem dici putank alii earn, qui maximi imperii sit: alii, qui aetatis maximae. pro colli^io quidem augamm de- cretum est, qiiod in salatis ac^urio Praetores maiores et minores appeUentur, non ad aetatem sed dd Tim in^ieril pertinere". ExMarcianis car- minibus apud Liyium 25, 12. legitur: „ii8 ludis faciendis praeerit praetor is qui ius popnlo plebeique dabit sum- mum". -— idibus ieptebribus elauum pangat: P m. 2. — P m. 1.
10*
148
LIBER Vn.
bus clavum pangat: fixa fuit dextro later! aedis lovls optimi maxiini ex qua parte Minervae templum est eum clavum, quia rarae per ea tempora litterae erant, notam numeri an- norum fiilsse fenint, eoque IVIinervae templQ* dicatam legem, 5 quia numerus Minervae inventum sit. Vulsiniis quoque cla- vos indices numeri annorum fixQS in tcmplo Nortiae Etru- scae deae conparcre diligens talium monumentonim auctor Gncius adfirmat. Horatius consul ex lege templum lovis
HI: idibus septembm. Recc. codd,: septembris. cf. 4, 37. — In JAI ex adaotatione mar- gini adscripta in orationem integram recepta snnt haec: - „ pangat pir quern mag, et quam oh \ causam clabus in €apitolio uel cur \ pari-' eii qui minerue templum eoniinet (m. 1.: fiireretur) jfigeretur fixa fait dextro | lateri" cet. (Claras = cla- uus.). Cf. 2,36.: quamqnam.
1. Jixa fuit (sciL lex): PM Harl. I. Leid. i. al. Cf. Cic. Philipp. 2 9 36.: ^u^spectan- tibns Yobis toto Capitolio ta- bulae figebantor". 2, 37.: ,,8ed nnum egregiam de rege Deiotaro pop. r. amicissi- mo decretum in Capitolio fixum'*: aL
2. ex qua parte Mineruaetem- plum est: M, — P HarL i. Leid. I. al. : ea qaa parte cet. Hinc recc. codd.: ea parte qua Blineruae templmn est.
— eum clauum quia rare (cf. 65 1. ) per ea tempora litte- rae erant notam numeri an" norum fuisse ferunt: PM: nisi quod m. 1. in Hi erat »}«ani claunm^^ — Harl. i.:
fnisse ftcetixnt, — Cod. Si- gon. aliiq. recc: „qaia na- mems a Minerna innentos sit^^ Alii recc. codd.: „qma namerns Minemae inuentas sit*^ — Cf. Festos: ^clavas annalis appeilabator, qui fige- batnr in parletibos sacraram aedium p«r annos singulos, Qt per eo8 numeras eollige- retur annorum '^
5. Folsiniis quoque: M. uol- sinus qq: P. — P^ulsinii habemus veriorem bulus no- minis formam, cum ita non modo mnlds locis in PM ( cf. 5^ 32. 10, 37.) sed etiam in Pnteanp 27, 23. scriptnm le- gamus: quamqnam alii loci (5, 31.) docere possunt, etiam f^olsinii a Livio scriptnm esi^e. Cf. quoque Tac. Ann. 4, 1. 6, 8. — M: indicia.
6. in templo Nortiae Etruscae deae conparere : P. — M : Noi^ tiae Etruscae dae conparere.
8. Horatius cos,: P] JII. Hora- tius consul. — M: boracius COS. C£ % 8. — M: iouis opt. max.
-— ex lege: PJHrell.: y,mitBe- zog auf jene Bedinguug'^ Verba dedicationis igitur ab
LIBER VIL
149
optimi maximi dedicavit anno post reges exaetos: a €onsu- libus post ea ad dictatores, quia mains imperiuin erat, sol- lemne clavi figendi translatum est. intermisso deinde more digna etiam per se visk res propter quam dictator creare- tur: qua de causa creatus L. Manlius, perinde ac rel gc-5
Horatio ita eeneepta sant, at hanc l^em summia praetori- bus ibi exstequendam fore di- ceret, at idibas singolbram anoomm Septembribos davas figeretur. Cf. qpae in simili re ab Romolo de lovis Fere- trii templo dicta 1, 10. refe- rantar. Horajtil yero consu- lis mentionem h, 1. Livitis tI- detar fecisse at indicaret, quo anno initiam eios moris apud Romanos fbisset nee tamen oj^no post reges- ex-> aetos dedicatam temptiim Ta- eitas in hist 3, 72. dicit sed „palsis regibas floratias Pal< Tillas iterum consal dedica- Tif : idemqae scripsit Dio- nys, 5, 35..: yawa ixt 3"ijs ^qi7''qq {)Xaatias BTCqa^Ti, sed cum Lirio consentit Pol^bios a, 22. — I. Fr. Gron. male- bat scribi „ea lege'' vel „eaia legem templo — ^edicavif: quaram emendationnm prior nee displicet nee difficilis est^ cam modo siioailit^r in ple- risqae codd. ea qua part^ fTO ex qua parte scriptom Tiderimas. eodem etiam lure coniici posset ex ea lege a Livio scriptam esse, cum non minus saepe harum ipsarum vocum ex ea ahera neglegen- ter a librariis praetermissa es-
set. sed earn etiam lege le- gibus aliquid agere dici so- litam sit, nee hoc loco pro- nomen magnopere desidera- bitar.
2. sollemne clauijigendl: PJU.
5. perinde ac ret gerendae ac non soluendae religfonis gratia creatus esset: Leid. i. al] perinde ac rel pablicae gerendae ac non^ solrendae religione gratia creatus esset (Gelenius). — „Als ob er zur Filhrang eines Krieges and nicht ikm eine religidse Verbindlichkeit zii erf&llen , gewllhlt worden wUrc". Utra- que pars huios loci, quern ad modum & Gelenio restituen- dus yidebatur et L Fr. Gro^ noyio probatns est, per se qnidem rectissime se babe- bat: nam et remp. gerere maltis locis legimns (cf. ex. gr. 2, 64. 3, 19.), et remp. (29, 18.) yel populum reli- gione exsolvere (9, 8. al.): interdum etiam res pro re- puhlica (4, 43. 1, 22. al.) scriptum est. JNihilo minus tamen fiicere son possomus quin id quod a C Sigonio de hoc loco disputatma est, yerius habeamus. com enim dictator, quidquid c rep. fa- ceret, semper remp. gessisse
150
UBEBVU.
rendae ac non solvendae religioms gratia creatus essct, bel- lorn Hernicum adfectans dilectu acerbo iuveniutem agitavit, tandemque omnittus in eum tribunis plebis coortis sen vi seu verecundia victus dictatura abiit, 5 IV. Neque eo minus prindpio insequentis anni Q. Ser-
vilio Ahala L. Genucio consulibus dies Manlio dicitur a M. Pomponio tribuno plebis, acerbitas in dilectu non damno
diceretur, nnUam omnino di8« crimea in illis verbis esset, 81 id quod Gelenius yolait ficriberetar, todns yero lod ratio aperte ostendit^ Liviim^ verbis rei gerendae causa (7, 7. 36, 4i.) idem dicere voloisse qaod verbis belli ge^ rendi (8, 40, al.). ac ne id qoidem dici non potest, hac religione nt clavns figerefur, non popnliun exsolvendam ftiisse, quippe quae res una magistratuum quorandam cul- pa intermissa esset, sed cum etiam alias pestilentia clavo a dictatore fixo sedata dice- retur, senatum in ilio tem> pore et ad banc rem, si forte in ea placamen irae caelestis inveniri posset, fugisse. Quo minus vero in meiioribns mscriptis omnibus id quod unice integrum videtor scri- ptum reperiretur, factum est pravo librariorum emendandi studio, quamquam enimHarl. i, et Leid« i. semper fere inter se consentire videmns, et in utroque libro ac non soU uendae religionis gratia re« cte scriptum est, tamen Uar- leiani i. librarius non rei sed reipublicae scripsisse dicitur,
nee ob aliam quandam eau- 9am quam quod bomini do- cto rei publicae buic loco accomodatius fore videbatur, quem ad modum eundem multa alia pro sua rationecom- mntasse deprebendimos. nam in PM nibil repperimus nisi „pcrinde ac rei gerend^^S deinde vero in P scriptum est ^ac non solnend^ rel^gion^^ gratia'*, cum es ut s^epe alias in fine nominum pone- retur pro is, id ipsum vero, si sola mscriptorom auctori- tate h. L nobis standum es- set, veram scriptoram religion nis esse persuirdere posset, bine etiam factum videtur, cum religiones probandum non esset, ut in M et Geleni codice religione scriberetur.
S. dilectu acerbo: H m. 3.] delectu cet. — M m. 1. P: dilectu aceruo. — PM: „omni- bus in eum /r, pi, coortis '^ M: co^ortis.
5. p. Seruilio Ahala L^ Ge^ nucio consulibus: JH m. 2. P. — M m. 1.: que seruilio cet, Cf. 6, 6.: „te Q. Ser- nili". — PM: a. m. pompo- nio, tr. pi.
7, ctcerbitas in dilectu: PM. —
LIBER Vn.
151
modo ciyium sed etiam laceratione corporum lata — par- tim virgis caesis qui ad noimna non respondissent, partim in vincula ducds — inyiaa. erat, et ante omnia invisum ipsuni ingenium atrox cognomenque Imperiosi grave liberae civi- tati ab ostentatione fiaevitiae adseitum, quam non magis in 5 alienis quam in proidmis ac sanguine ipso suo exerceret criminique ei tribunus inter cetera dabat, quod filium iuvc^ nem, nullius probri conpertum, extorrem urbe domo pena- tibus foro luce congressu aequalium prohibitum in opus ser- vile, prope in carcerem atque in ergastulum dederit, ubi 10 summo loco natus dictatorius iuvenis cotidiana miseria di- seeret vere imperioso patre se natum esse, at quam ob
P m. 1.: uirgis caes^is. — Leid. I. Voss. n. : in oincla du- cds. — P m. 3. M: inuisa erat. P m. 1.: inais^rat. Cf. 6, 38.: lata erat.
4. cognomenque imperiosi : PM. C£ 4, 29, — III : ab ostenta- tione seuiliae adj/tum. — P m. 1.: qnam non magis alie- nis. P m. 2. M: in alienis.
6. ac sanguine ipso suo: PM Harl. I. Leid. i.] ac sanguine ipse sao (codd. recc). Cf. 6, 37.: saam ipsam vim.
7. criminique ei tribunus in- ter cetera dabat: PM Harl. i. Leid. I. — Recc. qaidam codd.: criminiqae rei cet. — lac. Gron. ei deletom volnit.
— M m. 1.: nnllz/^ probri conpertam. JM m. 2. P: nul- lius. -^ M m. 1.: urbem,
' m. 2.: nrbe, — P m. i. : in op^s seruile. m. 2.: in opns.
— P m. 2. M in. 1.: ubi summo loco natus. P m. 1.:
ubi somno loco. HI m. 3.: nir summo cet.
11. cotidiana: P] quotidiana. — M : cottidiana. Of. 6, 36. : co- tidie. — Pall. 1. 3. Voss. ii. al.: disceret et uere impe- rioso cet.
12. quam ob Jioxiam: P] quam ob noxam (M). Cf. 2, 54.: neminem noxiaepacnitebat — In Pin scriptum non at sed oJ est, ut 6, 40. et paulo post in P „0£f hercnle*'. MulU recc. codd.: „0^quam ob n.^' sic M „ad uexalione^^ pro ac^ — PM: inproptus, Dein M : inproptus quod cae- perettt signum ipse ubi in- luxit cet., quae sunt verba cap. 14. buius libri. In mar- gine scriptum est: „n6 con- tinuat no | uu et multn defi-
. cit". Omnia ea quae prae- termissa b. 1. sunt, legnntur in medio cap. xxv. b. 1.: „oraque Utore san | naturae damnum utrum^^ cet. Cf. 28, 22. caede,
: \
153
LIBER Vn.
noxiam? quia infacundior sit et lingua inpfomptus. quod naturae damnum titrum nutriendum patri, si quicquam In eo humanl esset, an castigandum ac vexatlone Insigne fa- ciendum fulsse? ne mutas quidem bcstias minus alere ac Sfov^re, si quid ex progenle sua parum prosperum sit: at hercule L. Manlium malum malo augere filil et tarditatem ingenil Insuper prcmere et, si quid in eo exiguum natura- Us vlgorls sit, id extlnguere vita agresti et rustico cultu In- ter pecudes habendo.
iO V: Omnium potius his crimlnatlonlbus quam ipslus iuvenls Inrltatus est animus: quin contra se quoque parent! causam invldlac atque crimlnum esse aegre passus, ut omnes dil homlnesque.sclrent se parent! opem latam quam Inlml- cIs elus malle, capit consilium rudls quidem atque agrestis
ISanlml et quamquam non dvllis exempli tamen pietate lau-
1. quod naturae damnum utrum nutriendum patri si quicquam in eo Tiumani es* set an castigandum: PM. „Ustte nun nicht dieser Feh* ler der Natur vom Vater, wenn irgend ein menschli- clies Gefiibl in ibm wlire, mit Liebe gepilegt and geschUtzt werden mfissen^' u. s. w. Cfl 1, 39. : proinde materiam in- gentis publice privaiimqae de- coris omni indolgentia no- stra nutriamus. 2, 1.: dissi- patae res — discordia forent, quas fovit tranquilla modera- iio imperii eoque nutriendo perduxit nt bonam frugem li- bertatis matnris iam yiribas ferre posset (scil. plebs). al. — Leid. I.: ac castigandum. In recc. qnibusdam codd. an omissum est. — HI: ^^ad Uexationd | insigne fa/iendu
fuisse'^ cf. paulo ante ^ot quam ob noxiam **. 5, at Jiercule: P m. 2. M, — P m. 1.: ad hercule. — Earl. I.: malum malo agere iilii, Cf. 2, 54.: malam malo domandam tribuniciam pote- statem. -^ M: insuper ^vae- mere. — M m. 1.: naturalis uigori^it. Recc quid, codd.: naturalis ingenii sit. Cf.B, 16. : vir — non animi solum vi- gore sed etiam corporis viri« bus excellens. — Leid. i.: nita agresti cultu et rustico, PJtt: inter pecudes habendo: „indcm er ihn unter dem Vieh hernmlaufen lasse". cL
1, 4.: nee in stabulis nee ad pecora segues,
11. inritatus est animus: M m.
2. P. — M m. 1.: inritatus est animus. — In recc. qui- busdam codd. excidit est.
LIBER Vn.
153
dabile. inscientibus cunciis cultro succinctns mane in ur- bem atque a porta domum confestim ad M, Pomponium tribunum pergit, ianitori opus esse sibi domino eius con« vento extempla aif, mmtiaret Titum Manllum L. fiUom esse, mox introductiis — et enim percitum ira in patrem spes 3 erat aut criminis aliquid novi aut consilii ad rem agendam deferre — salute accepta redditaque e^se ait quae cum eo agere arbitris remotis velit procnl Inde omnibus abire ius- sis cultrum stringit, et super lectum stans ferro. intento, nisi in quae ipse concepisset verba iuraret se patris eius 10 accusandi causa concilium plebis numquam habiturum, se
1. cultro succinctus mane in urbem atgue a porta do- mum confestim ad Iff, Pom- ponium tribunum pergit: PM, — Vos8. II, al. : atque porta, — held, i.: ad in. cum pomponimn. €f. 6, 36.: C. Veturius. — Recc.qnid. codd. : tribunum pi. pergiU — Cf, Cic. de off. 3, 31,
3. opus esse sibi domino eius eonuento eoctemplo ait: PM rell. Cf. 34, 61.: editnomina eorum, quibus conyentis opus esset. 39, 11.: cum eam nosse probam et antiqni moris fe* minam respondisset, opus esse sibi ea conventa dixit, al. — M: nuntiaret titum manlium. ]. f. esse. Leid. i. Voss. ii. al.: nuntiar^.
5. et enim percitum ira cet.: PM flarl. I. Leid. i. — In Pall. 1, 3, Voss. II, al. prae- termissum est etenim baud improbantibus I. Fr. Grono- vio et A. Drakenborcbio. Cf. 3, 24. : at illi — et enim cx- tremum anni iam erat —
quartum adfectantes tribuna- turn cet. — P m. 1.: „ arbi- tris remotiM^': pauloque post P m. 1.: y,iussi/^' pro „ius- ,
h\S
((
10. nisi in quae ipse concepis' set uerba iuraret: M. Hoc minus diligenter scriptom vi- detur pro „nisi in ea quae ipse concepisset verba iura- ret^': non enim in aliquid sed aliquid concipere did- tur (1, 36, 32, al), et in verba iurare(3, 20. al.): nisi forte L. baec verba ita concipi voluit ^nisi in -* quae ipse concepisset-^ verba iuraret". cfl 7, 10. : inter, apteigiturscri* ptum est ex. gr. 5, 34. : „ cum in quo consederant agrum In- fiubrinm appellari andissent^% nam recte babet „in aliquo loco considered, ^ P m. 1.; nisininque ipse concepisset cet. m. 2.: nisi in que ipse cet. — P: accussandi causa. Mm. 1.: accusandi causam. — M: numquam babiturnm, P: umquam habiturum.
154
LIBER VU.
eum extemplo transflxunim xninaiur. pavidiu; tribunus, quippe qui fcrrum ante oculos micare, se solum ioenneni, ilium praevalidum iuvenem et, quod haud minus timendum erat, stolide ferocem viribus suis cemerct^ adiurat in quaie
5adactus est verba, et prae se deinde tulit ea vi subactum se incepto destitisse. nee perinde ut malulsset plebes sibi sufiragii ferendi de tarn crudeli et superbo reo potestatem fieri, ita aegre habuit filium id pro. parente ausum: eoque id laudabilius erat, quod animum eius tanta acerbitas patria
10 nihil a pietate avertisset. itaque uon patri modo remissa causae dictio est sed ipsi etiam aduleseenti ea res honori fuit, et cum eo anno primum placuissct tribunos militum ad legiones sufiragio fieri — nam et antea sic ut nunc quos Rufulos vocant imperatores ipsi faciebant — , secundum in
3. se solum inermem iilum praeualidian iuuenem: PM. — In Leid. i. ezcidit „se'':
' in HarL i. „illam praea. iu-
uenem *S
5, et prae se deinde tulit: PM. — Leid, I. Voss. i. al. : et pro 6e cet Cf. Cic. Or. 42, 146. : ego semper me didicisse prae me tuii. al. — M : desti | tis^^. se nee perinde ut maluisset plebes si^i suffragii ferendi cet. Cf, 7, 6.: perinde ut evenisset res ita cet. — PM: Ua aegre habuit, Harl. i. Leid. l: ita aegre abstulit. PaU« 1. 3. Voss. II. al.: ita aegre tulit (22, 37.).
8. eoque id laudabilius erat: PM. In Harl. i. Leid. i. excidit erat, — Leid. i. Voss. ii. al.: nil a pietate auertisset. Cf. 6, 40«: nihil antiquius — iaisse. IQ. remissa causae dictio est:
recc. codd. — P m. 1.: rc- m\s9ie causae. P m. 2, Harl. i. Leid. I.: remissa^ causae di- ctio est. M m. 1.: remissa causa , edictio est. m. 2.: re- missa causae edictio est 11. aduleseenti: PM] adolescent!, — P; „placuisset tor mil al ad l^ione8'^ dein al expnn- ctum est. M: placoisset tusr. mii ad legiones. — „Tribuni mil, ad legiones *' sunt tri- buni legionarii, Cf. CicI de rep, VI. 9, „cnm in Africam venissem — ad quartam le- gionem tribunas ut scitis mi- litum".
13. n€un et antea sic ut nunc: PM rell, „denn anch friiher so wie jetzt", Drakenb, et ab- esse posse scripsit. — Cf. Festus: ,,Rufuli tribuni mili- tum appellabantur, quos con- sul faciebat non populus cet.
14. secundum in sex locis te-'
LIBEft VII;
155
I* \l
sex locU tenuit nulUs domi militiaeque ad conciUandam gra- tiam meritis, ut qui rure et procul coetu honunum iuven- tam egisset.
YI, Eodem anno aeu n^otu terrae sen qua vi alia fo- riun medium ferme specu yasV> conlapsum in inmensam al- 5 titudinem didtur, neque earn voraginem coniectu terrae,. cum pro se qiusque gereret, explere potuisse prius quam deum monitu quaeri coeptum, quo pjiurimum populus^Ro- manus posset: id enim iUi loco dicandum vates.canebant, si rem publicam Romanam pcrpetuam esse vellent tum 10 M. Curtium iuvenem bello egregium castigasse ferunt du* bitantes, an ullum magis Romanum bonum quam anna vir-
nuH: PM rell. h. e. cam sex tribuni mil. suffragio populi fierent, ipse T. Manlios se- candum locam tenuit. Cf. 9, 30.: „et duo imperia eo anno (443. ab a. c.) dari cpe* pta per popolain, utraqae pertinentia ad rem militarem, unum i4 tribuni miL sen! dcni in iv legiones a populo crearentur, quae antea — perquam pducis suffragio populi Telietis locis — di- ctatorum et consulum ferme fuerant beneficia ^'. — M: mi- litiaeque | i/^ ad conciliandam,
— 91: „iumentam egisset": dein syllaba men erasa est.
7. explere potuiase : PM Harl. i. Leid. I. al.] expleri potujsse,
— Si quis explere emeudari Dolit, ei scribendum esse eon" iectum Drakenb. censet. sed ad explere potuisse sup- pleudum esse hominis vel Romanes i nemo non videt: eamque vocem b. 1. scribi eo minus necesse fuisse, cum ad-
scriberentur cum pro ee quis- quegereret („obgleich jeder 80 viel er konnte dabei be- hfilflicb war"). — M: cum pro se quisque reg^^ | ret ex- plere cet. — P m. 1.: „con- iecto"., P m. 3. M: „conie- clu terrae '*. Sed in P verba ab seu qua ui usque ad ter' rde^ quae in integra oratione exciderant, scripta leguutur in margine. 8. quo plurimum par posset: M. — » P: pr. posset. — Deinde scriptum est in iti: idem illi | loco^ et inter m et i alteram m supra addi- tum est. ~ PM: si Temp, ro- manam perpetuam esse uel- lent. 12. an ullum magis Romanum bonum cet.: PM, In M enim scriptum primo etat anullum^ sed a postea erasum est. — Cum igitur Rpmani incerti baererent, quonam bono po- pulus K. plurimum valeret, ca&ligaBse dicitur incertoi et
166
LIBER VII.
tusque esset? silentlo facto templa deorum ininortalium quae foro inminent Capltoliumque intuentem et manus nunc in caelum nunc in patentes terrae hiatus deos manes por- rigentem se devovisse, equoque deinde quam poterat ma- 5 xime exomato insidentem aimatum se in specum inmisisse: donaque ac fruges super eum a multitudinc virorum ac mu- lienim congestas lacumque Curtium non ab antiquo iUo Titi Tati milite Curtio Mettio sed ab hoc appellatum. cura
ex. gr. 6, 28.: in oculis at-
dabitantes Iff. Curtins qaae- rendo, nam ullqm Romanaia bonam magis Romanam ba- beri posget qaam arma yir-^ tasque. baec enim ipsa erat causa ut Gives Cnrtia repre- bendendi yider6Qtur,qaodnon ^itatim intellexissent, nullo bono plas valere Romanos qaam annis virluteqne. ele- ganter igitar L^ ita scripsit, ut eisdem verbis „an uliam esset^' et dubitationem Ro- manorum et id quad Cur- tins dixerit exprimeret. — Cf. inprimis quae de boc an a W. Weissenbornio 1. gr. §• 428. doctissime dispu-^ tata sunt,
1. templa deorum iumortalium quae foro inminent capito^^ liumgue intuentem: PiU. — £d. Bekk.: templo cet. tj- potbetarum ut videtur noiendo.
3. nunc in patentes terrae hiatus deos manes porri- geniem: PM HarL i, Leid. i. al.] nunc in patentes terrae biatus ad deos manes eet. — Praepositionem persaepe a Li- vio altero loco omitti multis fimitibus locis vidimus (cf.
que auribus). boc loco verba in deos manes respondent verbis in caelum b. e. ad deos superos. Altera buius loci interpretatio baec est, si quis verba deos manes tam- quam appositionem ad paten- tes terrae hiatus adiecta arbi- tretur. — P m. 1. : seduouisse. P m. 2. M: se deuouiss^. 4. equoque deinde quam pot- tirat maxime exornato: M] equo deinde cet (P), — In Jtt
Q
scriptum est: eqque deinde: b. e. equoque. Sic repperi- mus 4, 51. in uno Med. ager^ que, in rell. ager^ in P 2, 61. : ffOLoque semper agere omnia solitus erat accusatorio spi- ritu. al. — flarl. i. : se in cona^ectnm inmisisse, — P m. 1.: donaque afruges. Pm. 2. M : donaque ae fruges. Lo- ve). 4.: dona et fruges. 8. Titi Tati: P m. 2. MJ T. Tatji. — P m. 1.: iUo titi milite. — PM Harl. i.; Cur- tio Mettio. Cf. 1, 12. 13. — In M deinde quaedam ^ci- derunt: sed \ ab hoc qua ad- uersjum uiam inqulren | tern cet
LIBER Vn.
157
non deesset, si qua ad venim via inquircnlcm ferrel: nunc fama rcrum standum est^ ubi certain dcrogat vetuslas fidem : et lacus nomen ab hac recentiore insignitius fabula esL Post tanti prodigii procurationem eodem auno de Hemicis consultus senatus cum fetiales ad res repetendas nequiquam 5 misisset, primo quoque die ferendum ad populum de bgUo indicendo Hemicis censuit, populusque id bellum firequens iussit. ' L: Genucio consuli ea provincia sortc evenit. in ex- pectatione civitas erat, quod primus iRe de plebe consul bellum suis auspiciis gesturus esset, perinde ut evenissetlO res ita communicatos honores pro bene aut secus consulto habitura. forte ita tulit casus ut Gcnucius ad hostes magno conatu profcctus in insidias praecipitarctur^ legionlbus nee- opinato pavore fiisis consul circumventus ab insciis quern interfecissent occideret. quod ubi est Romam mmtiatum, 15
1. nunc fama rerum standum est: PM Harl. i. Leid. i. — Pall, a].: famae. Cf. 7, 3a.: eo stabitur coDsilio. 6, 7.: stetit ambigua spe pngna. al, — PM Harl. I. Leid. i. : in- signitios. Cf. 7, 15.
4. post tanti prodigii ptocu- rationem: P m. 2. H. — P m. 1.: tanto. — Recc. quid, codd. : senatus consultus. — PJtt: fetiales. — M: ad res repetendas aequi qaam mis- sis sed primo quoque die. — P: nequiquam. cf. 7, 12.
8. L, Genucio cons, (P: cos.) ea prouincia sortc euenit in expectatione ciuitas erat quod primus ille de pi, cos,, helium suis auspiciis ge- siurus cs^et: PM. 10. perinde ut euenisset res ita cet.: PM. — Rell. codd.: perinde at enenirst res. —
P Harl. I. Leid. i. al.: com- municatos honores pro bene , aut secus consulto habitura. M: communicatns i honores pbere aut secus consulto ha- oitura.
13. in insidias praecipitaretur : codd. Drakenb.] in insidias praecipitaret (25, 11,). — P: in insidias ^cipitarel^-: h. e. percipitaretur. — In M lilte- ris quibus^am omissis scri- ptum est: in insidias praeci- pitar et egio nio | nibus nec- opinato cet. — Cf. 25, 16.: Gracchus fraudem et sermoni et rei abesse ratus ac simi- litudine yen captus cum li- ctoribus ac torma equitum e castris profectns duce hospite in insidias praecipitatus. al.
15. occideret: P Leid. i. al. ] occideretur. — M: occide- rent. — Oecidergtur serf-
158
LIBER VII.
ncquaquam tantnm publica calamttatc macsti patrcs quan- tum feroces infelici consulis plebei duclu firemunt omnibus locis, irent crearent consules ex plebe, transferrent auspicin quo nefas csset: potuisse patres plebiscHo pelH honoribus
5 suis: — num etiam in deos inmortales inauspicatam legem yalnisse? vindicasse ipsos suum^numen 8ua auspicia, quae ut primiun contacta sint ab eo a quo nee ius nee fas fiie- rit, deletum cum duce exercitum documento fiiisse ne deinde turbato gentium iure comitia haberentui; his vocibus curia
10 et forum personat: Ap. Claudium, quia dissuaserat legem maiore nunc auctoritate eventum reprehensi ab se consilii incusantem, dictatorem consensu patriciorum Servilius con- sul dicit, dilectusque et iustitium indictum.
Vn. Priusquam dictator legionesque novae in Hemi-
bendum yidebatar, quod ab insciis com Boc verbo con- iangendum esset. quae inter- pretatio si Livio probata fuis- 8et, Don quern interfecis^ sent sed quern interficerent Gum recc. codd. scribendum erat. yernm ah insciis refe- rendam est ad circumventus^ et occidere b. 1. nibil aliad quam cadere slgnificat. „Das Scbicksai woUte es so, dass Genucius Sn einen Hinterbalt gerieth, und dass, nachdem die Legionen darch diesea nnerwarteten Schreck in die Flacbt gejagt waren, der Con- 8ul nmringt nnd angegriffen yon feindlichen Soldaten, die nicht wnssten wen sie get<5d« tet, fiel". Cf. 10, 26.: ita caesa ab tergo legio atqne in medio, cam bostis nndiqne nipieret, circnmyenta. al. 23, 11.: ex qnattnor consolibas
duos occidisse, ex daobus sancium alteram, alteram toto amisso exercita yix *cam qainqaaginta bominibos effa- gisse. al. '
% infelici consulis plehei du- ctu: PM] infelici consulis plebeii dactu. — Recc. multi codd. : „ infelicis ''. lidem : „ irent creatam". — P: du- cttt ;t?remunt. ^ M: transfe- rent.
^. contacta sint: P' m. 2. — P m. 1. HI': coiib'acta sint. Cf. 4, 15. : bonaq[tie contacta pretiis regni mercandi. — P Voss. 11. al.: documenta fuisse. — Leid. i.: ne inde. 11. maiore nunc auctoritate: M Leid. I. b. e. maiore quam antea auctoritate. — P Harl. i. al.: maiore cum auctoritate. — Cod. Sig. et alii recc: qaia dissuaserat legem in con« tione. -* PM: d/Iectdsqtte.
LIBER Vn.
159
cos veiiirent, ductu C. Sulpici legati res per occasionem gesta «gregie est. in Hemicos ^morte consitlls contemptim ad caStra Romana cum band dubia expngnandi spe succe- denies hortante legato et plenls irae atque indigniiatis mi- litum animis eruptio' est facta, multum ab spe adeundi5 valli res Hemicis afiiit, adeo tnrbatis inde ordinibos absces- sere. dictatoris dande advenlu novus veteri exercitus inn- gitur et copiae duplieantur, et pro eontione dictator laudi-" bus legati militumqne, quorum virtute castra defensa erant, 3imul*audientibus laudes meritas tollit animos s!mul cete- 10 ros ad aemulandas yirtutes acnit. neque segnius ad hostea bellum apparatur, qui et parti apte decoris memores neque ignari auctanim virium hostis suas quoque vires augentr omne Hemicum nomen, omnis militaris aetas excJtur: qua- dringenariae octo cohortes lecta robora vironim scribuntwr. 15 hunc eximium florem iuventutis eo ctiam quod ut duplex acciperent stipendium decreverant, spei aniniorumque in-
1. C, Sulptci: At] C. SHlpicii (P). — Recc. codd.: egregie genta.
2. contemptim: PM. — Leid. i.: ^ ,'cdnteniim. — Recc. codd.:
ad castra Romanoram. — M pi. 1.: cam baud dubia op- pugaa/Tadi spe. P: haud da« bi^. — Leid. i.: hortante* legato. Harl. i. : hortante* le- gato*.
5« ah spe: P. — -fll m. 1.: did spe. m. 2.: a >pe. — Pitt Leid. I.: afuit. — PaU. 1. 3. Yoss. II. al.: adeo tnrfoatis ordinibus inde abscessere.
8. et pro eontione dictator: PM. — PM: tollit animos. Leid. I.: snstollit aqimos. PaD. 1. 3. Vow. u. aL: fub-
stuL't animos. Alii recc. duo : sustulit.
11. neque segnius ad hosles bellum apparatur: P m. 2. M. — P m. 1.: neque ser- gius. Leid. I.: neque segnius £ bostes cet. Lovel. 2.: et hostes bcllum apparent. Cf. 10, 29.: Airiarumqne ac for- midiiiis plena omnia ad ho' stes esse. al. — M m. 1 : de- cerns, m. 2.: decoris.
14. quadringenariae : M Harl. i. cod. Geleni, — P Leid. i.: qnadrlgenariae. Recc. codd.: quadragenariae.
17, spei animorumque inple- uere: PM. — Leid. i.: „8pe{' animorum inpleuere*'. Idem paulo post 9,seruati". — Harl. I.: „qiiam uirili parte *^ Cf. prooem. T. Liri.
160
USER vn.
plevere. inmunes . quoque operum mililarium crant, ut in unum pugnae laborem reservati plus sibi quam pro virili parte adnitendum sdrent: extra (Nrdinem eliam in acie lo- cal!, quo conspectior virtus esset. duum milium planities Scastra Romana ab Hemicis dirimebat: ibi pari ferme uirim- que spatio in medio pugnatom est. primo stetit ambigua / spe pugna nequiquam saepe conatis equitibus Romanis im- petu turbare hostium aciem. postquam equestris pugna ef- fectu quam conatibus vanior erat, consulto prius dictatore
iOequites permissu deinde eius relictis equis damore ingenti provolant ante signa et novam integrant pugnam. neque sustineri poterant, ni extraordinariae cohortes pari corporum animorumque robore se obiecissent.
Vm. Tunc inter primores duorum populorum res gc*
15 rifur. quidquid hinc aut illinc communis Alars bello aufert,
^extra^ordinariae*^ et „am-
mammqvie*\ — C£l 2, 10.:
pons sablicins iter paene ho-
stxbns dedit, ni anas Tir fais-
set Horatius Codes. 3, 50.:
rincebantque aoxilio loci paa-
citas ni logo circommissas
Yeiens in verticem collis eya-
sisset. a1. Cf. 7, 15. — Leid. i.
aL: sastiner^.
15. quidquid hinc aut illinc
communis mars heUo au»
fert: PM rell.] qoicqaid —
belli aufert (Sigonins). Qaam-
quam haad raro apad Liviam
Mars belli communis dlci-
tar, tamen b. I. facere non
potai quia omniom mscripto-
rom aactoritatem seqaerer,
cam, qaem ad modum apad
Cic. in Cat. mai. c. 19. „omni
aetati mortem esse comma-
nem*' maltaqae similia scripta
legimas , datiyas per se non
esset improbandos.
4. duum milium: M m. 3. P. — M m. 1.: dam miliam. — PM: planiries. Cf. 27, 18. Pat.: planities. al. — M: ab ernicis.
6. ibi pari ferme utrimquespO' tio : PJfl. — Leid. i. Harl. i. : ibi patri ferme atriqae spatio. — * M: neqaiqaam saepe conatij seqaibus romanis cet. Cf. 1, 14.
9. consulto prius dictatore equites permissu deinde eius relictis equis damore ingenti prouolant: PJJI reU. Yidetnr Livias his verbis di- cere yolaisse, dictatorem pri- mo de eias pagnae qaam equi- tes petiyernnt eyenta dubi- tasse.
11. neque sustineri poierani ni extraordinariae cohortes pari corporum animorum' que robore se obiecissent: P m. 2. M. — P m. i. et
UBEATIL
161
multiplex quam pro iminero danmum est vulgns aliud ar- matorum velut delegata primoribus pugna eventum suum in virtute allena ponit. multi utrimque cadunt, plures vul-^ nera accipiunt. tandem equitea alius allwn increpantes quid deinde restaret quaerendo, si neque ex equis pepullssent 5 hostem neque pedites quicqnam momenti facerent? quam tertiam expectarent pugnam? quid ante signa feroces pro- siluissent et alieno pugnarent loco? his inter se vocibus con* citati damore renovato inferunt pedem, et primum gradu moverunt hostem, deiode pepulerunt, postremo iam haud iO dubie avertunt: neque tarn vires pares quae superaverit res facile dictu est, nisi quod perpetua fortuna utriusque populi '
1. multiplex quatn pro nU' mero damnum est: PM relL Recte videnint interpretes* multiplex b. 1. sensa com- paratiyi scriptam esse: cf. 2, 56.: f,QOQ facile loqnor qaam qaod locatus sum prae* sto'S Dicere enim Liyius volt, loDge tristiorem tarn ex- celleQtiam eqaitum iactaram fuisse qaam qaae pro nomero eomm qui cecidlssent yide* retnr, „Was der Allen ge« meinsame Schlachtengott aaf der einen yyie aaf der an- deren Seite fortrafft, das liess sich hier nicht nach der Zabl der Gefallenen berechneii^. , Ct qaoqae hoias capitis finis, 21, 59.: sed maior Romania qaam pro namero iaclara fuit, quia equestris ordinis aliquot et tribuni militam qainque et praefecti 80cio« ram ires sant interfecti.
3. multi utrimque cadunt:VA. — Recc. quid, codd.: molti deinde utrimque cadunt.
T. Livi part VL
4. quid deinde restaret: M. — P: quid deinde restauret qnaerendo. — In M dein scii- ptum est: „ que | rendii si ne- que ex equ^ spe pulbsent bostem oeque pedites** cet. sed u m. 3. in loco raso. — Recc. quid, codd.: restore,
7. quid ante signa feroces prosiluissent: PM. — Leid.i. al.: quid ante pugnam fero- ces cet. Yoss. II. : quod ante pugnam.
9. et primum gradu mouerunt hostem deinde pepulerunt: PM. — Pall. 1. 3. Voss. 11. al.: mouer^ — pepuler^. — III m. 3. et recc. quid. cod4. : et prim(> gradu cet.
11. tam aires pares: PM. Cf. 4, 43.: modo. I. Fr. Gron, malebat cum Rottend. cod. scribere „tam pares uires**. — M: qaae super auer/it res facile dictu est nisi quod per- petua fortuna nt pnus qaae populi Cft.
11
162
LIBER VII.
et exlollere animos et iniiraere potuit usque ad castra hi- gientes Hemicos Romanus secpitur, caslrorum op^ugnatione, quia seram erat diei, abstinuere. diu non perlitatum tenue- rat dicta torem ne ante meridiem signum dare posset: eo in
5noctem traclum erat certamen. posterar die deserta fuga castira Hernicorum et saucii relicti quidam inventi, agmen- que {iigientium ab Signlnis, cum praeter moenia eorum in- (requentia conspecta signa essont, fiisum ac per agros tre- pida fuga palatum est. nee Romanis incruenta victoria fiiit:
to quarta pars militum amissa, et ubi baud minus iacturae fuit, aliquot equites Romani cecidere.
IX. Insequenti anno cum C. Sulpicius et Gains Lici- nius Calvus consules in Hemicos exercitum duxissent, ne- que inventis in agro hostibus Ferentinum urbem eorum vi
IScepissent, reverteniibus inde cis Tiburtes portas dausere. ea ultima fuit causa, cum multae ante querimoniae ultro
3. Romanus sequHur: M m. 3. P. — M m. 1.: romanos. — Leid. I.: castroram oppngna- tionem — absti/i^e. — Malti recc. codd.: abstbi^re. — Paolo post ]M[ : ne ante meri- diae signum. m. 2.: meridiae.
6. postera die: P HarL i.] po- stero die (Jtt). Cf. 6, 23.: in pofiteram diem (PM). a!.
7. oh Signinis et ipsi ex ye- rissima Lud. €re?ieri conie- ctura scribi inssimns. PM relL: ab signis, sic 6, 40. in M uenis scriptam vidimns pro „new nisi". 8, 3. in M qaidem praeter signia, in P pier signa pro „ prae- ter Signiam" al, Signiam in- ter Hemicos et Vnlscos si- tam Tarqoinios Snp. colonos dedozerat, praesidiam nrbi Romanae fotaram (1, 56.).
iidem Signini fideles popnio Rom. mansisse dicnntar 27, 10. hi Signini, com praeter moenia sua Hemicomm in- freqaentia signa conspexissent, anna capiant et fnndant agmen fagientinm, quod deinde per agros palatum est. — M: in- freqnentia conspectzi signa. — P m. 1.: coeciderd.
12. insequenti anno cum lucius sulpicius et gaius licinius caluus cos, cet.: PM. ^^ Lu- cius Sulpicius" etiam in rell. codd. scrjptum est. cf.7,2.: C. Sulpicio. — Neqne inv. : 6, 1.
16. ea ultima fuit causa: PM. — Recc. codd.: ea ultima causa fait. — cum multae ante querimo- niae ultro citroque iactatae essent: PM] cum multae an- tea cet. (Pall, et Drakeob. ut
UBERTH.
163
citroque iactatae essent, cur per fetiales rebus repetitis bel- ' lum Tiburti populo mdiceretur. dlctsitorem T. Quinclium Pennum eo anno fmsse satis constat et magistrum equitum Ser. Comelium Maluginensem. Macer Licinius comitiorum habendorum causa et ab LIcinIo consule dictum scribit, quia 5 coUega comitia bello praeferre fesHnante ut continuaret con- sulatum, obvlam eundum pravae cupiditati fuerit: quaesita ea propria^ familiae laus leviorem auctorem Ucinium facit: r cum mentionem eius rel in vetustioribus annalibus nuUam inveniam, magis ut belli Gallici causa dictatorem creatumio arbitrer inclinat animus, eo certe anno Galli ad tertium la- pidem Salaria via trans pontem Anicnis castra habuere. di- ctator cum tumultus Gallici causa iustitium edixisset, onmes iuniores sacramento adegit ipgentique exercitu ab urbe pro- fectus in citeriore ripa Anienis castra posuit. pons in me- 15 dio erat neutris eum rumpentibus ne timoris indicium esset.
yidetar cbdd.). — P: cur per females. M: car per fe^rtiales. Hand raro ia antiquis mscri- ptis fecialis seriptum legi- tar, at apnd Yarr. de ling, lat. 5, 86. al. sed cf. Fr. Creuzer R5in. Antiq. §. 221.
2. T, Quinctium Pennum: hO" vel. 5,/— P: t. qnintium poe- oam. M: t. quinlium poeno TTieo anno fuisse. — - P: et mag eqaita ser. cornelinm maTuginensem.
5. et ab Licinio cos, dictum scribU: P m. 2. M. — P m. 1.: Ittcinio. — Harl. i.: qui collega. — P : ut continuaret cos obuiam enndum. Jll: ut continuante cons obuiam eun* dam.
7. quaesita ea propria fami^ liae laus: PBI Leid. i.: a!.] quaesita ea propriae familiae
laas. Cf. 2, 51. : prozimam. — M: leuiorem aactorem linium facit — M: magis uM belli gallici causa. — M: arbiter. -» Voss. II. al.: incline animus. Leid. I.: indignat animus.
12. iSo/ar*aiiMi;PM.--Harl.i.: solaria nia. Cf. Paulus ap. Fest. : Salaria yia Romae est appellata, quia per earn Sa- bini sal a mari deferebant. Cf. Tac. hist. 3, 78. — Leid. i. : „pontema/ienis". Idemscri- ptam estpanlo post in Leid. i. Harl. I.
13. edixisset: P m. 2. M. — P m. 1.: edi/xisset.
16. neutris eum rumpentibus: ed. Frob. 1531. — PM et optt. quique codd.: „ neutris ^rumpentibus *^ : quod baud scio an yarnm sit, cum Li- vins particulam e Terbis ad- 11*
164
USER vn.
proelia de occupando ponie crebra erant, nee qui poteren- tur, incertis viribus satis discerni poterat. turn eximia eor- poris magnltadine in vacuum pontem Gallus processit et quantum maxima voce potuit „quem nunc" inquit „Roma
5virum fortissimiun habet, procedat agedum ad pugnam, ut
noster duorum eventus ostendat utra gens bello sit melior."
X* Diu inter primores iuvenum Romanorum silentium
fiiit, cum et abnuere certamen vererentur et praecipuam
sortem periculi petere nollent. turn T. Manlius L. filius,
10 qui patrem a vexatione tribunicia vindicaverat, ex statione ad dlctatorem pergit: ,,iniussu tuo" inquit, ^^imperator, ex-
iieere soleat. sed cf. 6,23. : in- straendis qnaerentem. — M: posait pos ia medio erat.
J. nee qui poterentur : P m. 1. H] nee qai potirentar ( P m. 8.)* iSic scriptam est 23, 43. in Put. „poteretur". al. Yirg. Aen, 3, 55.: „Fa8 omne abrnmpit, Polydornm obtrnn- cat et auro Vi potitur". Sic etiam recte scriptum Tidetur ap. Ovid, in Metam. 13, 130. : 9, Tuque tuis armis, nos te poteremur, Achille^: quam^ qoam in Berolin. codd. po- tiremur reperltw: (cf. Prise. 7, 2. 7.). Prise. 10, 2. 10.: „in tior deponens tarn ter- tiae quam quartae cooiuga- tionis unum inyenitnr, po' tior\ sed cf. 23, 16. aL: ore- retur,
2. satis discerni poterat: PM reil.: „es liess sich nicbt mit Sicherheit bestimmen"^. I. Fr. Gron. et hoc et aliis locis dis- eernere yerho decemere per- mntatum volult inviiis mscri- ptis. resiitnendum igitnr est
21, 4.: „itaque baud facile . discemeres utram imperatoii an exercitai carior essek'^ (Med. Colb.). 22, 61.: „mi. rari magis adeo discrepare inter anctores, quam quid yeri sit discernere queas'^ (Put).
2. twn eximia eorporis magni' tudine: PM. — LoveL 4.: cum eximia cet. — Voss. i. al. : „et quantum maxima pO' tuU uoce". In Pall. 1. 3. Voss. 11. al. ezcidit „potuit". — P m. 1. ; inquit. —- Leid. r. : fortissimum uirum. — PM: ut noster duorum euentus ostendat, Cf. Cic. or. de imp. Cn. Pomp. 1,: „qnamquam mihi semper freqnens con- spectus tester multo iucan« dissimus — est visus".
7. silentium fuit: P. — M: si^ lentio fait.
9. tum T, Manlius L, filius: P. — M: tum I pt manlius. 1. f. — M: a uexatione tri- bur/nia.
LIB£R VIL
165
tra ^rdinem numquam pugnaverim, non si ceriam victoriam videam: si tu permittis, volo ego ill! beluae ostendere, quando adeo ferox praesultat hostium signis, pie ex ea familia or- tum quae Gallorum agmen ex rupe Tarpeia deiecit^. turn dictator ^^macte virtute^ inquit „ac pietate in patrem pa-* 5 triamque T. Manli esto: perge et nomen Romanuixi invi- ctum iuyantibus diis praesta^. armant inde iuvenem aequa- les! pedestre scutum capit, Uispano cingitur gla£o ad pro- piorem habili pugnam: annatum adomatumque adversus Galium stolide laetiun et -^ quoniam id quoque mempria 10 dignum antiquis visum est — linguam etiam ab inrisu ex- serentem producunt. recipiuat inde se ad stationem, et
1. numquam pugnauerim non sicertam uictoriamuideam: FM. — Recc. quid, codd.: ^^nisi certam uictoriam ni- deani'^* ut coniici posset, primo ne ^i h^ e. ,^ne turn qaidem^' ecriptum fuls^e^ sed cf, 5,51.: et ob eadem haec noQ 81 mille QenaU consultis populique iussu revocaretis, reditunjLs Qoiqaam {ueri^i. — P m, i.: inquiJ^
2. uolo egQ illi beluae osten- dere: P. — JH: uolo ergo illi belaae ostendere, Qf. % 34,: „cur ergp cet^
4. ex Ty,pe Tarpeia deiecU: H m. 3. — Mm. 1.: ex rape tarpeia diecit. P Leid. i.: ex rope tarpei adiedt. Hajrl. i, ? diiecU. Cr, 5, 47.: de saxo deieqit.
5. made uirtute mqwt ae pie- tate in patrem patriamque: PM, — Leid. i,: 9, pietate. Neap. Lat.: atqae pieta^te. — M: & t« manli esto. -«- Cf.
10^,40.: tii quidem macte oir- tule diligientiaqae esto. , 7. armant inde iuuenem ae» quotes: M. — P: iaaenif. 8. hispano cingitur gladio ad propiorem^ habili pugnam: P. -r- fll: i|d ^riprem ( habili pugnam^ — „Hispanam gla- diam** h. 1. nihil aliad esse posse quam gladiom Hispano fiimilem nemo non yidet. cf. 2% 46.: „gladii Gallis prae- longi 9fi sine macronibos, Hi- spano pupctim magis quam caesim adsueto petere hostew brcTitate h«bUes et com mq- cronlbos^
10. qm id quoque mernqria di- gnunk antiquis uisum est: P, T- M; quoniam id quo^ que ad memoria | dignum cet. m. 2.: ad memoria.
11, linguam etiam ah inrisu exserentem: JH, — P: ab inrisu exerentem, Licid. i.: ex- herentem,
i% reliant inde ae ad atatio-
¥IL
Bttf n ixtfMiu inuHL
■!iri
rJ 3si{cae Ttrxumoiivb
runili magu more qnam lesc bcJli le-xu^jAcnam vi>»a ac specie aestimantibiis pares, nuiine exiinium, versicolori Teste pictis- liseus aimis: media in altero xnili- stHcacwiie in ormis habilibus magis quam de- 2»>a dams non exultatio armonunque apLa- ^rus joiiuMfun ine<{ue tacitae plenum omziem aunt innym ccrtaminis distuleraL ubi con- aoK y»t area mortalium animis spe me- . I»kbn» Telut moles supeme inminfTi^i 1 jirxo» A Jilreiiitf ndft anna hostb vanum cae- i&?f3C Hrmci en:>em lieieciL Romanus mucrone
M: ia &crinieii ipsom. P m. 1.: in dit ipsnm.
9. toi €irea mortalium animU sp^ meittqus pendefdibus: RB rvIL non animi, T/c ctiui 7, 30. restitaendaia mt: „ quill iliis nos — sol- lki*it ac pendentibns animis NamBliare iobeatis^. Contra $« 13.: tot popnlos inter •MM ■Mtomque suspensos ^mmi habetis. a1. — PM: Prtlct saprnie inmiaens. Cf. I« &: i^diom soperne ia- ^ MStKt 30, 10.: graTior ac pMidffc ipio libratior sa- nttmt es oaerariia ictos eraU
^ P: proiecto koa scato.
la adrcaiaitia arma ho-
stis: lu e. in scutam: „er scblag mit seiaem Scbwerte b^rab anf des Gegnen Schild obne ihn selbst jedoch dnrdi den Hieb m yerletzen^*.
13. Romanus mucrone suhrecto cum scuio scutum knum perculissft: PM: „der R5- mer, nachdem «r mit Bcinem
|
v..^ |
n - C*L Sg. aui- |
|
4-W |
■*•-.- rwjnanc w juch |
|
*. - |
:•.-« 7s«.i-T-* — L<uL 1 : |
|
*^.*«* |
- ■; "• TlK"^ ■.«:*. |
|
»* • |
* |
|
*■ N-. |
^i..i...>«^ Ttfc-TP* r. ^ |
|
S |
7\*: : .>,-:jji iuA «»*.-.« |
|
x^: |
|
|
• |
. ^ i,- 4r .1 «i»r«s«« |
|
tt . « k • |
s-'..«.':iit :t*w -*•*> |
|
• ■ |
|
|
X . -.« |
. \ - ;.-*.v r-i-f J^W |
|
. ".v > -. 'x-"r^»* |
r \ i «» i « nj s. t /irrsi ."".^^ oH. — Urc»\ i^;:i.!;m c*^d. : ntni- Ortlor*. Tj. o4. 1.: ncc v^- alinirnti^ ^ n^uN^Vri ntcretsr. - VawU po$t M m. 1.: •lAurA. iM m. "2, P: sta/ura. t), fton nrntus Mfin exuhaih arworunn^iir ti^Uatio uana: 1 M. — Li'id. 1.: non tatos. Cr. 5, 3J>. : ni^sL ululaius can- tutquo disHOiios va|;«ntibufl circa mofnia lurinatim bar- *arl» aadicbant. — P m. 3.
LIBER VIL
167
subrecto cum scuto scutum imum percuUsset totoque cor- pore interior perieulo vulnerls factus insinuasset se inter corpus armaque, uno alteroque subinde ictuyentrem atque inguina hausit et in ^atkun ingens ruentem porrexit ho- stem. iacentis inde corpus ab omni alia yexatione intactum 5 uno torque spoliayit> queiii respersum ciruore collo circum- dedit suo. defixerat payor cum ' admiratione Gallos: Ro- mani. alacfes ab statione obviam militi. suo praegressi gra- tulantes laudantesque ad dictatorem perducunt inter car-
alacritas «pia Romani milites' •d Manlio obviam UdiweBt, cam ipse sedatiore gradu ad 8ao8 rediret.
9. inter- carmmum props mO' dum incondita quaedam
I miUUrrUer ioculantes Tor- quaii cognomen auditum^ celehratum deinde posieris etiam famUiaeque honori fuit: PM. — Cam hie locos - ^ diffidlior quiboadam inteqire- tibos corroptoa videretor, io- ' ierqae eos JBoreto mOk- inter probaretar sed in^ I. Fr. Gron. . recte perspezit inter ad io- culantes pertioere. nam li- cet in ad carminum prope modum (beinah nach Lie- der-Art) referri poaait, ta- « ... ta«ikJo€ulantee non babebit qao specLet, nisi pro eo ia-
'■' euiontibus scripserimos. In- ter ioculantes (Leid..i. al. ^ „iacalante8^^) Liyios scri- psit at diceret, cam Manliam milites militariter ieedlantes accepissent et ad dictatorem perdacerent, fuisse etiam qaos- dam qai Manlio iam tanc co- gnomen Torqaati indidfssent. 'sic enim particula inter L.
Schilde den anteren Tfaeil Tom Scbilde des GaUiers krUf- tig zaruckgestossen, and sioh mit seinem ganzen K5rper zwiscben Kdrper and Scbild des Gegners bineingedrSngt batte, wodarch er aosser Ge-« fabr war verwundet zn. wer- den, bracbte demselben mit seinem Schwerte von • nnten ber einen Sticb nacb dem apderen in die Weichen des Baucbes bei". — Harl. j, Leid. I.: mucrone sabrecto, Recc. qnid. codd. : sarreplo. — Plerique recc, codd. : scuto scutum anum perc. — MaU ti recc. codd.: pertulisset. Fragm. Hayerc: periculisset, Leid. I. pericnlis sed. — Jtt: uentrem aJqae ingfuiiia.
6. uno torque .spoliauU; PM. •^ Recc. quid, codd.:' tor- qae ano.
7. defixerat pauor cum admi" ratione Gallos: M m. 2. P. — ^ M m.^ 1 . : dexerd t pauor cet.
8. obuiam militi sub prae- gressi: PM] obviam militi suo priDgressi. — Praegressi videtar a Livio Scriptam, at sic exprlmcretur maior ilia
168
UBBRIOL
mmum prope modum incondita qnaedam tmlitar^ter ioGU> lantes Torquati cognomen anditum, celebraium deinde po- ateris etiam fianiiliaeque honori fait dictator coronam au- ream addidit donma miriaque pro contione earn pugnam
Slaudibua tulit*
XL £t hcrcide tanti ea ad umversi belli eventom mo- menti dimicatio fuit, ut Gallorum exercitus proxima nocte relictia trepide castria in Tibmtem agnmi atque inde socie- tate belli (acta commeatuque benigne ab Tiburtibus adiu-
iO tus mox in Campaniam transient ea fiiit causa cur pro- ximo anno (X Poetelius Balbus consul , cum ^ollegae eius
Jnterdam nsoi ett^ at 32, 13. ,,ioter maltiludinem socio- mm tre0 Campani equites erant'S ^o loco non mioas latioe in multUudine scribi potuiaset. „UDter denen die nm den flianliiis her in Lie- dem aein Lob nach Solda- ten-Sitte nnter ungezwnnge- nen Scherzen Terkfindeten, httrte man ihm auoh den Bei- namen Torquatos beilegen, eSn Beiname der dann auch au^ die Nachkommen uber- ging uid der Familie zam Rabme gereicbte'*. — In P acriptnm eat „torqaati tzo- men auditum'^ et „ co^lebra- tum'^ in Harl. i. Leid. i. mul- tisqne aliia: „celebratnm de- inde posteris etiam familiae bonori fait", in melioribos Pall. 1. 3.: „celebratamqae deinde posteris etiam fami- liae bonori fnit". 3. dictator coronam auream addidit donum mirisque jiTo contione eam^ pugnam laudibuM tulit: PH.
6. ei her rule: VBL — Panlo post in H scriptom est: 9,com- meatoqne benigne ab itnr | ti- bns adintus". altera deinde manu t adiectom est inter 19^ et X. — Leid. i. : societa- Um ^- in Campania.
11. C. Poetilius Balbue cos,: PM. — Tab. Cap.: C. Poe- telios C. f. Q. n. Libo Tiso* las. Diod. 16, 9.: 'Pofiatbt wjaifSfqfrav xfitarcu^ Mag- uov ^dpiov 9cal ratal' Ilot- fiXiov, Stepban. ed. ora : IIs- rfAitov. — Poetelius et ipsi scripsimus, quod idem et in PW 9, 24. et in Pat. 27, 4. , repperimus. In Laurish. co- dice hoc nomen Paetilius et Petilius scriptum est. Cf. qaoqae 3, 35. — K: cam coUegae cios. m. fabio am- bas^u^ to I bernici prooincia^ nenisset. P m. 1.: prouincie nenisset. m. 2.: pronincia euenisset, — M: iosso po- pnli. Cf, 5, 51, : senatj con- Sttltis. al.
LIBEB YD.
169
M. Fabio Ambusto Hemict provincia evenisset, adversns H- burtes iussu popuK exercitum duc^ret. ad quorum auxi^ lium cum Galli ex Campania redissent, foedae populationes in Labicfino Tusculanoque et Albano agro baud dubie Ti- burtibus ducibus sunt factae. et cum adversus Tiburtem 6 hostem duce consule eontenta res publica esset, Gallicua tumultus dictatorem creari coegit: creatus Q. Servilius Ahala T. Quinctium magistrum equitum dixit, et ex auctoritate patmm, si prospere id bellum evenisset, ludos magnos vo- vit. dictator ad continendds proprio bello Tiburtis consu- 10 lari exercitu iusso manere, omnes iuniores nullo detractante militiam Sacramento adegiL pugnatum baud procul porta Collina est totius viribus urbis in conspectu parentum con- iugumque ac liberorum, quae magna etiam absentibus hor- tamenta aniihi turn subiecta oculis simul verecundia mise- 15
4. in lahicano: PM Harl. i. Lcid. I.] in Lavicano. Cf. 6, 21. — In P scriplum est: foedae populationis in labi- cano cat. In itt ; foede to \ ri iuuentus in milUiQm popu- lation/s in labicano cet. Pan- loqae ante M m. 1.: redisset. m. 2.: redisset.
6. duce cos, eontenta resp, es^ act: P. — M : dace cos. con-
1
teinpta reap. eet. m, 2. : con- temta. — P m. '1.: gallicos tamnltns. — Cf. Cic, Phi- lipp. 6, i, de tamnltu gallico.
7. creatus Q, Seruilius Ahala T* Quintium mag, equitu dixit: Pffl, — P: „^^ ex au- ctoritate patram'^ In M ex- cidit et. — P m. 1.: lados magnos nomi. m. 2.: nouit.
10. Tiburtis: P] Tibnrtes (M). — PM: nullo detractante mi- litiam.
12. pugnatum haud procul por- ia Collina est: PM: nisi quod in M est „colli^na".
13. in conspectu parentum con- iugumque ac liber orum: PM. In recc. quibusdam codd. praetermissnm est que: nee tamen quemquam fugcrit ita ut nos ex PM scripsimus tria nomioa a Livio coniungi so- lere. cf. ex. gr. T. Livi pro- oem. : „ cum bonis potius omi- nibus Yotisqne et precationi- bus — libentias inciperemus ^' cet, — Pall. 1. 3. Voss, ii. al,: quae magis etiam cet,
15. simul uerecundia miserU cordiaque: P. Cf. 3, 50.: simul bis quae yidebant iis- que quae cet, — M: miseri- cordia mi | litem. — P m. 1.: accedant. P m.«2. M: accc- debant. Cf. 2, 56,: occupy bant.
170
USER va
ricoidiaque militem accendebant magna utnmque edita
caede avertitur tandem acies Gallonim: fiiga Tibur sicut
arcem belli Gallici petunt: palati a consule Poetelio baud
prociil Tibure exeepti egressis ad opem ferendam Tlburti-
5 bus simul ^^um is intra portas conpelluntur. egregie cum
ab dictatore turn ab oonsule res gesta est et consul alter
Fabins proeliis primum parvis postremo una inslgni pugna,
• cum bostes totis adorti coplis essent, Hemicos devindt di*
ctator consulibus in senatu et apud populum magnifice con-
10 laudatis et suarum quoque rerum illis remisso bonore ^di-
ctatura se abdicavit Poetelius de Gallis Tiburtibnsque ge-
minum triumpbum egit, Fabio satis visum ut ovans urbem
iniret inridere Poeteli triumpbum Tiburtes: ubi enim eum
1. magna utrimque edita eae* de: PM. — C. Sigonius scri- bendam coniecit „fuga/f Ti- bar'' cet., quod palati seqae- retar : sed ob id ipsiiiii simi- litado Yocnm evitanda vide- tar. — M: fuga tibur 8ic| ariem belli. -— PM: palati a consule petelio. — JDI: ad opem feread{ira.
5. simul cum is intra portas conpelluntur: PM] simul cum his cet. Cf. 3, 39. : „tam- quam maius ullum populo r. bell am sit quam cum is qui'' cet al. Cf. Prise. 7, 4, 14. 15,
-^ egregie . cum ad dictatore tum ad cos, res gesta est: PM Harl. i. — Recc. codd,: egregie tum ab dictatore cet. — M : et COS. alter.
6. cum hostes totis adorti cO" piis essent: M. — P: cum ikoatem totis ad^orti copiis essent. — Lovell. 2. 4. : cum
'hosies totis adortus copiis es-
set. — Cod. Sig. aL: Hemi^ * cos deuicit.
8. dictator consulibus in se- natu et apud populum ma- gni/ice conlaudatis et sua- rum quoque rerum illis re- misso honore dictatura se abdicauiti PM: nisi quod in P primo „magnifico'^ et „re- mi^o'' erat. — Leid. i.: „apud populo'* et „laudan- tis*^ — „Und nachdem er auch den Rabm der iiim ge- bQhrte auf sie batte fiberge- hen lassen^^
11. Petelius de Gallis Tibur^ iibusque geminum trium-- phum egit, Fabio satis ui* sum ut ouans urbem init ret: PM. — Leid. i. : Tibur- tibus. — Pall. 1. 3. Voss. ii. aliique recc. codd.: satis ui- sum est. — PM : inridere Pe- til/ triumpbum Tiburtes.
13L ubi enim eum secum acie confiixisse: P m. 2. — P
LIBER Vn.
171
secom acie conflbusse? spectatores paucos fugae trepi^atio- msqae Gallonun extra portas egressos, postquaih in se quo- qae fieri impetum viderint et sine discrimine obyios caedi^ recepisse se intra urbem: earn' rem triumpho dignam yissaxi Romanis: ne nimis minim magnumque censerent tumuUumd exdere in liostium poriis, maiorem ipsos trepidationem ante moeDia sua visuros.
Xn. Itaque insequenti anno M. Popillio Laenate Cn.. ManlTo consulibus primo sil^ntio noctis ab Tibure agmine infesto profecti ad urbem Romam venenmt terrorem re- lo pente ex somno exdtatis subita res et noctumus pavor .
m. 1.: conflixissA. — Malti recc. codd.: ubi enim secum acie conflizisse. — P: spe- ctatores paacos fugae trepi- dalionisque galloram cet. — Leid. I. : spectatores fuga tre- pidation is galloram. — la 111 scriptuDA est: „abi eaim earn secam acie cooflixlstis epec| tatores paacos fngae trepida- tionisqae galloram cet. -. postquam in 9e quo que fieri impetum uiderint ei sine discrimine obuios cae- di: PM: nisi qaod ia M „ coedi ". — Recc. codd, alii uiderunt alii uiderant, onus Leid. II. uiderent, Cf. 3, 2.: dederit. '— Leid. i.: obaios caed^r^ cepisse se cet. ne nimis mirum magnum" que censerent tumultum eX" ciere in hostium portis: P m. 2. M. — P m. 1.: nemi- nis mirom cet. — Malti recc. codd.: „iaagaamqae tamal- iom censerent ** : diinde „ ex« cire". — M: maiorem ipsos
5.
dationem ante moenia sua oisaros. 8. Iff. Popillio Laenate Cn, Manlip consulibus: Sigon.
— Diod. 16, 15.: McC^ov XIoaTtXXiov Aacvdta^v. Tab. Cap. a. 438.: M. Popillias M. f. M. n. Laenas. — In PM Harl. i.~Leid. i. scriptam est: m. pompilio laenate, Dein inP: en, manlio cos. inM: en, manilio cos, — Praeter banc locam in PM nomen
^ Popillii semper fere ano / scriptam est Popilius, In Pat. 96, 6. repperimas idem Popilius, sed 27, 4. PopiU Hum, — De Laenatis cogno- mine cf. Cic. in Brato 14, 56.
— P m. 2. M: t^ arbem Romam aenerant. P m. 1.: ah arbem cet.
11, ex somno excitatis: PM. — Leid. I.: ex^rcitatis. — PM: ad hoc maltoram inscitia. Leid. I. : adhac. Recc. codd. : ad baec. — Harl. f.: qai aat unde hosti« adnenissr/. Cf.
173
LIBER TIL
praebnit, ai hoc niultorum loscitia qui aut unde hostes ad- venissent. condamatum tamen celeriter ad arma est et por- tae stationlbus muriqae praesidiis ilnnati: et ubi prima lux mediocrem multitudinem ante moenia necpie aliuih quam sTiburtem hostem ostendit, diiabus portis egress! consules utrimque aciem 'subeuotium iam muros adgrediuntur: ap- paruitque occasione magis quam virtute fretos venisse, adeo vix primum impetum Romanorum sustinuere. quin etiam bono fulsse Romanis adyentum eonmi constabat orlentem- 10 que iam seditionem inter patres et plebem metu tarn pro- pinqui belli conpressam. Alius adventus hostium fiiit pro^ ximo bello agris terribilior quam urbi: populabundi Tarqui- nienses fines Romanos maxime qua ex parte Etruriam ad-
5, 50.: qaod ea hostes pos- sediss^nt. 3. et portae stationlbus muri-
gue praesidUsjIirmatii PM. — Leii, I ; et pro stationi- bns. — M: maltitudinem aat| m^nia. m. 3.: ante. — M: tibartem ostein ostendit.
5. duabus portis egressi coss, utrimque aciem subeuntium iam muros adgrediuntur : P Harl. I. Leid. i. al. -^ In M sic ut moltae partes hoios libri et hie locas mendis qui- busdam inqoinatas est : „ daa- bus portis egressi cossntrii^m- que aciem subeuntium iam mvamm adgrediuntur '^ Cf. 1, 7.: Tulgatior fama est lu- dibrio fratris Remum novos transiluisse muros, 26, 10^: placuit omnes qui dictatores consules censoresve fuissent com imperio tsa^ donee re- cessisset a muris hostis. al.
8« quin etiam bono fuisse Ro- manis aduentum eorum con'
stahat: PM. — M: cos ta- bat — In plerisque recc. codd. praetermissum est eo^ rum, — M: inter patres | plebem. Lovel. 4,: inter pa- tres ac plebem.
12. agris terribilior quam. urbi: recc. codd.] agris quam urbi terribilior. — PM Harl. i, Leid. I. Pall. 1. 3. al.: «, agris quam terribilior. urbi*'. Si- mili errore cum aliamm par- ticalarqm turn Tocis quam locus Terns a Hbrariis per- mutatus est : 2, 15. cf, T. Li?i L zi^ p. LXIX. II.
13. maxime qua ex parte Etru" riam adiacent: PM: nisi quod in M. quae pro qua. Drakenb. malebatscribi^/rif- riae aut cum recc. quibusd, codd. Etrutia adiacet, et ille dativus 2, 49. „tota re- gione qua Tuscus ager Ro- mano adiacet^', al. reperitur: sed ut Liyitts et alias nod- numquam poetarom dicendi
LIBER VII«
173
iacent peragravere, rebuscpie neqtuquam vepetitis novi coti- sules C. Fabius et C. Plautios iussu populi bellum indixere, Fabioque ea provincia Hautio Hernici evcnere. Gallic! quo- que belli fama increbrescebat: sed inter multos terrores so- latio fuit pax Latinis petentibus data et magna vis militnmS ab his ex foedere vetusto, quod multis intennis^rant an- nis, accepta. quo praesidio cum confulta res Romana es-
genus secntus est, sic ne hie accussiiTas qaidem videbitar ' improbandos. Cf. Corn. Nep. Timoth. 2.: „easgente8, quae mare illud adiacenf : h. e. qaae ad mare illud iikcent. Liv. 30, 19.: „baec terra ma- riqoe in parte Italiae qua ia- cet ad Alpis gesta " ( Pat. ).
1. rebus que nequiquam repe^ iitis: PM] rebasqae nequic- qaam cet. Cf. 4, 25.
2. C. Fabius el C. Plautius: PM. vernm in P scriptnm est: „noai cos. is c. fabius*' cet, in IH „noai cons is c. fabius*' cet. in Harl. i.: „noni consoles is, cons, fabius et c. plautius". inde Yoss, ii.: ,,noui consoles hi sunt con- sul fabias et Cornelius plan- tius". sed cosis nihil aliud yidetur fnisse quam consu* Jes, cum /, /, t persaepe inter 86 confonderentur. cf. 7, 18.: consulum. 2, 63.: „consules Titus Numicius** cet. — HarL I.: Plautio Uernicae nenere. Leid. I.: Herniciae nenere.
4. increbrescebat : M m. 2. P] in* crebescebat (duo recc. codd.). — M m. 1.: increbres bebat. Sic 37, 13. in Bamb. incre- hreseente uento^ sed 8, 8.
;
in PM scriptnm est increbuU.
6. ab his: PM] ab iis. — C£ 6, 2.
7. cum confulta res romana et* set: ex coni. m.] cum fnlta res Romana esset (Pm.2.), — Cf. 2, 12.: cum concursu. al. —
. 6V»n/tt/tore8titu]mn8, etquod in M scriptnm est „ quo prae- sidio I com cnmfulta res ro- mana essent'* (m. 2.: esset), in P m. 1. Leid. i. „qno praesidio confulta res romana esset 'S et quod loci ratiooi id aptius yidebatur. Fulta enim diceret, in nno socio- rum praesidio salutem rei Ro- roanae constitisse, quod nee Romanos decuisse yideretur nee ex his quae gesta refe- rnntur probari posset, yerbo confulta („zngleich mit un- terst&tzt'') exprimitnr, rem Romanam per se non inyaii- dam sociorum auxiliis adie- iectis adeo firmam yisam fnisse, ut non magni mo- men ti yideretur quod Galli appropinquare dicerentnr. — P: leuius fuit qnod gallu^ mox cet. — In multis recc. codd. scriptnm est „mox Gallos": quod hand displi- ceat. — In Voss. il sL in-
174
LIBER TIL
set, levius fiiit quod Gallos mox Praeneste venisse atq[uc inde circa Pedum consedisse auditum est. dictatorem dici C. Sulpicium placuit: consul ad id accitus C. Plautius di- xit: magister equitum dictatori additus M. Valerius: hi ro- 5 bora militum ex duobus consularibus exercitibus electa ad- versus Gallos duxerunt. lentius id aliquanto bellum quam parti utrique placebat fuit. cum primo Galli tantum avidi certaminis fuisseut, deinde Romanus miles ruendo in arma ac dimicationem aliquantum Gallicam ferociam vinceret, di- 10 ctatori neutiquam placebat, quando nulla cogeret res fortu- nae se committere adversus hostem quem tempus deterio- rem in dies et locis alienis faceret sme praeparato com- meatu sine firmo munimento morantem, ad hoc his corpo-
locus band raro apud Liviam simill modo Goniancta lege- rentar (cf, ex. gr. 7, 14.). sed coniungenda erant quem tern-pus in dies deteriorem faceret, at que et locis alie- nis referenda ad morantem, nam ut saepe alias apud Li- vium etiam h. ]. et eadem maiore vi dictnm est qua praesertim cum scribi sole- bat. „Da ibn ja Nichts zwinge sich dem blinden GlGcke bin- lEugeben cinem Feinde gegen- fiber, dessen KrSfte die Zeit selbst scbon von Tag zn Tag verringere, zumal weni^ er wie bier auf einem ibm nn- bekannten Terrain obne Le- bensunterbalt, obne sicbe- ren Zuflucbtsort verweilen mfisste". 13. ad hoc his corporibua ani- mis que: PM Harl. i. Leid. i. al.] ad boc iis animis corpo« ribusque. Cf .7, 7.: pari cor- poram animornmque robore.
ventum est „leuius fuit gal- . los — auditum ^^
3. consul ad id accitus: M. — P: coss. — PM: mig. equi- tum dictatori additus. m. ua« lerius. — M: consolaribus.
6. quam parti utrique place- bat: P m. 2. M m. 2. — P m. 1. M m. 1. Harl. i.: utrimque.
8. deinde romanus miles ru- ' endo in arma ae dimicatio- nem aliquantum gallicam ferociam uinceret: („darch blind e Kampilust noch toll- kubner als die Gallier erschie- nen")-. PM. — Pall. 1. 3. Voss. II. al. : deinde cum roma- nus miles ineundo in arma cet. 12. et locis alienis: PM Harl. i. Leid. I. multiqae alii] et lo- cus alienus (Pal. 2. minimi momenti). — Interpretes cum loco verbi faceret decipe- rentur, yeriorem babuerunt scripturam et locus alienus, praesertim com tempus et
LIBER Vlf. 175
ribus animisque qtioram omnis in impelu vis esset, parva eadem languesceret mora* his consiliis dictator bellum tra- hcbat gravemque edixerat poenam, si quis iniussu in ho- siem pugnasset. milites aegr^ id patientes primo in statio- nibus vigiliisque inter se dictatorem sermonibus carpcre, in- 6 terdum patr^s communiter increpare quod' non- iussissent per consules geri bellnm: electum esse eximium imperato^ rem unicum ducem, qui nihil agenti sibi de caelo dcvola- turam in ^intim victoriam censeat eadem deinde haec in- terdiu propalam ac ferociora his iactare: se iniussu impe-10 ratoris aut dimicaturos aut agmine Romam ituros. inmi- scerique iam militibus centuriones, nee in circulis modo fre- mere sed iam in principiis ac praetorio in unum sermones confundi, atque in contionis magnitudinem crescere turba et vociferare ex omnibus locis ut extemplo ad dictatorem 15 iretur, verba pro cxercitu faceret Sex. l\illlus ut virtute eius dignum esset.
XUI. Septimum primum pilum iam TuUius ducebat
\
— P=m..l,: nil's esset. — concionis — et vocifersrL — PM: pania eadem languesee- Cf. 10, 28.: vociferare De- ret mora: „w^1irend ebcn cins (PM). 24, 21.*.^ primo dieselbe in knrzer Zeit er* tumuHuatum in Leonlinis matte *^ Cod« Klock.: ^et apnt milites fuerat uocife- pama^* cet.: cnm haec par- ratumque (Put.) ferociter ticnla ex proximo verbo male cet. Plemmqne vero depo< snppleretar, . nens uoeiferari scriptam legi
5. dictatorem sermdnibus cat" notnm est: cf. 2, 65. 8, 38.
pere. PM. — flarl. i.: ci- 9, 14._al.-- Cf. 2, 24.: „mo-
pere. — In Leid. i. al. scri- raret": 2, 48.: „luxuriare".
ptnm est „ milites id aegre al. — P m. 1. M m. 1.: cre-
patientes". sceref /orba. — P: ut tem-
11. inmiscerique iam militibus plo ad dictatorem iretar. —
centuriones: M] iomisceri- In Harl. i. Leid. i. al. etiam
que militibus cet (P rell.). magnitudine scriptam eose
— P m. 1.: nee in circul dicitur, et turba In Leid. U
modo. P m. 2. M: circulis. al. excidisse.
14. atque in contionis magni- 18. septimum primum pUum
tudinem crescere turba et iam Tullius ducebat: P m.
uociferare: PM] atque in 9. M. — P m. 1.: scptilDiim
176
UBERVa
neqae erat m exercitu, qui quidem pedesiria stipendia fe- cissety vir factLs nobiliqr. is praecedens militum agmen ad tribunal pergit, mirantique Sulpicio non turbam magis quam turbae principem TulUum imperiis obedientissmram mili- 6 tern — „si licet dictator^ inquit: ^condemnatum se universas exerdtus a te ignaviae ratus et prope ignominiae causa de« siltutum sine armis oravit me ut suam causam apud te agerem. equidem, sicubi loco cessum si terga data hosti si signa foede amissa obid nobis possent, tamen hoc a te 10 impetrari aequum censerem, ut nos virtute culpam nostrani corrigere et abolere flagitii memoriam nova gloria patereris. etiam ad AUam fosae legiones eandem, quam per pavorem
primum iam cet. RecG. codd.: primt pilam. Cf. 2, 27.: po- polos dedicationem aediB dat M. Laetorio' primi pili centu- rion!. 1. qui quidem pede stria sti- pendia fecisset: PM. — In Pall. 1. 3. Yoss. II. al. prae- termissnm est pedestria, — Cf. 3, 27.: magistnim equi- tom dicit L. Tarquitium pa- triciae gentts sed qui com stipendia pedibus propter pau- pertatem fecisset, bello tamen primus longe Romanae in* ▼entotis habitus esset.
4. imperils oboedieniissimum militem: PM.
5. si licet dictator inquit: P al.] scilicet dictator, inquit (M). — Si licet (scil. di- cere) verissima est huius loci scriptnra. hoc enim oratio* nis initio inferiores in adeun- dis tuperiorlbus humanltatis causa uti solebant. sic igitur ille contionalis senex Sca- ptiof 3, 71., cum populi can« -
sam agere yellet, „fi licet, Inquit, consules, de republica dicere'S sic Sjms in Heaa- tontim. Terent. 5, 2. 20.: .^ „here, licetne^? Chremes: ' „loquere'S Plauti Pseud. 1, 1. 14. Cic. de or. 2, 60.: li- cet rogare? al. CL interpre- tes ad Cic. or. pro Mur. 13, 28.: „itaque non modo be- nefici coUocandi spem sed etiam illud, quod aliquamdlu fuit, licet consulere iam per- didistis. — De loco rerbi in* quit cf. ex. gr. 1, 26.: turn alter ex his „Pnbli Horati, tibi perduellionem iudico'^ inquit. 9. si signa foede amissa ob* ici nobis possent: P. — M: 81 terga data hoi^ti^ i^gna foedo amissa obici nobis possent. — Eodem loco in multis recc. codd. si omissum est. — P: aequm censerem. 12. etiam ad Aliam:V^EMvLi. Leid. I. al. Cf. 6, 1.: ad AUam.
LI0ER va
177
dmiserant, pattlam profectae postea a Vds virlute tccupd- ravere. nobis deum benignitate felicitate tua populiquc fllo- mani et res et gloria est integra: quamquam de gloria vix dicere ausim, si nos et hostes baud secus quam feminas abditos intra vallum omnibus contumeliis eludunt et tu im^ 5 perator noster, quod aegrius patimur, exercitum tuum sine animis sine armis sine mambus iudicas esse^ et priusquam expertus nos esses^ de nobis ita desperasti ut te mancorum ac debilium ducem iudicares esse, quid enim aliud esse eausad credamus^ cur veteranus dux fortissimus bello con- la pressis quod aiunt manibus sedeas? utcumque enim sc ha- bet res, te de nostra virtute dubitasse videri quam nos de tua verius est. sin autem non tuum istuc sed publicum est consilium,' et consensus aliqui patrum non Gallicum bellum nos ab urbe a penatibus nostris ablegatos tenet, quaeso utl5 ca quae dicam non a militibus impcratori dicta censeas sed a plebe patribus, quae sic ttt vos vestra babeatis con-
1, a f'els] ab Veils. — PM Harl. I, held., i, : abets » Cf. 4, 32.: a Veis.
'2. felicitate tua popqf et reH et gloria est integra: PM. — Recc. quid, codd.: felici- tate tua populo romano et res et gloria est Integra. — PM : quarnqqam de gloria uix dicere aosim si cet, h. e. si quidem.
7. et priusquam expertus nos esses: M. — P: et prius- quam e:Epertus non esses. — P ID. 1.: ac delium. fn. %i ac debilium.
9. quid enim aliud esse cau* sae credamus: PM Leid. i. al.] quid enim — credemus (Harl. II.). 10. conpressis qUod ahiht mo" nihus sedeas : P m. 2. ffl. — T. Livi para U.
I' fn. 1.: conpressi/. darl. i.: sedea/. Leid. i.: se dea. 11. utcumque enim se Kahet res te de nostra uirtute dubitasse cet.: M. In P ex- cidit ie,
13. sin autem non tuum istuc sed publicum est consilium: M ra. 1. P. — M m. 2. mul- tiqae reed, codd.: istu</.
14. ei consensus aliquipatrum: M m. 1. P. Harl. i.] et con- sensus aljguis patrum (Mm. 3.). — Leid. I.: aliquid. In Voss. 11. al. omissum est ali- qui. — Cf. 3, 17. : si qui in- pedlat. al, Cic. de off. 1, 33.: tMus aliqui aut tempus im<* ponii;. 3, 7. : nisi aliqui casus cet. al.
17. quae sic ui uos uestra ha* beatis consilia sic s$ sua
12
178
UBER va
silia, mc se sua habituram dicat. quis tandem succenscat milites nos esse non servos vestros, ad bellum non in exi- lium missos, si quIs det signum in aciem educat, ut viris ac Romanis ^^gi^um sit pugnaturos, si nihil armis opus sit,
^5 otium Romae potius quam in castris acturos? haec dicta ednt patribus. te imperator milites tui oramus ut nobis pu- gnandi copiam facias: cum vincere cupimus turn te duce vincere, tibi lauream insignem deferre, tecum triumphantes iirbem inire, tuum sequentes currum lovis optimi maximi
lOtemplum gratantes. ovantesque adire^^ orationem Tulli ex- cepenmt preces multitudinis, et undique ut signum daret, ut caperent arma iuberet damabant
^ hahUuram dicat: PM : prae- ierquam quod in P uestra excidit. In Voss. n. omissam est uos^ et in maltis recc. codd. SGriptum habetts. In Harl. I. Leid. i. multisque aliis inventum esse dicitar habi' tura^ et in Leid. i. a1. dicai ezcidisse.
1. quis tandem succenseatx M m. 2. — M m. 1. P: quis tandem su^^enseat. — P : ad bellam non in ezilium mi^ os. M m. 1.: ad bellum | non exi* liom missos. M m. 3.: no i cxilium. Cf. 3, 29. : in exilium.
5. haec dicta sint patribus: P. — M m. 1.: haec dicto* in patribus. ift 2.: haec di- cta in patribas.
6, te imperator milites tui ora- mus ut nobis cet. PM Harl. i. Leid. I. — In Pall. 1. 3. Voss. II. al. excidit ut, id quod I. Fr. Gronoyio baud displi- cebat. Cf. 2, 10.: te sancta precor, haec arma et hunc
militem propitio flumine ac- cipias. al. — M: pugnamdL
7* cum uincere cupimus turn te duce uincere : PM Harl. i. Leid. I. — Voss. II. al. : cum uincere cupimus cum cet.
9. tuum sequentes currum. i,o. m, templum gratantes : PM. — Harl. I.: tum sequen- tes. — M: gratantes ob \ an- tesquae adire. Cf. 7, 13.: a Veis.
10. orationem Tulli: PM] ora- tionem TuUii.
12. ut caperent arma iuberet: ex coni. m.] ut capere arma iuberet (P). — Ut caperent arma iuberet scripsimus in- tegraescripturae vestigia, quae in M conserrata sunt, secuti. in M enim repperimus „ut signum daret armaperet arma | iuberet": unde facile est in- tellectu, hoc loco duas fuisse scripturas et „arma caperef yel „caperet", quod signum litterae n taepissime oiplssum
LIBER Vn.
179
' XIV. Dictator quamquam rem bonam exemplo hand probabili actam cemebal^ tamen factamm quod n^tes Tel-
esse constat, et „caperet ar* ma'^ illad t yero in perei eo minus dabitamas pro in* tegro habere, qnod res ipsa ostendit librarinm non suo consillo qnidqaam mutare vo- Inisse, cam armaperei nihil prorsas significaret. et qnod in P non caper et sed capere scriptnm est, idem et in Pa- teano hand raro factam vidi- mos: ex. gr. 28, 36. ubi in Colb. scriptum est „Magoni— paranti traicere in Africam nnntiatam ab Carthagine est inhere senatnm at classem — in Italiam traiceret, condacta ibi Galloram ac Lignrom quanta maxima posset inven- tate coniungeret flannibali neu senescere bellam — si- neret", in Pal. m. 1. „con- iangere'S m. 2.: „Goniange- ret*', qaamqnam coniunctitus deesse non potest. Livinm Tero non infinitiynm modo ' sed etiam perinde ac Cicero- nem conianctivom cam verbo inhere cooiangere solitam esse, particula ut aliis locis addita aliis omissa, mnlti loci ex optimoram mscripto- rum fide persoadent. cf. 30^ 19.: „ibi earn legati ab Car- thagine — adierunt iubentes primO quoque tempore in Africam traiceret ^^ ( Put. Colb. Bamb.). 36, 1.: „ alter consul — cam Bois iussus bellam gerere ntro exercito
mallet — alteram ut mitte- ret eaeqae orbanae legiones essent paratae quo senatus ^ censuisset^. 38, 35. aL
1« dictator quamguamremho^ i nam exemplo hand probo'
bUi actam cemebat: M. Hoc loco duas diversas scriplpras fnisse ( cf. 2, 7. fieri) et eer» nebat et censebaty id qnod in optt. libris scriptom est docet in M enim ( et in Leid. u al.) repperimns „ actam cer- nebat censebat tamen'S in P „ actam censebant (m. 2. censebat) tamen ^, in Harl. i. „ actam cernebant censebat la- men 'S >!• Quamquam utrum- 5pe reram esse potest, et id quod in P est maioris etiam auctoritatis videtur ene^ ta- men et ipsi cernebat scripsi- mus, quod in rebus dubiis id quod plerisque doctis homi- nibus probatum esset mutare nisi re ipsa cogente nolui- mus. has daas vero scriptural ortas esse quod parom per- specta sit vis verborum recS" pit sefiteturum neminem fn- gerit. reeipere yero eodem fere quo promittere sensa scribi poterat, si quid ab eo qui promisit petitum faerat. « sic scriptum est a Planco Ci- ceroni (epp. ad diy. 10, 21.) „ omnia ei et petenti recepi et nltro poUicitns sum'', cf. quoque Cic. or. Phil. 5, 18. 51.: „andebo etiam ohligare 12^
180
LIBER Va
lent se recepit, Tulliumqne secreto, quaenaih haec res sit aut quo* acta more, pcrcunctatur. l\illius magiio operc a dictatore petere, nc se oblitum disciplinae militaris ne stii njSYe imperatoriae maiestatis crcderet: multitudini concita-
5 tae, quae fermc auctoribus similis cssct, non siibtraxissc se ducem, ne- quis alius, qualis mota creare multitudo soleret, existeret. nam se quidem nihil non arbltrio imperatoris acturum: illi quoque tamen vidcndum magno opere esse ut exercitum in potestate haberet: differri non posse adeo
lOconcitatos animos: ipsos sibi locum ac tcmpus pugnandi sumpturos, si ab imperatore non detur. dum haec loquun- tnr, iumenta forte pascentia extra vallum Gallo abigenti duo milites Roman! ademerunt: in eos saxa coniecta a Gallis: deinde ab Romana statione clamor ortus ac procursum
fidem meam P. C. vobis po- poloqae R. reiqae publlcae, <piod profecto, cum me nulla vis cogeret, facere noniaude- rem pertimesceremqae in re maxima periculosam opinio- nem temeritatis : promitto re- cipio spondeo P. C. Cainm Caesarem talem semper fore civem qualis hodie sit qua- lemqne eum maxime esse velle et optare debemns*'. al. — fil m. 1.: ex/emplo.
1. guaenam haec res sit aut quo {uta more: P m. 2. M: omissum enim m. 1. erat more in P. — P: jcuuctatnf. M: percontatur. Cf. 6, 25.: per- contantibusque.
2. magno opere: MLeid. i. al.J magnopere (P). Cf. 6, 5.
4. muUUudint concitatae quae ferme auctoribus similis es* set non subtraxisse se du- eem: P. — M: concitar^
quae. — M Leid. i. al. : simi- lis ess^.
6. qualis : PM Harl. i. Leid. i. al.] qnales.
7. nam se quidem nihil non arbitrio imperatoris actu- rum: P m, 2. M fell, — P m. 1.: nam quidem cet. — Harl. I.: nam se quidem ni- bil nisi arbitrio cet.
8. illi quoque tamen uiden- dum: PM: nisi quod in P „tamem*^ scriptum est. — Multi recc. codd.: illud ta- men pronidendum. — Magno opere ut paulo ante scripsi- mus ex M al. — P: maguo- pere.
11. dum haec loquuniur: M. — P: loquntnr. — M m. 1. Toss. IT. al.: gallo abii'igenti. M m. 2. P: abigenti. Harl. i.: abienti. — PM: ademeruTi/. Harl. I.: ademer^.
14. deinde ab romana staHone
LIBEa YIL
181
utrimque est: iamque haud procul iusto proelio res erant, ni celeriter dirempluin certamen per .cehtutiones esset. ad- fmuata certe eo easu TuUi apud dictatorcm fides est, nee recipiente iam dilationem re in postcrum diem edicitur acie pugnaturos. dictator tamen, ut qui magis animis quam vi- 5 ribus fretus ad certamen descenderet, omnia circumspicere atque agitare coepit, ut aiie aliqua .terrorem hostibus incu- . teret. ^ sollerti animo rem novam excogitat, qua deinde multi nostri atque extemi imperatores, nostra quoque quidam ae- tate usi sunt: mulis strata detrahi iubet binisque tantum 10
clamor ortus ac prptcuxsum lUrimque est: P. — ^ M: .deinde ab romana statione clamor ortus ac procarsum Qtrim etiam quae baud cet. in. %i utrim^. — Leid. i. Voss. u. aL: a roi^ana Sta- llone.
1. iamque haud prtkcul iusto proelio res erant: P. — M: res erant. CL 2, 47,: missis ad consules nuutiis quo loco res essent. al. — Multi recc. codd.: res erat. Cf, 6, 16^; iamque haud procul seditione res erat. al. — Cf. quoque 7, 7,: neque sustlneri pot" eraiU ni cet, — Leid. i. Voss. u. aL; direpU^n. cer- tamen. . ,
3. Tulli: PM] Tuilii. — M: apu^. . ^
-r- nee recipiente iam dHaiio' .' nem re: PM: „und.da, die
Sache JkeineaAtt£schub mebr . erlaubte^S Cf. 6, 1.: neque
inventa pace deum.
5. ut qui magis animis quam uirihus fretus ad certamen descenderei: PM. — Recc.
quidam codd. : antequam ad
certamen desc. — M: ai^que
agitare.
8. sollerti qnimo: P m. 2. M]
solerti (P. m. 1.). — . IJIulti
recc. codd«: multi iiostri et
exl^erni imperatores. ,
10. in^lis .jstrata detrahi iubet
binisque tantum- centuucu-
lis relictis agasones partim
captiuis partim aegrorum
. arn^is ornaios inponit: 1?M:
nisi qupd in M primo. .erat
onat&s-y dein 'Oh 3. : onatos. — „Er Hess d^n MauHhie- ren die Paoks&ttel abnebmen nnd noT' iwer Deeken avfle- gen'^ u. 9, w, Cf. 10, 40.: = „ Spi^ ' Nimtiam molos ' d^tra- ctis' clitellis cum cohortibus alariis in tumulum eonspe- ' clum propere circumducere iubet atqUe inde inter ipsam dimicationem quanto ioazime posset moto pulyere' dsften- dere". — Codd. quML recc: „ partim captiuorum paHim aegrorum armis *' : qua emen- datione opus non est: „theils mit erbeutelen Waffeo, tbells
182
UBEaVIL
centunculis relictis agasones partim captiyis pardm aegro- mm armis omatos inponit his fere mille effectis centum admiscet equites, et nocte super castra in monies evadere ae silvis se occultare iubet neque inde ante movere quam
5 ab se acceperint signum, ipse, ubi inluxit, in radicibus mon- tium exteudere adem coepit sedulo, ut adversus montes consisteret hostis, instructo vani terroris apparatu — qui qnidem terror plus paene verls yiribus profuit ^ primo
. credere duces Gallorum non descensuros in aequum Roma- iOnos, deinde ubi degressos repente viderunty et ipsi avidi
mit denen Icrank gewordener Soldaien yersehen'S
9« his fere mille effeetis: M, — P; his fere mUle effrectis centam admisc/t eqnites et noete super castra in mon- tes enadere cet. Mi eentum miss/s eqnites et noctes per| castra in montes ettadere cet, r^nm admiscuit?
4« neque inde ante mouere: P Ro(ten<1,] neque inde ante moreri (Al), ^ Non dnbita- ▼imns movere cnm lac. Gron, pro vero habere, sic enim tnm aliis ioois tnm 10, 4, scriptnm est: ,»haec cam le- gato Caerites quidam inter* pretarentar et pwr omnis ma- nipulos milltum i^dignatio in* gens esset nee tamen ioiassa
' movere auderenty iabet^^ cet, Deinde scripsimns eji Hayerct fragm. acoiperint^ quod et in P „ acc<rperent^' reperitar, et primnm illnd e integrum t$%e yel ea ostendunt quae in ]& leguntur. ibi enim quam* quam dirersis locis M«ccae* perent'^ Yidimos ; ite vero pro
tf scriptum esse in his ipsis libris PUf sexoenties videri potest — Hoc loco in HI ora- tibnem inte^ram, quae^ in cap. 4. desierat, ex verbis „inpr Optus quod caeperent signum ipse ubi inluxit" cet. inoipere, et omnia ea, quae Inde ab cap. 4, praetermissa erant, in cap. 25. „moueri quam ab se ticfiatis laurens^' cet, interposita reperid, iam supra 7, 4. diximus.
6, adueraus monies: PM: h. e, e regione montium, — Leid.i.: anersus.
7. qui quidem terror plus paene ueris uiriius pro-' fuU: Pitt: sed in IS ad pro^ fui^ additum proelium le* gitup.
10. ubi degressos repente ui* derunt: PJS. *- plerique Dra* kenb. codd« et Pall,: i^%res* SOS. **- P m. 1.: in proerium ruunt priusquGiTt pugna coe* pit. m« 5).: proelium. Cf. 6, 4.: P m, 1.: intraqui9(|i» an- num, m. 2.: intraque annum. •^ 111: eoepit.
UBERTU.
183
certamims in proellum ruunt priusqpie pugna coepit quam signum ab ducibus daretur.
XV. Acrius invasere Galli dextnim icomam, neque' sustineri potuissent ni forte eo loco dictator fiiisset Sex. Tullium nomine increpans rogitan^que^ sicine pugnaturos 5 milites spopondisset? ubi illi clamores sint arma poscen- tium, ubi minae iniussu imperatoris proelium inituros? en ipsum imperatorem clara voce vocare ad proelium et ire ar- matum ante prima signal ecquis sequeretur eorum qui modo
3. oerius inuasere Galli dex- trum comum: P] acrius — coma (M). Cf. 6, 8.: in lae- vam corniiiD. — Drakenbor- chias ex iis qnae seqaeren- tar dextro cornu scriben- dam esse coniecit, eamqne alii secuti sunt, sed recte iam yiderunt interpretes qai- dam, in his descfiptionibos quod deocirum cornu dictum esset, idem ex altera acie sU nisirum baberi atque scribi potuisse. atque ita etiam hoc loco omnia optime se habent. acrius enim primo invaserant Galli dextrum Romanornm cornu, quo forte dictator ipse erat, qui iuvti shornm mili- tum animos accendisset, sini- strum Gallomm corna equite etiam inmisso turbavit et fu- dit. delude dictator in id bo- stium cornu, quod ipsi, quern ad modum Livius scripsit, si- nisirum videri debuit, sed quod ab hostibus dextrum erat, signs confer t: quo al< tero etiam cornu fugato vi- ctoria Romanorum erat. ita- que ex eadem Romanorum
parte Livius pergit, magistram eq. profligato dextro com« hostinm castris obequitasse, quamquam hoc cornu, quod iam primo proelio ab hoc ipso magistro et ab dictatore fusum erat, hostibus sini' strum videri necesse er^t in hac omni igitur relation* Livium ex una Romanorum parte stetisse et ntriusque ex- ercitus fortunam descripsisse patet, — Leid. i. al.: susti- neri. Harl. I. al.: potuiss^.
5. sicine pugnaiuros milites spopondisset: PM] siccine cet. Cf. 6, 16. al, — PM: ubi minae ioiussa imperato- ris proelium initnros. In Leid. I. excidit iniussu. Voss. II.: ubi nunc iniussu cet. Cod. GSrtn.: ubi minae nunc iniussu cet.
9, ecquis sequeretur eorum qui mado du£turi fuerint:
' PM. — Harl. i. al.: eguis: quod pro ^et quis^' haberi potest. Leid. i.: equi uis se- queretur. h. e. aut equi ant equis. Denique multi recc. codd.: et quit seqtteretap. —
184
UBER VIL
ducturi fiuerint^ in castris ferbces in acie pavidi? vera au-
. diebant, itaqnc tantos pudor stiinidos admovit, ut i-uerent
in hosijum tela alienatis a mcmoria pcriculi animis. hie
primo impetus prope vecors turbavit hostes^ eques deinde
5 emissus tiirbatos avertit. ipse dictator postqnam labantem una parte vidit aciem, signa in laevum comu confert quo turbam hostium congregari cemebat, et bis qui in monte erant signum quod couvenerat dedit. ubi inde quoquc no- YU^ clamor ortus et tendere obliquo monte ad castra Gal-
lOlorum visi sunt, turn metu ne cxcluderentur omissa pugna est cursuque effuso ad castra ferebantur. ubi cum occur- risset eis M. Valerius magister equitum, qui profligato dex- tro comu obequitabat Jiostium munimcntis, ad montes sil- va3que vertunt fugam, plurimique ibi a fallaci equitum spe-
la 10 et hoc loco (cf. 7, 3.; clavom pangat:) ^uaedam ex atlnotatione librarii cuiusdam in orationeui integram irre- pseruQt: „in castris feroces in I crepatiQ diciqio (m. 3.:
dictate is ) tullium nomina \ iim cientis (m, 1. cientes) €um in dexiro comu ad\ uersum gallos amhigue pu' gnaretur \ in atie pauidi uera audiebant'^ cet. Cf. qaae paulo post in hoc cap. ]e* guntur. 7, 20. fin.
3. hi/^ primo impetus prope ue-* €or8 turhauit hostea: P. — 91 : animis ic \ primo impetus prope uecrors tarha | 6it ho- stcs. m. 3. : animis sic prlmo impetu prope necors cet. — P m. 1.: eqaes deinde emit «as. m. %\ emissus.
5. ipse dictQtor postquani la* baniem una parte uidii aciem: PM, - teid. i. PaU,
multiqae recc. codd,: laban- tem. — P: in l^uum, 7. ef his qui in monte erant signum quod eonuenerat dedit: PM: nisi quod in M „et iis qui", — In Harl. i. ^cidit dedit,
9. obliquo monte: PM, Ohli« quis enim tramitibus (cf. 5,. 16.) eis tendendum erat, si castra aggrcdienda videban- tur, cum directo de monte in aciem ijisam lati essent. -— P: omissa -r- pugna cursuque cet. r-i Plerique repc. codd.: ferebantur,
14. plurimique ibi a fMaci equitum specie agasoTubuS" que exceptisunt: PM. Cum non amplius centum equites agasonibus admixti essent, fallax h. 1. species equitum dici poterat, utpote quorum tiumerus longe maior quam erat yideretur esse; et ob
LIBER VIL
185
cie agasonibusquc cxccpti sunt: et corum quo$ payor per« culerat in silvas^ atrox caedes post sedatuni procUuni fuit. ncc alius post M, Furiom quam C. Sulpicius iustiorcm de Gallis egit triumphum: auri quoque ex GalUcis spoliis satis magnum pondus. saxo quadrato saeptum in Capitolio sacra- 5 vit. Eodem anno et a consulibus vario eventu bellatum:
ean^em Gansam non aeaso^ nidus cum recc. codicibns et probantibas Sigonio et Dra-^ kenborchio scribendam est, quasi agctsonibus interpre- tationis causa ^^fallaci spe^ cie equitum additum sit : nee agasonihusque scriptum est eo dicendi genere quo 2, 42. ,)laj*gitiones temeritatls^ri/^in* vitamenta^^ dicta erant, sed sua utrumqne nomen vi b. 1. accjpi debet: „sie flieheanacli den fiergbSben, wo dieMei- sten von ibnen von den we- nigen dort aufgestellten Rei* tern und den Pferdelcnecb- ten aufgefangen wurden'^ — Harl. I.: „a facili equitum specie",
1, quos pauQr perciiJergt in siluas: PM Leid. i. al.] quos payor pertulerat in silvas. — „ Favor perculera^t in silvas" brevius quidem sed non ob- scure scriptum est, cum ne- minem fugerit bis verbis dici ,,quos pavor ita pefculerat lit in silvas fugerent''', cf. 7, 10. iibi eodem errore in recc. codd, pertuUsset scri- -ptum est pro eo quod in me- lioribus libris erat „perculis- eet'S al,
5. in capitolio sacrauit, P. — M: „in capitolio sacra | uit insignis et opulentus sui' picii di I C€st de gallis irium* phus aurum in \ capitolio saxo quadrato septum, | eo- dem anno et a coss. uario enentu bellatum nam bernicl a. c. plautio dentcti subacti- que sunt her \ nici ac plau* cio cons, subacti fabius | col* lega eius" cet. pauloque post „qaam quod cccvii, militec| mala pugna faui cons, ad' uersum \ tarquinienses a quibus. CCCVII, I militea capti inmolantur romani\ captos tarquinienses immola- runt. I qua" cet. deinde„ludi uotiui quos. in. furius dicta- tor uouerat facti du^ \ trlbus addite ludi magni quos ca^ mil I lus uouerat reddiii, petili, trl pi ro | gatio pa» tribus auctoribus nunc pri\ mum aduersum ambitum promul I gatur, & de ambita ab iis. c. poetilio | tr. pi. au- ctoribus patribus tom^^ | cet. Cf. supra in boo cap,: „in castris feroces".
6, eodem anno et a cos, ua- rio euentu bellatum: P. — 91: et a cosi. -— P; (amas collega eius.
186
UBER YIL
nam Hernici a C. Pluutio devicti fiubactiqae sunt, Fabius coUega eius incaute atque inconsulte adversus Tarquinien- ses pugnavit. nee in aeie tantum ibi eladis acceptum quam quod treeentos septem milites Romanos captos Tarqulnlen- 5ses immolarunt, qua foeditate supplicii aliquanto ignominia populi Romani insignitior fuit accessit ad earn cladem et yastatio , Romani agri, quam Privemates Velitemi deinde in- Gursione repentina fecerunt. Eodem anno duae tribus Pom- ptina et Publilia additae. ludi yotivi, quos M. Furius dicta-
10 tor .Yoverat, facti. et de ambitu ab C. Poetelio tribuno ple- bis auctoribus patribus turn primum ad populum latum est, eaque rogatione novorum maxime hominum ambitionem, qui nundinas et conciliabula obire soliti erant, conpressam credebant.
15 XVI. Haud aeque laeta patribus insequenti anno C. Mardo Cn. Manlio consulibus de undario fenore a M. Duel-
3. quam quod treeentos se- ptem milites romanos ca^ ptos tarquinienses immola- runt: P, — Pleriqne recc. co|l(i. : romanos milites captos. — Voss. n.: al.: immolaue- rimt. — In tantum inest tarn,
5. aliquanto ignominia, pr, in- signieior fuit: M. — P al,: pr. ipsignior fuit. — Cod. Geleni Harl, i. Leid. i,: insi- gnitior. Cf. 7, 6.: insignitios (PM). 4, 4. al.
8. duae triih^ Pomptina et
Publilia additae: PM. 10. ab C, Poetilio tr. pi : PM. Cf. 7, 11. ^ Pm. 1.: am- botionem. P m. 2. M: arnbi- tionem. 15. haud aeque laeta patribus insequenti anno C, Marcio Cn. Manlio, cos.: PM: nisi quod iu M * nott „ Cn. Man-
lio" 8ed„ro^. manlio '* scri- ptum est. — P: de anciario faenore. M: de anciario foe- nore. Harl. i.: de nantiario foenore. — Cam ad id tern- pas pro centenis assibos fenus daodenam assium quolannis solutum esset, bac noya tri- bunomm pi. rogatione per- lata fentts non grandios duo- decima parte cuioscpie sortis exigendum erat, at pro cente- nis igitur assibus penderentar 8| asses: annoque 407 (cf. LiY. 7, 27. ) fenore semuncia- rio facto ^\ asses. 16. a M. Duellio L. Menenio tribunis pi. Cf. de Duellio 3, 58. 3, 52, 7, 21. 8, 16, de Menenio 6, 19. ^- In P scri^. ptam est b. ].: „a. m. dai« lio. 1. menenio. tr. pl.^^ in M: ,9 a. m. duilio. 1. moene-
LIBER VIL
187
lio L. Menenio tribunis plebid rogatio est perlata, et plebis aliquanto earn cupidius sdvit accepitque. ad bella nova priore anno destinata Falisci quoqoe hostes exorti duplid crhnine, quod et cum Tarquinienslbus inventus eorum mi- litaverat et eos qui Falerios perfogerant, cum male pugna- 5 tum est, repetentibus fetialibus Romanis non reddiderant* ea provinda Cn« Manlio obyenit. Marcius exerdtum in agrum PHvernatem integrum pace longlnqua induxit mili- temque praeda inplevit. ad copiam rerum addidit munifi- centiam, quod nihil in publicum secemendo augenti rem 10 privatam militi favit. Privcmates cum ante moenia sua castris permunitis consedissent, vocatis ad contionem mili- tibus „castra nunc^^ inquit „vobis hostium urbemque prae- dae do, si mihi poUicemini vos fortiter in acie operam na-
nio. tF. pi." — fli m. 1.: ro- gatio est perto. m. 2.: per- lata.
1. el plebU t^liquajUo earn eU" pidius sciuii accepHque : P m. 1,] et plebs cet. (P m, 2. M), Cf.2,24,:plebi8. 7,20.: aedit. aL — H: sciait acce| pit ad bf 11a cet. Leid. i. : sci- uit accep/iqae, HarL i.: sci- nit acceptaque,
3« Falisci quo que hostes eX' orti; PM: oiai qaod P m. 1.: exAorti, — » MulU recc. codd,: Falisci qaoque noui hostes exorti.
4. quod et cum TarquiMcnsi* bus iuuentus eorum miti- tauerat et eos cet. ; PM cod. Geleni Harl. i. — Iq Leid. u Voss. II. mollisqae recc. codd, pnus et praetermissam est.
5* cum male pugnatum est: PM rell. Cf. 2,23.: cum cir- cumfusa tnrba est. 29, 37.: cum — ventum est. 4, 60. al.
7« ea prouincia, cfi, manilio obuenit: PM. — Recc, qai- dam codd.: enenit.
8. militemque praeda mple^ uit: PM.
10. augenti rem priuatam militi fawt: P. — M: angencfi rem
* priuatam militi faaif. (Cf. 7, 20.:transennti8.) Harl. i.: au- genti — fiiit. Leid. i. Pall. 1. 3. Voss. u. al. : aagenifi — fmt. Plerique recc. codd. : augeni/o rem priuatam militi fauit. — Augenti idem fere esse quod auger e cupieiUi nendnem fu- gerit.
11, cum ante moenia sua ca- stris permunitis consedis- sent: PM. — Recc. quidam codd. : permunitL — PM: ad contionem.
14, uos fortiter in acie operam nauaturos; P. -^ M: in aciem. -^ Harl. l: g^nauatu* ros. Cf. 3, 41. : navum in mi- litia ingenium.
188
(JBBR Vil.
vaturos nee .pracdae magls quanf pugnae parotos csse^^ sl- gmirn poscuiit ingentl dainore ceL$ique et spc liaud dubia feroces iii proeliuin vadunt. ibi ante signa Sex. I\dllu6, de quo ante dictum est, exclamat „aspice imperator^^ iuquil 6^ quern ad modum ei^^ercltus inus tibi proiiiu>8a praestet'^: piloque posito stricto gladio in hostem inipetum fecit se- cuntur Tulliiun antesignani omnes primoquc impetu aver- tere hostem , fu^um inde ad oppidum persecuti cum iam scalas moenibus admoverelit, in deditionem urbem accepe- 10 runt, triumphus de Priyernatibus actus, ab altero con^ule nihil memorabile gestum, nisi quod legem novo exemplo
3. eels i que et ape kaiid dubia feroces iu proelium uadunt: P. — M: foeroces in prae- Ham. — Cf. 30, 32.: celsus li&ec corpore' valtoque ita laeto nt viclsse lam crederes dicebat (sell. P. Corn. Sc2- pio).
4. exclamat aspice imperator inquit quern ad modum ex^ ercitus tutus tibi promissa praestet: PM: praeterquam qnod in P m. 1. promisa scriptam est. Tutus pro iuus etiam in Leid. i. Yoss. ii. al. esse dlcitur. simili errore in Put. Colb. al. 30, 14. scri- ptnm est: „te ipsnm spes- que omnis tuas iu in iidem meam commisisse'^
6. impetumfeeit: M] impetum facit (P ). Sic paalo post prae- sens praeterito excipitnr. cf. 1, 48.: „tum Tarquinios — medium arripU Seryinm ela- tnmque e curia in inferiorem partem per gradus deiecU^^: qao loco etiam Bekk. inyitis
melioribns mscriptis deiicU scripsit. al. 6, se cuntur: P m. 1. M] se- quuntur (P m. 2.), — In Harl. 1. exclderunt verba „se- cnntur — hostem".
10. triumphus de Priuerneal- bus actus: PM.* Deinde M: „ actuff pri I uernufn marcio eons deditur, ab al | tero cos nibil memorabile'* cet. Cf. 7, 3. : clavum patigat. — P: ab altero cos,
11, nisi quod legem nouo ex- emplo ad Suirium in ea- siris iributim de uicesima eorum qui manu mitteren- iur tulit: PM: nisi quod in M „nice7isima''. — Hart i.: „tribnti*'. eodem errore 7, 10. in Leid. i. non caesim sed caesi scriptum erat. al. Recc. quidam codd. ; tributuni^ Cf. 5, 46. : accepto inde senatus consulto uti comitiis curia- tis revocatus de exilio iossn popnli Camillus dictator ex- templo diceretur eet* Tribu-
LIBER Vn.
189
ad Sutrium in castris iiibutim dc vicesima eorum qui manu mitterentur tulit. patres, qiiia ea lege hand parvinn vcv cUgal inopi aer^rio additum esset, auctores fiienmt. cete- mm tribnni plebis non tarn lege quam exemplo moti ne quis postea populum sevocaret capita sanxerunt:' nihil enimS non per milites iuratos in constilis verba quamvis pemicio- sum populo, si id liceret, fieri posse, eodcm anno C. Li** cinius Stolo a M. Popillio Laenate sua lege decern milibus aeris est daitinatus, quod millc iugerum agri cum fUio pos- sideret, emancupandoque iiliuni fraudemiegi fecisset. 10
tim igitur h. 1. nihil aliud esse qnam „miiitibus in tribus suas divisis*^ recte yidit Dra- kenborchius. Cf. 3, 55. „Von dem anderen Consul wurde weiter nichts Bemerkenswcr- thcs ausgefiihrt, als dass er — was in ahnlicLer Art noch nicht gescbehen war — im Lager bei Sutrium durcb seine in ihre Tribus abgetbeilten Soldaten iiber den Yorscblag stimmen liess, dass der zwan- zigfite Tbeil des Werthes fur diejenigen, die aus dem Skla- yenstande frei gelassen wiir- den, in die Staatskasse abge- liefert werde",
2. quia ea lege haud paruum uectigal: M, — P: uecliga- \is, — Cf. 8, 11.: uectigal (PM) qaoque eis Campanus populus iussos pendere cet. 29^ 37.: uectigal etiam no- vum ex salaria annona sta- tuerunt (Put.), al. — M (Leid. f.): uectigal im | opia erario. '
5. capite sanxerunt: PM. Cf. 3, 55.: sanciendo ut, qui tri-
bunis pi. aedilibus iudicibus decemviris nocuisset, eius ca- put lovi sacrum essel. — PM: ceterum tr. pi.
7. fieri posse: P m. 2. al.] ferri posse (M). — P m. 1.: fieri po8s£. — Quamquam Sigonius ferri h. 1, restitui voluit, tamen facere noi\ pos- sum, quin j^^ri pro yera scri- ptura babeam. totint eoim loci ratio docet, nibil aliud tribunos pi. dicere yelle quam, * si ita imperatoribus agere li- ceret, nihil non per milites fieri posse, nee per milites leges ferri poterant. — P: si it liceret. m. 2.:* id.
8. a 31 Popillio Laenate: cf. 7, 12. — P: a. iTi. papilio le- nate. M: a. m. popilio lenate. — P: sua lege decern mili- bus aeris est damnatus. Cf. 6, 35. — M: sua lege | mil- libus aeris est damnatus. -— PM: mille iugerum agri. Cf. 3, 60.: mille passuum. al. —
10. emancupandoque : M m. 1. P] emancipandoque (Ql tm, 2.). Cf. 3, 70.: dissBpssset.
190
UBER vn.
XVn. Novi consulcs mde M. Fablus Ambustiis ite- nim et M. PopiUius Laenas itenim duo bella Iiabuere, fa- cile alterum cum Tibnrtibus quod Laenas gessit, qui hoste in urbem conpuLso agros vastavit. Falisci Taripiiniensesque
5 alterum consulem prima pugna fuderunt: inde terror ma- ximum lEitit, quod sacerdotes eomm fadbus ardentibus an- guibu^que praelatis incessu fnriali militem Romanum insueta tuAaverunt specie, et tum quidem velut lymphati et atto- niti munimentis suis trepido agmine inciderunt: deinde ubi
10 consul legatique ac tribuni puerorum ritu vana miracula pa- ventis imidebant increpabantque, vertit animos repente pu-
al. — M: leg! fedsset. pro* hibiium deinceps per | tp, tr. pi. leges in costrisferri, noai COS. inde cet. Cf. 7, 3.: daTam pangat.
1. noui COS. inde M, Fahius Ambustus, II. et M, Popi- lius Laenas (P: lenas). ii. duo bella habuere: PM. De voce iterum, coios loco etiam Bekk. secundum scribi ios- sit, cf. 6, 18.: T. Quioctias Cincinnatas iternm, — P: qnod l^nas g/asit.
2. facile alterum cum, TiBur^ iibus quod Laenas gessit qui hoste in urbem conpulso agros uastauit falisci £ tar- qni I nienses primobello qnod fanatico | - ambitu gesserant sa- periores uicti | postea castris exauotar. Falisci Tar \ qui' niensesque alterum cons, cet.: M. Cf. 7, 3.: clavam pangat — - P: falisci tarqui- niensesqae alterum cos. cet.
6. facibus ardentibus angui* bus que praelatis: PM. Cf. Frontinus aSig. all. 2, 4.: „F«-
lisd et Tarqninienfes com- plaribns saomm in habita sa- cerdotum snbornatis, faces et angnes fnriali habita pradc- rentibns, adem Romanomm tnrbaTernnt'^ et Flonis 1, 12. qni deFidenatibns (Lit. 4, 33.) ita refert: „ Fidenae quia im- pares erant ferro, ad terro- reni movendum facibos arma- tae et discoloribus serpen- turn in modum vittis fnriali more processemnt'S Ctqno- qne Com. Nep. Hann. 10, 11. quo loco de simili qnodam fiannibalis adyersosPergame- no8 conailio traditam est. 8. et tum quidem uelut lym- pkati et attoniti munimen* tis suis trepido agmine in* eiderunt ( nim. Romani ) : PM Leid. I. al.] et tunc qnidem cet. Cf. 3, 2. — Mnlti recc. codd. : „aelat lympbatici '* : at 10, 28.: Ijmphaticos payor. 10. pauentis inridebant scripsi- mns, quod in M m. 1. pa- uenti repperimus nee raro in hoc libro littera s in fine
LIBER Vn.
19t
dor et in ea ipsa quae fugerant velut caeci ruebant. dis- cusso itaque vano apparatu hostium cum in ipsos annates sc intulissent, averterunt totam aciem, castrisque etiam eo die potiti praeda ingenti parta victores reverterunt militari- bus iocis cum apparatum hostium tum suum increpantes 5 pavorem.. concitatur deinde omne nomen Etruscum et Tar- quiniensibus Faliscisque ducibus ad Salinas perveniunt. ad-^ versus eum terrorem dictator C. Marcius Rutilus primus de plebe dictus magistrum equitum item de plebe C. Plautium dixit, id vero patribus indignum videri eiiam dictaturam 10 iam in promisco esse, omnique ope inpediebant ne quid dictatori ad id bellum decerneretur parareturve. eo prom- ptius cuncta ferente dictatore populus iussit. profectus ab ^ urbe utraque parte Tiberis ratibus exercitu quocumque fama hostium ducebat traiecto multos populatores agrorum ya- 15
yerbornm praetermissa est. Cf. 4, 49.: civis. M m. 3.: pauen- tia inridebaift. P: pauentes.
1. et in ea ipsa quae fuge- rant uelut caeci ruebani: PM. — Leid. I.: et in ea si" gna qnae fagerant cet. -— Paulo post scriptam est in M „adparato", et in P primo „aaerter^nt'% sed eadera m. 1. restituit „auerterunt'*. — Harl. I.: uno apparatu.
4, militaribus iocis: M. — P: /ocis. •— PM: cum appara- tum hostium tum cet. M m.
^ 2. et plerique recc. codd.: tum apparatum cet. — ^ M: increpantes pauorem et | m- scorum omnium concitaiio con I citatur. deinde omne no- men cet. Cf. paulo ante „Fa- lisci Tarquiniensesqne*'.
8« C Ufarcius Rutilius : HarL i.
Voss. n. al. — PM Leid. i. al.: c. ntarcius utilius. — P: primus de plebe dietus mag equitum item de plebe eel. M: primus de plebe mag. | equitum item de plebe eet.
10. etiam dictaturam. iam in promisco esse: PM Harl. i, Leid. I.] etiam — in promi- 8CU0 esse. Cf. 5, 55. al. — In recc. quibusd. codd. ex- cidit iam,
12. eo promptius cuncta ferente dictatore populus iussit: PM. — Harl. i.: cuncta fe- renda dictatori. — M: popn- las iussit c, marcius utilius dictator pri \ mus ex plebe dicitur mag eque pie \ he- ium plaucium creat. profe- ctus ab nrbc utraque parte tiberis cet. Cf. paulo ante „ concitatur '^ — P m. 1.: tiberis.
192 V
LIDER VU.
gos palantes opprcssit. castra quoqiic necopinalo aclgressus cepit, ct octo milibus hostium captis ceteris aut caesis aut ex agro Romano fugatis sine auctoritate patriun populi iussu triumphavit. Quia nee per dictatorem plebeium nee per 6 consulem comitia consularia haberi yolebant et alter con- sul Fablus bello retinebatur, res ad interregnum redit* in* terregcs deinceps Q. Servilius Ahala M* Pabius Cn. Man- Hus C. Fjabius C. Sulplcius L. Aemilius Q. Seryilius M. Fa- bius Ambustus. In secundo interregno orta contcntio est 10 quod duo patricli consules creabantur, intercedentibusque tribunis interrex Fabius aiebat in duodecim tabulis legem esse ut, quodcumque postremum populus iussisset^ id ius ratumque esset: iussum populi et suSragia esse, cum in-
1. castra quoque necoppinalo cet.: P. — M: castr/i quo* que necopinato cet. — P : et ▼III mil hostium captis cete- ris ant ces^is. m. 2.: cesis.
— M: et u HI mil hostium cet. 4« quia nee per dictatorem pie-
beium: PM. — JHuIti recc €odd«: et quia cet. — M: ple- beium cos nee per \ comitia consularia. Cf. de hae ver- bomm metatbesi T. Livi )«xxx. p. Lxix. 2. — P: nee t post COS. comitia cet. sed ea- dem m. 1, restituit per, — PM Leid. i. al. : et alter co3.r fa»ius. P: retinebantur. — PM: res ad interregnum re- ditu Recc. quid. codd. : rediit.
— M: redit interreges \ viii ' ne comitia per magistratus
pie I beios haherentur, in- terreges deinceps | quintus ser- nllins ahala cet. Cf. 7, 3.: clavnm pangat. — M: L ae- milius quae seruilins* Cf. 6, 6. : te Q. Servili. — Harf, i.
Leid/ 1. Voss. ii. al.: Q. Ae- milius Seruilius. — PM Leid. r. al.: m. faz^ius ambustus. 9. in secundo interregno: P. ^ — M: in secundo interre- gnum. Cf. 7, 10«: 8il,entiii7/t fuit. — PM: quod duo patri- cii cos, creabantur, — P : in- terrex fai/ius.
12. ut quodcuque postremum populus iussisset id ius ra- tumque esset: P. — M: „iQ XII tabulis legem esse quod- cumque*' cet. quae scriptnra non minus vera esse potest. In Harl. i. Leid. i. Voss. ii. al. praetermissum est id. Cf. 9, 33.: — populus iussisset quodque postremum iussisset, id ius ratumque esset, — P m, 1.: iussum popoli et suf- fragia esse, P m. 3. M: po- puli.
13. cum iniercedcndo iribunl nihil dliud cet.: PM. — Recc. quid, codd.: cumque intercedendo cet. — PM: dif*
LEBER VIL
19a
tercedendo tribuni nihil aliud quam ut differrent comltla va- luissent, duo patridi consules creati sunt C, Sulpidus Pe* ticus tertiuin M. Valerius Publicola, eodemque die magi- stratum inienmt.
XWL Quadringentesimo aimo quam urbs Romana5 condita erat, quinto tricesimo quam a Gallis reciperata, ab- lato post undeclmum annum a plebe consulatti patridi con^ sules ambo ex interregno magistratum iniere C. Sulpidua Petitus tertium M. Valerius Publicola. Empulum eo anno ex Tiburtibus baud memorando certamine captum, sive duo* 10 rum consulum auspido bellum ibi gestum est ut scripsere. quidam, seu per idem tempus Tarquiniensium quoque sunt vastati agri ab Sulpido eonsule quo Valerius adversus Ti* burtes legiones duxit. domi mains certamen consulibus cum
Honiam annum, ntm.i). Uari. i.
fereni — P: dno patricii
. ,co8. M: cos 6. •— P: c. sal-
picios peticus tertiam, M
Harl. I. Leid. I.: CSnlpicios
P^ticQS, UL ...
3. eodemque die mag inie* runt: P. — M: „eodemqae die imig'TUM inienmt'*: nnde coniici posset, recte iscriptam esse in recc. qnibnsd. codd. 5,magistratus'': ^ed cf.ez.gr* 5| 9. : comitia tribnnonim mi- litom habnere qni kal. OctO" bribns magistratnm oocipe- . rent*
6* reciperata: M m. 1. — P Leid. I.: reciperat ablato. M m. 2. Harl. i. al.: „reczq)e- ratals Priorem bnios yerbi formam Liyio magis proba- tam fuisse, antiqui mscripti testatotur. cf. 2, 53. 30, 30. al.
7« post undecimum annum:
ex coni. Glareani pro iosta
temporom ratione. — P : post
nouum annum. ISL m. 1.: post
T. Livi para 11.
Leid. I. al.: post nonnm an** num. Voss. i. al.: post xu an- num^ — Roma a Gallis capta pro liiy* ratione a. 365-|-35 z= 400 = 11 +389: quQ.anno primus plebeius consul crea* tus erat.
7. patricii cos. ambo ex in- isrregno mag iniere: 9, — QI: patricii coss. ambo ex in- terregno magn. iniere. — Ple- rique recc codd.: inienmt. •— M: poeticus iil
9, Empulum: Frob. 1535. — HarL I.: emzitpulum. M: ae- aepulum. P m^ 1: eaepulem. m. 2. : eaepulum. Kecccodd.: . Epulam. — PM : dnorum coss. aaspicio. — M: tarqui f naen- sinm. — Recc. codd. : uastati sunt agri. — PM: ab sulpi- cio cos. Leid. I. Voss. ii. al.: a sulpicio. 14. domi melius certamen coss, cum plebe ac tribunis erat:
13
194
LIBER Vit.
plebe ^M! tribiinis erai: fidei lam snae'non solum virtuHs ducebant esse^ ut accepissent duo patricji consulatum ita ambobus patriciis mandare: quin aut toto cedendum esse si plebeius iam magistratus consulatus fiat, aut totum pos-
5 sidetldum quam posgesskm^m ihtegram a patribiis accepis- sent. "plebes contra • fremit: quid se vivere quid in parte ciyiuin censeri, si quod duorum hominum virtute L. Sexti ac C. licini partum sit, id obtinere universi non possint? rel reges vel decemviros vel — si quod tristius sit impe-
lOrii nomefi — patiehdum esse potius quam ambos patricios Mnsules videant nee in vicem pareatur atque imperetnr, sed p(iM altera in aetemo imperio locata plebem nusquam alio natam quam ad serviendiira putet. non desunt tribuni
P. — M: COS. com plebe ■flCiibanis erat:
1.. ySd^i iam suae non solum uirtuHs ducebant ease : PM. — L«id. I. : Voss. ii. al, : di- cebani. — Cum in yerbis yidei suae potior orafionis VI8 ponenda videretur,- parti- culaa sed etiam praetermis- Miyidemas. cf.'5^ 12.: „ipaa plebes mfrabatar se ttmtam rem obtinnisse Hon is modo qai creatHS erat yir^ nullis ante honoribna osns^. al. -— M: „consolatdm^* paidoque poet ^consolatas*^ Cf.7, 12.: -eonsnlaribas exercitibns.
3. ^In aut toto cedendum esse: Lot. 1. cod. i^ock. — P: 4$edendQm essic , M Harl. i. multiqae alii: cedendum es' set, Leid. i. Voss. ii. al.: ce- dendam est. — M: „ acce- pissent. seditiones comUia" les plebem | institutum erat consulem poseentes | cre^ art, plebes contra '< cet. Su-
pra seditiones scriptam m. 4.
est iMi, et cat snpra ereari:
fa. e. uetcat, Cf. 7, 3.: ekvnm
pangat. 6. plebes contra fremiti PIR
flarl.1. Leid. i. -^ Kecc. iH>dd.;
plebs:' •7. Z. Seocti ae C, Litini: M • m. 1 P] L. SexUi acC.Li-
cinii. — Mm. 1.: sextii. —
'- Pro C Licini nomine in
- - 'BaH.'i. Leid. i. scriptmnest
„r. h, s. " — In HarL i. Leid.i.
Voss. II. exciderunt „|Mrtni
sit — non possint ncl**. 9. si guod tristius sU imj^
nomen: P m..2. M m.Sl—
P m. 1.: si quod tristi HsA
imperii nomen. M m. 1.: ib- I
imperii. 10. patiendumesse potius{
ambos patricios cosh: M*
— Leid. I.: patieocTumtft'
tins. Voss. II. al. : patMte
sit potius. 12. nusquam alio natam: P.-*
M: nusquam alirnatanu
LIB£ft VIL
195
auctores turbarum sed inter concitatos per se omnes vix duces eminent, aliquotiens firu8tra in campum descensum cum esset multique per seditiones acti comitiales dies, po- stremo victae perseverantia consulum plebis eo dolor em- pit ut tribunos, aptum esse de libertate vociferantes relin- 5 quendumque non campum iam sohun sed etiam urbem ca- ptam atque oppressam regno patriciorum, maesta plebs se- queretur. consules relicti a parte populi per infrequentiam comitia nihilo segnius perficiunt: creati consules ambo patri- di M, Fabius Ambustus tertium T. Quinctius. in quibusdam 10 fflmalibus pro T. Quinctio M. Popillium consulem invenio. XIX. Duo bella eo anno prospere gesta cum Tibur-
2. aliquotiejis frustra in cam" •pum descensum cum esset: PJU] al^aoties cet. — M: maltiqne per se di^rtioaes acti.
3. postremouictaeperseueran- tia consulum plehis eo do*
. lor erupit: codd. Geleni et Klocki. — Harl. i. Leid. i. al.: „niota perseaerantia con- sulfim plebis *^ P: uicta |^e- uerantia cos. plebis eo dolore mpit. M: nicta perseaerantia COS. nnlliuii plebis eo dolore mpit: (cf. de cos. nullum 7, 13.: novi consules:). — Si ukta- inkegrom est, paalo post non „ maesta plebs se- qneretor*' sed „ maesta seque- retar^ a Livio scriptom esse oportet, qaem ad modom etiam in nno cod. Level. % reper« torn est. et facile sane fieri potoit, ut haecTOZ ezpriore plebis repetenda yideretor, si librarii plebis non pro no- minativo sed pro geniUvo ha- bnemnt. sed com in meliori- bns libris omnibus 9,Qaett«
plebs *' seryatnm sit, vix an- sim scribere: ,,postremo ui* eta perseuerantia consulum plebis eo dolore erupH ( sic multi recc. codd.), vt fribu* nos actum esse de libertate uoc^erantes relinquendumf que non campum iam so" lum sed etiam urbem ca* ptam atque oppressam re- gno pairiciorum, maesta se* queretur^^, — M: sed etiam captam | atqne cet.
8. coss. relicti a parte populi per infrequentiam comitia nihilo segnius perfieiunt: P m. 3. — P m. 1.: profi- ciunt. — M: conss. patricii rursus coss. relicti apparte populi I per cet. Cf. 7, 3.:* davum pangat. — Nam ah parte? — PM: creati cos. ambo patridL — M: m. fa- blos ambastna. m. t. quintias, — PH: A. popilinm cons. ) innenio. Cf. 7, 13.
19
I MNM prospere
m
LIBER Vir.
tibiisqne ad deditlonem pugnatum. Sassula ex his urbis ca- pta, ceteraqne oppida eandem fortiinam habidssent ni uni« versa gens positis annis in fidem consulis yenisset trium- phatum de, TiburtiBus, alioquin mitis victoria fuit in Tar- 5 qyiniensefs acerbe saevitam: multis mortaMbus in acie cae* sis' ex itigenti captivohim -numaro treceniti qoinquaginta octo delecK -^ nobilissimus quisque — qtii Romam mitterentur: volgns aliud trucidatum. nee popnlns in eos qui missi Ro* mam erant mitior (iiit: medio in foro omnes virgis caesi 10 ac secnri' percussi: id pro immolaiis in foro Tarqniniensiwh Romanis poenae hostibus redditum. res bello bene gestafs nt'Satnhites quoque amicitiam peterent effecenmt. legatis eomm comiter ab senatu responsum, fpedere in societatem accept!. Non eadem domi quae militiac fortuna erat plebi
gesta: PM. — Harl. i.; pro- spera;
1 . Sassula ex his urbis eapta : P m. 1.] Sassnla ex his nrbs capta (P m. 2.M). Cf. 4,3. al. — M: ,)haboissent n/d- nersa | gens positis armls in fidem consulis nenisset trium' phus de tiburtibus trium- phaium de'' cet, Deinde in eodem libro: „in tarqainien- , . ses I saeuitur in tarquinien-' ses acerbe seuitmn cet ". Cf. paolo ante: consules relicti.
6. trecenti quinguaginta octo delecU nobilissimus quis- que qui Romam mitteren^ tun P m. 2. — P m. 1.: qtaisquam qui. — M: cccltiii delecti nobilissimns qnisque qui romam mitler^tnr. Cf. Diod. 16, 45.: Taq^xyvtoxyg 6b av^qaq dta'Kocioxjq %al 6i<^otovfa 671/uLOiTia Ipavdfcr- cav Iv fTi dyoqa. Is igitnr qui Oiodoram secntns etiam
apnd Liviam b. h sexaginta pre quinquaginta scribi vo- Init, parnm videtnr animad- Tertisse, Diodornm non tre- centos sed ducentos seza- ginta in foro caesos esse tra- dere. 8. uolgus aliud:, ffl] Tolgas aliud (P).
13. foedere in societatem ac- cepti: PM. — Iff : accepli./b^ dus cum sa \ nitibus ami- citiam pr, expetentibus \ sanctum non eadem domi cet. Supra foedus scriptum est m. 4. ua et cat snpra sanctum aeque ac 7, 18. : ac- cepissent cet.
14.' non eadem domi quae mi- lUiaefoHuna erat plebi ro- manae : PM. — Leid. i. : non eadem quae domi militiae for- tuna erat cet. Lovel. 4.: non ' eadem domi militiaeque for- tuna erat. — P : unciario foe- nore.M: ontiario foeno. m.~3.:
LIB£R VII.
197
Romanae: nam etsi uncianQ fenore fiacto levata usura erat, sorte ipsa obruebantur inopes nexiimque inibant: . eo nee patridos ambo consules neque comltiorum curam puhUcave stadia prae privatis incommodis plebs ad animum admitte; bat: consulatiis uterque apud patricios manet: consules 5 creati G. Sulpicius Peticus quartum. M. Viderius Publicola iterom. la beUum Etruscnm intentam civitatem, quia Cae-* litem populum misericordia coiisanguinitatis Tarquinien^ibus
VM
foenoe. Cf. 7, 16. — M:/brte ' ipsa obrnebantar. S|L eo nee patricios ambo coss neque comiiiorum curanKi PM rdl. — Plebi igitar non Tidebatur carae esse, nee quod turn temporis utramqne baberent patriciam consalem, nee qua raiione prospicicn- dum esset ne rarsus ambo patrieii crearentar, nee aliod qaidquam qnod ad rem pu- blicam pertineret, earn tot tantisque priyati» urgerei\tur - incommodis* ambo yero (non uterque) videtorL. scripsisse bis loci&, ut id exprimeret qnod patricionim summis stu- diis reslituendum videbatur. Be coBsolatus nllias nisi pa-> trieii bominis esset. non enim id tarn nolaerat plebs, ne qno tempore duo patrieii con- soles fierent, qoam ne pie- beiopom in snmmo magistrata creando nlla deberet baberi ratio, qaamqnam etiam id tri- boni pi. qnanto maximo stu- dio expetiveranl, at alter uti- qae consul plebelns esset. — In rccc. dnobns codd. scri- ptum est pro priuaiis in*
commodis: sed L. dicere Tult, ob earn ipsam cansam plebeios non publicamm re- ram babuisse curam, quod ^a^privatis roaHs(„im Ver- glcicb mit ihrem eigenea Un- glGck*') nulla alia cura gra- vis yid«ri posset. Gf. 3, 26. : a, quia omnia prae divitiis bu- mana spernunt'S — In omni- bus fere recc. codd; non ambo sed ambos scriptum est. Cf. 3, 62. : „ inter fidcntes sibimet ambo exercitus". a1.
5. cor£S, creaii C Sulpicius Peticus quartum M, Vale- rius Publicola iierum: PM. — Paulo ante Itt: consoktus.
7. quia C£ier item populum mi- sericordia consanguinitatis Torquiniensibus adiundum famaferebat: PDl : nisi quod in in „ceritem*^ et in P m. 1. ^adiancta*' scriptum erat. — PM: ad uolscos. — M: exer- dtum conscri^/tum. cf. 1, 59. : scriptoribus. Sic. etiam capi- ium pro captum in yetustio- ribns codd. scriptum iuyeniri 2» 51. locis quibui^dam colla- tis diximus.
19S
UBER vn.
adiunctum fama ferebat, legati Lalani ad Vulscos conver- tere nuntiantes exerdtnm conscriptam annatumque iam suis finibns imnmere, inde populabundos in agmm Romanum yentoros esse, censuit igitur senatos neutram neglegendam
5 rem esse, utroque legiones scribi consulesque sortiri pro- vincias iussit indinavit deinde pars maiot curae in Etru- scum bellum, postquam litteris Sdpicii consulis, cui Tar- qmni proyinda evenerat, cognitum est depopulatum agrum drca Romanas salinas praedaeque partem in Caeritmn fines
lOavectam et baud dubie iuventutem eius populi inter prae- datores fuisse. itaque Valerium consulem Vulscis opposi- tum castraqne ad finem Tuseulanum habentem revocatum inde senatos dictatorem dicere iussit: T. Manlium L. filium diidt is com sibi magistrum equitum A. Cornelium Cos-
4. neglegendam: P Leid. i.] ne^gendam. — ffl m, 1.: nec- legemdam. m. 3.: negligem- dam. — Harl. i.: utro legio- nes scribi.
6. ijulmauit deinde pars mch ior curae in etruscum beh Itim: M m. 2. — M m. 1. P: in etnuca bellum, — Oxon, C: 9,inclinatar deinde*': sed cf, ex. gr. 3, 61.: si fortnna belli indinet. — PalL 1. 3. Voss. II. al.: pars maior cn- r/ae.
7. Targuini: M ] Tarqninii ( P ), — PM: Sulpicii cosS. — M; proninciae nenerat. Harl. i, Leid. I. : prooincie ne'Aerat,
9. praedaeque partem in Cae- ritum fines auectam: PJXI Harl. I. Lfeid. i. — Mnlti recc. codd. : ai^nectam. — III : „ C4?- ritam'*: et hac littera e illnd nomen in HI toto hoc capite
scriptam est. — M: et band dnbiii^. Cf. 2, 36. Leid. i.s et band dubio. li« itaque Valerium cos,: PM. — M: nolcis. — P: „ J t man- linm. 1. f. dixit*'. M: », dicere inssit jnanilinm t f. | dixit**. Harl. I. Leid. i.: ,,€?. manlium 1. f. dnxit**. Voss. i.: y^cum t. manlium 1. f. dixit *^ Lo- TeL I.: ntum t. manlinm 1. f. dixit**. — Nnm antiqna mana scriptum fuerit „consal T. Manlinm L. f. dixit**? — Illo tempore etiam qui consulatu non essent fnncti dictatores did potnisse, cnm alia turn 8, 12. docent, nbi baec: y^Man- libs consul — dictatorem L, Papirium Crassum, qui tum forte erat praetor, dixit*'. T. Hanlius L. f. consul prtmnm creatus est a. a. c. 407. cf. Liv. 1, 27.
lilBER YU.
199
sum dixisset, consulari exerclta/cont^tus ex auctoritate pa- tnim ac populi iussu Caeritil^us bellum indixit.
XX. l\im prunum Caerites, tamquam in verbis ho* 8tium vis maior ad bellum sigiiificandum qiianpi in suis fa- ctis — qui per populationeoi Romanos , laces^raut . — es- 5 set, verus belli terror invasit, et quam npn suaruin viriuia ea dimicatio esset c^mebant .paenitehatque populationis et Tarquimenses'execrabantur defectionis auctores: nee arma i aut bellum quisquam apparare sed pro se quisque legatos mitti iubebat ad petendam erroris veniam* legati senatum 10 cum adiss^t, ab senatu reiecti ad populum deos rogave- runt quorum sacra bello Gallico accepta rite procurassent, ut RomaAos florentes ea sui misericordia caperet quae se rebus adfectis quondam populi Romani cepisse^ conversique ad delubra Vestae hospitlum flaminum Vestaliumque ab se 15 caste ac religiose cultmn invocabant: eane meritos crederet
2. ceritibus bellam indlxit ma- nilius /. /T dictator ereatur bello cerite, turn primam ce- rites tamquam cet.: SL Idem ua cat scriptum m. 4. est su- pra manUius et cerite^ quod supra bis vidimus.
6. uerus belli terror inuasit: PM. la Voss. u. multisque recc. codd. scriptum est„etiam uerus". — PM: quam oon «uarum uirium: „wie sie ei- nem solcLen Kampfe so gapz und gar niclit gewaclisen %i^fi- ren". Cf. 3, 52.: „qaiim — neqtieant".
7. paenhebatque populationis et Tarquinienses execra^ bamtur defectionis aucto- res: PM:^msi quod in P m« 1. erat ,»pApttlation^«". Cf. 30, 20.: „in se quoque ac suupi ipsius caput ezecra-
tum " : „ gegen sich selhst Ver- wiinsckungen aosstossend *S 8, 12. al. — P: apparare. — PM: ^sed pro se quisque kgatos mitti iubebat ^^. — M: aeniam legati ceritum erroris uenia | praecantur, legati senatum cet. Cf. finis huius cap. — Paulo post M: r^T^ieoti.
13. quae se rebus adfectis quon- dam pf cepisset: PM. — PM: „coBuersique ad dela- bra uestae ". Mnlti recc. codd. : ad delubrum uestae. — P: flamminum, cf. 1, 20.: flami- nem. — M : uest/aiiumqae. -» P: religiose. M m. 1.: re- liose. m. 3.: religiose.
16, eane meritos crederet quis' quam hqstes repente sine causa factos: PM: ,,,wie konnte wol . Jemnnd glauben
^
USER vn.
qinsqnam hostes repenie sine causa factos, ant, si quid ho- stQiter fecissent, conalio id magis quam fiirore lapsos fe- cisse, ut sua vetera benefida locata praesertim apud tarn gvatos novis coDnunperent nudeficiis florentemque populum
5 Romanum ac felicissimam bello sibi desumer ent hostan, cuius adflicti amidtiam petissent? ne appellarent consilium, quae -vis ac necessitas appellanda esset: transeuntis agmine infesto per agrum suum Tarquinienses, cum praeter viam nihil petissent, traxisse quosdam agrestium populationis eius
10 quae sibi crimini detur comites: eos seu dedi placeat, de- dere se paratos esse, seu supplido adfici, daturos poenas:
i$s» Leate, die sicli so urn eie yerdient gemacht, pl5tz« licli oLne Grand za Feinden gewoFden 6eieIl*^ Cf. 2, 23.: haee se meritos dicere. al.
— Klockias yoluit ^bene me" litos'^ scribi.
1. si quid hostUiterfecissent: PM. In Harl. i. excidit «/,
— M: lassos. Cf. 7, 19.: eonsoriptnm. C. L. Schnei" der lat. gr. 1. p. 218.
4, nouis eonrinnperent male" fUiis florentemque pf, ac felioisshnum hello sibi de^ sumererU hostem: Pi qnam- quam primo erat „nonraiii- perent**. •*— M: florentem quern p? ao felioissimum.
6. cuius adflidi amieitiam pe^ tissent: J|[] coins adflicU amieitiam cepissent (P). — < Cepiaseni yidetnr ab docto qnedam librarioserlptomesse, quod paulo ante ita soriptnm legeretnr. veram ibi res a Liyio non a Caeretibus relata erat, et quamqaam cuius ad- Jiieti amieitiam cepissent
idem fere qaod^vo^ adfli- ctos benigne accepissent si- gnificare potest, tamen b. 1. capere y\x yidetnr aptnm esse potnisse rationibns eo- ram qni tarn bnmiliter bel- lum deprecari coacti essent. aptissimum yero yidebitnr pe- iere^ quo yerbo amicissima populp Romano studia Cae* retom apparere neeesse fue- rit, cum non tarn tuiti adfe- ctos quam yel petiyisse ami- eitiam grayissima calamitate affllctoram dicerentar. — M : ne appellarent.
7. transeuntis: P Leid. i. al.] transeuntes, -r- H; transeun*
10^ quae sibi crimini detur: vn, — Harl. I.: quae cri* mini sibi d£ , b. e. yel dent yel detur, -— HarL h; cum praeter uiam petissent
11. seu supplicio adfiti datu- ras poenas: P. — M: sea supplicio I addiffidatarospoe* Has.
LIBER Vn.
201
Caere sacrarium popull Romani deversorium sacerdoiom ac receptaculum Bomanorum sacrorum intactum inviolatnmque crimlne belli hospitio Vestalium cultisque diis darent. Mo> vlt populum non tarn causa praesens quam vetus meritum ut maleficii quam beneficii potius inmemores essent: iiaquc 5 pax populo Caeriti data indutiasque in centum annos facias in spnatus con^ltum referri placuit. in Faliscos eodem no- xio$ crimine vis belli conversa est, sed hostes nusquam in- ' venti: cum populatione peragrati fines essent, ab oppugna- tione urbiuni temperatum legionibusque Romam reductis re- 10 licum anni muris turribusque reficiendis consumptum: et aedis Apollinis dedicata est.
XXI. Extremo anno comitia consularia certamen pa- trum ac plebis diremit, tribunis negantibus passuros comi-
1, sacrqrkim pfr, deuersorium 10, temperatum: PJtt. — Reoc.
sttcerdotum: PM: nisi qaod in P: pf. —Mm. 2.: di- nersoriuin. Cf. 1, 51. qao loco M 9,d6ner8orium*S P 9,diuer8orinm^. 21, 63. Pat. Colb.: in diuersorio. — Cf. 2, 13.: inviolatamqne.
5. ut mdleficu quam beneficii potius inmemores essent: P. — M: ut TutXeficii potioa inmemores eent. Cf. T. Livi L xzx. p. XL. 6.
-"- itaque pax populo caeriti (M: eeriti) data indutias-- que (M: indacia8q.)'ia cen-- ium annos facias in lie re-- ferriplaeuit: PM. — Leid. i, Voss. 11. Pall. 1.3.; indncias* qae in centnm annos mf^ctas senatns consultum referri pla- cait. Cf. T. Livi 1. xxx, p. LXTir. rni. seqq. — Molti recc. oodd. : in centom annos datas. — Portttg.: in sena- iOB consults.
quid. codd. : temperatum est. — PM: relicum anni.
11. et aedis apollinis dedicata est: PM Leid. i. al.] et ae- des cet. Cf. 4, 25. al. — P: edis. — M: dedicata est murritures quae repa\ran' fur aedis apollinis dedica- iur I extremo anno comitia cet. Hoc quoqne loco media verba ex adnotationibus mar* gini primnm ^dscriptis in in- tegram orationem irrepsisse apparet, qaod sine dubio ei* dem librario cautissimo de- bemas, qai si quam diver- sam scriptaram in yetustis mscriptis yidebat , diligen* tins quam quisquam librario- rum cavit ne quid ex vera scriptoris antiqui oratione perderetur. Cf. quae in pro- legom. Yolam, i. p, zi. dicta ^ant.
202
UfiER Vil.
tia haberi ni secundum LdGinlam legem haberentur, dictator^ obstinato tollere potius totum e re publica consulatum quam promiscum patribus ae plebi facere. prolatandis igitur co- mitjis cum dictator magistratu abisset, res ad interregnum 5 rediit infestam inde pktribus plebem interreges cum acce- pissent, ad undedmum interregem seditionibus certatum est leffs licinlae patrocinium tribuni iactabant: propior dolor
1 . ni secundum liciniam legem haberentur: PM. — Recc. codd. alii „i)isi secnndnm^, alii „ legem liciniam'^: at paulo post etiam in PM scri- ptam est. — PM: dictatore obslinato tollere potius totam e rep. consnlatam.
3. promiscum : PMJ promiscuum. Cf. 7, 17.: in promisco esse. — Leid, I.: promis^am.
— prolatandis igitur comitiis cum dictator magistratu ab^ isset: PM Harl. i. Leid. i. — £t antiqui et recentes libra- rii in verbo prolatandis of- fenderant. nam in Pall. 1. 3, Voss. Hi scriptam est prote- landisy qaod I. Gebkardus et hoc et aliis locis restitui Toluit. nee est negandam il- lad verbum ea qaam haius loci ratio postulat significa- tione Iconsoltorum posteriu- ris aetatis fuisse — nam Te« rentius aliique antiqai scri- piores paulo alia interpreta- tione eo utiintnr: cf. Festus: ^^protelare dicitur 'longepro- pellere ex Graeco videlicet quod est r^^js et significat longe'^: — sed in optimis Livlanis ms'criptis nusqnam ita scriptam reperiri Terum
est. nam 27, 46. non prote- lando cum Gebhardo sed com Pat. Colb. Bamb. „qai proiatando spatium hosti det^* scribendam est, et 37, 19. cum Bamb. „si ex hoc im- peta reram nibil proiatando remittitur", cf. 3, 36. 21, 5. al. Aliorum mscriptorum li- brarii non tarn in verbo ipso
. qaam .in particip. fat. expli- cando haeserant, et vel pro- latatis vel prolatis (cf. 4, 58. al.J, quod Elockius reci- piendum censait, scribi vo- lueront. yeram hoc^xprime- ret nihil aliud quam id „cnm comitia prolata yel prolatata
< essent, dictatorem magistratu abisse", quod Li?iu8 dicere non yult. prolatandis comi- tiis significat, com comitia ex alio die comidali in alium prolatarentar nee ad finem res perduci posse videretur, dictatorem verecundia per- motom, ne iuato longius im- p^rio suo uteretor, re infe* cU magistratu abisse^
6. ad undecimum interregem seditionibus certatum est: P. — M:,iuterre | ge* jedi- tionibus. — P: accipissent.
7. propior dolor plehi fenoris
LIBER VU.
203
plebi fenoris Ingravescentis erat cioraeque privaiae in certa- minibus publicis ermnpebant: quarum taedio patres L. Cor- Delium Scipioiiem interregeih concordiae causa obsenrare le- gem Liciniam comitiis consularibus iussere. P, Valerio Pu- blicolae datus e plebe collega C. Marcius Rutilus. incUna-6 ' tis semel in concordiam animis novi consules fenebrem cpio- que rem, quae distinere unanimos videbatur, levare adgressi solutionem alieni aeris in publicam curam vetterunt quin- queviris creatis, quos mensarios ab dispensatione pecuniae appellarunt. meriti aequitate curaque sunt ut per omnium 10
ingrauescentU erat: PM: nisi quod in P ^yfoenoris^' e9t. — HarK i*: propior do- lor leni Ibenoris cet. 2. quarum taedio: PM Leid. i. al.] quorum taedio. — Dra- kenborcbins evincere yult, quarum verum esse non posse, ciim h. J. pronomen nisi ad certamina \publica referri non possit. yerum illi antiqui bomines, qui ipsi tot in certaminibos publicis yer- sati essent, yix poterant sibi persuadere, umquam fore il- 1am auream aetatem qua cer- tamiiiibus civilibus superse- deri posset, sed cum yide- rent, in publicis certaminibus iamiam eromperecoepisse pri- yatas cnras, quo facto timen- dum esset, ne yebemens illud et periculosnm de creditis pecnniis de agris publicis cer- tamen quod borrebant mrsns inciperet, certamina publica finiri et lab interrege legem Liciniam obseryari iusserunt. hibilo minus noyi consules cum yiderent, yere r^titui
non posse concordiam nisi aeiis alieni solutio in curam publicam yerteretur,,rem dif- , ficUlimam — primo sine du- bio redamantibus patribus — * ftalnberrimis consiliis expe- dire conati sunt. — itt : 1. cornelium scriptionem inter- regem. Cf. 7, 1. — Leid. i.: causa concordiae.
5. C. Martiua Mutiihis: PM reU. Cf. 7, 28. 38.
6. noui COS. fenebrem quoque rem: PM, — Leid. i. Voss. ii. multique recc. eodd.: fiine- brem. — PM : quae distinere unanimos uidebatnr. Cf. 4, 59.: nt distinerent. 5, 20. al. — Leid. I. Pall. 1. 3. aL: d^- stinore. — Pall. 1. 3. Voss. n. aL: unanim^^ uidebatur. — Harl.i.: nidebant. Cf. 7,20.: d£:. — Harl. i.: appellarcf. Eod^m errore 7, 22. in eo- dem libro „impetrauer/^'^
* scriptum est pro „impetraue- runf : qui error facile nasci potuit, si in antiquiore libro „appellarf scriptum erat.
10< merit i aequltaie euraque
204
LIBBR Vir.
annalium monumenta celebres nominibus essent: fuere an- tern C Duellius P. Decius Mils M. Papirius Q. Publilius et T. Aemilius, qui rem difliclllimam tractatu et plenimque parti utrique, semper certe alteri gravcm cam alia modera- 5 tione tum inpendio magis publico quam iactura sustinue- runt, tarda' enim nomina et inpeditiora inertia debitorum
sunt ut per cet: PM. — HarU I. Leid. i. : meriti ae- qnitate curaque SHnt meriti sunt ut per cet. Cf. 2, 7.: fieri.
% C. Duellius: PM Leid. i. Voss. II. al.] C. Dailim. Cf. 7, 16. — P m. 1.: marcus parius. P m. % M: papirins^ — PM Harl. I. Leid. i. al.: quintus pablius. Cf. 6, 19. — Deinde scripaimos ex PM et Loc loce et 8, 3. „T. Aemi- lius^S cum etiam apud Bekk. „Tiberia8" legeretar. Cf.8,12.
3^ ifui rem diffieUlimam tra- ctatu: M m. 2. — M m. 1. : tractatam. — P: qoi rem di- ficiJ]imam tractatik — Harl. i.: qai rem difficillima tractata. Leid. I.: tractat. Voss. ii.: tractant. Leid. ii.: tractn.
€. tarda enim nomina et in' "peditiora inertia debitorum quam facultatibus: PM. — Pall. 1. 3.: „ tarda eoim no-^ vdvLum^i qiia« scriptara I. Fr. Gronovio hand impro- banda videbator, quod simi- lia apud Livium (7, 29.: ez^ trema periculorum: al.) baud raro legerentur. nee tamen difificUe videtur intellectu, il- lerom locomm prorsus aliam esseralianeai, cum quae tarda
non essent nomina et quae non yiderentnr impedita, eo- mm sane nuUam omnino ra- tionem babendam fnisse nemo non yideat: quare et b. L ut saepe alias in fine verborum 0 et tf ab imperitis librariis eonfoM inter se videbuntur, nisi forte 4(Hqais tarda no- minum scripsity at eleganUo- rem qnandam doctrinam yel inyitis yetustioribns mscriptis ostentaret, quale studium ab iliis PalL codicum librariis non alienum fiiisse cum alia tum illud protelandis, de quo modo diximus, persuadere yi- deantur. — PMr ut populo prhis caueretur: h. e. no- mina creditoribns nondum reddita non ante ex aerario soluta sunt, quam in tabalas publicas ea rclata essent, ne debitores aerarium fialiere pos- sent. „Denn die yerzdgerten Zablnngen, woran mebr die ScblafiFheit derScbuldner als ibre zerrntteten Yermdgens- nmsUnde Scbuld waren, be- zahlten sie entweder aus der Staatskasse, nachdem sie die- selben yorher in die 5ffent- lichen Rechnungsbucber cin* getragen batten, damit das Staatsgot nicbt gefabrdet wfir-
LIBER VU.
205
quam facultatibus aut aerariiim mensis cum aere in foro positis dissolvit ujt populo priu8 caveretur, aut aestimatio aequis rerum pretiis liberavit, ut non modo sine inluria sed etiam sine querimoms partis utriusque exhausta vis ingens aeris alieni sit Terror inde vanus belli Etrusci, cum eon- 5 iurasse duodecim populos £ama essetj dictatorem dici coe- git: dictus in castris — eo eniin ad consules missum se- natus consultum' est — C. lulius, cui maglster equitum ad- iectus L. Aemilius. ceterum foris tranquilla omnia fiiere.
XXn. Temptatum domi per dictatorem ut ambo.p^lO trieii consules crearentur rem ad interregnum perduxit. duo intcrreges C. SulpiciuS' et M. Fabius interpositi obtinuere • — quod dictator frustra tetenderat — n^tiore iam plebe ob Tccens meritum levati aeris alieni ut ambo patridi con- sules crearentur: creati ipse C. Sulpicius Pelicus, qui prior 15 interregno abit, et T. Quinctius Pennus — quidam Caeso-
de, oder sie deckten sie durch die Veransserang der €uter der Schaldner, die sie nach biUigen GrandsStzen yeran- schlagten: so dass die schwere Last des Schuldenwesens aaf diese Weise nicht nar ohne BeeintrSchtigang der Rechte der Eincelnen, sondem selbst ohne Beschwerden beider Theile in Ordnnng gebracbt THirde". — • in m. 1.: qnerimo- nis. m. 2.: querimoniis. 8, 1.
6, terror inde nanus: PM. — Harl. I. Leid. i.: aeris alieois. ita terror. Voss. ii. al.: aeris alieni. ita error. Lovel. 2.: ita terror.
7. eo enim ad coss, missum ' sc, est: P m. 1. M. — P m.
2.: missn^. — In Voss. n. al. ezcidit est, hinc LoTel.3.: misso senatus eonsaltp. —
PM: Giii mag eqoitam ^die- . . .ctus.
id. temptatum: PM relL Cf. 1, 53.: quin ea arte aeqoasset 3aperiores reges, ni degene^ ratum in aliis huic qnoqne decori offecisset 1, 8.: dia non perlUatum tenaerat di- ctatorem. al. — PM: ut ambo patricii conss. crearentur.
13. C. Sulpicius et iff. Fauius: PM.
15. C Sulpicius Peticus qui prior cet.: PM, — Pall. 1.3. Voss. II. al. : qui et prior.
16. ahit: P al.] abiit. Cf. 7, 17.: redit. et T. Li?i 1. xxx. p. xe. -<- M: interregno ^bit^t | t. qnintius. Cf. 1, 51.: M m. 1.: habiit. m. 2. : abiit. '— Harl. i. Leid. I.: habet. — PM: t. quintias poenus. Cf. 7, 9. — ^ PM rell.: „ quidam caesonem
906
LIBER VII;
nem alii Gaiam nomen Quinctio adiciuat. ad beilum ambo profecti «-* Falisoum Quinetms, Sulpicius Tarqui- iiiehse -r irasquffin ade- congresso hoste cum agris magLs quaoi cum hominibus urendo populandoque gesserunt bella: 5 ciiitts letltae velut tabis senio victa utriusque pertinadla po- puli ^8t, ut primum a eansuHbus dein permissu coram ^ab senata indutias pcterent in quadraginta. annos impetrave- runt, ita posita doorum bcUorum quae inminebant cura, dum akqua ab atmis^ quies esset, quia fiolutio ^exis -alieni
iOiAultamm renmi mutaverat dominos, censum agi placuit. eeterum cum cen^oHbus creandis indicta isomitia essent, pro- fei^us censuram se petaie C/Marcius Rutilus, qui primus dictator de plebefiierat, concotdiam ordinum turbavit: quod vidcbatur quidem tempore alieno fecisse, quia ambo tum
id forte patrieii consules erant -qui re^tlonem elus se habituros negabant sed et ipse coastantia inceptum obtinuit et tri-
" alii cognomen ifaintio adj- cinnt'S C. Sigonias Gaium * rfestiluit. Cf; 30, 18. v Quia* tiltns praetor cam fiUo -r>- cvti Marco prmfnomeM erat: Put. Colb. Bamb. 3. nus quam acie congresso Ao- ste: P. — M; aciem. — Paulo
»
post M : cuius leate ocfhtt ta- bis senio uicta. P: tabes, m. 2.: tabis. — PM: ut pri- mum a C088. (P: cos.) dein pennissQ eorum ab senatu in* dtttias (M: iudncias) pete- rent. — Harl. I.: impetraue- xH, €f. 7, 21.: appeUarnnt. 9. dum altqua ab armis i/uies esset: P m. 2. — P m. 1.: ab armis quiesset. Mrab ar- mis qui eet £a solutio cet. — Voss. II. al. : immutauerat dominos. 11. censoribus ^reandh: P. —
U: caefloribus. — • PM rell.: €. Mareiiu RuiilMis. Cf. 7, • 24. *-" M: tempore alicno fe- oisse;^ quia ambo cet. — • PM: patrieii cos. etant; 16. sed et ipse constaniid in- ceptum obtinuit: PM^ — P: j,et iribnui omni al recipe- rondo ius coDsnUribas co- mitiiB amissom adiuaerant". Sic quidem et ipsi soripsi- mus, cuAi datiyus gerundii etiam com obieetis haad raro
I
coniunctus legeretur (cf« 3, 18.: „demerendo — tampro- pinquam civitatem'':), quam- quam dabium videbatur an baec scriptura non Integra essdt. in M enim scriptnm est „omni uiredperantur ius con- Bularib. eomiciis amissum'^ cum igitur ui et ut in anti- quis codd. persaepe inter se
LIBER YII.
207
bum omni yi rcciperando ius consularibus comitiis amis- sum adiuyerunt: et cum ipslus viri maiestas nullius hono* ris fastigium non aequabat, turn per eundem qui ad dicta- turam aperuisset viam, censuram quoque in partem vocari plebes Yolebat. nee variatum comitiis est quin cum Man- 5 lio Gneio censor Marcius crearetur. Dictatorem quoque hie annus habuit M. Fabium nullo terrore belli sed ne Licinia lex comitiis consularibus observaretur. magister equitum dictatori additus Q. Servilius. nee tamen dictatura poten- tiorem eum consensum patrum consularibus comitiis fecit 10 quam censoris fuerat.
permnlata sint, et n in red- peraniur scriptum esse pos- sit pro simill signo syllabae re parum perspecto, viden- duni est nnm a Liyio scri- ptum sit: „et tribnni omni ili at reciperaretur ius con- sularibus comitiis aroissum «dittuenint*'. — JH m. 3.: re- cuperantur. Cf. 7, 18.: reci- perata. 4. censuram quoque in par- tern uocari plebes uolebat: PM rell. : 5,es wiinschten die Plebejer dass durch eben den Mann, der jbnen den Weg zur Dictatur erdffnet hstte, auch das Censoramt ihrem Stande zugSnglich gemacht werde". M. A. Muretus et I. Fr. Gron. „censur<7^ quo- que in partem vocari" scri- bendum censuerunt. — Deinde scripsimus „ quin cum Manlio Gneio censor Marcius crea- retur", cum Sigonius resli- tuisset „ Manlio Cnaeo". Cf. 3, 43. 7, 1. In codd. mscri- ptis inventom est „ cum man-
lio naeuio^. P: cam manlio neuio censor marbius. M: cam manlionc oio censor mar- cias. M m. 2.: censors.
8. mag. equitum dictatori ad- ditus Q, Seruilius : P. Idem seriptum est in M, nisi quod ibi magister m. 2. in ras. est. — > In Harl. i. maltisqne reco. cedd. excidit Q,
9. nee tamen dictatura poten^ tiorem eum consensu pa- irum consularibus comitiis fecit: PM Harl. i. Leid. i. al. — Consensu verum esse non potest, quod inde seqaeretur, etiam censoriis comitiis banc dictatorem praefnisse. sed L. ipse modo dixerat, iniqno tempore C. Marcium Rutilum censuram petere visum esse, quod ambo tum forte patri- cii consules essent qui eius rationem se babituros^ n^a- rent.
11. quam censoris fuerat: PM Harl. I. Leid. i. al.] quam censoriis fuerat. — Cf. T. Livi 1. zxz. p. xc
208
UBER VIL
XXnL M. Popilliiis Laenas a plebe consul, a patri- bus L. Cornelius Scipio datus. foriuna quoque inlustriorem plebeium consulem fecit: nam cum ingentem Gallorum ex- erdtum in agro Latino castra posuisse nuntiatum esset, Sci-
5 pione gravi morbo inplicito Gallicum bellum Popillio extra ordinem datum, is inpigre exercitu scripto cum onuiis ex- tra portam Capenam ad Martis aedem convenire armatos iumores iussisset signaque eodem quaestores ex aerario de- ferre quattuor expletis legionibus, quod supcrfuit militum
10 P. Valerio Publicolae praetori tradidit auctori patribus scri- bendi alterius exercitus, quod ad incertos belli eventus sub-
1. M. Popilius tMcnas a plebe COS.: PM Harl. i. Leid. i. Cf. 7, 12. — Paalo post in, eisdem codd. scriptnm est „popi//io'^ — PM: fortuna quoque inlttstriorem plebeinm cons, fecit. — Mm. 1.: gal- liorum.
6. omnis : PM] omnes« — Leid. i. : iussissetyi/^ signa eodem cet.
10. auctori patribus ecribendi alterius exereitus : cod. Port, m. 1. ] auctor cet. (PM). — Non video qui h. 1. consul dici possit anctor eius con- silii fnisse quo ipse iam per- functus scribatur. alter enim exereitus idem ille erat, qui praetori a consule traditus est: cf.6,6. de praetoreautem, homine patricio, aptissime ita scribi potuit, quasi iUe non melius a M. Popillio rem ge- slum iri ezpectasset quam a Genucio consule gesta esset. Auctor igitur vix posse pro- bari yidetur, nisi bac voce Livium consulis diligentem et prqyidam mentem>r^qua
omnia quae e rep. essent cir- cumspezerit, ezprimere vo- luisse arbitremnr: qu^mquam Tel ita oratio frigida videtur. nam Popillinm patribus an- ctorem fuisse at, cam ipse ad bellum profectns esset, praeter milites praetori tra- ditos etiam novna exereitus scriberetur, contendere noa ausim, cum ipse consul eum exercitum scribere debnisset nee uUa re tanta consulis fe- stinatio aut excn^ari potnis- set aut ex lis quae aequun- tur probari posset In Por- tug. libro m. 2, seriptnm est auctoribus, idemqne in aliis recc. codd. repertum esse di- cilur. 1 1 . quod ad incertos belli euen" tus suhsidium reip, esset P m. 2. M. — P m. 1. enentos. •— Recc. duo codd. qui — esset. Cf. 23, 11. « Capuam, quod caput non Campaniae modo sed — Ita- liae sit, Hannibali se tradi- disse. al. sed of. qaoqae 3,
\.j
LIBER Vn.
209
sidium rei pubUcae esset ipse iam satis omnibus mstnictis tonpatatisque ad hostem pergit, cuius ut prius nosceret vi- res quam periculo ultimo temptaret, in tumuIo> quern pro- ximum castris Gallorum capere potuit, vallum ducere coe- pit. gens ferox et ingenii avidi ad pugnam cum procul vi- 5 sis Romanorum signis ut extemplo proelium initura expli- cuisset aciem, pos^quam neque in aequum dimitti agmen ^ vidit et cum loci altitudine tum vallo etiam integi Roma- nos^ perculsos pavore rata simul opportuniores, quod in- tend tum maxime operi essent, truci clamore adgreditur. 10 ab Romanis nee opus intermissum — triarii erant qui mu- niebant — et ab hastatis principibusque, qui pro munitori- bus intenti armatique steterunt, proelium initum^ praeter
34.: decern tabnlamm legtes perlatae sunt, quae nunc qno- qne.— fons cet» — HarL i.i sabsidium. p. esset.
3. in tumulo guemproximum casitis Gallofum cApete po' tuit uallutn ducere eoepU: P m. 2. M: „aaf einer An- Ldbe, so nabe ftls er ntir ir* gfend an das galliscbe Lager beranrlicken kOnnte*^ Gf. 27, 28. — P m. 1.: in tumnl/o.
5. uisis Romanorum signis: P m. 2. M. — ^ P m. 1.: uiris.
7. dimitti a^men: PM reij demitti agmen (Sig.). Cf. 4, vl7.: digress! sunt. 27, 18.: in bunc inferioreln caihpnni — eqaites Numidas levium- que atmoram Baliaris et Afros dimisit (Put. Colb. Bamb.). al. — PM Harl. i. Leid. i.: „et cum loci altitudine (M: altitudinem) tum nallo etiam integi Romanos'^ Multi recc. codd.: et tum loci cet. — P: oportuniores. — M m. 2. P:
T. Livi pan II.
quod intenti tum maxime operi essent. M m^ It: qood inte<:ti. ^- Multi recc. codd.: essent operi.
12. qui pro munitoribUs intenti dfmtitiqUe steterunt: M m. 1. al.] qui — steterant (P), — , Intenti armatique stete- rant nibil aliud quam ani- mornm babitum quo ante {iroelium fuerint bastati prin- cipesque, exprimit: steterunt accuratius describit ilium ani- tnornm ai^dorem quo bastati priiicipesque pro triariis ma- nientibus stare ab eisque bo- Btes defendere perrexerint. — JSl m. 3.: pro munitoifbus intenti cet. — P m. 1. : proe- lium init/um.
13. praeter uirtutem loeus quo^ que superior adiuuit: PM. — Leid. I. : quoque locus. — P^ non taqua ex aequo missa. M: non taroquam ex aequo misso. — M: fingerentar. Cf. 30, 10.: „ex rostratis Poeni
. 14
210
LIBER VU.
virtutem locus qnoque superior adiuvit, ut pila omiiia ha- staeque non tamquani ex aequo missa vana quod plerum- que fit caderent, sed omnia librata pondcribus figerentur, qneratique telis Galli, quibus aut corpora transfixa aut prae- 5 gravata inhaerentibus gerebant scuta, cum cursu paene in adversum subissent^ primo incerti restitere, dein cum ipsa cunctatio et his animos minuisset et auxisset hosti, inpulsi r^tro mere alii super alios stragemque inter se caede ipsa foediorem dare, adeo praecipi turba obtriti plures quam
lOferro necati.
XXrV. Necdum certa Romanis victoria erat, alia in campum d^essis supererat moles: namque multitudo Gal- lorom sensum omnem talis damni exsuperans velut nova rursus exoriente ade integrum militem adversus victorem
iShostem ciebat: stetitque suppresso impetu Romanos, et quia itemm fessis subeunda dimicatio erat et quod consul, dum
Tana pleraque — sic ut pote supino iacta — tela in locum superiorem mittebant : gravior ac pondere ipso libratior su- perne ex onerariis ictus erat'' . 5. cum cursu paene in aduer- sum suhissent: P. — M: Bcutti acutum cursu paene in adnersum sub^is/ent. — Paulo post' III : „ Aeincircnm ipsa cunctatio'*. Recc. codd:: de-
«
inde cum ipsa cet. 9. adeo praecipi turba ohiriti: M ] adeo praecipiti turba cet. (P). — Non modo „anceps ancipitis, praeceps praecipi- tis" sed etiaor „ancip^s an-* cipitis, praecipes praecipitis*' et „anceps ancipis, praeceps praecipis" ab antiquis forma- i turn esse docet Prise. 6, 18. 95, sic scriptum est ex. gr.
in omnibus melioribus libris 30,33.: „yiam qua inruerent in ancipia tela, beluis darent". Cf. C. L. StruYC lat. Decl. n. Conj. p. 21. — P: ob*lri- i?ti. Cf. 30, 5.: multi praeci- piti faga ruentes alii super auos in angnstls portarum obtriti sunt., 11. necdum certa Romanis ui- ctoria erat: P. — M: na^c- dum certa romanis uictori^- rat. m. 2.: uictoria erat. — > PM Harl. I. al.: alia in cam- pum degressis supererat mo- les. ~ Paulo post Mm. 1.: exoriente aciem. '
15. romanos: JH] Romai|us (K m. 3. P.). — P m. 1. M: suppress!/ impetu. P m. 2.: suppresso.
16. et quod cos, dum inter pri'
UBER VIL
211
inter J)rimores incautus agitat, laevo humero matari prope traiecto cesserat panmqier ex acie. iamque omissa cun- ctando victoria erat, cum consul vulnere alligato revectus ad prima signa „quid stas miles?" inquit: „non cum La- tino Sabinoque hoste res est, quern victum armis socium 5 ex hoste 'facias: in beluas strinximus ferrum: hauriendns aut danaus est sanguis, propepulistis a castris, supina valle
mores iiuauius agUat: P. — M : incautum agitat — P : laeao umero. M: leuo umero. 1. matari: PM cod. Gel. Harl. i. Leid. I. Cf. Caes. b. Gall. 1, 26.: mataras ac tragulas sub- iciebant nostrosque yalnera- bant. Strabo 4, 4. (de Gal- lis): oiO^iKf fxoq 6i (ru/iftsf^oQ
staQol tov Se^iov xTsOi'uqov wx\ P'uqsoq fijuaxqoq ocal XoyT^t, Mara Xoyov 4tal jLhdfaqiiktaK' s'ou yl tlSoq. — Anct. ad. He- renn. 4, 32.: materis Trans- alpina. — Mm. 1.: traiecto. m. 2.: traiecto. — P m. 1.: iamqae omi^a.
3. uulnere alUgaio: PM rell. Cf. R. Klotz ad Cic. Tosc.
* 2, 17. 39. ubi sic scriptom est „abdacetP|itrocles credo nt collocet in cubili, nt uoU nus ohUget^^ cet. paxdoqae post „qaiesce igitnr et uoU nus alliga^^,
4. quid stas miles inquit: P m. 2. M. — P m. 1.: milites in quid.
5. quern uictum armis socium ex hoste facias: M Had. i. al. — P : quern ui/ictum cet. Leid. I. et recc. codd. : quern
innictis armis cet. — PM: in beluas strinximus ferrum. Harl. I.: in bellua (?) strin- ximus. Leid. I.: in bellua (?) striximus.
6. hauriendus aut dandus est sanguis: M m. 3. P. — M m. 1.: dandus et sanguis, m. 3.: dandus e sanguis.
7. propepulistis: M m. 1.] pro- pulistis (M m. 3. P). Ct 6, 41. „occinerit": quo loco re- duplicationem restituere ausi non sumus, ne cerlis Prisciani aliorumque grammaticorum, qui de hoc yerbo pluribus scripserunt, praeceptis adver- sari videremur. verum non satis cauti in bis rebus esse possumus, quod vix dubium videatur quin yetustissimi co- dices maun script! interdnm melius nos de yeris antiquo- rum scriptornm yirtutibus do- cere possint quam gramma- ticorum posteriorum commen- tationes, quos antiquitatem baud raro leyius attigisse ap- pareat. — In multis etiam recc. codd. seryatum est pe^ pulistis a castris, — M m. 1.: supinualle. M m. 3. P: supina ualle. Leid. r.: ualle supina.
14*
212
LIBER VU.
praecipites egistis, stratis corporibus hosliiim supcrstalis: conplete eadem strage campos qua montis rcplestis. nolitc expectare dum stantes vos fugiant: infcrenda sunt signa ct vadenduiu in hostem^^ his adhortationibus iterum coorti 5 pellunt loco primos manipulos Gallonim, ' cuneis deinde in medium agmen perrumpunL inde barbari dissupati, quibus nee certa imperia nee duces essent, verlunt impetum in suos, fusique per campos et praeter castra etiam sua fuga ptaelatiy quod €yditissimum intet aequales tumulos occurre-
2. ^ua montis replestisi M m. 1. P] qua moates replestis (M m. 2.). — Harl.L: reple- tis. — In M scriptum erat m. 1.: complet eodem stra- gem. M m. 2. P: complete eadem strage*
— nolite expectare :FrohAS3i,
— P m. 1.: nolite ^^ectarc. P m. 2« M Harl. r. Leid. i. mnltiqae alii codd.: nolite spectare. — - In M scriptom m. 3. est re in epeeUtre^ et inter hoc verbam et dum aliqoid erasam.
4» kU adhortationibus iterum coorti pellunt cet.: PM. — Mtdti recc. codd.: coAor^oti.
5. cuneis deinde in medium figmen perrumpuni : PM rell.
— Dttkenis non in medium 8ed medium agmen perrum- punt scribendom coniecit, eamqne coniectnram Draken- borchlos yeram habait; sed aliud est agmen hostium perrumpere (8, 30.) „die feindlichen Reihen durchbre- chen mid aaseinander spren- gen^S Hiudinmediumagmen perrumpere „ mitten in die
ieinilicben Reiben eindrin- gen^': nee aliad qaidqaam particnla per in perrumpere significat qaam magnum ii- lom ipilitam yehementemqae impetum, qui nidia hostium ▼irtnte sustineri potnerit. cf. 10, 41.: „alii testudine facta in urbem perrnmpnnt'^ al.
6. inde barbari dissupati: M m. 1.] inde barbari dissipati (M m. 2. P). Cf. 7, 15.: «manci«pandoque. — PM : „uertnnt impetum in snos'^: h. e. in eos a quibus fuga prohiberi yiderentur. Qi, 30, 34.: „apud hostis auxiliaris cedentis secunda acies Afiri et Carthaginienses adeo non sustinebant ut contra etiam — pedem referrent igitur auzi- liares terga dant repente et in 6U05 reyersi partim refu* gere in secundam aciem par- tim non recipient's caedere — . et prope duo iam permixta proella erant, cum Carthagi- nienses simul cum hostibos •imnl cum suis cogerentnr manas conserere"..
9. guod editissimum inter ac
LIBE» VU.
213
bat oculis, arcem Albanam petunt. consul non ultra castra insecutus, quia et vulnus degravabat et subicere exercitum tumulis ab hoste occupatis nolebat, praeda omnt castromm militi data victorem exercitum opulentumque Gallicis spo- lils Romam reduxit. moram trhimpho vulnus consulis at- 5 tulit, eademque causa dictatoris desiderium senatui fedt ut esset qui aegris consuUbus comitia haberet dictator L. Fu^
qualea tumulos occurrehat ocuUs: P: nisi ^od m. i, scriptam fuerat „edi^tissi- nmm'*. -r- SI: occmrer^ oca- lis. — Cf. quoqoe 6, 29.: et praeter castra etiam sua pa- vore praelati.
1. €onsul 71971 ultra castra iti- secutus quia et uuhuns dt^ grauabat et cet.: PJll* — Leid. 1.: non ultra castra se- catos. Kecc. quid, codd.: qaia Qulnu8«
% et subicere exercitum. tuTti u- lis ab hoste occupatis tio- lebat: P al.] et subiicere ex- ercitum pugna fessum tumu- lis ab hoste cet — Verba pu* gTia fe-ssum muHa.que prae- terea, quae iam a Drakenbor- cliio aliisque ex Integra Liv, oratione eiecta sunt, ab eis qui Mediolani Liyianos an- nales edendos curaverunt, ex- cogitata sunt, cum bunc lo* cum in antiquis mscriptis mu- tilatum viderent sibique per- suadereot his duabus causis consulem ut proelio finem fa- ceret peimotum esse, qftod ipse grayi Tulnere affectus et miles pugoando fessus fuis- set. Terum tamen illi boni
homines panrn reputarant, non de illo die, quo Galli fugati essent, Livium cogitare potuisse, quippe quo yix Galli fugientes tutum quoddam re- ceptaculum nacti fnerint, sed de insequentibus diebus, qui- bus consul mUites cibo so- mnoque recreatos adversus hostes ducere potuisset. quod qua minus faceret, et vulnus adea graye ut triumpho etiam moram a£ferret, prohibuit, et ne milites Romani iniquo loco cum bostibus congredi coge- rentur. — In M Harl, i, Leid. I. Voss. II. al. scriptum est „et subioere ciXi,ercitu7n\ opuleniumqiie gallicis spoliis romam reduxit*': de quo *er- rore cf. T. Liyi 1. xxx, p. xl. 7. — Denique, cum L Fr. Gron. que in QpuleuUanque delendum. censuisset, Draken- borchius similibus etiam lo- ois ex 4, 34. 21, 5. collatis „yictorem exercitum opulen- tumque galiicis spoliis romam reduxit (P)'' yerum esse pro* bayit« 6. ut esset qui aegris coss, coTnitia haberet: PHI. — Leid. I.: qua aegris.
214
LIBER Vn.
riu8 Camfllus dictus addito magistro equitum P. Cornelio Scipiooe reddidit patribus possessiooem pristlnam consula- tus: ipse ob id meritum ingenti patnim studio creatus con- sul collegam Ap. Claudium Crassum dixit. i XXV. Priusquam inirent novi consules magistratum, triumphus a PopIUio de Gallis actus magno favore plebis, mussantesque inter se rogitabant num quern plebei consu- ls paeniteret: simul dictatorem increpabant, qui legis Lici- niae spretae mercedem consulatum privataque cupiditate lOquam pubUca iniuria foediorem cepisset, ut se ipse consu- lem dictator crearet. annus multis variisque motibus fuit insignis. Galli ex Albanis montibus, quia hiemis vim pati
1,^ addito mag. equttum (M: aeqaito) P. Cornelio Sci- pione: PM. — P: reddidit patribas possessionem pristi- nam consolatos. M: „ reddi- dit patratibus possessionem '^ cet. deinde radendo factam est ut „patritiis'^ scriptam videretur. — Recc. quid, codd.: possessionem pristioi consulatus.
3. ipse oh id meritum ingenti . pairum studio creatus cos, : M. — P: inde ob id meri- tum cet. — Dixit a Livio ficriptum videtnr, non tam quod id eius qui comitiis praeerat esset ut magistra- tnum populi suffragiis crea- torum nomina renuntiaret, quam ut L. Furius sua po- tissimum auctoritate patricium consulem Ap. Claudium ere* andnm cnravisse videretur.
5. priusquam inirent nouicoss, magistratum: M. — P: coi. — PM aL: a popilio. '
7. num quern plebei cousulis
paeniteret: PM] num qnem plebeii cet — Paulo post scriptum est in PM ^qui le- gis liciniae spretae mercede^*^ pro mercedem eodem nisi fallimur menda quo 7, 22. in omnibus mscriptis consensu pro consensum scriptum fue-' rat. Cf. 2, 41.: id vero baud secus quam praesentem mer- cedem regni aspemata plebes. 9. priuaiaque cupiditate qu€mi publica iniuria foediorem: P m. 1.] privata cupiditate cet. (P m. 2.M). Ci 2,62,: semel causam dixit qaaque semper agere omnia solitus erat accusatorio spiritu. al. — H: iniuria foedeore.coepisset.
10. ut se ipse consulem dicta^ tor crearet: P. Haec vdrba ad privataque cupiditate pertinere nemo non videt — M : ut se ipsum consulem cet.
11. annus multis uariisque mo' iibus fuit insignis: P m. 2. — • P m. 1. M: mortibns. — M m. 1.: fuit incQgnis.
LIBER ViL
215
nequirerant, per campos maritumaque loca vagi populaban- tur, mare infestum dassibus Graeeonim erat oraque litoris Antiaiis Laurensque tractus et Tiberis ostia, ut praedoDes maritimi cum terrestribus congress! ancipiti semel proelio
1. mar Uumaque loca: Pm.S.] marltimaque loca. — P m. 1.: marita aqae. M: marituiu aquae. Leid. i.: maritum at- que. Harl. i. : matnritumaqae. Cr. 6, 31. al.
. % oraque litoris antiatis lanrens- qae tractos et tiberis ostia: P. — M: oraque litoresaa naturae damnum uirumnu- triendum patri . . moueri quam <ib se ac\isXiz laurens- que tractatus et tiberis ostia cet. Of. 7,4. ,,inpromptu6^': et 7, 14. „ Deque inde ante movere quam ab se accepe- rint signum".
4. ancipiti semel proelio de^ ' certarent dubiique disces- serint: PM] ancipiti semel praello decertarint dubiique discesserint. — Deeertarent in omnibus mscriptis inven- tum yidetur ta&t, in quattuor recc. codd. Drakeuborcbius dubU discesserini yidit, in duobus aliis etiam incerii ui- ctos se an uictores puto" rent. — Decertarint Ys^sco- sano ceterisque qui eum se* cuti sunt, yidebatur scriben- dum, quod discesserint se- queretur nee diyersam tem- porum rationem liaec duo verba sequi posse yiderentur. verum tamen non minus Li- vium quam alios diiigentes
scriptores et in modis et in temporibus yerborum diver- sas interdum rationes sequi cum aliis locis turn 4, 19. „yi- deret" et 4, 13. „qnae post- quam sunt audita*' ostendi- mus, nee dinicile yidetur in- tellectu, ne hoc quidem loco eum sine aliqna causa ah ea qua uti coepisset temporum ratione deflexisse. nam si decertarint et discesserint scripsisset, eum uecesse erat voluisse baec duo yerba ex eodem verbo pendere yideri, h. igitur 1. ex populabantur et infestum erat, quod pro- bari non potest, neminem enim fugerit yerba dubiique discesserint non ad popula- bantur Bed ad ancipiti proe- lio referenda eiMfi^ quasi scri- ptum sit decertarunt proc' lio udeo ancipiti ut dubii discesserint^ victos se an vietores putarent. qu%^e igi- tur et rerum et temporum ra- tio cum non videretur negli- genda esse, acque diligenter „ ancipiti proelio decertar^/i/ dubiique diacesserinf scri- ptum yidetur ac putarent^ quod yei'bum ad discesserint pertineret. „DieGallierdurch- zogen pliindemd yon deu Al- banischen Bergen aus das nmherliegende Land und die
216
UBM vn.
10
decertarent, dubiique discesserint — In castra Galli, Graeci retro ad naves ■ — victos se an victores putarent. inter hos longe maximus extitit terror concilia populorum Latinonim ad lucum Ferentinae habita responsumque baud ambiguum imperantibus niiliies Romanis datum, absisterent iinperare his quorum auxilio egerent, Latinos pro sua libertate po- tius quam pro alieno imperio laturos arpia. inter duo si- nful bella externa defectione etiam sociorum senatus anxius cum cerneret metu tenendos quos fides non tenuisset, ex- tendere onmes imperii vires consules dilectu habendo ius- sit: dvili quippe standum exerdtu esse, quando socialis
MeereskQste, nnd ebendieser Kfistenstricli yon dem Ge- stade von Antiqm an bis an die Tibermfindang wurde dorch Griechische SeerSuber unsi- cber gemacht, so dass es zwi- scben diesen S^erSubem and jenen zu Lande einmal zi| einer fbrmlicben Schlacbt kam, die aber so unentschieden ansfi^l, dass, als sicb die Gal- lier aof ibre verscbanzten H5r ben, die Griepben nacb ibren Scbiffen zar&ckzogen, keiaer Ton beiden Tbeilen yirasste, ob er sicb far besiegt ode^ itir den Sieger anznseben babe". Cf. 6, 4. : labor^u^.
9. inter hos longe maximus extiiit terror: PM. Inter bos sive tfrrores sive motus, — Cod. Sig. al.: inter baec. — PM: ad lacnm Ferentinae, Cf. 1, 50.
^« absisterent hnperare hist P] absisterent imperare iis. T— M: imperare is qaorom cet. — M: latinos pro sa/aa liberti^te. — Paulo post M;
meta tenendz/«. — Harl. l: in dno simal beUa. 9. extendere omnes imperii uires eosS, dilectu habendo iussit: PM. In fragm. Ha- verc, non extendere sed ostendere scriptum est, qnod Drakenborcbio placere non debebat. 11. ciuili quippe standum eX" ircitu esse quando socialis coetus desereret: P. — M : ci- nili quiprestandam exercitam eef qaando socialis coetus de* ipereret. — In ano Oxon. libro coetus excidit et in cod. Klo- ckiano scriptum est „ qaando socialis partes desereret^. nee tamen paries vel simile quid non desiderari quemquam iu- eerit, cum nibil frequentius sit, quam ut ita pronomen quoddam, quod faciK conie- ctura suppler! potuerit, prae- termissum sit. cf. 5, 4. „quod ad perseyerandum stimnlet'^ In voce coetus vero plurimi interpretes ofiPenderunt, qaam- quam eam non modo omnium
LIBER VU.
217
coetus desereret. undiqae non urbana tantum sed etiam agresti iuventute decern legiones scriptae dicuntar quaterr num milium et ducenonmi peditum equitumque trecenorom, quern nunc novum exercitum, si qua externa \i^ ingruat, hae vires populi Romani, quas vix terramm capit orbis, con- 5 tractae in unum baud facile eflficiant: adeo in quae labora- inuSxSola crevimus — divitias luxuriamque. Inter cetera
bpnomm libronim co.nsens^s
sed etiam res ipsa tuetor.
Latini enim popmi in luco
Ferentinae, quo concilia saa
habere solebant, etiam tunc
cony^nerant, ibiqae maxiipo
omnium consensu defection
nem ab imperio Rpmano mo-
liebantar. id consilium ab
omnibus Latinorum pepnlis
captnm esse, Livius yerbis
€oetu3 sociaUs ezprimere to-
luit, yemm etiam alternm
est quod eadem voce coetus
exprimi poterat, idque polls-
simum scriptorem spectasse
yerbam desersre decere yi-
detur. cum enim coetus a
coeundo deriyatnm sit, et
societatem coire apud op^i-
Ipos qi3(osqne spriptctres lega-
tuf, socialis coetus etiam
„80cio9 qui foedere fi^cto cum
pqpulo Ro(n9no coniunpti esse
debebant*' significare potest.
sed si cui l^ac altera inter-
pretatione non yideatnr opus
psse, per me licet etiam priore
stetnr. sic 39, 14. „coniura-
tiones coetusque^' / legimus,
9, 26. „qni usqnam coissent
ooniurassentqueadyersas rem-
publicam'S mnltaque similia^
quae omnem tolkre dabita-
tionem debeant quin socialis coetus pro „sociis coniura- tione fctcta rebellantihus^^ latine scribi potuerit.
2. guaiemum milium et dur fentorum peditum equitwf^r que. ccc, : PM. Eodem erroro in moltis reqc codd. scri- ptum est „ equitumque tre- oen/orum^S — HarLi. Leid i.: qoaternum m^m et daceu- /orum peditum equitumque. ccc. — Cf. 21, 17.: ea qua- tema milia erantpedltom et, ccc. equites cet.
6. kite uires pir,: M. — P: hae uires pr. -r- In Harl. i. excidit hae,
6. adeo in quae lahoramus sola creuimus diuitias lu^ xuriamque: PM rell. h. e. in ea.8ola quibus laboramqs oreyimns. cf. 7, 5.: nisi in quae ipse concepisset verba inraret.
7. inter cetera tristia eius anni cos alter cet. ; P. -^ M Harl. i. Leid. I. al.: „ inter cetera tri- stitia eius anni''. Sic scri- ptnm est 2, 1. in PM „quae libertas at laetior essef , in Harl. I. „laeticior''. 4, 52. iiv PM „tri8tior'S in Harl. i. ^tristicior''. al.
218
LIBER Va
tristia eius anni consul alter Ap. Claudius in Ipso belli ap- paratu iiioritur, redierautque res ad Camillumy cui unlco consuli vel ob aliam dignationem baud subiciendam dicta- turae vel ob omen £austum ad Gallicum tumultum cogno- 5 minis dictatorem adrogari baud satis decorum visum est patribus. consul duabus legiouibus urbi praepositis octo cum L. Pinario praetore divisis memor patemae virtutis Gal- licum sibi bellum extra sortem sumit, praetorem maritimam Oram tutari Graecosque arcere litoribus iussit: et cum in 10 agrum Pomptinum descendisset, quia neque in campis con- gredi nulla cogente re volebat et prohibendo populationibus quos rapto vivere necessitas cogeret satis domari credebat hostem, locum idoneum stativis ddegit
bere potaerit extra sortem. 8cd com, etiam si nullus di- ctator diceretur, praetor Pl- uarias, cai altera belli pro- vincia tradito eat, etiam ad- versos Gallos mitti potoisset, et ipse Camillas paolo post a senatu ioberetor una com praetore bellom naritimom gerere, ne ilia qoidem verba fiiae causa scripts rideri pos- sunt.
8. praetorem marUhnam Oram tutari Graecosque arcere litoribus iussit: PBL Bek- Icerus etiam littoribus scrl- psit, sed b^ec vox nisi una littera t in antiquioribos codd. nosquam scripta legitun
9. et cum in agrum Pompti- num descendisset : P. — M: in agrum pop pinom.
13. locum idoneum statiuis dc' legU: M m. 2. P. -^ M m. 1.: locum idoneum statius de- Iegi( ubcum stationibns cet.
2. redierautque res ad Ca* milium : PM. — Recc. codd. alii redierot res alii redie* rat que res, Cf. 7, 14.: iam- qne baud procul iusto proe- lio res erant.
4. uel ob omen faustum ad gallicum tumultum cogno' minis: PM rell. b. e. vel ob cognominis omen faustum ad gall, tumultum: cum nemo Romanorum felicior adversus Gallos videretur fuisse quam Marcus ille Fnrius Camillus, I. Fr. Gron. malebat scribi vel „ ob nomen fausti — ©mi- nis '* vel „ ob omen faustum — nominis'S
5. dictatorem adrogari: P. — M: dictatorem adrogare. -— PM: COS. duabus legioui- bus cet.
7. gallicum sibi bellum extra soriem sumit: PM. Non sine causa videtur Dukerus quae- rerc, qui (iivius, cum alter consul mortuus fuerit, scri-
LIBER VU.
219
XXVI. Ubi cum stationibus quicti tempus tererent, Gallus proccssit uiagnitudine atque armls iiisignis, quatlens- que scutum hasta cum silentium fccisset, provocat per in- terpretem imum ex Romanis qui secum ferro decemat. M. erat Valerius tribunu^ militum adulescens, qui baud in- 5 digaiprem eo decore se quam T. Manlium ratus prius sci- scitatus consulis voluntatem in medium armatus processiL minus insigne certamen bumanum numine interposito deo- rum factum: namque conserenti iam manum Romano cor- vus repente in galea consedit in bostem versus, quod primo 10
1. ubi cum stittionibus guieti tempus tererent: P. — M: stationibas quieti tempus te- rerent. — Multi recc. codd.: stationibus quietis.
3. -prouocat per interpreiem ununi ex Romanis: P. — M: per interpraetcm.
5. M, erat Valerius tr, mil, adulescens : PM] M. erat — adoiescens. — Leid. i. al.: M. erat Valerius tribunus plebis.
— gui haud indigniorem eo decore se quam, T. Mani- Hum ratus: P. «— M: qui haud indigni rem modern de- core se quam t. mauilium ra/itus.
S. minus insigne certamen hu- manum numine interposito deorum factum: PM rell. Lud. Walcbius auctum pro factum scribi voluit, quod verum essevix cuiquam per- suaderi poterit. nemo enim non videt Livium nibil alind dicere Telle quam boo: minus insignem hoc certamine vir- tutem humanam fuisse quam Slanliano certamine fnerat,
cum Camillum dei ipsi adiu- vare voluerint praesenti sua ope. quern ad modum h. 1. numen deorum scriptnm vi- demus, sic aliis locis per se numen scriptum est. sic % 62.: vel numine aliquo de- fensa castra: 9,Ton irgend eiuer Gottheit beschntzt^^ 5, 51.: tarn eyidens numen hac tempestate rebus adfuit llcjDanis. sic etiam 1, 55. le- gimus „moTisse numen ad in- dicandam tanii imperii mo- lem traditur deos^' : „das wal- tende Schicksal soil seibst Gotter (deos Terminum lu- ventatemque) veranlasst ha- ben die Grdsse der rom. Herrscbaft TorberzuverkUn- den'': quam interprelationem addidimus, quod mullos in- terpretes verus buius loci sen- sus fugisse videbatur. 10. quod primo ut in augur ium caelo missum laetus acce- pit tribunus: P cod. Klock.] quod primo ut augurium cet. (M m. 3.). — Mm. 1.: ut auguriam. — „Nachdeiii der
220
UBER Yll.
ut in angurium caelo missum lactus acccpit tribunus, pre- catus deincle, si dl\iis si diva essct qui sibi praepeiem mi- sisset, volens propitius adesset. dictu mirabile, tenuit non solom ales captain semel sedem sed, quodenseumque cer-
5 tamen initmn est levans se alis os oculosquc liostis rostro et uns:mbiis adpedt. donee tcrrltnm prodigii talis visu ocu- lisipie^imul ac mente tnrbatum Valerias obtruncat. cor. vos ex coa$pectu elatos orientem petit hac tcnus quletae utrimqiie stationes fbere: postquam spoliare corpus caesi
tOho$tis tribanos coepit, nee Galli se stationc tenuerunt et Rom^inorum cukus ad \ictorem etiam ocior (uit ibi circa Licentis Galli corpus contracto certaniqie pugna atrox con- citatur: um non m^wipwti* proxim^nun stationum sed le-
Leii I. PaU. 1. 3. Yoss. ii. mnltiqae alii 'coild.: leuans se ales os ocnlosque cet. Of. ly 34.: aquila sospensis de- misss leyiter aKs,
6. denee t^rrltum prodigii ta- lis uiau: P. — M: donee territam "p | dii talas uisum oeolisqoe. — P m. 1. M m, !•: simala^ente. P m. 3. M n. 9.: siiAiil ac mente^
8L €X conspectu elatus: PAI Leid. L aL] 6 conspecta cet. L Fr. Gron. malebat ablatus scribL — P: nctenns qaiete ntrimqae Stallones faere. M: actenos qoia^ ntrimqae sta- tiones fnere. }0« nee Gain se statione tenue- runt: PM. — Had. I. Leid. i. mnltiqae alii: „ne ^bWl^^ cet. — Pali. 1. 3. Vos8.li. al.: et Romanornm carsas ad^icto- riam etiam ocior fait — M : olior.
Utm non manipuUs proxi* stationum : P. — JH :
TriWa Ilmtui racrst ein sor (iasttsva V«cb«dc«laB$ ilim ▼wa HiBiswl s««aadtes Zei*
CBtfa BLi* inrQnlXVv 9CC1C cl^
kiant kkt». s«» betole cr daaa*
«i!t« GviCltt i2ua den Togd c«$4Bdt, sie ikm cnidis tax
• 1« 63.: id a pltrrisqne mm *m^m m^tai terror is acce- ptnm. aL — X: praecatos. — 51 Bu I.: nusi«e. H m. 3. P: uiwisset. — Leid. l: »i dmns nut diua essvt — U«r). I.: qui praepetem mi- siwrt, 4. 4ft4oit4^nstum^He tertamen iniimn rjit: P lu. *i. M. — P 111. t: iiiil/uiiK ft, inmns jr<^ u/is •* ocuhs' VWf hoslh rostro ft ungui- Awjr odprtii: M H«rl, i.J le- ranasi* — fl|»p***»»*» ^^^ ^' '^'^•' nMt. — P UK ts '«*wwi» »«
<ilU>s •ioul«*tl«*» '»''*^**^ ''**"**;^
LIBER vn.
221
gionibus ulrimque cflusis res geritur: CamiUus laetum mili- tem victoria tribuni, laetum tarn praesentibus ac secundis diis ire in proelium iubet, ostentansque insignem spoliis trl- bunum „hunc imitare miles" aiebat, „et circa iacentem du- cem steme Gallorum catervas". dii hominesque illi adfiierc 5 pugnae depugnatumque haudquaquam certamine ambiguo ^ cmn Gallis est: adeo duorum militum eventmn^ inter quos pugnatum erat, utraque acies animis praeceperat. inter pri- mes, quorum concursus alios exciverat, atrox proelium fuit: alia multitude, priusquam ad coniectum teli veniret, terga 10 vertit. primo per Vulscos Falemumque agrum dissipati sunt, inde Apuliam ac mare inferum petierunt. consul con-
prozimorum. — PM: otriTiz-
qne. 1. laetum miUtetn: PM. — Leid. I. Voss. ii. al.: lae/o- tnm militem. — M: ac se- cuiidis diis itae in ciet. — P: Aostentansqtie. — Mm. 1. P: sieriie galloram cater-
uas. M ii)» 3. : 8terne» Leid. f. al.: fi^ernere»
6. depugnatumque haudqua» quant certamine ambiguo cum Galiis est: P» — M : de- pngnatmnqae haadquamquam
. eerto | in ambiguo cam gal- lis est. M m. 3, : certamine.
7. adeo duorum militum euen' turn inter quos pugt^atum erat utraque acies animis praeceperat: PM Harl. i. Leid. I. al.] adeo •— perce- perat (recc. quid. codd. prob. I. Fr. Gron.). — Utraqne acies illad certamen animis praeceperat altera tamqaam faostum altera taipqaam in- fanstnm fatnri proelii omen. Cf. 10, 26.: tanta laetitia ac
gratulatio fait fit praecipere- tar victoriii animis. 9, 5: baec frementibas bora fata- lis ignominiae advenit, omnia trisiiora ezperiando factura qnam quae praeceperant ani- mis. 42^ 61.: ex eo qnod ac- ciderat spem fatari praeci- pientes. 31, 49. 35, 35. al.
10. prlusquaM nd toniectwfi teli ueniret: P. — M: prins- qaam ad iectam teli ueniret m. 3.: ad iactam.
11. primo per uulscos faler^ numque agrum dissipati stmt: PM] primo per Vol- scos cet.
12. inde Apuliam ac mare in- ferum petierunt: PM rell.] inde Apuliam ac mare supe- rum petierunt ( duo recc. codd. probb. Glareano et Sig. ). — Cum ad infemm mare Volsci, ad superum Appuli essent, inferum loci ration! repu- gnare contenderunt. sed cur fieri non potuit, at ant cum primo Apuliam petHrissent,
222
LIBER Yll.
tione advocata laudatum tribunum decern bubus aureaquc corona donat. ipse iussus ab scnatu bellum maritimum cu- rare cum praetore iunxit castra. ibi quia res trahi segnitia Graecorum non committentium se in aciem videbantur, di- 5 ctatorem comitiorum causa T, Manliimi Torquatum ex au- ctoritatc senatus dixit, dictator magistro equitum A. Cor- nelio Cosso dicto comitia consularia habuit, aemulumquc decoris sui absentem M. Valerium Corvum — id enim illi deinde cognominis fiiit — summo favore populi tris et vi-
inde reyersi Campaniam per terent: aut at daobas agmi* nibus, qui mos erat illorum popaloram, alii Apuliam, alii Campaniam et inferam mare peterent? qaam alteram haius loci interpretationem verio- rem esse etiam dissipati do- cere potest. 3. ibi quia res trahi segnUia Graecorum non committen-' tium se in aciem uideban- tur: PM: praeterqaam quod primo in P erat „signitia'^ — PM Leid. i. : t. man/liom torqaatum.
7. aemulumque decoris sui: M. — P: „aemu1am^'u^ de- coris^. sni'S Hinc factum vi- detur nt in Leid. i. scribere- tor: ^aemnlam quamquam decoris sni".
8. M, P^alerium Coruum: PM relL Idem Coruus in Capit. fragm. repertam est et legi- tur in melioribns Llvianis codd. omnibus eis locis, qui* bus integrum Yalerii nomen scribendum videbatnr. in eis- dem Yero Livianis libris etiam altera illius cognominis forma
Coruinus reperitar 7, 32. 40., quam cam Drakenb. al. de- letam nolim, cum ea sola alii antiqui scriptores et poetae usi sint. Cf. M. Manilii astron. 1, 778.: et commilitio volu- cris Corvinus adeptus Et spo- lia et nomen. luTenalis sat. 8, 5. seqq. Aul. Gell. 9, 11.: — „sic tribunus spectante utroque exercitu et sua yir- tute nixtts et opera alitis pro- pugnatus dacem hostiam fe- rocissimnm vidt interfecit- que, atque ob bane causam cognomen habnit Corvinus. •— Statuam Corrino isti di- Tus Augustus in foro sao sta- tuendam curavif cet Am- mian. Marcell. 24, 4. 5. — Kecc. quid codd.: id enim illi deinde loco cognominis fuit, _-
9. tris et uiginti natum an^ nos scripsimus ea quae Va- lerius de se ipse locutos fer- tur secnti: 7, 40.: „ea aetate consulatum adeptus eram ut potuerim tris et xx annos na- tns COS. palribus quoque fe- rox esse**: PM. — P: tres
LIBER VII.
223
ginti natum annos consulem renuntiavit: collega Corvo de plebe M. Popillius Laenas quartnms consul futunis datus est. cum Graecis a Camillo nulla memorabllis gesta res: nee illi terra nee Romanus man bellator erat: postremo cum Htoribus arcerentur, aqua ellam praeter cetera necessaria5 Usui defidente Italiam reliquere. cuius populi ea cuiusque
et iriginti natom annos. M: ni. £. zz. natnm annos.
3. M, Popilius Lenas iiii. cons, : PM. Cf. 7, 12. - M: luta- rus datus est. — Paulo post PM: li/oribus. — Leid. i.: Italiam reli/iquere. Cf. 2, 10.
6. cuius populi ea cuius gen- iis classis fuerit nihil certi est: P. cuius populi earn cuiusque gcntis classis fne- rit cet.: M. — In Leid. i. b. 1. nihil nisi hoc repertnm est: cuius gentis classis fue- rit niLil certi est. — Ant. Perizonius scribendum cen- suit „ cuius populi ea cuiusf^ gentis classis fuerit^*: quae coniectura Liviani loci 45, 22. „principe8 gentium aut popu« lomm** anctoritate probari videtnr: sed cum aliis locis L. cam quam b. 1. in M ob- servatam repperimus rationem sequatur, que delere ausi non sumus. 45, 31. enim scri* ptum est „in omnibus Grae- ciae gentibus populisque *^, si- milique modo in aliis locis. Quod vero ad sensus discri- men inter baec duo verba in- tercedens attinet, res ita yi- detnr se babere. eiusdem gen- tis omnes bi sunt, qui ex ea- dem relnt stirpe- oriundi ea-
dem etiam lingua loqunntur. qui si cresoente multitudine latiore quodam terrarum spa- , tio se extendere coguntnr, fieri non potest qoin paula- tim et caeli et terrae propriae vires virtutesque diversitatem qnandam et communis omnium linguae et moram instituto- rnmve effecerint, quo facto qui ex eadem gente orti erant in plures partes dividantur ne- cesse est. bae partes nominari possunt popnii, qui singnii consanguinitatis quidem iure eum omnibus qui eiusdem gentis suDt coniuncti sed et vitae domesticae rationibus et legibus quibus res publicas administrant ab ceteris plas minusve abborrere videbun- tur. sic legimus 6, 12« „non ex isdem semper popniis ex- ercitus scriptos, quamqnam eadem semper gens bellum intulerit": 4, 49. „Aeqnos — accepta clades probibuit Vo- lanis suae gentis populo prae- sidium ferre": al. non sem- per vero L. in bis rebus sibi constitisse alii loci docere vi- dentnr. baec gradatio a mi- nore ad mains ascendens boo dc quo agitnr loco scrlptori ante oculos fuisse yidetur,
224
^LIBERVU.
gentis dsissis fuerit nihil certi est: maxime Sicillae fuissc tyrannos crediderim, nam ulterior Graecia ea tempestaie in- tesiino fessa bello iam Macedonum opes horrebat.
XXVn. Exercitibus dimissis cum et foris pax et domi
5 Concordia ordinum otium esset, ne nimis laetae res essent, pestilentia civitatem adorta coegit senatum imperare decem- viris ut libros Sibyllinos insplcerent, eorumque monitu le- ctistemium (uit. eodem anno Satricum ab Antiatibus colo- nia deducta restitutaque urbs quam Latini dirtierant. et
10 cum Carthaginiensibus legatis Romae foedus ictum^ cum amicitiam ac societatem petentes venissent. Idem otium domi forisque mansit T. Manlio Torquato C. Plautio con-
eadem^e, nisi quod a maio- ribas ad minora descenditar, 26, 27. „nallam in terris gen- tern esse, nuUam infestiorem popohun nomini Romano *'• ^Welchem Staate and wel- chem Volke jene Flotte von SeerSubern angebSrt babe, ISsst sicb nicbt mit Bestimmt- heit ermiUeln: am wabr- scbeinlicbsten scbeint es mir, dass sie von Siciliscben Tj^ rannen abgescbickt worden, da das jenseitige Griecben- land durcb innereKriege er- • scbopft sicb um diese Zeit gegen die immer mebr um sicb greifende Macbt Mace- cedoniens zu wabren batte '^ Cf. Diod. 16, 82. — Mm. 1.: maceronam. m. 3.: ma- cedonnm. — Leid. i.: ulte- rior graeciae tempestate. 4.* exercitibus dimissis cum et foris pax et domi concor^ dia ordinum. otium esset: PM: nisi quod in P primo dimisis erat. — In flarl. i. (?)
excidit otium. Cf. Dralcenb.
— M : ne nimfe laeto res es- sent. — In HarL x. omissam est ciuitatem.
6. decemuiris: PM eod. Gel.
al. — Harl. i.t duumniris.
Gf. 6, 42. — P: libros sj-
billinos. M: libros sibillos.
Cf. 1, 7. 8. ab Antiatibus i M m. 3. P.
— M m. 1.: ab antiabus. — M: quam latini dinertant. m. 3.: dinertant — Deinde M: et cum cartbagimensib. | rclatis romae faedus ictum cet. — P: et com cartbagi- niensibns legatis romae foe- dus iclum. Cf. Diod. 16, 69. :
Po/tafoA 9ca/8(r3''i;<rai/ T&ara- ff'oxig Ma^xov Oija>iSg&ov «eal
fxaiaiq fxkv Xqog KttqX'H^O'
vovro. 12. r. Manlio Torquato C, Plautio consulibus : Lo- vel. II. — PM rell: t, man- lio torquato. ii. c. plautio cos.
LIBER YII.
225
sulibus. semunciarium tantum ex unciario fenus factum et in pensiones aequas triennii — ita ut quarta praesens es- set — solutio aeris alieni dispensata est: et sic quoque parte plebis adfecta fides tamen publica privatis difiicultatibus po- tior ad curam senatui fiiit: levatae maxime res, quia tribute's ac dilectu supersessum. Tertio anno post Satricum restitu- tum a Vulscis M. Valerius Corvus iterum consul cum C Poetelio factus, cum ex Latio nuntiatum esset legates ab Antio circumire populos Latinonim ad concitandum bellum, priusquam plus hostium fieret, Vulscis arma inferre iussus 10 ad Satricum exercitu infesto pergit. quo cum Antiatjjes alii* que Vulsci praeparatis iam ante, si quid ab Roma movere- tur, copiis occurrissent, nulla mora inter infensos diutino odio dimicandi facta est. Vulsci — ferocior ad rebellan-
^ Cf. 7, 28. 8, 3. 'lUud ii nihil aliud videtar fuisse quarn particula et ab antiquiore quo- dam librario param intellecta. sic enim L. similibas locis scribere solebat: ex. gr. 7, 1.: „ inde L. Genacio et Q, Ser- tIUo consulibus et ab sedi- tione et a bello qnietis re- bus". 7, 12. al.
1." semunciarium : P. Cf. 7, 16. : de unciario fenore. — M: se- mun/iarinm. Yoss^ ii. multi- que alii codd. : semiunciaifum. Cf. semustus, seroermis al. — PM: foenns factum.
— et in pensiones aequas iri' ennii: PM: h. e. ut acquis temporis spatiis per trien- nium ea solutio persolveretur. — Multi recc. codd. : in trien- nium. — Cf. 33, 30.: pen- sionibus decern annorum. — PM: aeris alieni*. — M m. 2. : alieni.
5. guia tributo ae- dilectu SU'
T. Livi pan II.
persessum: PM. — Harl. r. Voss. II. aK: ac dilectzii.
7. M. Valerius Coruus ite- rum: Lovel. 4.] M. Vale- rius Corvus secundum (recc. codd.). — Voss. n. al.: sc- cundus. — Cf. 6, 18.: T. Quinctins Cincinnatns ite- rum. — PM: a uolscis m. ua- lerius coruus. ii. cos. cum. c« petilio factus. Cf. 7, 11.
8. eum ex Latio nuntiatum esset: P. — M: num | tia- tum. Leid. i.: cum exuHatio nuntiatum esset. — PM: 1^ gatos A& Antio circumire. Cf. 4, 7.: legati ab Ardeatibus. — P: uolscis. M: uolcis. — M: exercitu7» festo pergit. — PM: aliique uolscl. — Mm. 1.: diutinodio. m. 3.: diutino odio.
14. uulsei ferocior ad rebellan-
dum quam ah bellandum
gens certamine uicti cet.:
PM: nisi quod in P „ao]Bci'*.
15
226
LIBER VU.
dum quam ad bellandum gens — ceriamine victi fuga ef- fusa Satrlci moenia petunt: et ne in muris quidem satis firma spe cum corona militum cincta iam scalis caperctur urbs, ad quattuor milia militum praeter multitudinem inbel- 5lem sese dedidere. oppidum dirutum atque incensum, ab aede tantum matris Matutae abstinuere ignem: praeda omnis militi data: extra praedam quattuor milia dedltorum habita: eos yinctos consul ante cumim triumphans egit, venditis deinde magnam pecuniam in aerarium redcgit: sunt qui 10 banc multitudinem captivam ser\'orum fuisse scribant, idque magis veri simile est quam deditos venisse.
XXVni. Hos consules secuti sunt M. Fabius Dorsuo
Ser. Sulpicius Camerinus. Aunuicum inde bellum ab re-
pentina populatione coeptum, metuque ne id factum p(ipuli
ISimius, consilium omnis nominis Latini esset, dictator yelut
. adyersum armatum iam Latium L. Furius creatus magistrum
«» Pair. 1. 3.: „iiiil8Corum ad rebellandum qnam ad bel- landum gens certamine nicta fagit". et sic Voss. n. nisi quod hie „uolscoram ferocior ad rebellandum cet. Cf.7, 21,: tarda enim nomina. 5, 44.: gens est. — P: satis firma fpe. M: satis firma spem. Harl. I. Leid. i, : satis firma spe.
4. ad, nil. militum praeter muU titudinem inbellem sese de- didere: VM. — Harl. I.: ad quatuor miliia praeter cet.
5, ab aede tantum, matris ma* tutae abstinuere ignem: P. — M: matris ma ullae. m. 3.: matris matuttae.
7. ea:tra praedam, nii. milia deditorum habita: PM. —
M: eos nictos. m. 4.: qTcIos.
— PM: COS.
11. deditos uenisse: PM Harl. i. Vosp. II. al. ] deditos yeniisse.
— Leid. I.: ueris simile. 13. M, Fabius Dorsuo: PM
Harl. I. Leid. i. al] M. Fa« bius Dorso (cod. Haverc).
— Voss. II. aL: Dorsas. — Idem Dorsuo restitui debe- bat 5, 46. Alia eiusdem Fa- biae gentis cognomina erant Labeo, Buteo. €f. Valer. Max. 1, 1.
16. aduersum armatum iam la- tium: PM Harl. I. Leid. r. Voss. II.] adversns cet. -^ P: „1. furius 'S M: „e#^/ fu- rius ^^: hoc inde factum^ vi- detur quod uel in antiquis libris saepe iittera / descri- bebatur. — PM : mag. eq. cd, manlinm capitolinum dixit.
LIBER Vn.
227
equitom Cn. M anlium CapitoIInum dixit : et cum, quod per magnos tumultus fieri solitum erat, iustitio indicto dilectus sine vacationibus habitus esset, Icgiones quantum maturari potuit in Auruncos ductae. ibi praedonum magis quam ho- stium animi inventii prima itaque acie debellatum est. di«5 ctator tamen, quia et ultro bellum intulerant et sine detra- ctatione se certamini offerebant, deorum quoque opes adhi- bendas ratus inter ipsam dimicationem aedem lunoni Mone- tae vovit, cuius danmatus voti cum victor Romam revertis- •set dictatura se abdicavit. senatus duumviros ad eam ae- 10 dem pro amplitudine populi Romani faciendam creari ius- sit, locus in arce destinatus quae area aedium M. Manli Ca- pitolini fuerat. consules dictatoris exercitu ad bellum Vul- scum usi Soram ex hostibus incautos adorti ceperunt. Anno
2r dilectus: PM] deleclas. — P Voss. n. al.: „in amncos ductae^*. M: „m aarum co9 ductae '^ Paulo ante recte scriptum erat in PM „aurun- cum inde bellum".
5. prima Hague acie dehello' turn est: PM. — Voss. ii. al.: prima utique acie cet.
— dictator tamen quia et ultra cet. : M. — P : dictator autem quia et oltro cet. Utrum- que verum esse potest. — PM: „sine detractione". cf. ex. gr. 6, 28. ubi in P „8ine retractatioRe*% in M „Bine retractione" scriptum est. — Voss. I. al,: sine detracta- tione.
8. aedem iunoni Monetae uo^ uit: P. — M: „aedaem in* noni monitae'^ idem paulo post in omnibus bonis codd.
scriptum est. — Harl. i. Leid. I. : iunoni monitate. — PM rell. : cuius damnatus iioti. of. 5, 25u al.
12. quae area aedium M, Manli Capitolini fuerat : P. — M: que I area eaedium m. manli capitolini^ /uerat m, 2»: ca* pitolini.
13. coss, dictatoris exercitu ad helium uolscum usi soram ex hostibus incautos adorti ceperunt: P m. 2. — P m. 1.: „co6s dictatoris infestu exercitu" cet. Infesto au- tem exercitu , quamquam saepe ita apud Livium scri- ptum legitur, non huius loci videtur esse. — M; coss di- ctatoris exercitu ad bellum uolscum nsas oram ex hosti- bus cet. — Harl. i. : incautos adorunti. Leid. f.: in cantes adorti,
15*
228
LIBER VII.
post quam vola erat aedes Monetae ileilicatur C. Mareio Rutilo tertium T. Manlio Torquato iterum consulibus. pro- digium extemplo dedicationem secutum simile vetusto moii- tis Albani prodigio : namque et lapidibus phiit et iiox inter-
5dlu visa intendi: librisque inspeciis cum plena religione ci-
vitas iesset, senatui placuit dictatorem ferianim constituen-
darum causa dici. dictus P. Valerius Publicola, magistor
equitum ei Q. Fabius Ambustus datus est. non tribus tan-
^ tum supplicatum ire placuit sed iinitimos etiam populos,
10 ordoque iis quo quisqqe die supplicarent statutus. indicia eo anno populi tristia in feneratores facta, quibus ab aedi- libus dicta di^s esset, traduntur. et res hand ulla insigni
1. aedes Monetae dedicatur: P m. 2. — P m. 1. Harl. i. Leid. I.: mon/tae. Jtt: monitc.
— C. March Rutilo, lu, T. Manlio Torquato. ii. cons,: PM. De iterum cf. 6, 18.: T. Quinctius Cinclnnatus ite- rum. — Recc. codd.: T. Man- lio Torquato secundum,
2. prodigium extemplo dedi- cationem secutum: P. — M HarJ. I. Leid. i. : dedicatione. — or. 1, 31.
4. namque et lapidibus pluit: PM] namque — pluvit ( recc. codd.). Cf.J, 31. 3, 10. 30, 38. — M; et nox interdiu nisa
VAJ
intends, m. 3.: intende.
6, librisque inspect is cum ple- na religione (P: relegione) ciuitas esset: PM. — Recc. codd,: libris quoque inspe- ctis. — P m. 1.: constituen- dammm.
7. dictus P. Falerius Pubii- cola: P. -, M: „ dictus | praeualermB pnblicola". p
enim signiOcare poterat et publius el prae, — P m. 2,: mag equitum ei q. fabias am- bustus datus est. P m. 1. Leid. I. al. : mag. equitum A: «]. fabius cet. M: ma. c. equi- tum equitus fabius cet. m. 3.: ma. g. equitum equitus cet.
— Pauio post M „«o/7lica- tum" et „8u;9Ucarcnt'S quem- ad modum in cod. Laurisba- mensi scriptum reperirl so- let. — P; ordoque is quo quisque die supplicarent. — Omnia quae ab supplicatum usque, ad supplicarentm me- lioribus codd. leguntur exci- derunt in Had. i.
11. in feneratores : P. — M: in foeneratores. — PM Harl. i. Leid. I.: „tristi^/a" pro tri- stia. Cf. 7, 25.
12. dicta dies: PM cod. Gel. — PM: esaent, P m. 2.: esset.
— Drakenb. codd.: dictae dies essent. Cf. 10, 13.: eo anno plerisque dies dicta ab aedilibus.
LIBER VU.
229
ad memoriaih causa, ad interregnum redil: ex interregno — ut id actum videri posset — ambo patricii consules creati sunt M. Valerius Corvus tertium A. CJomelius Cossus.
XXIX. Maiora iam bine bella et vlribus hostium et longinquitate vel regionum vel temporum spatio quibus bel- 5 latum est dicentur. namque eo anno adversus Sanmites gentem opibus armisque validam mota arma : Samnitium bellum ancipiti Marte gestum PyrrhuS hostis/ Pyrrhum Poeni secutl. quanta rerum moles! quotlens in extrema periculo- rum ventum , ut in banc magnitudinem quae vix sustinetur 10 erigi imperium posset! Belli autem causa cum Sanmitibiis Romanis, cum societate amicitlaque iuncti essent, extrinse-
1. redit: PM Leid. i, al.] re- diit. Cr. 7, 26.: adpetit. al — M : caasa | ad interregnum redit iudiiia popu \ li tristi- iia in feneratores et inter- regnum ex interregno ut id actum uideri posset cet. Cf. 7, 20. : et aedis Apollinis de* dicata est.
2. ambo patricii coss, (JSL : cos.) creati sunt 31, jf^alerius Coruus, 111. A, Cornelius Cossus: PM,
4. maiora iam hinc bella et uiribus hostium et longin' quitate uel regionum uel temporum spatio.: PM: nisi quod in P primo erat „rev gionom^. — 1. Fr. Grono- viuB et A. Drakenb. spatio deletum maluerunt, quod etiam temporum ad longinquitate referri posset: (5, 6.: tae«> dium longinquae oppngnatio- nis. 7, 16,: agrum — inte- grum pace longinqua: al.). nee dubium est quin ita a liivio scribi potuerit, quam-
quam non peius videlur quod in opit. Godicibus relatum le- gimus. ordo tamen yerborum est hie: „iam hinc bella di- centnr maiora et viribus ho- stium et veU regionum lon- ginquitate vel temporum spa- tio". — Harl. I. Leii l nel re//gionum.
8, ancipiti mqrte: M aL — P m. 1.: accipite marte. P m. 2. Voss. II.: ancipile. — M: samnirinm bellum. Recc. quid, eodd.: samniticum bellum.
— Pyrrhus hostis Pyrrhum Poeni secuti: P m. 2. — P m, 1. M: pyrrus hostis pyrrmn po.^ni cet. Cf. 29, 18. Put. Colb. Bamb.: „PyrrAi bello". l,3.:ReaeSiIviae.al.
9« quotiens in extrema peri^ culorum uentum ut in hanc magnitudinem cet. : PM. Cf. 7, 25.: hae vires populi Ro- mani quas vix terrarum ca- pit orbis. al. 12, Romanis cum societate ami' citiaque iuncti essent ex-
230
LIBER TIL
cos yenit, non orta inter ipsos est Samnites Sidiciius in- hista anna quia viribns plus poterant cum Intulissent, coa- cd inopes ad opulentiorum auxiihim confiigere Campanis seseconiangimt. Campani magis nomen ad praesidium so-
5cionim qnam yires cum attulissent, fluentes luxu ab dura- tis usu armorum in Sidicino pulsi agro in se deinde molem omnem belli verterunt: namqne Saninites omissis Sidicinis ipsam arcem finitimorum Campanos adorti, unde aeque fa- dlis victoria praedae atqu^ gloriae plus esset, Ti&ta inmi-
10 nentis Capnae collis cum praesidio firmo occupassent, de- scendunt inde cpiadrato agmine in planitiem quae Capuam
trinseeuB uenU: Ptt: „die Veranlassang zu diesem Kriege ' Icam den Rdmem von aoTsen her". Yoss. n.: belli antem canaa cam Samnitibns Roma- maque,
3. quia uirtbus plus poterant: P m. 2. M. — P m. 1.: qua niribos cet. — P m. 2. 01 m. 3.: coacti inopes. P m. 1.: coacta inopes. M m. 1.: co- actinopes.
4. Campani magis nomen ad praesidium sociorum quam aires cum attulisseni: Pm. Cf. 5, 18.: Si et coUegas eosdem refidtis etiam usn meliores factos, me iam non etindem «ed nmbram nomen- que P. Licini relictam yide- tis: vires corporis adfectae, sensns oculorum atqae an- num hebetes, memoria labat, rigor animi obtnnsns. 3, 65. : nomina tantum se biennio ba- bnisse.
7, namque Samnites omissis Sidicinis cet.: PM: nisi quod primo in P omisis erat. —
Recc codd.: nam Samnites. — M m. 1. P: Campanos ad- orti. M m. 3.: campano^: b. e.: campanorom. 9. Tifata inminentis Capuae coll is: P] Tifata imminent es Capnae colles. — M m. 1.: tifata inminentis capnae col- les. M m. 3.: tifata. Recc. multi codd.: Tifatam immi- nentem Capnae collem. Harl.i. Voss. II. al.: tifacta. — Cf.
^ 26, 5.: in valle occulta post Tifata montem inminentem Capnae consedit. 23, 36.: retro in castra snper Tifata se recepit: (Put. Colb.: tifa- tia). 23, 39. 43. Pnt: „in tl- fatis*'. C. Sn. lUl. 12, 486.: Ipse Tifata insidit, propior qua moenibus instat Collis, et e tnmnlis subiectam despi- cit nrbem.
11. quae Capuam Tifataque inter iacet: M m. 1. P. — Cf. 22, 3.: Etrnsci campi qui Faesulas inter Arretiumque iacent. 21, 30.: finem sperent campan^ interiacentem Tiber!
LIBER YU.
231
Tifetaque inter lacet. ibi rursus acie dimicatum, adver^oque proelio Campani Intra moenia conpulsi, cum robore iuven- tutis suae acciso nulla proplnqua spes esset, coacd sunt ab Romanis petere auxilium.
XXX. Legati introducti In senatum maxime In banc 5 sententlam locuti sunt: ,,populus nos Campanus legates ad vos patres conscript! misit amicitianoi In perpetuum auxi- lium praesens a vobis petitum. quam si secundis rebus no- strls petlssemus, sic ut coepta celerlus ita infirmiore vinculo . contracta esset: tunc enlm, ut qui ex aequo nos venisse in 10 amicitiam memlnlssemus, amici forsitan pariter ac nunc, subiecti atque obnoxil vobis minus essemus: nunc miseri- cordia vestra conciliati au^ilioque in dubiis rebus defensi beneRcium quoque acceptum colamus oportet, ne ingrati
ac moenibus Komanis. — Harl. I.: Leid. i. Yoss. ii. al.: tifactstqne, M m. 3. : tifataque. Recc. malti codd. : Tifatam- que.
2. cum robore (ill: robure) iu- uentutis suae acciso nulla propinqua spes esset: PM. — Cod. Gel. Harl. i. Leid. i.: acciso. Recc. codd. alii ,)0c- ciso" alii ,,absci8o". Cf. 3, 10.: etsi abscisae res sint. 8, 11.: adeo enim accisae res sunt ut consul! — dederent se orones Latini.
6. legaios ad uos, pc, misit: PM: nisi quod in P primo ,,legatn8''. — PM rell.: „anii- cidam in perpetuum, auxilium praesens a nobis petitum*'. Mi- nus apte Lorel. 2. : „ — auxi- lium in praesens a uobis pe- titum*'. Cf. 7, 37.: milites — dnplici frumento in perpe- taum, in praesentia singulis bubus — donati. 2, 42. : nee
in praesens modo sed in ve- nientem etiam annum, al. 8. quam si secundis rebus no- stris petissemus, sic ut eoe" pta celerius ita infirmiore uinculo contracta esset: PM: praeterquam quod m. 1.* cerius, m. 2. celerius in P fcriptum. — Mendo typothc- taram nisi falior apud Bekk. scriptum est „ petissimus '' et ,,memini6Simus 'S 12. subiecti atque obnoxii UO' bis minus essemus: P. — M : subiecti atque obnoxii no- uis minus essemus. '- — Haec verba praetermissa sunt in Harl. I. Leid. i. Voss. ii. Pall. 1. 3. -<- nunc misericordia uestra conciliati: PM. — Harl. i.: his nunc misericordia cet. Leid. I.: bis misericordia. Voss. II.: nunc bis miseric. Recc. quid, codd.: at nunc miseric.
232
UBER VII.
\
atque omni ope divina hmnanaquc indigni videamur. neque hercule, quod Samnites priores amid sociique vobis facti 8unt, ad id valere arbitror, ne nos in amicitiam accipiamur sed ut vctustate et gradu honoris nos praestent: neque 5 enim foedere Samnitium ne qua nova iungeretis foedera * eautum est. fuit quidem apud vos semper satis iusta causa amicitiae velle eum vobis amicum esse qui vos appeteret: Campani — etsi fortuna praesens roagnifice loqui prohibet —
3. ad id ualere arbUror: PM.
— Reco. quid, codd.: „arbi« tramor**. sed cf. quae dein- ceps seqanntor „at arbitror'^
— „non loquor*' — „ certain habeo".
— ne nos in amicitiam acci- 'piamur: M. — P: ne nos in
B^midiiBmsuscipiamur, Recc. quid, codd.: recipiamur. Cf. 8« 25.; foedere ergo in ami- citiam accepti. 9, 41. 38, 39, 26, 32.: in ildem clientelam- que se urbemque Syracnsas acciperef. al.
4. sed ut uetustate et gradu nos praestent: M. — P: sed ut uetustate • gradu nos praestent. God. Klock,: no« bis praestent,
— neque enim foedere Samni" Hum (111: sanmicium) ne qua noua iungeretis foedera eautum est: PM. -^ Harl. i. Leid. I.: „ neque noua iun^ geretis foedere**: h. e. ne quae nova foedera iungere- tis. cf. 7, 31.: ne qua vobis vis fiat. — Paulo post multi recc. codd.: uelle nobis eum amicum e^e,
8, Campani etsi fortuna prae* ^ens magnifies (M m. 1.:
manifice) loqui prohibet non urbis amplitudine non agri ubertate ulli populo prae^ ierquam nobis cedentes haud parua ut arbitror ac- cessio bonis rebus uestris in amicitiam uenimus ue- siram: PM. QuidLivius h. 1. dicere voluerit, parum viden- tur eorum recc codd. libra- rii perspexisse, qui „«/ in amicitiam uestram uenimus** scribi voluerunt, ex qua in- terpretatione hie locus non cum priore et sequente sed cum sequenti solum coniun- gendus, uec venimus sed ve^ nerimus scribendum esset. Optimis vero libris testibus ille Campanorum legatns Ro- manis satis iustam semper fuisse amicitiae causam dicit, si quis eorum amicus fieri vellet: Campanos appetere Romanomm amicitiam : nee id pro nibilo habendum tssei Campanis enim persuasum esse se haud parvam acces- sionem iliorum rebus bonis futures esse, cum, quando- cumque hostes adversus Ro- manos se moverint^ pro eo- rum imperio dimicare parati
LIBER VIL
233
non urbis amplitudlne non agri ubertate ulK populo prae- terquam vobis cedentes baud parva ut arbitror accessio bo- nis rebus vestris in amicltiam venimus vestram: Acquis Vul- ;5cisque aeternis hostibus bnius urbis, quandocumque se mo- verint, ab tergo erimus^ et quod vos pro salute nostra prio- 5 res feceritis, id nos pro imperio vestro et gloria semper fa- ciemus: subactis his gentibus quae inter nos vosque sunt, quod prope diem futurum spondet et virtus et fortuua ve- stra, continens imperium usque ad nos habebitis. aicerbum ac miserum est quod fateri nos fortuna nostra cogit: eo 10 ventum est patres conscripti, ut aut amicorum aut inimico-
sint. „in amicitiam igitnr ye- strain venimus" (non „ye- nimus") fortius dictum est quam „ vestram amicitiam pe- tituri venimus", quasi du- bium esse non posset quin benigno animo Romani Cam- panos accipere vellent. — In Harl. I. excidit uestram,
3. aequis uolscisque aeternis hostibus huius urbis: PM cod. Klock. al. — In Harl. i. Leid. I. Pall. 1. 3. Voss. ii. aliisque doctius quam verius ficriptum est: ^^alternis ho« Btibus huius urbis". €f. 3, 16.: aeterni bostes Ynkci et Aequi. — P m. 2. M: qu'an^r documque. P m. 1.: quando quoque. — P m. 2.: id nos pro imperio uro et gloria sem« per faciemus. P m. 1. 01 Leid, I.: id nro imperio ue- stro et gloria semper facie- mus. Har]. I.: id nos imperio uestro et gloria cet.
7. subactis his gentibus : PM] subactis lis g. — 01 m. 1.:
' bauebitis. 01 m. 2. P: habe- bitis.
9. acerbum ac miserum est quod fateri nos fortuna nostra cogit: PM. — Leid. i, Voss. II. al. : coegit. In Hari. i. septem priora verba excide- runt.
10. eo uentum est, pc, ut aut amicorum aut inimicorum Campani simus: P m.'2. M. — P m. 1.: sumus. — In Leid. I. excidit,, aut inimico- rum", — Mirum quidem vi- deri potest qui, cum Cam- pani modo amici Romano- rum fieri velle dicerentur, le- gatus ita loqui potuerlt. va- rum id ex tota orations ap- paret, speciem quidem quan- dam pristiqae magnitudinis dignitatisque Campanos ser« vare veUe, sed eosdem si aliter se tueri non possent, |)aratos esse Komanis se de- dere. hue inprimis speciat quod iam initio orationis di- ctum erat „subiecti atque ob-' noxii vobis minus essemus".
234
LIB£R ¥U.
rum Campani simus: si defenditis, vestri, si deseritis, Samni- tium erimus: Capuam ergo et Campaniam omnem vestris an Samnitium^Yiribus accedere malitis deliberate, omnibus quidem Romani vestram misericordiam vestrumque auxi-
5 lium aequum est patere, his tamen maxime qiii earn inplo- rantibus aliis, auxilium dum supra vires suas praestant, omnes ipsi in hanc necessitatem venerunt. quamquam pu- gnavimus verbopro Sidieinis re pro nobis, cuiii videremus finitimnm populum nefario latrocinio Samnitium peti et, ubi
10 conflagrassent Sidicini, ad nos traiecturum illud incendium
1. si deseritis: M m. 3. P. — M m. 1.: si des/ritis.
2. uestris an Samniilum (M: samnicium) uiribus accedere malitis deliberate: P m. 2. M m. 2. — P m. 1.: malo- tis. P m. 1. M m. 1.: deliber- /ate.
4. uestram misericordiam : PM: sed ia M scriptam est „nfam mTam".
5. his tamen maxime: PM] lis tamen maxime. „Vorziig- lich jedoch denen, die wenn Andere ihr Mitleid in An- spruch nahmen und sie den- selben uber ihre Krafte Hiilfe angedeihen liessen, sicli da- durch selbst in die gleiche Notbwendigkeit gebracht ha- ben *'. Desiderari quidem pot- est veniunt: sed L. com ve- nerunt scriberet, transire vo- Init ab eo quod exempli loco dictum Tidebatur ad id quod re vera lam factum erat.
7. quamquampugnauimus uer* ho pro Sidieinis re pro no- his : PM. — H. e. : quamquam
quid dico? non sola miseri- cordia ducti sumns ut Sidi- einis auxilium ferendom esse censeremus : specie tantum pro Sidieinis, re ipsa pro nobis dimicavimus, cum vi- deremus, si Sidicini Samni- tium imperio subiecti essent, fore nt nosmetipsi ab eisdem Samnitibus peteremur. Cf. 7, 13.: quamquam de gloria vix ■dicere ausim. — In Lovel. 2. Bcriptum est „obi conflagras- sent Sidicinos, ad nos traie- cturi illud incendium essent ", quod librario traiecturum non intrani^itira significatione ferendnm videbator, sed cf. ex. gr. 31, 4S.: „ex duabus coloniis, quae yelut claustra ad cohibendos Galileos tu- multus oppositae fuissent, cum una direpta et incensa esset traiecturumqne id in- cendium velut ex continenti- bus tectis in alteram tarn pro- {linqnam coloniam esset, quid tandem praetori faciendum fulsse?'^ — M: samuicinm.
LIBER VIL
235
esse, nee enim nunc quia dolent iniurlam acceptam Samni- tes sed quia gaudent oblataih sibi esse causam, oppugna- ,tum nos yeniunt — : an si tiltio irae haec et non Qccasio cupiditatis explendae fisset, parum fuit quod semel in Sidi- cino agro iterum in Campania ipsa legiones nostras ceci- 5 dere? quae est ista tarn infesta ira quam per duas acies fusus sanguis explere non potuerit? adde hue populationem agrorum praedas hominum atque pecudum actas incendia . villarum ac ruinas onmia ferro ignique vastata: — hiscine ira expleri non potuit? sed cupiditas explenda est: ea ad 10 oppugnandam Capuam rapit, aut delere urbem pulcherri- mam aut ipsi possidere volunt: sed vos potius Romani be- neficio vestro occupate earn quam illos habere per malefi- cium sinatis. non loquor apud recusantem iusta bella po-
1. nee enim nunc quia dolent: P. — M : nee enim iic ^ do- lent.
3. an si uUio (HI: nlcio) irae haec et non oecasio cupi- ditatis explendae esset pa- rum fuit cet.: PM. „Oder aber, wenn sie nor ibren Un- * willen iiber die geleistete Hulfe auslassen und niebt vielmebr die Gelegenbeit ihre Kaublost zu stiiien ergreifeu woUten, konnte ihnen da daa nicbt genfigen dafs 8ie**a.8.w.
6. quae est ista iam infesta ira quam per duas a^ies fusus sanguis explere non ^potuerit: P. — M: quae est ifita tarn infesta ira -j^ duas acies fusus | sanguinis explere non potuerit. — In Leid. i.: „ explere non potuerat^^ non latioe scriptum est, cum quam potuerit idem, sit quod „ii^ earn explere non potuerit^*,
9^ hiscine ira expleri non po»
tuit: M. — P: hitecine ira ex- plere non potuit. — Recc. codd. alii haeccine, alii hie- cine.
10. ea ad oppugnandam Cch puam rapit: M. — P: „ad oppugnahdz/m capuam'*: quod non minus verum esse pot- est, cum L. multo sa^pins hoc gerundio* nsus sit, quam ex recc. editt. videri possit.
11. aut delere urbem pulcher- rimam aut ipsi possidere uoluni: P. — M: „apl de- lere urbem pidcberrimam ant ipsam possideri uolunli^ si ipsam verum est, Livium „aut ipsi earn possidere vo- lunf scripsissc oportet.
12. sed uos potius romani be* neficio uestro occupate earn quam, illos habere per ma* leficium sinatis: PM. — Ha- yerc. : „ sed potius uos '*. Idem liber aliiqae recc: pec uiolentiam.
238
UBER YU.
coniuges liberosque nostros esse? stare omnem multitudi- nem ad portas viam hinc ferentem prospectantes certum habeo, quid illis nos patres conscripti sollicilis ac penden- tibus animis renuntiare hibeatis: alterum responsum salu- 5 tern victoriam lucem ac libertatem, alterum -— ominari hor- reo quae ferat: proinde ut aut de vestris futuris sociis at- que amicis aut nusquam ullis futuris nobis consulite^^
1. Hare omnem muliUudinem, ad portas uiam hinc feren^ iem prospectantes : PM. — In Leid. i. scriptum ^si fe^ rentes^ qaasi id verbum ad portas pertineret. yernm h. ]. ne prospectantes quidem ad portas (Tac. Ann. 14, 9. Hist. 5, 6.) sed ad multitu- dinem referendum esse arbi- tror. Cf. 6, 19.: simal mol- titudo — Tiderint et — fa- ct! erunt cet. 24, 21.: multi- tndo pars procurrit in vias, pars in vestibulis stat, pars ex tectis feneslrisqne prospe- ctat et qaid rei sit rogitant. 22, 14. 29, 26. al. 5, 48.: Capitolinus exercitus — diem de die prospectans, ecquod auxilinm ab dictatore appa- reret. — P m. 2. M m. 3.: certum habeo. M m. 1.: cen- tum. P m. 1.: ab'eo. — „Ich bin iiberzeugt, dass das ganzc Tolk an den Tboren stelit sebnsuchlig den Weg, der von hier zu ihnen iiihrt, hin- abblickend in der Erwartung, was fiir eine Antwort ihr den bekiimmerten Herzen wiirdet bringen ]assen'*.
3. sollicHis acpendentibus anU
mis.'VJH rell.] sollicitis ac pendenlibns animi. Cf. 7, 10.: animis spe metuque penden- tibus. — Recc. quid, codd.: quid iiiis uos cet.
4. alterum responsum salu- tern uictoriam lucem ac li' bertatem alterum ominari horreo quae ferat: PJM: nisi quod in M „omineri*' scriptum est. £x ferat ad prius alterum supplendum esse feret nemo non videf. cf. de hoc breyiore orationis gencre quae 4, 2. „quem ad modum plebs" dicta sunt. 7 , 40. : in vos — horreo di- cere — hostis.
6. proinde ut aut de uestris futuris sociis atque ami" cis : P. — M : proinde ut aut de uestris futuris sociisq. | ami- cis. — In multis recc. codd. ex- cidit ut, Aliorum codd. libra- rii ut aut — aut ut sibi vide- bantur Tidere : Leid. i. Voss. u. al. : sociis aut amicis ut nus- quam cet. — PM: „aut nus- quam ullis futuris nobis cdn- sulite". Cf. 6, 18.: ipse vin- dex yester, ubi visum inimicis est, nullus repenie fid cet.
LIBER Vn.
239
XXXI. Summotis deinde legatis cum consullus se- natus esset, etsi magnae parti urbis maxima opulentissima- que Italiae, uberrimus ager manque propinquus ad varieta- tes annonae horreum populi Romani fore vldebatur, tamen iarita utilitate fides antiquior fuit responditque ita ex aucto- & ritate senatus consul: „auxilio vos Campani dignos censet scnatus, sed ita vobiscum amicitiam institui par est ne qua vetustior amicitia ac societas yioletur: Samnites nobiscum foedere iuncti^ sunt: itaque arma deos prius quam homines violatura adversus Samnites vobis negamus : legatos, sic ut 10 fas iusque est, ad socios atque amicos precatum tnittemus ne qua vobis vis fiat", ad ea princeps legationis — sic
2. urbis maxima opulentissi- maque Italiae: M m. 1.] urbs (M m. 2. P). — Haec forma antiquior in vetustis libris in- terdum conservata est: 4^ 3. 7, 19. al. Sic dicebantur pie- bes .plebis plebs, opis ops, nnbes nubis nubs, trabes trabs (Varro L. L. 7, 33.), ancipes anceps, praecipes praeceps (7,23),al. Cf. C. L. Schneid. lat. Gramm. Formenl. p. 469. Abundantia.
3. uberrimus ager marique propinquus ad uarietates annonae horreum pir (P: pr) fore uidebatur: PM: nisi quod in P scriptum est uidebat pro uidebat'^, — „ Ad varietates annonae '^ b. e. 81 quando annona laborarent (3, 31. al.), ab re frumenta- ria (Caes. b. gall. 7, 10.). —- In multis recc. codd. scri- ptum esse dicitur poro b. e. populo romano : sed potior nobis erat codicis M aucto- ritas.
5. responditque ita ex aucto- ritate senatus cos.: PM.
9. arma deos prius quam ho- mines uiolatura: M: fa. e. quae deos foederum testes prius quam homines violatura essent. In P primo scriptum erat „arma deos prius quam homines uiolat aduersus sa- mnites *% dein eadem m. 1. additum est uri, ut fieret uiolaiuri, quod minus pro- bandom videtur. — M m. 1.: „aduer sam | hites". m. 3.: aduersu' sam | nites.
12. ne qua uobis uis fiat: HI m. 3. P. — M m. 1.: ,;neq<, nob uis fiat'*: h. e. „ne quae uobis uis fiaf : quod pro yero habere non ausim, cum in eodem hoc DI neq. pro ne qua et eis locis non num- quam scriptum sit, quibus quae probari non possit. ex. gr. 9, 36. P: nequa inter conloquia iosigni nota hae- sitantei deprendi pousnt. M:
240
LIBER VII.
enim domo mandatum attulerant — ,,qiinndo quidem" iii- quit ^nostra tueri advcrsus vim atque iniuriam iiista vl non vulris, vestra certe defendetis: itaque populum Campanum urbemque Capuam — agros delubra deum divina humana- 5 que omnia — in vestram patres conscripti popiilique Ro- mani dicionem dcdimus, quidquid deinde paticmur dediticii vestri passuri". sub haec dicta onuies manus ad consules tendentes pleni lacrimanim in vestibujio curiae procubue- nint conunoti patres vice fortunaruna humanarum, si ille
neq, inter conl. cet. -—Mm,
3. : neq. uolJ nis fiat.
1. quando quidem inquU: M. — P: „ quando qnidem in- qnid nostra taeri aduersos Qim atque iniuriam insta ui non nultis nestra certe de- fendetis". M: uestra certe do detis ilaq. populum cet. Leid. I.: defend/tis.
4. agros delubra deum diuina humanaque omnia: PM. Cf. 1, 38. — Deinde P: „in ue- stra. pc. popque. r. dicionem dedimus'^ M: ^, humanaque otiia nra | pc. pop. que. r. di- cione dedimus*^ Harl. i.: „in uestra patres conscripti po- puliqnc romani dicione dedi* mus". Multi recc. codd. : „in nestra patres conscripti po- pull que romani potestate de- dimus". Pail. 1, 3. Voss. ii. al.: „in nestra potestate po- pulique romani dedimus". — Quod si uestra pro uestra scriptum erit, in nno P vera scriptura huius loci servata Tidebitur.
6. quidquid deinde patiemur dediticii uestri p^issuri: P.
— M: quidquid deinde pa- tiemur dedicii nri passuri. HarL i.: qoicquid inde pa- tiemur dedicii cet. — Idem dedicii scriptum est in Leid. i. Voss. II. al.
7. omnes manus ad coss. ten- denies: P. — M: homines manus ad coss. tendentes. Cr. 7, 30. : frequentia omnium generum. 3, 54. al.
9, commoti patres uice fortu- narum humanarum si ille cet: PM. Dukerus se yidere negat, qui haec verba cum sequentibus „tnm iam fides agi visa" cohaerere possint. sed haec nee coninngi pos- sunt nee coniungenda Livio vidcbantur. ad priora enim supplendum est sunt^ quem ad modum in recc. quibus- dam codd. scriptum est,, com- moti sunt patres ", quamquam hoc supplemento scripto opus non est, cum permulti loci integri verbum substantivnm a Livio modo poni modo prae- teriri solitum esse doceant. „ Dieser Wechsel menschli- cher Schicksale machte aaf
LEBER Vn.
241
praepotens opibus populus luxuria superblacpie dams, a quo paulo ante auxilium finitimi petissent, adeo infractos gereret animos ut se ipse suaque omnia potestatis alienae faceret. turn iam fides agi visa deditos non prodi, nee fa- cturum aequa Samnitium populum censebant si agnim ur- 5 bemque per deditionem factam popuU Roman! oppugnarent. legatos itaque extemplo mitti ad Samnites placuit: data mandata ut preces Campanonim, responsum senatus amid- tiae Samnitium memor, dedition^ postremo factam Samni- tibus exponerent: peterent pro societate amicitiaque ut de- 10
die YHter einen tiefen £in- druck, wenn selbst jenes reicbe and iippigeVolk, des- sen Beistand noch kurz zu* Yor die Nachbaren la An- spruch genommen batten, so ganz gebrocbenen Mutbes wS- re, aus freiem Antriebe sich und alles das Seine einer fremden Maebt zu unterwer- fen. Da schien es denn nun das aaf den Senat gesetzte Vertrauen zu erbeiscben, dass man die, welcbe sicbganz dem K5m. Yolke bingegeben bSlt- ten, nicbt dem Feinde Preis gSbe" u. s. w. — De parti- colae si significatione cf. 7$ 13.: „si nos et bostes baud secns quam feminas — .ela- dant'^. — Pitt: pao/o ante. — - M: ut se ipse sua] omnia cet. — In P scrip turn m. 1. erat „ potestatis aliene face- re»t", (et in fragm. Haverc. „gerere7it^'), quae integrior scriptura esse potest, com et alias (ex. gr. 6, 20.) popu- lus et plebs cum plnrali con- ioncta legantnr.
T. Livi part II.
4. nee faciurum aequa samnU tium populum censebant: PM. — Leid. i. : ne facturum eel. — P : urbemque per de- ditionem factam pr. oppagna- rent. M: faclam pi^, oppu- gnareht.
7. ditta mandata ut cet.: PM. — Recc, quid, codd.: data mandata sunt ut cet.
8. responsum sentifus amiei- tiae Samnitium memor: PM flarl. I. Leid. i. — I. Fr. Gron. malebat scribi „sena- tus — mtmovis^^ cum recc, quibusd. codd.
10. peterent pro societate ami- citiaque ut dedUiciis suis parcerent neque ia eum agrum qui, pr, foetus eS' set hosiilia arma inferrent : P. — M: ut dediciis suis par- cerent neque in eum agmm qui pir. faclus esset cet, — Cf. 1,2.: ut animos Abori- ginum sibi conciliaret nee sub eodem iure solum sed etiam nomine oranes essent cet, 1 , 32. al. — Harl. i. Leid. i. : ,,pet^7*^/i^ neque in eum
16
242
LIBER VIL
diticiis siiis parcerent neque in eum* agnim qui populi Ro-
mam factus esset hostilia arma mferreHt. si leniter agendo
panim proficerent, denuntiarent Samnitibus populi Romani
. senatusque verbis ut Capua urbe Campanoque agro abstine-
5 rent, haec legatis agentibus in coneilio Samnitium adeo est ferociter responsum, ut non solum gestures se esse dice- rent id bellum, sed magistratus eonim e curia egrcssi stan- tibus legatis praefectos cohortium vocarent iisque clara voce imperarent ut praedatum in agrum Campanum extemplo
10 proficiscerentur.
XXXn. Hac legatione Romam relata positis omnium aliamm rerum curis patres fetialibus ad res repetendas mis- sis belloque, quia non redderentur, sollemni more indicto decreverunt ut primo quoque iempore de ea re ad popu-
iSlum fepretur: iussuque populi consules ambo cum duobus exercitibus ab urbe profecti Valerius in Campaniam Corne- lius in Samnium^ ille ad montem Gaurum hie ad Saticulam
agrum'' ceteris omlssiff. Hinc Yoss. II. nl.: „ peterentqae ne in eam agrum cet.
3. pif, senatusque uerbis: M. — P : pp. aenatosque uerbis : „im Namen des RSmischen Yolks und Senates*', sic scri* ptnm est ut maior uis in po- pulo rom,, quippe a quo bel- lam et iubendum et geren- dum esset, posita yideretur. — Paulo post M: samnicinro.
7. sed magistratus eorum e curia egressi: P. — M: „id bellum magistjcatns eor e cu- rie gressus". — „Curi<r gres- sus" idem est quod „cu- riaegressus", quem ad mo- dum in PM sexcenties scri- ptnm est. utrnm vero name- rum, singularem an plaralero, Teriorem b. I. habeam dubito,
cum „egressu«" scrip turn esse possit quod littera s seque- retur,"nec raro in fine ver- bornm is et us permutata sint. Cf. Cic. Verr. 2,67. 162. : evocat ad se Centuripino- rnm magistratus. Or. 63,213. 8. Usque clara uoce imperct- rent: M. — ,P: bisque cet. Ab iisque usque ad profici- scerentur omissa sunt in flari. I.
12. fetialihus ad res repeten- das missis: P m, 2.^— r P m. 1.: misis. M: fecialibus. — PM : sollemni more indicto.
15. coss, ambo cum duobus ex- ercHibus ab urbe profecti: M] coss. ambo cam duobus ab urbe exercitibus proFccti (P).
17. ille ad montem Gaurum: Yoss. II. aliique recc. codd.
UBEB VH.
243
castra pontint. priori Valerio Sanmitiuin legiones — eo namque omnem belli molem indinatnrain censebant — oc-* currunt: simul in Campanos stimulabat ira tain promptos nunc ad fereada nunc ad accersenda adversus se auxilia. ut-vero castra Romana videnint, ferociter pro se quisqueS signum duces poscere, adfirmare eadem fortuna Romanum Campano laturum opem qua Campanus Sidicino tulerit Valerius levibus certaminibus temptandi hostis causa baud ita multos moratus dies signum pugnae proposuit, pauds sues adhortatus ne novum beUum eos novusque hostis ter- 10 regret: quidquid ab urbe longius proferrent arma^ magis ma- , gisque in inbelles gentes eos prodire. ne Sidicinorum Cam-
— Harl. I. al.: ille ad mon- tem ^aarani. P: caulrum. M; e. aara. Cf. Gic. Agr. 3, 14. 36.: accedet eo mons Gaams. Plin. hist nat, 3, 5.^ 60. — Turn acriptmn est in PM Hari. I. Leid. i. Voss. u. moltiaqQe aliis: hk €td so- trieulam, sed 7, 34. in P ye- ram DomeB repperimits ^jSo* UeuJa'', 9, 22. ia PM, 27, 10. in Pot. Coib. 1.^ eo namtjfue omnem belli molem inelinaturani eense'^ bant: PM. Haec verba cam seqnentibns „8tn)Ql stimala* bat ira** cohaerere, neminem fngerit.
4. ad euxereenda aduersus se * auxilia: PM] ad arceasenda cet. Cf. 3, 45.: arceasiri. 24, 34.: Pat.Colb. Bamb.: ac cersitL al.
5. pro se quisque signum po* spere: PM. — Recc. codd.: „pro fe qoisqne signam pe« tere coepit, daces poscere" cet.: qaasi non doo accusa*
iivi com poscere coniangi poBsent. 8. haut ita muUos moratus dies: M. -^ P: hand ita cet.
' 9. patois suos adhoriaius ne nouum bellum eos nouus* que hostis terreret cet.: P. — M: paads saos adortatos noonm bellam eos nonosqae bostis trere qoidgd ab urbe longius proferent anna. — PM: „ magis. magisqae mbei- les gentes eos prodire**. si- mili mendo in optimis qoi- bttsqae libris 3, 5. seriptom est „ incaatom bostem — era- pit** pro „in incaatam bo* stem**, al. Ad accnsativam quidquid longius *profer* rent ^mn. wie vid sie wei- ter Torrackten** cf. 8, 39.: qaidqaid progrediebantWy'ina- gis magisque tarbatos bostes cernebant. 21, 54.: quidquid aorae fluminis adpropinqua- bant, adflabat acrior frigo- ris yis.
12. ueSiiicinorumeetiVM.---
16'
242
LIBER VIL
diticiis siiis parcerent neque in eum" agnim qui populi Ro-
mam factus esset hostilia arma inferreBt. si leniter agendo
parum proficerent, denuntiarent Samnitibus popuIi Romani
. senatusqiie verbis ut Capua urbe Campanoque agro abstine-
5 rent, haec legatis agentibus in concilio Samnitium adeo est ferociter responsum, ut non solum gestures se esse dice- rent id bellum, sed magistratus eonim e curia egrcssi stan- tibus legatis praefectos cohortium vocarent iisque clara voce imperarent ut praedatum in agrum Campanum extemplo
10 proficiscerentur.
XXXII. Hac legatione Romam relata positis omnium aliartim rerum curis patres fetialibus ad res repetendas mis- sis belloque, quia non redderentur, soUemni more indicto decreverunt ut primo quoque iempore de ea re ad popu-
iSlum feiretur: iussuque populi consules ambo cum duobus exercitibus ab urbe profecti Valerius in Campaniam Corne- lius in Samnium^ ille ad montem Gaurum hie ad Saticulam
agmm'' ceteris omlssiff. Hinc Yoss, II. nl.: „ peterentqae ne in eam agrum cet.
3. pi^, senatusque uerbis: M. — P : pp. aenatosqae nerbis : „ini Namen des RSmischen Volk» and Senates *S sic scci* ptnm est nt maior uis in po- pulo rom,, qnippe a qno bel- Irnn et iubendum et geren- dum esset, posita yideretar. — Paulo post M: samnicinni.
7. sed magistratus eorum e curia egressi: P. — M: „id belhun magistcatus eor e cu- rie gressus*'. — „Cari^ gres- sns" idem est quod „cu- riaegressus'S quern ad mo- dam in PM sexcenties scri- ptum est. utrnm vero nume- rnm, singularem an plaralero, veriorem b. I. habeam dubito,
cum „egressu«" scriptum esse possit quod littera s seque- retur, nee raro in fine ver- borum is et us permutata sint. Cf.Cic.Verr.2,67.162.: evocat ad se Centuripino- ram magistratus. Or. 63,213. 8. iisgue clara uoce imperch- rent: M. — P: bisque cet. Ab iisque usque ad profici- scerentur omissa sunt in flari. I.
12. feiialibus ad res repeten- da>s missis: P m, 2.^ — P m. 1.: misis. M: fecialibus. — PM : sollemni more indicto.
15. coss, ambo cum duobus ex- ercitibus ah urbe profecti: M] coss. ambo cum duobus ab urbe exercitibus profecti (P).
17. ille ad montem Gaurum: Voss. II. aliique recc. codd.
UBEB VH.
243
castra ponrnit. priori Valerio Sanmitiuin k^ones — eo namque omnem belli molem indinatnram censebant — oc-* ciumint: simul in Campanos stimulabat ira tain promptos nunc ad ferenda nunc ad accersenda adversus se au:dlia. ut-vero castra Romana videnmt, ferociter pro se quisqueS signum duces poscere, adfirmare eadem fortuna Romanum Campano laturum opem qua Campanus Sidicino tulerit Valerius levibus certaminibus temptandi hostis causa baud ita multos moratus dies signum pugnae proposult, pauds sues adhortatus ne novum beUum eos novusque hostis ter- 10 regret: quidquid ab urbe longius proferrent arma^ magis ma- , gisque in inbelles gentes eos prodire. ne Sidicinorum Cam-
— Harl. I. al.: ille ad mon'* tern ^aarani. P: caalmm. M: e. aara. Cf. Gic. Agr. 3, 14. 36.: accedet eo mons Gaaroa. Plin. hist nat 3, 5.^ 60. — Turn acriptmn est in PM Hari. I. Leid. i. Voss. ii. nmltiaqoe aliis: hw ad s€h trieulam. sed 7, 34. in P ye- nun homeB repperinms „jSa- tieula'', 9) 22. ia PM, 27, 10. in Pot. Colfo. 1.x eo namque omnem belli molem indmaturam eense-^ bant: PM. Haec verba cum aeqnentibns „6in)Ql stimola* bat ira** cohaerere, neminem fngerit.
4. odf euxeraenda aduersua ee ' auxilia: PM] ad arcessenda •cet. Cf. 3, 45.: arceasiri. 34, 34.: PntColb. Bamb.: ac- cersitL al.
5. pro se quisque signum po» spere: PM. — Recc. codd.: „pro te qnisque signnm pe-< tere coepit, daces poscere" cet.: quasi non dao acciisa*
iivi com poscere coninngi poBsent. 8. haut ita muUos moratus dies: M* -^ P: hand ita cet.
/ 9. patois suos adhortatus ne nouum bellum eos nouus* que hostis terreret cet.: P. — M: pauds suos adortatus nouum bellum eos nouusque bostis trere quidgd ab urbe longius proferent anna. — PM: „ magis. magisque i'nbel- les gentes eos prodire**. si- mili mendo in optimis qui- . bttsqne libris 3, 5. scriptum est „ iacaatum bostem — em- pit** pro „in incautum bo- stem**. al. Ad accttsativum quidquid longius 'profer^ rent „.um wie viel sie wei* ter vorrucicten** cf. 8, 39.: quidquid progrediebantWj'iiia- gis magisque turbatos bostes cernebant. 21, 54.: quidquid aurae fluminis adpropinqua- bant, adflabat acrior frigo- ris Tis.
12. ne Siiieinorum cet. : PM. -^
16'
342
LIBER Vn.
diticiis suis parcerent neque in cum agnim qui populi Ro-
mani factus esset hostilia arma inferrcBt. si leniter agendo
parum proficerent, denuntiarent Samnitibus populi RomanJ
. senatusque verbis ut Capua urbe Campanoque agro abstine-
5 rent, haec legatis agentibus in coneilio Samnitium adeo est ferociter responsum, ut non solum gestures se esse dice- rent id bellum, sed magistratus eorum e curia egrcssi stan- tibus legatis praefectos coliortium vocarent iisque clara voce imperarent ut praedatum in agrum Campanum extemplo
10 profidscerentur.
XXXn. Hac legatione Roroam relata positis omnium aliarum rerum curis patres fetialibus ad res repetendas mis- sis belloque, quia non redderentur, soUemni more indicto decreverunt ut primo quoque iempore de ea re ad popu-
iSlum fepretur: iussuque populi consules ambo cum duobus exercitibus ab urbe profecti Valerius in Campaniam Corne- lius in Samnium, ille ad montem Gaurum hie ad Saticulam
agrum ^' ceteris omissis. Hinc Yoss. II. al.: „ peterentqae no in emn agrum cet.
3. pif, senatusque uerbis: Bl. — P : pr. senatusque uerbis : „im Naroen des RSmischen Volks und Senates", sic scri- ptura est ut maior uis in po- pulo rom,, qaippe a quo hel- ium et iubendam et geren- dum esset, posita yideretur. — Paulo post M: samnicinro.
7. sed magistratus eorum e curia egressi: P. — M: „id beUum magistcatus eor e cu- rie gressus".— „Curi^ gres- sus" idem est quod „cu- riaegressus", quem ad mo- dum in PM sexcenties scri- ptum est. utrnm vero nume- rum, singula rem an plaralero, Teriorem h, I. habeam dubito,
cum „egressi^«*' scrip turn esse possit quod littera s seque- retur, nee raro in fine ver- borum is et i^^ permu'tata sint. Cf.Cic.Verr.2,67.162.: evocat ad se Centuripino- rnm magistratus. Or. 63,213. 8. Usque clara uoce impera- rent: M. — P: bisque cet. Ab iisque usque ^d profid- scerentur omissa sunt in flari. I.
12. fetialibus ad res repeten- das missis: P m. 2.^ — P m. 1.: misis. M: fecialibus. — PM: sollemni more indicto.
15. coss, ambo cum duobus ex- ercitibus ab urbe profecti: M] coss. ambo cam duobus ab urbe exercitibus profecti (P).
17. ille ad montem Gaurum: Yoss. II. aliique recc. codd.
UBEBVH.
243
castra ponunt. priori Valerio Samnitiuin legiones — eo namque omnem belli molem indinaturam censebant — oc-* currunt: simul in Campanos stimulabat ira tarn promptos nunc ad ferenda nunc ad accersenda adversus se auxilia. ut vero castra Romana viderunt, ferociter pro se quisqueS signum duces poscere, adfirmare eadem fortuna Romanum Campano laturum opem qua Campanus Sidicino tulerit Valerius levibus certaminibus temptandi hostis causa baud ita midtos moratus dies signum pugnae proposuit, pauds suos adhortatus ne novum beUum eos novusque hostis ter- 10^ retet: quidquid ab urbe longius proferrent arma^ magis ma- , gisque in inbelles gentes eos prodire. ne Sidicinorum Cam-
— Harl. I. al.: ille ad mon'* tern ^aamm. P: caulram. M: c. aura. Cf. Cic. Agr, 3, 14. 36.: accedet eo mons Gaurns. Plin. hist. nat. 3, 5.^ 60. — Tnm acriptmn est in PM Hari. I. Leid. i. Voss. ii. multisqtie aliis: hie ad sa^ iriculam, sed 7, 34. in P ve- ram homen repperimiis „ So' ticula'% 9, 22. in PM, 27, 10. in Pot. Colb. l.v eo namque omnem belli molem indinaturam eense-* bant: PM. Haec verba cam sequentibas „8imnl stimola* bat ira " cohaerere, neminem fagerit.
4. ad accersenda aduersus se ' auxilia: PM] ad arcessenda cet. Cf. 3, 45.: arcessiri. 24, 34.: Put.Colb.Bamb.:ac- cer8iti. al.
5. pro se quisque signum po* scere: PM. — Recc. codd.: „pro se quisqne signum pe« tere coepit, duces poscere*' cet.: quasi non duo accnsa*
tivi com poscere coniangi possent.
8. haut ita multos moratus dies: M. — P: hand ita cet.
9. paucis suos adhortatus ne nouum bellum eos nouus* que hostis terreret cet.: P. — M: pancis suos adortatos nonnm bellum eos nonnsque hostis trere quidgd ab urbe longius proferent arma. -^ PM: „ magis magisqoe /nbei- les gentes eos prodire^. si- mili mendo in optimis qui- busqne libris 3, 5. acriptom est „ incaatum hosteqi — era- pit^' pro „in incaatum ho« stem*^ al. Ad accnsativum quidquid longius 'profer* rent „um wie vid sie wei» ter voiTuckten" cf. 8, 39-: quidquid progrediebantar,'ma- gis magisque turbatos hostes cernebant. 21, 54.: quidquid aurae fluminis adpropinqua- bant, adflabat acrior frigo« ris Tis,
12. ne Sidicinorum cet. : PM, —
16'
244
LIBER VIL
panorumqiic cladibus Samnitium acstimarent virlutem: qua- lescumque, inter se certaverint, necesse fuisse alteram par- tem vinci: Campanos quidem baud dubie magis iiimio luxu flueiitlbus rebus moDitiaque sua quam vi hostium victos 5 esse, quid autem esse duo prospera in tot saeculis bella Samnitium adversus tot decora populi Romaiii, qui trium- phos paene plures quam aniios ab urbe condita numerent,
Rccc. quid, codd.: nee Sidi- cinornm cet. 1. qualeseumgue inter se eer- tauerint : PM. — Levi mendo, qao nihil freqaentias in an- tiq. codd. invenitur, in Leid. i. a), scriptnm est „certaae- rwnt". cf. 7, 33.: qaos ges- serint animos. — j,Von wel- cher Bescfaaffenheit auch im- mer ifare gegenseitigen Streit- krSfte gewesen sein mScliten, einer yon beiden habe doch natiirlich den Sieg nnr da- vontragen k5nnen: nun seien abep die Campaner wenig- . stens ohne Zweifel mehr da- dnrch dass ihre Kraft durch den iibertriebenen Luxns be- reita gebroclien war und durch ihre eigene Weichlichkeit als darch die Starke der Feinde besiegt worden". — PM HarJ. I. al.: „nimio ^uxu. j^»entibns rebns": sed cf. 7, 29,: flnentes luxu. — P m. 1.: quam uis hostium. m. 2.: ui.
6. aduersus tot decora pif.: M. — P: pf. — M: samni- cium,
7. numerent — haheant — con- pulerint] numeret — habeat — compnlerit. — Pluralem Domerum hornm verborum
restitnimns, quod numerent in PM Had. i. Leid. i. al, Jin- heant in PM Leid. i. al., con- pulerint si non in optimis at in multis recc. codd. ser- Tatum est. nam quamqdam conpuJerit ctiam in PM scri- ptum est, et Livins eisdem locis modo singnlarem modo plaralem collectiva nomina se- qui ?oluit, tamen diversns eius generis numerus turn de- mum satis probari posse vi- detur, cum plurali excipiaiur singularis, nisi re ipsa illud alterum (cF. ex. gr. 34, 47.) quodam modo postulari vi- deatur. saepissime yero in tertia yerborum persona sin- gnlarem pluralis loco ab er- rantibus librariisscriptum esse neminempraeterierit: qua re, cum interdnm etiam contra- rio erratum sit (7, 35.), sub- tili sane iudicio in his rebns atendum sit. Cf. 1, 41.: cla- mor inde concnrsusque po- puli mirantium quid rei es- set. 24, 21.: multitude — pars in yestibuiis stat, pars ex tectis fenestrisque prospe- ctant et quid r^i sit rogi- tant. 24, 2*2.: senatus inde haberi coeptus est, quod sicut
LIBER VU.
245
qui omnia circa se — Sabinos Etruriam Latinos Hernicos Aeqiios Vulscos Aumncos — domita armis babeaut, qui Gallos tot proeliis caesos postremo in mare ac naves fi^a conpulerint. cum gloria belli ac virtute sua quemquc fretos ire in aciem dcbere, tum etiam intueri cuius ductu auspi- 5 cioque ineunda pugna sit, utrum, qui audiendus dumtaxat
regnanteUierone manseratpn- blicnm consiliom, ita post mortem eius — neque con- yocati neque consulli [iierant. 26, 2.: brevi effecisse disci- plina atque imperio at nemo eornm generis ac sanguinis 8ui memor in acie esset, prae- sidio sociis hostibus terrori essent. 3, 19.: perculsa erat plebes consulem habitura ira- tum, potentem — tribns li- beris, qaornm nemo Caesoni cedebat magnitndine animi, consilium et modum adhi- bendo — priores erant. al.
1. Sabinos Etruriam Latinos Hernicos Aequos Volscos Auruncos : PM aL — Voss. ii. al.: „sabinoa et etruriam '': sed omissa coniunctione ora- tionem non modo strictiorem sed etiam fortioi^em fieri ma- nifestum est. diversa dicendi ratione 27, 10. sedccies con- iunctionem positam videmus, quo loco ampliorem oratio- nem res ipsa desiderasse vi- detar. utrumque dicendi ge- nus 22, 61. al. coniunctum est.
4. cufn gloria belli ac uirtute sua quemque fretos ire in aciem debere : PM. — Leid. i. : ire in em aciem debere. Ha- Terc: ire in earn aciem debere.
6. utrum qui audiendus dum- taxat magnificus adhorta- tor sit: PM rell. — Nee L Freiusliemius nee I. Fr. Gron. bnius loci, rationem perspexerunt^. cam „qui au- dendi damtaxat m$igaificus sdhortator slf scribi vel- lent. in verbo audiendus etiam maior oralionis yis po- sita est quam in magnijicus adhortator, id quod yel lo- cus borum verborum osten- dat. magna deinde orationis elegantia L. ita pergit, ut buic interrogationi , qua de Yale- rio nsus ernt, Va]criam ipsum respondeniem faciat, ^jMit Yertrauen auf seinen im Kriege ervvorbenen ilubm musse je- . der von ihnen in die Scblacbt gchen, dann aber auch dar- auf acbten, unter wessen Fiih- rung er kampfen werde: ob der welclier dem Anscbeine nach sich in begeisterndfti Worlen vernebmen iasse, nur \Vk der Kede nmthig erscheine, aber von kriegeriscber Th8- tigkeit nicbls wisse, oder ob e& ein Mann sei, der selbst die' Waffen zu lubren ver- slehe und im wildesten Ge- iummel der Scblacbt sicb zu bewegen pfkge: — Meinen
246
LIBER VU.
magnificiis adhortator sit, verbis tantum ferox operam mi- litarium expers, an qui et ipse tela tractare, procedere ante signa, versari media in mole pugnae seiat: — ,, facta mea non dicta vos milites^ inqnit „sequi volo, nee disciplinam 5modo sed exemplum etiam a me petere: non factionibus modo nee per coitiones usitatas nobilibus sed hac dextra mihi tres consulatus summamque laudem peperi. fidt cum
Thaten, nichi meinen Wor- ten sollt ihr, Soldaten, fol- gen"a. 8. w. — P m. 1.: expres. P m. 2. M: ezpers. — HarL I.: aersart media mole 'pugnae; M: aenareme- dia in molle pugnae. — Harl. I.: ne disciplinam mo« do cet. 5« non factionibus modo nee 'per eoHiones usitatas no- bUibus: God. Klock. — PM Harl. I. al.: per contiones. Cf. 3, 35.: deiectisque honore per coitionem daobns Quin* ctiis cet. 9, 46.: in dnas par- tes discessit civitas: aliud in- teger popnlas, fantor et cul* tor bononnn, alind forensis factio tenebat — In P m. J. eiiam „ nsitat/i '* scriptum erat. — Drakenborchins alii- qxkenon modo pro non modo non scriptnm esse censnemnt, minns etiam recte Sigonhis modo pro nuper „nnr so eben erst'^ dictnm volnit. in particnlts non modo non enm b. 1. qni soleat inesse posse sensum facile est intellecto, nee modo aliud qoidquam qnam qnod paolo ante tau" tum in „ verbis tantum fe- rox" significare. nam qu^m
ad modum ^^multos factio- nibus modo magistratos ade- ptos esse" ,^nur dnrch ih- ren Anhang" scribi potnit, sic idem etiam particnla non praeposita Valerius de se po- tnit negare: „nicht durch ge- wonnene Partheien nnr (vel ,,etwa"), noch durch ^ct beime Yerbindungen wie sie nnter dem Adel zu. bestehen pflegen, sondem mit dieser meiner Rechten babe ich mir drei Consulate und den hdck- sten Rubm erworben". — In HarL i. ezcidit tres, 7. fuii cum hoc dici pot erat: ' PM. In duobus recc. codd. scriptum est 9,fnit tempus cum hoc dici poterat", quo supplemento opus non est; „die Zeit ist voruber wo sich das sagen liess,/^ dirkonnte das foohl gliicken^ denn du warst ein Patricier nnd Ton den Befreiem des Vaterlan- des herstammend, nnd in demselben Jabre wo unsere Stadt einen Consul, eriangte deine Familie das Consnlat". Non sine causa Liyius Vale- rinm ita loquentem facit, ne quern militum fugere posset, quid illi unl genti popnlos
UBEH va
247
hoc did poterat, pairicius enim eras et a Uberatoribus pa- triae ortus et eodein anno familia ista consulatum quo urbs Laec consulem babuit — : nunc iam nobis patribus vobis- • que plebei proiniscuus consulatus patet nee generis ut ante sed virtutis est praemium : proinde 'summum quodque spe- 5 ctate milite3 decus. non si mibi novum hoc Cprvini cogno- men diis auctoribus homines dedistis, Publicolarum vetu- stum familiac nostrae cognomen m^moria excessit: semper
rom. deberet sed com ita ni- hil aliad Valerias quam qtiod ad suam familiacque suae glo- riam spectaret, dicere Tide- retur, grata quaclam senten- tias connectendi ratione ad id transire pergit, quo magno- pere militam animos ad pu- gnaodi capiditatem inflam- mari necesse tssei, cam se sua qaemqne virtute sommis honoribus dignos reddere pos- se 8C yiderent. — Cf. 4, 4. : at enim vero nemo post reges exactos de plebe consul fulf . 23, 45.: „enim minor res e8t*^ 22, 59.: „7uim si con- feram nos cum iliis, iniuriam nomini rom. faciam^. 21, 40. al. In his simiiibusqae locis yidetur ellipsis quaedam in- esse. — Leid. i. : patricius enim erat et a liberatoribus ortus patriae. 3. uobisque plebei: PBI Hari. i. Leid. I. al. ] yobisque ple- beiis (recc. quid. codd.). „t)nd euch, dem Volke": non minus enim lioc loco quam 3, 64. „pariter patri- ^ bus plebeique acceptus^' al. plebei dalivus quinlae de-
clin. est — Plerique recc. codd. : nee gerUis at ante sed uirtutis.
5. proinde summum quodque spectate milites decus: PM.
— Recc. codd. alii exspe- date, alii exspeciare, Cf. 2, 49. : „ ire fortes ire felices iu- bent, inceptis eyentus pares reddere: consulatus inde ac triumphos, omnia praemia ab se omnes honores spectare '^
— Leid. I.: miUte decus. Yoss. II. al.: militiae decus.
6. nouum hoc Coruini cogno « men: PM Harl. i. Leid. i. al.] noyum hoc Coryi cognomen (recc. duo codd.). Cf, 7, 26.: M. Valerium Coryum. — P: uelus tu familiae nostrae co- gnomen.
8. semper ego plebem roma- nam — colo atque colui: PM rell. In bis postremis yerbis illud xxf^iqov •jtqotiqov ioesse yidetur, non quod semper colo dici non possit, sed propter ea quae medio loco leguntur, ad qoac npn colo sed colui pertineat. cf. 26, 44.: „in vulnera ac tela ruunt". sed fieri potuit ul
248
UBERTU.
ego plebem Romanam militiae domique privatus in magi- stratibus parvis magnisqiie aeque tribuniis ac consul eodem tenore per omnes deinceps constdatus colo atque colui. nunc quod instat, diis bene iuvantibus novum atque inte-
5grum de Sanmitibus triumphum mecum petite ^^
XXXni. Non alias militi familiarior dux fuit onmia inter infimos militum baud gravate munia obeundo : in ludo praeter ea militari, cum velocitatis viriumque inter se ae- quales certamina ineunt, comiter facilis, vincere ac vinci
lOvultu eodem nee quemquaih aspemari parem qui se offer- ret: factis benignus pro re, dictis baud minus libertatis alle- nae quam suae dignitatis memor: et — quo nihil popula- rius est t— quibus artibus petierat magistratus, hisdem ge-
Jj. in illis verbis ^tlam aliad quid spectaret. com enim in semper etiam aeque perinde insit, ilia verba significare possnnt „obne Unterlass be- weise ich dem Volke meine Achtang wie ich sie ibm in Krieg uod Frieden als Privat- mann nnd in StaateSmtem . . bewiesen babe", quae inter- pretatio si vera est, L. non aliter atque scrlpsit scribere potuit. — P: aeque tribnnus ac coss. — M paulo post: „nouum atq. f integrum" : me- dio loco aliquid erasum est.
6. non alias militi familiarior dux fuit: PM. - Simili modo L. rare alias scribere solet: of. 3, 69. 26, 39. 45, 20. al.
7. munia obeundo: PM. — Voss. I, al, : munera. Voss. ii. Pall. 1. 3. al.: minima ob- eundo. Cf. 1, 34.: obeundo oiBcia. 1, 54.: obeundo peri- cula. al.
7. in ludo praeter ea: P. — M: in dvdo pterea, — P: mi- litaritf.
9. eomiter facilis : M. — P cod. Klock.: com! facilis. — Haec verba coninngi non possunt cum sequentibus infinitiyis : „beim Kampfspiel zeigte er sicb auf eine freundlicbe Weise gefdllig: er mocbte den Sieg davontragen oder verlieren, 80 bebielt er dieselbe rubige Miene; und nie yerschmShte er einen der sich ibm zum Wettkampfe anbot: im Han- deln zeigte er sich wohlwol- lend mit Rucksicht auf die YerhSltnisse, in seiner Rede verier er eben so wenig die persSnlichen Recbte des An- deren als seine eigene Wnrde aus den Augen".
13. hisdem gerebat: PM] iis- dem gerebat. Cf. 5, 36.: co- ram hisdem Romanis. — . Leid. I.: regebat.
LIBER Vn.
249
I'ebat. itaque imiversus exercilus incredibili alacritatc ad- hortationcm prosecutus duels castris egreditur: proeUum — ut quod maxime umqnam pari spe utrimque aequis vi- rlbus — cum fiducia sui sine conWmptu hostium commis- sum est: Samnitibus feroclam augebant novae res gestae et 5 paucos ante dies gemlnata victoria, Romanis contra qua- dringentorum annorum decora et conditae urbi aeqnalis vi- ctoria : utrisque tamen novus hostis curam addebat. pugna indicio fuit quos gesserint animos, namque ita conflixenint ut aliquamdiu in neutram partem incllnarent acies: turn 10 consul trepidationem inidendam ratus, quando vi pelH non poterant, equitibus inmissis turbare prima signa hostium co- natur: quos ubi nequiquam tumultuantes in spatio exiguo volvere turmas vidit nee posse aperire in hostes viam, rc-
% proelium ut quod maxime umquam, pari spe utrimque aequis uiribus cum fiducia sui sine contemptu hostium commissum est: P: nisi quod m. 1. ^commisum -s-'^ scriptum erat. -^ M: prae- Hum at qS maxima plia qua pari I spem utrimque aequis uiribus cum fiducia sui sine ctepta hostium commissum €st. m. 2.: spe. — Harl. i. Leid. I. al. : pari spe proe^ Hum utrimque. Leid. i. : cum sui fiducia. — Denique multi recc.codd.: proeliumque quod maxime umquaia cet. — Cf. 5, 25.: grata ea res at quae maxime senatui umquam fuit. 32, 5.: bellum — si quando umquam ante alias — cum &agna cura apparavit. al. — „Wenn je zwei Feinde mit gleicher Erwartung des Sie- ges, mit gleichen Kraftcn sich einauder masscu , so war cs
in dieser Sclilacbt der FaU, die yon beiden Tbeilen mit Yeijitrauen auf die eigene Kraft und ohne Verachtung des Gcgners geliefert wurde". — P : quadr/gentornm. — Harl. i. Leid. I.: utriusque tamen no- uns hostis curam addebat. Yoss. I. al. : utrique tamen cet.
8. pugna indicio fuit quos gesserint animos: P m. 2. M m. 3. — P m. 1, :"gesse- Tunt, M m. 1.: quo gesse- rint, — PM Harl. i. Leid. i, Voss. II.: „namque ita con- flixerunt at aliquamdiu in neutram partem inclinarent acies". Non -peius Lovel. 4.: „ inclinauerint ". of. 7, 14.: acceper/nt. 7, 25.: discesse- rint.
11. iniciendam ratus : P. — M: inilienda ratus. — P m. 1.: inmifis. — lil: nequiquam tumultuantes. — P m..l.: in ostes. m. 2.: in hostes.,
250
LIBER Va
vectus ad antesignanos Icgionum cum desiluissel ex cquo, ^ nostrum^ inquit ^peditum illud milites est opus: agite dum, ut me videritis quacumque incessero in aciem ho- stium ferro viam facientem, sic pro se quisque obvlos stet- 5nlte: ilia omnia, qua nunc erectae micant liastae, patefacta strage vasta cemetis^^ haec dicta dederat, cum cquites con- sulis iussu discurrunt in comua legionibusque in mediam adem aperiunt viam. primus omnium consul invadit ho- stem, ct cum quo forte contulit gradum, obtruncat: hoc 10 spectaculo accensi, dextra laevaque ante se quisque memo-
3. tfuaeumgue incessero nee in PM nee in Harl. i. Leid. i. scriptum est. proximum yero est id quod in M invenimas „qaacu; incessero": nam *quamqaam et in hoc libro q ezcidit, tamen ; ostendit in antiqaiore libro veram scri- pturam q; fuisse. In P est: „qua cam incessero". idem qua cum habet Leid. i. : quod com non videretur proban- dam, librarius cod. Uarl. i. scripsit „qaa cum", perinde atque 5, 47. ; qua fefellerat.
5. Ula omnia qua nunc ere- ctae micant hastae : P. — M: ilia omnia qua nunc recte di | eant haste. Lo- ve]. 4.: qua nunc rectae mi- cant hastae. — De^qua cF. 30, 33.: viam, qua inruerent in ancipia tela, beluis da rent. 26, 5.: legio ibi sexta loco cessit, qua pulsa cohors Hi- spanoram — usque ad val- lum pervasit. 10, 5. : relique- rat intervalla — , qua — equi pcrmitti possent. 21 , 55. : (elephantos) aversos sab cau-
dis, qua maxnme molli cute Tulnera accipinnt, fbdiebant. 32, 5.: qna abscisae rapes erai^t, statio paacoram anna- torum tenebat: qua minus tuta erant, alia fossa alia tur- ribus maniebat* 1, 27.: con- silium erat, qua fortana rem daret, ea inclinare vires, al.
6. haec dicta dederat: PM. Cf. 22, 50.: haec ubi dicta dedit, stringit gladium cet — PM: „cos. iussu", pauloque post „cos. inuadit."
7. legionibusque in mediam aciem aperiunt uiam: PM] l^gionibus in mediam cet. (codd. Drakenb.). — P: le- gionibusq. in mediam cet. M: legionib.que.
10. dextra laeuaque ante se quisque memorandumproe- Hum ciet : PM Uarl. i. Leid. i. al.] dextra laevaque — cient (rccc. quid. codd.). Quibus cient verum esse videbatur, accensi cum hoc verbo con- iungcndum putarant: quam- quam ne id quidem dici pot- ; est, Qum saepissime verba ad
LIBER VII.
251
randum proelium ciet slant obnbd Sammtes, quamquam plura acciplunt quam infenint vulnera: aliquamdiu iam pu> gnatiim erat, atrox caedes circa signa Samnltium, fuga ab nulla dum parte erat, adeo morte sola vInci destinaverant animis. itaqne Romani cum et fluere iam lassitudine vires 5 sentirent et diei baud multum superesse, dccensi ira conci- tant se in hostem. turn primum referri pedem atque in- clinari rem in fugam apparuit, turn capi occidi Samnis> ncc superfuissent multi ni nox victoriam magis quam proelium diremisset. et Romani fatebantur numquam cum pertina- 10
nomina prozime anteceden- iia apad Li?iam relata vi- deamus.
1. stoTii obnixi Samnites: P ni. 2. — P m. 1.: obnoxi. Bad. I. Leid. i. : obnozii, — SI; 08tant obnixi. Loyel. 4. JNeap. Lat.: instant. — PM: qua qui — aliqaadiu. — Recc. quid, codd.: „atrox caedes oria circa signa" cet. sed . erat pertinet ad Btramqiie lociim,
5. cum et fluere iam lassHu- dine wes sentirent et diei haud multum euperesse: P Harl. I Leid. i. al.] cam et fluere — superesiet ( Voss. ii. aliique recc. codd.). — M m. 1,: „com et fluere iam lasci- tudine. aires sentire et diei hand multam saperesse". ro. 3.: „8eniiret'^ -*- „sapere8« set". Recc. duo codd.: cum effloere, — Qui euperesset scribi volueront, loci ratio- nem non perspexerant. his daabns enim causis milites Romani impolsl sunt, ut ma- lore, etiam quam antea im*
peta hostium aciem aggrede- rentur: altera, quod Samni- tes iam vires videbantnr de- ficere magisque animis quam viribas eomm ressustentari; altera, quod baud multom diei superesse yidebant, ut ant, nisi magno aliquo conatu victoriam adipisci contende- rent, non debellatam videri posset novumque proeliom committendum esset, aut at, qaamvis ipsi iam pugbando fessi essent, dummodo omni sua vi in hostium aciem in- rumpere conarentur, breyis- simi temporis extremum il- lud certamien fore sperare possent.
8. turn capi occidi SamJiis : P m. 2. M. — P m. 1.: occi- dil. — Recc. codd.: Samni- tes. cf. 8, 38. 39, al. — Cf. 6,- 8.: imber certam magis vi- ctoriam quam proelium di- remit.
10. et Romani faiehaiUur num- quam cum pertinaciore ho- sie confiictum: P. — M: ct romaui f^rcbantur numquam
252 LIBER yn.
ciore hoste conflictum, et Samnites, cum quaereretur quae- nam prima causa tam obstinatos movisset In fugam, oculos sibi Romanorum ardere visos aicbant vesanosque vultus et furentia ora: indc plus quam ex alia idla re terroris ortum: 5 quern terrorem non pugnae solum evenlu sed uoctuma pro- fectione confess! sunt, postero die vacuis hostiiun castris Romanus potitur, quo se omnis Campanorum multitude gra- tulabunda efiudit.
XXXIV. Ceterum hoe gaudium magna prope clade
10 in Samnio foedatum est. nam ab Saticula profectus Cor- nelius consul exercitum incaute in saltum cava valle per- vium drcaqne insessum ab hoste induxit, ncc prius quam recipi tuto signa non poterant, inminentem capiti hostem vidit. dum id morae Samnitibus est quoad totum in val-
15 lem infimam demitteret agmen, P. Decius tribunus militum eonspicit unum editum in saltu coUem inminentem hostiuin castris, aditu arduum inpedito agmini, expeditis baud difii- cilem. itaque consuli territo animi „videsne tu" inquit
cum pertina/iore cet. -^ P m. corneliiifi cus. exercitu canli in
1.: cum quaereretar nequa saltu caaa ualle peruiam cet .
prima causa cet. P m. 2. M: 14. dum id morae SamnUibus
cam quaereretar quaenam pri- est quoad toium in uallem
ma causa cet. — P m. 1.: infimam demiiteret agmen:
aiebat. — M; aesanosqoe P. — M: dum id morae sa-
aaltus et furentiora inde cet, mnitib. quo ad totum in aal-
-^ Rece, codd.: ulla alia re. lem infimam demitterel agmen.
^ ^ . . iiiw 1 Leid. I. al.: dimitteret I. Fr.
6. confessi sunt: i'al al. — ^ j '^ ^ / s c
Pall 1 3 Voss II al • te ^^*'"- ^''"'^^''^''^ («^^« Sa-
... ^ ,- . .. mnites sive nomani) scribi
statisunt.. — Ja:uacm8 08tmm , , ^ , . , .^^
maiebat, sed in demUteret casiris. • . /^ !•
inest Cornelius cons.
10. in Samnio \ P. — M: in sa- 15. P, Decius ir. mil, eonspicit
nio. — P : nam ab saticula unum editum in salixan coh
profectus comelius cos. exer- lem inminentem hostiuinca-
tltu incaute in saltum caua stris: PM: eodemque mendo
uelle (m. 2.: ualle) peruium M: aditi/ arduum inpedili
eircaque insessum ab boste agmini. P: aditu. -^ Leid. i.
induxit. — M: nam ab satri- Voss. ii. al.: P. Decius tr. pi.
cula (cf, 7| 32.) profectus 18. itaque consuli territo animi .
LIBER m
253
mA.. Cornell cacumen illud supra Iio$tein? arx Ola est spei saluiisque nostrae, si earn, quoniam caect reliquere Samni- tes, inpigre capimus. ne tu mihi plus quam unius legionls princlpes hastatosque decjieris: cum' quibus ubi evasero in sonimum, perge hinc omni liber metu teque et exercitum 5 serva: neque enim moveri hostis subiecius nobis ad omnes ictus sine sua pemicie poterit. nos deinde aut fortuna po puli Bomani aut nostra virtus expediet^^ conlaudatus ab consule accepto praesidio yadit occultus per saltum, nee prius ab Iioste est visus quam loco quern petebat adpro- 10 pinquavit: inde admiratione paventibus cuncfis cum omnium
uidesne tu inquH: PM. — Maiti recc. codd.: deterrito. — Har]. I,: animis. Recc. quid. codd. : ankno. Of. 8. 13.: suspensos. animi. 7, 10,: ani- mis — pendentibus. — Cf. 1, 39. : viden' tu puerum hunc.
1. arx ilia est spei salutis' que nostrae: P. ^— M: ar- TniUa est spei cet. In Harl. i. Leid. I. multlsque aliis codd. excidit arx. Cf. 7, 24.: fa- aique — quod editissimum inter aequales tumulos occur- rebat oculis arcem Albanam petunt.
% quoniam eaecireliquere Sa* mnites: Loye]. 3.] quam caleci cet. — In Harl. i. scHptnm est qud^ in PM qm, quod ni- bil alind quam quoniam esse omnes similes loci codicum PM doceut. raro enim iustis Utieris in anliquioribns libris baec yox scripta legitur, id quod etiam 2, 40. „et quo- niam ^rmis yiri defendere ur- bem non possenf yidimus. sic 7, 10. in P qm^ in M
quoniam, 29, 1. in Put. quo- nicmt, in Colb. qm, al. repe- rimus. — „Da ist der Fels nnserer Hoffnting und nns^- rer Rettung, wenn wir nns schleunigst seiner bemSchti- gen, da ihn ja die Samniten in ihrer Blindheit unbeacbtet gelassen baben". — P: si ea qiii.ceci relinquere samnites* M: si earn qm | ceci reliquere samnites. — M: ne tu mibi plus quam unus (m. 3. unius) legionis principes bastatos cpo I dederis. 6. neque enim moueri hostis cet. : PM rell. Non potest ntf- que enim pro 7ion enim scri- ptum yideri, cum b. 1. in ilia particula ne quidem insit: ,>nam ne moyeri quidem ho- stis poterit". cf. 5, 33.: nee eum incorruptum. — M m^ 1. P: perniciem. M m. 2.: per- nicie. — PM: fortuna pr. 11. cum omnium in se uertis* set oculos: M. — P: uer- tissent. — Yoss. ii. al.: ad sedncendnm agmen. — Multi
254.
OBER VII.
in se yertisset oculos, et spatium consuli dedit ad subdu- cendum agmcn in aequiorem locum ct ipse in summo con- stitit vertice. Samnites dum hue illuc signa vertunt, utrius* que rei amissa occaslone neque insequi consulem nisi per 5 eandem vallem, in qua paulo ante subiectum eum telis suis habuerant, possunt nee erigere agmen in cap turn super se ab Decio tumulum. sed cum ira in bos magis qui fortu* nam gerendae rei eripuerant, tum propinquitas loci atquc ipsa paucitas incitat, et nunc circumdare undique coUem ar- ^ lOmatis volunt ut a consule Decium intercludant, nunc viam patefacere ut degressos in vaUem adoriantur: incertos quid agerent nox oppressit. Decium primum spes tenuit cum subeuntibus in adversum coUem ex superiore loco se pu- gnaturum, dcinde admiratio incessit quod nee pugnam ini- 15 rent nee, si ab eo consilio iniquitate loci deterrerentur, opere se valloque drcumdarent: tum centurionibus ad se vocatis ,,quaenam ilia inscitia belli ac pigritia est, aut quo- nam modo isti ex Sidiciiiis Campanisque victoriam p^ere- runt! hue atque illuc signa moveri ac modo in unum con- 20 fern modo educi videtis: opus quidem iiicipit nemo, cum
recc. codd. : et in snmmo ipse constitit aertice.
3, dum hue illuc signa uer* tunt: PM cod. Gel. Harl. i. Lov. 4. — Leid. i. Pall. 1. 3. Voss. II. et omnes prope recc. codd. : „buc iUucque^'. Tres recc. codd.: ,,huc atque il- luc *': quod paulo post in omnibus melioribus libris le- gitur. — M m. 1.: //» samni- tes dum cet. sed m. 4. dele* "vit in, — P: occassione. — PM: neque insequi cos. — P: nee erigere agmen in cam- pum su^ se, — M: super se ab dicio. m. 3.: ab decio.
7. 8td eum ira in hos magis:
M m. 1. P. — M m. 2. Toss. II. mnltiqne alii: sed /um ira.
11. ut degressos in uallem ad- oriantur: PM Harl. I. al. — Multi recc. codd.: digresses. — M: nox pressit.
13, se pugnaturum: P. — M Harl. I.: se pugnatoram.
17. guaenam ilia inscitia belli ac pigritia est: P. — M: ac pi I gritiae ant vfii modo isti ex sidicinis caropanis qui nictoria pepererunt.
19. ac modo in unum conferri modo educi uidetis: PM. — Leid. I. Voss. II. al.: ac modo educi uidetis.
LIBER Vn.
255
lam circumdaii vallo potucrimus esse: turn vero hos simi- les Istorum simus, si'diutius hie moremur quam eommo- diii^i sit. agite dum ite mecum et, dum lucis aliquid super- est, quibus loeis praesidia ponant, qua pateat kinc exitus, ^ exploremus". haec omnia sagulo gregaK amieius centurio- 5 nibiis item manipularium militum habitu ductis, ne ducem circumire hostes notarent, perlustravit.
XXXV. VigiHis deinde dispositis ceteris omnibus tes- seram* dari iubet, ubi secundae vigiliac bucina datum signum esset, armati cum silentio ad se conveiJSrent. quo ubi sic 10 ttt edictum erat taciti convenerunt, „hoc silentium milites" inquit „omisso militari adsensu in mfe audiendo servandum est: ubi sententiam meam vobis peregero, tuni quibus ea- dem placebunt in dextram partem taciti transibitis: quae
3. et dum lucis aliQ.d super- est: M Lovel. 4.] at dum lu- cis ali^iiid superest (P). Par- tScuIas et ut a librariis per- saepe inter se confusas esse notnm est: quare non dubi- tavimus et recipere, qua voce oratio roulto forlior fiat, prae- sertim cum apud Livium ni- bil frequentius reperiatur quam duo imperatiyi coninnctione et connexi, cuius simile di- cendi genus ne hoc quidem loco praeterraittendam vide- batur. — P: qua pateat hie exitus. M: quia pateat hie ex- ercitus.
8. tesseram dari iubet: PM rell. Cf. 7, 36. : et tessera data incolumes reverti qui sua cor- pora — pcricalo obiecisseut. 9, 32.: extemplo tesseram dari iubet ut prandeat miles firmatisque cibo yiribus arma capiat. 27, 46.: tessera per
castra ab Livio consule data erat ut tribunus tribnnum centurio ccnlurionem eques equitem pedes peditem acci- peret. 28, 14.: tesseram ye- speri per caslra dedlfc at ante lucem yiri equiqne curat! et pransi essent, armatus eques irenatos instratosque teneret equos. al. 9. bucina: M m. 2. P al.] buc- cina. Haec yox in antiquiori- bus codd. ana littera c scri- pts legitur. cf. ex. gr. 26, 15.r ad tertiam bucinam (Put. Colb. Bamb.). — M m. 1.: bucina.
10. quo ubi sic ut edictum erat taciti conuenerunt: PM. — Leid. I. tacite conuenere. — Leid. I. Pall. t. 3. al.: miles loquit.
14. quae pars maior erit eo stabitur consilio: PM. — Cod. Slgoni al. : eias stabitur
256
LIBER Vn.
pars nudor erit, eo stabitur consilio. nunc quae mentc agi- tem audite. non fiiga ddatos nee inertia rellctos hie yos circumvenit hostis: virtute eepistis locum, virtute hine opor- tet evadatis. vcniendo hue exercitum egregium populo Ro-
5mano servastis: erumpendo hinc vosmet ipsos servate: di- gni estis qui pauci pluribu$ opem tuleritis, ipsi nullius au- xilio egueritis. cum eo hoste res est qui hestemo die de- lendi omnis exercitus fortuna per socordiam usus non sit, hunc tarn opportunum collem inminentem capiti sub non
10 ante viderit quam^captum a nobis, nos tarn paucos tot ipsi milibus hominum nee ascensu arcuerit nee lenentes lo- cum, cum diei tantum superesset, vallo circumdederit: qi^em videntem ac vigilantem sic eluseritis, sopitum oportet fallatis, immo necesse est in eo enim loco res sunt no-
consilio. Lovel. 4.: eoram Btabitar consilio. •— Harl. i. : noncqae mente agite audite. — P m. 1.: caepistis locuno. 4. ueniendo hue exercitum egregium por, seruastis : M] yeniendo hac exercitnm egregium populi romani ser- vastis. — P: egregium pF. seruastis. Cf. prolegom. ad ▼ol. I. p. XI. — I, Fr. Gron. scribi malebat „ erumpendo hinc vosmet ipsi servale". cf. ex. gr. 2, 19.: suismet ipsis corporibns.
6. ipsi nullius auxilio egueri- tis: PJH, Haec verba excide- rant in Leid. i. Yoss. ii. a1.
7, hestemo die: P. — M: qui hesterno J^lendi cet. — PM: o^ortunum.
10. nos tarn paucos tot ipsi mi- libus hominum nee ascensu arguerit nee tenentes lo- cum — uallo circumdede- rit: P c. Klock.: nisi quod in
P m. 1. „tot ipsi mili/ibus" scriptnm est. InM repperimns „nec ascensu argnerinf — „circumdederint'*. Ipsi non nominatiTUS est sed dativus: „obgleich ihm so viele Tau- sende zu Gebote standen''. 38, 54, — HI: sic eluseritis oplium. m. 3. : sopitum. — PJtt: opor- tet fallatis immo necesse est, Laudarunt iam interpretes si- miles locos apud Cic. Verr. 4, 39. 84. : tainquam ita fieri non solum oporteret sed etiam necesse esset. 5, 14. 37.: non quia necesse fuerit — sed quia sic oportuerit. 14, in eo enim loco res sunt nostrae: PM. — PaU. 1. 3. Voss. II. al. : „ in eo res sunt nostrae": quod I. Fr. Gro- novio baud displicuit: (cf. 30, 19.: non in eo esse* Car- tkaginiensium res ut Galliam atque Italiam armis obtineant. al.).
LIBER Vn. 357
strae, ut vohis ego magis necessitalis vestrae index quam consilii auctor sIm: neque enlm, maneaib an abeatis hinc^ deliberari potest, cum praeter anna et animos armorum me- mores nihil yobis foituna reliqui fecerit fakneque et siti mo- riendum sit, si pins 4{uam viros ac Romanos decet ferrum 5 timeamns. ergo una est salus erumpere hinc atquc abire: id aut interdiu aut nocte faciamus oportet: ecce autem aliud minus dubium: quippe si lux expectetur, quae spes est non vallo perpetuo fossaque nos saepturum hostem, qui nunc corporibus suis subiectis undique cinxerit ut yidetis 10 collenu atqui si nox opportuna est eruptioni sic ut est, haec profecto noeiis aptissima hora est: signo secundae yi- giUae conyenistis, quod tempu$ morlales somno altissimo premit: per corpora sopiia yadetis yel silentio incautos £al- ' lentes yel sentientibus clamore subito piiyorem iniecturi: 15 me modo seqiiimini, quern secuti eslis: ego eandem quae duxit hue sequar fortunam. quibus haec salutaria yidentur, agite dum in dextram parteip pedibus transited.
XXXVI. Omncs transierunt yadentemque per inter- missa custodiis loca Decium secuti sunt, lam eyaserant me- 20 dia castra, cum superscandens yigiliuni strata somno cor-
3. neque ejiim maneatU an duo Romani super alium alios
iaheaih hinc deliberari poU — . expirantes corruerunt.
0st: m m. 3. P. — M m. 1.: Ca€s. b. gall, i , 1. et 1, 3.
maneatis OT^beatis cet, — In alk — HarL i.: sept«i» ho-
HarL I. excidit enim. — P stem, — Paulo post Leid. i.
nul.: nibil uobis fortuna re- Voss. n. al.: atqu^ si not.
licp^ fecerit fame/ique cet« — PM: o;?ortuna. — P m,
B(i..2.: reliqui, 1.: era est. — P m. 1.: so-
7. ee^e autem aliud minus du- mnio altissimo. m. 2. : somno.
bium: PM. Ellipsis quaedam — Harl. i. Leid. i.: incautos
in bis verbis inest, cum di* pallcnics.
^ cendum fuerit „ alteram dif- 21. uigilium strata somno tor* ^
ficile est, alterum minus du- jiora: P m. 1.] yigilum cet.
binm^': nisi forte L. scripsit P m. 2.: uigilium castra so-
99«%cce autem aliud alio mi- mno cet. M: uigilnm straiM
nns dubiaxn". — Y^^ voce ^ omnino corpora*- ". 2.: slnta.
aliud pro altero cf. 1, 25.:^ Cf. 37, 20. — M: miles of-
T. Li>i par* II. . 17 .
S58
Ubeavu.
por^ miles oflfenso scuto praebuit sonltum, quo cxdtatas vigil ciim proximom movisfiet erectique alios concitarent ignari — dives an hostes essent, praesidium emmperet an consul castra cepisset — , Decius, quoniam non fallerenf, 5 clamorem tollere iussis miliiibns torpidos sonmo Insuper pa- vore exanimat, quo pracpcditi nee arma inpigre capere nee obsistere nee insequi poterant inter trepidationem tnmul- tumque Samnitium praesidium Romanum obviis custodibus caesis ad castra consulis pervadit. Aliquantum supererat
lOnoctis iamque in tuto videbantur esse, cum Decius „macte virtute^' inquit ,,nnlites Roman! este: vestrum iter ac redi- torn omnia saeeula latidibus ferent. sed ad conspidendam tantam virtutem luce ac die opus est, nee vos digni es^ quos cum tanta gloria in castra reduces silentium ac nox
iStegat: hie Incem quieti opperiemur". dictis obtemperatum,
feriiins I'scoto. — H: moms- sent. — Pffl: cos.
4. Deetus qm non fallerent: PWL — Cod. Sig.: qaando non fallerent. Lov. 4.: De- cius t:lamorem qm non falle- rent tollere.
5* torpidos somno msiiper pet' uore exanhnat: P m, 2. M. — P m. 1.; examinat.
7. inter trepidationem tumul' tumque: M m. 2. P. -- M m. 1. : ;9repidationem. — Lo- vel. 4.: inter tamultnm tre- pidationemqae. — PM: ad castra coss. pemadit. 10. made uirtute inquit milites romani (M: f.) este: PM Leid. I. cord. Kloclr. al] ma- cti virtute cet. Et made et macti recte se babet, cum teste Prisciano (5, 12. 66.) al. et mutfiujt ab antiqnis di-
ctum sit. nobis yidebatnr b. 1. adyerbinm optimomm cddd. anctoritate restitnendam esse. — DI m. 1.: cum dicios. ro. 4.: decius. — In Leid. r. aL praetermissa sont verba ,, inquit milites romani '^ •— Harl. I. : milites re<;te uestrom iter. Leid. i.: recte oestrum Iter. — Plerique recc codd.: milites romani er^e nestriim iter. — P: nestrnm iter ac reditnm omnia sda iandibas ferent. H: nestrum iter ac reditum omnia scU laudibus refert Loyel. 4. Neapol. Lat: efferent. 15. hie lucem quieti opperie^ mnr: M Lovel. 4. Neap. Lat.] hie lucem quieti oppe- riamnr. — P: operiamnr. Cf. 5, 55. : signifer statue tf%nam, bic manebimas optime.
LIB£R Vn.
259
atque ubi primum inluxit, praemisso nuntio ad consulem in castra ingenti gaudio concitantur, et tessera data incolumes reverti qui sua corpora pro salute oimiium haiid dubio pe* riculo obiecissent, pro se quisque obviam effiisi laudant gra- tulantor, singulos unhrersos servatores suos yocant, 'diis lau- 5 ies gratesque agunt, Dedum in caehim ferunt. hic Decii castrensis triumphus fuit incedentis per media castra cum araiato praesidio coniectis in eum ommum oculis etomni honore tribunum cpnsuli aeqnantibus. ubi ad praetorium ventum est, consul dassico ad contionem conrocat orsus- lO que meritas Decii laudes interfante ipso Dedo distnlit con- tionem, qui auctor omnia posthab^ndi dum occasio in ma- nibus esset perpulit consulem ut hostes ^t noctumo pavore
1. atque uhi inluxk praemisso nuntio ad cos, in castra ingenti gaudio concitantur: PM et optt. qaiqae codd., praeter^am quod in P con- citatur est. Ingenti gaudio concitantur et consul et mi- Htes qni in castris erant. sab^ iectom eius generis, quod ne« minem fagere posset, saepis- sime non esse scriptum no- tisnmnm est. nihilo minns tamen Talde placet qnod I. Fr* 6ron. scrit>endam coniecit „pTaenu880 nuntio ad consu- lem castra ingenti gandio con- cHantur^^ praesertim cam idem in Lovel. 4. repertum sit, cuius librarium peranti- quo et pereleganll codice nsnm esse persuasum halve* mufl, at iHe Lovelianus quar- tos in optimos llbros refenj posset, nisi is qui eum scri- pBit nimis saepe ingenio suo indolgere Toluisset
5. singulos uniuersos seruo"
tores suos uoeant: M CiO- Tel. 4.] singulos unirersosque cet. (P). Coniunctione omiBsa orationem fortiorem fieri id- que dicendi genus cum cetera tnm laudant gratulantur postulate facile est intellectu, praeseitim apud eum scripto- rem, quo nemo his asynde- tis saepius usus sit; -— Pall. 1. 3. Yoss. n. al. : sematores suos laudant* — M: castreTn- sis trinmphus. — - Leid. i. Harl. I.: et omni lionore tri- bunum censilia aequantibus.
11, iuterfant^ ipso Decio distu^ lit contionem: PM. €f. 3, 47.: priusqoam aut itie po- stnlatam perageret aut — , Appius interfalur. 36, 27«: quos (oratores) dicere exor- 808 consul interfatus. aL
13. auctor omnia posthabendi: P. — M: auctor omnia post- babenifS occasio in mdnibus esiset. — liovel. 4. al.: omnia posthabenda. — P m. 1.: oc-
17*
260
LIBER VIL
attonitos et circa collem castellatim dlssupatos adgredere- tur: credere etiam aliquos ad se sequendum emissos per saltum vagari. iussae legiones arma capere egressaeque ca- stris, cum per exploratores notior iam saltus esset, via pa- 5tentiore ad hostem ducuntur, quern incautum inproviso ad- ortae, cum palati passim Samnitium mllites plerique iner- mes nee coir€ in unum nee arma capere nee recipere in- tra vallum se possent, paventem primum in castra conpel- lunf, deinde castra ipsa turbads stalionibus capiunt. p^rfer- lOtur circa collem clamor fugatque ex suis quemque praesi- diis: ita magna pars absenti hosii cessit: quos intra vallum cgerat pavor — fiiere autem ad triginta milia — onmes caesi, castra direpta.
XXXVII. Ita rebus gestis consul advocata contione
cassio. — In Lore]. 4. est: i^ac noctarno paaore'*: at dabiam sit an librarius scri- bere voluerit „o5 noctarno pavore". — Mm. 1.: dissa- patos adgrederetar. — P m. 1.: emi^os.
6. palati passim: P. — M: passi. — M: nee colere in una nee arma capere. — M: pauentem primam in castra cpellant. Harl. i.: inter castra conpellunt. P Leid. i. omnes- qae recc. codd.: intra castra ^onpellant. — Leid. i. etiam „nec recipere in nallnm se
. possent ".
11. Ha magna pars ahsenti ho- sti cessit: PM reU. b. e. an- tequam milites Romani ades- sent, multi faga salatem pe- tiveront.— M: q* intra ual- . lum egcrat pauor. ^ PM: faere antem ad jzx miL —
Lovel. 4.: ad viginti millia. — M: castra dire^a. 14. ita rebus gesiis cos, aduo- cata contione P. Decii non coeptas solum ante sed cu- mulaias (P: camulata) noua uirtute laudes peragit : PM: h, e. non eas modo laudes, qaibas eam paalo.aiite ornare coeperat, peregit, qnodsommo 800 periculo ezercitom roma- nnm servasset, sed etiam id landibus efferfc, quod non ita gloriae suae indolgere volois- set ut maioris rei occasio amitteretnr. — Recc. qnid. codd. : non coeptas modo ante sed cnmulatas etiam nova yiir- tute. — PM: et centum bu- bus eximioque unoalbo t>pimo
donat. «— P m. 1.: milites
*•
qui in praesidio simul ferant. m. 2.: fuerant. — PM^ du- plici frumento. cf. 2,59.: da- pliciariosque.
LIBER VII.
261
P. Decii non Goeptas solum ante sed ciiinulati(& nova vir- tute laudes peragit, et praeter militaria alia dona aurea Co- rona eum et centum bubus eximioque uno albo opimo au- ratls cornibus' donat: milites qui in praesidio simul fuerant, duplici frumento in perpetuum, in praesentia singulis bubus 5
5. in -praesentia singulis hu-. bus priuisgue tjunicis ( „ uDd jeder Init einer Tunica") do- uati sunt] ip praesentia stn- galis bnbos bhiisque priyis tonicis donati. Cf. 30, 43. — Priuisgue tunicis in mar- gine codicis P ser?atum est, cum in PM omnibusque Dra- kenb. recentibns codd. sit ^ hinisque tunicis. yix tamen dnbium- videtur, quin h. 1. duae scriptnrae fuerint, qpam- quam ab AIed« codicis librairio, quern alias harum rerum di- ligentissimnm fuisse persaepe vidimus, nihil scriptum est nisi bi^isque, cum etiam in Bark I. Leid; i. Pal. 3. Voss. ii. priuisque binisque inven- turn sit. quod cum feFendumr, noB videretur, in cod. Gelen« BCf iptum esse ~ dicitur binisr que priuis tunicis. Terum qui potest a Liyio scriptum esse, consulem donasse illis , militibus binas tumcas pri- yas! nam quod Drakenbor- cbius persuaders vult, binas priyas tunicas esse binas tu- nicas quas quisque prlvatim singulatim acceperit, hoe ni-> bii sane est, eum id ipsum in binis insit. nihil igitur dubito quin, cum vox pri' Dum antiquioris aetatis fue-*
rit.9 posteriores librarii hano Toceni, vel usiti^tiore aliqaa recentioris aetatis vel simili qnadam permutatam yolue- rint: persuasamque babeo et 21, 13. Lipsium recte yldisse, cum binis vestimentis eidem pri^yo librarlomm emendan4i studio deberi, integramquo eius loci scriptnram fuisse cum priuis uesthnentis* cum igitur et alias in margine co? dicis P yeram scripturam ser- vatam videamus, nee fieri po- tnerit, nt%i binisque tuni* cis antiqna manu jscriptum fuerit, pro eo ex coniectura quia pnjuisque scribere ma- luerit, contrarium aatem-veri simillimum yideatur^ cnmque in- melioFibus libris aliis ni- hil nisi hinisque, in aliis priuisque binisque reperia- tur, et Liyius similes res (singulis bubus — ' priyis tu- nicis) aliis atque aliis verbia expfimere soHtus sit, priuis-* que tunieisvtvissixQAm kuius loci scripturam esse content. dere non dubitamus. Cf. L. Duderlinus Synon. 4. p. 343. -n- Deinde scripsimus cum Lovel. 4. donati sunt, cum etiam in M reppererimus do^ natis , quod sine dubio eo* dem mendo pra donati s
S63
UBER VIL
10
privisque timicis donati nmt: secundum consulis donatio- nem. legiones gramineam conmam obsldialem damore do- num adprobantes Decio inponunt: altera corona eiusdem honoris index a praesidio suo inposita est his decoratus insignibus bovem eidmium Marti immolavit, centum boves nulitibus dono dedit qui secum in expeditione fuerant: his- dem militibus le^ones libras £arris et sextaiios vini contn- leranty omniaque ea ingenti alacritate per damorem milita- rem indicem omnium adsensus gerebantur. Tertia pugna ad Suessulam commissa est, qua fiigatus a M. Valerio Sa- mnitium exerdtus omni robore iuventutis domo acdto cer« tamine ultimo fortunam experiri statuit ab Suessula nun- tn trepidi Capuam, inde equites dtati ad Valerium consu- lem opem oratum veniunt: confestim signa mota reHctisque
qoo 7, 34. in eodem libra 7. eontulerani: M] coDtnlemnt
pigr&he j^TO pigritia ^scri- ptmn est sic et alias anti- qaani scriptarain cormptam esse, cum alii^lods torn 2, 7. t,iibi audire inssi sunt^ vi* dinras, hac denram raiione totius hoias loci partes recte sibi respondere „donat — dq- nati sunt : iDponaiit -* inpo* sita est^ neminem hamm re- ram peritnm fugerit — P: donati secnndam co5. dona- tionem. M: scfia cos. dona- tionem.
9. obsidialem: P m. 2. M cod. GeL Harl. i. Leid. i . at — P m. 1^: obsidione. Recc. qoid. codd.: obsidionalem, cf. Aol. 6ell« 5, 6. at — ]|[ m. 1.: dA:io inponont
6» hisdemmUUibus^yfiheadie^ tf^Soldaten''): PM] iisdem militibus. — Cf. 5, 47.: se- libras farris et qoartarios vvbA. al.
(P). Contulerant vd pro- pter gerebantur Terios vide* bitor. — H m. 1.: infUcem. M m. 2. P: indicem. 9. tertia pugna ad Suessulam commissa est: P m. SL M. — P m. 1.: commisa. — M: samniriom. — M m. 1.: ez- per/ statoit M m. 3. P: ex- periri.
13. inde equUes eitati ad ua- ierium cos, opem oratum iteniunt: PM.
14* relictisgue inpedhnentis CO' strorum ualido praesidio: PH rell. In editionibos Ke- diolanensibos AsceoB.JIIogont scriptom est „ relictisqae im- pedimentis castromm eum valido praesidio^. Tenim li- cet particola eum ab antiqois librariis facile illo loco prae- termitti potoerit, tamen non video car ablativas lainas probandas sit: ^nachdem das
UBBaVJL
363
inpedimentis castrornm valido praesidio raptim agitur agmen, nee procul ab hoste locum perexiguum, ut quUnis praeter equos ceterorufn iumeatorum calonumque tarba abesset, cat- €tn8 cepit. Samnitium exercitus, velut baud ulla mora pu- goae futura esset, adem instruit: deinde postquam nemo 5 obvius ibat, infecrtis signis ad castra hofitium succedit. ibi ut miitem m.vallo vidit missique ab omni parte exploratum postq^am, quam in exiguum orbem contracta castra essent
Gep8ck nnter etner starken Besaixang im Lager suruck- gelassea worden'^
2. Mit quibus praeter equos ce- terorum iumeivtorum calo- numque turba abesset: P: „ da mit Ausnahme der Pferde der ganze fibrige Tross von Manlthieren and Knechten fehlte'S — M: nt qnibns pt qaos ceteroro iamentormn cet. Harl. I. Leid. i. al.: abesse,
4* uelut haud ulla mora pU' gnae futura esset: PM. -r- Leid. 1. Pall. Yoss. n. multi- que alii : uelat haud ulla mora pugnae futurae esset.
7. missique (tb omni parte ex- ploratum postquam •— ret- tulerunt: ex coni. m.] miis- sique ab omni parte ezplo* ratum — rettulerunt. — In omnibus libris maioris auclo- ritatis PM Harl. i. Leid. i. Pall. 1. 3. Voss. II. scriptum est „ missique ab omni parte exploratum quam quajn in exiguum orbem" cet. quQfl cum ferendum non yideretur, recentes alii librarli scripse- runl „qaod quam in exiguum
orbem 'S alii |,cpiam in exi- guum orbem", alii ^qoia in exignum orbem", alii „cum in exiguum orbem". sed sicut et alias ab antiquis librariis litteras syllabasque et voces integras incuria quadam pmis- sas yidemus, ita quoqiie boc loco post^ cuius loco inter- dum in PM ^ scriptuqi de- prehendimus, praetermissum videtur. multo enim saepius \Vi antiquioribuB libris «x iis quae integra baberi debcnf, omissa quaedam videmusquam quae manu antiqua scripta non erant, orationi integrae adiecta. Livium vero eis lo- ds, in quibus maior aliqua vis ponenda yidebatur,^ dua- bui etiatn coniunctionibus, quamyis una satis esset, in protasi uti solitum esse et saepissime postquam alt^ro loco legi, loci 4, 13. „quae postquam sunt audita" a n^^ bis coUati docuerint. Cf. 22, 14. : ut vero /lo^/quam cat. al. — Recc. quidam codd. : con- tracta cssent caslra pauclta- tatem inde hostium colligen- tes retulere. — P: reltallef.
264
LDBBR VIL
^^ paudtatem inde hostium coiligentes — rettulenint, fre- mere omnis acies conplendas esse fossas sclndenduinque vallum et in castra inrumpendmn: transactmnque ea teme* ritate bellum foret, ni duces continuissent impetum militun;. 5 cetenmi quia multitudo sua commeatibus gravis et prius 8> dendo ad Suessulam et tum certaminis mora baud procul ab rerum omnium inopia esset, placuit, dum inclusus pare- ret bostis, firumentatum per agros militem duci: inteiim
U fremere omnis acies: P. — M: „ fremere oihs acies '^ hinc mnltl reec. codd. : omnes ades. — Pall. 1. 3, aliique: ni dox coDtiiiiiisset.
$• multitudo sua commeatibus grauis: PM rell. „Conimea- tibas gravis '' hoc loco non ita nt eis locis qoibus „iiiiiites armis praeda spoliis graves'^ lemmas, scriptam esse posse neminem fagerit. interpreter haec verba „ciii hand facile essetcommeatumparare, prae-^ bere", ntsi forte ut gravem fieri esse alicui eliqua re dicebant, sic etiam hoc loco scriptam est, maltitadinem ducibus commeata („darch die Fordernng nach Lebens- mitleln") iam gravem fieri coepisse. — PM Harl. i, Voss. II. al. : et tum certami- nis ipora. Leid, i. al. : et cum certaminis mora. — Lovel. 4. Neapol. Lat,: dum inolusua maneret hostis. — Leid. i.: „frumentatam agros ^. hinc Pall. 1. 3.: fmmentatum in agros,
8, interim quieto romano — defutura omnia: Lovel. 4.] interim ct Komano ~ defu-
tura oihnia. — M: interim ^a I romano qui ezpeditos quantum umeris inter arma geri possed framenti cet pos m. 3. in loco ras^o est. — Cum in melioribus libris (P Harl. I. Leid. u Yoss. li. al.) scriptum esset „ interim 'quia et romano — defutura omnia", nee id probandum videretur, alii librarii „ inter* imque et romano '^ sc^ipse- runt, alii quia omittendum putaverciot. verissime tamen Loveliani quartilibrarius, sive integrioris libri anxiiio adiu- tus sive coniectura ductus, quid buius loci esset perspe- xit. nam quern ad modam alias quoque e et ae confdndi solebant, sic et hoc loco quU aeto scriptam fuisse videtur, cuius voeis cum littera po- strema neglegenter praeter- missa esset, quia et pro vera scriptara baberi potuit con^ iunctionem quia autem npn buius loci esse, non est dif- ficile intellecta. non enim, quia et Romano omnia defu- tura essent, Samnites consi- lium cepernnt milites per agros frumeutatum mittendi,
LIBER VIL
26&
quleto Romano, qui expeditus quantum humeris inter anna geri^ posset frumenti secum attulisset, defutura onmia. con^ sul palatos per agros cum vidisset hostes stationes infire*- quentes relictas, paucis militcs adhortatus ad castra oppu- gnanda ducit: quae cum primo clamore atque impetu ce- 5 pisset pluribus hostium in tentonis suis quam in portis val- loque caesis, signa captiva in unUm locum conferri iussit, relictisque duabus legionibus custodiae et praesidii causa
sed quod ipsi ab re fnimeii- iaria laboranint persuasam- que habuerunt, Romanum ex- ercitum pavore captam intra vallum quietum mansnrum: eoque maiore incuria futuram pugnam exspectarunt, quo mi- nus virium Romano, qui prae* tcr iimoreI^ etiam omni com- meatn desUtutus videretnr, fulurum esse pularunt. „Da aber ibre grosse Truppen- masse, fiir die dennotbigen Un- terhalt berbeizuscbaffen iiber- baopt nicbt ieicbt war, fast an Aliem scbon Mangel litt, 80 bescblossen die Anfubrer, so lange der Feind furcbtsam iunerbalb seines Watles sSsse, die Soldaten in die benacb- bartenFelder zuiubrenumLe- bensmittel anfzutreiben : wSb- rend dess werde der Romei\ weun er so vubig sitzen bleibe, eicb in die ausserste Verle- genbeit gebraeht sehen". Cf. 44, 27.: „quae manus, quieto sedente rege ad EnipeaiAi ad- versus Roinanos — in Tbes- saliam traducta non agros tanlnm nudare popidando po- tuit ue quos indeRomaui com- mealus expecta rent sed '^ cet.
4. paucis milites adhortatus ad castra oppugnanda dw- elt: PM: nisi quod primo in P „0ppagnanda^' fuit. ' -rr Harl. I.: stationes infrequen- tes relictis paucis milites ad- bortatus.
8, relictisque duabus legioni- bus custodiae et praesidii causa: PM rell. praeterquam quod in. P leyi mendo „ou- stodia et praesidii causa" scrintum est, — lac, Grono- vius vel duabus cohortibua ytf\ duobus milibus acriben- dum esse censuit, cum omnis Romanoram exercitas non amplius duorum milium fuisse videretur. nee tamen dubitau- dum est quin Romani, cum viderent quot et quales bo- stes Samnites essent, looge maiorem exercitnm miserint, cum vel in Praenestiuos Ca- miUum cum quatluor le^ioni- bas quaternum milium mili- turn prolectuBi esse 6., ^2. le- gamus. nee sine causa Vale- rius videtar lam validum prae- bidium in Samnitiam caslris rcliquisse,. cum niLil minus veri simile csset, quam ut Samnites castris omlssis fuga
266
LIBER VIL
gravi edicto monitis ut donee ipse revertisset praeda absti- nerent, profectus agmine instructo, cum praemissiis eques vdnt indagine dissipatos Samnites ageret, caedem ingentem fecit nam neque quo signo coirent inter se neque utrum 5 castra peterent an longiorem intenderent fugam, territis con- stare poterat: tantumque (iigae ac formidinis fiiit ut ad qua- draginta milia scutorum — nequaquam tot caesis — et si- gna-militaria cum his quae In castris capta erant ad cen- tum septuaginta ad consulem deferrentur. turn in castra lOhostium redltum ibique omnis praeda militi data.
XXXVni. Huius certamlnis fortuna et Faliscos, cum in indutiis essent, foedus petere ab senatu coegit, et Lati-
aalotem petore TeQent. — P m. 1.: abstineret.
3. cumpraemUsus etfuesuelui indagine dissipatos Samni- tes ageret: PBL „ Valerias, der in geschlossenen Gliedem ▼orr&ckte, richtete ein ange- lieares Blutbad an, indem die ▼oransgescliickten Reiter die zerstreuten Samniten gleich- wie bei einer Jagd das Wild zosammentrieben''. nam at silras ferasqae indagine claa** dere solebant, sic etiam tarn praemissi equites Samnites dissipatos ad Yaleriam ege- rant et probibnemnt, ne quis effogeret. Cf. Taciti Agric. c. 37.
4, quo signo coirent inter se: recc. codd. — PM HarL i. Leid. I. a1. : „ quo signo ceir^ inter se". Qaem ad modum hoc loco litterae ni propter seqnentiam litteraram simili- iadinem ab anUqois librariis praetermissae sant, sic con- trario mendo 22, 32. in Put.
,)aeqaom eensaissen# neapo- Utanos'^ pro censuisse scri- ptnm yidemos. — P: con- stare poterant.
6. ad quadraginta mH scuto^ rum: P. — M: ad XL mil scatoram.
7. et signa militaria cum his quae in castris capta erant ad centum septuaginta. ad eonsulem deferrentur (P: deferentnr): PM: nin qnod in M „camtis q. in castris^ media ana littera erasa scri- ptnm est. — HarL i. Leid. i. Yoss. II. al: et signa milita- ria cunctis quae in castris cet.
11. huius certamiuis fortuna etFaliscos cum in indutiis essent foedus petere cet.: P. — M: ibique omnis praeda ' militi dat ac^hui' certaminis fertnna et faciliscos cum in induciis essent cet. M m. 3.: fortnna. — In Harl. i. Pall. 1. 3. Voss. II. multisque aliis scriptum est „cum i/zdutiis essent^*. lllarum indatiarum
LIBER Vn.
267
nos iam exercitibu|5^ conparatis ab Romano in Pelignum ver- dt bellum: neque ita rei gestae fama Italiae se finibus te- nuit sed Carthaginienses cpioque legates gratulatum Romam misere cum coronae aureae dono, quae in Capitolio In lo- vis cella poneretur: fuit pondo viginti quinque, consules 5 ambo de Samnitibus triumpharunt sequente Dedo insigni cum laude donisque, cum incondito mdlitari ioco baud mi- nus tribuni celebre nomen quam consulum esset. Campa- Donun deinde Suessanorumque audiiae legationes^ precanii-
in qnadraginta annos impe- tratarom (cf. 7,22.) octo de» mum aimi peracti erant. — PM: ab romano in ^aeU* gnnm.
4. guae in CapUoUo in louis cella poneretur: PM. — In recc quibaadam codd. non ineleganter scriptam est „in Capitolio lunonis cellars com librariis in menlem Tenisset illod Yirgillanam ( Aen, 1, 16.) „\Jtha antiqaa fait — Tyril tenoere coloni — Carthago — Qnam Inno fertar terris ma- ' gis omnibus nnam Poathabita colniase Samo. — M: fuit p zxv. coni. ambo de samni* tibos triompbarnnt. P: foitf XXY, coni. ambo cet. Uarl. i. : fnit proinde uiginti quinque. Leid. I.: fuit pro vigiuti cet. — Pall. 1. 3. Yoaa. ii. al.: triompbare. — Paulo post M m. 1.: milita | loco. m. 2«: militari | loco. P: miliUri ioco.
9. Suessanorumquf sV^ Te\L] Suesanlanorumque (ex coni. SigoD.) — C. Sigonius Sues^ sulanorumgue scribi yoluit, quod non minus in Suessu- lanos quam in Campanos Sa-
mnitium animi irritatl fnis- sent. sed quamquam tertiam ' illam cum Romania pugnam Samnitibus ad Suessnlam fnis* se 7, 37. legimus, tamen ibi non qnod Suessnlanis Samni- te9 oiTensi essent pijgnatum esty sed quod ibi in loco Ca- pnae propinquo Samnites ul- timo certamine fortunam ex- periri statuerant. Samnitibus autem victis cum Campani Romanorum dediticii facti es- sent, ne Suessulanis quidem cum Campanis coniunctis ab Samnitibus magnopere me- tuendumvidebatur. longe alia Tero Suessanomm fore con- ' dicio videri potuit. cum enim Suessa, quae postea Aurunca appellata est (8, 15.), baud procul ab Teano Sidicino ab- esset, nee Samnites qaid- quam magis quam Sidicino- rum interitum videre Telle viderentur, utpote qui ( 8, 1.) ab Romania foedere amici- tiae renovato belli ins adyer- sus Sidicinofi peterent, timen- dum erat ne Samnites Sidi- cinis yictis yictricia arma in propinquos Suessanos inferre
268
L1B£R Yll.
busque datum ut praesldium eo in hibema miiteretur, c[uo Samnitium excursiones arcerentur. iam turn miiiime salu- bris mlUtari disciplinae Capua instnimento omnium volupta- tium delenitos militum animos avertit a memoria patriae,
5 inibanturque consilia in hibemis eodem scelere adimenf]ae Campanis Capuae, per quod illi eam antiquis cultoribus ade- missent: ncque inmerito suum ipsorum exemplum in eos versurum: cur autem potius Campani agrum Italiae uberri- mum dignam agro urbem, qui nee se nee sua tutari pos-
10 sent, quam victor exereilus haberet, qui suo sudore ac san- guine inde Samnites depulisset? an aequum esse dediticios suos ilia fertilitate atque amoenltatc perfrui, se miKtando fessos in pestilenti atque arido eirea urbem solo luetari aut^
3.
Tellent. cam igitur in omni- bus Livlanis codd. et ab Ca- pua et ab Suessa legates ad praesidium petendum Romam missos esse legamus, nee ab bis libris rerum ratio abbor- rere videatur, optimorum co- dicum auctoritas potior quam Sigoniana coniectura yideri debet. Cf. Cic. Pbil. 13, 8. : lautissimum oppidum, nunc municipium, bonestissimorum quondam colonorum (Liv. 9, 28. ) 9 Suessam fortissimorum militum sanguine inplevit(8cil. Antonius). Sil. Ital. 8, 397.: detritaque bellis Suessa. al. — Leid. I. al.: in bibernia mitteretur — arcerent. instrumento omjiium uolu- ptatium delenitos inilUum animos auertit: PM. — Leid. I.: delenitum milites animos. — M: consilia ini- bernis. — PM: neque inmc> rito suum ipsorum exemplum in eos uersurum. Cf. 2> 6*2.:
omnis ira bfelli ad popnlatio- ncm agri yertit. 9. qui nee se nee sua tuiari pas sent: DI Harl. u Yoss. n. al. — Non vid^o qui Dra- kenborcbius possint, quam- vis etiam in P ita scriptam sit, pro integra scriptura ha- bere poluerit. — Leid. i.: possunt. — Paulo ante M: uberrima dignu. — Deinde PM: depulisset. Mm. 4.: de- pulisset.
11, an aequum esse: P. — M: „ ania | equum ee'*: b. e. „ani^ aequum. esse ^^ : ut dubinm sit an librarius anne scribi vo- ' luerit, — P m. 1.: deditios suos. m. 2.: dedicioa.
13. in pestilenti^ in pestUente. — P HarJ. I. Leid. i. multi- que alii : in pestilentio ntque arido. — M m. 1.: „iH pe- stilentie atque arido *': quod codem mendo seriptHO^ est quo 7, 39. in P „fecis8etra- riacagere^' pro „ fecisset ruri
LIBER VH.
269
in urbe Insedentem labem crescenils jn dies fenoris pati? haec agitata occultis coniurationibus necdum yulgata in omnes consilia invenit novus consul C. Marcius Rutilus, cui Cam- # pania sorte provincia evenerat, Q. Servilio coUega ad ur^ bem relicto. itaque cum omnia ea sic ut gesta erant^per 5 tribunos conperta et aetate haberet et usu doctus, quippe qui iam quartum consul esset dictatorque et censor fuisset, optumum ratus differendo spem quandocumque vellent con- silii exsequendi militarem impetum frustrare, rumorem dis-
agerc" al. — M m. 2.: in, pestUente atque cet. 1 . insedentem labem : PM Harl. i. Yoss. If. al.] iDsidentem ta- bem (recc. codd.). — Cum la6es id malam sit quod rni- nam interitumque culque mi- netor, iabem scribere non ausim, licet ita b. 1. in mar- gine codicis P, siuiilibusque locis (2, 23.) etiam in opti- mis libris scriptum reperia- tor: „nnd dass sie, nacbdem sie sicb im Kriegsdienste ab- gemubt, nun angestrengt ar- beiien soUten um dem unge- snnden nnd unfrucblbaren Bo- den nm Rom ber eine Frucbt abzngewinnen , oder in der Stadt das eingenistete Unbeil der immer roebr nm sich grdfenden Scbuldenlast er- tragen mussten''. Cf. 2, 44«s id nnam yenenum earn la- bem ciyitatibus opnleniis re- Ipertam, nt magna imperia mortalia essent. 9, 24.: sil- vestribns locis cobortibns in- sedere inssls. aL — P m. 2. B: foenoris pati. P m. 1.: pato.
3. nouus co«, C, Marcius (M: martius) Rutilus: PM. cF. 7, 17. — Harl. i. : rntulins. Yoss. II. mullique recc. codd.: rutilius.
6. conperia et aetate haberet et usu doctus: PM Leid. i. Lovel. 4. al.] comperta ha- beret et aetate et U6a doctus (recc. codd.). Cum apud Li- vium audaclor quidam poeta- rnmque ingcnio accomnloda- tior verborum ordo baud raro reperiatur, optimorum Hbro- rum. auctoritatcm negligere nolim. nee quemquam fuge- rit, cum totius loci subieclum Toce usus expressum sit, in hac ipsa concinniore constrn- ctione band ingratam elegan- tiam inesse. — M m. 4.: coni^ta et aetata haberet et nsn ductus. In Yoss. ii. aliis- que verba et aetate praeter- missa sunt. «— PM: qnippe qui iam qnartnm cos. esset.
8. optumum ratus: Harl. i.] optimum ratns (PM). Cf. ex. gr. 22, 27.: se optumnm dn« cere (Put.).
$• /nM/r0r#.*PMHar].4.Leid. I.
270
UBER vn.
8ipat in hisdem oppidis et anno post praesidia bibernatura. diTisa enim erant per Campaniae urbes manaverantque a Capua consilia in exerdtum omnem. eo bxamento cogita- tionibus dato quievit in praesentia seditio.
5 XXXIX. Consul educto in aestiva milite, dum qnietos Samnites habebat, exercitum purgare missionibus turbulen- torum hominum instituit, aliis emerita dicendo stipendia esse, alios graves iam aetate aut viribus panun validos: qnidam in commeatus mittebaniur, singuli primo deinde et cohor-
lOtes quaedam, quia procul ab domo ac rebus suis hibemas- aent: per spedem etiam militarium usuum, cum alii alio mitterentur, magna pars ablegati: quam multitudinem con- sul alter Romae praetorque alias ex aliis fingendo moras retinebat. et primo quidem ignari ludificationis minime, in-
15 viti domos revisebant: postquam neque reverti ad signa pri- mos nee ferme alium qu^m qui in Campania hibemassent
aL] (rostrari. Cf. Prise. 8, 4^ 15. 20. — M: maiteril jwi- petnm fmstra rerumorem dis- sipatim hisdem oppidi sed annp. JS. m. 2.: rerumorem.
1. in hisdem („ la eben diesen StSdten^) oppidis ei anno post prctesidia hibernatura: . P] in ijsdem cet. Idem his* dem in M esse iam supra di- ctum est. — In Harl. i. Leid.i. mnltisqae aliis excidit et,
3. €0 laxamento eogitationi- bus dato quieitit in prae* sentia seditio: PM: „nach- dem den anfgeregten Gemii- thern dieser Aufscbub znm rahigen Nachdenken fiber ihr Vorbaben gelassen war, so steilte sich fSr den Augen- blick die Rube wieder her". — In Harl.i. omnia ea quae
inter consilia in exercitum et exercitum purgare Ic^n- tnr, omissa sunt.
6. exercitum purgare miesio" nibus: M et P in margine. — P : exercitum pi^are mi- sionibns.
9. deinde ei cohortee quae- dam quia procul ah domo ac rebus, suis hibemassent: PM, — LoyeL 4.: ddnde co« hortes qaaedam qoia ab domo ac rebus suis bibernassent.
11. per speciem etiam ntUita* rium usuum cum alii alio mitterentur magna pears ab* legati: P m. 3. M. — P m. 1.: usnm cum alio alio mitl^en- . tur. — P m. 1. : figendo mo- ras. P m. 2. M: fingendo.
14. et primo quidem : At m. 2. P. — Mm. 1.: etpnmoqnem.
UBER VIL
271>
praecipueque ex his seditioiiis auctores imtti viderant, pri- mum admiratio deinde haud dnbius tiAior incessit animos, consilia sua emanasse, iam quaestiones iam indicia iam oc- culta singuloram supplidla inpotensque et crudde consulum ac patnim in se regnum passuros. haec qui in castris erant 5 occultis sermonibus serunt nervos coniurationis eiectos arte
1. ex hU: PHI] fx iis. •- PaU. 1. 3.: ab iit. — Jtt: ddade ant dnbins.
3. iam quaestiones iam indi" cia iam 4>cculia singuJorum snpplicia inpoiensq, et eru' dele consulum ac patrum in se regnum passuros : PM. — Maiti recc. codd. : iam ia- dicia. — Leid. i.: iam calta singuloram snpplicia. Toss. ii. al.: iam cnncta singuloram snpplicia. — Lovel, 4.: im- pndens ac cradele.
5. haec qui in castris erant occultis sermonibus serunt: IH m. 3. P. — M m. 1.: oc- cultis sermonib. [ rieraos cet. m. 3.: sermonib. | sert. ner- uos eel. — Cf, 3, 43. : L. Sic- cinm — tdbanoram creando- Tum secessionisque mentiones ad Tulgns militum sermoni- bns occultis serentem — mit- tnnt. 34, 61. : Aristonem qnen- dam — yenisse: certos ho- mines cotidie cam eo secreta conloquia serere. al.
6. neruos coniurationis eie^ ctos: PM rell. — Claud. Futeanns non eiectos sed ex- sectos scribendum coniecit: quern ad modom apud Cic. in altera orat. de lege agrar.
33, 91. seriptmn legitar de ilia Campana arroganti atqoe intoleranda feroda: ^neryls, omnibus urbis exsectis urbem ipsam solutam ac debilitatam reliquerant^* : simiKque modo apud eandem Cic. Tnsc. % 11.: „poetae neryos omnia virtntis elidunt'* : Phil. 12, 3.: ,,legionum nostrarum neryos nonne his consiliis incidi- mus'*. yeruih quae exsecta exstirpataye sunt, eadem, e^- stincta nee ullius usus fore Decease est, quod de eis qui a consule Romam missi erant dici non potest, quamquam igilur yox nervos Liyinm figura uti coepisse ostendit, tiguen ille in ea sibi non per- Stat, ne quid quod non esset aptum dixissoi yideretur. of. Cic. Phil. 12, 3»: „quem ad modnm hoc consilium CapUa probabit, quae temporibus his Roma altera est? ilia impios ciyes iudicayit, eiecit, exclu- sit". de divin. 2, 72. 149. : „ut religio propaganda est — , sic snperstitionis stirpes omnes eiciendae^^ — In P primo scriptnm erat cernentis^ sed eadem m. 1. cernentes rest!- tutum est.
272
UBER VII.
oonsulis cementcs. cohors una cum haud procul Anxyre esset) ad Lautulas saltu anguslo inter marc ac montis con- sedit ad excipiendos quos consul aliis atque aliis ut ante dictum est causis mittebat. iam valida admpdum numero 5manus erat nee quicquam ad lusti exercitus formam prae- ter ducem deerat: iiiconpositi itaquc praedantes in agrum Albanum perveniunt et sub iugo Albae lougae castra vallo cingunt. perfect© inde opere reliquum diei de imperatore sumendo sententiis decertant nuUi ex ptaesentibus satis fiden- lOtes: quem autem ab Roma posse cxciri, quern patrum aut plebis esse qui aut se tanto periculo scieus offcrat aut cui ex iniuria insanieutLs exercitus causa recte conmiittatur?
1. cum haud procul Anxyre esset: Harl. i. — P: cum haud procul anxyr esset. M m. 1.: cum haud pfocul anx t esset. m. 3.: airdr esset Recc. codd.: anznr esset.
2. montis: M m. 1. P] montes (in m. 2. ). — Leid. i. Voss. ii. : ad Lautulos.
4. iam. ualida admodum nu* mera manus erat: PM. — Pal. 1. : iam nalido admodum numero romanus erat.
8. reliquum. diei: P. — M: re- liqum diei. — M: „nuHi ex presentiis | fidentes ^^ dein ^presentib. | fidentes". li. qui aut se tanto periculo sci- ens offerat aut cui ex iniuria insanientis exercitus causa recte committatur :'PM, Duae erant res quarum neutram sibi prospere eventuram spe- rare posse milites videban- tor: neminem enim fore qui 8e ipse scieus tanto periculo offerre yellet nee cui ipsi cum fide fiduciaqae saam caosam
committere possent. com igi- tur h. 1. de se ipsi milites suaquo condicione iudicent, recte diei potest ,> exercitus ex iniuria insanientis causa ". magna enim iniuria sibi vi- debantur affecti nee sine gra- Tiore causa a republic^ se- cessisse, qui alii ex aliis cau- sis tamquam impii elves ab exercitu exclusi quaestiones snppliciaqne passuri Romam mitterentur. quo igitur iudi- cio ilte Sannio apud Terent. in ad. 2, 1. 43. „Mioime mi- ror, qui insanire occipiant ex iniuria: Domo me eripoit, verberavit" cet, eodem h. J. milites apud L. se ex inioiia insanire dicunt. „Wo werde sich uutcr den Patriciern oder Plebejern einer finden, der sich wissentlich einer solchen Gefahr aussetzen mochte, oder dem sie das Wohl des in Folge der ihm zngefiigten Un- billen yon Zorn entbrannten Heeres anvertraaen k5nnten^.
LIBER ¥0.
273
postero die cum eadem deliberatio teneret, ex praedatori- biis vagis quidam conpertum, attulemnt T. Quinctium in Tusculano agrum colere urbis hononimque inmemorenu patrlciae hie vir gentis erat, cm cum militiae magna cum gloria actae finem pes alter ex vulnere claudus fecisset,5 run agere vitam procul ambitione ac foro conetituiL no- mine audito extemplo agnovere virum et quod bene verte- ret acciri iusserunt. sed parum spei erat voluntate quic- quam facturum: vim adhiberi ac metunrplacuit. itaque si- lentio noctis cum tectum villae qui ad id missi erant in* 10 trassent, sonmo gravem Quinctium oppressum — nihil me*
2* 71 Quiniium in Tusculano agrum colere : PM. — Lov. 4, : in Tascolano colere. Cf, 85 26.: spes unica imperii po* poll romani L.Qainctias trans Tiberim — colebat agrom cet« — Harl. I.: coleret. Ldd. i.s Goleretar. 5. pes alter ex uulnere clau* dus: PM: qnamquam primo in P pas faerat. — P m. 1.: fecissetmrio^agere* •— PMs procnl ambitione ac foro. Cf« 6, 16. LoY, 4. : procul ab am- ' bitione et foro» 8. sed parum spei erat uolun^ tate quicquam facturtam PM. Cf. 3, 69.: ^paaeis co* hortibos yeternm militnm vo*' luntate sequentibns'*: et sic persaepe. — PM: uim a/M« beri. P m. 2«: adbiberi.
10. intrassent: P m. 2. M. — P m. 1.: intrasset. — Recc. quid. codd. : somno graoi. Cf. 4, 38.: gravis somno epnlis* qne incolas yeteres novi co« t loni noctnma caede adorti.
il« nihU medium 4$ut imperium
T. Livi pan II.
ixtgue honorem avt uhi r4* stharet mortem ni seque^ retur denuntiantes: PM. — Cfk 2, 49* t seqaebator torbs — cognatomm sodalinmqne nibil medium nee spem nee curam sed inmensa omnia vol- yentinm animo. — I. Fr. Gro- novius scribi voluit: ^ nihil medium, aut imperium atque honorem si sequeretur^ ant uhi restitaret mortem de- nuntiantes'*: nee potest du« bium esse quin ea ratione sim- plicitati orationis consultum fherit sed quamquam m se* ^ueretur idem prope quod Mtbi restitaret significat, ta« men baec maior verborum co* pia maiore ilia yi, quae in hao altera parte ponenda yisa est, quodam mode excusatur, com „nbi restitaret'' quasi eomm qui mandata dederant, „ni so- queretur*' ipsorum Quinctio minitantium militum sint. ac si cum Gronovio si sequeretur scripserimns, parum fortiter id dictum erit, quod militibus
18
274
LIBER Va
iliiiniy aui imperium atque honorem, aut, ubi restitaret, mor- tem m sequerctur denmilianies — in casUa pertraxenmt imperator extemplo advenieiis appellaius, insigiiiaque hono- ris exterrito suhitae rci miraculo defenmt ct ad urbem du- 5 cere iubent. suo magis indc impetu qyam consilio duds convulsis signis infesto agmine ad lapidem octavum viae quae nunc Appia est perveniunt, issentque confesiim ad ur- bem, ni venire contra exercitum dictatoremque adversus se M. Valerium Corvum dictum audissent et magistrum equi-
lOtum L. Aemilium Mamercum.
XL. Ubi primum in conspectum ventum est, arma si- gnaque agnovere, extemplo omnibus memoria patriae iras permulsit. nondum erant tam fortes ad sanguinem civilem nee praeter externa noverant bella uUimaque rabies seces-
15 sio ab suis habebatur. itaque iam duces iam milites utrim-
persuasnm fait fieri omnino non posse, nt noUet seqai. „ — Die Ehre des Oberbe- febles ibm ubertragend, oder, wenn ep sich wcigern sollte, den Tod falls er nicht folgte androbend'S — Recc. codd.: ubi resisteret. cf. 10, 19. 6. ad lapidem octauum uiae quae nunc Appia est per- ueniunt: PM Harl. i. Leid. i. -*- 1. Fr. Gron. ex recc. codd. via scribendam censait, quod probandum videretur, si via Appia scriptnm esset. cf. 2, 11. 3, 6.: Gabina via. 7, 9.: Salaria yia. al. — Leid. i, Voss. II. al. : issent confesiim ad nrbem. — PM: et mag. equitom L. Aemiliam Mamer- cum. cf. 7, 1. 11. vhi primum in conspectum uentum est, arma signague ognouere: PM Harl. i. „So
vrie man einander adsicbtig geworden, sie die Waffen und ibre Feldzeicben wieder- erkannten, da tilgte die £r- innerang an das Yaterland so- gleich jede leidenschafUicbe Regung". — I. Fr. Gron. alii „yentam et arma*% Dokeros .,yentom est et arma'' scribi yoluerunt.
14. ultimague rabies seeessio ah suis habebatur: M m. 4. P. — Mm. 1.: rabiefcessio.
15. Hague iam duces iani mi- lites utrimgue congressus guaerere ad conloguia : PM.
— Harl. I. Leid. i.: itaque iam duces /am milites cet. Recc. quid, codd.: tam du- ces quam milites. — Leid. i. : congressus quaerere ac con- loquia. Cf. Cic. Phil. 1% 11.
— Allquantum baereo in hoe loco explicando: non tam
LIB£R Til.
276
que congressus quaerere ad conloquia: Qulnctitis, qucm ar* morum etiam pro patria satietas teneret nedum adversus patriam, Corvinus omnes caritatc cives praecipue milites et ante alios saum exercitam conplexus ad conloquium pro* cessit. cognito ei extempio baud minore ab adversarils ve- 5 recundia quam ab suis silentium datum: „deos^^ inquit „m* mortales, milites, vestros publicos meosque ab urbe profi- ciscens ita adoravi veniamque supplex poposci, ut mihi de
quod Qon processerunt sed processU scriplum est, nam id, eUi non placet, eo con* silio scriptam videri potest, quod unus Valerius loquere- tur: qnam qnod Qoinctins ne processisse qaidem yidetur sed, at Valerius ipse dicit, inter prinios subsiitisse. non enim sicut Scipio et Hannibal (30, 30.), Valerias et Quin* ctius ift de suorum fortnna colloquerentorprodierunt, sed omnis prope Valerii oratio ad ipsos milites spectat. deinde etiam altera causa est quae mibi locum suspectum faciat: Tix enim dubium yideatur quin verba „Quinctius quern armorum etiam pro patria sa- tietas teneret nedum adversuB patriam*' melius ad priorem locum referantur, nee quae sequuntur ab hac constru* Gtione abhorreant. duae igi* tur buius difficultatis tollen* dae rationes iniri possunt, ut aut ante Quinctius („inpri* mis") aut post patriam ali* quid excidissearbitremurpun- ctumque ^osi patriam ponen- dum: aut ut puncto post eon'
plexus posito scribamiu: „itaqae iam duces iam raili* tes utrimque congressus quae* rere ad conloquia, Quinctius, quem armorum pro patria sa- tietas teneret nedum adyeiS 8us patriam, Corvinos, omncMi caritate cives, praecipue mi- lites et ante alios suuq^ ez- ercitum conplexus. gui cum ad coiAoguium processisset (vel proeessit: 29, 37. )> co- gnito ei extempio '^ cet.
5. cognito ei extempio t P m. 2. M. — P m. 1. HarL i. Leid. I. : cognito et extempio. Pal. 3, Voss. II. al.: quo co- gnito et extempio. PaL 1.: quo cognito extempio* Cod. Klock.: cognito extempio.
*— haud minore ab aduersO' riis uerecundia quam ab suis: ex verissima lac. Pe- rizonii coniectura. — • P HarLi. al.: baud minor ab aduersa* riis cet. M m. 1.: aut minor aduersariis. m. 3.: aut minor ab aduersariis. Leid. 1. 1 baud minor ^us ab aduersariis. — P m. 1.: abaube proficiscens. m. 2.: urbe. — Harl. i.: ue- niamque supplex posct
18'
276
LIBER TIL
Vobis concordiae partae gloriam non yictoriam darent: sa- tis fiiit eriique unde belli decus pariatur^ bine pax petenda est. quod deos inmortales inter nuncupanda vota expoposci, eius me conpotem voti vos facere potestis, si meminisse
5viilti8 non vos in Samnio nee in Vulscis sed in Romano solo castra habere, si iUos coUes quos cemitis patriae ve- strae esse, si hunc exerdtum civium vestronim, si me con- siilem yestrum, cuius ductu auspicioque priore anno bis le- giones Samnitium fudistis, bis castra vi cepistis. ego sum
10 M. Valerius Corvus milites, cuius tos nobilitatem beneficiis erga vos non iniuriis sensistis, nullius superbae in vos legis nuUius crudelis senati consulti auctor, in omnibus meis im- periis in me severior quam in vos. ac si cui genus si cui sua virtus si cui etiam maiestas si cui honores subdere spi-
15ritus potuerunt, is eram natus, id specimen mei dederam, ea aetate consulatum adeptus eram, ut potuerim tris'et vi-
5. non nos in samnio nee in uulseis: P. — M: nee in aalsscis. -^ P: si me coss. nrm caas dacta. m. 2. : cains. M: si me coss. uestrum. — P m. 1.^ fadisti.
13. nullius erudelis sic, auctor : M] nullius crudelis senatns consulti auctor. •>— P: Sc. au- ctor. Voss. II. al.: senatus consultus. Cf. 5, 51.: miUe senati consultis.
13. or si eui genus: PM. Mi- nns apte scrip turn est in recc. quibusdam codd. „ii< si eui^*: hoc enim et seqnenti loco pluribus ea quae pauIo ante dicta erant ezponantur, nt coniunctione vel copula- tiira Tel causali non adversa- tiva opus jBit. — P m. 1.: si cui bonores subdere^ 8ps| potnenmt. m. 3.: subdere.
15. is eram naius: PM Harl. i. Leid. I. rell.] iis eram natus (scil. parentibus).. Unus cod. Haverc: „bi8 eram natus*': sed multo praestat nominaii- Tus, nee b. 1. is pro Us seri- ptum arbitrer. — Ct 1, 24.: eam alitem ea regiooe caeli et eius dei nuntiam yenisse. 3, 69. 9, 5. 32, 21.
16. tris ei XX anhos naius cos,patrihus quogue ferox eise non solum plebi: PM: h. e. iam adolescens tantam ampUtudinem adeptus sum, nt yel patres timere potne- tint, ne nimia fortuna me sn- perbiyn redderet. at quando tale quid de me audistis? aeque consal plebem colui atque adolescens. Harieiani i. Jibrarius, quern buius loci sen- stts prorsns fngeret, scripsit
UBER VII.
277
gintl aimos natus consul patribus quoque ferox esse non solum plebi: — quod meum factum dictumve consulis ^a- vius quam tribuni audistis? eodem tenore duo insequentes consulatus gessi, eodem haec imperiosa dictaiura geretur, ut neque in hos meos et patriae meae milites mitior quam 5 in vos — horreo dicere — hostls. ergo vos prius in me strinxeritis ferrum quam in vos ^o: istinc signa canent, istinc clamor prius incipiet atque impetus, si dimicandum est, ipducite iq animum quod non induxeruut ps^ires avi-
„ patribus ^oqtie feHz esse''. — De non solum cf. 7, 18.: fidei iam suae non solam yir- tutis dncebant esse. 3, 7.: pndore etiam non misericor- dia solum moti. 5, 48.: spe quoqne iam non solam cibo deficiente. 45, 39.: deis quo- que enim non solam homini- bns debetur triamphas. 28, 40.: „non senatorem modo'' eodem dicendi genere scri- ptam est, quamqaam inter- pretes qaidam 17201^0 deletum Yolaerunt, 12. quod meum factum dietum* ue CO6. grauius quam tri" buhl audistis: PJII. -<- In Harl. I. Leid. i. omnibosqoe prope reco, codd.m^V3v» •mis- sum est. Cf. 7, 9.: quem none Roma yirum fbrtissi- mum habeC', procedat -r- ad pngnam, ut noster duorum cyentus ostendat ntra gens bello sit melior. 8, 7. Cic. pro Plane. 10, 26. : cui no- men meum abseniis honori foisset, ei meas praesentis preces non patas profuisse. al. '-^ Harl. i.: auditis. —
Reec. codd. : duo j insequentes consulatus. — P m. 1.: baec imperiora dictatara. m. 2.: imperiosa. — P-. gercr#tur.
5. ut neque in hos meios et pqtriae mea^ milites mitior quam in uos horreo dicere hostis: rMr b. e. ne in bqs meos quidem cet. cf. 7, 34;: neque enim moveri bostis -r potcrit. — LoFeliani quart! iibrario „ mitior sim quam in uos'' ^cribendum. videbatur: sed cf. 7, 30. „alterum — ominari borreo quae ferat".
7. istinc signa canent istinc clamor prius incipiet: M. — P: qaam iq uo^ ego. istinc clamor prjus incipiet cet.
9. inducHe in animum quod non induxerunt patres aui- que uestri: PM: scil. „in- ierre bellum patriae", quod Valerias eloqui borret.^ Cf. 2, 5.; illos eo potissimum anno patriam liberatam — in- dnxisse in animum ut superbo quondam regi turn infesto ezuli proderent. -^ Pi non bii qui postea cet.
278
UBER vn.
que vestxi, uon illi qui in Sacrum montcm seccsserunt, nou hi qui postea Aventinum insedcrunt: expectdtc dum vobis ffingnlis ut olim Coriolano matres coniugcsque crinibus pas- sis obviae ab urbe veniant: -^ turn Vulscorum legiones, 5 quia Romanum habebant ducem, quievenmt : vos — Roma*
3. crinibus passis: P m. 3. M m. 2. — P m. 1.: passim. M m. 1. : criminibas. — Pall. Voss. If. multique recc. codd.: crinibus sparsis, Cf. 1, 13, ubi invitis melioribos libris idem in recentibns qaibas- dam codd. scrip^am est. -^ Leid. I.: neniz^nt.
4. turn uulscorum legionea quia romanum hc^ebani ducem quieuerunt: PJH. — Leid. I,: qaiaernnt.
5. U09 romanos exercitus ne deaiiterilis inpio bello: P m. 1. Jtt m. 1.] yos Romanus exercitus cet. — P m^ 2.: romanas. Mm. 2.: romani. — In Leid. i. et in recc. qui- basdam codd. scriptum est non destiterilis „und ihr, ein KSmisches Heer, werdet nicht absteben wollen von diesem verrnchten Kriege?'* sed quamquam etiam in PSI interdum n pro non (8, 4, al.) scriptam legitur, nee raro
I vel in optimis libris non et ne inter se confnsa sunt ( 21, 44. al.), Qt etiam hoc loco alteram pro altero scriptam esse possit, tamen mihi per^ soadere non possum, ne de- siiieritis^ quod in PM Harl. i. multisqae alUs codd. inveni- ttir, errantibos librariis de-
beri, qnamvis haeo scriptura paulo difficilior sit. nam si ne desiUeriiis integrum est, boc eodem sensu scriptum oportet, quo 21, 44. „ne transieris Uibemm, ne quid rei tibi^sit com Saguntinis^', quod yebf mentiore yi dictum yideri possit qnam quae in* genium Valerii, qui lenibns consiliis milites ab improbis ttndiis abducere yoluerit, de- ccat. yerum licet id non sine causa dici posse yideatnr, ta- men fortius iam VaJerium di- cere coepisse ea quae paulo ante bunc locum leguntur do- cuerint: non enim Valerius dilerat „ergo vos prius in me strinxeritis ferrnm quam in vos ego -<- si dimicandam est, si inducitis is animum quod non induxerunt patres avique yestrl^^, aut „n^ indu- cite in animum^S cum utrum* que aptissime did potuisset, sed „inducite in animum'* „expectate'': eisdem igitur his grayioribus verbis iam per- git „ne destiteritis'S nt si leniter agendo nihil videretur efiPecisse, hac certe orationo militom animos commoycret. — PM: t. quinti quocnmque isiic loco cet, — Leid. i. al. : tergumque cui dederis.
LiBEn va
279
nos exercitus — ne destiteritis inpio bello! T. Quincti — quocumque istic loco seu volens seu inyitus constitisti — si dimicandum erit, turn tu in novissimos te recipito, fuga- lis etiam honestius tergumque civi dederis quam pugnave- ris contra patriam: nunc ad pacificandum bene atque ho- 5 neste inter primos stabis et conloquii huins salutaris inter- pres fueris, postulate aequa et ferte, qiiamquam vel iiii- quis standum est potius qtiam inpias inter nos conseramus manus^^ 1\ Quinctius plenus lacrimarum ad suos versus „me quoque^^ inquit ^^milites, si quis usus mei est, melio- 10 rem pacis quam belli faabetis dncem. non enim ilia modo Vulscus aut Samnis sed Romanus verba fecit, vester con- sul vaster imperator milites, cuius auspicia pro vobis ex- perti nolite adversus vos velle experiri. qui pugnarent vo- biscum infestius, et alios duces senatus habuit: qui maximc 15
7. postulate aequo et ferte: PM: b. e. postulate aeqna et feretis. non enim potest/lfr/^ h. ], idem qnod postulate sijgnificare. cf. % 12.: nt be-^ neficio ^ me tuleris quod minis neqaisti. 3, 34.: cum promptum hoc ius yelut ex oraculo incorruptam pariter ab iis summi infimiqne fer^ rent, al. „ Fordert Billiges und 68 wird euch gewahrt wer-* den, wiewohl wir uns selbst Unbilliges nocb wolien lieber gcfallen lassen als dass es zwiscben uns zum Kampfe kommen miisse''. 10. me quo que inquit milites si quis usus mei est me- liorem pads quam belli ha- beiis ducem,: PM, — Leid. i.: ' „si quis meiassus". bine Voss. II. al, : si quis mei usos est. — Recc. quidam codd.:
babebitis. — Paula ante P : ad suos uersos.
11. Jii^n enim ilia modo uul- scus aut samnis sed roma- nuf uerha fecit uester coiis, uester imperator milites: M. -- P: uolscus — uester cons, uester cet. — P m. 1.: cuius auspicia pro nohis ez- perli. — PM: nolite aduer- sus uos uelle experiri. Cf. Cic. Pbil. 7, a 25.: „ nolite igitur id velle, quod fieri non potest", pro Balbo 28, 64.: „ nolite — indices, hunc illi acerbum nuntium velle pcr- ferri ut" cet. Com. Nep. At- tic, 4.: „noli, oro te — ad- uersum eos me velle ducere, cum quibus ne contra te arma ferrem, Italiam reliqui". cf. Markland. ad or. pro domo 57, 146.
15. qui maxime uobis suis mi-
280
UBER VIL
vebis <— 8ilis militibiis «^ parceret, cui plurimum vos iat peratori vestro crederetis, eum elegit, pacem etiam qui vis- cere possunt volunt: — quid nos velle oportet? quin omis- sis ira et spe fallacibus auctoribus nos ipsos nostraque' 5 omnia cognitae pennittimus fidei?''
HIA. Adprobantibus damore cunctis T. Quinctiua ante signa progressus in potestate dictatoris milites fore dixit: oravit ut causam miserorum civium susciperet susceptanir que eadem fide qua rem publicam administrare solitus es* 10 set tueretur. sibi se privatim nihil cavere, nolle alibi quam in innocentia spem habere : militibus cavendum, quod apod patres semel plebi iterum legionibus cautiun sit, ue fraudi
lUlhu9 parceret cut plurU mum ues imperatori ue* stro crederetis: M. sed quod deinde iii M seqaitar elegit eu I , facere non possum quia ab librario scriptom arbitrer, qai cam iqsto loco eum prae- terisset, id potias post ele- git adytum quam deletam Toluerit. — P: „qtii maxima nobis snis militibos parceret cai plurimun nos imperatori liestro crederitis eum elegit. Bine recc. quid, codd,: cre- dideritis. 3, quin omissis ira et epefaU lacibusguctoTibusnos ipsos nosiraque omnia cognitae permittimus fideit PM. — Recc. quid, codd,: permittee mu^: sed cf, 1, 45,: quin ttt ante vivo perfunderis flumine, 1, 57.: quin — coascendi* mus eqnos iovisimusqae prae< sentes nostraram ingenia. al. — Cf. Cic. PhU. 12, 2. 7.: quod si est erratum — - spe
falsa atque fallaei, redeanms in yiam: optimus est portus paenitenti mutatio consilii. liiy. 2, 45.: euQt m pugnam irarum speique pleni. 24, 25. 6. adprohantibus clamore cun- ; ctis T. Quinctius ante si- gna progressus: P« — M: quintins. — PJS: orauit at causam miserorum ciuiom suso ciperet susceptamque eadem fide qua remp. cet. Harl. i. Leid. I, al.: curauit at cau- sam cet. Cod. Sig.: oraaiN que ut cet. I. Fr« Gron, scribi maluit „ orar^ ut causam mi- serorum civium susdperet^^ 10. nolle alibi quam in inno^ centia spem habere: P. — M: quam in innocentiam. - Harl. I. Leid. i. al.: quod apu4 patr^ semel pleb/« iterum le- gionibus cautum sit. •— Cf. 7, 40. : noa ill! qui in Sacrum montem secesserunt, non hi qui postea ATentinum inse- derunt.
LIBER m
281
secessio esset Qulnctio conlaudato ceteris bonum animum habere iussis dictator equo citato ad urbem rev^tus aucto- ribus patribus tulit ad populum in luco Petelino, ne cid militum fraud! secessio esset: oravit etiam bona venla Qui- rites, ne quis earn rem ioco seriove cuiquam exprobraret 5 lex quoque sacrata militaris lata est, ne cuius militis scri- pt! nomen nisi ipso volente deleretur: additumque legi ne quis, ubi tribunus militum fuis^et, post ea ordinum ductor esset* id propter P. Salonium postulatum est ab coniura- tis, qui altenps prope annis et tribunus militum et primus 10 centurio erat, quern nunc primi pili appellant: huic infensi mQites erant, quod semper adversatus no\is cousiliis fuisset
1. Qtnntio conlaudato: ¥VL\ qnamqiiam primo in P con^ laudati faerat. — ffl: cete- ris bonam animmn liabere iussit dictatorem quo citato ad urbem reuectos. ■ 3. in lueo Petelino^ qaem ad modam 6, 20. scriptom legi- tar, in noUo antiqoiore co« dice h, I, repertum est. — Harl. I. : petelUni. PM Leid. i. al.: petillini. Loy, 4, al.: pe- iilini. Harl. ii.: petelini. Por- tag. : petilino. Q^^^^ ^^ huios nominia fine i pro o ecri- ptnm eat, nonmagnoperecoro, cum eodem mendo aaepis- aime a librariis erratum aits aed an petilino integrum ha- beam dnbito. — tlarL i, Leid. 1,: fraud/j, — Paulo post M: ne quia earn rem io^^?o aerioue cet, 7. additumque legi ne quia ubi tr, milUu fuisset: HI. — P: „ additumque legia *^ Num legist acrlptum fuerit? aic 8, 1. ip 91 adlatum, in P adla-
turn est: al. an legibus? cL 3, 36.: fascibus. 3, 72.: iodicibna esse. — P: ubi tr, militum fuisset postero ordi« num ductor esset, P m, 2. M: postea.
9. id propter P, Salonium po* stulatum est: PM» -^ Leid. i, Vosa. n. al.: aed id propter cet — PM: et tf. mU. et pri- mua centurio erat. -^ Harl. i : quern nunc primumpili ap- pellant, Multi recc. codd!^ primi pilam. PM : ^quemounc primi pili appellant ^' sciL cen- turionem. cf. 2, 27. : M, Lae* torio primi pili centurioni.
12. quod semper aduersatus nouis consiliis fuisset at* que particeps eorum esset qui ab LautuUs fugissent: ex coni. m,] quod aemper ad- yersatQS novia consiliia fuia* set et ne particepa eorum es- set ab Lautulia fugisset (ex "^ coni. 1. Fr, Gron.). — Cum in melioribus libria omnibns scriptum inyeoiretur n^i ne
\
2S2
LIBER YU.
atque particeps eorum esset qui ab Lauttdis fugissent. ita- quc cum hoc unum propter Saloiuum ab scnaiu non im- petraretur, turn Salonius obtcstatus patres conscnptos, ne suum honorem pluris quam conoordiam civitatis aestima- 5 rent, perpulit ut id quoque ferretur. aeque inpotens postu- latum fuit ut de stipendio equifum — merebant autem tri-
particeps eomm esaet qui ah laatolis fagissent^*, nee id probandum viJeretnr, quod 61 Salonias nolaisset eorum qui ab Ladtulis fugerant par- ticeps fieri, ab coniaratis eom stctisse oporteret: interpre- - tea- alii aliis emendationibus intcgratti fictiptaramreatituere ' conati sunt, plarimis placoit Gronoviana coniecturaj quam- quam pfaeter alia De eorum quidem ex ea satis probari pdtnerit. mnlto melius yide- tur yeram hnius loci ratio- nem perspexisse librarius Lo- yeliani n. reeentissimi codi- cis, qui parlicnla 72^ deleta scripserit „et particeps eo- rum esset qui ab- lautulis fu- gi8sent^^ nam quod L. non scripsit „qnod cum semper ' aduersatus nouis consiliis fuis- set tum ab Lauinlis fiigissef , hoc inde factum yidetur ut eodem boc loco ostenderet, non unum Salonium fidcm suam patriae seryasse sed multos etiam alios milites. sed cum ex hac Loyel. codi- cis emendatione parum yeri simile fieret, qui et ne pro et seribi potuisset, ne ilia quidem conieclura ex omni parte probanda yidebatar.
. sec difficile erat y^rpm repe- rire. cum enim coniunctiones que ue ne sexcenties' ab li- brariis intei^ se perteutatae aint, nee raro particuJam qu€ aut totam excidisse aut unam alteramve eius lilteram yide-
' riiiraa (cf. 7, 33:: quacumque. 8, 7. al,)) lioc qaoque loco eodem mendo antiquam scri- pturam eorraptam eiusque in reliquiis Bihii aliad quam at- que latere persuasam habe- mus. Cf. quoque ^^ 13. quo loco simili mendo :„ etiam etq. etiam '* in Pot. scidptam est.
3, ohtesiatus pc, ne suum ho- norem cet.:.PJQI. — Voss ii. al.: patribus conscriptis,
5. aeque inpofe^s postulatum fuit: P m. 3.M, — P m. 1.: • aeque inpotes^ cet. „£ben so nnyerschSmt yyar die Forde- derung*'. — PM: merebant autem triplex ea tempestate. Cf. 5, 12.{ -— tribunus mill- turn priore anno fuerat tri- plexque stipendium equltibus dederat. — Leid. i.: mere- bant ut autem. Voss. n. mui- tique recc. codd.: merebant autem ut triplex. Loy. 4. : me- rebat^- autem cet. h. e. me- rebator.
LIBER Vll,
283
plex ea tempesiatc -<^ aera demerentur, quod adversati con- iurationi fuissent.
XLH. Praeter haec invenio apud quosdam L. Genu- cium tribunum plebis tulisse ad plebem ne fenerare lice- ret: item aliis plebi scitis cautum ne qdus eundem magi- 5 stratum intra decem annos caperet nea duos magistratus uno anno gereret utique liceret consules ambos plebeios creari: quae si omnia (!;oncessa sunt plebi, apparet hand parvas vires defectionem habuisse, aliis annalibns proditum est neque dictatorem Yalerium dictum sed -per • consules 10 omnem rem actam, neque ante quam Romam veniretur sed Romae earn multitudinem coniuratorum ad arma constema- tam esse, nee m T. Quincti yillam sed in aedis C* Manli noctc impetum factum eumque a coniuratis conprehensum ut dux fieret: inde ad quartum lapidem profectos loco mu- 15
4. tulisse ad plebem ne fene^ rare liceret: PM Leid. i. Yoss. n. a].] tulisse ad popu* lum cet. — In PM scriptum est at pleramque „L. Genu* cium tr. pi. tulisse ad pi ne fenerare" cet. — Cf. 3, 55.: M. Duellius deinde trib. pi. plebem rogavit plebesque sciyit, qui plebem sine tribu- nis reliquisset quique magi- stratum sine provocatione cre- asset, tergo ac capite punire- tur. 34, 53.: Q. Aelius Tu» bero trib. pi. — tulit ad ple- bem plebesque scivit, ut La-i tinae duae coloniae — dedu- cereutur. al. — Recc. quid, codd.: foenerari.
5« item aliis plebi sciiis cau- turn: PM. Cf, 25, 7.: Put. Colb. m. 1.: „de senatussen- tentia plebique 8citu'^ Colb. m. 2.: „plebisque scitu". —
PM: nfl quis ennde. mag in- tra decem annos caperet nea duos magistratas uno anno gereret uliqae liceret cosi. ambos plebeios creari. — Voss. I. aliique recc. codd.: iiec duos magistratus cet. — P m. 1.: concess^ sunt.
1 0. per coss. omnem rem^ aciam : PM. — Leid. I. Lov. 4. : an- tcquam roma uenirent. — PM: nee in t. quinti uillam. Harl. I.: ncc initi quintii uil- lam.
13. in aedis: PM Harl. i. Leid. i. al. ] in acdes. — PAI Harl. i. Leid. I. : c. manili. — P: con- phensuro. M: c | prehensum. -r- Paulo post P: milites cae- pisse. M: milites cepisse. — PM: coactosquc co§s. — M: rcttulisse.P:retu1isse. Leid.u: ad patrcs retulisse.
284
LIBER VII.
nlto consedisse nee ab ducibus mentionem concordiae or- tarn sed repente, cum in adem armati exercitus processis- sent, salutationem factam et permixtos dextras iungere ac conplecti inter se lacrimantes milites coepisse, coactosque Sconsules, ciun viderent aversos a dimicatione militum ani- mos, rettulisse ad patres de concordia reconciIianda« adeo nihil praeter quam seditionem fuisse eamque conpositam inter antiques rerum auctores constat. Et huius fama se- ditionis et susceptum cum Samnitibus grave faellum aliquot lOpopulos ab Romana societate avertit, et praeter Latinorum infidum iam diu foedus Priyemate3 etiam Norbam atque Setiam finitumas cojonias Romanas incursione subita depo- pulati sunt.
11. Norbam atque Setiam: P m. 2. — P m. 1. : sediam. — 91: norb^ atque sediam fini- tamas colonias. Harl. i. norbe atque setiam. Cf. 1, 35.: cau- sae. — Post depopuJati sunt baec subscripts leguntur in
M: emendaui nicomacbus la- uiafi I titi liui ter praef. urb. apud I hennam ab urbe con- ditor I uictoriaji uic emen- dabam | doronis^ symmachus. lib. VII. I eiplicit. | incipit li- ber, yiii. feliciter.
TITI LIVI
AB URBE CdNDlTA LIBER Vm.
I. lam consules erant C. Platitius iterum L. Aemilius Mamercus, cum Setini Norbanlque Romam nmitii defectio- nis Privematium cum querimonis acceptae cladls venerimt. Yulscorum Item exercitum duce Antiati populo consedisse
1« lam consults erant CPlau* iius iterum L, Aemilius Ma- mercus] lam ccmsules erant C. Plaatius secandam L. Ae- milius Mamercimis. — PM: iam coss. erant c. plntatias. II. titas aemilias mamercus (M: memarcus). €f. 7, 27.: T. Manlio Torqnato G. Plan- tio cons. — De iterum, qnod pro secundum scripsimnsy cf. 6, 18. : T. Quinctins Cin- cinnatas iterum. — Leid.i.al.: Z« Aemilius Mamercus : 7, 39. cf. 7, 1. quo loco in P „Zi. Aemilius Mamercus '% in M „/. aemilius mamercus" scri- ptum est. Eodem loco ostendi- mns, non Mamercinus modo sed etiam Mamercus apud Livium Dionysium Diodorum scriptuminyeniri. — In Harl. i.
hie primus versus ezcidit. — Cf. Diod. 16, 84.: Acvs^ms
3» cum Setini Norbamque : P. — - M: cum sedmi norbani- que» Cf. 7, 42.: Norbam at- que Setiam.
3. cum querimonis acceptae cladis: P] cum qnerimoniis. '— Ml cum qnaerimonis ac- ceptae cladis. Cf. 7, 21.: sine querimonis. — Lor. 3. : cum- que qnerimoniis. -^ Leid. i. : accepta cladis.
4. Volscorunh item exercitum duce jdntiati populo consc' disss ad Satricum adlatum est: P. — M: uolscorum item exercitum duce anciati populo consedisse ad satricum adla- tum utmmqne. m. 4.: duce. Idem est excidit in LoyeL 4.
286
LIBER VUL
ad Satricum adlatum est. utnunquc bcUiiin Plautio sorte venit. prius ad Privemum profectus cxtemplo acie con- flixlt: haud magno certaminc dcvlcti hostcs, oppidum ca- ptiim redditumque Privematibus praesidio valido inposito, 5 agri partes duae ademptac. mde victor excrcitus Satricum contra Antiatis ductus: ibi magna utrimque caede atrox proelium fuit, ct cum tempestas eos neutro inclinata spe dimicantes diremlsset, Bomani nihil eo certamine tam am- blguo fessi In posterum diem proelium parent. Vulscls re-
10 censentibus quos viros In acle amislssent, haudquaquam Idem animus ad Iterandum perlculum fult: nocte pro victis Antlum agmlne trepido sauclls ac parte Inpcdimentorum re- Hcta ablerunt. armorum magna vis cum Inter caesa hosthim corpora tum In castrls Inventa est: ea Luae matrl dare se
15 consul dixit, finesqiie hostlum usque ad oram maritumam est depopulatus. Alter! consull Aemlllo Ingresso Sabellum
1. utrumque bellum Plautio sorte uenit: PM Harl. i« Leid. I. al. — Recc. codd.: euenit. Cf. 44, 17.
6. conira Antiatis: P] contra Antiates (HI). — M: ibi ma- gna utrimque caedae atrox praelinm fuit et cum tempe- stas I eos numen neutro in- clinata spe dimicantes dere- mis sed romani cet. m. 2.: diremis.
9. Volscis recensentibus quos uiros in acie amisissent: P m. 2. M. — P m. 1.: ami- sessent. — Cod. Sig. aliiqne recc. : quot uiros. — Lovel. 4. : quos in acie uiros amisissent. 11, pro uictis: PM. cf. 3, 7. 4, 39. al. — Recc. quid, codd.: profecti. — PHarli. Leid. i.: agmine trepido^ ^auciis cet. — P m. 1. : ^abierunt —
U: nocte pro uictis antio (yel „antiu") magne trepido sau* dis ac parte Ipedimentorum relicta abiernnt, i m. 3. in loco raso est.
13. cum inter caesa hostium corpora: PM Loy.4.] tum in- ter caesa corpora Hostium. — Harl. I. al.: tum inter caesa hostium corpora. -^ In Leid.i. exciderunt qaae inter Uipe- dimentorum et corpora turn sunt.
14, Luae matri: M m. 1. P. — M m. 2.: man. Ct 45, 33. 8, 6. Aul. Gellius 13, 22.: Luam Saturni. — M: finequae ho- stinm usque ad horam cet. — • Maritumam recepimus pro maritimam (PM) ex Pa- ris, cod. num. 5726. Cf. 7, 30.: escendit.
LIBER Vm.
287
agnim non casira Samnitlum non legiones usquam oppose tae: ferro ignique vastantem agros legati Samnitium pacem orantes adeunt, a quo reiecil ad senatum potestate facta di- cendi positis ferocibus animis pacem sibl ab Romanis bel- lique ius adversus Sidiclnos petierunt, quae se eo iustiufi 5 petere, quod et in amicitiam populi Romanl secundis suis rebus non adversis ut Campani venissent, et adversus Si- diclnos sumerent arma suos semper hostes populi Romani numquam amicos, qui nee ut Samnites in pace amicitiam nee ut Campani auidlium in bello petissent, nee in fide p<H 10 puli Romani nee in dicione essent.
n. Cum de postulatis Samnitium T. Aemilius prae- tor senatum consuluisset reddendumque iis foedus patres censuissent, praetor Samnitibus respondit, nee quo minus perpetua cum eis amicitia esset per populum Romanum 15 stetisse, nee contradici quin, quoniam ipsos belli culpa sua contracti taedium ceperit, amicitia de integro reconcilietur.^ quod ad Sidicinos attineat, nihil interc<edi quo minus Sanmiti populo pacis bellique Hberum arbitrium sit. foedere icto cum domum revertissent^ extemplo inde exercitus Romanus,20
5. quae se eo iustiua -peter e: P. — M: que eo iostias pe- tere, m. 2.: que. — PM: qaod et in amiciUam pir. (P: pr.) secundis snis rebus non aduersis (P m. 1.: ad* uersus) ut campani uenissent»
8. suos semper hostes pir» numquam amicos: M. — P: pr. numquam amicos. -^ Cf. 5, 3.: tribuni pi, — se- ditionum semper auctores. al.
10. nee in fide populi, r. nee in dicione essent: PM. — Petissent, cum in oratione Integra in P deesset, adscri- ptum est margini.
12. cum de postulatis Samnl- iium T, Aemilius, pr,: PM rell. — C. SigoniuB scripsit Tiberius Aemilius, cf. 7, 21. — M : senatum consuluis sed redden | dumque iis fedus pa- ' tres censuissent. P: redden- dumque Jiis foedus cet. — Dein PM: ptr. samnitibus re- spondit.
15. ji, p, romanum sietisse nee contradici quin qffi ipsos belli culpa sua contracti cet. : PM. — P: tedium cocpe- rit. Mm. 1. : aedium ceperit. m. 2.: taedium. — M m. 1.: amicitiam de integro recon- cilietur.
388 LIBER VIIL
deductus annuo stipendio et trium mensum fhimento acce- pto, quod pcpigerat consul ut tempus indutiis daret quoad legati TcdisscnL Samnites copiis isdem, quibus usi adver* sus Romanum belluin fuerant, contra Sidicinos profecti haud 5 in dubia spe erant mature urbis hostium potiundae. turn ab Sididnis deditio prius ad Romanos coepta fieri est, dein, ' postquam patres ut seram earn ultimacpie tandem necessi- tate expressam aspemabantur, ad Latinos iam sua sponte in arma motos facta est. ne Campani quidem — adeo in- to inriae Samnitium quam beneficii Romanorum memoria prae- sentior erat — his se armis abstinuere. ex his tot popu- lis unus ingens exercitus duce Latino fines Samnitium in- gressus plus populationibus quam proeliis dadium fecit: et quamquam superiores certaminibus Latini erant, haud imnA 15 ne saepius dimicandum foret agro hostium excessere. id spatium Samnitibus datum est Romam legatos mittendi: qui cum adissent senatum, conquesti eadem se foederatos pati quae hostes essent passi, precibus infimis petlere ut satis
1. trium mensum: HI m. 1. P 9, ne Ca/npani quidem: PM
Leld. u — Mm. 2.: men- Harl. i.Leid.i. — Recccodd.:
siuiD. Cf. 3, 24. 9, 43. 29, 3. nee campani qnidem.
al. — Mm. 1. : quoa/ legati 11. ex hie tot populis unus in-
redissent — P m« 1.: re- g^^^ exercitus dues latino
dissA • j/ines Samnitium ingressus :
o •' • ^ nmi •• K ™« ^* P. -^ Mm. 1.: fine
•>, eopus isdem: Pjaj copus ^x* • r%
/ .. % rk , .1 samnitmm mircisiis. —• F m.
usdem. — Dnkerns „nsi ad- . , ,, ^ ..
•D r x£c I** ATlaalam iMiC»
nersus Romanum fuerant" -^ P ■,, ^
•L* 1 'x niit 1. J • Iv. qui cum adissent senatum:
Bcnbi Tolait. — PM: baud m Jt^, , , ., , .,
J t . . . ,. rJa al. — Leid. i. aL: andis-
duDia spe erant mature nrbis ^ » .. . «.
1. *• *• J t» 11 ^ o *cnt- — M: praecibos infi-
hostium potiundae. Fall. 1. 3. . ^« '^ .. , .,
XT 1 1. J • J u- >nw« — PM: petiere at sans
¥088. II. al.: hand m dnbio « ^ '^ • . « .
J. /I J 17-1 1 1. J J dncerent romani mctonam.
erant. Cod. Klock.: band du- t^ n ^ «« «r i
« . . Fall. 1. 3. Yoss. ti. aL: at
bia spe erant. ^ . ^ . ^ .
sutliceret romanis aictona.
6. dein postquam :'9^1l9it\,h'\ Dnkerns scribendnm censet: deinde postquam ( Leid. i. at satis dueerent Romani, vi- Yoss. II. al.) Cf. 6, 13. 29. ctoriam Samnitibus ex Carn- al. — Paulo ante Harl. i.: pano Sidicinoqne boste eri« Goepta feri est. puisse cet.
LIBER Vm. *
289
ducerent Romani victoriam, qnam Samnitibus ex Campano Sidicinoque hoste eripuissent, ne vincI etiam se ab igiiavis- simis populis sinerent: Latinos Campanoscpie, si sub dicione populi Romani essent, pro imperio arcerent Samniti agro, sin imperium abnuerent, armis coercerent. advcrsus haec 5 responsnm anceps datum, quia fateri pigebat in' potestate sua Latinos iam non esse, timebantque ne arguendo abalie- narent: Campanorum aliam condicionem esse, qui non foe- dere sed per deditionem in fidcm venissent, itaque Campa- nos seu velint seu nolint qiiieturos: in foedere Latino ni-10 hil esse quod bellare cum quibus ipsi velint prohibeantur.
m. Quod responsum sic ut dubios Sanmites quidnam facturum Romanum censerent dimisit, ita Campanos metii abalienavit, Latinos velut nihil iam non concedentibus Ro-
3. si sub dicione pir, essent: M. — .P: pr, — Voss. n. mnltiqae alii recc. codd.: si iroperiam abnuerent. — Jll: armis coorcerent: (cf. coar- guo al.).
7. iimehantque ne arguendo abalienarent : P, — M: ti- mebant qui ne arguendo ab* alienaretin campanorum allam conditionem esse. m. 2.: „ ti- mebantque": sed esse era- sum est. — P m. 1.: condi- tionem. m. %\ condicionem. — P m. 1.: perditionem. m. 2.: per deditionem.
10. seu uelint seu nolint: M m« 2. P. — M m. 1.: se uelint.
il. quod bellare cum quibus ipsi uelint prohibeantur: PMHarl. i. Leid.i. al.] quo bel- lare — prohibeantur (Voss. ii. et duo recc. codd. ). — Utrum- que la tine dici potuit: „in dem mit den Latinem ge-
T. Livi pMTs II*
scblossenen Biindnisse finde sicb nichts, dass ihnen (in Bezng worauf ihnen) der Krieg untersagt werden k5nn- te". — Harl. i/ Lor, 4. : pro- hibeant. I. Fr. Gron. : quod bel- lare — prohibeat. — Harl. i. : in foedere latinos. — M: phibeantur ambi | guitate re^ sponsi quantos uincerinC \ inimicos quod responsum cet. sed media verba m. 4. ez- "pancta sunt. cf. 7, 20.: aedis apollinis dedicata est. 12. quod responsum sic ut du- bios Samnites quidnam fa^ durum Romanum censerent dimisit ita Campanos metu abalienauit: M m. 1. P: n|«i quod in M scriptum est „di- misii^ a caiiipanos**. — Mm. 2. : quidnam facturum romin/ censerent dimisit at campa- nos cet. — Pall. 1. 3. Voss. u. al. : nihil iam non conieaden- tibas romanis.
.»• .•■' •>
290
LIBER VUr.
manis ferociorcs fecit, itaque per speciem adversus Samni- tas belli parandi crebra concilia indicentes omnibus consul- tationibus inter se principes occulte Romanum coquebant bellum. huic quoque adversus servatores suos bello Cam-
5 panus aderat. sed quamquam omnia de industria celaban- tur — priusquam moverentur Romani tolli ab tcrgo Samni- tem hostem volebant — tamcn per quosdam privatis ho- spitns necessitudinibusque coniunctos indicia coniurationis eius Romam emanarunt, iussisque ante tempus consulibus
lOabdicare se magistratu, quo maturius novi cousules adver-
1. Samnkas: P] Samnites (M). Ct C. L. Schneider lat. Gramm. n. 1. p. 314. Liv. 26, 24. al. — ill : omnibus | consulationibus. — PM: oc- calte romanum coquebant hel- ium. Cf. 3, 36.: cotidie coi- bant (scil. decemviri) remo- tis arbitris. inde inpotenti- bns instructi consiliis, quae secreto ah aliis coquebant, cet. 40, 11. : illic ante omnia clandestina concocta sunt con- silia. al.
4. huic quoque aduersus set- uatores suos hello Campa- nus aderat: P m. 2. M. — P m. 1.: bic quoque cet. Recc. quid. codd. : bine quo* que. — Leid. i.: aduersato- res suos.
5. sed quamquam omnia de industria celabantur: P. — ffl Voss. n. al: de industria celebraniur.
6. priusquam mouerentur Ro- mani: PM flarl. I. Leid. i. aL] priusque quam moreren- tar Romani. — Priusque guam mouerentur ^ scribea-
dum Tidebatnr, quod haec al- tera oralionis pars non mi- nus quam prior ad quam- quam referenda esset. re- rum haec media verba non ad quamquam. pertinere pos- Bunt, quippe in quibus causa insit propter quam Latlni con- > silia sua emanare noluerint, sed ea parenthesis loco in- terposita sunt, ut si coniun- ctio quaedam adiicienda vi- deretur, particulacausalisscri- beretur oporteret. In codice Klock. scriptom esse dicitur et priusquam mouerentur^ quod recte se habere potest, cum L. particnla et eo quern bic locus postulat sensu ( „and zwar") uti solitus sit. — , M m. 1.: „ indicia coniurationi- huB eius*', sed hu erasum est. 10. quo maturius noui eoss, aduersus tantam molem belli crearentur: PM al. — Lovel. 4.: tantam belli mo- lem. — Mm. 1.: religio in- cessit ab eis quorum inminu- turn imperiura | cessit mitia liaberi. m. 3. : comitia haberi.
N
LIBER Tia
291
sus tantam molem belli crearentur^ reli^o incessit ab eb quorum inminutum imperium esset comitia haberi. iiaque interregnum initum: duo interreges fuere M. Valerius ac M. Fabius: is creaTit consules T. ManUum Torquatum ter* tium P. Decium Murem. — Eo anno Alexandrum Ephri re- 5 gem in Italiam classem appulisse constat, quod bellum, si prima satis prospera fiiissent, baud dubie ad Romanos pel?- venisset. eadem aetas rerum magni Alexandri est, quern sorore huius ortum in alio tractu orbis invictum bellis iu- venem fortuna morbo extinxit. — Ceterum Romani, etsilO defectio sociorum nominisque Latini baud dubia erat, ta- men tamquam de Samnitibus non de se curam agerent, de- cem principes Latinorum Romam evocaverunt, quibus im- perarent quae vellent. praetores turn duos Latium babe- bat L. Annium Setinum et L. Numisium Cerceiensem, 15
2. tiaque interregnum inUum: P. — M: itaq. interregnam ( duo interreges faereDt m. 2.: faerant. P m. 1.: fiier£. P in. 2. Harl. i. : faere. — PM: in. nalerias ac m. fanios.
4. creauit eoss, (scil. BL Fa- bins): PM Harl. I. Leid. i. cod. Gel. al. — Cod. Sigon. : is ereauit consules. Cf. 6, 2.: placait — dictatoremque dici M« Furinm CamiUom. i^ dictator C Serviliom Ahalam mag. eq. dixit. 6, 1. 6. aL •— I. Fr, Gron. cum rece. qmbnsdam
• codd. scribi roloit: creati consoles T. Manlios Torqna- tns. in. cet. — P: coiK ti- tium malliam torqaatnm ter-' tiam. p. decium morem, M: coss. mallium torquatum ter- tium. p. decium. rurem.
6« in italiam elassem appu- ■ lisse constat: P m. 9. 01
. : cod. GeU Bar], i. Leid. i. — >
P m. 1.: appuIis8A« — Cf. 28, 42.: in urbem sodorum classem appulisti (Put.). — Voss. u.: classe. Cf. 30, 10.: in portum — classa adpnlere (Put. Colb. Bamb.). 8. eadem aetas rerum magni Alcjcandri est: P m. 2. M.
— P m. 1.: ^lexandri. -^ M m. 1.: soporem. — P: Aor- tnm. — M : in alio traoto or- bis inuictum bellis innentem.
^Cf. 1, 3.: in traiecto Albo- lae. al. 11. haud dubia erat: P m. 2. M. — P m. 1.: erant.
14. praetores turn duos : PM.. — Harl. I.: duo. — M Leid. r. al.: latium habebat. P: la- tium babebant.
15. L.AnnhtmSetinwnetL.Nu' misium Cerceiensem: PM]
— et L. Numisium Circaien- > sem. Cf. 6^12.: Cerctien*
fiium qnidam.
19*
S92
LIBER Tm:
ambo ex colonis Romanis, per quos praeter Signiam Velitras- que — et ipsas colonias Romanas — Vulsci etiam exciti ad aima erant. eos nominatim evocari placuit* haud cuiquam dublum erat super qua re accircntur: itaque concUio prius
5 hablto practores quam Romam proficisoerentur evocatos se ab senatu docent Romano et quae actum iri secum cre- dant, quidnam ad ea responderi placeat referunt.
IV* Cum aUud alii censerent, turn Annius: ^quam- quam ipse ego rettuli quid responderi placeret, tamen ma-
lOgis ad summam renim nostrarum pertinere arbitror, quid agendum nobis quam quid loquendum sit: facile erit ex- plicatis Gonsiliis accommodare rebus verba, nam si etiam
1. ambo ex colonh : PM Harl. i. Leid. I.: a].] ambo ex colo- niis. €f« 8, 1.: cum qaerimo* njs. al. — M: ex colonis ro- mam, — Deinde et ipai scri- psimns per quos^ cum im PM et sine dabio etiam in rell. melloribus libris per ezcide- rit. dubito tamen an ab Li- ▼io scripiam ait quos pen nam com seqnatur in M prae- ter, in P pter^ facillime pier pro jtpter scriptnm esse pot- est. Cf. ex gr. Cic. or. ii. dc lege agr. 30, 81.: agram — quern per iter qui faciunt, externi bomines vestrum esse andinnL — M Leid. i.; pros- ier s^nia. P Uarl. i.: pter signa. Cf. 1, 56. 2, 31. — PM: nolsci etiam exciti ad anna erant.
3. haud cuiquam duhium erat : P.— Bl: ant cuiquam du- biom erat super qua re acci- ^^rentnr.
4. itaque coneUio prlus ha- hUo: K. — P: itaque consi-
lio prius Labito. — U : Sruo- catos se ab senatu. — P: actum ire secum. 8. quaqua ipse ego rettuli: M.— P: retuli. — PM: fa- cile erit. — P : acommodare. 12. jtam si etiam nunc sub urn- bra foederis aequi serui" tutem pati possimus: PM Harl. I. al.] nam si — pes- sumus (Leid. i.). „ Denn wenn mr aucb jetzt noch unter die- sem eingebildeten Scbeine ei- aes auf gleichmSssige Recbte sich stiitzenden Bnndnisses die Knechtscbaft ertragen Ic^nnten, wfirden wir uns dann nicbt auch den Befeb- len der Samntten fugen'^ Coniunctivus recte se habet, quod dubitare quodam modo Annius videri vnlt, an Latini iugam excutere nolint. — PM: quid abest quin prodi- tis sidicinis non romanorum solum sed samniUum quoque dicto pareamus cet. qu^am- quam primo in P scriptora
LIBER VIIL
293
nunc sub umbra foederis aequi servitutem pati possimus, quid abest quin proditis Sidlcims non Romanorum solum sed Samnitium quoque dicto pareamus, respondeamusque Romanis nos ubi innuerint posituros arma? sin autem tan- dem libertatis desiderium remordet animos, si foedus est si 5 societas aequatio iuris est, si consanguineos nos Romano- rum esse — quod olim pudebat — nunc gloriari licet, si socialls illis exercitus is est quo adiuncto duplicent vires suas, quern secemere ab se consules bellis propriis ponen* dis sumendisque nolint, •— cur non omnia aequantur, cur 10 non alter ab Latinis consul datur, ubi pars virium ibi et imperii pars est? est quidenv nobis hoc per se baud nimis amplum quippe conoedentibus Romam caput Latio esse,
erat 9) quid abest quid pro- ditis'^ cet — Dein scriptaih est in fil „ ubi'innuer*^ h. e. ubi innaevant.. in P Leid. i« al.: 9, ubi inuenerint'^
5. si societas aequaUo iuris ^«^; PMrell.] si secietas ae- qnati iuris est (ex coni. L Fir. Gron.). „Wena ein Bund, wenn eioe Genossenscbaft, ipvenn eine Gleicbstellang der Recbte beider Tbeile statt findef . Gronovins, qui non videret' particalam si et ad aequatio pertinere, banc lo-^ cum emendatum volnit, quod aequatio iuris non semper iusta Toeis societas definitio esset. — M m, l.r quod olim pu/ebat.
7. si socialis illis exercitus is est: P cod. €fcl. al. — Bad. l : si socialis illis exercitus is esse. M m. 1. : si sod illis exercitas iis est. m. 2,: si socius illis cet. Lov. 4.: si socios exercitus illis is est.
Cf. 8, 13.: licet delere omae Latiam, — unde sociali egre- gio exercitu per multa betta magnaque saepe nsi estii. al.
— M: „ bellis npiis ponen- dis^ cet. In yeHiis ponendis sumendisque uo'/e^qv «t^o- 9's^ov inesse neminem fuge- rit: qaod genus dicendi huic loco aptam yidebatur, at, cum maior aliqua tIs in yerbo ponendis esset, ne finire quidem ipsi bella posse yidereutui^ Roma«ii, nisi a so- ciis adiuyarentur.
10; cur non omnia aequantur: P m. 2. M. — P m. 1.: ae« quanter. — PM: cos. datun
— M m. 1.: ubi pars uirum. m. 3.: uirium. — M; ibi et imperii pars ee.
13. Romam caput- Latio esse: P HarL I. Leid. k al.] Ro- mam caput Latii esse (M Loy. 4.). — Quamquam baud ignoramas, in fine nooiiinum ab errantibus librariis baud
294
UBER VIIL
sed ut amplum videri posset diuturna patientia fecimus. atqui si quando umquam consociandi imperii usurpandae li- bertatis tempus optastis, en hoc tempus adest et virtute ve- stra et deum benignitate vobis datum, temptastis patien- 5tiam negahdo militem: quis dubitat exarsisse eos, cum plus ducentorum amiorum morem solveremus? pertulenmt tamen hunc dolorem. bellum nostro nomine cum Pelignis gessi- mus: qui ne nostrorum quidem iinium nobis per nos tuen- dorum ius antea dabant, nihil intercesserunt. Sidicinos in
lofidem receptos, Campanos ab se ad nos desdsse, exercitus nos parare adversus Samnites foederatos suos audierunt nee moverunt se ab urbe. unde, unde haec illis tauta mo- destia nisi a conscientia virimn et nostrarum et suarum? idoneos auctores habeo querentibus de nobis Samnitibus ita
iSresponsum ab senatu Romano esse, ut facile appareret nc ipsos quidem iam postulare ut Latium sub Romano impe- rio sit; usurpate modo postulando eo quod illi vobis taciti
raro lo pro ii scriptnm esse, nee minus saepe caput ali* cuius terrae esse legi, ta- men huios loci ration! dati- Tus videbatar accommodatior, ^od Latin! nonita cum Roma conionctum habere Telle La- tium yiderentur ut genitivus satis probari posset. ^Dass Rom die gebietende JMacht fur Latium sei". Cf. 23, 10.; . pollicitas brevi caput Italiae omn! Capuam fore. al. — Paulo ante scriptum est in III aut nimis^ in P haud mi- nus, — M: diuturnam pa- tientia fecimus. 3. usurpandae lidertatis tern- pus optastis: P. — M: opta- tis. — Omnia quae ab en ad temptastis scripta soot, ex- ciderant in HarL i.
5. quis dubitat zVVLi'-E^rlui
quis dubitet 10. exercitus nos parare \id' uersus samnites foedera- . tos suos audierunt: P. — . VLi exercitus nos para/o« ad- uersus samnites federar^ suos audierunt
12. unde unde haec Ulis tanta modestia: M] unde baec il- lis tanta modestia (P). In primis Livium bac anaphora nti solitum esse notum est, nee ab hac Anni! oratione tale dicendi genus abborrere apparet.
13. uirium et nostrarum et sua^ rum: PJM. — Harl. i.: uirum. — In Leid. i. al. excidit prius et,
17. Usurpate modo postulando eo quod Illi uobis taciti
LIBER vnr.
295
concedunL si quern hoc metus dicere prohibet, en ego ipse audiente non populo Romano modo senatuque sed love ipso qui CapitoUum incolit profiteor me dicturum ut, si nos in foedere ac societate esse velint, consulem alterum ab nobis senatusque partem accipiant^^ haec feroelter non sua- 5 denti solum sed pollicenti clamore et adsensu omnes per- miserunt, ut ageret dicere tque quae e re publica nominis Latini fideque sua viderentur.
V. Ubi est Romam ventum, in Capitolio eis senatus datus est. ibi cum T. Manlius cqnsul cgisset cum eis ex 10 auctoritate patrum ne Samnitibus foederatis bellum infer- rent, Annius, tamcpiam victor armis Capitolium cepisset non legatus iure gentium tutus loqueretur, „tempus erat" inquit „Tite Manli vosque patres conscripti tandem iam vos no- biscum nihil pro imperio agere, cum. florentisslmum deum 15
coneedunt: M m. 1. P. — BI m. 2.: nsarpate modo po- stalandofq^ ilii cet. Cod. Klock.: postalando id quod.
— Harl. I. : taciti non ceduut. 1. en ego ipse audiente. n.p»
r. modo senatuque: M. — Cod. Gel.: en ego ipse. P: en ipse audiente non. pr. modo cet. In Drak. codd. aliis yidetur en ezcidisse, in aliis ego. Supra Annius: „qnamquam ipse ego rettuli quid responderi plaoeret'^
4. consulem alterum ah no* bis senatusque partem ac- cipiant: P. — M: consulem alterum ab nobis senatusque parte f accipiant haec feroter non suadenti solum cet. m..3.: haec ferociter.
7. quae e rep, nominis latini fideque sua uiderentur: P.
— M: qu^f rep. nominis la-
tini cet. Loy. 4.: quae ad rem publicam nominis latini fidemque suam attinere yide- rentur^ 9. in capitolio eis senatus da* tus est: PM: sell, decern principibus Latinorom Ro- mam eyocatis. — PM: ibi cum t, mallius cos, egisset cum eis cet. Yoss. n. multi- que recc. codd.: ubi cum Manlius cet,
13. tempus erat inquit titemanli uosque, pc, tandem iam uos nobiscum nihil pro imperid agere: M. — P: tempus erat inquit titi manli uosq. p. c. cet. Loyel. 4.: tempos errt cet. Dein recc. quidam codd.: nideritis.
15. cum florentisslmum deum benignitate tunc latium ar- mis uirisque cet. M] cum florentissimum *> none La-
296^
USER vin.
benignitate tunc Latium armis virjsquc Samiuilbus bcllo vl- ctis Sidiclnls Campanisquc sodis nunc etiam Vulscis ad- lunctis yidcretis, colonias quoque vestras Latlnum Romano practulisse imperium. sed quoniam vos regno inpotenti
5 iinem ut Inponatis non inducltis in animum, nos, quamquam armis possumufi adserere Latium in libertatem, consangui- nitati tamcn hoc dabimus ut condicloncs pacis feramus ae- quas utrisque, quoniam vires quoque acquari dils inmorta- libus placuit: consulem alterum Roma altcrum ex Latio
lOcreari oportet, senatus partem acquam ex ulraque gente esse, unum populum unam rem publicam fieri: et — ut imperii eadem sedes sit idemque omnibus nomen — quo- niam ab altera utra parte concedi necesse est, quod utris- que bene vertat, sit haec sane patria potior et RomanI
tiam armis Tirisque (P). — * Tempus erat et nunc quod sequitar videntar postnlare tunc i« e. eo tempore qno Samaites bello victi sunt: ei- que particulae respondet nunc de oovissiroo illo tempore, quo etIam Yalsci Sidicinis Campanisque adiancti sunt 80cii. „Wohl war es Zeit, nicht mebr auf eine befeh* lendeWeise mit uns zn Ter- fahren, da ihr Latium durch die Gnade der G5tter schon nacli der Besiegung der Sam- niten, and jetzt nachdem auch die Volsker sieh dcm Bunde der Sidiciner and Campaner mit ans zugesellt, so reich an streitbaren JUHnnern sehen konntet, ja dass audi euro Co* lonien der Latiniscben flerr- scbadt yor der RSmiscben den Vorzug gegeben'V — P: cam- paniisque. — Pitt : nunc etiam uulscis adiauctis. '
4, sed qm uos regno inpotenti jinem ut inponatis non in- dueitis in animum: P. — H: sed qm aos regno inpo- tenti finem ut inponaTui^ cet.
— P: quamquam armis pos- sumus adserere latium in 11- bertatem, M: in libertate. — P m. 1.: condii^iones.
8. gm uires quoque aequari diia inmortalibus plctcuit: PM. — Cod, Sig,: quando uires quoque cet.
9. consulem alterum roma aU ierum ex latio creari opor- tet: P Harl. i. — 91: romam. Leid. I.: roma, Recc, quid, codd. : romae: sed ex per- tinet etiam ad Roma, cf. 1, 58.: cum P. Valerio. 6, 28.: in oculis atque auribos. al.
— Paulo post PM: „qmde altera utra parte concedi ne- cesse est'^ £x his verbis facile suppler! potest concedimus ad seqq. sit haec patria cet.
LIBER Vm.
297
a
omnes vocemur**, forte ita accidit ut parem ferociae huius et Bomani consulcm T. Manlium haberent, qui adeo non tenuit iram ut, si tanta dementia patres conscriptos cepis- set ut ab Setino homine leges acciperent, gladio dnctum in senatum venturum se esse palam diceret et quemcum- 5 que in curia Latinum vidisset sua manu interempturum. et conversus ad simulacrum lovis „audi luppiter haec scelera^ inquit, ,,audite lus Fasque: peregrinos consules et peregri- niun senatum in tuo luppiter augurato templo captus atque ipse oppressus visurus es? haecine foedera Tullus Rom^us 10 rex cum Albanis patribus vestris Latini, haec L« Tarquiuius vobiscum post ea fecit? non venit in mentem pugna apud Regillum lacum? adeo et dadium veterum vestrarum et be- neficiorum nostrorum erga vos obliti estis?"
VI. Cum consulis vocem sub^ecuta patrum indignatio 15 esset, proditur memoriae adversus crcbram inplorationem
1. forte Ua accidit ut parem ferociae huius et romani consulem i, manlium ka^ herent : JM. — P Harl. i. al. : forte ita accidit nt partem ferociae huioa cet
3. si tanta dementia p,c» ee* •pisset: P. — M: si taota demtia, p. 08. c. cepisset. — PM: at ab setino homine le- ges acciperent. — Leid, i.: gladinm cinctnm. — PM: et qnemcnmque in curia latinam uidisset cet. Harl. i, Voss. ii.i ut quemcumque cet.
7. audi iuppiter haec sceJera: PM fell. Cf. 1, 34. 32. al. — PM: peregrinos coss. et pe* regrinum senatum in tuo iup* piter augurato templo captus atque ipse oppressus cet. P m. 1.: oppressos uisurus es. M: ttisuras est. — Lot« 4.:
„ captus atque oppressus". malim in codd. inveniri „ ca- ptus ipse atque oppressus "• .
10. haecine foedera: M Harl. x. Leid. I.] baeccine foedera (P)« Cf. 6, 16.: sicine. al.
12. 72071 uenit in mentem pu* gna apud regillum lacum: P. — M: pugna77i. Cf. 5, 54.: cum abessem, quotienscum- que patria in mentem reni- ret^ baec omnia occurrebanf. al. — I. Fr. Gron. snspica- tur scriptum fuisse pugnae*
— M m. 1.: adeo et clai^- dium ueterum. m, 2.; cla- dium. — Multi recoi codd. : et nostrorum beneficionim.
16. aduersus crehram inplorO' tionem dM \ quos cet.: H.
— P: inuocabant co3« II : inuocabunt cos.
898
LIB£K Vni.
deiim, quos testes foederum saepius invocabant consules, vocem'Anni spernentis numina lovis RomanI auditam: certe cum cominotiis ira se a vesdbulo tenipll citato gradu prori- peret, lapsus per gradus capita graviter oiTenso inpactus imo
5 ita est saxo ut sopiretur. exanimatum auctores quoniam non omnes suut, mihi quoque in incerto relictum sit, sic ut Inter foederum ruptorum testationem ingenti fragore caeli procellam efiusam: nam et vera esse et apte ad repraesen- tandam iram deum ficta possunt. Torquatus missus ab se-
10 natu ad dimittendos legatos cum iacentem Annium vidisset, exclamat ita ut populo patribusque audita vox pariter sit: „bene habet: dli pium movere bellum: est caeleste numen, es magne luppiter: baud frustra te patrem deum hominum-
. que hac sede sacravimus. quid cessatis Quirites vosque pa-
3. uocem Anni spernentis nu* mma: M m. 1. P Harl. i. Leid. I.] vocem Annii cet. (M m. 2.).
0. a uestibulo: PM Harl. i. Voss. II. al.] ab yesUbulo. — P m. 1. : templo. P m. 2. M : templi. — PM: citato grada proriperet. PalL 1. 3. Voss. ii. al. : prorumperet. — M m. 1. (Loy. 4.): lapsa |2 | grados. M m. 3. P: lapsus. — VVLi inpactas imo ita est saxo. Recc. multi codd.: inpactus uno ita cet.
5. ex^nhnatum auctores am non omnes sunt: Al m. 1. P m. 2. — P m. 1,, : exami- nalum. M m. 2. : exanimatus
• ainctores qm n omnes sunt. — Al m. 1.: ingeni fragore. Mm. 2. P: ingenti.
d. funn et uera esse et apte
ad repraesehtandam iram deum ficta possunt: P. — M : nam et nera esset et apte cet. — Harl. i. : ficta post sunt.
11. populo patribusque: PM. — Leid. I.: patribus populoque. — P : auditaq. nox pariter sit.
12. bene habet dii pmm mO' uere bellum: P. — M: pa- riter sit habet dii pium -cet m. 3.: habet. Cf, 6, 35.
— est caeleste numen: M m. 1. P. — M m. 2. Lov. 4. al.: es caeleste numen. — M m. 1. : aut frustra te patrem d^um hominum hac sede sacraui- mus. M m. 2.: haut frustra te patrem deum hominumq. cet, Harl. i. Leid. i.: patrera deum homiDum. P: haud fru- stra te patrem deum homi- numque cet. 14. uosque, pt, arma capere deis ducibus: M al.] vos-
LIBER Vni.
299
ires conscripti arma capere deis duclbus? sic stratas legio- . nes Latlnorum dabo, quern ad modum legatum lacentem vi- detis". adsensu popuU excepta vox consuUs tantum ardo- ris animis fecit, nt legatos profici^centes cura magistratuum magis, qui lussu consuUs prosequebantur, quam lus gentium 5 ab Ira Impetuque hominum tegeret. Consensit et senatuH bellum, consulesque duobus scrlptis exercltlbus per Marsos Pelignosque profecti adluncto Samnitium exercitu ad Ca- puam, quo iam Latlni socllque convenerant, castra locant. ibi In quiete utrlque consul! eadem dicltur visa species vlri 10 maloris quam pro humano habitu augustlorisque dicentis, ex una acie Imperatorem ex altera exercltum deis manibus matrique terrae deberl: utrlus exercltus Imperator leglones hostlum superque eas se devovisset^ eius populi partisque victoriam fore. Iio's ubi noctumos visus Inter se consules 15
que — diis dacibns. — P: uosqne. p. c. arma capere dehis dacibns. — JU : sit stra- tus legio I nes.
3, adsensu populi excepta uox consults tantum ard oris ani- mis fecit: PM. — Voss. II. al. : accepta uox, Cf. 2, 28.: earn rem coDsnles rati ut erat perniciosam ad patres defe- runt sed delatam consulere ordbe non licuit, adeo tu- multuose excepta est clamo- ribus undique et indignatione patrum cet. — In Leid. i. Voss, 11. aL excidit cura. — PM: qui lussu cosi* prose- quebantur. — M: ab ira im- petu qua bominum tegeret.
6. consensit et senatus beh lum: PM. Cf. 1, 32.: Inde ordine alii rogabantur, quaii-
doque pars maior eorum qui aderant in eandem senten- tiam ibat, bellom erat con- sensum. — M : bellom quoq, duobus scriptis exercitibus. P: C06S. que duobas cet — M: samnicium exercitu.
10. ibi in quiete utrique cos. eadem diciiur uisa species uiri maioris quam pro hu* m^no habitu augustloris- que: P m. 2. cod. Gel. — P m, 1.: utrimque cos. — M: ibi inquete utrique cos. eadem dr. uisa species eet.
12. deis manibus: P m. 2. MJj diis manibus. — P m. 1.: dehis manibns.
15. hos ubi noctumos uisus in- ier se coss. contuleruni: P ra. 2. M. — P m. 1.: oisos*
300
LIBER VIIL
contulerunty placuit avemincandae deum Irae vlctumas caedi, simul ut, si extis eadem quae somiiio visa fuerant porten- derentur, alter uter consilium fata inpleret ubi responsa faarusplcum ' Insidenti iam animo tacitae religionl congrue- 5 runt, turn adhibitis legatis tribunisque et imperils deum pro- palam expositis, ne mors voluntaria eonsulis exercitum in acie terreret, conparant inter se ut ab utra parte cedere Rotnanus exercitus coepisset, inde se consul devoveret pro populo Romano Quiritibusque, agitatum etiam in consilio
1« auerruncandae deum true: ? cod. Gel. — M IP. 1.: auerrancan | da deum ira. no. 4.: auerrancan | de deum ira. — Recc. quid, codd.: auerrancan dae deum irae gra* tia. Lovel. 4.: ad auerruncan- dam deum iram. Cod. EJock. al.: auerlendae deum irae. — Cf, Varro 1. 1. 7» 102.: Apud Pacuvium : „Dei monerint me- liora atque amentlam Aver- runcassint'': ab avertendo averruncare, at deus qui ia eis rebas praeest AverTUTi" eu9. itaque ab eo precari so- lent at pericola avertat. Liv. 10, 23.: „eo anno prodigia multa fnerunt, quorum aver- runcandorum causa supplica- tiones in bidnum senatus de- crevit". Superiore toco aver* Tuncandite irae non genit. seddatiyum essearbitrer: (sed cf. 9, 9. sub fin.). 5, 19. : fatalis dux ad excidium illius urbis servandaeque patriae JU. Furius Camillas dictator dictus, 10,28.
— uictumas: PJII] victimas. — P; uictumas cedi. Ill: uictam ascaedi.
9. quae somnio uisa fuerant : PM aL] quae somno visa fae- rant. — P HarL i. Leid. i.: portenderetur. M: partemde- retur alter uter consalu | fa- cta implebe ubi responsa ha- ruspicum cet. — P : alter uter consnlum facta inpleret cet. Eodem menda 8^ 7. al. in Harl. I. Leid. i. scrlptam est uis facii^ cum in PM uis fati sit. Cf. 1, 7.: dextra Hercules data accipere se omen inpletnrumque fata ara condita ac dicata ait,
4. religioni: M. relegioni: P^ — JH: tribanis quae etiam pe- rils I deum. m. 2. supra U in perils scriptum est #, ut fie- ret peritis,
6. ne mors uoluntaria coe. ex- ercitum in acie ierreret: PM. — Recc. codd.: mors uoluntaria consulum.
7. <A utra parte : PM. — Leid. i. al,: ab utraque parte. — PM: inde se cos. deuoueret pro por. quiritibusque (P: pro pf.). Cod. Klock. : pro po- pulo romano qairitibas.
LiBERyin.
301
est lit, si qtiando umquam sevcro uUum imperlo bellam administratum esset, tunc ud disciplina militaris ad priscos redigeretur mores, curam acuebat quod adversus Latinos bellandum erat, lingua moribus armorum genere institutis ante omnia militaribus congruentes:' milites militibus, cen-5 turionibus centuriones, tribuni tribunis conpares collegaeque isdem praesidiis saepe isdem manipulis permixti fuerant. per haec ne quo errore milites caperentur, edicunt consu- les ne quis extra ordinem in hostem pugnaret.
Vn. Forte inter ceteros turmarum praefectos, qui 10 exploratum in omnes partes dimissi erant, T. Manlius con- sulis filius super castra hostium cum suis turmalibus evasit ita ut vix teli iactu ab statione proxima abesset ibi Tu- sculani crant equites: praeerat Gcminus Maecius vir cum
1. ut si quando umquam se^ uero ullum. imperio bellum administratum esset tunc uti cet.: P. — M: seuero ilia imperio. m. 3.: illud. — Cf. 22, 11.: edictoqne propo- sito ut qaibus oppida c^stel- laqae inmunita essent, uti commigrarent in loca tuta.
al. — PM: uti disciplina mi- litaris ad priscos redigeretnr mores. Kecc. quid, codd.: re- duceretar. 5« milites militlbus centurio* nidus centuriones tribuni tribunis : PM Harl. i. Leid. i. al. — Recc. quid, codd.: „ centuriones centurionibus*' : quern ad modum optimorum librorum fide scribendum est 37, 46. : tessera per castra ab Liyio consule data erat ut tribunus tribunum centurio centurionem eques eqnitem pedes peditem acciperet. — P: conpares collegaeque it*
dem praesidiis sepe Lisdem manipulis permixti fuerant* M : conpares collegaeque his- dem praesidiis sacpe | bis- dem manipulis cet. — In Leid. I. Voss. ir. al. excide- runt verba praesidiis saepe isdem,
8. per haec ne quo errore milites caperentur edicunt coss, /P. — HI : n haec ncq. errore cet. — P m, 1.: pu- gnarent.
10. turmarum praefectos : P m. 2. M. — P m. 1.: tumma- rum. "^ P m. 1.: dimisi erant.
14. Geminus Maecius : PM] Ge- minus Metlius. — Cf. interprr, ad Festum: „maecia tribos a quodam castro sic appel- latur".
— cum genere: P Lov. 4. al.] turn genere. — M: cum ge- mine. m. 2. : cum germine. — P m. 1. : is ibi romanns eqai-
302
UBER VIIL
genere inter suos turn factis clams, is ubi Romanos equi- tes Insignemque inter eos praecedentem cpnsulis fiUum — nam omnes inter se utique inlustres virl noti erant — co- gnovit, ^unane^^ ait ,,turma Komani cum Latinis sociisqoe 5 bellum gesturi estis? quid inter ea consules, quid duo ex- ercitus consulares agent?" ,,aderunt in tempore" ManliuB inquit „et cum illis aderit luppiter ipse foederum a vobis violatorum testis, qui plus potest polletque. si ad Regillum lacum ad satietatem vestran^ pugnavimus, hie quoque effi-
10 i;iemus profecto ne nimis acies vobis et conlaf a signa no- biscum cordi sint". ad ea Geminus paulum ab suis equo provectus „visne igitur, dum dies ista venit qua magno co- natu e^^ercitus moveatis, inter ea tu ipse congredi mecum, nt nostro duorum iam bine eventu cernatur quantum eques
15 Latinos Romano praestet?" movet ferocem animum iuvenis seu ira sen detractandi certaminis pudor seu inexsuperabi- lis vis fati: oblitus itaque imperii patrii consulumque edicti
tes. — PM: praecedentem cos. filium. — M : utique inlustres uiri uoti erant.
4. romant cum latinis sociis- que bellum gesturi estis: P. — M: romani cum latinis sociis j bellum gesturi esti. m. 3.: estis. — PM: quid inter ea coss.
6. aderujit in tempore: P. — H: aderant in tempore man* lius inquit tecum illis aderit juppiter. — Paulo post M: ad sacietatem.
11. paulum ab suis equo pro' uectus: PM Harl. i. Leid. i. al.] paullulum ab suis cet. — Multi recc. codd.: a suis,
12, dum dies ista uenit qua magno conatuexercUusmo- ueatis: P. — P m. 2. : qua
. magno conata. IH: quam ma-
gno conato exercit' moaeatis. — Pail. 1. 3. Vosa. ii, aL: moueritis. — P: interrea.
14. ut nostro duorum iam hinc euentu cernatur: P. — M: ut nos duorum iam hinc euentu cet. Lor. 4.: ut no- strum duorum cet. Cf. 7, 40.: meum factum dictumve t;on- sulis*
— eques latinos ^ IS m. 1.] eques Latinuis (M m. 3« P).
16. seu ira seu detractofidi cer* iaminis pudor seu inexsu' perabilis uis fati: PM. — fiarl. I. Leid. i. : uis facti. — * M m. 1.: oblitis itaque. M m. 2. P: oblitus. — P: praeceps ad id certamen %itur quo cet. M : agitur q^ uiuceret -an uin- eenttur. ; •
LIBER Vm.
303
praeceps ad id ceriamen agitur, quo vinccret an vinceretur haud multum interesseL equitibus ceteris velut ad speeta- ciilum summotis spatio quod vacui inieriacebat qampi ad- versos concitiint equos^ et cum infestis cuspidibiis concur- rissent, Manlii cuspis super galeam hostis, Maecii trans cer- 5 viceiB equi elapsa est: circnmactis deinde equis cum prior ad iierandum ictum Manlius consurrexisset, spiculum inter aures equi fixit: ad cuius vulneris sensum cum equus prio- ribus pedibus erectis magna vi caput quateret, excussit equitem ^ quern cuspide parmaque innixum attoUentem se 10 ab gravi casu Manlius ab iugulo ita ut per costas ferrum emineret terrae adfixit: spoliisque lectis ad suos revectus cum ovante gaudio turma in castra atque inde ad praeto- rium ad patrem tendit — ignarus facti futurique, laus an
2. uelut ad spectaeulum: P.
— Wl : nelat spectacula. — P God. GeL: spatio quod uacoi interiacebat campi adaersos concitant eqaos. M: spatio qaod uacui interiacebat campi adaersus concitante eqaos.
5. Maecii trans ceruicem equi elapsa est: P HarL i. Leid. r.
— M : manlii cuspis | ^ ga- lea hoslis maecii trans cerni- cem eqoi lapsa est.
8. ad cuius uulneris sensum : P. — M: a cains uulneris sensum. m. 2.: sensu. — P m. 1.: excussis equitem. m. 3.: excussit.
10. quern cuspide parmaque in* nixum aiiollentem se ab graui cijtsu: P. — Wl\ quern cuspide parmaque innixum ab« toUentem se | ab grant casu. m. 2.: abtoUentemq. se. — P m. 1.: ita at per costas fermm eminerent terrae ad- fixit m. 3«: emineret M n.
1.: emineret terre adfixit. m. 3.: emious terre adfixit 14. ignarus facti fuiurique: PM cod. Gel. Harl. i. Lejd. Y. al.] ignarus fati futurique (PaU. 1. 3. ). — N« Dukerus quid em sibi persuader^ po* tuit, veram esse scriptwam S. Geleui^ probatam ig^O' rus facti futurique^ quoi ignarus nescius fati nus-^ quam non legeretur: vel apud Virgilium Aen. 10,501. „ne- 8cia mens bominum fati sor- iisque fulurae*^ Nihilo mi- nus facere non .possum quin Gelenium non errasse cen- seam, nam quod supra aptis- sime scriptum est, sen detra- ctandi certaminis pudorem sen inexsuperabilem vim fati ferocem iuvenis animum mo- yisse, id fa. 1. non ita dici potest, tunc enim yideri po- Init vis aliqua fati adolescen- lem igaarum. futuri aeque
304
LIBER Vm.
poena merita esset: „ut mc omnes^^ inquit ,, pater tuo san- guine ortum vere ferrent, provocatus equestria haec spoUa capta ex hoste caeso porto'^ quod ubi audlvit consul, ex- templo fDium aversatus contionem classico advocari iussit.
5 quae ubi frequens convenit, 3,quandoque^ inquit „tu T. Manli neque imperium consulare neque maiestatem patriam veritus adversus edictum nostnun extra ordinem in hostem pugnasti, et quantum in te fiiit disciplinam militarem, qua stetit ad hanc di^m Romana res, solyisti, meque in earn ne-
10 cessitatem adduxisti ut aut rei publicae mihi aut mei meo-
qaidqaam delinqaerc cnpien- tern ad Maecium pertraxisse, a quo proTOcaius certamen fagere rix posset sed cam iuvenis provocanti hosti non cederet, cam yana decoris imagine deceptns nolla pa- triae maiestatis ratione ba- bita adversas consulare edi- ctam extra ordinem pagnas- set, poenam seqai discipli- nam militarem solaUm ne- cesse erat: itaqae non vis fati sed merita poena T. Man- liam expectavit. elegantissime igitor in melioribns libris omnibus scriptum est, ado- lescentem spoliis lectis in ca- stra ad patrem tetendisse ignarum facti futurique: 9,obue zn wissen was er ge- tban nnd was ibm begegnen werde", — In aliis recc. li- bris, in qnibus fati inest, scriptum est igjiarus fati ftduri, >in aliis ignarus fati futuri^ quae laus cet. 1* tuo sanguine ortum uere fervent: PM, — flarl. i. Pall, 1. 3. Voss, II. al.: ^ or-
tum referrent". bine recc. quidam codd.: ortum uere referrent. Cf. 7, 1.: dignus- que babitus quern secundum a Romulo conditorem ^rbis ferrent. al. — M : ut me omues inquit pat tuo cet,
3. quod ubi audiuit cos, ex- iemplo filium auersatus eontionem classico aduo* cari iussit: PM. — Recc. codd. prope omnes: aduer- satus.
5. quandoque inquit tu t. man" li: III m. 1. P al. — Recc. codd.: quando inquit. Cf. 9, 10: quandoque: b.e.quando- quidem. — M m. 2. : tu manli.
8. qua stetit ad hanc diem ro- mana res: P. — M m. 1.: „qua stetit ad hanc diem ro- mana psoluisti": b. e. „pre- aolnisti" vel „p. resolnisti*' . (cf. Tac. bist. 1,51.): at du- bium esse possit, an manu antiqua scriptum fuerit ,,qaa stetit ad banc diem romana res publica''. — JH m. 3.: que stetit ad banc diem cet. 10. ut out reip^ mihi: P. — M:
LIBER Vm.
305
rumque obllviscendum sit, -nos potius nostro delicto plecte*- mur quam res publica tanto suo damno nostra peccata luat: triste exemplum sed in postemm salubre luventuti erimus. me quidem cum ing^nita caritas liberum turn specimen istud virtutis deceptum vana Imagine decoris in te movet: sed 6 cum aut morte tua sandenda sint consilium imperia aut In^ punitate in perpetuum abroganda, nee te quidem, si quid in te nostrl sanguinis est, recusare censeam quin dlsclpli- nam milltarem culpa tua prolapsam poena restltuas. i Uctor deliga ad palum^^ exanlmati omnes tam atroci imperio nee 10 aliter quam in se quisque destrlctam cementes securem
ut baud tep. mihi. m. 3.! rep^ — Deinde scriptam est in PM al. aut mei tneoru ohliuiscendum sit, et in tin6 Harl. I. „aut mei meoramu^ obliaisc^ndntn 6it*', Modern nisi fallor xnendd quo ^, 33. in SI quacumuB prO qu€i^ cumgue seriptnm esse vide* mus. — P to. 1.: potios. — P: qaatn resp. M: qUafti resip.
4. turn sp^cimefi isiud uirtU' iis: P. — M m. 1.: libenim t spe I cieti;i iistad uirtutist m. 2.: liberUm te specie isti iiirtutis. to. 3.: ista. — Vom, ii* mnltique teed. eddd. i turn in« genita cdritas. — ,jZwar spricht in mif tlieils das natfir-^ liche Gefijhl der Yaterliebe, tbeils diese Probe deiner Ta-^ pferkeit fiir dich den durch das eitle Bild des Ruhmes irre geleiteten Jiingling".
6. sanciendU: PM. — Harl. u Voss. n. al.: sentienda* — 91
T< Livi pars II«
to. 1.: in i^pelu. to. 2.: ih |»petuu.
*7^ nee te quidem: PM rell ] ne te quidem. — ^, Auch dti nicht cinmai". of. 1, tO.: nee — qnidem „docb nicbt eiiimal" al. Cic.Lael. 20.^ non enim ne-^ que lu possis — pelrducere. — P m. 1. : recussare. — Hi : qui in disciplinam. — P: pena.
D. i Ucter daliga ad paluin: M. — P Harl, i.: ii lictor» Cf. 1, 26, — Pro. 1.: ad paulam. m. 2. : ad palam. — P m. li M: examinatit P m» 2k : exanimatii 11. destrictam cemeiUes seeu* rem: JM to. 2. P Harl i. Leid. I. al. of. 9, 16. — Recc« codd. \ secUrlm : cf. 1, 40. — M to. 1. : securato. — Paulo post P m. 1.: ad admiratiotte* to. 2.: ab. — P m. 1.: <jcr* ufce theBe, to. 2. : caesa. — ^ P to. 1.: cbarte. to. 2.: toort^. — „Und indem 8i« kuerst wie angewiirz^t ge«
20
306
LIBER Vm.
metu magis quam modestia quievere: iiaquc velut emerso ab admiratione animO) cum silentlo defixi stetis8ent, repente, postquam cervice caesa fusus est cruor, turn liber o con- >cpiestu coortae voces sunt ut'neque lamentis neque exe-
5 crationibus parceretur, spoliisque contectum iuvenis corpus, quantum militaribus studiis funus ullum concelebrari potest structo extra vallum rogo cremaretur, Manlianaque imperia non in praesentia modo horrenda sed exempli etiam tristis in posterum essent.
10 Vin. Fecit tamen atrocitas poenae obedientiorem duci
militem, et praeterquam quod custodiae vigiliaeque et ordo stationum .intentions ubique curae erant, in ultimo etiam certamine, cum descensum in adem est, ea severitas pro- fuit. fiiit autem civili maxime bello pugna similis, adeo ni-
15 hi! apud Latinos dissonum ab Romana re praeter animos
Btanden batten, so brachen nan, als nach dem Schreck das Gefuhl sich wieder za regen anfing, ihre Klagen um 80 freier hervor".
4. ut negue lamentis neque execrationih, parcereiur: P. — M Lot. 4. : nt neque exe- crationib. parce | retar. — M m. 1.: ianenis corpu. m. 2.: corpus. — M Lov. 4. al.: cele- brari potest.
8. non in praesentia modo: P. — M m. 1.: non in psen- tia modo. m. 2.: non in psenti modo. Cf. 2, 44.: vi- ctam tribaniciam po testa tern dlcere priore anno in prae- sentia re, ezemplo in per- petuum, 7, 37.: in perpe- tniim — in praesentia. al. — PM: sed exempli etiam tri-
stis in posterum esset. Leid. i. : sed exemplis etiam tristis. Harl. I.: sed exemplis etiam tristia. Recc. codd.: sed ex- emplis etiam tristibns. 10. oboedientiorem duci mili' iem: PM. — P: intentions ubiqne curae erant. 11 : „in- tentioris eurent in | ultimo etiam" cet Simili mendo vi- detur 30, 28. in Put. Colb. Bamb. euros intentipris scri- ptum esse et Integra scri- ' ptnra fuisse: „ei quoque, quibus erat ingens in Sci- pione fiducii^ et victoriae spes, V quo magis in propinqnam eam inminebant animis, eo curae erant intentions 'S — Multi recc. codd.: iutentioris ubi- que erant curae. — Leid. i. Yoss. II. al.: cum descensum in acie es^.
LIBER Till.
307
erat Clijf^eis antca Homatii lisi sunt, dein^ postquam stipen- diarit facti sunt, scuta pro clipels fecere: et quod antea pha- langes similes Macedonicis, hoc p'ostea manipulatim structa acies coepit esse : postremo In plures ordlnes instruebantur* ordo sexagenos milites^ duos ceuturiones^ vexillarium unum 5
1* clipeU tmtia Rotnoni usi sunt: M m. 2. et recc. codd* — Mm. 1. P: „c]ipeis an* tea romaliis usi sunt '^t quasi de LatiDis hoc scriptnm es- fiet, qaamquam id seqnenti oratione refellitar. sed cam paolo post In PM primo scri- ptam sit facti scuta sunt^ dein eadem nisi faUor mana restitatum facti s scuta pro cet.^ fieri potest ut etiam priore loco non rortianis scd romani s scribendum fuerit^ huiusqne loci integra oratio fuerit haec: ,^c]ipei8 antea Romani sunt osi, dein, post- qnam stipendiarii facti sunt) scuta pro clipeis fecere *^
*- dein: PM Leid. i.] deinde^ Cf. 8, 2« — Stipendiaries Hon eoft solnm esse qoibus stipendinm 8ol?endiim sit) sed etiam qai stipendioA acci* piant, veFanctor belli Afric^ c. 43. doeet. cf. Lit. 4, 59.: additnm deinde omnium ma* xime tempestiyo prineipum in multitudinem munere^ ut ante mentionem uUam plebis tri* bunorumque decemeret sena^' tns ut stipendium miles de publico acciperet^ cum ante id tempus de sno qnisque functus eo munefe e88et*^ -^ Clipeum ("otundaf scutum ob«
longa forma erai de scuto romano cf. Poljb. 6^ 93«
3. et tfuod antea phalanges similes Macedonicis hoc ' post ea manipulatim structa acies eoepit esse: PM« — I. Fr. GroB. scribi malebat 5,et quae antea — haec postea — acies ooepit esse*^. sed cf. Sf^ 38*: si hoc profectio et non fuga est^ 3, 38.: ad £retam — castra locant spem in discordia romana ponen- tes, earn inpedimentum dile* etui fore. al.
4* postremo In plures otdinee instruebantur: PM: sell. Ro-* mani. — Recc« quid, codd.: insiruebatur : scil. acies. — Ad ea quae sequuntur intel<* %enda cf« Polyb. 6« 24. 5.: «a\ ^d /LEV /u.6Qd9 aseacrov ixfibXtecav nttu tat^fia xal cntfef^y *al atijiatavt Varro h i. 5, 88. : mahipulos exer- citns minimas manus quae unum sequuntur signum.
5. ordo sexagenos militeSi duos ^efUuriones ^exilla* Hum unum habebat: PM relL — Lipsius et qui eius aUctoritatemsecutisunt „ordo sexagenos milites duoSf centurionem et vexillarium unum habebat^^ scribi tO" Inemnt, quod paulo post re-
30S
LIBER VUL
habebat prima acie9 hastaii erant, manipuli quindecim di- stantes inter se modicum spatium: manipulus levis vicenos
latam legeretnr, tertiae par- tis ordines fuisse centenum octogenum senum militum. yerum hoc posteriore numero videtar Livius complexus esse et pedites ter sexagenos et ter binos centariones nulla vexil- lariorum ratione habita. sin- guloram yero ordinum faisse binos centariones et apud Po- l3rbium 6, 24. 7. legimus : 6oo OS Ttap- S'i(,cLC3'ov 7'OLyiui,a atot-
XOXJ ^dg OVa'05 fKoi 3'0'U *ot-
oxyn ajCLdsXoiuisv^ 9tq6^)acLV,
qav Xcoqiq iiysfjiovog slvaL 9cat xqocraT'o'O ' ataQov/ov fi^v ouv di/ubtpor€qG)V 6 fj^v argc5?'o5 al§£^£is riyeZfat s'ou
o 66 dsxiteqoq xiSv ^vaovufjLCJV avdqfSv /^g ciiiJLatag %x&i. tr^v TiytfLoviav' fxvi jta^^yatCDv 6' o TtafaT^iTCofuvoq ^yzTtai, icdvycov, Omissis omniliias eis qaae scripta sunt ab inter- pretibas qui hoc loco pro po- sterioram aetatium ratione non 15 sed 10 ordines faisse uniua cniusque illaram trium legionis partium nee qainnm milinm legiones sed qaater* nam contenderunt, copside- remas quam Livins tam tem- poris legionam instraendaram ratlonem fuisse scripserit. ha-
statornm igitur fuerant quini deni ordines sexagenorom pe- ditum: quibus ordinibas si bini centariones et singuli ye- xillarii additi fuerint, fit nn- merus 945 hominum. idem numerns fait principam. qui dein post principes sequeban- tur ordines habebant ternas partes sexagenum peditum bi- Dorumqae centurionum, qui- bus si qaadrageni quini ye- xillarii adiecii erunt, efBcitur numerus 2835 hominum. ita* que cum essent
hastati 945 principes 945 triarii rorarii ascensi 2S35 equites 300 fit numerus hominum 5025 : ex quo apparet rotundo nu- mero Liyium recte scripsisse tunc legiones fuisse qainum milium militum. Cf. Polyb. 6, 20, 8,: 03'av 6' axXrIlofft 3*6 ^qoottifisvov ttX^p^og -^ to-uro d' Bativ ori fxkv tlq 8xa<rrov . CieqcLtoiUSovTCt^oifttqaMLiaxi-
nttvS^ivoq — /uLEm faijta. oc. f* e, J-. manipuli quindecim : M. —
P: manipuli distantes inter
se cet. 2. leuis uicenos militesi PM
rell.] leyes cet. — P Harl. i.
Leid.i.^ a]iamturbam(HarI.i.:
turmam) scutorum habebat.
LIBER VIII.
309
milites, aliam ttirbam scuta toniin habebat: leves autem qui hastam tantum gaesaque gererent vocabantur. haec prima foris in aciem florem iuvenum pubescentium ad militiam ha- bebat. robustior inde aetas totidem manipulonim — quibus principibus est nonien -^ hos seqjuebantur, scutati omnes insi- 5 gnibus maxime armis. hoc triginta manipulonim agmen antepi- }ano5 appellabant, quia sub signis iam alii quindecim ordines locabantur, ex quibus ordo unus quisque tres partes habebat — earum unam quamque primam primum pilum vocabant — , tribus ex vexillis constabat, vexilla m centum octoginta sex 10
M: ftliam tbam scntor ba- bebal. Gf. T. Lm 1. xxx.
p. ZXIV. H.
1. hues autem qui hattam iantum gaesaque gererent uocabantur: M. — P: leaes fi qui bastam gaesaqae cet. Harl. I. Leid. i. al : eaesaqne.
2. haec prima foris in aciem: PJU Harl. I.] baec prima frops in acie (recc. codd.). „Dieser ersteEingangin die Spblacbt'^ Cf. 6, 34. : forem. Ciq.'ad div. 13, 10. 4. -T- Lei4. i.: baec prima in aciem foris florem ivuenum pubescentium ac mi- litum babebat. — Paulo post P i^. 1.: OS seqaebantur.
^. hoc triginta manipulorum agmen antepilanos appeU. labant: PM. Cf. Varro 1. 1. 5,89.: H^stati dicti qui primi hastis pugnabant, pilaui qui pilis — : pilani triarii quO" que dicti quod in acie tertio ordine extremis sabsidUi de*>. ponebantur.
9. earum unam. quamque pri» mam primum pilum uoca- bani: ex coni. la.]. earun^
unam quamque primum pi- lum vocabant (PM rell.). Cum primi pili nee rorariornm nee ascensorum sed triariorum faissent, Lipsius scribendqpi censuit „ earum unamquam- que primam pilum vocabant", I. Fr. Gron. „ earum primam quamque primum pilum vo- cabant'\ yerum cum vol prima quaeque pro iatina«'Hngaae rationibus alius sensns insit qnam qoem bic locus deside- ret, ideoque. una quaeque deesse non possit, ad pri' mum addidimus primam^ cuius generis mendis nihil frequent J us est in aatiquis m^riptis. 1(0. uexUla iii centum odoginiqi sex homines erant: ex coni. m.] yexillum ceatumir octo- ginta sex homines erant (PM veil.). Non singula sed terna yexilla, ex quibus ordinea con- stabant,, 186 hominum erant^ Lipsius igitur ntexillum de- kri Yoluity Strothius verba „ tribus ex vexillis constabat* Texilluni 186 bjOiQioes erant ^^
3ie
hwm viiL
homines erant: primum vexiUum triarios duoebat Tet^anum miliiem (jipectatae virtutis, secundum rorarios minus roboris aetate factisque^ tertium accensos minimae fiduciae manu, eo et hi postremam acieih relciebantur, ubi his ordinibus S exercitus in^tructus asset, haatati omnium primi pugnam inibant fii hastati prQfligare hostem non poasent, pede presso eos retro cedentea in intervalla ordinum principes recipiebant. tiun principum pugna erat, hastati sequeban* tur, triarii sub vexiUia cbnsidebant ' ainiatro enure porreeto.
«b imperito quodain librario integrae oratioai interposita ease censet, faciUima emen-* datione. integmm reatitatom erit, ai, enm in et lu a libra- - riia- at alias confiita Tidea« ream litteraa^e a et » in 6ne nominum, pro uexillum acripaeriinus uexUla m. —^ H: tribqs ex aexillis cona sabat. m. 2,: conS stabat.
1, primum uexillum triario^ duceb(U ueteranum mili*
• . tern specMae uirtutis : PIQ, -" Leid^ I.; aeteranam miU tpiQ cet,
9< 4eeundu^ rerarias minus roboris QetfUe f^istfue: P m. % M. — P m, 1,: se-r candum rqrioa minna cet. — r Wmus Tohoris scriptum ease pro „qQibBS lainaa roboria erat*^ nemo non yidet.
3, minimne fidueiae manui PM relL] minimae fiduciae laaDQiQ. — Udus cod. Klock.; mamis. «- Quern ad modom paolo ante ad minus snp- plendum videbatar fuibus eraiy sic h. 1. suppleverimus ^ui erttnt ad mauu: „d«s
dritte VeziUom fiibrte die Accenai, anf deren Hiilfe am wenigaten za bauen war*'<, Cr. Caes, b, civ. 3, 86.: si- mol dennntiavit 9 at esseat animo parati in poatemm, et qaoniam fieret dimioandi pa* testas, at saepe cogitaTisseot, ne usu manaque reliqaoram opinionem fallerent,
4. eo et in postremam ociem reiciebantur : M m, 2. P. — Mm, 1.: eo et in | postre- mom acfem eioiebanl^-, — Panio post lieid. \, ; omninm primi^m,
6, pede presso: Pilf, Cf^ 28, 14.: Hispanos — presso gradu incedere iabet. 30, 18,; gra* dum seuaiin referentes ordi- nes et tenorem pugnae ser- yabant, <^ P: in inieniallo ordinum.
9, triarii sub uexUlis cansi* debant: P, — HI: „ triarii uexillis conaiderabaQi'^- sed nt yidentnr aiterias manus esse, — P: siniatro cruore porreeto scuta inianixa | ume- ris, M: ameris.
LIBER Vm.
311
scuta ini;iixa humeris hasta suberecta cuspide in terra fixa baud secus quam vallo saepta inborreret acies tenentes. si apud principes quoque baud satis prospere esset pugnatum, a prima acie ad triarios sensim referebantur: iiide*r^m ad triarios redisse, cum laboratur, proverbio increbuit. triarii 5 consurgentes ubi in intervalla ordinum suorum principes et bastatos recepissent, extempio conpressis ordinibus velut claudebant vias, unoque contlnenti agmine iam nulla spe post relicta in bostem incidebant: id erat formidolosissimum hosti, cum velut victos iusecuti novam repente aciem exsur* 10
i, hasta suberecta cuspide in terra fixa: Mm, 1.] faastas sabrecta caspide in terra fixas. — P: hastas suberecta cuspide in terra fixas. Ill ra. 2.: fixas. — Suberecta in omnibus melioribus libris scri'^ ptnm est. cf. 7, 33. Sil. Ital^ 15, 155. „Die Triarier, ihre an die Schultern gelehnten Schilde haltend, nachdem sie dieLanze mit emporragender Spitze in die Erde gestossen, lagen mit vorgestrecktenf linken Bein unter ihren Feldzeichen im Anschlage, nicht anders als ob eine Ton ScLanzpi^blen umscblossene Schiacbtmhe dahe^sta^^e*^ f^allo h. I, a vallus non a vallum yenire recte yidit Drakenborcbius.
4. a prima acie ad triarios sensim referebantur: Pijj Harl. I. — Pall. 1. 3. Voss.ii. at.: a prima acie ad triarios retro se referebant, — M paulo ante „aut satis*' lit- tera h omissa.
— inde rem ad triarios redisse
cum laboriUur prouerbio in- crebuit: PM. — Harl. i. Leid. I. multique recc. codd.: unde rem ad triarios redisse cet. — tioy. 4.: increbruit: quern ad modam recenti/ssimi editt, in Cic. orat. Verf, 3, 3. aliisque locis scribi insserunt. cf. Liy, 7, 12. : belli fama in- crebrestebat. 6. ubi in interualla ordinum suorum principes ethasta^ tos recepissent: PM. Con- iunctiyns recepissent yidetur b. 1. ex conpressis pendere: „sobald sie die zweite und erste Scblachtlioie in die Zwi- sobenraume yi^iiirden aufge- nommen baben, sicb eng an einander scbliessend": h. e. ^jedesmal sobald sie*': cf. 4, 13.; quacuraque incideret — elatus. — Harl. i. Leid, i, al.: ubi mternalla. — Pall. 1. 3. Voss. II. al. : coinplexis or- dinibus. — P m. 1.: iaulla spe post relicta cet. m. 2.: ia nulla spe. M: iam nulla spe post relicta m in hoste in- cidebant.
» >
312
LiBjSR vm.
gentem auctam numero oemebant. scribebantur auteiii quat- tuor fere legiones quinis milibu8 peditum equitibus iii am- gulas legiones trecepis. alterum tantum ex Latino dilectu adiciebatur, qui ea tempestate hostes erant Romanis, eo- 5demque ordine instruxerant aciem: nee vexilla cum vexil- lis tantum universi hastati cum hastatis principes cum prm- cipibus, sed centurio quoque cum centurione, si ordines turbati non essent, concurrendum sibi esse sciebat. duo priml pill ex utraque acie inter triarios erant, I)[omanos oor-
1, scribebantur auiem quaU iuor fere legiones quinis milibus pedilum: PM cod. Gel. Harl. r. Leid. i. al. „£s pflegten aber meistentheils vier Legionen von je 5000 Mann ausgescbrieben zu wer^ den *'. — P ra. ,1. • tricenis,
' P m. 3, M: trecenis.
3. olierum tantum ex latino dilectu adiciebaiur: P: „ ein Eweites eben so grosses Heer kam von Seiten der Latiner dazu'\ — M; alterum tan- tum ex latino dilectu adicie- bant^ .
9. nee uexilla cum uexillis tantum uniuer si hastati cum hastatis (P m. 1. M: bastis) principes cum principibus sed centurio quoque cum centurione si ordines tur- bati non essent eoncurren-^ dum sibi esse sciebat : PM] nee vexilla cet. — ^ concurren- dum sibi esse sciebant ( recc, codd.). — Sciebat pro Li- viaua scribendi ratione refe- ' rendura est ad proximum no- men centurioy quamvis idem ^% 9d „ve2dlla, hastati, prin^
, cipes", pertineat. „]\icbt al- lein die ganzen Abtheilungen wassten es, dass sie mit den enisprechenden Heeresabtbei- lungen der Feinde zusam- menstossen wiirden, sondern aucb der einzelne Hanptmann wnsste dass er mit seinem Gegenraanne aus derselben Ordnung wiirde zu kampfen baben^'. I. Fr. Gron. scribi maluit: „ — sed et centurio (piocnm centurione, si ordi- nes turbati non essent, con- cnrrenduA sibi esset, scie- bant". — Particulas „non tantum — sed quoque '^ baud raro apnd Livinm scriptas videmus: cf. 1, 20. 49. 4, 27. 30. al. 9. romanos: P m. 1. M] Ro- manus (P m. %), — Mm. 1,: ceterum strenuus amperitqs | quae militiae. m. 2, : strenuus imperit^s. -r- P ro^ 1.: lati- nis. P m. 2. ^: latinqs. Cf. Polyb. 6, 24. 9.: ^ouXovYat
6' ityac fouq falLoiqXoVQ o'uX outCD p-qaaiZq xal tpc^otuv SuvoTjq cog 'qfyt/dLOVL'itouq otat c^roLalfjLovq %a\ ^at^tiq joaX-
LIBER VIII.
313
pore baudquaquam aatis validus ceterum strenuus vir peri- tusque militiae, Latinus viribus ingens bellatorcpie primus, notisslmi inter se quia pares semper ordines duxerunt: Ro-» mano haud satis fidenti viribus iam Romae permissum erat ab consulibus ut subcenturionem sibi quem vellet legeret,5 qui tutaretur eum ab uno destinato hoste: isque iuvenis in acie oblatus ex centurione Latino victoriam tulit. pugna- turn est haud procul radicibu^ Vesuvii montis qua via ad Veserim ferebat.
IX. Romani consules prius quam educerent in aciem 10 immolaverunt. Decio caput ioclneris a familiari parte cae^
Xqv 3'ats a|>i>X<* tiff OTjx ^4 axe-t
toxjiui.Bvo\jq 6\ %al arts^o/as- vox>q {jxofJLBVtLV ocal atfo^v^- trtitLV {jxeq Wf? Xcoqaq,
3. quia pares semper ordines duxerunt: PMHarl. i. Leid. r. al.] quia -^ duxerant (rccc. quid. codd.). — M: romano aut satis fidenti. — PM: ot subcenturionem sibi quem uel- let iegeret. Recc. quidam codd. : ut subcenturionem quem sibi uellet iegeret. — '
— Paulo post M: oblatos.
7. pugnatum est haud procul radicibus P^esuuii montis: PM cod. Gel. Harl. i. Leid. u
— Lov. 4.: pugnatum est ab radicibus cet.
8. qua uia ad Veserim fere^ hat: P al.: „wo der Weg nach der Stadt Vescris fUbr- te*'. — M: qua uia ad ueser inferebat. Had. \, Voss. ii.r qua uia ad ueserin ferebat. Sed 10, 2a in PM scriptum est ad ueserim, 8, 22. in
PM palaepolim. 23, 1. in Put. Colb. neapolim al.
10. educerent in aciem: P ro. 2. M. — P m. 1.: reduce- pent. — Leid. i.: ,,aduce- rent'^ hinc Voss. ii. al.: ad- ducerent.
il. caput iocineris: P Leifl. i. al.] caput iocinoris (Harl. i. Lov. 4.). — M: caput ioei- cineris. Cf. 41, 14.: in ioci- nere caput non inuentum, 41, 15.: quod caput iocineri defuisset: (cod. Laurish.).i 30, 2.: consulam alteri pri- mam bostiam immolanti ca- put iocineris defuit (Put. Colb. Bamb.X ^' ^7, 26, Put. m. 1. : iocur sine capite inuentum. P m. 2. Colb. ; ie- car. 41, 15. Laurish.: iocur deQuxisse. Cf. Prise. 6, 10. 52.: iecur iecoris yel iocine- ris, qui genitivus videtur a nominativo iocinus yenire qui in usu non est. — Iocineris duae partes, una inimid, al- tera familiarisvidebantnr ease. cf. quos interprr. laadarimt,
314
UBER VliL
sum baruspex dicitur ostendisse: aliequi acceptam dis ho-, stiam ^sse, Manlium egregle litasse: „atqul bene babet^^ ia- quit Decius, ,,si ab coUega Utatum. est'^ instructis sic ut ante dictum est ordinibus processere in aciem: Manlius dex- 5 tro Decius laevo comu praeerat. primo utrimque aequis yiribus eodem ardore animorum gerebatur res, deinde ab laevo comu hastati Romani non ferentes inpressionem La- tinorum se ad principes recepere: in bac trepidatione De- cius consul M. Valerium magna voce inclamat: „deorum" loinquit ..,ope M, Valeri opus est: agedum pontifex publicus populi Romani praei verba quibus me pro legionibus devo* veam", pontifex eum togam.praetextam sumere iussit, et velato capite manu subter togam ad mentum exserta super telum subiectum pedibus stantem sic dicere: „Iane luppiter
Pattlus adFest. „pestifera au* spicia^': Cic. diYin,Y2, 13. 13.
X^ alio qui occepiojn dis ho" stiam esse: M m. 3. P, — fil m. 1.: acceptam is ho- Btiam. — Voss, ii. multique recc. codd.: alioquin. — Bl: collegam egregie litasset.
2. otqui ben^ habet inquit De- cius si ab coUega liiatum est: PM. — Voss. i. al.: bene inquit habet. — Cod. Sig. al.: si ab coUega prospere litatom est. Cf, 29, 10. : sacri^ ficantibns ipsis Pythio Apol- loni laeta fuisse (Put.). 41, 15.: perlitasse negauit. sena- tus luaioribus Lostis usque ad litationem sacrificari ius-* sit. ceteris dils perlitatum fe- ruDt: Saluti PetUUum perli- tasse negant.
4. ante dictum est: P. — M:
ante dictum ordinibus cet, Lov. 4.: antea dictum est. 6. gerebatur res: P. — M Lov. 4,: gerebantur res. — PM: se ad priiicipes rece- pere.
10. M. Paleri: M] Valeri (P). — M: deorom inquit opem ualerifopus e agendu. m. 2, ope. Cf. 27, 29. — P m. 1. ualerii. m. 2.: naleri. — PM pontifex publicus pop. romani praei uerba. — P: quibus pro legionib; deuoueara. M: quibus me pro religionibus deuoueam.
12. et uelato capite manu sub- ter togam ad mentum ex- erta: P. — M Harl. i.: ma-. woiS subter togam. M : ad me- - tniu exerta. — Leid. i. Voss. ii. aL: super togam. Cf. 1, 21.: manuque ad digitos usque ad- involuta rem divinam facere.
UBEH vm.
315
Mars pater Quirlne Bellona Lares, dm novensiles di indi« ,
getes^ divi quorum est potestas nostrorum kostiumque, dii-
quo manes, vos precor veneror veniam peto feroque uti
popiilo Romano Quiritium vim victoriam prosperetis hostes^
que populi Romani Quiritium terrore formidine morteque 5
adficiatis: sic ut verbis mmcupavi, ita pro re publica Quiri*
1. mars pater: PM, — Harl, i. Leid. u : marus pater. — Nam Manors fuerit? — diui nouensiUs di indige* tes: PM, — Varro 1, 1. 5, 74.: nouensldesi h. e. qai in Qoyas sedes Tocati erant. cf, Liv. 5, 22. 1, 2.: lovem in- digetem appellant "^ Pm, 1.: dii^que manes.
3. ueniam peio feroque: PK rdl, -^ Ferre idem prope quod petere h. 1, sigoificare ^ nanifestam videbator; quem ad modam igitiir legem ro^
^ gationem ferre Aixissent, aic b. 1. veniam ferre interpre- tes 8€ripf4UBi putaraot. sed cum Decias se Ipse manibus devoverit, aliud quid miUi in hoc yerbo inesse videtur, quasi is dicere voluerit „ye« niam a yobis peto meque ipse tamqaam piaculumyestrae irae fero**. sic enim 9, 9, Postu- mius: „nos interim — yilia haec capita loendae sponsio- nis fen^mus et nostro suppli- cio liberemus romana arm a *S Eorum autem sententiam, qui veniam fero idem ^sse qaod veniam mihi iam videor nO" ctus esse, iinpetrasse vo- luerint, ab hoc loco alienam esse puto.
3« uti pop^ romano quiritiun^ uim uictoriam prosperetis: M Loy. 4. 5,] uti — yim vi- ctoriamque prosperetis (P), — PM: hostesque. pf. quiri« iium terrore formidiue mor« teque adficiatis,
6, pro r, p^ quiritium: PM] pro re publica populi romani Quiritium (ex coni. I. 'Fr. Gron.), Quamquam 22, 10. in Put. Colb. al. scriptum est
* „ resp. pp. quiritium 'S tamen facere non potui, ut et h. 1, ita scribendum esse mihi per- suaderem, non enim yideo cur, cum resp. romana*\9i' tine dicstur, resp, Quiri" iium dici non potuerit (cf. 8, 12.: „utplebi scita dmnis Quirites tenerent^': al.). 4^* inde yero dubium est, nam litterae r.;f/, h, 1. significent republieay cum in antiqaio- ribus libris semper fere res, rei, re, rep. iostis litteris scriptum sit. et in uno qui> dem rec cod. baud infimae anctoritatis,, j9ro romano po- pulo quiritium " inyentum est, in aliis ^pro^populo ro- mano quiritium^^, et fieri sane potuit ut eodem mendo h. I. r. p, pro p, r. scribere^ tur, quo tot locia yeram scri-
316
LIBER YUI.
tium exercitu legionibus auxQiis populi Roman! Quiritioin legiones auxiliaque hostium mecum deis manibus Telluri- que devoveo**. haec ita precatus lictores ire ad T. Man- Hum iubet matureque coUegae se devotum pro exercitu nun- 5tiare: ipse incinctus cinctu Gabino armatus in equum insi- livit ac se in medios hostes inmisit. conspectus ab utraque acie aliquanto augustior humano visu sic ut caelo missus piaculum omnis deorum irae qui pestem ab suis aversam in hostes ferret, ita omnis terror pavorque cum illo latus lOsigna primo Latinorum turbavit, deinde in totam penitus aciem pervasit. evidentissimum id fiiit quod, quacumque equo invectus est, ibi baud secus quam pestifero sidere icti
ptaram cormptam yidemiu. nee potait non fieri, at, cum in DI non exercitu sed ex- ercitu inventum sit, exercitu scriptum sit pro exercituue^ primaque mana fuei'it hoct „ita propopulo romanoQuiri- tiam exercitaae(que) legioni- bu8 auxiliis popuH romani Qai- litium legiones auxiliaque ho- stium — deuoueo" (cf, 10, 28. i, 32.). sed cum in me- lioribus codd. nihil inventum videatur quam quod in PM ^^pro r.p, quiritium^^ equi-. dem rem in incerto relin- quendam duxi. «-?- PM: auxi- liis. pF. quiritium. V- P m. 2. Earl. I. Leid. i.: deis mani- bus tellurique deuoueo. M: deis manib. tellatiq. deuoueo. P m. 1.: dies,
3. haec ita precatus lictores ire ad T. ManUum iubet: P. — M; haec ita praecatus lictores ire ait. t. ^lanKam.
5. incinctus cinctu gabino : PM reU. Cf. 5, 46.
5. htsiliuU: PM a1.] insiluit: 2,46.
6. conspectus ab utraque cteim aliquanto augustior hu" mano uisu: P Harl. i. Leid. i. a}. : h. e. humano habitu, hn- mana specie al. — M: „ ali- quanto augustior humano ui- sus*'|: quae scriptura I. Fr. Gron. Integra videbatur. — P m. 1.: sicnt caelo misus. P m. ^. M: sicut caelo mis-
^ SQS. Leid. i. Yoss. n. al.: sicut a coelo missus, -^ P: in ho- stem ferret. II. quacumque equo inuectus est: P m. 2. M. — P ro. 1.: Snnentns. — Yoss. ii. : qno- cumque. cf. 7, 33. : qua nunc erectae micant hastae. -«- In Harl. K Leid. i. Yoss. lu mul- tisque recc. codd. seriptam est: „ euidentissimum id fnit paporem ac fugam hostium •ecnm decius circumferens cadit moxque consternatio el conuersio exercitns }atini'\ C£ 7, 20, : et aedis Apollinis dedicata est.
LIBER Vm.
317
pavebant: ubi vero comiit obiiitus tells, inde iam baud du- bie consternaiae cohortes Latinonihi fugam ac vastitatem late feceruQt. simul et Romani exsolutis religione animis velut turn primum signo dato coorti pugnam integram edi- derunt: nam et rorari proeurrebant inter antepilanos adde-5 bantque vires hastatis ac principibus, et triaril genu dextro innixi nutum consulis ad consurgendum expectabant.
X. Procedente deinde certamine cum aliis partibus multltudo superaret Latinorum, Manlius consul audito eventu coUegae cum — ut lus fasqye erat — lacrumis non minus 10 quam laudlbus debitis prosecutus tam memorabilem mor- tem esset, pauUsper addubitavit an consurgendi iam triariis tempus esset: deinde iqelius ratus integros eos ad ultimum discrimen servari, accensos ab novissima acie ante signa procedere iubet. qui ubi subiere, extemplo Latini — tam- 15 quam idem adversarii fecissent — triarios suos excitave-
1. haud dubie constgrnatae eo- , hories: P. — M: haut du- bie cet. , *
4. cohorti: P. — M: coorlis.
5, rorari: P : quamqaam primo scriptum erat „nain et romani proeurrebant". — M: nam et romani | proeurrebant in terrain /^pilanus | cet. m. 3.: in terrain antepilanus.
— addehantque: ex coni. ro.] addiderantque (P). — M: „adderantq.*' simili mendo saepissime erratum est. of. ex. gr. 30, 6.: obruebant itine- ra portarum (Put. al.). Bekk.: obruerant. 3,37. — M: asta- tis ac principibus. — Partlcula nam Livius usus est, quod Romanos integram pugnam edidisse scripserat, non Aa* states principesque, etenim cum illud nomen on^nes Rb«
manorum milites complecte- retur, necesse videbatur etiam de reliquis ezercitus partibus referri, quae ad id proelio non.interfuissent. Procurre^ bant autem, non proeurre' rant, scriptum est, quod oca omnibus codem tempore ro- rariorum manipulis procur- rendum videbatur, sed sub- iode pro ut res ipsa poata- labat.
7. innixi: PM] innisi. Cf. 3, 26. 8, 7. al
10. lacrumis: P] laciumis (M), Ci'. 3, 58. al. — Paulo «nte PM: Manlius cos.
12. paulisper adduhiiauit an consurgendi iam triariis tempus esset: M m. 3, P. -^ M m. 1.: tem eet. ip.- 3.: temp' eet. — Harl. i.: deinde melius natus integros cet.
318
LIB£R VIU.
runt: qui aliquamdiu pugna atroci cum ct semet ipsi fatl^ gassent et hastas aut praefregissent aut hebetassent, pelle- rent vi tamen hostem — debcllatum lam rati perventum- que ad extremam aciem^ turn consul triariis „consurgite 6 nunc" inquit ,,integri adversus fessos memores patriae pa- rentumqiie et coniugum ac liberonun, memores consi^.lis pro vestra victoria morte occubantis", ubi triaril consurrexerunt integri refulgentibus armis nova ex inproviso exorta acies, receptis in intervalla ordlnum antepilanis clamore miblato
10 principia Latinorum perturbant, hastisque ora fodientes prime robore viroinm caeso per alios manipulos velut inermes prope intacti evasere tantaque caede perrupere cuneos ut vix quartam partem relinquerent hostium. Samnites quo^ que sub radicibus montis procnl instructi praebuere |ter-
15 rotem Latinis. ceterum i|iter omnes civcs sociosque prae- cipua iaus eius belli penes comsules fuit, quorum alter omnis
1. qui aJiquadiu pugna atroci cum et semet ipsi fcdigas* sent et hastas aut praefre' gissent aut hebetassent: P m. 2. — P m. 1.: pagnam atroci. M: et hastas aut pre- fif gissent aat beatassent pel^ lerent | at tarn hostem. Lov. 4. aliiqne recc. codd«: perfre- gissent.
4. ium COS. triariis cansurgite ' nunc inquit: M. — P: turn cos triarii consurgite nnnc inquit.
6. memores consulis pro ue* stra uictoria morte occu* bantis : PM al . ] memores con* sulis — morte occambentis* -— Mnlto fortius esse rerbum oecubare qnam occumbere nemo non yidet; „eingedenk des Consols der urn each cum Siege za flQhren todt da-» • kiD gestreekt Ilegt".
8. integri refulgentibus armis noua ex inprouiso exorta aciesi PM al. — Lov. 4.: Integra refulgentibus armis nooa et inprouiso acies orta.
— HarL I. al.j reeeptis in* terualla ordinum eet.
10« hastisque ora fodientes: JM. — P m. 1.: hastiqae hora fodientes. m« 3.: hastisque.
— Leid. I* Pall. 1« 3, Voss. ii. al.: hastisqoe ora ferientes. €f. 21, 55. — PM: nt uix quartam partem relinquerent hostiam. Voss. zi. ah: rell- qaerint.
15, inter omnes dues: P. -* M: inoms ciaes.
16, alter omnis minas pericu" laque ab dels superis in- ferisque in se unum uer- tits P m, 2, ffl] alter omnes minas perienlaqiie ab diis
LIBER Vm.
319
minas periculaquc ab deis superis inferisqiic in se iinum vertit, alter ea virtute eoque consilio in proelio fuit ut £a- cile convenerit inter Romanos Latinosque qui eius pugnae tnemoriam posteris tradidenmt, utrius partis T. Manlius dux fuisset eius futuram baud dubie fuisse yietoriam. Latini ex 5 fuga se Menturnas contulerunt: castra secundum proelium capta multique mortales ibi vivi oppressi maxime Campani* Deeii corpus ne eo die inveniretur, nox quaerentes oppres- sit : postero die inventum inter maximam bostium stragem coopertum telis, (iinusque et par morti celebrante coUega 10 factum est. illud adiciendum videtur, licere consuli dictate- rique et praetori, cum legiones hostium devoveat, non uti-
cet. — P m. 1.: periculas- que. — Haec verba excide- runt in Harl. i.
3. eoque consilio: P m. 2. M m. 4. — P m. 1,: equo con- silio. M m. 1.: eoque consilii.
4. utrius partis T, Manlius dux fuisset: PM. — Leid. i. al. : utriusqae partis cet. Lov. 4. : utrius partis dux Manllbs fuisset.
6. Menturnas: P Harl. i. al.] Minturnas. — M: ex fuga 8eme\nociurnas contulerunt. — C^8, 11. 10, 31. 27,38.: Put. Colb, aL: „Mentarnen- sis'S sed 9, 25. in PM scri- ptiim est „minturnae'^
8. ne eo die inueniretur: PM rell. Particnla ne Livins usus est ut summo quoque studio corpus Decii quaesitum esi^ exprimeret: „dass man den Leicbnam des Decius nicht am Tage der Schkcht fapd, yerbinderte nur das flerein<' brecben der Nacbt^^ 10. funusque et par morti ce*
lehrante collega factum est : P m. 1. M m. 1. Leid. i. al.] funusque ei par morti cet. (P m. 2. M m. 2.). — Quam- quam voces et ei persaepe inter se permatatae sunt, ta- men yix dnbium videri pot- est quin et h. 1. vera scri- ptura sit: y^als eramfolgen- den Tage unter einer Masse erscblagener Feinde ganz be- deckt von Gescbossen gefun- den vforden, liess ibn Man- lius und ztvar auf elne sei- nes Todes wilrdige Weise be- sUtten ''.
11. illud adiciendum uidetur: P. — M: illud adiciendum uiderct^ | licere.
12. cum legiones hostium de- uoueai non utique se sed quem uelit ex legiane ro' mana scripta eiuem dtuo* uere : PM : nisi quod se ante sed excidit in M. — ^ la Lot. 4. inventum est scri- ptum ciuemy quod YmoA dis- pHcet, ef. 7, 41.: itx ^WMiae
320
LIBER VIIL
que se sed quern velit ex legione Romana scripta civem devovere: si is homo qui devotus est moritur, probe factum videri: ni moritur, turn signum septem p^des altum aut maius in terram defodi et piaculum hostia caedit ubi illud
Ssignum defossum erit, eo magistratum Romanum escendere fias non esse: sin autem sese devovere volet sic uti Decius devovit, ni moritur, neque suum neque publicum divinum pure fadet qui sese devoverit: Vulcano arma sive cui alii divo vovere volet, sive hostia sive quo alio volet ius est:
10 telo super quod stans consul precatus est hostem potiri fas non est: si potiatur, Marti suovetaurilibus piaculum fieri.
sacra ta — lata est, ne caius milUts scripti nomen nisi ipso tolente deletetar.
3. ni morUur: PM rell Cf. 3, 56.: nnias tantam criminis nisi iudicem dices te ab li- bertate in seryitalem coutra leges vindicias non dedisse, in yincla te duci iubebo. 3, 57.: se iterum ac saepias ia-> dicem illi ferre ni vindicias
I ab libertate in ser?itatem de- derit. si ad iudicem non eat^ pro damnato in yincla daci . iuberez ceL
— turn signum septem pedes altum aut maius in terram defodi: P: signum scil. eiuS hominis^ — M: in terrain fodi.
4. et piaculum hostia caedi: PM Uarl. I. Leid. i.] et pia- culum hostiam caedi (Voss. II.). Cf. quod paulo post scriptam est: „Marti suovetaurilibus piaculum fieri '*« id>i illud signum defossu erits P m. 3. — P m. l.i defossns erit. — Mi ubi il- lud d^unm defossnoi «rit.
6k escendere fas non esse : P m, 1. Harl. i. Leid. i. — P m. 2. M Lav, 4.: ascendere. Voss. I. multique recc. codd. : descendere. PalL 1. 3« Voss. ii. : excedere.
6k sin autem sese deuouere uolet: PM. — ^ Leid. i.: se, — M : diuinum fure faciet. P m. 1.: pure faciat m. %i faciet.
8. siue cui alii diuo uouere uolet: M m. 2. — M m. 1.: sine cui iilii diuf uouere uolet. P : siue cui alii din eo uouere
t uolet. — PM : ins ^st „ Will er dem Valkan oder einer an- deren Gottbeit sekie Waffen weihen, so kann er dies ver- niittelst eines Scfalachtopfers oder anderen Opfers . veran- stalten'^ Verba t,sive bostia si?e quo alio uolet *^ ezcide- runt in HarK i; Leid. i. Voss. n.
10. super quod stans cofis, pre- caius est: P. — M: cons, praecatns est*
11. Marti, suouetitturiiihus pia- culnmfieti: P. — M: martis uo/ I uetaurilibns eet. Harl. t.
UBER Vlll.
m
XI. Haec, et si omnis divini huxhanique moiis memo- ^ ria abolevit nova peregrinaque omnia priscis ac patriis prae- f erendo, baud ab re duxi verbis quoquc ipsis ut tradita hull- cupataque siint referre. Romanis post pro^lium deitimn fa- ctum Samnites venisse subsldio^expectato eventu pugnae, 5 apud quosdam auctores invenio J Latinis qUoque ab Lavinio auxilium^ dum deliberando terunt tempus^ victis demum ferri coeptum, et cum iam portis prima signa ^t p^rs iigminis / csset egressa, nuntio adiato de clade Latinorum cum con- ' versis signis retro in urb'em redlretur, praetorem eorum no- i(J mine Milionium dixisse ferunt pro paulula yib. magnam mercedetn esse Romanis solvendam* qui Latinorum pu- - gnae superfuerant multis itineribus dissip^iti cunl^ se in imum conglobassent, . Vescia iirbis eis receptacuUim fuit.' ibi in conciliis Numisius imperator eorum adfirmando 13 Lcid. 1.1 saoaetanriboSj C£ 14. Fejseia utMs eh recepta-
1, 44.
1. etsi omnis diuint huThanU que moris memoria ahole- uit: P rell. — M: „ab8oluit". r^am obsoleuit volaerit? — PrisCi 9^ 10. 54:: „et si omnis diuini humanique memoria aboleaerit". 7. duni deliberando tiruni UmjiUs: PM. — Palli 1. 3i Vos8. 11. al.! teritur.
11. ilf}7/on/2im;PMHarl.i.Leid.ij al. -^ Hav. al. : Miloniom. — P: pro paulula uiaj M: prd penlola uia. '^ mbgnam nterc^dem esee Romanis soluendam: PM Harl. I. Yoss. il al.] maguam mercedem Romanis esfi6 sol'! Tfendam.
13^ muUis itinefibU^ dissipUti dum se in unum tofiglih iassent; P,. -^ M: (jufti act in unum cmn «e globas | ienf^
T. LiTi para II.
ctiliimfUit: M tti. 1.] Vescia urbs eis c«. (M lii. 2. P);
, Cf. 7, 31.: urbis ipaxima. — Haec vetus Ausonum urbs 9, 25. in PM s<iripta est Fe- 9cind. e5 Se Lalihi et fugil recepisse yideniui', ut salttt Vescino (10,21.) tdtlores i(b lioste iessenti nain prinio sd Menturnai^ cdntulerjini(8, 10*)j — Lcid. 1. Pall. 1. 3. al.ir ua<> 6ei tirbs cei.
16; in tohcilii^* PUl qdamquaiil (Ifimo in P cdnsiliis fUerat^ t[uod in mtiltis r^cc. cddd. re- pertum est. Cf. 5j 48. sub fin; ^ adfirfnhndb: Pft rell. N<«. minein fogerit ali^uid b. 1; deSid^i'arh h^fu ^uae ab ver- bis cbmiHuhefn vere Mar* iim ^d i^eiii resiituisse se* quuDtiii', i(p6ddsi carant. sim- (ilicitfr igitiir sane oratio tfk" 0ta «8*ei, si L. sdrlbere to-
21
322
UBER vin.
communem vere Martem belli utramque aciein {)aii caede pro- stravisse victorlaeque nomen iantuih penes Romanos esse, ce- teram pro victis fortunam et illos gerere, funesta duo consu- lum praetoria -^-^ alterum parrlcidio filii alterum consults devoti
5 caede — , trucidatum exercitum omneni, caesos hastatosque prindpesque, stragem et ante signa et post signa factam, triatios postremo rem restitulsse : Latinorum etsi pariter ac- tisae copiae sint, tamen supplemento vel Latium propius esse vei Vulscos quam Romam: itaque, si videatur eis, se
10 ex Latinis et ex Yulscis populis iuventute propere excita rediturum infesto exercltu Gapuam esse Romanosque nihil torn minus quam proelium expectantes necopinato adventu perculsurum. fallacibus litteris circa Latium nomenque Vul-
luisset „ — adfirmando — omniam animos ita recrearit, ot ezercitam reficerft iteram- qae cam Romania congredi stataerent'^ sed quae deinde leguntur „ itaque si videatur eis*' cet. cum hoc priore loco quodam modo coninngi pos- 6unt, ut neglecta apodoais mi- nus liabeat offensionis,
1. communem uere Martem belli: P. — M: communem uere mortem belli, Cf. 5, 12. 7, 8. 28, 41. 30, 30. al.
2. ceieram pro uiciis fortu- nam' et illos gerere : PM: „ nur dem Namen nach seien die Rdmer Sieger, in allem Cbrigen mUsste auch ibnen ihre Lage wie die von Be- siegten er8cbeiocn'^ Pro d/- dis epim non aeque ac 9, 25. 9,8uos — pro victis Romanos babuisse*' interpreter, sed ut pr9 b. 1. significet „im Ver-
^ gleicb mit jemandem". 5. .ea€909 hastatos^us princi-
m
pes que: M Leid. z. Pall. 1. 3. al.] caesos hastatos princi- pesque(P). — Manifeslum est, boc pacto orationem non modo fortiorem fieri, sed etiam me- lius respondere verbis sequen- tibus et ante signa et post signa,
•7. etsi pariter accisae copiae sint: P. — M: „elsi parfte fadcisae copiae sint'* duabus litteris erasis. — ' P: tamen supplemento nel latium pro- priis esse uel nolscos qpam romam. M: tamen supple- mento aelatiaia (m. 3.: nel latium) proprios esse nel uol- scos quam romam. -^ Paulo post PM: et ex uolsciis po- pulis. — Harl. I.: romano ni- bil tum ipinus cet.
13. circa Latium nomenque F^ol" scum: PM. — Mm. 1.: quia qui nonterfuerant. m. 3. : non Tterfuerant. P: quia qui non interfuerunt. — M m. 1.: ad crednm temere. m. 3.: ad
LIBER Vm.
y
323
scum nussis, quia qui non interfiierant pugnae ad creden^ dum temere fadliores eranf, tumultuarius undique excrcitus raptim conscriptus convenit. huic agmini Torquatus consul ad Trifanum — inter Sinuessam Menturqasque is locos est — occunrit: prius quam castris locus caperetur sarcinis 5 utrimque in' acervum coniectis pugnatum debellatumque est: adeo enim accisae res sunt, ut consuli victorem exercitum ad depopulandos agros eorum ducenti dederent se onrnes Latini deditionemque earn Campani sequerintur. Latium Capuaque agro multati: Latinus agerPrivemati §ddito agrolO et Falemus, qui populi Campani fuerat^ usque ad Vukur- num flumen plebi Romanae dividitur: bina in Latino iugera ita ut dodrantem ex Privemati conplerent data, tema in Fa- lemo quadrantibus etiam pro longinquitate adiectis. extra poenam fuere Latinorum Laurentes Campanorumque equi- 15 tes quia non desciverant cum Laurentibus renovari foedus
credendotQ. — M: exercitus pa7*tiin conscriptas.
4; Menturnasque : PM] Mintar* nasqne. Cf. 8, 10. — P: huic agmini torqaatas cos. ad trir fanam inter sinnmessam men- turnasqne is locns est. Mt inter sinu essa mentarn&s | qaeis ^ocatns est occnirerit. «— Harl. I. : sinaessam. Leid. 1. 1 sinamessam. — PM : Qtrinqne.
7. adeo enim accisae re^ sunt i PM. Malim ficriptom esse abscisae^ qqod in rec« cod« GSrtn. inventnm est. ef« 3,10«t etsi abscisae res sint. — PM: „ad depopulandos agr^s"! nisi quod m. 1. in M erat ),al?ro8'^ In Harl. t. esse di« citur „ad depnlandam^^ — M: deditioneosque cap^ni se« querent^. P: deditionemq. ea campani cet«
9. LatiumCapunquemgtomut* taii: PM al, — Cod.* Sig* aliiqne recc. : t, latini capaa- qde agro multati*': sed <^. 9, 41.: profectus ad Nace- tiam Alfaternam turn pacelki petentis* 8, 13*: iam Latio is status erat rerum ut ne- que bellum neque pacem pati possent. ah — ' Post multati in P aliquid erasum est: for- tasse scriptum fuit multati sunt,
13* ita Ut dddfantem ett Prt* uernati conplerent: PM: h. e. ' in Latino agro colonic sin* gnlis data sunt 3| ingcrs, fit Falerno tecna x ut' qui in Fa- ..' lerno agro colere ? client, quod longius ab Roma abcsseat^^ I iugeri plus acciperent ^am qui in Latino manereni.
324
UBER vm.
iusstim renovaturcpe ex eo quotannis post diem decimuYn LatinaruTn: equitibus C^mpanis civitas Romana data, mo- numentoque ut esset aeneam tabulam in aede Castoris Ro- mae fixerunt: vectigal qnoque eis Campanus poptdus ius-
fifius pendere in singulos quotannis — fuere autem mille et descent! — denarlos nummos quadringenos quinquagenos.
XII. Ita bello gesto praemiis poenaqule pro ciiiusque merito persolutis T. Manlius Romap rediit, cui venienti se- niores talntum obviam exisse constat,' iuventutem et tunc et
iOomni vita deinde av^rsatam eum execratamque. Antiates in agrum Ostiensem Ardeatem Solonium incursiones fece- runt. Manlius consul quia ipse per valetudinem id bellum
1. renouaturque ex eo tjuat* dnnis post diefn decimum Ititinarum: PM. — Harl. i.: renoaatamqne. — Harl. i. Leid. I. al.: qnoJannis. — Harl. I. V latinoram. Cf. 22» 1. 25, 12.: „Romae consoles praetoresqae nsqaeante diem y Kal. Maias Latmae (scil. fe- riae) tenuerant".
5. eiuitas rd. data: Harl. i.] civitas data (P). — Leid. i.; eiuitas rodata. M: ciaitas re- data.
— monumentoqueutesiet:V^ al. — Leid. i. Voss. ii. multi- qne recc. codd.: monamento nt esset. — M : aeneam taba- 1am in aede decastoris rom'e fixer nnt. — P m. 1.; ue/ti- I. gal qnoque. .
6. in singulos: P al — M m. 1.: in singulis, m. 2.: in sin- gnlo.
6. sescenii: PJH] scxcenti. 10, 25. — P Harl. i. al. : quadri- genos quinquagenos.
7. praemiis poenaque pro eu^ iusque merito persolutis: P. — JH: pro cuiusque me- rito idissolu I tis.
9. iuueniutem et tunc et omni uHa deinde auersatam eum exeeraiamque: PM: nisi qaod in BI est aduersaiam*
— Hari. l: „iuuentute et ' tunc et omni uita deinde aoer-
fiata execrataque". In Leid. i. quoque inventum est iuuen- iute,
11. in agrum ostiensem ardea* tern solonium: JH m. 3. P.
— Mm. 1. : ostense. — Cf. Cic. divin. 1, 36. 79.: „|q Solonio qui est campus agri
y Lanuvini.
12. Manlius cos* quia ipse per ualetudinen^ id bellum ^xe- qui nequierat: JUL m. 1. P.
— Pall. 1. 3. al.: qnia id bel- lum ipse per ualitadinem exe- qui Ueqniuerat. ' — M m. 2. Lei4. I. omnesque prope recc. codd.: per ualitndinem. — Recc. coidd. neqniuerat.
LIBER ym.
325
exequi nequiirat, dictatorem L. Papirium Crassum qui turn forte erat praetor dixit, ab eo magister equitum L. Papirius ^ Cursor dictus. nihil memorabile adversus Antiates ab dieti^ tore gestum est^ cum aliquot menses stativa in agro Antiati habuisset. Anno insigni victoria de tot ac tarn potentibus 5 populis, ad hoc consilium alterius nobili morte alterius sic ut truci ita claro ad memoriam imperio, successere consu- les Ti. Aemilius Mamercinus Q. Publilius Philo neque in similem materiam rerum et ipsi aut suarum rerum aut par- tium in rem pubhcam magis quam patriae memores. Latinos 10 ob iram agri amissi rebellantes in campis Fenectanis fude*^ runt castrisque exuerunt. ibi Publilio, cuius ductu auspicio- que res gestae erant, in deditionem accipiente Latinos po- pulos quorum ibi inventus caesa erat, Aemilius ad Pedum exercitum duxit Pedanos tuebatur Tiburs Praenestinus Ve- 15 litemusque populus, venerant et ab Lanuvio Antioque au- xilia. ubi cum proeliis quidem superior Romanus esset,
5. uictoria: recc. codd. — PM Harl. I. Leid. i. : uictorr^;^. — 19: dc tot actam poteniibas populis. m. 2.: de tot acta potentibus cet. — PUl Harl. i.;. nobilif.
8. Tiberius Aemilius: recc. codd. Cf.Diod. 16, 91./PC0-
3'otjg Kotv/ov TloTCkLOv xat Tt/3£Qtov XlfxiXiov .Ma^aeg- otov. — PM Harl. i. : succes-* sere cos. titius aemilius ma- mercinus. publilius pbilo. — £t Drakcnb.Bekk. seqq. : ^^Q^ PubliUus Pliilo. Cf, 8, 16. 17.
9. partium in rem •publicam: M Voss. II.] partium in rep, (P no. 2.) — Jtt: partium in rep. P m. 1.: partium in reip,
11. in campis fenectanis: Pm. 2. M Harl. i. Leid. i. a}.: nam
quod in postfema voce prime -in P fuerat, erasum est: fe- necta'fnis. Hoc uno loco cam- porumFenectanorum apodLi* yium mentio fit. 12. Publilio: P. — M: pnUicio.
— P: in deditione. M: in dedicione. Cf. 8, 20.5 in potestat«m. — M: caes^rat: h. e.: caestf^at.
15. tuebatur: PM HarK i. Leids i.
— Muki recc. codd. : tueban-^ tur. — Lovel. 4.: ttburtinus: cf. 9, 3a.: tiburlinr (PM).
16. uenerant et ab Lanuuio-An^. tiogue ouxilia: F Harl^ i^ Leid. 1. Prise, 15, 2. 9^ — M: uenerant et ab. iauusuio antioque t auxiKa^ — Recc^ codd.: „lauinio'': sed cf. 8« 13. 14. — In Yoss. m aL ex- cidit et
326
L1B£R Via
ad urbem ipsam Pedum castraque sociorum populorum, quae
urbi adiuncta erant, integer kbor restaret, bello infecto re-
'pente omisso consul, quia collegae decretuhi triumphum au-
divity ipse quoque triumphi ante victoriam flagitator Romam
5 rediit. qua cupiditat^ offensis patribus ' negantibusque nisi Pedo capto aut dedito triumphum, hine alienatus ab senatu Aemilius seditiosis tribunatibus similem deinde consulatum gessit: nam neque quoad fuit consul criminari apud popu- lum patres destitit coUega haudquaqiiam adversante quia
to et ipse de plebe erat, — materiam autem praebebat crimi- nibus ager in Latino Falernoque agro maligne plebei divi- SU8 — et, postquam senatus finire imperium consulibus^cu- piens dictatorem adversus rebellantes Latinos dici iussit, Ae-
t, ad urbem ipsam Pedum ca^ straque sociorum populo^ rum: P. — M: ad ar ipsam pedum castraqne soram | po« pnlorii que urbi adiunctae | erant. m. 3,: ad urbe ipsam pedum castraque ipsorum po- puloru cet.
3, cos, quia collegae decre* turn triumphum audiuU ipse
.y quoque triumphi ante ui" etoriam ^agitator: PM. Cf, 2, 45.: centurio erat — in- ter primores pugnae flagita* lor,
7, seditiosis tribunatibus si- milem deinde consulatum gessit: PJU al. — Paulo ante 111: nsgantibusq.:
8, nam neque quoat fuU con-^ sul criminari apud popu-* lum patres destitit: P m. 1, — P m. 3. : quoad. M: nam neque quod fuit consul cet. '- P m. 1,: qua et ipse de plebe erat. P m. 2, M: quia, «- M : maUgnae, — PJtt Harl. i.
Leid. I. al.: plebei diuisus, Recc. codd.: plebi.
12. et postquam senatus finire imperium consulibus cu- piens cet. PM. In Leid. i. Voss. II. multisque alUs codd. ezcidit et, — P m. 1.: re- bi/llantes. r— M: „dic(atorem dixit aduersus rebellantes la- tinos diciussit^^ m. 2.: „di- ciiussit^^ verum dixit quod hoc loco male interpositmn est, -suo loco^ deest: 5,colle- gam dictatorem | ab eo'* cet, — In Harl. i. I^eid. i. omnia omissa sunt quae inter ad- , uersus et dixit in rell. le* guntur.
13« Aemilius turn cuius fasces erant: Pill] Aemilius cuius ' tum fasces erant ( recc. quid, codd.). Tum pertinet et ad „Aemilius dizit^' et ad „cuius fasces erant". — 51 m. 1.: ab eo magis | equitum. M m. 3.: ab eo magist^ | equitum lunius brutns dictus (P;.
LIBER Vm.
327
milius turn cuius fasces erant coUegam dictatorem diiut, ab eo magister equitum lunius Brutus 4iictu8. dictatura popu- laris et orationibus in patres criinmosis fiiit et quod ires leges secundissimas plebei adVersas nobilitati tulit, unam ut plebi scita onmis Quirites tenerent, alteram ut legum quae 5 ' comitiis centuriatis ferrentur ante Initum sufiragium patret auctores fierent, tertiam ut alter utique ex plebe, cum eo ^ntum sit ut utrumque "plebeium fieri liceret, censor, crea- retur. plus eo anno domi acceptum cladis ab consulibus ac dictatore quam ex victoria eorum bellicisque rebus fo* 10 ris auctum impevium patres credebant.
XIII. Anno insequenti L. Furio Camillo C. Maenio consulibus quo'^insignitius omissa res Aemilio superioris mmi consuli exprobraretur, Pedum annis virisque et omni vi ex-
% dictatura popularis et ora* tionibus in patres crimino' sis fuit: PM al. — Recc. codd.: „ dictator popiikris*' cet, sed cf. ex. gr. 3, 15.: se luiserriQfi cnidsque sasce* pisse causam ut — servitiis grave iugum demeret. 8, 10.: principia Latiooram : L. e. ya- lidissimos Lat. — PDl : secun- dissimas plebei. -^ M m. 1. P: noz/Uitati.
4, ut plebi scita omnis quiri" ies tenerent : PM ] ut plebi* scita omoes cet. Cf, 7, 42.: plebi scita. De hae lege re- Yocata cf. 3, 55, — In Harl. i, Leid. I. Yoss. II. al, ab sC" cundissimas plebei ad scita omnia exclderunt.
5. quae comitiis centuriMs ferrentur: M p. 2. P. — in m. 1.: quae comitiis cen- turias ferrentur. — PM: ^,ante initinm suffraginm", quasi sitffragium geuiiiyiis plur^a-
lis esset, sed cf. ex. gr. 6, 35. : ubi tribus ad suffragium ineun- dum citari — vidernnt. 8, 19. 8. ut utrumque plebeiumfisri liter et: PM Harl. i. Leid. i. Yoss II. al.] ut utrumque pie- beium consulem fieri Uceret (cod. Sig,). Qui po tuit Si- gonius b. 1, consulem inter- ponere! nam verba „cum eo yentnm sit ut utrumque pie- beium fieri liceret** nibil aliud quam boc dicunt, cum tanta esset plehs poiestaie ut si utrumque censor em fieri vellent plebeium, nemot ' prohibere posset quin id * iuberent. Cf. 7, 42,
12. anno insequenti Z« Furio Camillo C. Maenio cos,: PM: nisi quod in P menio, .
' — Recc. multi codd.: C. Me- nenio. — P m. 1.: omi^a.
14. Pedum armis uirisque et omni ui expugnandum: P m. 2, — P m. 1.: pudam. —
338
LIBER VUI.
pugnandum ac delendum senatus fremit, coactiquc novi conr
, sides omnibus earn rem praeverti proficiscuniur. iam Latio
is status erat rerum ut peque bellum neque pacem pati
possents ad bellum opes deerant, pacem ob agri adempti
'$ dolorem aspemabantur, mediis consUiis standum videbatur, ut oppidi^ se tenerent ne lacc^ssitus Komanus causam belli liA|)eret, ct si cuius oppidi obsidip nuntiata ess^t, undique ex oipnibus populis auxilium obsessis ferretur, neque ta* men nisi admodum a paucis populis Pedani adiuti sunt:
WTiburtes. Pyaenestiuique quorum ager propior erat Pedum pervenere: Aricinos Lanuvinosc[ue et Velllcmos Antiatibusi Vulscis se coniungentes ad Asturae/ flumen Maenius inpro- yisq adprtus. fiidit. Camillus ad Pedum cum Tiburtibus ma*.
H Leid. I.: et omnium ex-
pQgnandum. ^- Cf. 8, 5. ; flo- V^ntissimum — Latium armis virlsque cet 6, •6,; se verjp ^ene sperare patres et de bello et de pace universaque re pablica erecti gaudio fre- manf. — PM: ,, coactiqu^ noai Co^s, opaniUus earn rem prae* Verti proficiscuntur". f^ef omnibus, quo4 Gebhardus ^nias Pal. codicis ^uctoritate fretus scrib.endmn p^nsuit^prot ban jion potest,
2. iam Latlo is status erat re-^ rum:. P m. 2. M. — P in. 1. : is sta^tttas erat, — M m. 1.: ^t neque bellu neqae patf| ppssent. ui. 3. pace adie- clum est.
$. mediis. comings st(tndum, uidebatur ut oppid^s Sf te-i nerent: M. — P; mediis. con- sulibus standum cet. — Ii^ Leid. I. Yoss. u. PaU. 1. 3. ^1. praeterin|ssam. est i^. -r
P m. 1.: romanus causam heWum babere/it. m. 2.: belli.
10. Pedum peruener^ : W i;u. 4. P. — M m. 1.: pedum |iue- nire.
1}, Arifinps lanuuinosque (M: lauuuiuosque) et ueliternos antiaiibus uo.lsfis s^ con-, iungejites ad saturae flu- . men maenius inprouiso ad- prtus fudit: PM. Ad satu- rae flumen et in Hiirl, i. c. Kloclr. al. scriptum est, a(^ ^aturem flumen in Leid. i. Voss. II. al. sed cf. quod paulo post legitur „caesi ad Pedum Asturamque sunt ex- ereitu?". Cf. Festus: Stura liumen in agro Laurenti est, quod quidam Asturam vo- cant.
13. Camilius g>d Pedum cum Tiburtious maxiq, u^lido exercitu: P ra. 2. cum m. i. „camz/llus^' fuerit. In maxiq. spriptum yidetur q prp me
LIBER YUL
329
xlme v^lido el^ercitu maiore mole quamquam aeque pro- spero eventu pugnat. tumultum maxime repentina inter proelium eruptio oppldanorum fecit, in quos parte exerci* tus conversa Camillus non conpulit solum eos intra moe- nia sed eodem etiam die, cum ipsos auxillaque eorum per- 5 culisset, oppidum scalis cepit. placuit inde iam maiore co- natu animoque ab unius expugnati^ne urbis ad perdoman- dum Latlum victorem circumducere exercitum: nee quie- vere ante quam expugnaudo aut in deditionem accipiendp singulas urbes Latlum omne subegere: praesidiis inde dis-io positis per recepta oppida Romam ad destinatum omnium consensu triumphum decessere. additus triumpho honos ut / statuae equestres eis — rara ilia aetate res — in foro po- nerentur. prius quam comitiis in insequentem annum con- sules rogarent, Camillus de Latinis populis ad senatum ret- 15 tuHl atque ita disseruit: „patres conscripti, quod bello ar- misque in Latio agendum fuit, id iam deum benignitate ac ^
simili eias mendo quo 8, 7. in Harl. i. meorumue pro meoTumque^ 7, 33. in M quacu; pro quacumque de- prehendimus. In recc. qui- busdam codd. scnptum est maximeque ualido, — M m. 1.: Camillas apdumjt ma- xime nalido ezercitu. m. 3.: Camillas appedam | cam ti-r bartibas maxime cet. — PM: maiore mole, • Cf. 26, 6.: apud alios nequaquam tan- iam molem pugnae ihveni. 4. Camillus non conpulit so- lum eos intra moenia: P. — M : eos contra moenia. ^ M: eorum perculis sed oppi- dum scalis cepit. 8. uiciorem circumducere ex- ercitum: P. — M: circun- ducerc. — M: latium omne
sabie | cere. Recc. dao codd. : sabigere..
12. ut statuae equestres eis: PM al. — Voss. n. al.: abf stataae eel. — Uii?
14. prius quam comitiis in irk" ^equeniem annum coss, ro' garent: PM. — ^ Recc. qai- dam codd.: „rogarenti^r".* sed cum comitiorum baben- dorum potest^s penes consu- mes esset, recte ita at in me- lioribus libris est scribj po- tuit, quamvis non ambo coii- sales sed alter uter tantom ^oram comitiis praeesset. -— P: ad senatam re^it,
16. pc, quod bello armisque in latio (M: latino) agendum fuit: P m. 2. M: nam m. 1. omissam erat pc, in P.
330
LIBER vin
virtule militum ad finem venit: caesi ad Pedum Asturam- que sunt exercitus hostium, oppida Laiina omnia et Antium ex Vulscls aut vi capta aut recepta in deditionem praesi- diis tenentur vestris. reliqua consultatio est, quoniam re- 5 bellando saepius nos sollicitant , quonam modo perpetua pace quietos obtineamus. di inmortales ita vos potentes hifius consilii fecerunt ut, sit Latium deinde an non sit, in vestra manu posuerint: itiique pacem vobis quod ad Lati- nos attinet parare in perpetuum vel saeviendo vel ignoscendo
lOpotestis. vultis crudeliter consulere in deditos victosque — : licet delere onme Latium, vastas inde solitudlnes facere unde social! egregio exercitu per multa bella magnaque saepe usi estis. vultis exemplo maiorum augere rem Ro- manam victos in eivitatem accipiendo — : materia crescendi
15 per summam gloriam suppeditat: certe id firmissimum longe
1. caesi ad pedum asturani' que sunt exercUushosiium: PM Harl. I. Leid. i. al. — Lot. 4.: ad pedum satnram- qae. Voss. ir. al.: saturem- que. — PM: oppida latina omnia ct antiam ex uolscis. Harl. I. Leid. i.: oppida lati- na/iio et antium cet. — Lot. 4.: in dedition^, cf. 8, 12.: in deditiouem accipiente latinos popalos. 4. reliqua consulatio est qm rehellando cet,: P. — M: reliqua csolatio e | qm rebel- lando sepius cet. 6. obtineamus: M. — P: opti-
neamus. — di inmortales: M] dii in- mortales (P). — M: „ita uos potentes huius consilii fece- rant at sit latin an non si in dra mana posnerif. De si pro sit cf. T. Li?i 1. zxz.
p. zxi. 1. An vero librarius, cum scripserit sit pro sity exprimere voluerit sitae ma- gnopere dobito. 10. in deditos uietosque: PM. — JUarl. I.: in debitos- uietos- que.
12. per multa bella magnaque saepe usi estis: P. . — M: per multa bellaq. magnaque saepius | iestis nultis cet.
13. certe id yirmissimum longe imperium est: PM. — Leid. i. al.: certe saepe id cet. — PM : quo oboedientes gaudent. flarl. I. c. Klock. : „ quoc? ob- oedientes gaudeut^S sic et alias in antiquis Livian. codd. d inter vocales interpositnm ▼Idemns: ex. gr. 2, 60^ in M „ea</ omnis militi data est*'. 6, 42. in P „se£^ id bonoris denm inmortalium causa li- benter acturos'S
■ /
LIBER VUI.
331
imperium est quo obedientes gaudent sed raaturato opus est quidquid siatuere placet: tot poptdos inter spem me« tumqiie suspensos animi habetis, et vestram itaqne de eia curam quam primum absolvi et illorum animos, diim ex- pect'atione stupent, seu poena sen beneHcio praeoccuparis oportet. nostrum fiiit efficere ut omnium rerum yobis ad consulendum potesias esset, vestrum est decemere quod optimum vobis reicpie publicae sit".
XIV. Principes senatus xelationem consulis de sununa rerum laudare sed, cum aliorum causa alia esset, ita expe- 10 diri posse consilium dicere, ut pro merito cuiuscpie statue- , retur, si de singulis nominatim referrent populis. relatum igi- tur de singulis decretumque. Lanuvinis civitas data sacra- que sua reddita cmn eo ut aedes lucusque Sospitae luno-
2. quidquid siatuere placet: P. — M: quidquid statuere placeat. — PM: suspensos animi habetis. I^ov. 4.: su- spensos aniraos habetis. Cf. 7, 34.: territo animi.
3. et uestram itaque de eis curam quam primum ab- solui cet.: PJ)I: itaque opor- tet et uestram de eis curam absolvi et illorum animos praeoccupari. Cod. Sig. al. : et uestram utique, de eis cu- ram cet. — Dl: seu pena,
7. quod optimum uobis reiq, pudi, sit: M. — P: „quod optimum uobis reiq. pubus sit", sed margini adscriptom est publico, 10. sed cum aliorum causa alia esset it^ expediri posse consilium dicere ut pro me- rito cuiusque statueretur si de singulis nominatim rj?- ferrent populis i M: h. c. principes senatus relationem
consults laudare sed dicerie, cum aliorum alia causa esset, ita expediri posse consilium, si de singulis populis nomi- natim referrent^ ut pro cuius- que merito statueretur. — In Harl. I. exddit Ha^ in cod. Klock. dicere^ in P al. si, 14. cum eo ut aedes lucusque sospitae iunonis communis lanuuinis municipibus cum pop, f, esset: PM: „und zwar mit der Bedingung dass ". Cf. quod paulo post Jegitnr „cum eo ut Antiatibus per- mitteretur'\ 30, 10.: sex ferme onerariae puppibus ab- stractae Kartbaginem sunt: maior quam pro re laetitia sed eo gravior quod inter ad- siduasclades aclacrimas unnm ' quantumcumque ex iosperato gaudium adfnlserat, cum eo ut appareret baud procul exi- tio fuisse romanam classem ni cessatum — * foret cet.:
333
LIBER VUI.
nis communis Lanuvinis municipibus cum populo Romano esset. Aricinl Nomentanique et Pedani eodem iure quo La- nuvini in civitatem accepti. Tusculanis servata civitas quam h^bebant, crimenc[ue rebellionis a publica fraude in paucos
5 auctores versum. in Velitcmos vetcres cives Romanos, quod totiens rebellassent, graviter saevitum: et muri deiecti et senatus inde abductus iussique trans Tiberim habitare ut eiufi, qui cis Tiberim deprehensus esset usque ad mille pas- sum, clarigatio esset nee prius quam aere persoluto is qui
lOcepisset extra vincula captum haberet. in agrum senato- rum coloni missi, quibus adscriptis speciem antiquae (re-
99
and zwar um so mehr da ef dadurch zugleicli einleach- tete". 36, 5.: apud regem gratiam initain volebant, cum eo ut caverent ne qaid ofPen- derent Romanos. 42, 50.: qaidquid cessisset, cam eo fiimul regDO protinns ceden- dam esse adfirmabant.
3. Aricini Is omentanique ei Pedani: P m. 2. M. — P m. 1.: momentanique. — ^ Harl.i. : etpeda eodem iare cet.
5. in f^eliternos ueteres ciues r. quod totiens Tehellas- *^»/:PM. — M: „grauiter saeuiii et muri deiecti sena- tus inde abductus'^ cet. Du- bito an manu antiqua scriptum fuerit sic: „ graviter saevitum est: muri deiecti, senatus inde abductus iussique cet.
7. ut^eius qui cis (PM: ^is) Tiberim deprehensus esset usque ad mille passum ela- rigatio esset:- PM] ut eius — usque ad mille pondo cla- rigatio esset. — Leid. i.: us- que ad' mille passif, Harl. r.
c. Klock.: usque ad mille /ia«- sus, sed cf. 5, 26. „ mille pas- sum": et 28, 25. \ in Put. Colb. j,post duorum impera- torum duorumque exercilum slragem." al . — Livius vide- tur h. 1. nihil aliud dicere vo- luisse quam hoc: Yelitemos lussos esse trans TibtTim ha- bitare ita ut eius clarigatio esset qui aut cis Tiberim de- prehensus esset aut trans Ti- berim usque ad mille pas- suum, quod si quis eorum adeo flumini appropinquasset, vix dubium esse posset quin flumen ipsum transire voluis- set. Cf. Quintil. 7, 3. 13. — Blargini cod. P adscriptun(i est „ qui cis tiberim ". In Harl. r, scriptum est „qui ex cis ti- berim", ut dubium esse pos- sit, an in antiquiorc libro fue- rit hoc: „ut qui ex eis cis tiberim deprehensus esset — clarigatio esset" cet. — JM: is qui coepisset extra uincnla eaptum babe | beret. 11. quibus adscriptis speciem
LIBER VilL
333
quentiae Velitrae receperunt et Antium nova colonia missa cum eo ut Antiatibus permittcretur si et ipsi adscrifai coloni vellent: naves inde longae abactae interdictumque ipari An* tiati populo est: civitas data. Tiburtes Praenestinique agro niultati peque ob recens tantum rebelljonis commune cum 6 aliis Latinis qrimen sed quod taedio imperii Romani cum Gallis gente effe^ta arma quondam consoeiassent. ceteris l^atinis populis conubia commerclaque et concilia inter se ademerunt Campanis equitum honoris causa, quia cum La- tinis rebellare noluissent, Fundanisque et Formianis, quod 10 per finis eorum tuta pacat^que semper fiiisset via, civitas 6in^ suffragio data. Cumanos Suessulanosque eiusdem iu-,
aniiquae frequeniiae Veli-' trae receperunt:Vi h. e. qui cum adscripti essent eis Ye- liternis qai abdqcti non erant. senatam enim inde abductam esse L. modo scripserat — M: „quiba$.adscribi8 speciem antiqaae freqaentiae uelitare receperant'\ In adseribis yi- detur t praetennissam esse: adscribtis, % permittereiur si et ipsi cet. ; Pi — 111: i^mitteretar si et ipsi adscribi colonia \ missa eum eo ut antiatibus per^ mitte I reiur si et ipsi cei. sed m. 4. media yerba de- leta sunt.
3. interdictumquemarijiniiati populo est: PM , Harl. u Leid. I. c. Klock« — Rell. codd.: mare. Cf. 5, 3.: sic yos interdicitis patribos com- mercio plebis. Harl. i.: com* merci^.
4. tiuitas data: P] et ciyitas daU (M). — CkfUas data non its eum prioribus con*
inngendam yidetur at et pro- bari possit. persaepe yero si^ ' mili modo erratam esse, cum praesertim esty^ ^praeces- serit, notum est.
7. arma quondam icons,: P m. 2; M. — P m. 1.: arma coo- quondam consoeiassent.' — H: consotiassent.
8. conubia: PM. Cf. 1, 9. 4. 1. a1. -^ HI: comertiaq. — K Bar]. I. c. Klock. Loy. 4.r et concilia. P reU. : et consilia.
9* equitum honoris causa: PSL Hajrl* I. Lei J. t. al. ^^Den Campanem wnrde das Biir- gerrecbt gegeben, um das Yer- dienst der Ritter, dass sie sich nicht mitden Latinern gegen Rom yerbunden hSt- ten, zuehren^^ Recc. eodd.: campanis equitibns honoris causa. — I. Fr. Gron. qui pro quia scribi yoluit Cf. 8, 11.
11. per finis: M m« 1.] per fines ( M m. 2. P)« -^ Jll : sine sub- ' firagio.
13. eiusdem iuris condicio'
334
LIBER VIU.
ris condicionisque cuius Capuam esse placuit. naves An- iiatium partim in navalia Romae subductae partim incensae rosinsque earum suggestum in foro extructum adomari pla- cuit, Rosirac[ue id templum appellatum.
6 XV. C. Sulpicio Longo P. Aelio Paeto consulibos
cuon omnia non opes magis Romanae quam beneficiis parta gratia bona pace obtineret, inter Sidlcinos Auruncosque bel* lum ortum. Aurunci T. Manlio consule in deditionem ac- cept! nihil deinde moverant: eo petendi auxilli ab Romanis 10 cauisa iustior fuit. sed prius quam consules ab urbe — ius- serat enim senatus . defendi Auruncos — exercitum educe-
' rent, fama adfertur Auruncos metu oppidum deseruisse pro-
nisg,: P id. 2. — P m. 1.:
conditionisq. M: eiusdem ia- ris conditionis cuius capuara esse placuit. Harl. l: eias de iuris conditionisqae.
4. rostraque id templum ajh pellatum: P. — M: rostras- que id templum appellatum e sulpicio lougo cet. Lov. 4.: appellari.
6. C, Sulpicio Longo P. Ac' lio Peto cods.: PM: nisi quod in M ^ pro ?. — P in. 1.: bone pace. P m. 2. M: bona pace.
8. Aurunci T. Manlio cos. („un- ^ ier dem Consul") in deditio' nem accepti: PM Harl. i. Laid. I. Voss.ii. al.] Anrunci'a T. Man' lio cet. — M m. 1. : nibii inde mouerant. Mm.2. P: deinde. 10, sed prius guam coss, ah urbe iusserat enim senaius defendi auruncos exerci* turn sducerent: M m. 2. — M m. 1. P cod. Gel. Pall. 1. 3. al.: defendendit qdod, cum praesertim baud raro ita
/ f
ab librariis erratum esset, pro vera scriptura baberi non de* bebat. -— ,)Ezercitii educe* rent fama adfertur autuncos^\ quae verba in P praetermissa erant, margini eiusdem libri adscripta vidiiHUS. — Con- trario mendo erratum eat in M : „ educerent fama cidfer- tur I auruncos exercitu edu'^ cerent fama ad {feriuraw runcos exerciiu educerent \ fama adfertur auruncos metu ** cet. sed m. 4. media verba deleta sunt. 12. profugosque eum coniugU bus ac liberis Suessam com* munisse: PM. — Cod. Sig. aL: suessam eommeasse. Lov. 4.: commigrasse: quo pacto librariis bic locUa emen* dandus videbatur, quod cum coniugibus ac liberis non ad profugos sed ad sequens verbum referenda putarunt. — M: „comunis8e pfu I gos- que cum coniugibus ac libe- ris auesaam communisae que
»,
LIBER yni.
335
Fiigosque cum conlugibus ac liberis ^uessam coronuinisse quae nunc Aurunca appellata, moenia antiqua eorum ur- bemque ab Sidicinis deletanr. ob ea Infensus consulibus se- naius quorum cunctatione proditi socii essent^ dictatorem dici iussit: dictus C. Claudius Regillensis magistrum equi- tum C. Claudlum Hortatorem diflt religio inde iniecta de dictatore, et cum augures Titio creatum videri dixissent, di- ctator magisterque equitiun se magistratu abdicarunt. £o anno Minucia Vestalis suspecta primo propter mundiorem iusto cultum insimulata deinde apud pontifices ab indice servo cum decreto eorum iussa es6et sacris abstinere fami- liamque in potestate habere, facto iudicio viva sub terram ad portam CoUinam dextra via strata defossa Scelerato campo. credo ab incesto id ei loco nomen factum.
nunc auruca appellata^': sed et hoc loco verba media bis scripta m. 4. inducla snnt.
10
2. moenia antiqva eorum ur^ hemque ah SidicinU dele- torn: P. — M: antiquas. — Lov. 4.: moenia que. — Paolo post M: dictatorem diciossit. m. 2.: dici iussit.
5. dictus C, Claudius: PM cod. Gel. — C. Klock.: dictus est c. claudius. — PM Harl. i. Leid. i«: inregillensis. P m, 2.: regillnnsis. — Leid. i. Yoss. II. al. : c. daudiam ora- torem dixit.
6. religio inde iniecta de di- ctator e: P. — ML: religio inde | iecta de dictatore et cum augures uicio creatum cet. m. 2. : dictatore. -* P m. 1. M m. 1. Leid. i.: se ma- gistratum abdicarunt. P m. 2. M m. 2.: magistratu.
9. Minucia nee in P nee in M est. P m. 1.: mioutia. P m.
2. M: minitia. — PM: „cnm decreto eorum iussa esset sa- cris abstinere familiam^ue in potestate habere". Servi ha- l>entur in potestate qui non manumittuntur.
12. sub terram: M m. 1. P. — M m. 1.: ad portam calinam. M m. 2.: sub terra ad por- tam collinara.
13. dextra uia strata defossa scelerato campo: Lov. 4.: ,9auf der recbten Seite der gepflasterten Strasse:'^ ^am quern ad modum 2, 13. in summa sacra via, sic h. 1. dextra via strata dici- po* tuit. — M m. 1. P Harl. i. Leid. I. : dextra uiam stratam. M m. 4. : dextra uie strata.
14. credo ah incesto id eiloco nomen factum: P. — M: credo ab incesto id eillo | co nomen factum. — C. Sig. Klock.: ab incesto. — Pau- las ad Fest. : ^scelerttiis cam-
336
LIBER VUI.
Eodem aimo Q. Publilius Philo praetor primum de plebe ad- versante Sulpido consule, qui ncgabat rationem eius se ha- biturum, est factus senatu, cum in summis imperiis id non obtinuisset, minus in praetura intendente. 5 ^ XVI* Insequens annils L. Papirio Crasso Caesone Duel- lio consulibus Ausonum iffligis novo quam magno belle fuit insignis. ea gens Cales urbem incolebat: Sidicinis finitimis arma coniunxerat, unoque proeUo baud sane memorabili
1
pns appdlattir proxime por- tam Collinam, ia quo Tii'gi' lies Vestales quae iucestum fecerunt viyae defossae sunt.
1. eodem anno : PM. — Leid. i. Vo88. II. al. : eodemque anno. — P: ,»q. publius pLilo. p.r." inana altera / adscriptum est ad pr, — Mi que pablius philo pr, M m'. 4.: quo pu- blius ce^. Cf. 8, 12. et 6, 6. : Q. Servili.
— primum: PM] primus. C£i 6, 11.: primum omnium, — M : qui negabat raone eius se babiturum. m. 2.i ratione.
3. >senatu eum in summis im-* perils id non obiinuisset minus in praetura inten- dente'] senatu — tendente. — Prozimus vero estP: scnalu cum ip summis imperiis id non obtinuisset minus pre- tura intendente. JH: est pa- ctus sena | cum in summis imperiis id non obtinuisset minus inpretura intendere.- 91 m. 4.: sena | tum in sum- 'mis cet. Lor. 4^ : senatus cum in summis imperii id non ob- tinuisset minus in praetura intendere* Barl. i. : senata cam
in summis imperii^ se nod obunuisset minus in praetura tendenle. Leid. i. c* Sig.: ten^ dente* Cod. KLock«: minus praetura/n tendente. Pall. 1. 3. Voss. ir. al.: tenente. — CL 41, 21.: arcus — intentus. 24, 37.: intenderant eum ad cavcndi omnia curam tot au- ditae prodiliones defectiones- que urbium. 9, 31. : omnium •*— eo curae sunt intentae. 41, Hi: ipse oppidum cir- cumsedit ct vineis oppugnare intendit. 3, 11*: neque suum ' cuique ius modum faciebat, sed viriom spe sed manu ob- tinendum erat quod intende- res. al.
5i insequens annus: PMi — PM: \i papjrio crasso cae-^ . sone duillio cosSi M m. 2.: duellio. Cf. 7, 21. — Mm, 4.1 „magis nouu qua | magnv belliE fuit^^ cet. quid m. 1. scriptum fuerit cerni non po- tuit.
7* ea gens Cales urbem inco- lebat: PM. -— PM: arma con- iunxerat. Recc. quid, codd.: incolebat — coniunxerant. — In M m. 1. yidetur fuisse memorabile.
LIBER Vm.
337
duorum populoram exercitus fnsus propm^t^te tdrbitim et ad fiigam pronior et in fiiga ipsa tutior fiilL nee tameti omissa eitis belli cura patribus, quia totiens lam Sidiciiii aut ipsi moverant bellum aut moventibus auxilium tulerant aut causa armordm ""ftierant. itaqtie omni ope adnisi sunt S lit maximum ea tempestate imperatorem M. Valerium Coi*- vum consulem quartum facerentl coUega additus Corvo Mi Atilius Regulus: et ne forte casu erraretur, petittim ab consulibus ut extra sortem Corvi ea pi'ovineia esset. exet- citu victore a superioribus eonsulibus accepto ad Calefiy'lO unde bellum ortum erat, profectus cum hostes ab superio- ris etiam certaminis memoria pavidos clamore atque impettl primo fudisset, inoeiiia ipsa oppugnare est adgressus. et militum quidem is erat ardor ut iam inde cum scalis sue- cedere ad muros vellent evasurosque contenderentt C!oi^rus, 15 quia id atduum factu erat, labore militum potius quam p^ riculo peragere inceptum voluit. itaque aggerem et vineas egit turresque mliro admovit, qliarutn usum forte oblata op^
(EMiBi der Zafall (sords 6asiis) es anders wolle nnd dadnrch ein Unglfick herbeifahre*'. ->- Pal. 3.: et ne forte tsanue erraretoTi — PM: petitom ab consnlibas. Sig.: ab consnlek 9. eoietcitu uktore a superio'' ribus cossi accepto: PM. — Pjn Harl. I. : panidp. ^ Ptti. 1. M: eat agressos. Ptn. 2.t est adgressus. 15. eua^urosque tontimdereni : PM: „und Versicherten , aie
3. quia ibtiens iam Sidicini aut ipsi mouerant bellum cett: PM. •— Causa armo- rum videbantur aliis popa* lis fuisse non tarn quod ip6i eos laesissent qnam qudd eos ad bellum Remanis inferen-' dam incitassenti
d» itaque omni ope adnisi sjin^ ta maximum ea tempestatt imperatorem M, Falerium Coruum cosk quartum fa^ Cerent: PM Harl* i. al. — Pall. 1. 3. YosSk 11.: ,jomiii opere". sed cfj 9, 26. al. — Lor. 4i al.: Coruinnm. cf. 7^ 264 — M: collega aditos conio* — PM: M. A/ilius Regnlus.
8. et ne forte casu error etuft M m. 2. P. — M m» 1.: et ne orte cet. ),Und damit nicbt
T. Livi pars U*
wSrden gewiss glUcklidh bin- aafkommen*^ nam in tbiUen- derent inesse videtiiry iiriba- nos dubitassi) an im|ieiratoi^ id qaod nimis ardaom esaet eoncedere nollet. 18. quarum usum forte oblata opportunitas praeuertit : M.
22
338
LIBER VIII.
portunitas praevertit: namque M. Fabius capiivii& Romanus cum per neglegentiam custoduin festo die vinculis ruptis per murum inter opera Romanorum religata ad pinnam muri reste suspensus manibus se dcmisisset, perpulit impe-
^ratorem ut vino epulisque sopitos hostes adgrederetur: nee maiore certamine capti cum urbe Ausones sunt quam acie fusi erant. praeda capta ingens est praesidioque inposito
\ Calibus reductae Romam legiones. consul ex senatus con- sulto triumphavlt et, ne Atilius expers gloriae esset, iussi
iOambo consules adversus Sidicinos ducere exercitum. dicta- torem ante ex senatus consulto comitionim kabendonim causa dix.erunt L. Aemilium Mamercinum, is magistrum equiliim Q. Pnblilium Philonem dixit: dictatore comitia ha- bente consules creati sunt T. Veturius Sp. Postumius. etsi
15 belli pars cum Sidicinis restahat, tamen ut beneflcio prae- venirent desiderium plebis, de colonia deducepda Cales
— In P m. 1. SGriptam est hand scio an non minas la- tine „qnarani usu forte oblata oportanitas praeaertit"». cum usu sit datiyus. — P m. 2. : usu. — Vpss. ir. mnltique recc. : praeaenit. — Paolo
, ante in PiH scriptom erat m. 1. agerem: deindeP m. 2. : aggerem. M m. 2.: acgerem.
1.. namque M, FcAius capti- uus romanus: PM: nisi quod P fauius. — PM: per negle- gentiam. — Inter opera per- tinere ad ^4? demisisset nemo non videt: ^als er sicli an ei- nem an der Mauerzinne befes- tigten Seile die itf aner binun- ter mitten in die Belagerungs- werke der Romer hinabgelas- sen hatte". — M: se dimi- sis et i^talit imperatorem. — Mm. 1.S ut oino sopitos ho-
stes adcredereinr. M ro, 2. P: nt uino epulisqne sopitos ho- stes adgrederetur.
7. praeda eapUt ingens est: PM, — Lov. 4.: praeda in- gens acta est.
8. c&ss, ex s,c, triumphauit: P. . — M: cosi. ex ( triumpha- uit* — PM : iussi ambo coss. -— In M aliquid erasum est inter aduersus el sidicinos,
10. dictatorem ante ex se con- sulto comitiorum hahendo- rum causa dixerunt L, Ae- milium Mamercinum: PM. — P: is magistrum equitom q. pub I Hum philonem dixit. JH: is magister eqnitum. pu- blinm philonem dixit. Cf. 8, 15.
14, cons, creati sunt: P. — M: COS. creati sunt. I. Fr. Gron. sunt deletum voluit.
LIB£R Ym.
339
rettulerunty factoque seilatas consulto ut duo milia quingenti homines eo scriberentur^ triumviros coloniae deducendae agroqu^ dividundo creavenmt Caesonem Duellium T. Quiuh ctium M. Fabium.
XVII. Novi deinde consules a veteribus exercitu ac- 5 cepto ingress! hostium fines populando usque ad moenia at* que vrbem pervenerunt. Ifai quia ingenti exercitu conpa^ rando Sidicini et ipsi pro extrema spe dimieaturi enixe. vi- debantur et Samnium fama erat conciri ad bellum, dictator ab consulibus ex auctoritate senatus dictus P. Cornelius 10 Rufinus, magister equitum IVL Antonius. religio deinde in* cessit >dtio eos creates, magistratucpie se abdicaverunt: et quia pestilentia insecuta est, velut omnibus eo vitio conta- cts atispiciis res ad interregnum rediit. ab interregno inito
1. rettulerunt factoque sc» ut n milia quingenti homines eo scriberentur : M. — P: retalerunt factoq. s. c. ut ii milia qaingenti homines eos (ra. 2.: eo) scriberentar.
2. Ill uiros coloniae deducen* dae agroque diuidundo ere' auerunt Caesonem Duillium T. Quintium M, Fabium: PM : nisi qnod in P fduium^ •— Harl. II.: tresuiros: sed 23, 21. 25, 7. al. in Pat, scri- ptam est triimiuiri*
5. noui deinde cosh a ueteri* ribus exercitu accepto: M m. 2. P. — M m. 1.: auer- teribus.
6. usque ad moenia atque ur* bem peruenerunt : P. — M: „ usque €U morDia | a/que ur« bem'^ bine cod. Gartn.: us- que ad moenia ac^que nr- bem. — m m. ^,i usque ad cet.
7. ibi quia ingenti exercitu
conparando.: M Lot, 4. — • Voss.' II. al. : ibi^i^ iitgenti. — In P ceterisque codd. scri- ptum est conparato'r sed cum eo ipso, quod quantum maximum exercatum paratom Toluerint , mazime coospici potuerit quanto belli ardore flagrarent, longe aptius yide* bitur conparando, — Mm* 1.: pro extremape* m. 2.: pro extrema ope. — • PM Harl. I. : „ dimieaturi enixe ui- debvntur'*. sed in PM ea- dem manu antiqua restitutum est uidebantur. — PMt „ di- ctator ab C068. ex auctoritate senatus dictus 'S Quamquam saepissime coss scriptum in- Tenitur licet de altera Iro con- sule agatur5 tamen b. L o5 coss, rectissime se habere arbitror. 14. ab interregno inito: PM: sed in M scriptum est: res ad interregnom rediit ab in | terregnum rediit ab interregno
22*
340
UBERVm.
pet quiDtmn detnum interregem M. Valerium Corvum cteati
cons^es A. Cornelius iterum et Cn. Domitius. trailquillis
rebus fama Gallid belli pro tumuliu valait ut et dictato-
rem dici placeret: dictus M. Papirius Crassus et magister
5 equitum P. Valerius Publicoliat a quibus cum dilectus in-
^ tentius quam adversus finitima bella haberetur, explorato-
i^s niissi attulenmt quieta omnia apud Gallos esse. Sa-
mnium quoque iam sdt^rum annum turbari novis x^onsiliis
suqpectum erat, eo ex agro Sidieino exercitus Romanus non
10 deductus. ceterum Samnites bellum Alexandri Epirensis in
- lAicanos traxit, qui duo populi adversus regem escensionem
.f
inito per qmntum demam ^regem m. neleriam coruum cet. m, 2.: per quintum de* mom interregem. 1. creati cos, a, comeliu^ He- rum et cn» domickis: Dl. — P Leid. I.: creati cob. cor* iielius itorum et cn. domitius. — Et in Harl. i. Voss. ii. mnltisqne aliis scriptum est A. Cornelius. — Diodor. 17, 62.: raVo5 Ao/liT'Loq leal Av- \oq KoQv^Xi60s. idem Gains in maltis recc. libris sine du- bio ex emendatione scri- ptnm estk
3. i^ et dictatorem diet plch- ceret: M Lov. 4.] nt dicta- torem dici placeret. — Cum omnia tranquilla yiderentur, fama belli Gallici tanto pavore animos exterrait nt, quasi hostes ad moenia assent, nisi dictatore dicto sisti non posse crederent.
4. dictus M. Papirius Crits- sus et ma^. eguUum P, Fa^ lerius Puhlicola: M. — P: dictos M. Papyrios Crassns
ceU — PM: a qoibus enm dilectus intentins quam ad- uersus fioitima bella babere- tur cet. — M: quieta omnia apud gallolos ee.
9. non deductus: PM Harl. i. Leid. I, al/] non est dedu- ctus. — M: ceterum samni- tes bellum alexandri papirem- sis in lucanos traxit.
11. escensionem] exscensionem. •— P: aduersus regem escen* sione a pesto facientera. m. 2.: „a peste'*, cum scribendnin es- Bet es'censione, M : escensione a presto (27, 10.) facientem. El in Harl. ifLeid. i. escensione esse dicitur. — Escensionem o Paesio facientem breviore quidem non aotem obscuro dicendl genere scriptum est: escensionem enim rex ad Pae- Btnm fecerat et a Paesto in- cursionem fecit in Lucanos. Hinc factum est ut in Voss. ii. multisque recc. codd. scribe- retur „ aduersus regem ex- cursionem a Paesto facien* tem". — Cf. 28. 8.: escen-
l^IKERVm,
341
a Paesto facle^tem signis eonlatis pugnavenint, eo qerta- mine superior Alex.ander — incertum qua fide culturus, si peripde cetera processissent — pacem cum {lomams fecit.
sionem f€cit. 27, 29.: adCla- peam urbem escensione facta. 22, 20.: escensio a]b oavibas in terram facta. 29, 28. : escen- siones in agros maritimos fa- c^tae erant. 27, 5. :x Inproviso in agnim Uticensem eacen- sionem fecit: (Pat, Colb.). 3* pacem cum. Ron^qiftis^ fecit : P reU. •— Qaamqusym pax fieri non possQ vidctujc nisi bello gesto,t 9cc beUum Ro- mania cuiQ Alexandro faerat, tamen et ipse pacem cum Tomanis fecit ex P scripsi: nam in M yerbum fecit^ 6mis- snm eiosqu^ Iocq supr^ verf sum mani; teictia aidscriptam est coiiigit, s| q^js vei^o fe- cit abesse posse censet, is " non yidet bQC paetp. in re ipsa nihil mutari,/ cum verba qua fide culiurus locu|n ha- bere non possint, nisi id. quod «um fide colendum sit ai^e pactuBi fuerit, l^aec ^adem causa est cur pro fecif no- Urn scribi fuerit^ quamvis ^eque hoc loco cuUuru^fue- rii scriptum possit videri at- que vel 9, 17. ygqumajneven" tjus TomQi\ijs^ rebus, si cum AlexandvQ fqrei bellqtumy futurus fuerit'\ nee diffici- lis ea ^entendatio videatur, quod et alias in optimia libria littera u in perfecto eti plus- quan^perf. v^rbi esse prae- t^rmissa est (cf, ex. gjr^ 1$ f.
fuemnt). hinc nee Doeringii coniectura, quamvis ea vei^s-r sima yisa sit Fr. Chr. Schlos- sero (Universal- Gesch. der A. Welt ir, 1. 347.), qua con- iectura incertum fecit con- iunctum voluit, ne coniun- gendum esset pacem fecit, probari potest, cum ex ea non ipodo qua fide cultu- ri^s pacen^ noq mu^ntur, aed etiam iustQ duriori fiat constructio. verum, eliam si ex Doeriogiana coniectura cetera optime se l\abeant, tamen id sane ^a nop fit veri ^ipile, qi^anam re Alexander indicium do fide sua incer- tum fecerit, cup nihil pror- i^us quod ad id pertineret ab eQ actum referatur. quae cum ita sint, quaerendum videtur quo sensu L. Alexandrum pacem cum Romanis fe- cisse scribere potuerit, Sa- mnites igit^r QUiQ ^opianis (oederati er9iit,_ quijtus victis ififri potijit ut aut Rpmani tam vicino belld excitati ad- versus regem arma capere vdient, ^vA ut rex fortuna elatus et potenti^r^ hos.ti Ro- Vnanis arma velleli inferre. quorum neutrun^ cum fieret, videatur oportet pax facta ^sse, etiam si ilia v^rba ni- hil aliud dicant ^uam bellum ^b rege inlatum Romanis non case.. 8e4 coQi At^xan^^ bei-
342
LIBER VIU.
eodem anno census actus novique cives> censi: tribus pro- pter eos addltae Maecia et Scaptia: censores addiderunt Q. Publilius Phllo Sp. Postumius. Roman! facti Acerrani lege ab L. Papirio praetore lata, qua dyitas sine sujQGragio 5 data, hacc eo anno domi militiaeque gesta.
XVBDL Foedus insequens annus sen intemperie caeli sen bumana fraude fuit M, Claudio Marcello T. Valerio consulibus. Flaccum Potitumque vane in annalibus cogno- men consulis invenio: ccterum in eo parvi refert quid yen
f licae gloriae stadiosissimas 3. Romani facti Accerrani: P
fuisse yideretur, id Liyius incertam esse dicit, qua fide rex earn pacem foia* set cultunis, si in altera ex- peditione eadem qaa in priore bello fortuna usus esset. „0b- gleich Alexander in jener Schlacht die Oberhand ge- wann, so trat er mit den R9« mern dennocb in keine feind- seligen Verhaltnisse, wenn es gleich unentscbieden bleibt, wie lange er solcbem Frie« den trengebliefaensein wfirde, wenn er beim Fortgang sei« ner Unternebmnngen eben so gliicklick als beim Beginn der* selben gewesen ware**, cf, 8, 3.; — quod bellum, si prima satis prospera fuissent, band dubie ad Romanes per« veniisset, 1. tribua propter eos additae maetia et scaptia: M m. 1, -^ Itl m. 2.: maetia et sca- ptia. P : addita, emicia et sca- ptia. — P Harl. I. : censores addiderunt q. p. pbilo. sp« postumius. M: censores ad- diderunt. p. pbilo3. p. postu* nius, Cf, 8, 12. 15, 16, al.
Harl. I. Cf.23,17.— P: legeab 1. papyrio. pr. lata. — M : ro- mani facti bac cerrani leagae ab pi papirio ptr. lata. — M m« 1.: domi miliaeq. m. 3.: militiaeq.
7. M. Claudio Marcello T, Va- lerio coss.: PM rell.] Iff. Claudio Marcello C. Valerio consulibus (Sigonius Dlodo- mm 17, 74. secutus:). Cf. 24, 40.: T. Valerio legato (Put. Colb.). — PM: flac- cum putitumq. narie in anna- libus cognomen cos. inuenio. Cf. 6, 5,
9. ceterum in eo parui refert quid ueri sit: illut (P; il- lud) peruelim cet.: PM. Cf. T. Livi prooem. : sed baec et bis sunilia utcunique animad« uersa aut existimata erunt, baud in magno equidem po- nam discrimine: ad ilia mihi pro se quisque acriter inten- dat animam cet, — Harl. i,:
» proditum fals^ esse. — P m. 1.: uenenis absumptu quorum mors cet. m. 2. : absumptu, M m, 1.: uenenis apsumptos morr infamem ^^nnum cet.
LIBER Vni.
343
sit: illud pe^velim — ^ nee omnes auetores simt — prodi- tum falso esse, venenis absiimptos quorum mord infamem annum pestilentia fecerit: sic ut proditur tamen res, ne cui auctorum fidem abrogaverim, exponenda est. cum primo- res civitatis simillbus morbis eodemque ferme omnes evehtu 5 morerentur, ancilla quaedam ad Q. ^Fabium Maximum ae- dilem curulem indicaturam se causam publicae pestis pro^ ' fessa est, si ab eo fides sibi data esset baud futurum no- xlae indicium. Fabius confestim rem ad consules, consuIesL ad senatum referunt, consensuque ordinis fides indici data.- 10 turn patefactum muliebri fraude civitatem premi matronasi' que ea venena coquere et, si sequi extemplo veKnt, mani- festo deprebendi posse, secuti indicem et coquentis' qiijasf- dam medicamenta et rtcondita vitalia invenerunt: quibus in
incidisset, desertori magis quam desert o noxiae fore, al, — P m. 1. M m.' 1. : indic/om.
m. 4.: absumptos quoram mors cet.
3. ne cui auctorum fidem ah^ rogauerim: P m. 2.M: nisi quod iu III autorum. — P in. 1.: auctorem. — Leid.i.: abroganerint,
6. ancilla quaedam ad Q^ Fo" bium Maximum aedilem cu- Tulem cet.: P Harl. i. nisi quod in Harl. i. aU — M: ,,anr//cilla quaedam a tl^^' bium maximum ^^ cet. quae medio loco m. 1. scripta fue* rint, cernere non potuL m. 3. : ancilla quaedam adit. ^nSl fabium cet. — Maximi co- gnomen Q. Fabio censor i da- tum esse 9, 46. relatum le- gimus. — 1)1 : causam puplice pestis.
8. haud futurum noxiae in- dicium: M m. 2.] baud fu- turum noxae indicium (P m« 3.). Cf. 7, 4.: quam ob no- xiam. 10, i9.: si quM clades
9. Fabius confestim rem ad coss. consules ad senatwn referunt: PM aj. — Leid. i.: ad consules et ad senatuou Recc. quid, codd.: et eonsa- les ad senatum.
11. muliebri fraude duitatem premi: P. — M: „praemi matronasque ea uenena con* quere et si qui extemplo oe- Hnt" cet. fortasse (scripium erai in antiquiore libro con^ eoquere.
14. et recondita uHalia inuene^ runt: M] et recondita alia invenerunt (P). — P^italia eupbemismo quodam seriptom esse nemo non videt: „ die lyelche der Anieigerin folg- ten fanden aucb wirldich ei- nige damit bescbSftigt Zan- bertranke uud gebeime- Le- benssifte za kocheti^'. '-V P:
344
USER vm.
forum delatis et ad vi^nti matroni^, apud quas deprehensa erant, per viatorem acdtis duae ex els Cornelia lac Sergia liatriclae utracpie gentis, cum e^ medlc^meiita salubri^ e$ise cpntei^derent, ab cqnfiitante indice bibere iussae, u% se fal-
Q^im commentam arguerent, spatio ad conloquendum sum- pio cum suipmpto populo in conspectum omnium rem ad ceteras ^ettulissent, baud abnuentibus et illis bibere eppto ' medicamento suamet ip^ae firau^e omnes interierunt. con- prehensae extemplo e^rupfi somites magnum numerum m^-
i^O. tronarum indicaverunt, e$ quibus ad centum septuaginta damn^taCt l^eque de yeneficiis finte e^nn diem Romae quae- sitnm est prpdigii ea res loco habita captisque piagis mm- tibu£» qaam cppsceleratis similis visa: itaquc memoria ex amialibu3 repetita in secessioqibus quondan^ plebis clayum
45 9U dictator^ fixu^n alienatasque discprdia nient^s hominum
secQli iadicem et coqoent^ qaasdam medimenfa et cet. Ill: secuii indicem et coquen- XU quaedam menia et ^et.
4. ti ad uigirUi maironis; PM Harl. I. Lot. 4. ol. — Iceid. i.: et a aiginti matronis. Cf. 3. 15.: ad dao milia hominoiQ et qningenti.
% duae ex^ eis. Cornelia ac Sergia pairUiae viraque gentisi PM flarJ. i. Leid. i. -r l40V* 4,: patricia utraque. — P m. 1.: ab confutande indice. m. %\ confatante. -ir M: at se fabnvi commentam Krgentispatio ad conlaqnen- fbun anmpto. -r: In H^rl. i« exciderant quae ab conten- Aerent ad argn^r^si^ soripta in relL legunt^r,
fu in eonspedums. PM 9arl. i. Leid. I. al.} in coospecto. — £t % llCOWit|yisi.« ?Uetar
qnodam modo ex refemse pendere. — P; retoliasent 8. conprehensq extemplo, eo- rum comites: N. m. .2. P. — M m. 1.: exeatemplo. — PM: ex quibos ad centum septua- ginta damnatae (M: d^mne- tae).
11. neque de ueneJlcUs ante fam diem Romae quaesi- turn est: PM, — lidd. i.: neque de beneficiis. flarLj.: neque beneficiis.
44. in seeessioTiibus quondam plebis clauum ab dietatore fixum: P. T- M: m seces- 9ionib. quc;mdam plebis cet. Bar]. I. : „ isecessionibus " cet. bine factum yidetur at in multis recc cadd. in. exoi- deret.
15. alienatosque dhcordia men-
tes hominum eo piaculo
, eonpqies mi fecisse : PM :
LIBER VUL
345
eo piaculo conpotes sm fecisse, cEctatorem davi figendi causa creari plactiitx creatus Cn. Quinctilms magistnim eqyi-! turn L. Valerium dixit, qui fixo davo magistratu se abdir caverunt.
XIX. Creati consules L, Papirius Crassus itenim L. 5 Plautius Venox. cuius principio auni legati eii, Vul$cis Fa- bratemi ct Lucani Bomam venerunt orantes ut in (idem re^ ciperentur: si a Samnitium armis defensi essent, se sub iiu- perio populi Bomam fideUter atque obedienter futures, missi turn ab senatu legati denuntiatumque Samiutibus utlQ corum populorum finibus vim abstinerent, valuitque ea le- gatio non tarn quia pacem volebant Samnites quam^quia nondum parati erant ad bellum. Eodem anno Privemas belluin initum, cuius socii Fundanl, dux etiam fuit Funda-
praeterqaani quod in IS et 8, se syh imperia p^ r. fideli"
m. 1. in P conputes, Malim in mscriptis inyepiri fctctas ess£^ ne ad fec\s&fi sappleri oporteat dktatorem: ^nnd dass die in Zwietracht eip- ander entfremdeten Qemuth^r dnrch dieses Suhnmittel wie- der znr Veraonft znrUckge- fuhrt worden*'. — PM:.crea- tos cn, qaintilias magistrom - eqniium L ualeiinm dixit. — LoY. 4.: abdicarunt. 5. creati coss. L. Papirius (P: papyrios) Crassus Uerum L. Plautius Fenax: PJtt Harl. I. Leid. i. al.] creati — L. PlauUnsVenno (Sig.). Cf. 9, 20* — PM: „cnia« prin- cipio anni legati ex uolscis £abratemi et lucani romam nenerant". b. e. Yenera9t et Fabratemi ex Volscis et Lu- cani. €£, Plin. bist nal. 3, ^. 9. §. 6.4.: Fabratecni ve- teres, Fabraterai noyL
i^r atque oboedientef fu- ^uros.: P. -rr M: se bxA^ in- perio. pif. ii^eliter adque oboedienter futoros. Harl. i^: obedientes.
10. missi turn ah senatu legeh ti denunfiatunifue sOmniti- bus: PM a]. — Recc. quid, codd.: dennnUatum sajnniti- bu&i —T M m. 1.: eorum po- polorum.
12. non tarn quia pacem uo- lebant samnites: PM. -r Lot. 4^: non tarn quod, pa- cem uolebant. — M: samni- tes quia nonda parati erant ad bellum.
13t eqdem anno priuemofi. hel- ium initum: P, — M: bel- lum initium. — In ^arl. i. Leid. I. Voss. II. al. excidit helium, — M: cuius sotii. — Cuius scy. Privernafy ho- Stis.*
346
LIBER VUI.
10
mis Vitrabius Baccus vir non domi solum sed etiam Ro- mae clams* aedes fiiere in Palatio eius, quae Bacci prata diruto aedificio publicatoque solo appellata. adversus hunc vastantem efiiise Setinum Norbanumque et Coranum agruin L. Papirius profectus baud procul castris eius consedit. Vi- trubio nee ut vallo se teneret adversus validiorem hostem Sana constare mens, nee ut longius a castris dimicaret ani- mus subpetere: vix tc^ta extra portam castrorum explicata acie — fiigam mag^s retro quam proelium aut hostem spe- ctante milite — sine consilio sine audacia depugnat. ut et
1. Fltrudiifs Baecus : WHEsLrtu Leid. I. al. — - f^itrubius, non yUruuius^ in optimis qui- bosqae codd. et hoc K)CO et paulo post scriptum est excepto capite Ticesimo: sed in eis-^ dem sequitttf „qaae uticci prata — appellata".
2. Bacci: cod. P'ortog. — PM: uacci.
4. setinum norhanumqu9 et coranum agrum : P m. 2. M. — P m. 1.: „et coranomq. agmm": ex quo yeri simile fit, yerain scripturam in Loy. 4. seryatam esse „8eti- ^ num norbanumque atque co-
' ranum agrum".
6. Fitrubio: PM] Vitruyio. — PM: „8ana constare mens nee ut longius a castris dimicaret animus subpetere '^ Sigonius / ex recc. codd. sane scribi yoluit. Harl. i.: longius ca- fitris. „Vitrubitt8 faatte weder Verstand genug einzusebeo, dass er sicb dem stSrkeren Feinde gegeniiber innerhidb des Walles balten musse, noch Mutb genug in einer
grdsseren Entfemong vom La- ger za kampfen". 9. fugam magis retro quam proelium aut hostem spe^ ctante milite: PM cod. Gel. Loy. 4. nisi quod in M 9,aud hoste". — Harl.. I. et recc codd. : „expectante milite'*. cf, 6, 3d.: dedilionem spectarent. — M: sine andatia. 10. ut et leui momento nee am" bigue est uictus : PM Loy. 4.] et ut leyi Ihomento cet. -«- Ut pertinet ad ita^ et ad nee: so wie er einer Seits theils dorch einen unbedeutenden Kampf und docb entscbie- den besiegt worden, so konnte er anderer Seits mit Leich- tigkeit die Soldaten yor einer grossenNiederlage scbiitzen'^ Cf. 1, 25.: sepulcbra extant quo quisque loco cecidit — tria Albana Romam yersns sed distantia locis ut et pu- gnatnmest: (PM): ^y^ieaucb gekSmpftyirorden". 8,24.al. — M m. 1.: nee am/iigue. — P: baud aegre inilitem multa caede est tutatos.
LIBER Tin.
347
levi momento jiec ambigue est victus, ita brevitate ipsa loci facilique receptu in tarn propinqua castra haud aegre mili- tem a multa caede est tutatus: nee fere quisquam^in ipso certamine, pauci in turba fiigae extremae cum in castra rue- rent caesi, grimisque tenebris Privemum inde petitum agmine 5 trepido ut muris potius quam vallo sese tutarentiir. a Pri- vemo Plautius alter consul peryastatis passim agris praeda- que abacta in agrum Fundanum exercitum inducit: ingrOi* dienti fines senatus Fundanorum occurrit, negant se pro Vi- trublo sectaiiique eius secutis precatum venisse sed pro 10 Fundano populo, quem extra culpam belli esse ipsum Vi- trubium iudicasse, cum receptacukim fugae Privemum ha- buerit non patriam Fundanos: Privemi igitur hostes populi Komani quaerendos persequendosque esse, qui simul a Fun- da'nis ac Romanis utriusque patriae inmemores defecerifit: 15 Fundanis pacem esse et animos Bomanos et gratam me- moriam acceptae civitatis: orare se consulfem ut bellum ab iimoxio populo abstineat: agros urbem corpora ipsorum con- iugumque ac Uberorum suorum in potestate populi Roman! esse futuraque. conlaudatis Fundanis consul Utteiisque Ro- 20
3, nee fere quisquom: PM, — Leid. I.: nee ferre. Harl. i.: nee ferret. Rece. quid. eodd. : nee fenne. — P m. 1. : agmine trepidnm. m. 2.: trepido.
7. Plautius alter consul: P, — M: plaustiQs alter consul. -— P m. 1.: praedaque ab- <facta. — P: ingredients fines senatum. m. 2.: senatus. — PM: pro uitruiio. — PM; ipsum uitru^ium iadicasse. 13. non patriam Fundanos : PM Harl. I. Leid. i. al.] non pa- triam Fundos. Cf. Eutrop. 1, 18. : post earn cepit et Faliscos non minus nobilem civitatein. Liy. 2S, 19.: Castulo — socii.
16. Fundanis pacem esse e$ animos romanos et gratam memdriam acceptae ciuita^ tis : M. — P mnltique recc. codd.: Tundis paeem esse. — P ta. iVi et gratiam fnemo- rianl.
;17. orare, se cos, ut belluw ah innoxio populo abstineat: M m, 1. P. — M in.. 51: ab- stineat.— Pall. . y^Mfs; ^. aL: agros, jzrbcoB ooipora i — in potestate populi ^.' es^^ fn- tura. ob quae eQllaudatis fun- danis cet. — PM: jof pote- state. pr. (Ilf pir.^ ease' fii- ' turaque. c<wl^|i4^(is 4^./
348
UBERVm.
mam missis in ofiCcia Fundauos esse ad Privernum flexit iter, prius animadversum in eos qui capita coniur^tioqis fiierant a consnle scribit Claudius: ad trecentos quinqua- ginta ex coniuratis vinctos Romam missos, oamque deditior
5 ncm ab senatu non acceptam quod egentium atque bmni- lium paena defungi vclle Fundanum populum censuerint,
XX. Priveraum duobus con&ularibus exercitibjus cum obsideretur, alter consul comitiorum causa Bomam revoca- ius. carceres eo anno, in circo primum statuti. nondum
10 perfiincio^ cura Privematis belli tumultus GalMci fama atrox invaslt baud ferme umquam neglect^ patribus. extempio igitur consules novi L. Aemilius Alamercinus et G. Plan- tins eo ipso die — KaL Quinctilibus -r— quo m$gistratum
^. prius animaduersum in eos qui capita cqniurationis fuci T(int a CQS^ scrilfU Clau- dius: PM. — M: ad qcc/, ex coniuratis. — M.i^eamque de- di^it>ne: ,^€nber^^: cf. 6, 4.^ lahorque Gontinuus. — M Lov. 4.: fundanum c'ensue- irint: ^ quae hand scio an ia- tegra scripture, s;^: s^d cam p^ facile potuerit expidere, todices rell. secati^a sum: ^,aber der Senat liab.e die ^uslieferung derselben niclit angenommen, weil er geglaubt das Fundaner Yolk suche urn solcli einen Preis so davoa 2xi kommen".
7. Auobus consularibus exer- citjhus: P m. 2. M. — P m. 1.: consnlatoribas. — PM: alter cons.
9. carceres eo anno in circo primum statuli: P in. 2. M. *- P 91. 1.: statola. — Sig. hadayii Varr. de L 1. 5, 153.:
„ carceres dicti, qaod coer- centar eqifi. ne inde ezeanjt gnte quam iQagistratus signum misit", 11. haud ferme unUjuam ne- glect a patribus: P. — ^ M: ant ferme umquam cet. — extempio igitur coss, noui L, Aemilius Mamercinus et G, Plautius: P. — H%rl. i.: Jflamercius. — Ii^ HI Harl. i. Jjeid. I. lAultisque recc.^ exci- 4it G. — ill: exemplo igi- tur coss. noui /. aemilius mamercinus et plautius eo ipso die quintil que nunc iu- liae^sunt co.iiss. | magistrum ^n^sse /tduersus tumultus gal | lici famam tanla cur^ exercitu esse conscrip | tu ut opiGccs l^liam et sellularii centuria- i^en I tur quinUliff, quo ma- gistratu inierunt cet. CF. 7, 20.: aedis ApoUinis, — P: Qo ipso die Kal quintilibus qao lAosi/Btratas iuicrunt.
LIBER VUL
349
micrunt, conpararc ittler se provincias lussi ct Mamercmus^ cui Gallicum bellum evenerat, scribere exercitum sine ulla vacationis venia: quin opificum quoque vulgus.et sellula- rii — minime militiae idoneum genus •-— excili di^untur Veiosqne ingens exercitus contractus, tit inde obviam Gal- 5 lis iretur: longius discedi, ne alio itinere hostLs falleret ad urbem incedens^ non placuit. paucos deinde post dies sa- tis explorata temporis eius quiete a Gallis Privemum omnis conversa vis. duplex inde fama est: alii vi captam urbem Vltrubiumque vivum in potestatem venisse, alii prius quam 10 ultima adhiberetur vis ipsos se in dicionem consulis cadu-
1. et 3tdnierc{fiits : P. — InM Leid. I. Yoss. ii. al. elcidit et, — Harl. i. : et mamercius. Leid. I. al.: mamercus.
2. sine ulla uacationis uenia: PM. — Harl. I,: aocationis.
3. quin opificurfi qu'oqUe uuU gus et sellulafii: P. — M: et sellariis minime cet. Recc. quidain codd.: et sesstllarii. PM: ueiosque ingens exerci- tus Contractus. Lot. 4.! ex- ercitus ductus.-— M: at inde obuiiim gallis irelur longius iretur \ longius discedi cet.
6. ne alio itinere hostis fal- " leret ad urbem incedens: P m. 2. — P to. 1. Miin- ccT^dens. — Cf. 2, 19. P nee fefellit yeniens Tuscuhnum ducem. 31, 38.: cum abire inde et fallere abiens hostem yellet. 3,8.:praedonumagmen fefellit supra montes Praene- stinos ductum inde demissum in campos. 42, 64.: media nocte profectus ut prima luce adgressus falleret. 29,35.: ve-
rili — credo — ne falleret bis l^elata eadem res. al. 7. satis explorata temporis eius quiete a Gallis Priuer- num omnis conuersa ttts: M m. 2. P. — M : temporis eius quietti^ gallis cet.
10. Vitruhiumque uiuutn itt po- testatem ueiiisse: M. — P Leid. t. Pall. 1. 3. VoSs. ii. al.: uitrubinm UiuUm in potestat^ tienisse. Cf. 8, 12.: in dedi- tionem accipiente latinos po- pulos.
11. ipsos se in dicione cos, ca- duceum praefercntii per- misisse: M] ipsos se lii de« ditionem consulis caduceum praeferentes permisisse. — P m. 1.: ipsiim se in ditiOnem cos. pfercntis pmisisse. P m. 2. multique recc.: in dedi- iionem. — Et I, Fr. 6ron. et C. DukerUs in dicionem scribi voluerunt: idemqne fn Harl. I. et Leid. i. esse dici- tur. Cf. Curt. 6, 5. 9.: ce- teri — dicioni Alexandri ipsos
*
350
(J9ER VUL
Geum praeferentis permisisse auctores sunt Vitrublumque ab suis traditam. senatus de Vitrubio Privematibusque con- sultus consulem Plautlum dinitis Privenii muris praesidio- que valido inposito ad triumphum accersit, Vitrubium in 5 carcerem adservari iussit quoad consul redisset, turn verbe- ratum necari. aedes cfius quae essent in Palatio diruendas, bona Semoni Sango censuerunt consecranda: quodque ae- ris ex eis redactum est ex eo aenei orbes fapti positi in
Sancas ait: „Cuicnmqae ex illis dederis, ego mtrans Iia- bebo: Nomina trina fero: tic Tolaere Cares '^ Hanc igilar yeteres donarunt aede Sabioi Inque Quirioali coDstitnere logo.
8. posiiiinaacello Sangus ad- uersus aedem Quirini: PM] positi in saccllo Sanci versqs aedem Quirini. — Harl. i, Leid. I.: in sacello sanus, Plerique recc. codd.: in sa- cello sangi, — Aduersus in Drakk. codd. omnibus vide- tnr esse, aduersum in Pall.
' 1. 3. ^- Quern ad modum h. I. inPM (HarLi. Leid.i.) genilivum Sangus non Sangi scriptum legiiiius, sic 32, 1. in cod. Bamberg. „^ sangus aedes '' repperimus : nee apud Livium modo sed etiam apud Plinium 8, 48. 74. quo loco ex Gelenii codd. scriptum est „i» templo sangi'^j inven- tum esse dicitur in optima et antiquissimo Cliiffletiano „m templo sancus'^. tot tanto- rumque librorum anctoritati repugnare non ausus et ipse in sacello sangus scripsi, eoque facilius id apud eum
86 permittunt. Liv« 40, 49.: in dicionem se suaqne omnia Romanis permiserunt. al.
2. senatus de P^itrubio Priuer- natibusque consult us coH, Plautium cet.: W] senatus de Vitruuio cet. (P).
4. aecersit: P] arcessit. — M: acersit. Cf. 7, 32. : accersenda. — PM : in carcerem. Cf. 22, 25. : in custodiam habitum. — P m. 1.: quoat cos. redisset. P m. 2. M: quoad.
7. bona Semoni Sango cen- suerunt consecranda: PM codd. Gel. Klock.] bona Se- moni Sanco cet. — Harl. i. semini sano. Leid. i. : sermoni sano. Loy. 4.: sempni iano. Festns; „ propter viam fit sa- crificium, quod est profici- scendi gratia, Herculi aut S)Bnco, qui scilicet idem est deus'^ Varro 1. 1. 5, 66.: „Aelius Dium Fidium dice- bat lovis filium — et puta- bat hunc esse Sancum ( codd. : sanctum) ab Sabina lingua et Herculem a Graeca 'S sed cf. Liy. 32, 1, — Cf. Ovid. fast. 6, 213.: Quaerebam Nonas Sanco Fidone referrem, An tibi, Semo pater: cum mibi
LIBER ym.
351
sacello Sangus adversus aedem Quirini. de senatu Priver- nate ita decreium ut, qui senator Priverni post d^fectionem ab Romanis mansisset, trans Tiberim lege eadem qua Ve- litemi habitaret. his ita decretis usque £^d triumphum Plauti silentium de Privematibus fuit: post triumphum consul ne- 5 cato Vitrubio sociisque eius noxae apud satiatos iam sup- ' pliciis nocentium tutam mentionem de Privematibus ratus ^quoniam auctore$ defectionis'^ inquit „meritas poenas et ab diis inmortaUbus et a vobis habent, patres conscript!, quid placet de innoxia multitudine fieri? equidem, etsi meae 10 partes exquirendae magis sententiae quam dandae sunt, ta- men cum videam Privernates vicinos Samnitibus esse, unde nunc nobis incerlissima pax est, quam minimum irarum in- ter nos illosque relinqui velim".
XXL Cum ipsa ' per sese res anceps esset — grout 15
scriptorem probatnm iri puto, qai noQ domua et senatus tantum sed etiam multa no- inina yerbalia et ad qaartam et ad secundam declinationem formaverit. Cf. C. L. Scbnei-> der lat. Granam. ii. p. 471.
3, trans Tiberim lege eadem qua Veliierni habitaret: PM: sed in M scriptum erat
. ID. 1.: „ I mansisset trans ti- berim lege eadem. qua\uel, iter ni post defectionem ab romanis \ mansisset .trans Get. media verba m. 4. in Ja- eta sunt. — Voss. ii. al. ; ha- bitareTit. — De Velitemorum condicione cf. 8, 14.
4. Plauti: M] Plautii (P.) — PM : post triumphum cos. ne- cato uitrunio sociisque (M: sotiisque) eius noxae cet. Drakenb. codd.: iiitrnbio.
8. qm auctores defectionis in-
quit: PM. — M: penas. — PM : et ab diis inmortalibas et a nobis habent p. c. quid placet cet. Harl. i. : et ab si diis inmortalibas cet. i— M m. 1.: 5, fieri fieri eqaidem'': sed alteram ^eri erasam est.
10. etsi meae partes exquiren- dae magis sententiae quam dandae sunt: PM. — Voss.ii, al. : etsi mea parte cet., cum librarii in exquirendae sen^ tentiae non genitivam sed no- minativam sibi yidere vide- rentar.
13. inter nos illosque relinqui uelim: M m. 4. P. — M m. 1.: reliqai. m. 4.: reliqai. — Blalli recc. codd.: aeiim re- linqui.
15. ipsa per sese res: Lov. 4.] ipsa per se res (P). — M: ipsa per sece res. — prout cuiusque ingenium
352
UBER vni.
Cuiusque ingcnitim etaX^ atrocius mitiusvc suiidcntibtis — , tarn incertiora omnia unus ex Privematibus legatls fecit ma- gis condicionis in qua natus .esset quam praesentis neces»^ tatis memor, qui interrogatus a quodam tristioris sententiae 6 auctore quam poenam meritos Privemates censeretj „ earn" inquit ^quam merentur qui se libertate dignos censent"^. cuius cum feroci responso infestiores factos videret constil eos qui ante Privematium Causam inpugnabant, ut ipse be- nigna interrogatione mitius responsum eliceret „quid, si 10 poenam" inquit „remittinius vobiSj qualem nos pacem vo- biscum habituros speremus?" ^si bonam dedcrltis" inquit, ^et i^dam et perpetuam: si malam, baud diutumam^^ turn
erat atrocius mkiusue sua- dentibus: P m. 2. M. — P In. 1.: atrotias mntiiisQe. „Da die Frage schoa an sicli schwierig war, iniiem der Se^ nat je nach der verschiede- nen Richtang der Einzelnen fiich bald hefUger bald mil- der erklarte, so warden die UrlLeile noch schwankender gemacht durch die ErklSrung die einer der Privematischeli Gesimdten gab". — P m. 1.: . tarn incertiora. P m. 2. M: tum« -^ Harl. i.: tarn incer- tiora omnia uemm ez priaer- natibas legatns fecit. — P m. ,1. ffl: conditionig. P m. 2.: condicionis. — M: quam prae- sentis ne I cessitatis memor necessitatis memor \ qni in- terrogatus qnodam tristioris sententiae aactore cet* M m, 3. P: interrogatus a qnodam cet. ' Eadem mann recentiore ▼identor Terba necesitatis memor deleta eas^ in M. 6. ^uam poenam meritos Pri-
uerhates censeret: M no. 2. P. — M m. 1.: priaernantes. •^ Recc. quid, codd.: quam poenam priuemates meritos censeret. -<- N. i qui se liber- tate dignos c^nti cuius cum cet. Pallt 1. 3. Voss. ii. al.: qui se libertate dignos censere. 7, infestiores /ados uideret cos, eos qui ante Priuer" natium causam inpugno' bant: PMi ^ Lov. 4. nL: prinernatum. — P m« 2. M: nt ipse benigna interrogatione mitius responsum eliceret. P m. 1.: eUgeret PalL 1. 3. Voss. II. aJ.: mitius eliceret responsum. Lot. 4.: mitius diceret. — M: quid si pe- nam. -^ Uarl. li qualemqua- lem nos pacem uobiscnm ba« bituros speremus. 12. etfidam et perpetuam: PM: quamquam primo in P fuerat fidem. In Voss. ii. al* exci- dit prius (^« — >> M: si malam and diuturnam. —- turn uero minari nee id am"
LIBER VOL
353
vero minari nee id amblgue Privematein qiiidam et illis vo^ cibus ad rebellandum incitari paeatos populos, pars mellor senatus ad meliora responsa trahere et dieere viri et liberl vocem auditam: an credl posse iillum populum aut homi'- nem denlque in eft condicione cuius euiti paeniteat diutius d quam necesse sit mansurum? ibi pacem esse fidam ubi yen luntarii pacati sint^ neque eo loco ubi servitutem fesse ve^ lint iidem sperandam esse, in banc sententiam maxime con-
higuePriuematem quidam: PM: praeterqnam quod inM: priaerna. — Leid. i.: quidam priaernatem. — „Da mein- ien Einlge^ der t^rivernate drohe sogar and zwar auf eine ganz unzweideutige Weise'^ 2. pars melior senatus ad me-: liora responsa trahere: PM rell.] pars meHor senaioa ad ilielidra responanm trahere. — Pars melior senatus sunt senatores liberalioris et ge-^ nerosioris ingenii, qui ex Pri- yernatis responsis non minas sed liberi viri yocem sibi yi* debanttir audiyisse. C. Da- Icerus yeriorem saspicabatar 6criptaram es6e pars mitior senatus, qaod' a mitioribas responderi aadacioribas ne- cesse esset. sed qiiamqaam qaae melior senatus pars ea- dem mitior yideri potuit, ta- na en non sine causa L. b. ]; pars melior et ad meliora trahere coniuncta yoluit, cum nisi qui et ipsi melioris libe- raliorisque ingenii cfsseni) ne
!)ercipere quidexh possent me- iorem ilium sensum yeram- que yirtatis speciem quae in respohsia Priyernatis legati
T. tiivi part II.
inessent. eadem haec caosa tot cur mihi etiam minus pro* bandU yideatur eoniectara I; Fr. Gronoyii, qui yel admoU liora responsum trahere yel ad mollius responsa tru'^ here scribendnm censaerit; Responsa yero restitaimas^ ^ etiam si in uno cod. Kloek. yere strip turn est respon- sum, qaod a^ duo. ilia re- sponsa respiciendum erat Re- centinm denique qnonmdam codicum librarii non yiderunt et dieere cobaerere cuia tta^ here, utpote qui scripserint „ et uiri et liberi uocerh dU' cere auditam.^,
4. ah credi posse : PM. — Codi Klock.z aut credi posse; ^- M: in ea conditione.
6; ihi pacem esse fidam ubi uoluntarii pacati sint: recQ todd. „Da sei auf sicheren Frieded zu schliessen, wo inan sich aus freiem Antrlebe zum Friedeh g^neigt ffiU^'S — PM Leid. i. : ubi aolsnU- rii pacattf sint» <
6. in hanc sententiam mdximt cos, ipse ihclinauU animos : PM. — l>aU. 1; 3i Voas; n. ah: in hac sententia cel^ Cfc
83
354
LIBER ym.
" sill Ipse inclinavit aminos identidem ad principes sententia- rum consulares uti exaudiri posset a pluribus dicendo, eos dem^m qui nihil praeter quam de libertate cogitent dignos esse qui Romani (iant. itaque et in senatu causam obti- 5 nuere et ex auctoritate patnim latum ad populum est ut Privernatibus civitajs daretur. eodem anno Anxur trecenti in coloniam missi sunt, bina iugera agri acceperunt.
XXIL Secutus est annus nulla re belli domive insi- gnis — P. Plautio Proculo P. Coj-nelio Scapula consuli-
10 bus — praeterquam quod Fregellas — Hemicorum is ager,
6, 39. : P. Manlius dftnde di- ctator rem in caasam plebis inclinavit C. Licinio — ma- gistro equitum de plebe dicto.
— PM: identidem ad princi- pes sententiarum consolares nti exaudiri posset a plari- bos dicendo: „indem er sich mebrfacb an die Consularen, von denen besonders fene ver- scbiedenartigen Urtheile aus- gegangen waren, — so jedocb dass er auch von der grdsse- ren Menge geb5rt werden konnte — mit den Worten v^andte". — PM Harl. i. Leid. I. Voss. ii.: qui nihil praeter quam de libertate co- gitent. Recc. codd. : cogitant.
4. itaque et in senatu causam obtinuere et eel.: P al. — M Lov. 4.: itaque in se- natu cet.
6. eodem anno Anxur trecenti in coloniam missi sunt: PM.
— Leid. h Voss. ii. al.: in colonia iwissi. — P m. 1.: 5,acc^erunt": sed eadem m. 1. restitutum est receperunt,
8. secutus est annus nulla re belli domiue insignis: P. —
M: secutus est | annus belli domiue insignis. plaucio pro- culo cet. — Leid. I. Voss, ii. al.: Capula. — PM: scapula coss.
10. praeterquam quod Fregel- las: M, — P: praeter quod fregellas. Voss. ii. al.: prae- ter quam fregellas.
— Hemicorum is ager deinde Vulscorumfuerat: ex coni. ro.] Sidicinorum is ager cet. — In P primo fuit fuerant^ sed n induclum est., — P Leid. I. : segninorum. Harl. i. cod. Klock.: segnioram. Ua- verc. : seguinorum. Recc, codd.: signinorum. — Sigo- nius scribi voluit Sidicino- rum^ quod Signia longins a Fregellis afuisset quam ut id quod in codd. mscriptis inesse viderctur, probari pos- set, num vero Sidicini tarn late pollaerint nescio: Tea- num Sidicinorum qnidem a Fregellis non propius abest quam Signia. cur vero Sigo- niana coniectura mihi qon placuerit, baec altera causa
LIBER Vin.
355
demde VtJscoram fuerat -^ colonia dedncta, et populo vj- sGeratio data a M. Flavio in fiunere matris. erant qui per speciem honorandae parentis meritam mercedem populo so*
est, qaod Sldlcini torn de- mam in illiB terns plos va- luisse Tideantur cum certa* tarn ab eis com SamnitiboB est, non antiquiore illo tern* pore de quo Liyius refert. id ipsam igitor veri similli* main facit, antiqua manuscri* ptam fuisse Hernicorum is tiger ^ deinde Vulscotum fuU: praesertim ' cam Liyias non ea urhs sed is ager scripserit, qao appareat earn nihil aliad qaam regionem ipsam qaa Fregellae sitae fae^ rint indicare volaisse. cam enim in illis locis Hemici ha«> bitarint, vix dabiom esse pos* sit quin ilia qaoqae orbs eo* ram faerit ; eandemqae postca Vulscoram fuisse non minus simile veri est, cam Yalsco- rum imperiam finitimum us- que ad Fregellas pateret Frc" gellacque in confiniis utrius- que populi sitae essent. Quod yero ad externam speciem eius nominis attinet, eodem mendo in hoc extrema prac cedentis yocis litt^sra s ne- glegenter bis scripts sit, quo sexcentis aliis locis yeram scripturam corruptam yide- rous. deleta igitur ^ ex P et Leid. I. habemus egninorum^ ex HarL i. et cod. Kiock, egniorum^ quod ab efnico* rum quam proxiroe abest«
In M eitu nominis litteris me* diis erdflds nihil scriptum vi" dimos nisi boci fregellas 9
1 1 ^^^ ^ ^g^^ deinde uoU scorumfueraf^ Fregellas aa« tem antiquis temporibus non sabiectas aliis Latinomm or- bibus sed potius capat ea- mm fuisse, ex Strab. 5, 3. yidere licet: It^ Inas^^a A tT^q Kautiv^q^ iv dt^tq, fxlv tlffiv al fUfa^'u axjf'fq 9cal tTiq ^AjCfCiaq S^T'ea fs «al St- fi/la — ' Kqo 06 fa-of^qq iatl JJql^eqvov 9tal Ko^a oeal Sojcccra fmv JXo/ut^vAvcjv ft
itt 6\ ^qBye7J)Mtif *a^ 'qv i AsTqtq ^tt 6 tlq fdq Mtvforuq* vaq iyt6L6<yuq, vuv fi\v ieGa/i<^,
T^oyoq 9cal fdq groToXo^ a'cSv 0^9*6 7^x!^zi<Kov ttaqowldaq ttqoTBqov icx^ituTa, at rvv tlq aijr^v cxjvsqXovfoLt ayo- qaq TCOLO'VfLtvcf,!, ocal Uqotoiia>q fLvdq • outttaitdtp'q 6' iS*o'Pc3- fiaicav ditofftatfa, % erant qui per speciem ho* norandae parentis meritam mereedem populo solutam interpretarentur: P. — M: erat qui ^ speciem honoran- dae parentis cet. Loy. 4«: erant qui per speciem hono' randae matris cet. — P : cri- mine strupatae matris fami" liae. -^ Loy. 4.: absolnissent
23*
356
LIBERVm.
lutam mterpretarentur, quod eum die dicta ab aedllibus cri-
mine stupratae matris familiae absolvisset: data visceratio
in praeteritam iudicii gratiam honoris etiam ei causa fiiit^
tribunatuque plebei proximis comitiis absens petentibus prae-
5 fertur. — PalaepoUs fiiit baud procul inde ubi nunc Nea-
. polls sita est: duabus urbibus populus idem habitabat: Cu-
mis erant oriundi, Cumani Chalclde Euboica originem tra-
&unt. classe qua advecti ab domo fuerant multum in ora
mans eius quod accolunt potuere, primo in insulas Aena-
10 nam et Pithecusas egressi, delude in continentem ausi se-
des transferre. haec civitas cum suis yiribus turn Samni-
4. trihuTtatuque plebei proxi- mis comitiis absens peteu' tibus praefertuT : PM Harl. i.
< aL] tribunatamque plebei cet. — L^id. I. aL: tribunatuque plebi. — Tribunatumque scribendam videbator quod ea Tox ad petentibus refe- renda esset, nee tamen quid- qaam boo ipso ablativb fre- 4|neDtius legitar. Gelenius in , Buis Godd. absens praesetir- tiBus^ praefertur invenisse vnlt: sed vereor ne ille vir h» ]. neglegentius libros anti- quo8 inspexerit.
5, Palaepolis fuit kaud pro- cul inde ubi nunc Neapo- lis sUa est: P m. 2. — P m. 1.: palaepopolis. Recc. quid, codd.: palaeopolis. — M: palaepolis fait hand pro- cul inde ubi nuno neapolisita e duabus urbibus populus idem babita at en his erat oriundi cumani cbalcide eu- uoicam origine trahunt. P: doabuB urbibus populus idem babita at eomiB erant oriundi
cumani dhalcide euuoicam (m. 2.: euboicam) origine trahunt. Harl. i. : erant oriun- do. Harl. i. Leid. i. Yoss. ii. multique recc. codd.: cbal- cide euboicam originem tra- hunt. Recc. alii codd. : a chal- clde.
8. qua aduecti ai^ domo fue- rant: PM. — Lov. 4.: qua auecti ab domo fuerunt. — PM: „ primo i/tsulas enariam A phitecusas egressi". Idem in deest in UarL i. Leid. i. Yoss. If. multisque recCi codd. — HarL I. Leid. i.: pitecusas.
11. haiet ciuitas cum sjds uiri- bus turn Samnitium infi- dae aduersus Romanos so- cietati freta: PM Harl. i. Leid. I.] haec ciyitas — infidik adversus Romanos societate freta (Lor. 4. aliique recc. codd.). Cf. 6, 13. t nulli rei praeterqnam numero freta. — M m. 1. : infed^ aduersus ro- manos sotietati. M m. 3.: torn BuiB uiribus turn cet.
LIBER VID.
357
tium infidae adversus Romanos societati freta sive pestiHen* tiae, quae Bomanam urbem adorta nuntiabatur, fideiu) multa hostilia adversus Romanos agrum Campanum Falemumque Incolentes fecit: igitiir L. Comelio Lentulo Q. Publllio Phi- loQe iterum consullbus fetialibus Palaepolim ad res ri^e- 5 tendas missis cum relatum esset a Graecis — ^ gente lingua magis strenua quam factis — ferox responsum, ex auctori- tale patrum populus Palaepolitanis bellum fieri iussit. inter consules provinciis conparatis bello Graeci persequendi Pu- blilio evenerunt, Cornelius altero exercitu Samnitibus si qua 10 se moverent oppositus: fama autem erat defectioni Cam-* panorum inminentes admoturos castra. ibi optumum visum Comelio stativa habere,
XXin, Ab utroque consule exigiiam spem pacis cum
1. siue pestilentiae ^uae ro^ 8. inter coss. prouinciis eon"
manam urbem adorta nun- iiabatur fidens: M m. 1. P. — M m. 2.: pestilentia. — P m. 1.: multa bostia. P m. % M: hostilia. — M': hosti- lia aduersus romanos sotie' iati freta siue pestilentiae \ qu^ r Oman a urbem adorta nuniiabat'^-' fidens \ multa hostilia aduersus romanost aera campanum cet. Media< yerba m. 4, deleta sunt.
4. igitur L, Comelio Lentulo Q, Publio Philone Uerum coss,: PDl: nisi quod in P est cos. Of. 8, i% — Harl. 1. 1 q. publilio philone iterum. — P-: fetialibus. 01: fecialeius palaepolim. — M : cum, rela- tum esset a gre^s gente cet.
7. ex auctoritate patrum pO" pulus Palaepolitanis bellum fieri iussit: M m. 1. — JH m. %\ populis. — P: popu- lus palaepolitanus.
paratis bello Graeci persS" quendi Publilio euener^nt: P Harl: i. — M: ipter cofii. prouinciis conparatis bello gregi persequendi publif o euenenft. — PaJl. 1. 3. Voss.ii. ai.: belli graeci per- sequendi sors Publilio eae- nit. — P: fama fi erat de- fectioni campanorum inmi- nentes t^moiuros castra. M: fama autem erat defectione campanorum inminentes ad- moturos castra. Hinc Loy. 4. aliique recc. codd. : defeotione campanorum inmhiente.
12. ibi optumum uisum Cornelia staiiua habere: MLeid.1.] ibt optimum cet. — P: ibi obta- mum cet. Harl. i.: et ibi opti- mum uisum cet. — /6/yidetnr b. L significare ad Capuam,
14. ab ylroque cos, (P: coss.) exiguam spem pitcis cum Samnitibus esse certior fit
358
UBER.VIIL
Samnitibus esse ceriior fit senatus: Publillus duo milla No-
lanonim milltum et quattuor Samnitium magis Nolanis co-
gentibus quam volimtate Graecorum recepta Palaepoli mi-
serat Romam eonpertmn, Cornelius dllectum indicium a nia«
5gistratibus universumque Samnium erectum ac vicinos po-
, pnlos Privematem t^^undanumque et Fornuanunr baud am-
bigue soUicitari. ob haec cum legatos mitti placuisset prius
ad Samnites quam bellum fieret, responsum redditur ab
Samnitibus ferox. ultro incusabant iniurias Romanorum, ne-
iOqae eo negleg^ntius ea quae ipsis obicerentur purgabant:
baud ullo publico consilio auxiliove iuvari Graecos nee
Fuiidanum Formianumve a se sollicitatos, quippe minime
senatus: PM, — Lov, 4.: senatns fit ceHior. — PM: publios duo milia nolanorom milUum et quattuor samoi- tiam cet«
3. recepta Palaepoli: P Harl i. Leid. I. Vos6. ii.] recepta Pa- lacpolim (M). Cf. 26, 25.: ne qais urbe tecto -^ reci« peret. al.
«^ miserat Romam eonpertum; ex coni: Fulvii Ursini] mi- serat (ex co&i. Sigonii). — VM HarL i. Leid^ i. al. : mi- eerat Homae conperium, r^iliil hoc mendoi at ae scri- beretnr pro am, frequentias est in antiquis libris, Cf. 7, 42. : Norbanu „ Poblilins batte nach Rom sagen lassen, er babe zuyerlSssige Kimde er-* balten, dass swei tausend No<* laner and vier tanaend Samni* ter in Palaepolia aufgenom- men seien", Cf, ex. gr. 24, 19.: Nolam ad collegam mit- tit, altero exercilu opas esse qui Campania opponatur. 42,
13. s „non ego baec^^ inqnit „ incertis iactata rnmoribos et cupidias credits, qala vera esse de inimico crimina vo- lebam, adfero ad vos p. c., sed conperta et explorala, band secas quam si specula- tor missus a Tobis subiecta ooolis referrem'*, g
4« Cornelius: Leid. i. Voss. xi.
*' aL In PM Harl, i. hoc no-' menexcidit. cf. T. Uvi 1. xxx, p« LYi. 3. — PM; dilectum
indictam« 5, uniuersumgue Samnium : M HarL I. Leid. i. Voss, ii. al.] aniversum Samnium (P),
8, quam helium fiere^: P. — ^ M: quam fieret.
9. neque eo neglegeniius ea quae ipsis obicerentur pur^ gadani: P m. 2, IL — P m« 1.: pugnabant.
12. quippe minime paenitere se uirium suarum: PM. -p Harl. I,: uirum suarum. „Da sie sich, wenn sie Krieg fuh- ren wollten, auf ihre eigenen
LIBER Vni.
359
paenitere se virium suarum si bellum placeat. ceterum non posse dissimulare aegre pati civitatem Samnitium, quod Fre- gellas ex Vulseis capias dirutasque ab se restituerit Roma- nus popiilus, coloniamque in Samnitiiim agro inposuerint quam coloni eorum FregeUas appellent: earn se contumeliam 5 inluriamque, ni sibi ab {lis qui fecerint dematur, ipsos onmi vl depulsuroa esse, cum Romania legaUis ad disceptandum' eos ad communes sodos atque amicos vocaret, 9?qiud per- plexe agimus% inquit; „ nostra certamina Romani non verba legatorum .nee hominum quisquam disceptator sed can^us 10 CampanuSy in quo concurrendum est, et arma et conrnninis Mars belli decernet; proinde inter Capuam Suessulamque castra castris conferamus et Samnis Romanusne imperio Italiam regant decemamus'^. legati Romanorum cum ^ non quo hostis vocassent sed quo imperatores sui duxis- 15 sent ituros esse respondissent, iam Publilius inter Palaepo-
Streitkrilfte vollkommen yer- lassen k6nnten'^
4. inposuerint : M Harl. i. Leld. i. Lov. 4. al.] imposaerit. Cf. 7, 32.: numerent. — P: in- posuerz/nt. Cf. 3, 2.: dede- rit. — Paulo ante scriptum est in P ex uulcisy in M ex uulsis.
6. hi sibi ab his qui fecerint dematur: PM] ni sibi ab iis quicet. — Lot. 4. al, : nisi sibi . ab bis cet. Paulo post JU: ad communes sotios. — M : „in- quid" : scil. is qui modo dixerat. 13. Samnis Romanusne impe- rio Italiam recant: Jfl m. 1.] Samnis Romanusne im- perio Italiam regat ( M m. 4. P). Cf. 30, 3^.: Roma an Carthago iura gentibus da- rcnt^ ante crastinam noctem sciluros. 28 9 15.: nee pro-
cul yallo Romanns abemnt, cepissentque tanto impetu ca- stra, ni cet. al.
15. quo hostis uocassent: PM Leid. I. al.] quo hostis yo- casset. — Recc. codd.: quo hostes uocassent. — HarL i.
' Leid. I. Voss. 11. al. :-sed quo imperatores sui d/xissent. M: sed quo imperatores sui du- xissent iam publilius cet. Re- centiore dein manu margini adscriptnm est: ituros se re- spondissent,
16. iam publilius inter palepo- lim.Lnepolimqueloeo opor* tune capio diremerat hosti- bus sotietatem auxilii mu- tui: M. — P: iam publins inter palaepolim nepolimqoe loco oportune capto direme- rat hostibus societatem aoxi- lii mutui. Dukerus malebat
36Q
UBER VOL
liiA NeapoHmque loco opportune capto diremerat hostlbiis
aocietatem auxilii mutui, qua ut quisque locus premeretur
inter se usi fuerant. itaque cum et comltiorum dies insti^-
ret et Publilium inminentem hostium muris avocari ab spe
ft capiendae in dies urbis baud e re publica esset, actum cum
• tribunis ^t, ad 'populum ferrent ut, cum Q. Publilius Philo
consulatu abisset, pro consule rem gereret quoad debella-
turn cum Graecis esset. L. Comelio, quia ne eum quidem
in Samnium iam ingressum revocari ab impetu belli place-
to bat, Utterae missae ut dictatorem comitiorum causa diceret.
dixit M. Claudium Marcellum, ab eo magister equitum di-
etos Sp. Postumius. nee tamen ab dictatore comitia sunt
habita, quia yitione creatus esset in disquisitionem yenit:
considti augures yitlosum yideri dictatorem pronuntiayerunt.
Bcribi loco eppartu^o ec^ pto: sed cf. 35, 27.: oppor- iane positi9 praesidii^: al. — SI: q,U(t uf qui&que locus premeretur infer se usifuer. rant itaque publUip philoni ^4 conficiendu cu palepolita- nU bellu T>coQ$alare iqaperiu jprogabat^r cu et comitio-. rum dies instar^ et publi- lium iwj(^in.entem cet. Cf. 7, ^.: aedis Apollinis.
5. haud e rep, esset: PJH. — r Uarl. I. Leid. i. Vo9s. -ii. aL: bau4 republica «89et. Cf. ex. gr. 24, 14.: d^ ^q permissum ipsi erat faceret quod e rep. duceret esse (Put.).
r-r ofium cum tribunis est: M. -rr P cod. Klool.: smdum tribuiiis est. . cum Q, Publilius Philo con- sulatu abisset: P] cum Pu- bliHus cet. — Pi cum. q. publius philo consulatu cet.
M: eum publius pbilo cet. Cf. 8, 16.: Q. Publilium Philonem: quo loco eodem mendo iu Pltl erratum^ ^t.
7. pro cos, rem gereret: P H«<rl. I, al. -r M: pro cos. rem %eret,
8. L, Cornel}o quia ne eun^ quidem in Sami\ium iam ingressum reuocari ab im- petu belli placebat litterae missae: P. — JM: I. corneli
• • • • ...
qui ante eum quidem iu sa- mnium \9Xf^ ingressui^n euo- cari ab impetu beSu placebat litterae ^issa^.
\\, ab eq mq.g, equi^wn dictus Sp^ Postumius: PM.
19. in disquisitionem, uenit ; PM. — Leid. I. Voss. n. multique recc. codd.: in discussio9e9i uenifc. Cf, 26, 31.: sed non quid ego fecerim in disqui- sitiouem veoit.
UBEKVin.
361
earn rem tribuni suspectam infamemque criminando fece- runtt nam neque facUe fuisse id< vitimn nosci, cum consul oriens de nocte 'silentio diceret dictatorem neque ab con- sule culquam publice privatimye de ea re scriptum esset, nee quemquam mortalium extare qui se vidisse aut audlsse 5 quid dicat quod auspicium d|irimeret, nequ^ augures divi-
2. cum consul oriens de 90r cte silentio diceret diclalo' rem: ex coni. I. Fr. GroD. et A, Drakenb. — Cod. Klock. : cum cos. onende nor cte silentio diceret dictator rem. PM Had. i. iieid. i. al«t com COS. oriente nocte silentia diceret dictatorem. Voss. xi. al.: oriente nootis silentio, (30, 19.) -r- Non oriente no- ^te sed pott mediam noctem dictatorem did solitnm esse tradit Festos s. V. silentio surgerez et oriri in bis re-r
.- bus proprie dictum esse pro surgere Alb. Rubenius loco, land, ex Velii Longi 1, de orr thogr. doGuit: „ consul oriens magistrum populi dicat ^\ (iiv. 9, 39.: nocte delude si- lentio — Qt mos est — L. Papirium dictatorem dixit. De vocis silentii significa-. tione cf. €ic. de divin, 2, 3t4.
3, neque ab cos, cuiguam — de ea re scribtunt essetz. M (Leid. I. Lot. 4. al.)] ne-. que ab consule cuiquam — de ea re scriptum esse (P). Aptissime baec -Terba cum praecedentibus coninngnntur : difficile enim illi dicunt fuisse id vitium nosci, quod consul ct node et silentio dictato-
rem diceret neque cuiquam de ea re a consule qui unus id scire potuisset scriptutti esset: delude yero etiam 0- lud adiiciunt quo ea suspi- clo refellatur oporte^t, quo4 nemo extaret qui tale qu^d a^t vidisset aut audlylsset et quod augures Romae seden- tes non divinare potulssent quid in castris factum esset. alteram igitur illud nee quem^^ quam extare referri debet . ad prlus neque facile fuisse. „I)enD einmal blitte ein sol- cbes Yerseben weder rnch- bar werden kSnnen, da der/ Consul um Mi^ernacbt sich erbebend in tlefer StUle den Dictator ernenne und er der. Consul daruber keinem et- was na cb Rom berlcbtet ba^be : nocb trete jemiand auf der et- yv2tB darauf Bezilglicbes ge- seben oder geb&rtbaben woUe, eben so wenig als die Auguni zu Rom etwas davon bStten wbsen k5nnen"v -^ P cod. Gel. al.: publice prluatimue. lU: publice priuatimre. 6. neque augures diuinare Mor mae sedenies potudsse: P. — M: neque augures diui- oerc romae sedentes cot. £o- dem mendo paulo post scri-
362
USER VUI.
nare Romae iiedentes po\uisse quid in castris consul! villi obvenisset: cui nou apparere, quod plebeius dictator sit, id vltium auguribus visum? haec aliaque ab tribimis nequi- quam iactata: tamen ad interregnum res rediit dilatisque
5 alia atque alia de causa comitiis quartus decumus demum interrex L. Aemilius consules creat C, Poetelium L« Papl-
. rium Mugilanum: Cursorem in aliis annalibus inveniq«
XXIV, Eodem anno Alexandream in Aegypto prodi- tum conditam Alexandrumque Epiri regem ab exule Lucano 10 interfcctum sortes Dodonaei loyis cventu adfirmasse. accilo ab Tarentinis in Italiam data dictio erat, caveret Acheru- siam aquam Pandosiamque urbem, ibi fatis 'eius tenninuni dari; eoque ocius transmisisse in Italiam ut quam maxime procul abesset urbo Pandosia in Epiro et Achcronte amni,
ptnm est ia U: cui non ap" firmasse. Harl. i.: dodoneo
p^rere, ioais enenta.
3. haee aliuque ab iribunis 710- 11. cauersiAcheruaUnnatiuam:
quU/uam iacieUa: PiSI. -<• P, — Harl. i. Leid. i. al.: ca-
Yobs, II. al,; neqnaqaam.
4. res rediit: P m. 1. Leid, i, al] res redit (P in. 2. M).
5. quartus decumus demum interreap L, Aemilius coss, creat: P] cpartas decimus eet (M). -^ Harl, i. Leid, i.:
■ qoartus decamas -^ L. Aemi- Mos conf ul creatus. -<^ M : C06S, creat c. petiliam. 1. papiriam magilianum carsorem in aliis am I nalibus inaenio. P : £. petilliam. 1, papiriam mugi- laaiim carsorem in aliis an* nalibas inaenio. Cf. 7, 11,: C. Poctelius Balbns. 4, 7. 30,: L, Papiriam Mugilanam, 8. Alexandream in Aegypio praditum conditam: P. — n : alexandream in egipto pe- dita conditam. — Pi)I: soi'* tes dbdonei ioois eueulu ad-
aeret acerusiam aquam. M: caneret acr^asiam aquam. Lov, 4.: caneret acherusia aqaa pandosiaque urbe. — P m, 1.: ibi fa^is eius ter- minnm dari. P m. 3.M: fatis.
13, eoque ocius transmisisse in Italiam: JQ Lov, 4.] eoque ocias transmisit eet. ( P ). — £x priore proditum supplendum est /erunt, cf. 8, 29. >vquos.
14, et Acheronie amni: VL m. 2. •^ M m. 1. P: et acherenle amni. Leid. i.: et aoheranto amni. — PM: ^uem ex molosside fluentem. Cod, Klock.: quem ex molosido flaentem. Leid. i.:«quem ex moJossi defluentem. Harl. i.: quem ex molosi defluentem. — M Lov. 4,: tliesprolinus, sinus.
LIBER VUI.
363
quern ex Molossldo fluentem in stagna Infema accipit The- sprotlus sinus, ut ceterum ferme fugiendo in media fata ruitur, cum saepe Bruttias Lucanasque legiones fudisset, Heracleam Tarentinorum coloniam Consentiam ex Lucanis Sipontumque Bruttiorum Terinam alias inde Messapiorum 5 ac Lucanorum ccpisset urbes, et trecentas familias inlustres in Epirum, quas obsidum numero haberet, misisset, baud, procul Pandosia urbe inminente Lucapis ac Bruttiis finibus iris tumulos aliquantum inter se distantes insedit, ex qui- bus incursiones in omnem partem agri hostilis faceret et tO
8. ui cHervm ferme : PM HarL r, Leid. I. cod. E^ock. al.] ce« terum at ferme. Cf. 8, 19.;
. nt et lev! momento cet,
4. Consentiam ex Lueanis; P, Cf. Strabo 6, 1,: Ktavatvtiaii fLtirt^oTCoKiq B§f j'r'cav. Liv. 30, 19. al. — In m excidit Con- seniiam propter vocis colO" uiam similitudinem. -^ PHI: Sipontumque. Cf. 34, 45.; Sipontam item ia agram qai Arpinornm fuerat coloniam ciyium Romanorum — dedu* xerunt.
5. Bruttiorum Terinam s ex coni, Sig. Cf. Strabo 6, 1. -^ 91: bmttioram acrentinam | , P Harl. I. Leid, i. cod. Klock. al, t brattiornm acerinam. Por-^ tug.: acerrimarum. Voss. if. Lot. 4.: acerniam. -<- Si id qaod in M invenitur veram est, nomen nrbis Argentani (cf. Liv. 30, 19.) eodem mendo quo paalo ante Con* sentiam praetermissum esse arbitror, roanuque antiqaa scriptum fuisse „ bruttiorum argcntanum ac terinam^^jhx
acerinam integrum est^ da- bito an prima manu scriptom fuerit „ consentiam ex luca- nis sipontum^j^^ ae terinam bruttiorum ^S cum mendum ex ilia Utterarum verboromqae metathesi, qua tot loci cor- rupti sunt, aeque Loo loco ortum esse possit atque 22, 8., quo loco in optimis qaibos- que mscriptis „ac penalibos pro urbe dimicandum esse^ legimiys, cam scribendum fae- rit „pro urbe ac penatibus dimicandum esse^S Cf, T. Li?i
1. XXX, p. LXVII, VIII. — PJH
Harl. I. Leid. i. cod, Klock.: alias inde mass^piorum ac la- canoram,
7« quas ohsidum numero ka- beret: PJM. *- Harl, i,: ob« sidium.
9. tris tumulos: PJS HarJ.. i. Leid, I.] tres tumulos. Cf. 7, 40, : tris et yiginti annos na- tos. — Paulo ante Leid. u Voss. II. al.: „a bruttiis fini'- bus^^; pauloque post iideiti „incursioae7»^'.
364
UBER vm.
ducentos ferme Lucanorum exules circa se pro fidis habe- bat -^ ut pleraque eius generis ingenia sunt — cum for- tune mutabilem gerentes fidem. imbres continui campis omnibus inundantes cum interclusissent trifariam exercitum 5 a mutuo inter se auxilio, duo praesidia quae sine rege erant inproyiso hostium adventu opprimuntur, deletisque eis ad ipsius obsidionem omnes conversi. inde ab Lucanis exuli- bus ad suos nuntii missi sunt pactoque reditu promissum est regem aut vivum aut mortuum in potestatem daturos.
lOceterum cum delectis ipse egregium facinus ausus per me- dios erumpit hostes et ducem Lucanorum comminus con- gressus obtmncat, contrahensque suos ex fiiga palatos per- venit ad anmem minis recentibus pontis, quern vis aquae abstulerat, indicantem iter, quern cum incerto vado trans-
JSiret agmen, fessus metu ac labore miles increpans nomen abominandum flumipis „iure Acheros vocaris" inquit. quod
3. Hi pleraque ems generis ingenia sunt: PM al. — Recc. quid, codd.: ut plerum- que eius gentis ingenia sunt.
?. imbres eontinui campis omni' bus inundantes: P. — M: inunda | tes. — PM: ^^trifa- Tiav(h exercitum^^. Trifa- riam et ad interclusissent et ad exercitum pertinet. cF. 3, 22.: Fabius non permix- tarn unam socioru^i civinm* que <ed trinm populorum tres eeparatim acies circa yallum Lostium instruxit: — ita tri- fariam adortus castra cet. — P m. 1.: opprim^ntui^. P m. 2. Dl: opprimuntur.
11. congressus.: P al.] congres- sunoi. -7- M: congressa | ob- tnincat. Lot. 4. : congressus cougressum obtrancat. —
Maror sane baec regia rirtus appareat oportet, si prior Ale- xander ^um quern bostem cognovit aggressus dicitur. Comminus scripsinuis cum Put., cum in PM h. 1. con- minus esset. — PM: suos ex fuga palatos, M m. 4. : palates. — P: indicantem iter. M m. 1.: indicantemter. m. 2.: indicante iter. „ — ge- langt er an einen Flnss, der den Weg durch die Rninen der erst jungst von der Ge- wak des Wassers fortgeris- senen Briicke bezeicbnete ''. 15. nomen abominandum flu- minis : M. — P : abhominan- dum. — Pill: iure acheros ttocaris. Lov. 4.: iure ache- rons uQCaris : h. e. vel ache- ron vel acheros: nisi forle acheruns scribere vojuit.
UBER Tni.
365
ubi ad aures accidit regis , adiecit extempio animum fatis
suis substititque dubius an transiret. turn Sotlmus minister
ex regils pneris, quid iii tanto discrimine periculi cunctare-
tiir interrogans, indicat Lueanos iasidiis quaerere locum^
quod ubi respexit rex procul grege facto venientes, stringit 5
gladium et per medium amnem transmittit equum: iamque
in vadum egressum eminus verruto Lucanus exnji transfl-
git: kpsum inde cum inhaerente telo cotpus exanime detu-
lit amnis in hostium praesidia. ibi foeda laceratio corporis
facta: namque praeciso medio partem Consentiam misere, 10
pars ipsis retenta ad ludibrium: quae cum iaculis saxisque
procul incesseretur, mulier una ultra buitianarum irarum
2. suhstitUgue dubiiis ail trans- ifet: POI: eed in M scriptum est atransiret, Cf. 7^ 6. : an^
— ium Sotimus minister ex regiis pueris: P cod. Gel.
— A: torn postimus minister ex regiis pnris. m. 4.: pu^- tis. HarJ. i.: tarn senmos. — - Paeii regii yocabantur prin- cSpam liberi ad ministerium electi regis: 45, 6^
5» quod ubi respexU : PM rell. ] qnos ubi respexit cet. (edit. Ascens^ 1613.). <— Quvd cum ubi r^spexit b< 1. coninngen- dam videtur qaem ad mo- dam guod si al. scribi soie- bant. respicit igitur Iiic ac- cnsatiFas absoL ad id quod mode dittam erat eodem fere sensn quo ablatiyo utebantuf : quo audko ubi respexit rexi Cf. 4, 10. : qaa; — Rex scriptum est in M m. 4., cuti in 11 m. 1. et in P esset res,
— P: stringit glaudium et per medium amnem transmit-^ tit eqanm. M m. 1.: stringit
dandiom aiiinem transmittit | equu. m. 4.: gladium. — Leid. I. Voss.ii. multique recCi codd.: transmisit. 6* iamque in uadum egres- sum eminus uetuto luca- nus exultrdnsfigU: PM. — Lot. 4.: iamque in medium egressum — transfixit. *— Verrutum scripsimus cum Put« et Laurisham.j com prae- sertim relL lotis ne ab PM quidem alterum r deesset. -^ P: lapsum inde cuni inberente telo corpus examine detulit alnnis in bostium praesidia. m* 2.! exanime.' M: de | de- tulit amnis bostiu |iraesidia. m. 3.: I bostiu praesidia. 12. mulier una ultra humarin- rum irarum fidem saeuienti turbae inmixta: PM: nisi quod in P seuieritii — Lor« 4. al.: ultra bumanarnm rerum fidem. -^ „Dem Haufen, der mit einer alien Glauben nber- steigenden Ws^tb yerfahr'^ — PM: uimm sidi liberosque
368
UBER vin.
sidiis indigna lam liberls quoque ac cohiugibus ct quae ca- ptarum urbium extrema sunt paiiebantur. itaque cum et a Tarento et a Samnitibus fama esset nova auxllia veiitura, Samnltium plus quam vellent intra mocnia esse rebantur, . 5 Tarentinorum iuventutem Graeci Graecos, baud minus per quos Sanmiti Nolanoqtie quam ut Romanis hostibus resl- sterent, expectabant. postremo levisslmum malorum dedi- tio ad Romanos visa. Charilaus et Nymphius princlpes ci- vitatis communlcato inter se consUio partes ad rem agen-
10 dam dlvisere ut alter ad imperatorem Romanorum transfu- geret, alt^r subsisteret ad praebendam opportuuam consilio urbem. Charilaus fiiit qui ad Publilium Philonem venit et, c[uod bonum faustum felix Pakepolitanis populoque Ro- mano esset, tradere se ait moenia statiiisse : eo facto utrum
15 a)) se prodita an servata patria videatur, in fide Romana positum esse: sibi privatim nee pacisci quicquam nee pe- tere, publico petere quam pacisci magis ut, si successisset
gar sclidn did ei^hrende Be- handiung ihrer Eander und Weiber and was sich nttr ir- gend nach Eroberung der Stadte der Feind erlaubt ge- fallen lassen masstea^^ 2i Uaque cum et a Tarenio et a Samnitibus fama es- set noud auxilia uentura: P. — M: itaque cam et a tarent^- &. a samnitibus cet. — M: intra menia^ — Harl. i.: intra moenia efferebantar. hi haud minus per quos Sa- mniti ISolanoque quam ut Romanis hostibus resiste- rent: PM: „um si<lh ihrer eben so sehr gegen die Samni- ter and Nolaner za bedienen als um mit ihnen den R5mera •ntgegenzutreten ^'. 8. Charilaua et Nymfiua: P.
— IH: carilaus et nimpbias^
— M: consilio ad partes ad tern agendam dioiftere. — In Har]. I. praetermissa sunt quae iuter ad rem et romanorum leguntur. — PM: ad praeben- dam oporlunam consilio ur- bem.
13. quod bonum faustum felix palaepolitanis populoque, f, esset: PM Harl. L Leid. i. al. — Pall. 1. 3. multique alii recG. Godd.: felixque: quem ad modum 3, 34. 54. al. in optimis quibusque libris re- peritur scriptum;
14. utrum ab se prodita an ser* uata patria uideatur: P. -^ M: prodita ac ser | uata.
17. si successisset inceptis : M: q[uamqttam ibi duae scriptu- rae bains loci propositae sunt
/
LIBER yni.
369
mceptis, cogitaret populus Romanus potius, cum quanto stu- dio perlculoque reditum In amicitiam suam esset quam qua stidtitia et temeritate de officio decessum. conlaudatus ab imperatore tria milia militum ad occupandam earn partem urbis quam Samnites insidebant accepit: praesidio ei L. 5 Quinctius tnbunus militum praepositus,
XXVI. Eodem . tempore et Nymphius praetorem Sa- mnitium arte adgressus porpulerat ut, quoniam omnis Ro- manus exercitus aut circa Palaepolim aut in Samnio esset, sineret se classe circumvehi ad Romanum agrum non oram 10 modo maris sed ipsi urbi propinqua loca depopulaturum:
„iiiceptiiin iff", simili modo scriptam est in P m. 1.: „in- ceptius^': mana dein altera scrip turn est in P „incepta'% qaodDrakenborchiusin omni* bus snis codd. mscriptis in- venit. Cr. ex. gr. 25, 37. : si suc- cessjsset coeptis (Put. Colb.).
— PM: cogitaret/;, r. potins.
— P: esset quamquam stul* titia cet M m. 1.: „ esset que I quam stultitia'': sed dein eadem m. 1. scriptum est qua pro que, — Pall. Voss II. al.: quam quanta stultitia cet. — „Fur sich babe er eben so wenig etwas za bedingen als zu erbitten : nur in Bezug auf das Wobl sei* ner Vaterstadt bitt^ er mebr darum als fordere er, dass i^enn sein Beginnen einen glucklicben Ausgang gew5nne, das rbmische Yolk nicbt so- wohl daran denken mdcbte, wie unbesonnen sie sicb yon ihrer Pflicbt entfernt hStten, als vielmebr wie grosser Ge- fahr eie sich ausgesetzt, um
T. Livi part U.
mit ibnen in freundschaftlicbe Verbindung zuriickkehren zu kSnnen".
3» coniaudidus ah imperatore, iH. militum ad occupandam eam partem urbis quam Samnites insidebant aeee- pH: M m. 4. P m. 2. — P m. i.: ad occupandum. Mm. 1.: urbi. — PM Leid. i. al,: . „praesidio ei L. Quintias ibr, militum praepositus*': quod litterarum metathesi scriptum est pro trb, militum. Vos* siani ii. librarius hoc mendo non intellecto scripsit „l4. Quinctius tribnnus romano* rum militum".
7. eodem tempore et nyfius praetorem SamnUium arte adgressus perpvAerut ui qfH omnis ceUi PM. »— M: sineret se dassem circumuelu. P m. 1. : sineret se clase cir- cnmuehi. m. 2.: classe. 11. depopulaturum: M m. 2. P. — Mm. 1.: depopulatorum : nt dabitandam sit an yera scriptura fuerit depopukftum
370
UBER VIU.
sed ut falleret, node proficiscendum esse extemploque na- ves deducendas. quod quo maturius fieret, omnis luventus Samnitium praeter necessarium urbis praesidium ad litus missa. ' ubi dum Nymphius in tenebris et multitudine semet 5 ipsam inpediente sedulo aliis alia Imperia turbans terit tem- pus, Charilaus ex conposito ab soeiis in urbem receptus cum summa urbis Romano milite inplesset, tolli clamorem iussit, ad quem Graeci signo accepto a principibus quievere, Nolani per aversam partem urbis viam Nolam ferentem ef-
(„am za verlieeren*'), qaem ad modum interdam etiam in optimis llbris hoc orum pro syllaba contracta um scriptum inyeniatur. 1. 9ed ut f oiler et: PJH: scil. Romanos. Cf. 25, 9.: ne qais agrestium procal spectator agminis falleret. 8, 20. : ne — hostis falleret ad nrbem in- cedens.
3. ad litus missa: PM] ad littus cet. Cf. 30, 25. al.
4. multitudine semet ipsam in^ pedienie: Jtl Harl. i. Leid. i. Voss. II. Lov. 4. al.] mnlti- tndine semet ipsa inpediente (P m. 2.). „Indem der grossen Masse wegen einer dem an- deren hinderlich war". — P m. 1.: mnltitadinem semet ipsn inpediente. Cf^ 8, 25.: capti a snismet ipsis praesi- diis. 2, 19. al.
5. sedulo aliis alia imperia turbans terit tempus: P: i,indem er das was er befoh- len immer wieder durch an- dere Anordnungen aufhob'S — M: sedulo alis (m. 3.: aliis) alia imperia torbam te-
rit tempns. Harl. i. Leid. i.: sedulo isatia imperia turbans cet. Lov. 4. : sedulo alia aliis imperia turbans cet. Voss. ii. al.: sedulo insacra imperia turbans cet. Pall. 1. 3.: se- dulo insacra imperia turbalis terit tempus.
6. Charilaus: M. — P: charia- laus. — M: ab sotiis. — PM: in urbem receptus. Uarl. r. Leid. I. al. : in nrbe receptus. Cf. 4, 15.: propter pactio- nem indictam recipiendorum in urbem regum. al. — Paulo postP: ad quem greci signo accepto cet.
9. uiam Nolam ferentem, ef- fugiunt: PM Harl. i. Leid. i. cod. Klock. Voss. n. al.] yia Nolam ferente effngiunt. — Effugiunt nihil aliud est quam fugiunt ex urbe, ex praesidiis: ut apud Terent. Eun. 5, 4. 23.: „mi8era hue effugi foras": et accnsatlyus viam Tel poetarum more pro in viam, scriptus est,- quem ad modum 30, 25. in opti- mis libris multitudo a ca- stris litus effusa legitnr.
LiBEft vm.
371
fugiunt. Sanmltibus exdusis ab urbe nt expeditior in prae- sentia foga ita foedior, postquam periculo eyaserunt^ visa, qaippe qui inemies nulla rerum suanim non relicta inter hostes ludibrium non exteims modo sed etiam popularibus spoliati atque egentes domos rediere. hand ignanis opinio- 5 ms alterius, qua haec proditio ab Samniiibus facta traditur, cum auctoribtis hoc dedi quibus dignius credi est, turn foe- dus Neapolltanum — eo enim deinde summa rei Graeco- rum yenit — - simillus vero fadt ipsos in amidtiam redisse. Publilio triumphus decretus, quod satis credebatur obsidione 10
,,816 fllehen ana der Sudt aaf den nach Noia fahrenden Wcg'*: Tel potiofl in univer- 8am regionem ipsam, qaa se Nolani domam retnlerint, Graecoram more indicat, „8ie fliehen den Weg der nach Nola f^hrt hinnnter''. Utat id se habet, cam in atraqne lingua tarn late pateat acca- satiyi vis, non anaim ab eo qaod in anti^ssimis mscri-* ptia inyenitnr recedere, nisi res extra omnem dnbitatio* nem sit.
3. postquam periculo euaae- runt: P m. 1. M. Eadem deinde antiqaa mana in P scriptam est pericula^ qaod Temrn esse potest (21, 32.), sed cf. 21, 33.: at pericalo prios eyaderet: al.
3. nulla rerum euarum non relieta inter hoetee: P. — 91: inter hoste. — P m. 1.: spoliatii. — M: eeHvm, m.3.: 8et etiam. -^ Harl. i. Yoss. ii. Pall. 1. 3. aL: redirent.
% Leid. I.: rediret
5, hand ignarue opinionis al- ierius: PM. — M: qaa haec proditio ab samnitibos facta traditnr. P: quam h^c prodi- tio cet Harl. i. Leid. l. al.: qaam cet.
7. guibue dignius eredi est: PM Harl. i. al. Cf. Virg. Bacol. 5, 89.: et erat tam dlgnus amari. Qaintil. 10, 1. 96.: at Ijricornm idem Ho- ratinsfere solns legi dignas. al.
8. eo enim deinde isumma rei Graeeorum (Pi grecoram) MienU: PM rell. L Fr. Gron. malebat sdribi summa res: sed cf. 10, 39.: Papirins ad Aqoiloniam, obi snmma rei Samnitiam erat, penrenit.
10, tjfMiod satis credebatur oh' sidione domUos hosiis in fidem uenisse: PM: ^nisi qaod in eis hostes est. — Non yidetar satis eredeba- tur h, 1. significare svffieere eredebant ad triumphum decemendumj qaem ad mo- dam 8^ 24. sob fin. in Loy. 4. scriptam est, sed guod omni-
24*
372
LIBER VIIL
domitos hostis in (idem venisse. duo singularia haec ei viro primum contigere prorogaiio imperii non ante in ullo facta et acto honore triumphus.
XXVII. A^iud subinde bellum cum alterius orae Grae-
5 CIS exortum. namque Tarentini cum rem Palaepolitanam vana spe auxilii aliquamdiu sustinuissent , postquam Roma- nes urbe potitos accepere, velut destituti ac non qui ipsi' destituissent, increpare Palaepolttanos, ira atqiie invidia in Romanos furere, eo etiam quod Lucanos et Apulos — nam
10 utraque eo anno sdcietas coepta est — in fidem populi Ro- mani venisse adiatum est: quippe prope modmn perventum ad se esse iamque in eo rem fore ut Romani au): hostes
bus persuasion videbaiury sola obsidione hostes coa- etas esse ut in fidem ve- nire vellent, Qaamquam sae- pe apudLiyium ita scriptum legitar, tamen vel Harleiani i. et Leid. i. librarils accusati- Tus domitos hostes nomina- tivo permatandas Tidebatur: in priore enim horam libro- ram inTentqm est „qaod sa- tis credebatur obsidione do- mitos hostis in fidem uenis* set's in Pali. 1. 3. Voss. ir. «1. ,,qaod satis credebator obsidione domitos hostis in fidem oenisse'S in Leid. i. 9»qood satis credebator obsi- dione domitos hostes in fidem oenisset** : deniqoe in Lot. 4. al. „qaod satis credebant ob- sidione domitos hostes '^ cet. Cf. ex. gp. 4, 51.: „samma moderatione ac lenitate per paocorom soppliciom, guos stbimetipsos eonseisse mor- tem satis ereditum est^ trtoMcU rt « cet 21, 8. al. 6,
27. : profectos hostis — con- sedisse nuntiabator. 1. duo -singularia haec ei uiro primum contigere: PM reU. I. Fr. Gron. ipalebat scribi eiviroprimo^ sed cf. 6, 11.: primom omniom. — Leid. r. al.: non ante in nuilo facta. — - PM: acto honore: „ond der in Folge dieser un* . gebrduchlichen Verldnge- rung seines Amies ihm ge- wordene Triomph".
4. aliud subinde bellum cum alterius orae Graecis eX" vrtum: PM: nisi qood in P grecis est.
5. cum rem palaepolitanam nana spe auxilii aliquadiu susiinuisseni: PM. „Nach- dem sie die Palaepolitaner geraome Zeit mit der Hoff- nong aof HUlfe hingehalten hatten, ohne dass diese Hfilfe kam''. — Leid. i. al.: ira at- qoe invidia in romanos fiiere. P m« 1.: in ramanos forere. "^ M: so/ietas coepta est. .
LIBER Vm.
373
aut domini habendi sint: discrimen profecto rerum siiarum in bello Samnitium erentuque eius verti: earn solam gen- tem restare nee earn ipsam satis validam quando Lucanus defecerit, quern revocari adhue inpellique ad abolendam so* cietatem Romanam posse si qua ars serendis discordiis ad- 5 hibeatur. Iiaec consilla cum apud cupidos rerum novanda^ rum valuissent, ex iuventute quidam Lucanorum pretio ad sciti — clan magis inter populares quam honesti — inter se mplcati ipsi virgis cum corpora nuda intulissent in d- vium coetum, vociferati sunt se, quod castra Romana in- 10 gredi ausi essent, a consulibus vii^s caesos ac prope securi percussos esse, deformis suapte natura res cum speciem
1. discrimen profecto rerum suarum in bello Samnitium euentuque eius uerti: P: h. e. positam esse in erenta belli Samnitici. cf. 41, 18.: haad n^egenter, at qui in eo yictoriam verti scirent, corpus odcoltayere* 30, 3.: emnibiis — africae cura erat aeu quia ihi SDmmam rerum belliqae yerti cernebant sea ut Scipionigratificarentiir, in que'm tunc omnia versa ciyi- tas erat. aL -* M Leid. i. Lov. 4.: „ discrimen profecto, rerum snamm in bello samili-. tinm eneatumque eius. uerti *V bine Hart, i.: in beUum sa-. mnitium euentumque eius. ' uerti.
% earn solam gentem restare: P m, ^. M^ — P m. 1.: ge^ stare. — PM: inpellique ad abolendam societatem (M: ao" tietatem) romanam posse. In Harl. I. expidit ad.
7. ex iuuentute quidam Lu-
canorum -pretio adsciUj: H m. 2. P. — in m. 1.: pretin. ■ — Codd. Gel.: asciti. Cf. 6» 40. — P m. ^. : dan magis in- ter populares quam onesti. — PJll: inter ae mulcati ipsi uirgis:'hM.e* cum semet ipsi alius. 4dinoi virgis. mul- cassent -^ M: in cinium g^- tum. — P m. 1.: uooiferati sunt sect quod cet. m. 2.: se. 11. a coss. uirgis caesos: PH al.] a consule cet. Quam* quam solus Pnbiilius Pbilo procos. ad Palaepolim fuerat, tamen a consulibus dictum esse potest 9 quo maior inin- ria a Romania inlata yidere-«. tur, si non ab uno oons.^ se4 a duobus tam orudfliter/ La- cani adolescientes .vaxati dice* rentur, nee illi Lucani, qui ad. concilium Tocati erant^ scire potuerunt, quid, in re ficta. veri esset. Atque illi adole^ scentea videri etiam poterant ex Samnio, ubi duo. consules erant, yenisse : cf. 8,25. 2,43.
374
UBERTIU.
iniuriae magis qnam doli prae se ferret, concitati. homines cogiint damore suo magistratus senatum vocare, et alii cir- cnmstantes concilium bellum In Romanos poscmit alii ad concitandam in arma multitudinem agrestium discummt, tu- 5 mnltuque etiam sanos constemante animos decemitur ut sodetas cum Samnitibus renovaretur legatique ad eam rem
9L eircumsUmtes concilium :V]ll reU. — Unas Leid. u.: con- fiiliiim. Cf. 2, 28.: profecto si esseiit in re publica magi* stratus, nnllain fataram foisse Romae nisi pnblicom conci- lium. — P m. 1. Voss. n. aL: t^ad concitandiim^^: sed ea*
« dem dein mana antiqna vi- detnr scriptom in P conci-^ tandam.
6. legatique ad eam rem mit-. iantur: P] legatique ad eam rem mittuntur (Harl. i. Leid. i.). -» Mm. 1. : legatique ad eam remitte | antur, m. 2. : ad eam Temitte \ antur: ut coniici possit, librarium duas scriptu- ras proponere Toluisse, etmcf- ierentur et mittantur (3, 70.) ; syllafoam re enim persaepe excidisse neglegentia quadam librariorum notnm est (8, 33.: gereret): nee minus saepe a et e confundebantur, cf. ex. gr. 8, 28. ; aspernabantur. — Quamquam baud ignoro, non minus Livium quam ceteros scriptores ex indirecta era- tione interdum ad directam transire, et videri potest ora- tio boc pacto fortior fieri, ta« men baec duo ut 4oe(etas renovaretur et utlegatiad eam rem mittantUK tam ar-
ete cum yerbo decernitur co- baerere yidentur, ut non an- sim alterum ab altero diyel- lere. et sane erat cur libra- rii Harleiani i. et Leid. i. — quorum licentia tot iocis ve- ram scripturam mutatam vi- demus — mittantur emen- datum yellent, com propter r^- novaretur scribeodnm fnisse mitterentur yideretur, si Li- yius utrumque yerbum ad de- cemitur referri yolaisset di- ligentes tamen bomines non potest fugisse, cum alios bo- nos scriptores turn Li?ium et tempora yerborum ei modos permutare solere, si quid novi momenti mutata oratione ex- primendum yideretur, de qua re cf. 4, 19. : videret. 6, 40. : si sint, needifGcile yidetor in- tellectu, Livium b. L, cummii^- tantur scriberet, dicere yo- luisse, decretnm €88euiprimo guoque tempore de ea re le- gati mitterentur: „da die all- gemeine Aufregnng aucb be- sonnenere Gemiitber mit fort- riss, so wird det Bescbluss gefasst, dass das Bandniss mit den Samniten erneuert werde, und dass sogleicb des- balb Gesandte an sie abge- scbickt wiirden'*.
LIBER via
375
mittantur. repentina res quia qu^m causam nullam t|im ne fidem quidem habebat, coacti a Samnitibus et obsldes dare et praejsidia In loca munlta acclpere: caecl fraude et Ira nihil recusarunt. dllucere delnde brevi fraus coepit post quam criminum falsorum aqctores Tarentum commlgravere, sed amlssa onml de se potestate nihil ultra quam ut pae- niteret frustra restabat.
XXVm. Eo anno plebel Romanae velut allud Inltlum llbertatis factum est, quod necti, deslerunt: mutatum autem lus ob unlus fener^torls simul llbldlnem simul crudelltatem Inslgnem. L. Paplrlus Is fult, cui cum se C. PublUIus ob
10
1. repentina res quia quam causamnullamtamne fidem quidem habebat: PM. — Leid. I. Voss. II. al.: qua causa nullam. Harl. i.: habeat. In Lor. 4. al. excidit quidem, — - Cum huic tarn repentinae con- silii mutation!, utpote quae non idoneam haberet causam, ne fides quidem haberi posse videretur, Samnites, ne in in- sidias praecipitarent, obsides eius rci poposcerunt et ut praesidia sua in loca munita acciperentur: „weil dieser pldtzUcbe Entschluss gleich wie er ganz obne Veranlas- sung gekommen zu sein scbien, 80 auch keinen Glauben er- wecken konnte '' u. s. w.
3. caeci fraude et ira nihil recusarunt: P m. 3. M. — P m. 1.: recussarnnt.
4. dilucere deinde breui fraus coepit post quam cet. : PM. — Leid. I. al. : breuis. — PM : „sed amissa omnia (M: oma) de se potestate '^ Fortasse scriptum fuit manu antiqua
„omni ia de se potestate '^ Amiserant Lucani potestatem suam receptis in loca munita Samnitium praesidiis.
8. plebei romanae: M. — P rell.: plebi. Cf. 3, 64.: pa- riter patribus plebeique ac- ceptns magistratu abiit (PJBI Harl. I. Leid. I.), al.
9. quod necti desierunt: PM Harl. I. Leid. i. Loy. 4. cod. Klock.' — Cod. Sig.: quod ligari nexi desierunt. Pall. Voss. II. multique recc. codd. : quod ligari nectique desierunt.
— - mutatum autem ius ob unius feneratoris simul libidinem simul crudelitaiem insi' gnem: P. — Leid. i.: mu- tatum autem ius est. — M: ab unius faeneratoris simal libi- dinem simul crudelitatem in- . signe. Lot. 4.: libidinem si- mul simul crudelitatem. 11. L. Papirius is fuit: P. — In M Harl. i. Leid. i. Voss. u. al. excidit L, — PM cod. Gel. Harl. i. Leid. i. Loy. 4. cod. Klock. al.: „cai cum se
376
USER VUI.
aes aUenum patemum nexum dedisset, qnae aeias foima- que in misericordiam elicere poterat, ad llbidinem et con- tumellam animum accenderunt: ut florem aetatis eius fhi- etum adventicium creditl ratus primo perlicere adulescen- 5 tern sermone Incesto est conatus, dein, postquam aspenia- bantur ilagitium aures, minis territare atque identidem ad-
^ ^ pablias ob aes aliennm pa- ternam nexum dedisaet^ : niai qaod in Loy, 4, paieraum praetermlasQin eat. Salmaaioa in nexum scribendom cen- soit, sed aapionm nexum Bon minos latiae eat.
1. quae aeias formague in misericordiam elicere pot^ erat: Lovel. ii.] quae aetas fonnaque misericordiam eli- cere poterat, — PJtt: quae aetaa formaquem (M: forma-^ que) misericordiam elicere poterat. Lor. 4.: ad miseri^ cordiam elicere poterant. — Cum in et m persaepe inter 8e confupa a Ubrariis sint^ nihil dubitayi earn quae in liovel. II. servata est scriptu-* ram veriorem habere, prae* sertim cum animum non ma«* gis ad accenderunt quam ad . elicere pertinere videretur, poterat autem scripsimus, qnamvis et Gelenius in suis yXhiis potenmt iuvenisse ynlt, cum aetas formague per- inde cum singulari ac^ cum plurali coniungi possint neo sequens accenderunt impe- dimento sit, quippe qua nu- merorum rautatione optimi quique scriptores usi sint.
3. utflorem aetatis eius fruetum aduenticium crediti ratus primo perlicere aduleseen- tem sermone incesto est co- natus: PM UarL i.} et florem aetatis eius fructum adventi- cium ratus, primo perlicere adolescentem cet. — l/t non et prope in omnibus lascri- ptis inventum est. In PalL 1. 3. Voss. II. multisque recc. codd. non erediti sed cre- ditor ratus soriptum est. „Nachdem er den Jungling zuerst durcb unzilchtige Re- den fiir sein Yorhaben zu ge- winnen rersucht halte -— in der Meioung die Bl&tbe sei- nes jugendlichen Alters fur einen Nebenertrag des ausge- li^henen Capitals ansehen zu d&rfen — , so fing er dann an zu drohen als** h. s. w. — I^ov. 4. multiquerecc,: Aeinde postquam. of. 6, 13. al, — P : postquam adspemabantur. M: postquam aspernebantur* — M: ,,cttm ingenuitatis ma- gna psentis conditionis me- morem uideret^^ : in quo cum mag pro magis soriberetur, hoc unum menduin factum est ut g ppst g excideret. M m. 3.: mag/ia jpsentis cet. .— P m. 1.! conditionis.
LIBER VIU.
377
monere fortunae, postremo, cum ingenuiiatis ma^s quam praesentis condicionis meraorem videret, nudari iubet ver- beraque adferri. quibus laceratus mv^nis cum se In publi- cum proripuisset libidinem crudelitatemque conquerens fe- neratoris, Ingens vis hominum cum aetatis miseratione aique 5 indignatione iniuriae accensa tum suae condicionis libenim-^ que suorum respectu in forum atque inde agmine facto ad curiam concurrit, et cum consules tumultu repentino coacfi senatum vocarent, Introeuntibus in curiam 'patribus lacera- lum iuvenis tergum • procumbentes ad singulonim pedes 10 ostentabant. victum eo die ob inpotentem iniuriam unius
5. cum aetatis miseratione at" que indignatione iniuriae accensa: P cod. Klock. al.] cnia aetatis miseratione at^e indignltate iniuriae aceensa (91). „ — Da ISaft eine grosse Masse yon Menschen zusam- men yon MitgeilKhl l^r das 2arte Alter des Jfinglings und yon Unwillen fiber die ihm angetbane Schmacli ergriffen, besonders da anch sie £Br sich nnd ibre Kinder Abnli- cbes kSnnten za f^rcbten ba- ben«. Cf. 30, 11.: inde ex^ eursiones in vicem fieri et, cam polsos indignatto aocen- derety^plnres subire. — ^ ffl: ingens nis bominis cum aeta- tis miseratione at^e indigni* tate ininriae accensa. m. 3.: turn aetatis cet. — P m. i. M: suae conditionis. — P: et cum cos^. tumultu repentino coacti. M: et cum coS. tu- multu cet.
11. uictum eo die oh inpoten- tem iniuriam unius ingens uinculum fidei: PM rell.:
nisi quod in Loy. 4. est eo- dem die, — Tan, Faber non victum sed ruptum scriben- dum censuit: sed quamquanr rietum yideri potest b. 1. idem prope significare quod ru- ptum fraetum^ tamen longe * alia yis in victum inest. cum enim plebs non ante quietnra yideretur quam omnia eius iniuriae potestas sublata es- set, magnaque sine dubio ' utriusque ciyinm partis con- tentio orta esset, et coacti consules essent legem ferre ne quis ob creditam pecuniam nervis teneri posset, tum sane victum yideri oportuit illud yinculum fidei. magnum au- tem profecto yinculum fidei liaberi potuit nexus, quo sub^^ lato nibll prope iuris de de- bitoribus relictum esset ere- ditoribus. 9,So erlag an die- sem Tage in Folge der zii- gellosen flSrte eines Einzel- nen das was ein so mScbti- ges Band Rir den Credit ge-
wesen virar
(«
— P
m.
1 •
378
LIBER Vill.
ingens yinculum fidei, iussique consules ferre ad populum ne quis, nisi qui noxam meruisset donee poenam lueret, in conpedibus aut in nervo teneretur, pecuniae creditae bona debitoris non corpus obnoxium esset. ita nexi soluti cau- 5 tumque in posterum ne necterentur.
XXIX. Eodem anno cum satis per se ipsum Samni- tium bellum et defeciio repens Lucanorum auctoresque de- fectionis Tarendni soUicitos haberent patres, accessit ut ct Vestinus populus Sanmitibus sese coniungeret. quae res
lOsicut eo anno sermonibus magis passim hominum iactata quam in publico ullo concilio est, ita insequentis anni con- sulibus L. Furio Camillo iterum lunio Bruto Scaevae nulla prior potiorque visa est de qua ad senatum referrent. et quamquam nova res erat, tanien tanta cura patres incessit
15 ut pariter earn susceptam neglectamque timerent, ne aut inpimitas eorum lascivia superbiaque aut bello poenae ex-
iussoque coss. ferra ad po- pulum. m. 2.: iussique coss. ferre. M: iussique cos. ferre.
— M m. 4. P: pecuniae (M in. 1. : pecunia) creditae bona debitoris non corpus obno- xium esset: h. e. et ut pe- cuniae creditae cet.
7. et defectio repens Lucano^ rum: PM al. — Lov. 4.: „et defectio recens": sed cf. 8, 27. ubi eadem res dicta fue- rat repentina.
11. in publico ullo concilio: P.
— M : in publico concilio. — PM: insequentis anni coss. L. Furio Camillo iterum lu- nio Bruto Scaeuae.
13. et guaqud noua res erat tamen tanta cura patres in- cessit: PM rell. „Und ob- gleich man noch oicht wissea
Iconnte, yon welcber Bedeu- tung diese Verbindung derVe- stiner mit den Samniten sein wiirde, so erfuUte die Sache den Senat doch mit so grosser Sorge dass'^ u. b, w. Cum res novae atque inopinatae maiore cura animos quam quarum vis iara cognita esset afficere solerent, Dnkerus non nova res sed nota res aut non nova res antiqua mann scriptum fuisse suspicatur. — PM: ut pariter earn «usce- ptam neglectamque (Mm. 1.: neclectamque) timerent. cf. 8, 6.: ita ut populo patribusqne audita vox pariter sit. al. — P m. 2. M m. 2.: concirent finitimos populos. Mm. 1.: populus. Cod. Klock.: con- citarent finitimos populos. P m. 1.: conciperent cet.
LIB£R YHI.
379
petitae metu propinquo atque ira conclrent finitimos popu* los. et erat genus omn6 abunde bello Samnitibus par Marsi Pelignique et Mamicini, quos si yestinus attlngeretur omnes habendos hostes. vidt tamen pars quae in praesentia vi- deri'potoit maioris animi quam consilii, sed eventus docuit5 fortes fortunam iuvare: bellum ex auctoritate patnim popu* lus adversus Vestinos iussit. provincia ea Bruto, Samnium Camillo sorte. evenit. exerciius utroque ducti et cura tuen- dorum finium hostes prohibiti coniungere arma. ceterum alterum consulem L. Furium, cui maior moles rerum inpo- 10 sita erat, ihorbo gravi inplicitum fortuna bello subtraxit, ius- susque dictatorem dicere rei gerendae causa longe clarissi- mum bello ea tempestate dixit L. Papirium Cursorem, a
2. ei erat genus omne abunde
bello Samnitibus par Marsi
Pelignique et Marrucini:
PM: „and dabei war jener
ganze Strich, der die M. P.
and M. umfasste, yoUkommeQ
an Kriegesiuacht den Samni-
ten gleich zu setzen". Cf. 8, 24. :
ot pleraqae eius generis iu-
genia sant. — PM: „qQOS si
nestinns attlngeretar omnes
habendos hostes": suppl. ne»
eesse erat vel simile quid.
cf. 8, 24. : eoqae ocius trans-
misisse. 5. sed euentus docuit fortes
fortunam iuuare: M. — P:
qnam^consalii (m, 2.: con-
silii) sed euentus docuit for- tunam iuuare. — Cf. Cic.
Tnsc. 2, 4. 11. ,, Fort is enim
non modo fortuna adiuvat,
ut est in vetere proVerbio,
sed multo magis ratio, quae
quibusdam quasi praeceptis
confirmatvim fortitndinis".' —
Harl. I. : uideri potuerit.
7, prouincia ea Bruto Samnium Camillo sorte euenit: M'm. 4, P. — M m. 1.: proninci^ ea. In flarl. i. Leid. i. Yoss. ii. al. excidit ea, — Lovel. 4.: exercitus utrobique ducti. — P: prohibiti coniugere arma.
9. ceterum alterum cos, L, Fu- rium: M. — P: ceterum al- terum coss. Lor. 4. al.: ce- terum alterum consulum. Cf. 8, 23.: ab utroque cos, — Pitt: y^iussusque dictatorem dicere rei gerendae causa^K Quern ad modnm 7, 3. al. di- ctatorem clavi £gendi causa dictum, 7, 28. feriarum con- stituendarum causa, 8, 23. oo- mitiomm cansa, 9, 26. quae- stionibus exercendis. 7, 9. al. belli cansa, sic h. 1« rei ge- rendae causa dictum legimus.
13. a quo (>, Fabius: P m. 2. — P m. 1.: a qu6 que fabius maximus mtilianus. M m. 1.: 1. papirium cursorem If quoq. fabius maximus rutilianus.
380
LIBER VIII.
quo Q. Fabius Maximus BuUianus magister cquitum est di- ctus, par nobile rebus in eo magistratu gestis, discordia ta- men^ qua prope ad ultlmuui dimicationis ventum est, nobi- lius. ab altero consule in Vestinis multiplex belium nee 5usquam vario eventu gestum est: nam et pervastavit agros et populando atque urendo tecta hostium sataque in adem invitos extraxit, et ita proelio uno accidit Vestinorum res haudquaquam tamen incruento milite suo, ut non in castra solum refugerent hostes sed iam ne vallo quidem ac fos-
10 sis freti dilaberentur in oppida situ urbium moenibusque se defensuri. postremo oppida quoque vi expugnare adortus primo Cutinam ingenti ardore militum aut vulnenim ira, quod baud fere quisquam integer proelio excesserat, scalis cepit, deinde Gngiliam. utriusque urbis praedam railitibus,
15 quod eos neque portae nee muri hostium arcuerant, concessit
XXX. In Samnium incertis itum auspiciis est: cuius
rei vitium non in belli eventum, quod prospere gestum est,
P: adhortas. — PM: cuti- nsim. HarU i. : oateiiam. Leid.i. Voss. II. al. : catenam. — M: aut nulneratom ira ^uod haa ferre quisquam. m. 2.: hand, Recc. quid, codd.: ac aulne- rum ira. — Paulo post PM Harl. I. Leid. i. al. : quod eos heque portae nee muri ho- stium arguerant. of. 5, 25.: arcuerunt. 16, cuius rei uliium non in belli euentum quod pro- spere gestum est sed in ra» biem atque iras imperato- rum uertit: 91 Harl. u cod. Gel. — Lov. 4. al. : cuius rei ioitium. — Leid. i. Voss, ir. Pall, multique recc. codd.: gestum esset. — Gartn. : in rabiem atque in iras. — P: „in rabiem atque iras impe- ratorum uertit^ ". b. e. : uer-
m. 2.: I ab eo quoq. fabius. — SIgonius scripsit (?. Fabius Maximus Rullianus sec. fragm. Capit. a. 432. — Cf. 24, 9. 30, 26* ubi Maximus Rullus nominator.
4. ah altero eos. in bestinis multiplex belium nee us- quam uario euentu gestum est: PM: nisi quod in M m. 1. „ uario uentu'^ fait. — Paulo post M: ioacieinuictos extra- xit. — P: haudquaquam ta- men ingruente milite suo. — M m. 1.: dUauerentur. — Iff: menibusq. — Verba „ urbium moenibusque se defensuri *'« quae in oratione integra* ez- ciderant, adscripta sunt mar- gmi in P.
!!• postremo oppida quoque ui expugnare adortus: M. —
LIBER VIIL
381
sed in rablem atque iras imperatonim vertit. namque Pa- pirius dictator a pullario monitus cum ad auspidum repe- tendum Romam proficisceretur, magistro equ^tum denuntia- vit ut sese loco teneret neu absente se cum, hoste mapum consereret. Q. Fabius cum post profectionem dictatoris per 5
tUur: 86^ persaepe in anti- quia libria legitur uertere pro uerti, cf. 5, 49.: iam ver- terat fortana. 2, 3.: liberta- tern all Oram in suam yerdsse seryilutem inter se conquere- bantur, al.
1. namque Papirius dictator a pullario (m. 1.: pnllaro) monitus cum ad auspitium repetendum Romam profit cisceretur: P. — M: nam- que papirius dictator | papi-^ rius ^dictator a pullario mu- nitus cum ad auspicium repe- tendum roma procisceretur.
4. neu abe^nte se cum hoste manum consereret: M m. 3. — In M m. 1. et in P scri- ptnm est manu consereret^ sed non dubilo quin ilia ma* ntis altera in M veram hnius loci scriptnram restituerit. nam qnamqaamyei interpreta- tio ilia Enniani versos ab Aalo Gellio 20, 10. proposita do- cet, recte seriptnm t9B% in optimis Ciceronianis codd. orat. pro Mnr. 14. „nonex iare manu consertnm sed ferro — rem repetnnt'S nee opinio eo- mm probari potest qni hoc si- milibosq. locis de or, X , 10. al. manu ex mscriptonim au- ctoritate scribendum sed mo- num intelligendun esse con-
tenderint, tamen hoc dicendi genus ab Livianis locis ab- horrere videtur. et 30, 31. nbi in omnibus antiquis libris Liv. sic scriptam est „cnm prope manu consertum resti- tantem ac tergiuersantem in africam adtraxerim, nulla sum tibi verecundia obstrictus '% non manu consertum cohae- rent sed cum prope manu adtraxerim, et supinum con- sertum idem fere quod ad fertamen cohserendum si- gniflcat. — Cf. 9, 27.: con- serentibus manus. 1 , 25. : consertis manibos. 21, 39.: nt cum boste — manus con- sereret. 21, 29.: an cum eo — manus consereret. al. 21 » 41.: qua parte copiaram con serendi manum fortona data est. 27, 33.: copiditate con- serendi cum boste manum. 25, 11.: com prohibentibus opus Romania manum posse conseri. al. — 44, 4.: levis armatura — cum levi arma- tura Gonserere. 21, 50.: sic ubi Gonserta nayis esset (scil. cum naye). — 21, 1.: baud ignotas belli artes inter sese sed expertas primo Pnnico conserebant bello. — 35, 4.: conserere certamen. 21, 4,: conserto proelio. al. 5. Q. Fabius} Fablns (P). -
382
LIBER Vin.
exploratores conperisset perinde omnia soluta apud hostes esse ac si nemo Romanus in Sanmio esset, seu ferox adu- lescens indignitate accensus quod omnia in dictatore vide- rentur reposita esse, seu occasione bene gcrendae rei indu-
5ctus, exercitu instructo paratoque profectus ad Inbrinium — ita vocant locum — acie cum Sanmitibus conflixit e^ fortuna pugnae fiiit ut nihil relictum sit quo , si adfuisset dictator, res melius geri potuerit: non dux mlliti non mSes duci defuit: eques etiam auctore L. Cominio tribuno mili-
lOtum, qui aliquotiens impetu capto perrumpere non poterat hostium agmen, detraxit frenos equis atque ita condtatos calcaribus permisit ut sustinere eos nulla .vis posset: per arma per viros late stragem dedere: secutus pedes impe-
M: ^^quefahius^': cum que scriberetar pro q, jxi saepis- sime alias, cf. 6, 6.: Q. Ser- vili. 8, 23.: Q. Pablilius Philo.
1. omnia soluta apud hostes esse: M Harl. i. al.] omnia soluta apud hostes (P). — In Leid. i. Voss. ii. Lov. 4. al. Bcriptum quidem est omnia soluta apud hostes esse^ sed quae sequnntnr ac si nemo romanus in samnio esset exciderunt. — Cf. 5, '21.: cum tot per dies nemo 86 ab stationibus Romanus movisset. 3, 60. al. — PM: seu ferox adulescens. — P: sen occassione.
6. exercitu instructo parato- que profectus: M m, 2. P. — Mm. 1.: exercitus instru- ctuB paratoque cet. — PM: ad inbrinium. Harl. i. al. : ad nmbrinium. In Leid.i. Voss.ii. Pall. 1. 3. Lov. 4. multisque aliis codd. praetermissa sunt profgetus^ ad inbrinium, —
M: ita uocant locum. P: iU uacani locum.
7. quo si adfuisset dictator res melius geri potuerit: M. — P al.: quod si adfuis- set dictator tet.
9. auctore L, Cominio ir, mi- litum: P m. 2. M. — P m. 1.: 1. comunio. — PM: qui ali- quotiens impeta capto per- rumpere non poterat hostium agmen. Cf. 7, 24.: cuneis deinde in medium agmen per- rumpunt. — M: detraxit fre- nos adq. I ita concitatos cal- caribus permisit. M m. 2.: frenos e£S adq. | ita cet. Cf. 3, 70.: qua permissus equi- tatus turbaverat ordines. 12. per arma per uivos late stragem dedere: PM, In Lov. 4. excidit late. — Paulo post PM: XX mil: hostium c^^esa eo die traduntnr. — M oj. 1.: apud antiquissimoscri- ptoresr — P m. 1.: praeter- mlsa est.
LIBER VIIL 383
turn equitum turbatis hostibus iirtulit signa: viginti milla ho- stium caesa ee die traduntnr. auctores habeo bis cum ho- ste signa conlata dictatore absente, bis rem egregie gestam: apud antiquissimos auctores una haec pugna invenitur, in quibusdam annalibus tota res praetermissa est. Maglster 5 equitum ut ex tanta eaede multis potitus spoliis congesta — ingentem acervum — faostilia arma subdito igne concre- mavit, seu votum id deorum cuipiam fuit sen credere libet Fabio auctori eo factum ne suae gloriae fructum dictator caperet nomenque ibi scriberet aut spolia in triumph© fer- 10 ret. litterae quoque de re prospere ^esta ad senatum non ad dictatorem missae argumentam fuere minime cum eo communicantis laudes: ita certe dictator id factum accepit, ut laetis aliis victoria parta prae se ferret iram tristitiamque. misso itaque repente senatu se ex curia proripuit, tum vero 15 non Samnitium magis legiones^ quanl maiestatem dictato- riam et disciplinam militarem a magistro equitum victam et eversam dictitans si illi inpuoe spretum imperium fuisset.
6. congesta ingentem aceruum PM : nomenque ibi scribe-
hostilia arma subdito igne ' ret: h, e. noiuenqae saum ad-
coneremauit: PM] congesta scriberet spoliis quae in tern-
in ingentem acervum hostilia plis figerenlur. Multi recc.
arma cet. Cf. 45f 33.: cetera codd.: nomenque sibi scri-
omnis generis arma cumulata beret.
— ingentem acerynm — ipse 12. argumenium, fuere minime impera tor face subditasuccen- cum eo communicantis lau- dit. -^ Paulo ante scriptum des: M Harl. i. Leid. i. Pall, erat m. 1. in M „multis p^- Voss. ii. Lov. 4. al. — P:com- titns spoliis", sed m. 2. po- municantis laude. Recc. quid. titus reslitntum est. codd. : communicandas laudes.
8. seu uoium id deorum cui- 18. si illi inpune spretum im-
piam fuit: P. — M: seu uo- per ium fuisset: PM : „wenn
tnm id eorum cuipiam fuit. , jenem ungestraft dieser Un-
— PSl: seu credere libet fa- gehorsamgegendeoBefchldes bio auctori eo factum cet. Dictators hingehen sollte": Lev. 4. : sen clredere fabio li- sed illi pendere quoque pot* > bet auctori eo factun^ cet. est ex spretum: cf. ex. gr. Cf. 1, 44: scriptornm anti- 8, 24.: pars ipsis retenta ad quissimns Fabius Pictor. — ladibriam.
384
LIBER Vm.
itaque plenus minarum iraeque profectns in castra cum ma- ximk Itineribus isset, non tamen praevenlre famam adven- tus sui potait: praecurrerant enim ab urbe qui tiuntiarent dictatorem avidum poenae venire afltemis paene verbis T.
5 Manlii factum laudantem.
XXXI. Fabius contione extemplo advocata obtestatus milites est ut, qua virtute rem publicam ab infestissimis ho-
' stibus defendissent, eadem se cuius ductu auspicioque vi- cissent ab inpotenti crudelitate dictatoris tutarentur: venire
10 amentem invidia iratum virtuti alienae felicitatique , furere quod se absente res publica egregie gesta esset, malle si mutare fortunam posset apud Samnites quam Romanos vi- ctoriam esse: imperium dictitare spretum, tamquam non ea- dem mente pugnari vetuerit qua pugnatum doleat: et tunc
15inyidia in[^edire virtutem alienam voluisse cupidissimisque
3. praecurrerant: PM] praeca- correrant ( Harl.i. Leid. i. al.)*
— P: pcurrerant. — P: al- ternU poene aerbis. M: paene.
6. Fabius contione extemplo aduocata obtestatus milites est ut qua uirtute remp, ab infestissimis hostibus de^ fendissent eadem se cuius ductu auspicioque uicissent ab inpotenti crudelitate di- ctatoris tutarentur: PJS. Fa- biam gloriosius quam yerias haec de se praedicare, cam dictatoris dacta auspicioqae resp. gereretar, neminem fa- gerit. non scriptoris igitar is error est, qai Fabiam pro in- genio sno dicentem fecerit.
9. uenire amentem iimidia: P m. 2. M. — P m. 1.: neuisse.
— PM Harl. i. Leid. i. : qnod se absente resp, egregie ge- sla esset. U m. 1.: egrecie.
Cod. Sig. aliiqae recc.: res eeregie gesta esset. Cf. ex. gr. 3 9 19.: turn bercale illo die quo ego consul sum crea- tus, male gesta resp. est. — P m. 2. M: si mntare fortn* nam posset. P m. 1.: si/uma- tare cet. Leid. i. Voss. n. LoY. 4. multique alii recc. eodd.: possit. — HarL i. Leid. I.: nicloria esset. PM: nictoriam esse.
13. imperium dictitare spretum tamquam non eadem menie pugnari uetuerit qua pur gnatum 'doleat: PM Harl. L Leid. I. — Pall. 1. 3. multi- que recc. codd.: dolere im- perium dictaturae .spretom tamquam non eadem mente cet.
14. et tunc inaldia inpedire uir- futem alienam uoluisse: M m. 2. — M.m. 1« P: inm* diam. — M Harl. I.: copidis- slmusqae.
LIBER VIIL
385
OS
f. I
arma ablaturum (uis^ tnilltibns He, se absente moveti pes* sent) et nunc id furere id.aegre pati quod sine L. Papirio non inennes non mand militea fiierint, quod se Q. Fabius magistnim equitiim duxerit ac non accensum dictatoris* quid ilium facturum fui^se si^ quod belli casus ferunt Mars- 1 que communis,- adversa pugna evenisset, qui sibi devictis hostibus re publica bene gesta ita ut non ab illo unico duce melius geri potuerit -^ supplidum magistro equitum mine* tur! neque* ilium magistro equitum infestiorem quam tribu-
Bta. -^ In eis quae deinde M» qaaatar» et hoc loco iU er* ratmn a librariis codicnm JSJIi est qaem ad modam (of. T. Livi 1. xxz. p. zLTii.) 30, 15. ^Jide^ erratttm ostendiinaSy ut qoae verba in Integra ora* tione ezciderant marginiqtto yel antiqua vel recentiora mana adscripta erant^ mana emendatrice non suo sed alie> no loco iBterponerentor. in PM enim h. L scriptnm eat ^,suppliciam magistro eqni- tarn tune uktorem uelut in eapto exfrcUu infestiorem.'* cet: quae media verba eios loci, snnt qni aeptem Tersibos post legitar: ibiqne in HI .scriptam est ,, eztinzisaet mi« netur ne \ q* tllum HMgi'^ stru I eijfuUu domioantem quid I qaid*^ cet., nt magistro pro fntMgUtru scripto etiam ex 81 vera prioris loci scriptnra re- stitui possit in P vero hoc aliero loco nihil invenimus nisi hoc „eztinzin | set do- minantem quidqilid cet. Cf. quoque 5, 39.: primo ad- ,ventaSk infeHiori qua iribunU nU*'
25
2. gt nunt id fufere id aegre pdi: P. '•^ M: et tunc id h," rere cet — Id est accnsati- yns absoL idem fere quod propter id significans. cf. 8^ 24.: 'qaod nbi respexlt rex.
— Pill non inermes non manci fnerint HarL i«t non inermes non mancipi faerint Cf. 7, 13.: tn imperator no* ster <— e^ercitom taum sine animis sine armis sine manl* bns indices esse et — de no* bis ita desperasti nt te man- comm ac debiiiam ducem in-* dicares esse.
3. guod ss Q» Fabius magi" strum equitum duxerit: PM* In Drakenb. codd. et Pall, ex* ddit p. ^ Pitt HarL I. Ldd. I. Lov. 4, cod. Klock.:
• ac non accensn^ dictatorts.
Pall. 1. 3. : accensis. Lovel. 2. s
accessnm. 5. quod belli castas ferunt
marfique communis: PM al.
— fiarl. I.: qaid belli casus fertarcet. — P: aduersa pu« gna euenisset. M (Harl. i. Li«id. I.): aduersa pogne ue- nisset. — PAl: r^p. bene ge* Ata. Voss. II. al.: re bene ge-
T. Uvi pm n.
\
386
UBER VUI.
nis militmn quam centurionibus quam militibus esse: si posat, in omnes saevituruni fuisse: quia id nequeat, in uiram saevire — etiam invidiam tamquam ignem summa petere — in caput consilii in ducem incurrere: si se simul axon glo-
Bria rei gestae extinxisset, tunc victorem velut in capto ex- ercitu dominantem, quidquid licuerit in magistro equituin, in militibus ausunim. proinde adessent in sua causa onmiuin Kbertati: si consensum exercitus eundem qui in proelio foe- rit in tuenda victoria videat et salutem unius omnibus cu-
lOrae esse^ inclinaturum ad clementiorem sententiam animum: postremo se vitam fortunasque suas illorum fidei virtutique permittere*
XXXp. Clamor est tota contlone ortus uti bonum animum haberet, neminem illi vim adlatunim salvis legioni-
15 bus fiomanis. baud multo post dictator advenit daissicoque extempio ad contionem advocavit tum sUentio facto praeco Q. Fabium magistnim equitum citavit, qui simul ex infe^
Itum €fuam eenturionibus ^am militibus esse : P. — M: infeBtiore quam | quam tri- bonis jDiUtu cet. — PM: si poisit in omnes saeaiturnm ftusse. Harl. i.: si posset. lac. Periconios saeuiiurum esse seribendom esse coniecit. 3. eiiam inuidiam tamquam ignem summa petere: P m. 1. — P m. 2.: sammS. M: numiiam. — Ignem h. e. fal- men.
!!• postremo se uHam fortU" netsque suas illorum Jidei uirtiaiquepermittere: PM. — PalL 1. 3. Lot. 4. al.: ui* tamqne fortanasqne snas. — Leid. I. al.: illomm fide air- tutiqne permlUere. Cf.5, 13.: iDsanabili pemicie.
I3« ekmufr est tota eoniione er»
tus: Pall. 1. 3. al. — M (Harl I. Leid. i.): damor e| tota contione ortas. P: cla- mor e tota contione ortas. Lot. 4. : clamor toK contione (^rtas. 16. tum silentio facto praeco Q, Fabium mogistrum equi- tum citauit: P m. 3. — P m. 1.: tarn silentio fiictoq. ]^oq. fabio mag eqaftom ci* taait. m. %t iacto ^q. fa- bia. M: tarn sUentio facto praeco fabiu | magister eqai- tam citanit. m. 2.: magister. £t in Harl. i. Leid. i. Voss. ii. mnkisqae aliis exci^l; Q. — PM: qai simal ex inferiore loco ad tribanal accessit tam dictator qaaero iaqvit de te q. fabi oet. Leiii; i. Voss. n. aL: ex inferisri'lseQ.
LIBER Vm.
387
riore loco ad tribimal accessit, tom dictator ^qiiaero^ in* quit ^de te Q. Fabi, cum smnmum imperinm dic^tatoris sit pareanique ei consules -**• regia potestas — praetores i»- dem auspiciis quibus consuled creati, aeqiiiiin censeas ne^ne magistrnin equitum dicto andi^item esse? itemque illudS interrogo, cum me incertis auspiciis profectum ab domo sci- rem, utnim mihi turbatis religiombus res publica in dis* crimen committenda fuerit an auspicia repetehda ne quid dubiis dis agerem? simul illud, quae dictatori religio inpe- dimento ad rem gerendam foerit, num ea magister equitnm iO solutiiis ac liber potuerit esse? — sed quid ego haec inter- rogo, cum si ego tacitus abissem tamen tibi ad volnntatis interpretationem meae dirigenda tua sententia fuerit: — quin tu.respondes, vetuerimne te -quicquam rei me absente agere, vetuerimne signa cum hoslibus conferre? quo taim-15
d« pareaatque ei cosh regia potestas praetores hisdetn auspiciis quibus soss, ere* ati: PM. cf. 8» 25.2 isdem qoibos ante plaeandi*.
6. cum me incertis auspiciis^ profectum ab domo scirem: PM,-^Leid. i. Voss. ii. Lov.4* al.: a domo. — P: tarbatis relegionibos, -^ PM : reap, in disGrimqi committenda (P: comittenda) faerit.
8. ne quid dubiis dis agerem f P m. 3. SI] ne quid dabiia diis agereiD. — P m. 1.: ne quit — M: simul illat* ^« II: num ea magls equitn so- lotus ac liber potuerit e« sed quid ego cet. -^ JH: tamen tibi ad noluntatis interptatio* Bemeae dingenda tua senten* tia fueHt.
14. quin tu respondes: PHI cod.
GtL — Loy.^4. aL: resplnd^.
— HarL I.: netuerim nee te quidquam reimeabsente agere aetneram nee signa cet*
15. quo tuimperio meo spretot- Pjn al Recentiores qnidam librarii qMio non relatiyum pronomen sed interrogatiyum rati ease alii quo tu modo alii quo modo tu imperio spreto scribi ▼olaemnly a^> que etisim Ant. Pertzonio qui tu placnisse ndetur. ^Kannst da es IXugnen dass ich dir verboten in meiner AbWesenbeit dich attf eiocn Kampf mit dem Feinde ein- «nlassen ? nod dn hast es den* nogh gewagt mit Bintan- setssng dieses mdnesBefeb* les eine Scblacbt zn lieCern'** «^ P: tnrbatis relegiMiibns.
— P: disctplinamqne maio- ren« m« %i maianno.
25* '
388
LIBER Vm.
perio .meo spreto incertis auspiciis lurbatls rcligionibus ad- versus morem militarcm disciplinamque maiorum et numen deonim ausus es cum hostc confligere. ad haec quae in- terrogatus es responde at extra ea cave vocem mittas. ac-
5 cede lictor^^ adversus singula quae cum respondere baud facile esset et nunc quercretur eundem accusatorem capitis fiui ac iudicem esse, modo vitam sibi eripi cifius quam ^o- nam rerum gestarum posse vociferaretur purgaretque se in vicem atque ultro ^ccusaret, tunc Papirius redintegrata ira
IQ spoliari magistnim equitum ac virgas et secures expediri ins- mU Fabius fidem militum inplorans lacerantibus vestem li- ctoribus ad triarios tumultum iam in contlonem miscentes
3. ad haec quae inierrogaius €s responde at extriB ea eaue uocem mittas] ad haee qoae interrogas es responde. extra ea care yocem mittas. — PM Voss. II.: „ad haec qnae interrogatus est respon- deat extra ea cane aocem nrittaf : nni quod in M in. 1.:
' uoce eret. Harl. ii. al.: quae interrogatus es respond eas. Recc. quidam codd^ : t;aue ne vocem mittas. Lov. 4.« cane vox emittatar. Leid. i.: cave noce mittatur. Harl. i.: cane uox nece mittatur. — Omnem vrrorcm ex eo ortum ease^ quod responde at pro uno rerbo habitom est, apparet.
5. aduersus singula qu^ cum respondere hand facHe eS" set: M ( Harl. i. Leid. i. PaU. 1. 3. Voss. It. al.)] adversas qnae singula cum cet. ^ P: aduersusque cum respondere cet. — P: accussatorem. — Mm. 1;: modo sibi eripi. m. 3.: modo niti sibi eripi.
— P: uociferaretnr. Harl. i. al: uociferatar. M: uocifere- tur. — P ta. 1.: pugnarelque se in uicem atque ultro ac- x;ussaret. m.%% purgaretque — accusaret. M: adque altro cet.
— Leid. I.: redintegratura. Harl. I. « impediri iassit. — Ad nunc — modo cf, Ovid. Metam. 13, 922.: Nam modo ducebam ducentia r^tia pisces, Nunc in mole sedens mode- rabar barundine linum.
12. tumultum iam in contione miscentes: M] tumultum iam in contione miscentes (P). — Quonam alio loco quaeso quam in contione, in qua et triarii et feliqui mllites eonstitemnt? cur igitur id quod nemo ne- sciebat dici necesse erat? Vera scriptura servata est in .M in coniidnem b. e. per contionem, in omnes contio- nis partes. In Harl. i. scri- ptum est in contentii^n^' — Mm. 1.: ad trfos. m. 3.: ad triarios.
LIBER Vni.
389
sese recepit. inde clamor in totam contionem est perlaius: alibi preces alibi miiiae audiebantur: qui proximi forte tri- bunal stetenint, quia subiecti oculis ifnperatoris noscitari poterant, orabant ut parceret magistro equitum neu cuni eo exereitum damnaret: extrema contio et circa FabiumS globus increpabant inclementem dictatorem nee procul se- ditione aberant. ne tribunal quidem satis quietum erat: le- gati circumstantes sellam orabant ut rem in posterum diem differret et irae suae spatium ct consflio tempus daret: sa- tis castigatam adule^centiam Fabii esse, satis deformatam 10 victoriam: ne ad extremum finem supplicii tenderet neu unico iuveni neu patri eius clarissimo viro neu Fabiae genti earn iniungeret ignominiam. cum parum predbus parum causa proficerent, intueri saevientem contioneni iubebant:
9. alibi preces alibi minae au- diebantur i P. T- M; alibi cresces alibi minae cet.
— qui proximi forte iribunali steierutU: M] qui proximi forte tribunal steterant (Pall. 1. 3.). — P: qui proximo forte tribunali steterant. — r(on tarn qui steterant quam qui etiam tunc steterunt: sed plusquamperfectum pro- pter orabant et increpabant poncndum yidebatur, quam- quam verbi steterunt longe alia ratio b. 1^ eftt quam se- quentium.
4; arahant ut par-ceret magi- stro equitum neu cum eo exereitum damnaret: PM. ^- Harl. I. Leid. i. Vosb.ii* Lot. 4. mukique alii codd.; ne cum eo exereitum damna- ret. Lov. 3. : nee cum eo cet^ — DeiQ in PM scriptum est; 9a extrema cantio et circa fa-
bium glomis increpabant in- clementem dictatorem'*: qnod baud scio an vcrum sit^ glo- fnh enim rel glomus idem h. 1. poterat sign^ficare quod globus, — Cod. Klock.: glo- uuB. Harl. I. ah: „globi'S quasi increpabant ad singu- la irem nominis collect! vi nu- merum referxi i^on posset.
7. ne tribunal quidem sofis qi^ietum erat: PM, — Recc. quid. codd. : nee tribunal qui- 4em cet. -r- fll: spaciu.
9. . satis ciMtigatam a^ulescen- tiank fauii f^sf: PJIt — Cod. fGock. : 9atip castigftum a4olescentei9 fabiiim ^sse.'
13. cum p^rum precibus parum causa proficere^it: P. -tr- M: cum patrum precibus cet. m. %\ cnn\ parum precibus. — P: intueri saeuientem con- tiqQem iuuebant.
390
LUER VUI.
ita inrltatb militum animis subdere ignem ac materiam se- dition! non esse aetatis non prudentiae eius: neminem H Q. Fabio poenam deprecanti suam vitio vcrsunim sed di- ctator!, si occaecatus ira infestam multitudinem in se pravo 5 certamine movisset : postremo ne id se gratiae dare Q. Fa- bii crederet, se lus iurandum dare paratos esse non videri e re publica in Q, Fabium eo tempore animadverti.
XXXin, His vocibus cum in se magb incitarent di- ctatorem quam magistro equitum placarent, iussi de tribur
10 naU. descendere legati, et silentio nequiquam per praeconem temptato cum prae strepitu ac tumultu nee ipsius dictator ria nee apparitorum eius vox audiretur, nox velut in proe* lie certamini finem fecit, magister equitum iussus postero die adesse, cum omnes adfirmarent infestius Papirium exar-
16surum agitatum conventione ipsa exacerbatumque, clam ex castris Romam profugit, et patre auctore M. Fabio^ qui ter iam consul dictatorque fiierat, vocato extempio senatu cum
3. non esse (tetatis non pru* dentiae eius: P. — M: noa esse aetalis n pradentie el. — S m« 1.: uitio uersaram. m.2. : nersaraoa. -«- PM: occecatus.
5, postremo ne id se gratiae dare q^fahii crederet: PM. -^ LoY, 4. al.: id se gratiae dare q. fabio. — Harl, i. : gra- tiae daret fabii. -^ Pr non uideri e re^ in q. fabium eo tempore animaduerti. Jtt et Drakenb, codd. : in fabium, -— Voss. n. al.: non uideri ex< pedire reipublicae,
9, quammagistro equitumpla* carent: PJX[ Barl. i. Leid. i. al.] quam in magistrum equi- tum placarent ( Pall. Voss. ii.), Leid. I. aL: quam magistrum cet. — P m. 1,: iussi de tri- bunalib; discedere legati. P
m, 2. M: iussi de tribunali descendere legati. Harl. i. Leid, I. al. : de tribunalibus.
10. et silentio nequiquam per praeconem temptato prae strepitu (P: p strepitu) ac tumultu: PJM, — Cum exci- ditquoque in Harl. i. Leid. i. Voss. II. Lov. 4. al,
15, agitatum conuentione ipsa exacerbatumque : PM Harl.i. Leid. I. Pali, al.] agitatum contentione ipsa cet, — ,)Anf- geregt und erbittert gerade fiber diese gemeinsame Auf- lebnung Aller gegen iha^,
17, cum maxime conquererstur apudpatres uim at que (H: adq.) iniuriam dictatoris: PJXl: „und als er bier, aacb' dcm er anf den Ratb seines Vaters dea M.f*abikui sogieich
UBER VIU.
391
maxime conquereretur apud psktres vim atque iimiriam di« ctatoris, repaite strepltus ante curiam lictorum summoven- tium auditor: et ipse infensus aderat,. postquam conperit profeetum ex castris, cum expedite equitatu~ secutus. ite* rata deinde contentio et prendi Fabium Papirius iussit. ubi 5 cum deprecantibus primoribus patrum atque universo se- natu perstaret in incepto inmitis animus, tum pater M. Fa- bins ,,quando quidem^^ inquit y,apud te nee auctoritas se- natus nee aetas mea cui orbitatem paras, nee virtus nobili- tasque magistri equitum a te ipso nominati valet, nee pre- 10 ces quae saepe hostem mitigavere, quae deorum iras pla- cant, tribunos plebis appello et provoco ad populum eum-
den Senat bemfen, sick auf das lebhafteste fiber die ge- waluh&tige Verfahrungsweise des Dictators beklagte^'. — flar]. I. Leid. i. : conqaer^ar. — In Harl. i. Leid, i. Yoss. ii. LoY. 4. al« verba dietatorit repeide strepUus anie CU" r/0in neglegenler praetermissa sunt — Harl, i. : aadiator.
3. et ipse^ infensus oderat: PM rell. Maxima oraiionis vis posita est b. !• in parti- cola et,
4. iterata deinde contentio et prendi Fabium Papirius
' iussit: P. — M Harl. i. Leid.i, : iterat deinde contentio et cet. Lot. 4.: iteratur deinde con- tentio. NeapoLLatinii: iterata deinde contentione prendi cet,
5. v6i cum deprecantibus pri^ moribus patrum atque (P: adq.) uniuerso senatu per-* siaret in incepto inmitis animus: PM. In recc. qui* bnsdam- codd. scriptnm est »,per5taret incepto '^
13. tribunos pie appello et pro' uoco ad populum: PM. Cf. 3, 18.: „creato dictatove — magnns plebem uetns inces- sit ut intentiores essent ad dicto parendum : neque enim at in cbnsnlibns qui pari po- testate essent, alterius anzi- linm neqne provocatio -erat, neque ullum nsqaam nisi in cnra parendi anzilium'S Ni- bilo minus tamen, quod pe- nes popnlom omnium rernm esset potestas neque quid- quam dictatoris iram mitigaro posse videretor, M. Fabius
^ ad populum proToeavit, si forte is rei tantae atrocitat* 'iezacerbatus dictatori resistere vellet, quem ad modum in si« mili re decemviris restiUs- ,sent, qui magistratus et ipsi nne provocatione fuissent. -— Paolo ante scriptnm erat m. 1. ~ in M mitigare, M m. 3. P: mitigauere,
-^ eumgue tibi fugienti exer* citusi tui fugienti sfnatiis
3d3
LIBER VilL
que tibi {ugienti exercitus tui fiigienti scnatus iudicium ui- dicem fero, qui certe unus plus quam tua dictatura potest polletquc! yidero ccssurusne provocationi sis, cui rex Ro- manus TuIIus Ilosiilius cessit^^ ex curia in contionem itiir.
5 quo cum paucis dictator, cum omnl agmine principum ma* gister equitum cum escendisset, deduci eum de rostris Pa* pirius in partem inferiorem iussiL secutus pater ,,beiie agis^ inquit, „cum eo nos deduci iussisti unde et privati Yocem mittere possemus^S ibi primo non tarn perpetuae
10 orationes quam altercatio exaudiebantur: vincit deinde stre<
iudicium iudicem fere : PM.
— In HarLi. excideruni verba »,fugienti exercitus tai'*. -^ Cf. 3, 24.: molti privatim fe- rebant Volscio iudicem. — M: uidero ^essurusne prouo^ calioni eis. -^ Tullus Ho- siilius: cf. 1, 26.: turn Ho- ratius auctore Tullo clemeute legis interprete „proToco*^ in« quit, ita de provocatione cer« latum ad populum est.
4« ex curia in contionem itur: H. «^ P: ex cturia in cbntio* nem igitor quo cu cet. — ' Pitt : quo cum paucis dictator cum omni agmine principum niagister equitum (M: aequi- tum) esoendisset. P m. 2. IS m. 2. : ascendisset. fiaec con« iunctio citm praetermissa est in omnibus quoque Dra- kenb. codd. post „ equi/vm '^ HaH. I.: principium. Had. i, cod. Klock. al.: escendisset,
— Leid. I.! eum deduci.
7. bene €igis inquit cum eo noe deduci iussisti unde et priuati uocem mittere pos- 9emuss P* „Du verlahrst
sehr gfitig, sprach er, dass (in sofern als, indera) duuns dabin zu ffibren befohlen hast, ▼on wo wir auch ohne ein Staatsamt zu bekleiden znm Yolke sprecben kdnnten'^. Cf. ex. gr. 30, 11.: inde excur- siones in vicem fieri et, cum pulsos indignatio accenderet, plures subire: quod inrita* mentum ccrtaminum eque* strium est, cum aut yincen- tibus spes aut pulsis ira ad- gregat suos. -^ M : „ bene agis cum eo nos deduoi iussisii unde et priuati uocem mittere posseimus'^: h. e. \ei possC' mus yel possimus, minus - tamen placet Loc alterum pos- simus propter bene agis. sed manu altera i erasum est. 9/ ibi primo non tqm^ perpe- tuae orationes quam alter' catio exaudiebantur : PM. ^r— Harl. I. al, : in primo. — I. Fr. Gron. pro Liviana scri- bendi ration e exaudiebatur malebat. 10. umcit deinde strepitum: M] vicit cet. (P), Cf. 9,6. -- P
UBER vm.
393
pitum v6x et indignatio Fabi senis increpaniis superbiam crudelitatemque Papiri: se quoque dictatorem Romae fuissa nee a- se quemquam ne plebis quidem hominem non cen* turionem non militem violatum: Papirium tamquam ex ho* stium duelbus sic ex Romano imperatore victoriam et trium-^ 5 phum petere. quantum interesse inter moderationem and* quorum et novam superbiam crudelitatemque: dictatorem Qiiinctium Cincinnatum in L. Minuciuni consulem ex obsi- dione a se ereptum non ultra saevisse quam ut legatiupi eum ad exercitum pro consule relinqueret; M, Furium Ca-io milium in L. Furio, qui contempta sua senectute et aucto^^ ritate foedissimo cum eventu pugnasset, non solum in prae- sentia mpderatum irae esse ne quid de collega secus po- pulo aut senatui scriberet, sed cum revertisset potissimum ex tribunis consularibus habuisse quem ex collegis optione 15 ab senatu data socium sibi imperii deligeret, nam populi
m. 1.: strepidum. — P: faui Benis. — PM: papiri. 3. nee a se quemquam: Pfll, -^ Jtt; „pe plebei^ qqidem bominem qon centurionem DOQ militem uiolatum*^; h. e. vel jileh^i vel plebis, — ■ P m«l.; nee plebis (jaidemlio- minem non in centurione non , milite niolatdm. m. 2.: noo centurione non milite. 6. quarUum interesse restitnit I, Fr, Gronqyius, cum in codd, mscriptis inveniretur quaji' turn iiUeresset, sexcenties enim ita et atque e confusa «unt. -^ PM: interesBA:. Leid. I.! interest. — P: di- ctatorem quintiam cincinna- tum. M : dictatorem quintium cicinnatum. Cf, 3, 29. — PM; in 1. minutium cos. ex obsi- dione a se areptum. P m. 2. :
ereptum. — Leid. i. al.s non ultra saeuiss^^. — M: pro cons, relinqueret. P: pconi, relinqueret. '^
12. non solum in praesfJiiia moderQtujn irae esse: P. — M: moderatum prae esse. — PM: „ne quid de collega se- cus populo aut senatui scri- beret'*. neminem fngerit, b. L aut scriptum noa esse pro atque ^ — P; potissimum ex tribunis consularibus babuis- pA. M: babuisse. — P: pbtione ab senatu data. Harl. i. : obitione ab senatu daUi, Ms sotium.
16. dellgeret: Voss. 11, Lov. 4. multiqne alii recc. codd,] de- legerit (P m. 2.). — P m. 1. Mm. 1.: deligerit. Leid. i. al.: delegeret.
394
liBER VUL
1. me iram quidem umqwtm iOroemrem (M: atroliore) fmUse m eos fm temerUaie
j-
quidan, paMS qQem potesUis omniiim renim esset, ne iram qadon iimqnain atrociorem fiiisse in eos qui temeritale at- qoe ioacilia exercihis amiassea^ quam at peainia eos mui- tarei: capite anquisituin ob rem bello male gestam de im- 5 pcralore millo ad earn diem esse: mmc docibiis popall Ro- mam quae ne victis quidem bello Cas fberit virgas et seen- ▼krUmbns et histissimos mentis trinmpbos intentari. quid tandem passurum fiiisse Qlium siram si exercitiun ami-
tamea tw% eiu generii menda facta aimt at o ^ s a Dbrariis coaliudereBtar: cf. ex. gr. 8^ 35. nbi in M Umplu scri- ptnm est pro templo, saepif* sime aatem litteras o et » inter se pennatatas esse no- tun est.
5. nunc ducibus ptf, (P: pr.) quae ne (M: nnnc) uietU quidem hello fas fuerit uir- gas et secures uietoribus et iustissimos meritis irium' phos (M: et triompbos) in- tentari: PM. Qood in M nune scriptnm est pro ne mi- mm non est, cam' facile ne pro ne baberi potaerit sed 10 cod. Klock. et Lor. 4. scri- ptom esse dicitar quae nee uietis quidem hello fas fue- rit sciL intentari. Quae scri- ptam est non quas^ quasi et alia sapplicia ad virgas et secures addenda viderentar.
7. quid enim tandem passu- rum fuisse (m. i.: foissJt:) filium suum si exercitum amisisset cet.: P. — JH : quid enim tandem passunim fnisse | filiam faisse suam si cet. — M m. 1.: ezsalos.
sisseni(P: aBi8sisseBt)^aiB mi peeunia eos muliaret: n, ct 4, 41. — In fragm. Hayercamp. scriptam est ^^te- Bcritate atqoe inscientia^, qaod "22, 25. etiam In Pot. legitor: nbienniqne dadcs per temeritatem atqoe inscienliam docnm acceptas^S 26, 2. in Pat. Colb. scriptam est: „im- peratores temeritate atqae in« adtia exercitnm in locnm prae- dpitem perdaxisse^. in Bam- berg.: ,, temeritate atqae in- adentia**. 6, 30.: ab dadbas ntrobiqae proditae temeritate atqae inscitia res. 4. capite anquisitum: P. — H: capiti an qui qnisitam ob rem beHo male gestam. — Idem qaod in relL codicibas mendam invenitor etiam in PM: „deimperatorenaIliim^% cam in JH m. 1. faerit nul- lam: at nisi paolo ante le- geretar umquamy b. 1. anti- ^oa mann scriptam faisse cen- aerem de imperatore nulla umquam: dl 2, 18. at nee
UBER VIU.
395
8isset, SI fqsus (iigatus castris exutus fuisset? quo ultra iram violentiamgue eios excessuram fuisse quam ut yerberaret necaretque?*quam conveniens esse propter Q, Fabiiim civi- tatem In laetitia yictoria supplicationibus ac gratulationibus esse, eum, propter quern deum delubra pateant arae saeri- 5 fielis foment honore donis cumulentur, nudatum virgis lace* rarf in conspectn populi Romani intuentem Capitolium at* que arcem deosque ab se duobus proeliis hand fmsfra ad* vocatos? quo id animo exercitum qui eiu6 ductu auspicus* que vicisset laturum? quern luctum in castris Romanis, quam iO laetitiam inter hostes fore? baec simul iurgans querens debm hominumque fidem obtestans et conplexus filium pluriinis cum lacrumis agebat.
XXXIV. Stabat cum eo senatus maiestas favor po- puli tribunicium auxilium memoria absentis exercitus: ex 15 parte altera imperium invlctum populi Komani et disciplina ,
!• qua ultra iram uiolentiam' que eiUs excesauramfuisse : P m. 3, JU. — P m. 1. : quod ultra cet. — ^ Haec octo verba praetermissa sunt in Harl. i. Leid, I. Voss. ii. Lov, 4. al, — Harl. I. LoY, 4. : quam ut uerberaretur necareturque.
d« propter q, fabium ciuita^ tern in laetitia uictorfa sup"- plicationibus (P; 8ubplica<> tionibus ) ac gratulationihus esse: fil in,_l. P. — Mm. %i propter q, fabium cet. -^ Recc. quid, codd,: eum^i^^ propter quern cet Mallem in antiquislibris scriptum esse et eum^ -^ P m. 1.: comulen" tur. — M: l^cerari. — PJIl: in conspectu pir, (P: pr.). — M m. 1. P Harl. i. Leid. i. Voss. II. al. : intuente. U m, %i intuente. — P m. 1. M
m. 1.: deosque ab se duobus proeliis aufrustra aduocatos. P m. 2.: baud. Jtt m. 3.: aut. — Cf. 8, 30.: auctores ha- beo bis cum hoste sigua con- lata dictatore absente, bis rem egregie geslam. 9, quo id animo exercitum: P m. 3. Jtt. — P m, 1,: ex- ercitatum. — Harl. i. Leid. i. : quid animo exercitum cet. 11. haec simul iurgans que^ rens deum hominumque fidem obtestans et conple* xus filium plurimis c^m lu' crumis agehat: PM; nisi quod in M m. 1. „ obtests ^* scriptum erat etinP „lacri-
mis
i(
15. ex parte altera imperium^ inuicium pir, ; JU, — P: pf. — PM: et Manliana Imperis. cf. 4, 39. 8, 7.
396
LIB£R VUL
rei militaris et dictatoris edictum pro numine, semper ob- servatum et Manllana Imperia et posthabita filii caritas pu- blicae ntilitati iactabantur: boo eliam L. Brutum condito- rem Romanac libertatis antea in duobus Ilberls fecisse: 5 nunc patres» comes et senes facUes de alieno imperio spreto — tamquam rei parvae — disciplinae militaris eversae iu- ventuti gratlam facere. se tamen perstaturum in ince*pto nee ei qui adversus dictum suum turbalis religionibus ac dubiis auspiciis pugnasset quicquam ex iusta poena remis- 10 surum. maiestas imperii perpetua ne esset, non esse in sua
5. nunc patres comes et senes facUes de alieno imperio spreto (U: spraeto) iamqua rei paruae disciplinae cet. : PM. — fll : discipline mi 1 11- tareseaerse iauentati gratlaQi facere. P : disciplinae miiiluri eoerse iuuentati gratiam fa- cere, — Qaein ad modum 3, 1. legimus prhicipem ci* vitatis largiendo de alieno ( „ darch die Yerschenkung fremden Eigenthams'^)^o/?u- larem fieri^ sic h. 1. scri- ptam est, ilios comes et fa- dles senes gratiam discipli- nae militaiis eyersae tamqaam rei parvae facere iuventuti de alieno imperio spreto: „jetzt Ypfissten diese milden Yater und gefsllligen Greise den Um- 8tarz der Kriegszucht, als ob das nichts weiter zn beden- ten babe, der Jogend zu Gate zu baltcn und zwar auf Un- kosten des Befehlsbabers, des- sen Anordnangen von ebeii jener Jugend mit Fiissen ge- Ireten ^orden'^
7. se tamen perskiiurum in
mcepto : P m. 3. M. — P m. 1.: prestataram. m. 2.: j^sta* tumm, Recc. qnidam codd.: perstaturum incepto, — Yoss. II. al.: „aduersns edictum guum": sed cf. 22, 25. — P: ex iusta pena. 10. maiestas imperii perpetua ne esset: P al. — Si ea quam in P inveBimus scri- ptura vera est, -ne noa tarn pro encHtica interrogativa quam pro finali coniunotione habendum esse arbitro^, ut Papirius dicere voluerit, non esse in sua potestate quid- quam concedere quo maiesta- tem imperii imminui necesse esset: tantam enim esse im- perii maiestatem ut a nuUo nee fieri uec conc^i quid- quam deberet, quo impedire- iur ne peqretua ea esse^ ma- iestas: „etwa8 zuzugeben, wo- dureb die Hobeit des Ober- befebls nicbt in ibrerUnver- letzlicbkeit aufrecht erhalten werde, dazu babe er vemioge seiner Stellung durcbaus kein Recht^'. Conr. Heusingerus,
LIBER YIU.
397
potestatet L. Papirium nihil ex eiusiure diminuturum : optare ne potestas iribunicia — inviolata ipsa — violet intercessione sua Bomanum impethim, neu populus in se potissimum di-
qaod in Halrl. i. scriptam sit -perpetua neces,set^ scriben-' dum coniicit „maiestas im- perii perpetaa necne esset, non esse in sua potestate**: nee ea conicctora displicet. veram quod contendit, d ne esse Tolaisset coniunctionem finalem, fuiunun fuisse ut Li- tins ne perpetua esset scri- beret, id concedi non potest, cum yix dubium sit quin bac ipsa structura perpetua ne esset, multo maior vis in par- ticula ne posita videatur. sed ui dubius sim an non anti- qua manuB in Harl. i. servata sit, praeter alia faciunt mult! loci quibus in boc libro nee pro ne falso scriptum est (cf« ex. gr. 8,32. „vetuerimne'': „cave tocem mittas":). In M yero scriptum est „ perpe- tua ne esset n eet in sua | potestate**: itaque cum Linns inprimis particulas negativas cumularc solitussit (cf. 2,29.s nepraedictum negetls. 9, 1. aL), dubitari potest an prima mana 6criptnm fuerit sic: „maie- stas imperii perpetua ne non esset, non esse in s^a pote* state : L. Papirium nihil ex eins iure diminuturum'' : „da8s die Heiligkeit des Oberbefebls aucb spSterbinanerkannt wer- de, daszu bewirkcn^'tebenicht in seiner Maclit: was er daztt
beitragen k5nne das woUe er thun, damit Niemand einst sagen k5nne, aucb L. Papi- ritts babe etwas Voia ihrem Recbte yermindert*'.
1. Z. Papirium nihil ex eius iure diminuturum: ex coni. m.] L. Papirium nihil eius [iure] deminuturum. -*- Par*- ticulas ex et e persaepe a li- brariis praetermissas esse no- tum est (cf. ex. gr. 8, 36,: ex insidiis): quod quo faci- lins b» 1. lieret, effecit prima littera yo(;is eius. Cf* 2, 1.: . libertatis autem originem inde magis quia aonuum imperium consulare factum est, quam quod diminutum quicquam sit tX regia potestate numeres. •— P: 1. papirium nihil eius iure diminuturum. Leid. i. Loy. 4. : nihil eius dimioutu- rum M : nihil eius diminu | tum. In Harl. i. aK : scriptum . esse dicitnr: „ nihil eius iure diminuturum".
3. neu populus ( P: populii) in se potissimum dictator^m €t ius dictaturae extinguai: PM : h. e. ei ius dictaturae, quem ad modum n^ltft alia iura inyitis patribus et pessi- mo publico eripuerint: „noch dass das Volk gerade gegen ihn seinen AngrifT richte und auch das Recht der Dictator yetnichte'^ — Pukerns scri-
398
LIBER Vni.
ciatOTem et ius dictatnrae extinguat quod si fecisset, non L* Papirium sed tribunos sed pravum populi iufUchim ne- quiquam j)ostero8 accusaturos, cum polluta semel miliiari disciplina non miles centurionis non centurio tribuni non
5 tribunus legal! non legatus consulis non magister equitum dictatoris pareat imperio, nemo hominum nemo deorum ve- recundiam habeat, non edicta imperatorum non auspicia ob- serventur, sine commeatu vagi milites in pacato in hostico erirent, inmemores sacrament! licentia sola sua se ubi velint
10 exauctorent, infrequentia deserantur signa ncque conveniatur
bendam coniecit: in se po* iissimum dictatore ius ceL sed et deesse non potest.
1. quod sifecisset non L. Pa* pirium sed tribunos sed prauum populi indicium ne* quiquam posteros accusal iuros: P: nisi quod m. 1. accussaturos scriptum fue- rat. — M: sed tribanos sed parau | populi iadiciu quiquam posteros accusaturos. Cf. 3, 11.: neque snum cuiqne ius raodom faciebat, sed virium spe sed manu obtinendam erat quod intenderes. — Voss. II. aJ.: dictatorio pareat imperio.
7. non edicta imperatorum non auspicia ohseruentur : M m, 2. P. — M m. 1.: nonnedi* eta imperatorum cet. — PM Harl. I. ai.: in pacato in ho* stico errarent. Leid. i. : in ho- stico coerrarent. Lot. 4. : co* errent. Cum temporum ratio- nes non mutentur et quae re- liquorum huins loci verbornm est eadem et in errent ya-
leat rb, impcrfectum nisi ii« brariornm ipendo scriptum vidcri non potest, 9. inmemores sacramenti //- eentia sola sua se ubi ue- lint exauctorent: ex coni. m.] inmemores sacramenti li* eentia sola se ubi cet. (ffl). — CuiusDam licentia? non ducum sed militum ipsorum: qua re sua deesse vix potest, sed ut ita a Livio scriptum esse arbitrer, facit multornm et bonorum librorum aucto* ritas: nam in Tbuan. Harl. i. al. inyentum est ^ licentia sola uase ubi'S et in Leid. i. Lov. 4. : „licentia« sola ziase ubi". Quod I. Fr, Gron. con- iecit, pro ua scribendnm esse uagi probari yix possit, cum eadem yox paulo ante icga- tur. —- Recc. quidam codd.: licentia sola qua se ubi ue- lint cet. P cod. Klock. al.: licentia sola ubi uelint exau- ctorent. — In Harl. i. Leid. i. Loy. 4. al. scriptum est ubi uelut pro ubi uelint, IQ. infrequentia deserantur si'
LOiER via.
399
ad edidmn, nee d^ernatur mteirdiii nocte aequo iniquo loco inssu iniussu impenatoris pugnent, et mm signaobki or* ciines servent, latrocinil modo caeca et fottulta pro soUemni et saeiteta militia sit — : homm criminmn vos reos m omnia saecula offerte tribniii plebi^ vestia oimoxia capita pro U- 5 centia Q« Fabi obicite.
XXXV. Stupentes tribunos et siuim iam yicem magia anxios qnam eiqs cui anxilium ab se petebatar,' libera vit onere consensus populi Romani ad pieces et datestationem versus ut sibi poenam magistn equitiim dictator reimtteret 10 tribuni quoque inclinatam tern in preces subsecoti orare di^
gna.neque eonueniolur ad edictuni: PiU*
2. iussu iniussu imperatoris pugnent riestitait S. Gelenias, cam iussu in omhibiis codd. praetennissnin esset. — P: interdia nocte- Jtqiio iniquo loco iniassn hnperatoris pu- gnent.
3. latroeinU modo caeca at foTtuiia pro solemni fi sa- cra$a mUHia sit: M. -^ P: iairocinii modo cetera et for- tana pro sollemni et sacrata militia ait, m. %i modo caeca et fbrtaoa cet. *- PM : horum
, eriminnm nos reos in omnia sda offerte tribnni plebi. 8ai4. r. Leid. i«: tribuni plebi. -^ M*: nestra otinoxia capita pre Mcentia que fabil oincite. m. 4. : pro licentia ^nti fabii. fiarl. 1/ al. : pro licentia (abii. i, stupentes tribunos ^t suam iam meem magis anxios guam eius cui auxilium ab Me petebatur: PJH: praeter- qvam quod in HI *m. 1. fue« rat ^pelebantar'^ — Leid.i.
Pall. 1. 3. Vq^. n. Lor. 4. 4|1.: tepentes tribunos cet. 8. liberauH onere consensus pr. ad process \et ifhiesta-- • Uohem uersusi M: ,,d& rel- tete die Tribimen, die bei diesen Wort^ bcsturst da standen md «elion' meihtr um sich sefbst bmorgt waren als am deii f%r den ibre SUlfe in Auspnich geoommen wor- den^ das r&mtscbe Voile aos ihrer drueiceBden Lage« in- •dem es &ek einmuthig mit der Bitte an den Dictator Tvandte, dass er ibm znr Liebe die Stra£e dem Fabios Arias- sen mScbte'^ —- P: iibarauit honore c^nseasns pr. ad pi>s- ces cet. 11 « inclinatam repi in prsces subsecuti: P. -^'M: inpr^ae- ces. ),Ajach die Tribunen sehlpssen sich aa -das Volk an, ak sie saben dass das- selbe allein dareh Bitten glau- be eiwas bewirken za k5n- nen, und bestirmen dea Di- ctator'* a. s. w.— P: uc-
-J
400
LIBER VIIL
ctatorem insistunt ut veniam errori Iiumano vcniam adule- scentiae Q. Fabil daret: satis eum pocnanim dedisse: iam ipse adulesccns iam pater M. Fabius contentionis obliti pro- combere ad genua et iram deprecari dictatoris. turn dicta-
Qtor silcntio facto ^bene habet^ inquit ^Quirites: vicit disci- plina militaris vicit imperii maiestas, quae in discriinine fue- mnt an ulla post banc diem essent: non noxae eximitur Q. Fabius qui contra edictum imperatoris pugnavit, sed no- xae danmatus donatur populo Romano donatur tribunidae
10 potestati precarium non iustum auxiiium fcrenti. vive Quinie Fabi, felidor hoc consensu civitatis ad tuendum te quam qua pauIo ante exsultabas victoria: vive, id facinus ausus cuius tibi ne parens quidem, si eodem loco fuisset quo fiiit
. L. Papirius, veniam dedisset. mecum ut voles reverteris In
15 gratiam: populo Romano, cui vitam debes, nihil mains prae- stiteris quam si hie tibi dies satis documenti dederit ut hello
niam adnlescentiae q. fabii daret. If: ueniam adulescen- tie fabii daret.
2. iam ipse aduleseens iam pater M, Fabius: PM.
4. turn dictator silentio facto bene habet inquit quirites: PM : nisi quod in M est bene abet. — rHarl. i. Leid. i. turn
- Jictatori silentio facto bene habe inquit. Lot. 4.: bene liabetis. Cf. 6, 35.
6. quae in discrimine fuerunt an ulla post hane diem es- sent: PJIL — Lot, 4. al.t fae* rat. Leid. i. Yoss. n. ai.: es- aet, — P: non noxie eximi- tur q. fabius. Voss. n. Loy. 4. : non noxa (6, 24.). — M Harl. i. Leid. I. Yoss. ii. Loy. 4. al.: eximitur fabius. — PM: sed nozae damnatus donatur p. f . •— M: donatur tribaniti^ po-
testati. P: donatur tribnniciae potestatis. — PM : precarium non iustum auxiiium ferent^.
10. uiue Q, Fabi: P. — M : uiuc qninte fabii. — P cod. Klock. : ad tuendum te qui paulo ante ^orsultabas uictoria. M: quam qua paulo ante ^o^insultabas uictoria. Leid. i. : quamquam paulo ante ezinsnltabas nicto- ria. Pall. 1. 3. aL: msultabas.
12, uiue id facinus ausus: PM. — Harl. I. Leid. u Lot. 4. : nines id facinus ausus. -^ Lot. 4.: si boc loco fuisset
14. mecum ut voles reuerteris in gratiam: M. — P: mecum at uoles reuerteres in gra- tiam. m. 2.: reuertes. — PM: pT*. cui uitam debes nihil mains praestiteris. Yoss. ii. al. : populoque romano. — Yoss. II.: baec tibi dies.
LIBER Vni.
401
ac pace pati le^tima imperia possis^. cum se nihil morari magistrum equitum prommtiasset, digressum eum templo laetus senatus laetior populus — circumfusi ac gratulantes hinc magistro equitum hjnc dictatori — prosecuti sunt, fir- matumque imperium militare haud minus periculo Q. Fa- Q bii quam supplicio miserabili adulescentis Manlii videbatUK. forte ita eo anno evenitut, quotienscumque dictator ab. ex-, ercitu recessit, hostes in Samnio moverentur: ceterum in' oculis exeihplum erat Q. Fabius M. Valerio legato qui c*- stris praeerat, ne quam vim hostium ma^s quam tracemlQ dictatoris iram timeret: itaque frumentatores cum circum- venti ex insidiis caesi loco iniquo essent, creditum Tulgo est subveniri els ab legato potuisse ni tristia edicta exhor^ ruisset. ea quoque ira alienayit a dictatore miUtum animos iam ante infensos, quod inplacabilis Q. Fabio fuisset et^ljl' quod suis precibus negasset, eius populo rei veniam dedi^et*
2. digressum eum: PM rell.] degressum eom. Cf. 4, 17.: digress! sant. 4, 39. al. — M in. 2. P: templo. M m. 1.: templu. Cf. 8, 14.: rostraqae id templam appellatam. Cic. in Yatin. 10, 24.: in rostris, in illo inqnam angnrato tem- plo ac loco. — PM: firmatum- qne imperium militare hand (in m. 1.: and) minus peri- culo q. fabii (M m. 3,: £• fabii. Harl. i.: fabii) quam supplicio miserabili adule- scentis manlii uidebatur. Multi recc. codd.: T. Manlii.
7. quotienscumque dictator ah exercitu recessit: PBL — Recc. quidam codd.: reces- sisset. cf. 6, 8.: ita quocum- que se intulisset yictoriam secum baud dubiam trahebat.
T. Livi part IL
10. ne quam uim hostium ma- gis quam trucem dictatoris iram timeret: P. •— U:. qui tm I Jem.
13. ni tristia edicia exhorruis' set: M. — P m. 1.: ni tristi- tia edicta exorrulssft • m. 2.: exborruiss^^ Cf. 2, 1.: lae- tior. — M m. 1.: earn quoq. ira. m. 2,: ea.
16. quod- suis precibus negai" set eius populo rei ueniam dedisset] quod suis preci- bus negasset eius populo ro- mano veniam dedisset. — Hanc scripturam ex Bl resti- tuendam dosi, in quo qaam- quam sic scriptum est neivLB pop. re. uenia dedisset '', nee rem pro vero baberi potest, ^ tamen ilia ipsa lineola doce|t, librarium in antiquioribus
26
403
LIBER Tm.
XXXVI. Postquam dictator pracposito in urbe L. Pa- pnrio Crasso magistro equltum — Q. Fabio vetito quicquam pro magistratu agcro — in eastra rcdilt, neque civibus sa- tis laetus adventus eius fait ncc hoslibus quicquam adtulit
5 terroiis. namque postero die — seu ignari venisse dictato- i^tn^ seu adesset an afaesset parvi facientes — instructa acie ad eastra accesserunt. ceterum tantum momcnti in uno Tiro L. Papirio "fuit ut, si ducis consilia favor subsecutus militum foret, dcbellari eo die cum Samnitibus potuisse pro
10 baud dubio habitum sit: ita instnixit aciem loco ac subsi-
qfiibas ntebatur libris allqaid post re scriptum vidisse, qHod qain b. 1. i fuerit nibil du- bito. in P qaidem inyenipaas „em8 pop. r. Qeniam dedis- 8et*% ted eius codicis libra- lias et aliis locis in bis litteris erraVit: ex. c. 4, 42. qno loco in M „tribuniciam potesta- tem pi." b. e. plebis^ in P ,,tribuniciam potestatem pr.*' ^dimns. nee in reliquis omni- bos libris pop, r. scriptum Tidetur fiiisse, cam in cod. Klock« al. inyentnm sit „eia8 popolo aeniam dedisset'*. nee idonea caasa est, car b. 1. maior quaedam vis in rormmo ponenda fherit, cam milites einsdem popali romani essent. nibit igitar. yerias yidetur qnam at milites opponantor pdpulo h. e. togatis (cf. 3, 50.). quod yero ea res re- feratur oportet ad quod^ id nemini minim videri potest, cam nibil freqoentios sit qnam i|t bae ipsae yoces sibi respon- deant. cf. 3,38. 3,38. 4, 4.:
nnllane res noya institnl debet et quod nondnm est factum — ea ne si utilia quidem sunt fieri oportet? 9, 4.: si c[uid eorum.
% Q, Fabio uetiio quicquam pro magistratu agere: 01 m. 2, P. — Jtt m. 1.: que fa- bio cet. — P: neque ciuibus satis laetus adoentus eius fait. M m. 1. : neque ciuibaa satis laetus eius fait nee bostibas cet. m. 3.: satis laetos eius fuit aduent* nee bostibas cet.
5. namque postero die seu ignari uenisse dictaiorem seu adesset an abesset parui facientes instructa acie ad eastra accesserunt: P. — M: namqae postero die euui- gnari uenisse dicta torem. m. 4. : seuuignari. Harl. i.'Leid. i.: aenisset dictatorem. M: ab* stracta acie.
9. pro haud dubio habitum sU: PM. — Leid. u Pall, al: pro baud dubio babitum. — Harl. I.: „omni arte'' cet. praetermissa voce ita»
UBEAVm.
m
diis, ita omni arte belb'ca lirmavit: cessatum a miCte ac de industrials ut obtrectaretur. laudibus' ducis, inpedlta victoria est: plures Samnitiiiiu cecidere^ plures Romani vubierati Bunii sensit peritu^ dux quae res victoriaci obstaret^ te^v peranduni ingenium suum esse et severitateni miscendamS comitate: itaguc! adbibitis legatis ipse circunl saiicios mili^ tes inseren^ in tentorid caput siilgulosque ut ses& baberent rogitanfii curam eorunl nominatlni legatis tribiinisijue et pr^^ « fectis demandabat^ rem pei* se populacem ita dexter egit ut medendi^ corporibusi animi multa prius militum inq>erft- iO tori reconciliarenttir^ nee quigquam ad salubritatem effica-'
it inpedlia uiciorta est: P lAi 2. M. — P m. 1.: mctoria & plures cet. m. 2. i oictoiia e^
6. et seueritaieni mheendamt Vi In M excidit eti -^ Co-^ miiaie et nos scripsimus L Yti Gron6vianl seeati^ cnm etiam In PM cdtnUati esset^ qnamquam dubii ari Living tomiiaiipr6 ablatiyo Labnerit (*21,45«)< nam quatnTis „ini-' ficerti dlifjuid vel aliqnii re vel iilicui rei" dici possit^ tamed h, \i dativnS probari noni poU estj cipm comiias, qnae in Lt Pdpiria nulla fv^rat^ severi- tati admisdenda fuerit,* nod ^eteritas eomitati^
64 Utique adhibitis legatis ipse circum saiicios miliies in- sevens caput sihgUlbsqueut sese hab^sM togUariS cet.^ PM Harl^ Leid< U aL cum haberet soriberetur pro ha- hereti — ^ Cod, Rott^ndorf.: ipse ^MtVitxiiens saucios^ — ^ Tribuni erant peditoin^ prae-' fecti equitiuil.-
Sl< reni per sH poputarem kd dexter egit: PM al — Dno i^ceniiOres codd.i j^ittl Aasr ter^ ^^t"j qnod ikVoA dis-^ pliqetf -^ PMi „ui medendif Corporibus animi mtdtd prius tnilitnm imperatdris recdnqi- liarentur'^: ^uasi Li ad im^ peratoris sUppleri yoln6rit imimoi ted videtui* impera^ iorisi quod et in JBarL u heidi U iriest^ eodem titendd ^cripium ease^ qim 8, 35^ in P potesiaii^ scrotum esta De medetidi^ corpiirihUi c& Prise, 8, 4 22i -^ Mi ned i^am ad ^alubritaient eCdcipi^ fueriti ni4 3.) effic^ciqtfi -» Paulo post M: nt ilk nltissi- fnu8 I eis diea con£fer<iDdi sl- gna cuid dictator^ i^<^,\—' P : ^, cum dictatdf d iaerit qiKLiA quod grata iiidessii deinde^': sed media t^rba^ quorum locuEl ^uliitiioi'. tersi-^ bus ant«! esi^ mt 2i indoCtd ^oni^
96*
.««• \y
. >
^\
404
UBERVIIL
du8 (derit quam quod graio animo ea cura accepta est reCecto exercitu cum hoste cdngressus baud dnbia spe sua militumque ita (udit fugavitque Samnites, ut ille ultimus eift dies conferendl signa cum dictatore fuerit. incessit deinde
6 — qua duxit praedae spes — victor exercilus perlustravh- que ho^um agros nulla arma nullam vim nee sqpertam nee ex insidiis expertus : addebat alacritatem quod dictator prae- dam omnem edixerat militibus, nee ira magis publica quam privatum conpendium in iiostem acuebat bis dadibus sub-
10 acti Samnites pacem a dictatore petiere : cum quo pacti ut flingula vestimenta militibus et annuum stipendiiun darent, cum ire ad senatum iussi essent, secuturos se dictatorem reqpondenint unius eius fidei virtutique causam suam coiD- mendantes: ita deductus ex Sanmitibus exercitus.
15 XXXVn. Dictator triumphans urbem est ingressus, et cum se dictatura abdicare vellet, iussu patrum prius quam
5. qua duxit praedae spes: PMrell.: „n>oA/7» siefQhrte*^ cf; 7,33.: qua micant. 1, 27.: qaa — ea. — M : nnlia arma Hid I lamam nee apertam nee tx insidiis expertns. P m. 3. rell.: nee insidiis exper- tns. P m. 1.: ezpertos. Cf. . 8, 35.: eircamventi ex insi- diis caesi.
7. iiddebat alacrUaiem: P. — M: adderat. cf. 8, 9.: „ad- dedantque aires**: quo loco eodem mendo in M adde- ' rantque scriptum erat. 22, 12. in Put. Golb. aL: impe- perabat =: impar erat. aL — P HarL I.: nee ira magis quam pablica priaatnm con- pendiom cet. M: nee irama- gis quam pablicam | priuatum conpendium cet. Cf. de hae
metalbesi T. Liyi L xxx. p. LXIX. 2.
10. pacem a dictatore petiere: PM. — Lo7. 4.: petiaerant — M: com pacti at singula ncstimenta militibus et an- nuum stipendium darent cum ire cet P : cum qao pacti at singula uestimenta militibus et annu (m. 2,: annu) stipen- dium darent cum irft (m. 2. : ire) cet. — H: onius eius fidei uirtutique can | sam co- mendantes. ita deductos ex samnitibus exercitns. m. 2.: deductus.
15. dictator triumphans urbem est ingressus et cum se di- ctatura abdicare uellet: PM. In flarl. i. exciderunt urbem atque et. — PM: cos. creauit (P m. 1.: cereauit) c. sulpi-
LIBER Vm 405
abdicaret consules creavit C. Sulpicium Longum itenua Q. Aemilium Cerretamim. Samnites infecta pace quia de condicionibus agebatur indutias annuas ab urbe retlulerairi^ nee earum ipsarum sancta fides fuit, adeo, pqstquam Papi- rium abjsse magistratu Duntiatum est, arrecti ad bellandum. 5 animi sunt. C. Sulpicio Q. Aemilio — AuHum quidam an-^ nales habent — consulibus ad defectionem Samnitium Apu- lum novum bellum aqcessit: utroque exereitus niissi: ^U picio Samnites, Apuli Aemilio sorte evenenmt sunt qui non ipsis Apulis b.ellum inlatum sed socios eius gentis po-lQ pulos ab Samnitium vi atque iniuriis defensos scrib^nt: ce- terum fortuna Samnitium vix a se ipsis eo tempore propul-. santium bellum propius ut sit vero fadt non Apulis ab Sa- mnitibus arma inlata, sed cum utraque simul gehte bellum Bomanis fuisse. nee tamen res uUa memorabilis acta: 9ger 15 Apulus Samniumque evastatum, hostes nee hie nee illic in- venti. Bomae nocturaus terror ita ex somno trepidam re- pente civitatem excivit ut Capitolium. atque arx mpc^niaque et
cinm longum itermn q, aemi- ' dam. Leid. i. Yoss. h* aL:
Hum cerretanum. porrecti ad bellandum cet.
% quia de condicionibus age- Recc. quidam codd. : erectL batur: PM: „weil man sich 6« Aulium quidam aTmaieskch
fiber die Bedingungen noch berU: Sig. Gelenius. — Pill
nicht yereinigt hatte". — I. rell.: aulum quidam ann. cet.
Fr. Gron. et A. Drakenbor- Cf. 9, 15. 22. — PM: coss.
chins ambigebatur^otina ha- CV: cos,) ad defectionein sa-
buerunt : „ weil man sicji dber mnitium .( HI : samnicium), apa-
die Bedingungen niebt verei- lum nouum beUum accessit
nigen konnte". -^^ P:. apuli ^miliQ sorte eue-
3. inducias annuas ab^ urbe nerunt. -^ De Apulis cf. 8,25. reUulerant: M] indutias an- \% uix a se ipsis eo tempore
nuas ab urbe retulerunt (P propulsaniium bellum: P.
m. 1. ). — P m. 2. : inducias. — — M : proculsantium. — * P:
PM: nee (5, 33.) cai'um ipsarum proprius ut sit uero. sancta fides fuit. Harl, i. al.: 15. ager apulus sammiumque
facta fides fuit. — PM Harl. i. euastatum: Mm* !• P Harl. i.
al.: arrecti ad bellandum ani- Leid. i, al. — M m. 9,: oa-
mi sunt. P m. 1.: ad bellam* etatum.
m
MBER vm.
portae plena prmalorum fiierint: et cum concursalum clanw- tnmque ad arma omnibus locis esset, prima luce nee au- clor nee causa terroris conparuit. Eodem anno de Tuscu- lanis Flavia rogalione populi fiiit indicium: M. Flavius tri-
5bunu6 plebis tulit ad populum ut in Tusculanos animad- yerteretur, quonim eorum ope ^c consilio Velitemi Priver- natesque populo Romano bellum fecissent populus Tuscu- lanus cum coniugibus ac liberis Romam venit : ea multi- tudo veste mutabi et specie reorum iribus circuit ^enibus
10 se omnium advolyens: plus itaque mjsericordia ad poenae veniam impetrandam quam causa ad crimen purgandum va- luil: tribus pmnes praeter JPolliam ^ntiquarunt legem. Pol-
1, ft cum poncursaUm clama' tumque Qd arma omnibus loch csset: PM rell.] ct pum poncnrsatnm conclamatamque pet. (cpd. Sig.}. -rr- P m. 1.: ponsursatam. -:- P^olo aat^ M.'capitolium <i^atque quearx cet. sed at que ipdactam est,
p. eodem, anno de Tuscufanis Flauia rpgatio^e populi fuU iudicium: PM, — Harl, i,: fabia rpgatione. -^ PM Harl. i, felt. : m. fabins tr pi tnlit ad
' popalam, — Pall. Yoss. n, fiL: „iii tnscalanos animad- ^lerteretar'* pmissa ponian- ctione ut,
^. quor(im eorum qpe ac con-, silio: PM Barl. i. Leid. i. aL -r~ Keep, tres codd.: qaod ppmm ope pet, prob, C.Da-: kerp, Unns Loy^l, n.: qao- piam eoram ope pet, — !• Fr. Ctrpn, quorum eorum h. 1, signifips^re censet quorum fx' fis Thsculanis ppei quam- qaamt qtalia oiuitUizi,yelqaap
peqauntor satis ostendunt LI- Tium de toto popalo Tascul^- lioram, non de auctoribos qai- basdam defectionis scripsisse. Eorum, si integram est, ad quorum additam yidetur qao maior yis in pronomiqe Ipso inesset, qaem ad modam hie ff , hie ille, hie idem, al, apud Liyium tot locis coniancta (e- guntur, — P: peliterqi pri- fiernatesqae popoplo, F. bel- lam fecissent. m, 2.: populo, r, — M: ueliterni priuerna- tesq. I populos (m. 3.: popu- los) tusculanus pom coniugi- bus cet, m. 3.: ucKtemi pri- uernatesq. descisset | . — De VeKternis cf. 8, 12, 13., de Priyernatibus 8, 19, seqq. (p. genibus se qmnium aduol- uens: P m. 2, M, — P m. 1.: gentibus. — Faluit: b, e. cum pausa eorum ad crimen purgandum non yaleret, ya- luit misericprdia, _
12, tribus omnes praeter PpU
LIBER VUL
407
liae sententia fuit pubcres verberatos necari, cotiiuges lib^ rosque sub corona lege belli venire: memoriamque eius irac Tusculanis in poenae tarn atrocis auctores maosisse ad pie trum aetatem constat, nee quemcpiam ferme ex PoUia tribu candidatum Papiriam ferre solitum. 5
XXXVin. Insequenti anno Q, Fabio L. Fulvio consu- libus A. Cornelius Arvina dictator et M, Fabius Ambustus magister cquitum raetu gravioris in Samnio belli — Coxh ducta enim pretio a finitimis iuventus dice&atur *— inten- tiore dilectu habito egregiilm exercitum adversos Sammtes tt) duxerunt. castra in hostico incuriose ita posita tamqmta procul abesset hostis, cum subito advenere Samnitiura -le-
Ham antiquarunt legem: PM. — V^ss. II.: antiquare. 2. memoriamque eius irae: PM. — Harl. I. VoBS. II. aL: memoriam eius irae. r— PIHl: in poena tarn atrocis ancbo- res (M: aactorem) mansisse ad patram aetatem constaf, ^— Quae sequuntur et nos ita scripsimiis, quern ad modom Gelenias in suis libris inye- nisse yalt, quamqaam dabinm videtar an antiqua mann vel candidatum datumyel omis- sa priore loco voce „ ferme '^ candididum ferme doium Bcriptum fuerit. sed cum da- tum ex nomine pandidatum OFtnm esse posset, nihil ex recepta scriptara matare ansi somas. — P: „nec qaem- qnam ferme ex • polia tribu candidatum ferme datum pa- ^ piria ferme (dein eadem m. !•: ferre) solitum^S M: „nec qdemquam ferme ex pollia tribu candidatum ferme jatu |
papiriam datu ferre ferre 'sd- litu'': prius y^rr^ inductum est. •<— Papiriae triboi adscri- pt erant Tusbulant: nam- quam Igitar ferme ^ . qni ex PoUift triba .candidati magi- stratus petiyeront, tribns Pa- piriae saffragia ioleront. .'^ 6. insequenti €aino.Q, Fahio L. Fuluio cos,: P^ — Mm. 1.: iaseqaentim aUno- fabio 1. fuluio cos. m. 2.C in«#- quenti, Et in Harl. i. Leid. i. multisqae aliis praetermissam est Q, — PM: a. comelius aruina dictator et (Mi M) m. fabias ambustus cet^ Harl. i. Leid. I.: si aohis Cornelius cet, — M in. 1..: condue | te-
nim praecio. P: conducta'tl praetlo % finitimis iuaentos ducebatar. jn» 3*: dic^atur.
— M m. 2. P: intentiore di- lectu habito. Mm. l.rdilecto Itabitu.
12. cum subito adueners: P.
— Mm. 1.: aduene. m. 3.:
LIBER VIU.
^09
sine magno Incommodo progredi non poterat, eum ipsum in quo constiterat locum castrls dimetari iussit : id vero cir- cumfuso undique equitatu ut vallum peteretur opusque in- ciperet, fieri non potcrat: itaque ubi neque eundi neque manendi copiam esse videt, instniit aciem inpedimentis ex 5 agmine remotis. instruunt contra et hostes et animis et vi- ribus pares: auxerat id maxime animos quod — ignari loco iniquo non hosti cessum — velut fugientes ac territos ter- ribiles ipsi secuti fuerant: id aliquamdiu aequavit pugnam iam pridem desueto Samnite clamorem Romani exercitus 10 pati. et hercule illo die ab hora diei teriia ad octavam ita
1. eum ipsunt in quo consti- terat locum castris dime* tari iussit: P cod. Gel, Harl, I. — M: dimetare | ius- sit. Cod. Klock.: ihetari ius- sit. Leid. I. Voss. ii. Pall. 1. 3. Lot. 4. al.: dimicari iussit. Cod. Sig. al. : coinmuniri iussit.
2. id uero cir cumfuso (Mm. 1.: circumfunso ) undique equitatu ut uallum petere^ tur ' opusque inciperet fieri non poterat: PM: h. e. ut vero vallum peteretur fieri non poterat cum equitatns un- dique circun^fusus esset. I. Fr. Gron. aut ut vallum pe^ terent aut ut vallus petere^ tur scribendum censet: sed quern ad modum vallus pro vallum nonnumquam legitur, sic k 1. vallum pro vallus scriptum yidetur, nisi forte' L. voce vallum omnia- ea quibus ad aggerem faciendum opus erat significare yoluit.
5. instruit aciem inpedimen-
tis ex agmine remotis: P rell. — DL Lovel. 4. : instituit aciem cet. Simili errore 33, 15. instituit scriptum yidetur, et ex Bamberg, restituendum: „]p8e raptim capere arma iussis militibus infrequent! agmine porta egressus pro flu-* mine instruit aciem. ceterae copiae yix conligi atque in- strui cum'potuissent** cet. — P m. 1.: intruunt. Mm. 1.: instruunt contra et hostes et anim sed uiribus pares, m. 4. : et animiseduiribus. 7. ignari loco iniquo non ho- sti cessum: PM: h. e. quod Samnites sibi persnaserant, Romanum non loco iniquo sed sibi cessisse. — PM: id aliquamdiu aequauit pugnam. — M: clamore romapi exer- citus pati. 11. et hercule: PM rell.J at her- cule (cod. Gel.). Cf. ex. gr. 7p 11.: et hercule tanti ea ad dniyersi belli eventum mo- menti dimicatio fuit, ut Gal-
410
LIBER Via
anceps dicitur certamen stetisse ut neque clamor, at primo semel concursu est sublatus, iteratus sit neque signa pro- mota loco retrovd recepta neque recursum ab ulla sit parte: in suo quisquis gradu obnixi urgeutes scutis sine res[Hnh 5tione ac respectu pugnabant: firemitus aequalis tenorqoe
lorain ezercitas -— in Cam* paniam transient. — P m. 2. : ab bora diei tertia ad octa- nam ita anceps dicitar cer- tamen stetisse. P m. 1. M m. 2. : ab ora. M m. 1. : ab oram.
I. Mii primo semel concursu est sublatus: M m. 2. — M m. 1. P BarL i. Leid. i. Voss. II. Lot, 4. al, : at primo semel concursam est sublatos.
4. in suo ifuisquis gradu ob* nixi] in sao qoisqne gradu obnixi. — PM: in suo quis- quis gradu obnojui (Harl. i. Leicl. 1. al. ). — Obnoxii ve- ram buius loci scripturam esse non posse facile est inteUectu. 810 quoque 7, 33. in M qui- dem obnixi^ sed in P m. 1. obnoxiy in flarl. i. Leid. i. ' obnoxii inventum est. verum quisquis pro quisque ab er- rtfntibns librariisscriptumesse persuadere mibi non possum: nee aliu|^ discrimen in his duabos Yoclbus hoc quidem loco videtur inesse quam quod quisquis maiore vi idem quod quisque ezprimiit. peterum pro quisque dictum nonnum- qoam quisquis esse vel il- lud unum quidquid docet quod apud Lucret. 5} 1387,
apud Plaut} in Trin. 4, i 881. legitur, et cnius Ueo apud Terent. in Ad. 4, 2. 51. unum quodque poni noo oportuit nam quamqaam li- centla qnadam poetaruffl sic scriptum esse yideri potest, tamen id certe non potest da- bium es%% qoin latlne ita did potuerit nee hoc uno loco apud Li?ium in bac voce er- ratum esse alii Joci docent, ex. gr. 27, 28. quo loco cum Put. (Colb. HefLf amb.) scri- bendum est: „Crii5pinus et morte conlegae et suo yol- nere terrltus silentio inse- quentisnoctis profectus, quos- quos proxumos nanctus est montis, in iis loco alto et tuto undique castra posuit": b. e. in prozimis quibuaque montn)us. 5. fremitus aequalis tenorque idem pugnae in defatiga- tionem ultimam aui nociem spectctbat: PM: „und diese auf beiden Seiten gleiche BartnSckigkeit und Ausdauer liessen erwarten, dass nur eine ganzlicbe ErschSpfung aller KrSfte oder die Nacbt dem Kampfe ein Ende ma- cben werde'^ I. Fr. Groo.
lilBER VUI,
41i
idem pugnae in defatigationem ultimam aut noctem specta-* bat. iam viris vires iam ferro sua vis iam consilia ducibus deerant, cum 3ubito Sampitium equites, cum turma una Ion gius provecta accepissent inpedimenta Bomanprum procul pb ar^iatis sine pr^esidio sine munimento stare, aviditate 5 praedac impetum faciunt. quod ubi dictatori trepidus nun- tius adtulit, j'jsinemodo" inquit „sese praeda praepediant". alii deinde super alios diripi passim ferrique fortunas nuli- tum vocif(srabantur, tum magistro equitum accito ,,vides tu'^ inquit |,M. Fabi ab bostium equite omissam pugnam? IQ haerent inpediti inpedimentis nostris: adgredere '^ quod in- ter praedandum omni muIUtudini evenit — * dissipatos: ra- ros equis insidentes, raros quibus ferrum in manu sit, inve- . pies: equosque dum praeda pnerant, caede inermes cruen-
non out sed g>d noctem scri- bendam censait. -^ Ittolti recc. codd.: spectabaiit,
?, iam ttirh uires iam fevT^ sua uis iam consilia duci- ^us deeraJit : VM. Cf. 6, 22.; „Tegetuin ingeoium in vivido pectore yigebat yirebat^ae in-
* tegris {sensibus^*; et ^uod paulo posts, 3S. legitqr „prae- da prpepediant ^% „baerent ia- pediti inpcdimdntis nostris'*, — M: con turma una | lon- giiis prouectam accepissent. m. 2. : cii turma una | cet. — PM: „auiditate praedae im- petum faciunt*': sciL in Ji^- pedimept^,
7. sine modo inquit sese prae^ da praepediant: PM. 7— M
m. 3. : sine modo, — Harl. h Leid. I.: esse praedam prae- pediant. — P m. 1,: alii deinde su^^illos alios cet., sed
illos Inductnm .est. — » PM: nociferabantnr. Lov. 4.: no- eiferabant (cf. 7, 12.). Recc, quid codd.: uocifer^ntur, 9. turn magistro equitum ac' eiio aides tu inquit m^ fo' bii ab hostium equite omis' sam pugnam: PM. Nihil da- bito quin multis aliis locis boc a librariis debeamns, -^ P; faerentf
i 1 , adgredere quod inter prae- dandum (P: ptandam) omni multitudini euenit dissipeh tos: PM: h. e. adgredere eos dissipatosit id quod inter prae- dandum omni multitudini eve- nire solet,
$4. equosque dum praedn one^ rant: P, — In ffl scriptom erat vel „ecqaos [ que** vel „etquo8 I que*'. — Leid. i. al.: et quosque dum cet. — * BI: caede inermes cruentam- que pugn^ curae erant | ipe-
413
LIBER VIIL
tamque illis praedam redde. mihi Icgiones peditumque pa- gna curae erunt: penes te equesfre sit decus^.
XXXIX. Equitum acies — qualis quae esse instnictk-
sima potest — invecta In dissipates inpeditosque hostes
5 caede omnia replet: Inter sarcinas oniissas repente oblacen-
tes pedibus fugientium consternatorumque equomni neque
pugnae neque fugae satis potentes caedtintun turn delete
prope equitatu hostium M. Fabius circumductls paulum aEs
ab tergo pedestrem aciem adoritur: clamor Inde novus ac-
10 ddens ct Samnitium terrult animos, et dictator, ubi respe-
. ctantes bostium antesignanos turbataque signa et fluctuan-
iem aciem vidit, turn appcllare tum adbortari mlUtes, tribu-
nos piinclpesquc ordinum nominatim ad Iterandam secum
nes te cet. Kledia praetermissa sunt. — P: milii lejiones pe- ditumque pugna curae erunt. LoY. 4.: peditumque pugna mihi curae erit.
3. qualis quae esse instructis- sima potest: P: h. e. talis, qualis yiel instructissima acies viderl potest: „m der yolU Icpmrneosten Ordnung'S Cf. 7, 33.: pro^lium, nt quod mazime umqu^m pari spe ntrimque — commissum est cet. — J)l: qualis^. esse in- structissima potest inuecta in disripatos inpeditosq. hostes caede omnia replet. P m. 1.: in dissipates inc^editosque. — B m^ 2.: ^o/zsternatorumqae eqnorum« M: ^osternatorum- que. P m. 1.: ^^ostematorum- qae.
8. paulum: PM cod. Klock.] pauliulum (Pall. pell.). — Ewsaepe hae voces inter se
confusae sunt optimoramque librQrum auctoritate scriben- dum est ex. gr. 21 , 46. : iam ma- gna ex parte ad pedes pugoa iverat, donee Numidae qui iit cornibus erant, circumvecti paulum ab tergo se ostende- runt. 23, 13.: debellatomque max fore si adniti paulum voluissent rebantur. al. — PM Harl. I. Leid. i. al : cir- cumductis paulum nMis, Cf. 8, 38.: ffl. Fabi. — Paulo ante scriptum erat in P m. ].: tum de loco prope equi- tatu hosiium. m. 2.: equitatu. 9. clamor inde nouus acci- dens: PM cod. Gel. al. — Voss. n. al.: accedens. — Lov. 4. multique alii recc. codd. : antesignarios. — M: „ turbataque sign^ fluctuan- tem aciem '^: h. e. „ signa e": quod e persaepe loco par- ticolae et deprehenditur.
LIBER VUI.
413
pugnam vocare. novate clamore signa inferuntur ct, quid- quid progrediebantur, magis magisque turbatos hostes cer- nebant. eques ipse iam primis erat in conspectu, et Cor- nelius respiciens ad manipulos militum quod manu qupd voce poterat monstrabat vexilla se suorum parmasque cer- 6 nere equitum. quod ubi auditum.simul visumque est, adeo repente laboris per diem paene totum tolerati vulnerumque obliti sunt, ut baud secus quam si turn integri e castris si-. gnum pugnae accepissent, concitaverint se in hostem. nee ultra Samnis tolerare terrorem equitum peditumque vim po- 10 tuit: partim in medio caesi, partim in fugam dissipati sunt: pedes restantes ac circumventos cecidit: ab equite fiigien-
1. nouato clamore signa in' feruntur' et quidquid pro* gr e diebantur 'cet»i P na. 2, M cod. Gel. al. — P m. 1.: uocato clamore. — PalL 1. 3. Voss. II. al. : quocumqne pro- grediebantjur. Cf. 7, 32. : qoid^ quid ab urbe loDglus profer- rent arma.
3. eques ipse iam primis erat inconspectu: PM. — Voss. ii. omnesque recc. Drakenb. : primas. — PM: quod mana qaod uoce poterat: „so Tiel er mit dcr Hand, sa viel er mit der Stimme deatli9h ma- chen koIlnte*^
6. quod ubi auditum simul ui" ' sumque est: PM Harl. i. Leid.i. c. Klock. Loy.4.]quod ubi anditam simulquie yisom est.— „Als dies in demselr ben Aagenblicke gebdrt and gesehen worden ". Cf. 3, 50. : simul bis quae videbant iis- que quae acta Romae audie- rant. 31, 41.: com sescento-
rum aegre simul equites pe- ditesque numerum e:^plessent. al. — PM: adeo repente la- boris per diem paene (M: poene) totum tolerati (P m. 1.: tolerari) uulnerumque ob- liti sunt. Pall. 1. 3. Voss. ii. al.: laboris quern per diem pene totum tulerant. Leid. i. : tulerat. — P m. 1.: sinom pugnae. m. 2.: signum. 9. nee ultra samnis tollerare terrorem equitum pedUum^ que uim potuit: M. — P m. 1.: nee ultra samnis tollera- rem equitum peditumque cet. m. 2.: tollerare. ,
12. pedes restantes ac circum* uentos cecidit : cod. Gel. — M: pedes res r^^tantes ac cet. P relL : pedes/res restan- tes ac circumuentos cecidit. — I. Fr. Gkoh. ac deletum voluit. — In Harl. i. ezcide- runt omnia, quae ab „ab equite^' ad ,ycecidit^'' in PM leguntur, eodem jnendo quo
414
UBER YIU.
tium 8trages est facta, inter quoS et ipse imperator cecidit Hoc demum proelium Samnitlum res ita infregil , ut omnp bus concili^s fremerent minime id quideni mlrum esse, a inpio bello et contra foedus suscepto infestioribus merito
6 deis quam hominibus nihil prospere agerent: expiaildum id bellum magna mercede luendumque esse: id ref^rre tan- tum, utrum sopplicia noxlo paucorum an omnium innoxio praebeant sanguine t audebantque iam quidam nominare au- ctores armorun^ unum maxime nomen per consensum da^
lOraantium Brutuli Papi exaudiebatur : vir nobilis potensque erat^ baud dubie proximarum indutiarum ruptor. de eo coa- cti referre praetores decretum fecerunt^ ut BrutuluS Papius Romanis dederetur et cum eo praeda omnis Romana capti- vique ut Romam mitterentur, quaeque res per fetiales ex
is foedere repetitae essent, secundum ius fasque restituere'ntun fetiales Romam ut censuerunt missi et corpus Brutuli exa-
panto ante in P terroreni praetermissam erat
S2. ut omnibus conciliis freme- rent: P, — M: fennerent.
5. deU: Vm.%^ m. 2. Leid. u al.] diis. — P m. 1. Mm. 1.: deAiSi Cf. ^, 6 J ^^deis dnci- bns"-— ^,dei8 manibus". aL — P m< iA quam ominiLns^ m. 2,: hominibus^
6i id referre ionium utritm supplicia noxio paucorum an omnium innoxio prae- heant sanguine i Pill: j,nur dies Eine sei in firwSgung ztt Ziehen, ob fur den Frevel das Blut der Wenigen die als Ah- ^ Stirtef des Erieges den Tod terdient^ fliesse oder ob sie denselben mit demi unschnl- digen Blnte Aller b&ssen soli-
ten's — . fiarL t.: sapplici^^ noxio^
10* Brutuli Papi: P Hari. h
Leid. I. Voss. II. —^ M : bro-
toli papri* — M:' ant dubiae
.proximarum indnifaHim ra-
ptoi'^ P m* 2.: indnciarum^
i% Brutulus Papiwt: P. — M: brutttlus papu8< -^ PM Leid^i. al.i „rOmanis dedetnr*' pro dederetur i — Ws pei? fecia- Ies« — M: seGtmdom^ ins fas- que res^/erentur. fepiaks cet m* 2.: restituerentnTit
l6rf ut censuerunt: M. -^ P mw 1.: nt ccnsuerem< in« 2.: ut censnere^ -^ P m. l^: et cor- pus brutuli examine, m. 2.: exanime. — M: ^,ip6e morte uoluntaria ignominia ae se ac supplicio subtraxit*': sed ad Indnctnm est*
LIBER VUL
415
nime: ipse morte voluntaria ignominiae se ac supplicio sub^ traxit: placuit cum corpore bona quoque eius dedi. nihil tamen earum rerum praeter captlvos ac si qua cognita ex praeda sunt acceptum est, ceterarum rerum inrita fiiit dedi- tio. dictat^or ex senatus consulto triumpbavit^ 5
* XL. Hoc bellum a consulibus beUatum quidam au- etores sunt eosque de Samnitibus triumphasse, Fabium etiam in Apuliam 'processisse atque inde magnas praedas e^se: nee discrepat quin dictator eo anno A. Cornelius fuerit: id ambigitur, belline gercndi causa creatus sit an ut esset qui 10 ludis Romanis, quia L. Plautius praetor gravi morbo forte inplicitus erat, signum mittendis quadrigis daret (unctusque 60 baud sane memorandi imperii niinisterio se dictatura ab- dicaret. -nee facile est aut rem rei aut auctorem auctori^ praeiferre: vitiatam memoriam funebribus laudibus reor fal- 15
4. accepium est: PM. — Voss. ir* a].: accepta. — PM: cctera- rom rerum inrita fuit deditio (M: dedicio ). Vdss. n. mnlti- qae recc. codd.: sed cetera- rum rerum cet.
5. dictator ex sc, triumpha-^ uit: P. — M: dictator ex 5c. p. triumphauit. — In Harl. i. Leid. I. Voss. ii. Loy. 4. mul- tisqne recc. codd. excidit
16. hoc bellum a coss. heJta* turn quidam auctores sunti PM. — Lov. 4. al.: debella- turn.
9. nee discrepat quin dictator eo anno A, Cornelius fue* tH: PM rell. Cf. 9, 46.: id quod haud discrepat. 22, 61.: mirari magis adeo discrepare inter auctores quam quid yeri sit discemere queas. al. —
Voss. II. Lov. 4. al.: M. Cor- neliusf Leid. i. al. : a, m. Cor- nelius. Cf. 8, 38. 9. id ambigitur: P* — M: fnc- ' tit ambigitur. m. 4.: fuerit s; ambigitur. — M: 1. plan- cius. — Mm. 1.: mitten/is quadrigis. m. 2.: mittendis. 15. uitiatam memoriam fune^^ hribus laudibus reor: PM relL — M. Ant Muretus lau-' s dationibus scribi yoluit, quod lion laudes funebres sed laudationes funebres. diet* rentur. et sic cum multis aliis locis turn 5, 50. scriptum 1^- gimus: „matroni6gratiae actae honosque addkus, ut earum sic ut Tirorum post mortem sollemnis laudatio esset '^ nee tamen dubito quin b. 1. lau" dibus recte se babeat, cum L. videatur dicere yoluisse
416
UBER VUI.
sisque imaginum titulis, dum faniilia ad se qnaeque £aniam rfenim gestarum honorumquc fallcnti mcndacio trahunt : inde carte et singiUorum gesta et publica monumenta rcmm con- iiisa: nee quisquam aequalis temporibus illis scriptor extat 5 quo satis certo auctore stetur.
nemoriain yitiari solitam JaU' dibus ipsls, qaibus in laU' dationibus funebribus il- lastrinm hominum gloria en- mnlata esset. — PM: falsis- qne imaginum titulis. Cf. 22, 31. 30, 45. al. 3. faJlenii: M] fallente (P). Cf. 6, 14.: dilTerentiqne. — r P m. 1.: raendatio. m. 2.: mendacio. M: dum familia ad 86 qnaeque famam rerum ge- starum A(>rumque | fallenti mendatio trahunt. Recc. qui- dam codd.: familiar. — M m. 1.: nee quisquam aequalis ' temporibus illi scriptor extat.
m. 2. : illis. — Verba ab ex- iat ad stetur praetermissa sunt in Harl. i.: et — quod multo magis doiendnm est — integri etiam librl duo se- quentes in hoc antiquo ele- gantique codice desiderantar. — In P adscriptum legitar in fine huius libri octa?i: „Titi Liui ab nrbe condita lib. Yiii. expl.*' in M: „emen- daui nico flanianus | titi lioi. ne ter praef urb | apud term ab urbe cond | uictorianus ac emenda | bam domni symma^ chis I lib. Yui, ezplic, in- cip. ymi".
/' ■
TITI LIVI
AB URBE CONDITA UBERIX.
L Sequitur hunc annum nobilis clade Romana Can- dina pax T.Veturio Calvino Sp. Postumio consulibus. Sa- mnites' co anno imperatorem C. Pontium Herenni filium habuerunt, patre longe prudentissimo natum, primum ipsum .bcUatorem duccmque. is, ubi legati qui ad dedendas res 5 missi erant pace infecta redierunt, ^ne nihil attum" Inquit ,,hac legatione censeatis, expiatum est quidquid ex foedere rupto irarum in nos caelestiuni fuit: satis scio, quibuscum-
1. S^qukur hunc annum no* bills elade romana caudina pax T. Feturio Caluino Sp, Postumio coss.: PM. Cf. primns versas libri quart! : ^,hos secati Jtt. GenaciuB et C. Cnrtius consoles *^
3. imperatorem C, Pontium Herenni f, habuerunt: P. — JM: herem | ni. f. habne- runt.
6. uhi legati qui ad dedendas res missi erant pace infe- eta redierunt: P. — M: obi legati quo ad dedendas res missi erant pace cet. Pall. 1. 3. al.: missi erant romam
T. Livi pars II.
pace cet Dnbiam igitnr vi- deri potest an m. 1. scriptom foerit: ,,18 obi legati» qoo ad dedendas res missi 'eraot, ronu pace infecta redieront'* cet — PM: ne nibil actom inqnit hac legatione censea- tis, ezpiatom est qoidqoid cet Cf. 22, 18^ ne nibil actom censeret eztracta prope ae- state -per ludlficatiooem ho- stis. 8, 34.: perpetoa ne esset 8. quibuscumque dis eordi fuit: Voss. I. -- PM: „qoi- boscnmqae diis cord! fbit^. Cf. quod panlo post legitar „arbitr/s".
27
418
UBERDL
que di8 cordi fuit subigi nos ad necessilalem dedendi rc« quae ab nobis ex foedere repetitae fuerant, is non fiiisw cordi tam superbe ab Romanis' foederis expiationem spre- tam. quid enim ultra fieri ad placandos deos mitigandos-
5 qujB homines potuit quam quod nos fecimus? res hostiom in praeda captas quae belli iure nostrae videbantur remia- mus, auctoTCS belli quia vivos non potuimus perfunctos iam fato dedidimus, bona eorum, ne quid ex contagione noxac remaneret penes nos, Romam portavimus — : quid ultra
10 tibi Romane, quid foederi quid diis arbitris foederis debeo? quern tibi tuarum irarum quern meorum suppliciorunoi iudi- oem feram, neminem neque populum neque privatum fa-
ll, quae ab nobis ex foedere irepetUae fuerant : PM ] qua e a nobis cet. — ill : ex federe.
*^.is non fuUee cordi: PM] , iitf non iaisse cordi. CC 4, 46.: ex is. al. — M : cordi t si^be ab romanis foederis ex- piationehi spretam. m. %\ cordi sa|^be cet.
6. quae belli iure nosirae ui- debantur: M. — P: uidean- tnr. — M: ^remisimia au- eioree belli iur^ | nostrae midebaniur remisimus | an- ctores belli quia niaos non
• potnimns perfunctos iam fato edidhnus bona eorum bona eorum ne quid ex contagione
. ' - neyae remaneret paenes nos '^ cet. sed ntroque loco, quae ▼erba media male bis scripta
• erant, m. 3, expnncta sunt. — P Leid. I* Lor. 4. cod. Klook. : dedidimus. Pall. Vosa. u. relL: dedimos.
9. quid uHra tibi romane quid foederi: P. •— M: qui ultra tibi romanae quid foederi.
m. 3. : quid ultra. — M m. 1. P: quid diis arbitriis. M m. 3.: arbitris. — P: „ foederis expiationem debeo ^. sed eX' piationem^ quae vox octo Tersibus ante legitur, indo- ctum est. 11. quern tibi tuarum irarum quemmeorum suppliciorum iudicemferam neminem ne* que populum neque priua- tumfugio: PM. — Lov. 4.: quern nostrorum supplicio- rum. — PaU, Voss. 11. Lov. 4. muUique alii recc. codd. : „ neminem neque publicum neque priuatnm fugio ^^ cf. 8, 23* : cum romanns legatus ad disceptandnm eos ad com* munes socios atqne amicos Tocaret cet. 3, 71.: Aricioi atque Ardeates de ambiguo agro cum saepe bello certas- sent, muUis in vicem dadi- bus fessi iudicem populum romanum cepere, al. — Cf. 3, i4.: multi pnyatim jT^r/* haint Volscio iudicem*
LIBER CL
419
gio. quod 81 nihil cum potentiore iuris humani relinquitur inopi, at ego ad deos vindices intolerandae superbiae con- (ugiam, et precabor ut iras suas vertant in eos quibus non suae redditae res non alienae adcumulatae satis sint, quo- rum saeyitiam non mors noTUorum non deditio exanimato- 5 rum corporum non bona sequentia domini deditionem ex- satient, placari nequeant nisi hauriendum sa'nguinem lanian- daque viscera nostra praebuerimus. iustum est bellom Sa* mnites quibus necessarium, et pia arma quibus nulla nisi in armis relinquitur spes: proinde cum rerum humanarum ma- 10
1. guod si nihil cum poten* tiore iuris humani relinqui" tur inopi at ego ad deos uindices intolerandae su* perbiae eonfugiam: P. ^-^ Qaod si nihil inris hamani relincpitar inopi cum poten* tiore^ h. e. tain cam conten« dendam est inopi cam pi* tentiore, cam inopi de eo, quod ~^8ao sibi iure videtar postolare, a potentiore reca- satar. cf. 38, 48.: ,,81 ->po- stnlarem at diis inmortalibas honos haberetur et ipse triam* phans in Gapitolinm' ascen- derem ande votis rite nan- capatis profectns sam, nega* retis hoc mihi cum diis in- mortalibas*^? h. e. „miA/qai deoram aozilio adiatas tan- tnm hostem devicerim, deis qai mihi exercitaiqae victo- riam dare Toluerint". qao igitar sensn haec praeposiiio cum scripts sit, ex singolo* ram locoram rationibns intel- ligi poterit. — M: qaod si nihil compo | tentiore inrii htt* ' mani reUnqaitor inopiata ego ad deos cet. Cf. 8, 32.: re-
' sponde at. — In Pall, 1. 3. al. praetermissnm est Cft, cf. 3, 56.: qaod si tribani eo- dem foedere obligatos se fa- teantar — at se provoeare ad popnlum, inplorare leges. 9,8. al.-^ M: etpraecabor.— PJII: adcnmalate. — JU m. 1.: sa- tisint. llm.2»: satis sint qao- mm seoitiaib cet.
7. placarinequeant : PSL Leid. i. al.] placari qai neqaeant (ex coni. Drakenb.). — £tl. Fr. Gron. aut qui placari ne^ gueani aut placari negueunt ( cod. Kloclc. ) scribendam censait: sed gui hciU conie- ctara ex prioribas guibus guorum soppleri potest, nee sine causa L. ita scripsisse videtur, sed ut consuetadi- nem hominum qaam maxima commotorum iraque pertur* batorum hoc breViore dicendi genere exprimeret, caias ge- neris tot similes loci in'Li- Tianis annalibas leguntar. — Pal. 2. aliiqae recentlssimi li- bri: placariqne neqaeant -^ Rl: nisi aariendam sangajnem.
27*
420
LIBER IX.
, ^
limum momentum sit, quam propitiis rem cphim advcrsis agabt diis, pro certo babctc priora bella adversiis deos ma- gis quam homines gessissc, hoc quod instat ducibus ipsis diis gesturos.
^5 n. Ilaec non laeta magi« quam vera vaticinatus exer-
citu educto circa Caudium castra quam potest occidtissime locat: inde ad Calatiam, ubi iam ronsules Romanes castra- qne esse audiebat, milites decem pastonim habitu mittit pe- coraque diversos alium alibi baud procul Romanis pascere
lOiubet praesidiis: ubi inciderint in praedatores, ut idem omni- bus sermo constet, legiones Samnitium in Apuliam esse, Luceriam omnibus copiis circumsedere nee procul abesse quin vi capiant. iam>is et rumor ante de industria volga-
1. quam propiliis rem quam aduersis agant diis: P] quam propitiis qvam adver- sis agantur diis (ex coni. I. Fr. Gron.). — M; proinde cnm reram haroanarnm ma- ximam momentQm propitiis rem | quam adaersis agant diis. Leid. I.: moraentnm sed qaam propitiis rem quam cet. Lov. 2.: agamus. — P: pro certo habere. — In Neapol. Latinii scnptnm est nos gesturos: Bed ad gessisse et gesturos facile sappleri potest vos ex habete,
6, ehrca Caudium: M. — P: circa gaadinm. — P Voss. ii. Lov. 4. multiqae alii codd.: „castra qaam occnitissime da- eit«. sed margini libri P ad- scriptum m. 2. est locat. — M: caslra occultisime dacit locat. Voss. i.^ locat ducit. Cf. 2, 7.: fieri. - Pftf: inde
♦ ad calatiam nbi iam coss. ro- manos castraqne esse andie-
bat milites decem pastornm liabitn mittit (fll:'mitit).
1 1 . legiones samn itium in apul- liam esse: M] legiones Sa- mnitium in Apalia esse (P). — „DieLegionen der Samni- tcn seien nach Ajmlien". — Pm. 1.: sermo constat, m. 2.: ^onstet. — Recc. codd.: cir- cnmsidere. — PM: nee pro- cul adosse quin ni capiant. Leid. I. al. : quin nt capiant. Loy. 4.: ,,quin capiant '^ sed si Samnites vi captari crede- bantnr Luceriam, quam ma- xime Romano nt fidelibns so- ciis auxilio esset festinandum erat: quo nihil Samnitibus optatios eyenire potnit. — Legimus quidem 8, 37. Apu- ios a populo Romano defe- cisse, sed ilia defectio non omnium ciyitatum eonim yi- detur fuisse. cf. 8, 27.
13. iam is et rumor ante de in- dustria uolgaius: M] iam' is etiam rnmor — jnlgatus.
LIBER K.
421
a
tus venerat ad Bomanos scd dldeiu auxere captivi co ma- xime quod sermo inter omnes congrucbat. haud erat du- bium quin Lucerinis opcm Komanus ferret bonk ac fideli- bus sociis, simul ne Apulia omnis ad praesentem terrorem deficeret. ca niodo qua irent consultatio fuit: duae ad Lu- 5 ceriam fercbant viae, altera praeter oram superi maris pa- tens apertaque sed quanto tutior tanto fere longior, altera per Furculas Caudinas brevior. scd ita natus locus est; sal-
— M m. S^. P: sed quamto tailor tanto fere iongior. M no. 1.: sed tamto tutior tanto cet. — PM: altera per furcu- las gaudinas breuior. Cf. 9, 5. 10. 12. al.
sed ito HiUus locua est: PM: „£e nat&rliche Bescbaf- fenheit des Ortes aber Ufrfol- gende^^ — Cod. Klock. : sed ita natos insidiis locus is est. saUus duo alii angusH sil- uosique sunt montibusk^ca perpetuis inter se iuncti: Mm. l.P. — M m, 2.: iun- ctis. — Hi duo saUus postea angustiae^ nominantah ,,Es sindzweihohe enge undrwal- dige Scbluchten, die durcb eine ununterbrocbene eineii Kreis bildende Kette yon Ber-* gen mit einander verbunden werden.: zwischen ihnonuliegt , in de|^MUte eingescklossen ein ziemli«b ausgedebntea gras« uud wasscrrtficbefe Tbal, durcb welcbes initten bindurcb. der- Weggebi^'. Cod. Sig.: „iyion- tibus perpetuis inter se iun- Gti": sed cf. 28, 33.: cam- |uis anto niontibus circa sae- ptus erat. -Multi recc. codd.; pateus claasttsqae.
— P: „iam et is f rumor ante de industria uolgatus^'^ inter is el rumor aliquid erasum est. Urakenb. codd. et Pall.: iam is rumor cet.
2. haut erat dubium quin Lu- cerinis opem Romanus fer- ret bonis ac fidelihus so- ciis : P. — M : baud erat du- bium qy lucerinis opem ro- manns ferret bonis ac fideli- bus sotiis simul ne apullia cet.
— LoY. 4. : quin lucerinis ro-< uianus opem fciret^
5. qua irent:. M. — P tcid. L cuil. Klock.: qui irent.. Ct*. 7> 3^5.: qua. — M: cousola- tia fuit. — ^DarUber war man sogleicb eiuig» dass den Lucerinern fliilfe gebraebt werden miisse, uud 2; war yor- ziiglicb weil^ sic bei jem letz- ten Aufstande treu aa Rom gebaken, zugleich aber aucb damit nicht ganz Apulien aus Furcbt Yor dem fciodlicben Heere abfalle: nurdas scbien zu erwagcn, auf welcbem Wege man dabin marscU|re^^
6. altera praeter oram superi maris : PM. — P : altera pt oram eel. m. 2.: pter oraip^
\
433
UB£R1X.
tus duo alti angufiti silvosique sunt montibus drca perpe- tois inter se iuncti: lacet inter eos satis patens dausus in medio campus herbidus aquosusque per quern medium iter est: sed ante quam venias ad eum intrandae primae ango- .5 stiae sunt, et aut eadem qua te insinuaveris retro via repe- teada aut, si ire porro pergas, per alium saltum artiorem inpeditioremque evadendmn. in eum campum via alia per
4. intrandae primae angusiiae sunt: H m, 4. P. — M m. 1. : intride. m. 4<: intride. — PM: et aat eiidem qua te insi* noaverie retro nia repetenda : „Qnd man moaa entweder aof demaelben Wege aof dem man hioabgestiegen wieder za- rfiek ''•-"- M : ai irae porro per- gas. -~ PM: „per aliam saltum artiorem inpeditioremque euadendum*': h. e. per alteras angustias. Pall etDrak. codd.: per alium saltum altiorem in* ped. cet. 7« in eum campum uia alia » per eauam rupem romani remieso agmine qM ad alias angusiiae protinus perge^ rent: P] in eum campum ▼ia alia per cavam rupem Ro- mani demisso agmine cum ad alias angustias protinus per- gerent (ed. Frob. 1531.). -^ De conionctione fnS h. e. quoniam cf. 7, 34.: ,,qm caeci reliquare samnites *^ In M scriptnm est ^m eum cam- pum uia alia per canam m- "^em romani remisso agmine | quad alias angustias protinus pergerent^ simili eiusmendo quo 8, 33. in Harl. i. Leid. i. quid scriptnm est pro quo
id. In melioribus Dralc. libris qm excidit. In omnibus vero et Pall, et Drakenb. codd. recte scriptnm est remis$o agmine. sed nt haec integra scriptura praetermitteretnr, factum est quod interpretes id, quod h. 1, remittere signi- fioaret, prorsus fugisse vide- tur. in hoc enim -erbo non modo id inest quod demisso agmine ezprimere volnerunt, sed idem significat etiam h. 1., maxima secaritate atque te- meritate agmen immittere nul- lis adhibitis dncibos locorum peritis, nullis exploratoribus missis, nulla omnino bostium quippe qui procul abtese vi- derentur ralione habita. turn demum, cum haec recte per- cepta erunt, intelligi possunt ea quae sequnntur, quibus causa eius tantae temeritatis expressa sit. „Als die Con- suln das Heer in dieses Thai auf dem ersten Passe durch die Felsschlucht hatten riicken lassen und zwar in gSnzU- cher Sorglosigkeit, well sie ja sogleich nach dem anderen Passe hiodurch zu marschiren gedftchten, da fanden sie den- selben durch vorgesogene
LIBfiaiX.
423
cavam rupem Rbmani remisso agmine, quoniam ad balsas an- gustlas potinus pergerent, saeptas deiectu arbomm ^saauH Tumque ingeptium obiaoentem moleni: inven^rek.cuni.firaiOs faostilis apparuisset^ praesidlum etiaiiL in ^uiutmo filitui>cQbi- spicitur: qtati inde retro, qua venerant.perguiit i*epetere.5 viam: earn quoque clausam sua obice armisque inveniutit. sistunt inde gradum sine uUius imperlo stupocque QixuuiHii aniiuDS ac velut torpor quidam insolitus membra teinet^fiiiir tuentesque alii alios, cum alteram quisqiie conpotein magis mentis ac consilii ducerent, diu inmobiles silent: deinde ulhi«10 praetoria consulum erigi videre. et expedire npiosdam utilia ' operi quamquam ludibrio fore tmuniehtes perditis.rebiis: ap spe omni adempta cemebant, tamen^ ne culpiiim malh Hh derent, pro se quisque nee hortante uUo nee imperante ad munienJum versi castm propter aquam ivallQ.lciricumdant 15 sua ipsi opera laboremque inritum — praeterqudin quod bostes superbe increpabant — cum misera^ilt cbnfes^ione eludentes. ad consules maestos — ne advocantes qmdep
BaamstSmme verrammelt and dahinter einen Wall yon un- gehearen Felsstiicken ". Cf. ex. gr. 9, 16.: „ne nihil r<- missum dicatis'^ h. e. laxa- tum. — M: obiacentem mo« leminuere.
6. earn quoque clausam sua obice armisque fnueniurtt: PM. — Cod. Klocif^: ^clan^i earn iam obice '': sed sua obice sigaificantor et arbores et saxa quae eius loci erant. „Aucb ihn finden aie darch BSume and Steine, die der Ort genugsam bot, gesperrt and mit Truppen besetzt^^
7. sistunt inde gradum : Mm. 3. — M m. 1.: granam. P: sistunt inde grandum. — M : menbra tenet — P m. 1.
v. Ia cnia alteriAuk ^sqao cbnpote^ magfs tnenlte «o eonsilii ducerent. P m* 2. K m. %: mentis. Lor. 4. ah: cum alterum quisque -^ du-^ ceret.
10. ubi praetoria co^i, erigi ui^ dere et expedir$' quosdam utilia opfrl: PM. — M: „ ac spe oma dempta^*; h.e.oinnia* dempta, bine flarl. a. „sp6 omni dempta *S Voss. n. nl, „8pe omnia adempta ^>
15. propter aquaxn uallo eir^ cumdant: PM cod. G'd. — Kecc. quidam codd.; prope aquam.
18. ad coss. maestos ne adua- canies quidem in eonsi- Hum: Mm. 1. P. — M m. 3.: nee aduocantes | quidem in
424
UBERIX.
in consOhun, quando nee eonsilio nee auxilio locus essei •*- sua sponte legati ac tribuni eonvcniunt, militesque ad prae- Uxrium versi opem quam vix^ dii inmortales ferre poteraul ab ducibus exposcnnt 5 nL Querentes magis quam consultantes nox oppres- aity cum pro ingenio quisque fremerent, alius 9,per obices yiarum^, alius „per adversa montium per silvas qua farri anna potenmt eamus: modo ad hostem pervenire Uceat, quern per annos iam prope triginta vincimus: omnia aequa 10 et plana erunt Romano in perfidum Samnitem pugnanti^: alius ^quo aut qua eamus? num monies moliri sede sua paramus? dum haec inminebunt iuga, qua tu ^d hostem ve- nies? armati inermes fortes ignavi pariter omnes capti at-
oonailiom. — P m. 1.: qua donee in eonsilio nee anxilio locos esset. m. 2.: qqando- nec in eonflilio cet.
6. cwn pro ingenio quisque fr enter ent alius (M: aiium) •per obices uiarum alius per tiduersa montium per sil' uas qua ferri arma poU eruni eamus: PAl] com pro ingenio qoisqne fremerent alios per obices yiarom per adyersa moniiom cet. (ex coni. ffioreti), — Voss. u. moltiqoe recc. codd. : freme- ret. — Alteram alius More- tos deletom voloit ot una voce fortes milites, qol aodacis- sima qoaeqoe obeonda 8oad&> rent, distingoerentor ab igua- ▼is. sed qoibos per obices
. Tiarom eondumyldebator, non idem, consilium erat cum eis qui per adversa montium eniti ▼olneront. illi enim per an- gostias illas unde venerant et
in qnibos praesidia liostiom coUocata erant, pe^vadere vo- lueront, hi per adversos mon- ies qui circa erant, nbi cam nna locorum natnra Inctan- dum esset. qood at exprime- retur Livius et altero loco alius adiecerat.
9. quem per annos iant prope triginta uincimus: M cod. Gel. — P m. 1.: „qaem per annos iam prope xsa. uici- nns^*. dein eadem m. 1.: ui- cimos. Idem uicimus Dra- Icenb. in suis eudd. Inventt; — PM : omnia aeqna et plana ernnt romano in perfidum sa- mnitem pugnanti. Lad. i. Voss. II. al.: omnia aequata plana erunt. PaU. 1.3. Lov.4.: omnia aequata ac plana erunl.
11. alius quo out qua eamus: PM. — P m. 1.: num mon- tes morili sede sua paramus. m. 2.: moliri.
LIBER IX.
425
que victi snyius: ne femim qtiidem ad bene moriendiim oblaturus est bostis, sedens belluin conficiet'^ his in vicem sermonibus qua cibi qua quietis inmemor nox traducta est Ne Samnitibus quidem consilium in tarn laetis suppetebat rebus ^ itaque universi Herenniu^i Pontium patrem impera-5 toris per litteras consulendilm censcnt. iam is gravis annis non militaribus solum sed civilibus quoque abseesserat mu- neribus, in corpore tamen adfecto vigebat vis animi consi- liique: Is ubi accepit ad Furcolas Caudinas inter duos sal- tus clausos esse exercitus Romanos, consultus ab nuntiolO filii censuit omnes inde quam primum inviolatos dimitten* dos. quae ubi spreta sententia est iterumque eodem re-
1. 7^ ferrum quidem od bene moriendum oblaturus eet hoatis : M m. 3. P. -^ H m. 1.: ad bene memoriendam. — Lot. 4. : nee ferram quidem.
2. hie in uicem eermonibus qua i^lbi qua quieiie inme-
. mor nox traducta eet : P m, 2. cod. Gel. Voss. ii. al.: prima enim manu in P etin Itt scriptom. erat „qaie«ti8*S — M: „his in uicem sermo* nibns qua cibi qua quietis in- memores nox traducta est'^: quae scriptura si intern est, Livium anacolutho nsnm esse oportet nee tamen ilia altera scriptura aUena est a Liviano scribendi genere, utpote quo hand raro quae poetarum sunt expressa videamus. 5. itaque uniuerei Herennium Pontium p(Urem imperatO' ris per litteras consulem* dum censent: PM. — P: iam is grauius annis non mi* litibas solum sed ciullibus quoque abseesserat muneri-
bos. M m. 1.: censent a is graniuA annis non militaribus solum cet. m. 2.: ia is gra- uis annis. P m. 2. : graois. — P: in corpore tamen adfecto nigebat uis animi oonsiliisq. b nbi cet.
9. is ubi aeeepit ad /urculas eaudinbs inter duos saHus clausos esse exercitus ro- manos: P m. 2. M. — P m. 1.: ezercitos romanus. — Leid. I. al.: dausns esset ex- ercitus romanus. Pall. 1. 3. Voss. u. : ut clausus esset ex- ercitus romanus. Multi recc. codd.: clausum esse exerci- tum romanum. -^ HI: inuio- . latos dimi | tendos.
12. quae ubi spreta sententia est: P. — M: sperta. — PM: iterumque eodem remeante nuntio consulebatur. — Harl. II. : „ iterumque ab eodem re- meante nuntio consulebatur*' : qucm ad modum paulo ante scriptum est. sed huins po- sterioris loci ratio participio
426
UBER UL
meante mmtio Gonaulebator, censuit ad unum omnes inter- fideildofi. quae ubi tarn discordia inter se velut ex ancipiti oracnlo responsa data lont^ quamquam filius ipse in piimis iam animumquoque patria consenuisse in adfecto corpore SrebatuTy tamefn consensu omnium victus est ut ipsum in consilium acciret. nee gravatus senex plaustro in castra di- dtnr advectus vocatusque in consilium ita ferme locutus esae ut nihil sententiae suae mutaret, causas tantum adice- ret: priore se consiUo, quod optimum duceret, cum poten* to tissimo populo per ingens beneficium perpetuam firmare pa- cem* amicitianKpie: altero qonsilio in multas aetates, quibus
remganie adiecto prortos alia est. nee ra^o ita rideams ab- latiTOsabsolatoaaeriptos nulla eina yerbi, node reliqna pea- dere oporteret, ratione habita. •ic acriptam est ex. gr. 8, 15. in optimis libria „Aaranci T, Manlio consule in dedi- tionem accepti'^, non ,,0 T. JHanllo consule" qaod valgo
- fertar.
% quae ubi tarn *disccrdia in- ter ee uelui ex aneipiti ora- culo responsa daia sunt: P m. 2. M m. 3. — P m. 1.: oracuolo. — Mm. 1.: quae
- :ubi tarn discord fa inter se nelut ex ancupiti oracuolo re< sponsadta-sunt.
5. Mit ipsum in eonsilium ac- ciret: M Leid. I. cod. Klocic al.] at ipaum in concilium acciret. — P: ut ipsum in consilium acciperet negratus senex plaustro in castra du- citur aduectus. m. 2. : ne gra- natus. JM : nee grauatus senex plaustro in castra dicitur ad- uectus. m. 3.: ducitor. Pall. 1.
3. al.: plaustro in claustra di;- citur aduectus. — P m. 1.: uocatusque in consilium ita ferme locutos esse. m. % : lo- cutus esse. M m. 1.: locutus esfut nihil sententiae suae mutaret. m. 3. : locutus est ut .. nihil cet. 11. altero eonsilio in multas aeiates quibus amissis duo- bus exercitibus haud {Mi aud) facile reeeptura uires romanares bellum differre : PM: „durch setnen zweiten Rath verschiebe er den Krieg auf lange Zeit, in der nur all* mSlig der rdnusche Staat die durch den Verlust zweier Heere eingebiissten Streit- krSfte wieder gewinnen wCir* de^S Esset^^VLoA. abesse no- lim, praejtermissum est et in omnibus Dralcenb. codd., qua . re dubiumvideri potest, utrum „ reeeptura mves esset ro- mana res ^S an » reeeptura ui- res romana tes esset ^' manu antiqua scriptum fuerit. sed scriptura recepta et mihi pro-
LIBER IX.
437
amissis duobus exerdtibus baud' facile leceptura ^res Ri>- mana res esset, bellum differre: tertiom nullum consilium esse, cum filius alique principes percunctando exsequeren- tur, quid, si media via consilii caperetur ut el dimittereiitur incolumes et leges iis iure belli victis inponerenturTo'^^istaft quidem seirtentia^^ inquit ^ea est quae neque amicos parat nee inimicos tollit: servate modo quos ignominia inritaven- tis, ea est Romana gens quae vieta quiescere nesciat: ywet semper in pectoribus illorum quidquid istuc praesens ne-
batur: sic enim turn aliis lo< cis turn 9, 5. „acta res esset ^^ scriptam est. — Leid. i. aL: amissis exercitibus duobus, Voss. I. al.: daobiu exerciti- bus amissis. .3. alique: M pi. 1.] aliique (M m. 3. P). Cf. 26, 11.: Ca- penates alique accolae eius erant (Put), al. — l&ii. cum fiiiis alique principes percun- ctando ezequirentur. P m. 1.: percunctando exeqoirerent. m. 2.: „exquirerent^S'Sed in Leid. I. recte scriptum vide- tur „ percunctando exseqne- rentur", — Pall. 1. 3.: per- cunctando persequerentur (3, 20.). — Cf. 6, 14,: exseque- bantur quaerendo. 9^ 16, : ex« secuntur quaerendo. 22, 3.: summa omnia cum cura in* quirendo exsequebatur. 25, 29. : exsequentibussciscitando quae acta cum Romania es- sent dilucere — coepit cet. al. — PM: „quid si media uia consilii (M m. 1.: con- silia) caperetur ^^: quid scii. ei videretur. 6. quae neque amicos parat
nee immieoe tollit: PM Leid. iv Voss. ,11. Lot.4.; al^] quae, neque amicos parat iie^ que cet, Cf. 1, 18. 9, 9. al. ~ M : ista quidem sententia inquit o^ est cet, — PJIl: ea est romana gens quae uicta qni- escere nesciat. Voss. ix.; qui- e^cere nequeat nesciat, -^ Queni ad. modum scriptum est .„ea est gens . quae ne- , sciat'S desiderari quoqoe pot^ est ,5 ista sententia ea est quae neque par^t neque tollat'% cuiu utroque loco in prono- mine quae inesse videatur ut. sed priore loco indicati- vus rem extra omnem dubi- tationem ponit, coniunctivus altero loco fieri posse conce- dit ut res aliis aliter se ha- bere videatur,
8. uiuet semper in pectoribus illorum quidquid istuc pros- sens necessUas inuserit: ffl. — P Leid. I, : uiuat sem- per. — P cod. Gel. Leid. i. Lo V. 4. : inuss^rit. Pall. al. : im- miserit. Recc. quidam codd.*: iniunxerit.
428
UBERIX
* cessitas imisserit, ncc cos ante inulliplices pociias expcUbs a vobis quiescerc sinei^.
IV. Nculra sentcntia aceepta lierennius domum e ca- stris est avcctus. ct In caslris Komaiiis cum fnistra multi
6 conatus ad eniinpendum capti esscnt ct iain omnium rerum inopia essct, victi necessitate jfegatos mitlunt qui primum paccm aequam pcterent: si paccm non inpetrarcnt, uti pro- vocarent ad pugnam. ' turn Pontius dcbellatum esse rcsiion- dit, et quoniam ne victi qiiidem ac capti fortunain fateri
lOsdrent, inermcs cum singulis vestimentis sub iugum niissu- mni: alias condiciones pacis aequas victis ac victoribuS fore: si agro Samnitium decederetur coloniae abducerentnr , suis uide legibus Komanum ac Samnitim aequo foedere victu- rum. ils condicionibus paratum sc esse focdus cum consu-
1. nee ees ante multiplices poenas expeikas a nobis quiescere einet: flk m, 2.] neqae eos eet. — 9i m. 1.: nee eos ante eos multiplices eet, sed altero loco eas iu' ductum est. — P: neqae cos ante muUiplices poenas expe- ditas a nobis cet d. Herennius domum e eastris est auectus: PM: nisi quod in M Bcriptnm est „1iere- nhis". — Cod, Stg. al,: rc- uecfens. Lot. 4.: e eastris do- mum est auectus. J 7. si pacem non inpeirarent utiprouocarent adpugnam : P cod. Gel. al. — M m. 1.: ,,8i pacem ttt *^ pugnam'*: mcdiis erasis, dein eadem m. 1. scriptum est ,, si pacem ikon inpeirarent ad pugnam. tum cet. ' 8. turn (P m. 1.: dum) jPom- iiusdehellatunji.esse respon- dU et qfh ne uictl quidem
ac capti forlunam faterl seirent inermes cum singu* lis uesiimentis sub iugum missurum: PM, In Leid. i. praetermissuiii est sub iu- gum, quod h. 1. deesse non potest. — PM: alias coudi- tiones pacis aequas uicUs ac ( P : a ) nictoribus esse. P m. 3.: condkiones.
t^. suis inde legibus: PM] suis deinde legibus. — Mimn est quod b. 1. et in Pal. if. et in (M>d. SigonianOy qui lecen- tium librontra prope pessimi sunt, inde seriptutt legitur, deinde in melioribus et Pa- latinis et Drakenborchianis. — M : si agro samnitium de- cideretur coloniae ducerentor suis inde legibus remauam ac samnitiiu aequo foedere uicturum. Lcid. i. Lot. 4.: deeidcrctur. Pali. 1. 3. Voss. ii. al.: decedcrent.
14. iis eondUionibus paraium
LIBER CL
429
libus ferirc: si quid coram displiccat, legatos rcdirc ad sfe vctuit. haec cum legatio renuniiarctUT, tantus geroiius omnium subito cxortus est tantaque maestitia inccssit, ut non gravius acccpturi viderentur si nuntiarctiur omnibus eo^- loco mortem oppetendam esse, cum diu silentium fiiisset 5 nee consules aut pro foedere tam turpi aut contra foeduif tarn necessarium hiscere ppssent, tum L. Lentulus, qui turn princeps legatoram yirtute atque honoribus erat, ^patrem meum^^ inquit, „ consules, saepe audivi memorantem se in Capitolio unum non fuisse auctorem senatui redimendae 10 auro a Gallis civltatis, quando nee fossa valloque ab igna*
se esse foedus cum eonsu- libus ferire; PM] Lis cond. cet. — PM: „ 81 quid ^ori/m displiceat^': sell, qaae a se proposita essent. cf. 8, 35.: quod — negasset, eius rei veniam dedisset. — Dao recc. codd.: si quid eorum displi- ceret. — Voss, ii, : legatos ad se redire netuit. 2. iantus gemiius omnium su- bito exortus est: P. — M: tanti gcmitus cet. la Leid. i. Voss. II. Lov. 4. al. excidil iantus. -— Deinde scriptam est et in^ PM et in Drakenb. libris „ mortem «€7<Q)etendain esse '' yel „ appeten dam esse ^ : qnod integram esse non pot- est, mortem enim appetant aut fortes milites ah liostibus circamventi, aut yitae quo- dam taedio tristes senea. qnod si b. 1. Livins mortem op- petendam esse scripsisset, totam exercitum ignavissimc^ mm hominum iudieasset, nt- pote quibus nihil morte gra- vius yideri posset, notnm ta-
men est, saepissime i»d oB ob inter se a librariis per- mutata esse. 6. nee consuJes aut pro foe- dere tam turpi aid contra foedus tam necessarium hi- scere possent: P. In M ex- cidit pro, —' R: tum 1, Icn- tulus qui tum princeps lega- to rum nirtute atque honori- bus erat. M: tum 1. leelarus. qui tum princeps cet, — Cod. GUrtnerianus: „qui princeps legatorum^ cet. quod hand displiceat: sed yidetur hoc alterum tum idem quod tum maxime significare et scri- ptum esse, quo plus anctori- tatis Lentull verbis tribuere- tur: „da sprach L. Lentu- lus, der unter den Legaten gcrade der bedeutendste war'^ — M m. 1.: patrem meam^ M m. 2. P: patrem meum inquit coss. saepe audiui me- morantem cet. 11. quando nee fossa unlloque ab ignauissimo ad opera ac muniendum hostc clauMi es*
430
UBEB OL
^issmio ad opera ac immieiidiiin hoste clausi essent et enim- pere ai non me magno pericolo tamen sine certa permde possent quod A illis ut decorrere ex CapHolio aimatis in bostem" Bcait qao aaepe modo obsessi in obsidentes erope- 5 nmty Ha nobis aequo ant iniquo loco dimicandi tantam modo com bo8te copia esset, non mihi paterni animi indoles b consUio dando deesset: equidem mortem pro patria pTa^ daram esse fateor et me vel devovere pro popolo Romano legionibusqne vel in medios me inmitiere hostes paratos tOsmn: sed hie patriam video , bic qnidquid Romanamm le- giommi est: qnae nisi pro se ipsis ad mortem mere volunt, qnid babent quod morte sua servent? tecta urbis — dicat afiquis — et moenia et earn turbam a qua urbs incolitur. immo hercule produntur ea omnia deleto boc exercitn non
quod si illis nt de | correrA ex capitolio armatis in hoste licait. ^ M: „enimperaDt'': paaloqne post „aiiimi indol^^S 8. et me nel deuoutre pro pr, Jegionibtisque uel in me- dios me inmUtere hostes paratus sum: P m. 2. — P m. 1. : in medios me in- qnittere hostes. — M: et me nel deaooere pro pr. legio- nib; qui uel in medios me in- miltere hostes paratns sum. — PM: qnidqud romanamm legionnm. Cf. l^ 25.: qnid- qnid civium domi qnidqnid in exercitn sit, illomm tnncarma illorum intneri manns. al.
11. quae nisi pro se ipsis ad mortem mere uolunt quid habent quod morte sua ser^ uent: PM cod^ Gel.
14, immo hercule produntur ea omnia deleto hoc exercUu non seruantur quis enim ea tuebUur inheUis uidelieet
sent: PM: „da sie ja nicht einmal dnrch Graben nnd Wall eingeschlossen wiren'^ cf. 8, 37.: nee earnm ipsa- mm sancta fides fnit. — Leid. i.:^ nee fossa nee nallo. 1« et erumpere si non sine magno periculo tamen sine eerta pernicie possent: PM ] et erumpere si non sine pe- ricolo magdo, tamen cet. — Sine magno periculo scri* ptnm est et in omnibns prope Drakenb. codicibus, sed in Leid. I. Voss. ii. Lov. 4. al. praetermissnm est si non, — Pall, 1. 3. Voss. n.: ^ ta- men sine certa cet. ^. quod si illis ut decurrere ex capitolio armatis in ho- stem licuit: P et omnes prope Drak. codd.] quod si nt illis decurrere cet. Volnit igitar Livins nt non minor orationis vis poneretnr in illis — nobis qnarn in ii^ — fto. — M:
LIBER IX.
43t
servantur. quis enim ea tuebitur? inbellis videlicet atque inermis multitudo ^ — : tarn hercule quam a Gallorum im- petu defendit. an a Veis exercitum CamiUumque ducem in- plorabunt? hie omnes 8pes opesque sunt, quas servando pa* tnam iservamus, dedendo ad necem patriam deserimus ac 5 prodimus. at foeda atque ignominiosa deditio est — : sed ea caritas patriae est ut tarn ignonmiia earn quam mofte nostra si opus sit siervemus. subeatur ergo ista quantacum*- que e^t indignitas et pareatur necessitati quam ne dii qui> dem superant: ite consules, redimite armis civitatem quam 10 auro maiores vestri redemerunt''.
atque inermis multitudo tarn hercule cet.: P. — Omni* bns eis quae inter immo her-' cule et tam hercule in P le- gantiif qegkgentjor praeter- missis nihil in M scriptum est nisi hoc „incoIitar | immo ercule his quam a gallornm impetu defendit'* cet. In Nea- pol. Latinii inyentum est y)Una hercule produntur ea omnia*' cet.
2. tarn hercule quam a gallo- rum impetu defendit :V,^^ Quamquam in M invenimus „ ercule his quam a gall.** cet., tamen vix dnbium est quin iliud his erranti librario de- beatnr: nisi forte dicere vo- luit in aliis libris inveniri ^^ercul^^'S aut pronomen hi»ee in Ai^latet: „ tam her- rcule haec (sciL multitudo in- bellis) urbem defend et quam a Gallis defendif .
3. an d Veis exercitum, Co- millumque ducem inplora- bunt: P m. 2.] an a Veiis cet. Cf. 5, 52.: a Veis. al. i —
P m. 1.: an auehis exercitum cet. M: an auheis exercitum! camillnmque cet^
4. hie omnes spes opesque sunt: PM cod. Gel — M: hie ofiis spes cet. — M : de- dendo ad necem patriam de- Berimus. at foe | da atque ignominiosa dedicio est sed ea caritas patriae est nt tam ignomini eam quam morte nostra si opus est sememus. m. 2.: ignomini a quam morte cet. Leid. i. al. : ignominie eam quam mor(e.
8. subeatur ergo ista quanta- euque est indignitas: P. — M: quan | tocumq. est. — PM: ne dii quidem. Yoss. n. Lor. 4. al. : nee dii quidem.
10. ite coss, redimite armU ci- uitatem quam auro maio- res uestri redemerunt: PM Lov. 4. — Leid. i. : maiores u^nostri. Recc. codd.: maio- res nostri. Cf. 5, 54.: ma- ximo gaudlo patram ueatro- rum, al.
432
UBERIX.
V. Consoles profecti ad Pontium in conloqulum, com Ae foederc victor agitaret, ncgarunt iniussu popuU foedus fieri posse nee sine fetialibus caerimoniaque alia soIlenmL itaque pon — ut vulgo credunt Claudiusque etiam sc^Ibit —
dfoedere pax Caudlna sed per sponsionem facta est: quid enim ant sponsoribus in foedcre opus esset aut obsidibos ubi precatione res transi^tur, per quern populum fiat quo minus legibus dictis stetur, ut eum ita luppiter feriat quern ad modum a fetialibus porcus feriatur. spoponderunt con-
lOsules l(^ati quaestores tribuni milltum, nominaque omnium qui spoponderunt extant , ubi si ex foedere acta res essel praeterquam duorum fetialium non extarent: et propter n^
1. cum de foedere uictor agi- iaret: P. — M: federe. — PM: negaront iniossa popuii foedos fieri posse nee sine fetialibus caerimoniaque alia soUemni : „ als sich die Con- snln der Unterhandlnng we- gen zum Ponlius b^eben bat- ten, und der Sieger ein Biind- niss gescblossen wissen woll- te* so erwiederten sie dass dies nicht oboe Erlanbuiss des r5ni. Volkes gescbeben kSnne nocb obne Bnndesprie- Bter und mit t)bergebuog der anderen berkSmmlichen re- - ligiSsen Verbindlicbkeiten'^ Cf. 1, 24., 4. u$ uulgo credunt Claudius- 4jfue etiam scribit: 111 m. 2. P. — M m. 1.: ut uigo cre- dunt — M m. 1.: sec per sponsionem. m. 4.: set. — lae. Perizonius de boo belio foed«reque icto Ciceronem cum Livio dissentientem con- ferri ynlt de inr. 2, 30., C.
Dukeros enndem de olfic. 3, 30. de senect 12. 7. ubi precatione res transigi- tur: M. — P m. 1«; ubi pca- tione restant igitor per quern populum cet m. 2.: y,ubi pcatione res an sigitur^* dud- bus t indnctis. — Non foe- dus ictum sed per sponsio- nem rem transactam esse, ex eo Li?ius dicit intelligi posse, quod omniuni eomm qui spo- pondissent nomina extarent. quid enim sponsoribus aut obsidibus opus fuissey si res transacta emt ea precatione, qua in foederibns feriendis nti solerent, nt Inppiter eum populum, per quern fieret ne l<^ibus dictis star! posset, ita feriret quern ad modum por- cus a fetialibus ferilretor. 9» spoponderunt cose, (P : cos.) hgati quaestores tr, md, nominaque omnium quispo* ponderuni^e octant: PM« 12. et propter necessariam foe*
LIBER IX
433
r
cessariam foederis dilationem obsides etian) sescenti cquited imperati qui capite luerent si pacto non staretur: tempus inde statutum tradendis obsidibus exercituque inermi mit^ tendo. redintegravit luctum in castris consulum adventus ut vix ab iis abstinerent ipanus quorum temeritate in eum 5 locum deduct! essent, quorum ignavia foedlus inde quam venissent abituri: illis non ducem locorum non explorato- rem fuisse, beluarum modo caecos in foveam missos. alii
derU dilationem obsides etiam, dc, equiies imperati: P m. 2. M. — P m. 1.: „ob- •ifi«8 etiamteqaites** mediis titteris ersflis. — Leid. i. ce- teriqne Drakenb. codd. : „ ob- sides etiam ac eqaites impe- rati ^* : de qao errore cf. 3, 62. : sexcenti. 8, 11. ^ In Harl. ii. ▼ero, ne ae ante- vocaiem po- •itanr nderetar, seriptam eat: „ obsides etiam t^que eqoi- tes imperati". 3. iempus inde staittitim tra- dendis obsidibus: HI. -^ P cod. Klock.: „ tempus inde statam^: hand sdo an noa nunns iatine. sic enim non modo stato tempore die al« dictnm est sed etiam lod in- yeninntnr qaibns d^abiom fiat an librariorom licentia sta* tutum pro statwn positnm sit in Pot. qnidem 34, 37. •criptnm^ Tidimns; „sta€aset- tent I statntos essent co | mi- tils dies" cet. sed m. 3.^ii- tus essent indocta snnt. 33, 35. seriptam erst m. 1. in Pat« „ eampanisomnibns \ statnm sacrificiam adkamas'*: sed p. 3. addidit tu ut statutum ^^ ret, idqoe in Colb. «L recer
T. UyI part 1L
ptam est. — PM: „exercitu- qoe inermi mittendo " > scil. sab iogam. 'de hoc datiro cf. 4 1 13;: rendere qaod osn menstruo saperesset^
4. redinteffrauit luctum in ea* stris eoss, aduentus : P m. 3. JH. — P m. 1. cod. Kloclr.: •sed integraait. — P: at aix ab iis abstinerent manos qao- ram temeritate in earn locam deduct! essent quomm igna- nia foedins inde qnam nenSs- sent abituri* M : „ at* aix ab iis abstinerent manas guoru igoaaia foedias inde qnam ne- nissent abitnri" mediis prae- termiasis: sed inter munus et gu^ru adscriptam est h;. £adem verba exdderant in Leid. I. Voss. II. Lor. 4. — In Lot. 3. et 4. seriptam est nueaissent essent abituri": sed prias essent yiditiMt L. • et ad abituri relatom y olaisse.
8. beluarum modo eaeeos in /oueam missoe^ iabsos: P ( cod. Klock. ) : „ blindlings seien ne in die Grube In dis man sie vcrlockt gi^tSirst". sed si baec'scriptora vera est, maior oratiools yts po^ta ri- deUtttr in laps^e qosu in 28
434
UBERIX.
alios intueri, contemplari arma mox iradenda el inermos fa- tqras dextras obnoxiaque corpora hosti: proponere sihimet ipsi ante oculos iugum hostile et ludibria victoris et yidtaf superbos et per armatos inermium iter, inde foedi, agminis S miserabilem viam per socioruin urbes, reditum in patijam ac parentes quo saepe ipsi maioresque eorum triumphantes ▼edissent: se solos sine vulnere sine ferro sine ^cie victos, 8ibi non stringere lieuisse gladios non manum cum boste conferre, sibi nequiquam amna sibi nequiquam animos da-
musQ9: qaod probari non potest: id enim ipsuro tam graviter militet iociuant qaod eonsnlmn culpa in innidias praecipitaii eaient. videntnr igitor missos Japsos dnae flcriptnrae esse (cF. 9, 2.: lo- eat:), et recte deletam esse In M missos, — M m,!.: beJ/iarain mode. m. 4.: beU Inamm.
3. obnoxiaque corpora hosti: M m. 1. P ni. 2. — Pm. 1.: obnqxaqae corpiora hosti. M . m. 3.: corpiora.
4» inde /oedi agmims misera- bilem uiam. per socidrum urbes: P. — M m. 1.: nii- ■erabilem uitam ^ sotioru ur- bes. m. 3.: uiam.
5. redOitm in patriam ac pa- rentes: PM relL -r Par en- iies videtor aeqae b. 1. ad pa- triam adieetnm esseac mul- ■ tis aliis locis ad vim- eins. sen- 888 qui in patria. inest an- gendam. sic scriptum legimus 1» 35. hOiui sui ntrosque ad- bortarentur^ deos patrios pa- triam ae parentes, qnidquid dvium d<iaii qnidquid in ex- creitnaki iUofmn. tone arma
illorum intueri manos" al nee offendfre potest praepo- sitio in eliam ad parentes referenda, noA tam quad et alibi modo in modo ad com eisdem verbis coniancta le- guniur qnam quod iaprirois ilia voce Uteiuintttr si quid quo spectasse dicendum eraf. Minns placet igitnr L Fr. Gro- no¥ii coniectura qua ad pa- rentes fieri bi voluerit, qnam- qnam baud raro ita relatnm reperitnr: ex. gr. 30, 33.: in . maDibus ease praedam Car- tbaginis, reditum domum in patriam ad parentes liberos coninges p«natesqne deos. 9. sibi nequiquam arma sibi nequiquam anifnas datos: ex coni. m.} sabi naquieqnam anna neqnicqoam viraa ne- quicquam animos datoa. — In P nihil invenimna niai hoc ,,€onferre sibi neqniqiiaiii ani- moft datoa*': in M^conferre ai bene | quiquam antnos da- tos'S unde conifci possit, h. 1. iUnd sibe, cuius Quintilianus 1, 7. 34. mentionem fecit, re- cte senratuBd: esse^ quamquam nubi boc . qnident loco bene
LIBER EL
435
to8« haec firementibus bora fatalis ignominiae advenit omnia tiistiora experiundo factura qnain quae praeceperant asi- mis: iam primum cum singulis vestunentis • inermes extr« vallum exire inssi et primi traditi obsldes atque in custCM diam abducti: ium a consulibus abire lictores ius^i pahida^ 5 mentaque detracta^ tantam inter ipsos qui paido ante eo9 execrantes dedendos lacerandosque censuerant miserationeiii fecit, ut suae quisque condicionis oblitus ab ilia defimrniiN tione tantae maiestatis velut ab nefando spectaculo averte* ret oculos.
librario cmdam deberi Tkie* tar. sed ntat id se babet^ me* dia verba nee in PM nee in Drakenb. codicibns reperta sunt nee satis intelligi pot* est ntram Gelenins, qai prl- mas ea in integram oratio* nem reeepit, sic seriptum yi* derit in antiqiiis sals iibris an ex eoniectora ad erationis ▼im angendam additnnrToIae* rll, c«n seriptnrae a se laa- datae id tantom adiecerit ,,boe scribae •scitanti impntan* dtfm^'. nee ansns essem sibi netfuifaam anna recipere, nisi attftaioSi qaod in Yos* iiano alteio pro anknos m» yentam est^ yen simile face- ret arma ab anfiqm librii
• ami defnisse. yideani igitur doeti bomincs qnid potins babendoni sit, coai bihi dn* bitem ^in dlis „8ibineqai* ^an arma animos datos'* ttagis probetam foerii*
1. hoec frementiius kora fa»^ talis ignamimiae adttenii: II. — P: ignominia. — PM: omnia tristiora ezperiando fa«
ctnra qnam qaae pnteepf^ rant animb, Leid. t. omiles- que prope Drakenb. codd. : experiendo. — Cf. 7, ^.: adeo daonmi intlitam eveii* torn — ' ntraqae aeieir anUnti praeeeperat.
4. ei primi traditi obsldes at- que in eustodiam addueM: PMi nisi food in Jtt obside teriptom erai — M 11. 4.: , obsidesq. in costodiam abdn* cti. -— Dcinde seriptata est in M wtnm a coSs.**, in P ^tam a 658.**
6. $antam inter ipsos qui paulo ante eos esteerantetf dedeu' . dos laeefandosqae eensue- rant miserationem fecit: PM ood. G«l. b. e^ ,^id qifod tantam misevatione» fecit '\ I. Fr. €i«iovius feeerunt seribiyoloft, qnodad iussi^re^ ' latum placere nOnptlteSC; Dra- kenbortbiiM fylMitSm id inter ipsoft'* cet^ sed ae ea q^dem yoce opas est -— "PiA 1. 3. L#y«4w sL: eos exeenrados la- eerwidosftte eeastttfatt. — P
^ m. 1. M: condjtioniil 2»'
436
LIBER CL
VL Primi eonsules prope semmudi sub (ugum missi, ium ut quisque gradu proxumus erat ita ignominiae obie- ctus, turn deinceps singulae legiones. circumstabant armad hostes exprobrantes eludentesque: gladii etiam plerisque in-
5teiitati et vulnerati quidam necatique, si vultus eonim m- digpitate rerum acrior victorem offendisset. Ita traducti sub mgum el — quod paene gravius erat — per hostium ocu- lo8 cum e saltu evasissent, etsi velut ab inferis extracti turn p^rimum hicem aspicere visi sunt, tamcn ipsa lux ita de-
10 forme intuentlbus agmen omni morte tristior fuiL itacpie cum ante noctem Capuam pervenire possent, incerti de fide sociomm et quod pudor praepediebat, circa viam baud pro- cul C&pua omnium egena corpora humi prostravenmt. quod ubi est Capuam nuntiatum, evincit miseratio iusta sociorum
16 8uperbiam ingenitam Campanis: confeslim insignia sua con< sulibus fasces lictores, arma equos vestimenta commeatus militibus benigne mittunt^ et venientibus Capuam cunctus se-
1. primi coss, prope seminudi sub iugum missi: P. — M: primi cos. — M m. 1. P: proxumas.
3. circumsia&ant armaii ho- stes: P. — Jtt: „ circumsta- bant armis hostes*^ quasi li- brarins cum armis scribi to- liiisset. Cf. 28, 26. : simul et imperator in tribunal escen- dit et redact! armati a por- tis inermi contioni se ab tergo eircnmfuderant. al. — P: unl- nejteti quidem necatiq. Hinc Leid. I. aL: oulnerati qoidem qoidam necatique.
7. psr hostium oeulos: PM. Cf. 2, 38.: Tos omnibus — spectaculo abeontes faisse, ▼estras coiiiugea vestros libe- ros tradnctof per ora bom!* aan.
8. etsi uelut oh inferis extra- cti tum primum lucem^ aspi- cere nisi sunt: P. — M: tum lucem aspicere cet.
13. omnium egena corpora: PM Leid. I. LoF. 4. al. ^ PtU. eod. Sig.: omnium egeni cor- pora bnmi prostraaerant. — M: prostraoe | nenmt. ^
14. euincit: M] emit (P). — M: sotiomm.
17. et uenieniihus Capuam cun- ctus senatus populustfue ob- uiam egressus iustis omni- bus hospitalibus priuaiis- que et publicis fun^tur of" fieiis: PM cod. Klock. multi- que al.] et yenienlibus Ca- puam cunctns senatus popu- lusque obyiam egressi — fun- guntor o£Gciis (Pall. 1. 3. Voas. n.). •— Leid. i. Lot. ^.
LIBER IX
437
natus populusque obviam egressus iustis omnibus hospita- libus privafisque et publicis fungitur officils. neque illis so* ciorum coniitas vultusque benigni et adloquia non modb sermonem ell(^re sed ne ut oculos quidem attoUerent aut consolantes amicos contra intuerentur efiicere poterant, adeo 6 super maerorem pudor qi^dam fugere conloquia et coetus hominum cogebant. postero die cum iuvenes nobiles missi a Capua ut proficiscentes ad imem Campanum prosequereii- tur revertissent, vocatique' In curiam percimctantibus maio-
al.: egressi — fangitar. — Notnm est nomina senatus populusque non modo ro- manus sed etiani aliaram ci- yitatam apud optimos qaos- qne scriptores cum singalari nnmero coniuncta legi. cf. ex. gr. 28, ^9.: nos decern lega- tos Saguntinos senatus popv- losqae ad vos misit. — lu- sta hospitalia sunt omnia ea quae amicis ab hospitibos fieri iostum aequumque est^
% neque: ^^aber diese Freund* lichkeit der Buntlesgenossen*^ XX, 8. w. Cf. 6, 4 : laborque.
4. ne ut oculos quidem atiol' lerent: M. — P: ne ut ocu- los adtolierent. Cf. 38, 27.: ceterum ne primum conie- ctum telorum tulerunt (cod. Bamberg.). Cic. Cat. mal. 11, 34.: itaque non modo quod non possumus sed ne quan- tum possumus cogimur (cod. Erfurt.), al.
7. cogebant : M cod. Gel. Leid. i.J cogebat (PX — Voces supet maerorem pudor ita ad ver- bum cogere referri potuemnt
utscriptorautdtcere yelletm^- iorem sibi videri vim in pU" dore qnam in maerore po- sitam fuisse, aut ut yellet ezr primere, qua yi pudor* ani- mos hominum affecisset e«- dem yideri maerorem cm adflixisse, b. e. praeterqaam quod maeror coegisset coegisse etiam pudorem quendamia- gere colloquia* hac altera ra- tione super maerorem pu* dor quidam idem significat quod et maeror et pudpr quidam, et pluralis verbi eo' gebant non minus laline est quam 21, 60. dujs eunhprin" cipibus capiuntur, cL 9,8.: debentur. — Super maero' rem n€c in P nee in SL scrl- ptnmest in P inyeaimns „8a- per memorem.'S in M m. 1. „ super maemorem^S nu 4. „8upeE maerroram^S -^ M: siye ,, coetus ominum^ siye „ coetus. omnium ^S' recentiore dein manu „ hominum 'S — Paulo postM: „pro8e^uereiit| tur*^: cum nihil frequentioii sit quam ut in fine yerBQum m pro i» scriptom iaTeBiatar.
438
USER IX.
ribia naiu multo nbi maeaiiores et abiectiores animi visos rrferrent, adeo silens ac prope inutum agmen iuceaaisse, ta^ eere indolem illam Roiuanam ablatosque cum armis aiii- mo&9 non reddere salutem non salutantibus dare responaum
5 non hiscere quemquam prae metu potuisse tamquam feren- tibus adhuc cervicibus iugum sub quod emissi e^ent: ha- bere Samniies victoriam non praeclaram solum sed etiam perpetuam^ cepisse enim eos non Romam sic ut ante Gal- lon sedf — ' quod multo bellicosius fuerit — Romanam vir-
iOtutem ferociamque: —
VIL Cum haec dicerentur audirenturque et deplora- tiim paene Romauum nomen in concilio sociorum fidelium estet, dicitur Ofillius Calavius Ovi lilius — clams genere Dactisque tum etiam aetate verendus — longe aliter se ha-
ISbere rem dixisse: silentium illud obstinatum fixosque in ter-
1. multa sibi mestiores et ab* in M Leid. i. Lov, 4. al. —
. Uctiores animi uisos: PAl M: non Iscere qaemqnam.
Leid. I. cod. Klock, ah] malto 6. sub quod emissi essenl: PM
sibi m^eatiores et abiectioris animi visos (Voss, ii,). -^ Cod, Sig,: maestioria et ab« lectio ris animi, — Abieetie" res animi acriptam eat ut 7,34. ,,coo8uli territo animi ^': 8, iZ^ „ tot popoloa inter apem netamipie anapensoa animi habetia*': al, •^ Recentiore mana acriptum eat in M „ani« mitf^S sed s eraanm eat, 3, taeere indolem illam; PJU ' reU,] iacere cet, (ex coni. Grateri). — H. e.: iam nihil audiii eat ilia anperbia inao-« lentiaque Romana, quae ad id tempua eoram animis ita iositae atqueinnataevisae fois- aent ut extingui nulla vi pos- aent. — P: „ romanam abia- toaque com armia animoa'^ baeG Yorha praetennifsa aunt
cod. Klock. al.] sub quu emi8sieasent(Vo8a.i, Leid. ii.h — - Leid. I. Pall. 1. 3. Voas. ii. al,: aub quo deuaissi easent. ^ Cf. 10, 36.: et quod ca- ptivoa — aub iugum misis- set. al. 3, 1)8.: aub hoc iugo dictator Aequoa miait. al, 11. cum haee dieereniur audi- renturque: M m. 4, P. — H m. 1.: cum haec dicer en- turqne et deploratum paene cet. ^- Haec verba referenda eaae ad ea quae paulo ante leguntur postero die cum iu- venes referrent^ totinaque loci apodosin Incipere ab di^ citur Ojfillius, neminem fu- gcrit. Cr. 3, 52. — P: ofillius a calauius oui iilius. M: o61| liua clarua genere cet, Ci', 9, 36.
LIBER UL
439
ram oculos et surdas ad omnia solatia aures et pudorem intuendae lucis ingentem molem iranim ex alto animo cieii- tis indicia esse: aut Romana se ignorare ingenia aut silen- tium illud Samnitibus flebiles brevi clamores gemitusque ex- citaturum, Caudinaeque pacis aliquanto Samnitibus quamS Komanis tristiorem m^moriam fore: quippe suos quemque eorum animos habiturum ubicumque congressuri sint, saltaa * Caudinos non ubique Samnitibus fore. lam Bomae etiam sua infamis clades erat: obsessos primum audierunt, tristior deinde ignominiosae pacis magis quam periculi nuntius fiiit. ifi
2. ingentem molem irarum ex alto animo cientie indicia esse: PM cod. Gel. rell.] in- geDtem molem irarum ex alto aniuii cientis indicia esse, — Qoamquam primo aspectu I. Fr. GroDovios yideri potest recte vidisse, com „ indicia animi ex alto cientis ingen^ tem molem iranxm" scribi yeliet, tamen non minns pro* bandam est quod antiquorum librorum auctoritate firmatur: nam quod cientis h. L scri« ptnm est pro hominis cien-^ iis, id sane mirum videri non poterit: „jene8 anhaltende Schweigen und dass sie die Angen an den Boden gehef- tet und dass kein Wort des Trostes auf sie £indrack ge< macbt, und jenes Schamge* fubi sicb von der Sonne be- lenchtet zu sehen, dies Allea seien Zeichen dessen der au8 tiefer Seele eine uogehenre Macbt der Leideoscbaft ber- aorbe6chw5re^\ — Leid. i.: „ ingentem mole RIinarum^^ biuc Pali, omuesqae prope
recc. libri: „ ingentem mokm minarum". — Paulo post M m. 1.: aut silentio lUad« m. 3.: silentiu.
8. iam romaelt sua imfamiM clades erat: M, — P rell.: iam romae et sua infamis cla- des erat — PM: ^^iristior deinde Ignominiosae paoia magis quam, periculi nontiiiA (M: nuncius) fnit'^ Nemi- nem fugerit magis hob ad tristior pertinere, sed posl- tjum esse ut pax et pericu" lum inter se conferrentnr 6i«. bique quasi opponerentur. mi- nus tamen gravitatis in, hoc magis inest quam si scri<«. ptum esset „ tristior deinde nuntius fuit ignominiosi non periculi sed pacis ^^ Cf. 21 » 59.: pugna raro magis nlla ea aut utriusque partis per*^ nicie clarior fuisset si cet.: „selten wQrde i^^od ein Karapf mjebr als dieser oder durch den gleichen Verlust auf beiden Seiten ber&bmter geworden sein'^
4^0
LIBER IX.
ad famam obsidionis dilecUis haberi coeptus erat, dimiasDS dmde auxilionim apparatus posiquam deditionem tain foede factan^ accepenint, extemploque sine ulla publica auctoii- tate conisensum In omnem formam luctus est: tabemae drca
6 forum ^clausae lustitiumque in foro sua sponte coeptum prius quam indictum, lati davi, anuli aurei positi, paene maestior exercitu ipso civitas esse, nee ducibus solum at* que auctoribus sponsoribusque pacis irasci sed imioxios etiam milites odisse et negare urbe tectisve accipiendos.
10 quam concitationem anlmonim fregit adventus exercltus etiam iratis miserabilis: non enim tamquam in patriam re- vertentes ex insperato Incolumes sed captorum babitu tuI- tuque ingress! sero In urbem ita^se in suls quisque tectis abdiderunt, ut postero atque insequentibus diebus nemo eo-
15 rum forum aut publicum aspicere vellct consules in pri* vato abditi nihil pro magistratu agere nisi quod expressum
1. dilectus haberi eoeptus erat : PM] delectus cet. — M ra. 3.: postquam deditione tam foede factam accepermit. M m. 1. P m. 2.: postquam deditione t^m foede factam acceperunt. • P m. 1.: tam foeder^. — PM: extemploque sine ulla publica auctoritate consensum in omnem formam luctus est : y, und ohne dass eine Auffor- derung n^hig gewesen wSre zeigten sich sogleich fiberall dfientlich die Zeichen der Trauer^*. In cod. Sigon. aliis* que rece. scriptnm est: ez« temploque sine ulla publica au- ctoritate consensuuein omnem formam luctus popolus uer- BUS est'^! Cf. 4, 35.: comi- tate- — ad quam consense- rant consilio publico.
6. anuli aurei posUi: PM] an-
nuli cet. Cf, 1, 11. al. — P m* 1.: paene mestiore ^er- citu ipso ciuitas est|. m. 2.: ciuitas I ee. — PM: odisse. Cod. Klock.: odire. 13. ex insperato: M m. 3L P. — M m. 1.: ex inspirato. — P m. 2. M: postero atque in* sequentibus diebus. P m. 1.: dies.
15. coss. in priuato abditi ni" hil pro magistratu agere: P, In M praetermissum est abditi,
16. nisi quod expressum sena* tus consultum est: Voss. i. II. al.] nisi quod expressum eenatuS consulto est, — M: ^msi quod expresum smc est:*' quod pro scm eadem metathcsi scriptum est qua to- tiens erratum yidemus: 5, 50. '— Leid. I. al. : ejtpressani turn
UBBR IX.
441
senatus consulium est ut dictatorem dioerent comitiorum causa. Q. Fabium Ambustum dixenint et P. Aelium Pae- turn magistrum equitum: quibus vitio creatis suffecti M. Ae- milius Papus dictator L. Valerius Flaccus magister equi«' tum. nee per eos comitia hablta et, quia taedebat popu-5 lum omnium magistratuum eius anni, res ad interregnum rediit: interreges Q. F^bius Maximus M. Valerius Corvus: ^ is consules creavit Q. Publilium Philonem et L. Papirium Cursorem iterum baud dubio consensu civitatis, quod nUlli ea tenipestate duces clariores essent. 10
Vin. Quo creati sunt die eo — sici enim placuerat patribus — magistratum inierunt, soUemnibusque senatus
est. Loy. 4.: expressam san* ctnm tarn est. P: ea^ressam sc. -T- at dictatorem dicerent cet. — Senatus consulium ab consuUbus expressum non ita scriptum est ut,2, 13. expressa necessUas (obsi- des dandi ), ut 21 , 18. con" fessio culpae exprtmitur^ sed com sen, consultum ni- hil aliad sit quam id quod senatus censuerat, h. 1, ex- pressum sc significat coactos esse consales id quod sena- tus censnerat facere nt dice- rent dictatorem, quamyis ne- gassent se quidquam pro ma- gislratu facluros esse.- — M: dicaloreni. m. 3.: dictatorem. 2. Q, ^Fabium Ambustum di- xerunt ei P, Aemilium Pac' tum mag, equitum: P cod. Klock. al. — M: que farium ambustum dizerunt et p. ae- milium paatum mag. equitum. Bl ro. 2. : ^ni, fabium ambu- stum cet. — Leid, i. Yoss. ii. Cov^, 4. mullique alii codd^:
,,Q. Fabium Ambustum dize- runt P. Aemilium Paetum^: Bed Paetorum cognomen non Aemiliae sed Aeliae gentis crat. itaque factum videtur ut Loyeliani ii. librarius scri- beret „P. Aemilium Papum . mag. equitum ^^— M: quibos uicio creatis. — PM : sufff cti in. aemilius papus dictator, i. ualerins flaccus mag. equi- tum. ,
7. interreges Q, Fabius Ma- ximus M, Valerius Cor- uus: PM. — M: ,,18 consa- les creauit publilium pbilo- nem et 1. papirium cursorem' iterum": de L. Papirio cf. 8, 23. — P: „is creauit q. pu- blium pbilonem cursorem ite-^ rum" cet sed margini ad- scriptum m. 2. est „ s: Incinm papirium". ^ P m 1.: dcces clariores. m. 2.: duces.
11. quo creati sunt die eo sie enim placuerat patribus msH gistratum inier solemn^.
442
LIfiERCL
consultis perfectis de pace Caudina rcttulenint. et Publi- lius penes quern fasces erant „dlc Sp. Postuini^^ inquit. qui ubi surrexit, eodem illo vultu quo sub lugum missus erat, ^haud sum ignarus^ inquit „consules, iguominiae non bo-
5noris causa me primum excitatum iussumque dicere, non tamquam senatorem sed tamquam reum qua infelicis belli qua Ignominiosae pads, ego tamen, quando neque de noxa nostra neque de poena rettulistis, omissa defensione quae non difficillima esset apud baud ignaros fortunarum huma-
iOnarum necessitatiumque, sententiam de eo de quo rettuli- sds paucis peragam: quae sententia testis erit, mihine an
q; 8cU ffectis de pace eau" dina reltulerunt: M m. 3. — fll m. 1.: quo creati sant eo sic enim placaerat patribos magUtratuui iner. cet. P: quo creati sunt die «o sic enim piacuerat patribus magistra- tum indernnt soUemnib; q. 8c. lis pFteclis cet, Cf. quod de C. Flamioio magistratum ineunte 21, 63. dictum est: „6oiiemnem yotprom nuncu- pationem fugisse, ne die ioiti magistratus lovis optimi ma- ximi templnm adiret, ne se- natum invisus ipse et sibi uni invisum ?ideret consuleret- qne, ne Latinas indiceret lo- yique Latiari sollemne sa- crum in monte (scil. Albano) faceret cet. — PM: et pu- b//us. Cf. 8, 15. seqq. — M m. 1.: penes que | nem fasces erant. m. 3. : penes que | fa- sces erant.
4. haud sum ignarus inquit coss.: HI. — P: „co8": idem consul in recentibus quibos-
dam Godd. Inest, sed pauio • post sequitur reitulistis. 5. non tonquam senatorem sed tamquam reum qua infeli- cis belli qua ignominiosae paeis ; M. — P : non tam- quam senatorem sed taquam reum quam infelicis belli qua ignominiosae pacis ego tamen quando neque de noxa no- strae neq. de paeue retulistis ( m. 2.: poene). — M: de pena rettullistis. — In mul- tis recc. codd. non qua — qua („ theils theils '^) scriptam est sed iam — quam, t.f. ex, gr. 2, 35.: usique sunt qua suis quisque qua totitts ordinis vi- ribus. 2, 45.: qua cunsules ipsos qua exercitum incre- pando. — M m. 1.: dilHci- lima. — PiU: necessitatium- que. — P: de quo rettullistis. 11. mihine an legionibus ue- stris pepercerim: P. — M: mihine am legionibus eet — M m. 1.: quando iniossu po- piil facta e. m. 3. ; populi. — PM: non tenetor p. #, r*
LIBER CL
443
legionlbus vestris pepercerim cum me seu turpi seu neces- sarian sponslone obstrinxi: qua tamen, quando inlussu populi facta est, non tenetur populus Bomanus, nee quicquam ex ea praeter quam corpora nostra debentur Samnitibus: de- damur per fetiales nudi vinctique, exsolvamus religione po- 5 pulum si qua obligavimus, ne quid divini humanive obstet quo minus iustum piumque de integro ineatur bellum. ior ier ea consules exercitum scribere armare educere placet nee prius ingredi bostium fines quam omnia iusta in dedi- tionem nostram peifecta erunt. vos dii inmortales p:ecor'i()
3. nee quicquam ex ea prae* ierquam corpora nostra de^ bentur samniiibus: PM. — Qaod noq corpora Bed qaic" quam ad debentur referen- dam esset, Loveliani qnarti librarios defteiur scribi yo- Init: sed illam alteram scri- beadi rationem non num- quam apud Livium reptrimus, ex. gr. 1, 1.; ^ut quibns ab inmeos* prope errore nihil praeter aruia et naves siiper- essent^': b. e. arma et naves supererant, sed nihil praeter ea supererat. cf« 9, 6.: coge- bant. • '
4. dedamur per fetiales nudi uinctiq.: P m. 2. — P m. 1.: /udi uinctiq. M m. i.: deda- mur per fectlales nodi uioti- que. m. 3.: uinctique. — M m. 1.: ineatur bellu. m. 3.: bellu. — Iustum piumque: b. e. salva religione iusti- tiaque.
7. inter ea consules exerci- tum scribere armare edu" cere placet nee prius („nicht friiher aber^^: t), 4.) ingredi
hostium fines quam omnia iusta in deditionem nostram perfecta erunt: PM: nisi quod in 01 contrahendo scri- plum est „perfecl^runt**. — In recc. quibusdam codd. in- yentum est „ exercitum scri- bere armatos educere placet *S — Leid. I. Lov. 4. aL : in de- ditione nostra. 10. uos dii inmortales precor quaesoque^ si uobis non fuit cordi Sp» Postumium T, Feturium cos, cum Sa- mnitibus prospere bellum gerere at uos satis habea- tis cet.: P: „euch abcr, un- sterbiiche'Gotler, bitte ich inid flehe ich an, wenn es euch nicht am Ilerzen lag, dass die Consuln Sp, P. T. V. giucklich im Kampi'e mit den Samniten wareu, nun so mo- get ihr lyenigstens damit zu- frieden gestellt sein nns so tie^emiedrigt gesehen zn ha- ben *' u. s. w, — Al : sp, po- stumium. i. ueturium cos. — M Leid. I.: ^^ad uos satis ha- beatis*\ cL ds hoc ai 9, 1.;
444
UBERUL
quaesoque, 8i vobis non full cordi Sp. Posttimium T. Veto- rium cohsules cum Satnnitibus prospere bellum gerere, at vos satis habeatis vidisse nos sub iugum missos vidisse spon- sione Infami obligatos, videre nudos vinctosque hostibus de- 5 ditos omnem irani hostium nostris capitibus excipientes: no- vos consules legionesquc Bomauas ita cum Samnite gerere bellum velitis ut omnia ante nos consules bella gesta sunt^. quae ubi dixit, tanta simul admiratio miseratioque viri in- cessit homines ut modo vix crederent ilium eundem esse 10 Sp. Postumium qui auctor tam foeda& pacis fuisset, raodo
qnod 81 — at ego. 6, 9.: diis cordi faisse. — PM: „aidere Budos oinctosqae bostibos de- ditos omnem iram boatiam nostris capitibns excipientes ^S Non vidUse potuit boc ter- tio loco ficribi sed videre^ cum Postomiua ad id perge- ret qnod pondaro factnra erat sed qnod in eo erant at fa- cereot^ deditos tamen non dedi scrip tnro est quern ad modam aliquid faetumvelle pro fieri al. dicebatar.
5. nouos cos, legionesque ro- manas Ha cum samnUegere bellum uelUis ut omnia ante nos consules bella gesta sunt: M m. 1. P: sed in JS scriptiim est m. 3.: gere: b. e. gerere. — Leid. i.: geH bellum uelitis ut — gesta- mnt. Pall. 1. 3. Yoss. n. al.: geri bellum uelitis at — ges- senint.
8. quae ubi dixit tanta simul admiratio miseratioque uiri (M: nirim) incessit homi- nes: PM] quae ubi dixit — incessit omnes (L Fr. Gron. com Lot. 4.). — Qoamvis in
suis codd. homines inveni- ret, tamen boc quidem loco Drakenborchins cum Grono- vio a vero aberrare quam in- •tae scripturae auclores sequi maluit. non enim semper eum Gronovio in bis obtemperare volnisse alii loci einsdem con- dicionis docent, ex. gr. 23, 33.: „ita centum septuagjnta septem cum ingenti adproba- tione bominum in senatum lectis extempio ^ magiatratu abdicayit'^ cf. 3, 54.: «bdi- cantque se nfagistratu ingenti bominum laetilia. — Paulo post scriptum erat m. 1. in M: tam foedae pa»cis. 10. modo miserarentur quod uir talis etiam praecipuum apudhostes suppliciumpas- surus esset ob iram direm' ptae pacis: M; ,,bald es be- klagten dass ein solcber Mann einer so scbrecklicben Strafe entgegen gehen sollte urn zur Suhne fur den Friedensbrucb zu dienen ^\ — Leid. i. al. : di- rectac pads. Recc. alii codd. : direptae pacis. Cf. 25^ 18.: si pamm publicis foederibus
LIBER DC.
445
miserarentur quod vir talis etiam praecipuum apud hostes. supplicium passurus esset ob iram diremptae pacis. cum omnes laudibus modo prosequentes virum in sententiam eius pedibus irent, temptata paulisper intercesslo est ab L. Livio et Q. Maelio tribunis plebis, qui neque exsolvi re- 5 ligione populum aiebant deditlone sua, nisi omnia Samniti- bus qualia apud Caudium fuissent restituerentur, neque se pro eo quod spondendo pacem servassent exercitum popuU Boraani poenam ullam meritos esse, neque ad extremum cum sacrosancti essent dedi hostibus vlolarive posse. 10
IX. Turn Postumius „dedite inter ea dedite^^ inquit
ruptis dirempta sirnnl et pri- Tata iura esse pntet cet. —
P: „uiodo \a\se,Tzreniur neq. se pro eo quod spondendo pacem seraassent'^ cet omni- bus praetermissis quae inter ^miserar^niz/r" et „restitoe« rentur^*^ scripta erant. % cum omnes laudibus modo prosequentes uirum in sen" ieniiam eius pedibus irent: M. „ Laudibus modo prose- quentes^^ scriptum est a Li- vio ut iam mutatos hominum animos diceret, quippe qui panio ante opprobriis et con- yiciis et Postumium et cete- ros sponsores insectati es- sent: „obgleich jetzt AUe der ErklSrung des Postumius bei- pflichteten und nur auf eine ebrende Weise des Mannes erwabnten". t M: temptata paulisper intercessio est ab ]. liuio et que moelTo tf. pi. qui neque exsolni religione populum agebant deditione- sua cet. Cf. 6, 6.: teQ. Ser- yili. — De nominibus iUo- mm tribanomm pi., qui tri«
buni designati ad Caudium fuerant et reversi Romam ma- gistratnm occeperant, cf. quo- que interprr. ad Cic. de off. 3, 30* — PM : seruassent ex- ercitum pr.
9. neque ad extremum cum sacrosancti essent dedi ho- stibus uiolariue possK. : P m. 1. Itl m. 1. Manu altera dein in utroqne libro n su- pra K adscriptum est ut pos- sent fieret. — Voss. ii. Lov. 4. multique alii codd. : immola- riue possent. — Ad extre- mum videtur plusdicereqnam postremo : „ noch J(5nnten sie iibvrbaupt und unter kei* ner Bedingung rerletzt irer- den". — Cf. 3, 55.: sacro- sancti.
11. dedite inter ea dedite in- quit profanos nos.\ P cod. Klock.] interela dedite inquit cet (M.) — Cf. 8, 4. : onde undo baec iiiis tanta modestia. — P m. 1.: tum postumiis. m. 3.: postumius. ill torn postha- inius.
446
UBERCL
^profanos nod quod salva religione potcs(is: dedetis deinde et istoa sacrosanctos cum primum magistratu abierint, sed 81 me audiatis, priusquam dedantur hie in comitio Yirgis caesos, hanc iam ut intercalatae poenae usuram habeant * 5 nam quod dediiione nostra negant exsolvi religione popu- lum, id istos magis, ne dedantur quam quia ita se res ha- beat, dicere, quis adeo iuris fetialium expers est qui igno- ret? neque ego infitias eo patres conscripti tarn sponsores
1. quod sdlua religione poU estis: M] qaos salva cet. — P: qoos sahnire religfoDe pot* ettlst — PM: dedetis deinde et istos sacrosanetos. M: cum * primvm magistrats abierint.
* P : cam primo magistratu cet.
— P m. 1.: in commitio. — PM: banc iam nt intercala* iae poenae nsnram babeant: „ damit ihnen so docb ancb ein Yortbeil Hir den Anfschub ibrer Strafe zn Theil werde^'. sic enim snb finem bnios cap. legitnr „consulite ntmm prae- sens deditio eoram fieri pos- sit an in diem diffenrtur^^,
6. nam quod deditione nostra negant: M. — P: neganti.
— PM Leid. i. : ezsolui reli- gionem popnlnm. Cf. 9, 8.: dedamnr per fetiales nudi yin« etiqne, exsolvamns religione populnm si qna obligayimns. „ Denn wenn sie meinen dass dnrcb nnsere Ausliefemng das Yollc keinesweges tod jeder
- Yerantwortlicbkeit frei ge- inacbt werde, so ist wohl Niemand des Recbtes der Bnndespriester so ganz nn- knndig nicfat eitizuseben, dass jene mebr am nicbt aasgjelie-
fert zn werden als ireil sie yon der Ricbligkeit der Sacbe iiberzeagt wXren, so spre- cben'*. — Mm. 1.: qnis ad- eosiwris fecialjam expres est. m. 3.: adeo. Ct Cic. de off. 3, 29. 30.
8. neque ego infitias eo pa* ires conscripti: cod. GSrtn. — Leid. I. al.: inficiasse o patres conscripti. PM: infi- tiasse. pc. Cf. 6, 40. nbi in PM primo scriptam erat „ ne- que nego neque hifitias eo% sed m. 3. in M scriptam est ^neque infitiase". 31 » 31.: neque infitias imas.
— • iam sponsores quam foe* der a saneta esse: PM rell.] tam sponsiones quam fo«dera cet. — Sponsores videttir Livios pro sponsioiiibus scri- psisse non yariandae modo orationis causa, qua lege et res pro bominibus qai in eis yersabantur et bomines pro rebus dici solebant, sed etiam quod in bac re de qua age- bator sponsores aptior yoz erat. non enim id dubinm esse peterat quin spx)nsiones, quae poblice essent factae, satictae babendae yiderentnr:
LIBER IX.
447
qnam foeclera sancta esse apud eos homines apiid quod luxta divinas religiones fides Jbumana eolitur, sed iniussu po- puH nego quicquam sanciri posse quod populUm teneat. an si eadem superbia, qua sponsionem istam expresserunt nobis Samnites, coegissent nos verba legitima dedentium nr- 5 bes nuncupare, deditum populum Romanum vos tribuni dt ceretis et banc urbem templa dehibra fines aquas Samni- tium esse? omiito deditionem, quoniam de sponsione agitur* quid tandem, si spopondissemus urbem banc relieturum po- pulum Romanum, si incensurum, si magistratus si senatum 10 si leges non habiiurunv si sub regibus fitturum — ? di me-
sed si 8poDBo;*es qaiqal obli- gati Laberentur nt id qnnd spnpondissent perficeretnr, id deimim erat populi qui ha- manam fidem aeque atque re- ligiones colendam censeret. hacrePostumiussabfineiii ora- tionis ait, Samnilibus se cete- rosqae sponsores deberi, qnip- pe quibus pacem spopondis- sent: sed populum Eomannm, cum iniussu populi spopondis- sent, tali sponsione teneri non posse, boc igitur interesse inter . iustos et ininstos po- pulos, quod ab improbis po- pulis sponsores eis quibus spo- pondissent, non dederantur, ab probis dederentor, si id quod spopondissent fieri non posset. — M m. 1.: inxta di- uines | religiones. m» 2,: di- uinas. — Mm. 1.: sancire posse, m. 2.: sanoiri. — Deinde scriptum est in M: „ quod populum teneat | mansi eadem superbia" cet. quod si vemm est, metathest ilia, quam tot locis deprehendi-
vans, man scriptum est pro nam: nisi forte m scriptum est pro Eir, ut an^qoior H- brariuB legi vohierit „qno po- pultts teneator. an si eadem superbia'^ cet.
6. deditum pmr, uos tribuni dieereiis: P. — M.: deditum pr. nois cet. Ct 1, 38. — Lov. 4..: deditum senatum po- pulumque romanum aobis tri- ' buni diceretis.
8. omitto deditionem qm de sponsione agitur: PM. Cf. 7, 34. — P: quid tandem si spondiasemus urbern banc re- lieturum pr. M: quid tamdem si spondisemus urbem banc relieturum pmr. 11. di meliora.: PM] dii meliora.
— Perspicuum est supplen- dum esse vel dent^ duint (Ter. Pborm. 5, 8. 16.), vel ferant (Tib, 3, 4, 1.). Cf. 6, 18.: dii prohibebunt ha(^.
— „Das m5gen die Gdtter rerbfiten! sagst du. Gleicb- wohl a>»er ist es keine Fr^i^ dass Lareb das Unwfirdige
448
LIBER EL
liora, inquia: atqui non indignitas rerum sponsionis vincn- lum levat: si quid est in qao obligari popuhis possit, in omnia potest, et ne illud quidem quod quosdam forsitan moveat refert, consul an dictator an praetor spoponderit:
ft et hoc ipsi etiam Samnites iudicaverunt, quibus non fait satis consules spondere sed legatos quaestores tribunos mi* lituni spondere coegerunt nee a me nunc quisquam quae- ^iverit quid ita spoponderim, cum id nee consulis ius esset nee illis spondere pacem, quae mei non erat arbitrii, nee
10 pro vobis, qui nihil mandaveratis, possem: nihil ad Can- dium patres conscripti humanis consiliis gestum est: dii in- mortales et vestris et hostium imperatoribus mentem ade- merunt: nee nos in bello satis cavimus et illi male partam
der Zamnthang die Yerbind- lichkeit des Gelabdes nicht Terringert werden kann^S
% si quid est in quo obligari populus possit in omnia potest: PM cod. Gel. al.] si qoid est in qaod obligari po- pulus possit, in omnia potest (Leid. I. Lov. 4.). — Nemi- nem fugerit, in quod th il« lis librariis scriptum esse, quod in omnia sequeretnr. sed cum obligari aliqua re^ in aliqua re (Cic. pro Caec. 3, 7.), in aliquant rem dici posset, et Liyius orationem mutare ac Tariare soleret, non dnbitayimus optimorum libro- rum auctoritatem potiorem babere : „ wenn es etwas giebt, worin durcb solches Geldb- niss das Yolk als gebunden erscheinen kann, so kann es •nf dieselbe Weise zn AUem yerpflichtet werden".
6^ et hoe ipsi (M m. 1.: ipse) etiam SamnUee htdieaue"
runt quibus non fuit satis cosh spondere sed legatos quaestores (M: qaestores) tr mil spondere coegerunt: PM. 7. nee a me nunc quisquam quaesiuerit quid ita spo- ponderim : PM. — Lor. 4. : neo ^amen nunc quisquam qoae- siueritcet. Leid.i. Yoss. n. al.: nee tamen banc quisquam quaesiuerit cet. — P: cum id ne consults ius esset M: cum id nee consnlit ios es- set. — Mm. 1.: qui nihU mandauera talis, m. 2.;^ man- daueratis. Multi rece. codd.: mandaueritis. — PM; nihil ad caudium. pc. homanis con- siliis gestum est, 13. nee nos in bello satis eaui* mi$s et illi male partam uh etoriam male perdiderunt: M. -^ P : et illi malapartem uictoriam mala perdiderunt. m. 3.: mala partam aictoriam male perdideronU «- PM:
UBEROL
449
victoriam male perdiderunt, dum vix locis quibus vicerant^ credunt, dum quacumque condicione arma yixis in arma na- tis auferre festinant. an, si sana mens fiiisset, difQcile illis fuit, dum senes ab domb ad consultandum accersunt, mit* tere Bomam legates, own senatu cum populo de pace ac 5 foedere agere? — tridui iter expeditis erat: — inter ea in indutiis res fiiisset, donee ab Roma legati aut victoriam il- lis certam aut pacem adferrent: ea demum sponsio esset quam populi iussu spopondissemus. sed neque yos tulisse-
dum quaci^qiie conditione (P m. 2.: condicione) aAna uiris in arma naiis kuferre festinant. Cf. 6, 22.: yege- tnm ingeniom in vivido pe- ctore rigebat.
3. ip si sana mens fuisset difficile illis fuit dum. se^ Ties ab domo ad consultant dum accersunt mittere ro- mam legates: P. — M: an sisamens fuisset m. 3. : si sana mens. — M: dnm senes ab domo ad consnltandnm ac- censenxnt. Leid. i. Yoss. 11. multique alii codd.: accerse- rnnt. Loy. 4.: arcessernnt. Cf. 7, 32.: ad accersei^da — auxilia. — Cf. 2, 38. : et banc urbem yos non hostinm dnci- tis, nbi si unnm diem morati essetis, moriendum omnibus fuit, 2, 10.: iter paene bo- stibus dedit ni unus yir fuis- set. al.
6. inter ea in indutiis resfuis* set: P. — M: „intereai?i in- duciis res fuisset". bine recc. qnidam codd.: interim in in- duciis res fuisset.
9. spopondissemus* Namrecte
T. Livi pars U.
fecerim ut boc loco pauloque post spopondissemus scribi iuberem nescio. nam quern ad n^odum supra in P „8i spondissemus", in. Ill „8i spondisemus" inyenimus, sic boc loco in P reperimns „quam populi iussu spondi- semus sed neque uos tulisse- tis nee nos spotidisemus", in M (Leid. I. Loy. 4. al.) f^spon- dissemus — spondissemus": et ut 6, 41. (occinerit) Li- yium in yerbis qaibusdam compositis modo reduplica- tione usum esse modo earn neglexisse yidimus, sic eiiam nunc spopondi nunc spondi ille scripsisse potest, buc per^ tinet quod Festus in preca- tione augurali sponsis bene pro spoponderis inventum esse tradit et quod ab Ter- tull. adv. Marc. 3, 135. „quae sponderat omnia fecit" scri- ptum est. sed cum etiam fieri potuerit ut duamm similinm syllabarum altera ab librariis apudLi?ium neglegenter prae- termitteretur, in recepta scri- ptura nihil mntare aasisumiif.
29
450
UBIBIX.
tis nee not spopondissemus, nee (as fult alium renun exi- tnm esse quam ut Sli velut somnio laetiore quam quod inmies eorum capere possent nequiquam eluderentur, et noftnim exercitum eadem quae inpedierat fortuna expedi-
6 rcty vanam yictofriam vanior inritam faceret pax, aponsio in- terponeretnr quae neminem praeter sponfiorem obligaret qnid enim vobiscum patres conacripti, quid cum populo Ro- mano actum est? quis tos appellare potest, quis se a to- Mb dicere rdeceptnm? hosds an dvis? hosti nihil spopondi-
10 stiSy civem neminem spondere pro vobis iussistis. nihil ei^
1. nee fas fuU oliwn rerum exUum esse: P9L Livius tradsit ab coninnctivo ad in- ^catiyum, cnm ab ilia hjpo- tfaetica condicione iam ad ve- roMk rerum statam deacriben- dam tranaeat — P m. 1. : qaam ut illi somnio laeliore eet. m. 2.: uelnt somnio. — PM: nequiquam. — fll m. 1.: fortunam expediret. m. 2.: fortuna. — Cod. Klock.: ua- nam uictnriam uanior^m in- rita faceret pax. — „Aber weder wfirdet ihr auf etwas der Art eingegangen sein noch Wfirden wir uns zn einem sol- cben GelSbniss verstanden baben, noch durfte fiberhaupt das Ganxe einen anderen Aus- gang gewinnen als dass jene sich gleichsam durch einen ^ilcklicfaeren Tranm, als sie zn fassen im Stande waren, ohne irgend einen weiieren Vortheil yerbdfant sShen, und dass unser Heer durch eben jenes VerbSngniss welches uns gebnnden ancb wieder frei wfirde, den nicbtigen Sieg
ein nocb nicbtigerer Friedens- schlnss wicderaufbdfoe, wenn ein 0«l6bni88 znm Unterpfan- de verlangt ward das Iceinen weiter als den der es gege- ben binden konnte*^.
'7. quid enim uobiscum pc. quid cum pop. r. actum est: PM. —» M: quis uos appel- la I r£ (m. 3. : appellare) pot- est quia se a nobis appellare | potest quis se a nobis dicere deceptum. 9, hostis an ciuis: PJIf. — Leid. f. : hostis ancios. — PM: „liosti nihil spopondistis quern neminem spendere pro nobis iussistis''. idem quem in Leid. i. Voss. ii. mnltisque aliis codd. scriptum est: ci- nem =: quem.
10. nihil ergo uohis nee nobis- cum est: M. — P: nihil ergo nobis nee uobiscum est. — FM: qui bus nihil mandatis. — P: nee cum samnitibus cnm quibus nihil egistis. M: „ mandatis bis samnitibus sponsores nos sumus" cet. fiadem neglegentia verba ab
LIBER i;|^.
451
vobis nee nobiscum e^ quibus nihil mandastis, nee cuih Samnitibus cum quibus nihil egistis. Samnitibus sponsored nos sumus rei satis locnpletes: in id quod nostrum est, in ' id quod praestare possumus — corpora nostra et ahimos — in haec saeviant, in haec ferrum in haec iras acuant. quoA 6 ad tribunos attinet, consulite utrum praesens deditio eorom fieri possit an in diem differatur: nos interim T. Veturi vois- que ceteri vilia haiec capita luendae sponsionis feramus let nostro supplicio liberemus Romana arma^^
X. Movit patres conscriptos cum catiSa turn auctdlTylb nee ceteros solum sed tribunos etiam plebei, ut se in sfe- natus dicerent fore potestate: magistralu inde se extemplo abdicayerunt traditique fetialibus cum ceteris Caudium du-
nec ad egistis praetennissa sunt in Leid. i. Voss. it« Lov. 4. al.
2. Samnitibus sponsores nos sumus rei satis locupleies i PJH: „wir allein haben una den Samniten verb&rgt^ und wollen, da wir nnserem Ge- iGbde nicht Ziehen kbnnen^ durcb keine Ausflacbt das Yertrauen, das man 2a una hegte, tUnschen''. Rei spon- sores facti sunt Samnitiam^ qaod ea qaae spoponderant praestare non possent: satis locupleies visi faerant et Sa- mnitibus quorum sponsion! fides haberetur. — Al: in baec seuiuiant in haec fer* rnm in haec ira acuant m. 3. 3 ira. Lot. 4.: ^a7acnant.
5. quod ad tribunos Mineti M. — 'P: quod at tribunos attenet. m. 2. : attiaet. -^ M s dedicio. — PM: ,,in diem
diflseratar": h. e. qmi magi* strata abierint. 7. nos interim T, P^eturi Uos*- que ceteri: PM. — Ps uiliae haec capita. Hi jjuilie baec capitals bine omnes props Drakenbt codd.: uilia et haec capita. — PM i luendae spon-* sionis. Cf. 5, 3.: dissolven- dae tribaniciae potestatis. — • PM: ,^et nostro snpplieio li- beremus romana arma^: h. e. ezercitos nostrss qui sd Can* diom faerant* 10< mouit pC4 cum causa ium auctor nee ceteros solum sed tribunos etiam phbei: PM. -^ M: ),ut senatos dice- rent fore poiestatemj. magi- ' stratu inde se eztempio adi- cauerunt^' cet. sed -cf. t, 14«: in potestatem^ -^ M ra^ 1. P: traditique fetiiiibus esm ce- teris caudium doeendi. M m. 2. multique recc. cod4«: da^ cendis^
452
LIBER IX.
cendi. hoc senatus consulto facto lux quacdam adfulsisse civitaii visa est: Postumius in ore erat, oum laudibus ad caelum ferebant, devotioni P. Decii oonsulis aliis claris £a- cinoribus aequabant: emersisse clvitatem ex obnoxia pace
5 illius consilio et opera, ipsum se cruciatibus et hostium ine offerre piaculaque pro populo Romano dare, arma cuneti spectant et bellum: en umquam futurum ut congredi anna- tis cum Sanuilte liceat? In civitatc ira odioque ardente di- lectus prope omnium voluntariorum fuit: rescriptae ex eo-
10 dem milite novae legiones ductusquc ad Caudium exerci- tus. praegressi fetiales ubi ad portam venere, vestem de- trahi pacis sponsoribus lubent, manus post tergum vinciri. cum apparitor verecundia maiestatis Postumi laxe vinciret,
1. hoc sc, facto : PM ( omnes- qae prope Drak. codd.)] boc facto senatus consolto. — PM: adfalsisse. Pall. Voss. ii. al.: adfliuisse. Leid. i. : adfusisse. Lot. 4.: adfuisse. — M: ciai- tatis.
3. deuotioni P, Decii consults aliis Claris facinoribus ae- quabant: PM: „andstellten seine Aafopfening der eines Consols Dedas nnd anderen Shnllchen grossen Erschei- nungen (dem Tode des M. Cartius 7, 6.) gleich. In M scriptam primo erat alis, sed eadem m. 1. alteram i addi- tom est. — Pall. 1. 3. al: 9,deaotioni Decii consolis alii, alii Claris facinoribns*': hinc Drakenb. scribendom conie- cit: „ devotioni Decii consu- lis, alii aliis claris facinori* bus'*: sed illi librarii asyn- deton hoc Liyianom non ce- pieraat. — M m. 1.: emerissc. >U. 2.: emersisse. --. P: pia-
culaque pro por. dare. M: pro pf. dare. 6. arma cuneti spectemi et bel- lum: M m. 2. P. — M m. 1.: arma cunc spectant cet. — PM cod. Gel.: en umqaam futurum. Cf. 4, 3.: en nnm- quam. — Paulo post PM Leid. I. al.: d/lectiis.
11. praegressi fetiales ubi ad portam uenere: PM: nisi quod in M feciales est scri- ptum. — P: uestem detrahi paci sponsoribus inbent. — M: manus pos^ergum oinciri.
13. cum apparitor uerecundia maiestatis Postumi laxe uinciret: PM (Drak. codd.)] cum apparitor verecundia ma- iestatis Postnmium laxe vin- ciret. — Postumi pertinet et ad verecundia maiestatis („als der Gerichtsdiener aus Achtung vor der Wurde des Postumius lose band*'), et ad vinciret, cum ex praecedente versa snpplendum sit manus.
LIBER IX.
453
„quin tu^^ inquit „ adduces lorum ut iusta fiat deditio!^ turn ubi in coetum Samnitium et ad tribunal ventum Pon- tU est, A. Cornelius Arvina fetialis ita verba fecit: ,,quan- doque hisce homines ihiussu populi Romani Quiritium foe- dtis ictum in spoponderunt atque ob earn rem noxam no- 5 cuerunt, ob eam rem — quo populus Romanus scelere in- pio sit solutus — hosce homines vobis dedo". haec di- centi fetiali Postumius genu femur quanta maxime poterat vi percuht et clara voce ait -se Samnitem civem esse, il-
ponderunt. id. 2.: icto. Mm. 1.: iniussu pop. f. | qairit
t, quin tu inquit adduces lo' rum: PM omnesque et Pall, et Drakenb. codd.] quia tu inquit adducis lorum (edit. Frob. 1531.), „Wirst du, sprach /r, den Riemee scbSr- fer anziehen*^! Nemo*non vi- det futurum multo fortius di- ctum esse quam praesens. 8cio equidem in his dicendi generibus indicativnm prae- sentis scribi solere: sed cum et coniunctivus praesentis et imperativus eandem banc con- iunctionem sequi potuerint, ne futurum quidem tempus ab latinae linguae ratione ab- horruerit, — Mm. 1.: „tum bi in coetam samnitium^' cet. dein „tum ubi".
3. quandoque hisce homines: PM Leid. i. Pall. 1, 3. al. — Cod. Uaverc,; quandoquidem. Lovel. II. : quando^ Cf. 8, 7. : quandoque — extra ordinem in bostem pugnasti, — ]No- minativum plur. hisce ab an- iiquis pro f^ice scriptum esse cum s eupboniae causa inter- poncretur Prise. 12) 5. 26. docet. — P: iniussu pop. f. quirites foedus ictu iris spa-
foedus icturi spoponder^ | atque cet. m. 3. : quirit. Recc. quidam codd,: quiritum. Cf. 41, 16, al, — Pm. 2.M: at- que oh eam rem noxam no- cuerunt ob earn rem quo p?. scelere inpio sit solutus hosce homines nobis dedo. P m. 1.: scelere inposuit solutus. Cod. Klock. ; nos^iam nocuerunt. — Quo = »,ut ita hoc scelere inpio" cet.
7. haec dicenti feiiali PostU" mius genu femur quanta maxime poterat ui (m. i«: uim) perculit: P. — M: haec dicenti feci^li postumius cena femur quanta maxime poterat ui perculit. m. 3.: genu. — Recc. quidam codd.: quanta maxima poterat ui. Cf. 10,39. : opus esse et ilium quanta maxuma Ti posset Commi- nium oppugnare. 24^ 35, al.
9. se Samnitem ciuem esse it* lum legatum fetialem (M: fecialem) a se contra ius gentium uiolatum eo iustius helium gesturos: PM] se Samnitem civem esse, illam
454
UBfiRIX.
lain legatum fetialem a se coutra ius gentium violatiiin,
eo iiistius belluin gesturos, >>
XL Turn Pontius »,ne€ ego istam deditionem acd
piam^ inquit „nec Samnites ratam habebunt. quia tu Spun
Ic^alsm; fetialem a te contra iot geotiam nioUtiwi ; eo ii&« •tins b*-lloin gesloros. — Leid. I. VoM. ii. Lot. 4. al. : •e aaiiiniteai ciarm, romanmn illoni legatoiB esac: fetialem a ae cet. Pall. U 3.: ae aa- mnitem ciuem, romanom eaae illius legatnm cct. Recc. alii codd,: ae aamDitem ciaem eaae^ romanam illom legatom cet. — Cod.Sig. Pal. 2. al.: romanoa eo ioaliua bcUam ge<r itaroa, — Omoes illaa con- iecloraa aataa eaae,. qqod 11* brarioa fqgerat qoem ad mo-« dom verba inter ae cooian* genda easeot, noo est dilH- cile iotelleclu. nam cum prio- rem Luioa loci partem voce J^gatum finiri arbitrarentux:, Tere aibi videbantar videre romanum addendum eaae ad Ug0tum^ at romanus lega- ius reaponderet cM Samniti^ fed 9e Samnitern civem esse dicta aunt ita qaem ad mo-? dnm eadem verba 9» 11. a Pontio relata viden^aa „Sa« mnitem civem Poftan^iaofi non civem Romanom eaae" : idemr que posterior locoa („qaandQ Sp. Postiiniiaa modo lego* iumfetUtlem gena percnlit*^) docet ne priore qaidem loco legatuuk a feiialexn disiungi poaae. et quod in recentiasi- mia Ubria ad ea qua^ aequan->
tar romanos adaoriptwn vi- drmHa, Loc aoo •cribcndm aed faciUima coniectora aop» plendnm erat. «,Bei dieaea Worten atieaa Postamioa m beliig er nor irgend konnte deo Bondeapriesier ia die Hufie nnd rief mil laotcr Stimme, er aei ein Samniti* acber Birger, von ihin sei je- ner abgeaandte Bimdesprie« ater dem Vollcerrechte zowi- der verletzt worden, mit urn ao grosaerem Rechie wfirde man nun den Kiieg (oliren^.
4. quin iu spuri posttmu si deos esse censes aut omnia inrita facts aut pacta stas: P m, 2. — P m. 1. M: spn- rii postumi. „Wanim, wenn do andera glaubat dtiW ea G5tter giebt, maclut do nicht entweder Alles iQckgSngig oder bleibst dem Verfrage getren ? Dem Samnitiscben Voilce mussen entweder AUe die ea in seiner Gewah hatte wieder ausgeliefert werden, oder ea gebuhrt ibm statt die- •er der Friede**. — P: 'aut pro his pax debetor. K m. 1.: aupro bis pax debetor, m.3.: and pro hia cet Bekk.: ant pro eiiB cet. • — In Leid. i, Voas. II. Lov. 4. acriptom eat ,5 pax hahtivLT ** : paoloqqe poat „re$titn^t legiones**.
LIBER IX.
455
Postomi, si deos esse censes, aut omnia inrita facis aut pi- etc stas? Samnitl populo omnes quos in potestate habuit aut pro his pax debetnr. sed cpid ego te appello, qui te captum victori cum qua poles fide restituis: populum Ro- manum appello, quern si sponsionis ad Furculas Caudinas 5 factae paenitet, restituat legiones Intra saltum quo saeptae fuerunt: nemo quemquarm deceperit, omnia pro infecto sint, recipiant arma quae per paclionem tradiderunt, redeant in castra sua, quidquid pridie habuerunt quam in conloquium est ventum, habeant: tnm bellum et fortia consilia placeant, 10 turn sponsio et pax repudietur: ea fortuna his locis quae
3. sed quid ego te appello qui te cajOum uietori cum qua potes fide restkuis. pmi, appello quern sispon' sionis ad furculas caudi- nasfa^iae paenitet ( M : pe- nitet) restituat legiones in- tra saUum quo saeptae (M : sarpte) fuerunt: Ml. 7. nemo quemquam deceperit omnia pro infecto sint cet. : PM: „keiner soli den Ande- ren getSuscht haben, Alles soil ffir ungescheheo gelten*'. — P m. 1.: sedeant in ca- stra. ni. 2.: redeant. — Pitt: „quidqaid pridie habaerant qnam in conloqalom eat uen- tarn (mm. 1.: nendum) ba- beant*^ : b. e. pridie eias diei quo in conl. ventum est. Cf. 2*2, 25.: pridie qvam roga- tionis ferendae dies adesset. 23, 31.: pridie qnam popn- lus Campanus a popalo Ro- mano defecisael. al. 10. ium' bellum et fortia con- silia placeant tum sponsio et pax repudietur scripsi-
mus quod anapbora id posto- lare videbatur, qnamqnam in PM et ttt yidetnr in Drakenb. codd. tunc sponsio eel. scri- ptum est: sed bae w>ecs tot locis ab antiqnia librariiB inr ter te permntatae sunt at in eis scribendis vis fieri posdt ut unam mannscriptorom au- ctoritatem seqnamur. 11. ett fortuna his locis quae ante paeis mentiouem ha- buimus geramus bellum: P] ea fortuna iis locis cet.
— M: a fortona bis locis quae ante pacts mentionem babnimos cet, — Quae et ad fbrtnnam et ad loca pertinere debet, sed cum* non iis sed his locis seriberetur —--sic enim- et in omnibus props Draitenb. codd. inventnm est
— maior vis in locis posita videtur: cf. 3, 35. : ea ailtate bisque bonoribus aciis. Re* cie etiam I. Fr. Gronovios vidit, iliud ev ^td dxyotv in- esse in fortuna et locis i „an jenem fur uns so gfinsti-
4&6
LIBER IX.
ante^pacis mentionem habuimus geramus bellum, nee po- pulus Romaniis consilium sponsionem nee nos fidem popuK Romani accusemus. numquamne causa defiet cur Ticti pa- do non sietis? obsides Porsinnae dedistis: furto eos sub-
5duxisti8. auro civitaiem a Gallis redemistis: inter accipien- dum aurum caesi sunt, pacem nobiscum pepigistis ut le- giones vobis captas restituerenius: earn pacem inritam £aci-
. lis. et semper aliquam firaudi speciem iuris inponitis : non probat populus Homanus ignonuniosa pace legiones serva-
iOtas? pacem sibi habeat, legiones captas victori restituat:
gen, l^r eoch ao nachtheili- gen Platze lasst uns den Krieg ffthren, and das r5m. Volk wird sich eben so wenig fiber den yon den Consaln ge- schlosseuen Frieden als wir liber die Wortbruchigkeit des r5m. Yolkes zn beUagen ha- ben^. Dicere enim yult Pon- tius, eas esse illas angustias at fieri non possit ut quis- quam Romanus Samnitium iram effngiat. — PM: neo pf. coss. sponsionem nee nos fidem pr. accussemus. — Oxon. nnus cod. : incosemus,
3, numquamne causa defiet eur uicti pacto no7i> stetis : Iff m. 1. P. — M m. 3. omnes* que ferme codd.: deficiet. Cf. Ter. Hec. 5, 2. 1.: nil apud me tibi Defieri patiar, quia quod est benigne praebeatur. al. Liv. 5, 50.: cum in pu-
' blico deesset aurnm ex quo fiumma pactae mercedis Gal- lis confieret.
4, obsidee Porsinnae dedi" stis: Iff Leid. i.] obsides Por- sennae dedistis. — P: obsi- des pr. sinne dedistis. Cf. 6,
40. — PM : furto. Recc. qni- dam codd.: furtim. — P: auro ciuitatem a gallis rede- misistis. Mm. 1.: aaro ciui- tatem a gallis redimi | sistis. m. 2.: „ redimi | stis*^ Nnm antiqua mann redempsistis scriptum faerit? sed 9, 4. in PJtt inyenimus redemeruni.
6. pacem nobiscum pepigistis: P m. 3. ■— P m. 1. M: pe- pegistis. «- M m. 2. P: at legiones nobis captas restitue* remus. Mm. 1.: capta. — PalL 1. 3. Voss. II. aL : earn pacem uanam facltis.
8. et semper aliquam fraudi speciem iuris inponitis: P. •-^ M: et semper aliquam frandis speciem cet. Haec se- ptem verba praetermissa sunt in Voss. II. al. ^- P: non pro- bat psf. ignominiosa pace le- giones seruatas. M m. 1.: non probat psr. ignominiosa | pa- cem legiones seruatas. m. 2.: ignomioiosa. 10. pacem sibi kabeat: PM: „nun gut, so moge es seinen Frieden fur sicb behalten*^ •*- Recc. codd. alii „ pacem
UBERK.
457
hoc fide hoc foederibus hoc fetiallbus caerimoniis dignum erat. ut quidem tu quod petisti per pactionem habeas tot oives incolumes, ego pacem quam hos tibi remittendo pa- ctus sum non habeam, hoc tu A. Comeli, hoc vos fetiales iuris gentibus dicitis? ego vero istos, quos dedi simulatis, 5 nee accipio nee dedi arbitror^ nee moror quo minus in ci^
habeat sibi'S alii ,, pacem ha- beant sibi". — PM; „hoc fide hoc foederibus boc fe- tialibus cerinioniis dignnm erat'S Desiderari potest di- gnum est: sed Liviiis scri- psit eraiy ut id ezprimeret quod, si pacto stare notoia- seot, a popolo rom. fieri ae- qoam fuisset: ,,das bMtte sich geziemt*^ 2. ut quidem tu quod petisti per' pactionem habeas tot ciues incolumesi PM: nisi quod in M scriptum est „per pactio I tioIlem*^ Quo mendo in in -pactiotionem scriptum erat, eodem in Pfll ceterisque codd. scriptum est „ego pa- cem quam hosti tihX remit- tendo pactus sum non ha- beam**. in uno tamen cod. Neapol. Latinius quam hos tibi remittendo pactus sum inyeoit, quam yeram buius loci scripturam esse J. Fr, GronoTium non fugerat. „Da- mit du zwar das was du bei dcm Yertrage beabsicbtigtest das Leben so vieler Bfirger erhalten konotest, ich aber des Friedens, den ich uns da- fur dass ich dir diese Blir- ger yriedergab ausbedung, mich nicht erfreaen kdnnte.
darum yerkfindest da G>me- lius und ihr Bundespriester solcb eiuRecbt den Ydlkern ?*^ — P: qua hosti | tibi rem- mittendo pactus sum. — P m. 1. Ill: a. comelii. P m. 2.: a. Cornell. — M: feciales. — Deinde scriptum est in M: „ego uero istos quos dedi simulatis nee accipio nee dedi simu I latis nee accipio nee dedi arbitror'*: sed m. 3. me- dia yerba indacta sunt.
6. hec accipio nee dedi arbi- ' tror: PM: h, e. nee arbi- troryos dedituros fnisse nisi persuasum babuissetis me eos accepturum non esse.
— nee moror quo minus in ciuitatem obligatam spon- sione commissairatis omni- bus diis quorum eludilur numen redeant, — Sponsio • eommissa ea est quae irrita fieri non possit, cum ea quae spoponderant ab altei'- utra parte iam facta sint nee pro infectis fieri possint, „ein Biindniss bei dem die g^en- seitigen Verpflichtungen yon der einen Seite schon ins I Werk gesetzt sind^^ simill modo apud Cic. act. 11. Yerr. 1, 10. legimus hereditatem Fe- neri Erucinae commissam
438
UBER IX.
vitatem obligatam sponsione comtnissa iratis omntbus dik quonim ehiditur numcn redeant. gerite bellum, quando Sp. Postnmius modo I^atum fetialcm genu perculit: ita dii cre- dent Samnitem civem Postumium non civem Romanum esse 5 et a Samnite legatum Romanum violatum, eo vobis instnm in nos fiactuin esse bellum. haec ludibria religionnm non
„eioe Erbschaft die bereito Tepfallen ist^S IVon com' missa vldentwr sponsio, si, romani excrcitos a Farculis CftBdinis abdacti non enent, ■ed ibi indaai relicU easent dam Roma legati redi?eiit qui Pontium certiorem faearent atram popnlus romaniia earn aponsionem iaberet necne. cum igitur Pontius consulam oete- ronimqae sponaorom fide fre- tna Romanos remiserit, suo aibi inre postulasse videtar ut aut legiones captae resti- tuerentnr aut pax quam pa- ctus esset daretnr. — Quam- quam in PM „in ciuitaie ob- lactam sponsione (M: spon- aionen) ooranlissa^, inLeid.i. Vosa. Pall. 1. 3. Lov. 4. „in cioitatem obloctam sponsione eommissa^' scriptum est, ta- men nee obloctam nee ob* luctam, nee obluctcaUe nee pollutam nee obstrictam^ quae libra riorum et interpre- tum emendationes sunt, sed Harleiani ii. scriptnram „/» eiuitaiem obligatam spon- sione^^ vcram esse permulti similes loci superiorum cap. persnadent. et facile sane il- lad mendam'(oblartam) oriri potoit, Hi i poai / praeter-
raittereiur et e cam g per- mutaretor.
2. quando Sp, Posiuwnius mo- do legatum fecialem genu pereulU: JW. — P: „ legatum fetialera senu perculit^: sed margin! adseriptnm est genu,
bk et a Samnite legaium, ro» manum uiolatmn: P] et a Samoite Romannm legatum violatum. — lustom yerbo- rum ordinem in P seroatum esse ostendunt etiam omnes illi libri in quibus ea quae inter ciuem romanum^ et le- gatum romanum in P scri- pta iegimus, praetermiasasunt. nam in Leid. i. ^oss. n. Pall. 1. 3. Lov. 4. moltiaque aliis scriptum est: ,,ita djl cre- dent samnitem ciuem postu- mium non ciuem romanum uiolatnm'^ Simili errore scri- ptum est in HI: ita dii cre- dent samnitem ciuem postu- mium non ciuem romanum | bs uiolatum cuobis* iostum in nos factum ease bellum. m. 4.: uiolatum co nobis iustnm cet. 6. kaee ludibria religionum non pudere in lucent pro- ferre: PM. — Leid. i. Voss.ii. Loy. 4. al.: „ haec ludibria legionum ^* : quod docet in an- tiqaioribos libris relegionum
LIBER DL !
459
pudere in lucem proferre, et vix puerls digaas ambagei^ S€- lies ac consulares fallendae fidei exquirere! i lictor deme vincia Romanis: moratus sit nemo quo minus ubi visum fuerit abeant". et illi quidem — forsitan et publiea — sua certe liberata fide ab Caudio in castra Romana inviolati re- 5 dierunt.
Xn. Samnitibus pro superba pace infestissimum cer- nentibus renatum bellum omnia — quaequae deinde vene- runt — non in animis solum sed prope in oculis esse^ et
scriptum fuisse, — In recen* tissimis codd, non pudet in* ventum esl: sed infinitiTUS recte se habet et suppleri potest vix quisquam credit derit rel simile quid. cf. 3,' 67. : Esquilias quidem ab bo- ete prope captas. — Fallen- dae fidei non dativus est sed genitivus et pendet ex voce ambages-: cf, 5, 3. % ii lictor deme uincla romo" nis: PM, Cf. 1, 26.: i caput obnube. — PM: moratus sit nemo quo minus ubi uisum fuerit habeant. M m. 2.; ab- eant. CL 5, 39.: nemo cre- dere»t. 4, et illi quidem forsitan et publiea sua certe liberata fide ab caudio (P: gaodio) in castra romana imUolati redierunt: PM. — Cod, Por- tug.: sua certe liberati fide, — Pal, 1. Voss. ic. al,; re- diere. 8, quaequae deinde uenerunt] quae deinde venerunt. — PM Leid. I. (LoY. 4.) al.: omnia quequae deind<? uenerunt. Voss. n. al.: omnia quaeque deinde uenerunt, ^- In £0,i,
Kiock, scriptum esse dicitur: omnia quae deinceps euena- runt. Loy.4. aliiquerecentis- simi codd.: euenerunt. cf.8,1. I. Fr. Gron. scribendum conie- cit: „ quae dein evenerunt*^. — Cf. 25, 6. : quoniani quid' quid postea viximus id omne deslinatnm ignominiae est, 30, 31.: et omnia quaecum- que^agimus subiecta ewe mille casibus scio. al. — 25^ 6« Put. : ^,asp€rrima quequae ^^: ftl. 9. et sera ac nequiquam laU' dare ^ P. — M : „ et sero ague | quicquamlaudare^*: dein „ac- ne*'. — PM: „ inter quae se media lapsos uicloriae pos- sessionem pace incerta mn- tasse (P m. 1. muta88A)'^ Ant. Perizonius medio (scil. consilio) scribi voluit, quod media ad inier quae referri non posset nee tamen ilia emendatione opus est, qqiim- quam ne ea quidem inlerpre- tatio mibi placet qua Wa ad media suppleri yolunt. nam piedia aut ablativus esse pot- est et pendere ex pace in- certa^ quod pax ips^ in- certa illud medium owMilium
460
LIBBRIX
8ero ""ac nequiquam laudare senls Pontii ulraque consiiia, In- ter quae se media lapsos victoriae possessionem pace in- certa mutasse et benellcii et maleflcii occasione ^irussa pu- gnaturos cum eis, quos potuerint iu pcrpetuum vel iniini- 5 cos tollere vel amicos facere: adeoque nulloduin certaiuiiie inclinatis viribus post Caudinam pacem aniuii mutaveraDt, ut clariorem Inter Romanos dcditio Postumium quam Pon- tium incruenta victoria inter Samnites faceret, et gen posse bellnm Roman! pro victoria certa haberent, Samnites simul 10 rebellasse et vicisse crederent Romanum. Liter haec Satri- cani ad Samniles defeceruiit et Fregellae colonia necopinato adventu Samnitium — fuisse et Satricanos cum lis satis constat — nocte occupata est. timor inde mutuus utros- que usque ad lucem quietos tcnuit: lux pugnae initium fiiit,
inter dao consilia ab Heren- Dio Bene proposita faerat quo Samnites sibi lapsi videban- tnr : aot hoc media — eaqoe mihi verier videtar interpre- tatio — referendam est ad nihil aliud qaam ad antece- dens quae^ cam multi simi- les loci doceant, yel ab opti- mis qoibosqde scriptoribus adiectiyam medium coniun- ctnm esse cam rebus, quae non ipsae pro mediis haberi possent, sed in qaibus et in- ter quas aliqnid medium si- gnifiearetur. hacratlone scri- ptam m. 1. et in M erat (1, 21.) „]ucas ^t9X quern me^ dium ex opaco specu fons perenni rigabat aqua*% sed m. 3. medius scribi yoluit. 8^ 24.: egregium facinns au- sus per medios erumpit ho- stes, 9, 13.: per media m aciem. al — P: et benefidi
et maleficii occassiooe amissa. M: et beneficii occasio | ne amissa. 5. adeoque nullodum certa* mine iticlinaiis uiribus,posi eaudinam pacem animi mu- tauerani: PM. — Recc qni- dam codd.: se matauerant Cf. 5, 19.: omnia repente mutaverunt. — M: „inenienta uictoria inter samnUes^ hd. simul reue | lasse et nicisse crederent romanum *^ Eadem yerba, quae in M exciderunt, praetermissa quoque sunt in Leid. I. Voss. u. Lov. 4. al. 10. inler haec Satrieani ad Sa- mnites defeceruni: PM. — Recc. quid. codd. : defeeerant.
— P: necoppinato aduentu.
— M: fuisse et satricanos cum iis constat. -^ Paulo post PM Leid. I.: timor inde mutuus utroque usque ad lu- cem quietos tenait.
LIBER DC
461
quam aliquamdiu aequam ct quia pro aris ac focis dunica- batur et quia ex tectis adiuvabat inbellis multltudo tameii Fregellani sustinucrunt. fraus deinde rem inclinavit quod vocem audiri praeconis pass! sunt, Incolumem abiturum qui arma posuisset: ea spes remisit a certamine animos etpas- 5 sim arma iactari coepta: pertinacior pars armata per aver- sam portam erupit tutiorque eis audacia fiiit quam incau- tus ad credendum ceteris pavor, quos ' circumdatos igni ne- quiquam deos fldemque invocantes Samnites concremave- runt. Consules inter se partiti provincias: Papirius in Apu-10
1. quam aliquamdiu aequam: PM: „]tlit Tagesanbroch be- gann der Kampf, worin, ob- gleich er laDge anentscbieden blieb, die Fregdlaner gleicb- wobl nicbt onterlagen, theils TFeilsieMr ibre AltSre undFa- miiieajstritten, tbeils weil von den Dficbern berab AUes Wm nicbt die Waffen (tibreu konn- te die Kfimpfenden za unter- stiitzeii and anzafeaern sucb- te**.yidetar Livins, cwaitamen scriberet, exprimere yoloisse, yictoriam primo se magis ad Samnites inclinare yisam esse.
3. quod uocem audiri praeco* nis passi sunt: PM. Haec yerba significare possunt ant non esse yetitnm a Satrica- nis praeconem Samnitiom per eas nrbis partes quae bostium non essent incedere ad ani- mos ab certamine ayocandos^ ant potestatem ab nrbis ma- gistratibns datam ciyibns esse arma ponendi nrbemqne re- linqnendi. — P: incolnmen babitnrom. — M: qui arma pouisset. m. 2.: posnisset
6. pertinacior (M: pertinatior) ^ pars armata per auersam portam erupit : PM. — Recc codd.: adnersam. — PM: tn* tiorqne eis andacia fait qnam iacautas ad credendnm cete- ris pauor. — M: neqaiquam. P: neqaicquam.
10. eos, inter se partiti prouin- cias (M: proaintias) papi- rius in apuliam ad luce- riam per git: PM, — Qaam- qoam Lucerini 9, 2. boni ac fideles socii nominantnr qui- bas opem ferre Romanas da- bitare non deberet, tamen il- dera, com Roman! ad Caa- diam yicti essent, sua sponte ad Samnites defecisse yiden- tur adeoqne noyornm socio- rum fidem coluisse nt eis yel obsides Romani castodiendi darentnr. — M: „abi eqni- les romani equites romani\, obsides ad candinm dati**: sed media yerba m. 3. ex- puncta sunt. — P: poblint in samnio sabstitit adnemii candinas legiones.
462
LIBER fX.
liam ad Luoeriam pergit ubi equites Romani obsides ad Caudium data costodiebantur, Publilius in Samnio substitit adversus Caudinas legiones. distendit ea res Samnitinm am* mos, quod nee ad Luceriam ire ne ab tergo instaret hostis,
5 nee manere ne Laeeria interim annitteretur satis audebant: optimum visum est committere rem fortnnae et transigere com Publilio certamen: itaque in aeiem copias educunt.
XIII. Adversus quos Publilius consul cum dimicaturua esset, prius adioquendos milites ratus contionem advocari
lOinssit ceterum sic ut ingenti alacritate ad praetorium con- cursum est, ita prae clamore poscentium pugnam nulla ad* hortatio imperatoris audita est: suus cuique animus memor ignominiae adhortator aderat: vadunt igitur in proelium ur-
3. distendit ea res Samnitium animos: PM. — Cod. Nea- poL Lat: distenoit ea res cet. (5, 20. 9, 16. al). sed cf. 27, 40.: consules diversis itineribus profecti ab urbe velat in dao pariter bella dis- tenderant curas hominum. 3, 23. al. — M : quod nee ad Ingeriam ire nee ab tergo in* feiaret bostis. m.'2.: ne ab tergo. P: „qaod nee ad lu- ceriem ne ab tergo instaret hostis": sed/r^ m. 1. adscri- ptum est margin!. Lov. 4. : ne a tergo obstaret bostis.
6. optimum uisum est com- mittere rem fortunae et transigere cum publico cer- tamen: M: sed eadem m. 1. seriptum est in snpra publico Qt publicino fieret, — P: committere rem fortnnae et Iran | sire cum publicio cer- tamen. — Transigere cer- tamen seriptum est quod Sa- mnitibns persoasum videba-
tur, non magni momenti fore certamen cam Publilio : „ das Beste scfaien es die Sacbe dem Glficke z« Uberlauen und den Kampf mit dem Pabli- lias erst abzamacben^. Cf. Suet. Aug. 13. : inita earn An* tonio et Lepido socieiate Pbi* lippense quoque bellam quam- quam invalidus atque a^er duplici proelio transegit. Liy. 10, 41.: Scipio, nisi Inprimo parore prinsquam coHigeren* tur animi transacta ren esset, lentiorem fore manitae «rbis oppugnationem ratos eet. — H: itaque in aciem oopia educunt. M m. 4. P: eopias educunt. 8. aduersus ^uos Publilius consul: M. — P: adaersos quos publius osul. m. 2.: ad- uersus. — Paulo post P: nulla adortatio imperiltoris audita est. — Dcinde recc. quidam codd. : rokortator ad- erat.
LIBER IX.
463
gentes signiferos et, ne mora in concursu pilis emittendis strlngendisque inde gladiis esset, pila velut dato ad id sigM abiciunt strictisque gladiis cnrsu in bofitem feruntan nilril illic imperatoriae artis ordiiiibus aut subsidiis locandis fott, omnia ira militaris prope vesano impetu egit: itaqoe non 5 fusi mpdo bostes sunt sed ne castris quidem suis fugam inpedire and Aputiam <&Bipati petiere: Lucerlam tain«A coacto rnrsus in mn« agmine est perventum. Roma^ ira eadem, quae per mediam aciem hostium tulerat, et in castra pertulit: ibi plus quam in acie sanguinis ac caedis 10 factum praedaeque pars maior ira corrupta. Exercitus alter
i, et n€ mora in concurwu pi* its emittendis strigendis- que (P: eiriogedisqae) inde gladUs essetpila uelut dato ad id signo (M na. 1.: si- gna) cfbiciurU stridlaque gladUs eursu in hostem feruntur : PM. — Cod, Klock. : gladii se eiiam pila.
3. nihil iUic imperatoriae ar» tis ordinibus aut sttbsidiis locandis fuit: M m. 2. P. — M n. 1.: ordinibus sidiis locandis. — PM: omnia ira militaris prope iiesano impetu egit.
6. sed ne castris quidem suis fugam inpedire ausi Apu- Ham disaipaii petiere : PM: nisi q^uod in M scriptum est „impedire ausi apulliani". — Impedire fugam non idem Tidetur dicere f^^^inhibere: daces ipsi Samnitiura viden- tur tanto pavore percuisi fuisse at son auderent mili- tes in castris retinere eaque ab hostium vi defendere. et qui Samnites in castris ab
Romania caesi sunt, nulla alia causa «astra petiyerint quaip quod.fuga in e«m locai|i mi- nus impedita Tideretor. 8. romanos ira eadem quae per mediam aciem hostium tulerat et in castra ^culit: PM. Idem perculit scriptum est in Leid. i. — P : ibi plus quam in acie sanguinis ac ce- dis iacinm. M : ibi plus quam in acies sanguinis ac caedis factum. Cf. '2, 30. : uno agmine victories cum -victis in urbem inrupere: plus que ibi san- guinis promises omnium ge- nerum caede quain in ipsa dimicatione factum, 11. exercitus alter cum Papi* rio COS. locis maritimis per- ueneratArposper omnia pa- cata SamniUum magis in* iuriis et odio quam \hene- ficio uUo pr,: PM: „Qnter- dess war das andere rom. Heer nach Arpi geiangt ohne anf dem Wege dahin von ir- gend wem beunruhigt za wer- den, nicbt etwa well siek das
464
UBERIX.
cum Papirio consule locis maritlmis pervenerat . Arpos per omnia pacata Samiutium magis inluriis et odio quam bene-
' ficio ullo populi Romani: nam Samnites ea tempestate in montibus vicatim habitantes campestria et maritima, loca
5 contempto cultorum mollI6re atque ut evenit fere lods si- mill genere ipsi montani atque agrestes depopulabantur: cpiae regio si fida Samnitibus fulsset, aut pervenire Arpos exercitus Romanufi nequisset, aut interieeta inter Romam
r5m. Yolk nm die Bewohner der Gegenden darch die man miiMte verdient gemacht, son- dern ana Unwillea fiber die Ton den Samniten erlittenen Beleidigungen *'. — Contem- pio^ qood paolo postlegitar, non est acriptam nisi in re- centioribus libria. in M m. 3. P Leid. I. cod. fi^ock. mnl- tiaqne aliis scriptom est : con- temptu cultorom molliore at- que nt euenit fere locis si- mili genere. Pall. 1.3. Voss. ir. Lov. 4. a].: loci simili. — M m. 1.: ^contempts*': sed eoniempto yerissimnm est: ^indem sie mit Yerachtnng auf das weichlicbere nnd wie gew5Lnlicb seinem angebau- tenBoden ShnlicheGescblecht der Landbebaner berabsa- hen": nt enim aspera snnt loca montana asperique qui ea insidunt, sic molliores mi- tioresqne yidentar qui arva incolunt. 8. tnU interiecia inter Romam et Arpos penuria rerum omnium exclusos a com' meatibus absumpsisset: PM : nisi quod in P excluso^ in M pcimo exclus^us dein ea-
dem mann exelus^os scri- ptum est. — Et ad interie- eta pertioere regio recte ti- dit L Fr. Gronovins : nee ta- men interieeta idem esse pot- est quod cum interieeta es- set, id quod interpretes qui- dam opinati sunt, cum Livins ex ea interpretatione dicere Tideretnr, ulam omnem re- gionem sterllem fuisse propter nullam aliam caosam quam quod inter Romam et Arpos interiaceret dicit igitnr Li- Tins, duo itinera foisse eis qui Roma Arpos aut Laceiiam pro- ficisci yellent: nnnm per loca maritima> quo itinere exerci- tus romanus usus esset: alte- ram via directs per Samnium. quod si fida ilia maritima re- gio Samnitibus foisset, fieri non potuisse ut Romani per earn proficiscerentnr, quod sine uUa dubitatione aut ino- pia commeattts ant hostiom gladio occidissent. illo altero ▼ero itinere uti non potuis- se quod Samnium inter Ro- mam et Arpos iacens, com omni cnltura agrorum care- ret, rerum omnium penuria romanam ezereitom absom-
LIBER IX.
465
'x t
et Arpos penuria renim omnium exclusos a commeatibus absumpsisset. tum quoque profectos inde ad Lucerlam iwsia obsidentes obsessosque inopia vexavit: omma ab Arpis Ro* manis suppeditabantur ceterum adeo exigue ut militi occu- palo stationibus vigiliisqut et opere eques foUiculis in ca- 5 stra ab Arpis frumentum veheret, interdmn occursu hostimn cogeretur abiecto ex equo frumento pugnare: et obsessis prius quam alter consul victore exercitu advemt et com- meatus ex montibus Samnitium invecti erant et auxilia in- tromissa: artiora omnia adventus Publilii fecit, qui obsidione 10
psisset. „W£ren die Bewoh* ner dieser Gegenden den Sa- mniten zagethan gewesen, so wfirde das r5m. Heer entwe^ der gar nicht nach Arpi ha- ben gelaDgen konnen, ,oder man h^te den anderen Weg durch Samniam einschlagen miissen, wo aber der Mangel an ^llem INothigen in diesen ganz unbebautenStrichenzwi- scheo Rom und Arpi das Heer obne Zweifel w^rde auf- gerieben haben'^
2. turn quoque profectos (Ps profectus) inde ad Luce* riam iuxta obsidentes oh* sessosque inopia uexauit: PM: „auchnacbherbedrangte die Noth die Einschliessen-^ den nicbt weniger als die EiDgescblossenen'* a. s. iv. -— ' Cf. 8, 6. : exclamat ita ut po« pulo patribus^i/^ audita nox pariter sit. al.
3. omnia ab Arpis Romania suppeditabantur eeterum adeo exigue: PM: „denR5« mern wurde der Bedarf an Allem zwar von Arpi an# ge-
-9. Livi par* 11«
wSbrt aber in einem so ge- ringen Masse dass'* u. 8. w. — M m. 1.: ut militie occu* pato. m. 2.: ut milite cet. Simiii ^ modo scriptnm est paulo post in Voss. ir. al: ,,-uictori^ exercitu *^ 7. et obsessis: P Drakenb. codd.] obsessis (M). — Et^ qua particnia Livius ad alte- mm partem de qua agendum erat transire solet, pertinet - ad ea quae supra legimns obsidentes obsessosque, -^ M: „ ex montibus samnitium'*: h. e. ex montibus qui in potestate Samnitium erant« In P scriptum /est ex monti*- ' bus samnitib;^ quo mendo et alibi ium et ibus permutata . videmus. cf. ex. gn 9, 15.: de hostium duce. 10. artiora omnia aduentuspu* bin fecit qui obsidione de*' legata in curam collegae uacuus cet.: PM. Cf. 9, 7*: Q. Pnblilium Philonem.^ — Vacuus Dukerus voce vagus permutatum voluit, sed illud deesse nolim* signifidat enim
30 .
466
LIBER IX.
delegata in ciiram coUegae vacuus per agros cuncta infcsia commeatibus hostium fecerat: ilaquc cum spes nulla essel diutius obsessoc) inopiain taturos, coacli Samnites qui ad Luceriam casira habebant undique contraclis viribus signa
6 cum Papirio conferre.
XIV. Per id tempus parantibus utrisque se ad proe- lium legati Tarentini interveniunt denuniianles Samnitibus Romanisque ut bellum omitterent: per utros stetisset quo minus discederetur ab annis, adversus cos se pro aliens
10 pugnaiuros. ea legatione Papirius audita perinde ac motus dictis eorum cum coUega se communlcalurum rcspondit, ac- citoque eo cum tempus omne in apparatu pugnae consuin- psisset, conloculus de re baud dubia signum pugnae pro- posuit. agentibus divina hunianaque quae adsolent cum acie
omnem Guram obsidionis in collegam delegatam esse at ipse nalli alii rei prospiceret qaam at ae qui commeatas obsessis a Samnitibus sappe- ditari posset — P m. 1.: inopiain la tares, m. 2.: lata- ros. — M : andiq. critractis | nirib. signa cuin papirio con- ferre. D. parajUibusque utrisque se ad proelium: PM. — Lov. 4. al.: parantibus se ntrisque cet. — M: legati tarenttini. — Paulo post M : quo minus dlsceretar ab armis. M m. 3. P: discederetur. 10, ea legatione Papirius au- dita perinde ac mptus di- ctis eorum cum collega se eommunicaturum respon- dit: P, -^ 'SI: ea ]egaiio|ne papirius uim samnis potitur cet. quae posteriora verba ca- pitis xzn. sunt. Margihi etiam mi. 4. adscriptam est „malta
delicit*^ sed omnia ea quae hoc loco desiderantur, in capite qaadragesimo h. 1. post rerba „psidio i^usiae inposito lega- tionib. etruri^ amici audita^'' cet. scripta inveni. of. 7, 4.: „at quam ob noxiam? quia infacundlor sit et lingaa in- promptas''.
12. cum tempus omne in ap- paratu pugnae eonsupsis- set: PM (Leid.1. Pall. 1.3. Yoss. II. cod. Kfocir.. al.)] cum tempus omne in appa« rata consumpsisset. — Lot. 4. al.: in apparatu consumpsis- set pugnae. — PM: conlocu- tus de re baud duliia signum pugnae proposuit : „and nacb- dem er sich mit ^ibn^ uber die Auslubrung dessen was sie entscblossen waren zu thun besprochen Hess er das Zeichen zur Schlacbt auf- pflanzen'^ Cf. 6, 1.: nrbem.
14. agentibus diuina humana-
LIBSaOL
467
dimicandtim est consulibus Tarentim legati occursate reBpwh sum expectantes, quibu8 Papirius ait ^^ausplcia secunda esse Tatentini pullarius nimtiat: litattim praeter ea est egregiei anctoribus diis ut videiis ad rem gerendam proficiscImur^« signa inde ferre iussit et copias eduxit vanissimam incre* pans gentem,^ quae suarum inpotens renim prae dongtestidb 8editi<H)ibiis discordiiaque aliis modum pacis ac belli facere aequuiu censeret* Samnites ex parte ^tera cum omneBi
que quae adsolent cum acie dimieandum esteonsulihua Tarentini legaii occur sate: P. — M: ageatibas dioinaq* quae adsolent cam atiae di« micandam est cosnlibas sta- rent ni legati occnrsare cet« Cf. T. Liyi 1. zzx. p. zxiv. \u
% auspicia secunda esse To* rentini pullarius nuniiati PM. Vei^ba baec ab aU ad pullarius prajej^rmissa sunt in Leid. i. Voss. (r. Lot. 4» ah '— M; aegregie aaetoribos diis ninidetis ad rem [ gen« dam profkiscimur. P m. 1.: anctoribus diis ut uidetis ad regendam ptoficisoimiir. P m« 2. : ad regerendam. <
5. sigTia inde ferre* iussH: PM codd. Gel. omnesque prope Drak.] signa inde ferri ioS" sit. — ISon numqnam ita ab optimis quibusqne scriptori- bns scriptum inveniri nt.ac- cnsativnm necesse esset pro singulorum locorum rationi« bns snppleri notum est. cf. ex. gr. 23, 5.: „morem ma« gis inquit loqnendi cum so<> ciis servastis Campani, in-' bentes quae opus essent ad bellum imperare^^* Inter dam
etiam in bis similibnsqae Ifi* cis utraqne dicendi ratlM^ ^ Livium usum esse yidemnst 5, 43.: exercita diviso pave tim per finitimos popolos praedari placuit partim ob« sideri arcem. 42, 24. 2 nee do* Tos statuere fines sed rei^ res obseryari in animo''ba» bere. al. — Ills sedicio|tibr-r^ PM: aliis modum pads a/p belli facere eqnum censeret. 8« SamnUes ex parte oUerA cum (P m. 1.3 co) omnem curam belli renusissent: P m. 2. M m. 2. -^ M tt. 1\: alteram. P m. l.s remissis- sent. -^ Recc. quid, codd.} samnites parte altera* Cod« Klock.1 samnites qui ad In* ceriam castra habebant cum omnem euram belli cet« - — ^ PM: i^quia aut pacem uere cupiebant aut expedieiiat si- mulafe'*: soil, se paeem cu-^ pere. -*- Pall.i uocifcrar^.' cf. 7, 12. — PM: deeeptos potias quodcumque casus fe- rat passuros: „bereii, wenn man sie tiiuschen yvolle, lie- ber alles was das Gescbick verbSngen wiirde zu ertra<* gen'*. Cod. Klock.: deiaeeps
.1 '
46S LIBER DL
coram belli remisi^sent, qnia aut pacem vere cupiebant ant expediebat slmulare ut Tarentinos sibi conciliareDt, cum in- stmctos repente ad pugnam Romanos conspexissent, voci- ferari se in auctoritate Tarentinonim manere nee descen-
5 dere in aciem nee extra vallum anna ferre, deceptos po- tiaa qnodcumque casus ferat passuros quam ut sprevisse pacis auctores Tarentinos videantur. accipere se omen con- soles aiunt et earn precari mentem hostibus ut ne vallum qoidem defendant, ipsi inter se partltis copiis succedunt ho-
lOstinnimunimentis, et simul undique adorti, cum pars fos- sas explerent pars vellerent vallum atque in fossas prorue- fient'oec virtus modo insita sed ira etiam exulceratos igno- minla stimularet animos, castra invasere, et pro se quisque non haec (urculas nee Caudium nee saltus invios tsi&^ ubi
15 en;orem firaus superbe vicisset, sed Bomanam virtutem quam nee vallum nee fossae areerent, memorantes caedunt pari- t6r resistentes fusosque inermes atque armatos servos libe- ros puberes inpubes homines iumentaque: nee ullum su-
fvotias qaodcamqne cet. P m. 14. rmn haec fureulas nee eau-
1. Leid. I. al.: quodcumqne dium nee saUus inuios
casus fuerat. -^ Lo¥. 4. : qaam esse: PM. — Cod. Kiodc.
at sprenisse pacis auctores Voss. ii. al.: non hie forca-
tarentinos aiderentar. las cet. Cf. 2, 38.: %\ hoc
7. aeeipere se omen eoss, aiunt: profectio et non ftiga est.
P. — M: „acciperent se omen 3, 38. al. — P m. 1.: nbi er-
C068. aiunt et earn praecari rorem fraus superbia oicisseU
mentem hostibus*'. et in P m. 2. M: superbe. Leid. I. al. „acciperent** scri- 18* puberes inpubes: M m. 1. P]
ptam est. — Accipere se puberes impuberes. — Mm.
omen aiunt illi, quasi fieri 2.: inpubes. Cf. 2, 13.: pro-
non posset quin aliud a Sa- ductis omnibus elegisse inpu-
mnitibus diceretur ac sentire- bes dicitur. — M m. 1.: nee
tur. quern enim ab hoste se ullum superfuisset animani
non defensurum? consules receptui sigoum de-
10. eum pars fossas explerent dissent m. 2.: animal.'— P:
pars uellerent uallum at- auidqsque cedis milites. —
^ue in fossas proruerent: PM: e castris. Voss. n. al.:
PM: nisi quod in M scriptum a castris. Leid. i. utraqae scri-
«et „ui foMos''. ptnra conioucta: ea castris.
LIBER IX
469
perftiisset animal, ni consules receptui signum dedissent a^- dosque caedis milites e castris hostium imperio ac .mitiis expulissent. itaque apud infensos ob interpellatam dulcedi- * nem irae confestim olratio habita est, ut doceretur miles minime cuiquam militum consules odio in hostis cessisse 5 aut cessuFos, quin duces sic ut belli ita insatiabilis suppli- cii futtiros fiiisse, ni re^ectus equitum sescentonim qui Lu-
Lov. 4. : ex, — PM Leid. i. cod. Klock. al.: imperio a^fmiais expulissent. 3. ob interpellatam dulcedi- nem irae: P cod. Gel. -^ 01: interpellatam. — P: mi- nime oaiqaam miKtmn- coss. odio in hostis cessisse aut cessuros. M : minime cuiquam militum coss. hodio in hostis cesisse aut cessuros. — PM; „quin duces sic ut belli ita insatiabilis snppHcii fnturos fuisse**: non debet desiderari aut cessuros quin fulurl essent „oder Eugeben dass sie nicht an der Spitze stSn- den*': nam in his verbis gra- datio quaedam eius senten- tiae quae antecedit inest, ut aeque h. 1. ivfinitiTiim fcribi oportuerit atque priore loco : „als die Soldaten daher un- willig waren dass Ihnen der .sfisse Genuss der Rache ge- schmSlert worden, so bielten die Consuln sogleich eine Rede um ihnen zu zeigen, dass sie durchans keinem der Soldaten an Erbit1,ernng ge- gen die Feinde nacbgestaur den noch nachstehen war- den, ja dass sie sogar, s» wie sie sie im Kriege ange-
fClhrt, ihnen aucb voran ge- gangen' sein wiirden in der Forderung derliSrtefetett'litrA^ fe, wenn ^ichf die Riiclcsiob* iten flit .die sechs hiutdert Rit* * ter ibrer Leidenscnaft Ein- btflt^^eboten htttten^'. t 7, nirespeetus equitum sescen* torum qui Luceriae ohsides ienereniur prepedissent (P: ppedissent) animos^: PM] ni respectus equitum sexcento- rnm — praepedisset animos, — Leid. I. Lot. 4. multique alii codd. Drakenb.: praepe- ' dissent — P: ^ne desperaU ueriSa faostes cecos in publi- cla eorum ageret^^: m. % sup scriptnm est supra j9t(^. — PM: ^^perdere priua quam perire optanins\^. I. Fc G|^- novius scriptum fuisae suspi- catur j,perdere.ppiusqaamper- frent optan^es'S eamqne ve- ram ^sm^ scripturam Drakeii- bopchins habuit«..„indeiai sie vvfinschen wiirden, ibentr sie 6eH>st umkamen, ^etsfemoch die in i^re Hand-'fe^enen Feiade Ku vepnioblari^ji std quamquam id latine^criBi po- • tui<), -tamen noniU Livium scripsisse persuaspsi Habeo. ' tutus enim locus ostea'dil, scri-
470
UBEBUL
eeriae obsides teneFentiir praepedissent animos, ae desp^ •rata yenia hostes caecos in suppUcia eonim ageret perda«
* prius quam perire optantes. laudarc ca milites laeiarkpe obviam itum irae suae esse ac £ateri omnia patienda potiut
li quam proderetur salus tot principum Romanae iuventatis.
XV. Dimissa contione consilium habitum, oamibusoe
copiis Luceriam premerent an altera exercitu et duce ^uli
circa — ^ gens dubiae ad id voluntatis -<- temptarentur. Pa*
blilius consul ad peragrandam profcctus Apuliam aliquot ex«
to peditione una populos aut vi subegit aut condicionibus in aocietatem accepit, Papirio quoque, qui obsessor Luceriae rertrter^, brevi ad spem eventus respondit: nam inses2»s
'I ■•
f >
7.
ptorem sibi inTioem respond •dere roluisse verba -perd^re et perire^ eoque magw quod in eU sUnilitudo c|iiaedaiii non inodo sensM 8ed etiam f onaa inesaet qood ai ^[lectabat, (Badem orationia vis in atro« que verbo ponenda erat neo • erat mntandas dicendi mo* ^ns, Cf, T. Li?i prQ9em. ; ^labondantea volaptatea desin deriimr per loxam atqae libi- ffoew perenndi perdendiqoe omnia inyexere'^ laudare ta mUUe^ U^etarU fU0 ohiuam Hum irae suae esse 43M7 fateri omnia pa^ '^€iuh ( P; patiendo ) potius ^ua^ppik^eretur ^alus cet. ; PAa niai qnod inP <M;prae« (tendiaaam eat, Gf, 5, 4% i pa- Ttfntaa ad omnia animoa ora- -q^ei^t oonloa flectebaat. ai^it/kenh exercHu e$ duce: 'Ks b, e. ^altero et exercitii etf dace, •»- P; et diusi. — P: apnli circa gen^ dubiae ad id Tolimtatisiemptarentar:
„oder ob der eine Feldberr eiaen Slreifsag g^en die rings umherwohnendeii Apn- ler — ein Yolk das sieh bis- bar von swelfelbafler Gesiih QOfig gezeigt hatte -^ nnter- nebmen aollte'^ M; dabie ab id nolontatia temptarentur. PalL C 3, Vosa. |i, al,: an altero eyercUa et duae apa- liae circa geatea dabiae ad id oolantatla te«aptarenl«r, — Deiade seriptum e«t in P; pobliaa coa. ad peragrandam pr«leeta8 apuliam cet, JK: pa-, biliua COS. ad |(agran |, dam aliquot expedition «na po- puioa cet. — ^Mi ant coaaitio- nibua in aotietatem accepit,
11, qui obsessor Lueeriae re- stiterwa^ M, — f m. 1.: qai obsQfiaor luceres restiterat, VU ^, : lueeriea, — PJU : breoi ad apem euentua respondit. CC ^8, 6.: baudqaaquam ad
.'Spcm eventus respondit,
12. nam insessis omnibus uiisi P m. 3. iU. — P m. 1.: uis.
UBfiRlX.
471
omnibus viis, per quas commeatus ex Sammo subvehebanr tur, fame domiti Samnites qui Luceriae in praesidio erant legatos misere ad consulem Romauum, ut receptis equitibus qui causa belli essent absisteret obsidione. iis Papirius ita lespondit, debuisse eos Pentium Herenni filium quo auctore 3 Romanes sub iugum misissent consulere, quid victis palien^ duni censeret. ceterum quoniam ab hostibus in se aequa statui quam in se ipsi ferre maluerint, nuntiare Luceriam iussit, anna sarcinas iumenta multitudinem omnem inbellem intra moenia relinquerent, militem se cum singulis vestimen- 10 lis sub iugum missurum ulciscentem inlatam, non novam inferentem ignominiam. niliil recusatum: septem milia mi- ' lilum sub iugum missa praedaque ingens Luceriae capta re- ceptis omnibus signis armisque quae ad Caudium amissa erant et, quod omnia superabat gaudia, equitibus recupera- 15
— Pall. 1. 3. Voss, Ilk al.: obsessis. — Recc. quid^ codd. : per quas commeatus ex sa- mnio suhuehebaiuT, — Mm. 3. P: qui luceriae in praesi- dio eraot. M m. 1.: erat. m. 3.: erat. — PM: ad cos. romanum. Lov. 4,: legatos misere ad consulem rogatum ut cet. 4. lis Papirius ita respondit: PM] his cet. — PM: pon- tium berenni filium. — Recc. quid, codd.: quid uictis pa- cijf^endum censeret. — PM : ceterum quoniam (P: qui) ab hostibus in se aequa statui quam in se ipsi ferre malue- rint: „aber da sie es vorz5- gen sich lieber von den Fein- den billige Bedingungeu stel- len zu lassen als seiche ge- gen sich selbsl zu bestim- nlen'^ Cpd. Ncapol. Lalinii:
„quam in se ipsi facer e ma- lueriut": „als so zu handeln dass sie dieselben yerdien- len". 12. nihil recusatum : P m. 2, M.
— P m. 1.: nihil recussatum.
— PM: yii milia militum-sub iugum missa.
14. quae ad Caudium amissa erant: M m. 2. al. — Mm. 1.: ad gaudium. — In P scri- ptum est amisserant, quod, cum saepe e pro ae scriptum > sit, idem quod amissa erant esse potest, aut si^riptum esse pro amiserant, sicut ex. gr. 9, 14. in eodem P „remi*«is- sent'' scriptum est. am^f^ran^ quidem etiam in melioribus Drakenb. codd. inventum est, sed cum dederant sequatur et Livius orationem mtitare solituS sit, mihi niagis pro- batur codicb M scripti^a.
472
LIBER IX.
tis quos pignora pacis custodlendos Luceriam Samnites de- derani. baud ferme alia mutatione subita rerum clarior vi- ctoria populi Romani est, si quidem ctiam — quod quibus- dam In annalibus invenio — ^ Pontius Herenni tilius Samni- 5 tiimi iniperator ut expiaret consulum ignoniiniam sub iu- gum cum ceteris est missus, ceterum id minus miror obscurum esse de bostium duce dedito missoque: id ma* gis mirabile est ambigi, Luciusne Cornelius dictator cum L. Papirio Cursore magistro equitum eas res ad Caudium
mittendo'*. quod com librarii
U pignora: PM] pignera (unus Pal. 9. receatiflsimiis). — Id IH scFiptam eat faeh pro
% haud ferme alia muiatione subita rerum elarior uictei- ria pr, est: P: „fast keia anderer Sieg, den das r5m. Yolk davongetragen, ist darch den plotzlicben Wechsel der VerhSltnisse so merkwfirdig geworden'^ ill: clarior uicto- ria est si quidem etiam quod qaibnsdam in annalihas inae« pio. P m, 1. : inaentio, m* 2. ; innenniQ^ — PJt: ppntias he- renni, f, samnitlum imperator ut e](piaret co83. ignominiam cet,: „Qm den den Consutn za« gefu^tenSchimpfzo blissen'^
7, dedUe missoque: PJU] de- dito missoque sub iuguin. -^ Su& iugum^ quod ne in uno quidem Drakenb, codic« in-t ventum est, non magis boo loco, cum duobua versibus ante scriptum legatur ^^sub iugum est missus^\ deside- rabitur. quam 0, 5. ; „ tempus inde statuium tradendis ob- sidibus exercltuque inermi
Don caperent, ia omnibos prope Drak. oodd. soriptom est omissoque pro nusso" que^ — Paulo ante iaveuimos in M: ceterum id minos|mi« nor obscurum esse de bo- stium duce. P: ,,de hostib; dace^': h. e. hostihos. cf. 9, 13.: ex montibus Samnitium, 7f id magis mirabile est am" bigi: Pl^« -^ Leid, i, : id ma« gis est mirabile ambigi L Cor- nelius cuui 1. papirio. -^ PM: „ luciusne Cornelius dictator com I. papirio oursore mag, equitum eas res ad caudium atque lode luceriam g€sserit^^ Pesiderari potest „ad cau- dium atque inde ad luce- riam^': sed cf. 6, 28.; con- cursumque in muros atque portas est. — Pitf: „baud sciam an iuslissimo Irium- pbo'S Quamquam Tideri pot- est ita scriptum esse ut id quod dici solebat haitd scio an quam minime fortiter ez- primereLur, tamen baud mul- tum abest quin sciam an pro scio an ab crraote quodam llbrario scriptum arbilrer.
LIBER IX.
473
atque inde Luceriain gesserit ultorquc unicu^ Bomanae igno- ininiae baud sciam an lustissimo triumpho ad earn aetatem secundum Fufium CaTnillum triumphaverit, an consulum Pa- piriique '' praecipuum id decus sit. sequitur hunc errorem alius error, Cursome Papirlus proximis comitiis cum Q. Au- 5 lio Cerretano iterum ob rem bene gestam Luceriae conti- tinuato magistratu consul tertium creatus sit, an L. Papirius > IVIugilantis et in cognomine erratum sit.
XVT. Convenit iam inde per consules reliqua belli per- fecta. .Aulius cum Frentanis uno sepundo proelio debellavit 10
3. an eonsulum Papiriique praencipuiun id decus sit: PM: „oder ob dieser 'Rahm den CoDsuln und TorzugS' weise dem Papirius gebflhre'^
4 . seguiiur huna errorem alius error: PM. — In Pall. 1. 3. Voss. n. al, praetermissam est error, sed of. 6, 1,: urbem, — P: Gursorne papirius pro- ximis comitiis cum q. aolio cerretano iterum oet. M: cur-' some papirius proximis co- mitiis cum que aulo cerrae- taoo iterum ob rem bene ge- stam luceria (m. 2.: lucerias) continuato magistratu consul tertium creatus sit an 1. pa- pirius mugilanus et in oogno-< mine erratcu. sit. Cf. 8, 3.7. -^ Leid. I. Lov. 4. : ob rem bene gestam luceriam. Voss. ii. al.: ad luceriam. — Dlnlti recc. codd.: consul tertio crea- tus sit. — Leid, I. Yoss. ii« multique alii codd.: mugi/a- nus. P : mugiUanus. Cf. 4, 7. al. — Cod. Gartner.: „an^^ ]. papirius^'. ann^?
9. conuenii iam inde per con^
sules reliqua belli perfe- eta: M m. 1. P. — 91 m. 4.: conuenie | cia inde cet. fa. e.: oonyenienUa inde. -^ Conve- nit scil. inter scriptores. 10. c^m Frentanis: P m. 1. HI m. 1. Leid. I.] cum Forenta- nis (ex coni. L Ft, Grono- vii ). — Cum Frentanis ex optimis libris restituendam erat, ad Luceriam enim pu- gnatum erat et Frentani illi urbi finitimi erant sic etiam 9, 15. Publilius cons, aliquot circa Luceriam populos>sub- cgisse dicitnr. cf. Strabo,5, 4.: OqivfavoX ^awift.'»ov s^voq, Plin. 3,103. 106.: regioFren- tana al. Urbem ipsam Tcro, in ^uam se Frentani contulerint, Livius non nominat, sive quod nomen eius in vetustis anna- libus non Invenitsive quodob- sidibus datis moenibus ipsis exercitus admotus non est, sic praetermissum 30, 7* est nomen eius urbis, in quam Hasdrubal confngerat et quae, cum Hasdrubal exeessisset, a Sclpione in deditionem •cee'^
474
L1B£U1X
utbemquc ipsain, quo se fusa cooiulcrat aci^s, obsidibib imperab's in dcditioneni accepit. pari fortuna consul alter
pta est, et sic mullarura mi- nas Dobiliam urbium noiuiiia. cetenim an haec urbs non i1- lad FereotinQin fuerit, cuius 10, 17. apud Livium meotio lit, magnopere dubilo. nam quamquam banc arbem Sa- mnitiam faisse ibi legifuas Lodieqae etiaih in illis regio- nibus urbs Ferentino est, ta- men vix yideatar locas muni- neotis et oaUira tutissimos noh esse defensus ab oppi- danis. sed ism I. Fr. Gron. docnit urbis Ferentini cives iion Ferentanos dici potaisse: eivs qoidem urbis quaeeius* dem Dominis in agro Falerno sita erat ciYes Ferentinates 3, 4% nominantur. sed cum in P m. 2. in M m. 3. scri- ptam %\\. ferentanis ^ idem- - que ia plerisqne Drakenb. oodd.lnveniatur, et cum apud 'Diodomm a 'Sigonio lauda- turn 19, 65. Romani illo bello Samniti urbem Ferentam ce- pisse dicantar, videri potest Bon illnd Ferentinum sed urbs Fcrenta aut Ferentnm in Sa- irniio fuisse, cuius nomen in T(K>e/>r^nto/i» lateret: nam ab ilHs nominibus aeque Fe- renianam venire posse atque Saticulanum a Saticula, Sa- iricanum a Satrico aL per- spicuum est. Terum ne id quidem Teri simile est; nam com Diodorns illam urbem et n captam tradat et in Apu-
lia sitam fuisse, hanc can esse urbem arbiiror cuius L** vius 9, ^. mentionem fadt, sive FerMitnin foil aactoribn et Uiodoro et Horatio (3,4. 16.) sive Forentam auctere PJinio 3, 105. haec etiam causa est cur Gronoviana con- iectura^ qua et snpra cum Forentanis scribi voluit, pro- banda non Tideatar, non tarn quod ea codicam meliorom auctoritate careat, quam quod ' intelJigi non possit cor An- lius illam nnam urbem in in- fima Apuliae parte sitam pc- tere Toluerit, cum praesertim Livius non dixerit cur in ea potissimum arf)e reliquiae belli Samnitis et ezqnirendae et exsUnguendaefuerifit. looge aliter se babet res* 9, 20., quippe quo loco Apulia per- domita lunlus consul Forento etiani oppido ralido' potitus in Lucanos perrezisse trada- tur. — In M scriptom m. 1. erat urhemqug ip9a^ m. 3.( ipsa, % cons, (P: cos.) alter: Pffl] coufikulnm alter (PaH 1. 3.). " — Et in Drakenb. codd. in- ventum est aut consul aut cos, Cf. 9, 3*2. — *• ffl:* cum satricianis qui ciues romani post candinam cladem adsa- mnites delecerat. m. 2. : cau- dinam. m. 3.: defecerat. — Cf. 9, 12.: inter haec Salri- cani ad Samnites defecerunl.
LIBER IX.
475
cum Samcanis, qui iiy^s RomanI post Caudinam dadeiu dd SaiHoiites defecerant piaesidiuinque eorum in urbem ac- ceperant, rem ^sit nam cum ad moenia Satrid admotus esset exeicitus legatisque missis ad pacem ciim preeibua petendam triste responsum ab ctmsule redditum esset^ nisi 5 praesidio Sammitium inter£ecto aut tradito ne ad se remea* rent, plus ea voce , quam annis inlatis terroris colonis inie« ctum: itaque subiude exsequentes qnaerendo a CMisule le*
3. ad moemiaSifirici: td. Fro- ben. 1535, — P: ad mDenia «atric^ odmotM cet. M et Drak. Godd«( Mtricl»« -r- M: (lb coamde reditua esaet — H: „ne ad se remearent ar« mis inlatis terroris'^ qnaitiior mediis verbis praetermisi^is*^
8. Uutfue svhmde 0xsAque7itea quaerendo: LoreL 4. cf. 9, 3.: cam percoaetando exse* qntrentur. -^ la P iiu.1* scri- pian est i, itaqae sabinde ex« sequeatar qnereado a eos. le- gati^S idemque ^w^fuentur repertam eat in Pali. i« 3. Tboaa. Leid. i. Vess* a. al, Qaod cam probandiim noa TidereMr, seripiam est in M f^itaqae snbinde cKecantor qoaerenda a eoi. kg«ti'.S et id '0X9equimtur legiUir In P 1D.-2L la cod, Kloelc* et in pierisqne eodd, Drakeob, Alii ayiiabam- *re eKeadiase rati acfftbi Tolneruat exsequereH-* ' tur^ idcpie serrabiai est in liOTeL 3. nen tamea addito cum qaod deesse noa posset lo^ntaque habere poierat aut ante ant post i^o^w^, eaEami" Baadum igitar est, qaaenam iUafiia tciom emflndatianum
vedssima videator. exse* ^/Bnuniur aiihi miaas proba- tdr, qood ex bac sciiptura tota eenteatia in doas paries dasian^tan iotegeirima aa- teia .acriptara videri posset ),ataqne oam snbinde ezse- querentor qaaerendD a con- soUs kgati*% si non 9,ab is- dem consilinm petere iussi — disGcdant ^* seqoieratuv . sed distmdtmt onutterstar.'inde lam seaaltar, aaam LoveL qnafU libraridm i«cte vidisse qaidioci ratio poatnlarat. — l>einde IwstituiaMNB crederent ex PM Leid. i. et plerisque rDndcenb. oadd., qnamvis I, Frv <»raaovlas totom iMirbam praeteroiiUi T>olaaril» eaten- que pro ed acd^serint cre^ derei^ cam potarent hoe ver* l»am -Mlemndnm esse ad f rae- cedena ^ ^^nsuie^ ex qao- imn namero «tiani Lov. ^arti lihvarios cvat qui« cesi.h, e. ^ cou9ulikw$ seribi- vellet. Terua tredertrA non ad- con- aaksa nderendom est sed ad legatos ipsas, cum Livias fa- cihs * sfniiwt eoaeiili into et auporho ilia altera vattaae ale* gatiaresponderi non potoisse:
476
LIBER IX.
gati, quonam se pacto paucos et infirmos crederent praesl- dio tarn valido et armato vim adlaiuros, ab isdem consi- liiim petere iussi quibus auctoribus praesidium in urbem ac- cepissent, disceduiit, aegreque impetxato ut de ea re consoii 5 senalum responsaque ad se referri sineret, ad suos redeunL duae factiones senatum distinebant, una cuius principes erant defectionis a populo Romano auctorcs, altera fidelium d- vium: certatum ab utrisque tamen est ut ad reconciliandam
Ternacula igitur lingua „wie sie es glauben diirflen daaa
' aie die schwJIcliere Partei etner so starken Beaaiznng etwas wflrden anhaben kdn- Ben^. -^ Turn scriptam est in M „ab isdem consilium pe- tere I se qnib. auctorib. prae- Bidiom in urbem accepissent diacednnt'S aed ilia duo e m, 4. aunt in loco raso. in P primo .„ab istem'S dein eadem manu antiqua scriptum eat „ab isdem consilium pe-
. tare iussi quibua auctoribus praesidium in urbem accepis- sent discednnt^S — Postremo Invenimua in M „ aegreque imperato ut de ea re consuli Sana turn responsaque ad se referis (dein ^referris'*) ineret a: ad suos redeunt**: in P J, aegreque impetrato nt de ea re conauli senatum reaponsa- qae ad se referri ainerent so ad auoa redeunt^': idemque ^et ad , auoa redennt" in Pall. 1. 3. in Leid. i. Voss. ii. Lov. 4. al. repertum eat. sed illnd ei ex praecedente sine- ret neglegenter repetitum vi- detur, nisi forte ante ei ali- quid excidit. Miram tamen
videri potest, qui Liyioa scri- bere potnerit I^atos disces- aisse, cumqne disceaaisseot . impetrasse eosdem at de ea re senatus conauleretar. et aliquamdiu et mifai illad dis- eedunt suspectum yidebator, aed dib'gentius loci ratione pensitaia omnia optime se habere intellexi. Papirins cnim primo nisi praesidio in* terfecto legatoa ad ae remeare vetuerat. cum igitur ii iam tri- ati responso iuberentur ab de- fectionis auctoribus conailiuoi petere, ne yiro acerrimo iram moyerent, diacednnt ( „aie tre- ten ab^' ), nee tamen decedunt ex castris, aed itemm adita petito et dato, cum consulls animus iam mitior yideretur esse, muJtia cum precibus agentea impetrant ut senatum consuli sineret. tarn demum domum ad suos redeont.
6. dui$e factiones senatum dis- tinebant: P. — M: dumae factiones senatum diatinebant Hinc Leid. i. Pal. 3. Loy.4.a]:: dum baec factiones. Voes. ii. al.: dum hae factiones.
8.^ eertatum ab utri^4j/ue ta- men est: PHL: nisi quod io
UBES IX.
477
pacem ton^uli opera navaretur : par^ altera, cum praesidium Samnitiuni, quia nihil satis praeparati erat ad obsidionem tolerandam, exeessunim proxima nocte esset, enuntiare con- suli satis habuit qua noctis hora quaque porta et quam in viam egressurus hostis foret: altera, quibus invitis deseitum ad Samnites erat, eadem nocte portam etiam oonsuli ape« ruerunt armatosque clam hoste in urbem acceperunt. ita
\
3.
P m. 1. et in M scriptum est utriusque. Lot. 4. al.: cer- tatom tamen ab utrisqne est. — DIud tamen dicere vult, qaamyis ' altera harum fa- ctionam popnlo romano ad- yersa esset, tamen ab ntra- qne c^rtatnm esse at consuli opera navaretur: „nicbt8de- sioweniger wollte keine der anderen naehstehen dem Con- sul hfilfreiche Hand zu bie- ten, damit die Sjadt ireund- lieh behandelt werde", — M: ad reconciliandam pacem pacem | consuli cet. sed alte- ram pacem in^nctum est. exeessurum: cod. Klock. Leid. It. — PM Leid. i. LoV. 4. : „ excussurum ". hinc Pall. 1 . 3. Yoss, II. al.: „excursanim Cr. 30, 7.: Hasdmbal fuga cum panels Afrorum nr- bem proximam petierat eoque omnes qui supererant resti* gia docis sequentes se cbntn- lerant: metn delude ne dede- retur Scipioni nrbe excessit. al. — P^ulp ante cum m. 1. et in M' scriptum esset „quia nihil sads praeparati erat^% m, 3. scribi roluit „erat*'. — Ddnde inyenimus in M: „pro- xima nocte |ei ennntiare con-
44
snli satis babuit'S in P: „pro- xima nocte nuntiare asuli sa- tis habuit 'S et in Leid. i, Loy. 4. al. scriptum est enun^
^ tiare, — M : „ qua noctis hora quaque portam & quam in uiam egressurus hostis foret*': nt dubium sit an librarius in anttquiore quodam libro guo" que portam. invenerit. '
5. quibus inuitis deseitum. ad Samnites erat: "9 m. 2. M. — P m. 1. : inuitiis. — Loy. 4. Hlfiyerc. Keap. Lat.: eadem node portam etiam consuli' aperuerunt P m. 1.: consu- lib; aparuerunt. m. %i ape- ruerunt. Jn rell. Drakenb. codd.: „con8ulibus^. Simili mendo 8, 33. in P m. 1. scri- ptum yidemns tribunal^; f to fribunali,
7. armatosque clam hoste in urbem acceperuTit : (ex coni« Gelenii)] armatosque clam hostes in urbem acceperunt (ex coni. Sigonii). — jrmch tosque clam Aostes actepe^ runt yera scriptura esse non potest, cum in ea nihil noyi momenti insit sed idem omni- no quod yerbis proxime an- tecedentibus dicatur, nee ab UllB Satricaois qui consuli
478
UBEREL
duplici prodiiione et praesidiunl Samnilium inscssis cbca viam silvestribus locis nccopinato oppressum est ct ab ttrbe plena hostium clamor sublatus, momentoque unius hone caesus Samnis Satricanus capius et omnia in potestate con-
5sulis erant qui quaestione habita quonun opera defectb easet facta, quos sontea conperit virgis caesos securi pe^ cnssity praesidioque valido inposito anna Satricanis adem^ inde od triumphum decessisse Bomam Papirium CorsoieiD scribunt qui co duce Luceriam rcceptam Samnitesqae 8ab
lOiugum missos auclores sunt, et fuit vir baud dubie d^nns
setzt wordeii**, — P: op- pressum + ab nrbe eet H: oppressnm •at ab nrbe ceL dabiom igitar yideri potest an est noa integmm sit, cum e^ de^se non poaait et est com et vel contra peraaepe confusum sit. -^ Ab nrbe (^Ton der Stadt aas^ b. e. „iQ der Stadt^^) plena ho- stinm clamor snblatiis adSa* iricanos ipsas capiendos. — PM: momentoque nnios ho« rae (P m. 1.: orae) caesus samnis satrieanoa captus et omnia cet — Paulo post P: quos sontes conperit oirgis cesos securi percussit. 9. scribunt qui eo duee Lucc' riam receptaiu Sanuutes- que sub iugum missos au* etores sunt: P. — M: scri- bunt equi eo | duce iaceriam receptam cet 10. et fuit uir baud dubie di' gnus omni bellica laude: PM. Videtur Livins, cum ita scribere pergeret, dicere to* Inisse, se non dubitare id quod ab illis auctoribos tra- ditum. esse! pro vero haberep
portam aperuerunt, Romaiii pro hostibos haberi potuerint. cam igitur in omnibus codd. mscripUs ,,armato8que clam nocte in arcem acceperjant** scriptum sit nee id, cum mndo ec^dem nocte sit dictum^ pro- ban possit, Sig. Gelenius ele- gant! faciliqne emendatione veram scripturam restituisse videtur. clam hoste Samniti — nondum enim Samnites nrbe egressi erant — Satfi- cani ii qui Romanis fideles manserant, armatos aliquot JRomanos acceperunt qui por- tarum vigUiis circumventis loca opportuna occuparent ut tnto consul cum reliqao ez- - ercitu urbem ingrederetur. nee dubium videri potuit quin futurum esset ut Samnites si iam partem urbis in hostium potestate yiderent, multo ma- gis constemati excederent Ro- manisque yictoriam facilio- rem redderent. 1. insessis circa uiam siluestri- bus locis: PJIl rell.: „nach- dem die Waldungen langs den beiden Seiten des Weges be*
UBBR K.
479
omni bellica laude nan smvoi solum vigors sed etiam cor- poris viribus excellens: praecipua pedum pemicila^ inerat quae cognomen eiiam dedit, vicioremque cursu omnium ae- talis suae fuisse ferunt, et seu vmum vi seu exerdtatione multa cibi vinique eundem capacissimum, nee cum ullo aspe« 5 riorem, quia ipse invidi ad laborem coipori^ essei, fuisse miliUam pediti pariter. equitiq^: equities etiam aliquando ausos ab eo petere ut sibi pro re bene gesta laxaret aliquid laboris, quibus ille ^^ne nihtt remissum dicatls, remitto^^ in- quit „ne utique dorsum demulceatis cum ex equis descen- 10 detis". et vis erat in eo viro imperii ingens pariter in so- cios viresque: Praenestinus praetor per timorem segnius ex subsidiis suos duxerat in primam aciem: quem cum inam- bulans ante tabemaculum vocari iussisset, lictorem expedire
2. praec^fwa pedum pemipiias inerat quae cognomen eiiam dedit: M m. 3. P rell — M m. 1.: perciM. «~- DedU for- sttan idem qnod dederat h. L ugnificarit (of. 4, 51.: re- liqaerant. 9, 43«: habaerunt. aL)) cum Um 6» 11. Lncia^ "Papirii|8 trib. mil. ^odem co- gnomine Cursor noouBatos sit. itaqiie Conr. Heusiogerns BcribityDlyit y,^^^ cognomini eti«aA vim dedit '^ verom et fieri potest ut Livio idem in hoc Papiripram cognomine inkerpretando eveoerit qaod com de liocio et Tito lUanliis Imperiosis 4,29. 7, 4. referrttt, nee desont auctores (Zonaras 7, 26.) qw cam Livio de hoc L.Pajurio cognominis auctore consetttiant. Cf. qaoqoe 30, 26. — P: „aictorisque cursu omnium aetatiA auae fuisse fenmi^M pauloqne post m. 1.: „eibi uineque^'^ m. 2.: uinique.
9. quibus Ule ne nihil remis- sum dicaiis' remitio inquit cet.: P. ^- M : laxaret aliquit laboris quibuj» ille nihil re- missi^ ^cati^ cet. — PM: ne utique dorsum, demulceatis cum ex equis descendetis: „dass, ihr euch nicbt den Rncken reiben lasset, wenn ibr vom Pfesde sfeiget*'. Re- misit igltup Papirius, quod nemo facere posset nisi qai mollis atque ignavns baberi vellet.
11. et ujs erat in eo uiro im- perii ingens: P. — JH: im- perio ingens parker in sotios duesque. — M ; „praene8ii- nns ptr.*' P: „pren€8tinus ptr." Praetor videtur h. I. esse praefecttts cohortis so- ciorum.. Lov. 4.: eduxerat ex subsfdi^s suos.
14. lictorem expedire securem iussil: PM pell. cf. 8, 7, — P.m. 2. M: ad quam uocem
480
UfiERU.
secnrem iussit: ad quam vocem eXanimi stante Praenestioo ^agedum' lictor excide radicem hanc^ inqult ^incoininodam anibolaniibus^ perfusumquc ultimi supplioii metu multa di- cta dimisit baud dubie ilia aetate, qua nulla virtutum fe- raclor fuit, nemo unus erat vir quo magis innixa res Ro- mana starct: quin eum parem destinant animis magno Alexan- dro ducem, si arma Asia perdomita in Europam vertisset XVn. Nihil minus quaesiium a principio huius opens videri potest quam ut plus iusto ab rerum ordine dedina-
exanimi stante praenestino. P m. 1. : ezamini. — M Leid. u : •gendnm lictor excide. — P in. 1.: „perfiisumqne altam topplicii meta'^ dein „aai' tarn", ridetur librarins uUumi scribere voloisse.
4. qua nulla uirtutum /era- eior fuit: P. — M: 5,qaa nnUa uirtatem feratior fnit'^ : dein eadcm mana antiqua „iiirtatam'': „in jener Zeit die an grossartigen Erscheinun- gen reicher als irgend eine ander^ war^'.
5. nemo unus erat uir quo magis innixa res romana staret: PM] nemo anus erat Tir qao magis innisa cet. — Cod. GSrtn.: in qao innixa. — PM rell.: qain earn pa- rem dcfitinant animis magno alexandro dncem: „ja man meint sogar dass er der Mann gewesen wilre der dem grossen Alexander hStte entgegenge- stellt werden miissen, wenn derselbe nach der Besiegang Asiens seine Waffen gegen Enropa gerichtet hStte*'.
8. nihil minus quaesiium a prmeipio huius operis uideri
potest: PM: „nichl8 kann Ton demBeginn dieses Wer- kes , an yon mir weniger aof- gesncht scheinen als*^ o. s. w. Qnamqnam haec interpretatlo vera rideri potest, tamen to- tins loci ratio diligentias in- spects mihi persuadet, non id tantom Livinm dicere sed etiam exprimere yolnisse, sibi nihil posse magis videri alie- nam esse a principio operis sai i. e. a consilio et a ra- iione qnam in annalibns scri- bendis propositam halmisset non enim id tarn potest di- cere velle quid in scribendo ad earn locam ante ocalos habaerit, qaam caosam afferre cur si mentione Alexandri facta anpliorem qnendsm cogita- tionnm suaram carsam iniret easqne ipsas evolveret, ab to- tias operis institnto non alie- num arbitrates sit. qnod si spectabat, non de eo qnod fa- ctum esset sed de eo quod ratione consilioqne operis ipsius postulari videretnr re- ferendum erat. in principiis vero alicnias rei inest qni- dem eiusdem rei initiain, non
LIBER IS.
491
rem varietatibusqtie distingiiendo opere et legentibus velut deverticula amoena et requiem anlmo meo quaererem: ta** men tanti regis ae ducis mentio quibus saepe tacitis co^ tationibus volutavit animum, eas evoeat in medium, ut quae;- rere libeat quinam eventus Romanis rebus si cum AIexan-5 dro foret bellatum {uturus fiierit plurimum in bello pol- lere videntur militum copia et virtus, ingenia imperatorum, fortuna per omnia humana maxime in res bellicas potens:
minns tamen id ex ^o onttiia qaae ad eandem rem perti* neant venire et oriri necesse est, et ad quod omnia quae indeyenerint referri possintt de qua re docte dispntat Doederl. Synon. 3, 163. sic apud Ciceronem de leg. 1, 6. 18. legimns: „8ed haec po- sterins: none iuris principia Tideamos. igitur doctissimis vlris proficlsci placoit a lege, hand scio an recte, si modo ut iidem definiant lex est ra* tio summa insita in natura, qaae inbet ea quae facienda sunt prohibetqae contraria^' cet. qao loco perspicuam eat Ciceronem non tam id quae* rere, qno primo tempore ioa ab hominibus obseryari coe** ptum sit, qnam ex qno fonte idem illnd ins hanstum sit et qua Ti in bominum mentibns nasci potnerit. Cic« Acad« pr. 3, 36. 117.2 „non perse* qnor quaestiones infinitas: tantam de principiis rerum e quibus omnia constant ri* deamus" cet« sic etiam Li« Tins hoc loco de quo agitar id potissimum videtur dicere Yoluisse: „]Sicht8 m5cht€ yoa T. Uvi p»rs n.
dem Plane dieses Werkes sich ireiter tu entfernen 6che!- nen, als wenn ich mebr als nothwendig den Faden der Geschichte fallen liesse, und dadurcb dass ich die ErzSh* lung darch eine gewisse Man" nigfaltiglceit des Stoffea und der Betrachtangsweise an be* lebensnchte, theilsmeinenLe* sem angenehme Ruhepnnkte theils mir eine Erholang yer* sehaffte^ — PM relL: destin* guendo opere« — PM Leid. i. al.: denerticula. cf. 1, 51.
3. quibus saepe tacitis cogita* iionibus uolutauit animumt M: „ Gedanken womit dieser Gegenstand in der Stille der Betrachtnng mein Gemilth oft beschJifUgt hat'S — P: qnibui sepe tacitns cogitationibas cet« Cf. 30, 14.: haec secom yo- lutanti Laelius ac Masinisaa superyenerunt. — Ps eas eao* cat in medium. M: eas no* cati at querere libeat — JUnlti recc« codd«: quisnam eaentus.
8. fortuna per bmnia humana maxime in res bellicas po* tens: PM: „da9 GMck| daa in allea menschlichen Vaff"
482
LIBER IX.
ea et singula iniuenli ct iiniversa sic ut ab aliis regibiis gen- iibusque ita ab hoc qiioque facile praestant invictum Ro- manuin imperium. iam primiim ut ordiar ab ducibus con- parandis, baud cquidem abnuo egregium ducem fuisse Ale-
5 xandrnm, sed clariorem tamen eum facit quod unus fuit quod adulcsccns in incremento rerum nondum alteram for- tunam expertus decessit: ut alios reges claros ducesque omittam magna exempla casuum bumanonini, CyTUTn^ qnem maxime Graeci laudibus celebrant, quid nisi longa vita sic
10 ut Magnum modo Pompeium vertenti praebuit fortiinae? re-
biltiiissen, Ton&glich aber in Bezug auf den Krieg seine Maeht bewShrt'V
% Ha ab hoc guoque facile praestant inuictum roma- nam imperium: PM: nisi qnodinP scripiam ett^pstanti innictum '^ Non dictt Livius, haec omnia pennadere roma- num imperiain, si Alexander Earopae bellam intulisset, in- victum ab eo fuiurum fuisse : sed haec omnia et singula et nniyersa vid«ri posse et ma- iora et clariora in rebus a ' popnlo rom. gestis qnam in rebus Alexandri; — Ita prae- lermissum est in Leid. r. Voss. II. LoY. 4. al.
4. ^ud eguidem abnuo: P. — 01 : audeqnidem abnuo. — P m. 2. M: quod unus fuit. P m. 1.: facit quod unus fa- cit. — PH: quod adulescens in incremento rerum nondum alteram fprtunam expertus de- cessit: „ohne den Wechsel des Glttckes scbon erfahren %n babea'^
7. itf alias regee claros du*
cesque omittam magna ex- empla casuum humanorwn cyrum quern maxime gratei laudibus celebrant cet.: P.
— M: magna exempla ca- suum banorum | cirnmqne ma- xime greci cet. m. 4. : casunm hanorum | cirumque maxime cet. — PM: uertenti praeboit fortunae: „wa8 anders als die LSnge seines Lebens setzte ihn so wie jOngst erst noch den grossen Pompeios dem Wechsel des Glfickes aus'S
— Deinde scriptum est in P: „recen6eam duces roma- nos nee romanos nee omnes omnium aetatium sed'^ cet. in M: „reGeiiseara daces ro- ma I aos reb. si cum ale- xandro foret bellatu \ nee oms omnium aetatium *^ sed media Ta*ba inducta sunt et i in aetatium, — PM: c. marcium (M: martimn) ruti- lium: (7, 17.). — M: c. sol- pitium. — PM: quintum pu- blium philone: (8, 15.). — PM: m. curium, cf. Yell. 1, 14. et Sig. Cap. IVagm. a. 479.
LIBER IX.
m
censeam duces Romnnos nee omnes omnium netatiitni stA ipsos eos cum quibus consulibus aut dictatoribns AlexatHl^ ftiit bellandum, M. Valerium Corvum C« Matcitipi Ruf3iltli C. Sulpicium T* Manlhim Torquattim Q» PubKKum Pfait<i^ nem L. Papirium Cursorem Q. Fabium Maximum dubs De^'5 cios Lv Volumliium M'. Curium: deincep^ ingenteis eecfftffiA* vlri, si Punicum Romano praeYertisset bellum 6eniot(fa& Im Italiam traiecisset: horum in quolibet cum indoles ed^l^^ qiiae in Alexandro erat animi ingeniiqtle^ turn diseij^Sna ltd* litaris iam inde ab initiis urbis tradita per mranu«( in itt^islO perpetuis praeceptis ordinatae modum Veneratt ka r^ges gesserant bella^ ita deinde exactoi'es regum lunii VlA^tiiijfiae^ ita deinceps Fabii Quinti Comelii^ ita Fuiius Camillu% cpiem iuvenes ii quibus cum Alexandro dimicandum erat ^^nem viderant. militaria opera pugnando obeunii Alexandro -^ nam IS
6. dehceps ingentes seemniut uirii P m. 1* M* — P tn. 3. : seqounfur. ),Die8en io\%tdann unmHtelbar eine Reihe au8- gezeichneler MSnner, mit de« nen ef 2a kSmpfen gefaabt ha< ben wfirde, wenn er" ti. s* W, Cf. 9, 6.1 primi consalcs -" fiub iugum miss! \ turn ^^ Mobl deineefi singitlac! legfones^ 9, 23. -^ Pi t\ pfinienm to-' maoo praeaertisfiet bdlntOi HI i si punicnm romaiKrnerl'iisset bellum. — ^ Cf* Curt, de peb« Alex* 4« 4* (Tjrrd capta Ale' Xandef) Carthaginieflsfitim le« gatis pepercit addita dennti' tiatione belli ^ t|ti<id pfaesen* tium remm necesdtas tedra* retar, •=-• Mj 6eiiiorqa« Ifi ita- liam trageclssei.
8* horum in ijUoUbet eutn in* doles eadethi PM] boium in quolibet tntn indoles cet«
«3iclit nilr fdgto At\k Itl t\* nem JPeden dieser MSntier eine Kraft and GrSdse d^ Gei« stes tHe sie Alexander besaas, son d em es hatte nikter ihneii aueb die Krlegskunstf trie sie iinmittelbar TOn den ersteti Anfilngen der Stadt ber iron einem G^cblecbt dem ande- ten fiberliefert Wfitiiu^ den iJmfang efn^s dtt^cb dl^ fort' wabretld^fi Beintibtttig0ii der« selbeii If oHigeV^gelten Gfanzeii getvonnerf*'* -^ In PBLeid^ u Vo86« tu Lovi 4« al* scriptttn est f^in art^s**, ({oo nendo nibil fre^uentitts est* <--* PMi ita deinceps fabii qulnlt cor- nelii* Cf« 65 18<( Casai Mae^ liiquOi IS* militaria opera pugnOnda obeunti Ale3candt6 nam eA quoque haud minU4 ela-^ fum eum fatiunt te%MKik
484
UBBRIX.
:ea quoque baud minus clarum eum faciunt — cessisset vi- delicet in ade oblatus par Manlius Torquatus aut Valerius .Corvus insignes ante milites quam duces, cessissent Decii deyotis corporibus in bostem ruentes, cessisset Papirius Cur- 6 SOT illo corporis robore illo animi: victus esset consiliis iu- yenis unius ' — ne singulos nominem — senatus ille, quern ;qui ex regibus constare dixit unus veram speciem Roman! senatus cepit. id vero erat periculum, ne s6llertius quam quilibet unus ex bis quos nominavi castris locum caperet, ,10 conuneatus expediret, ab insidiis praecaveret, tempus pugnae deligeret, aciem instrueret subsidiis (irmaret: non cum Da- reo rem esse dixisset, quern mulienun ac spadonum agmen
► ;»■«
videlicet in acU (M: aciae) ohlatus par cet: PM: „und da tich Alexander in eigener Person dem Kampfe wie der gefyliiliDliche Soldat nnterzog — so wurde, meint ihr, ein Manilas Torq. oder ein Va- lerias Corvus, wenn sie ihm in der Schlacht gegenuber ge- standen, vor ihm gewichen feiu^ lll&nner die erst eben 90. ansgezeichnet als Soldaten , ge^esen wie nachher als An- ifehrer"? Cf. 7, 10. 26. — Pall. 1. 3.: cessisset oideli- eet oblatus Manilas Torqaa- tus. -— P: cessisset Papirius Cursor illo corporis illo animi.
6. guem qui ex regibus cou' ^are dixit unus ueram spe- eiem romani senatus cepit: PM: „Ton dem der — alleia m ricbtiges Bild aufgefasst liattc" Cf. Pint. Pyrrb. 19.: Kivlav — td r' ^\\a. t$ It^^cj 9$acra6 xal elit&tv, e5« ^ a6y%>nitoq a-dr^ ^aair
\6Cov tioXt^v axrueSqiov cpa-
8. id uero erat periculum ne soUertius quam quilibet unus ex his quos noniinaui castris locum caper et cet: PM : „ das aber wSre freilich zn f&rcbten gewesen, dass er mit mehr Einsicht als irgend einer yon denen '' n. s. w« Sic 9} 16. „nemo unus erat yir*' scriptura est 11. non cum Dareo rent esse dixisset: P m. 1. M: 9,er wiirde es wobl erlrilirt ba- ben, dass er es nicbt mit einem Dareus zu than babe'^ — P m. 2.: dario» — Da- r^um non Daridm ad opti- morum mscriptorum fidem C. T. Zumptium et apad Q. {Curtium scribi iussisse no- turn est. T~ M: honeratum fortunae apparatibus suae. — P m. 1. : praedam uerins quam oste. — M: nihil aliud quam bene ausus nana contepnere. Cfl 4. 3.:GontemDerent.
LIBER IX.
4S5
trahenteini Inter purpuram atque aurnm oneratum fothitiae apparatibus suae praedam verius quam hostem nihil aliud quam bene ausus vana contemnere incruentus devlcit: longe alius Itallae quam Indiae, per quam temulento agmlne co- mlsabundus Incessit, visus IllI habitus asset saltus ApuIIae 5 ac montes Lucanos cementi et vestigia recentia domesticae cladls, ubi avunculus elus, nuper Epiri rex Alexander ab- sumptus erat. .
XVin. Et loquimur de Alexandre nondum merso se-: cundls rebilSy quarum nemo intolerahtior fiilt: qui si ex ba- 10
3. longe alius italiae quam indiae per quam temulento agmine comisabundus in* cessit uisus illi habitus es^ set: PM: nisi quod in 111 m. 1. scriptumeret^jitaliae quam- die per quam'% m. 4.: qua indie. „GanK anders ^drde ibm die GestaU ItaHens als die Indiens Torgekommen sein, wenn er*' u^s. w. Ant. Pferi- zonitts illi deletum voluit. — Cf. 3, 29. : comisantium modo. — M: ublauunculus eius nu- per rex alexander absum | tus erat. Cf. 8,. 24.
9, et loquimur de Alexandra nondum merso secundis re- bus: P. — M: nondum merco secundis cet. — In hoc et> magnam LaTJum vim ponere 6oUtum esse multis iam lo- cis vidimus : „ Und dabel ver- gesse man uicht dass wir bier nur die Z^eit Alexanders vor Augen batten, wo der>> selbe in den Strudel des. Gliickes nock niclit vecsun- keu war", •— Bl m. 4. P;
nonique ut ita dicam ingenii , quod sibi nictor indnerat. M m. 1.: ingeniis | quos sibi ni- ctor induerat. Cf. 3, 33.: adeoque novum sibi ingenium induerat (Appins) ut cet. — P m. 1. M: dareo. P m. 2.: dario. — „ Dareo magis quam Alezandro similia*' non idem est quod „ Dareo -eimilior quam Alexandre *S — M: de- generatemquOb -^ Vdrba ,,81 spectetur — venisset et ad^ duxisset^ b jpothetica quidem constructione cohaerent, non tamen ea qua yiae duae eiua constructionis partes nafturaii quadam neeessitate ex se pen- dere vidieantun quod si scri- ptor voluisset, scrij^enduo^ fuisset „nam «/ille pro habitu novi quod sibi induerat in- genii in Italiam venisset^. Da- reo magis quam Alexandro- similis visus esset^K Si spe- ctetur igitar- interpretattonis eausa reliqnae oralioni inter- positum est, ne quis de hy- pothetico eius seoientiad seodo dubitaret.
m
UBER IX.
bitu noyae fortunae novique ut iia dicam ingenii quod sibi yictor ioduerat spectetur, Dareo magis similis quam Alexan- dro ip Italiam veoi^aet ei exercitum Macedoniae oblitum de* generMitemque iam in Persanun mores addiuusset,' referre
3 in tanto rege piget auperbam mutationem vesiis, et deside* rataa humi iacentium adolationes etiam victis iVfacedonibus gravea nedum yictoribns, et foeda supplicia et inter vinum et epula3 caedes amicorum et yanitatem ementiendae stir- pifii, quid si vioi amor in dies fieret acrior, quid si trnx ac
to praeferyida ira "^ pec quicquam dubium inter scriptores re- fero -^ nullane haee damna imperatoriis yirtutibus ducimus? id yero periculum erat quod leyissimi ex Graeds, qui Par*
4t r^erre in.t(aUo reg$jngett
. Pt — V: referre | t<iBto rege
pig«l, — PJIl: „et desidera-
' U« bimii i«ceiiiiui|i adoiatio-!' Iies*^: nisi qiiod in P erat MW&eiiiHim^ nt 26, 32. ; „ad |g«iuia 96 MarcejJi coasalis proiecervnt**, Adul^hnea in oinp>bi|8 codd. inventam «9t| adoratione^ in unias Oxon, iB^rgine, <^, 30, 16,; vbi HI cafitra reo)an« et in pmiel^iriiim penrwefiMit, wore lidvlfntimt — procaboemnt; 09i|veni(MiB oratio tarn hvmi^ ndqlationl fait Cqrt, 8, 5, 5.; ^lovis filimp non dici tan? turn «e sed etiam credi TOr lebut, tiUDdcpmoi perinde ^ni? Hiis imperare posset sc lin? g«is: itaqpe more Persaram yenersbtmdos ipsum salntare prosternentes bmni corpora; Yion deerat talia Gononpiscenti
feriiiciosA adol^tio cet. — H; » etiam uictis MacedoDi- bns graues nedum iiictoribus*^. Fk$i videbfintar Wfia M««
cedones esse, quod liberUte noa ntereotap sed aub regi* bus essent. cf. % 12.: cox in- dignum videbatar popnlom romanam servientem cum «<i6 regibus esset nuUo bello pec ab bostiboa olils obses« sum esse,
11, nullane haec damna impet T0toriis uirtutibus ducimus : P: „sol]en wir glaaben dass diese Leidenschaften seinen Feldherrn • Tugenden keinen Abbruch wilrden getban ba- ben ^* ? -^ M : nuUam baec da^ mna imperatoris (mi2,*riis) nirtutibiis id uero cet,
t9« leuissimi ex grmeeis: P m, 2, — P ro. 1»: e gr^ecis. M: ex grecis. -r- Leid, i. Voss. ii, liOY. 4. al. : dictare solent. — PJV; quern ne fa ma quidem illis notum arbitror fuisse, Cf. Arriani Anab, 7, 15, 5. 6, --^M; sustiuere non potuerit psr.^: sustinere non potue- rit prs. et adqersns quem cet.
LIBER IX.
487
thonim qooque contra nometi Romanum gloriae farent, di- ctitare soleut, ne malestatem nominis Alexandri — quern ne fama quideni illis notum arbitrov fuisse — sustinere non potuerit populus RomanuSy et adversus quern Athenis ifi «ci- vitate fracta Macedonum anrns cemenie turn maxime prope 5 fumantes Thebarum ruiaas, contiotiari Ubere ausi sunt ho- mines — id quod ex numumentis orationum patet — , ad- versus eum nemo ex tot proeeribus Romanis vocem libe- ram missurus fuerit? quantalibet magnitude honiiilis conci- piatur animOy unlus tamen ea magnitudo hominis erit col- 10
6. contionari liber e ausi sunt • <fn&<r£o$- dvcit^ivsv altio'kjQ
homines : M Leid. i. Voss. ii. oi^ fuTov ^ T'oijg a-vt^v 0^"
mtiltique aiii codd,] condo- §aicov 'vtcn'eqiaavfaq.
nari libere aasi sint homines. 10. unius tatnev^ ea magnUudo
— P: contionari llberi ausi Bint homines. — P: „ id quod ex monumentis orationum pa- tet ^^: quamquam primo fue- rat „id quid eit*^ cet. M: „id quod ex monumentis oratio- numeniis patef : ut dubium videri possit an librarius duas httius loci scriptnras ante ocu- los bahuerit, et „ex monu- mentis orationum'^ et „ex ora- tionum monumentis'*: quam- quam mihi quidem h. 1. vox prior neglegenter bis scri^ pta videtur. — Cf. Arilani Anab. 1, 10. 4.: l^tcfoT^v
^ A'heia.vdqog) iroxyq dfjtxpi Aij- fJiocPBvtiV'KalA.tyKOXiq^ov^ — * ^aoyo'uq ydq alrtouq Stva6
qaiq j*^ 9to^6 ^tvofjikviiq xal
eq ft auutov xal Iq ^Iv^iX^ov' xal ^nf^ato^q 6\ t^q tt cUo-
hominis erit coUecta paulo plus decern annorum feli- citate: P9I: nisi quod in M scriptnm est ^ unius ta \ ta- men ea". — PM: qtiam qui eo extoUunt quod p?. etst nulla hello multis tamen proe- liis uictus sit cet. — -. PM: „non intellegunt se hofninis res gestas et eius iauenis cum populi iam octingentesimum^ bellantid annum rebut coU'o ferre": „die berucksichtigen nicht dass sie die Tbaten ei« nes Mensoheik und nockdaza ^ines lilnglings mit den Tha- ten eines Volkes zusammen^ stellen das nun sohon acht Jahrhunderte lang den Krieg gef&brt hat*^ Nemo non iri- det, Livium non taut um non Alexandri sed suam ipsius af^tatem ante oculos habuisse, verum etiam in eo, cum ociin- genlesimum annum scribe- ret, oratorum dicendi genere numerorum iuterdum minus
488
USER EL
lecta paulo plus decern annorum felicitate: quam qui eo extollunt quod populus Romanus et si nullo bello maltk tamen proeliis victus sit, Alexandre nuUius pugnae non 8& cunda fortuna fiierit, non iniellegunt se hominis res gestas 5 et elus iuvenis cum populi iam octingentesimum beUantb annum rebus conferre: miremur si, cum ex hac parte sae* cula plura numerentur quam ex ilia anni, plus in tarn loi^o spatio quam in aetatc tredecim annorum fortuna variayerit? quin tu hominis cum bomlne et ducis cum duce fortonam
bosdam codd. seriptom est „qoin ta hominis eausam cam homine'*: in Lev. i
dlligentem rationem haben* tiom mam esae, <^ Laid, i, Voaa. II. Lot. 4. aL: eztolkmt, — Sigoaiaa «x recentiaaimo SQO cod. „80 unius hominia .rea geatus" acribi Toluit, aed Lhios h. 1. non unum ho" minem aed hominem reapon- dere yolnit populi, — 9,£t eius iotenia'* non aignificat ,»iind zwar eines solchen Junglinga'S sed eiaa referen- dum est pro latinae linguae ratione ad hominis^
7* plu* iu t^m longa spatio quam in aetate Xlll amno- rum fortuna uariauerU : V, .«— M: 9iplua in tarn longo apatio quam in aetate ziu. an- norum fortuna confers quot romanoa^ mediis praetermis- ais. — Nisi forte antiqua mana acriptam fait ,#8aecola prope plura ^'y non yideo qui lu 1. saeeulum quid aliud si- gnificare potuerit quam apud DOS „ein Iffenscbenalter '^
9. quin tu hcrminis cum ho' mine et ducis cum duce fartunam cum fortuna con- fere I P m. 2. nam m. 1. erat „confres**. In recc, qui-
praetermiaaum est elm -^ Volt liivios dicere : 9,ista ratio son poteat iuata yideri, qua for* tonam uniua iiominis eamqoe tredecim annorain conferre yia com oniveraa totiua po- puli romani fortima, quin to confera bominia fortonam cam hominis fortuna et docia fo^ lunam cum ducis fortuna ^ aed cum hoc dicendi genere oratio languida facta esaet, pro latinae linguae ratione ge- niiivia praemisais fortunam cum fortuna postpositum est, praesertim cum hoc modo et tertia quaedam comparatio ^ortunae ipsius cum for^ tuna ipsa^^ duahns prioribus hand ineleganter adiici pos- set, hominis rero fortunam cum homine sic ab Livio acriptam est at ex. gr. apnd Cicer, de or. 1»4. „in^enia nO" atrorum bominum moltum ce- teris hominibus omnium gen- tium praestiterunt'^ pro ,,in- geniis ceterorum bominum^ acriptum Icgimus, yyWarum
LIBER IX.
489
cum fortuna confers? quot Romanos duces nominem qui- bus numquam adversa fortuna pugnae fiiii! paginas in an- nalibus magistratuum fastisque percurrere licet consulum di- etatorumque, quorum nee virtutis nee fortunae ullo die po- pulum Romanum paenituit: et quo sint mirabiliores quam 5 Alexander aut quisquam rex, denos 'ncenosque dies quidam dictaiuram nemo plus quam annum consulatum gessit, ab tiibunis plebis dilectus inpediti sunt, post tempus ad bella ierunt, ante tempus comitiorum causa revocati sunt, in ipso conatu rerum circumegit se annus, collegae nunc temeritas 10 nunc pravitas inpedimento aut damno fiiit-, male gestis re-
steUst da nicht das GlUok des Einen dem ^ines Ande- Fen, das des einen Feldhei^rn dem eines andern Feldherm, Glade dem Giiick gegenuber".
— Deinde scriptam est in PM: quot romanos daces no^ minenk qalbns namquam ad- nersa fortanae (P: fortane) pagna foit^M qnamqaam in P prime pugnoi Tidetar foisse. idem „aduer8a fortanae po^ gnae" in Leid. i. inventura est, cf. 30, 33. ubi in opt, qaibosqoe libris scriptom est „par pericalam praemio, qui- bns aduersae puguag for- tuna fuisset^'.
4. quorum nee uirtutis nee fwriunae ullo die populum r. paenHuU (P: penituit): PM. Ullo die fbrtias diclom est quam umquam, •— P m. 2. M: et qao sint mirabilio- res. P m. 1«: a: qaad sint.
— M m. 2. P: aat quisquam rex. M m. 1.: at qoisquam rex. „Und damit man erkenne urn wie viel .grdsser diese
MSnnev gewesen als ein Ale- xander oder ii^end ein K5nig, eo hedenke man doss u. s. w.
6. denos uicenosque dies : PM. D5ringias malait scribi „ de- nos vicenosi^^", sed Livius dicere voluit „dass ifeinige. derselben die Dlctatnr nur zehn, Andere nor zwanzig Tage bekleidet baben^.
7, ab ir, pi, dilectus inpediti sunt post tempus ad bella ierunt ante tempus comi- tiorum causa reuocati sunt in ipso conatu rerum cir- cumegit se annus collegae nunc temerita4 nunc cet: M. — P: „ab tf pi dilectus in- pediti sunt \ in ipso cOnatu rerum circumegit se annus post tempus ad bdla ierunt ante tempus comitiorum causa reuocati sunt college nunc te- meritas nunc^* cet. sed ad sunt adscrlptas m. 2. est asteriscus. *<- Post tempus ad bella itum est, cum nulla iam videretur opportonilas rei gerendae esse.
490
UBERIX.
bus altenus successum est, tironem aut mala disciplilia in* siitutuin exercitum accepernnt — : at bercule reges nou li- beri solum inpcdimentis ouiiiibus sed domini renim tempo- rumque trafaunt consiliis cuncta non secuntur. invictus ei^ 5 Alexander cum iuvlctis ducibus bella gessisset et eadem for- tunae pignera in discrinien detulisset: immo etiam eo plus periculi subisset quod Macedones unum Alexandnun habuis- sent multis casibus non solum obnoxium sed etiam offeren- tem se, Romani multi fiiissent Alexandre vel gloria vel re- 10 rum magnitudine pares, quorum suo quisque fa to sine pu- blico discrimiuc viveret morereturque.
S. ai hercuh reges nom Uberi soium mpedimeniU omni' bu4 sed domini rerum: P.
— M : aut hercule reges cet.
— P m. 1. M : non secantur. P m. 2.: sequuntar. — Cf. Demoftli. Olyntli. 3, 4. ab
1. Fr, Gron. laud.: 3*0 70^
T/ 5 ^ <"'
ovfub y/uqtov otat ^i^t'gov xal
^nyov otal d«<raro/ijv «al ya- /iUCLV oeal ^tavfaXov auT'ov Kaqbircu f(p ctqaffu/uxri, Kqoq fjisv 9*6 fa, foU ttoXe/ioti taX^ ^<A^ xas'ol itaiqov tt^ar- ftcpcti 3ro><X*(p ar^oe^Et ot. r. >«. 5. ei eadem foriunae pignera in discrimen detulisset: P cod. Klock. cf. 2, 1. 3, 38. al. — M: pignora. cf. 9, 15. <*- Pigiiora foriuQae ducibus sunt yietoriae: quibus igitur ille pignoribns fortnnae IVe- tus se yictunim sperasset, eisdem duces Romani ab ea- dem fortuna acceptis freti ut in proelium procederent fu- iurnm fuisset.
9. romani multi fuisseni: P] Romania multi fuissent — M: „ romani mili | ti multi fuissent*': videtar igitor li- brariuB in aliis libris muUi in aliis militi yidisse. — Ro- fnanis scnbendam videbator ut esse cum datiFO respon- deret antecedent! hiMbere, sed multi Romani opponantar uni Alexandra: ,,wMhrend yiele Rdmer dem A. an —
- gleich gewesen wSren", — P : alexaadro \ grolia uel cet. in. 2.: groria. — - PiB: quo- rum suo quisque fato sine publico discrimine uiueret morereturque: „von denen jeder Einzelne, je nacbdem es ibm vom Scbickssi be- stimmt war, hatte ieben oder sterben konnen, ohne dass dem Staate ein Nachtheil dar- aus wiirde erwacbsen sein'\ Quern ad modum supra ,,de- nos vicenos^a^r**, sic b. 1. „viyeret morerctur^c^^'^ latine scribendum erat: b. e. si alios magnus vir mortuus esset,
LIBER iX.
491
XIX, Resiat ut copiae copiis conparentur yel numero vel militum genere yel multitudlne auxiliorum: censebantnr cjus aetatis lustris ducena quinquagena milia capitum: ita- que In omni defectione sociorum Latini nominis urbano prope dilectu decern scribebantur legiones: quaterni quini-5 qiie exercitus saepei per eos annos in Etruria in Umbria GalHs hostibus .adiunctis in Samnio in Lucanis gerebani be!- lum: Latium deinde omne cum Sabinis et Vulscis et Ae* quis et omni Campania et parte Umbriae Etruriaeque et Kcentibus et Marsis Pelignisque ac Vestinis atque Apulis, 10 adiuncta omni ora Graecorum inferi maris a Thuris Neapo- *
alios fuisset qui ei succede* ret, Cf. 6, 12,: di yuitave.
it restat ut copiae copiis con* purentur uel numero uel cet.: M. — P: cpnparentur i numero } mill torn genere \ njultitudine auziliorom. — M: censebator, -r. P m, 3. Hi 4acena €|iunqaagena milia ca«>" pitum, P m. 1.: decena, --» In Leid, i, Voss. w, Lov, 4, r mnltisqae aliis scriptum est ducentUy sed numeri distri- butivi recte se babent, qnod de pluribos Iqstris referendum erat. aliter se habet nomems qui 10, 47. legitor.
^, Ua^ue in omni defectione sociorum (M: sotiorum) /a* tini nominis urbano prope dilectu decern scribebantur legiones: PM. Cum tantus liberorum capitum ^numeroa p. r,< esset, fieri potuit at, cum Li. Furio Camillo Ap. Claudio Crasso cons^ GaUi Graecique hostes instarent omnesque latini nominis socii a populo rom. defecissenfet
standum civili exercita esset, nt decern igitur legiones ex urbana et agresti iuventnte scriberentnr : 7, 25. — M: gal- lis bostibus adiunctus. 8. latium deinde omne cum sabinis et uolscis cet.: P.
— M: latium deinde omniau sabinis et uolcis cet. m. 2.: deinde omni cu sabinis cet.
— Ac si Romania Alexander superior foisset, non minus ei discriminis in certamine cum populis latini nominis obeun- clum fuisset. nam etsi multa ct magna bella cum his po* pulis a populo rom. gesta crant, tamen plerique eorum cum Romanis in gratiam re- dierant aut bello subacti erant. hi auxilio esse non poterant nee illi communem bostemad- iovare roluissent.
11. adiuncta omni ora Graeco" rum inferi. maris: Iiov. 2. al.] adiunctaque omni ora Graecorum cet. — PM (cod. Tbnan. Leid.i. Vos8.ii.Loy.4. aL): adiuncta omnia ora gre-
492
LUER IX.
lim et Cumas et inde Antio {itque Ostiis tenus Samnites, ant socios valldos Romanis aut fractos bello invenisset ho- slis. ipse traiecissei mare cum veteranis Macedonibus noB plus triginta milibus liommum et quattuor milibus equitum 5 maxime Tbessalorum: boc enim roboris erat: Persas Indo6
coram cet — PM: a tbaris. — M: neapolin. sed cf. 23» 1.: neapolim (Pot Colb.)« 8,22. PM: palaepolini.'al. ~ M: et inde antio atque ostiis tenos. P: „et inde antio at- que hosliis tenas*^ Ostia Osfiorum non alibi me apud Liyinm legere memini: apnd luren. 8, 172. al. legi docuit L Fr. Gron. — M: aut so- tios. — P m. 1. M: „hoste8*': sed eadem m. 1. in P hosiU restituit. 3. non plus XXX milibus ho- minum et MMMI milibus equi- tum maxime thessalorum: M m. 3. nam m. 1. faerat €quium. — P: „noii plus zzx miHbas bominum et vii milibos eqaitum maxime tbe- saloram *% cam y scriptam es- set pro II. Malti recc. codd.: 9,et quinque milibas eqoi- tum^*: qaod scriptam videtar ab libra rio qoodam qui Ar- riani auctoritatem potiorem baberet. cf. Arr. Anab. 1, 11.: aijT'o^ a<yG3v sts^otj^ /t«v <ruv
9t,urXf''^^o-uq, cf. tamen Diod. 17, 17.: G3<r/« to-ug aacavfttq Civat are^o-u^ tqi&fL-oqtofnq * —
oerra
%%vta/x.ocio-oq. Plat. Alex. i&:
ol fj,\v e^iaXtcr/ov >«£YoyfK
taxiaxi^>£o-uq IxxeTq, ol 61 vcy^iTafov are^oij^ /i>^v rc^^* 9u<rx«^otJC oeal YqitTfLvqlovi
Ixxeaq 6\ rtrqcttutrXi^o'^ dva^qatpoxxFLV, lastin. hifli 11,6.: in exerciUi eios foere peditoin xxx dao milia, equi- tam qnattaor milia qmBgenti, naves clxxxii. 5. Persas Indos' alias que si adiunxisset genies inpedi^ mentum maius qutrm au- X ilium troheret: M. — P: persas indos aliasqne si ad- iuQcsisset gentes inpedimen- turn mains cet. Recc. qui- dam codd.: „iopedimeBtom magis quam auxiliom trahe* ret**. — Traheret Tidetor orationis variaadae causa pro iraxisset positum, qaa sen- bendi ratione optimos quos- que scriptores in altera parte seutentiarum hjpotheticanun USDS aidemus. — Pernio post scriptum est in P m. I. : ha- mnibali : et in PM suppUmen- turn ( 9, 22. ), quod aennam- quam etiam in cod. Pat. rep- perimus : ef. ex. gr. 23, 43. — Adde quod esset »» dabei be-
I^IBER IX.
493
aliasque si adiunxisset gentes, inpedimentum tnalus qu^m aiixilinm traheret. adde quod Romanis ad manum domi supplementum esset, Alexandre — quod post ea Hannibali accidit — alieno in agro bellanti exercitus consenuisset arma clupeus sarisaeque illis, Romano scutam maius corpoiri $ tegumentum et pUum hand paulo quam hasta vehementius
ictu missuque telum; statariu* uterque paiiles ordines ser-
> , _ '
rucksicTitige man dass zur ' Hand gewesen wSre". cf, ac- eedit qaod.
5^ arma clupeus aarisegue il* lis: P] arma dipeos saris- saeque ilUs. — M: „anna dnisset arma cluisset sari- seqae | illis id est haste**: ged media verba arma cluis^ set mann altera indacta sunt, et in P scriptam est „ illis id -T- baste*': quae rerba in- terpretationis caasa ab aliqao librario margin! adscripta post- ea in integram orationem re- cepta yideotur. sarisa non sarissa scribi iussimus, quod haec vox in melionbus libris semper una littera s scripta est. cf. 37, 42,: perlnrbati or- dines et inpeditos intercursa suorum usus praelongarnm bastarum — sarisas Macedo- nes vocant — . 38, 7. : prae- longae hastae, quas sarisas Tocant, ad sammoveDdos ho- Btes eminebant. cf. Pauli Diac. ezc. ad Festum lib. 17. ubi in cod. scriptum esse C. O. fflUllerns dicit „ sarisa basta macedonica**. Liy. 42, 16.: iugum Pamasi. al.
— Romano scutum, maius cor- pori tegumentum: PM. sic
1, 20. : snper tanipam a^nenm pectori tegnmen. In Leid. i. Pall. Voss. II. maltisqne aliis scriptam est corporis^ ut 1, 43. „baec at tegnmenta cor- poris essent", — P: et pi- lam baud paalo qaam basta nebementius icta issamq. te- 1am. m. 2.: „ictl missumq.** sed ablatiyos ictu missuq, „Eum Stich and Wurf" re- cte babet. M: et pbilum band paulo quam basta nebemen- tius ictum missnmq. telum. Leid. I. Pall. 1. 3. Lor. 4. al.: quam bastae. — Hastarum^ qui bus Romani utebantnr, L. mentionem b. J. non facit, quod eamm eadem ris esset qnae sarisarum. Nee quem- quam fugerit, verba haud paulo vehementius^ in qui- bus litotes inest, idem ferme significare quod multo vehe- mentius. 7. . statarius uterque miles or- dines seruans: ffl. — P : „or- dineseruans'*. bine Voss. ii.: ordinem seraans. — PM: „ro- mana acies distinctior". quid vocem distinctior significare L. voluerit, dicunt verba se- quentia. sic enim plerumque' cum apud alios bonos scri-
494
LIBER IX.
vans; sed illa phalanx inmobilis et unius generis, Romas acies distinctior, ex pluribus partibus constans, fadb pv- tienti quacumque opus esset, facilis iungenti. iam in open quis par Romano miles, quis ad tolerandum laborem wt
5 lior? uno proelio victus Alexander bello vicius esset: Re*
manum, quern Caudium quem Cannae non fregemnt, qiue
(regissct acies? ne ille saep^, etiam si prima prospere ev^
nissent, Persas et Indos et inbellem Asiam quaesisset ei
' cum feminis sibi bellum fiiisse dixisset, quod £piri legesi
loAlexandrum mortifero vulnerc ictum dixisse ferunt sortem bellorum in Asia gestorum ab hoc ipso iuvene com m conferentem. equidem cum per annos quattuor et Tigioii primo Punico bello classibus certatum cum Poems recoi* dor, yix aetatem Alexandri suffecturam fiiisse reor ad umini
15 bellum: et forsitan, cum et foederibus vetostis iiincta res
ptores tarn apad Liviam ea qaae minus ezpedita legenti- bus Tideri possent, seqaenti oralione ezplicata yidemas. — P: facilis partienti qna- cuque opus esset: „wie es gerade der einzelne Fall d5- tliig macht''. cf. 33, 1.: Na- midas partim in insidiis — quacamqne apte poterat dis- posuit, alios cet. — MLeid.i.: qaascomqae opus esset. Voss. n. al. : qua cuiqixe opus esset.
4. quis ad tolerandum labo' rem melior: M. — P: quis at tollerandom cet. — M: uno prolio. — P m. 1.: ro- manos quem caadlum. m. 2.: romanu quem cet.
7. ne Ule: PM] nae ille. Cf. 5» 9.: ne ego libenter ezpe- rirer. — PM: etiam si prima prospere euenissent. Kecc. quid, codd.: prospera, Cf. 5,51.: inrenietit omnia pro-
spere evenisse seqaentibut deos. 21, 21.: ^siceterapre- speraenenissent^f (Pat): qaoi cum dobium esset, Colbert codicis librarfos seripmt „si cetera prospers eaeniisent^ Medic. „ si cetera prospere ae- nissent'*. — ffl: persss eon- dos et inbellem Asiaa quae sisset. P m. l.a ^pcfsas et indos et inbellom ssiam que- sissent*^ deiti esdem m. 1.: et inbellem ssiam qaesisset: („warde er vemiisst haben^ wftrde sich damseh xilrfick- gesebnt haben*'). •— Deiade ffl: sortem beDomm in asit gestorom ab hoc' ipso inaene com Base conferentem.
12. equidem cum per annos quattuor et uiginti primo punico bello classibus cer- tatum cum poenis (H: pe- nis) recordor: PJII.
15. cum et foederibus ueiastis
LIBER IX.
495
Punica Romanae^ esset et- timer par adversus comivHinem hostem duas potentisslmas armis^ virisque iirbes annaret, si- mul Punico Romanoque obrutus betto esset. non quidem Alexandre duce nee integris Macedonum rebus sed experti
iuncta res punica romane esset i PJ9] com et foederi- bas yeltistw inncta Puiiea res . Homaoae esaet. — Eimdem yerboraDa ordioem, qiMai ia Pm vidiimis, Drakenborcbins in plerisqae suoflim codd. vi- d«tar ittYeniMe,' qnamqiiam 'alifer — nisi fallor iy|iotbe- tarmn errore — aptfd earn scriptuiB iegilur. — M. Po- pilio Bf. Vaterio cons, cum Cartbagioiensibiis Roma€ foe- dos ictant ^sse apiid Liviom 7, 27. legimas, idqae primam CarthaginieBsitHD foedns cam popnlo romano fuisse Diodo- ras 16, 6&. diei^. sed idem Liviiis 9, 43. P. Coraelio Ar- viaa Q. Marcio Treroalo ter- tw foedns cum Garibaginien- sibos renovatam esse scribit alterias foederis menttone non facto. Tidetor tamen iUud pri- ranm foedns renovatom esse M. Valerio C^rvo A. Corne- lio Gossa eons., quo anno Cartbaginienmom legatos cam anreae corooae doivo gratulap tnm Romam yeaisse JUivins 7, 38. tradtt. bac igHur inter- pretatione ierti^ qaod 9, 43. legitar recte se babet. Con- tra ea Poljbias 3, 2S!. Bcn- hit: tftfyvovtat<nyvpnj'Mti^'Pc9- ^ /uatoigxal KoQ^ij^brtot^ teq^^ tat. 9tata Aswlov 'lowtov "Bqoufov not l^a^ieov ^S2^a-
f<Sp paffiXiov ■ JitafdMHTcv, alteram daiadit foedns inter ntfomqne popcdmii composi- tmn esse tradiC 3 , ^i* sed consules a qnibns ictmn sit non nominat. 3^ 25^ tertinm foedns faetnm esse dicit wa/a t^v U'v^qoxf Soob^Uaufiv ar^o s'o'o axMrfqccusptU toxtqKaq- X'fl^ovioxjq tov gts^l ZMieXitae^ 7c67jeiJbov. ,
i. et tknor par aduersus com- munem hostem duas poieh^ tissknas arnUs uirisgue ur» bes amiarst: PM: 9, and da die gkicbe Farcbt gegea den gemeinscbftftlicben Feind die betden mSehtigen Stfidte zn den Waffen flgbren konnte": eum armaret enim videtar b. 1. idem significasse quod „cam iieri posset at arma- ret'*. non est igitur proban- dam qnod codicom Drakenb. quoFundnm librariis scriben- dam videbatnr „ar^asset^, — Deinde scriptnm est et in FM ,\et simol pnnfco roma- noqne^' eodem nisi falltmor errore qno^ 9, t6. „et ad' suos redeunf scriptum erat. — P m. 1.: obritns. m. 2.: ob- ratus.
4. sed experti tamen sunt Ro- mani Macedonem hostem: M m. 3. P rell, — In 111 m. 1.
496
UBERCL
tamen sunt Romani Macedonem hostem adversus AiUio- chmn Philippum Persen non modo cum dade ulla sed oe cum periculo quidem suo. absit invidia verbo et chilia
praetenDissnm erat sed inter s e: „rebii8 ez^ti tamcn sant*'. — P: anthioohnm. — PM: persen, Qaamqaam Liyins accosatiyom Persea et abla- tivnm Perseo scribere solet, tamen idem interdam et Per^ sen et Perse (42, 26.) tcri- pait. nam 43, 5. quo loco in eod« Lanrishamenai per^ sean invenimaa , librarioa ntramqne formam et persea et persen in antiqaioribna libris ante ocnloa videtar ha- bniaae. — PM: ^^non modo com dade ulla aed ne cam pericalo quidem auo". In Pall. 1. 3. Lot. 4. multisqae al. codd. praetermisanm est ulla. Cf. 4, 3.: non modo Romanae aed neltalicae qui- dem gentis. 3. absit inuidia uerho et ci- uUia bella sUeant: PM. — Pall. 1. 3. Voas. ii. „absit in- uidia et cioilia'' cet. Ddo- bua deinde rccentissimis li- bris exceptis in rell. Dra- kenb. codd. uero pro uerbo acriptam est. sed cf. 28, 39. : postremo Tardetaniam • . ita bello adflixit nt non modo nobis — absityerbo invidia — ne posteris qnidem timenda nostris esset. 38, 7. : boc ego adiancto — absit yerbo in- Tidia — qui dabitare de eyentu possim. — Videtnr L. dicere Telle: „Bi mibi yerendam non
esset na bac tanta forfaDi popoli romani inridia deom moyeri posset, ae si niSi bellonim ciyiliom ratio b- benda esset, in qaibos etian barbaromm yi acies romaaas fiisas esse scimos, ywe miU ▼iderer contendere noa aec nmqnam ab olio hoate labo- raase nee fore al omqaam tb oUo laboraremoa**. ne tamen id alteram ita at scripainiiii Livias eloqaeretnr, religio ilia qaa totos eios aaimoi imbntua erat deoromqae ye- recnndia probibait, id igitor tantam dicit qaod aalya reli- gione dici posset, nomqoam ad id tempos popolam roma* nam ab olio hoate grayios laborasse. ceterom ne dnbi- tari possit, qoin illod alte- ram potias a legentibos pe^ cipi yoluerit, faciant yerba „ absit inyidia yerbo ^, qai- bos uti non potoerit nisi ra- tionem temporis fotori baberi yellet, et „ bella dyilia si- leant", in qoiboa non id modo insit at silentio beUa ciyilia praeteriri yelit, aed etiam nt precetor ne oltra ciyiom gla- dio sangais ciyiom profbnda- tor. sed com ita scripsisset, cogitatio eios animo iniidtur, qoid Romani novissimo tem- pore a Parthis pass! essent* non igitor negat, fieri posse nt miles romanaa tarn gra-
JJBER.IZ.
497
bella sileant, numquam ab equite hostenumquam a pe£t6 . numquam apcrta acie niunquam aeqeis utique numquam nostris locis laboravimus. equitem sagitjbassaltus inpeditos avia commcatibus loca gravis armis miles timere potest: mille acies graviores quam Macedonum atque Alcxandri 5 avertit avertetque^ modo sit perpetuus; huius qua vivimus pads amor et civilis cura coucordiae.
XX. M. Foslius Flaccina iude et L. Plautius Venox consules facti. eo anno ab firequentibus Samnitium popu-
vem liostem timeat: sed lU cet illad bellnm pericalo- sum videatur, tamen et hunc hostem subactam ir) nt mille acies graviores quam Mace- donum aversae sint, dam* modo perpetua sit cura civi- lis concordiae pacisqne. Gf. Hor. carm. 2, 13. 17.; (per- borrescit) „ Utiles sagittas et celerem fngam Parthi, cate- nas Parthns etltalum robar: •ed inproyisa leti vis rapoit rapietqne gentes^. — P: nu- quam aperte acie. — P m. 1.: saltos inpeditos. P m. 2. M: saltns. — - M: perpetuus buius qua uiulmns pads amor. M m.2.: qua niuimns. P Leid. i.: quam uiuimus. — „Tem sei von meinem Worte eine yerwegene Herausforderung des Schicicsals, und mdcbte schweigen das Blat das von BUrgern durch Burger geflos- sen: aber abgeseben davon, so baben v^ir nie von der Reiterei, nie von dem Fuss- volke des Feindes, nie in of- fener Feldscblacbt, nie auf gleicbem, wenigstens nie auf einem uns giinstlgei^ ( nostris T. Livi part II.
locis 1. e. nobis non alieiiis) Boden zn leidengebabt. Wobl mag der Soldaj; nnter der Last seiner Waffen Reiter Pfeile unwegsame Gebirgs- pKsse and Gegenden, vrobin keijiLebensunterbalt gescbaffi werden kann, furcbten: aber tausend Heere ftircbtbarer ab die der Macedonier and eines Alexanders bat er zurSckge- Bclilagen and vdrd er sclila- gen, wenn dauernd bleibt die JLiebe zum Frieden, dessen vrir uns jetzt erfreuen^ und die Sorge fur die Erbaltung burgerlicher Eintracbt'^ 8. M, foslius Fktccina inde et Z. PlaiUius ^enox] M. Foslius . Flaccina tor inde et L. Plautius Venno (Sig*). — Jlf, Foslius Flaccina scri- psimns ex Capit. f. — In HI invenimus; „m, follius flac- cina inde et 1. plautius aenox consules facti", in P: „m. ol- Hns flaccina inde et 1. plautius ucnox osnies facti'S Cf. 8, 19. : L. Plautius Venox. — P m. 1. : eo amno. m. 2.: eo anno. -^ PM : cum senatnm bumi strati moaissent. Pall. 1, 3. Voss. n
498
UBER GSL
lisde foedere renovando legati cum senatum humi strati mo- vbsent^ reiecti ad populum haudquaquam tarn efficaces ha- bebant preces: itaque'de foedere negatum, indutiae biennii, cmn per aliquot dies fatigassent singulos precibus, impetra-
6tae. et ex Apulia Teanenses Canusinique populationibus fessi obsidibus L. Plautio consul! datis in deditionem vene- runt, eodem anno primum praefecti Capuae creari coepti legibus ab L. Furio praetore datis, cum utmmque ipsi pro remedio aegris rebus discordia intestina petissent. et duae
10 Romae additae tribus Ufentina ac Falema. Inclinatis semel
al.: hnmi lacti. Haverc. al.: hoini prostrati. Cf. 25, 37.: alii manna ad caelum teftdere deos incasantes, alii strati bami sonm quisqne noroina- tim dncem iroplorare. 26, 41.: omnia strata hami. — P: haut- qoamqnam. m. 2.: bandqua- qnam. M: handqnamquam tarn efficaces habebant praeces.
3. Hague de foedere nega- turn: PM] itaque foedere ne- gate (Pall. 1. 3. Voss. II. Lov. 4. al.). — Permulti si- miles loci optirooram scri- ptornm decent, non semper ablativos absolutos scriptos esse nbi scribi potuissent: nee probandum est qnod I. Fr. Gronovins eos locos vel con- tra melioram codd. anctori- tatem emendatos volnit.
5. et ex Apulia Teanenses Canusinique: P m. 2. M. — P m. 1.: tenenses. — M: 1. plantio cons. P: I. planstio
COS.
7. Capuae: Lov. 4.] Capaam (PM Leid. i. Voss. ii. Loy. 4. •I.)- — Capuae restiinen*
dam erat, cum in melioribol codd. am pro ae eodem mendo quo 1, 35. 7, 42. al. • erratum videmns scriptmn es- set. vnlt qnidem I. Fr. Gro- novius Capuiun ita interpre- tari ut ilios praefectos Ro- mae creates esse arbitretor qui Capuam mitterentar : sed id factum ess^ persaaderi non potest nam nt Antiatibas pe- tentibus patroni ad iura sia- • tuenda dati snnt non qui re- bns ipsi praees^ent, sic etiam Campanomm praetores (cf. 23, 7. 35.) et Capuae et ex Campanis creati snnt legibus a praetore romano datis. al- tero demum Pnnico bello Ca- puam praefectnram Rom. f«- ctam et praefectosRoma Ca- paam missos esse 26, 16. le- gimus. — PM: legibns ab L furio pf. datis. — M: cum n/rumque ipsi pro remedio cet. m. 3. : que. — P : egris rebus. 10. Falema: PM Leid. i. eod. Klock. Lov. 4. al.] Falerina. -— Deinde scriptum est in P et in ceteris melioribns librit
LIBER IX.
499
in Apulia rebus^ Teates quoque Apuli ad novos consules C. lunium Bubulcum Q. Aemilium Barbulam foedus peti^ turn venerunt pacis per omnem Apuliam praestandae po- pulo Romano auctores. id audacter spondendo impetravere ut foedus daretur, neque ut aequo tamen foedere sed ut in 5 dicione populi Romani essent. Apulia perdomita — nam Forento quoque valido oppido lunius potitus erat — in Lu- canos perrectum, inde repentino adventu Aemilii consulis Nerulum' vi captum. et postquam res Capuae stabilitas Ro- mana disciplina fama per socios vulgavit, Antiatibus quo- 10
^inclinatis semel in Apulia rebus Teates quoque Apuli ad Hoaos co6.^C. Innium Bu- bulcum Q. Aemilium Barbu- lam foedus ^ petitum uene- rnnt*': sed. qui illi -Apuli Teates fuerint dubiam est. I. Fr. Gron. Teanitae yel Teanates scribendum conie- dt: equidem arbitrer scri- ptum fuisse Teanenses^ ut iidem qui supra obsidibus da- lis in deditionem cessisse di- cutttur, iam foedus petitum Romam Tenisse yiderentnr. — In M scriptom est medio loco neglegenter praetermisso : „in- dinatis semel in apuliad no- nos I cons. c. innium bubul- cum'^ cet. — M m. 2. P» „pacis per omnem apuliam praestandae pf. (M: per;) au- ctores *': b. e. poUiciti sunt se facturos ut pax praestare- tnr. — Bl m. 1.: per omnem puliam. 5. neque ut equo tamen foe* dere sed ut in dicione pf, essent: P (rell. Drak. codd.)] neque tamen ut aequo foe-
dere sed ut cet. (Leid. l). Livius videtur aequo prae-' misisse quo maior vis in eo poneretur. — M m. 3.: 9,ne-' que t e | quo tamen foedere sed ut in ditione pr. essent^. m. 1. yidetur fuisse „ neque uari I quo tamen cet. — Cf. 9, 16. ubi in PM scriptum est „certatttm ab utrisqne tamen est", in Loy. 4. aL „certatum tamen ab utris- qne est". 7, Forento: ex coni. I. Fr. Gronoyii. Haec urbs hodie Forenza nominatur. — P: nam fiorento qq ualido op- pido iunius politus erat. M: iam torento quoque ualido oppido iunius potiiur | erat . Ldd. I. cod. Thaan. : torento. Cf. 9, 16.: cum Frentanis. — PM: „inde repentino aduenta aemilii cos. (M: conss.) ne- rulum ui captum " : inde yi- detur b. I. ex Lucanis signi- ficare. ^- Paulo post scri- ptum est in M: „res capuae abilitas": h. e. ^rescapuae stabilitas".
32 •
500
LIBBRIX.
que, qui se sipc Icgibus ceriis sine magislralibus agm querebantur, dali ab senatu ad lura slaluenda ipsius colo- niae palroni, nee arma modo sod lura eliam Romana bte pollebant.
5 XXI. C. Tuiiius Bubulcus et Q. Aemilhis Barbula con- 3ule6 exilu anni noii consullbus ab se crealis Sp. Naulio et M. Popillio cclcrum dictatori L. Acmilio Icgiones tradi- derunt. is cum L. Fulvio magistro equitimi Saticulam op- pugnare adortus rebellandi causam Samnilibus dedit. dn-
lOpIex inde terror inlatus Rbmanis: hinc Samnis magno ex- ercitu coacto ad eximendos obsidione socios haud procnl qastris Romanorum castra posuit, hinc Saticulani magno cum tumuitu patefactis repente portis in stationes hostium htcurremnt: iude pars utraque spe alieni magis auxilil quam
11. ad eximendos obsidione so- cios: PM. — Pall. 1. 3. Yoss. 11. ai.: ab obsidione.
5. C Junius Bubulcus et Q, Aemilius Barbula coss. exi* tu anni non consullbus ab se creaiis Sp. Nauiio et M, Popilio ceierum dicta" tori L, jicmilio legiones tra- diderunt: PM] — tradide- rant (Leid. i. Lov. 4. al.). Cf. 7, 12.: M. PopiUio Lae- nate. — Ceterum a Livio pro sed scribi soli torn esse no- tnin est. cf. 28, 11.: id qnara- quam nihil portendentibns dels ceterum neglegentia ha- mana accidcrat, tamen cet. — M 2. scriptam est in M: „ex- itu anni nouis | consulibns ab Be creatis" cet. quam I. Fr. Gron. veriorem scripturam ba- bnit, modo ab se omitteretur.
8. Saticulam oppugnare ador* tus : P. — M Pall. 1. 3. omnes- qne prope Drak. codd.: sairi- culam. Cf. 7, 32. -r- P m. !.: duplex inde terror inlatis ro- mams. m. 2.: inlatus.
Cf. ex. gr. 24, 41.i ibi quo- que circnmsessos adi^entu fra- tris obsidione eximitar. — Dein scriptnm est in PM omnibusque Drak, codd.: „binc satricani magno cam tumuitu '^ cet. In uno tamen cod. Oxon. inyentnm esse di- cilur „satriculani'^ — PM: in stationes hostium incurre- runt. Recc. tres libri mscr.: encurrerunt. 14. inde pars utraque spe alieni magis auxilii quam uiri- bus freta suis iusto mox proelio inito romanos ur- guent: P. — M: inde pars utraq. se alieni magis aoxilii quam uiribus frffita sais io- Bto mox proelio inito roma- BOS urgent. — PM: ^ipam- quam*' — „atrimqa€^« -^ Tom •cripooras ^ad
LIBEli IX.
501
viribus freta suls lusio mox proclio inilo Romanos urgent, et quamquam anceps diinicaiio erat, tamcn utrlmque tutam ackni dictator habult, quia ct locum haud facilem ad cir- cumveniuiidum cepit et di versa statultsigna: Infcstior tamcn in erumpentes incessit nee magno certamine intra mocnia 5 conpulit, turn to tarn aciem in Sanmites obverlit: ibi plus ccrtaminis fuit, victoria sic ut sera ita nee dubia nee varia fuit: fusi in castra Samnites •(^xtinctis nocte ignibus tacito agminc abeunt, et spe abiecta Saticulae tuendae PUsticam ipsi socios Romanoruni, ut parem dolorem hosti redderent, 10 circumsidunt. •■
XXn. Anno circumacto bcUum deinceps ab dlctatore Q. Fabio gestum est, consules novi sic ut superiores Ro^
vcnii^ndum", quod in PJU „ad circumucuii^i/ndiun^' ulra- que scriptnra coniuncia inve- nimns. — PM : , et dinersa sta- tuit sigua : „ und weil er nacli jeder der beiden angegriffe- ■ ncn Sclten liin eine Sclilacht- reihe eiilgegenslcilte". ■
6.. ibi plus ccTtaminis fuit: PM. — Leid.i. Lov. 4.: sibi plus ect. Lov. 2. : sed plus cet.
9. et spe abiecta Saticulae tuendae PUsticam ipsi sor cios RomanoTum ut parem dolorem hosti redderent circumsidunt ] el spe abiecta Saticulae luendae PiisliJam ipsi cet. — M: et spe abie- cta salricuiae tuendae plisliaui ipsi sotios roraauorum cet P : „ el spe abiecta satrioulae luende posliain ipsis socios romanorum '^ cet. m. dcin % margini adseriplum est „pli- filia", — PUsticam et hoc loco et paulo post 9, 22. re- etiiuendiuu viicbalar, qnod
ita haec nrbs non modo in Livianis codicibus 9, 22. bis scripta est sed eliam apud Diodornm 19, 72. reperitur:
fJ^OViaq M'kZL<StL')lil\V fJisBV Cp§OTi-
12. anno circumacto helium deinceps („ohne Untcipbre- cbung") ab dictator e Q, Fa- hia gestum est: PM. — F: COS . nooi sicut superiores ro • inae manseruiil. M: oonss. noui cet. — Nomina horuni consnlum in Livianis codd. non sunt tradita. Ex Capit. fragin. et ex Diod. 19, 66. Conr. Heusiogerus scribi to- luil: „L. Papirius qaavtum Q. Pubiiiius qnartum novi consules" cet. Et 9. 2S. in Livianis mser. lep;itur „L. Papirio Cursore quintum C. lunio Babalco iteram".
502
LIBER IX.
mae manserunt. Fabius ad accipiendum ab Acmilio exer citum ad Saticulam cum supplemenlo venit: neque enuB Samnitcs ad Plisticam manserant, sed accids ab domo no- vis niilitlbus multiludine freli castra eodem quo antea loco 5 posuerunt, lacessentesque proelio Romanos avertere ab ob- sidione conabantur. eo intentius dictator in nioenia hostinm versus id bellum ianti ducere quod urbcm oppu^abat, se- curior ab Sanuiitibus agere stationibus modo oppositis ne qua in castra vis fieret: co ferocius adcquitare Samnites lOvfillo nequc otium pati: et cum iam prope in portis castro- rum esset hostis, nihil consulto dictatore magister equitum Q. Aulius Cerretanus magno tumultu cum omnibus turmis equitum evectus summovit hostem. tum in minime perti- naci genere pugnae sic fortuna exercuit opes ut insignis
1. Fahius ad accipiejhdum ab
AeniUio exercitum ad So*
tUulam cum subpllmento
1 ue^H: P, — M: ad satculam
cum supplimento uenit^ Cf,
9, 19..: sopplenientum.
3, ad PUsUcam: cf, 9, i?l, — PJH: ad plistiam. — P m. 1.: castra eodcmq^ antea loco po- •oerant P 104 2. M: codem qqo antea loco.
7« id bellum iantl ducere: PJH al,] id bellum tantnm ducere (ex coni, I. Fr. Gron.)^ — Leid. I. Yoss. 11. Lqy. 4, : tanti dicere. — „ Aliquid tftiUi du- cere^^ et „»dJ» ttmti dueere^^ hand raro absolute positum est, cum ex singulornm lo* oornm rationibus facile sup- plendum videretur, quanti id de quo ageretur habendum esset. sic hoc loco scribi po- tuit „id bellum quod urbcm oppognabat tanti duxit, tit in
eam rem perficiendam omni- bus viribus enilendam pata- ret^': „um so hefltiger rich- tete der Dictator seioen An- griff auf die Stadt, indem er gerade diese Belagemng far den Uauptpnnkt des ganzen Krieges ansah^'. •*— Leid. i.: ,,neq. in castra nis fieret ^^: li. e, ne quae, cf, 7, 31,: ne qua Yobis vis fiat. 9. eo ferocius adequiiare So- mnites uallo neque oiium pati: P. -^ Jtt: eo ferotias adequitare samnites neque otium I faciet cum iam cet. — Pall. 1. 3. Yoss. K, ai; eo ferocius adequitatum est. — PM: nihil consulto dictatore mag, equitum q, aulius (M: dulius) cerretanus cet. 14, insignis uirimque elades: PJU] insignes utrinqoe ela- des. -^ Leid. I. al.: cmn in minime pertinaci genere, — P: fortanae. — P? eSmr^tU:
LIBER IX.
503
utrimque clades et clara ipsorum ducum ederet hmera, prior Samnitium imperator aegre paiiens, quo tarn ferocjter adequitasset inde se fundi fugarique, orando hortandoque equites proelium iteravit: in quern .in^ign^m inter 3U0S clentem pugnam magister.equitum Romanus infesta cuspide5 ita permisit equum ut uno ictu' exanimen^ equo praecipita* ret. nee ut fit ad duci» easum. perculaa magis quam inri- tata est multitudo: oiimes qui cirea erant in Aulium temere
quasi subiectum eias yerbi esset „RomaDi et hostes*': sed et ederet et opes ref^-^ renda esse ad forturunn ar> bitror: „ da zeigte das Scbick- sal in einer an GidbL..8onst nicbt hart^Sckigeo; . Art von Gefecht sd , sel^r seiueaEin- fluss, dass es auf beiden Sei- ten grosseu Verlust upd den Fall derAnfiibrer selbst ber- .beiiMhrte".,si qai« in verbis . exercuit opes bunc sensum itiesse Yult „e8 fubHe» die Stceiikrafte beider Tbeile so beftig an eiQander*% elpotius videri potest ederent, sed equidem iotelligere non pos- sum, qui Romani Samnitesve clara ducam fanera edere po- . ttterint. insignis utrimque clades ex bac ioterpretatione ferri posset, cum utrimque pro utrique positum esset: cf. 5, 48.: fames utrimque exercitum nrgebat.
% quo tarn ferociter adequi- tasset: Voss. 1. — PM jrell. : quod tarn ferociter cet. Cf. 8, 30. : quo si adfuisset dicta> tor cet.
4. iterauU: PM Leid, i. et ple- rique Drak. cddd.] int^afit
(7, 7.). — .Cf. 1,12.: „biiic inquit Rbiftani luppiter Oi mi " resistere atqUe iterare pugium iubet \ Eodett loco : WR<(*. mani Sabinique in media con- Falle duorum montium redin- tegrant prpeliu^i'^ ..
5. magister eguiium romanus i^/est(^ auspice jia permi- sit equum : P m. 2, Cf. 3, 70. : permissus equitatus. P ni. 1.: cuspite. — HI: magister. eqni- tum romanus, inp^rmisit ecii et uno I ictu cet. — P a. 1. :
^ ut uno ictu examinem equo
. praecipitaret. m. ;2.: exani-
; mem.
8. omnes qui circa erant .; .cod. Sig. -:. PM : inritata est^nui- titudo omnis qui circa «rant cet. Omni^ etlam in omni- bus prope Drak. eodd. scri- ptum est. — M: in avlium tendere inuecjUi per^ kq^^inm turmas. — PM: „ fratr}. prae- cipuum decus nlti Sam^nUium imperatoris dederunt*!. Qua^ situm est, qui Samnites, com ipsi tela in Aulium coniecis- sent, fratri dncis sui decus im- peratorem ulciscendi dare po- tuerint. non eiiim specie tan- turn videri illos posse tela
&04
LIBER IZ.
invcctnm per hostium tmnnas tela conieeerant, fratri prae- cipimm dccus ulti Samnitium imperaioris dedcruni: is ¥1- ctorem deiractum ex cquo magistram cquitum planus mac- rons atque irae tnididavit, nee multmn afuit quin corpore 5 etiaiii) quia inter hostilis cecidcrat tturmas, Samnltes potircn- tnr. sed lextemplo ad pedes descensiun ab Roraanis est coactique idem ^Samnites facere: et rcpcniina^ acies circa corpora ducum pedestre proelium iniit quo baud dubie sd- parat Romanu§, recuperatumque Auli corpus mixta cum do- 10 lore laetitia victores in caslra refcruuL Sanuiitcs duce amisso et per equestre certamen temptatis viribus omissa Saticula, quamnequiquam defend! rebantur, ad Plisticae ob-
' • II
-111 •II
9.
la emb boatem 'conieciaae,
^em -non a ae s^d ab aliis
faiterfectciin Tellent L. Wal*
ebiua igitur airt dediium aat
dU i/^tif^ns/^acribendumcono
lecit, ^amtif ettfendattonDm
'Utera vera (tese posset, sed
ea qnae in codd. mscriptis
ilivenitintur integerrima sunt.
omneir enhn Samnites qui
circa fuer^nt tela in Aalinin
coniecerant sed eaautnon teti*
gerantRomattiiiii'aat non per-
' etraaerant. cum igitnr novo quo-
' dam impetu in Auliom inva-r
dere yellent, fratrem dacia oo
cisi iam maxima yi in Aolinm
ingreasam videmnt , itaqne
!pai certamen non redintegra-
teront sed fratri decaa im^
'toeratoris ulciscendi dedcrunt
w uietorem deiractum ex
equo magisfrum equUum
ptenuB nweroris atque irae
irucidauH: P. — M: „Lis
uietorem detreetu ex eqao
magbtru exeqoit-. pleuas*' cet.
m. % ,)i8 nictorem^ cet.
omiaao altero ex. sed com
- librarioa ad SamnUes acri- bendo ventaaet, non Semrni- tea aed samnUm acripait et deincepa omnia iteravit quae ab hoc inde nomine ad Sa^ mnUes iam acripta erant. — PM: quia inter hoatiUa ceci-
- derat turmas. — Cod. GSrln. : pot^rentor. M: aamaitea po« tientor. — Omnia quae ab dederunt ad maerorU in Pitt ifgunlor et ab extemplo ad facere praetermiaaa aoat in Leid. I. Yosa. n. Loy. 4. al.
9. recuperatumque Auli cor* pus: PM. — Leid. i.: recn- peratnm. — Panlo ante P m. 1. : qoo ant dabie. m. 3.: bant. M: quo band dubiae. 10, Samnites duce amisso et per equestre certamen tern' ptatis uiribus: P m. 3. M.
— P m. 1.: tetatis uiribus.
— PM: omissa salicola quam ncquicquam defend! rebantur.
13. fid Pli&tice ohsidionem re- deunt: PM Leid. i. al.] ad
LIB£R1X.
505
sidionem rcdcunt, mtraque paucoS dies Saticula Rotnanus per, dediiionein, PlisUea per vim Samnis potilur.
XXm. Mutala hide belli sedis est, ad Soram ex Sa- innio Apuliaque tradiictae legiones. Sora ad Samnites de- fecerat inlerfectis colonis Romanorum: quo cum prior Ro- 5 manus exercilus ad ulciscendam civium necem recuperan- damque coloniam magnis itineribus praevenisset, sparsi per vias speculatores sequi legiones Samnitium nee iam procul abesse alii super alios nuntiarent, obviam itum hosti atque ad Lautulas ancipiti proelio dimicatum est: non caedesnonio
Plistiae cet. Et sic paalo post in eisdem libris noa Plistkt sed Plistica scriptum est. Cf. 9, 21. sab finem. — In in SGriptum est boc loco: „plistica ffiampeieniib.prae sc romam ad senatum mia^ fis cet. quae verba capitis quadragesimi sunt. Omnem orationem ab uim Samnis potitur cet. usque ad cap. 40. in cap. quarto decimo post yerba ea legaiione papiriua interpositam legi 9, 14. dixi- mus.
mutata inde belli sedis est: P m. 1. M m. 1.] mutata inde belli sedes est ( P m. 3. M m. 3. rell.). Cf. 6, 5.: aedis. — P: tradncta legiones. 7, magnis itineribus puenisset sparsi per uias speculato- res cet.: PM] uagnis itine- ribus praeoenisset, et sparsi per vias speculatores cet. (ed. Frob. 1535.). — Et abest etiam ab omnibus Drakenb. Godicibus, qua p^rticula omis- sa oratio multo fortior fit. mirum sane est quod eius
scribendi generis tis tot iio- mines doctos, cum persuasam haherent et neglegentia qua* dam scribarum praetermissum esse, quod post „praeuenis- set''' facile excidere potuisset, -et hoc et aliis locis prorsna fugit. cf. 9, 43. : „ coninngi at!- que passi duos consulares ex- ercitus". — P m. 1.: pue- nesset. Recc. quidam codd.: ,,perueni88et": sed „/»r/o- rem praevemre^ scriptum est ut reiro redire, repe- tere al. — 91 m. 1.: obitu hosti atque ad laurnlas anci- piti proelio dimicatum est. m. 2.: obuiam itn hosti cet. Leid. I. Voss. ii. Lot. 4. al.: ad iausulas. P: ad lautulas. cf. 7, 39. — Verba ab „nec iam procur^ ad „ obviam itum'' exciderunt in Leid. i. Voss. II. Lov. 4. al. 10. non caedes non fuga aUe- rius partis sed nox incer- tos uicti uictoresne essent diremit: M. — P: 5 cedes n fuga cet — P m. 1.: in- uernio. m. 2.: inuenio. — P:
506 LIB£R IX.
fuga alterius partis sed nox incertos victi victoresiie essent direiiiii. juvenio apud quosdam adversam cam pugnam Ro- manis fuisse atque in ea cecidisse i}, Auliuiii magistmm equituin. suiTectus iu locum Auli C. Fabius inagister equi- 5tuin cum exercitu novo ab Roma adveuit, et per praemis- 808 nuntios coiisullo dictatore . ubi subsisteret quove tem- pore et^ qua ex pc'urte hosteui adgrcderetur, substitit occul- tus ad omnia satis exploratis consiliis. dictator cum per aliquot dies post pugnam coutiuuisset suos intra vallum ob-
lOsessi magis quam obsidenlis modo, signum repente pugnae proposuit, et eflicacius ratus ad accendendos virorum for- tiiBil' animos mdlam alibi quam in semet ipso cuiquam re- lictam spem, de magistro equitum novoque exercitu mili- tem.celavit, et tamquam nulla nisi in eruptlone spes esset,
13,,locis^^ Inquit „angustis milites deprehensi nisi quam victo- ria patefecerimus viam nullam habemus: stativa nostra mu- nimento satis tuta sunt sed inopia eadem iufesta, nam et circa omnia defecerunt unde subvehi commeatus poterant, et si omnes iuvare veliht, iniqua loca sunt: itaque non fru-
«tque in ea cecidisse q. aa- nisi in erupiiooe spes esset.
liam raag. equitum. M: at- IM: et tanien quam nulla cet. que in ea cecidisse q. alifi 16. siatiua nostra munimenio
, magis equitum, M m. 3.: satis tuta sunt: M m. 3. P.
^n. aliu. Cf. Diodor. 19, 72. — M ro. 1.: satis taa sunt
4. Auli: M] Aulli (P). -— M: — M: unde subuei cet c. fabius ragis equitum. m. 3. : 19. et si oms . iuuare uelini:
magis equitum. PM ] et si homines iavace ve-
7. substitit occultus ad omnia lint. ~r- Omnes scriptum est satis exploratis consiliis: quoque in Drak. codd. — P. — . M: substitit occuitos Arbitrabantur homines op- ad omnia satis exploratis con- poni locisj sed omnes re- ciliis. Leid. i.: snbsistit. — spondet praecedenti omnia: P m. 1.: adgrederentur. „denn theils ist AUes, von 12. nullam alibi quam in se- wo uns Zufubr werden konn- met ipso cuiquam relictain te, rings umber abgefallen, spem: PAl. — Leid. i.: quam theils, wenn man auch yon a semet ipso. Voss. ii. al. : alien Se^n uos unterstiitzen qqam ex. — Paulo ante M: mochte, erlaubt es die un- efficatios. — P: ettaqna nulla giinstige Lage der Gegend
LIBER IX.
507
sirabor ego vos castra faic relinquendo, in quae infecta vi- ctoria sic ut pristino die vos recipiatis: atmis munimenta non munimcnlis arma tula esse debent: castra habeant re- petantque quibus operae'st trabere bellum: nos omnium re- rum respeclum praeter quam victoriae nobis abscidamus: 5 ferle signa in hostem: ubi extra vallum agmen excesserit, castra quibus imperatum est incendant: damna vestra mili- tes omnium circa qui defecerunt populorum praeda sarcieh- tur". et oratlone dictatoris, quae necessitatis ultimae index erat, milites accensi vadunt in hostem, et respectus ipse ar- 10 dentium castrorum, quamquam proximis tantum — ita eniiii iusserat dictator — ignis est subditus, baud parvum ftilt inritamenlum: itaque velut vecordes inlati signa primo im- petii hostium turbant, et in tempore postquam ardentia pro- cul vidit castra magister equitom — id convenerat signum — 15 hostium terga invadit. ita circumventi Samnites qua potest
' niclif: daher tvHI ich euch — M Leid. i. Voss. ii. al. :
nicht mit der Anssicht hin- qui deferunt. M m. ^. P^ qui
halten, dass wenn ich das defecerunt. — M: sartientar.
Lager hier stehen liesse, ihr 10. milites adcensi uadwU in
ench naeh nicht erlairgtem Siege wi'e neniich hierher zu- ruckziehen k5nntet". Cf. 4, 32. : pristini diei -^ occasione.
4, tfuibus operae*st irahere bellum: M] quibus operae est cet. (P). Sic saepe Pu- teani cod. auctoritate scri- bendum est, — M m. 1.: ca- stra habeant repetatinq. qui- bus. m. 3.: repetatq. quibus.
5. abscidamus : PM Leid, il al.] abscindamus. Cf. 4, 10. : alia undique abscisa (spe). 24, 30. al. i
7, incendant : PM Leid. i. Voss. ii. al.] incendent. ~ Respondct hie coniunctivus praesentis imperaliyo praesentis ferte.
hostem ; P. — M m. 1, : adcen- 8iiadunt.m.3.: accensi uadnnt.
— PM : quaqui proximis tan- torn cet. „wiQwohl nur die Vorderseite des Lagers in Brand gesteckt ward". — P: haut paruum fuit inritamen- turn.
13. itaque uelut uaecordes in- lati signa primo impeiu ho- stium turbant: PM. cf. 7, 15.
— PM: et in tempore („im entscheidenden Augenblick " ) postquam ardentia procul ui- dit castra mag. equitum (M: magis equitum) cet.
16. Ha circumuenti Samnites: P. — M : yiacircumusamnites.
— PM : ac semet ipsam tnrba inpedieus. Leid. t. Voss. ii.
506
UBfiKUL
qubque fugam per dlvcrsa pctunt: ingcns mullitudo In iinum lueUi conglobata ac semet ipsaui lurba inpedicns in medio caesa. castra bostium capta direplaque, qiionim pracda ouu- stum militem in Romana casira dictator redueit, haudqua-
. 5 quam tarn victoria laetum quam quod praeter exiguam de-
formatam incendio partem cetera contra spem salva invenit.
XXIV. Ad Soram inde reditum, noviquc consules M.
Poctelius C. Sulpicius exercitum ab dictatore Fabio acci-
piunt magna parte veterum militum dimissa novisque co-
lOhortibus in supplementum adductis. ccterum cum propter difiicilem urbis situm nee oppugnandi satis certa ratio ini- retur et aut tempore longinqua aut praeceps periculo victo- ria esset, Soranus transfuga clam ex oppido profectus cum ad vigiles Romanos pehetrasset, duci se extemplo ad con-
15 sules iubet dcductusque traditurum urbem promittit visus
al.: ac semet ipsam tarbam inpediens. .
3. quorum praeda onusium milUem cet.: P. — M: bo- nustu militem. — M: haud- qua^a | tat uictoria lactam. — Pall. 1. 3. Voss. II. al,: uictoriae laetnm.
7. ad Soram inde redUum: in m. 4. P rell. — M m. 1. : „inoenlf I soram Inde redi- tam". si non ad sed at in antiquiore libro scriptam erat, facOe fieri potuit ut iU post U prae|;ermilterelar, — P: nooique consules iir. poetclias c. snlpicius exercitam ab di- ctatore fabio accipinrxt^ M: Doaique consules ui. poetalis c. sulpicius cet.
13. et aut tempore longmgua aut praeceps periculo ui- ctoria esset: Bl: 9,aocb sich
absefaen liess ^ie der Sieg an- ders ernmgen werden k^nnte als entweder darcb eine lang- wierigeBelagerung oderdurch eilien SturmangrifT, der aber mit vieler Gefahr verbonden sein wiirde ". — P: aat prae- ceps pericala aictoria esset. — Voss. II. al.: et aut tem- pore longlnquo cet. In Leid. r. dciiiii periculo, — Pilf: duci se extemplo ad cos$. iabet. 15. uisus inde — haud uana adferre, — M in. ?. P rell.: iossus inde cum qnonam modo id praestatunis esset pcrcun-' ctanies doceret haud nana ad- ferre. — M m. 1.: cum quon | dam modo. — M: prope ad- iuncta menib. — P m. 2. M: at VI mil ab oppido remoue- rentur. P m. 1.: ad oppido — P: fore ut minus intenta in castodiam cet.
LIBER IX.
509
inde, cum quonam modo id pracstaturus cssct pcrcunctan- tes docer^it, baud vaiia adferre perpulit, p.rope adiuncta moc- nibiis Romana castra ut sex milia ab oppido removerentur: fore mii Vnus intentae in custodlam urbis diurnae stationes ac nochirnae vigiliae essent. ipse insequenti node sub op- 5 pido silveslribus locis cohortibus insedcre lussis decern mi- ll les dclectos secum per ardua ac prope invia in arcem du- cit pluribus quam pro numero virorum missilibus telis eo conlatis: ad hoc saxa erant et temere iacentia, ut fit in aspretis, et de industria etiam quo locus tutior esset ab op- 10 pidanis congesta. ubi cum constituisset Romanos semitam- que angustam et arduam erectam ex oppido in arcem osten- disset, „lioc quidem ascensu" inquit „vel tres armati quam- libet multitudinem arcuerint: vos et decem numero et — quod plus est — Romani Romanonimque forlissimi viri estis: etl5 locus pro vobis et nox erit quae omnia ex incerto maiora
6. colioriibus insedere iussis: PM Lcid. f. al.] cohortibus insidere iussis. — ^Nachdem er verlangt dass einige Co- horten in den Waldungen dicht bci dcr Stadt im An- schlagclicgensollten^'. Qaem ad modam et intellego (9, 18.) et inielligo al., sic et insidere et insedere al. scri- bebatur in verbis ex sedere eompositis. cf. 7, 38.: inse- dentem labcm. 9, 25.: insi- deret. — P: pluribus quam pro numero uirorum missili- bus telis eo conlatis. M: „te- lis eo collocalis '^ videtur do- ctus quidam librarius collo- caiis scripsisse ut cives So- rani ipsi priore tempore ilia tela in arce coUocasse puta- rcntur, quod cernere noa posset, qui ille traasfugt tan-
turn tclorum numerum eo con- ferre potuisset. Sorani tamen Tidcntnr exercitu romano re- moto quam maxima remm sua rum fiducia fuisse, ut etiam mill les, qui in arce fuerant, ad suos dcscendere ad tem- pus palerentur. sic fieri po- tuit ut omnibus insdis in ar- cem et tela missilia confer- rentur et militcs romani du- cerentur.
9. ad hoc („ausscrdem*'): Pfll al.] ad haec. — M: „ad boo saxerant^': b. e. saxaerant.
1 1 . ubi cum consiiiuisset roma- nos: P m. 2. M. — - P m. 1.: abi ostituisset romanos.
15. et locus pro nobis et nox erit qucte omnia ex incerio maiora ierrilis ostentat: P n. 2. n. — P o. 1«: otftciidat.
510
LIBER GL
terrilis ostcntat: ego lain terrorc omnia injJebo, tos ar- cem intenll lenetc'^ dccurril inde, quanlo maxime poterat cum liunullu ,,ad anna^' cl ^,pro veslram fidcm elves ^^ cla- mitans: „arx ab hostibiis capta est, defendite Ite^^|iavin-
5 cedeu& principum foribiis baec obviis Iiaec excurrentibus in publicum pavidis Increpat: acccptum ab' uno pavoreni plu- res'per urbcin fenint trepidi magistxatus missis ad arcem exploratoribus cum tela et armatos tenerc arcem ihultipli- cato numero audircnt, avertunl animos a spe recuperandae
lOarcis: fuga cuneta conplentur portaeque ab semisoiniiis ac
2. decurrU inde guanio tha-
acime poterat cum tumultu: PM. — Recc. quid, codd.: qaanto maximo poterat cum tumnltu. Cf. 9, 10.: femur quanta maxime poterat ti per- cnlit. — PM : ad armt et pro uestram fldem ciues clami- tans. Leid. i. : pro uestra fide.
— P: arxs ab hostibus ca- pta est.
4. defendite He: PM al] ite defendite (cod. Sig. al. recc).
— Quamquam ille verborum ordo, qaem Sigoniani codi- CIS librarios veriorem habuit, baud raro apnd Liviom re- peritur (ex. gr. 7, 6.: irent crearent consules. 9, 4.: ite consules redimite: al.), tamen h. I. non sine causa defen- dite ite („yertheidigt sie, geht eilt") scriptnm videtur. videmur enim ita prope ocu- lis videre constematam mul- titudinem Soranorum, cuncta- bundam quid primum quid deinde faciendum esset. ad- liciendum igitur yidebatur iie^ ut ilia praeceps feslinatio iraiBfugae Sorani ad omnia
turbanda magis penpieai fieret.
4. hiiec incedens principum fa- ribus: PM rell.] baec inci- dens cet. — Drakenborchioa incidens veriorem -scripto- ram babuit quod incedere solerent qui cum aliqaa digni- tate ambularent. quod quam- quam mnltorum locorom aa* etoritate probatur, tamen non desnnt loci qui vel Tebemen- tissimum impetum eodem boc verbo exprimi potulsae do- ceant. nee fugere potest, ilium bominem sanissima mente foribus inc^^^isse, non inpro- vidum incM^sse. Cf. ex. gr. 7,33.: „ut me yideritis qua- cumque incessero in aciem • bostium ferro yiam facien- tem, sic pro se quisque ob- vios sternite'^ 5, 11.: 9,cum fuga trepidum plenum yolne- rum ac payore incjdentem portis exercitum yiderint** cet. 5, 26. 27, 13. al. — Leid. I.: principium foribus. Cf. 4, 35.: hospitium.
10. portaeque ab semisomm* ac maxima parte inermibus
LIBER IX.
511
maxima parte mermibus refringuntur, qiiarum per unam praesidium Romaiium clamore excltatum innimpit et con- cursantes per vias pavidos caedit. lam Sora capta erat, cum consules prima luce advenere et, quos reliquos fortuna ex noctuma caede ac faga fecerat, in deditionem accipiunt. 5 ex his ducentos vigiuti quinque, qui omnium consensu de- stinabantur et infandae colonorum caedis et defectionis au- ctores, vinctos Romam deducunt, ceteram multitudinem in- columem praesidio inposito Sorae relinquunt. omnes qui Romam deducti erant, virgis in foro caesi ac securi percuss! 10 summo gaudio plebis, cuius maxime intererat tutam ubiqoe, quae passim in colonias mitteretur, multitudinem esse.
XXV. Consules ab Sora profecti in agros atque urbes Ausonum bellum intulerunt: mota namque omnia adventu Samnitium, cum apud Lautulas dimicatum est, fuerant con- 15 iurationesque circa Campaniam passim factae. nee Capua ipsa crimine caruit: quin 'Romam quoque et ad priiicipum
refringuntur : PM: nisi quod in M scriptum est „ semis somnis'S — Refractae sunt portae ab ilia ipsa conster- nata multitudine, quae, cum urbs iamiam in Romanorum potestate fore yideretur, fuga salutem petendl consilium ce- perat. — M m. 1.: clamore ezitatum. m. 4. : excitatum. — M m. 1.: inrumpis. m. 3.: in- rumpit.
3. per uias: PM Leid. i. cod. Klock. multique aL] per yiam. Cf. 9, 23.
4. cum coss, prima luce ad- uenere: PJII. — M: et ^nod reliquos fortuna. ex noclurna caede ac. fuga fecerat in*di- tio I ne accipiunt.
6, ex his ducentos uiginii^uin' que qui omnium coM40msu
destinabant'^ infande co- lonorum, caedis cet.: P. — M : „ ex his ccxxv qui omniam consensu destinabantor et in- fandae colonorum caedis et defectionis auctores''. Prius et omissum est in omnibus prope codd. Drak, — Pall. 1. 3. Voss. II. : destinabantur in- fandi cet. (Scil. auctores?). — M: sorae relinqunL
13. coss. ah Sora profecti: PM. — M m. 1.: monta namquae omnia. M m. 2.: mota quae omnia. — PM: cum apud lau- tulas dimicatnm est. Cf. 9, 23.
16. nee Capua ipsa crimine ca- ruit', PM. — Leid. I. al.: ne capua ipsa (= no capuaqui- 'dem? cf. 9, 6.: ne ut oculos qnidem attollerent : ).
17*,. mulmfiomam quoque et ad
512
UBBRQL
qnosdam inquirendo ventnm est ceteram Ausonum gens proditione urbium sic ut Sora in potesiatem .venit Ausona et Mentumae et Vescia urbes erant, ex qulbus prineipes lu- ventutis duodecim numero in proditionem urbiom suarum
5 coniurati ad consules yeniunt: docent suos iam pridem ex- optantes Samnitlum adventum, simul ad Lautulas pugnatum audienmt, pro victis Romanos habuisse, iuyentate armis Sa- mnitem iuvisse: fugatis inde Samnitibus iiicerta pace agere nee claudentis portas RomanLs, ne arcessant belliun, et ob-
lOstinatos claudcre, si exercitus admoveatur: in ea fluctiiatione animorum opprimi incautos posse, his auctoribus mota pro- pius castra missiqu^ eodem tempore circa tria oppida mili- tes partim armati, qui occulti propinqua moenibus inside- rent loca, partim togati tectis veste gladils, qui sub lucem
:i5apertis portis urbes ingrederentur. ab his simul custodes trucidari coepti simul datum signum armatis ut ex insidiis concurrerent: ita portae occupatae triaque oppida eadem hora eodemque consilio capta: sed quia absentibus ducibus impetus est factus, nullus modus caedibus fuit, deletaque
ptineipum guosdam ingul' rendo CimLaufederUntersu- chung*') uenium est: M. — P omnesqne propd Drak. codd.: inquirendoB. — Paalo post scriptam est in PM: ,, ausona et minturnae et nescina ur- bes erant''. Cf. 8, 10.: La- tin! ex faga se Menturnas con-s tulemnt. 8, 11.: Vescia urbis eis receptaculam fuit. — P: ex quibns prineipes inuentntis dno X nnmeso cet M: duode- cim. — PM: ad cosi. ueniunt. 7. iuueniute armis Samnitem iuuUse: JII cod, Thnan.] iu- Tentnte armis Samnites in- visse (P Leid. i. cod. Klock.). Cf. 7, 33.: turn capi oecidi Samnis. 9, 27. al. — mm. 1, P:
fogatis inde samnitibus in- eerta pace agere. M m. 4.: pace. — PM : nee clandent/f porU|s romanis ne arcessant bellum. — ill: si exercitus | moueatnr.
13. qui occuUi propw^fua moe- nibus inaidereni loca: . PM. — Leid. I.: insederent. Cf. 9, 24. — Paulo post P m. 1.: ut exsidiis concurrerent. P m. 2. M: ut ex insidiis.
19. deletaque Ausonum gens uix certo defedionis cri- mine perinde ac si inter- neduo hello certasset: P Leid. I. cod. Klock. — M: . deletaque ausonum gens uix cerio defectionis crimine per- inde ac si fntemociao bello
UM»1X
613
i
t ai
Attsoniim gens vix certo defectioni^ criimne perinde ac si internedvo belld cerbsset* • •
XXVIi Eodem anno pirodito hostibus Roihano {itsie^ sidio Luceria Sammtinm facta, nee did proditoribus inpii-* nita res fuit : hand procul inde exercitus Romanus erat^ cuius S primo impetu nrbis sita in piano capltur. Lucerini ac Sa^ mnites ad intemedonem caesi, eoijue ira processit ut Ro^ mac quoque, cum de colonis mittendis Luceriam consulere- tur senatus, multi delendam urbem censerentt pfaeter odium^ quod execrabile in bis captos erat^ loqginquitasf.quoque ab-10 horrere a relegandis tarn, ptocul ab domo dvibus inter tarn infestas gentes cogebate vidt tamen sententia ut mitteren- ttit coloni: duo itiilia et quingenti missi. Eodem aniio, cum omnia infida Romanis e^sent, Capuae quoque occultae prin* cipum coniurationes factae« de quibus cum ad seiiatum re- 13 latum esset, hai^idquaqaam neglecta res: quaestiones decre- c^rtasset. Of. 123^ 5$. obi ex 9« praeter odium quod exe^
li
m
'I
a
Pat. Colb. restitaendnm ests 9,non iniemeciuurn sibi esse cttm Romanis bellom^'.
6. urbis sUa in plana eapitun M m. 1«] orbs sita cet (M m. 2.P). Cf.7,31. 8, 11. aL
^^ Lucerini ac Samnites ad iniemecioTtem eaeai: M m^ 1* — M m. 2. P: ad inters nicionem. Leid. i. al. : ad in- temitioneni. Cf. 23, 13.: cam ad inteniecionem romani im* perii pngnatam ad Cannas sit (Pat. Colb.). 35, 3e.:ad internedonem omnes perie-* rant (Pat Colb.)< 41, 35«: ad inteniecionem adductaras nidebatar gentem (cod< Lan-* risb.)* al. '-^ Pill: „malti dc lendam nrbem censerent*': ^amqaam primo in F sen- ptnm etut 4,arbem ©sense* rent".
T. Livi part II.
erabUe in bis capias ' erat cet.: Pin. ^^ In recc•^qai<* bnsdam codd. scriptam est propter odium, CL 4, ll.t praetef minime popnlare mi* uisteriam. — Voss. it. Lov. 4. aLi qaod execrabile in bis captos esset. Leid. u hi his captos esset. -»^ P m. 3. Hi lam procal ab domo. P m. l.t lamen procal. Voss* it. aL: ct tam procal. -^^ M: ab domo qaibas inter tam iiifestas gentes.
Id. duo md et gutngehii mtssii PM,
14. Capim^ ifuo^ oncutia^ printipUin coniurationes fa^ ctae i PM cod. Gel. -^ Leid. i. LoTi 4< si.: eotiiaraifoned pa' ciae. Cod. Klocki piinci|»^^
16. neglecia res.* Pttt rdl.] ne- glecta res est(cod«KldcL?).
33
514
LIBER IX.
tac dictaloremqiic qiiacsllonibus exercendis dici placdt: C. Maenius dicUis, is M. Fosliiim magistnim equilum duH. ingens erat magistratus eius terror: itaque sive tlmor sen ooBifscientiae tis Calavios Ovium Novinmqae — ea capita ft cotiiurationis fucrant — priiisquam nominarentiir apud di- ctatorem, mors hand dubic ab ipsis ronscita indicio subtra- lit dcinde ut quaestioni Carnpanae materia decessit. vem
— P: haudqnaqna. — PM: qnestiones decretae.
9. C, Ma§nlu9 dictus: cod. •. Gel. — P: c. moenios dictos • it'in. fo) ina| eqoitiim dixit. II : G. moenius dictos is m. folium mag. equitum dixit. Loy. 4. a!.: m. foUinm. Cf. 9, 90.
-d. Hague sine timer sen eon- seientiae uis — mors hand
• ^ duhie ab ipsis ronscUa itt- ,dicJo suhtraxii: P Leid. i. codd. Thuan. Klock. al.] ita- qoe sive timore eias sen con- .. scientia — mors hand dabie ^ .ab ipsis conscita iadicio sab- trsxit. — Quamqaam eius Qcripturae, qu|ie in meliori- bns libris omnibus reperta > est, baud diilGcilis videtor in- terpretatio esse, tam«!n I. Fr. CroDOTins et A. Prakenb. cam prooari posse oegarnnt nisi morte pro mors scribere- inr. vult autem L. niliil «iliud dicere quam hoc: inter omnes scriptores constare mortem sibi ipsos conscisse: id tan- tom dnbium videri utrum di- ctatoris timor an vis con- •cientiae eos coegerit tali con- silio «e iudicio snbtrabere. 9uhir(fxii igitor non aiagis
ad mors quam ad timor ft ris pertinet. an Toro antiqni mann scriptum sit „8ine Win timor '^y magnopere dnbiU». cum in M m. 1. reppererim: „sinei timor sea conscien- tiaeius calabios obuira no- aiumq. ea capita coniorationis fnerant priasqnam nomint- rentur apud dictatlirem mors
. baud dubie ab ipsis conscita iudicio subtraxit ". . itt. 2.: ,,siue timor son" c^ -7 De sive seu cf. 4, 56. — P : ca- labios obninm noniomqae ei capita cet. Cf. 9, 7. Sigonias ex sno codice scribi yolnit: ^Calauios Ouum lHo«iimque". — >,UBd so entzog entweder die Fnrcht bierror oder die Gewalt des GewifseiM, jeden- falls wenigstens «n frdwil- liger Tod die beiden Calavier, die das Haupt der Venchwo- rung ge%<resen tvarea, der ge- richtlicben Untersncfaung".
7. deinde ut quaestioni cam' panae materia deeessit uer- sa Romam interpretando res: PM: nisi quod in P scriptum est „campan/ae^\ Dictator igitur senatus man- datum ita interprctatas est ut diceret, senatum non eos
LtBtR EC. 515
Romam interpTetando ree: non nomindtim qui Capnac sed In universtiTn qui usquam coissent coninrassentve adverse^ rem publicam quaeri fienatum 'iussisse, et coitJones hotio- rum adipisccndorum causa factas adversus rem publicatn esse: latiorqne et re el personis quaestio fieri hand ab- 6 nuentc dictatore sine line ulla quaestionis suae ius esse', postulabantur ergo nobiles homines appellantibusqtie tribtf- nos nemo erat auxilio quin noniina reciperentur. inde no- bilitas nee hi modo in quos crimen intendebatur sed nnS- versi stmul negate nobilium id crimen esse, quibus si miB.i 10 obfitetur fraudc pateat via ad honorem, sed hominum no- vorum; ipsofi adeo dictatorem magistrumque equitnm reoS magis quam quaesitofosidoneos eius criminis esse, intelte^ cturo^que ita id esse sinml magistratu abissent. turn eniM veto Maenius iam famae magis quam imperii memor, pro- ** gresBus in contione ita verba fecit: „et omnes ante actee
modo qni Capaee Bed omneB, qui nBqaBm conioraaeevt in remp., i|a(eri inBaiase. ~ BI: •dneraiu' nop, quaeri Bena- tum iiuBisse. P; •dnerma
PA: et coitionea honomm adipiscendoniin eania factas adaersQB remp. esse, , tine fine ulla: Pffl. — Recc. qnid, codd.: sine fine olio. Cr. 4, 3.: finem ergo non fi*ri nee futnrain,— PM: po- slBlabantar ei^o nobiIei| ho- raiaeB appelbnlibasqae triba- nos nemo erat anxilio quin nomina reciperentur: „S<i TTurden nnn Dlilnner aaa adli' gen Cescblecbtern voi^for-
dert , nod '
tuch deehalb an die Tribnnen waodlen, 80 war ilinen doch Niemand dabei brbQinichdaas
ibre Namen nicht aster dJe Angelclagten gesetst wflrden". 8. inde nobUitOf nee hi modo eet.: P m. 2.M.— P ni.l..\ nee in modo. — Paulo post PM: „ipsns adeo dictatorem , magistrainqae eqailnm reoB magis quam quaesitored ida- naos eisB crimioiB esRe" cat. dictator enira et mag. eq. pie- beii erant. — Haiti tecc. M)dd,; intellect uros id ita esse. Lov. 4.: eimalac magi' strata abiissent. Cf, 6, 1.
15. progresttin in tonlioiu Ua MThofeeU: PM Ldd.^ti al] progreasDs in concionem ita verba fecit. — Videtnf L. progrf»*u» magis ad tunt vero, et in eoiitione ad perha fecit refuri voluisse.
16. et omnei" PM pod. C Cf. 9, 18.1
516
LIBER CL
vitae vos conscios habeo Quirites, et bic ipse honos dela- VOB ad me testis est innoeentiae meae: neque enim quod saepe alias, quia ita tenipora postulabant rei publicae, qui beOo darissimus esset sed qui maxime procul ab his coi- 6tionibu8 vifam egisset, dictator deligendus excrcendis quae- stionibus fuit: sed quoniam quidem nobiles bomines — qua de causa, vos existimare quam me pro magistratu quic- quam inconpertum dicere melius est — primum ipsas ex- pugnare quaestiones omni ope adnisi sunt, dein, postquam
10 ad id parum potentes erant, ne causam dicerent in praesi- dia adversariorum appellationem et tribunlcium auxilium pa- Iricii confiigerunt, postremo repulsi inde — adeo omnia tu-
' tiora quam ut innocentiam suam purgarent visa — in nos inruerunt et privatis dictatorem poscere reum verecundiae
15 non £uit, ut omnes dii hominesque sciant ab illis etiam quae non possint temptari ne rationem vitae reddant, me obviam ire crimini et offerre me inimicis reum, dictatura me abdico.
P: U08 conscios abeo qoiri- tes. — P: neqne enim quod . «epe alias ^ ita tempora po- •tolabant rp. — M: quia ita tempora postulabant rp. — P ro. 1.: dictator defigendos. 6. 90d iqfn quidem n&bilfs ho- mines: Pjn al] sed qaoniam qnidam nobiks homines. •^ r^on a qaibnsdam bominibus aobilibas sed ab universa no- bilitate dictatorem impogna- tam esse paolo ante banc lo- eom legimus. — Dein scri- ptam est in P metatbesi qna- dam verborum: „uos ezisti<r mare quam pro me magi- strata inconp«rtam dicere*'. Hioc in M: „aos existimare ^piame | pro me magistrata qnicqiiavk inconpertum di- cere".
9. dein postquam ad id pa- rum potentes erant I PM. — H m. 2. P: ne causam dice- rent. M m. 1.: dicenL — P: appellationam. M : appollatio- nem. — M: et tribunititiam auxilium.
12. adeo omnia tuiicra quam ut innocentiam suam pur- garent uisa: BL — P: „adeo omnia tutiora quam innocen- tiam suam pui^areot uisa'^ fixcidit ut etiam in Leid. i. Voss. It. multisque aliis codd.
15. ut omnes dii hominesque sciant: P. In M praetermis- 8um est que^ — PM: „ab illis etiam quae non possint temptari ne rationem nlcae reddant". Multi recc. codd.: cfuae non possunt.
LIBER IX
517
vos quaeso consules, si vobis datum ab senatu negotiuiD {iierit, in me primum et hmic M. Foslium quaestiones ez- erceatis, ut appareat imiocentia nostra nos non maiestate honoris tutos a criminationibus istis esse^^ abdicat inde ae dictatura et post eum confestim Foslius magisterio eqnitum, 5 primique apud consules — iis enim ab senatu mandata res est — rei facti advcrsus nobilium testimonia egregie absol-^ vuntur. Publilius etiam Philo multiplicatis summis h<mcNn* bus post res tot domi belloque gestas ceterum invisus na- bilitati causam dixit absolutusque est. nee diutius ut fit 10 quam dum recens erat quaestio per clara nomina recmim viguit: inde labi coepit ad viliora capita, donee coitionibus factionibusque adversus quas conparata erat oppressa est.
XXVn. Earum fama rerum magis tamen spes Cam- panae defectionis, in quam cooiuratum erat> Samnites in 15
1. uos quaeso coss,: P. — M: Qos qoaeso conSS. -^ PM al.: in me primom et bane m. folinm qaaestiones ezer- ceatis. Lor. 4.: m. follinni. — LoY. 9.: in me primum et in hunc, — PM rell. : tutos a criminationibus istis esse.
4. abdicat inde se dictatura: jn m. 2, P. — BI m. 1.: di- ctatura. -— PJ!I« et post eum confestim iblius ( P m. 1. : fo- lios) magisterio- equitani, — P: primique apod cos. M: primique aput cosS. -^ PMt lis enim ab senatu mandata res est. Cod, Sig.: mandata res erat. — P: egregie ab- soluuntur. PaU. i. 3. Leid. u ah: obsoluuQtur. M: aduer- sus nobilium testimoni^ gre-> cic obsoluunt. m. 2.: grade,,
B. Publilius etiam PhUo: IIL — P Leid. I. Vosa. H. Lev. 4.
al.: publius etiam phllo. Cfl 9, 17. — PM:, „post res tot domi belloque gestas ^^ Recc. quidam codd.: domi belliqae. Cf. 1, 34,: bello domique.
13. donee coitionibue factioni- busque aduersus quas con" parala erat eppressa est: PM. — Leid. I. omnesquo prope Drak. ooddj- ooacio^^ nibufi^ factionibusque,
14^ earwKkfama rerum magis tameih spe eampanae defe^ etionis cet.: PM rell. Nulla mendo- saepius errat«m vide- tur quam ut «" in fine verbo- rum praetermittereinr. -^ PH rell.: „in quam coniuratoia erat^^. Haec verba nos tam id signifieare videntur, Sa- muites bae rebellione nihil aliud spectasse, quam ut Cam- panos ad defectionem a I^flP* )o romano impe^creati quam
518
UB£R IX.
ApuIiaiQ venos ruraus ad Caudium revooavit, ut iade ex propinquo A qui motus occasionem aperiret Capuam Ro- mania eriperent, eo consules cum valido ex^rdtu veueruat: et primo circa saltua, cum utrimque ad hostem iuiqua via
5 esaet) cunctati aunt: deinde Samnitea per aperta loca bjrevi drcuitu in loca plana Campanos compos agmen dimittunt, ibique primiun castra in conapectu hostibus data, deinde le* vibua proeliis equitum saepiua quam peditum utrimque pe* riculum factum: nee aut eventua eorum Romanum aut mo-
to rae qua trahebant bellum paenitebat, Samnitium contra du- cibua et carpi parvia cotidie damnis et senescere dilatione b^ virea suae videbantur: itaque in aciem prccedunt equi* tibtta in comua divisis, quibua praeceptum erat intenttores
idy'Samnites ea spe ad arma cal^ienda doctos esse fore at et Campani a popolo rom* deficerent. -^ HI; si qui mO" tus occasionem aperiret. P m. 1.: si qai motus oocassioaem apperaret. Haiti recc. oodd,: aperirent.
3* eo CQss, (P: cons,) €um ua* lide exereitu uenerunt : Pm. — PM Leid, I. al. : „ com u/r/* 4iue ad hostem iniqua uia efr> set'^ Yix dubito qain anti- qua maau utrisgue scriptum faerit.
6. Bgmen dimiituni: PM rell,] agmea demittaut («d. Frob, 153x). — ^ DimiUurU sigoiB* cat ii. L noQ medo id quod „dedu^unt in aperta loca'', Bt^ etiam ^tibducunt ezer* citum ex saltibus''. — Mm, 2. P : breui cLccuita iu loca plana campanos campos. M m. 1.: circoito. m, 3.: i.cam* panos campos.
?• CQsira Ui conspeeiu kosti-
bus data: PM relL] castra in conspectam hostibas data ( ex coni. L Fr. Gronovii). — AblatiYOS aequo b, 1. latine scribi potoit ac post^ Terba poneadi et coUoeandL — Yo8S.u, aL: in conspecta bo* stinm data. — > M: sepias. — PMt utrimque periculam fa* clam. 9, iiec aut euentus eorum Ro^ manum aut morae qua tra^ hebant (sell, consoles) bel- lum paenUebat: PM. '-^ Li M scriptum m. 3. est roma- nos: sed cf. ex. gr. 9, 25.: Samnitem iuvisse. — Paulo post M: „et carpi paruls co- tidie damnis '^ : h« e. diminai. — P; cottidie. 13. quibus praeceptum erat Ui' teniiores ad respectum ca^ strorum ne qua ep me fie- ret quam ad proelium stch rent: cod. Gd. Voss. i. — PM relL : fieret cum ad plium starent*
LIBER IX.
519
ad respectum castrorum ne qua eo vis fieret quam ad pro^ limn starent, aclem pediti tutam fore, consulum Sulpiciaa' in dextro, Poetelius in laevo comu consistunt: dextra pars, qua et Samnites raris ordinibus aut ad circumeundos ho- stes aut ne ipsi clrcumirentnr constiterant, iatius patefacta-5 stcUt: sinistris praeterquam quod confertiores steterant re- pen tlno consilio Poetelii consuUs additae vires, qui subsi- diarias cohortes, quae integrae ad longioris pugnae ca^us reservabantur, in primam aciem extemplo emisit univarsis-' que liostem primo impetu viribus inpulit. commota pede* 10 stri acie Samnitium eques in pugnam succedit: in hiuie > transverso aginine inter duas ades se inferentem Roinanus equitatus concitat equos signaque et ordines peditum atquei- equitum confiindit, donee universam ab ea parte avertit' aciem. in eo comu non Poetelius solus sed Sulpicius etiam is horlator adfuerat avectus ab suis nondum conserentibus ma->> nus ad clamorem a sinistra parte prius exortum: unde baud'
2. aciem pediti tutam fore: PM cod. Gel, rell.] aciem pQ- ditc totam fore. ~ Hoc abla* tivo Livium Laud raro asum esse aotiquiores libri inscri- |)ti docent. of. ex. gr. 30, 28.: cum Uannlbali (Put.). 30, 34.: ala delude et nmboni pulsan- tes (Colb. Bamb. Lips. ah), al.
-^ consulum Sulpicius in dex* tro : M. — P: consulum sul- piciis in dextro polelius in leuo. M: potclius in laeao coruu. — PM: qua et samni- tes raris ordinibus aut ad circumeundos hostes ant ne ipsi circumirentur constiterat. — PM: repentino consilio poetelii consulis. — M: reser* ua I buntur in primam tciem
ezemplo emisit. m. 3. : ex- templo.
13. romanus equitatus conciUU equos: M ro. 3. P. — M m. 1.: equo, Voss. ii. Lov. 4.: coDcitato equo. — M: donee uniuersam ab ea parte aner- tit aciem. P cod. Klock.: eaer- tit aciem.
15, iV* eo comu non petellius solus sed sulpicii^s etiam hortaior adfuerat au€' cius ab suis nondum eoH" serentibus manus: M. — P: „in eo corun nondum aserentibus mauus" cet, me- diis verbis praetermissis.
17. ad clamorem a sinistra parte prius exortum: PM Leid. I. Voss. ii. Loy. 4. al,] ad clamorem ab sinistra parte cet.
I
^ t
m
UBKRUL
dulnaiii victoriam cemens cum ad suuni comam tenderet Qom mille ducentb viria, dissimilem ibi fortunam inyemt, Romanoa loco pulaoa victorem hostem aigna in percukos iofereptem : ceterum omnia mutavit repente consulis adven- ibuB, nam et conspectu ducis refectus militum est animus, et maiua quam pro numero auxilium advenerant fortes wi, et partia alteriua victoria audita mox visa etiam proelium reatituit, tota deinde iam vincere acie Romanus et omisso certamine caedi capique Samnites mai qui Maleventum, cm 40nune urbi Beneveatum nomen est, perfugerunt: ad triginU milia caesa aut capta Samnitium proditum memoriae est
XXVni, Consulea egregia victoria parta protinus inde ad Bovianum oppugnandum legiones ducunt ibique hibema egarunt, donee ab novis consulibua L. Papirio Cursore quin- ts turn C. lunio Bubulco iterum nominatus dictator C. Poete- liua cum M. Foslio magistro equitum exercitum accepit. is CPUm audiaset arcem Fregellanam ab Samnitibus captam,
1. cum od suwn comum ten- deret: P m. 1, in m, 1.] cum ad 8uum cornu tender ret (P m, 2. M m. 2. r^U.), Cf. 3, 62. ; circumventum coi^ nam, 3, 70. al. -^ HI: unde band dobiu nictoriam c^rnens.
, 4« ceterum oxnnia mutauU re-^ pente consults aduenius: pill. — > OInIti 76CC. codd. ; ce.'r tcram omnia repente mntauit cet. -^ ]I; et mains ^nam pro nnmero auxillam adue- nerant fortes airi, P m. 1.; et mains qaam pro nnmero anxilinm adnenerat fortes niri, m. 2. : adnenerat op fortes niri, Drakk. codd.: adnenerat.
i(h perfugerunt:V^. — Leid. i, Voss. 11. al. : pereifVigernnt — POI: ad XEX mi! caesa ant capta aamnitinmproditam me«
moriae est, Recc. ' qnidam codd,: proditnm memoriaest
13. coss^ egregia uicloria porta protinus inde ad Bouianum oppugnandum legiones du^ cunt: PJfl, — M; ibiq. iberna egernnt ab nonis c^ss. — PJIl: 1. papirio cnrsore qnin«, tum c. iunio bnbuleo ilemm nominatus dictator c. pote- lias cum m. folio ma|. (M: magi) equitum exercitum ac- cepit,
i6, is cum audisset ftrcem Fre- gellanam ab Samnitibus ca-. ptam: P, In M excidit /^. — Cnm 9, VJi. Fregellas necopi- nato adventu Samnitium no^ ete occupatas esse legamus, necesse est inter ea banc cot loniam ab Romanis receptam faisse,
LIBER IX.
521
omisso Boviano ad Fregellas pergit: unde nocturna Samni- tium ftiga sine certamine receptis Fregellis praesidioque va- lido inposito in Campaniam reditum maxime ad Nolam ar- mid repetendam. eo se intra moenia sub adventum dictato- ris et Samnitium omnis multitudo et Nolani agrestes con- 5 tolerant: dictator urbis Aih drcumspecto, quo apertior adl- tus ad moenia esset, omnia aedificia •'-^ et frequenter ibi habitabatur ->— circumiecta muris incendit: nee ita multo post sive a Poetelio dictatore sive ab C, lunio consule — nam utrumque traditut — Nola est capta, qui captae 10 decus Nolae ad consulem trahunt, adiciunt Atinam et Ca- latiam ab eodem captas, Poetelium autcm pestUentia orta clavi figendi causa dictatorem dictum, ^uessa et Pontiae
4. eo 86 intra moenia sub ad" uentum dictataris et Samni' tium omnia multitudo et Nolani agrestes eontule- rant: M m. 3., nam m. 1. scriptom erat eentulerai eo* dem rnendo quo 9, 27. in PM eonstiterat pro consHterant: al. — » P (Leid. i.): „et sa- mnitinm omnis multitudo «t nolani agrestas ^tulerat*^ Sig. Gelenius in snis libris inve- nisse vult: „et samnitium omnis multitudo et nolana agrestis^^
7. et frequenter ibi habitabo' tur: cod. Sig. *- In PDl omnibusquepropeDrak. codd. scriptum est: „et frequenter ibi babi/atur'*: sed ^ vide- tur propter similitudinem sjl- labae to praetermissum esse, cf. 3, 62.: incendiis deinde non viilarum mode sed etiam vicorum , qnibus frequenter habitabatur, Sabini excilati. "^ P: circumieeta muris in-
cendit. Jll: circa iaectj^ muris incendit. 9. siue a poetilio dictatore siue ab ?. (M: con) iunio consule: PM. — Recc. duo codd. I siue a C Poetelio.
10. gui captae deeus Nolae ad COS. trahunt: P. — M: „ qui e^pte deous nola^ ad cos. trabunt*^: sed pte et e m. 3. scripta sunt in loco raso. — PM: adiciunt atinam et cala- tiam ab eodem captas poeti- liom autem pestilentia orla claui figendi causa dictatorem dictum. Gf. 7, 3.
13« Suessa et Pontia eoderh anno coloniae deductae sunt non modo in PM sed etiam in omnibus melioribas Drak. libris scriptum est: neu ta- men dubium videtur quin lit- ters e in Pontiae eadein lit- ters e sequente neglcgenter a librariis praetermissa sit, cum in eisdem antiqais Hbris panio post sequatur accusa ti?u8 po a -
522
UBfiRUL
eodem anno coloiiiae deductae sunt: Suessa AuninGonim fuerat, Vulsci Pontias insulani sitam In conspectu litoris sui incoluerant. et Interamiiani ac Casinum ut deduceretur cdo-
iias. Sigonius qaidem ez suo ]ibro mscripto ^Suessam et Pontiam *' scribi voluit, qnani scribeudi rationein sane nsi- Utiorem foiaae cam tualti alii loci turn 34, 45., quo uno loco sezies ille accusativus legitur, decent : non miuus ta- men latine nominativam scribi potaiMe et Liviiu ipse oaten- dit 1, 3. winter Lavinium et Albamlongam deductam co- loniam triginta ferme inter- faere anni ^', qaod scribi noa potuisset nisi Albalonga de- ducta colonia latine posset did, et VeU. Pat. 1, 14.: „Satriam dedacta colonia est et post annum Setina noyem- que interiectis annis Nepe*': „tanc Sora atque Alba de- ductae coloniae et Carseoli post biennium^' : al. qui omnes loci persuadere videutor, ae- quo latine nominati?um atque -accosativum cum boc dedu- cere coniungi potuisse.
1. Suessa Auruncorum fue- rat: PM. — P Leid. i. al.: uolsci pontias insulam sitam in conspectu litoris sui inco- luerant. M m. 1. : uolsci pou- tias insulam sitam in conspe- ctu litori sui incoluerunt. m. 3. : „pontia — litoris sui** : idemque Poniiam in multis recc libris Drak, reperilur.
3. et Interamnam ac Casmurn ut d€du€mr€tur colonia se-
nati consulium /actum at] et Interamna et Casinam it deducerentur coloniati senatai consultum factam est. — P Leid. I. cod. Klock.: et ia- ternam casinum at deducef^ tur colonia sic. factum est M: et interna casinam | utd^ duceretur colonia sic. lactttB est. — Inieramnam acripu- mus, quod codicmn acriptan internam b. 1. postolare ao- cusatiyum yidebatur, et L. 10, 36. „Inteniiiuiam colo- niam Romanam^ scribit nee alibi tradit, quo anno ea co- lonia deducta sit ef. quoqne Veil. 1, 14. Turn acripsimus cum I. Ft. Gronoyio or, quod altero loco et in nollo anti- quo libro inest, oec buios loci rationi „^ — et*'^ aptom yldetur, et quod litterae duae eius particulae propter cir- Gumstantium litteraram simi- litudinem i'acillime excidere poterant. Senati yero con' sultum eodem lure li. 1. re- stiluendum yidebatur quo 5, 51. al. — Deinde scriptam est in PM (cod. Klock.): „sed triumuiros creauere ac misere colonorum quattuor mills insequentes coss. m. na- lerius p. decius m. ualerio p. decio cos. profligato^^ cet. praeterquam quod in M et detius et detio inest. — Leid* u Voss. u. al.: ^inse-
UBBRUL
523
nia senati consultum factum est:, sed ixiumvlroij creavere ac misere colouorum quattuor milla Iiisequentes consules M. Valerius P. Decius.
.XXIX. Profllgato fere Samnitium bello, priusquam ea cura decederet patribus Bomanis, Etrusci belli fama exorta 5 est. nee erat ea tempefftate gens alia cuius secundum Gal- licos tumultus arma terribiliora essent cum propinquitate , agri turn multiiudine hominum, itaque altero consule in Samnio rellquias belli persequenti P. Deems, qui graviter aeger Romae restiterat^ auctore senatu dictatorem C. lu- 10 oium Bubulcum dixit, is, prout rei magnitudo postulabat, omnes iuniores sacramento adigit, anna quaeque alia res poscit summa industria parat: nee tantis apparatibus ekius de inferendo bello agitat, quieturus baud dubic nisi ultro
qaentes consules H, Valerias P. Decio oosi/^ Facile vide- tur inlellecta quo errore iilae daae scripturae nasci potue^ rtnt, oisi forte inter haec no* mina bis scrlpta aliqaid ex- cidit.
6, ne£ $rui ea temptstaie gens qIUm cuius secundum galli' cos tumuUus arma terribi" liora essent: PM. — PM: ,t cam propinquitate agri turn ^ cet. quamquam in M m. 1. scriptom fuisse ^t^um pro- pinquitate^^ videtur. idem/i/m in Voss. II. Lov. 4. et in pie- risque Dvak. codd. repertum est.
8. Uaque aUero cos, in samnio reliquias belli /tseqUenii: PM] itaque altero consolum in Samnio reliquias belli per- sequente. — In aliis. Drak. codd. scrip turn est cos. in aliis consule (Low, 4.). cf. 9, 16.: consul alter. — Leid.1.
Voss. lu al.; persequenti. Cf. 6, 14.: differentique — • di- ^ ceuti. — Deiude scriptum est et in PHI: „ auctore senatu dictatorem C. luninm Bubul- cum dixit 'S itaque baud scio au recte Sigonius contende- rit, cum lunius non dictator sed magister equitum fuerit, restituendum esse ex Capit. Ixagm. etiam apud Liyiuni: ,» auctore scuatu dicUtorem C. Sulpicittin Longum, is uia- gistrum eq. C. Innium Bu- bulcum dixit ^', cf. tamen 2, 30. 7, 6. 13. nee tantis apparatibus ela- tus de inferendo bello agi- tat: PM: „docli liess er sieh im Yertrauen auf diese ihui zu Gebote stehende Macht nicbt (brtreissen zuerst in Etrurien einzubrechen^^ — Leid. I. : tantis elatus appara- tibus. — M: baud dubite. — P: nisi ultra arma cet.
524
LIB£R1X.
artna Etrusci Inferrent: eadem in conparando cohibendoqiie bello consilia et apudEtruscos fuere: neutri finibus cgressi. et censura clara eo anno Appi Claudii et C. Plautji fuit, memoriae tamen felicioris ad posteros nomen AppI quod 5 viam munivit et aquam in urbem duxit eaque unus perfe- cit, quia ob infamem atque invidiosam senatus leGtionem verecundia victus coUega magistratu se abdicaver^t: Appius iam inde antiquitus insitam peiiinaciam familiae gerentio so- lus censuram obtinuit. eodem Appio auctore Potiti, gens 10 cuius ad aram maximam Herculis familiare sacerdotium fue- rat, servos publicos ministerii delegandi causa sollemnia eius sacri docuerant: traditur inde dictu mirabile et quod dimo- vendis statu suo sacris religionem facere posset, cum duo-
9. et apud Etruseos fuere: P. — M: et apa cos fuere. m. 3.: et apud eos fuere.
3. et censura clara eo anno Jppi Claudii et C. PlaucU fuit: PM. — PM: nomen Appi, — P: eaque unns per- fecit £ ob infamem atqae in- uldiosam senatus lectionem cet. M: ,,eaqueunas perfecit quia ob infamem atque inai- diosam senaias lectionem ue- recundia uictus coUega magi- stralii suo I sacris rehgio' nem facere posset*^: sex ▼ersibus praetermissis. -* In- famis I'idebatar ilia lectio, quod libertinorum filii in se« natom leeti essent: 9, 46.
9. Potiii gens cuius ad aram maxknam Herculis fami- Jiare sacerdotium fuerat seruos publicos ministerii delegandi causa sollemnia eius sacri docuerant: P m. 1.] Potitii, gens coins — sol- lenoia eius sacri docuerat
(Pall. Voss. aL). — Leid. i. codd. Thuan. Klock.: potiti. Cf, 1, 7. — P m. 2.; do- cuerat. 13.* traditur inde dietu mira- bUe: P m. 1. — P m. 2.: dicta. — P (H) codd. Gel. Klock.: ,,et quod dimouen- dis statu suo sacris religio- nem facere posset*^: „nnd was wohl Bedenken einAds- sen kSnnte die berkSmmliche Ordnnng religidser Gebrftuche BU TerSudem*'. -- PalL 1. 3. Leid. h cod. Thuan. : „ reli- gionem adferre facere posset'S bine molli recc. codd.: reli- gionem adferre posset. -^ PM: cum duodecim (P: duo z) familiae ea tempestale poM- tiomm essent puberes ad xzz omnia intra annum cum stirpe eztinctos nee nomen tontum pntitiormn intcrisse cet. ^ Hi post aliquot anaos folmi- nib. oaptum. m. 2.s hunib; captum.
LIBER IX.
525
decim familiae ea teihpestate Potitioruin essent, piiberes ad triginta, omnis intra annum cum stirpe extinctos, nee no- men tantum Potitiorum interisse sed eensorem etiam Ap- pium memori deum Ira post aliquot anhos luminlbus captum.
XXX. Itaque consules qui eum annum secuti sunt 5 C lunius Bubulcus tertium et Q. Aemilius Barbula itenim initio anni questi apud populuni deformatum ordinem prava lectione senatus, qua potiores aliquot lectis praeteriti essent, negaverunt earn lectionem se quae sine recti pratique dis- crimine ad gratiam ac libidinem facta esset observaturos, et IQ senatum extempio citaverunt eo ordine qui ante censores App. Claudium et C. Plautium fuerat. et duo imperia eo anno dari coepta per populum utraque pertinentia ad ren^ militarem, unum ut tribuni militum seni deni in quattuor legiones a populo crearentur, quae antea perquam paucis 15 suffragio populi relietis locis dictatorum et consulum ferme fuerant beneficia: tulere earn rogationem tribuni plebei L.
5. Hague eoss. qui eum an^ num secuii sunt: P. — M: itaque eonss. cet. — PM: qaesti apud populum. Recc. quidam codd.: questi ad po- pulum. Cf. 3, 10.: iactata per aliquot dies cum in senatu res turn apud populam est« — PM: „qna potiores aliquot lectis praeteriti essent": h. e. qua lectione multi homines bene de republica merit! prae- teriti essent, quamvis digni- tate loDge praestarent lectis. ablaUvus leetis enim pendet ex potiores. — P m. 1.: ob- sematoros. m« 2.: obserua- turos. — JU: qui ante censo- res ap. p. dauditt et c. plan- cinm fuerat. 13. et duo inperia eo anno dari eoepta per populum: III m.
2, P. — M ro. 1.: etduosfe- ria eo anno dari coepta cet m. 2.: et duo Tperia eo anno cet. — M : utroque ^tinentia ad rem militarem unum ut tr. seni deni in quattuor le- giones cet. P: unum ut t? mil seni den! cet. — M : per- quam paucis suffragio popa- lis reiictis locis. — Cf. 7, 5. quo loco legimus, cum pri- mum placuisset tribunos mi-, Jitum ad legiones suffragio fieri, sena loca populi snffra- giis in quaternas legiones data, reliqaa octona dena be- neficio consulum relicta: ab hoc inde anno videmus se- nos denos tribunos - suffragio populi creatos, octonos a con- •ulibus lectos. 17. tulere earn rogationem iri-
626
LIBER IX.
AiilitisC. Alarcius: allcrum ut dutunviros navalis dassisiv nandae reficicndaequc causa idem populus iuberet: lator Ihqb plebis 6ci(I fuit M. Decius tribunus plcbis. — Eiusdem rem dictu parvam praeterirem ni ad religionem visa esMt
5 peiiinere. tibicines quia proliibiti a proximis censonboi erant in aodc lovis vesci, quod traditum antiquilus erat, ae- gre pnssi l^ibur uno agmiiie abierunt, adeo ut nemo in vAt esset qui sacriiiciis prnecincrct. eius rei reli^o tenuit seni- turn legatosque Tibur miserunt, ut darent operam ut hi ho-
10 mines Romanis restitucrentur. Tiburtini bcnigne pollidli primum accitos eos in curiam hortati sunt uti reverterenbir Romam: postquam perpelli nequibant, consilio haud abhor- rente ab ingeniis hominum cos adgrediuntur. die festo
duni plehei Z. Atillus C» jifariius: PM. — Multi recc. codd.: tulernnt — L. Atti- lias. cf. 5, 13. — „Duuinvi- ros naval/^'^ scripsimns cum Yost. II. al. In P m. 1. M scriptnm est: nt damuiros nauales classls ornandae re- ficiendaeque causa. P m. 2.: danmiuros. Leid. i.: „classis omandaeqne reOciendae cau- sa*'. hiDc Yoss. II. al.: clas- > sis ornandae reficiendae caasa.
3. lator huius plebh scUifuU • 3L Decius tr. pL : PM ] la- tor bums plebiseiti fuit M. Decius tribunus plebis.
6. aegre (P: egrac) passi Ti- bur uno agmine abierunt adeo ut nemo in urbe es- set qui saerifieiis praecine- ret: PM. — Lov. 4,: ut nemo esset qui cet.
9. id darent operam ut hi ho- mines Romanis resiitueren- iur: P] ut darent operam ut ii homines cet. -— M: at hii
homines cet. — Prins id I. Fr. Gron. deletom volnit ef. 6, 1.: urbem.
10. Tiburtini benigne poUiali: PM: quamquam primo in H benigni fuerat. — P: pri- mum accitos eos in curiam. M: primos accitos eos in en* riam. — PM : uti renerteren* tur Komara. Leid. i.: ut hii reuertentur cet.
13. alii alios per speeitm ceU- brandarum caniu epularwn causa inuitcmt: PM relL] alii alios per speeiem cele* brandarum canta epolaram iniritant (ex coni. lac. Gro- novii). — Qaam?is causa facile abesse et 9,p«r spe- eiem epularum eantu tele^ , brandarum^^ latine diet pos- sit, tamen causa deessc no- iim, cum Livius utroque verbo nsus dicere videatur voluisse, Tiburtes cum iniritareiit tibi- cineSf vere etiam Id spectasss nt eorum cantu epnlae oma-
LIBER IX.
527
,, alios per speciem cdebrandarum caniu epulanim causa in- vitant et vino, cuius avidum ferme genus est, oneratos so- piunt, atque ita in plausixa somno vinctos coniciunt ac Bo- mam deportant: nee prius senscre quam plaustris in foro rclictis plenos crapulae eos lux oppressit. tunc concursus 5 populi factus, impetratoque ut manerent datum ut triduum quoiannis ornati cum cantu atque hac quae nunc sollemiiis est licentia per urbem vagarentur, restitutumque in aede ve- scendi ius his qui sacris praecinerent. haec inter duorum ingentium bellorum curam gerebantur. 10
XXXI. Consules inter se provincias sortiti: lunio Sa- mnites, Aemilio novum bellum Etruria sorte obvenit. in
rentnr, licet haec non anica in- Titandi causa faerit, qaod ho- mines vino oneratos Romam deportare statuissent. nam si haec duo simnl yerba nullo modo ferri possent, ne per se qnidem per speciem vel in speciem nisi genitiyus qui- dam aut simile alind dicehdi genus adderetur scribi potuis- set, quod tamen mullorum lo- corum auctoritate conproba- tnr (cf. 42, 14.). „An einem Festtage laden sie dieselbcn der Eine diesen der Andere jenen bei sich ein vorgeb- lich urn, das Mahl dutch Ma- sik zu verschftnern" u. s. w. 3. atque ila in plaustra so- mno uincios coniliuni: M m, 2. (cod. Klock.) — M m. 1.: atque ita in plastra somno nintos conitiunt. P: atque ita in plaustra iunctos coniciunt. Leid. I. cod. Thuan. al.: in plaustra uinctos coniciunt. Pall. 1. 3.: in plaustra «. ciin-
ctos coniciunt. — Cf. 5, 44.: nisi vinctos somno — trnci- dandos tradidero cet.
6. impetratoque ut manerent: P. — M Leid. I. Voss. n'. Pall. 1. 3. multique alii: im- peratoque ut manerent. — P m. 1.: cum cantu atque ac que nunc sollemnis -r- licen- tia. m. 2.: atque hac.
8. restitutumq. in aede ue- scendi ius his qui cet.: M m. 2. P Leid. l Voss. ii. Lov. 4. al.] — ius iis qui cet. — M m. 1.: restitumq. — Deinde scriptum est in Voss. i. al. : haec inter duum bello- rum ingentinm curam gere- bantur. Cf. 3, 25. : duum men- sum spalium.
1 1 . coZ's, ( P : cos . ) inter se pro- uincias partiti: PM: nisi quod in M „prouintias" est. 1. Fr. Gron. „consulibas in- ter se provincias partitis^ scribi voioit. cf. 9« 30.: d« foedere mmtam, - • >
: •.%:••• V-\
528
UBKRIX.
Samnio GuTiam praesidium Romanum, quia neqnlverat i capi^ obsessum fame in deditionem acceperant Samnites ver- beribusque foedum in modum lacerates oeciderant dedito8. hujc infensus crudelitati luoius — nihil antiquius oppngoa-
5 tione Cluviana ratus — quo die adgressus est moenia t! cepit atque omnes puberes interfecit. inde victor exeratus Bovianum ductus: caput hoc erat Pentrorum Sanrnitium longe ditissimum atque opulentissimum armis virisque. ibi quia baud tantum irarum erat, spe praedae milites accensi
10 oppido potiuntur: minus itaque saevitum in hostes est, pra^ dae plus paene quam ex omni Samnio umquam egestom benigneque omnis militi concessa. et postquam praepoten* tern armis Romanum nee acies subsistere ullae nee castra nee urbes poterant, omnium prmcipum in Samnio eo curae
15 sunt intentae ut insidiis quaereretur locus, si qua licentia populando eflftisus exercitus excipi ac circumveniri posset transfugere agrestes, et captivi quidam pars forte pars con-
1. Cluuiam praesidium roma- num: cod. Gel. Leid. i. — M cod. Klock. Lov. 4. al.: cluuiaT}/ praesidium romanum. P: cluiani cet. — P: uerbe- rlbiis foedam in modom la- ceratos.
4, huic Infensus erudeliiali: M. — P: infensos. — M: op- pusnatione clnuiana. P: op- pugoatione clnuiana.
8. ibi guia haud tantum ira^ rum erat spe praedae mi- lites accensi cet.: P. — M: ibi qui haud tantum irarum erat sperande milites accensi. 10. praedae plus paene (M: pene) quam ex omni Sa- mnio umquam egesium : PJH. — Pall. 1. 3. Voss. II. al.: est geatnm. Pal. 2. al.: con- ^^am^ .-^ Plan. 2. St: be-
t •^.
nigneque omnis militi con- cessa. P m. 1.: omnes.
13. nee acies subsistere ullae nee castra nee urbes poP erant: PM : quamqnam primo in M erat castrae. — Lot. 1.: omnium princip/um.
17. transfugere agrestes: PM cod. Klock.] transfogae agre- stes. — M m. 1.: trasfogere. — Haec ita ezplicanda sunt: transfugere agrestes quidam Samnites ad Romanos eo con* silio ut fallacibus verbis con- sulem in insidias ab Samni* tibns positas inducerent. quo- rum dictis cum ea quae a captiiris Samnitibns ederen* tnr congruerent, magnam pe- coris vim in saltum quendam avium conpulsam esse, nul- lum dolum consul subesse ra-
LIBER IX.
529
Tuig ne^o oblati congmentia ad consulem ad^erentes -^ quae el if^^^'era erant — pecoris vim ingentem in saltum avium con- ,(«QJpj2,j|fulsam esse, perpulerant ut praedatum eo expeditae duce^ j^'^gjoj^entur legiones. ibi ingens hostium exercitus itinera occuU ^ ^^us insederat et,* postquam intrasse Bomanos yidit saltum, 6 I yictor/^P^^^^ exortus cum clamore ac tumultu incautosf invadit. ' onimSr^ primo nova res trepidationem fecit, dum arma capiunt, • •jarcinad congerunt in medium: dein postquam, ut quisque
uam [llaeK
brte|» inj] B
Jin fit"
z?r/i
1;»
Ml*' St
tus legioneB in earn saltum dtudt verbo trans/ugere malto elegantias qaem ad mo- dam res ipsa acta sit ezprimi quam nomine transfugae ne- minem fogerit: sed eonstra- Gtio verbornm haec ease de- bet: ^transfagere agrestes, et hi et captivi, cum con- gruentia inter se adferrent, perpulerant'' cet. „Um die- sen Zweck zu erreicben, be« gaben sicb Samnitiscbe Land* lente unter dem Scbeine von CberlSufern sa den RSmem, mid als das was sie aussag- ten mit den Angaben der Sa* mniten, welcbe von den R5* mern gefangen genommen war* den, ubereinstimmte, so trug der Consul kein Bedenken die Legionen nacb der be* zeicbneten Stelie zu itOiren**. 5. poatquam intraase Roma* nos uiditsaUum: P m. 2. IB.
— P m. 1. postquam intrase romanos cet. Hinc Leid. i.: intra se. — PJU: repente ex- ortus cum clamore ac tumultu incautos iuuadit.
8. dein postquam: PM Lov. 4«
— Cod, IUock« Vpss, 11. al«: deinde postquam. Cf. 6, 13. al.
T. Livi pan II.
^ PDI rell.: „at qnisque 11- beraaerat se onere aptauerat- que armis'% nisi quod in 111 m* 1. scriptum est ,,honore'% m. 4. „bonere"» — I. Fr. Gronovius scribimaluit ,,apta* Teratque arma*': sic enimscri* plum esse 5, 49. „8uo8 in acervum conicere sarcinas et arma aptare ferroque non auro recnperare patriam iubet": aliisque locis. sed quamquam nsitatius dicendi genus arma aptare ,»die Wa£Pen zur Hand nehmen" videri potest (cf. Hor. Epod. 7, 1« „quo quo scelesti ruitis aut cur dexteris aptantur enses con* diti"?), tamen nolim armis mutari, non tam quod aptare manus vel se armis non mi* nus htine dictum est quam aptare arma manibus^ quam quod Livius b. 1. respondere Toluisse videtur verba aptare ee armis verbis liberare se onere^ cum armis et ablatio vus esse et suppleri posset ad pugnandumt „ais sich |eder von dem unniitzett Ge* pick frei gemacbt und zum Kampfe gerfbtet batte". — Pall. Voss^ ij, Lov. 4.o/i)!ilti'
o
530
LIBER IX.
liberaverat se onere aptaveralque armis, ad signa undi- que coibant et notjs ordinibus in vetere diseiplina militiae iam sine prafecepto nllius sua sponte struebatur acieis^ con- sul ad anGipitem maxime pugnam advectus desiGt ex equo
5 et lovem Martemque atque alios testatur deos se nullam suam gloriam inde sed praedam militi quaerentem in eum locum devenisse, neque in se aliud quam > nimiam ditandi ex. hopte militis curam reprehendi posse, ab eo se dede- core nullam rem aliam quam vi*rtutem militum vindicatu-
10 ram : coniterentur mo(Jo uno animo omnes invadere hostem victuiK^.acie castris exutum nudatum urbibus ultimam spem fiirto insidiarum temptantem et loco non armis fretum. sed
8.
que al.: „m tieterem disc?- plinalD*^ ablatiyns mihi non improbalar sed iu abeaae ma* )im! „ttiid aioh die Schlaclit* reibe obne Anordnung Je- mandea gaqz von selbat nacb den bekaonten RoUen bil- dete, da der Soldat durch die LSnge des Kriegsdicnstes gew5bnt war seine Stelle so- gleich za i]|^den*^ — M: arbruebantar a^ies. •^ P m. 1.: consul ad amcipitem maxime pugnam. m. 2.: ancipitem. M m. 1.: „ consul adci | pi- tem". dein „aci | pitem". — Et excidit ante Iot>em in Leid. I. — Lot. 4.: testa tns. ah eo se dedecer^ nullam rem aliam guam uirtuiem militum uindieaturam : P. — M m. 1.: „a^ eo sede posse ab eo se dedecore | nullam rem aliam quam uir* lute I militum oindicaliiram'': Bed priora quattnor verba in* dncta sunt. — Leid. i. Voss. li. ^Lov. 4. al.s (lirtiite.
:.-«
10; eoniterentur modo uno ani' mo omnes in uadere hostem : PH cod. Gel.] conniterentnr eet. Ct 1, 33.: conisns. 3, 63.: conisi. 10, 33.: conixi. al. — P m. 2.: uictum aeie. m. 1.: aeiem. M: aci». •<— PM: „ ul- timam spem furto insidiarum temptantem et loco non ar- mis fretnm". Cf.Curt.4, 13. 4.: „Parmenio — furto non pvoelio opus esse censebat; intempesta nocte opprimi pos- se bostes^^ Cui Alexander: ),latrttncnlorum, inqult, et fa- mm ista soflertta est qoam praecipitis mihi, quippe illo- rum votum unieum est fal- lere. meae vera gloriae sem- per aut abseniiam Darei aut angnstias lacorum aut furtum noetis obstare non patiar'*.
12. sed guem esse jam uirtutiro- manae mexpugnabilem lo- cum : PM: „aber wo sei wobl ein Ort, aber den rSmiscbe Ta^ pferkelt nicbt obsiegen kdnn- t/t*\ SigbninB eequem scribt
LIBER IX.
531
iii
ill
'5
qucm esse iam virtuti Romanae inexpugnabilem locum? Fregellana arx Soranaque et ubicumqiie iniquo succeasum erat loco memorabantur. his accensus mil^s amnlum innfie^ mor difficultatium vadit adyersus itimmentem kostium aciem; ibi panlum laboris fuit dum in adveraom clivuin erigitiir 6 agtneti, cetenim postquam prima sigiia planitiem amnmam ceperunt sensitque acies aequo se lam institiase loco, yer* sus extempio est terror in insidtatores^ easdemque latehnia^ quibus se pauIo ante texerant, palati atque inermes fuga re* petebant. sed loca dlfficilia bosti quaiesita .;ip$o$ turn sua 10 Jraude inpediebaQt: itaque ergo perpaueifi effugium patuit: caesa ad vigmfi ndlia hominum 'victorque-'Romanus ad obia* tarn ab hoste praedanri peciorum disciiilit*
volHtt. — M m. 1.: fregellana arxorenaq. et abicmnq. ini- quo' fiHccessdm . erat loco, in. 3.: sofanaq. — WIr me- morabanlur. Dralf. recc. cddd. : memorabatttr. 3. omnium inmemor difficuh faihifn: PHI. -- ReH. codd.: diffienkatum. Cf. 7, 38.: omaftifii volaptatium. 9, 38. — M m. ^. P : uadit adaersns in- mlnentem bostiura aeiem. M m. 1.; inminentiem. Dra* keiib. codd. : iDmiDentiflm bo* stinm aciem. 5 . idi paulvm laboris fuH dum in adnersum eliuum erigi* fur agmen: PM. — Pado p084 M m. 3. P: uersM ex« templo esfc terror in i^didia- tores. M m. 1.: exemplo. — P: easdemqne latebrafei. Mm. 1.: eadem qnippe hteras. IB. 3.: easdem qui|»pe late* bra8« «»- PM : qaibm se pauIo «nte texerant* 10. 9€d ibca diffieUfa kosti
guaesita: P. — 91 : sed kH:d dif&cllia bos^ qnesiia. Leid. t.'P#lL VbsJi. n. Lov..4. omnesqneprepe rellqai codd.: «b b^ifite quaesita. -^ Yoss. i. n. multlqiie recc. ^dd. : ipsos «cim sua fraade inpediebant.
11. Hague ergo perpeweis ejffu* gium p^uii: PM. In Loy. 4.
' ' '^iKfissnm est epgo: sed cf. 1^ S5. 3, 31. — PM : caesa ad '' < mc mil bomlnttiUi
i9. 0blmtam ah koete praedam :
' M m. 2» P] eblatam oltrb ab
boste praedam ( omnes prope
Drak. eodd.). — M m. 1.:
" * bominiini fuinetoq. rdmanus ablatam ab bostc praedam. m. 3,t oblatam. — * t/ltrot quam vocem Aldns integraa oration! ppimiis addidit, ab eis recentiam eodieimi libra* riis adseriptum videtur, qui in altili qaibfisdam loeis ul*
' iro ojfWre cmiiniietaim legi meminissent. boram tamen locofiim (l^i?. 40/^. al.)
34*
532
LIfiEI\ IX.
XXXII. Dum haec geruntur in Samnio, iam omnes Eiruriaepopuli. praeter Arreiinos ad arma ierant ab oppu- gnando Sutrio, quae urbs socia Romanis velut claustra Etru- riae eraty ingens orsi bellum. eo alter consul Aemilius cum 5 exercitu ad liberandos obsidione socios venit. advenienti- bus Romanis Sutrini commeatus benigne in castra ante ur- bem posita advexere. Etnisci diem primum consultando, maturarent traherentne bellum, traduxerunt: postero die,
loDge aliam esse condicionem non est difBcile intellecta. Samnites vero neqnaqoam ul- tro praedam pecoram Roma- nis offerri voluerant sed nt ea praeda illi in insidias prae- cipitarentur. . 1. iam omius Etruriae popuU prneter (P: pt) Arretino9 ad arma iercaU: PM. — Pall. 1.. 3w Voss. II. aL: ad arma se contulerant. — M: ad oppqgoandos atrio. m. 2.: oppagnaDdo. — M: qaaeurbs Botia. — PJW: „iHjlut claustra Etruriae**. cf, 6, 9,: cum ea ' loca- (Nepete, Satrinm) bp- poisita Etruriae et yelut clan* Btra inde portaeque esseut. — • U:. erat | intergens orsi bel- lum.
4. eo alter consul AemUius cum exercitu ad liberan^ doe obsidione eocios uenU: P] eo alter cousulum Aemi- lius cet. (PaU. Voss. ii, cod. Thuan. (?) aL). — M: eo al- ter consnlu | milins cum ex- ercitu cet. Cf. 2, 11.: consu- lum alter. 3, 33. 24, 21. al. 9, 16,: consul alter, al. '— M: sotios.
5. aduenientibusEomanis Su^
trini commeaius benigne in castra ante urbem posita aduexere: P. — M m. 1.: benigno. m. 3.: benignos.
8. maturarent traherentne bel- lum: PM: „ob sie gleicb eine Scblacnt liefem oder den Krieg in die LSnge xiehen
^ sollten*'. — M m. 1.: mama | maturarent cet — P rell.: nbl celeriora quant iutiora consilia magis placuere dnci- bus. M: „ubi celer/ora consij lia magis placuere ducibos*'. ' Haec scriptnra codicis M'mihi yalde probatur. nam ' quam- . qaam non quid Tnsci ipsi senserint sed quid Livius eos
. ratiocinantes feoerit, relatum legimns, tamen ne ita quidem verba guam iutiora satis fe- renda videntur. qui enim vide- ri possunt Tnsci probasse quae fkon tuta essent, ut qui celer- rima qnaeque tutissima fore censerent. sed cum baec verba ab antiquissimo P non ab- fiint, et fieri potuerit nt pro- pter sjllabarum ora similita- dinem aliquid in JK ezcideret, et cum etiam alibi Livius hoc dicendi genere usus sit, ni- hil mutari satius habemBs.
LIBEK IX.
533
ubi celeriora quam tutiora consilia ntagis placuare dudbus, sole orto signum pugnae propositum est armatique in aciem procedunt. quod postquam consuli nuntiatum est, extemplo . tesseram dari iubet ut prandeat iniles^ finnatlsque cibo virl- bus arma capiat, dicto paretur. consul ubi armatos para- 5 tosque vidit, signa extra vallum proferri iussit et baud pro- cul boste instruxit adem. aliquamdiU intenti utrimque ste- terunt expectantes ut ab adversariis clamor et pugna ind- perety et prius sol meridie se indinavit quam telum bine aut illinc emissum est. inde ne infecta re abiretur, clamor 10 ab Etrusds oritur condnuntque tubae et signa inferuiitur: nee segnius a Romanis pugna initur: concurrunt infensls- animis: numero bostis, virtute Romanus superat. anceps proelium multos utrimque et fortissimum quemque absu- mit, nee prius inclinata res est quam secunda acies Romana 15 ad prima signa integri fessis successerunt: Etrusci, quia nul-
3. extemplo tesseram dari hh bet: PM: qnamqaam primo in P ^terseram^* faerat. Cf.' '7, 35.: tesseram dari lubet.
6. et kaud procul hoste in- struxit aciem : PIU. — Lot. 4. al.: et haad precal ab hoste cct. Laid. uVoss. ii. PaU. 1. 3, aL: et hand procul lioetem^ Cf. 6, 16.: iamqae haad pro- cqI seditione res erat.
7. aJiquadiu intenii utrique steteruwt,- M m. 2. P. -^ M v. 1.: utrique. Utrooaque re- mm esse potest, cf. 9^ 22.; . iasignis ntrtmqae dades. — PM: et prioB sol meridie s* indinaait qaam telnm hino aut illinc emissum. est. — Paulo postscriptom erat m. 1. in M: infetase. lH w. 3^ P: infeela re.
12. nee segnius a Romanis
pugna initur: H] nee se- gnius ab Romanis cet. (recc. Godd.).. In P ezcidit a. — Si non praesiins sed praeteritum Bcriptum esset, dnlHtarem an praeposltio omittenda esset. In Leid. i. Yoss. ii. Lot. 4. al. excidemnt haec verba ab nee segnius ad initur^. -^ Ml. 1. 2. Voss. II. omnesquo Dirak,eodd.recentioreB: mIiu- mero hostis oirtnte romanuK suptfrerat. 13. aneeps proelium muHos utrimque et fortissimum quemque absumii: P. — M^ ai. i.: el fortissi quemque adsumit. m. 2.: fortissimum. — M : secunda acies romanos ad prima signa eet, — In Leid. I. et Lo¥. 4. omnia ea quae inter prima et prima scripta sunt excideront. •
534
Llfi£RDL
lis recentibus subsidiis fulta prima ades, foity ante signa o caque omnea ceciderunt nullo umquam proelio fugae m nua nee plus caedis fuiaset, ui obstinates mori Tuscos do texisset ita ut victores prius quam victi pugnandi finoonb-"
5 cerenL post occasum solis signum receptui datum est, » ^ cte ab utroque in castra reditum. nee deinde quicquam a anno rei memoria dignae apud Sutrium gestum est, quiact ex hostium exercitu prima tota acies deleta uno proelio fix- rat subsidiariis modo relictis vix quod satis esset ad casli^
10 rum praesidium, et apud Romanes tantum vulnerum fiiit ut plures post proelium saucii decesserint quam cecideiaol in acie«
XXXni. Q. Fabius inseqnentis anni consul beUum ad Sutrium excepit, eollega Fabio C. Marcius Rutilus datus est:
3. ni ohstincUos mori Tuscos nox texisset : PJ)I. — Leitl. i. Vo88. II. Lov. 4. Pall. 1, 3.: morituros co88. nox cet Recc. quid oodd.: mori etruscos nox cet. Cf. 1, 23.: quo pro* pior ex Tnscis. 9, 25.: ob- •tinatos claadere. — Paulo ante scriptam erat in M : fuga Vminns. — P: ita nut aicto* res prios qaam uicti.
.6. nee deinde quicquam eo onno rei memoria dignae apud Sutrium gestum est: M, — P: memoriae. In cod. Sig« aliisque recc. libris scri- ptnm eat „ memoria dignam'S qnasi rei abesset.
9, subsidiariis modo relictis uix quod satis esset ad co" strorum praesidium: PM, Dokems se ezplicare posse negat, qui h. 1. Livius anbsi- diariorum militum Samnitium mentionem facere potaerit, cam paalo ante acripserit, nul-
lla recentibus sabsidiia pri- mam eorum aciem falUm fuiase. aed priore loco Li?iai nnam tantom a Samoiiilm instmctam faisse aciem acri* pait, non duas aut tres qui mo8 Romanorom fait: qoa prima acie yicta nnlloa faisse qui in locum eorum saccede- rent: aliero loco snbsidiarios mill tea eos dicit qui ad ca- atrorom praesidium relicti erant nee proceaserant in aciem. — PM s ut plarea post proelium aaucii decesaerint quam ceciderant in acie, Voaa. II.: „qttara ceciderint in acie^^ non video cur liic coniunctivua Drakenborcbio diagia latine rideri potuerit quam indicativus cmcid^raat, 13. Q, Fabius insequeMtigwuU eos,: P. — H: „q[Q* iabiiia inaequantia aani ci^** et 6, 6.: te Q. ServilL h Dra« kenb. codd. excidit Q. ^ t
LIBER IX.
535
cetenim et Fabius supplementum ab Roma adduxit et no- VU8 exercitus domo accitus Etruscis venit. — Permulti aiuu iam erant cum inter patricios magistratus tribunosque nulla certamina fuerant, cum ex ea familia quae velut fatalis cum tribunis ac plebe erat certamen oritur. Ap. ' Claudius cen* 6 sor circuraactis decern et octo mensibus, quod Aemilia lege finitum censurae spatium temporis erat, cum C. Plautius collega eius magislratu se abdicasset, nulla vi conpelli ul abJicaret potuit. P. Sempronius erat tribunus plebis qui
m. 1.: ad satriani. M m. 2. P: ad sutriuD). -* Leid. i.: collega Fabio C. Marcias Ra- tilias datus. PM: ooUega fa- bio c. martius rutiliQS datus.
1. ceterum et Fabius supple* mentum ab Roma adduxit : Prise. 15, 2. 9. — PM omnes- que mellorea et Palatini et Drakenb. codd. : „ ceterum et Fabius sapplemeDtom ab Roma a&dazii^S
% permulti anni iam erant eum inter patricios magg tribu- nosq, nulla certamina fue^ rant: PM (Leid.i. Voss.ii. al.), '- Lot. 4. : permulti iam anni erant. — P cod.Klock, omnes* que prope recc. Drak. codd. : „quae uelot fatal is cum tri« bunis ac plebe erat*:^ (99 die gleicbsam yom Schiclftal be- stimmt war dem Yolke entge* genzutreten^') : qaamquam primo et in P et in M faerat : „fatales^S Haec verba sign!- ficare, Clandiam gentem sibi sortem datam esse putasse cum tribunis ac plebe con- tendendi plebique adversandl* viz quemquam praeterierit. cf. limiUimuf locna 9 9 1.:
„8i nihil eum potentiore lu* ris humani relinquitnr inopi''. Quamqoam haec adrersativa vis particulae cum sails nota esse debuit (cf. helium gerer« cum aliquo), tamen et hnic loco ?ii*i docti coniecturis suis mederi Toluemnt: nam qui Frobenianam edilionem para- runt, scribi voluemnt »quao ▼elut fatalis turn tribunis ao plebi erat ", et I. Fr. Grono- vius pro fatalis poni maluit „nata litibus",
6. circumactis decern et ocU> mensibus: PM, — Pall. 1. 3. Voss. a. al.; actis decern et octo mensibus. Cf. ex. gr. 33» 30.; circumacto terti« anno punici belli. 9, 2i. : anno cir- cumacto. al. -* PM: quod Aemilia lege finitum censu- rae spatium temporis erat. Cf. 4, 24. — Lov. 4. al: ut se abdicaret.
9. P, Sempronius erat tr.pL: M. — P: f, semphroniu* erat tf. pi, „£s war der Volkstribun P. Sempronius, der es auf sich genommen
ft hatte^ die Dauer der Censur wieder auf die yom Gesetz
536
LIBER IX.
finiendae censurae intra legitimum tempos actionem mataot- perat noh popularem magis quam iustam nee in vulgus qnan
' optimo euique gratiorem. is cum identidem legem Aemi- liam redtaret auctoremque eius Mamercmn Aemilium dicti-
5 torem laudibus ferret, qui quinquennalem ante censuram el longinquitate potestatem dominantem intra sex mensum et anni coegisset spatium, „dic agedum^ inquit »,Appi Qaudi, quidnam facturus fueris, si eo tempore, quo C. Furius et M, Geganius censores fuerunt, censor fuisses^^ negare ^p*
lOpius interrog^tionem tribuni magno opere ad causam peiti-
betiimmte Zeit zar&ckznfftli« rem, ein Yorbaben wobei er
, nicbt 80 wobl das was dem Yollce erwfinsoht war als Tiel- mebr das Recbt der Sache, das den Patriciern eben so sebr als den Plebejern am fierzen lag, im A age hatte". Haeo interpretatio ne quem . fallere posset, Lo?eliani qa^rti librarios scripsit „non tarn popularem quam iustam '^
4. auctoremque eius Miuner- cum Aemilium diciatorem laudibus ferret: PM. -r- M: ferret qui quinnalem ate cen- suram cet. — PJU : „ intra sex mensum et anni coegisset spa* tium*': b. e. circumscripsiS" set. — Drakenb. codd. : men- eium. Cf. 3, 35. ; dunm men^ sum spatinm. 29, 3«: frumen- tum sex mensum imperatum
/ (Put.)^ 8, 2. al.
7. dict agedum inquit appii claudii quidnam facturus fueris si eo tempore quo c» furius (M: farius) et m, geganius censores fuerunt (P ni. 1.: fuerant) censor
fuisaea: V%. Ct 9, 11.: Spuri Postbmi. Anie ConielL i lictor. al. 10. magno opere: PM al.] mi- gnopere. Cf. 6, 5« — • Leid. l Yoss. II. Lov. 4. miiltique alii codd.: lata est qua post cet — PM: „populii iassisset**: •ed m. i. videtar la M fuisie „populani iussisse". — M: quodque postremum iossisset adiuratomq. eet non tarn aut se aut eorum quenoquam qai postea I legem cet, P: non tfi aut se cet. — ,,Appins er- klSrle sich dabin, dass diese Frage des Tribunen nicht ganz fiir sein Verbaltnlss pas- se: denn wenn jenes vom Amillns veranlasste Gesetz such mit Kecbt die Censo« ren, unter der en Censur es gegcben worden , gebunden hStte, eben weil die BestSti- gung des Gesetzes erfolgt sei nachdem sie zu Censoren ge« wSblt worden, und weil das was zuletzt bestimmt worden ( nir den, in Bezug auf den es gegeben) biodendeKraft babe,
LIBER IX.
537
nere suam: nam et si tenuerit lex Aemilia eos censores quorum In magistratu lata ess^t, quia post illos censores creatos eam legem populus iussisset quodque postremum iusslsset id ius ratumque esset, non tamen aut se aut eo- Tum quemquam qui post eam legem latam creati censores 5 essent teneri ea lege potuisse.
XXXIV. Haec sine uUius adsensu cavillante Appio ,,est^^ inquit „Quirites illiils Appii progenies, qui decemvir in annum creatus altero anno se ipse creavit, tertio riec ab ' se nee ab uUo creatus privatus fasces et imperium obtinuit, 10 nee ante continuando abstitit magistratu quam obruerent eum male parta male gesta male retenta imperia: haec est eadem familia Quirites, cuius vi atque iniuriis conpulsi es . torres patria Sacrum montem cepistis, haec adversus quam tribuniclum auxiUum vobis conparastis, haec propter quam 15 duo exercitus Aventinum insedistis, haec quae fenebres le-
80 kdnne doch weder er noch irgend einer derer die nach der Censar jener MSnner zu diesemAmte erwShlt worden, durch dasselbe Gesetsi sich fur gebunden halten^*: (was fur sie nur daun bindende Kraft baben wiirde, wenn es Yor dem Beginn einer neoen Censar gegeben wSre, nicbt innerhalb einer scbon unge* tretenen). 8. est inquit Quirites illius Appii progenies : PM Leid. i. Pall. 1. 3. V08S. II. l»ov. 4, al.] en inquit cet. „Da8 iat wieder einer aus der Familie des Appius*^ a. 8. w, — In M tamen scriptom est „ illius appio ^^ — P: „qui xoirum in annum creatus ^^ In 01 scriptum quidem legitur ,, qui xuir I in annum creatus *S ^d
post uir aliquid erasum est. cf, 3, 40.: decemvir ipse ba*
^ buerit. — Paulo post M: ne ante contiuuando abstitit. — PM Leid. I. cod. Klock. me- lioresque omnes codd.: ob- ruerent. .
12. haec est eadem familia qui? cuius ui atque iniuriis conpulsi eoctorres patria sa- crum montem cepistis: M m. 2. P, nam m. 1. scriptum erat in M „ui/". — Paulo post P: insedisiis haec quae fenebres leges haec quae agra- rias semper inpugnauit. bee conubia cet. M : ,rinse | distis haec quae agrarias semp in« pugna I uit. baec conubia^* cet. quattuor verbis mediis prae- termissis. Cf. 4, 1.: de co- nxihxo patrum et plebis. — PM: obsaepsit. ,
538
LIBER IX
ges haec quae agrarias semper inpugnavit: haec conubia pi- frum et plebis. internipit, haec plebi ad cuniles magistratas iter obsaepsit: hoc est nomeii multo quam Tarquinionim
. infestius vestrae libertati. itane tandem Appi Claudi, cum 5 centesimus iam annus sit ab Mam. Aemilio diotatore, tot censores fucrint nobili^simi forlissimique viri, nemo eorum duodecim tabulas legit? nemo id iui ease quod postremo populus iussisset sciit? immo vero omnes sciverunt et ideo Aemiliae potius legi parucrunt quam illi antiquae, qua pii-
10 mum censores creati erant, quia banc postremam iusserat populus et quia, ubi duae contrariae leges sunt, semper an- tiquae obrogat nova, an boc dicis Appi, non teneri Aemi- iia lege populum? an populum teneri, te unum exlegem esse? tenuit Aemilia lex violentos illos censores C. Furium
15 et M. Geganium, qui quid iste magistratus in re publica
3. hoc est nomen multo quam - Tarquiniorum iiifestius ue* strae libertati: PiM. — Haiti recc. codd. : uostrae libertati. — Deinde scriptam est in P m. 1. et in M: itane tan- dem appii claudii cum cente- simus iam annus sit ab mam. aemilio diotatore tot censores fiierint nobilissimi fortissimi- que uiri cet. — Leid. i. Yoss. II. al.: „nobili88imique fortissimi uiri*^ hinc alii codd.: nobilissimiqne fortis- simique uiri.
7. nemo id ius esse quod po- etremo populus iussisset sciit: PM] nemo — scivit. — PM: immo uero omnis sciue- mot €f. 9, 0*2.: omnes qui circa erant. — Leid, i. Voss. ii. al.: nemo id iussisse quod postremo cet. Leid. i.: immo nero omnes sciuerini — legi pamerint. Voss. n.: immo
nero omnis sciuerit. — Mcod. Thuan. omnesque Drak. codd. : quia banc postreiii<vii» insse- rat populus. P: ,,qiiia baac postremum iusseratpopolus**: (cF. quod paulo ante scriptum erat „quod postremo popu- lus iussisset^'). — > Pitt Leid. I. cod. Klock.: „ semper anti- quae obrogat noua^^ Mnlti recc. codd.: „ abrogate, sed abrogat legem, qui legem tol* lit aut efHcit ut tollatur: ob- rogat legi, qui aliquala par- tem legis cuiusdam pro mu- tatis temporum rationibos ma- tatam yult.
13. te unum exlegem, esse: PIL — - Leid. r. multique alii recc. codd.t ex lege. Lot. 4.: ex- tra legem. Cf. Cic. pro Clu- ent. 34, 94.: non qaod illi aut exlegem esse Sullam — pa-
* iarent.
15. quid iste magistre^ms in
LIBER IX.
539
male facere posset indicaruiit, cum ira fiuitae potestalis Mam. Aemilium principem aetatis suae belli domique aerarium fecenint: tenuit deinceps omnis censores intra centum an- norum spalium^* tenet C. Plautium coUegam tuum hisdem auspiciis eodem iure creatum. an bunc non ^t qui opttmo 5 iure censor creatus esset populus creavit? tu tuius eximius es in quo boc praecipuum ac singulare valeat?' qu^m tU
're pi wuU€ fac4re posset: P] quid iste magistratos in re poblica mali facere posset (ex cqnh lac. Grono?ii). — . . Drakenb. codd. : male facere posset. M: quid iste magi- stratus in rep. mala | facere posset. — Quid mali fortias dictum est quam iit rationi iaiis loci aptam yideretur. noB enim censuram ipsam tribmnis impugnare viilt sed ilimiam eius loDginquita^em. „ Was jenes Ami aach Nacfa* theiliges bewirken konnte^'. — Paolo ante scriptum est non minos in JPAI qaam in reli. codd.: „illos cen«ores fH, fttriom et iiS. gegaaiiim'' (cf. 9, 33. et 4, 22.): in M etiam ,«oiolent^s illos censo- res**. — PM: aerarium fcce- mnt. Cr. 4» 24.
3. tsnuii deinceps omnis een^ sores: M] tenntt deinceps' ' oBWes censores (P). — PIQ midUqae alii codd.: intra cer- tnm aonomm spatiom. — PM: hisdem auspiciis. Of. 3, 68.; hisdem istis feroeibus animis. — M: eodem iorae creatumi
5. an hunc non ut qui opHmo
iure censor creatus essei populus creauii: P m. 2. M: ,,oder hat ihn das Volk etwa so gewaLlt dass er sich nicht nach dem gfinzen Umfang der einem Censor znkommenden Rvchte SUt gewShle ansehen diirfte**. — P m. 1.: anancn « nt qui Optimo inre cet. m. 2. : aahnncnnt qui cet.
6. tu unus eximius es in quo hoc pruecipuum ae singu- lars uaieat: P m. 2. M m. 2. — P m. i. M ra. i.s hoc praecipQuM Aac singslare. — In Drak. c«)dd. excidU tu,
7. quejn tu fegem (M: i«»ge) saeri/iciorum crees ample- ecus regni nofnen tet qui Optimo iure reas-Romae ere- atus sit creatum se dicet: Pill: nisi quod in M m. 1. dieit scriptam erat. „Wird der, nachdem ihm eiu kdnig- licher Titel in Theil geVror- den; seine Wahi als eine solch^ ansehen, w\e weno er mit noumschrankter Voll- macht «om Kdnrge in Rom erwShltworden ware". Non regent sacrifieulum -^ quod
* veruni eios dignitatis nomen fuisse 2, 2. al. videmus «^
Vx
/
540
UBERUL
regem sacrificiorura crees, amplexus regni nomen ut qui opdmo iure rex Romae creatus sit creatum se dicet? quern semestri dietatura qi^em interregno quinque dierum conten- tiim fore putes? quein clavi figendi aut ludorum causa di-
5 ctatorem audacter crces? quam isti stolidos ac socordes yi- deri credltis eos qui intra viccsimum diem ingeDtibus rebus gestis dietatura se abdicaverunt aut qui vitio creati abierunt magistratu? quid ego antiqua repetam: nuper intra decern annos C. Maenius dictator, quia, cum quaestiones severius
10 quam quibusdam potentibus tutum erat exerceret, contagio eius quo quaerebat ipse criminis oblectata ab inimieis est, ut privatus obviam iret crimini dietatura se abdicavit. nolo
sed regent sacrificiorum Li- Tios h. J. scripsit, qao maior T18 in voce regem poneretur.
% quern semestri dietatura quern interregno quinque dierum contentum fore pu- tes: PM : nisi quod in P „di- cUtara que interregno '% et in M ID. 1. „fore«'' seriptum est — PJ!1: dictatorem au- dacter crees; „mit gntem Yertranen dais er tob der ihm anyertranten Jllacht keinen Blissbrauch machen werde'^
5. quam isti ( scil. Appio ) sto- lidos ac socordes uideri creditis eos: P. — M: quam isti stolidi ac socordes ui- deri cet. Keec. quidam codd. : quam istos stolidos ac socor- des nideri« Voss. ik. al.: se- cordes.
B. quid ego antiqua repetam: PM. — Unus recentior cod.: «ed quid. — Pitt relL: nuper intra decern annos C Alae- nius dictator cet. €f. 9, 26.
Pro iustiore t^mpomm ra- tione Klockins et lac, Gro- novius intra quinque annos scribi volnemnt. sed a^ Li- Tius id Toluisset, intra quin- quennium scripsisset. yerum iam Tox nuper docere vide* tur, tribunam non tarn tempo- ris quam rei laudandae. ra« tionem habere, velie:' „erst vor Kurzem noch um bei den letzten zehn Jahren stehen za bleiben". — M m. 3. P? ex- erceret. Mm. 1.: exercetnret. 10. contagio eius quo quere6at ipse criminis obiectata db inimieis est: PM] contagio eius quod quaerebat ipse cet. — „Quo quaerebat ipse^ („inAnsebangde6sen erselbst Untersuchuogen anzustellen hatte") etiam in omnibus Draki cadd« . inventum est: nee id reiiciendum erat, cum apud antiquos ablativi vis multo latius quam vuiga cre- diiur patuerit.
LIBER IX.
541
ego istam in te modestiam: ne degeneraveris a famiiia im- periosissima et superbissima, non die non hora citius quam necesse est magistratu abieris, modo ne excedas finitum . , tempus. sails est aut diem aut mensem censurae adicere? triennium inquit et sex menses ultra quam licet Aemilia 5 lege censuram geram et solus geram. hoc quidem iam re- gno simile est. an collegam subrogabis, quem ne in de- mortui quidem locum subrogari fas est? paenitet enim quod antiquissimum sollemne et solum ab ipso cui fit institutum deo ab nobilissimis antistitibus eius sacri ad servorum mini* 10
1. ne degeneraueris a fami- iia imperiosisissima ei sup- uissima: P. — JH: imperio- , sissima superbissima | . — P no. 2, M: non die non hora cilins qnam necesse est ma- gistrata abieris. P m. 1.: quam nee -r- magistrata cet.
4. saiis est aut diem aui men- sem censurae adicere: PM: „und genfigt es ibm nun etwa eincn Tag oder einen Monat eeinem Amte zuznlegen". — M: inqnid. — M: et solas geram. hoc quidem iam re- gno simile est cet. P: ^et solus hoc qaidem iam regno simile e^t an collegam sab- rogabis qne gera ne in de- mortui qaidem (m. 1.: qui- dam ) loca sabrogari fas est*^ Cf. T. Li?i 1. zxx. p. xLTii. ▼. — M: sabrogari fas est Cf. 5, 31.: „C. lalias censor de- cessit: in eios locum M.Corj- nelius snffectus, quae res postea religion! fait quia eo lustro Roma est captas nee deinde vmqaam in dcoMrtid locum ccntor •iifficit«r'*»
8. paenitet enim: PM: „frei- lich damit bist du nicht zu- frieden, dass da jenes site feierliche Opfer Sklayen fiber- tragen, and dass in Folge die- ser deiner Einrichtnngen eia ganzes Geschlecht, das filter . war als unsere Stadt, aiis- sterben musste, wenn du nicht auch den ganzen Staat durch dein Terruchtes Bcginnen in Verderben stiirzest". — P: antiqaissimum sollemne. M: solemne. — P cod. Rlock.: ab ipso qui fit institutum deo. M: ab ipso cui fit institutum deeo. Cf. 1,7. — PJfl al.: ab nobilissimis antis/ibus. Leid. I.: anteslibus. — M: hospicio deoruni inmortaliam sanctfi. P cod. Klock. : auspi- cio deorum inmortalium san- cta. — M: propter | ae tua censuram. m. 4.: propter | hac tua censuram. — P : nisi nniuersam remp. eo nefario obstrinxeris. M: nisi uniuer- sam remp. eo nefario abstin- serfa. — PM: quod ominari. r— Paulo post M: m. corni-
^ Jbm nalnginensem.
542
LIBER IX.
sierium religiosus censor deduxisti^ gens antiquior. origiiii- bus urbis huius hospitio deonim inmortalium sancta pro- pter te ac tuam censuram intra annum ab stirpe extincU est, nisi universam rem publlcam eo nefario obstrinxeris,
6 quod ominari etiam reformidat animus: urbs eo~ histro ca- pta est, quo demortuo collega C. lulio censore L. Papirius Cursor ne abiret magistratu M. Comelium Maluginensem collegam subrogarit et quanto modestior illius cupiditas fuit quam tua Appi? nee solus nee ultra finitum lege tem-
10 pus L. Papirius censuram gessit: tamen neminem invemt
qui se postea auctorem sequeretur, omnes deinceps censo-
res post mortem collegae se magistratu abdicarunt: te nee
quod dies exit censurae nee quod collega magistratu abiit
' nee lex ncc pudor coercet, virtutem in superbia in audacia
15 in contempt u deorum hominumque ponis. ego te Appi Claudi pro istius magistratus maiestate ac verecundia quern gessisti non modo manu violatum sed ne verbo qiiidem in- clementiori a me appellatum vellem, sed et haec quae ad* hue egi pervicacia tua et superbia coegit me loqui et, nisi ^ 20 Aemiliae legi parueris, in vincula duci iubebo nec^ cum ila
8. et quanto modestior illius eupiditas fuit quam tua Jppi: VM. — Leid. I. •!.: qotim to Appi.
11. omnes deinceps censor es post mortem eollegae se magistratu abdicctrunt: PM cod. Klock. — Leid. i. Pul. 1. omnesque rel). Drak. codd.: omnes deinceps censores post mortem censoris coll^ae cet.
12. te nee quod dies exit een* surae : PM reli. — PM Leid. i. Voss. II. al.: ne qaod collega magistratu abiit. — - P: co* hercet, uirtalem in supemia
cet. — M : in contemptii do- ram hominamq. poais. 15. ego te Appi Claudi: P m. 2.
— P m. 1. M: appiii claudii.
— M: magestate. — Lov. 4.: inclemeniior^. — M: perai* catia tna. — PM: in niociiJa duci iubebo. Cod. Sigon. alii- que recc. : te in uincula duci iubebo. — M Leid. i.: ,,ni8i duo conficerinf. Voss. ii. al.: „conficerent''. Btd^ in P scri- plum est confecerint. — PM omnesque et Pall, et Drak. codd. : „ nee — solum censu* ram gerere non patiar'*. in uno cod. Voss. i. non omis- sum esse dicitar.
LIBER IX
543
conparaium a maioribus sit ut eomitiis censoriis nisi duo confecerint legitima suffragia non renuutiato altero comiti^ differantur, ego te qui solus censor creari non possis soluin censuram gerere patlar^^ haec taliaque cum dixisset; prendi censorem et in vincula duci iussit: adprobantibus sex tribu- 5 nis actionem collegae tres appellanti Appio auxilio fuerunt^ summaque invidia omnium ordinum solus censuram gessit.
XXXV. Dum ea Romae geruntur, iam Sutrium ab Etruscis obsidebatur consulique Fabio imis montibus ducenti ad ferendam opem sociis temptandasque munitiones si qua 10 posset, acies hostium instructa occurrit, quorum ingentem multitudinem cum ostenderet subiecta late planities, consul ut loco paucitatem suorum^adiuvaret flectit paululum in di- vos agmen -r- aspreta erant strata saxis — , inde signa in hostem obvertit. Etrusci omnium praeter quam multitudi- i!^ nis suae qua sola freti erant inn^emores proelium ineunt adeo raptim et avide ut abiectis missilibus, quo celerius ma- nus consererent, stringerent gladios vadentes in hostem: Romanus contra nunc tela nunc saxa, quibus eos adfatim
»'•
4. haec taliaque cum dixisset prendi censorem et in tiin- euJa duci iussit: Pffl. — Recc. quid, codd.: prebendi. Voss. 1.: in nincla daci. — M: tres appellanti appio au- xilio luerant.
9. imis montibus ducenti ad ferendam opem sociis tem- ptondasq, munitiones si qua posset: P m. 2. M: „wenii er auf irgend eine Weist dazu kommen k5nnte''. In Leid. I. scriptum est „si quas posset *' : scil. munitiones tem- ptare. — P m. 1.: tetandasq. Cf. 9, 23. : temptatis viribus. — P: subiecta late planicies. M: subuecta late planities. — PM Leid, i.: „adiuaar#l it
flectit' paulnlura in cliuos agmen". Hinc Pall. 1. 3. Voss. II. al. : de^i\i. Cf. 9, 19.: simnl Puuico Romano* que obrutus hello. — M: asperta erant strata saxis. 19. romanus contra nunc tela nunc saaoa quibus eos ad- fatim locus ipse armabat ingerere: PM. — Leid. i. PalJ. 1. 3. Voss. II. Lov. .4. al.: romanos (nominatiyns?). — P: scuta galaeque icUe. M: scuta galeaeque ictae. Voss. I. al.: icta. — Ad „quo8 non vulnerayeranf supplen- dum esse vei Romani Tel tela saxaque nemo non videt. „WMhrend dies nun, sol^ald Scbilde und Helme von den
544
UBERIX.
locus ipse annabat, Ing^ere: igitur scuta galeaeque ictoe cum etlam quos non vulneraverant turbiirent — neque sub- ire erat facile ad propiorem pugnam neque missilia babe- bant quibus eminus rem gererent — , stantes et expo«itoi 5 ad ijctus, cum iam satis niliil tcgeret, quosdam etiam pedem referentes — fluctuantemque et instabilem adcm — redm- tegratd clamore strictis gladiis bastati et principes invadant eum impetum non tulerunt Etrusci versisque. signis fuga ef- fusa castra repetunt: sed equites Romani praevecti. per obll-
10 qua campi cum se fugientibus obtulissent, omis^o ad castra itinere montes petunt: inde inermi paene agmine ac vezato vulneribus in silvam Ciminiam penetratum. Romanus mul- tis milibus Etruscorum caesis duodequadraginta signis mili- taribns captis castris etiam bostium cum praeda ingenti po-
l&titur: tum de persequendo boste agitari coeptum.
XXXVI. Silva erat Ciminia magis turn invia atque
Wfirfen der Rdmer getroffen worden, selbst bei denen die nicht wirklicli Terwundet warden, Verwirrung hervor- bringen musste". — PM: „qao^|ani etiam pedem re-* ferentes'^ £t haec verba et stantes et expoaitos pendent ex mvadunt, -<- PM : fluctuan- tem^i^^ et instabilem aciem cet. Particulae que et b. ]. significare debent idem quod et et: „da greifen die R5mer — > den sebon in Unordnung gebracbten and nicbt mebr Stand baltenden Feind an". Cf. 2, 57.: tribuniqae et con- sales. — P m. 1.: astati. 8. eum impetum non tulerunt Etrusci: M m. 2. P. — M m. 1. : earn impetam non tu- lerunt & uersisq. signis fuga ~ effnsa castra repetont. — P:
aersisque signis pugne foga effasa castra repliant. Cod. Klock. : aersisque sigols pene fuga cet. 9. eed eguiies romani prae- uecti per obliqua eampi: PM: „scbrSg dorch das Feld bin ihnen voraneilend, zuvor- kommend": praeueeti enim non idem b. 1. qaod prae- teruecti (an ibnen Torbei- reitend) esse potest. — M m. 1.: omissa. M m. 3^ P: omisso ad castra itioere.
12. Romanua muliis millibus Etruscorian caesis duo de xl. signis militaribus ca- ptis cet: PM. — In Leid. i. cod. Elock. LoY. 4. al. non milibus sed militibus sen- . ptum est.
16. silua erat Ciminia magis tum inuia atque horrenda
LIBER IX«
545
horriftidd quam nuper fuere Germanic! saltus, nulli ad earn diem ne mercatorum quidem adita« ea intrare haud fere quisquam praeter ducem ipsum audebat^ aliis omnibus da* dis Caudinae nondum memoria aboleverat turn ex his' qui aderant — consulis fratrem M» Fabium, Caesonem alii, 5 C Claudium quidani matre eadem qua consulem genitum tradunt — speculatum se ilurum professus brevique omnia certa adiaturum. Caere educatus apud hospiies Etruscis
quam nuper fuet^ German niei saltus: PM al. C. Si-* goniDS landavit simikm lo* cum Flori 1, 17.: „Ciminiu8 interim saltus in medio ante invius — plane quasi Cale^ donius vel Uercjnius — adeo turn terrori erat, ut senatus consul! denuntiaret nc^ tan* turn periculi ingredi au^erct< sed nihil liorum terruit du- cem quin fratre praemisso ex* ploraret accessus*^ — PUIi nullr ad earn diem ne merca<* torum qi^idem adita. Lot. 4.i nulli ne mercatorum quidem ad eam diem adita. 2. ea intrare haud fere quis* quam praeier ducem ipsum tiudebat: PM rell.] eam in- trare cct. „Dort einzndrin* gen hatte fast kein Anderer als der Anfiihrer allein den Mulh". Cf. 7, 33.: qua nunc erect.ae micant hastae. Caes« b. gall. 7 , 73. : quini erant ordines coniuncti infer se at- que inpiicati, quo qui intra" verant, se ipsi acutissimis vallis induebant. Plinii bist. nat. 6, 29. 35.: intravere autem et eo arma romana Divi Augusii temporibus. —
T. Livi pars II.
PM : aliis omnibus cladis Caii^ dinae nondum memoria abo« leuerat Cf. 1, 23»: cum re nomen quoque vetustate abo* levit*
4. turn ex his qui ad^ranii 01 m« 2. P] turn ex lis qui aderant. — I. e. qui in,con<* silio aderant — P cod. Gel*: ), consulis fratrem m. fabium caesonem alii c. claudium qui* dam matre eadem qua consa* lem genitum tradunt "t i. e* alii dicunt bunc fuisse con* sulis fratfem germanum, alii Cainm Claudium fratrem con-* Isulis uterinum, sed etiam in* ier eos qui eum germanum consulis fratrfem fuisse con* tenduntf boc discrepat^ quod alii ei Marco alii Caesoni praenomen fuisse traJunt. — In M scfiptura est: Consulis fratrem m. fabium caesonem alii c. claudium quidam ma- tre eadem quidem | consols genitum tradant. — PM: ), speculatum se iturun^ pro*, fessus breuique omnia certa^ adlatumm*'. la Voss* ii« mill- tisque rec0. praeterinlpiniai est ceria, . ' - ' '^ * *
8. Caere sdiundui
546
ilBBR CL
inde litteiis eniditus erat linguamqne Etrascam probe oofc- rat. habeo auctores vulgo turn Romanoa pueroa sic ut nme Graeds ita Etniscis litteria enidiri solitos, aed propina eil Tero praecipuum aliquid (uisae in eo qui ae tarn audadft
5 mtilatione hoatibua inmiscuerit aervua ei didtur cornea mni fuisse nutritus una eoque baud ignarua linguae einsden, nee qnicquam aliud profidscentea quam aummatim ti^ nia quae intranda erat naturam ac nomina principtun in po- pulis acdpere, ne qua inter conloquia insigni nota haesHafi*
10 tea deprendi possent: iere pastorali habitu, agrestibos teb iaidbaa gaesisque binia armati: aed neque conunerciiim En-
spUss eiruseis indg lHUris ^uditus erat: PM. Cf.Cic. dedivin. 1, 44.: „£tniria au- tern de caelo tacta scientia- sime animadyertit, eademque interpretatar, qaid qaibnsque ostendatar monatris atque portentis. qaocirca bene apnd maiores nostrds aenatiu turn cam florebat imperiam decre- ^ Tit, Qt de principom filiia sex aingiilia Etruriae popnliB in disciplinam traderentnr, ne ars tanta propter tenuitatem bominam a religionia auctori- tate abdaceretar ad merce- dem atque qaaestam*^
3. habeo auctores uulgo turn Romanos pueros sic ut nunc graecis ita etruscis lUieris erudirt eolitos : PflL — Leid. I.: abeo auctores QulgatuiB romanos cet. — P m. 1.: aliquit
6. nutritus una eoque haud ignarus linguae eiusdem: P m. 2. — P m. 1. M: and ignams^ — M: eiosde. A ec-
quic I qua aliod proficiseeh tes quam smnmatim reg^oaii quae intranderat naturam M nomina cet m. 3,; intraa^ erat. — P Leid. i. Lot. 4. sL: naturam agnomina. 9« aceipere: PM Leid. i. al] accepere. — ill: neq. iat^r conloquia insigni nota liacti-
I tantes deprendi posaent. im paatoralii babita. — P: agre- stibns teliis. — PH: ^fald- bus caesisq. binia armati^ Cf. 26, 6.: „8nmmam pectoi caeso (Put) ictum est", sed 8, 8. in PM acriptnm eft y,qui bastam tantnm gaesaqoe gerercnt".
11. sed neque commereiwn lin- guae („da8 vermittelndeBand der Sprache**) nee uesiis armorumue habitus sic ess texit: PM: nisi qnod in VL scriptum est „comertiam*'. Cf. 1, 18.: ex quibns locis — quae fama in Sabinos ant quo linguae commercio quem- qaam ad cnpiditatem di*
LIBER IX.
547
aae nee vestis armoramye habitus sic eos texit, quaih uod abhorrebat ab fide quemquam externum Gminios sai- ls intraturum. usque ad Camertes Umbros penetrasse di- untur: ibi qui essent fateri Romanum ausnm introductum- ue in senatum consulis verbis egisse de societate amid- 5 iaque, atque inde comi hospitio acceptum nuntiare Roma^ is iussum commeatum exercitui dierum triginta praesto 3re si ea loca intrasset, iuventutemque Camertium Umbro- um in armis paratam imperio fiituram. haec cum relata onsuli essent, inpedimentis prima vigilia praemissis legio- 10 ibus post inpedimenta ire iussis ipse substitit cum equi- stu, et luce orta postero die obequitavit statiombus ho- tium quae extra saltum dispositae erant, et cum satis diu snuisset hostem, in castra sese recepit portaque altera gressus ante noctenl' agmen adsequitur. postero die luce 15 rima iuga Ciminii mentis tenebat: inde contemplatus opu- 3nta Etmriae arva milites emittit: ingenti iam abacta praeda
Bcendi ezciyiMet. -*• M m. 1.: „ intra tara*^ deinde eadem m. 1.: intratoru.
I. ibi qui esseni fateri roma* num ousum: PM rell. „Aq* - num^*' refeni non potest ad „diciii»tar'S eed sopplendnm «8t ditunt ex dicuatur, <* P: consulis uerbis (y,fm Na- men des Consols**) egisse. M: ^consolis nesten egisse": sed litterae sU sunt m. 2. in loco raso. — M m. 1.: de so- cietate amicitiamq. inde comi liospitio acceptmn. m. 9.{ ami- citiaq; atq. inde comi hospi- tio accepto. — ' Itt: '„exerei- taitdiemm xxx presto fore*': medio loco aliqnid erasnm est — M: imUBntiitemqiie ca- mercinm mnbrorum.
I inpedimentis prima uigQia
praemissis: P m. 3. IIL — P m. 1.: praemisis. •— M: ^et lace orta | postero die obeqnitatn et lace orta | po- stero die obeqoitatit**. sed priora sex verba indacta sunt nltimoqae loco scriptam „ ob- eqaitaait**. — M ro. 1.: di- spositae I erat.
15. postero die luce prima iuga eiminii mentis tenebat: M« — P : ciminii montis. Voss. i. al.: cimini montis. — M : opa- lenta etrnriae araaa milites emitit ingenti iam abacta praeda tamaltaaria cet. Pcod. Klock* : opolentia etmriae aroa cet Cf. 3, U. — Verba „in- gentl iam abacta** exciderant hi Leld.*t. Voss. ii. LoV. 4 ' ^- .■; adw hiecmposit^. 35^
548
USER IX.
tQmultuariae agrestium Etrasconim cohortes repente a pdfr' dpibus rcgionis eius concitatae Bomanis occumint adeo »{ conpositae, ut vindices praedanim prope ipsi praedae fa' I rint. caesis fugatisque iis late depopulato agro victor Bi-
5 manus opulentusque rerum omnium copia in castra Tefi.' eo forte quinque legaii cum duobus tribunis plebis ven- rant denuntiatum Fabio senatus verbis ne sallum Cinumoa transiret: laetati serius se quam ut inpedire bellum possot venisse, nuntii victoriae Romam revertuntur.
10 XXXVn. Hac expeditione consulis motiun latiusent quam profligatum bellum: vastationem namque sub Cimin mentis radicibus iacens ora senserat conciveratque indigDa- tione nonEtruriae modo populos sedUmbriae finitima: ita- que quantus non umquam antea exercltus ad Sutrium ve-
16 nit, neque e silvis tantum modo promota castra sed etiam aviditate dimicandi quam primum in campos delata ades:
4. eo49is fugatisque iis lots de- populato agro uictor roma- nus opulentusque (P m. 1.: opulentosq. ) rerum omnium copia in castra rediit: PM: ^der siegreiche uDd darch «ioe Masse toq Beato aller Art bereicherte R5mer". I. Fr. Gron. ,,op[ilentii8 rerum omiuam in castra rediit'' scribendam coDiecit. et in Pall. 1. 3. Voss. n. copia ex* cidit.
6. eo forte quinque legaii cum duobue tr. pi, uenerant: P. Cf. 29, 20. quo loco in consilium ad P. Cornelii Sci- pionis causam cognoscendam profecti dicontur cam prae« • tore legatisqne etiam tribani plebis, qui Scipionem pre- bendi iaberent ac inre sacro- MBctae potestatif redacerent.
— M: eo forte qninqiie legtti cam daobos Ibr. pL nen^ rant cet — M: laetati seri insse qna at inpedire beUoa possent nenisee iianeii in* ctorI«e romani leuertmitor. m. 4« : „ laetati eeriloiase qni nV* cet. dein romS pro „ro- mana'*. in margine etiam. ea- dem m» 4. scriptam eti ,)I
romane
<(
13. itaque quantue non urn- quam aniea exercku* ad Sutrium uenk: IL — ^ P: qaanttts 3 namqnam . antaiu — M m. 3. P: neqa^ .e 'tiliu* tantnm modo pronota cpirtra. H m. 1.: pronoto* ^Vni bracb nicbt allein par •■■ den Wxldemi benror'^ Lov.l: „exilai8'S bino Y^m^ 8« aL: nloii.
t ■!■
LIBER IX.
549
deinde instructa primo fiuo stare loco relicto ho&llium ad in- fitruendum contra 8patio,,ddii postquam detractate hostem sensere pugnam^ ad vallum subeunt: ubi postquam static- nes qubque receptas intra munimenta sensere , clamor re- pente circa duces ortus ut eo sibi e castris cibaria eius die 5 deferri iuberent, mansurbs se sub armis' et ant nocteaiit certe luce prima castra bostium invasuros. i^ifailo qiiiettot
1 . rglieto hostium adputruen' dwn contra spatio: PJH Leid. I. codd. Thuan. Klock. Voss. II. Lov. 4. a1.] relicto hosiilaiB ad instraeiidiim con* tra spatio (Lov. 2.). — „Nacli- dem gegenfiber sar Aafstel- long das feiadlichen Heeret Ranm gelasaen war^S /*- ^(e^lO noa videt ^d hosiiwn tnppleodum esse Qci^m:,mvl- to enim sa^us, qiiamyolgo creditor, hoc g^rondiom cam •eeosatiTO sac cum- apq^ relL bonoa pcriptores. tarn ^pad
: Livium legiior, nec^ ii^/rolant in minoris modo. anctoritatia codiciluis aed • in antiqoisai- mis^libris. quare nehoc qui* de<D loco probandoia Ttdetar, quod in recentibna qiabaa* dam codd. scrlptun^ est ,,re* lieta hostium ad inatruendtf m
. contra spatio *S biQ geai|ivos v«ro, quamqQam noa eral difficUe ioteliecta undo pea« deret, et aliis loois Ubrariis permatandos ▼Idebalnr, ex» gr. 30 » 8. ubi non Cariha^ giniensibut ia aatiqoi/i li« brifl scviptom est, se^ t^Sy* phax Hasdrobalqae Namidt- cis adoeraus lulicun eqoita* tom, Carthagimensium con-
tra Kaaioissam locatis., Cel? tibc^ros mediam aciem in ad« aersa signs legionum acce- pere*': b. e. Carihaginiin* sium eguHatuvel equUibuSh
3. dein postquam detractors hostem sensere pugnam ad uallum subeunt t P. «— In Bl scriptnm, est medjis verbis praet^rmissui „de;npQSt^iMuii
; ,. ad nallam .salieiV|t.*V (f^ at ea . sHi. e eastris cibaria eit$s die deferri iuberent:
i /M nu 1. P Le^id,, i, , cod.
. Kiockr-sL] lit c^ ^ibi* ^ ^>^ stria dbaflai ei^s ,<^»i cet (Mm, 4.). Cf. genitivos 1, 59.: aiopentibvB ^iracnlo re. 3, 63.;rttUqiuim die« 5, 23. al. datlvus in T. Livi prooem. ; Ubi toaeqne.rc). pnbti^^. 5, 13«^ iasanabili pemicie. 8, 31. •1. Prise. 7, Id. — Hin, 3. P:. mansuroB si), sab armis. M m. 1,: Quan^uros sub urmis,
7. nihUo quietiar r^mamu eo> ercitus: imperio ducis con* Masstw^l^iH' 9fda9 rdniiscbe fleer, ehen so streidasiig wie . lene, V^iiEd-dorcb den BefeU des Feidberrn ijn Lager zui* f ickgebalten'S — Pall. Voss. n. Lov. 4« «L: iubilo qaietos*- Leid. f.: nibUo qoi etiam.
650
UBERUL.
Romanus exerdtus imperio duels continetur: decunu ent Cere diei hora cuni cibum capere consul milites iubet, jm dpit ut in armis sint quacumque diei noctisve^ hora sigma dederit. pauds milites adloquitur, Samnitium bella extoSt,
Selevat Etniscos, nee hosteni hosti nee multitudinem mnU tudini eonparandam ait esse: praeter ea telum aliud ocat tum sdturos in tempore, inter ea taeeri opus esse, hismt bagibus prodi simulabat hostes quo animus militum mnl^" tudine territus restitueretur, et quod sine munimento conft
10 derant, veri similius erat quod simulabatur. curati cibo cor- pora quieti dant et quarta fere vigilia sine tumultu excitaii |unna eapiunt: dolabrae ealonibus dividuntur ad vallum pio-
f i deeuma erat fere diei hora : '* U m. 1. P m. 2.] decima cet. (M m. 2.). — P m. 1.: de- eaerat. Cf. 5, 23. al. — M: Gum eibom capere consul mi* lites iabet. P: cum capere osol milites iabet. Lefd. i. ■ Voss. II, Pall, 1. 3, Lov, 4, al.: cam cibum capere com* militones iabet. — Alnlii recc. eodd.: et praecipit. 4. SamnUium bella extoUU eleuai Etruscos: PM: nisi qaod in M primo scriptam erat „erasco8'^ — Etruscos fortias etiam diclam est qaam Etruseorum, — P ro. 2. Jtt: eonparandam ait esse, P m. 1.: conparanda ant ee, — PM: praeterea telum aliud (P: aliut) occnltifm scituros in tempore ( fil : intemporae ) : „aus8erdem aollten sie, ivenn es Zeit dasu wSre, noch von etwas Anderem hdren, das im Gebeim vorbereitet f&r sie mitkHmpfen werde*', ^ P m.
1.: interea tageri opnscoe.
P m. 2. M: taeeri.
9. eonsfderant (sc hostet) : PI
Leid. i: Voss, u. Lor. 4, al]
" consederant. — Qoamqaamn-
rior haec forma praeteriti rep^
ritnr, tamen, nbi melionim
omnium mscriptomm aaetori-
:'tate comprobatar, repndiandi
non est. •-* M: et qnod sioe
manitione conaiderant nerbi
similius erat qnod simolabatnr.
10, eurati eiho corpora gweti dant: PM at. ' — Lot. 4.: ca- rata cibo corpora qaleti dant Cf. 34, 16,: „oinne8 appella* tos benigne vinoque et cibo euratos domos dimisit*': ex Gel. et Mog. codd., nam in B^rob. mscripto media Terba ~3esunl,
f2; dolabrae ealonibus dttih duntur: M. — P cod. Kloclc: „dola pcalonibns diuidontar"' i. e. dolaprae. Cf. 21, U.: „qaingentos ferme Afros cam dolabris ad sabrnendam sb
LIBER IX.
531
ruendum fossasque inplendas: Intra munimenta instruitur acies, delectae cohortes ad portarum exitus conlocantur: dato deinde signo.paulo ante lucem, quod aestivis noctibus fiopitae maxime quietis tempus est, proruto vallo erupit .acles, stratos passim invadit lv)steS) alios inmobiles alios se- 5 mlsonmbs in cubilibus suis maximam partem ad anna tre- • pidantes caedes oppressit: paucis aims^di se datum spa- tium est: eos ipsos non signiim certum non ducem sequen- tes fimdit Romanos fugatosque persequitur. ad castra ad silvas diversi tendebant: silvae tutius dedere refugium, nam iO caatra in c^mpis sita eodem die capiuntur. aurum argen* tumque iussum referri ad consulem, cetera praeda militis (uit caesa . aut capta eo die hostium milia ad sexaginta. eam tam claram pugnam trans Ciminiam silvam ad Pern- siam pughatam quidam auctores sunt, metuque in magno 15 civitatem fuisse ne interclusus exercitus tam infesto saltu coortis undique Tuscis Umbrisque opprimerentur: sed obi-
imo maram mittit**..—- Paulo pQfi PJB.^ delectae eohortes ad portaram cxitoa conlocan- .tiuu Leid« I.: locaQtar.^
.3. d04p dHndg signo paulo ante lueem: PM..--*Jtt: ma- ^ipiae, — Leid. i, Yoss. ii. cod. lUoelr, Lot. 4. mullique al, : prorupto uallo* PHI : pro* rato oallo erapit aciea: ,3ber den geebneten Wall bracb die Linie heryor'^
9« fugatosque ^eequUur: P} fugatos eqae8per8ec[uitar(cod« Sig. PaU.). — M: fugatos qaae l^eqaitur. — Pin.l.: romanos.
mm ud eastrq ad eUuas. diuersi tendebant: P. -* M: ad ca- stra sil I nas diuersi tende* bant. — Leid. l: Bam in cam- .pis castra sita est.—- P: eo* dem dieu
ii, aurum argentumque iu8' . sum referri ad cone, : ill. •— P: ad COB. — Mm. 1. P m. 1.: caesa aut capiU. — P: eo die bostium milia ad sexagiata. M: „bodie hostlnm milia A sexaginta": videtur at ficriptam fuisse in sntl* quiore libro.
14. earn tam elaram pugnam tran>e Ciminiam siluam ad Perusiam pugnaiam : P« — 91 : ad petpusiam.
17. opprimerentur: HI m, 2. P Leid. L aL] op|irimeretnr (Loy. 2.) — M m. 1,: oppri- mentnr. Cf. 7, 32.: adyersns tot decora popnli romani qui — numerent — babeant — conpulerint. — Paulo ante •criptom est in PM: cobor* lif nndiqae tascis umbrisqas.
552
LIBER IX.
cumque pugnatum est, res Romana superior firit : itaque a Perusia et Cortona et Arretio, quae.ferme capita Etroriae populorum ea tempestate erant, legaG pacem f oedusque ab Romanis pctentes indutias in triginta annos impetravemoL
5 XXX Vm. Dum haec in Etruria geruntur, consul al- ter C, Marcius Rutilus Allifas de Samnitibus vi crepit: nndta alia castella viclque aut deleta bostiliter aut Integra in po- testatem venere. per idem tempos et classis Romana a P, Comelio, quern senatus maritimae orae praefecerat, in
toCampaniam acta cum adpulsa Pompeios esset, socii ioit naval^s ad depopulandum agnim Nucerinum profecti pro- ximi^ raptim vastatis, unde reditus tutus ad naves esfict, dulcedine ut fit praedae longius progressi excivere hostes.
Uid, I. P»U. t. 3. Vo88. n.
Hi. : cohortis andique a tuscis mnbrisqae. Cod. Sig. al. ; ah toscb. 1, a Perusia: P. — M: a pe-
* raslDa. — Deiii PM Lcid." i.
*
God. Klopk. PalJ. LoveN. al.s et croione. Of. 22, 4. quo loco in Pat. Colb. invenimus ,, inter Cortaaam nrbem'^; pautocpe post in Pat.'m. !•; ^montes crotonenses", deia eadem antiqna mana „corto- Qense^*^ — PM: et arretio, Lekl. I.; et arr'ectio, Cf. 10, 37.: Etmriae capita Vulsini Pemsia Arretinm. — P: le-. gati pacem foedn^qne ab ro- manis petentis indacias m triginta annos impetrauerant, M: petentes indutias in trit glnta annos cet. Leid. i.: io XX ai^nos. 5. cod, alter C, Marcius Ruw iilius: P. — M: „eoni. al- ter h. martins mtilins'S Idem Butflius ia Drak« oodd. re-
perlum est, cf. 7, 17, — M;
„ allifas de sampitibus ui ce-
' pit''. 8; 25. legltniiat ,; eodem
' tempore etiam in Samalo m
prospere gesta : tria . oppida
'in potestateiki ' Teif^nnrt AB*
fae Calli^ai Rufdam*^: yi-
" dientofigitor Snmitm ASi^ fas amii^8a8'rece(>&8e.'''ef. 9, 29.: arcem FregeH^oam ab ' Sambrtibas' captain.' — ^ PM; ' mnltii afia castella nidqiie ant deieta hostilitef Ant Integra In pofes^t'^m nea^rev iff m, 4.: nici/ (qae. •
i(K cum adpulsa Potnpei»9 es* set: M; —•'Pi cnin afdpolsa pompeins eA. Lor. 4.1 earn adpulsa pnteolos es«et, — Paulo ante PM Leid; i. al. : in campani/y acta. Cod. Klock. : in campaniae acta. Cf. 9, 20,: praefecti Capu^r^ ereari coe- pti. — M: so/ii inde nana- les: „80 machtendieSeesolda- ten von dort ans eiaeti Streif- fug in das Nncerische'^ o.s.w.
LIBER IX.
d53
palatis per agros nemo obvius fuit, cnm occidione ocridi pOssent: redeuntes agmine incauto baud procnl navibus ad* secuti agrestes exuerunt praeda, partem etiam occidenint: quae superfuit caedi, trepida multitudo ad naves conpuha est, Profectio Q. Fabii trans Ciminiam silvam quantum Bo- 5 mae terrorem feceraty tam laetam famani' in Samnlum ad hostes tulerat! interclusum Rpmaniim exercitum- obsideri. cladlsque imaglnem Furculas Caudlnas memorabant^ eadem temeritate avldam ulteriorum semper gentem in saltus in- vios deductam ^eptam non bo3tium magis armis quaii\ lo- 10 corum iniqoitatibus esse) iam gaudium invidia quadam mi- scebatur, quod belli Romani decus ab Samnitibus fortuna ad Etruscos avertisset. itaque armis Virisque ad obtinen«
1. cum eeeidione oeeidt pos" smt: PM Leid. i. a). Cf. % 51.: occidione occisi. 33, 54. al. Cod. Havero.^ cam occi- sione occidi possent. tf* 4, 58. 30, 32. PaU. i. 3. V088. 11, al. : excidione. — Paido post P (Leid. I.): agrestea exoe- rant praede, — P: midkitado ad vauea conptdsa' -^ profe-* ctio cet.
6. tdm Ictetdm famamin Sa^ mnhtm ad hostes tulerat: P.' -<- M: tam- laetam'fiimam ad hostes tnlerat, — '- - Paolo ante P: terpore. — L^d. i,: cladis imaginem,
8. eadem temeritate auidam ulteriorum semper gintem in saltus (m. jl.: aaltoa) i/i- nios deduetam: P: „dorch eben eine solehe Unvoraich- tigkeit wie frfther bei Can* dinm habe daa nach immer weiter ab Itegeaden Lindeni seine begierigen Blicke ijch- tende Volk sich in onweg-
Bame Waldscblncbtan^'locken las8en'^ — Mm. l^*',, aui- dam nltenorum sem^p > gain • tem'S com i» acriptum'easet pro ri, m. 3.i auidam ditiona aemji 'gentem: Leid. r. nmlti'* qae aliicodd. : nlterioim. — * M m. 3. P: iplqnjtartibw. 11 m: l;t iniqai I tibas.'* '■
12, quod Belli romqni deeus ab. Samnitibus foxtunj^ ad Etrusfos^ au^ertissei: P m. .2. WL — P m. 1.: (ortlina «: atrosooa. — Peinde acri- ptnm est in cod« Kiock.: hia
.acce^si samnites undfqqe co- orti armis uirisque <;e^^
13, Hague armis uirisqi$e ad optinendum C, Jlfarcium(Bii martin) consulem eoneur^ runt: PM (Leid.i. cod. Klock. Voas. u. Lov. 4. al.)] itaque armia Tiriaqne ad obterendnm C. Marciom eet. — Arbitra- bantar Samnitea, cum Q. Fa- bii» ABroMla iateidiisaa
554
USER IX.
diim C. Mardum consnlem concummt, protuuis indeEtni- riam per Marsos ac Sabinoa petituri ai Marcius dimioiiii poteatatem non fadat obvius his consul fuit: dimicitu proelio utrimque atrod atque incertq eventu est, et cum 5 ancepa caedes fuisset, adversae tamen rei £ama in Roma- nos vertit ob amissos quosdam equ^tris ordinis tribuDot- qpie miliium atque uuum legatum et^ quod insigne maxime liiit,. consulis ipsius vulnua. ob haec etiam aucta £aina t
obsideretar, non dabiUtanun 01 Harciam eztemplo coUc- gae anzilio proficisd. kane ...: if^tar Marciam, ne se moyere . . poaaet, obtinere et detinere ( „ aufznbalten '' ) statuernnt : .aejslicontra spemelabi e ma- . nibas.potnisset, earn iii.£tra- rian persecatoii erant* nt conlnncUa Tosconim et Sa- nnitiam armis exercitoa ro- ' aiani ad iqternecionem occi* darentnr. — Kecc duo codd.: . . .■ jid. jopprimendum. ^ Pitt: pe* titari. Leid. i. Yoas^n. Lot. 4. : petitar. Cod. GSrtn.: petitam, . ^/obuiiii his consul fuit: M 'iii.'St. P] obvias iis consul Wr — l m. 1. Leid. i.: ' cbnaalib. fait. — PM: dimi- catam proelio atrimque atroci itque inceiHo enenta est. — P: adaersae tamen rei fama inromanos uerlit. M malli- . . -qae Drak. codd. : adoersa ia- nen rei fama. — VsrieTs ifiepi^sime pro vsrii scriptum .',4896 notum est: gF. 2, 62.: omnia ira belli ad popalalio- Qem agri vertit. — P: ob omissos, U m« 4.: ob amis- ■oa. m. 1.: ab. — nUnd ob- gleich dio Scblacbt unent-
scbieden geblieben war, w Terbreitete sich doch dat G^ rttcht dast die ROner geieUi- gen aeien'**
$• oh hose etiam aucta fam»
ut solet ingens terror /w*
ires inuasHt dictatoremqw
. dici placebat: PM. InMuH
et placebat (non placuit)
. ..Bfirlptam Tidetnr a Livio ot
ezprimeret, primo qaideo
tempore,, cam nantina adyer-
• sae <rei allatas eMet, tanto
. terrore patrom anin^oa pe^ euaaps -eaaCj u% sibi de rd publieae furtpna desperare ti* derentor: sed illam despert- tionem perbreTls temporis fnisse; deinde cam .aaepios quaerereti^r, qap aozilio rei afflictae aobyeniri possef, sem- .per aibi omnes in Jioc aoo salatem fore pmoaaiaae, si Papirios dictator diceretor. ceterum qoi id, in qao ano •alalem ponebant, perfiei pes* aet non videbant: alterom enim consulem C. Mareinm, a. ^o dictator dici potnisset, aat occisum ant ita ab bosti- bus obsessum opinabantor, nt tato ad earn mandate se- aatos perferri non possent:
LIBER I2L
&65
fiolet ingens terror patres invasit dictatoremque dici .pjafie- bat, nee quin Cursor Papirius diceretur, in quo turn sumnu rel bellicae ponebatur, dubium cuiquam erat: sed nec;]ii Samnium nuntium perferri omnibus infestis tuto posse, nee vivere Mardum consulem satis fidebant: alter consul Fa- 5 bins infestus privatim Paplrio erat, quae ne Ira obstaret bono publico, legatos ex consularium numero mittendos ad eum senatus censuit, qui sua qnoque entn non publica so- lum auctoritate moverent ut memorlam simultatiuni patriae remitteret. profecti legati ad Fabium cum senatus consul- 10 turn tradidissent adiecissentque orationem convenientem man- datis, consul demissis in terram oculis tacitus ab incertis quidnam acturus esset legatis recessit: nocte deinde silen- tio ut mos est L. Papirlum dictatoirem dixit, cui cum ob animum egregie victum legati gratias agerent, obstinatum 15
alteram consulem Q. Fabium Papirio infestom sciebant, ut yix dubitandum esset* cpiio is Papirium dictatorem dicere nollet. — PJH: „iii quo tum fiumma rei bellicae poneba- tur**. Loyeliani quarti libra- rins, cum in aliquo summam rei bellicae esse non poni posse putaret, scribi Toluit „in quo tum summa rei pu- blicae ponebatur *^ : yenim Li- ▼ius dicere noluit Papirium unicum dncem fuisse qui bo- stibus victoribus opponere- tur, sed eum unicum bellato- rem ducemque kahitum esse. — P: „nec uiuere marcium cos." M: „nec uiuere mar* tium cons." itidem bi se- quent! yersu et cos» et eons, scriptum est. 8. qui sua quoque eum non publiea solum auetoritate mouerent ut memoriam si-
muUatium ptttriae remitte- ret:- PM. Car. Sig. noD- mo- uereni sed monerent sai^i inssit: sed moverent fortius est, — Cf. 7, 40.: ut potae- rim — consul patribus quo* que ferox esse non solum pUbi. — SimuliiUium scri- ptum est quoque in Leid. i. Pali. 1. 3. al. cf. 1, 60. al.
— Leid. I. Voss. ii. Lbv. 4. al.: patriae mitteret«
10. profecti legati ad- Fabium cum s,c, tradidissent: PM.
— PM: consul (P: co5.) de- missis in terram oculis 'taci- tus ab incertis quidnam^ctu- rus (P m. 1.: aucturos) es- set legatis recessit — PM: nocte deinde silentio at mos est L. Paplriom dictatbrem dbdt. Cf. Si 93.: etm eontol
offieni 4» motu'iMiai di* ««ret Atitrntm^amtn^t-i
566
LIBER IX.
riientium obtinuit ac 8ine responso ac mentione facti m legatos dimisit, ut appareret insignem dolorem ingenti coo- primi aniino. Papirius C. lunium Bubulcum magistrum equi- tum dixit: atque ei legem curiatam de imperio ferenti tii-
1* ae sing responso ac men- tione facti sui legatos di^ mieit: PJfl. — Leid. i. : sine respoDSQ. Cf. 30, 23. ubi iq Pat ID. 1. et In Bamb. m. 1. tcriptam est »legatl pace in- feeta ae prope sine responsu diiDissi<\ Pot m. 3. Bamb.
. . . v. 3. Colbu al. ; sine responso. — Paolo ante scriptum est in ID: egregiae. — P: ingenti conprimi animo. Mm. 1.: in- genti I conprimi animL m. 3^ : ingenti oi | conprimi anlmi.
3. Papirius C. lunium Bubul- cum magistrum equUum di- xit: ed. Frob. 1530. quod Capit. fragm. aoctoritate pro- nator. — In M Leid. i. Voss, II. LoY. 4. omnibosqne prope Drak. codd. praeter- iiussom est C, In P scriptnm est: papirius c/lunium bubul- cum mag. equitom dixit
4» atque ei legem curiatam de imperia ferenti iriste omen diem diffidit quod Faucia curia . fuit principium: M BO. 2. P: nam m. 1. in M Bcriptum erat ^q*^ faucia . curia | fuit quid de faucia curia principium*': sed quat- tuor media verba inducta sunt •^ JDiem diffindere et apud GelUom 14, % reperimos, ubi Favorinos icons., de didicili
aliqoa re com agendam esict nee ille Tideret qui id qosi verom videretar probari pas- set, „ia8si'' inqoit „dieiB difandi". — „Aber (cF. 6, 4.) als er den Carien den Ao- trag dass ihm die Ffiiiroiig des Krieges Gbertragen werda zur Abstimmong vorlegte^ da ndtbigte ein Urostand toq Abler Vorbedeutang die Sacbe auf den folgenden Tag za verschieben, weil das Loos den Anfang zo machen die Faucische Curie traf« die in den beiden Ungliici|^jabreo, wo Rom eingenoiQaieii wor- den und der Caudinische Verlrag abgeschlosseii. ward, eben falls den Yortritt gehafat hatted DilBderatigitor illad iriste om^n diem, quod effe- cerat ufc id, quod iam agi coeplum esset, altero demum die ad finem perduci posset: quo facto totum agendi tem« pus diffindi necesse erajt — Cf. Liv. 5, 42.: comitia cu- riata quae rem militarem con<* tinent, comitio centuriats qui* bus coosules tribunosque mi- litares creatis -^ ubi auspi- csto nisi ubi adsolent fieri possunt? Cic. de lege agr. 2, 12. 30. : consuli, si legem cu- riatam non habet, attingere rem militarem no a licet.
UBSRIX.
557
$te omen diem diffidit, quod Faucia euria fuit prindpiom duabus insignis cladibus captae urbis et Caudinae pacific quod utroque anno eiusdem curiae fuerat principium. Ma- cer Licinius tertia etiam clade, quae ad Cremeram accepta est, abominandam earn curiam facit. 5
XXXIX. Dictator postero die auspiciis repetitis pertUr lit legem, et profectus cum legionibus ad terrorem traducti silvam Giminiam exercitus nuper scriptis ad Longulam ' p^r^ venit acceptisque a Marcio consule veteribus militibus in aciem copias eduxit. nee hostes detractare visi pugnam: 10 insiructos deinde armatosque, cum ab neutris proelium inr ciperet, nox oppressit: quieti aliquamdiu nee suis diCGden- tes vlribus nee hostem spernentes stativa in propinquo ha* buere. — Inter ea res in Etruria gestae: nam et cum Um-
'\
3. quod utroque anno eius* dem curiae fuerat prmcU pium: PM] qood ntroque anno eadem ciiria fuerat prin- cipiam. Sic Drakenborchios scribi lussit I. Fr. GronoViam secutas, qai scdbendam con* iecerat „9[ao utroque anno eadem curia fuerat princi- pium''. sed cum Livius ora- tionem mutando yariare at-
, que omare soleret, nee mi- nus latine dici posset „prin- cipium alicuins curiae est'^ quam „aliqna curia princi- pium est in sufiPragio ferendo'% antiquorum mscriptorum au- ctoritatem potiorem baben- dam esse censui. -— Leid. !• Voss. II.: quod utroque anno eiusdem curia fuerat piinci-
' pium.
— Macer Licmius ierita etiam
clade cet: M. — P: macer
linius tertia eliam clade.
Leid. I.: tertiae e^visk clade.
Pall. 1. 3. Voss. 11. Lov. 4, al.: teptiae etiam cladis.
7. cum legionibus ad ierro' rem traducti siludm Cimi' niam exercitus nuper scri' ptis: PM: ^, die bei der Scbreckensnacbricht, dass das Heer durch den Ciminiscben Wald gefuhrt worden, aus- geboben waren''. — Leid. i. Voss. II. Lev. 4. a].: nuper scriptus. Voss. i. : nuper scri* ptL — M: ad longulam i^ue- nit. m. 3.: ^uenit. — PM: acceptisque a Marcio cos. ue- teribus militibus.
10. nee hostes detractare uisi pugnam: PM Leid. i. Voss. ji. — Alii codd.: detrectare. — PM al. : cum ab neutris proe- Hnm inciperet. Cod. Hari.: inciperetnr. -^ PM: aliquam- diu.
14. interea res in Etruria ge- stai: liaec Wrba nee iik PM Mtti .UrilMliMbiit D^
558
UBERIZ.
brorum exercitu ade depugnatam est — fiisi tamen ma^ qiiam caesi hostes, quia coeptam acriter non toleranmt pu- gnam — , et ad Vadimonis lacum Etrusci lege sacrata coacio exercitu, cum vir virum legisset, quantis numqnam aKai
5 ante simul copiis simul animis dimicarant: tantoque iramm certamine gesta res est tit ab neutra parte emissa sint tela: gladiis pugna coepit et acerrlme commissa ipso certamine, quDd aUquamdiu anceps fuit, accensa est, ut non cum Etni- scis totiens victis sed cum aliqua nova gente videretur &
10 micatio esse : nihil ab uUa parte movetur fugae, cadiint an- tesignani et, ne nudentur propugnatoribus signa, fit ex 8^ conda prima acies: ab ultimis deinde subsidiis cietur miles, adeoque ad ultlmum laboris ac periculi ventum est ut equi*
in integrani orationem rece- pU sunt, sed margini P ad- scripta legontar ita tamen nt asterisci qnidam adiecti lo- cum eornm inter verba „non tolerarunt pugnam et ad** fuisse doceant. et post vo- cem pugnam ea reperiuntur in mnltis receutibns libris Drakenborcbianis. in M scri- plnm est m, 3.: „8taliaa in propinqno habaere etrurie nam et cam ambromm ezer- cita acie depngnatum est^': «ed quid m. 1. loco vocis etrurie scriptum fuerit, cer- nere non potui. C. Sigoniua videtur primus vemm oratio- nis partium ordinem et per- spezisse et restitoisse. . 3. et ad F'adimonie laewn Etrusei lege sacrata eoa- eto exercitu: PM: nisi quod in in scriptum est „nadimo- . nus". Cf. Polyb. 2,20.:*«q1 t\» ^Oa6fjLOva TCqotxayotii'UO'
imimiv TvifLVviv, — De lege sacrata cf. 4, 26. 4. quantis numguam alias ante simul copiis simul animis: PM] quantis nnnqnam aiiai antes cet ( Leid« i. Vo88. il LoY. 4. multique alii Drak. codd. ). — Leid. i. aL : a nea- tra parte. M: at ab neutrt parte emissas intela gladiis cet. — P: commisa. — PM: quod aliquamdiu anceps fait — PM: totiens oictis. 10. nihil ab ulla parte mous' tur fugae: P. — M: mo| neretur. — Leid. i. Voss. u. Lot. 4. aL: cadunt ante si- gns. — H m. 1.: et nudentur. Mm 2. P: et ne nudentur. 13. ut eguites r. omissis equis ad primps ordines peditum per arma per corpora eua- serfnt: Pal. 2. aliiqne recc codd. — Of. 9, 32. : md prima sign^ . -^ suceess^mnti -7- M: nt ^quite^L h.pad^na aqois
LIBER iX.
569
tes Romani omissis equis fid primos ordines peditmfi per arma per corpora evaserint: ea,velut nova inter fessos ex- orta acies turbavit signa Etniscor^m: secuta deinde iiti- petu eomm utcumque adfeefa erat cetera multitudo tandem perrumpit ordines hostium : tunc vinci pertinacia coepta et 5 averti manipuli quidatn et, ut semel dedere terga, etiam certiorem capessere fiigam. iUe primum dies fortona vetere abundantes Etruscorum (regit opes: caesum in ade qaod Toboris fiiit: castra eo impetu capta direptaqne.
£ primos proximos | ordines peditum cet. P: ut eqdites F. omissis eqiiis <d proximos peditum cet. Margin! tamen codicis P m» 3. adscriptum est 9, primos '^ Leid. i. Lot. 4. al.: ad proximos ordines pe- ditum. — Num antiqua mann scriptum fuerit „ ad proximos et primos ordines peditum*'? — Cf. 30, 34.: qui primi erant hastati per cnmulos cor- pornm armoramque et tabem sanguinis qua quisque pot* erat sequentes hostem. 3. ea uelut noua inter fessos exorta aeies turhauH signa Etruscqrum: M m. 2. P: nam m. 1. in M tox acies praetermissa erat. — > Deia primo scriptum erat in M „8ecnnda deinde", sed ea- dem manus antiqna restituit secuta deinde, — PM Leid. i. sL: secuta deinde impetu eo- mm utcumque adfecta erat cetera multitudo tandem per* rumpit ordines hostium^ „al8 jetzt darcb den sturmischen Angriff der Ritter mit fortge* ^^ riss^n (propria ,,bei diesem
stSrmiscben Angriff*') aacli die fibrigen Truppen, wie er^- mfidet sie aucb immer sein
* mocbten, folgten, da durcb* brecben sie endlicb dit Rei- ben derFeinde'^ Ad secuta facile suppleri potest equi- tes 9 et ablatiyus impetu si* gnificat aut ,,cum tanto im- petu equites bostinm aeiem invaderenf aut „cum pedes equites tanto impeto ih bo* stes ingredientes yideret^^ Et Bekkeros impetum scri- psit, com accosativum ex se^ cuta peudere putaret. — M: tunc uinci ^tinatia coepta et auerti manipuli qnidem et ut cet. Leid. i. Lev. 4. : turn uinci.
7. fortuna uetere: M al,] fort tuna veteri. — P Voss. ii.: fortuna uertere. — M: castra eo impetu capta direptaque. P: ,, castra eornm impetu ca* pta direptaque'*. Dubitari igi- tur potest an cum Doeringio eodem impetu scribendum sit: „in diesem Sturm ward auch das Lager erobert". ye* rum nondesuntquaeiliamcon* iecturam refellere yideantor.
560
LIBER IX.
XL. Pari subinde periculo gloriaeque eventa bellimi in Samiiitibii8 erat, qui praeter ceteros belli apparatus ut ades mia fulgeret novis annoniin insignibus fecerunt: dao exercitus erant, scuta alterius auro alterius argento caeb*
5yenmt: forma erat scuti sumnium latius qua pectus atqne humeri teguntur, fastigio aec[iiali, ad imum caneatior mobi- litatis causa: spongia pectori tegumentum et sinistmm ens oerea tectum: galeae cristatae, quae speciem magnitudim corpoTum adderent: tunicae auratis militibus versicolores,
lOargentatis linteae candidae: his dextrum cornu datum, illi
1. pari subinde periculo glo* riaeque euentu bellum in Smnnftibus erat : PM : „ der Kampf, der anmittelbar dar- anf im Lande der Samniten folgte, war eben so gefiihr- lich and von eben so rahni- ▼ollem Ansgang'^ — M: „at acies sua fulgeret notas ar- morn insignibas fecerant | adeo exercitns erant'*. Nam y^ae dao ezercitas erant'* an- tiqaamanuscriptnmfaerit? sic enim etiam in P 9, 4 1 . adeo pro ,,ac de eo** seriptam videmas. Strolfaias non /ecerunt-^ ce* Umerunt sed fecerant — ce^ laverant scribi oportaisse contendit, sed in hoc t«>m« pore perf« yis aoristi Grae- comm inest. — P: celaae- rant. cf. 7, 10.
5« forma erat scuti eummum latius: PM: ^die Gestalt des Langschildes, dessen sich die Samniten bedienten, war so : der obere Theil breiter ge< balten, wodarch Bmst vnd Scbaltern bedeckt werden; das Ganse von derselben Hdhe
wie die Scbnltem; nacb m- ten bin war die Form Jceil* fdrmiger, damit sich der Schiid leichter bewegea ba- se**. Qaem ad modam L orationem yariare solitos sit, hoc potissimum loco cogno« Bcere licet. — PM Leid. i. Lot. 4. al.: cpaTit pectus atq. nmeri tegantor. Cf. de hoc gua 7, 33.: ilia omnia qua none erectae micant hastae.
— PM: fastidio eqaali.
7. spongia pectori tegumen' turn: P no. 3. M: ^der BrasI diente zar Bedeclcnng ein Schwamm, damit die Ge- schosse nichteindringen kdnn* ten*'. — P m. 1.: spogia. — H: et sinUtnim eras orrea| tectam. m. 3.: ocrea. — M m. 1.: gali^ cristatae. m. 3.: . galee4 — Paolo post M: ner- 6icaIores« 10. illi in sinistra eonsistunt: P m. 2. M. — P m. 1. : iDis.
— Paalo post PM: non ce- latam aoro et argento. Leid. l :
t' aarooe argento. Hinc recc. codd.: auro ael argento.
LIBBRIX.
561
in sinistro conaisiuht. notus iam Roma&b appatatus insi- . gnium annorum fuerat, doctique a ducibus erant honridum militem esse deber^, tion caelatum auro et argento sed krjtQ^ et animis fretum: quippe ilia praedam verius qiiam anna esse, Wentia ante rem, defonnia inter sanguinem et viil- 5 nera: virtutem esse militis decus et omnia ilia tictoriam se-> qui et ditem hostem quamTis pauperis victoris praemium esse, is Cursor yodbus instiilctos , milites in proelium du* cit: dextro ipse comu iDOitsistit, sInislTo praefecit magistrum equitum. simul est concursum, ingens fult cum hoste cer- to tamen, non segnius inter dictatorem et: magistrum equiluixiy ab utra parte victoria ineiperet prior forte lunius commo- vit hostem laevo dextrum. comu, sacratos more Samnitium ^uliie^ eoque Candida veste. etpwbtis jcandore armis insi- gpes: eos se Oreo mactare lunius dictitans, cum iotulissent 19 signa, turbavit ordines et baud dubie. inpulit aciem. quod ubi sensit dictator, ^^ab laevone cornu ^victoria incipiet,^
6. uiriuiem ew mUHU decus:
, M. — P: militils. r- 111: et oiQDia* lUam nictoriam' seijat
8. is .Cursor uocibus: PM] his Conor Yocibus. — P: in* ■tintos. PalL Voaa. U. al.: m* stnictoa. — LoY. 4. al.: prae- ficit Cf. qood paqlo ante le-
< gitnr ^datnm—icionaistiint^.
1, 48. : arripit — . deiecit. al. —
PM: praefecit mag. eqniiam.
10. simul est coneursum : SL m.
3. P. -^ M m. 1.: „aimal eat
concuniirn^. Fortaase ),con«
carsa^ /5". .Ajt. 9 , 43. : ubi — '
. ^mn. — Yoas. ii* Lot. 4.
omnescpie prope fecc. codd.:
ab ntra^u^ parte.
12, prior forU lunius eommo*
i^H hosiem leuo dextrum
cornu: PM. — P: aacratos
mores aamnitiafn militea. —
T. Livi pan II.
H m. 1. PLeid. i.: et patri- bua «andore armis. M m. 2«: paribus.
15. cunt inhdisseni signa (sdl. sacrati tSamnites): PJH] com intnliaaet signa. — JHl: eos se ores mactare. P m. 1.: eos se orco marlare. n. 2.: mactare*
17. ab Uuone cornu uidoria incipiet: PM.*— Verba „comtt oictoria incipiet inquit et de:f- tru^' bis scripta sunt in M. Verba „ victoria incipiet in* quit et dezimm eornu^ ex- Giderant in Leid. i. Voss. n. Lot. 4. aL — Leid. i. al.: ab laeao coma. — Lot. 4.: seqnitor. — PM: non partem maximam nictoriae. trabet. Leid. I. Voss. ii. aL : nictbria. Lot. 4.: aiotoriam.
36
562
UBBRUL
mquit 996! dextnmi comn dictatoris acies alienam piignam secpietur, non partem maxhnam victoriae trahet?^ cond- tat milites. nee peditum viituti equltes ant legatonim stn- dia ducibus cedunt: M. Valerius a dextro P. Dechu ii
6 laeTO comu — ambo consolares — ad equites in ch>tb3mb poaitoa evehuntar adhortatique eoa ut partem secum capes- serent decoris in transvetsa latera hostimn incnrmnt. is no- vu additus terror cmii ex parte ntraqae circmnyasMKt adoh et ad terrorem hostiom legiones Romanae rediate-
lOgrato cbmore intoEssent gradum, torn fbga ab SsmnntibBS coeftAz iam strage hominum armoTaraqne insignium campi repleri: ac primo pavidos Samnitee castra sua accepere^ deinde ne ea quidem retenia: ciqptis direptisque anie no- ctem iniectus ignis, dictator ex aenatus c<msulto trinnq^-
i5vit: cuius triumpho longe maximam speciem captiva anna ^ebuere: tantum magnificenliae visum in his ut aurata
4. M, f^alerius a dextro P, DeeUii ab leuo comu: PM. — In Leid. i. mnltisqae recc. codd. excidit Jf« — M: caeuntnr.
': 7. U nouus oMHus terror eunr ex parte lUra^fue cir- cumuassisset aeiem: P. — M Leid. I Lot, 4. al. : his no- uns additas terror. YosB. 11.: hk nonus additas terror. — n m. 1.: redintegrato clama- rem tulissent. m.^.: clamore tnlUsent. — Mm. 1. : armo- mmqae insignu. JH in. 4. P: insigniaro.
13. deinde ne ea quidem re- tenia: P: „bald konnte aber anch dies nicht mehr beliaup- tel wcrden". — M: recenta. PM: oaptis direptisqne ante noctem inieetns ignis. Leid. i. Voss. n. Lot. 4. omnesqae
prope Drak. codd.: captis que ante noetem cet. Cf. a. Igr. 9, 39. snb fin.
14, dictator ex e. e. Mmmpha- uU: PM. — L«T. 4.: prte- -baemnt.
1€^. inkis: PM] in tit. — Ddnde Seripimn est et in M et in rell. codd.: dominie argen- fariorum: aed Maratus ?!• detar iostam seriplaram re- • stitnisse. Cf. 26^ 27.: eodem tempore v^tAn foBernae, quae postea qninqne; et ar- gentariae, qnae nnne noyae appellantnr, arsere. — PM:
i . cnm tensae dncerentnr. Cf. Featns: 9,tensam ait yocari Sinnias Capito vebionlnm, qno exuviae deornm Indicris Circensibns in eircnm ad pal- yinar yefanntnr. foit et ex ebore — et ex argento^.
LIBER IX
563
scuta dominis argentarianim ad forum oraandum divlderen* tur: inde natum inkium dicitur fori ornandi ab aedUibua, cum tensae ducerentur. et Roman! quidem ad honoram deum insignibus armis hostium usi 8unt, Campani ad sijq>er- blam et odio Samnitium gladiatores -*-^ quod spectaculum 5 inter epulas erat -*- eo omatu armanmt Samnitiumque no- mine conpellanmt. ^ — Eodem anno cum reliquis Etrusco- rum ad Perusiam, quae et ipsa indutiarum fidem ruperat^ Fabius consul nee dvbiA nee diffldli victoria dimicat: ipsum oppidum — nam ad moenia victor accessit — cepisset ni 10 legati dedentes urbem exissent. praesidio Peruslae inpodfto
4. Campani ad supbiam 9c odio SamnHium cet: M] Canipani ab snperbia et odio cet. (P). — Facere non po-^ tai qnia b. 1. difiBclKorem 6Griptaram veriorem baberem. fugit enim librarios €td non nnmqaam apud LiySnm idem fere qnod ob vel eauem com genit. aignificare, praeaertim cum odio seqneretar et par- ticnlae ad ab saepissime in- ter se confasae esaent. sed Lirinm orationem mntare plu* riboaqne interdam praeposi* Udnibiis (6, 34. 21, 60. al.) ad eundem prope aensom ex* primendnm uti notmn est: et b. 1, ad superbiam re- spondet praecedenti voci ad honorem. „ Die Campaner dagegen acbmiickten anaHocb- matb ( d. i. um ibrem Stolze %VL genugen) nnd ana Uass gegen die Samniten mit die* sem Waifenacbmnck ibre Gla- dlatoren'* n. s. w. Cf. 36, 14.: ad Indibriam regem earn eon- aalatari insait. 1, 7. al. —
Pn rell.: conpellamiit. <^od. Ixfirtn.: appellarunt. li eum reliquis Etruscorum: PM. Reliquis yldetdr b. 1. idem eaae quod reliquiis^ qnod in cod. Riocldano re- pertum est. cf. 8, 1.: cnm querlmonl^. •*- PM al. : ,,qnae ei ipsa indutiarum fidem ru- perat^. Gelenius „qiuie ipsa*' omisso et in suis libris inye- nisse Tult. et sic scriptum est in Voss. n. dnobusque recc. codd. — P: fabius cos. M: fabius cons. — Loy. 4.: dimicaidt. 11. praesidio Perusiqe inposito legaiionibus Eiruriae ami" eitiam petentibus prae se Romam ctd ssTiatum missis (m. 1.: misis) coss, cet.: P. — Jll: „ praesidio perosiae in- posito l^ationibns etmrie amici audita perinde*^: quae postrema yerba capitis quarti decimi buins libri sunt, ea quae post am£r/ sequnntnr in fine cap. zxii. „plisiica ^tia peieniib. prae se romam ad 36'
564
LIBER IX.
tegaiionlbus Etruriae amicIUam pctcntibus prae se Romam ad senatam missis consul praestantiorc etiam quam dicta- tor victoria triumphans urbem est invectus: quin ctiam d^ yictoruin Samnitium deciis magna ex parte ad legatos P. De-
5 cimn et M. Valerium est versum, quos populus proximis comitiis ingenti consensu consulem alterum alterum praeto- rem dectaravit
XLI. Fabio ob egregie perdomitam Etruriani continua- tur consulatus, Decio collega datur. Valerius praetor quar*
iO turn creatus. consules partiti provincias : Etrurhi Decio, Sa- mnium Fabio evenit profectus ad Nuceriam Alfatemam
I
senatum missis^^ cet, repe- riri L L diximas. — Lov. 4.: -consnl praestacitiore etiam ni- ctoria qaam dictator triam- phans in orbem estlnnectoa.
3. quin etiam deuictorum Sa- mnitium decus magna ex parte ad legatos /^ Decium et M. Valerium est uer- sum: PM: „ja man schrieb nicht einmal das Yerdienst
' die Samniten besiegt za ha- ben dem IMctattHr Papirias mdir VOL ak den beiden Le- gaten*' n. s. w. -- P: qaos populas proximis comitiis in- genti coDsensn cos. alterum alterum praetorem declarauit: tf: „quod (m. 2,: quos) po- pulus proximis comitiis' in- genti I consensu cos. alterum dedarauit^S m. 2,: ptorem declarauit. Voss. ii. al. : alte- rum consolemi alterum prae- torem.
9. Decio collega datur: PM cod. Klock. Voss. u. al] De- cins collega datur (Mm. 2.). — Leid. r. al.: decio college
datur.— In fiae preximi C|- pitis Livius iam dixerat P. Decium ingenti consensv con- sulem dedaratnm esse, optime igitar babet-, qjaed m anti- qnissimis codd. legitar. Fa- l>ium Decio cotiegany datum esse: non enim Decins Fabio sed Fabius Decio addendns collega visus erat: ,,dem Fa- bius wird als Anerkennuos fiir die gSnzliche Besiegung £truriens das Consolat er- neuert, er wird dem Decias als Amtsgenosse zngesdlt*^ 11. prof ectus ad Nuceriam Al- faternam: M] is profectus cet. — • Is in nolle cod. scri* ptnm est nisi in Sigoniano recentissimo , nee magis boc loco ea Tpce opus est quam multis similibus locis. cfl 10, 1. — P: profectus ad nuce- riam falaternam. Cod. Kloclr.: profectus in lucerlam falater- nam. Cf. Diod. 19, 65.: ot ok if\v Nox>x£§iav rrjy 'AV
LIBER IX.
565
tnm pacem petentis, quod uti ea cum daretur nolaissent, aspernatus est: oppugnando ad deditionem subegit. cum Samnilibu^ acie dimlcatuin: haud magno certamine hoetes vict), neque eius pugnae memoria tradita foret niMarsi eo primum proelio cum Romanis bellassent. secuti Marsorum 5 defectionem Peligni eandem fortunam habuerunt. Decio quocpie alterl consul! secunda belli fortuna erat; Tarqui- niensem metu subegeiral; frumentum exercitui praebere at- que indutias in quadraginta annos petere: Vulsiniensium ca- Stella aliquot vi cepit, quaedam ex bis dirult ne receptaculo 10 hostibus esseut, circumferendoque passim bello tantum ter- rorem sHi fecit ut nomen omne Etruscum foedus ab con-
<favfo» Plin. 3, 5, 62. — Deinde scriptum est io Pfl( non turn sed ,,com pacem petentis'*. Lov. 4. al.: tam. ^- Mm. 3.: quod indutie cum daretur cet.. — ^Als der Consul Dach rfucerla mar- ficbirt v^ar,. uud sie ibn jetzt um Frieden batea, so wies ec sie znriick '^ a. 8« w.
2. aspernatus esU PAl cod. Klock. al] aspcruatus. — Leid. I. Voss. II. Lot. 4. aL: aspernatus earn oppugnando ad deditioaem subegit.
4. ii0q¥0 eius pugnae memo- ria tradita foret: M m. 2. p. — Jtt m. 1.: neq. pugne meinoria tradita foret. m-. 2. : 9, neq. ei pngn^ memoria*'. I. Fr. Gron. cum in Med. scriptnm < pntaret ,» neque ei pugn;»e memoria '^ cet., a Li- v^o scriptum fuisse coniecit
„ neque ea pugna memoriae tradita foret 'V
5« seeuti Marsorum defect io- I nem Peligni vandem for- tunam habuerunt: P. — M m. 1.: praeligni. m. 2.: pae- ligni.
7. Tarquiniensem metu sub- eger^at frumentum exerci- tui brebere atq, inducias in quadraginta annos petere: P. — M : tarquiniensem metu subegerat Cirumenlum exerci- tii praebere atque indutias cet. m. 2.: exerciti. 10. quaedam ex his diruU: PM Leid. I, al J q^aaedam ex • iis diruit. — PM cod. Klocfc aL: nulsiniensium. Leid. i. XiOV.. 4. : uulsinensium. Cf. 7, 3.: Vulsiniis. -^ PM: nc re- ceptaculo bo&tibus essent. Leid. I.: ne feceptacula ho- stibus essent. — Cod. Por- tug. : circumferiicndoque. •*- PM: ut nomen omne etru- . scum foedus ab cos. peteret.
566
UBERIX.
^sule ptipteU ac de eo quidem nihil inipetratum, Indutiae ammae datae: atipendium exercitu Romano ab boste io enm annum pensum et binae tunicae in militeni exaetae: ea merces indutiamm fuit Tranquillas res iam Etru^
5turbaTit repentina defecUo Umbrorum, gentis integrae a da- dibus belli nisi quod transitum dxercitus ager senserat n condtata omni iuventute sua et magna parte Etxusconmi ad rebellionem conpulsa tantum exercitum fecerant, ut ^^ llcto post se in Etruria Decio ad oppugnandam inde Ro-
10 mam ituros magnifice de ae ac contemptim de Romanls lo- quentes iactarent quod inceptum eorum ubi ad. Dedum consulem perlatum est, ad urbem ex Etruria magnls itine- ribus pergit et in agro Pupiniensi ad famam intentus ho- atium consedit. nee Romae spemebatur Umbrorum bellum,
1. ac de eo quidem nihil im^ petratum: P m. 2. M. — P m, 1,: adeo quidem cet. -^ Verba „annaae datae *^ exci- derunt in JM.
2. exercitu romano: PM] ex- ercitui romano. Cf. 4, 12,: 1180 menstmo. al. — M m. 1.: in eo a^num. M m. 2. P: in ea annam. -^ P: pensum bine tunicae in militem ex- arte inmerties indutiamm fuit. m. 2. : exacle ea merties cet. — Al m. 1. : ea mercestiarnm fait, m. 2.: Tdutiamm. ,
^, tranquillas res iam etru' 4cis: PJS al.: „schon war die Rube in Etrurien wieder- hergesteilt, als" u. s, w. — Voss. ir, Lov, 4. : tranquillas iam res etruscis. -^ Leid. i, : repentina refectio umbrorum.
6. ii concitata omni iuuenlute sua: P m, 2, — P m, 1,:
„ocitata omni^ eel. omisso a, — M: bii condtata cet
11. quod inceptum eorum ubi ad Deeium cons. (P: cos.) perlatum est: PM. — PM: et in agro pupiniensi ad fa« mam intentus hostiom con- sedit: „und setzte sieh im- Gebiet von Pupinia feat mit ganzer Aufmerksamkeit aof die Nacbricbt von derAnnS- berung der Feinde wartend*\ 26, 9. : inde in Pupiniam ex- ercitu demisso.
14. nee Romae spemebatur Urn* hrorum bellum: PM. — Leid. I.: bellum ombromni. — P: et ipsae minae metum fecerant expertis gallica clade quam intutam urbem incolo- rent. Mm. 1.: expertis gal- lica* | cladem. m. 2.: galiicaj cladem. In Leid. i. Voss. ii. Lov. 4. al. excidemnt baec
LIB£RU:.
&67
* et ipsae minae metum fecerant expertis Gallica clade quam intutam urbem incolerent, itaque le^ti ad Fabium consu- lem missi sunt ut, si quid laxamenti a bello Samnitium ea- set, in Umbriam propere exercitum ducereU dicto paruit consul magnisque xtineiibus ad Mevaniam, ubi turn copiae5 Umbrorum erant, perrexit repens advenius consults, quern procul Umbria in Samnio bello alio occupatum credideranft, ita extemiit Umbros ut alii recedendum ad urbes munitas, ' quidam omittendum bellum censerent. plaga una — Mate- rinam ipsi appellant — non continuit modo ceteros in ar- 10 mis sed confestim ad certamen egit: cai^tra vallantem Fa- bium, adorti sunt: quos ubi efiiisos mere in munimenta con- sul vdit, revocatos milites ab opere prout loci natnra tern-
tiia yerba. — PM: itaque le- gal! ad fabium coS. miasi (P: misi) aunt ut ai quid laxa- menti cet, Lo?. 4.: ut qnic- qnid laxameoti.
4. dicto paruit conoid: JL — P : dicto parauit osul magnis- que itineribns ad meuaniam cet. M: ad meauaniam.
8. ut alii reeedendum ad ur- bes munitas quidam omit- tendum (P: omitendum) bel- lum censerent: PM. — ^ Paulo ante P m. 1.: procolumbria. — PM a].: „plaga una ma- terinam ipai appellant non continuit modo ceteros in ar- mis*' cet. Lov. 4.: „mater- nam ipsi appellant". Nemo non yidet, plagam h. 1. si- gnificare eos homines qui ex plaga (vel pago b. e. parte Umbriae) Materina venerant. or. Caes. b. gall. 6, 11.: in Gallia non solum in omnibus civitatibus atque in omnibus pagis partibusque sed paene
etiam in singulis domibus fa- ctiones sunt. 1, 13.: eos in- peditos et inopinantes adgres- 6U8 magnam eorum partem concidit — ': is pagus adpel- labatur Tigurinus : nam omnia civitas Helvetia in quattnor pages divisa est. 1, 27. 13. prout loci natura tempue- que patiebatur ita instru- xit cohortatusque praedi- catione uera qua in Tuseis qua in Samnio partorum decorum: PM. Persaepe a Livio qua •— qua pro par- tim — partim scribi notum videtur: cf. 2, 35. 45. — PM omnesque prope Drak. eodd.: „qua se urbem ro- manam oppugnaturos minati sunt". In Leid. i. „ minati s/nt" seriptum esse dicitur. cf. 3, 2.: dederit. — Cod. Sigon. : expugnaturos. I. Fr. Gron. etiam insiruit in suis libris invenisse yult. 99AIS sie der Consul wild auf den
568
UBERUL
pusquc patiebatur ita instruxlt, cohortatusque pracdicatHme vera qua in Tuscis qua in Samnio partorjam decorum es- guam appendicem Etnisci belli conficere iubet et Tocis in- piae poenas expetere, qua se urbem Romanani oppognatii- 5 ros minati sunt haec tanta sunt alacritate militum audita, ut clamor sua sponte ortus loquentem interpellaverit do- cem: ante imperium ante conceutum tubarum ac comumn cuTBu efiiiso in hostcm feruntur: non tamquam in viros ant annatos incurrunt; mirabilia dictu, slgua primo eripi coepta
barom ac comnam'^^ Cf. 9, 43.: in qaas (cohortes) nee
Wall losstftrmen sab, rief er die Soldaten von der Arbeit ab nnd stellte sie so gut als der Ort nnd die Verhaltoisse es erlaubten auf, nnd nacb- dem er sie dorcb das wobl- verdiente Lob ibrer in £trn- rien nnd Samninm aasgefubr- ten Heldentbaten angefeuert hatte, forderte er sie auf dies HSuflein, eine Zngabe znm TnsciscbenKriege, snyernich- ten nnd das gottlose Wort zu rScben, womit der Feind gedrobt selbst Rom angreifen an woIlen'V 7. ante imperium ante con* eentu tubarum ac cornuum cursu effuao in hosiem fe^ runtur: M m. 2. -^ IH m. 1.: ante concenta tnrbarum. — In P (et in Drak. codd.) 8cri« ptnm est „ante imperinm de- inde ocentn (m. 1.: otentu) inrbamm ac cornunm** cet. sed deindcj, qaod facile ex ante fieri potuit, orationem langui- dam reddit, ut ne id quidem probandum Tideatur quod iu cod. Neapol. Latinii scriptum esse dicitur „an(e imperium deinde ante coneeulum tu-
iussn consulum nee signo ac- cepto victores yadant cei 30 » 33.: cnm maxime baec imperator apud Carthaginien- ses — ageret, tnbae comoa- qne ab Romania cecineront cet. — HI: clamor sua sponte bortns. — P m. 1. : in ostem. 9. mirabilia dictu: PM a]. — (yod. Sigon. Loy. 4. al.: mi- rabile dictn. Loy. 4.: deinde signiferi ipsi trabi ad consa- lem armatique milites ex ade transferri in adem. Leid. i.: res geritnr. — M: nmboni- bus incnrsaq. ala stemnntur bostes. P : sternunt bostes. •*- ^Zuerst fing man an — kanm y?ird man es glauben — die Fabnen den FahnentrSgem za entreissen, dann die Fabnen* trSgcr mit den Fabnen znm Consul zu scbleppen nnd die bewaffneten Soldaten ans der einen in die andere Scblacbt- linie biniiber zu zieben: und kommt es wirklich wo znm Kampf, so rlchtet der Scbild mebr aus als das Scbwert: mit den Scbildbuckeln uud
LtBBR IX.
569
siginferis, delnde ipsi signifen tralii ad consulem armatique milites ex ade in aciem trauBferri et, sicubi est certamen, scutis magis quam gladiis geritur res: umbonibus incussa- qtie ala stetnuntur hostes: phis capitur hominum quam cae- ditur, atque una vox ponere arma iubentium per totam fer^ 5 tur aciem: itaque inter ipsmUx certamen facta deditio est a primis auctoribiis belli: postera insequentibusque diebjis et ceteri UmlMrorum populi deduntu^: Ocriculani sponsione in amidtiam ^ccepti.
XLD. Fabius alienae sortis victor belli in suam pro- lo vindam exerdtum reduxit: itaque ei ob res tarn feliciter gestas, sic ut priore anno populus continuaverat consula- tum, ita senatus in insequentem annum , quo Ap. Claudius L. Volumnius consules fuerunt, prorogavit maxime Appio adversante imperium. Appium censorem petisse consula- 15 turn comitiaque eius ab L. Furio tribuao plebis interpellata, donee se censura abdicavit, in quibusdam annalibus inre-
^ darcb Schoitent^sse werdeti die Feinde niedergestreckt'^
— P: vox ponere arma la* oeDtimn.
6» Uaque inter ipsum eeria- men facta deditio est a primis auctoribus belli: PM.
— Pall. 1. 3. Yoaa. u. al.: itaqfae lifter ipsoin certamen
. facta deditione a pritnis aa- ctoriboa belli poatero cet. — P m. 1.^ dedacontar. P m. 2. M: dedantur. 13. Ua eenatue in insequen- tem annum quo Ap^ Clau* dius L* Volumnius eosh fuerunl prorogauit: M m.
. 3. P. — M m. 1.: in inae-
quente annum. — Priore anno
^ Q. Fabius tertiom consul crea-
tns erat) et jcum eo P. De-
cios consolatiim gesserat boc«
anno Ap. Clandio L. Vola- mnio consnlibna creatis ini- perium Fabiq senatas decreto prorogatum est, ut qui con- sal non esset pro consule bellam cum Samnitibus, a quo avocatus esset, finiret. 16. comiitaque eius ahls, Fu- rio tr, pi, interpellata: PM. Quod Interpellari potest, iam agi coeptum ease debet, cum igitur comilia consularia ba- berentur et Appins.suffragia ferre yideretur, L. Furius trib. pi. intercessit ne res ad finemperduceretar, donee Ap- pius censura, se abdicasset, quod praeter tribuniciam in- iercedendi potestatcm facile populo persuasit, utpote cuius summa invidia Appius solus cen^uram gereret (9, 34.).
570
UfiEBUL
nio. creatii8 consul, cum collegae novum beUiuu Salenlia hostes decemerentur, Romae mamiit ut iirbanis artibua opes angerct, qnando belli d^cus penes alios esset. Volwnniiim provinciae baud paenituic: mulia secunda proelia fecit, dt
5 quot urbes hostium vi cepit: praedae erat largitor et beo-l gnitatem per se gratam comitate adiuvabat^ militemque hb artibus fecerat et periculi et laboris avidum* Q. Fabius pn consule ad urbem Allifas cum Samnitium exercitu signis conlatis coniligit: minime ambigua res fiiit, fiisi hostes at
10 que in castra conpulsi: nee castra forent retenta ni eiu-
1. SdUntini hostesi PM] Sal- ^ lentiiii hostes. — Qaamqiuim 10, 2. in PM Sallentini scH- ptam est, tamen ex Puieani opiimorumque tertiae deca- dis codicam anctoritate (25, 1.) Salentini acrkbendam y'l* debatur. — M: aolumniam proointiae hand' penitiiit. — Haiti recc. codd. : aliquot ho- atittm urbes ui cepit. .
5. praedae erat largUor et he- nignitaie per se gratam co* mitate adiuuabat: P m. 2. nam m. 1. „ut benignitate^ ' scriptam erat. — M: praeda erat largitor et benignitatem ^ se grata comitate adiuua- bat. m. 2. : praedae. — PM : militemque his artibus fece- rat et periculi et laboris aui- dum.
7. Q. Fabius pro eonsule ad urbem Allifas eum Samni' tium exercitu signis eonla^ iis confligit] Q. Fabius pro- consul cet. Cf.Cic. or.de imp. Cn. Pomp. 21, 62. — P : q. fabins p cos. ad arbem allifas
com tamnitiiun exerGita signv dlatis confligit. A : iabins pn cons, ad urbem allifas con samnitium ex ezcitos ignis conlatis confligit. m. 4.: com samnitium ez'cita aignis cod* latis. — Praenomen Q, exd- dit in Leid. i. Yoss. n. Lot. 4. mnltisque recc. OnJc codid- bus. — In Yosa. ii. multis- que aliis libria scriptum est: a/ifas. cf. 0, 38. 10. nee castra forent retenta ni exiguum superfiMsei diet: P: „und audi das La- ger wfirden sie nicht babea behaupten konnen, wean sich der Tag nicht schoa zom £nde geneigt bStta^. — Leid. X. al.: nee castra fois- sent retenta. — M: fiisi ho- stes atque in cetstra forent rietenta ni exignum superfois- set diei ante noctem tamen sunt circumsessa et noete co- stodienda ne.quis cet. m. 3.: custodita. Quae exdderant Terba, m. 2. margin! adscri- pta leguntur: copulsi nee ca- stra. ^
LIfiER IX.
S7l
guum superfttisset diei, ante noetem tam^i sunt circum- sessa et nocte custodita ne qiiis elabi posset postero die , vixdum Ittce^ certa deditio fieri coepta et pacti, qui Samni- tlum foreat ut cum singulis vestimeutis enutterentur: ii omnes sub iugum missi: sociis Samnitiuiki niiiul cautum, ad 5 septem milia sub corona veniere: qui se civem Hemicum dixerat, seorsus in custodia habitus: eos onuies Fabius Ro-r mam ad senatum misit, et cilia quaesitum esset dilectu an voluntarii pro Sa^initibus adversus Romanos beUassent, per Latinos populos custodiendi danlur iussique earn integram 10 jrem novi consules P. Cornelius Arvkia Q. Marcius Tremu- lus — hi enim iam creati erant — ad senatum referre. id aegre passi Hemici, conciUum populonim omniun^ habenti- bus Anagninis in circo quern Maritimum vocaAt, praetef
4, If omnes sub iugum missi] hi omnes cet. — PM: hii omnes. — P m» 2.: „sociis aamnitinm nihil caatom ad sepftem n^il sab corona ue- niere'^ m. 1.: socios. Jtt: ,,6otiis samnitinm nihil caa- tam ad lui miL sub coronam Ineniem re'^ sic et alibi u et u inter se confu^a sunt, Gf. 2, 17.: sub coronit ae- niemnt coloni alii (PM). 41, 11.: a. capitum dc. zxxii. sub corona neDiemnt (cod. Lan- rish.). al. Quid sit sub co^ rona venire docet A. Gel- lins 7, 4. — Leid. I.: nenire.
7. seorsus in custodia habi-* tus: PM Leid. i.] seorsnm cet. — Seorsum scriptnm est in Pot. Colb; aL 22, 52. Cf. 30, 3S.: „aliorsas*': ad- uersns. — PM Leid. i. al.: et cum qdaesitHm esset dile- ctu an uoluntarii pro samni-
tibns aduersus romanos bei- lassent.
11. noui cos, P, Cornelius Ar- uina Q, Marcius Tremulus hi enim iam creaii erant: P. — M: noui cos. p. c6ri- nelius aruina martius remu- las I hi enim cet. — Q, ex- cidit etiam in omnibds prope Dralr. codd.
14, -pToeterAletrinatem : Vo^, ii. al,] praeter Alatrinaten^. — M: praeter akrinatem ferr'e- tinatei^qae« P: pt akefnitate ' ferentinatique. m» 2.: „pt alterlnate^. simili errore scri- ptum est in cod. Snakenbur- giano apiid Plinium 3,5. ^. „aiterinates"» cum in rell. esset „alelrii]fates'^ 9,43.ta<> men et in M et in P m. 2. scriptnm est aletrhaii^ cuius loco in P tn. 1. fuerat „ai- tet^inati*^ cf. quoque Cic. or. pro Claentio 16, 46.: ^C. et
• 572
LIBER IX.
Aletrinatem Fcrentinatemquc et Vcrulanuin omiies Hernia nommis populo Romano bellum indixenint.
XLIII. In Samnio quoque, quia decesserat inde Fa- bius, novi motus exorti: Calaiia et Sora praesidiaque qax Sin his Romana erant cxpugnata, et in captivoruin corpon militum focde saevitum. itaque eo P. Cornelius cum exer- citu missus: Marcio novi hostes — iam enim Anagnina Hemicisque aliis bclliim iussum erat — deeeniuntur. primo ita omnia opportuna loca hostes inter eonsulum castra in- 10 terceperunt ut pervadere expeditus nuntius non posset, et per aliquot dies incerti renim omnium suspensique de stati alterius uterque consul ageret, Romamque is metus mani-
^ L. Fabrfcii frttres gemioi fne- mnt ex mauicipio Alelrioati^. 20, 56.: ),hic tarn Fabricias non modo ad me meos vici- DOS et amicos Aletrinates non addoxlt*' eel. — In uno Li v. Loyeliano qnarlo scriptum ease dicitur „allatrinatem^*. — PM : omnes hernici nomi- BIS p. romano hellam indi- xemnt.
3. quia deeessertU inde Fa- hius: PM. — Voss. u, Lov. 4. al.: dtscesserat.
4. quae in his romana erant: PM] quae in ils cet
7. Mareio: P. martio: M, — P m. 1.: iam enim anag | minis. m. %i anag | ninis. M: iam enim inagniuis.
10. et per aliquot dies: M. — P: non pos8£ per aliquot dies. — M: is metus mana- ret. P Leid. i. Voss. ii. Lov. 4. a). : 16 metus maneret. — In eisdem Voss. ii. Lov. 4. etiam cum interposiluin est: „cam
de statn*' eel. L Fr. Gron. ii Rottendorf. codice inTeoit ,,per aliquot dies incerti re- rum omnium — uterque con- sul agere, romamqae is me- tus manaraf cet. quae conie- ctnrae omnes eorum librario- rum sunt qui non Yiderint ut et ad ageret maneret perti- nere. „Die Herniker beselz- ten anfangs so sorgf^tig jede Stelle zwischen den Lagern der Consuin, w6 eio Ober gang m<5glich war, dass keio Bote von dem einen zum anderen hindurch kommen konnte, und dass jeder der beiden Consuin fiber die Lage dcs Andern mehrere Tage bindurch in voUer Ungewiss- heit und Besorgniss bHeb, und dass diescr Schrecken sich bis nach Rom yerbrei- tete, worauf dort alle dienst- iahigen jungen Lente ansge- boben und zv^ei voIbtSndige Heere (tir jeden mSglicben Fall gebildet warden**.
/
IIBEEIX.
573
ret adeo tit omnes luDiores sacramenio adigerentuB atque ad subita rerum duo iusti scribereDtur exerdtus* ceterum Hernicum bellum nequaquam* pro praesenti terrore ac ve* tusta geatis gloria fuit: nihil usqiiam dictu dignum ausi trt^ nis castris intra paucos dies exuti triginta dienun indtitias,^ ita lit ad senatum Romam legatos mitterent, pacti sunt bi- mestri stipendio frumentoque , et singulis in militem tuniek: ab senatu ad Mardum reiecti cui senatus . consulio ^pennisk sihn de Hemicis erat, isque earn gentem in deditionem ae- cepit. et in Samnio ^Iter consul superior viribiis, Io<^s in- 10 peditior erat: omnia itinera obsaiepserant hostes saltusque pervios ceperant, de qua subvefai commeatus possent: ne- que eos, cum cotidie signa in adem consul proferret; eli- cere ad certamen poterat, satisque apparebat neque Samni-* tern certamen praesens nee Romanum dilationem belli la- 15 tiirum. adventus Marci, qui Hemiqis subactis maturavit collegae yenire auxilio, moram certaminis hosti exemit:
3. pro praesenti terrore ac ue* iusia geniis gJoria : ex coni. I. Fr. GronoTii. Fetostaie eniin et in PM et in rell. codd. , scriptum est (cf. 41, 24.): sed vetusta videtur adiectivo prpesenti postnlari. et in Itl repertum est „genti8 glpria fuit". — P: ac netnstate gen- tis glorie fait. Leid. i. al. : gen- tis gloriae. Voss. ii. Lov. 4.: acuetuslatc gloriae fait. — Paalo ante in omnibas et Pal), et Drak. codd. scriptam- est properassent id terrore pro «,pro praesenti terrore", qaod in PM integram est.
4« trinis castris intra paucos dies exuti: PM rell. Ii^ nno Leidensi ii. inyentum est „ter- nis^ castri3". cf. ex. gr. 23, 49.: trina caatra hostiaia (Pat.
Colb. al). -r Pall, l.' 3.
Voss. II. al.: ita at senatum ^ romam legatos milterent. 8. cui st. permissunk de Her-
nicis erat: M. — P: caisc.
permissum de herennicis erat.
Lot. 4.: cni sicat permis-
sam Get. 10. et in Sanmio alter cos. su-
ptrior uiribus locis inpedi-
tior erat: PM. — M: ob-
saepserant. P: obsepserant.
Leid, I, Lot.* 4. molti^e alii
recc. codd.: obsesserunt, Pali.
■41
1. 3.: obsederant. Voss. n.: obsiderant. — P: n6 qua sabaebi. M: ne qaa saboei. 12. neque eos cUm cotidie si- gna in aciem coss, prefer^ ret elicere ad certamen pot- erat: PM. — Paulo post PM: adaentus marc/. '
574
UBER IX.
nam ufc qui ne alleri quidem cxercitui 8C ad certamen ot didissent pares, conlungi utique passi duos consulares exa- dtus nihil crederent superessc spei, advenientem inconpooto agniine Mardum adgrediuntur. raptim conlatae sarcrinae b 5 medium et prout tempus patiebatur instructa acies. cUmor primum in stativa perlatus dein conspectus procul pulvii tumultum apud alterum consulem in castris fecit : isque con- festim arma capere iussis raptimque eductis in aciem idfi-
1. nam ui qui ne alter i qui^ dem exercUui se ad certa- men eredidissent pares con- hmgi utique patai duos eonsvlares exereitus nihU crederent auperesse spei aduenientem inconposito agmine marcium adgre- diuntur: PM rell. non modo Harleiani codicis (recentio- ris) librariam fagit, qoanto fortior oratioais vis nulla par- ticala inter verba pares con- iungi interpoaita pro lalinae linguae rationibus efOceretur, sed edam F. W. Ottoneni. hie enim „^coniangi" scribi Tolnit, ille „o^ coniungi*'. sed iam A. Drakenborcbius antiqnam et instam b. 1. scri- ptnram recte interpretatus est mentione coniectnrae cuius- dam a I. Fr. GronoTio in prima editione Liv. annalium propositae facta: quamquam Gronovium id quod ibi scri- bendnm coniecerat „ri/7?t, ut qui — credidissent pares, con- iungi utique passi — crede- rent^\ scripsisse postca pae- nitoit. cf. 9, 23.: sparsi per vias speculatores. „Denn da sie es nicht einmal mit dem
einen Heere anrzanebmen g^ wagt batten, jedenfalls we- fiigstens glaubten, class won sie die xwei consolariscba Heere sich Tereinigen liessci, jede Hoffnung auf einen glnick- licbcn Erf'olg ihrer Sache aufgeben zu m&ssen, so grei* { fen sie den Marcios wie er mit seinen nlclit geordnetes Truppen daberzogplutzlichto.
4. raptim eonlatae sarcinae in medium: P. -— M m. 1.: raptim conlatae sarcinae in medio unum | St. protempos patiebatur cet. m. 2.: in me- diu I & . M m. 3. P: A prout tempus cet. — Yoss. lu: sed raptim conlatae sarcinae cet.
5. clamor primum in statiua perlatus: P. — Bl m. 1.: „ clamor primnm in stioa ^Ia- tns": mana altera adiectam est sta supra sii. — PM Leid. f. al. : dein conipectas. — P: apud alterum cos. M m. 1.: apud alterom cos. m. 2. : alterii. — PM:. Aisqne con- festim arma capere iossis ra- ptimque eductis in aciem mi- lltibus transaersam hostiam aeiem cet
/ X
/
LIBER IX. 575
\
tibns transv^rsjim faostium aciem atque alio cettamine oc- eupatam inTadIt, dandtans summiim flagitium fore, si sAUs- rum exercitum Htriuaque vic^oriae conpotem sinerent fieri nee ad se SOI belli vindiearent decus. qua impetum dede-, rat peininipit, aciemque per mediam in casira hostium ten-& dit et Ydcua defensoritms capit alque incendit., quae uln flagraHtia Marcianus miles conspest et hostes respeKere, turn passim fiiga qoepta Samnitium fieri: sed omnia obfi- net c&eAes nee in ullam partem tutum perfugimn est iam ti'iginta milibus hostium caesis signum reoeptui cimsules de- 10 -d^ant ocdiigebanlqae in unum copias in vicem inter se gra- tantes, cum tepeade visae procul hostium novae eohorteSy ^ae in supplementnm scriptae fuerant, integravere caedem: in quas nee iussu consulum nee sigiio accepto victores va- dunt malo tirocinio infouendum SaiAnitem damitantes: in- 15 fulgent consules legionum ardorl, nt qiu probe sdrent no- vum nulitem hostium .inter perculsos fiiga veteranos ne temptaiido quidem satis certamini fore, nee eos opinio fe- fellit: omnes Samnitium copiae — veleres novaeque —
4. ^ua impetum dederat: HI. c^m inter s^ graUntes. Cf.
— Vi qaa impetum dederat. 7, 13.: gratantes ovantesqae.
Cf. 9, 40.: qua pectus atque fii : inter se gregatantes. Recc.
humeri teguntur. — P m. 1. quidam codd.: inter se gra-
al.: aciem ^ media. P m. 2. tulantes.
M: aciemque. 15. malo tirocinio inhuendum
6. quae uBi flagraniia mar^ Samnitern: P m. 2. M. — P
cianus (M: marttanus) m/- m. 1.: tironicio. Leid. i.
les conspexit et hastes re* Voss. ii. Lov. 4. : intuendam.
spexere: PJU al. — Voss. ii.: — P: indulgent coss. legio-
ei hostes conspexere. Lov. 4.: num ardori. .JH: indnlgent.cos.
coDspexerunt: (30, 6.). — — PM: at qui probe scirent
. Paulo post Leid. i. Toss. ii. nouulh militem hostium inter
al.: nee in nuUam partjcm. ^ perculsos fuga ueteranos ne
9. iam triginta (Wl: zxx.) md, lemptando quidem satis cer-
hostium caesis signum^ re» tamini fore. Leid. i. Voss. ii.
ceptui coss, dederant col' Lot. 4; : ut qui prostemerent
ligebantque in unum co* nouum militem — nee tem-
/ixatf:Plll.-!r- Duo recc. codd.: ptando quidem cet.
cbllegebantque. — P: in ui- 19. omnes Samnitium copiae:
576
LIBER CL
monies proximos fuga capIunL eo ct Romana erigttiir am ^ nee quicqiiam satis tuti loci victis est: et de iu^ qme ceperant funduntur iamque una voce omnes pacem pete- bant: turn trium mensum frumento imperato et annuo sti-
5 pendio ac singulis in militem tunlcis ad senatum pacis oia- tores missi. Cornelius in Sanmio relictus, Marcius de Her- nicis triumphans in urbcm rediit, statuaque equestris in foro decreta est quae ante templum Castoris posifa est. Henu- Gorum iribus populis Alctrinati Verulano Ferentinati, qnia
10 maluerunt quam civitatem, suae leges redditae conubiumqoe inter ipsos, quod aliquamdiu soli Hemicorunii habueiunt, permissum: Anagninis quique arma Romanis intulerant ci- vitas sine suffiragii latione data, concilia conubiaque adem- pta et magistratibus praeter quam sacrorum curatione inter-
15 dictum. — Eodem anno aedes Salutis a C* lunio Bubulco [ censore locata est, quam consul bello Sanrnitium voverat: ab eodem collegaque eius M. Valerio Maximo viae per agros publica inpensa factae. et cum Carthaginiensibus eo-
P. — M: omnis. — Paulo post M: nee quiqaam. Leid.i.: ne quidqaam.
4, ium trium mensum fru» mento imperato cet.: M in. 1. P. — M m, 3.: mensiam* Cf. 9, 33.: sex mensum. — Leid. I. Voss. ii. Lov. 4. al.: dma triam cet. — M: ac sin- gulis I immilitem tunicis.
6. Marcius: P. martius: M. — M m. 1. P: de herennicis. ill m. 2.: de hernicis. — I. Fr. Gron. scribendum conie- cit: decreta ei quae cet.
9. Aletrinati: P m. 2. Ill Leid. i. al.] AJatrinati. — P m. 1.: alletrinati. Lov. 4.: allatri- nati. Cf. 9, 42.: praeter Ale- trinatem. *— M m. 1» P: quia
maluf'rant qua cinitatem. M m. 2.: qtia. Voss. i. aliigoe recc. codd.: qaia nihil ma- luerunt quam ciuitatem. ~ Pltl: coTiubiumqae. Cf. 9, 34. — PM: aliqnamdio. — Paulo post PM: concilia conabiaqoe adempta.
15. a C. lunio Bubulco een- sore: P. — tt.: ac iunio bu- bulco censore. m. 2.: a iunio cet. — M: M, Valerio Ma- ximo. P: m. ualerio l&azinie.
18. et cum Carthaginiensibus (M: carlagiensibus) eodem anno foedus tertio renoua- tum: PJtt. Cf. 9, 19.: foede- ribus vetustis iuncta res Pa- nica Romanae. — M: quia ad id nenerant.
LIBER QL
577
dem atlno foedus terUo renorabitii legatkcjne eoruin) qai ad id venerant^ comiter muneni missa^
XLIV4 Dictatorem idem annua habuit P. Cotttdimil Sdpionem cum magistro equitnm P. Dedo Mure« ab his, propter quae creati erant, comitia consularia habita^ quia 5 neuter eonsulum potuerant bdl6 abesse: creati^ conauies L. Postumius Ti. Minueius. bos conges Piso Q^ Fabio et P. Decio suggerit biennio exempto, quo Claudium Vobi- mniumqae et Comelium cum Mardo consules facioa tradi^ dimufi. memoriamne fugerit in annalibus digerendia an Con» ID
4. aum mag. equHum P. Db* cio Mure: M in. 1. P. -^ M m. 3. (atqne inde recc* ^idam codd.): Starena. — Deindd seriptnm est in Pfll ah his. Bekk.; ab lis.
6. ijuia neuter cosh potuerant hello ahesHi PM Ldd. i. aL] quia neuter consialnm po« toerat cet *-• Cf. Plant Men« 4, 5. 34. (ed. Botb. v^ 687.): 4,qnotiien8 edixi tibi, Ut ca*' Veres, neuter ad me iretis enm qnerimonia**. cf. uter* que^ nemo (5, 39j) ah
6. creati consules L, Postu* . inius Tib, Minucius: Sig* sec. Capii fragiii. et Diod. 20, 81. — P: ereati cbss. L (lostnmins t. minntias. M m^ l.i creati co3s. | ^ostnmieat minntins. m^ 4«: postnmias k minniiils*
8. hiennio exentpto: P. — VL\ biennio exeto. — M: qntf clandinm uolnmniomque Cft comelinm cnm m niaccio con« snles factos tradidimn94
lOi memortofmne fugeritt cioiL
T4 Liyi p«n II«
GirtoeTi.] memonane fogerit (ed. Frob« 4^31.).^ P:iiie- moriene. Ill relL: memoriaen^^ — Sjilabas ae dm persaepe inter se confnsas esse mnltis locis Tidemns: ex. gr. 9, 20. i ^,Capnae'^ Simillimnm locttnl legimna apnd Aolt GeJlinnl 1^ 18i: ^ised ea res fi^^itne tnnc Varronis memoriam, an contra — pUtarit^ non menm iadiciom eat". Drakenbor-^ cbins memeriane pro abla- tiYO baberi rnlt ut 3, 33. t ^,inemoria ceBsiaaiSt^': qnod mihi ^rof let fugere non pro- batnr» ai quia tamen memo^ riane pro nominatiro habere ▼nit, ut illorum consulum snppleatur ad memoria^ et evm ad fugerU^ is qttident Utine scripserit^ ^namqnani rei ipsins niio/ugeritju me* moria postnlare videtOT; „0b es ein GedSchtnissfefaler ttrar dass er diese Consnln nicbt erwfihnte, dder ob er sici mit Fleiss Qbergangeuf bleibt dahinge8tellt"4 -^ P: binoa cosAi Hi binos eonis*
37
578
LIBER IX.
sulto binos coiuniles — falsos ratus — transcendent, mcer turn est Eodem anno in campnm Stellatem agri Campan' -Sammtium mcursiones faciae: itaque ambo consules in & mnium missi: cum diyersas regiones Tifemuni PostnnfflM
5 Bovianum Minucius petisset, Postnmi prius ductu ad Tifer- mim pn^iatum. alii baud dubie Samnites victos ac ^^gbrti miiia bominum capta tradunt, alii Marte aequo discessnm •et Postumium mctum simulantem noctumo itinere clam in monies copias abduxisse, bostes secutos dno milia inde lo-
lOcis munitis et ipsos consedisse. consul ut stativa tuta csy piosaque — et ita erant — pelisse videretur, postquam et munimentis castra fiimavit et omni apparatu rerum dtilimn insfruxit, relicto firmo praesidio de vigilla tertia qua dud proxime potest expeditas legiones ad coUegam et ipsum ad-
15 versus alios sedentem ducit ibi auctore Postumio Minudos
5. petistei: PM Leid. i. Voss. n. Lot. 4. relL] petissent. — P: tifernum postumius bouia- nam mioocies pelisset. m. 2.: minucios. M: tifernum posta- mins boaianam minoti | cios peUsset. •— B^kk.: itaque ambo consoles in Samnium mIssi cam diversas regiones, Tifernum Postumius, Bovia- nnm Minucius, petissent cet.
-^ Postumi prius duciu: PM] Postumii cet. — M: banddu- biae. — PM: ac niginti mil bominum capta tradunt. Recc. qaidam codd.: ac triginta mi- lia. Sigonios Diodorum 20, 90. secutns „ac duo roilia'' ' scribi Yoluit. — PM; copias aJdoxisse. — PM: duo mil inde. — Loy^ 4.: bostes in- «ecato8 duobus millibus pas- snmn inde locit munitis et ipiit consedisse.
11* postguam ei munimentis ca- stra yirmauU et omni ap- paratu rerum utilium in- etruxit: PM: pmeterqnam quod in M 9,app«niUii»^ sen- ptum est-"^ Vest. n. al.: et omnia pro parata rermn uti- lium. Lor. 4.: et onmia pns parato utilium remm.
13. de uigilia tertia (^yorAb* lauf der dritten Nacbtwacbe") : PM rel).] de tertia yigiiia. - PM: „c[ua duci proxime pot- est*^: i. e. breyissima yia.
15. ihi auctore Postumio Mi- nutius (P: municius) cum hostibus signa confert: PM. — P m. 2. M: defessam iam aciem bostium inprouiso in- nadit. P m. 1.: defensam. Recc. quidam codd.: defes- sam iam acie Kialeiiu
\
UBERIX.
fi79
cum hostibus signa confeit et, cum anceps proeliuiti in mtil- turn die! processisset^Mimi Postumius integris legionibus de* fessam iam aciem hostium inproviso invadit: Haque cum lasfiiliido ac Vidnera fugam quoque praqiedissent, occidione occisi hosteS) signa unum et viginti capta, atque inde ad 6 castra Postiimi perrectumt ibi duo Vittores eSEerdttjs petf culsum iam fama hostem adorti £andunt {ugantqi^ei sigaa mflitaria sex et viginti capta et imperatot Sammtimn Sta« tins Gellius multique alii mortales et castra utraque capta t et Bovianttm, obi postero die coepta oppugnarii brevi ca- iO pitur magnaque gloria rerum gestamm conaules triumpha-^ runt. Miniicium comsulem cum mlsere gravi relatum in ca^ 8tra mortuum quidam auctotes aunt et M« Fulvium in lo*^ cum eius consulem suffectum et ab eo, cum ad exercitum Minucii noossus esset, Bovianum captuijL eo anno Sora Afr 15
5* atque h^ ad esstra Po" stumi perfedum: PSf. -^ M m. 4«: percnlsam iam fama I hostem. m. 1.: percalsum Sum fama | fame hostem* P 2 peecolaum iam lamae hostero« • Drakenh. Godd«: fame. — P m, 2. Mi 8igna militaria sex et XX capta £ imperator sa* mnitinin statias cellins cet* P m. 1«: capta imperator«« Cr. Id, 18.: Gelliair£gDatiiu« 10. Ubi postero die coepta op* pugnari (sell, nrhs): PHI et optt. qtdqne codd.] nhi po« B^ero die coeptam oppugnari. — Sic ex* gr. a Virgilio Aen. 7} 682, scriptom est i,altum Praeneste*% 6^ 561« f^Praeneste sub 4pea^\ — P m. 1.2 et bobiaaamn« P m< 2. n. al.j et bobiaonm* Cf. ^, 3U 1Q» 12« Ceternm cum his tribas locis BoTiaamn a
ftomaiiia captitm dxeaUtf^ eandem arbenn a Samnitibos bis receptam fnisse oportet. cf. 9,«^8*: consul — Allifas de Saqmitibus t! cepit. -^ Diodorna 20, 90. non Bovia- num sed Bolam eo anno ca- . ptam vnlt, ^dqne Temm esse L Fr« GronoTio persuasit* sed iam Drakeab* docnit iU . lam orbem non Samnitium sed Aequornm foisse nee nu* mero singulari sed plur. apud Liviom 4, 49* 6, 2« scriptam legi« — Paulo post Ms „mi« nntium cos.*' et ^^minntii". 16« eo anno Sora Arpinitm Ce^ eennia teceptat M] eodem anno Sora Arpinum Censen* nia recepta. — Eo .anno ^t in P et in relL codd. 8cri« ptom est: sed in P ior^ni* mus eeeeennia. Cod* S]g«3 censennia^ Lor. 4.; censenis*
37*
580
LIBER B.
pmum Ccscimia recopta ab Sdmnitibtis : Herculijs magmnn simulacrum in Capitolio positum dedicatumque.
XLV. P. Sulpicio Savcrrione P. Sempronio Sopfco consulibus Samnitcs — seu finem scu dilatloncm belli qoae-
6 rentes — ^legatas de pace Romnm miscrc: quibns supplkl- ter agentibus rcsponsnm est, nisi saepe belluni parantes pa- eem peiissent Samnites, oratione idtro citro babita de pace transigi potuisse: nunc, quando verba vana ad id loconim (uerint, rebus standum esse: P. Sempromum consulem com
iOexerdtu brevi in Samnio fore: cum^ ad bellum pacemne incUnest ammi, falli non posse: conperta omnia senatm le- kturum, decedentem ex Samnio consulem iegati sequeren- tnr. eo anno cum pacatum Samnium exercitus Romanus benigne praeblto commeatu pcragvasset, foedus anticpiiim
ISSanmitibus reddltum. Ad Aequos inde veteres hostes cete- rum per multos: annos sub specie infidac pads quietos versa anna Bomana, quod incolumi Hemico nomine nnssitaveraBt simul cum bis Samniti auxilia et post Hemicos subactos universa prope gens sine dissimulatione consilii publid ad
Diod. 20, 90.: ol «' Bara/ot
^Ivav ota^ Se^wtav. — la M primo sQriptom erat „a
PM: p. semproniimi ca55.— P: breui in samnio ibr£. Leid. I. aL: in sanmio ferent.
BaiBBitibi»*% sed eademttiana
antiqaa b adiectiim est.
3, P. Sulpicio Sauerrione P.
Sempronio Sopko consult-
hm: Sig. — PM meliores^
qiM codd.: ouerrhnv: sed
10, 9^ et in P scriptam est
wP, Sulpicio Sauerrione •*. —
P: co5. M: conss. ^ M: sul'*
pitio. — M m. 1, : legates de
paoeroma misere. m. 3.: roma.
7, oratione uUro citro hahita: M. U-. p. ntr^, ^jitjj, _ ^
ni- 1.: de pace trasigi po- tnisBA. m. 3.: trasigi potuis- ■«. — P; ad id locaruni. —
10, iod helium pacemne mclv- nent animi: Pill. — Haiti recc. codd.: ad beUmn pa« cemue. Cod. ElocL: ad bel* lumpacemueincRnetaranimi. '— U m. 3.« cotnperGa omnia | Benalui relatumm. m. 1.: con- perta omni I senatui relata- tum. P: conperta oul^ sena- tui relaturnm. — PM: dece. dentem ex samnio cos.
16. ceierum per mnUos annos sub (P: sup) specie infidac paeis quietos: PM. — P: mbitauerant. — PM: simnl cnm Ais.
LIBER QL
581
hostes desciverat: et postquam icio Romae euin Sanmllibus foederc fetiales venerant res rcpetituxa, tcmptationem aie- bant esse ut terrore meusso belli Romanos se fieri patetett- tur, quod quanto opere opiandum foret Hemicos doeuisse, cum quibus licuerit suas leges Romanae dvltatl praeopta- 5 verint: quibus legendi quid mallent copia non fuerit, pro poena necessariam civitatem forew ob haee vulgo in cons}- Mis iactata populus Roihanus bellum fieri Aequis iussit coa- sulesque ambo ad novum profecti bellum quattuor mUia a ca^ stris hostium consederunt. Aequonua execcitus, ut qui suo iO
1. et postquam icta RonuMe cum Sammtibua foederc fetiales itenerant res repe* titum: P. — M m. 1.: fecia- les nenerat res per | titmn. m. 3.: uenerat res pe | titam. -<- JH: temptatlonem aiebanft esse.. P 10,. 1..: temtatlonem agebant ee. ni. 3.; teaiptatio- nem^
4. quod quanta opere optan- dumforet: PM Leid. i. Pall. Yoss. II. al.] quod quantopere eptaDdum foret. Cf. 4, 3is quanto opere yds Qcuritea coDtemnerant paires. 9, 33.:. magno opere; al. — P m. 1.: hemicos doeuissft • m. 3.: do- caisse.
6. quibus legendi quid mal- lent copia non fueriJt pro poena necessariam cruitch tent fore: P; — M: quibus liegendi quod mallent copia ii fuerit | propenam neoessa- ria ciuitatem €oFe«. — sjOaa sei nur ein listiger Ansdilag^ damit, wenn ihnen mit dnem Kriege gedroht werde, sie sicli nickt straubea kdnntea
romiscbe Bttrger za wer- den. Wie hoch aber dies Ge- scbenk anzuschlagen sei, -bit- ten die Herniker gezeigt* in- dem die, denen die Wabl'frel gestellt wordeu:, ibrfr heimt- scheB AnordnoDgeii^ desir r9* mischen B&rgerrecbte TOi^e- zogen: wem diese Wabl nicht gelas^n werde, dem* werde al8.Strafe da^rdffi.Bfirgerrecbt aQ%edrunge»'^ €f. 9, 43.
7. oh haec uulgo in consiliis iaciaia psr. bellum fieri Aequis iussit: PM' (nisi quod in Wi in excidit)] ob^ haec vulgO' in eonciHis cet. ^h^ ihreo' Rathsversammlon- gen". -^ P m. l.^ cosS. quae ambo. m. 2.: que. Mm..!.: ,, iussit quae ambo'^ sad m. 3. adiecit cosules, -^ PJS: Hii mii a castris bostiam.
10. ut qui suo nomine permul- ios annos inbelles egissent: P m. 3.M. — Pm. 1.: egis> 8&. „Da sie yiele Jabre lang keincn Krieg auf eigenen An« trieb gefuhrl; batlea'^ — P: tamaltoaria simiks.
583
UBERIX.
noliune pennultos annos inbelles egisscnt, tiimultuario simi. lis sine ducibus certis sine imperio trepidare: alius exeim- dum in aciem, alii castra tuenda censent: movet plarosqoe vastatio futura agronim ac deinceps cum levlbus praesidiii
5urbium relictamm exddia: itaque postqaam inter nrnhas sententias una, quae omissa cura communium ad respednm suarum quemque rerum vertisset, audita, ut prima i/iglk diversi e castris ad deportanda omnia tuendasque moembui in urbes abirent, cuncti earn sententiam ingenti adsensu ac-
10 cepere. palatis bostibus per agros prima luce Romani A- jgnis prolatis in acie consistunt et, ubi nemo obvius ibat, pleno gradu ad castra hostium tendunt, ceterum postquam ibi neque stationes pro poriis nee quemqnam in vallo nee firemitum consuetum castrorum animadverterunt, insolito sl«
15lentio moti metu insidlarum subsistunt transgresisi deinde vallum cum deserta omnia invenissent, pei^pnt hostem ve- stigiis sequi: sed vestigia in omnes aeque ferentia partes ut
3. alius exeufidum in aciem: P m« 2. Jll Leid. i. Voss, ii,
' lior. 4. al.] alii ezeniidoin in iiciMD, — P m. 1.: auxilios ezeandum cet. — Livioa pri- ore loco non alii sed alius scripsit u% perpaucis mo do consiliam acie cam Romaois decertandi iaisse ezprimeret. Ct 9, 3*: aUos — alias,
7, itf prima uigilia diuersi
' ■ (P : deaersi) e castris ad de^ porianda omniatuendasqus moenibus in urbes abirent: PM] at — ad deportanda omnia taendaque moenibns in urbes abirent (Yoss, i.). — Gravissimam belli malum visa erant exddia nrbium quae earn levibos praesidiis reli- ctae essent. optimum igitar consilium fore videbatur ab«
eandi in urbes moenibos taen- das, posteaqnam omnia ea, quae obsidionis tolerandae essent^ ei agris in eas depor- taasent,
10. prima luee Romani signis prolaiis in asie eomsisiuni: PM: nisi quod in P est nvo- manis'^ — Voss. ii.; in aeieo. — Lov. 4,: et ubi nemo ob* nioB it
14^ animadMierieruni:VU,al.^ Ibikirecc codd.: animsduer- tant. — Dein M m. 1.: cam deserta omnia iane^iBMsi^
17. sed uestigia in omnss aS' q^e ferentia^ partes ut in dilapsis passim: PSli prae- terqnam qood in Bl passis scriptum est, — Leid. i. Yoss. II. Lor. 4. multiqne alii codd.: at lade kpsis passim.
UBERIX.
583
in dila^sis passim primo errorem faciebant» post per explo- ratores conpertis bostium consiliis ad singulas urbes circuiu* ferendo beUa imum et triginta oppida intra dies quincpia- ^nta omnia oppugnando cepenmt, qaorum pleraque dinita atque iocensa nomenque Aequorum prope ad interpedonem 5 deletum. de Acquis triumpbatum, exemploque eorum da- des (uit at Marmdni Marsi Pellgni Frentani mitterent Ro- xnam oratores pads petendae amidtiaeqae: his popuKs foe- dus petentibus datum.
XL VI. Eodem anno Cn. Flavius scriba patre libertino lo humili fortuna ortus ceterum qallidus vir et facundus aedi-
Recc. qoidam Godd.: at inde dilapsis passim. „Wie natflr- lich da sich die Fekide each alien Seitea hia xerstrenthaf* ten''. — .Tom scriptom. est in PM Leid. u Loy«.4. al.: 9,p68t explontoces'S aaaji praetermissom ess^. -^. M: coii/ertia Jbosiiaaiir eonsiliis. -<^ Recc. trescodd.: circum- ferendo bellnm. unum et zxx pppida intra dies /. omnia oppugntmdo ceperuni: PM al.] nauBi et qaadraginta oppida intra dies qninqnaginta cet. — Ittargini oodiois P altera mann adscri- ptnm est »,zl'': in qao nn- inero emendando doctos 11- turarins Diodorom secotasyi" detar, qui 30, 101. ita scri-* pserat: ixet^catfaye (P. Sem* proniiis cons.) 9'c<r<raQ<£«ov/a
tfat$ srcv/^xovya. Leid. i,s intra dies sexaginta. Iiot. 4.i intra dies xl. — H: noniea« que aequorum prc^pe «d in« ternecionein deletanu m. SL:
intemetionem. P: propa ad Interaicionem delectam.
7. Marrucini Marsi Pel^m: PM. — P Leid. I. Voss. u. Pall. 1. 3. Lot. 4. al.: fere- trani. M: feretani. Sigonins Frentani restituit. cf. % 16. : com Frentanis. — M: pacis| tenenda petendae amicitiae- que.
8, his papulis foedus petenti- bus doium: PM] iis popa- lis Get.
10, Cn. Flauius scriba pairs libertine] Cn. Flavins Cn. fiUns scriba Get» — Cn» Fla- vius scriba otnis8o>. patris praenomine scribendnm vide« batur^ qnod in antiquissima P m. 1. scriptam inyenimos ,,cn f scriba" spatia post f^ sex fere ^ilterariun relieto. altera dein manns sJStf adie- cit il, ut fieret ,,cb. fil.'' tunc factum Tidetur at in re- centioribas libris non modo ,icn. flauius'^ sed etiam ^^cn. fil.'' scriberetur. sicenimiam in M repperiiiuis 9|Cn. flauios
s
584
UBBRCL
Ik cnnills ftiit. invenio in quibusdam annalibus, cum appa- reret aedilibus fierique se pro tribu aedilem videret neqoe accipi nomen quia soriptum faccret, tabulam posulsse et ia« rasse se scriptum non facturum: quern aUquanto ante desisse 5 6criptum facere arguit Macer Lacinius iribunatu ante gesto
gS. fil. scriba*^ sed com alii ]ibrarii de patris nomine da- bitarent, eias loco signam qaoddam ^dscripserant, quasi Jacnnam quandam in antiqnio- ribus libris inyenissent, id quod ex codipis P scriptara aatis perapiooam fieri potest, haeo etiam cansa est qaod in pleriaque Dralr. codicibus vo** iem ipsam signum hoc al. tero loco acriptam videmus. Teram paterr^ nominis inenr tionem Liviam non fecisse yel ex eo apparere videtur, qnod poire lib.ertino addi- tam voluit. buc accedit, quod telatum legimus cum apud Plinium 33, 1. 6. „0n. Fla- Tium Anni ^ium 'S apud Ci- ceronem ep. ad Att. 6, 1. 8. in aliis codd. „ de Co. Flauio Anci filio^' in aliis „Annit i^o'^ (cf. quoque Cic. pro Vur^ 1, 11. 95. de orat. 1, 41^ 186.): turn quod apud Aul. Gellium 6, 9. multa de hoc , Flavio transposita videmus ex terlio annali L. Calpurnii Pi- ^ais, cuius annales quam- quam Cicerone iudice sane ejdliter scriptoa tamen in hac re Livius propter maximan\ illam narrationis similitudi- 9em secutus videtur: „Cn.<^ intuit ,,Fl^ylus patre libei^r
tino natos scriptam fadebit, iaqne in eo tempore ae^ilt curuli apparebat, quo tem- pore aediiea sabrogantnr, earn- que pro tribu aedilem cam- lem renuntiayerant. at aedi- 11s, qui comitia habebat, ne* gat accipere neqae sibi pia- cere, qui aanptum &ceret, enm aedilem fieri. On. Fla- vios Annii filioa dicitar ta^ bulaa posnisae, serlpta sese • abdicasae: iaque aedUis cnra« lis factns est idem On. Fla<r Tins Annii filios dicitar ad coliegam veaisse visere ae^ grotum*' cet. — M m. 1. P: bomili^ fortuna natus. Jtt m. 2.: humUi. -^ PM: led cor init.
$• eumappareretaedHibus^Jig' rique se pro tribu aedilem uidereti PM: i. e. cum acriba aedilis esset et se praerogati- vae gratia tribus aedilem crearl yideret. — „Neque accipi no- men*^ sciL ab eo qui comitia habuit. — PM: tabulam por Suisse et iurasse se scrlptum non facturum: „so babe er das Protokoll das er fubrte niedergelegt und sick dorch eineuEid rerpflicbtet, das Ge- scbaft eines Scbreibers nicbt mebr zn treiben*^
&• tribunatu aiUe sesia triunt,-
LIBER 12*
&85
iriumviraiibusque nocfumo allero altero coloniac deducen- dae. ceterum — id quod baud dlscrepat — contumacia ad- vcrsus eontemnentes humilitatem suam nobiles ccrtavit, ci- vile lus repositum in penetralibus pontificum evulgavit £ei- stosque circa forum in albo proposuit ut qtiando lege agi 5 posset sciretur, aedem Concordiae in area Vulcani summa invidia nobilium dedicavit, coactusque consensu populi Cor- nelius Barbatus pontifex maximus verba praeire, cum more maiorum negaret nisi consulem aut imperatorem posse tem- plum dedicare. itaque ex auctoritate senatus latum ad po-10 , pulum est ne quis templum aramve iniussu senatus aut tri* bunorum plebei partis maioris dedicaret. baud memorabi- lem rem per se nisi documentum sit adversus superbiam nobilium plebeiae libertatis referam: ad coUegam aegrum visendi c^usa FIaviu$ cum venis^et consensuque nobilium 15
batus, P: pont masdmos, JS: pont mazim'. — M: 9,Gam
uiratibu^, nosturna aUero altero coloniae deducen- dae: P. — Mt tribonato ante gesto trinmniratibns ndctorno cet. „ zur Aufrechthaltang der nSchilichen OrdnaDg*^.
3. ciuile iu8 repo^Uum In pe^ netralihus pantificwn euul- gauit: P: „mao[ite die Re- geln des Processvepfahrens, die von dem Colle^am der Oberpriester geheim gehaltea warden, bekannt'*. M; in pe- netrabilib. pontificiun.-r- Pau^ lo ante M: contamatia. P: olepnentes.
4. fastosque circa forum in albo proposuit: M: „and stellte einen Gerichtskalender auf einer weissen Tafel 5f- fentlich au8'^ Num „ fasti circa forum ^' h. 1. signifi- ctnlfastos forenses? — P: in area uulcaui. M: in area uulgani. — P: Cornelius par-
more maiomm negaret nisi .cons* aut imperatorem posse templum^' praetermisso t^bo dedicare. Idem Twbom yi- detnr excidisse in eo libro, ex quo P descriptus est: in P enim duodecim verbis omis- sls scriptnm est „nisi cos. aut imperatorepi posse tern* plum aramue iniussu' sena- tus'V cet. m, % ad templum adiectum est „bd'*. — Deinde scriptnm est in M: itaq. ea\ auctoritate cet. -^ PM Leid. i. : aut tribunorum plebei. — Ce^* ' ternm Dnkerus 2, 27. 42. 6, 5. conferri vult, qnibus^locU Don semper ilium morem de- dicationis templorum obser- vatum esse appareat. 15. consensuque nobilium adu- lescentium qui ibi (id^de- bant: P] conseasoqae nobi-
586
LIBER UL
adulescentium, qui ibi adi^edebant, adsurrectom ei non es- set) cnnilem adferri sellam eo iussit ac sede honons sui anxios invidia inimicos spectavit. cetenim Flavlum dixerat aedOem forensis factio Ap. Claudii censura vires nacta, qui Ssenatum primus libertinorum fdils lectis inquinaverat et, posteaquam earn lectionem nemo ratam habuit nee in cu- ria adeptus erat quas petierat opes urbanas, humilibus per omnis tribus divisis forum et campum eomipit: tantumque Flavii eomitia indignitatis habuerunt ut plerique nobilium lOanuIos aureos et phaleras deponerent ex eo tempore in
nemo ratam habMUt: PH] postqnam cet Cf. 9, 30. — U: ^kabait eptas erat qoas petierat" cet. sed margini ad- scriptQin est mD^c i cai ad*'.
— M m. 2. P: nee in ciirit adeptaa erat quas petierat opes urbanas: ,,und er sich im Senat durch die beabsich- tigte Anfoahme dieser Leate aos der Stadt den Einfloss nacb dem er strebte nicbt batte . verschaffen ic5nnen**. I. Fr. Gron. ^nrbanis bomi- libas" scribendom coniecit.
— P m. 1.: bomilibos per omnies tribus diaisis forum et campum corrupit m. 2.: omnes. M: bumilibns roma- nces I tribus diuisis forum et campum corrupit. — Quern ad modnm a Livio band raro coepta constrnctio mntata est, sic b. L verba ,,qui inqui- naverat et eorrupU^^y et „ posteaquam habuit et ode- ptus erat^' sibi respondere ?idemus.
Hum adolescentium qui ibi assidebant. — M: adulescen- timn qui ibi adsidebant. Ct . 9 1 24.: cobortibus insedere iossis. — PM: ac sede bono- ris sui anxios inuidia inimi- cos spectanit: und blickte von seinem Ebrensitze auf seine Feinde die vor Miss- gunst ansser sicb waren berab. Piso ap. Geli. I. 1.: „ sellam carulem iussit sibi afferri, earn in limine apposuit ne quia illomm ezire posset, uti- que ii omnes inviti viderent sese in sella curuli sedentem'^
4. forensis /actio jip. Clau- dii eensura uires nacta g. senatum primus libertino- rum filiis lectis inquinaue- rat: P.— M Leid. i. Voss. ii. Lov. 4. al.: censurae. -* Paulo ante PM Leid. i. Voss. n. al. : flauium di^xerat aedilem. — Cf. Suet. Claud. 34.: ,»igna« ms, temporibus Appii et dein- ceps. aliquamdiu libertinos dictos non ipsos qui manu mitterentur sed iogenuos ex Iiis procrealos",
6. posteaquam earn lectionem
10. anulos aureos: PM] anna- loa aureos. Cf. 9, 7.
LIBER IX
587
duas partes fscessil civitas: aliud integer populus fautor et cultor bonorum, allud forensis factio tenebat, donee Q. Fa- bitts et P* Decius censores facti, et Fabius simul concor- diae cau^a simul ne humillimorum in manu comitia essent omnem forensem turbam excretam in quattuor tribus con- 5 iecit urbanasque eas appellavit: adeoque earn rem acce- ptam gratis animis ferunt xA Maximi cognomen, quod tot victoriis non pepererat, hac ordinum temperatione pareret: ab eodem institutum dicitur ut equites idibus Quinctilibus transveherentur.
1.: gratnib animis. m. 2.: gra- tis. — PM: quod tot nictoriis non pepererat. Leid. t. i^l.: qnod — nonpoterat. Lev. 4.: n^n .potnerat. PM: qointilir bofi. — In fine hnios libii scriptum est in 01; ^jVicto- rianus uc emendabam domni^ ijmmacLis. Titi Liai ab nrbe eondita liber yiiii explicit, id- cip lib. X. feliciter*^'
1. discesaU eiuHass P. -<— Leid. I.: discissit cinitas. CtSaD. Jug. 13,1,— P: ex eo tempore indaeias partes eet. Cod. £lo9k.: tedi&bat.
^^. . omnem forensem turbam excretam^ in guQifuor trp- bus coniecit urbanasque eas appellauU: PM: i. e. omnes eo8 qnibos res forenses quae^ stni esse coeperant. — P m.
•* \
TITI LIVI
AB URBE CONDITA LIBER X.
. » .
. I. L. Genucio Ser. Comqllo.. consuUbus. ab externis fenne bellis oiium fuit Soram atque Albam colomae de- ductae: Albam in Aequos sex milia eolonorum scripta : Sora agri Vulsci fuerat sed possederant Samnites: eo ^attuor 5 xnilia hominum missa. eodem awp.Arpinatibiis Trebulanis- que.clyitas data: Frusinates tertla parte agri daomati qaod
1. Z. Geniieto Ser. Cdmelio eois.i M. — P: genucio ser cornelio cose* — Praenomen GenQcii excidit in miihiii ^o^e recc. codd. — M: „ociam fait | Qd soram at- qne aiham^' cet^ Yideri pot* est in anti^iore libro (d scri- ptam fiiisse. — De Sora cf. 9, 23, 24. 43. 44. _
3« Albam in Aequos Vi colo^ neruni scripia: P, — itt; „ai. eolonorum ^^ hinc factum est nt in Leid. i. Voss. ii. Pall. 1. 3. Loy. 4. al. scri-* beretnr „ albam in aequos III eolonorum scripta". ^ Pi fioratf agri uolsci fuerant sed possederant samnit^ eo iiii milLominiun missa. M: sora
a^ri uobci fverat cet. M: eo IIII mil hominnm missa. Lor^ 2.: sora agri nnlsoni faerat — Eo praetermissnm est in melioribns Drak< codd. -^ Paulo pest Leid. l: data ci« nitas. 6; Frusinates isrtia parte agri damnati: PJS. -^ In Leid. l excidit ieriia parte y et in Pall. 1. 3. Voss. iL aL scri- ptum est: frusinatea etiam parte agri damnati^ — P: qnaestione ab cos. ex sec. lubita. M: quaestione ab cons. ez soc, habita. — Loy. 4.: nirgis caesaacsecuripercnss^. Cf, ex, gr. 27, 16^; milia tri- ginta sernilium capitom di- cuntur capti (Put, al.}.
LIBER X.
&89
Hernicos ab cis sollicitatos conpcrtum, capitaque coniura- tidnis eius quaestione ab consulibus ex senatus consulto ha- ' bita.virgis caesi ac securi percussi. tamen ne prorsus In- bellcm agerent annum, parva cxpeditio In Umbria facta est, quod nuntiabatur ex spelunca quadam excurslones armato- 5 rum in agros fieri, in earn speluncam penetratum cum si- gnis est, et ex eo locp obscuro multa vulnera accepta ma- ximeque lapidum ictu, donee altero specus eius ore — nam pervius erat — invento utracque fauces congestis lignis ac- ceiisae : ita intus fumo ac vaporc ad duo milia armatorun^i lOi ruentia novissime in ipsas ilammas, dum evadere tendunt, absumpta. M. Livio Dentre M. Aemilio consulibus redinte-
3. tamen n^ prorsus inbellem agerent annum: P m. % cod. Gel. — P m. 1.: inpellem. — M praetermissa voce ta- men: „iie prorsas inbelle ma« Cerent annnm. m. 4.: mage- rent. — Duo rccc» codd.: ex- peditio in nmbrlam facta est
8. specu eius : P : qnod integrom haberi posset si peruiu scribe- retar. In 91 m. 1. scriptnm erat specum eiusy m. 4. specus eius^ idqae in rell. codd. in- yentam videtar ^sei sed in cod. M persaepe litteram m modo adiectam esse^ modo praetermissam invito scriptore permulti loci docent. hoc mendo scriptnm est ex. gr. in M 9, 42.: „sub corona;it tieniemre'' pro „sub corona neniere". — Cf. C. L. Schnei- deri lat. gramm. n. 1^ 345. et Prise. 4^ 2. 11.: ,tin s de« riyatita panca inyenies, » spc cus specn, pecns pecn^ testt testa, tonitms tonitm, cor-
mis coma's — M: addao mi^ lia. P: ad dno miL 12. 3f, Liuio Dentre M, AemU lio coss, Diodoram secati ficripsimuB, apnd quern 20, 106. huius anni consules „ M GCQoco^ Ai^ioq otal Ma^«o4 AlinlMoq^* nominantur, qaam« qnam Cassiodoras Z. AemU Hum fnisse ynlt. nulla enim re saepins a librariis erratum esse quam littera m male aut praetermissa aut adiecta sex*- centis locis yidere licet* nee deesse posse yidebatur hoc loco alterius consuUs prae* nomen^ quo nno loco eius anni consules proderentor (cf* 22, 39.): nam si quis con- sulto hoc praenomen a Liyio praetermissum esse cont^n* dere yult, quod alia ab aliis ^ auctoribus Aemilii consulis praenomina traderentur, ia nescire videtar , in hae ipaa discrepantia observanda diK- gentiBaimam fniise 'JUfimu
■ ''{
• ^.M.T
590
LIBEBX.
gratum Aequicum beUum: coloniam aegre patientes velot arccm suis finibus inposltam summa vi expugnare adorti ab ipsis colonis pelluntur. cetemm tantum Romae terrorem fecere, quia vix credibile erat tarn adfectis rebus solos p^r 6 se Aequos ad bellum coortoSy ut tumultns eras causa dicta- tor diceretur C. lunius Bubulcus: cum M. Titinio magistro
trice aemiiio cods5«'*: sed il-
I. Fr. Gronovias qaidem Mar- eis scribi yoluit nt ona voce ntriiisqae coosolis praenomen ezprimeretar (4, 48.): aed qnod recte se habebat, ai duo homines einsdem gentis no^ minandi erant, nt praemissis Tel postpositis diversis prae* Bominibiis unam conmmne gentiliciaiii nomen adderetur, id diversis gentibas in prae- nominibos coniangendis a Li- Tio factum non yidemns. sic ' scriptmn est 42, 4. „ Q. et L. Apvdeios*' (Laurisb.)) 27, 6. „C. et L. Arriani" (Put.) al. Bed eodem boc altero loco ,,Q. Fulvium et Q. Fabium consoles*' legimos. cf. 4, 7.: interrex consoles creat Lo-- ciom Papiriom L. Sempro- niom, 7, 12.: novi consoles C Fabios et C. Plaotios, 8, 19.: creati consoles L. Pa- pirios — L. Plaotios, 9, 45. : P. Solpicio P.Sempronio con- Milibos: 30, 1.: Cn. Seryilios et C. Senrilios coss. (T. Livi 1. X3CK, p. Lvi.). cf. qooqoe 5, 24.: jydoos Poblios Cor- nelios — Cossom et Scipio- pionem^. aL — In cod. P invenimos: „m. lioio dentice aemiiio consL^S in M (et in Leid. I. Pall« 1. d« moltisqoe Drak. codd.): ),m. lioio den-
lod dentriee factam Tidetnr ez doabos coninnctis scrlpto* ris deniri vel dentre^ com c male scriberetor pro /, nisi forte ie scriptom est pro n Tel m nt 10, 3* in nomine cUnium, In cod. SUockiano scriptom ^Me dicitnr Q, Ae* milio^ in qoattoor recc Dralr. codd. C, Aemiiio :idqaeCaio Terom esse potest, cam prae- nomina C, et Tid* ab Aemi* lia gente non prorsns aliena sint, qoamqoam pra^iomina Z. et if, molto saepios in hac gente reperiontor. — PM: redintegratom aeqoicom beK lom. Leid. i.: equitom. ReU« codd.: aeqoomm.
1. aegre paiienUs: P* -^ M: aegrae. — P m. 1.: ad ipsis cofonis. m. 2.: ab* — Paolo post P m. 1.: credibili erat. m. 2.: credibile. — P ro. 2. M: cobortos. P m. 1.: co- bortes.
6. €um Jf, Titinio mag, egui* turn prpfeetus: PM Leid. i. aL] js com M. Titinio cet. (cod. Sig. Pal. n. aliiqoe re* eentissimi codd.). Cf. 9, 41.: profectos ad Nocmam. — P: qoam coi. uouerat. M: cons.
LIBER X.
591
jeqiiiium profcctiis primo congressu Aequos subegit^ ac die octavo triumphans in urbem cum redisset, aedem Salutb^ quam consul voverat censor locaverat, dictator dedica^nt
II. Eodem anno classis Graecorum Cleonymo duce Lacedaemonio ad Italiae litora adpulsa Thurias urbem in 5 Salentinis cepit. adversus hunc hostem consul Aemilius mis- sus proelio uno fugatum conpulit in naves: Thuriae reddi- tae veteri cultori Salentinoque agro pax parta. lunium Bu- bulcum dictatorem missum in Salentinos in quibusdam an- nalibus invenio et Oeonymum prius quam cohfligendum es- 10 set cum Romanis Italia excessisse. circumvectus inde Brun- disir promunturium medioque sinu Hadriatico ventis latus, cum laeva inportuosa Italiae litora, dextra lUyrii Libumique et Histri gentes ferae et magna ex parte latrociniis maritir mis iufames terrerent, penitus ad litora Venetorum perve-15
4. eodem anno classis grae" eorum: PM. — PM: cleo- niiDo. Cr. Dlod. 20, 104. — P: duce lacaedemonio. M: dace lacaedeinooio. — PJII cod. Klock. al.: „ad italiae litora adpulsa thnrios urbem in sallentinis cepit 'S In eis- dem libris paulo post scri- ptum est ,, sallentinoqne agro '* et „in sallentinos": sed cf. 9, 42. : Salentini hostes. Quod ad alterum nomen attinet, cum rell. edd. Thurias sm* bendum videbatnr, quod paulo post et in PM et in rell. codd. „thuriae redditae" 8cri« ptum legitur et utraque forma (Thurii, Tiiuriae) antiqni scri- ptores nsi sunt. 1 0. Cleonymum : M. Cleonimum : P. — PM: italia excessisBe. Cf. 37, 49.: Italia ezc^ere. 30, 20. : Hannibalem hostinm
terra ezcedentem. — Pall. 1. 3. Voss. II. LoY. 4. omnesqne prope recc. codd.: italia de* cessisse. Cf. 41, 10.: ntrum* que decedere pronincia ins- sit (cod. Laurish.): al. 11. eircumuectus inde Brundi- sii promunturium: PM] cir- cumvectus — promontorinm.
— Promunturium in anti- quissimis codd. Laurish. et Put aL reperimus. Cf. ex. gr. 30, 25. 42, 20. — P: medioque sinu hadriatico. M:
' adriatico. — PM: laeaa (M: leua ) inportuosa italiae litora.
— P: dextra illjrici libomi- que et strigentesfere etcet M: dextra illiHi llbuniiqae et hU Btri gentes ferae et cet. Cf. 4% 26.: lUyriorum r^enlk, Illjri Tocftti: (eod. LmiisL}. Com eodem eed.. LntAi^Mfmi
592
UBB& X.
nit expoaitis paucis qui loca explorarent cum atidisset te- nue praetcntum litus esse, quod tcansgressis stagna ab tergo
i^ exposHis paucis qui loca explorarent cum audisset tenue praetentum litus ess^ quod transgressis stagna ah tergo sint inrigua ae-^ stibusmaritimtsagros kaud procul proximo^ campesiris cerni uUeriora collis uideri esse ostium jfluminis prae* altl quo circumagi nauei in stationem tutam uidis* sent cet.] ibi expositis paa-^ ' cis qui loca explorarent, cam aadisset teniie praetentum lit* tos esse, qnod transgr^essis stagna ab tergo [sint], irri- gaa aestibas maritimis, agros' hand procnl proximos cam- pestres cerni, nlteriora col- les; inde esse ostium flumi- nis praealti, quo circumagi naves in stationem tutam yi- disse cet* — Hunc difficilioi- rem locum librariornm et an- tiquorum et recentium stu- diis corruptissimum ita in in- tegrum restitnere conati su- mns ut. quam maxime opti« morum codd. auctoritatem se- queremur. primo igitnr ibl indnximus, qnod banc parti- culam nee in PM repperimus nee Gelenius ia suis libris repperisse potest^ cum.eane itt Froben« quidem editi a« 15354 \u L legatun deiode scripsi* moB cum codd« $ig. et Pal. it cum audisset^ quamvis in PAl omnibusqne in melioribus et Pali« ^t Drak« €odd« ines-*
fiet „cnm audissent". explo- ratores enim illi non ab aliis relatnm andiverant sed ipsi perscrutati erant, qaaiis lo- coram natnra esset: Livium-
J[ue cum audisset referri to- uisse ad Cleonymumj vei feequentia verba „eo subire iussit*' docei'e videntur. tarn restituimus sint (PJU optimi- que codd. et Pall. etDrak.)) quod I. Fr. Gronovius falsnm ratus infinitivo esse perinu- tatum voluit. sed virum dd- ctum omnesque quibus eins coniectura probata est, prae* terisse videtur non relativum pronomen b. L quod esse nee referendum ad litus, sed verba ,,quod stagna sint'^ in-^ terpretationis causa Sid, tenue adiecta esse, ne cui miram videretur quod de illius lito- ris natura relatum esset sta-" gna veto lacunas esse quae in Venetornm litoribus tantae reperiantur neminem fugerit* dein scriptum est in PM 4,agro8 baud procul proumos campestris (itt m. 3.3 campe-> fitres ) cemit nlteriora collis ** : sed iuKlock. cod. cerni b^t* yatum est post stagna enim speculatores sibi visi erant cernere agros ( Land ), et in proxima quidein parte cam* pestres agros (Felder), in nlteriore colles* postremo iam referunt de flumine Me- 4uaco» 9tA iU:at4>caDt quid
LIBER X
593
fiint inrigua aestibua .maritimiS) agros baud procul proidmos campe^rls cerni, ulteriora coUis^ videri esse ostium ^n^. nis praealti quo circumagi naves in statlonem tutam Tidis* §ent — Meduacus amnis erat — : eo inv^ctam classem sub- ire flumme adterso iussii gravigsumas navium non pertu- 5 lit alveus fluminis: in leviora navigia transgressa multitudo aiimatonim ad frequentes agros tribus maritimis P^tavino: mm vicis colentibus earn oram pervenit: ibi egressi praesi-
ipsis visum Aierit aon quid expert! sint, quod propins ac« cedere propter nayes in sta- . tione circamactas non licue* rit. itaqae uideri esse ex VM Leid. Vofis. Lovell. PaU. 1. 3. restituimns, qaorom ver- bomm loco hi codd. Sig. et Pal. IT. inde esse scriptam esse dicitnr. in M tamen in- venimns ,)ee hostium flami- nis praealti qao*' cet, in P ,;ee ostiam flaminis {ialiq. circnmagi*' cet., m. 2.: „pali quo'*: et in M et in omni- bus et Drak. et Pall. „ni* disse". in nno P repperimns ^nidisset'S nee dubinm vi* detnr qnin antiqniore mana scriptom fnerit ),nidi8set'^ conianctiyo enim opus est, quod in quo non ^^eogue^^ sed „^o loco quo** inest. remacnla igitnr lingua hnnc locum ezplicnerimus: „al8 Cleonymus den Berieht de- rer, ^e er zur Untersuchung der Gegenden batte aussetsen lassen, yei^iommen, dass ein scbmaler Kiistenstrich sicli ISngs desLandes binentrecke, weil sobald man aof demsel- ben bndeiawSrts gebea wolle, T. Livi pan 11.
man wieder anf teicbte Stel- len stosse, die durcb die Mee*' resflathen unter Wasser ge« setzt ymrden : dass man dann in geringer Entfernung das Land sSbe, undzwar zunUcbst Felder, weiter bin Hfigel: an der Stelle aber, wo sie Sdiiffe zu einem sicheren Standpunkt bstten einlenken geseben, da ^cbeine die Miindnilg eines sebr tiefen Stromes zn seia ' -^ es war der Meduaens — : als dies Cleonymur vemom- men, befebl er dorthin ,mit der Flotte stromeufwarts za fabren". — Loy. 4.: ergo in- ' uectam classem snbire ad* nerso flumiitfe inssit.
5. grauissumas nauium: P. — IS: „ grauissummas nauium". Hinc Leid. i. 'Voss* ii. al.: granes summas* '^ Duo 'reec. Godd« : ,,'grauissumas naues " : Bed cf. ex. gr* 28, 39.: qua terrarum ultimas finit Ocea- BUS. — M: non pertnlit. P: ),iion ^tertulit": i. e. non per- tertulit. — - Paulo post Loy. 4.: transgressa mnltitudine.
& praesidio leui nauibUs re* lieio: JH Leid. i. Vtt8S.u. aL — P:' leni praesidio na^bos
38
594
LlfSER X.
dto lev! navibns relicto vfcos expagnant, inflammant tcda, hdminum pecudtiinque praedas agunt et dulcedine praedandi loDgius usque a navibus proccdunt. haeq ubi Patavium sunt inintiata — semper autem eos in armis accolae Galli lia-
5 bebant — , in duas partes iuventutem dividunt: altera in regionem qua eSiisa populatio nuntiabalur, altera ne coi praedonum obvia fieret altero itinere ad statloncm naTium — milla autem quattuordecim ab oppido aberat — ducta. ill naves parvas custodibus interemptis impetus factus^ ter-
lOritique nautae cogunlur naves in alteram ripam amnis trai- cere: et in terra prosperum aeque in palatos praedatores proelinm fuerat, refugientibusque ad stationem Graecis Ve- neti obsistunt: ita in medio circumventi hostes caesique:
relicto. — PM: hominum pe- Gudomqae praedas agnnt et dolGedine praedandi (P m. 1. M: praedamdi) loDgios nsque a nanibns procedunt: „nnd cntfernen eicli immer weiter Ton den Schiffcn". — Pall. 1. 3. Vo88. II. al.: hotninumque pecadamqae praedas. Cf. 31, 18.: auro argentoqne — acce- pto faomiBniD praedam omnem amisit. — Cod. P^eap. Lati- nli: longiascule a natiibas proeedant. Dao recc. codd.: - longiusque a nanibns cet.
•&, ahera ifi^ regionem: P. —
II m. 1.: altepam in religio-
Bem. M m. 2. Leid. i. Voss. ii.
. Lev. 4. multiqne alii: alteram
. in regionem. — P m. 1.: al- tera nee I ni predonom obuia fieret P m* 2. M m. 1.: al- tera ne cni cet M n. 4. : al- tera ne cni cet — PM rell.: M altero itinere ad . stationem IUIIUI9& -H ducta", I. Er. Gron.
mioQS apte alio itinere^ Bvr- mannus etiam auio itinere scribi volnBrunt, fortasseqaod iam bis vox altera h, 1. le- geretur. ,«Dcr eine Tropp ward nach der Gegend, wo Yfie es hiess die Plilnderer nmherstreiften , der andere dahin wo die felndlichea Schiffe 8t3ndei| gefofart doch anf einem anderea Wege, nm niclit der Raubrotte za b»> gegnen^'. — PM: millia aniem ziiii ab oppido aberat Loy.4.: millibus autem cet. )0. trmieere: P m. 2. M] trans- iicere. — P m. 1,: traiecere. — Paolo ante PM Leid. i. Voss. II. al.: in naues par- nis costodibas interemptis im- petus factus. — M m. ].: in palatos praedatores. m. 4.: in palates. P m. 1. : in pela- io« praedatores. m. 2. scri- ptum est gu snpra tos, quasi scribendom esset „pelagns^'.
LIBER X.
595
pars capti classem iadicant regemque Cleonymum tria mi- lia abesse. inde captivis proximo vico in custodiam datis pars iluviatiles naves ad superanda vada stagaomm stptb planis alveis fabricatas, pars captiva nayigia armatis can- plent, profectique ad classem inmobiles naves et loca ignota 5 plus quam hostem timentes circumvadunt, fugientesque in altum acrius qaam repngnantes usque ad ostium amnis per- secuti captis quibusdam incensisque navibus hostium, qiias trepidatio in vada- intulerat, victores revertuntur: Qeony- mus vix quinta parte navium incolumi nulla regione maris 10 Hadriatici prospere adita discessit. rostra navium spoliaque Laconum in aede lunonis veteri fixa tnulti supersunt qui vi- derunt: Patavi monumentum navalis pugnae eo die quo pu- gnatum est quotannis sollenmi certamine navium in flumine oppidi medio exercetur. 15
III. Eodem anno Romae cum Vestinis pctentibus ami-
1. pars eapti elossertp indicant, regemque Cleonymum ni mi abee: Ai. — P: regem- que cleonimom ni mil abesse.
3. fluuiatiles naues ad eupe- randauada stagnorum apte planis alueis {nio^it flachen B5den**) fahricatas: P m. 2. M. — P m. 1.: ad Ve- randas oades stagnomm. — Deinde PM (codd. Foldens. Klock.): fagientesque ia al- tam acrius quam repugnan- tes usque ad hosdum amnis persecnii. Dralcenb. codd. : fugientesque in altum ac nus* quam repugnantes cet ^ M: captis quibusdam ingentisq. nauibus htfstium. — M: deo- nimus. — HI m. 1.: haudria- tici. M m, 2. P: badriatici.
11. rostra nauium spolioipie
Laeonum in aede lunonis ueteri fixa muUi supersunt qui uideruni: P m. 3. — P m. 1.: multi supersunt qui- derunt. M: ueteri | uix amulti supersunt cet. — Pall. 1. 3. Lov. 4. al.: spoliaque grae- corum. — Multi recc. codd.: netere. cf. 9, 39. : fortona ve* tere. 13. Pataui: PM. — P: quo«- annis sollemni (M). — PM: in flumine oppidi medio: „die Erinnerung an diese Be« gebenbeit wird zu Patavium jHhrlicb am Tage der Scblacbt dureb einen grossen Scbiffs- kampf auf dem mitten durch die Stadt fliessenden Strome gefeiert'^ Leid. i. Voss. ii. multique aKi codd.: fismine in oppidi* medio („mit|iNi in der Sudt««).
596
LIBER X.
citiam ictum est foedus. muIUplex dclndc cxorlus terror: Etniriam rebellare ab Arretiuorum seditionibus motu orto nuntiabatur, ubi Cihiium genus pracpotcns diviliarum invi- dia pelli armis coeptum: simul Marsos agnim vi tueri, in 5qaem colonia Carseoli dcducta crat quattuor milibus homi- num scriptls. ilaquc propter cos tumultus dictus M, Val^ rius Maximus dictator magistrum equituni sibl Icgit M. Ae- milium Paiilum: id magis credo qiiam Q. Fabium ca aetalc atque eis honoribus Valerio subiectum: ceterum ex Maximi
3. Elrurlam rebellare ah Ar- retiiiorum sedHionibus motu orto nuntiabatur: PJH: 8,26. — \oBB, II. al.: et etniriam — tbnuL — P m. 1.: ubi cil- nium genus praepotens diai- tiarnm inuidia pelli (m. 2.: belli) armis cocplnm. M: „iibi ciuium cilicium genus'' cet. sed cilicium ita scri- ptam est at etiam pro cil- nium habcri posset Leid. i. Lov. 4.: ubi ciuium cilnium genus. Cf. 10, 5. : Cilnio ge- nere. Tac. Ann. 6, 5.: „ Au- gustas bellis «i?ilibas Cil- mium Maecenatem equestris ordinis cnnctis — praepo- sait^'. Utroque loco lust. Li- psius veram scriptoram pri- m«s perspexit et restituit. Faly. Ursinus tamen „€ili- niom'' scribi volt.
4. sknul Marsos agrum ui tueri: P Voss. ii. ai. ^ HI ( Leid. I. ) : „ simul marso agra vi taerL Voss. i.: marsis. Cod. Kloclc: a marsis. Sigo- nius scribendnm coniecit „&!- mol a Marsis agram oi te- «*«fi". — Pi in qiiem colo- nia carseoli dcducta erat mi-
milibus (m. 1.: miliabos) ho- minum scriptis -r- itaqae cet. ffl: in qnem colon iae carseoli dedacta erat iiii milib. komi- num scriptis. Leid. i. Voss. it. al. : colonia crasseoK. CL 10, 13. quo loco colonia Carseoli in agram Aequicolonun de- dacta dicitur. 9, 28.: Suessa et Pontiae coloniae deductae. 6. itaque propter eos tumul- tas dictus M. Fkderius Ma- xknus dictator mag. egui- turn sibi legit M, AenuUum Paulum: P. — H: „ itaqae propter eos tamoltns | dictos m. aemiliam paulam*^. qaae praeiermissa erant verba m. 2. margini adscripts sunt. Si- mill mendo (actum esse pot- est at 9, 29. ^dictatorem C. lunium Bubulcum dixit ^* in- teg|rascripinraLi?iana perire,L
8. ea aetate atgue eis konori* bus: PM aL — Loy. 4.: ea aeUte atqae his bonoribos. Cf. 3, 35.
9. ceterum ex Maximi eogno- mine ortum errorem haud ahnuerim^ P. — M: ^ex maximi cos nomine ^^ inde
■ ' {tctom C0t at in Leid. i.
Lm&RX.
597
cognomme ortuiH crrorem haud abnuerim. profectus dicta- tor cum exercitu proelio uno Marsos fundit: conpulsis deinde in urbes munitas Miliomam Plestinam Fre^iliam intra dies paucos ccpit, et parte agri multatis Marsis foedus restituit. turn in Etniscos versum bellum. et cum dictator auspido- 5 rum repetendorum causa prefeetus Romam esset, magister equitum pabulatnm egressus ex insidiis circumvemtur signis- que aliquot amissis foeda militum caede ac fiiga in castra est conpulsu8. qui terror non eo tantum a Fabio abhorret,
Vos8. n. Pall. 1.3. Loy.4. mtd- tisque aliis codd. scril^ece- tur: „ex maximi consnlis co- gnomine'*. — De magjstra eq. dicit Livias non conve- nire inter scriptores: ab aliis enim JUL Aemilinm Panlam, ab aliis Q. Fabium Maidmam nominari: se tamen sciipsisse M. Aemilinm, qnod veri si- mile non videretor Q. Fa- biiim Maximum ea aetate at- que eis bonoribus snbiectum <;8se M, Valerio dictatori: nee sibi persuadere posse » fnta^ rum fuisse nt Q. Fabins et iniussn dictaioris (cf. 8, 30.) nee ezplorato loco cnm bo- fite coufligeret. videri igitur cum errojTem ortum esse CO7 guoniine dictatoris Mpxioii, ut aliquis boo ipso coguo- mine dcceptus Q. Fabium Maximum magislram eq. scri- pscrit qui M. Aemiliufi Pau- lus scribendus fuerit. 1. profectus dictator: P m. 2. M, ^- P m. 1. : profectos. — P (et boo loQO et 10, 34.): luUiouIaiu. M (utreque loco): milionam. — PM: plestinam
iresiliam, Reeo. qaidamoodd.: plestiniam.
5. et cum dictator auspiciih rum repetendorum €flUi$0 profectus Romam essei: P m. 2, M. — P m. 1.: catt- fiam. Cf. 8, 30.: ad anspir cium repetendum. — Cod. Uarl.: repeti^ndorum causa. — Leid. l: profectus esset ro- mam. T- Reoo. quidam codd.: magister equitom popolatam egressns.
9. qui terror non eo tantum a Fdbio dhhorret quod si qua alia, arte cognomen suumaequai^ tmnmaxume hellicis laudibus: PM al. lam alteram oausain Liyins affert, cue Fabius magister eq. esse non potaerit: ad- versa ipsa ilia re, qnaetanto terrore omnium animos per- cusserit, Id doceri :. cum enim Fablus &I qua alia virtutc tum.maxlme bellicalande ex- celluerit, fieri non potnisse ut tam inconsulto procede- r«t nee iusidias ab boste stra- ctas caveret cet. „£iii Un- gliick diescr Art scbeint nun
S88
LIBER X.
quod fii qua alia arte cognomen Auum aequavil iuni ma- xuoie bellicis laudibus, sed etiam quod memor Papirianae saevitiae numqnam ut dictatoris iniussu dimicaret addud potuisaet
6 IV. Nuntiata ea clades Romam maiorem quam res erat terrorem ezcivit: nam ut exercitu deleto ita iuatUium indictum, custodiae in portis vigiliae vicatim exactae, anna tela in muroa congeata: omnibus iunioribua sacraoiento ada- ctia dictatx>r ad cxercitum* missus omnia spe tranquilliora et
lOconposita magistri equltum cura, castra in tutiorem locum redacta, cohortes quae signa amiserant extra vallum sine tentoriis destitutas invenit, exerdtum avidum puguae quo maturius ignominia aboleretur: itaque confestim castra inde in agrum Busellanum promovit eo et hostes secuti quam-
15 quam ex bene gesta re summam et in aperto certamine yi- ■rium spem habebant, tamen in^diis quoque, quas feliclter
aber nieht nar daram anf den Fabios gar niclit paasen za kdnnen, weil derselbe wenn darcb irgend eiite grosie £i- genachaft so gewiaa vorzoga- vreiaa dnrcli seine Erfahren- beit im Kriege sich seines Beinameoa wertia gezeigt bat^ •ondern aacb weil ein Mann wie er, der an sicb selbst die Stpenge eines Papirina erfab- ran baUe, sicb wohlacbwer- licb daza bXtte verleiten las- seO) obne WiUen des Dicta- tors einen Kampf einzage- ben". — P: dimicari. •6. exciuU: M m. 3. P. — M m. 1.: exinit. — PM: i^ exer- citu deleto: „wie wenn das Heer aufgerieben w^re". of. 30, 10.: tamquam exituria contra Romania: ^gleicbsam als wenn '^ 9, 45. al. ~ Paolo
post P m; t.: castra in ta- tiorem iocnm redAacta.
13, HaqueeonfeatunctMstrainde in agrum rusellanum pro- mouit: IL — P m. 1*: ita- qae confeatim castra inde agmm msellanim iKnoait. B. 3. t castra in agmm. Cod. Klock.: in agmm msellaniam. Gf. 10, 37.: in rosellannm agmm (M). 28, 45. t msael- lani (Pot. Colb.).
14k eo et hostes scifuti quam* quam ex bene geeta re cet: PM Leid. i. cod. Klock. Voas. II.. Lot. 4. sL — Sig« ex sno libro et quamquam scribi yoloit. — JS : snmmam et in aperto certamine uirinm spem babebant. P: et aperto certamine. — M m. 1.: quas feliter expert! erant. m. 3.: fellciter.
LIBER X
599
experti erant, hostem, temptimt: tecta seminita yici per yar stationem agrorum deusti haud procul castris Romanorum aberant: ibi abditis armalis pecus in coiispectu praesidii Konianiy cui praeerat Cn. Fulyius legatu^, propulsum. ad quam inlecejbram cum moveretiir nemo ab Romana station^ 5 pastorum unus progressus sub ipsas munitionea inclaniat alios cunctanier ab ruinis vici pecus propellentes, quid ces- sarent, cum per media castra Romana luto agere possent haec cum legato Caerites quidam interpretarentur ^ per omnis manipulos militum indignatio ingeus csset nee tamen 10 iniussu movere auderent, iubet peritos linguae adleodere animum, pastorum sermo agresti an urbano propior. e^t. cum referrent sonum linguae et corporum habitum et nitpr rem cultiora quam pastoralia esse, „iteigitur, dicite'^ V^fP^ ,,detegant nequiquam coi^tas insidias, omnia scire Romarif5
1. uici per uasiaiionem agro» rum deusti: M. -* P cod. Klock. : desti. Cod. P^eap. Lat.: destituti.
3. ill conspectu praesidii ro' mani: PJJl rell. Cf. 9, 27.: ibiqae primam castra in con- 8pecti^ hostibns data. — PM: cui praeerat cn. foluius lega- tus. Leid. i al. : consul foiuias.
4. ad quam inlecebram cum moueretur nemo: P m. 3. M. — P in. 1.: ad qnam in- lecebram commoueretur nemo. — P m. 1.: sab ipsas minu- tiones. m. 2.: rounitiones. — PM: qaid cessarent. Leid. i. Voss. II.: qui cessarent.
9. Cerites quidam: M. — P: „1iaec cnm legato acerltes qoidam interpretarentar et per omnes mauipulos^': ^^ace- ritits^^ metatliesi ilia littera- rum pro „ caerites** (28, 45.
Pat.) scriptam videtar. -- M m. 1.: interpraetarentnr ^a: pom I nis manipulos. m. 2.: Si po I nis. m. 3.: £ poe|ii<6ii. — PJJl Leid. I. Voss. «. Lov. 4. al.: militom indigiiatio ingens esset. Recc. quidam codd.: indignatio magna esset — PM rell. : ,,nec tamen iniossn ir6« uere auderent^': 7,-14. sic per- saepe apad Liyium scriptam legitor mutare ^veriere pro mutari verii, — PM: iubet peritos linguae adtendere ani- mum pastorum sermo agre- sti an urbano propior esset. Pall. 1. 3. Voss. II. al,: at- tendere animum pastorum ser- moni, agresti an urbano pro- pior esset. Recc. quidam codd.: attendere animos. 15. detegant nequiquam condl- tas insidias: PM Leid. i.] delegant nequicquam cet.
600
UBRRX
niim nee magis iani dolo capi quam armis vfaici posset haec ubi audita sunt et ad eos qui consederant in insidus peirlata, consurrectum repente ex latcbris est et in patai- tern ad conspectum undique campum prolata signa. ym Sli^to malor acies qoam quae ab suo praesidio sustineri posset: itaque propere ad dictatorem auxilia accitum imttit, inter ea ipse impetus hostium sustinet.
y. Nuntio adlato dictator signa ferri ac sequi iabet annatos: sed celeriora prope omnia imperio erant, rapta
lOextemplo signa armaque et vix ab impetu et cursu teiK- bantnr: cum ira ab accepta nuper dade stimulabat, turn condtatior acddens clamor ab increscente eertaimne: ur- gent itaque alii alios hortanturque signiferos ut ocioa eant qtlo magis festinantes videt dictator, eo inpensius retentat
iSagmen ac sensim incedere iubet: Etrusd contra prindpio exdti pugnae omnibus copiis aderant: et super alios alil nuntiant dictator! omnes legiones Dtruscorum capessisse pu- gnam nee iam ab suis resisti posse, et ipse cemit ex supe- liore loco in quanto diiscrimine praesidium esset; cetenun
8k Hwdio adlato dictator si-
' gna ferri ac segui iubet
''''■ armaioa: VW] nuntio allato
* dictator signa ferri et sequi
■■: cet. (recc. codd.). — Leid. i.
Vms. II. : signa ferri ac seqni
- armatoa iubet. — PM: etuix
ab impetn et cnrsu teneban-
tor. Cf. 9, 37.: niUilo quie*
tior romanns exercitns impe-*
ricT dncis coutinetar.
11. cum ira ab accepta nuper
dade stimulabat: M m. 1.
-^ Jft m, 3.: turn ira cet.
P: cum ira o^cepia nuper
.clade stimulabAt. Pall. 1. 3.
Voas. II. al,: cam ira accepta
fiuper clade stimulabantar.
ik,..quQ magh feilinautes ui-
det dictator: PJ9. — . Pall. n. cod. Sig. aL: festinantes ire nidet.
15. principio exciti pugnae: P. -— M: pngna. Cod. fiUock^* principio ezcitati pugnae. «- H: omnes legiones etmsco- mm capessisse pngnam. P: oms regiones etrascorqm ca- pessisse cet. — Loy. 4,: nee ab suis — quanto in certa* mine.
19. ceterum satis fretus esse etiam nunc tolerando cer- tamuii legatum: PM: „iD- dess da er der Sleinung war, . dass der Legat auch jeizt nocb den Kampf ganz gut al- lein aoshalten kunne, and dass
LIBER Z.
€01
satis firetus esse etiam nunc tolerando . ceriamini legatum nee se procul abesse pericull vindlcem, quam maxime yvli fatigari hostem ut integris adoriatur viribus fessos. quam- quam lente procedunt, iam tamen ad impetum capiundum — equiti utique — modicum erat spatium; prima .incede- 5 bant signa legionum no quid occultum aut repentinum ho- stis timeret, sed reliquerat interyalla inter ordines peditum qua satis laxo spatio equi permitti possent pariter sustu- lit damorem acies, et emissus eques libero cursu in hostem
er ja, wenn der Feind die Oberhand gewinnen aollte, in ' der Nahe sei*' ti. s. w. Dra- kenborchias satis fretMis con- iangendom esse contendit id- que scriptam esse at satis ereditur (21, 8.): sed me- lius Sigonios Tiderat satis perlinere ad esse^ qaamquam id probari non potest, qnod ex rec. sno libro scribi vo- lait ceterum fretus satis esse etiam nunc cet. Cf. 21, 33. : qoidqaid adiecissent ipsi terroris satis ad perniciem for^ rati: (21, 17,). 34, 43.: Scipio satis esse Ilaliae nnnm Gonsulem censebat. 9, 43.: novum militem hostium — ne temptando quidem satis cer« iamini fore. al. Cf. 5, 3.: dissolyendae maxume tribu- niciae potestatis rentur esse. 3. quamquam lente procedunt iam tamen ad inpetum ca- piundum^ equiti utique mo" dicum erat spatium: M: „obgleich sie langsam vor- riickten, so waren sie doch schon so weit gekommen, dass ihncn zur gehSrigen Richtung ciues Angrifls, be-
sonders fiir die Reiterei, nor ein mSfsigerSpielraum blieb^. — P: ad impetum eapiunt dam equiti utique cet.
6. ne quid occuUum aui re* pentinum hostis timeret: M, — P cod. Elock.: „ae quid occuHum aut repeati- num bosti sumeret": cum tf, nisi fallimur, scriberetur pro //. dictator prima legionom signa procedere iussit, ne oc- cultum quendam impetum ho- stes timerent sed iustum sibi et cum altero exercitu certa- men ineundum putarent: vo- luit enim id quod instituerat occultari, quo maiore illi ter- rore equitibus subito emissis percuterentur. — PM cod. Gel. al. : qua satis laxo spa- tio equi permitti possent. Cf. 7, 33. : ilia omnia qua nunc erectae micant bastae. 3,70.: qua permissus equilatos tnr- baverat ordines.
9. et emissus eques libero cursu in hostem inuehitur: P m. 2. M.-.P m. 1.: cmi- suB. Cf. 9, 37.: erapit — M m. 1. : infonpMJIiinMt aduer-
60S
LIBERAL
invehiiur inGonposiUnque adversus cquestrem procellam sobi- tum 'pavoreiu offundit. itaque ut prope serum auxilium iam pacne circumveotis, ita uiiiversa requies dala est: iniegri accepere pugnam nee ea ipsa loiiga aut anceps fuit: fiiii
5 liostes castra repeUmt inferentibusque iam fiigna Romanis ceduot et in uldmam castrorum partem con^obantur: ha^ rent fiigientes in angustiis portarum, pars magna aggerem vallumque conscendit si aut ex superiore loco tueri ^e aat siiperare aliqua et evadere posset: forte quodam loco male
lodensatus agger pondere superstantium. in fossam procubuit
8tis eqnettrem procellam subi- tam paoorcm offundit. P : in- coopositosq. adversus eqoe- atrem procellam subitum pa- nojrem offundit. M m. 4.: ef- fbodit: idque effundU iu Leid. I. V088. II. Loy. 4. sL repertom est.
3. itaque ut prope serum au- xilium iam paene circum- ueniis: M. — P: itaque ut prope serum auzil/i/m pene , circnmnentia. Leid. i. cod. Tbaan. Pall. 1. 3. Voss. 11. Loy. 4.: „ itaque ut prope- mm auxilium^ cet Pal. 11.: „ itaque ut non properum au- xilium**: quam baud multum afuit quiu I. Fr. Grou. verio- rem scripturam baberet. cf. ex. gr. 3, 5.: Antiates mille milites, quia serum auxilium post proelium yenerant, prope cum ignominia dimissi. — PM rell.: ila uniuersa requies data est: „desbalb ward nun, so wie die Htilfe fast zn spat zu kommen scbien, indem der Legat uud seine Truppen bei- uah schon amzingelt wordeu,
aneh eine yollkoounene Rube den BedrlDgten sa Theit**.
3. iniegri accepere pugnam: M. — P: iniegre accepere pognam. — H m. 1.: neca ipsa longa aat anceps fuif. m. 2. : nee ipsa cet. P ra. 1.: nee ex ipsa longa oet. m. 2.: nee bee ipsa.
7. pare magna aggerem uaU lumque eonecendii si aut ex superiore loco tueri se aut superare aliqua et eua- dere posset: Pill rell.] pars magna — conscendont, si -* possent. Cf. ex. gr. 34, 21.: multitudo pars procairit in yias, pars in yestibnlis stat, pars ex tectis fenestrisque prospectant et quid rei sit rogitant (Put). — Leid. i.: ex supero loco tneri «e ant superare aliquam cet. — Quid superare signiticet, videtur euadere docere: „oder ir- gendwo biniiber zu kommen nnd zn entflieben*^ — Mm. 1.: male denseatna agger. m. SL: densatus. P: male den- setus agger. — P m. 1.: in fosam.
LIBER X
603
atque ea^ cum .deos p^ndere viamiugde coodamassent, plu- res inermc^ quam armati evadimt. hoc proelio fractae ite- rum Etniscorum vires, et pacto annuo stipendio et. duum mensum frumedto permissum ab dictatore ut de pace lega- tes naitterent Rtfrn^Hn, pax negata, indutiae biennii datae. 5 dictator triumphans in urb^m. redut, babeo auctores sine uUo. memorabili prod^Q pacatam ab 4iCtatore Etruriam e$s^ sedilioQibus tantum Aitetinorum <^9^positis et Cibiio genere cum pleb« in gratiam reducto* consul ex dictatura factus i/L Yalerjiis. non petentem atque adeo etiam abseirtem lo
i. aique ed'cum d^as pander e warn fugae CQUckanaasent pJures inermea quam ar- mati euadunt: P. — M: \, atque «nm cum deos pan- den inam^' cat. Htdobiam sit an earn in andqaiore li- bro faertt — fit: ia«mi»8.
3^ daunt mensum frumenio: . PM] 4apm mensittm frnmento (Drak. codA). Gf. 3, 95.: y, daom mensam spaiinm con- snlibos datum eat^S al. Idem genitiyna duum- 9, 30. in recc. qnibnadam codd. reper- tus ast, cam in PM duorum «88et« 9, 43.: trium tiien- snm. »K
5. pax negata indutiae hiennii daiae: PM reU. — Cod. Harl. rtc: pace n^la indu- tiae biennii datae,
6. kaheo aueiores sine ullo memottdfUiproeUa paeatam ab didaiore etruriam esse: H. — ' P: babft anctores sine ullo memorabili praelio pa- catum cet. — P et Drak. ^odd.: et licinlio genere cum plebe in gratiam redaclo. M :
et liciaio it^cilnio genere cet. Cf. 10, 3.: C]Ini^m genus. 9. consul ex dictatura fadus Iff. Fohrius : PM cod. Gel. al. -^ Vo8«. I. i»L: ex dicta- iote. -^ Recentiesimi eodd.: consulem ex dictat factum cet. 10. non petentem atque adeo etifiim abseniem creaium . credidere quidam: P al. — M: ,m. ualerius adq. adeoj etiam absentem rr^atum cre^ didere quidam. Lev. 4.: at- que etiam absentem creatnm crediderunt quidam. — • Fa- cile erediderim Dukero non eredidere sed tradidere a Livio scriptum esse conii- cienti (9, 28. 36. 44. al.). cf. 42, 11.: „Atta]um regis Eumenis fratrem legatum ve- nisse Romam Valerius An- tias his CQUsuiibus scribit -^ : plurium annales et quibus credidisse malis ipsum Eu- menem venisse tradunt*'. — PM: et per interregem ea co- mitia facta. Cod. Sig. Lot. 4. : comitia babita. Cf. 1, 35.: instare ut quam primum co-
I
604
LIDEH X.
crcatum cn^dcre quidam et per interregem ea coniitia fa- cta: id ununi non ambigitur, consulaium cum Apuleio Pansa gcssisse.
VI. M. Valcrio et Q. Apuleio consulibus satis paca-
* 5tae foris res fuere: Etruscum adversa belli res et indutiae quietum tenebant, Samnitem multorum annorum dadibus domitum bauddum foederis novi paemtebat: Romae qaoque plebem quietam et exoneratam dcducta in colonias mnlti* iudo praestabat. tamen nc undique tranquillae res assent,
10 certamen iniectum inter primores civitatis patricios plebeios- que ab tribunis plebis Q. et Cn. Oguloiis, qui undique ai- minandorum patrum apud plebem ocGasionibus quaesitis ppstquam alia firusfra temptata erant, earn actionem susce- perunt qua non infimam plebem accenderent sed ipsa ca-
Unto certamineioiecto. 21,54.
initia regi creando fierent. aJ. — In Leid. i. Pall. 1. 3. al. excidit facia.
% consulaium cum Apuleio Pansa gessisse: P] consu- latum cum Appuleio cet. Cf. 5, 32. 42, 4. : Q. €t L. Apu- leios (cod. Laurisb.): al. — M: cum apulegio pansa.
. 4, M, yalerio et Q. Apuleio eoss, : PM. — M : conss. — PM al.: aduersa belli res. filulti recc. codd. : aduersa res belli, — P: induciae. — Paulo post P : romae quoque plebem quietam et exbonera- iam deducta in colonias mul- iitudo praestabat. M: quie- tam et exoneratam deductam in colonias multitudo cet.
1 0. certamen iniectum inter pri- mores ciuitatis: PM cod. GeT. al. — Leid. i. Pall. 1. 3. Voss. II. Lov. 4. al.: ceru- men infectum cet. Cf. 2G, 3b. :
al. — Dein PM: ^patricios plebeosq. ab tr. pL ^. et cn. ogniniis*^: nisi qaod in ft praenomen ^ exciderat De his OgulnUs cf. 10, 23. - P: occassionibns qoaesitis, 14. qua non in/imatn plebem accenderent: PM« — Sigo- niani codicis librariuB scribi Tolait „Roii infimam modo plebem*': yemm non ilium modo sed €tiam edis qw b. 1. non pro non modo scriptum pntarent, veros horam verbo- rum sensus fugisac^ yidetnr, qaamvis interdnm non modo pro non dico positam sit: hoc enim loco „noa—- sed" significat ,,nidit etwm den niederen Theil des Voikes Bondem die Ersten unter den Plebejern", Cf. ex. gr. Cic. or. I. Catilin. 4.: „viyis non ad deponendam sed ad con- firmandam aodadam". al.
UlifiR X.
605
pita plebis consularis iriumphalesquc plebeios,, quorum lio^ noribus nihil praeter sacerdotia, quae nondum promi$cua eranty deessent. rogaticnem ergo promulgarunt ut, cum quattuor augures quattuor pontifices ea tcmpestate cssent placeretquc augerl sacerdotum numerum, quattuor pontifi- 5 ces quinque augures de plebe omnes adiegerentur. quern
1. consularis irluTtiphaJesque plebielos: PM] consulares cet.
3. deessent : PM Leid. i. Voss.ir. mtfltiq. alii bodd.] dcesset. — „ Den en 9 nm alle Ebren- Smter bekleidet zu haben^ nichts welter als die Priester- steilen fehlten'^ Qaod per- multis locis videre licet, yerba noo semper ad iasta subiecta sed ad proxima qnaeqae no- mina a Liyio applicari so- lere (ct 2, 3.: ne reddita bona belli adiamentom esset: 10, 9.: poterat: al.), id. etiam in bis dicendi generibns fa- ctom Tidemiis, ut verba non ad nihilj quo pertinere vide- rentar, sed ad ea nomina qui- bus res ezprimerentar exci- piendae, referrentar. nee id sine cansa videtar factnmt cam enim non in voce nihil Bed In bis ipsis nominibas yera sen ten liar am vi^ posita yideretar, bac cotinectendi ra- tione illam yim etiam maiorem reddere yolaertint. non sem- per tamen boc dicendi genas a librariis perspectam esse^ cam alii loci docent tam 1, !• nbi in ano P yeram scripta- ram seryatam yidemas: „at qaibns ab inmenso propeer- r'ore nibil praeter arma et na-
ves superessent ^\ 9, 8.: nee qaicquam ex ca praeter quam corpora nostra deben- tor Samnitibus.
3. rogationem ergo promul- gorunt ut cum iiii augures nil poniijices ea tempestate essent cet.: PM, — Lov. 4.: rogationem igitar promulga- rant. Gelenias conianctionem, qtiae daobns recentibas codd. exceptis in nallo mscripto de- sideratar, inductam yoluit — M: placerent qaae augeri sa- cerdotam nnmeram iiit pon- tilices y aogures de plcbe omnes adlegrentar (m. 3. : ad- iegerentur). P : lacereutqae aageri sacerdotam namerum nil pontifices cet — Cod. Klock. al.: aageri sacerdotiam nttmeram.
6. quern ad modum ad itii au* gurum numerum nisimorie duorum id redigi collegium poiuerU non inuenio: PM relL : » wie das Collegium der Augurn bus yier Personen be- standen baben Icann, wenn nlcbt etwa gerade zwei ge- storben waren, Icann icb mir nlcbt erLlUren'*. Livius ne- gat se inlelligere, qui ab ai|-
' tiquis scriptoribns tradi po- taerit» illo tempore quattuor
606
LTDER X.
ad modum ad quattuor augurum numenim msi morte dno- mm id redigi collegium potucrit non invcnio, cum inter an- gures constet inparem numenim debere esse, ut tres aoti- quae tribus Ramnes Titienses Luceres suum quaeque ao- 5gurem habeant aut, si pluribus sit opus, pari inter se nu- mero sacerdotes mulUplicent sic ut multiplicati sunt cmn ad quattuor quinquc adiecti novem numenim , ut tcmi in singulas csscnt, explcverunt. ceterum quia de plebe adl^ gebantur, iuxta cam rem aegrc passi patres quam com con-
lOsulatum yulgari viderent: sinnulabant ad deos id magis quam ad ae pertinere, ipsos visuros ne sacra sua polluantur: id ae optarc tantum ne qua in rem publicam clades yeniat minus autem tetendere adsueti iam tali genere certaminam i vinci, et cemebant adversarios non id, quod olim vix spera-
15verint adfectantes magnos honores, sed omnia iam, in quo- ' rum spem dubiam erat certatum, tamen adeptos, mulUpli- ces consulatus censurasquc et triumphos.
angnram collegiam fuisse, nisi forte duo aagares eo anno mortoi essent. cam enim triam antiquaram tribuum soum qnaeque aogurein ha- bere!, fieri potuisse at locis daplicatis bini caiasqae tri- bes aagares essent totomqae collegium sex hominum sic at postea novem aagurum es- set: sed at quattuor crea- rentar, cam impar augurum nomeros esse deberet nee anias tribus bini ease pos- sent, alterius singuli, fieri non potuisse. — PM: ramnes ti- tienses luceres. CF. 1, 36. 1, 13. — M m. 1.: suum qoaeqae aagurum habeant. m. 2.: aagurem. Pm. 1.: ha- bebant. — P: cum at quat- tuor quinque adiecti nbuem nomeram at terni in singu-
las (m. 1.: singalares) essent expleucrunt. M: cam ad quatj tuor adiecti noaem name- rum cet. 9. eomconsulaiumuulgariuh dereni: P m. t.] cam coq* sulafum cet. (P m. 3. ffl). — Paulo post PM: id se optare tantum ne ^a in rem publi- cam (M : pub.) clades aeniat. 13. minus autem tetendere: P. — M: „ minus adtendere| adsueti iam tali genere cer- taminum uinci'S fortasse in antiquiore libro scriptam erat qood in duobus recc. codd. inventum est „ minus autem tendere*'. Lov. 4.: minus aut tendere. — P: „ adsueti iam tali genere in certaminum
uinci'S
16. tamen adept os: P. Quam- quam hoc tamen a Liviano
LIBER X.
607
VII. Certatum tamen suadenda dissuadendaque t^ inter Ap. Claudhim maxime ferunt et inter P. Decium Mu- rem. qui cum eadem ferme de iure patrum ac plebis, quae pro lege Licinia quondam contraque earn dicta erant cum
dicendi genere atienum non est, hocqne loco ad spent duhiam relatum yideri pot- est, et qaamqnam eadem tox 10, 1. in eodem M non apte praetermissa videtur, tamen hand mnltum abest quin in uno M veram scripturam in- esse arbitrer, ubi sic scri- ptnmrepperimus: „8ed omnia iam, in quorum spem dubiam erat certatum, adeptos^'. id certe contendere ausim, omis- sa voce tamen orationem mnlto fortiorem fieri remqne dubiam esse ye] eo quod cer" iatum tamen pauIo post se- quatnr. sed cum voces to- men et ionium saepe inter Se coofusae sint, nee iusto semper loco ea, quae in In- tegra oratione exciderant, re- centlore manu adscripta vi- deamus, factum esse potest ut et hoo loco eodem mendo erraretur manuque antiqna scriptum esset: „ et cemebant aduersarios non id iantum^ quod olim uix sperauerint ad- fectantes magnos honores, sed omnia iam, in quorum spem dubiam erat certatum, ade- ptoses Cf. 4, %', non tantum ^ non. -» P m. 1.: spem du- bium. m. 2.: dubia. Cod. Klock.: in quorum spem da- bierat certatum tu m adeptos. — Leid. I.: eonsnlatns mul-
tiplices. Lov. 4.: muitiplices eonsnlatns censuras trium- phos.
1. certatum tamen suadenda dissuadendaque lege: P. — M: certatum tamen sua- dendaque lege. Cf. T. Livi 1. zxz. p. XXIV. II. 30, 1. : fa- cundissimns Labebatur, sen causa oranda sea in senata ad populum suadendi ac dis- snaidendl locus esset. 34, 1.: ad suadendum dissuadendum- que muUi nobiles prodibant 34, 5.: si privati tantum mod'> ad suadendum dissuadendam- qne id qnod a vobis rogatur processissent, ego quoque — tacitus suffragia vestra expe- ctassem. 45, 21.: suadendi dissuadendique legem pole- stas facta. — Voss, ii. : inler Ap. Claudium maxime ferunt et P. Decium Mnrem.
4. cum plebeis consulatus ro- gaheftur: PM Leid. i. a].] cum plebeiis cet. — PM Leid. I. Voss. ii. omnesque prope Drak. codd. : dissernis- set: qaod integrum esse non potest. — M: in con Alone. P: in cognitione. — PM: ga- bino cultu: cf. 8, 9.: cincta Gabino. — PM: „pro populo ac legionibus romanis*'. In recc. qnibusdam codd. prae* termissum est romanU. ef. ex. gr. 8, 32.: „8aiTi8 le^o-
I
608 LUER X.
plebeis ponsulatus rogabaiur, disscniisscnt, relUilisse dicilur Decius parentis sui spccicm, qualcm cum muUi qui in con- tionc erant viderant, indnctum Gabino cultu super telum stantem, quo se babitu pro populo ac legionibus Romanis 5 dcvovissct: turn P. Dccium consulein purum piumque dcis inmortalibus visum acquc ac si T. RTanlius collcga eius dc- voYcretur: eundcm P. Dccium, qui sacra publica popuIiRo- mani facerct, Icgi rite non potuisse? id esse pcriculum ne suas preces minus audircnt dii quam Appii Claudii? castius
10 cum sacra privata facere et religiosius deos colcre quam se? quern pacnilere votorum quae pro re publica nuncupa- verint tot consulcs plebci tot dictatores aut ad exercitns euntes aut inter ipsa bella? numerarentur duces eorum an- norum quibus plebeiorum ductu et auspicio res geri coe-
15ptae sunt, numerarentur triumphi: iam ne nobilkatis qui- dem suae plcbeios paenitcre : pro certo habere, si quod re* pens bellum oriatur, non plus spei fore senatui populoque Romano in patriciis quam in plebeis ducibus: „quod cum ita se babeat, cui deonim hominumve indignum videri pot-
20 est" inquit „eos viros, quos vos sellis curulibus toga prae-
nibas romanis". et non sine consulea plebei: PM. Cf.
cansa scriptam est ac legio- 22, 1. — In cod. Klock. bis
nibus romanis nee pro po* scriptum est numerarent. —
pulo romano. PM rell.: „quiba8 plebeiorum
5. turn P, Decium cos* purum dactu et auspicio res geri
piumque dels inmortalibus coeptae sunt^^^ Cf, 3, 2.: de-
uisum: PM. — M: aeque ac derit. Malim scribi y^coepU^
si. Y. manlins collega eius dc- assent ^*. Dakenu : smt. noaeretar. P: aeque ac t. man- 17. non plus spei fore senatui
lius cet. — PM: qui sacra populoque r, in patriciis
pr. faceret. — P: lege rite quam in ptebeis ducibus:
non potuisse. M Leid. i. al. — P: quam
8. ne suas preces minus au' plebeis ducibus.
dirent dii: P. — M: prae- 20. eos uiros — poniifiealia at-
ces. — M: quam appii clau- que auguralia insignia adi'
dii castius cum sacra cet. cere: M cod. Klock.: sell, in-
11. quem paenitere uotorum signibus honornm amplissi-
quae pro rep, nuncupaue* morum ad quos iam ascen-
rint (P m. 1.: noncup.) tot derint tn cod. Harl. scri-
UBERX.
609
texta tunica palmata et toga picta et corona triumphali lau- reaque honoraritis, quorum domos spolils hostlum adfixU insignis inter alias feceritis, pontificalia atque auguralia in- signia adicere? qut lovis optimi maximi omatu decoratus cumi aurato per urbem vectus in Capitolium ascendent, is 5
5.
T.
ptnm est eis uiris — {nsi- gnia adicere: sed accosati- yam sabiecti praeferendum esse neminem fagerit^ ne ho* nores petiti beneficio cai- dam patriciornm deberi yi- derentur, sed nt homines ple- beii, qui se cderis omnibas bonis pares yidissent patri- ciis, quos faouores cupivis- sent, eosdem sna ipsoram opera atqae yirtute assecnti esse dicerentnr. — P: inquid. — PJIl: bonoraritis. lOaHi recc. codd.: bonorayeritis. — P : qnornm domos spoliis ho* stiam adGxis insign/^ inter alias feeeritis. M: insignes. — P Leid. u Voss. ii. Loy. 4. al.: pontificalia atque augu- ralia insignidc dicere. is conspiciatun P m. 2. M omnesqne prope Drak. codd. ] si conspiciatur (ed. Mogunt,). Intelligere non possam, qui antiqaae et integrae scripta- rae sensus homines doctos adhuc praeterire potuerlt. hie enim locos et qui proxime sequitur ironice scripti sunt, cuius dicendi generis prae- sertim in orationibus tot si- miles locos apud Liyium re« perimus: „wie? ein Mann, der im Triumphzuge durch die Stadt gefahren and das Livi pars II.
Capitol bestiegen hat/sollte mit einer Opferschale gese* hen werden fcSnnen odcr mit dem Augurstabe yerhiillteil Hauptes, er sollte ein Opfer- thier tod ten oder auf ein Zei- chen yon der Scbauhohe aus achten durfen? wenn auf eine Buste, ttnter der man das « Consnlat, die Censorw6rde und einen Triumph ohne MissblUigung gelesen , noch der Augur - und Pontifextitel gesetzt wurde — wie wer- den das die Lesenden ertra- gen konnen!*' Cum capide ac lUuo capite i^elaio iam recte ex M restitulum erat, quamquam et in hoc libro > metathesi ilia verborum scri- ptum est „ ascendent is con- spiciatur I cum //capide ac tuo capite uelato'' cet. in P m. 2, (et in multis recc. codd.) pro- pter yocum capide et capite similitudinem nihil repertum est nisi hoc „ascenderiiis con- $piciat^^ cu lituo capite nela- to" : in Leid. i. Voss. ii. Loiy, 4, al. nihil nisi hoc: „is con- spiciatur cum capite uelato". P m. 1.: accenderitis spi- ciat^ cu lituo capite uelato. — Capis crat yasis genus pontiGcalis (Prise. 6, VI, 67.), lituus augurum, quare eapite
39
610
LIBER Z.
conspiciatur cum capide ac liluo capite velato, victimam caedet auguriumve ex arce capJet? cuius imaginis titulo consulatus censuraque et triumphus aequo animo legetor, si auguratum aut pontificatum adieceritis, qui sustinebunt 5 legentium oculi? equidem — pace dixerim deum — eos nos iam populi Romani beneficio esse spero, qui sacerdotis non' minus reddamus dignatione nostra honoris quam aece- periinus, et deorum magis quam nostra causa expctamus ut quos privatim colimus publice colamus^. 10 Vin. ,^Quidautemego sic adhuc egi, tamquam integra
sit causa patriciorum de isaccrdotiis et non iam in posses-
velato non seqnentibos yer- h\B sed lUuo adiungendum est. — Deinde restitnimus PM et rell. mscriptorom an- ctoritate caedet et capiet pro eaedat et capiat^ qaod scri- bendam yidebatur ut con- innctivns hornm verborum yerbo conspiciatur respon- derct: sed praeterquam qnod coDiunctivi praesentis sensus ab indicatiyo futnri non num- qnam yix abhorret, permulti quoqne loci docent, inprimis Livinm boc genere mntandae orationis usom esse. cf. 9, 46. : qai — inquinaverat cet. 9, 23.: ferte — iocendant — sarcientur. al. — In Leid. i. Voss. II. Lov. 4. al. excide- mnt yerba per urbem, — M: angnrinm ut ex arce capiet.
kp qui sustinebunt legentium oeuli: P] non sustinebunt cet, (Pm.2.Mrell.). In Voss. ii. Loy. III. 71071 scriptum non est.
6. sacerdotis: P] sacerdotiis (M). Cf. 8, 1,: cum querimo- bIs. — P: equidem pacem
dixerim deum. Cf. 3, 19. — In omnibus prope Drak. codd. scriptum est: „qni sacerdotii non minus reddamus digna- tione nostra honores*'. in Loy. 4.: „sacerdotio*'. et ?el in PM repperimns honores, „Icb boffe man ^rd das, was wir durch das Wohl- wollen des r5m. Volkes ge- worden sind, so hocb an- scblagen, dass den Priester- wurden durcb unseren Adel nicbt weniger Ebre sa Theil werden wurde als dorcb sie auf uns ubergehen kann*^ — Leid. I. Voss. ii. al.: expe- ^tamns, — P: „ut quos pri- uatim publice colamns:*' band scio an yerius quam M 9,nt quos priuatim colimns pu- blice colamus'^ 11. et non iam in possessions unius ampliSsimus sacer* dotii in P et in cod. Kiock. scriplnm est ut dubitari pos- sit an yera scriptura fuerit „ unius ampli simns sacerdo- tii*^. sed quamTis dici posset,
LIBER X.
611
sione unms amplissimi simus sacerdotii: — decemviros sacris faciundis, carminum Sibyllae ac fatorum populi hiiius inter- prctcs, antistites eosdcm Apollinaris sacri caerimonianimquc alianim plebeios videmus, nee autem tune patriciis uUa in- iuria facta est eum duumviris sacris faciundis adiectus est 5 propter plebeios numerus, et nunc tribunus vir fortis ac strenuus quinque augumm loca quattuor pontificum adiecit in quae plebei nominentur, non ut vos Appi vestro loco pellant sed ut adiuvent vos homines plebei divlnis quoque rebus procurandis sic ut in ceteris humanis pro parte virili 10 adiuvant. noli erubescere Appi collegam in sacerdotio ha^ bere, quern in censura quern in consulatu collegam habere potuisti, cuius tam dictatoris magister equitum quam nj^agi-
id ipsam ab illis plebis capi- tibus expagnari, ut amplioA- bas digni haberentur sacer- dotiis, tamen posit! vos mibi minus probatnr, quod baud inutile ease debebat id quod iam ex parte quadam conse- cnii essent, quam amplissi- mum videri. — M: „et nomi- niam in possessione unius amplissimi simus sacerdotii^*. baec noyem verba exciderant in Leid. i. Voss. ii. Loy. 4, al. — P: sacris facieundis. SI: faciundis. Leid. i. al,: fa- ciendis. — BI: sibille. — P m. 1.: „et fatorum": sed ea- dem antiqua manns restituit ac, — PSI: caerimonianim- que. 4. nee autemiunc patriciis uJla iniuria facta est: Pall. n. al.] nee turn patriciis cet. — PM et meliores Pall, ei Drak. codd.: nee aut turn patriciis cet. — I. Fr. Gron.9 qaam* quam in omnibus mscriptii
inventum est et nunc tribu^ nus — non ut uos cet, scri- bendum coniecit: ,,nec aut turn patriciis ulla iniuria fa- cta est — aut nunc tribu- nus., quinque augumm loca quattuor pontificum adiecit.., ut vos Appi vestro loco pel- lant sed ut adiuvent vos" cet — M: cum duouiris. — M: u. augurum loca. — PM: iiii. pontificum adiecit in quae plebei nominentur. — P m. 1. M: appii. P m. 2.: appi. — P: homines plebei. M: hominis plebei. — P m. 1.: pro parte uirili adinuent P m. 2. M: adiuuant — Cf. 6, 37. de duumviris et decemv. 13. cuius tam dictatoris | mag equitum quam mag equi- tum I dictator esse potes: BL — P: cuius tam dictato- ris mag equitum qua magi- ster equitum dictator esse potes. -r- Deinde seqnitur in 91: salona adnsni.
612
UBERX
sfri equitum dictator esse potes. Sabinum advenam, prln- cipem nobilitati vestrae — seu Attium Clausum seu App. Claudium mavultis — illi antiqui patricii in sniim numenim acceperunt: ne fastidleris nos in sacerdotum qumenun acci-
5 pere. multa nobiscum decora adferimiis, immo omnia ea- dem quae vos superbos fccerunt: L. Sextius primus de plebe consul est factus, C. Licinius Stolo primus magisler equitum 9 C. Marcius Kutilus primus et dictator et censor, Q. Publilius Philo primus praetor, semper ista audita sunt
lt)eadeni, penes vos auspicia esse, vos solos gentem habere vos solos iustum imperium et auspicium domi militiaeque. aequo adhuc prosperum plebeium et patricium fiuit porro-
1 . principem nobilUaii uestrae : PM Leid. !. Pall. 1. 3. al] principem nobiKtatis rcstrae. Cr. 10, 41.: Sp.Nautins dux alaribas cohorlilms erat. 8, 4.: Romam caput Latio esse. 2,G5. 23,35. 26, 19. — P: seu atium 'clausum sen ap. claudium maunltis. M: scuatium clau- sum I seu app. daudium cet. cf. 2, 16. — W : ne fastidiae- ris. — Pali. 1. 3. Voss. ii. Lot, 4. al. : nos in sacerdo- tum numero accipere.
6. L. Sextius primus de plebe consul est factus: P. — M: /. secxtiue cet. Inde fa- ctum yidetur ut in Leid. i. scriberetur „1. secacius'% in Pall. 1. 3. Voss. II. Lov. 4. ill. „1. sequacias^. — PM: c licinius stolo primus mag. equitum. — P: c. marcius ru- tilius. M: c. martins rnlilius. Cf. 9, 38. — P m. 1.: pri- mus edictator et censor, m. 2. : primus * dictator. — P m. 1.:
q. publius philo. P m. 2. M: q. publilius philo.
10. uos solos gentem habere uos solos iustum imperium et auspicium d^mi mili- tiae^,: M. — P: „ penes uos anspicia esse uos solos iu- stum imperium^ cet dein m. 2. margini adscripsit ,,gen- tem habere uos solos'^.
12/ aeque adhuc prosperum plebeium et patricium fuH porroque erit Qurrites: en numquam fando audistis cet. ] aeque adhuc prosperum plebeium ac patricium fnit, porroque erit en nnquam fando audistis cet — m Ple- beium et patricium'' scripsi- mna ex PM Leid. i. Voss. ii. Lot. 4. al., quod multi loci docent Liyium non modo ae sed etiam et qu^ cum ae- que perinde pariter simil. coninngere solitum esse. cf. 9, 14.: „caednnt pariter re- sistentes fusosque inermes at-
LIBER X.
613
que erit Quirites: en numquam fando audistis patricios primo esse factos non de caelo demissos 8ed qui patxem ciere possent, id est nihil ultra quam ingeniios? consulem iam patrem ciere possum avumquc iam poterit filius mens, ni- hil est aliud in re Quirites, nisi ut omnia negata adipisca*5 mur: certamen tantum patricii petunt nee curant qutun eventum certaminum habeant. ego hanc legem — quod bonum faustum felixque sit vobis ac rei publicac -^ uti rogas iubcndam censeo".
qne armatos servos liberos^ cet. Deinde resiituimiis Qui- rfUs ex antiqaissimo P, ia quo scriptum inyenimus „por- roqne erit qui re nnmqnam fando audistis"; guh^ vero saepe , in aotiqait libris i pro quirites reperiri notum est. hanc scripiuram veram esse oodd. Voss. I. Leid. ii. al. persuadent, in qnibng „por- roque erit en quirites num- quam^' scriptum est. mAtato yerborum loco, quod QuinU ies non in Gne sentential ponendnm yidebatur. cf. iCic. or. Caiil. in. iinis. In eis- dem bis recentioribus codd. en numquam recte seryatum est, quam iustam bnina loci scripturam esse 4, 3. decui- mus. In^cod. M totus locus parum diligenter soriptus est ita: „domi miiitiaeq. quern adhuc prosperum plebeium et patricium fuit porroque erit enumquam fando audistis pa- tricios primo esse factos ii dc caelo demissos". — P m. 1.: sed qui patrem ciere pos- set. P m. 2. M: possent. 3. COS. iam patrem ciere pos-
sum: PM. — PM: „nibil est aliud in re quirites nisi ot omnia negata adipiscamur**. I. e. yiderint patricii necesse est, nihil esse quod uon. ^di- pisceremur, et ob earn caofsam nihil aliud sibi proposoisse yidentur ^am ut ne quid adipisceremnr nisi, quod no- bis ab eis negajbum csset,. hoc breviore igitur diccndi.genere duas sententias Liyius com- prehendity .et omnia adipi' scimur.et ni/iil adipischnur nisi quad, negatum sH : „ in der Sache selbst wird nichts yveiter bewirkt als. dass, da uns Alles yvas wir wiinschen va Theil werden muss, wir yvenigstens nichts soliten er- langen konnen als vras uns yorher streitig gemacht wor- dcn yfSre". Cf. 4, 4.: quid cnim in re est aliud, si pie- bt'iam patricius duxerit si pa- triciam plebeius? „wa8 liegt deuQ in der Sache selbst fSr eln Unterschied, ob ein Ps« Iricier" a. s, yy« 8. uti rogas: PM «L „ uii rogata esi** quern ad modum 3fl^)
614
LIBER X
IX. Vocare tribus extemplo populus iubebat appare- batque accipi legem: ille tameir dies intercessione est sub- latiis: postero die deterritis tribunis ingenti oonsensu acce- pts est: pontifices creantur suasor legis P. Dedus Mus 5 P. Sempronius Sophus C* Marcius Rutihis M. LivUis Den- ter, quinque auguies item de plebe C. Genuciiis P« Aelius Paetus M. Minucius Faesus C. Marcius T. Publilius: ita octo pontlficmn novem augurum nwnerus factus. Eodem amio M. Valerius consul de provocatione legem tuUt dlll- lOgentius sanctam. tertio ea turn post reges exactos lata est semper a Camilla eadem. causam renoyandae saeplus baud aliam fuisse reor quam quod plus pauconun c^es quamli-
pace utirogaiae erarU omnes tiiboB iasseruni*^ ex opit li- bris scribendum est. yerain ne hoc priore loco virnin do- ctum secuti simos, com hoc facit, qaod etiam paolo ante, qoamqiiam de daobua triba- tiia pi. cogitandum erat, „ et nunc tribunus-ndUcU^^ scri- ptum Tidemtia, turn qaod in itla flcriptora constitaeiida non antiqaomm librorum anctori- tate sed snaipsias coniectura doclQS yidetar. — Deinde 8cr!ptam est in Voss. i. Leid. II. subendam cenaeo^ in PM reil. etiam „8iibeun- dam censeo^*.
It uocare tribus extemplo po' pulus iubebat: PM al. — Lov. 4.: nocari. Cf. 9, 14.: fiigoa inde ferre iossit et co- pias edaxit. al. — Mm. U\ a^^rebatq.
2. ille tcmten dies intercessioiie est sublatus: PM Leid. i. al.] ille tamen dies est inter- cesstone sablatns. — P: po-
stero die deterritns tribimis. — Paolo post PM: c. mar- dos (M: martins) mtiiios. cf. 10, 8. — PM: c. gena- cins (M: genntius) paellas petus. m. minadns (M: mi- nutiosy faesus. — P: c. mar- cius t. pobliHS. M : c* mar- tins, t pablins. €f. 6, 19. al. 9.. consul de prouoetAione le- V. . gem iulit diligeniius san- 'Ctam: PM rell. — Voss. lu: diligentins facta ou. — Malim in antiqnis codd. scriptam inve- niri: „ legem tulit de prouo- eatione dlligeutiiis senuien* da^^, — P: tertio ea cum post reges exactos lata est. 13. ^uam quod plus paueorum opes quam libertas plebis poterat: M m. 2. P Leid. i. Yoss. II. Lov, 4. al.] quam quod plus — poterant. Cf. 10, 6.: deessent. — In F Bcriptum erat m. 1.: causam reno-puandae, ln.%.:renouan- dae. — Mm. 1.: reor quod. m.2. : reor qua qaod. : 10, 13.
LIBER X
615
bertas plebis poterat. Porcia tamen lex sola pro tergo ci- Yium lata videtur, quod gravi poena, si quis verberasset ne- cassetv^ clvem Romanum, sanxit: Valeria lex cum eum qui provocasset vlrgis caedi seeurique neeari yetuisset, si quis adversus ca fecisset, nihil ultra quam „inprobe tiaetum^ adie- 5 cit. id — qui turn pudor honndnum erat — visum credo vinculum satis validum legis: nunc vix servo serio ita mi-
1. Portia iamen lex: PM. — P: 81 qais aerberasset necas- setae cinem r. M: si qais aerberasset necassetne ciuem r. — Valeria lege ait Liyius virgis caedi secnriqae oecari veltos esse ciyes romanos, sed nihil aliud ea sancitam esse nisi quod inprobe factum Tideretar si quis adversus earn legem fecisset. Porcia demum lege gravi poena sanctum esse ne quis civem r. verberaret necaretye. atque ita Cic. de rep. 2, 31., cum Valeriorum legis de provocatione men- tionem Fecisset, scribit: „ne- qne yero leges Porciae, quae tres sunt trium Porciorum ut scitis, quidquam praeier son- ciionem adtulerunt noyi^. yerum a quo potissimum Per- cio ilia sanctio legi adiecta sit, viri docti dubitant. Ma- nutius eam fuisse M. Porcii Catonis Censorii (cuius col- lega in censura L. Valerius fnit: cf. Liy. 39, 40. seqq.) censet idqne mibi propter multas. Catonis homiuis ple- beii siniultates cum nobUitate vcri similius videtur: Pighius legem a P. Porcio Lacca (qui
a. u. c. 557. tribunus pi. fuit: cf. Liv. 32, 7.) laUm yult. 4. si quis aduersus ea feeis" set: PM aL — Voss. n. Loy. 4. a1.: eam. — PM rdL: nihil ultra quam inprobe fa- ctum adiecit: „wer dagegen gehandeit hatte, der, kabe pflichtwidrig gehandeit^. I. Fr. Gron. dnbitayit, an rectius se haberet facturum, Cf. 8, 10.: si is — moritur, probe factum yideri.
6. qui turn pudor hominum erat: PM aL: „die8 schien binlanglich zu sein — so leb- haft sprach damals in Jedem das sittliche Gefuhl — jenem Gesetze Achtung zu yerschaf- fen'*. Voss. II.: quia tum.
7. nunc uix seruo serio ita minetur quis quam] nunc nix serio ita minetur quis- quam (P. Pithoeus et cod, Klock. ). — P : nunc tux snmr serio ita minetur. m. 2. : nunc uix sum serio cet. M: nunc uix ser uos | ero ita minetur quisquam. Leid. i. ; nunc uix serii ita minetur quisquam. Pali. 1. 3. Voss. u.: nunc uix seruata minetur quisquam. Voss. II. al.: nunc uix semo
616
LIB£R X.
netur quisquam. Bellum ab eodem consule haudquaqnam memorabile ad versus rebellantes Aequos, cum praeter anl- mos feroces nihil ex antiqua fortuna haberent, gestum est alter consul Apuleius in Umbria Nequinum oppidiun dr- 5 cumsedit: locus erat arduus altus atque in parte una prae- ceps, ubi nunc Namia sita est, nee vi nee mupimento capi poterat, itaque earn infectam rem M. Fulvius Paetus T. Man- lius Torquatus noyi consules acceperunt. in eum annum
, ita minetar quisqaam. — Cod, Jledicei aactoritatem in scri- ptura constitaenda secuti ni- hil aliad nisi anam litteram i adiecimns, praesertim cum in P vox serio integra esset, qaod antem ad sumr in cod. P attinet, m ibi ut sexcentis aliis locis additam yidetar, et sur rdiqniae yocis seruo esse metatbesi ilia lUterarum, qna nibil in P saepius inye- nitur, inter se confusae, yult igitur Livius dicere, tantum fuisse pudorem illis anliquis temporibas ut grayiorc dicto in lege aliqna iabenda opus non esset: sua tamen aetate tantam esse bominum impn- deutiam, ut ne seryus qui" dcm bero suo obedire yelle videretur, si ille tarn leni ra- lione peccata praecayeret. yox serio igitur decsse non pot- est: significat enim, aliquid ab hero cum certa expecta" fione iuberi, iussui suo a servis ohtemperaium iri. 1. helium ab eodem consule haudquaquam memorabile cet.: P m. 2. — P m. 1. M Leid. I. Loy, 4. : haudquam-
qnam. — Haherent ezcidit in Leid. i.
4. alter cons, Apuleius: ff. cf. 10, 5. — P: alter cos, apnlens.
5. locus erat arduu^' alius: M Leid. I. Voss. 11. aL] locus erat arduus (P). Drakenbor- cbius in yoce altus alteram YOcis arduus scriptoram yi- dere yult: sed non semper ahum est quod avduum yi* detnr, maiore lore dubjiare poterat, quid inter arduus et praeceps interesset. — M: atque in parte nna prae- cps ubi nunc narria sita est.
7. M. Fuluius Paetus: codd,] M. Fuiyius Paetinns (Pigb, sec. fast. Capit. triampb. ). — Paeti cognomen muUarom gentium fuit. cf. Plin. hist. nat. 11, 37. 55. Liv. 7, 1.: Matnercus — Mamercinus. — BI: petus et manlios. PM: noui cos, accepernnt. •— Paulo ante Leid. r. Voss. if. Loy. 4, al.: itaque infectam rem.
8. in eum. annum cum Q. Fa- bium coss, non petentem omnes dicer ent centuriae: M. — P: in eum annum cum
LIBER X.
61
cum Q. Fabium consulem non petentem omnes dicerent centuriae, Ipsum auctorem fuisse Macer Licinius ac Tubero tradunt differendi sibi consulatus in bellicosioreni annum, eo anno maiorl se usui rei publicae fore urbano gesto ma- gistratu: ita nee dissimulantem quid mallet nee petentem 5 tamen aedilem eurule'm eum L» Papirio Cursore factum, id ne pro certo ponerem, vetustior annalium auctor Piso effe- cit, qui eo anno aediles curules fiiisse tradit G. Domitium Cn. F, Calvinum et Sp. Carvilium Q. F, Maximum: id credo cognomen. errorem in aedillbus fecisse secutamque fa- 10 bulam mixtam ex aedilidis et consularibus comitiis conve- nientem errori. et lustrum eo anno conditum a P. Sempro- nio Sopho et P. Sulpido Saverrione censoribus, tribusque additae duae Aniensis ac Terentina. haee Romae gesta.
X. Ceterum ad Nequinum oppidum cum segni obsi- 15 dione tempus tereretur, duo ex oppidanis, quorum erant ae-
faoiom coss. non petentem cet. — M: macer llcinios ac tubere tradunt. P: majcer U- cinins ac tnrbere tradunt. P m. 2. : ac turbare. — PM : „eo anno maiori se usui reip.ybr^ urbano gesto magist^atu'^ In recc. quibusdam codd. mO' I'or^ scriptum est, sed in omni- bus mscriptis nongerendo sed geslo videtur esse, cF. 10, 9. : legem tulit diligentius san- ctam, — P m. 1.; cum 1. papirio censore, P m. 2* M; cursore. -^ Paulo post 6cri-> plum est in PM: „ fuisse tra- dit c. 1. (M: cl) domitium cn, ilium caluinum et sp. caruilium q. f. maximum '^ Pal. II. ai. : 1. domitium. Pi- gbius Cn. DomHium scribi vult. — P: conuenienlem er- rorim et lustrum cet.
12. a P, Sempronio Sopho et jP, Sulpicio Saueirione: 9, 45. — P: et lustrum eo.anno conditum a p. sulpicio aauer- rione censoribus. M: „ con- ditum ap sulpitio sopho et p sempronio auerrlone cen- sorib/' SJmili nominnm me- tatbesi scriptum est in rell, codd. — P: anniensis.
15. ceterum ad Nequinum op-* pidum cum segni obsidione tempus tereretur: P m, 2,
— P m. 1.! at nequinnm. — P m. 1. M Leid. i.: tenretor.
— Pm : „ quorum erant aedi- ficia iuncta muro'S Yoss. ii.: „ aedificia inertia muro ": unde Drakenb. suspicatur^ 11- brarium scribere voluisse in- haerenila, — P: inde ad coss. deducll. P m. 1.: acce- pturos confirmat. Ill: inde ad
618
LIBER X.
dificia iuneta muro, specu faclo ad stationes Ronianas iti- nere occulto pervcniunt: indc ad consulem deducti praesi- dium armatum se intra mocnia et muros acceptaros conGr- niant. nee aspernanda res visa nequc incaute credenda: 5 cum altero eorum — nam alter obses retentus — duo ex- ploratores per cuniculum missi, per quos satis conperta re trecenti armati transfuga dace in urbem ingrcssi nocte por- tarn quae proxima erat cepere: qua refracta consul exerd- tusque Romanus sine certamine urbem invasere. ita Ke-
lOquinnm In diclonem popull RomanI venlt: colonia eo ad- versus Umbros missa a flumlne Namla appellata : exercitus cum magna praeda Romam reduclus. Eodem anno ab Etra- sds adversus Indntlas paratum bellum: sed eos alia inolien- tls Gallorum idgens exercitus finis ingressus paulisper a pro-
ISposito avertit. pecunia dcinde, qua multum poterant, fireti socios ex hostibus £acerc Gallos conantur, ut eo adiuncto exercitu cum Romanis bellarent. de societate baud abnuunt
cons, deducti praesidiam ar- matnm se intra moenia et muros confirmant „Inner- halb dcr Schutzweliren and der Stadtnlaaer^^
5. nam alter obses retentus: M. — P: obspes. — Mm. 1.: portam qaae proxima erat cepe qaa refracta cos. exer- citasque romanus. m. 3. : cepe qaa re facta. Voss. ii. Lov. 4. : qaa re facta. Cf. ex. gr. 10, 43.: simal et refringebantur portae et vis andique in mu- ros fiebat. — P : cos. exerci- tosque romanus.
9. Ua Nequinum in dicionem pr, uenit: P. — M: in di- tionenr pir. uenit. Recc. qui- dam codd. : in deditionem. — Pin rell.: a flumine INarnia appellata (P: apellata). Cod.
Harl. rec: a Niwe flnmine Narnia appellata.
13. aduersus induiias : PIBS, Tell. Cf. 10, 5. — sed eos alia molientis Gal- lorum ittgens exercOusJinis ingressus paulisper cet. : n ro. 1. P ] sed eos alia mo- lientes (M m. %) Galioruni ingens exercitus fines (Mm. 2.) ingressas paullisper cet — M: apposito aaertit. — P m. 1. M m. 1.: qua mul- tum poterat. P m. 2. M m. 3.: poterat. — M: freti sotiosex . hostibus facere gallos oonan- tur I exercita cam romanis bellarent. Cod. Klock.: der bellarent.
17. de societate haut abnuunt: P m. 3. — P m. 1.: aatab- Duant. M: de sotietate aot abnaanti
UBBRX.
619
barbari, de mercede a^tur: qua pacta acceptaque cum pa- rata cetera ad bellum essent sequique Etruscus iuberet, in- fiiias eunt mercedem se belli Romanis inferendi pactos: quidquid acceperint, accepisse ne agrum Etniscum vasta- rent armisque lacesserent cultbreis: militaturos.tamen se, si 5 utique Etrusd velint, sed nulla alia mercede quam ut in partem agri accipiantur tandemqufe aUqua sede certa consi- stant. multa de eo concilia populorum Etruriae habita nee perfici quicquam potuit, non tarn quia inn(unui agrum quam quia accolas sibi quisque adiungere tam efferatae gentis liO'> 10 mines horrebat, ita ^missi Galli pecunlam ingentem sine labore ac periculo paratam rettulerunt. Romam. terrorem praebuit fama Gallic! tumultus ad bellum Etniscum adiecti: eo minus cunctanter foedus ictum cum Picenti populo est.
XI. T. Manjio con^uli provincia Etruria sorte venit: 15 qui vixdum ingressus hostium finis cum exerceretur inter
2. seqmgue Etruscus iuheret: PM. -<- Leid, i.: seqaiqac etrnscos iaberet: (nominati- ▼as?). Pali. 1, 3. VoB8. ii. al.: seqniqae etniscos tube- rentar. — - JH m. 1, P; iafi- iias eant. U m. 3.: infitias Moni. PaU. 1. 3. Voss. iiw al. : iafitiauerant. Cr. 6, 40. — P^m. 2. M: qaidquid acoepe- rint accepiase ne agrtim cet. P ID. 1.: nee agrum. — P m. 1.: quam at partem agri ac- cipiant^^. m.^2.: qoam ot ia partem cet 9. nontamguiainminuiii^um quam quia eeU: M. — P: noif tam g imniiaoi cet^ 11. peeuniam ingentem sine la- here ac perieulo paratam: PM Leid. I. Voss. n, Lov. 4. al.] peeuniam ingentem sine labore ac pericaio parlam
(cod. Sig. Pal. II.). Cf. ex. gr. 42, lld< adcessisse ad vi- . res earn, qnae longo tem- pore muitU magnUgue me- ritie pareretur, aactoritatem (cod. Laarisb.). 41, 6.: tur- geuto parata mancipia. — Mireitaleront. PrrAtollerunt. . roma. m. 2.: romae.
15. proulncia Eiruria sorte ue- nit: PM al.]. provincia Etra- ria sorte evenit ( recc. codd.).^ Cf. 8, 1.: atramqoe bellum
. . Plautio sorte venit. 9, 12. — ' . Ia P scriptnm est „t. man- lio coss. *' in Hi ,4nan]io cons'^ omisso praenomine. •» Duo ytrhaprouincla etruria^ quae Kbtariorom cnlpa in Leid. i. in cod. Tbuan. multisqae aliis mscripUs praelermissa esse meliores codd. persaad^nt, I. Fr. Gronovius omitii posse
620
LIB&RX.
equites, ab rapido cursu circumagendo equo effit^us extern plo propc cxpiravit: tertius ab eo casu dies finis vltae con- soli fiiit: quo velut omine belli accepto deos pro se com- misissc bellum memorantes Etrusci sustnlere animos. Ro- 5 mae cum desiderio viri turn incoinmoditate temporis tristis mintius fuit, ut patres ab iubendo dictatore constilis subro- gandi comitia ex sententia principum habita deterruennt: M, Valerlum consulem omnea sententiae ceutMriaeque dl-
censet, cum ad sorte ve^ nit facile suppler^tur bellum Etruscum: vemm id non > modo Liyiano scribendi ge« neri adversatur sed etlam per fie b. 1. yix ferendum vide- tnr. — PM al.: „qai dum uix ingressus*'. cf. T. Livi 1. XXX. p. Lxyn. yhi. — P: iiniis. — P: „extemplo quo prope expiraoit^': at dnbium sit, Qtrum ^ue ex equo male repetitom sit an mann anti- qoiore soriptam fuerit ex-' temploque, — Circumagen- do equo coniuDgi non posse sed equo ad effusus perti- nere neminem fugerit: „der Consul ward vom Pferde her- abgeworfen, als er im stSrk-^ «ten Galopp plOtzlich um- . leiikle".
2. tertius ah eo casu dies finis uitde consult fuit: JK[ m. 3. -. M m, 1, P: die, - Pall. 1, 3. Voss. II. al.: ,,qtio nelut omine bene acceptor's quod a librariis scriptum videtur xA sensus exprimerctor ,,nach- dem sie sich dieses Ungluck zu ihren Gunsien ausgdegl^S
5. cum desiderio uiri turn in- commoditate iemporis: M
m. 1. P Leid. i. Lev. 4. al — Ill m, 4. al«: taai deslde* rio uiri turn cet. — P m. 1.: „ Gonsulis subrogandi comno- tia ex sententia principum ahabita'^ m. 2.: commitia. Vera huius loci interpretatio multos yiros doctos praeter- isse yidetur, quamqaam nihil maioris difficuitatis in eo in- est Yult enim L. dicere, cum tristis Duntios omnium ani- mos Romae moyeret, nihil aliud patres ab dictatore iu- bendo deterrnisse qnam quod comiliis consnli snbrogando habitis enm ipsnm vimm po- pulns consulem sobvogaret, quern senatus dictatorem did iussurus fuerat: ,,die Nach- rioht yon dem Tode des Con- suls machte in Rom einen solcben £iadraok, dass nor das die V&ter yon der Emcn- nung eines Dictators abbielt, dass in den zor Nacbvrahl ' eines Consuls yeranstaHeten Comitien der- Mann gawiklt yyiardy der ganz nach dem Wunsche der Srsten des Se- nates war". 8. Jf. f^alerium eos. omnes sententiae ceniuriueque di-
LIEER X.
621
xere, quern senatus dictatorem dici iussurus fucrat: turn ex- templo in Etruriam ad legiones profieisci iussit. adventus eius conpressit Etruscos adeo, ut nemo extra muniment^ egredi auderet timorque ipsorum obsidioni slmilis esset: ne- que illos novus Consul vastandis agris urendisque tectis, cum 5 passim non viUae solum sed frequentes quoque yici incen- diis fumarent, elicere ad certamen potuit. Cum hoc segnius bellum opinione esset, alterius belli, quod multis in yicem cladibus baud inmerito terribilc erat, fama Picentium novo- rumsociorum indicio exorta est: Samnites arma et rebel- 10 lionem spectare seque ab iis soUidtatos esse. Picentibus gratiae actae et magna pars curae patribus ab Etruria in Samnites versa est caritas etiam annonae sollicitam civi- tatem habuit, ventumque ad inopiae ultimuiii foret — ut scripsere quibus aedilem fuisse eo anno Fabium Maximum 15 placet — ni eius viri cura, qualis in bellicis rebus multis tempestatibus fuerat, talis domi turn in anncmae dispensa-
xere: PM. — Recc. quid, codd.: dici iassarus fuerit — Paolo post P m. 1.: ad- uentBS eios campraesit etru* 8C0S. m. 2»: compressit.
7. elicere ad certamen -potuit s P m. 3.V — P m. 1.: eligere. H ID. 1.: famanmt dt | cere ad Gertamen potait. id. 4.: dacere. -^ Paolo ante P m. 1.: freqoentes qooqoe oicii.
, 8. alterius belli — fama Pi-- eeniium nouorum sociorum (M : sotiorom) indicio exorta est: PM: „die erste Kunde yon dem Aosbrache des an- deren Krieges kam den Rd- mem darch die iMittheilong der Piceoter, dass^' a. s. w. Klockioa aliique/onfa omilti Tolaeront.
17. talis domi turn in annonae
dispensatione praeparando ac conuehendo frumento fuisset: PAl. Loyeliani qoarti libraritts ^^tum in annonae dispensatione turn in prae- parando ac conoehendo fru- mento " scripsit, quasi de dna- bos diyersis rebus L. cogi- tasset annonaeque dispensa- tio esse posset nisi frumento praeparato. sed ille videtor non Tidisse, yerbis annonae dispensatione nihil aliud quam munus aedilicinm ipsum significari: „wenn jener Mann jetzt in der Stadt nicht in dem Gescbafte der Verwal- toog des Getreidewesens eine eben so grosse Aufmerksam* kelt in der Fursorge fUr die HerbeischafiTung des Getrei- des bewiesen batte*^
622 UBERX.
tionc pracparando ac convehendo frumcnto fuisset. Eo anno — nee traditur causa — interregnum initum: interregaF foere Ap. Claudius dein P. Sulpicius: is comitia consulan habuit, creavit L. Comelium Scipionem Cn. Fulvium cod-
6 sules. Principio hulus anni oratorcs Lucanorum ad nom coiisules venerunt questum, quia condicionibus perlicere se nequiverint ad societatem armorum, Samnites infesto exer- citn ingressos fines suos vastare belloque ad helium cogere: Lueano populo satis superque erratum quondam, nmic ita
lOob^tinatos animos esse ut omnia ferre ac pati tolerabilnis ducant quam ut umquam post ea nomen Romanum violent: orare patres ut et Lncanos in fidem accipiant et vim atqae iniuriam ab se Samnitium arceant: se, quamquam bello cum Samnilibus suscepto necessaria iam facta adversus Romanos
15 fides sit, tamcn obsides dare paratos esse.
XII. Brevis consul tatio senatus fiiit: ad unum oranes iungendum foedus cum Lucanis resque repetendas ab Sa- mnitibus censent. benigne responsum Lucanis ictumque foe- dus: fetialcs missi qui Samnitem dcccdere agro socioruin
30 ac deduccre exercituin finibus Lucanis iuberent. quibus ob-
2. inierregss fuere Ap. Clau- runi natnra est •»- M : coo-
dius dein P, Sulpicius :V]I1; dilionib. — PM: periicerese
nisi qaod in M ^^salpitias" neqoiaeriot. Leid. i. Voss. n.
scrlptam est. — Voss. ii."*al. : Loy. 4. omnesqae prope Jhi"
deinde. — Cicero in Brat. 14, kenb. codd.: neqoiaenint. Cf.
55. non Snlpiciom sed Ap- 3, 2. : dederit. — Paolo post
piom Claadium comitia ha- cod. ELlock.: omre patres et
buisse scripsit: de qao loco lncanos in fidem accipiant et
H. Mejerns et qnos laudavit cet. omisso ui', 10, 15. — P:
coniF. — P : is comniitia con- qnamqnam bello samnitibos
snlaria habnit. — PM: 1. cor- snspepto. neliara scipionem cn. falninm coss. 16. ad unum omnes iungen-
5» ad nouos cosh (M: c6n8.) dum foedus cum Lucanis
uenerunt: PM. — Loy. 4.: resque petendas ab Sanmi-
uenere: qnamquam librarins tibus censent: PM rell. — illins cod. erunt ex ere fa- ,^ P: feciales missi. — M m. 1.:
cere solet.. ab eo enim boc qui samtem decedere agro so-
nno cap. dixerunt seripse- tioram. m. 2.: tamoilem.
LIBER X.
623
viam missi ab Samnidbus qui dennntiarent, si quod adis- sent in Samnio concilium ^ baud inviolatos abituros. haec postquam audita sunt Romae, bellum Samnitibus et patres censuenint et populus iusat. consules inter se provincias . partiti sunt: Scipioni Etruria Fulvio Samnites obvenerunt, 5 diversique ad suiim quisque bellum proBciscuntur. Scipioni segne bellum et simile prions anni militiae expectanti ho- stes ad Volaterras instructo agmine occurrerunt: pugnatum maiore parte diei magna utrimque caede: nox incertis qua data victoria esset intervenit: lux insequens victorem victum- 10 que ostendit, nam Etrusci silentio noctis castra reliquerunL ^ Romanus egressus in adem ubi professione hostium con- cessam victoriam videt, progressus ad castra vacuis cum plurima praeda • — nam et stativa el trepide deserta fuerant — pptitur. inde in Faliscum agrum copiis redwtis cum inpe- f5
1. si quod adUsent in Samnio eoncilium iaud inuiolatos iihituros: PJM. — Leid. r. VoM, II. al.: 8i quod aadis- sent — babituros.
4. conss, inter se prouincias partiti sunt: PM. — Vl\ di- aersi^. | belliim proficiscantar.
9. nox incertis qua data ui' ctoria esset interuenit: PM: „obne dass man wasste aaf welcheSeile aichderSieg ge- neigt bStte". Cf. 4, 37. 10, 5.: qua — €qQi permitti pos- sent — PM: „naiii etnuci silentio noctis castra relique- runt^: simili ratione baud raro apud Livium perfectnm pro plosqaamperfecto scri- ptnm Tidemos.
1% ubi professione hostium eoneessam uictoriani uidet: PMLeid. i. moltiqne al] ubi
profectione bosiinm cet. — Faga bostes profitebanlnr se acie victos esse. — ' P m. 2. M: progre^sns ad castra oa- cuis cam plurima praeda — potitnr. Pro. 1.: praedfcm. — M: „nam et statiua et trepidse deserta faerant^. Alteram et deesse non posse iam Conr. Heiisingeras rectevidit: ,,denn ,68 war ibr Standlager and nocb daza in fldchtiger Eile Yerlassen worden*^ bis enim verbis L. ostendere yult, qnare Romani tam magna praeda potiri potaerint: nee de binis hostinm castrb cogitari potest.
— P: ,,nam t% statina tre- pide deserta faerant'^ Melias Leid. I. Voss. ii. al.: nam et statiaa et trepida deserta cet.
— P: relinqnisset. — M Harl. rec. : ad populandos bo- stiam itnes incedit.
624
Linmx.
dimcnta Faleriis cum modico praesidio reliquisset, expedite agmine ad dcpopulandos hosthim fines incedlL omnia fern ignique vastantur, pracdae undique actae: nee solum modo vastum hosti relictum sed castellis etiam viciscpie inlatos 6 ignis: urbibus oppugnandis temperatum, in quas timorEtru- scos conpulerat. — Cn. Fulvii consulis clara pugna in Sa- mnio ad Bovianum haudquaquam amUguae victoriae fuit: Bovianum inde adgressus nee ita multo post AufidenaiB vi cepit
10 Xin. Eodem anno Carseolos colonia in agrum AeqiiF culorum deducta. Fulvius consul de Samnitibus triumpha- vit cum comitia consularia instarent, fama exorta Etruscos Samnitesque ingentcs donscribere exercitus: palam omnibus conciliis vexari principes Etruscorum, quod non Gallos qua-
'IScumque coudicione traxcrint ad bellum: increpare magistra-
nattt neraornm, durls Aeqai- cola glebis^^ — M: fdloins COS, eos de samnitibus Iriom* pbaait. P: fulains cons eoi de samn. cet. cf. 2, 7. : fieri.
13. palam omnibus conciliis ut- xari principes Etruscorumi M. In P excidit paJUwi, " P m. %i qaacaqae condi- Clone, m. 1.; qaecuqne. A: qaacumqae conditione.
15. increpare magistratus So- mnitium: PM Leid. i. omneS' que prope Drak. codd.} in* crepari cet. (ed. Frob. 1531:). Mogistratus ant subiecti a^ cosativus est supplendnmqne duces ^ aut obiecti snpplen* dumqae multitudinem: {cL ex. gr. 3, 2.: „ferox mnltl- tudo increpare duces, quod in aciem '— coinraissa res sit":), sic enim varianda con* strnctione Livium orationem omare solere permoltis lods
3. nee solum modo uastum hosti relictum: PM al.: „nnd nicht bloss die Felder wur- den yerwtistet dem Feinde zuriickgelassen ". Voss. ii. Lot. 4. al.: uastatum. — M: sede castellis | etiam uicisque inlatns ignis. — Lot. 4.: ur- bibus oppugnandis tempera tur.
8. Bouianum inde adgressus : M. — P m. 1.: agressum. m. 2.: agressus. — Paulo ante P: cn. fuluii conss. clara pu- gna in samnio bouianum haud- quamquam cet. m. 2.: haud- quaquam. M: handquamquam. 10. eodem anno Carseolos co- lonia in agrum Aequicolo' rum deducta: P. — iU: in agrum aequicz^lorum dedicta. Cf. 1, 32.; ab antiqna gente Aequiculis, Cod. Sig. al.: in agro aequicolarum. Cf. Yirg. Aen, 7, 746.: „Horrida — gens adsnetaqoe moito Ve«
LIBER X
625
tus Sainnitiiim , quod exerdtom adversus Lucanum faostem conparatum obiecerint Roitianis: itaque sins sodorumque viribus consui^re hostes ad bellum et haudquaquam pari defungendum esse certamine. hie terror, cum inlustres vlri consulatum peterent, omnes in Q. Fabium Maximum primo 5 non pctentem deinde ut inclinata studia vidit etiam recusan- tem convertit: quid se iam senem ac perfunctum laboribus .
vi demos. — M: quod dxerci- tom aduersns lacanam ho* stem conparatum obiecerint romanis: „da88 sie dn so nnbedeatendesmirziim Kriege gegen die Lncaner bestimm- tes Heer den RSmeru entge- gengestelit hStten '\ Nee in P nee in rell. ant Gronoyianis ant Drakenb. codd. repertam est aduersuSf qaare I. Fr. Gron. m lucanum hostem scribendom coniecit. — PM: „itaqne sais sodomm^e (M: sotioromq.) niribiis consor- gere hostes ad bellnm et handqnaqnam pari defangeb- dam (P: de&^endam) esse certamine*': i. e. itaqoe^ com Etmsci Samnitesqne et sois ipsorum et sociornm Tiribiis ad bellnm consargerent, fieri non posse nt pari certamine Romani defongerentor : ^des- balb erhdben sich ta diesem Kriege die Feinde mit ihrer eigenen and d^r ibrer Ban* desgenossen Macht, so dass sie (die Rdmer) anf einen Kampf za rechnen bStten, dem sie Iceinesweges gewach* sen sein wfirden'^ 5. in Qi Fabium Maximum prima non petentem: P. -*
T. Livi pars II*
M: in q. fabinm mazimol pri?nvm non petentem. m. 2. : maxima. -^ P m. 1.: rectis- Bantem. 7. ^uid se iam senem ae per* functum laboridus lahorum* que praemiis soUiciiarent: PM. Blaltos librarios praeter- iii vis Tocis labores bis po- sitae: nam in Pall. 1. 3. Voss. II. al. scriptam est: „qaid se lain senem perfon- ctam laboribas belloram prae- miis soliicitarent^^ in Lov. 4.: perfanctam honoribos. — Paalo post repperinias et in PM: „et fortanam ipsam ae- reri ne cai deoram nimia iam in se et constantior qaam ae* lint bamanae res aideai»tar^^: nbi uideantur eodem mendo pro uideatur scriptam est qao 10, 2. audiseeni pro au^ diseet aL nisi forte librarios qoidam videaniur scripsit at verba j,quam velint kumo' nae res i^ideantur^^ conion- gerentor, 9,al8 sie (die G5t- Cer) wollen dass die YerhMlt* nisse des Lebe^s erscheinen*^ •ed ilium fogerit Liviom con- necti volaisse quam velint hunumae res ,9als es die VerhSltnisse des Lebens er-
40
626
LIBER X.
laborumque praemiis sollicitarent? ncc corporis nee anbni vigorem remanere eundem, et fortunam ipsam vereri, ne cui deorum nimia iam in se et constantior quam velint hu- manae res, videatur: et se gloriae seniomm suberevisse et
5 ad suam gloriam consurgentes alios laetum aspicere: nee honores inagnos fortissimis viris Romae nee honoribus deesse fortes viros. acuebat hac moderatione tarn iusta studia, quae verecundia legum restinguenda ratus legem recitari iussit qua intra decern annos eundem consulem refici non liccret
lOvix prae strepitu audita lex est, tribunique plebis nihil id inpedimenti futurum aiebant, se ad populum laturos uti le- ' gibus solveretur. et ille quidem in recusando perstabai,
lanben". baec etiam causa est qnod Livias non scripsit ^quamvelirU humanas res'*,
4. et se gloriae seniorum suk' ereuisse et ad suam glo' riant consurgentesuliosJae' twn aspicere: P m. 2. M. — P Di. 1.: subcreuisse | ad suam. — M m. 1.: nee bo- rib, deesse fortes uiros, M m. 3. P: nee bonorib.
7. acuebat hac moderatione tarn iusta stadia: M. — P Bi. .!•: acubuebat ac modera- tione. m. 2.: acuebat. ~ PM: quae uerecun^ia Jegum re- stinguenda ratus. Pall. 1. 3. Voss. II. Lov. 4. al.: quae renerentia legum restringenda ratus. — M: qua intra de- cern annos eundem eons, re- fici non licerft. P: quia in- tra decern annos eundem cos. refici non licere. Cf. de bac l^e 7, 42. Drakenborcbius fa. 1. docnit, cum Dukerns «b tertio Q. Fabii consulatu
ad quartum decern iustos an- Bt)s peractos fuisse scripsis- set, non ex Liviana aBnoram ratione iustum decern anno- rum numerum absolutum fuis- se sed ex Capit. fast, qui in- ter M. Liviam M. Aemillam «t Q. Apuleiam M. Valerium coss. 'integrum anoBm inter- ponerent: cf. Liv. 10, 3. iO. uix prae strepitu audita lex est tr, q, pi, nihil id inpedimenti futurum aie- bant: M. — P: „tr, q. pi. ni- hil id iraipedimento futurum agebant^^ ( dies werde keines- \7eges zum Hindernisse die- nen): sed eadem manas an- tiqua restituit impedimenti 9, dies werde kein Hinderniss werden". — Leid. i. al.: au- dita est lex. — In Leid. i. Yoss. II. mnltisque aliis codd. scriptum est „se£? ad popu- lum laturos*^: cf. 6, 42. M: se id — libenter acturos. P: se£^ id. 2, 60. P: ea omnis mi- liti data est. Al : eac/omnis. al.
LIBER X.
&p
quid ergo attineret leges ferri rogitans, quibus per eosdem qui tulissent fraus fieret, iam regi leges non regere. .popu* los nihilo minus suffragia inibat, et ut quaeque intro vocata erat centuria, consulem baud dubie Fabium dicebat. turn demum consensu civitatis victus „dei adprobent^ inquit5 ,,quod agitis actnrique esds Quirites: ceterum quoniam in me quod vos vuitis faeturi estis, in collega sit meae apod vos gratiae locus : P. Decium, expertum mihi concordi col- legio virum, dignum vobis dignum parente suo, quaeso me- cum consulem facialis ^^ iusta suffragatio visa: onmes quae 10 supererant centuriae Q. Fabium P. Decium consules dixcre. Eo anno plerisque dies dicta ab aedilibus, quia plus quam
1. quid ergo attineret leges ferri rogitans: PM cod. Gel. rell. Cf. ex. gr. quod paoIo ante scriptam est „qnid se soUicitarenf (non ^solli- citari'*:). I. Fr. Gron. quid ergo *attinere^ quod multis aliislocis legeretar, et hoe loco scribi voluit: yeram Livins non nihil attinere his ver- bis ezprimi yolait sed ma- iorem vim interrogationis in quid attineret poni: y,in- dem er fragte, was es nntzen kbnne dass Gesetze gegeben wiirden, wenn". cf. 6, 23.: ecquid arttinere. — P: „ rogi- tans p eosdem qui tulissent^' (sell, tribnni pi.).
2. populos nihilo minus suf' fragia inibat: PM Leid. i. al.] populos cet. — Yoss. ii. al.: inibant. ef. 1, 41. — M: consulem baud dubiae fabium dicebat: (cf. 10, 12.: trepide). P cod. KJock.: „co8. baud dubia fabium dicebaV^ Utmm- qne et dubie et dubia ferri
potest, sed Li?ius haud du* hie ita scribere solet. 5. dei adprohent inquit: P m.
2. in Leid. i. al.] dii appro- bent inquit. — Cod. Klock.: adprobent inquit dii. — |l m. 1.: quid agitis. M m. 3. P: quod. — P: ceterum tqih in me cet.
9. dignum nobis dignum pa- rente suo : M, In P scripium est metathesi vocum: exper- tum mihi concordi collegio uobis dignu uiru dignum pa- rente euo. — PM: quaeso mecum cos. faciatis. 12. quam quod lege JinUum erat: M. In P excidit quam, — Pm. 2;M: nee quisquam ferme. P m. 1.: nequisqnam cet. -* PM rell.! uinculum- que ingens inmodicae ^pidi- tatis iniectom est. Cod. Por- tug. : inmodicae cupiditati. Cf.
3, 2.: miles — in castra re« ducitnr, longam venire noctem ratus quae moram eeriami^ nSs faceret.
Mi*
628
LIBER X.
quod lege fuiitum era! agri possiderent: nee qtdsquam fennel est purgatus vinculumque ingens inmodicac cupidilatis inie- ctum est.
XIV. Consules novi Q. Fabius Maximus quartum el 5 P. Dceius Mus tertium cum inter se agitarent, uti alter & mnites hostes alter Etruscos diligerent quantaeque in banc aut in illam provinciam coplae satis et uter ad utrum bel- lum dux idoneus magis esset, ab Sutrio et Nepete et Fale- riis legati, auctores concilia Etruriae populorum de petenda
10 pace haberi, totam belli molem in Samnium averterunt profecti consules, quo expeditiores commeatus essent et in- eertior boistis qua venturum bellum foret, Fabius per So- ranum Decius per Sidicinum agrum in Samnium legiones ducunt. ubi in bostiutn fines ventum est, uterqiie popula-
15 bundus efiuso agmine incedlt. explorant tamen latius quam papulantur: Igltur non lefellere ad Tifemum hostes 'in oc-
4, coss, (M^ C0DS8.) noui Q, Fabius Maximus, mi. et P, Decius Mus, iii.: PQl.
5. uti alter Samnites hostes alter Etruscos diligerent: M] uti alter — deligeret (P m. 2.). — P m. 1.: diligeret quamtaeque in banc cet. —
^ SI: qaant^ quae in hac (m. 2. : banc)^ — PJffi: „ab sutrio et nepete et faleriis^' : nisi quod in P „ab utrio^' scriptum est. Cod. Sig.: Nepet. cf. 6, 9. — P Leid. I, al.: auctores con- cilii etruriae populorum cet. Jttt auctores aconcilii cet. Videtur primum ab Ubrario qaodam e pro ae scriptum esse, cum in antiquiore libro esset „conciliaetruriae": de- lude eoncilii pro concili, — Leid. 1.: de pace petenda. 11. prof ecti coss. (9iqoI,) quo
expeditiores commeatus es- sent et incertior hostis qua uenturum bellum foret {^^y^o der Feind in das Land fallen werde"): PM rell. — P: fa- bius persoj^arum. m, %< per soranum.
14w uterque populabundus ef fuso agmine incedit: P. — M: utque populabundus cet. Lov. 4.: depopulabundus. cf. 10, 12.: ad depopulandos fines.
16. igltur non fefellere ad Ti- fernum hostes in occulta nolle instructii P m. 1. M «L Cf. 8,20.: ne alio itinere hostis falleret ad urbem in- €edens, — P m. 2.: ad ti- femum. — M: quam ingres- 80S romanos superiore ex loco adoriri parabant. P: „quam ingressos romanos superior*
LIBER X.
629
culta valle instruct!, quam ingressos Romanos superiore ex Iqco a^riri parabant. Fabius inpedimentis in locum tutitm remotis praesidtoque medico inposito praemonitis militibus adesse certamen quadrato agmine ad praedictas hostium late- bras succedlt. Samnites desperato Inproviso tumultu, quando 5 in apertum semel discrimen evasura esset res, et ipsi acie iusta maluerunt concurrere: Itaque in acquum descendunt ac fortunae se maiore animo quam spe committunt: cete- rum sive quia ex onmium Samnitium populis quodcumque roboris fuerat contraxerant, seu quia discrimen summae re- 10
loco uidit maximum S.ceierum sine quia ex omnium
ex
jftlium et in, ualerium tr, mil^: undecim versilnu ne- glegenter praetenuissls.
5. desperate inprouiso umul- tu: M cod. Gel.: „da sie ih- ren Anschlag den Feind dorch eioen pldtzHcheo t)berfall za schrecken vereitelt sahen ^» Cf. 42, 25.: cum desporato iam conloqaio profecti essent. Leid. I. cod'. Klock. Voss. n. LoY. 4. al.: desperatos. Alii recCi coddi: deaperantes^ — H al.: quando In- apevtam semel diacrimea euafiora es- set res: „da es nan doch einmal znr offenen Entschei- dang kommen 8olIte'^ Cf. 2, 45.: abdenda cnpiditas erat nt adversando — incitato se- mel militi adderent impetam.
7, itaque in aequum deseen' dunt: codd. Drak. Cf. 7, 29.: descendant inde — in pkini- tiem qnae cet. 23, 29.: omni- bus copiis in campnm descen- sum est. 5, 38.: facilem in aequo campi — yictoriam fore, *— 01 : itaque in aequm di- sceBdwit.
Samnitium populis — con- fraxepant seu: M. In cod. ISig. et in aliis recc. codd. Bcriptiim est „cetenim seu qaia*% in fragm. Haverc. „ce- temm siue quia — siue quia'* : Bed siue seu ant seu siue non modo apnd Liyiam (cf. 7, 18. 9, 26.) sed etiam apnd alios bonos scriptores leg! iam Dnkems et Dtrakenb. do- cnemnt. Dein scriptum. est in nno cod. Ozoniansi ex omnibus samnitium. popU" Usi nee id improbandum es- set nisi alteram reliqaorum mscrlptomm aactoritas tae» vetnr. omnium Samnitium non modo scriptam est ea ratione qua et aliis locis Li» Tinm nsnm esse yidemos (2, 51.: „post acceptam prozi- mam pagnae dadem^'), sed etiam altero fortius est, cam idem fere significet qaod ex omnis Samnii populis. — • M m. 1.: sea iaq discrimem summae rerum. m. 3.: sea £a discrimem. Cf. T. Liyi 1. zxz. p. Lxvii. yuh -^ Cf.
630
LIBER X.
nun angebat animos, allquantum quoque aperta pugna Imenmt tcrroris, Fabius ubi nulla ex parte hostem moveri vidit, Msmmum filium et M. Valerlum tribunos litmn, cum quibus ad primam adem procurrerat^ ire ad
5 tea hibet et adhoriari ut, si quando umquam equestri opt] adiutam rem publicam memlnerint, illo die adnltantor utml dinis eius gloriam invictam praestent: peditum certanuKJ inmobilem hostem restare y omnem reliquam spem in bl petu esse equitum. et ipsos nominatim iuvenes pari conH-j
iOtate utrumque nunc laudibus nunc promissis onerat. cete-'
30) 3.: omnibos — Africae cora erat, sea quia ibi sum- mam rerum belliqae yerti cernebant sea at cet.
1. angebat: III] aagebat Molto fortias esse angere qaam au- gere neminem fagerit: „es Sngstigte sie die Sorge, wie es mit ibrer Freibeit, mit ib* rem Vaterlande werden wurde, and feaerte sie desbalb am 80 mebr an*S Cf. 21, 1. 27, 47. al. In omnibus yero et Pall, et Drak. codd. scriptam est agebai animos, quam di- versitatem scriptarae in 6i* miii kKo etiam in Pat. 29, 1. repperimas, abi primo scri« ptam erat „neqae ipsos modo feed parentis cognatosqae eo- ram ea cara agebat^^^ qaam- qaam eadem manas anUqaa angebat restitait. — M : ani- mua, Gf. 10, 15.: eztractas.
— aliquantum quoque aperta pugna praebuerunt terro- ris: Mrell.] aliqaantam aperta qaoqae pagaa cet. (ed. Frob. 1535.).
3. Maximum filium et M, Va-
lerium tr. md.: PJK coj. Klock.] M. Falviam et M. Va- leriam cet. — Integrnm no- men iilias tribani, qai a. a. c 462. consul creatas est (Lit. 10, 47.), legitnr in fragm. fast triumpb..* ,,Q. Fabius Q. f. M. n. Ittaximas Gor- ges". — Drakenb. codd.: maximum foluiom et ro. na- lerium. — P: ad primam aciam. — P: et adortarL — Paulo post m m. 2. P: omnem reliquam spem in impetu ee equitum. Bi m. 1.: „ spem in impetu spee equitum ": at du- bium sit an manus antlquior su- per esse scribi voluerit. 10, 16. 9, pari comitate utrumque: PJtt. — Cod. Sig. al. : ulcam- qae, Cf. 30, 5.: singulos delude separatim Laelium ac Masinissam deductos ob- testatur at cet. — P m. 1.: promisis. 10, eeterum quando ne ea quo- que temptaia (P: tepta) uis proficeret: PM. Quid quan- do b. I. significet, quae se- quuntur si nihil vires iuva-
LIBER X
631
rum quando ne ea quoque temptata vis proficeret, consilio grassandum si nihil vires iuvarent ratus Scipionem legatum hastatps prknae legionis subtrabere ex acie et ad montis proximos quam posset occultissime circumducere iubet, inde ascensu abdito a conspectu erigere in monies agmen aver- 5 soque hosti ab tergo repente se ostendere. equites ducibus iribunis hand multo plus hostibus quam suis ex inproviso ante signa evecti praebuerunt tumultus: adversus incitatas iurmas stetit inmota Samnitium acies nee parte ulla pelli aut pemimpi potuit: et postquam inritum inceptum erat, 10 recepti post signa proelio excesserunt. crevit ex eo ho- stium animus, nee sustinere frons prima tam longum cer-
rent docen^: ^^wenn aach djeserVersQch dieSache nicht fbrdero soUte": sic etiam apud DOS n>enn et wann con- fandi splent. Deinde minus forte dictam est ne ea quO" que „aQch dies nicht** qaam ne ea quidem ^selbst dies nicht einmal*', quod signifi- caret, nihil dabitasse Fabiam de prospero eqaestris pugnae CTenta. illo altero sensa non immqiiam nee apud Liviam scriptam Tidemus (cf. 5, 33.: „nec earn incorraptum*^) : idqne Ji. etiam ].. codicum Leid. I. et Had. rec. librarii scribi voluenint „nec ea quo-* qae'S quod propter quoque probandam non est. Cf. qoo- qne 9, 6.: sed ne at oculos quidem altollerent. — P m. 1.: primae legionis. m. 2.: legionis. M: ex aciae. — P m. 1.: et ad motis. m. 2.: montis. M: monies. — PM: quam posset occullissime. Voss. lu al.: qiiaque posset
pccultissime. — M: circnmdu- dncere iubet. Leid. i. Voss. 11. LoY. 4. al. ; ducere iubet. — PM: inde ascensu abdito a conspectu erigere in montes agmen: ^dann anf einer yom Feinde abgewandten Seite die Truppen anf die Hohen hin- ^ aufzufiil^ren und sich plotz- lich demselben im Rucken ca leigen", 7. haud multo plus hostibus quam suis ex inprouiso Qnte signa euecti praebue' runt tumultus: P m. 2. HI : „den Ihren fast eben so un- erwartet wle den Feinden*^ — P qa. 1. : ante signa prae- buerunt. 12. nee sustinere frons prima tam longum eeriamen in^ crescerUemque fiduiia sui uim potuisset: SL, — P: in- crescentem quia fiducia sui uim. — PM : ni secunda acies iussn cos. in primnm succes- sisset. God. Sig. allique recc. : in pdmam. Cf. 2, 20.: pro-
632
LIBER X.
tamen incresceniemque fiducia 8ui ylin potuisset, ni acies iussu consulis in primum succcssisset: ibi integrae res sbtunt invehentem se lam Samnitem, et tempore lopj visa ex montibus signa clamorque sublatus non vero \m
5tDin metu Jtemiere Samnitium animos: nam et Fabius M cium collegam adpropinquare exclamavit, et pro se quisqtt| miles adesse aliermn consulem adesse legiones gaudio ala^l ores firemunt: errorque utilis Romanis oblatus fugae fowj dinisque Samnites inplevlt maximeque territos ne ab altero^
10 exercltu integro intactoque fessi opprlmerentur. et quia pas*
volant in primnm e% pro an- tesignanis parmas obiciant.
3. et tempore inprouisa ex ifiontihus signa clamorque sublatus non uero tanium fnetu ierruere cet. : M: „hier bfiiigen die frischcn KrSfte den schqn eiodringenden Sa- mniter znm 3tchen: i^nd als jetzt im entspheidenden Au- genblicke (sacpius „//£ tem- pore": 8, 7. 30, 35.) wider Erwarten von den Bergep her •ich feindliche Feldzeichen se- )ien lassen und das Feldge- schrei erhoben ward* da er- iullte dies Alles nicht bloss |uit wahrem Schrecken die Saniniter'^ (n P scriptnpi est „et tempore \n se nisa ex montibus signa *S Ad non f)ero tantum metu sapplen^* dum esse sed etiam vano verba seqqentia ostendui^t. cf. 7, 40.: non solum plebi.
8t error qu^ utilis Romanis: P. — lilt 111 scriptnm est „gau^ dio alacres tremun^ terrorque utilis romanis": idemque ter^ ror in omnibus prope Drak.
codd. inest. — Mm. 3.: fage formidinisqne samnites inple uit. M ra. 1.: face. P: pucae formidinisqu0,
9. maximeque territos: Pfl rell.] maxime territos (ed. f*rob. 1531.). Hac particula que Livius ea quae minos ^perte scripta viderentur, di- ligeniius exprimere et expll- care solebat : „ dieser den R5- inern heilbriogende Wabn er- flillte die Samniten mit Flacbt and Bestiirzung, und zwar darum weil sie sahen dass sie die Ern^iideten es unmoglich mit einem frischen noch nicLt im Kampfe gewesenen JEJeere "wiirden aqfnehmen konnen". Cf. 4,56. : eorumlegatosutrius- que gentis populos clrcum- isse castigantesque ignaviam quod — passi essent. % 13.: 910 deditan^ inviolatamqii^e ad 8^os remissurum al.
IQ. et quia passim in fugam dissipati sunt: JML — P: et 3 passim cet. cf. 10, 10.: non taiu quia. — M ; tria mi- lia & cccc I caesi capti €7ccc
LIBER X.
633
sim in fugam dissipati sunt, minor caedes quam pro tanta victoria fuit: tria milia et quadringenti caesi, capti octingenti ferme et f^iginta, signa militaria capta tria et viglnti.
XV. Samnltibus Apuli se ante proelium coniiinxissent nl P. Decius consul iis ad Maleventum castra obieclsset, ex- 5 tractus deinde ad certamen fiidisset. ibi quoque plus fugae
et quod Apuli moenibus in- dnsi MaleTenti fuisse vide- rentur, sed ferocbsimos Apu« lornm fuisse animos cum aliis locis (ex. gr. 3, 2.) videmns, turn hoc loco quo Apulorum exetcitus in Sainnium proFe- cturus fuisae dicatur nisi De- cius eis pastra obiecisset. nolebat autem Decius illico ' periculum summae rei facere, nisi antea quae suam rem ad- iuyarent praeparasset. ita cun- ctando Decinm Apulorum am- inos auxisse, at summo ar- dore Romanes ad proelium ineundum provocarent, non minus yeri simile est quam quod in aniiquis libris legi- tur, non Apulos sed Decium, utpote qui in castvis nrani- tissimis sederet, in certamen extractum processisse. proe- ho deinde inito — quae Apu- lorum et Rbmanoruu[i virtus erat in iusta pugna facienda
— Decius hostes fudit: turn demum, cum Apulorum vires expertus esset, spreto hoste consul in Samnium legioues doxit. «— Paulo ante scriptura est in P Leid. i.: obiecissent,
— PM: ni p. decius conss.
ferme et xxx signa cet. P: ' ,,tria milia et cccc caesi. ca-
pta a,ccc fermes & xxx*'. m. 2. : ferme, dubium tamen est anlibrarius antiqoior/lpr* me s i. e. „ ferme sunt** scribi yoluerit. quod antece- dit aut ad ccc significat aut dccc, Cf. 3, 62. : sexcenti fere. 5. eodractus deinde ad certa- men fudisset : Leid. i. Ley. 4. ah] extracts deinde ad cer- tamen fudisset* — P: extra- ctum deinde ad certamen/i^w- set, M: „extractus deinde ad certamen hiidXBS^V^ (i. e. yel fuUset vel fudiss^t; of. 4^ 60.: iuva^et:). Recc. quidam codd.: et eztractos cet. — Facere non potui quin b. 1. bonorum. omnium codicum auctoritatem sequerer. nam quod pronominis cuiusdam accusativus desideratur, mi- rum esse nou pqtest, cum si- mile dicendi genus saepissime rcperiatur (cf. 3, 3.; fune- 6tam populationem fecit. 5, 4. : quod ad perseyerandum sti- mulet. al.). nee tam eius ac- cusativi causa extractos scri- ptum yidetur, quam quod ro- manum ducem dedecere yi- deretur mfigis extractum esse ad certamen quam extraxisse,
6. ibi quoi/ue plus fugae fuit tfuam caedis: M m. 3. P.'
634
L1B£R X.
fuit quam caedis: duo milia Apulorum caesa: spreUMpI eo hoste Dccius in Samnium legiones duxit.' ibi duo ml sulares exercitus divcrsis vagati partibus omnia spatio qa^l que mensum evastarunt: quadraginta et quinque loca in&l 5 mnio fiiere in quibus Decii castra fuerunt, alterius conafi sex et octoginia: nee valli tantum ac fossanim vestigia » licta sed multo aliis insigniora monumenta vastitatis circa r^onuinque dcpopulalaruin, Fabius eliam urbem Cime- tram cepit: ibi capta annatorum duo niilia nongenti, lOcaesi ptignantes ferme nongenti triginta. Inde comitiorum causa Roraam profectus maturavit earn rem agere. cum
— Ill m. 1.: caedi. — P in. 3. M: duo milia apalorara. P ID. 1.: apolornm. ^- P m. 2. M: in samniam. P m. 1.: in samnitium: 10, 17.
3. spaiio quinque mensum: PM] spatio quinqae mensium. Cf. 10, 5. - M (P): xl. et y loca in samnio faere in qui- bus decii castra faeruot alte- rius C086. sex et Ixzx. P: al- terius COS. Leid. i. Lov. 4.: et xl et XV loca. Voss. ii. al. : et quadraginta et - quinque loca.
7. multo aliis insigniora: PM Leid. I. Voss. ii. Lov. 4. al. ] multo mis insigniora (recc. quidam codd.). — * PM: mo- numenta (M: monimenta) ua- stitatis circa regionumqne de- populatarnm : „ und nicht die Spuren der Lager bloss blie- ben zuruck, sondern — was weit mehr in die Angen fallt als anderes — das Bild der Vernichtung ringsumher und der Verwilstung der Gegen- den".
9. ibi capta armatorim dud md acccc, caesi pugnanUt ferme aCCCCJLTLJL,: M] ibi
eapta armatorum dao millia quadringenti, caesi ferme pa- gnantes nongenti triginta. — P: fabios etiam urbem gime- tram cepit^ ibi capta armato- rum duo miliacccc. caesi ferme pugnantes accccxzx. Leid. I. Lov. 4. al.: caesi pa- gnantes ferme cet. — Opti- mum videbatur in re dubia librum Mediceum sequff? cu- ius scriptura b. 1. etiam co- dice P integrior esset. et cum in altero numero vix dabium esse possit, quin a pro d in ntroque libro scriptum sit (cf. 3, 62.: sexcenti fere), veri simile videtur, etiam priorem numerum eodem mendo cor- ruptum ibique scribendum es%% duo milia nongenti^ quamvis non minus verum baberi possit „duo milia ac trecenti" (cf. 3, 3. 5. al.), quod in Leid. i. scriptum est. ' Cf. 10, 14. 19.
LIBER X.
635
piimo vocatae Q. Fabium consulem dicerent onmes centu- riae, Ap. Claudius consolaris candidatus — vir acer et am- bitiosus — non sui magis honoris causa quam ut patricii recuperarent duo consularia loca, t;um suis tum^ totius no- bilitatis viribus incubuit, se cum Q. Fabio consulem dice- 5 rent. Fabius primo de se eadem fere quae priore anno di- cendo abnuere: drcumstare sellam omnis nobilitas, orare ut ex caeno plebeio consulatum extraheret maiestatemque pri- stinam cum honori tum patridis gentibus ^redderet Fabius isilentio facto media oratione studia hominum sedavit: factu- lo rum enim se fiiisse dixit ut duorum patriciorum nomina re- ciperet, si alium quam se consulem fieri videret, nunc se suam rationem comitiis, cum contra, leges futurum sit, pes- simo exemplo non habiturum. ita L. Volumnius de plebe
1. primo uocatcte: Vo88« u — PM: „cam primo aocatnm q. fabium co§. dicerent omnes centnriae** : idemqoe uoeatum in rell. mscriptis repertnm est. Cf. 10, 22. : et praeroga- tiva et primo vocatae omnes centuriae consulem — dice- bant. — M: uir acer et am- biciosns.
4* eum suis tum totius nobili" tatis uiribus incubuit se cum Q, Fabio consulem dU Cerent: PM] — at se cum Q. Fabio consulem dicerent. — Ut in Drak. qnoque codd. 'omissnm est. c£ ex. gr. 30, 43.: qoibns conventis cni^ rnrsas peterent, sibi quos vellent ex lis redimendi po- testas fieret, iossi nomina edere. 1, 51. al. — Voss. n. omnesque prope recc. codd. : tum snis turn.
6. Fabius primo de se eadem fere quae priore anno di-
cendo abnuere: M. In P ad- * scriptam est margini m. 1. t^rbnm dicendo, quod in in- tegra oratione praetermissom erat. — P m. 2. JUi: ex caeno plebeio. P m. 1.: plebei. — Itt m.' 1. P Leid. i. Lot. 4. al. : cnm honori tarn patriciis gentibus. M m. 3. al.: torn honori tum.
13. suam rationem: PJII reU. ] sui rationem. Cf. Cic. de off. 1, 39. 139.: nt in ceteris ha- benda ratio non sua solum sed etiam aliomm. Eiosd. Epist. lib. XVI. 12, 3.: neque se iam velle absente se ra- tionem haberi suam. Verr. 1, 48. 126.: debere earn aiebat suam qaoque rationem ,du- cere. aL cf. Znmpt lat. Gramm. §. 424. — P : si alium quam se conss. fieri nideret. IH:
COBS.
14. ita L, Folumfuus de plehe cum Ap, Claudio cons.
636
LIBER X.
cum Ap. Claudlo consul est factus, priory Item co inter se conparaii. nobilitas obiectare Fabio, fiigisse Ap. Claudium collegam eloquentla civilibusque artibus dubie praestantem. 5 XVI. Comitiis perfcctis veleres consules iussi in Samnio gerere prorogato in sex menses impericK i insequenti quoque anno L. Volumnio Ap. Claudio co hus P. Decius, qui consul in Samnio relictus a collega rat, proconsul idem populari non destitit agros, donee
10 mnitium exercitum nusquam se proelio committentem p^ stremo expulit finibus. Etruriam pulsi petierunt et, qofsH legationibus nequiquam saepe ^temptaverant, id se tanto agmine armatorum mixtis terrore precibus acturos ef&ca- cios rati postulaverunt principum Etruriae conciliuni. quo
15 coacto per quot annos pro libertate dimicent cum Roma-
nis
ill h
V
s
COS.) est facHis pri^re item consulatu inter se ebnpa- ranti: P m. 2. M. — P m. 1.: conss. est factus priore ita consulatu cet. — Cod. Klock. : inde 1. nolumnius. Leid. I. Voss. ii. Lot. 4. mul- iique recc. codd.: priore ei • consulatu inter se conparanti. -!— Conparaii aequo h. 1. se recte ha bet atque capiuntur 21,60.: ipse dux cum aliquot principibus capiuntur. — PM : nobilitas obiectare fabio fuisse enm ap. claudium collegam cet. Cf. 10, 15.: fudisset. — M: baud dubiae.
5. ueteres coss, (P m. 1. : conss. m. 2.: cons.) iussi bellum in Samnio gerere: PiM. — Leid. I.: iu samniti gerere. Voss. H. al.: in samnites ge- rere,
6. ilague insequenti quoque anno L, Folumnio Ap.
Claudio coss^ : PM : nisi quod P „ conss." — Ib Leid. i. al ezcidit quoque, — M m. 3.: p. decins qui cos. in samnio rolictus a collega fuerat pro- cos, idem ceft. m. 1.: relictus collega. P^ qui. p. decins qui COS. in samnio reHctas a col- lega fuerat procos. idem cet Leid. I. Voss. n. Ley. 4. ak: p. decius consul in samnio relictus cet.
11. quod legationibus nequi' quam saepe temptauef^nt: PM. — PM-r „ acturos efGca- tius ratios Multi recc. codd.: acturos rati efficacins.
14. quo coacto: M. — P Leid. i.: quod coacto. — P: |e q^ an- Bos. m. 2.: ^ quot annos. — M m. 1. : omnia experto es^% siuismet ipsorum uiribus to- lerare cet. m. 2.: si („ob") suismct ipsorum uiribus. m. 3. : expertos.
LIBEft X.
637
nis exponunt: omnia expertos esse, si suismet ipsorum vi- ribus tolcrare tantam molem belli possent^ temptasse etiam baud magni momenti finitlmarum gentium auxilia: petisse pacenfi a populo Romano, cum bellum'tolerare non pos- sent: rebellasse, quod pax servientlbus gravior quam libe-5 Tis bellum esset. unam sibi spem reliquam in Etru^cis re- stare: scire gentem Italiae opulentissimam armis yiris pecu- nia esse, habere accolas Gallos inter ferrum et arma natos, feroces cum suopte ingenio tum adversus Romanum popu- lum, quern captum a se auroque redemptum baud vana 10 iactantes memorent: nihil abesse, si sit animos Etruscis qui Porsinnae quondam maioribusque eorum fuerit, quin Roma- nos omni agro cis Tiberim pulsos dimicare pro salute sua non de intolerando Italiae regno cogant: Samnitem illis ex*^
3. petisse pacem a p, t, dum (felium iolerare non pes- 9eni cet.; fli. — P: ^, petisse pacem a p. r. qaod bellam €«: nnam sibi spem'^ cet. M. 2. iodttctom est ^uod mMTginique adscripta ouae me- dia in integra oration e prae> termissa erant. antiqaior igi- tar librarius non 4^um del-- lum sed quod beilum iole^ rare Aon posseni scribi vi- detar volnisse.
6. uTiam sibi epem reliquam in Etruscis restore: P m. 2. fll. — P m. 1^: ,yn&am sibi e spem**: i. c. vel sibi vel sibe. of. Qaintil. 1, 7. 24 — PM: „8cire gentem italiae opulentissimam armis siris pecnnia esse": i« e. ^^ stire. cf. 30, 7.: scire incendio non proelio cladem acceptam. 8, 25.: arma virosque ad bellam pollicentes. — M m. 1. P: cam saopte ingenio tank. IH
m« 4.: tum suopte. — Mm. 2. P : turn adaersas romanum pOpulum. Cod. Haverc: ^tam adaersus populum romanum" : «ed cf. 8, 23.: aegre pati ci- vitatem Samnitiam, quod Fre- gellas — restituerit roraanus populas. ai. — In M primo scrip tum erat „tum adnersus romanos populum quem ca- ptum a s«" cet. quare i. Fr. Gron. dubitavit an m. 1.. scri- ptum faerit „ aduersus roma- nos, quem populum captum a se"« — Leid, i.: quem a <8e captum* — P: iiai^ uana iactantes memorant.
II. si sit animos Etruscis qui Porsinnae quondam: P] si sit animus (P m. 2. M) Etr. qui Porsennae quondam. — SI; qui^sinnae quondam. Cf. 6, 40. 9, 11. — P: fucrint.
14. Samnitem illis exercitum paratum instructum armis stipendio uenisse confestim
638
UD£R X.
ercitum paratum instructum armis stipendio venisse, stim secuturos vel si ad ipsam Romanam urbem op] dam ducant.
XVII. Haec eos in Etruria iactantes molientesqne
slum domi Romanum urebat. nam P. Decius, ubi eoi per exploratores profectum Samnitium exercitum, advc consilio „quid per agros'^ inquit „vagamur vicatim ferentes bellum? quin urbea et mocnia adgredimur? nul lam cxercitus Samnio praesidet: cessere iinibns ac sibn
ioipsi cxilium conscivere^. adprobantibus cunctis ad Murgftl tiam yalidam m'bem oppugnandam dudt, tantusque aidnl miiitum fuit et caritate ducis et spe maioris quam ^x stibus poputationibus praedae, ut uno die vi atque annkj urbem caperent: ibi duo milia Samnitium et centum m
15gnantes circumventi captique, et alia praeda ingens capU est: quae ne inpedimentis graWbus agmen oneraret, convo-' cari milites Decius iubet: „bacine" inquit „ victoria sola
secuturos cet. : M. — Voss. ii. al.: et samnitem illis exerci- tam paratum instructumqae armis cet. — P m. 1.; ue- niasA confestim. m. 2. : „ ue- nisse & confestim secntaros^': omiaso et orationem fortio- rem iieri nemo non videt. Co^. GSrtn.: at confestim.
6« aduocato consilio ( ^ Kriegs- rath"): P m. 1. JH Leid. i. Voss. n. al. — P m. 2. al. : concilio. — P m. 1.: imquid. K : inquid. P m. 2. : inquit.
9. cessere finibus ac sibimet ipsi exilium consciuere: PM. ■— Lov. 4.: cessernnt finibus ac sibimet ipsis exi- lium consciueruat Cf. 10, 11.: yenerunt. iO. -adprobantibus cunctis ad Murgantiam ualidam ur*
bem oppugnandam ducit: P. — M: ad murgantiam m* lidam ducit tantusq. ardor cet
— P m. 1.: tantusque erdor.
— Mm. 1.: praede \ & ano die. m. 2.: ut uno die.
14. ibL duo md Samniiium et cehium pugnanies circum- uenti capiigue: PM. — Pall. 1. 3. Voss. II.: circumnecti.
— I. Fr. Gron. capia est inducts voluit. cf. 9, 44. : ca< pta. 6, 1.: urbem.
16. quae ne impedimentis gra- uibus agmen oneraret: P.
— Mm. 1. : ^ae inpedmen- tis grauibus. m. 3.: inpedi- mentis.
17. hacine inquit uictoria: PM] haccine cet. Cf. 6, 17.: hocine patiendum fuisse. — Mm. 1.: uictoria solam aat liac | prae-
ai
b I 1
LIBER X.
639
aut hac praeda content! estis futuri? vultis vos pro virtute spes gerere: omnes Samnitium urbes fortunaeque in urbi- bus rellctae vestrae sunt, quando legiones eorum tot proe^ iiis fusas postremo finibus expulistis: vendite ista et inlicite lucro mercatorem ut sequatur agmen: ego subihde sugge- 6 ram quae vendatis: ad Romuleam urbem hinc eamus, ubi vos labor baud maior praeda maior manet^^ divendita praeda ultro adhortantes imperatorem ad Romuleam per- gunt: ibi quoque sine opere sine tormentis, simul admota sunt signa, nulla vi deterriti a muris qua cuique proximum 10 fuit scabs raptim admotis in moenia evasere: captum oppi- dum ac direptum est: ad duo milia et trecenti occisi et sex milia hominum capta: et miles ingenti praeda potitus, quam vendere sic ut priorem coactus Ferentinum inde, quam- quam nihil quietis dabatur, tamen summa alacri'late ductus. 15 ceterum ibi plus laboris ac periculi fuit: et defensa summa
^am contenti eslis fatari. m. 2.: BoU — pracdn. — P.: hae praeda Genjtiestis foturi.
— f^uHis : ^^tvenn ihr wolll". 3. quando legiones eorum tot
proeliis fusas postremo finibus expulistis: M. — P: qiid legiones cet. -— P: nendite ista et inlieite Incro mercatorem at seqoatnr agmen. M m. 1.: et inlicitae lacro mercatore cet. m. 4.: merca- tore. Recc. duo codd.: et in- licite Incro mereateres nt se- quantur agmen. — - Paulo post M: „nbi nos labor hand maior praeda nltro adhor | tantes imperatorem^' cet. quae exclderant margini m. 2. ita ^adscripta snnt: „ maior ma- net, dniedita pda*^. 7. diuendita praeda: P m. 2.
— P m. 1.: diuedita. Cf. 1, 53. — Paulo post P m. 2. Ill:
nulla oi deterriti a muris. P m*^ 1. mures. — P m. 2, M m. 3.: in moenia euasere. P m. 1.: enassere. Mm. 1.;
"- e=:ae.
»^
m moenie nasere
Leid. I. Voss. ii.: in moenia .uasere. *~ M: captum oppi- dnm addireptum e.
12. ad duo md, £ CCC oceisi et Vt md hominum eapia: Jll m. 2. P. — HI m. 1.: et vii mil hominum. — In Leid. i. Voss. II. Lot. 4. multisque aliis codd. excidit ei ante trecenti, cf. ex. gr. 3^ 5.: ,,dno milia et quadringentos cae808'\ de particula ad'3y 15.: ad duo milia hominum et quingenti. — Paulo post P m. 1.: coactos. — M: quam- quam nihil quietis dabant^. m. 2,: dabat^-.
16. et defensa summa ui moe- nia sunt et cet.: PJH. — Cod.
640
LIBER X.
vi moenia sunt et locus erat munimento naturaque tutus: sed evicit omnia adsuetus praedae miles: ad tria milia ho- stium circa muros caesa, praeda militis fuit, huius oppu- gnatarufn urbium decoris pars maior in quibusdam annali-
5 bus ad Maximum trahitur: Murgantiam ab Decio, a Fabio Ferentinum Romuleamque oppugnatas tradunt: sunt qui no- Yorum consulum banc gloriam faciant, quidam non ambo- rum sed alterius — L. Vdumnii, ei Samnium provineiam evenisse.
10 XVin. Dum ea in Samnio — cuiuscumque ductu au- spidoque — gererentur, Romanis in Etruria interim bellum ingens multis ex gentibus condtur, cuius auctor Gellins Egnatius ex Samnitibus erat: Tusci fere omnes conscive-
Sig. al.: nam et defensa. — P m. l.< 'sed euit omnia. P m. 2.: sed enicit omnia ad- snetas praedae mili | tes. M: AdsaetQs praedae miles. Cf, 5, 48.: quoram intolerantis- sima gens hnmoriqne ac fn- gori adsneta cet. 38^ 17. : Ro- manis Gallici tumnltas adsne- tis. SI4, 5.: iam inde spnero in omnia familiaria iara ad> snetnm (Pnt.)« 21, 33«: per^ uersis mplbos iozta invia ao devia adsneti decnrmnt. al. 8. ad III md hostium circa muros caesa praeda inili*^ iU fuit : PM. — Drak. codd. : praeda militnm fait Of. panlo ante „mercatorem^'. — JDein* de M : mnrcantiam. — Leid. i. : oppngnandas tradunt. ^ PSl rell.: aed alterios P. Vola* mnii. Cf. 10,16,~P ro. 1.: p. nolanii. ei samnitiam pro- ninciam enenisse. ro. 2.: sa- mnium. Cf. 10, 15.: in Sa- mnium. «— M: prouintiam.
Loy. 4.: ei prouinciam sa- mnitiam enenisse. 10. dum ea in Samnio cuias- cumque ductu auspicioque gererentur: PM rell.] cum ea cet. (L Fr. Gron.). Cf. 1, 40. 2, 47. 21, 43. 23, 10. 29, 23. al, quibns iocis omnibus dum („w8hrend'') cum con- iunct. imperfecti in optimis quibusque codd. coniunctum legitur. — Dein restituimas interim bellum ingens mul- tis ea: gentibus concitur ex Pfll Leid. I. Lo?. 4. Iterum^ quod in Pall. Voss. al. repe- ritur, ab L Fr. Gronovio scri- ptum h. L erat. interim respondet particnlae dum: ^yfviihrend jenes in Samnium gescbah, da bricht in Etra- rien ein furchtbarar Krieg sus'S — P Leid. l: romanis in etruria. M m. 1.: concit. m. 2.: concit^. — P m. 1.: consciuerat P m. 2. 91: con- sciuerant.
LIBER X.
641
rant bellum, traxerat eontagio proximos Umbriae populos, ct Gallica auxilia mercede sollicitabantur: omnis ea multi- tudo ad castra Samnitium conveniebaL qui tumultus repens postquam est Romam perlatus, cum lam L, Volumnius con- sul cum legione secunda ac tertia sociorumque miKbus quin- 5 decim profectus in Samnium esset, Ap. Claudium primo guoque tempore in Etruriam ire placuit : duae Romanae le* giones secutae prima et qiiarta et sociotum duodecim mi- lia : castra baud procul ab hoste posita. ceterum ^o magis profectum est quod mature ventum eraty ut quosdam spe- 10 ctantes iam arma Etruriae populos metus Romani nominis conprimeret, quam quod ductu "consulis quicquam ibi satis scite aut fortunate gestum sit: multa proelia locis et tem- poribus iniquis commissa spesque in dies graviorem hostem faciebat, et iam prope erat ut nee duci nulites nee militious 15 dux satis fideret. litteras ad collegam accersendum ex S^
3. qui tumuUus repens post' gi^am est Romam perlatus: II in. 2.] qui tamultas re* pens postquam Romam est perlatas. — P Leid. r, al.: qoi tamultaa repens postqaam romam perlatas. P m. 2.: „j9latas e^': i. e. perlatus est. — M m. 1.: ..ad castra samni- tiam conneniebat ad castra qai tamnltos repens postqnam est forma ^latas cam iam 1. aolomnias cos'*. Altero loco ad castra m. 4. indactam est.
5. cum legione II ac iii so' ciorumgue milibus XV: PM (Leid. I. Voss. ii. rell.)] cum legionibus secunda ac tertia cet. (ed. Frob. 1535.). — P: in etrnritf ire placuit. — P: duae romanae legiones se- nate. I et. nil. et socioru zii mii. M (Leid. i. Lov.4.): se-
f. Livi pars 11.
cutae. /. et iiii A sotiorum xii mil. 9. ceterum eo magis profe* ctum est: 91 al.] ceterum ma- gis eo profectum est. „Ubri- gens wurde dadurch mebr ge- vironnen, dass man von Rom aus nicht gesSumt hatte'* n. s. w. — P: ceterum magis eo profectus est jqaod matu- raeuentu erat. M: quod ma* tnriaeuentu erat. — M : etru- riae populos metus | romani conprimeret quam quod du- ctu cos. quicquam ibi satis site aut cet. P: quam quod dicta cos. quicquam cet — M m. 1.: ne militibus dux. m. 3.: nee militibus. 16. ad collegam accersendum f PM Leid. i. Lot. 4. aJ.] ad collegam arcessendum. Cf. 7, 32.: ad accersenda adversus
41
642
LIBER X,
5
mnio missas in trims annaljbus mvenio: piget tamen incer- lum ponere, cum ea ipsa inter consules populi Romani iam itenim eodem honore fungentis discrepatio fuerit — Appio abnuenti miss£^, Voluhinio ^dtirmante Appi se Utteris acci- tum. lem Volummus in Samnio tria castella' ceperat, in quibus ad tria milia hQstium eaesa erant, dimidium fere eius capluHi, et Lucanorum seditiones ^ pleb^i* et eg^ntibus du-
66 auxilia. 9, 9. al, — Voss. i. a1.: accersiendnm. cF. 3,45.: arcess^^i, — P m. i.: mis- sam, ID. 2.: missas. 1. pig£t tamen incertwn p^* nere: PM rell.] piget tamen ut cerlam ponere. — Trinis annalibus ait Livins Vola- mninm lilteris collegae accer- sitwn esse tradi, s«d se rem incertam pro certa ponere nolle, cum consules ip^i de hac re inter se discrepueriot. pro certo igitur b. 1. a scfi* ptote omissiun est at quod facilllme snppleretur , quern ad modum 2^, 49» etlam bre- vius ab eodem scriptum est ^qnantus numerus fuerit pi- get scribere ". sed cum 23, 6* „ ponere pro certp", 27, U 5, pro certo adfirmare" lege- retur, etiam supra „a^ ctr^ turn ponere'''' scribi L. Wal- chius Tolait: quod quamq;|Dam per se loci rationi non ad- versatur, tamen incerium for- tius ei^primit, utrum sna spon- te Volumnius venerit an col- legae litteris accersitus, evinci non posse. Sed iam Crevie* rus ,, piget tanusn cerium po- nere** sciibendum coniecerat. — PM: „cum ea ipsa intor
coss. pir. (P: conss. pr.) iam ite^rnm eodem hodore fungen- tis discrepatio fuerit. M m. 1.: dificepatio". ttedla verba ,imn Uerume, h. fungentis scripta sunt, quo difficilius eiiis rei indicium viderelur, cum consules illi tanla digni- late visi essent ut eis etiam iterum resp. admtnislnuDda permitteretur.
3, . Appio obTiuenti: Jl] Appto abnuente, Ct 6., 14.; dilFt- rcntique et — dicenti. ai. — PM: u6kinmioadllrmante<2/]/7/
. . se litteris accitum.
6* i^d trip nxti h^^tiam caesa
. , evani diiiiidium fere eius („davon") coptum: PUL
7. ^ ItUcanoTum seditiones a pleheis et egentibus. dud- bus ortus summa optuma- tium uoluntaie per Q, Fa- bium vcos* n^is^um^jpo cum uetere exereiht conpresse- rat: M] et Lac^orum sedi- tiones a plebeits et egentibus dacibns ortas snmma optima- tiuo^ irolantate per Q. Fa- binm proconsuleii) missuna eo cam vetere esercita comprcs- serat — P: a plebei sed egentibus ducibus ortas stNii- ma optomalkiia (cf. ^^» 7.
Liber x.
643
cibus oria« ^idiifiA (iptiumtitim Voluittote per Q. F^bhinl pro cc^nsule ttiissuiti eo cum yetere 6x^<;ttil conptes8ttsiU Decio populanddfi hostitim agres relinquit, ipse cuth sins cor- pus in Etrttriam ad colleg&ih pergit: qtiem ^dvenientaii lacti onrmes accepere ^ Appium ex consdentiaf sua credo anitiiiiih 6 habiiisse haud ininerite iratcffti si nihil sctipserift, inKberaH et itigrato animo si egiierat ope dissimutantem^ Tik eiiim salute mutua reddita cum obviam egresstis eslset^ ^^satiu' salve ^^ inqnit ^L. Volumni? iit sese in Samnio res habent? cpiae te causa ut provincia tua excederes induxit?** Volii-lO mnius in Samnio res prosperas esse ait^ litteris eius ac<ii-
4, 9.) aolantate pftr q» fabiam TfcoB, amissBBi loea tietere ex* ercko conpMerat* — * Pr^conf suJe com Yosa. ii* acdpsi* nmiiy qaod loci ratioae posta* lait TideWtv. et », i^ji Q. FaUas pro eoasale -^ con* fligit
3« Decio populandos hosilum agros retinguU: I^H] Decio depopnlandos cet. (et Pall, et Drak. codd. sed in Vosb. u. excidit J>eeio:). CI 10» 14. 20. — H: qaem adaenientem leti oms acceperent LoV. 4.t acceperant (cf. 10, 11.: ye« nerant:). Eodem mendo scri* ptam erat 9, 14. in M „acci- perent se^ pro ),accipere 8e"«
6. inliberali et ingraio animo si eguerat ope dissimulan* /km: PM* „Waa aber den Appius betrifft» ao kann ich es nicht fiir Unrecht halten daaa erqichfiirbeleidigthielt, Yfenn er aich bewnaet war nicbt gcschriebeii sra babeni ^n^hrend ea eine anedle and
andinkbare Gesttttntag vtk* tMke^ wend er nm Betatand gebeteti' tmd te nachher ge« lancet bftUe''. DitfsimvJai^
. towtnoB id onimum sed ad
Appiiun reFerendwn ease ne-
wineia fiogerit: veNmif cam
> Li viva non ita a^rilierit at
' elfj^oteBdani erat f^inlibera'-
^ leaf e( in^atmn, m egnerat eipe et id diBsimalare toie* bit's ridetar aprimere yo<* kiiase, band nniltom abesse 4^111 Appiam dtaainialaBae pa* tareti
8» 9€ftinf satue: PSt} satin sal* yae» Cf. 6» 34. ^ Litteris mni deceptos Ubrarias eodi* eia M' aeripsit: „tnqait L tkolvannitreB habent f ^ete oansa nt proaiatia taa ekce* deres indoxit. aoktainittS in ftamBi<ires» hahent \^fuae te couea pTosp^rafir ess^ alt**: verba ,,hiibeol<iqiMe te eau* ^a** indaeta mmt afcer^kco. -- Pali; 1. d. al.: at pfotiin' ciam tuam e»eedere» i^ 37, 23, 1. a].).
41*
644
UBER X.
turn venisse: quae si fakae fuerint nee usps sui sit in Etru- riam, extemplo conversis signis abiturum.. „tu vero abeas^^ inquit 9,neque te quisqiiam morator: et enim minlme con> sentaneum est, cum bello tuo forsitan vix- sufficias, hie te
5 ad opem ferendam aliis, gloriari venisse '^ bene Hercules verteret, dicere Volumnius: .mal}e fnistra operam insum- ptait, quam quicquam incidlsse jpfir-non satis esset Etruriae unus consularis,. exercitus.
XDL Digredientes Jam consules legati tribiuuqiie ex
iOAppiano exertitu ; circumsistunt:. p^r^ imperatorem suum orare ne collegae.ai|xiIiun), quod aedendom vltv^ fueiil.
A\: nee usus sui sU in Etru- riam: PM Leld.- f. nmltiqae . «lii .codd<} nee asns 8Hi sit . in.Etrciria. — |,Uiid er fur fitrarien niclit sfl'bradchen 8ei^^ -^ M m. i.: Anbitarum. 3. tw uero abeas : PM; --- L«id. i, Loy, 4. aL: turn aero abeas. Gf. 2, 19.: ta Ter6 abi,' in- ^it cet. — '.P: ifobskni. -^ PH: ^hic te ad'o^em i\eren- dam ^liis gloriari uenisse^': i. «. hie 4% gloritfri te veaisse ^ bnc ad opem aliis ierendain. 5. bene hereules uerteret: PM : . „8<> sei es denn, in G^ttes Nattien!*VTidetBr ex eo quod Volmnnias panlo ante kvL^ rat snpplendum esse,, se vero •> ttbiturum^ idcpe dei bene .Tenkerent^*. baec enhn inter- pretatio rerior videtar esse Hensiogeriana („da8 woUe : GoU ▼erhathen''!) qna ilia verba eis quae ab Appio modo dicta erant respondeant Cf. 3» 62.: „post^am ingenti ala« critate clamor est snblatos,
■ qu9d b^ne Teriai gestamm
* Be fills morem posteroqne die '^11. actem dedactnrom adGr-
*im«t*^ ly 38.: „qaod bene
: "Tertat'^: :eodemqne loco si-
mUi dicto n^od boDiim fan-
'otom felixqae sit popnlo r."
7, 39.: „i]aod bene verteret,
,*acciri (yirnm) iusserunt^S Caes. belL civ, 3, 73.: ,9qood •si- esset. factum detrimentam, in «bQBiun verteret" (^ciL vUtas niili(um;. 9, digredientes iam cos,: M m. 1. P'. — M m. 3.: „di-
. grediente iam cos." inde fa- ctom est ut in Voss. ii. Lot. 4. al. scriberetnr „digredieutem iam consnlem". 11. ne coUegae au:tiUum quod oeciendum uUro fuerit sua sponge oblalum spernere- tur: M al] ne — sperncret. — Spemeretur („man m5cbte docb nicht zuriickweisen" ) scriptum in P qaoqae est: spemeret propter coUegae scribendum videbatnr. — P
L1B£RX.
645
sua sponte oblatuin sperneretur: plures abeunti Volunmio obsistere, obtestarl ne pravo cum coHega certamine rem pii- • blicam prodat: si qua clades incidisset, desertori ma^ quam deserto noxiae fore: eb rem addtictam ut omnI rei bene aut secus gestae in Etruria" decus dedecusque ad L, Volumnium 5 sit delegatum': neminem quaesiturum quae verba Appi sed quae fortuna exercitus fiierit: diuiitti ab Appio eum '^fcd a re publica et^ab exercitu retineri: experiretur medo vbhin- tatem militum. haec monendo obtestandoque prope resti- tantes consules In contionem pertraxerunt; ibi orationes Ion- 10
Leid.r. omBe8e|[fie prepe Drak. codd.: quod accipiendma vi- tro fnerit.
3. ob^istere ohtestari: M] o6« sistere atque obtestari (P). — Medicei cod. scripturam altera multo fortiorem esse nemo non videt — PM: remp. prodat. — M:. „si qua clades incidisset desertam | magis quam deserto noxe fore eofadductam^^ Get. Pest eo una littera I'aerat.. M m..3. P: * eore addactam. — Cf. 8, 18.; hand faturum iioxiae indi- ctum.
4. omni rei bene aut secus ge- siae in Etruria decus cet^: PM rell.} omne rei bene aut secus gestae in Etrnria decus cet. (Duo recc. codd. probb. M. A. Mureto I. Fr. Gron.). „So stehe die Sacbe, dass ffir jedes den Rdmem in Etru- rien begegnende Gliick oder Ungliick der Rnbm oder die Scbande dem L. Yolumnius werde zu Theil werden^. — Cf. 23, 35.: Haqne legalis tri- bunisque praeceperat, ne qua
eacprobrati^ cuiquam yete- ris fortunae discordiam inter ordines 8er<iret. 2, 65.: sic prope «neratum est sinistrum R&mams cornum. * 10,* 8.: principes nobiiitati vestrae. — M m. 1.: diecus dedecusq. 1. uokmniti sit delegatum.' ■ m. 2.: ad 1. uelnmuiu.
6. quae uerha Appi {W) sed quae fortuna exercilusfuS^ rit: P. — M: fuerat. Cf. 3, 2.: dederit. — P m. 1.: dimitti appio. P m. 2. M: dimitti ab appio eum sed a rep et ab exercitu retiperi.
9. haec monendo obiestando' que: 19. r- P: obstestando- que. — P cod. Gel: prope restitantes conss. in contio- nem pertraxerunt. Bl: prope. fesistantes conss. cet. Recc, quidam codd. : prope resisten* tes consules. Cf. 30, 31.: cum prope mana eonsertum resti- tantem ac tergtrersantem in Africam adtraxerim, nulla sum tibi verecundia obstrictus. 7, 39. 6, 7.
646
LIBER X.
giores bp^itaci to eandem Cernie sententiam ia quam inter paucos certatum verbis fuerat. et cum Voluamlus causa superior uft iufacundus quidem adversus eximiam eloquen- tiiuu col}€^^e yifiius esset, cavillansque Appius sibi acceptum
5referre diceret debere, quod ex muto atque elingui facun- dum etiam ^ou^ulem baberent, priore consulatu primis uti- que meusihus biscere euro nequissey nunc iam popularis ora- tioues sererei i,quam mallem^^ inquit Volunmius „tu a me sirenue facere quam ego aba te scite loqui didicissem^.
lOpo^tremb condidonem ferre quae decretur$i sit, non orator
1, in quQm inter paucos cer^ talum. Uerhis fuenU: PM Leid, h ood, Klock, al. Antea legati tribaqique altercantes inter se conaiiles aadiveraiit, noil milttwo tarbai iam eo yentam ent at in oooUone ipaa loDgiorea habarentnr ora- tionea mUKain corona utriii8« que exercitus ciroumsUnte, Quae hiiiaa loci interpretatiQ cam libra rioa qaoadam pror<« ana fageret, non ia Sig. co- dice modo sed etiam in Voss, I, «l. acriptam eat: „ia quam paacia ante certatom uerMs faerat",
4, ihuillansque Appius tiibi ^C€piw» reftrre dicerek 4^h0r4 ^uo4 ^x nuda atque elingu^aeu^d^metium co^^ (M\ COBB.) JMevemti PJHal.; «,qnd Appiaa aicb spdtiiach Soaaerte, aie moaatea ea ihra Dank wiaaen, dasa aie atatt einea atoinpea jatzt aogar cinen beredtep Consul, b&t« ten's Noa re/erri aed -r^ /priv e<?nptam eat, at ex hon bereat aoppleretar militee^ Cf, 5, 22^; et quad rettalcre
aecam praedae nee doct — nee aenatoi %t^ Lioiniae fa- miliae -~ acceptara refere- bant: „for die ihiiea gelaa- sene Beote dankteo aie we- der dem Feldherm noch dem Senate's -^ P: priorem con- solata. — PM; nanc iam po« ^ pular»f or^itionea aerere.
8. quam maJlem inguitFoIu* mnius tu a me strenue fa^ cere quam ego abs te scite loqui didicissem: PBI: nisi quod in P m. 1, „didices< aem** acriptum erat, et in Si m. 1. ,,8cit eloqui^S Km. 3.: acile eloqui,
10. pa^remo eonditionem fer- re: JI. — Pi prolremo coii^ ditione fere, m, 2.: coadi- cioafk MZoletzt machte er ihm einen Ypracbkg, der eat* ccheideo aoUte, wer von ifa* nen beiden niebt der beaaere Kedner aendeffn der beaiere Feldherr wire**. — PM : ne» que euim. id deaiderare remp. •^ JH: prouiatiaa eaae. — P m. 1.: 800 exercita uel ia etruiia cct« nu 2.; se u«^
LIBER X.
647
V,
— ' neque enim id ciesfderare rem publicam — sed iinpera- tor uter sit melior: Etturisim et Samnium provincias esse, utraih matlet eligeret: suo exfercitu se vel in Etruria vel in Saninio rem gesturuml turn militum clarhor ortus ut simul ambo bellum Etruscum susciperent. quo anitnadverso con- 5 sensu Volumnius ,,quoniam in collegae volutitate interpre- tanda" inquit „erravi, non committam ut quid vos velitis obscurum sit: manere an abire me velitis, clamore signifi- cate^^ turn vero tantus est clamor exortus ut hostes e ca- stris exciret: armis arreptis inaeieiii descendunt^ et Volu- 10 innius signa canere ac vexilla efFetri casbfis iussit. Appium addubitasse ferunt cemetitem seu piignantd seu quieto se fore collegae victoriam: deinde veritum, ne suae quoque legiones Volumnlum sequerentur, et ipsum ilagitantibus suis signum dedisse* ab neutra . p^rte satis commode iostructi 15 fuerunt: nam et Samnitium dux Gellius Egnatius pabula- tum cum cohortibus paucis ierat suoque impetu magis mi- lites quam cuiusquam ductu aut imperio pugnam capesse- bant, et Romani exercitus nee pariter ambo ducti uec satis temporis ad instruendum fuit: prius concurrit Volumnius 20 quam Appius ad hostem perveniret: itaque fronte inaequali . concursum est, et \elut forte quadam mutante adsuctos in-
6. gjH in collegae uoluntate int^rpretanda inquii ^raui : V m. 2. M. — P m. 1.: in. terpraetanda inqaid. — Paulo post PM Leid. I.: armis ar- reptis in acie descendant. 10. et f^olumnius signa canere ac uexilla efferri castriti iussit: JB] et Volumnius — efferri e castris iussit (P)^ — E Yidetur ab eis adscri- ptum esse, qnibus non efferri sed efferre propter canere placebat: (sic 10, 16. P: sibi >;). cf. 27, 2.: „nec detra* ctavit Hannibal, ut sigaa por-
iis efferri vidit" (Put.), — Paulo post P: seu pagnan- te/i> seu quieto se fore col* legae uictoriam d<^inde ue/i- tuiu lie cet. S52, et uelut forte quadam mu- tante adsuetos inter se ho- stes: M: „gleicli als ob der Zufall es so wollte". — P: et ut forte quadam cet. Du- Icerus „et velut sorte qua- dam mutante '' scribi maiuit ut 6, 21,, quod parum rect^ velut cum forte coniungere- iur: sed iam Drakenb. simi- lem locum 5, 13. „veluti forte
648
UBERX.
tor se hosies Etrosci Vohmmioy tSamnitfg - — ctati quia dux aberat — Appio occnnere. <Bcitnr Affisi medio pognae discrimme ita iit Inter prinui sigOM ad caelom sublatis conspiceretur. Ha prccatus 5 lona, 81 bodie nobis victoriam dois, ast ego tibi Toveo^. baec precatos velut instigante dea el ipse cdkotj et exeidtos Tirtutem aeqoavit ducis: imperatoria open
oblati'* laadjTit — P m. 1.: samoites eancUntL m. 2. : •«- ■loitcs pammpcr cancUtL — P: ocauTCFK. Lot. 4.: oc- cmrenuit. c£ 9, 11.: Tcne- niDL 6.
4. hellona si hodle nobis ui- £ioriam duis ast t^o iibi iemplum uou€o .- P ] Bclloiu *- ast ego tcmplom tibi to- vco (cod. Gel.). — M: bel- lona 81 bodie nobis nicloriam dais ast ego templam ooaeo. baec praecatos cet. — Leid. i. Yoss. II. al. : oictoriam ^tn. Lot. 4.: das. Cod. Klock. omnesqae prope recc. codd. DraL: dederis. Cf. Cic. or. Catil. 1, 9. 22.: ntinam tibi istam raeotem di inmortales duint. — Qaem ad modum b. L Ac/, sic saepe fit com pronominibos in apodosi eios •rationis condicionalis s^ Tioi sententiamm aogendain apad Liviom posila Tideiniis. cf. 9, 1.: ,,qaod si nibil — inris bnmaoi relinqnitor inopi, at ego ad deos confogbm^ ^noB so werde icb meine Zoflucbt TO den Gottem neb- ■CA**. I9 41.: si tna re so- bila consilia torpent, at tu consilia seqoere. aL —
P
I)
Cod. DocIl Toss. n. hm.\ mnhiqiie alii coddL: .^j tibi templain noeco^. cl.l| 12.: bic €ga tibi Ststoii loTi — €i ipss eollrga^ et exm tus uirtutem ae^maaSt is- eis imperatoria aperm a- \ secuiUur cet. : PM (LeidL l cod. Tbcan. PaD. 1. 0. aL)] et ipse coilc^ae d cxcfcte Tirtotem aeqnarit. daces in- peratoria opera exseqastar cet — Priore loco dmeis 4^ esse non potest: aStcrs ii- men loco duces tcI ipsi it- cilliiDf* soppletor, of pote qasi^ quod prior« loco dlctoan cnt, diligentios expUctrtnr: »aadh dem er so gcbetet, da g«T er seibst — als ob die Got tin sic beseistre — so bs- tbig ans Werk, dass rr sri- Dcm Amt^enossen keines^vc. ges nacLstand, and das U«cr sicb seines Fiibnrs
wardig: wo die AafmerkuA- keit and Tbatigkeit des YM- berm in Ansprocb genom- men wird, da sind sie an ib* rer Stelle, and die Soldatea ringen damacb, dass nicbt dem andem Heere der Sie: fraber za Theil irerdc.
lilfiERX.
649
scciiatnr, et milite^, ne ab altera parte prius victoria iaci- piat, adoituntur: ergo fundunt fugantque hostes maiorem molem baud facile sostinentes quam cum qua manus con- serere adsueti fuerant. urgendo cedentes insequendoque ef- fusos conpulere ad castra: ibi interventu Gellil eohortium- 5 que Sabellaruoi paubsper recriiduit pugna : is quoque mox fusis iam a victoribus castra oppugnabantur, et cum Volu- innius ipse portae signa inferret, Appius Bellonam victricem identidem celebrans accenderet miUtum animos, per vallum per fosses inruperunt. castra capta direptaque, praeda in- 10 gens parta et mibti concessa est: septem milia ac trecenti hostium occisi^ duo miUa et^ centum viginti capti.
2. ergo fundunt fugantque hostes : M m. 4. P. — M m. 1. : fundunt fugaque. — P m. 1.: ^maiorem molem aut fa- cile sufitinentes " : dein haut, — P m. 1.: urgi/endo ceden- tes. — P m. 3. M: ibi i?- teraentu gellii cohortiumqae sabellarum paulisper recru- dait pogna. Leid. i. Voss. ii. Lot. 4.: cohortumque. P m. 1.: saballarum. Cf. 8, 1.
6. 1^ quo que mo cc fusis iam a uicioribus castrp ohpu- gnabantur: P m. 1.] iis quo- que cet, (P m, 2.). — Mm. 1.: bis quoque mox fusis iam ausiatorib. iam pugnatorib. ca- 6tr» oppngnabantar. m. 3. s in ausiatorib, indacto /isa- prascriptum est. Cf. 2, 7.: fieri. Leid. i.: iam ausiatori- bus. Pall. 1. 3. Voss. ii. Loy. 4. al.: iam aaxiliatoribas. Alii recc. codd.: iam ab auxilia- toribas. — Paulo post scri- plnm est m. 1. in PAl et in Leid. i.al. ^^aecenderani'^ m.
3. in PM et in Voss. ii. Lov, 4. al. „accenderflf^" (10,25.). sed quamquam „ Appius Bellonam** yictricem identidem celebrans accenderat militum animos'S parentliesi quadam reliquae oratiouiinterposita videri pes* 6unt, tamen mihi qnidem et elegantiora et concinniora vi- dentur omnia, si una et con- tinua serie excipiantur. — P m. 1.: per fo^as inruperuUt. 11. yil acccc. hostiu occisi duo md ei centum uiginti capti: M. — P Leid. i.: vii accc Hostium occisi duo mi- lia et centum uiginti capti. Cod. Kiock. al.: septem mi- lia ac cc hostium occisi. Voss. II.: YH milia cccc ho- stium occisi. Lov. 4.: septem milia & ceo hostium occisi. — Quamquam videri potest aeque hoc loco ac 10, 15. scribendum esse secundum Bledic. „ septem milia iton- g-^/i/i hostium occisi 'S tamen in rccepta scriptnra nihil mu-
650
LIBER X.
XX« Dum ainbo consules omnisque Romana ymv( Etniscum bellum magis inclinat, in Samnio novi ex( cxorii ad populandos imperii Romani fines per Vesci]io6ii| Campaniam Faleraumque agrum transcendunt Ingentesipe 5 praedas faciunt. Volumnium magnis itineribus in Sammm redeuntem — iam enim Fabio Decloque prorogati impen finis aderat — fama de Samnitiutn exercitu populationlbifr qne Campani agri ad tucndos soctos convcrtit. ut in Cak- nrnn agrum venit, et ipse cemit reccntia cladis vestigia et
10 Caleni narrant tantum iam praedae hostis trahere ut vix eij plicare agmen possint, itaque iam propalam duces loqui a- tempio eundam in Samnium esse ut relicta ibi praedaio^ expeditionem redeant nee tarn oneratum agmen dimicatiois conmiittant ea quamquam similia veris crant, certius ta*
15 men exploranda ratus dimitiit cquites qui vagos praedato- \ res in agrls palantes excipiant: ex quibus inquirendo cogno- scit.ad Vulturnum flumen sedere bos tern, inde tertia vigi-
taTimas, non modo qaod mul- tis similibas locis ita scri^ ptrnn legitur^ sed etiam quod hoc altero loco postposituiu verbnm ^occis/^* melius cum partieola ac Tel et coniun- gendum videbatar: 10, 14. 17. 3. ad populandos imperii ro- mani Jine a: M] ad depopu- landos cet. Eodem pravo emendandi studio, quo boc loco in omnibus Drakenb, codd. depopulandos ^ paulo post in eisdem et in Pall. 1. 3. depoptslaiionibusque scri- ptum est. ef. 10, 18, — P; ad populandos imperii fines. — Paulo ante scrip turn est in PAl i^ambo cohs,^', et in P m. 2« M „iQ samnio noui exercitus^% cum manum 1. in P noui fugisset.
3. per F'escinost: ex coni. Si§. -^ Codd.: per nestinos. Cf. 10,21. 8,29. — P: ^ uesli- Aos in campania falernamqae agrum cet. — H m. 1. : praeda faciunt. m. 4.: praedas.
8. uf in Calenum agrum uc- nit: M. — P: nl in calenum uenit. — Paulo post PM : ho- sUs trahere. — Pall, al.: nt uix explicari agmen possit.
— M: „nec tarn oneratum agmen dimicationib. comit- tant'^ i. e. diwicationibns. c£ Cic. or. pro Arch. 6, 14.
15, dimittit eguites qui uagos praedatores inagris palan- tes excipiant: P cod. Sig.
— M: qui uagos praedatores iu agros palantes inc]pi|ant. Codd. Drakeub.: in agros.
17. inde tertia uigilia motu-
LIBER Z.
651
Ha moturum, iter in Samniura esse, lus satis exploratis profectus tanto interyallo ab hostibus consedit, ut nee ad- Tentus suus propinqultate nimia nosci posset et egredien- tern e castris hostem opprimeret. aliquanto ante lucem ad castra accessit gnarosque Oscae linguae exploratum quid 5 agatur mittit. intennixti hostibus — quod facile erat in no- ctuma trepidatione — cognoscunt infrequentia armatis si- gna egressa, praedam praedaeque custodes exire, inmobile agmen et sua quemque molientem nullo inter alios con- sensu nee satis certo imperio. tempus adgrediendi aptissi- 10 mum visum est, et iam lux adpetebat: itaque signa canere iussit agmenque hostium adgreditur. Sanmites praeda inpe- diti, infrequentes armati, pars addere gradum ac prae se agere praedam, pars stare incerti utrum progredi an regredi in castra tutius foret, inter cunctationem opprimuntur, etRo-t5 mani iam transcenderant vallum caedesque ac tumultus erat in castris, Samnitium agmen praeterquam hostili tumultu
rum: P. — M: matoniin, Cf. ex. gr. 27, 2.: nocle in- seqaenti Hannibal silentiomo- Yit castra,
5. gnarosque oscae linguae ea>ploratum quid agatur mittit: P.-^ M: gnarosqaeho- 8cae lingaae cet, Voss. lu al. : gnarosque hosce lingaae oet.
7. cognoscunt: M. — P: co- gnoscant infrequentia armatis signa egressa: 9,bringen in Erfahrung dass die Fahnen nur von wenigen Bewaffneten begleitet ausgerackt seien'', — Bl: infrequentia armatis signae gressae. m* 2. : gressa.
8. inmobile agmen: PItl codd, Kiock Sig. al.] ignobile agmen (Pall. 1. 3. Lcid. i. al.). „Ein ficliwerf^iiger Uaufe, wo je-
der nur das Seine fortzaschaf- fen suche, obne dass sich der -Eine am den Andere^ be- kiimmere noch der sicberen Leitung eines Anfuhrers fol- ge". Cf. 10, 25. — M: et sua queqoe moliente nollo inter alios consensu, m. 2.: boIIo.
11, et iam lux adpetebat: P m, 2. M. — P m. 1.: etiam lax adpatebat. Lev. 4. al. : et iam lux apparebat. Cf. 8,38.: nox iam adpetebat. al,
13. infrequentes armati (^^^ nige bewaffnet"): PJIl. — Verba „ ac prae se agere prae- dam^* bis scripta sunt in M, alteroque loco inducta. — P: progredi an regendi in castra. — Paulo post Mm. 1. : tran- scenderat, m. 3.: transcende- rat.
M
653
LIBER X
captivonim etiam repentina defectione turbatum erat, qi partmi ipsi soluti vinctos solvebant, partiiii arma ini sardns deligata raplebant tumultumque proelio ipso terrlbilioremlo- tcfmixti agmini pracbebant: memorandum deinde edideit 5 facinus, nam Stalum IMinacium ducem adeuntem ordiD» hortantemque invadunt, dissipaiis inde equiiibus qui cum eo aderant ipsum circumsistunt insidcntemque equo captumai consulem Komanum rapiunt: revocata eo tumultu prima si- gna SamniUum proeliumquc iam profligatum integratum est,
10 nee diutius susilneri potuit: caesa ad sex milla hoininiim, duo milia et quuigenti capti, in eis tribuiii militum quat- tuor, signa militaria triginta, et, quod laetissimum victoribus fiiity captivorum recepta scptem milia et quadringenti, praeda ingens sociovum: accitique edicto domini ad res suas no- :
15scendas recipiendasque: praestituta die quarum reruin non cxtitit douiinus militi concessae, coactique vendere praedam | ue alibi quam in armis animum haberent
XXI, Magnum ea populatio Campani agri tumultum Romae praebuerat: et per eos forte dies ex Etruria adla-
1. captiuorum etiam repentina defectione : PM : „ auch nocli dadarch dass slch die Gefan- genen pl5tzlich frei zu ma- chen vpa88ten**.Leid. i.Yoss. il Lov. 4, : refectioue. — Mm. 2. P: turoultomque proelio Ipso terribiliorem intennixti agmini praebebant. — JUL m, 1.: agmine. — P cod. Klock. Pall. al. : nam Staiam Mina- ttum. Id: nam sta | iam mi-
t natium. m. 4.: nam sta | iam.
Dukerus Tac. Ann. 4, 27.
„Staiu8 tribuQus^' laudavit,
alii alia. — Leid. i. Lov. 4.
cod. Sig. al.: statium mina-
tium. Cf. 9, 44. : et impera-
tor Samnitium Statins Grl-
lius. — Mm. 1.: eqaitibns qoi cam eo aderat. m. 2. : ad- erat. — P: insidienteq. equo captum ad conss. rapiunt. M: ad cols. 9. proeliumgue iam pro^iga- tum integratum est: M. — P: proeliumque integratmn est. — PM: nee diutios sa- slineri potuit („ohne dass'*}. 10. caesa ad ri md. hominum duo md et guingenti capti in eistr, md IIII,: PM. Cf. 8, 8. — P: captiaorum rece- pta septem mii £ cccc. M: captiuorum recepta v\i mii &. ecce preda ingens sotiornm.
— Paulo post M: concacMe.
— PM : coacli^i^^ ; ( ,, aber " : 6, 4.). Voss. n. al.: coaclL
LIBER X.
653
turn erat, post deductum inde Volumnianum exercituxn Etro- nam concitam in arma et Gellium E^atium Samnitiimi du-
1. post deductum inde P'olu- mnianum exefciium Etru- riant conciftim in arma et Gellium Egnatium Samni- iiian ducem et Umbras ad defectionem uocari et GaU los pretio (M: praetio) in- genti satlicitari: PM al.] — vocare et — sollicitare (I. Fr. • Crron. ). -^ Gronovius inocare et soUiritare acribi voluit, quod illi non turn demiun ad defectionem et ad arma vocari ' potuissent, cam iam 10, 18. Egnah'am Gellitim inter To- seos versarl Umbrosque con- tagione Tasci belli ad arma Tocatos et Gallos mepcede sollicitatos faisse legeremus. veram eodem loco legimus, cmn Yolamnias ex Samnio Appio Claudio auxilio venis- set, ingenti proelio et Tuscos et Samnites fagatos esse co- hortesqae Samnitiam Tictori- bas Komanis cessisse, nee ta- men ita subactos esse £tni- scos ut pacem peterent. cam igitar novi belli in Samnio exorti nontias in Etrariam al- latas esset , Yolamnianoqae exercita dedacto Appias Clau- dias non magni momenti yi- deretor, et omnem Etroriam snmmo bellandi ardore fla- grare aadimus Gelliumqae Egnatium, qui ex fuga cum exercitus sui reliquiis reverte- ' rat) et Umbros, qui ad verso proelio territi ad suos redie-
rant, de integro ad defectio- nem vocari et Gallorum nova auxilia tnagno pretio acciri. fiomities doctos igitar ul an- iiquam. scripturam matatam vellent, id permoverit, quod altero loco particip. conci- tam altero m^xAiiwoB vocari sollicUari viderent, quo scri- bendi genere simplicitatem orationis tolli oporteret, prae- «ertim cum ead«m res etiam Palatinorum 1. .3. Voss. ii. al. librariis persaaserlt at non concitam seA concitari scri- berent. . vemm Livium non modo persaepe ita orationem Tarlare videmos, sed idem eUam €on4itam longe alio spectare voluit quam quo con- citari, non enim ut 10, 18. Etruscos ab Gellio aut ab alio quo quam ab bellum vo- catos, esse dicere vult, sed 6ua sponte arma cepisse, quod ignominiaro dedecusque priore bollo acceptam aequo animo ferre non potuissent. denique cum Umbri ad societatem belli vooabantur Gallorumque ajixilia acciebantur, Tasco- rora exercitas Samniliamque ad bellandum ihm instructus paratusque stetit. „£rhoben babe sich von ncuem zum Kriege nach dem Abzuge des Volomn. Heeres Etrorien und der Samniten Feldberr Gel- lias Egnatias, und aufgem- fen zum Abfalle wilrden die
654
LIBER X.
\
cem, et Umbros ad defectioncm vocari et Gallos pretio » genti 8olIicitari. his nunliis senatus contcrritus iustitiiim ■• diciy dilcctum omnis generis hominum habcri iussit: neciiF genu! modo aut iuniores Sacramento adacti sed senionm Setiam cohortes factae libertinique centuriati: et defendendae urbis consilia agitabantur summaeque rerum praetor P. Sm pronius praeerat. ceterum parte curae exonerarunt senaton L. Volumnii consults lilterae, quibus caesos fusosque pop latores Campaniae cognitum est: itaque et supplicationes
10 ob rem bene gestam consulis nomine decemunt: iustitioin| remittitur quod fiierat dies decern octo, supplicatioque perl laeta fnit. turn de praesidio regionis depopulatae ab Sanmi- tibns agitari coeptum; itaque placuit ut duae coloniae circa Vescinum et Falemum agrum deducerentur, una ad ostium
ISliris fluvii quae Mentumae appellata, altera in 8altu Ve- seino Falemum contingente agrum, ubi Sinope dicitur Graeca
Umbrer and die Gallier darch ungeheare Yersprechangen herangezogen**. 3. dilectum omnis generis ho'- minum haberi: PM Leid. i. cod. Klock.] delectam eet. — PM: adacti. Leid. i.: adactis. ¥os8. II. LoY. 4. : adacti aunt.
— P m. 1.: libertini centa- riati. PiD. 2. M: libertinique,
5. ei defendendae urbis con- sUia agitabantur: M m. 3.
— M m. 1.: et defende ur- bis. — P: ad defendendae torbis. Cf. 10, 17.: P „ca. ptum oppidum ae direptum eat*': M „captain oppidum ad direptum est". — M: ex-
^ boneraruat. — PMj 1. uoln* mnii cons. (P: cosS. ) liUe- rae. — Panlo post PM : cons, nomine: „ zur Ehre des Con- suls^
11. quod faerat dies xrJJLi PM Leid. I. Pall. 1. 3. aL - Cod. Sig. al.: per dies decem . et octo. Cf. T. Livi I. zzx. p. Lxxv. Sed cf. 10, 18.: guindecUn — duodecim: al.
13. ui duae coloniae circa Ve* seinum et Falemum agrum deducereniur : ex emend. C. Sigonii. — PM relL: ,, uesii* nufn^^^ pauloqae' post „»f saltu uestino ". Vesiinos non in Campania aed ad su* perum mare inter Marracinos et Praetulios sedcs babuisse notum est. cf. 10, ^. — M: una ad hostium liris flnoii. — PM: Mentumae (non M/n- tnmae). cf. 8, 10. 11. al. — M : altera in salta uestino fa* lernam contingentem agnim cet, P: contingente. — P: ainuesa.
LIBER X.
655
urbs fiiisse, ^inuess^ deinde ab csolpDis Romania appellata: tribunis plebis neg<^t!tim datura est ut plebei scito iubaretur P. Sempronius praetor triumviros in ca loca colonis dedu* cendis creare: nee qui nomina darent fjacile inveniebantur, quia in $tationem se prope perpetvam ii^est^ regionis nonS in agros mitti rebaintur. Avertit ab eis curis senatum Etru- riae ingravescens bellum et crebrae litterae A{^ moneniis ne regionis eiys motum neglegerent: quattuor ^ntes con- ferre ^rma Etruscos Samnites Umbros Gallos: iam castra biferiam facta esse, quia nnw locus capere tantam multitu- 10 dinem non possit. ob haec et — iam adpetebat tempus — r
2. ir: pL negotium datum est id plebei ^£iitf iuberetur P, Sempronius pt^; M] tribu- nis pl«bi8 aegotlum datam est ut plebiscUo cet. — P; y^tr. pi. Beg^tium datum est nl l^ebei sllto luberetur p sem- pronius pr." Mnlii reec. codd. : plebi scito. Cl^ 7, 42.: aliis plebi scitis cauluu^ 27, 6. al. — PSl: creare. Loid. u Lov. 4.: crearet Yoss.^ n. al.: ut P* Sempronius — crearet Cf, T. Livi L x». p. ctk 4,
4» nee („aber/') iqui nomina darent /aeile inuenieban* tur: PM. — P; in statione se prope pecpetuam. — M: non in agros mitte | rebantar, m. 2.^ mitte | bantar.
6. auertii ab eis euris sena- tum: PiJL — Multi yecc. codd. : anertit ab eis senatom curis. — M m. 4. P Leid. i.: ne regionis eius motum ne^ glegerent. M m. 1.: neclege- rent. — PM: iiu gentes con^ ferre arma. <— P: umbros cal- los. — PAL: bifariam. Voss. n.
al.: bifaria. Cf. 3$ 63.: 99 ge- mina victoria duobus ' bib- riam proeiiis parta*^ 41, 19. tamen in cod. LalNrisb/* non btfpriam scriptum «at sed 9,bifarias diuiduat eopias'^ . 25 , 32. : optimum igitnr rati dluisis bifariam copiis totius simul hispaniae amplecti bei- Inm (Pat). aL — PJH: 9,qQia unus locus capere tantam mul- titndinem son possit ^^ Voss. I. et multi recG. codd.: „non , posset", Eadem ratione scri- ptum psttlo post est in Voss. lu Lov. 4k aL : 99 qui baud dnbie tum primus omnium daetor kaberetur^^ pro kabeatur^ 11. ob hoee et iam appetebat tempus eamitiorum causa L^ Folmnnius cos* Romam neuocatus: PM cod. Gid^ al. — Pall. 1. 3. ah: ob liaec, etiam apparebat tempus co- mitiomm, etlA^Volnmaius cet. (cf. 10, 20.: et iam lux ad- petebat:). sed in Leid. i. cod. Klock. 'Lor. 4. eausa omis- smn non est.
656
LIBER X.
comithmiin causa L. Volumnlus consul Romam revi qui priusquam ad sufiragium centurias vocaret, in nem advocato popido multa de magnitudine belli E disseruit! iam turn cum ipse ibi cum coUega rem
5 gesserit, fiiisse tantum bellum ut nee duce uno nee cx8 citu geri potuerit, aecessisse post ea dici Umbros et ing»| tcm exercitum Gallorum: adversus quattuor popolos consules illo die deligi meminissent: se, nisi confideretei consensu populi Romani consulem declaratum in qui
10 dubie turn primus onmium ductor habeatur, dictatorem fiiisse extemplo dicturum.
XXn. Nemini dubium erat quin Fabius quintmn onuuum
„qai hand dubie tnm primosr omninm ductor habeator 9seD' -
CI
CI
b
(
4. iam turn cum ipse ibi cum ^ollcga rem pariter gesse- rUr^ m. 2. M. — P m. 1.: iam torn com ipse ibi coUega rem cet. — PM: „Tiec dace mio nee exercita'^: i. e. nee uno dace nee exercitu uno. — Pall. 1. 3. Voss. n. al. : accessisseqne postea. Leid. i. : accessisset.
7. aduersus quattuor popuJos duce9 consules (P: cos.) illo die deligi meminissent: PMLeid.i. cod.KIock. Voss.ii. al. „Sie sollien nicht verges- aen dass man Consuln zu wShlen habcn die vier Vol- kem als Feldherren gegen- fiber atehen wurden". Cod. Sig. : adaersus quattuor po- polos duos consules illo die / deligi cet. — P: nisi confi- deret earn consensu pf. con- sulem declaratum iri. M: eum consensu pf. consulem decla- ratum firi qui baud dubiae ium primus omnium ductor babeatur. m. 3*: fieri. — P:
8U nersa postremo ** cet. qoii- 1 que versibus praetermissis. 12. nemini dubium erat qm Fabius quintum omnnm consensu destinaretur: cod. Thuan. Leid. i.] nemini do- bium erat quin Q. Fabios omnium consensu destinare- tur. — M: quin fabius quinta omniu consensu distinaretor. L'ov. 4. al.: «, quin Fabius Quintus^': ut 3, 1.: bic erat Fabius Qaintus qui unus — superfuerat. — „Keinem war es zweifelhaflt dass Fabias einstimmig zum filnften Mai zu dieser Wiirde gewunscht werde". Livius non creare- tur scripsit sed destinaretur animis, quod timendum vi- debalnr ut Fabius scnez quin- tum consul creari vellet. Cf. 9, 16.: quin eum parem de- stinant animis magno Alexan- dre ducem, si arma — in £u- ropam vertisset. 29, 20.: qui
LIBER X.
657
consensu destmaretur^ eumqne et praero^ativa et primo vo- catae omnes centuriae consulem cum L. Volumnio dice- bant. Fabii oratio fiilt quails bit^nnio ante, deinde ut vin- cebatur consensu, versa postiremo ad collegam P. Decium poscendum: id seneetuti suae adminiculum fore: censura i duobusque consulatibus simul gestis expertum se nihil con- cord! collegio firmius ad rem publicam tuendam esser novo
enim Gdnvenire, qaem modd ci vitas iuvenem admodam re* CDperandae Hispaniae delega- rit dafiein, quein recepta ab liofiiibas fiisparita ad iapo« liendam Panico finem crea- vent cODSiilein, JBpe destina- Terit Africam aitbactarnm, fiannibalem ^ ttaliii detrii- ctnrum, r^ptinte — ex pro- viocla revocari cet^
1. eumqile et praefogaihia et primo uocdtde otnnee cen* iuripe\consUlem cum L. Vo* lumnh dicehaiU: ),and so- ^ohl dl6 T6rvdtirende wie Utich alle zUerai gerafeneii Centnrien erhannteh iha mit dem L. Volamnius zam Gon- ial ^'. — M : cumq. et progatiaati ^t priin<> QOcatae oiiine6 cen^ tnrlae eoiisiileih c6t. Yoss. n.: tumqae et (iraerogatiaae earn «t priiho uOcata^ cei. Leid, i< ill.: cumqtie praerogatiuae cet; — Qaamqaam ^t in H et in tell. <;ddd. praerbgtiiiuae ftcriptam est, tainen ultimam eias Yocb litteraitn et sequent^ voce et at setceDitb liliis lo- cis mule Adiectaitl emendate- qde s^riptuto es^e praeroga* iiiia arbitror. Ham etsl cen-
¥. lavi pan It.
iaria qaaeqdd et idniornm et feenioroin erat (1, 43.), tamea ianiores iion una com senio- ribus suffragidm talisse aperte dicttttn 26, 22* esti tiec ferri posse prae^ogativae videtor, iiisi praerdgaiiviis cerdurids idem dicere Liviam yoliiissii putamus quod primo uoedtasi id qadd cam particulis ei et ate^ tetiir vix prbbari pqssit. prae^ Togativa igitar b. 1. scrip tam W. at dp 18.: praerogatwd treahi. cf. 27, 6. : Valeria itt- nioram, qaMe 66rt<$ praeroga* tiva elrat, Q. Falviam et Q; Fabiaih cons, dixerat, eddem- qae iure vocdtae indinassent Iiisi tribdiii pi. -^ iiiterpo- saissent. 24^ 7. 9^
6. id seneetuti suae adminl' 'euluin fdre: PM. — Lby. 4; iliiqae rfecc. cddd.: senecta- iis 60^6. Cf. 6, 1.: i;etenim |)rimd <qd6 itdniinicalo erectji erat, ciodetn innixa M, Fund |>riacipe stetit.
6. nihil edhebfdi botlegib fir^ mius (P: firmos) ad remp: iuendani essS: PHI itl.] nil l;oncordi cdUegio c^t. — JU: tioao inlperii sotio. — Leid;r.*; tuendam esset.
42
658
LIBER X.
Imperii socio vix iam adsuescQre senSiem animum posse, cum moribus notis facilius se communicatarmn cOnsilia. sub- scripsit orationi jcius consul cum mentis P. Decii laudibus tum quae ex concordia consuliun bona quaeque ex discor-
5 dia mala in administratione rerum militarium evenirent me- morando, quam prope ultiraum discrimen suis et coUegae .certaminibus nuper ventum foret, et monendo Dedum Fa- biumque ut uno animb una mente viverent: esse praeter ea Tiros natos militiae, fectis magnos ad yerborum Iinguaeque
lOcertamina rudes^ ea ingenia consularia esse: callidos soller- tesque iuris aique eloquentiae consultos, qualis App. Clau- dius esset, urbi ac fcHri praesides habendos praetoresque ad
d. subscripsH orationi eius COS. cum meritis P, Decii laudibus tum {jfuae cet: P cod. Gel.: „ seine Rede nn- terstutzte der Consal theils durch das wohlyerdiente Lob, das er dem P. Decias er- iheihe, thefls dad arch beson- ders dass er erwahntCi wei- clie Yortheile im Kriege aas der Einlracht der Consaln und welche INacbt)ieile aas der Zwietraebt derselben ber- Torgiogen, wie erst kiirzlich nocb durch die Feindselig- keiten zwiscben ibm nod sei- nem CoUegen fast AUes aaf dem Spiele gestanden: Ibells dadarcb dass er den Decios and Fabias ermabnte, dass sie eines Herzens and eines Gelstes bleiben mocbten'^ — M : cam meritis p. decii laa- dibas cum quae ex concor- dia coDSulum cet. Yoss. ». omnesque ferme recc. codd.: tam meritis p. decii laudibus tum cet. — Recc. quidam
codd.: quam prope ad ulti- mum discrimen.
7. ^ monendo : U] admonendo (P rell.). Cf. 10, 21.: liite- rae Appu monentis ne regio- nis eius motam neglegereot. 10, 19.: baec monendo obte- standoque. 2, 10. 21, 10. al« •» Paulo post cod. Sig. aL: aires jgnaros mlUtiae.
12. urhi ac fori praesides htt- bendos : PM Leid« i. al. ] arbi ac foro praesides cet. — Non ausim invitis antiqals libris aut urbi ac foro aut urbis ac fori scriher^, cum per- multi loci doceant nullam scriptorem magis solitum esse orationem varianda atque mu- tanda constructione ornare quam Livium. nam per se utrumque recte babet, et urbi praeses aeque ac praefectus urbi scribi potuit, praeser- tim cum verbum praesidere dativus sequatar. cf. 10, 8.: principera nobilitati vestrae. 1, 34. : bello dom/qae. 9, 26.
Llfi£RX.
659
reddenda iura creandos esse, his agendis dies est consum* ptus: postridie ad praescriptum consulis et consularia et praetoria comitia habita: consules creati Q. Fabius et P. De« cius, Ap. Claudius praetor, omnes absentest et L. Volunmio ex senatus consulto et scito plebis prorogatum ia annum 5 imperium est« .
XXIU. Eo anno prodigia multa foerunt^ quorum aver^ runcandorum causa supplicationes in biduum senatus decre- vit: publice vinum ac tus praebitum: supplicatum iere fire* quehtes vlri feminaeque. insignem supplicationem fecit cer- 10 tamen in sacello Pudicitiae patriciae^ quae in foro bovario est ad aedem rotundam Herculis, inter matronas ortum: Verginiam Auli filiam patriciam plebeio nuptam L. Volu* mnia consuli matronae, quod e patribus enupsisset, sacris arcuerant: brevis altercatio inde e^ iracundia muliebri in 15
«-^ PM: callidos soUertesqne.
— 91: quails ap. p. Claudius ee. — M: praetores qua ad reddeuda iura. Pall. 1. 3,: praetores ad reddenda iura.
1. his agendis dies est corif sumptus: PM. Interpellata enim fuerant comitia et Q« Fabii oratione et L. Folnmnii. •^ M: post tridie. Cf. 6, 1.
— PM: ),cois. creati q. fa* bius et p. decins ap. elaudius pr. omnes absentes*': i* e. non petentea*— - PM: et 1. nolumnio ex s. c. et scito pie* bis prorogatum in annum im« perium est.
7. quorum auerruncandorum causa: M. Cf. 8, 6. — P: qnora nerruncandorum causa* Voss. II. omnesque rece. codd* i quorum auertendorum causa* Cf. 3, 5. : bis avertendis ter* rorlbus in triduum feriae in*
dictae, per qnas omida dela* bra — inplebantur. — M: pu- biice ninum ac tn sprebitun* Pt publice uinum ac tus pre* bitnu. m. 2.: tus y biduu. Leid. It Voss. 11.: ninum ac tus plebituum» Pall. 1. 3. al.t ninum ac tus plebi datum praebitnmm. -— Leid. i. al.t Bupplicatnm ire frequentes.
11* in foro Bouario (32, 57. )t PM aL] in foro boario. — M m« 2, Pi ad aedem rutundam* Mm. 1.: rotundam. — Paulo ante M: pudicitiae patrikiae.
13. Ferginiam: PM Leid. t. al] Virginiam. Cf. 3, 44. — M: aulit f. patriciam. '•^ PM cod* Gel. al.: quod e patribus enu* psisset. Cf* 4, 4. -*^ M: sa* cris arcuerat. m« 3. : arcuerat*
■*
Leid. I* Voss. ii. Loy. 4. al. t sacris arguerant.
660
LIBER X.
contentionem animonim exarsit> cum se Verginia et pairl- ciam et pudicam in patriciae Pudicltiae templum ingressam ut luii nuptam ad quern virgo deducta sit, nee se virr ho- nonunve eias ae rerum gestarum paenitere, vero gloriare- 5tuv. facto deinde egregio magnifica verba adauxit: in vico LongOy ubi habitabat, ex parte aedium quod satis esse! loci modico sacello exdusit aramque ibi posuit, et convocatis plebeis matrimoniis conquesta iniuriam patriciarum ^,hanc ego aram^^ iaquit ,,Pudicitiae,plebeiae dedico, vosque hor*
3. vt uni nupiam i»d quern uirgo deducta sit: P] et ani nuptam cet. (M). „Sie 661 als gebornePalricierin and als ziichtiges Weib in den Tempel der adlichen Kensch- Beit getreten und zwar als* Gattin des Einen za dem sie als Jangfrau geftihrt worden^'. Illls enim verbis diligentiuB ez.primitar, car se Yerginia pudicam habere posset, ef. Fest. : Padicitiae signam. — 91: .penitere.
6. ex parte aedium qu»d so- ^is esaet loci modico sacello exdusit: P: „in der Lan- gen Strasse, wo sie wohnte, theilte sie von ihrem Hanse so viel Raum ab als zifeiner mfissigen Kapelle hinlSnglich scbien'*. — M m. 1.: quos satis esset loci, m, 2.: quo satis cet»
8. plebeis matrimoniis: JXI m. 1« P m. 2.] plebeiis matro- nis. — Leid. i. cod. Klock. mtdtiqne alii codd. Drakenb. : „ matrimoniis*'. Simili modo spud Tacitam hoc nomen ab- stractom pro coacreto scri*
ptam legimus: Ann. 2» 13.: snmptaram militem Germa- noram agros, tractaram con- tngeS) accipere omen et ma- trimonia ac pecanias hostinm praedae destinare. 12, 65.: coniuginm principis. aL cf. Mic. Bachius ad Tac. Ann. 13, 14. Saet. Caes. 51.: ne provincialibus qaidem matri- moniis abstihnisse. Li v. 41, 21.: servitia maxime morie- bantar. 2, IQ. al. — P m. 1.: matriraonins. — M m. 2.: matrimonuis^ — Leid. i. al.: conqnesta iniaria. Palk 1. 3. LoVk 4.: conqnesta de inia- ria. — M: patrltiarHm. 8. hanc ego aram inquii pu- dicitiae plebeiae dedico : Pin. — Leid» I.: hanc aram ego inqait. Voss. u. aL: ps* diciliae dedico plebeiae* — Paolo post M: ut haec ara qaam ilia si qoid potest („wean es worin m5glich VFSre^') sanctias et a castio* ribus coli dicatar. P m. 1.: si qaid potest a sanctias et castioribas cet. dein m. 2. is scriptam est siipra sa.
LIBER X.
661
tor ut, quod certamen virtutis viros in hae civitatfe tenet^ hoc pudicitiae inter matronas sit detisque operam ut haec ara quam ilia — si quid potest — sanctius et a castiori- bus coli dicatur'^ eodem ferme ritu ct haec ara quo ilia antiquior culta est, ut nulla nisi speclatae pudicitiae ma- 5 trona et quae uni viro . nupta fiiisset ius sacrificandi habe- ret. vulgata dein religio a poUuti's nee matronis solum scd omnis ordinis feminis postremo hk oblivionem venit — Eo- dem anno Cn. et Q. Ogulni aediles curules aliquot fenera- toribus diem dixerunt, quorum bonis multatis ex eo quod 10 in publicum redactum est, aenea in Capitolio limina et trium mensaram argentea vasa in cella lovis lovemque in oul- min% cum quadrigis et ad ficiun Ruminalem simubcra in- fiantiilm conditorum urbis sub uberibus lupae pesuerunt, se- initamque saxo quadrato a Capena porta ad Martis strave- 15 rant, et ab aedilibus plebeis L. Aelio Paeto et C. Fulvio
4. modern ferme riiu et Iiaee. ?., Cn, et >Q. Ogulni: MJ Cn.
Qra quo iUa antiquior culta est,: n ID, 1. -r- IB In^ 9.:
a
c|ao ilia antiqaior. P Leid. r. al.: quod ilia antiquior. Cf. 10. 13.: se ad populnm lalo- ros. — PM : et quae nni uira nubia fuissek Cf. 1^ 59.
7. uulgata dein religia a foh luiis: P m. 2. Bl al.: „al8 sp9terbin die Heiligkeit des. Gegenstaijdes durch £ntweih.- te herantergel^raclit worden, Bnd zwar nicht bloss durch Frauen von Stands sonderu Weiber aus alien Klassen" Q. s. w. Cr. 1, 10.: ita deinde dils yisuQi, nee inritapa cour ditoris templi Y.oceqi esse — , nee mullitudine conpotcim eias d.oni vulgar i laudem.. — » P m. 1.: deinje religio. R^ecc. codd.: d«inde.
aQ. Ogukiii(P). — Leid. I. Voss. II. "Pall. 1. 3. al:: ogui- V nii. Cf. 10, 6. — P m. 2. M; aliquot faeneratoribus. P ra. 1. : aliquod.
14^ sub uberibus lupae: P to, 2. — Pm. 1. M: snberibos lu- pae. — » In I^eid. i. Voss. ii. liov. 4, sub excidit. — P: a capacna porta. ~ Pljl cod, Gel.-al.: ad martis.. Cf..41, 28.: „sqppIicaJtio adCereris Liberi Liberaeqae fait". Contra 3,55.
i6. et ab aediliffus plebeis Z. Aelio Paeto et C, Fuluio Curuo: P] et ab Aedilibus plebeiis cet. — K: et ab ae- dilibus plebeis I. emilio peto et c. fuluio. curtio ex inulta c itia Item, pecunia cet^ — P ip, 1.: ex mnltatUia. m. 2. Q]ultatici9. — M n* 1. (P) ad cereri's | posite. IH m. 3.
663
FIBERS.
Curvo ex multaticia Item pecunia, quam exegerunt pecua- riia damnatiSy ludi facti pateraeque aureae ad Ceteris positae. XXIV, Q, inde Fabiua quintum et P. Decius quar- tum consulatun^ ineunt, tribiis consulatibus censuraque col* slegae nee gloria magia renim quae iogens erat quam Con- cordia inter ae clari. quae ne perpetua esset, ordinum ma- gis quam ipsorum inter se certamen Intervenlsse reor, pa-
. trieiis tendentibua ut Fabius in Etniriam extra ordinem pro- vinciam baberef^ plebeis auctoribus Dedo ut ad sortem re-
lOvocaret: fuit certe contentio in senatu, etpostquam ibi Fa- biua plus poterat, revocata res ad populum est* in con- tinue ut inter militares viros et factis potius quam dictis fretos pauca verba habita. Fabius, quam arborem conse- rulsset, sub ea legere alium fiructum Indignum esse dlcere:
15 se aperuisse CiminTam silvam viamque per devios saltus Ro- mano bello fecisse: quid se id aetatis sollicitassent, si alio
ad cereris ede | posite. Leid. i. Vosf. II. Lov, 4.: „iain*^ (pro iiem),
3, Q, inde Fabius vetP* De» eiua quartum consulatum ineunt: P. -- M (Leid. i. Voss, II. Lot. 4,): q, inde fa- bias ft f, decius qnarlum cet •^ PJSI: tribns consalatibos censaraqae coliegae; „jetzt zum dritien Mai doroh das Consalat vereint".
9t plebeis 0uctoribu9 Detio: PM] plebeiis oet. „Die Pie. beier den Decias aufforder* ten**, cf. 3, 41,: auctoribas qui aderant — Paulo ante PM Leid. i. : ut fabius in etru* riam extra ordinem prouin* dsm (M: prouiniia) baberet: „ dass dem Fabius der Krieg gegen Etrurien obne darum ztt loosen iibertragen werde**.
11. in contione: recc. codd. — M: in contione ut inter mi- litares uiros cet. P: in con- tentione, Leid. i. Lov. 4. al. : in contentionem.
13, quam arborem conaeruis- set: PU rell; — Cod. Sig.: eernisset. Glareanus maiebat scribi conseuisset , neque quidquam facilios fieri potuit quam ut una littera r ab ati* quo librario inconsulte inter- poneretur. — P m. 1.: con- seruisset et sub ea legere alium fructum indignum esse dicere. M : 'dicere#, — PM : 86 aperuisse ciminiam sil- nam. Cf. 9, 36.
16. si alto dues gesturi bellum essent: M m. 3. P Leid, i, Lov. 4. aL] si alio duce bel- lum gesturi essent — Mm. 1.: quid se id aetiitis sollici»
LlfiMX
663
dttce gesturi bellum essent? nlminim adversariiun se non socium imperi legisse sensim exprobrat, et invidlsse Decium concordibus collegis tribus: postremo se tendere nihil ul- tra quftoi' ut, si dignum provincia ducerent, in earn mitte* rent: in isenatus arbitrio se fiiisse et inpotestate populi {u-5 turunu P. Deeins senatus iniuriam qaerebatur: quoad po- tuerint, patres adnisos ne plebis^aditus ad magnos honores esset: postquam ipsa virtus pervicerit ne in uUo genere h(N minum inbonorata esset, quaeri quem ad modum inrlta sant non suffragia modo populi sed arbitria* etiam fortunae el in 10 paucorum potestatem vertantur: omnis ^ntese consules sor-
tassent alio duce cet. — Paulo post P m. 1.: non socium imperi. P m. 2. Al: imperii. HI: »on sotivm. — Leid. i. Lot. 4. aL: ^concmrdilMV col- legia tribus *^ Ml coBcordiu collegis tribos. Gf. 8, 1. : cum querimonis. „ Bald giug er so weit dem Dedns vorznbalten, er habe sioh an ibm nicbt einen Freund und Genossen in der Regierung sondern m- nen Gegner gewShlt, und dass ibm Decitts den Robm be- neidet habe, aueh zum drit- ien Mai iro Consulate mit ibm eintrficbtig verbunden gewe- sen zu sein'^
4« si dignum protdneitt duce^^ tent: PM rell.] si se dignum provincia ducerent. Cf. 3, 3.t fuDestam popnlationem fecit. ~- Jtt : in senatus arbitrio se fniase et potes | tste populi futnrnm. Leid. i*: se futorum.
6. P, Decius senaius iniuria querebmtur: M m. 3. -* M m« 1. P Leid. i. al.: iniuria. Pali. 1. 3. Vofifi. iiv Lov. 4.;
„de stBnatus iniuria *^ — M: quo at potuerint cet.
7. peUres adnisos ne plebis odiius ad magnos honores esset: P m. 2. M Leid. i. al.] patres annisos ne plebeiis adl- fus cet. — P m. 1.: aditos. — Leid. 11. al. : ne plebi adi- ttts — esset. — Paulo post M: quem ad modum inrita sunt non sulTragia modo po- puiis sed arbitria etiam for- tunae cet. „So lange es mdg- lich gewesen, batten die VM- ter dahin gearbeitet, dass das Yolk keinen Zugang zu bo- ben Amtern gewinne: nach- dem die Tugend selbst es duFcbgesetzt^ dass kein Stand von ibr au^gescblossen bleibe, versuche map, wje sicb nlcbt bless die Besiimmnngen des Volkes sondern sogar die £nt<* scbeidungen des Scbicksals kraftlos machen und dem £in- flusse einiger Weoigen zu- wenden liessen^/.
11. omnis ante ae eonss, (M:
664
I4fi£RX
iitos provincias esse, nunc extra sortem Fabio senatuin vinciam dare, si honoris ejus causa, ita eum de se re publica meritum esse ut faveat Q. Fabii gloriae, modo non sua contumelia splendeatt cui autem dubium 3 ubi unum bellum sit aspcrum ac difficile, cum id alteri tra sortem mandetur, quin alter consul pro 8upervacaKii| atque inutili habeatur? gloriari Fabium rebus in Etruria p stis : velle et P. Decium gloriari, et forsitan, queni ille ol^ rutum ignem reb'querit ita ut totiens novum ex inpn)Tise| 4Qwcendium daret, eum se e&tincturum; postremp se cM
^088.) soriitos proumcias (HI: proaintiafl) e^se: PJH. — PM: „ 81 honoris eins causa ita earn de se deque rep. me- ^itam esse at faueat q. fabii gloriae quae motfo non sua GontuQielia splendeat*': nisi quod in M alteram de prae- termissum est „ita euni d« se q. I rep. meritum esse'^ ,,Jetzt weis,c der Senat dei^ F^bius seine Stelle an obne loo- sen zulassen, wenn nui^darani un(i den f abias zu ehren, so gestehe er, dass die Yerdien- ste desselben urn ibn und 4en Slaat so bedeut^nd w3- ren, dass er gern zur Ver-. grSsser^ng seines Rubmes bei- tragen wolle, nur picbt dasa^ ihm selb^t eine Bescbimpfung daraus bervorgehe". 4. cui auiem dubium esse^ ubi unum bellum sit asperum qc difficile cet.: PM, Deindc vero scriptum est in PM Leid. I. \\fix\. cum id sed cui id alteri extra sortem mail', detur^ in P m. 1. etiam ah ^K^x in YoSA U. aj, ei id
alteri cet. , quamm scripts | raram prior fac:ile ex £tf ii nasci poluit, altera docerevi-' detur librarlos non eum ( si ante ocalos in antiqaiore i quodam libro haboisse. — P: quin alter cos. pro SQpe^ uacaneo adq. (m. 2.: atq.) inutili habeatur. Al : qajn aL ter cos. pro so^aagaiieo adq> inutili habeatur, Recc. codd.: alter consulum. 7. gloriari Fabium rebus in Etruria gestis: PSd, — Yoss. II. al.: in etruriam. — PM: et forsit^n quern ille ob- rutum ignem rellquerit ita at totiens nounm ex ioprouiso Incendium daret eum se ex- tincturum. Lof. 3. : qnem o.b- rutum ille ignoro reliquerit. ^Q. pasiremo ss coUegife hono- res praemi(igu^ concessu-. rum : M. In P excidit se, ^ P omnesque et Pall, et Drak. codd.: ,^cam pericii/tiii» di- micatia proposita sif : sed in M scriptam est „ cumi pe- ricnlum turn dimicaiio. pro- posita sit^S ut d^iqia essa
♦.
LIBER X.
665
gae honores praeiniaque concessurum verecundia aeiatis eius maiestatisque — : cum periculum cum dimicatio propasita sit, neque cedere sua sponte neque cessurum et, si nihil aliud ex eo certamuie tulerit, illud certe latnrum ut — quod po- puli sit — populus iubeat potius quam patres gratificentur: 5 lovem optimum maximum deosque inmortales se precari ut « ita sortem aequam sibi cum coUega dent, si eandem virtu- tern felicitatemque in bello adniinistrando daturi sint: certe et id natura aequum exemplo utile esse et ad famam po- puli Romani pertinere, eos conaules esse quorum utrolibetlO duce bellum Etruscum geri recte possit. Fabius nihil aliud precatus populum Romanum quam ut priua quam intro vo- carentur ad suffragium tribus, Ap. Claudii praetoris adiatas ex Etruria litteras audirent, comitia habuit, nee minore po-
non possH quin oiroqae loco a Livio eum posUnm fnerit. cf. 6, 35.; Cliuini novo bello exterriti cmn moUitudineiiji com formas hominum inyisi- tataa cern^ren^ — legatos Ror mam qui aaxiliuai all aenata peterent misecie, 31 si nihil aliud ex 40 ceria" mine tulerit illut eerie la- iurum: SI m. 1. — M mu %\ illad. P: si nihil aliam cet. -r- Paulo post SI; deosque
mortalea, 8. certe et id naiura aequum exemplo utile esse et ad famam populi romani per- iinere'\ certe id et natura ae- quum «t exemplo cet. — PSI ^ell.: certe et id: „sickec we« nigsiena aei theils daa^S SI:ae- quu exemplo utile eaaeet ad fa- mam pir. pertinereeos coa.«e8ae quorum uirolibet doce cet. P : aequum et exemplo utile ease et a4 fawAm pf . pertinere eos
coss. esse quorum ntrolibet bellum etruscum cet.
11. nihU aliud precatus pm K quam |i/; SI] nihil filiud pre* catus populum quam ut cet. *r- Pi ,, precatus u.r. quam Qt*^ Nee in Dpak.^ codd. vel r. vel rom, defuisse videtur, T- Tribus excidit in Leid. i. of. 5, 5^.^ comitia curiata^ quae rem militarem continent. — M: ap. claudii ptr. P: ap, daudii pr.
14. comitia habuft : PM rell. ] co- mitio ahiL —r Non video car Fabius consul comitia habere non potuerit. sed videtur ho- mines doctos in scrip tura hu« tos loci constituenda et id duxisse quod 3, 35. de App. Claudio decemviro relatnm legimns, quamqoam itk diver- sissima re nulla ex habendls comitiis invidia Fabio eye- aire potnit. nam quod in Leid. I, soriptum esse dicitur
666
LIBER X.
puli consensu quani senatus provincia Etniria extra sortfla Fabio decreta est.
XXV. Concursus inde ad consulem factus ommoai ferme iunionim et pro se quisque nomina dabant, tantacfr 5pido erat sub eo duce stipendia faclendi. qua circumfusos turba ,,quattuor milia'^ inquit „peditum et sescentos eqii tes dumtaxat scribere in animo est: hodiemo et crasdno die qui nomina dederitis mecum ducam: maiori mihi cune est ut omnes locuplctes reducam quam ut multis rem ge-
10 ram militibus'^ profectus apto exerciiu ^ eo plus fiduciae ae spei gerente quod non desiderata multitudo erat, ad op- pidum Ahamam, unde baud procul bostes erant, ad castia Appii praetoris pergit. paucis citra milibus lignatores ei cum praesidio occurrunty .qui ut lietores praegredl viderunt Fa*
IGbiumque esse consulem accepere, laeti atque alacres diis populoque Romano grates agunt quod eum sibi imperato- rem misissent: circumfusi deinde cum consulem salutarent, quaerit Fabius quo pergerent, respondentibusque lignatum
,,comitio habnit'S id non roa- goi momenti esse, permulta eiosdem generis menda libra- riomm pcrsuadent. -— P: cu- mitia. — M: proeintia etru- Ha extra sortem fabio decre- ata e. id. 2.: decreta e.
3. concursus inde ad coss, (M: conSs.) fact us omnium ferme iuniorum: PM, — M m. 1.: tanta cnpado erat. m. 2.! copido.
5. tfua eircumfusus turba Mill inquit peditum et sescentos equites dumtaxat scribere in animo est: P m. 2. 19. — P m, 1.: quara. Leid. i.: qua. Voss. n. at,: qaL — Cf. 8, 11.: mille et sescenti. — PM relL: qui nomina dederitis. Cod. Sig. : dederiiit.
8. maiori mihi curae est: E
— P: maiori^mihi cara -r* Cod. Klock, : maior mihi cora est. — M: „qaain nt mollis res geram militiba8'^ P rell. : „r^mgeraIn^^ Utramque scri- ptaram pro vera baberi posse locisqae similibus probari ne- mo non videt. Cf. 10, 30.: r^ gerit. 30, 2. : res R. gesta.
— M : fidutiae ae spei. — PM: ad oppidum abarnam. Cod. Sig. : ad oppidum adharnaham,
— P: unde baud procul hostis erant ad castra appii pr. per- git. M: appii ptr. pergit.
13, paucis citra milibus („ei- nige tausend Scbrilte dies- scits"): P. — M: paucis ci- tra militib^. iignaftores cet. *- ■ M: leti atqae alacres.
■-1.
LIBER X
667
se ire, ,,aiQ* tandem ^^ inquit „nuin castra yallata non habe- tis?'^ ad hoc cum sucdamatmn esset duplici quidem vallo et fossa, tamen in ingenti metu esse: ^habetis igitur^' in> quit „adfatim lignorum, redite et vellite vallum ^S redeunt in castra teiroremque ibi vellentes vallum et iis qui in ca- 5 stris remanserant militibus et ipsi Appio fecerunt: turn pro se quisque alii aliis dicere consulis se Q. Fabii facere iussu. ppstero inde die castra mota et Appius praetor Romam di- missus, inde nusquam stativa Romanis fuere: negabat utile esse uno loco sedere exercitum, itineribus ac mutatione lo- 10 corum tuobiliorem ac salubriorem esse, fiebant autem iti-
1. aiiC tandem inquH num cO" &tra uallafa non (id« 1.: abetis) habetis: M. Cf. 10, 18.: sali/i" salve. — P: an in tandem inquit cet.
3. tamen m ingenti metu esse] et tamen in ingenti cet. ^• JM: ad boc cum succlamatum esset duplici quidem uallo et fossa tam eoT ingenti | me« tum ee. P : ad hoc cum sub- clamatam esset duplici qui* dem nalio fossa et tamen in ingenti metu esse. Cod. Klock. al. : ad haec cum. Pall, omnes-* que prope Drak. codd, : et tamen ingenti metu esse,
5. idi uellenies uallum: P. — M: ibi bellentes nallom et ii qui. M m. 2, P : et lis qui in castris remanserant militibus. — P: coss. se q. fabii facere inssa, SI m. 1.: coss. se q, fabii I facere iossu facere. po- sterii inde die, m« 2.: q« fa« bii I inssu facere. postero inde die. — M : et appius ptr. ro- mam dimissus. P; et appius
pr. roma dimisus. n. 2.: di- missus. 11. nobUiorem ac salubriorem: PM rell.] mobiliorem ac sa- lubriorem (ex coni. Klockii, Clerici al.). „£r meinte es gereiche demHeere znmNach- theile an einer Stelle feat za sitzen: dprch MSrsche nnd hlufiges Wechseln des Stand- ortes werde nicbt nur filr die Gesan^heit dec Truppen ge- sorgt sondern sie zwftngen dnrch die dadurch hervortre- tende Unerschrockenbeit dem Feinde ancb Acbtung ab^^ Contra ea scriptum 10, 20. est „]gnobiIe agmen^S <Iuo loco non magis codicum luscripto- rum auctoritas quam res ipsa „]|imobiie^^ desiderabat. •— P: ac mutatione locorem. — - M : quanta fieri sinebat hieps cet. P: fiebant autem itinera quan fieri sinebak^biems. Cod. Klock.: quam fieri sinebat. — Verba ^^ fiebant autem — exacta ^' exciderunt in Leid. i. VoBS. lu Lov. 4. al.
668
LlBEaX
nera quanta Ceri sinebat hiems liauddum exacta. vere inck primo relicta sccunda I^one ad Clusium, quod Camars olhfn appellabant, pfaepositoque castris L. Seipione pro pTa^ tore, Romam ipse ad consultandum de bello rcdiit — m
5 ipse spoi^G sua, quia bellum ei maius in conspectu erat quam quantum esse famae crediderat, sive senatus consulto | aedtus,, nam in utrumque auctores sunt, ab Ap, Claudio praetore retractum quidam videri volunt, cum in senatu et apud populum, id quod per litteras adsidue fecerat, teno-
10 rem belli Etnisci augeret: non suifecturum ducem unum iiec exercitum unum adversus quattuqr populos : periculum
1. U€re inde primo relicta se- eunda legione ad Clusium quod Camars ( P cod. Klock. aL: camaris) olim appella- bant: PM. Cf. Polyb. 2, 19.:
fyxvfo ^Po^uxtbi^ Iv r^ Ka- fht^Adv %Q^a. — Draken- borcbio res dubia yidebatar, quod, cum secanda legio ad Cloaiam relicta diceretor, scri- ptmm non esset qao loca re- liqaiis ezercitas castra ba- bnisset. res iia se habet: le- gionem secundani, quam cum L. Yolumnio in Samnio fuisse 10, 18. 27. legimus, ad Cln&ium iam bostibas opposuit Fabius, et quod illi legutni iidebat et qaod eo Gallos proficisci fama acceperat. reliquom exercitum inAppianis castris ad oppidum Aharnamvelaliopropinquo lo- oo» dum ipse Roma rerertisset, rcmanere Toluit praeposito L. Seipione pro praetore, qui ante qnam Appins Romam dimissiiA .crat, legatua fnisse
videlor (10, 21.), — P: \ seipione ppr, JU: i. soipioDe
proptr romani ipse ad con- sultandum bello rediit. M m.
3.: bello. — M m. 2. P: sioe ipse sponte sua, M m. 1.: ipssc. LoY. 4.: sua sponte. €f. ^x. gr. 27, 11, nbi in opti. mis libris sponte sua scri- ptum est. — Leid. I. Voss. n. al.,: ^uia bellnm et mains cet. — P: „8iue s. c. accilns*'. In^Iitterarum metatbesl scri- plom est „siue soc, accitos" pro SCO, Cf. 5, 4^. 7. ab Jp, Claudio pTr, (P: pr.) retractum quidam, ui- deri uolunt: PM. — P: in senatuw, Cf. 3, 10.: iactata per aliquot dies cum. in se- natu res turn apud populum est. 7, 11. al. — Panlo post ' P]|(: aduersus iiu. popnlos.
li. periculum, esse: P m. % et duo rccc. codd. — P m. 1. M m. 1.: „periculos ee", qnod pro perieulo scriptum ▼idetiir. Delude in M ultima
LIBER X.
669
e^se, sive iuncti unum premaDtf siye diversi gerant bellam^ ' ne ad omnia simul obi^e unus non possit: duas se ibi le* giones Romanas reliquisse et^ minus quinque milia peditum equitumque cum Fabio venisse: sibi placere P. Decium con- sulem primo quoque tempore in Etruriam ad coUegam pro- 5 ficisci, L. Volumnio Samnium provinciam dari: si consul malit in suam provinciam ire, Volumnium in Etruriam ad consulem cum exercitu iusto consulari proficisci. cum ma- gnam partem moveret oratio praetoris, P. Decium censuisse ferunt ut omnia integra ac libera Q. Fabio servarentur, do- 10 nee vel ipse, si per commodum rei publicae posset, Ro- mam venisset vel aliquem ex legatis misisset, a quo disce- ret senatus quantum in Etruria belli esset quanlisque admi- nistrandum copiis et quot per duces esset.
XXVI« Fabius ut Romam redit, et in senatu ^t pro- IS ductus ad populum mediam orationem habuit, ut nee au-
littera s indacta, et In P per* antiqaa man a um scrip tarn supra OS. Inde factum Tide- tur, at in Drakenb« codd. omnibus scriberetur pericU" iosum, cf. ex. gr. 10^ 7.: id esse periculum ne suas pre- ces minus audirent dii. 31, 31. Ik siue diuersi gerant helium: PM a]*] siye id diversi cet. •^ PM cod. Gel. : ne ad omnia simul obire anus non (M: ii) possit. Codi Uarl.': ne ad omnia simul adire et obire cet. Cf. 31) 21.: praetor se* cum duos legatos — habebat, cum qutbus circumspicei'e et obire ad omnia hostium sabi«i tos conatas posset. — PM al.: ,)et minus, r^ peditum eqnitomqae cam fabio uenis* se'*: snpra enim scriptam erat „qnattaor milia peditum et sescentos eqaites scribere
in anifflo est'S Cod. Sigi al.: equitumque mille cum fabio eet. Leid. i. Yoss. ii. al. : equitumque qui t;am fabio. Recc. quidam codd.: et mi- nus quinque 'millibns pedi- tum cet. Cf. "24, 41.! plus mille homiuum captuin» 7-. f^oluntnium in EtruriaiH ad consulem cum exercitu iu- sto consulari proficiscii PM reU. — Unus Harl. cod.: L* Volumnium cet -^ Paulo post P m. 1.: cam magna in par- tem moaerat oratio pft m. 2.: magna jiartem. M: moaeret oratio ptr. -^ PM: at omnia integra ac libera q. fabio ser- tiarentur. Leid.i. cod. Thuan. Pall. 1. 3. Voss. 11. Lot. 4. aL: reseraarentar. — PM:si per commodum reip. posset* 15« Ut Romam redit: M] at Ro- mam redut (P). Cf. T. Livi
670
LIBER X.
gere nee minuerc Tideretur belli famam ihagisque in altero adsumendo duce aliorum indulgere timori quam suo aut rei publicae periculo consulere. cetenim si sibi adiutorem belli sociumque imperii darent, quonam modo se oblivisci P. De-
5 cii conmilis per tot collegia experti posse? neniinem omnium secmn coniungi malle, et copiarum satis sibi cum P. Dedo ct numquam nimium liostium fore: sin collcga quid alind
^ ihalit, at sibi L. Volumnium darent adiutorem. omnium re*
1. XXX. p. xc. — P m. 1. M:
et in seuata et prodactus aid popalnm mediam orationem habait. P m. 2.: et in senata • prodactus cet Leid. i. Voss. II. PaU. 1. 3. aL: est prodoctas. — M: in altero adsum | do dace aliomm in* dnlger imori. m. 3.: indulgere timori. — PM: „qaam sao ant rei pbblicae (fil : reip. ) pe* riculo consulere ^S In Voss. ii. excidit consulere.
3. ceterum si sibi adiutorem belli sotiumq, imperii da- rent: M.^— P: „80ciumqae imperii daret^*" (soil, sens- tus?). — Mm. 3. P: quo- nam modo se obliaisci p. de- cii consalis p«r tot collegia experti posse. M m. 1.: per tot collegi ex^ti. Leid. i. Lot. 4. al. : qnonialn modo se obliaisci. ^Yoss. i. aL: quo- nam modo obliuisci.
5. neminem omnium secum coniungi malle: P m. ^. M. — P m. 1.: „male^'. ci^itra ea paulo post in PM et in Leid. I. scriptum est mallit, eandem formam etiam in Put. Colb. 22,34. al. repperimos: „popalam - daturam ei qai
magis nere uincere qoam dia imperare mallit'*. — P: et naqua nimiam bostibm fora collega qnid aliad cet. m.2.: foresin coll^a cet. — Pa 2. M: at sibi 1. nolamniam darent adiutorem. P m. 1.: „ad sibi*' cet. Inde factam videtar nt, cam hand raro ad pro ae in * antiquis libria scriptum legeretor, in Yos8.i. multisqne recc. mscriptis et b. I. scriberetur „ac sibi 1. ao« lamnium darent *^ Cf. 10, 19.: si hodie nobis victoriam doiS) ast ego tibi templam Toveo. 8. omnium reruns arbUrium: P m. 2. M. — P m. 1.: omnium arbitriam. — PM: 80 in samniam uel in etni* riam proficisci paratam esR^, Lot. 4. : „ uel in samniam uel in etruriam*^ Cf. 10, 19.: se Tel in Etruria yel in Samnio rem gesturura. — PMi tanU laetitia (M: letitia) ac gratu- latio fuit at praeciperetar ui- ctoria animis. Voss. ii. mul* tique recc. eodd.: percipere- tnr. Cf* 7, 26.: duorum mi- litum e?entum — ntraque acies animis praeceperat. -» M: triamphasque non bellam de-
LIBER X.
671
rum arbltrium et a populo et a senatu et ab ipso Gollega Fabio pennissuin est: et cum P. Decius se in Samnium vel in Etrariam proficisci paratum esse ostendisset, tania laetitia ac gratulatio fuit ut praedperetur victoria animis triumphusque non bellum decretum consulibus videretur. — 5 Invenio apud qaosdam extemplo consulatu inito profectos in Etrariam Fabium Dedumque sine ulla mentione sortis provinciaram certaminumque inter collegas quae exposui: ^ sunt quibus ne haec quidem certamina exponere satis fue- rit, adiecerint et Appii criminationes de Fabio absente ad 10 populum et pertinaciam adversus praesentem consulem praetorisy contentionemque aliam inter collegas tendente De- do ut suae quisque provindae sortem tueretur, constare res incipiat ex eo tempore quo profecti ambo consules^d bellum sunt. —^ Ceterum. ante quam consules in Etrariam 15
Malti recc. codd. : adiecerunt. -<— P: ^et pertinaciam adner^ 808 praesentem coss. pr. M: „et ]|tinatiam adaersu8 prae- sentem consolem ptr. *' Ne- miuem fngerit non sine ma- gna vi praetorU post eonsU' lem collocatam esse.
13. constare res inciptat ex eo tempore quo profecti ambQ coss. ad bellum sunt: P] constare res incipit ex eo tempore quo profecti ambo coss. ad bellnm sant (M). — Respon^et conionctims, qui in verbo inelpiat inest, an- • tecedenti yerbo adiecerint: „erst von dem Paokte an, wo die beiden Consaln zam Kriege abgehen, zeigt sicb im AUgemeinen wieder eine gr^sere Ubereinstimmang un- ter den Geschichtschreibern*'.
15. anieguam coss. in Etru-^ riam peruenirent: PM. *—
cretom consnlibos uideretur. P: „triiimplia8qne non bel- lum decretom (m. 1.: decer- ' tam) consolibns uidetur^* (ed. Belck.}. Simili mendo paulo post in P satis fuit scriptom est pro „ satis fu^- rit". — Voss. II. Pall. 1. 3. al. : ntrinmphasqne quam bel- lnm decretnm consnlibns ui- d^retur'': qnod I. Fr. Gron. pro „triampbnB/^0/iiitf qaam beliam'' scripinm pntavit. . 6. consulatu inito : P m. 2. M. -— P m« 1.: inaemo apnt qnosdam extemplo consnlatn initio profectos. ^- M: pro- nintiaram. — P: „«ifi2/qui- bos nee (m. 2.: ne) bee qai- dem exponere certaroioa sa- tis/cm^'' (cod. Kiock.). Cf. paolo po8t in P „sunt qui — tradunt*'. — PMLeid. i. Lov. 4. al.: adiecerint: ^sie mdch- ten nocb blaziigefi^t 6eben'^
672
LIBER X.
perveniretit^ Senones Galli multitudlne itigenti ad CltisdiiB venerunt legionem Rotpanam caslraque oppugnaturi. Sd piO) qui caslris praeerat, loco adiuvandam paucitatem 8i»> ram militum ratus in collem^ qui inter urbem et castra «»t,
5 aciem erexit: sed ut in re subita parum explorato itineie ad iugum perrexit, quod hostes ceperant parte alia adgresa: ita caesa ab tergo legio atque in medio ^ cum hostis xnA que urgeret^ circumventa. deletam quoque ibi legionem ita ut nuntius non superessct quidam auctores sunt^ nee ante
10 ad consules, qui iam baud procul a Clusio aberant, famam eius cladis perlatam quam in conspectu fuere Gallorum eqai* tes pectoribus equorum suspensa gestantes capita et lanceis infixa ovantesque moris sui carmine, sunt qui Umbros fdlsse non Gallos tradant nee tantum cladis acceptum, et dream'
M m. 3. P: mallitadine in- genti. M m. 1.: moltitudine genti. — P m. 2. M: legio- nem romanam castraque op* pugnatari. P m. 1.: castram- que. Leid. i. Pall. 1. 3. Lot. 4. al.: oppugnatuni. 4. in collem qui inter urhem et castra erat aciem ere- xit: cod. Port. In PM et in rell. codd. scriptum est in colle^ quo niendo nihil sae- pins in niscriptis inveullur. nam quod eliam in Pat. 27, 2. legitar ,iita tamen aciem in- stroxerunt ut Poenus dex-
ti^m GOrnn in colle^erigeret'S eademque manu antiqua t in- terpositum inductum est ut in colle erigeret fieret, id rectissime ibi se habet, cum Poenus ilium collem^ iam te- nuisse dicatur. hoc altero ta- men loco latinae linguae ra- iione adcusativnm postulari tot similes loci (% 31< 3, 18.
7, 34. 9,31. 21,32. al.) d(H l cent ut res extra omnem do' bitationem rideatar es&i^ d 28, 15. t Gunctantibas in ad* uersum collem erigere aciem Romanis ( Pat. ). — P m. 1.: quod hostes ceperat parte alia adgressi. m. 2«: ceperant JXl : coeperant. — PalL 1. 3. Voss. II.: cum hostes andiqae uigerenti Tres reCc. codd.: cum hostes undiqoe urgerent
10. fama eius cladis perlatam: M m. 3* — M m. 1. P: nee ante ad co5i qui iam hand procul a clusio aberat fama eius cladis perlatam. — Leid. i.: fuere in conspectu. — M m^ 1.: ouantesque moris sol car- minos. | g umbros cet. m. 3i : carminosunt t £ umbros.
14. et circumuentis pctbulatori- bus: PM. — PaL 3. Lor. 4.: populatoribus. — Alii igitaf scriptores tradiderant, L. Man- lium iegatum, pabulatum cum
LIBER X.
6?3
I I
vetitis psibulatoribti^ cum L. Maiilio Tovqualo legato ScU pionem propraetorem subsidlum e castrls tuUsse victoresque Umbros redititegrato proelio vidtos esse captivosqiie eis ae praedam ademptam. similius vero est a Gallo hoste qttam Umbi*o earn cladem acceptam^ quod cum saepe alias turn 9 eo >anno Gallic! tumultus praecipuns terror dvitatem tenuis itaque praeterquam quod ambo consules profecti ad bellum erant'cum quattuor legibnibus et magno eqititatu Romano Campanisque mille equitibus delectis -ad id bellum missis et sociorum nomimsque Latini maiore ^erdtti quam Ro- 10 mani, alii duo exercitus baud procul urbe !^truriae oppo- siti, unus in Falisco alter in Vaticand agro: Cn. Fulvius et L. Postumius Megellus propraetores ambo stativa in eis lo* CIS habere iussi*
XXVII. Consules ad hostes transgre^so App^nniUo in 19 agrum Sentinatem pervenerunt: ibi qpattuor milium ferme
egressns esset^ ab liosiibiui prepe cipcumventumjBsse, — * Pitft ficipionem proptn (P: t>pr.) fiabsiditun e castris tn-* lisse. — Paolo aiite scriptiim est in P: „sont qni umbros fuisse Don gallos tradunt"! * cf. supra 49 sunt qnibus fne< tit".
6« guod €Uih aaepB blias iuM eo anno gallici iumultui praeeipuus terrdr ciukatem iehuUrM, In P ^xcidit ter- ropi — Lfeid. I.: ^tnilins uero est gallo hoste quam umbro earn cladem acteptam« 10, 30^
If, itaque praetenjuam .qtiod ambo eoesi pro/ecti ad bel* lum erant turn liii legio-^ nibue tet. : PM* -* Qtoae se- qunntut ^^et $odiprum no^ fninisque liUirii maiore ex* tereitu quam romani^^ (VA
T« Livi part IL
tell.) rectissime se babent^ cum ad romani supplendnm esse nominis vix quemquam praeterire potuisse videatnn nihilo minus tamen quam ro* mani t Fr« Gronovias sn- speotunl babuit^ et vel Du« kerus quam romanv scribi maluit. yeroacula autem lin- gua fortasse dicas't ^^und einem Heere von Bundesge'< Ixossen und Latinern ^ das noch stslrker als das Romi« 6cbe tvar"* -^ Paulo, post scriptum est et in Pilli 5, en. fuluius et li postunUus me-* gillos T)pr. ambo"i Sigonins Terum nomen restitait, quod etiam in PM IO4 32. integrum legitun 15« consults ad tiostee ifansgrejf* eoAppennino in agrum Sen^ iinatem peruenerwUt PMi
43
674
UBERX.
intervallo castra posiia. inter hostcs dcinde consul tationes habliae, atque Ita convenit ne unis castris miscereBtur omnes neve in aciem descenderent simul: Samnitibns Galli, Etrn- scis Umbri adiecti: dies indicta pugnae: Samniti Gallisque
5 delegata pugna inter ipsum certamen Etnisci Umbrique iussi caaira Romana oppugnare. haec consilla tnrbarunt transfii- gae Clusini tres dam noete ad Fabium consulem transgressl qui editis hostium consillis dimissi cum donis ut subinde, ut quaeque res nova decreta esset, exploratam perferrent
10 consules Fulvio ut ex Falisco, Postumio ut ex Vaticano ex-
praeterqaam qnod in P ^sen- tinaiitem*' scriptam eat. Po- Ijbins quoque 2, 19. scribit, panels diebus post cladem ad Claaium acceptam Romanes omnibus copiis in Sentinate agro prospere pugnasse: ocal cxjfi^aT^vifBq iCciai. fotq crfQa- ^wtkdoiq 8v r-Jf arcSv Sfiv/tra- 3^v Xcoqa, itqoq fovq 5t§o«t- qflJLLbvoug roug /liv TtXiiarouq cvjcextiLvav foxjQ s\ TmlKoxx; ilva«yxacav7Cqofqoie<iS7iv Ixot- ffTouq iiq TTiv omeiav Statpir' *pXv, Plinias in Umbria Sen- tinates incolaisse 3, 14. 114. dicit. — I. Fr. Gronovias malebat scribi transsressos Apenninumy ne verbi depo- nentis participium perf. pas- 8170 «ensa scriptam esset, et at hostes, utpote qui yicto- res ad Clnsiam fitissent, hunc alteram proelii locnm dele* giaae viderentar. Cf. ex. gr. 37, 8. : classe — partita (Put.). 7, 38.: frustrare. 1, 16.: lu- znriarent. 10, 28.: vocife- rare. al. — PM: ibi iiii mil ferme interaallo ^stra posita.
Voss. IL mnltiqne recc codd.: qaataor mill! a. 1. inter hostes deinde consul- iaiiones habhae: P. — M: consulationes. — PM: atqae ita conaenit ne nnis castris miscerentnr omnes nene in aciem descenderent simol. Voss. I. al. : et ita conaenit. Harl. nnus recentior: nt ne nnis castris cet.
4. Samniti Gallis que delegata pugna: M (Leid. i.) Lof.4. al. Cf. ex. gr. 2, 45. : Veiens
* hostis Etrnscique eo magis praepropere agere. 30, 4/. apud Poenos Pinmidamqne. — P m. 1.: samnitii gallisqoe. iP m. 2. mnltiqne recc. codd.: aamnitiis gallisque. Cod. Sig.: samnifibus gallisqne. 10. eoss, Fuluio ut ex Fdlisco Postumio ut ex P'aticano exercitum, ad Clusium ad- moueantsummaque ui fines hostium depopulentur scri- bunt: M m. 3. P m..2:: nam ro. i. in P scriptam est „6am- maqae in fines '% in M „ de- palentnr'^ -^ P; ex agros
LIBER X.
675
ercitum ad Clusium admoveant summaque vi fines hostium depopulentur, scribunt: huius populationis fama Etruscos ex ^gro Sentinate ad suos finis tuendos movlt. instare inde consules ut absentibus his pugnaretur: per biduum laces- siere proelio hostem: biduo nihil dignum dictu actum, pauci 5 utrimque eecldere magisque inritati sunt ad iustum certa- men animi quam ad discrimen summa rcrum addueta: ter^ tio die descensum in campum omnibus copiis est» cum in- structae acies starent, cerva fugiens lupum e montibus ex- aeta per campos inter duas acies- decurrit, inde diversae fe- 10 rae cerva ad Gallos lupos ad Romanes cursum deflexit: lupo data inter ordines via, cervam GalU confixere: turn ex antesignanis Romanus miles ,, iliac fuga^^ inquit „et caedes vertit, ubi sacram Dianae feram iacentem videtis: hinc vi- ctor Martins lupus integer et intactus gentis nos Martiae et 15 conditoris nostri admonuit". dextro cornu Galli, sinistro Sa- nmites constiterunt: adversus Samnites Q* Fabius primam
sentinate. — PM: at snos Bnis tuendos.
3. instare inde cos* ut ahsen" iibus his pugnaretur : PM ] instare inde consoles at ab* sentibns iis cet. — PM: per bidum iacessiere proelio ho* stem. P m. 2.: per bidnn. Lot. 4. : lacessierunt. Leid. i. al. : lacessere. Voss. i. al.: lacescere. — Paulo post PM Leid. I.: magisque inritati sunt ad iustum certamen animi quam ad discrimen summa rernm add/cta. hoy, 4. al.: addita. Cod. Klork. : quam ad discrimen summae rerum ad* ducti.
7. teriio die descensum in campum omnibus copiis est: PM al. — In Leid. i. Voss. ii. LoY. 4. excidit die*
11. lupos ad Romano s cursum dejlexit: Mm. 1.] lupus cet. (M m. 2. P). — Paulo ante Leid. I. Lov. 4. : J/^currit — M: inde diuersae faere. — P m. 1. Voss. ir. Loy. 4. al. : ceruam galli confiiixere. I'm. 2. M: conGxere.
13. iliac fuga inquit et caedes uertit: P m. 2. M. — P m. 1.: ille fuga cet. Voss. ii.: ilia. Cf. Plant. Rud. 1, 3. 27.: Saltem aliquem yelim qui mihi ex his locis Aut yiam aut se* mitam monstret: ita nunc Hoe an iliac earn Incerta consili („ob hier ob dorthin"), — Cf. 9) 38. : et cum anceps cae* des fuisset, adyersae taknen rci fama in Romanos vertit^
17. primam ac (M: hac) /<r* Ham legionem: PM rell.]
43*
676
LIBER X.
ac tertiam legionem pro dcxlro cornu, adversus Gallos pro sinistro Decius quintam et scxtam instnixit: secunda et quarta cum L. Volumnio proconsule in Samnio gerebat bd- lam. primo concUrsu adeo aequis viribus gesta res est ot, 5 si adfuissent EtniscI et Uinbri , aut in acie aut in eastris quoctimqiie se inclinassent acciplenda clades fueriL
primam ac tertiam legionrs (cd.Frob.l535.). Cf. 10,18.: com l^ione seconda ac ter-^ tia. — In P excidit praeao- men Fabii : „adaersas samoi- tea fabius primam ac tertiam legionem pro dextro coma adaerSos gallos cet. — Mm. 1.: adnersus gallos pro sini- atro decias qninta e ex | tam instroxit. m. 3.: qninta et aex I tam. 3. secunda et quarta cum L, f^olumnw proconsule in Sa- mnio gerebat bellum: PM rell.] — gerebant bellum ( ed. Frob. 1535.). — Difficillimns locus ita videtur explicari posse. Cum Appius Claudius (10, 18.) primam et qnartam legionem in Etruriam duxis- set, eodemque ex Samnio L. Volumnius cum legione se- cunda et tertia ?enisset, quat- tnorlegionibus, prima secunda tertia quarta, res iii Etrnria prospere gesta est (10, 19.). tam Volumnius (10, 2fO.) in Samnium revertitur secumque dncit primam et qnartam le- gionem, qui Appianus exer- dtns fuerat. non enim suum exercitum Volamnium in Sa- mniam rednxisse vel id do- ccl, quod et quarta legio cam CO in Samnio fuisae anpra
dicatnr: nee qaattaor inEtro- ria legiones reliqaisae potest, quod 10, 25. Appias a seibi duas legiones relictaa esse di- cit. Cum novo deinde qoio- que fere mill am exercitu scri- pto (10, 25.) FabioB in Etro- riam profectos Claadinm pn^ torem Romam dimittit, secnn* daque legione ad Clasium, si qui eo venirent hostes, op* posita ipse ad maiorem sen- bendum exercitam Romam re- dit. tum vero clade ad Cla- aium accepta legio secunda io Samnium ad U. Volamnlani redire iussa, primaque inde in Etruriam videtar accersita esse, in Samnio igitur iam erant legio sectinda et quarta, prima et tertia in Btruria. quintam et sextam deinde le- gionem consules Fabius et Decius Roma in Etruriam da- cunt, ut quatlaor ibi legioni- bus res gereretur. non igitar Roma profecti cum qaattaor legionibus (10, 26.) videnlnr Consules, sed qaattaor legio- tiibus, prima tertia quinta aexta, in agro Sentinate rem gessisse.
primo concursU adeo ae- quis uiribus gesta res est: PM. — Leid. I. : gesta est res. PM: faerit Cf. 10, 35.: foret.
LIBER X.
677
XXVm. Ceterum quamquam communis adhuc Mars belli erat nee turn disorimen fortuna fecerajt qua datura vi- res esset, haudquaquam sinulis pugna in dextro laevoque comu erat. Romani apud Fablum arcebant magis guam in- ferebant pugnaih extrahebaturque in quam maxime serum 9 diei certamen, quia ita persuasum erat duci, et Samhites et Gallos primo impetu feroces esse quos sustineri satis sit, longiore eertamine sensim residere Samnitium animos, Gal- lorum quidem etiam corpora intolerantissima laboris atque aestus fluere primaque eorum proelia plus quam virorum^l^ postirema minus quam feminarum esse: in id tempus igitur quo vinci solebat hostis, quam int^errumas vires militi ser- vabat. ferodor Decius et aetate et vigore animi quantum- cumque yirium habuit eertamine primo efTudit: et quia leq- tior videbatur pedestri^ pugna , equitatumi io pugn^m con- 16
2. nee turn discrhnen foHuna 10. primaque eorum proelia
feeeratqua datura uires es^ set:.V\ necdam (M) discrimen cet. — Turn scripsimtis, qaod id verbam melius videbatnr antecede^ti voci adkue re- spondere: „und bis auf die- sen Augenblick bin sich das Schicksa} noch nicbt entscbie- den batte*<. Cf. 3, 4.: nee turn matura re. 1, ^7.: con- silium erat, qua fortuna ren\ daret ea idclinare vires. 7, 33. : qua. — Leid. r. Lev, 4> al.: et baudquamquam. Voss. ii. al.: et baudquaquam. — HI-: in dextro lenoq. cornu. 5. exirahehaiurque in^ quam- maxhne serum diei certa- men: P m^ 2. HI. — P m. 1.: eztrabebatur in qua maxime serum eel. Pall. 1. al.: extra- bebttur quoque in cet. — M : aput fabium. — Leid; i.: esse feroces.
plus quam uirorum postre^ ma minus quam feminarum es^e: M: „im Beginn der Scblacht — gegen das Ende bin". — Leid. i. Voss. ii. Lov. 4. al.: „ primaque esse eorum proelia plus quam ui- rorum '' cet. Similem scriptu- ram yidetur codicis P libra- rius in antiquiore libro ante oculos babuisse, cum octo verbis praetermissis scribe- ret: „ primaque eorum ee in id tepns igitur" cet. — Paulo ante P iS. 1.: inlollerantis- sima. \% quam. n4egerrumas uires: M m. 1. P] qaam integerri- mas tires (M m. %}* — Pall. 1. 3. Lov. 4.: milites seruabant. ^- Paulo post H: nouum pugnae conternit ge- nus. Leid. I.: nonum pugniie conferunt genus.
678
LIBfiRX.
citat et ipse forttsslmae iuvenam turmae inmixtus otat pro* ceres iuventutb in hostem ut secum impetum fociant, du- pllcem illorum gloriam fore si ab laevo cornu et ab equlte victoria incipiat. bis avertere Gallicum equitatum: iterum
5 longius evectos et iam inter media equitum agmina proe* Hum cientes novum pugnae conterruit genus: essedis car* risque superstans armatus hostis ingenti sonitu equorum ro- tarumque advenit et insolitos eius tumultus Romanorum con- terruit equos; ita victorem equitatum velut lymphaticus pa«
lOvor dissipat, stemit inde ruentes equos virosque inprovida fuga; turbata hinc etiam signa legionum multique impeta equorum ac vehi^ulorum raptorum per agmen obtriti ante* signani : et insecuta, simul territos hostes vidit, Gallica acies
6, essedis carrisque super" stans armatus hostis: P no, 3. M; „daherkam anf seinen Streit- und Laatwagen ste* bend der bewaffnete Feind unjter gewaltigem Getose der Pferde and Riider, und machte die solcben GetHmmels unge* ^vohnten Rosse. der R^mer •cheats P m. 1.: carnisqae, Cr. Caes, b. gall, 1« 3. 26. •^ PM reli,: „et inaolitua cias tamnUas romanorum con« terruit eqaoa^S Ddeto pro* nomine eius „in8olitu8 to* moltaa^' pro vero haberi pes* set. — P m, 1,: lymphaticos pauor. M: lypbaticna panor, LoY, 4,: lymphatuB (7, 17.), fyLympbaticas pavor*^ is pa* ▼or est qui lymphaticos facit, ob banc etiam causam velu^ adscribendum videbatur. — Pall. 1. 3, Voss, u.: sternit* que inde ruentes Get« Cod, Kloek. : uirosque interriia fuga tarbatos, bine etiam sIgna cct«
Voss, II, al.: uirosque inpro- uida fuga tnrbatos. hinc etiam cet. 9, So sprengt ,die achon siegenden Ritter ein aller Be* ainnung beraubender Schrek- ken auseinander, wirft dann die in wilder Flucbt daber* stnrzenden Rosse und Renter zu Boden: aucb die vorde* ren Reihen der Legionen wcr- den hietdurch in Yerwlrrung gebracbt, und vieie derer, die in den ersteo Gliedem stan- deut dnrch die in wilder Ge* wait durcb die Schaaren ge* jagten Rosse und Wagen nie* dergerissen '^ 13. gallica aeies nullum spa- iiam respirandi recipiendl* que se dedit: P m. 2. M, ^- P m, 1,: apatium respica- rendi ' recipiendique. Of. 2, 50.: mox ut respirandi supe* rior locua apatium dedit re* cipiendique a paTore tanto animum, pepulere etiam aub* euntes, 6, 24,: iam non (cci-
LIBER X.
67d
auttom spathim respiiandi redpimidiqiie Se dedit vocifet rare Decius, quo fugerent quamve in fuga spem haberenty obsistere cedeniibiis ac revocaie fusos: deinde ut nulla vi percukos sustinere poterat, patrem P. Declum nomine con-, pellans „quid ultra moror^' inqiut ^familiare fatum? datunr 5 hoc nostro generi est ut luendls periculis publids piaeula simus; iam ego mecum hostium l^ones maetandas Telluii ac dlis manibus dabo^^ haec locutus M. livium pontifi- ceniy quern descendena in aciem digredi Vetuerat ab se, praeire iussit verba quibus se legionesque hostium: pro ex- iH ercitu populi Romany Quiritum devoveret. devotus inde ea- dem preeatione eodemque habitu quo pater P. Decius ad Veserim bello Latino se iusserat devoveri, cum secudkun sollemnes precationes adiecisset prae se agere sese iMni- . dinem ac fugam caedemque ac cruorem, ca^Iestimn infer- 15
piebat se romanus miles. -—
Recc. qnidam codd.: sittal^^
territos hostes aidit. Cf.6, 1.:
, simnl priiiiam magistrata abiit.
!• uociferare: PJS r^.] voci- ferari. Cf. 7, 13. — Voss. B. Pal. 3. al, : qnainne in fugam spem baberent, — Recc. qni« dam codd.: ac reaocare saos.
5. quid ultra moror inquii familiare fatum: PJM. — - Cod. GUrtn. : morer. — Lo v, 4. : familiare factum. — Paolo postPM: iam ego mecnm bo< stiom legiones mactandas tel* Inri ac diis manibas dabtt. Pall. 1. 3.: legiones bostium metandas eel. Leid« i.: ma- can das^ Cf. Tac. Ann. 2, 13«: perfidos et rap tores pacis «!• tioni et gloriae nuictandos. 10. quibus se legionesque ho* siium pro exercitu pih (P: pr. ) Quiritum deuoueret: P m^ 2. M. — P m. 1.: se
legtoaes faostinm. -^ M: £n- td. P m.. %i qairltUm. •
11. deuotus inde eadem precQ' iione eodemque Habitu quo pater jP. Decius ad Vese* rim bello Ictino se iusst" ratdeuouerit PM. Cf. 8,9.: ipse incinctus cincta Gabino armatns in eqnum insiiivit ac se in medios bostes inmisit^ 8, 8.: pugoatum est haadr pro« cul radicibns Vesuvii montis qua via ad Veserim ferebat, ^ Voss. II.: ad nesennm. Cod. Glirtn, : ad ueseanm. — Voss. ii< Lov» 4. al. : in bello latino, "— PDI : secandom sol- lemnes precationes. Cf. 8, 9. -<• P: fc^midinenl ac fagam caedemque acraore caelestium cet.
15« ettelestium infernorum iras : P al.] caelestium iaferorum iras (M Leid. i. al.). Cf. 24, 38.: saperiinferniqaedi(Put.).
680
LIBER X.
param iras^ contractumm funebribus diris signa tela arma hostium, locumque eundem suae pestis ac Gallorum ac Sa- nmitiiim fore — , haec exsecratus in se hostesque qua co&- fertbsimam cemebat Gallorum aciem eoncitat equum iiife<
B ieii8que se ipse infestis telis est interfeetus.
XXIX, Vix humanae inde opis videri pugna potuit: Romani duce amisso, quae res terrori alias esse solet, si* stere fugam ac novam de integro velle instaurare pugnam: Galli et maxime globus circumstaus consulis corpus velot
|Q alienata mente vana in caasum iactare tela, torpere quidam ^t nee pugnae ineminisse nee fugaet at ex parte altera pon-
. ^irg. Aen. 6, 106. — Cod, ^UPg. 9I. : infernonimqae. !• eantracturum funebribus di- ris signa tela arma ho* ^iium: PjU osmesqne prope et Pall, et Drak. codd.] con- tactoram cet. — Multo foff ', Uas atque elegantius esse con^ tracturum quam coniadur f i/m facile est intellecta, prae- sertiiq cam idem exprimatar pontificis Livii verbis „rapere 4id se ac vocare Declqm de- Totam secum aciem". ^Vor sich her jage er in die feind- licben Reihen Furcht und Flncht nnd Mord und Blut, der HimmllscheQ and der Ma- nen (8, 9.) ^orn, mit Linab Ziehen werde er darch die
«. graasen Verwiinschangen die Fahnen und WafTen derFein- de, und wo er falle werde 4tach das Grab der Gallier und Samniter 6ein*^
9. suae pestis ae Gallorum ac SamuHium: PM Leid. r. V088. II. al.] saae pestis et CaUojum cet, — Ac refpren-
duiA est b. J. ad eundm — M: haec ezecratos. ^ P iu. 1.: qua conaertissima ce^ nebat. m. 2. : confertissimam. <s- HI: eoncitat equ. — PM: inferensque se ip^e. Voss. l al.: se ipsum. — PM: est in- terfectas. Repc. codd.: iqt(^ fcctqs est, $.. uLv humanae inde opis ui' 4eri pugna potuit: PM: ^kaam konnte de^ Kampf jetzfc noch als eia Werk menscbliclter Kraft erschei- pen". — PM: quae res ter- rori alias Csonsf ) esse so- let. Recp. codd.: allis. — M: globus circupisti^us con- sulis corpus^ P: gos« corpus. 11. €it ex parte altera : P m. 2. r- P m. 1.: ad ex parte cet. M m. 1. : nee fuga Sz ex par- te altera, m. 4. : nee fagx & ex cet cf.3,11. 8,38. ~ Cod. Ha- yerc: ,}iusseratque prp prae- tore esse". In PM daae scri- pturae coniunctae yidentur (cf. 2, 7.: fieri). P: ^iusse-
ratq, ype ppr, ee
i<.
1. e.
LIBER X.
681
tifex Livlus, cui lictores Deems tradiderat iusseratque pro pr aetore esse, vociferari vicisse Romanos defunctos consulis fato, Gallos Samnitesque Telluris matris ac deonim ma- nium esse, rapere ad se ac vocare Declum deyotam secum aciem iiirianiinque ac foimidinis plena omnia ad hostes5 esse* superveniunt deinde his restituentibiis pugnam L. Cor^ oelius Scipio et C, Marcius cum siibsidiis ex novissima acie iussu Q: Fabi consulis ad praesidium coUegae missi: ibi au-
prope propraetorem esset* M: ^yiosseratqtle prope p. tr. ee'*: ]. e. prope praetorem esse. PalL Leid, i. Voss. ii« Loy. 4. muitiqae alii codd. : insserat- que prope esse. Cod. Klock.: „ iusseratque prapt. pop. rom. esse*^: i. e. pro praetore po« pali romani esse: quae vera Jiaberl posset scriptnra, nisi multi leei eias mscripti do- cerent, nimis saepe libi;arinia in panlo difiicilioribus rebus ingenio suo indolsisse. se- qaenda igitur videbatur co- dicis Haverc. scriptara, qua Decios moritnrusLiviampon- tificem iossisse dicitur suo loco praetoris vice fungi) vo- cem praetoris autem baud raro ea signiiicatione apud Livium legi notum est. cf. 21, 3.: minime decet iuven- tulem nostram --• adsuefacere libidini praetorum. 10, 25.: praepositoqne castris L. Sci- pione pro praetore. — Voss. ii. : consulis facto. PM rell.: no- ciferari (7, 12.) uicisse ro- manos defnnctos consulis fato : „ge8iegt batten die Rdraer nachdem der Consul sicb Hlr sie geopfert: Gallier und Sa-
mniter wSren jetzt der Mut- ter Erde und den nnterirdi- scben Gdttern verfallen, bin zu sicb ziebe nod rufe De- cius das mit ibm dem Tode gevveibte Heer, und uberall wo der Feind wSre da um- gSben ihn die Forien uud die Scbreckbilder der FnFcbt*^ -r- Jtt: telltti'is matris ac do- Fu I manniu ee. — . Voss'. i, aL: rapere ad se, aduocare decium. — P m. 1.: ab bo- stes. m. %: ad bostes. Lov. 4. : apnd bostes esse.
6. his restUueniibus pugnam: m. Deinde scriptum est in M: ,,j. Cornelius scipio et c. marcius^^: cuius i loco et in cod, Sig. et in Pall. Drakenb. libris reote scriptum est „L. Cornelius Scipio". — P: is (m, 2.: iis) restttuentib. pu- gnam Cornelius scipio et c. ma reins. ~ In Leid. i. Lov. 4. al. ezcidit C. -f- PM: iussu. q. fabi cos. VosSi ii. Lov. 4, al.: iussuqne fabii consulis.
8. ibi auditur P, Decii euen^ tus ingens hortamen ad omnia pro rep, (M: fp.) audenda: P m. 1. M: „dort h5ren sie, wie P. Deciu6 £nde
683
USER X
ditiir P. Dedi eventus — ingcns bortamen ad omnia pro re publica audenda: itaque cum Galli struciis ante se sen- lis conferti starent nee fac'dis pede conlato videretur pugna, iuasa legatorum conleeta humi pila quae strata inter duas 5 ades iacebant, atque in testudinem hostium coniecta: qui- bus plerisq[ue in scuta vemitisque in corpora ipsa fixis sterni- tor cuneus ita ut magna pars integris eorporibus attomti
genommen — ein mXch tiger Antrieb Alles f&r den Staat la wagen'^ Latinius non ibi sed ubi scribi Tolnit, nt in* gtns hoTtamen non apposi- tio Tocis eventus Bed apo- dosis esset: „als aie Tom Tode des Decios vernommen, da ergreift sie die hohe Mah- noDg AUes i^r den Staat za wagen ^* : idqne ubi non mode in recentioribas qnibusdam codd. scriptum est, sed etiam ' manu antiqua in P sapra ibi adiectum. sed praeter anti- qaioris scriptorae auctorita* tern et stractnra totios loci et omissum verbum banc al- teram interpretationem minus yidentur adiavare.
4. coniecta humi pila quae strata inter duas acies ia* eebant: PM: nisi quod in M
, scriptum est „ acies *S „Da raffen sie die auf dem Boden iwiscben beiden Schlacbtli- nien zerstreutliegenden Wurf- pfeile auf und scbleudern sie in die Scbildwand der Feinde*^ £t pro liberlore Liviana con- iuogendorum verborum ra- tione humi facile ad strata referri potest, et similis lo- cus Plin. 8, 42. 65. a Dva-
kenborcbio laudatas „ iam tela bumi collecta eqniti porri- gnnt ^ yel humi coUeeta (,,die yon der Erde aafgerafften Ge* ' schosse^) iungi posse docet — Paulo ante P: nee facilis pede« olato uideretur pugni. 5. quibus plerisque in scuta uerruiisque in corpora ipto fixis stemUur cuneus: „w9brend die meisten davoD in die Schilde, die scbarf za- gespitzten Wurfpfeile aber in die Kdrper selbst drangen, da stSrzt die keilf^rmige Masse za Boden, so dass ein grosser Tfaeil auch obne Terletzt za aein durch< den Storz der Cbrigen mit niedei^erissen ward '*, — P : qnibos pleris- que in scuta nerrutis in cor- pora ipsa fixis. HI: „ qnibos plerisq. in stuta ueraris | g, rutis in corpora ipsa fixis '\ Cum similis Mediceae scri- ptura in Leid. i. esset, Dra- kenb. scribendum censoit „ra- risque verutis in corpora ipsa fixis*': sed praeter que (cL 6, 4.: laborque) nihil Pari- sini codieis scriptnrae deesse videbatur. f^erutisque etiain in omnibus prope recc. mscri- ptis legltor.
LIBER X
683
conciderent: haee in sinistro cornu Ronumorum fortuna va- riaverat Fablus in dextro primo ut ante dictum est cun« v ctando extraxerat diem, dein postquam nee daitior hostium nee impetus nee tela missa eandem vim habere visa, prae- fectis equitum iussis ad latus Samnitium durcumducere alas 5 ut signo dato in transversos quanto maximo possent impetu incurrerent, sensim suos signa inferre iussit et commovere hostem: postquam non resisti vidit et baud dubiam lassitu- dinem ess^, turn conlectis omnibus subsidiis quae ad id tempus reseFvaverat, et legiones eondtavit et signum ad in- 10 vadendos hostes equitibus dedit nee sustinuerunt Samni*- tes impetum praeterque aciem ipsam GallorUm relictis in dunieatione sociis ad castra e£Euso cursu ferebantur: Galli testudine facta conferti stabant: tum Fabius audita morte collegae Campanorum alam — quingentos fere equiies — 15 e:ccedere ade iubet et circumvectos ab tergo Gallicam in- vadere aciem, tertiae deinde legionis subsequi prindpes ei^ qua turbatUm agmen hostiuni viderent impetu equitum, in- stare ac territos cae'dere: ipse aedem lovi Victori spoliaque bostlum cum vovisset, "ad castra Samnitium perrexit, quo 30 multitudo omnb constemata agebatur. sub ipso vallo, quia
3. i{xtroxena diem: PM, -«- Pal. 1.: exhaaserat diem. -« PM Leid. i. Voss. ri, Lov. 4.: dein postquam. cf. 8, 2. 8. al.
— Voss. II.: nep tela ^missa: (28, 33. al.). — Voss. i. al/. qaanto possent maximo im- petu. Cf. ex. gr. 30, 25.: quanto maximo impetn pot* erant.
12. praeterque aeie ipsam Gal- lorum: 9 m. 2.: „8onderii stfirmtep an den Galliern vor- tiber hin npch dem Lager *^
— P m. 1.: praeterque acio ipsam. Ms pter | q. etiam
ipsam. — M : sotils, — yo88.ii. al.: cnrsn effoso femntar. 16. excedere acie iubet: PM. — Leid. I. Voss. ii. al.: exce- dere aciem iuhei, Cf. 10, 18.: nt provincia taa excederes. — Leid. I. Voss. ii. Loy. 4. al.: circamuectos a tergo. . — Leid. I.: qua tnrbatnm agmen bostiam inpeta uiderent equi- tum. P m. 1.: in inpetu. — P: ipse eadem ioni nictori spoliaque hostium cet. ' Cod. Klock.: IpsjB interim aedem ioui tutor! spoliaque cet. — Secc. duo codd« : consternata angebatur.
684
UBE&X
tantam mnltitudinein portae non recepere, temptata ab ei- clusis tnrba suorum pugna est: ibi Gellius Egnatius impe- rator Samnltium cecidit: conpulsi deinde intra vallum Sa- mnites parvoque certamine capta castsa et Galli ab terjo 5 clrcumventi. caesa eo die hostium viginti quinque milia, octo capta. nee ineruenta victoria fiiit, nam ex P. Dedi exercitu caesa septem niilia, ex Fabi mille septingenti. Fa* btus dimissis ad quaerendum collegae corpus spolia hostium coniecta in acervum lovi Victori creraavit: consulis corpus
10 eo die, quia obrutum superstratis GaUorunrA - cunmlis erat, inveniri non potuit, postero die inventum relatumque est cum multis militum lacrumis: intermissa inde omnium alia- mm rerum cura Fabius collegae funus omni Iionore lau- dibusque mentis celebrat.
15 , XXX. £t in Etruria per eosdem dies ab Cn. Fulvio propraetore res ex sententia gesta, et praeter ingentem in-
1. temptata ab exclusis iurba quorum pugna est: P. — M: temptata. — M: ibi gel- lias egnatius imperator samni- tinm cecidit. P m. 1.: ubi gellius imperator cet. m. 2. : ibi. — Voss. II.: et galli a tergQ circumuenti. 5. eaesa eo die hostium xxv ^ mil, octo capta: PM. — Quae sequuotur verba „nec ineruenta uictoria fuit nam^^ exciderunt in Drakeiib. codi- cibus. — PM: „nam ex p. decii exercitu caesa vii. ex fabi mille (M: mil) acc/^ Drakenborchlo auctore iam 1. Bekkerus al. scripserunt mille septingenti. cf. 10, 14. : C9pti octingenti ferme et tri- ginta. — Cod. GSrtn.: mille et ducenti. Voss. ii. : mille du- centi.
7« Pabius dimissis ad gnat- rendum collegae corpus; P m. 2. M. — P m. 1.: at quaerendu. — Voss. n. al: q. fabius. — Cod, Neapol Latinii: collecta in aceraom. Voss. I* al. : conaecta. — Leid. I. : eoncremaaif. -r- PM: quia obrutum soperstr^itis gal* lornm cumulis erat. Voss. i. «]. : quo obrntam cet. Leid. L Voss. II. Lov. 4, al. : tumulia. -— PM: cum multis Qiililam Idcri/uiis. i5. per eosdem dies: PM rell] per eos dies (cod. Harl. rec). — P m. 2.: ab cf). fuluio ppr. res ex senleoUa gesta. m. 1.: ex sen ten tiaq. („nacli Wunsch^'). Cf. 23, II.: „si ita faxitis Romani, vestrae res meliores facilioresque erunt m^gisque ex sententia res pa-
)
LIBER X.
685
latam populationibus agronim hosti cladem pugnatum eiiam egregie est Perusmorumque et Clusinorum caesa amplios milia tria et signa militaria ad viginti capta. Samnitium agmen cum per Pelignmn agnim fugeret, drcumventum a Pelignis est: ex milibus quinque ad mille caesi. — Magna 5
blica vestra vobis procedet victoria que dnelli pop. rom. erit'^ 10, 11.: comitia ex sententia principam habita,
— M: ,,per eosdem dies co. faluio propf. res ex senten- tia gesta". Utraque scriptnra ▼era esse potest. — Voss. n. Lot. 4. al.: pro consnle po- pnli romani. — Cod. Sig. al. : nam praeter ingentem cet.
— fll m. 1.: clande. m. 2.: clade. — P: pnrasinornmqae et clusinornm. M: i^nsinorii | cesa amplios cet. Recc. codd.: perasinomm et clasinorum.
— PM: caesa amplias milia III. et signa mil. ad niginti capta. Pall, et Drak. codd.: signa militaria ad qnindeeim capta. Cod. Klock.: ad xx ca* pta. '— PM: ex milibus qain- qne ad mille caesi (^gegen tausend**).
5. magna eias did quo in Stntinati ( 10, 27.) agro hil- latum fama eat etiam uero stanti: PM: („aach tvenn man bei der Wahrheit ste-^ hen bleibt**). — PM: scd snperiecere qnidam angendo fidemx „einige dagegen ba- ben au8 Yergrdsserangslast die Grenze des Wahrscfaein- lichen fiberschritten". Leid. i. Voss. n. Loy. 4. al.: snper-
iacere. *— Deind^ seriptnni est in P „qni in hostiam ex- ercita peditnm xx ccqxxx eqni- tnm sex &. xl. miL mille car- pentorom scripsere fuisse*'. in cod. Klock.: „peditum xicccxxx equitum vi^ £ xl. miP carpentomm "• in M : „pe- ditum X. cccxxx. eqaitu | vi £ XL miL mille carpentorum scribsere fais8e'^ — Proxima vero videtar Klockiani cod. scriptnra esse, nam quod in ea etiam X/. pro Xl scri- ptum yidemus, hoc tgodem mendo factam yidetnr, quo tot locis I i I inter se per* mutata snnt. non enim X yel XI milium numernm prae ea quam illi concepisse dicantnr magnitudine verum baberi posse, yel me indicente quem- quam praeterierit. et quod in PM mtt mille scriptom est, neglegentiae cnidam librario^ rum videri potest deberi, prae- sertim ctim eadem haec 10, 99. „ mille septingenti*' in eisdem codd. confusa yidea* rous. si qnis yero ne hoc qui- dem loco optimomm mscri« ptorum auctoritatem negle- gendam esse censet et scri* bendam „ equitum sex et qua- draginta milia'*, is non tide* tar reputasse, nihil prorsns
686
LIBER X.
eius diei quo m Sentinati agro bellatum fama est etiam Tero stanti: sed superiecere quidam augendo fidem, «[ui in ho- stiiim exercitu pedltnm quadraginta milia trecentos triginta, eqnitum sex milia et quadraginta, 'inille carpentonim scii-
5 psere fuisse, scilicet cum Umbris Tuscisque quos et ipsos pugnae adfiiisse: et utRomanorum quoque augerent copias, L. Volunmium pro consule ducem consulibus exercitumqae eius legionibus consulum adiciunt in pluribus annalibus duoTum ea consulum propria victoria est, Volumnius in Sa*
lOmnio interim res gent Samnitiumque * exercitum in Tifer- num montem conpulsum non deterritus iniqultate loci fun*
«b Liyio ipio 10, 28. de si* mili hostium equiUtas mal* titadine scriptom legi. An yero Glareanus recte viderit, qui „eqiiitQm sex milia et qnadringentos*' (cf. 1, 53.) scribi volaerit, dabito. sed com in codd. mscriptis is nu* meras nasqnam inveniatur, id potissimnm virum doctam induxerit, at coniectnra ilia nti yellet, quod eias generis sammas tarn ezacto nnmero exqairi potnisse vix veri si- mile esset. nee tamen in eo est neglegendnm, non de vero nnmero h. 1. agi sed de scri- ptorum qnonmdam augen da- ram remm stadiis: caias rei simile quid 3, 5. legimos, quo loco Antias Valerius sabtili- ter exseqaendo nameram fieri- psisse traditor, praedatoram interfecta esse quattaor milia dacentos et triginta. si yero libere dicendam est quid sen- serim, metathesi ilia qua sae- pissime in optimb libris er- mUun est, et hunt locam cor-
mptam eue persuasam b- beo, manaque antiqaa scri* ptam faisse ,,8ex et xl miL peditum x (vel ^xi**) cccxn eqaitum mille carpentorom" cet. boo tamen, qnamyis miiii yero simillimani yideatar esse, pro certo alBrmari non posse, facile concesaerim.
6. ei lU RomanoruTn quoque augerent copias: P m. 1 M: nam m. 1. in P ^ ui praeterierat. — PM Leid. i. cod. Klock. al. „ 1. aolanmiam pro consale dacem consalibus exercitamqae eius legionibus consolom adiciant**. C. Si- gonias ducejm indaci yolait.
8. in pluribus annalibus duo* rum ea consulum propria uittoria est: M. — P: doo- ram ea consulum ptopri^ vi- ctoria est uolumniaa in sa- mnio interim fescerit samni- tiomque cet. Of. 7, 9. : ^quae- aita ea propria familiae laus. — PJH: in tifernum montem. Cf. 9, 44. Sigonias „in Trl- femom^ scribi yolait.
I
UBERX.
687
dit fi^atque. — Q. Fabius Deciano exercitu relicto in Etru- riae praesidio suis legionibus deduciiis ad iirbem de Gallis Etniscisque ac Samnitibus triumphavit: milites triumphantem secuti sunt: celebrata incondltis militaribus iocis non magia
1. Deciano exereHu relicto in Etruriae praesidio: PM Leid. I. cod. Klock. al] De- ciano exercita relicto in Etru- ' ria. Cf. 9, 15.: Samnites qui Laeeriae in praesidio erant, 29, 7.: L. Scipione fratre in praesidio ibi relicto. 40, 27,: duae cohortes et triarii dna- mm legionum in praesidio castrorum mahere iassi. al. — In P ezcidit (?. ante Fa- bius,
4. incondltis militaribus iocis : cod. Portng. Oxon. B.] in- condltis carminibus militari- bns, — Com nee carmini' bus nee iocis h. 1. in anti* quis libris legatnr, simOis ta- men tox deesse vix possit, codicis Port, anctoritatem se- cnti snmas, et qaod iocis post ibus a iibrariis facile prae^ermitti poftiit, nee raro in ilio qaamTis recent! libro optimoram codicam scripta- rae seryatae legnntur: qnam- quam carminibus non malto peius videtar, nisi quod omni scriptorum librorum anctori- tate caret, Cf. tamen T. Livi 1, xxx^ p. Lii. % Liy. 5, 49.': dictator — triumpbans in ur* bem redit interqae iocos mi* litares, qnos inconditos ia- cinnt, Romnlos ac parens pa- triae conditorqne alter nrbls
hand yanis landibos appella- batar. 7, 38.: consnles ambo de Saranjtibas triumpbarunt sequente Decio .insigni cum lande donisqae, cum incon- dito militari ioco band minos tribnni celebre nomen qnam consnlom esset 7, 10.: inter carminnm prope modum in- to ndita qnaedam militariter iocalantes. 4, 20.: in eum mi- lites carmina incondita ae- quantes cum Romulo canere, 39, 7. — P: „non magis q, fabii qnam mors praeclara p. deci est:'' sed iam antiqaa manus adiecit uictoria, — M: n magis victoria q. fabii quam mors praeclara p. de- cii est. — PM: „exGitata* qne memoria parentis aeqnata euentn pnblico priuatoqne fill (Mm. 2.: filii) laudibus*'. Laudibus non dativns sed ablativus est: ' non "^nim ad milites baec postrema verba referri possnnt (^dessen Ver* dienst sie dem des Sobnes gleicb stellten*'), sed a scri- ptore ita adiecia videntnr nt doceret qni fieri^ potoisset nt milites Decii patris mentio- nem inferrent: „ancb ernen- erten sie das Andenken an den Vater, dem das Ver- dienst des Sobnes in seioen Folgen far den Staat wie fUr
\
688
L1B£RX.
Victoria Q. Fabii quam mors praedara V* Deci est, exdta- taque memoria parentis aequata eyentu publico priyatoque filii laudibus. data ex praeda militibus aeris octogeni bini sagaque et tunicae, praemia ilia tempestate militiae haud* 5 quaquam spemenda.
XXXI. His itaque rebus gestis n^c in Samnitibus ad-
. hue nee in Etniria pax erat: nam et Perusinis auctoribus post deductum ab consule exercitum rebellatum fuerat, et Samnites praedatum in agrum Vescinum Formianumque et
10 partem aliam in Aeseminum quaeque Vultumo adiacet flu- mini descendere* adyersus eos Ap. Claudius praetor cum
ilin selbst so gleich 1caIll'^ — Leid. I.: e^xcitata memoiia pa- rentis.
4. praemia ilia tempestate mi* lUiae haudquaquam (M: haodqaaqaa) spemenda : PM 3 ^Belobnun^en (lir den Krie- ger, die in jenerZeit keines-* lYeges fiir anbedeutend gal- ten^'. Militiae igitnr non tarn ad tempestate quam ad praemia pertinet, sed verba ilia tempestate ita coUocata sunt, qao maior yis in eis inesset. — Paulo ante scri-^ ptum est in PM „ aeris octo-» genis bini", in P etiam m. 1.: octogenis binis agate & uni< cae: m. 2.: agaque & unicae.
6. his itoq, rebus gestis („un« geachtet dieser and swar fUf die Rdmer so glackiichen KampFe'*): Pal.] bis ita re- bus gestis (M). ->- Voss. ii« aL: post deductom a consule' ezercitom.
9. et paftem aliaM („tiiid auF der anderen Seile**): PM Leid. I. cod. Klock< Pall, alj
et parte alia. -^ In his ver* bis Romanes acCtisativo pro nblatiyo' nsos esse vel maxi* tnam partem al. docent. — PM rell. : in agrum uestinam. Cf. 10, 20. ~ P: porminu- que-et partem alia | in aesem- niu quaeq. cet. M: forminuq^ et parte aliam in aeserniu queq. cet. Cf. 8, 14.: For* mianis. 27, 10.: Beneventani et Aesemini (Put.). — „Qaae- que Vnlturno adiacent ^n* mini" in cod. &Iockiano scri- pta fuisse dicnntur: in PM et in rell. codd. scriptum est ad- iaeet, nt viz dubium sit quia Liv. pars suppler! voluerit. 11« aduersus eos Ap»Claudif0s ptr, (P: pr.) cum exercitu Deciano missus : M m. 2. P« •^ M m. 1.: cum exercitu relicto In Curiae deciaiio cet. — P: in etruria rebellante deno ( m. 2. : denuo). — PM s nil £ quiogentos perusino- rnm occidit. -^ Paulo post P m. 1.: qui redemti. P m« 2. M: qui redempti singuli aeris trecentis' dec'efli^
LIBBRX.
689
eKereitU Deciano itoissus : Fablus in Etfuria rebellant^ dte^ nuo quattuor mllia et quingentos Perusinorum occidit, ce* pit ,ad. mille septingentos quadraginta, qui redempti singoli a^s trecentis decern: praeda alia oinnis militibus conceSsa* Samnitium legiones, cum partem Ap» Claudius praetor par- 5 tern L» Volumnius pro consule sequesetur^ in Nigrum Stel'^ latem conyenerunt: ibi et Samnititua omnes cansidunt et Appius Volumniasque castra comutigunt: pugnatum infestis^ simis animis bine ira stimulaiite adversus rebellantes totiens, illinc ab ultima iam dimicantibus spe: caesa ergo Samni-10 tium sedecim milia trecenti, xapta duo milia septingfnti: ex Romano exerdtu ceddere duo milia septingenii. Felix annus bellicis rebus , pesttlentia ' gravis prodigiisque sollici- fus: niim et terram multifariam pluvisse et in exerdttt *Api
6. cutn partem Ap, Claudia^ ptr, (P: pr,) partem L, Vo* lumnius pro consule siquB" retur: PM] cum partim — • partim cet. Cf. 5, 24.: cete* ram partem plebi parteip se* natal destinabant Jhabitandos Veios. — ^ In Drakenb. quo- qae codd. partem -^ partem videtarscriptam fuissft^qaam* qaam Drakenborchias ppt* tim — partem vidisee vult»
— I. Fr. Crron. malebat se* ^uereniur scribi. 10, ^7.
7. ibi et Samnitium omnes considunt: M, 10, 14. — Pi Ibi ad samnitium omnes cet. >— M: bine ira stimulante ad* uetsus rebellantes totiens iI-» line ab oltima. iam dimican* , iibus spe. P : bine ira stima- lante aduersus rebellantes to- - tiens illinc ab (m. 2.: ad) ultimam iam dimicantibas spem*
T. Livi purs 11.
10» ca^sa etgo Samnitium xt^I trecenti: PM. Non sexde* chn sed sedecim aat decern sex in antiquioribas librier scriptum legi diximus ad T* Li?i L xzx* p. JLSxV* — Pj capta dao milia septingenti ex romano exercitu cecidere duo milia septingenti. M: ca-^ pta duo ttiii I septingenti Fe- lix annas cet» Due recc« codd«t capta dao millia ^^du-^ centa* Cf. 10) 15»
14* nam et terram multt/ariam pluuisse: PM rell — PMt plerosque fulminibas ictoSi fiarl. rec.i fulmine* Cf* 22, 1» — Plerosque b. 1. nibil aliud significare posse qoam mul* ios ptrmultos neminem fa^* geriti videtur in hoc dicendi genere ellipsis quaedam in* esse, ^aasi scrip tor dicere tO'^ luerit: et prodigiis k% pesti-> lentia annum gravem fuisse
44:
690
UBER X
Claudii plerosque fulminibufi ictos trantiatum est, librique ob beec aditi. eo dnno Q. Fabiii9 Gurges consults films aliqaot mafronns ad populam siupri daninatas p^cunia mul* tavit, eic quo mtiltatido aete YeAeiis aedem quae prope 6 ctrcum est fadendatn euravitk — Su{»eTsuiit etiam nunc Sa- nuutium bella, quae cimtitfiuft pet ^avfum iam volumen an- ilftinque sextum et quadragesimum a M« Vdletio A»^ Come- Ho consulibus, qiii printfi i^amnio artna ititolenint, agimus. et ne tot annonim ehdes titritisque gentis laboresque actos
moltosque in exercita Ap. Cbaclii mortaos esse, pkros- que ccfrom etisnl fakniftilitiB * Itf^Bt Simili modtrsUnHet lo- cofr interpretaii possanras, Telnt 10, 13. „eo anno ple^ risque dies dida ab aedili- bus'^: cam morlti es^erit eo anno qai plos qaam qnod lege finitam erat possiderent, plerisqne eoram ab aedilibad diem dictam esse. — M: li- briqtie ob bee ( adicic. P: aditi. 2. eo anno Q. Fahlus Gurges roris, (P : cos. )Jflins aliquot matronas ad populutn stU' pri damnatas petunia muh tauit: P m. 2. ill. Cf. 10, 14.: fflazimum fil. — P m. 1. : ali*- quod matronas ad popntomsta- priis damnatas. Cf. 25, 2. nbi In Pat. sicscriptam est: „ae* diles plebei aliqaod matronas aput populum probri accasa- funt**. 3, 10.: apud popa- lum. — P : ex quo moltaticio aere. M: ex qao maltatio aere. m. 2.: mnltato. — Paalo post scriptam est in M „samnitS bella". — Mm. 2.: per qaar- tnm iam nolmnen annamqaa
JBextum et qaadragesimnnii m. 1.: qnadragensimani. P: qtadragissimom. f^^umen idem qadd librufn esse nema fton videt. — PJU: ,, a m. na* ierio a. corneiio console^*. Leid. I.: ,>a m. aalerlo con- sale", sed iam in omnibus prope recc. codd. emiendate tat videttar seriptum est con- sulibus.— PM' relli agi- fnusi „d{e icb nan schon nnanterbrochen Tier Bdcfaer bitidiirch verfdlge". 9. et ne tot ahnorum dadet utriusque gentis labor es- que aetos nunc re/eram cet: M: „and om nicht noch einmal alle die Verlaste an- zuftibren, die in der Reiiie 80 yieler Jahre beide VSlker eflitten, oh6e dass )ene nn- beagsamen Nataren geblfndigt werden konnten, so erwage man nur dies, wie die Sa- mnlter allein in dem letsten Jahre im Sentinatischen, Pe- lignischen, am Tifemus and im Stella tischen Gebiete , tbeOs mit ihren Trnppen al- lein kSmpfend theila frem- den Vblkern cagetellt — ge-
LIBER X.
691
nune referam quibus neqtiiverint tameti cttirk illti pectord vinci^ proximo anno Samnites in Sentinali agto Peligitis ad Tifernum Stellatibus campis^ suis ipsi legionibtis^ tnixti alie- nis, ab quatttior exeitntibus qtiattiior ducibtis Romanis^ caesi faerant, imperatorem clarissimum g^ntis auae amiserantj so- 5 dos belli Etrtiscos Umbros Gallos in eadem fortuna vide> bant qua ipsi erant^ nee suis nee e^etius Viribas iam stairci poteifant -^t tamen bello non abstin^bailt: adeo n^ infeK« eiter quidem defensae libertatis taedebat et ylnci quam non texnpiare rictoriam nialebant« quinam sit ille quern pigeat 10
i^ehlagen ivordeoj ikrefa griiss^ ten Ffldherrn verlbren hat* ten, ibreBandesgehossendem-' 6elben Schicksale ^ift sich ftelbst uQterli^geil safaen, and litcb weder durcb eigcine nocb fremde Kraft aafi^ecbt erbal- ten konnten! Und aller die* fter Verlostd tiogeachtet be- ganoen sie doeh den Krieg i^ieder yod neaem** tt. s* Wi £Hipsi eins generis ^ qua ni- bil magis' oratioais ritti aa- gere potei^at, Liviath persaepe Usuni esse videmus:. ex« gn In prooemio: 4,et si- HtLi pd- pnlo licere oportet consecrar^ brigines Silas et ad deos re- fek^re aaetores^ f ea b^i glo^ ria est popdlo romano ut'' eet. ^^80 bedenke maa^ dass der Kriegstuhna des rSm* YoU kes so ^ross i6t dass"^ — P m* 1*: et ne t6t aanbriim clandei m* 3.: clade* — Leidi i, Loyi' 4^ aL: quibus neqniuerlDt tamen dariora peetora ninci. Codi Klocki touhique reGC4 eodd.: iiequi^ aertint. -^ Pi in eentinatl
Agros. -^ i^i dtellaiitit)', ca* t>i8. Cf. 9, 44. 22, 13* Put.i in caiDpQtn ^tellatenl desten^ dit. •^ M: ab iiii exfercitibi qnaitaor dacib. romanis caesI faerant imperatorem clarisi- simui m^ % : clarissimSi — P: ), caesi fueratit inperat6rc$ eirasedS nmbrbs'^ Cct mediis proetermissisi — Pt in ea- dem fbrtuna nidebant qua ipsi isrant; — Voss; ju : tamen hoii abstinebant belioi — P m. 1. M; et uinci quam non tern- ptare nictoriaih mallebant: P m. 3.1 malebant; Cf. 10^ 36.: sin collegk quid aliud Inaliti iO. gmnnra ^H Hte qilem pU geat l&nginguHatU Btllo' rum seHbehdo legeiidoquei PM codi iKlock. (Leid. r; Voss. It. Lovi 4.) al; j,Wife liifisste dei^ Gescbiehtscbi^ei- ber dder Leslii^ erscheinenj den thiH Unln^t anwandeln k5nille tib^r die lange Dauer dieser Kriege, deren dift'wei- che sie fOihrten nitiht tntide ' Iterden konnten *^ Drakenb.i
4^4*
693
LIBER X.
longinqiiitntis bcllorum scribcnilo Icgcndotpie, quae gerentes non fati^ovenint?
XXXII. Q. Fabium P. Decium L, Postumins M^ lus ct AI. Aiiliiis He^ilus consiiles secuti sunt. Samiuum Sambobiis decreta provincin est, quia tros scriptos hosthnn excTcitus, uiio Einiriam alicro populaiioncs Campaniae I^ peti, terlium lueiAlis paravi (inibus fama crat. Postuminni valeludo .odvcrsa Romae teniiit, AtUius extemplo profectns ut in Samnio hostis — ita enim placucrat patribus — nofi-
qaem non pigeat : „ wcr sollte da nicht die Lastycrlieren — , wSbrend die welche die Krie- Ige fuliilen, dersclbcn nicht mQde werdcn konnten". Cf. 6, 12.: non dabito, practer satietalem tot iam libris ad- mdna bella cam Vulscis ge- Bta kgcntibas illad quoqne saccnrsurnm tet. Facile sane fieri potuif, ut non adiicien- dam viderctar, cam non fa- iigaverini sed faligaverunt ficriptum esset. — Lcid. i. al.: longinquitates. Voss. ii.: scri- bendo logendoque ea qnae. — Cf. 9, 17»: nibil minus qvaesitam a principio baius opens videri potest, quam ut plus insto ab rcrum ordioe declinarem yarictatibusque di- Btinguendo opere et legenti- bus v^at deverticula amoena ct requiem animo mco quae* rerem. 3.^ Q, Fabium P, Decium Z. Postumius Megellus et M. Atilius Reguhts cos^ se- €iUi sunt: PJH. — Duo recc. codd.: Q. Fabium et P. De- cium. — JU: decreta. prouin- .lia est quia tree scribtos ho-
stium ezercitas. m. 2.: scri- ptos. Cf. 10, 23.: nupta. - Leid. K Lov. 4%: populatione. Voss. II. al. : popnlationem.- P Leid. I. Voss. n. Ley. 4. tb rcpetit. 0. ut in Samnio hosiis Ha enim piacuerat patribm nondum rvgressos oppri- meret: M m. 1. P] nt in Sa- mnio hostes (M in. 2.) — nondum egressos opprimeret — Ad regresses supplen- dam esse in E^truriam et in Campaniam kaad difficile est infellectu. regressosi^- tor, qftod etiam in Leid. l Lov. 4. multisqde aliis codd. repcrtum est, rectisslme se babet responds tqae antece- dent! yerbo repeH: at enim Samnites anno ante Camp- niam pnpfdati «rant, in Etra- ria cum Tuscis adyersns Ro- manos pugnaverant, sic iam nuntiatnm erat eos et in Etra- riam et in Campaniam re- ' grcssuros esse, quod in Pall. 1. 3.-8criptnm esse dicitnr „at dnm egressos '' persaadet in antiquiore libro scriptam fnis- 86 hautdum regresses.
LIBER X.
693
r
dum regressos opprimeret. velut ex conposito ibi obvium habuere hostem, ubi et inirare vastare ipsi Sami\itium agrum prohibercntur, et regredi inde in pacata socionimque populi Komani fines Samnitem prohiberent. cum castra castris con- « lata essent, quod vix Romanus totiens victor auderet, ausi 5
6. uelut ex tonposito ihi ob^ tiium habuere hostetn ubi et inirare uastare ipsi Sa- mniiium agrum prokibereu" iur et regredi inde in pa^ cola sociorumque pr, fines Samnitem prohiberent: JA Leid. I.] yelot ex composita ibi obyium habuere hostem, vbi et intrare nedum yastafe ipsi SamDitiam agrum prohi- berentur, et egredi inde cet, ^ Idem quod in M repperi- njas qnoqae in P, nisi quod m. 1. »ubi et uastare ipsa
' «amutiu agrum ^S m, ^.i „ubi et uastare ipsi*' scriptum erat. In cod. Si§. aiiisque reoc. li- bris Don habuere (scil« Ro- man! et Samnites) sed ho" huit inyentum est, quasi hoc yerbum ad unnm Atilium re- ferendum esset. Quod deinde sequitur, ad Samiiiles et ad Komanos i(a pertinet ut, cum in Samnitis agri finibus con- gress! essent, alteriaiteros pro-, bibuisse dicantur, ne id quod yolaerant perfioere poascnt. Particnlam^ nedum tamen in- duximus, et quod ea in nulio nee anliqoo nee recenti- co- dice scripta inyenta yidetur, et quod nullus scriptor ma- ) gis quam Liyius asyndetis verbis usi^ est. Postremo re;>
stituimus regredi^ quod b. 1. in omnibus codd. scriptum est, eisden4 quibus paulo ante causis iiiducti. In Voss. u. Loy. 4. multisque aliis libris scriptum est „ubi et iutrare uastare ibi samnitium agrum prohiberentur^S in duobus re^ cent]8simi9 libria ^ubi inirare et u^st," „ubi intrare ac-oa- stare". „Dort an der Grenze stiessenberdeTheile, gleichak ob sie yon ihrem Ausmarschc gegenseitig gewusst, aufeinan- der, um einer Seits den K5- ]|i6r z« yerhindern das Sa* »ni(ische Gebiet £u betir<it<iu Ubd zu plnndem, andrer SeitB um den Samniter zu bindem, nach den bereits beruhigten Llindern (Etrurien) oder in das Gebiefc der rumischen Bundesgcnossen (Campanien) aurfickzulcehren". Cf. 10,36.: dominia — reyocalis. 5. quod uix romanus toiiens uictor audereir PAI. Haec yerba ad ea. quae sequuntur pertioere nemiriem praeterie- rit. — Plli: „ tantum de»pera- tia ultima temeritatis facit*': i. e. tantum temerilatis facit ultima desperatio, — Voss. i. piultique alii codd. : et quam- ^am non uenit tarn' andax inceplum ad iiaem.
694
LIBER X.
ISamnUes sunt ^^ tantum desper^tio ultima temeriiatis fa- cit --^ pastra Romana oppugnare, et quaihquam non venit ^d fu^em tam audax iuceptum, tameq haud pmniDQ yanum
• fuit, nebula erat ad inultup* ^^i deqsa adeo ut luci« usuiq (^ eriperet, poQ prpspectu piodo extra valium adenvpto sed propinquo etiam congr^dieptium Vfder se conspectus hac velut latebra insidiarum freti Sanuiites irixduni ^atis perta }uce et eani ipsan^ prepiente calligine ad statipnem Roma- nan^ In porta ^egn^ter s^gentei^ yigiii^^ perveniunt: mpro^
4QV1SQ pppressis pec animi sat^ ad resisten^um nep viriuni fuitz ab tergo cpstrorum decumana porta impetus* factus, itaque captum qufipstpriuip quae^tprque itii L, Opiniius P^insa occisus: conclamatuip inde ad arma.
* *
!J5XXIII, Consul tumultu excitus cohortes duas socior
|5^um Lucanaip Supssanfimque, quae proximae forte erant,
tupri praetoriuin iul^et, ixianipulpsi legiopuin prinpipali via
4, nebula erqi ad mulium dief denser ad^o: PBI^ Dein scri* ptapt^ est ^n PM Leid. i. i^de^. vto prQ „adep.to*^ — Leid. i^ al.: ap uelat lateb?^ insidia? rum f^eU. -rr P: ^^et earn ipsa'i'premente caUigiae'> uns^ littera erasa. Calligine cubo^ PM spripsimas, quod doplicl / haep vox in anUqaioribua codd. scripta iegitar: ex. gr^ ^9, 2?. in Put. Bamberg,
id. conclqxn^u^ inde adarma ^ PM c^l. — Lov. 4.: deinde.
j|4. COS* ii/multu exciiij^s: P n^ 2. M, — P in. 1.: co5. ti^* inaltiis exeiccitus. — M: ca- borte^ dtta«i sQtiQXiim Juca-: nam saesaenamq.
^6. manipulo^ legionum prirt'. cipali uia induci: P al.] mar pipulo* — indacit (M^ Non
]iosleii^ induxiase, qupd it| tanto tumaitn i^^ utile qui- dem fuisset, sed earn mediis incastr^sdubstitiss^, seqaentia docere Yidentar. car verp Rot ^aoi prtncipali via induct; ^icantar, cuqa directa via eos ^n port^m 4^canianam per- rexisse oporteret , expedire non possani, nisi inducer^ b. 1. idem quod iasiruer^ significant, Samnites porta m decnmanam aggresai quaes toi rium cepcrant: quo tumuita ^xciti^s consul lata via prin- cipal!, quae a sinistra porta principali ad dextram portaiq (cf. 4, 19.) diicebat, i|nani- pulatim milites {nstruit, ui inde bostes adorirentor. potr f rat igitur consul legiones aat porta praetoria aut dextra* si- f^strf ye ppncipali e^acefe^ at
LIBMX
69&
induci: ^dum sat^s aptatU anni$ in ordines eunt et cla- more magis quam ocidU hostem noficimt, oec quantus Hu- merus sit aestimari potaat: cedunt primo incerti Fortunae \ suae et hostem introrsum in media castra accipiunt. mde cum consul yociferaretur expul&e extra vallum castra 5 ' deinde sua oppugaatuii e&seut rogitaus, damore siiblato co-
inie praeter castra ad por- tam decuraapampergerent ho- stesque a tergo aggrederen-r tor. id tamen a Livio non traditur, sed, cum socii prae- torium tneri ioaai eaaeDt, Rp- inaj)i cesfiiese fortiinAe dicm^- tnr Samnitesqae In medlai, ca- stra accept! esse. iloi% igitQr An hostem iodazisse consal legiooes via pNQoipali videri potest, sed in via principali ^ Inslmxisse, nt inde altera viai ^uae a praetario ad porMim decnmaiutm ferebat, ad hanq ipsam decnwanani portam ^b ]id9tibas captam pergerent ho- slesque ex castris pellerent« quod cum parum procederet, Samnites media in castra pror gre^si castris ipsis potiti es- sent, nisi gravibus consulis yerbis increpiti Romsni re-? •istere conati essent bostemr que extra portam expulissent. 1. uixdum satis apiaiis. armis in ordines euat: M: „ohn^ sicb geborig bewaffnet zn ha- ben treten sie in Reihe und Glied, und erkennen den Feind mebr an seinem Geschrei als mit ibren Angen'^ — In P excidit eunt^ scriptumque est paulo post „»^ quantas mit meros sit^'. Oe p^^rticuiiie neg
(„nicbt -eiomal*') vi cf. 7» 40,: „neqtfe in bos meos et patriae meae milites mitior'*:* et T. Livi I. xxz. p. x,m.
4. inde ^upt consul uocifera' retur expuJsine extra im/- lum castra deinde sua op^ pugnaturi essent rogitans: M: „a1s sicb bier der Con* svi mit gewaltiger Stimme sie^ fragend Yernebm.en liess ob sie'^ Q. .8. w. HogiianSf quod in uno Lot. 4. omis- 8um est, et Dttkerus inductum yoluU* — P: 99 inde cum cons, niciferaretur expulsine extra u«ili)im castra deinde sua op-' pugnaui essent r<>gitans'*: m. % inmargine : „oppugoaturi'S
6. conixi primo resistunt: PM] eonnisi cet. Cf. 9, 31.: conite- rentur. 5, 47. — Pal. 2. : primo resistere. Cf. 2, 65. : resistere primo obstinatis animis, de- inde — sudent ultro gradum' inferre et clamore renovato commovent aciem. t- PjH: et inpulsos semel terrore eodem «gant quo coeperunt: „und sis der Feind einmal erst wicb, da drSngen sie ibn mit dersel- ben Furcbtbarkeit mit der si^ den letsten Angriff begonnen batten zuriick''. Leid. i. ter- rore eodem cogunt quo cet.
696
UBKRX.
nbd primo resistunt, deindc infenmt pedcm ui^entqae et inpulsos semel tcrrore eodem agunt quo coepenmt, expel- hmt extra portam vallumque. inde porgere ac perseqd, quia turbida lux metum circa insidiarum faciebat, non aisi 5liberatis castris contend receperunt se intra vallum trecen-j lis ferme hostium occisis. Komanorum stationis primae^i'' gUIumque et eorum qui circa quacstorium oppress! periere ad septiD^nti tri^nta, Animos inde Samnitibus non infdix audacia auxit, et non modo proferre inde castra Romanom iOsed ne pabulari quidem per agrois suos patiebaptur: retro > in pacatum Soranum agrum pabulatores ibant. quarum re- 1 rum fama — tumultuosior etiam quam res erant — per- 1 lata Romam coegit L. Postumium consulem vixdum yall- 1 dum proficisci ex urbe; priua t^n^en quam exiret militibus I
Cod« Portug. al.z qao coe- pemnt. — ^Qao cirperaBt''? nim. Samnites castra.
5. liberatis castrU eojiienii re- ceperunt ee intra uallum CCC ferme hostium occi- sis: PM. — Cod. Klbck.? liberatis castris continere se coeperant intra Qallam.
6, uigiliumgue: P Voss. i. al. — M: stationis primae ui<- ciamq. et eoram qui circa qQaestorinm oppress!. P: et
• eomm qui circa questora op- press!, m. 2.: circa qaesto<; rem.
?• periere ad septingenti tri- ginta] periere ad septingen^ ios triginta. — PM Leid. i.: periere ad accxxx. Voss. ii. al.: periere ad ccczxx. Cf. 10, 29.: mille septingenti, 3y62. : sexcenti fere. 3, 15.: ad duo nulia hominum et quingenti,
9, et non modo proferre inde
eastra Rofnanum sed ne paduiart quidem per agros suos paeiebantur: M. -r- In V, et in aliis codd. seriptom est romanorunr^ qoae si Ten scriptora est, non prof art sed proferri a Liyio sen- ptnm esse oportet: cf. 4,2.: fern*. — M: audatia. P: p tiebantur. — PM: „ retro in pacatum soranum agmm pa- bulatores ibaot" (sciL Ao- mani). Recc. codd.: in pacit turn agrum soranam. 13. tumultuosior etiam quam res erant: M. — P al.: quam pes crat. — PM: 1. postu- mium co5. -r- M: miiilibas edicto soram iussis conuenire, P aJ.: iussit. -r^ P m. 1.: quam aedilis cnrrulis ex mul- taticia pecunia faciendam cn- rauerat dicauit. P m. 2. M: aedilis curulis. — ]!f : ex mul- tatia pecunia facieudain ca- fiaaei'at dcdicauit.
LIBER X.
697
edicto Soram hissis convenire ipse aedem Victoriae, quam aedilis curolis ex multaticia pecunia faciendam eupaverat, dedicavit: ita ad exercitum profectus ab Bora in Samnium ad castra collegae perrexit. inde postquam Samnites difiisi duobua exercitibus resisti posse recesserant, diversi consu- 5 les ad vastandos agros urbesque oppugnandas . discedunt.
XXXIV. •Postamins AUIioniam oppugnare adortus vi primo atque impetdf dein, postquam ea parum procedebant, opere ac vineis demum iniuhctis muro cepit: ibi capta iam urbe ab hora quarta usque ad octavam fere horam omiil- iO bus partibus urbis diu incerto eventu pugnatum est} po- siremo potitur oppido Romanus: Samnitium caesi tria mt- lia ducenti, capti quattuor milia septingenti praeter prae- dam aliam. inde Feritram ductae legiones, un^e oppidani
3. Ha ad exercitum profectus al. : ioootis. Cf. 43, 19. : ag-
ah Sora in Samnium ad
castra collegae perrexit:
P. — Jll no. 1.: ita ad exer-^
citam profectttsora ia samnlu
oet m. 3.: „profecta'8Qra'*:
i. e, pFofectds soram. —
Paolo post PM : diaersi („nach
entgegengesetzten Seiten '^ )
coss. (M: conis.) ad nastaiii
dos agros (M m. 1.: acros)
urbesqae oppugnandas disce-
dont. Pall. Voss. ii. multiqae
jilii codd.: diuisi consales —
discedunt, Lov. 4. al.: de-
scendunt. 7« Postumius Milioniam op'
pugnare adortus ui primo
atifue impetu : P. — ill : mi"
liouam. Cod. Sig. Lov. 4. al. :
milouiam. Cf. 10, 3, -r- M
Leid. I. Voss. ii. a!.: adortus
primo atqae impetu. Lot. 4.:
adortus primo iopistu. — PM:
opere ac uiuels demum in-
iunctis muro cepit. Lw, 4.
ger iniuncttis muro est. 4, 9.
10, ab hora ilii usq, ad nil fere horam: P m. 2, M. — P m. 1,: usque £ viii. — Cod. Sig.: ab hora quarta diei ad octauam cet. —>- Ant. Perizonins h^ram induei vo- Ittit : cf. 8, 38. : „ ab hora diei tertia ad octavam*^: sed cf. 6, 1.: nrfoem. — P m. 1.: deu incerto .cuentu pugnatum est. m. 2.: diu. — PM: sa- mnitium caesi in cc. capti iiVL ace. praeter praedam(M:
^ pda) aliam. Cod. Haverc. : caesi tria millia ac centum. Lov. 4.: quattuor millia et ducenti capti. Cod. Klocic.: caesi tria mitlia ducenti ca- pti quattuor millia ducenti. Cf. IO4 33.: septingenti tri- ginta.
14. inde FerUrum duete legio- t^es: P Voss, ir. al.J inde Fe- rentinum ductae legiones. —
698
LIBER X.
cam ommbuft rebus sius, quae ferri agtque potuerunt, no- cte per aversam portam sllentio excesserunt* igitur simul advenit consul, primo ita conpositus instructusque moeni- bus successit tamquam idem quod ad Milioniam fuerat cer-
5 tamiutf foret, deinde, ut silentium vadium in urbe nee arma nee viros in turribus ac muris vidit, ayidum invadendi de- serta moetiia militem detinet, ne quam occultan) in frau- 4em incautud ilieret: duas turmas sociorum Latini nomiitU circumequitare moenia aique explorare omnia iubet. equi-
^Otes portam uQam alterapique eadem regione in propinquo patentes conspiciunt itineribusque hia ve&tigia noctumae ho-
BI (Leid, I.): inde fertra da-r cte legiones^ Lot. 4. multi^ue recc. codd.: feretrum. — />- rentinuTn in nuUo cf^dice ficriptum yidetnr. I. Fr. Gro- novkis Trev^niimim^Yel po^ tias „TreTentiini*^) scriben- dam coniecit, forsUftn etiam Tif^rnum «nti<pza mann serif ptam faerit, illi^qqe litteraruia metathesi /Wri//'im> inde fa- ctum; videmas enim 10, 37. Postuintam, ezercita a Milio- |iia<, quae Marsoram urbs (10, 3.) in Samnitium potestatem Tenisse yidetur, traducto uk Samnio TerMtum esse, sed in re dnbin, quo maior con- iecturis faciendis locus datus ^st, in una antiqulssimornm librornm auctoritate yidetur standuin, praesertim cum el in aliis Italiae paxiibus et ii^ Samnio tot oppida a Livio. comQiemoirata videamus, quo- ram nulli^ ab (iliis scriptorir bus mentio facta sit. -— Leid. i. VosB. II, omnesqne prope
DtAh codd*: per sdaersam portam. 9. igitur simul aduenit coss.i PItL — Itt: tamquam ideiQ quod miliona fuerat | certa mi- nis foret Recc. codd.: milo* niam. — 9: ne quam occol- tarn in fr^udem incautns.fie- ret. P: incautus rueret. — Peinde Jl(: „ duas turmas so* tiorum '^ pauloque post „ con- spitiunt^^ 11« Uinerihusque his: PiH] iti- neribusque iis. „Und auf dea dortbin fHbrenden Strassen^^ «* Paulo ante scriptum est in IK „eande regione 'S ia P Yoss. u. Loy^ 4. aL „eandem regionem", quod propter „al- Xecam^^ ab librariis parum di- ligentibus scriptum esse potn est: yerum cum tot loci anti- quissimoruo(k codd. persua- dere yideantur, multo sae- pius quam recentiores homi- nes Toluerint, accusatiyum pro ahIati?o ab antiquis positum esse, ne banc qaideia scripta-
UBEBSw
699
5liam fiigae: adequitant demde sensim portis urbemque ex tuto rectis itineribus perviam conspiciunt et ad consulem referunt excessum urbe, solitudioe hai^d dubia id perspi« ' cuum esse et recentibus yestigiis fugae ac strage rerum in trepidatione nocturna relictarum passim, his auditis consul i ^d earn p^prtem urbis quam adierant equites circumducit agmens constituti^ baud procul porta signis quinque equi- tes, iubet intrare urbem et modicum ^patium progressos tris manere eqdem Iqco si tuta yitleantur} duqs explorata ad se referre, qui ub; r^dierunt r^ttiil^ruptque eo ^e progressos IQ
ram (nUach derselbeB RicIit long bin") impcobare ausim, 9. et ad coTisulem referi^nt^ ad consulem referoDt. — Et ad scribendum yidebatari et quod in P in. 1^ apriptom ea^ „ £ 4:o8s. referunt", in' M „ C fsona. referunt", in Leid. \^ Vo88. II. Lor. 4. al. „ et con« snlireierant'^ in cod. Tbuan^ ^1. „ad consulem referunt^', in P m. % al. „ad cosa. re- ferunt^', et qaod ai^ qqan^ piirticniam in M a^epe male praetermissam yidemua , in iiU dicendi geoeribna vix de- ease nee datirp permutari potest, at quod apud Liviun) nihil aaepiua legitur, quam ut trium or^tioois partium iuter ^e eoniungendarnm in altera qu$^ in tertia et poaita sint^ — P m. 2. Bl; exceasnm urbe aolitudine baiid dubii^ id per* apicunm esae cet. P m. 1^: ttriiem. „lJn4 bericbten deni Consul, die Stadt aei von ib- ren Bewobnern rerlassen: dies zeige aich^^ n. f. w. Gm- tenia id oiuifit nee iinpra-
bante I Fr, Gronovio, — P; et recentibus uestigiis fuge acastragereru in trepidatione cet. M: et recentibus uestigiia fugae ac stragae | retru intre* pidatione cet. m. 2. : ^cra. — Belictarum passim (noii „ passim reh *' ) scppaimus non mode ex PM sed etiani ex Drakenb. codicnm aactov ritate,
5i hie aikditie co^. ad earn parteifi urhie quam adie- rant eguitee circumdueit agmen constitutie hqudpror eul porta signis: Pill ornne^-* que antiquiores libri Dr«^- ](enb.] bis auditis consul ad earn partem urbis qua adierant equites circumdueit agmen, conatitutiaque cet. -^ Lot. 4.,: qua adierant. — P m. 1. : iu- bent. Al: et modicum spa- cium. — Peinde scripaimus iris (pro „tre8") ex PM. ef. ex. gr, 7, 40, -— Jtt: mannere eadem loco.
to. qui ubi redierun^ rettuje- runique: M m. 9. — Mm. 1.: qi|i ubi audierqnt r^tt
702
LIBER X.
faqio opus est: otnnes adfirtnant se quidem omnia facttura sed militum iaccre animos, tola nocte inter vulnera et ^ mitus morientium vigilatum esse: si ante Incem ad castii ventum foret, tantum pavoris fuisse ut relict uri signa fiM 6rint: nunc pudore a fuga contineri, alioqiii pro victis esse qnae nbi consul accepit, sibimct ipsi circunrieundos adio quendosque milites ratus, ut ad quosque venerat cunctante arma capere, increpabat, quid cessarent tergiversarenturqiH hostcm in castra veniuruni nisi illi extra castra exissent, ( 10 pro tentoriis suis pugnaturos si pro vallo nollent: armati ac dinodcantibus dubiam victoriam esse, qui nudus atqo inermis hostem maneat ei aut mortem aat aervitutem (k
lictari faerint si rctitnin dh ' ret" 6. alioqui: M m. 1. P Leid. i.] alioquin. — Mm. 3. : alioqiiT (7, 19.) pi*© uictis esse. Cf. 8, 9. 30, 29. al. — P: alio- qui T> nicti eii — Leid. i.i „puaore ac fuga" =:: ab? 6. quae ubi coss, accepH sibi- met ipsi circumeundos ad^ loquendosque milUes ra^ iue: PM. — Cod. Garto.i circaeuidos. — P: nisi illi extra caStra ^zissent. Mi nisi illi extra castra existent. Pall. 1. 3. Voss. II. al.: ni illi. Codi Sig.: nisi ipsi, Portag. al. : ni ipsii 10. armatis at dimicantiBus du* biam uictoriatn esse: PjU meliorestfue et Pall, et Draki codd. nisi quod in Palh et Vos6« It excidit atii „Wenn sie fdchten, $o sei es wenig- ■tens zweifelhaft ob dei' Feind siegen werde (so bliebe we^ nigstens die MOglichkeit dasfl
linch sie siegen konateo irSbrend derj welcLer obned WafiPen zu'ergreifen denFeii erwarie, enl%veder Tod od Knechtschaft dulden masse Non mdgis C. Sigonius L Ge bardus veram huius loci se sum perspexerunt quam r centium codicam librariif q scriberont ^ihcrud Axkhx^mi Ctoriam esse'S Magis place posset quod paalo post PalL 1. 3. scriptam est i,ii das atqufe iners^^, at inl« prete I. Fr« Gronoyio nud^ voci armatis^ Uh^ts v6ci fl micantibus responderet: » quamqaam iriermU idem fe quod nudus L< 1^ exprimi tamen duobus similibus ?< bis L^ usus videtary ut in quanta maxima vis ponei tur, summum perlcalain ii minere eis qui non arm; essent: non enim futurum armati bostibus impagnsD bus resistere nollent^
LIBER X.
703
tiendatn. haec iniurgdnti inercpantiqtie respondebant con- fectos se pugna hesterna esse nee virium qiiicquam nee sanguinis superesse: maioreni multifudinem host^um appa- rere quam pridie foerit. inter haec adpropinqnabat agmen, et iam breviore intervallo certiora intuentes vallum seciim^ portare Samnitem adfirmant nee dubium esse quin castra ciTCunivallaturi sint. tunc enim vero consul indignum faci- nus esse vociferari, tantam contumeliam igtiominiainque ab ignavissimo accipihoste: ^^etiamne circumsedebimur^^ inquit ^,in castris ut fame poiius per ignominiam quam ferro, si 10 necesse est, per virtutem moriamur?" dii bene verterent facerentque quod se dignum quisque ducerents consulem
U haee iniurganii in^tepantv- que: P in. 1.] haec iarganti increpantiqae (P m. 2. M)* Sitnili iiieglegentia haad raro iasta verba ab libi^afiia cor« Tupta esise, inalti antiqaifl^ mm mscriptoraoi loci per- soadeni. cf. ex. gr. 1, 47.: cQi mntipta dicerctur, — P tn. 1.: „Gonfecio8 bo pugnata hesterna eese*': 6e pugna id hesterna esse? — P m. 1.: iiec niiiim quicqadm. fn. %\ v\num, — Bf m. 1.: ina« iorem mnltitndinein hostium appareTe qui pfidrerit | inter cet. m. 2. fue sapra dh scrip turn est.
5. et iam bteuiore inieruatlo certiora intuentes: M. — P: breaiore. — P: ne da* binni esse* — fli: circumua- latnri.
7. tunc enim uero consul ir^ dignum f acinus esse uoei' ferari: Pill. — Voss. u. : tunc nero (6, 14.): sed illud quan^ ta maxima yi dictum est nt
3, 36. „tanc enim Tcro ddo- mm ira admonait'^ — Lov. 4. : uociferare: 10, 28.
9» eiiamne circumsedehimur i PM. — Voss. li ah: ciriium- sidebironi^. -^ PM; si necesse est: ,)Wenn es and^rs das VerhSngniss sd will". — Pffli dii bene Uerterent farerent^
s que quod se dignum quis* que dueerent, Cf. 10, 18. t i, bene Hercules vertcret". Bukerus et Drakenborchius /aoerent scdbi volueruot^ quasi fieri posset, ut non mi- iites sed dii pro 8ubie<5to eius verbi baberetur. Haud paud Tero loci dobent, sub- iecta a Livio mntari solere, si Tera locordm interpretatio neminem • fagere posset* cf. ' 3j 38ii indignabantur. ^^Die Gtttter tvurdeh ihnen gnSdig tnr Seite fetehen, und so soli- ten sie nur nicbt hinter dem amrdckbleiben, was ein jeder von sieh sclbst zu erwarten ^ pflege".
/
704
LIBBQ X.
%
M. Atiliiim vel solum ^ A nemo alius sequaiur^ 'itnnim ad^
. versus hostes casunimque inter signa Samnitiuin potiiis qiiam
drcumvaUari castra Romana videat* dicta consuMs legati tri-
bunique et omne& tutmae equitum et centuriones primorum
5 ordinum adprobavere. turn pudpre victus miles segniier e
castris egreditur, longo agmine nee continenti maesti ac
prope vieti procedunt adversus hostem nee ^pe nee animo
certiorem. itaque simul conspecta sont Romana signa, ex-
templo a primo Samnitium agmine ad novissimum fremitus
10 perfertur, exire — id quod timuerint — ad inpediendnm
iter Romanos, nullam inde ne fugae quidem patere viam,
5. turn pudore uictus miles
segniier e castrli egredi* iur: Pitt] turn padore yictus miles segniter arma capit, se- gniter e caBtris egreditnr. -^ Facere nonposstim qtiin uerba segniter arma capita qaam* via et in PalJ« et in Drakenb. codfl. b. ]. inease dicantar^ ab eis librariis Livianae ora- tion! ioterposita arbitref) qui'* bbs res non satis explicata videbatur, quod milites iam castris egressi dicerentur, qni modo Tisi essent ne arma qnidem capere velle* nee da-^ bium fore crediderint illi, qiiin saa rerha pro Liyianis baberentar, et qaod^ cam maior orationis yis in segni-^ iet posita esset, propter ean« dem cansam eadem vox etiam bis videri posset scrip ta esse^ et quod facile ea quae inter baec dao segniter faissent a librariis praetermitti pptnisse band panci aeque cormpti an- tiqaornm libroraift loci per<* suaderenL nee tamen fatnmm
faisse at milites inermes e castris egrederentur et res ipsa persuadet et verba pu- dore i>ictus miles dicunt cnm i^tnr in bis rebus diio' dicandis antiqnlssimoram co- dicum consensus qaam maxi- mi momenti yideri debeat, se- gniter arma capUifMAA. : ce- pit:] ex Integra oratione eieci- mus. Ct7,24.9,5.LiviLxxx. p. Lii. 2. — PM ^ „procedQnt adaersus bostem nee spe oec animo certiorem** (nisi qnod in P scriptom est 9,aaimoq. <r^rtiorem**)t s»der sidi yye- der an tioffnnng noch aa Math sicberer f&bite**. Cod. Sig. al.: animo fortiorem. Pah 2.: ferociorem. Yoss. u al.: certior^^i 10k exire id quod timuerint ad inpediendum iter Romanes : PM: „berao6zdgen die Ro- mer, yvih sie geftirclitet, am •ihnen den Weg abzuschnei- den". Voss. li. Lov. 4. al.: tiroaerdnt. -^ P: illo loco aut ccdendam esse aut cet.
LDSBRX.
705
Qlo loco aut cftdendnm esse aut stratis hostibtis pet c<M> pora eomm evadendum*
XXXVI* In medio sarcinas coniciunf^ annati suis quis*- que ordinibus instraunt aciemk iam f^xiguum inter duas ades erat spatium et stabant expeeta^ites dum. ab hostibus prius i impetus prius clamor indperet: neutris animus est ad pu«> gnandnm, diversique intcgri atqne intacti abissent m cedenti instatumm alterum timuissent. sua sponte inter invitos ter^ giversantesque segnis pugna damore incerto atque ippari coepit^ nee vestigio quisquam movebatur: \xpa consul Ro*- lO manus ut rem exdtaret equitum paucas turmas extra ordi*- nem inmisit^ quorum cum plerique delapsi ex equis essent ' et alii turbati, et a Samnitium ade ad opprimendos eos qui ceciderant et ad suos tuendos ab Romanis procursum est: inde. paulum inritata pugna est, sed aliquanto et inpigre ma- 15
3* in medun PH rdl.] in m^* dram (lac. Groo« )• Cf. 10, 4. : (ypecos in eqnspeciu praesi* dii romani — , propaismn*': moltaqne similia. — P: aar- dnas coniciant. 91: sartinas conitiunt, — P m. 2. Vosa. 1I4 al.: armatia snis qniaqne or-* dinibas inatraaot aciem4 P m« 1. 1 hordinibos. — M : inatrnnt in. 3*: inatrafint.
6. ei stabani eaipeetantes dum ah hosiibus prius impetus prius elam<fr inciperets VL* la P rerba ^prias impeta'* non SQO loco leguntiir aed panlo post inter diusrsig, et integri. 10, 39. t enim. Cf< T. Livi 1. xw p. xLYii. V.
0. segnis pugna clamors in* eerio atque inpari eoepU: P« — K: incertoq. inpari, *- Recc. codd,: aignis. -^ PWj torn eoa^ romana0< -^ P m^
T« Liri fan II.
l.s extra liordinem inmiak. -— Recc. codd.: qnorom ple-
\ rique („8ehr viele^'^rlO, 31.) con^ ex eqnis delapsi essent «- PM Leidb 1. Lot. 4. a].i et a samnitiam aeie.
15. inde paulum inritata pit*- gna est: PM Leid. t. al.] inde . panllnlam irrltata cet. €f. 8, 39. -^ P: sed aliqnanto ' et inpi^ msgis et plares procnrrerant samnites et tnr-* batas eqnes sua ipse iabsi-> dla territis eqnis proColCaait: ),aber die Samniter balteii nicbt nnr mit v^eit lebfaaftc rem JUutbe sondern ancb in weit grS^serer Kasse ihren Anlajlf gemacbt, wSbretid der rSmificbe Ritter, dit die Pferde acbea gevrorden waren, ieine eigenen Lente die sn seinem Beistande beranksmeil nie* derritt"* Cod.Sis.Pal.«. a!,!
45
/
70$
UB£RX.
ffs et plives procurrerant Sanmites, et tarbatus eques sua ip8e;8ub8idia territis. equis proculcavit: hiac fioga eoepta to- tam avertit adem Romanam iamque » terga fagientium Sanimtes pugnabant, cum consul eqiio praevectuft ad por-
5 tam c^strorum ac atatione ef|uituin ibi opposita e^k^oque
ut quicumque ad valliiia tenderet, sive ille Roniamis sive
Saixmia esset, jnto hoste haberent, baec ipsa mimtans obsti*
' tit » profuse tendeniibus siua in castra: ,,quo pergis^ inquit
^ miles? et hie anna et viros invenies nee viva eonsule tuo
10 nisi victor castra intr^bis: proinde el%e, cum cive an hoste pugnare malis^^ baec dicente eonsule equites infestis cuspi- dibus circumfonduntiur ac peditem in pugnam redire iubent non virtus solum consulis sed fois etiam adiuvit^ quod non
/
ujprocnrrerwn/". M m. 2,: „ procarre^o7»^" quattuor nl- timis litteris erasis.
Z. iamgue intfirgafughniitan Sammies pugnabant; P« — JS. : iamq. inpev fuga | fiigien- tiam samnites cet. nu 3.: inter fnga | . — PM: can ^oS* eqao pi:aeaeetiiB. Leid.i. aLx prouectos. — Pall. 1. 3, Yoss. II. al.: qmcnmqae ad aallam pergeret. —• P: „pro boste haberent'* (scil. eqni^ tea). M: pro hoste hab^x* Recc. codd.: haberetur. -« Voss. II. Lot. 4. aL: haec ipse minitans.
10. proinde elige cutt^ due an hoste pugnare malis : KL m. 2. P. — IB m. 1.: proiade elige cumq. an hoste cet. ( que = ciue;). Cod. Poring.: cnm cine an cnm hoste pn- gnare malis. — PM: haec di- cente cos. — P: equites in* festis cn^pidibns eircnmfnn- dnatnr. JH: ^eqoites dicente
rt^^pidib. circnfnndnntar ^' : Bed litterae cue in* 4. seri* ptae sunt. 13« non uirius tfo/vnt eonsulis 9edfors e$iam adiuuU (aeO. rem Fomanam): 91 Voss. ii. Lot. 4. al.] non Tirtns solnra consnlem sed fors etiMn ad- innit. — P: ,^non uirius so- lum eos* sed'^ cet — Prio- res interpretes rocem virtus ad equites quorum modo men- tio facta esset relatam volne- runt, neqne aliud qnidquam quam quod 34, 37. etiam h<. 1. did vfortis foitnna adinvari". sed yerior yidetnr Medicei librarii interpretatio esse, qua res romana et a eonsule, cuius nnitts yirtutefracti non pedi- ditnm solam sed etiam eqoi- tnm animi erecti erant, et a fortana adiuta dicatur. — P m. 1.: quod non | stiterunt samnites. P m. 3. M: instite- mnt. — r M: i^cinmq. cir- cnmagendi signs. -» £x tri«
LIBER X
707
institerunt Sammies spiithiiiique drctiiniigeiiiii 8q;Qa verten- dique aciem ab castris in hosiem (uit tntli alii alios hor- tari ut repeteretit pugnam^ i^etitiirio&csqiie ab sigiiiferia Hr pta signa inferre et ostendere suis paucos et ordiiBbua in- conpositis efibse V^inr^ hostes* inter haec eonstil maiiua ad d caelum attollena voce dara ita nt exandiretor temphmi km Statori Tovet^ si constitisset a foga Romana ades redintegra^ toque ptroeBo ceddisset tieissfttqae legiones S&mnitSiniii omnes tindiqtie adnisi ad testittiendam pugnom, duces mi^ lites peditUm equittmique yist numen etiam deotum respe- 10 xisse nomen Romamim visum ^ i^o fadle indinalft res re- pulsique e castHs hostes, mox etiam tedaeti ad eum locuni in quo Commissa pugna eratx ibi oMacente sarcinamm ctt«
bus rece. coddi stripdmas ah -eastris pro a costris (P in« S. H)^ quod in P tiL 1. ad eastris {nTemnnu, qaosiendd la anti^ais lAtk bM fr6- qaentiuB eftt: 3, 15. di eenturioneagi ai aigrU/erU fapiiB signa inferre: P mal< tiqae rttti etfdd.] c^alario- iies <b ^gnlferte rapta (M) ceti — Band rare ab libra^^ riia td meliefdm codicnm banc parddnlain qtie mals praetermiasam eaae aatlqaid* ttB t&acrfpti docent: quare iil ea reatitnenda tarn ^Icia H torn P auctodtatetti oamibas da loda secati Miaiii8y qai<> boa ea eoniniictitt et ftftionci loeomm ip«a deslderabatoi^ ae« aeqaentet lltUnMe eiiis fingendae anaaia At&^Me yU debantar: velat 10, S&i „ned ape nee animo**': abi j^ani' mo^.*' in P ex aeqaentibns litteria te ortnm videri po»' set; — Pill: et oateadere aais
paucos et ordinibos intotxpi^ aitia effbse (,^ia ongedrdno- tea Huafett and obne nnte^ sitb smammentiibaileii^) ae* aire boates« ft. inter kaee eonsi (Pt aoS.) inamUe ad caelum atioU tens: PMi — Leid. i. Lov. 4.i lolkDa, — P la. 1.^ templanl i^Qia atatori ndcet iti. %t iovi, M ID* ill teaipkim loui atatori ttooi | ai' conatitiaaet eet. HI ai^ 4i Lftt. 4.: oooiti — Voaa. ni aL: redintegratd* que proelio eclcidfaseitil uids« santqfOtf legimict samaitiaaltf it dueee iHOke^ pedOuIn equU twMfUe uie: PH. -^ Vdss. ti. d^: pedltmn eqiiitam tia. — Lot. 4.S sdeo fecUs indihaUi res repdsoaqai a et^Uie bo^ dia laox etiau fadaehs ad earn loeam eet. — > P ih. l.i in qao e9 I mkA pdj{aa eraij In. 9.: CO I MiaiBa: „T<ni wO der Kampf begonaea btftte'^ l3i Wi ohiaeenie emreinaruni
48
708
LIBER X.
mulo, quas coniecerant in medium, haesere inpeditj, deinde ne dtriperentur res orbem armatonmi 'sardkiis circomdant. turn vero eos a fironte urgere pedites^ ab tergo cTrcumvecti «qiiites: ita in medio cae^i captique: captivorum numems 5fuit septem milium octingentorum qui omnes nudi sub in- gum missi, caesos rettulere ad quattuor milia octingentos. ne Romanis quidem laeta victoria (uit: recensente consule biduo acceptam cktdem amissorum militum numems rela- tu8 septem .milium octingentorum. — Dam haee in Apulia
'— P m. i.: nomenis fait ti vn accc. — M: 9, qui o^ts nudi tub iagmn missi'*. cf. ex. gr. 3, 19.: hie — arma vobis
eumulo quas eoniecerani in medium haesere inpediU: PJn. ^ Leid. I.: quas conie- cerent in medium. Lov. 4.: qaas coniecere in medium in- x pediti haesere. — P: deinde ne deriperentnr res. — PM: tam aero eos a fronte ui^ere tP'tt* 1. : urguere) pedites ab tergo drcomnecii equites: M da rfickte das Fnssvolk ron vom aiif sie an, im Rficken vitten die Ritter am sie her- am". Tres recc. eodd.: ab fronte. Leid.. i.: a tergo cir- camnecti. Voss. n. aL: ab tergo circamuentf. — PM: ), ita in medio caesi captique**. In L«d. I. Voss. II. Lot. 4. ftl. esoi^t iia, 4 eaptiuorum utsmerus fuit septem milium octingento- rum'\ captivorum numems fait septem miUium ac da- centorum (cod. Sig,). — P m. 3. M: captiaoram nume- ^ros fait ?n accc. Pall. i. 3.: numems fiiit yn ad ccc. Voss. I. aL: namems iiiit vii ac cc. Lot. 4.: vn cidccc. Leid. I. : vii ace C£ 10, 33. : periere ad septingenti triginta.
ademit nudosque servis ve-
stris et exulibus obiecit. —
P m. 1.: redtulere. P m. 2. M:
caesoB rettalere ad nn octiii-
g^tos. — Pos^emo PM; „re-
isensente vol. biduo acceptam
dadem amissoram miUtam
numems relatus (^angegeben
•nf'O vn accCk'* Leid^i.: re-
latas VH CGC. Pall. 1. 3. aL:
.relatus vn ac ec. Cod* Sig.:
relatus septem millium et do-
centoram.
9. dum haee in Apulia f^ere-
bantur: PM relL Cf. 10, 18.:
dum ea in Samnio — gere-
rentor* — PM: interamnam
Goloniam romanam (9, 28.)
quae aia latina est: „welche
an der Latioischen Land-
Btrasse liegt*'. PalL 1. 3.
Voss. n. aL: gua (»wo")
aia latina est. — M: in ni-
ctorem incidont consnlem ab
Inceria redeuntem: 3, 8. P:
in uictorem incidont cos. —
PM: ^sed ipsi iongo atqtie
iopcdito agmine incoopositi
UBERX.
709
gerebantur, altero exerdtu Samnites biteramnam coloniam Romanam, quae via Latlna est, occapare conati urbem noii tenuenint: agros depopulatt emu praedam allam inde xmx- tam hominum sdqne pecudum colonosque captos agerent, m vlctorem incidunt consulem ab Luceria tedeuntem, nee 5 praedam solum anuttunt sed ipsi longo atque mpedito agmine ineonpositi eaediitntur, consul Interanmam edieto domlms ad.
eftediiiitar*^ Non ac sed a/* 4^ue seqaenti . Uttera Tocali apod Livium scribendnm opti- inorum codicum adctoritate ess^ vere cont^ndit h, 1. Dra- IcenborchiQS : nee dis solum quos laadavit locis, sed etiam 41, •24. 42, 12, ac deleadam est: nam com 4I9 24. in cod« Laurish. scriptnm sit „8n- spectos alios inuisos nfifici- mus'S nan ,) et inuisos*' scri- (>endum est sed „suspect08 alios inuisos efEcimns'S lusi, propter u malls „su8pectos alios inuisos^tf^ efiBcimus'* (cf. 7, 33. „qiiacumque in- ce88ero*^ 7, 41. „atqae par-* ticepa'^ a] J: et cum 42, 12. in eodem peraixtiquo cod, in- venerimus „8ororem d^disse phrysiae | praecanti adpranti celebra tares [se utrans qua nu* ptias gratulatione donis iunu| merabilium legationum et uel aot auspiclbus no | bilissumis populis deductas esse*', nee „precanti i^tque orantl^nec „donis^z^^^' scribendnm cen- semns, quod adoranti \^, 1. nihil aliud quam „vehemcn- ter oranti'^ signiflcat: cf. Fest.: adorare apud antl*
qnos signifieabat ogere cet. (ed. miUl. p. 19.}. 7. consul Interamnam sdicto dQinmis ad res suas no- scfTidas recipiendasque rs- uocatis: PJll; nisi quod in in scriptum est ^recipian- dasq.'S quod In antiquiore ^bro. recipiundasq, fuisso
Sersuaserit. ittultum librarii e hulus loci integritate da- bitarunt: nam InVoss. i. aliis- que recc. codd.. scriptum est uocatis, eit vel Dukerps ^110- caiis restltuendum censuit, quamquam non erat dlHicile intellectu reuocatis integer- rimum esse, nam cum. Sa- mnites populfibundi per agros vagarentur, homines agrestes in projfinquam. urbem Inter- ainnam confugerant hostibus- que fugatis ad suas quisque sedes redierant. hos iam con- sul agrestes Interamnam r#- vocari edieto iussit u| res suas reciperent. cf. 3, 6.: terrore populationis. — agre- stibus — in urbem acceptis. 10, 32.: regressos. — Pill: „et exercltu ibi relictp^*. In Leid. I* Voss. II, Lot. 4, al. ezcidit ^, — P m. 1-; ro-
710
I468RS.
mi (TOte nMcendfn recipieiidMque vevocatis et ex^citu ibi Delicto conutionim eittt9A Rom^m e^t profectos; cui de trxuippho pgenti iiegatii« hono^ et ob amissa tot milia ml litum et quod ciqpiiyoa sim pfietione sub iugum misis^et,
f^ XXXVn, Confu) alter Poatumiaa, quia io Samnitibiu mpteria belli deerat, Etruiriam tnmsdueto exercita primum pervastaverat Vulsinieusem agnim, dejln cum egreasis ad tuendos fines baud procul mpenibus ipsorum depugnat: doo milia octingenti Etruacorum caesi, ceteros prc^pinquitaB utt
10 bis tptata «9tf ip Rusellamuii agrum exerdtus tr^duc^us:
fnanam est profectas. P m. 9. H: romam. — PM: tot milia milltniD. — PJS : sinepaciione; a,oIme Treitere Verpflichtang^^
— P: mississet.
% coh alter Posiumlus quia in Samnitibus materia belli deerat Etruriam tr^n^u-! eto exercitu: PM (meliores- que codd. et Pall, et Dra? I:enb.)] consul idter -^ in Etnuiain tr^dacto ezercitii, Cf. 8, 24«: ossaque Uetapon-; tarn ad hostes remissa, inde Eplrnni deyecta ad Cleopa-r tram. 30, 24.: in Sicaiam
— inde et Africam transitOf nis — traiecit. 31, 43.:' sex milia peditnm et qoingentoa equites mercede condnctos Aegjptnm yezit al.
7, Fills iniensemagrun^ : IiOV.4^ Cf, 7, 3, — PM al.: nolsi, nieDsem agram. ~ M: „haa4 procnl qpLoenibas ipsonim de- pngnato. n accc Amsconl caesi^': (cf. 10, 33.3 septin- genti triginta:X Lqy. 3,: daa ad ceo. Leid. i.: V. a. ccc, Voss. II.: ^uo miilia ad ce.
Voss, If al.: doo mlllla ac ce.
liOV. 4.: duo miilia octingenti.
— P: „depagnat. num^ros
(m. 3.: nnmeras) eaesor
(m. 2.: caesora) apud noU
sinios, II accc etmscorom
caesi**. cf, 7, 20.: et aedis
lipolliois dedicata est. — PM:
ceteros propinquitiis arbis ta?
tata est Voss. u.: tnta est
10, in Ruselhmum agrum ^x-^
ereitus iraductus; cf. 10, 4.
-r- M al.: in rosellana agmm.
Leid. I. Voss. u. : in rosselr
Unom agram. P: in rosella
nutem agram. <^. 2S, 45. nbi
in Pat Colb. scriptom est
„ra88ellani", — PM: capU
(P m. 1.: capta amblias. M
m. 1.: captam) amplias ii mil
l^ominam minus (M: min')
H mil circa viaros caesa.
liOV, 4.: minos daob. milib.
Cf. 3, 64.: si qoi yos minos
hodle decern tribanos pi. fe-f
ceritis, 21, 61. al. — Dao-
bos sequentibas yerbis „pas
tamen^ praetermissis in 111
mai^ini m, 2. adscriptom eat
pax in.
'UBBaX.
7tl
ibi Don agri tantum vastati aed oppidmn etiam expugna- turn; capta ampliua duo nulia hominuin, minus duo milia circa muroa caesa. pax tamen clarior maiorque quam bd- lum in Etruria eo anno foerat parta eat: tres validissimae urbes Etniriae capita Vukini Petusia Arretium pacem pe- 5 tiere, et vestiihentis militnm fhunentoque pacti cum con- sule ut mitti Romam oratores liceret, indutias in quadra- ginta annoa impetravenmt: multa praeaens quingentum mi- lium aeris in singulas civitates inposita. Ob hasce res ge- stas consul cum triumphum ab aenatu moria magis cauaa fo quam spe impetrandi petisset, yideretque aUos quod tardiua ab urbe exisset, alios quod iniussu senatus ex Samnio in Etruriam transisset, partim suos inimicos partim coUegae amicos ad solatium a^equatae ^ repulsae sibi quoque negare triumphum, „non ita^^ inquit ^^patres conscripti, vestrae 15
4, tres ualidUsimae (P: vali- dissiam^) urbea Etruriae ca- pita f^ulsini PeruaiaArre- thsm: PM Leid. i. al. — fll: induciM in XL anno* itaipe- tranerunt P m. 1. indatia in
XI annoa impetraaemnt. m. 2. : ioducias. Cf. 10, 30.: qna- draginU milia trecentos tri'^ ginia. — PM: ^mnlta prae- aena (M: paes) quingentum milinm aeri^ingulas dniCates inposita ob ascerea geataa con- auh' cet. tribna litteris sin praetermisaia. Dein P m. 3.: Pall. Yoaa. ii. multique recc. Godd.: aeris singulis ciuitati« bus. M m. 3.: aeris singulas ciuiiatea. — P m. 2. M m, 4. : obliasceres. 11. uidereique alios quod tar^ dius ab urbe exisset alios quod iniussu senatus ex Samnio in Etruriam trans- isset partim suos inimicos
pthn collegae amicos cet.: M m. 2. nam m. 1. raptu scriptam erat pro jtUm, — In P scriptum est qnattnor verbis omissis: „quod in- iussu senatus ex metniriam traosisset partim suos iniift^ cos ad solatium'' cet. — Leid. I. Yoas. n. al. : nide- rotqne. — Lor, 4. (ut verbo petisset responderetnr): oi- dissetque. — PM: „ad sola- tium aequatae repulsae*': ae- quatae repulsae non dati- Tus est sed genitiyus cum nO" mine solatiun^ cobaerens: „ ad solatium quod in aequata repulsa inessef . significant igitur baec verba: „ut alter consul de negato trinmpho . se consolaretur, cum enndem bonorem collegae suo nega- tum videret". — PM al.: ne-
gar/.
15« non Ua inquit p, c, uestrae
7«
LIfiEBZ.
miuestatls meimnero ut me consulem esse obfiviscars dem lure imperii, quo bella gessi, belli$ felidter gestis Sa* mnio atque Etruria subactis victoria et pace parta trinm- phabo^. ita senatum reliquit inde inter tribunos plebis <^i]r
{rtentio orta: pars intercessuros ne novo exemplo triunqpha. ret alebaty par^ auxilio se adversus collegas triun^haoti fa- turoSt iactata rea ad populum est, vocatusque eo consul cum M, Horatium L. Valenum consi^es, Gaium Mardum Rutilum nuper, patrem eius qui tunc censw es^et, non ex
IQauctoritate senatus sed iussa populi triumphasse dii^rei, adiciebat se quoque laturum fioisse ad populum ni sciret iniiiicupi^ nQbilium tribunos plebis legem inpediturosi yq-
moie^Uai^ nieminerq utm0 ^oh es^e ohliuiscar: PM. •— P: quod bella gessi. — lit pamniQ atque etmrlip snb- ac^tis, ^ Paolo po^t PIV: inde inter tr. pL^contentio orta.
9« pftrs iuUTcessuros ne nouo exemplo triumpharet aie'* hat: M Leid, i. tell.] para — aiehaAt, — P: agebat. — Cf, 10, 5.: pars -r- conscendity ai — .posset, al. ^ Voss. ii, al.: et ne nooo exemplo cet, („w/ ne"?),
7, iactota res adpQpulum fsts PM: 3, 10, — Leid. i. Voss. n. Pall, i, 3, al,: iacta rijs, — PJS (rell* codd.): „Q0catu8^ que eo coa. cnm /. horatiom.. p. ualerinm cosa. (Bl : conSi.) gaiun^ marcinni (]X{: luartin) ratilium nuper'^ cet, Cf. 3, 55. : 9 per interregnnm deinde consales creati L, Valerius ]t{. Horatius ". 7, 17.: ^jdicta-^ torC.ni^rciu8l^u(ilu&<*: 10,47, Glareanus et Sigonius verum restUnerunt, IlaiVse^afQiueAt
dam similis metalbesis factom est in Pf ubi sic scriptam repperimus: „ patrem etna qui tunc censor esset adiciebat se quoque latomm fuisse ad populum I non ex au^ori- tote eenaius sed iussi po^ pyli triumphasse difer^ adiciebat se quoque latumm fuisse ad populum ni sd- ret.cet.
(• maneupia nohUium tK pL: PM] maneipia cet. — ' P cod. GeL: „uoluntatem sibi acfa« uorem consentientis populi pro omnibus iussis esse ac futuram (P; futuri)*': quasi I4,. non tam. /of or^9t quam Bnam Tocem voluntatem ad futuram referri volnlsset: sed in M et in Leid* i. al. serif ptum est futura^ quam ve- riorem scripturam habemos. cf. ex. gr. 5, 4.: „bbor to* tuptasque — ? dissimiilima na* tura <— sodetate quadam in-f ter se naturali sunt ioncta'^ CA Sail, Jug, 31,: profpcto
LIBER X.
713
luntatem fiibi*ac favorem consentientis.populi pro omnibus iuflsis esse ac fiitura. posteroque die auxQio tribunorum plebis trium adversus interJcessionem septem tribunorum et eonsensum senatus celebrante populo diem triumphavit. - Et huius anni parum constans memoria est: Pdstumium au-5 otor est Qaudius in Samnio capjtis aliquot urbibus in Apu* liam fiisum fiigatumque, saucium ipsum cum paucis Luceriam conpulsum, ab Atilio in Etruria res gestas eumque trium- ^ pbasse: Fabiijis ambo consules in Samnio et ad Luceriam res gessisse scribit traductumque in Etruriam exercitum -^ 10 sed ab utro consule non adiecit — et ad Luceriam utrim- que mnltos occisos inque ea pugna lovis Statoris aedem VQtam ut Romulus ante voverat: sed fanum tantum — id ' est locus templq aacratus — effatu^ fuerat; <:eterum hoc demum anno, ut aedem etiam fieri senatus iuberet, bis eius- 15 dem voti damnata res publica in religionem venit
iussis nostris obediens erit. «T- P: posteroque die anxilio tr. pi. triam. M: postero die anxuio tf. pi. triam. Cf. 10, 36. s centorioBesqiie.
5. et huius anni parum eonr, stans memoria est: P m. 3. M. — P m. 1.: constat. Recc. codd.: constans est memoria. Cf. IC^ 26.: eonstare ires inci* pis t ex eo tempore cet -«- PM Leid.f. Voss.ii. Lov; 4. al. i in („nach^')apidiam(M: apnlia) -fusnm fogatomqae. -- Leid. i. Yoss. II. Lov. 4.: sanoiom esse ipsom cet. H m. 1.: saatiu ipsam pands, m. 2.: cu panels luceriam conpnlsnm.
9. ambo eos,: PM. 6, 42. -* Rell. codd.: ambos consalcs. — --!- M: „in samnio a: ad /u- eeriam ntriq. mnltos occi- pos^< cet. mediis pMetermis^
sis. or- P: sed ab ntro co^ non adiecit. -^ JH: inqno ea pngna ionis stratoris eadem uota. m. 9»i statoris.
13. sed fanum tantum id est locus templo saeratus ef" fatus fuerat: HI m. 1.] sed fannm tantnm, id est locus templo effatns, saeratus fue- rat (Leid. I. Yoss. ii. Lot. 4. al.). -*- P: sed fan^m tan- tum id est loeus templo efo- fus fuerat Cod, E^lock.: sed fanum tantum id est locus templo iamsacro^if^ fuerat: (cf. T. Livi L zzx. xziv. ii.}, M m. 4.: templo iii | sacra* tus, — „Wiewohl derselbe nur ein Fannm, d. h. eine sum Ban eines Tempels ge- heiligteStatte, geweiht hatte'«.
15. his eiusdem uoii damnata resp. in religionem uenit:
714
UBBRZ.
XXXVni, Sequitur hunc aunum et consul insigub L« Pa{Hriii8 Cursor qua patema gloria qua sua, et bdlum ingens victoriaque quantam de Samnitibus nemo ad earn diem ' praeter L. Papirium patrem consulis pepereraL et forte eo- ' 5 dem conatu apparatuque omni opulentia insigniuiu anno- rum bellum adomaverant, et deorum etiam adhibuerunt opes
PH rell.] bis eiasdem voti damnata re poblica in reli- gionem Tenit (ex con!. I. Fr. Gronoyii). — Won res pu- blica aed ret publica iam kie eiusdem voii damnata in religionem Tenit: i. e. in religionem yenit, quod iam -bis eivadem voti res poblica damnata easet. Nam quem ad modom aon modo yerbo transitiyo dicere potoerunt 5, 93* yylofia Soliaqne equia aeqniperatom diclatorcm in religionem etiam trahebant", aed etiam passiyo 26, 11. „in religionem ea res apad Poe* not versa est^: sic etiam non modo 32, 3d, ,» in religionem etiaoi venit aedem Concor- diae -^ locatam ad id tem- pos Bon ease's aed etiam „teap. bis eiasdem voti da- mnata in religionem venit '' latine die! potnit. ac ne quia dobitaret qain ^^res venit in religionem^' reete baberet, Dnkerus Cia de nat. deor. % 4. 10. landavit: „Graccbas cnm comitia nibilo minus per- egisset remque illam in reli- gionem populo venisse senti- ret, ad senatam retulit'S cF. et ree et rei mibi venit in mentem.
9. guaptUerna gloria qua sua: II m. 2. P. — M m. 1.: qaa patema gloria qua sua. Vos8.u. Lov. 4.: tarn patema glorii qvam soa. — Pt qvantamde samnitibas nemo ad earn diem praeter L papiriiun patrem coS, pepererat. M Leid. i. aL: „ praeter 1. papirinm patrem consul pepererat**. Consulis recte scriptam esse vel id do- cet, quod non consul sed di' etsUor iterom L. Papirios in- gentem illam victoriam pepe- rerat: 9, 39. 40.
6. eideorumetiamadbihueruni opes: M] et deomm etiam sdlubnerant opes ( P ). — Jd- UBueruui (6, 35,) antiqnios Tidebatnr quam adhibiierant^ non tam quod L. et tempora etmodos variare soleret, quam qnod odhibueruni melius re- spondere videbatur sequenti- bus, quibus quem ad modom Samnites deoru^n auziliom conseqni conati esaent trade- retar. — JXialti recc codd.: et deomm etiam opes adbibae- rant PalL 1. 3. al. : opes etiam deorum adbibuerant. — Paulo ante scriptum erat in P m. 1.: omni opolentia insignum armonun. m. 2.: insigninm. »— PAl Leid. i.: dilecta per
uberX
715
ritu quodam sacramenti vetusto velut initiatis militibus di" lectu per omne Sanmium habito iiova lege: ut qui ianio- nun non conveni^set ad imperatonim edictum quique m- iussu abisset, caput lo^i sacratum erat turn exercitus omnis Aquiloniam est indictus: ad quadragipta milia militum, quod & roboris in Samnio erat, convenerunt, ibi mediis fere caatris Iqcus e$t consaeptus cratibus pluteisc[ue et linteis contectos, patens ducentos maidme pedes ia omnis pariter partis: ibi
omne samniam babito noaa lege. 8. ut qui {fmiorum non eon^ U0nisset ad imperotorum edictum guique (HI m, l.s quinqae) iniussu abissetca^ put ioui sacratum eratf PM] ut qui iunioram non conyenisset ad imperatoriam (ed. Frob. 1535.) edietom qniqne iniosaa abiaset, capdt loyi sacratum esaet (cod, Sig.). — Jd imperaiorum edictum in Drakenb. qnoqae codd. scriptum est: et sic paulo post apud Liyinm le- gitnr „qao imperatores dn- xi8sent'^ nee dabito qnin ^o- r cratum erat, quod etiam in rell. codd. inventum est, in* tegerrimum ^t: vemmliTios particulam ut non ad sacra- tum erat sed ad qui relatam voluit, qnem ad modnm ut qui pro -utpeie qui mnllis locis scriptam est: longe vero fortiorem ita sententiam banc fieri, neminem praeterierit, „Und zwar batten die Sa^r mniter nicbt nur mit gleicb grosser Anstrengung sowobi in Anderem als aucb in- der AnfertiguQg von Waffen die
durcb jede Art von Glanz bervorstrablten ( gleicb wie damais wo der Dictator Pa- pirins gegen sie za Felde sog: 9, 40.) sicb zam Kriege geriistet, sondero sie sncbten aocb den Beistand der G5t* ter dadnrcb mit in ibr Inter- esse zu zieben, dass den Sol" daten nacb einer alten Feier- licbkeit bei der Eidesleistang gleiobsam eine Weibe gege- ben worden, nacbdem dorcb ganz Samninm eine Trappen- anshebnng mit einer bis da- bin nocb nie geiibten Strenge statt gefunden batte: vyer nfimliob von der dienstftbi- gen Jagend dera Aufrnfe nicbt Folge leiste oder wer obne Erlaubniss sicb wieder ent- ferne, dessen Haupt war dem Jupiter verfallen". — Leid.i.: caput iouis sacratum erat.
5. ad xl. md militum quod roboris in samnio erat con- Ufnerunt: M. — P al.: „ad Ix mil militum** cet. Infra traditur exercitus sedecim mi- lium et panlo plus viginti mi- lium faisse.
8. patens ducentos maxime pedes in omnis pariter* par*
716
UBBRX.
ex llbro vetere linteo lecto sacrificatum saeer dote Ovio Pac- cio quodam homine magno Tiata, qui se id sacrum petere adfinnabat ex vetusta Samnitium refa'gione, qua quondam usi maiores eohim fuissent cum adimendae £truscis Capuae 5 dandestlnum cepissent consilium, sacrificio perfecto per viatorem iniperator acciri iubebat nobilUsimum quemque ge- nere Eactisque: singuli introducebantur: erat cum alius ap- paratus sacri qui perfundere religione animum posset, turn in Iqco. circa oiuui contecto arae in medio victimaeque circa
iU: P m. 1. — P m. 2. M: in omnia pariter partes. — jPM: ibi ex libro aelere lin- teo lecto aacrificatam. M : sa- cerdote ooio paotio quodam bomioe magno nata qui ae id sacrum petere adfirmabat ex uetuata samnitium religione. P: aacerdote nnlo paccio quo- dam homine magna natu qui ae id aacrum petere adfirma- bat uetusta samnitium reli- gione, Cf. 9, 7. : OfiUius Ca- layius Ovi filins. 27, 15.: Viviua et Pacciua (Put.). — LoY. 4. Port.: y,sacerdote ooio pactio": sed in uuo lioy. 4. excidit quodam. f, Dort wurde ungefahr in der Blitte des Lagers ein PJaiz mit Flechtwerk und Brettern Iimz3unt und mit Leinwand uberzogen, der nach alien Sei- ten fast 200 Fuss sich gleich- mSssig erstreckte: bier ward das Opfer nach einer aus einem alten auf Leinwand ge- schriebeAen Bucbe verlesenen Vorschrirt von einen^ boch- helagten Prlester, einein ge- wissen 0?iu8 Pacciua, veran-
^
y
ataltet, der das Verfabren da- bei von jener alten religiosea Feier der Samniten entnom- men haben yyollio, von der cinat ibre Vorfahren Gebranch gemaobt, ala ale Capua den Etruskera dorch eine List LiUen entreisaen woUen'^ (c£ 4, 37.). — LoY. 4L: aacrificio peracto (22, 11.). Cf. 22,1.: aacrificio in monte perfecto. 7« erai cum alius apparatus sacri: JH m. 1. P. — Mm. 2, aL: erat turn aliua* — P: turn in loeo circa omni con- tectoa ara^ in medio. M: tum in loco circa omni contecto ape in medio cet. ,,Sowolil aliea Cbrige, was bei der feierlicben Uandlung verricb- tet ward, muaate daa Gemfitb mit einem Keiligen Scbauer erfullen, als beaondera der Anblick der auf dein rings bemm verbSngten Platze mit- ten inne aufgestellten Altfire, und der um dieselben liegen- den gescblacbteten Opfertbie- ve, und der rund beruiu ste- bandeo flauplleute init gezuck- ten Scbwertenl'^
LIBER X.
717
caesae et circumstantes centuriones strictis gladiis: admove- batur altaribus magis ut victima quam ut sacri particepo, adigebaturque iureiurando quae visa, auditaque In eo loco essent non enuntiaturum: lurare cogebant diro quodam car- mine in execrationem capitis i^miliaeque et stirpis con- 5 posito, nisi isset in proelium quo imperatores duxissent, et si aut ipse ex acie fugisset aut si, quern fugientem vidisset, non extemplo occidisset. id pnmo quidam abnuentes iura- tuTos se obtruncati circa altaria sunt^ iacentes deinde inter
1. admouebatur aJtarihus mo" gis ut uictima quam ut sa- cri particeps: PM Leid. i. a).] admoyebatar eltaribas mi- les magis at victima cet, — Sapplendam «S8e expriori- ribos ^nobilissimos qi^sqae genere factisqae" facile est intelligere. Librarii tamen co- dicum Pall. 1. 3. Voss. n. Loyel. 4. al. scripserant ad- meuebaniur^ quasi singuli (, dimmer eioer^*) etiam ad id verbam pertineret: et ut orationis partes sibi consta- rent, in Voss. ii. scriptnm est „ magis Qt uictima quam ul sacri participes", in Lot, 4. „ magis ut uictimae quam ut sacri participes", — Deinde scriptum est mendo, quo sae- pissime errabatnr^ in PM „adi- €rebatarqk iureiurando^, in Leid. I. etiam „ adiriebatur* que'S or. 35, 19.: altaribus admotum iureiurando adegit numquam amicum fore po- puli romani. — Pall. 1. 3. Lov. 4. al.: adigebantnrque. — 91 al.: „quae uisa audita que in eo loco essent non enuntiaturum" omisso sicut
alibi pronomine ^e, P m. 1.: nonnenuntiatnrum. m. 2.: non renuntiaturum. Cod. Ha- yerck : , j non enunciatnros ^ : panloque post unus alterq.^ recentior cod.: „ni8i issent*^ ), uidissent '^ „ occidissent ". 4. iurare cogebant diro quo* dam carmine („Formel": 10, 41.) in execrationem ca* pUis familiaeque ei stirpis conposito: P m. 1. M m. 1.] dein iurare cogebatnr diro quodam carmine cet. (ed. Mo- gunt.)« — P m. 2. M m. SL Leid. I. Voss. II. Loy. 4» al.: dein iurare cogebanti PalL al.: dein iurare cogebantur. •— Non addita particula dein orationem longe fortiorem fieri, apteqoe responderi an- tecedentibus verbis admove-
•
batur adigebaturque nemi- nem fagerit. — P: quo im- '^ peratores doxissent. M Leid. i. Voss. n. Lov. 4. al.: „nisi isset in proelium quoi^ impe- ratores duxissent*S cf. 10,13.: se ad populum laturos* — M: „et si ant ipse ex scie ixxgisstV^i sed sjllaba gis m. 3. in ras« scripta est
718
LIBER X.
Btragem victiinarnm docmneitto ceteris fiiere ne abtuM^rent. primoribus Samnitittin ea detestatione obstrictis decern no- minati sunt ab imperatore: eis dictum ut vir virtnn lege- rent donee sedecim inilium numerum confedssent ea legio
ft linteata ab int^^mento consaepti, quo sacrata nobilitas erat^ appellata est: bis arma infflgnia data et ctistatae galeae ut inter cetetos eminetent. paulo plus tiginti milium alios ex- ercitus fuit nee corporum spede nee gloria belli nee appa- ratu linteatae legicmi dispar. hie bomkinm numerua^ quod
lOroboris erat^ ad Aquiloniam consedit
d. jprhn&riiu$ SamniiiuM ea deiestatione abstriciis de* eem n^minmti sUnt ad im* peratore cet.] prilnoribms $a« mnitiam ea detestatione ob- fitrictia decern nomioatis ab imperatore eia dietimi cet« (PM rell.). — Nominatis acriptnni ease pro nominati s (i. e. noinifiati sunt) vd verba eis dictutn persaadere Tidentar« ef. 2> ?«; nbi inssi sant. 7,37» — PM: eis dictum at uir airam legereot donee XYi milla nnmeratn confecia- sent Cod. Sigi: „eM' edi- ctum^: qnod minas b. 1. pla« cet Cfi 9, 39i: Etmsei lege Sacrata coacto exercita cam tir yiram legisset — dimica< runti
4. ea legh linieaUis PM rell. ,9Diese Abtheilang des Hee- res ward von der Umhtillang des eingez&anten Plstzes, wd die adlige Jagend geweiht tvorden war, die linnene ge« nannt''. Cf. Fest. (ed. Moll^ p. 1150: fflt'gio Samnitam linteata appellate est^ qaod
Samiiltes intrantes dognii ad aram veils linteiB circnmda- tam non cessoros se romano mifiti iuraverant'*, — Lov* 4.: ab integmento eonsepti. M: liis artna insignia data et <;ri- •tatae galaeae CeU P t biis anna itisigni adlata et cristatae ga- leae at intei^ ceteros semine- rent popnkis zz milium alios ezercitas fait. P m. 3.; insi- gnia adlata« M: paald plos kz miliam cet M: linteiitae rdigioni dispar. M m« 3. P: linteatae legioni. 10. ad jdquUoniam eotiaedU: Et id PM et in rell. codd. par- ticala ad praetermissa scri- ptam est „Iiic hominam no' merds qadd rdboHs erat aqai* loniam Consedit*^: qaare I. Fr. Gronovios aat Atjuiloniae eonsedit (cfi 7, 43. „ntfr^ bam atqae Setiam**:) sut Aquiloniaih toncedU scri- bendanii esse censait: sed ba- rnm Cdniectararam ne pricrr qnidem satis probabilis vi- deatuf, qaod tantnm exerci- ^um eioB raagnitadinis orbs
LIBER X.
719
XXXIX, Cotisnles proCeeti ab urbe: prior Sp. Carvi-* IIus, cui veteres legiones^ quas M. AtiUiis supierioris anni consul in agro bteramnati reliqnerat, dearetae ersmtt cum 618 in Samnium profectus^ dum bostes operati superstitiom- bus concilia secreta agunt,vAmitemum oppidum de Samni- 5 tibus vi cepit: caesa ibi imlia hominum duo fenne atque octingenti, capta quattuor mOia ducenti septoaginta: Papi- rius novo exercitu -— ita enim decretum erat — 'scripto Duroniam urbem expugnavit: minus quam coUega cepit ho- minum, phis aliquatito occidit: praeda opulenta utrobique 10 est parta. inde pervagati Samnium consules ma^ime depo-
tIx ecpere poloissel. nihil ta« men yen similiDs vidietar) qoam ut ad (re\ ai) aatece- dcnte „eris^'' eodem mendo qllo tot locis emtam vide*' teas^ et hoe loco exdderit. 1. eoSh pro/etH ab urbe: PM. — P9I: qaas m. atilias sa^ petioris ailni cos. io agro in- teramnati reliqaerati — PU: ^^diiiii hostes operati supers stitioiiibiia concilia aecreta agnnt". Cf. 1, 31.: ipsam re- gem tradant voU^ntem com* tnentarioa Namae, cam ibi qnaedam oceuUa sollemnia sacrificia lovi Elide facta in- Venisaet, operatum is sacris se obdidiMg. — M m. 2. P: „amitemam oppidam de 6a<^ mnitibos ni cepit**: Amiter- nnm enim Sabinoram oppi* dam iam Samnitiom factum erat. M m. 1.: ,,amiterna opemrn de samnitibas ai ce- pit**: noD namqaam ^,o;7i* dom*^ in antiqois libris scri- ptam legitar. — PM: caesa ibi milia (M: miUia) homi'^
nam doo fenne atqne octln- genti capta (P: capta enim) iTH ccLzx. — Leid. i.: capta ini cczL*
8. ita eni decretum erafs M] Ita decretnm erat (ed. Frob. 1535:). — In P enim non eno qoldem loco sed proximo , Tersa post eapia interposi- him yidimas: cf. T. LIt! t zxx. p. XLvif. T. nee in Drak. quidem codd. particala desiderata^ cf. ez* gr. 10, 32.: ita enim placneratpatribas. — PM: dnroniam nrbem ezpu* gnanit. — M: minus qaara college coepit hominnm. — PM : praeda opa]enta utrubi- qoe estparla. Cf. 6, 27. 30. ai.
11. inde peruagaii Samnium coti, maxime depapulaio Atinate agro Caruilius ad Cominhtm Papirius ad AijuUoniam uhi summa rei SamnUium. efat peruenit: PM. Cf; 9, 38. de Atina urbe. — - PM: ibi aliquamdio nee cessatam ab armis est neque aauiter pagnatom. Leid. r.
720
LIBER X.
pulato AUnate agro CarvUius ad Comimum t^apbrius ad Aqui- loniam, ubi surnma rei Sanuutium erat^ pervenit* ibi ali- quamdia nee cessatnm abamus est neqae lumter pugna- turn: lacessendo qaietos resistentibus cedendo comminando- 6 que magis quam inferendo pugnam dies absumebaturi quod cum indperetur remittereturque) omnium rerum etiam par- varum eyentu3 proferebatur in dies, altera Romana castra.
Lot. 4, al. : nee naniter. Cf. • 10, 10.: nee aspemiilida red visa neque incaate credenda* % 34. 4, 4. al. — P ID. 1.1 laaeisendo* P m. 2. 91: la* cesaendo. — M: cominando* que: (cf, 43, 7.: yfOppagna-* tioae commiDanda": cod^Laa^ riah.}. Leid, t. Vo88.ii. Lov. 4. : Gomminaiido magis, Leid* i. al.: dies assnmebatar,
6. omnium rerum etiam par* uarum euentus proferebiJh iur in dies (5, von einem Tage zam andern'^): M. — Pt proferabatnr in dies*
7, altera romana castra quae XX milliu epatiu aberant et absentia eollegae consU lia omnibus gerendis inter* erant rebus: M m* 1.] altera Romana castra Tiginti mil- Iram spatio aberant, et ab- sentia eollegae consilia cet. — M m. 3.J spatio* P: altera ro* mana- castra quae xz miliam spatio aberant et absentia cet. Quae in nnUo nee PalL nee Drakenborchiano codice de- est: sed in PalL 1« 3. Yoss. fi. scriptum est „qilae zzs mil- linm spatio aberant'*. — Hie locQ^ paulo difiisilior ex ca-
N strensi Romanomm ratione
interpreiandns est. vnlt enim Liyids dicere, nihil maio- ris momenti a Papirio actom esse nisi consnlto coU^a, ne- qne qoidqnam CarriUam <^ ■e nisi eoUegam consentien- tern haberet. qaem ad mo- dnm igitnr legati tribnniqae et centnriones primi pili ab imperatoribns ad consiliam Tocari solebant^ sic yelat.iii- tererant eonailia absentia Cai^ vililv in Papiriano consilio. et qnod etiam altera castra interfaisse seribnntor, id di- cere yidetor^ PapiriaoK non nnios tantom Carvilii conai- liomm, sed etiam eomm qaae a Carnliani ezercitaa legatia tribunisqae proposita easent, rationem faaberiyolaiaae. „Aof das andere rfimische Heer, dessen Lager 30,000 Schrifte entfemt stand, nnd anf die RathsehlXge seines Amtsge^ nossen nabm Papiriaa bei je- dem seiner Plane sorgfilltige Rucksicfat: so wie Carriiios seiner Seits seine Anfmeri:- aamkeit mebr anf die J«age der Verhjiltnisse bei Aqailo* nia, vro es sieb nm die Haapt- entscheidong des Krieges han- dle, sis anf das too ihm be-
LIBER X.
721
quae viginti milium spatium aberant, et absentis collegae con- siUa omnibus gerendis intererant rebus, intentiorque Carvi- lius, quo maiore discrimine res vertebatur, in Aquiloniam quam ad Cominium quod obsidebat erat. L. Papiiius iam per omnia ad dimicandum satis paratus nuntinm ad colle- 5 gam mittit, sibi in animo esse postero die, si per aqspicia liceret, cpnfligere cum hoste : opus esse et Sllum quanta ma- xuma vi posset Cominium oppugnare, ne quid laxamenti sit Samnitibus ad ^bsidia Aquiloniam nuttenda. diem ad pro-
die Soldaten znr Versamm* Inng^: neqne enim debebat dobios Tideri de responso col- legae nee incertiis remm sua- mm, nisi militam animos im- minnere aique infringere vo- - Inisset. — PM^ „iiiiilta de nniueiBO genere belli '^ haec qninqiie verba ezcideniDt in Vo88« n., annm belli in Leid.i. ^nae paolo post seqanntnr „?aDa magis specie quam ef- ' ficaci ad eyentam'* in omni- bus fere antiqnioHbas codd. corrapta sant. proxima vero Medicei cod. scriptnra eat „nana magis specie quam ef- ficatia deuentu''. sed in P scriptam est „qnam elBca- tiam ad'euentnm'^ m. 3.: „efficaciam*'. in Leid. i. „qnam efiici adnentum^. in . Voss. If. Lov. 4. „qiiam ef- ficaci adoentnm *^ in Lov. 2. .,qiiara eficad enentu". Ap- positionifi loco haec verba ad prozime antecedentfa perti- nere neminem fngerit: ,fViel sprach er von der gegenwMr- tigen Rfistottg der Feinde,- die raehr ein in die Aagen fallendes Biendwerk aJa von
46
lagerte Comininm richtete^'. — M: qnam ad cominin. P: qnamadcommnniom. Leid.i. : in Aqniloniam quam in Com- mininm.
4. L, Papirkts iam per omnia ad dimieandum satis pa^ ratus: M m. 2. P« — M m. 1.: 1. papirins y oma ad di- micandum cet. „ Jetzt glanbte Papirins in allem die zu einer Schlacht ndthigen Yorkehmn- gen getroffen za baben 'S Jac. Gronovius per indncendnm esse censnit. — PM t opus esse et ilium quanta maxnma ni posset comininm oppu- gnare. P Leid.i.: ne quit la- xamenti ail.
9. ^m ad profieiscendum nuniius hahuH-: PU: „in- nerbalb eines Tages mnsste der Bote den Weg bin und ' zuHick machen'* : postero enim die confligere Papirius cum hoste statnerat. — Mm. 3. P;/ papirins nontio misso extemplo contionem habuit III m. 1.: nuntias misso. „Gleich nacbdem er den Bo- ten an seinen Amtogenoasen abgeschickt hatte, berief er
T. I^ivi pan II.
792
UBERX.
ficiscendum ountius habuit, node rediit adprobare coHej consulta referens. Papirius nuntio misso cxtemplo con nem habuit, multa de universo genere belli, multa de pi salt! hostiuni apparatu vana magis specie quam efficad
5eventuin disseniit: non cnim cristas vulnera facere et [HOta atque aurata scuta transire Romanum pilum, et i dore tttnicanim (ulgentem aciem ubi res ferro geraiiiT en tan: auream olim atque argeuteam Samnitiuni aciem a rente suo occidione occisam spoliaque ea honestiora vk
lOhosti quam ipsis arma fuisse: datum hoc forsan nomini miliaeque suae ut adversus maximos conatus Samnitium pcmerentur duces spoliaque ea referrent quae ins^nia blicis etiam locis decorandis essent. deos/inmortales ad
ii|;end «iner Wirksamkejt [ilr die Anwendang wSre^'. 1 Fr. Gron. tamcD dubitivit an praeferendmi ^set Muolta de praesentM boaljiiiii appa- ratQs vaoa ma^ specie qaam eilQcaci adeveatain diaaenlit'^ — Pi iiq» enim crista nnl- aera facere. 8. aureom olim tftque m'gen- team SamnUium 0$finn a parente suo oc^idUme oeei- sam: P^ Cf. 9, 40«: dao ex- ercitna erant^ scata aUerias aaro alteruw arg^ito etelave- runt -^ M: aoreaBi adq. ar- . gentea cet Ced« Portng*: a parenti sno, --^ P Leid. ik al: spoliaqiie e« kMiestiorae nicto- ria hosti. qnaia ipals arma foisse. 10. datwn hoc ^orsan nomini famiHaequg suae:- M. <*- P cod. Gelen. ) „ datam hoc no«- mini iamiliaeqm suae*'; sed^ in P forsan^ m. 9. matgini •dacHptam o«t^ — PH.! spo-
liaque ca referrent qa» signia pabBeis etiam loci / corandii essent. • Leid. i. : lia ea referrent.' Tree codd.: spoliaque refa Cf. 9, 40.: tantom ma] cenliae vianm in his nl rata scata dominis arg riaram ad foram oraai diTiderfintar. 13. deos mmortales adesst pter totiens petUa fot iotiens rupia: PM. — 1. M m. 1. tnm si qna iectora metis dioine (P nine) sit nnlli nmqaam citni fuisse infestioresL . 2.: metas diuinL M n me I tis dinine. — Piart turn non sine maioce Ti ptam est, quasi in proj verbis cum inesset: „ adesse cuva propter to rnpta foedera, tum^ si coniectura sif cet. v( cola lingua fortasse : wtnn es erlanbt sei dea '
\
LIBER X.
723
propter totiens petita foedera totlens rupta: turn — si qua eoniectura mentis divinae sit — null! umquam exercitui fuisse infestiores quam qui nefandot sacro mixta homiuum pecudumque caede respersus aneipiti deum irae devotus bine foederum cum Rdmanis ictorum testes deos hinc.iu-5 risiurandi adversus foedera suscepti.execrationes horrens in- vitus iurarerit, oderit sacramentum, uno tempore deos dve^ hostis metuat.
XL. Haee conperta perfugarum indiqjus cum apud in- fensos iam sua sponte milites disseruisset, simul divinae hu- lo manaeque spei pleni clamore consentienti pugnam poscunt, paenitet in posterum diem dilatum certamen, moram die no- ctisque oderunt. tertia vigilia noctis iam relatis litteris a
ien der Himmlischea za den- ten, 60 seien sie lue einem Hecre abgeaeigter gewesen als dem^ welchea bespritzt mit dem Blute der bei'jentr an- scligen Feier geopferten J)leD'» 'schen undThiere, dem zwie- fachen ZoFne der Gutter Preis gegeben, von der eincn Seite vor dem Gedanken dass die G5tter Zeagen ihrer mit den R5mem geschlosaenen Blind- nisse gewesen zoriickiehaa- dere, von der andern vor dem Finche der sie ihres ge- gen die Bundnisse iibcrDom- menen £ides wegen treffen misse, dem Heere das gegen seine t)berzeaguDg geschwo- ren, das den Scliwur ver- wiinscbe, nnd jetzt vor den, Gdttern, vor den Seinen and den Feinden zn gleicher Zeit in Schrecken sei'^ — * Quam qui omisso pronomine de- monstrativo Liviam scribere solitom esse loci ad T. hvii
1. xzx. p. xLiv. 17. allati do- caerint. — P m. 1.: mixta homini pecudomque caede an- cipitis |t deuotiis bine foede- rum cet. m. % : aneipiti: JH m. 1. : execrationes orrens. m. 2. : horrens. — Mm*, l.i hostes. M m. 2. P: bost/s metaat. Leid. I. Vo86. u. Iiov, 4. al.: metoik.
12. moram die noctisgue ode' runt: P m. 1.] moram diei aoctlaqne oderunt (P m. 2. M). Cf. 9, 37.: ciharia eios die. — PM: „ paenitet (P: poenitet) in posterom diem dilatnm certamen" : i. e. pae- nitet eos certamen dilatnm esse. Cf. I, 8.: cum iam vi- riom band paeniteret. — Panlo ante P m. 1.: deseroisset. ro. 2.: disseruisset.
13. iam relatis litteris a col- lega: 1)1 m. 2. P. — M m. 1.: ac collega. Cf. 10, 35.: nunc pudore a fuga contineri. — PM: papirins silentio sur-
46*
734
UBBRX.
coUega Papirius silentio surgit et pullarium in auspidun mittit nullum erat genus hominum in castris intactum cs-; piditate pugnae, sumini infimique aeque intent! erant, dai militum miles ducis ardorem spectabat. is ardor onuuDni: 5etiam ad eos qui auspicio intererant pervenit: nam coib' puUi non pascerentur, pullarius auspicium mentiri ausus B pudium sollistimum consuli nuntiavit. consul laetus ausp cium egregium esse et deis auctoribus rem gestures pn^
git et paUariam in aospiciam mittit : „iincl befiehU dem Ha- mspez, der nach den HSh- nem za seben batte, aaf den Willen der Gdtter zu acbten''. De silentio cf. 8, 23. et Fe- stag (ed. Moll. p. 348.): ,,Si' leniio surgere ait dici, abi qui post mediam noctem aa- spicandl caasa ex lectnlo suo silens sarrexit, et liberatos a lecto in solido se posait, se- detque ne quid eo tempore deiciat, cavens donee se in lectum reposoit: hoc enim est proprie silentium omnis vitii in auspiciisv€U!uitas^\ •' ■— Paalo post P: sommi infi- mi queq. intent! erant Leid.i.: sommi infimiqne intenti erant aeqae dnx militam cet. 4. is ardor oninium etiam ad eos qui auspicio intererant („die anf das Fressen der Hfibner za acbten batten*') peruenit: PM: nisi quod in P seriptom est „inte^eant'^ — P: pollarios auspiciom mentiri ansns (P m. 1.: aus- sus) tripndinm solistimnm consoli nuntianit. AI: ansns ti^podinu salestina consnli nantianit. m. 2,: solistinu.
Cr. Fest (ed. AlaU. p. 298.):
y^ Sollistimum Ap. Poldiff
In Angnralis dtsciplfnae L l
ait esse iripudium^ qaod iit
(icfibe ^^oiii*'*') excidit a
eo, qaod ilia ferf cet Qc .
de div. 2,34. 72.: m<^iii°P''
scnntor, necesse est aliqoid
ex ore cadere et .terram p-
vire: terripatiam primo, post
terripudiam dictam est: hoe
qnidem iam tripadiam did-
tar. cum igitur offa ud-
dit ex ore pulli^ turn an-
spicanti tripudium sollUti-
mum nuntiatur^^: „danD
sagt der Vogelschauer, dass
den Hfibnern g^ls erfreuli-
ches Zeichen vor Fresher
die Korner vielfach ans dem
Scbnabel wieder zar Erde ge-
fallen's — Sctlestinu^ quod
in HI m. 1. est, evincere tI*
detnr, etiam in alitiqaiore 11-
bro sive sollestinum sive
sollistimum fuisse.
8. et deis auctoribus rem gi'
sturos pronuntiat signunt'
que pugnae proponH c Mm.
2. nam m. 1. scriptnni erat
„8ignamqae pagnae pronit**.
— Voss. II, al;: egregiom
esse, deis auctoribas rem se
LiBERX.
725
nuntiat signumque pugnae proponit* exeunti iam forte in aciem, nuntiat perfuga viginti cohortes Saranitium — qua- dringenariae ferme erant, — ; Comlniuni profectas : quod ne ignorarct collega, extemplo nuntium mittit. Ipse signa oclus proferri iubet: subsidia,que suis quaeque locis et praefectos 5 subsidiis adtribiierat: dextro cornu L. Volumnium sinistro L. Scipionem, equitibus legatos alios C. Caedicium et Tre-
gestanim pronnntiat. — P: „et deis aactoribus rem ge- stnros ^Tonuntiat qnae pa- gn^ zx cohortes samnitium quadriagenariae fenae erant cominiain profectas^*: niediis praetennisais. — M: ezeanti iam forte ia aciem nuntiat perfoga niginti cohortes sa- mnitiam qnadringenariae fer- me erant cominium profectas: „8chon war elt im Begriff mit seinen Tmppen zor ScUacht aoszorficken, als ihm noch znr rechten Zeit ein Ober- ISnfer die Nachricht bringt, 20 Cohorten S., jede von nn- gef^hr 400 Mann, seien nach C. mar8chirt^^ In cod. Gel. et in Lov. 4. forte omissum est: sed liberiore antiqnaver- bomm coniongendorum ra- tione particnla ea^ non mode, ad eUceunti sed etiam ad nuniiat referri poterat. '— Letd. I. Voss. II. al.: quadri- genariae ferme erant. Lov. 4.: qoadragenariae. Cf. 7, 7.: qnadringenariae octo cobor- tes — scribuntor. — PM: ipse signs o'cins proferri iu- bet. Leid. I. Voss. ii. Lov. 4. al.: „ipse sibi signs'' cet. quod scriptnm videtur ut in
pronomine ipse^ quod nomini coUega oppositnm esset, ma- ior yb poneretnr. OcUie pro- ferri inssit signa, aut laeto nuntio affectns qnod tot mi- lites s proelio afuturos sci- ret, ant ne spatium daretur ad illas cohortes revocandas.
5. suhsidiaque euU quaeque lock et praefeeios subsi- diis adtribuerat: P. — M: sttbsidiaqne snis quae locis et praefectos cet. — Pergit iam Livins ad ea describenda qui- bus Papirius rem Romanam adiuverit, particula que 9 ut solebat, ad partes orationis connectendas usus. cf. 10, 37. : „yoluntatem sibi ac favorem consentientis populi pro omni- bus iu^sis.esseac futura: po- stero^u^ die — triumphavif . De plasquamperfecto ( adiri- buerat) et perfecto {jpraefe- cit) coniunctis cf. ex. go 10,38. : „et forte -— adornaverdta et ~ adhibuerunt''. 10, 44. Yemacnlfei lingua hunc locum ezprimas: „und zwar hatte er bereits jeder Abtheilung seines Heeres die erforderli- dien Hulfstruppen nebst ih- ren Befehlshabem zugeseilt*'.
7. equUibus legatos alios Cr
726
UBERX.
bomum praefedt Sp. Nautiiim mulos detracts ditellis caim cohordbus alaris in tumuluin conspectmn propere circum- ducere iubet atque lade inter ipsam dimicationem quanto maxime posset moto ptdvere i>8tendere. dum his intentus
Caedicium et Trehonium pratfeeU: P] eqnitibus lega- tes aliiis Caios Caedicium ^t TVebotumn praefecit (ex coni. I. fr. Gffonovii). — Cod. Sig. aliiqoe recc.: ,,& Cae- didfhn ct C. Treboaiiim": in rail. eedd« praenomeo Tf^- bonii, id ^ed moltis aliis locli faGtmn yi^^mas, scri- ptmn ttQn est cf. 4, 48.: „t«rbatores Tidgi erant Sp. MeeUins ^oavio et MetiliuB tertio 4iibiiiii pi/' ^ M: eqoi- tibus legaCos idles c caediu et trebaniii praefedt. wtu 2.: eaedicio. — M: ap. nanciu rnnloa detractis clildUa com coiMMrtilNi8 alariia in tomu- Inm conspectmn propere cir- comdncere iubet. P: „ea co- hxniir akrss ^: quae antiqnior et Terior acriptora babenda eat, praeterqnam qnod r pro b; soriptoin eat. 10, 41. qui- dem in omnibtfs mBcriptia n^^ribus eobortlbas^' legi- tnr, aed ntroqne nomine an- tiqnos scriptores aaos esse Caes. b. gall. 1, 61. „omni8 abirioa i#i eonapeetd bostiom pro eaatris uunoribiis conati • tnit'^: b. cIy. i, 73. „cobor- Unm alarianim'': aliiqae lod docent. Sic etiam ap. Liy. 10, 43. reperimus „cobortibiia alarHa**. — Leid. i: Voaa. n. cod. Klodr. Loy. 4. al. : cmn
cohorUbns alariis. Voss. i. Loy. I. : cam cobortibns aLi> ribns. — Cf. 31, ^Uz odex- tra ala ^ in alas diviswn sociaUm exerekmm habe- hat •** in prima acLe locaU eat'' aeqq,
3. aique inde inUr ipmam di- nUeationem quanta nuMckne posssi metopuluere oaten- dere: H: nim. makw^ at iU bostibw alterins rpinai ex* erdtM tcrrorem iaonlieiwt. ^ P: at (cf. 7, 33. ^,qsacom- que^^) inde inter Ipsnm di- micatioaem quanto auydme poaset mota pnlnerea baaten- dere. Cod. Klodc wkj moto pvloerea oatendere. Laid, l: mota puluere ostendere* PalL al.: motapdnercfli osteBdere. Loy. 4. t qaanto maximo pos- set mottt pnloerem oatendere. — Integerrima et ImiitB lod yidetnr Med. cod. «criptara: „Dem Sp. Nauctns befiehit er, die MaulthieM oime Pkck- sSttel in Begleitang dcr auf den Fkigeln stebendcn Co- borten der Basdeapenosaeo nacb dnem nicbt fvdt ent- femten ilSgd acbleimi^ ber- umzafahreo, and dann wib- send des Kampfea'onter einer mdglidiatgrossea Staobyfolke ^ dem Fdndtt eicfalbar werden za laS8en*^
LIBBR X.
727
imperatDr^erat, akearcatio ioter puUidoe orta de jxaspiao eim die! ^xaaditaque ab eqdtibas Bomanig, qui rem hand sp^mendam rati Sp. Papirio fratris filio consulis janbigi de aospiclo rentttitiaverunt luveius ante doctrinam deos sper- ilentem natus rem inqukitam^ ne quid inconpertmn deferret, ad coiisulem detolit. cai ille: „ttt qutdem macte virtute di- ligentiaque estol cetenim qui auspicio adest si quid £alsi nudtiat,' in semet Ipsum religionem recipit: inilu quidem tri- pudittm mmtiatamy popuio Romano €xerdituiqae egre^iun atl6{dcium esi*^. centurionibusr . deinde imperavit uti puUa- rios inter prima ^igna coastituerent. promovent et Samni- tes Bigoa, insequitur acies omafa armataqoe ut hostium quo- que magnificam spectacidum e^et. prius quam clamor tot
5
10
1. ahercatio inter pullarios orta de auspicio eius diet exaudUoque ab equitibue romanis: P. — 91: ttnditaq. ab eqnitibtis romanis qui rem and spememlam rati. m. %i hand, -r PM; fralris filio cos. — P m. 1.: innenes. m. 2.: Inaenis. — P m. 1. : rem in- qnisita ne qmd cet. m. 3,: re Inqoisita. — P : incoper- tam deferret ad consnlem. O: iaconj^tam deferret ad con- snlem.
6. tu quidem macte uirtuie di- ligeniiaque esio: PM. cf. 7, "> 10. : macte inrtate — ac pie-* tate in patrem patriamqne. -^ P: si qnid hha mintiat. — 91 : pof exercilniqne egreginm anspiciom est. P: pr. exer- citniqne cet. „M5gen dich die 65tter belohnen fur diese Trene nnd Gewissenliaftig- ireit! Wenn fibrigens der, welcber anf die Zeidien der Gdtler TO achten liat> Fal-
sches berichtet, so ladet er anf sicli selbst die Verant- wortnng: mir sind glficldiche Zdcben feHcflodigt ^vVorden, and mitei^ solcimi Aimpioien wird das Heer des rdm. Vol- kes kSmpfen**.
10. uti pullarios inter prima signa constituerent : JU] at pullarios cet. (P rell.). — Omnes'igilar pollarios, ne is qui falsa detulisset, iram deo- rum effugeret — Paalo post Leid, L : inseqoitar acies ar- mata ornata.
13. prius quam clamor tollete- tur coneurreretnrque : Pm. 2. — P m. i,: concarren« tiarqae. — Mm. 1.: prias quam clamor tolleratoif con- curret^- J emfsso eel. nn. 4.: toliersetarconcarrit^-'. Godd. GSrtn. Haverc.: concarre- rentqne. Leid. i. Voss. ii. Lov. 4.: concorrebatavqae. — P m. 3. M: ante signa ceci- dit P m. 1.: cedit. --Mm,
728
LIBER X
leretuT concumreturqae emisso temere pOo ictus pullarius ante signa cecidit: quod ubi consuli nunUatum est, ,,dii in proelio sunt^^ inquit, ^habet poenam noxium caput ^. ante consulem haec dicentem corvus voce dara occinuit, €]uo
5 laetua augurio consul adfinnans numquam humanls rebus magis praesentes interfiusse deos, signa canere et damorem toUi iussit.
XLI. Proelium commissum atrox, cetenim loi^e dls- paribus animis:.Romanos ira spes ardor certaminis avidos
lohostium sanguinis in proelium rapit/ Sanmitium magnam partem necessitas ac religio invitos magis resistere quam in- ferre pugnam cogit: nee sustinuissent primum clamorem at- que impetum> Romanorum per aUquot iam annos vinci ad- sueti, ni potentior alius metus insidens pectoribus a fuga re-
4* P: quod ubi cons. (P: coi.) nantiatnni est. M m. 1.: ^uid ubi — Leid. i«: „dein proelio sunt**: i. e. dei ia proelio sunt.'
3. anU consulem haee dicen- tem coruus uoce clara oc* cinuU quo laetus augurio cos, cet.: PM. — Voss. ii.: aoce clara obciait. Recc. codd.: ceclnit. Cf. 6, 41. ; si ocdnerit avis.
8. proelium eomjniaeum (HI: comisnm) atrox: PJIL — Dein scriptnin est in M „ce- temm longe diis parib. ani- mis'^ m. 2.: y,disparib.*': in P «,eeteraiii loce diisparibiis animis'^— P: romanosspes ardor certaminis aoidos ho- stium sangninis in proelium rapit. — P: magis resistere qnam | terferre pugnam co- git. m. 3.: quam | interferre.
12. nee eustinuissent — nipo' tentior alius meius insi- dens pectoribus a fuga re- iineret: PM rell. : ^ wenn sie nicbt jene andere mSchtigere Furcht, die sich ibrer Gemn- ther bemScbtigt batte, yon der Flucbt zurac^ebalten bStte**. £t Liyius plnsquamperfecto in his locis utebatnr, yelnt 3, 5.; „ — yenissetque in pe- ricidum summa rerum ni T. Qoinctius peregrinis copiis cum Latino Hernicoque ezer- citn subvenissef: sed h. 1. in imperfecto inesse yidetur ^ni eius generis metus po- tentior esse animosqne a foga
' retinere soleret''. cf. 2, 56.: vioUdusque esset tribunes ni et contio omnis atrox co- orta pro tribuno in consu- lem esset et concursus ho- minum in forum ex tota urbe concitatae multitudinis^r^.
UBER X.
729
tineret: quippe in oculis erat omnis ille occuiti paratus sa- cri et annati sacerdotes et promisca hominuin pecudumque strages et respersae fando nefandoque sariguine arae et dira execratio ac furiale carmen detestandae famillae stirpique conpositum: iis yinculis fiigae obstricti stabant civem ma- 5 gis quam hostem timentes. instare Romanus a comu utro- que a media acie, et caedere deorum hominumque attoni- tos metu: repugnatur segniter ut ab his quos timor mora- retur a fuga. iam prope ad signa caedes pervenerat, eum ex transverso pulvis velut ingentis agminis incessu motus 10
1. -quippe in oculis erat omnis ille oceuhi paraius sacri: PM al. — Reec. quidam codd. : „ apparatus**: qaod nomen 10, 38. pofitam est t,erat Gum alius apparatus sacri** cet. Cr. Tac. Ann. 13, 17.: nox eadem necem Britannic! «t rogam cooiauxit 'proviso ante faoebri paratu qui mo- dicus fttit. — M : et promi- sca hominum peendumque strages. P : et promisciM cet. Cf. l\ 1. 5, 55. al. — In eis quae sequuntur binae oratio- nis partes cohaerere sibique invicem respondere yidentur: respersae enim erant arae promisca ilia strage hominum pecudumque, et dira execra- tio in furiali carmine inerat — P m. 1. : et respersae fan- doque sanguine arae et tira execratio afuriale carmen. P m. 2. M: „ fando nefandoque sanguine arae et dira execra- tio ac furiale carmen**. Iq Leid. I. Voss. n. Lov. 4. ex- d^ii fando, — P: Camillae Blirppique.
5. iM' uinculis fugae obstricti stabant: PM] his vinculis cet
— M: instare romanus a cornu utroque a medta actae et caedere cet. P : instare ro- manus a cornu utroque ame' dida acie excedere. m, 2.: acie et cedere. -^ ^:dc me- dia acie** fortasse ex littera- rum metathesiscribendum est.
— Voss. II. ai. „instat**, et Voss.i.al. „ad mediam aciem**.
8. repugnatur segniter ut ab his quos timor moraretur a fuga: PM Leid. i. Voss. ii. al.] repugnatuk* segniter ut ab iis quos cet. „ Wie natfirlich, da nur die Furcht sie von der Flncht zurfickbielt*'. — Paulo post P: „pnluis uelut ingentis agminis incessnm mo- tus**. — Oetauium Maecium scripsimui cum PM: 8, 7. In Leid. I. scriptnm est Meciuhtj in Pall. 1. 3, mesium, in recc. codd. (ed. Bekk.) „Octavium Metium**. -^ PM rell.: dux alaribus cohortibus erat, Cf. IO9.8.: principem nobili- ~ tati ires^rae.
730
LIBBR X.
a{^aruit.' Sp. Nautius — Octavium Maecium quidam eiim tradunt — dux alaribus Gohortibus erat: pulverem maio- rem quam pro numero excitabant^ fais^dentes^mulis calones frondosos ramos per terrain trahebant: arma signage per
5 turbidam lucem in primb apparebant, post altior densior- que pulvis equitum speciern cogentium agmen dabat: fefel- litque non Samnites modo sed etiam Bomanos, et consul ad&rmavit errorem clamitans inter prima signa ita ut vox etiam ad bostes accideret, daptum Cominium, viciorem col-
lOlegam adesse: adniterentur vincere prius quam gloria alte- rius exercitus fieret. baec Insidens equo. inde tribunis cen- turionibusque imperat ut viam equitibus patefaciant: ipse
% puluerem maiorem quam pro numero excitabant : P. -^ Mm. 1.: Mpalaerem qaa pro noBiero ezqta^of^'; sed antiqna iam mann restitutnm est ejxxitahant, ^- Deinde scriptam est in P: „po6t al- « tiorq. palnis eqaitom speciern cogeBtium agmej^ dabat^^ M : * ^post alUordensioitine pnl- nis^: y^der hiotefinach hoch und dickt sich erhebende Staub gab den Scheia einer den Zng sckiiessenden Rei- terei". — P: „fefellitqne non
^ samnites tnodo sed etiam ro- mamis^ <8cil. vera res). — ^ PM: et cos.adfirmanit erro- rem damitans inter .prima si-,
< gna it* at aox etiam ad ho- stM «cc«deret. Lor. 4. al.: aecederet, cC 10, 43^ — P: captom comonitim. 'm. %i cominium. -* P cod. GeL ai. : adniterentor oinoere prins qaam gloila aiterios exercitus fieret.' M Ldd. i. VosSb ii. LoY. 4. : gloria alterim exer-
citm foret. — 91 : baec in- dens eqno. 12. ipse Trebonio Caedieioqite pmedheerat u6i se cet.: M m. 1.] Ipse <— praedixerat at ubi se cet (M m. 3. P). Qaamqnam ut inter rerba praedixerat et ubi facile ez- cidere potnit, tamen optimi iibri auctoritas non yidebatar neglegenda esse, et qood an- tiqnis iibris testibiiB «andem banc coniancttonem permul- tb locis ita omissam Tide- mns, et qaod hoios loci ra- tioni aptias esse brevias di- cendi genns neminera fiogerit cf. 3, 20.: ^edicimoB itaqne, omnes qni in verba inrastis, crastina die ^rm'ati ad lacom Regillttmadsitis''. Paalo ante tameo com PM scripsimns: „inde tribanis centarionibns- qne impetat tU viam eqiiiti- bas patefadant'': quo -loco in triiias reoc. codd. ut prae- termissum est. lo Leid. i. Pall. 1. 3. Vo68. II. Lovu 4.
LIBER X
731
Trebonio Caed^doque praedixerat^ ubi se cuspidem erectam quatientem vidisaent, quanta ipaxima vi po^sent condtaretit equites in hostem. ad nutum omnia at e^ ante praeparato fiunt: panduntur inter ordines Tiae^ provolaf eques atque infestis cuspidibus in medium agmen hostium ruit^perram- 5 pitqve ordines quacumque impetum dedit. instant VoIl^ nuiius et Scipio et perculsos sternunt. turn jlam deorum homimunque victa vis: funduntur linteatae cohortes, pariter iurati iniuratique {iigiunt nee quemquam praeter hostes me- taunt, peditwn agmen, qnod superfuit pugnae, in castra aut 10
non uiam sed uias acriptum est, qood ,)paiidantmr inter ordines viae^ se/pieretar: sed ■ cL 30| 33* ubi orationem «d ^ eand^B mtionett mntatam re- pfBrimns. '^ M m. 1.: cuspiem. m. 3.: cnapidem. — ffi m. 1.: eoacharenl eqiiitet hostem. ID. 3.: f iMsteiB.
3. 4Jid mutum omnia tU ex ante praeparttto jfiunt: PM. Ad- v«fct«, «»te B«*pe ita cum. praepositioaibas ex et in con- innGtam videnMis : cL 4, 22. ex ante conyecto. 45, 2. 41, 16. — Voss. II. Lot. 4.: pronolatqae eques. — HI : at- que infesticos pidib. in me- dium agmen faostiom vuit. Leid. I. Voss. it. al. : in me- diam agmen rait.
7. turn iam de^rwn heminum- ^Ue uieki uis: ^ rdl. In P Scriptmu est „tam iam deo- rmn iMminamqiie uMto ui fnnduBtar^ cet aed q«am- q«ank iiie ablatiFQS sbs. aptis- sime com fugiunt coniiiDgi potait^ mi nils tamen eoftvene- rit i^eAofunduniur, et«ialto
10.
elegantlor procedere hunis loci oratio Tidetar, si sao qoaeqne loco seorsnm ab re- liqnis ezplicaatn^: „da end^ licfa h^rte jede Rncksicht auf Crdtter tmd Menscheo aof : in die Fkicbt geschlagen werden die Linnencpfaorten , zn ret- teo Bucbt sich So gat wer geschworea yi4e we^ nicllt gescbworen hat, nad ffiidbtet Niemandete als den Feind'S — P: pariter inratl iainratiq. finnt nee qnenqna praater ho- stes metannt. Yoss. ii.»al.: pi'aeter hostem. peditum agmen quod su- perfttii pug^ae in eaetra out jdquilonia eonpuUum est: PM] peditum agmenquod SQperfint pvgnae in castra ad Aqvilonlaai compnlsora est (I>rakeBb. codd.). — Non' omaes pedites Samnitiam in casira ad Aqaikmiam, sed alteram, eoraraf partem recta via in arbem Aquiloaiam Ipsam, quo meiiail se ab ho- stium Ti tatarentar, fu^sse, ea qaae pauio post tradantur
732
UBBRX.
Aquiloniam conpukuni est, nobilitas equitesque Bovianuiii perfugenint equites eques sequitur peditem pedes, divosa' coraua dextnini ad castra Samnitium, laevum ad urben tendit: prior aliquauto Volumnius castra cepit: ad urbeni' 5 Seipioni maiore resistitur vi, non quia plus animi victis est sed melius muri quain vallum annates arcent: inde lapldi- bus propulsant hostem: Scipio, nisi in primo pavore prius- quam colb'gerentur animi transacta res esset, lentiorem (ore ^ munitae urbis oppugnationem ratus interrogat milites, satin' \ 10 aequo animo paterenlur ab altero comu castra capta esse, se victores pelli a portis urbis: redamantibus universis pri- mus ipse scuto super caput elato pergit ad per tarn, secati alii testudiue facta in urbem perrumpunt deturbatisque Sa-
extra omDemdabiUtionempo- nant — Deinde litterarom metathesi scriplam est ia M Leid. I. a].: „ nobilitas equites- qae uobiatnum perfugerant'': in P etiam „aobianiam*S
2. diuersa cornua: IQ Leid. i. Voss. ii« Lov. 4. al.] ac di- versa cornua (P al.). — P m. 1. : laenum ab arbem ten- dit m. 2.: ad nrbem. M: laeuu masurbe tendit. — Lo- ve]. II.: equitejvi eques sequi- tur peditem pedes: diuersa cornua dextrnm ad castra sa- mnitium iaennm ad urbem fjtudunt.
4. ad urbem Seipioni maiore resistitur ui non quia plus animi uictis est sed cet: PM al. — In tribus recc. codd. scriplum est „maiori resistitur ui ''. — Pall. Voss. ii. Lov. 4. al.: „non quia plus animi uictis esset^^y idque L Fr. Gronovio recipiendum videbatnr. — Lov. 4. : scipio
nisi primo paaore cet. Leid.L Voss. II. al. : scipionis in pri- mo pauore. — P m. 1.: i^ tionem fore. m. 2.: letiorem fore munitae arbis eel. Voss.d. ai. : munitae iBrmis orbis. — Idem Voss. u.: satisne (3,67.). Cf. 1, 58.: satin'. aL — ffl m. 1.: se uictorea pelli a por- tly urbei. m. 2.: urbis. — M : scuto super caput eleuato. P rell.: elato. — Leid. i.: pe^t ad pugnam. 13. deturbatisque Samnitibus quae circa portcan er^pit muri occupauere: P m. 1. Mm.!. Leid. I.) deturbatis- que Samnitibus, qui drca portam erant, muros oocopa- vere (JS m. 2. cod. Fold. al). — P m. 2.: qui circa por- tam erant muri occopanere. Cod. Klock.: qui circa por- tam erant matom occapanere. Lot. 4.: qui drca portam erant muri oecnpanliir. — «ane est, quod Inte-
LIBER X.
733
mnitibus quae circa portam erant imiri occupavere: pene- trare interiora urbis, quia pauci ad modum erant, non audent XLH., Haec primo ignorare consul et intentus reei- piendo exercitui esse: iam enim praeceps in occasum sol erat et adpetens liox periculosa et suspecta omnia etiam vi-
grae scripiarae yim, qaae Ge- lenium noD fagerat, tot anti- qai et recentes iDterpretes ca- pere non potaerint. et qaam otioaa Tided delwnt verba ad deturhatis adiecta, cum fieri non poasit ntqnisqaamde aliis qnani qui in mnria eran t Samni- tibua cogitet longe vero.alio spectat id quod Liviufl dicit, non omnem mnrum ab Roma- nia occnpatum ease aed earn partem quae circa portam erat: et ut ntraque para mnri ad dextram laevamque ma- num intelligeretor, non quod cirta portam end muri (ho- ▼el. 3.) Bcripait, aed ^110^ circa portam erant muri ,,die dem Thore nahe liegen- den Tbeiie der Maner^^ In- primia yero Liyium et Taci- turn hoc genitivo partitiyo uti aolitos esse^ satis notom videatur : cf. ex.. gr« Liy. 2, 33.: cacdeque in proximo urbis facta ignem temere ab- rep^nm inminentibus muro aedificiia inieciU 5, 41.: pars in proxima quaeque iectorum agmine ruunt. 9, 35.: prae- yecti per obiiqua campi. 3, 17.: non quidquid patrum plebiaque eat, consnles tribu- nos, deos homineaque omoes armatoa opem ferre — de-
cuit? Tac. 14, 61.: non eo loci res anas agi ut d« ma- triiuonio certet.
1. penetrare interiora urbis quia pauci ad modum erant non audent: PM] penetrare in interiora urlus cet. (Cod. Fuld. Leid. 1. Voss. i. Loy. 4. aL). — Penetrare non modo cum praepoaitione in (9, 35.) aed etiam aieat intrarecum accusatiyo eins rei quae in- tratur coninnctnm esae baud pauci veterum poetarum po- steriorisque aetatis scripto- rnm loci docent. cF. ex. gr.' Virg. 1, 241.: Antenor potuit •^ lliyricoa penetrare ainna at- que intima tutus Regna Libur- norum. Veil. 2, 40. s penctra- ta e cum victoria Media Albani Hiberi. 2,47. Suet Caea. 52.: paene Aethiopia tenns Aegy- ptum penetravit nisi exereltua /Seqni recusasset. Tac. Ann. 3, 4.: nihil tamen Tiberium n^a- gia penelrayit qaam atndia ho- minum accensa in Agrippinaib. — Ad modum: cf. 10, 45.
4, iam enim praeceps in oc- casum sol erat et adpetens nox periculosa et suspecta omnia etiam uictoripus fa- ciebat: PM. — Mnlti recc- codd. : erat sol. — Cf. 8, 3S. : nox iam adpetebak.
734
LUHSR X.
ctoribos Eadebat. progressns lon^w ab dextn capta videt, ab laeva clamorem in uibe fnatiim pognantiuiB: ac paventhnn fremita ease: etitmn forte certamen ad portam erat: advectus deinde eqpo propioa ut aaos in nmris videt 6 nee iam integri qnicquam esse, qnodam temeritate pauco- rum magnae rei parta occaaio esset, aeciri quas receperat copiaa signaque in urbem inferri iossit: 'ingressi proxima ex parte, quia nox adpropinquabat, quieyere: nocte oppidom ab bostibus desertum est caesa illo die ad Aquiloniani Sa-
I* progrsssus longius 0k dex- ira tapta castra uidei : PM] progreMiM — castra capta ui* det. — In Laid. i. Yoaa. 11. La?* 4. acriptam eat „pro- grcaaaa longior*': neii eapta caHra ctiam in onmibiur pro- pe Urak. eodd. ineat — PM : „ab laeoa (M: leoft) damo- rem in nrbe mixtuiii pngnan- tiam ac paaentiani fremitu eaae*' inxm, audU): „toii der linken her' ▼eraimint er das kinte Gescbrei, das in dcr Stadt theils yoh den KSm- pfenden tbeila von d^r mit Angat erfBilten Menge erho- ben ward^ Cr. 2, 3d.:,, cla- mor inde oppidanomm miz- taa mnliebri pneriliqne plo- rata ad terrorem at aolet pri- nram ortns ** cei. Id Pali 1. 3. Voaa. It. al. aeriptaiD eat: „in nrbeiB rixantinm ( Leid. i. , •,riza tQin^*) pugnantinm ac panentium Iremitum esse'*, in rell, race. Urakenb. cadd. idem ^fremitum*^ ]egitiir,qaod Drakenborebio noa impro- bandum videlMtvr. -« P: et mm forte certaaen ad por- lam erat s; nectas deinde
e^o propios. P m. 3. cod. Kkck.: erat eaccfns deinde.
— Paolo post P eod, Klock.: ipiod temeritate panoonim magnae rei parta occasio es- aet Leid. i. Voas. u. IjOT. 4.: partem. — PMi aeciri qais receperat copias: 99 die cr ▼cm Kampfe and 'roaa Yer- folgen scbon zurnc^crafen hatted
7. ingressi proxima ex parte quia nax adpropinqMUibat quisuere: P nu 2. M m. 2.: I. e, ingressi urbem ab ea porta, ^9% a Romanis iam ca- pta erat, snbstiteront ad por- tam el in muro com reliqoa snomm tnrba qnibos sobeidio missi erant. lac. 6r«Hi, 99 pro- xima 0a parte'' scribi yeloit.
— P ro. 1; SI m. 1.: qoiuere.
— DeiB videtnr^ in M as. 1. noc$i scriptimi iaisse.
%, ctt^saillodieadj^fuiiomam Samnitium mii XXCCCxl eapia IIM dccc ^ Ixx.:^] caesa -* miUia triginta tre- ceqtt qaadraginla9 capta tria millia octingenti et seplna* ginta (recc. Ires eodd.) — God, Klock. ; millia z A ccczl.
LIBEK X.
735
mnitium miiia viginti trecenti quadraginta, ea{ita tria milia octingenti et septuaginta, signa militaria nonaginta septem. ceterum ilhid memoriae tradiiiir, non ferme'alium ducem
— P a].: mil x cccxl. capta I in dccc * Lxx. — Legimiis 10, 38. ad qaadragiota milia Samnitiam in castria ad Aqui- lomam positia coosedisae: eiaaqae- unultitudinia sede^im , milia liDleatoram militum fair-' se, reliqnum ezerdtam panln pliia Tigmti mUtom 10, 40. nuDtias allatua traditar, vi- ginti Samnilinm cobortea qua- dringenariaa profectaa ease Comininm. 10, 41. peditnm agmen quod pngnae anper- fait el in caslra et Aqnilo- niam conpalsaio eaae, nobi- litatemqne et eqaitea Bovia- nnm fagiaae. ex eo igUar ae- quitur, baud paiicoa Samni- tiam neC'<:ae8os ease in proe- lio nee captos. qaod siiam boc loeo (10, 42.) supra triginta qaattnor milia caesa captaqae dicantar ex eo nnmero qai minaa triginta duoram mi- lium faerat, mendnm a iibra- riia factap esse manifestom est. integerrimns igitar Aled: codicis scriptara yidebitor esse: nfim qui numerua in P referturf ia aliquanto minor eat quam ut, cum tanta Sa- mnitiam cladea fnerit, pro vero habeci possit — PM: aigna militaria xgvii. Leid, i. Voss. II. Lot. 4. al.: et ai^ gna. Leid. I.: xerni. Lov. 4.: ccyn. Recc codd.: viginti aepteiD:
3. ceterufn illitt memoriae tra- dUur: M. - P: illod. — P: bene geram | dae rei. M : bene gernde reL — PM: „ab eo- dem robore animi neqoe con- trouerao auspicio renocari a proelio potait'^ cet. i. e. ab eodem robore animi profe- etuRi est quod ne eontraverso quidem anspido a proelio re- ypcari potuit cet.: id effecit ^ enim illod animi robar at re- vocari a proelio non posset, cf. 30, 6.: relucentem flam- mam — com conspexiasent, ab eodcm terrore credere et ipsi sua aponte incendiam or- tum. Cf. F. Band ad Tursell.i. pag. 29. 4. — De particula nequ0 cf. 5, 33.: ne quid ex s antiquo praeter sonnm lin- guae nee earn incorrnptam retinerent. 7, 34. 40. 30, 42. al. — PM al.: quo templa dels inmortaiibus uoueri moa erat, — M: ioui uictorii. — Leid. !.: si legiones fudisaet hosliam. — PM: „pocillum muisi priuaquam lemetum bi- bcret sese facturum^S Fa- cere nonnumquam nt Grae- coram l^k^tiv significare sa- crificare^ rem divmam fa- eerey notum eat. cf.»Virg. E. 3, 77. Cic. ep. ad Att. 1, 12.3.: (,Clpdioin Appii f. credo te audisae cum veate muliebri deprebenaum domi C.Caesa- ris, cum pro popolo fieret%
736
LIBER X.
laetiorem in aQic visum scu suopte ingenio seu fiducia bene; gerundae rei: ab eodem robore animi neque controvenor auspicio revocari a proelio potuit, et in ipso discrimine -f quo templa deis inmortalibus voveri mos erat — vovenii 5 lovi Victori , si legiones hostium fudisset , pocillum mnis prius quam teinelum biberet sese facturum : id votum &[ cordi fuit et auspicia in bonum verterunt*
XLin. Eadem foriuna ab alt^ro consule ad Cominimii gesta res. prima luce ad moenia omnibus copiis admoiis 10 corona cinxit urbem subsidiaque firma, ne qua eruptio fi^ ret, portis opposult: iam signum dantem eum nuntius a cot'
qoo loco tamen nee ia pes- simis codd. „cuni sacrifi- ciom pro p.'* inveDtam esse dicitar. — PM: „id aotom dis cordi fuit et auspicia in bonum uerterunt'* : cf. 6, 20. : nee djs cordi fuisse poenam. — 99 Von ein nnd derselben Gcisteskrafl; gab Zengniss, dass er nicht einmal dadnrch, dass die'Angabe fiber die Au- spicien streitig gemaclit wur- de, sich von der bescblosse- nen Schlacbt abbriogen liess, und dass er in dem Angen- blicke der £ntscheidung, wo Andereden unsterblichenGSt- tern Tempel zu geloben pfleg- teti, dem Jupiter Victor, wenn er die feindlichen Sebabren fiberwdltige, einen kleinen fie- cher Weins mit Honig ver- mischt zn spenden ?erspracb, bevor er seinen starken Wein trinken wQrde: nnd dies Yer- sprecben nahmen die GSttier frenndlich auf und liessen die bedenklicben Auspicien einen
gl&ckllchen Aosgang gewii-
nen
M
8. eadem fortuna ah aUen cons, ad Cominiu (P: co- moniam) gesta res: PM.- Multi recc. codd.: res gesti. — P: snbsidiaqtie firma ne qua ernptio fieret portis op* posnit. Mm. 1.: snbsidiaqoe firma neqaimptio fieret ppr-
ti» opposuit. m. 3«: oeqero- ptio.
11. iam signum daniem, eum nuntius a collega trepidus de uigijUi cohortium ai- . uentu cet^: PM. Nuntius a eollega scWjunasQs. sic scri- ptum est 2, 3.: „a quibos placide oratio aceepta est, iis lUteras ab Targuiniis (scil. datas) reddant^: 6, 13.: ,,coloni a VeJilris** (scil. profecti, orti): multisqne si- milia locis. „legati a6 Cln- sfnis^ (5, 33.), aliiqne eins generis loci videri possunt non hue pertinere, cum le-
LIBER X.
737
lega trepidus de'v^ginti cohortium adventu et ab impetu moratus est et partem copianim revocare instructam inten- tantque ad oppugAandiun coegit. D« Brutum Scaevam le- gatum cum leg(one prima et< decern cohortibus alariis equir tatuque ire adversus subsidium bosjium ius$it: quocumc[ue5 in loca fiiisset obvius, obsisteret ac moraretur maaumque, si forte ita res posceret, canferret^ modo ne ad Cominium eae copiae admoveri possent. ipse scalas fern ad muros ab - omnl' parte urbis inssit ac tesiudine ad portas successit. si* mul et refringebaatur portae et vis undique in muros fie- 10 bat. Samnites sic ut antequam in muris yiderent armatos satis animi habuerunt ad prohibendos urbis aditu bostes, ita postqnam iam hon ex intervallo nee missilibus sed com-
5.
gatua partic. perf. yerbi le- gare sit. — P m. 1.: et ad impeto. P m. 2. M: et ab impeta. P m. 1. M m. 1.: oratas est. P m. 2. Ill m. 3. : moratus. — Paulo post PM relL : et decern cohorfcibus ala- riis: cf. 10, 40. quocuque in loco fuisset obuius: PM. — -' Leid. i. Pall. t. 3. Yoss. II. Lov. 4. al.: quocumque loco. — Al: manumque si forte ita red po- seeret conferret. P: conferri. Cod. Ozon* : consereret. Gf. 21, 50.: Romanos eonserere pugnam et ex propinquo yi- res conferre velle. 9, 5.: sibi non siingere licaisse gla- dios uon mannm cam hoste conferre. — P: modo ne ad cominium Aeae copiae admo- ueri possent. M: modo ne ad cominium haee copiae adad- mouere | possent. Cf. .6, 29. : eae qnoque ezpugnatae. al.
• —Leid. I.: „ka^c copiae *^
T. Livi pur* II.
Cf. 3, 55.: Imec consulares leges 1. 30. 25, 22.: faaec dades (Put. m. 1. Colb. m. 1.): al 13. poatqwun -iam non ex in* *ieruallo n^c missilibus sed cominus gerebatur res: M. In P h. 1. scriptum est 40- minusj sed cf. 1, 33. 27, 18. : „ ad comminus conserendas manus*' (Put. Colb. Bamb.): et sic ubique in antiquis li- bris. — Dein scriptum est in M et in omnibus Drak. codd.: „et quia aegre sncce^serant ex piano in agros^^: in P „et £ egre'* i, e. et qui egre. Qui reclissime se habet: „und nachdem die, welclie sich vorber nur mit grosser An- strengung bis an die Mauer batten heranarbeiten konnen, jetzt nachdem die Scbwierig- keit des Ortes glucklicb be- siegt war, auf. dem gleichen Boden leicbtes Spiel gegen den ibnen nicht gewacbsenen
47 .
738 LIBEK X. )
ininuK gcrcbalur m, cl ipii ai^re successerant ex planoi miiros, luco quern magis timuerant victo facile !n hotia inparcm ex aequo pugnabant, relictis turribus inurisquel forum umncs conpuisi paulispcr inde temptaverunt exts
^niain pugnac fortuiiam, deindc abiectis armis ad undedi inilia hommum et quadnngenti in Gdem consults venena cacsa ad quattuor milia octingcnti octoginta. — Sic ad C minium sic ad Aquiloniam gesta res. intle medio inter is, urbes spatio, ubi tcrtia cxpcctata erat pugna, hostes noni
Ovriiti: septcm milia passum cum abessent a Cominio, m
. tie ad Cominiitiia» t>" Jquiloniam getia ret: f. nam qnamqnam print i primo pneUrmiisiun ml SI, Umon postea eadem mi antiqaa qnae reliqna Hcri[ rat orBtioni adiectmn uL 38, 46.: „Bic hnic L. E pioni, lie itli U'. Adlio rege Antiocho, aic panloi T. Qainctio de rege Philip sic P. Afriuno de Hmil et Poenia et Syphace tcv pirns ditoB". 5, 15. aL licid, l: inde medio i dnas aeiea apatio ceL Pfll: nbi tcrtia expectata pDgDB boa tea nan inai CC 10, 40.: viginti coha
|
Feind batten". |
In P tameii |
|
nan tueetttti |
•aitt ■criplnm |
|
«t aed „aue, |
cvwis erant". |
|
■]DHi librariua |
duH acriptu- |
coDinngcre yo- IniBBet. Panio ante etiam io eodem P inveniniii „re- frigebantur". De imperfectis potlquam — gtrebotur et
— pugnabant cf. % 65.: ut virea ferebanL — PM: „rc- Itctie tarribuB mnris^e in fo- twu omaes conpalai pinliB- prr inde templauemat eitre- raam pognae rortanani deinde . abiectis armii ad xi mil bomlnDm et ccce in fidem coi. nenernnt. caeia ad iiii. scccLxu". Cf. 10, 33.! pe- riere ad septingenti triginta.
— „ Ad aDdeeim millia " ccri- plam qnoqne In codd. Klock. et Thuan. dicitnr, In rcliqiiia meliDribna DrabenborcbianU „ad qnindecim". — Lcld. i, cod. Kloeli.: caesa mi,^ Hit ■cccLKO. Lot. 4. ( alii rcec cndd.): qnatnor millia el Ire. crnti qrtoginla.
1
Teetai. 10. rlMmdpattunt (P: pai
millia paamim ctam ahaw
|
Cr. 5,26.: milte |
le» I>asi |
|
al. - P; oc cioiminio. i |
|
|
recc. codd.: ab |
cotniain. |
|
PM L«id. 1.: rcuwcati nb |
|
|
itpnlri proelio |
wccnrria' |
|
V..S.. ,. n«.IU.,«.. |
IV15C. C<>( |
LIBER X.
739
ati ab suis neutri proelio occurrerunt: primis ferme tene- ris cum in conspectu iam castra iam Aquiloniam habuis- 3nt, clamor eos utrimque par accidens sustinuit: deinde.
. concnrreraDt. Voss. ii. Pal. 3. al.: occuiretur. — PJB: „cnm in conspectu iam castra iam Aquiloniam kabuissent'^ Pot- est quidem melius videri ha- hereid^ sed habuisserU non peius est: hahuerant enim illi iam castra iam Aquilo- niam in conspectu, cum pri- mae tenebrae obortae prospe- ctuia adimere coepernnt. — P: n clamor eos utrimque par accidens sustinuit*': (m. 1.: snstenuit): „beimHereinbre- cben 'der Dunkelheit hemmte zuerst das Gescbrei, das sich von beiden Orten aus gleich- mSssig stark vernebmen liess, ibre Scbritte". Tribus litte- ^ ris omissis scriptnm est in Jll: „ clamor eos ntrique par accident tenuit**. Cf. 5, 39.: ubi cum praegressi equites non portas clausas non sta- tionem- pro portis excubare non armatos esse in muris rcttulissent, alind priori si-
' mile miracalnm eos sostinuit, noetemqne Teriti et ignotae aitom lubiB inter Romam at- ^ue Anienem consedere.
3. demdgregionemea^trormn^ gaas m9en$a ah BomanU 0rm»if j^ammae laie fysae ' eeriiotia cladu mdUiu pro' gredi longUts- prokibuMJ daindi e r^ionft CMtraromi ■ fliMft inMBW' ab &MiMkJft *
* V*'
.»
tioris cladis indicio progredi longins probibuit. — Primo restifuimus accusativum re- gionem, qui poetarum modo pro in regionem scriptus est (cf. 3, 29.: Lavinium in exi- lium abiit:), cum e regione (Mgegenuber'*) non modo an- tiquis libris sed etiam rationi loci repugnare videretur. Hn- ins accusativi vis cum recc. libraries falleret, alii rsgione, alii (Voss. II.) in regionem scripserunt. of. 10, 34.: ea- dem regione. Dein scriptnm est in P et in Leid. i. „quae incensa ab romanis erat^\ in M etiam 9,quae ingensa ab romanis eraf (m. 2.: in- gens): in Vo88.ii. ^qnae in- censa a romanis erant'S Turn scripsimus cum PM cod. Tbuan. rell. Drak. „flammae (PJH: flamme) late fusae*^ Bed in eis quae sequuntur, videtur iam antiqna manu raendnm factum esse,? cam in melioribos libris inventum sit „certiori» cladis indicio'*: qnare daomm recentium li- broronk Portng. et Haverc. acriptoram aecuti iudicium recepimusy praesertim enm et multb allia locia o et zi in finibna verbomid oonfosa vi- deripma (cf. T. Livi 1. zxz. .^p^-UXSiL 18. aeqq.). f. Fr. 'i.f {(Gironaviiia etiam „eeriius cla- ' ' J|l>,iiittdwi'' aeribi volait.
' *
740
LfBER X.
regioncm castronim, quae incensa ab Romanis erant, flai^| inae laic fusac certioris cladis indicium progredi longius pT»| hibuit: CO ipso loco prope icmere sub armis strati passim inl quictum oiniie tcmpus uoctis expectando timendoque luca 5 egere: prima luce, iucerti quam in partem intenderent ite
• quod adiectivnm eeriius ad indicium pertinere oporleret : sed practerquam quod Livius illad Uberios adiectivorum coniangeadoram geiiQs non
> fagit (cf. 2, 51.: post acce- ptam proximam pagnae cla- dem:), h. etiam I. ceriioris eladis indicium malto for- iiuB atqne elegantios ease quam illad alleruiD viz qaem- quam praeterierit. Prohibuit
. vero, ciiias loco in Voss. ii.
> 9l,prohibuerunt scriptttm est,
pro sua ratione L. non ad
flammae'aed ad indicium r«-
* latum voluit: cf. 2, 3.: „ne non reddOa (bona) belli causa, reddita belli materia H adiumentum esset^^: 10, 41. ^diversa cornua deztrum
■ad castra Samnitium, laevum
ad urbem tendit^': al. ',,'Nach
•der Ricktung des Lagers aber,
das von den RSmem ange-
zOndet worden,- weiter- vor-
- zuriicken, schreckte sie bald
das iiberall bin sicfa ausbrei-
' tende Feuer, das ihnen die
• Niederlagc der Ihren fast un-
:zweifelhaft macbte'*. — Ifl:
> indt/io.
3. eo ipso loco prope temere sub armis strati passim cet.] eo ipso loco temere sob ar- wis strati pas/Bim (M). —
Cum et in P qoamquam i^t
teraram metathesi „eo ip-
loco te prope mere sab s!
mis strati passim'^ scriptnj
esset, nee in nlio melioreDrt
kenb. libro prope deesicL
paulo andaciucr yidebatarMtd
codicis scriptaram- sequi. nee
sine cansa L. diziase Tidetn,
prope temere ^„fast ok
Rficksicht anf ihre Sidur
heit*') Samnites eo loco «
Incem egisse, qai nee^yalioi
hec stationes haberent, omn(
que auxilinm in armis 8oi
ponerent. — Cam ineerto
Wderetur, qao in loco pro/
prima manu collocatum ltd
set, factum est nt in Leid.
Voss. ir. al. scriberetDr „pi
pe eo ipso loco temere":
Lov. 4. „ prope ex ipso lo
temere*': in mnltis recc
^bris „ prope timore", id qn
etiam in P manus altera scr
volnerat sjllaba te inducts
5. ineerti quai^ in partem
ienderent Her : M. — P c<
Thnan. muhique recc. msc
„ ineerti quam in partem U
derent iter": (sic 40, 4<:
adversom ventam nequiqa
— tendentes. 10, 41.). <
27, 46.: Hannibalem nee i
stra sua sine duce rellcta \
gredi nee ad srqucndum
\
wefi&iS.
J41
repenie in fugam coi|«tem$iiiur: ^oiififpeQti ab. equkibui^, ..qui e^e$60s. nocle,;fl|).;Qp^o. SsjTQfiHefi.peirsecuti videt^nt mul- titudioezKi' non/v^U^v^liiS^' stationibu^ 6iix)$it£itp : e^la^pecta et ex luuris. Aquiloniae e^a loultitn^ f»rilt,:iQni<|ue ^tia^. legi^ naricie cohiortes^ seqipe^aniur: t^^^rfum^ ti^e pedes fugieotes^f) p^rseqiii 'potuiJli^ej(i.ab.eqpite jQ^yifi^nii agmjnis ducenti ferme et. QC^iiginta )n|)eF$g4p|i;> arma mi]lta pavidi. ac si^a HiUitsoia duti^wi^Uf^liqiiere;: ajip; agmne incolumi — ut ex tauta tiii^pidatiwe ^ — :BiQidanma rperyentiim est,
XLIV. Laetitiam utriusque exercitus Bomani auxit et 10 ab altera parte,. feliqiter gesta xe^. .ut^rquie ex alterius sen-
il^r latendi8«^. 29, 30.: pars
. nu^xima . Qun^ ipsQ, ,puero later
; lamultan) ad. Syp^i^c^m, quo
• ' ' pximopn inteBdi^a|;.jter» p«r^
.^ V^ner9nt..a]..-Tr ,E; Wr^^pente
ia fagam conatern/intqr.. coii-
.^.. spectl ;ab. ..eq^itifj^s.'S cet.:
, . „ bei ^nbr^cji ile« .fag^ moch
... ..JlPge^^iflfiJ, pacl^ w^pbfir jlich-
.. ..-.tu^ig tin :«i^ ibrjBB.Weg ein-
-8cbl«gep.,6olUepy,T!?^nden aie
. , . Bicb plQtilich ^sch^bckep zar
,., .Flocbt, ala 81^ di^.Aafmerk-
. , namkdt der.ilU!Jyber...a9( sich
'..gericbtet saben^ ,die bei der
.YerfolgQpg deir,.bei Nacbt aus
.der Stadi fliichtepden iSamni-
ter dw w^der durob. Wall
.iiocb.4orcb Vorpo«ti^n gesi-
4:berleii Hanfqi gewalir se-
worden warw*%.T- ]tt onines-
..,.,qi]^ .prape Di;ak«Db.. codd.:
. . .^constooiz^iitur'^ Cf. 21, 24.:
laeta serviUitia ad.arma con-
. stem^ti Rjii^9inonpm., filiquot
populi conyeidvknt, 38, 46.:
tantae cprp^i^a9(i - xuples fun-
dis aaglttiisqpe in fugam^ con-
steroati sunt. 8, 9. al.
b,s,jpeteruni n£(c pedes, fi^ien- : .,. ies, perse qtd potuit. et ab
^guiie uouUsimi ckgminis.
: i.i ^f« f^Tme et octingenta in-
n ! -^'j^<?^'V.<M. In P excidit et
■ ' yfSf^^^ y^rhmok potuif, sed scri-
;, .ptum.e^t „cp. lerme et octo-
, J, ^njta intcrfccti". — ^^ arma
■ .: ^^ iO^lta panidi ac aigna. milita-
,. , , • ' ;i^ia^ dnodeaiginti xeliqQireligto
.,.„.,figmine incolumi cet. P m. 2.
. ., pod.' Klock.: rjeliqiia legio
.,agmine incoifumi cet, — M , ef^^. Gel. : ,, alio ^gmiae in- -
col^ini ut ex tanta trepida-
tione bouianum pementom
edt**: „derabrige(cf.8,26.: ' "^'^ afittsqae' ager:) Haufen Icam
—-80 weit es fibrigena bei
' > 'dil«r 80 wilden Flacht m9g-
•' lifihtvar'— giiicklich bis nacb
- BbviaDUI»*^ In recc. qcdbus-
• dam codd. praetermissom est
ui, qna particula nibil fre-
qnentias apnd LiWam legi- > tor: cf. 40, 41.: ^,ad aatnin
omnia 'ut ex ante praeparato
fiunt". Xif uiergue ex alterius senten-
742
UBBB X.
tentia ooiwul captuin oppidum diripiendum miliii dedit, exj haustis deinde tectis ignem iniecit, eodemque die AqniloBb; et Cominram deflagravere. et oonsnles cam gratulatioDt: nmtua legionum suaquc castra coninnXem: in conspedi 5 duorum exercitum et Carvilius snos pro caiusque meih landavit dona vif que, et Papirius, apud qoem moltiplex ■ acie circa castra circa urbem fuerat ceitamen, Sp. Naatiun* Sp. Papirium fratris filium et quattuor centariones mampo' lumquc hastatoniip armillis anreisqoe eoronis donafvit, Nan- .
ila cos, capium oppidum diripiendum militi dedit: PHL — In Vo8s. II. al. scri- ptmn est ^aterque ex alte- rius sententia consulis*^, aed nominatinis'cam uterque con- hinctoa ration! hnina 'loci aptior videbatur. hi Modern Y088. It. ezcidlt exhauetis: cf. 26, 30.: praeter' moenia et tecta exhausta („tmd den anagepl&nderten USasem " ) urbia ac refracta ac spoliata deum delabra dls ipsSs orna- mentisqae eomm abl&fia ni- hil rdictnm Sjracasib esse. — PM: 'eodemque die aqi^ilonia et cominium ddflagraaere.
3, et ease, cum .grafulatione mutua (in m. 1»: ntaa) le- gioman auaque caetra con* iwMere: PM: „iinterwech- «eLieitig6Q GliickwflBBchen von jibter and 4«r Solda- toB Saite". — Voss. 11. al.: 99 com grataUtione mntoa le- gUmamgue sea castra con- .iiinsere^S In Lev. 4. aliisqae reoc. codd. praetermiasa est particula que»
4. in conapet^u duorum exer-
ciium; P m. 1.] in con8p6- ctn daomm ezercitaom (P m. 2.M). Cf. ex.gr. 28,2a.: post dnonifii imperatona dnomrnqoe exereUum stn- gem (Pnt. Colb.). 10, 43.. septem milia passmn. — PI: ^Qos pro cuiosqiie merito 1ib< daoit - dooaviiqae. Leid. v. pro coins merito. Cf. 7, 33.: qOatotnqoe incessero. •— I: In adae. Cf. 10, 45.: erenii* set; — ' PM t^ell.: p. naotiam sp. papiriom irmtm filimn. Cf. 10, 40.^ JSp. Naotiam. 41.: Sp. Naotios. — PH: et im centoriones. — P m. 1.: manipnlomqoe hanotatoroiD nrretsqv eoronis donaoit. m. 2. : „liastatoniin anreiaq.** cete- rom sjllaba ar doeet in an- tiqoiore libro vqcem etrmil- He- nott defblsse. — Deio wriptnm est in P: „ naotiam propter expeditionem qoia magis agminis ^niodo terrae- rat Iiostes. Ltrid. 1. Voss. 11. Lot. '4; : ^; qiia magni agmi- nis modo*" 'cet. sed in II re- cte scri^om est ,,^im:i^. — L^id.'i.: igteimerat lio8ti^< = hoBtis?
LlBEtt X
743
tram propter expeditieuein qua magoi ^aiuiis modo jternie- rat iiostes, iuveneni Papkium propter navatiwn cmxi equi- tatu et in proello operam el nocte 4|uia fii^m iofestaai Sa- mnitibus ab Aquilonia dant egressis fecit, centuriones ^lili- tesqiie quia priaii jiortam munmM}ue AquiXoniae ceperant: 5 -equkea omnes ob ioaignem mullj^ hnis operaffi cornlculis armillisque angenteis donat. ccmsiiiiifii kide habilum, cum iam tempus esset deducundi ab Samnto exercitus aiit utrius- que aut certe alterius: optimum visum, quo magis firactae res Sanmitium essent, eo pertinaciu^ et infestius agere ce- 10 teia et . persequi ut perdomitum Sammum jnsequ^ntibus con- , sufibus tradi posset: quando iam- imttus esset hostium ex- ercitus qui signis coiriatis dimicaturus videretur, unum su- peresse belli genus urbiuni oppuguaHones, quarum pet ex-
tfUBii in ftniiqais hbrm repe-
3. ^ia fugam kifestmm So- mniii$u0—/ecU.' PM omnes- iffn prope codi. Onikenb.] qm Cogam infestam Sflmi^ti- Imm «— 'feeit ,(Aidv»). — ■ Utrmn^e et ^m0- et ^uia a Livio «cribi p«tait< Md earn ^ia floripsisse «iiUqu libri^ teties »sBt, qood aon tarn fiettpovis, qao Papirins ope- ram reip. narraiset , . quam ipMos «pepae ab «lreAiio ia- ▼ene navatae rationem babi- tam veilet , «i «t doeeict, qao dace eqaltet Romani Samni- 4es arbem agrensa pewecati essent: id enim antea di- otom mwk faerat. Qoem ad modmn igllar „titprop|ber na- vaftara fn proeKo ••peram el '^Mria node Somnltibas fa- gam foneslani fedt^ Demini non plaeeret, et at postea '^EiJ^s posHam est, sic etiam b. ]. tamporis noliane quae deesse non posset adiecta id
rifl^iis recis fseijpjtaw ^t. In
• ' |c«ipo8ibtis yecbormn, „ter-
. i«i£rat '— ffcit — ' (teperant*'
. ideiji- iiiliid mntata, sopstra-
' 'Otione>iurfttioiU8 (orjQaii^e sto-
diam wi^emmt qood tot lo-
cis apttd.Id?iam depiekendi-
mns. ^ PHL (PalL ¥088. u.
Lo(f. 4. aI.): samnitibos ad
' aqoiLdnSa jclum iegri9S8is. Cf.
T« LWi L xa. pu hxiiu 3. .
7. eon9tlkimmdehobiium:^yk.
In! Iifiid. ^v <cxcidj|i ^inde. —
BH: mmiiam tempos esset.
Leid«'i. ¥osA. II. i^w;. 4.; com
iam oeo :tempas essfit. ^~ P:
..deda£Widi..AI: dedaeendi*. Cf.
3« .39.:: kgnm ferwidarum
oaosa. «-«- P: ipM magis fa-
ictae fws fawMtittm (Bssent. —
II: e« ytinatins <dt itffestios.
-^ Paalo {H)!$t PH: vnnm sa-
p«ffflsse bdli genosL -^ P: mi-
Iftem AtcMpktare praeda. Bl :
militcfii loonpletare pdi.
744
LIBER X.
cidia militem locupletare praeda et boistem pro ans ac fo- CIS dimicantem conficere possent: itaque litteris missis' ad senatum populumque Romanum de rebus, ab se gestis di-
3. fiiuersi Papirius ad Sae- pinum Caruilius ad Veliam oppugnandam legiones du- cunt].diy€r8i Papirius ad Sae- ipioam, Carvilias ad Volanam oppugnandam ducunt. — PM: ,,ad sepinum'': sed quam- quam etiam in tab. Penting. sepinum le^itar, tatnen com Christ. Cellario. daabttsque ab «o laudatia insoript, Gru- ter. Saepinum scripsimus, id quod 10, 45. codicis Med.
' "atictoritate comprobatvr. — Caruilius praetermissiim est in P. r^ Ddfide vecepimus
'ex cod. Port el ex Neap. La- titiii tribusqne aliis recc. li-
' bris „ad Veliam o((pugnan- dain*% idque nomen et hoc loco et 10, 45. a- Livio scri- ptnm I'sse persnasom habe- inus. Hoc priore quideib loco et in PM et in Leid. u Pali. i. 3. levi Diendo scriptam est •„dd nelhm oppugnandam'* (3, 13.), sed 10, 45., ubi bis eius- dem oppidi mentio fit) loco posteriore ift-Hquoque ue- /iarepperimas : et quod priore loco capitis 45. in antiquis li- bris ueletiam invenitnr, id illo' mendo factum esse, quo nonnumquam etiam pro iam ab librariis ingenio sno ni- mis indulgentibus posilum est, diligentiores qaorundam recentiam codicnm libraries non fugit. id veiro mendam
/
ibi latere, etiam hoc docet, quod In aliis recc. iibris par- ticola et inter VeliamS et I^a- Iwhbinum deest, et- qaod in Voss. 11. in?enitur „aelle etiam Palumbinum''. sic etiam 10, 42., ne conplures locos ita corruptos afiPeramus, inljeid. i. Voss. II. LoF. 4. „nec etiAm integri qoicquam esse'V^^'^* ptum est pro eo quod in PM „nec iam integri quicquam esse'^ legitur. Negat quidem Glareanus his locis de p^elia Livium cogitarepotuisae, quod Vfllia procol a Samnio in Luf cania sita fuerit: sed yimm doctum praeterisse noa pot- est, multa eiosdem nominis bppida in diverts locis Ita- liae reperiri, velut iUud Her- culaneum, cuius nominis al- terum oppidum io Campania, alterum in Samnio sitom fnit De Voia et Volanis cf. 4, 49. ^ seqq. — Postremo scripsimus cum P m. 2. M „l^one8 du- cunt'% nam m. 1. scriplum in P erat. „dicunt^. cf. 10, 4().: „dicebattir". -r Paolo ante in P scriptum est: „ ita- que litteris misis ad senatom popque f . de rebus ab se ge- stis''. in M: „ itaque lilteris missis ad senatum popque r. de rebus ab se | dinefsi pa- pirius'* cet..Vo68. u. al.: de rebus a se gestis. •
LIBER X.
745
versi Papirius ad Saepinum Carvilius ad Veliam oppugnan- dam legiones ducunt*
XLV. Litterae, consulum ingenti laetitia et in cuiia et in contione auditae et quadridui supplicatione puUicuni gaur- dium privatifi studiis celebratum est. nee p&pulo Romano 5 magna solum sed peropporluna etiam ea victoria fnit, quia per idem forte tempus rebellasse Etruscos adlatum est; subibat cogitatio animum, quonam raodo tolerabilis futura Ethiria fuisset si quid in Samnio adversi evenisset, quae coniuratione Samnitium erecta ^ quoniam ambo consoles 10 omnisque ilomana vis aversa in Samnium esset,' occupatio- nem populi Bomani pro occasione rebellandi habuisset. le- gationes sociorum a M. Atilio praetore in senatum introdu- ctae querebantur uri ac vastari agro3 a finitimis Etruscis,
I
s
3. lUterae eoss. ingenii laeti- • Ha et in curia et in con- tione auditae : P. — M : lit- terae consl. ingenti laetitie | in caria et in contione audi- tae. — P: et qnadridai sup- plicatione. M: „et .^u«/ridai supplicatione^': sed litterae guat m. 3. in ras. sunt. of. T. Livi 1. xxx: p. xcr. 30.
5. nee por. magna solum sed^ jioportuna etiam ea uictoria fuit: ffl. — K mi 3. : nee
ro
por. mag | oa cet. P: „nec por, magna solum sed j^opor- tuna etiam uictoria fuit^^ In Lot. 4. aliisque recc. libris excidit etiam, 9. si quid in Samnio aduersi euenisset: M m. 2.] si quid in Samnio adversi yenisset (P). Cr. 8, 31.: si — aduetsa pugua evenisset. al. lile lo- ' . ens qnemDrakenbordiius Ian- davit ez 23, 27. hue referri
non potest, quod ibi ez Put. restituendum videtur „ cui omnia prospei-e ut uenirent" : cf. 8, 1. ^ M ro. 1, sci^iptum erat „ scuenisset'S quo men do saepe in hoc libro erratum est: ez. gr. 6, 12.: armaemus. Paulo ante scriptnm est in SI m. 4. P: subibat cogitatio ani- mum. Al ro. 1.: subiba cogi- tatio cet. Letd. I. Lov. 4.al.: subibat cogitatio hominum. — Paulo post P: qm ambo coss. M: qm ambo conss. omnisque romana uisa uersa in samnium esset. M m. 2.: uis uersa. — P: occnpatio- nem pr. pro occupatione re- bellandi habuisset. JU: occu- pationeq. pro oceaftione re- bellandi habuisset.
14. uri ac uastari agros: M. Voss. II. al.] uri et uastari agros (P). — Leid. i, Lov. 4.: „iri et uastari ^^ Et scriben-
748
LIBER X.
bibus capla aut cacsa ad decern milia hoininuni ita ut panj ad luodum plures caperentur. sortientibus provincias cool
sammengenommen t5dtete er in beiden Gefechten*'. 10, 41.: intrare intcriora urbia, quia panel ad modam erant, non audent: „ welter io die Stadt einzudringen wagen sie nidit, da aie im Ganzen genommen nor wenige waren^^ '22, 24. 44, 43. al. 6, 34. averteutem cansam doloris — qaippe nee satis piam adYersas sororem nee ad modnm in Tiram ho- norificam: „indem sie den Grand ihres Kommers nlcht angeben wollte, da er weder von Liebe gegen die Sqhwe- ster zeuge, noch ibrem Gat- ten besonders £bre bringe^. 40, 59.: armorum bostUiQin magnam Wm transtalit, nul- lam pecuniam ad modum: «^n erbeuteten Waffen brachte er eine grosse Anzabl mit, an Geld nicht eben so^ 43, 13.: non sum neseios ab eadem neglegentia qua. nihil deos portendere volgo none cre- dant, neque nuntiari ad mo- dum nulla prodigia in po- blicam iieqae in annales re- ferri: „wohl sehe ich dass eS' yon ein and demseiben Unglanben — herrdhrt, dass man jetzt so gat wie fast gar nicht mehr von Zeichen wel« che die Zukunft enthfiUen spricht, noch dieselben in die Gesehichtsbucher aofninunt'^ 2. sortientibus proumcias (U: proointias) eoss.: Pitt. —
Leid. I. Voss. II. al.: rlni caruilio adaenit. — 111: nf uim frigoris | in samnio i patiebanta^'^ Aliadsignili „ qui vim frigoris iam n j nio noa patiebantor ^^ aii „qui vim frigoris in Sam iam non patiebaniur^. Paolo post SI: ad sepiiiB P: ad sepinmn. Gf. 10, i — PM cod. Kloclc. Yoft Lov. 4. moltique alii coi waior uis restitit, Leid.L duo recc. codd. : maior resistit. Cod. Har). rec.' stitit. — ill: saepe in a saepe in agmine cet. D kenborchvos Gratenim sc tus praepositionem in ol qne loco inductam vo|iut,qi acie agmme non made pugnari diceretar. venm agmhie pugnatum esu gnificat, cum Papirins ad I pinum proficisceretor, nee lites ad pagnandum satis rati essenty Saepinates psisse Romamun agmen at in ipso iiioere pug iniri necesae fuisaet. sic i ptam est 29, 36. „P. S pronios coi. — com Hi bale in ipso itinere trwnnl rio proelio coitflizit^: qi quam eodem loco adii( 9,agminiba8 magis qoam pugnatam eat** (>,,iihaa 1 mehr Han&n g^ai JEb als nach gehdrlgeyt&itnri lang einer
'. rrr
LIB£K X.
749
libus Etruria Carviiio evenit secundum vota militum, qui vini frigeris iam m Samnio non patiebantur. Papirio ad Sae- pinum maior vis hpstium restitil: saepe in acie sacpe in agmin<* saepe circa ipsam urbem advetsus ei'uptianes ho- stium pugnatum: nee obsidio sed bellum ex aequo erat,5 non enim muris magis se Samnites quam armis ac vlris moenia tutabantur: tandem pugnando iu obsidionem lustam coegit hostes obsidendoque Vi atque operibus urbem expu- gnavit. itaque ^b ira plus cacdis editum capta urbe: se-
£t saept in acie pugnatum esse exprimit, quam vis tiz tantae copiae onias oppidi viderentor esse, tamen Sae- pinates ansos esse non modo carptim ' in agmine ^t ernm- pendo ex orbe cam obside- rentur Komsmos aggredi sed jin iosta acie * militibns in- stmctis ornatisqae proeliam com mitt ere.' Cf. 5^41.: quod nee in acie ancipHi asquam certayerant proelio «iec turn impetu ant vi capiebant ur- bem. Veil. Pat. 2^47.: pu- gnatum saepe de r^cta acie saepe in agminibus saepe eru- plionibus cet** — Lor. 4,: pu- gnatum est. 5. nee obsidio sed bellum ex aequo erat: M] neqoe ob- sidio sed bellum cet. (I. Fr. Gron.). — P rell.: nee ob- sidio nee bellum ex aequo erat. — Forsitiin mendo quo- dam nee de industria in an- tiquiore aliqno libro nee scri- ptum altero loco sit: sic enim etiam in M 9, 5. non sed seriptum vidimus sed ., see p^r sponsioaem'S quod facillime pro nee haberi po-
tuit, praesertim cum priore loco nee legeretur. utut id est, in uno*ilI<ed. iusta buius loci scriptura reperta est. aperte enim Liviana verba se- quentia docent, tanto pu- gnandi ardore Saepinatium animos accensos fnisse ut ob- sessi a Romania se muris tn- tari noluisscnt, sed totiens . ex urbe eos empisse^ nt ex aequo bellum geri videretur.
— Voss. iL al. „ armis ^ui- ris*'. Cf. supra uri ac va^
'" start, — Pauio post scriptom estverboriim metathesi Jn M: „ obstdendoque ni atque ope- ribus urbe itag^ expngnauit ' ab ira cet. P: ^obsidendo^. operibus urbem expngnauit itaque ab ira *^ cet duobus verbis praetermissis. 9. r// CCCC caefi capta mi* nus Mllmd hominum: ^Pill.
— Voss. I. al.: vn XL caesi.
— Voss. II.: caesa. — In Leid. I. Lot. 4. al. excidit caesi, — Lov. 4.: capta mi- nus tribos millibns. Cf. 10, 37.: capta amplius duo milia hominum, minus duo milia c|rra mnros caesir. r- M ip.
750
l^IBfiR X.
piem milia quadringenti Gae$i^ capta nuQua tria mttia bomi> nuni:, praeda, quae pluriina fuit congestid SamnHittin rebus in urbis paucas, militi concessa est* ^
XLVL Nives iam omnia oppleverant nee durari extra teeta poterat, itaque consul exercitum de Sammo deduxit. venienti Romam triumpbus omnium consensu est delatus: triumphavit in ma^stratu insigni — ut illorum temporum habitus erat — ttiumpho: pedites equttesque insignes donis tiansiere ac tiansvecti: mqltae civicae coronae vallaresque
com L. verbo deferendi nsos
1.: ,,praeda quae plarima fait conrestis samnitiom iu nrbus pa^ca8*' cet. M. 3. scriptom «Bt „ congestis*' et „arbiba6'': Bed. cam litterae u et i sex- centis locis cbnfaaae sint, hoc quoqae loco in antiquiore li- bro „iii arbss" scriptnin fdisse vcri simile est. — P: prae- daq. plurimu fiiit congestis sammtium in urbes pancas militi concessa est.
6. tienUnti Romam triumphus omnium consensu est dela- tus t PM. Ne Aenatns trium- pbum non petenti ultro de- tulisse viderelor, Drakenbor- cbias ^ triumpbus omnium consensu est J^^^/»^''scri- bendnm coniecit. sed prae- ierqoam qaod etiam 2, 47. legimos, id quod Drakenb. non fugity M. Fabium cons, triumpbum senate decernente non accepisse, et qood in Sa- mnio iam tot tantaeque res actae erant^^iam taata yis ae- ris argentique translata erat, at suo inre senatoi Papirtus consul dignus videri potuis-
* set cui ultro triumpbus de- ferretur — : non video cur,
sit, petitus a co-sale trium- pbus esse non possit, licet id a Li?io scriptaia non ie- geretnr. cf. 7, 13. : cum vin- cere cnpimns taca te duce Tincere, Ubi lauream insi- gnem deferre, tecom triniih pbante* nrbem inire cet — M: ut iUornm tensporwn ha- bita erat, 9. iransiere ac transtiecti: 1 m.^2. P cod. GeL Leid. i. cod. Klock. Lot. 4. «L] trans^ iere ac transvecti sunt (cod. Sig.). -* Mm. 1.: transierem X ac transsiectis. Vosa. u,: trans- nectis. — INon dabitarem s pro s aut sunt et a Liyio scriptum putare, nisi paoIo post et in M ei in P idem s aliquot verbis sine idonea causa adiectnm fnisset. — In P excidit pedUes inter tri- umpho et equUesque. — M: mutt^ citticae coronae aalla- resquae ac murales conspe- ctae. — in m. 1.: et decore ac pukbritudine. m. 2.: de- core. Cod. Klock.: et deco- rem et polcbritodinem. — PM: paternis speUis. Cf. 9,
LIBEK X.
751
J
ac murales conspectae: inspectata spolia Samniiittm et' de- core ac pulchritudine patemis spoliis, quae nota frequenii puUicouim omatii locoram erant, conparabantur: nobiks aliquot captivi clari suis patrumque factis ducti: aeris gra- vis travecta viciens centum miUa et quingenta triginta tria 5
. 40. It), 39, — PJfl: 5,nobUe8 aliqnos captiuis^^ cet. 1^ etiam „dactis". P m. 2.: nobiles aliqai captid clari suis pa- tron^que factis dacti.
V 4. aeris grauis irauecta ui- ciens centum milia et gum* genfa triginia tria milia] aeris graTi^^ansvecta Nicies centena et ad triginta tria mlHia. — PM: „ aeris grauis tranecta nicinies centam mi" lia £ axzxiii miP^ P m^ %i nicies. — Leid. i.i traaecta uicinies centam mtlle et tri- ginta tria millia. Cod. Klock.:^ nicies centni^ millia A a.zjaeni. miiiia. CJod. Sig.: aeris gra- uis magna nis transnecta, ni- cies centies millies et quin- genta triginta millia. *- Primo scripsimns uiciens: nam in eo quod in PM Leid. i. legi- tur, duae scripturae iens et ies coninnctae videntar: cf. 3, 58.: octiens. 30, 28.: mil- liens, al. Deinde restitnimus centum milia, nam sicut ab Ovidio trifit. 4, 10. 4. ,,Salmo inihi patria est gelidis nber- rimus nndis, Milia qui no- viens diatat ab urbe decem^^: sicnt a Caesare b. gall. 5, 13, „ita omnia insnla est in circuitn vi'ciens centum milium pas> suum '* : ab Li?. 33, 42. : „ de-
ciens centam milia'^: similiter- que antiquissimis libris testi- busab Optimo qaoqnescriptore scripium est : ita sane Livias b. quoque 1. repagnantibas GronoTio Drakenb. al. scr^ bere potuit „Ticien8 ceniain milia". his 2,0p0000 aeris gravis iara adduntar 530,000: qaare et ex PM recipien- dum erat, quamTis Gelenius id in sao antiqnb libro tidisse nolit: sed iUe parUenlam ne- glexerit, cum earn non ez Optimo codice sed pro suae aetatis ratione et tranavecta et nicies scripsisse Tidea- mos, verum id quod sequi- tur axxxMii pro dxKXiii eodem illo mendo, quod tot locis huius decimi libri de- prehendimus, scriptiuii esse extra omnem dnbitaUonem idem Gelenius ponh, qui in peranttquo libro fuiase dicat ,9qttingenta trighita tria mil- lia''. idem etiam scriptora Palatinornm 1. 3. cod. Thnan. adfirmatar: „A: adxxxi<i. mi^ lia". Cf. 10, 33.: periere'ad septingenti triginta. •— P: id aes'redactum ex captiuis'du- cebatur. m. 2. : dicebatur. M: id aes r«dactam ex captluis dicer^tur. Cf. 3, 52.: vocifet rabantnr.
.'
/
752
LIBER X.
milia, id aes redaclum ex caplivis dicebatur: argenti qo captum ex urbibus erat^ pondo miUe octingenta trigb omne aes argentiimqiic in aerarium conditum, militibos hil dattun ex praeda est: auctaque ea in^ndia est ad[ 5 beni quod tribiitum etiam in stipendium militum conlat est, cum si spreta gloria fuisset captivae pecuniae in ac rium inlatae, et militi turn daVe ex praeda et stipendii militare praestare potuisset. aedem Quirini dedicavit qu
1. argenti quod cajdum ex ab ioiperiiis recentioribm
urbibus rrai pondo mille brariis prt> a vel dsoM
ociingenta iriginta] argeiili litapi esse nomltis iocis ii
— poDclo mille trecenta tri- ginta. — Secuti somas in huius loci scriptara consti- taeoda Mediceam libmm, in qoo minas qaam in reliquis a vero aberratam videbatar: ,,nrbiba8. p co. accczxz/* nam nee bone nomerom ex omni parte probandom esse facile videtar intellecto. primo. ruim scriptum yidetor aCCC (at paulo ante „azzxiii'* et sezcenties) pro dCiX', deinde CO pro „aD ^^ i. e. mille, boc ita ease com aliis Iocis vi- dere licet torn 3, 15., obi in M scriptum est „ad od aD'% in P m. 1. „ad co co milia boroinom'S m. 2. „ad cccc milia bominom^. In codtci- bus P Leid. i. Kfock. al. prae- termissom est vel eo vel x, et scriplam „ argenti quod caplam ex orbibos erat. p. arccxxx'S cf. 10, 42. obi in P X exciderat. In uno ta- men Oxon. libro rec. propias vero qoamqoam litterarom metathesi scriptum est^pondo ad m ccczzx*': illod ad cnim
mos. in Voss, ii. Lot. Z. ventam est: ,,p. adccec Cf. 26, 47. : ,« et aari »^ relata ad iinperatorem in ois: paterae aareae Isa ducentae septuaginta sa' bras ferine omnes pondo: genti facti signatiqoe dn et octo milia et treet pondo'' (Put.).
3. omne aes argeniumqm aerarium. conditum: P. M: „omne es argentomq." — Leid.'i. Voss. ii.: acfc ea innidia est. — M: „ si spreta gloria fuisset c: oae pecuniae in aerarion late et militi turn dari praeda et stipendium mill praestare potuisset *^ P stare (scil. consul) in P i que et Drak. codd. scrip est. priore etiaVn manu i in P. — Leid. i. : et mil dari. Voss. ii. al. : et m bus dari. Lov. 4.: et n dari. — Bekk.: dari — \ stari.
8. aedem Quirini dedie^ quam eet, : PM relLr] ae
\
LIBER X.
753
in ipsa dimicatione votaqo apud neminem veterem auctorem Inyenio, ^ecpie hercule tain exiguo teoaipore petficere po» iui^set: ab dictatore patre votam filiiis consul dedicavit ex* oma^vitqia^ hostium spoliis, quorom tanta multitudo fait ut non teniplum tantiim fonunqu^ iis omaretur sed sociis.S etiam colonisque finituniis ad ^templonun loccfrumque pu-/ blicoram ornatum divlderentur. ab triumpho exercitum Ia agnun Vesdnuniy quia re^o ea infesta ab Sanmitibus erat^ hibematum duxit* Inter haec CarvIUus consuli in £truria
QaiHnii qoamdet* — Ver*
.' bnm eUdic0tiUf quod primo
ab Aldo praetermissnm e^t,
: librpmm omniiim anctoritate
. restitaimaat ' ®^ c[ttod persaepe
apud LiTium cadem verba
proximU locis . repetita Yide«
iiMi8i et good hoc potissimiua
looe rapetitio eina Terbipro«
j^ter ea qiuie yelat parentheai
inierposlta ^ sunt qaam mi*
Bime otiosa Tidetor: ,,den
Tempe} dea Qaidniifl weihte
. er: dais er iha aber in der
Scblacbt selbst gelobt babe
fiade icb yoa ieinem alte& Ge*
wlOmmaniie angeRibrt, aach
biStte er ibn wobl acHwerlich
in 80 Jcurzer Zeit ToUeoden
. Icdnnenx seia Vater batte ibn
als Dictator gelobt, nnd der
Sobn weibte nnd acbnifickte
^ ibn mit den erbenteten 'VV'af-
fenstficken ii^ seinem Consa*
Iaie*S — PM: apud neminem
neterem auctorem inaenio*
Cod. GSrtn.: apud neminem
neter; aoctomm innenio. — '
Bl: qnonim tanta mnltitndo
fnit S teplnm tantnm forumq*
' Mi omaretor sed sociia etiam
. cet. m. 2. : fnit nt 3 teplnm.
T. I^tI pan IL
P: nt non' temphinl tantom fommqae iU omacetnr sed locia etiam colonieqne fina- timis ad. ^tevjiplornm loqao* mmqne j^ifiblicorpni iir^tum dinidermtnr. ni. 3.{: locornm- qne. — Identj^uiimu^ quod in P, scriptam yidimna etiam in H pro finitumi^: e^ in multis recc. oodd. Drakei^or* cbina ,y^ed Ipeis e^m,^4^1o* nimme^* inyenit,
7. ab trUtmpho exercUi^ in 0grum.U0^inuni cet. Pllh lam &igon||ia KestltaU.'vyVe* ai^innm*^(6» 20. -- Leidij;: ad triumplio. Xeld. i. Lor»4. ^nnl* tiqae alii codd. : neaHnnm. — > Voss. 11.: qniairegio. e« in* featata e Samnitibas erat;
9. irder haec Caruilius €04, in Etruria TrpUum primum Qppugnare adorius: PM Leid. 1. Loy« 4 aL] ipter naec — TrolJium pripanm op* pognare adortas. — Sic ecri* ptam eat ex. gr. ab aliia TVtf- verUum^ ab aliia Treven*. iium: neqne qnidqnam plo- ris babendam Tidetiir in. eis nominibua, propriia, qnonim apud reliquoa acriptorea nulla
48
754
LIBER Z.
TroiliiiTi primum ojppngnarc adortas qiiadringentos sephu^ ginla ditSssimos, pcciinia grand!' pdcios ui abire inde liceret, dimisit, cetcram multitudincm oppidmtiqiie ipsiim vi cepitl indc qumquc caslella locis sitn munitis cxptlgnayit. caesa
& ibi hostium duo milia quadringenti, minus duo militf captL ct Faliscis ^paccm pctcntibus annuas indutias dcdit pactm eienium milia gravis acris ct stipcndium eltis anni militibBs: his rebus actis ad triumphum dcccssit ut innnis darum de , Samnilibus qiiam collcgnc iriumphus fucrat, ita cumuloEtn-
10 sci belli aequaium: acris gravis tulil in acrarium trecenb octoginta niilia, rcliqno acre acdem Forlis Fortunae de ma-
i .
ti^
6.
fflfntio fity qttam nilfiqiiissi- momib n&8criptordm aactori- tas: cf. 10, 43. Slgnnins ia- men ,; Trossalmti " scrHicn- dum coniecit sectrndnm Plin. to, 2. 9. — PM: dccbLxx. di- ^iikrimos pectinia ^raiidi pa- ^08 Qt abire ihd«-li'c)^t«t di- misit Leid. i.: pactiis. — Leid. I. Voss. u. Lov. 4. al.: bppidnm ipsixm c^ptt. — Paulo ' poflt scriptQEb JElat iiiH : „caesa 'ibi ostiam. ir. cccc. mtiias. •ir-capti". in P: „cae8a ibi Itostioin. n. cccc. capti et fa- * fiiciB*' cet. medils omisais. — Aalti recc. codd.: caslella qninqne — catob ibi b'omf- nam — minus dttobils lAilli- -bns — capta. Cbd. Klock. "^fCaesa ibi bostinm dno mil- lia cccc capti". et Faliscis pa'deni petentl- bus dnhuas indudias dedit pacius c md grauis aeris let' stipendium eius anni mi' IHWus: P. In M scriptnm est 99pacta8 e. c mil. grauis ae- ris": at dubium sit am in an-
tiqaiore librb faerit 9,picto!
cc mil grauis aeris". nu
padns est viz magis hok
loco convenerit qoam ptold
pott seqnenti, quo ia eodea
U „aeqaata e aeris" sen-
ptam iest Inde faetam TId^
'tdt nt in Lov. 3. scriberetor
' ^-, pactns est mill. ' graoii a^
ris", in Vosa^ r. al. m^^ P**
etas c iniU.", in Portag. »et
padttts ^st"; — Jll' in. 1.: ct
' stip^diam' ite lanhi. m. 3.:
fcius. -^ VoM. If; Lov, 4:
baud ihiiiaa clamiil. Loy.2.:
tit itofnaS ^laHus — =- aeqaahu.
' Leid. I. : itpfam coUegae triom-
pbas faerit Leid. i. Yoss. il
Lov. 4. al.: „aeqaato^^: ^asi
id ad eumulo pertineret
ir. teliquo aere aedem FortU
Fortunae de manuhiis fa-
ciendaM locauU: PM rell.]
dii reliqao aere cet. — Ab-
latiuls omissa praepositione
te(^ssiiiie babet, sive earn
int(£i'|iretaberiB ablatiyo pretii
q&6 quid locetar, sire rela-
tom malea ad de
LIBER X
755
• '.^
nubiis faciendam locavft prope aefiem eiits deae ab rege Servio ToUio dedicatams .et militibus ex praeda cent^noa binos asses et altemm tanttim centiinoiiftiis atque eqiiiti*> bus malignitale coUega^ gratius aedpientibus munusdi visit, favor eeasnlis tutatus ad^ populwn est- Ik Postunnum lega- S tutii eins, qui dicta die a M> Scantib tribuno plebis fiigerat in 'legatSonem lit fama ferebat poptdi indiciuih^ iactarique jnMa^ qiiam peittgi aoGusatio eius polerat.>
XLVH« ExactD iam anno noii tribuni plebis magistral .
cf« 3, 5.: '„venlssetqde inpe-(' h, fauor coiisulU tutatus ad
poptdum eH L. PoatumiutH
legatum eiiuc ^Ula tiisi qnod
ia P scriptooi est ,»paaor^i
|a Lad, i. exddit ^stf in
Voss. II. Lov. 4. a). €ius»
. Toasv ir. : totatnt ad populom
non fiat.* ^- Deiade acripsi*
mna Pighinm ei lac. Crcono* '
vinm.. seeati' ScAntU^^f cam
idem in P esaei i, qui dl«ta die
a in* acamio tr* pL liigerat
in.legatiiQiBem at fama i'efebat
pdpdliiidicivm^: k e. L« P«
.fngesat in kgatiowem at cffa-
•gievet popaH tadioiom: ^,der
aas.Furcht vm ^ hitsas Tor
dav VcracUieiiang Mm Volke
- eine' Lbgatenatelle Im Heere
y dea CaBviiioa* Abemommen
llatte*^ Ant. Perizonlaa aat
- ^ legiHiwne aatv i» legoiione
. acrihi volait -^ H: qui dicta
t- 4 die a>m« caatio tr« pi. foge-
• • I . :rat iiL iegationem cet. Cf* 23)
4 -i'll^t .i»/locaii P. ScantiaL —
' Cfr lOy 37; s iactata res ad
..• ftopallint^at,
B»' exasto. iam anno noui i?»
■'.i ph tnagUtr^fium inierani
' .\yJkitg, fpvU quia uUio creail
':. erait Vpost dies alii suf*
48*
» o
tfcnlmn amnma rerain ni T*
-Qaiadittt pategrmit' oopiis
, , cam JLntiyiQ BerBico.qae ^;(«
erdto .subrenialet*'. — (X
27, 11.: intoa cellam aedia
I'^Fonia Forlvnae de capita 8i«
[gaam'., -qaod in oonma «rat,
' ill manam aponte 'aa*«prola«
paam. --^ Paulo aate acriptam
est in PMt aeris granis talit
'fir wdriMriam cecuczx miL -^
Oeiii PM Leid» i. (ior. 4^ al.:
-^ pvepe aederi^ ^koB deaa ab
-' ' tega aernio 'tollo dadieatam.
i^i ^nieuos binoa asses i Pm«
2. Mi' •**• P m^ 1. : geatenos.
•^ L^d. I. Yaaa. isu at: «t al«
- .terom tavtam ia' ■oeataHoni'^
'but;**-* Pl^'MHaligdUste col*'
legaegratiaa aiocipief tibnama-
: «iiiai,'vain€cabbeDk^daB4lnen
' tttVe^ckaaderUaiwImd*
lidiiKit des andcm iGansnlsi
der petnen- Saldaben loeineiv
Antbctl aader Beate gegftnnt
bette, am so ifngeacbmer
iTwi^da^ : kL 2y 42^: aotensa-
•qac- ea anpidiUS'.estandigni*
I tate< pkrnms *ifai « devictis eo
•anno Vobob^Hteqoiaifae'mi-'
'fliim' praedaiiniadavenii >
M •«
^ <
t<l >i
756
UBERX
turn mieraiit,! hisqtie ipdis^ quia vitio ereati etant, quinqoe post dies alii suffecti. histnim condiiam eo anno est 9 P. Conielio Arvina C. Marcio Rutilo censovibus: censa cap turn milia ducenta «exaginta duo trecenta viginti tinum: ceo-' 5 sores vicesimi sexti a primis censoTit)U8) lustnun undevice- sinuim fuit. -eodem anno coronati piimum ob res bello bene gestas ludos Romanos spectarunt^ polmaeipie tun pii- ^ mum translato e Graecia more vicloribus .datae». eodoo anno ab a^ditifaus cufiilibiis, qui eos ludos {e€enmf^ danma-j 10 tis aliquot p^cuariis via a Martis silice ad Bovillas perstrata i est. Comitia consularia Im Papirius, babuit : creavit censn- [ les Q. Fabium Alaxlmi P. Gurgitera et D. Zimium Bratoni Scaevam: ipse Papirius praetor factns, Mnltis rebus laehu annus vix ^ solatium ' tinius mali — pe^t9entiae urentissi-
' J^ecih M to. % ham do. 1. scriptam erat exaota. In P praetermissis mediis acriptam yidiilliis ,,exacto iant-anno noai tr, pL magiBtrataiii inie- rant liis V. post dies «lii saf- feeti". — PM: y,ln8truin cob'> ditHm eo anno est a ^ cor- neUo amiiia c maroio (M: maftio) rutifo cen0oriblls*^ sic scriptam est 7, 38. in PM: ^nooDS COS. C. Alarcios Ra- tilos": alibi „puliljus»*. — . DrakenK codd«: iX Marcio • Rntilio.
3. censa ^apUum Miia du-
' €^nia seasaginia duo- ire*
tenia uiginti unum: (PM
. cod. Klock.)] censa xilpitam millia duCiBnta sezaginta.dao tr<;centa yigiati duo (Aidns cum Lfeid. i.>. — PM (pod. lUocIr.p: milia ccLzik cccxzt. In Sigon. eUam codice . icri- plttm erat „cclzxii. ocexxi.'^ •— P: censores aioeiiaii sexti
^ ^irais eensoribvs^ M: een- «ores mcesimaa sexti a pn> nift.censorilHis. — PM: In- stmm nade zx fuit.
7k kpedaruni: PM et tees fecc.
' cndd. ] spectaverant (rdl . codd.). «— P- m. 1. M omntf- que prope Draki codd. : y,tran&- lato egregio more^S P m. i: f,tB greciO ''k Contrario mcodp ■ 'teriptam eat 2t>.57k in Pat yye greciae*^ pro ^gregU, — Psalo posfr M : ,9 daninatis all-
.' ' .fpot pecoariis nia armatis si- lice ad boniilas perstrata est^: . (oi^ifM^ iittetaramm^tathesi ' pro « martis). P: damnatis i^qnod (m. 2»: aliquot) pe- ^enarit nia a martis oet Recc eodd. : peconiariis. -^ M (cod Klock.): creaoit coSs. q. fa siimu' maximL f. gnrgitem,
' P: commitia consularia L pa
!. rpiiioB Iiabiiit creaoit cosi. qui fsuun mssme. f. gmgituDii.
ilBER JL
757
I
\
tnvl urbem atque agros. -^ suffldt, portentoque iam stmilis clade$ erat: et librl aditi, quinam finis aut quod remedium eius mall ab diis daretur: inventum in libris Aesculapjuai ab Epidauro Romam arcesscndum: neque eo anno^ quia bello ocGupati coosules erant, quicquam de ea re actum 5 pra^ter quam quo4 ttdund di^ta Aesciilapia supplicatio ha- bita est*
1, 6K^r«^;PMLefd.i.}8ttJBrccH^ CI". 9, 37. — M: 9jd solaciam, — P Leid. I. a1. : pestilent! ae urenti ^imul urbem atq^ae agros, M : pestilential larenti cet. ( ex ^qoo dabiam lit aa in antiqaiore libro duae«scri* ^ptnrae pestilentiae et peaii' leniiai ooninnctae fu^riat:)^ . Lov. H.: pofitUentiii urenti. — Cod, GSrtn.; simUiii eUdut erat. €£. 10, 35..— P; quod, remedlum eius maji a diis daretur. inuentum in libris i^escalapiaia ad epidauro r<K
ibam arcescendum. m. 2^: ab epidauro — arcessendum. — PiU: quia bello occupati eoss. erant. Recc. codd.: quia oc* cupati consoles bello erant. -^ P : q. quam de ea re actum. P m, 2. H: quicquam. — M; quod unum diem laescupio supplicatlo babita est. — In buius tibri fia^ scriptom est in P: '„Ttii Lini.^b urbQ
s
cond liber, x. explicit felici* ter^*. in M: „Tili Liui ab nrbe condita. lib. x. explicit feSciter**.
ARGUMENTA
LIBRORUM I^IYIANORUM.
I
SVBIECTA EST DIVERSITAS EDIT. PBINCIPIS ROUANAE.
VI.
Res advcrsus Volscos et Aequos et Praenestinos pro- spere ge^tas continet. quattuor tribus additae sunt Stella- ;' tina Tromentina Sabatina Arniensis. M . Manlius, qui Capi- \ tolium a Gallis defenderat, cum obstrictos aere alieno libe- (
5 rarct nexos cxsolveret, crimine adfectati regni damnatus de ■ (saxo deiedus est: in cuius notam senatus consultum factam est ne cui de Manlia gente Marco cognomen esset, C. li- dnius et L. Sextius tribuni plebis legem promulgaverunt ut consules etiam ex plebe fierent qui ex patribus creabaotar,
10 eamque legem cum magna contentione repugnantibus patri- bus, cum idem tribuni plebis per quinquennium soli ma^- ^ stratus fuissent, pertulerunt, et primus ex plebe consul
1. R-: Ex libro sexto. Res ad- nersqs Eqoos ft Volscos A Preneslinos'psperegestas conr tinet.
3. addite sut.
— Stellatina. Sabbatina. Pro- roentina. Armensis. SI, Ma- lias cet.
5, nexos ezolaeret: crimine af- fectati regni damnatus: de saxo delectus est.
6, in cuius nota Seaatos Con- sultu facta est,
7. cognome.
8, L. Sestius. Tri. PI. legem pmulgarunt.
9. etia ex Plebe.
10. Earn legem.
11. cum idem Tri. Pl^ per quin- quennium.
12. Et primus omniam ex plebe consul. L. Sestius- creatos e^t
AHGUiU£r«TA.
759
L. Sextius creatus est. 'lata est ^t alt.era lex ne cui plus quiiigeotis iugeribus agri liqeret possidere.
:&'
I
r
vn.
Duo novi magistraius adiecti sunt praetura et curulis aediliias. pestilentia civitas laboravit eamque Insignem fecit mors Furii Camilli: cuius remedium et finis cum per no- 5 vas refigiones qyaereretur, ludi scenipi tuih primum facti sunt, cum dies L. Manlio dicta esset a M. Pomponio tri- buno plebis propter dilectum acerbe actum et T. Manlium filium rus relegatum aine ullo crimine, adolescens ipse, cuius relegatio patri obiciebatur, venit in cubiculum tribuni stri- 10 ctoque gladio coegit eum in verba sua iurare, non perseve- , raturum se ia accusatione. cum telluris hiatu tota ad ulti- mum territa patria foret, tunc omnia pretiosa missa sunt in patentem yoraginem urbis Romanae: ia cam Curtius arnia- tus equo sedens se praecipitavit eaque expleta est. T. Man* 15 lius adolescens, qui pati'eni a tribunicia vcxationc vindica- verat, contra Galium provocantem aliquem ex militibus Ror manis in singulare certameq descendit eique occiso tdrquem aureum detraxit, quem ipse post ea tulit et ex eo Torqua- tus vocatus est. duae tribus additae Pomplina (?t Publilia. 2Q
w
1. LaU est altera lex; )ie cui^oi plus.
3. R: Ex Ubro septimo. Duo noui Magistratus adiecti sunt, Praeterea £ Edililas Curulia.
6. quereretur.
— tunc primum.
7. Cu dies. L. Manlio dicta es- set a. SI. Pbmpeio Tri PL propter deleetum acerbe far
- ctnm : & ob« T.^ Manlium filiam relcgalum. ■ •.
10. obiiciel>atur.
11. non per seucraturiw se in
accusatione. tjanc omn^a pre* ciosa omissa sut in patentem uoraginem urbis rome. Cflr- tius armatns equo se precipi- tauit. eaq; expleta e. Manlius adolescens. «
16, qui patrem a tribunitia ue- xalione liberauerat contra Gal- ium cet.
18. eiq; occiso torque aurcu de- traxit: que ipse.
19« Torquatus e nutupatus.
20. Due tribus addite Pompo- niana & Publida.
.L
760
AR6U1IENTA.
Ldcinius Stolo lege ab ipso lata damnatus est, quod pi quingentis iugeribus agri possideret M. Valerius tribunol militum Galium, a quo, provocatus erat^ insldente galeatj corvo et ungulbus rostroque hostem infestante ocddit, et? '
5 ex eo C!orvini nomen accepit, consulque proximo anno, cunj annos viginti tres haberet, ob virtutem creatus est amki': tia cum Cartl^giniensibus iuncta est Campani cum a &| muitibus bello urgerentur aux'dio adversus eos a senafo p^ . tito, cum id non impetrarent, urbem atque agros popuk
10 Romano dediderunt: ob quam cansam ea quae populi Bo* I mani facta essent, defend! bello adversua Samnitea pUcid: cum ab A. Comelio consule exerdtus in ioiquum locu; deductus in magno discrimine esset, P. Decii Muris tribou- militum opera servatus est, qui occupato colle super id b
15 gum in quo Samnites consederant, occasionem consuli in aequiorem locum evadendi dedit, ipse ab hostibus circmo- 1 sessus erupit. cum milites Romani, qui Capuae in prae& I dio erant relict!, de ea occupanda urbe conspirassent, et 1 detecto consilio metu supplici! a populo Romano defeds^ }
i^sent, per M. Valerium Corvinum dictatorem^ qui consilio suo eos a furore revocayerat, patriae restituti sunt, res piae«
1. qaod plas qaingentoru iage* ram agri possideret.
3f Gallo ab quo pronocatas erat: insidete galea coruo: A ua- . guibus rostroq; infestante ho- stem: interemit: A ex eo Cor* oini nomen accepit. Consulq; proximo anno creatus est ob nirtatem : cum nicesimttin ter- tlnm haberet annum,
6. Amicitia en Carthaginensibos iuncta, Campani cum urge*
< rentur a Samnitibus bello i auxillo cet.
9. cQ id non impetrarent: ar» bem atqi agros Populo. llo. dediderunt, '
10. Ob qui causam ea : que Po- puli. Ro, facta essent,
13, in iniquu locq, 13, 'esset. D. Murene Tribuni S- litum opera,
i5, Samnites sederant. occasioni Consul! iu equiore locum.
16, drcusessus erupit. Milites Ro. qui Capue in presidio erant relicti: cu de ea cet.
18. cospirsssent..
19, a Po. Ro. defecissentv
20, per. M. Valeria Corninum Dictatorem.
21. pa trie restitute sunt. — preteree.
, I
ASfiCIBM'A. 761
."^ter ea contra Hernicoset GaUos etTiburtes et Privemates *^*et Tarqoiiiieiises et Sammtes ct Volscos prospere gestas
* continet. _
iteocj '
iiQoii VULl.
^*^ Latini cum Campanls defecere et liussis legatis ad se-
"^'^natum dondiciojiem tulenint ut, si pacem habere vellent, 5 *'*altenim ex Latinis constdem facerent. qua legatione per- ^ lata praetor eorum Amicus de Capltolio ita prolapsus est i^Ff lit exanimaretur. , T. Maidius consul filium, quod contra Qobi edictum adyersus Latinos quamvis prospere pugnasset, se- if^ curi pereussit. laboraniibus in acie Romanis P. Decius tunc 10 Mdii consul cum Manlio devovit se pro exerdtu, et condtato lesife equo cum in medios hostes se intulisset, interfectus morte em « sua Romanis victoriam restituit. 'Latini in deditionem tene- stUwi Tiint. T. Manlio in urbem reverso nemo . ex iuventute ob- lae I viam processiti Minuda vlrgo Vestalis' incesti damnata est. 15 spin Ausonibus victis in oppidum ex iis captum Cales colonia nauf deducta est; item Fregellae colonia deductae sjmt. venefi- qui; dum complurium matronamm deprehensum est, ex quibus mtn plttrimae sttftim epotis medicaihinibus perierunt: lex de ve-
nefido tum primum cohstituta est. Privematibus cum re- 20 odM bellassent victis civitas data est, Palaepolitani bello et ob-
tai oeU
4. R: £zlibro ootauQ. Latini oi hostes feiDtalissetintarfectos,
Campanis defecernnt. & mis- Blorte sua Romanis uictorla
sis Legatis ad SenatQ concli- restitoit.
tionS talerat, 13. in deditione neaerant. T. Ma-
^^* 5. uellet: alteru. lio.
^^ 7.. Pretor eoram Amns de Ca- 15. v Hinutia. itli pltolio ita prolapsus est: at . 16* in oppidum Cales Colonia de-
reai examinaretar. ducta est.
ci 8. T. Manlios Cosnl filiom eins 17. Item Fr^^lle colonia deda-
q9 contra, edictu pugnanerat cte sunt^
^ adnersnm Latinos iquaais pro* -^ Veneficinm qplariam Hatro-
Ci tp^re pngnasset naru comprehensu. Qaarn plu-
10. Laborantiims Ro. P. f>ecia8 rime statim. tunc cu manlio deuouit se. 20. tunc priipl.
11. ft cocitato equo en in medios 21. data est. Neapolitan! nicti
ol
763
AI16UUNT4.
ttdione victi in dcdltioncm venenint Q, Publilio, qui obsederaty primo et imperium prolatuin et proconsuli cretus triumphus, plebs nexu liberata est propter L rii crediloris libidincm, qui C, Publilio debitor! suo siupi 5infcrrc volucrat. cum L. Papirius Cursor dictator revenif iu urbcm ab exercitu esset propter auspicia repetenda, Q.Fh bius magister cquitum occaslpne rei bene gerendae m tus contra edictum eius prospere adversus Samnltes vlt: ob cam causam cum dictator dc magistro eqtiiUimsfj 10 plicium sumptunis videretur, Fabius jHomain profugit, fif cum parum causa proGceret, populi precibus donatus e&| res practer ca contrn Samnites prospere g^tas coutioeL \
IX.
T. Veturius Sp. Postumius consules apud CaudinasFot cas deducto in locum iniquum exercitu, cuni spes nulla essell iSevadendi, foedcre cum SaiimiLibus facto et ^excentis equill; bus Romanis obsidibus datis ita exercitum abduxerunt nii omnes sub iugum mittercntur: idemq^e auctore Sp, Posts- mio cousulc, qui in senatu suaserat ut /eoruw deditiooe,' quorum culpa tam deforme fbedus ictum erat, publica fides
bello S: obsidione in dcdilio- nein neneront. Qaintio Pu- blio qui eos obsederat: pri- luuin imperium prolataiu. £ per Consules ei decretus Tri<^ UDjphus.
3. L. Papyrii,
4. C. Pablio creditor! sqo stu- pru.
5. Cum. L. Papyrius Dictator.
6. Quintius Fabius Magister ecjuir tarn.
7. gerende.
8. contra edictum eius preliatus est: qui prospere aduersus Sauiles pagnauit.
9. snppHciu sampturos aideret\
10. pfagit & en causa pairu ij-
ceret.
11. populi pcibas doqatus e. Rci preterea cotra Samnitespspe-
: re gestas cotinet.
13, ft;. £x libco nono. S. Veta- rius & Sp. Postainiiis : apad Caudinas Furculas: dedacto in locu iniquu exercitu: cij palla spes euadendi esset: fe- dere cu SamniUIms facto.
17. Idemq; Antore.
18. ut eoru deditiooL
19. fedus.
AKGUMENTA. 76?
I
berarciur, cum duobus tribunis plebis et omnibus qui fideDt^ poponderant dediti Samnitibus non sunt recepti. nee multp ost ca fiisis a Papirio Cursore Samnititius et sub iugum lissis receptisque sexcentis equitibus Romams, qui obsides ati erant, pudor prions flagitii abolitus est. tribus duae ad- 5 rctae sunt Ufentina et Falerna. Siiessa et Pohtiae coloniae eduetae sunt. Ap. Claudius censor aquam perduxit, \iam 3ravit quae Appia vocata est, libertinorum filios in sena- ' un legit: ideoque, quoniam is ordo vldebatur inquinatus idignis, sequentis anni consules in denatu leg^ndo observa- 10 erunt quern ad modum ante proximos censores fiierat. 3S praeter ea contra Apulos Etruscos Umbros Marsos Pe- gnos Aequos et Samnites, quibus foedus restitutuqi est, rospere gestas continet. Flavins scriba libertino patre na- ns aedilis curulis fuit per forensem factionem creatus : quae 15 um comitia et campum turbaret et in iis propter mmias ires dominaretur, a Q. Fabio censore in quattuor tribus re- lacta est quas urbanas appellavit, eaque res Fabio Maximo Lomen dedit. in hoc libro mentionem habet Alexandri qui emporibus his fuit, et aestimatis populi Romani viribus quae 20 one erant colligitur, si Alexander in Italiam traiecisset, non
1. cum duobas Tri. PI. & omni- 12. Res preterea cotra Apulos. bus qui per fedus spoponde- 13. Equos: sc Samnites: quibus rant. fe^us eratrestitatu: prospere
2. nee etiam multo postea fosis gestas.
a Papyrio cursore. 15. Edilis Curulis fuit $ foren-
4. receptisq; sexcentis e^tibus sem factionem.
Romanis. — que cum Comitia £ Campum
K -I ^ . n . .. 1 1. - turbaret.
5. pndorpon8flag.ta,abol,h.8e. j^ ^^^j, ^^t ,^3 f.,l,j„
- Tribns due adiecte aut. Ofen- ^^^^^ „„^^^ j^jj^^
tma a: J! aleria. Suessa £ Pon- .. . i i ^ Vi j •
«: r< 1 • :i i . ^ 19* mensionem habet Alexandri:
tia Coionie deaucte sunt. . ^ ., • . r -^ «.
A Tj ^ • 4U1 temponbus bis luit: &
9. Ideoq; quoniam. ^ . ,- n u • -u «
n 4> . #^ . estimatis Po. no. ambus :
.U. sequentis tinni Censores m . n. .^ o*
G . 1 , , _. que tunc erant: coliigi tor: Di.
denatu legendo obseruauerut: _. * . »#.•-... ^- j - 1 ? ^ .21. non (am facile ei uictoria de
queadmodum ante per proxi- ,^^
mos Censores obscruatu fue- Popolo Ro. foce : g de lis gen*
rat. tibos quas ad oricnte eet.
#.
764 ARGUMBNTA.
tarn faeOem ei ^toriam fie popdo Romano fore quam de iis gentibus- quad ad Orientem impeiio Siio 8ubiecerat«
- » » ^
X.
Coloniae deductae sunt Sora et Alba et Carseoli. Marsi
in deditlouem accepii sunt, collegium augurum ampliatum
6 est ut essent novem, cum antea quatemi fuissent. lex de
provocatione £ld populum a Valerio consule tunc tertio lata
, est. duae tribus adiectae sunt Aniensis et Terentina, Sa- multibus bellum indictupi et ad versus eos saepe prospere pugnatum e^t, cum adversus Etruscos Umbros Samm'tes
10 Gallos P, Decio et Q. Fabio ducibus pugnaretur et Roma^ nus exercitus in magno ei^set discrimiaey P. Decius secutus patris exemplura devovit se pro exercitu et morte sua vi-
, ctoriam elus pugnae populo Romano dedit. Papirius Cursor Samnitium exercitum, qui iureiurando obstrictus quo maiore
15, constantia virtutis pugnaret in aciem descenderat, fudit. cen- sus actus est, lustrum conditum: censa sunt civium capita ^ducenta sexaginta duo milia et trecenta vigintit
XI
Cum Fabius Gurges consul male adversus Samnites pugnasset et senatus de removendo eo ab exercitu ageret,
3. R: Ex libro decimo, CoIoqU, 11. seqaatos exemplam patrl» de- deduct^ sont. Sora et Alba. aoait se.
Cdraeoli. 12. uiotorii ^eios pogae Popola
4. accept! sut, Ro. dedit.
i: .J ^^ ^1 m g^ 13. Papyrios cnrsor. .
0. ad populnm a Marena Con- 4^ T: . , , '
^^i**j •_« 1 ^ ^ 14, quioreiarando astricius sQo:
atile tunc pnmu lata eat. ^ . -^ . .. j_* ..
••I. m^^ maiore costantia uirtotis
7. Dae tribiis adiecte rant: Ar- i„ .^g jescSaeret: fudit.
beUu mdicta * .daerras eo. ^^^^ seplo.ginU dui mili. ,
yBpe« pognata est , « tr«senU uiginll.
10. pagnaretor: Roroanusq; ezer- 18. R: Ex libro undecimo. Com
citua ia maxfmo easet discri- Fabius Gurges Coos, male
mine. adaersamSakiDites pugnasset.
Fabiu3 Maximus pater deprecatus banc filii ignominiam eo maxime senatum movit quad iturum se filio legatum poUi-' citus est:'Idque praestitlt^ eiusque consUus et opera .filius Consul adiutus Caesis Satiinitibiis tritimphlivlt, C. Pontium imperatordni SamnitiUm* diietuih in triumpho. securi perctis- 5 sit. cum civitas pestileiitia laboraret, missi legati ut Ae^cu- I^pii signtiih Itomam ab £pidaur.o transfert^ti)^ angue^ qui' . se iti liayem eorum cdntuler^t, in quo ipsum numen esse con^tabat, d^pOrtaVeruntt eoque in insulam Tiberis egresso eodem locb' aedes Aesculapio constituta est. L» Pbstumius'^0 conbutarisv quom^Vfi ^c*um exercltui praecsset opera militum^ in agro /isfuo ustis esset, damnatus est. pacem petentibus! . Slammtibtis foedtis quarto .r^novatiun est. Curitis Dentatus consul Samnitibus t^eisis et Sabinls, qui irebellaverant^ idctis et in deditionem acccptis bis in, eodem ftiagistratii trium- 15 phavit., colonlae deductae sunt Castrum Sena Hadria. trium- viri capiiales turn primum creati sunt, census actus, lustrum coii£tnm ;€St: c^xsa siunt ervjum capita ducl^nta ^epWginta duo milia. plebs propter aes alienum post graves eft Ion- gas seditionea ad nltimum seces^t in laniculum; unde 4%6' Q* Hortensio dictatbre dedncta est, isque in ipso magistVaiu dtieessik res praeter ea centra; Vulsiiii^vise^gestas coiitinH;/' item adverous Luoanos^ootei'qttos aiisilkmi Hmrbiis fe«re' jdacnerat^ : i . » •• * ; >
% iSepata motiit:. q^ itbrdmse ^^- ^o9ol: SanpniititiKf eesiff« .^
3. Idq^. ptesUtit aXq; eitts.Con^ 16. C()rlonie fiedaete saai. siliis* 17» tone pnamnl lireati 8nt»
4. ^e^8 SaiiniitiW triS|iba'kiit. — Censoft actus est. Lustrum 6. missis legatis: at Esculhpii KoAditam. Ceftsa sunt ciaium
«'S^«' ' -capita, cckxii. "
4tlft^% Jo" ; se4esyct . , fT ^t^'"^"" «^ditione..
lapu coustitata est . ^0. in lanicnlu.
11; quoaia cum ex^rcitui presset. ^' Vokdniensesi
12. SamnifUkus pacem petententi- 23» contra quo auziKum tjrriie*
bos fedas quarto renouatu est. nis fecre placuerat
766 ARGUIBNTA.
xn
.Cum^egati Romanonnn a- Gallis Senpnlbu^ interfecl
. essent^ bello ob id Gallis indicto L«. Caecilius. praetor cun
le^onibus ab iis caesus est. cum 9 Tarentinis classis R(^
mana direpta esset^- duumviro qui prAieerat cl^si occiso It-
5 gati ad eos a senatu^ ut de iis iniunis ^quercirei^tur^ missi,
pulsati sunt, ob id belluni' iis indiqtunx e$t« Samnites de^^,
.ccruntt* adversus eos. et Luca)ios et Bruttios. et, £tnisco$
aliquot proeliis a compluribus ducibus bene pugnatum est
Pyrrhus Cpii^otariiiin reX ut auxilium ferret Tarqntims k
lOItaliam vehit* cmii in praesidium Re^orum legio Campana
cum. j)r^efectp .Decio lubellio missa esset, occisis RegiiBi
- J[le£;ium occupivit.
: »
:iii
, i..;;yaWus tifl^\jnus consul fmrum fffoflpcve adt^rsusiy* rhum pugi;ia.^t elepbantorum nMxinde tnyisitala facie teni- 16 ti^ n|ilitibu9. po«t id pro^um 4:um coorpoara fiomaMrtim qm in acle G^dar^tiliPjrrkus iaspiceret, ofluua versa m hostea invenit^ pppulabundiisqiie ad tirbem Rotnanam processit C. f'^briehis.jiiisfiud.lad eoni aiscnatu'tit de redimendis ca- ptivis ageret, frustra ut patriam desereret a rege temptatus
■
1. R? Bt Hbro ^odeciiho. ^um cio tiibelio imasa esset: occi* legati Romano]^ a 6lilI!«f'Se« ~ sivRcginis: R^iu evcnpaut nonibm inUtfedd c«ael. 13. R: Ex libro. Xlif.' Valeria!
2. L» Cedlhia Pl*elor ctfA le- Leninus.
gioaibaa ab iis cesas eat 14/*eleph«ortHiim83dnehii»itati
4* direpta eet: Daec qai pre'> - facie.'
erat clasai. 15, Post id prelinin: com eo^
6. defecerut. pora Romano R^.
7. & Bratios. 16. in boste. '
8. aliquot preliis a coplaritms . 17d pbpnkbandasq; ad arbem Ro- dacibns. , mam procesait*
9. in Italia nenii 18. missue ad enm: at ^ redf- ' 10. €a in preaidia Reglno^ le^* mendis captiuis ageret.
gio Capana cu prefeitto De« 19, temptatoa e.
&6t: captavi sine pretio i^emi^i sunt* Cineas lejgJvUis a Pyr« rho ad senatuih missus petit ui C€»mpoae]id«Q pdtis causa reK iti titbem redpei^tar: de ^a; r^ cnm^ad frequentiorem senatuiri referri placaisset^ Ap. CUudius/ qui propter vale^ tudinem oculi^mm lam diu consiliis publieisse abstiHuarat^ 5 ventt in ctiriam ei senteiAia sua tetiuit ut id Pjrrf ho tieg^ retur. Cn. Domitius leeiisdt primus ex pkbe Iwsti^m don* didit:- censa sunt €iyi^m capita dU6enta o<!t0g^i]la^ <^lo miliW dticehta viginti dudi. iterum advetsus Pyrrhuto dubio eventu- pugnatUni est. ' cum Cartibaginiensibus quartum foaius re-iO^ novatum est. cum. C. Fabricio consuli is qui ad eum a Pyrrho transfugerat polliceretur venenum se regi daturura, cum indicio ad regem remissus est. res praeter ea contra Etru- scos Lucanos Bruttios et Samnltes prospere g^stas continet
* 1 « ( I
3L1 y *
1
Pyrrhus in Siciliam ttaieqit. ctim inter . alia prodigi^ 15 fulmme deiectuni esset in (Japitolio lovis sijgnum, caput eius per haruspices mventmn est. Curius Dentatus ciim dilectum haberet, eius qui citatus non responderat bona primus ven- didit: item ryrrlium ex Sicilia in Italiam reversum vicit et
I. Captiui sine pcio remiss^ sat« 12. polliceretur se regi nenennm *
% ad Senatu nussas: pietiitc at gem remi^^u? e.
sopoii^de pads causa R^ in ^3^ j^i<ji*ea%
urbe reciperelur* • ' ' , « • r*'
4 Senatu, . . *^- lucanos f Bralios & Samni-
~ t'opter inualitudlnem oculorfi *^« F P""^*^ Ses'«« .^^^*''^«*-
iam din a Consiliis Pub. absti- 15. R : Ex libro. xniu Pyrrkos in
nucfat, I Sicfiliafll ttaidcit.
7. P. DbtoitiuB. 17, per Artisplteft. :
8. capita, eclxivirt, railia. ccxxir. g>^ . j-* ^ j t * ^ n ii -« ^j Tfc V- 1 , . — Cunus detatus cam dclectam
9. llerfi jKluersus Pyrrhu dubio v 1 i< ♦
.~ naueret.
eaeiml pugnatu est. . •• t
10. Cum Can^aginensibos quarto ^^'. ^^^^ uendidlt ,
fedte a^aoaata €st. . 19. Pyrrhu. iterfi eX Sicilia in
II, ad eu. Italia reuec^ums vicit.
76»
AKfiUIERTA.
Italia expidit Fabriciu^ tensor P. CoAielium Rufioium cod sularem senatu movit, quod is decern pondo argenti i^cfi haberet lustro a censoribus condito censa sunt capita d vium ducenta septuaginta Onum milia ducenia vig^ti/qaat
5 tuon canpL Ptoleiuaeo Aegypti rege societas iuncta est. Sex- tilia Virgo Vestalis damuata incesti viva defossa est* eolo- uiae deductae sunt Posidonia et Cosa. Carthaginieiisiuni classis auxilio Tarentiiiis yenit, quo facto ab iis foedos vio- latum est res praeter ea contra Lucanos et Brutdos et Sa-
10 mnites felicitei^ gestas et Pyrrhi regis mortem continet.
XV.
Victim Tarentinis pax et libertas data est. legio Cam- pana, quae Regium occupaverat, obsessa ^editiope facta se- curi percussa est. cum legatos ApoUoniatium ad senatura missos quidam iuyenes pulsassenf, dediti sunt Apolloniatibus. l5*Picentibtis victis pax data^est. coloniae deductae Ariminum in Piceno Beneventum in Samnio. tum primum populus Romanus argento uti coepit. Umbri ei Salenlini victi in de- ditiouem accepti sunt quaestorum numerus ampliatus est ut essent octo.
i* P4 Comelil Rnffiaa Consa- lare.
2. qaod dece «rgeiitt pondo fa- ct} haberet
3«' capita cioiam. cdzzi. milia. ccjuini.
5. Cii Ptolemeo Egypti Rege.
6. defossa e« Colonie dedocte sunt Possidonia : A Coosa.
7. Carthaginesium classis aiixi- lio Mainertinis nenit,
8. fedos uiolata est
^. Res preterea cotra Lacanos:
Sanites a: Bnitios. 10. morte: coUnet
11. Ri Ex libro. XV. Vlctos Ta- rentinis pax»
--*- L^io Campana que Begimn occQptaerat ^
13« pcassa e. Ca Legatos Apol- loniattS ad Senatu missos.
iS, pax data. Colonie deducte: Ariminii in Piceno. Benenentn in Samnio. Tunc primnm Po. Ro. argento uti cepit,
17. Ymbri & Saleni oictL
18. Qnestomm nnmems amplis- tus est. — (Verba ^t essent octo^^ desont:).
ARGUMENTS. !J69
-SlVa*
• I
_ 1
Origo Carthagiiiiensium et primoFdla urbJs eoruiii refe* runtur: contra quos ct Hieronem regem Syraculsanotum au*. xilium MameiiiQis ferehdum senatii8 censuif^' cum de \ea re ^ inter suadentes ut id fieret dissuadentesqne contentio fois- set. tran^gressis turn primum mare equitibus Romanis ad- 5 versus Hieronem saephis bene pugnatum. petenti pa^c dfeta est. lustrum a censoribus conditum est: censa suntcivliim capita ducenta octoginta duo milia ducenta triginta quat- tuor. D. Junius Brutus munus gladiatorium in honorem de- fiincti patris edidit primus, colonia Aesemia deducta est. 10 res praeter ek ^ntra P6eno»s et Vulsinios prospere ^estas * coutinet.
xvn.
Cn. Cornelius consul a dasse Punica circumventus et per fraudem veluti in conloquium eyocatus captus est. C. Duilius consul adversus classem Poenorum prospere pu- 15 gnavit primusque omnium Romanorum ducum nayaUs victo- riae^ duxit triumphum, ob quam causam ei perpetuus honos
habitus est ut revertenti a cena tibicines canerent et funale
• • •
1. R: Exllbro. xvi, Origo Car- .VdIbcob pspere geatas coa- tbaginensiam & primordia ur- tinet. bis referuntur. cotra quos & 13. R: Ex libr<>. xnu An. Cor* Hierone Regem Syracusano- nelitts Cons, a olasso Pa- rum aaxiliam Mamertinis fc- nicAcircuuentas: ft perfran- rendu censuit Senalus. Cu df m neluti in coUoqaiam eao- de ea re cet. ^tus. .
4. dissuadentesq;. 15. Cn. DoUias Consul adaersiis
6. sepioft bene pognatS* clafsem peno]^ pspere pu-
7. Lustrum a Cfensoribus condi- gnauil: primnsq; omnium Ro- turn. Censa sunt ciuium ca- manoril Ducum nanalis uicto- pita, ccclxxn. mUia. ccxxiiii. rie duxil triumphfi.
9. gWiatoriu. 17. ob qua causam.
10. Colonw esernia. 18. nt reuertcti a cena tibicencs
11. Res prctere.. cotra Poenos ft caneret: ft funale preferrrtur. T. Livi part II. ^O
770
ARGUMENTA.
praeferrelur. L. Cornelius consul in Sardinia et Corsica con tra Sardos et Corsos et Hannonem Poenorum diicem fell citer pugHJ^Yit At3iu$i Calatipus comsul cum in locum ini- quum a Poeips circumscsaum temere eKercitum duxifisei
5 M. Calpurnli tribuni mUitum virtnte et opera evasity qui cum trecentis^ mititiiHi^ eri^tione facta hosier in se conver-
/ terat Hannibal dux Poenofum vieta dasse cui pracsfuerat a iniUiibu$ suis in erueem sublatus e^t, Atilius Regulus con- sul vicUs navali pioelio Poenis in Africam traiecit.
' • xvm. •'.' -
10 . Atilius Regulu^ in Africa seipetitem porlentuosae nia- gnitudinis ciim magna mllitum clade occldit, et cum aliquot proeliis bene adversus Carthaginienses pugnasset successor- que ei a senatu prospere bellum gerenti non mitteretur, id ipsum per litteras ad senatum missas questus est, in qui-
15 btis inter causas petcndi successoris erat quod agellus eius a mercennariis desertus esset. quaerentie deinde fortuna ut magnum utriusque casus exemplum in Regulo proderetur, arcessito a Carthaginiensibus Xanthippo Lacedaemonionmi duce victus proelio et captus est. res deinde a ducibus Ro-
1. in Sardinia contra Sardos & -^ Cei908: » Hanftoffem Peeno-
rnm ducem. 3. ' AttaKa8 Calatinns. — f com in locum iniquom a P«-
nis eircamsesaani temere da-
xisMt ezercitan.
5. M. Calfarnii Tri. Miikom:
6. in 8e connertit.
7. Annibal Dux Pcnornio. — prefaerat.
8. Atiiiins Regulao.
9. prelio Penis: in Afrioi tra- iecit.
10. R: £x tibro. xvni. Attilins Regains.
10; portentnose magnitvdinis com maxima militnm clade.
11. aliqnot preliis adaersam Car- tbaginen pngnasset: sncces* sorq;.
14. missas coquestus est
15. petendi successoris: q^ agel- lus eius a mercennariis di- nastaretnr. Qnerente deinde fortnna ut magnum ntriusq; casus.
18. accersito a Cartlia;i;inensibo8 Xanthippo LacedievonioK; Duce: uicios pr^Ho ft ca- ptus e.
AAGUN£NT4
771
fjC^9ms omiiibus terra marique prospere ge^la6 defonnave- ^ unt naufragia elassium. Ti. Coruncanius primus ex plebe >4mtifex maximus creatus est P. Sempronius Sophus M'. Va- ^Letius IVIaximus censores cum sekiaUim legcient, treUecim ^ senatu moverunt, lustrum, condidenint, quo censa sunt ci- 5
yiutn capita du'centa nopaginta septem milla septingenta
^nonaginta septeiii. Regulus mis^ii^ a Clfftbaginiensihus ad
'^jsenatum ut de pace et, si earn non posset impetrare, de
' commutaudis captivis ageret, et iure iurando adstricius. re-
4iturum se Carthpginem si eommutari captivos non placuLs- 10
set, utrumque negaudi auctor senatui fuit, et cgm fide cu-
stodita reyersus esset, suppliicio a Carthagioiensibus de eo
aumpto periiL
■ ■ ■ •
XIX.
Caecilius Metellus rebus adversus PoeiiQS prospere ge- fttis speciosum egit triumphum tredecim duclbus lioslium et 15 centum viginti elephantis in eo ductis. Claudius Puldier consul contra auspicia profectus iiissit mergi pullos qui ci- bari nolebant: infeliciter adversus Cartliaginienses cL^sse ,pu- gnavit, et revocatus a senatu iussusque dictatorem dicere Claudium Gliciam dixit sortis ultimae hominem, qui coactus '20
1. terra mariq;. — deformauere, 3. T. CorHDGftnns.
3. creatus e. JU. Seprenias Sco- pus: Valerius Maximus.
4. XIII. Senatu moaerunt. '
6. capita, cccxtu. milia. ccxevn.
7. a Carthaginesibus.
8. lit de pace: & si cam mi- nime impetraret: de captiais c5mutandis ageret: iureSuran- do astrictus e: reditara se.
10. si comutari captinos no pla- culsscl.
11. Vlrunii', negaadi aator.
12, a Cartliagiaensibus.
14. R: Ex Ubro. xviin. Secilius Dletpllua.
— Pa^Qos.
15. Speciosissimu egit Triiiphu. xui. ducibus hostiii &. exx. elepbatis in eo ductis. .
16. Claudius Pulcher Con. qui co-
tra auspicia pfeclus inssit immergi pullos: £ cibarl no- , lebat.
18. Carthagineses.
19. iussusq; DicUlorem dicere. C. Glaucii dixit.
20. sortis ullime homini.
49*
7*78 ARGUHBNTA.
r
abdicare 6e m^trattt.post ea ludos praetextatu^ spectavii Atifius Calatinus primus dictator extra Italiam ^xercitum du- xit. coranmtatio captivoriDn cum 'Poems facta est. colonjae dedftetae sunt Fregenae, in agro Salentitfo Brundisium. lu- 5 s*ruin a censoribos cbli£tum est: censa sunt civium capita dUcenta quinquaginta umim milia ducenta viginti duo. Clau- flia sotor' P. Claudii, qui contemptjs auspiens male pugna- vferat, a hidis revertens cum turba premeretur, dixit „iiti- nam frater mens viveret^ iterumque ela5se.m duceret^. ob
10 earn causam multa ei dicta est. duo praetores turn piimum c^feati sunt. Gaecilius MeteHus pontifex maxiinus A. Postu- ttttuiHf consuiem, quoniam idem et flamen Martialis erat, cum is ad bellum gerendum proficisci vellet, m urbe tenuit nee passus est a sacris recedere. rebus adversus Poenos
15 a pluribus ducibus prospere gestis summam victoriae C. Lu- tsitius consul victa ad Aegatis insulas dbsse Poenorum im- posuit. petehtibus. Carthagiiiiensibus pa?^ data est. f«ia tem- plum Vestae arderet, Caecilius Metellus pontifex maximus ex incendio sacra eripuit. duae tribus adiectae sunt Velina
20et Qiurina. Falisci cum rebellasserit, «exto die perdomiti in deditionem venerufit.
1. prctextatns. 13* cum ifle ad bellum gerendom
3. Attilins CalatinuB, proficiasi oelct.
— exercitG doxit. ma n i 't- j -i
o< < ri-r Tk . . l44 PsBuos planDQs dacibfls*
d. i^tt Pwnts captiaoram c5mit- '' _ _
tatio facta est. ^^« summam uietorie. C. Lacta-
— Colonic deducte suhtFtegelle. •*'^* ^^^' ^^^^ ^^ Egades 4."Bk'tinda8iAm. " inanlw ctasae : P»ttoru fincm 5; ciuiu capita, cclr. mllia. ccaii. ^^ .imposuit.
7. cot«mpti». ...''.■> 17, petentibw CWtbaghienaibufl.
^. a Jjudis dincrtens; - • - - «- Cum tedium ueste ardtrtt.
r?*'"^- • ' ! • Ceciliiis ffletellus. . "
". ' iternmq;. ■ -r j*; ,,..».,.• ,
— ob earn causam mul<<tafc»' est. ^^' ^'^* ^^^^' '
Duo Pretores. ^ ' *-' Dim tHbas adieete^sanl:' Ve> 11. Cecilius Metellns. lio* « fisgnilina. .
— A. Postomlu Consiile. quo- 30. sexto die domtti in <feditio-
^^ »^®«"- ' nem ueneront.