■■Vi.^^^i:^.*

^:''\ /'<

jfe>^;, 3^

'>1-.

■•.m

^--^"\1

A C T A

SOCIETATIS RE&IAE SCIENTIARÜM

INDO-NEÊRLANDICAE.

VOL. VIL

VERHANDELINGEN

DER

KONINKLIJKE NATUURKUNDIGE VEREENIGING

IN

NEDERLANDSen INDIE.

DEEL VIL

A C T A

SOCIETATIS REGIAE SCIENTIARU

INDO-NEÊRL ANDIG AE.

VOLUMEN VII. MDCCCLX.

BATAVIAE, TYPIS LANGHI ET SOC. 1860.

VERHANDELINGEN

DER

KONINKLIJKE NATUURKUNDIGE VEREENIGING

IN

NEDERLANDSen I N D I E.

DEEL VII. , 18 6 0.

BATAVIA, J. A N G E & CO,

1S6Ü.

ü4'

7 — iz. /z.

V E E S L AG

VAN

DE GËOGRAPHISCHË DIENST IN NEDERLANDSCH IM.

OVER

January im tot en met April 18S9.

• i

:ss.:>

VERSLAG

VAN

DE GEOGRAPHISGHË DIENST M NEDERLANDSCH INDIË,

OVER

JaDoary 18S8 tot en met Aprii I8S9,

OPGEMAAKT

DOOR DEN HOOFD-INGENIEUR

Dr. J. A. €«__01JDE:MAIV§

BATAVIA,

LANGE & co. 1860.

INHOUD.

BLDZ.

§ 1. Inleiding. Eerste proeven van lengtebepaling door den electromagnetischen telegraaf. 1 § 2. Voortzetting der triangulaties. — Beraamde togt met eene oorlogsstoomboot tot het

doen van geographische plaatsbepalingen in den O. I. Archipel. ....... 12

§ 3. Bepaling van de lengteverschillen van Samarang en Cheribon met Batavia door middel

van den electromagnetischen telegraaf. ;....;;... 13

§ 4. Mislukte poging om het lengteverschil van Soerabaya en Batavia te bepalen. : . 15

§ 5. Opgave der resultaten. . . . . : 16

§ 6. Tijd, dien de seinen noodig hadden, om over te gaan ; . . . . 18

§ 7. Ligging der observatieplaatsen te Cheribon en Samarang ten opzigte der triangu- latiestations : 19

§ 8. Vergelijking van de resultaten, langs sterrekundigen en langs geodesischen weg ver- kregen. . . . . ; 20

§ 9. Voortzetting van den signaalbouw in de residentie Samarang ; 21

§ 10. Bepaling van de lengte van Batavia uit de waarnemingen ddor de H.H. de Lange

in 1851 — 54 gedaan 26

§ 11. Sterrebedekkingen, in 1858 waargenomen 50

§ 12. Definitieve afleiding van de waarschijnlijkste waarde voor de lengte van Batavia. . 62 § 13. Mededeelingen , betreffende de instrumenten , behoorende tot het materieel der Geo- graphische Dienst 61

B IJ L A G E N.

I. Bepaling van het lengteverschil tussclien Weltevreden (telegraaf kantoor) en Batavia (tijdklep) 95

II. Bepaling van het lengteverschil tusschen Batavia (tijdklep) en Samarang (uitkijk). 100

III. Bepaling van het lengteverschil tusschen Batavia (tijdklep) en Cheribon (havenlicht). 103

IV. Vergelijking der geodesisch gevondene met de sterrekundig bepaalde breedten . . 107

V. Nadere herleiding der waarnemingen van de heeren S. H. en G. A. De Lange, ge- daaan in de jaren 1851, 1853 en 1854, ter bepaling van de geographische lengte van Batavia. . : ... 110

VI. Bepaling van de halve middellijn der Maan uit vroegere waarnemingen , in Europa gedaan. 121

VII. Bepaling van de periodieke ongelijklieden der mikrometerschroeveii van de mikroskopen,

aan het universaal-instrument van Eepsold 123

VIII. Onderzoek naar de buiging der kijkers vau de gebruikte universaal-instrumenten. . 127

VERSLAG

VAN DEN

HOOFD-INGEMEIR Y4N DE GE0GB4PHISCHE DIENST

IN

NEDERLANDS CH-INDIE, OVER January 1858 t/m April 1859.

§ I.

Inleiding. Eerste proeven van lengtebepaling door den electro-

magnetischen telegraaf.

Op het einde van het jaar 1857 alhier aangekomen, vernam ik spoedig tot mijn leedwezen, dat de heer G. A. de Lange, sedert ongeveer twee jaren Geographisch Ingenieur, eervol ontslag had aan- gevraagd. Kort daarop werd zijn verzoek ook in mijne handen ge- steld, en aangezien mijne pogingen om hem te bewegen, op dit ver- zoek terug te komen, schipbreuk leden op bezwaren, die het niet in mijne magt lag om weg te ruimen, moest ik zelf wel het advies geven , het gevraagde ontslag te verleenen. Tevens volgde daarop de overgave der dienst op den 15'^'" February 1858. De Adsistent van den Gcographischen Ingenieur, de heer Jaeger, werd tijdelijk belast met de funktiën van Geographisch Ingenieur.

De sergeant König, tot nog toe bij de geographische dienst ge- detacheerd, om redenen van gezondheid de militaire dienst den 1''""

2 VERSLAG VAN DEN IIOOFD-INGENIEUR

Maart verlaten hebbende , werd later door den korporaal der sappeurs G. A. Rosenkranz vervangen , die nog in de maand October tot ser- geant bevorderd werd.

Behalve een voorstel tot regeling der geographische dienst, dat nog in behandeling is, deed ik nu verschillende voorstellen, betref- fende de te ondernemen werkzaamheden. In mijn voorstel van 30 Maart no. 26 stelde ik n beginselen" voor w aan te nemen bij het bepalen der werkzaamheden van het personeel der geographische dienst," welke bij Gouvernements Besluit van 7 July no. 1 werden vastgesteld. Bij dit besluit werd het sterrekundig bepalen van plaatsen in den Indischen Archipel weder als hoofdzaak, de bepaling der geographische leng- ten door de elektrische telegraaflijn , naar mate deze zich verder uit- breidt, als regel voorgeschreven, en tevens het doen van zuivere tri- angulaties door den Hoofd-ingenieur of den Ingenieur afgeschaft.

Tevens stelde ik, na overleg met de Commissie ter verbetering der O. I. zeekaarten, in mijn voorstel van 30 Maart no. 27 de werk- zaamheden voor, waarmede het personeel der geographische dienst zich aanvankelijk zoude bezig houden; ook hiermede vereenigde zich de Regering bij besluit van 14 Juny 1858 no. 29 (*) , terwijl tevens

(•) Gelezen enz.

Is goed gevonden en verstaan:

Eerstelijk te bepalen:

a. dat het personeel van de geographische dienst aanvankelijk door middel van den elektromag- netischen telegraaf bepalen zal het verschil in lengte tusschen Batavia, Weltevreden, Cheribon, Samarang en Soerabaya ;

h. dat daarna zal worden bepaald de geographische ligging van Muntok en wel de lengte ten opzigte van Batavia;

c. dat vervolgens znllen worden bepaald de ligging van Palembang, Lucipara, Tandjoeng Toc- an, Tandjoeng Barikat, Zandeiland, Goenong Sekajoe, het zuidoostelijke eiland der Schaarvogel- eilanden , een der Montaran-eilanden , de piek van Karimata , Soekadana , een punt op Poeloe Galam en eenige andere te kiezen punten op de Westkust van Borneo, en wel de lengten ten opzigte van Muntok ;

d. dat de bij §§ 6 en c genoemde expeditiën onmiddellijk zullen plaats hebben, zoodra een rijks- stooraschip daartoe beschikbaar is, en in dat geval voorafgaan de bepalingen in § a genoemd;

e. dat uit de waarnemingen, door de geografische ingenieurs S. H. en G. A. de Lange in de jaren 1851, 1852 en 1853 ter bepaling der lengten van Batavia en Manado gedaan , de lengten dier plaatsen met de meeste naauwkeurigheid zullen worden afgeleid, daarbij gebruik makende van de korresponderende waarnemingen in Europa;

VAN DE G EOGR APIilSCHE DIENST IN N. I. 3

het Marine-departement uitgenoodigd werd om zoodra mogelijk voor- stellen te doen tot het beschikbaar stellen van een stoomschip voor de uitvoerino- der in art. 1 ^ b en c van dat besluit bedoelde werkzaam- heden. Ofschoon dit besluit in Juny genomen werd , had ik toch reeds eenen aanvang gemaakt met de bepaling van het lengteverschil van den tijdklep te Batavia en het telegraaf kantoor te Weltevreden. Hier- mede had ik ten doel , niet zoo zeer de bepaling van dit lengtever- schil, als wel eene proef te doen, en den heer Jaeger de noodige oefeningen in het nemen der tijdsbepalingen en het waarnemen der seinen op den chronometer te verschaffen, ten einde niet op onver- wachte zwarigheden te stuiten, wanneer de scheiding tusschen hem en mij naderhand grooter zou zijn. Tevens was ik door deze bepalin" in de mogelijkheid gesteld om voortaan, in plaats van de lengtever- schillen met Batavia, de lengteverschillen (van Cheribon, Samarang, Soerabaya, en later van andere plaatsen) met Weltevreden te bepa- len, hetgeen des te doelmatiger was, zoowel Avegens het meerdere personeel der telegrafisten aan het kantoor te Weltevreden en het meer gelegene van dit station op het Koningsplein , als Wegens de on- gezondheid van het verblijf te Batavia, gedurende een groot gedeelte van den avond, in de opene lucht, tot het doen der tijdsbepalingen. Bij de gevondene lengteverschillen met Weltevreden zoude nu slechts het lengteverschil tusschen Weltevreden en Batavia opgeteld behoe- ven te worden , om de lengteverschillen met Batavia te verkrijgen.

ƒ. dat de resultaten der eerstgenoemde expeditiën, te gelijk met het resultaat der definitieve lengte van Batavia zullen worden medegedeeld ;

I'en tweede: De residenten van Cheribon, Samarang, Soerabaya, Banka, Palembang, de Wes- terafdeeling van Borneo, den assistent-resident van Billiton en den ingenieur der gouvernementa telegrafen, aan te schrijven, om ieder voor zooveel hem aangaat, de in art. 1 § a en c genoemde werkzaamheden naar hun vermogen te ondersteunen en te bevorderen;

Ten derde: Het Marine-departement uit te noodigen, om zoodra mogelijk voorstellen te doen tot het beschikbaar stellen van een stoomschip voor de uitvoering der in art. 1 § i en c bedoelde werkzaamheden ;

Ten vierde: Den Hoofd-ingenieur van de geografische dienst in Nederl. Indië uit te noodigen om , in overleg met het Militair departement de noodige voorstellen te doen voor de zuivere trian- gulatie van Java en de Westkust van Borneo ten dienste van de aldaar aangevangene topografische opnamen.

4 VERSLAG VAN DEN HOOFD-INGENIEUR

De wijze, -waarop de lengtebepalingen geschiedden, was nu als volgt: Ik had van den Ingenieur van'sEijks telegrafen, den heer Groll, de vergunning verkregen om voor de bedoelde lengtebepalingen over den telegraaf te beschikken, wanneer mij zulks het gelegenst zou voorko- men. Voor de welwillendheid, waarmede ZEd. mijnen arbeid onder- steunde, kan ik niet nalaten hem hier openlijk mijnen dank aan te bieden. Ook kan ik de verklaring niet achterhouden, dat de tele- grafisten aan de verschillende betrokkene kantoren ons steeds met den meesten ijver bijstonden, ofschoon hun dienstverblijf op het telegraaf- kantoor menigwerf door onze bepalingen eenige uren verlengd werd.

Ik had nu in het algemeen het volgende schema ontworpen , dat wij opvolgden, zooveel de omstandigheden het toelieten. Te vijf uren des namiddags, middelbaren tijd te Batavia, vervoegden de heer Jaeger en ik ons ieder naar ons telegraaf kantoor. Zoodra mogelijk vergeleken wij onze chronometers door seinen met den telegraaf, die eenvoudig daarin bestonden , dat aan het eene station de sleutel door een' tele- grafist werd nedergedrukt of gesloten, en na drie of vier sekonden weder losgelaten of geopend. Ieder van ons nam, op zijnen chrono- meter, zoo naauwkeurig mogelijk de oogenblikken waar, waarop dit sluiten van den sleutel plaats had. Ik oordeel het niet raadzaam , dat een der waarnemers zelf de seinen op bepaalde tikken des chronome- ters geeft, daar hierdoor eene constante fout ontstaan kan. De wil namelijk, om op een bepaald oogenblik den sleutel neer te drukken, heeft altijd eenigen tijd noodig om tot uitvoering te komen. Dit is mij dikwijls gebleken; ofschoon nl. de telegrafisten telkens door mij verzocht werden den sleutel te sluiten, als de secondewijzer op O, 15, 30 en 45 seconden wees, had de sluiting bijna altijd plaats na den tik des chronometers , en hoe oplettender de telegrafist was , hoe stand- vastiger werd het verschil.

De seinen volgden elkander met tusschenruimten van 15 seconden op. Twaalf seinen vormden eene reeks. De sluiting des sleutels werd alleen geobserveerd , daar het openen mij voorkwam een te dof geluid te geven om naauwkeurig te worden waargenomen.

Zie hier nu het schema:

VAN DE GEOGRAPHISCHE DIENST IN N. I. 5

Batavia geeft eene reehs van 1 2 seinen ,

Weltevreden n " n » « » , Batavia n » » // « // ,

Weltevreden w // w // w //

Tijdsbepalingen te Batavia en Weltevreden door zeniths-afstanden van sterren, zoo mogelijk in het Oosten en Westen.

Batavia geeft eene reeks van 12 seinen ,

Weltevreden n » n // « '/ , Batavia n // n // /' // ,

Weltevreden // « « n n »

Tusschen elke reeks seinen en de volgende , was de afspraak, zouden slechts dertig seconden verloopen. Binnen het kwartier uurs waren dus de seinen gewoonlijk afgeloopen.

Door de seinen afwisselend te geven, werd het resultaat zoo goed mo- gelijk onafhankelijk gemaakt, van de tijdruimte, die de seinen noodig hadden om op het verwijderde station gehoord te worden, eene tijdruimte die hoofdzakelijk bestaat uit den tijd, dien de ankers van het relais en den schrijftoestel noodig hebben , om aangetrokken zijnde de elek- tro-magneten te bereiken , en die, behalve van de sterkte van den stroom, ook afhangt van de sterkte der veertjes, die de ankers terughouden. Werd een der seinen niet scherp waargenomen , dan werd zulks altijd aangeduid en de waarnemingen van dit sein bij het nemen van het arithmetisch midden verworpen. Eene twijfelachtige waarneming heeft naar mijn inzien geen het minste stemregt. Bij onze eerste bepalingen kwamen wel eens verschillen met het arithmetisch midden voor, grooter dan een tik des chronometers, d. i. grooter dan eene halve sekonde. Dergelijke fouten kunnen niet begaan worden, wanneer beide waarnemers met gespannen oplettendheid de seinen observeren, en tiende deelen van tikken aanteekenen. Ik heb er dus steeds bij -den heer Jaeger op aangedrongen, om eiken den minsten twijfel door het gewone teeken aan te geven en ik schrijf het voornamelijk aan het opvolgen van dit voorschrift toe , dat de waarschijnlijke fouten der seinwaarnemingen zooveel geringer geworden zijn dan in den be- ginne. Terwijl n. 1. de beide eerste dagen in de pa^and April , waarop,

Q VERSLAG VAN DEN HOOFD-INGEN IE U K

seinen werden waargenomen, de w. fout eener enkele vergelijkino- der chronometers door één sein bleek te zijn O**, 115, verminderde deze w. fout reeds spoedig en de overige dagen, waarop waarnemingen ge- daan werden ter bepaling van het lengteverschil tusschen den tijdklep te Batavia en het telegraaf kantoor te Weltevreden, werd zij = O s, 089 bevonden, (alles vereenigende kwam er O ^, 093 ,) terwijl de waarnemino-en in Augustus ter bepaling van het lengteverschil van Saniarang en Ba- tavia, even als die in October en November ter bepaling van het lengte- verschil van Cheribon en Batavia, beide 0^,067 gaven. Door het uitwerpen der twijfelachtige waarnemingen berustte de vergelijking der chonometers iedere keer op minder dan 48 , echter toch meestal op meer dan 40 goede sein waarnemingen en daar het, zoo als zoo even gezegd is, mij aanvankelijk gebleken was, dat elke vergelijking eene waarschijnlijke fout van 0^,115 had, zoo had het arithmetisch midden van 40 waarnemingen aanvankelijk eene waarschijnlijke fout van °-^^^ of van slechts 0^018. ^^

Uit deze hooge naauwkeurigheid , die mij reeds bij eene voorloo- pige proef gebleken was, en die ik mij overtuigd hield, dat in het vervolg nog zou toenemen , had ik afgeleid dat het nutteloos en noodeloos zou zijn, de waarnemingsmethode door het tusschenvoegen van slino-ers in den keten, volgens de methode van Wichmann en anderen, te verwikkelen. Dergelijke toevoeging aan den toestel zoude hier in O. Indië, waar men op bijna alle plaatsen geheel verstoken is van de hulp eens instrumentmakers , met zwarigheden gepaard gaan en bij de minste stoornis tot oponthoud aanleiding geven , terwijl de naauwkeurigheid van het resultaat er zoo goed als in het geheel niet door zoude verhoogd worden. Men hangt bij het bepalen van een lengteverschil door den electrischen telegraaf geheel van de tijdsbe- palingen af, die aan de beide eindstations gedaan worden. Fouten in deze tijdsbepalingen begaan, gaan onveranderd op de uitkomst voor het lengteverschil over en de onnaauwkeurigheid , die de tijdsbepa- lingen nog overlieten , was veel grooter dan de onnaauwkeurigheid , die uit de verg^eliikino; der chronometers door middel der electroraa";- netische seinen ontstond , zoodat eene verhooüin": der naauwkeurio;heid ,

7 CO O >

VAN DE GEOGRAPHISCHE DIENST INN. I. 7

waarmede de chronometers vergeleken worden, zeer weinig helpt, wanneer niet ook de tijdsbepalingen met meerdere zekerheid kunnen plaats hebben.

Om dit duidelijker door getallen aan te toonen, zal ik die avonden tot voorbeeld nemen, waarop van beide zijden de tijdsbepalingen het best gelukt zjn; nl. 28 October en 1 November, daar voor zulke gevallen ook het naauwkeuriger uitvoeren van de vergelijking der chronometers het meeste invloed heeft. Op deze dagen nam de heer Jaeger te Cheri- bon waar en ik te Batavia. Mijne tijdsbepaling rustte op waarnemin- gen van drie sterren, de zijne op waarnemingen van vier sterren. De waarschijnlijke fout mijner tijdsbepaling was '^~f-= 0^, 031, die van den heer Jaeger -^—^ = O s, 055. De vergelijking der chrono- meters geschiedde door twee reeksen van seinen, ieder van 41 waar- nemingen. Om het lengteverschil te vinden , werden voor een be^ paald oogenblik de correctiën der beide chronometers gezocht, elk met betrekking tot den meridiaan der plaats , waar de waarnemer zich bevond, alsmede het verschil voor de aanwijzingen der chrono- meters. Dit oogenblik was op beide avonden zoo gelegen (*) , dat het

(*) Zijn t en t' de tijden, waarvoor' het verschil in aanwijzing der chronometers door de beide stellen seinen bepaald is, en is i" het tijdstip, waarvoor men het verschil in aan- wijzing der chronometers weten wil; noemt men dit verschil voor de tijdstippen t, t' en t' respectievelijk a, b en x, dan zal x, hetzij t al dan niet tusschen t en t' inligt, uitgedrukt worden door de formule :

f—t r f— f' „

X = o + a

1' —t t—t

of als men !"~' p = stelt t—t

X — pb + (l — p) a Is nu a bepaald door n en. b door n' seinen , en is tw de waarschijnlijke fout voor eene vergelijking der chronometers door een telegraafsein , dan is de waarschijnlijke fout van a = . — !f_ en van b = ■ " en de waarschijnlijke fout van x

\X^-nJ ^\^ n' ■' l n n' )

en als n = n' is

n

Zoodat het gewigt van x, d. i. het aantal bepalingen , welker arithmotlsch midden de- zelfde waarschijnlijke fout heeft als x, uitgedrukt wordt door de formule :

pj_ + (i-p)

n n'

en, als n = ra' is, door de formule:

n

8 VERSLAG VAN DEN HOOFD-INGENIEUR

verschil der chronometers uit de telegrafische seinen met eene naauw- keurigheid werd afgeleid, den 28^'^ October alsof het onmiddellijk door 47 en den 1^"^ November , alsof het onmiddellijk door 35 seinen bepaald was, en had dus eene waarschijnliike fout van ■ "' ' en -^^ — d. i.

O^jOlO en 0',011, waarvoor wij gemiddeld 0^,0105 zullen aanne- men. De waarschijnlijke fout van het bepaalde lengte verschil werd nu : i^ ('0',031^ +0^0552+ 0%01052) ^ 0^0G4.

Hadde echter de vergelijking der chronometers volstrekt naauwkeurig kunnen geschieden, dan ware de w. fout van het lengteverschil geweest:

V- (0%03P+ 03,055^) = 09,063. derhalve slechts één G-i^*^^ deel minder. Men ziet uit deze getallen dui- delijk den grond tot mijne bewering spreken.

Ik heb boven gezegd dat de tijdsbepalingen geschiedden door het nemen van zenithsafstanden. Gaarne had ik mij steeds bediend van de waarneming van doorgangen door den meridiaan, het universaal- instrument als passage-instrument gebruikende, welke methode, mits het voetstuk zeer stevig en de tappen der horizontale as geheel zuiver zijn, meerdere naauwkeurigheid moet opleveren dan de opgenoemde, als zijnde geheel onafhankelijk van straalbreking en van fouten in de verdeeling van cirkels. De opgave der resultaten zal echter aantoonen dat de naauwkeurigheid, waarmede met de universaal-instrumenten van Repsold en van Pistor en Martins de zenithsafstanden gemeten worden, zoo buitengewoon groot is, dat dit bezwaar, vooral bij mijne waarnemingen met het universaal-instrument van Repsold, grootendeels wegvalt.

De tijdsbepalingen door zenithsafstanden bieden overigens zoo vele voordeelen voor reizende sterrekundigen aan, dat ik niet geloof dat één geographisch ingenieur haar niet de voorkeur geven zoude. Ik noem hier bepaaldelijk:

1° de onaf hankelijkheid van de absolute stevigheid van het voetstuk;

2° de onafhankelijkheid van de zuiverheid der tappen van de hori- zontale as ;

3° de waarnemins-en kunnen begonnen worden zonder de minste voorbereiding;

VAN DE GEOGRAPHISCHE DIENST IN N. I. 9

4^ men kan zich bepalen bij de helderste sterren, die zich nog bij eene heijige lucht laten waarnemen en wier schijnbare plaatsen in den Nautical Almanac staan opgegeven,

6^ elke twee waarnemingen geven een resultaat, onafhankelijk van de fouten van het instrument , waarvoor , bij het gebruik van het univer- saal-instrument als passage-instrument in den meridiaan, vier noodig zijn.

Het is hier nog de plaats van eene bijvoeging melding te maken, die ik aan de bamboezen voetstukken liet aanbrengen , zoo als de heer S. H. de Lange ze in zijn wVerslag der reis van de Geographische Ingenieurs S. H. de Lange en G. A. de Lange van Batavia naar de Residentie Menado en terug, van 23 January 1852 tot 20 Maart 1853", bladz. 3, (Tijdschrift der Natuurkundige Vereeniging, deel V, afd. I) beschreven heeft (*).

Toen ik namelijk voor het eerst een dergelijk voetstuk naast mijne woning had laten oprigten , was het mij gebleken , dat eene verplaat- sing van het ligchaam tevens eene verplaatsing van de luchtbel der niveaus ten gevolge had. Daar wijlen de heer S. H. de Lange de vastheid der door hem op zijne expeditie in Menado het eerst gebruikte voetstukken hoogelijk prijst, zoo geloof ik, dat de zachtheid van den grond op het erf mijner Avoning misschien de oorzaak was, dat de vast- heid daar minder was. Hoe het zij, het kwam mij wenschelijk voor, de stevigheid der voetstukken te vermeerderen, en ik liet daarom eerst een voetstuk metselen en het met eenen marmeren vloersteen bedekken. Ofschoon ten gevolge zijner zwaarte , en dank zij het stevige fundament waarop het rustte, dit voetstuk minder onderhevig bleek te zijn aan verplaatsing dan het vorige , zoo werd de beweging van eenen persoon in de onmiddellijke nabijheid toch steeds door de niveaus ver-

(*) MÜrie bamboezen worden loodregt een paar voet diep in den grond gezet, op afstanden gelijk aan »die der pooien van het daarop te plaatsen instrument.

uDaar rondom wordt een koker van plat geslagen bapiboe geplaatst, die met rottan digt gebonden i>en daarna gevuld en aangestampt wordt met aarde, zoodanig dat de loodregt staande bamboezen er "Slechts ter handbreedte uitsteken.

i)In het uiteinde van dezen worden steenen geplaatst, die aan het boveneinde vlak en breeder dan »de bamboe zijn en waarop de koperen plaatjes komen, waarin devoetscbroeven van het instrument staan."

2

10 VEESLAG VAN DEN HOOFD-INGENIEUR

raden, en eerst toen ik rondom dit steenen voetstuk eenen afzonder- lijken bamboezen vloer had laten leggen van omtrent tien voeten in het vierkant , die noch het voetstuk , noch den grond onmiddellijk daar- nevens aanraakte , en , slechts aan elk zijner hoeken op een paar met- selsteenen rustte , toen eerst bleek de isolering aan het voetstuk niets te wenschen over te laten. Ook de bamboezen voetstukken op dezelf- de wijze van eenen bamboezen vloer omringd , voldeden volkomen aan den eisch, en loopen of springen op den vloer was in geenen deele aan de niveaus merkbaar.

Daar de heer Jaeger en ik tegelijk zouden moeten waarnemen , en dus twee voetstukken voor de observaties zouden noodig hebben, wenschte ik nog een stel van drie zulke steenen te hebben, als waarvan de heer de Lange spreekt, doch na vergeefsche moeite aangewend te hebben, te Batavia eenen steenhouwer te vinden, die hunne vervaar- diging wilde ondernemen , legde ik op de uiteinden der drie bamboe- zen eenen marmeren vloersteen , en hiermede had ik eveneens een voetstuk , dat niets te wenschen overliet.

Komen wij tot onze lengtebepaling terug.

Eerst in April veroorloofde de regenbuijen ons een' aanvang te maken. Den 16™ en 24'='^ April en den l'^'* en S'^'^ Mei nam de heer Jaeger aan het kantoor te Weltevreden, en ik aan dat te Batavia waar; den 7^"^, 8en^ \Qen q^ i^en ]\fei was ik te AVeltevrcden en de heer Jaeger te Ba- tavia. Wij hadden over het algemeen veel met wolken te kampen , van daar dat onze afspraak, om steeds dezelfde sterren voor de tijds- bepalingen te gebruiken, meestal niet vervuld kon worden. De ver- wisseling der waarnemers had ten doel, het personele verschil te eli- mineren , dat bij het waarnemen van doorgangen van sterren door twee waarnemers steeds bestaat.

Met de bepalingen, op de genoemde acht avonden geschied , meende ik te kunnen volstaan. Voordat het daarop betrekking hebbende Gou- vernements-besluit genomen was, (14 Juny) was dus deze werkzaam- heid reeds geheel afgeloopen. Het resultaat was:

VAN DE GEOGRAPHISCHE DIENST IN N. I.

11

Ohservaüeplaats Weltevreden oostelijk van ohservatieplaats Batavia.

1S5	S.
April	16
II	21
Mei	1
It	3

OuDEMANS te Batavia. Jaeger te Weltevreden

Waarscli. fout.

± Os82 // 0,22 /' 0,30 " 0,17

.Lengteverschil.

4^,20 5,21 5,27 5,43

fia. ien. Betrekkelijk
cewigt.	1858.
10	Mei 7
21	" 8
11	* 10
35	// 14

Oude MANS te Weltevreden. Jaeger te Batavia.

Lengteverschil.	Waarscli. fout.
5sl3	± 0s23
5,37	" 0,19
5,69	" 0,22
5,38	" 0,23

Betrekkelijk gewigt. 19 29 21 20

En , het midden nemende , lettende op de gewigten :

OüDEMANS te Batavia . . . .) "^n-x • ^ nr, r - nsifff

0^,21 gewigt 77, w. fout 0^,115,

89, // // 0%107,

Jaeger te Weltevreden . . OüDEMANS te Weltevreden . . ) ks 39 Jaeger te Batavia i

zoodat als vrij van de personele fouten der waarnemers aangenomen kan worden het resultaat:

Ohservatieplaats AVeltevredcn oostelijk van ohservatieplaats Ba- tavia 5^30 gew. 165. w. f 0%08.

Trekt men hier af:

Ohservatieplaats Batavia westelijk van den Tijdklep 0^,06.

Blijft: Ohservatieplaats Weltevreden oostelijk van den Tijdklep te Batavia 5^,24.

Ik zal hij deze gelegenheid tevens de resultaten aangeven, die ik voor de poolshoogten dezer beide plaatsen verkregen heh. Ik vond door waarnemingen in nahijheid van den meridiaan voor de

Zuiderbj^eedte van de ohservatieplaats hvj den tijdklep-.

1858.	Gebruikte ster.
Mei 1	12 Canum Venaticorum
I) 11	/3 Leonis
» 3	«■ Corvi
» )i	yi Argus

Zenithsafstand. N 47°, 5 N 28, O Z 19, 6 Z 55, 2

Zuiderbreedte. Aantal waarnem.

Reductie op den tijdklep: . ,

Zuiderbreedte yan den tijdklep:

6° 7' 38", 1 34, 4 38, 7 37, 5

6° 7'37",2 .' . . . O ,6

4 4 5 6

er 7 36 ,6

12

VERSLAG VAN DEN HOOFD-INGENIEUR

terwijl de waarnemingen op de observatieplaats te Weltevreden in de onmiddellijke nabijheid van het telegraaf kantoor geven:

Zuiderhreedte van de observatieplaats te Weltevreden.

1858.	Gebruikte ster.
Mei 10	>J Ursae Majoris
// 8	12 Canum Veaatieorum
# 8	<y Hydrae
» 10	^' Crucis

Zenithsafstand.	Zuiderbreedte.	Aantal waarn.
N 56', 4	N 6°10' 25',9	5
N 45 , 5	26 ,C5	5
Z 17 , 0	25 ,3	5
Z 5G, e	21 ,05	5
	6°10' 25', 5

§ 2. Voortzetting der triangulaties. — Beraamde togt met eene oorlogs- stoomhoot tot het doen van geographische plaatsbepalingen in den O. I. Archipel.

Alvorens verder verslag van mijne verrigtingen te geven, moet ik melding maken van het Gouvernements-besluit van 2 Juny no. 13, waarbij de Hoofd -Ingenieur van de Geographische Dienst gemagtigd werd , om ter instructie van den Adsistent-Ingenieur , eene triangulatie te doen ter voortzetting van de triangulaties door den heer de Lange begon- nen , in eene rigting door het Militair Departement nader aan te ge- ven. Het voorstel daartoe was door mij geschied in de vooronderstel- ling, dat er voor den heer de Lange een ander Geographisch Ingenieur uit Nederland zou gezonden worden, en dat de Adsistent alsdan wel voor de triangulaties gemist zou kunnen worden, op welker voortzet- ting het Militair Departement zoo zeer had aangedrongen.

Ingevolge art. D van het besluit van 14 Juny no. 29 wendde ik mij bij missive van 19 Juny no. 54 tot den Kommandant der Zeemagt, met de vraag: of en wanneer er eene rijksstoomboot tot het doen der expeditie in art. C bepaald, zoude kunnen beschikbaar gesteld wor- den, hangende het daarvan af, of nog eerst de lengteverschillen met den telegraaf, in art. A genoemd, geschieden zoude , dan wel of daarmede gewacht zoude worden tot na de expeditie , waarop de ligging van Muntok, Palembang enz. bepaald zou worden. Tot antwoord ontvan- gen hebbende, dat Z. Ex. aan de regering had voorgesteld Z. M. schroefkorvet de Groningen bij haren terugkeer te Batavia in het laatst der maand beschikbaar te stellen, droeg ik den heer Jaeger op,

VAN DE GEOGRAPHISCHE DIENST IN N. I. 13

zich met den korporaal Rosenkranz naar de Residentie Samarang te begeven, om aldaar de geschikte punten met signalen te voorzien.

Hij vertrok derwaarts met de stoomboot de Koningin der Neder- landen^ den 24«i Juny, en kwam den 20»'^'^ op de reede van Samarang. Ik bereidde mij reeds geheel voor de bedoelde expeditie op de schroef- korvet Groningen voor, wachtte even als haar kommandant, van dag tot dag het besluit dat mijne inscheping zou bevelen, doch de expe- ditie naar Djambi bragt hierin eene algeheele wijziging. Eindelijk namelijk ontving ik van Z. Ex. den Vice-Admiraal , Kommandant der Zeemagt, den 27^^^ July berigt, dat Z. M. schroefkorvet de Groningen ] een deel zou uitmaken der expeditie naar het rijk van Djambi, doch dat Z. Exc. zich voorbehield, zoodra er een ander oorlogsvaartuig beschikbaar was, of wel de Groningen van voornoemden togt spoedig mogt zijn teruggekeerd, alsdan op zijn voorstel bij de regering terug te komen, om tijdelijk een rijksstoomer voor de geographische plaats- bepalingen te bestemmen.

Niet weinig trof mij dit berigt. De zwarigheden , die tot nog toe steeds de sterrekundige plaatsbepalingen in den Indischen Archipel hadden in den weg gestaan, schenen door de bepaalde begeerte van Z. Ex. den Gouverneur-Generaal, om die zaak zooveel mogelijk bevor- derlijk te zijn, opgelost te zullen worden, doch door de veranderde bestemming van de Groningen viel deze hoop voor ditmaal weder in duigen. Ofschoon , zoo als gemeld is , Z. Exc. de Kommandant der Zeemagt mij zijn voornemen had medegedeeld, om spoedig nadere voorstellen omtrent het beschikbaar stellen van eenen rijksstoomer voor de geographische plaatsbepalingen te doen, zoo oordeelde ik mij niet geregtigd, hierop nog verder te wachten , maar besloot tot de be- paling der lengteverschillen met den electromagnetischen telegraaf over te gaan.

§ 3. Bepaling van de lengteverschillen van Samarang en Cheribon met Batavia door middel van den electromagnetischen telegraaf.

Ik schreef derhalve den w'^^'^ Geographischen Ingenieur Jaeger aan, ?jch onmiddellijk naar Samarang te begeven, ten einde tot de bepaling

14 VERSLAG VAN DEN HO OFD-INGE NIEÜR

ran liet lengteverscliil dier plaats en Batavia met mij te beginnen. Ik verzocht hem, my van zijne aankomst aldaar per telegraaf kennis te geven, ten einde hem zoo spoedig mogelijk een universaalinstru- ment, een' chronometer , eene logarithmentafel , een' sterrekundigen al- manak en verdere benoodigdheden te zenden. De dépêche ontving ik in den avond van den 8®"* Augustus, waarop ik, daar de Adjudant-Onderoffi- cier Alberts sedert eenigen tijd ongesteld was, den volgenden dag genoodzaakt was de instrumenten enz. zelf aan boord van het stoom- schip Samarang Packet op de reede te brengen, dat den 10^^ Augustus naar Samarang zou vertrekken. Van den heer Jaeger ontving ik per telegraaf berigt, dat hij Zondag 15 Augustus het voetstuk in de na- bijheid van het telegraaf kantoor gereed hebben zou; op dien dag waren wij beiden op onze stations tot waarnemingen gereed ; doch of- schoon tot laat in den avond wachtende, Avas en bleef de electrische gemeenschap, waarschijnlijk v/egens hevige onweders tusschen Batavia en Samarang verbroken. Ditzelfde was later ook den 18*^"^ Augustus het geval. Het weder was ons, vooral te Samarang, ook voor de tijdsbepalingen zeer ongunstig. Daar de bepaling van het lengtever- schil tusschen Samarang en Batavia dienen moet, om de afmetingen der triangulaties door de heeren de Lange uitgevoerd, vast te stellen, die nog steeds op eene basis berustte, die met eene landmetersketting gemeten was , wenschte ik deze bepaling zeer naauwkeurig uit te voeren , en ik was nog, wat het aantal der verkregene waarnemingen aangaat, lang niet tevreden, toen ik door droevige omstandigheden bij de achtergelatene betrekkingen van den heer Jaeger genoopt werd hem te magtigen zoodra mogelijk terug te keeren. Onverwijld spoedde hij zich hierheen om een uur te laat te komen. Zijne oudste dochter, door hem nog in den bloei harer krachten verlaten , mogt hij niet meer levend wederzien. Ofschoon deze slag met gelatenheid dragende, kon het niet anders , of het geledene verlies moest zijne gevolgen op het gestel van den heer Jaeger doen gevoelen, die reeds te Samarang door koortsen geleden had , opgedaan ten gevolge van het observeren. Eerst in het begin van October gevoelde hij zich weder instaat, het aan- gevangen werk te vervolgen, zoodat hij den lé^'^ October met het schip

VAN DE GEOGEAPHISCHE DIENST IN N. I, 15

St. Michaël naar Cheribon vertrok , waar hij na eene voor den korten afstand zeer lange reis den 19'^'^ aankwam. Alhier ontstond eenige dagen op- onthoud , daar de Resident van Cheribon, ofschoon van het des betreffen- de Gouvernements-besluit afschrift, echter geene bijzondere kenniso-e- ving van de uitzending des heeren Jaeger ontvangen hebbende, zich niet gemagtigd achtte, den w<ien geographischen Ingenieur in iets bij te staan, ja zelfs hem toestemming te geven, een voetstuk voor de plaatsing van het universaal-instrument op te rigten. Door den heer Jaeger hiervan per telegraaf onderrigt, zond ik die kennisgave per telegraaf, doch door de gebrekkige gemeenschap langs den electrischen draad , gaf deze zaak eenige dagen oponthoud en eerst den 27^^ Octo- ber kon er met onze seinen begonnen worden. Het weder was ons echter dien avond ongunstig, daar het zoowel te Cheribon als te Weltevreden den geheelen avond en den geheelen nacht betrokken bleef. De 28^ , 29^ en 30*' October leverden op beide plaatsen goede waarnemingen, even als de 1^ November; den 3 1*^"^ October w^as het op beide plaatsen betrokken, en bestond er ook geene gemeenschap lano-s den telegraafdraad.

§ 4. Mislulde poging om het lengteverscJiil van Soerahaya en

Batavia te bepalen.

Ik oordeelde de waarnemingen talrijk genoeg, om het lengteverschil van Batavia met Cheribon met de gewenschte naauwkeurigheid af te leiden, en droeg nu den w"^^^ Geographischen Ingenieur op, zich, in- dien hij slechts eene bruikbare breedtebepaling verkregen had, op de stoomboot Batavia in te schepen , die den S^'^ November de mail te Batavia brengen zoude en zeer spoedig om de oost zoude vertrekken.

Eerst op den 7^°- November had dit vertrek echter plaats en den 8°"^ nam deze stoomboot den w^^n Geographischen Ingenieur op , om hem naar Soerabaja te vervoeren, waar hij den \0^^ aankwam. Ook hier ondervond de heer Jaeger, vooral door de moeijelijkheid, den Regent aldaar te spreken, veel oponthoud en eerst den 16^'^ gewerden hem de noodige materialen voor de oprigting van het voetstuk voor het

Ig VERSLAG VAN DEN HO OFD - INGE NIE UR

doen der tijdsbepalingen. Dan - de westmousson was inmiddels, vooral in de oostelijke helft van Java, met kracht ingevallen, en de regens en onweders , waarvan hij vergezeld gaat , verhinderden aanhoudend de onmiddellijke electrische gemeenschap tusschen Weltevreden en Soera- baya. De telegraphische berigten, te Soerabaya aangeboden, werden, als er gemeenschap bestond , naar Samarang , van daar , als de gemeen- schap het toeliet, naar Cheribon en eindelijk, als er tusschen Cheribon en Batavia electrische gemeenschap was, naar Batavia overgeseind. De berigten van den IP"^ November kwamen den 15*^" November eerst te Batavia; in één woord: slechts eens was na dezen tijd de gemeenschap voor een paar uren onmiddellijk tot Soerabaya vrij , om daarna niet meer hersteld te worden. In het eerst begaf ik mij eiken morgen en eiken namiddag, steeds te vergeefs, naar het telegraaf kantoor te Weltevreden, doch eindelijk verkreeg ik van den w'^^'^ chef van dat kan- toor de toezegging , dat , mogt de gemeenschap tuschen Soerabaya en Batavia hersteld worden, zulks mij onmiddellijk gemeld zou worden, ïoen er geene verbetering in dezen toestand kwam, en er, naar ik vernam, geene hoop bestond, dat zulks in den regenmousson ge- schieden zoude, schreef ik den w'^^" Geographischen Ingenieur den 24^"^ November aan, om, indien bij het ontvangen mijner missive de om- standigheden niet verbeterd waren, alsdan, zoodra zich daartoe de gelegenheid aanbood, naar Batavia terug te keeren, ten einde zich aan andere bezigheden te wijden. Daar de omstandigheden onver- anderd bleven, en de electrische gemeenschap langs den telegraaf- draad zich dus niet herstelde, scheepte de heer Jaeger zich den 2^^ December te Soerabaya in en kwam weder den 6°"- December te Batavia aan. Het observeren aan het zeestrand te Cheribon had echter het gestel van den heer Jaeger op nieuw aangegrepen , en bij en na zijne aankomst te Batavia was hij nog steeds door binnenkoortsen en hoofdpijn gekweld, zoodat hij mij eerst eenige weken later zijne berekeningen konde mededeelen.

§ 5. Opgave der i^esultaten.

Wij komen tot onze bepalingen van lengteverschillen terug.

In de maand Augustus hadden de heer Jaeger en ik slechts op

VAN DE GEOGRAPHISCHE DIENST IN N. I. 17

twee avonden beide tijdsbepalingen gekregen, hij te Samarang en ik te Weltevreden. In de tweede bijlage zullen de uitkomsten van de herleiding der waarnemingen in zoo verre worden opgegeven, dat ieder lezer de afleiding van de einduitkomst zelf kan narekenen. Gaarne hadde ik de naauwkeurigheid dezer uitkomst nog door eenige bepalingen verhoogd, doch de omstandigheden hebben toenmaals ge- noopt het werk te staken. Nogtans, de bereikte naauwkeurigheid is voor alle practische doeleinden toereikende. Wij vonden namelijk voor het lengteverschil van Samarang en Weltevreden:

IG Augustus 1858: lé" 22%97 met eene waarsch. fout ± 0^083 17 >. .. : 14 22 ,G3 » » » » ± 0s083

Gemiddeld: 14 22 ,80 » » .. » ± Os06.

Hierbij moet nu geteld worden het lengteverschil van Weltevreden en Batavia; doch om het resultaat onafhankelijk te maken van de personele fouten der waarnemers , moet hiervoor genomen worden die waarde van dat lengteverschil, die gevonden is, toen de heer Jaeger te Batavia en ik te Weltevreden waarnam. Deze was, (zie blz. 10:) Weltevreden oostelijk van Batavia: 5^,39 Reductie op den Tijdklep : — O ,06

5,33

met eene waarschijnlijke fout ± 0^, 107.

Daar eindelijk de waarnemingsplaats van den heer Jaeger te Samarang 88,4 N. El=:2",89 ^=;0%19 oostelijker dan de uitkijk aldaar lag, zoo is dus de einduitkomst onzer bepaling:

Uitkijk te JSamarangr oostelijk van Tijdklep te Batavia: 14" 2ï%94 met eene w. fout ± 0%135.

Veel schoonere overeenkomst, dan de boven gevondene twee waar- den voor het lengteverschil van Samarang en Weltevreden aanbieden, hadden de resultaten voor het lengteverschil van Cheribon en Welte- vreden. Er werd namelijk gevonden:

13 VERSLAG VAN DEN H OOFD-INGENI E UE

28 October 1858 6"' 57»,90 met eene waarscli. fout ± 0',064

29 1. II 58,07 » .. .. .. 0,085

30 » II 58,06 i> » » » 0,085 1 November » 58 ,06 " n » » 0 ,064

Gemiddeld, lettende op de ■waar- schijnlijke fout van elk resultaat: G" 58*,01 " » » n O', 04 Weltevreden oostelijk van Batavia: 5,33 » » » n 0,11.

komt derhalve, daar het havenlicht 0',52 :=! 0%03 oostelijker dan de ■waarnemingsplaats van den heer Jaeger lag:

Ilavenliclit te Clieribon oostelijk van Tijdklep te BataTia: 3"" S'^ï met eene w. fout ± 0%i;S.

§ 6. Tijd, dien de seinen noodig hadden, om over te gaan.

Onze waarnemingen geven nog den tijd aan, dien de telegrafische seinen noodig hebben, om, op het eene station gegeven zijnde, op het andei'e door het aantrekken van het anker door den electromagneet hoorbaar te worden. Standvastig is deze tijd niet, daar het anker, zoowel van het relais als van den schrijftoestel, door een klein spi- raal veertje wordt tegengehouden, zoodat de bedoelde tijd afhangt 1" van de sterkte van den stroom, en 2° van de kracht, waarmede het veertje gespannen is. De tijd, dien de electrische stroom noodig had , om den telegraafdraad te doorloopen , kan in geen geval merkbaar ge- weest zijn. Voor een ver verwijderd station wordt de bedoelde tijd- ruimte nog vergroot, als er een tusschenstation met zijn relais in den keten is. Dit was met Samarang het geval. De resultaten waren:

Tijd , dien de seinen noodig hadden om over te gaan van Weltevre- den naar Batavia, vice versa, gemiddeld 0^01

van Weltevreden naar Cheribon, vice versa, gemiddeld. . . . 0,035 // // // Samarang, // « , " .... 0 ,09

Zoo als reeds gezegd is , waren onze resultaten zoo goed als geheel vrij van den invloed dezer tijdruimte, daar de seinen steeds afwisse- lend van beide uiteinden gegeven werden.

VAN DE GEOGRAPIIISCIIE DIENST IN N. I. 19

§ 7. Ligging der observatieplaatsen te Cheribon en Samarang ten opzigte der triangidatiestations.

liet verhaaste vertrek van den heer Jaeger van Samarans; en het slechte weder tijdens zijn verblijf aldaar, verhinderden hem eene breedte- bepaling te volbrengen. Nogtans was de door hem aangenomen breedte zyner observatieplaats , die hij van de breedtebepalingen , door den heer de Lange in 1857 volbragt, afleidde, voor de berekening der tijdsbepalingen naauwkeurig genoeg. Mogt namelijk deze breedte bij eene latere gelegenheid naauwkeuriger bepaald worden, dan konden de tij ds- en derhalve de lengtebepalingen door eene eenvoudige diffe- rentiaal-formule verbeterd worden (*).

Te Cheribon daarentegen had de heer Jaeger den 3«" November ge- legenheid om eene breedtebepaling te doen. Zijne uitkomsten waren:

uit 2 waarnemingen op <« Cassiopeiae

in de nabijheid van den meridiaan. ( z = 62°,5 N) . . G°43,5",2

uit 8 circummeridiaanswaarnemingen op

cc Eridani (z = 5r,3 Z) 5,9

Hierbij nog voegende de resultaten van 8 Juny 1859, namelijk:

Uit 10 circummeridiaanswaarnemingen van

« Lyrae (z = 45°,5 N) 3 ,4

Uit 4 waarnemingen op » Pavonis ... (z = 50° ,6 Z) 6,0

Komt gemiddeld , G°43'5',l

Door middel van eene, van den Ingenieur van den waterstaat te Cheribon geleende , boussole en meetketting verbond de heer Jaeger zijne waarnemingsplaats aan die, welke het station der heeren de Lange bij de triangulaties had uitgemaakt. Daar het echter het volgende jaar bleek , dat deze meting foutief was , zal ik het resultaat achterwege houden en dadelijk de juiste, door mij den S^q October 1859 gevon- dene, uitkomst mededeelen.

(*) Door de vertraging, die het drukken van dit verslag, wegens gebrek aan papier, euz. geleden heeft, ben ik in de gelegenheid geweest, alles naar de juistere bepalingen, iu 1859 volbragt, te verbeteren (24 January 1S60).

20 VERSLAG VAN DEN HOOFD-INGENIEUR

Deze was, dat de waarnemingsplaats van den heer Jaeger lag ten opzigte van het triangulatiestation:

836,9 N. El ^ 27",25 ten zuiden , 536,0 N. El::^ 17",44- 1^16 ten oosten. Even zoo verbond ik in Junyl859te Samarang de observatieplaats van den heer Jaeger met het triangulatiestation. Het resultaat was, dat gene ten opzigte van het laatste gelegen was :

1101,7 N. El;^ 35",62 ten zuiden, 1239,5 N. El ^ 40",39 ^ 2^69 ten oosten.

§ 8. Vergelijking van de resultaten^ langs sterrekundigen en langs

geodesischen lueg verkregen.

Cheribon Samarang en Batavia, en Batavia.

Gevonden lengteversehil : 7^33,37 14«i 27^, 94

Keductie op de triangulatiestations: . . — 1, 19 — 2, 50

7 2, 18 14 25, 44

Door de triangulaties was gevonden: . . 7 1, 23 14 23, 73

Verschil: O, 95 ' 1, 71

of 0,00223^-^4^ 0,00198 :i;^i^

Waarschijnlijkste correctie: + 0,00207^:^713

Hierdoor zou eene dergelijke correctie der, door de H.H. de Lange aangenomene, basis aangeduid worden. De breedtebepalingen echter schijnen eene nog sterkere vergrooting der geodesisch bepaalde breedte- verschillen, als noodzakelijk aan te duiden, welke zelfs een 220^ deel harer waarde bedraagt (zie 4^ bijlage) ; terwijl dan toch nog onregelmatig- heden blijven bestaan, die onmogelijk anders te verkaren zijn dan door lo- kale invloeden, bijv. door aantrekking, hetzij van bergen, hetzij van groo- te massaas eener zwaardere rotssoort aan de eene zijde van het punt, waar zich de onreo-elmatisheid vertoont. Ik houd het derhalve voor hoogst waarschijnlijk dat, indien de triangulaties nog veel verder in

VAN DE GEOGRAPHISCHE DIENST IN N. I. 21

de rigting van oost en west worden voortgezet, alsdan ook dergelijke onregelmatigheden zich zullen voordoen bij de vergelijking der geode- sisch bepaalde met de door den electromagnetisehen telegraaf , sterre- kundig bepaalde lengteverschillen.

Tevens volgt ook uit de bedoelde onregelmatigheden aan de eene zijde de strikte noodzakelijkheid van triangulaties, om tot basis der topo- graphie van Java te dienen, en aan de andere zijde de algeheele ongeschiktheid van het tex-rein tot het bewerkstelligen eener naauw- keurige graadmeting, om mede te doen stemmen bij de bepaling van de waarschijnlijkste gedaante van den aardbol.

Om de tijdseinen aan de zeehavens voor de schepen dienstbaar te maken, moet daarentegen, ingeval de astronomisch bepaalde lengte van de geodesisch bepaalde verschilt, de eerste aangenomen worden. De zeeman namelijk, die met het sextant de hoogte der zon boven de kim meet, maakt daarbij even goed gebruik van de rigting der zwaartekracht als de sterrekundige aan den wal, die een' hoogtecir- kel, met paslood of niveaus voorzien, voor zijne waarnemingen aan- wendt. Wijkt dus het paslood ten gevolge van zijdelingsche aantrek- king door een gebergte af, dan zal de oppervlakte der zee ook overeenkomstig deze gewijzigde aantrekking gebogen zijn en dus afwij- ken van de middelbare ellipsoidische oppervlakte,

§ 9. Voortzetting van den signaaïbouiü in de residentie Samarang.

Terwijl de heer Jaeger en ik aan de bepaling der lengteverschillen met den electromagnetisehen telegraaf arbeidden , Averd ook de signaal- bouw in de residentie Samarang voortgezet. Den 26*'° Juny was de heer Jaeger met het stoomschip Koningin der Nederlanden te Sama- rang aangekomen , en , na zijne opwachting bij den Resident gemaakt en de toezegging van diens medewerking verkregen te hebben , zorgde hij eerst voor de noodzakelijke vernieuwing der observatiehut aan het zeestrand te Samarang, en vertrok toen den 29^^ naar Ambarawa. Zijn eerste doel was te onderzoeken in welken toestand zich de signalen op

22 VERSLAG VAN DEN HOOFD-INGENIEUR

de bergen Oengarang, Ngrandja en Merbaboe bevonden, die bij de vorige triangulatie gediend hadden. Het bleek dat op de Ngrandja het signaal hersteld moest worden , en dat aldaar hutten ontbraken. Op den Oengarang was het omgewaaid, op den Merbaboe waren de hutten afcrebrand. Na voor het herstellen van dit alles de noodio;e stappen bij de autoriteiten gedaan te hebben, vertrok de heer Jaeger naar den Kendalisodo. Het bleek dat Samarang, de Ngrandja en de vesting Willem I alleen dan van dezen bei'g te gelijkertijd zigtbaar zijn, wanneer men zich eenige voeten boven den grond verheft. Dit punt koos de heer Jaeger voor een signaal uit. Samarang en de Ngrandja kunnen van de gewone hoogte van het oog boven den grond gezien worden, doch Willem I niet. Het signaal zelf is nog- tans uit deze vesting zigtbaar. De berg Rong werd verder bezocht, doch voor het plaatsen van een signaal afgekeurd. Het weder werd hoe langer hoe ongunstiger, dagelijks regende het zoo hevig en aan- houdend, dat het jaargetijde meer op eenen west- dan op eenen oostniousson geleek; niet zonder veel tegenspoed ondervonden en on- gemakken doorgestaan te hebben, slaagde de heer Jaeger er in, op den Ngomplak, Matjanmati, Sadang, Ngebleng en Pajong signalen op te rigten, en was juist van plan den Nawangan te beklimmen, toen hij den 4«» Augustus te Nobo de opdragt van mij ontving, om het aangevangen werk te staken en zich naar Samarang te begeven, ten einde door den electromagnetischen telegraaf het lengteverschil dier plaats en Batavia met mij te bepalen.

De signaalbouw moest nu stilstaan, doch kon weder spoedig her- vat worden. Bij de overhaaste terugkomst van den heer Jaeger van Samarang naar Batavia, waarvan boven melding is gemaakt, was de korporaal Rosenkranz medegekomen, die kort daarop tot sergeant werd bevorderd. De adjudant-onderofficier Alberts, die langen tijd pijnlijke aandoeningen aan de lever gevoeld had, Avas weder aan de beterende hand. Beiden besteedden de maand September hoofdza- kelijk aan het nazien en schoonmaken van den voorraad instrumenten en gereedschappen. Voornamelijk het door den heer Jaeger medege- nomen universaal-instrument van Pistor en Martins moest geheel en

VAN DE GEOGRAPIIISCIÏE DIENST IN N. I. 23

al uit elkander genomen worden, in alle deelen nagezien, en in sommige opzigten gerepareerd worden. Hierbij kwam vooral de ken- nis van instruraentmaken te pas , die de sergeant Rosenkranz bezit.

De adjudant-onderofficier Alberts en de sergeant Rosenkranz ver- trokken nu , den S^n October , met de stoomboot Samarang Packet naar Samarang , ten einde verder het bouwen der signalen voort te zetten. In weerwil van het vele oponthoud, onder anderen veroorzaakt door het kappen van vele en zware boomen, steeds op den heuvel waar een signaal staan moest, maar ook dikwijls op eenen anderen, hetzij tusschen twee stations, om het signaal van het eene uit het andere zigtbaar te maken, hetzij in het verlengde van twee stations, opdat het signaal op het eene station zich niet, uit het andere station ge- zien, op boomen zou projecteren; in weerwil van dit oponthoud, zeg ik, ging het bouwen der signalen vrij spoedig en geregeld voort, en na de signalen in de afdeeling Salatiga voltooid te hebben , waar de heer Jaeger begonnen was, hadden zij den Sl^'^ December reeds 14 goed uitgekozene punten in de afdeelingen Demak en Grobogan met signalen voorzien. Het heuvelachtige terrein in de residentie Sama- rang is voor het spreiden van een triangulatienet veel lastiger en moeijelijker dan dat in de met hooge bergen voorziene residentiën, waar vroeger de triangulaties plaats grepen, en waar men dadelijk, van den eenen bergtop uit, eene keuze uit de omringende bergtop- pen doen kon. Ik acht het niet van belang ontbloot hier een af- schrift te geven van een der rapporten van den adjudant-onderofficier Alberts, nl. van zijn tweede rapport, gedagteekend District Wirosari, dessa Bodjo, 12 November 1858.

// Den 23en October vertrok ik van Samarang naar het district Seron- w dol, en bestemde den volgenden morgen den heuvel ïrangkil, gele- i> gen digt bij den grooten weg naar Oengarang , voor een signaal. // Ik zag van hier uit op den berg Boetak de overblijfselen van een II signaal , eenige der bamboe-petong staan , en verder , dat op den oos- // telijken kruin van dat gebergte nog veel moet gekapt worden , om het /' op te rigten signaal in oostelijke rigting zigtbaar te verkrijgen, of wel // dat op dien top nog een tweede signaal gebouwd zal moeten worden.

24 VERSLAG VAN DEN HOOFD-INGENIE ÜR

" Denzelfden dag keerde ik naar Djomblang terug, en kwam den // 26eii over Broemboeng en Djeragan op den heuvel Panawangan aan. // Daar Rosenkranz na afloop van den signaalbouw op den Kendalisodo «nog twee punten, Dalan en Trangkil met signalen te bezetten had, '/ zoo wachtte ik op den Panawangan het werkvolk en materieel af, öm // hier zelf het signaal enz. te laten oprigten , en liet intusschen op den II heuvel en eenige zijner hellingen het wilde geboomte wegkappen. '/ De dessa op den heuvel , zoomede een omheind graf, met heiligen //eerbied door de bevolking der dessa vereerd, vielen in eene rigting, // die voor de metingen niet hinderlijk waren , maar wel waren dit // een twintigtal boomen, die op het hoogste punt om eene kleine aard- // verhooging stonden, Avelke laatste de beminde rustplaats van eenen // Goeroe zoude geweest zijn , die aldaar voor eenige eeuwen zoude // hebben geleefd, en in de nabijheid begraven liggen. Het gelukte mij // echter , het vrome dessa-hoofd te bewegen , dit getal tot op zes te- // rug te brengen , en daardoor alle signalen zigtbaar te verkrijgen.

// Den 30'^'^ October vertrok ik over Goebook naar de dessa Sindang // op de zuidwestelijke grens van het district Manggar (een afstand van // 36 palen) en reisde den volgenden morgen naar den heuvel Ba- // njoepahit dien ik van Panawangan voor een signaal goedgekeurd had.

// De lange rid op den 30^"^ had mijne lever sterk doen opzetten en // mij hevige pijnen in de zijde bezorgd. Rosenkranz arriveerde den 1^° '/ November ; door de koorts aangetast, bragt hij een' dikken uitslag om // neus , mond en kin , en een opgezwollen gezigt mede. In den voor II ons logies teregt gemaakten karbouwenstal herstelden wij ons zoo // goed mogelijk , door de chirurgische hulpmiddelen , die de plaats ople- // verde. Van af den Panawangan is de zuidelijke grens der residen- // tie met onafzienbare wilde djatibosschen bezet. De veelvuldige // kleine heuvels , die weinig onder elkander in hoogte verschillen , en // even als de hen omliggende dalen met hooge en zware djati zijn // begroeid (waarin men zich slechts met de boussole oriënteren kan) //maken het moeijelijk, een ruim en vrij gezigt te verkrijgen, en zijn //uiterst hinderlijk voor het opzoeken van verdere punten, en dikwijls // wordt men tot uitkappingen verleid , die later blijken van geen nut

VAN DE GEOGRAPHISCHE DIENST IN N. I. 25

»/ te zijn, doordien het gezigt op een' daarachter gelegen' heuvel met tl zijne hooge boomen stuit. Hierdoor wordt het werk zeer vertraagd , II waarbij nog komt , dat het kappen van het harde hout der zware // djati- en sawoboomen veel tijd, menschen en gereedschappen ver- 1/ eischt. Op den Banjoepahit kwam hierbij nog de omstandigheid, // dat geen genoegzaam werkvolk kwam opdagen en de opgekomenen «een gering getal kapbijlen hadden medegebragt, zoomede dat het // inlandsch hoofd , hetwelk door den Wedono van Manggar ter " assistentie was achtergelaten , weinig geschiktheid bezat , om de ge- /' geven orders te doen uitvoeren. Al deze redenen vei'eenigd , waren // dan ook oorzaak , dat ik eerst den 6^" en Rozenkranz den 8^" Novem- // ber van daar kon vertrekken.

II Laatstgenoemde werd nog zeer opgehouden , doordien de lange , w smalle heuvelrib uit veelvuldige lagen van zwaren zandsteen bestaat, '/ die in schuinsche rigting tegen den bodem op elkander gestapeld lig- «gen, en die zelfs de ijzeren koevoeten trotseerden. Na eenige da- // gen vruchteloos gepoogd te hebben , met koevoeten de noodige ga- // ten voor de pyramide in de steenen uit te breken , kwam een in- // landsch hoofd op het denkbeeld , de steenen te branden , hetgeen // beproefd werd. Den anderen morgen bleek dat de steenen , zoo ver // zij aan de hitte van het vuur bloot gesteld waren geweest, gedeel- '/ telijk gebarsten en gedeeltelijk met zware stukken hout aan kleine II brokken te stooten waren. Dit verbranden werd tot eene genoegzame /' diepte herhaald.

// Den 6^1 reed ik langs de zuidgrens naar de heuvels Mongot in het // district Poerwodadie. Het bleek spoedig , dat deze heuvels zoo laag //waren, dat ik ze onmogelijk van den Banjoepahit kon gezien hebben II en dus het adsisterend hoofd, in weerwil mijner waarschuwing, mij // maar den eersten besten naam opgegeven had , die hem was inge- // vallen. Op een' der hoogste heuvels inde nabijheid, Djoworo, liet // ik kappen en zag eerst den anderen middag , dat ik van hier uit //onmogelijk een vrij gezigt om de west kon verkrijgen, daar de heu- // vels naar die zijde allen hooger waren. Ik kon dus weder weste- // lijk terugkeeren. Te Kolang Bantjar ontmoette ik Rosenkranz, die

26 VERSLAG VAN DEN HOOFD-INGENIEUR

'/ gelukkig het assisterend hoofd van Banjoepahit tot hier had mede- f/gebragt, en welke laatste thans in last kreeg , werkvolk te verzamelen // voor het kappen op den heuvel Tjinkle. Van hier uit bestemde ik // nog den noordoostelijk gelegen' berg Prigi voor een signaal en Avilde //den 11^1 November naar het district Wirosari vertrekken, toen ik te // Kalangbandjar daarin verhinderd werd door den onwil van den '/ Loerah dier plaats , om mij transportmiddelen te vei-strekken. Ik //verzocht schriftelijk de hulp van den Ass.-Hesident te Poerwodadi, // en kreeg heden het verzochte en den Wedono tot geleider. De dja- // tibosschen der zuidgrens van Wirosarie allen vlak vindende , reed ik //meer noordelijk naar den heuvel Djondro, en zal hier morgen laten // kappen. De weêrgesteldheid blijft nog tamelijk gunstig."

§ 10. Bepaling van de lengte van Batavia uit de waarnemingen ^ door de H.H. de Lange in 1851 — 54 gedaan.

a. Ifleridiaanwaarnemingen.

Ook aan den arbeid bij art. 3 van het Gouvernements-Besluit van 14 Juny 1858 no. 29 opgedragen, werd, voor zoover de andere werk- zaamheden , het bureauwerk enz. toeliet , gearbeid , en ik mogt nog dit jaar het eerste gedeelte daarvan, namelijk de vernieuwde berekening der lengte van Batavia, uit de waarnemingen der H.H. de Lange in 1851 tot 54 gedaan, voleindigen.

Deze waarnemingen waren ten eerste , die van den meridiaan-door- gang van een' der maansranden en van die der zoogenoemde maan- sterren, (d.i. van die sterren, die voor de vergelijking met de maan , in den // Nautical Almanac" en het Berlijner // Astronomisches Jahrbuch" vooruit worden opgegeven). Ten tweede: waarnemingen van gelijke hoogte der maan en van eene ster, eene methode, ter bepaling der Geographische lengte, door den hoogleeraar Kaiser in zijne //Ver- handeling over de sterrekundige plaatsbepaling in den Indischen Ar- chipel" aangeprezen, en waarvan ook a posteriori gebleken is, dat zij ten minste even goede resultaten geeft als de voorgaande. Ten der- de: sterrebedekkingen. Om uit al deze waarnemingen met de ge-

VAN DE GEOGRAPHISCHE DIENST IN N. I. 27

wenschte naauwkeurigheid de lengte van Batavia af te leiden, Ava- ren noodig corresponderende waarnemingen of naauwkeurige maans- plaatsen uit de maanstafels van Hansen berekend. Corresponderende ■waarnemingen leverde hoofdzakelijk de sterrewacht te Greenwieh op : niet alleen worden van alle sterrewachten hier de meeste waarne- mingen op de maan , ook buiten den meridiaan gedaan , maar ook worden zij aldaar met even veel naauwgezetheid na als voor de volle maan waargenomen. Op de meeste andere sterrewachten wordt de doorgang dor maan in het geheel niet geregeld waargenomen of als eene bijzaak behandeld en daar hare culminatie bij volle maan te middernacht en na de volle maan steeds later dan middernacht plaats grijpt, zoo worden over het algemeen de culminaties na de volle maan ook dikwijls daar verwaarloosd, waar zij vóór de volle maan gere- geld worden Avaargenoraen , hetgeen des te meer te bejammeren is , daar de waargenomene culminaties vóór de volle maan, alle betrek- king hebbende op den eersten rand , ontoereikend zijn , om door ver- gelijking met culminaties op eene plaats waargenomen, waarvan de geographische lengte bekend is, eene juiste lengtebepaling eener an- dere plaats te leveren, onafhankelijk van de verschillende middellijn, waaronder zich de maan in verschillende kijkers voordoet.

Ik heb niettemin de waarnemingen der HH. de Lange toch ook met al de maanswaarnemingen vergeleken, die ik, buiten de waarne- mingen te Greenwieh, heb gevonden, namelijk die te Oxford, Cam- bridge. Hamburg, Kremsmunster, Olmutz en Cracau gedaan waren, ten einde geen aanwezig materiaal ongebruikt te laten en na te gaan of de vergelijking met bijna uitsluitend op den eersten rand betrekking hebbende waarnemingfen der vier laatste plaatsen ook voor de lengte van Batavia een ander resultaat gaf dan de vergelijking met die waar- nemingen te Greenwieh, die insgelijks vóór de volle maan waren ge- daan. Daar zich hier geene in het oog loopende afwijking voordeed, werd er geene aanleiding tot verder onderzoek gegeven. De corres- ponderende waarnemingen te Cambridge ben ik aaji eene vriendelijke mededeeling van den heer Challis verschuldigd, den Directeur der sterrewacht aldaar.

28 VERSLAG VAN DEN HOOFD-INGENIEUR

Ik heb nu de waarnemingen der maan in den meridiaan op twee wijzen voor de afleiding der lengte van Batavia aangewend. Ten eerste heb ik alleen de corresponderende meridiaanwaarnemingen daartoe gebruikt, namelijk alleen die, waarbij ook eene of meer der vier vergelijkingsterren waren waargenomen, die ook te Batavia gediend hadden. Hierbij heb ik dus zuiver de methode gevolgd, zooals zij door Nicolaï is voorgesteld en steeds door andere sterrekundigen is gevolgd.

In de vijfde bijlage tot dit verslag worden de bijzonderheden der berekening nader toegelicht. Daar behalve Greenwich slechts Oxford en Cambridge eenige weinige vergelijkingen van waarnemingen, met behulp van beide maansranden volbragt opleverde , zijn bij de afleiding van het eindresultaat de gedeeltelijke resultaten buiten rekening gela- ten, verkregen door vergelijking met waarnemingen, op andere ster- rewachten nl. Kremsmunster, Hamburg, Olmutz en Cracau volbragt. Bij de berekening waren van deze sterrewachten de volgende lengten aangenomen :

Oxford . . . .	.	S»" 2^ 6.	W.	van	Greenwich
Cambridge.	•	0 22,75.	0.	II
Hamburg. .	• f	39 54, 1.	II	II
Kremsmunster. .	•	56 32, 8.	II	II
Olmutz. . .	. 1	9 0, 1.	II	II
Cracau. . . .	1	19 51, 1.	II	II

In het jaar 1853 namen beide de heeren de Lange bijna altijd ge-» zamenlijk waar ; daar echter beider waarnemingen met dezelfde waarr nemingen te Greenwich volbragt , moesten vergeleken worden , mogen de resultaten uit beider waarnemimgen verkregen niet afzonderlijk op- genomen, maar moeten zij tot één resultaat vereenigd worden.

Bij zulk eene vereeniging moet nogtans eerst een onderzoek voor- afgaan, of er ook een merkbaar standvastig verschil tusschen de resultaten der beide waarnemers bestaat. Reeds wijlen de heer S. H. de Lange heeft in zijn meergemeld verslag, blz. 267 (12) en 267 (13) dit onderzoek vermeld. Eenige misstellingen, een paar uitlatingenen eene onoplettendheid van den zetter maakt de aldaar opgegeven©

VAN DE GEOGRAPHISCHE DIENST IN N. I,

29

tabellen niet zeer verstaanbaar. Ik zal ze daarom hier herhalen, tevens de resultaten, die op de twee maansranden betrekking hebben, van elkander afscheidende.

Verschil tusschen de door heide ivaarnemers gevondene lengten (S. H. — G. A.).

Eerste rand.

1853 Juny 16 + lis, 28.

» 17 - 14, 16.

.. 18 + 4,65.

» 20 - 0,86.

July 15 + 3,00.

» 16 + 0,78.

.. 17 - 2,23.

Oct. 11 + 13,67.

Dec. 14 + 7,1:6.

Tweede rand.
1853 Mei 23	+ 1', 68.
Juny 21	- 6,76.
.) 22	+ 3,91.
» 24	- 1 , 70.
July 22	+ 5 , 70.
Sept. 18	-1,25.
.1 19	+ 8 , 86.
.. 20	+ 2 , 82.
» 21	— 0,31.
» 23	+ 3 , 99.
Oct. 22	- 1 , 87.
Dec 15	- 3 , 60.
Dec. 17	- 0 , 69.
Arithm. midden	+ 0 . 83.
in beide randen:	+ r,75

Arithm. midden + 2, 67.

Gemiddeld verschil, afgeleid uit waarnemingen aan beide randen:

Verschil tusschen de door beide ivaarnemers gevondene regte opklimmingen

der maan (S. H. — G. A.)

Eerste rand.
1853 July 16	- 0', 43.
.) 17	+ 0,56.
» 18	- 0 , 24.
» 20	+ 0,05.
July 15	- 0,16.
.. 16	- 0,05.
» 17	+ 0 , 10.
Oct. 11	- 0,55.
Dec. 14	- 0,29.

Arithm. midden: — 0% 11. Waarsch. fout : ± Os, 053.

Gemiddeld verschil, afgeleid uit waarnemingen aan beide randen: — Os, 065 w. f.

Twee	de rand.
1853. Mei	23	-Os, 06.
Juny	11	+ 0,33.
II	22	- 0,17.
1)	24	+ 0 , 06.
July	22	- 0 , 23.
Sept.	18	+ 0 , 04.
»	19	- 0 , 29.
II	20	- 0 , 09.
»	21	+ 0,01.
II	23	- 0,15.
Oct.	22	+ 0 , 07.
Dec.	15	+ 0,13.
	17	+ 0,02.
Arithm midden	- 0« , 02.
"Waarsch. foul	.	± Os , 049.
— Os, 065 w. f.	± 0' , 034

30 VERSLAG VAN DEN HOOFD-INGE MIE UR

Ofschoon nu de arithmetische middens aangeven, dat wijlen de heer S. H. de Lange, de lengte iets meer oostelijk zoude gevonden hebben , dan de heer G- A. de Lange , acht ik het gevonden verschil te gering en de afwisseling der teekens te sterk uitgedrukt , de waarde van het resultaat derhalve te onzeker, om het bij de zamenvoeging der resultaten van beide waarnemers in rekening te nemen. Ik heb dus van de resultaten, afgeleid uit beider waarnemingen op denzelfden avond volbragt, eenvoudig het arithmetisch midden genomen , en bij de bepaling der gewigten van deze arithmetische middens de voorschriften der waarschijnlijkheidsrekening in acht genomen. Het eindresultaat was

Batavia O. van Greenwich 7" 7™ 18% 5 met eene w. fout ± O», 8. Bij bovenstaande berekening moest de grootste helft der te Batavia waargenon^ene culminaties der maan ongebruikt blijven, daar die op dagen volbragt waren , waarop te Greenwich de maan niet in den meridiaan, of waarop wel de culminatie der maan, maar van geene der te Batavia waargenomene vergelijkingsterren was waargenomen.

Daarom heb ik de berekening nog eens op eene andere wijze uitge- voerd, die zich tegenwoordig even goed laat aanwenden, als de zoo even bedoelde, en die het voordeel heeft, dat daardoor nagenoeg al de te Batavia waargenomene culminaties der maan gebruikt worden. Deze wijze bestaat daarin, dat eerst de fouten der maanstafels wor- den afgeleid uit al de waarnemingen, te Greenwich in dat tijdsverloop volbragt, waarin de waarnemingen te Batavia hebben plaats gehad, zoo wel uit al de waarnemingen, in den meridiaan met den meridiaan- cirkel als uit de nog veel talrijkere w^aarneraingen , buiten den meri- diaan met het zoogenoemde Altazimuth volbragt. Ook de waarne- mingen, op andere sterrewachten volbragt, kunnen voor het opmaken eener tafel van fouten der maanstafels worden aangewend, mits er waarnemingen aan beide randen aanwezig zijn. Vervolgens kunnen hieruit ook voor de tijdstippen, w^aarop de waarnemingen te Batavia hebben plaats gehad, de fouten der maanstafels ligtelijk door eene interpolatie worden afgeleid , en aldus al de waargenomene culminaties voor de lengtebepaling gebruikt worden. Alleen dezulke moeten

VAN DE GEOGRAPHISCHE DIENST IN N. I. 31

namelijk ongebruikt blijven, die in eene periode vallen, dat de maan dagen achtereen niet in Europa is waargenomen.

Ik zeide dat deze methode tegenwoordig even goed kan aangewend worden als de gebruikelijke. Toen namelijk een derde gedeelte eener eeuw geleden, de methodr; om de geographische lengte uit de cul- minatie van maan en maansterren af te leiden, werd aangeprezen en het eerst aangewend , was de kennis van naauwkeurige sterreplaatsen in vergelijking van thans zeer ten achteren, en het gebruik van de- zelfde vergelijkingsterren aan beide stations werd vereischt om de berekening van het lengteverschil onafhankelijk te maken van de regte opklimmingen, die voor de gebruikte sterren worden aange- nomen. Voor dertig jaren had men voor de plaatsen der kleinere sterren geene andere lijsten dan die van Piazzi, die hare plaatsen voor ?800 aangeeft en de door Bessel gegevene Fimdamenta astro- nomiae, waarin de voor het jaar 1755 geldende sterreplaatsen te vinden zijn, afgeleid uit Bradley's waarnemingen, omstreeks het midden der vorige eeuw volbragt. In 1825 was men dus meestal genoodzaakt, ter verkrijging der naauwk^eurige plaats eener ster, de lijsten van Bradley en Piazzi te raadplegen en aan de plaatsen , uit laatstgenoemde afgeleid , vijf-en-twintig-maal de jaarlijksche prfecessie , en wat meer zegt, vijf-en-twintig-maal de jaarlijksche eigene beweging toe te voegen, die toen nog van slechts weinige sterren tamelijk naauwkeurig bekend was. Op die wijze was de regte opklimming van kleine sterren uit de sterrelijsten meestal niet met die naauwkeurig- heid af te leiden, waarmede men eenen doorgang met een gewoon draagbaar klein passage-instrument kan waarnemen. TegenAvoordig is deze verhouding omgekeerd, en de menigvuldige naauwkeurige plaatsbepalingen van vaste sterren in het laatste derde deel eener eeuw volbragt, stellen ons in staat, de regte opklimmingen der meeste sterren, tot de vijfde grootte ingesloten, met eene hoogere naauw- keurigheid te kennen, dan waarmede de waarneming van eenen door- gang door een jiewoon passage-instrument geschieden kan. Al stem- men dus de vergelijkingsten-en wier doorgang door den meridiaan nevens dien der maan is waargenomen, op beide sterrewachten niet

32 VERSLAG VAN DEN HOOFD-INGENIEUR

overeen, dan zal toch tegenwoordig eene vrij naauwkeurige waarde voor het lengteverschil uit deze waarnemingen kunnen berekend wor- den, vooral wanneer men in de gelegenheid is, de juiste plaatsen der beide sterren uit dezelfde sterrelijst te ontleenen.

Om dus meer voordeel van de 53 maanculminaties te trekken , door een' der H. H. de Lange of beide in de jaren 1851, 53 en 54 te Batavia volbragt, heb ik de moeite niet ontzien, om van al de sterren door hen met de maan waargenomen , de plaats uit de drie laatste lijsten van Greenwich te ontleenen (*).

Hierdoor werden de correcties der in den Nautical Almanac aan- gegevene plaatsen dezer sterren bekend.

Ofschoon tijdroovend, was deze arbeid nog niet zoo lastig als die welke noodwendig volgen moest om het resultaat , dat gezocht werd , op die hoogte van naauwkeurigheid te brengen die de tegenwoordige kennis der reductie-elementen van sterrekundige waarnemingen ge- doogt. Ik moest namelijk de fouten der maanstafels kennen , zoo naauw- keurig als die zich uit de waarnemingen te Greenwich volbragt , lieten af- leiden. In de deelen der Greenwich Observations worden wel is waar de uit de waarnemingen afgeleide fouten der maanstafels opgegeven; maar er heeft eene omstandigheid plaats gegrepen, waardoor die re- sultaten niet die naauwkeurigheid hebben , die zij kunnen bezitten , en ik achtte mij verpligt, geene moeite te ontzien om dit te verbeteren. Ter herleiding namelijk der waarnemingen op de maan, zoowel in als buiten den meridiaan is de kennis noodig van de equatoriale horizontale parallaxis en van de halve middellijn der maan. De laatste wordt door eene eenvoudige formule uit de eerste afgeleid; de sinus namelijk der horizontale equatoriale parallaxis behoeft slechts met de verhouding tusschen den straal der maan tot den straal der

(•) Twee dezer lijsten vindt men vereen igd in denzoogenoemden » 12 Years Catalogue ", waarvan de juiste titel is: « Catalogue of 2176 stars, formed from the observations made during twelve years from 1836 to 1847 at the Royal Observatory Greenwich. Appendix to Greenwich Observations 1847. London 1849." De derde is afzonderlijk uitgegeven, onder den titel » Catalogue of 1576 stars, formed from the observations made during six years from 1848 to 1853 at the Royal Observatory, Greenwich, and reduced to the epoch 1850 (Appendix II to Greenwich Observations 1854) London 1856.".

VAN DE GEOGRAPHISCHE DIENST IN N. I. 33

aarde aan de evennachtslljn vermenigvuldigd te worden, om den sinus der halve middellijn der maan te vinden. Nu hadden de waarnemingen , te Greenwich en elders volbragt, reeds langen tijd bewezen, dat de waarden voor parallaxis en straal der maan , zoo als die , uit de tafels van Burek- hardt ontleend , in den Nautical Almanac werden opgegeven , niet altijd met de waarnemingen overeenstemden; en ofschoon Clausen reeds in 1840 door eene vergelijking der maanstafels van Burg, Burekhardt en Damoiseau op de waarschijnlijkheid van eenige fouten in de paral- laxis-tafelen van Burekhardt had gewezen, waardoor hoofdzakelijk het veranderlijke gedeelte der parallaxis in verdenking moest vallen (Astronomische Nachrichten, deel XVII blz. 337), werd het verschil alleen toegeschreven aan het standvastige deel dier parallaxis , benevens aan eene fout in de aangenomene verhouding tusschen de stralen der maan en der aarde; de middelbare correctie werd gezocht, en bij de herleiding der Greenwich- waarnemingen van 1851 de straal der maan uit den Nautical Almanac, ten gevolge van dit onderzoek, met 1/400 + 1/4000? dus met I/364 gedeelte , en de parallaxis met 1/1200 gedeelte ver- meerderd. De berekenaars van den Nautical Almanac volgden dit voorbeeld en reeds in den Nautical Almanac van 1853 kwamen de uit de maanstafelen van Burckhai-dt ontleende parallaxis en halve middellijn der maan, met deze factoren verbeterd, voor.

Adams, de beroemde berekenaar der loopbaan van Neptunus uit de storingen van Uranus, ondernam een naauwgezet onderzoek over de naauwkeurigheid der door Burekhardt bij de berekening zijner tafels aangewende formules voor de parallaxis. Hansen had reeds in 1840 de formule bekend gemaakt (Astronomische Nachrichten, deel XVII blz. 295) die zijne theorie voor de maans parallaxis had gegeven , en Adams zette die formule om en bragt haar in den door Burekhardt gekozenen vorm. Daardoor kwamen eenige kleine fouten aan het licht , door den laatsten begaan , waardoor al de waarden voor de parallaxis der maan in de sterrekundige jaarboeken, sedert het verschijnen der maanstafels van Burekhardt uitgegeven , aangedaan waren ; fouten, die in de ongunstigste gevallen eenen invloed van bijna 7" op de pai-allaxis

konden uitoefenen. Adams berekende nu nieuwe tafels voor de paral-

5

34 VERSLAG VAN DEN HOOFD-INGENIEUR

laxis naar de door hem zelven gewijzigde formule van Hansen , en aan het bureau van den Nautical Ahnanac werden uit deze tafels de cor- recties berekend, die de in de jaargangen 1840 — 1855 van dit jaar- boek voorkomende parallaxes der maan moesten ondergaan, om over- een te stemmen met de getallen, door de formule van Hansen ver- kregen. De tafel, deze correcties bevattende , werd als aanhangsel aan den Nautical Almanac van 1856 toegevoegd.

Ik zocht nu in de eerste plaats uit deze tafel , voor al de dagen , waarop waarnemingen te Batavia en Greenwich volbragt waren , de correcties voor de in den Nautical Almanac opgegevene parallaxis. Daarna, door middel van de in de Tahles de la Lune van Hansen voorkomende tafel, de overeenkomstige halve middellijn der maan. Deze , vergeleken met den in den Nautical Almanac voorkomenden straal der maan, gaf de cori'ectie dezer grootheid aan. In 1853 waren bij de herleiding der Greenwich Observations de pai'allaxis en halve mid- dellijn der maan onveranderd uit den Nautical Almanac overgenomen , die, zoo als gezegd is, de door Airy aangegevene correcties 1/1200 en 1/364 reeds hadden ondergaan. Voor deze jaren waren dus de fouten der maanstafels , zoo als zij in de Greenwich Observations worden op- gegeven, te verbeteren overeenkomstig de gevondene correcties van parallaxis en halve middellijn.

Wat de Greenwich Observations van 1851 aangaat, hier moest in aanmerking genomen worden , dat , bij de herleiding der maan-waarne- mingen , reeds eene correctie van 1/1200 ^^n het bedrag der parallaxis en eene correctie van I/364 aan dat der halve middellijn was toege- voegd , en er dus door mij nog slechts van de overmaat der geheele cor- rectie boven deze rekenschap genomen moest worden.

In de Greenwich Observations voor 1854 was weder eene andere correctie van de raaans halve raiddellijn gebruikt; ook hierop is op dezelfde wijze gelet.

Ter verduidelijking zal ik een voorbeeld geven van deze berekening, terwijl ik herinner , dat ik voortaan door n bedoel de maans horizontale parallaxis ,

door R de maans halve middellijn, en

door d. nend.R de verbeteringen van de getalwaarden dier grootheden.

VAN DE GEOGRAPHISCHE DIENST IN N. I. 35

1851.

Datum. O'-M.T.	Nautical Almanac. n 22.	d.n naar Adams	n verbeterd.	R naar Hauseu.	derhalve d.R	in de Gr.Obs. gebruikt d.n d.R	nog aan te wenden. d.n d.R
Oct.1 2 3 4	5()'36",5 55 48 ,7 55 9 ,6 54,39 ,4,	15'25",5 1512 ,5 15 1 ,9 14,53 ,G	+ 0,"5 + 0, 8 + 0,7 + 0, 6	56'37",0 55 49 ,5 55 10 ,3 54 40 ,0	15'27'',19 15 14 ,23 15 3 ,53 13 53 ,26	+ 1",69 + 1 ,73 + 1 ,63 + 1 ,66	+ r,vi + 2 ,79 + 2 ,76 + 2 ,73	+ 2",55 + 2 ,5] + 2 ,47 + 2 ,46	1 ,99 2 ,06 2 ,13	-0,86 0,78 0,84 0,80

De uit de waarnemingen te Greenwich afgeleide Regte opklim- minfen en Noord-Pool-afstanden der maan moesten nu nog; de vol- gende correcties ondergaan (*).

A. Voor waarnemingen in den Meridiaan.

28 Correct'e der R. Opkl. = ± ^ cZ. i?,

II if N. P. A = - sin Z' d.n± d. R.

voor eersten rand. — voor tweeden rand. + voor bovenrand.

l - voor onderrand. B. Voor waarnemingen buiten den Meridiaan.

\ + voor eersten rand.

Correctie der R. Opkl. =

cos N , 7, ±-^ — d.R sin n

sin ^'^sin Z'

f-

d. n

sin n sin N

sin n

d.R.

( — voor tweeden rand.

— voor bovenrand. + voor onderrand.

(*) Daar ik verzuimd had aan te teekenen, welke randen te Greenwich waren waargenomen, moest ik voor elke waarneming dit nog afzonderlijk berekenen.

De lichte rand der maan is steeds naar de zon gekeerd; ik berekende dus voor elke culminatie der maan de waarde van den hoek: pool- maan- zon, waarvoor de formule:

Cot V' ;^ '''" " "°^ P - cos n cot 0 sin 0

mij het geschiktst voorkwam, (zijnde p de poolsafstand der zonen 0 := R. opkl. maan — R. opkl. zon)

Uit het kwadrant, waarin deze hoek viel, kon natuurlijk dadelijk afgeleid worden, welke randen

waren waargenomen. Het is zelfs niet eens zeker, dat vóór de volle maan de eerste en na de volle

maan de tweede verlicht is.

Voor de waarnemigen buiten den meridiaan moest ook de parallactiscbe hoek berekend worden

en deze bij de voorgaande opgeteld worden ; het kwadrant , waarin deze som viel , wees weder uit ,

welke rand was waarsrenomen.

36

VERSLAG VAN DEN HOOFD - INGEN IE U R

Correctie der N. P. A. = ± sin Nd. R

( + voor eersten rand. ^ - voor tweeden rand. j + voor bovenrand. 1^ _ voor onderrand.

± cos Nd. R

— cos iV^sin Z' d. n in welke formules de gebruikelijke notatie is aangenomen , beteekenen- de namelijk: Z' den schijnbaren zenithsafstand, N den parallactischen hoek , n den noordpoolsafstand der maan.

De correcties , op deze wijze gevonden , moesten nu nog , met een om- gekeerd teeken genomen , bij de Apparent Errors of tables der Greenwich Observations worden opgeteld; en aldus Avaren eindelijk verkregen, waar het ons om te doen was , namelijk de correcties van de plaatsen der maan in den Nautical Almanac (d. i. de correcties der maanstafels) zoo naauwkeurig als die uit de voorhanden zijnde gegevens waren af te leiden.

Op de meeste dagen, waarop de maan te Greenwich in den meri- diaan was waargenomen , waren er ook met het altazimuth waarne- mingen buiten den meridiaan geschied.

In zulke gevallen werd uit de fouten der maanstafels, door beide soorten van waarnemingen gevonden , het arithmetisch midden gezocht, en aangenomen, dat dit gold voor het midden uit de beide tijdstip- pen, waarop de afzonderlijke waarnemingen geschied waren,

Ik zal hier nog tot verduidelijking de berekening van eene maans- culminatie afschrijven :

Fouten der maanstafels.

	Uit de Greenwich Observations ontleend.	Hieruit afgeleid.
1851	Midd. tijd Greenwich.	Instrument.	Correctie	ier tafels. N. P. A,	Midd. tijd. Greenwich.	Correctie R. ü.	der tafels.
	R. 0.	N. P. A.
Sept. 1 3 5 8 9	7" ,2 6 .8 10 ,2 8 ,7 10 ,9 8 ,7 11 ,6	Altaz. Mer. C. Altaz. Altaz. Mer. C. Altaz. Mer, C.	— 20',08 — 8 ,66 — 6 ,57 —- 4 ,44 — 3 ,25 — 7 ,12 — 7 ,85	— 2'',46 — 0 ,02 + 1 ,13 — 0 ,46 — 0 ,39 + 7 ,53	7" ,2 6 ,8 10 ,2 9 ,8 10 ,2 1	— 20', 08 — 8 ,66 — 6 ,57 — 3 ,85 — 7 ,i9	— 2,46 — 0,02 + 1,13 — 0,43 — 7,24

VAN DE GEOGRAPHISCHE DIENST IN N. I. 37

Waarneming der maan en der maansterren te Batavia den 7en September 1851.

•j Capricorni ip Capricorni è Capricorni (t, Caprïcorni

Schijnbare R. Opkl. uit de sterrelijsten : 20u31m36s05 37ml85,32 38m51s,09 45ml2s,45

Waarneming te Batavia: . . . 35,91 18. 21 51.02 12,59

Correctie der waarneming: ... + 0.14 + 0,11 +0.07 — 0,14

Gemiddeld: ^'^i '. + Qs^OÏö ""— ""^ '

Uit de •waarneming afgeleide R. Opkl. van het middelpunt der maan, tijdens den doorgang van den rand, (De Lange, ver- slag, bl. 295 (41): 21u0m3s,13

1/364 C Halve middellijn (correctie, ook door de berekenaars der Green wich observations gebruikt): +0,17

21u0in3»,345 R. Opkl. maans middelpunt als boven , berekend uit den Nau-

tical Almanac: 21u0m3s,60

Correctie der maanstafels : . — 0. 33

21u0m3s,27

Maans R. O. waargenomen grooter dan berekend: +0, 075

7u 7m 30s Coëfficiënt: ^^„ y^^^Q = - 28. 28

Derhalve correctie der aangenomene oosterlengte: . . . ; . , . — 2s,l

Aangenomene lengte: 7 7 30, O

Herleiding tot den tijdklep: — 1, 1

Gevondene lengte van den tijdklep. 7u7in 268,8

Voor de berekening der gewigten moest eene hypothese gemaakt

worden, betreffende de naauwkeurigheid der tijdsbepalingen te Green-

wieh. Ik heb aangenomen dat deze zoo groot was, als zij door drie

waarnemingen van culminerende sterren te Batavia kan gevonden

worden. Is dus de waarsch. fout der waarneminfr eens doorfranjrs w,

Zn 1

dan volgt hieruit het gewigt van elke lengtebepaling = ^ x -rrr

zijnde n het aantal te Batavia waargenomene sterren en F de factor, waarmede een verschil in R. Opkl. der maan vermenigvuldigd moet worden om een verschil in lengte te verkrijgen. In het verslag van

T— T

wijlen den heer S. H. de Lange blz. 265(11) heet deze factor •

Den T^"» September 1851 was het aantal waargenomene sterren n = 4, en F = 28,28, derhalve het gewigt van het resultaat:

^ X |-?r-Rl = 0,00048, 31 \2S,28/ ' '

33 VERSLAG VAN DEN IIO OF D -IN GE NI E U R

zooals in de tabel in de vijfde bijlage is opgegeven.

Voor het waarschijnlijkste resultaat voor de lengte van Batavia beoosten Greenwich werd nu gevonden:

7"7'°17',5 met eene waarschijnlijke fout i 0',55, een resultaat , waaraan ik meer vertrouwen hecht dan aan het voorgaande. De waarschijnlijke fout is namelijk kleiner, en het blijkt uit de discussie der afzonderlijke resultaten, in verband met de arithmetische middens, dat beide rekenwijzen even naauwkeurige resultaten ople- veren. Ik vind nl. voor de waarschijnlijke fout van eene enkele lengte- bepaling, langs beide rekenwijzen: ± 4', 25.

h. Waarnemingen van (jelijke hoogte der maan en eener ster.

Behalve de waarnemingen in den meridiaan hebben de heeren S. H. en G. A. de Lange nog op 31 nachten in de jaren 1851 — 54 waarnemingen gedaan van gelijke hoogten der maan en eener ster, en deze zelf tot eene zekere hoogte zeer zorgvuldig herleid.

Het vraagstuk om uit deze soort van waarnemingen de lengte af te leiden , heb ik behandeld in een opstel , dat opgenomen is in de // Ver- // slagen en mededeelingen der Kon. Akademie van Wetenschappen te «/ Amsterdam" deel VI blz. 25.

De daar gegevene oplossing is in denzelfden geest geschied als waarin de H.H. de Lange de berekening begonnen hebben. Zij be- staat namelijk daarin, dat, voor eene onderstelde lengte der plaats , de zenithsafstand van ster en maan beide voor de oogenblikken van waar- neming berekend worden, bij welke berekening de gegevens vooron- dersteld worden uit een sterrekundig jaarboek ontleend te zijn. De waarneming heeft door de aflezing van het niveau des vertikalen cirkels , het kleine verschil doen kennen tusschen de bedoelde zeniths- afstanden, het onderscheid tusschen dit verschil en het berekende moet toegeschreven worden aan fouten in de aangenomene bereke- ningselementen , en ik heb in het bedoelde opstel de formule afgeleid , die het verband aanwijst tusschen zeer kleine veranderingen, aan te brengen aan deze berekeningselementen en de overeenkomstige ver- andering van het verschil der berekende zenithsafstanden.

VAN DE GEOGRAPHISCHE DIENST IN N. I. 39

Deze formule op de berekeningen der heeren de Lange toepassen- de nemen wij aan , dat de poolshoogte der vvaarnemingsplaats , en de tijden der waarneming met toereikende naauwkeurigheid zijn bekend o-eweest, en dan gaat zij in de volgende over:

^ = (15 sin n sin N. a a — cos n. au) d. L + sin n sin n . x — y- sin t sin v . e

— cos ^ . y + li cos y . ƒ

— sin Zi. d. H ± d. R.

zijnde de beteekenis der hier gebruikte letters als volgt:

n Noordpoolsafstand der maan,

AA verandering der R. Opkl. der maan, in tijd uitgedrukt, in eene sekonde sterretijd,

A n verandering van den Noordpoolsafstand der maan , in eene se- konde sterretijd,

N Parallactische hoek der maan,

X Noordpoolsafstand der ster,

y Parallactische hoek der ster,

Zi Geocentrische zenithsafstand der maan,

H Horizontale aequatoriale parallaxis der maan ,

? Berekende schijnbare zenithsafstand der maan, minus de berekende

zenithsafstand der ster , minus de waarde , die het niveau voor dit verschil

heeft aangegeven.

d. L Correctie der aangenomene O. Lengte ,

X II der Regte opklimming der maan,

y II van den Noordpoolsafstand der maan,

e 11 de Regte opklimming der ster,

ƒ // van den Noordpoolsafstand der ster,

d. H II der aangenomene aequatoriale horizontale parallaxis der

maan ,

d. R II der aangenomene halve middellijn der maan

en /^ =3 1 — H cos Zi sin 1". In de tabellen der heeren de Lange komen de declinaties der maan

en der ster voor, zuidelijk positief, zoodat daarbij slechts 90° be- hoeft opgeteld te worden om de grootheden n en ^ te verkrijgen.

40 VERSLAG VAN DEN HOOFD-INGENIEUR

Desgelijks de parallactische hoek der maan, doch, daar bij hen de zuid- pool in den parallactischen driehoek hoekpunt is, terwijl ik daarvoor de Noordpool neem, is onze n ini 180^ — v. De grootheid? is ver- der aldaar S genoemd, doch met omgekeerd teeken; voorts hebben de heeren de Lange berekend, hoeveel de grootheid S veranderde voor lOs meer O. Lengte, zoodat het differentiaal-quotiënt van S ten opzigte van d. L berekend is.

Dit in acht nemende, wordt onze formule:

— d. L = S + sin n sin n . « — cos n . y

— jC4 sin r sin v . e + ,£4 cos v . ƒ

— sin Zi d. H ± d. R.

De correctie der regte opklimming en der declinatie der maan wer- den uit dezelfde tabel ontleend, die voor de tweede berekening der raeridiaanwaarnemingen gediend had , de correctie der maans parallaxis werd uit het tafeltje van Adams ontleend, en de correctie der maans halve middellijn door tusschenkomst der tabel uit Hansen's Tables de la Lune gevonden, zooals vroeger reeds is uitgelegd. Eindelijk werden de schijnbare plaatsen der sterren met de meeste zorgvuldig- heid uit de drie reeds bovengenoemde sterrelijsten afgeleid, en aldus de correcties der vroeger aangenomene sterreplaatsen gevonden. De coëfficiënten , sin n sin n, cos n, /t* sin tt sin v, ^c* cos v en sin Zi, heb ik voor elk stel waarnemingen berekend, steeds de waarnemingen der beide waarnemers afzonderlijk behandelende. Zoo had het stel waarnemingen van den 4en Augustus 1851 de volgende vergelijking gegeven :

0,536 d. L - 10", 58 + 0,977 x — 0,006 y — 0,980 e — 0,035 ƒ

- 0,850 d. H— d. R.

Daar ik nu voor deze waarneming vond:

X = -12", 91,

y =-	2, 50,
e = +	0, 90,
f = -	0, 03,
d.H = +	1, 96,
d.R= +	2 , 10,

VAN DE GEOGEAPHISCHE DIENSTIN N. I. 41

ZOO volgde :

0,536 d.L^ + 10',58 — 12", 61 + 0",02 — 0",88 — 0",00 — 1',67 — 2'',10.

= - 6 ,66. encZ. L = - 12^4. Daar de aangenomene O. Lengte was 7" 7"» 37s,0, zoo is de door deze

Avaarneming gegevene 7u ym 24Sj6.

Reductie op den tijdklep — 1 ,1

Lengte van den tijdklep 7 7 23 ,5

Eene inzage der tabellen in het verslag van wijlen den heer de Lange , blz. 278 (24) tot 291 (37), doet dadelijk , door de schoone over- eenkomst der verschillende resultaten , op denzelfden avond verkregen , de naauwkeurigheid der bedoelde waarnemingen in het oog loopen; juist deze naauwkeurigheid is reden dat het zaak is, om aan al de re- sultaten, uit elk stel waarnemingen voor de lengte van Batavia af- geleid, hetzelfde gewigt toe te kennen. Ik vind voor elk der in de tabel voorkomende getallen S de waarschijnlijke fout + l",o2, welke nog zamengesteld is uit de fouten, begaan, zoowel bij het w^aarnemen van den doorgang der ster als van den maansrand.

Gemiddeld berustte elk stel op 21/2 waarnemingen, zoodat het arithmetisch midden der getallen S gemiddeld eene waarschijnlijke fout —^ = +0,96 had. Daar de factor , waarmede deze fout vermeniff- vuldigd moet worden om de overeenkomstige waarschijnlijke fout in de berekende lengte, in tijd uitgedrukt, te verkrijgen, gemiddeld 1,73 is, zoo volgt dus uit de waarnemingen te Batavia alleen eene waar- schijnlijke fout van ± 1',66 voor elke lengtebepaling. Het blijkt echter uit de vergelijking der afzonderlijke resultaten met het arithmetisch mid- den, dat deze waarschijnlijke fout bedraagt ± 5s,2, zoodat er aan andere bronnen van fouten nog moet toegeschreven worden:

1/(5,20^—1,66 0= ±4s,93. Voor een groot gedeelte kan deze waarschijnlijke fout nog te wij- ten zijn aan de niet naauwkeurig bekende, slechts uit de waarne- mingen te Greenwich afgeleide , fouten der maanstafels , doch ik geloof dat eene hoofdoorzaak van het verschil der resultaten , op verschillende avonden verkregen , ook is de verschillende wijze , waarop men telkens

G

42 VERSLAG VAN DEN HOOFD-INGENIEUR

den doorgang van den maansrand waarneemt. Eene personele fout begaat ieder bij het waarnemen van den doorgang eener ster, eene andere bij het waarnemen van den doorgang van den eersten, en weder eene andere bij het waarnemen van den doorgang van den tweeden rand; van daar dat verschillende waarnemers, ja dezelfde waarnemer, op verschillende tijden met hetzelfde instrument waarne- mende, de middellijn der zon of der maan anders vinden. Bekend is het feit, dat Maskelyne de middellijn der zon hoe langer hoe kleiner waarnam (1). Even zoo houd ik het voor ontwijfelbaar, dat de per- sonele fout, begaan bij eene bepaalde soort van waarneming, eenig- zins veranderlijk is en bij voorbeeld door meerdere of mindere ver- moeidheid van het ooo; aanoedaan kan worden.

Hoe het zij, het blijkt uit dit onderzoek , dat de gewigten der resul- taten van elk stel waarnemingen nagenoeg gelijk zijn, het zij er te Batavia één of meer waarnemingen genomen zijn, en ik heb der- halve van de afzonderlijke resultaten in de tabel, eenvoudig het arithmetisch midden genomen, alleenlijk de uitkomsten , die het mid- den waren van de waarnemingen der beide waarnemers, een gewigt = 11/3 toekennende.

Het eindresultaat was:

7" T"" 16^8 met eene waarsch. fout ± 0',87.

C. Waarnemincjen van stcj^rebedckkincjen.

Behalve de reeds behandelde waarnemingen hebben de heeren de Lange in de jaren 1851, 53 en 54 te Batavia nog elf sterrebedek- kingen waargenomen, die insgelijks eene niet onbelangrijke bouwstof voor de afleiding van de lengte dier plaats zijn. Ook hebben zij eene sterrebedekking (ingang en uitgang) vermeld, in 1851 waargenomen door wijlen den L'. ter Zee H. D. A. Smits, alsmede de waarneming van het einde eener zoneclips, den 15*'» April 1854 door de Luite-

(1) Uit zijne waarnemingen volgde namelijk voor den gemiddelden straal der zon:

van 1765 tot 177G 961',66.

., 1776 » 1787 960 ,22.

>i 1787 » 1798 959 ,77.

VAN DE GEOGRAPHISCHEDIENST IN N. I. 43

nants ter Zee J. Groll en H. D. A. Smits. De zoneclips heb ik buiten rekening gelaten , daar ik , bij gebrek aan de zonstafels van Hansen, de correctie der aangenomene R. üpkl. en Declinatie der zon niet kon afleiden.

Wegens de belangrijkheid van sterrebedekkingen voor lengtebe- palingen zal ik deze waarnemingen meer in bijzonderheden behandelen. Hare herleiding is weder in het verslag zelf zoo ver volbragt , als tijdens het opstellen van dat verslag doenlijk was; volgens de me- thode van Challis namelijk te werk gaande, werd voor elke bedek- king; met aanfijenomene berekeninfrselementen de afstand berekend , dien de ster op het oogeblik der waarneming van den maansrand had. Deze afstand wordt door de waarneming = O gegeven , en de voor dien afstand berekende waardeis dus toe te schrijven aan de fout der waarneming, en aan de fouten der aangenomene berekeningselementen. De methode van Challis, bekend gemaakt in een aanhangsel tot den Nautical Almanac van 1854, leert voor elke bedekkins; eene ver- gelijking afleiden, die het verband uitdrukt tusschen kleine verande- ringen der berekeningselementen en de overeenkomstige verandering in den berekenden afstand. Kent men dus de correcties van al de gebruikte berekeningselementen op ééne na, (nl. die van de aan- genomene lengte) dan kan men de correctie van deze vinden , die in de bedoelde vergelijking moet gesubstitueerd worden om het eerste lid,' d. i. den afstand der ster tot den maansrand = O te maken.

Ik moest dus voor elke dezer waarnemingen weder zoeken: 1° de correcties voor de aangenomene plaats der ster, 2^ // II II II 11 II der maan ,

3° // ;/ II II n parallaxis en halve mid-

dellijn der maan.

1". Acht van de elf bedekte sterren komen voor in de drie reeds genoemde Greemoich Catalogues\ de ster genaamd B. A. C. 5862 vond ik in Taylor's Madras General Catalogue; 13 Tauri in den General Ca- talog van den Dorpater Hoogleeraar Miidler, welke sterrelijst het 14<= deel uitmaakt, van de Beobaclitungen der Kaiserüchen IJniversitats- Stermcarte Dorjmt, en die als een resultaat aan te zien is van al de tot

44

VERSLAG VAN DEN HOOFD-INGENIEUR

1855 gedane plaatsbepalingen van vaste sterren. Op mijn verzoek heeft de heer Madler mij ook de afzonderlijke bepalingen dezer ster, be- nevens de daaraan toe te brengen specifieke correcties medegedeeld, vraardoor de waarde van het eindresultaat beter is te beoordeelen. Ik laat die opgave hier volgen:

Plaats van 13 Tauri^ herleid tot 1850.

Sterrelijst.		R. Opkl.	Correctie.	Aantal waarn.	Declinatie.	Correctie.	Aantal waarn.
Bradley.	1755	53''25'5",5	— 0",4	5	]9°12'5S",9	— 0,4	5
Piazzi.	1800	2.1	+ 3 ,1	18	59 ,3	— 1,6	15
Wrottesley.	1830	3 ,8	+ 0 ,8	12	—		—
Rümker.	1836	2,7	- 0 ,2	2	54 ,4	+ 0,6	2
Taylor.	1832	4 ,1	- 1 ,3	4	57 ,2	-1- 0,2	4
Hcnderson.	1837	6,4	+ 0 ,3	3	58 ,4	- 0,1	3

De correcties aanbrengende, worden de afzonderlijke bepalingen

R. Opkl.	Aantal waarn.	Declin.	Aantal waarn.
naar Bradley 53°25' ö'.l // Piazzi 5 ,2 , Wrottesley 4 ,6 // Rümker 2,3 II Taylor 2 ,6 II Hcnderson 6 ,7	5 18 12 3 4 3	19"'12'58',5 5 57 .6 15 53 ,8 j 2 57 .4 1 4 58 ,8 ! 3

Terwijl de waarschijnlijkste plaats voor 1850 in Madlers General- Catalog is aangegeven:

R. O. 53^25' 4",60 (44 waarn.) N. Deel. 19°12' 57",37 (29 waarn.) eigene beweging in 100 jaren:

in R. O. : — 0",6 ; in Deel. : — 0",7

Ik heb de plaatsen dezer sterren niet onveranderd overgenomen, maar ze met behulp der tabel, voorkomende in de voorrede van Mad- lers General-Catalog, tot de sterrelijst van Greenwich herleid.

Wijlen de heer S. H. de Lange heeft nog den 4«" Mei 1854 te 8^ 21"^ 53% G Middelbaren Tijd zijner waarnemingsplaats de bedekking eener ster waargenomen (verslag blz. 302 (48)), wier plaats hij slechts benaderd aangeeft, nl. 8" 30'" R. Opk. en 24° 15' Noorder Declinatie.

VAN EIE GEOGRAPHISCHE DIENST IN N. I. 45

Deze ster komt voor in de zonae- waarnemingen zoo wel van Lalande als van Bessel. De herleiding geeft voor het begin van 1854 de volgende middelbare plaatsen. Lalande 16964 R. O. 127°32'29",3 X.Decl. 24°12' 7"

Bessel Z. 244 24,5 11 59,4.

Voor het berekenen der lengte uit eene sterrebedekking is het ech- ter noodig dat de plaats der ster naauwkeui'iger bepaald worde dan door zonae- waarnemingen ; en ik heb deze bedekking dus voorloopig buiten rekening gelaten.

Voor de overige sterren , alsmede voor de grootheden , de maan be- treffende , zal ik hieronder de door mij verkregene plaatsen en het ver- schil met de door wijlen den heer de Lange gebezigde opgeven.

2. Wat de correctie der gebezigde maanplaatsen aanging , de hooge naauwkeurigheid , waarmede de waarneming van sterrebedekkingen kan geschieden , maakte het wenschelijk , die correcties zoo naauwkeu- rig mogelijk te verkrijgen, en daar ik het voor uitgemaakt houd , dat de pas uitgegevene maanstafels van Hansen de plaatsen der maan naauwkeuriger aangeven dan eene enkele meridiaanswaarneming zulks vermag, zoo heb ik de moeite niet ontzien, de plaats der maan voor de oogenblikken der bedekkingen, met de meeste zorgvuldig- heid uit die tafels af te leiden, terwijl ik, ter vermijding van fouten, deze berekeningen alle tweemaal afzonderlijk heb uitgevoerd.

Voordat ik de resultaten dezer berekening opgeef, acht ik het noo- dig te vermelden , dat ik de berekeningen der beide heeren de Lange , die in het archief der Geographische Dienst berusten , zorgvuldig heb nagezien, onderling en met de opgave in het verslag heb vergeleken; dat ik over het algemeen alles in de beste orde heb bevonden , op de volgende kleine fouten na, door welker verbetering onder ande- ren twee bedekkingen, die afwijkende resultaten gaven , teregt gebragt zijn.

21 April 1851. »• Sagittarii. De factor van ƒ voor deze bedekking moet zijn 0,0813, in plaats van 0,8183 , zoo als in het verslag, blz. 300 (46), staat.

12 Mei 1853. De tijdsbepaling berustte op 5 waarnemingen van ze-

46 VERSLAG VAN DEN HOOFD-INGENIEUR

nithsafstanden van Procyon. In liet dagboek staan de waarnemingen en de correctie des chronometers , uit de verschillende waarnemingen afgeleid ; doch de berekening zelve niet. Deze zelf uitwerkende blijkt het mij dat er eene fout moet begaan zijn, ik verkrijg de correctie des chronometers + 6^,28 grooter dan in het journaal en den middelbaren tijd der bedek- kino; dus zooveel later.

20 Junvj 1853. In de eindvergelijking voor deze bedekking staat in het eerste lid + 0",49, hetgeen wezen moet — 1",14.

1 April 1854. De sten-ebedekking was waargenomen op den chro- nometer, die middelbaren tijd aanwees; bij de tijdsbepaling was daar- entegen een tijdbewaarder gebruikt, die naar sterretijd geregeld was; de vergelijking van beide uurwerken door coïncidentie der tikken is in het journaal opgegeven; in deze opgave heeft later eene doorha- ling en verandering van één' omgang des tijdbewaarders = 40' sterretijd plaats gehad; de oorspronkelijke lezing herstellende komt de lengte goed met de overigen overeen; die vroeger omtrent 30^ te groot uitviel.

De opgave op blz. 300 (4G): // In onderstaande formulen is t de fout in den tijd der waarneming, enz." zou op het vermoeden kun- nen brengen dat wijlen de heer de Lange de algebraïsche teekens der grootheden i, t, ^, y, enz. anders opvatte als in het stuk van den heer Challis geschied is; doch zulks is het geval niet, en de be- doeling wordt dus juister uitgedrukt, door te zeggen: t is de correctie van den tijd der waarneming.

T // it II der aanoenomene westerlengte ,

X II II II van de regte klimming der maan,

y II II II II den noord p ooisafstand '/ '/ ,

e II II II II de regte klimming u ster,

ƒ II II II II den noordpoolsafstand " " ,

V II II II II II II van het geocentrisch zenith

der waarnemingsplaats. De correctie in der horizontale parallaxis is voor de plaats van waarneming is zamengesteld uit twee deelen m \ en m 2 ; bestaande het eerste uit de correctie der horizontale aeqiiotoriale parallaxis , het

VAN DE GEOGRAPHISCHE DIENST IN N. I. 47

tweede uit de correctie der horizontale parallaxis , voor zoover die van eene foutief aangenomene ellipticiteit der aarde afhangt. Beide wor- den bij Challis verstaan, uitgedrukt in duizendste deelen der paral- axis zelve, even als de grootheid n bij Challis beteekent de correc- tie der maans halve middellijn, uitgedrukt in duizendste deelen dier halve middellijn.

Door de H. H. de Lange werden ter berekening der geocentrische breedte der plaats , en van den voerstraal der aarde tot de plaats der waarneming een tafeltje van Rümker gebruikt, voorkomende in zijn werk: Langehestimmungen durch den Mond. Dit tafeltje geeft bijv. voor geographische breedte 6°10':

^' = (j^ 7'35' log / = 9 9999 836,

zijnde daarbij de afplatting = ■ aangenomen.

Verkiest men de tafels van Encke te gebruiken (Berliner Astro- nomisches Jahrbuch 1852,) die op de door Bessel bepaalde afplatting

,^„„ , , berusten, dan vindt men: 299, la

4>' :z: 6" 7'33" log / - 9,9999 834.

Het verschil in log p' is dus , even als de grootheid m 2, onmerkbaar en dat in cp' is ook van geenen merkbaren invloed , wegens den klei- nen coëfficiënt, waarmede de grootheid vin de vergelijkingen is aan- gedaan. Daar overigens de poolshoogte der waarnemingsplaats zeer naauwkeurig bekend was, kan v geheel verwaarloosd worden.

Ziehier nu de middelbare tijden der waarneming en de door mij gevondene berekeningselementen vereenigd :

48

VERSLAG VAN DEN HOOFD-INGENIEUR

Datum.	Naam der bedekte ster.	Reiüle Opklimmiiig.	Noord pools at'stuiid.	Middelbare tijd te Batavia.	Regte Opklim- miog der maan.	Noordpoola- afstand der maan.	Horizontale aequaloriale Parallaxis.	Halve middel- lijn der maan.
1851 April	17	y Librae.	15u27ml3s,01	104^17'20",02	16a53in27s,89	232=16' 4',8d	104» 9'U",04	58'33",52	15'58",99
lulij	11	H Sagitlarii.	18 4 53 ,37	111 5 28 ,38	15 7 8 ,20	271 57 9 ,40	UI 14 27 ,46	55 59 ,65	15 17 ,00
Sept.	1	>! Librae.	15 35 42 ,82	105 1137 ,34	8 47 5 ,71	234 40 37 ,89	1045431 ,30	58 8 ,58	15 52,19
Ocl.	1	14 Sagittarii.	18 5 20 ,09	1114447 .33	9 22 5 ,29	271 55 44 ,31	UI 35 1 ,07	56 32 ,45	15 25 ,95
Dec.	28	t^' Aquarii.	23 8 C ,33	90 53 45 ,01	8 43 55 ,18	347 41 14 ,87	100 7 30 ,77	54 23 ,18	14 50 ,67
(C	28	;l;*Aquarii.	23 10 10 ,99	99 59 33 ,50	9 50 17 ,52	348 12 38 ,57	99 56 9 ,36	54 22 ,54	14 50 ,49
1853 Mei	12	f Gemiiiorum.	6 34 52 ,18	64 43 38 ,99	6 27 7 ,73	99 1120 ,90	65 7 41 ,30	54 31 ,54	14 52 ,95
Junij	20	C * Ophiuchi.	n 22 28 ,94	113 49 40 ,88	11 52 58,82	200 3148 ,83	113 20 2 ,25	61 2 ,99	16 39 ,79
Sept.	10	B. A. C. 5862	17 15 8 ,27	1 13 42 6 ,50	8 22 59 .59	259 7 44 ,78	113 32 41 ,34	59 13 ,85	16 10 ,00
1854 April	1	13 Tauri.	3 9 52 ,74	70 48 15 ,65	7 35 26 ,90	54 12 22 ,84	71 9 32 ,77	55 3 ,00	15 1 ,54
1851 April	21	5r Sagittarii (I)	19 0 54,29	111 15 14 ,96	H 34 10 ,30	283 58 57 ,29	111 1037 ,41	55 30 ,45	15 9 ,03
«	(f	idem (U)	«	«	12 39 47 ,26

en, deze opga,ven met de tabel in het verslag van wijlen den heer de Lange vergelijkende:

Ko.	Datum.	Naam der bedekte ster.	X.	V-	e.	f-	m.	n.	t.
1	1851 April 17	y Librae.	- 9" ,25	+ 2'	,91	+ 0",45	— O' ,68	+ 0",81	^ 2" ,41	0>,00
o	Julij' 11	U, Sagittarii.	— 8 ,00	- 3	,97	+ 0 ,90	— 0 ,52	+ 1 ,16	+ 2 ,82	0 ,00
3	Sept. 1	if Librae.	— 20 ,10	— 1	,51	— 3 ,15	+ 1 ,04	+ 0 ,17	+ 1 ,04	0 ,00
4	Oclob. 1	14 Sagittarii.	_ 14 ,64	— 1	,79	- 2 ,85	-0 ,59	+ 0 ,21	+ 1 ,89	0 ,00
5	Decbr 28	t^t Aquarii.	— 4 ,18	+ 1	,36	- 3 ,45	- 0 ,09	t 0 ,16	+ 1 ,84	0 ,00
6	« 28	^8 Aquarii.	- 4 ,18	+ 1	,36	— 4 ,20	- 1 ,60	-f 0 ,16	+ 1 ,84	0 ,00
7	1853 Mei 12	f Geminorum.	— 10 ,15	+ 5	,20	-0 ,30	_ 0 ,21	+ 0 ,02	— 0 ,32	4 6 ,28
8	Junij 20	C 2 Ophiuchi.	- 11 ,62	- 8	,10	+ 1 ,20	+ 0 ,88	— 0 ,74	- 1 ,u	0 ,00
9	Sept. 10	B.A.C. 5862.	— U ,92	- 1	,21	+ 1 ,90	+ 5 ,23	— 0 ,54	- 0 ,90	0 ,00
10	1854 April 1	13 Tauri.	- 6 ,26	+ 6	,79	-/- 0 ,66	+ 0 ,56	+ 0 ,045	— 0 ,23	-39 ,90
11	1851 April 21	n Sagittarii.	- 6 ,16	- 3	,74	V 1 ,20	- 0 ,94	+ 1 ,35	+ 3 ,02	0 ,00

De door de heeren de Lange volgens de methode van Challis ver- kregene vergelijkingen waren de volgende, waar ik den term, die > bevat, benevens de vierde decimaal der coëfficiënten heb weggelaten ; en het teeken van den coëfficiënt van "^ heb omgekeerd, omdat Latavia

oosterlen^te heeft.

VAN DE GEOGRAPHISCHE DIENST IN N. I. 49

No.

1 — 0,584 T = + 4",G3 — 0,943 i — 0,279» + 0,931 c + O, 278 ƒ + 2, 429 m — 0,968» — 0,403 t

2 — 0,292 T = + 2,14 — 0,568 x + 0,802 s + 0,568 e — O, 794 /■ -). 1,998 m — 0,921 n — 0,291 (

3 — 0,333 T =+ 0,41 — 0,330 x _ 0,950 i/ + 0,323 e + O, 942 /■ + 0, 886 m — 0,959 n — 0,235 (

4 — 0 ,526 T = + O ,57 — 0, 897 « — 0, 293 y + O, 888 e + O, 294 ƒ + 2, 700 m — 0, 932 » — 0, 380 t

5 — 0,394 T = + 0,53 — 0,526 x + 0,855 y + 0,524 e — O, 847 /• — 1,402 nj — 0,896 n — 0,362 (

6 — 0 ,339 T =+ 9 ,10 — 0, 877 X — 0, 436 y + O, 873 e + O, 403 ƒ + 2, 907 m _ 0, 892 n — 0, 271 (

7 —0,495 Tl =+3,12 — 0,895 x + 0,214 y + 0,883 e — O, 215 /• + 2,127 m — 0,901 n — 0,323 f

8 -0,508 Tl =+ 1,14 — 0,045 X — 0,735 y + 0,032 e -)- O, 722 /• — 0,509 m — 1,018 n — 0,315 (

9 — 0,546 Tl =+ 8 ,76 — 0,901 X + 0,249 y + O, 888 e — O, 244 /■ + 2,275 m — 0,984 » — 0,359 i

10 —0,437 Tl = — 14,32 — 0,612 x + 0,769 y + 0,605 e — O, 768 ƒ + 1,445 m — 0,906 n — 0,327 (

( — 0,514 T" = — 17,40 — 0,931 X — 0,089y + O, 929 e + O, 081 /• — 3,260 m — 0,909» — 0,489i

11 <

\ 4. 0,501 Til = + 9 ,76 ^ 0,911 x + 0,240 y _ O, 900 e — O, 234 f + 3,001 m — 0,912 n ^ 0,424 (

Door substitutie der gevondene waarden voor x^ y, e,/, m, n en ^ verkrij- gen wij ter bepaling van t, d. i. der correctie der aangenomene leng- te (*), de onderstaande vergelijkingen:

No. Reductie op tijdklep.

1 — O, 584 T - + 12', 41 T =.— 21s 2 — 1^1

2 — 0 , 292 •'" = -1- 4 , 06 • — 13 , 9 — 1 ,1 a — 0 , 333 T = + 7 , 0.5 — 21 , 2 — 1 ,1

4 — 0 , 526 "^ = + 10 , 32 — 19 , 6 — 1 ,1

5 — O, 394 T = 4- 6, 28 —16,0 —1,1

6 — • 0 , 339 T = + 6 , 61 — 19 , 5 — 1 ,1

7 — O, 495 'T' = + 11, 40 Tl = — 23,0 —2,0

8 — 0 , 508 T' = + 17 , 51 — 34 , 5 — 2 ,0

9 — O, 546 T' = + 19 , 27 —35,3 —2,0 10 — 0 , 437 T' = + 7 , 96 — 18 , 2 — 2 ,0-

"?

O, 524 T" = — 17, 40 t" = -t- 33,9 —7,05 + O, 501 T-' = + 3, 66 +7,3 — 7,05

Alvorens verder te gaan heb ik de gansche berekening, zoo wel der H. H. de Lange als van mij , getoetst , door den afstand tusschen ster en maansrand met de door elke bedekking gegevene lengte en met de nieuwe berekeningselementen af te leiden. Deze afstand moest natuurlijk = O gevonden worden. Bij allen kwam deze proef op een paar honderdste deelen eener sekonde uit, alleen bij de bedekkingen van 28 December 1851 en 12 Mei 1853 was het verschil ietsgrooter, zoodat de lengten nog eene kleine correctie moeten ondergaan, nl.: die, gevonden door -,^1 Aquarii — 1^,2

;^2 Aquarii — 1 ,2

i Geminorum + 1 ,0

(*) Bij de berekeningen van de H. H. de Lange is de aangenomene Lengte der -waarnemingsplaats steeds geweest 7" 7in379, uitgezonderd bij de berekening van de bedekking, door wijlen den heer Smits waargenomen, waar 7" 7ml0s,5 gebruikt is.

7

50

VERSLAG VAN DEN HOOFD - INGENIE U R

Hoe gering deze correctiën zijn , de overeenstemming wordt er weder beter door.

Voor de Lengte van Batavia vinden wij nu:

1851	April 17	'/	Librae			üchte rand	: 7u	7in	14s,7 Gewi	gt 0,342
	Jult/ 11	TV	Sagittarü			donlcere	rand			22,0	0,085
	Sept. 1	f	Librae			1)	»			H,7	0,111
	Ocl. 1	14	Sagittarü			1)	1)			16 ,3	0,276
	Dec. 28	^y	Aquarii			))	1)			18 ,7	0,155
	11 1)	V-	Aquarii			1)	)}			15 ,2	0,115
1853	iiy« 12	£	Geminorum.		»	1)			13,0	0,245
	Juny 20	C»	Ophiuchi			}i	))			0 ,5	0,258
	Sept. 10	B.	A. C, 5862			»	I)	1 7	6	59 ,7	0,297
1854	April 1	13	Tauri	ing		lichte rand	7	7	16 ,8	0,191
1851	.. 21	!r	Sagittarü	uitg		donkere	rand			37 ,35	«-264 ; Smits 0,251 )
										10 ,75

Zie verder het eind der volgende §.

§ 11. Sterrebedekidngen , door mij in 1858 lüaargenomen.

In het afgeloopene jaar, dat ik steeds te Batavia heb doorgebragt, ben ik er voortdurend op bedacht geweest, nog zoo veel mogelijk sterrebedekkingen waar te nemen, ten einde nog meer materieel te leveren om de lengte van Batavia met de meest mogelijke naauw- keurigheid te bepalen. De uitgave der maanstafelen van Hansen heb- ben dit middel tot lengtebepaling zeer in waarde doen stijgen , en , mogten tot nos; toe de meridiaanswaarnemino-en der maan, en de waarnemingen van gelijke hoogten van maan en ster der heeren de Lange resultaten hebben opgeleverd, waarvan het gewigt door hun groot aantal in vergelijking kwam met dat van het resultaat , door een achttal sterrebedekkingen verkregen, de laatsten geven elke op zich zelve eene zooveel naauwkeuriger bepaling, dat, indien zij in toerei- kend aantal voorhanden zijn, de overige waarnemingen geheel hun stemregt verliezen. Het is namelijk eene bekende daadzaak , dat bij elke soort van waarneming elke waarnemer eene personele fout be- gaat. iiNay^ I have found," zegt Hansen in zijnen brief over de zamen- stelling z'jner maanstafels aan Airy, {MontJdy Notices of de R. A. S.

VAN DE GEOGRAPIIISCHE DIENST IN N. I. 51

Vol XV p. 10,) lühlle engaged in determining the moons orbit, mdications that the personal equation betioeen tiuo observers may be different for the aun and moon from luhat it is for the sta?'s , and that it even betimea may be different for the preceding and folloiving limbs of the moon.''

Dit aannemende, is het niet geheel juist te beweren, dat de per- sonele fouten der waarnemers geheel worden geëlimineerd door de vereenio;ino; van resultaten , verkregen door de waarneming; van beide randen; en terwijl de personele fout, begaan bij het waarnemen van sterrebedekkingen, nog niet in zijne volle grootte op het resultaat voor de lengte (in tijd uitgedrukt) overgaat (*), zoo zal de overmaat van het midden der personele fouten , begaan bij het waarnemen van doorgangen van eersten en tweeden maanrand , boven de personele fout begaan bij het waarnemen van sterredoorgangen, omtrent 27 maal vergroot op de lengte overgaan.

Ik heb de volgende bedekkingen kunnen waarnemen. Een nog veel grooter aantal werden vooruit berekend, doch mislukten door wolken. Ook had ik steeds, van nieuwe maan tot den S^n of 1 0"2a dag na nieuwe maan, den schijnbaren loop der maan op de Berlijner sterrekaarten of die van Harding of Hind afgeteekend, om mij op de waarneming van bedekkingen van kleine sterren voor te bereiden. Het is mij daarbij gebleken , dat door den kijker van Steinheil, (opening 42 par. lijn, lengte 5 voet,) tot den zesden dag na nieuwe maan, zelfs van sterren van de negende grootte de ingangen aan den donkeren rand kunnen waargenomen worden, doch dat na het eerste kwartier het maanlicht verhindert de bedekking waar te nemen van sterren, die zwak- ker zijn dan van de 7. 8^ grootte.

(*) In de twaalf vergelijkingen op blz. 49 is de coëfliciënt van t steeds kleiner dan die van t; gemiddeld bedraagt gene slechts | van deze; eene fout in den waargenomenen tijd gaat dus gemid- deld slechts voor drie vierde gedeelte op de lengte, (in tijd uitgedrukt,) over.

52

VERSLAG VAN DEN HOOFD-INGENIEUR

Sterrehedekkingen^ löaargenomen ml858, hij Batavia, op liet erf van het huis Gang Chaulan no. 13, op 6° 9' 56", 5 Z. Breedte en l^^S beoosten

de tijdklep.

Datum.

Ster.

a

bo a

d cl

3 tc

£ 3

a

Midd. tijd waamemingsplaats .

Onzekerheid.

Aanmerkingen.

Mei 29.

Jmiy IG.

// // // 19.

„ 23.

July 16. * //

/' 18.

Sept. 19.

, 27.

» 2S. Dec. 27.

B.A.C. 6127.

^Lal. 20232. ' iB.Z.71no. 58. ,

B.Z.71no. 59 Lal. 23819.

B. A .C. 5347.

Lal. 23368. Lal 23379. A.Z.299no.26 30 Capricorni

f Tauri

0 Tauri Q Tauri ^ Virginis.

I

u I I I I I u I I u

L D

D

ü D D L D D D D L D L L D

llu50n>19%7

13 28 23 ,3

8 40 56 ,6

9 3 57 ,8 7 52 8 ,8

14 4 9 ,4

15 12 56 ,9

6 57 53 ,6

7 15 5 ,4 6 48 28 ,2 9 2 2 ,4

11 20 41 ,9

12 25 23 ,2

17 8 24 ,3

18 34 31 ,8 17 17 47 ,1

± 0%2 ± 0,1

±0,1

±0,1 ± 0,1 ± 0,05 — 0,5? ±0,1 ±0,1 ±0,1 ±0,1 ± 1,0 ±0,1 + 0,5 + 0,1 ±0,1

Waarneming zoo naauw-

keurig mogelijk. Waarneming zoo naauw-

keurig mogelijk.

De heer Jaeger verschilt — Os,03 van mij.

Misschien O', 5 te laat.

Voor de kleinere der waargenomene sterren moet de plaats nog naauwkeuriger bepaald worden, eer hare bedekkingen tot de bepa- ling der lengte mede kunnen stemmen. De plaatsen der vijf laatste, alsmede van B. A. C. 6127 en B. A. C. 5347, heb ik uit de sterrelijsten, waarover ik beschikken kan, naauwkeurig genoeg kunnen ontleenen om de berekening te ondernemen, doch ik zal de bijzonderheden hiervan mededeelen, ten einde er over de gebruikte sterreplaatsen geen twijfel hoegenaamd besta.

VAN DE GEOGRAPHISCHE DIENST IN N. I. 53

B. A. C. 6127. Deze ster komt voor bij Johnson, (Catalogue of 60G stars,) en bij Taylor (General Catalogue). Bij Johnson is het ver- schil met Pond aangegeven, bij Taylor komt eene eigene beweging voor, afgeleid uit eene vergelijking met Piazzi. Wij kunnen dus uit de genoemde sterrelijsten ook de plaats der ster in de aterrelijstea van Pond en Piazzi vinden.

Om deze verschillende bepalingen derzelfde ster te verbinden , moet er de noodige acht geslagen worden op de constante verschillen der sterrelijsten onderling, en deze noodzakelijkheid wordt hier we- derom van het uiterste belang door de omstandigheid, dat elke fout in de R. Opklimming der ster ongeveer 27 maal vergroot op de geographische lengte overgaat.

Gelukkig dat eene volledige tabel der onderlinge verschillen voor de voornaamste thans aanwezige sterrelijsten te vinden is in de in- leiding tot den General-Catalog van Madler, boven reeds eenmaal aangehaald. Deze tabel geeft van 2" tot 2° declinatie de correcties aan, die aan de sterreplaatsen uit de verschillende lijsten moeten aangebragt worden, om ze te herleiden tot eenen zekeren standaard- catalogus. Door de verschillen nu te nemen van de correctie voor zekere sterrelijst A met de correctie voor eene andere sterrelijst B heeft men natuurlijk de reductie van de sterrelijst A tot de sterre- lijst B. Daar nu de taaanstafelen van Hansen, waaruit ik de maans- plaatsen voor de oogenblikken der waargenomene sterrebedekkingen afleidde, steunen op zijne maanstheorie , die zich hoofdzakelijk aan- sluit op de vroegere en latere maanwaarnemingen , te Greenwich vol- bragt, zoo herleidde ik al de verschillende bepalingen op de sterre- lijsten der sterrewacht te Greenwich, die ook in de bedoelde tabel voorkomt. De herleiding + 1",6 van de N. Pool afstanden uit de zonae-waarnemingen van Argelander is ontleend aan een onderzoek van Argelander zelven, vermeld in de inleiding tot zijne zuidelijke zonae- waarnemingen (^Astronomische Beobochtungen auf der Siernwarte der k. Rheinischen Friedrich-Wilhelms-Universitat zu Bonn, zweiter Band. Bonn 1852). Zie hier de verschillende bepalingen, met behulp van de prae- cessie (naar Bessel) op 1858 gebragt:

8

54

VERSLAG VAN DEN HOOFD- INGENIEUR

			Gebruikte	herleiding.
					R. 0. 1858,	N. P. A. 1858,
			R. 0.	N. P. A.
Lacaille		1750			269°46'22",61	118028' (2',)
Piazzi		1800	— 0',82	+ 2",92	16 ,85	8,84
Johnson		1830	— 1 ,60	+ 0.70	21 ,85	3,60
Pond		1830	— 2,07	+ 2,97	18 ,83	2 ,07
Taylor		1835	— 1 ,74	+ 0 .75	16,37	4 ,33
Argelander	(Zone 223)	1849	0.0	+ 1,6	(22 . 4)	(7,8)

De bepalingen van Lacaille in 1750 en eene enkele zona-waarne- ming van Argelander aan een , draad kunnen niet op die naauwkeurig- heid aanspraak maken die de andere bepalingen bezitten , doch ik heb ze toch ook tot 1858 herleid, om eenig licht te verspreiden aan- gaande de noodzakelijkheid, om eene eigene beweging der sterren in rekening te brengen. Een oogopslag is voldoende om te zien dat dit hier het geval niet is, en ik heb dus alleen het arithmetisch midden der vier bepalingen genomen, nl:

R. O. 269°46'18",48 K P. A. 118°28' 4",71.

■ Herleiding op 29 Mei_+ 49,22 + 7 ,79.

schijub. plaats op 29 Mei: 269 47 7,70 118 28 12,50

B. A. C. 5346. Deze ster komt niet bij Johnson voor, maar daar- entegen in de beide sterrelijsten van Wrottesley (*), welke echter al- leen Regte Opklimmingen bevatten, en tweemaal in de zonae van Argelander, en wel beide keeren aan twee draden, zoodat ik gemeend heb , het midden der twee waarnemingen te kunnen laten medestem- men, uit aanmerking van de bekende voortreffelijkheid der zonae- waarnemingen van Argelander. De correctie voor de tweede sterrelijst van Wrottestey heb ik aangenomen even als die van de eerste. Mad- ler kon namelijk bij de zamenstelling zijner tabel de tweede lijst van Wrottesley nog niet raadplegen, die toen nog niet uitgegeven was; doch het is mij door een bijzonder onderzoek gebleken, dat er geen standvastig verschil bestaat tusschen de regte opkliramingen der ster-

(•) Memoirs of tlie R. A. S. Vol X en XXIII.

VAN DE GEOGRAPHISCHE DIENST IN N. I.

55

ren met 110° tot 120° N. Poolsafstand , uit de eerste en tweede lijst van Wrotteslej. Eindelijk is de correctie voor de K. Opklim- mingen uit Argelanders zonae = O genomen, daar zijne R. Opklim- mingen berustten op de bepalingen der fundamentaalsterren van Bessel, en Bessel niet in de tabel van Madler voorkomt, waaruit ik opmaak, dat de correctie zijner bepalingen = O werd aangenomen. Zie hier nu de verschillende bepalingen voor de plaats dezer ster:

		Gebruikte herleiding.
				R. 0. 1858.	N. P. A. 1858.
		R. 0.	Deel.
Lacaille	1750			239° 52'(12",8)	115°56'(43',0)
Piazzi	1800	— 0,8	+ 2,8	51 59 ,8	33 ,4
Wrottesley	1830	0,0	> • > •	52 7 ,3
Taylor	1835	2,1	+ 0,6	6 ,8	34,0
Argtlander	1850	0,0	+ 1,6	10 ,0	33 ,4
Wrottesley	1852,4	0,0	• • • •	9,0

Hier schijnt eene eigene beweging in Regte Opklimming te moeten aangenomen worden. Voor de waarschijnlijkste waarde vind ik door de methode der kleinste kwadraten:

1858,0 R. O. 239°52'ir,n N. P. A. 115°56'33",60

Herleiding tot 23 Juny: + 48,92 + 17,40

Sch. plaats op 23 Juny: 239° 53' 0",03 115°56ol",00

De drie volgende sterren, 30 Capricorni, p en cp Tauri komen niet in de Greenwich Catalogues voor, maar daarentegen in Madler's Ge- neral-Catalog , en de plaatsen, daar vermeld, kunnen wij als een re- sultaat van al de bepalingen aanzien, die op die sterren gedaan zijn. Ik heb de aldaar gevondene plaatsen echter door toepassing van de in de meergenoemde tabel gegevene correctie van Airy, — doch met een omgekeerd teeken genomen, — weder tot de plaatsen herleid, die zij vermoedelijk in eene sterrelijst van Greenwich zouden gehad hebben, e Tauri eindelijk en (p Virginis zijn beide te Greenwich bepaald, en ik heb dus de plaatsen , uit de Tioelve Year Catalogue en de Cata- logue of 1576 stars afgeleid, onveranderd aangenomen.

56

VERSLAG VAN DEN HOOFD-INGENIEUR

De plaatsen der maan op de tijdstippen der bedekkingen werden nu weder uit de raaanstafels van Hansen afgeleid, en de uitkomsten vereenigd met de gevondene schijnbare plaatsen der sterren volgen hieronder. Er was hierbij voor de waarnemingsplaats een lengte- verschil van 7" T'^lO'jO met Greenwich aangenomen.

Datum.

StCT.

Schijnbare

Rrgle Opklim-

miiig.

Schijnbare Noordfjüüls af- stand.

Regte Opklim- ming der maan.

Nüordpools af- stand der

Horizontale

aequatoriale

paraUaxis.

Halve mid-

detlijn der maan.

1858 Mei 29	B. A. C. 6127	269''47' 7",70	118<^8'12",50 '		269° 5'5r',05 270 0 43 ,55	108=I6'10",9 1510,1	53-58",35 58,51	U'43',90 43,93
Juny 23	B. A. C. 5347	239 53 0 ,03	115 50 51,00 <	U	240 30 36 ,2 241 734 ,4	115 4017 ,25 53 17 ,75	54 5,07 4,01	14 45 ,7i 45,60
Sepl. 19	30 Capricorni.	317 30 47 ,45	108 34 26 ,43		317 2648 ,6	108 37 41 ,1	55 11,72	15 3,91
€ 27	p Taurt.	60 33 48 ,01	63 53 20 ,25	1 ' 1 u	59 17 30 ,5 59 48 45 ,0	64 13 56 ,0 5 55 ,1	59 5,39 5,86	16 7,69 7,81
c 27	<P Tauri.	62 55 19 ,66	62 59 18 ,75	J	63 042 ,1	63 33 9 ,5	59 7,84	16 8,35
< 28	/3 Tauri.	79 2041 ,77	61 30 50 ,51		79 4650 ,3	61 45 47 ,25	59 14 .53	16 10 ,18
Dec. 27	^ Virginis.	191 45 25 ,47	98 46 22 ,50	ü	191 43 10 ,8	98 50 31 ,5	50 42,92	15 28,81

23 3uny B. A. C. 5347

De vergelijkingen , die de methode van Challis opleverde , waren de onderstaande :

\ I — o, 458 T'" — + B",32 — 0,814 * f 0,4l6 y + 0,799 e — 0,416 f — 0,544 m — 0,896 n — O 242 < 39 Jf«. B. A. C. 6127 \

f V +0, 423 t'" = — 2 ,97 .^ 0,770 x + 0,516 y — 0.756 « — 0,510 f -i- 0,998 m — 0,897 n + 0,220 t

O, 493 T'" = + 2 ,63 — 0,857 x — 0,330 y + 0,848 e + 0.332 f ^ 2.411 m — 0.892 n — 0,360 <

'o +0, 431 t'" = — 1 ,55 f 0,860 x — 0,305 y — 0,859 e + 0,295 f — 3,209 m — 0,889 n + 0,429 (

19 Sept. 30 Capricorni. / — O, 198 T'" _ + 3 ,34 — 0,007 x + 1,016 y + 0.007 e — 1,000 f + 1,415 m — 0,918 n — 0.191 (

— 0. 590 T'" £- + 1 ,22 — 0,885 x + 0,219 y + 0,878 e — 0,208 f — 3,180 m — 0,974 n — 0.501 (

519 T'" = — 3 .89 + 0,687 x — 0,660 y — 0,682 e ^- 0,650 f + 2,418 m — 0,977 n ^ 0,442 (

/ — O, 595 T'" s= 4- 2 ,14 — 0,889 x + 0,202 y + 0,873 e — 0,199 ( + 1,011 m — 0,982 n — 0,348 (

l — O, 096 T"' == — 3 ,09 — 0,188 x — 0,990 y + 0,189 e + 0,977 f + 1,519 m _ 0,983 » — 0,100 (

O ^0, 546 T'" =!= — 5 ,56 T- 0,912 x + 0,424 y — 0,898 e J. 0,417 / + 1,246 m — 0,944 n + 0,333 (

27

p Tauri.

K « 4^ Tauri. 28 « /3 Tauri. 27 Dec, 'p Virginii

(l - O, E

Ju +0,:

Nemen wij nu weder aan , dat de berekeningselementen naauwkeu- rig zijn aangenomen, dan Avorden ar, y, e, ƒ, 7?^, w en i allen = O gesteld. De alsdan ontstane vergelijkingen geven de onderstaande waarden van t'", doch ik heb de vijfde en negende vergelijking wegens de kleine coëfficiënten van t'" buiten rekening gelaten, daar de gewigten der uitkomst evenredig zijn aan de tweede magt van die coëfficiënten, en deze twee vergelijkingen dus toch nagenoeg geen' invloed op het

VAN DE GEOGEAPHISCHE DIENST IN N. I.

57

eindresultaat hebben, en derhalve de afwijkende resultaten, die zij op- leveren, het overzigt over het geheel benemen.

Datum

Ster

29 Mei B. A. C. 6127

23 Juny B. A. C. 5347

27 Sept. p ïauri

28 Sept. <P Tauri 27 Dec. 4' Virginis

/

U

rrfll __

i u I

V

5M 7,0 5 ,3

2 ,6 2,1 7,5

3 ,6 10 ,2

Gewijct

0,209 0,179 0,243 0,186 0,348 0,269 0,354 0,298

^

rs

Cu

De resultaten, voor de lengte van den tijdklep in 1851 — 1858 ver- kregen, zijn nu de volgende:

Waarnemer.		Datum.		Naam der bedekte sier.	.1 o	i	0. Lengte tijdklep.	Gewigt.	Afstand Tan de ster tot den maans- rand, berekend met de gevondene 0. Lengte.
Geene enkele waarn. verwer- pende.	Die van 20 Juny en 10 Sept. 1853 verwerpende.
De Lange.	1851	April	17	y Librae	/	L	7u 7mU»,7	0,342	— 1",8	— 0",8
Smits.		<t	21	^ Sagittarii	V	D	10,8	0,251	- -0,4	— 1 ,2
Pe Lange.		J:ily	11	f*i Sagiltarii	I	D	22,0	0,085	— 3 ,0	- 2 ,5
1		Sept.	1	>J Librae	1	D	14,7	0,111	— 1 ,0	- 0,5
c		Oct.	1	14 Sagiturü	l	D	16,3	0,276	- 2,5	— 1 ,6
€		Dec.	38	t|;i Aquarii	l	D	18,7	0,155	- 2 ,8	— 2 ,1
«		«	(t	\p' Aquarii	I	D	15,2	0,115	- 1 ,2	— 0 ,6_
C	1853^	Mei	12	£ Geminorum	I	D	13,0	0,245	- 0 ,7	+ 0,1
c		Juny	20	c' Ophiuchi	I	D	(0,5)	0,258	+ 5 ,6
1		Sept.	10	B. A. C. 5862.	I	D	(-0,3)	0,297	+ 6 ,5
«	1854	April	1	13 Tauri	I	D	16,8	0,191	- 2 ,3	- 1 ,5
Oudemans.	1858	Mei	29	B. A. C. 6127.	1	L	12,0	0,209	- 0 ,2	+ 0,6
(				€ «	V	D	10,1	0,179	- 0 ,6	- 1 ,4
1		Juny	23	B. A. C. 5347.	I	D	11,8	0,343	- 0 ,1	+ 0,7
c				* t	u	L	14,5	0,186	+ 1 ,3	+ 0,5
c		Sept.	27	p Tauri	l	L	15 ;0	0,348	— 2 ,0	— 1 .0
t				< «	V	D	9,S	0,269	- 1 ,0	- 1 ,9
t		«	tf	<P Tauri	t	L	13,5	0.354	— 1 ,1	0,0
K		Dec.	27	(^ Virgioii	V	D	6,9	0,298	- 2 ,6	- 3.5

58 VERSLAG VAN DEN HOOFD-INGENIEUR

VOORLOOPIG RESULTAAT.

a. Gcene enkele waarneming verwerpende : 7u 7m lls,6, gewigt = 4,412, waarsch. fout = ± 0',84.

b. Dia van 20 Juny e« 10 September vcrweryende : 7u 7m i3s^3j gewigt = 3,857, waarsch. fout = ± 0=',52.

Bij het afleiden van het resultaat uit al de sterrebedekkingen doet zich eene moeijelijke vraag voor: twee der resultaten nl-, uit de be- dekkingen van &^ Ophiiichi, den 206» Juny en van B. A. C. 5862, den lOea September 1853 waargenomen, wijken zoo sterk van de overige resultaten af, dat er hooge waarschijnlijkheid bestaat, dat hier- bij eene fout of eene bijzondere opeenhooping van bronnen van on- naauwkeurigheden heeft plaats gegrepen. Na rijp overleg ben ik tot het besluit gekomen, deze twee waarnemingen te moeten verwerpen. Zij geven, ofschoon onder de gunstigste omstandigheden waargeno- men , (ingang aan den donkeren rand der maan , en nagenoeg centraal) lengten die 1P,1 en 1P,9 van het waarschijnlijkste midden afwijken; of 12%8 en 13^6 van het waarschijnlijkste midden, dat verkregen wordt, indien zij worden verworpen. Worden zij mede tot vorming van het algemeen resultaat opgenomen, en wordt de afstand der ster van den maansrand met behulp van de verkregene lengte 7" 7"^ 11^,6, berekend, dan verkrijgt men daarvoor 5",6 en 6",5, terwijl, bij de proef op al de andere sterrebedekkingen, afstanden gevonden wor- den, die geen van allen meer dan 3",0 bedragen.

Nu acht ik het, na al de zorg, die Hansen aan zijne tafels besteed heeft, onwaarschijnlijk, dat de plaats der maan door die tafels 6", O verkeerd gegeven wordt, en de bedoelde waarnemingen zouden dus alleen verklaard kunnen worden door bergen van 6 seconden hoogte aan den rand der maan , welker bestaan , indien al niet de kijkers zelve aanwezen , dat zulke groote onregelmatigheden aan den maans- rand niet bestaan, ook dergelijke afwijkingen in de geographische lengten zouden moeten teweeg gebragt hebben, die reeds berekend zijn door de waarneming van sterrebedekkingen te verbinden met die

VAN DE GEOGRAPHISCHE DIENST IN N. I. 59

van corresponderende op andere plaatsen, waarvan de lengte bekend was. Zulks zal echter zelden het geval geweest zijn , en ik haal , als slechts één voorbeeld , de bepaling , door den hoogleeraar Kaiser , aan van de lengte van Leiden , uit waarnemingen van sterrebedekkingen , verbonden met de waarnemingen derzelfde bedekkingen, op 17 verschillende plaatsen gedaan. 10 Bedekkingen hebben 43 uitkomsten gegeven voor de lengte van Leiden ten oosten van Parijs , en de grootste afwijking van het midden bedraagt slechts 3^,90. De waarsch. fout van elke be- paling bleek te zijn + 1^,24.

Ik acht het dus hoogst waarschijnlijk , zoo niet zeker, dat er eene ver- gissing bij de waarneming moet zijn ingeslopen; beide sterrebedekkingen zijn bijv. teregt te brengen door do aanname van eene vergissing van 20^ in het oogenblik der bedekking, of wel , daar bij de waarneming een tijdbewaarder van A. Kaiser gebruikt werd, waarvan de tikken = 2/3 sekonde zijn, eene vergissing van 30 tikken.

Ik verwerp dus de twee genoemde resultaten als verdacht. De overeen- stemming der overigen is nu allezins voldoende , vooral wanneer men de laatste kolom der tabel beziet, die aanduidt, welken afstand de bere- kening aangeeft, dat de sterren tijdens het oogenbiik der bedekking van den maansrand gehad hebben , wanneer bij die berekening de gevon- dene lengte 7^ 7'"13^,3 wordt aangenomen. De overmaat van negatieve afstanden toont nogtans aan, dat de sterrebedekkingen eene kleinere halve middellijn voor de maan aangeven , dan Hansen in zijne maanstafels heeft aangenomen. Nu zegt Hansen ook in de Inleidir,g tot die tafels , dat hij voor de middellijn der maan heeft aangenomen het midden tusschen de waarden , die te Greenwich voor de verticale en voor de horizontale middellijn gevonden zijn. Deze aanname is wel het geschiktste, om de waarnemingen van den maansrand te Greenwich zoo goed mogelijk voor te stellen , maar het is een reeds lang bekend feit , dat de maans halve middellijn door sterrebedekkingen meestal iets kleiner

gevonden wordt dan door meridiaanwaarnemino-en.

o o

Wij zullen dus de correctie der maans halve middellijn als eene onbekende in onze vergelijkingen behouden, maar moeten dan eerst voor de verschillende correcties t, t', t", t'", eene enkele invoeren.

eo'

VERSLAG VAN DEN IIOOFD-INGENIEUR

Dit geschiedt ligt, want in aanmerking nemende de ligging der verschillende observatieplaatsen met betrekking tot den tijdklep , zoo is:

r = Lengte tijdklep — 7» 7™ 35s,9, r' = Lengte tijdklep - 7 7 35 ,0, r" = Lengte tijdklep - 7 7 3 ,45, t"'= Lengte tijdklep - 7 7 17 ,15,

stellende dus:

Lengte tijdklep = 7n 7™ + L,

dan 13:

			T = Z	_	35»	,9,
			t' = Z	„_	35	,0,
			t" = L	—	3	,45,
			r'" = L	-	17	,15,
ingen	word	en:
0, 584	L	■¥	0, 968	«	—		8,56 'i
0, 292	L	+	0, 921	n	=	^	6,42 1
0, 333	L	+	0, 959	n	=	—	4,90 ƒ
0, 526 0, 394	L L	+ +	0, 932 0, 896	n	=	—	8,56 ( 7,40 ^	De Lange.
0, 339	L	+	0, 892	n	=	—	5,15
0. 495	L	+	0, 901	n	—	—	6,43
0, 437	L	+	0, 906	n	=	—	7.34 ;
0, 501	L	+	0, 912	tl	=	+	5,39	Smits.
0, 458	L	+	0, 896	n	=	—	5,G4 \
0, 423	L	+	0, 897	n	=	+	4,28 ƒ
0, 493	L	+	0, 892	n	=	—	5,82 ƒ
0, 431 0, 590	L L	+ +	0, 889 0, 974	n 11	=^	+	5,84 ( 8,90 )	Oudemaus.
0, 519	L	+	0, 977	n	=	+	5,01
0, 595	L	+	0, 982	n	=	■ —	8,06 l
0, 546	L	+	0, 944	n	=	■¥	3,80 1

Deze vergelijkingen volgens de methode der kleinste kwadraten be- handelende, verkrijgen wij tot eindvergelij kingen :

3,857 L - 2,908 n = + 51,31, — 2,908 L + 14,951 « = - 54,62,

waaruit:

n = — 1,29, met een waarsch. fout ± 0,20, L = 12^33 , „ „ „ „ ± 0^39,

terwijl de waarschijnlijke fout van het tweede lid van elke vergelijking

gevonden wordt = ± 0",71.

Leid ik de waarde van n enkel uit de drie eerste door mij waar-

VAN DË GEOGRAPHISCHE DIENST IN N. I. (Jl

genomene sterrebedekkingen af, waarvan ik in- en uitgang verkreeg , dan verkrijg ik insgelijks eene negatieve waarde voor n, doch niet zoo groot, namelijk:

n = — 0,60, met eene waarsch. fout ± 0,50.

Ik houd mij echter aan de eerst gevondene waarde, die ook nader overeenkomt met de correctie, die de maans halve middellijn van de tafels van Hansen volgens een opzettelijk door mij ingesteld onderzoek moet ondergaan (Zie: Zesde Bijlage).

De afzonderlijke resultaten voor de lengte van den tijdklep zijn in de Vijfde Bijlage gegeven.

Het waarschijnlijkste resultaat verkregen uit de sterrebedekkingen , is dus :

7" T"» 12^,33, met eene waarsch. fout ± 0%39.

De gevondene waarde van n toont aan , met hoeveel duizendste deelen van zijn bedrag de straal der maan, zoo als de tafelen van Hansen dien aangeven, moet verminderd worden, om den waren straal op te leveren, zooals hij door de alhier waargenomene sterrebedekkingen wordt gegeven. Daar nu de middelbare waarde van dezen straal bij Hansen 15' 33',35 is, zoo is de reductie:

— 0,00129 X 933",35 = — 1",12.

Hoewel de twee ingangen van 30 Capricorni en van /3 Tauri op deïi I9c" en 28eii Sept. 1858 niet geschikt waren voor de bepaling der lengte, heb ik toch ook voor deze twee waarnemingen, door substi- tutie van de gevondene waarden van r" en n in de vergelijkingen van blz. 56 den afstand berekend, dien de ster volgens de berekening op het oogenblik der waarneming van den rand der maan had. De uitkomsten waren -f- 2'',6 en — 2",5 en zjn in de tabel in de 5" Bij- lage opgenomen.

Voor de twee verworpene sterrebedekkingen der H. H. de Lange vind ik evenzoo met de aanoenomene lengte en verbeterde waarde voor den straal der maan :

voor c^ Ophiuchi, 20 Jüny 1853, afstand van den maansrand. . + 7",3, voor B. A. C. 5862, 10 Sept. 1853, « " " « +8,2,

twee getallen, die de verwerping geheel wettigen.

10

(52 VERSLAG VAN DEN HOOF D-INGEN I E ÜE

§ 12. Definitieve afleiding van de ivaarschijnlijkste waarde voor de

Lengte van Batavia^, ub lOot» nv

Voor de lengte van Batavia beoosten Gre^nwich hebben wij dus gevonden: i. .« « .

■ lOBM Waarsch. Betrekkelijk

j ■'■■'*'■'■' A

" ' ^ fout gewigt.

I door maansculminaties . . . 'i' '; . 7" 7"" 17»,5 ±'0*,55 3,30

II door icaarnemingen van gelrjke hoogten

der maan en eener ster ... 16,3 ± 0,87 1,32

III door sterrehedekkingen 12,3 ± 0,39 6,57

De beide eerste resultaten stemmen binnen de grenzen overeen , door de waarschijnlijke fouten aangewezen. De beide soorten van Avaar- neming zijn ook van natuur dezelfde, daarbij beiden het verschil in tijd wordt waargenomen tusschen de doorgangen van den maansrand en eener ster door den zelfden draad in het veld des kijkers. Ver- eenigt men de beide eerste resultaten, lettende op de gewigten, dan verkrijgt men: .,m..t."-.- - / nMirtMi-»nU,n

7u 7in 1753^ m'et'eene w. fout ± 0S48, welke uitkomst 5 sekonden verschilt van die, welke de sterrebedekkin- gen hebben opgeleverd, terwijl de som der waarschijnlijke fouten slechts 0^87 bedraagt. Standvastige invloeden zijn hiervan zonder twijfel de oorzaak, en het is zoo goed als zeker, dut door aan de eene zijde de menigte waarnemingen van maansculminaties en waar- nemingen van gelijke hoogte der maan en eener ster, en aan de andere zyde het aantal sterrebedekkingen onbepaald te vergrooten , het gevondene verschil der uitkomsten weinig zal veranderen. In deze omstandigheden is het ongeraden, op de gewone wijze het waar- schijnlijkste midden te nemen met inachtneming der gewigten; dit midden, nl. 7" 7'» 14^,4, wijkt namelijk van elk resultaat omtrent zes- maal zooveel af als de waarschijnlijke fout er van bedraagt. Ik heb dus bij de afleiding van het eindresultaat den volgenden weg ingeslagen.

De waarnemingen I en II geven wel het lengteverschil van Batavia en Greenwich , maar indirect, de waarnemingen leverden namelijk

VAN DE GEOGRAPHISCHE DIENST IN N. I. 63

eif^enlijk de toename van regte opklimming der maan op tusscheu hare doorn-ancren door de meridianen van Batavia en Greenwich. Deze toename wordt om daaruit het lengteverschil te vinden, met eenen factor vermenigvuldigd, gemiddeld gelijk aan: 366,24222

niali ,ü33TS-;;-

X 27,321661-1= 26,396465,

:; 365,24222

zijnde 27,321661 de siderale omloopstijd der maan, in middelbare

dagen uitgedrukt. Die toename in regte opklimming is dus gemiddeld:

7" 7"» 17^ 3

^ ,,/ ;. = 16- 11S22,

26,396465 '

en dit is het eigenlijke resultaat der beide eerste cathegoriën van waar- nemingen. "'""•-''_'" '° -. . .

Eene cönstöntö foutlh 9e bepalirtg dezer" toename in K'Ö. gaat dus gemiddeld 26,4 maal vergroot op de lengte over.

Wat nu de sterrebedekkingen aangaat, bij deze is het geval geheel anders. Door den aard der waarneming gaat eene begane fout na- genoeg onveranderd op de resulterende lengte over, en het blijkt uit de coëfficiënten van r enfin de vergelijkingen, door de gezamenlijke voor de bepaling der lengte aangewende sterrebedekkingen opgele- verd, dateene eventuele constante fout in de waarnemingen verkleind in reden van l tot 0,87 op de lengte overgegaan ia. Bij de afleiding- van het eindresultaat oordeel ik het nu het meest geraden, het ver- schil van vijf sekonden zoodanio- te verdeelen , dat aan beide de onmid- dellijk bepaalde grootheden eene even groote constante font wordt toebedeeld. Deze is dan : 'ö "**

= 0sl8,

ajvjiiiii^iiff u,^ S' • 26,40 + 0,87 ' ' ' :aiü:.:>.

terwijl dé waarschijrilljkste Avaarde dan wordt: bniJj':'

liCn^tc van Batavia: ^ ,

in lijii: l'>7''^i2%5 met eene w. font ± 0^:^^,

of in boog-: 106°4$ 5,5 >♦ \ >f »» ^ ±5,5.

:? rjy

64 VERSLAG VAN DEN HOOFD-INGENIEUR

§13. Mededeeliugen, betreffende de instrumenten ^behoorendetoi het materieel

der Geographische Dienst.

a. Het üntBersnal- Instrument van liepsold.

. Dit instrument heb ik, toen het in 1850, na het vertrek van wijlen den heer 8. H. de Lano;e uit Nederhmd , te Leiden was achter2;eble- ven , op de sterrewacht aldaar leeren kennen. Ik heb er toen ver- schillende waarnemingen mede gedaan, en er eene beschrijving en af- beelding van gegeven, die in het Programma van het stedelijk Gym- nasium te Leiden van 1851 — 1852 is afgedrukt. Er had zich toen het voor den w'aarnemer onaangename verschijnsel opgedaan , dat de hoek tusschen dezelfde aardsche voorwerpen langs verschillende deelen van den horizontalen cirkel en met behulp van verschillende aflezingen van de mikrometers der mikroskopen gemeten, ook verschillend ge- vonden werd , en het verschil beliep soms tot 20". Een naauwkeurig onderzoek der mikroskopen verried, dat de mikrometerschroeven vrij sterke periodieke ongelijkheden hadden, en toen het werktuig later bij den maker ter herstelling gegeven was, verzocht ik dezen, de mi- krometers van nieuwe en zuivere schroeven te voorzien.

Kort nadat het instrument was aangekomen, heb ik de mikrometer- schroeven der mikroskopen des vertikalen cirkels volgens eene eigen- aardige methode onderzocht, die op hetzelfde beginsel berust, als de wijze , waarop Bessel de verdeelingsfouten van verdeelde cirkels leerde bepalen.

Ik vond toen reeds dat de ongelijkheden veel geringer waren dan vroeger, doch tevens dat zij toch nog niet geheel onmerkbaar waren. Ik heb daarom dadelijk eene observatiemethode aangenomen,' waar- door ik bij het waarnemen van zonithsafstanden van sterren voor eene tijdsbepaling vrij was vande periodieke onregelmatigheden der mikrometerschroeven van de mikroskopen. Ik stelde namelijk steeds vóór elke observatie, den kijker, met behulp van een der mikro- skopen op een vol tiental minuten , waardoor de aflezingen der mikro-

VAN DE GEOGRAPHISCIIE DIENSTINN. I. 55

skopeu altijd nagenoeg hetzelfde bleef en de waarneming onafhanke- lijk was van de bedoelde periodieke ongelijkheden.

Ik heb dezer dagen het onderzoek van de mikrometerschroeven der mikroskopen nog eens hervat, en het ook tot de mikroskopen des horizontalen cirkels uitgestrekt. De methode , die ik daarbij gebruikte , is eenvoudio; deze: de waarde van eene omwentelinii:; der mikrometerschroe- ven was op zeer weinig na gelijk aan de ruimte tusschon twee strepen der verdeeling , d. i. = 600'. Indien men nu eenen afstand , die zeer nabij gelijk is aan de helft dezer grootheid, kan meten, langs eenwillekeu- rig gedeelte van den omtrek der schroefomwenteling, dan kan meu de fout voor eene aflezing van 300" vinden. Voor de aflezing zijn in de mikroskopen van Repsold twee evenwijdige spinragdraden gespan- nen, en men brengt de streep der verdeeling tusschen deze twee evenwijdige draden, hetgeen met veel naauwkeurigheid geschieden kan, mits de afstand dier draden niet te groot zij.

Stel nu , dat men het midden der draden achtereenvolgens op de uiteinden van den te meten afstand brengt, zoodanio; dat de aflezino- aan het eerste uiteinde = O en derhalve aan het andere uiteinde na- genoeg 300" is, stel dat men daarna de meting zoo inrigt, dat de af- lezing voor het eerste uiteinde = 600" of O is ; indien dan de beide resultaten dezer meting gelijk zijn, dan zal dit een bewijs zijn, dat de ruimte, door de afleesdraden doorloopen, als de schroef van nul tot 300" bewogen wordt, even groot is als de ruimte, door dezelfde aflees- draden doorloopen, als de schroef van 300 tot 600 of O bewogen wordt , en derhalve dat de correctie voor eene aflezing van 300' = O is. Zijn de beide resultaten der bedoelde metingen ongelijk , dan zal het halve verschil de correctie voor eene aflezing van 300 zijn.

Stel nu dat men eenen afstand op die wijze langs verschillende

deelen van den omtrek der schroefomwenteling mete , die zeer nabij

aan een ander evenmatig deel van 600, b. v. aan 120" gelijk is, dan

zal men de correcties van aflezingen van 120", 240", 360' en 480,

vinden, steeds aannemende, dat de correctie voor O" aflezing = O, is.

Ik zal dit met een voorbeeld ophelderen.

Den e*^'^ February 1859 onderzocht ik mikroskoop II , een der mi-

11

Ie	meting,
2e	ïi >
3e	Tl 9
4e	»> »
5e	1» 5

66 VERSLAG VAN DEN HOOFD-INGENIEUR

kroskopen van den horizontalen cirkel. De afstand , die telkens ge- meten werd, was nagenoeg = 120". Ik mat dezen afstand langs vijf verschillende deelen van den omtrek en vond , telkens vijfmaal instel- lende en aflezende:

van — 1",2 tot 119",8, dus 121",0,

119 ,7 „ 2-ó7 ,2, „ 117,5, *

242 ,8 „ 361 ,0, „ 118,2, 360 ,2 „ 479 ,6, „ 119 ,4, 478 ,2 „ 597 ,2, „ 119 ,0.

Het gemiddelde van deze vyf resultaten is vrij van de periodieke onregelmatigheden der schroeven. Het bedraagt 119",02; en door vergelijking van de gevondene getallen met dit getal en zijne veel- vouden vindt men de bedoelde correcties aldus:

X = 119',0, gevonden: = 12r,0, dus correctie voor 120" = - 2",0,

Z X = 238 ,0, „ 121",0 + 117',5 = 238 ,5, „ „ 240 = - O ,5,

3 « = 35? ,1, „ 238 ,5 t- 118 ,2 = 356 ,7, „ „ 360 = + O ,4,

4 X = 476 ,1, „ 356 ,7 + 119 ,4 = 476 ,1, „ „ 480 = O ,0. Op die wijze te werk gaande , heb ik voor elk der vier mikroskopen

de correctie gezocht van eene aflezing van

300" door de meting van eenen afstand van omtrent 300", 200" en 400" // n „ „ 200",

150",300"en450' ;/ // // „ 150",

120",240",360" // // // // 120".

Ik moet nog vermelden , hoe ik telkens dien afstand van willekeurige grootte verkreeg. Aan den rand van het veld van het mikroskoop is een klein koperen plaatje aangebragt met een klein gaatje er in. Vlak achter dit plaatje worden de draden bewogen, en de middellijn van het gaatje is in al de mikroskopen grooter dan de afstand der draden, zoodat de draden er beide achter zigtbaar kunnen worden en men het midden der draden vrij naauwkeurig op het middelpunt van het gaatje kan instellen. Er bestaat nu natuurlijk volstrekt geene zwa- righeid om eene streep der verdeeling op een' willekeurigen afstand van dit gaatje te brengen. Het tweede postulatum voor onze handel- wijze is , dat men bij het meten van dezen afstand een willekeurig ge- deelte der schroefomwenteling kunne gebruiken. Hiertoe leent zich toevallig de inrigting der mikroskopen van Eepsold bijzonder. Tegen-

VAN DE GEOGRAPHISCHE DIENST IN N. I. Q'(

over den kop der mikrometerscliroef is namelijk een klein schroe^e, teo:en welks uiteinde het uiteinde der mikrometerschroef door eene veer aangedrukt wordt. Door het dus te verdraai] en wordt de mi- krometerschroef in de rigting harer as bewogen , met zich medenemende de moer, waaraan het plaatje bevestigd is, dat de draden draagt. De draden kunnen dus verplaatst worden , zonder dat de aflezing aan den verdeelden rand der mikrometerschroef verandert. Deze inrig- ting , door Repsold aan de mikrometers der mikroskopen gegeven , waar- schijnlijk slechts ter vernietiging van de indexfout, geeft dus bovendien het middel aan de hand, om de mikrometerschroeven der mikro- skopen te onderzoeken.

Ik heb elk mikroskoop tweemaal op verschillende dagen onder- zocht. Het onderzoek moet met de meest mogelijke inspanning geschie- den, willen de resultaten vertrouwen verdienen, en is wegens het aanhoudend verwisselen der accommodatie buitengemeen vermoeijend voor de oogen. Het is geraden, dergelijke onderzoekingen met noo- onvermoeide oogen te beginnen en niet te lang voort te zetten.

Voor elk der mikroskopen vond ik dus de correcties voor eene aflezing van 120", 150", 200", 240', 300", 360", 400", 450", en 480", terwijl die van eene aflezing = O', als zijnde het punt van uitgang ,= O moest zijn. Het bleek bij elk der mikroskopen , dat de grootste en de kleinste correctie voor punten van den rand plaats hadden , die diametraal te- gen elkander overstonden , zoo dat eene eenvoudige sinus-formule van den vorm

a + b sin (c + ö) of wel

a -h d sin S + e cos S de gevondene correcties zeer goed voorstelde. S stelt hierbij de af- lezing voor , herleid tot graden van den omtrek der mikrometerschroef Door de voorwaarde , dat deze correctie , voor eene aflezing = O, zelve = 0, zijn moet, vervalt ééne onbekende, en wordt a = — c- ik koos dus den vorm:

correctie = x sin ê + y (^l — cos ó ), en bepaalde nu de waarden van x en ij uit al de gevondene correcties door de methode der kleinste kwadraten. Ik merk hierbij nog op,

68

VERSLAG VAN DEN HOOFD-ING E NIEUE

dat de gevondene correcties lang niet hetzelfde vertrouwen verdienen en de op te lossen vergelijkingen dus zeer ongelijke gewigten hadden. De waarschijnlijkheidstheorie gaf aan, dat deze gewigten waren als volgt:

van de correctie van 300" 2,

» 200	ly»
„ 400	1 I
„ 150	1 1 ^7'
„ 300	■^ »
„ 450	1 1
„ 120	1 1 ■'T'
„ 240	5
» 360	h
„ 480	H.

waarbij het gewigt van eiken gemeten' afstand, die zelf het arithme- tisch midden was van vijf metingen, als eenheid is aangenomen. Door de bijzondere ligging der verschillende 6 aan beide zijden van het nulpunt wordt de oplossing der vergelijkingen , zelfs met inacht- neming der gewigten, zeer gemakkelijk.

De beide waarden, voor de correctie van 300" verkregen , door me- ting van eenen afstand van 300", en door meting van eenen van 150" werden vereenigd, aan gene een dubbel gewigt toekennende. Het re- sultaat had dus een gewigt = 3. Doordien de correcties , op twee dagen gevonden, werden vereenigd, werden de gewigten nog verdub- beld. Het resultaat der algemeene oplossing was:

15,52 a: = 2,28 ( corr. 120" - corr. 480'

+ 2,67 ( corr. 150" - corr. 450"

+ 2,50 ( corr. 200" - corr. 400"

+ 0,98 ( corr. 240 ' - corr. 360"

56,12 y = 1,73 ( corr. 120" + corr. 480"

+ 2,67 ( corr. 150" + corr. 450" -»- 4,50 ( corr. 200" + corr. 400" + 3,01 ( corr. 240" -i- corr. 360" + 12,00 ( corr. 300"

terwijl de getallen 15,52 en 56,12 tegelijk ook de gewigten uitdruk- ken der bepalingen van x en y. De formules voor de correcties der aflezingen in de verschillende mikroskopen gevonden , waren nu als volgt:

VAN DE GEOGRAPHISCHE DIENST IN N I. 69

voor Mikroskoop I

n III

IV

— 2",40 sin ó — 1",13 ( 1 — cos « )'

— O ,60 sin « — O ,48 ( I — cos ê ),

— 3 ,58 sin « + O ,96 ( 1 — cos 6 }.

— O ,24 sin tf + 1 ,08 { 1 — cos ê ),

waaruit men afleidt, dat de ongelijkheid der schroeven eene ampli- tudo heeft:

in Mikroskoop I van 5',3, ( waarsch. fout ± 0",3, ) II „ 1 ,5, ( ±0 ,3, )

III „ 7 ,4, f +0 ,5, )

IV „ 2 ,2, { ±0 ,3. )

Men ziet hieruit, dat de vervaardiger het instrument niet met ge- heel zuivere schroeven heeft toegerust, en het blijft dus, bij de me- tingen, met hetzelve te volvoeren, noodzakelijk om de onregelma- tigheden der schroeven te ontgaan, zoo als ik bij de tijdsbepalingen door zenithsafstanden gedaan heb , of ze in rekening te brengen , of eindelijk ze door stelselmatig ingerigte vereeniging van verschillende waarnemingen, op de wijze door Struve en Bessel ingevoerd, te elimineren.

Behalve de vernieuwing der mikrometerschroeven had ik nog aan de H.H. Repsold verzocht, de rectificatieschroeven van het niveau anders in te rigten dan tot nog toe het geval was. Aan weerszijden bevonden zich namelijk vroeger drie schroefjes, door de koperen buis heen, tusschen welker uiteinden de niveaubuis wordt vastgehouden. Een dezer schroefjes was van boven, de twee anderen op zijde 120" van de eerste af. Thans zijn aan het eene uiteinde van het niveau de schroefjes voor de vertikale, en aan het andere uiteinde voor de horizontale beweging aangebragt. Bij de vroegere inrigting liep men gevaar, de buis bij het rectificeren te breken (hetgeen ook vroeger eens gebeurd is) en de rectificatie ging zeer ligt verloren.

Thans laat de inrigting van het niveau, die men trouwens bij bij- na alle instrumenten van den tegenwoordigen tijd aantreft, niets te wenschen over. Nog twee andere veranderingen verzocht ik de H. H. Kepsold aan het instrument aan te brengen, doch zij hebben hier- in zwarigheid gezien. Het eerste was, de mikroskopen eene grootere vergrooting te geven, het andere, de as uit klokmetaal te maken. Zij

70 VERSLAG- VAN DEN HOOFD-INGENIEUR

meenden aan dit verlaagen niet te kunnen voldoen, wijl de geheele vernieuwing dezer deelen bij die verandering noodzakelijk, en de prijs der reparatie van het instrument daardoor buiten evenredigheid zou verhoogd worden ; gaven mij overigens toe , dat bij een nieuw te ver- vaardigen instrument, dat voor het gebruik in Oost-Indië bestemd was, het gebruik van klokmetalen assen te verkiezen zou zijn. Toen het instrument ontpakt werd, waren dan ook de tappen der horizon- tale as , hoezeer met vet ingesmeerd , eenigzins aangegrepen. Op iedere tap waren eenige kleine zwarte vlekjes zigtbaar. Door eene loupe ziet men duidelijk dat deze zwarte vlekjes niet anders zijn dan een groot aantal mikroskopische kuiltjes in het staal. Desniettegenstaande heeft het werktuig nog niets van zijne bruikbaarheid verloren , hetgeen daaruit blijkt, dat , wanneer men het niveau op de horizontale as plaatst, en de bel in het midden brengt, deze zich volstrekt niet verplaatst, als de as wordt omgedraaid.

Ik heb sedert de tappen in denzelfden toestand gehouden , door in het geheel geene olie of geen vet meer te gebruiken , maar de tappen eens of tweemaal in de week met een droog lapje te reinigen. Deze handelwijze had de heer de Lange reeds jaren lang, met goed gevolg, ook bij het universaal-instrument van Pistor en Martins aangewend, en is in dit klimaat voor alle ijzeren en stalen voorwerpen onge- twijfeld de beste.

De kijker van dit werktuig was steeds zeer lichtsterk, doch het is te bejammeren, dat het objectief niet uiteengenomen kan worden. In dit klimaat verspreidt zich over alle glazen een getakt voorwerp , dat op mij steeds den indruk maakt eene plant te zijn. Laat men den groei hiervan vrij , dan wordt het glas daardoor langzaam aangedaan en het verweert. Ook tusschen de beide glazen , die het objectief van den kijker van het universaal-instrument van Repsold zamenstellen , is zulk eene vegetatie ontstaan , die echter niet weggenomen kan wor- den, daar de rand der vatting is omgebogen, zoodat de binnenzijde der zamenstellende glazen van het objectief niet schoongemaakt kan worden. Ik acht het daarom een noodzakelijk vereischte, dat ver- rekijkers, die, het zij als zoodanig, het zij als onderdeel van instru-

VAN DE GEOGRAPHISCHE DIENST IN N. I. 71

menten voor Indië bestemd zijn, steeds even als de grootere kijkers van goede fabrikanten en zelfs de kleinste soort der bekende Molteni- kijkers, zoodanig zijn ingerigt, dat het objectief uiteengenomen en irereinio-d kunne worden.

De waarde der niveaudeelen van het universaal-instrument van Repsold heb ik met zorgvuldigheid bepaald, en gevonden:

van het niveau voor de horizontale as ... . 2",215 II II vaste niveau 5 ,894

Ik eindig met de mededeeling, dat dit instrument gediend heeft om eenige zeer naauwkeurige waarnemingen van de schoone komeet van 1858 te leveren, waarvan de bijzonderheden bekend gemaakt zijn in het V Deel der Acta van de Natuurkundige Vereeniging in Nederlandsch Indië.

b. De kijker van Steinheil.

Onder de instrumenten , die ik , na mijne aanstelling in Nederland , en daartoe bekomene magtiging van Z. Exc. den Minister van Koloniën bestelde , behoorde ook een kijker van 42 p. lijn opening en 60 p. duim brandpuntsafstand. Er is een stel van 6 sterrekundige oogbuizen bij , benevens eene aardsche oogbuis en ééne met zoo zwakke vergrooting , dat de kijker als kometenzoeker gebruikt kan worden. Ook heb ik er een prisma bij besteld , waardoor het waarnemen van hemel- ligchamen nabij het zenith gemakkelijk gemaakt wordt. Dit prisma wordt tusschen het objectief en het oculair aangebragt; ik acht het vooral bij eenen kijker die in Indië gebruikt wordt, onmisbaar, daar men aldaar zoo dikwijls de maan of planeten nabij het zenith moet observeren, hetgeen op de breedte van Nederland zelden het geval is.

Toen deze kijker in de maand Mei 1858 te Batavia aankwam, was het objectief sterk verweerd. Dit moet ongetwijfeld toegeschreven worden aan het langdurige verblijf in eene vochtige ruimte , tijdens het vervoer op zee. Ik zou daarom ieder, die kijkers uit Europa naar Indië laat vervoeren, den raad geven, het objectief met eenige stukjes

72 VERSLAG V^AN DEN HOOFD-INGENIEUR

bijtende kalk , in eene blikken doos te sluiten, die toegesoldeerd wordt. De vochtigheid, waarmede het glas tijdens het inpakken bedekt is, wordt dan in weinig tijds door de bijtende kalk geabsorbeerd en het objectief blijft nu in eene absoluut drooge lucht. Ik houd mij over- tuigd, dat er op die wijze zelfs na jaren tijds geen spoor van verwe- ring aan het glas zou bemerkt worden.

c. Het nieuwe (jroote Universaal-instrument van Pistor en Martins.

Dit instrument , dat met een kleiner universaal-instrument, een re- flexieeirkel en twee reis-barometers van dezelfde makers in het vo- rio-e jaar uit Europa is aangekomen, wijkt in constructie merkbaar van de vroeger door hen geleverde uuiversaal-instrumenten af. De gebrokene kijker, waarmede Ertel, Repsold, en zij zei ven vroeger de universaal-instrumenten toerustten , hebben zij door eenen kijker aan het eene uiteinde der horizontale as vervangen, waardooreenige voor- deelen opgeofferd, doch andere nog grootere bereikt worden. Het voornaamste voordeel, dat opgeofferd werd , is, dat de waarnemer, bij het gebruik van een universaal-instrument met gebroken' kijker, steeds in eene horizontale rigting kijkt, door eene oogbuis die altijd even hoog is, onverschillig hoe de kijker ten opzigte van den horizon helt, terwijl bij het nieuwe instrument het horizontale kijken , als de kijker in eene hellende rigting geplaatst is , geschiedt door het plaatsen van een prisma vóór het oculair , hetgeen , zooals ieder , die daarmede be- kend is, weet, altijd het onaangename heeft, dat men het oog vlak bij het oogglas brengen moet. Daarentegen werd blijkens eenen brief van de makers aan mij, dd. 18 July 1857, met deze verandering het voordeel beoogd: 1^ van een' grooteren en lichtsterkeren kijker te kun- nen gebruiken, 2*^ van zekerder te zijn, dat de zenithsafstanden niet door buiging des kijkers te klein gemeten worden , 3' van geen prisma in den kijker te behoeven te gebruiken. Ook werd door de nieuwe inrig- ting mogelijk , 4° het niveau steeds op de horizontale as te laten staan , zelfs al is de kijker naar het zenith gerigt.

Het eerste voordeel is zonder twijfel van veel belang. Terwijl het objectief van den kijker van het oude universaal-instrument van Pistor

VAN DE GEOGRAPHISCHE DIENST IN N. I. 73

en Martins eene opening heeft van 13 p. lijnen en de werking van de- zen kijker door het tusschengeplaatste prisma zonder twijfel vermin- derd wordt, zoo heeft de kijker van het nieuwe instrument eene opening van 18 p. lijnen; en daar de lichtkrachten van twee kijkers, bij dezelfde doorschijnendheid van de glazen van het objectief, in reden staan als de oppervlaktender objectieven, derhalve als de twee- de magten hunner openingen, zoo geeft de laatst bedoelde kijker omtrent tweemaal zooveel licht dan de eerstgemelde.

Wat het tweede voordeel aangaat, het is zonder twijfel theoretisch waar, dat eene buis, die aan haar eene uiteinde vast is, (zoo als het voorste eind van een' gebroken' kijker) , en in eene horizontale of hellen- de rigting gehouden wordt, zal doorbuigen; en dat bij eenen kijker, die in zijn midden ondersteund is, zoo als bij de meridiaankijkers en bij den kijker van het nieuwe universaal-instrument, alleen het verschil in buiging tusschen de twee helften in aanmerking komt , welk verschil de kunstenaar, zoo veel in zijn vermogen is, gering maakt, door de beide helften volkomen den zelfden vorm en hetzelfde gewigt te geven en bij de meridiaankijkers zelfs, door het oculair-toestel even zwaar te maken als het objectief. — Maar aan den anderen kant hebben de tijds- bepalingen door sterren in het oosten en in het westen , alsook de breedtebepalingen door sterren in het noorden en zuiden, bewezen dat, zoo wel bij het universaal-intsrument van Repsold als bij het oude van Pistor en Martins , die beide van gebrokene kijkers voor- zien zijn , de buiging des kijkers geheel onmerkbaar is, (zie VIII^ Bijlage), terwijl, al is er bij de inrigting van het nieuwe instrument nog minder vrees voor buigen, het toch altijd geraden blijft, bij het nemen van tijdsbepalingen door zenithsafstanden , sterren in het oosten en wes- ten , en bij het bepalen van poolshoogte door zenithsafstanden , sterren in het noorden en zuiden te nemen.

Het derde voordeel is naar mijn inzien wezenlijker. Het prisma be- neemt licht en vermindert dus de optische kracht des kijkers; wan- neer het daarenboven niet uit eene volkomen heldere glassoort bestaat, benadeelt het ook de werking des kijkers. Daarenboven

is het zeer lastig schoon te maken, en indien het door de vochtigheid

12

74 VERSLAG VAN DEN HOOFD-INGENIEUR

des dampkrings beslaat, hetgeen de lieeren de Lange menigwerf on- dervonden hebben, vooral bij het voorbijtrekken eener wolk, dan heeft men altijd een onaangenaam oponthoud.

Ook het vierde voordeel is van veel belang, als het voetstuk , waarop het instrument staat, niet zeer vast is, en geeft in alle geval tijdwinst.

Het nieuwe instrument heeft boven het oude nog dit voor, dat elke omgang der mikrometerschroeven juist gelijk is aan den afstand tusschen twee strepen der verdeeling. In het oude instrument was even als in het nieuwe, de fijne verdeeling van vijf tot vijf minu- ten, doch eene omwenteling der mikrometerschroeven was slechts vier minuten. Hoewel deze waarde klaarblijkelijk gekozen was, om iets te winnen in zekerheid van aflezing, zoo zou ik toch de nieuwe inri^tino; verkiezen.

Nog eene bijzonderheid heeft het nieuwe instrument, die door de plaatsing des kijkers aan het eene einde der horizontale as noodzake- lijk is geworden. De mikroskopen namelijk van den horizontalen cii-kel zijn door twee armen aan de bus bevestigd , die de horizontale as met den kijker draagt. Zij bewegen dus mede, terwijl de cirkel vast is. Bij bijna alle andere nieuwere inrigtingen , uitgezonderd misschien bij eenige engelsche instrumenten, zijn de mikroskopen vast en de cirkel beweegt zich met het bovendeel , onder de mikroskopen door. Bij avondwaarnemingen is het misschien onverschillig, maar bij waar- nemingen bij dag zou ik de inrigting met vaste mikroskopen ver- kiezen. Het is namelijk een reeds lang door de ervaring erkend feit, dat de wijze van verlichting van een mikroskoop invloed heeft op de aflezing. Bij avond nu houdt het volstrekt geene zwarig- heid in , om bij het aflezen der mikroskopen , de verlichting van de illuminatoren steeds op dezelfde Avijze te doen plaats hebben. Men houdt b. V. hij het aflezen een lampje altijd in dezelfde hand. Maar bij waarnemingen bij daglicht, zoo als de hoekmetingen van horizon- tale hoeken tusschen vei: verwijderde voorwerpen bijna altijd zijn, die steeds onder een afdak of in eene observatiehut plaats hebben, moet de verlichting bij het aflezen door het daglicht geschieden, dat door de vensters of luiken invalt, en het zal niet altijd mogelijk zijn te

VAN DE GEOGRAPHISCHE DIENST IN N. I. 75

zoro-en, dat de aflezinfr vrij is van den invloed der verlichtin»;. Dit zij a priori gezegd; het is Avel mogelijk, dat het a pos/enm blijkt, dat bij de mikroskopen van het nieuwe univevsaal-instrument de invloed zeer gering of onmerkbaar is.

De inrigting der mikrometers van de mikroskopen is bij de in- strumenten van Pistoren Martins anders dan bij die van liepsold, zoo- dat bij gene het onderzoek naar de periodieke ongelijkheden der mikrometersehroeven niet op dezelfde wijze kan plaats hebben als bij deze, en het in alle geval zeer veel moeijelijkheid zou inhebben, correctietafeltjes voor de verschillende mikroskopen zamen te stellen, zoo als ik voor die van het universaal-instrument van Repsold ge- daan heb.

De verlichting van het veld des kijkers geschiedt bij het nieuwe instrument, zoo als vroeger veelal bij meridiaankijkers gebruikelijk was. In het midden der kijkerbuis is namelijk een schuins geplaatste elliptisch-ringvormige, wit verlakte reflector aangebragt, die den stralenkegel van het objectief ongehinderd doorlaat, doch het licht van op zijde ontvangende , eene genoegzame hoeveelheid onregelmatig terug- gekaatst licht naar het oculair zendt, om de draden als donkere strepen op een licht veld te doen verschijnen. Ik vind het bij deze inrigting minder doelmatig, dat de verlichting van de zijde moet komen waar zich de waarnemer bevindt, die wel steeds door het lampje gehin- derd zal worden. Voor een universaal-instrument is dunkt mij geene verlichting zoo praktisch als die, welke door Repsold aan zijne uni- versaal-instruraenten wordt aangebragt, en die van Brauer , den instru- mentmaker op de Pulkowa afkomstig is. Die instrumenten zijn na- melijk met gebrokene kijkers toegerust, en Brauer heeft eene inrig- ting bedacht, waardoor de verlichting steeds door de hoi-izontale as geschiedt; (zie Sawitsch, practische Astronomie, Deel I blz. 81), die derhalve seheel doorboord en aan het uiteinde tesenover het oculair met een plaatje mat glas gedekt is. De helper, die het lampje houdt, weet dus altijd, waar hij het houden moet, en de waarnemingen gaan met het universaal instrument van Repsold ook steeds ongestoord haren gang. Vooral is de zoo gewone wijze van het veld te verlichten door

76 VERSLAG VAN DEN HOOFD-INGENIEUR

het licht van voren in te laten vallen, met behulp van een voor het objectief scheef geplaatst spiegeltje allerlastigst, daar het voor eenen helper, (waarvoor hier te lande natuurlijk een inlander genomen moet worden,) zeer moeijelijk is, voor elke waarneming de plaats te zoeken, Avaar hij het licht moet houden , zoodanig dat de waarnemer een ver- licht veld ziet (*).

Daar ik nog geene waarnemingen met dat nieuwe instrument ge- daan heb , moet ik mij bij deze opmerkingen bepalen , en hoop in een volgend verslag iets meer omtrent de meerdere of mindere voortref- felijkheid van zijne inrigting mede te deelen.

d. De Chronometers.

Tot het materieel der Geographische Dienst behooren thans zeven chronometers , als : twee van de firma Dent te London , genum- merd No. 2230 en 2231, bij de oprigting der Geographische Dienst in het jaar 1850 aangekocht, vier van den heer A. Hohwü te Am- terdam , namelijk No. 391, 393, 394 en 395, door mij , krachtens magti- ging des Ministers van Koloniën in 1857 besteld, en één van Mac Lachlan No. 134, voor mijne komst alhier van eenen particulier over- genomen. De twee eerstgenoemde chronometers waren bij hunnen aankoop ongemeen voortreffelijk; en de hoogleeraar Kaiser heeft in zijn verslag over zijne bemoeijingen, betreffende de geographische zending, eenige bladzijden aan den loop der chronometers gewijd. Zij zijn echter door het negenjarig gebruik zeer achteruitgegaan, en zouden voor eene lengtebepaling door chronometers waarschijnlijk resultaten leveren , die zeer zeker weinig stemregt zouden bezitten in vergelijking tot de resultaten, die de chronometers van Hohwü zou- den verschaffen. Dagelijks vergeleek ik de chronometers onderling, een' geruimen tijd zelfs in alle combinatiën twee aan twee, zoodat

(•) Wordt het universaal- instrument als passage-instrument gebruikt, dan vervalt deze aanmer- king, dewijl het lampje dan op eenigen afstand in het verlengde der horizontale as eens voor goed ge- plaatst en het spiegeltje zoodanig gebogen kan worden, dat de lichtstralen van het lampje langs de as des kijkers worden teruggekaatst.

VAN DE GEOGRAPHISCHE DIENSTIN N. I. 77

als ik er zes bij mij aan huis had, (een was er altijd bij den heer Jaeger) ik de eerste met de vijf overigen , de tweede met de vier overigen enz. vergeleek, gevende dus in het geheel 15 vergelijkingen. Reeds aanboord van het schip, dat mij naar Indië overbragt , vergeleek ik de chronometers van Hohwü, die ik in mijne hut eene zeer vei- lige plaats gegeven had, dagelijks met elkander. Daar zij allen naar middelbaren tijd liepen , was het vergelijken niet zeer gemakkelijk , maar ik geloof toch, dat een geoefend Avaarnemer met een weinigje geduld en oplettendheid al zeer ligt de vergelijkingen binnen een veertigste seconde naauwkeurig zal doen , zoodat dezelfde naauwkeurig- heid bereikt kan worden, als wanneer men een' chronometer te hulp neemt, die 13 tikken in 6 sekonden slaat, of eenen, die naar sterretijd geregeld is. Daar ik meermalen personen , die met de behandeling van chronometers belast waren, heb hooren klagen , dat het vergelijken van twee chronometers, die beide halve sekonden middelbaren tijd slaan, binnen eene sekonde, of binnen een' tik , d. i. eene halve sekon- de, hun zeer moeijelijk viel, zoo zal het misschien niet ondienstig zijn de methode eenigzins nader te beschrijven, waarnaar ik te werk ging.

Ik bezigde natuurlijk geen tusschen-uurwerk , geen waarnemings- horologie, en ook geen' helper, maar vergeleek de chronometers zelf onmiddellijk met elkander, het verschil in tiende deelen van tikken of twintigste deelen van sekonden schattende. Hoe vreemd het nu klin- ken moge , als ik beweer daarin spoedig eene vastheid te hebben ver- kregen dat ik geen tiende gedeelte van eenen tik onzeker was , zoo zal zulks niettemin bij eene nadere opheldering duidelijk worden.

Noemen wij de chronometers AenB, die wij met elkander willen vergelijken. Vallen de tikken volkomen te gelijker tijd of volgt de tweede tik binnen de anderhalf-honderdste deelen eener sekonde op de eerste , dan hoor ik slechts één geluid. Ik zie dan eerst op één' der chronometers, blijf doortellen en zie daarna op den tweeden, zoodat ik dadelijk twee zamenvallende tikken waarneem. Vallen de tikken niet tegelijk, dan komt nog het bijzondere geval voor, dat de tikken van A juist vallen midden tusschen de tikken van B in. Dit laat zich duidelijk erkennen, doordien alsdan het interval van een'

78 VERSLAG VAN DEN HOOFD-INGENIEUR

tik van A tot een' tik van B even groot is, als van een' tik van B tot een' tik van A. Ik zie dan eerst op den eenen chronometer, daarna op den tweeden, maar tel onderwijl de geheele sekonden des eersten door, terwijl ik nogtans de telwoorden niet uitspreek bij de tikken van den eersten chronometer zelven , maar bij de, een vierde sekonde daarop volgende, tikken van den tweeden chronometer. Ik schrijf daarna de zamenvallende tikken op , doch voeg bij de sekonde van den eersten chronometer de breuk 0%25.

Stel nu dat de tikken van den eenen chronometer niet volkomen midden tusschen de tikken van den anderen vallen , dan zal het ver- loop tusschen twee op elkander volgende tikken van den eenen chro- nometer door eenen tik van den anderen chronometer in twee on- gelijke deelen verdeeld worden, en het zal nu niet veel moeite in- houden, om door vergelijking dezer twee deelen onderling, de waar- de van het kleinste der intervallen te schatten.

Bepaalt men zich bij tiende deelen van tikken , of twintigste deelen van sekoaden, dan heeft men nu slechts van vier verschillende inter- vallen de grootte te leeren schatten, namelijk van 0^,05, 0^,1, 0^,15, en 0%2, en het is waarlijk niet moeijelijk, deze verschillende interval- len van elkander te onderscheiden. Ja zelfs menigwerf schatte ik nog naauwkeuriger, en onderscheidde 0^025, 0s075, 0^125, 0^,175 of 0',225, terwijl de proef, die het overcompleet aantal vergelijkingen aanbood, dikwijls aantoonde dat het oordeel over de intervallen juist geweest was. Hij, die voor het eerst beproeft, twee chronometers met elkan- der te vergelijken, zal wel inden regel langen tijd, bijv. vijf of meer minaten noodig hebben, eer zijn oordeel omtrent het te schatten in- terval gevestigd is , maar den tweeden dag gaat het reeds gemakke- lijker en ik geloof dat men dikwijls binnen twee of drie weken reeds de noodige oefening hebben kan , om op staande voet zijn oordeel uit te spreken en op die wijze binnen weinige minuten tij ds eenige chro- nometers met elkander te vergelijken. Nadat ik de eerste oefening te boven was, deed ik gewoonlijk twee of drie vergelijkingen in de minuut, en de 15 vergelijkingen voor zes chronometers liepen dus gewoonlijk in 5 tot 7 minuten af De waarschijnlijke fout van elke

VAN ]) E G E O G R A P II I S C II E Dl E N S T IN N. I. 7c)

vergelijking van twee chronometers is mij gebleken te bedragen 0^,020 tot 0%025 en bereikt omtrent het dubbele van de limiet, die ik ge- vonden heb , dat voor mijn gehoor bestaat voor het afzonderlijk hooren van twee tikken. Men kan deze limiet gemakkelijk vinden, wanneer men de coincidentie der tikken van twee chronometers waarneemt, Avaarvan de eene naar middelbaren , de andere naar sterretijd is gere- geld. Onmiddellijk voor en na dat die tikken wezenlijk zamenvallen, kan het oor de twee tikken niet afzonderlijk hooren, zoodat men al- tijd eene reeks van zamenvallende tikken waarneemt. Het midden tusschen de eerste en laatste der schijnbaar zamenvallende tikken Avordt aangeteekend , en het halve aantal tikken bepaalt de limiet van het gehoor. Wanneer ik bij voorbeeld den chronometer Dent 2231, die later naar sterretijd geregeld Avas , met een' der andei'en vergeleek , die allen naar middelbaren tijd liepen , dan duurde de schijnbare coincidentie geAvoonlijk tien , doch met gespannene oplettendheid v^^aar- nemende, toch minstens acht sekonden, zoodat voor mijn oor hoor- baar bleek. te zijn het verschil tusschen 51/2 of 41/2 sekonden sterre- tijd en middelbaren tijd d. i. 0^,015 of 0^,012.

Men kan het overcompleet aantal der vergelijkingen, des verkie- zende, doen dienen om de onderlinge verschillen der chronometers naauwkeuriger te bepalen. Stel bijv. dat men een aantal van vier chro- nometers met elkander vergeleken heeft, nl. de eerste met de drie overigen, de tAveede met de derde en vierde, en eindelijk de derde met de vierde, dan schrijve men de uitkomsten aldus:

a

b d

c e f

zijnde dus a ^ stand chron. no. 2

b ^ „ „

d = „ „

.' — » »

dan merke men op, dat er voor elk Avillekeurig verschil der chrono-

no.	2 —	stand	cliron.	no.	1,
no.	3 —	3)		no.	1,
no.	4 —	)>		no.	1,
TIO.	3 —	ï)		no.	9
no.	4 —	>ï		no.	2,
no.	4 —	n		no.	3.

80 VERSLAG VAN DEN HOOFD-INGENIEUR

meters behalve de onmiddellijk bepaalde waarde, nog twee middel- lijk gevondene zijn.

Voor a heeft men bijv. drie waarden, nl. :

a,

h — d,

c — e;

waren de waarnemingen volstrekt naauwkeurig, dan zouden deze drie getallen ook volmaakt hetzelfde moeten geven en is dit zoo niet, dan neme men het arithmetisch midden, doch geve aan a het dubbele gewigt, d. i. neme a zelf tweemaal, aangezien a gevonden is door onmiddellijke verge- lijking en dus alleen behebt is met de fout van ééne waarneming, en b-d en c-e daarentegen met de fouten van twee waarnemingen. Dezelfde regel blijft van toepassing, wanneer men meer dan vier chronometers onderling vergelijkt. Ik zal het gezegde door een voorbeeld ophelderen. Den l?^"* Juny 1858 vergeleek ik vijf chronometers met elkander; ik vond:

Hohwü	391	Ou 4m34',5	=	Hohwü	393	0" 1"'33»,02
t>	»	5 0 ,05	r=	II	394	4 46 ,5
>t	»	5 18 ,2	=	II	395	2 11 ,5
>»	II	5 37 ,5	=	Dent	2203	4 10 ,2
Hohwü	393	2 52 ,05	^	Hohwü	394.	5 40 ,0
tl	J7	3 17 ,2	=	»?	395	3 12,0
if	»l	3 36 ,0	=	Dent	2230	5 10 ,22
Hohwü	394	6 51 ,1	^	Hohwü	395	3 58 ,0
»	»	7 18 ,0	=	Dent	2230	6 4,22
Hohwü	395	5 5 ,15	=z	Dent	2230	6 44,5

De verschillen zijn dus:

— Sm ls,48

— O 13 ,55 + •ó'n 47s,95

— 3 6 ,70 - 5 ,20 — 2°' 53»,10

— 1 27 ,30 + 1 34,22 — 1 13,78 + 1°» 39»,35

De afleiding van de waarschijnlijkste waarden van de verschillen met Hohwü no. 391 staat aldus:

— 3™

Sm

18,48	— 138,55	— 3"	6»,70	— l" 27>30
48	55		70	30
50	53		68	24
50	60		65	33
52	52 — 13»,56	— 3»	65 6»,66	35
I»,50	— l"» 27»,30.

VAN DE GEOGRAPHISCHE DIENST IN N. I; ^1

De vergelijking dezer middentallen en hunner onderlinge verschil- len met de oorspronkelijke getallen geeft de volgende waarnemings-

fouten :

0»,02,

0,01, 0»,01,

O ,04, 0 ,04, O'.OO,

0,00, 0,02, 0,04, 0»,01.

Van 500 dergelijke fouten , betreffende vergelijkingen van chronome- ters in de maanden Junj, July en Augustus 1858, waren er

81	gelijk	0	som	der	kwadraten	0 ,0000
160	i>	0»,01	11	i>	»	0,0160,
113	»)	0,02	ï»	)i	>i	0 ,0452,
63	»	0,03	)i	11	tl	0,0567,
53	ji	0,04	11	11	11	0 ,0848,
15	»	0,05	»	»	1»	0 ,0375,
8	tl	0,06	ïi	tl	)i	0 ,0288,
3	tl	0,07	»i	11	11	0 ,0147.
4	tl	0,08	»	tl	)i	0,0256,

Totaal: 0,3093,

terwijl er, door de 500 waarnemingen, 210 van elkander onaf hankelijke

verschillen bepaald waren. De middelbare fout van elke vergelijking

O 3093 wordt hieruit = i/ , ' = 0^033, en de waarschijnlijke = 0^022

OUU-^IU

gevonden.

Ofschoon in het afgeloopene jaar de chronometers niet voor het bepalen van lengteverschillen door chronometer-expedities gediend hebben, heb ik ze toch gedurende een groot gedeelte van het jaar da- gelijks met elkander vergeleken; later alleen de twee beste met al de overigen. De gang van de chronometers van Hohwü is steeds zeer voldoende gebleven , doch een derzelve is onlangs plotseling gaan versnellen; hetgeen bij onderzoek , door den heer W. J. Olland, bleek te wijten te zijn aan eenig roest, dat aan een' der tappen der assen ontstaan was. Die chronometer wordt thans gerepareerd. De chro- nometer van McLachlan heeft altijd zeer slecht geloopen, zoodat ik hem zelfs niet voor observatiechronometer durfde gebruiken, doch

13

^ VERSLAG VAN DEN HOOF D - IN GE N I EU R

het is gebleken, dat hij noodwendig schoongemaakt moest worden, en het is te hopen, dat de gang dan beter zijn zal.

e. De thermometers.

Tot het materieel der Geographische Dienst behooren vijf losse thermometers, die alle afkomstig zijn van den heer W. Geissler te Amsterdam. Vier hunner zijn gewone thermometers uit den winkel van dezen instrumentmaker, den vijfden heeft hij met veel zorg naar eene door mij gegevene opgaaf gemaakt. Deze laatste is zoodanig ingerigt, dat hij volledig onderzocht kan worden en daarom noem ik hem den standaard-thermometer, en duid hem aan door den letter S.

Ik verzocht den heer Geissler eenen thermometer zamen te stellen, die de volgende eigenschappen bezat:

1°. De vei'deeling moest op de thermometerbuis zelve gegraveerd zijn.

2°. Zij moest loopen van —15° tot + 150° C.

3°. Bij den overgang van de buis in den bol moest er eene vernaau- wino- der buis gemaakt zijn, ten einde door eenen schok, in de rifftine- van de lengte der buis, eene kwikkolom te kunnen af- scheiden van willekeurige lengte.

De heer Geissler voldeed aan mijn verlangen met groote naauw- keurigheid. De thermometer was in halve graden verdeeld, de ver- deeling was zuiver, en om de streepjes zigtbaar te doen zijn, waren zij donker geel geverwd.

Den 27^'* Mei 1858 onderzocht ik dezen thermometer en bepaalde ik zijn kookpunt, en onmiddellijk daarna het nulpunt van al de thermo- meters.

Door een' ligten schok werd er eene kwikkolom losgemaakt van omtrent 68° lengte. Door haar te verschuiven vond ik voor de aflezing der beide uiteinden:

Links	Regts	Lengte der kwikkolom
0°,0	67°,7	67°,7
32 ,3	100 ,0	67,7
67 ,75	lb5,8	68,05
82 ,0	150,0	68,0

VAN DE GEOGRAPHISCHE DIENST IN N. I. §8

Ofschoon deze proef reeds vrij voldoende mag heeten, is eene ge- rin"-e verkleining der graden boven de 100°, toch duidelijk aange- wezen. Tot een naauwkeurig onderzoek bragt ik den thermometer in ijswater van 8°, waardoor de kwikkolom tot de lengte van nagenoeg 50° gebragt Averd, en dus het voordeel bereikt werd, de fout der verdeeling voor 50°, ten opzigte der beide vaste punten 0° en 100°, op zich zelve te kunnen bepalen. Deze kwikkolom zich weder latende verplaatsen, vond ik voor de beide uiteinden:

Links	Kegts	Lengte der	kwikkolom
15°,0	+ 34^0	49' ,0 >
0 ,0	49 ,2	49 ,2
10 ,0	59 ,1	49 ,1 1
20 ,0	69 ,0	49 ,0 [
30 ,0 40 ,0	79 ,1 89 ,15	49 ,1 { 49 ,15	49,11
50 ,0	99 ,15	59 ,15
60 ,0	109 ,15	49 ,15
70 ,0	119 ,1	49 ,1
80 ,0	129 ,2	49 ,2 '
90 ,0	139 ,5	49 ,5
100 ,0	149 ,6	49 ,6	*■

Het blijkt uit dit onderzoek, dat de buis van — 15° tot + 130° zoo na cylindrisch en de verdeeling zoo na gelijkvormig is, dat de afwij- . kingen verwaarloosd kunnen worden. Van 130° tot 150° daarentegen blijken de graden merkbaar te klein te zijn.

Om het kookpunt te bepalen gebruikte ik eenen toestel, die daar- voor bij uitnemendheid geschikt is. Ik kan niet met zekerheid aan- geven, van wien zijne constructie afkomstig is, maar hij is in Utrecht door den heer H. Olland vervaardigd naar aanwijzing van Dr. Krecke. De toestel is zoodanig ingerigt , dat de cylindrische ketel a, (zie de bijge- voegde de plaat , fig. 1,) waarin het water gekookt wordt, om het kookpunt der thermometers te bepalen , boven het water geheel besloten is binnen eenen anderen cylinder b, en dat de stoom, die in den binnensten cylinder ontwikkeld wordt, geen' anderen uitweg heeft dan, door eenige openingen van boven , c, in de tusschenruimte tusschen de beide cylinders , waar hij zich condenseert en na condensatie beneden uit een pijpje d uitdruppelt.

,*

84 VERSLAG VAN DEN HOOFD-INGENIEUR

Op die wijze is de geheele wand des ketels, waarin zich de ther- mometer bevindt, zelf op eene temperatuur van kokend water, en daar de bol des thermometers niet in het water, maar er juist boven gehouden wordt, zoo zou men, indien de zooeven beschrevene inrig- ting niet gevolgd werd, gevaar loopen, dat de bol des thermometers meer warmte naar den wand uitstraalde, dan hij daarvan ontving , en het kookpunt aldus te laag gevonden werd. De thermometer wordt door een gat, dat in het midden der beide bovenvlakken der twee cylin- ders gelaten is , door middel eener doorboorde kurk in den binnensten gestoken, zoo ver, dat het kookpunt des thermometers er juist boven uitsteekt, terwijl men zorg draagt, den toestel slechts zoover met wa- ter te vullen, dat de oppervlakte juist onder den bol des thermome- ters komt. Door eene spirituslamp wordt het water aan de kook ge- brast, en kort daarna begint de geconsendeerde stoom uit het buisje te druppelen, en zeer spoedig bereikt het kwik zijn' hoogsten stand en blijft daarop staan, hoe lang men het koken voortzet.

Alvorens het kookpunt te bepalen , vergeleek ik den stand des stan- daard-thermometers met die van twee andere thermometers, die ik G en P noem , zijnde :

G een thermometer met glazen schaal, waarvan de verdeeling gaat van -49° tot + 120° C.

P een thermometer met papieren schaal , verdeeld van — 33° tot + 130° C. Ik vond:

S 27°,1 = G 27°,3 - P 27^25.

Daarna het kookpunt van S bepalende, vond ik . . 99'',97.

De gereduceerde barometerstand was 760,57'" >", waarmede overeenstemt een kookpunt van . . . . 100 ,02

Derhalve correctie voor 100° • . + 0°,05

Hierop ging ik over tot het bepalen der nulpunten. Vroegere on- dervinding had mij doen zien, dat deze bepaling zonder moeijelijk- heden geschiedt, mits men daartoe hagel of gestooten ijs gebruike, en tevens zorge, dat het gesmoltene water steeds kan wegvloeijen,

VAN DE GEOGRAPHISCHE DIENST IN N. I. §5

lietgeen ligt geschieden kan, door een mandje te gebruiken (*). Een

bamboezen mandje met gestooten ijs gevuld, ontving de bollen der

thermometers , en weldra bleef de hoogte van het kwik in allen constant.

Het teeken der gevondene nulpunten omkeerende , vond ik :

Thermometer Correctie voor 0°. S. + 0°,2

G. — O ,2

P. — O ,15

I. — O ,4

B. — 1 ,0

Om nu de vier laatste thermometers allen voor de temperaturen tusschen het vriespunt en de gewone luchttemperatuur te Batavia, met den standaard-thermometer te vergelijken , deed ik een handvol stukjes ijs in eene karaf water , waardoor de temperatuur van dit water aldra tot bij het vriespunt daalde. De thermometers werden er alle vijf inge- stoken, en beurtelings afgelezen, met aanteekening van den tijd der aflezingen op een sekonde-horologie. Na elke aflezing roerde ik het water met de thermometers, die ik in een' bundel vereenigd hield, om. In het begin waren er nog eenige stukjes ijs in de karaf, waarom de eerste bepalingen iets minder zeker zijn dan de latere. Ik zocht door interpolatie tusschen de aflezingen van den standaard-thermome- ter zijnen stand voor de tijdstippen, waarop de andere thermometers waren afgelezen, — de rijzing van de temperatuur des waters ging na- melijk aanvankelijk zeer schielijk, — - en op die wijze verkreeg ik in on- geveer twee uren tijds , voor de temperaturen tusschen 0° en 22°, voor eiken thermometer een 32tal vergelijkingen met den standaard. Daar het rijzen der thermometers nu zeer langzaam ging, hield ik eenigen tijd op en vergeleek de thermometers later Aveder voor 24° en na we- der eenigen tijd op 26° C. Daarna nam ik ze allen uit het water en hing ze naast elkander op , waardoor ik denzelfden en den volgenden

(*) Te Utrecht de nulpunten van de thermometers der sterrewacht in eenen emmer smeltende sneeuw willende bepalen, vond ik telkens andere aflezingen, als ik de thermometers slechts even verplaatste, hetgeen naturlijk kwam, doordat het onstane water niet wegliep, en op sommige plaatsen warmer dan 0° werd, zoodat het nulpunt der thermometers dan meer, dan minder te hoog gevonden werd. Het schijnt dat Tralies , in het jaar 1822, deze opmerking het eerst gemaakt heeft.

8C

VERSLAG VAN DEN HOOF D -IN GE N I E U R

dag nog vergelijkingen erlangde voor omstreeks 30'. Daar nu de correctie van den standaard-thermometer voor alle standen uit de gevondene correctie voor nul- en kookpunt bekend was, volgden de correcties der andere thermometers onmiddellijk.

Te Utrecht had ik , den IT^"^ July 1857, den thermometer G op zich zelv' onderzocht , waarover straks nader. De correcties toen gevonden , golden voor het toenmalige vriespunt — 0°,17, dat door de bepaling van het kookpunt verlaagd was, zoo als altijd het geval is, waarop bij het bepalen der vaste punten wel gelet mag worden. Het nulpunt , thans te Batavia natiën maanden gevonden, was + 0°,2, dus 0°,37 hooger dan het vorige jaar. De correcties van het vorige jaar moeten dus door toevoeging van — 0°,37 tot den stand van het nulpunt op 27 Mei 1858 herleid worden. Na deze toevoeging verschilden de correcties zeer na constant — 0°,12 van de thans bepaalde , hetgeen hoogst waar- schijnlijk toe te schrijven is aan fouten in de bepalingen der nulpun- ten van G in July 1857 en in Mei 1858 en van S in Mei 1858, alsmede in de bepalingen der kookpunten van G en S. De bepaling van een nulpunt of kookpunt geschiedt slechts door ééne aflezing , ter- wijl men de vergelijking der thermometers door een willekeurig aantal af- lezingen kan bewerkstelligen. Men kan het verschil van 0',12 alleen op de drie genoemde bepalingen van nulpunten verdeden, en daar- door komt er op elk nulpunt eene correctie van ± 0°,04; hetgeen eene fout is , die ligt begaan kan worden , als de thermometers slechts in heele graden verdeeld zijn.

Voor den thermometer G neem ik nu het gemiddelde van de cor- recties aan , bij beide gelegenheden bepaald , en ik vind dus op die wijze :

Correctie der thermometers.

Aflezing.	s.	G.	P.	I.	B.
	0	+ 0°.20	— 0°,20	— 0°,15	?	— 1°,00
	5	0 ,19	— 0 .18	— 0,09	— 0°06	— 0 .87
	10	0 ,18	— 0 ,28	— 0 ,16	— 0 ,14	— 0 ,89
	15	0 ,18	— 0 ,35	— 0 ,19	— 0 ,15	— 0 ,85
	20	0 ,17	— 0 ,46	— 0 ,17	— 0 ,25	— 0 ,74
	25	0 ,16	— 0 ,50	— 0 ,33	— 0 ,04	— 0 ,59
	30	0 ,16	— 0 ,50	— 0 ,33	+ 0 ,03	— 0 ,50

VAN DE GEOGRAPHISCHE DIENST IN N. I. 87

Men ziet hieruit dat de verschillen van G en P met S voor 27° nu waren

S — G = — 0°,66 S — P = — 0°,49.

Vóór het bepalen van het kookpunt was gevonden :

S — G = — 0;2 S — P = — 0^15.

Zoodat de blootstelling aan den stoom van 100° het nulpunt had

doen dalen:

volgens vergelijking met G 0°,46 C.

met P 0,34 C.

Gemiddeld 0,40 C. Het feit is reeds lang bekend , dat deze daling van het nulpunt bij de blootstelling der thermometers aan eene temperatuur van kokend wa- ter plaats heeft. Een gevolg er van is dat, indien men de vaste punten van eenen thermometer bepalen wil , men na de bepaling van het kookpunt die van het nulpunt herhalen moet. Men verkrijgt op die wijze ten minste eene juiste controle van de ruimte tusschen het vriespunt en het kookpunt, maar men is natuurlijk verpligt, de bepa- ling van het nulpunt van tijd tot tijd te herhalen, tot dat het blijkt stationnair geworden te zijn. De rijzing van het nulpunt heeft slechts langzamerhand plaats, doch is dikwijls na 14 dagen reeds merkbaar. Volgens de proeven van Legrand komt het binnen de vier maanden tot stilstand (*).

f. De barometers.

Tot het materieel der Geographische dienst behooren tegenwoordig 2 hevelbarometers van E. Wenckebach, 4 reisbarometers van Pistor en Martins, zijnde van de laatsten twee bakbarometers en twee hevelbarometers naar eene eio-ene constructie der H. H. Pistor en Martins.

Toen ik het materieel van den eervol ontslagenen Geographischen Ingenieur G. A. de Lange overnam , was er slechts één bakbarometer

(*) L'Institut Sme Année n"^. 195; Anti. de Chimie et de Physique T. LXIII p. 368, aangehaald ia Gehler's Physikalisches Lexicon, Art, ïhermoreeter, IX Band p. 927.

S8 VERSLAG VAN DEN HOOFD-INGENIEUR

bruikbaar, en van beide hevelbarometers waren de buizen, van den anderen bakbarometer ook de glazen bak gebroken. Ook de andere bakbarometer is in den loop van dit jaar defect geworden, en bevindt zich, even als de hevelbarometers, sedert ongeveer een jaar in de werkplaats van de Genie alhier. Verschillende omstandigheden zijn oorzaak geweest, dat de mij door den instrumentmaker toegezegde reparaties nog niet zijn uitgevoerd, zoodat de Geographische Dienst thans alleen in het bezit is van de reisbarometers van Pistor en Martins N°. 1001 en N°. 1012, beide door mij nog in Nederland besteld. Deze zijn naar de nieuwste constructie vervaardigd , die , als ik mij niet vergis, door de firma zelve aan de reisbarometers gegeven is.

Daar ik zelf mondeling met de constructie en het gebruik van deze barometers door den heer Martins te Berlijn ben bekend gemaakt, zoo acht ik het niet onbelangrijk, hier van een en ander eene mede- deeling te doen , te meer , daar de barometers van Pistor en Martins ook hier in Indië veel gebruikt worden , en onbekendheid van den waarnemer met de inwendige constructie dikwijls nadeelige gevolgen voor het instrument hebben kan.

De barometer bestaat uit twee buizen, a en b (zie de bijgevoegde plaat , fig. 2) zijnde a van boven toe , b open , doch hebbende de opening toch met een kurkje afgesloten, dat door een haarbuisje is door- boord, zoodat de lucht vrijen toegang tot het kwik in dat been heeft, doch stofdeeltjes geweerd worden. Beide buizen eindigen van onderen in eenen ijzeren cylinder, die met kwik gevuld is. De lange buis a eindigt van onderen met eene zeer fijne opening, waardoor het indringen van lucht in deze buis belet wordt , al komt er lucht in den cylinder c. De korte buis b daarentegen komt niet geheel tot bin- nen den ijzeren cylinder, maar slechts in den bo venbodem, terwijl de kraan d den toesrano; van het kwik tot deze buis kan afsluiten. De bodem wordt ingenomen door een schijfje leder, dat van onderen door de spiraalveêr ƒ ondersteund wordt die in de daarvoor open ge- latene ruimte in den schroefbodem g plaats vindt.

Wil men den barometer inpakken , om hem op reis te gebruiken , dan late men hem eenigzins hellen, tot dat het kwik de lange buis

VAN DE GEOGRAniISCHE DIENST IN N. I. gg

geheel tot boven toe vult, dan zal de oppervlakte van het kwik in de korte buis zich even boven de kraan cl bevinden. Men draait nu deze kraan af, waartoe de sleutel h dient , en het kwik in de buis a en den cylinder is dan besloten, doch de veerende bodera van den cylinder laat nu nog eenige uitzetting van het kwik toe, zoodat er geen gevaar bestaat dat de glazen buis, bij rijzing der temperatuur, door de uitzettiniT van het kwik barst. De sleutel h wordt nu onder aan de buis geschroefd , zoo als in de figuur is geteekend , en daarna worden de drie pooten van den drievoet gesloten, waardoor de barometer ge- heel besloten is ; het geheel wordt nu omgekeerd en in het lederen fou- draal gestoken.

Moet nu de barometer gebruikt worden, dan wordt hij eerst we- der in den drievoet opgehangen, en de kraan d met den sleutel h geopend, als wanneer het kwik weder in de korte buis komt. De glazen buizen zijn besloten in twee koperen buizen i en k, waar" van de binnenste slechts even boven de kortere glazen buis reikt, en de buitenste over de binnenste heen schuift en wel door middel van een' getanden stang en een rondsel, waarvan de eerste in de figuur gedeeltelijk zigtbaar is , het tweede weder door den sleutel h bewogen wordt, zijnde in het midden van het rondsel een vierkant gaatje ? waar het prismatisch uiteinde des sleutels h juist in past. Door dit rondsel nu brengt men de buis k juist zoo hoog, dat haar onderrand den kwik-meniscus in de korte buis aanraakt. De buis k draagt zelve eene verdeeling in millimeters en boven bevindt zich een nonius , waarvan de ondervlakte door middel eener schroef met den kwik-meniscus in in de lange buis in aanraking gebragt wordt, als wanneer de nonius den barometerstand onmiddellijk aangeeft.

De heer Jaeger heeft op zijne reizen naar Cheribon enz. den ba- rometer W. 1012 medegehad, doch toen hij terugkwam , bleek het dat de lederen bodem niet goed sloot, zoodat het kwik door de opening tusschen ƒ en g er uitliep , als de barometer slechts gedragen werd. Ik heb dit ongemak verholpen door tusschen f en g een' lederen kraag aan te brengen , die in alle geval verhindert dat er kwik wegloopt. Mogt nu door het niet volkomen digt zijn des bodems e eenig kwik

14

90 vï:rslag van den hoofd-ingenieür

zich in de ruimte ƒ begeven en daarentegen eenige lucht hieruit in den cylinder c sluipen , deze heeft natuurlijk geen' invloed op het verschil in niveau tusschen de twee menisei , waarvan hierboven sprake geweest is.

Eenige lucht, die bij N°. 1012 ook in de lange buis was ingeslopen, heb ik gemakkelijk door omkeering en kleine tikjes verdreven, zoo- dat de beide barometers (N°. 1001 is nog niet op reis gebruikt) thans weder nagenoeg gelijken stand hebben.

Daar de heer A. C. J. Edeling alhier een' barometer van het Me- teorologisch Instituut bij zich heeft, die hij dagelijks, des raoro'ens te 8", des namiddags te 2'^, en des avonds te 8» Avaarneemt, en bij dien barometer tevens de opgave ontvangen heeft van zijne cor- rectie, bepaald door vergelijking met den standaard van het Meteoro- logisch Instituut te Utrecht, zoo nam ik de maand Junij 1858 op eenige dagen ook op dezelfde uren N°. 1001 waar, zijnde N°. 1012 eerst later ontvangen, en verzocht toen aan den heer Edeling zijne aanteekenin- gen ter vergelijking. Onze woningen waren slechts een paar minuten gaans van elkander, en de barometers hangen nagenoeg even hoog, dus mogen de luchtdrukkingen op beide plaatsen als identiek wor- den aangenomen. Het midden van 14 vergelijkingen gaf, dat Pistor en Martins N°. 1001 1,78 millimeter hooger stond dan de barometer des heeren Edeling. Nu is de correctie van laatstgenoemden barome- ter, volgens opgave des heeren Edeling, = + 1,36 millimeter, doch hier is alles onder begrepen , en dus ook , daar de barometer 3,5 meters bo- ven de oppervlakte der zee hangt, en de thermometer 0°,2 te hoog aanwijst:

r correctie tot de oppervlakte der zee + O""", 105,

2° correctie wegens fout des thermometers . . . , + O ,024,

Te zamen +0 ,13.

Derhalve schiet er voor de zuivere correctie des barometers over + 1,23 millimeter. Vergelijkt men dit met het verschil tusschen de- zen barometer en P. en M. W. 1001, dan zoude P. en M. N°. 1001 0,55 millimeter te hoog staan. Deze uitkomst komt mij wel wat groot voor; mogt echter de bedoelde barometer werkelijk eene negatieve correctie noodig hebben, dan kan deze eenige verklaring vinden inde

VAN DE GEOGKAPII ISCHE DIENST IN N. I. 91

onvolkomene zuiverheid van hetlcwilc, blijkbaar uit den vuilen rand, die zich in de korte buis op de hoogte der kwik-oppervlakte heeft afgezet. Het specifiek gewigt van het kwikzilver wordt namelijk door inmenging van lood, tin, enz. geringer , en eene vermindering van één honderste eenheid in het specifiek gewigt is toereikende om eene ver- hooging van den barometerstand, gelijk aan een' halven millimeter, te veroorzaken.

B IJ L A G E N.

VERSLAG VAN DEN HOOFD - I N G EN IE U R e.vz.

EERSTE BIJLAGE.

9(

BEPALIAG VAN HET LENGTEYKRSCIIIL TLSSCHE)! WELTEVREDEN (TELEGRAAF-

KANTOOR) EN BATAVIA (TIJDKLEP).

A. Tijdsbepalingen (*).

Standplaats :	BATAVIJ	i'				WELTEVREDEN.
Waarnemer : OUDEMANS.			JAEGER.
Chronometer: Hohwü No. 394.		Hohwü No. 395.
Universaal-Instr : (f) Repsald.	■		Pistor en Martins.
1858	Tijd op chro- liometer.	i	E c -1	-3 o 5	Correctie ciironora.	1 p a. 2 o S o •o = :=> H	3 to 2 '3 u a>	s a		Correctie chronoiu.
April 16	7'>32™,6	Sirius.	4	37° W	— 4«'29«,90	7u54m	8 Sirius. l	2	44° W	+ 1™30»,41
» 24	7 59 ,6' (	Sirius. Spioii. Procyon,	4 4 4	43 W 44 O 44 W	- 4 51,16 51,83 51,51	7 31	Gi	Sirius. Spica.	4 2	41 W 49 O	+ 2 6,98 7,04
Mei 1	8 18 ,5	Procyon. Spica.	5 i	47 \V 33 O	^ 5 11,90 11,69	8 25	4	Sirius.	6	68 W	+ 2 38,31
		Sirius.	2	53 W	— 5 17,90		\	Sirius.	4	54 AV	+ 2 47,67
.1 3	7 55 ,3',lSpicii.	5	42 O	17,66	8 20	5 ^Spica.	4	30 0	46,85
	\	Procyon.	5	52 W	17,60		1	Procyon.	2	65 AV	46,94

Waarnemer : Chronometer :

JAEGER. Hohwü No. 395.

OUDEMANS. Hohwü No. 394.

ei	7
»	8
»	10
a	14

13 21 Mt^^f-

^Arcturus,

I

! Procyon. (3 Librae. Jf Scorpii.

I

8 29 ,3 P'?':^"- IJ Librae.

7 44 ,1^;^'''"''' ' ^Proc;

ocyon.

6 2	61 0 46 O
4 2 3	65 AV 28 O 36 0
4 2	50 AV 36 ü
4 4	39 O 66 AV

+ 3

+ 3

0,73 0,11

4,70 5,36 5,25

+ 3 14,15 13.16

+ 3 29,64

29,78

10 34 ,8

Vj Librae. ^7 Virginis

Sirius.

7 27 ,6(Spica. Piocyon.

iSirius.

8 26 ,8<Procyon. fSpica.

7 47

glSpica. ' j^Hydrae.

5 5	28 0 20 AV
5 5 5	51 AV 42 O 67 AV
5 5 5	58 AV 6S AV 14 0
5 5	34 0 32 AV

O 13,03 12,96

O 15.07 15,63 15 ,65

O 21,32 21,46 21,58

O 33,47 33,43

(*) Tot boter overzigt geef ik de resultaten der tijdsbepalingen op, her leid tot hetzelfde tijds/ip, waartoe steeds het arithmetiscli midden genomen is van de tijdslippen, waarvoor de afzonderlljlce tijdsbepalingen gelden.

(t) Daar ik altijd het Universaal-Instrumcnt van Repsold, de heer Jaeger altijd dat van Pistor en Martiiu gebruikte, zal zulks niet telkens herhaald worden.

96

VERSLAG VAN DEN HOOFD-INGENIEUR

B. Gemiddelde uilkorastcn der Tijdsbepalingen.

BATAVIA.

WELTEVREDEN.

1858	Tijd op clironoiu.	Correctie clironoin.	Gang per uur.	Tijd op cliroDom.	Correctie chroüom.	Gang per
						uur.
April 16 « 24	7" 32'",6 7 59 ,6	- 4-29«,90 _4 51,50	— 0M12 — 0,121 — 0,124	7"54">,8 7 31 ,6	+ l">30^4l + 2 7,01	+ 0M91 n- 0,185 + 0,185
Mei 1 )i 3	8 18 ,.5 7 55 ,3	-5 11,80 -5 17,68	8 25 ,4 8 20 ,5	+ 2 38,31 + 2 47,15
.. 7 8 >. 10 n 14	13 21 ,6 9 56 ,1 8 29 ,3 7 44 ,1	+ 3 0.42 + 3 5,]0 + 3 13,66 + 3 29,78	+ 0,227 + 0,184 + 0,169	10 34 ,8 7 27 ,6 8 26 ,8 7 47 ,9	- 0 13 ,00 -0 15,45 - 0 2 1 ,45 -0 33,45	— 0,118 — 0,122 — 0,126

C. Yergelijking der Clironomelers door seinen niet den e. ni. telegraaf (*).

	Hohwü 394.	Seinen van	Hohwü	394 — Hohwü 395.
1858	Middens van	>	Algemeen	>	Aanmerkingen.
			elke reeks.	3 c -4	Midden.	Aanta
		Weltevreden.	+ 5-»lll',47	10 j			De verschillen der chro-'
April 16	G"44n',9 <	'Batavia. [Weltevreden.	,48 ,39	^l J+5">111',40	38	noraeter - aanwijzingen zijn hier uitgedrukt in
	(	Batavia.	,27	8)		minuten en tikken, d. i. halve seconden.
		Weltevreden.	+ 6 105,90	10 ')
	6 38 ,5 < (	Batavia. Weltevreden. Batavia.	,98 106,06 105 ,96	j5 [ +6 105,97' 10 )	41
. « 24 ^	\	Weltevreden.	+ 6 107 ,34	1 11)
	8 59 ,0 <	Batavia. Weltevreden.	,06 ,26	^5+6 107,12	41
	1	Batavia.	106,82	11 '

(*) Tot beter overzigt worden hier opgegeven de verschillen in aanwijzing der twee chronometers , voor hun-' nen betrekkelijken gang herleid tot hetzelfde tijdstip, waarvoor steeds geaomea is het arithmetisch midden van de tijdstippen der afzonderlijke vergelijkingen.

VAN DE GEOGRAPHISCHE DIENST IN N. I.

97

	HohwU 39i.	Seinen van		Holiwü	394 — Uohwü 395.
1858	Midden van	i" S	Algemeen	>	Aanmerkingen.
				elke reeks.	3	Midden.	3
						<		es <
	l	.3	Weltevreden.	+ 7"	' 89',00	11 )
*	7«12«	Batavia. Weltevreden.		,10 88,98	12 [ + 7" 89',09	40
		Batavia.		89,29	9 )
Mei 1 \			Weltevreden.	+ 7	90,39	«1 }J J +7 90,18
1	9 31	.3	Batavia. Weltevreden.		,10 ,16	42
			Batavia.		,06	10 i 1
.		.5'	Weltevredtn.	+ 7	118,18	s J»H. 7 118,29
	, 6 59	Batavia. Weltevreden.		,20 ,33	38
, 3{		1	Batavia.		.46	10
	(	Weltevreden.	+ 7	119,36	1 11 i
	9 48	.9 '	Batavia. Weltevreden.		,46 ,20	}J > +7 119,35	41
		Batavia.		,39	9 1
	6"i4«	,7	Batavia. Batavia.	+ S» 35S78 ,59	I2 + 3'°35',685	22	Den 7en en 8eo Mei werd door den beer Jae-
Mei 7 i								ger, toen te Batavia,
	1147	,8	Batavia. Batavia.	+ 3	36,79 ,71	^5+3 36,75	19	bij het waarnemen dei- seinen van Weltevreden, in plaats van het sluiten
8	9 29	,G	Batavia. Batavia.	+ 3	52,00 ,06	^\ + 3 52 ,03	20	des sleutels, steeds het openen waargenomen. Daar ik, overeenkom-
			Weltevreden.	+ 3	80,20	10		stig de afspraak, het
10 <	6 43	.7	IJatavia. Weltevreden. Batavia.		,43 ,12 ,44	}J [ + 3 80,30 10	41	sluiten waarnam, zijn dus voor deze avonden de eerste en derde reeks van elk stel vergelijking-
			Weltevreden,	+ 4	16,23	10		en der chronometers on-
	G IC	,3	Batavia.		,28	10 f		bruikbaar.
	Weltevreden.		,36	12 ) ,7 i + 4 16,31	43
			Batavia.		,38	111 *. » V» f V •.
r, 14 /			Weltevreden.	+ 3	17,81	11 l
	8 59	.1	liatavia. Weltevreden.		18,01 17,66	JJ (+ 4 17,87	45
			Batavia.		,99	12 1

15

98 VERSLAG VAN DEN HOOFD-INGENIEUR

D. Afleiding van het lengteYerschil tussclien Batavia en Weltevreden.

OUDEMANS te Batavia, JAEGER te Weltevreden.

	April 16	April 24	Mei 1	Mei 3
Tijdstip op Hohwü 394 Midd. tijd "Weltevr. -Hohwü 394 = Hohwü 395— M. tijd Batiivi.a = Hohwü 394 -Hohwü 395 =	7» + lm + 4 - 5	46™,7 30S37 29 ,93 56 ,01	7" 49>",0 + 2™ 7>,04 + 4 51 ,48 - 6 53 ,28	8" 25",9 + 2"'38S29 + 5 11 ,81 — 7 44 ,83	8" 11'",9 + 2™ 47-M3 + 5 17,71 - 7 59 ,38
Lengteverschil Weltev. — Bat. = Waarschijnlijke fout =	+	4,29 0,32	+ 5 ,24 ± 0 ,22	+ 5,27 ± 0,30	+ 5 ,43 ± 0,17

OUDEMANS, te Weltevreden, JAEGER te Batavia.

Mei 7

Mei 8

Mei 10

Mei 14

Tijdstip op Hohwü 394.

Midd. tijd Weltev.— Hohwü 394 ■ Hohwü 395 — M. tijd Batavia : Hohwü 394— Hohwü 395

Lengteverschil Weltev. — Bat. Waarschijnlijke fout

11" óg^.g

— 0n'13M7

— 3 O ,13 + 3 18 ,43

8" 43">,6

O" 15' ,60

3 4 ,84 3 25 .81

8" 29", 9

— 0"'21%46

— 3 13 ,65

— 3 40 ,80

5 ,13 O ,23

±

5 ,37 O ,19

+ 5 ,69

±. O ,22

7" 48">,1

- 0">33\43

- 3 29 ,78 + 4 8 .61

-I- 5 ,38

± O ,23

E. Tijd, dien de seinen noodig hadden om over te gaan.

16 April	— OS	035
24 ..	+ 0,	005
n )»	— 0,	135
1 Mei	- 0,	095
ï) »	+ 0,	100
3 >.	— 0,	030
» 1)	— 0,	075
10 ..	+ 0,	135
14 »	+ 0,	020
ï> »	+ 0,	132

Aanmerktiirj. Do negatieve teekens zijn alleen aan de lonten der waarnemingen toe te schrijven.

Gemiddeld

^- O', 022 =-1- Os OU

VAN DE GEOGRAPHISCHE DIENST IN N. I. 99

F. Waarschijnlijke fouten.

Uit (Ie in de bijlagen opgegevene tijdsbepalingen en vergelijkingen der chronometers volgt: Waarscli. fout eener tijdsbepaling van mij, met het universaal-instrument van Repsold,

daarvoor slechts ééae ster gebruikende ± 0',15

AVaarsch. fout eeuer tijdsbepaling van den heer Jaeger, met het universaal-instrument van

Pistor en Martins, daarvoor slechts éóne ster gebruikende +^ 0,28

AVaarsch. fout eener vergelijking der chronometers, door 10 seinen met den e. m. telegraaf. + 0,02

Is dus het aantal der door mij gebruikte sterren n ,

)i 11 . 1) » )i » den hr. Jaeger » » n' ,

Is verder voor het gekozene tijdstip het verschil der chronometer-aanwijzingen bepaald met eene

naauwkeurigheid, alsof bet onmiddelijk door n" seinen bepaald was, (zie de noot op blad?. 7), dan

is de waarschijnlijke fout van het lengteverschil;

( 0.15 0,28 , 0,02 >

^ {-^ ^ ^^ ^ Tl? i

De boven aangegevene waarschijnlijke fouten zijn volgens deze formule berekend. De zamen- stelling der resultaten, met in achtneming der waarsch. fouten, ia op bladz. 14 der tekst gegeven.

100 VERSLAG VAN DEN HOOF D - IN G E N I E U K

TWEEDE BIJLAGE.

BEPALING VAN HET LENGTEYERSCIIIL TISSCHE.\ BATAVIA (TIJDKIEP)

A. Tijdsbepalingen.

Waarnemer .- Chronometer .•

WELTEVREDEN. OUDEMANS. Dent 2231.

SAH&RADS. JAEGER. Dent 2230.

1858

Tijd op Dent 2231

a u

o

Aug	16
»	17
»	18
»	19
»	20

16»46"',0

18 3 ,0

I Spica 'Altair /3 Librae '/3 Aquarii

I Spica 'Altair «Opliiuclii (/3 Aquarii

17 43 ,0/3 Librae

c

Correctie chronom.

Tijd op

Dent 2230.

Dent 2231.

C5

é	«'S
c
%	T3 c5
	s.=
c si	o a ^ «
<

42°	W
48	O
29	W
57	O
57	W
33	O
26	AV
34	0
40	AV

+ 6™ 4^29 ,33 ,26 ,34

+ 6 14,98 ,85 .87

+ 6 24,66

Betrokken weder.

16 34 .ol Spica j 2

50 W f 6 46,36

g-SO"

8 21

6 57

iQuOmf/S Aquarii ^t Ophiuchi

17 43

^Spica

\Q Aquarii

50° O 65 W

65 W 44 O

.J3

u

o

ü

+ 12»,79 ,79

+ 21,02 20,89

Betrokken weder.

17 27

Ultair |Spica

2 136 O I + 38 ,80 2|71W| ,12

Betrokken weder.

B. Geniiddelde uitkomsten der Tijdsbepalingen.

1858	Tijd op Dent 2231.	Correctie chronometer.	Gang per uur.	Tijd op Dent 2231.	Correctie Dent 2230.	Gang per uur.
Aug. 16 17 18 19	16"46"",0 18 3 .0 17 43 ,0	+ 6"> 4».305 14 ,88 24,66	•!■ 0, 418 + 0, 412	19" 8"',0 17 43 ,0 17 27 ,0	+ rA79 20,96 *38 ,46	+ 0,362 + 0,367

VAN DE GEOGRAPHISCHE DIENST IN N. I. ;|01

G. Vergelijking der Chronometers door seinen met den e- m- telegraar

	Dent 2231.	Seinen van	Dent 2231. — Dent 2230.
1858
			IMiddens van elke reeks.	Aantal verg.	Algemeen Midden.	Aantal verg.
	1	Weltevreden.	gu 170.1041,79	11	\
	15" 18" 0»	Samarang. j Weltevreden.	105,19 104 ,83	^g ( 9M7™105',04	42
		' Samarans;.	105 ,34	11 )
Aug. 16
	(	'! Weltevreden.	9 18 51 ,21	9 ^
	18 41 43	Samarang. 1 Weltevreden.	51,76 51 ,17	J[ ^ 9 18 51,44	43
	1	Samarang.	51,63	12 ) 1
	1	L Weltevreden.	9 21 102,76	l j° \ 9 21 102 ,99
	15 43 56 <	Samarang. 1 Weltevreden.	103 ,07 102,89	37
		Samarang.	103,21	10 )
» 17 (				1
		, Weltevreden.	9 22 60,23	11 )
	19 39 15 <	Samarang. Weltevreden.	60 ,65 60,29	\q ^ 9 22 60,45	42
	i	Samarang.	60.64	10 '	)

D. Afleiding van het lengleverschil lusschen Weltevreden en Samarang.

Aug. 16

Aug. 17

Tijd op Dent 2231 (a) . . . .

Correctie Dent 2231 (i) ten opz. van st. tijd Welt. Correctie Dent 2230 (c) » » » M. » Dent 2231 — Dent 2230 (d) . . .

Aanwijzing Dent 2230 = (a) — [d) .

Jliddelbare tijd Samarang = (a) — (d) + (c) Reductie tot sten'elijd. ....

Sterretijd, niiddelb. middag te Samarang, .

Sterretijd te Samarang. .... Sterretijd te Weltevreden = (a) + (b)

Lengteverschil Samarang — Weltevreden . Waursch. fout . ,

Gemiddeld;

2ie verder de tekst, bladz. 17.

17''57'" 0«,00

+ 6 4 ,80

+ O 12.36

9 18 18,43

8 38 41,57

8 38 53 ,93

1 25,24

9 37 8 ,62

18 17 27,79 18 3 4,80

14 22.99

+ 0,083

17"53"' Ö*,00

+ 6 14,81

+ O 21 ,02

9 22 12,74

8 30 47,26

8 31 8 ,28

1 23,97

9 41 5.17

18 13 37,42 17 59 14.81

14 22,61 ±00 ,083

14 22, 80 + 0s,06

102 VERSLAG VAN DEN HOOFD-INGENIEUR

D- Tijd, dien de seinen noodig hadden om over te gaan-

IG	Aug.	0',23
))		0,25
17		0,17
»		0,19
19		0,07
20		0,20

Gemiddeld . . 0,185 = 0s09

Deze tijd is eeuigzius onzeker, waarschijnlijk te groot, doordien de heer Jaeger, tegen onze afspraak, de seinen te Samarang zelf gaf, zie tekst bladz. 4. Door de seinen heen en weder te geven verkrijgen wij dus toch nog niet een zoo onafhankelijk resultaat als anders het geval zou zijn. Het lengteverschil kan, door deze omstandigheid, misschien 0*,02 of 0',03 te klein gevonden zijn.

VAN DE GEOGRAPHISCIIE DIENST IN N. I. ^03

DERDE BIJLAGE.

BEPALING \AN HET LEPiGTEVERSCHIL TISSCHE^ BATAVIA (TIJDKIEP)

m üiumm (Hayenliciit).

A. Tijdsbepalingen.

Waarnemer ; Chronometer

WELTEVREDEN. OUDEMANS. Dent 2231.

1858

1858

GHERIBOR. JAEGER. Dent 2230.

Tijd op Dent 2231.

üct.	28
»	29
»	30
Nov.	1
»	3

'3

u

a

3 3

e

O)

Correctie chronom,

Tijd op

Dent 2230.

Dent 2231.

'3

-O

O)

O

'J3 Aqnarii 21"26'",0(a;Ophiuclii (y Pegasi

</3 Aqnarii

21 27 ,0/«Ophiuchi

iy Pegasi

((3Aqu£i 0^ Altai (y Pegasi.

iy Pegasi

22 25 ,o'|3 Aqnarii

i Altair

7' O

62 W

39 O

7 O

62 W

38 O

5 O

32 W

35 O

38 O

16 W

49 W

— 13',00 13,08 12,90

+

1,97 1,94 1,80

9,64 9,56 9,52

+ 32,14 32 ,31 32,38

10" 18'",2

10 8 ,8

10 8 ,7

10 45 ,3

8 7 ,7

0"40-

(X Ceti ,1) Altah- ' i/3 Orionis

[a Pegasi

3„ „ , Altair ^ "^-^ '-^ )Q Orionis

O 38 ,1 )

f Pegasi

/ Sirius

( Altai r

1 22 ,6)>^^q."''!"' lp Orioms

(r Pegasi

22 52 ,3|^/^f' I ' ^ Altair

B. Geniiddciile uilkonislcu der tijdsbepalingen.

•~-« CS CU ,ti

2 •4 6 4	69' 0 73 W G4 0 60 W
5 . 5	64 W 56 0
5 3	55 W 65 0
5 5 7 3	48 W 49 W 35 0 57 W
4 3	65 0 58 W

Correctie chrono- meter.

+ 1"'58',66 ,67 ,60 ,16

+2 0,83 ,95

+2 3,99 ,97

+2 16,39 ,30 ,39 ,25

+ 2 27,34

,'2«

Tijd op Dent 2231.

Correctie chronom.

Gang por uur.

Oct.

Nov.

28

29

30

1

21"20™,0 21 27 ,0

21 36 ,0

22 25 ,0

_0™12^99 -O 1 ,90 + 09 ,.58 + 0 32 ,28

+ 0^460 + 0,475 + 0,465

1858

Tijd op Dent 2231.

Correctie Dent 2230.

Oct. 28 29

,) 30 Nov. 1

« 2

O" 40">, l O 33 ,9

0 38 ,1

1 22 ,6 22 52 ,3

+	1"»58'	,52
+	2	0	,89
+	2	3	,98
+	2	16	,.33
+	2	27	,31

G	mg per
	uur.
+	OM 00
+	0,128
^•	0,253
+	0 ,24 1

104 VERSLAG VAN DEN HOOF D-I N G EN I E U K

C. Vergelijking der Chronometers door seinen met den e. ra. Iclcgraaf.

	Dent 2231.	Seinen van	Dent	2231 —	Dent 2230.
1858	Jliddens van	Aantal	Algemeen	Aantal
			elke reeks.	verg.	Midden.	verg.
	,	Weltevreden.	14"21°' 21',05	10
	20''1.>13» < 1	Cheribon. Weltevreden. Cheiibon.	21 ,21 20,96 21,18	11 IS	14" 21-» 21M0	41
Oct. 28 (	1	t Weltevreden. Cheribon.	14 21 73,80 73,90	.;
	23 3 11 < ( 1	Weltevreden. Cheribon. \ Weltevreden.	73,77 73,71 14 24 118,89	10 11 12	73 ,80	41
	20 27 41 < (	Cheribon. Weltevreden. Cheribon.	118,89 118,78 119,02	11 9 11	• 14 24 118,90	43
« 29 {		Weltevreden.	14 25 46,66	9
	22 58 50	' Cheribon. 1 Weltevreden. V Cheribon.	46,79 46,65 46,72	9 11 10	> 25 46,70	39
	^	Weltevreden.	14 28 90,27	10	1
	22 22 12 1	1 Cheribon. [ Weltevreden. Cheribon.	90,32 90,10 90,24	11 11 11	> 14 28 90,23	43
r, 30 <		Weltevreden.	14 29 27,33	10
	23 19 52	Cheribon. Weltevreden.	27,61 27.37	11 9	> 29 27 ,48	41
		Cheribon. Weltevreden,	27,61 14 36 60,40	U 10	1
	20 41 8	Cheribon. , Weltevreden. 1 Cheribon.	66,49 G0,32 CO ,24	U 10 9	) 14 36 60,37	40
Nov. 1		' Weltevreden.	14 S6 117.30	12	1
	23 38 4	1 Cheribon. 1 AVeltevreden. Cheribon. , Weltevreden.	117,49 117,49 117,61 14 40 47,51	11 10 9 11	"> 117,48	43
» 2	21 3 54	1 Cheribon. 1 Weltevreden. Cheribon.	47,80 47,49 47,74	11 10 n	. 14 40 47,64	43

VAN DE G E O G R A P II I S C II E DIENST IN N. I.

10;

D. Adeiding van liel leiiglcYcrscliil lusschcu Weltevreden en Clieribon,

October 28

October 29

October 30

November 1

Tijdstip op Dent 2231 (a)

CoiT. 2231 ten opz. van st. t. Welt. [b) Oirr 2230 ten opz. van M. t. Clier. (c) Dent 2231— Dent 2230 (c/) . . .

Aanwijzing Dent 2230 = (a)—[d] .

]\Iidd. tijd Clieribon = (a) — (rf) + (c

]{ed. tot sterretijd

iSterretijd middelb. middag Cheribon.

Sterretijd te Clieribon ..... Sterretijd te Weltevreden (a) -f- (b)

Lengteverschil Cheribon-Weltevreden. Waarsch. fout . . .

22".59"'30»

— O 12,17 -1- 1 58.35 14 21 3G,32

8 37 53 ,G8

8 39 52,03

1 25,40

14 24 58,30

23 6 15,73 22 59 17,83

25" O'" Os

— O 1,17 + 2 0,72 14 25 23,53

8 34 3G,47

8 36 37,19

1 24,86

14 28 54,85

23 6 56,90 22 59 58,83

G 57,90 + 0 ,064

6 58,07 + 0 ,085

25" 38'» 0^

+ O 11,48 + 23 ,98 14 29 35,99

11 8 24,01

11 10 27,99

1 50,14

14 32 51,41

25 45 9,54 25 38 11,48

23''53"'30*

+ O 32,98 + 2 15, 9G 14 37 1 ,23

9 16 28,77

9 18 44.73

1 31,79

14 40 44,52

24 1 1,04 23 54 2,98

6 58,0G + 0 ,085

Gemiddeld: C'"58',01 ± 0»,04

Zie verder de tekst bladz, 18.

E- Tijd, dien de seinen noodig liaddcu om over te gaan-

27 October	Ot,10
28	0,07
)ï ))	0,01
29	0,06
n »	0,05
30	0.05
» »	0,13
1 November	0,08
?i »	0,00
2	0,14

C 58.06 + 0 ,064

Gemiddeld 0,07 = 0*,035

16

106 VERSLAG VAN DEN II 00 F Ü-I N G E N I E U R

F. Waarschijnlijke foiilcn.

Uit de in de 2' en 3e bijlage opgogevene tijdsbepalingen en vergelijliingen der clironometers volgt:

Waarscli. fout eoner tijdsbepaling van mij, met het Universaal-instiument van Repsold, daarvoor slechts ééne ster gebruikende + ()%0.')3,

Waarsch. fout eener tijdsbepaling van den heer Jaeger, met liet Universaal-instrument van Pistor en Martins, daarvoor slechts éëae ster gebruikende i 0,11,

Waarsch. fout eener vergelijking der chronometers, door 40 seinen met den e. m. telegraaf. ±0,01.

Is dus het aantal der door mij gebruikte sterren n ,

1) 1) I) » )i 1) den heer Jaeger " » 7j' ,

Is verder voor het gekozene tijdstip het verschil der chronometer-aanwijzingen bepaald met eene

naauwkeurigheid, alsof het onmiddellijk door n" seinen bepaald was, (zie de noot op bladz. 7). dan

is de waarschijnlijke font van het lengte verschil:

2 2 2

< O'.Oó.T OMl O'.Ol >

De boven aangegevene waarschijnlijke fouten zijn volgens deze formule berekend.

VAN DE GEOGKAPIIISCHE DIENST IN N. I. 107

VIERDE BIJLAGE.

VERGËLIJKl^CI DER GËODESISCH GEVO^DEXE UËT DE STëRRëKUNDIG

DEPAALDË BREEDTEN.

üe heeien De Lange zijn bij de berekeningen hunner triangulaties uitgegaan van eene basis, met de ketting over een sawali-veld gemeten, (Verslag van de verrigtingen der geographische ingenieurs inde residentie Cheribon, biz. 7, in Let Natuurkundig tijdschrift, uitgegeven door de Natuurkundige Vereeiiiging, deel X). lieeds aanvankelijk werd de bepaling der poolshoogte van twee ver uit elkander liggende punten door den verslaggever, den heer G. A. de Lange, aangewezen als een middel om da naauwkeurigheid der basisraeting te beoordeelen, (t. a. p.) «en, zoo als blijkt uit de breedtebepaling )i van Indramayoe, vergeleken met die van Cheribon, is de gewensehte naauwkeurigheid bereikt."

Alhoewel onder de toenmaals bepaalde poolshoogten die van Madjalingka eene afwijking van 9'',3 vertoonde met de door de driehoeken gevondene, eene afwijking, die den heer de Lange toen onver- klaarbaar voorkwam, steraden de twee overigen vrij goed overeen, eu de bepaling van het breedte- verschil tusschen het noordelijkste en zuidelijkste puut, waarvan de breedte sterrekundig bepaald was, Indrainayoe en Koeningan, verschilde slechts eene halve seconde van het geodesisch gevondene, terwijl dat breedteverscliil zelf 40 minuten bedroeg.

In het jaar 1856 werden de triangulaties in de i'esidentie Banjoemaas voortgezet. Van vijf stations werd de breedte ook sterrekundig bepaald, nl. van Selok, Pliken, Midangan, Endrokilo en Patjar- loewong, en van de vier eersten was de sterrekundig bepaalde zuiderbreedte, derhalve het breedte- verschil met Cheribon, grooter , dan de door de triangulaties bepaalde. Hetzelfde verschijnsel deed zich het volgende jaar bij de triangulaties in de Residenties Baglen en Kadoe voor. De drie ex- pedities vormden een geheel, want bij de triangulatie in de residentie Banjoemaas werden de zijden Tjiaraies-yawal, Tjiaraies-Gegerbehas, en Tjiamies-Sitoegedeh uit de triangulatie van Cheribon ontleend, en evenzoo verschafte de triangulatie in Banjoemaas de zijde Langit-Bismo als basis, om bij de berekening van het driehoeknet in Baglen en Kadoe van uit te gaan. Ofschoon dus de toetsing der eerste di'iehoeken , (in de residentie Cheribon) door sterrekundige breedtebepalingen, de gemetene basis schenen te bevestigen, werd het hoe langer hoe waarschijnlijker, dat zij te klein was aangenomen, daar de breedteverschillen over het algemeen, sterrekundig bepaald, grooter uitvielen dan de geodesisch bepaalde. Eene fout in de oriëntering van het net, d. i. eene fout in het azimulh waarvan bij de berekening werd uitgegaan, kan natuurlijk ook invloed op de berekende breedten der stations hebben, doch de veelvuldige azimuthbepalingen, door den heer G. A. de Lan<Te volbragt, gaven meestal slechts eene afwijking van eenige weinige seconden met het berekende azimuth, en toch zou er eene fout in oriëntering van meer dan 30 sekonden moeten aangenomen worden, om voor de stations Samarang, Ngrandja, Goeling enz. die bijna twee graden in lengte met Cheribon verschillen, eene fout in breedte van ééne enkele seconde te verklaren.

Ik heb getracht te bepalen, met welken factor de aangenomene lengte der basis vergroot moet worden, om do overeenkomst tusschen de uit het driehoeknet gevondene en de sterrekundig bepaalde breedten zoo goed mogelijk te maken. Elke breedtebepaling gaf daartoe eene vergelijking met twee onbekenden, zijnde x de fout in de aangenomene breedte voor Cheribon en i/ de fout der breedte- Verschillen, in seconden uitgedrukt, voor elke minuut verschil, zoodat 1 +^'^2/ de bedoelde factor ia.

108

v]':rslag van den hoofd-ingenieur

		nrpö'T*-a		Sterree	undig	bepa	alde-geodes	sch
		XJlc	^\X LVJ.				bepaalde breedte.
	i Indraniayoe.	C°19'	+	r	.5		X	_	21	V
Triangulatie in	j Cheribon.	6	43		0	,0	=	X
Clieribon.	\ Madjalingka. ( Koeningan.	6	50	—	9	,3	=:	X	-t-	7	11
	G	59	+	2	,0	=	X	+	IG	y
	i Endrokilo.	7	U	+	7	,8	=:	X	+	41	V (*)
Triangulatie in	1 Pliken. / Patjarloewong.	7 7	24 26	+	23 1	,9	:z:	X X	+ +	41 43	y
Banjoemaas.	J Midangan.	7	27	4-	14	,8	=	X	+	44
	( Selok. 1	7	41	+	12	.4	=	X	+	58	V
	1 / Samarang.	6	57	+	2	,3	=	X	+	14	y
	l Nirrandjii.	7	19	—	3	,0	=	X	+	3G	y
	] Tidar.	7	29	+	7	,2	—	X	+	4G	y y y
Triangulatie in Haglen en Kadoe.	( Boetak. 1 Goeling.	7 7	SG 38	+ 4-	IG 8	,3 ,8	=	X X	+ +	53 55
	f Djetiskoelon.	7	50	+	23	,7	=	X	+	G7	y
	\ Djatimalang.	7	52	+	22	.9	--	X	+	69	y

Hieruit door de methode der kleinste kwadraten:

16 a; + 5GG y - 129,8 = O 566 X + 30084 y - 7207,8 = O

waaruit:

5,351,

X ■=. — 1"',4G met een gewigt

2/ = + 0,271 .. » » 10061,75.

Derhalve zou de aangenome breedte van Cheribon 1'',46 kleiner, en de breedteverschillen met den factor 1,0015 (met eene waarschijnlijke fout van 0,00085) vermenigvuldigd moeten worden.

(*) Op deze plaatsen was x"^ Centauri gebruikt. De heer de Lange had de declinatie dezer ster, zoo als zij in den Nautical Almanac opgeven is, met 10 seconden vermeerderd, daar het bij vroegere waarnemingen in de residentie Menado gebleken was , dat deze ster de breedte omtrent 10' zuidelijker gaf, dan andere sterren. Hare plaats, hare eigene beweging en jaarl. parallaxis is herhaalde malen een onderwerp van onderzoek voor den ijverigen directeur der sterrewacht aan de Kaap de Goede Hoop, den heer Maclear geweest, en uit zijne bepa- lingen, medegedeeld in de Memoirs of the rot/al Asironomical Society, doel XX, blz. 3S0, volgt voor 1 January

1816:

Ziüderdeclinatie 60'']2'27',6,

jaarlijksche verandering + 15 ,4S7,

// parallaxis O ,92.

Wordt hieruit de dochnatie der ster voor 185G en 1S57 afgeleid, dan blijkt de correctie der declinatie, in den

Nautical Almanac, te bedragen:

voor 185G + 7'',6,

voor 1857 + 8 ,0.

De heer de Lange had dus in 185Gde correctie S",*, in 1857 2"',0 te groot genomen, waardoor de poolshoogten, door «1 Cerdauri gevonden, even zooveel te klein uitvielen. Ik heb, alvorens de breedten tot de vorming der boven aangegevene vergelijkingen aan te wenden, ze weder met 2'',4 en 2',0 vermeerderd.

Ik stip hier nog aan , dat ook de jaarlijksche parallaxis der ster jS Centauri een onderwerp van onderzoek aan de Kaap geweest is. De declinatie dezer ster in den Nautical Almanac is mij gebleken met de door Maclear bepaalde over een te stemmen.

VAN ÜE G E OGRAPHISCHE DIENST IN N. I. 109

De correctie is dus nagenoeg '/220. i^oo als in de tekst gezegd is (blz. 20). Dat echter door deze correctie de beoogde overeenstemming niet bereikt wordt, blijkt uit^de substitutie der gevondene waarde in de boven aangehaalde vergelijkingen , als wanneer er de onderstaande verschillen overblijven:

- 9",-U	+ 1",83	+ 0',03
_ 1,4G	- 1 1 ,27	+ 1 1 ,28
+ 9,73	+ 11 .07	+ 3 ,7'.)
- 0,87	- 4 ,3r,	- 3 .42
	+ 1 ,83	+ 4 ,G2 _ 7,07 — 5 ,73

De som der tweede raagten dezer fouten bedraagt 809, derhalve middelb. fout van elke poolshoogte-

5.13

bepalinn' 7",60; waarsch fout 5",13; waarsch. fout van x ... ■ . .. — 2'',18, en waarsch. fout van m

^ ° j/. o,3ol

'"''-' 0,051.

,/ 10061, 7.T

Deze verschillen zijn zoo groot, dat zij onmogelijk aan de waarnemingen kunnen geweten worden, noch aan de horizontale hoekmetingen, noch aan de sterrekundige breedtebepalingen. Zij duiden op afwijkingen van de loodlijn ten gevolge van lokale aantrekkingen, zoo als de heer G, A. de Lange reeds heeft aangemerkt. Doch hunne onregelmatigheid maakt ook, dat wij aan de correctie '/ü-20 bijna geene waarde kunnen hechten, te meer daar die verschillen geene toevallige waarnemingsfouten kunnen zijn, maar aan invloeden zijn toe te schrijven, die inderdaad bestaan, doch niet juist in rekening gebragt kunnen worden.

110 VERSLAG VAN DEN HOOFD-ING KNIE UR

VIJFDE BIJLAGE.

I\4DERE HERLEIDING DER WAARNEMINGEN \AN DE liEERËN S. II. EN G. A. DE

LANGE, GEDAAN IN DE JAREN iSSl, \m EN 1804, TER BEPALING VAN

DE GEOGRAPIIISCHE LENGTE YAN BATAVIA (*).

Nog in Nederland zijnde, heb ik uit de Greenwich Observutions üev jnven 18öl-18ói de waurnemutgen der miian en der maansterren afgeschreven, welke op die dagen gedaan waren, waai'op de onaan ook door

{*) Deze waarnemingen zijn medegedeeld in liet Natuurkundig Vereeiiigiug, het VI Deel. Bij het bewerken dier waaruemiugeu die ik hier laat volgen; daar de afdrukken, door den schrijver ook de bladzijden iu die afdrukken tusschen ( ) op.

tijdschrift, uitgegeven door de Natuurkundige heb ik eeuige druk- of schrijifouten gevonden, verspreid, vau blz. 1 genummerd zijn, geef ik

								Sin Z 3600
265	ai)	reg	. 1		V	b staat t	f K. •^ Sin 'U (3600- A 0^)
//	II	ff	8		II	0	II	7, 5G96
/f	v	H	//		II	if	II	16, 31
U	II	II	7		II	If	II	46, 31
276	(22)	II	11		II	If	It	beo.
280	(26)	II	R		Ie	kolom	II	5213 20,4
283	(29)	u	T		3«	II	If	— 6,23
//	II	II	II		4e	II	It	— 6,25
If	II	II	II		5"	II	II	- 6,27
II	II	M	¥		6»	II	II	— 6,28
284	(30)	If	R		2e	II	II	57 21 40,6
285	(31)	II	C		2e	ir	II	+ 4° 12' O",?
n	n	II	II		3«	II	II	4564
289	(35)	II	ï		l"	II	II	— 5,48
V	II	II	//		2e	II	II	— 5,58
291	(37)	II	C		8e	II	II	6" l'"57sl8
292	(38)	U	3 0ct.	2'	It	ff	0 4 35 ,79
II	U	1/	23 Mei	>	sH	II	16 48 58,10
295	(41)	II	9	Sept.	3e	II	II	^
II	II	II	10	II	3»	II	ff	({> Aquarii
296	(42)	n	22	Juny	4e	If	II	V Capricorui
II	II	II	23	II	4e	II	II	V Capricorui
297 (43)	If	22	July	4e	II	u	i Aquarii
II	II	II	17 Aug.	7e	II	II	55,03
If	H	If	23	II	5	ea 7^	ff	2 10 7,06
298	(44)	n	14	dec.	4e kolom	ff	B. A. C. 1381
II	II	II	17	II	//	II	ff	i t
299	(45)	II	20	Juny	6e	II	ff	53,74
It	II	II	II	II	7e	II	If	6,57
II	0	II	II	II	8e	If	ff	8,03
H	II	II	II	If	9e	II	ff	10,35
300	(46)	H	18	V. b.			ff	V Librae
K	II	H	5	V. 0.			n	0,8183

Sec ^ lees t = / X

Sin Z' 3600

Sin 'L ' 3600- A 7,342 15,80 45,80 beweaten 5113 20,4 + 6,23 -I- 6,25 + 6,27 + 6,28 56 24,40,6

- 4° 12' 0",7 4565 = m Virgiuis + 5,48

+ 5,58 9"1°'57»,18

— O 4 35,79 16 48 58,13

0 Aquarii y Capricorni ^ Capricorui ' Aquarii. 50,08 15616,18 tfS Tauri / // 58,82 11,66

8,26 10,85 7 Librae

0,0813

Sec 5

VAN DE G E O G R A P II I S C II E DIENST IN N. I. ] J 1

de 1111. de Lange was -waargenomen. Ik schreef de, voorde fouten van nnrwerk en meridiaancirkel herleide tijden van waarneming af, uit de kolom die tot hoofd heeft : Apparent Jl. A.from the Observation, doch teekende tevens de gebruikte » Correctlon for semidiameler" aan.

De heer de Lange heeft in zijn verslag opgegeven de ©* 11. O. hij den doorgang des rands, terwijl in de Greenwich Ohservations opgegeven wordt de C"* ü. O. hij den doorgang van het middelpunt. De laatste is gemakkelijk tot de eerste te herleiden, door middel van de Correctlon for semidiameter , d. i. de bij de herleiding gebruikte Avaarde voor den tijd, dien de straal der maan noodig heeft, om door den meridiaan te gaan. Deze aftrekkende of bijtellende , (Rand I en II), verkrijgt men de R. O. des rands, tijdens den doorgang van dien rand, en deze kan door bijvoeging of vermindering

met herleid worden tot de R. Opkl. van het middelpunt op hetzelfde tijdstip. Of ook, van

cos §■

de in de Greenwich Ohservations opgegevene Apparent Ji. A. of Center from the Observation trekt men

af, — of telt er bij op — de verandering der maans R. Opkl. in den tijd, genaamd: tt Correction for

semidiameter, naar gelang het eene waarneming van den eersten of tweeden rand is. Alsdan is er nog

eene onregelmatigheid overgebleven, doordien in 1851 en 1852 te Greenwich de maans halve middellijn

uit den Nautical Almanac gebruikt is, vermeerderd met Vioo + 'Aoüo van hare waarde, in 1853

zonder correctie, en in 1854 weder met eene andere correctie aangedaan. Daar de HH. de Lange

steeds de waarde der maans halve middellyn uit den Nautical Almanac ontleenden, heb ik nu de

door hen opgegevene Regte Opklimmingen eene overeenkomstige correctie doen ondergaan . en de op^

gaven uit de Greenwich Ohservations tot het tijdpunt van den doorgang des rands herleid.

De afleiding van het lengteverschil kon nu plaats hebben, volgens dezelfde rekenmethode als in

liet verslag van den heer S. H. de Lange gevolgd was. Ik heb de berekening van de tweede en

zesde kolom (Middelbare tijd te Greenwich bij ^ I of 1 1 doorgang te Batavia, en R. O.C lij den rands

doorgang te Batavia, berekend uit den Almanak] van de tabel op blad«. 292-294, (38-40) herhaald,

waardoor ik in staat gesteld was eenige kleine onnaauwkeurigheden te verbeteren. Vooreerst zijn

al de getallen in de tweede kolom 0'',03 te groot, hetgeen mij bleek ontstaan te zijn, doordien de

sterretijd op middelbaren middag te Eatavia berekend was door de Sidereal time at mean noon te

Greenwich, van den Nautical Almanac, te verminderen met l'"10^26 in plaats van met 1"'10«,23, zoo

als behoort, aangezien de aangenomene lenjjte van Batavia 7"7"'30' was, en de herleiding van

7"7'"30* middelbaren tijd tot sterretijd 1™10',23 bedraagt. Deze kleine onnaauwkeuriglieid heeft

geenen merkbaren invloed op de uilkomst. Overigens vond ik geen verschil in de 2" kolom, als

op blz. 292 (38), waarvoor den .S''»" October 1851, in plaats van 0"4>"35^79 staan moet -0"4'»35',79

of wel 2 Oct. 2-3"55'"24%21. In de zesde kolom bleken eenige kleine fouten bij het interpoleren

begaan te zijn, nl.:

blz. 292 (38) 1853 Mei 23 staat

11 11 11 II 11 2G II

11 293 (39) » Juny 19 »

11 294 (40) » Sept. 23 »

11 II 11 » Oct. 11 II

De achtste en tiende kolom betiooren natuurlijk overeenkomstige verbeteringen te ondergaan.

Ook de berekeningen der tijdsbepalingen in de dagboeken der H. II. de Lange heb ik nagezien en bevonden, dat die over het algemeen met zorgvuldigheid geschied waren. Ik vond echter eene kleine fout in de tijdsbepaling van 11 September 1851, waardoor in de onderdeden der seconden,

l€"4S"'58MO	lees	58M3
20 9 57,95	11	58 ,02
16 14 32,31	11	32,21
4 50 40,84	11	40,74
40,85	II	40,75
21 3 40.08	II	40,28
40,10	II	40,30

112

VERSLAG VAN DEN HOOFD-INGENIEUR

11 Sept.

33	Piscium	23"57'"44^8t
©	II	0 11 17,38
20	Ceti	0 45 25,91
e	Piscium	1 0 43,89

voor de opgave betrekkelijk Je sterren, eenige verandering kwam. Deze opgave, op blz. 295 (41) voorkomende, moet zijn:

Ik ziil nu de waarden opgeven, die ik voor de lengte van Batavia gevonden lieb. Bij de bere- kening der gewigten zijn wel het aantal vergelijkingsterren in aanmerking genomen, wier culmina- ties op beide plaatsen waargenomen zijn, maar niet het aantal draden, waaraan iedere doorgang is waargenomen. De uitdrukking voor deze gewigten is :

1 n 1

T ?! + i ^ "r^'

als n het aantal vergelijkingsterren en F de factor beteekent, (bij de Lange blz. 265 (11

R'-R /

waarmede de verschillen in regte opklimming vermenigvuldigd moeten worden , om het verschil in lengte te verkrijgen. Als eenheid van gewrgt is daarbij aangenomen het gewigt van de waarnemino' van deu doorgang eener ster of der maan door den meridiaan.

Ik moet eindelijk nog mededeelen dat de door mij hieronder op te gevene lengte geldt voor den tijdklep in de stad, de waarnemingplaatsen van de H.H. de Lange in 1851 en 1853 — 1854 waren beiden in den zoogenaamden Gang Chaulan gelegen, gene op het erf van no. 22, deze op het erf van no. 8. Beiden lagen oostelijker dan de tijdklep, en wel gene P,l, deze 2^0.

liKKGTE VJiNT BATAVIA nGOOSTKM «RKEWWICH, APOKIjKID VIT

CORHKSPOlVDKRUWnw: fVAAniVKniIWOKIir UEK mAAW

KX TAW niAAMSXKRREIV.

I. Bepalingen, verkregen door den eersten ülaansrand.

a. Door vergelijking met Greenwich,

	S. H.	G. A.	y-i (S. H. + G. A)
	Lengte.	Gewigt.	Lengte	Gewigt.	Lengte	Gewigt.
1851 Sept. 9 11 Oct. 4 11 11 8 1853 Juny 16 I. 11 17 1) July 17 » Aug. 17 Il II 18 1854 April 6 11 11 10	7"7'»35',0 21,1 31 ,7 30,9 10,3 20,9	0,00040 43 38 35 52 75	7u7ml7s_0 27,1 23,4 24,2 28,3 29.1 31,8	0,00035 52 55 46 40 35 40	7" 7"'35^0 24,1 31,7 24.0 18,6 22,2 24,2 28,3 29,1 31 ,8	0,00040 43 88 47 69 89 " 46 40 35 40
	7 7 25,8	0,00487

VAN DE GEOGRAPHISCHE DIENST IN N. I.

b. door vcrgeJijkimj met Oxford.

113

	S. H.	G. A.	Va (S. H. + G. A.)
	Lengte	Gewigt.	Lengte	Gewigt.	Lengte	Gewigt.
1853 Mei 20 11 Juny 16 -1 Aug. 18	7 7 31,5	0,00035	7 7 5,8 23,5 - 4,5	0,00052 35 53	7 7 5,8 27,5 — 4.5	0,00052 47 50
	7 7 8,9	0,00152

c. door veryelijkintj met Camhridcje.

1851 Sept. 9 1. Oct. 7

7 7 36,1 32.5 35,0	0,00036 41 38	....	....	7 7 36,1 32,5 35,0	0,00036 41 38
7 7 34,5	■0,00115

d. door vercjelijking met Kremsmunster.

1853 Mei 20 11 Juny 16

1853 April 6 1. 1. 10

7 7 23 ,4

0,00060

7 8,5	0,00052
20,0	60
23,2	35
18,8	45

7 7 8,5 21,7 29,2 18.8	0,00052 80 35 45
7 7 19,1	0,00212

e. door vergelijkimj met Hamburg.

1853 ]\Iei 20 1) Juny 17 .1 )i 19

8,4

0,00052 59

7"7'"22^4 32,3

0,00059 82

15,4 32,3

7 7 19,9

f. door vergelijking met Olmutz.

1854 April 6 11 11 10

7 7 19.0 17,9

0,00036 49

0,00052 79 82

0,00213

7 7 19 .0 17,9	0,00036 49
7 7 18,4	9.00085

17

114

VERSLAG VAN DEN H OOFD -INGENIEUR (j. door vergelijkincj met Cracau.

	S	H.	G.	A.	Va S. H.	+ G. A.
	Lengte	Gewigt.	Lengte	Gewigt.	Lengte	Gewigt.
1853 Mei 20 » Juny 17 .. July 16 1854 April 6 >. .) 10	7 7 11,8 25,5 36,5	0,00052 39 46	7 7 41 ,4 32,9 18,4 10,6	0,00039 46 35 dó	7 7 11 .8 33 ,5 34,7 18,4 10.6 7 7 22 ,8	0,00052 52 61 35
		45
	0,00245

II. Cepalingcn, verkregen door den Tweeden Ulaansraiid.

a. Door vergelijkincj met Greenwich.

1851	Sept.	10
»	n	11
»	)>	13
18.53	Mei	23
!)	Juny	21
)ï	ï)	23
	Aufj.	23
	»	24
	Sept.	18
	»	20
	)ï	21
»	»	23

7"7'"19^5	0,00039
38,7	25
16,0	40
12,6	73
7,1	76
15,1	61
* 19,6	27
16,4	40
17,6	27
13,7	29
15,3	33

7"7™lls,4 13,5

29,1

17,6 12,2 17,9 12,8

0,00073 76

35

40 27 29 33

7''7"'19^5	0,00039
38,7	25
16,0	40
12,0	97
10,3	101
15,1	61
29,1	35
19,6	27
17,0	53
14,9	36
15,8	39
14,1	44
7 7 16,2	0,00597

b. door verfjelijking met Oxford.

1853 Juny 21

7 7 3, 9

0,00085

7 7 11,2

0,00085

7 7 7,6	0,00113
7 7 7,6	0,00113

c. door vergelijking niet Cambridge.

51	Sept.	10
II	»	11
»	»	12

7 7 17,5

17,6

9,1

0,00026 25 34

7 7 17,5 17,6 9,1	0,00026 25 34
7 7 14,2	0,00085

VAN DE GEOGRAPHISCHE DIENST IN N. I. 115

\\\. Zanienvoeging der bepalingen, \erkregen door beide Maansranden.

o. door vcrf/elij kinfj met Greenioich.

Eerste rand. Tweede rand.

Gemiddeld.

7"7"'25%8 16,2

Gewigt

Eerste rand. Tweede rand.

Gemiddeld.

7 7 21,0

b. door vergelij kinij met Oxford.

Gewigt

0,00487 0,00597

0,01073

7	7	8	,9
		7	.6
7	7	8	,3

0,001.02 0,00113

0,00259

c. door vergelijking m,ct Cnmhridge.

JCerste rand. Tweede rand.

Gemiddeld.

AIjremeen midden

Waarschijnlijke fout

Gewigt 0,00115

>i 0,00085

.) 0,00196

7u7ral9^3 Gewigt 0,01528 ± 0,73 .

116

VERSLAG VAN DE N HOOFD-INGE NIE UR

KiKürCSTK VAUT BATAVIA BEOOSTEW ORERIV^VICH , AE'r'EIiKIU VIT

IVAAItOKAOMKIVE IHAANSCVI^mKATIES, MET iJS ACHT

IVKMim'C} TAIV DK inuVTKM UKR 91 AAWSTAr UEiS ,

ZOU AliS XIJ UIT »E OnKKIKIVICH

UBSERVATIOWS AFOEIiKI» KJIV.

I Bepalingen, verkregen door den eersten Naansrand.

1851 Sept.

Oct.

8 9 3

!) 1) 4

n Ji 7

)» » 8

,> „ y

1853 Mei 20 !> Juuy IG » >. 17

ï) M 18

» » 19

,, ,, 20

i> July 15

» II 16

» » 17

I) Aiig. 15^

.. » 17*

)> i> 18

.) Oct. 1 1

» II 13

.. Uec. 14

1854 April 6 ,. 1. 10 )i II 12

S. H.

Lengte

7"7'"26',8 24,6 36,5 22 ,5' 22,2 32,9 27,0 18,2

26,4

7,8

30,9

21 ,5 30,0 26,5 15,6

24,9

14,4

Gewigt.

0,00048 41 40 50 48 40 38 38

50 59

77

79 56 70 72

61

46

G. A.

Lengte

7" 7'" 7»,2 15,7 21,5 24,6 25^ 14,0 25.9 25,6 19.6 14,9 23,2 25,2 11,6 18,6

7,1 24,4

9,9 19,9

Gewiüft.

0,00055 50 59 77 79 87 56 70 61 74 65 60 61 49 50 50 V45 48

Va (S. H. + G. A.)

Leiii'te

7"7">2G»,8 24,6 36,5 22,5 2^,2 32,9 27.0 18,2

7,2 21,1 14,6 27,8 25,8 17,8 28,0 26.0 17,6 14,9 23 ,2 25,2 18,3 18,6 10,8 24,4

9,9 19,9

7 7 21,5

Gewist.

0,00048 41 40 50 48 40 38 38 55 67 79

103 79

113 75 93 92 74 65 60 81 49 65 50 45 48

0,01636

VAN DE GEOGUAPHISCHE DIENST IN N. I.

11. Bepalingen, verkregen door den tweeden Maansraud.

117

	S.	H.	G. A,	% (S. H.	+ G. A.)
	Lengte	Gewigt.	Lengte	Gewigt.	Lengte	Gewigt.
1851 Sept. 10	7u7m20M	0,00038		. . . . '	7u7m20s,l	0,00038
" » 11	18.1	37				18,1	37
.. 12	13,3	39				13,3	39
" 13	30,1	40				30,1	40
1. Oct. 11	13,1	42				13,1	42
12	17,3	45				17,3	45
'. .. 13	20,7	49				20,7	49
1853 Mei 23	12,9	77	7">11S7	0,00077	12,3	103
)) .. 26	• • * •	■ • > >	10, ï	. 75	10,5	75
" Juny 21	9,5	80 .	17,1	85	13,3	112
>i 22	19,8	75	15, è	i 80	17,8	105
)i 11 23	12,9	65	, , ,	• i • •	12,9	65
21	15,1	59	16 ,ï	59	16,0	79
» July 22	13,4	57	8,6	! 55	11,1	75
>' Aug. 21	.	....	n,i	> 43	11,5	43
„ ., 22	16,3	41			16,3	41
II 1. 23	. . • •	• • • ■	26,5	! 41	26,2	41
I. » 24	17,5	38	« »	• • ■ > •	17,5	38
). Sept. 18	14,9	40	14 ,ï	) 40	14,9	53
). » 19	17,0	40	7:>	I 40	12,4	53
11 » 20	17,7	41	15, E	) 41	16,6	55
') " 21	8.7	42	6,'	r 42	^,4	56
I. .1 23	3,8	49	1,{	5 49	2,8	65
V Oct. 22	7,0	55	9,.	3 53	6,3	73
" Dec. 15	5,0	52	7,(	; 54	6,3	71
1854 April 16		• • • «	9.'	r 72	9,7	72
	7 7 13,6	0,01565

III. Resultaat, verkregen door beide Maansranden.

Eerste rand . 7"7™21«,5 Gewigt 0,01636

Tweede rand ......... 13,6 // 0,01565

Gemiddeld 7 7 17 ,5 » 0,03199

Waarschijnlijke fout ±0 ,55

18

118

VERSLAG VAN DEN HOOFD-INGENIEUR

liEWOTR VAW BATAVIA REOOSTEK GREEVUrfCH, AFCEV^Ein VIT WAAR-

m'KSIIWOKN VAM CEL.IJK.K HOOGTEN UER IHAAIV KW KKMKR STER.

I. Bepalingen, verkregen door den eersten Dlaansrand-

S. H.

G. A.

Va (S. H. + G. A.)

Gewigt.

1851 Ans.

Sept.

Oct.

!I II

Aug.

» II Oct. II )i II

1854 Jan.

4 30 31

6 30

1853 Juny 16 II II 17 18 19

9 10 16

I) 17 18

II

9 11-

II 13

4

7"7'"23s5 35,6 39,6 36,1 34,4 26,4 34,0 28,4 30,3 25,6

'22*,8

15,6

15,0

5,4

*17',2' 18,0 23,3 23,3 20,9 24,5 19,2 23,0 14,2 27,7 21,2

7u7m23s,7 26,7 35,7 10,1 11,6 6,6 14 .4

17,8 19,5 18,7 81,4 25,9

7u7r

'23S5 35,1 39,6 36,1 34,4 26,4 34,0 28,4 30,3 24,7 26,7 29,3 12,9 13,3 6,0 14,4 17,2 18,0 23,3 23,3 20,9 24,5 18,5 21,3 16,5 29,6 23,5

7 7 23,6

Vs Vs

V3

Va Vï Vs Vs

30 Vs

VAN DE GEOGRAPHISCHE DIENST IN N. I.

11. Bepalingen, verkregen door den tweeden Haansrand.

119

S. H.

G. A.

V2(S.H. + G.A.)

Gewigt.

1851 Ausr. 13

1853 Juny 23

.. " 24

» Aug.

» Sep.

21

17

11 Oct.

»

Dec.

18 19 17 26 19 »

7"7'"16S6 18,1

10 4

8,7

3,3

12,4

11,6

16,3

6,3

3,6

0,6

7''7'"10s9 9,6

7''7'»16S6

18,1

10,9

9,6

10,4

8,7

3,3

12,4

11,6

16,3

6,3

3,6

0,6

7 7 9,9

13

III. Resultaat, verkregen door beide Haansranden.

Eerste rand . 7''7«»23^6 Gewigt SOi

Tweede rand 9,9 // 13

Gemiddeld ........... 7 7 16 ,8 » 36,4

Waarschijnlijke fout ......... ±0 ,87

120

VERSLAG VAN DEN HOOFD-INGENIE U K

liRWRTE VAX nJkTAVtA DKOOSTKV «RGKXVVICII, ArCKIiElU UIT »K ^VAAniVKmWC,} t A:ii SVKnKI<:BKUKH.H.IIVf.il<:!V.

				tb		1 =		Verschil	Afstand van de
Waarnemer.	Datum.		Naam der bedekte ster..	.1 3 'S 1	1	0. Lengte ïijdklep.	Gewigt.	van het waarschijn- lijkste midden.	ster tot den maausrand, bere- kend met de gevondene lengte.
de liauge.	1851 April	17	5' Librae.	I	L	7>'7°>12«,6	0,342	+ 0s3	— O^l
Smits.	// II	21	^ Sagittarü.	U	D	13,2	0,251	+ 0,9	+ 0,4
de Lange.	II July	11	P" Sagittarü.	I	ü	18,3	0,085	-^ 6.0	— 1 .f.
//	II Sept.	1	f Ijibrae.	I	ü	11,0	0,111	- 1,3	-»- 0 ,4
//	n Oot.	1	14 Sagittarü.	I	ü	14,0	0,276	+ 1,7	— 0,9
if	// l)ec.	28	^i/' Aquarii.	I	ü	15,8	0,155	+ 3,5	— 1,4.
II	II II	II	V^' Aquarii.	I	ü	11,8	0,115	— 0,5	-t- ü,a
u	1853 Mei	12	f Geminorum.	1	D	10,7	0,245	- 1,6	-f 0,8
It	1854 April	1	13 Tauri.	I	D	14,1	0,191	+ 1,8	— 0,8
Üiulemaus.	1858 Mei	29	B.A. C. 6127.	I	L	9,5	0,209	— 2,8	-1-1,2
//	// II	II	II II II II	u	1)	12,8	0,179	4- 0,5	+ 0.2
//	II Juny	23	B. A. C. 5347.	I	B	2 '5	0,243	- 2.8	+ 1,4
ft	// II	II	// // // *	u	L	17,2	0,186	-t- *,9	+ 1,7
II	II Sept.	19	30 Capricorni.	I	D				+ 2,6
II	» II	27	f Tauri.	I	L	"l2",9	b,348'	+' 'ó,V	— 0,4
II	II II	II	//	V	D	12,9	0,260	— 0,3	— 0.1
//	II II	II	Cp Tauri.	I	L	11,4	0,354	— 0,9	+ 0,5
II	II II	28 '	^ Tauri. ^ Virginis.	I	L		> > •		— 2,5
II	II Deo.	27	u	B	■ " ■ 9'.2	0,298	-'ï',7	- 1,7

Resultaat.

7u7mi2s,3 Gewigt 3,28 Waarschijnlijke fout ± 0,39

ZAMENVOECING DER RESULTATEN.

Lengte van Batavia beoosten Green wich Waarsch. fout

Door maansculminaties 7"7'°17s,5 ± 0^5,55

Door waarnemingen van gelijke hoogten

der maan en eener ster 16 ,8 ± O ,87

Door sterrebedekkingen 12,3 ±0,39

Eindresultaat (zie § Vi),

ï"»'"13%5

± O ,38

VAN DE GEOGRAPHISCHE DIENST IN N. I. 121

ZESDE BIJLAGE.

BEPALING VAN DE HALVE NIDDELLIJN DER MAAN IIT VROEGERE WAARNEfUmGEN, m EUROPA GEDAAN.

Tot controle der uitkomst, welke dein den tekst behandelde sterrebedekkingen hebben opweleverd voor de correctie van de getalwaarde der maans halve middellijn , zoo als de maanstafels van Hansen die gaven , heb ik alles bij elkander gezocht , wat ik , betreffende bepalingen der maans halve middel- lijn uit sterrebedekkingen, totale en ringvormige zoneclipsen, en heliometermetingen , in de mij ten dienste staande bronnen heb kunnen vinden.

De bijzonderheden van dit vrij langwijlig onderzoek.dat zijne eigenaardige bezwaren heeft gehad, r.al ik bij eene andere gelegenheid bekend maken (a) , hier zouden zij te veel ruimte innemen en minder op hare plaats zijn. Ik zal nogtans hier kortelijk de resultaten van dat onderzoek mededeelen, waaruit blijken zal, dat de vermindering van de waarde van den maansstraal door de vroegere M'aarnemingen , in Europa gedaan, bevestigd wordt.

coHRKCrie UER TnAAmH nAiiVK mit»er.iiijiw waah hamsem, afgeceiu

VIT VROECKUe ^VAARMKinlMCiUnr IM KUHOPA OKOAAIV.

A. Eit sterrebedekkingen.

1. 15edekking der Pleiaden door de maan, 29 Augustus 1820, ingangen van 4 en uit- gangen van 6 sterren, waargenomen te Königsberg en berekend door Rosenberger (è). — 0',86

2. Bedekking van ö' Tauri, 28 Maart 1830, in- en uitgang, waargenomen te Leiden,

Dorpat en Mannheim, berekend door den heer Kaiser (c) ; . ; . . — O ,49

3. Bedekking van x Tauri, 10 February 1832, in en uitgang , waargenomen te Mann- heim, Cambridge, Aberdeen en Greenwich, berekend door den heer Kaiser (c) . . . — 1 ,11

4. Bedekking der Pleiaden, 10 Augustus 1841; twee en vijftig in- en uitgangen , berekend

door den heer Le Jeune, {d) — 1 ,11

Gemiddeld uit Sterrebedekkingen . . . . ; — O ,89

B. Uit totale zoneclipsen.

1. Van 7 July 1842. Uit waarnemingen op 12 verschillende plaatsen, op \

f van welke de eclips totaal was, bereker" "" ^' " < > ^.r ,.^

Dezelfde eclips, berekend door Carlini (/)

vijf van welke de eclips totaal was, berekend door Olufsen ie) — 3'',50/ — 2',80

'" ■" " ............ 2,09^

(a) Hetgeen bij het afdrukken dezer, (Augustus 1860,) reeds geschied is in het 1« Stuk van het X Deel der Verslagen en Mededeelingen der K, Akademie van Wetenschappen te Amsterdam, Afdeeling Natuurkunde.

(é) Königsberger Beobaehtungen , IX Abtheilung, p. V.

(c) Memoirs of the Royal Astronomical Society, vol X.

(rf) Dissertatio astronomica inauguralis , Lugd. Bat. MDCCCXLV.

(e) Astronomische Nachrichten XXII, blz. 217-

(/) Carlinis verhandeling is te vinden in het Giornale dell' Instituto Lombardo, vol IV, dat mij niet ten dienste staat. Zijn resultaat is aangehaald in het berigt van Santini over de eclips van S8 July 1831.

19

132 VEIiSLAG, VAN DEN H O OFD-I NGENIE UB

2. Van 28 July 1851. Uit waarnemingen op een tiental plaatsen, waarvan \

alleen te Königsberg de eclips totaal was, naar de berekening van Santini (a). — 2",2ai

Uit de door Santini aangehaalde verKelijkinn;eQ , die de waarneminsron te Danzi" !

opleverden . . . , . . '. . ... . . . . . . . ....'.'.— 2 ,30/ — ^ '''^

Uit het onderzoek van Wichraann, die bij zijne- berekening ook de metingen 1

van de afstanden der spitsen opnam — 2 ,34/

Gemiddeld uit totale zoneclipsen . — 2 ,55

C, Uit ringvormige zoneclipsen.

1. Van 7 September 1820. Het volledigste onderzoek, mij omtrent deze eclips bekeiid, is van Wurm, die 172 waarnemingen, op 79 verschillende plaatsen verkregen, behandel- de (b). Uit zijn resultaat leid ik af . . . ; — 2",fi3

2. Van 15 Mei 1836. Uit Kümkers voorloopige berekeningen (c) betreffende d?.ze eclips

. vind ik. — 1 ,6t

Gemiddeld uit ringvormige zoneclipsen: — 2 ,14:

D. l'it heliometermelingen.

1. Van BeSsel, kort voor de totale maaneclips van 2 September 1830 (6 middellijnen) {3). — 1',42

2. Van Bessel, kort voor de totale maaneclips van 26 December 1833 (6 middellijnen) (rf). — 1 ,05

3. Van Wichmann bij volle maan 8 July 1846 (36 middellijnen) (e) — 1 ,40

Gemiddeld uit heliometermetingen : . — 1 ,29

Dat de zoneclipsen in het algemeen eene kleinere waarde voor den straal der maan zullen aan- geven dan de sterrebedekkingen en heliometermetingen, hiervoor bestaan gegronde redenen. Het zfil na het meeste geraden zijn, de gevondene vier correcties te splitsen, en als resultaat aan te nemen :

Correctie der maans Iialve middeiiijn uit llansen's Tables de Ia Lune:

Ter berekening van sterrebedekkingen (uit A en D) -g» OO

» I) zoneclipsen .... (uit B en C) . . ; ~ 2 «iS

En hieruit verder:

Middelbare straal der maan ; = 0,27264 straal des Aard-equators

Kleinste straal der maan, overeenstemmende met de

dalen op hare oppervlakte . . ♦ = 0,27227 » » »

(o) Astronomische Nachrichten XXXIV, biz. 109. (i) Berliner Astronomisches Jahrbuch 1825 blz. 89. (o) Astronomische Nachrichten XIV biz. 97. (rf) » ' XI . 411.

(r) . ' XXIX » 1.

VAN DE GEOGRAPHISCHE DIENST IN N. I. X23

ZEVENDE BIJLAGE.

BEPALING \AK DE PERIODIEKE 0¥.EIJKIIEI)EN DER IIIKROMETERSCIIROEYEN \AN DE MIKROSKOPEN, AAN IIET lNI\ERSAALIi\STRllIEi\T lAN REl'SOLD.

De wijze, -waarop het onderzoek werd Jngerigt, is reeds in den tekst beschreven. Onderstaande tabellen bevatten de resultaten van het onderzoek. . '

Correcties Yoor de aflezingen der inikroskopen , wegens de periodieke ongelijkheden

der mikronieterscliroeven.

Graden op den schroef- kop. 6

Gcwigi. S

; Alikroskoop I.

Mikroakoofx il.

Mikroskoop III.

Mikroskoop IV.

Afleiing.

0 Fe)).

7 Feb.

Gemid- deld. . n

6 Feb.

7 Feb.

Gemid- deld. . »

5 FeK

8. Feb.

9 Feb.

Gemitl- dcld. n

6 Feb.

8 Feb.

Gemid- deld, n

0" 120 150 200 240 300 360 400 450 480

0 72 90 120 144 180 216 249 270 288

2,5 2,67 3 1,67 C 1,67 3 2,67 2,5

0",0 -4,8 - 3 ,6 - 3 ,8 - 3 ,8 -2 ,0 ■f 0 ,8 -1^ + 0 ,4

0",0- -4,5 — 2 ,1 — 3 ,3 — 4,8 — 2,0 — 0 ,6 + 1.7 + 1.5 + 0.1

0",0 -4 ,7 -2,8 - 3 .0 -4 ,3 - 2- ,o' + 0,1 + 0.2 + 1.0 •»- 0 ,9

0",0 - 2,0 -i .T -3 ,6 -0,5 -0,3 + 0 ,4 - 3 ,4 + 0,1 -0,0

0".0 + 0,2 .-.0 ,9, - 1 ,0 - 0 ,8 0 ,"o' - 1 ,0 - 0 ,8 ^1,3 -1- 0 ,8

o",o : — 0 ,9 -1,3 -2 ,3 — « ,7 — 0,1 — 0 ,3 — 2 ,1 + o' ,7 + 0,4

e",o +0 ,9 -2,9 + ifi + 2,8 + 5 ,7 + 4,9 + 6,7

0",0 -5 ,5 -4 ,9 -0 .7 —2 .6 + 1 ,5 -rï.O +3,3 + 4,1 + 4,3

0",0 -2 ,0 —2 ,7 + 1 ,0 + 2.7 + 3: .7 + 3 ,9 + 3 .6

0",0 - 2,2 - 3 ,9 - i ,7 + 0 ,8 + 2,1 + 3 ,8 + 3,6 + 4,5 + 4.9

0",0 +3 ,5 + 0 ,5 + 1 -1 +4,6 -t-1 .1 +3 ,8 + 2 ,9 -0 ,S + 1,5

0",0 -1 ,0 + 0.7 -f-0,7 + 1,5 +2,8 -0 ,5 + 0,3 +2.7 + 0 ,8

0".0 + 1 ,3 + 0 ,6 + 8 ,9 + 3,1 + 2 ,2 +1-7 + 1,6 + 1 ,0 +1 .1

Op te lossen vergelijkingen. '

ein) ,' x + (1- cos 6). y := n (gewigt = jr)

De methode der kleinste kwadraten geeft tot eindvergelijkingen :

2 (g sin ^ i]. x + 'S. (g sin 6 (1— cos ^ ) ). y = S (^ sin Q. n], 2 [g sin Q jl— cos (3) ).x + 2 (g ^l— cos ())' ). y = "L (g (1- cos 6) n), door 2 ( ) het gewone summatieteeken verstaande, (zie G. J. Verdam, Verhandeling over de Me- thode der kleinste quadraten , Groningen 1850). Door de symmetrieke verdeeling der ^s aan beide zijden van het nulpunt is

.2 (^ sin O (\— cosö) j = O ■waardoor de vergelijkingen eenvoudig worden:

2 (g sin ^ é). X = 2 (j sin (j. n), .

2 (ó'(l— cos 0)2 ). ?/ = £ (^(1— cos i5)n),' zijnde 2 [g sin 2 ^) = 15,52 en 2 [g (1— cos 6f ) = 56,12.

De verschillende gewigten heb ik op de volgende wijze bepaald. Tot eenheid werd aangenomen het gewigt van de bepaling van ëe'nen afstand door vijf waarnemingen ; stel nu dat voor zekeren afstand, nagenoeg gelijk aan een n« gedeelte van 600', volgens de methode, in den tekst beschreven, achter eenvolgena gevonden is;

124 VP]RSLAG VAN DEN H OOF D - I N G E N 1 E U R

a", fc", c', enz. »", y", 2", dan is de waarschijnlijke waarde van dezen afstand, vrij van de periodieke fouten der mikrometerscliroef,

X = — (a+b + c + ...+x + y^z).

600'

De correctie voor de aflezing wordt nu

n

n-l 1,1 1 1

X — a =z — ■ a ■] b 4 c 4- . . . •{ w-4 z,

n n n n u

■, n . „ 600'

de correctie voor de aflezing 2 x :

?j

w-2 «-2 2 2 2

2 x — (a + o) = o 0+ — CJ-....J. — y jL — 2,

n n n n n

de corrctie voor de aflezing 3 x :

n

- , , . n-3 n-3 a-3 3 3

3a; — (a+ü + c = a — ■ o c + . . . + — y i- — z-,

H n n nu

enz. enz. en eindelijk:

w-1

de correctie voor de aflezing — x 600':

n

, ,s , 1, . 1 1 ^ 1 1 «-1

(n-l) X — [a + b + C+ ... + y) = — — a b c— ... y -i z.

n n n n n

Is dus de waarschijnlijke fout van elk der grootheden

a, b, c, d, . . . . y, z z=. tv,

Dan is waarschijnlijke fout van de correctie voor de aflezing;

600"

... wJ/,

n

evenzoo voor de aflezing:

<,/'J-2\2 / \/2\2) 2 «-4

i(^)^(i)%(i)'--(^)'h -r=ï'^H (D'H» - ^

600" Ki'^-A^ / „\/2\2) 2/.

-^ X - - ^ Hir) -^ H(t) i="' ^ -

o 600" Lln-S\^ / „\/3\2? 3»J

( ,^ 600" W ,\/i\^ / "-M^^ . "-'

9 -1

600" / \ 600"

en [n-l]

n \ I n

t \ 60C

Derhalve, daar de gewigten omgekeerd evenredig zijn aan de tweede magten der waarschijnlijke fouten, het gewigt van de bepaling der correctie voor de aflezing

n «^

600 / \ 600" «

2 x en ln-2] . • - — -

n \ / 71 2 ra-4:

600 / \ 600' n

3 X — en in-3] — ;..;...

n \ I n 3 «-9

enz. enz.

Door deze formules, die voor al dergelijke gevallen gelden, vindt men, n achtereenvolgen.^ = 2, :-: eu 5 stellende, de gewigten, zoo als zij in den tekst en in de 3"^ kolom der tabel op de vorige biz. . zijn opgegeven,

VAN DE GEOGRAPHISCHE DIENST IN N. I.

125

Om de waarschijnlijke fouten van do te vindene waarden a; en ?/ te bepalen, heb ik eerst uit de oorspronkelijke aanteekeningen de waarschijnlijke fout afgeleid van de instellingen op het gaatje en op de verdeelingstreep. Zie hier de resultaten.

WAAESCHIJNLIJKE FOUTES.

Mikroskoop.	eener instelling op	van de bepaling van den afstand tusschen het gaatje en de streep
het gaatje.	de streep.	door ééne aflezing.	door vijf aflezingen.
Horizontale Cirkel \ jj Vertikale Cirkel. Jjy	± 1",18 ± 1 ,35 ± 1 ,85 ± 1 ,50	± 0",88 ± 0,99 ± 1 ,05 ± 1 ,28	± 1',47 ± 1 ,67 ± 2 ,10 ± 1 ,97	i o^ef. + 0 ,75 + 0 ,9-1 + 0,90

De oplossing der vergelijkingen voor a; en ?/ gaf de volgende resultaten:

Mikroskoop	I	x = - 2",40 (w. fout± 0'',17 )
1»	II	» - 0 ,60 ( » Il » 0 ,19 )
n	111	» -3,58 (» !. 1) 0,24)
l>	IV	» - 0 ,24 ( » 1) !> 0 ,23 )

y = - 1",13 { w. fout ± 0",09

» - 0 ,48 { » .. » O ,10

» +0 ,26 ( » » » O ,13

1) +1 ,08 ( 1) » » O ,12

De halve amplitudo is = 1/ (x " + »/ ^) , en derhalve:

bij Jlikroskoop I .... . 2",G5 met eene w, fout ± O^IG,

n 11 . . .■ ; . O ,77 " >• » » » O ,16,

u Hl 3,71 ). » » 1) » 0,23,

I) IV 1 ,11 » » » » » O ,13.

Daar de meting van eiken hoek, zoowel vertikaal als horizontaal, steeds geschiedt door twee instellingen, en het aftrekken der overeenkomstige aflezingen, zoo is het blijkbaar onverschillig ot men bij alle aflezingen een constant getal optelt. Bij het hieronder volgende tafeltje heb ik dus den constanten term in de halve amplitudo veranderd, waardoor de correctie steeds positief wordt. Het bevat dus de waarden,

voor Mikroskoop I van 2",65 — 2'',40 sin $ + 1",13 cos $ , .. II » O ,77 — O ,60 sin ö + O ,48 cos ö ,

i> 111 !, 3 ,71 — 3 ,58 sin ö - O ,96 cos O ,

» IV » 1 ,11 — O ,24 sin (? - 1 ,08 cos 6 .

126

VERSLAG VAN DEN HOOF D-IN G EN IE UK

Correctie van de aflezingen der miliroskopen wegens de periodieke ongelijkheden der

mikronielerscliroeven.

Aflezing.	Mikroskoop I. "	Mikroskoop II.	Mikroskoop III.	Mikroskoop IV.
0'' 30 60	+ S".8 3 ,0 .2,2 ,,	+ 1",2 1 ,ö 0 ,8	+ 2",8 1 ,7 0 ,8	+ c.o 0 ,0 0,1
90 120 130 , .	1,4 0,7 0 ,3	0 ,6 0,4 0,2	0,3 0,0 0,1	0,3 0 .6 - -0,9
180 ■ 210 240	0 ,0 . ' 0 ;i . . . 0 ,3	O.t' 0,0. .0 ,0	. 0,5 . 1 ,4 , 2,4	1,2 1 ,6 1,8
270 300 330	0 ,8 ■ 1 ,5 2,3	,. 0 ,1 0 ,3 0 ,5	. 3,5 4,7 5,7	2,1 2,2 2,2
360 390 420	3,2 3,9 4,6	0,7 1,0 1 ,2	6,6 7,2- , 7,4	2 .1 I ,9 1 .7
450 480 510	5,1 5,3 5,3	1 ,4 1,5 .1,5	7,3 6,8 6,0	1,4 1,0 0,7
540 570 600	5,0 < 4,5 ,3,8	1,5 1 .4 1 r2	5,0 3,9. , . . 2,8 .	0.4 0,2 0,0

VAN DE GEOGRAPHISCHE DIENST IN N. I. 127

ACHTSTE BIJLAGE.

Onderzoek naar de buiging der kijkers van de gebruikte universaal-instrumenlen.

—7-^ I è= 15 (xo — Xw),

sin ao/

Vindt men door eene ster in het Oosten de correctie des chronometers: x <,>

en II 1) !i » Westen n » » n x^

Heeft de eerste ster een azimuth a„ en eenen zenlthsafstand z 01

I) tweede » n » a » » » » » z w,

Noemt men de poolshoogte cp ,

Schrijft men verder het verschil van x„ en x „ aan buiging toe,

Stelt men de buiging des kijkers in horizontalen stand b ,

en voor eenen zenlthsafstand z i sin ï,

dan is:

sin z „ sm

^ cos cp sin Uw cos Cp

waarvoor bij onze waarnemingen met voldoende naauwkeurigheid gesteld kan worden:

(sin «o + sin «„) h = \ó [x „ — x „] Is er meer dan eene ster waargenomen, dan beteekenen a; „ en a; w de arlthmetische middens der gevondene correcties en sin 2 o en sin « » de arlthmetische middens van de sinussen der zeniths- afstanden.

Vindt men verder door eene ster in het Zuiden de zuiderbreedte ,.,.., ^ j,

en n 1) 1) )i >i Noorden » » 0 n.

Is de gemiddelde zenlthsafstand in het Zuiden * . z ».

1) » » n Noorden z ,„

Schrijft men verder het verschil in <p j en <J) » aan buiging toe, dan is:

(sin « 3 + sin 2 „) J = <J) j — (p „

Op die wijze vindt men uit de waarnemingen voor de unlversaal-instrumenten van :

128

VERSLAG VAN DEN HOOFD-INGENIE Ü R ENZ.

		REPSOLD.			PISTOR EN MARTINS.
		Uit tijdsbepalingen				Uit tijdsbepalingen
1858.	vergelijkingen.	1	1858		vergelijkingen.	.to
			O
April	24	1,38 6 = — 7".3	2/3	April	24	1,40 6 - — 0",9	V-j
Mei	1	1,28 6 = + 3 ,1	Va	Mei	3	1,36 6 - + 0 ,8	2/3
)t	3	1,46 b ~ + 1 ,4	2/3	)}	8	1,43 6 s — 9 ,0	2/3
)»	7	0,81 & =i — 1 ,1	V2	I)	10	1,35 ft =! + 14 ,9	V-2
}f	8	1,53 b ~ — 4,1	2/3	))	14	1,54 é = 4 2 ,1	y^
_ V	10	1,13 6 = — 2 ,9	2/3	Aug.	16	1,67 b =i — 6 ,0	Vi
Tl	U	1,09 i = — 0 ,6	Va	1)	17	1,80 b ~ — 3 ,9	Va
Aug.	16	1,37 b = + 0 ,9	1	))	19	1.54 b ~ + 0 ,1	Va
U	17	1,22 è =1 — 1 ,4	1	Oct.	28	1,84 6 =1 — 3 ,1	1
Oct.	28	1,27 & =: + 2 ,0	2/3	n	29	1,73 b = — 1 ,S	Va
]»	29	1,27 6 = + 0,8	2/3	»	30	1,64 b ^ + 0 ,3	Va
JI	30	0,87 è =: + 0 ,3	2/3	Nov.	1	1,35 6 =1 — 1 ,2	^/4
Nov.	1	1,15 J = _ 3,1 Uit breedtebepalingen.	2/3	))	3	1,76 b ~ — 0 ,9 Uit breedtebepalingen.	Va
Meil	en 3	1,22 b ^ + 1",9	1	Nov.	3	1,67 6 = + 0",6	Va
.. 8	»10	1,33 i = — 1 ,6	1

De oplossing dezer vergelijkingen geeft voor beide instrumenten eene geringe negatieve waarde van b, waaruit genoegzaam blijkt dat bij beide instrumenten de buiging des kijkers legering ia om met zekerheid door de waarnemingen aangewezen te worden.

Tab L

fenJav' (reujr I)tozi.!it orer tSAd

O

\7

m

ORDO CYPRINL

KARPERS. ^^^^^,, ^

Pisces ossei, branchiis liberis siraplicibus, malacopteri , corpore oblongo vel elongato squamato vel nudo, nunquara loricato; suboperculo non deficiënte ; ossibus intermaxillaribus marginem maxillae superioris con- stituentibus , palatinis edentulis ; pharyngealibus inferioribus non unitis , dentatis; pinna dorsali unica radiosa libera- Ventriculus sacco coeco nullo. Appendices pyloricae nullae.

Aanm. De Cyprinen zijn weinig minder scherp gekenmerkt in de groote rei der Eeenige visschen dan de zoo na aan ze verwante Siluren. De aanwezigheid van het suboperkel, de vorming van den bovenkaaksrand geheel door de tusschenkaaks- beenderen , het niet vergroeid zijn der onderste keelgatsbeenderen , eene vrij staande enkele straalachtige rugvin, en ongetande gehemeltebeenderen , zijn kenmerken, welke men, vereenigd, bij geen der overige orden van weekvinnige visschen aantreft.

De bepalingen der orde, door andere schrijvers gegeven, zijn niet van volstrekte waarde. Tot die bepalingen reken ik de zoodanige, welke de Cyprinoïdenen Cj^- prinodontoïden als eene enkele familie of orde omvatten. Er is daarin sprake van kenmerken, welke niet bij alle Cyprinen gevonden worden en welke alzoo slechts van betrekkelijke waarde zijn. Zoo ontbreken soms de schubben (Aulopyge Heek.) en de zwemblaas (Homaloptera V. Hass., Lepidocephalus Blkr, Acanthophthalmus V, Hass.). De kaken zijn niet altijd zwak en de mondspleet is niet altijd klein (Macrochirichthys Blkr, Hampala V. Hass.) , en bovenste keelgatbeenstanden vindt men bij de geheele familie der Cyprinodontoïden. De onderste keelgatbeenstanden zijn niet altijd groot en sterk (Cobitiformes , Homalopteraeformes, Catostomini en Cyprinodontoïdei) ; de schubben zijn niet altijd gladrandig (soorten van Homaloptera) en zelfs ontbreken de schubben niet standvastig op den kop (Lepidocephalus Blkr). De buik, volgens sommige schrijvers bij de Cyprinen altijd afgerond, is bij sommige geslachten mesvormig zamengedrukt en scherp hoezeer niet doornachtig

1

gekield (Cliela Buch., Laubuca Blkr, Macrocliiriclithys Blkr), enz. Er is echter geene soort der Cyprinen bekend, op Avelke, volgens den tegenwoordigen stand der wetenscliap, de hier gegevene kenmerken niet volledig passen en aan den an- deren kant sluiten zij alle andere verwante orden uit.

De Cyprinen zijn eerst laat op de aarde verschenen. Ofschoon zij reeds in de voorwereldlijke tijden de zoete wateren bevolkten, reikt haar oorsprong niet verder dan de tertiaire vormingen en in dat tijdperk zelf werden nog de Cj-prinoïden van de Cyprinodontoïden voorafgegaan. ]\len kent een zestal soorten van Cyprinodon en Poecilia uit de molasse-periode, terwijl het aantal soorten van echte Cvprinoïden , tot dusverre in de tertiaire lagen aangetroffen en alle behoorende tot geslachten der Cobitiformes, Cyprininen en Barbinen, slechts ongeveer 35 bedraagt, zoodat in het geheel thans nog slechts ongeveer 40 soorten van fossiele Cyprinen bekend zijn.

Alhoewel nu aannemelijk is, dat de nadere kennis van meer zoetwatervormingen van het tertiaire tijdvak , nog zal leiden tot de ontdekking van nieuwe fossiele vormen der orde , laat zich niet verwachten , dat haar aantal eenigzins zal nabij ko- men aan dat der soorten van Cyprinen van de thans levende schepping.

Inderdaad zijn zij de talrijkst vertegenwoordigde orde van visschen in de tegen- woordig bestaande orde van zaken en de in de registers der wetenschap ingeschre- vene soorten zijn thans reeds meer dan 1100 in getal, van Avelk cijfer meer dan 1000 komen op de Cvprinoïden alleen. Zij kunnen gerekend worden ruim een achtste gedeelte uit te maken van de thans bekende nog levende vischsoorten, en Avanneer men alle fossiele vormen bij deze verhouding in rekening brengt, dan be- draagt hun aantal nog meer dan een tiende van het geheel. Deze evenredigheid is nog te opmerkelijker, wanneer men in het oog houdt, dat de Cvprinoïden, welke meer dan 91 procent bevatten van het geheele aantal thans nog levende Cv- prinen , in geheel Australië, Polynesië en Zuid-Araerika ontbreken en in Afrika in slechts een gering aantal soorten worden aangetroffen.

Een eeuw geleden kende men nog niet zoovele levende soorten van Cyprinen als thans fossiele.

Artedi kende er slechts 23 of 23 , en op het einde de vorige eeuw waren er nog naauwelijks 50 in de registers der wetenschap ingeschreven.

Lacepède, in zijne Histoire naturelle des Poissons,en Schneider, in het Systema posthumum van Bloch, beschreven nog geene 70 soorten. Sedert, doch voorname- lijk in de beide jongste tientallen jaren, is de kennis ten dezen met reuzenschreden vooruitgegaan.

Azië, de Indische archipel en Noord- Amerilia hebben hunne rijke bijdragen allengs geleverd. Ziüd-Amerika bragt menigen vorm der Cyprinodontoïden aan het licht, en zelfs Afrika voegde enkele tientallen soorten bij die der overige werelddeelen.

Nog geen 30 jaren geleden evenwel bedroeg het aantal bekende soorten nog geen nog geen vierde gedeelte van het tegenwoordige.

In 1843 was het cijfer der soorten tot ongeveer 500 geklommen.

In het begin van het tegenwoordig decennium schatte men het reeds op ruim C50, en de talrijke nieuwe vormen, in de jongste jaren van den Indischen archipel en Oost-Azië en van Noord-Amerika bekend geworden , doen voorspellen , dat het thans bereikte cijfer van meer dan 1100 soorten, nog op verre na niet uitdrukt het getal der werkelijk op de aarde levende. Latere tijden zullen ongetwijfeld nog honderden nieuwe vormen aan het licht brengen.

De belangrijke ontdekkingen der laatste jaren hebben een nieuw licht doen op- gaan over de geographische verbreiding der Cyprinen. Men meende ze vroeger tot het noordelijk halfrond beperkt te zijn. De heer Agassiz schreef zelfs nog in 1850 (Lake Superior p. 353) // 1 am not aware that any of these fishes have ever been // noticed in the waters of the southern hemisphere; nor do they extend anywhere // far beyond the limits of the temperate zone, as it is well ascertained that they // are most nuraerous in the rivers and lakes of Central Europe and Central Asia and // Northern America. Indeed , it is so much their natural home , that they do .not f seem to occur in the northernmost freshwater strearas nor anywhere in the tropics , // except in very great altitudes, where recently a few have been found in the Andes". Hoezeer nu ook deze meening van een der grootste ichthyologen blijkbaar niet steunde op den stand der kennis in gezegd jaar, als wanneer het reeds bewezen was, dat de lage landen van zuidelijk Bengalen en Hindostan en Pegu meerdere Cyprinen voeden, terwijl ook reeds zuid-afrikaansche en javasche vormen der orde, dus van het zuidelijk halfrond, waren beschreven, bleef toch de stelling gegrond, dat voornamelijk de gematigde streken van het noordelijk halfrond als de hoofdba- kermat der Cyprinen waren te beschouwen. Doch ook deze stelling schijnt hare waarde grootendeels te hebben verloren, sedert het gebleken is, dat de evennachtlijnstreken der Soenda-eilanden niet alleen een zeker aantal soorten van Cyprinen herbergen, maar dat zij daar zelfs zoo talrijk zijn, dat de soorten van Cyprinoïden alleen er ineer dan 13 procent uitmaken van het geheele aantal bekende thans levende soorten ; eene verhouding, welke, in aanmerking genomen het betrekkelijk nog weinig onderzochte der zoete wateren van de Soenda-eilanden, zeer zeker nog op verre na niet uitdrukt den wezenlijken rijkdom dier wateren aan Cyprinoïden en welke verhouding voorts alleropmerkelijkst moet voorkomen, wanneer men in het oog houdt, dat de eeuwen

lang door talrijke naturalisten voortgezette nasporingen , van geheel Europa niet meer dan een gelijk bedrag aan soorten van deze orde hebben doen kennen.

De grenzen der Cyprinen zijn alzoo niet alleen ruimer te stellen dan geschied was, maar de verbreiding der soorten binnen die grenzen blijkt ook niet zoo te zijn als was vermoed.

Sir J. Richardson verviel in een ander uiterste door te beweren , en zulks reeds in het jaar 183ö (Fauna Boreali-Americana III Pish. p. 109) dat de Cyprinen // abound in the fresh-waters of all quarters of the vvorld", eene bewering, die evenmin in de toenmalig bestaande kennis haren grond had als die van den heer Agassiz in 1850, en die ook gewis niet lang volgehouden is geworden door den voornaamsten ichthvoloo2f van de australische wateren.

Voor zoo ver de tegenwoordige kennis reikt, zijn de Cyprinen uitgesloten van Australië en Polynesië. Zij bewonen alle overige werelddeelen.

In het noordelijk halfrond strekken zij zich uit tot tusschen den G0° en 70" breedte- graad, doch zij schijnen den noordpoolcirkel niet te overschrijden, Van Groenland en IJsland zijn nog geene soorten bekend geworden. Men vindt ze algemeen op het vastland van het noordelijk halfrond, zoowel op dat der oude als dat der nieu- we wereld , doch zij strekken zich ook uit tot de eilanden , welke beide vastlanden om- zoomen. Groot-Erittanje heeft zijne Cyprinen zoowel als de Japansche,de Philip- pijnsche en de Soenda eilanden en Ceylon, en en ook op de Antillen ontbreken ze niet. In het midden -gedeelte van Zuid-Azië en in de groote stroomgebieden van Noord- Amerika schijnen zij echter hare talrijkste soorten te bezitten, ter- wijl zij het spaarzaamste schijnen vertegenwoordigd te worden in Afrika.

In het zuidelijk halfrond strekken de Cyprinen zich veel minder ver uit. In Afrika gaan zij tot over den SOn, in Zuid-Amerika tot den Sö» breedtegraad. Talrijk nog zijn zij op Java en de deelen van Sumatra en Borneo, zuidelijk van de evennachtslijn gelegen, doch Java (met Bali) en Borneo is ook hare zuidoos- telijke grens. Zij gaan in het oostelijk gedeelte van het zuidelijk halfrond niet verder dan de 9e breedtegraad en de 118e graad beoosten Greenwich. Op het groote eiland Celebes ontbreken ze reeds, evenzeer als op Timor en in de Molukken , en men vindt ze dan, in oostelijke of zuidoostelijke rigting voortgaande, niet eer- der terug, voor men Zuid-Amerika heeft bereikt, waar dan toch nog de Cypri- noïden volkomen ontbreken om slechts aan de Cyprinodontoïden plaats te laten.

De grenzen verschillen nog voor beide familiën.

De Cyprinoïden gaan verder noordelijk dan de Cyprinodontoïden.

In Nüord-Amerika schijnen de Cyprinodontoïden den 45>i breedtegraad, niet te overschrijden. Ook in Europa strekken zij zich niet noordelijker uit en zijn daar tot Spanje en Italië beperkt. In Azië is het niet anders gesteld en zelfs schijnt het, dat zij daar den 40" graad breedte niet bereiken vermits de noordelijkst be-

kende vindplaats tot heden toe is Jedo, de hoofdplaats van Japan, in welker zoete wateren nog eene Aplocheilos leeft.

In het zuidelijk halfrond is deze verhouding eenigzins anders. In Afrika schij- nen de Cyprinodontoïden weinig minder zuidelijk te gaan dan de Cyprinoïden , ver- mits eene -Hydrarg^ra van Quellimane in Mossambique vermeld is. In den In- dischen Archipel hebben de Cyprinodontoïden hare zuidelijke en oostelijke grens, evenzeer als de Cyprinoïden , in Borneo en Suraatra.

Maar in de nieuwe wereld zijn de grenzen geheel anders getrokken. Terwijl de Cyprinoïden zuidelijk Mexiko niet overschrijden en de Antillen niet bereiken , en alzoo ver noordelijk van de evennachtslijn verwijderd blijven, gaande Cyprinodon- toïden door Centraal-Amerika en de Antillen naar Zuid-Amerika, om eerst hare beo;renzinor te vinden in Uraaruav en La Plata. Alhoewel van Noord-Amerika meer soorten bekend geworden zijn dan van Zuid-Amerika, laat zich verwachten, dat de zuidelijke helft der nieuwe wereld niet minder vormen voedt dan de noor- delijke. In allen gevalle bezit zij de merkwaardigste vormen, de Orestiasinen en Anablepinen.

De oude wereld is , in verhouding tot de nieuwe , arm aan Cyprinodontoïden , vermits van Amerika thans reeds 3 maal meer soorten bekend zijn dan van ge- heel het oostelijk halfrond.

Zoo lang men nog slechts eenige weinige soorten van Cyprinen kende, kon men zich vergenoegen met ze tot zeer enkele geslachten te brengen.

Artedi nam slechts 3 geslachten van Cyprinen aan, Cyprinus, Cobitis en Ana- bleps, geslachten, welke aan de subfamiliën Cypriniformes en aan de familie der Cyprinodontoïden beantwoorden. Voortreffelijk werd zijn geslacht Cyprinus, naar de hem bekende soorten, gekenmerkt: door 3 kieuwstralen, in het midden zamen- gesnoerde zwemblaas, tandeloozen bek en // ossa duo in faucibus inferioribus ser- rata et dura pro dentibus, quibus superne unicum os ovale seu moUius respon- det." Cobitis is door Artedi naast Cyprinus gesteld, maar de verwantschap van Anableps met beide werd door hem niet opgemerkt.

Linneus loste het geslacht Anableps in Cobitis op en bedierf het geslacht verder, door er ook in op te nemen eene Poecilia, alsmede Houttuyn's Cobitis japonica. Overigens plaatst Linneus Cobitis en Cyprinus in zijne afdeeling Abdominales zoo ver mogelijk van elkander, en wijzigde de diagnose van Cyprinus van Artedi zonder haar te verbeteren.

In zijne // Historiae piscium naturalis promovendae missus quintus" (1749), on- derscheidde J. Th. Klein de geslachten Cyprinus , Brama , Mystus e« Leuciscus. Het eerste beperkte hij tot echte Cyprininen, waarbij hij echter ook eenige Poma-

centroïden opnam. Brauia bevat er Abramis Cuv., Carassius Nilss., Tinca Cuv. en Scardinius Bp. Mjstus is er gelijkbeteekenend met Barbus Cuv., en Leuciscus omvat er de overige soorten van Leuciscus Cuv., doch tevens ook Alausa Cuv. Hij gaf al- zoo de gronddenkbeelden aan voor de splitsing van het Artedische geslacht Cjprinus, waarop eerst door Cuvier verder werd voortgebouwd. De hem bekende Gobitiformes bragt Klein onder zijn uiterst zamengesteld geslacht Enchelyopus.

L. T. Gronovius, in zijn Museum ichthyologicum, uitgegeven in het jaar 1754, nam de door Artedi voorgestelde geslachten aan , Anableps evenwel van Cobitis en Cyprinus verwijderd plaatsende. Hij verdeelde de soorten van Cyprinus in die met, en in die zonder voeldraden. Later, in zijn Zoöphylacium (uitgegeven in 1763) plaatste hij Cobitis in zijne orde Branchiostegi en Cyprinus en Anableps, verwijderd van elkander, in zijne orde Branchiales.

In het Systema ichthyologicum van Bloch en Schneider (1801) werden de Cvprinen met üet geslacht Poecilia verrijkt. Anableps staat er door de genera Notacanthus, Esox, Salmo, Clupea en nog andere, van Cobitis en Cyprinus verwijderden Amia neemt er rang tusschen Cyprinus en Poecilia.

Lacepède ging in het vijfde deel (an XI) van zijne Histoire des Poissons reeds een weinig verderen beschreef 7 geslachten, Cobitis, Misgurnus, Anableps, Pundulus, Hydrargyra, Cyprinodon en Cyprinus. Met uitzondering van Misgurnus, welk ge- slacht geheel foutief bepaald was en later in Acanthopsis is opgelost, zijn deze ge- slachtsnamen , gedeeltelijk echter onder eene gewijzigde beteekenis , behouden gebleven. Lacepède kwam echter, evenmin als zijne voorgangers, op het denkbeeld, ze tot eene natuurlijke groep bijeen te brengen en plaatste ze zeer verspreid in zijn stelsel.

De heer C. Duméril bragt de hem bekende Cvprinen, in het jaar 1806, het eerst onder bepaalde familiën ; — Cobitis, Misgurnus, Anableps en Fundulus, met nog an- dere zeer heterogene geslachten onder zijne familie Cylindrosomen ; — Hydrargyra en Cyprinus, insgelijks vermengd met hoogst uiteenloopende genera, in zijne familie Gymnopomen. Geen dezer beide familiën is als eenigzins natuurlijk te beschouwen en de kennis der Cvprinen won er niet bij.

Rafinesque was de eerste, die, in zijne Indice d'Ittiologia Siciliana (IBlO) den fa- milie-naam Ciprinidi voorstelde, doch hij plaatste daarin Mugil naast Cyprinus, ■waardoor het natuurlijke der familie geheel verloren ging. In zijn in 1815 te Pa- lermo verschenen werk over de Natuur, stelde hij de Cypriuia, als familie, op nog minder natuurlijke wijze zamen en splitste ze in drie subfamiliën, een van welke hij Gymnopomia noemde, en welke, even als zijne familie Cylindrosomia , overeen- komen met de gelijknamige familiën van den heer Duméril.

De natuurlijke verwantschappen der Cyprinen werden het eerst begrepen door Georges Ciwier. Hij vatte de Cyprinoïden en Cyprinodontoïden te zamen in eene enkele familie, zijne Cyprinoides (welke volgens mijne wijze van beschouwing even-

wel eene hoogere waarde heeft) en splitste in 1817 het geslacht Cyprinus Art. in verschillende geslachten, in Cyprinus, Barbus, Gobio, Tinca, Cirrhina, Abra- mis, Labeo en Leuciscus. Ten onregte evenwel bragt hij ook het geslacht Go- norhynchus Gron. tot dezelfde familie. Het door hem in de eerste uitgave van zijn Règne animal voorgestelde geslacht Lebias , is sedert tot Cyprinodon Lac. terug- gebragt.

Nadat door Cuvier , meer bepaald dan door Klein , de baan gebroken was in de ontleding van het geslacht Cyprinus Art., en nadat talrijke nieuwe vormen van Cy- prinen aan het licht gekomen waren , begreep men , in die splitsing nog verder te moeten gaan.

Lesueur grondde in 1818 het geslacht Catostomus, en in 1S21 nog het geslacht Mollienisia.

Rafinesque , na zich in Noord-Amerika verplaatst te hebben , onderkende met scherpen blik een aantal nieuwe generische vormen , deels onvoldoende gekenmerkt en aanvankelijk niet in de stelsels opgenomen, doch in de jongste tijden, door de nasporingen , vooral van den heer Agassiz, als natuurlijke geslachten gewaar- deerd. Die geslachten schijnen alle beschi'even te zijn in zijn' Prodromus van 70 nieuwe geslachten (1818) en in zijne Ichthyologia Ohiensis (1820), welke werken niet ter mijner beschikking zijn , doch zij zijn in de nieuwere ichthyologische schrif- ten over Noord-Amerika nader aangeduid onder de namen Exoglossum , Pimephales , Moxostoma, Carpiodes, Cycleptus, Luxilus en Ichthyobus, welke het burgerregt ver- kregen hebben, en onder denamen Decactylus, Eurystomus, Hypentelium, Rutilus en Teretulus, welke door de nieuwere ichthyologen niet aangenomen zijn.

Terwijl Lesueur en Rafinesque nieuwe generische vormen in Noord-Amerika be- schreven, ontdekten Buchanan Hamilton in Britsch-Indie, en Kuhl en Van Hasselt op Java, nog andere nieuwe genera.

Buchanan was evenwel in de bepaling dier geslachten niet gelukkig. In zijn: Account of Fishes found in the river Ganges and its branches, te Edinburg in 1822 uitgegeven, heeft hij de Cypriniformes onder 9 groepen gebragt, welke hij noemde Chela, Barilius, Bangana, Cyprinus, Puntius, Danio, Morulius, Cabdio en Garra, maar hij kenmerkte ze zoo onvolledig en gebrekkig, dat geen derzelve als generische vorm is behouden gebleven, behalve Chela.

Kuhl en Van Hasselt onderscheidden met scherperen blik de Cyprinen-wereld, die zich op Java voor hen ontrolde, maar zij hadden den tijd niet, hunne waar- nemingen in voldoenden vorm te publiceren. Gezamenlijk ontdekten zij de ge- slachten Hampala, Crossocheilos en Lobocheilos, terwijl Van Hasselt bovendien nog onder zijn' eigen' naam opstelde de geslachten Labiobarbus (Rohita en Dangila Val.), Diplocheilus (subgenus van Labeo Val.), Acanthophthalmus, Acanthopsis, Ho- nialoptera en Odontopsis of Homalopsis (Panchax Val.). Het geslacht Chela onder-

8

scheidde Van Hasselt ook, zouderden arbeid van Buchanan te kennen, en noemde het Oxvoraster.

In de tweede uitgave van het Règne animal (1829) heeft Cuvier in de geslachts- verdeeHng der Cyprinen w^einig verandering gebragt, niettegenstaande de arbeid van Buchanan hem volkomen bekend was , en ook de onderzoekingen van Rafinesque en Kuhl en Van Hasselt hem niet vreemd konden gebleven zijn. Hij heeft in die tweede uitgave de geslachten der Cyprinen slechts vermeerderd met de beide door Lesueur voorgestelde, t. w. Catostomus en Mollienisia.

De heer J. Van der Hoeven gaf in 1833, in eerste uitgave van zijn voortreffelijk //Handboek der dierkunde//, eene nadere omschrijving van het geslacht Homaloptera V. Hass., hetwelk intusschen door Gray Balitora was genoemd, alsmede van Chela Buch., hetwelk hij daar als een ondergeslacht beschouwt. De heer Van der Hoeven brengt er de Cyprinen tot vijf typen terug, tot Cobitis, Homaloptera, Anableps, Cyprinodon en Cj^prinus, welke hij als geslachten beschouwt. De toen reeds bekende geslachten van Cyprinodontoïden brengt hij , met uitzondering van Anableps, als subgenera onder Cyprinodon, en de geslachten der Cypriniformes , met uitzondering van Homaloptera , als subgenera , onder Cyprinus. Gonorhynchus neemt daar zelfs plaats als een subgenus van Cyprinus. — De typen van den heer Van der Hoeven zijn zeer goed gekozen , doch hebben eene hoogere waarde dan die van geslachten. Slechts Gonorhynchus, welks kenmerken buiten de typen niet alleen maar zelfs buiten de familie vallen, behoort er uit te worden verwijderd.

Terwijl de strekking van den heer Van der Hoeven blijkbaar was, eene vereen- voudiging in de splitsing der Cyprinen en eene terugbrenging der genera tot de waarde , door Artedi er aan gegeven , achtten andere zoölogen het noodig , de toen aangeno- mene geslachten nog verder te splitsen.

Inderdaad moest de noodzakelijkheid daarvan wel blijken, bij de toenemende op- hooping van bouwstoffen , en het kon niet bevreemden , dat men bij eene groep van visschen, bij welke de natuur slechts van betrekkelijk weinige kenmerken had gebruik gemaakt om honderdvoudige verscheidenheden te voorschijn te roepen , aan die kenmerken eene hoogere waarde hechtte, dan men er aan toegeschreven zou hebben bij familiën, weinig rijk aan soorten, maar uitstekende door veelvuldigheid van in het oog springende kenteekenen.

Na 1834 namen de nasporingen betreffende de Cyprinen op meer uitgebreide schaal toe en gaven een' rijken buit aan nieuwe generische vormen.

In 1835 stelde de heer Rüppell (Neuer Nachtrag von Beschreibungen iind Abbildungen neuer Fische, im Nil entdeckt) twee nieuwe geslachten voor, onder de namen Labeobarbus en Varicorhinus.

De heer Agassiz stelde het eerst voor, de Cyprinen in twee familiën te splitsen , en in navolging daarvan nemen de meeste ichthyologen thans aan de familiën der

Cyprinoïden en der Cyprinodontoïden. In de familie der Cyprinoïden zelve stelde hij reeds in 1836, in het eerste deel der Mémoires de la Société des sciences naturelles de Neuchatel , eenige nieuwe genera op t. vv. Rhodeus , Phoxinus , Chondrostoma en AspJMs. De toen tevens door hem van Cobitis en Leuciscus afgezonderde geslachten Acanthopsis en Pelecus hebben dezelfde waarde als Acanthopsis van Van Hasselt en Chela van Buchanan. De heer Agassiz maakte ook het eerst het Artedische ken- merk der keelgatbeenstanden vruchtbaar voor de herkenning der geslachten.

Nilsson zonderde (in 1837?) het geslacht Carassius van Cyprinus af.

J. Heckel verrijkte in het jaar 1838 de familie der Cyprinoïden met het geslacht Schizothorax, hetwelk echter nog twee andere natuurlijke geslachten inhield, welke eerst later als zoodanig werden bepaald.

Aan den kolonel W. H. Sykes had men te danken het geslacht Rohtee , van het- welk hij eenige soorten in het jaar 1838 bekend maakte in zijn artikel * On the Fishes of the Dukhun."

In hetzelfde jaar 1838 verscheen een derde belangrijke arbeid over de zuid- aziatische Cyprinen, van den heerJ. MacClelland, getiteld // Indian Cyprinidae."

Hij vatte de Cyprinen op als familie, geheel in den geest van Cuvier en splitste haar in drie subfamiliën , welke hij noemde : Paeonominae , Sarcoborinae en Apalop- terinae. Deze splitsing was minder gelukkig dan de door den heer Agassiz voorge- stelde. Zijne Paeonominae omvatten Labeoninen, Catastominen, Cyprininen en Bar- binen en maken alzoo een deel uit van mijne onderfamilie Cypriniformes. De Sarco- borinae omvatten slechts een deel der Barbinen. In de Apalopterinen daarentegen vindt men de Cyprinodontoïden vereenigd, niet alleen met de Cobitiformes en Ho- malopteraeformes , maar zelfs met Labeoninen.

Nog minder slaagde de heer MacClelland in eene juiste bepaling der geslachten en hij begreep de Cuviersche genera verkeerd, waardoor hij b. v. een aantal in- dische soorten geheel ten onregte bragt tot Gonorhynchus Gron., Cirrhinus Cuv. en zelfs tot Catostomus Les.

Niettemin heeft zijn arbeid talrijke nieuwe generische vormen aan het licht ge- bragt , en hoezeer hij ook de door hem voorgestelde nieuwe geslachten in den regel zeer gebrekkig heeft bepaald, kunnen ze bijkans alle, naauwkeuriger omschreven, hunne plaats in het stelsel behouden. Die geslachten zijn, wat de Cyprinoïden aan- gaat, Cymenophysa, Psilorhynchus, Platycara, Oreinus (Schizothorax Heek.), Systo- mus, Perilampus en Opsarius, en, wat de Cyprinodontoïden betreft, Aplocheilos. Zijn geslacht Schistura valt geheel met Cobitis Art. zamen.

De eerste proeven van natuurlijke stelsels van visschen van Charles Lucien Bonapar- te, prins van Canino, dagteekenen ingelijks van het vierde'decennium dezer eeuw. Hij nam de familiën van den heer Agassiz aan , slechts den naam van Cyprinodontes iii dien van Poecilidae veranderende. De Cyprinoïden zelve splitste bij eerst in drie

10

subfamiliën , Anableptini, Cyprinini en Leuciscini, doch in 1839 bragt hij teregt de Anablepini tot de Cyprinodontoïden terug, zoodat hij elke familie in twee onder- familiën verdeelde, de Poecilidae n. 1. in Anableptini en Poecilini. Later nog zon- derde hij , even als Swainson , ook de Cobitiformes van zijne Cyprinidae als eigene fa- milie af onder den naam Cobitidae.

William Swainson stelde in 1889 in zijne //Natura! Historyof Fishes, Amphibians and Reptiles or Monocardian animals", eene andere verdeeling der Cyprinen voor, doch hij was daarin even weinig gelukkig, als in vele andere deelen van zijn stelsel.

Niet alleen scheidde hij de Cobitiformes en Homalopteraeformes (Balitorinae) uit de Cyprinoïden , maar bragt de overige Cy'prinoïden tot de waarde van nog minder dan eene subfamilie terug, vermits zijne Cyprinae er als eene subfamilie der Salmonidae voorkomen en Erythrinus en Arapaima J. MüU. er als twee van zijne vijf geslachten van Cyprinae figureren. Overigens verheft hij de Cobitidae tot eene eigene familie en brengt daartoe vier subfamiliën, zijne Cobitinae, Anablepinae, Poecilinae en Ba- litorinae, zoodat zijne Cobitidae een zamenstel zijn van Cypriniformes , Cobitiformes en Cyprinodontoïden.

Ten opzigte zijner geslachten volgde Swainson evenzeer eene van die zijner voor- gangers verschillende zienswijze.

Zijne Cyprinae zonder tanden beantwoorden bijkans geheel aan de eigenlijke Cy- prinoïden en hij neemt daarin slechts aan de geslachten Cyprinus, Catostomus en Leuciscus. Onder Cyprinus brengt hij dan als subgenera Cyprinus, Barbus, Labeo- barbus en Salmostoma of Salmophasia (Chela Buch.) ; onder Catostomus als subgenera Labeo, Catostomus en Chedrus; en onder Leuciscus als subgenera nogmaals Chela en voorts Esomus, Leuciscus, Tinca, Abramis en Gonorhynchus Gron.

De Cobitinae bevatten bij Swainson verder 2 geslachten: Cobitis,met de subgenera Cobitis en Acourus; en Canthophrys (Acanthopsis V. Hass.) met de subgenera Can- tophrys, Diacanthus en Somileptus, ondergeslachten, welke gedeeltelijk op de onjuiste meening gegrond zijn, dat er de schubben zouden ontbreken. In de overige sub- familiën der Cobitidae zijn geene nieuwe geslachtsverdeelingen voorgesteld.

Alhoewel Swainson's indeelingen op niet houdbare gronden rusten, zijn toch twee zijner subgeneraals natuurlijke geslachten te behouden t. w. Esomus, hetwelk weinige jaren later door den heer Valenciennes nader werd beschreven onder den naam van Nuria, en Chedrus, hetwelk mij evenzeer voorkomt een natuurlijk geslacht te zijn.

A. Smith deed (1839 — 1845 ?) in zijne y lUustrations of the Zoölogy of South Africa ee- nige nieuwe typen kennen, welke hij Abrostomus, Cheilobarbusen Pseudobarbus noemde.

De prins van Canino voegde daarbij in 1841 de geslachten Scardinius, Squalius en Telestes, welke hij in de Fauna Italica beschreef.

J. E. De Kay stelde in 1842, in zijne Zoölogy of New- York, het geslacht Stilbe op, hetwelk echter niet van Luxilus Raf. verschilt.

11

De belangrijkste werken van den nieuwen tijd over de Cyprinen zijn zeker die van den heer Valenciennes en van J. Heckel.

De drie deelen der groote Histoire naturelle des Poissons , welke over de Cyprinen handelen, dagteekenen van 1842 tot 1846, en Heckel's Fische Syriens en zijne //Nachtrage" daarop, van de jaren 1843 tot 1847.

De heer Valenciennes nam de familiën van den heer Agassiz niet aan, evenmin als vele der reeds in de wetenschap gevoerde genera. Hij bleef, even als Cuvier, de Cyprinen als eene enkele familie beschouwen, maar hij bragt eene aanmerke- lijke hervorming in de diagnosen der geslachten en voegde aan de Cyprinoïden toe de geslachten Dangtla, Rohita, Capoëta, Catla en Sclerognathus , en aan de Cypri- nodontoïden het merkwaardige geslacht Orestias, alsmede het door hem buiten de Cyprinoïden geplaatste geslacht Panchax, hetwelk Van Hasselt reeds Homalopsis had genoemd, doch niet beschreven.

Heckel's arbeid, in zijne Fische Syriens, voor zooverre die de Cyprinen in het algemeen behandelt, is van een' meer zuiver systematischen aard en bepaalt zich tot de onderfamilie der Cypriniformes.

De heeren Agassiz en MacClelland waren Heckel voorgegaan in de waardering van de bijzonderheden van het tandenstelsel en van de betrekkelijke lengte van het darmkanaal, ter bepaling van de geslachten en van hunne onderlinge verwantschap- pen. Maar Heckel ging veel verder, wat het tandenstelsel betreft, en beproefde zelfs naar den bij zonderen bouw en rangschikking der keelgatstanden de talrijke door hem aangenomene geslachten te bepalen.

In het overzigt, in 1843 door Heckel gegeven, splitst hij de Cypriniformes eerst in twee hoofdgroepen, de Macroentri en Brachyentri. De Macroentri verdeelt hij dan in twee groepen, in die met u dentes excavati" en in die met // dentes masticatorii." Evenzoo verdeelt hij de Brachyentri in die met //dentes uncinato-subraolares" en die met //dentes uncinato-subconici." Elk dezer ondergroepen splitst hij dan nog in kleinere groepen , voornamelijk naar de bijzondere gedaante der tanden, zoodat het geheel verdeeld is in 13 zoodanige kleinere groepen.

Hoezeer nu de keelgatstanden der Cyprinoïden een voortreffelijk hulpmiddel aan- bieden bij de bepaling van vele geslachten en zelfs van hunne onderlinge verwant- schappen, ging Heckel toch te ver, door meerdere nieuwe geslachten bijkans uit- sluitend op geringe bijzonderheden van het tandenstelsel te gronden en hij heeft dat later zelf increzien.

Het aantal der door Heckel in 1843 voorgestelde nieuwe geslachten is aanmerke- lijk. Zelfs na aftrekking van Osteobrama, Cyrene, Scaphiodon , Leucosomus en Glos- sodou , van welke de vier eerstgenoemde rt^ds ouder de namen llohtee , Dangila , Orei- nus en Luxilus door andere ichthyologen in de wetenschap waren gevoerd , terwijl het laatste geheel buiten de orde valt, blijven nog de genera Cyprinion , Luciobarbus, ïso-

12

cephalus, Tylognathus, Discognathus, Carpio, Gibelion , Aulopyge, Rhytidostomus , Chondrochylus , Chondrorhynchus , Phoxinellus, Leucos, Acantliobrama , Devario, Bliccopsis, Blicca, Argyreus, Pachystoraus en Idus over, welke hij aan de bestaande toevoegde, geslachten, welke niet alle behouden zijn kiiuuen blijven en gedeeltelijk later ook door Heckel zelven zijn teruggetrokken.

Overigens gaf Heckel zijne op het tandenstelsel gegronde groepen geenszins voor natuurlijke groepen uit, en hij heeft achter zijne overzigtstafel zelfs laten volgen eene rangschikking der 54 door hem toen aangenomene geslachten , zoo als zij naar zijne meening in natuurlijke orde op elkander volgden , eene rangschikking evenwel, welke sedert belangrijke wijzigingen heeft ondergaan.

Nog eene derde rangschikking gaf Heckel in hetzelfde jaar en in hetzelfde werk , waarbij hij ook de monddeelen en den vinbouw tot grondslag nam. Volgens deze rangschikking zijn de Cypriniformes verdeeld in tien Tribus, welke niet met voldoende scherpte zijn begrensd en ook ongenoemd gebleven. Hij plaatste de ge- slachten in deze Tribus als volgt. Tribus I. Cyprinus Cuv., Carpio Heek., Carassius Nilss., Gibelion Heek., Cy- prinion Heek., Cyclurus Ag. :=; Amia L?. // H. Devario Heek., Rhodeus Ag,

// Hl. Systomus McCl., Barbus Cuv., Labeobarbus Rüpp., Luciobarbus Heek., Schizothorax Heek., Scaphiodon Heek., Aulopyge Heek., Abrostomus Smith. // IV. Catostomus Les., Rhytidostomus Heek.?;, Exoglossum Raf. // V. Labeo Cuv., Cyrene Heek., Rohita Val., Tylognathus Heek., Disco-

gnathus Heek. // VI. Gobio Cuv., Tinca Cuv., Isocephalus Heek.

II Vil. Gymnostomus Heek., Chondrostoma Ag., Chondrochylus Heek., Chon- drorhynchus Heek. II VIII. Abramis Cuv., Blicca Heek., Bliccopsis Heek., Acanthobrama Heek.,

Osteobrama Heek., Glossodon Heek., Ballerus Heek, // IX. Chela Buch., Esomus Swns., Pelecus Ag., Perilampus McCl., Alburnus

Rond., Aspius Ag. II X. Scardinius Bp., Idus Heek., Leucos Heek., Pachystomus Heek., Leuciscus Klein, Phoxinellus Heek., Phoxinus Ag., Argyreus Heek., Squalius Bp., Leucosomus Heek., Opsarius McCl. In het jaar 1847 kwam Heckel op zijne rangschikkingen terug, en nam een' anderen grondslag aan voor de hoofdverdeeling der Cypriniformes. Hij vond dien in de vorming der monddeelen, deelen welke evenzeer in verband staan tot de le- venswijze der betrokkene vormen als de keelgatstanden en de lengte- verhoudingen van het darrakamaal , maar dit vóór hebben , dat zij die levenswijze in een uitwendig en gemakkelijk herkenbaar teeken terugkaatsen.

13

Hiermede was eene derde groote schrede gedaan in natuurlijke rangschikking der Cypriniformes.

Heckel bragt alle soorten , bij welke de onderkaak in een' dunnen kraakbeenigen rand overgaat, tot zijne Temnochilae, en alle overige tot zijne Pachychilae. Deze laatste liet hij verder onaangeroerd , doch zijne Temnochilae splitste hij in twee onderafdee- lingen, gegrond op het al of niet aanwezig zijn van lippen. Tot de groep, bij welke de lippen aanwezig zijn, bragt hij de geslachten Labeo Cuv., Rohita Val., Tylogna- thus Heek., Discognathus Heek. en Cyrene Heek. — tot de groep zonder lip (onderlip) , de geslachten C3^prinion Heek., Dillonia Heek., Schizopyge Heek., Scaphiodon Heek., Gymnostomus Heek., Aspidoparia Heek. en Chondrostoraa Ag, geslachten, welke hij nog onderrangschikte naar het al of niet aanwezig zijn van een' beenigen straal in de rugvin en naar de gedaante en formule der keelgatstanden.

Behalve de geslachten Dillonia , Schizopyge en Aspidoparia stelde Heckel in 1847 nog een nieuw geslacht der Pachychilae op, hetwelk hij in de Addenda en Corri- genda op zijn Fische Syriens met den naam van Mola bestempelde.

De betere kennis der Cypriniformes is aan de studiën van Heckel grootelijks verpligt en zonder twijfel zou zijn stelsel in de bijzonderheden vollediger uitge- werkt zijn geworden , indien hij had kunnen beschikken over zoovele zuid-aziatische, indisch-archipélagische en noord-amerikaansche vormen met merkwaardigen kaak- ea lipbouw, welke eerst na zijnen arbeid voor het eerst of beter zijn bekend geworden.

Tusschen de jaren 1842 en 1846 stelde de Prins Charles Lucien Bonaparte nog op het geslacht Gardonus met de subgenera Pigus, Gardonus en Cephalus, en voorts in het genus Leucos het ondergeslacht Cenisophius, in het geslacht Scardinius het subgenus Hegerius en in het genus Leuciscus het ondergeslacht Microlepis. Geen dier namen echter is door de nieuwere ichthyologen aangenomen.

De Cyprinodontoïden werden door Heckel in het jaar 1848 nog verrijkt met het geslacht Xiphophorus , en in hetzelfde jaar ook stelde de heer Agassiz, in de Cypri- noïden, zijn geslacht Rhinichthys voor.

In het tegenwoordig decennium werden weder groote voortschreden gemaakt in de kennis der Cyprinen.

Zeer talrijke vormen, vooral noord-amerikaansche en indisch-archipelagische , kwamen het aantal der bekende verdubbelen en talrijke nieuwe geslachten ook werden weder voorgesteld.

De opvattingen omtrent de waarde dier geslachten liep zeer uiteen, en terwijl men aan den eenen kant geneigd was bijkans alle de talrijke nieuwere genera te verwerpen en ze hoogstens met den rang van ondergeslachten in de spaarzame oude geslachten op te lossen, ging men aan den anderen kant tot een ander uiterste over, door geslachtskenmerken te vinden in zoo weinig beteekenende bijzonderheden der bewerktuiging, dat het inderdaad dreigde moeijelijk te worden aan het aantal der op te stellen genera andere grenzen te stellen dan die der soorten.

14

De heer Van der Hoeven bleef in de tweede uitgave (1850) van zijn Handboek der dierkunde, een voorstander van het behouden der Artedische genera. Slechts aan twee opmerkelijke nieuwere typen , aan Artedi ongekend gebleven , Aulopyge Heek. en Homaloptera V. Hass. kende hij generische waarde toe. Alle Cobitiformes behooren volgens hem tot Cobitis Art. als genus, en alle Cypriniformes , met uitzondering slechts van Homaloptera en Aulopyge, tot Cyprinus Art., als genus. Even zoo neemt hij in de Cyprinodontoïden slechts 3 geslachten aan, Anableps, Cyprinodon en Orestias, terwijl hij alle overige typen deze familie slechts als subgenera van Cyprinodon erkent.

De meeste specialiteiten echter in de kennis der Cyprinen, Heckel en de heeren Agassiz, Baird, en Girard, gingen voort, aan vele nieuwe door hen waargenomen typen nieuwe geslachtsnamen te verbinden en ook de heeren Gervais, Ayres, Poey en Basilewski stelden nog bovendien nieuwe genera voor. Het aantal geslach- ten der Cyprinen werd daardoor bijkans verdubbeld.

De Cyprinodontoïden ontvingen in dit decennium van den heer Poey (IS51) de geslachten Gambusia , Limia en Girardinus ; van de heeren Baird en Girard het ge- nus Heterandria; van den heer Agassiz het geslacht Zygonectes en van den heer Gervais (1853) het geslacht Tellia.

De Cyprinoïden erlangden nog veel rijkere toevoegingen. *

De Catostominen waren reeds door Rafinesque als een kompleks van verschillende geslachten beschouwd geworden. De heer Agassiz voegde daar nog bij de geslachten Bubalichthys , Hylomyzou en Ptychostomus, en de heer Girard de genera Minomus en Acomus.

Wat de overige Cypriniformes betreft, waren de nieuw voorgestelde geslachten veel talrijker.

Het was, even als voor de Cyprinodontoïden en Catostominen, bijkans uitsluitend de nieuwe wereld, welke alle die typen opleverde.

Slechts Tellia maakt daarop eene uitzondering voor de Cyprinodontoïden, even als Leucaspius Heek. Kner en Culter Bas. voor de Cyprinoïden.

De typen der nieuwe wereld, en in het bijzonder van Noord-Araerika , gaven den heer Baird aanleiding tot de opstelling van Ceratichthys , Cheilonemus en Hypso- lepis; den heeren Baird en Girard tot die van Cochlognathus, Gila en Pogonichthys; den heer Agassiz tot die van Acrocheilus, Campostoma, Hybognathus, Hybopsis, Hyborhynchus, Mylocheilus en Ptychocheilus ; den heer Ayres tot die van Mylopha- rodon, en eindelijk den heer Girard nog tot die van niet minder den 23 geslachten , welke hij noemde Agosia, Alburnops, Alburnoides, Algoma, Algansea, Cheonda, Chrosomus, Clinostomus, Cliola, Codoma, Cyprinella, Dionda, Iludsonius, La- vinia, Meda, Moniana, Nocomis, Orthodon, Richardsonius, Semotilus, Siboma, Tigoma en Tiaroga.

15

Te oordeeleu naar de trouwens weinig voldoende beschrijvingen, welke van de meeste dezer geslachten gegeven zijn, laat zich vermoeden , dat meerdere met vroeger reeds bekend gemaakte zamenvallen en dat aan vele andere het burgerregt zal ge- weigerd worden.

Over de geslachten, welke ik zelf heb gemeend te moeten voorstellen, zal hier- onder nader worden gehandeld.

Niettegenstaande de verdubbeling van het aantal genera in het jongste decennium , heeft de natuurlijke rangschikking der Cyprinen in denzelfden tijd niet die vorde- ringen gemaakt, welke men van het bekend worden van zoo talrijke nieuwe vor- men, het regt had te verwachten. Intusschen zijn vele gegevens daarvoor neder- gelegd, vooral in de uitkomsten der jongere nasporingen van den heer Agassiz op- zigtelijk de Catostominen en noord-amerikaansche Labeoninen.

De heer C. Girard splitste in 1856 de Cypriniformes in Cyprini , Catostomi, Chon- drostomi en in nog twee andere groepen, welke hij met de nummers IV en V aanduidde.

Zijne opvatting der door hem benoemde groepen Cyprini en Chondrostomi ver- schilt echter aanmerkelijk van de gewone, zonder dat zij beter is. De natuurlijke rangschikking der Cypriniformes heeft er niets door gewonnen , evenmin als door zijne groepen IV en V, welke haren grond hebben in het aanwezen van dentes raptatorii en het al of niet aanwezig zijn van voeldraden.

De heer C. Duméril kwam, een halve eeuw na de uitgave van zijne Zoölogie ana- lytique, op zijne oude rangschikking der Cyprinen terug ^ en gaf in zijn nieuw werk eene nieuwe indeeling der door hem aangenomen typen , eene indeeling , welke meer op oorspronkelijkheid dan natuurlijkheid kan bogen.

De Cyprinen zijn er gebragt onder zijne familiën Gyranopomes-Cyprinoïdes^ Po- gonophores en Lépidopomes. Van deze familiën heeft die der Gymnopomes-Cypri- noïdes, in zoo verre de beteekenis der geheele orde, als zij de geslachten Cyprinus, Tinca, Abramis, Pelecus, Leuciscus, Choudrostoraa , Catostoma, Cyprinodon, Poe- cilia, Fundulus en liydrargyra omvat.

Opmerkelijk genoeg echter zijnde geslachten Barbus, Gobio, Anableps en Ores- tias van die familie uitgesloten , om verder in het stelsel , nadat eerst de Clupeoïdea (Gymnopomes-Clupéides Dum.) onmiddellijk op de Gymnopomes-Cyprinoïdes gevolgd zijn, plaats te nemen, de vier eerstgenoemde geslachten in de familie Pogonophores, in welke ook Tricliomycterus^ Eremophilus, Vandellia (alle Siluroïden) en Gonorhyn- chus geplaatst zijn, het laatstgenoemde, nogmaals met Fundulus en Hydrargyra, achter de familie Opisthoptères, in de familie Lépidopomes, welke een vreemdsoor» tig zamenstel is van Cyprinodontoïden , Mugiloïden, Polynemoïden , Tetragonurifor- mes, Scombresocioïden en Notopteroïden.

16

Er behoeft niets meer van deze rangschikking van den heer Duraéril gezegd te worden, om in het oog te doen vallen, hoe weinig zij aan eene natuurlijke beantwoordt.

De laatste mij bekende, inde rangschikking der Cyprinen voorgestelde, wijziging is die van Heckel en den heer R. Kner in hun werk // Die Süswasserfische der östreichischen Monarchie", in 1858 te Weenen uitgegeven en mij eerst kortelings on- der de oogen gekomen. Zij betreft echter uitsluitend de afzondering der Cobitinen uit de Cyprinoïden en hare verheffing gelijktijdig met eenige echte Siluroïden , zooals Cetopsis, Pareiodon en Trichomycterus , tot eene eigene, met den naam van Acanthopsides bestempelde, familie, eene familie, welke mij , op nader te ontwikkelen gronden, voorkomt niet aannemelijk te zijn.

Voor mij bestaan de Cyprinen uit twee familiën , de door den heer Agassiz reeds voorgestelde Cyprinoïden en Cyprinodontoïden.

Die familiën zijn, mijns inziens, natuurlijk en bovendien scherp van elkander ge- scheiden, behalve door het tandenstelsel, ook door het kieuwstelsel.

Den arbeid mijner voorgangers mij ten nutte makende, vooral dien van Heckel en van den heer Agassiz, heb ik getracht, verbeteringen in de onderverdeelingen der familiën, voornamelijk der Cyprinoïden, aan te brengen.

Ik splits de Cyprinoïden in drie onderfamiliën , de Cobitiformes , Homalopterae- formes en Cypriniformes.

In de Cobitiformes neem ik aan verschillende goed gekenmerkte geslachten , twee van welke, Lepidocephalus en Cobitichthys , het eerst door mij zijn voorgesteld.

De Homalopteraeformes omvatten de geslachten Homaloptera, Platycara en Lisso- rhynchos, het laatste door mij voorgesteld.

De Cypriniformes bevatten twee hoofdgroepen , de Phalakrognathinen en Cheilogna- thinen, reeds door Heckel aangeduid met de namen Temnochilae en Pachychiiae.

De Phalakrognathinen sluiten twee kleinere groepen in, de Labeoninen en de Chondrostominen.

In de groep der Phalakrognathinen was het noodig meerdere nieuwe genera op te stellen. Ik heb die genoemd Epalzeorhynchos, Discognathichthys , Schismato- rhynchos, Morulius (Chrysophekadion ol.) , llohitichthys, Barbichthys, Morara,Opi- stocheilos, Pseudogobio, Acheilognathus en Mrigala.

De hoofdgroep der Cheilognathinen bevat drie scherp gekenmerkte groepen inde Catostominen , Cyprininen en Barbinen.

Slechts in de Barbinen, de groep welke de talrijkste vormen bezit, meende ik nieuwe geslachtstypen te moeten voorstellen. Ik heb die genoemd Cylocheilichthys, Balantiocheilos , Amblyrhynchichthys, Albulichthys, Hypselobarbus, Heraibarbus, Chanodichthys, Pseudoculter, Ilemiculter, Elopichthys, Leptobarbus, Sarcocheilich-

17

thys, Pseudoplioxinus, Tliynnichthys , Hypophthalmichthys , Gnathopogon , Rasbora , Pseudorasbora , Rasboricbthys , Luciosoma, Laubuca en Macrochirichthys.

De familie der Cyprinodoutoïden bezit op verre na niet de verscbeidenbeid van typen der Cyprinoïden.

Men kan ze gevoegelijk brengen onder de vier groepen Cyprinodontinen , Aplo- cheilinen, Anablepinen en Orestiasinen.

In de Cyprinodontinen slechts heb ik gemeend nieuwe generische typen te vinden in Fundulichthys en Pscudoxiphophoras.

Over alle deze onderfamiliün , hoofdgroepen, groepen en geslachten, wordt hier- onder uitvoeriger gehandeld.

Ik heb ook, voor zooverre mijne hulpmiddelen zulks hebben toegelaten, alle de talrijke, door de nieuwere schrijvers voorgestelde, geslachten aan een kritisch onder- zoek onderworpen.

Dikwerf stuitte ik daarbij op het onvolledige, ja meermalen volstrekt onvoldoende , der gegevens, in- de bestaande beschrijvingen en afbeeldingen nedergelegd , en lang heb ik mij daardoor laten terughouden , de uitkomsten van dat onderzoek te formuleren.

Ik heb het intusschen gewaagd, die talrijke geslachten te schiften, sommige met elkander te vereenigen, andere zelfs nog te splitsen, en in het algemeen vaste ken- merken ter hunner juiste onderscheiding aan te wijzen.

Ik geloof voor talrijke geslachten daarin voldoende geslaagd te zijn, evenzeer als ik overtuigd ben, dat nadere en meer zorgvuldige waarnemingen der natuur zul- len leeren , dat voor andere genera de gegevens onvoldoende en deels onjuist door de ichthyologen zijn te boek gesteld.

Maar deze herziening heeft dikwerf geleid tot zoo groote wijzigingen of beper- kingen van de bestaande diagnosen der geslachten , dat het misschien beter ge- weest ware, geen der namen van die geslachten, ter vermijding van toeneming der thans reeds bestaande verwarring, te bezigen en eene rei van geheel nieuwe namen te ontwerpen.

Ik heb dat niet gedaan, voornamelijk uit eerbied voor mijne voorgangers en ook , omdat er geen einde zou komen aan dé naamsveranderingen , wanneer het be- ginsel aangenomen werd, dat een eens gegeven naam veranderd behoort te worden, zoodra blijkt, dat de aan hem gehechte diagnose onvoldoende of onjuist is.

Ieder naturalist staat bloot aan het onj uist formuleren van een geslacht , zoo lang hij niet alle soorten kent, welke tot dat geslacht behooren. En het is juist deze kennis, welke eerst van eene verre toekomst is te verwachten.

De Indische archipel bevat slechts Cyprinen in zijne westelijke helft. Zij gaan er, zooals boven reeds is aangestipt, niet verder oostelijk dan Borneo en Bali. Re-

3

18

kent men echter ook de Philippijnsche eilanden tot den Indisclien archipel, dan is hare grens nog iets oostelijker te stellen. Lu^on heeft nog zijne Cyprinen , terwijl Celebes, hetwelk op dezelfde lengte is gelegen, er volstrekt van schijnt verstoken te zijn.

De Cyprinen zijn in den Soenda-archipel talrijk aan soorten en merkwaardige typen. Maar zulks is slechts van toepassing op de Cyprinoïden, niet op de Cy- prinodontoïden.

Van de Cyprinoïden ken ik thans 141 archipelagische soorten; van de Cypri- nodontoïden slechts 2.

De armoede aan Cyprinodontoïden komt alzoo sterk uit tegenover den rijkdom aan Cyprinoïden, en deze laatste vooral zullen blijken nog veel talrijker aan soorten te zijn, wanneer de hoogere gedeelten der groote stroomgebieden van Java, en vooral van Sumatra en Borneo, beter zullen zijn onderzocht.

Intusschen is de reeds verkregene kennis niet als onbelangrijk te achten, vooral wanneer in aanmerking genomen wordt de tijdruimte, binnen welke zij is verkregen.

ïe vergeefs zoekt men bij de oudere schrijvers naar bepaalde soorten van archi- pelagische Cyprinen.

Slechts oppervlakkige aanduidingen van karpers vindt men bij Bont en Nieuhof. Onder karpers verstonden deze schrijvers echter ook sommige zeevisschen. Bont noemde de door hem afgebeelde Notopterus zelfs Tinca marina.

Zelfs in de beide eerste tientallen jaren dezer eeuw treft men nog geen spoor van kennis ten dezen aan.

Men moet tot het jaar 1S23 opklimmen, den tijd waarin H. Kuhl en J. C. Van Hasselt hunne scherpzinnige waarnemingen aan de natuur van Java wijdden, om tot de eerste kennis omtrent de Archipelagische Cyprinen te geraken.

Getroffen door den onverwachten rijkdom aan Cyprinen der Javasche rivieren , onverwacht omdat meer dan twee eeuwen van europesche vestiging in deze gewes- ten gecne enkele soort daarvan hadden aan het licht gebragt, wierpen Kuhl en Van Hasselt, doch vooral Van Hasselt, zich met blijkbare voorliefde op de waarne- ming der merkwaardige vormen , welke de Javasche Cyprinen hun aanboden. Het ontging niet aan hunnen kritischen blik, dat die vormen in zoo vele opzigten van die der europesche Cyprinen verschillen en zonder twijfel zou een groot gedeelte van den arbeid der latere ichthj'ologen overbodig geweest zijn, wanneer zij, die thans nog in de wetenschap hadden kunnen bloeijen, niet in de jongelingsjaren aan haar waren ontrukt 2;cwordcn.

In een' brief van het laatst van December 1823, gerigt aan C. J. Temrainck en bij uittreksel opgenomen in het eerste deel van Jaargang 1S23 van de //Algemeens

19

Konst- en Letterbode", zijn de eerste uitkomsten der waarnemingen van Kulil en Van Hasselt betreffende de javasche Cyprinen nedergelegd.

Zij hadden ook reeds opgemerkt , dat de stroomgebieden in hunne verschillende gedeelten, naarmate van de helderheid der wateren en van de loodregte uitbreiding, verschillende soorten voeden.

Zij duidden een aantal soorten aan , gedeeltelijk door den heer Valenciennes nader bekend gemaakt, en welke bijkans zonder uitzondering door mij zijn teruggevonden. Deze soorten zijn.

Cobitis fasciata Val. z:^ Nemacheilos fasciatus K. v- H. Acanthopsis dialyzona V. Hass. =s Cobitis macrorhynchos Blkr. Acanthophthalmus fausiatus V. Hass. — Cobitis Kuhlii Val.

// javanicus V. Hass. ::5 Cobitis oblonga Val. Lepidocephalus Ilasseltii Blkr ::^ Cobitis octocirrhus V. Hass. =: Cobitis Has-

seltii Val. Homaloptera fasciata V. Hass. ^ Homaloptera Wassinkii Blkr.

// javanica V. Hass. =3 Homaloptera ZoUingeri Blkr. Crossocheilos oblongus K. v. H. p^ Labeo oblongus Val.

Labeo (üiplocheilos) erythropterus Blkr =3 Diplocheilos erythropterus V. Hass. Lobocheilos. falcifer K. v. H. =: Labeo falcifer Val. Dangila leptocheila Val. =3 Labiobarbus leptocheilos V. Hass.

// lipocheila Val. =: Labiobarbus lipocheilos V. Hass. Cyprinus flavipinnis K. v. H. :::: Cyprinus floripenna (err. typogr.) V. Plass, Labeobarbus tambra Blkr — Barbus tambra K. v. H. Systomus (Barbodes) hypselonotus Blkr=; Barbus hypselonotus V. Hass.

//(//) maculatus Blkr =:^ Barbus maculatus V. Hass. =3 Barbus binotatus Kuhl. //(//) obtusirostris Blkr =: Barbus obtusirostris V. Hass. //(//) rubripinnis Blkr:=3 Barbus rubripinnis V. Hass. Barbus striatus V. Hass. (species plane incognita, an forte Rohita Hasseltü Val. ?). Hampala macrolepidota K. v. H.

Rasbora lateristriata Blkr :=: Leuciscus lateristriatus K. v. H. Chela anomalurus Blkr =: Clupea anomaluraV. Hass. =: Oxygaster anomalura V. Hass. Pancha.x Buchauani Val. =: Homalopsis javanica K. v. H. =: Odontopsis arma-

ta V. Hass.? Behalve de genoemde soorten kenden Kuhl en Van Hassslt nog een aantal andere, zooals Homaloptera erythrorhina V. Hass., Homaloptera ocellata V. Hass., Rohita vittata Val. (Labiobarbus vittatus K. v. H.;, Cirrhina breviceps Val. (La- biobarbus breviceps K. v. H.), Barbichthys laevis Blkr (Barbus nudicephalus K. V. H.), Cyclocheilichthys apogon Blkr (Barbus apogon Kuhl) en Luciosoma setige- rum Blkr, doch de namen dier soorten zijn niet door hen openbaar gemaakt.

20

De rijke verzamelingen , doorKuhlen Van Hasselt en de hun opgevolgd hebbende leden der voormalige natuurkundige kommissie naar het Museum van natuurlijke historie te Leiden gezonden , hebben veel bijgedragen tot eene nadere kennis der Ja- vasche Cyprinen. De heer Valenciennes heeft de daar vergaderde bouwstoffen kun- hen raadplegen en de uitkomsten er van nedergelegd in de groote Histoire naturelle des Poissons. Ik zie in de deelen van het groote vischvverk , welke over de Cyprinen handelen, 46 Javasche soorten der orde beschreven, doch het aantal dier soorten is geringer, omdat meerdere onder verschillende namen twee tot driemaal als verschillende soorten zijn opgebragt. Na terugbrenging dier soorten tot hare ware beteekenis, zijn de overblijvende de hier ondergenoemde 38.

Cobitis fasciata Val. =3 Cobitis chrysolaimos K. v. H., Val. ;:s Nemacheilos fasciatus

K. V. H. :=i Cobitis suborbitalis Val. Acanthopthalmus fasciatus V. Hass. :=i Cobitis oblonga Val.

i> javanicus V. Hass. =3 Cobitis oblonga Val. Lepidocephalus Hasseltii Blkr :=: Cobitis Hasseltii Val. Homaloptera erythrorhina V. Hass. =■ Balitora erythrorhina Val. * pavonina Blkr =:^ Balitora pavonina Val. 1/ Valenciennesi Blkr =ï Balitora ocellata Val. Crossocheilos (Crossocheilos) oblongus V. Hass. — Labeo oblongus Val, Labeo (Diplocheilos) erythropterus Blkr ^ Labeo erythropterus Val.

// ? ( V ?) hispidus Blkr — Labeo hispidus Val. Lobocheilos (Lobocheilos) falcifer V. Hass. :=: Labeo falcifer Val.

1/ (Gobionichthys) lipocheilos Blkr=! Chondrostoma lipocheilos Val. // ? vel Rohita?? =J Cirrhina breviceps Val =3 Labiobarbus breviceps K. v. H. Rohita (Rohita) Hasseltii Val. // ( * ) microcephalus Val.

'/ ( " ) vittata Val. — Labeobarbus vittatus K. v. H.=! Rohita erythrura Val. Dangila leptocheila Val. =; Labiobarbus leptocheilus K. v. H. ^ Dangila Cu- vieri Val. r/ Kuhlii Val.

// lipocheila Val. =- Labiobarbus lipocheilus K. v. H. Barbichthys laevis Blkr :=i Barbus laevis Val. =; Barbus nudicephalus K. v. H. Cyprinus flavipinnis K. v. H., Val. =: Cyprinus vittatus Val. Labeobarbus douronensis Blkr — Barbus douronensis Val. // soro Blkr ^^ Barbus soro Val. // tambra Blkr :=: Barbus tambra Val. Cyclocheilichthys (Cyclocheilichthys) armatus Blkr ;=: Barbus armatus Val.

// (Anematichthys) apogon Blkr s Barbus apogon Kuhl =3 Systomus apo- gon Val.

(	II	)
(	II	)
(	II	)
(	II	)
(	II	)
(	II	)

21

Systomus (Barbedes) bramoides Blkr =3 Barbus bramoides Val.

hypselonotus Blkr ;=3 Barbus hypselonotus V. Hass., Val. lateristriga Blkr =; Barbus lateristriga Val. maculatus Blkr =3 Barbus maculatus V. Hass. ;=: Barbus bi- notatus Kuhl, Val.

marginatus Blkr 0 Barbus marginatus Val. obtusirostris Blkr s3 Barbus obtusirostris V. Hass. rubripinnis Blkr =5 Barbus rubripinnis V. Hass. Val- =3 Bar- bus orphoides Val. ;=! Barbus gardonides Val. specim. javanic. Harapala macrolepidota K. v. H. =3 Capoëta macrolepidota Val. Luciosoma (Luciosoma) setigerum Blkr =! Barbus setigerus Val. Chela anoraalurus Blkr ;=! Oxygaster anomalurus V. Hass. -^ Leuciscus oxy-

gaster Val. Macrochirichthys ? macrochir Blkr =3 Clupea macrochira K. v. H. =: Leuciscus

macrochirus Val. Panchax Buchanani Val. :=3 Homalopsis javanica K. v. H. ^ Odontopsis armata

V. Hass. De kennis der Javasche Cyprinen werd hierdoor vermeerderd met die van 20 soorten, zoodat daardoor in het geheel, Barbus striatus V. Hass. als geheel onze- kere soort alleen uitgezonderd^ 42 Cyprinen in de registers van Java bleven in te schrijven.

Nagenoeg gelijktijdig met den heer Valenciennes maakte ook Heckel, in zijne Msche Syriens, eenige archipelagische Cyprinen bekend.

Alle soorten van Kuhl en Van Hasselt en van den heer Valenciennes waren uitslui- tend van het westelijke gedeelte van Java, terwijl die van Heckel alle buiten Java, op Borneo en de Philippijnen waren gevonden. Met uitzondering van een dier soor- ten, van welke mij geene beschrijving is onderde oogen gekomen, zijn zij kor- telijk in gezegd werk beschreven. Zij zijn:

Sj'stomus? (Barbodes) carassiodes Blkr =3 Barbus carassiodes Heek., van Borneo. Dangila festiva Blkr :=; Cyrene festiva Heek., van Borneo. // ocellata Blkr =3 Cyrene ocellata Heek., van Borneo. // cyanopareja Blkr :=! Cyrene cyanopareja Heek., van de Philippijnen. // philippinia Blkr ::3 Cyrene philippinia Heek., van de Philippijnen. Met deze soorten werd voor het eerst het voorkomen van Cyprinen ook op an- dere eilanden van den Indischen archipel bewezen.

In 1849 bewees de heer Th. Cantor het voorkomen van Cyprinen op het eigen- lijk meer tot het geographisch gebied van Malakka behoorend eiland Pinang, waar hij de volgende soorten aantrof. Hampala macrolepidota V. Hass, ;=; Capoëta macrolepidota Val.

22

Rasbora rasbora BlkrPr:; Leuciscus rasbora Cuv., Cant. Panchax Buchanani Yal.

Zoover was de kennis der Cyprinen gevorderd, toen ik mijne uasporingen be- trekkelijk dezelfde orde begon.

Alen had in het geheel slechts 48 soorten van den geheelen archipel leeren ken- nen en de van ze gegevene beschrijvingen waren, wat de groote meerderheid be- treft, als onvoldoende te beschouwen, wat ook gedeeltelijk niet anders kon , omdat ze genomen moesten worden naar lang in wijngeest bewaarde of opgezette of opgelegde voorwerpen.

Was , hetgeen men ten deze van het grootste eiland van den Archipel wist , niet noemenswaardig, van de overige Soenda-eilanden buiten Java wist men volstrek- telijk niets.

Alij is het voorregt te beurt mogen vallen, veel in de ontbrekende kennis van de archipelagische Cyprinen aan te vullen, en het eerst eenig licht te versprei- den over de Cyprinen van Sumatra, Eali, Biliton, Banka en Singapoera.

Talrijke soorten voorts heb ik het eerst in de wetenschap kunnen voeren, en al- hoewel meerdere vroeger door mij als nieuwe opgestelde soorten mij later, bij dieper doordringen in dezen tak van studie en na bekoming van rijkeren voorraad aan bouwstoffen , gebleken zijn tot vroeger reeds bekende doch gebrekkig beschrevene te behooren, blijven, na aftrekkking dier soorten, toch nog 84 soorten over, van 1850 tot 1858 door mij beschreven, van welke de wetenschap vroeger geen kennis droe»-. De beschrijvingen dier soorten zijn in talrijke bijdragen verspreid. Ik laat hare namen hier volgen in de orde, waarin hare beschrijvingen van 1849 af tot heden zijn openbaar gemaakt en met bijvoeging der nieuwere namen, welke veranderde inzigten in hare generische verwantschappen hebben noodig gemaakt. 1349. Systomus (Barbodes) gonionotus Blkr — Barbus gonionotus Blkr. // i " ) erythropterus Blkr =3 Barbus erythropterus Blkr. Cyclocheilichthys (Cyi-locheilirhthys) enoplos Blkr ^ Barbus enoplos Blkr. Morulius chrysophekadiou Blkr =: Rohita chrysophekadion Blkr — Rohita polyporos Blkr =ï Rohita koilogeneion Blkr =i Rohita cyanomela» Blkr =2 Chrysophekadion polyporos Blkr. Systomus (Capoëta) brevis Blkr =: Capoëta brevis Blkr. Rasbora argyrotaenia Blkr =; Leuciscus argyrotaenia Blkr =: Leuciscus cya- notaenia Blkr — Leuciscus Schwenkii Blkr. 1S50. Balantiocheilos melanopterus Blkr =3 Barbus melanoptcrus Blkr = Systo- mus melanopterus Blkr. Rohteichthys niicrolepis Blkr — Barbus microlepis Blkr — Systomus micro- lepis Blkr =: Rohtee microlepis Blkr.

23

Amblyrhyncliichtliys truncatus Blkr — Barbas truncatus Blkr — Systoraus tnincatus Elkr.

Epalzeorhvnchos kallopterus Blkr :=; Barbas kalopterus Blkr.

Macrochirichthys uranoscopus Blkr =3 Leuiisciis uranoscopus Blkr.

llasbora dusonensis Blkr^s Leuciscus dusoncnsis Blkr.

Dangila spiliirus Blkr.

Rasbora kallochroma Blkr =2 Leuciscus kallochroma Blkr. 1851. Cyclocheilichthys (Siaja) microlepis Blkr =3 Capoëta microlepis Blkr.

Systomus ('Systomus) bulu Blkr.

Leptobarbus lloevenü Blkrzr; Barbus Ploevenü Blkr.

Cyclocheilichthys (Siaja) siaja Blkrs Capoëta enoplos Blkrri Capoëta siaja Blkr.

Rohita (Rohita) Schlegeli Blkr.

Rasbora Einthoveni Blkr =: Leuciscus Eintliovenü Blkr.

Cobitichthys barbatuloides Blkr =: Cobitis barbatuloides Blkr.

Rasbora cephalotaenia Blkr =5 Leuciscus cephalotaenia Blkr. 1S52. Rohita (Rohita) melanopleura Blkr.

Chela oxygastroides Blkr =: Leuciscus oxygastroides Blkr.

Systomus (Capoëta) padangensis Blkr z^ Capoëta padangensis Blkr.

Hampala ampalong Blkr — Capoëta ampalong Blkr.

Dangila sumatrana Blkr.

Rohita (Rohita) enneaporos Blkr. //(//) triporos Blkr.

Thynnichthys thyniioides Blkrzï Leuciscus thynnoides Blkr.

Luciosoma (Trinematiihthys) trinema Blkr=: Leuciscus trinema Blkr.

Rasbora sumatrana Blkr ^ Leuciscus sumatranus Blkr.

Hymeiiophysa MacClellandi Blkr=ï Cobitis hymenophysa Blkr. '/ macracanthus Blkr— Cobitis macracanthus Blkr

Cobitis Jaklesi Blkr.

Rohita (Rohita) Waandersi Blkr.

llomaloptera ophiolepis Blkr. 1/ salusur Blkr. v gymnogaster Blkr. ]853. Systomus (Barbodes) Huguenini Blkr =3 Barbus Iluguenini Blkr.

Cyclocheilichthys (Cyclocheilichthys) repasson Blkr^ Barbus repasson Blkr.

Systomus (Capoëta) oligolepis Blkr — Capoëta oligolepis Blkr.

Dangila fasciata Blkr.

Systomus (Barbodes) fasciatus Blkr =; Barbus fasciatus Blkr.

Rohita (Rohita) oligolepis Blkr.

Rasbora bankanensis Blkr — Leuciscns bankanensis Blkr.

24

Cyclocheilichthys (Siaja) heteronema Blkr ^ Barbus heteronema Blkr.

// (Anematichthys) janthochir Blkr :=i Systomus janthochir Blkr.

'/ (Cyclocheilichthys) raacracanthus Blkr =: Barbus raacracanthus Blkr. Systomus (Barbodes) Schwanefeldi Blkr— Barbus Schwanefeldü Blkr, ex parte. Crossocheilos (Crossocheilichthys) cobitis Blkr:::^ Lobocheilos cobitis Blkr. Lobocheilos (Lobocheilos) Schwanefeldi Blkr.

Schismatorhynchos heterorhynchos Blkr =s Lobocheilos heterorchynhos Blkr :=; Schismatorhynchos lobocheilioides Blkr.

1854. Labeobarbus tambroides Blkr ^ Barbus tambroides Blkr.

Rasbora lateristriata Blkr :z3 Leuciscus lateristriatus V. Hass. ie. mss. Acanthopsis choirorhynchos Blkr ^ Cobitis choirorhynchos Blkr. Lepidocephalus macrochir Blkr ;=; Cobitis macrochir Blkr. Aplocheilus javanicus Blkr.

Systomus (Barbodes) amblycephalus Blkr =i Barbus amblycephalus Blkr. // (Capoëta) sumatranus Blkr — Capoeta tetrazona Blkr.

1855. Luciosoma (Luciosoma) spilopleura Blkr. Rohita (Rohita) brachynotopterus Blkr.

Diplocheilichthys pleurotaenia Blkr :=; Lobocheilos pleurotaenia Blkr. Rasbora leptosoma Blkr ^ Leuciscus leptosoma Blkr. Systomus (Barbodes) javanicus Blkr :=! Barbus javanicus Blkr.

// ( " ) macrophthalmus Blkr :=! Barbus macrophthalmus Blkr. // { I' ) platysoma Blkr ■^ Barbus platysoma Blkr. // (Systomus) lawak Blkr. Cyclocheilichthys (Anematichthys) apogonoides Blkr ^ Systomus apogonoi- des Blkr. // ( Siaja ) Deventeri Blkr ^ Capoëta Deventeri Blkr. Systomus (Capoëta) leiacanthus Blkr ;=; Capoëta javanica Blkr. Albulichthys albuloides Blkr :=; Systomus albuloides Blkr. 1356. Systomus (Barbodes) tetrazona Blkr ;:5 Barbus tetrazona Blkr. Rasborichthys Helfrichi Blkr z^ Leuciscus Helfrichü Blkr. Rohita (Rohita) borneënsis Blkr. // ( // ) kahajanensis Blkr. u { " ) Kappenii Blkr.

1856. Systomus (Barbodes) koilometopon Blkr.

1857. // ( '/ ) bunter Blkr — . Barbus bunter Blkr. Lobocheilos? (Lobocheilos?) Hasseltii Blkr ^ Barbus Ilasseltii Blkr.

u (Gobionichthys) microcephalus Blkr ;=! Gobio microcephalus Blkr. Labeo (Diplocheilos) liicas Blkr :^ Lobocheilos lucas Blkr.

// ( // ) rohitoides Blkr ;=! Lobocheilos rohitoides Blkr.

25

1S5S. Systorans (Sj-stoiuus) Waandcrsi Blkr.

Behalve dczo S-l soorten bevat mijn kabinet nog eenigc andere, vroeger niet beschrevene. Ik heb die genoemd:

Crossocheilos (Crossocheilichthys) Langei. Lobocheilos (Lobocheilos) lehat. Rohita (Rohita) Kuhli. Cyclocheilichthys (Siaja) macropus. Systoraus (Earbodes) belinka.

// { // ) goniosoma. Thynnichthys polylepis. Rasbora borneënsis. Chela hypophthalmus. De laatstgenoemde soorten worden in dezen arbeid voor het eerst bekend gemaakt en brengen het aantal der door mij ontdekte archipelagische soorten van Cyprinen op 93, en dat der in het geheel vvaargenomene op 141.

Van die soorten behooren slechts 2 tot de familie der Cyprinodontoïden en daarin tot de groep der Aplocheilinen , welke groep tot de oude wereld beperkt is en daarin tot Zuid- en Oost-Azië en de Japansche en Indische eilanden.

Van de overblijvende 189 Cyprinoïden behooren 11 soorten tot de subfamilie der Cobitiformes, welke subfamilie insgelijks tot de oude wereld is beperkt, doch. zich uitstrekt over de geheele breedte van Azië en Europa, terwijl zij ia Afrika geene vertegenwoordigers telt.

De llomalopteraeformes tellen op de Soenda-eilanden 9 soorten. Andere soorten dezer subfamilie zijn slechts bekend van Zuid-Azië.

De Cypriniforraes, 119 in getal, behooren, op 2 soorten na, alle tot de groepen der Labeoninen en 1'arbinen.

De Catostominen vindt men evenmin in den Indischen Archipel als in Europa, Afrika en bijkans geheel Azië, van welk werelddeel tot nog toe slechts oostelijk Si- berië het bestaan van Catostominen, en dan nog slechts van eene enkele soort, heeft aano-ewezen.

Ook de Cyprininen mogen gezegd worden in den Indischen archipel niet natuur- lijk voor te komen, want Carassius auratus is er slechts een kultuurvisch en Cyprinus' flavipinnis is dat even zoo en heeft zich vrijwillig ook nog niet verder verspreid dan in de bovenlanden van het westelijke gedeelte van Java. liet eigenlijke vader- land der Cyprininen is ook beperkt tot de gematigde en koudere streken van Azië en Europa, van waar enkele soorten over de meest verschillende deelen der aarde zijn verbreid.

De archipelagische Labeoninen zijn, volgens den tegenwoordigen stand der weten- schap, 42 of 43 in getal. Deze groep vindt men in alle werelddeelen terug, waar

4

26

Cyprinoïden leven, doch hare soorten zijn zoo talrijk in Zuid- en Zuidwestelijk Azië en in Noord-Ainerika , als zij spaarzaam zijn in Europa, Zuid-Afrika en Oostelijk Azië, terwijl ze in Noord-Europa en Noord-Azie geheel ontbreken.

De Barbinen zijn in den Soenda-archipel in de talrijkste soorten vertegenwoordigd. Die soorten zijn 74 in getal en maken alzoo de grootste heU't uit van de gezamen- hjke archipelagische Cyprinoïden. Trouwens zijn de Barbinen in het algemeen de rijkst bedeelde groep der geheele familie, bedragende het aantal harer soorten, over de geheele aarde en de thans levende schepping genomen , ruim 64% van alle thans bekende der geheele familie. Betrekkelijk het talrijkst zijn zij in Zuid-Azië en Europa, het spaarzaamste in Noord Azië en Afrika.

De kennis, door mijne waarnemingen verkregen, heeft reeds eenig licht doen op- gaan over de geographische verbreiding der archipelagische Cyprinen.

Toen ik mijne nasporingen begon, was op de kaart van den Indischen archipel slechts een gedeelte van westelijk Java en eene enkele plek op Borneo en Lucon met Cyprinen te beteekenen, en wel, zooals hierboven reeds is aangeduid Lu^on en Borneo elk met 2 , Java met 42 soorten en Pinang , zoo men dit eiland tot den Archipel wil rekenen, met 3 soorten.

Die verhoudingen zijn thans reeds aanmerkelijk gewijzigd.

Van Java ken ik 73 , van Bali 2, van Sumatra 84, van Nias 1 , van Singapoera 3, van Banka 10, van Biliton 4, en van Borneo 52 Cyprinen ; cijfers, welke zeker wel in de verte niet uitdrukken de juiste verhoudingen der op die eilanden voor- komende soorten, maar toch reeds opmerkelijk zijn, omdat zij aantoonen, eensdeels den vroeger niet vermoeden rijkdom van alle grootere Soenda-eilanden aan ver- tegenwoordigers der orde en ten andere, dat Sumatra vooral zeer rijk is aan Cyprinen, rijker zeker dan Java, vermits het, alhoewel minder onderzocht dan Java, thans reeds 11 soorten meer heeft aan te wijzen. Ook het cijfer van Borneo zou hoogst- waarschijnlijk veel hooger zijn, zoo niet de mij tot dusverre van daar gewordene karpers alle van slechts uit de lage gedeelten der gebieden van zijne groote stroomen waren toegezonden. Eene geheel andere wereld van Cyprinen beweegt zich gewis in het hart van dit grootste eiland der wereld, dan nabij zijne stroommondingeii, evenzeer als zulks reeds voor Java en Sumatra bewezen is.

Nog kort geleden bestond er veel grond aan te nemen , dat de archipelagische Cyprinen, eene geheel afgezonderde fauna uitmaken.

Geen enkele archipelagische soort der Cyprinoïden was van buiten den archipel be- kend , want Barbus gardonides Val. van Bengalen , door den heer Valenciennes ook

27

opo-eo-even als Java te bewonen, komt hier niet voor, — en al wilde men Pinang binnen de grenzen van den Archipel trekken , dan is het nog twijfelachtig , of de soort, door den heer Cantor van daar als Leuciscus rasbora beschreven, inder- daad dezelfde is als C)'prinus rasbora van l^uchanan.

Slechts van Panchax, dus een Cyprinodont, wist men, dat zij zoowel op de Soenda-eilanden als in Bengalen leeft.

Maar ook hieromtrent heeft de jongste tijd een nieuvir licht doen opgaan.

Men is dit verpligt aan de nasporingen van den graaf Francis De Castelnau. Met groote getrouwheid heeft de heer De Castelnau, tijdens zijn verblijf in Siam , te Banu-kok, de physiognomie der visschen , welke hij aldaar heeft waargenomen, in een album teruggegeven. Dit album, mij ter inzage welwillend toegezonden, heeft met zekerheid een groot aantal archipelagische vischsoorten en daaronder ook meerdere Cyprinoïden laten herkennen. Daardoor is bewezen, dat ook in Siam 's stroomen leven Morulius chrysophekadion , Rohita (Rohita) melanopleura , Rohita (Rohita) borneënsis, Systomus (Systomus) bulu, Systomus (Barbodes) rubripinnis, Amblvrhvnchichthys truncatus, Balantiocheilos melanopterus, Rasbora dusonensis en Macrochirichthys uranoscopus. En aangezien datzelfde album ook heeft geleerd , dat meerdere Labyrinthvisschen, Rhynchobdelloïden en Siluroïden , welke vroeger ook alleenlijk van .de rivieren van den Indischen archipel bekend waren, insgelijks in de zoete wateren van Siam voorkomen , laat zich de groote verwantschap tusschen de zoetwater -vischfauna van Siam en die der Soenda-eilanden niet miskennen. Die verwantschap is zelfs zoodanig, dat ik, zoo als ik mij reeds elders heb uitge- drukt, indien ik niet bekend geweest was met den oorsprong der afbeeldingen van den heer De Castelnau, ze, wat de zoetwatervisschen betreft, geliouden zou hebben als voor te stellen de zoetwatervischfauna van Borneo of Sumatra.

Het lijdt geen' twijfel, dat een voortgezet onderzoek der zoetwater-faunen van de genoemde, door eene vrij breede zee van elkander gescheidene, gewesten, ten opzigte van de geographisclie verbreiding der Cyprinen nog menig merkwaardig punt zal aan het licht brengen en dat menig geoloog daarin aanleiding zal vinden tot the- oriën over den genetischen zamenhang dier gewesten en de geboorte van de tus- schen ze liggende Chinesche en Maleische zeeën.

Een ander merkwaardig punt is de verdeeling der verschillende soorten van Cyprinen over de verschillende Soenda-eilanden. Gelijk voor de plantenwereld, voor meerdere klassen van het dierenrijk, en in de klasse der visschen in het bijzonder voor de Siluren, reeds was aangetoond, dat Sumatra en Borneo meer met elkander overeenkomen dan een van beide met Java, is zulks thans ook ten op- zigte der Cyprinen te bewijzen. Talrijke soorten worden gelijkelijk op Borneo en Sumatra aangctroften , welke op Java worden geaiist , en talrijke soorten ook vindt men op Java, welke op Borneo en Sumatra ontbreken. Yoor zooveel men van

28

de eilanden Banka en Biliton weet, zijn zij in een cyprinologiscli opzigt evenzeer nader verwant aan Borneo en Sumatra dan aan Java.

Volgens den tegenwoordigen stand der kennis zijn volgende verhoudingen aan te teekenen.

1°. Soorten, op alle drie groote Soenda-eilanden (Java, Sumatra, Borneo) voor- komende zijn: Hymenopliysa MacCIellandi, llohita Hasseltii, Rohita vittata , Dan- gila Cuvieri, Barbichthys laevis , Cycloch ilichthys (Anematichthys) apogon (ook op Banka), Systomus (Barbodes) lateristriga (ook op Singapoera, Banka en Biliton), Systomus (Barbodes) maculatus (ook op Bali, Nias, Singapoera, Banka en Bili- ton), Hampala macrolepidota (ook op Pinang), Chela anomalurus, Cliela oxygas- troides en Panchax Buchanani (ook op Pinang).

2°. Java heeft gemeen met Sumatra, maar niet met Borneo ; Cobitis fasciata, Acanthophthalmus javanicus, Acanthophthalmus fasciatus, Homaloptera fasciata, Homaloptera ocellata Homaloptera ophiolepis, Homaloptera salusur, Crossocheilos (Crossocheilos) oblongus , Crossocheilos (Crossocheilichthys) cobitis , Lobocheilos( Lo- bocheilos) falcifer, Lobocheilos (Lobocheilos) Schwanefeldi , Morulius chrysopheka- dion, Rohita microcephalus, Labeobarbus douronensis, Labeobarbus soro, Labeo- barbus tambra Labeobarbus tambroides , Cyclocheilichthys (Cyclocheilichthys) arma- tus , Systomus (Barbodes) javanicus, Systomus (Barbodes) marginatus, Luciosoma (Luciosoma) setigerum, Rasbora argyrotaenia en Rasbora lateristriata.

3°. Borneo heeft gemeen met Java maar niet met Sumatra : Acanthopsis dialyzoua en Systomus (Barbus) erythropterus.

4°. Borneo heeft gemeen met Sumatra maar niet met Java: Hymenophysa ma- cracaiithus, Epalzeorhynchos kallopterus, Rohita melanopleura, Rohita Schlegeli, Ro- hita triporos, Dangila fasciata, Dangila ocellata, Cyclocheilichthys (Cyclocheilich- thys) siaja, Cyclocheilichthys (Cyclocheilichthys) microlepis, Balantiocheilos mela- nopterus , Systomus (Barbodes) fasciatus (ook op Banka) , Systomus (Barbodes) Schwanefeldi, Systomus (Sj'^stomus) bulu, Hampala ampalong, Albulichthys albu- loides, Amblyrhynchichthys truncatus, Rohteichthys microlepis, Leptobarbus Hoe- venii, Luciosoma (Trinematichthys) trinema, Thynnichthys polylepis, Rasbora du- sonensis en Macrochirichthys uranoscopus.

Wanneer de hoogere gedeelten der stroomgebieden op Cyprinen zullen onderzocht zijn, zal het ook blijken, dat menige soort, sub 2° aangevoerd, ook de heldere rivierwateren van Borneo bevolkt, maar ik geloof niet, dat toekomstige nasporingeu vele der soorten op Java zal doen vinden in deze ^ vermeld.

5°. Aan Java zijn eigen: Lepidocephalus Hasseltii, Homaloptera erythrorhina , Homaloptera pavonina, Homaloptera Valenciennesi, Labeo (Diplocheilos) erythro- pterus, Labeo (Diplocheilos) lucas, Labeo (Diplocheilos) rohitoides, Labeo? (Diplo- cheilos) hispidus, Lobocheilos (Lobocheilos) lehat, Lobocheilos (Gobionichthys) ia-

é9

vanicus, Lobocheilos (Gobionichthjs) microcephalas, Lobocheilos ? ? Hasseltii, Dan- gila Kulili, Dangila lipoclieila, Cirrhina breviceps Val., Cycloclieilichthys (Cyclochei- lichthys) enoplos , Cyclocheilichtliys (Siaja) Deventeri, Cycloclieilichthys (Anematichthys) apogonides, Systomus (Barbodes) bramoides , Systoaius (Barbedes) bunter, Systomus (Barbodes) gonionotus, Systomus (Barbodes) hypselouotus , Systomus (Barbodes) koi- lometopon, Systomus (Barbodes) macrophthalmus , Systomus (Barbodes) obtusirostris , Systomus (Barbodes) platysoma, Systomus (Capoëta) brevis, Systomus (Capoëta) leiacanthus, Systomus (Systomus) lawak, Systomus (Systomus) Waandersi, Macro- chirichthvs?? macrochirus en Aplocheilos javanicus.

6% Aan Sumatra zijn eigen : Cobitis Jaklesi, Acanthopsis choirorhynchos , Lepido- cephalus niacrochir, Homaloptera gymnogaster, Crossocheilos (Crossocheilichthys) Langei , Schismatorhynchos heterorhynchos , Diplocheilichthys pleurotaenia , Rohita brachynotopterus , Rohita eneaporos, Rohita Kuhli, Dangila sumatrana, Cyclo- cheilichthys (Cyclocheilichthys) macracanthus , Cyclocheilichthys (Gyclocheilichthys) repasson, Systomus (Barbodes) belinka, Systomus (Barbodes) goniosoma, Systo- mus (Barbodes) Huguenini, Systomus (Capoëta) oligolepis, Systomus (Capoëta) pa- dangensis, Systomus (Capoëta) sumatranus, Thynnichthys thynnoides , Rasbora lep- tosoma, Rasbora sumatrana en Chela hypophthalmus.

7°. Aan Borneo zijn eigen: Cobitichthys barbatuloides, Rohita Kappenii, Dangila festiva, Dangila spilurus, Cyclocheilichthys (Siaja) heteronema, Cyclocheilichtys (Siaja) macropus, Cyclocheilichthys (Anematichthys) janthochir, Systomus (Barbodes) am- blycephalus, Systomus (Barbodes) tetrazona en Rasbora borneënsis.

8°. Aan Banka zijn eigen: Rohita oligolepis, Rohita Waandersi en Rasbora bankanensis.

9°. Biliton heeft tot nog toe geene eigene soorten aan te wijzen , evenmin als Bali, Nias en Singapoera, terwijl van de overige Soenda-eilanden nog geene en- kele soort der orde is bekend geworden.

J0°. Aan de Philippijnen zijn eigen: Dangila cyanopareja en Dangila philippinia, de twee eenige soorten van C\prinen , tot dusverre van die eilandengroep vermeld.

Ten opzigte van de verdeeling der generische typen over de Soenda-eilanden blijkt uit het bovenstaande:

1°. Dat' de drie groote Soenda-eilanden met elkander gemeen hebben de ge- slachten Hymenophysa, Acanthopsis, Rohita, Dangila, Barbichthys, Cyclochei- lichthys, Systomus, Hampala, Luciosoma, Rasbora, Chela, Macrochirichthys ? en Panchax.

C°. Dat Java gemeen heeft met Sumatra, maar niet met Borneo : Cobitis, Acan- thophthalmus , Lepidocephalus , Homaloptera, Crossocheilos, Lobocheilos , Morulius , Labeobarbus, en het subgenus Luciosoma.

3°. Dat Borneo met Java geen enkel geslacht gemeen heeft, wat niet tevefls OD Sumatra voorkomt.

30

4°. Dat Borneo daarentegen met Suraatra gemeen heeft, maarniet tevens ook met Java, de geslachten Epalzeorhynchos, Balantiocheilos, Albulich thys, Amblyrhyn- chichthys, Rohteichthys, Leptobarbus, Thynnichthys en het sub genus Trinematichthys.

5°. Dat in den archipel uitsluitend op Java zijn gevonden de subgenera Diplo- cheilos en Gobionichthys en het geslacht Cyprinus, van welke echter slechts Go- bionichthys aan Java eigen is.

6\ Dat aan Sumatra eigen is het geslacht Diplocheilichthys , terwijl het ge- slacht Schismatorhynchos wel ook in Zuid-Azie vertegenwoordigd wordt, doch in den Archipel op Sumatra alleen staat.

7°. Dat aan Borneo geheel eigen is het geslacht Rasborichthys.

8^ Dat de van Bali, Nias, Biliton, Banka, Singapoera en de Philippijuen be- kend gewordene soorten alle behooren tot geslachten, welke ook op andere eilan- den voorkomen.

De boven omschrevene verhoudingen zijn in de hieronder volgende opgave tabel- larisch aangeduid.

Wil men eenig denkbeeld van den soortenrijkdom, hierboven ont\'ouwd, dan is het slechts noodig Java of Sumatra te vergelijken met eenig ander groot eiland, gelegen nabij een vastland dat rijk is aan Cyprinen. •>

Groot-Brittanje staat ten dezen in ongeveer dezelfde verhouding tot Europa, als Sumatra of Java tot Azië.

Engeland en Schotland te zamen, in grootte weinig verschillende van Java, voeden slechts , volgens de // List of the specimens of British animals in the CoUection of the British Museum" van den heer J. E. Gray, 21 soorten van Cyprinen, t. w. 2 Co- bitiformes, 3 Cyprininen en 16 Barbinen, en van die soorten zijn eenige nog van het vastland overgebragt.

Van Java daarentegen kent men thans reeds 73 en van Sumatra 84 Cyprinen en die cijfers drukken stellig nog op vele soorten na niet uit het wezenlijk op ze voorkomende, terwijl zich niet laat verwachten, dat het cijfer van Groot-Brittanje door nieuwe waarnemingen eenigzins van belang zal gewijzigd worden.

Maakt men de vergelijking op eene eenigzins grootere schaal, b. v. van Java en Sumatra te zamen, met eenig groot gewest, rijk aan Cyprinen en naauwkeurig door naturalisten onderzocht, bij voorbeeld den Oostenrijkschen Staat, zooals die nog in begin dezes jaars omschreven was, met zijne groote stroomgebieden van den Do- iiau en den Po, dan blijkt het, dat Sumatra alleen thans reeds meer Cyprinen heeft aan te wijzen dan gelieel Oostenrijk, vermits in den jongsten arbeid van Heckel en den heer R. Kner over de oostenrijksche visschen , in het geheel 81 Cyprinen zijn opgegeven. En voegt men Java en Suraatra bijeen, om eeue uit-

31

gestrektheid lands te erlangen, die van Oostenrijk raeernabij komende, dan blijkt het, dat men thans reeds van beide eilanden 40 soorten meer kent, dan van de ge- heele Oostenrijksche monarchie.

Geheel Europa bezit^ volgens den tegenwoordigen stand onzer kennis, juist zooveel soorten van Cyprinen, als thans reeds van de Soenda-eilanden zijn ontdekt geworden.

De Cyprinen zijn over den Tndischen Archipel verbreid als volgt.

32

CYPRINORÜM ARCHIPELA.GICORUJI DISTRIBUTIO GEOGRAPPIICA.

NOMINA.	es t-	's		n 2	a s	CS s o, fcO a			ö c u o	6. ^ 1 m	'S
FaMILIA CrPRINOIDEI.
Subfamilia Cobitiformes.
1 Hymenophysa MacClellandi Blkr.	1	»		ji	)ï	)j	1»	»	1	11	»
2 11 macracanthus Blkr. . .	)I	1»		})	!)	'ï	lï	1)	1	11
3 Cobitis fasciata Val	1	)l		?	)l	)T	»	1)	lï	1)
4 '1 Jaklesi Blkr	»	1)		»	»	))	1)	lï	1»	1)
5 Cobitichthys barbatuloides Blkr. .	»	)»		»	))	1)	»	11	1	»
6 Acanthopsis choirorhynclios Blkr. 7 » dialyzona V. Hass. . .	1» 1	1)			1)		»	)ï	11 1	11 lï
8 Acanthophthalmus fasciatns V. Hass.	1	))		))	11	lï	»	tt	lï	11
9 11 javanicus V. Hass.	1	)ï		»	lï	»	)}	11	lï	11
10 Lepidocephalus Hasseltii Blkr. . . 11 j) macrochir Blkr. . . .	1	)1	1	n	J»		1»	lï 1»	11	1) 11	1
Tot. : ! . .	G	»	8	p	)>	»	)ï	))	4	»	ï
Subfamilia Ilomalopleraeformes.
12 Homaloptera fasciata V. Hass.		»		1)	1)	11	n	1)	lï	11	1
13 » gyranogaster Blkr. . . .		n		j>	»	)ï	1»	1»	1)	11	1
14 » javanica V. Hass. . . .		"		))	1)	))	»	1)	1»	W	1
15 n ocellata V. Hass. . : .		»		))	\)	lï	»	11	11	lï	»
IG » ophiolepis Blkr. . . . 17 11 salusur Blkr		1»			»	1) ))	jï	1)	lï 11	11 lï	ï ï
18 11 erythrorhina Blkr. . . .		n		»	lï	»	j»	lï	)ï	11	)
19 11 pavonina Blkr		»	ï)	»	It	)»	)»	1)	11	11	ï
20 11 Valeuciennesi Blkr. . .	8	11	)»	1»	It	»	lï	1)	11 11	lï 11	I
Totaal. ; .	6	j)	)»	)ï	1
Subfamilia Cypriniformes.
21 Crossocheilos (Crossocheilos) oblongus V. Hass.	1	)i	I	)»	1)	J)	lï	j<	1»	11	1
22 11 { 11 ) cobitis Blkr.	1	II	1	j)	IT	lï	11	1)	11	11	1
23 11 ( 11 ) Langei Blkr.	))	ti	1	)i	)>	»	lï	11	1»	11	t
24 Epalzeorhynchos kallopteriis Blkr. 2.5 Scbismatorhynchos heterorhyncbos Blkr		ir	1 l		11 J)	11 1»	11 lï	lï	1 >ï	11	1 1
2S Diplocbtilichthys pleurotaeniaBlkr.	»	)»	I	1)	)»	1}	1)	tl	•■}	11	1
Transp. . .	2	n	G	»ï	n	I)	51	1»	l	'ï	1

33

										o.
			^			é			ö	.2"	•—4
NOMINA.		^3	s CC		a	Pm CS to Q CO		o	a o	a
Per transp.	2	»	G	»	»	)>	)ï	}t	1	11	Jï
27 Labeo (Diplocheilos) erytliropterus
Blkr. . . .		ï)	)ï	»	»	»	1)	ïï	lï	11	Jï
28 » ( » ) lucas Blkr. . .		)ï	}}	»	)ï	»	ï)	Jï	Jï	11	IJ
29 1) ( M ) i-ohitoides Blkr. .		)ï	n	I)	))	)ï	ïï	ïï	1)	11	ïï
30 »?(.)) hispidus Blkr. . .		»	»	»	»	»	ïï	ï)	Jï	II	lï
31 Lobocheilos (Lobocheilos) falcifer
V. Ha.<is. .		Jï	1	)T	»	H	ïï	)1	ïï	11	ïï
32 .. ( » ) lehat Blkr. . .		))	>»	1)	»	))	ïï	ïï	)ï	»	Jï
33 » ( " ) SchwanefUdi Blkr.		»	1	)}	»	)ï	»	ï)	Jï	11	II
34 n (Gobionichthys) javanicus
Blkr. . .		})	))	)>	»	1)	ïï	1)	ïï	»	»
35 » ( » ) inicroceplialusBlkr.		H	}j	))	1)	»	ïï	ïï	ïï	»	lï
36 » ? (Lobocheilos ?) Hasseltii
Blkr. . . .		)ï	))	»	ï)	»	)ï	»	lï	ïï	n
37 Morulius chrysophekadion Blkr. .		n	1	))	»	)}	ïï	J)	lï	))	1
38 Eohita (Rohita) borneënsis Blkr. .	»	»	)ï	))	»	»	)ï	J)	1	Jï	1
39 » ( » ) brachynotopterusBlkr.	»	»	1	))	»	}}	)ï	Jï	11	Jï	j)
40 » ( II ) enneaporos Blkr. .	n	»	1	))	»	»	)i	Jï	11	ï»	II
41 1) ( 11 ) Hasseltii Val. . .	1	)i	1	»	»	»	ï)	Jï	1	Jï	lï
42 n ( )i .) kahajanensisBlkr. .	»	»	1	H	)ï	»	)ï	Jï	1	Jï	it
43 » ( » ) Kappenii Blkr. . .	))	»	II	»	ït	»	ï)	»	1	ÏJ	lï
44 ,. ( ,) ) Kulüi Blkr. . . .	»	»	1	)ï	))	)ï	»	Jï	»	ïï	ïï
45 » ( )) ) melanopleura Blkr. .	»	ï>	1	».	ï)	)I	ïï	ïf	1	Jï	1
46 » ( 1) ) microcephalus Blkr.	1	Jï	1	»	})	))	ïï	J>	)i	ïJ	ïï
47 )) ( » ) oligolepis Blkr. , .	»	»	II	))	»	»	1	n	11	)J	n
48 1) ( 11 ) Schlegeli Blkr. . .	)ï	)>	1	H	))	»	})	))	1	ïJ	1
49 11 ( i> ) triporos Blkr. . .	H	»	1	))	H	)}	ïï	Jï	1	Jï	Jï
50 » ( » ) vittata Val. . . .	1	))	1	)ï	»	)ï	)ï	))	1	JJ	M
51 11 ( >i ) Waandersi Blkr.	11	}}	)>	»	»	»	1	1)	11	Jl	Jï
52 Dangila Cuvieri Val	1	»	1	)ï	))	Jï	Jï	IJ	1	ïï	lï
53 11 fasciata Blkr. . , . ,	»	»	1	I)	n	»	Jï	»	1	IJ	II
54 1) festiva Blkr	)ï	))	11	})	))	ïï	)ï	Jï	1	ïï	Jï
55 1. Kulilii Val	1	»	11	»	»	n	))	Jï	Jï	Jï	»
56 n ocellata Blkr	11	»	1	»	)i	»	ïï	ïï	1	11	ï»
57 II spilurus Blkr	11	»	1)	))	»	))	ïï	JJ	1	ïï	lï
58 11 sumatrana Blkr. , . . .	11	>i	1	»	»	))	ïï	JJ	Jï	I)	ïï
59 11 lipocheilos Val	1	H	f)	))	})	ïï	ïï	Jï	I)	ïï	lï
60 11 cyanopareja Blkr. . . .	ï)	J)	))	»	))	n	ï)	ïï	»	1	ïl
61 11 philippinia Blkr. . . .	»	H	»	ï)	ï)	)ï	ïï	)j	)j	1	II
62 Barbichthys laevis Blkr. . . .	1	»	1	})	})	ïï	Jï	)j	1	IJ	J)
63 Cirrhina breviceps Val. (s^en.??). .	1	))	))	)ï	)j	)}	Jï	ïï	ïj	JJ	ïl
64 Cyprinus flavipinnis V. Hass.	1	))	»	)l	»	))	jj	j)	Jï	Jï	1
65 Carassius auratus Nilss. . . .	1	))	)>	»	»	ï)	1	»	Jï	Jï	1
6S Labeobarbus douronensis Blkr. .	1	»	1	ï)	))	)ï	)ï	ïj	ïï	JJ	ïï
67 )i soro Blkr	1	»	1	)>	»	))	]j	Jï	II	IJ	H
68 11 tambra Blkr	1	»	1	»	})	ïï	ïï	IJ	Jï	IJ	lï
69 1) tarnbroides Blkr. . . .	1	n	1	»	»	))	Jï	ï)	)j	J»	ïï
70 Cyclocbeilichthys ( Cyclocbeilich-
thys) armatus Blkr. . . .	1	))	1	J)	)}	»	JJ	Ji	JJ	n	n
Transp. . . ,	28	f)	~2i	ir	»	}}	'3	Jï	15	2	6

34

NOMINA.	C5		ê a 3 cc	n	a CS a S	"o CO		o s	ó 0) a u o W	1— i	Extra. Archipel.
	Per transp.	28	0	29	0	0	0	3	0	15	2	6
71	Cyclocbeilichthys (Cjxlocheilich-
	thys) enoplos Blkr. . . .	1	»	11	n	})	)}	»	)i	11	11	11
72	» ( » ) macracanthusBlkr	»	)j	1	II	))	»ï	1)	1)	11	lï	lï
73	» ( » ) repasson Blkr	»	)»	1	11	n	11	lï	11	II	lï	11
74	11 (Siaja) Deventeri Blkr.	1	»	J)	11	n	))	)ï	)i	11	»	ïï
75	i> ( » ) heteronema Blkr.	11	n	»	II	})	)ï	lï	»	1	lï	11
76	» ( » ) siaja Blkr, . .	11	»	1	11	»	»	11	n	1	)>	)ï
77	11 ( 1) ) macropus Blkr.	11	»	»	11	»	n	lï	»	1	»	11
78	11 { 11 ) microlepis Blkr.	11	»	1	)i	»	»	lï	»	1	11	II
79	11 (Anematichthys) apogon Blkr	1	ïï	1	11	»	»	1	11	1	lï	ï)
80	11 ( 11 ) apogonides Blkr.	1	»	11	11	)}	)>	Jl	ïl	lï	11	II
81	» ( 11 ) janthocliir Blkr. . .	»	)t	11	11	))	)ï	lï	»	1	11	lï
82	Balantiocheilos melanopterus Blkr	»	))	1	11	»	))	lï	11	1	11	1
83	Systomus (Barbodes) amblycepha-
	lus Blkr. .	)»	1)	11	11	»	)}	1»	»	1	}i	11
84	11 ( 11 belinka Blkr. . .	»	»	1	n	»	n	»	11	11	11	II
85	11 ( 11 bramoides Blkr. ,	1	))	»	i>	n	»	ïï	lï	11	)i	11
86	11 { 11 bun ter Blkr. . . .	1	))	»	11	)>	)ï	Jl	lï	11	1»	lï
87	11 ( 11 erythropterusBlkr.. .	1	1)	}l	11	»	}i	1)	lï	1	lï	II
88	11 { 11 fasciatus Blkr.	J>	ï)	1	11	»	)»	1	11	1	11	IJ
89	11 ( 11 gonionotus Blkr. .	1	»	»	11	))	»	lï	lï	II	11	1)
90	» { 11 goniosoraa Blkr. . .	))	»	1	II	II	))	11	lï	11	lï	11
91	11 ( 11 Huguenini Bik. .	H	»	1	11	})	»	lï	»	11	11	11
92	11 ( 11 ) hypselonotus Blkr. . .	1	n	11	11	»	»	)>	11	lï	11	)t
93	11 ( 11 javanicus Blkr. .	1	n	1	11	n	»	ï»	lï	lï	11	ï»
94	11 ( 11 lateristriga Blkr. .	1	»	1	II	)ï	1	1	1	1	lï	H
95	11 ( 11 ) koilometopon Blkr.	1	ïj	11	11	»	11	II	11	H	lï	II
96	11 ( 11 macrophthalmus Bltcr	1	)i	11	11	»	11	11	)1	11	lï	11
97	11 ( 11 raaculatus Blkr. .	1	1	1	1	}}	1	1	1	1	»	II
98	11 ( 11 marginatus Blkr. .	1	))	1	)}	]>	})	11	II	11	11	>ï
99	11 ( 11 obtusirostris Blkr. .	1	t>	»	»	1)	»	11	11	11	lï	Jl
100	11 ( 11 platysoma Blkr. .	1	»	])	»	)i	n	)}	n	ïï	lï	11
101	11 ( 11 rubripinnis Blkr .	1	»	n	}>	M	)ï	11	»	)1	lï	1
102	a ( 11 Schwanefeldi Blkr.	ÏJ	))	1	»	}l	»	>ï	lï	1	)i	11
103	11 ( 11 tetrazona Blkr.	)}	»	1)	n	»	)»	lï	11	1	11	ïl
104	1» (Capoëta ) brevis Blkr. . .	1	»	»	n	lï	»	11	)ï	II	11	11
105	11 ( , 11 ) leiacanthus Blkr. .	1	n	»	»	)l	))	11	11	11	»	ï>
106	11 ( 11 ) oligolepis Blkr. . ,	11	»	1	»ï	)l	ï)	H	lï	K	ïl	11
107	11 ( 11 ) padangensis Blkr. .	11	)ï	1	))	lï	ïï	tl	ï»	11	11	lï
108	11 ( 11 ) sumatranus Blkr. .	II	))	1	»	»	»	»»	)i	11	ïl	II
109	11 (Systomus) bulu Blkr. . .	11	»	1	))	)l	»	ïï	lï	1	11	1
110	11 ( II ) lawak Blkr. . . .	1	»	11	»	H	lï	Jï	»	11	II	11
111	11 ( 11 ) Waandersi Blkr. .	1	»	11	))	»	»	1)	w	11	lï	ïl
112	Harapala ampalong Blkr. . .	11	ÏJ	1	)i	))	lï	lï	»		n	lï
113	» macrolepidota K. v. H	1	»	1	I)	1	]>	»	)]		11	lï
114	Albuliehthys albuloides Blkr. .	I»	)i	1	))	11	»	lï	)ï		ïï	11
115	Amblyrhyuchichthys truncatus BI	.Ir 11	n	1	n	11	>i	11	n		ïl	1
116	Rohteichthys microlepis Blkr.	11	11	1	n	11	»	lï	11		ïi	ïï
117	Leptobarbus Hoevenii Blkr. Transp. ;	11	»	1 54	1	11 1	IJ 2	7	1) ~2~	36	)i	lï
	51	1	2	10

35

NOMINA.	es >	'i	2 a a co	i	fcO a a	2 c2	a et	c o m	c u o	Cl, .5* 'Ja m a 1-1	g ^ 11
Per transp. 118 Luciosoma (Luciosoma) setigerum Blkr. . 119 II ( 1) ) spilopleura Blkr. 120 1) (Trinematichthys) trinema Blkr. 121 Thynnichthys thynnoides Blkr. . 122 II polylepis Blkr. , . • . 123 Rasbora argyrotaenia Blkr. . . 124 11 bankaneusis Blkr. . . . 125 II borneënsis Blkr 12C II cephalotaenia Blkr. . . . 127 » dusonensis Blkr 128 11 Einthoveni Blkr 129 » kallochroma Blkr. . . . 130 11 lateristriata Blkr 131 11 leptosoraa Blkr 132 11 sumatrana Blkr 133 11 rasbora Blkr 134 Rasborichthys Helfrichi Blkr. 135 Chela anomalura Blkr 136 11 hypophthalmus Blkr. . . . 137 II oxygastroides Blkr. . . . 138 Macrochirichthys uranoscopus Blkr. 139 11 ?? macrochirus Blkr. , . .	51 1 » n 1 11 11 11 11 11 11 1 » » 1 » 1 )) 1	1 1) 11 11 11 11 1 » n n )) ïï it }} » » n » » »	54 1 1 1 1 1 1 11 11 11 1 11 11 1 1 1 1) » 1 1 1	1 » » )) n » » » » »	1 1) 11 1» » 11 11 II » 11 11 11 11 11 11 11 1 » » »	2 11 » 11 II 11 11 II 11 » n 1 11 11 11 11 11 11 11 11 11 11 11	7 11 11 u 11 11 11 1 I) 1 11 1 1 11 11 11 11 11 11 11 11 . II 11	2 11 11 » 11 11 11 11 » 1 1 11 11 11 11 11 11 11 11 11 » 11	3G )) )» 1 n 1 11 11 1 1 1 1 1 II 11 11 11 1 1 11 1 1	2 » » » » » n )} » » )) n » )) » j) 2	10 n 1 )/ » )ï )» » )) )) 1 )) )} }) ïï » 1 » » 1 11
Tot. . :	57	2 » 11 2	68	1	2	3	11 II II 10 10	4	47	14
Tot. Cobitiformes. .'..'.., 11 Homalopterae/ormes. . . . » Cyprinijormes	6 8 57	8 6 68	1) 11 1	11 » 2	11 II 3	11 II 4 4	4 47	}) 2	11 11 14
Tot. . .	71	2	82	1	2 3	51	2 14
Familia Cyprinodontoidei 140 Aplocheilos javanicus Blkr. . . 141 Panchax Buchanani Val. . , :	1 1 2	11 11	1		1 1 2 1	» 0	» n 0	II 11	1		1
Tot. . .	0	1	0 1 0	0	1	0	1
Ordo Cyprini. Familia CrPRiNOioEi II CïPRINODONTOIDEI. . .	71 2	2 0	82 1	3 0 3	10 0	4 0	51 1	2 0	14 1
Tot. . .	73	2	83	1	3	10	4	52	2	15

36

Hierbij zijn waarschijnlijk nog te voegen Barbus balleroides Val. en Barbas caras- sioides Heek.

Eene optelling , met de mij beschikbare hulpmiddelen , van de Cyprinen der thans levende schepping, heeft mij doen vinden een cijfer van 1144 soorten.

In dit cijfer zijn de archipelagische soorten begrepen. Deze soorten maken alzoo ongeveer l/S of ruim 0,12 uit van het geheel.

Gaat men deze verhouding meer in bijzonderheden na, met betrekking tot de familiën, subfatniliën en groepen, dan erlangt men de volgende uitkomsten.

Van de Cyprinodontoïden zijn 97 soorten beschreven, waaronder slechts 2 archi- pelagische. De evenredigheid is dus ^ 1:48,5.

De beschrevene Cyprinoïden zijn 1047 in getal, met inbegrip der 142 archipe- lagische. De verhouding is alzoo z^ 1:7,37.

De subfamilie der Cypriniformes telt, met inbegrip van 122 archipelagische, 959 soorten. Men vindt daaruit de proportie =3 1:7,86.

In de wetenschap zijn thans 72 soorten van Cobitinen vermeld, waaronder 11 archipelagische. Men erlangt daaruit de evenredigheid :=; 1:6,54. Van de 16 bekende Homalopteraeformes , zijn 9 archipelagische :=i 1:1,77. Deze verhoudingen zijn voorts voor de groepen der Cypriniformes ais volgt.

:=! 1: 5,67. =! 1: 9,05. =3 1: 4,18. ;=: 0:64. =5 0:54.

^ 0:33, of de beide ingevoerde soorten in reke- = 1:16,5.

Voor de Phalakrognathinen. // Cheilognathinen. // Labeoninen. . . // Chondrostominen. 1/ Catostominen. u H Cyprinen. . .

ning brengende. v u Barbinen. . . . =3 1: 8,15. De fossiele Cyprinen zijn in deze verhoudigen buiten berekening gelaten.

Alhoewel de Cyprinen in den archipel een zoo merkwaardig groot gedeelte van het geheel uitmaken, is het toch opmerkelijk, niet alleen dat de Cyprinodontoïden er naauwelijks en de Chondrostominen, Catostominen en Cyprininen er in het ge- heel niet vertegenwoordigd worden, maar dat ook, met uitzondering slechts van de Cobitiformes , zoo talrijke geslachten van de overige Cyprinoïden niet worden aangetroffen. Men vindt er geen enkele amerikaansch genus terug en van de in Afrika en Europa levende geslachten hoogstens Labeobarbus, Systomus, Chela, Labeo en Crossocheilos.

37

Ik heb hieronder laten volgen een tabellarisch overzigt van de geographische ver- verbreiding van alle de door mij aangenomene geslachten der Cyprinen , en men zal daaruit kunnen ontwaren , dat van de 35 geslachten der Labeoninen niet minder dan 26 , en van de 69 genera van Barbinen niet minder dan 53 in den archipel ontbreken.

Uiterst grensgewest der Cyprinen in het zuidoosten, heeft de archipel evenwel de merkwaardigste en meest zamengestelde vormen in het leven geroepen en voedt hij vertegenwoordigers van de geslachten Epalzeorhynchos , Diplocheilichthys ^ Lo- bocheilos, Barbichthys, Cyclocheilichthys , Albulichthys , Rohteichthys , Leptobarbus, Rasborichthys en Macrochirichthys , van welke de groote vastlanden der oude en nieuwe wereld tot nog toe geene soorten hebben aangewezen.

CYPRINORUM DISTRIBÜTIO GEOGRAPHICA.

FAMILIA I. CYPINROIDEI.

		SPECIES.
	c5			Asiaticae.			Americanae.
GENERA	'ïb 'i	o3 a *c o			1 o u 3 H	CS c O
	.'S	'S o O tn	-4-S C 0) 5	a	o	CU O) CO 4		1B a <	-4J	0 0 H
SüBFAMILIA 1 COBITIFOKMES.
Hymenophysa McCl. Acanthopsis V. Hass. ,	2 2	1 1	3 8	3	11 1	1	3 12	3	II II	11 11	» »		II II	6 15
Lepidocephalus Blkr. Acanthophthalmus V. Hass. : Cobitis Art	2 2 2	n	1 2 20	9	1	11 II 1	1 2 30	)) 2	11 II »	11 II II	11 II II	» »	II 11 II	3 4 33
Cobitichthys Blkr.	1	5	11 34	11 12-	5 7	2	5 53	II	}9	11 »	II II	»	II 11	11
Tot. , .	11	7	5	n	72
SüBFAM. 2 HOMALOPTEKAEFOKMES
Horaaloptera V. Hass. ,	9	1)	4	11	II	II	4	»	»	11	11	n	II	13
Psilorhynchus McCl.	))	)i	2	11	II	II	2	H	»	11	»	»	11	2
Lissorhynclius Blkr.	i)	H	1	it	II	II 11	1	}|	J)	1)	11 II	— II	11	1
Tot. . .	9	n	7	1)	7	»	»	II	II	16
SüBFAMILIA 3 CtPRISIFOEMES.
Cohors A. Fhalacrognathini.
Stirps 1 Labeonini.
Epalzeorhynchos Blkr. Discognathus Heek,		1	»	II 3	11 3	11 II	11 II	II 6			11 11	II II	11 n	11 II	1 6
Crossocheilos V. Hass.		3	»	5	1	11	II	6	))	2	11	II	11	)i	11
Discognathichtliys Blkr. Platvcara McCl.		)) H	»	4 1	1 »	II 11	11 11	5 1	n	II II	11 11	II 11	11 )i	II II	5 1
Schismatorhynclios Blkr. Labeo Cuv.		1 4	11	3 9	1	11 II	11 II	3 10	ir	11 8	11 II	11 11	11 II	11 11	4 22
Tvlognathus Heek.		»	»	3	»	H	11	3	»)	11	II	11	11	11	3
Diplocheilichthys Blkr. Lobocheilos V. Hass.		1 7	i> 11	11 11	» 6	11 11 0	11 i> 0	II 11 34		11 11	11 11	V 11 II	11 11 II	11 II II	1 7
Transp. ;	17	11	28	00	10	»	61

39

										SPECIES.
	o C3 'tb "«3 1 <	o ca	Asiatieae.	o u 3	d a a =3	Amerieanae.
GENERA.	13 <	'3 O CD	a O	"S s o. <u 4	o H	CO é <	<	3 d <	e3	d 60
Per transp.	17	0	28	6	0	0	34	0	10	0	0	0	0	61
Eohita Val	U	»	20	11	II	II	20	II	11	)ï	n	■1	)ï	32(')
Morulius Buoh.				1	11	11	II	11	II	11	11	»	»	»	11	ï»	11
Eohiiichthys Blkr.				11	»	1]	11	II	II	II	11	1	ïï	)ï	11	ï)	1
Dangila Val.				10	1)	1	11	11	11	1	11	ï)	ï)	>ï	11	Jï	11
Abrostomus Smith.				»	1)	1,	11	11	II	))	II	2	ï)	ïï	11	ïï	2
Baibiclithys Blkr. Morara Blkr.				1	1) 1»	1) 2	II 11	11 11	II 11	2	II 11	11 11	)ï	ïï	11 »	Jï Jï	1 2
Semiplotua Blkr.				))	»	1	11	11	11	1	n	11	>ï	ïï	II	J)	1
Opistocheilos Blkr. Cochlognatlius B. Gir.					1» i>	2 II	3 11	11 11	11 II	4	II	11 11	)ï 1		11 II	ïl 1	4 1
Piraephales Raf.				ïï	i>	jï	11	11	II	})	II	11	3	n	II	3	3
Pseudogobio Blkr.				I)	1	1)	11	11	11	)i	II	II	II	)ï	11	11	1
Mylocheiliis Ag. Mylopharodon Ayr. Exoglossum Raf.				J) )» ))		II 11	11 11 »	II II 11	II II II		11 11 11	11 II II	3 2 2	» Jï	II 11 11	3 2 2	3 2 2
Campostoma Ag. Siboma Gir.						» 11	11 11	II 11	11 11	11 II	II II	n 1)	4 2	ïï	II 11	4 2	4= 2
Lavinia Gir.				»	1}	11	11	11	II	"	II	11	4	)ï	11	4	4
Dionda Gir-				>l	))	II	>i	11	II	11	11	11	10	)ï	11	10	10
Algoma Gir,				»	»	II	11	II	11	11	II	II	2	)ï	11	2	2
Hyborhynchus Ag. Hybognathus Ag. .						II II	11 11	11	11 11	11 11	11 11	II 11	0 7	>ï ïi	11 II	5 7	5 7
Orthodon Gir.				»	0	II	II	II	11	11	11	»	1	ï)	11	1	1
Cliola Gir. . .				»	»	11	11	11	11	II	11	11	3	))	11	3	3
Algansea Gir.				)}	))	11	II	11	11	11	II	11	4	ïï	11	4	4
Tot. . .	43	1	65	9	11	II	73	11	13	53	ïï	11	53	180
Stirps 2 Chondrostomini.
Chondrostoma Ag.				)}	1) 5	11	2	11	11	2	5	»	1}	ïï	II	Jï	7 5
Acheilognathus Blkr					ï)	II	II	II	11	II	lï			)ï
Aspidoparia Heek. Gymnostoraus Heek					» n	1)	1 14	11 1	II II	11 II	1 15	n	1	lï H	n Jï	II II	Jï Jï	1 16
Mrigala Blkr. .					»	lï	6	11	II	11	6	))	n	)ï	ïï	II	JJ	6
Dillonia Heek.					1)	11	11	11	II	11	II	)ï	1	))	)j	II	Jï	1
Cyprinion Heek. Oreinus McCl.						1) 11	11 3	6 13	II 11	11 11	6 16				Jï jï	11 II	Jï ïï	6 16
Schizopyge Heek.						11	4 28	2 24	11 11	11 11	6 52	5	5) 2	»ï »	1) ïï	11 II	ÏJ Jï	6
Tot. . .	5	64

(1) Spec. 1 incert. liabit.

40

						SPECIES.
	o3 CS o 'S	o	Asiaticae.	i Oh 2 3	6 C3 a 1	Americanae.
GENERA.	en <	?3 "3 a O oi <	a 'è <	CU (O <	o	o. a <	'S <	1 s <	O H	o H
Eecapitulatio Stirpium.
Labeonini. ....	43	1	65	9	»	11	73	11	13	53	»	11	25	180
Choiidrostomini. ~,	11	5	28	24	11	11	52	5	2	))	ii	11	)}	64
Tot. PhalacrognatUni.	43	6	93	33	11	11	125	5	15	53	ï)	11	1t	244
Cohors B. Cheilognathini.
Stirps 1 Catostomini.
Acomus Gir	}}	))	»	11	11	1	1	»	11	7	»	11	7	8
Minomus Gir. ....	»	))	1)	11	1»	1)	11	}1	11	3	}}	11	3	3
Catostomus Les. . . .	)J	»	»	11	11	11	ji	»	II	10	))	11	10	10
Ptychostomus Ag. . ;	»	I)	»	11	11	11	11	)ï	11	7	n	II	7	7
Hyloinyzon Ag	»	»	»	11	11	11	11	»	11	1	}>	11	1	1
Carpiodes Eaf. ....	)>	n	11	11	11	11	11	))	11	5	n	»	5	5
Cycleptus Eaf. ....	)ï	n	11	11	11	11	»	»	II	2	H	»	2	2
Ichthvobus Raf. ...	»	n	11	11	11	»	11	))	11	4	IJ	11	4	4
Bubalichthys Ag. ....	H	)f	1)	11	11	11	11	il	II	6	ïï	II	6	6
Moxostoma Raf. ....		1)	» 11	11 11	»	1	11 1	))	11	8 53	ï) »	11 11	8 53	8
Tot. . .	»	11	54
Stirps 2 Cyprinini.
('yprinus Art. . : . : .	10	2	11	1	4	II	5	8	II	1	})	11	1.	13
Carassius Nilss. , . . .	10	6	K')	»	9	»	9	7	2	1	)ï	1	1	20
Tot.	2	8	1	1	13	II	14	15	2	2	«	1	2	33
Stirps 3 Barbini.
Racoraa McCl. ....	1)	))	))	4	I)	11	4	11	))		»	»	)»	4
Schizothorax Heek.	)f	J)	4	4	»	11	7	11	)ï		)ï	»	»	7
Balantiocheilos Blkr.	1	))	1	11	»	11	1	1!	»		))	n	»	1
Amblyrhynchichthys Blkr.	1	»	1	11	)l	11	1	11	)ï		J)	H	»	1
Albulichthys Blkr.	1	»	»	11	n	11	11	11	!)		))	»	»»	1
Hampala V. Hass.	2 5	0	1 7	11 8	)) 0	11 0	1 14	11	H	J)	0	0	0	2
Transp.	0	0	16

(1) Introduct.

(2) Mauritius.

41

				SPECIES.
	g '-3	J '5 o =3	Asiaticae.	1	i a g <	Americanae.
GENERA.	12 <	'3 o o <	a .2 O <	É. g cc	■^ ^	a <	<	12 1 <	o	60
Per transp.	5	0	7	8	0	0	14	0	0	0	0	0	0	16
Hypselobarbus Blkr.				»	»	4	II	1)	II	4	II	))	)}	II	II	II	4
Systomus McCl.				31	1)	48	11	1)	II	59	11	10	)}	»	II	11	98
Cyclocheilichthys Blkr.				12	»	10	II	»	II	1	II	11	>i	11	11	11	12
Barbus Cuv.				I)	))	)f	7	11	11	7	5	5	»	11	11	11	17
Labeobarbus Eüpp.				4	))	9	4	2	11	14	5	7	»	11	11	11	30
Opsaridium Pet. (gen. ? ?	) *			))	»	»	»	11	II	11	II	1	»	11	11	11	1
Hfinibarbus Blkr. .				Yt	1	II	II	11	11	II	II	II	f)	11	11	11	1
Pseudophoxinus Blkr.				)ï	»	»	1	11	l>	1	11	11	»	11	11	11	1
Rohteichthys Blkr.				1	))	1)	II	11	11	»	II	II	)i	11	II	11	1
Eohtee Syk. . :				»	»	6	II	3	n	9	II	11	))	11	11	11	9
Acanthobrama Heek.				)>	»	»	4	2	II	6	11	11	»	11	11	II	6
Rhodeus Ag.				»	))	»	1	11	11	1	1	11	»	11	11	11	1
Chanodichthys Blkr.				»	»	)i	II	3	11	3	)) •	11	})	11	II	11	3
Pseudoculter Blkr.				»	n	n	II	2	II	2	ï)	»	H	11	II	II	2
Hemiculter Blkr. ,				ï)	)i	1)	11	1	11	1	))	11	»	11	11	11	1
Aulopyge Heek.				}}	))	II	11	11	II	11	1	11	))	11	11	11	1
Meda Gir.				]>	»	1)	11	11	11	II	11	11	1	II	11	1	1
Chedrus Swns.				»)	}}	4	11	II	11	4	»	II	11	11	II	11	4
Plargyrns Raf.				I)	n	II	11	11	11	11	II	11	7	11	II	7	7
Catla Val. . . .				»	)>	1	II	II	11	1	11	II	11	11	11	II	1
Hypophthalmichthys Bik	r.			1)	»	II	11	6	II	6-	11	II	11	11	11	II	C
TLynniehthys Blkr.				2	)}	1	11	3	»	4	11	11	II	11	11	II	6
Amblypharyngodon Blkr	«			1)	»	3	11	11	11	3	11	II	II	II	11	11	3
Devario Heek.				"	»	4	II	11	11	4	II	II	II	11	11	II	4
Luciosoma Blkr.				3	»	1	11	11	11	1	»	11	»	11	11	11	3
Perilarapus McCl.				„	n	3	»	11	11	3	H	11	11	11	II	II	3
Esomus Swns.				H	»	3	II	II	II	3	»	11	11	11	11	11	3
Tiuca Cuv.				1	»	»	1	n	1	2	n	II	11	11	11	II	2
Argyreus Heek.				n	»	II	H	II	11	>ï	rt	II	11	II	11	11	11
Chrosomus Raf.				»	)>	II	»	11	11	»	))	11	1	11	11	1	1
ïiaroga Gir.				))	»	II	n	11	II	»	))	11	1	'1	11	1	1
Phoxinus Ag.				n	)i	11	ïï	11	II	•>}	1	11	)}	II	II	»	1
Phoxinellus Heek. .	'			»	»	»	»	11	11	ï)	1	II	))	11	II	J)	1
Cirrhina Cuv. .				)f	})	1	)i	11	11	1	11	11	))	11	II	»	1
Gobio Cuv. .				»	»	»	1	1	11	2	4	»	4	11	11	4	10
Sarcocheilichthys Blkr.				))	1	n	II	11	11	1)	)!	1}	»	11	11	11	1
Leptobarbus Blkr. .				1	))	»	11	11	II	»	»	n	»	11	11	II	1
Gnathopogon Blkr.				»	2	W	11	11	11	»	ïl	11	»	11	II	II	2
Pseudorasbora Blkr.				11	2	»	11	11	1)	ïï	»	II	»	II	11	11	2
Rasbora Blkr. '.				11	))	11	II	4	11	l.'i	»	II	J)	11	II	11	24
Rasborichthys Blkr.				1	J)	II	11	»	11	11	»	11	M	11	11	11	1
Elopichthys Blkr. .				)ï	»	II	11	2	11	2	»	11	»	11	II	II	2
Aspius Ag.				»	»	II	6	»	11	6	6	11	))	11	11	II	12
Gila Baird Gir.				»	))	II	»	)>	11	!ï	11	n	21	II	II	21	21
Transp				72	6	107	41	29	1	179	24	23	46	II	11	46	339

(1) lucert.

42

.		SPECIES.
	^		Asiaticae.			Americanae.
GENERA	1"	(O a o
	■«	13	*i					13
		o	01	•3 O	'u o	o CO	o H	Oh O U a					o	O
	<		00 <	03	<					<		fa'
Per transp.	72	6	107	44	29	1	179	24	23	46	11	11	46	339
Ptychocheilus Ag.		»	II	11	))	II	11	))	»	»	9	11	11	9	9
Opsarius McCJ. .		»	6	18	1	1	11	20	))	2(')	))	n	11	11	28
Abramis Cuv.		»	»	»	4	))	»	4	16	11	))	11	11	11	20
Luxilus Raf.		»	II	11	)ï	»	11	»	))	II	10	11	11	10	10
Alburnus Heek. .		))	1)	II	14	H	11	14	14	2	7	n	II	7	37
Hybopsis Ag.		»	II	11	11	))	11	11	11	11	6	II	n	6	6
Leueosomus H«ck.		»	»	11	11	ij	11	»	II	II	15	II	11	15	15
Ceratichthys Baird		II	11	II	11	))	11	11	II	11	3	II	11	3	3
Semotilus Raf. .		»	1)	11	11	»	11	11	11	11	7	11	II	7	7
Leuciscus Klein ('). .		»	1	1	4	6	1	11	48	3	6	II	11	6	J67
Scardinius Bp. ,		)i	11	11	»	11	J)	11	13	»	n	11	11	»	13
Alburnops Gir. ,		»	»	11	11	11	u	II	II	11	4	11	11	4	4
Cyprinella Gir.		»	II	11	11	11	»	11	II	n	31	11	11	31	31
Codoma Gir.		»	11	11	II	II	»	11	11	11	2	11	11	2	2
Smiliogaster Blkr.		»	»	1	II	11	»	1	11	»	11	11	11	11	1
Culter Bas.		)i	II	»	»	6	)}	6	M	11	11	II	»	11	6
Laubuca Blkr. ,		II	11	2	II	II	»	2	II	11	11	11	11	11	2
Chela Buch.		3	11	22	II	11	)}	22	1	u	11	11	11	11	26
Jlacrochirichthys Blkr, . ,	2 77	13	1 152	11 67	11 42	» 2	1 260	;i	11	11 146	11 11	» II	11 146	2
Tot. , ,	116	30	628
Recapitülatio Stirpidm.
Gatostomini. , . . :	M	II	11	11	11	1	1	II	II	53	11	11	53	54
Cyprinini •	2	8	1	1	13	11	14	15	2	2	11	1	2	33
Barbini. . . , : ,	77 79	13 21	152 153	67 68	42 55	2 3	260 275	116	30	146 201	11 11	11	146 201	628
Tot. Cheilognathini. , ;	131	32	715
Recapitülatio Cohoktum.
PhalacrognathinL :	43	6	93	33	i)	11	125	5	15	53	II	11	53	244
Cheilognathini. , . . .	79	21	153	68 101	55 55	3 3	275 400	131	32	201 254	11 11	1 1	201 254	715
Tot.	122	27	246	136	47	959
Ekcapitolatio Sdbfamiliar.
Cobltiformes	11	7	34	12	7	2	53	5	»	11	11	11	))	72
Homalopteraefbrmes. ; :	9	11	7	11	))	11	7	))	II	11	11	11	»	16
Cyprinilbrmes	122	27	24C	101	55	3	400	136	47	254	11	1	254	959
Tot.	.	UZ	34	287	113	62	"^	460	141	47	254	11	1	254	1047

(1) 1 Spec. Maurit. (2) ,Cum specieb. dubiae affinitatis.

43

G E N E K A.

FaMILIA II CrPEIXODONTOIDEI.

Coliors A. Cyprinodontini.

ïellia Gerv. . . . : .

Cyprinodon Lac

Girardinus Poey. . ; . . Heterandria Baird Gir. Zygonectes Ag, . ; . . . Fundulichlhys Blkr. . ,

Mollienisia Les

Pseudoxiphophorus Blkr.

Xiphophorus Heek

Grundulus Val. . . ; .

Gambusia Poey

Hydrargyra Lac. > . . ,

Poecilia BI. Schn

Fundulus Lac. . . ; .

Tot. , :

Cohors B, Aplocheilini.

Panchax "Val. . ; : ; . Aplocheilus McCl. ....

Tot. ; ;

Cohors C. Orestiasini.

Orestias Val. : . . ; :

Cohors D. Anablepini. Anableps Art. . . . • ;

Kecapitulatio Cohoktüm.

Cyprinodontini, . ; . . ;

Aplocheilini

Orestiasini. ; . • , .

Anablepini. . . : . .

Tot. . .

Recafitulatio Familiabdm.

Cyprinoidei. . ; : . Cyprinodontoidei.

Tot.

SPECIES.

ca

142 2

144

<0

'a o

Asiaticae.

<

34 2

3G

M

C3 P-, O

u

3

e3

a

C3

287 6

293

113

8

121

62

62

i 14

Americanae.

4 8 )) 2 1 1 » 3 7 1 10

43

43

n

43

5 460 14

51474

141

2

143

47 6

53

254

43

297

11

10

11

10 3

24

62

10

o H

10 3

75

1 254

24 75

9 25 329

1 19 1 4 8 1 3 1 1 1 7 8 9 12

76

3 5

10

62 76 8 10 3

97

1047 97

1144

FAMILIA CYPRINOIDEL

KARPERACHTIGEN.

Cyprini maxillis edentulis ; ossibus pbaryngealibus inferioribus tan- tum dentatis , dentibus uni- ad triseriatis , ossibus intermaxillaribus non coalitis; radiis membrana branchiostega 3.

Aanm. De Cyprinoïden verschillen standvastig van de Cyprinodontoïden door gladde tandelooze kaken , aanvk'ezigheid van een- tot driereijige tanden op slechts de onderste keelgatsbeenderen en de aanwezigheid van slechts drie kieuwstralen. Het beschubt zijn des ligchaams is evenmin standvastig (Aulopyge), als het onbeschubt zijn van den kop (Lepidocephalus) , en de schubben zelve zijn zelfs ook niet altijd gladrandig of cykloïde (Homaloptera). Ook andere kenmerken, door verschillende schrijvers als den Cyprinoïden eigen opgegeven, worden, zooals hierboven reeds is aangetoond, niet standvastig bij alle soorten teruggevonden en kunnen alzoo niet dienen tot eene volstrekte bepaling der familie.

Alhoewel rijker aan soorten dan eenige andere familie van visschen , bieden de Cyprinoïden geenszins aan eene aan dien rijkdom beantwoordende veelvuldigheid van belangrijke en in het oog vallende kenmerken. Zij steken ten dezen opzigte hoo- gelijk af bij de Siluroïden , welke toch nog op verre na niet half zooveel soorten omvatten.

De natuur heeft zich bij de Cyprinoïden bediend ,van het eenvoudigste alphabet om de veelvoudigste soorten van elkander te doen onderkennen en die kenmerken zijn veelal nog zoo weinig in het oogvallend uitgedrukt, dat het eene wanhopige onderneming zou kunnen schijnen, wanneer men de meer dan 1000 bekende soorten voor zich had uitgespreid, die soorten eeaigzins voldoende te rangschikken.

Ruim een eeuw geleden, toen men nog geen dertig soorten kende, bestond die moeijelijkheid niet, omdat het voldoende kon schijnen ze onder slechts een paar geslachten te brengen. Maar de talrijke, elkander met rassche schreden opge- volgd hebbende ontdekkingen van de laatste tientallen jaren, hebben eene verdere

45

splitsing onvermijdelijk gemaakt, en indien er thans nog schrijvers zijn, welke oor- deelen, dat aan de Artedische geslachten Cobitis en Cyprinus hoogstens slechts enkele andere kunnen worden toegevoegd , laat zich zoodanig oordeel slechts verklaren door een weinig doordringend onderzoek of eene beperkte kennis der soorten.

De Artedische geslachten Cobitis en Cyprinus hebben in den tegenvvoordigen tijd eene hoogere beteekenis en behooren gewaardeerd te worden als subfamiliën.

Als subfamilie kan daarbij gevoegd worden die der Homalopteraefornies.

In zoover de rangschikking der Cyprinoïden slechts deze subfamiliën betreft , biedt zij geene zwarigheden aan.

De Cobitiformes zijn van de gewone Cypriniformes altijd gemakkelijk te onder- kennen aan hare onderkaaksvoeldraden en enge vertikale kieuwspleet, uiterst kleine in de huid gezonkene schubjes en de volstrekte afwezigheid van pseudobranchiën en zoo het al moeijelijk wordt, ze naar die kenmerken van sommige Homalopte- raeformes te onderscheiden , beslist het niet neergedrukt zijn van kop en ligchaam en bet niet vlak breede van den buik, dat zij geene Homalopteraeformes zijn.

Ook nog de splitsing der Cobitiformes in geslachten is op vaste grondslagen te bewerkstelligen, zooals in het hoofdstuk over deze subfamilie nader zal blijken.

De Homalopteraeformes zijn gemakkelijk te herkennen aan den zeer platten kop en buik, de aan de buiklijn ingeplante horizontale min of meer schijfvormige en meerdere onverdeelde stralen bezittende borstvinnen, de kleine vertikale kieuwspleet en de kleine onderstaande centrale mondopening.

De moeijelijkheid in de onderverdeeling der Cypriniformes begint ook eerst nadat men eenige hoofdgroepen uit ze gevormd heeft.

Heckel heeft een gewigtig kenmerk gevonden in den bouw der kaken en lippen en met eene geringe wijziging in de definitie is zijne verdeeling der Cypriniformes in Temnochilae en Pachychilae eene zeer gelukkige te noemen.

Die afdeelingen vallen bijkans geheel zaraen met die, welke ik heb voorgesteld onder den namen Phalakrognathinen en Cheilosrnathinen.

Ik heb met die namen willen uitdrukken, dat bij de eene afdeeling de onder- kaak, welke evenwel soms zeer dik is en niet altijd, zoo als Heckel zich uitdrukt, //in aciem attenuata" , vrij of naakt uitpuilt, onverschillig of er eene onderlip aan- wezig is of niet, terwijl bij de andere afdeeling de onderkaak steeds met de lip is bekleed, welke, indien zij al eene groote ontwikkeling bereikt, zooals bij sommige soorten van Labeobarbus en bij Balantiocheilos , steeds de onderkaak inhult en vóór haar afhanojt.

De geslachten Labeo Cuv. en Chondrostoma Ag. hebben de typen geleverd voor twee groote groepen der Phalakrognathinen.

Inderdaad kan men de talrijke vormen brengen tot twee groepen, gegrond op

de aanwezigheid of niet aanwezigheid der onderlip , groepen reeds door Heckel on-

46

derscheiden maar niet benoemd. Men kan ze naar de geslachten , die het eersfc in ze zijn opgesteld, bestempelen met de namen Labeoninen en Chondrostominen.

Ieder dezer groepen bevat talrijke geslachten, tot welker groeperingen bepaling de karakters moeten gezocht worden, voornamelijk in het tandenstelsel en in de bijzonderheden van den bouw van kaken, lippen en snuit, terwijl ook in de za- menstelling en plaatsing der vinnen en de beschubbing zijn te vinden goede keu- merken, welke hieronder nader uiteengezet zullen worden.

De Cheilognathinen , tot welke de groote meerderheid der Cyprinoïden behoort, laten zich in drie natuurlijke groepen splitsen. Ik noem die naar hare voorname typen Catostomini, Cyprinini en Barbini.

De Catostominen herkent men aan den vleezigen kop, dikke lippen en vooral aan de zeer talrijke keelgatstanden , welke in eene enkele rei, ten getale van 40 tot meer den 60 , op elk onderkeelgatsbeen zijn ingeplant en het de gedaante eener kam geven.

De Cyprininen hebben , afgescheiden van hare overige natuurlijke karakters , tot voornaam en gemakkelijk herkenbaar onderscheidingsteeken een' getanden aarsvin- doorn , welken men bij geene andere groep der familie terug vindt.

De Barbinen missen die aarsvindoorntanden en hebben , ter stellige onderscheiding van de Catostominen, nimmer meer dan 12 (4 — 12) tanden op elk onderste keel- gatsbeen. Deze tanden zijn op één tot dri« reijen geplaatst.

De grootste moeijelijkheid in het vaststellen van natuurlijke geslachten en in het bepalen van hunne verwantschappen, ontmoet men bij de Barbinen. Want hoe scherp de uiterste vormen der groep ook aan elkander schijnen tegenovergesteld te zijn, zooals de geslachten Barbus en Macrochirichthys , bieden de honderden tusschenvormen zoo talrijke en weinig merkbare overgangen aan, dat men bij eene poging tot ondergroepering der geslachten telkens stuit op het niet volstrekt gel- dige of standvastige van de gebezigde kenmerken, en daaruit laat zich dan ook verklaren, waarom meerdere uitstekende ichthyologen zich verklaard hebben tegen de opstelling van zoovele geslachten, welke men aan de Barbinen heeft ontleend.

Het is hier echter hoofdzakelijk de moeijelijkheid, de juiste kenmerken te vin- den en zich bij de vorming van genera niet op een enkel maar op een kompleks van kenmerken te verlaten. Op die wijze de natuur met naauwgezetheid raad- plegende, zal men de meeste geslachten met voldoende juistheid kunnen bepalen en zich ook met beter gevolg, dan tot dus verre geschied is, aan de natuurlijke groepering dier geslachten kunnen wagen.

Ik heb in dezen . arbeid die groepering beproefd , even als de onderrangschik- king der Phalakrognathinen , maar ik heb mij daarbij dikwerf moeten bepalen tot het gebruik maken van de gegevens, in de verschillende ichthyologische werken voorhanden, en ik moest daardoor noodzakelijk blootstaan aan de dwalingen, welke uit de onvolledigheid of onjuistheid dier gegevens kunnen voortvloeijen.

47

ïntusschen heb ik, mijne Bengaalsche en Japaasche medegerekend, 170 soorten naar de natuur kunnen onderzoeken en daaronder vele, welke tot de meest merkwaar- dige geslachten behooren.

Zooals boven is ontvouwd, laten zich de Cyprinoïden verdeelen in drie onderfa- miliën, de Cobitiformes , Homalopteraeformes en Cypriniformes , terwijl de laatste zich verder laten splitsen in twee hoofdgroepen , Phalakrognathinen en Cheiloghathinen , elke van welke nog twee tot drie goed gekenmerkte grootere groepen omvat. Men kan deze hoofdverdeelingen gemakkelijk kenschetsen als volgt.

Pamilia Cïpeinoïdei.

Subfamilia I. Colitiformes. Squamae minimae in cute muco tegente laevi quasi immersae. Cirri 6 ad 10. Apertura branchialis verticalis angusta. Ca- put corpusque non depressa. Pinnae anacanthae, pectorales radio sim- plice unico tantum. Pseudobranchiae nuUae. Dentes pharyngeales conici uniseriati. Subfamilia II. Homalopteraeformes. Caput corpusque depressa interne plana. Pin- nae anacanthae, pectorales et ventrales linea ventrali insertae, horizontales , subdisciformes, pectorales radiis simplicibus pluribus. Dentes pharyngeales conici ■ uniseriati. Os inferum, parvum, centrale. Subfamilia III. Cypriniformes. Cirri nunquam plus quam 4, frequenter nulli.' Caput corpusque compressa. Apertura branchialis lata. Pinnae pectorales radio simplice unico tantum. Dentes pharyngeales uni-ad triseriati, varias formes referentes. Cohors 1. ThalacrognatUni, Maxilla inferior margine libero nuda, cum labio inferiore non vestita. Stirps a. Labeonini. Labium inferius vario modo constructum , post api-

cem maxillae reflexum. Stirps b. Chondrostomini. Labium inferius deficiens. Cohors 2. CheilognatUni. Maxilla inferior apice cum labio inferiore vestita. Stirps a. Catostomini. Caput labiaque carnosa. Dentes utroque osse

pharyngeali inferiore 40 ad plus quam 60, pecten elficientes. Stirps b. Cyprinini. Corpus oblongum. Pinnae dorsalis multiradiata et

anaUs pauciradiata singulae spina dentata armatae. Stirps c. Barbini. Pinna analis radio dentato nullo. Dentes pharyngeales uni- ad triseriati parci utroque latere nunquam plus quam 12.

Omtrent alle deze hoofdverdeelingen wordt hieronder in nadere bijzonderheden getreden.

48

De archipelagische Cyprinoïden van mijn kabinet heb ik alle op nieuw beschreven.

Naarmate de studie dier soorten , welke eerst opvolgend mijne verzameling kwa- men verrijken, mij tot nieuwe inzigten bragt betrekkelijk de kenmerken, op welke bij de beschrijvingen voornamelijk behoort gelet te worden, heb ik de overtuiging erlangd, dat mijne beschrijvingen van vroegere jaren eene algeheele herziening be- hoefden om ze te kunnen doen dienen tot de voldoende herkennins: der geslachten en soorten , en te eerder ben ik tot die herziening overgegaan , omdat die diagnosen veelal waren genomen naar een enkel of naar zeer enkele voorwerpen, welke boven- dien niet alle in een' gewenschten toestand van bewaring verkeerden of slechts een' bepaalden leeftijdstoestand voorstelden. Van vele dier soorten zijn mij later groo- tere reijen van voorwerpen in uitmuntenden toestand van bewaring geworden, en ik werd daardoor in staat gesteld veel in mijne vroegere beschrijvingen te verbeteren en aan te vullen.

Bovendien was die herziening noodig, omdat ik vroeger een' minder goeden weg volgde in de bepaling van de betrekkelijke grootte der oogen , de dikte des ligchaams en van de formulen der schubben. De afmetingen der oogen, zoo ze niet, zoo als bij vele Cobitiformes , met de huid van den kop overtogen zijn, laten zich be- ter bepalen, wanneer men die der oogkas zelve neemt, dan wanneer ze genomen worden, wat ik vroeger veelal deed, tusschen den vrijen rand van het de iris min of meer bedekkend oogvlies. De dikte des ligchaams laat zich het zekerste opgeven, wanneer men haar neemt over het operkel of de schouderbeenderen en niet achter de oksels, waar die dikte soms wel aanmerkelijker is, doch ook afhankelijk van den toestand der weeke deelen, van vet of kuit. Het aantal schubben op eene over- langsche rei wordt voorts in den regel naauwkeuriger bepaald door te tellen de schubben op welke zich een zijlijnbuisje bevindt (namelijk daar waar de zijlijn aan- wezig is) dan door ze te volgen, zooals ik vroeger veelal deed, in eene regte lijn van de kieuwopening tot het midden van den staartvingrond. Ook in het beschrij- ven van het tandenstelsel ben ik vroeger, deels door mindere geoefendheid, veelal minder naauwkeurig te werk gegaan dan mij later gebleken is voor eene goede waardering van de dentitie noodig te zijn.

Voorts valt nog, met het oog op de verschillen tusschen mijne vroegere en tegenvk'oordige beschrijvingen, opte merk en, dat de grootere reijen voorwerpen, over welke ik thans heb kunnen beschikken , van zelve hebben medegebragt wijzigingen in de vroeger gegevene hoogte- en lengte-evenredigheden van ligchaam en kop en oogen, want, alhoewel die evenredigheden binnen zekere grenzen zijn besloten en daardoor niet ophouden bij de bepaling der soorten van waarde te zijn, ver- schillen ze toch soms aanmerkelijk binnen die grenzen , naarmate de voorwerpen tot een' verschillenden leeftijdstoestand behooren.

Ten dezen opzigte geldt in het algemeen als regel, dat de kop in verhouding

49

Latitudo capitis, Oculi velati, . .

tot de lengte des ligchaams en de oogen in verhouding tot de lengte van den kop , kleiner worden, naarmate het dier in lengte toeneemt , terwijl daarentegen de hoogte des ligchaams in verhouding tot zijne lengte toeneemt , naarmate het dier den vol- wassenen toestand nadert.

Ten opzigte der door mij gebezigde termen, zijn slechts eenige weinige toelich- tingen noodig. In dezen arbeid wordt verstaan onder : .

Longitudo capitis, . . De volstrekte lengte van den kop, gemeten van eene lood-

lijn, welke men voor de snuitspits laat vallen, tot aan den achterrand des operkels.

De breedte van den kop, gemeten over de operkels. Oogen zonder oogvlies en geheel met de boven de oogen doorschijnende kophuid overtrokken. Membrana palpebralis, Ooglidvlies, verlengsel der kophuid binnen den oogkasrand

en , na een grooter of kleiner gedeelte der iris ringvormig be- dekt te hebben , zich weder naar den oogkasrand terugslaande. Snuitdraden, dezelfde, welke oneigenaardig door andere schrij- vers // cirri maxillares" genoemd worden. Bovenkaaksdraden , dezelfde , welke door andere ichthyologen minder eigenaardig met den naam //cirri labiales" bestempeld worden.

De kaauw vlakte van verschillende gedaante, welke men -bij vele keelgatstan den waarneemt. , Eene vin met meer dan 15 verdeelde stralen. Eene vin met meer dan 10 doch minder dan 15 verdeelde stralen.

Eene vin met minder dan 10 verdeelde stralen. De bekspleet in het midden der ondervlakte van den kop, van de zij vlakte van den kop verwijderd. De groef, welke men bij vele Cyprinoïden vindt aan de on- dervlakte der onderkaak, in de kinhuid, en welke soms enkel is en dwars geplaatst, soms dubbel, aan elke zijde der kin één (soms zelfs twee) en overlangs geplaatst.

Cirri rostrales.

Cirri supramaxillares ,

Facies masticatoria,

Pinna multiradiata , Pinna pluriradiata , .

Pinna pauciradiata , Rictus centralis, . .

Sulcus postlabialis, .

SUBFAMILIA I. C O B I T IF O RME S.

MEERSLANGACHTIGEN.

Cyprinoidei corpore elongato vel oblongo compresso vel cylindraceo , non depresso, squamis minimis cycloideis in cute mueo tegente laevi quasi immersis v^stito. Caput cute ubique tectum; rostro carnoso; ore parvo infero cirris 6 ad 12 cincto; labiis carnosis; maxilla infe- riore plana ante labium inferius prominente. Dentes pharyngeales conici uniseriati. Pseudobranchiae nullae. Apertura branchialis angus- ta, verticalis. Pinnae anacanthae, dorsalis et analis pauci- ad plu- riradiatae, nunquam multiradiatae , pectorales radio sinplice unico tantum.

Aanm. Toen Artedi het geslacht Cobitis opstelde , kende hij slechts de drie gewone europesche soorten daarvan. Zijne diagnose bepaalde zich tot de volgende vy^oorden: // Caput et corpus cathetoplatea. Pinnae dorsi et ventrales eadem a rostro distan- tia sitae. Cirri ad os. Corpus maculosum".

Sedert 1738, het jaar waarin Artedi's diagnose werd openbaar gemaakt, zijn nog ongeveer 70 andere soorten bekend geworden, welke tot Cobitis te brengen zijn, doch op verscheidene van die soorten zou van de door Artedi genoemde ken- merken slechts dat der voeldraden kunnen toegepast worden , want er zijn soorten met cilindervormig ligchaam, soorten bij welke de rugvin ver achter de buik- vinnen is ingeplant en soorten bij welke het ligchaam niet de geringste vlekteeke- ning vertoont.

Linnens ontnam aan het geslacht Cobitis zijne oorspronkelijke en natuurlijke be- teekenis, door er Cyprinodontoïden in te plaatsen uit de geslachten Anableps en Fundulus.

Guvier, het geslacht opvattende in den zin van Artedi, gaf er in 1817 eene nieuwe omschrijving van, doch ook deze past op verre na niet op alle soorten. Want er zijn er, zooals mijne Cobitis macracanthus, bij welke de kop niet klein en het ligchaam niet lang te noemen is; andere, zooals Cobitis oblonga Val., bij welke de rugvin ver achter de buikvinnen is geplaatst ; en nog andere , zooals Cobitis dario Buch. , bij welke een gedeelte der zwemblaas zich buiten het gewone beenige wer-

51

velomhulsel bevindt en zich als een ruime zak tot ver achter in de buikholte uitstrekt.

De heer Valenciennes heeft de Cuviersche diagnose verbeterd, waartoe hij in staat gesteld was door de ongeveer 46 soorten van Cobitiformes , welke tijdens de uitgave van het 18^ deel der groote Histoire naturelle des Poissons bekend waren. Met de waarde van sub familie aangenomen , past het geslacht Cobitis Val. ook op alle sedert nog ontdekte soorten.

Toen men talrijke buiten-europesche soorten van Cobitis had leeren kennen, heeft men getracht, het groote Artedische geslacht in meerdere genera te splitsen.

Proeven daarvan zijn geleverd door Kuhl en Van Hasselt, door de heeren Gray, Agassiz en AlacClelland en door William Swainson , maar de grondslagen, op welke die splitsingen berustten , waren deels onvoldoende , deels onvoldoende uiteengezet , en zoo werden alle bekende soorten door den heer Valenciennes ten onregte weder tot een enkel geslacht teruggebragt.

Lacepède vormde uit Cobitis fossilis L. een eigen geslacht , hetwelk hij Misgurnus noemde, doch geheel ten onregte tanden in de kaken toekende.

Kuhl en Van Hasselt stelden in 1822 voor het geslacht Nemacheilus, aan het- welk de oude beteekenis van Cobitis werd gegeven.

Na den dood van Kuhl ontdekte Van Hasselt nog de soorten, op welke hij de ge- slachten Acan-thophthalmus en Acanthopsis grondde. Hij was de eerste, die de soorten van Cobitis met bewegelijke onderoogkuilbeensdoornen van de overige soor- ten van Cobitis afzonderde , en gaf den geslachtsnaam Acanthophthalmus aan de soorten met stompen snuit, bij welke de doorn zich onder het oog, en den geslachtsnaam Acanthopsis aan de soorten met spitsen, verlengden snuit, bij welke de doorn zich vóór het 002; bevindt.

Het geslacht Botia Gray, ingelijks op den bewegelijken onderoogkuilsdoorn gegrond, omvat als zoodanig de geslachten Acanthophthalmus en Acanthopsis van Van Hasselt, maar de soort, in de Illustrations of Indian Zoology onder den naam van Botia grandis afgebeeld, is eene Hymenophysa, Avaarover nader.

De heer Agassiz nam twee geslachten van Cobitiformes aan.

Onder Cobitis begreep hij de soorten zonder wangdoornen , onder Acanthopsis die met wangdoornen. Zijn geslacht Acanthopsis heeft alzoo dezelfde beteekenis als Botia Gr.

Ducrotay de Blainville schijnt de eerste geweest te zijn, die het geslacht Cobitis tot eene hoogere groep verhief, althans plaatste hij in eene soort van stelsel, in 1816 in het 83'= deel van het Journal de Physique openbaar gemaakt, zijne // Cobites " in eene groep zijner afdeeling Tétrapodes abdominaux, met den naam Subenchéliosomes".

Swainson stelde met de Cobibiformes eene familie te zamen , onder den naam Co- bitidae, doch hij begreep daaronder de Homalopteraeformes en de Cyprinodontoïden. Zijne Cobitinae echter, welke hij als onderfamilie der Cobitidae opstelde , hebben de-

52

zelfde waarde als Cobitis Art. of mijne Cobitiformes. In de splitsing dezer sub- familie ging Swainson verder dan zijne voorgangers. Wèl nam hij in het wezen dezelfde geslachten aan als de heer Agassiz, het geslacht Acanthopsis slechts be- stempelende met den naam Canthophrys, maar hij vond voor de beide geslachten subgenera uit, voor Cobitis de ondergeslachten Cobitis en Acoura, voor Cantho- phrys de subgenera Canthophrys , Diacanthus en Somileptes.

Het subgenus Acoura zou van Cobitis slechts verschillen door eene in het al- gemeen tweekvvabbige staartvin en schublooos ligchaam en daartoe zouden behoo- ren Cobitis savona Buch. (Acoura obscura Swns.), Cobitis turio Buch. (Acoura ar- gentata Swns.) en Cobitis corica Buch. (Acoura cinerea Swns.).

Het ondergeslacht Canthophrys zou gekenmerkt zijn door afgeronde staartvin en ongeschubd ligchaam. Swainson bragt daartoe Cobitis cucura Buch., Cobitis pan- gia Buch., Cobitis balgara Buch. en Cobitis guntea Buch., soorten, welke Swainson zich de vrijheid gaf te herdoopen met de namen Canthophrys albescens , Canthophrys rubiginosus, Canthophrys olivaceus en Canthophrys vittatus.

Het subgenus Diacantha zou verder kenbaar zijn aan ovaal, onbeschubd lig- chaam en gevorkte staartvin. Cobitis geta Buch. en Cobitis dario Buch., welker na- men Swainson evenzeer veranderde in die van Diacantha zebra en Diacantha flavicauda, zouden daartoe behooren.

Het ondergeslacht Somileptes eindelijk zou tot kenmerken hebben een lancetvormig, zeer zamengedrukt , beschubd ligchaam ; groote , nabij de snuitspits geplaatste oogen en afgeronde staartvin. Swainson bragt daartoe Cobitis gongota Buch. en Cobitis botia Buch., of, wat hetzelfde is , zijne Somileptes bispinosa en Somileptes unispina.

De heer MacClelland nam, in zijne Indian Cyprinidae, aanvankelijk slechts twee geslachten van Cobitiformes aan. Hij grondde die geslachten op het al of niet tweedeelige van de staartvin, onder Cobitis latende de soorten met afgeronde of afgeknotte staartvin en de soorten met tweekwabbige staartvin brengende tot zijn geslacht Schistura. Verder in hetzelfde werk stelde hij nog voor drie bengaalsche soorten, Cobitis dario Buch., Cobitis geta Buch. en Botia grandis Gr. den geslachts- naam Hymenphysa voor , wegens de aanwezigheid bij die soorten van eene vrij in de buikholte hangende, door een middenschot in kwabben (into lobes) verdeelde zwemblaas.

Prins Charles Lucien Bonaparte stelde geene nieuwe geslachtsverdeeling der Co- bitiformes voor , maar verhief ze tot den rang eener familie , onder den naam Co- bitidae.

In het groote vischwerk zijn de Cobitiformes aangenomen, noch in den zin eener familie, noch in dien eener subfamilie, noch zelfs in dien eener groep. Evenzeer heeft de heer Valenciennes alle bovengenoemde geslachten en ondergeslachten ver- worpen.

53

Inderdaad is de generische waarde van de ter splitsing gebezigde kenteekenen deels voor betwisting vatbaar, deels volstrekt onaannemelijk, terwijl nog andere kenteekenen, zooals die der zwemblaas, niet uitwendig zigtbaar zijn.

Maar dit neemt niet weg, dat zij, in verband met andere kenmerken, na een nieuw onderzoek der thans reeds zoo talrijke soorten, kunnen dienen ter vaststel- ling van generische groepen, onder welke die soorten, mijns inziens, inderdaad be- hooren gebragt te worden.

De Cobitiformes toch bieden in hare bewerktuiging zoo talrijke en deels gewigtige verschillen aan, dat men, indien ze aangetroffen werden bij zoovele familiën , welke grootere soorten tot vertegenwoordigsters hebben, niet zou aarzelen daaraan generische waarde te hechten.

Tot die verschillen reken ik te behooren de aanwezigheid van een' gevorkten on- deroogskuilsdoorn, welke reeds aanleiding heeft gegeven tot de opstelling van de geslachten Acanthopsis V. Hass. en Acanthophthalmus V. Hass. (Botia Gr., Acanthop- sis Ag., Canthophrys Swns.)

Andere merkwaardigheden vindt men in den bouw der zwemblaas. Bij eenige soorten is geen spoor van zwemblaas te herkennen, terwijl zij bij talrijke soorten bestaat uit een klein eenkamerig of tweekamerig blaasje , besloten in eene beenige doos gevormd . door eene buitengewone ontwikkeling van den voorsten wervel. Maar eenige andere soorten, zooals Cobitis dario Buch., Cobitis macracanthus Blkr, Cobitis hymenophysa Blkr, enz. bezitten bovendien eene ruime , vrij in de buikholte liggende zwemblaas, welke door eene kortere of langere buis met de voorste klei- nere in de beenige holte der werveluitsteeksels beslotene blaas in gemeenschap staat. Op deze merkwaardigheid berust het geslacht Hymenphysa McCL, hetwelk inderdaad verdient als een eigen geslacht te worden aangenomen , omdat het genoemde ken- merk in verband staat met andere bijzonderheden in den bouw, welke ik zoo aanstonds zal vermelden.

Minder gelukkig was het denkbeeld, geslachten vast te stellen op de gedaante der staartvin (Schistura McCl.) en op het al of niet beschubd zijn des ligchaams. (Acoura, Canthophrys, Diacantha Swns.) De staartvin toch biedt in haren vorm de meest talrijke verscheidenheden aan, van gaaf en afgerond, tot weinig en diep in- gesneden. Bij vele soorten is die insnijding of uitranding zelfs zoo gering, dat de vin , indien zij niet geheel uitgespannen is , het voorkomen heeft afgeknot of af- gerond te zijn. Van dit kenmerk is door Swainson bij zijne subgenera insgelijks gebruik gemaakt, terwijl hij bovendien het kenmerk van schubloosheid daarbij bezigde. Totdat nadere waarnemingen het tegendeel zullen hebben aangetoond , geloof ik , met den heer Valenciennes , dat alle soorten van Cobitiformes huidschubjes bezitten, alhoewel die zeker bij vele zoo klein zijn, dat zij eener oppervlakkige waar- neming ligtelijk ontglippen. Van twee soorten in mijn bezit, Diacantha flavicaudq.

54

Swns. (Cobitis dario Buch.) en Canthophrys vittatus Swns. (Cobitis guntea Buch.) kan ik met zekerheid zeggen (vergel. Verband. Batav. Genootsch. XXV Nalez, ichthyol. van Bengalen p. 143), dat het ligchaam even volkomen met schubjes bekleed is als dat van alle mijne overige soorten. Svvainson schijnt , in zijne bepa- ling omtrent het al of niet beschubd zijn van de bengaalsche soorten, enkel afge- gaan te zijn op de beschrijvingen van Buchanan in zijn werk over de visschen van den Ganges. De ondergeslachten Acoura, Canthophrys en Diacantha kunnen, om de boven ontwikkelde redenen, niet behouden blijven. Het subgenus Somilep- tes Swns. valt overigens met Acanthopsis zamen en is er slechts van afgescheiden op grond van zeer zamengedrukt ligchaam, groote oogen en afgeronde staartvin.

De mij beschikbare soorten van Cobitiformes zijn slechts 18 in getal, en ik ben alzoo in het onderzoek der talrijke overige soorten beperkt , tot de daarvan bestaande beschrijvingen en afbeeldingen.

Die beschikbare soorten bieden echter zoo verschillende bijzonderheden in de be- werktuiging aan, dat ik niet aarzel, daarin grond te vinden tot hare groepering in eenige geslachten, en als mijne meening uit te drukken, dat eene nadere studie der overige soorten er toe zal leiden , ze deels tot die geslachten terug te brengen , deels welligt ze tot nog andere eigene geslachten te verheffen.

Eene eerste bijzonderheid in de bewerktuiging der Cobitiformes, welke door de- schrijvers te zeer is over het hoofd gezien, is het met de kophuid bedekt zijn of niet bedekt zijn der oogen. Bij vele soorten zijn de oogen vrij , van een oogvlies voor- zien, zoodat de kophuid zich tot eene soort van ooglid over het oog verlengt om zich dan terug te slaan en eene soort van bindvlies te vormen.

Hiertoe behooren de soorten, welke ik vroeger heb beschreven onder de namen Cobitis macracauthus , Cobitis hymenophysa, Cobitis dario, Cobitis fasciata en Cobitis Jaklesi.

Bij alle mijne overige soorten zijn de oogen geheel met de kophuid overtogen.

Eene andere bijzonderheid der bewerktuiging is te vinden in de plaatsing der voeldraden.

Bij alle mijne soorten zijn minstens 6, bij enkele 8 tot meer voeldraden aanwezig. Zijn er meer dan 6, dan behooren de meerdere tot de onderlip, doch de normale 6 draden behooren steeds tot den snuit of tot de bovenlip. De bovenlip- of bo- venkaaksdraden zijn ingeplant, of slechts aan den hoek der bovenkaak, of, wanneer er meer dan een paar aanwezig is, ook aan het midden van eiken tusschenkaak- beenstak. Zoo zijn bij sommige soorten 4 snuitdraden en 2 bovenkaaksdraden aanwezig, en bij sommige andere soorten slechts 2 snuitdraden en 4 boven- kaaksdraden.

Vallen deze verschillen met andere verschillen van waarde zamen , dan ligt daarin grond tot het opstellen van eigene geslachten.

Een derde punt in de bewerktuiging der Cobitiformes , wat bijzondere opmer- merking verdient , is de inplantingsplaats der rugvin boven of geheel achter de buikvinnen. In deze kenmerken is misschien slechts generische waarde te zoeken, wanneer ze door andere van hooger gewigt begeleid zijn.

Zeer opmerkelijk eindelijk is nog de bijzonderheid, dat bij enkele Cobitiformes niet alleen het ligchaam , maar ook de kop met schubjes is bekleed. Zoo hebben Cobitis macrochir Blkr en Cobitis Hasseltii Val. schubjes op wangen en operkels en eerstgenoemde soort zelfs op de kruin en het suboperkel. Bij alle mijne overige soorten is de huid van den kop volkomen schubloos, wat ook wel het geval zal zijn bij verre weg de meeste overige bekende soorten, hoezeer ik vermoed, dat er onder de bengaalsche soorten zijn^ welke een dergelijk karakter aanbieden.

De boven omschrevene kenmerken , in verband beschouwd met elkander , met die , gelegen in de aanwezigheid of afwezigheid van wangdoornen en den algemeenen bouw en habitus, hebben mij geleid tot het aannemen in de subfamilie Cobitifor- mes van de geslachten Hymenophysa , Cobitis, Lepidocephalus ^ Acanthopsis, Acanthophthalmus en Cobitichthys.

Deze geslachten laten zich naar volgend schema gemakkelijk herkennen.

I Spina suborbitalis bifurcata.

a. Pinna dorsalis pinnis ventralibus opposita.

f Oculi liberi. Cirri 6 vel 8, rostrales 4, supramaxillares'2, inframaxillares interdum 2. Vesica natatoria parte majore libere in cavitate ventris suspensa.

Hymenophysa McCl. ft Oculi velati. Cirri 6, rostrales 3, supramaxillares 4. Vesica natatoria tota in pyxide vertebrali inclusa. Acanthopsis V. Hass.

b. Pinna dorsalis pinnas ventrales inter et analem sita. Oculi velati. Corpus valde

compressum. Vesica natatoria nuUa. Cirri 6. f Cirri rostrales 4, supramaxillares 2. Caput squamosum.

Lepidocejphalus Blkr. tt Cirri rostrales 2, supramaxillares h. Caput alepidotum.

Acanthophthalmus V. Hass.

II Spina suborbitalis nulla. Pinna dorsali pinnis ventralibus opposita. Vesica natatoria tota in pyxide vertebrali inclusa.

a. Oculi liberi. Cirri (5, rostrales 4, supramaxillares 2. Cobitis Art.

56

h. Oculi velati. Cirri 10 ad 12, rostro-supramaxillares 6 — 8, inframaxillares 4. Corpus valde compressum. Pinna caudalis supra et infra caudam in ca- rinam subadiposam producta.

Cohitichthys Blkr.

Ik beschouw deze geslachten als natuurlijke en ik bezit van alle 2 tot 4 soorten. Ue bestaande gegevens zijn overigens niet voldoende om de overige reeds bekende soorten alle met zekerheid eene plaats in zs aan te wijzen. Misschien zelfs vindt men er typen onder, welke tot eigene geslachten behooren te worden verheven.

De Cobitiformes zijn beperkt tot Europa, Azië en den Indischen archipel en bezitten het grootste aantal soorten in zuidelijk en zuidwestelijk Azië.

De geslachten Hymenophysa, Acanthophthalmus en Lepidocephalus schijnen zich niet verder westelijk uitte strekken dan Hindostan, doch oostelijk gaat Hymenophysa tot Java, Borneo en Japan en de beide overige tot Java.

Acanthopsis en Cobitis hebben de grootste verbreiding. Acanthopsis vindt men zoo wel in Engeland als in Japan vertegenwoordigd.

Cohitichthys schijnt uitsluitend te behooren tot Oostelijk Azië , tot China , Japan en Borneo.

De bekende soorten der subfamilie zijn, voor zoo ver ik heb kunnen nagaan, de hier onder genoemde.

Species Cohitiformium hucusque cognitae.

Habit.

* Hymenophysa dario Blkr s Cobitis dario Buch. r=i Diacantha

flavicauda Svvus. :=! Schistura dario McCl. , . . Bengala, Assam. // geto Blkr. :=i Cobitis geto Buch. ;=; Diacantha zebra

Swns.=: Schistura geta McCl Béng. Assam.

1/ grandis Blkr :=: Botia grandis Gr. =i Cobitis grandis

Val. = Schistura grandis McCI Hindostan.

// curta Blkr=^ Cobitis curta T. Schl. . : . - . Japonia.

* // MacClellandi Blkr=:: Cobitis hymenophysa Blkr. . Java, Sumatra.

* // macracanthus Blkr =3 Cobitis macracanthus Blkr. . Sumatra, Borneo.

57

Habit. Cobitis barbatula L. ^ Cobitis Furstembergii Fitz. ; : ' Eur., As. occ. sept. M nurga Nordm. ■^ Cobitis merga Krynick Russia meridon.

frenata Heek Syria.

panthera Heek Syria.

insignis Heek Syria.

tisrris Heek -. Svria.

leopardus Heek Syria.

lüalapterus Val Syria.

argyrogramma Heek Syria.

persa Heek Persia.

marmorata Heek Cashmir;

vittata Heek Cashmir.

mooreh Syk Deccan.

Ruppellii Syk Deccan.

arenata Val Hindostan.

scaturigina Bucii. =: Schistura scaturigina McCl. . Bengala, Assatn.

bilturio Biich. =3 Cobitis ocellata McCl Beugala.

turio Buch. ■^ Acoura argentata Svvns. =J Cobitis

gibbosa McCl. ' Bengala.

savona Buch. =; Acoura obscura Swns. r=! Schistura

savona McGl. Bengala.

corica Buch. =3 Aeoura cinerea Swns. :=i Schistura

punctata McCl Bengala,

rupeeula ;=i Schistura rupecula McCl. =! Cobitis

rupecula Val : . Bengala.

?? boutanensis =; Cobitis boutanensis McCl. . . . Bengala. ? zonata m: Schistura zonata McCl. — Cobitis zona-

ta Val Assam.

? chlorosoma =3 Cobitis chlorosoma McCl. . . . Assam.

? monoceros :=; Cobitis monoceros McCl Assam.

?? pavonacea :=; Cobitis pavonacea McCl. .... Assam. ?? subfusea =; Schistura subfusca McCl. =! Cobitis

subfusca Val , . . . . Assam.

? ? phoxocheila =s Cobitis phoxocheila McCl. . . . Assam.

?? guttata :=: Cobitis guttata McCl Asam.

? micropus 1=3 Cobitis micropus Val China.

spiloptera Val Cochin-Chiua,

chrvsolaimos K. v. H. =5 Nemacheilus fasciatus V,

V

58

Habit. Hass. ;=! Cobitis fasciata Val. =i Cobitis suborbi- talis Val. :=! Cobitis PfeifFeri Blkr Java , Sumatra.

* Cobitis Jaklesi Blkr Sumatra.

Acanthopsis fossilis Ag. ;=! Cobitis fossilis L Europa, Asia occid.

// taenia Seljs :^ Cobitis taeniaL. ^ Botia taenia Yarr. Eur., As. sept., Japon.

* elongatus Blkr ;=i Cobitis elongata Heek. Kner. . Europa.

* linea Heek Persia.

// ? armatus Blkr ^ Cobitis armatus McCl Afo;hanistan.

// ? maya Blkr:=! Cobitis maya Sykes Deccan.

* tl guntea Blkr s Cobitis guntea Buch. s Cantho-

plirys guttatus Swns Bengala, Assara.

* amnicolus Blkr =: Cobitis amnicola Val Bengala.

w montanus Blkr ^ Schistura montana McCl. =i Co- bitis raontana Val Bengala.

// ? cucura Blkr :=i Cobitis cucura Buch. =5 Cantho-

phrys albescens Swns Bengala.

u ■ ? aculeatus Blkr =: Schistura aculeata McCl. == Co- bitis aculeata Val Assam.

// ? gongota Blkr =^ Cobitis gongota Buch. =3 Somilep-

tes bispinosa Swns. =s Cobitis oculata McCl. . . . Bengala.

// ? botia Blkr =1 Cobitis botia Buch. ^ Soiuileptes

unispina Swns. :=! Cobits mucronata McCl. . . Bengala.

* // dialyzonaV. Hass. :::5 Cobitis macrorhynchos Blkr. . Java, Borneo.

* // choirorhynchos Blkr ;=! Cobitis choirorhynchos Blkr. . Sumatra. Acanthophthalmus pangia Blkr =: Cobitis pangia Buch. ;=; Can-

thopbrys rubiginosus Swns. =; Cobitis cinnamo-

mea McCI Bencrala.

// ?? thermalis Blkr =3 Cobitis thermalis Val Ceylon.

* // fasciatus V. Hass. =3 Cobitis Kuhlii Val. . . . Java, Sumatra.

//

javanicus K. v. H. — Cobitis oblonga K. v. H., Val. Java

Lepidocephalus ? balgara Blkr =s Cobitis balgara Burh. :=: Can-

thophrys olivaceus Swns. =1 Schistura bulgara McCl. Bengala.

* // Hasseltü Blkr — Cobitis Hasseltii Val. ;=i Cobitis

octocirrhus V. Hass.? Java.

* // macrochir Blkr :=i Cobitis macrochir Blkr. . . . Java. Cobitichthys anguillicaudatus Blkr s Cobitis anguillicau-

data Cant China.

// pectoralis Blkr ;=: Cobitis pectoralis McCl. . . China.

59

Habit.

Cobitichthys bifurcatus 131kr — Cobitis bifurcatus McCl. . . China. // decemcirrosus Blkr ;=j Cobitis decemcirrosus Basil. . China.

if ?? psammismus Blkr ^ Cobitis psammismus Richds. China. u rubripinnis Blkr =2 Cobitis rubripinnis T. Schl.

(nee Blkr ol.) Japonia.

// maculatus Blkr z=i Cobitis macuiata T.' Schl. . . Japonia.

// enalios Blkr =; Cobitis rubripinnis Blkr ol. (nee

T. Schl.) Japonia.

tl dichachrous Blkr Japonia.

// polynema Blkr Japonia.

H barbatuloides Blkr =^ Cobitis barbatuloides Blkr. Borneo.

Species fossiles. .

Cobitis centrochir Ag ■" . . . Oeningen.

// cephalotes Ag Oeningen.

.'/ longiceps Ag Mombach.

// ?

Acanthopsis angustus Ag -. Oeningen.

Het aanwezen van Cobitiformes op de Soenda-eilanden is het eerst aangetoond geworden door Kuhl en Van Hasselt. — Van Hasselt kende 5 soorten van Java, Co- bitis fasciata^ Acanthophthalmus javanicus, Acanthophthalmus fasciatus, Lepidoce- phalus Hasseltü en Acanthopsis dialyzona, soorten, welke ik alle heb teruggevonden.

Na Kuhl en Van Hasselt, tot op mijne onderzoekingen^ werd geene enkele soort aan deze 5 toegevoegd, want Cobitis chrysolaimos Val. en Cobitis suborbitalis Val. zijn mijns inziens tot Cobitis fasciata terug te brengen.

Op Java vond ik , behalve de 5 genoemde soorten , van welke slechts vier in de groote Histoire naturelle des Poissons zijn vermeld , nog Jjepidocephalus macrochir en Hymeuophysa MacClellandi.

Suraatra, van waar vroeger geene enkele soort van Cobitiformes bekend was, heeft mij van de Javasche soorten geleverd Hymenophysa MacClellandi, Cobitis fasciata , Lcpidocephalus macrochir , Acanthophthalmus javanicus en Acanthophthal- mus fasciatus, en bovendien nog Hymenophysa macracanthus , Cobitis Jaklesi en Acanthopsis choirorhynchos , dus in het geheel acht soorten.

Van Borneo ontving ik slechts 4 soorten , Hymenophysa macracanthus , Hyme- nophysa MacClellandi , Acanthopsis dialyzona en Cobitichthys barbatuloides , welke laatste soort aan Borneo eigen schijnt te zijn.

60

Opmerking verdient het, dat van de eilanden Banka, Biliton en Singapoera nog geene enkele tot deze subfamilie behoorende soort is bekend geworden.

De archipelagische Cobitiforraes beminnen bij voorkeur de heldere snel vlietende rivieren der bergachtige streken. Nabij de riviermondingen treft men wel voor- werpen aan van Cobitis fasciata, Acanthopsis dialyzona, Lepidocephalus Hasseltii en Acanthophthalmus fasciatus, doch slechts zelden, en in den regel slechts bij hoogen stand en snellen stroom der rivieren. Zij behooren echter in de hoogere ge- deelten der rivieren te huis , waar eenige soorten , zooals Cobitis fasciata en Le- pidocephalus Hasseltii, althans op Java, dikwerf in honderden voorwerpen te gelijk gevangen worden.

Hymenophysa McCL, Blkr. Getjoeban.

Corpus oblongum compressum , microlepidotum. Maxilla inferior acie tenui , tuberculo nullo. Caput acutum. Oculi liberi. Cirri 6 vel 8 , ros- trales 4 , supramaxillares 2. Caput alepidotum. Spina suborbitalis. Nares anteriores patulae. Pinna dorsalis ventralibus opposita , caudalis biloba. Vesica natatoria duplex, posterior libere in cavitate abdominali sus- pensa. Dentes pharyngeales conici uniseriati.

Aanm. Ik beschouw het geslacht Hymenophysa als volkomen natuurlijk. De bijzondere bouw der zwemblaas gaf den heer MacClelland aanleiding tot het denkbeeld, dat men daarop een eigen geslacht zou kunnen vestigen onder den naam van Hvmenphysa, doch hij bragt dit denkbeeld niet in praktijk en plaatste alle Cobitiformes onder Cobitis en Schistura, latende hij de door hem beschrevene soorten van Hymenophysa onmiddellijk achter die van Schistura volgen.

De heer Valenciennes heeft het geslacht Hymenophysa niet aangenomen , voorna- melijk omdat hij meende, dat het karakter, gelegen in de zwemblaas , niet vergezeld was van kenmerken in andere organen.

In de eerste plaats moet ik hier aanteekenen, dat de zwemblaas bij Hymenophysa niet, zooals ik zelf vroeger meende en beschreef, enkel is en niet slechts bestaat uit de ruime, vrij in de buikholte liggende , blaas , maar dat die blaas slechts het achterste gedeelte der geheele zwemblaas daarstelt en door eene kortere of langere buis vereenigd is met het voorste gedeelte, hetwelk, even als bij de geslachten Cobi- tis , Cobitichthys en Acanthopsis, besloten is in eene beenige, door den voorsten wervel gevormde doos en zelfs betrekkelijk aanmerkelijk grooter is dan bij de genoemde geslachten. Deze bijzonderheid was door mij nog niet opgemerkt, tijdens ik de drie soorten van het geslacht, in mijn kabinet bevat, beschreef en bekend maakte.

61

En zijn echter andere kenmerken dan die, welke betrekking hebben tot den bouw der zwemblaas, welke ragt geven Hymenophysa als een eigen geslacht aan te nemen.

Vooreerst is de habitus der tot hetzelve behoorende soorten een geheel eigenaar- dige en reeds voldoende ora ze van alle overige Cobitiformes te onderscheiden.

Alle doen zij zich kennen door een veel korter en gedrongener ligchaam dan men bij alle overige Cobitiformes waarneemt, eene gedaante aan welke door den betrekkelijk hoogen rug meer kenmerkends wordt bijgezet. Het is voornamelijk op grond van de gedaante des ligchaams, dat ik Cobitis curta T. Schl. tot Hyme- nophysa breng, welke japansche soort overigens ook de andere uitwendige ken- teekenen van Hymenophysa bezit.

Ten tweede verschilt Hymenophysa van Cobitis , volgens mijne opvatting van dit geslacht, door de aanwezigheid van den gewoonlijk sterk ontwikkelden onderooof- kuilsdoorn, terwijl het zich met geen der overige geslachten van Cobitiformes laat vereenigen, wegens zijne vrije niet met de kophuid overtogene oogen.

Men kan het geslacht alzoo oogenblikkelijk herkennen aan de onderoogkuilsdoor- nen met gelijktijdig vrije oogen en men wordt in die herkenning nog vergemakkelijkt door de gedrongene vormen des ligchaams en hoogen rug, alsmede door de gevorkte staartvin en min of meer spitsen varkensachtigen snuit, welken alle soorten met el- kander gemeen hebben.

De thans bekende soorten van Hymenophysa laten zich groeperen in die met zes en in die met acht voeldraden. Alle hebben echter 4 aan de basis digt bij- eenstaande snuitdraden en twee aan den bekhoek ingeplante bovenkaaksdraden.

De onderkaaksdraden ontbreken soms en zijn altijd slechts weinig ontwikkeld. Zij staan ook niet in verband met andere kenteekenen , gewigtig genoeg ora aan de groepen eene hoogere beteekenis te geven.

'1 ot de achtdradige soorten behooren Hymenophysa macracanthus , Hymenophysa geto en Hymenophysa grandis; tot de zesdradige Hymenophysa MacClellandi, Hyme- nophysa dario en Hymenophysa curta.

De beide archipelagische soorten laten zich voorts naar volgend schema van de aan haar verwante onderkennen.

I. Cirri S. Corpus fasciis transversis fuscis latis 3, oculari, dorso-ventrali et dorso- anali. D. 8/8 vel 3/9.

Hymenophysa macracanthus Blkr.

n. Cirri 6. Corpus vittis transversis 15 p. m. coerulescentibus. D. 3/10 ad 3/13. Hymenophysa MacClellandi Blkr,

62

Hymenophysa macracanthus Blkr, Grootdoornige Getjoeban. Atl. Cypr. Tab. I.

Hymenoph. corpore oblougo compresso, altitudine 1 circiter in ejus longitiidine, latitudlne2 circiter in ejus altitudine; capite acuto «onvexo 3"/! ad 5 in longltudine corporis; uliitudine capitis 1 et paulo ad l'/s, latitudine 2 ad l"/3 in ejus longitudine; linea rostro-frontali convexa; oculis liberls, in posteriore dimidio capitis sitis , lineam rostro-frontalem non attingentibus, diametro 4 ad 6 ia longitudine capitis, diametris 1^/4 ad 2^/4 distantibus; linea interoculavi valde convexa; naiibus medio rostri apicem inter et orbitam circiter paulo ante spinara suborbltalem perlbratis, valde approximatis , posterioribus anterloribus inajoribus foramlulfbrmibus, anterioribus valvula lata basi Bubtubiformi claudendis ; spina suborbltali sat longe anteoculum inserta, validissima, bifurcata, ramo inferiore ramo superiore plus duplo longlore, sub oculi margine posteriore desinente; rostro acutiusculo convexo, oculo duplo fere vel plus duplo longlore, carnoso, ante os prominente; maxilla superiore maxlila inferiore longlore, Lmge ante oculum desinente; maxüla inferiore gracili cocbleariformi sat- longe ante lablum inferius defiexura prominente; labils latis carno-;is, superiore antice in lobos 2 oblongo-rotundos menibranaceos producto, inferiore pendulo margine sinuato; cirris 8, rostralibus 4 apice rostri basi communi insertis, dimidio apicali antennatlm articulatis externis cirris inediis et oculo longioribus, mediis sat alte palmatis (membrana sat alte unitis); cirris supramaxillaribus basi carnosis compressis apice gracUibus cirris rostralibus externis non vel vix longioribus ; cirris infra- luaxillai'ibus basi approximatis latis cirris ceteris brevioribus; dentibus pharyngealibus utroque latere 5 unisoriatls conicis acutis vix curvatia parvis; apertura brancliiali subvertlcali; squamis minimis, oeulo nudo bene con?pIcuis; linea laterali rectiuscula per media latera decurrente, antice turaida; vesica natatoria bipartita, parte anteriore globosa in cavitate ossea inclusa cum parte posteriore tubulo gracili longo unita , parte posteriore oblonga parte anteriore plus duplo majore llbere in cavi- tate ventris suspensa; pinna dorsali junioribus paulo ante, aetate provectis supra basin ventralium incipiente et ante pinnam analem desinente, aeuta vel acutiuscule rotundata, non emarginata, altiore quam basi longa, corpore humlllorc; plnnis pectoralibus junioribus acutiuscule rotundatis aetate provectis acutis, ventrales non vel vix attingentibus, capite brevioribus; ventralibus acutis vel acute rotundatis pectoralibus brevioribus; anali acuta non vel vix emarginata, duplo circiter altiore quam basi longa, dorsali liuralllore: caudali profunde incisa lobis valde acutis S'/i ad 3'^/4 in lon- gitudine corporis; colore corpore pulchre roseo vel fiavo, fasciis 3 latis trans versis nigricante-fuscis luteo limbatis; fascia 1" oculari vertice incipiente oculum amplectente, inferne gracilescente et non cum fascia lateris opposlli unita ; fascia media dorso-ventrali latissima, ante pinnam dorsalem inci- piente inferne gracilescente et ventre ante pinnas ventrales cum fascia lateris oppositi unita; fascia 3i a pinna dorsali et a tota caudao dorso incipiente pinnam analem versus descendente et totam caudam fere amplectente; pinnis dorsali et anali totls fere nigricante-fuscis basi antice et margine an- teriore et apice iiiterdum roseo-rubris; pinnis pectoralibus et ventralibus juvenillbus miniatis, aetate provectiorlbus roseis medio late fuscis; caudali pulchre rubra; iride aurea, violaceo et fusco tincta.

B. 3. D. 3/S vel 3/9. P. 1/13 ad 1/15. V. 1/8. A. 3/5 vel 3/6. C. 8/17/8 ad 10/17/12, lat. brev. incl.

Syn. Cobitiis macracanthus Blkr, DIagn. Beschr. nieuwe vischs. Sumatra Tient. I ad IV, Nat. T. Ned. Ind. III p. G03. é Matjan Mal. Sum., Getjuhaii Lampong. Sum.

Hab. Sumatra (Pangabuang, Palembang, Djambi, Lahat, Lematang-Enim, Kwanten), in fluviis, Borneo (Bandjermasin, Kab*jan, Pontianak, Sintang), in fluviis,

Longltudo 36 speciminum 48'" ad 320'".

63

Aanm. Ik beschreef deze soort voor het eerst ter aangehaalde plaatse, in het jaar 1852, naar kleinere voorwerpen van Sumatra. Sedert ontving ik talrijke voor- werpen, niet alleen van verschillende plaatsen van Sumatra, maar ook van Borneo en daaronder van ongeveer een voet lengte. Op Java schijnt zij niet voor te komen.

De Grootdoornige Getjoeban heeft, even als Ilymenophysa grandis en liynieno- physa geto , 8 voeldraden, doch bij eerstgenoemde soort is het ligchaam onregel- matig gevlekt en zonder banden, terwijl bij laatstgenoemde de donkere dwarsbanden 7 of 9 in getal zijn, zoodat zij zich bij den eerbten oogopslag daarvan laat onder- kennen.

Merkwaardig is bij deze soort de verlenging der bovenlip in twee afgeronde kwabben en de voelsprietachtige geleding der snuitdraden. Zij is. naar ik ver- moed, de grootste soort van alle bekende Cobitiformes.

Hymenophysa MacClellandi Blkr. MacClellandsche Getjoeban. Atl. Cy- prin. Tab. II fig. 6.

Ilymenoph. corpore elongato compresso, alütudine 5 fere ad S'/a in ejus loDgitudine, latitudine 2 fere ad 2*2 in ejus altitudine; capite suilloideo, aciito, 4"2 5 ad 5 fere in longitndine corporis; altitudine capitis 11/.2 ad l3/i , latitudine 2'/2 ad 3 in ejus longitudine; linea rostro-frontali declivi rectiuscula; ocu- lis liberis, in posteriore dimidio capitis sitis, lineam rostro-frontalem non attingentibus, diametro 5 ad 7 in longitudine capitis, diametro 1 et paulo ad l^/a distantibus; linea interoeulari convexa;na- ribus medio circiter rostri apicem iiiter et orbitam longe ante spinara suborbitalem peiforatis, valde approximatis , posterioribus foraminiforraibus , anterioribus valvula magna dimidio basali tubiformi claudendis; spina suborbitali non longe ante oculum inserta, valida, bit'urcata, ramo inferiore ramo superiore duplo circiter longiore, sub medio oculo circiter desinente; rostro acuto non vel vix con- vexo suilloideo, oculo juvenilibus duplo aetate provectioribus plus duplo longiore, ante os prominente, carnoso; maxilla superiore maxilla inferiore longiore, apicehamato, longe ante oculum desinente; ma- xilla inferiore sat gracili, coelileariformi, ante labium inferius deflexum prominente; labiis carnosis, simplicibns, non lobatis; cirri» G, rostralibus 4 apice rostri basi communi insertis, non articulatis, internis supra cirros externos insertis iisque et oculo multo longioribus basi tantum leviter palmatis ; cirris supramaxillaribus 2 basi parum carnosis cirris rostralibus non vel non multo brevioribus; dentibus pliaryngealibus utroque latere uniseriatis conicis acutis vix cnrvatis parvis; apertura branchiali subverticali; operculo poslice inferne in processum obtusum producto; squamis minimis oculo nudo conspicuis; linea laterali rectiuscula, per media latera decurrente, antice tumida; vesica natatoria bipartita, parte anteriore globosa in cavitate ossea inclusa cum parte posteriore tubo bre- vi sat aTpplo unita, parte posteriore oblonga parte anteriore plus duplo majore libere in cavitate ventris su;i>ensa; pinna dorsali supra vel vix ante pinnas ventralos incipiente et paulo ante analem desinente, acntiuscula, non vel parum emarginata, corpore humiliore, juvenilibus vix 'vel non aeta- te provectis nrolto longiore quam alta; pinnis pectoralibus acutiuscule vel obtusiuscule rotundatis, longe ante ventrales desinentibus capite multo sed minus duplo brevioribus; ventralibus acutiuscule vel obtusiuscule rotundatis pectoralibus brevioribus; anali acute vel obtuse rotundata, non vel vix emarginata, multo minus duplo alliore quam basi longa, dorsali paulo vel non humiliore; caudali profunde incisa, lobis acutis vel acute rotundatis 4'/3 ad 5 in longitudine corporis; colore corpore

64

snperne pulchre roseo-viridi, inferne margaritaceo ; capite utroque latere fasciis 2 longitudinalibns violascentibus, superiore rostrc-frontali, inferiore rostro-oculari ; corpore junioribus fasciis 13 ad 15 transversis subaequilatis et subaequidistantibus coerulescentibus vel dorso violascentibus antice et postice vitta vel vittula profiinde coerulea lineam ventralera non attingente raarginatis, aetate pro- vectis fasciis non vel vix conspicuis sed vittulis coeruleis persistentibus; pinnis roseis, dorsali fasciis 4 vel 5 obliquis vel subliorizontalibus violascente-coeruleis et apice vulgo macula nigra vel fusco- violacea; caudali dimidio basali vittis 3 ad 5 transversis coeruleis; iride fusca aureo et roseo tincta. B. 3. D. 3/10 ad 3/13. P. 2/10 ad 2/13. V. 1/7. A. 3/5 vel 3/6. C. 10/17/10 ad 15/17/15, lat.

brev. incl. Syn. Cobitis hymenopliysa Blkr, Diagn. Beschrijv. nieuwe vischs. Sumatr. Tient, I — IV, Nat. ïijdschr. N. Ind. III p. 602. Laiigli Lampong. Hab. Java (Ngawi), in fluviis.

Sumatra (Pangabuang, Palembang, Leraatang-Enim , Lahat), in fluviis. Borneo (Kahajan, Pontianak), in fluviis. Longitudo 24 specirainum 64" ad 187".

Aanni. Ik ontdekte de hier beschrevene soort gelijktijdig met de Grootdoornige Getjoeban en beschreef haar ter zelfder plaatse naar een enkel kleiner voorwerp van Palembang. Sedert ontving ik vrij talrijke exemplaren van verschillende plaatsen van Sumatra en Borneo en ook enkele van Java. Van hare archipelagische verwante verschilt zij door slanker ligchaam , talrijker rugvin stralen , talrijke anders gekleurde ligchaamsbanden en door de aanwezigheid van slechts zes voeldraden. Dit laatste ken- merk heeft zij gemeen met Hymenophysa curta en Hymenophysa dario, doch zij laat zich nog gemakkelijk van deze beide soorten onderkennen, — van Hymenophysa curta door hare dwarsche ligchaamsbanden en aanmerkelijk talrijker rugvinstralen , — ■ en van Hymenophysa dario door spitser profiel, kleinere oogen, talrijker rugvinstralen en talrijkere en minder schuins geplaatste dwarsche ligchaamsbanden.

Ik bezit slechts 3 javasche voorwerpen dezer soort ^ gevangen in het gebied der Solo-rivier, nabij Ngawi. Deze voorwerpen hebben alle slechts 13 dwarsche lig- chaamsbanden, slechts 3/10 of 3/11 rugvinstralen en de violetblaauwe rugvin- bandjes bijkans horizontaal geplaatst en zeer smal. Ook eenige mijner sumatrasche voorwerpen vertoonen dezelfde bijzonderlieden en ik zou er aanleiding in gevonden hebben alle die voorwerpen tot eene eigene soort te brengen , indien ik niet ook in het bezit was van nog twee andere voorwerpen, welke, met de aanwezig- heid van 15 dwarsche ligchaamsbanden en zeer schuinschen stand der rugvinban- den, zooals ik bij de meeste mijner exemplaren waarneem, slechts 3/10 tot 3/11 rugvinstralen bezitten, zoodat hier, vermits overigens de habitus van alle voor- werpen gelijk is, slechts aan klimaatsvarieteiten te denken is.

65

AcANTHOPSis V. Hass., Blkr. Modderhruij^er.

Corpus elongatum compressum, microlepidotum. Maxilla inferior acie tenui , tuberculo nuUo. Oculi velati. Cirri ö ad 10 , rostrales 2 , supramaxillares 4. Caput compressum , alepidotum. Spina suborbitalis. Nares anteriores patulae non tubulatae. Pinna dorsalis ventralibus opposita. Vesica natatoria parva in cavitate ossea vertebrali inclusa. Dentes pbaryngeales conici uniseriati.

Aaum. De geslachtsnaam Acanthopsis is niet het eerst voorgesteld door den heer Agassiz, zooals men algemeen si'hijnt aan te nemen en ook uit den Nomenclator van den heer Agassiz zou opmaken, maar dagteekent reeds van het jaar 1823, in welk jaar een uittreksel uit een' brief van Van Hasselt over de visschen van Java , ia de Algemeene Konst- en Letterbode is opgenomen en daaruit vertaald overgeno- men in het Bulletin van De Férussac van 1824.

Van Hasselt grondde zijn geslacht Acanthopsis op eene merkwaardige soort van Java , welke hij onder den naam van Acanthopsis dialyzona aanduidde , en nam als geslachtskenmerk aan den spitsen verlengden snuit en de plaatsing van den on- deroogkuilsdoorn vóór en niet onder het oog. De benaming Acanthopsis werd later ook toegepast op alle soorten van Cobitiformes , welke een' onderoogkuilsdoorn bezitten , onverschillig of die doorn vóór of onder de oogen is ingeplant. In beide gevallen laat de bepaling van het geslacht te wenschen over. Niet alle soorten van Cobitiformes met onderoogkuilsdoornen zijn tot een zelfde geslacht te brengen en aan den anderen kant zijn die doornen niet bij alle soorten van Acanthopsis vóór het oog geplaatst, terwijl de snuit slechts bij enkele soorten verlengd is.

Ik heb alzoo eene nieuwe diagnose van het geslacht opgemaakt , doch ik moet aanteekenen , dat ik slechts drie soorten uit eigen aanschouwing heb leeren kennen en dat ik alzoo ten opzigte van alle overige soorten beperkt ben, tot hetgeen de bestaande beschrijvingen en afbeeldingen daaromtrent leeren. Ik ben in het bezit geweest van eene Acanthopsis (Cobitis guntea Buch.) van Bengalen, doch deze soort is tijdens de veelvuldige verplaatsingen van mijn kabinet verloren gegaan, terwijl ik in de daarvan gegevene beschrijving, in mijne Nalezingen op de ichthyologie van Bengalen , niet gelet heb op de geaardheid van het oogvlies en van de neusgaten. Thans kan ik alzoo slechts raadplegen de beide archipelagisclie soorten van mijn kabinet.

Deze soorten intusschen behooren tot eene eigene groep in het geslacht en zijn merkwaardig door haren varkensachtigen kop en ver vóór de oogen ingeplante onderoogkuilbeensdoornen. Reeds daardoor laten zij zich van alle overige soorten herkennen.

9

66

Het geslacht Acanthopsis, zooals het boven omschreven is, laat zich gemakke- lijk van de overige geslachten van Cobitiforraes onderkennen. Door zijnen onderoog- kuilbeensdoornen reeds verschilt het van Cobitis en Cobitichthys. Door zijne bedekte oogen laat het zich niet verwisselen met Cobitis en Hymenophysa. Door zijne twee snuitdraden, vier bovenkaaksdraden en onbeschubden kop verschilt het van Lepidocephalus. En ook met Acanthophthalmus kan het niet verward worden door de plaatsing der rugvin boven de buikvinnen.

De beide archipelagische soorten zijn te kenmerken als volgt.

1 Cirri 8. Caput suilloideum acutum, rostro oculo plus triplo longiore. Spina suborbitalis longe ante oculum inserta. Pinna caudalis emarginata.

A. Caput 4^/3 ad 5 et paulo in longitudine corporis. Caput, dorsum et la- tera maculis rotundis vel polymorphis violaceo-fuscis. A. 2/5 vel 2/6.

Acanthopsis choirochynchos Blkr.

B. Caput 5 ad 5V3 in longitudine corporis. Maculae fuscae capite dorsoque nullae. A. 2/6 vel 2/7.

■ Acanthopsis dialyzona V. Hass.

Acanthopsis choirorhynchos Blkr., Varkensachtige Modderkruiper. Atl. Cypr. Tab. II fig. 5.

Acanth. corpore elongato compresso, altitudine 9 V^ ad 11 ferein ejus longitudine , latitudine IV2 clrciter in ejus altitudine; capite valde acuto, suilloideoï 5 et paulo ad 4^/3 in longitudine corporis: altitudine capitis S'/s circiter, latitudine S'/a circiter in ejus longitudine; linea rostro-frontali declivi recta ; oculis totis velatis , in posteriore tertia capitis parte sitis , lineae frontali maxime approximatis , diametro G'/s circiter in longitudine capitis, minus diametro ^h distantibus ; linea interoculari non convexa; naribus me.dio circiter rostri apicem inter et orbitam paulo ante basin spinae suborbitalis per- foratis, anterioribus brevitubulatis , posterioribus foraminiformibus ; spina suborbitali longe antH oculum inserta, mediocri, oculo breviore, longe ante oculum desinente, bifurcata, ramo inferiore ramo supe- riore minus duplo longiore; rostro acuto, suilloideo, oculo plus triplo longiore, conico-compressius- culo, apice ante os prominente, carnoso; maxilla superiore maxilla inferiore longiore, non hamata, longe ante oculum desinente; maxilla inferiore satgracili, cochleariformi, ante labium inferius deflexum prominente; labiis carnosis, simplicibus, non lobatis; cirris 8 graeilibus; cirris rostralibus 2 basi approximatis apice rostri insertis oculo non vel non multo brevioribus; cirris supramaxillaribus 4, oculum longitudine aequantibus vel subaequantibus , anterioribus medio ramo ossis intermaxillaris, posterioribus angulo ossis intermaxillaris insertis anterioribus longioribus ; cirris inframaxillaribus antice labio inferiore insertis cirris ceteris brevioribus ; dentibus pharyngealibus utroque latere uni- seriatis p. m. 14 conicis acutis vix curvatis , parvis , inaequalibus ; apertura branchiali subverticali ; oper- culo roargine superiore concavo, apice rotundato, margine inferiore valde curvato; suboperculo post pperculum prominente; squamis minimis oculo nudo conspicuis; linea laterali bene conspicua, ree-

67

tiuscula.per media latera decurreate; vesica natatoria cavitate ossea vertebrali inclusa, parva, parte accessoria posteriore in cavitate ventris libere suspensa nulla; pinna dorsali secunda 4» ejus parte pinnis ventrallbus opposita et tota ejus longitudine circiter ante pinnam analem desinente, cor- pore paulo altiore, aeque longa i'ere ac alta, acuta, paulo eraarginata; pectoralibus acutis longe ante ventrales desinentibus , capite multo sed multo minus duplo brevioribus; ventralibus acutid vel acute rotundatis, pectoralibus brevioribus, minus ad plus earum longitudine ante pinnam ana- lem desinentibus; anali acuta vel acutiuscule rotundata, vix vel non eraarginata , paulo altiore quam basi longa, corpore humiliore; caudali oblique parum emarginata lobis acutis inferiore superiore longiore h'-^/i ad 6^/4 in longitudine corporis; corpore superne violascente- vel roseo-viridi , lateribus ar- genteo, inferne albldo, fusco-violaceo vel viridi-violaceo maculato et rivulato; maculis genis parvis polymorphis, rostro et fronte linea media oblongis transversis 4 ad 6, linea dorsi media magnis oblon^Is fascias transversas breves 13 vel 14 subsimilantibus , lateribus linea laterali subrotundis ma^nis 10 ad 12, lateribus inferne parvis interdum in vittam longitudinalem undulatam uni- tis, interdum nullis; lateribus dorsum inter et lineam lateralem vitta longitudinali fusca plus minusve interrupta subundulata; pinnis aurantiaco- vel roseo-hyalinis radiis roseis vel fuscescenti- bus; caudali membrana tota media pinna margaritacea , radiis auraatiacis singulis maculis parvis 4 ad 5 fuscis vittas totidem tranversas efficientibus , basi superne macula nigra parva rotundiuscula.

B. 3. D. 2/10 vel 2/11. P. 1/9. V. 1/6. A- 2/5 vel 2/6. C. 7/14/5 vel 6/14/4 lat. brev. incl.

Syn. Cohitis choirorkynchos Blkr, Overz. Icbth. Sumatra, Nat. T. Ned; Ind. VII p. 95.

Hab. Sumatra (Provincia Palembang ubi confluunt flumina Lematang-Eoim , Lahat).

Longitudo 7 speciminum 101'" ad 178'".

Aanm. Deze soort wordt aanmerkelijk grooter dan hare javasche geslachtsver- wante, vau welke zij zicht overigens voornamelijk onderscheidt door hare kleurtee- kening en betrekkelijk grooteren kop. Zij schijnt op Sumatra de plaats te vervan- gen van Acanthopsis dialyzona V. Hass.

Acanthopsis dialyzona V. Hass., Algem. Koiist- en Letterb. 1823 II p. 133, BuUet. Fërussac 1824 p. 377. Spitssmdtige Modderkruiper. Atl. Cypr. Tab. II fig. 8.

Acanth. corpore elongatocompresso, altitudine 9V2 ad lO'/a'in ejus longitudine, latitudine IV2 cir- citer' in ejus altitudine; capite valde acuto, suilloldeo, 5 ad 5V3 in longitudine corporis; altitudine capitis 2'/3 ad 2'/*, latitudine 3 circiter in ejus longitudine; linea rostro-frontali declivi rectiuscula vel convexluscula; oculis totis velatis, parte posteriore in tertia 3* capitis parte sitis, lineaefron- tali maxime approximatis, diametro 6 ad 8 in longitudine capitis, minus diametro */2 distantibus ; linea interoculari non vel vix convexa; naribus medio circiter rostri apicem inter et orbitam paulo ante basin spinae suborbitalis perforatis, minimis, foraminiformibus ; spina suborbitali longe ante oculum inserta, medlocri, oculo breviore, longe ante oculum desinente, bifurcata, ramo inferiore xamo superiore minus duplo longiore; rostro acuto, suilloldeo, oculo plus triplo longiore, conico compressiusculo , apice ante os prominente; maxllla superiore maxlüa inferiore longiore, non ha- mata, longe ante oculum desinente; maxilla inferiore lablis carnosis, simplicibus, non lobatis ; clr- ris 8 gracllibus; cirris rostrallbus 2 basi approximatis apIce rostri insertis oculo brevioribus; oirris öupramaxIUaribus 4 , anterioribus medio ramo ossis intermaxillaris insertis oculo paulo longioribus ,

68

posterioribus angulo ossis intermaxillaris insei-tis cirris anteriorIbu3 brevioribus; cirrïs inframaxil- laribu3 antice labio inferiore insertis, parum conspicuis cirris ceteris brevioribus; dentibus pharyn- gealibus uniseriatis conicis aciitis vlx curvatis, parvis; apertura brancliiali subverticali ; operculo postice rotundato margine inferiore valde curvato; suboperculo post operculura prominente; squamis minimis oculo nudo vix conspicuis; linea laterali rectiuscula per media latera decurrente; vesica natatoria cavitate ossea vertebrali inclusa, parva, parte accessoria posteriore in cavitate ventris libere suspensa nuUa; pinna dorsali secunda 4a ejus parte pinnis ventralibus opposita et tota cir- citer ejus longitudine ante pinnam analem desinente, corpore altiore, aeque longa fere ac alta, acuta, emarginata; pectoralibus acutis longe ante pinnas ventrales desinentibus, capite multo sed multo minus duplo brevioribus; ventralibus acutis pectoralibus brevioribus, tota circiter earum longitudine ante pinnam analem desinentibus; anali acuta vel acutiuscule rotundata, vix vel non emarginata, paulo altiore quam basi longa, corpore humiliore; caudali subsemilunariter emar^-inata lobis acutis inferiore superiore paulo longiore öVa ad 6 in longitudine corporis; colore corpore su- perne olivaceo-hyalino, inferne nitente margaritaceo, lateribus nitente aureo-viridi maculis diffusis irregularibus violascentibus in seriem longitudinalem dispositis vel in fasciam plus minusve unitis; pinnis roseo-hyalinis ; pinna caudali basi superne macula parva nigro-violacea et basi et medio vittis 3 vel 4 transversis dilute fuscescente-violaceis ; iride flava vel aurantiaca.

B. 3. D. 2/10 vel 2/11. P. 1/9. V. 1/6. A. 2/6 vel 2/7. C. 8/14/6 ad 6/14/4, lat. brev. incl.

Syn. Cobüis macrorhynclios Blkr, Overz. Ichth. Sumatra, Nat. Tijdschr. N. Ind. VII p. 96. Act. Soc. Scient. Ind. Neerl. II 10e Bijdr. Ichth. Borneo p. 20. Seroivot et Djeler Sundan. Batav.

Hab. Java (Batavia) , in fluviis.

Borneo (Kahajan), in fluviis,

Longitudo 9 speciminum 70'" ad 113'",

Aanm. De onderwerpelijke soort is dezelfde, voor welke Van Hasselt den aan het hoofd van dit artikel geplaatsten naam voorstelde. Ik heb de zekerheid daar- van erlangd, niet alleen doordien ik de soort te Batavia heb terug gevonden, waar zij de eenige vertegenwoordigster van haar geslacht is , maar ook , doordien ik in het bezit ben van eene kopie der afbeelding , welke Van Hasselt van haar heeft doen vervaardigen. Die kopie heeft eene lengte van 136'", zoodat de soort grooter wordt dan het grootste der in mijn bezit zijnde voorwerpen. Zij is te Batavia zeld- zaam. Van andere plaatsen van Java heb ik haar tot nog toe niet te zien gekregen.

Lepidocephalus Blkr. Schuhkop.

Corpus elongatum, valde compressum, microlepidotum. Maxilla inferior acie tenui , tuberculo nullo. Caput valde compressum , squa- mosum , rostro convexo. Oculi velati. Cirri 6 vel 8 , rostrales 4 , su- pramaxillares 2. Spina suborbitalis. Nares anteriores tubulatae. Pinna dorsalis ventrales inter et analem sita. Vesica natatoria conspicua nuUa. Dentes phaiyngeales conici uniseriati.

69

Aanra. liet geslacht Lepidocephalus is van de overige geslachten van Cobitiformes gemakkelijk herkenbaar door het beschubd zijn van onderoogkuils- en operkelstreek. Deze beschubbing, welke zich bij een der soorten zelfs tot over het geheele oper- kel en tot over de kruin uitstrekt , is in de familie der' Cyprinoïden , voor zoo- verre mij bekend is , een op zich zelf staand feit en nog van geen enkel ander ge- slacht bekend.

Reeds daarom schijnt aan dit kenteeken eene generische Avaarde behooren te wor- den gehecht. Overigens onderscheidt Lepidocephalus zich van Cobitis en Hyme- nophysa door zijne bedekte oogen, tusschen de buikvinnen en aarsvin geplaatste rugvin en de afwezigheid van zwemblaas; en van Cobitis bovendien nog door zijnen onderoogkuilsdoorn. Meer verwantschap heeft het met de geslachten Cobitichthys, Acan- thopsis en Acanthophthalmus. Met deze alle heeft het de bedekte oogen gemeen en bovendien met Acanthopsis en Acanthophthalmus den bewegelijken onderoog- kuilsdoorn. Het is echter voldoende van die allen te onderkenenn. Cobitich- thys mist den onderoogkuilsdoorn , heeft 2 snuit- en 4 bovenkaaksdraden , eene kleine zwemblaas en de rugvin aan de buikvinnen tegenovergesteld. Acanthopsis heeft wel een' onderoogkuilsdoorn, maar overigens voeldraden, zwemblaas en rugvin als bij Cobitichthys. Het meest verwante geslacht echter is Acanthophthalmus, doch ook dit nog is, gemakkelijk van Lepidocephalus te onderkennen , niet alleen door het volkomen onbeschubd zijn van den kop, maar ook doordien er slechts 2 snuitdra- den en daarentegen 4 bovenkaaksdraden aanwezig zijn.

Van het geslacht Lepidocephalus ken ik slechts twee soorten uit eigen aanschou- wing. Een daarvan was reeds geruimen tijd in de wetenschap bekend onder den naam van Cobitis Hasseltii Val., terwijl de andere eenige weinige jaren geleden door mij werd ontdekt en onder den naam van Cobitis macrochir bekend gemaakt. Ik ben echter niet vreemd aan het denkbeeld , dat er onder de Cobitiformes van zui- delijk Azië nog andere soorten gevonden zijn of nog zullen worden , welke tot Lepidocephalus te brengen zijn, en ofschoon de bestaande beschrijvingen en afbeel- dingen ten deze niet de genoegzame voorlichting geven, meen ik Cobitis balgara Buch. voor eene soort van hetzelfde geslacht te mogen houden, welke echter 8 voeldraden zou bezitten.

De beide soorten mijner verzameling bezitten de volgende kenmerken.

I. Cirri 6.

A. Vertex squamosus. Pinnae dorsalis medio ventrales inter et analem , ven- trales in dimidio corporis posteriore sitae. Corpus pinnaeque maculis vel fasciis nullis.

70

Lepidocepkalus macrochir Blkr.

B. Vertex alepidotus. Pinnae, dorsalis veutralibus magis quam anali appro- ximata^ ventrales in dimidio corporis anteriore sitae. Corpus maculis et vittis varieo-atum.

O

Lepidocejphalus Ilasseltü Blkr.

Lepidocephalus macrochir Blkr. Groothandige Schubkop. Atl. Cjpr. Tab. II fig. 10.

Lepidoc. corpore elongato compresso, altitudine 6V2 ad 7 inejas longitudine, latitudine 2'/» ad Sin ejus altitudine; capite obtuso convexo 6 ad 6V2 in loogitudine corporis ; altitudine capitis l'/aadl^A, latitudine 2V3ad 3 ia ejus longitudine; linea rostro-frontali convexa; oculis totis velatis, postice ia anteriore dimidio capitis sitis, a linea frontali remotis, diametro 11 ad 11 in longitudine capitis, plus diametro 1 distantibus; linea interoculari convexa; naribus oculis magis quam rostri apici ap- proximatis, posterioribus foraminiformibus , anterioribus tubulatis; spina suborbitali paulo ante oculum inserta, valida, oculo longiore, post oculum desinente, bifurcata, ramo inferiore ramo su- periore plus duplo longiore; rostro obtuso, convexo, elevato, carnoso, ante 03 prominente; maxilla superiore maxilla inferiore longiore, non hamata, paulo ante oculum desinente; maxilla inferiore cocbleariformi, ante labium deflexum prominente; labiis carnosis, simplicibus, non lobatis; cirris C carnosis ; cirris rostralibus 4 peripheria apicis rostri insertis externis internis ptulo longioribus capite paulo plus duplo brevioribus ; cirris supramaxillaribus angulo ossis intermaxillaris insertis cirris ro- stralibus externis paulo brevioribus; vertice, genis postice operculisque squamosis squamis minimis oculo nudo vix conspicuis; dentibus pharyngealibus uniseriatis conicis acutis vix curvatis, parvis; operculo postice rotundato margine inferiore concavo; suboperculo post operculum non prominente; apertura branchiali subverticali ; squamis corpore minimis oculo nudo conspicuis ; linea laterali rec- tiuscula per media latera decurrente ; vesica natatoria deficiënte ; pinna dorsali medio ventrales inter et analem sita, obtusa, convexa, 'corpore duplo circiter humiliore, aeque alta circiter ac basi longa; pinnis pectoralibus acutis capite paulo longioribus, tota vel plus tota earum longitudine ante pinnas ventrales desinentibus ; ventralibus obtusis rotundatis pectoralibus plus duplo brevioribus , in posteriore dimidio corporis insertis , tota vel plus tota earum longitudine ante analem desinentibus ; anali obtusa rotundatn, dorsali non humiliore, altiore quam basi longa; caudali extensa subtruncata angulisro- tundata 71/2 ad S'/a in longitudine corporis ; colore corpore pinnisque fuscesceate-aurantiaco vel fusco ; maculis vel vittis corpore pinnisque nullis.

B. 3. D. 1/8 vel 1,9. P. 1,8. V. 1/5. A. 1/5 vel 1/6. C. 12/14/10 ad 10/14/8, lat. brev. incl.

Syn. Cobitis macrochir Blkr, Overz, Ichtli. faun. Sumatr. Nat. T. Ned. Ind. VII p. 97.

Hab. Java (Surakarta) , in flumine Pepeh.

Sumatra (Palembang) ubi confluunt flumina Lematang et Enim.

Longltudo 5 speciminum 64'" ad 91'".

Aanm. Bij de onderwerpelijke soort, welke ik reeds in het jaar 1846 ontdekte^ doch eerstin het jaar 1854 bekend maakte, nam ik het eerste waar, dat, in afwijking

71

van de overige Cyprinoïden, de kopergrootendeels met schubjes is bekleed. Der- gelijke schubjes op den kop heb ik sedert ook bij LepidocephalusHasseltii gevonden, maar zij bevinden zich daar slechts op de wangen en het bovenste gedeelte der oper- kels, terwijl zij bij Lepidocephalus macrochir zich tot over het geheele operkel en suboperkel en tot over de geheele kruin uitstrekken,

In algemeene vormen nadert deze soort meer tot de soorten van Acanthophthal- mus, door ver achterwaartsche inplanting van buikvinnen en rugvin, terwijl de vormen van hare geslachtsverwante meer tot die van de soorten van Acanthopsis naderen.

Tot nog toe zijn mij slechts de beide bovengenoemde vindplaatsen van Lepido- cephalus macrochir bekend geworden, zoodat zij vrij zeldzaam schijnt te zijn en beperkt tot de verder van de zee verwijderde gedeelten der gebieden van grootere rivieren.

Lepidocephalus Hasseltii Blkr. Van HasseWs Schuhkop. Atl. Cypr. Tab. Il fig. 2.

Lepidoc. corpore elongato compresso, altitudine 6 ad 7 in ejus longitudine, latitudine iVs ad iV'a in ejus altitudine,- capite obtusiusculo, convexo, ö^/s ad 6 in longitudine corporis; altitudine capitis 1^/3 ad 1-./5, latitudine 2'A ad 2'A2 in ejus longitudine; linea rostro-frontali convexa; genis, regione postoculari operculoque superne squamosis, squamis minimis ope lentis tantum bene conspi- cuis; oculis totis velatis, posticein dimidio capitis anteriore sitis, lineae frontali valde approxiraatis , diametro 6 ad 7 in longitudine capitis, diametro 1 circiter distantibuS; linea interoculari convexa; naribus oculis magis quam rostri apici approximatis , posterioribus foraminiformibus , anterioribus tubulatis; spina suborbitali paulo ante oculum inserta, sat yalida, oculonon velvix longiore, bifur- cata, ramo inferiore ramo snperiore minus duplo longiore; rostro obtuso, convexo, elevato, carno- so, ante os prominente; maxilla superiore maxilla inferiore longiore, nonhamata, paulo ante oculum desinente; maxilla inferiore cochleariformi antelabium deflexura prominente; labiis carnosis, simpli- cibus , inferiore bilobo ; cirris 6 carnosis ; cirris rostralibus 4 peripheria apicis rostri insertis , externis internis paulo longioribus oculum vix attingentibus ; cirris supramaxillaribus angulo ossis intermaxillaris insertis oculum attingentibus; dentibus pharyngealibus uniseriatis conicis acutis, vix curvatis, minimis : apertura branchiali subverticali; operculo postice rotundato margine inferiore vix concavo; suboper- culo vix vel non post operculum prominente; squamis corpore minimis oculo nudo conspicuis; linea laterali rectiuscula per media latera decurrente; vesica natatoria deficiënte?; pinna dorsali pinnas ventrales inter et analem sita, ventralibus multo magis quam anali approximata , obtusa, rotun- data, corpore non vel vix altiore, altiore quam basi longa; pinnis pectoralibus acutiuscule rotundatis capite vix vel paulo brevioribus, tota circiter earum longitudine ante ventrales desinentibus; ventralibus obtusiuscule vel acute rotundatis, ante mediam corporis longltudinem insertis, pecto — ralibus paulo brevioribus, minus earum longitudine ante analem desinentibus; anali obtusa rotun- data, dorsali bumiliore, altiore quam basi longa; caudali extensa conveiiuscula vel vix emargi- nata, angulis obtusiuscule rotundata 5 ad 5'/2 in longitudine corporis; corpore superne viridi, in- ferne raargaritaceo ; medils lateribus maculis viridescente-fuscis rotundiusculis 10 ad 12 serie simplice dispositis vitta cephalo-caudali coerulescente-violacea percursis; vitta oculo-maxillari coerulescente-

72

violacea; corpore superne lateribusque insuper maculis parvis irregularibus punctisque fuscescente- viridibus variegato; iride coerulescente; pinnis flavescente-vel roseo-hyaliuis, pectoralibus, ventra- libus analique rarius et parce, dorsali et caudali somper et deuse radiis punctis vel maculis mini- mis fuscescente-viridibus variegatis; caudali basi superne interdum macula viridi-fusca profun- diore notata.

B. 3. D. 2 7 vel 3,7. P. 1,7. V. 1/6. A. 3/5 vel 3/6 vel 2/6. C. 10/14/10 ad 8/14/6, lat. brev. incl. Syn. Cobitis octodrrhus V. Hass., Algem. Konst- en Letterbode 1823 II p. 133, Bulletin de Fé- russac 1824. Cobitis Hasseltü Val, Poiss. XVIII p. 56 , Blkr Descr. spec. pisc. Ja van. nov. Nat. ï. Ned.

Ind. XIII p. 3G5. Loclie de Hasselt Val., Poiss. XVIII p. 56. Sereni Javan.

Seroivot, Serowot, Djeler Sundan. Mal. Hab. Java (Batavia, Buitenzorg, ïjilankahan, Perdana, Bandong, Garut, Purworedjo) in fluviis. Longitudo 55 speciminum 32'" ad 48'".

Aanm. Sedert ik deze soort naar minder goed bewaarde exemplaren, ter boven aangehaalde plaatse, beschreef, ben ik in het bezit gekomen van ongeveer een veer- tigtal nieuwe, deels grootere fraai bewaarde voorwerpen. Een nader onderzoek daarvan heeft mij doen ontwaren, dat de onderkaaksdraden niet aanwezig zijn, zooals ik vroeger heb beschreven , maar dat ik de onderlipskwabben als zoodanig moet hebben aangezien, wat bij de tedere lippen der kleine voorwerpen ligtelijk kan geschieden, wanneer men met een pincet slechts een weinig daaraan trekt.

De soort is evenzeer opmerkelijk door haren beschubden kop als Lepidocephalus macrochir, maar zij heeft de bijzonderheid, dat het operkel slechts van boven en de kruin niet beschubd is. Overigens verschilt zij nog van Lepidocephalus macrochir , doordien bij deze soort ligchaam en vinnen geheel zonder band- of vlekteekening zijn, de buikvinnen achter de voorste helft des geheelen ligchaams zijn ingeplant, de rugvin verder achter de buikvinnen begint, enz.

De afmetingen van Lepidocephalus Hasseltü blijven zeer klein. Zij schijnt niet grooter te worden dan het grootste mijner voorwerpen.

Lepidocephalus Hasseltü is het eerst in de wetenschap gevoerd , onder den naam van Cobitis Hasseltü, door den heer Valenciennes. Het schijnt, dat de korte be- schrijving in de groote Histoire naturelle des Poissons slechts naar eene afbeelding van Van Hasselt genomen is. Ik ben in het bezit van eene kopie der door Van Has- selt nagelatene afbeelding dezer soort, op welke slechts 6 voeldraden zijn aangeduid, wat aan de natuur beantwoordt, doch ook Van Hasselt heeft blijkbaar gemeend 8 voeldraden te tellen, wat blijkt uit den naam van Cobitis octocirrhus, welken hij voor deze soort voorstelde.

73

AcANTHOPHTHALMUS V. Hass., Blkr , Serowot.

Corpus elongatum valde compressum, microlepidotum. Rostrum ob- tusum. Maxilla inferior acie tenui, tuberculo nullo. Oculi velati. Cirri 6 vel 8, rostrales 2, supramaxillares 4. Caput compressum, alepidotum. Spina suborbitalis. Nares anteriores tubulatae. Pinna dor- salis ventrales inter et analem sita. Vesica natatoria conspieua nuUa.

«

Dentes pharyngeales conici uniseriati.

Aanm. Ik behoud hier een door Van Hasselt voorgesteld geslacht, hetwelk hij echter minder st:herp kenmerkte, door daaronder te verstaan die soorten van Co- bitis, bij welke de onderoogkixilsdoorn onder het oog is ingeplant en de snuit stomp afgerond.

Volgens deze diagnose zou Acanthophthalmus niet te onderkennen zijn van vele soorten van Acanthopsis, voor de javasche soort van welk geslacht Van Hasselt het eerst den naam van Acanthopsis voorstelde.

Acanthophthalmus is mijns inziens een zeer natuurlijk geslacht, wanneer het, zooals boven, naauwkeariger begrensd is. Het behoort tot de Cobitiformes met be- dekte oogen en onderscheidt zich daarin van de overige geslachten voornamelijk door de aanwezigheid van slechts 2 snuitdraden en van 4 bovenkaaksdraden , met gelijktijdig ver achter de buikvinnen ingeplante rugvin.

Van Cobitichthys verschilt het door den genoemden stand der rugvin, alsmede door zijnen onderoogkuilsdoorn. Dezen doorn heeft het gemeen met Acanthopsis en Lepidocephalus , doch Lepidocephalus heeft den kop beschubd en 4 snuitdraden en 2 bovenkaaksdraden, terwijl bij Acanthopsis de rugvin aan de voor het midden des ligchaams ingeplante buikvinnen is tegenovergesteld , en eene kleine in eene beenige doos beslotene zwemblaas aanwezig is. In habitus heeft Acanthophthalmus overigens het meeste van Lepidocephalus.

Voor zoover de bestaande kennis reikt, is het geslacht Acanthophthalmus in den Indischen Archipel door slechts twee soorten vertegenwoordigd, welke beide reeds aan Van Hasselt bekend waren en door hem onder den naam van Acanthophthal- mus javanicus en Acanthophthalmus fasciatus werden aangeduid. Met vrij groote zekerheid kan men Buchanan's Cobitis pangia van Bengalen tot hetzelfde geslacht brengen, en ik vermoed ook, dat Cobitis thermalis Val. van Ceylon daartoe te brengen is. Beide die soorten hebben 8 voeldraden en dus 2 meer dan de ar- chipelagische.

De beide soorten van Van Hasselt heb ik op Java teruggevonden en een daarvan tevens van Sumatra ontvangen. Zij laten zich naar volgend schema ken- merken.

10

74

I. Cirri 6.

A. Corpus fasciis fuscis latis transversis 12 ad 15. Cirri capite triplo vel plus triplo breviores.

Acanthopldhalmus fasciatus V. Hass.

B. Corpus fasciis vel maculis nullis. Cirri capite duplo vel paulo plus duplo breviores.

Acanthophtliaïmus javanicus V. Hass.

Acanthophthalmus fasciatus V. Hass., Algem. Konst- en Letterb. 1823 II p. 133, Bullet. Férussac 1824 p. 377. Gehande Serowot. Atl. Cypr. Tab. II fig. 4.

Acanthophth. corpore elongato compresso, altitudine 8 ad 10 in ejus longitudine, latitndine 2 ad 3 in ejus altitudine; capite obtuso convexo, 8 ad 9 in longitudine corporis; altitudine capitis l*/2 ad 13/3, latitudine 3 circiter in ejus longitudine; linea rostro-frontali convexa; oculis totis velatis, postice in anteriore dimidio capitis sitis, lineae frontali approximatis, diametro 7 ad 10 in loncitu- tudine capitis, plus diametro 1 distantibus; linea interoculari convexa; naribus oculis magis quam rostri apici approximatis , posterioribus foraminiforraibus, anterioribus tubulatis; spina suborbitali paulo ante oculnm inserta, valida, oculo longiore, post ooulum desinente, bifurcata, ramo inferiore ramo superiore plus duplo longiore ; rostro obtuso, convexo, elevato, carnoso, ante os prominente ; raa- xilla superiore maxllla inferiore longiore, non hamata, sat longe ante oculura desinente i maxilla inferiore cochleariformi gracili ante labium deflexum prominente ; labiis carnosis , simplicibus , inferiore bilobo ; cirris 6 carnosis, subaequilongis , capite triplo vel plus triplo brevioribus; cirris rostralibus 2 apice rostri insertis valde approximatis, supramaxillaribus 4, anterioribus medio ramo, posterioribus angulo ossis intermaxillaris insertis; capite toto alepidoto ; dentibus pharyngealibus uniseriatis; operculo pos- tice rotundato margine inferiore vix concavo; suboperculo post operculum non prominente; apertura branchiali subverticali ; squamis corpore minimis, oculo nudo vix conspicuis ; linea laterali rectius- cula , per media latera decurrente ; vesica natatoria deficiënte ; pinna dorsali pinnae anali multo magis quam ventralibus approximata, paulo ante analem desinente, obtusa, rotundata, corpore multo humiliore, vix vel non altiore quam basi longa; pinnis pectoralibus rotundatis capite paulo ad multo brevioribus plus tripla earum longitudine ante pinnas ventrales desinentibus ; ventralibus in posteriore dimidio corporis insertis, rotundatis, pectoralibus brevioribus, dupla circiter earum longitudine ante analem desinentibns; anali obtusa rotundata, dorsali non humiliore, vix altiore quam basi longa; caudali extensa truncata vel vix emarginata angulis acuta vel rotundata, 8V2 ad 9 in longitudine corporis ; corpore pulchre roseo fasciis latis transversis fuscis 12 ad 15; fasciis 3 anterioribus cephalicis , ceteris dorso-ventralibus et caudalibus , omnibus dorso latissimis valde appro- ximatis, media vel infima latera versus gracilescentibus vel subbifurcatis , cauda inferne interdum cum fasciis lateris oppositi unitis ; pinnis pulchre roseis , caudali dimidio basali maxima parte fusca; iride fusca vel coerulea.

75

B. 3. D. 2/6 vel 2 7. P. 1/8. V. 1/5. A. 1/5 vel 1/6 vel 2/5 vel 2/6. C. 10/14/9 ad 6/14/6 lat.

brev. incl. Syn. Cobitis Kahlii Val., Poiss. XVIIl p. 58; Blkr, Descr. spec. pisc. Javan. nov. Nat T. Ned. Ind. XIII p. 364. Loche de Kuhl Val, Poiss. XVIII p. 58. Serowot Sandan. Hab. Java (Batavia, Buitenzorg, Penawangan), in fluviis.

Sumatra (Lahatj, in fluviis. Longitudo 20 speciminum 72" ad 80'".

Aanra. Deze fraaije soort is zeer gemakkelijk herkenbaar aan de breede digt aan- eensluitende dwarsche bruine ligchaamsbanden , welke scherp afsteken op een' schoo- nen rooskleurigen grond. Maar dit is ook het voornaamste kenmerk, waardoor zij van den Ongebanden Serowot verschilt.

De overige verschillen zijn van weinig belang en bepalen zich voornamelijk tot eene grootere lengte der voéldraden en meer nabij de aarsvin geplaatste fugvin.

Te Batavia is zij zeldzaam, verblijvende zij bij voorkeur in de verder van de zee verwijderde gedeelten der rivieren.

Acanthophthalmus javanicus V. Hass., Algem. Konst- en Letterb. 1823 II p. 133, Buil. Férussac 1824 p. 377. Ongehande Serowot. Atl. Cypr. Tab. II fig. 3.

Acanthophth. corpora elongato compresso, altitudine 9 ad 11 in ejus longitudine, latitudine 2 circiter in ejus altitudine; capite obtuso convexo, 7*/4 ad 7^,4 in longitudine corporis; altitudine capitis 13/4 ad IV 2, latitudine 2*/* ad 21,2 in ejus longitudine; linea rostro-frontali convexa; oculis totis velatis, postice in anteriore dimidio capitis sitis, lineae frontali approximatis, .diametro 10 circiter in longitudine capitis, plus diametro 1 distantibus; linea interoculari convexa; naribus oculis magis quam rostri apici approximatis, posterioribus foraminifovmibus , anterioribus tubnlatis; spinasubor- bitali paulo ante oculum inserta, valida, oculo paulo longiore, paulo post oculum desinente, bifur- cata, ramo inferiore ramo superiore plus duplo longiore; rostro obtuso, convexo, elevato, carnoso, ante os prominente,- maxilla superiore maxilla inferiore longiore, non hamata, sat longe ante maxil-^ lam inferiorem prominente; maxilla inferiore coclileariformi , gracili , ante labium deflexum prominente; labiis carnosis, gracilibus, inferiore bilobo; cirris 6 carnosis, subaequilongis, capite duplo vel plus duplo brevioribus ; cirris rostralibus 2 aplce rostri insertis valde approximatis , supramaxillaribus 4 , anterioribus medio ramo posterioribus angulo ossis" intermaxillaris insertis; capite toto alepidoto; dentibus pbaryngealibus conicis , acutis, vix curvatis; operculo postice rotundato, margine inferi- ore vix concavo; suboperculo post operculum non prominente; apertura brancbiali subverticali : squamis corpore minimis oculo nudo vix conspicuis; linea laterali rectiuscula per media latera decurrente; vesica natatoria deficiënte; pinna dorsali pinnae anali multo magis quam ventralibus approximata, tota fere ejus longitudine ante analem desinente, obtusa, rotundata, corpore paulo ad multo humiliore, vix vel non altiore quam basi longa; pinnis pectoralibus rotundatis, capite multo sed minus duplo brevioribus, tripla vel plus tripla earum longitudine ante pinnas ventrales

.76

desinentibus; ventralibns in posteriore dimidio covporis insertis, rotuudatis, pectoralibus non vel vix brevioribus , dupla vel minus dupla earum longitudine ante analem desinentibus ; anali obtusarotun- data, dorsali non vel vix humiliore, vulgo altiore quam basi longa; caudali expansa truncata vel vix emarginata, angulis acuta vel rotundata 8''/4 ad 10'/2 in longitudine corporis; colore corpore, dorso lateribusque fusco, ventre dilutiore; pinnis aurantiacis, roseis vel fuscescentibus; caudali dimidio basali tota fere fusca; iride coerulea. B. 3. D. 2/6 vel 27. P. 1/8 vel 1/9. V. 1/6. A. 2/5 vel 2/6. C. 9/14/8 ad 7 14/6 lat. brev. incl. Syn. Cobitis oblonga K. v. H., Val, Poiss. XVIII p. 58, Blkr, Act. Soc. Scient. Ind. Neerl. II Zesde Bijdr. vischf. Sumatra p. 48. Loche oblongue Val., Poiss. XVIII p. 58. Sisi-samping , Serewot Sundan. liab. Java (Buitenzorg, Tjampea), in fluviis.

Sumatra (Lahat), in fluviis. Longitudo 23 speciminum 60" ad 81".

Aanm. Zeer na verwant aan Acanthophthalmus fasciatus V. Hass., is Acanhthoph- thalmus javanicus toch gemakkelijk daarvan te onderkennen aan haar ongeband en ongevlekt ligchaam , langere voeldraden en verder voor de aarsvin eindigende rug- vin. In habitus en kleur heeft zij veel van Lepidocephalus macrochir Blkr, doch eene verwisseling is niet mogelijk wanneer men acht geeft op de geslachtsken- merken , terwijl bovendien bij laatstgenoemde soort het ligchaam minder slank is , de riigvin nader bij de aarsvin geplaatst, de borstvinnen spits zijn en langer dan de kop, enz.

CoBiTis Art., Blkr, Meerslang.

Corpus elongatum fusiformi-compressum , microlepidotum. Maxilla inferior acie tenui, tuberculo nuUo. Caput rotundatum, alepidotum. Oculi liberi. Cirri 6 ad 8 , rostrales 4 , supramaxillares 2. Spina sub- orbitalis nulla. Nares anteriores tubulatae. Pinnae dorsalis ventrali- bus opposita, ventrales ante medium corpus insertae. Vesica nata- toria parva tota in cavitate ossea vertebrali inclusa. Dentes pbaryn- geales conici uniseriati.

Aanm. Ik stel voor, den ouden geslachtsnaam Cobitis te behouden voor die Cobitiformes , welke met Cobitis barbatula L. gemeen hebben een vrij oogvlies en de afwezigheid van onderoogkuilbeensdoorn. Waar deze beide kenmerken vereenigd worden aangetroffen , schijnen zij van de overige , in de diagnose vermelde , vergezeld te gaan en zij stellen dan een zeer natuurlijk geslacht 'daar , welks talrijke en ge- woonlijk zeer veel op elkander gelijkende soorten , minder gemakkelijk van elkander

77

zijn te onderkennen , juist omdat zij in habitus en kleurteekening de groote verwant- schap aanduiden, welke ze tot een natuurlijk geslacht doen behooren. Als boven gekenmerkt, is dan ook geene verwisseling met andere geslachten mogelijk.

Behalve Cobitis heeft slechts Hymenophysa vrije oogen, doch dit geslacht heeft sterk ontwikkelde onderoogkuilsdoornen en een' geheel anderen habitus des lis:- chaams , enz.

Cobitichthys mist evenzeer de onderoogkuilsdoornen als Cobitis , doch het heeft de oogen geheel door de kophuid o vertogen en behalve 6 tot 8 voeldraden aan snuit en bovenkaak, nog 4 aan de onderlip.

De geslachten Lepidocephalus, Acanthopsis en Acanthpohthalmus verschillen van Cobitis, zoowel door bedekte oogen, als door den onderoogkuilsdoorn , afgescheiden van nog andere kenmerken, gelegen deels in de plaatsing der voeldraden en van de rugvin en buikvinnen, deels in de beschubbing van den kop en in de al of niet aanvveziofheid van eene zwemblaas.

Moeijelijk echter is het, de bestaande beschrijvingen en afbeeldingen van vele soorten tot de omschrevene geslachtskenmerken te herleiden, aangezien verre van algemeen acht op ze gegeven is. Met zekerheid behooren er toe twee archipela- gische soorten van mijn kabinet, alsmede allede west-aziatische soorten , welke door Heckel en den heer Valenciennes zijn bekend gemaakt en in het hier voren ge- geven overzigt onder het geslacht Cobitis geplaatst. Minder zekerheid ten deze bestaat ten opzigte van de daar onder Cobitis opgenomene soorten van Euchanan en den heer MacClelland en het zou mij zelfs niet bevreemden dat er daaronder voor- komen , welke, bij nadere bekendheid, zullen blijken, hetzij tot Cobitichthys hetzij typen tot van eigene geslachten te behooren. Ik vermoed zulks althans van de door den heer MacClelland beschrevene vierdradige soorten, van Cobitis pavonacea McCL, Cobitis monoceros McCl., enz. Of er overigens Cobitiformes met slechts 4 voeldraden bestaan, dient nog, mijns inziens, door een nader onderzoek bevestigd te worden.

Van mijne archipelagische soorten was Cobitis fasciata reeds aan Van Plas- selt bekend.

Van Hasselt's geslacht Nemacheilus is geen ander dan Cobitis. Nemacheilus fas- ciatus V. Ilass. heeft alle geslachtskenteekenen van Cobitis barbutula L., zoodat de door Van Hasselt voorgestelde geslachtsnaam niet aannemelijk is. De tweede soort van den Soenda-archipel leeft op Sumatra en werd reeds geruiraen tijd geleden door mij onder den naam van haren ontdekker, wijlen den heer P. Jakles, beschreven. Beide soorten zijn zeer na aan elkander verwant.

Zij laten zich naar volgend schema van de overige bekende soorten en van elkan- der onderkennen.

I. Cirri 6. Pinna caudalis profunde emarginata, biloba. Pinna dorsalis radiis

78

anterioribus ventralibus opposita. Corpus fasciis fascescentibus vel profunde viridibus trans versis. Cirri capite minus duplo breviores.

A. Caput 6 fere ad 6V2 in longitudine corporis, minus duplo longius quam altum. Fasciae transversae 13 ad 20 frequenter duplicatae.

Cobitis Jahlesi Blkr.

B. Caput 5V2 ad 5V4 in longitudine corporis , duplo longius quam altum, Fas- ciae transversae 11 vel 12.

Cobitis fasciata CV.

Cobitis fasciata Val., Poiss. XVIII p. 18, Blkr, Overz. ichthyol. Fauna' V. Sumatra, Nat. Tijdschr. Ned. Ind. VII p. 96. Gehande Meer- slang. Atl. Cypr. Tab. II fig. 7.

Cobit. corpore elongato, antice cylindraceo , postice compresso , altitudine 7' /2 ad 8 */2 in ejus longi- tudine; capite obtusiusculo convexo 6 fere ad 6V2 in longitudine corporis; altitudine capitis l^/s ad 1^/5, latitudine 13/4 ad 2 fere in ejus longitudine; linea rostro-frontali convexa ; oculls liberis, in me- dia longitudine capitis circiter Tel majore parte in dimidio capitis anteriore sitis , lineae frontali valde approximatis , diametro 5 ad 52/3 in longitudine capitis, plus diametro 1 distan tibus; linea interöcu- lari convexa ; naribus orbitae magis quam rostri apici approximatis , posterioribus patulis , anteriori- bus brevitubulatis ; spina suborbitali nulla conspicua,- rostro obtuso convexo, oculo minus duplo lon- giore, apice carnoso ante os prominente; maxilla superiore maxilla inferiore longiore, non hamata, paulo ante oculum desinente ; maxilla inferiore sat lata , cochleariformi , ante labium inferius deflexum pro- minente; labüs carüosis siraplicibus, non lobatis ; cirris 6 carnosis ; cirris rostralibus 4 peripberia apicis rostri insertis, basi non unitis, externis internis longioribus oculum superantibus vel oculi marginem posteriorera attingentibus; cirris supramaxillaribus 2 angulo ossis intermaxillaris insertis oculum super- antibus; dentibus pharyngealibus uniseriatis parvis conicis, acutis, vix curvatis, utroque latere 5 vel 6 ; apertura branchiali subverticali infra basin pectoralium desinente ; operculo postice rotundato, mar- gine inferiore concavo; suboperculo post opèrculum non vel vix prominente; squamis minimis oculo nudo bene conspicuis ; linea laterali rectiuscula per media latera decurrente ; vesica natatoria minima in cavitate ossea vertebrali tota inclusa, parte accessoria abdomiuali libera nulla; pinna dorsali radiis anterioribus pinnis ventralibus opposita, obtusa vel acutiuscula, non vel parura emarginata, corpore non vel non multo altiore, vix vel non humiliore quam basi longa, dimidia ejus longitudine circiter ante pinnam analem desinente; pinnis pectorallbus rotundatis longitudine caput circiter ae- quantibus, minus earum longitudine ante ventrales desinentibus, ventralibus ante mediam corporis longitudinen insertis, rotundatis, pectoralibus paulo brevioribus , minus earum longitudine ante analem desinentibus; anali acute vel acutiuscule rotundata, non vel vix emarginata, corpore non vel paulo humiliore, altiore quam basi longa; caudali profunde vel subsemilunariter emarginata, lobis acu- tis vel obtnsiusculis subaequalibus 4'/ 2 ad 5 in longitudine corporis; colore corpore superne roseo- viridi, lateribus nitente-viridi, inferne roseo-vel margaritaceo-hyalino ; dorse lateribusque fasciis

7d

transversis latis profunde viridibus 13 ad 20 frequenter duplicatis vel irregularlbus, interdum inferne in fasciam longitudinalem unitis; pinnis pectoralibus roseis, ceteris viridescente-hyalinis , dorsali radiis frequenter maculïs aliquot viridibus,- caudali basi macula oblonga transversa profunde vel nigricante-viridi ; iride violascente vel coerulea annulo pupillari aureo; cirris rostralibus rubris , inter- maxillaribus viridescentibus. B. 3. D. S/9 vel 3/10. P. 1/9 ad 1/11. V. 1/7. A. 3/5 vel 3/6. C. 10/17/8 ad 6/17 6 lat. brev. incl. Syn. Naemaoheilus fasciatus K. v. Hass., Algem. Konst-en Letterb. 1823 lip. 133, Buil. Férussac 1824 p. 376. Loche a handes Val, Poiss. XVIII p. 18. Cobitis suborbüalis Val., Poiss.. ibid. p. 19. Loche a sousorbitaires Val., ib. p. 19. Cobitis chrysolaimos K. v. H., Val, ibid. p. 20 fig. 521. Loche aux barbes d'or Val, Poiss. ibid. 20. Cobitis PJeifferi Blkr, Diagn. Beschr. nieuw, vischs. Sumatra, Tient. V ad X, Nat. T. Ned

Ind. IV p. 298. JDjeler Mal, Sund. Hab. Java (Batavia, Tjampea, Buitenzorg, Garut, Kuningan, Ambarawa, Malang, Ngantang, Lesti), in fluviis. Sumatra (Meninju, Lahat), in fluviis et lacubus. Batu vel Nias?? Longitudo plus quam 100 speciminnm 45" ad 85".

Aanm. Zooals ik reeds elders heb gezegd, houd ik het er voor, dat Cobitis chrysolaimos K. v. H. dezelfde soort is als Cobitis fasciata Val., dat de afbeelding in het groote vischwerk van Cobitis chrysolaimos stellig betrekking heeft tot Cobitis fasciata CV. en geenszins beantwoordt aan de beschrijving van Cobitis chrysolaimos, in welke gezegd wordt //la corps et les nageoires n'offrent aucune taches ni stries", terwijl de afbeelding er de dwarsche banden en de rugvinvlekken van Cobitis fasciata Val. vertoont. Deze beschrijving is waarschijnlijk naar een verkleurd voorwerp genomen. Bij meerdere, reeds lang bewaarde, voorwerpen mijner verza- meling zijn band- en vlekteekening insgelijks geheel verloren gegaan.

Bij talrijke voorwerpen is het onderoogkuilsbeen enkel en puilt onder het oog met een stomp uitsteeksel buiten de huid uit, terwijl bij even talrijke andere voor- werpen de schakel der onderoogkuilsbeenderen het oog van onderen geheel omgeeft. Het kenmerk, in deze beenderen gezocht, is ten deze alzoo van zeer ondergeschikte waarde te achten.

Cobitis suborbitalis Val. van Java komt mij voor, evenmin soortelijk van Cobitis fasciata te verschillen als Cobitis chrysolaimos K. v. H., Val. De keten onderoogkuils- beenderen is bij de voorwerpen nu eens volkomen en dan weder afgebroken, zonder dat daarin een soortelijk kenmerk te vinden is. De beschrevene vlekken van Cobitis suborbitalis Val. beantwoorden zeer goed aan die bij vele mijner voorwerpen, welke zich iu een' minder goeden toestand van bewaring bevinden. Ook Cobitis Pfeifferi,

80

welke ik vroeger voor eene eigene soort liield, breng ik thans tot Cobitis fas- ciata terug.

Cobitis fasciata is op Java de meest voorkomende soort van Cobitiformes en be- woont zoowel de lagere als de hoogere gedeelten der stroomgebieden. Te Batavia is zij niet zeldzaam, doch wordt er niet in genoegzaam groote hoeveelheden gevan- gen om tot de volksvoeding eenigzins te kunnen bijdragen.

Cobitis Jaldesi Blkr , Diagnost. Beschrijv. Nieuw, vischsoort. Sumatra, Tient. 1 ad 4 , Nat. Tijdsclir. Ned. Ind. III p. 604. Jakles Meer- slang. Atl. Cypr. Tab. II fig. 9.

Coblt. corpore elongato, autice cylindrico, postice compresso, altitudine 8 ad 8 */2 in ejus lon- gitudiue; capite obtusiusculo coavexo, toto alepidoto, 5*,2 ad 5^/4 in longitudine corporis ; altitu- dine et latitudiae capitis 2 circiter ia ejus longitudine; linea rostro-f'rontali convexa; oculis liberis, in media longitudine capitis circiter vel majore parte in dimidio capitis anteriore sitis, lineae fron- tali valde approximatis , diametro 4 V* ad 5 in longitudine capitis , plus diametro 1 distantibus ; li- nea interoculari convexiuscula; naribus orbitae majjis quara rostri apici approximatis , posterioribus patulis, anterioribus brevltubulatis ; spina suborbitali nulla conspicua; rostro obtuso convexo, oculo minus duplo longiore, apice carnoso ante os prominente; maxilla superiore maxilla inferiore longiore , non Iiamata, sat longe ante oculura desinente; maxilla inferiore satlata, cochleariforrai , ante labium inferius deflexum prominente; labiis carnosis simplicibus, non lobatis; cirris 6 carnosis; cirris rostra- libus 4 peripheria apicis rostri insertis, basi non unitis, externis internis paulo longioribus oculum attingentibus vel superantibus ; cirris supramaxillaribus 2 angulo ossis intermaxillaris insertis oculum superantibus; dentibus pharyngealibus uniseriatis, parvis, conicis, acutis, vix curvatis; apertura brancbiali subverticali infrabasin pectorallum desinente; operculo postice angulato angulo rotundato, margine inferiore concaviusculo ,- suboperculo post operculum non vel vix prominente ; squamis mi- nimis oculo nudo bene conspicuis ; linea laterali rectiuscula per media latera decurrente ; vesica na- tatoria minima, in cavitate ossea vertebrali tota inclusa, parte accessoria abdominali libera nulla; piana dorsali radiis anterioribus pinnis ventralibus opposita, acutiuscula, non vel parum emarginata, corpore altiore, aeque longa circiter ac alta, dimidia ejus longitudine circiter ante pinnam analem desinente; pinnis pectoralibus rotundatis longitudine caput circiter aequantibus, vulgo minus dimi- dia earum longitudine ante pinnas ventrales desinentibus; ventralibus ante mediam corporis longitudi- nera insertis, rotundatis, pectoralibus non multo brevioribus, vulgo multo minus earum longitudine ante analem desinentibus; anali obtusiuscula vel acutiuscula, convexa, vel vix emarginata, corpore non vel vix humiliore, altiore quam basi longa; caudali profunde vel semilunariter emarginata, lo- bis acutis 4 */2 ad 4^/4 in longitudine corporis; colore corpore roseo-viridi vel fuscescente, viridi-fus- co profundiore nebulato vel fasciis 11 vel 12 latis transvorsis fuscescentibus ; pinnis viridescente-by- alinis, dorsali en caudali radiis viridi profundiore variegatis; caudali basi macula oblonga transversa viridi-fusca ; iride violascente-coerulea.

B. 3. D. 2/10 ad 3/12. P. 1/10 vel 1/11. V. 1/7. A. 3/5 vel 3/6. C. 11/17/9 ad 9/17/7, lat. brev.incl.

Hab. Sumatra (Pajakombo, Solok, Lahat), in fluviis.

Longitudo 8 speciminum 56" ad 91".

Aanm. Cobitis Jaklesi is uiterst na verwant aan Cobitis fasciata Val. en komt daarmede in nagenoeg alle punten overeen. Zelfs de hoogere bruinachtig-roode kleur.

81

aan welke ik vroeger het voornaamste verschil van Gobitis Jaklesi met Cobitis fas- ciata toeschreef, is mij , na de ontvangst van beter bewaarde voorwerpen van Solok en Lahat, voorgekomen meer aan minder goede bewaring in wijngeest te zijn toe te schrijven. Bij naauwkeurige vergelijking van alle mijne voorwerpen van beide soorten, ontwaar ik slechts, als standvastige kenmerken, verschillen in de evenredig- heden der hoogte en lengte van den kop, zijnde de bij onderwerpelijke soort stand- vastig bij voorvverpen van verschillende leeftijden betrekkelijk langer en lager dan bij Cobitis fasciata. Ook schijnt het geringe aantal dwarsche ligchaamsbanden een soor- telijk kenmerk op te leveren.

CoBiTicHTHYS Bllcr , Nat. T. Ned. Ind. XVI p. 304.

Corpus elongatum compressum , microlepidotum. Caput compressum alepidotum. Rostrum convexum. Oculi cute cephalica velati. Cirri rostro-supraraxillares 6 ad 9 (8) , inframaxillares 4. Spina suborbitalis nulla. Nares anteriores tubulatae. Pinna dorsalis ventralibus opposita. Pinna caudalis integra supra et infra caudam in carinam adiposam producta. Dentes pharyngeales uniseriati conici. Vesica natatoria parva , tota in cavitate ossea vertebrali inclusa,

Aanm. Het geslacht Cobitichthys omvat alle die soorten van Cobtiformes, welke, even als het geslacht Cobitis zooals het door mij beperkt is, den onderoogkuils- doorn missen, doch daarvan voornamelijk verschillen door bedekte oogenen talrijker voeldraden Het schijnt dat het geslacht in Oost-Azië en den Oost-aziatischen Archi- pel te huis behoort, zijnde tot nog toe slechts soorten er van bekend geworden van China, Japan en Eorneo

Die soorten zijn talrijker dan vroeger vermoed werd. De heer Schlegel gaf de beschrijvingen en afbeeldingen van de twee hem bekende Japansche soorten (Cobitis rubripinnis Schl. en Cobitis maculata Schl.). De heer MacClelland maakte twee soor- ten van Cobitichthys van China bekend onder de namen Cobitis pectoralis (Calc. Journ. Nat. Hist. IV p. 400 tab. 23 fig. 3) en Cobitis bifurcata (ib. fig. 1). Sir J. Richardson gaf in de Zoölogie der reis van de Sulphur eene beschrijving en af- beelding van Cobitis anguillicaudata van den heer Cantor , welke evenzeer eene Co- bitichthj^s is , terwijl hij nog eene andere soort naareene afbeelding beschreef in zijn Report over de visschen van China , onder den naam van Cobitis psammismus. Co- bitis decemcirrosus Basil., van noordelijk China, is insgelijks eene Cobitichthys, en eindelijk is ook mijne vroegere Cobitis barbatuloides van Borneo tot Cobitichthys terug te brengen. Geen dezer soorten is beschreven in de groote Histoire naturelle des Poissons , welks 18e deel, waarin de Cobitiformes behandeld zijn, trouwens ook reeds in het jaar 1846 het licht zag.

82 .

Volgens den tegenwoordigen stand onzer kennis zijn , mijns inziens, de elf soorten vau Cobitichthys aan te nemen, welke in de lijst, aan hoofd dezer subfamilie, zijn opgebragt.

De eenige bekende archipelagische soort laat zich onderkennen aan volgende karakters.

A. Corpus altitudine 7 fere in ejus longitudine. Caput 5V-2 circiter in longitudine corporis. Pinnae pectorales capite vix breviores, ventrales ante medium corpus insertae.

Cohiticldhys barhatuloides Blkr.

Cobitichthys barhatuloides Blkr , Meer slangachtige Cobitichthys , Atl. Cypr. Tab. II fio-. 1.

o

Cobit. corpore elongato corapresso, altitudine 7 fere in ejus longitudine, latitudine l*/2 circiter in ejus altitudine; capite acuto, toto alepidoto, 51/2 circiter in longitudine corporis; altitudine capi- tis l^'s in ejus longitudine; oculis velatis, diametro 5 circiter in longitudine capitis, in media lon- gitudine capitis sitis, lineae frontali valde approximatis ; rostro acuto convexo; spina suborbitali conspicua nnlla; cirris rostro-maxillaribus G? brevibus ; apertura branchiali subverticali ; squamis corpore minimis oculo nudo vix conspicuis; pinna dorsali radiis anterioribus pinnis ventralibus op- posita, tota vel plus tota ejus longitudine ante analera desinente, obtusa rotundata, corpore paulo liurailiore; pinnis pectoralibus acutis capite vix brevioribus, longe ante ventrales desinentibus ; pinnis ventralibus paulo ante mediam corporis longitudinem insertis pectoralibus brevioribus, longe ante pin- nam analem desinentibus; anali obtusa rotundata, corpore humiliore; caudali Integra, margine posteriore convexiuscula 5 in longitudine corporis ; corpore fusco , fusco profundiore punctulato ; pinnis roseo-viridibus, radiis dense vel parce fusco punctulatis ; caudali basi superne raacnla majore nigra, annulo rubescente cincta.

B. 3. D. 2,7 vel 2/8. P. 1/6 vel 1/7. V. 1/6. A. 2/5 vel 2,6. C. 15 et lat. brev.

Syn. Cobitis barhatuloides Blkr, Vijfde Bijdr. ichth. Borneo, Nat. T. Ned. Ind. II p. 435.

Hab. Borneo (Sambas) , in fluviis.

Longitudo speciminis unici 46 "'.

Aanm. Wegens den gebrekkigen toestand van bewaring, waarin mijn eenig voor- werp zich bevindt, heb ik slechts weinig wezenlijks aan mijne vroegere, hierboven aangehaalde, beschrijving dezer soort kunnen toevoegen. Het aantal voeldraden kan ik niet met zekerheid bepalen , maar er zijn er minstens zes , waarvan twee aan de snuitspits en vier aan de bovenkaak zijn ingeplant. JMoeijelijk kan ik mij verklaren, hoe ik in mijne bovenaangehaalde beschrijving heb kunnen spreken van de aanwe- zigheid vai:^ een' onderoogkuilsdoorn. Bij het losbereiden van de onderoogkuilshuid moet ik den onderoogkuilbeensrand van mijn overigens zeer klein en slecht be- waard voorwerp voor doornachtig gehouden hebben, wat een nader onderzoek mij geleerd heeft onjuist geweest te zijn. De soort verdient nog nader naar goed be- waarde voorwerpen beschreven te worden.

SUBFAMILIA II HOMALOPTERAEFORMES.

Cyprinoidei corpore elongato depresso , squamoso , ventre lato , plano, Caput depressum cute glandulosa'ubique tectum , inferne latum planura , alepidotum , rostro ante os prominente , ore parvo infero transverso , centrali (a lateribus capitis renioto) , labiis carnosis , niaxilla inferiore plana ante labium inferius prominente. Dentes pharyngeales conici uniseriati. Pseudobranchiae nuUae. Apertura branchialis verticalis, angusta. Pinnae anacanthae , dorsalis et analis pauciradiatae , pecto- rales et ventrales horizontales , subdisciformes , peetorales radiis am- terioribus pluribus simplicibus. Vesica natatoria nulla.

Aanm. De Homalopteraeformes kenmerken zich scherp in de groote familie der' karperachtige visschen door den volkomen horizontalen stand der gepaarde vinnen, door de talrijke onverdeelde borst vinstralen, platte breede ondervlakte van kop en buik, kleine onderstaande dwarsche niet tot aan de zijvlakte van den kop reikende mondopening, vrije niet door de lippen bedekte kaakranden, en eenreijige kegel- vormige keelgatstanden. Zij zijn onder de Cyprinoïden , wat de Glyptosterna zijn onder de Siluroïden en wat de Platypteraeformes zijn onder de Gobioï- den. Even als deze zijn zij er op gebouwd om zich in de ondiepe snel vlietende bergrivieren met steenachtigen bodem door aanzuiging of vastklamping tegen den stroom te verzetten en het is ook in de rivieren van het gebergte, dat men de soorten van Platyptera, Glyptosternon en Homaloptera bij voorkeur aantreft. Met de Platypteraeformes hebben de Homalopteraeformes tot den habitus en het stelsel van beschubbing gemeen , maar tanden- , kieuw- en vinstelsel wijzen de Platypte- reaformes eene van de onderwerpelijke familie verwijderde plaats aan.

De Homalopteraeformes zijn het eerst in de wetenschap bekend geworden van Bengalen. Buchanan, in zijn werk over de visschen van de Ganges, beschreef er twee soorten van onder denamen Cyprinus sucatio en Cyprinus balitora. Hij her- kende echter niet de natuurlijke verwantschappen dier soorten en bragt ze onder zijn subgenus Garra, hetwelk hij omschreef als te bevatten de /'Cyprini absque ulla ad aUud genns afhnitate, corpore parvo, vix compressiusculo, absque maculis, vittis, notave colorum alia insigni", cyprini, tot welke ook soorten van Crossocheilos en Discognathichthys gebragt zijn.

84

ft

Eerst de heer MacClelland heeft de beide Homalopteraeformes van Buchanan onder een eigen geslacht gebragt en onder de namen Psilorhynchos sucatio en Psilorhynchus variegatus nader beschreven en doen afbeelden. Hij plaatst teregt Psilorhynchus naast Homaloptera, waardoor hij blijk gaf de groote verwantschap van beide ge- slachten herkend te hebben , wat niet het geval was met den heer Valenciennes , die vermoedt (Poiss. XVI p. 345) , dat de beide genoemde Buchanansche soorten behooren tot de groep van Leuciscus phoxinus Cuv. of het geslacht Phoxinus Ag.

In hetzelfde jaar (1S22), waarin Buchanan's Gangetic Fisheshet licht zagen , wer- den twee javasche soorten van Homalopteraeformes aangeduid door Van Hasselt , die den geslachtsnaam Homaloptera voor ze voorstelde.

De heer Gray, niet bekend met de ontdekking van Van Hasselt, en onder de af- beeldingen , welke gediend hebben tot de zamenstclling van de u Illustrations of Indian Zoology" twee soorten voorgesteld vindende, welke tot Van Hasselt's Homa- loptera behooren, bragt ze insgelijks tot een eigen geslacht, hetwelk hij Balitora noemde, welke naam door den heer Valenciennes aangenomen is, omdat hij in de onjuiste meeuing verkeerde, dat de naam Homaloptera van Van Hasselt niet ge- drukt was.

In het jaar 1833 gaf de heer J. Van der Hoeven, in zijn uitmuntend Handboek der dierkunde, eene afbeelding van eene nieuwe soort van Homaloptera, onder den naam van H^omaloptera ocellata V. Hass., waaruit is op te maken , dat Van Hasselt ook die soort reeds gekend heeft. De heer Van der Hoeven heeft overigens zeer te regt den door Van Hasselt voorgestelden geslachtsnaam aangenomen.

De heer MacClelland gaf de afbeeldingen van Balitora Brucei en Balitora ma- culata van de Illustrations of Indian Zoölogy in zijne Indian Cyprinidae terug, on- der het geleide van korte beschrijvingen, doch nam een' nieuwen geslachtsnaam voor* ze aan, zoodat zijn genus Platycara en Balitora Gr. dezelfde beteekenis hebben als Homaloptera V. Hass.

Maar de heer MacClelland ontdekte bovendien nog drie nieuwe soorten , welke hij tot Platycara bragt, doch een van welke, Platycara nasuta, zooals reeds de heer Valenciennes vermoedde, de type van een eigen geslacht daarstelt, hetwelk echter niet tot de Homalopteraeformes behoort.

De heer Valenciennes deed later nog eenige Homalopteren van Java en Cochin- china kennen en ook mijne eigene nasporingen hebben geleid tot de kennis van enkele nieuwe vormen.

Het komt mij voor, dat in de Homalopteraeformes drie geslachten zijn aan te nemen, welke men zou kunnen noemen Homaloptera, Platycara en Lissorhynchos.

Homaloptera heeft zes korte vleezige voeldraden en geene kinzuigplaat.

Psilorhynchus McCl. heeft habitus en snuit van Homaloptera, doch de voeldra- den ontbreken (volgens getuigenis von Buchanan zoowel als van den heer MacClel- land) , even als de kinzuigplaat.

85

Lissorhynchos, een geslacht hetwelk ik grond op Platycara lissorhynchos McCl, heeft eene kinzuigplaat en_, volgens de afbeelding van den heer MacClelland, vier voeldraden.

De tot dusverre bekende soorten van Homalopteraeformes zijn niet meer dan 16 in getal. Zij schijnen eigen te zijn aan Zuid-Azië en den Soenda-archipel. Zij bewonen vooral de bergachtige streken van Java^ Sumatra en Bengalen^ en ver- moedelijk ook die van Siam en Cochin-China. Enkele soorten verlaten soms de bergstreken, maar zeker niet vrijwillig en slechts medegevoerd door den stroom. Van twee javasche soorten heb ik voorwerpen gevonden tot in de rivieren van de hoofdplaats Batavia.

De thans van de subfamilie bekende soorten zijn de hieronder genoemde.

Species Homalopteraeformium hucusqite cognitae.

Homaloptera ocellata V. Hass., V. d. Hoev. =j Homaloptera

polylepis Blkr. . . Hab.

// javanica V. Hass. =J Homaloptera Zollingeri Blkr . n

II fasciata V. Hass. =3 Homaloptera Wassinki Blkr. . //

// salusur Blkr u

II ophiólepis Blkr //

// gymnogaster Blkr- //

u erythrorhina K. v. H. -^ Balitora erythrorhina Val. . u

* Valenciennesi Blkr s Balitora ocellata Val. . . //

pavonina Blkr. =5 Balitora pavonina Val. ... //

lineolata Blkr. =3 Balitora lineolata Val //

Brucei Blkr. ■^ Balitora Brucei Gr. =3 Platycara

Brucei McCl //

Il maculata Blkr :=3 Balitora maculata Gr. =3 Platycara

maculata Gr //

II anisurus Blkr =3 Platycara anisurus McCl. ... // Psilorhynchus sucatio McCl. =3 Stolephorus sukati Buch. =)

Cyprinus sucatio Buch u

» balitora Blkr -^ Cyprinus balitora Buch. :=: Stolepho- rus balitora Buch. p3 Psilorhynchus variegatus McCl. // Lissorhynchus McClellandi Blkr=: Platycara lissorhynchus McCl. //

Java, Sumatra.

Java, Sumatra.

Java, Sumatra.

Java, Sumatra.

Java, Sumatra

Sumatra.

Java.

Java.

Java.

Cochin-China

Bengala ?

Butan. Kasvah mont.

Bengala.

Béng., Assam. Kasyah mont.

De geslachten Lissorhynchos en Psilorhynchos ken ik niet naar de natuur, en de beschrijvingen en afbeeldingen der daartoe behoorende soorten laten veel te wenschen over.

86

Psilorhynchus moet zeer na verwant zijn aan Homaloptera en schijnt daarvan slechts te verschillen door de afwezigheid van voeldraden, terwijl misschien ook de meer vertikale plaatsing der oogen eene generische waarde heeft. De beide soor- ten zijn echter^ wat de monddeelen en het tandenstelsel, en ook wat de geaardheid der buikvlakte betreft^ nog geheel te onderzoeken en zelfs ten opzigte der afwe- zigheid van de bij de Homalopteraeformes steeds zoo korte voeldraden , schijnt een nader onderzoek nog allezins wenschelijk te zijn. Voor zoover het geslacht thans bekend is zou men er de volgende diagnose aan kunnen geven.

Psilorhynchus McCL, Indian Cjprinid. Asiat. Research. XIX p. 300.

Corpus elongatum depressum. Oculi subverticaliter sitae. Cirri nulli. Mentum disco suctorio nullo. Squamae corpore magnae. Pinna dorsalis ante pinnas ventrales incipiens et longe ante pinnam analem desinens.

Ook het geslacht Lissorhj^nchus heeft nog geheel het voorkomen van Homaloptera.

Het nadert echter reeds meer tot de Labeoninen van het geslacht Discognathus , wegens zijne zuigschijf aan de kin en vormt blijkbaar een' overgang van de Homa- lopteraeformes tot de na aan elkander verwante geslachten Platycara , Discognathus , Discognathichthys , Crossocheilos en Epalzeorhynchos. Volgens de bestaande gegevens laat het zich kenmerken als volgt.

LiSSORHYNCHOS Blkr.

Corpus elongatum depressum. Oculi subhorizontaliter sitae. Cirri. 4 , rostrales et supramaxillares. Mentum disco suctorio. Squamae corpore magnae. Pinna- dorsalis supra pinnas ventrales incipiens et longe ante pinnam analem desinens.

Homaloptera V. Hasselt, Algemeene Konst-en Letterbode. 1823 II p. 133 ;=! Balitora Gray. — Saloesoer.

Corpus elongatum depressum. Cirri 6 carnosi , rostrales 4 , supramaxil- lares 2. Oculi subhorizontaliter sitae. Rictus subparallelogrammicus. Maxillae margine liberae, tenues, inferior'plana symphysi tuberculo nullo. Labium superius ante maxillam superiorem pendulum. Labium inferius latum , parum refiexum , integrura , cum labio superiore unitum.

87

Sulcus postlabialis ntroque latere unicus , brevis , obliquus. Sulci isthmo lato distantes. Mentum disco suctorio nullo. Pinna dorsalis ante vel post pinnas ventrales incipiens et longe ante pinnara analem desinens. Vesica natatoria nulla. Dentes pharyngeales conici acuti uniseriati.

Aanm. Zooals hierboven reeds werd opgemerkt, is het geslacht Homaloptera voor- gesteld door Van Hasselt en kortelijk aangeduid als zich hoofdzakkelijk onder de karperachtige visschen onderscheidende door de volkomen horizontale plaatsing der borst- en buikvinnen , eene definitie , welke zich thans tot de geheele subfamilie laat uitstrekken. De door Van Hasselt en de heeren Gray en MacClclland benoemde soorten zijn evenzeer hiervoren reeds kortelijk vermeld.

Het 18e deel van de groote Histoire naturelle des Poissons, waarinde Homalo- pteren behandeld zijn, verscheen eerstin 1846 en alzoo na den arbeid der genoemde zoölogen. De heer Valenciennes beschreef daarin, onder den door den heer Gray voorgestelden geslachtsnaam , behalve Homaloptera Brucei en Homaloptera maculata , vier soorten, toen nog onbekend in de wetenschap, t. w. Homaloptera erythorhina V. Hass., Balitora ocellata Val. (welke niet dezelfde is als Homaloptera ocellata V.Hass., V. d. Hoev.) , Balitora pavonina Val. en Balitora lineolata Val.

In 1852 beschreef ik zelf, in een artikel, getiteld: * Over eenige nieuwe soorten van Homaloptera V. Hass. van Java en Sumatra" en opgenomen in het vierde deel van het Natuurkundig Tijdschrift voor Nederlandsch Indië, zes soorten van dit geslacht.

Van de meeste dier soorten heb ik sedert nieuwe en beter bewaarde voorwerpen ontvangen, naar welke ik ze aan een nieuw onderzoek heb onderworpen. Van die zes soorten zijn drie mij gebleken terug te brengen te zijn tot reeds door Van Hasselt benoemde. Mijne Plomaloptera polylepis beschouw ik thans als niet soortelijk te verschillen van Van Hasselt's Homaloptera ocellata. Mijne Homaloptera Zollingeri is met vrij groote zekerheid te bepalen dezelfde soort te zijn, als Van Hasselt's Homaloptera javanica, en mijne Homaloptera Wassinki dezelfde als Homaloptera fasciata V. Hass. Alhoewel die beide soorten, vóór mij, door niemand beschreven waren heb ik gemeend, uit eerbied voor de nagedachtenis van den uitstekenden Van Hasselt, de door hem aangenomene namen in de plaats der mijne te moe- ten stellen.

De drie overige, in genoemde verhandeling beschrevene, soorten, t. w. Homalo- ptera ophiolepis, Homaloptera salusur en Homaloptera gymmogaster, schijnen niet aan Van Hasselt bekend te zijn geweest en zijn evenmin te brengen tot de soorten , door den heer Valenciennes beschreven.

88

De liegen soendasclie soorten laten zich van de overige soorten en van elkander onderscheiden, als volgt.

A Pinna dorsalis ante pinnas ventrales incipiens.

a Squauiae 45 ad 50 in serie longitudinali, carinatae.

* Pinna pectorales ventrales non attingentes. Anus basi ventralium approxi- matus. Venter ab ano usque ad basin pectoralium squamosus.

§ Squamae margine libero non dentatae.

Jlomaloptera javanica V. Hass. ^ Squamae margine libero dentatae.

liomaloptera opJdolepis Blkr. L Squamae 65 in serie longitudiuali, carinatae, margine libero dentatae (carina marginem superante).

* Venter usque ad anum alepidotus. Maculae dorso fuscae annulo dilutiore

cinctae.

Homaloptera pavonina Blkr. c Squamae 70 ad 80 in serie longitudinali.

* Squamae edentulae. Venter ante pinnas ventrales alepidotus. Anus in dimidio

corporis posteriore situs. ^ Pinnae pectorales pinnas ventrales non attingentes.

f Squamae margine libei'ö undulatae. Latitudo capitis 1^ ad 1| in ejus longitudine.

Homaloptera ocellata V. Hass., V. d Hoev. f Squamae margine libero non undulatae. Latitudo capitis 1| ad 1| in ejus longitudine

Homaloptera salusur Blkr. ^ Pinnae pectorales ventrales attingentes. Vitta operculo-caudalis nigra. Homaloptera Vale7iciennesi Blkr ;=! Balitora ocellata Val.

* Squamae margine libero dentatae, 80 in serie longitudinali.

Homaloptera erythrorhina V. Hass. B Pinna dorsalis post initium ventralium incipiens. Squamae non carinatae, eden- tulae. a Venter ante pinnas ventrales alepidotus.

* Squamae 45 p. m. in serie longitudinali. Pinnae pectorales pinnas ventra-

les attingentes.

Homaloptera fasciata V. Hass.

* Squamae 70 p. ni. in serie longitudinali. Pinnae pectorales pinnas ventrales

non attingentes.

Homaloptera gymnogaster Blkr.

89

Homaloptera javanica V. Hass., Algem. Konst- en Letterbode. 1823 II. p. 133, Javasche Saloesoer. Atl. Cypr. tab. III. fig. 5.

Horaalopt. * corpore elongato, depresso, cauda tantum compresso, altitudine 8 ad 8^/2 in ejus longitudine, aeque lato circiter acalto; capite depresso, convexo, linea anteriore subsemilunariter ro- tundato, 6 ad 6 Vs in longitudine corporis; latitudine capitis 1 Vs ad 1 et paulo, altitudine l*/2 ad 1^/3 in ejus longitudine; vertice, rostro genisque glandulosis; oculis liberis, maxima parte in di- midio capitis posterioie sitis, diametro 4 1/2 ad 5 et paulo in longitudine capitis, minus diametris 2 distantibus; naribus oculo magis quam rostri apici approxiraatis , posterioribus magnis oblongis val- vula claudendis, anterioribus posterioribus multo minoribus in basi valvulae narium posteriorum perforatis; rostro convexo, basi paulo latiore quam longo; cirris subaequilongis , oculo brevioribus, gracilibus; maxilla inferiore plana acie ante labium inferius deflexum prominente; operculo postice rotundato margine inferiore rectiusculo vel concaviusculo; dentibus pharyngealibus uniseriatis parvis conicis acutis parum curvatis p. m. 10; ano in diraidio corporis anteriore perforato, basi ventrali- um multo magis quam pinnae anali approxiraato; linea laterali rectiuscula, singulis squamis tubulo simplice notata, basi pinnae caudalis sursum curvata; ventre squamoso antice inter et vix postba- sin pectoralium tantum alepidoto; squamis margine libero glabris non dentatis et, ventralibus post- analibusque exceptis, valde conspicue unicarinatis ; squamis lateribus 45 p. m. in serie longitudinali , 5 in serie transversali radium dorsalem lm inter et lineam lateralem, 15 p. m. in serie longitudinali verticem inter et pinnam dorsalem; squamis toto ventre usque ad anum squamisque postaxillaribus squamis cetero corpore conspicue minoribus ; pinna dorsali paulo ante insertionem pinnarum ventralium incipiente, acuta, non emarginata, corpore sat multo altiore, breviore quam alta ; pinnis pectoralibns et ventralibus antice rotundatis apice angulatis, peotoralibus ventralibus paulo longioribus ventrales non, ventralibus analera non attingentibus ; anali acuta vel obtusiuscula, non emarginata, corpore non vel paulo humiliore, sat multo altiore quam basi longa; caudali sat profunde emarginata, lobis acutis, inferiore superiore longiore, é^/i ad 5 et paulo in longitudine corporis; colore corpore superne aurantiaco-olivaceo vel fusco-oHvaceo, inferne aurantiaco-roseo; glandulis capite aurantiacis ; fascüs corpore transversis latis diffusis fuscis et maculis confluentibus compositis 6 vel 7 approximatis ; iri- de violascente-coerulea margine pupillari aurea; pinnis aurantiaco-roseis vel rubris, caudali medio inferneque maxima parte profunde fusca vel nigra superne fascüs 2 vel 3 transversis tuscis; pinnis ceteris fascüs 2 vel 3 dorsali et anali longitudinalibus, pectoralibus ventralibusque transversis fus- cis non semper conspicuis.

B. 3. D. 2/8 vel 2/9. P. 4/9/1 vel 4/10/1. V. 2/8. A. 2/5 vel 2/6. C. 6/17/5 vel 5/17/4, lat. brev. incl.

Syn. Homaloptera Zollingeri Blkr, Over eenige nieuwe soorten van Homaloptera. Nat. Tijdschr. N. Ind. IV. p. 158. Salusar Sundan.

Hab. Java (Batavia, Bandong), in fluviis. Sumatra (Lahat), in fluviis.

Longitudo 7 speciminum 78'" ad 99'".

Aanm Ik beschreef deze soort in het jaar 1852 naar drie kleinere voorwerpen van

Batavia en Bandong, welke tijdens de dikwerf herhaalde verplaatsing van mijn ka-

12

90

binet in verschillende woningen zijn verloren gegaan (1). Sedert ontving ik eenirre grootere voorsverpen van Lahat (binnenlanden van Palembang), naar welke ik mijne vroegere beschrijving heb kunnen verbeteren en uitbreiden.

Eene nadere studie mijner voorwerpen en der vergelijking daarvan met de kopi- ën der afbeeldingen van twee door Van Hasselt op Java waargenomene soorten, aan welke hij de namen gaf van Homaloptera javanica en liomaloptera fasciata, heeft mij bepaald tot de meening gebragt, dat mijne Homaloptera Zollin'ï'eri tot Van Hasselfs Homaloptera javanica terug te brengen is-

De soort is gemakkelijk herkenbaar aan hare ongeveer 45 wel gekielde maar niet getande schubben op eene overlangsche rei. Ten opzigte van het geringe aantal schubben is zij verwant aan Homaloptera ophiolepis , maar zij verschilt daarvan noo- door talrijke kenmerken^ zijnde bij laatstgenoemde soort het ligchaam aanmerke- lijk slanker, de schubben veel sterker gekield en aan den achterrand, door de verlenging der kielen met één tot zeven tandjes gewapend, de buikschubben aan- merkelijk kleiner en het ligchaam niet met dwarsche banden maar met grootere en kleinere ronde vlekken geteekend, waarvan eenige, even als bij Homaloptera ocellata en nog andere soorten , op de middellijn van den rug voor en achter de rugvin zijn geplaatst.

Homaloptera ophiolepis Blkr , Over eenige nieuwe soorten van Homa- loptera, Nat. T. N. Ind. IV p. 160. Slangenschubbige Saloesoer. Atl. Cypr. Tab. III fig. 3.

Horaalopt. corpore elongato, depresso, cauda postice tantam compresso, altitndine \0\ ad 114 in ejus longitudine, paulo latiore qiiam alto; capite depresso convexo, linea anteriore acute rotundato, 6 ad 7 ia longitudine corporis; latitudine capitis IJ ad l-J-, altitudine 2 f'ere ad 2 et paulo in ejus longitudine; vertice, rostro genisque glandulosis; oculis liberis, antice in dimidio capitis posteriore

(1) Bij de overige moeijelijkheden, -welke ik ondervond in de uitbreiding en bewaring mijner ver- zamelingen, bekleedden die, welke voortvloeiden uit talrijke verhuizingen, niet de geringste plaats. Se- dert ik mijne verzamelingen begon, lieb ik te Batavia, Samarang, Soerabaja en Willem I niet min- der dan 19 verschillende huizen bewoond (een der ongerieven van den officiersstand , aan welken op de hoofdplaatsen op Java gouvernementshuizen ter bewoning worden aangewezen). Men kan nagaan, in welke mate eene 19 malige verplaatsing van mijn kabinet, waarbij men gedwongen is zijne toe- vlugt tot koelies (inlandsche lastdragers) te nemen, aan mijne verzamelingen heeft moeten schaden. Talrijke stopflessehen met naturaliën zijn op die wijze verloren gegaan, daar de koelies, bij toeval iets brekende, de voorkeur geven aan het spoorloos doen verdwijnen van het gebrokene, boven het vertoonen van de corpora delicti. Ook door diefstallen van mijne inlandsche bedienden zijn vele soorten verloren gegaan. Het was hun daarbij natuurlijk niet te doen om die soorten, welke zij wegwierpen, maar om de stopflesschen, voor welke zij bij Chinezen steeds gretige opkoopers vonden.

91

sltis, diametro 4i ad 5^ in loagitudine capitis, miiiu3 dlametris 2 distantibus; narlbus oculo multo inagis quara rostri apici approxlmatis, posterioribus magnis oblongis valvula claudendis, anterioribus posterioribus multo minoribus in basi valvulae narlum posteriorum perforatis; rostro convexo , basi paulo laliore quam longo; cirrls subaequilongis, oculo non vel paulo longioribus, corapresais , basi latis; maxilla inferiore plana acie ante labiura inferius deflexura prominente; operculo postice rotnndato, margineinferioreconvexlusculo; dentibus pliaryngealibus uniseriatis parcis conicis parum curvatis; ano in dimidio corporis aateriore perforato basi ventralium multo magis qaam pinnae anali approximato ,- linea laterali rectiuscula singulis squamis tubulo simplice notata, basi pinnae caudalis sursum curvata; ventre squamoso antice inter pectorales tantum alepldoto; squamis dorso lateribusque valde conspicue unicarinatis nucba ex parte pluricarinatis, ventralibus non carinatis, nuchalibus et lateralibus margine libero tri-ad septemdentatis, ventralibus non dentatis, ceteris conspicue unidentatis; squamis lateribus 45 ad 48 in linea laterali, 6 in serie transversali railium dorsalem lm inter et lineam lateralem, 15 p. m. in serie longitudinali verticem inter et pinnam dorsalem; squamis toto ventre usque ad anum minimis, dorso lateribusque antice squamis caudalibus et postanalibus minoribus; pinna dorsali paulo ante insertionem pinnarum ventralium incipiente, acuta,nonveI vix emarginata; corpore multo altiore, paulo breviore quam alta ; plnnis pectoralibus antice et postice rotundatis apice an- gulatis pinnas ventrales non attingentibus; ventralibus antice rotundatis, apice angulatis pectoralibus vix brevioribus, analem non attingentibus ; anali acuta,nonveI vix emarginata, corpore non vel paulo al- tiore, sat multo altiore quam basi longa ; caudali profunde emarginata lobis acutls inferiore superiore longiore 4^ ad 5 in longitudine corporis; colore corpore superneauranliaco-olivaceo, inferne aurantiaco- roseo; glandulis capite aurantiacis ; linea dorsi media maculis 7 magnis rotundis fuscis quarum 4 post pinnam dorsalem ; lateribus insuper maculis magnis fuscis vulgo rotundis magnitudine inaequalibus ; pinnis aurantiaco-roseis vel rubris fascüs fuscis ornatis, pectoralibus et ventralibus faseüs vulgo 3, caudali fasciis vulgo 5 transversis, dorsali et anali fascüs vulgo 3 longitudinalibus; fascüs caudalibus frequenter confluentibus.

B. 3. D. 3/8 vel 3/9. P. 5/9 ad 4/10 ad 4/11/1. V. 2/8. A. 2/5 vel 2/6, C. 4/17/4, lat. brev. incl.

Syn. Salusur Sund.

Hab. Java (Parongkalong, Bandong) in fluviis. Sumatra (Lahat), in fluviis.

Longitudo 7 speciminum 83'" ad 124'".

Aanm. Homaloptera ophiolepis is de slankste der mij bekende soorten van lioma- loptera. Zij is overigens gemakkelijk herkenbaar aan hare betrekkelijk weinig talrijke en groote sterk gekielde en aan den vrijen rand getande schubben. De schubben aan de ondervlakte des ligchaams zijn in twee sterk afgescheidene groepen verdeeld. Die welke voor den anus zijn gelegen en den buik tot nabij den grond der borst- vinnen geheel bedekken, zijn zeer klein, ongekield en ongetand. Vroeger had ik die schubjes zelfs niet eens opgemerkt , doch met de lens laten zij zich gemakkelijk waarnemen. De schubben daarentegen, welke tusschen den nabij den grond der buikvinnen doorboorde aarsopening en de aarsvin zijn gelegen , doen in grootte niet onder voor de zijschubben tusschen buikvinnen en aarsvin en zijn evenzeer gekield.

Op Java leeft deze soort in het stroomgebied van den ïjitaroem. Uit andere rivieren van Java heb ik haar tot nog toe niet bekomen. Van Sumatra bekwam ik haar slechts uit het stroomgebied van den Moessi of de rivier van Palembang.

92

Homaloptera pavomia Blkr , Over eenige soorten van Homaloptera , Nat. T. Néd. Ind. IV p. 158, Paauwoogigei Saloesoer.

Homalopt. corpore graciliore, capito magis acuto et graciliore, oculis majoribus, pliina anali magis quadrata, caudali magis emarginata et lobo ejus inferiore longiore quam in Homaloptera Valenciennesi ; pinnis pectoralibus brevibus trapezoideis ; ventralibus rotundatis; ventre usque ad anum alepidoto; squamis 65 in serie longitudinali, carinis marginem liberum snperantlbus subdentatis, dorsalibus et lateralibus parvis , crassiusculis , inbricatis ; colore corpore superne nigricante ; dorso ante pinnam dorsalem punctis rotundis nigris , post pinnam dorsalem maculis 5 magnis rotundis nigris annulo albo cinctis, vitta corpore longitudinali nuUa; pinnis nigro maculatis.

D. 10. P. 18. V. 9. A. 6. C. 22.

Syn. Balitora pavonina Val., Poiss. XVIII p. 74. Balüore pavonin Val., ibid.

Hab. Java (Buitenzorg) , in fiuviis.

Longitudo 4 poUic. paris.

Aanm. Homaloptera pavonina schijnt verwant te zijn aan Homaloptera ophiolepis Blkr, doch deze laatste kan daartoe niet terug te brengen zijn, vermits zij slechts 45 tot 48 schubben heeft op eene overlangsche rei en den buik van den anus af tot geheel nabij de basis der borstvinnen met , hoezeer kleine , schubben bedekt heeft.

Ik ken deze soort niet naar de natuur en geef de bovenstaande beschrijving slechts vertaald naar die van den heer Valenciennes.

Homaloptera ocellata V. Hass., J. Van der Hoev., Handb. Dierk. ed. 1^ Tom. II p. 211 tab. 13 fig. 12. Geoogde Saloesoer. AÜ. Cypr. Tab. III fig. 4.

Homalopt. corpore elongato, depresso, cauda tantum compresso, altitudine 7 et paulo ad 8^ in ejus longitudine, paulo latiore quam alto; capite depresso convexo, linea anteriore acutiuscule vel subsemilunariter rotundato, 6 et paulo ad 6V2 in longitudine corporis; latitudine capitis l*/i ad l'/s. altitudine I2/3 ad 2 et paulo in ejus longitudine; vertice, rostro genisque glandulosis ; oculis liberis, antice in dimidio capitis posteriore sitis , diametro 5^/3 ad 62/3 in longitudine capitis , diamctris 2 circiter di- stantibus; naribus oculo magis quam rostri apici approximatis , posterioribus magis oblongis valvula claudendis , anterioribus posterioribus multo minoribus in basi valvulae narium posteriorum perforatis ; rostro convexo , basi latiore quam longo ; cirris subaequilongis oculo non longioribus , conico-corapressis , basi latis; maxilla inferiore plana acie ante labium inferius deflexum prominente; operculo postice rotundato, margine inferiore concavo; dentibus pharyngealibus 10 p. m. uniseriatis conicis acutis parum curvatis, mediis lateralibus longioribus; ano in dimidio corporis posteriore perforato, pinnae anali magis quam basi ventralium approximato ; linea laterali roctiuscula singulis squamis tubulo simplice notata ; ventre usque paulo ante pinnas ventrales alepidoto ; squamis corpore leviter unicarinatis , mar- gine libero anacanthis undulatis, lateribus 70 ad 75 in linea laterali, 8 vel 9 in serie transversali radium dorsalem lm inter et lineam lateralem, 22 vel 23 in serie longitudinali verticem inter et pinnam dorsalem; squamis regione postaxillari, lateribus inferne, interventralibus regioneque gastro-

93

anali squamis cetero corpore minorlbus ; pinna dorsali paulo ante insertionem pinnarum ventralium inclpiente, acuta, leviter emarginata , corpore altiore, breviore quam alta; pinnis pcctoralibus antice et postice rotundatis apice angulatis, pinnas ventrales non attingentibus ; ventralibus antice rotundatis apice angulatis pectoralibus paulo brevioribus, analom non attingentibus; anali acuta emarginata, corpore non vol paulo humiliore, multo altiore quam basi longa; caudali profunde semilunariter emarginata , lobis acutis inferiore superiore longiore 4V3 ad 4;',/2 in longitudine corporis; colore corpore supemo fuscescente-olivaceo, inferno olivaseente-aurantiaco ; dorso lateribusque fusco nebulatis; linea dorsi media maculis 6 vel 7 magnis rotundis profunde fuscis aurantiaco annulatis , posterioribus 2 cauda- libus ; pinnis pulchre roseis , pectoralibus et ventralibus vulgo fasciis 2 tranaversis , dorsali et anali vulgo fascia unica longitudinali fusco-violaceis; caudali dimidio inferiore maxima parte, dimidio su- periore minoro parte violacco-fusco transversim bifasciata ; iride coerulescente margine pupillari aurea.

B. 3. D. 3/8. P. 7/8/1 ad 7/10/1. V. 2/7. A. 3/a vel 3/3. C. 6/17/5 vel 5/17/4 lat. brev. incl.

Syn. Homaloptera polylepis Blkr, Over eenige soort, van Homalopt. Nat. Tijdschr. Ned. Ind. IV p. 162. Salusur Sundan.

Hab. Java (Buitenzorg, Tjipanas, Bandong), in fluviis. Sumatra (Laliat) , in fluviis.

Longitudo 26 speciminum 76'" ad 132"'.

Aanm. Sedert ik deze soort onder den naam van Homaloptera polylepis beschreef naar twee voorwerpen , bij welke de kleuren veel hadden geleden , ben ik in het bezit gekomen van nog een vierentwintigtal deels grootere en meest alle uitmuntend goed bewaarde voorwerpen , op weinige uitzonderingen na alle gevangen in de ri- vier Tjidani, in de nabijheid van Buitenzorg. Ik heb daardoor mijne vroegere beschrijving, vooral ten opzigte der kleuren, kunnen verbeteren.

Ik houd het er thans voor, dat de soort, afgebeeld door de heer J. Van der Hoeven inde eerste uitgave van zijn Handboek der dierkunde, dezelfde is als mijne Homa- loptera polylepis, en alhoewel die afbeelding zeer veel te wenschen overlaat en de soort door den heer Van der Hoeven niet nader beschreven is , heb ik den naam van // ocellata" aangenomen , omdat hij het regt van prioriteit heeft, terwijl Van Hasselt er zeker mede heeft willen wijzen op de licht geringde rugvlekken , welke bij deze soort in den verschen toestand scherp geteekend zijn, doch door bewaring in wijn- geest lichtelijk verdwijnen.

Balitora ocellata Val. is eene van de bovenbeschrevene verschillende soort, welke ik niet ken. Volgens den heer Valenciennes zouden er de borstvinnen tot aan de buikvinnen reiken, wat bij geen mijner voorwerpen, jonge of oude, het geval is. Bij geen mijner voorwerpen ook is iets te bespeuren van de zwarte vlekjes op den kop of van een' zwarten overlangschen ligchaamsband , welke bij Balitora ocellata Val. gezegd wordt te bestaan. Daar de soortnaam //ocellata" reeds aan de door den heer Van der Hoeven afgebeelde soort is gegeven , zal die van Balitora ocellata Val. veranderd behooren te worden , waarom ik voorstel daaraan den naam te ver- binden van den beroemden ichthyoloog, die haar het eerst beschreef.

94

Balitora ocellata Van Hass. is de in de bovenlanden van West- Java ongetwijfeld het meest voorkomende soort, doch toch is ze raoeijelijk door de inlanders te beko- men, vermits zij geen artikel van voeding uitmaakt en ik de inlanders zelfs niet door de aanbieding van betrekkelijk aanzienlijke belooningen bewegen konde, voor- werpen van Saloesoer, den algemeeuen Soendaschen naam voor de soorten van Ho- maloptèra, voor mij te verzamelen. Van Sumatra ontving ïk tot dus verre slechts een enkel voorwerp.

Balitora maculata Gr. en Platycara anisura McCl. schijnen aan Homaloptera ocellata V. Hass. verwant te zijn.

Homaloptera salusur Blkr, Over eenige n. soort. v. Homalopt. Nat. T. Ned. Ind. IV. p. 161. Gladschuhbige Saloesoer. Atl. Cj^pr. Tab.III fig. 2.

Homalopt. corpore elongato, depressiusculo , postice compresso, altitudine 8 ad 9 in ejus longitudine, non latiore quam alto ; capite depresso convexo, linea anteriore acute rotundato, 5^/3 ad 6 in lon- gitudine corporis; latitudine capitis 1 ^/s ad l^/j, altitudine 2 circiter in ejus longitudine; rostro, ver- tice genisque glandulis parum conspiculs; oculis liberis, antice in dimidio capitis posterlore sitis, diametro G ad 7 in longitudine capitis, diametris 2 circiter distantibus; naribus oculo multo magis quam rostri apici approximatis, posterioribus magnis oblongis valvula claudendis, anterioribus pos- terioribus multo minoribus in basi valvulae nariuni posteriorum perforatis; rostro convexo basi non vel vix latiore quam longo; cirris subaequilongis , oculo non vel vix longioribus, basi compressis la- tiusculis; maxilla inferiore plana acie ante labium inferius deflexum prominente; operculo postice rotundato margine inferiore concavo; dentibus pharyngealibus 10 p. ra. uniseriatSs conicis acotis parum curvatis ; ano in dimidio corporis posteriore perforato , pinnae anali magis quam basi ventra- lium approximato; linea laterali rectiuscula singulis squamis tubulo simplice notata; ventre usque inter pinnas ventrales alepidoto; squamis corpore leviter unicarinatis , margine libero anacanthis in- tegris, lateribus 70 p. m, in linea laterali, 8 p. m. in serie transversali radium dorsalem lm inter et lineam lateralem, 22 p. m. in serie longitudinali verticem inter et pinnara dorsalem; squamis nuchalibus, postaxillaribus et gastro-analibus squamis cetero corpore minoribus ; pinna dorsali paulo ante insertionem pinnarum ventralium incipiente, acuta, leviter emarginata, corpore altiore, paulo breviore quam alta; pinnis pectoralibus antice et postice rotundatis apici angulatis pinnas ventrales non attingentibus ; ventralibus antice rotundatis , apici angulatis , pectoralibus paulo brevioribus , analem non attingentibus,- anali acuta emarginata, corpore non vel paulo humiliore, altiore quam basi longaJ caudali profunde emarginata, lobis acutis, inferiore superiore vulgo longiore 5 fere ad 5 ^ 3 in longitudine corporis ; colore corpore superne fuscescente-vel aurantiaco-olivacco, inferne dilute roseo: dorso fasciis 4 vel 5 latis diffusis fuscis; iride coerulescente margine pupillari late aurea ; pinnis roseis, dorsali, pectoralibus et ventralibus dimidio anteriore, caudali lobo inferiore fere totis fuscis.

B. 3. D. 3/8 vel 3/9. P. 5/8/1 vel 5/9/1 ad 7/10/1. V. 2 7. A. 3/5 vel 3/6. C. 6/17/6 lat, brev. incl,

Syn. Salusur Sundan,

Hab, Java (Batavia, Tjampea, Ngantang), in fluviis. Sumatra (Lahat), in fluviis.

Longitudo 8 speciminura 55'" ad 90'".

95

Aanm. Homaloptera salusur verschilt van Homaloptera ocellata Van Hass. slechts zeer weinig. i\Ien kan haar echter onderkennen aan haren smalleren kop , wiens breedte 1-/5 tot IV0 maal gaat in zijne lengte, terwijl die breedte bij Homaloptera ocel- lata slechts l'/i tot l'/s maal gaat in de lengte des kops. Bovendien zijn de schub- ben bij onderwerpelij ke soort geheel gaafrandig, terwijl het ligchaam er slechts dwarsche banden heeft , althans bij mijne voorwerpen , en niet de scherp geteekende en geel geringde ronde bruine vlekken op den rug van Homaloptera ocellata. Het verschil in de breedte van den kop is bij voorwerpen van beide soorten zeer in het oog vallend en drukt zich ook uit in den slankeren snuit, die langer schijnt te zijn, doordien zijne breedte aan de basis zijne lengte niet of naauwelijke overtreft.

Homaloptera Valenciennesi Blkr, Valenciennesche Saloesoer.

Homal. corpore breviore, capite breviore, rostro obtusiore, ocuHs minoribus et magis distantibns, pin- nis paribus magis rotundatis, anali humiliore et magis rotundata, quam in Homaloptera ery throrhina ; pinnis pectoralibus ellipticis ventrales attingentibus ; caudali emarginata; squamis 70 in serie longi- tudinali; ventre alepidoto; linea laterali valde conspicua, recta; colore corpore rufescente ; dorso post pinnam dorsalem maculis 5 rotundis ntgris et ante pinnam dorsalem maculis 3 nigris nebulaefor- mibus; vertice nigro punctato; vitta operculo-caudali nigra; pinnis nigi-o macnlatis vel vittatis; pec- toralibus et caudali aurantiaco tinctis.

D. 9. P. 17. V. 9. A. 6. C. 23.

Syn. Balitora ocellata Val., Poiss. XVIII p. 73. Blkr 0\rer eenige soort, van Homalopt. Nat. T. N. Ind. IV p. 157. Balitore ocellé Val.. 1. c.

Hab, Java (Buitenzorg), in fluviis.

Longitudo speciminis descripti 2 poll. 8 lin. par.

Aanra De soort ^ door den heer Valenciennes onder den naam van Balitora ocellata beschreven, is niet dezelfde, welke Van Hasselt onder dien naam had aangeduid. Zij verschilt daarvan niet alleen door den overlangschen ligchaamsband, maar ook doordien er de borstvinnen tot aan de buikvinnen reiken. Aangezien van Homa- loptera ocellata V. Hass. reeds in 1833 eene afbeelding is openbaar gemaakt door den hoodeeraar J. Van der Hoeven, heb ik voor de hier beschrevene soort den naam van den heer Valenciennes gekozen , die haar het eerst heeft bekend gemaakt en van wiens beschrijving het bovenstaande eene verkorte vertaling is.

Balitora Brucei komt mij voor het naaste aan Homaloptera Valenciennesi verwant te zijn.

96

Homaloptera erythrorhina V. Hass., Blkr, Over eenig. soort. v. Ho- malopt. Nat. Tijdschr. Ned. Ind. IV p. 157. Rooclneuzige Saloesoer.

Homal. corpore elongato depresso, aeque liitoaealto, altitudine Ginejus longitudine; rostro acuto antice rotundato ; capite plus quani G in longitudine corporis ; oeulis diametro 6 circiter in longitu- dine capitis, minus diametris 3 distantibus; naribus oculo valde approximatis ; cirris G, rostralibus supramaxillaribus brcvioribu.s ; dentibus pliaryngealibus uniseriatis p. m. 5; pinnis extensis rhomboideo- rotundatis, radio 1° ceteris fortiore; dorsali emai-ginata; pectoralibus ventrales non attingentibus ; ventralibus dorsali oppositis; anali longitudine 2 in ejus altitudine; caudali profunde emarginata lobis acutis acquallbus ; squarais 80 in serie longitudinali , carinatis , carinis marginem liberum superantibus unde squainis quasi dentatis ; colore corpore rufescente; membrana narium rubra; pinnis nigricante fasciatis vel subfasciatis.

B. 3. D. 10. P. 15. V. 9. A. 6. C. 25.

Syn. Balitora erythrorhina Val, Poiss. XVIII p. 70 fig. 524. Balitore a ?nuseait rouge Val., ibid.

Hab. Java (Buitenzorg), in fluviis.

Longitudo 4 poll. 9. lin. paris.

Aamu. De bovenstaande beschrijving is zamengetrokken en vertaald uit de aan- gehaalde beschrijving der soort van den heer Valenciennes. Hij voegt er nog eenige anatomische bijzonderheden bij , welke ik bij alle mijne soorten teruggevonden heb. De maag is er een groote dunvliezige zak, die in een slechts weinig verlengd darm- kanaal overgaat. De lever is er zeer klein. De ovaria daarentegen zijn zeer groot, wat ook bij de in mijn bezit zijnde soorten het geval is. De zwemblaas ontbreekt bij alle archipelagische soorten en waarschijnlijk ook bij de zuid-aziatische.

Alle moeite, welke ik tijdens mijne veelvuldige togten in het Buitenzorgsche ge- daan heb, om deze soort magtig te worden, is vruchteloos geweest. Zij schijnt het naaste verwant te zijn aan Homaloptera ocellata V. Hass. (Homaloptera polylepis Blkr), welke de in de omstreken van Buitenzorg nog de het meest voorkomende soort is, doch zij kan daartoe niet worden teruggebragt.

Homaloptera fasciata V. Hass., Algem. Konst en Letterb. 1823 II p. 130. Gehande Saloesoer. Atl. Cypr. ïab. III fig, 3.

Homalopt. corpore elongato , depresso, cauda tantum compresso, altitudine T^j% ad 8 in ejus longi- tudine, latiore quam alto; capite depresso convexo, linea anteriore acutiuscule vel subsemilunariter rotundato, 5 ad 5 Va in longitudine corporis; latitudine capitis I et paulo, altitudine 2 fere ad 2 in ejus longitudine; vertice, rostro genisque glandulis non vel parum conspicuis; oeulis liberis, ma'- jore parte in capitis dimidio posteriore sitis, diametro 4^ 3 ad 6 fere in longitudine capitis, minus diametris 2 distantibus ; naribus oculo multo raagis quam rostri apici approximatis , posterioribus magnis oblongis valvula claudendi», anterioribus posterioribus multo minoribus, in basi valvulae na- rium posteriorum perforatis; rostro convexe basi sat multo latiore quam longo; cirris gracilibus

97

carnoils rostralibus mediis ceteris brevioribus, supraraaxillaribus ceteris paulo longioribus oculo bre- vioribus; max.illa inferiore plana acie euro lablo inferiore unita; operculo postiee rotundato raargine inferiore reetiusculo vel convexiusculo; dentibus pharyngealibus unisei-iatis parvis conieis parum cur- Tatis p. ra. 8 ; ano in diraldio corporis posteiiore prti'forato, pinnae anali magis quam basi ventralium appioximato; linea laterali rectiuscnla , singulis squamis tubulo simplice iiotata, basi pinnae caudalis non sursum curvata; ventre ante pinnas veutrales alepidoto; squamis non carinatis, margine libero noa dentatis integris, lateribus 45 p. m. in serie longitudinali, 5 in serie transversali radiura dor- Salem 1«» inter et lineain lateralem, 21 vel 22 in seiie longitudinali verticem inter et pinnam dor- salera ; squamis interventralibus et corpore anterioribus squamis caudalibus conspicue minoribus; pinna dorsali tota vel tota fere post basin ventralium sita, acuta vel acutiuscula , non vel parum emar- ginata, corpore non vel paulo tantum altiore, breviore quam alta piunis; pectoralibus et ven- traiibus oblique obtuae rotundatis, pectoralibus ventralibus majoribus basin ventralium attingentibus, ventralibus analera non attingentibus; anali acuta, non emarginata, corpore hurailiore, altiore quam basi longa; caudali serailunariter emarginata, lobis acutis inferiore superiore longiore 42,3 ad 5 2/3 in longitudine corporis; colore corpore superne aurantiaco-olivaceo, inferne aurantiaco-roseo vel mar- garitaeeo-i-oseo; iride violascente-coerulea margine pupillari aurea; fasciis corpore fuscis latis trans- versis diffusis approximatis 5 vel 6; pinnis aurantiaco-roseis vel rubris, dorsali et anali vittis 2 vel 3 longitudinalibus, pectoralibus, ventralibus eaudalique vittis 2 vel 3 transversis fuscis diffusis.

B. 3. D. 2,7 vel 2/8. P. 6/10/1 vel 6/9/1. V. 2/7. A. 2/5. C. 7/17/6 vel 6/17/5, lat. brev. inclus,

Syn. liomaloptera Wassinkii Blkr, Over eenige nieuwe soort, van Homaloptera, Nat. Tijdschr. Ned. Ind. IV p. 163. Salusur Sundan.

Habit, Java (Tjampea, Buitenzorg, Kediri), in fluviis. Sumatra (Labat), in fluviis.

Longitudo 14 speciminum 40" ad 57'".

Aanm. Bij slechts twee soorten van Homaloptera mijner verzameling is de rug- vin achter de buikvinnen ingeplant, t. w. bij Homaloptera fasciata en Homaloptera gynnogaster. Deze beide soorten hebben nog met elkander gemeen , dat de buik er tot tusschen de buikvinnen geheel schubloos is en dat de schubben des ligchaams er ongetand zijn. Overigens verschillen beide nog aanmerkelijk van elkander, door de grootte der schubben en der borstvinnen, en Homaloptera fasciata is volkomen goed herkenbaar daaraan, dat zij slechts 45 schubben heeft op eene overlangsche rei en dat er de borstvinnen tot op den grond der buik vinnen reiken.

Aangezien mij uit eene door Van Hasselt nagelatene teekening gebleken is , dat hij onderwerpelij ke soort heeft gekend en dat zij dezelfde is als die, welke hij ter boven aangehaalde plaatse onder den naam van Homaloptera fasciata aanduidde , heb ik ge- meend, hoezeer ook de soort het eerst door mij beschreven is, den door Van Hasselt voorgestelden soortnaam te moeten herstellen. Ik had haar vroeger genoemd naar den heer Dr. G- Wassink, thans chef der geneeskundige dienst in Nederlandsch Indië, door wiens welwillendheid ik in het bezit werd gesteld van de eerste voor- werpen , welke ik van de soort waarnam.

13

98

Bij Platycara lissorhychos McCl. schijnt de rugvin ook een weinig achter de buik- vinnen te beginnen en de afbeelding dier soort vertoont slechts 3G schubben op eene overlangsche rei. Zij verschilt echter van liomaloptera fasciata door een' eigenaar- digen zuigtoestel aan de ondervlakte van den kop achter de niondopening, waardoor zij zelfs tot een van Homaloptera verschillend geslacht te brengen is.

Homaloptera gymnogaster Blkr , Over eenige nieuwe soort van Homa- loptera, Nat. T. N. Ind. IV p. 163. — Kaalhuikige Saloesoer. Atl. Cypr. Tab. III fig. 6.

Homalopt. corpore elongato depresso , cauda tantum compresso , altitndine 8V2 circiter in ejus longltu- dine, latiore quam alto; capite depresso, convexo, linea anteriore obtusiuscule rotundato, 6 circiter in longitudine corporis; latitudine capitis 1 1/3 circiter, altitudine 2 circiter in ejus longitudine; vertice, rostro genisque glandulis non conspicuis; oculis liberis, maxima parte in capitis dimidio posteriore sitis, diametro 6 ad 6'/2 in longitudine capitis, minus diametris 2 distantibus; naribus oculo miilto magis quam rostri apici approximatis , posterioribus magnis oblongis valvula claudendis , anterioribus posterioribus multo minoribus, in basi valvulae narium posteriorum perforatis ; rostro convexo, basi sat multo latiore quam longo ; cirris gracilibus subaequallbus oculo paulo brevioribus ; maxilla infe- riore plana acie cum labio inferiore unita; operculo postice rotundato margine inferiore concavo; dentibus pharyngealibus uniseriatis parvis conicis acutis parum curvatis p. m. 8; ano in posteriore dimidio corporis perforato pinnae analivalde approximato; linea laterali rectiuscula , singulis squamis tubulo simplice notata , basi pinnae caudalis non sursum curvata; ventre ante et post pinnas ventrales alepidoto; squamis non carinatis, margine libero non dentatis integris, lateribus 70 p. m. in jserie longitadinali, 5 vel 6 in serie tranversali radium dorsalem lm inter et lineam lateralem , 28? p. m. in serie longitudinali verticem inter et pinnam dorsalem; squamis nuchalibus squamisque lateralibus anterioribus squamis caudalibus conspicue minoribus; pinna dorsali tota ejus longitudine paulo post basin pinnarum ventralium sita, acuta, parum emarginata , corpore altiore , breviore quam alta ; pinnis pectoralibus et ventralibus oblique obtuserotundatis, longitudine subaequallbus, pectoralibus ventrales non, ventralibus analem non attingentibus ; anali acuta, non vel parum emarginata, corpore non humi- liore, altiore quam basi longa; caudali semilunariter emarginata. lobis acutis inferiore superiore vix longiore 5 circiter in longitudine corporis; colore corpore superne aurantiaco-olivaceo , vel fuscescente- olivaceo , inferne aurantiaco- vel margaritaceo-roseo ; iride violascente-coerulea , margine pupillari aurea ; pinnis aurantiaco-roseis vel roseis , caudali medio diffuse transversim fusco fasciata.

B. 3. D. 2/7 vel 2/8. P. 5/9/1 vel 5/10/1. V. 2/7. A. 2/6. C. 6/17/6 vel 6/17/7, lat. brev. incl.

Hab. Sumatra (Meninju), in lacu.

LoDgitudo specininis unici 75".

Aanm. Deze soort heb ik tot nog toe slechts van Sumatra ontvangen in een enkel voorwerp , afkomstig uit het meer van Meninjoe , en mij geschonken door de beroemde reizigster wijlen Ida Pfeiffer. De soort is zeer gemakkelijk herkenbaar aan hare ach- terwaartsche inplanting der rugvin en talrijke schubben op eene overlangsche rei.

SÜBFAMILIA III CYPRINIFORMES. KARPERVORMIGEN.

Cyprinoidei corpore oblongo vel elongato compresso, vulgo squa- moso, squamis cycloideis. Caput plus minusve compressum alepido- tum. Cirri nunquam plus quam 4, frequenter nuUi. Rietus latera ca- pitis attingens vel subattingens. Dentes pharyngeales varias formas referentes , uni- ad tri-seriati. Pseudobranchiae pectiniformes vel glan- dulaeformes. Apertura branchialis lata. Pinnae pectorales et ventra- les nunquam disciformes, pectorales radio superiore tantum simplice. Vesica natatoria bipartita.

Aanm. De ■ Cypriniformes zijn de karperachtige visschen bij uitnemendheid. Wat door de meeste sclirijvers over Cyprinoïden geschreven is, heeft uitsluitend of nagenoeg uitsluitend betrekking tot deze subfamilie, en zoo hebben ook de aan het hoofd van dit deel gegevene schetsen van den ontwikkelingsgang der kennis van de Cyprinen voornamelijk betrekking tot de Cypriniformes. Zij bevatten dan ook meer dan negen en een half honderd bekende soorten, terwijl men er van de beide andere subfamiliën te zamen nog geene honderd kent.

Terwijl de Cobitiformes en Homalopteraeformes tot twee werelddeelen van het oostelijk halfrond zijn beperkt, ziet men de Cypriniformes zich niet alleen ook over geheel Afrika verbreiden, maar zij bewonen ook bijkans geheel Noord-Amerika en dat zelfs nog in zeer talrijke soorten.

De studie van de geograpische verbreiding der Cyprinoïden levert de belangrijkste uitkomsten op ten opzigte van de Cypriniformes.

In nog mindere mate dan de zoetwater-Siluren hebben de Cyprinen , in het alge- meen, de grenzen kunnen overschrijden, haar door de natuur gesteld. Er zijn geene soorten onder ze, die zich vrijwillig buiten het water begeven of lang buiten het water kunnen leven. Zij zijn er ook niet op gebouwd, en zoo al vele Cobitifor- mes zich insgelijks, hoezeer mtt minder gemak dan de Siluren, in eene bepaalde rigting buiten het water kunnen bewegen, is hun ademhalingsstelsel er niet op ingerigt, om de hoeveelheid water te bevatten en te behouden, noodig tot eene eenigzins gerekte bevochtiging der kieuwen.

100

Desniettegenstaande is de geograpische verbreiding van sommige soorten zeer groot, zelfs van de zoodanige, van welke geene kunstmatige overplanting te vermoeden is, en noodzakelijk moet men daarbij denken aan eene gelijktijdige schepping der soorten in de stroomgebieden waarin ze thans nog leven. Aan den anderen kant is het ook voor de Cypriniformes waar, dat geene enkele soort der oude wereld tevens natuurlijk voorkomt in de nieuwe wereld, en dat in beide halfronden de grenzen der verschillende soorten en geslachten soms zeer scherp zijn gesteld. Zelfs de geslachten zijn, bijkans zonder uitzondering, in de beide wereldhelften verschillend.

Slechts van Acomus, Leuciscus, Alburnus en Gobio vindt men soorten zoowel in de oude als in de nieuwe wereld.

Ieder groot gewest heeft voorts niet alleen zijne hem eigene soorten maar ook nergens anders voorkomende geslachten aan te wijzen. Zoo vindt men , om uit de talrijke voorbeelden, welke men zich uit het te geven algemeen overzigt der soorten zelf kan kiezen, eenige weinige meer bepaald aan te wijzen, Epalzeorhynchos slechts in den Indischen Archipel, Abrostomus slechts aan de Kaap de Goede Hoop, Cyprinion slechts in Perzië en Syrië , Pseudogobio slechts in Japan , Aulopyge slechts in zuidoostelijk Europa, Elopichthys slechts in China, Esomus slechts in Bengalen en Hindostan, enz.

Eene grondige herziening der honderde soorten van Cypriniformes en der geslachten , uit ze gevormd, is noodzakkelijk te achten. Het is eene moeijelijke taak, welker volvoering misschien vooreerst niet mogelijk is door het verspreid zijn van het ma- teriaal in de verschillende museen van Europa, Amerika en Azië.

Ik heb die herziening bewerkstelligd voor alle soorten, welke ik zelf bezit, doch vermits in deze gewesten geen enkel ander ichthyologisch kabinet bestaat, heb ik haar niet verder kunnen uitstrekken.

Intusschen ben ik door het onderzoek dier soorten geleid tot de studie van het bestaande litterarisch materiaal en ik heb daaruit de overtuiging erlangd , dat , even- zeer als de archipelagische Cypriniformes tot talrijke met groote juistheid te ken- merken genera behooren , ook zeer vele der door de verschillende ichthyologen in den nieuweren tijd opgestelde buiten-archipelagische genera, inderdaad als natuurlijke geslachten beschouwd moeten worden. En zoo zijn, zelfs na verwerping van talrijke minder goed gevestigde, mijns inziens nog meer dan 100 genera van Cyprini- formes te behouden.

Zooals boven reeds is gezegd, kunnen die talrijke geslachten in twee groote groepen geplaatst worden, in die der Phalakrognathinen en die der Cheilognathinen. De geslachten der Cheilognathinen winnen het in talrijkheid verre van die der Phala- krognathinen , even als zij veel rijker zijn aan soorten.

COHORS I PHALACROGNATHINI. NAAKTKAKIGEN.

Cypriniformes maxilla inferiore margine libero nuda, labio inferiore non vestita, vagina vel lamina cornea decidua protecta.

Nadat de heer Agassiz in 1837 het voorbeeld gegeven had, het geslacht Chon- drostoma van de overige Cypriniformes af te zonderen, op grond van den eigenaardigen bouw der monddeelen, beproefde men ^ ook talrijke buiten- europesche Cypriniformes naar den bouw der monddeelen, onder verschillende geslachten te brengen.

Wel had reeds Cuvier in 1817 het geslacht Labeo opgesteld, maar zijne kenmerking bepaalde zich , wat de vorming der monddeelen betreft , tot de opgave , dat de lippen er zijn vleezig en merkwaardig dik, aan welke diagnose in 1828 nog werd toege- voegd, dat de lippen er dikwijls gekarteld zijn.

De beide grootste ichthyologen van den nieuweren tijd hadden, zonder er zich van bewust te zijn, in Labeo en Chondrostoma de typen gevonden, niet, zooals zij meen- den , van twee geslachten , maar van twee groepen , talrijk aan geslachten , in welke zich weldra meer dan 200 soorten zouden komen rangschikken.

Kuhl en Van Hasselt hadden reeds van die geslachten opgemerkt , bij hun on- derzoek van de merkwaardige Javasche vormen der Phalakrognathinen. Zij reeds gevoelden het gewigt van de vorming der monddeelen bij de verdeeling der geslachten , doch hun vroegtijdige dood heeft hen belet, hunne zienswijze ten deze nader te ont- wikkelen. Hunne geslachten Crossocheilos , Lobocheilos , Diplocheilos en Labiobarbus zijn niets anders als typen, verkregen door ontleding der grondtype van Cuvier's Labeo.

De heer MacClelland vestigde, bij de opstelling van de meerdere zijner geslachten, insgelijks zijne aandacht op den bouw der monddeelen^ zonder de bijzonderheden in dien bouw echter naauwkeurig te bepalen. Zijne genera Cirrhinus (met Labeo als subgenus), Oreinus, Gobio en Gonorhynchus omvatten uitsluitend Phalakrognathinen ; Cirrhinus , Gobio en Gonorhynchus (alle van eene geheel andere beteekenis dan bij Cuvier) alle soorten van de grondtype Labeo, Oreinus soorten van de grondtype Chondrostoma.

102

A. Smith vond in Abrostomus eene nieuwe ondertype van Labeo.

Dangila en Rohita , evenzeer aan de grondtype van Labeo ontleend en door den heer Valenciennes in het jaar 1842 opgesteld, zijn onderdeelen van het geslacht Labiobarbus, zooals het door Kuhl en Van Hasselt werd begrepen.

Heckel stelde in 1842 voor zijne genera Cyprinion, Scaphiodon , Gymnostomus , Chondrochylus en Chondrorhynchus, alle ondertypen van Chondrostoma ; alsmede Tylognathus en Discognathus , welke ondertypen zijn van Labeo. In 1847 voegde hij daarbij nog de geslachten Dillonia, Schizopyge en Aspidoparia, welke evenzeer aan de grondtype van Chondrostoma zijn ontleend, terwijl hij zijne genera Chondro- chilus en Chondrorhynchus tot het eigenlijke geslacht Chondrostoma terug bragt.

Ook in Noord-Amerika had men reeds in 1818 eene type ontdekt, door Rafinesque met den naam Exoglossum bestempeld, welke na verwant is aan de grondtype van Labeo. Ook het geslacht Pimephales van Rafinesque schijnt daaraan verwant te zijn.

Talrijke andere noord-araerikaansche typen, in het laatste tiental jaren opgesteld, schijnen evenzeer, wat den kaak- en lipbouw betreft, tot de grondtype van Labeo te behooren , zooals Hyborhynchus , Hybognathus en Campostoma van den heer Agassiz; Lavinia, Dionda, Algoma, Orthodon, Algansea, Siboma en Cliola van den heer Girard; Cochlognathus van de heeren Baird en Girard; en Mylocheilus en Mylopharodon van den heer Ayres.

Alle deze geslachten, hoezeer door den bouw der monddeelen aan Labeo ver- want , naderen door hun tandenstelsel meer tot de grondtype Chondrostoma en meer- dere hunner zijn zelfs door de heeren Agassiz en Girard opgebragt als Chondro- stominen , hoezeer de zin dier groep niet gelijk is aan dien , welke in dezen arbeid daaraan is gehecht.

Heckel heeft in de // Nachtrag zur Charakteristik und Classifikation der Cyprineën- Gattungen" de genoemde grondtypen van Labeo en Chondrostoma zeer goed on- scheiden, maar hij heeft ze geen' naam gegeven.

Voor wie in de hier opgesomde genera slechts de geslachten Labeo Cuv. en Chon- drostoma Ag. zou willen erkennen , zou de groep A van Heckel's Temnochilae Labeo , de groep B der Temnochilae Chondrostoma voorstellen.

Ik neem die groepen als natuurlijke groepen aan en noem ze naar hare grondtypen Labeoninen en Chondrostominen.

Maar bovendien erken ik in die groepen nog meerdere generische typen , deels aan andere ichthyologen onbekend gebleven, deels ook door hen over het hoofd gezien. Deze typen zijn, voor de Labeoninen de geslachten Epalzeorhynchos, Dis- cognathichthys. Diplocheilichthys , Schismatorhynchos , Rohitichthys , Barbichthys , Morara, Opistocheilos, Pseudogobio, Semiplotus; — en voor de Chondrostominen de genera Mrigala en Acheilognathus.

103

Over alle deze geslachten wordt hieronder nader gehandeld.

Ik moet hier nog aanteekenen dat, alhoewel mijne Phalakrognathinen aan Heckel's Temnochilae beantwoorden, Heckel's benaming even als zijne diagnose daarvan «maxilla inferiore in aciem cartilagineam attenuata" minder juist zijn, aangezien de onderkaak bij eenige geslachten , zooals Lobocheilos , in stede van met een' scher- pen rand te eindigen, buitengemeen dik en stomprandig is.

STIRPS I. LABEONINI. LIPKAEPERS.

Cypriniformes phalacrognathini , labio inferiore vario modo con- structo, reflexo.

Aanm. De Labeoninen omvatten alle Phalakrognathinen, bij welke eene onderlip aanwezig is, welke, verschillend gebouwd, echter altijd dit kenmerkende heeft, dat zij den vrijen rand der onderkaak niet bereikt en van de ondervlakte der onderkaak teruggebogen of teruggeslagen is.

De afdeeling A der Temnocheilae van Heckel omvat slechts de geslachten met drie- reijige plaveiselgewijze keelgatstanden en heeft alzoo eene meer beperkte beteekenis dan de Labeonini, tot welke hier ook alle noor-d-amerikaansche Phalakrognathinen gebragt zijn, welke in dentitie alle van de Labeoninen der oude wereld, Japan uitgezonderd, verschillen.

Men kan de Labeoninen 'naar het tandenstelsel in twee groepen splitsen. Alle ge- slachten der oude wereld , met uitzondering slechts van Pseudogobio van Japan , hebben // dentes aggregati triseriati" en twee tot vier voeldraden^ terwijl bij deame- rikaansche Labeoninen de plaveiselgewijze rangschikking der tanden standvastig ontbreekt en de tanden zelve in slechts eene enkele of dubbele rei zijn geplaatst (misschien slechts met uitzondering van Mylopharodon Ayr. en Mylocheilus Ag. omtrent welke van eene afvallige derde rei gesproken wordt).

Van de Labeoninen der oude wereld heb ik de geslachten Epalzeorhynchos , Cros- socheilos, Diplocheilichthys , Lobocheilos, Schismatorhynchos , Morulius, Barbich- thys en Morara naar de natuur kunnen onderzoeken en ik ben daardoor overtuigd geworden van het hoog gewigt voor de generische rangschikking' van den bouw der lippen en kaken.

Eene herziening der overige geslachten van de Labeoninen, naar de van ze bekend gemaakt gegevens, heeft mij geleid tot het beproeven van hunne meer juiste be- paling en het is mij daarbij noodzakelijk voorgekomen^ van sommige dier geslachten enkele soorten af te zonderen en ze tot eigene generische typen te brengen. Hiertoe behooren de geslachten Rohitichthys, Opistocheilos , Semiplotus en Pseudogobio.

105

Heeft de meer naauwkeurige kennis van zoovele soorten van Labeoninen toegelaten het meer bepaald omschrijven van meerdere generische typen, die kennis heeft ook haar licht teruggekaatst op vele soorten , vooral de door Buchanan en den heer MacClelland van Bengalen bekend gemaakte, welker beschrijvingen te kort of welker afbeel- dingen te gebrekkig zijn, om daarnaar alleen hare generische verwantschappen te bepalen. Ik heb getracht die soorten tot hare juiste geslachten terug te brengen, en hoezeer voor vele de gegevens daartoe onvoldoende waren , geloof ik aan vele an- dere Euchanansche en MacClellandsche soorten hare ware beteekenis te hebben terugoreffeven.

De Labeoninen zijn onder de Cypriniformes het naaste verwant aan de Homalo- pteraeformes en Cobitiformes. Deze subfamiliën zouden, wegens bouw van de onder- kaak en lippen, tot de Labeoninen behooren, indien kenmerken van eene hoogere orde ze niet in groepen van hoogere waarde deden plaatsen.

De geslachten, welke het naast in verwantschap staan mat de genoemde subfa- miliën, zijn Epalzeorhynchos , Grossocheilos , Platycara, Discognathus en Discogna- thichthys.

De soorten en geslachten der Labeoninen zijn veel talrijker dan die der Chon- drostominen. Zij maken ongeveer 75 pCt. uit van alle Phalakrognathinen.

Betrekkelijk het talrijkste zijn zij op de Soenda-eilanden, van waar reeds 43 soorten bekend zijn. Het vaste land van Azië voedt meer dan 70 bekende species en ook Noord-Amerika heeft nog meer dan 50 soorten aan te wijzen. In Afrika evenwel zijn zij, volgens ons tegenwoordig weten, veel zeldzamer en slechts 13 in getal, terwijl zij in Europa volstrektelijk ontbreken.

Eene nadere bepaling der geslachten van de Labeoninen der oude wereld is, met de bestaande gegevens, weinig moeijelijk.

Voortreffelijke kenmerken vindt men in den bouw van den achtersten onverdeelden rugvinstraal, in zijne beenachtigheid of niet beenachtigheid, in zijn getand of tan- deloos zijn.

Andere uitmuntende kenmerken zijn gelegen in het gekarteld of niet gekarteld zijn van den vrijen rand van den snuit; in de snuitgroeven en zijdelijke snuit- aanhangsels; in het al of niet vereenigd zijii van de bovenlip met de onderlip en de wijze van die vereeniging; in de gedaante en rigting der achterlipsgroeve of groeven; in de gedaanteen de geaardheid der kaken zelve; in de kinzuigschijf ; in de gedaante der lippen en haar gefranjed of niet gefranjed zijn; in de geaardheid der aarsschubben , enz. De voeldraden en de bijzonderheden van het taudenstelsel ko- men bij de Labeoninen-geslachten der oude wereld slechts in de tweede plaats in aanmerking.

Moeijelijker^ althans naar de bestaande gegevens, schijnt de juiste bepaling der geslachten van Noord- Amerikaansche Labeoninen. Het is ook de vraagt of zij alle

14

106

kunuen belioudeu blijven ;, eu indien ik ze hieronder alle opvoer, is het meer omdat de gegevens ontbreken om over hunne waarde beslissend uitspraak te doen. Naar de bestaande gegevens te oordeelen zijn vele dier geslachten op kenteekenen gegrond, welker generische waarde zeer aan betwisting bloot staat, doch het kan zijn, dat andere meer gevvigtige kenmerken zijn over het hoofd gezien, even als zulks met vele geslachten van Labeoninen van het oostelijk halfrond het geval is geweest.

Van de voortreffelijke natuuronderzoekers, welke die geslachten hebben doen ken- nen en thans nog in Noord- Amerika leven , mag gewis een meer uitvoerig onderzoek van de talrijke door hen ontdekte soorten te gemoet worden gezien.

üe geslachten der Labeoninen laten zich overzien als volgt.

I Dentes pharyngeales triseriati. Corpus squamatum. a. Pinna" dorsalis anacantha.

1. Rostrum margine libero crenatum. Rictus parallelogrammicus. Cirri 2 ad 4. Squamae magnae.

aa. Labium inferius cum labio superiore unitum.

* Rostrum integrum utroque latere processu conico mobili munitum.- Mentum disco suctorio nullo.

EiMlzeorJiynclios BIkr. *' Rostrum sulco transverso bipartitum, lateribus processu nullo. Men- tum disco suctorio.

Discognathus Heek. (ex parte). bb. Labium inferius cum labio superiore non unitum. Rostrum integrum processubus nullis. Mentum disco suctorio nullo. Crossoclieilos V. Hass. Blkr.

2. Rostrum margine libero non crenatum.

aa. [Mentum disco suctorio. Rostrum integrum. Labium inferius cum

labio superiore unitum. Squamae magnae. Discognatldchthys Blkr. bb. Labium inferius lobum vario modo circumscriptum sed non discum

suctorium efHciens. Squamae magnae.

* Rostrum sulco profundo longitudinali bipartitum.

Platycara McCl. *' Rostrum sulco longitudinali nullo. Maxilla inferior incrassata car- noso-cartilaginea.

§ Labium inferius cum labio superiore non unitum. Rostrum sul- co transverso bipartitum. Cirri 4. ScJiis7naiorhi/ncJios Blkr. §■ Labium inferius cum labio superiore unitum, continuüm, Cirri 2 ad 4.

107

6 Labiurn superius cum labii inferioris margine anteriore con- tinuüm.

* Rostrum utroque latere lobo munitum. Os suborbitale an- terius sat longe ante orbitam situm. Zabeo Cuv., Blkr. ** Rostrum non lobatum,

f Rostrum sulco transvero bipartitum. Labium inferius crenulatum.

Tijlognatlius Heek. f Rostrum integrum. Labium inferius non crenulatum , Os suborbitale anterius orbitae approximatum. Diplocheilicldhi/s Blkr. ó' Labium superius facie labii inferioris superiore intra margi- nem insertura.

LobocJieilos V. Plass., Blkr. cc Labium inferius simpliciter reflexum, nee lobatum nee disciferum. Squamae magnae vel médiocres. * Labia fimbriata vel crenulato-papillata. Cirri 4 ad 2.

^ Labia superius et inferius fimbriata. Rictus ore aperto ovalis. 6 Sulci postlabiales 2 longitudinale^ isthmo lato distantes. Os suborbitale anterius orbitae approximatum. BoJdta Val. ó' Sulcus postlabialis unicus transversus semilunaris. Os subor- bitale anterius sat longo ante orbitam situm.

Morulius Buch., Blkr. :=! Chri/sopheJcadion Blkr. V Labium inferius tantum fimbriatum. Os suborbitale anterius sat longe ante orbitam situm.

JRoldtichthys Blkr. %' Labium superius tantum papillatum. Rictus ore aperto subparallelo- grammicus. Maxilla inferior margine libero tenui. Dan(jila Val. *' Labia nee fimbriata nee papillata. § Labium superius crassum , carnosum. Cirri 4. Squamae parvae. Rictus parallelogrammicus.

Abrostomus Smith. % Labium superius valde gracile, membranaceum , ante maxillam superiorem pendulum. Squamae magnae.

ó Rictus angulatus. Os suborbitale anterius forraam pedis equini subsimilans. Cirri 4.

108

Barhichthys Blkr. *' Rictus semilunaris. Os suborbitale anterius pentagonum. Cirri nuUi.

Mor ara Blkr.. b. Pinna dorsalis radio simplice postico osseo.

1. Spina dorsalis edentula. Squamae magnae, anales ceteris non majores.

Pinna dorsalis multiradiata. Cirri nuUi. Semiplotus Elkr.

2. Spina dorsalis postice serrata. Squamae parvae, anales ceteris multo ma- jores. Pinna dorsalis pauciradiata. Cirri 4.

Opistocheilos Blkr. II. Dentes pliaryngeales biseriati vel uniseriati. a. Spina dorsalis ossea. Dentes pliaryngeales cultriformes 4/4. Cirri nulli. Squamae

magnae.

1. Maxillae cochleariformes margine libero acutae.

CocMoffnathus Baird Gir.

2. Maxilla non cochleariformes.

Pimephales Raf. b. Spina dorsalis nulla.

1. Cirri 2 supramaxillares.

aa. Dentes pharyngeales graciles acuti uniseriati 5/5. Labium inferius re- flexura trilobatum. Regio thoraco-gularis alepidota. Anus pinnis ven- tralibus approximatus.

Pseiidoffohio Blkr. bb. Dentes pharyngeales molares, persistentes biseriati 2.5/5.2. Rictus sub- terminalis , horizontalis.

Mylocheilos Ag.

2. Cirri nulli.

aa. Dentes pharyngeales molares, persistentes biseriati 2.5/5.2 vel 2 4/4.2. Rictus magnus.

Mi/lopharodon Ayr, bb. Dentes pharyngeales cultriformes.

* Labium inferius bilobum. Dentes biseriati 1.4/41.

Uxor/lossiivi Raf. *' Labium inferius non lobatum. ^ Dentes pharyngeales biseriati.

ü Pinna dorsalis post ventrales incipiens. Rictus curvatus. Dentes 1.4/4.1, facie masticatoria elongata gracili. Squamae médiocres. Campostoma Ag.

109

ó' Pinna dorsalis snpra vel ante ventrales incipiens. Rictus parvus terminalis. Dentes 1.4/5.2 facie masticatoria nuUa. Squamae magnae.

Sihoma Gir. ^' Dentes pharyngeales uniseriati. ó Os inferura. Squamae magnae vel médiocres.

f Pinna dorsalis supra vel vix ante pinnara analera desinens. Rictus ore clauso transversus. Dentes uniseriati 5/5. Maxilla inferior acie truncata.

Lavinia Gir. :=! JcrocJieilus Ag. f' Pinna dorsalis ante analem desinens. Dentes 4/4.

o Dentes non uncinati. Maxilla inferior acie rotundata. Pinna dor- salis supra ventrales incipiens. Bionda Gir. ó' Dentes facie masticatoria sublineari. Rictus parvus. Pinna dor- salis ante pinnas ventrales incipiens. Caput subtruncatum. Corpus elongatum? - - .

Algoma Gir. ó" Dentes facie masticatoria lineari. Rictus parvus horizontalis. Pinna dorsalis supra pinnas ventrales incipiens. Maxilla in- ferior acie late rotundata. Rostrum gibbosum truncatum. Corpus oblongum.

Hijborhynclms Ag. o' Os terminale. Pinna dorsalis supra vel ante pinnas ventrales in- cipiens. Dentes 4/4 vel 5/5. f Dentes vix vel non uncinati 4/4 facie masticatoria lineari. Maxilla inferior symphysi tuberculo munita. Squamae magnae. Corpus elongatum compressum. . Htjhognathus Ag. f' Dentes lanceolati, subrecti. 5/5. Maxilla inferior symphysi tu- berculo munita. Squamae parvae. Corpus subfusiforme. Orthodon Gir. f" Dentes raptatorü uncinati 4/4, facie masticatoria nulla. Rictus amplus. Rostrum rotundatum. Squamae magnae. Corpus elon- gatum compressum.

Cliola Gir. f" Dentes 4/4 vel 5/5. Rictus mediocris obliquus. Rostrum acu- tiusculum. Squamae magnae vel médiocres. Corpus oblongum compressum.

Algansea Gir.

Species Laheoninorum hucusqiie cognitae.

]-Iabit.

* Epalzeorhynchos kallopterus Blkr =: Barbus kalopterus Blkr. Sumatra, Borneo.

Discognathus crenulatus Heek Persia.

if fusiformis Ileck. India.

ff obtusus Heek Syria.

ff rufus Heek Syria.

1/ ? bimaeulatus Heek. :=i Gonorhynchus bimaculatus

MeCl Bengala.

ff ? caudatus Heek. :=: Gonorhynehus caudatiis McCl.

* Crossocbeilos (Crossocheilos) oblongus V. Hass. :=! Labeo ob-

longus Val Java, Sumatra.

ft { n ) latius Blkr :=! Cyprinus latius Buch. = Gono- rhynchus macrosonius McCl. ^ Cirrhina latius Val. :=! Rohita macrosomus Heek Bengala.

// ( //?) gobioides Blkr :=; Cyprinus mosario Buch.? — Gonorhynchus gobioides McCl. :=3 Rohita gobioi- des Heek. =ï Cyprin heriliva Val Bengala.

f { I' ) gohama Blkr ^ Cyprinus gohama Buch. ■:=:, Cy- prinus dyangra Buch. =3 Gonorhynchus gohama McCl. =3 Gonorhynchus brevis McCl. 7=i Cirrhina gohama Val. :=: Rohita brevis Heek Bengala.

* fi (Crossocheilichthys) cobititis Blkr ;=: Lobocheilos cobi-

tis Blkr Java, Sumatra.

* " ( " ) Langei Blkr. Sumatra.

*-(//) diplocheilos Blkr =: Barbus diplocheilos Heek =;

Tvlognathus barbatulus Heek Cashmir.

// ( // ) nanus Blkr :=i Tylognathus nanus Heek. ' . . Syria. //?(//?) porcellus Blkr=: Tylognathus porcellus Heek. . India.

* ( // ) hirticeps ]31kr =3 Gobio hirticeps Rüpp, :=; ? Dis-

cognathus hirticeps Heek. s Dangila ? hirticeps

Val Abyssinia.

K { ff ) quadrimaculatus Blkr =: Gobio quadrimaculatus Rüpp. =; ? Discognathus quadrimaculatus Heek. — Dangila? quadrimaculata Val Abyssinia.

111

Discognathichthys variabilis Blkr :=: Discognathus variabilis

Heik Syria.

// brachypterus Blkr =; Gonorhynchus brachypterus

McCl. =2 ? Discognathus brachypterus llerk. . . India. // petrophilus Blkr=^ Gonorhynchus petrophilus McCI.

•^^i ? Discognathus petrophilus Ileck Bengala.

// rupeculus Blkr :=! Gonorhynchus rupeculus McCl.

z^ ? Discognathus rupeculus Heek Bengala.

// lamta Blkr ■^ Cyprinus lamta Buch. :=! Cypri-

nus godiyava Buch. =:; Gonorhynchus lamta McCl.

— Barbus lamta Val. ^ Tylognathus lamta Heek. Bengala. Platycara nasuta McCl =3 Balitora nasuta Val Kasyah.

* Schismatorhynchos heterorhynchos Blkr =^ Lobocheilos hetero-

rhynchos Blkr ^ Schismatorhynchos lobocheiloides

Blkr Sumatra.

// ricnorhynchos Blkr "^ Gobio ricnorhynchos McCl. ^i^ Labeo ricnorhynchos Heek. ;=; Cyprin ricnorhyn- que Val Bengala, Assam.

// gotyla Blkr — Cyprinus gotyla Gr. =5 Gonorhyn- chus gotyla McCl :=3 Barbus gotyla Val. :=i Disco- gnathus cotyla Heek Bengala.

// falcatus Blkr =! Cyprinus (Bangana) falcata Gr. ;=! Gobio malacostomus McCl. ^ Labeo malacostomus Val. :=: Isocephalüs falcatus Heek. =; Lobocheilos? falcatus Blkr India.

* Labeo (Diplocheilos) erythropterus Blkr ^ Diplocheilos ery-

thropterus V. Hass. =1 Labeo erythropterus Val. . . Java.

( // ) lucas Blkr ;=; Lobocheilos lucas Blkr Java.

( II ) robitoides Blkr;^ Lobocheilos rohitoides Blkr. . . Java.

( n ) boga Blkr =: Cyprinus boga Buch. -^i. Gobio bo- ga McCl. =: Cyprinus arhiza Buch. =3 Cyprinus pan- gusia Buch. :=; Gobio pangusia McCl. (As. Res. XIX tab. 42 f. 1) :=; Isocephalns boga Heek. zii Gym- nostomus arhiza Heek. z=x Leuciscus pangusia Val.

•:=i Leuciscus arhiza Val Bensraia.

'/ ( w ? ) pangusia Blkr =3 Cyprinus pangusia Buch. var. =: Gobio pangusia McCl. (As. Res. XIX tab. 42

fig. 1 , 5.) Bengala,

// ( '/ ? ) (?) isurus Blkr =; Gobio isurus McCl. ^ Leuciscus

112

isurus Val .' . . Assam.

Labeo (Diplocheilos?) dero McCl. — Cirvhina dero Val. =:

Isocephalus dero Heek Bengala.

// ( //?) pausio Blkr =:3 Cyprinus pausio Buoh. =3 Cirrhinus

pausio McCl. — Isocephalus pausio Heek. . . . Beugala. u ( '/ ? ) breviceps Blkr — Cirrhina breviceps Val. zs Isoce- phalus breviceps Heek Java.

// (Labeo) niloticus Val. =3 Cyprinus niloticus Forsk. =j

Labeo coubi Rüpp Nilus.

'/(//) Forskalii Rüpp., an et Val? ^ Cyprinus niloticus

var. b. Forsk ... Nilus.

M { II ) vulgaris Heek. =; Cj'^prinus niloticus Géoffr. zs Chon-

drostoma dembensis Val. (nee Rüpp.) Nilus.

//(//) horie Heek Nilus.

//(//) selti Val. z3 Labeo sellii Heek. . . . . . . Nilus-,

'/?(//?) rufescens Heek. zi! Cyprinus rufescens Hass. . . Palaestina. //?(// ) rostratus Heek. -^ Cyprinus rostratus Tiles. . . India. II "^ ( 1/?) angra Blkr =: Cyprinus angra Buch. :=! Cyprinus'

(Bangana) Hamiltonii Gr. s Gobio angra McCl.

=3 Isocephalus Hamiltonii Heek. — Gobio ancra

Val. ...;...";.....■.. Bengala. «'?( // ) curmuca Blkr=^ Cyprinus curmuca Buch. =3 Gobio

curmuca McCl. z3 Isocephalus curmuca Heek. . . Hindostan. fi?(ii?) dyocheilos McCl. z5 Catostomus? dyocheilos McGl.

Cyprin goréa Val. ::3 Tylognathus dyochylos Heek. Assam.

V altivelis Pet. (nomen tantum mihi cognitum). . . . Africa (Mossamb )

II congoro Pet. ( // n 11 n )...//('/ )

n cylindricus Pet.( // uu u )...*'(//)

Tylognathus diplostoraus Heek. zs Varicorhinus diplostomus

Heek. "^ Tvloarnathus Valenciennesii Heek. ■:=, Labeo

diplostomus Val. ; Cashmir.

// P.'' sandkhol Heek. z:; Leuciscus sandkhol. Syk. . . Deccan. y P.f^ chitul Heek. zi Leuciscus chitul Syk Deccan.

* Diplocheilichthys pleurotaenia Blkr=! Lobocheilos pleurotae-

nia Blkr Sumatra-

* Lobocheilos (Lobocheilos) faleifer V. Hass. =: Labeo falcifer

V. Hass. =: Labeo falcifer Val. =: Tylognathus

falcifer Heek Java, Sumatra.

* " ( " ) lehat Blkr Java.

113

* Loboclieilos (Lobocheilos) Schwanefeldii Blkr.

//?( //?) Hasseltii Blkr— Barbus Hasseltii Blkr. . . // (Gobionichthys) lipocheilos Blkr z3 Chondrostoma lipo-

cheilos Val. ;=i Chondrostoma lipocheilos Val. =3 Tylognathus lipocheilos Heek. =: Gobio javani- cus Blkr =; Lobocheilos (Gobionichthys) javani-

cus Blkr

//(//) microcephalus Blkr =j Gobio microcephalus Blkr.

//?( r/?) hispidus Blkr =; Labeo hispidus Val. . . .

Rohita (Rohita) melanopleura Blkr. ........

borneënsis Blkr « . .

Kuhli Blkr

Hasseltii Val. :=i Rohita leiorhynchus Blkr ^ Ro- hita Artedii Blkr. . . ;

microcephalus Val. . ;

brachynotopterus Blkr

Schlegelii Blkr

Waandersi Blkr

Kappsnii Blkr

' kahajanensis Blkr

vittata Val. :=; Rohita erythrura Val. =3 Rohita

erythrurus Blkr ,

triporos Blkr

enneaporos Blkr

oligolepis Blkr

nandina Val. :=i Cyprinus nandina Buch. :=i

Labio filamentosus Svvns. :=^ Cirrhinus nandina

McCl

niacronotus Blkr;::^ Cirrhinus macronotus McCl.

Dussumieri A^'al

Duvaucelii Val

fiaibriata Val. =d Cj^prinus fimbriatus BI.?

gonius Val. =i Cyprinus gonius Buch. =! Barbus

gonius Cuv. =! Cirrhinus gonius ]\IcCl. . . .

rostellatus Val :=: Rohita rostellata Heek. . . .

chaguuio Val. =; Cyprinus chagunio Buch. ==

Rohita changurio Heek

lineata Val

Leschenaulti Val

Java, Sumatra. Java.

//	( " )
(/	( " )
" (	" )
1'	. " )
II	[ " )
II	[ <' )
II	{ " )
II	( " )
II	( " )■
II	( " )
II	( " )
II	( " )
II	( " )
II	( " )
II	( " )
II	( " )
.'/	( " )
Il	( " )
II	( " )
II	{ " )
II	{ « )
" (	II )
" (	'•' )

Java.

Java.

Java.

Sumatra, Borneo, Siam.

Borneo, Siam.

Sumatra.

Java, Sumatra, Borneo.

Java.

Sumatra.

Sumatra, Borneo, Siam.

Banka.

Borneo.

Borneo.

Java, Sumatra, Borneo, Sumatra, Borneo. Sumatra. Banka.

Bengala, Pegu. Bengala, Assam. Hindostan. Bengala ? Hindostan.

Bengala. Pegu.

Bengala. Pesru. Hindostan ?

15

114

Rohita (Rohita) cursis Val. :=; Cyprinus cursis Bucli. ^ Cy- prinus cursa Buch. ;=! Cyprinus curchius Buch. ^ Labeo cursis McCl. =: Labeo curchius McCl. :=; La- beo cursa Val. =^ Rohita kursis Heek Ben^ala.

( f/ ) tincoides Val ?

I' ( " ) Rouxii Val Hindostan.

V (Rohitodes) cephalus Elkr =J Labeo cephalus Val. . . . Pegu.

//(//) Valenciennesi Blkr=^ Labeo Dussumieri Val. . . Benorala.

'/('/) Reynaudi BIkr =: Labeo Reynauldi Val. . . . Pegu.

if ( f/ ) microlepidota Blkr :=: Labeo microlepidotus Val. . Pegu.

II { tl ) bengalensis Blkr =: Labeo fimbriatus Val. . . . Beiigala.

* Morulius rohita Blkr s Cyprinus rohita Buch. ■;::^ Barbus

rohita Cuv. ::::: Rohita Buchanani Val. -^ Rohita

rohita Heek. :=i Cirrhinus rohita McCl. . . . . Bengala.

* // chalybeatus Blkr ;=! Rohita chalybeata Val. . . : Bengala , Pegu.

* H Belangeri Blkr :=: Rohita Belangeri Val. =; Cir-

rhina micropogon Val Bengala.

* // calbosu Blkr ^ Cyprinus calbosu Buch. ;=; Bar-

bus calbasu Cuv. ;=: Rohita calbasu Val. =3 Rohita kalbosu Val Bengala.

«r velatus Blkr zi Labeo velatus Val. (Règn. an. ed.

3a Poiss. tab. 93 fig. 3) . India?

// Reynaudi Blkr :=^ Rohita Reynauldi Val. =: Rohita

Revnoldi Heek Pes'u.

v morula Blkr :=; Cyprinus morula Buch. :=: Barbus morula Cuv. ;=! Cirrhinus morula McCl. ;:: Rohita moralius Val =3 Cyprinus morala Gr. Bengala.

I' pausius Blkr =^ Cyprinus pausius Buch Bengala.

// joalius Blkr ;=; Cyprinus joalius Buch. zn Cirrhi- nus joalius McCl. =; Rohita jaolius Val Eengala.

// ? musiha Blkr — Cyprinus musiha Buch. :=; Rohita

muscha Heek Bengala.

* u chrysophekadion Blkr ::5 Chrysophekadion polyporos

Blkr :=! Rohita chrysophekadion Blkr =: Rohita polyporos Blkr ;=; Rohita koilogeneion Elkr s Ro- hita cyanomclas Elkr Java, Suinatra, Siam.

Rohitichthvs senegalensis Blkr ;=! Labeo senegalensis Val. . Senegal.

*

Dangila leptocheilos Val. =: Labeobarbus leptocheilus K- v. H. K Dangila leptocheila Vul, ;=J Dangila Cuvieri Val. =:

*

115

Cvrene Cuvieri Heek. ....:...:.. Java, Suraatra , Borneo, Dangila cyanopareja Blkr =i Cyrene cyanopareja Heek. . . Philipp.

* // fasciata Blkr Sumatra, Borneo.

* u Kuhlii Val. =:; Cyrene Kuhlü Heek Java.

* u festiva Blkr::^ Cyrene festiva Heek Borneo.

// ocellata Blkr ^ Cyrene ocellata Heek. =; Dangila mi-

crolepis Blkr . Sumatra, Borneo.

* » spilurus Blkr. Borneo.

* Il sumatrana Blkr Sumatra.

// lipoclieüa Val. ;=: Cyrene lipocheilos Heek Java.

// Lescbenaultii Val.=; Cyrene Leschenaultii Heek. . . Hindostan. // philippinia Blkr =: Cyrene philippinia Heek. . . . Philipp.

Abrostomus capensis Smith. . Prom. Bon. Spei.

// umbratus Smith Prom. Bon. Spei.

* Barbichthys laevis Blkr ::^ Barbas nudicephalus V. Hass. ;=j . .

Barbus laevis Val. ::3 Barbus gobioides Blkr =: Bar- ' bus taeniopterus Blkr. , . Java, Sumatra, Borneo.

* Morara morar Blkr :=; Cyprinus morar Buch. ;=! Pachysto-

mus morar Heek. ::^ Labeo morar Val. ö Leuciscus

morar Blkr Bengala.

// ? margarodes Blkr =; , Cyprinus jaya Buch. ? =ï Leu- ciscus margarodes McCL :=! Pachystomus margarodes

Heek , . Bengala.

Semiplotus MacClellandi Blkr -^ Cyprinus semiplotus McCl. Beugala. Opistocheilos plagiostomus Blkr ;::3 Schizothorax plagiostomus Heek. :=! Schizopyge plagiostomus Heek. ;=i Oreinus

plagiostomus McCl Afghanistan, Cashmir.

u sin uatus Blkr =3 Schizothorax sinuatus Heek. —

Schizopyge sinuatus Heek . Cashmir.

M ? nobilis Blkr =i Racoma nobilis McCl. • . . Afghanistan.

'/ ?.' proprius Blkr— Schizothorax proprius McCl.- . Afghanistan

Cochlognathus ornatus Baird Gir Amer. Sept. (Texas).

Pimephales promelas Haf. Ag. Amer. Sept. (Ohio, Missuvi).)

// fasciatus Gir. Amer. Sept (Yellowstoue fl.)

// maculosus Gir Amer. Sept. (Arkansas).

Pseudogobio esocinus Blkr n:: Gobio esocinus T. Schl . . . Japonia, Mylocheilus cauriaus Gr. =:; Cyprinus (Leuciscus) caurinus.

Richds Amer. Sept. (Ast., Columbfl.)

// lateralis Ag. Piek .....■- . Am. S. (Colb. fl Or. Puget. S.)

116

Mylocheilus fraterculus Gr. ;::::;;;..;. Amer. Sept. (California). Mylopharodon conocephalus Gr. =j Gila conocephala B. Gia. . Amer. Sept. (California).

// robustus Ayr Amer. Sept. (California).

Exoglossum maxillingua Ag. =3 Cyprinus maxillingua Les. =: Exoglossum Lesurianum Raf., Val. :=i Exoglossum Le- sueurianum Heek. =1 Catostomus maxillingua De Kay. Amer. Sept (Prov. unit. occ).

u mirabile Gir Amer. Sept. (Arkansas).

Campostoma formulosum Gir Amer. Sept. (Texas).

// anomalum Ag. =3 Rutilus anomalus Raf =! Ru- tilus melanurus Raf. — ? Chondrostoma puUum Ag. ^ Exoglossum dubium Kirtl. ;=i Leuciscus pro- lixus Stor. =3 Exoglossum spinicephalum Val. :=! Chondrostoma prolixum Ag. ^ Campostoma dubium

Ag. Amer.Sept.(Teness.,Ohio,Jow.etc.)

// nasutum Gr Amer. Sept. (Californ.).

// ornatum Gr Amer. Sept. (Chihuahua fl).

Siboma crassicauda Gr- — Lavinia crassicauda B. Gir- (gen.

an huj. loc?) . Amer. Sept (Californ.).

// atraria Gir • . . . Amer. Sept

Lavinia alutacea Gir. =3 Acrooheilus alutaceus Ag. Piek. . . Amer. Sept. (Columb. fl. etc.) // exilicauda B Gir. =! Lavinia compressa Ayr. . . . Amer. Sept (Californ.).

// gibbosa Ayr Amer. Sept (Californ.).

// harengus Gir Amer. Sept (Californ.).

Dionda episcopa Gr- Amer. Sept (Rio Pecos). .

// serena Gir • . . . . Amer. Sept (Texas)-

// texensis Gir Amer. Sept (Texas).

// papalis Gir. . Amer. Sept (Rio Pecos).

ir argentosa Gir. . : Amer. Sept. (Rio Gr. del Nt.).

// chrysitis Gir Amer. Sept. (Rio Pecos).

// melanops Gir. Amer. Sept (Coahiula).

// Couchi Gir. . ; Amer. Sept (Rio San Juan).

// plumbea Gir Amer. Sept (Canadian fl.).

iv spadicea Gir ; . . . Amer. Sept (Arkansas).

Algoma amara Gir. . Amer. Sept (Rio Gr. del. Nt.).

// fluviatilis Gir Amer. Sept (California).

Hyborhynclms notatus Ag- =ï Minnilus notatus Raf :=i

Pimephales clongatus Baird Amer. Sept (Prv. unit or. md.)

// confertus Gir Amer. Sept (Rio Pecos)

// puniceus Gir. . • Amer. Sept (Canadian fl.).

117

Hyborhynchus perspicuus Gir- .;..:.;;.. Amer Sept. (Arkansas).

// tenellus Gir Amer Sept. (Choctaw Agency).

Ilybognathus nitidus Gir. =^ Leuciscus nitidus De Kay. . Amer Sept. (Lac-Charaplain).

argyritis Gir ; ^ Amer Sept. (Milkriver).

Evansi Gir. Amer Sept. (Nebraska),

nuclialis Ag Amer Sept. (Illinois, J. Miss.)

placitus Gir : . Amer Sept. (Arkansas).

regius Gir Amer Sept. (Potomak fl).

M ? chrysopterus Elkr =3 Leuciscus chrysopterus . .

De Kay . Amer Sept. (N. York).

Orthodon microlepidotus Girzs Gila microlepidota Ayr . Amer Sept. (Californ).

Cliola velox Gir Amer. Sept. (Texas.)

// vigilax Gir. =! Leuciscus vigilax B. Gir. =: Cera-

tichthys vigilax B. Gir Amer. Sept. (Arkansas).

II vivax Gir Amer Sept (Texas).

Algansea tincella Gir. =3 Leuciscus tincella Val. . . . Amer Sept. (Californ.).

// bicolor Gir Amer Sept. (Lac. Klamath).

u formosa Gir. AmerSept (iMercede,i\Iohv.li.)

// obesa Gir Amer Sept. (Humboldt 11.)

Epalzeorhyncitos Blkr, Nalez. Vischfaun. van Sumatra, Nat. Tijd- schr. Ned. Ind. IX (1855) p. 270. Snüithoornkakper,

Corpus elongatum subfusiformi-compressum, squamis magnis yesti- tum. Maxillae nudae. Cirri 4, rostrales et supramaxillares. Rostrum carnosum , integvum , longe ante os prominens , cute descendente an- te labium superius pendula inferne crenulata, antice utroque latere processu conico cartilagineo. Labium superius ante maxillam superi- orem pendulum, nee papillatum nee crenulatum. Rictus parallelo- fframmieus aciebus maxillarura antice truncatis. Maxilla inferior svm- physi postice tubereulo munita. Labium inferius latum carnosum re- flexum integvum , cum labio superiore unitum. Sulcus postlabialis utroque latere unicus marginem oris versus directus, labii marginem liberum non attingens , cute menti lata (isthmo) a sulco postlabiali la-

118

teris oppositi separatus. Pinna dorsalis ante pinnas ventrales ineipiens et longe ante pinnam analem desinens, radio simplice postico toto eartilagineo. Pinnae pectorales subhorizontaliter insertae. Dentes pharjngeales masticatorii aggregati 2.4.5/5.4.2. facie masticatoria obli- que truncati.

Aanm. Het geslacht Epalzeorhynchos is onder alle Cyprinoïdeii gemakkelijk her- kenbaar aan het kegelvormige kraakbeenige bewegelijke uitsteeksel, hetwelk zich aan beide zijden voor aan den snuit bevindt. Dit uitsteeksel ligt in eene groef onder het voorste gedeelte van het voorste onderoogkuilsbeen en laat zich bijkans in een' regten hoek horizontaal van den snuit af bewegen, als wanneer de snuit een ge- hoornd voorkomen bekomt.

Het geslacht is overigens verwant aan de geslachten Crossocheilos Blkr, Disco- gnathus Heek. en Discognathichthys Blkr, in algemeenen ligchaamsbouw , dunne kaken, parallelograravormige geheel onderstaande bekspleet, enz., doch het is van die alle nog, afgescheiden van de snuituitsteeksels, gemakkelijk te onderkennen, — van Discognathus en Discognathichthys door de afwezigheid der kinzuigplaat^ en van Crossocheilos door de enkelvoudige achterlipsgroeve en het vereenigd zijn van de bovenlip met de onderlip.

Ik beschreef het geslacht Epalzeorhynchos voor het eerst in het jaar 1855, doch ik heb hierboven zijne karakters naauwkeuriger vastgesteld. De nadere studie der monddeelen heeft mij sedert nog geleerd , dat ook hierin zeer stellige kenmerken ge- legen zijn, welke het geslacht van Crossocheilos doen verschillen, kenmerken van hoogere waarde dan die, gelegen in de voeldraden.

Tot Epalzeorhynchos is tot dus verre slechts te brengen eene enkele soort, welker ontdekking dagteekent van 1S50.

Epalzeorhynchos hallopterus Blkr, Index descript. specier. pise., Nat. T. Ncd. Ind. XIV p. 477. — Fraaivinnige Snuithoornkarper . Atl. Cypr. Tab. IV fig. 5.

Epalzeorh. corpore elongato corapresso, altitudine ö'/a ad GV2 in ejus longitndine, latitudine IV2 ad iVsin ejus altitudine; capite acuto convexo 5 et paulo ad 6'/i fwe in longitudine corpoiis cum,4et paulo ad 5 in longitudine corporis absque pinna caudali, altitudine 1^/5 ad l^A , latitudine I75 ad iVö in cjus longitudine; oculls superis, diametro 3 ad S^/a fere in longitudine capltls, diametro 1 circiter in capitis parte postoculari, diametro 1'A ad l'/-2 distantlbus, mombrana palpebrali iridis mag- nam partem tegecte, apertura subcircalari; linea rostro-Uorsali ubique conyexa; linea interoculari

119

convexa; naribus orbitae magls quam rostri apici approximatis, posterioribus patulis valvula clauden- dis, anterioribus margine vix elevato subtubulatis; rostro carnoso, jiivenilibus oculo non vel vix, aetate provectis oculo niulto longïore, convexo, conico, longe ante os prominente, poris numerosis parum conspicuis obsito, apicem versus utroque latere processu conico crasso rigido oculo duplo vel plus duplo breviore apice postrorsura spectante munito, parte ejus inferiore trigono plano, postrorsum declivi, antice poroso, velo praemaxillari labium superius oocul tante, margine libero parum curvato papillis quadratiusculis uniseriatis leviter crenulatis, confcrtis, aetate provectioribus valde conspicuis obsito; osse suborbitali anteriore irregulariter trigono, paulo vel non longiore quam alto, apice rotundato antrorsum spectante, margine posteriore basali subverticali emarginato vel angulato; osse suborbitali 2° oblongo-tetrarnno , duplo vel minus duplo longiore quam alto, antice quam postice altiore, oculi diametro triplo circiter humiliore'; osse suborbitali 3° osse suborbitali 4° multo latiore, oculi diametro triplo vel plus triplo graciliore ; cirris carnosls longitudine subaequalibus oculo paulo brevioribus ad vix longioribus , rostralibus supramaxillaribus crassioribus apicem rostri versus sub basi processus rostralis lateralis insertis ; rictu infero , ore aperto parallologrammico , ore clauso fissurara transversam parum antrorsum curvatam capitis latitudine valde multo breviorem efficiënte; labio su- periore gracili ante maxillam superiorera pendulo, margine nee crenulatonec paplllato; maxilla su- periore acie cartilaginea parum curvata, deorsum mediocriter protractili ; maxilla inferiore sympliysi postice tuberculo conico parum conspicuo, ante symphysin late cartilaginea acie truncata vel leviter curvata; labio inferiore reflexo, integro, cum labio superiore unito, sulco inferne utroque latere unico superficiali, marginem oris versus directo, oculo non vel vix breviore, marginem labii liberum non attingente et isthmo valde lato a sulco lateris oppositi separato; operculo latitudine l'/a circiter in ejus altitudine, oculi diametro paulo graciliore, margine inferiore rectiusculo vel convexiusculo; apertura brancliiali sub praeoperculi margine posteriore desinente,- dentibus pharyngealibus mastica- toriis aggregatis 2. 4. 5/5. 4. 2. fticie masticatoria oblique truncata marginibus elevata non lobata, dentibus serie anteriore antice non sulcatis ; osse scapulari trigono acute rotundato ; linea dorsali convexa linea ventrali convexiuscula multo altiore; ventre ante pinnas ventrales plano, post pinnas vcntra- les planiusculo non carinato; squamis verticalibus , lateribus antice quam cetero corpore paulo ma- joribus, dimidio libero et vulgo etiam dimidio basali longltudinaliter vel subradiatim strialis, 35 vel 3G in linea laterali, 15 in serie transversali (ventralibus infimis inclusis) quarum S'/i (6) supra lineam lateralem, 11 p. ra. in serie longitudinali occiput inter et pinnam dorsalem, ventralibus in- fimis longitudinaliter quinque-seriatis, postrorsum magr.ifudine sensim accrescentibus, serie media iis seriebus lateralibus vix majoribus; linea laterali rectiuscula, antice tantum declivi, basi ventralium vix vel non magis quam lineae dorsali approximata, singulis squamis tubulo simplice mediam squa- mam non vel vix attingente notata,- pinna dorsali sat longe ante pinnas ventrales incipiente et longa ante pinnam analem desinente, basi alepidota, acuta, emarginata, corpore non ad paulo altiore et sat multo altiore quam basi longa; pinnis pectoralibus et ventralibus longitudine subaequalibus, acutis vel acutiusculis, 5^/4 ad 6^/4 in longitudine corporis, pectoralibus ventrales non, ventralibus analem non attingentibus; anali basi vagina squaraosa liumilliraa inclasa, acuta, emarginata, dorsali non multo humiliore sed duplo circiter breviore, duplo vel plus duplo altiore quam basi longa, radio simplice tertio gracili cartilagineo ; pinna caudali basi squamosa, profunde incisa lobis acuti.s snperiore inferiore vulgo paulo longiore 4V3ad 4^/5 in longitudine corporis; corpore superne fasci is 3 longitudina- libus contiguis notato, superiore rostro-caudali fusco-vlolacca caput dorpumqne ?uporne amplectente ca- piteinterdum deficiënte, media aureo-rubra gracili supraocnlo-caiidali basin caudalis supcriorem attin- gente, inferiore rostro-caudali latiore fuscc-violacea capite interdum deficiLnte fcre tota supra lineam lateralem decurrente mediam basin caudalis intrante et margine caudalis posteriore desirente ic.'enie vitta

120

gracili aurantmca limbata; lateribus infra lineam lateralem roseis; ventre roseo dilutlore rel marga- ritaceo; caplte speciminibus fasclis capite deficientibus superne violascente-olivaceo , lateribus et in- ferne roseo vel argenteo ; iride flava vel rosea; pinnis pulclire roseis velrubris, dorsali et anali fascia latissima obliqna nigricante-violacea, dorsali frequenter insuper et basi nigricante-violacea; ventralibu3 macula maxima totam pinnam fere tegente', frequenter diffusa, nigricante-violacea.

B. 3. D. 4/8 vel 4,9. P. 1/14 vel 1/15. V. 2/8. A. 3/5 vel 3 6. C. 8/17/8 vel 7/17/7 lat. brev. incl.

Syn. Barbus halopterus Blkr, Bijdr. kenn. iclith. faun. Borneo., Nat. T. Ned. Ind. I p. 13.

Epaheorhynclios JMl(ypterus Blkr, Nalez. vischfaun. Sumatra, Nat. ï. Ned. Ind. IX p. 270.

Hab. Sumatra (Palembang, Lahat), in fluviis.

Borneo (Bandjermasin, Kahajan, Pontianak), in fluviis.

Longitudo 13 speciminum 63'" ad 160'".

Aanm. Het eerste voorwerp dezer soort, hetwelk in mijn bezit kwam, ontving ik van Bandjermasin , in zuidoostelijk Borneo. Sedert ontving ik meerdere grootere en betere bewaarde voorwerpen van dezelfde plaats, alsmede vanKabajan, insge- lijks in zuidoostelijk Borneo en van Pontianak, in westelijk Borneo, uit de rivier Kapoeas. Ook oostelijk Sumatra leverde mij eenige exemplaren, gevangen in het gebied van den Moessi, bij Lahat en Palembang. Ik vermoed, dat de soort niet

veel grooter wordt dan mijne grootste voorwerpen.

•

DiscoGNATHUS Heck., Fisch. Syriens p. 37,182. — Kinschijfkarper.

Corpus subelongatuni compressum, squamis magnis vestitum. Maxil- lae nudae. Cirri 4, rostrales et supramaxillares. Rostrum carnosum sulco transverso bipartitum, ante os prominens, eute deseendente ante maxillam superiorera pendula inferne crenulata. Maxilla superior car- nea. Maxilla inferior plica menti disciformi medio callosa. Pinna dorsalis ante pinnas ventrales incipiens et longe ante pinnam analem desinens , radio simplice postico toto cartilagineo. Pinnae pectorales subhorizon- taliter insertae. Dentes pharyngeales masticatorii aggregati 2. 4. S/5.4. 2.

Aanm. Ik vat het geslacht Discognathus eenigzins anders op dan Heckel en breng daartoe slechts de soorten met dwars gegroefden snuit ^ getepelden vrijen snuithuidrand en vier voeldraden. Zoodanig beperkt, omvat het geslacht slechts vier der door Heckel beschrevene soorten t. w. zijne Discognathus rufus, Discognathus obtusus, Discognathus crenulatus en Discognathus fusiformis. — De overige 10 soorten, door Heckel tot Discognathus gebragt, hoewel grootendeels onder het geleide van een vraagtecken, zijn slechts gedeeltelijk onder hetzelve te rangschikken, doch zij

121

zijn meest alle nog te weinig bekend om zulks met zekerheid te bepalen. Go- norhynchus bimaculatus McCl. en Gonorhynchus caudatus McCl. schijnen bepaal- delijk er toe te behooren, alhoewel de laatste gezegd wordt geene cirri te bezitten, wat evenwel nog bevestiging verdient. Vijf andere soorten , hieronder nader aan- geduid, behooren tot een afzonderlijk geslacht, hetwelk ik, wegens zijne groote verwantschap met Discognathus , Discognathichthys heb genoemd.

De overige soorten, door Heckel onder lijn geslacht Discognathus gerangschikt, zijn Cyprinus cotyla Gr., Gobio quadrimaculatus Rüpp. , Gobio hirticeps Rüpp. en Platycara nasuta McCl.

Wat betreft Cyprinus cotyla, deze is eene Schismatorhynchos, welk geslacht wel den dwars gespleten snuit met Discognathus gemeen heeft, doch in de vorming der mond- en kindeelen hoogelijk van Discognathus verschilt.

Moeijelijk is het, aan te wijzen tot welk geslacht de beide Gobio-soorten van den heer Rüppell behooren. Van eene zuigschijf aan de kin is in hare beschrijving geen sprake en de snuit is er niet dwars gespleten. Gobio hirticeps zou zelfs wegens hare getepelde lippen tot Rohita te brengen zijn, doch overigens laten be- schrijving en afbeelding niets naders opmaken betreffende de bewerktuiging der mond- deelen. Ik beschouw beide soorten voorloopig als te behooren tot het geslacht Crosso- cheilos, aan hetwelk zij ook in habitus het meest beantwoorden.

Platycara nasuta eindelijk behoort tot een eigen geslacht, gemakkelijk herken- baar aan zijnen overlangs in tweeën verdeelden snuit.

Crossocheilos Van Hass., Algemeene Konst- en Letterbode 1823 II p. 132; Blkr, Nieuw. Tientall. beschi-ijv. visclis. v. Suraatra, Nat. Tijdschr. Ned. Ind. V (1853) p. 525. Djedjet.

Corpus elongatum subfusiformi-compressum , squamis magnis vesti- tum. Maxillae nudae. Cirri 4 vel 2, rostrales et supramaxillares , vel rostrales tantum. Rostrum carnosum, longe ante os prominens, lateri- bus non lobatum, cute descendente ante labium superius pendula inferne crenulata. Labium superius ante maxillam superiorem pendu- lum nee crenulatum nee papillatum. Rietus parallelogrammicus , acie- bus maxillarum antice truncatis. Maxilla inferior symphysi postice tuberculo munita. Labium inferius latum carnosum reflexum , non cum labio superiore unitum. Sulci postlabiales utroque latere 2 marginem oris versus direeti, frenulo carneo intermedio gracili antice labio la- terali accessorio gracili cum labio superiore unito , sulci interni isthmo

16

122

latissimo separati, in incisuram labium inter et maxillam transientes. Pinna dorsalis ante pinnas ventrales incipiens et longe ante analem desinens, radio simplice postico toto cartilagineo. Pinnae pectorales subhorizontaliter insertae. Dentes pbaryngeales masticatorii aggregati 2.4.5/5.4.2 facie masticatoria oblique truncati. Subg. G'ossocheilichthys Blkr. Cirri 4, rostrales et supramaxillares. f' Crosscheilos Blkr. Cirri 2 , rostrales tantum.

Aanm. Van Hasselt stelde liet eerst dit geslacht voor, doch zijne omschrijving er van is zeer onbepaald, zoodat men die op zeer verschillende genera met onderstaande parallelogramvormige mondopening zou kunnen toepassen. Met zekerheid echter kan bepaald worden , dat hij het opstelde naar eene javasche soort , welke hij Crossochei- lus oblongus noemde en welke sedert onder dien naam en onder den naam van La- beo oblongus, door den heer Valenciennes aan haar gegeven, nader is bekend ge- worden. Van Hasselt had overigens ook geen juist denkbeeld van de verwantschap van het geslacht, vermits hij het verwant noemde aan Leuciscus.

De heer Valenciennes heeft het geslacht van Van Hasselt niet aangenomen en de Van Hasseltsche soort in het geslacht Labeo ingelijfd. Zooals echter het geslacht Labeo door den heer Valenciennes is omschreven, omvat het eene groep van zeer verschillende soorten , welke zeer zeker tot verschillende natuurlijke geslachten behooren.

Heckel beschreef in 1838 eene nieuwe soort van het geslacht in zijne Fische aus Caschniir, onder den naam van Barbus diplochilus, een naam, dien hij later in Tylognathus diplochilus en ïylognathus barbatulus veranderde. Die soort be- hoort blijkbaar tot Crossocheilos, en wel tot de soorten er van met snuitdraden en bovenkaaksdraden, welke laatste bij Crossocheilos oblongus ontbreken.

De geslachtsnaam Tylognathus is van 1842 en dus lang na dien van Van Has- selt voorgesteld, doch hij kan behouden blijven voor de soort, welke door Heckel eerst Varicorhinus diplostomus en later Tylognathus Valenciennesü is genoemd en tot een van Crossocheilos wezenlijk verschillend geslacht behoort.

Sedert zijn van Crossocheilos nog andere soorten met 4 voeldraden bekend ge- worden. Heckel beschreef er een uit Syrië onder den naam van Tylognathus na- nus en zelf ontdekte ik er nog twee andere, de eene van Java en Sumatra, welke ik vroeger onder den naam van Lobocheilos cobitis heb beschreven , en de andere van Suinatra, welker beschrijving hier voor het eerst wordt openbaar gemaakt.

Het geslacht Crossocheilos is zeer na verwant aan Epalzeorhynchos. Het mist echter de kegelvormige snuituitsteeksels en voorts is er de onderlijtkwab (of kin- kwab) geheel vrij en niet niet de bovenlip vereenigd zooals bij Epalzeorhynchos. Aan elke zijde ziet men achter de onderkaak parallele groeven , welke door een

123

vleezig toompje van elkander zijn gescheiden, welk toompje zich niet met de on- derlip maar met de bovenlip vereenigt.

De soorten van Crossocheilos breng ik tot twee ondergeslachten, welke ik Cros- socheilos een Crossocheilichthys noem. Tot het eerste dier ondergeslachten zijn te rekenen de soorten, welke slechts snuit- en geene bovenkaaksdraden bezitten, terwijl bij die van het laatste zoowel bovenkaaks- als snuitdraden aanwezig zijn. Boven- dien heeft mijne soort van Crossocheilos de bovenlip met eene rei kleine tepeltjes bezet, terwijl de bovenlip bij mijne soorten van Crossocheilicthys geheel gaafrandig is.

Van het subgen us Crossocheilos is met zekerheid nog geene andere dan de Ja- vasche soort bekend geworden, doch ik beschouw als daartoe te behooren Cyprinus latius Buch. en Cyprinus gohama Buch. van Bengalen , terwijl ook Gonorhynchus gobioides McCl. misschien nog tot hetzelfde subgenus of een subgeuus zonder voel- draden van» hetzelfde geslacht te brengen is.

Van het subgenus Crossocheilichthys daarentegen kent men thans de bovengenoemde 4 soorten , terwijl misschien daartoe tevens nog te rekenen zijn Tylognathus por- cellus Heek. van //India", welke soort mij slechts bij naam bekend is, en Gobio quadrimaculatus Rüpp. en Gobio hirticeps Rüpp.

De soorten mijner verzameling laten zich naar volgend schema herkennen.

A Cirri rostrales tantum. Labium superius crenulatum.

Crossocheilos (Crossocheilos) oblongus V. Hass.

B Cirri rostrales et supramaxillares. Labium superius non crenulatum.

f Oculi diametro 3 ad 3^ in longitudiue capitis. Squamae 33 ad 35 in serie longi- tudinali.

^ Caput altitudine 1^ ad If in ejus longitudine. Cirri rostrales oculi diametro multo breviores. Fascia cephalo-caudalis lata argentea vittula gracili coeru- lescente percursa.

Crossocheilos (Crossocheilichthys) cobitis Blkr.

^' Caput altitudine \\ in ejus longitudine. Cirri rostrales oculi diametro paulo breviores. Fascia operculo-caudalis lata fusca.

Crossocheilos [Crossocheilichthys) Lancjei Blkr.

124

Crossocheilos (Crossocheilos) ohlongus V. Hass., Algemeene Konst- en Letterbode 1823 II p. 132;Blkr, Nieuwe Tientall. diagn. besclir. vischs. V. Sumatra, Nat. T. Ned. Ind. V p. 525. Langioerpige Djedjet. Atl. Cypr. Tab. IV %. 3.

Crossocheil. (Crosscheil.) corpora elongato corapresso, altitudine 7 fere ad .5V2 in ejus longitndine, latitudine l'/i ad iVain ejus altitudine; capito acuto convexo, 6 ad 7 et paulo in longitudine corpo- ris cum, 4^/4 ad ö^/s circiter in longitudine corporis absque pinna caudali, altitudine et latitudine IV2 ad 1^/5 in ejus longitudine; oculis superis, diametro 3 ad 4 in longitudine capitis, diametro 1 ad 1^/5 in capitis parte postoculari, diametro l'/sad 2 distantlbus, membrana palpebrali iridis magnam partem tegente, apertura suboirculari; linea rostro-dorsali ubique convexa; linea interoculari con- vexa; naribus orbitae magis quam rostri apici approximatis, posterioribus patulis yalvula elau- dendis, anterioribus subtubulatis; rostro carnoso, junioribus oculo non vel vix, aetate provectis oculo multo longiore, convexo, conico, longe ante os prominente, poris numerosis par^im conspicuis obsito, lateribus non lobato, parte ejus inferiore trigono plano subhorizontali, poroso, velo praeraa- xillari labiura superius occultante margine libero parum curvato papillis quadratis confertis uni- seriatis, aetate provectioribus valde conspicuis, obsito; osse suborbitali anteriore trigono, longio- re quam alto, apice rotundato antrorsum spectante, margine posteriore basali subverticali emar- ginato vel angulato; osse suborbitali 2° oblongo-tetragono , duplo ad multo minus duplo longiore quam alto, oculi diametro plus duplo ad minus duplo humiliore; osse suborbitali 3° osse subor- bitali 4^ multoties latiore, oculi diametro plus duplo ad minus duplo graciliorej cirris carnosis apicem rostri versus sub apice ossis suborbitalis anterioris insertis oculo brevioribus; rictu infero ore aperto parallelograramico , ore clauso fissuram transversam parum antrorsum curvatam capitis latitudine valde multo breviorem efficiënte; labio superiore gracili ante maxillam superiorem pendulo, margine papillis conicis acutiusculis brevibus uniseriatis leviter crenulato; maxilla superiore acie cartila^inea parum curvata, deorsum mediocriter protractili, maxilla inferiore symphysi postico tuberculo conico subharaata, ante symphysin late cartilaginea acie truncata vel leviter curvata; labio inferiore reflexo integro, non cum labio superiore unito, sulcis utroque latei'e infralabialibus longitudinalibus 2 marginem oris versus directis, frenulo carneo gracili oculi diametro breviore separatis frenulo an- tice cum labio superiore continuo, sulco externo sulco interno vix latiore et vix profundiore; oper- culo latitudine iVaad l'/s in ejus altitudine, oculi diametro paulo graciliore ad paulo latiore, margine inferiore rectiusculo ad convexiusculo ; apertura branchiali sub praeoperculi margine posteriore desi- nente; dentibus pharyngealibus masticatorlis aggregatis 2.4.5./5.4 2, apicem versus compressiusculis, facie masticatoria valde oblique truncatis marginibus elevatis apice plus minusve lobatis, iis serie anteriore antice dimidio apicali sulco lato longitudinali percursis; osse scapulari trigono acute rotun- dato; linea dorsali convexa linea ventrali couvexiuscnla vel rectiuscula multo altiore; ventre ante pinnas ventrales plano, post pinnas ventrales obtusissimo carinato; squamis verticalibus, lateribus antice quam cetero corpore paulo majoribus, dimidio libero et vulgo etiara dimidio basali longitudinaliter vel subradiatira striatis, 33 vel 34 in linea laterali, 12 in serie transversali (ventralibus inflmis in- clusis) quarum i^/i{ó) supra lineam lateralem , 8 vol 9 in serie longitudinali occiput inter et pinnam dorsalem, ventralibus infimis longitudinaliter tri- ad quinque-seriatis, postrorsum magnitudine sensim accrescentibus, serie media iis seriebus lateralibus majoribus; linea laterali rectiuscula, antice tantum declivi, basi ventraliura sat multo magis quam lineae dorsali approximata, singulis squamis tubulo giraplice mediam squaraam attingente vel non attingente notata; pinna dorsali sat longe ante pinnas

125

Tentrales incipiente etlonge ante pinnam analem desinente basi alepidota, acuta, emarginata, corpore paulo ad vix altiore et sat multo altiore quam basi longa ; pinnis pectoralibus acutis vel acutiusculis ventralibus paulo longioribus 5 et paulo ad G'/iiu longitudinecorporis, ventrales non attingentibus ; ventralibus acutis vel acutiusculis analem non attingentibus; anali basi vagina squamosa humillima inclusa, acuta, emarginata, dorsali non multo humiliore sed duplo fere breviore, duplo circiter altiore quam basi longa, radio simplice tertio gracili cartilagineo ; caudali basi squamosa, profunde emar- ginata, lobis acutis subaequalibus superiore vulgo inferiore paulo longiore 4 ad i^/sm longitudine corporis; colore corpore superne olivaceo vel coerulescente-viridi, inferne argenteo vel margaritaceo ; iride flavescente vel rosea ; fascia lata cephalo-caudali violaceo-fusca plus minusve conspicua ; pinnis roseo-hyalinis. B. 3. D. 4/8 vel 4/9. P. 1/14 vel 1/15. V. 2/8. A. 3/5 vel 3/6. C. 6/17/6 vel 7/17/7 lat. brev. incl. Syn. Labeo oblongus Val., Poiss. XVI p. 273. Labéon oblong Val., ibid. Lukas Mal. Bat, Djedjet Sundan. Hab. Java (Batavia, Buitenzorg, Tjampea, Lebak, Tjiandjur,Parongkalong, Surabaja, Ngantang), in fluviis. Sumatra (Palembang, Lahat-Enim, Padang), in fluviis. Longitudo 19 speciminum 62"' ad 160".

Aanm. De Djedjet is op Java niet zeldzaam in de hoogere gedeelten der stroom- gebieden, doch wordt te Batavia zelden gevangen en dan altijd nog in jeugdige voorwerpen, tijdens hooge rivierstanden , als wanneer de kleinere vischjes, door den sterkeren stroom, soms uit hunne woonplaatsen in de hoogere gedeelten der rivie- ren worden weggevoerd.

Crossocheüos (Crossocheilichthys) cobitis Blkr. Meei^slangachtige Djedjet, Atl. Cypr. Tab. IV fig. 2.

Crossoch. (Crossoclieilichth.) corpore elongato compresso, altitudine 5 ad 6 in ejus longitudine, la- titudine l'^/3 ad IV2 in ejus altitudine; capiteacuto, convexo, öVa ad 5^/4 circiter in longitudine corporis cum, 4V4 circiter in longitudine corporis absquo pinna caudali, altitudine 1V3 ad 1%, latitudine I3/4 ad 1^/5 in ejus longitudine; ocuHs superis, diametro 3 ad 3 et paulo in longitudine capitis, diametro 1 circiter in capitis parte postoculari, diametro l'/iad IV3 distantibus, membrana palpebrali iridis raagnam partem tcgente apertura subcirculari ; linea rostro-dorsali ubique convexa; linea in teroculari convexa; naribus orbltae magis quam rostri apici approximatis, posterioribus patulis valvula clauden- dis, anterioribus margine elevato subtubulatis ; rostro carnoso, juvenilibus oculo non longiore, aetate provectiorlbus oculo paulo longiore , convexo, conico, longe ante os prominente, poris numerosis parum conspicuis obsito , lateribus non lobato, parte ejus inferiore trigono plano subhor izontali , poroso, velo praemaxillari labium superius occultante margine libero parum curvato papillis conieis brevibus confertis nniseriatis valde conspicuis obsito; osse suborbitali anteriore irregulariter trigono , longiore quam alto, apice rotundato antrorsum spectante, margine posteriore basali subvertlcali eraargiuato vel angulato; osse suborbitali 2° elongato-tetragono , plus duplo longiore quam alto, antice quam postice multo altiore, oculi diametro triplo ad quadruplo humiliore i osse suborbitali 3° osse sub- orbitali 4°latiore, oculi diametro multoties humiliore; cirris rostralibus cirris supramaxillaribus Ion-

126

gioribus et crassioribus , oculi diametro multo brévioribuS; rietu infero , ore apei-to parallelogrammico, ore clauso fissuram transversam parum aiitiorsum curvatam capitb lutitudiiie multo bieviorem efficiën- te; labio superioregracili, ante maxillam superiorem pendulo margine integro, nee papillato nee crenu- lato; maxilla superiore acie cartilaginea parura curvata, mediocriter deoraura protractili; maxilla inferiore syraphysi postice tuberculo conieo brevi, ante symphysin late cartilaginea acie truncata vel leviter curvata; labio inferiore lato,reflexo, carnoso, subvilloso, integro, non cum labio superiore unito , sulcis utroque latere infralabialibus longitudioalibus 2 marginera oris versus directis, frenulo carneo gracili oculi diametro breviore separatis, frenulo antice cura labio superiore continuo, sulco externo sulco interno longiore; operculo latitudine l*/3 ad l'/i in ejus altitudine, oculi diametro paulo ad v'ïX graciliore, margine inferiore convexiusculo vel rectiusculo; apertura branchiali sub operculo de- sinente; dentibus pharyngealibus masticatoriis aggregatis 2.4.5/5,'i:.2. apicem versus compressis , facie masticatoria oblique truncata marginibus elevatis non lobata, dentibus serie anteriore anticé nou sulcatis ; osse scapulari trigono acute rotundato; linea dorsali convexa linea ventrali convexius- cula altiore; ventre ante pinnas ven trales plano, post pinnas ventrales planiusculo, non carinato ; squamis subverticalibus, lateribus antice quam cetero corpore paulo majoribiis, dimidio libero et di- midio basali longitudinaliter striatis, 33 vel 3i in linea laterali, 12 in serie tranversali (absque vcn- tralibus infimis) qnarum 4'/2 (5) supra lineam lateralem , 8 vel 9 in serie longitudinali occiput in- ter et pinnara dorsalera, ventralibus infimis longitudinaliter tri- ad qulnque-seriatis postrorsum raag- nitudine sensim accrescentibus, serie media iis seriebus lateralibus paulo majoribus; linea laterali reetiuscula, antice tantum declivi, basi ventralium magis quam liueae dorsali approxiraata, singulis squamis tubulo simplice mediam squamam vulgo superante notata; pinna dorsali satlonge ante pin- nas ventrales incipiente et longe ante pinnam analem desinente, basi alepidota, acuta, emarginata, corpore non vel vix altiore, sat multo altiore quam basi longa; pinnis pectoralibus acutis ventralibus acutis paulo longioribus ö^/i ad 6 et paulo in longitudine corporis ventrales non attingentibus ; ven- tralibus analem non attingentibus; anali basi vagina squamosa huraillima inclusa, acuta, emarginata, dorsali sat multo liumiliore et duplo circiter breviore, duplo circiter altiore quam basi longa, radio simplice tertio gracili toto cartilagineo ; caudali basi squamosa profunde incisa lobis acutis subae- quallbus 4 circiter in longitudine corporis; colore corpore superne viridi, iuferne margaritaceo; ros- tro cirrisque olivaceis vel dilute viridibus; iride rosea vel flava; fascia cepbalo-caudali lata argen- tea, frequenter tota ejus longitudine vittula gracili fuscescente vel coerulescente percursa; pinnis roseo- vel flavescente-hyalinis , caudali media basi macula nigra.

B. 3. D. 4/8 vel 4/9. P. 1/14 vel 1/15. V. 2/8. A. 3/5 vel 3/6. C. 6/17/6 vel 7/17/7 lat. brev. incl.

Syn. Lohocheilos coKtis Blkr, Nieuwe Tientall. diagn. beschrijv. nieuwe Vischs. Sumatra, Nat. T. Ned. Ind. V p. 523. Luhas Mal. Bat.

Hab. Java (Batavia, Surabaja), in fluviis. Sumatra (Padang), in fluviis.

Longitudo 70 speciminum 32'" ad 67'".

Aanm. Nadat ik de onderwerpelijke soort te regt als eene nieuwe soort besdire- ven had, doch te onregt onder het geslaclit Lobocheilos, vermeldde ik haar in mijne Enumeratio piscium javancnsium (Nat. T. Ned. Ind. XV p. 427), dcar ik weet niet welke vergissing, als synonien van Crossocheilos oblongus , van welke zij intus- schen , behalve door de aangegevene kenmerken , gelegen in de voeldraden en den bovenlipbouw, verschilt door minder slank ligohaam, bolleren rug, enz.

127

Grossocheilos (Crossocheilichthi/s) Langei Blkr. Lange' s Djedjet. Atl. Cypr. Tab. IV fig. 1.

Crossoch. (Crossocheiliclith.) corpore elongato compresso, altitudine 6 circiter in ejus longitudine, latitudine 1 1/2 circiter in ejus altitudine ; capiteacuto convexo, 5% ad 5^4 in longitudine eorporis cum, 4^/5 circiter in longitudine corporis absque pinna caudjili, altitudine l'/2 circiter, latitudine 1% circiter in ejus longitudine; oculis superis, diametro 3i/i circiter in longitudine capitis, diametro 1 et paulo in capitis parte postoculari, diametro l'/a circiter distantlbus, membrana palpebrali iridis magnam partem tegente apertura subcirculari; linea rostro-dorsali ubiqae convexa; linea interoculari eonvexa; naribus orbitae magis quam rostri apici approximatis, posterioribus patulis valvula claudendis, anterioribus margine elevato subtubnlatis; rostro carnoso, oculo paulo longiore, convexo, conico, longe ante os prominente, poris numerosis parum conspicuis obsiito, lateribus non lobato, parte ejus inferiore tri- gono plano siibliorizontali poroso, velo praemaxillari labium superlus oceultante margine libero parum curvato papillis conicis brevibus confertis uniseriatis valde conspicuis obsito; osse subor- bitali anteriore irregnlariter trigono, longiore quam alto,apice rotundato antrorsum spectante, mar- gine posteriore basali subverticali emarginato rel angulato; osse suborbitali 2° elongato-tetragono duplo vel plus duplo longiore quam alto, antice quam postice multo altiore, ocnli diametro triplo circiter humiliore; osse suborbitali 3' osse suborbitali 4° latiore oculi diametro quadruplo circiter humiliore; cirris rostralibus cirris supramaxillaribus longioribus et crassioribus oculi diametro paulo brevioribus; rictu infero, ore aperto parallelogrammico, ore clauso fissuram transvorsam parum an- trorsum curvatam capitis latitudine valde multo breviorem efficiënte; labio superiore gractti, ante maxillam superiorem pendulo margine integro, nee papillato nee crenulato; maxilla superiore acie cartilaginea' parum cnrvata, mediocriter deorsum protractili; maxilla inferiore syraphysi postice tuber- culo conico brevi, ante symphysin late cartilaginea acie truncata vel leviter curvata ; labio inferiore lato reflexo, carnoso, subvilloso, integro, non cum labio superiore unito, sulcis utroqne latere infrala- bialibus longitudinalibus 2 marginem oris versus directis frenulo carneo gracili oculi diametro multo breviore separatis, frenulo antice cum labio superiore continuo, sulco externo sulco in terno longiore; operculo latitudine IV2 circiter in ejus altitudine, oculi diametro vix graciliore, margine inferiore convexiusculo vel rectiusculo; apertura brancliiali sub operculo desinente; dentibus pbaiyngealibus masticatorüs aggregatis 2.4.5/5.4.2 apicem versus compressis, facie masticatoria oblique truncatis marginibus elevatis non lobata, dentibus serie anteriore antice non sulcatis; osse scapulari trigono acute rotundato; linea dorsali convexa linea ventrali convexiuscula multo altiore; ventre ante pinnas ventrales plano, post pinnas ventrales planiusculo, non carlnato; squamis subverticalibus, lateribus antice quam cetero corpore paulo majorlbus, dimidio libero et dimidio basali longitudinaliter striatis, 34 vel 35 in linea laterali, 12 in serie transversali (ventralibus infimis inelusis) quarum 41/2(5) supra lineara lateralera, 10 vel 9 in serie longitudinali occipnt inter et pinnam dorsalem, ventralibus infimis longitudinaliter tri- ad quinque-seriatis postrorsum raagnltudine sensim accres- centibus, serie media iis seriebus lateralibus paulo majoribus; linea laterali roctiuscula, antice tantum deelivi, ba si pinnarum ventraliura magis quam lineae dorsali approximata, singulis squamis tubulo simplice mediara squamara attingente vel subattingente notata ; pinna dorsali sat longe ante pinnas ventrales incipiente et longe'ante pinnam analem desinente, basi alepidota, acuta, emar- ginata, corpore paulo altiore, sat multo altiore quam basi longa ,- pinnis pectoralibus et ventralibus acntis, longitudine subaequalibus G'^/i circiter in longitudine corporis, pectoralibus ven trales non , ventralibus analem non attingentibus; anali basi vagina sqnamo.sa liumillima inclusa, acuta, cmarginata, dor- sali sat multo humiliore et duplo fere breviore, duplo circiter altiore quam basi loiiga, radio sim-

128 ^

plice tertio gracili toto cartilagineo ; caudali basi squamosa, profunde inciaa, lobis acutis, superi- ore inferiore vix longiore i^/s circiter in longltudlne corporis; colore corpore superne olivaceo , inferne argenteo vel margaritaceo ; rostro superne cirrlsque rostralibus olivacoo-violascentibus; iride flava vel rosea superne fusca; fascia lata plus minusve diffusa fusca cephalo-caudali, operculo incipiente et basi pinnae caudalis in maculam magnam nigram transiente; anuiu inter et pinnam analem ma- cula rotunda nigricante-fusca ; pinnis roseo-hyalinis.

B. 3. D. 4/8 vel 4/9. P. l/M vel 1/15. V. 2/8. A. 3/5 vel 3/6. C. 7/17/7 lat. brev. incl.

Hab. Sumatra (Palembang) , in fluviis.

Longitudo speciminis unici 81"'.

AaiiQi. Ik draag deze soort op aan mijnen ambtgenoot den heer E. A. Lange , dirigerend officier van gezondheid en iuspekteur'der hospitalen, aan wien ik hare toezending verpligt ben.

Zij verschilt van Crossocheilichthys cobitis voornamelijk door slanker ligchaam en kop, door haren violetten snuit en snuitdraden, welke laatste tevens aanmerkelijk meer ontwikkeld zijn, en voorts door den breeden zwarten kopstaartband, welke reeds op het operkel begint en in eene groote zwarte vlek op de grondhelft der staartvin eindigt.

DiSboGNATHICHTHYS Blkr, ZuiGKINKARPER.

Corpus subelongatum compressum, squamis magnis vestitura. Maxillae nudae. Cirri 4 vel 2, rostrales et supramaxillares, vel supramaxilla- res tantum, vel nulli. Rostrum carnosum integrum sulco transverso nullo , ante os prominens , cute deseendente ante maxillam superio- rem pendula, inferne nee crenulata nee papillata. Maxilla superior carnea, inferior plica nienti disciformi medio callosa. Pinna dorsalis ante pinnas ventrales ineipiens et longe ante pinnam analem desinens , radio simplice postico toto cartilagineo. Pinnae pectorales subhorizontali- ter insertae. Dentes phaiyngeales masticatorii aggregati 2.4.5/5.4.2.

Aanm. De type van dit geslacht vormt Discognathus variabilis Heek. van Syrië, welke soort generisch van de overige goed bekende van Discognathus verschilt, door haren niet dwars gegroefden snuit en ongetepelden vrijen snuithuidrand. Er schijnen soorten te zijn met 2 voeldraden en zonder voeldraden, doch, uit- gezonderd de door lieckel beschrevene soort, zijn de andere nog slechts zeer opper- vlakkig bekend. Gonorhynchus brachypterus McCl. en Gonorhynchus lamta McCl. zijn met meer zekerheid hiertoe te brengen , terwijl ook Gonorhynchus rupe- culus McCl. en Gonorhynchus petrophilus McGl, tot betzelfde geslacht schijnen te behooren.

129

Platycara McCL, Ind. Cyprinid. in Asiat, Research. XIX p. 299, 427 — Platvinkarper.

Corpus elongatum subfusiforme , squamis magnis vestitum. Maxil- lae iiudae. Cirri nulli?. Rostrum carnosum sulco lato profundo longi- tudinaliter bipartitum, ante os prominens, cute descendente ante ma- xillam superiorem pendula. Maxilla inferior pliea menti disciformi. Pinna dorsalis ante pinnas ventrales incipiens et longe ante pinnam analem desinens ,' radio simplice postico toto cartilagineo. Pinnae pee- '^^ torales horizontaliter insertae. Dentes pharyngeales ? ^

Aanm. De heer MacCIelland heeft den geslachtsnaam Platycara voorgesteld oui dien van Balitora Gr. te vervangen, welke laatste naam reeds overbodig was, doordien Van Hasselt reeds in 1822 dien van Homaloptera voor hetzelfde geslacht had aangenomen. Vermits evenwel de heer MacCIelland onder zijne soorten van Platycara een beschreven en afgebeeld heeft, welke zeer zeker niet tot Homalo- ptera behoort en te brengen is tot een aan Disiognathus verwant afzonderlijk ge- slacht, stel ik voor, den naam Platycara voor dit geslacht te behouden. Dit ge- slacht, natuurlijk geheel anders omschreven, dan door den heer MacCIelland is gedaan, heeft met de geslachten Discognathus èn Discognathichthys de schijfvor- mige kinzuigplaat gemeen, doch onderscheidt er zich van door den overlangs gespleten snuit en waarschijnlijk door nog andere bijzonderheden in de organi- satie der monddeelen, welke overigens door den heer MacCIelland niet nader be- schreven en slechts zeer onduidelijk afgebeeld zijn. Platycara nasuta McCl. is tot nog toe de eenige soort, welke tot dit geslacht te brengen is.

ScHiSMATORHYNCHOS Blkr , Nalez. vischfaun. Sumatra, Nat. Tijdsehr. Ned. Ind. X p. 269. Dübbelsnuitkarper.

Corpus oblongum vel subelongatum compressum , squamis magnis ves- titum. Maxillae nudae. Cirri 4, supramaxillares et rostrales. Rostrum carnosum, superne incisura transversa bipartitum, ante os prominens, infra apicem truncatum , lateribus non lobatum , cute descendente ante labium superius pendula. Labium superius ante maxillam superiorem pendulum , integrum , nee papillatum nee cirratum. Maxilla superior margine cartilagineo formam ferri equini referens; maxilla inferior tu-

17

130

mida , cartilagineo-carnosa , margine anteriore truncata , postice profunde emarginata unde maxilla postice in cavitate oris bicornis. Labium in- ferius latum, carnosura, reflexum, integrum, cum labio superiore non unitum. Sulci postlabiales utroque latere 2 profundi , longitudinaliter marginem oris versus direeti, frenulo earneo intermedio gi'acili antice labio laterali accessorio gracili cum labio superiore unito; sulci inter- ni isthmo latissimo separati in incisuram labium inter et maxillam transientes. Pinna dorsalis ante pinnas ventrales incipiens et longe ante pinnam analera desinens , radio simplice postico cartilagineo. Pin- nae pectorales horizontaliter insertae. Dentes pharyngeales mastica- torii aggregati 2.4.5/5.4.2 facie masticatoria oblique truncata non tu- berculata.

Aanm. Scliismatorhynchos is een zeer natuurlijk en uiterst scherp gekenmerkt ge- slacht, hetwelk ik in 1855 het eerst voorstelde en grondde op eene soort van Sumatra, welke ik reeds in 1853 beschreef onder den naam van Lobocheilos hete- rorhynchos. Het heeft met Discognathus en Tylognathus (namelijk zooals ik deze beide Heckelsche geslachten opvat) den dwars verdeelden snuit gemeen, doch is er gemakkelijk van te onderscheiden, wegens den geheel afwijkenden bouw der monddeelen.

Ik ken slechts de genoemde soort naar de natuur. Het komt mij echter voor, dat Zuid- Azië meerdere andere soorten voedt en dat Cyprinus gotyla Gray, Cyprinus (Bangana) falcata Gr. en Gobio ricnorhynchos McCI. drie andere soorten van het- zelfde geslacht voorstellen. De monddeelen dier soorten zijn echter zoo onvoldoende beschreven en afgebeeld, dat eene studie naar de natuur volstrekt vereischt wordt om ten deze tot zekerheid te geraken. In allen gevalle laat zich de sumatrasche soort gemakkelijk van de zuidaziatische onderkennen als volgt.

I Squamae 33 vel 34- in serie longitudinali , 5]- (6) supra lineam lateralem. D- 4/8 vel 4/9- Fascia cephalo-caudalis fusca.

SchismatorhyncJios heterorhynchos Blkr.

131

Schismatorhynchos heteroi'hynchos Blkr, Nalez. vischfauna v. Sumatra, Nat. Tijdschr. Ned. Ind. IX p. 269. Sumatrasche Dubhelsnuitkarper. Atl. Cjpr. Tab. IV fig. 4.

Schismatorh. corpore subelongato corapresso, altitudine 5'/2 ad 4% in ejus longitudine, latitadine 2 fere ad 2 et paulo in ejus altitudine; capite convexo antice oblique postrorsum truncato, 5^/4 ad 6V2 in longitudine corporis cum, éVs ad 5 fere in longitudine corporis absque pinna caudali, altitu- dine iVi ad 1'/g, latitndine l^/'s ad l^/i in ejus longitudine; oculis superis diametro SVa ad 5*/2 in longitudine capitis, diametro l'/sad l^/sin capitis parte postoculari, diametris l'/s ad 2V2 distanti- bus, membrana palpebrali iridis magnam partem tegente apertura subcirculari ; linea rostro-dorsali fronte et vertice convexiuscula, nucha et dorso valde convexa; linea interoculari convexa; nari- bus orbitae multo magis quam rostri apici approximatis , posterioribus patulis valvula claudendis, anterioribus subtubulatis; rostro valde carnoso, oculi diametro multo ad duplo longiore, subreotan- gulatim curvato , dimidio supraangulari poris numerosis magnis valde conspicuis et incisura trans- versa fossam magnam profundam ubique porosam efficiënte bipartito parte superiore incisuris 3 su- perficialibus longitudinalibus iterum quadripartita , dimidio infra-angulari poris conspicuis nulHs pos- trorsum descendente antice planum trigonum apice sursum spectantem efficiënte margine inferiore sub- semilunari submembranaceo integro nee papillato nee cirrato ante labium superius pendulo lateribus non lobato ; osse suborbitali anteriore trigono , longiore quam alto , apice rotundato antrorsum spectante, margine posteriore basali subverticali emarginato; osse suborbitali 2° hexagono, aeque alto circiteB ac longo , oculi diametro paulo ad non altiore; osse suborbitali 3° osse suborbitali 4° multoties latiore oculi diametro non vel vix humiliore; cirris carnosis, snpramaxillaribus rostralibus plus duplo lon- gioribus oculo multo longioribus ore clauso in sulco infralabiali externe occultis, rostralibus antice ia sulco os suborbitale lm intor et velum rostrale insertis; rictu subantico latitudine capitis latitu- tudinem fere aequante, subserailunari , introitu autem cavitatis oris interno angusto et (ore aperto) subcordiformi ; labio superiore gracili integro vix ante maxillam superiorem pendulo; maxilla superiore acie cartilaginea subsemilunari, deorsum valde protractili; maxilla inferiore symphysi postice pro- funde emarginata, bicomi apicibus cornuum acutiusculis, ante symphysin late cartilagineo-carnosa acie truncata; labio inferiore reflexo, integro, non cum labio superiore unito, sulcis utroque latere 2 longitudinalibus marginem oris versus directis, frenulo carneo gracili oculi diametro longiore separatis frenulo antice ope labii accessorii gracilis cum labio superiore continuo, sulco externo sulco interno multo latiore et profundiore ; operculo duplo circiter altiore quam lato , oculi diametro non vel vix graciliore, margine inferiore rectiusculo vel concaviusculo j apertura branchiali sub praeoperculi margine posteriore desinente; dentibus pbaryngealibus masticatoriis aggregatis 2.4.5/5.4.2. dimidio apicali compressiusculis facie masticatoriu valde oblique truncata marginibus parum elevatis non lobatis , dentibus serie anteriore antice non sulcatis ,- osse scapulari trigono acutiuscule rotundato ; linea dorsali convexa linea ventrali convexiuscula multo altiore; ventre ante pinnas ven trales plano, post pinnas ventrales obtusissime carinato ; squamis subverticalibus , lateribus quam cetero corpore (ventre excepto) non vel vix majoribus , dimidio libero et dimidio basali longitudinaliter striatis , 33 ▼el 34 in linea laterali, 14 in serie transversali (ventralibus infimis inclusis) quarum öVa (6) supra lineam lateralem, 11 vel 12 in serie longitudlnali occiput inter et pinnam dorsalom, ventralibus in- fimis longitudinaliter quinque-seriatis postrorsum magnitudino sensim accrescentibus serie media iis seriebus lateralibus non majoribus,- linea laterali rectiuscula, antice tantum declivi, basi pinnarum ventralium non multo magis quam lineae dorsali approxiraata , singulis squamis tubulo simplice me-

132

diam squamara non vel vix attingente notata; pinna dorsali sat longe ante pinnas ventrales incipiente et longe ante pinnam analem desinente, basi postice vagina squamosa humillima inclusa, acuta, valde emarginata, corpora altiore et multo altiore quam basi longa; pinnis pectoralibus et ventrali- bus acutis , pectoralibus ventralibué non vel paulo tantum longioribus 52/3 ad 6 et paulo in longitu- dine corporis, ventrales non attingentibus; ventralibus analem non vel vix attingentibus ; anali basi vagina squamosa humillima inclusa, acuta , medio criter emarginata, dorsali multo humiliore et duplo eirciter breviore, plus duplo altiore quam basi longa, radio simplice tertio gracili eartilagineo ; cau- dali basi squamosa, profunde incisa lobis acutis, superiore inferiore longiore vel non longiore 3'''i ad dS'i eirciter in longitudine corporis; colore corpore superne violascente-olivaceo vel profunde oli- vaceo, inferne dilutiore vel margaritaceo ; iride rosea margine pupillari aurea; fascia lata diffusa ce- phalo-caudali nigricante-violacea ; pinnis radiis roseis vel rubris, membrana roseo-hyalinis vel viola- scente-hyalinis.

B. 3. D. 4/8 vel 4/9. P. 1/16. V. 2/8. A. 3/5 vel 3/6. C. 6/17/6 vel 7/17/7 lat. brev. incl.

Syn. Lobocheilos heterorhynchos Blkr, Nieuwe Tientall. diagnost. beschr. nieuwe vischs. Sumatra, Nat. Tijdschr. Ned. Ind. V p. 524. Schismatorhynchos lobocheiloidcs Blkr, Ind. descr. spec. pisc. Nat. T. Ned. Ind. XIV p. 476.

Hab. Sumatra (Solok, Lahat), in fluvüs.

Longitudo 7 speciminum 87'" ad 232'".

Aanm. Cyprinus (Bangana) falcata Gr., afgebeeld in de lUustrations of Indian Zoölogy, schijnt van de ondervverpelijke soort te verschillen , door talrijke schubben zoowel in eene overlangsche als in eene dwarsche rei, door twee stralen meer in de rugvin, afwezigheid van den overlangschen ligchaamsband, enz.

Ook Cyprinus gotyla Gr. van de lUustrations of Indian Zoölogy schijnt zich , naar de afbeelding te oordeelen, van Schismatorhynchos heterorhynchos te onderscheiden door aanmerkelijk minder schubben op eene dwarsche rei (slechts Z\ of 4 boven de zijlijn), weinig of niet uitgerande vinnen, stomp afgeronde borstvinnen , lage 9- of 10- stralige (4/9 vel 4/10) rugvin, afwezigheid van overlangschen ligchaamsband , enz.

Gobio ricnorhynchus McCl. eindelijk, de derde zuid-aziatische soort van Schis- matorhynchos, heeft in habitus veel van de sumatrasche, doch volgens den heer MacClelland 43 schubben op eene overlangsche rei, 11 verdeelde rugvinstralen en mist den overlangschen ligchaamsband, enz.

Tot nog toe heb ik onderwerpelij ke soort slechts uit de binnenlanden van Su- matra ontvangen.

Labeo Cuv., Règn. anim. 1817. I p. 194; Blkr, Descr. pisc. Javan. nov. in Nat. Tijdschr. Ned. Ind. XIII p. 360 (diagnosis reformata).

LiPKARPER, ArENGAN.

Corpus oblongum compressum, squamis magnis vestitum. Maxil- lae nudae. Cirri 4 vel 2, rostrales et supramaxillares , vel suprama-

133

xillares tantum. Rostrum carnosum, ante osprominens, cute descen- dente ante maxillam superiorem pendula utroque rostri latere lobata. Os suborbitale anterius sat longe ante orbitam situm. Labium supe- rius ante maxillam superiorem pendulum, integrura, nee papillatum nee cirratum, cura margine labii inferioris libero continuüm. Maxilla superior acie cartilaginea formam ferri equini referens , inferior tumida cartilagineo-carnosa , margine anteriore truncata, symphysi postice valde emarginata, tuberculo nullo, Labium inferius latum carnosum reflexum integrum vel plus minusve crenulatum. Sulcus postlabialis utroque latere simplex fossam magnam profundam efficiens , obliquus , marginem oris versus dirèctus , labii marginem liberum non attingens, isthmo sat late a sulco lateris oppositi separatus. Pinna dorsalis ante pinnas ventrales incipiens et longe ante pinnam analem desinens radio simplice postico toto eartilagineo. Pinnae pectorales subhorizontaliter insertae. Dentes pharyngeales masticatorii aggregati 2.4.5/5.4.2 facie masticatoria oblique truncati.

Subgen. Diplocheilos Blkr. Cirri 4 , rostrales et supramaxillares. II Labeo Cuv. Cirri 2 , supramaxillares tantum.

Aanrn. Het geslacht Labeo, zoo als het door Cu vier is ingevoerd en gegrond op C- niloticus Géoffr. en C. fitnbriatus BI. is sedert zijne opstelling opgelost in talrijke geslachten, zoodat het thans te beperken is tot die soorten, welke vol- gens den tegenwoordigen stand der wetenschap generisch aan Labeo niloticus beantwoorden. Ik begrijp er onder alle de Labeoninen met dikke kraakbeen- achtig-vleezige onderkaak, gaven doch aan beide zijden in eene vleezige kwab overgaanden snuitrand, enkele schuins-overlangsche achterlipsgroeve , welke door eene meer of min breede kinhuid van de groeve der tegenovergestelde zijde is gescheiden, met de bovenlip vereenigde onderlip en onmerkbaar (zonder tusschen- liggende groeve) in de onderlip overgaande kinhuid.

Aldus omschreven , omvat het geslacht Labeo nog vrij talrijke soorten , welke alle behooreu tot Noord- Afrika , Zuid-Azië en de Soenda-eilauden, doch meerdere soor- ten, door Heckel en den heer Valenciennes tot Labeo gebragt, vallen buiten zijne grenzen. Beide uitstekende ichthyologen hebben ten deze nog te veel waarde ge- hecht aan het aantal voeldraden en onvoorwaardelijk de verwante soorten met 4 voeldraden buiten gesloten, terwijl tot andere geslachten behoorende soorten met slechts 2 voeldraden , onverschillig of zij op den snuit of op de bovenkaak zijn in- geplant, door hen in het geslacht Labeo zijn opgenomen.

134

Zoo zijn Labeo cephalus Val. en Labeo Dussuuiieri Val, in mijn oog, soorten van Rohita, bij welke slechts bovenkaaksdraden aanwezig zijn, even als Labeo Reynaul- di Val., Labeo microlepidotus Val. en Labeo fimbriatus Val. — Voorts is Labeo oblon- gus Val., zoo als reeds hiervoren is aangetoond, eene Crossocheilos met slechts 2 snuitdraden , terwijl Labeo erythropterus Val. wel eene echte Labeo is, maar tevens zeer zeker 4 voeldraden heeft en niet slechts 2 bovenkaaksdraden , zooals de heer Valenciennes aangeeft. Voorts behoort, mijns inziens, Labeo senegalensis Val. tot een eigen, aan Rohita na verwant, geslacht gebragt te worden, hetwelk ik voor- gesteld heb Rohitichthys te noemen, even als Labeo falcifer Val. en waarschijnlijk ook Labeo hispidiis Val. behooren tot Lobocheilos ,— Labeo diplostomus Val. tot Ty- lognathus, en Labeo malacostomus Val. tot Schismatorhynchos , terwijl ook Labeo cursa Val, en Labeo curchius Val. veeleer tot Rohita dan tot Labeo schijnen te brengen te zijn.

Heckel heeft nog, hoezeer onder geleide vaneen vraagteeken, eenige soorten aan het geslacht Labeo toegevoegd, t. w. Cyprinus rostratus Tiles. en Cyprinus rufes- cens Hasselq. welker beschrijvingen hier te lande niet zijn te raadplegen en waar- omtrent ik alzoo niet zelf kan oordeelen, en voorts nog Gobio ricnorhynchus McCL, welke soort echter behoort tot mijn geslacht Schismatorhynchos. Chondrostoma dem- bensis Val. (nee Rüpp.) zou volgens Heckel insgelijks eene Labeo zijn, en niet van zijne Labeo vulgaris verschillen.

Alzoo zijn van de 21 door Heckel en den heer Valenciennes opgesomde soorten van Labeo, hoogstens 9 tot dat geslacht te brengen ^ zooals ik het natuurlijk meen omschreven te hebben.

Daarentegen ken ik meerdere soorten van het geslacht , welke niet alleen boven- kaaksdraden, maar ook snuitdraden bezitten. Deze draden zijn echter gewoonlijk zoo weinig ontwikkeld, dat zij der waarneming ligtelijk ontglippen, en zulks doet mij vermoeden, dat eene nadere meer naauwgezette waarneming, ook voeldraden zal doen vinden bij die soorten, aan welke ze tot nog toe niet zijn toegekend. Te meer meen ik zulks te mogen vooronderstellen , omdat geene der soorten van de aan La- beo verwante geslachten , welke door Heckel en den heer Valenciennes vermeld wor- den volstrekt geene cirri te bezitten, door die uitstekende ichthyologen naar de na- tuur zijn onderzocht.

Even als bij andere geslachten der Cyprinoïden is geschied , splits ik de soorten van Labeo in twee groepen of ondergeslachteu , naar mate ze alleen bovenkaaks- draden, of zoowel snuitdraden als bovenkaaksdraden bezitten. De laatste breng ik tot het subgenus Diplocheilos , de eerste tot het subgenus Labeo.

Den naam Diplocheilos heb ik overgenomen van Van Hasselt, die hem als ge- slachtsnaam wilde toepassen op de soort, sedert nader in de wetenschap bekend geworden onder den naam van Labeo erythropterus en welke inderdaad eene Labeo is met 4 voeldraden-

135

Alle soorten mijner verzameling behooren tot het subgenus Diplocheilos. Een dier soorten is dezelfde, welke ik in mijne Nalezingen op de ichthyologie van Bengalen beschreven heb onder den door den heer MacClelland aan haar gegeven naam van Gobio boga, doch welke een nader onderzoek mij geleerd heeft eene echte Labeo te zijn. Mijne drie overige soorten zijn alle gevangen in de rivieren van West-Java. 'J\vee daarvan beschreef ik vroeger onder de namen Lobocheilos lucas en Lobocheilos rohitoides , terwijl de derde soort dezelfde is als die, welke Van Hasselt reeds bestempelde met den naam van Diplocheilos erythropterus.

De drie archipelagische soorten laten zich van elkander en van de overige beken- de soorten onderscheiden naar volgend schema.

I Cirri rostrales et supramaxillares. (Subgen. Diplocheilos). A Squamae 7^ supra lineam lateralem, 42 vel 43 in serie longitudinali. f Cirri oculo duplo vel plus duplo breviores subaequales. Operculum latitudine 2-| ad 2f in ejus altitudine.

Labeo {Diplocheilos) erythropterus Val. ff Cirri oculo non multo breviores , anteriores longiores. Operculum latitudine 1| ad 2 fere in ejus altitudine.

Labeo (Diplocheilos) lucas Blkr. B. Squamae SVa supra lineam lateralem, 35 p. m. in serie longitudinali. f Cirri rostrales oculo non vel vix breviores. Operculum latitudine 2 in ejus altitudine.

Labeo {Diplocheilos) rohitoides Blkr.

Laheo {Diplocheilos) erythropterus Blkr, Roodvinnige Arengan. Atl. Cypr. Tab. V.

Labeo (Diplocheilos) eorpore oblongo vel subelongato compresso, altitudine 5 fere ad 4 et paulo in ejus longitudine, latitudine 1^/3 ad 2 in ejus altitudine; capite acutiusculo 5^/3 ad 6 in longitu- dine corporis cum, 4 et paulo ad 4^'2 in longitudine corporis absque pinna caudali, altitudine 1'/* ad l'/3 , latitudine lV3 ad IV2 in ejus longitudine; oculis superis, diametro S'/s ad 4 in longitudine capitis, diametro 1 ad 1 et paulo in capitis parte postoculari, diametro l-'/s ad 2V3 distantibus, membrana palpebrali iridis partem externam tegente , apertura subcirculari ; linea rostro-dorsali fronte et vertice declivi convexiuscula vel rectiuscula, nucha dorsoque valde convexa; linea interoculari convexa; naribus orbitae multo magis quam rostri apici approximatis , posterioribus patulis valvnla claudendis, anterioribus margine elevato subtubulatis j rostro valde carnoso, ocull diametro juniori- bus et aetate provectis multo ad duplo circiter longiore, antice truncato, inferne in velum membrana- ceum ante os pendulum desinente, antice, lateribus superneque usque post nares poris numerosis valde conspicuis obsito, velo utroque latere in lobum oblongum rotundatum producto, margine inferiore integro ; osse suboi'bitali anteriore ante nares. longe ante oculum sito, longiore quam alto, margine

136

inferiore maxime convexo semieirculari , marginibus superioribus concavis iu angulum acutiuseulum sursum spectantem unitis ; osse suborbitali 2° elongato tetragono duplo vel plus duplo longiore quam alto, antice quam postice altiore, oculi diametro plus duplo sed minus triplo humiliore, osse sub- orbitali 3° osse suborbitali 4° latiore oculi diametro plus quadruplo ad triplo graciliore; cirris gracillimis parum conspicuis, oculo duplo vel plus duplo brevioribus, supramaxillaribus rosti-alibus uoa vel vix longioribus , rostralibus antice in sulco os suborbitale lm inter et velum rostrale insertis ; rictu infero, latitudine capitis latitudinem subaequante, ore clauso formam ferri equini referente; in- troitu autem cavitatis oris intei'no angusto et (ore aperte) oblongo-rotundato vel subcordiformi ; labio superiore gracili integro ante maxillam superiorem pendulo ; maxilla superiore acie cartilagiuea formam ferri equini subreferente , deorsum valde protractili; maxilla inferiore sympliysi postice late emarginata, ante symphysin late cartilagineo-carnosa plana acie truneata; labio inferiore reflexo, carnoso, margine libero cum labio superiore continuo papillis brevissimis uniseriatis obsito, facie su- periore transversim undulatim rugoso, facie inferiore laevi; sulco infralabiali utroque latere fossam ma^nam angulatam profundam efiiciente, oblique lineam menti mediam versus directo sed isthmo oculi diametro sat mnlto graciliore a sulco lateris oppositi separato; operculo latitudine 2^/5 ad 2^/4 in ejus altitudine, oculi diametro sat multo ad paulo graciliore, margine inferiore convexo; apertura branchiali sub praeoperculi parte posteriore desinente; dentibus pharyngealibus masticatoriis aggregatis 2.4.5/5.4.2, apicem versus compressiusculis , singulis facie masticatoria oblique trun- catis, marginibus parum et regulariter elevatis, non lobatis , dentibus anterioribus antice non sul- catis; osse scapulari trigono acute vel acutiuscule rotundato; linea dorsali convexa linea ventrali convexiuscula multo altiore; ventre ante pinnas ventrales plano, post pinnas ventrales obtusissime carinato ; squamis subverticalibus , lateribus antice quam cetero corpore majoribus , suprascapula- ribus autem omnium maxirais ; squamis dimidio libero et vulgo etiam dimidio basali longitudi- naliter subradiatim striatis, 42 vel 43 in linea laterali, 18 in serie transversali (ventralibus infimis inclusis) quarum VVa (8) supra lineam lateralem , 16 p. m. in serie longitudinali occiput inter et pin- nam dorsalem, ventralibus infimis longitudinaliter 5- ad 7-seriatis postrorsum magnitudine sensim accrescentibus serie media iis seriebus lateralibus non majoribus j linea laterali rectiuscula, antice tantum declivi , basi ventralium sat multo magis quam lineae dorsali approximata, singulis squa- mis tubulo simplice mediam squamam non attingente notata; pinna dorsali sat longe ante pinnas ventrales incipiente et longe ante pinnam analem desinente. basi alepidota, acuta, emarginata, sat multo altiore quam longa , altitudine 1 et paulo ad 1 Vi in altitudine corporis ; pinnis pectoralibus et ventralibus acutis , longitudine subaequalibus , 5^/4 ad öVs in longitudine corporis , pectoralibus ventrales non vel vix, ventralibus analem non attingentibus ; anali basi vagina squamosa humillima inclusa, acuta, mediocriter ad vix emarginata, dorsali paulo humiliore ad paulo altiore sed duplo circiter breviore, plus duplo ad triplo altiore quam basi longa, radio simplice tertio gracili carti- lagineo; caudali basi squamosa, profunde ineisa, lobis acutis, superiore inferiore longiore 3^/4 ad 3^/0 in longitudine corporis; colore corpore superne lateribusque violascente-olivaceo, inferno fla- vescente-olivaceo vel margaritaceo ; iride flava, margine pupillari aurea, superne fusca; squamis dorso lateribusque singulis, junioribus praesertim, macula oblonga vel rotunda aurea; pinnis radiis aurantiaco-roseis , membrana coerulescente-hyalinis , plus minusve violaceo-nigricante arenatis.

B. 3. D. 4/11 vel 4/12. P. 1/15. V. 4/8. A. 3/5 vel 3/G. C. 7/17/7 vel C/17/6 lat. brev. incl.

Syn. Diplocheilus erythroptei-us V. Hass., Algem. Konst- en Letterbode 1823 II p. 133.

Laieo erythropterus Val., Poiss. XVI p. 271; Heek., Fisch. Syr. p. Si, 180; Blkr, Descr. pisc.

Javan. nov. Nat. T. Ned. Ind. XIII p. 360. Labéon d nageoires rouges Val, Poiss. XVI p, 271. Arengan Sund,

137

Hab. Java (Lebak, Parongkalong) , in fluviis. Longitudo 2 specimirium 150'" et 275'".

Aantn. Hoezeer reeds door Van Hasselt iii 1822 ontdekt, is de Arengan eerst nader in de wetenschap bekend geworden in 1843 door den heer Valenciennes , naar een opgezet voorwerp van het Leidsche Museum van twee voeten lengte en naar eene onder de oogen van Kuhl en Van Hasselt vervaardigde afbeelding. Die beschrijving beantwoordt vrij wel aan mijne beide kleinere voorwerpen, doch de snuitdraden zijn door den heer Valenciennes niet opgemerkt, terwijl ook in de for- mule der vinstralen, de kortere en verdeelde stralen niet in rekening zijn gebragt. De goudkleurige schubvlekken bestaan slechts bij de jongere voorwerpen en ver- dwijnen allengskens bij toenemenden leeftijd.

Ik ken deze soort tot nog toe slechts van West-Java. Het kleinste voorwerp ontving ik van Lebak, in de residentie Bantam, en is in het 13= deel van het Na- tuurkundig Tijdschrift voor Nederlandsch Indië beschreven. Sedert werd mijne verzameling verrijkt met een uitmuntend goed bewaard voorwerp van 275'" lengte, hetwelk ik te Parangkalong , tijdens eene vischpartij op de rivier Tjitaroem, magtig werd. Ik zag bij die gelegenheid talrijke grootere voorwerpen van dezelfde soort, welke ik echter niet in de gelegenheid was te bewaren. De soort schijnt slechts de hoogerq gedeelten van de grootere rivieren van West-Java te bewonen.

Laheo (Diplocheilos) lucas Blkr. KleinbehUge Arengan. Atl. Cypr. Tab- VIII fig. 4.

Labeo (Diplocheil.) corporesabelongatocompresso, altitudine é'/a ad 5 in ejuslongitudine, latitudine 2 ad iVi in ejus altitudine; capite acutiusculo i?Ji ad 5 in longitudine corporis cum , 3'^/'4 ad 4 inlongitu- dine corporis absque pinna caudali, altitudine iViadl^/s, latitudine l^/i ad l'/ain ejus longitudine; oculis superis, diametro 3 ad 3 Va in longitudine capitis, diametro 1 ad 1 et paulo in capitis parte postoculari, diametro iVs ad 1% distantibus, membrana palpebrali iridis marginem externum te- gente apertura subcirculari; linea rostro-dorsali fronte et vertice declivi rectiuseula vel convexiuscula , nucha dorsoque valde convexa; linea interoculari convexa; naribus orbitae multo magis quam ros- tri apici approximatis , posterioribus patulis valvula claudendis , anterioribus margine elevato subtu- bulatis; rostro valde carnoso, oculi dia metro juvenilibus non, aetate provectioribus non multo longiore, convexo, antice rotundato nee truncato, inferne in velum membranaceum ante os pentJulum desinen- te, autice, superne lateribusque poris numorosis conspicuis obsito, velo utroque latere in lobum obloDgum rotundatum producto, margine inferiore integro; osse suborbitale anteriore toto vel toto fere ante nares sat longe ante oculum sito , longiore quam alto , margine inferiore maxime convexo semicir- culari, marginibus superioribus concavis in angulum aeutiusculum sursum spectantem unitis; osse suborbitali 2° elongato-tetragono, triplo vel plus triplo longiore quam alto, antice quam postice al- tiore, oculi diametro triplo ad plus triplo humiliore; osse suborbitali 3" osse suborbitali 4° paulo latiore, oculi diametro multo ties humiliore; cirrisgracilibus, supraraaxlllaribusrostralibus longioribus oculi diametro non multo brevioribus antice in sulco os suborbitale lm inter et velum rostrale

. 18

138

insertls; rictu infcro, latitudine capitis latitudlne valde raulto brevioro, ore clansoformamferrlequi- ni referente, introitu cavitatis oris interno angusto et (ore aperto) oblongo rotundato vel subcoidi- formi; labeo superiore carnoso integro ante maxillam snperiorem pendalo; maxilla superiore acie cartilaginea formara ferri equini subrotereute, deorsum valde protractili; maxilla inferiore symphysi postice late emarginata, ante symphysin late cartilagineo-carnosa plana acie truncata; labio inferiore reflexo, carnoso, margine libero cum labio superiore continuo papillis brevissimis obsito, facie superiore transversim undulatim nigoso, facie inferiore laevi; sulco infralabiali utroque latere fossam magnam an^ulatam profundam efficiënte, oblique lineam monti modiam versus directo, sed istlimo oculi dia- metro duplo graciliore a sulco lateris oppositi separato ; operculo latitudine 1^/4 ad 2 fere in ejus altitudine, oculi diametro paulo graciliore, margine inferiore rectiusculo vel convoxiusculo; apertu- ra branchiali sub operculo desinente; dentibus pharyngealibus masticatoriis aggregatis 2.4.5/5.4.2. aplcem versus compressis, facie masticatoria oblique truncata margine parum elevata vix velnon lo- bata, dentibus anterioribus antice non sulcatis; osse scapulari trigono acutiuscule rotundato; linea dorsali convexa linea ventrali convexa multo altiore; ventre ante pinnas ventrales plano, post pin- nas ventrales valde obtuse carinato; squamis subverticalibus, lateribus antice quam cetero corpore majoribus, suprascapularibus circumjacentibus non majoribus; squarais dimidio libero et vulgo etiam dimidio basali longitudinaliter sed parum conspicue striatis, 41 vel 42 in linea laterali, 18 in serie verticali (ventralibus infimis inclusis) quarum T'/a (8) supra lineam lateralem, 16 p. m. in serie lon- gitudinali occiput inter et pinnam dorsalera, ventralibus infimis longitudinaliter 5- ad 7- seriatis postrorsura magnitudine sensim accrescentibus, serie media iis seriebus lateralibu» non majoribus; linea laterali rectiuscula , antice tantum declivi, basi ventfalium non multo magis quam lineae dorsa- li approximata , singulis squamis tubulo simplice mediam squamam attingente vel subattingente notata; pinna dorsali sat longe ante pinnas ventrales incipiente et longe ante pinnam analem desinente, basi alepidota, acuta, emarginata, non multo altiore quam longa, corpore non multo ad non humiliore; pinnis pectoralibus et ventralibus acutis, longltudine subaequalibus, G'/s ad 6V2 in longitudine cor- poris, pectoralibus ventrales non, ventralibus analem non attingentibus: anali basi vagina squamosa humillima inclusa, acuta, dorsali paulo humiliore sed duplo circiter breviore, duplo circiter altiore quam basi longa, radio simplice tertio gracili cartilagineo ; caudali basi squamosa, profunde incisa, lobis acutis subaequalibus 4 fere ad 4 et paulo in longitudine corporis; colore corpore superne di- lute viridi, inferne argenteo; iride flava vel argentea; cauda macula rotunda difiusa nigricante in linea laterali basi pinnae caudalis approximata; pinnis roseis ad roseo-hyalinis.

B. 3. D. 4/10 ad 4/12. P. 1/14 ad 1/15. V. 2/8. A. 3/5 vel 3/6. C. 7/17/7 vel 8/17/8 lat. brev. incl.

Syn. Lobocheilos lucas Blkr, Descript. spec. pisc. Javan. nov. diagn., Nat. T. Ned. Ind. XIII p. 362. Lucas, Wadon-gunung Mal Batav.

Hab. Java (Batavia), in fluviis.

Longitudo 23 speciminum 58" ad 93"'.

Aanm. Een nader en naauwkeuriger onderzoek mijner goed bewaarde voorwerpen dezer soort, heeft ze mij doen terugbrengen tot het ondergeslacht Diplocbeilos , waar- van het alle kenmerken bezit. De formule de schubben en vinstralen beantwoordt zelfs geheel aan die van Labeo (Diplocbeilos) erythropterus , doch zij is bepaald eene verschillende soort, welke van de genoemde te onderkennen is aan bare verschillende kleurteekening, betrekkelijk veel breeder operkel, uitpuilenden snuit, smallere bek- spleet, langere voeldraden. kortere borst- en buikvinnen, enz.

139

Labeo (Dtplocheilos) rohitoides Blkr. Rohita-achtige Arengan. Atl. Cyprin. Tab. VIII fig. 3.

Lab. (Diplocheil.) corpore elongato compresso, altitudine 5 circiter in ejus longitudine, latitudine 2 circiter iu ejus altitudine; capite acutiasculo 5'/2 ciruiter in longitudine corporis cum , 4 circiter ia longitudine corporis absque pinna caudali, altitudine l*/4 circiter, latitudine 11/2 circiter in ejus longi- tudine; oculis superis, diametro 3 et paulo in longitudine capitis, diametro 1 et paulo in capitis parte postoculari, diametro l',2fere distantibua, membrana palpebrali iridis marginera externum tegente apertura subcircularl j linea rostro-dorsali fronteet vertice declivi convexiuscula, nucba et dorso con- vexa ; linea interoculari convexa ; naribus orbitae multo magis quam rostri apici approximatia , pos- terioribus patulis valvula claudendis , anterioribus margine elevato subtubulatis ; rostro valde carnoso, ocuH diametro non longiore, convexo, antice rotundato nectruncato, inferne in velum membranaceum ante os pendulum desinente, antice, superne lateribusque poris numerosis parum conspicuis obsito, velo margine inferiore integro ; oase suborbitali anteriore toto fere ante nares non longe ante ocu- lum sito, longiore quam alto, margine inferiore maxime convexo semicirculari , margine superiors rectiusculo; osse suborbitali 2° elongato-tetragono, plus duplo longiore quam alto , antice quam postice non multo altiore, oculi diametro multoties humiliore; osse suborbitali 3° osse suborbitali 4° vix latiore oculi diametro multoties humiliore; (Srris sat carnosis, supramaxillaribus rostralibus multo longioribus, oculi diametro non vel vix brevioribus , rostralibus sub apice ossis suborbitalis anteri- oris insertis; rictu infero, latitudine capitis latitudine valde multo breviore, ore clauso formam ferri equini referente, introiiu cavitatis oris interno angusto et (ore'aperto) oblongo rotundato vel sub- cordiforrai; labio superiore carnoso integro ante maxillam superiorem pendulo; maxilla superiore acie cartilaginca formam ferri equini subreferente, deorsum valde protractili; maxilla inferiore syra- physi postice late emargiuata, ante symphysln late cartilagiueo-carnosa pluna acie truncata; labio inferiore reflexo, carnoso, margine libero cum lubio superiore continuo; sulco infralabiali utroque latere fossara magnam angulatam profundam efficiënte oblique lineam menti mediam versus directo sed istlimo oculi diametro duplo circiter graciliore a sulco lateris oppositi separato ; operculo lati- tudine 2 in ejus altitudine, oculi diametro vix graciliore, margine inferiore convexiusculo ; aper- tura branchiali sub praeoperculi margine posteriore desinente; dentibus pharyngealibus mastica- toriis aggregatis 2.4.5/5.4,2, apicem versus compressis, facie masticatoria oblique truncata mar- gine parura elevato vix vel non lobata, dentibus anterioribus antice non sulcatis ; osse scapulari trigono, obtusiuscule rotundato; linea dorsali convexa linea ventrali convexa altiore; ventre ante pinnas ventrales plano; squamis subverticalibus , lateribus antice quam cetero corpore majoribus, dimidio libero et vulgo etiam dimidio basalt longitudinaliter sed parum conspicue striatis , 35 p. ra. in linea laterali, 13 p. m. in serie verticali (veutralibus infimis inclusis) quui'um ö'/a (6) supra line- am lateralem ; linea laterali rectiuscnla, antice tantum declivi, basi ventralium non multo magis quam lineae dorsali approximata, singulis squamis tubulo simplice mediam squamam attingente vel subattingente notata,- pinna dorsali sat longc ante pinnas ventrales incipiente et longe ante pintiam analem desinente, basi alepldota, acuta, emarginat;i, corpore non vel vix altiore, paulo tantum al- tiore quam basi longa,- plnnis pectoralibus et ventralibus acutis, longitudine subaequalibus 673 cir- citer in longitudine corporis, pectoralibus ventrales non, ventralibus analem non attingentibus ; anali basi vagina squamosa humillima inclusa, acuta, emarginata, dorsali paulo humüiore sed plus duplo breviore, plus duplo altiore quam basi longa, radio simplice tertio gracili cartilagineo ; cau- dali basi squamosa, profunde incisa, lobis acutis, superiore inferiore paulo longiore SV* ad 4 in longitudine corporis; colore corpore superne viridi , inferne argenteo; fascia cephalo-caudali diffusa fuscescente-violiicea; pinnis roseo-byalinis vel roseis.

140

B. 3. D 4/11 Tel 4/12. P. 1/14 vel 1/15. V. 2/8. A. 3/5 vel 3/6. C. 6/17/6 vel 7/17/7 lat brev. incl. Syn. Lobocheilos rohitoides Blkr, Desciipt. specier. pisc. javan. nov., Nat. T. Ned. Ind. XIII p. 363.

Luhas Mal. Bat. Hab. Java (Batavia), in fluviis. Longitudo speciminis unici 68'",

Aanra. Volgens mijne bepaling van het geslacht Labeo behoort onderwerpelijke soort tot dit geslacht en niet tot Lobocheilos, onder hetwelk ik het vroeger be- schreef. Zij is gemakkelijk van Labeo (Diplocheilos) erythropterus en Labeo (Di- plocheilos) lucas te onderkennen aan de formule harer schubben, hebbende zijeenige schubben minder, zoowel op eene overlangsche als op eene dwarsche rei, en 2 schubreijen minder tusschen de zijlijn en ruglijn. Overigens heeft zij ook de voeldraden, vooral d^ bovenkaaksvoeldraden aanmerkelijk langer en is zij ook herkenbaar aan den overlangschen ligchaamsband.

Mijn eenig voorwerp bevindt zich in niet te goeden toestand van bewaring, voor- al wat den buik en de buikschubben betreft.

Cirrhina hreviceps Val., Poiss, XVI p. 224 an Laheo (Diplocheilos') sp? vel Diplocheilichthys?

Descriptio Valenciennesiana sequens;

)iLa hauteur fait Ie quart de Ia longueur totale, qui contient sept fois la tête. L'oeil est assez . » grand ; il mésure Ie tiers de la longueur de la tête. Les deux barbillons maxillaires sont h. l'ex- » trémité d'un museau court ; la bouche est peu fendue; la dorsale est haute de l'avant et son bord » coupé en faux ; l'anale a les premiers rayons plus longs ; Ie lobe supérieur de Ia caudale se pro- » longe aussi en pointe; la pectorale est petite, mais la ventrale est large. D. 13. A. 7. C. 19. P. «13. V. 9. Les écailles sont assez grandes et fermes: j'en compte quarante rangées au moins dans » la longueur du cóté ; il y en a une longue dans l'aisselle de Ia ventrale. La couleur est verdatre » sur Ie dos et argentée sur Ie ventre. L'individu dessécLé que j'ai décrit, est long de sept pouces » et trois lignes ; il vient de la rivière de Bantam^ Syn. Labeobarbus hreviceps K. v. H. sec. Val.

Aanm. Ik twijfel zeer aan het bestaan van vertegenwoordigers van het geslacht Cirrhina in den Indischen archipel, en alzoo ook daaraan, dat de door den heer Valenciennes beschrevene soort tot dit geslacht zou behooren. Soorten van Mrigala, welke bij den heer Valenciennes als Cirrhinen voorkomen, zijn mij evenmin van de Soenda-eilanden bekend. Ik vermoed daarom , dat Cirrhina hreviceps Val. terugge- bragt zal moeten worden tot het subgenus Diplocheilos van Labeo of tot het geslacht Diplocheilichthys en dat de bij deze geslachten dikwerf zeer kleine en in de diepte liggende bovenkaaksdraden (lipdraden Val,) der waarneming bij het gedroogde ber

141

fichrevene voorwerp ontglipt zijn. In allen gevalle bezit ik die soort niet, kun- nende ik de van haar beschrevene kenmerken in hun geheel bij geene mijner soorten terugvinden. Eene nadere en meer uitvoerige beschrijving der soort, dan de door den heer Valenciennes geleverde, is zeer wenschelijk te achten.

Tylognatiius Heek., Fiscli. Syr. p. 37, 181. — Eeltkaakkarper.

Corpus subelongatum compressum , squamis magnis vestitum. Maxil- lae nudae. Cirri 2 , supramaxillares. Rostrum carnosum , superne sulco transverso bipartitum, ante os pi'ominens, cute descendente ante la- bium superius pendula. Labium superius integrum nee papillatum, nee cirratum , cum labio inferiore continuüm. Maxilla superior acie se- milunari. Maxilla inferioi* valde incrassata , cartilagineo-carnosa. Labium inferius non lobatum, graeile, parum reflexum, crenulatum. Sulcus postlabialis utroque latere simplex longitudinaliter marginem oris ver- sus directus , isthmo latissimo a sulco lateris oppositi separatus. Pinna dorsalis ante pinnas ventrales incipiens et longe ante pinnam analem desinens , radio simplice postico cartilagineo. Dentes pharynge- ales masticatorii aggregati 2. 4. 5./5. 4. 2. facie masticatoria oblique truncati. •>

Aanm. Het geslacht Tylognathus, zooals het hier is gekenmerkt, is niet meer het- zelfde, als het geslacht Tylognathus, zooals het door Heckel is omschreven. Die om- schrijving is overigens onvoldoende en zou ook andere zeer verschillende geslachten van Labeoninen omvatten. Zooals het boven is begrensd, is het gegrond op de, soort , welke door Heckel eerst onder den naam van Varicorhinus diplostomus is beschreven en afgebeeld en later onder de namen van Tylognathus diplostomus en Tylognathus Valenciennesii vermeld. Deze soort is een der weinige soorten , welke Heckel naar de natuur kende en tot Tylognathus bragt. De andere behooren tot andere genera.

Heckel bragt niet minder dan twaalf soorten tot zijn geslacht Tylognathus.

Zijne Tylognathus barbatulus is echter eene Crossocheilos , even als zijne Tylo- gnathus nanus en misschien ook zijne Tylognathus porcellus , welke laatstgenoemde soort ik echter niet nader kan beoorJeelen, omdat ik niet kan raadplegen // Hagel' s Reise", in welke zij beschreven schijnt te zijn.

Heckel's Tylogaathus lamta (Cypriuus lamta Euch.) is eene Discognathichthys , en

142

zijne Tylognathus falcifer en Tylognathus lipocheilos zijn soorten van Loboclieiios, terwijl zijne Tylognatlius diocheilus njij voorkomt eerder eene Labeo te zijn.

Voorts is lieckel's ïylognatlius Diivaucellii (Ciiondrostoma Duvaucelii Val.), naar de beschrijving van den heer Valenciennes te oordeelen, in geen geval eene Tylo- gnathus maar veeleer eene Gymnostomus?, tot welk geslacht ook Tylognathus semi- laxvatus Heek, indien zij althans, zooals ik vermoed, dezelfde soort is als Chondrostoma semivelatum Val., schijnt te behooren.

De twee overige soorten, bragt Ileckel slechts onder geleide van een vraagtee- ken tot zijn geslacht Tylognathus. Zij zijn Leuciscus sandkhol Syk. en Leuciscus chitul Syk., soorten, volgens de oppervlakkige beschrijvingen van den heer Sykes niet in een bepaald geslacht te plaatsen en welke men daarom voorloopig even goed onder geleide van vraagteeken onder Tylognathus kan laten als ze onder een ander geslacht brengen. Uit wat de heer Sykes er van zegt, schijnt men te mogen op- maken, dat zij in allen gevalle tot de Labeoninen behooren.

DiPLOCHEILICHTHYS Blkr. DüBBELLIPKARPER.

Corpus oblongo-elongatum compressum, squamis magnis vestitum. Maxillae nudae. Cirri 4 , rostrales apice rostri inserti et supramaxillares. Rostrum carnosum integrum, ante os prominens, cute descendente ante labium superius pendula, lateribus non lobatum. Labium supe- rius ante maxillam superiorem pendulum, integrum, nee papillatum, nee cirratum, cum labii inferioris margine libero continuüm. Maxilla superior acie cartilaginea formam ferri equini subreferens, inferior tumida eartilagineo-carnosa , margine anteriore truncata , symphysi pos- tice nee emarginata nee tuberculata. Labium inferius latuni carnosum reflexum , crenulatum , non lobatum. Sulcus postlabialis utroque latere simplex, fossam magnam profundam efficiens, rectus, marginem oris versus directus, labii marginem liberum non attingens, isthmo valde lato a sulco lateris oppositi separatus. Pinna dorsalis ante pinnas ven- trales incipiens et longc ante analem desinens, radio siraplice postico toto cartilagineo. Pinnae pectorales subhorizontaliter insertae. Dcntes pharyngeales masticatorii aggregati 2. 4. 5./5. 4. 2. facie masticatoria oblique truncata marginibus tuberculata.

Aanm. Het geslacht Diplocheilichtbys staat in verwantschap tusschen Labeo eu

143

Rohita. Van Rohita verschilt het door zijne gladrandige ongetepelde of ongefranjede lippen en van Labeo door de afwezigheid van zijdelijke snuithuidkwabben. Bij alle mij naar de natuur bekende soorten van Labeo (Diplocheilos) ligt het voorste onder- oogkuilsbeen verder vóór het oog, van den oogkasrand verwijderd, terwijl het min of meer de gedaante heeft van de helft eener ronde schijf met naar beneden ge- keerdcn bollen rand. Ook zijn de snuitdraden bij Diplocheilos ingeplant hoog aan den snuit, aan den vooronderrand van het voorste onderoogkuilsbeen.

Bij Diplocheilichthys daarentegen is het voorste onderoogkuilsbeen gebouwd als bij Rohita, dat is, schuins langwerpig vier- of vijfhoekig en tegen den oogkasrand aanliggende, terwijl er de snuitdraden meer nabij den snuitrand en meer voor- vifaarts zijn ingeplant. De verwantschap is 'alzoo grooter met Rohita dan met Labeo , ofschoon de bouw der rugvin het weder meer tot Labeo doet naderen dan tot Rohita.

Ik ken tot dus verre slechts eene enkele soort van dit geslacht, dezelfde, welke ik reeds in 1855 onder den naam van Lobocheilos pleurotaenia beschreven heb.

Diplocheilichthys pleurotaenia Blkr. Gehande Duhbellipkarper. Atl. Cypr. Tab. IX fig. 1.

Diplocheilichth. corpore subelongato compresso, altitudine 5 fere ad .5 et paulo in ejus longitudine, latitudine 1^/4 ad 2 in ejus altitudine; capite acutiusculo 5 fere ad 6 in longitudine corporis cum, 3% ad 4'Min longitudine corporis absque pinna caudali, altitudine l*/4ad 1-/3 , latitudine l^/iad 12/5 in ejus longitudine; oculis superis, diametro 3 fere ad S^t in longitudine capitis, diametro 1 ad 1 et paulo in capitis parte postoculari, diametro iVi ad l^/s distantibus, membrana palpebrali iridis marginem externum tegente, apertura subcirculari ; linea rostro-dorsali declivi convexiuscula, nucha dorsoque valde convexa; linea interoculari convexa; naribus orbitae multo magis quam rostri apici appro- ximatis , posterioribus patulis valvula claudendis , anterioribus margine elevato subtubulatis ; rostro valde carnoso, oculi diametro juvenilibus non longiore aetate prorectis multo longiore, convexo, antice trunca- tiusculo, inferne in velum membranaceura ante labium superius pendulum desinente, antice poris nume- rosis conspicuis obsito, velo lateribus non lobato, margine inferiore integro; osse suborbitali anteriore irregulariter oblique trigono, vix vel non longiore quam alto, apice acutiusculo antrorsum spectante, 'niargino anteriore rectiusculo, margine posteriore oblique postrorsum adscendente valde curvato superne orbitae contiguo; osse suborbitali 2° elongato-tetragono , plus duplo longiore quam alto, antice quam postice multo altiore, oculi diametro quadruplo ad triplo circiter humiliore; osse sub- orbitali 3° osse suborbitali 4° latiore, oculi diametro plus quintuplo ad plus quadruplo humiliore; cirris gracilibus basi raembranaceis supi'amaxillaribus rostralibus apice rostri insertis multo longioribus oculo paulo ad non brevioribus ; rictu infero , latitudine capitis latitudine sat multo breviore, oreclauso medio paulo antrorsum lateribus valde postrorsum curvato, introltu cavitatis oris interno lato; labio superiore carnoso integro ante maxillam superiorem pendulo ; maxilla superlore acie cartilaginea for- mam ferri equini subreferente, deorsum valde protractili ; maxilla inferiore symphy si postice nee emarginata nee tuberculata, ante symphysin late cartilagineo-carnosa plana acie truncata ; labio inferiore reflexo, carnoso, margine libero cum labio superiore continuo, papillis brevissirais uniseriatis obsito, an-

144

tice quam postice non latiore; Sulco infralabiali utroque latere simplice longitudinaliter directo, ocuH diametro breviore utroque latere fossam profundam efficiënte, istlimo oculi diametro non multo ad non graciliore a sulco lateris oppositi separato ■ operculo duplo ad plus duplo altiore quam lato , oculi diametro graciliore, marglne inferiore rectiusculo vel convexiusculo; apertura brancliiali sub praeoperculi mar- gine posteriore desinente; dentibus pharyngealibus masticatoriis aggregatls 2.4.5./5.4.2. apicem versus compressiusculis, facie masticatoria oblique truncata marginibus elevatis plus minusre uni-vel biloba, dentibus serie anteriore antice non sulcatis; osse scapulari trigono acute rotundato; linea dor- sali convexa linea ventrali convexiuscula multo altiore; ventre ante pinnas ventrales plano, post pinnas ventrales rotundato non vel obtusissime carinato ; squamis subverticalibus , lateribus antice quam cetero corpore majoribus, dimidio libero et dimidio basali longitudinaliter subradiatim striatis, 34 in linea laterali, 13 in serie transversali (ventralibus infimis inclusis) quarum 5'/2 (C) supra line- am lateralem, H vel 12 in serie longitudinali occiput inter et pinnam dorsalem , ventralibus infimis longitudinaliter tri- ad quinque-seriatis postrorsum magnitudine sensim accrescentibus, serie media iis seriebus lateralibus paulo majoribus; linea laterali rectiuscula, antice tantum declivi, basi ven- tralium sat multo magis quam lineae dorsali approximata, singulis squamis tubulo simplice raediani squamam non vel vix attingente notata; pinna dorsali sat longe ante pinnas ventrales incipiente et longe ante pinnam analera desinente, basi alepidota, acuta, emarginata, corpore non vel vix altiore, non multo altiore quam basilonga; pinnis pectoralibus et ventralibus acutis, longltudine subaequalibus , 6 et paulo ad 5*/-2in longitudine corporis, pectoralibus ventrales non vel vix, ventralibus analem non vel vix attingentibus ; anali basi vagina squamosa humillima inclusa, acuta, parum ad valde emar- ginata, dorsali sat multo ad non Immiliore sed plus duplo breviore, duplo ad triplo altiore quam basi longa, radio simplice postico gracilitoto cartilagineo ; caudali basi squamosa, profande incisa, lobis aeutis superiore inferiore paulo ad non longiore, 3V2 ad 3^/4 in longitudine corporis,- colore corpore superne olivaseente-viridi, inferne argenteo; iride flavescente vel rosea; fascia ccphalo- caudali fusco-violacea diffusa, aetate provectioribus conspicua; juvenilibus fascia non conspicua sed cauda macula rotundiuscula violaceo-fusca in linea laterali basi caudalis approximata; squamis dorso lateribusque aetate provectioribus singulis basi macula oblonga tran.ïversa violascente ; pinnis radiis roseis, membrana roseo- vel violascente-byalinis.

B. 3. D. 4/10 vel 4/11. P. 1/14 vel 1/15. V. 2/8. A. 3/5 vel 3/6. C. 7/17/7 vel 6/17/6 lat. brev. incl.

Syn. Lohocheilos pleurotaenia Blkr, Nalez. vischf. Sumatra, Nat. T. Ned. Ind. IX p. 267.

Hab. Sumatra (Lahat), in fluviis.

Longitudo 3 speciminum 64'" ad 216'".

Aanm. In uiterlijk voorkomen heeft deze soort vrij veel van Labeo (Diplocheilos) cobitis Blkr en Lobocheilos (Lobocheilos) Schvvanefeldi Blkr, doch de vorming harer mond- en snuitdeelen wijst hare plaats aan in een afzonderlijk geslacht. Tot nog toe is de soort slechts van oostelijk Sumatra bekend.

Lobocheilos V. Hass., Algem. Konst- en Letterbode 1823 lip. 133; Blkr, Nat. Tijdschr. Ned. Ind. V p. 520. Lehat.

Corpus oblonguin vel subelongatum compressum, squamis magnis vestitum. Maxilla nudae. Cirri 4 vel 2, rostrales et supvamaxilla-

145

res vel supramaxillares tantum. Rostrum carnosum integrum, ante os prominens, infi'a apicem truneatum, cute descendente ante labi- um superius pendula. Labium superius ante maxillam superiorem pendulum, integrum, nee papillatum nee cirratum, utroque latere maxillam inferiorem inter et labium inferius deseendens et labii infe- rioris facie superiore postiee affixum. Maxilla superior acie cartilagi- nea semilunari. Maxilla inferior tumida cartilagineo-carnosa , margine anteriore truncata, symphysi postiee nee emarginata nee tuberculata. Labium inferius latum , carnosum , reflexum , integrum , utroque latere lobatum. Sulcus postlabialis utroque latere simplex, longitudinaliter marginem oris versus directus , antice bif urcatus , ramo externo in sul- cum supramaxillarera transiente, ramo interno insertione labii su- perioris desinente, isthmo latissimo a sulco lateris oppositi separatus. Pinna dorsalis ante pinnas ventrales incipiens et longe ante pinnam analem desinens, radio simplice postico cartilagineo. Pinnae pecto- rales subhorizontaliter insertae. Dentes pharyngeales masticatorii aggregati 2. 4. 5/5.4.2. facie masticatoria oblique truncati.

Subg. Lohocheilos Blkr. Cirri 4, rostrales et supramaxillares. II Gobionichthys Blkr. Cirri 2, supramaxillares tantum.

Aanm. Van Hasselt, de op Java het meest voorkomende soort van dit geslacht waarnemende en de verschillen ontvi^arende tusschen de monddeelen bij deze soort en die van zijne Crossocheilos oblongus en Diplocheilos erythropterus , kwam te regt op het denkbeeld, haar tot een eigen geslacht te brengen, hetwelk hij voor- stelde Lobocheilos te noemen, een naam, geheel passende wegens de zijdelijke kvvab- vormige uitbreiding van de onderlip.

Toen ik mijne vroegere, boven aangehaalde, diagnose van Lobocheilos gaf, ken- de ik het geslacht minder goed dan thans , en ik heb sedert ook ontwaard , dat in de aanmerking, onder die diagnose geplaatst, de beteekenis, welke Van Hasselt aan dit geslacht hechtte, niet juist door mij is opgevat , eene misvatting, welke mij eerst duidelijk is geworden sedert ik naast het Bulletin van De Férussac ook heb kun- nen raadplegen de Algenieene Konst- en Letterbode van het jaar 1823, in welke een uittreksel is opgenomen uit eeu' brief van Van Hasselt , over de Javasche Cyprinoï- den handelende.

Intusschen is het geslacht Lobocheilos door Van Hasselt niet nader bepaald , zeg- gende hij er slechts van: u dat het door eenen geheel afwijkenden mondvorm te zeer

19

146

onderscheiden is, om het met eenig ander geslacht te vereenigen"; en men zou zelfs geheel in het onzekere verkeeren, welk geslacht door Van Hasselt bedoeld werd, zoo hij op de aangehaalde woorden niet had laten volgen // in onze teekening draagt hij den naam falcifer" , welke teekening sedert gebleken is tot Labeo falcifer Vai. betrekking te hebben,

De heer Valenciennes namelijk heeft Lobocheilos falcifer V. Ilass. tot zijn geslacht Labeo gebragt, even als eenige andere geheel van Labeo verschillende soorten. Met betrekking tot Lobocheilos falcifer werd de heer Valenciennes daartoe geleid, door- dien hij slechts de twee bovenkaaksdraden waarnam en de sniiitdraden niet. Het be- vreemdt mij echter, dat de heer Valenciennes een paar jaren later, in het 17^ deel van het groote vischwerk, eene andere na verwante soort van Lobocheilos als eene Chondrostoma heeft opgebragt. Deze soort, uit de afbeelding vanden heer Valen- ciennes zeer goed als eene Lobocheilos te herkennen, komt mij thans voor niet te ver- schillen van de soort, welke ik in mijne Enameratio piscium als Lobocheilos (Gobi- onichthys) javanicus heb aangehaald en welke in vroeger jaren, toen ik er slechts zeer jeugdige voorwerpen van kende, door mij ten onregte als eene Gobio werd beschreven. Gelijk bij Lobocheilos falcifer de snuitdraden door den heer Valenciennes niet werden opgemerkt, ontglipten zijner waarneming bij zijne Chondrostoma li- pocheilos ook de bovenkaaksdraden.

Heckel, de Javasche soorten van het geslacht niet naar de natuur kennende, bragt Lobocheilos falcifer eerst, op het voetspoor van den heer Valenciennes, onder Labeo , doch later onder Tylognathus , waartoe hij ook Chondrostoma lipocheilos Val. rekende te behooren. Zij behooren echter evenmin tot Tylognathus als tot Labeo, onverschillig of men het geslacht Tylognathus grondt, zoo als ik voorstel, op Va- ricorhinus diplostomus Heek. (Tylognathus Valenciennesii Heek.) of wel op Tylogna- thus barbatulus Heek., welke eene Crossocheilos is.

Het geslacht Lobocheilos is zeer gemakklijk aan den bouw der monddeelen te herkennen. De onderlip vormt aan beide zijden eene afgeronde kwab , welks rand echter niet met de bovenlip vereenigd is. De bovenlip evenwel zet zich beneden- waarts voort en daalt tusschen de onderkaak en de onderlip, om zich, niet aan den rand dier lip , maar aan de bovenvlakte, meer achterwaarts, in te planten. Bij dit kenmerk komt de dikke kraakbeenig-vleezige onderkaak , welker breede bovenvlakte noch uitgerand noch geknobbeld is, de enkele slechts naar voren tweedeelige ach- terlipsgroeve , de gaafrandige lippen, de gaafrandige en niet gekwabte snuithuid, enz.

Java en Sumatra voeden meerdere soorten van Lobocheilos. Met zekerheid kan ik spreken van 5 soorten, welke in mijn bezit zijn, doch ik vermoed dat ook nog Labeo hispidus Val en Barbus Hasseltii Blkr f'naar eene teekening beschreven) tot hetzelfde geslacht te brengen zijn.

Van de buiten-archipelagische soorten van Cyprinoïden is er nog geene ter mijner kennis gekomen , welke tot Lobocheilos te brengen zou zijn.

147

Van de 5 soorten mijner verzameling behooren er drie, wegens de aanwezig- heid van snuitdraden , tot het subgenus Lobocheilos en de twee andere tot het sub- genus Gobionichthys. — Indien Labeo hispidiis Val. insgelijks eene Lobocheilos is en slechts bovenkaaksdraden bezit , is zij tot Gobionichthys te brengen, terwijl mij- ne vroegere Barbus Hasseltii, indien zij niet tot een ander geslacht moet gebragt worden , wat niet met zekerheid is uit te maken , eene vierde soort van het subge- nus Lobocheilos voorstelt.

De bedoelde soorten , althans die mijner verzameling , hebben groote overeenkomst met elkander, zoowel in habitus als in de bijzonderheden van schubben en vin- bouw. Zij laten zich echter naar volgend schema voldoende van elkander onder- kennen.

L Cirri 4, rostrales et supramaxillares (Subg. Lobocheilos).

A. Squamae 33 ad 35 in linea laterali. D. 4/8 vel 4/9. Rostrum valde prominens. f Squamae 5|- vel 6 supra lineam lateralem.

ó Corpus altitudine 6 ad 5 in ejus longitudine. Caput altitudine 1-| ad \l in ejus longitudine. Fascia cephalo-caudalis flavescens.

LobocJieilos [Lobocheilos) Schwanefeldi Blkr.

ó' Corpus altitudine 5 et paulo ad 4| in ejus longitudine. Caput altitudine ■ 1|. ad vix plus quam 1 in ejus longitudine. Fascia cephalo-caudalis nulla.

Lobocheilos [Lobocheilos) falcifer Van Hass.

f' Squamae 4^ vel 5 supra lineam lateralem.

ó Corpus altitudine 5 et paulo ad 4| in ejus longitudine. Caput altitudine \\ ad 1-^ in ejus longitudine. Fascia cephalo-caudalis nulla.

Lobocheilos [Lobocheilos) lehat Blkr.

B. Squamae 40 p. m. in linea laterali. D. 4/9 vel 4/10? Rostrum vix prominens f Squamae 4|- vel 5 supra lineam lateralem.

Lobocheilos? [Lobocheilos?) Hasseltii Blkr.

n. Cirri 2, supramaxillares tantum. (Subg. Gobionichthys). A. Squamae 34 ad 86 in linea laterali, 5^^ vel 6 supra lateralem. P. 1/14 vel 1/15.

f Corpus altitudine 5| ad 5 in ejus longitudine. Rostrum valde proninens. Operculum latitudine 2 ad 2 et paulo in ejus altitudine.

Lobocheilos [Gobionichthys) lipocheilos Blkr.

t' Corpus altitudine 4| in ejus altitudine. Rostrum vix prominens. Oper- culum latitudine 1-| in ejus altitudine.

Lobocheilos [Gohionicldhys) microcephalus Blkr.

148

B. P. 17. D. 11 (sec. Valenc.) Squamae? f Corpus altitudine 5 in ejus longitudine. Caput 5 in longitudine corporis.

Lohocheilos? {GobionicIUhi/s?) hispidus Blkr.

Lobocheilos {Lohocheilos) falcifer Van Hass. , Algem. Konst- en Let- terbode 1823 II p. 133; Blkr, Nieuwe ïientall. diagnost. be- schrijv. nieuwe visehs. v. Sumatra, Nat. T. Ned. Ind. V p 522. Zeisvinnige Lehat. Atl. Cypr. Tab. VI.

Lobocheil. (Loboch.) corpore subelongato corapresso, altitudine 5 et paulo ad 4V3 in ejus longitudine, la- titudine 2 ad 2V4 in ejus altitudine; capite convexo antice truncatiusculo , 6 ad 7 in longitudine corporis cum, 4^, 3 ad 5^5 iu longitudine corporis absque pinna caudali, altitudiue l'/4 ad vix plus quam 1, latitudine IV5 ad l^/s in ejus longitudine; oculis superis, diametro 3 ad 4',2in longitudine capitis, diametro 1 ad 1% in capitis parte postoculari , diametro l^/s ad 2V2 fere distantibus , membrana pal- pebrali iridis magnam partem tegente, apertura subcirculari ; linea rostro-dorsali fronte et vertice declivi rectiuscula velconvexiuscula, nucha dorsoque va'lde convexa ; linea interoculari convexa ; na- ribus orbitae multo magis quam rostri apici approximatis, ^osterioribus patulis valvula claudendis, auterioribus margine elevato snbtubulatis ; rostro valde carnoso, juvenilibus oculo non aetate prove- etis oculo multo longiore, convexo, antice truncato vel truncatiusculo, lateribus non lobato sed sul- co parum obliquo superficiali ad sat profnndo frequenter cum sulco lateris oppositi unito percurso, supra et infra sulcum poris numerosis conspicuis obsito, infra apicem facie trigona plus minusve postrorsum descendente ibique velum semilunare laeve labium superius occultantem eflficiente velo mar- gine libero integro , nee papillato nee cirrato , lateribus non lobato ; osso suborbitali anteriore oblongo subtrigono vel quadratiusculo , longiore quam alto, apice rotundato vel plus minusve truncato an- trorsum spectante, margine posteriore subverticali plus minusve emarginato vel curvató; ossc suborbi- tali 2° elongato- vel oblongo-tetragono , plus triplo ad duplo longiore quam alto , antice quam postice non multo altiore, oculi diametro quadruplo ad duplo humiliore; osse suborbitali 3° osse suborbitali 4° latiore oculi diametro plus triplo ad duplo humiliore; cinis gracilibus basi membranaceis, suprama- xillaribus rostralibus longioribus, oculo vulgo paulo brevioribus , rostralibus antice in sulco rostrali ante os suborbtitale lm insertis; rictu subinfero, latitudine capitis latitudine sat multo breviore, ore clauso medio parum antrorsum curvato lateribus valde postrorsum curvato ; ore aperto subsemilunari , introitu cavitatis oris interno lato; labio superiore carnoso, integro, ante maxillam superiorem pen- dulo, usque infra maxillam inferiorem descendente et facie labii superiore sat longe post ejus margi- nem anteriorem alTixo ; maxilla superiore acie cartilaginea subsemilunari, deorsum valde protractili; maxilla inferiore symphysinec eraarginata nee tuberculata, ante symphysin late cartilagineo-carnosa valde crassa, tumida, acie truncata ; labio inferiore carnoso, lato, reflexo, margine anteriore villosius- culo, antice quam postice latiore, utroque latere in lobum rotundatum producto ; sulco infralabiali mar- ginem oris versus directo, oculo breviore, isthrao valde lato a sulco lateris oppositi separato, antice bifurcato ramulo interne labium inferius inter et faciem labii inferioris superiorem decurren- te, ramulo externe in sulcum supramaxillarem transiente; operculo latitudine l-s ad 2',* in ejus altitudine, oculo paulo graciliore ad paulo latiore, margine inferiore rectiusculo vel convexiusculo : apertura branchiali sub praeoperculi margine posteriore desinente; dentibus pharyngealibus masti-

149

catorlis aggregatis 2.4.5/5.4.2. , apicem versus corapressiusculis, facie mastlcatoria oblique truncata marginibus non vel vix elevata non lobata, dentibus serie auteriore antice non sulcatis; osse sca- pulari trigono acuto vel acutiusculo rotundato; linea dorsali convexa linea ventrali convexa multo al- tiore; ventre ante pinnas ventrales plano, post pinnas ventrales planiusculo non carinato; squamis subverticalibus, lateribus medio et antice quam cetero corpore raajoribus , dimidio libero et vulgo etiam dimidio basali longitudinaliter vel subradiatim striatis , 34 vel 35 in linea lat erali, 13 In serie trans- versali (ventralibus infimis inclusis) quarum 5i,-2 (6) supra linea lateralem, H vel 12 ia serie longi- tudinali occiput inter et pinnam dorsalem, ventralibus infimis longitudinaliter tri- ad quinque-seri- atis, postrorsum magnitudine sensim accrescentibus serie media ii» seriebus lateralibus vix majoribus; linea laterali rectiuscula, antice tantum declivi, basi ventralium multo magis quam lineae dorsali approximata, singulis squamis tubulo simplice mediam squaraamnon vel vix attingentem notata ; pin- na dorsali sat longe ante pinnas ventrales incipiente et longe ante pinnam analem desinente, basi alepidota, acuta, valde emarginata, corpore vix ad multo altiore, multo minus duplo ad triplo al- tiore quam longa, radio simplice postico et radio fisso 1" aetate provectis valde productis; pinnis pectoralibus et ventralibus acutis longitudine subaequalibus 6 ad 5 fere in longitudine corporis , pec- toralibus ventrales, ventralibus analem attingentibus vel non attingentibus ; anali basi vagina squa- mosa humillima inclusa, acuta, mediocriter ad valde emarginata, dorsali multo ad duplo ferehumi- liore et duplo fere ad duplo breviore, duplo ad triplo altiore quam basi longa , radio simplice tertio gracili toto cartilagineo ; caudali basi squamosa , profunde incisa lobis acutis , superiore inferiore vulgo lougiore, 4 ad 3-, 5 in longitudine corporis; colore corpore junioribus superne olivaceo inferne mar- garitaceo vel argenteo, aetate provectis superne violascente-olivaceo, inferne griseo vel olivaceo- margaritaceo ; juvenilibus frequenter corpore postice vestigio vittae longitudinalis fuscescentis in linea laterali; iride aureo-olivacea vel aureo-fusca margine pupillari aureaj pinnis radiis roseis, membrana rojeo-liyalinis vel roseo-violascentibus vel olivascente-violaceis.

B. 3. D. 4/8 vel 4/9. P. 1/14 vel 1/15. V. 2/8. A. 3/5 vel 3/6. C. 6/17/6 vel 7/17/7 lat. brev. incl.

Syn. Labeo falcifer Val., Poiss. XVI p. 274. Labéon falcifer Val. , ibid, Lehat, Mülang, Mal. Bat., Sund., Udjah Sund.

Hab. Java (Batavia, Rankasbetong , Lebak, Tjampea, Buitenzorg, Sadjira, Sading, Tjiandjur, Parongkalong , Kuningan, Ngantang), in iluviis. Sumatra (Meninju), in laeubus.

Longitudo 27 speciminum 95'" ad 335'".

Aanm. Lobocheilos falcifer is door Van Hasselt ter boven aangehaalde plaatse slechts benoemd, maar niet beschreven, doch eene afbeelding der soort, door Van Hasselt nagelaten, heeft mij de zekerheid gegeven, dat mijne voorwerpen tot dezelfde species behooren. De heer Valenciennes heeft de soort het eerst beschreven , doch als eene Labeo. Zijne beschrijving laat in meerdere opzigten te wenschen over. Alle mijne voor- werpen bezitten 4 voeldraden en niet slechts twee bovenkaaksdraden , zooals de heer Valenciennes van zijne Labeo falcifer opgeeft. De snuitdraden zijn echter zeer dun en bij gedroogde en kleine exemplaren zeker moeijelijk waarneembaar.

Lobocheilos falcifer komt in de hoogere gedeelten van het gebied der grootere rivie- ren van West-Java in genoegzame hoeveelheid voor, om onder de voedingsmiddelen

150

der inlandsche bevolking te worden gerangschikt. Honderden voorwerpen, van één tot meer dan twee voeten lengte , zag ik vangen bij Parongkalong in de Tjitaroem , tijdens eene vischpartij daar aangerigt. Ook in het westelijke gedeelte der re- sidentie Buitenzorg heb ik den Lehat in groote hoeveelheden ter markt zien brengen- ïe Eatavia is de soort zeldzaam en wordt slechts gevangen bij hoogen stand der rivieren, alswanneer de jongere voorwerpen door den sterken stroom soms uit de bovenlanden worden afgevoerd.

Lobocheilos (Lohocheilos) Schivanefeldi Blkr, Nieuwe tientall. diagn. beschr. nieuwe visclis. Sumatra, Nat. T. Ned. Ind. V p. 523. — Schwanefeld's Lehat. Atl. Cypr. Tab. IX fig. 3.

Loboclieil. (Loboch.) corpore elongato compresso, altitudine 6 fere ad 5 in ejus longitudine, latitu- dlne 2 ad 1^,4 in ejus altitudine; capite convexo, antice truncatiusculo , C et paulo ad 6'/2 in longi- tudine corporis cum, 4V2 fere ad 5 fere in longitudine corporis absque pinna caudali , altitudine I-/5 ad 1^,7 , latitudine I-/3 fere ad l'/s in ejus longitudine; oculis superia, diametro 3 et paulo ad 3^/3 in longitudine capitis, diametro 1 et paulo ad iVi in capitis parte postoculari, diametro V/i ad l^/'i distantibus; membrana palpebrali iridis sat magnam partem tegen te, apertura subcirculari ; li- nea rostro-dorsali fronte et vertice declivi rectiuscula vel convexiuscula , nuclia dorsoque valde convexa; linea interoculari convexa; naribus orbitae multo magis quam rostri apici approximatis, posterioribus patulis valvula claudendis , anterioribus margine elevato subtubulatis ; rostro valde car- noso, juvenilibus oeulo non, aetate provectis oculo multo longiore, convexo, antice truncato vel trun- catiusculo, lateribus non lobato sed sulco parum obliquo superficiali ad sat profundo interdum cum sulco lateris oppositi unito percurso, supra et infra sulcum poris numerosis conspicuis obsito, infra apicem facie trigona plus minusve postrorsum descendente ibique velum serailunaro laevf labium superius occultantem efficiënte, velo margine libero integro, nee papillato, nee cirrato, lateribus non lobato; osse suborbitali anteriore oblongo subtrigono vel quadratiusculo , longiore quam alto, apice vulgo plus minusve truncato antrorsum spectante. margine posteriore subverticali plus minus- ve emarginato vel curvato; osse suborbitali 2" elongato-tetragono, plus duplo longiore quam alto, antice quam postice multo ad paulo altiore, oculi diametro plus duplo ad triplo bumiliore; osse suborbitali 3° osse suborbitali 4° latiore oculi diametro plus quadruplo ad triplo humiliore; cirris gracilibus , basi membranaceis , supramaxillaribus rostralibus multo longioribus oculo multo ad paulo brevioribus , rostralibus antice in sulco rostrali ante apicem vel sub apice ossis suborbitalis anterioris insertis; rictu subinfero, latitudine capitis latitudine sat multo breviore, ore clauso medio parum antrorsum curvato, lateribus valde postrorsum curvato, ore aperto subsemilunari , introitu cavitalis oris iaterno lalo; labio superiore carnoso, integro, ante maxillam superiorem pendulo, usque in- fra maxillam inferiorem descendente et facie labii inferioris superiore sat longe post ejus marginem anteriorem affixo; maxilla superiore acie cartilaginea subsemilunari, deorsum valde protactili; ma- xilla inferiore symphysi nee emarginata nee tuberculata, ante symphysin late cartilagineo-carnosa, valde crassa , tumida , acie truncata ; labio inferiore carnoso , lato , reflexo, margine anteriore villosius- culo, antice quam postice latiore, utroque latere in lobum rotundatum producto; sulco infi-alabiali marginem oris versus directo, oculi diametro non multo breviore, isthmo valde lato a sulco lateris oppositi separato, antice bifurcato ramulo interne labium inferius inter et faciem labii inferioris

151

supei'iorem decurrente, raraulo externo in sulcum supramaxillarem transiente; operculo latitudine 2 circiter in ejus altitudine, oculi diametro paulo graciliore , margine inferiore convexiuscnlo vel rectiusculo ; apertura brancliiali sub praeoperculi margine posteriore desinente ; dentibus pharyngealibus masti- catorüs aggregatis 2.4.5/5 4.2. apicem versus compressiusculis , facie masticatoria oblique truncata marginibus parum elevatis non lobata, dentibus serie anteriore antice non sulcatis ; osse scapulari trigono acute rotundato ; linea dorsali convexa linea ventrali convexa multo altiore,- ventre ante plnnas ventrales plano, post pinnas ventrales rotundato non carinato ; squamis subverticalibus, lateri- bus medio et antice quam cetero corpore majoribus, dimidio basali longitudinaliter subradiatim striatis, 34 in linea laterali, 13 in serie transversali (ventralibus infimis inclusis) quarum S'/a (6) supra lineam lateralem, 11 vel 12 in serie longitudinali occiput inter et'pinnam dorsalera, ventralibns icS- rais longitudinaliter tri- ad quinque-seriatis, postrorsum magnitudine sensim accrescentibus, serie media iis seriebus latenilibus non vel vix majoribus; linea laterali rectiuscula , antice tantum declivi, basi ventralium sat multo magis quam lineae dorsali approximata, singulis squamis tubulo simplice mediam squamara non vel vix attingente notata ; pinna dorsali sat longe ante pinnas ventrales inci- piente et longe ante pinnam analem desinente, basi alepidota, acuta, valde emarginata. corpore non ad vix altiore, multo minus duplo altiore quam basi longa, radiis productis nullis; pinnis pectoralibus et ventralibns longitudine subaequalibus, 5'/2 ad 6'/2 in longitudine corporis, pectora- libus ventrales non vel vix, ventralibus analem non vel vix attingentibus ; anali basi vagina squamosa humillima inclusa, acuta, mediocriter ad valde emarginata, dorsali sat multo humiliore et duplo ad duplo fere breviore, duplo ad non multo plus duplo altiore quam basi longa, radio simplice postico gracili toto cartilagineo ; caudali basi squamosa, profunde incisa , lobisacutis, superiore infe- riore vulgo longiore 3^/3 ad 4 fere in longitudine corporis; colore corpore superne olivaceo, inferne argenteo vel margaritaceo ; iride rosea vel flava margine pupillari aurea; cauda vestigio fasciae lon- gitudinalis violascente-fusca diffusa in linea laterali; fascia insuper longitudinali diffusa flavicante corpore antice supra lineam lateralem, non semper conspicua; pinnis radiis roseis, membrana roseo- vel violascente-hyalinis.

B. 3. D. 4/8 vel 4/9. P. 1/14 vel 1/15. V. 2/8. A. 3/5 vel 3/G. C. 6/17/6 vel 7/17/7 lat. brev, incl.

Syn. Lahat, Millang Sund.

Hab. Java (Lebak, Parongkalong) , in fluviis. Sumatra (Solok, Lahat), in fluviis;

Longitudo 15 speciminum 82" ad 212'".

Aantn. Lobocheilos Schwanefeldi is zoo na verwant aan Lobocheilos falcifer , dat ik , zelfs na eene nadere studie van beide soorten, geaarzeld heb , haar onder een eigen' soortnaam te laten. Alle mijne voorwerpen behooren waarschijnlijk tot den nog jeugdigen leeftijdstoestand en daar de vinnen , vooral de voorste rugvin- en aarsvinstralen , zich bij Lobocheilos falcifer eerst in verder gevorderde leeftijdstoe- standen aanmerkelijk ontwikkelen en aan de betrekkelijke vinnen eene min of meer sikkelvormige gedaante geven, mag men vermoeden, dat ook bij de oudere voorwerpen van onderwerpelijke soort die vinnen andere hoogte-evenredigheden erlangen. Bij de vergelijking der soorten heb ik mij enkel bepaald tot voorwerpen van gelijke grootte. Wat dan het meeste in het oog valt en het soortelijk verschil voornamelijk bepaalt , is, dat bij Lobocheilos falcifer het ligchaam minder slank is en de kop stomper en aanmerkelijk hooger dan bij Lobocheilos Schwanefeldi. Misschien ligt

152

ook een soortelijk kenmerk in den flaauw gelen overlangschen band boven de zijlijn op de voorste helft des ligchaams, welke bij de meeste mijner voorwerpen, niette- genstaande langdurige bewaring in wijngeest, nog vrij goed waarneembaar is,

Lobocheilos (Lobocheilos) lehat Blkr — Soendasche Lehat. Atl. Cypr. Tab. VIII fig. 8.

Lobocheil. (Loboch.) corporesubelongato compresso, altitudine 5 et paulo ad4*/5in ejus longitudine, latitudine 2 fere in ejus altitudine; capite convexo, antice truncatiusculo , 6 fere ad 6 in longitudine corporis cum, 4 et paulo ad 4^/3 in longitudine covporis absquepinna caudali, altitudine IVaadl'/i, latitudine 1^/5 ad iVain ejus longitudine; oculis superis, diametro 3 et paulo ad SVsin longitudine capitis, diametro 1 et paulo ad l^/iin capitis parte postoculari, diametto IV3 ad 1^/5 distantibus, membrana palpebrali iridis partem sat magnam tegente, apertura subcirculari ; linea rostro-dorsali fronte et vertice declivi convexa vel convexiuscula , nucha dorsoque convexa; linea interoculari con- vexa; naribus orbitae multo magis quam rostri apici approximatis , posterioribus patulis valvula claudendis , anterioribus margine elevato subtubulatis ; rostro valde carnoso , oculo non ad non multo longiore, convexo, antice truncato vel truncatiusculo, lateribus non lobato sed suico parum obliquo superficiali non cum sulco lateris oppositi unito percurso, superne et inferne poris numerosis con- spicuis obsito, infra apicem facie trigona convexa plus minusve postrorsum descendente ibique ve- lum semilunare laeve labium superins occultantem efficiënte, velo margine libero nee papillato nee cirrato lateribus non lobato ; oase suborbitali anteriore irregulariter trigono , longiore quam alto, apice rotundato vel plus minusve truncato antrorsum spectante, margine posteriore subverti- cali plus minusve emarginato vel curvato; osse suborbitali 2" elongato- vel oblongo-tetragono, minus duplo ad duplo longiore quam alto, antice quam postice multo altiore, oculi diametro vix plus duplo humiliore; osse suborbitali 3° osse suborbitali 4° latiore, oculi diametro plus duplo ad triplo circiter humiliore; cirris gracilibus, basi membranaceis , supramaxillaribus rostralibus multo longioribus, oculo sat multo brevioribus, rostralibus antice in sulco rostrali sub apice ossis subor- bitalis anterioris insertis; rictu subinfero, latitudine capitis latitudine sat multo breviore, ore clauso medio parum antrorsum curvato lateribus valde postrorsum curvato, ore aperto subsemilnnari , introitu cavitatis oris interno lato; labio superiore carnoso, integro, ante maxillam superiorcm pendulo, infra maxillam inferiorem descendente et facie labii inferioris superiore sat longe post ejus marginem anteriorem affixo; maxilla superiore acie cartilaginea subsemilnnari, deorsum valde pro- tractili; maxilla inferiore symphysi nee emarginata, nee tuberculata, symphysi late cartilagineo- carnosa, valde crassa, tumida, antice truncata; labio inferiore carnoso, lato, reflexo, lateribus non lobato, sed obtuse rotundato, antice quam postice latiore, margine anteriore villosiusculo vel leviter papillato; sulco infralabiali marginem oris versus directo, oculo non multo breviore, isthmo lato a sulco lateris oppositi separate, actice bifurcato labium superius inter et faciem labii inferioris superiorem desinente , frenulo carneo a sulco supramaxillari separato ; operculo latitudine 2 circiter in ejus altitudine , oculi diametro graciliore , margine inferiore rectiusculo vel concaviusculo ; apertura branchiali sub praeoperculi margine posteriore desinente j dentibus pharyngealibus masticatoriis agj- gregatis 2. 4. 5./5. 4. 2 , apicem versus compresslusculis , facie masticatoria oblique truncata mar- ginibus non vel vix elevatis non lobata, dentibus serie anteriore antice non sulcatis; osse scapulari trigono acute rotundato; linea dorsali convexa linea ventrali convexa multo altiore; ventre ante pinnas ventrales plano, post pinnas ventrales rotundato, non carinato; squamis subverticalibus .

153

lateribus medio et antice quam cetero corpore majorlbus, dirnidio libero et dimidio basali longitu- dinaliter vel subradiatim striatis, 33 vel 34 in linea laterali, 12 in serie trans versali (ventralibus in- fimis inclusis) quarura 4', 2 (5) supra lineam lateralera, 9 in serie longitudinali occiput inter et pinnam dorsalem, ventralibus infimis longitudinaliter tri-ad quinque-serlatis postrorsutn magnitudine sensim accrescentibus serie media iis seriebus lateralibus non vel vix majoribus; linea laterali rectiuscula, antice tantum declivi, basi ventralium sat multo magis quam lineae dorsali approximata, singulis squa- mis tubulo simplice mediam squamam attingente vel subattingente notata; pinna dorsali sat longe antepinnas ven trales incipiente et longe ante pinnam analem desinente, basi alepidota, acuta, emar- ginata, corpore vix ad non humiliore, minus duplo altiore quam basi longa; pinnis pectoralibus et ventralibus acutis, longitudine subaequalibus , ö'^'s ad 6 et paulo in longitudine corporis , pectoralibus ventrales non, ventralibus analem non vel vix attingentibus ; anali basi vagina squamosa liumillima inclusa, acuta, emarginata , dorsali sat multo ad multo minus duplo humiliore et duplo fere breviore, plus duplo altiore quam basi longa , radio simplice tertio gracili toto cartilagineo ; caudali basi squa- mosa profunde incisa, lobis acutis, superiore inferiore longiore S'/sad 4 in longitudine corporis; co- lore corpore superne olivaceo, inferneargenteo; squamis dorso lateribusque singulis basi vitta trans- versa violacea; iride flava vel rosea; pinnis radiis roseis, membrana roseo-hyalinis.

B 3. D. 4/8 vel 4/9. P. 1/15. V. 2/8. A. 3/5 vel 3/6. C. 6/17/6 vel 7,17/7 lat. brev. incl.

Syn. Lobocheilas lehat Blkr, Enumer. specier. pisc. javan. Nat. ï. Ned. Ind. XV p. 428 (nee Syn.) Lehat, Millang Sundan.

Hab. Java (Parongkalong) , in fluvils.

Longitudo 2 speciminum 105'" et 124'".

Ik vermoed, dat mijne voorwerpen behooren tot een' nog jeugdigen leeftijdstoestand. De soort zelve verschilt voornamelijk van Lobocheilos falcifer door één overlangsche schubrei minder boven de zijlijn, onverdeelde onderlipsgroef, welke door een toompje van de bovenkaaksgroef is gescheiden , meer afgeronden aan de ondervlakte bollen eri. minder afgeplatten en minder boekigen snuit, enz. In habitus vertoonen ove- rigens voorwerpen van gelijke grootte van beide soorten zeer groote overeenkomst. De minder talrijke schubreijen boven de zijlijn en de daardoor grootere schubben, vallen echter, bij oplettende waarneming, zeer in het oog.

Lobocheilos? (Lobocheilos?) Rasseltii 'Blkv. Atl. Cypr. Tab. VIII fig. 1.

Loboch. ? corpore oblongo compresso, altitudine 3^/i circiter in ejus longitudine; capite acutiusculo 5 circiter in longitudine corporis cura, 4 l'ere in longitudine corporis absque pinna caudali; altitudine capitis IV* circiter in ejus longitudine; oculis diametro SVs circiter in longitudine capitis, diametro l'yS in capitis parte postoculari ; rostro convexo, oculo longiore, non ante os prominente: linea rostro-dorsali supra oculos concavinscula, nucha convexa; maxilla superiore anteoculum desinente; cirris supramaxillaribus cirris rostralibus longioribus oculo non vel vix brevioribus ; labiis carnosis ; dorso elevato ventre vix convexiore; squamis 40 p. m. in linea laterali, 10 p. m. in serie trans- versali absque ventralibus infimis quarum 41/2 (5) supra lineam lateralem, 11 vel 12 in serie longitu- dinali occiput inter et pinnam dorsalem; pinna dorsali paulo ante basin pinnarum ventralium in- cipiente, acuta, emarginata, altitudine I-/3 circiter in altitudine corporis, non vel vix altiore quam basi longa, radio simplice postico Tracilli'.no glabro ccipite breviore; piunis pectoralibus et ventra-

20

154

libus acutis loDgltudino subaeqnalibus C'/-2 ad 7 in longitndine corpon's, pectoralibus ventrales non,' ventrallbus analem non attingentibus; analL acuta, emarginata, dorsali vlx vel non humiliore, plus duplo altiore quam basi longa , radio simplice tertio gracili cartilagineo ; caudnli basi tantum squa- mosa, profunde incisa, lobis acutis 4i/2 circiter in longitudine corporis; coloribus . . . .?

D. 3/9 vel 4/9. P. 1/15. V. 1,8 vel 2/8. A. 2/5 vel 3/5. C. 5/17/5. vel G/17,6, lat. brev. incl.

Syn. Barbus Hasselin Blkr, Descript. specier. pisc. Javan. nov., Nat. ïijdschr. Ned. Ind. XIII p. 355.

Hab. Java (Sading-wetan), in fluviis.

Longitudo figurae descriptae 12ö"'.

Aanm. Ik stelde deze soort op naar eene schetsteekening, nagelaten door Kulil en Van Hasselt^ zijnde het mij tot nog toe niet gelukt voorwerpen daarvan te be- komen. Ik bragt haar vroeger onder het geslacht Barbus, doch ik ben thans niet vreemd aan het denkbeeld, dat zij veeleer tot het geslacht Lobocheilos te brengen is. De afbeelding schijnt overigens niet de naauwkeurigheid te bezitten, welke men gewoonlijk in de door Van Hasselt nagelatene afbeeldingen aantreft.

Lobocheilos (^Gohioniclithys') Upocheilos Blkr, Tweedradlcje Lehat. Atl. Cjpr. Tab. VIL

Lobocbeil. (Gobion.) corpora subelongato corapresso, altitudine ö'/a ad 5 in ejus longitudine, latitudine 2 ad 2 fere in ejus altitudine; capita convexiusculo, antice rotundato non truncato, 5 et paulo ad7'/i in longitudine corporis cum , 4 ad ö'/s in longitudine corporis absque pinna caudali , altitudine l'/i circiter, latitudine l-,3ad Ij/^ in ejus longitudine; oculis superis , diametro S et paulo ad 4 et paulo in longitudine capitis, diametro 1 et paulo ad IV3 in capltis parte postoculari, diametro 1 et paulo ad 2,','4 distantibus, membrana palpebrali iridis magnam partem tegente apertura subcirculari ; linea rostro-dorsali fronte et vertice decUvi rectiuscula vel convexiuscula, nuclia dorsoque valde convexa; linea interoculari convexa; naribus orbitaemulto magis quam rostri apici approximatis, posterioribus patulis valvula claudendis, anterioribus margine elevato subtubulatis ; rostro valde carnoso, oculo jiivenilibus breviore provectis multo longiore, convexo. conico, acutiusculo, non truncato, lateribus non lobato sed sulco parum obllquo rostri apicera nou atlingente percurso , apice et supra et infra sulcum poris numerosis conspicuis obsito, infra apiceni facie brevi subtrigona plus minusve postror- sum descendente ibique velum semiluuare laeve labium super ius occultantem efficiënte, velo mar- gine libero integro, nee papiUato, nee cirrato, laturlbus non lobato; oase suborbitali anteriore oblongo subtrigouo vel quadratiusculo, multo longiore quam alto, apice rotundato vol plus minus- ve truncato antrorsum spectante, margine posteriore oblique postrorsum adscendente convexo vel augulato; osse suborbitali 2° elongato-tetragono, plus duplo longiore quam alto, antice quam pogtice sat multo altiore, oculi diametro plus duplo ad quadruplo fere humiliore; osse suborbitali 3° osse suborbitali 4° latiore, oculi diametro triplo ad sextuplo humiliore; cirris rostralibus nullis, supra- maxillaribus gracilibus, basi membranaceis, oculo multo ad paulo brevioribus; rictu subinfero, latitudine capitis latitudine sat multo breviore, ore clauso medio parum antrorsum curvato lateribus valde postrorsum curvato, ore aperto subserailunari, introitu cavitatis oris interno lato; labio supe- riore carnoso integro, ante raaxillam supcriorem pendulo, usque infra maxillam inforiorem descen- dente et facie labii inferloris superiore sat louge post ejus marginem anteriorem affixo; maxillu superiors acie cartilaginea subsemiluuari , deorsum valde protractili; maxillainferioresymphysi nee emarginata,

155

nee tuberculata, ante symphysin late cartilagineo-carnosa, valde crassa , tumida, acie truncata ; lablo inferiore carnoso, lato, reflexo, margine anteriore villosiusculo, antice quam postice latiore, utroque latere in lobum rotundatum producto ; sulco intValabiall margineni oris versus directo, oculo breviore, isthmo valde lato a sulco lateris oppositi separato, antlco bifurcato raraulo interno labium superius inter et faciem labii inferioris superiorem decurrente, ramulo externo in sulciim supramaxillarem transiente; operciilo latitudine 2 ad 2 et paulo in ejus altitiidine, oculi diametro non vel vix graci- liore, margine inferiore rectiusculo vel coneaviusculo ; apertura branchiali sub praeoperculi margine posteriore desinente; dentibus pharyngealibus masticatoriis aggregatis 2.4.5./5.4.2, apicem versus compressiusculis, facie masticatoria oblique truncata marginibus non vel parum elevatis non lobata, dentibus serie anteriore antice non sulcatis; osse scapulari trlgono acute rotuudato; linea dorsali convexa linea ventrali convexa multo altiore; ventreaute pinnas ventrales plano, post pinnas ventrales planiusculo non carinato; squamis, snbverticalibus, lateribus medio et antice quam cetero corpore majoribus, dimidio libero et dimidio basali longitudinaliter vel subradialim striatis , 35 vel 36 in linea laterali, 13 in serie transversali (vcntralibus iufimls inclusis) quarum 5V2 (6) supra lineam la- teralem, 12 vel 13 in serie longitudinali occiput inter et pinnara dorsalem, ventralibus infimis longi- tudinaliter tri- ad quiaque-seriatis, postrorsum magnitudine senslm accrescentibus , serie media iis seriebus lateralibus vix majoribus; linea laterali rectiuscula, antice tantum declivi, basi ventraliuni sat multo magis quam lineae dorsali approximata, singulis squamis tubulo simplice raediam squamam non attingente notata; pinna dorsali ante pinnas ventrales incipiente etlonge ante pinnam analem desinente, basi alepidota, acuta, valde emarginata, corpore humiliore ad vis altiore, multo minus duplo altiore quam longa; pectoralibus et ventralibus acutis longitudiue subaequalibus 6';3 ad 6 iii longitudine corporis, pectoralibus ventrales non , ventralibus analem non attingentibus ; anali basi va- gina squamosa humilliraa inclusa, acuta, mediocriter ad valde emarginata, dorsali multo humiliore et duplo ad duplo fere breviore, duplo ad plus duplo latiore quam basi longa, radio simplice tertio gracili toto cartllagineo; caudali basi squamosa, profunde incisa, lobis acutis, inferiore longiore 4 ad 3-;3 in longitudine corporis; eolore corpore superne olivaceo, inferne argenteo vel margaritaceo ; iride flava vel rosea; pinnis radiis roseis, merabrana roseo-vel violascente-hyalinis.

B. 3. D. 4/8 vel 4/9. P. 1/14 vel 1/15. V. 2/8. A. 3/5 vel 3 0. C. G/17/6 vel 7/17/7 lat. brev. incl.

Syn. Ohondrostoma Upocheilos Val., Poiss. XVII p. 208 tab. 513. Chondrostome a Vevre épaisse Val., ib. Tijlognathus Upocheilos Heek., Fisch. Syr. p. 181, 188.

Gobio javankus Wikv, Descr. spec. pisc. Javan. nov.. Nat. T. Ned. Ind. XII p. 358. Lobocheilos (Gobionichlhys) javanicus Blkr, Enum. piscium. Arcli. Ind. p. 145. Wadong gunwvj Jlal. Bat., Lehat , Mülanj Sund.

Hab. Java (Batavia), in fluviis.

Longitudo plus quam 200 speciminum 41'" ad 265'".

Aanm. ik meen thans in de onclerwerpclijke teruggevonden te hebben de soort , door den heer Valenciennes onder den naam van Ohondrostoma Upocheilos beschre- ven en afgebeekl. Dat die soort geene Ohondrostoma kon zijn, werd door lieckel reeds opgemerkt in zijne Fische Syriens. Inderdaad, Lobocheilos (Gobionichthys) upocheilos heeft volkomen dezelfde lipvorming als Lobocheilos falcifer en Lobochei- los Schwanefeldi, doch het naauvvkeiirigste onderzoek laat er slechts bovenkaaks- draden en geene snuitdraden ontwaren. Reeds daardoor is zij A-an de beide ge-

156

noemde te onderkennen, doch zij verschilt bovendien van die beide soorten nog door haren afgeronden en niet afgeknotten snuit.

Zij is overigens nader verwant aan Lobocheilos Schwanefeldi dan aan Lobocheilos falcifer, welke ligchaam, kop en rugvin betrekkelijk aanmerkelijk hooger heeft, maar laat zich , behalve door de bovengenoemde kenmerken , nog van Lobocheilos Schwanefeldi onderkennen door afwezigheid der overlangsche bandteekening , hoo- geren kop, min of meer hollen ondersten operkelrand, enz.

Ik beschreef deze soort vroeger als eene soort van Gobio, naar zeer jeugdige voorwerpen, van welke het grootste niet langer was dan 72 millimeters. Sedert meer oplettend geworden op de groote verscheidenheid in en het diagnostische gewigt van den bouw der monddeelen , heb ik herkend , dat die bouw volkomen beantwoordt aan dien bij de verwante soorten van Lobocheilos, terwijl eene naauwkeurige verge- lijking met sedert ontvangene grootere voorwerpen dienaangaande geen' twijfel heeft overgelaten.

Ik teeken hier nog aan, dat in de beschrijving van den heer Valenciennes opge- geven is , dat de soort slechts 26 schubben op eene overlangsche rei heeft. Dit zal wel eene schrijf- of drukfout zijn, vermits de afbeelding ongeveer 37 schubben op eene overlangsche rei aangeeft, wat met de natuur overeenkomt. Daarentegen geeft de afbeelding het tandenstelsel der soort zeer onjuist terug, terwijl het in de be- schrijving juist geschetst is. De vorm der monddeelen is op de afbeelding vol- strekt onvoldoende teruggegeven.

Lobocheilos {Gohionichthys) microcephalus Blkr, Kleinkoppige Lehat. Atl. Cypr. Tab. VIII fig. 2.

Loboch. (Gobion.) corpore swbelongato corapresso, altitudine é^/iinejus longitudine, latitudine 2 in ejus altitudine; capite convexiusculo , antice rotundato nou truncato, S^'^in longitudiue corporis cum , 4-/3 circiterin longitudine corpovis absque pinna caudali, altitudine lV4 circiter, latitudine 1^ 3 circiter in ejus longitudine; oculis superis, diametro 3 et paulo in longitudine capitis, diametro 1 et paulo in capitis parte postoculari, diametro iVscirciter distantibus, membrana palpebrali iridis marginem externum tegente apertura subcirculari ; linea rostro-dorsali fronte et vertice declivi conveiiuscula, nucha dorsoque valde convexa ; linea interoculari convexa ; naribus orbitae mnlto magis quam rostri apici approximatis , posterioribus patulis valvula claudendis, anterioi-ibus margine elevato subtubu- latis; rostro valde carnoso, oculo vix breviore, convexo, non truncato, lateribus non lobato, utroque latere sulco obliquo parum conspicuo brevi, antice poris numerosis conspicuis obsito, infra apicem facie trigona nulla, velo brevi labium superius occultante margine libero integro, nee papillato, nee cirrato , lateribus non lobato ; osse suborbitali anteriore oblongo-trigono , paulo longiore quam alto , apice rotundato antrorsum spectante, margine posteriore subverticali parum curvato ; osse orbi- tali 2° elongato-tetragono, plus duplo longiore quam alto, antice quam postice paulo altiore, oculi

diametro plus triplo humiliore; osse suborbitali 3° osse suborbitali 4° paulo latiore. oculi diametro multoties humiliore; cirris rostralibus nullis, supraniaxillaribus gracilibus oculi diametro minus

157

duplo brevioribus; rictu subinfero, latitudine capitis latitudine valde multo breviore, ore clauso me- dio parum antrorsum curvato, lateribus valde postrorsum curvato, ore aperto subsemilunari, in- troitu cavitatis oris interno lato; labio superiore carnoso, integro, ante maxillam superiorera pen- dulo, usque infra maxillam iDferiorem descendente et facie labii inferioris superiore sat longe post eju3 marginem liberum afïixo; maxilla superiore acie cartilaginea subsemilunari, deorsura valde pro- tractili; maxilla inferiore symphysi nee emarginata, nee tuberculata, ante symphysin late cartila- gineo-carnosa, valde crassa, acie truncata, lata; labio inferiore carnoso, reflexo, margine anteriore villosi- usculo, antice quana postice latiore, utroque latere in lobum obtuse rotundatum producto; sulco in- fralabiali marginem oris versus directe, oculo breviore, isthmo valde lato a sulco lateris oppositi se- parate , antice bifurcato ramulo interno labium superius inter et faciem labii inferioris superiorem decurrente, ramulo externoin sulcura supramaxillarem transiente; operculo latitudine 1^ 3 in ejus al- titudine, oculi diametro non graciliore, margine inferiore rectiusculo vel convexiusculo ; apertura branchiali sub praeoperculi margine posteriore destnente; dentibus pharyngealibus masticatoriis a"- gregatis 2. 4. 5/5. 4. 2. apicem versus compressiusculis , facie masticatoria oblique truncata mar^i- nibus non vel parum elevatis non lobata, dentibus serie anteriore antice non sulcatis; osse scapu- lari trigono acute rotundato; linea dorsali convexa linea ventrali convexa multo altiore; ventre ante pinnas ventrales plano, post pinnas ventrales planiusculo non carinato; squamis subverticalibus la- teribus antice iis cetero corpore majoribus, dimidio libero et dimidio basali longitudinaliter subradiatim striatis, 34 vel 35 in linea laterali, 13 in serie transversali (ventralibus infimis inclusisj quarum 5*''2 (6) snpra lineam lateralera, 12 in serie longitudinali occiput inter et pinnam dorsalem; linea laterali rectiuscula, antice tantum declivi, basi ventralium non multo magis quam llneae dorsali approximata, singulis squamis tubulo simplice mediam squamam attingente vel superante notata; pinna dorsali ante pinnas ventrales incipiente et longe ante pinnam analem desinente, basi alepidota, acuta, vix emarginata, corpore vix humiliore, valde multo minus duplo altiore quam longa; pinnis pectoralibus et ventralibus acutis, longitudine subaequalibus. 6'/2circiter ia longitudine corporia, pectoralibus ventrales non, ventralibus analem non attingentibus ; anali basi vagina squamosa humillima inclusa, acuta, vix emarginata, dorsali sat multo humiliore sed duplo circiter breviore, duplo circiter alti- ore quam basi longa, radio simplice tertio gracili cartilagineo ; caudali basi squamosa, profunde incisa, lobis acutis, subaequalibus, 4V'i circiter in longitudine corporis; colore corpere supeme viridi, inferno argenteo; iride flava vel rosea; pinnis roseis vel roseo-liyalinis.

B. 3. D. 4,8 vel 4/9. P. 1/14. V. 2,8. A. 3,5 vel 3,'6. C. C,/17/6 vel 7'17/7 lat. brev. incl.

Syn. Gobio microcephalus Blkr, Descr. spec. pisc. Ja van. nov. Nat. T. Ned. Ind. XIII p. 357. Wadon gunung Mal. Bat.

Hab. Java (Batavia), in fluviis.

Longitudo speciminis unici 71'".

Aanra. Ondenverpelijke soort is evenmin eene Gobio als Lobocheilos Javanicus en behoort tot hetzelfde geslacht als deze. Evenzoo bezit zij slechts de bovenkaaks- en niet de snuitvoeldraden. Zij verschilt echter- door kleineren kop en hooger lig- chaam (bij voorwerpen van beide soorten van gelijke grootte), door niet naar de mondopening teruggebogene snuitvlakte, betrekkelijk breeder operkel, enz.

Mijn voorwerp behoort hoogstwaarschijnlijk tot den nog zeer jeugdigen leeftijds- toestand, zoodat het voor eene betere kennis der soort noodis; is, dat ook arootere voorwerpen worden onderzocht.

158

Lohochellos? (^Gohionichthjs ?) hispidus Bik r.

Descriptio Valenciennesiana sequens.

1) Uil Labéon assez semblableaux prócédens (Labeo erytliropterus K. v. H., Labeo fimbriatus Val.) » et qui a deux très-courts barbillons k l'angle de la bouclie. La hantsur est du cinquième de la ulongueur totale; la tête egale cette liauteur. Le museau, obtus, esthe'rissé de tubercules poiBtus ; j) la caudale est bien fourchue; la dorsale est haute et pointue: son premier rayon est assez rigide )>et de'tacbé; l'anale est étroite; les ventrales sont longues. D. 11. A. 6. C. 19. P. 17. V. 9. Sur )) un dessin fait a Java, je vois que le dos est bleu, et qu'une bandelette de cette couleur se dessine » par le milieu de le queue et va s'évanouir a la liauteur de la pectorale. Les flancs sont argentës , Hteints de rosé', qui se change en jaunatre sur le ventre; les nageoires sont jaunes. Le poisson, "long d'un pied, vient de Bultenzorg. Les jeunes naturalistes a qui nous le devons, avaient l'idóe i)de distinguer celui-ci comme genre, et de le nommer Lobocheilos".

Syn. Lobocheilos sp. Van Hass., sec. Valenc.

Labeo hispidus Val., Poiss. XVI p. 272; Blkr, Enumerat. pisc. Arch. Indic. Labéon hérissé Val. , ibid.

Aanm. De hier overgenomene beschrijving van den heer Valenciennes laat vol- strekt niet toe te beslissen of de soort eene Labeo is of niet. Ik plaats haar onder Lobocheilos, voornamelijk omdat Van Hasselt zelf haar daartoe heeft gebragt. Indien zij inderdaad slechts bovenkaaksdraden en geene snuitdraden heeft , zou daar- uit volgen, dat zij tevens behoort tot het ondergeslacht Gobionichthys.

Wat betreft de puntige snuitknobbeltjes, deze geven niets kenmerkends aan de hand. Bij zeer vele Labeoninen met zigtbare snuitporiën heb ik die aangetroffen. Zij zijn eenvoudig eene kalkachtige afscheiding dier poriën en daardoor zeer af- vallig. Zij staan in dezelfde verhouding tot de snuitporiën als de hoornachtige kaakscheeden , welke bij de Phalakrognathinen algemeen zijn, de kaak los bedekken en meestal zoo afvallig zijn, dat eene ligte drukking of trekking ze van de kaak doet verwijderen.

RoHiTA Vcal., Poiss. XVI p. 184, Heek. Fiscli. Syr. p. 35 Nachtr.

p. 180. ROHITA.

Corpus oblonguna compressum , squamis magnis vel mediocribus ves- titum. Maxilla nudae , non tumidae. Cirri 4 vel 2 , rostrales et supra- maxillares, vel supramaxiHares tantum. Rostrum carnosnm, inte- grum, paulo vel vix ante os prominens, lateribusnon lobatum, mar- gine libero nee papillatum nee fimbriatum. Os suborbitale anterius or- bitae approximatum. Labiuni superius ante maxillam superiorem pen- dulum , fimbriatum , cum labio iiiferiore coutinuum. Eictus ore aperto

159

plus minusve ovalis. MaxilLa superior acie tenui semilunari. Maxilla inferior acie tenui truncata vel rotundata, symphysi tuberculo nullo. Labium inferias reflexum, j)apillatum vel fimbriatnm, non lobatum. Sulcus postlabialis utroque latere simplex longitudinaliter marginem oris versus directus, isthmo lato a sulco lateris oppositi separatus. Pinna dorsalis ante pinnas ventrales incipiens et ante vel supra pin- nam analem desinens , radio simplice postico cartilagineo. Dentes pha- rjngeales raasticatorii aggregati 2.4.5/5.4.2. facie masticatoria oblique truncati. Subg. Rohita Blkr, Cirri 4, rostrales et supramaxillares. '/ Rohitodes Blkr, Cirri 2, supramaxillares tantum.

Aanm. Het geslacht Rohita omvat alle echte Labeoninen met gave niet gekwabte snuithuid, tegen de oogkas liggend voorste onderoogkuilsbeen , niet verdikte en aan de symphysis niet geknopte onderkaak, gefranjede met elkander zamenvloeijen- de 'lippen en enkele, niet met die der tegenovergestelde zijde vereenigde, achterlips- groeve. Op deze wijze bepaald is het voldoende te onderkennen, eensdeels van de verwante geslachten Labeo, Rohitichthys, Diplocheilichthys en Morulius, en anderen- deels van de insgelijks verwante geslachten Abrostomns, Dangila en Barbichthys.

De heer Valenciennes , het geslacht Rohita opstellende, beperkte het tot de soor- ten met 4 voeldraden, terwijl hij meerdere soorten, bij Avelke slechts bovenkaaks- draden en geene snuitdraden aanwezig zijn, bragt tot het geslacht Labeo, zooals zijne Labeo cephalus, Labeo Dussumieri, Labeo Reynauldi, Labeo microlepidotus en Labeo fimbriatiis.

Heckel beperkte het geslacht Rohita niet tot de soorten met 4 voeldraden, maar nam ook soorten aan met 2 en zelfs soorten zonder voeldraden. Heckel heeft echter het geslacht niet naar de natunr gekend en daardoor is het verklaarbaar, dat de beide definities, welke hij van Rohita heeft gegeven, in meerdere opzigten onvol- doende en zelfs onnaauwkeurig zijn.

Zoo wordt in zijne eerste diagnose gesproken van // Dentes aggregati 3. 3. C/6. 3. 3" wat onjuist is; — voorts van // os inferum", wat insgelijks voor eenige soorten onjuist is, — en eindelijk van // maxilla superior carnea, margine fimbriata, sub rostro crasso poroso occulta" wat eene geheel verkeerde voorstelling is, omdat niet de dunne kraakbeenige bovenkaak gefranjed is maar wel do vrij voor haar afhan- gende bovenlip, terwijl bovendien bij meerdere soorten de snuit zonder zigtbare poriën is. Deze laatste onjuiste voorstelling is in zijne latere diagnose van het jaar 1S47 herhaald.

160

Het geslacht Rohita is rijk aan soorten , doch zij behooren alle tot Zuid-Azië en den Indischen Archipel. De heer Valenciennes gaf den naam van eene der ben- gaalsche soorten (Cyprinus rohita Buch.) aan het geslacht, doch zijne typische soort is zijne Rohita nandina, of Buchanan's Cyprinus nandina, welke inderdaad eene echte Rohita is, terwijl Cyprinus rohita Buch. behoort tot het geslacht Morulius, wegens hare ver voor het oog liggende voorste onderoogkuilsbeenderen.

Het ware dus eigenaardiger geweest den geslachtsnaam Nandina te geven aan alle die soorten, welke echte Rohiten zijn en dien van Rohita te behouden voor Cy- prinus rohita Buch. en de daaraan verwante soorten. Ten einde echter verwarring in de beteekenis te voorkomen , heb ik den naam van Rohita behouden voor de soort, op welk de heer Valenciennes dien bij voorkeur toepaste.

Meerdere zuid-aziatische soorten, door den heer Valenciennes tot Rohita gebragt , zijn, na de splitsing van het geslacht, niet meer daartoe te brengen, maar tot het geslacht Morulius. Ik kan niet voor alle soorten met zekerheid aangeven, tot welk der beide genera zij te brengen zijn, vermits de bestaande beschrijvingen en afbeeldingen ten opzigte der generische kenmerken meestal niet voldoen. De vier ben^aalsche soorten mijner verzameling evenwel (Rohita Buchanani Val. , Rohita Belangeri Val. , Rohita calbosu Val. en Rohita chalybeata Val.) zijn tot Morulius te brengen, doch zij zijn niet de eenige, zooals ik, over Morulius handelende, na- der zal aanduiden. Overigens zijn , om bovengemelde redenen , in de lijst der La- beoninen nog meerdere soorten tot Rohita gebragt , welke een nader onderzoek mis- schien zal leeren soorten van Morulius te zijn.

De soorten van den Indischen Archipel, tot dus verre tot Rohita gebragt, be- hooren op slechts eene enkele uitzondering, inderdaad daartoe, zijnde slechts mijne vroegere Rohita chrysophekadion tot Morulius te brengen.

Deze soorten zijn, na aftrekking van laatstgenoemde, nog 14 in getal en alle be- hoorende tot het subgenus Rohita, wegens hare 4 voeldraden. Voor een goed deel zijn 7.ij gemakkelijk van de overige bekende soorten te onderscheiden, doch sommige soorten zijn zoo na aan elkander verwant, dat eene naauwkeurige studie noodig is om de soortelijke verschillen met zekerheid te bepalen. Ik meen daarin geslaagd te zijn, in volgend schema.

1. Cirri 4, rostrales et supramaxillares (Subgen. EoJdla). A. Squamae 45 ad 53 in linea laterali. Cirri bene evoluti oculo non breviores.

D. 4/17 ad 4/19. ■j- Squamae 10 vel 11 snpra lineam lateralem. Oculi subposteri. P. 1/16 vel 1/17. Macula postaxillaris magna oblonga transversa nigra. Rostrum antice poris conspicuis nullis.

lloJdta (RoJiitd) meIa?iopleura Blkr.

161

f' Sqiiamae S supra liaeam lateralem. Oculi superi. P. 1/14. Macula caudalis rotundata nigra. Rostrum antice corporis conspicuis 5 in seriem transversam dispositis.

Mohita [Rohita) horneënsis Blkr.

B. Squamae 32 ad 37 in linea laterali. Cirri bene evoluti. f Rostrum antice poris conspicuis nullis.

ó Squamae 7 (6^) supra liaeam lateralem. Os suborbitale anterius irregulariter tetragonum. o Oculi superi.

-ö Fascia ceplialo-caudalis fusca. D. 4/12 vel 4/13. P. 1/14. Squamae 33 vel 36 in linea laterali. Cauda radium dorsalem posticum inter et basin caudalis 4i circiter in longitudine corporis.

Bohita (Ro/iiia) Waandersi Blkr.

-ö' Fascia ceplialo-caudalis nuUa sed macula magna nigra caudam araplec- tens. D. 4/15 vel 4/16. Squamae 32 ad 34 in linea laterali. Cauda ra- dium dorsalem posticum inter et basin caudalis 7| circiter in longi- tudine corporis.

Rohita {Eohita) Kappenii Blkr.

o' Oculi posteri. •

■© Latera vittis vel fasciis nullis. D, 4/13 ad 4/15. Squamae 34 ad 36 in linea laterali. Cauda radium dorsalem posticum inter et basin cau- lis 5|- circiter in longitudine corporis.

Holdia (lio/iita) BMegeli Blkr.

ó Squamae 6 (5|^) supra lineam lateralem. Oculi superi.

o Latera postice vittis pluribus longitudinalibus fuscis , antice guttis aureis vel nitente-viridibus. D. 4/14 ad 4/18. Squamae 34 ad 37 in linea la- terali. Os suborbitale anterius irregulariter tetragonum.

Boldia {RoJiita) Uassellii Val.

o Latera fascia cepkalo-caudali unica nigra. Squamae 34 vel 35 in linea laterali. P. 1/14. Os suborbitale anterius semilunare. •ö D. 4/12 vel 4/13. Caput altitudine 1| in ejus longitudine. Squamae 14 in serie transversali.

Bohita (^Rohita) microcephalus Val. -©' D. 4/10 vel 4/11. Caput altitudine 1| in ejus longitudine. Squamae 13 in serie transversali.

Bohita {Bohita) hrachynotopterus Blkr.

21

ó" Squamae 5 (4^) supra lineam lateralem.

o Cauda macula rotunda nigra. D. 4/14 vel 4/15. Squamae 33 ia linea laterali.

Bohita {EoMta) Kuhli Blkr.

f' Rostrum antice poris conspicuis. Oculi superi. Squamae 6 (5|) supra li- neam lateralem.

ó Rostrum antice poris 2 distantibus. D. 4/15 vel 4/16. Squamae 85 in linea laterali. Regio suprascapularis macula coerulea.

Bohita {RoJdta) Jcahajanensis Blkr.

ó' Rostrum antice poris conspicuis 3, medio lateralibus majore. Squamae 32 ad 34 in linea laterali. D. 4/10 ad 4/14. o Pinna dorsali antice macula nigra nulla. Squamae 14 in serie transversali. Operculum latitudine 2 ad 2 et paulo in ejus altitudine.

Bohita {RoJiita) vitiata Val.

o' Pinna dorsalis antice macula magna nigra, Squamae 13 in serie trans- versali. Operculum latitudine 1|- ad 1| in ejus altitudine.

Bohita (Rohita) triporos Blkr.

ó" Rostrum poris 8 in <yrculum dispositis et insuper poro centrali poris ceteris majore.

o Fascia cephalo-caudalis nigricans. D. 4/12 vel 4/13. Operculum latitu- dine 2| in ejus altitudine.

Bohita {Bohita) enneaporos Blkr. C. Squamae 28 ad 30 in linea laterali. Cirri bene evoluti. Oculi superi. f Rostrum antice poris conspicuis numerosis , centralibus majoribus nullis.

ó Squamae 5 {4|^) supra lineam lateralem. D. 4/12 vel 4/13. Cauda ma- cula nigra.

Bohita {Bohita) oligolepis Blkr.

Wat het subgenus Rohitodes betreft, ik breng daartoe eenige soorten van Zuid-Azië, welke de kenmerken van Rohita Val. bezitten, doch geene snuitdraden, om welke reden alleen de heer Valenciennes ze onder het geslacht Labeo schijnt te hebben gebragt. Ten opzigte dezer soorten moet ik echter aanteekenen, dat het mogelijk is, dat ze tot Morulius behooren, wat niet uit te maken is, dan nadat de bouw en ligging der onderoogkuilsbeenderen dier soorten zullen zijn onderzocht. In de beschrijvingen van den heer Valenciennes is niets daaromtrent medegedeeld en de eenige afbeelding, welke ik van die soorten ken (Labeo cephalus Val. tab. 4S7), en welke overigens ten opzigte der monddeelen nog zeer inkorrekt is, heldert zulks evenmin op.

163

Rohita (Rohita) melanopleura Blkr, Zesde Bij dr. iehth. fauna Borneo , Nat. T. Ned. Ind. III p. 430. — Zwartvkkkige Rohita. Atl. Cypr. Tab. XIII.

Rohit. (Roh.) corpore oblongocorapresso, altitudine S^/sadSViin ejus longitudine, latitudine 2ï/4 ad 2V/3 in ejus altitudine ; capite acutiusculo non convexo, ore clauso antice inferne oblique truncato, 4V3 ad 5V5 in longitudine corporis cum , 3 et paulo ad 4 fere in longitudine corporis absque pinna caudali ; altitudine capitis 1 et paulo, latitudine l*/2 circiter in ejus longitudine; oculis subposteris diametro 3 ad 4 et paulo in longitudine capitis, diametro 1 et paulo ad iVs in capitis parte postoculari, diametro l'/3 ad 2 et paulo distantibus, membrana palpebrali iridis marginem externum tantum tegente, apertura subcirculari • linea rostro-dorsali capite decliviconvexa vel rectiuscula, nucha et dorso valde convexa ; linea interoculari convexa; naribus orbitae magis quam rostri apici approximatis , posterioribus patulis valvula claudendis, anterioribus tubulatis; poris parvis utroque latere nares inter et angulum operculi superiorem longitudinaliter uniseriatis conspicui»; rostro convexo, plano, non velvix ante os prominente, juvenilibus oculo breviore, aetate provectis oculo multo longiore , ubiquelaevi, poris majo- ribus vel minoribus conspicuis nullis; osse suborbitali anteriore oblongo-tetragono , duplo circiter longiore quam alto , angulis rotundato ; ossibus suborbitalibus ceteris humillimis, oculi diametro multoties gracilio- ribus ; poris suborbitalibus parvis conspicuis longitudinaliter uniseriatis ; cirris carnosis , rostralibus oculo non ad multo longioribus supramaxillaribus vulgo brevioribus ; maxilla superiore acie cartllaginea for- mamferri equini referente, symphysi non emarginata , deorsum valde protractili; labio superiore valde carnoso ante maxillam pendulo , margine libero papillis cirriformibus numerosis pluriseriatis brevibus ; maxilla inferiore plana subcochleariformi ; labio inferiore valde carnoso, reflexo, margine libero papillis cirriformibus brevibus pluriseriatis, sulcis inferne antice isthmo lato distantibus; mento propter maxillam inferiorem valde adscendentem oblique truncato; operculo latitudine 2 circiter in ejus al- titudine , margine inferiore rectiusculo ; apertura branchiali verticali , sub suboperculo desinente ; dentibus pharyngealibus masticatoriis aggregatis 2. 4. 5/5. 4. 2 vel 3. 3. 5/5. 3. 3. ex parte facie masticatoria margine elevato unilobatis, dentibus serie anteriore antice dimidio apicali sulco longitudinali percursis ; osse scapulari brevi obtuse rotundato; linea dorsali convexa linea ventrali convexa multo altiore,- ventre ante pinnas ventrales plano, post pinnas ventrales valde obtuse carinato; squamis subverti- calibus, mediis lateribus iis cetero corpore majoribus, dimidio libero et dimidio basali longitudinaliter subradiatim striatis, 45 ad 53 in linea laterali, 20 vel 21 in serie trans versali (absque ventralibus in- fimis) quarum 10 vel 11 supra lineam lateralem, 17 ad 21 in serie longitudinali occiput inter et pinnam dorsalem, ventralibus infimis longitudinaliter 5-seriatis postrorsum magnitudine sensim ac- crescentlbus, serie media iis seriebus lateralibus non minoribus ; linea laterali rectiuscula, antice tantum declivi, basi ventralium non vel paulo tantum magis quam lineae dorsali approximata, singulis squamis tubulo simplice mediam squamam non vel vix attingente notata ; pinna dorsali ante pinnas ventrales inciplente et supra pinnam analem dosinente, basi alepidota, acuta, emarginata, longiore quam alta, longitudine 4 fere ad 32/5 in longitudine corporis, altitudine li/l ad H/sin altitudine cor- poris ; pinnis pectoralibus et ventralibus acutis longitudine subaequalibus 5 et paulo ad 6 et paulo ia longitudine corporis , pectoralibus ventrales non ad vix, ventralibus analem non ad vix attingentibus; anali basi vagina squamosa humili inclusa, acuta, parum vel non emarginata , dorsali paulo humiliore sed plus duplo ad plus triplo breviore, radio simplice tertio gracili cartilagineo ; caudali basi squamosa, profunde incisa, lobis acutis, superiore inferiore vulgo longiore, 32/3 ad 4 in longitudine corporis; colore corpore superne olivaceo, lateribus dilutiore, inferne argenteo; dorso lateribusque frequenter

164

maculis dilutioribus varicgatis; iiide flava vel rosea; cirris carneis vel olivascente-fuscis; regïone postscapulari macula oblonga trans versa magna nigra ; squamis dorso lateribusque siugulis basi qnam dimidio libero profundioribus ; pinnis roseis vel violascentibus, frequenter densissime fusco arenatis.

B. 3. D. 4/17 vel 4/18 vel 4/19. P. 1/16 vel 1;17. V. 2/S. A. 3/5 vel 3/6. C. 5/17/5 vel 6/17/6 lat. brev. incl.

Hab. Sumatra (Palembang), in fluviis.

Borneo (Bandjermasin, Kahajan, Pontianak), in fluviis:

Longitudo 18 speciminum 75" ad 320'".

Aanra. Ik ontdekte deze soort in het jaar 1852 en beschreef haar toen naar een drietal voorwerpen van Sumatra en Borneo. Sedert is mijn kabinet met nog tal- rijke voorwerpen van dezelfde eilanden verrijkt geworden. Uit een mij ter inzage afgestaan schetsboek van Siamsche visschen, vervaardigd door den Graaf Francis De Castelnau , ontwaar ik , dat de soort ook in Siam wordt aangetroffen , waar zij in de Meinara, bij de hoofdplaats Bankok, leeft. Rohita melanopleura is gemakkelijk her- kenbaar aan de formule harer schubben en vinstralen, aan hare achter de bekspleet staande oogen , lange voeldraden, gladden snuit en zwarte achterokselvlek. Het aantal schubben op eene overlangsche rei is er aan grootere verschillen onderhevig dan bij de overige mij bekende soorten van Rohita. Bij geen mijner 18 onder- zochte voorwerpen is het evenwel minder dan 45 of meer dan 53, terwijl het aantal overlangsche schubreij en boven de zijlijn er slechts verschilt tusschen 10 of 11.

Bij de jonge voorwerpen is de kleur des ligchaams gelijkvormiger dan bij de ou- dere, bij welke de zijden onregelmatig met lichtere geelachtige vlekjes geteekend zijn.

Rohita {Rohita) borneensis Blkr, Act. Soc. Scient. Ind. Neërl. I, Tiende Bijdrage iclitliyol. fauna van Borneo p. 17. — Borneosche Rohita. Atl. Cypr. Tab. VIII fig. 5.

Rohita (Roh.) corpore oblongo compresso , altitudine 4 fere in ejuslongitudine, latitudlne 2 circiler in ejus altitudine; capite acutiusculo, ore clauso antice inferne mediocriter oblique truncato, 5 fere in longitudine corporis cum, 3^/4 circiter in longitudine corporis absque pinna caudali, altitudine l'/i cir- citer, latitudine l^ji circiter in ejus longitudine; oculis superis, diametro 3 circiter in longitudine capitis, diametro 1 et paulo in capitis parte postoculari, diametro l\/3 circiter distantibus, membrana palpebrali iridis marginem externum tantum tegente, apertura subcirculari ; linea rostro-dorsali fronteet vertice declivi rectiuscnla, nucha et dorso valde convexa ; linea interoculari convexiuscula: naribus orbitae magis quara rostri apici approximatis, posterioribus patulis valvula claudendis, anterioribus brevitubulatis; poris parvis utroque latere nares inter et angulum operculi superiorem longitudinaliter uniseriatis con- spicuis; rostro carnoso, planiusculo, convexo, vix ante os prominente, oculo paulo breviore, apice poris 5 conspicuis in seriem transversam curvatam disposltis poro medio ceteris congpicue majore, poris ex- ternis 2 ceteris multo minoribus ; poris suborbitalibus parvis pluribus parum conspicuis lougitudi- naliter uniseriatis; osse suborbitali anteriore oblongo-tetragono, angulis rotuudato, minus duplo longi- ore quara alto; ossibus suborbitalibus ceteris humillimis oculi diametro multoties gracilioribus ; cir-

165

ris carnosis gracilescentibus supramaxillaribus rostrallbus non multo longioiibus oculo vix vel non longioribus ; maxilla superiore acie cartilagineu formam ferri equini subreferente symphysi leviter einarginata, deorsum valde protractili; labio superiore valdo carnoso, ante maxillam pendule, mar- gine libero papillis conicis obtusiusculis bievibus nuraeiosis pluriseriatis ,- maxilla inferiore plana subcochleariformi ; labio inferiore ralde carnoso , reflexo, margine libero papillis conicis brevibus pluri- seriatis numerosis in serie externa acutis subcirriformibus, sulcis inferne antico istlimo lato di- stantibus ; mento propter maxillam infei'iorem adscendentem mediocriter oblique truncato ; operculo latitudine li/a circiter in ejus altitudine, margine inferiore rectiusculo vel convexiusculo; apertura brancbiali sub operculi parte anteriore desinente ; dentibus pliaryngealibus masticatoriis aggregatis 2. i. 5/5. 4. 2. singulis facie raasticatoiia oblique truncatis vel oblique convexis, marginibus eluva- tis, serie anteriore praesertim inaequaliter bilobis iis serie anteriore antice dimidio apicali late sul- catis; osse scapulari trigono acutiuscule rotundato; linea dorsali convexa linea ventrali convexa al- tiore; ventre ante pinnas ventrales plano, post pinnas ventrales valde obtuse carinato ; squamis sub- verticalibus, mediis lateribus cetero corpora vix majoribus, dimidio libero et dimidio basali striis longltudinalibus vix eonspicuis vel nullis, 46 p. m. in serie longitudinali, 17 vel 18 in serie trans- versali quarum 8 supra lineam lateralem, 14 vel 15 in serie longitudinali occiput inter et pinnam dorsalem, ventrallbus infimis longitudinaliter triseriatis serie media iis seriebus lateralibus non majo- ribus ; linea laterali rectiuscula, antice tantum declivi, basi ventralium vix vel non magis quam lineae dorsali approximata, singulis squamis tubulo simplice mediam squamam attingente vel supe- rante notata ; pinna dorsali ante pinnas ventrales incipiente et supra initiura pinnae analis desinente, basi alepidota, acuta, emarginata, valde multo longiore quam alta, longitudine S'/a circiterin longi- tudine corporis, altitudine 1% ad l'/^in altitudine corporis; pinnis pectoralibus ventralibusque acu- tis, longitudine subaequalibus , 6 circiter in longitudine corporis, pectoralibus ventrales non, ven- tralibus analem non attingentibus ; anali basi vagina squamosa luimillima inclusa, acuta, non emar- ginata, dorsali non multo bumiliore sed plus triplo breviore, radio simplice tertio gracili cartila- gineo; pinna caudali basi squamosa, profunde incisa, lobis acutiusculis, superiore inferiore paulo longiore, 5 et paulo in longitudine corporis j colore corpore superne coerulescente-viridi , inferne ar- genteo; iride flavescente vel rosea ; dorso lateribusque singulis seriebus squamarum vitta longitudinali fuscesente-violacea; cauda macula rotundiuscula coerulescente-violacea in linea laterali basi pinnae cau- dalis approximata; pinnis roseis dorsali et anali praesertim fusco arenatis.

p. 3. D. 4,17 vel 4/18. P. 1/14. V. 2,8. A. 3/5 vel 3,6. C. 6,17/6 vel 7/17/7 lat. brev. incl.

Hab. Borneo (Pontianak), in fluviis.

Longitudo speciminis unici 80'".

Aanm. Eennader onderzoek dezer soort heeft mij doen ontwaren , dat zij behoort tot de groep van het geslacht met groote zigtbare snuitporiën , wellie poriën ik bij mijne vroegere beschrijving, hoezeer genomen naar hetzelfde voorwerp , niet had opgemerkt. Reeds hierdoor verschilt zij van Rohita melanopleura Blkr, aan welke zij verwant is door de getallen der schubben op eene overlangsche rei en door de getallen der vinstralen , — maar zij is bovendien nog door meerdere andere ken- merken van Rohita melanopleura te onderkennen aan de aanwezigheid van slechts 8 overlangsche schubreijen boven de zijlijn, de geheel bovenstaande oogen, de af- wezigheid eener zwarte achterokselvlek en de aanwezigheid daarentegen Tan eene zwarte ronde vlek in de zijlijn aan den grond der staartvin , kortere voeldraden, enz.

166

Ik kende deze soort vroeger slechts van Pontianak, van waar ik mijn eenig voorwerp heb ontvangen , doch het bovenaangehaaide schetsboek van den graaf De Castelnau leert mij, dat zij ook in Siam, bij Bangkok, leeft.

Rohita {Rohita) Waandersi Blkr, Nieuwe Bijdr. iehth. kenn. v. Ban- ka , Nat. T. Ned. Ind. p. 733. — ■ Waandersche Rohita. Atl. Cypr. Tab. IX fig. 2.

Kobit. (Roh.) corpore oblongo compresso, altltudine 4 clrciter in ejus longitudine , latitudine 2 et paulo in ejus altitudine ; capite obtuslusculo, convexiusculo, ore clauso antice inferne parum oblique truncato , 5^/4 clrciter in longitudine corporis cum , 4^/5 circiter in longitudine corporis absque pinna caudali, altitudine 4Vg circiter, latitudine I-/5 circiter in ejus longitudine; oculis superis, diametro 33/4 circiter in longitudine capitis, diametro l^/s ad l"/5 in capitis parte postoculari , dia- metris 2 fere distantibus, merabrana palpebrali iridis marginem externum tantum tegente, apertura subcirculari ; linea rostro-dorsali capite declivi rectiuscuU vel convexiuscula, nucha et dorso con- vexa ; linea interoculari convexa ; naribus orbitae magis quam rostri apici approximatis , posterioribus patulis valvula claudendis, anterioribus brevi-tubulatis ; poris parvis nares inter et angulum operculi superiorem longitudinaliter uniseriatis parum conspicuis; rostro carnoso, planiusculo, convexo, oculo longiore. vix ante os prominente, poris majoribus vel rainoribus conspicuis nullis; osse suborbitali anteriore oblongo-irregulariter tetragono, postice quam antice altiore, minus duplo longiore quam alto; ossibus suborbitalibus ceteris humilibus, oculi diametro quadruplo ad multoties gracilioribus ; poris suborbitalibus conspicuis nullis; cirris carnosis gracilescentibus , supramaxillaribus rostralibus multo longioribus oculi diametro non vel vix longioribus; maxilla superiore acie cartilaginea formam ferri equini subreferente , sympliysi leviter emarginata, deorsum valde protractill; labio superiore valde carnoso, ante maxillam pendulo, margine interno oblique transversim sulcoso, margine libero papillis brevibus conicis obtusis pluriseriatis ; maxilla inferiore plana , margine anteriore truncata ; labio infe- riore valde carnoso, reflexo, margine interno oblique transversim rugoso, margine libero papillis conicis obtusis brevibus pluriseriatis, sulcis inferne antice isthmo lato distantibus ; mento propter maxillam inferiorem adscendentem parum obliquo truncato; operculo latitudine 2 fere in ejus altitudine, oculi diametro non graciliore, margine inferiore rectiusculo ; apertura branchiali sub operculi parte poste- riore desinente ; dentibus pbaryngealibus masticatoriis aggregatis 2.4.5/5.4.2, singulis facie masticatoria oblique truncata marginibus elevatis parum conspicuis non lobata, dentibus anterioribus antice non sulcatis ; osse scapulari trigono acute rotundato ; linea dorsali convexa linea ventrali convexa altiore ; ventreante pinnas ventrales plano, post pinnas ventrales obtusissime carinato ; squamis subverti- calibus, mediis lateribus quam cetero corpore majoribus, dlmidio libero et vulgo etiam dimidio ba- sali longitudinaliter subradiatim striatis, 35 vel 36 in linea laterali, 15 in serie transversali quarum 6V2 (7) supra linea lateralem, 12 p. m. in serie longitudinali oeciput inter et pinnam dorsalem , ventralibus infimis longitudinaliter triseriatis serie media magnitudine postrorsum sensim accrescentib us iis seriebust lateralibus majoribus; linea laterali reotiuscula, antice tantum declivi, basi ventraliura vix magis quam lineae dorsali approxiraata , singulis squamis tubulo simplice mediam squamam attingente Vel subattingente notata ; pinna dorsali ante pinnas ventrales incipiente et sat longe ante pinnam analem desinente, basi alepidota, acuta, vix emarginata, non multo longiore quam alta, longitudine 4^/4 circiter in longitudine corporis, altitudine l^/s circiter in altitudine corporis : pinnis pectoralibus acutis 6V2 fere in longitudine corporis, ventrales nou attingentibus ; ventralibus acutis

167

7 circiter in longitudine corporis , analera non attingentibus ; anali basi vagina squamosa humillima inclusa, acuta, non emarginata, dorsali sat multo humiliore et triplo circiter breviore, radio simplice tertio gracili cartilagineo ; caudali basi squamosa, profunde incisa, lobis acutis 4 '3 circiter in lonj^i- tudine corporis; colore corpore superne viridi, inferno argenteo; iride flava vel rosea; fascia cephalo- caudali nigricante-violacea corpore antice quam cauda graciliore, maxime conspicua, postice usque ad apices radiorum pinnae caudalis mediorum producta; pinnis pulchre roseis vel rubris.

B. 3 D. 4/12 vel 4/13. P. 1/14, V. 2/3. A. 3/5 vel 36. C. 5 17/5 vel 6 17/6 lat. brev. incl.

Hab. Baaka (Toboali), in fluviis.

Longitudo speciminis unici 198".

Aanm. Rohita Waandersi, dus genoemd ter eere vanden heer H. L. Van Bloe- men Waanders, aan wien hare kennis is te danken, behoort tot de soorten met overlangschen bruinen of zvvartachtigen ligchaamsband, waartoe ook behooren Rohita vittata Val., Rohita enneaporos Blkr, Rohita microcephalus Val. en Rohita brachy- notopterus Rlkr, alle soorten van de Soenda-eilanden. Zij laat zich echter met geene dier soorten verwisselen. Van Rohita enneaporos en Rohita vittata is zij reeds daaraan te onderkennen dat de snuit geheel glad is en geene zigtbare poriën bezit. Van alle vier genoemde onderscheidt zij zich echter door eene overlangsche rei schubben méér boven de zijlijn, zijnde die reijen ten getale van 7 (6\) aanwezig, tervvijl er bij de andere soorten slechts 6 (SJ.) worden aangetroffen. Dit kenmerk heeft Rohita Waandersi, wat de soorten mijner verzameling betreft, slechts gemeen met Rohita Kappenü Blkr, eene soort welke overigens den overlangschen ligchaams- band mist maar daarentegen opmerkelijk is door eene zeer groote zwarte vlek, welke den staart in vertikale rigting geheel omgeeft.

Overigens is Rohita Waandersi het naaste verwant aan Rohita microcephalus Val., zoowel in habitus als vinbouw. Afgescheiden van het verschil tusschen beide, gelegen in de formule der schubben , ontwaar ik nog een ander , gelegen in de ge- daante van het voorste onderoogkuilsbeen , hetwelk bij Rohita Waandersi onregelmatig vierhoekig is , terwijl het bij Rohita microcephalus eene halvemaanvormige gedaante heeft. Ook is het operkel bij Rohita microcephalus betrekkelijk smaller, zijn de keelgatstanden niet gekwabt en die der voorste rei niet gegleufd, enz.

üe soort is tot nog toe slechts van Banka bekend.

Rohita (Rohita) Kappenü Blkr , Act. Soc. Scient. Ind. Neerl. II Tiende Bijdr. ichthyol. fauna van Borneo p. 19. — Van Kappensche Rohita. Atl. Cypr. Tab. XII fig. 1.

Rohit. (Roh.) corpore oblongo corapresso, altitudine 3'/2 circiter in ejus longitudine, latitudine 2V2 circiter ia cjus altitudine; capite acutiusculo, ore clauso antice inferne parum oblique truncato, 6 fere in lon- gitudine corporis cum, 4 ','i circiter in longitudine corporis absque pinna caudali, altitudine vix plus quara 1, latitudine l*/'2ad l^/s in ejus longitudine; oculis subsuperis, diametro 3 circiter in longitu- dine capitis, diametro 1 in capitis parte postoculari, diametro l\'2 circiter distantibus, membrana palpe-

168

braliiridis marginem externura tantum tegente , apertura subcirculari ; linea rostro-dorsali fronte et ver- tice deolivi rectiuscula, nuclia et dorso valde convaxa; linea interoculari convexa; naribus orbitae magis quamrostri apici approximatis, posterioribus patulis valvula claudendis, anterioribus brevitubulatis ; poris parvis utroqne latere nares inter et angulum op orculi superioren:i longitudinaliter uniseriatis parura conspicuis ; rostro carnoso planiusculo, conveio, vix ante os prominente, oculo non vel vix breviore, ubique laevi , poris minoribus vel majoribus conspicuis nullis ; osse suborbitali anteriore oblongo-tetragono angulis rotundato, minus duplo longiore quam alto; ossibus suborbitalibus ceteris humilibusoculi diametro multoties gracilioribus; poris suborbitalibus conspicuis nullis; cirris carnosis, supramaxillaribus rostra- libus multo longioribus oculi diametro paulo brevioribus ; maxilla superiore acie cartilaginea formam ferri equini subreferente, sjmphysi non emarginatu, deorsum valdc protractili; labio superiore valde carnoso , ante maxillam peadulo , margine libero papillis conicis acntis brevibus numerosis pluriseriatis ; maxilla inferiore plana, subcoclileariformi; labio inferiore valde carnoso, retlexo, margine libero pa- pillis conicis acutis brevibus numerosis pluriseriatis, sulcis inferne antice isthmo lato distantibus ; mento propter maxillam inferiorera adscendentem leviter oblique truacato ; operculo latitudine 2 circiter in ejus altitudine, margine inferiore concaviusculo ; apertura brancliiali sub operculi parte anteriore desinente; dentibus pharyngealibus masticatoriis aggregatis 2.4.5/5.4.2, singulis facie masticatoria oblique truncata vel oblique convexa, marginibus elevatis serie anteriore praesertim inaequaliter bi- lobis , dentibus serie anteriore antice dimidio apicali late sulcatls ; osse scapulari trigono acute rotundato ; linea dorsali convexa linea ventrali convexa multo altiore; ventre ante pinnas ventrales plano, post pinnas ventrales valde obtuse cai-inato; squamis subverticaUbus, mediis lateribus quam cetero cor- pore majoribus, dimidio libero longitudinaliter subradiatim, dimidio basali longitudinaliter parum striatis, 32 ad 34 in linea laterali, 14'/2(15) in serie transversali quarum 6'/2 (7) supra lineam la- teralem, 10 vel 11 in serie lougitudinali occiput inter et pinnam dorsalem, ventralibus infimis lon- gitudinaliter trisüriatis, serie media iis seriebus lateralibus non vel vix majoribus j linea laterali rec- tiuscula, antice tantum declivi, basi ventralium non multo magis quam lineae dorsali approximata singulis squamis tubulo simplice mediam squamam attingente vel superante notata; pinna dorsali ante pinnas ventrales incipients et supra initium pinnae analis desinente, basi alepidota, acuta, emarginata, multo longiore quam alta, longitudine S^/s circiter ia longitudine corporis, altitudine li/3 circiter in altitudine corporis; pinnis pectoralibus ventralibusque acutis longitudine subaequali- bns.6 fere in longitudine capitis, pectoralibus ventrales non, ventralibus analem non attingentibus; anali basi vagina squamosa humillima inclusa, acuta non vel vix emarginata, dorsali non multo humiliore sed triplo circiter breviore, radio simplice tertio gracili cartilagineo; caudali basi squamosa , profunde incisa, lobis acutis, superiore inferiore paulo longiore 3''/5 circiter in longitudine corporis; colore corpore superne virldi, inferne argenteo; iride flava vel rosea,- squamis dorso lateribusque singulis basi stria vel vittula semilunari transversa violascente; squamis lateribus antice pluribus guttula nitente-viridi ; cauda vittis longitudinalibus nullis sed macula maxima nigra totara caudam subamplectente basi pinnae caudalis approximata et late aurantiaco limbata ; pinnis dorsali et anali roseis fusco plus minusve arenatis; dorsali radicibus singulorum radiorum macula parva nigrican- te-violacea ; pinnis ventralibus, pectoralibus caudalique flavescentibus, aurantiacis vel roseis.

B. 3. D. 4/15 vel 4/16. P. 1/13. V. 2/8. A. 3/5 vel 3/G. C. 6/17/C vel 7/17/7 lat. brev. iucl.

Ilab. Borneo (Pontianak), in fluviis.

Longitudo speciminis unici 120'.

Aanm. Onderwerpelijke Rohita staat in verwantschap tusschen Rohita Hasseltü Val. en Rohita Schlegeli Blkr. Van Rohita Hasseltü verschilt zij door één rei schub-

169

ben méér boven de zijlijn, kortere voeldraden , hooger meer gedrongen ligchaam (voor- namelijk veroorzaakt door korteren staart, welke, van den laatsten rugvinstraal tot aan de basis der staartvin gerekend, YVs malen gaat in de lengte des ligchaams, terwijl de staart bij voorwerpen van Rohita Hasseltii en Rohita Schlegeli, op de dezelfde wijze gemeten, slechts ongeveer 5Vi malen gaat inde lengte des ligchaams), hoogere en spitsere rug vin, afwezigheid van overlangsche staartbanden en de grootere den staart nagenoeg geheel omvattende zwarte vlek.

Van Rohita Schlegeli verschilt zij daarentegen , behalve door korteren staart , door minder scherp profiel , kleineren kop , door één rei schubben minder beneden de zijlijn, hooger aan den kop geplaatste (nagenoeg bovenstaande) oogen, boven de aarsvin eindigende rugvin, grootere zwarte staartvlek, enz.

De verschillen tusschen de drie onderwerpelijke soorten vallen alle zeer goed in het oog, wanneer men voorwerpen van dezelfde grootte met elkander vergelijkt, doch sommige komen minder duidelijk uit, wanneer de voorwerpen aanmerkelijk in grootte van elkander verschillen , vermits de gedaante des ligchaams en de lengte en hoogte van kop en rugvin binnen zekere grenzen zeer verschillen naar den leeftijdstoestand der voorwerpen.

Rohita (Rohita) Schlegeli Blkr, Vijfde Bijdr. ichtli. Borneo, Nat. T. Ned. 'Ind. lip. 423, Negende Bijdr. ichth. Borneo, Nat. T. Ned. Ind. IX p. 426. — SchlegeVs Rohita. Atl. Cjpr. Tab. XV fig. 3.

Rohit. (Roh.) corpore oblongo compresso, altitudine 4 ad S'/a inejuslongitudine, latitudiae 2 ad 2V2 iaejus altitudine; capite acato, ore clauso antice inferne mediocriter oblique truncato, 4-/5 ad 6 fere in longitudine corporis cum, 3'/^ ad 4V3 in longitudine corporis absque pinna caudali, altitudine iVi ad 1 et paulo, latitudine l^/i ad l^/s in ejus longitudine; oculis posteris, diametro 2-/3 ad 3'/4 in lon- gitudine capitis, diametro 1 ad l'/5in capitis parte postoculari, diametro 1 ad 2 et paulo distantibus , membrana palpebrali iridis marginem externum tantum tegente, apertura subcirculari ; linea rostro- dorsali fronte et vertice junioribus concaviuscula , aetate provectis rectiuscula, nucha et dorso valde convexa; linea interoculari convexa; naribus orbitae magis quam rostri apici approximatis, posterioribus patulis valvula claudendis, anterioribus brevitubulatis ; poris parvis utroque latere nares inter et angulum operculi superiorem longitudinaliter uniseriatis parum conspicuis; rostro carnoso, plano, convexo, vix ante os prominente, juvenilibus oculo breviore, aetate provectis oculo non breviore, ubique laevi, poris majoribus vel minoribus conspicuis nullis; osse suborbitali anteriore oblongo ir- regulariter tetragono angulis vulgo rotundato , minus duplo longiore quam alto; ossibus suborbitalibus ceteris humilibus oculi diametro raultoties gracilioribus ; poris suborbitalibus conspicuis nullis; cirris carnosis, supramaxillaribus rostralibus multo longloribus oculi diametro sat multo brevioribus; ma- xilla superlore acie cartilaginea formam ferri equini subreferente , symphysi non emarginata , deorsum valde protractili; labio superiore valde carnoso, ante maxillam pendulo, margine libero papillis co- nicis acutis brevibus numerosis pluriseriatis ; maxilla inferioi-e plana subcochleariformi ; labio inferiore valde carnoso, reflexo, margine libero papillis conicis acutis brevibus numerosis pluriseriatis; sulcis

22"

170

interne antice isthmo lato distanlibus; mento propter maxillara iafeiiorera adscenJentera oblique trun- cato; operculo latitudine 12 3 ad 2 in ejus altitudine, margine inferiore rectiusculo; apertura bran- chiali sub operculi parte anteriore desinente ; dentibiis phaiyngealibus raasticatoiiis aggregatis 2.4.5;5.4.2, singulis seriebus posterioribus fucle masticatorla oblique truncatis , serie anteriore facie masticatoria irregulari margine elevato bilobis et antice dimidio apicali late sulcatis; osse scapulari obtuso rotundato; linea dorsali convexa linea ventrali convexa multo altiore; ventre ante pinnas ventrales plano, post pinnas ventrales valdeobtusecarinato; squamis subverticalibus, mediis laleribus quam cetero corpore raajori- bus, dimidio libero longitudinaliter subradiatira, dimidio basali longitudinaliter vix ad non striatis, 34 ad 36inlinealaterali, lö'/allG) in serie transversali quarum 6'/2 (7) supra lineara lateralera , llvell2in serie longitudinali occiput inter et pinnam dorsalem, ventralibus infimis longitudinaliter triseriatis, serie media iis seriebus lateralibus non majoribus; linea laterali rectiuscula antice tantum declivi, basi ventraliura non multo magis quam lineae dorsali approximata, singulis sqnamis tubulo siraplice mediam squaraara attingente vel non attingente notata; plnna dorsali ante pinnas ventrales inci- piente et paulo ante pinnam analera desinente, basi alepidota, acuta, emarginata, non multo ad non longiore quam alta, longitudine 4"','* ad 4 et paulo in longitudine corporis, altitudine l^'gad 1- 5 in altitudine corporis ; pinnis pectoralibus acutis vel acutiusculis ventrales non vel vix attingentibus 6 ad 6V2, ventralibus acutis analem non vel vix attingentibus ö^/i ad 5*/3in longitudine corporis; anali basi vagina squamosa huraillima inclusa, acuta, parum ad non emarginata, dorsali non ad sat multo humiliore sed plus duplo ad triplo breviore, radio simplice tertio gracili cartilagineo ; caudali basi squamosa, profunde incisa, lobis acutis sVi ad plus quam 4 in longitudine corporis, lobo superiore inferiore paulo longiore; colore corpore superne aureo-viridi vel olivaceo, infame argenteo; iride flava velrosea; squamis dorso lateribusque singulis basivitta transversa violascente; pinnis roseis vel ru- bris plus minusve fusco arenatis , dorsali antice frequenter macula maxima difFusa nigricante-violacea.

B. 3. D. 4/13 ad 4/15. P. 1/14 ad 1/16. V. 2,8. A. 3/5 vel 3/6. C. 6/17/6 vel 7/17/7 lat. brev. incl.

Syn. Aralim vel Aralini Palemb.

Hab. Sumatra (Meninju, Palembang, Lahat), in fluviis etlacubus. Borneo (Bandjermasin, Prabukarta, Pontianak), in fluviis.

Longitudo 12 specirainum 71'" ad 258'".

Aanm. Na verwant aan Rohita Hasseltii Val., onderscheidt onderwerpelijke soort zich echter daarvan standvastig, door een paar schubreijen méér op eene dwarsche rei in het algemeen, en door één overlangsche schubrei méér boven de zijlijn. Zij is bovendien herkenbaar aan lager staande oogen , spitser profiel , hoogere en kortere rugvin , enz. De geheel achter en niet (zooals bij Rohita Hasseltii) hooger dan de bekopening geplaatste oogen geven aan den kop eene eigene physiognomie , welke de soort bij den eersten oogopslag van Rohita Hasseltii laat onderkennen. Zij heeft, even als Rohita Waandersi en Rohita Kappenii, 7 (C') overlangsche schubreijen boven de zijlijn, doch zij verschilt van die beide door hare achterstaande oogen, af- wezigheid van overlangschen ligchaanisband of staartvlek, en heeft bovendien den staart langer dan Rohita Kappenii doch korter dan Rohita Waandersi.

Uit het boven meermalen aangehaalde schetsboek van den Graaf De Castelnau ont- waar ik, dat Rohita Schlegeli ook in Siam leeft.

171

Rohita {Rohlta) Hasseltü Val., Poiss. XVI p. 209; Blkr, Zevende Bijdr. ichthyol. Borneo , Nat. T. Ned. Ind. V p. 450. — Fan HasseKs Rohita. Atl. Cypr. ïab. XIV.

Rohita (Rob.) corpore oblongo compresso, altitudine 4 ad 32/5ineju3 longitudine, latitudine 3 ad 2 ia ejus altitudine ; capite acutiusculo, ore clauso antice inferne parum oblique truncato , 5 ad 7 in longi- tudine corporis cum, 3^/4 ad 5 et paulo in longitudine corporis absque pinna caudali , altitudine 1',* ad 1, latitudine l^/sad 1V3 in ejuS longitudine; oculis subsuperis, diametro 3 fere ad 4 in longi- tudine capitis, diametro 1 ad l-/3in capitis parte postoculari, diametro l'/4 ad 22/3 distantibus, niem- brana palpebrali iridis marginem externum tantum tegetite apertura subcirculari ,- linea rostro-dorsali fronte et vertice declivi rectiuseula vel convexiuscula, nucha et dorso valde convexa; linea inter- oculari convexa; naribus orbitae magis quam rostri apici approximatis, posterioribus patulis val- vula clauJendis, anterioribus brevitubulatis; poris parvis utroque latere naresinter et angulum oper- culi superiorem longitudinaliter uniseriatis conspicuis; rostro carnoso, plano, convexo, vix ante os prominente, juvenilibus oculo breviore, aetate provectis oculo longiore, ubique laevi, poris raajo- ribus vel rainoribus conspicuis nullis; osse suborbitali anteriore oblongo irregulariter tetragono , minus duplo longiore quara alto; ossibus suborbitalibus ceteris humilibus oculi diametro multoties ad triplo gracilioribus; poris suborbitalibus conspicuis nullis; cirris carnosis, supramaxillaribus rostralibus multo longioribus oculo non ad paulo longioribus; maxilla superiore acie cartilaginea formam ferri equini subreferente, symphysi non emarginata, deorsum valde protractili ; labio superiore valde car- noso, ante maxillam peudulo, margine libaro papillis conicis acutis brevibus numerosis pluiiseriatis; 'maxilla inferiore plana subcochleariforrai ; labio inferiore valde carnoso, reflexo, margine libero pa- pillis conicis acutis brevibus numerosis pluriseriatis, sulcis inferne antice isthmo lato distantibus; mento propter maxillam inferiorem adscendentem oblique truncato ; operculo latitudine iVïad 2 in ejus altitudine, margine inferiore rectiusculo vel couvexiusculo ; apertura branehiali sub operculi parte anteriore desinente; dentibus pharyngealibus masticatoriis aggregatis 2.4.4/5.4.2, singulis fa- cie mastlcatoria oblique truncatis, iis serie anteriore margine elevato lobatis et antice dimidio api- cali lato sulcatis; osse scapulari trigono obtusiuscule rotundato; linea dorsali convexa linea ventrali convexa altiore; ventre ante pinnas ventrales plano, post pinnas ventrales rotundato vel obtusissime carinato; s'quamis subverticalibus, mediis lateribus quam cetero corpore majoribus, dimidio libero et dimidio basali longitudinaliter subradiatim striatis, 34 ad 37 in linea laterali, IS'/a (14) in serie transversali absque ventralibus infimis quarum 5'/2 (6) supra lineam lateralem, 11 vel 12 in serie longitudinali occiput inter et pinnam dorsalem, ventralibus infimis longitudinaliter triseriatis postror- sum magnitudine sensim accrescentibus serie media iis seriebus lateralibus vix majoribus j linea late- rali rectiuseula, antice tantum declivi, basi ventralium non multo magis quam line«e dorsali approxi- mata, singulis squamis tubulo simplice mediara squamam attingente vel non attingente notata; pin- na dorsali ante pinnas ventrales incipiente et paulo ante vel supra initium pinnae analis desinente, basi alepidota, acuta, emarginata, non multo ad plus duplo longiore quam alta, longitudine 43/3 ad 3'/* in longitudine corporis, altitudine l'/iad 2 in altitudine corporis; pinnis pectoralibus et ventra- libus acutis ad obtusiuscule rotundatis subaequllougis 5^,4 ad 7 in longitudine corporis, pectorali- bus yentrales non, ventralibus analem non attingentibus; anali basi vagina squamosa humillima in- clusa, acuta, convexiuscula ad vix emarginata, dorsali paulo vel non humiliore sed multo plus du- plo ad quadruplo fere breviore, radio simplice tertio gracili cartilagineo ,- caudali basi squamosa, profunde incisa lobis acutis superiore inferiore vulgo longiore 3^,3 ad 4^,5 in longitudine corporis; colore corpore superne dilute viridi, olivaceo vel nigricante-viridi, inferne dilute viridi vel argonteo-

172

margaritaceo ; iride flavescente vel dilute rosea; macula suprascapulari vulgo violaceo-viridi vel nigricante; lateribus antice singulis squamis guttula vel macula semilunari aurea vel rubra vel nitente- viridi, postice junioribus fere semper, aetate provectis rarius vittis pluribus longitudiiialibus fusces- centibus vulgo e maculis (singulis squamis unica) compositis; cauda junioiibus macula magna niori- cante in linea laterali basi pinnae caudalis approximata ; pinnis viridesceute-liyalinis vel roseis, vel violaceo-nigris. B. 3. D. 4/14 ad 4/18. P. 1/13 ad 1/15. V. 2/8. A. 3/5 vel 3/6. C, 6/17/6 vel 7/17/7 lat. brev. incl. Syn. Bohita de Hasselt Val., Poiss. XVI p. 209.

Rohita leiorhynchos Blkr, Veih. Bat. Gen. XXIII Ichth. M. O. Java p, 19. RoUta Arledii Blkr, Vijfde Bljdr. iclith. Borneo, Nat. T. Ned. Ind. I p. 434. Milletn Mal Batav., Lekat, Mangut, Jiejis, Nülem Sundan. Palon Lampong. , Palouw Benkul. Hab. Java (Batavia, Perdana, Krawang, Tjikao, Tjampea, Kuningan, Lelies, Ngawi, Surabaja, Gempol), in fluviis. Sumatra (Telokbetong, Pangabuang, Palembang, Padang, Solok, Meninju), in fluviis et lacubus. Borneo (Pengaron, Bandjermasin , Pontianak, Bankajang, Sambas), in fluviis. Longitudo 78 speciminum GO'" ad 320'".

Aanm. De talrijke voorwerpen dezer soort, in mijn bezit, bieden vrij aanmerke- lijke verschillen aan ten opzigte van de betrekkelijke hoogte des ligchaaiiis, der hoogte en lengte van de vinnen (vooral der rugvin) , en der klearen van ligchaara en vinnen. Bij vele voorwerpen zijn de vlekken op het voorste gedeelte der zijden schitterend,, rood, bij vele andere glinsterend groen, doch zoowel de roode als de groene vlekken verdwijnen spoedig bij bewaring in wijngeest.

De soort is te Batavia zeer algemeen. Zij behoort, even als Systomus (Barbodes) bramoides Blkr, Systomus (Barbodes) rubripinnis Blkr, Rasbora argyrotaenia Blkr en Hampala macrolepidota V. Hass., tot de dagelijks met schepnetten in de Tjiliwong gevangen wordende Bataviasche Cyprinoïden. Geen der Cyprinoïden te Batavia wordt echter, wegens den overvloed aan meer smakelijken zeeviscb , door de Europeanen gegeten en de vangst heeft ook meestal slechts plaats door inlanders voor eigen ge- bruik. Enkele keeren worden ook grootere massen dezer soort te Batavia ter markt gebragt, door visschers uit het Krawangsche , waar nu en dan groote scholen in de mondingen der rivier Tjitaroem worden gevangen.

Eene vergelijking van de voorwerpen, welke ik vroeger onder de namen van Rohita leiorhynchos en Rohita Artedii beschreef, met talrijke van dezelfde grootte van Rohita llasseltii, heeft mij de overtuiging gegeven , dat aan de verschillen , vroeger door mij aangegeven, geene soortelijke waarde te hechten is, zoodat die beide soorten, als slechts nominale, uit de registers behooren weg te vallen. Rohita Hasseltü Val. is gemakkelijk bij den eersten oogopslag herkenbaar, wan- neer zij nog in het bezit is harer natuurlijke kleuren, doch ook zonder deze is zij te herkennen aan haren gladden snuit, 34 tot 37 schubben in de zijlijn, 6 (5|) overlangsche schubreijen boven de zijlijn, onregloiatig vierkant voorste onderoog-

173

kuilsbeen, goed ontwikkelde voeldraden, 14 tot IS verdeelde rugvinstraleu (D. 4/14 ad 4/18) en bovenstaande oogen.

Rokita (^Rohita) nücrocephalusYal., Poiss. XVI p. 210? — Kleinkoppige Rohita. Atl. Cypr. Tab. XI fig. 1.

Rohit. (Roh.) corpore oblongo compresso , altitudine 4V2 ad 4 et paulo in ejus longitudine, latitudine 2 circiter "in ejus altitudine; capite obtusiusculo convexo , ore clauso infernenon vel vix oblique truncato, 5-/3 ad 6 fere in longitudine corporis cum, 4V3 ad é'/ain longitudine corporis absque pinna caudali; altitudine capitis l'/ó ad 1 Vgi latitudine IV2 circiter in ejus longitudine ; oculis superis, diametro 3 et paulo ad 3 '/i circiter in longitudine capitis, diametro 1 in capitis parte postoculari, diametro iVs ad l"/3 cir- citer distantibus, niembrana palpebrali iridis marginem externum tantum tegen te, aportura subcirculari ; linea rostro-dorsali toto capite, nucba dorsoque convexa; linea interoculari eonvexa; naribus orbitae multo magis quam rostri apici approximatis , posterioribus patulis valvula claudendis, anterioribus brevi-tubulatis ; poris nares inter et angulum operculi superiorem parvis longltudinaliter uniseriatis conspicuis ; rostro carnoso , valde convexo , obtuso , paulo ante os prominente , oculo longiore , ubique laev i poris majoribus vel minoribus conspicuis nullis; osse suborbitali anteriore subsemilunari convexitate deorsum spectante, non multo longiore quam alta ; ossibus suborbitalibus ceteris humilibus, oculi diametro triplo ad quadruplo gracilioribus; poris suborbitalibus .conspicuis nullis; cirris carnosis supramaxillaribus rostralibus multo longioribus oculi diametro vix brevioribus; maxilla superiore acie cartilaginea forraam ferri equini suljreferente , sympbysi leviter emarginata, deorsum valde protrac- tili; labio superiore valde carnoso, ante maxillara pendulo, margine interno transversim sulcoso, mar- gine libero papillis conicis brevibus obtusis pluriseriatis ,- maxilla inferiore plana, subcochleariformi, mar- gine anteriore truncatiuscula ; labio inferiore valde carnoso, reflexo, margine interno obique transversim sulcoso, margine libero papilKs conicis acutis pluriseriatis, sulcis inferne antice isthmo lato distantibus ; mento propter maxillam inferiorem vix adscendentem vix oblique truncato; operculo latitudine 2 et paulo in ejus altitudine, oculi diametro sat multo graciliore, margine inferiore concaviusculo ; aper- tura branchiali sub praeoperculi margine posteriore desinenté; dentibus pharyngealibus masticatoriis aggregatis 2.4.5/5.4.2, singulis facie masticatoria oblique truncatis vel oblique convexis, raarginibus elevatis serie anteriore praesertim inaequaliter bilobis, iis serie anteriore antice dimidio apicali sulco longititudinali lato percursis: osse scapulari trigono acute rotundato; linea dorsali convexa linea ven- trali convexa altiore ; ventre ante pinnas ventrales plano, post pinnas ventrales rotundato non carinato; squamis subvertlcalibus, mediis lateribusiis cetero corpore majoribus, dimidio libero et dimidio basali longltudinaliter subradiatim striatis, 34 in linea laterali, I3V2 (14) in serie transversali quarum öVs (6) supra lineam lateralem, 10 vel 11 in serie longitudinali occiput inter et pinnam dorsalem, ventralibus infirais longltudinaliter triseriatis serie media iis seriebus lateralibus non majoribusj linea laterali rectiuscula antice tantum declivi, basi ventraliura minus quam lineae dorsali approximata, singulis squamis tubulo simplice mediam squamam non vel vix attingente notata; pinna dorsali ante pinnas ventrales incipiente et ante pinnam analem desinenté, basi alepidota, acuta, emarginata, paulo tan- tum longiore quam alta, longitudine 4V2 circiter in longitudine corporis , altitudine iVs circiter in altitudine corporis; pinnis pectoralibus acutiuscule rotundatis 6 ad 6^/5 circiter in longitudine cor- poris , ventrales non attingentibus ; ventralibus acutusiuscule vel obtusiuscule rotundatis 6V2 ad 7 fere in longitudine corporis, analem non attingentibus; anali basi vagina squamosa humillima inclusa, acuta, non vel vix emarginata, dorsali non multo bumiliore sed triplo circiter breviore, radio sim- plice tertio gracili cartilagineo ; caudali basi squamosa, profunde incisa, lobis acutis, superiore in-

174

feriore yix longiore 4' 4 ad 4',3circiter in longitudiiie corporis; colore corpore snperne viridi, inferne argenteo; iride auiea vel flava; fascia oculo-caudali nigricante-violacea postice quum antice latiore et magis conspicua, basi pinnae caudalis desinente ; pincis ruseis, dorsali singulis radiis basi macala parva fuscescente.

B. 3. D. 4/12 vel 4/13. P. 1/14. V. 2,8. A. 3/5 vel S/6. C. 6/17 G vel 7/17;7 lat. brev. incl.

Syn. Rohita Waandersü Blkr, Enum. spec. pisc. Javan. Nat. ï. Ned. lud. XVI p. 427 (nee Nat. T. Ned. Ind. III p. 733),

Hab. Java (Tjikao), in fluviis.

Sumatra (Laliat) , in fluviis.

Longitudo 4 specirainum 84" ad 140'".

Aanm. Het komt mij waarschijnlijk voor, dat onderwerpelijke soort dezelfde is als die, in de groote Histoire naturelle des Poissons onder den naam van Rohita mi- crocephalus naar de gedrooge voorwerpen beschreven.

De stompe gladde snuit, het kleine operkel, de hooge korte rugvin en de formule der schubben komen vrij wel overeen met hetgeen desbetrekkelijk van Rohita mi- crocephalus gezegd is, terwijl de verschillen, welke de aangehaalde beschrijving met mijn voorwerp aanbiedt, tot geene hoogere dan individuele waarde kunnen wor- den gebragt of op rekening gesteld van het minder goed bewaard zijn der gedroogde voorwerpen, door den heer Valenciennes waargenomen. De beschrijving van deu heer Valenciennes luidt overigens als volgt.

EoJdta microceplialus , Bohite a petite iète Val., Poiss. XVI p. 210.

u Je crois devoir placer encore a la suite du precedent (Rohita Hasseltii Val.) // ce poisson, qui lui ressemble par la forme; mais dont la tête est plus petite, la // dorsale plus haute et en faux et qui est aussi plus courte. La hauteur du corps west Ie quart de la longueur. La tcte est une fois et deux tiers la hauteur; Ie //front est court, large et arrondi; Ie museau paraït obtus, mais sans pores gros //et saillans; il parait plutót lisse. La Icvre supérieure avance sur 1' inferieure, qui // est droite, mince et coupée en biseau. Il y a quatre barbillons courts a la lèvi-e //supérieure, dont deux a la commissure. L'oeilest mojenjla pièce antérieure du * sousorbitaire est triangulaire et couvre tout Ie bout du museau. Le préopercule est //large; il descend jusqu'au bas de la joue; l'opercule est pctit. La dorsale est // au tiers de la longueur totale, elle est en faux. Le premier rayon est plus grand que //la longueur de la nageoire, et trois fois aussi long que le dernier rayon. L'os //de l'épaule est petit et triangulaire; la pectorale est moyenne et pointue. Les //ventrales sont grandes et pointues. L' anale est haute et un peu en faux. La // caudale est fourchue, le lobe supérieur plus grand que 1' inférieur. D. 13. A. 7. C. 19. //F. 13. V. 9. — Les écailles sont moyennes, lisses: on en trouve trente-trois dans // la longueur et dix dans la hauteur. La ligne laterale va droit par le milieu du

175

f/ corps. La couleur parait avoir été vert-olive, avec des taches brunes a la base II de chaque écaille. Les nageoires sont blanclultres sans aucune tache." Ilab., Bantam , II 'va. fluviis. — Longit. speciuiin. descript. 7 poUic. paris."

Ik toeken hier nog aan , dat dè groote enkele rugvinstraal en buikvinstraal bij mijn voorwerp, door eene verkromming, de blijken draagt van eene belemmerde ont- wikkeling, zoodat zij niet de normale hoogte der rugvin en ook niet de normale lengte der buikvinnen uitdrukken, en de soort in den normalen toestand ten deze meer aan de beschrijving van den heer Valenciennes zal beantwoorden.

Ik hield mijn voorwerp vroeger, na een oppervlakkig onderzoek , voor een onvol- wassen voorwerp van Rohita Waandersi Blkr en vermeldde het ook foutievelijk onder dezen naam in mijne Enumeratio specierum piscum Javanensium, opgenomen in het 15e deel van het Natuurkundig Tijdschrift voor Nederlandsch Indië. — Rohita Waandersi evenwel is bepaald eene verschillende soort, met minder hoog en minder achterwaarts aan den kop geplaatste oogen, minder bollen snuit, breeder operkel, scherper geteekenden en zich tot aan den achterrand der staartvin uitstrekkenden donkeren ligchaamsband , andere bijzonderheden in den bouw der keelgatbeenstanden , een of twee schubben méér in de zijlijn, één overlangsche schubrei meer boven de zijlijn, enz.

Rohita brachynotopterus is evenzeer na aan onderwerpelij ke soort verwant, doch er nog gemakkelijk van onderkenbaar door haren veel minder bollen snuit en lager staande oogen, één rei schubben minder beneden de zijlijn, twee stralen minder in de rugvin, enz.

Rohita (Rohita) brachynotopterus Blkr, Nalez. op de vischfauna van Suraatra, Nat. T. Ned. Ind. IX p. 266. — Kortvinnige Rohita. AÜ. Cypr. Tab. VIII fig. 6.

Rohit. (Roh.) corpore oblongo corapresso , altitndine 4'/5 circiter in ejus longitudine , latitudine 2 circiter in ejus altitudine ; capite acutiusculo convexiusciilo , ore clauso antice inferneleviter oblique truncato, 5V2 circiter in longitudine corporis cura , 4 et paulo in longitudine corporis absque pinna caudali , altitudine II/3 circiter, latitudine 1% circiter in ejas longitudine; oculis subsuperis, diametro 3 cir- citer in longitudine capitis, diametro 1 circiter in capitis parte postoculari, diametro l'/a circiter distantibus, merabrana palpebrali iridis marginera externura tantum tegentc, apertura subcirculari; linea rostro-dorsali capite convexiuscula, nucha etdorso convexa ; linea interoculari convexa ; naribus orbitae magis quara rostri apici approximatis, posterioribus patulis valvula claudendis, antevioribus brevitubulatis ; poris nares inter et angulum operculi superiorem conspicuis nullis ; rostro carnoso , convexo, vix ante os prominente, oculo nou breviore, ubique laevi, poris majoribus vel minoribus conspicuis nullis; osse suborbitali anteriore subsemilunari, convexitate deorsum spectante; ossibus suborbitalibus ceteris humillbus, oculi diametro triplo vel plus triplo gracilioribus ; poris suborbi- talibus conspicuis nullis; cirris carnosis, rostralibus oculo ra ulio brevioribus, supramaxillaribus oculo paulo longioribus; maxilla superiore acie cartilaginea formam ferri equini referente, symphysileviter

176

eraarglnata, deorsum valde protractlll ; labio superiore valJecarnoso, ante maxlllam peudulo, margine interno transversim sulcoso, margine libero papillis brevibus conicis pluriserlatis ; maxilla inferiore plana, subcochleariformi ; labio iuferiore valde carnoso, reflexo , margine libero papillis brevibus conicis pluriseriatis , sulcis inferne antice istlimo lato distantibus; mento propter maxillam infe- riorem adscendentem oblique truncato, concaviuseulo ; operculo latitudine 2 circiter in ejus altitudine, oculi diametro vix graciliore , margine inferiore concaviuseulo ; apertnra brancbiali sab praeoperculi margine posteriore desinente; dentibns pharyngoalibns masticatorüs aggregatis 2.4.5/5.4.2, singulis facie masticatoria gracili marginibus elevatis irregularibus, iis serie anteriore diraidio apicali com- pressis antice sulco longitudinali valde conspicuo percursis ; osse scapulari trigono acutiuscule rotun- dato ; linea dorsali convexa linea ventrali convexa multo altiore; ventre ante pinnas ventrales plano, post pinnas ventrales obtuse carinato; squamis subverticalibus, mediis lateribus quam cetero corpore majoribus, dimidio libero et dimidio basali longitudinaliter subradiatim striatis, 34 vel 35 in linea laterali, 12'/2(13) in serie transversali , quarum 5I/2 (6) supra lineamlateralera, 12 circiter in serie lon- gitudinali occiput inter et pinnam dorsalem, ventralibus infimis longitudinaliter triseriatis serie media iis seriebus lateralibus vix majoribus; linea laterali reetiuscula, basi ventralium paulo magis quam lineae dorsali approximata, singulis squamis tubulo simplice mediam squamam attingente vel superante uotata; pinna dorsali ante pinnas ventrales incipionte et ante pinnam analem desinente, basi alepi- dota, acuta, emarginata, paulo tantum longiore quam alta, longitudine 4V2 circiter in longitudine corporis, altitudine 1 et paulo in altitudine corporis; pinnis pectoralibus et ventralibus acutis, longi- tudine subaequalibus 6 et paulo ad 6 Vs in longitudine corporis, pectoralibus ventrales non, ventralibus analem non attingentibus; anali basi vagina squaraosa Lumilliraa inclusa, acuta, non vel vix emar- ginata , dorsali paulo humiliore sed triplo circiter breviore , radio simplice tertio gracili cartilagineo ; caudali basi squamosa, profunde incisa, lobis acutis, superiore inferiore longiore 4^/5 circiter in longitudine corporis; colore corpore superne viridi, inferne argenteo ; iride flava vel rosea ; fascia ros- tro-oculo-caudali diifusa fusco-violacea ; pinnis pulchre roseis vel rubris, dorsali et anali membrana fusco arenatis, dorsali basi ante singulos radios macula parva rotunda nigricante-fusca.

B. 3. D. 4/10 vel 4/11. P. 1/14. V. 2/8. A. 3/5 vel 3/6. C. 7/17/7 lat. brev. incl.

Hab. Sumatra (Lahat), in fluviis.

Longitudo speciminis unici 90".

' Aanm. Onderwerpelijke Rohita is kenbaar aan haar gering aantal rugvinstralen , gladden snuit, slank ligchaam, formule der schubreijen en bijzonderheden in de gedaante der keelgatbeenstanden.

Wat hare korte rugvin betreft is zij verwant aan Rohita chagunio Val., welke echter volgens den heer Valenciennes slechts 12 rugvinstralen (lees 4/9 of 4/10) zou hebben. Deze Rohita heeft bovendien twee borstvinstralen meer, de buiklijn nagenoeg regt, en bandvormig gereide zwarte vlekjes op den rug, terwijl er de oogstaartband ontbreekt.

Met betrekking tot de archipelagische soorten staat Rohita brachynotopterus in verwantschap tusschen Rohita Waandersi Blkr en Rohita microcephalus Val., doch zij heeft twee rugvinstralen minder dan die beide soorten, eene van beide verschillende formule der schubreijen, en andere bijzonderheden in het tandenstelsel, terwijl zij van elk dier beide soorten afzonderlijk ook nog door andere kenmerken te onderscheiden is.

177

Onder mijne jeugdige voorwerpen van Rohita vittata Val, zijn er, bij welke de bij die soort gewone drie groote snuitporiën ontbreken en de rugvin hetzelfde aan- tal stralen heeft als Rohita brachynotopterus. Beide soorten laten zich echter dan nog van elkander onderscheiden , doordien bij Rohita vittata kop en ligchaam aan- merkelijk hooger zijn en eene overlangsche schubrei meer aanwezig is, welke rei zich echter niet boven maar onder de zijlijn bevindt.

Rohita (Rohita) Kuhli Blkr. — KuhVs Rohita. Atl. Cypr. Tab. XII fig. 3.

Rohit. (Roh.) corporeoblongocompresso, altitudine 33/4 circiter in ejus longitudine , latitudine 2'/4 cir- citerin ejus altitudine; capite acutiusculo, ore clauso antice inferne mediocriter oblique truncato , 6 cir- citer ia longitudine corporis cum, 4V2 circiter in longitudine corporis absque pinna caudali, altitu- dine vix plus quam 1, latitudine I-/0 circiter in ejus longitudine; oculis superis, diametro 3 et pau- lo in longitudine capitis, diametro 1 et paulo in capitis parte postoculari, diametro 1*/ü circiter di- stantibus, membrana palpebrali iridis marginem externum tantum tegente, apertura subcirculari ; linea rostro-dorsali fronte et vertice declivi rectiuscula, nucha et dorso valde convexa; linea inter- oculari convexa; naribus orbitae magis quam rostri apici approximatis , posterioribus patulis val- vula claudendis, anterioribus brevi-tubulatis; poris parvis utroque latere nares inter et angulum operculi superiorem longitudinaliter uniseriatis conspicuis ; rostro carnoso planiusculo, convexo, vix ante os prominente, oculo non breviore, ubiquo laevi, poris majoribus vel minoribus conspicuis nullis; osse suborbitall anteriore oblongo irregulariter tetragono, minus duplo longiore quam alto, angulis plus minusve rotundato ; ossibus suborbitalibus ceteris humilibus oculo diametro multoties ad quadruplo gracilioribus ; poris suborbitalibus conspicuis nullis; cirris carnosis, supramaxillaribus rostralibus multo longioribus oculo vix longioribus ; maiilla superiore acie cartilaginea formam ferri equini subrefei-ente, symphysi leviter emarginata , deorsum valde protractili ; labio superiore valde car- noso , ante maxillam pendulo , margine libero papillis conicis brevibus obtusiusculis numerosis pluri- seriatis; maxilla inferiore plana subcochleariformi ; labio inferiore valde carnoso, reflexo, margine. libero papillis conicis brevibus acutis numerosis pluriseriatis , sulcis inferne antice isthmo lato distantibus; mento propter maxillam inferiorem adscendentem oblique truncato; operculo latitudine 2 circiter in ejus altitudine , margine inferiore rectiusculo ; apertura branchiali sub praeoperculi mar- gine posteriore desinente; deutibus pharyngealibus masticatoriis aggregatis 2.4.5 5.4.2, singulis facio masticatoria oblique truncata vel oblique convexa, niarginibus elevatis, dentibus serie anteriore praeser- tim inaequaliter uni- ad bilobis, iis serie anteriore antice dimidio apicali late sulcatis; osse scapu- lari trigono obtusiuscule rotundato ; linea dorsali convexa linea ventrali convexa multo altiore ; ven- tre ante pinnas Ventrales plano, post pinnas ventrales obtusissimo carinato; squamis subverticalibus' mediis lateribus quam cetero corpore conspicue majoribus, dimidio libero et dimidio basali longitu- dinaliter subradiatim striatis, 33 in linea laterali, ll',2(12)in serie transversali quarum 4*/2 (5) supra lineam lateralem, 10 vel 11 in serie longitudinali occiput inter et pinnam dorsalem, ventralibus infimis longitudinaliter triseriatis, serie media iis seriebus lateralibus non majoribus; linea laterali rectiuscula, antice tantum declivi, basi ventralium non multo magis quam lineae dorsali approximata , singulis squamis tubulo simplice mediam squamam non vel vix attingentenotata; pinna dorsali ante pinnas ventrales incipiente et vix ante vel supra initium piunae analis desinente, basi alepidota, acuta, emarginata, multo longiore quam alta, longitudine 4 fere in longitudine corporis, altitudine l*/'3 circiter in altitudine corporis; pinnis pectoralibus et ventralibu? acutis vel acutiuscule rotunda-

23

178

tis subaequilongis, 6 et paulo circiter in longitudine corporis , pectoralibus ventrales non, ventra- libus analem non attingentibus ; anali basi vagina squainosa humilliraa inclusa, acuta, non vel vix emarginata, dorsali non multo hurniliore sed triplo circiter breviore, radio simplice tertio gracili cartilagineo ; caudali basi squamosa , profunde incisa, lobis acutis, superiore inferiore longiore S^'/s circiter in longitudine corporis; colore corpore superne olivaceo, inferne argenteo; iride flavescente vel rossa; sqaamis dorso lateribusque singulis basi olivaceo-violascentibus ; cauda vittis longitudi- nalibus nullis sed macula magna nigra diffusa rotundiuscula in linea laterali basi pinnaecaudalis ap- proximata; pinnis roseis , fusco plus minusve arenatis.

B. 3. D. 4/14 vel 4/15. P. 1/14. V. 2/8. A. 3/5 vel 3/6. C. 6/17/6 vel 7/17/7 lat. brev. incl.

Hab. Sumatra (Palembang), in fluviis.

Longitudo speciminis unici ICO'".

Aanra. Ik draag deze soort op aan de nagedachtenis van H. Kuhl, wien slechts tijd van leven heeft ontbroken om onder de eerste zoölogen van den tegenwoor- digen tijd plaats te nemen. De soort is na verwant aan Rohita Hasseltii, wat mij op het denkbeeld bragt, haar naar Kuhl te noemen, als een' naam, welke zich zelden zonder dien van Van Hasselt laat uitspreken. Deze groote verwantschap heefc mij vroeger hare kenmerken doen over het hoofd zien, zoodat ik haar langen tijd bij mijne voorwerpen van Rohita Hasseltii heb bewaard.

Zij is echter steUig eene eigene soort. Haar vergelijkende met voorwerpen van Rohita Hasseltii van gelijke grootte, ontwaart men reeds, dat zij het ligchaam en den kop hooger heeft en dat de rugvin korter doch hooger en spitser is, doch de eigenlijke kenmerken liggen in het schubstelstel. De schubben zijn er betrekke- lijk grooter en geplaatst in slechts 12 dwarsche reijen, van welke 4^ of 5 boven de zijlijn, terwijl Rohita Hasseltii 14 dwarsche schubreijen heeft, van welke 5^ of 6 boven de zijlijn. Mijne voorwerpen van Rohita Hasseltii hebben bovendien in den regel 36 of 37 schubben in de zijlijn en bij uitzondering slechts 34, wat echter nog één schub meer is dan bij Rohita Kuhli.

Behalve Rohita Kuhli bezit ik nog eene Rohita met slechts 5 (4|) schubreijen boven de zijlijn, t. w. Rohita oligolepis Blkr, donh deze verschilt er overigens in meerdere opzigten van, door met zigtbare poriën bedekten snuit, slechts 28 tot 30 schubben in de zijlijn, één of twee stralen minder in de rugvin, enz.

Rohita {Rohita) vittata Val., Poiss. XVI p. 203; Blkr, Zevende Bij dr. ichth. Borneo, Nat. T. Ned. Ind. V p. 451. — Gehande Rohita. Atl. Cypr. Tab. XII fig. 2.

Rohit. (Roh.) corpore oblongo compresso, altitudine 4^/4 ad 4 in ejus longitudine, latitudine2 ad 2"i in ejus altitudine; capite acutiusculo vel obtusiusculo, ore clauso antice inferne parum oblique trun- cato, 5'/3ad 7 in longitudine corporis cum. 4 ad 5' '2 in longitudine corporis absque pinna caudali, altitudine l'/4ad l'/s , latitudine l^/s ad 1^/5 in ejus longitudine; oculis superis, diametro 3 ad 4 in longitudine capitis, diametro 1 ad IV3 in capitis parte postoculari, diametro V/i ad 2 distantibus,

179

membrana palpebrali iridls raai'giuem externurn tantum tegente, apertura subcirculavl ; linea rostro- dorsali fronte et vertice declivi convexiuscula, nucha et dcfrso convexa; liuea interocularl convexa; naribus orbitae raagis quara rostri apici approximatis, po3terioribus patulis valvula claudendis , an- terioribus subtubulatis; poris parvis utroque latere nares interet angulum operculi superiorem longi- tudinaliter uniseriatis parum consplcuis; rostro carnoso, planiusculo, valde convexo, paulo ante os prominente, junioribus oculo non longiore, aetate provectis oculo multo longiore, apice aetate pro- vectioribus semper, juvenilibus vulgo poris 3 magnis distantibus in seriem transversam dispositis, porocentrali lateralibus vulgo multo majore, poris circumjacentibus minoribus consplcuis nullls; osse suborbitttli anteriore irregulariter oblongo-tetragono, angulis plus minusve rotundato, minus duplo longiore quam alto; ossibus suborbitalibus ceteris humilibus , oculi diametro multoties ad minus triplo gracilioribus ; poris suborbitalibus longitudinaliter uniseriatis parum vel non consplcuis ; cirris carnosis , supraraaxillaribus rostjralibus multo longioribus oculi diametro non ad paulo longioribus ; maxilla superiore acie cartilaginea formam ferri equini subreferente sympbysi leviter emarginata, deorsum valde protractili; labio superiore valde carnoso, ante maxillam pendulo, margine interno transversira rugoso, margine libero papillis conicis obtusis brevibus pluriseriatis ; maxilla inferiore plana, margine anteriore truncata; labio inferiore valde carnoso, reflexo, margine interno oblique transversira rngoso, margine libero papillis conicis brevibus acutis pluriseriatis, sulcis inferne antice istlimo lato distantibus; mento propter maxillam inferiorem adscendentem parum oblique truncato : operculo latitudine maxima 2 ad 2 et paulo, latitudine superne 2 ad 2'/3 in ejus altitudine, oculi diametro paulo ad non graciliore, margine inferiore rectiusculo vel convexiusculo; apertura branchi- ali sub praeoperculi margine posteriore desinente; dentibus pharyngealibus masticatoriis aggregatis 2.4.5,5.4.2, singulis facie masticatoria oblique truncatis, marginibus elevatis serie anteriore prae- sertim inaequaliter lobatis, dentibus serie anteriore antice dimidio apicali sulco longitudinali lato percursis j osse scapulari trigono acutiuscule rotundato ; linea dorsali convexa linea ventrali convexa altiore; ventre ante pinnas ven trales plano, post pinnas ven trales rotundato non carinato; squamis subverticalibus , mediis lateribus quam cetero corpore majoribus, dimidio libero et dimidio basali longitudinaliter subradiatim striatis, 33 vel 34 in linea laterali , 14 ( 131/2 ) in serie trans versalt quarum 6 { 5' 2 ) supra lineam lateralera , 11 vel 12 in serie longitudinali occiput inter et pinnam dor- salem, ventralibus infimis longitudinaliter triseriatis magnitudine postrorsum sensim accrescentibus, serie media iis seriebus lateralibus non majoribus; linea laterali rectiuscula, antice tantum declivi, basi ventralium paulo ad non magis quam lineae dorsali approximata , singulis squamis tubulo sim- plice mediam squamam attingente vel non attingente notata; pinna dorsali ante pinnas ventrales in- cipiente et ante pinnam analera desinente, basi alepidota, acuta, emarginata, paulo breviore ad pau- lo longiore quam alta, longitudine 4-/3 ad 5^/5 in longitudine corporis, altitudine 1 et paulo ad V/t. ia altitudine corporis; pinnis pectoralibus et ventralibus acutis longitudine subaequalibus 6 fere ad 7 fere in longitudine corporis, pectoralibus ventrales non, ventralibus analem non vel vix attingen- tibus; anali basi vagina squamosa humillima subnulla, acuta, paulo emarginata, dorsali sat multo liumiliore sed plus duplo (minus triplo) breviore, radio tertio simplice gracili cartilagineo; caudali basi late squamosa, profunde emarginata, lobis acutis, superiore inferiore longiore, S-'/s ad 4'/4 in longitudine corporis; colore corpore superne viridi vel olivaceo, inferne argenteoj iride flavescente vel rosea; fascia cephalo- caudali violacea vel fuscescente plus minusve lata frequenter non vel parura conspicua; squamis corpore singulis basi macula violascente, maculis juvenilibus interdum vittas longitudinales similantibus , squamis dorso lateribusque plnrimis singulis insuper vittula transversa nitente-viridi ornatis ; pinnis rosco-hyalinis vel roseis. B. 3. D. 4.10 ad 4,14, V. 1.13 ad 1 IG. V. 2 8. A. 3 5 vel 3 6. C. 6.17 6 lat. brev. inclus.

180

Syn. Labeoharhus vittatus K. v. IT. ap. Val., Poiss. XVI p. 203.

Jiohite a baiules Val., Poiss. XVI p. 203 (aetas juvenilis).

Rohita eri/thrura Val., Poiss. XVI p. 204 (aetas provecta).

Eohite u queue rouge Val., ib. XVI p. 20i.

Rohita erythrurus Blkr, Zevende Bijdr. iclith. Borneo, Nat. T. Ned. Ind. V p. 452.

Millem Mal. Bat., Mllem Sund.

Kasehreh Lamp. Hab. Java (Batavia, Lebak, Buitenzorg, Tjikao, Pai-ongkalong, Surabaja, Gempol), in fluviis.

Sumatra (Pangabuaiig, Padang, Solok, Meninju , Laliat), in fluviis et lacubus.

Borneo (Bandjermasin, Pengaron, Pontianaki, in fluviis. Longitudo 23 speciminum 105"" ad 245'".

Aanm. Het komt mij thans meer dan waarschijnlijk voor, dat Rohita vittata Val. en Rohita erythrura Val. slechts leeftijdsverscheidenheden zijn eener zelfde soort. De verschillen, in de aangehaalde beschrijving vermeld als soortelijke, zijn te be- schouwen als van gcene hoogere waarde dan individuele en deels te brengen op rekening van minder goed bewaarden toestand der beschrevene of afgebeelde voor- werpen.

Rohita enneaporos Blkr is eene na verwante soort , welke echter niet met Rohita vittata vereenigd kan worden wegens hare 9 groote snuitporiën zeer smal en hoog operkel, lageren kop (bij voorwerpen van gelijke grootte), enz. Niet minder na ver- want is Rohita triporos Blkr , welke echter te herkennen is aan eene groote zwarte vlek voor op de rugvin, eene schubrei minder onder de zijlijn, enz.

Rohita vittata Val. is te Batavia niet zeldzaam , doch zij wordt er toch voorname- lijk slechts gevangen tijdens hoogere rivierstanden , als wanneer zij meer uit de hoogere gedeelten der rivieren schijnt af te dalen.

Rohita (Rohita) kahajanensis Blkr, Act. Soc. Scient. Ind. Neerl. II, Tiende Bijdr. ichth. fauna . van Borneo p. 18. — Kahajansche Rohita. Atl. Cypr. Tab. XV fig. 5.

Kohit. (Eoli.) corpore oblon^o compresso. altitudine 4 ad 4 et paulo in ejus longitudine, latitudine 2 ciiciter in ejus altitudine; capite acutiusculo, ore clauso antice inferne parum oblique truncato, 5'/5 ad 5-/3 in longitudine corporis cum, 4 ad 4'/:) in longitudine corporis absque pinna caudali, altitudine V/s ad l'/6, latitudine 1^/4 ad l-Zsin ejus longitudine ; oculis subsuperis, diametro 3 et paulo in longitudine capitis, diametro 1 et paulo in capitis parte postoculari , diametro iVs ad IV2 distantibus, merabrana palpebrali iridis marginem externum tantum tcgente, apertura subcirculari ; linea rostro-dorsali fronte et vertice declivi convexiuscula, nucha et dorso convexa; linea interooulari convexa ; naribus orbitae raagis quara rostri apici approxiraatis , posterioribus patulis valvula claudendis, anterioribus brevi- tubulatis ; poris parvis utroque latere nares inter et angulum operculi superiorem longitudinaliter uni.seriatis parum conspicuis; rostro carnoso, planiusculo, convexo, vix ante os prominente, oculo aon breviore, apice poris 2 magnis distantibus in linea ti'ansversa sitis poris minoribus conspicuis

lei

aullis cinctis; osse suborbitali anteriore oblongo irregnlarlter tetragouo, angnlis rotundato, minus duplo longiore quam alto ; ossibus suborbitalibus ceteris humillbus oculi diametro multoties graciliori- bus; poi'is suborbitalibus consplcuis nullis; cirris carnosis gracilescentibus , supramaxillaribus rostra- libus multo longioribus oculi diametro vix longioribus; maxilla superiore acie cartilaginea formam ferri equini subreferente , symphysileviter emarginata, deorsum valde protractili ; labio superiore valde carnoso, ante maxillam pendulo, margine libero papillis conicis obtusis breribus numerosis plnri- seriatis; maxilla inferiore plana subcochleariformi ; labio inferiore valde carnoso, reflexo, margine libero papillis conicis obtusis brevibus numerosis pluriseriatis , sulcis inferne antice isthmo lato distantibus; mento propter maxillam inferiorem adscendentem parum oblique truncato; operculo latitudine 2 fere in ejus altitudine , margine inferiore rectiusculo ; apertura branchiali sub praeoperculi margine posteriore desinente ; dentibus pharyngealibus masticatoriis aggregatis 2. 4. 5, 5. 4. 2 , singulis facie masticatoria oblique truncata vel oblique convexa, marginibus elevatis, dentibus serie anteriore praesertim inaequaliter bilobis, iis serie anteriore antice dimidio apicali sulco longitudinali lato percursis : osse scapulari trigono acute rotundato ; linea dorsali convexa linea ventrali convexa altiore; ventre ante pinnas ventrales plano, post pinnas ventrales obtuse carinato; squamis subverticalibus , mediis lato- ribus quam cetero corpore paulo majoribus, dimidio libero et vulgo etiam dimidio basali longitudi- naliter subradiatim striatis, 35 vel 36 in linea laterali, 13 in serie transversali quarum 5'/2(6)3npra lineam lateralem, 10 vel 11 in serie longitudinali occiput inter et pinnam dorsalem, ventralibua in- fimis longitudinaliter triseriatis; linea laterali rectiuscula, antice tantum declivi, basi ventralinm 7ix magis quam lineae dorsali approximata , singulis squamis tubulo simplice mediam squamam attingente vel superante notata; pinna dorsali ante pinnas ventrales incipiente et paulo ante pinnam analem desinente, basi alepidota, acuta, emarginata, multo longiore quam alta, longitudine 4 et paulo ïn longitudine corporis, altitudine l'/acirciter in altitudine corporis; pinnis pectoralibns et ventralibus acutis, longitudine subaequalibus , 7 circiterin longitudine corporis, pectoralibus ventrales non, ven- tralibus analem non attingentibus ; analibasi vagina squamosa humillima inclnsa, acuta, non emar- ginata, dorsali paulo humiliore sed plus triplo breviore, radio simplice tertio graeili cartilaoineo ; caudali basi squamosa, profunde incisa, lobis acutis superiore inferiore longiore 4 et paulo in longi- tudine corporis; colore corpore superne viridi, inferne argenteo ; iride flava vel rosea: recfione su- prascapulari macula nitente-coerulea ; cauda aetate provectioribus macula magna nigra basi ninnae caudalis approximata; fascia cephalo-caudali diffusa fuscescente; pinnis roseis, dorsali, anali cau- dalique plus minusve fusco arenatis.

B. 3. D. 4/15 vel 4/16. P. 1/14. V. 2/S. A. S/5 vel 3/6. C. 7/17 7 lat. brev. incl.

Hab. Borneo (Kahajan), in fluviis. Sumatra (Labat), in fluviis.

Longitudo 5 speciminum 76'" ad 106'".

Aanm. Het voornaamste kenmerk dezer soort is gelegen in de twee groote vaneen- staande snuitporiën , zonder omringende of tusschenliggende kleinere of grootere po- riën, zoodat die poriën zich scherp op den overigens geheel gladden snuit afteekenen.

In het aantal, de grootte en de plaatsing der snuitporiën bij Rohita zijn kenmer- ken gelegen, welke ^ wegens hunne standvastigheid, mij voorkomen inderdaad van soortelijke waarde te zijn. Bij vele soorten ontbreken die snuitporiën geheel en al , zooals bij 8 der 9 hiervoren beschrevene soorten. Bij de onderwerpelijke soort zijn die poriën nog slechts ten getale van twee aanwezig. Andere soorten , zooals Kohita vittata Val. en Rohita triporos Blkr, hebben drie zoodanige poriën, welke vooraan

182

den snuit in eene dvvarsche rei zijn geplaatst en van welke de middelste aanmer- kelijk grooter is dan de zijdelijke. Van Rohita borneënsis heb ik reeds gezegd, dat er vijf zoodanige in eene dvvarsche rei geplaatste poriën zich voor aan den snuit bevinden. Bij Rohita enneaporos stijgt dit getal tot negen , acht van welke in een' cirkel zijn geplaatst, terwijl de negende, veel grooter dan de overige, zich in het centrum van den cirkel bevindt. Bij andere soorten nog, zijn die poriën veel tal- rijker, doch zij houden dan op soortelijke kenmerken te leveren, nemende hun aantal daarin den regel toe met toenemeuden leeftijd, even als bij meerdere soorten van Labeo, Morulius, enz.

Rohita kahajanensis is, behalve aan hare snuitporiën, nog herkenbaar aan hare 85 of 36 schubben in de zijlijn, 6 (5^) schubreijen boven de zijlijn, 15 of 16 ver- deelde rugvinstraleu en glinsterend blaauwe schouderviek.

Rohita (Rohita) triporos Blkr, Diagn. beschr. nieuwe vischs. v. Su- matra Tient. I - V , Nat. T. Ned. Ind. III p. 598. — Drieporige Rohita. Atl. Cypr. Tab. XI fig. 3.

Eohit. (Rohit.) corpore oblongo compresso , altitudine 4 ad 4^/4 10 ejus longitudine, latitudine 2 et paulo ad2'/4in ejus altitudine; capite acutiusculo, ore clauso antice inferne parum oblique truncato, ö'/sad 61/3 in longitudine corporis cum , 4*/3 ad 4% in longitudine corporis absque pinna caudali , altitudine iVc ad iVscirciter, latitudine iVs circiter in ejus longitudine; oculis superis, diametro 3'/3 ad 3'/4 in longitudine capitis, diametro 1 et paulo ad iViin capitis parte postoculari , diametro l'/^ ad l^/s distantibus , membrana palpebrali iridis marginem externum tegente , apertura subcirculari ; linea rostro-dorsali fronte et vertice declivi rectiuscula, nucha et dorso valde convexa; linea interoculari convexa ; naribus orbitae magis quara rostri apici approximatis , posterioribus patulis valvula clau- dendis, anterioribus subtubulatis ; poris parvis utroque latere nares inter et angulum operculi superi- orem longitudinaliter uniseriatis parum conspicuis; rostro carnoso planiusculo, convexo, paulo ante os prominente, oculo longiore , apice poris 3 magnis distantibus in seriem transversam dispositis, central» lateralibus majore, poris circumjacentibu» minoribus conspicuis nuUis; osse suborbitali anteriore oblongo-tetragono , angulis rotundato , minus duplo longiore quam alto ; ossibus suborbitalibus ceteris humilibus oculi diametro triplo ad quadruplo gracilioribus ; poris suborbitalibus conspicuis nullis; cirris carnosis gracilescentibus , supramaxillaribus rostralibus multo longioribus oculi diametro non vel paulo tantum longioribus; maxilla superiore acie cartilaginea formam ferri equini subreferente , symphysi leviter emarginata, deorsum valde protractili; labio superiore valde carnoso, ante raaxil- lam pendulo, margine libero papillis conicis acutiusculis brevibus numerosis pluriseriatis ; maxilla inferiore plana, margine anteriore truncata; labio infcriore valde carnoso, reflexo, margine libero papillis conicis acutiusculis brevibus numerosis pluriseriatis, sulcis inferne antice isthrao lato di- stantibus ; mento propter maxillam inferiorem adscendentera parum oblique truncato ; operculo la- titudine iVaad 1 3/4 in ejus altitudine, oculi diametro vix ad non graciliore, margine inferiore rectiusculo; apertura branchiali sub praeoperculi margine posteriore desinente; dentibus pharynge- alibus masticatoriis ajtrreKatis 2.4.5,5.4.2. sintrulis facie masticatoria oblique truncata, margini- bus elevatis serie anteriore praesertim inaequalibus sublobata, dentlbus serie anteriore antice dimidio apicali sulco longitudinali latu superficiali percursis; osse scapulari trigono acutiusoule rotundato; linea

183

Oorsali convexa liHea ventrali convexa multo altiore ; ventre antepinnas ventrales plano, postpinnas ventrales rotundato vel obtusissime carinato; squamis siibverticalibus, inediis lateribus iis cetero eor- pore majoribus, dimidio libero et dimidio basali longitudinaliter subradiatim striatis, 32 ad 34 in linea laterali, 12V2 (13) in serie transversali quarura 6 ( ö'/a ) supra lineam lateralem, 10 p. m. in serie longitudinali occiput inter et pinnam dorsalem, ventralibus infimis longitudinaliter triseriatis serie media postrorsum raagnitudine sensim accrescentibus iis seriebus lateralibus majoribus; linea latera- li rectiusoula antice tantum declivi, basi ventralium paulo vel non magis quara lineae dorsali ap- proximata, singulis squamis tubulo simplice mediam squaraam attingente vel non attingente notata ; pinna dorsali ante pinnas ventrales incipiente et ante pinnam analem desinente, basi alepidota, acuta, emarginata, paulo longiore ad sat multo breviore quam alta, longitudine 4'/2ad i^/o in longitudine corporis, corpora paulo humiliore ad paulo altiore; pinnis pectoralibus acutis 6 Va ad 6 in longitudine corporis, ventrales non attingentibus ; pinnis ventralibns acutis 6 ad 5 in longitudine corporis, ana- lem non ad subattingeutibus ; anali basi vagina squamosa humillima inclusa, acuta, paulo ad vix emarginata, dorsali multo humiliore et triplo circiter breviore, radio simplice tertio gracili carti- lagineo; caudali basi squamosa, profunde incisa , lobis acutis, superiore inferiore longiore 4 ad S'/a in longitudine corporis; colore corpore superne viridi, inferne argenteo; iride flavesente vel rosea; squamis dorso lateribusque singulis basi niacula oblonga trans versa fusco-violascente; fascia cephalo- caudali fuscescente diffusa (specimine juniore tantum conspicua) ; pinnis roseis vel flavesoentibus , dorsali (specimiue majore tantum) antice inferne macula magna nigricante-violacea et membrana inter sin- gulos radios macula diffusa ex arena fusca composita.

B. 3. D. 4/11 ad 4/13. P. 1/14. V. 2/8. A. 3/5 vel 3/6. C. 6/17/6 vel 7/16/7 lat. brev. incl.

Hab. Sumatra (Palembang), in fluviis. Borneo.(Pontianak), in fluviis.

Longitudo 2 speciminum 130'" et 154'".

Aanm. Rohita triporos is zeer na verwant aan Rohita vittata Val. Zij verschilt er echter bepaald soortelijk van, door eene overlangsche schubrei minder onderde zijlijn, hooger ligchaam, hoogere spitsere en meer uitgerande rugvin, langere buik- viunen, hoogeren kop, korteren en tevens minder bollen snuit, korteren staart, breeder operkel, groote zwartachtige rugvin vlek, enz.

Deze verschillen vallen evenwel gedeeltelijk slechts in het oog bij vergelijking van voorwerpen van beide soorten van gelijke grootte.

Zoo vind ik bij voorwerpen van beide soorten van 154'" lengte

Boldta triporos. Rohita vittata.

Hoogte des ligchaams in zijne lengte 4|- maal 4| maal

Hoogte van den kop in zijne lengte . . . . 1^ // Ij "

Breedte van het operkel in zijne hoogte . . . 1 + // 3 //

Hoogte der ruo;vin in de hoogte des ligchaams min-

der dan 1 n meer dan 1 //

Lengte van den staart van den laatsten rugvin- straal tot aan den staartvindgrond in de lengte

des geheelen ligchaams 4^ tot 4| ml. 4 //

Buikvinnen in de lengte des ligchaams .... 5 maal , ö| u

184

Den kopstaartband zie ik bij Rohita triporos slechts op mijn kleiner voorwerp en dan nog flaauw uitgedrukt. Bij Rohita vittata gaat deze band echter dikwerf ins- gelijks verloren door lange bewaring in wijngeest.

Rohita (Rohita) enneaporos Blkr, Diagn. beschrijv. nieuwe vischs. v. Sumatra, Tient. I-IV, Nat. T. Ned. Iiid. III p. 596.— i\%en- porige Rohita. Atl. Cypr. Tab. XI fig. 2.

Rohit. (Roh.) corpore oblongo compresso, altitudine 4V2 fere in ejnslongitudine, latitudine 2 circiter in cjus altitudine; capite obtusiusculo , ore clauso antice inferne parum oblique truncato, G'A' circiter in longitudine corporis cum, 5 circiter in longitudinfe corporis absque pinna caudali, altitudine IVi, latitudine 1^/2 circiter in ejus longitudine; oculis superis, diametro 3"/3 ad S^/i in longitudine capi- tis, diametro iVi circiter in capitis parte postoculari, diametris 2 circiter distantibus, membrana palpebrali iridis marginem externum tantum tegente, apertura subcirculari ; linea rostro-dorsali fronte et vertice deolivi convexiuscula , nucha et dorso convexa ; linea interoculari convexa ; naribus orbitae magis quam rostri apici approximatis , posterioribus patulis valvula claudendis , anterioribus subtubu- latis; poris parvis utroquo latere nares inter et angulum operculi superiorem longitudinaliter unise- riatis parum conspicuisj rostro carnoso, planiusculo, valdeconvexo, paulo ante os prominente , oculo multo longiore, apice poris magnis valde conspicuis, poro centrali ceteria majore poris 8 conspicuis in circulum dispositis cinctis , poris extra circulum insuper aliquot poris ceteris minoribus oculo nudo vix vel non conspicuis; osse suborbitali irregulariter tetragono, duplo circiter longiore quam lato, angulis plus minusvo rotundato; ossibus suborbitalibus ceteris humilibus oculi diametro triplo ad quadruplo gracilioribus ; poris suborbitalibus conspicuis nullis ; cirris carnosis supramaxillaribus rostra- libus longioribus, oculi diametro non vel paulo longioribus; maxilla superiore acie cartilaginea for- mam ferri equini subreferente , symphysi leviter emarginata , deorsum valde protractiii; labio superiore valde carnoso, ante maxillam pendulo, marglne interno transversim rugoso, margine libero papillis oonicis obtusis brevibus pluriseriatis ; maxilla inferiore plana, margine anteriore truncata; labio in- feriore valde carnoso, reflexo, margine interno oblique transversim rugoso, margine libero papillis conicis brevibus acutis pluriseriatis, sulcis inferne antice isthmo lato distautibus; naento propter maxillam inferiorem adscendentem parum oblique truncato,- operculo latitudine maxima 2-5, latitu- dine superne 3 in ejus altitudine, oculi diametro multo graciliore, mai-gine inferiore convexiusculo ; apertura branchiali sub praeopereuli margine posteriore desinentej dentibus pharyngealibus mastica- riis aggregatis 2.4.5/5.4,2, singulis facie masticatoria oblique truncata, marginibus elevatis, iis se- rie anteriore praesertim inaequaliter lobatis antice dimidio apicali sulco longitudinali superüciali percursis ; osse scapulari trigono acutiuscule rotundato ; linea dorsali convexa linea ventrali con vexa altiore; ventre ante pinnas ventrales plano, post pinnas ventrales rotundato non carinato; squamis subverticalibus , mediis lateribus quam cetero corpore majoribus, dimidio libero et dimi- dio basali longitudinaliter subradiatim striatis, 33 vel 34 in linea laterali, 13V2 (14) in serie transversali quarum öVa (6) supra lineam lateralem, 11 vel 12 in serie longitudinali occiput inter et pinnam dorsalem, ventralibus infimis longitudinaliter triseriatis; linea laterali rectiuscula, antice tantum deolivi, basi ventrallum vix magis quam lineae dorsali approximata , singulis squamis tubulo simplice mediam squamam non vel vix attingente notata; pinna dorsali ante pinnas ventrales inci- pieute et ante pinnam analem desinente, basi alepidota, acuta, emarginata, paulo longiore quam alta, longitudine 5 fere ia longitudine corporis, altitudine 1 et paulo in altitudine corporis; pinnis

185

pectoralibus et ventralibus acutis , pectoralibus 7 fere in longitudine corporis ventrales non attingen- tibus, ventralibus 6 et paulo ia longitudine corporis analem non attingentibus ; anali baai vagina squamosa humillima inclusa, acuta, emarginata, dorsali non multo humiliore sed plus duplo (minus triplo) breviore, radio siraplice tertio gracili cartilagineo ; caudali basi squamosa, profunde incisa, lobis acutis, superiore inferiore longiore 4 circiter in longitudine coi'poris; colore corpore superne olivaceo-viridi, inferne argenteo; iride flavescente vel rosea ; fascia cephalo-caudali diffusa fuscescente- violacea; pinnis roseis vel rubris.

B. 3. D. 4/12 vel 4/13. P. 1/15. V. 2/8. A. 3/5 vel 3/6. C. 6/17/G et lat. brev.

Hab. Sumatra (Padang), in fluviis.

Longitudo specimiuia unici 246'".

Aanin. Een nieuwe vergelijking van bovenbeschreven voorwerp met mijne tal- rijke voorwerpen van Rohita vittata Val., heeft mij eerst doen twijfelen of het wel tot cene daarvan verschillende soort te brengen zij , zoo groot is de overeenkomst in de meeste bijzonderheden van habitus en bewerktuiging. Intusschen tref ik bij geen mijner voorwerpen van Rohita vittata Val. van gelijke grootte meer dan slechts 3 op eene dwarsche lijn geplaatste snuitporiën aan, terwijl er ook standvastig de kop betrekkelijk hooger is en het operkel betrekkelijk breeder en minder hoog. Ik heb alzoo mijn voorwerp onder den vroeger aan hetzelve gegevenen soortnaam gelaten , waaronder het zal behooren geplaatst te blijven, tenzij nieuwe reijen van voorwerpen mogten aantoonen, dat aan de beschrevene verschillen geene soortelijke waarde ge- hecht mag worden.

Rohita {Rohita) oligolepis Blkr, Nalez. ichth. faun. van Banka, Nat. Tijdschr. Ned. Ind. V p. 191. — Grootschuhhige Rohita. Atl. Cjpr. Tab. VIII fig. 7.

RoHt. (Roh.) corpore oblongo compre.sso, altitudine 4 circiter in ejus longitudine, latitudine 2 et paulo in ejus altitudine; capite acutiusculo, ore clauso antice inferne mediocriter oblique truncato, 5' 3 circiter in longitudine corporis cum, 4*3 ad 4V3 in longitudine corporis absque pinna caudali, altitudine IVs ad 1*/* in ejus longitudine; oculis subsuperis, diametro Set paulo in longitudine ca- pitis, diametro 1 et paulo in capitis parte postoculari, diametro IV2 circiter distantibus, membrana palpebrali iridis marginem externum tantum tegente, apertura subcirculari ; linea rostro-dorsali fronte et vertice declivi rectiuscula, nucha et dorso valde convexa; linea interoculari convexa; naribus orbitae magis quam rostri apicl approximatis, posterioribus patulis, anterioribus brevitubulatis ; po- ris parvis utroque latere nares inter et angulura operculi superiorem longitudinaliter uniseriatis con- spicuis; rostro convexo, carnoso, vix ante os prominente, oculo vix vel non longiore, superne laevi, antice poris pluribus subaequalibus bene conspicuis, poris centralibus majoribus nullis; osse suborbi- tali anteriore oblique tetragono, vix altiore quam longo, postice quam antice multo altiore; ossibus suborbitalibus ceteris humillimis , oculi diametro triplo ad multo plus triplo gracilioribus ; cirris carnosis, rostrallbus oculo vix brevioribus, supramaxillaribus oculo sat multo longioribus; maxilla superiore acie cartllaginea formara ferri equini subreferente , symphysi vix emarginata, deorsum val- de protructilii labio superiore valde carnoso, ante maxillam pendulo, plicis numerosis transversis,

24

186

marwine libero papillis brevissiniis conicis plariseriatis ; maxilla inferiore plana subcochleariformi labio inferiore valde carnoso, reflexo, plicis numerosis oblique transversis, margine libero papillis; brevissimis conicis pluriseriatis , sulcis inferne isthmo lato distantibus ; mento propter maxillam inferiorem valde adscendentem oblique truncato; operculo latitudine l^/s circiter in ejus altitudine, margine inferiore rectiusculo; apertura brancbiali sub praeoperculi margine posteriore desinente; dentibus pharyngealibus masticatoriis 2.3.5/5.3,2 vel 2.4.5/5.4.2, singulis facie masticatoria oblique truncata margine elevato plus minusve lobata; osse scapulari trigono obtuse rotundato; linea dor- sali convexa linea ventrali convexa multo altiore ; ventre ante pinnas ventrales plano , post pinnas ventrales valde obtuse carinato; squamis subverticalibus , mediis lateribus quara cetero corpore ma- joribus, dimidio libero et parte basali longltudinaliter subradiatim striatis, 28 ad 30 in linea la- terali, 11 p. m. in serie transversali quarum 4'/2 (5) supra lineam lateralem, 11 p. m. in serie lonwitudinali occiput inter et pinnam dorsalem, ventralibus infimis longltudinaliter triseriatis; linea laterall rectiuscula, basi ventralium non magis quam lineae dorsali approxiraata, singulis squamis tubulo simplice mediam squamam attingente vel subattingente notata ; pinna dorsali ante pinnas ven- trales incipiente et ante pinnam analem desinente, basi alepidota, acuta, non vel vix emarginata, lon^iore quam alta, longitudine 4i/2 ad 4^/5 in longitudine corporis, altitudine l*/3 ad iV* in alti- tudine corporis; pinnis pectoralibus acutis 6 et paulo, ventralibus acutis 7 fere in longitudine cor- poris, pectoralibus ventrales non, ventralibus analem non attingentibus ; anali acuta, non vel parum emarginata, dorsali paulo humiliore sed triplo circiter breviore, radio simplice tertio gracili car- tilagineo; caudali basi squamosa, profunde incisa, lobis acutis, superiore inferiore paulo longiore 4 circiter in longitudine corporis ; colore corpore supcrne roseo-viridi , inferne roseo-margaritaceo ; iride flava vel rosea ; squamis lateribus pluribus basi vitta transversa subsemilunari fusca ; cauda macula rotunda nigricante magna in linea laterali basi pinnae caudalis contigua; pinnis roseis, imparibus plus minusve fusco arenatis.

B. 3. D. 4/12 vel 4/13. P. 1/13. V. 2/8. A. 3/5 vel 3/6. C. 7/17/7 lat. brev. incl.

Hab. Banka (Marawang), in fluviis.

Longitudo 2 speciminum 100'" et 103'".

Aanm. Rohita oligolepis is kenbaar, behalve aan bet gering aantal harer schubben en rugvinstralen , aan haren spitsen kop, goed zigtbare talrijke 'poriën aan de snuitspits zonder grootere centrale poriën, vrij lange voeldraden , groote ronde staartvlek, enz.

Voor zooverre de vsraarnemingen reiken , is deze Rohita aan Banka eigen , even als Rohita Waandersi.

MoRULiüS Buch. Blkr ;=! Chrysophekadion Blkr ol. — Millem.

Corpus oblongum compressum, squamis magnis vel mediocribus ve- stitum. Maxillae nudae , non tumidae. Cirri 4 , rostrales et suprama- xillares. Rostrum carnosura, integrum, ante os prominens, lateribus lobatum vel non lobatum , margine libero nee papillatum , nee fimbria- tum. Os suborbitale anterius oblongum sat longe ante orbitam situm. Labium superius ante maxillam superiorem pendulum , fimbriatum , cum

187

ïabio inferiore continuüm. Rictus ore aperto plus minusve ovalis. Maxilla superior acie tenui semilunari, Maxilla inferior acie tenui truncata vel rotundata, symphysi tubereulo nuUo. Labium inferius reflexum papillatum vel fimbriatum non lobatum, Sulcus postlabialis unicus transversus semilunaris margini labii inferioris subparallelus. Pinna dorsalis ante pinnas ventrales incipiens et ante vel supra pin- nam analem desinens, radio simplice postico cartilagineo. Dentes pharyngeales raasticatorii aggregati 2.4.5/5.4.2. facie masticatoria obli- que truncati non tuberculati. ^

Aanm. Ik zonder het geslacht Morulius van Rohita af, eensdeels wegens de enkele dwarsche achterlipsgroeve , en anderendeels wegens het ver voorwaarts verplaatst zijn van het voorste onderoogkuilsbeen , hetwelk, meer langwerpig van gedaante, even als bij het geslacht Labeo, door het tweede onderoogkuilsbeen tot ver voor de oogkas is verschoven.

Het geslacht staat in het algemeen in verwantschap tusschen Rohita , Rohitichthys en Labeo, doch is van alle gemakkelijk te onderkennen aan de enkele achter- lipsgroeve die halvemaanvormig evenwijdig aan den vrijen onderliprand verloopt, terwijl bij de overige genoemde geslachten het midden der kinhuid zonder groeve is en de aan beide zijden dier huid verloopende groeve overlangs is geplaatst.

Tot dit geslacht breng ik thans 5 soorten mijner verzameling, waarvan vier bengaalsche en slechts een soendasche, t. w. Rohita calbosu Val., Rohita Belan- geri Val. , Rohita Buchanani Val. en Rohita chalybeata Val. van Bengalen en Rohita chrysophekadion Blkr van den Indischen Archipel. — Bovendien geloof ik, dat daartoe almede te brengen zijn nog eenige andere bengaalsche soorten, welke ik niet naar de natuur ken, zooals Rohita moralius Val., Rohita jaolius Val., Rohita Reynauldii Val. , Rohita musiha Heek. en Labeo velatus Val.

Deze soorten, deels zeer na aan elkander verwant, verschillen deels ook vrij aanmerkelijk van elkander, ten opzigte van kleuren, profiel, bouw van operkel en vinnen, beschubbing, enz., 2oodat voor meerdere de diagnostische verschillen gemakkelijk zijn vast te stellen, terwijl dat van andere soorten moeijelijk is te omschrijven. Zoo is van mijne bengaalsche soorten Morulius chalybeatus gemak- kelijk herkenbaar aan hare ongeveer 70 schubben in de zijlijn en 14 of 15 over- langsche schubreijen boven de zijlijn, en Morulius rohita (Cyprinus rohita Buch.) aan hare 40 schubben in de zijlijn, 7 (6V2) overlangsche schubreijen boven de zij- lijn, buitengemeen ontwikkeld operkel welks breedte slechts IV2 luaal gaat in zijne hoogte, gladden snuit zonder zigtbare poriën en uiterst korte voeldraden, Daaren-

188

tegen zijn ^lorulius Belangeri en Morulius calbosu in habitus van kop, ligchaam en vinnen , en in kleuren zeer na verwant aan de soendasche soort. Deze laat zich echter onderkennen als volgt.

I. Rostrum valde ante os prominens poris numerosis conspicuis obsitura. Cirri

bene evoluti.

A Squamae 41 ad 43 in linea laterali, 9 {Sy supra lineam lateralem. Oper-

culura latiludine 2 fere ad 2 et paulo in ejus altitudine. Pinna dorsalis basi

4 ad 4? in longitudine corporis, radiis 4/15 vel 4/16 ad 4/18 vel 4/19.

Ulorulius chrysophekadion Blkr.

Morulius chrysophekadion Blkr — Veelldierige Morulius of Millem. Atl. Cypr. Tab. X.

Morul. corpore oblongo compresso, altitudine é'/s ad 3% in ejus longitudine, latitudine 12/3 ad 2V3' in ejus altitudine; capite acutiusculo ore clauso antice inferne valde oblique truncato, 4^/5 ad GVain longitudine corporis cum 3^/5 ad fere in longitudine corporis absque pinna caudali, altitudine 1''3 ad 11/9, latitudine l'/o ad iVs in ejus longitudine; oculis snperis, diametro 2''/4 ad 4 in longitudine capi- tis, diametro 1 ad IV5 in capitis parte postoculari , diametro l'/s ad 2^/3 distantibus , msmbrana pal- pebrali iridis partem externam magna parte tegente apertnra subcirculari ; linea rostro-dorsali fronte et vertice declivi rectiuscula vel concaviuscula, nucha et dorso valde convexa; linea interoculari convexa; naribus orbitae multo magis quam rostri apici approximatis , posterioribus patulis valvula claudendis, anterioribus subtubulatis; poris parvis utroque latere nares inter et angulum opercnli superiox'em longitudinaliter uniseriatis non semper conspicuis; rostro valde carnoso, planiusculo, valde convexo, valde ante os prominente, junioribus oculo breviore, aetate provectioribus et adnltis oculo lon^iore, antice junioribus et adultis poris conspicuis nuraerosissimis usque inter et post narcs sese extendentibus obsita poris centralibus ceteris conspicue raajoribus nullis; osse suborbitali anteriore sat longe ante oculum et toto vel toto fere ante nares sito, irregulari oblongo-ovali, minus duplo longiore quam alto, margine inferiore valde convexo; ossibus suborbitalibus ceteris humillirais oculi diametro multoties gracilioribus , 2° valde elongato ante oculum porrecto; poris suborbitalibus lon- cfitudinaliter uniseriatis parum vel non conspicuis; cirris carnosis, rostralibus supramaxillaribus paulo brevioribus ad paulo longioribus , oculi diametro brevioribus ad paulo longioribus ; maxilla superiore acie cartilaginea formam ferri equini subreferente , sympbysi leviter ad non emarginata, deorsum valde protractilij labio superiore parum carnoso, ante maxillam pendule, rugoso, margine libero papillis conicis obtusis brevissimis pluriseriatis ; maxilla inferiore plana, margine anteriore truncata; labio inferiore valde reflexo, carnoso, non rugoso, margine libero papillis conicis acutis cirriforraibus pluriseriatis, sulcis inferne post labium unitisunde incisura postlabiali transversa serailunari profun- da ; mento propter maxillam inferiorem adscendentem valde oblique truncato ; operculo latitudine 2 fere ad 2 et paulo in ejus altitudine, postice semilunariter rotundato, margine inferiore convexo vel convexiusculo; membrana operculari sat late post operculum sese extendente semilunariter rotundata; apertura branchiali sub praeoperculi margine posteriore vel sub operculi parte anteriore desinente;

189

dentibus pharyngealibu3 masticatorils aggregatïs 2.4.5/5.4.2 . singulis facie masticatoria oblique trun- cata marginibus elevatis non lobatis , dentibus serie anteriore antice non sulcatis ; osse scapulari triffono acutiuscule vel obtusiuscule rotundato; linea dorsali convexa linea ventrali convexa multo al- tiore; ventre ante pinnas ventrales plano, post pinnas ventrales obtusissime carinato; squamis dimi- dio corporis superiore subverticalibus , laterlbns infra lineam lateralem obliquis (angulo marginis li- beri superiore ante angulura marginis liberi inferiorem sito) , snprascapularibus maximis , lateribns antice quam cetero corpore, iis regione suprascapulari exceptis, majoribus; squamis dimidio libero et dimidio basali longitudinaliter subradiatim striatis, 41 ad 43 in linea laterali , 19 vel 20 in serie transversali quarum 8i/-J (9) supra lineam lateralem, 20 ad 23 in serie longitudinali occiput inter et pinnam dorsa- lem. laterallbus infimis longitudinaliter quinqueseriatis, postrorsum magaitudine sensim accrescen- tibus, serie media iis seriebus lateralibus non majoribus; linea laterali rectiuscula, antice tantum declivi, basi ventralium non multo magis quam lineae dorsali approximata, singulis squamis tubulo simplice mediam squamam non vel vix attingente notata; pinna dorsali ante pinnas ventrales inci- piente et ante pinnam analem desinente, basi vagina squamosa humili inclusa, acuta, non ad valde eraarginata, vix longiore ad sat multo breviore quam alta , longltudine 4"/$ ad 4 in longitudine corporis, corpore non vel vix ad multo altiore, radio simplice postico frequenter plus minusve producto; pinnis pectoi^alibus 5 ad 5% ia longitudine corporis, ventrales non vel vix attingentibus ; ventralibus acutis 4V4 ad 5 et paulo in longitudine corporis, analem attingentibus; anali basi vagina squamosa humillima inclusa, non ad valde emarginata, dorsali paulo ad multo humiliore sed plus duplo ad plus triplo breviore, radio simplice tertio gracili cartilagineo ; caudali basi squamosa, profunde incisa, lobis acutis superiore inferiore longiore 3^, 5 ad 4 in longitudine corporis; colore corpore fusco-vio- laceo, violascente-olivaceo, vel violaceo-nigricante; cirris violaceis vel nigricantibus ; iiide rosea vel aurea; squamis corpore singulis vulgo guttula aurea vel aurantiaca pulcherrime notatis; pinnis vio- lascente-roseis, vel violaceis, vel violaceo-nigi'is.

B. 3. D. 4/15 vel 4/16 ad 4/18 vel 4/19. P. 1/15 ad 1/17. V. 2/8. A. 3/5 vel 3/6. C. 5/17/5 vel 6/17/6

lat. brev. incl. Syn. Rohita chrysophehadion Blkr, Verb. Bat. G-en. XXIII Bijdr. ichth. Midd. Oost-Java p. 20.

Rohita polyporos Blkr, Nieuw. Tient. diagn. besclir. Vischs. v. Sumatra, Nat. T. N. Ind. V p. 520.

Rohita hoUogeneion Blkr, Descript. spec. pise. javan. nov. Nat. T. Ned. Ind. XIII p. 359.

Rohita cyanomelas Blkr, Diagn. beschrijv. nieuwe, viscbs. Sumatra, Tient. I — IV, Nat. T. Ned. Ind. III p. 597.

Si-hitam, Situm Palemb.

Millem (Mal. Bat., Arengan Sund. Hab. Java (Batavia, Bckassi, Krawang, Tjampea, Parongkalong, Tjikao, Surabaja, Gempol) , in fluviis.

Sumatra (Moarah-kompeh, Palembang), in fluviis. Longitudo plus quam 40 specirainum 75'" ad 600"'.

Aanm. De avchipelagische soort van Morulius is kenbaar aan hare talrijke snuitporiën en de formule harer schubben en vinstralen. Zij biedt zeer talrijke indivuële en kliinaatsverscheidenheden aan , zoowel ten opzigte der ontwikkeling van de snuitporiën en voeldraden, als van de vinnen, vooral der rugvin, buikvinnen en aarsvin, terwijl ook de kleurteekening talrijke schakeringen vertoont en verschilt

190

van eenvormig zwart-blaauw (de palembangsche voorwerpen) tot donker olijfkleuri» met eene ronde goud- of oranjekleurige vlek op elke schub.

Vroeger slechts in het bezit van zeer enkele voorwerpen dier variëteiten , hechtte ik hoogere waarde aan de waargenoinene verschillen, dan zij mij sedert gebleken zijn te verdienen , en eene herhaalde naauwkeurige studie van alle mijne voorwerpen heeft mij er toe geleid , de vier soorten , welke ik vroeger gemeend heb te moeten opstellen, tot eene enkele terug te brengen.

Morulius chrysophekadion is op Java niet zeldzaam. Vooral in de groote rivie- ren is zij soms zeer menigvuldig en zij bereikt er eene grootte, welke die van mijne grootste voorwerpen nog vrij aanmerkelijk overtreft. Honderden groote voorwerpen er van heb ik zien vangen in de ïjitaroem bij Parongkalong , tijdens eene daar aan- gerigte vischpartij en ook aan de monden der Tjitaroem wordt zij soms bij honder- den gevangen en van daar naar Batavia ter markt gebragt.

Zij is zeer na verwant aan Morulius Belangeri van Bengalen, welke tot dezelfde groep behoort en dezelfde formule der schubben heeft. Ik vind echter bij Morulius Belangeri, van welke ik twee voorwerpen bezit, voor de formule der rugvin slechts 4/13 vel 4/14 en 4/14 vel 4/15, welke formule ik bij geen mijner zeer talrijke Su- matrasche en Javasche voorwerpen terugvind. Die voorwerpen voorts vergelijkende met voorwerpen van gelijke grootte van Morulius chrysophekadion, blijkt het, dat bij Morulius Belangeri het ligchaam aanmerkelijk hooger is , de rugvin aanmerkelijk korter (5 malen en meer in de lengte des ligchaams terwijl zij bij mijne voorwer- pen van Morulius chrysophekadion slechts 4| tot 4 malen gaat in de lengte des ligchaams), enz.

Ook Moruluis calbosu van Bengalen is zeer na aan Morulius chrysophekadion verwant en nadert haar zelfs nog meer ten opzigte van de formule der rugvin stra- len (4/14 ad 4/16) en slankheid des ligchaams. Ook deze soort bezittende, heb ik mijne voorwerpen daarvan met die van Morulius chrysophekadion van gelijke grootte kunnen vergelijken en bevonden dat ook bij Morulius calbosu de rugvin , niettegenstaande eene nabijkomende of gelijkluidende formule der stralen, aanmer- kelijk korter is (meer dan 5 malen in de lengte des ligchaams) dan bij Moru- lius chrysophekadion, terwijl bovendien de ruglijn er aanmerkelijk minder bol is en de buiklijn boller, en ik er slechts 7|- (8) schubben kan tellen in eene dwarsche rei boven de zijlijn.

Naar eene schetsteekening van den heer De Castelnau te oordeelen, komt on- werpelijke soort ook in Siam voor.

191

ROHITICHTHYS Blkr.

Corpus oblongo-elongatum compressum, squamis magnis vestitum. Maxillae nudae. Cirri 2, supramaxillares. Rostrum carnosum integrum, cute descendente ante labiura superius pendula, lateribus non lo- batum. Labium superius ante maxillam superius pendulum, inte- grum, nee papillatum nee fimbriatum. Labium inferius fimbriatum. Pinna dorsalis ante pinnas ventrales ineipiens et longe ante pinnam analem desinens, radio simpliee postico toto cartilagineo. Os suborbi- tale anterius ab oculo remotum.

Aanm. Dit geslacht dient naauvvkeuriger naar de natuur omschreven te wor- den. Ik grond het op de beschrijving en afbeelding van Labeo senegalensis Val., zooals die door den heer Valenciennes gegeven zijn.

Rohitichthys staat in verwantschap tusschen Labeo en Rohita, Het mist de snuitkvvabben van Labeo en heeft de gefranjede onderlip van Rohita. Het voorste onderoogkuilsbeen is er, door het ver naar voren zich uitstrekkend tweede onder- oogkuilsbeen., van het oog verwijderd, even als bij Labeo, doch de snuit puilt toch weinig voor de mondopening uit.

De habitus evenwel is , naar de afbeelding van den heer Valenciennes te oordee- len , noch die van eene Labeo , noch die van eene Rohita. Zij stelt de eenige soort voor, welke tot nog toe tot Rohitichthys te brengen is.

Dangila Val., Poiss. XVI p. 174. ;=! Cyrene Heek., Fisch. Syr. p. 34, 182. — Lamba.

Corpus oblongum vel elongatum compressum , squamis magnis vel mediocribus vestitum. Maxillae nudae non tumidae. Cirri 4 , rostrales et supramaxillares. Rostrum carnosum integrum paulo ante os prominens, margine libero ante labium superius pendulum, integrum, nee crenu- latum, nee papillatum, lateribus non lobatum. Labium superius ante maxillam superiorem pendulum , papillatum , cum labio inferiore con- tinuüm. Rietus subparallelogrammicus. Maxillae acie tenues, inferior symphysi postice tuberculo raunita. Labium inferius integrum, car- nosum , nee cin-atum , nee lobatum. Sulcus postlabialis utroque late- re simplex, longitudinaliter marginem oris versus directus, isthmo

192

lato a sulco laterls oppositi separatus. Pinna dorsalis elongata, ante pinnas ventrales incipiens et supra vel ante pinnam analem desinens , radio simplice postico cartilagineo. Pinnae pectorales subhorizontaliter insertae. Dentes pliaryngeales masticatorii aggregati 2. 4. 5/5. 4. 2 , facie masticatoria oblique truncata plus minusve eontorta.

Aanm. De heer Valenciennes stelde dit geslacht op in het in het jaar 1842 in het licht gegeven 16e deel van de groote Histoire naturelle des Poissons, ter- wijl Heckel hetzelfde geslacht, onder den naam Cyreue, insgelijks in het jaar 1842 opstelde in zijne Abbildungen und Beschreibungen der Fische Syriens, welke ar- beid echter eerst in 1843 te Stuttgart het licht zag. Heckel kende ook reeds den door den heer Valenciennes aan Cyrene gegeven' naam, welken hij tusschen twee aanhalingsteekens achter den door hem voorgestelden naain van Cyrene in zijne Fische Syriens opnam.

De naam, door den heer Valenciennes voorgesteld, dient alzoo behouden te blijven.

De diagnose van den heer Valenciennes past goed op alle soorten van Dan- gila, doch duidt niet aan zijne natuurlijke verwantschap als een tot de Labeoni- nen behoorend geslacht.

Heckel gaf er twee verschillende diagnosen van, welke die verwantschap beter aanduiden, doch zij leiden tot misverstand door de uitdrukking, dat de bovenkaak voorzien is van eene rei tandvormige tepeltjes, zijnde deze tepeltjes niet in de bovenkaak ingeplant maar in de bovenlip, eene onderscheiding, die noodig is voor de Acheilognathen omdat er de bovenlip vrij voor de bovenkaak afhangt en niet, zooals bij de Cheilognathen , de bovenkaak geheel omkleedt of inhult.

Men kent thans 11 soorten van Dangila. De heer Valenciennes beschreef er 4, t. w. Dangila Cuvieri Val. (welke dezelfde is als Dangila leptocheila Val.), Dan- gila Kuhli Val. en Dangila lipocheila Val. van Java, en Dangila Leschenaultii Val. van Hindostan. Heckel voegde daaraan toe de beschrijvingen van vier andere soorten, die van Cyrene festiva Heek. en Cjrene ocellata Heek. van Borneo en van Cyrene cyanopareja Heek. en Cvrene philippinia Heek. van de Philippijnen.

Van de soorten van den heer Valenciennes en Heckel heb ik teruggevonden Dangila leptocheila, Dangila Kuhli, Dangila festiva en Dangila ocellata, doch bo- vendien heb ik ontdekt nog drie andere soorten van Sumatra en Borneo, welks ik heb beschreven onder de namen Dangila fasciata, Dangila sumatrana en Dangila spilurus.

Met uitzonderioG; slechts van Dansfila Leschenaultii Val. behooren alle deze soor- ten alzoo tot den Indischen archipel. Zij laten zich van elkander onderkennen naar volgend schema.

193

I Pinna dorsalis supra vel vix ante pinnam analem desinens.

A. Squaaaae plus quam CO in linea laterali, 14 vel 15 supra lineam lateralem. a. D. 4/37 vel 4/28. Utroque latere maculae 2 rotundae nigrae , anterior

regione postaxillari infra lineaiu lateralem , posterior caudalis in linea laterali.

Dangila ocellata Blkr.

B. Squamae 50 vel 51 in linea laterali, 10 supra lineam lateralem. a. D. 4/27 ad 4/30. Corpus vittis longitudinalibus fusco-violaceis.

Bangila fasciata Blkr.

C. Squamae 30 ad 40 in linea laterali,

a. D. 4/23 ad 4/26.

f Squamae 39 vel 40 in linea laterali.

ü Squamae 8 supra lineam lateralem. Caput Si in longitudine corporis.

Bangila Kuhli Val.

ó' Squamae 7 supra lineam lateralem. Caput 6 ad 74- in longitudine corporis.

Dangila leptocheilus Val.

f' Squamae 37 vel 38 in linea laterali, 6 supra lineam lateralem. ó Fascia cephalo-caudalis fusca.

Bangila suviatrana Blkr.

ó' Fascia cephalo-caudalis nulla.

Bangila pMlippinia Blkr.

■j-" Squamae 33 in linea laterali, 8 supra lineam lateralem.

ó Pinna caudalis utroque lobo foscia longitudinali violaceo-nigra.

Ba7igila fesiiva Blkr.

b. D. 4/17 vel 4/18. Squamae 5 supra lineam lateralem.

f Squamae 33 in linea laterali. Operculum macula coerulea ornatum.

Bangila cijanopareja Blkr. f' Squamae 3(5 in linea laterali. Operculum macula coerulea nulla.

Bangila lipocheilus Val.

II Pinna dorsalis longe ante analem desinens, radiis 4/10 vel 4 11 tantum. A. Squamae 28 in linea laterali, 5 supra lineam lateralem.

a. Cauda macula rotunda nigra.

Bangila spilunis Blkr.

194

Dangila ocellata Blkr , Index descript. specier. pisc. Bleeker. , Nat. T. Ned. Ind. XIV p. 475. — Geoogde Lamha. Atl. Cjpr. Tab. XVI fig. 3.

Dang. corpore oblongo compresso , altitudine 5 ad é'/* in ejus longitudine, latitucline l'^/i ad 2 et paulo in ejus altitudine; capite acuto, 6 ad 6V3 in longitudine corporis cura , 4^/5 ad 4*/5 in longitudine cor- porisabsque pinna caudali, altitudine l^/s ad iVi , latitudine 1^/5 ad l^/a in ejus longitudine; oculis superis, diametro 2-/3 ad 3 in longitudine capitis, diametro 1 et paulo ad 1 in capitis parte posto- culari, diametro 1 et paulo ad 1^/4 distantibus, membrana palpebrali irldis partem externam te- gente antice quam postice latiore, apertura subcirculari ; linea rostro-dorsali fronte et vertice decli- vi rectiuscula, nucba dorsoque convexa; linea interoculari convexiuscula; naribus orbitae magis quam rostri apici approximatis , posterioribus patulis valvula claudendis, anterioribus subtubulatis ; poris parvis utroque latere rmres inter et angulum operculi superiorem conspicuis nullis ; rostro carnoso, planiusculo, convexo, paulo ante os prominente, oculi diametro junioribus et aetate provectis sat multo breviore, antice poris pluribus magnis conspicuis obsito; osse suborbitali irregulariter trigono, non vel vix altiore quam longo, margine inferiore subhorizontali, convexiusculo , marginibus ante- riore et posteriore plus minusve concavis in angulum acutum sursum spectantem et nares inter et ocu- lum desinentem unitis; osse suborbitali 2° elongato-tetragono , antice quam postice multo altiore, duplo ad plus duplo longiore quam alto, oculi diametro quadruplo circiter humiliore; ossibus sub- orbitalibus 3° et 4° oculi diametro triplo ad quadruplo gracilioribus ; poris suborbitalibus con- spicuis nullis ; cirris gracllibus supramaxillaribus rostralibus longioribus , oculi diametro paulo ad non brevioribus; rictu subparallelogrammico ; maxillis acie cartilaginea margine anteriore valde obtusis, truncatiusculis ; maxilla superiore mediocriter deorsum protractili; maxilla inferiore sym- pbysi postice tuberculo conico subhamata; labiis parum carnosis, superiore ante maxillam superio- rem pendulo margine libero papillis conicis brevibus uniseriatis valde conspicuis obsito, inferiore parum reflexo margine libero integro, sulcis inferne brevibus antice isthmo lato valde distantibus; mento propter maxillam inferiorem adscendentem oblique truncato; operculo latitudine I-/3 ad 2 in in ejus altitudine, oculi diametro multo ad paulo graciliore, margine inferiore convexo; apertura brancbiali sub praeoperculi parte posteriore desinente ; dentibus pharyngealibus masticatoriis 2.4.5/5.4.2. singulis apice compressis, facie masticatoria oblique truncata contorta marginibus parum elevatis; osse scapulari trigono acute rotundato; linea dorsali convexa linea ventrali convexa multo altiore; ventre ante pinnas ventrales plano , post pinnas ventrales planiusculo non carinato ; squamis obliquis (an- gulo marginis liberi superiore ante angulum marginis libcri inferiorem sito), mediis lateribus quam cetero corpore majoribus, suprascapularibus autem omnium maximis; striis squamis longitudinalibus dimi- dio earum basali nullis, dimidio libero nullis vel parum conspicuis; squamis 65 ad G7 in linea laterali, 32 p. m. in serie transversali (ventralibus infimis inclusis) quarum IsVa (14) vel 14V2 (15) supra lincam la- teralem , 22 ad 24 in serie longitudinali occiput inter et pinnam dorsalem , ventralibus infimis longitu- dinaliter 7- ad 9-seriati3, serie media iis seriebus lateralibus non majoribus; linea laterali rectiuscula, antice tantum declivi, basi ventralium non multo magis quam lineae dorsali approximata, singulis squa- mis tubulo simplice mediam squaniam non vel vix attingente notata; pinna dorsali longe ante ven- trales incipiente et supra mediam basin analis desinente, basi alepidota, acuta, valde emarginata, duplo fere ad paulo plus duplo longiore quam alta, longitudine 3 ad 2"^/$ in longitudiae corporis, altitudine 1 et paulo ad l'/s in altitudine corporis; pinnis pcctoralibus acutis 5', -2 ad 6 et paulo in longitudine corporis ventrales non attingentibus ; ventralibus acutis 6'/3 ad 7 et paulo in longitudine corporis analem non attingentibus; anali basi vagina squamosa humillima inclusa, non vel parum ejnarginata , acuta, dorsali vulgo sat multo humiliore sed quintuplo ad plus quintuplo breviore, ra-

195

dio simplice tertio gracili cartilagineo ; caudali basi late squaraosa," profunde incisa lobis acutis, superiore inferiore vulgo longiore , 3*/5 ad 4^/3 in longitudine corporis ; colore corpore superne coeru- lescente-vii-idi, inferne argenteo; iride flava vel rosea; maculis utroque latere 2 nigricante-violaceis, flavescente cinctis, anteriore sub linea laterali paulo ante pinnam dorsalem, posteriore cauda in linea late- rali basi pinnae caudalis approximata; pinnis roseo-hyalinis , vel roseis vel flavescentibus , dorsali et caudali plus minusve fusco arenatis.

B. 3. D. 4/27 vel 4/28. P. 1/14 ad 1/18. V. 2/8. A. 3/5 vel 3/6. C. 6/17/6 vel 7/17/7 lat. brev.incl. Syn. Cyrene ocellata Heek., Abb. Beschr. Fisch. Syriens p. 35.

Dangila microlepis Blkr, Diagn. beschr. nieuwe visclis. v. Sumatra , Tiental I- IV in Nat. T.

Ned. Ind. III p. 595. Luma Lamp., Lamba Palemb. Hab. Sumatra (Pangabuang, Palembang, Lahat, Lematang- Enim) , in fluvüs.

Borneo (Kahajan, Pontianak), in fluvüs. Longitudo 9 speciminum 144'" ad 221'".

Aanin. De Lamba werd het eerst in de wetenschap bekend gemaakt in 1843 door J. Heckel, in zijne Fische Syriens en naar een voorwerp van 6 duimen lengte kortelijk beschreven.

Ik vond haar terug in het jaar 18S2 in een voorwerp van Palembang van 185'" lengte en beschreef haar toenmaals, onbekend als ik toen was met Heckels ontdekking, onder den naam van Dangila microlepis, welke naam voor den door Heckel gegevenen moet vervallen, hoezeer zij niet minder kenmerkend is. Sedert ben ik in het bezit geraakt van nog meerdere voorwerpen van verschillende groot- te, welke mij in staat gesteld hebben, de reeds bestaande beschrijvingen te ver- beteren en vollediger te inaken.

De Lamba is eene fraaije en uiterst scherp gekenmerkte soort van Dangila.' Hare talrijke schubben, zoowel op de overlangsche als op de dwarsche reijen, ma- ken hare herkenning zeer gemakkelijk, terwijl ook de ronde zwarte vlekken, een in de achterokselstreek even onder de zijlijn en een op den staart in de zijlijn nabij den staartvingrond , bij den eersten oogopslag kenmerkend voor haar zijn.

Dangila fasciata Blkr , Diagn. beschrijv. nieuwe vischs. Sumatra , Tient. V-X, Nat. Tijdsehr. Ned. Ind. IV p. 297. — Gebanck Lamba. Atl. Cypr. Tab. XVI fig. 2.

Dangil. corpore compresso, altitudine 4V4 ad 4V2 in ejus longitudine, latitudine 2V3 ad 2V2 in ejus altitudine j capiteacuto, 6V2 ad 7 fere in longitudine corporis cum, 5 ad 5V4 in longitudine corporis absque pinna caudali, altitudine iVi ad l'/o, latitudine l'/s ad IV2 in ejus longitudine ; oculis superis, diametro 3 ad 3 et paulo in longitudine capitis, diametro 1 et paulo incapitis parte postoculari , dia- metro IV4 ad l*/5 distantibus, membrana palpebrali iridis partem externam tegente antice quam posticc latiorc, apertura subcirculari; linea rostro-dorsali froute et vertice declivi rectiuscula, nucha dorsoque valde convexa; linea interoculari convexa; naribus orbitae magis quam rostri apici approxi-

196

matU, posterioribus patulis valvula claudcuJis, anterloribns subtubulatis ; poris parvis utroqne latere nares inter et angulum operculi supevioremlongitudinaliter uniseriatis parum conspicuis; rostro carnoso, planiusculo, convexo, paulo ante os prominente, oculi diametro non vel paulo tantum longi- ore, antlce poris pluribus magnis transversim pluriseriatis obsito; osse suborbitali anteriore irregu- larlter trigono, margine inferiore oblique convexo, marginibus lateralibus anteriore concavo et posteri- iore convexo vel angulato in angulum acutum sursum spectantem naribus approxiraatum unitis; osse suborbitali 2» elongato-tetragono , antice quam postice altiore, duplo circiter longiore qnam alto, oculi diametro triplo circiter humiliore; osse suborbitali 3" osse suborbitali 4° latiore, ocnli diametro quadruplo circiter graciliore; poris suborbitalibus conspicuis nullis ; cirris gracilibus, supra- maxillaribus rostralibus longioribus oculi diametro sat multo longioribus: rictu subparallelogram- mico; raaxillis acie cartilaginea margine anteriore valde obtusis truncatiusculis ; maxilla superiore me- diocriter deorsum protractili; maxilla inferiore symphysi tuberculo conico valde conspicuo subhamato; labio superiore parum carnoso, ante maxillam superiorem pendulo, margine libero papillis conlcis brevibus obtusiusculis valde conspicuis obsito; labio inferrore valde carnoso, parum reflexo , integro, sulcis inferne brevibus antice cute menti lata valde distantibus; mento propter maxillam inferiorem non adscendentem non truncato; operculo latitudine 2 ad 2 fere in ejus altitudine, oculi diametro graciliore, margine inferiore convexiusculo; apertura branchiali sub praeoperculi parte posteriore desi- nente; dentibus pharyngealibus masticatoriis aggregatis 2. 4. 5 5. 4. 2, singulis facie masticatoria obli- que trancata contorta marginibus elevatis irregularibus , dentibus serie anteriore dimidio apicali antice sulco longitudinali lato brevi percursis; osse scapulari trigono acute rotundato; linea dorsali convexa linea ventrali convexa multo altiore ; ventre ante pinnas ventrales plano , post pinnas ventrales planius- culo non cax'inato ; squamis obliquis (angulo marginis liberi superiore ante angulum marginis liberi in- feriorem sito), mediis lateribus quam cetero corpore paulo majoribus, suprascapularibus antem omnium maximis j squamis dimidio libero longitudinaliter striatis, dimido basali vix vel non striatis, 50 vel 51 in linea laterali, 21 in serie transversali ( ventralibus infimis inclusis ) quarum 9'/3 (10) supra linea lateralam, 13 vel 14 in serie longitudinali occiput inter et pinnam dorsalem, ventralibus in- fimis longitudinaliter quinqueseriatis , serie media iis seriebus lateralibus vix majoribus; linea latera- li rectiuscula, antice tantum declivi, basi ventralium paulo magis quam lineae dorsali approxima- ta, singulis squamis tubulo simplice mediam squamam attingente vel subattingente notata ; pinna dorsali longe ante pinnas ventralos incipiente et supra mediam basin pinnae analis desinente, basi alepidota, acuta, emarginata, plus duplo longiore quam alta, longitudine 2'^.i ad 2',-2 in longitu- dine corporis, altitudine 12,5 circiter in altitudine corporis; pinnis pectoralibus et ventralibus acutis longitudine subaequalibus G'/a circiter in longitudine corporis; pectoralibus ventrales non, veutrali- "bus analera non attingentibus; anali basi vagina squamosa liumili inclusa, acuta, non vel vix emar- ginata, dorsali multo humiliore et scxtuplo fere breviore, radio simplice tertio gracili , cartilagineo ; caudali basi squamosa, profunde incisa, lobis acutis, superiore inferiore longiore 4 circiter in longi- tudine corporis; colore corpore superne viridi, inferne argenteo; iride Üava vel rosea; squamis dorso lateribusque singulis basi macula quadratiusoula fusco-violacea , maculis vittas longitudinales subefficientibus, iis squamis linea laterali contiguis majoribus fasciam cephalo-caudalem efficientibus ; pinnis roseis , caudali rubra marginibus superiore et inferiore violacea.

B. 3. D. 4/26 vel 4,27 ad 4,29 vel 4,30. P. 1,18 vel 1/19. V. 2/8. A. 3,5 vel 3,6. C. 6/17,G vel 7 17,7 lat. brev. incl.

Ilab. Sumatra (Pangabuaog), in fluviis. Borneo ( Pontianak ), in fluviis.

Longitudo 2 speciminura 232"' et 236''.

197

Aanm. Dangila fasciata is zeer gemakkelijk herkenbaar aan de formule harer schubben en rngvinstralen, welke van die van de overige _ bekende soorten aan- merkelijk afwijkt.

De habitus dezer soort herinnert eenigzins dien van Barbichthys laevis, een geslacht, hetwelk in meerdere opzigten na aan Dangila verwant is. Ik ontdekte haar in 1853, in eene mij uit de binnenlanden der Lampongsche distrikten door wijlen den kapitein Juch toegezondene verzameling, doch sedert ontving ik ook een enkel voorwerp van westelijk Borneo.

Dangila Kuhü Val., Poiss. XVI p. 175. — KukVs Lamha. Atl. Cypr. Tab. XVI %. 1.

Dangil. corpore oblongo compresso, altitudine 4-/5 circlter in ejus longitudine, latïtudine 2 circiter in ejus altitudine; capite acuto, 5 V2 circiter in longitudine corporis cum, vix plus qnara 4 in longi- tudine corpoi'Is absque pinna caudali, altitudine IV* circiter , latïtudine l^/s fere in ejus longitudine; oculis superis, diametro 2', 2 circiter in longitudine capitis, diametro vix plus quam 1 in capitis parte postoculari, diametro vix plus quam 1 distantibus, merabrana palpebrali iridis partem externara tegente, antice quam postice latiore, apertura subcirculari ; linea rostro-dorsali fronte et vertice declivi rectius- cula,nucha et dorso convexa; linea interoculari convexiuscula ; naribus orbitae magis quam rostri apici approximatis , posterioribus patulis valvula claudendis , anterioribus subtubulatis ; poris parvis utroque latere nares inter et operculi angulum superiorem longitudinaliter uniseriatis parum conspicuis ; rostro carnoso, planiusculo, convexo, paulo ante os prominente, oculi diametro breviore, antice poris plu- ribus transversim tri- ad pluriseriatis magnis plerisque scutello calcareo-corneo rotuudo centro ia processum conicum acutum produeto munitis; osse suborbitali anteriore irregulariter trigono, vix vel non altiore quam longo, margine inferiore oblique convoxo, marginibus anteriore concavo et pos- teriore undulato vel angulato superne in angulum acutum sursum spectantem naribus apprnxiraatum unitis; osse suborbitali 2° elongato-tetragono antice quam postice altiore, plus duplo longiore quam alto, oculi diametro triplo circiter humiliore; osse suborbitali 3° osse suborbitali 4° multo latiore oculi diametro triplo circiter graciliore; poris suborbitalibus conspicuis nullis; cirris gracilibus supra- majillaribus rostralibus sat multo longloribus, oculi diametro multo longioribus; rictu subparalle- logrammico ; maxillis acle cartilaginea margine anteriore valde obtusis truncatiusculis; maxilla superiore mediocriter deorsum protractili ; maxilla inferiore symphysi postice tuberculo conico parura conspicuo ; labio superiore parum carnoso , ante maxillam superiorera pendulo margine libero papillis conicis brevibus obtusis valde conspicuis uniseriatis obsito ; labio inferiore valde carnoso, parum refleso, integro, sulcis inferne brevibus antice isthmo lato valde distantibus; mento propter maxillam inferiorem adscendentem leviter oblique truncato; operculo latïtudine 2 circiter in ejus altitudine, oculi diametro sat multo graciliore, margine inferiore rectiusculo; apertura brancliiali sub praeoper- culi parte posteriore desinente; dentibus pharyngealibus masticatoriis aggregatis 2. 4. Ó/.5. 4. 2 , singu- lis facie masticatoria oblique truncata plus minusve contorta marginibus elevatis valde irregularibus , dentibus serie anteriore 3 antice dimidio apicali sulco longltudinali lato brevi; osse scapulari trigono obtusiuscule vel acutiuscule rotundato ; linea dorsali convexa linea ventrali convexa multo altiore ; ventre ante pinnas ventrales plano, post pinnas ventrales rotundato, non carinato; squamis obliquis (angulo marginis liberi superiore ante angulum marginis liberi inferiorem sito), mediis lateribus quaui cetoro

198

corpore paulo majoribus, suprascapularibus autem onmium maximis: striis squamis lotigltudinalibus dimidio libero conspicuis, dimidio basali nullis; squamis 39 ia linea laterali, IC iu serie transver- sali (ventralibus infimis inclusis), quarum 7^/2(8) supra lineam lateralem (sub pinna dorsali), 11 p. m. in serie longitudinali occiput inter et pinnam dorsalem, ventralibus infimis longitudinaliter tri-ad quinque-seriatis, serie media iis seriebus lateralibus non vel vix majoribus; linea laterali rectiuscula , antice tantum declivi, basi ventralium sat multo magis quam lineae dorsali approximata, singulis squamis tubulo siraplice mediam squaraam attingente vel subattingente notata; pinna dorsali lonfre ante ventrales incipiente et supra mediam basin pinnae analis desiuente, basi alepidota, acuta, emar- ginata, paulo minus duplo longiore quam alta, longitudine 3 eirciter in longitudine corporis , altita- dine l*/5 eirciter in altitudine corporis; pinnis peetoralibus et ventralibus acutis , longitudine subaequali- bus , 6 et paulo in longitudine corporis , peetoralibus ventrales non , ventralibus analem non attingentlbus , anali basi vagina squamosa humili inclusa, acuta, non vel parum emarginata, dorsali sat multo humiliore et quintuplo eirciter breviore, radio simplice tertio gracili cartilagineo; caudali basi squamosa, profunde incisa, lobis acutis, superiore inf'eriore longiore 3^5 eirciter in longitudine cor- poris ; colore corpore superne dilute coerulescente-viridi , inferne argenteo ; iride flava vel rosea ; cauda macula rotunda violaceo-coerulea diffusa in linea laterali basi pinnae caudalis approximata ; pinnis flavescente- vel roseo-hyalinis , dorsali caudalique fusco plus minusve areuatis.

B. 3. D. 4/25 vel 4/26. P. 1/16. V. 2,8. A. 3,5 vel 3/6. C. 7/17/7 lat. brev. incl.

Syn. Dangila de Kuhl Val., Poiss. XVI p. 175.

Cyrene Kuhlii Heek., Fisch. Syr. p. 35, Nacbtr. p. 183. Wadon gummg, Millein Mal. Bat.

Hab. Java (Batavia), in fluviis.

Longitudo speciminis unici 113".

Aanm. Ik geloof in boven beschreven voorwerp teruggevonden te hebben, de soort, door den heer Valenciennes onder den naam van Dangila Kuhlii beschreven. Deze soort verschilt inderdaad van Dangila leptocheilus door grooteren kop en oogen en sterker ont- wikkelde bovenliptepels, zooals door den heer Valenciennes is aangegeven, doch de heer Valenciennes spreekt van slechts 36 schubben op eene overlangsche rei en geeft de formule der rugvinstralen op als 3/24 , verschillen echter , welke van slechts individuele waarde kunnen zijn of althans, wat de schubben betreft, van de wijze van telling of van het minder goed of beter bewaard gebleven zijn der schubben af- hankelijk. De aangeduide verschillen vallen slechts goed in het oog bij voorwerpen van gelijke grootte, doch ik ontwaar nog eene andere bijzonderheid, welke de her- kenning gemakkelijker maakt, daarin bestaande, dat Dangila Kuhli één overlangsche rei schubben méér heeft boven de zijlijn, dan Dangila leptocheilus.

Dangila leptocheilus Val., Poiss. XVI p. 173, Cuviers Lamba. Atl. Cypr. Tab. XVII.

Dangil. corpore oblongo ad subelongato compresso, altitudine 5 fere ad 4*/3 in ejns longitudine, latitndine 2 ad 2^2 in ejus altitudine; capiteacutiusculo vel obtusiusculo 6 ad 7 Va in longitudine cor- poris cnm, 4V2 ad 5*/5in longitudine corporis absque pinna caudali, altitudine iVaad l'/s, latitudine

199

IVb , ad 1^ 5 in eju3 longitndine; ocuHs snperls, diametro 2^/3 ad 31/4 in longitudine capitis, diametro 1 ad l'/3 in capitis parte postoculari, diametro 1 et paulo ad 1*7 distantibus, raembrana palpebrali iridis marginem extermim tantum tegente, antice quam postice latiore, apertura subcirculari; linea rostro- dorsali i'ronte et vertice declivi rectiuscula vel convexiuscula, nucha dorsoque valde convexa; linea interoculari convexiuscula vel convexa; naribus orbitae magis quam rostri apicl approximatis , pos- terioribus patulis valvula claudendis, anterioribus marginibus elevatis subtubulatis ; poris parvis utroque latere nares inter et operculi angulum superiorem longitudinaliter uniseriatis parum vel non conspicuis; rostro carnoso, planiusculo convexo, paulo ante os prominente , oculi diametro breviore, antice poris pluribus ad sat numerosis transversim bi-ad pluriseriatis parum ad valde conspicuis , osse suborbitali anteriore irregulariter trigono ad pentagono, non vel paulo altiore quam longo, margine iaferiore oblique convexo, marginibus lateralibus plus minusve angulatis in angulum acutum sursum apectantem naribus approximatum unitis ; osse suborbitali 2° elongato-tetragono , antice quam postice altiore, duplo vel plus duplo longiore quam alto, oculi diametro plus triplo humiliore; osse subor- bitali 3' osse suborbitali 4° latiore, oculi diametro plus triplo graciliore; poris suborbitalibua con- spicui3 nullis ; cirris gracilibus , supramaxillaribus rostralibus multo longioribus oculi diametro paulo ad multo longioribus; rictu ore aperto subpaiiallelogrammico; maxillis acie cartilaginea margine an- teriore valde obtusis truncatiusculis; maxilla superiore mediocriter deorsum protractili ,- maxilla infe- riore symphysi postice tubercnlo conico subhamata; labiis parum carnosis, superiore ante maxillam superiorem pendulo margine libero papillis conicis brevibus obtusis conspicuis uniseriatis obsito ; labio inferiore parum reflexo, integro, sulcis inferne brevibus antice isthmo lato valde distanti- bus; mento propter maxillam inferiorem adscendentem leviter oblique truncato; operculo latitudine iVaad 2 in ejus altitudine, oculi diametro graciliore, margine inferiore concaviusculo , rectiusculo vel convexiusculo; apertura branchiali sub praeoperculi parte posteriore desinente; dentibus pharyn- gealibus masticatoriis aggregatis 2. 4. 5/5. 4. 2 , singulis facie masticatoria oblique truncata plus minusve contorta marginibus elevatis irregularibus , dentibus serie anteriore antice dimidio apicali sulco longitudinali lato percursis: osse scapulari trigono acutiuscule rotundato; linea dorsali con- vexa linea ventrali convexa vel convexiuscula multo altiore; ventre ante pinnas ventrales plano, post pinnas ventrales rotundato vel obtusissime carinato; squamis obliquis (angulo marginis liberi superiore ante angulum marginis liberi inferiorem sito) , mediis lateribus quam cetero corpore paulo majoribus , suprascapularibus autem omnium maximis; striis squamis longitudinalibus dimidio libero conspicuis, dimidio basali frequenter nullis, rarius conspicuis; squamis 39 vel 40 in linea laterali, 16 in serie transversali (ventralibus infimis inclusis) quarum 6V2 (7) supra lineam lateralem, 11 vel 12 in serie longitudinali occiput inter et pinnam dorsalem, ventralibus infimis longitudinaliter quinqueseriatis serie media iis seriebus lateralibus non majoribus; linea laterali rectiuscula, antice tantum declivi, basi ventralium non multo magis quam lineae dorsali approximata, singulis squamis tubulo simplice mediam squamam attingente vel non attingente notata; pinna dorsali longe ante pinnas ventrales incipiente et supra mediam basin pinnae analis circiter desinente, basi alepidota, acuta, emargina- ta, minus duplo ad plus duplo longiore quam alta, longitudine 3 ad 23/4 in longitudine corporis, altitudine 1 et paulo ad iVsin altitudine corporis; pinnis pectoralibus acutis, longitudine subaequa- libus 6 ad 6', 3 in longitudine corporis, pectoralibus ventrales non, ventralibus analem non attin- gentibus; anali basi vagina squamosa humili inclusa, acuta, non vel parum emarginata, dorsali sat multo humiliore et quadruplo ad quintnplo breviore, radio simplice tertio gracili cartilagineo ; pinna caudali basi squamosa, profunde incisa, lobis acutis, superiore inferiore vulgo paulo longi- ore 4 fere ad 4V2 in longitudine corporis; colore corpore superne dilute vel olivaceo-vi-.idi, inferne argenteo; iride flava; pinnis flavescentp- vel roseo-hyalinis, imparibus plus minusve fusco arenatis.

200

B. 3. D. 4 22 vel 4; 23 ad 4, 25 vel 4, 26. P. 1/15 vel 1;1G. V. 2 8. A. 3 5 vel 3 6. C. 7 17 7 vel 6 IG G lat.

brev. incl. Sja. Labeobarhus leptocheilus K. r. Hass. ap. Val.

Dangila Guvieri Val, Poiss. XVI p. 174 fig. 470; Blkr, Verb. Bat. Gen. XXIII Ichth. M. 'o. Java p. 19.

Dangile de Cuvier Val, Poiss. XVI p. 174 fig. 470.

Dangila leptocheila Val., ib. p. 178.

Dangile a Ihvres cachées Val., ib. p. 178.

Cyrene Ciwieri Heek., Fisch. Syr. p. 35, Nachtr. p. 183.

Cyrene leptocheila Heek., Fisch. Syr. p. 35.

Wadoti gunung, Millem Mal. Bat., Nilem, Tiiooro Sund., Wader Jav. Hab, Java (Batavia, Perdana, Lebak, Tjampea, Buitenzorg, Tjikao, Ngawi, Sarabaja),in fluvila,

Sumatra (Palembang), in fluviis,

Borneo (Pontianak), in fluviis. Longitudo 37 speciminum 84"'ad 275"'.

« ,

Aanm. De beschrijving van Dangila leptocheilus vanden heer Valenciennea beant- woordt vrij goed aan mijne voorwerpen, doch is weinig karakteristisch. De boven ■> lip zou er niet getepeld zijn, wat echter niet aan te nemen is. De verschillen in de formule der schubben laten zich verklaren , wanneer men aanneemt , dat de tel- ling minder juist heeft plaats gehad of het waargenomen voorwerp eene juiste telling niet heeft toegelaten. Van eene staartvlek is ook bij enkele mijner voorwerpen een spoor aanwezig. Ik geloof dat Dangila leptocheilus Val. dezelfde soort is als Dangila Cuvieri Val. en daarvan den middelbaren leeftijdstoestand voorstelt, terwijl het door den heer Valenciennes beschreven voorwerp van Dangila Cuvieri tot den jeugdigen leeftijdstoestand betrekking heeft, in welken de kop in verhouding tot de lengte des ligchaams betrekkelijk grooter is.

De soort is op Java vrij algemeen, vooral in de hoogere gedeelten der grootere rivieren. Zij biedt vele verscheidenheden aan wat de betrekkelijke hoogte des ligchaams betreft. De mannetjes zijn in den regel aanmerkelijk slanker dan de wijfjes.

De aangehaalde afbeelding van den heer Valenciennes geeft den habitus der soort goed terug, doch is niet juist ten opzigte van de formule der schubben. Ook zijn er de bovenliptepeltjes niet te ontwaren.

Dangila sumatrana Blkr, Diagn. beschrijv. nieuwe vischs. Sumatra, Tiental I — IV, Nat. T. Ned. Ind. III p. b^fj. — Sumatrasche Lamha. Atl Cjpr. Tab. XV fig. 4.

Uangil corpore elongato compresso, altitudine 5', '4 ad 51/2 in ejus longitudiue, latitudine 2 et paulo in ejus altitudine; capite acuto, 6'/^ circiter in longitudine corpovis cura, vix plus quam 5 in lopgitudine corporis absque pinna caudali, altitudine 1*,3 ad 1-/d circiter, latitudine I-3 ciriiter

201

iu ejus iongitudine; oculis superis, diametro 3 circlter iu loDgitudine capitis, diametro 1 in capitis pai'te postoculari , diametro 1 et paulo distantibus, mombrana palpebrali iridis partem externum tegente, antice qiiam postice latiore, apertura subcirculari ; linea rostro-dorsali fronte et vertice de- clivi rectiuscula , nuclia dorsque convexa ; linea intercculari convexa ; naribus orbitae magis quam rostii apici approximatis, posterioribus patulis valvula claudendis, anterioribus subtubulutis; poris parvis nares inter et ■angulum operculi superiorem conspicnis nullis; rostro carnoso, planiuseulo, convexo, paulo ante os prominente, oculi diametro non vel vix breviore, antice poris numerosis transversira pluriseriatis valde conspicuis; osse suborbitali anteriore irregulariter trigono, vix vel nou altiore quam longo, margine inferiore oblique convexo, marglnibus lateralibus anteriore convexo et posteriore convexo vel anguiato in angulum acutura sursum speetantem naribus approximatura unitis , osse suborbitali 2" elongato-tetragono, duplo circiter longioro quam alto, antice quam postice altiore , oculi diametro triplo circiter humiliore; osse suborbitali S" osse suborbitali 4° latiore oculi dianletro triplo circiter graciliorc; poris suborbitalibus conspicuis nullis ; cirris gracilibus, supramaiillaribus ros- tralibus multo longioribus oculi diametro paulo longioribus; rictu subparallelogrammico ; maxillis ^oie cartilaginea margine anteriore valde obtusis truncatiusculis ; maxilla superiore mediocriter deorsum protractili; maxilla inferiore symphysi postice tuberculo conico subhamato; labiis parum curnosis , su- periore ante maxülam superiorem pendulo, margine libero papillis conicis brevibus obtusis uniseriatis obsito; labio inferiore parum refl:xo, integro, sulcis inferne brevibus antice istlimo lato valde distanti- bus; mento propter maxillam inferiorem vix adscendentem vix oblique truncato; operculo latitudine 2 circiter in ejus altitudine, oculi diametro sat multo graciliore, margine inferiore convcxiusculo ; apertura brancliiali sub praeoperculi parte posteriore desinente; dentibus pharyngealibus masticatoriis aggregatis 2. 4. 5/3. 4. 2, singulis facie masticatoria oblique truncata plus minusve contorta mar- glnibus elevatis- irregularibus, dentibus serie anteriore antice diraidio aplcali sulco longitudinalï lato percursis ; osse scapulari trigono , acute rotundato ; linea dorsali convexa linea ventrali convexa multo altiore; ventre ante pinnas ventrales plano; squarais postrorsum obliquis , mediis lateribus quam cetero corpore paulo majoribus, dimidio basali vix vel non , dimidio libero conspicue longitudina- liter striatis, 37 vel 38 in linea laterali, 14 vel 15? in serie transversali (ventralibus infimis inclusis) quarum ÖV2 (6) supra lineam lateralera, 11 vel 12 ia serie longitudinalï occiput inter et pinnam dorsalem ; linea laterali rectiuscula, antice tantum declivi, basi ventralium paulo magis quam lineae dorsali approximata, singulis squamis tubulo simplice raediam squamam attingente notata; pinna dorsali longe ante pinnas ventrales incipiente et supra basin anteriorem pinnae analis desinente, basi alepidota, acuta, emarginata, minus duplo longiore quam alta , Iongitudine 3'/3 ad 81/5 ia Iongi- tudine corporis, altitudine 1 vel plus quam 1 in altitudine corporis; pinnis pectoralibus et ventra- libus acutis, Iongitudine subaequalibus, 7 circiter in Iongitudine corporis, pectoralibus ventrales non. ventralibus analem non attiugentibus; pinna anali basi vagina squamosa humili inclusa, acuta, non vel parum emarginata, dorsali multo humiliore et minus quintuplo breviore, radio simplice ter- tio gracili cartilagineo ; pinna caudali basi squamosa, profunde incisa, lobis acutis 4? circiter ia Iongitudine corporis; colore corpore superne viridi, inferne argentoo; iride ilava vel rosea; fascia cephalo-caudali violaceo-fusca dififusiuscula tota Iongitudine a linea laterali percursa; pinnis roseo- hyalinis vel roseis.

B. 3. D. 4/23 vel 4/24. P. 1/15. V. 2/8. A. 3/5 vel 3/6. C. 6/17/6 vel 7/17/7 lat. brev. incl.

Hab. Sumatra ( Solok , Laliat), in fluviis.

Longitudo speciminis unici 185"'.

Aanm. Zeer na moet Dangila sumatrana verwant zijn aan Dangila philippinia.

26

202

Naar de korte beschrijving dezer soort van Heckel te oordeelen, verschilt zij er slechts van door langere rugvin en overlangschen ligchaamsband. Mijn eenig voorwerp dezer soort bevindt zich in een' weinig voldoenden toestand van bewaring. Een nader naauwkeurig onderzoek heeft mij de vroeger door mij niet ontwaarde bovenliptepeltjes doen herkennen, terwijl ook de inplantingsgroeven der grootendeels verloren gegane schubben, vrij voldoende de formule der schub- ben hebben laten ontcijferen. De soort is ook verwant aan Dangila leptocheilos Val. Voorwerpen van deze soort, van gelijke grootte als mijn voorwerp van Dangila sumatrana, met het laatste vergelijkende, vallen de verschillen in habitus van lio-chaam en kop zeer in het oog, vermits bij Dangila leptocheilos de rug aan- merkelijk hooger is en meer gewelfd, de kop aanmerkelijk stomper en betrekkelijk hooo-er en de rug vin langer. Het voornaamste verschil komt mij echter voor ge- legen te zijn in de aanwezigheid bij Dangila leptocheilos van één schubrei méér boven de zijlijn.

Dangila phllippinia Blkr. — Philippijnsche Lamha.

Descriptio Heckeliana sequens.

«Gestalt gestreckt, besonders gegen den 'Rückenfirst starkcomprimirt; Kopf klein, stumpf, 2/13 » der Gesammtliinge , oder "3 der grössten Körperhöhe gleich. Augen V3 des Kopfes , Rückenflossen- » basis selir lang . 1^/2 Diametern der grössten Körperhöhe gleich. Die Mitte der Analflossenbasis )i steht unter dem Ende der Rückenflossenbasis. Schuppen gross, beinahe durchaus gleich; in der «Linea lateralis 37 Schuppen, 6 Schuppenreihen über und 5 unter derselben. D. 3/23. A. 3/5."

Syn. Cyrene philippinia Heek., Fisch. Syr. p. 35,

Cyi-ene philippina Heek. Fisch. Syr. Nachtr. p. 183.

Hab. Insul. Philippin.

Longitudo specimiuis descripti 6 poll.

Aanm. Naar de korte beschrijving van Heckel te oordeelen, zou deze soort slechts van Dangila sumatrana verschillen door eene kortere rugvin en de afwezigheid van een* bruinen overlangschen ligchaamsband. Een nader onderzoek en eene ver- gelijking van voorwerpen van beide soorten naar de natuur is noodig, om de mo- gelijk verder bestaande verschillen te bepalen. Met het oog op den grooten af- stand der Philippijnsche eilanden van Sumatra is het niet waarschijnlijk, dat beide soorten tot eene enkele zullen kunnen worden teruggebragt.

Dangila festiva Blkr, Act. Soc. scient. Ind. Neerl. Tiende bijdr. ichth. fauna v. Borneo p. 16. — Borneosche Lamha. Atl. Cvpr. Tab. XV fig. 6.

Dangil. corpore oblongo compresso, altitudine 4==/* ad é'/a in ejus longitudine, latitudine 2 cir- ,citer in ejus altitudine; capita acuto, ö^/s circiter in longitudine corporis cum , 4 ad 4'/3 in longitn-

203

dine corporls absque pinna caudali, altitudine IV3 ad li/i. latltudine l^/icirciterin ejuslongxtudine; oculis superis , diametro 2V2 circiter in longitudine capltis , diametro 1 fere ad 1 in capitis parte post- oculari, diametro 1 circiter distantibus, membrana palpebrali iridis marginem externum tantum te- gente, aportura subcirculari ; linea rostro-dorsali fronte et vertice declivi rectiuscula, nucha dorso- que convexa; linea interoculari convexiuscula ; naribus orbitae magis quam rostri apici approxiraatis, posterioribus patulis valvula claudendis, anterioi-ibus subtubulatis ; poris parvis utroque latere na- res inter et anguliim operculi superiorem longitudinaliter uniseriatis parum ad non conspicuis; ros- tro carnoso, planiusculo, convexo, paulo ante os prominente, oculi diametro breviore, antice poris pluribus magnis valde conspicuis transversira biseriatis ; osse suborbitali anteriore irregulariter tri- gono, vix ad non altiore quam longo , margine inCeriore obliquo convexiusculo, marginibus ante- riore concavo et posteriore undulato vel angulato in angulum acutum sursum spectantem et nares inter et oculum desinentem unitis ; osse suborbitali 2° elongato-tetragono , antice quam postice raul- to altiore, plus duplo longiore quam alto, oculi diametro plus quadruplo liumiliore; ossibus sub- orbitalibus 3° et 4° oculi diametro plus quadruplo graeilioribus; poris suborbitalibus conspicuis nullis; cirris gracilibus supramaxillaribus rostralibus longioribus oculi diametro vix ad sat multo longiori- bus; rictu subparallelogramraico ; maxillis acie cartilaginea margine anteriore valde obtusis trun- catiusculis: maxilla superiore mediocriter deorsum protractili; maxilla inferiore symphysi postice tu- berculo conico subhamata; labiis parum carnosis, superiore ante maxillam superiorem pendulo mar- gine libero papillis conicis brevibus obtusis uniseriatis obsito, inferiore parum reflexo margine libe- ro integro, sulcis inferne brevibus antice isthmo lato valde distantibus; mento propter maxillam inferiorem adscendentem leviter oblique truncato; operculo latitudine l'/2 circiter in ejus altitudine, oculi diametro multo graciliore, margine inferiore rectiusculo vel concaviusculo ; apertura branchi- ali sub praeoperculi parte posteriore desinente; dentibus pharyngealibus masticatoriis aggregatis 2. 4. 5/5. 4. 2 , singulis facie raasticatorla oblique truncata marginibus parum elevatis , dentibus serie anteriore facie masticatoria plus minusve contorta antice dimidio apicali sulco longttudinali lato percursls; osse scapularl trigono acutiusculo rotundato; linea dorsali convexa linea ventrali convexa altiore; ventre ante pinnas ventrales plano, post pinnas ventrales rotundato non carinato; sqnamia subverticalibus , margine libero valde convexis mediis lateribus quam cetero corpore paulo majoribus; striis squamis longitudinalibus dimidio earum basali nullis, dimidio libero vix conspicuis vel nullis; squamis 33 vel 34 in linea laterali, 16 in serie transversali (ventralibus infimis inclusis ) quarum 7'/2 (8) supra lineam lateralem, 11 in serie longitudinali occiput inter et pinnam dorsalem, ventrali- bus infimis longitudinaliter triseriatis; linea laterali rectiuscula, antice tantum declivi, basi ventra- lium non multo magis quam lineae dorsali approximata, singulis squamis tubulo simplice mediam squamam attingente vel subattingente notata; pinna dorsali longe ante ventrales incipiente et supra mediam basin pinnae analis desinente, basi alepidota, acuta, emarginata, duplo fere ad duplo longi- ore quam alta, longitudine 3 et paulo in longitudine corporls, altitudine iVi ad vix, plus quam 1 in altitudine corporis; pinnis pectoralibus et ventralibus acutis, longitudine subaequalibus 6*/i circiter in longitudine corporis, pectoralibus ventrales non, ventralibus analem non attingentibus ; analibasi vagina squamosa humili inclusa, non vel parum emarginata, acuta, dorsali multo humiliore et quintuplo circiter breviore, radio simplice tertio gracili cartilagineo ; caudali basi squamosa, pro- funde incisa, lobis acutis 4 fere in longitudine corporis; colore corpore superne coerulescente-viridi, inferne argenteo; iride rosea vel flava; squamis dorso lateribusque singulis basi vittnla transversa semilunari fusca vel violacea ; pinnis roseis, dorsali caudaliqüe ceteris profundioribus , dorsali superne late nigricante-violaceo limbata, caudali medio utroque lobo fascia lata longitudinali violaceo-nigra.

B. 3. D. 4/25 vel 4/26. P. 1/18. V. 2/8. A. 3/5 vel 3/6. C. 7/17/7 lat. brev. incl.

Syn. Cyrene festiva Heek., Abbild. Beschreib. Fisch. Syriens p. 35, Nachtr. p. 183.

204

Hab. Borneo (Kahajan), in flaviïs. Loiigitudo 5 speciminum 82'" ad 98'".

Aanm. De eerste kennis dezer soort is evenzeer aan Heckel te danken als die van Dangila ocellata. Zij is kortelijk, maar voldoende herkenbaar, in zijne Fische Syriens beschreven en gemakkelijk te herkennen aan de overlangsche zvpartachti- ge banden op de staartvinkvvabben , welke men bij geene der overige bekende soorten van Dangila terugvindt. Zij staat overigens in verwantschap tusschen Dangila sumatrana Blkr en Dangila lipocheilus Val. en onderscheidt zich , afgeschei- den van de staartviubanden , nog van Dangila sumatrana door 4 of 5 schubben in de zijlijn en door 2 schubben méér boven de zijlijn , en van Dangila lipocheilus door een paar schubben minder in de zijlijn en drie schubreijen méér boven de zijlijn.

Dangila cyanopareja Blkr. — HeckeVs Lamha.

Descriptio Heckeliana sequens:

» Gestalt der Cyprinus Idus L. Kopf etwas weniger als '/s der Gesammtlünge, oder 73 der grössten 11 Körperhöhe glcich. Augen klein , \ der Kopflange. Die Rückenflossenbasis ist der grössten Körper- » hohe, ilire ersten Strahlen einer Kopflange gleich. Die Analfiosse entspringt nach dem Ende der I) Kückenflossenbasis. Schuppen gross , besonders im Anfang der Linea lateralis ; diese besteht aus H 35 Schuppen, hat 5 Eeihen über und 4 unter sich. Ein blauer Fleck auf dem Deckel, gegen den » obern Winkel der Kiemenspalte. D. 3/17. A. 3/5". ' Syn. Cyrene <iyanopareja Heek., Fisch. Syr. p. 53, Nachtr. p. 183.

Hab. Insul. Philippin.

Longitudo speciminis descripti 5 pollic.

Aanm. De verschillen tusschen Dangila cyanopareja en Dangila lipocheilus Val. schij- nen zeer gering te zijn, althans veat de verhoudingen des ligchaams en de for- mule der schubben en vinstralen betreft. Evenwel zou onderwerpelij ke soort eene blaauwe vlek op het operkel hebben, waarvan in de beschrijving van Dangila li- pocheilus Val. geen sprake is en welke ik ook niet op eene bij mij berustende afbeelding dier soort aangegeven zie. Beide soorten verdienen evenzeer nader met elkander vergeleken te worden als Dangila philippinia en Dangila sumatrana.

Dangila lipocheilus Val., Dangile a lèvres minces Poiss. XVI p. 176. - — Van Hasselfs Lamha.

Speciei a me non observatae descriptio Valenciennesiana sequens:

» Ces cyprins ent la pièce antérieure du sous-orbitaire beaucoup plus grande que les barbeaux

» ordinaires, de.fa^on qu' elle avance jusqu' au bout du museau; cela leur donne un aspect particulier.

Il Le profil du dos est rectiligne, mais élévé; Ie dos est arrondi; Ie veiure comprimé et Ie profil

205

)i€st courlie. La hauteur n'est pas quatre fois dans la longueur, et I'épaisseur est deux fois et deux » tiers dans la liauteur.

» La tête est petite; Ie front plat, large; Ie museau obtus: Foeil petit en arrière et en haut: Ie » sous-orbitnlre est grand; la pièce postérienre est très-petite; les trois autres sont strie'es; Ie pré- II opercule est petlt; l'opercule est grand, lisse et sans stries; les lèvres sont charnues, minces; il 11 y a une petite pointe sur la symphyse, qui entre dans un angle rentrant de la maclioire supe'rieure, » comme aux muges et h d' autres cyprins. II y a quatre barbillons courts, un a cliaque commis- » sure; l'autre presque au bout du museau.

1) La dorsale est presque au tiers du corps : elle est peu étendue , et Ie premier rayon est faible I) comme dans les ables.

Il L'os de l'épaule est arrondi, petit; la pectorale pointue, la ventrale ordinaire, l'anale haute, •I) mais peu longue, un peu pointue en avant, la caudale profondéraent fourchue. .. D. 2/8 (lego 2/18). P. 16. V. 8. A. G. C. 20.

i>La ligne laterale droite par Ie milieu dn corps; les écailles petites, minces. sans stries, forraent 1)36 range'es dans la longueur, 14 dans la hauteur; une grande écaille longue, pointue, couvre II l'aisselle de la ventrale.

«La couleur du dos plombée, celle des flancs et du ventre verdatre a reflets dorés, prés de Ia Il queue, blanchatre argentée. La dorsale est blanchatre, avec une grande tache oblongue, noiratre » dans Ie haut. Les pectorales , ventrales et anale jaunatre palc; la caudale grise, bordée de noir. Sur II Ie dessin envoyd de Java par MM. Kulil et Van Hasselt , Ie dos est vert , Ie ventre bleuatre ; iiil y a du janne sur l'opercule et sur les flancs; la dorsale et la caudale sont bleuatres; Ie poisson, II déposd k Leide, est long de huit pouces".

Syn. Labeoharbus lipocheilos K. v. H. Mss. sec. "Val.

Cyrene lipocheUa Heek., Fisch. Syr. p. 35, Nachtr. p. 183.

Hab. Java (Batavia, ïjilankahan), in fluviis.

Aanm. Van deze soort bezit ik geen enkel voorwerp, niettegenstaande zij te Batavia zou voorkomen, althans volgens eene afbeelding, nagelaten door Kuhl en Van Has- selt en gemerkt Laheoharhus lipoclmlus. Volgens deze afbeelding, welke genomen is naar een voorwerp van 70" lengte, zou de formule der rugvinstralen zijn 2/18, wat goed beantwoordt aan de formule van den heer Valenciennes , waar de for- mule =5 2/8 blijkbaar gelezen moet worden 2/18.

De soort zou dan voornamelijk kenbaar zijn aan het geringe aantal harer rugvin- stralen, terwijl de rug vin zelve, naarde afbeelding te oordeelen, opmerkelijk is door hare kortheid^ gaande hare lengte er 4 malen in de lengte des ligchaams en be- dragende zij aanmerkelijk minder dan twee malen hare hoogte. De afbeelding ver- toont 5 of 5^ schubreijen boven de zijlijn, welk cijfer echter nader zou dienen bevestigd te worden, daar de afbeelding 33 schubben op eene overlangsche rei aangeeft, terwijl de heer Valenciennes van 36 schubben inde zijlijn spreekt. Op de bedoelde afbeelding is nog aangeteekend , dat de soort ook, ter dubbele grootte van de afbeelding, gevonden is aan Java 's zuidkust, bij Tjilankahan^ in bijna stilstaande wateren.

206

Dangila spilurus Blkr, Nieuwe Bijdr. ichthyol. Borneo, Nat. T. Ned. Ind. I p. 272. — Staartvlehkige Lamha. Atl. Cjpi*. Tab. XV fig. 1.

Dangil. corpore elongato compresso, altitudine 5 circiter in ejus longitudine, latitudine 2 circlter in ejus altitudine; capite acuto plus quam 5 in longitudine corporis cura, é'/i circiter in longitudine corporis absque pinna caudali, altitudine l"/5 circiter, latitudine 1% circlter in ejus longitudine; oculis Subsuperis, diametro 3 et paulo in longitudine capitis , diametro 1 et paulo in capitis parte posto- culari, diametro I-/5 circiter distantibus, membrana palpebrali iridis marginem externum tegente, apertura subcirculari ; linea rostro- dorsali fronte et vertice convexiuscula , nucba dorsoque convexa ; linea interoculari convexiuscula; naribu3 orbitae magis quam rostri apici approxiraatia, posterioribus patulis valvula claudendis, anterioribus margine elavato subtubulatis; poris parvis utroque latere nares inter et operculi angulum superiorem longitudinaliter uniseriatis parum conspicuis ; roatro car- noso planiusculo convexo, paulo ante os prominente, oculi diametro vix vel non breviore, antice poris pluribus parum conspicuis ; osse suborbitali anteriore tetragono , non vel vix longiore quam alto margine inferiore rectiusculo; osse suborbitali 2° elongato-tetragono , plus duplo longiore quam alto, antice quam postice non multo altiore, oculi diametro plus triplo humiliore; osse suborbitali 3° osse suborbitali 4° vix latiore, oculi diametro multoties humiliore; poris suborbitalibus conspi- cuis nullis; cirris supramaxillaribus cirris rostralibus et oculi diametro sat multo longioribus; rictu subparallelograramico; maxillis acie cartilaginea margine anteriore valde obtusis truncatiuscu- lis; maxilla superiors mediocriter deorsum protractili ; maxilla inferiore symphysi postice tuberculo conico parum conspicuo; labio superiore carnoso, antemaxillam superiorem pendulo, margine libero papillis conicis brevibus obtusis conspicuis uniseriatis obsito ; labio inferiore valde carnoso, reflexo, integro, sulcis inferne sat longis antice isthmo lato val4e distantibus; mento propter maxillam infe- riorem adscendenten leviter oblique truncato; operculo latitudine IV3 circiter in ejus altitudine, oculi diametro non graciliore, margine inferiore convexiusculo ; apertura branchiali sub praeoperculi mar- gine posteriore desinente; dentibus pharyngealibus masticatoriis aggregatis 2.4.5/5.4.2, facie masti- catoria truncatiusculis snblobatis,- osse scapulari trigono obtiususcule rotundato; linea dorsali con- vexa linea ventrali convexa altiore ; squamis obliquis (angulo marginis liberi superiore ante angu- lum marginis liberi inferiorem sito), mediis lateribus quam cetero corpore paulo majoribus , 28 p. m. in linea laterali, 12 p. m. in serie transversali (ventralibus infimis inclusis) quarum 4*,2 (5) supra lineam lateralem, 9 vel 10 in serie longitudinali occiput inter et pinnam dorsalem; linea laterali rectiuscula, antice tantum declivi; pinna dorsali sat longe ante pinnas ventrales incipiente et sat longe ante pinnam analem desinente, basi 5-/3 circiter in longitudine corpo- poris, acuta, emarginata, corpore paulo humiliore, non vel vix altiore quam basi longa; pinnis pectora- libus et ventralibus acutis, longitudine subaequalibus ? 7? circiter in longitudine corporis ; anali acuta, emarginata, dorsali sat multo humiliore et minus triplo breviore, duplo fere altiore quam basi longa, radio sinplice tertio gracili cartilagineo ; caudali basi squamosa, profunde incisa, lobis acutis (partim abruptis); colore corpore superne roseo-viridi , inferne argenteo; cauda macula rotun- da nigricante in linea laterali basi pinnae caudalis approximata ; pinnis roseis.

B 3. D. 4/10 vel 4/11. P. 1/12? V. 2/7 vel 2/8. A. 3/5 vel 3/6. C. 6/17/6 lat. brev. incl.

Hab. Borneo (Bandjermasin), in fluviis.

Longitudo speciminis unici male conservati 75'".

Aanm. Ik heb bovenstaande beschrijving moeten nemen naar hetzelfde beschadig- de voorwerp, naar hetwelk ik de soort in 1850 voor het eerst beschreef, zijnde het

207

Ulij niet mogen gelukken in het bezit van nieuwe voorwerpen daarvan te geraken. De soort is in haar geslacht zeer gemakkelijk herkenbaar aan het geringe aan- tal schubben en de korte rug vin. Door hare korte rugvin nadert zij , meer dan eenige andere soort , het geslacht Barbichthys, doch in habitus van den kop wijkt zij er weder zeer van af wegens de geringe ontwikkeling der onderoogkuilsbeen- deren.

Abrostomüs Smith, Illustrat. Zool. South Africa, Pisc. tab. etpag. 12 • — Weekbek-karper.

Corpus elongatum compressura , squamis mediocribus tectum. Maxil- lae nudae. Cirri 4, supralabiales (vel rostrales?) et supramaxillares. Rosti'um carnosum, integrum, vix ante os prominens , lateribus non lobatum. Labium superius crassum , carnosum , integrum , nee papil- latum nee fimbriatum, cum labio inferiore unitum. Eictus parvus parallelogrammicus. Labium inferius integrum , nee lobatum , nee fimbriatum. Sulcus postlabialis utroque latere simplex, longitudinaliter marginem oris versus directus. Pinna dorsalis ante pinnas ventrales incipiens et longe ante pinnam analem desinens, radio simplice pos- tice cartilagineo. Pinnae peetorales subhorizontaliter insertae.

Aanm. Het geslacht Abrostomüs is door den heer Andrew Smith te regt als een eigen geslacht beschouwd. Heckel nam het ook als zoodanig aan , doch plaatste het niet onder zijne Temnochilae, waartoe het echter, blijkens de afbeelding van den heer Smith in zijne lUustrations of the Zoology of South Africa (Pisces tab. 12 fig. a), blijkbaar behoort. In verwantschap staat het geslacht eensdeels tusschen Labeo en Rohitichthys, en ten andere tusschen Labeo en Crossocheilos. Het is voornamelijk gekenmerkt onder de Labeoninen door zijne ronde zamenhangende gaaf- randige lippen en parallelogramvormige mondopening , terwijl de herkenning nog gemakkelijk wordt gemaakt door den weinig uitpuilenden , noch gegroefden, noch gekwabten snuit en betrekkelijk kleine schubben (meer dan 70 tot meer dan 100 op eene overlangsche rei, althans volgens de af beeldingen). Indien de af beeldingen van Abrostomüs umbratus en Abrostomüs capensis ten opzigte der cirri juist zijn , zou het geslacht nog de bijzonderheid hebben, dat het bovenste paar voeldraden er niet , zooals gewoonlijk , op den snuit, maar op de bovenlip zelve zijn ingeplant. In zijne beschrijvingen spreekt echter de heer Smith herhaaldelijk van snuitdraden en zoo zijn de afbeeldingen ten deze misschien inkorrekt. Het verdient echter aanteekening, dat bij de vier overige kaapsche Cyprinoïden, in genoemd werk afge-

208

beeld, de snuitdraden behoorlijk, als van den snuit ontspringende, zijn voorgesteld. Omtrent het tandonstelsel vindt men bij den heer Smith geene opheldering. Ue twee genoemde kaapsche soorten zijn de eenige, welke tot nog toe van het geslacht Abrostomus zijn bekend geworden. Het schijnt^ dat hot geslacht tot Zuid-Afrika beperkt is.

Barbichthys Blkr. — Santran.

Corpus subelongatum compressum, squamis magnis vestitum. Ma- xillae nudae , non tumidae. Cirri 4 , rostrales et supramaxillares. Rostrum non carnosura , integrum , ante os prominens , lateribus non lobatum , margine libero nee papillatum nee fimbriatum. Ossa supramaxillaria ossa intermaxiila tota tegentia , intermaxillaria et inframaxillaria cum os- sibus lateris oppositi obtusangulatim unita, aciebus tenuibus. Maxilla inferior symphysi tuberculo raunita. Rictus angulatus. Labia tenuia, integra , nee papillata , nee fimbriata , superius ante maxillam superiorem pendulum , cum labio inferiore eontinuum, inferius reflexum , non loba- tum , vix post maxillae aciem insertum. Sulcus postlabialis simplex , margini maxillae inferioris parallelus , eura sulco lateris oppositi unitus. Ossa suborbitalia nuda, anterius formam pedis equini subsimilans, cetera valde elevata, genas maxima parte tegentia. Pinna dorsalis ante pinnas ventrales incipiens et longe ante pinnam analem desinens, basi ale- pidota, radio simplico postico cartilagineo, Dentes pharyngeales mas- ticatorii aggregati 2. 4. 5/5. 4. 2. ossibus fragilibus inserti.

Aanm. Ik grond dit geslacht op eene soort, welke Van Hasselt reeds aan- duidde onder den naam van Barbus nudicephalus, de heer Valenciennes in de sroote Histoire naturelle des Poissons beschreef onder den naam van Barbus laevis, en welke ik zelf, naar de verschillende toestanden, waarin ik haar heb waargenomen, heb beschreven onder de namen Barbus brachynemus, Barbus go- bioides en Barbus taeniopterus.

Die soort behoort echter niet tot Barbus, maar tot een geheel verschillend ge- slacht, hetwelk, wegens zijne naakte kaken en vrije lippen, tot de Labeoninen te brengen is. De dunne bovenlip hangt geheel vrij voor de bovenkaak , doch de onderlip plant zich zeer nabij den voorrand der onderkaak in, zoodat zij zonder nader onderzoek schijnt de onderkaak te omgeven als bij Barbus.

Met den bouw der monddeelen , welke die is der Labeoninen , stemt ook de

209

habitus van het geheele ligchaam overeen en ook de keelgatbeenstanden zijn ge- bouwd naar de type der Labeoninen van de oude wereld.

Barbiclithys is na verwant aan Dangila en onderscheidt zich daarvan voorname- lijk door niet vleezigen snuit, ongetepelde bovenlip, zeer ontwikkelde hooge onder- oogkuilsbeenderen , van welke het voorste een min of meer paardenhoefachtige ge- daante heeft, hoekige mondopening, naauwelijks van de onderkaak afgezonderde onderlip en korte rugvin.

Tot nog toe is slechts een enkele soort bekend. Onder de talrijke nog onvoldoende verklaarde Cyprinoïden van Zuid-Azië zie ik er geene, welke tot het geslacht Bar- bichthys gebragt kan worden en de voorwerpen, mij van de verschillende groote Soenda-eilanden geworden en vroeger door mij beschouwd als tot twee soorten te be- hooren, zijn mij sedert, door vergelijking eener groote rei van exemplaren, geble- ken slechts een enkele soort uit te maken , welke dezelfde is als Barbus laevis Val.

Barhichthys laevis Blkr. — Gewone Santran. Atl. Cvpr. Tab. XVIII.

Barbichth. corpore subolongato compresso, altitudine 4V3 ad SV* in ejus longitudine, latltudine 12/3 ad 2 in cjus altitudine; capite obtusiusculo, convexo, 4'/3 ad 6 ','2 in longitudine corporis cum, 3'/3 ad 5 in ejus longitudine absque pinna caudali ; altitudine capitis I2 3 ad iVs, latitudine 2 fere ad 1-5 in ejus. longitudine; oculis diametro 3 ad é'/a in longitudine capitis, diametro 1^/i ad l^/* in capitis parte postoculari, diametro iV* ad 2V2 fere distantibus, membrana palpebrali iiidis mar- ginem externum sat late tegente, apertura subcirculari ; rostro obtuso convexo, apice carnoso, ante 03 prominente, juvenilibus oculo non rel vix longiore, adultis oculo multo longiorej naribus orbitae magis quam rostri apici approximatis; linea rostro-dorsali capite et nucha convexa, occiput inter et nucham aetate proveetis vulgo concaviuscula; linea interoculari convexa; osse suborbitall anteriore formam pedis equini subreferente solea subhorizontali apice antrorsum spectante, medio crista longi- tudinall vulgo ramosa percurso; osse suborbitall 2° pentagono, junioribus non vel vix longiore quam alto, oculo humiliore, aetate proveetis frequenter altiore quam longo oculo non humiliore, margine inferiore subhorizontali, marginibus anteriore et postiore inferioribus subverticalibus, marginibns su- perioribus concaviusculis in angulum acutum sursum spectant'em ossi suborbitall 1° contiguam unitis ; osse suborbitall 3° valde lato et convexo margine posteriore margini praeoperculari posteriori ap- proximato; maxilla superiore mediocriter verticaliter deorsum protractili, longe ante oculum desi- nente; rictu tranverso obtusangulo, antice (superne) margine triplice ex osse interraaxillari labiis- que interraaxillari et rostrali formato, margine interraaxillari acuto symphysi paulo inciso; labio intermaxillari tenui membranaceo sat lato, a margine ossis intermaxillaris anteriore pendulo; labio rostrali margine tenui a rostri apice et ossIs supramaxillaris facie anteriore pendulo ; rictu postice (inferne) margine duplice anteriore ex acie ossis inframaxillaris , posteriore e labio inferiore formato; labio inferiore vel plica menti sat lato membranaceo, a toto margine ossis inframaxillaris anteriore pendulo, integro, margine ejus libero rictui subparallelo ; maxilla inferiore symphysi tuberculo conico valde conspicuo subhamato, inferne utroque ramo poris 4 p. m. in seriem longitudinalem dispositis, non semper conspicuis ; cirrls gracilibus longitudine subaequallbus , oculo duplo ad minus duplo brevi- oribus, anterloribus insertione longe ab osse suborbitall 1° remota apici rostri approximata; oper- culo latitudine 2 fere ad 2 ia ejus altitudine, margine inferiore convexiusculo vel rectiusculo ; aper-

27

210

tura branchiali sub praeoperculi angulo posteriore desinente; dentibus pharyngealibus masticatorüs aggregatis 2. 4. 5/5. 4. 2 , ossibus gracilibus fragilibus insertis ; osse scapulari trigono obtuse rotun- dato; ventre ante pinnaa ventrales plano, lateribus angulato, post pinnas ventrales rotundato non carinato; dorso sat elevato angulato, ventre multo altiore; squamis dimidio libero et vulgo etiam di- midio basali flabelliforrae striatis, 3G ad 39 in linea laterali, 13 in serie transversali absque ven- tralibus infimis quarum 6*,2 supra lineam lateraleni, 11 vel 12 in serie longitudinali occiput inter et pinnam dorsalem, ventralibus infimis longitudinaliter quinqueserialis , serie media postrorsum Tuagnitudine sensim accrescentibus iis seriebus lateralibus non majoribus ; linea laterali rectiuscula antice tantum leviter curvata, lineam rostro-caudalem non attingente, singulis squamis tubulo siraplice niediam squamam vulgo non attingente notata; pinna dorsali ante pinnas ventrales incipiente, acuta, emarginata, corpore non vel paulo tantum humiliore, multo sed multo minus duplo altiore quam basi longa, radio simplice postico gracili, laevi, maxima parte cartilagineo flexili, capitenon ad non multo longiore; pinnis pectoralibus et ventralibus acutis longitudine subaequalibus vel pectoralibus ventra- libus paulo longioribus 6 ad 6'/3 in longitudine corporis , pectoralibus ventrales junioribus attingen- tibus vel subattingentibus aetate provectis non attingentibus ; ventralibus analera non attingentibus ; anali acuta, non vel parum emarginata, dorsali multo sed multo minus duplo humiliore, duplo circiter altiore quam basi longa, radio simplice tertio gracili basi tantum osseo; pinna caudali basi tantum squamosa, profunde incisa lobis acutis S'/a ad 4 in longitudine corporis; colore corpore superne coerulescente-viridi, inferne argenteo; irideflava roseo tincta; operculo macula diffusa ignea specimini- bus conservatis non conspicuis; pinnis flavis vel roseis basi frequenter pulchre rubris , caudali utroque lobo fascia longitudinali intramarginali nigricante-violacea ; dorsali junioribus fascia obliqua lata nigri- cante ab apice pinnae basin pinnae postei-iorem versus descendente et insuper basi antice macula magna trigona nigricante.

B. 3. D. 4/8 vel 4/9. P. 1/14 ad 1/16. V. 2/8. A. 3/5 vel 3/6. C. 7/17/7 vel 6/17/6 lat. brev. incl. Syn. Barbus nudicephalus K. v, H. sec. delin. inedit.

Barbus laevis Val., Poiss. XVI p. 145; Blkr, Zevende bijdr. ichth. Borneo, Nat. Tijdschr. N. Ind. V p. 447.

Barbeau lisse Val., Poiss. XVI p. 145.

Barbus brachynemus Blkr, Verh. Bat. Gen. XXIII Ichth. Midd. Oost- Ja va p. 18.

Barbus gobioides Blkr, Diagn, beschr. vischs. Sumatra Tient. I — IV, Nat. T. Ned. Ind. III p. 592.

Barbus tueniopterus Blkr, Ind. descript. pisc. Nat. Tijdschr. Ned. Ind. XIV p. 475.

Battu-uhi Lampong, Wadon gunong Mal Bat., Santran Sundan., Wader Javan. Hab. Java (Batavia, ïangerang, Rankasbetong, Lebak, Buitenzorg, Parongkalong , Surabaja, Gempol ), in iluviis.

Sumatra ( Provincia Lampong, Pangabuang, Palembang, Lahat), in fluviis.

Borneo ( Pengaron ), in fluviis. Longitudo 48 speciminum 68'" ad 340"'.

Aanm. Volledige reijen voorwerpen der onderwerpelijke soort van Java, Sumatra en Borneo, hebben mij doen herkennen, dat mijne vroegere Barbus taeniopterus (Barbus gobioides Blkr nee Val.) tot haar terug te brengen is, even als ik vroeger reeds heb aangeduid , dat mijne Barbus brachynemus insgelijks Barbus laevis voorstelt.

De soort was reeds aan Van Hasselt bekend, blijkens eene door hem nagelatene

211

teekening , welke den naam draagt van Barbas nudiceplialus en van welke ik eene kopie bezit. Die teekening is echter, hoewel zij de soort nog laat herkennen, blijkbaar naar een verkleurd voorwerp genomen en bezit overigens meerdere gebreken.

De eerste beschrijving der soort is te danken aan den heer Valenciennes, doch de beschrijving der vormen is te onvolledig en die der kleuren, genomen naar de besprokene afbeelding, te gebrekkig, dan dat men daarnaar de soort zou kun- nen herkennen. Toen ik alzoo de soort voor het eerst beschreef, meende ik eene eigene soort voor mij te hebben, niettegenstande de voorwerpen, naar welke mijne beschrijving van Barbus brachynemus genomen is, ten opzigte der kleuren te wen- schen overlieten. Het eerste fraai bewaarde voorwerp, hetwelk ik van Barbichthys laevis waarnam , ontving ik van Palembang in 1852 en was slechts 105'" lang. De donker violette staartvinbanden en de roode schuinsche overlangsche band der rugvin, welke bij de oudere voorwerpen trouwens verdwijnt, deden mij het brengen tot eene eigene soort, welke ik Barbus gobioides noemde, een naam, dien ik sedert ontwaarde reeds aan eene andere species gegeven te zijn en die daarom in dien van Barbus taeniopterus veranderd werd.

De Santran is op Java niet zeldzaam, doch zij schijnt in oostelijk Java veel- vuldiger voor te komen dan in het westelijke gedeelte van het eiland. Wat Suma- tra en Borneo betreft, ontving ik haar slechts van het zuidoostelijke gedeelte dier eilanden. Reeds elders heb ik oplettend gemaakt op het feit , dat de vischfauna van zuidoostelijk Sumatra en van zuidoostelijk Borneo meer overeenkomst heeft met die van Java dan die der overige streken dier beide eilanden.

MoRARA Blkr.

Corpus elongatum compressum, squamis magnis vestitum. Maxillae nudae , acie cartilaginea tenues. Cirri nulli. Rostrum non carnosura , in- tegrum , obtusum , convexum, ante os prominens , lateribus non lobatum , margine libero nee papillatum nee fimbriatum. Ossa supramaxillaria ossa intermaxillaria tota tegentia. Maxilla inferior symphysi tuberculo nullo. Riotus ore elauso semilunaris. Labia tenuia , Integra , nee papillata nee fimbriata , superius ante maxillam superiorem pendulum cum labio infe- riore continuüm , inferius paulo post maxillae aeiem insertum. Ossa sub- orbitalia nuda, anterius pentagonum apice sursum spectante, cetera valde lata, genas maxima parte tegentia. Pinna dorsalis supra basin pinna- rum ventralium incipiens et longe ante pinnam analem desinens , basi ale- pidota , radio simplice postico cartilagineo. Pinna analis dorsali longior.

212

Dentes pharyngeales masticatorii aggregati triseriati? facie masticatoria oblique truncati plani.

Aanra. Het geslacht Morara komt mij voor in verwantschap te staan tusschea Barbichthys en Mrigala, doch nog de meeste overeenkomst te bezitten met Bar- bichthys, waarvan het voornameHjk verschilt door zeer dunne scherpe platte onder- kaak zonder knobbel aan de symphysis, zeer dunne onderlip, vijfhoekig voorste onderoogkuilsbeen, halvemaanvormige bekspleet, aanwezigheid van voeldraden, niet voor de buikvinnen beginnende rugvin, langere aarsvin, enz.

Ik grond het geslacht op Cyprinus morar Buch., van hetwelk ik een jeugdig voor- werp bezit, hetwelk zich in geen' te besten toestand van bewaring bevindt.

Ik kan het aantal der tanden niet bepalen , doch zij behooren stellig tot de dentes aggregati met schuins afgeknotte effene kaauwvlakten.

Te oordeelen naar hetgeen de heer MacClelland zegt omtrent zijne Leuciscus mar- garodes, is ook deze soort tot Morara te brengen.

Semiplotus Blkr.

Corpus oblongum compressum, squamis magnis vestitum. Maxilla inferior in aciem cartilagineam attenuata. Cirri nulli. Caput et rostrum integrum valde carnosa. Ossa intermaxillaria ossibus maxillaribus affixa et ossa maxillaria ossibus nasalibus et suborbitalibus affixa, unde ma- xilla superior immobilis. Labia nee papillata nee fimbriata, inferius vix reflexum. Eietus inferus. Pinna dorsalis ante pinnas ventrales in- cipiens et supra pinnam analem desinens , radio simplice postico osseo non serrato. Dentes.?

Aanm. Ik stel dit geslacht op naar de soort, door den heer MacClelland onder den naam van Cyprinus semiplotus beschreven en afgebeeld. De heer Valenciennes heeft deze soort onder de soorten van Cyprinus opgenomen, doch Ileckel zonderde haar te regt daarvan af en bragt haar tot zijne Temnochilae, waar hij haar onder zijn geslacht Cyprinion plaatste. Zeker ook is zij aan Cyprinion verwant, maar zij verschilt er van niet alleen door de afwezigheid van voeldraden, wat op zich zelf van geene generische waarde zou zijn, maar ook door zeer vleezigen kop en snuit, het met elkander vast verbonden zijn van de tusschenkaaks- , bovenkaaks,- neus-en onderoogkuilsbeenderen , het ongetande van den rugdoorn en door de bui- tengewone lengte van de rugvin zelve, welke ongeveer 26 verdeelde stralen heeft

213

en, naar de afbeelding te oordeelen , niet alleen ver vóór de buikvinnen begint maar zelfs eerst midden boven de aarsvin eindigt.

De soort is opmerkelijk door hare 9 in eene dvvarsche rei geplaatste groote snuit- poriën Zij is overigens ten opzigte van den bouw der lippen nog slechts onvol- doende bekend, terwijl van het tandenstelsel in het geheel geene melding is gemaakt.

Opistocheilos Blkr.

Corpus elongatum vel subelongatum compressum, squamis parvis vestitum. Maxillae nudae, acie cartilaginea tenues. Cirri 4, rostrales et supramaxillares. Rostrum earnosum integrum, non lobatum, ante os prominens. Labia integra, hec papillata nee fimbriata, superius cum inferioris margine libero continuüm , inferius reflexum. Pinna dorsalis ante vel supra pinnas ventrales incipiens et longe ante pin- nam analem desinens , radio simplice postico osseo serrato. Pinna analis basi plica longitudinali , anum tegente , squamis magnis instruc- ta. Dentes pharyngeales 2. 3. 5/5. 3. 2.

Aantn. Toen Heckel in eene reeks van uit Cashmir ontvangene Cyprinoïden het merkwaardige kenmerk waarnam van eene den anus bedekkende overlanorsche met groote schubben bekleede plooi, meende hij alle soorten, welke dat kenmerk bezitten, tot eeneigen geslacht te moeten brengen , hetwelk hij Schizothorax noem- de. Deze soorten deed hij nader kennen in zijne // Fische aus Caschmir", in 183S te Wecnen gepubliceerd. Toen echter reeds bragt Ileckel de hem bekende soor- ten , naar den bouw harer monddeelen , tot drie groepen , welke hij omschreef als volsrt.

A. Labiis margine in aciem attenuatis , inferiore (labio) membrana cartilaginea polita tecto margineque ipsius reflexo integro; maxilla inferiore horizontal!.

B. Labiis margine in aciem attenuatis, mollibus; margine reflexo labii inferioris medio interrupto.

C. Labiis incrassatis, muticis.

Te regt zag Ileckel later in, dat zijn oorspronkelijk geslacht Schizothorax een zamengesteld geslacht was, en in 1847, in zijne // Nac:htrag zur Charakteristik uud Classifikation der Cyprineëa-Gattungen", zonderde hij dan ook die soorten van Schizo- thorax af, bij welke de onderkaak in een' dunnen kraakbeenigen rand eindigt. Deze soorten bragt hij tot een eigen geslacht zijner Temnochilae, hetwelk hij Schizopyge noemde en waarin hij opnam alle soorten , welke te brengen zijn tot zijne boven aangehaalde groepen A en B , t. w. Schizopyge plagiostomus Heek. ,

214

Schizopyge sinuatus Heek., Schizopyge curvifrons Heek., Schizopyge longipinnis Heek., Schizopyge niger Heek. en Sehizopyge nasus Heek.

Ik ga een stap verder dan Heckel en beschouw zijne groepen A en B als af- zonderlijke geslaehten , welke door den lipbouw voldoende van elkander verschil- len om ze tot twee afzonderlijke geslachten te verheffen.

Opistocheilos is alzoo gevormd ten koste van Schizopyge Heek. , en omvat slechts Heckel 's Schizopyge plagiostomus en Schizopyge sinuatus, terwijl de overige soor- ten onder Schizopyge kunnen blijven.

De afdeeling C van Heckel beantwoordt alzoo aan Schizothorax, zooals hij het later zelf opvatte. Zijne afdeeling B heeft dezelfde beteekenis als Schizopyge, zooals ik dit geslacht aanneem en hieronder nader zal omschrijven; terwijl zijne afdeeling A gelijkbeteekend is met het geslacht Opistocheilos, zoo als het hierboven is bepaald.

Behalve de beide genoemde soorten, ken ik tot nog toe geene andere, welke tot Opistocheilos kunnen gebragt worden , ten zij misschien , althans naar de af- beelding te oordeelen, Racoma nobilis McCl., alsmede Schizothorax proprius McCl. Het geslacht Opistocheilos behoort nog tot de echte Labeoninen met driereijge keelgatbeenstanden , doch het is het eenige bekende , bij hetwelk de acherste on- verdeelde rugvinstraal beenachtig en tevens getand is en waar eene aarsscheede met groote schubben wordt aangetroffen.

CocHLOGNATHUS Baird Gir., Notie, of a new genus of Cyprinidae in Proceed. Acad. nat. scienc. Philad. VII 1854 p. "150; Girard, Cyprin. Fish. Unit. States ibid. VIII 1856 p. 181.

Corpus oblongum compressum, squamis magnis 'vestitum. Maxillae nudae cochleariformes acie acutae. Cirri nulli. Rostrum integrum ob- tusum. Rictus parvus terminalis. Pinna dorsalis supra pinnas ventrales ineipiens et longe ante pinnam analem desinens , radio simplice osseo ? (structure of Pimephales Gir.). Dentes pharyngeales cultriformes unci- nati 4/4.

Aanm. Dit geslacht schijnt voornamelijk gekenmerkt te zijn door de iepelvormige gedaante der kaken. Ik zie er slechts eene enkele soort van vermeld, Cochlognathus ornatus Baird Gir. De heer Girard zegt ook , dat de rugvin er den bouw heeft van dien van Pimephales , wat doet denken , dat de laatste onverdeelde rugvinstraal er ins- gelijks beenig is.

215

PiMËPHALES Raf., Iclith. Ohiens. ; Ag., Ichth. Pacif. slope N. Amer. p. 35 in Amer Journ. scienc. arts 2"^ Ser. XIX; Gir., Cyprin. Fish. Unit. Stat. in Proceed. Acad. nat. scienc. Philad. VIII p. 180.

Corpus oblongum subfusiforme , squamis magnis vestitum. Maxillae aequales, nudae, cai'tilagineae, durae. Cirri nulli. Caput breve conicum. Rostrum obtusum integrum. Rictus curvatus , terminalis. Pinna dorsalis supra vel vix ante pinnas ventrales incipiens, radio simplice postico osseo. Dentes pharyngeales cultriformes leviter uncinati 4/4 facie mas- ticatoria gracili.

Aanm. Het geslacht Pimephales is onder de Labeoninen der nieuwe wereld de te- genhanger van Opistocheilos Blkr, door zijnen doornachtig ontwikkelden achtersten rugvinstraal, welke echter niet, zooals die van Opistocheilos, getand is. Omtrent de bijzondere verhouding der lippen vind ik ophelderingen noch bij den heer Agassiz , noch bij den heer Girard. Behalve de door Rafinesque ontdekte soort (Pimephales promelas Raf.) brengt de heer Girard nog twee soorten tot Pimephales t. w. Pi- mephales maculosus Gir. en Pimephalus fasciatus Gir.

PSEUDOGOBIO Blkr.

Corpus elongatum subfusiformi-compressum, squamis magnis vesti- tum. Maxillae nudae. Cirri 2 , supramaxillares. Rostrum integrum, acu- tum, porrectum, nonante os prominens, inferne nee erenulatum nee lo- batum. Os suborbitale anterius longe ante oeulum situm. Labium superius ante maxillam superiorem pendulum, erenulatum. Labium inferius re- flexum trilobatum. Os inferum , rictu ore clauso semilunari vel formam ferri equini referente. Maxilla inferior non tumida. Linea lateralis parum curvata. Anus longe ante pinnam analem perforatus basi pin- narum ventralium approximatus. Regio thoraco-gularis alepidota. Pinna dorsalis sat longe ante basin ventralium incipiens et vix post basin ventralium desinens , radio simplice postico toto cartilagineo. Pinnae pectorales subhorizontaliter insertae. Dentes pharyngeales gra- ciles acuti 5/5.

Aanm. Ik grond het geslacht Pseudogobio op eene soort, afgebeeld en uitvoerig

216

beschreven in de Fauna Japonica onder den naam van Gobio esocinus. De heer Schlegel, de talrijke merkwaardigheden opmerkende, welke deze soort aanbiedt , liet haar niettemin onder het geslacht Gobio plaats nemen. Inderdaad ook heeft zij in voorkomen veel van eene Gobio, maar gewigtige kenmerken wijzen haar eene plaats aan, verre van Gobio verwijderd. Zooals de bewerktuiging der raonddeelen door den heer Schlegel beschreven is, blijft er bij mij geen twijfel over of de soort behoort tot de Phalakrognathinen. In deze groote reeks van Cyprinoïden blijft het echter dan nog moeijelijk haar eene juiste plaats aan te wijzen. Zij behoort daarin blijkbaar tot de Labeonineu , maar laat zich tot geen der talrijke daarin thans reeds opgestelde geslachten terug brengen. De plaatsing van den anus nabij den grond der borstvinneu en het schublooze van de keel-borststreek zijn kenmerken , waar- door zij zich van alle andere bekende geslachten van Labeoninen onderscheidt. Door hare eenreijige keelgatstanden onderscheidt zij zich voorts van alle geslachten van Labeoninen der oude wereld en sluit zij zich aan de amerikaansche geslachten Hyborhynchus Ag., Hybognathus enz. en door hare bovenkaakstanden aan het ame- rikaansche geslacht Mylocheilos Ag., van hetwelk zij echter, behalve door het tan- denstelsel, door meerdere andere bijzonderheden in de bewerktuiging verschilt.

Ik houd dit geslacht voor een der meest natuurlijke en heb het genoemd naar zijne schijnbare verwantschap aan Gobio. — Pseudogobio esocinus is tot nog toe zijne eenigste bekende vertegenwoordigster.

Mylocheilus Ag., Ichth. Faun. Pacif. slope N. Amer. p. 44, in Ame- ric. Journ. scienc. arts 2^ Ser. Vol. XIX.

Corpus elongatum compressum , squamis mediocribus vestitum. Maxil- lae nudae . Cirri 2 , supramaxillares. Eostrum rotundatum , integrum. Eictus subterrainalis , horizontalis. Pinna dorsalis brevis ante? pinnas ventrales incipiens, radio simplice postico cartilagineo. Dentes pharyn- geales molares, nee gyrati nee sulcati, persistentes 2.5/5.2. vel cum serie decidua 3.2.5/5.2.3.

Aanm. Uit hetgeen de heer Agassiz zegt van de hoornachtige scheeden van de bo- ven- en onderkaak, blijkt, dat Mylocheilus tot de Phalakrognathinen behoort. De heer Girard heeft het tandenstelsel nader toegelicht, doch hij zegt, in bepaalde tegenstel- ling van den heer Agassiz, dat de buik vinnen vóór den voorrand der rugvin zijn ingeplant. Sir Richardson meldt van zijne Cyprinus (Leuciscus) caurinus, welke tot Mylocheilus behoort, dat de buikvinnen er onder den vijfden rugviustraal zijn in-

217

geplant, wat de definitie van den heer Agassiz bevestigt. Overigens vind ik bij geen der drie schrijvers eenige mededeeling omtrent den bouw der lippen.

Behalve de genoemde soort zijn nog twee andere tot Mylocheilus gebragt, t. w. Mylocheilus lateralis Ag. Piek en Mylocheilus fraterculus Gir.

ExoGLOSSuM Raf. ; Ag., Ichthyol. Pacif. slope N. Amer. p. 30 in Am. Journ. scienc. arts 2^^ Ser. Vol. XIX; Girard, Cyprin. Fish. Unit. Stat. in Proc. Acad. nat. scienc. Phil. VIII 1856 p. 191.

Corpus elongatum cylindrico-compressiusculum , squamis mediocribus vestitum. Maxillae nudae. Cirri nulli. Rostrum obtusum convexum integrum, non ante osprominens. Labium superius integrum nee papil- latum nee fimbriatum , cum labio inferiore continuüm. Rictus subinferus. Labium inferius utroque latere latum quasi lobum efficiens. Maxilla inferior inter lobos labii inferioris symphysi deficientis prominens , unde maxilla ipsa quasi triloba. Pinna dorsalis supra vel vix post pinnas ventrales incipiens et ante pinnam analem desinens, radio simplice postico cartilagineo. Dentes pharyngeales cultriformes compressi , curvati uncinati 1^4/4.1.

Aaüm, Tot het geslacht Exoglossum , zoo als het door de heeren Agassiz en Girard is beperkt en hierboven omschreven, zijn tot dusverre slechts 2 soorten te brengen , t. w. Exoglossum maxillingua Hald. Ag., de typische reeds aan Rafinesque beken- de soort, en Exoglossum mirabile, door den heer Girard in zijn bovenaangehaald artikel kortelijk beschreven. Exoglossum is een der weinige geslachten van Labeoni- nen van Noord- Amerika, van welke de bouw der monddeelen met voldoende naauvv- keurigheid beschreven is.

o

Campostoma Ag. , Ichth. Pacif. slope N. Amer. p. 33 in Amer. Journ. scienc. arts 2*i Ser. XIX; Girard , Cyprin. Fish. Un. Stat. in Proc. Acad. nat. scienc. Philad. VIII 1856 p. 176.

Corpus elongatum fusiformi-compressum, squamis mediocribus ves- titum. Maxillae nudae. Cirri nulli. Rostrum obtusum, integrum, ante os prominens. Labia valde evoluta. Rictus inferus curvatus. Pinnae ventrales ante pinnam dorsalem insertae. Pinna dorsalis radio simpli- ce postico cartilagineo. Dentes pharvngeales cultriformes uncinati 1.4/4.1. facie masticatoria gracili.

28

218

Aanm. Het geslacht Campostoma Ag. schijnt van Exoglossum voornamelijk te verschillen door den lipbouw, alhoewel ik dien niet in bijzonderheden van Cam- postoma beschreven zie. De heer Girard vermeldt van dit geslacht 4 soorten t. w. Campostoma anomalum Ag. , Campostoma ornatum Gir. , Campostoma formosulum Gir. en Campostoma ornatum Gir.

Mylopharodon Ag. ; Gir., Res. Cyprin. Un. Stat. in Proceed, Acad. nat. scienc. Philad, VIII 1856 p. 169.

Corpus elongatum. Caput subconicum. Cirri nulli. Rictus magnus. Pinnae ventrales ante pinnam dorsalem insertae, dorsalis radio sim- pliee postico cartilagineo. Dentes pharyngeales molares corona com- pressiuseuli, nee gyrati, nee sulcati, persistentes 2.4/4.2. vel 2.5/5.2, vel cum serie decidua 2.2.5/5.2.2 vel 3.2.4/4.2.3.

Aanm. Dit geslacht is tot dusverre weinig voldoende bepaald. Aangaande den bouw der kaken en lippen zie ik niets vermeld. Daar evenwel het tanden- stelsel groote overeenkonst heeft met dat van Mylocheilus en de soorten in wes- telijk Noord-Amerika te huis behooren, even als die van Mylocheilus, Iaat zich vermoeden , dat het geslacht evenzeer tot de Labeoninen behoort. Mylopharodon conocephalus Gir. en Mylopharodon robustus zijn de eenige soorten^ welke ik, als tot dit geslacht behoorende, vermeld zie.

SiBOMA Gir. , Cyprin. Fish. Unit. States, Proceed. Acad. nat. scienc. Philad. VIII 1856 p. 208.

Corpus oblongum compressum , squamis magnis vestitum. Rostrum integrum cuneiformi-rotundatum. Maxillae aequales. Rictus parvus, terminalis , horizontalis. Cirri nulli. Pinna dorsalis supra vel ante pin- nas ventrales incipiens , radio simplice postico cartilagineo. Dentes pharyngeales raptatorii uncinati 1.4/5.2 facie masticatoria nulla.

Aanm. Van de diagnose van dit geslacht van den heer Girard laat zich het- zelfde zeggen als van die van Cliola (p. 221). Het is gegrond op Lavinia cras- sicauda Baird Gir. De tweede bekende soort van Siboma is Siboma atraria Gir.

219

Lavinia Gir., Descr. new Fish. inProc. Ac. nat. scienc. Ph. 1854, Cypr. Fish. Unit. St. ib. VIII 185G p. 184 ^ Acrocheilus Ag., Ichth. Pac. slope N. Am. p. 26 in Am. Journ. scienc. arts. 2"^ Ser. XIX,

Corpus oblongum compressum, squamis mediocribus vestitura. Ma- xillae nudae. Cirri riulli. Rostrum integrum supra os prominens. Ric- tus ore clauso transversus. Maxilla inferior plana acie truncata; ma- xilla superior acie rotundata. Labium superius carnosum cum acie maxillae inferioris unitum. Pinna dorsalis supra pinnas ventrales in- cipiens et supra vel ante initium pinnae analis desinens , radio simplice postico cartilagineo. Dentes pharyngeales cultriformes uncinati 5/5.

Aanm. De heer Girard stelde het geslacht Lavinia op in 1854, doch omschreef het weinig voldoende met de volgende woorden : // Mouth shaped as in Gila and Pogonichthys , but proportionally smaller than either and unprovided with barbel. Body covered with large scales as in Pogonichthys". Hij bragt er aanvankelijk drie soorten toe, van welke echter Lavinia crassicauda Baird Gir. later tot Si- boma en Lavinia conformis Baird Gir. tot Tigoma gebragt zijn.

Wat men van de meer wezenlijke kenmerken van het geslacht weet, heeft men te danken aan den heer Agassiz, die het ter aangehaalde plaatse onder den naam van Acrocheilus nader omschreef, naar Acrocheilus alutaceus Ag. Piek. — In zijn later artikel over de Cyprinoïden van Noord-Amerika gaf de heer Girard insgelijks eene' nadere omschrijving van het geslacht en bragt hij tot hetzelve, be- halve Acrocheilus alutaceus Ag. Piek, Lavinia exilicauda Baird Gir. en eene nieu- we soort, Lavinia harengus genoemd.

DioNDA Gir., Cypr. Fish. Un. St., Proc. Ac. nat. se. Phil. VIII 1 856 p. 176.

Corpus elongatum compressum, squamis mediocribus vel magnis vesti- tum. Cirri nulli. Rostrum integrum prominens. Maxillae nudae , inferior plana tenuis acie rotundata. Pinna dorsalis ante vel supra pinnas pec- torales incipiens, radio simplice postico cartilagineo. Dentes pharyn- geales cultriformes non uncinati 4/4.

Aanm. Volgens den heer Girard is zijn geslacht Dionda zeer na verwant aan de geslachten Hyborhynchus en Campostoma. Hij heeft er niet minder dan 10 soor- ten van beschreven, alle als nieuw voor de wetenschap, t. w. Dionda episcopa, Dionda serena, Dionda texensis, Dionda papalis, Dionda argentosa, Dionda chry-

220

sitis, Dionda melanops, Dionda Couclii, Dionda plumbea en Dionda spadicea.

Algoma Gir., Cyprin. Fisli. Unit. States, Proceed. Acad. nat. scienc. Philad. VIII 1856 p. 180.

Corpus elongatum? squamis magnis vestitum. Cirri nulli. Caput subtruncatum. Maxillae nudae, inferior superiore brevior. Eictus parvus inferus. Pinna dorsalis ante pinnas ventrales incipiens , radio simplice postico cartilagineo. Dentes pharjngeales cultriformes 4/4. facie masticatoria sublineari.

Aanm. Het geslacht schijnt , volgens den heer Girard , verwant te zijn aan Hy- borhynchus en Pimephales , van welke het voornamelijk door de groote schubben en ook door de afwezigheid van rugvindoorn te onderkennen is. Slechts 2 soorten er van zie ik kortelijk beschreven, Algoma amara en Algoma fluviatilis.

Hybohynchus Ag. , Ichth. Pacif. slope N. Amerie. p. 37 in Amer. Journ. scienc. arts 2^ Ser. XlX ; Gir., Cyprin. Fish. Unit. Stat. Proc. Acad. nat. scienc. Philad. VIII 1856 p. 184.

Corpus oblongum squamis magnis vestitum. Maxillae nudae , in- ferior acie late rotundata. Cii'ri nulli. Eostrum integrum, gibbosum, truncatum. Rictus inferus parvus horizontalis. Pinna dorsalis supra pin- nas ventrales incipiens , radio simplice postico cartilagineo. Dentes pha- ryngeales cultriformes subuncinati 4/4 facie masticatoria gracili lineari.

Aanm. De heer Agassiz beschouwt het geslacht Hyborhynchus als na verwant aan Fimephales. Hij grondde het op Minnilus notatus Raf. De heer Girard plaatste nog vier andere soorten onder hetzelfde geslacht t. w. Hyborhynchus perspicaus Gir. , Hyborhynchus tenellus Gir. , Hyborhynchus puniceus Gir. en Hyborhynchus con- fertus Gir.

Hybognathus Ag. , Ichth. Pacif slope. N, Amer. p. 38 in Amer. Journ. scienc. arts. 2^ Ser. XIX; Gir., Cyprin. Fish. Unit. Stat. Proc. Acad. nat. scienc. Philad. VIII 1856 p. 181.

Corpus elongatum compressum, squamis raagnis vestitum. Maxil- lae nudae, inferior symphysi tuberculo munita. Cirri nulli. Rostrum

221

integrum non ante os prominens. Ilictus subterminalis horizontalis. Pinna dorsalis ante vel supra pinnas ventrales, incipiens et ante pin- nam analem desinens radio simplice postico cartilagineo radiis sequen- tibus longiore. Dentes pharyngeales cultriformes non vel vix imcina- ti 4/4 facie mastieatoria gracili lineari.

Aanm. De heer Agassiz grondde het geslacht Hybognathus op zijne Hybognathus nuchalis. De heer Girard brengt Leuciscus nitidas De Kay tot hetzelfde geslacht en bovendien nog 4 andere soorten t. w. Hybognathus argyritis Gir. , Hybognathus Evansi Gir. , Hybognathus placitus Gir. en Hybognathus regius Gir.

Orthodon Gir., Cyprin. Fish. Unit. State., Proceed. Acad. natur. Sciene. Philad. VIII 1856 p. 182.

Corpus subfusiforme squamis parvis vestitum. Maxillae nudae aequales. Cirri nuUi. Rostrum integrum non ante os prominens . Maxilla inleri- or symphysi tuberculo munita, Rictus terminalis, obliquus, mediocris. Pinna dorsalis supra pinnas ventrales incipiens, radio simplice postico cartilagineo. Dentes pharyngeales cultriformes, lanceolati, subrecti 5/5.

Aanm. Dit geslacht schijnt na verwant te zijn aan Hybognathus. Als eenige soort brengt de heer Girard daartoe Gila microlepidota Ayr., welker beschrijving, voorkomende in het eerste deel van de Proceedings of the Californian Academy natural sciences (1855) ik, wegens gemis van dat werk, niet kan raadplegen.

Cliola Gir. , Cyprin. Fish. Unit. States , Proceed. Acad. nat. sciene. Philad. VIII 1856 p. 192.

Corpus elongatum compressum , squamis magnis vestitum. Cirri nuUi. Rostrum integrum rotundatum. Maxillae aequales. Rictus amplus ter- minalis. Pinna dorsalis supra pinnas ventrales incipiens , radio simplice postico cartilagineo. Dentes pharyngeales raptatorii uncinati 4/4 facie mastieatoria nulla.

Aanm. De beschrijving van den heer Girard laat voor dit geslacht, even als voor vele andere, niet toe te bepalen of het inderdaad tot de Labeoninen te brengen is. Ik vermoed zulks slechts op de aanduiding van den heer Girard, dat het den

222

habitus heeft van Dionda. Hiertoe zie ik gebragt drie soorten, Leuciscus vigilax Baird Gir. , Cliola velox Gir. en Cliola vivax Gir.

Algansea Gir., Cyprin Fish. Unit. States, Proc. Acad. natur. scienc. Philad. VIII 1856 p. 182.

Corpus oblongum compressum, squamis mediocribus vel magnis vestitum. Cirri nulli. Caput subconicum. Rostrum integrum plus mi- nusve acutum. Maxillae nudae aequales. Rietus mediocris obliquus. Pin- na dorsalis ante vel supra pinnas ventrales incipiens et ante pinnam analem desinens , radio simplice postieo cartilagineo. Dentes pharynge- ales cultriformes 4/4 vel 5/5.

Aanm. De heer Girard grondt dit geslacht op Leuciscus tincella Val., welke in habitus veel moet hebben van eene zeelt. Hij heeft nog drie andere soorten bekend gemaakt onder de namen Algansea bicolor , Algansea obesa en Algansea formosa.

223

STIRPS 2. CHONDROSTOMINI. Kraakbeenlipkarpers.

Cypriniformes phalacrognathini , labio inferiore deficiënte.

Aanm. De tweede groote reeks der Phalakroguathinea is gemakkelijk herkenbaar aan de naakte kin, aan welke de onderlip ontbreekt.

Deze reeks is van gelijke beteekenis als de reeks B van de Temnochilae in Heckel's bovenaangehaalde // Nachtrag". Ik noem ze Chondrostominen naar het geslacht, het- welk het eerst in de reeks werd opgesteld en spoedig het burgerregt verkreeg.

De Chondrostominen, zooals ze hier zijn opgevat, behooren uitsluitend tot het oostelijk halfrond, maar ook in dit halfrond hebben zij eene veel meer beperkte verbreiding dan de Labeoninen. Wèl leven eenige soorten van Chondrostoma in zuide- lijk Europa, in welk werelddeel geene Labeoninen worden aangetroffen, maar daar- entegen ontbreken zij , een paar soorten van Egypte en Abyssinië uitgezonderd, in geheel Afrika, evenzeer als in den Indischen Archipel.

De geslachten en soorten der Chondrostominen zijn ook veel minder talrijk dan die der Labeoninen. Slechts 9 der geslachten van de Phalakrognathinen behooren tot de Chondrostominen en deze geslachten omvatten te zamen slechts ruim 60 soorten.

Twee dier geslachten heb ik naar de natuur kunnen onderzoeken , Mrigala van Bengalen en Acheilognathus van Japan. Het zijn ook de eenige nieuwe generische typen , welke bij de reeds bekende te voegen zijn.

Heckel heeft het meest tot de nadere kennis der Chondrostominen bijgedragen. Nadat de heer Agassiz in 1837 het geslacht Chondrostoma had bekendgemaakt, voegde de heer MacClelland in zijn geslacht Oreinus eene nieuwe tot dezelfde groo- te reeks behoorende type daarbij , zonder de verwantschap daarvan met Chondrostoma aan te duiden. Heckel, dit geslacht insgelijks herkennende. , noemde het Scaphio- don, maar bovendien stelde bij reeds in 1842 ook voor, de geslachten Cyprinion , Gymnostomus, Chondrochihis en Chondrorhynchus. De beide laatste genera liet hij in 1847 vervallen, doch daarentegen stelde hij Dillonia, Schizopyge en Aspi- doparia als nieuwe geslachten op, Schizopyge echter ontleenende aan zijn vroeger geslacht Schizothorax en daarin nog begrijpende enkele soorten, welke tot de La- beoninen te brengen zijn en welke door mij onder den geslachtsnaam Opistocheilos van Schizopyge zijn afgezonderd.

De Chondrostominen , hoezeer niet bezittende de voor de diagnose van de genera der Labeoninen zoo belangrijke onderlip, bieden toch nog eene rei van kenmer- ken aan , welke hare groepering in geslachten gemakkelijk maakt.

Deze kenmerken vindt men al weder in het tandenstelsel , in het kraakbeenige

224

of beenige en getande of niet getande van den achtersten onverdeelden rugvin- straal, de lengte der rugvin, de verhouding der aarsschubben, de gedaante der onderoogkuilsbeenderen , enz.

De geslachten laten zich naar die kenmerken overzien als volgt.

I Dentes pharyngeales uniseriati cultriformes 5/5 ad 6/6 vel 7/6. Spina dorsaiis

nulla.

A. Rostrum integrum ante os prominens. Cirri nulli. Pinna dorsaiis longe ante pinnam analem desinens.

Chondrostoma Ag.

B. Rostrum foveatum non ante os prominens. Cirri 2 , supramaxillares. Pinna dorsaiis supra pinnam analem desinens.

Acheilognathus Blkr.

II Dentes pharyngeales triseriati. A Pinna dorsaiis anacantha.

a. Pinna dorsaiis ventrales inter et analem sita, pauciradiata. Cirri nulli. Ossa suborbitalia genas tegentia. Dentes aggregati 2. 4. 4/4. 4. 2. Linea lateralis valde deflexa,

Aspidoparia Heek,

b. Pinna dorsaiis supra vel ante pinnas ventrales incipiens. Linea lateralis

rectiuscula. f Cirri 2 supramaxillares vel nulli. Rostrum margine libero integrum. Dentes palaeformes 2. 8. 4/4. 3. 2.

Gymnostomus Heek.

f' Cirri 2 rostrales. Rostrum margine libero crenulatum. Dentes aggre- gati 2. 3. 5/5. 3. 2.

Mrigala Blkr.

B. Spina dorsaiis ossea.

a. Spina dorsaiis edentula. Squamae anales normales. Pinna dorsaiis pauci- radiata, Dentes cochleariformes 2. 3. 4/4. 3. 2. Cirri nulli.

Dillonia Heek.

b. Spina dorsaiis serrata.

f Squamae anales normales, squamis ceteris non majores. ó Pinna dorsaiis pluriradiata. Cirri 2 supramaxillares. Squamae magnae. Dentes cochleariformes 2. 3. 4/4. 3. 2.

Cyprinion Heek.

225

ó' Pinna dorsalis pauciradiata. Cim4, rostrales et supramaxillares vel 2 , supramaxillares. Squamae parvae vel médiocres. Dentes palaeforraes 2. 3. 4/4 3. 2.

Oreinus McCl. s ScapJdodon Heek.

ff Squamae anales squamis ceteris multo majores. ó Pinna dorsalis pauciradiata. Cirri 4, rostrales et supramaxillares. Squamae parvae. Dentes aggregati 2.3.5/5.3.2.

Schizopyge Heek.

Species Chondi-ostominorum hucusque cognitae.

Habit. Chondrostoma nasus Ag. =3 Nasus mas et faem. Marsigl. =: Cypri-

nus nasus L. BI. =: Leuciscus nasus Cuv Europa.

// Genei Bp. :=3 Chondrostoma rysela Ag. Heek. =3 Chon- drostoma jaculum De Fil. Europa.

// soëtta Bp. =3 Chondrostoma se va Val. i=: Chondrostoma nasus De Fil. ;=; Chondrochylus nasicus Heek. =3 Chondro-

rhynchus soëtta Heek . Europa.

// Knerii Heek Europa.

u phoxinus Heek. : Europa.

// regius Heek. =3 Chondrochilus regius Heek Syria.

u ? labeo Heek. zn Cyprinus labeo Pall. =5 Chondrostoma

labeo Val Dauria.

Acheilognathus melanogaster Blkr Japonia.

// lanceolatus Blkr :=! Capoëta lanceolata T. Schl. =3 Devario

lanceolata Heek Japonia.

// intermedius Blkr =3 Capoëta intermedia T. Schl. =3 Devario

intermedia Heek Japonia.

// limbatus Blkr =: Capoëta limbata T. Schl. :=: Devario

limbata Heek Japonia.

// rhombeus Blkr =3 Capoëta rhombea T. Schl. =: Devario

rhombea Heek Japonia.

Aspidoparia sardina Heek. Assam.

Gymuostomus (Gymnostomus) syriacus Heek. :=: =3 Chondrostoma sy-

riacum Val Syria.

// (Acra) anisurus Blkr r:: Gobio anisurus McCI. =J Gymnosto- mus anisurus Heek Beagala.

29

226

Gymnostoma (Acra) bicolor Blkr = Gobio bicolor McCl. =j Gyranostomus

bicolor Heek

u ) acra Blkr =: Cypr. acra Buch, =:; Cypr.cara Buch. :=: Go- bio lissorhynehus McCl. z:: Gymnostomus lissorhynchus

Heek- =3 Leuciscus acra Val-

Il ) limnophilus Blkr =3 Cyprinus bangon Buch. =3 Gobio lim-

nophilus McCI. ::::5 Gymnostomus limnophilus Heek. . H ) gangeticus Blkr ^ Chondrostoma gangeticum Val. =3

Gymnostomus gangeticus Heek

'/ ) fulungee Blkr =: Chondrostoma fülungee Syk. =3 Gymno- stomus fulungee Heek

// ) boggut Blkr =3 Chondrostoma boggut Syk. =3 Gymno- stomus boggut Heek

II ) kawrus Blkr ^ Chondrostoma kawrus Syk. =: Gymno- stomus kawrus Heek

II ) wattana Blkr =3 Chondrostoma wattanah Syk. =: Gym- nostomus wattanah Heek

'/ ) muUyah Blkr =3 Chondrostoma mullyah Syk. rs Gymno- stomus mullya Heek

//? ( Il ) dembensis Blkr ■=:, Chondrostoma dembensis Rüpp. (nee

Val.) =3 Gymnostomus dembensis Heek

// ) Duvaucelii Blkr s Chondrostoma Duvaueelii Val. =3

Tylognathus Duvaucelii Heek

H ) semivelatus Blkr =3 Chondrostoma semivelatum Val. =3

Tylognathus semilarvatus Heek. .

// ) bobree Blkr z^ Varicorhi)ius bobree Syk. s3 Gibelion bo-

bree Heek

*?.'' ( II ) potail Blkr =3 Cyprinus potail Syk. ;=: Gibelion po-

tail Heek

Mrigala Buchanani Blkr =3 Cyprinus mrigala Buch. r=! Gobio mrigala McCl =3 Cirrhina mrigala Val. =3 Isocephalus mrigala Heek.

// bengalensis =3 Cirrhina ber.galensis Blkr.

n cirrhosa Blkr =5 Cyprinus cirrhosus BI. r3 Cirrhina Blochii Val.

=5 Isocephalus cirrhosus Heek

// rubripinnis Blkr z3 Cirrhina rubripinnis Val. :=; Isocephalus

' rubripinnis Heek.

II ? reba Blkr =3 Cyprinus reba Buch. =3 Gobio reba McCl. ;=: Isocephalus reba Heek. .

Hab. Bengala.

Bengala.

Bengala.

Bengala.

Deccan.

Deccan.

Deccan.

Deccan.

Deccan.

Aegypt.

Hindostan.

Hindostan.

Deccan.

Deccan.

Bengala. Bengala.

Hindostan.

Bengala.

Bengala.

o* y

227

Hab. Mrigala ? plumbea Blkr s Cirrhina plumbea Val. =: Isocephalus

plumbeus Heek Pegu.

Dillonia abyssinica Heek. :=! Chondrostoma Dillonii Val, =3 Dillonia

Dilonii Heek Abyssinia.

Cyprinion aculeatus Heek. =j Chondrostoma aculeatum Val Persia.

cypris Heek Syria.

kais Heek Syria.

macrostomus Heek Syria.

neglectus Heek Syria.

tenuiradius Heek Syria.

Oreinus (Orein.) maeulatusMcCl.:=! Seaphiodonmaculatus Heek. . . .Bengala.

// ( » ) tinea Blkr :=! Scaphiodon tinca Heek Natolia.

// (Seaphiodon) amir Blkr =^ Scaphiodon amir Heek Persia.

//(//) maerolepis Blkr ■^ Scaphiodon macrolepis Heek. . . . Persia.

II { H ) niger Blkr ;=: Scaphiodon niger Heek Persia.

//(//) Saadii Blkr ^ Seaphiodon Saadii Heek Persia.

//(//) peregrinorum Blkr -^x Seaphiodon peregrinorum Heek. . . Syria. V {if ) fratercula Blkrzs Scaphiodon fratercula Heek. .... Syria.

«/{//) socialis Blkr ö Scaphiodon socialis Heek Syria,

//(*/) trutta Blkr =3 Scaphiodon trutta Heek Syria.

H {» ) umbla Blkr ;=! Scaphiodon umbla Heek Syria.

i> i^u ) fundulus Blkr =3 Cyprinus capoëta Güldenst. =; Capoëta

fundulus Val. -zi. Scaphiodon capoëta Heek Syr. M. Casp.

v?( «?) Burnesianus Blkr ;=! Cirrhinus Burnesiana McCl Cabul.

'/(//) guttatus Blkr :=! Oreinus guttatus MeCl. =3 Scaphiodon

guttatus Heek Butan.

« [ Il ) progastus Blkr ::: Oreinus progastus McCl. =3 Scaphio- don progastus Heek ' . . Assam.

//(//) Richardsonii Blkr =! Cyprinus Richardsonii Gr. =3 Scaphio- don Riehardsonii Heek Bengala.?

Schizopyge curvifrons Heek. ;=; Schizothorax curvifrons Heek. . . . Cashmir. // longipinnis Heek. =3 Schizothorax longipinnis Heek. . . . Cashmir. // niger Heek. =3 Schizothorax niger Heek. ..... Cashmir.

// nasus Heek. =3 Schizothorax nasus Heek Cashmir.

'/ ? ehrysoehlora Blkr =3 Raeoma chrysoehlora MeCl. . . . Cabul fl. '/ ?? Griffithi Blkr =3 Oreinus Griffithii McCl. ..:.:; Afghanistan.

228

Chondrostoma Ag. , Méra. Sociét. scienc. natur. Neuchatel I. 1837; Heek. , Fisch. Syr. Naehtr. p. 186; Heek. Kner , Fiscli. oest- reich. Monareh. p. 217. ;=3 Chondrostomus , Ciiondrochilus , Chondrorhynchus Heek., Fish. Syr. p. 40,41.

Corpus elongatum cylindrico-compressum , squamis magnis vel me- dioeribus vestitum. Maxilla inferior in aciem tenuem truncatam car- tilagineam attenuata. Cirri nulli. Rostrum earnosum integrum ante os prominens. Os nudum. Rictus inferus transversus. Pinna dorsalis su- pra pinnas ventrales incipiens et ante pinnam analem desinens, radio simplice postico cartilagineo. Dentes pharyngeales cultriformes 5/5, 6/6 vel 7/6.

Aanm. Nadat het geslacht Chondrostoma door den heer Agassiz in 1837 was opgesteld, meende Heckel (in 1842) het te moeten splitsen in drie geslachten , wel- ke hij grondde op de formule der keelgatbeenstanden , doch eenige jaren later (in 1847) nam ook Heckel het geslacht Chondrostoma aan in de beteekenis, door den heer Agassiz aan hetzelve gegeven.

Het geslacht schijnt eigen te zijn aan Europa en West-Azië. Heckel voert wel eene soort van Amerika, Leuciscus nasutus Ayr. aan, als eene Chondrostoma maar slechts onder het geleide van een vraagteeken , en sedert de heeren Agassiz en Girard zoovele verwante noord-amerikaansche vormen hebben doen kennen als gene- risch van Chondrostoma verschillende, is het niet vermoedelijk, dat genoemde soort van den heer Ayres inderdar.d tot het geslacht Chondrostoma behoort. Het tijdschrift, waarin die soort beschreven en afgebeeld is niet ter mijner beschikking zijnde, kan ik niet bepalen of zij naar de afbeelding en beschrijving te brengen is tot een der door de heeren Agassiz en Girard voorgestelde geslachten van Phalakrognathi- neu. Evenmin ben ik in de gelegenheid te raadplegen de beschrijving van Cy- prinus labeo Pall,, vi^elke in noordoostelijk Azië te huis behoort en, insgelijks onder het geleide van een vraagteeken, door Heckel tot Chondrostoma is gebragt. Alle overige bekende soorten van Chondrostoma behooren tot Europa en West-Azië.

ACHEILOGNATHUS Blkr.

Corpus oblongum compressum , squamis magnis vestitum. Maxillae nudae , acie cartilaginea tenues. Cirri 2, supramaxillares. Rostrum fo- veatum, integrum, obtusum, convexum, non ante os prominens. Ossa supramaxillaria ossa intermaxillaria maxima parte tegentia. Maxilla

229

inferior plana symphysi postice tuberculo parvo. Rictus ore clauso se- milunaris, Labium superius valde tenue utroque latere cum cute menti unitum. Labium inferius verum nullum. Ossa suborbitalia nuda, ante- rius pentagonura apice sursuni spectante , cetera gracilia. Pinna dor- salis supra pinnas ventrales incipiens et supra initium pinnae analis desinens, basi aiepidota, radio simplice postico cartilagineo rigido edentulo. Pinna analis pinna dorsali non longior. Dentes pharyngeales compressi, uncinati, uniseriati 5/5 , facie masticatoria gracili sublineari.

Aanm. De Japansche rivieren zijn rijk aan eigene typen van Cyprinoïden.

In de Fauna Japonica zijn alle de van Japan bekende echte Cyprinoïden tot 5 geslachten gebragt, tot Cyprinus, Carassius, Gobio, Capoëta en Leuciscus.

Met uitzondering der onder beide eerstgenoemde geslachten , gebragte soorten , welke echter Cyprininen zijn, behooren die, welke daar onder Gobio, Capoëta en Leuciscus zijn gebragt, tot verschillende typen, welke volgens den tegen woordigen stand der kennis tot verschillende geslachten te brengen zijn. Zoo is Gobio eso- cinus T. Schl. eene Pseudogobio Gobio barbus T. Schl. eene Hemibarbus, Leu- ciscus variegatus T. Schl. eene Sarocheilichthys , Leuciscus parvus T. Schl. en Leuciscus pusillus T. Schl. soorten van Fseudorasbora. Capoëta elongata T. Schl. en Capoëta gracilis T. Schl. behooren waarschijnlijk tot het subgenus Bengala van mijn geslacht Rasbora, terwijl Leuciscus platypus, Leuciscus macropus, Leuciscus minor, Leuciscus Temminckii en Leuciscus Sieboldii van de Fauna Japonica mij voorkomen te behooren tot het geslacht Opsarius , zoo als het door mij is beperkt, of althans tot een daaraan na verwant genus. De overige in de Fauna Japonica vermelde Cyprinoïden , Capoëta lanceolata, Capoëta intermedia, Capoëta limbata en Capoëta rhombea, behooren, zooals de heer Schlegel zelf reeds heeft aangeduid, niet tot het geslacht Capoëta Val., hetwelk overigens een kunstmatig zamenstel van soorten maar geen natuurlijk geslacht is , maar schijnen mij toe veeleer te brengen te zijn tot het genus Devario, totdat ik door het ontvangen van een paar voor- werpen van Acheilognathus melanogaster , van Jedo, die soorten heb herkend als tot onderwerpelij k geslacht te behooren.

AspiDOPARiA Heek., Fisch. Sjriens Nachtr. p. 186.

Corpus elongatum compressum, squamis magnis vestitum. Maxil- lae nudae acie cartilaginea tenues. Cirri nulli. Rostrum integrum porrectum. Ossa suborbitalia genas tegentia. Rictus subinferus semicir- cularis parvus. Labium inferius symphysin versus deficiens. Plica a-

230

nalis squamis majoribus imlla. Pinna dorsalis post pinnas veritrales in- cipiens et ante pinnam analem desincns, radio simplice postico carti- lagineo. Pinna analis longior. Pinnae ventrales radiis divisis 7. Linea lateralis valde deflexa. Dentes pharyngeales aggregati 2,4,4/4.4.2.

Aautu. Heckel stelde in 1847 dit geslacht op naar een voorwerp , hetwelk in habitus veel heeft van EngrauUs. Het geslacht is onder de Chondrostominen op- merkelijk door de hooge de wangen bedekkende onderoogkuilsbeenderen , de plaatsing der rugvin tusschen buikvinnen en aarsvin , de sterk gebogene zijlijn en de plaveiselge- wijze keelgatbeenstanden.

Gymnostomus Heek., Fisch. Syriens p. 40, Nachtr. p. 185.

Corpus oblongum vel elongatum compressum, squamis medioeribus vel magnis vestitum. Maxillae nudae acie cartilaginea. Cirri 2 , supra- maxillares vel nulli. Rostrum 'integrum plus rainusve ante os promi- nens. Labium inferius symphysin versus deficiens. Plica analis squa- mis majoribus nullis. Pinna dorsalis supra vel ante pinnas ventrales incipiens et ante pinnam analem desinens , radio simplice postico car- tilagineo. Dentes pharyngeales palaeformes 2.3.4/4.3.2.

Subg. Gymnostomus Heek. — Cirri 2 , supramaxillares. II Acra Blkr. — Cirri nulli.

Aanm. Het geslacht Gymnostomus werd het eerst door Heckel in 1842 voorge- steld, doch in 1847 gaf hij eene nieuwe bepaling daarvan, welke aan de boven- staande beantwoordt. Het geslacht zou zich daarnaar van de overige Chondrosto- minen onderscheiden door den bouw zijner driereijige keelgatbeenstanden, kraakbee- nigen achtersten onverdeelden rugvinstraal en inplanting der rugvin boven of vóór de buikviunen.

Het blijkt niet , dat Heckel naar de natuur gekend heeft een der vrij talrijke soorten, welke door hem tot zijn geslacht Gymnostomus zijn gebragt, zijnde zelfs de kenmerken, aan het tandenstelsel ontleend, slechts genomen naar eene enkele soort en wel naar de beschrijving en afbeelding van Chondrostoma syriacum Val. van de groote Histoire naturelle des Poissons.

Mij zelven zijn evenmin naar de natuur bekend soorten , door Heckel tot Gym- nostomus gebragt, en met het oog op het onvoldoende der bestaande beschrijvingen dier soorten, slechts die van Chondrostoma syriacum Val. uitgezonderd, laat zich weinig bepaalds omtrent de wezenlijke verwantschappen dier soorten bepalen, hoezeer het

231

luij voorkomt, dat zij^ beter bekend zijnde, zullen blijken tot verschillende genera te beliooren.

Chondrostoma syriacum Val. alzoo onder het subgenus Gymnostomus plaatsen- den, zou men voorloopig de overige Heckelsche soorten van Gymnostomus, welke alle gezegd worden geene voeldraden te bezitten, onder den subgenerischen naam Acra, ontleend aan een der Buchanansche soorten , kunnen verzamelen. Ook zou men daarbij kunnen voegen Chondrostoma Duvaucelii Val. en Chondrostoma semi- velatum Val. , welke door Heckel tot zijn zaraengesteld geslacht Tylognathus zijn gebragt, alsmede een paar soorten met langere rugvin, door Heckel onder zijn niet aannemelijk genus Gibelion gerangschikt, t. w. Varicorhinus bobree Syk. en Cy- prinus potail Syk.

Mrigala Blkr.

Corpus oblongum vel elongatum compressum, squamis magnis vel mediocribus vestitum. Maxillae nudae,acie cartilaginea tenues, infe- rior symphysi tuberculo munita. Rostrum integrum plus minusve ante os prominens margine libero crenulatum. Cirri 2, rostrales. Labia (tam superius quam inferius) deficientia. Plica analis squamis majoribus nuUa. Pinna dorsalis ante pinnas ventrales incipiens et ante pinnam analem desinens, radio simplice postico cartilagineo. Ossa suborbitalia genas non tegentia. Dentes pharyngeales masticatorii aggregati 2.3.5/5.3.2.

Aanm. In mijne Nalezingen op de ichthyologische fauna van Bengalen en Hindostan beschreef ik eene soort onder den naam van Cirrhina bengalensis , welke mij bij later naauwkeuriger onderzoek der monddeelen , gebleken is tot, de Chondrostorai- nen te behooren , en daarin tot een eigen geslacht , hetwelk zich van de overige der afdeeling gemakkelijk laat onderkennen door de aanwezigheid van twee snnit- draden met gelijktijdige afwezigheid van bovenkaaksdraden , aan het knobbeltje op de symphysis der onderkaak , aan zijnen kraakbeenigen achtersten onverdeelden rugvinstraal die boven of vóór de buikvinnen ingeplant is, en aan de formule zijner plaveiselgewijze keelgatbeenstanden.

Ik heb dit geslacht genoemd Mrigala , naar den soortnaam van Cyprinus mrigala Buch., welke mij voorkomt insgelijks daartoe te behooren , terwijl ik het evenzeer waarschijnlijk acht, dat ook Cirrhina rubripinnis Val. en Cyprinus cirrhosus BI. daartoe te brengen zijn.

Het geslacht Cirrhina, volgens de opvatting van den heer Valencicnnes , verschilt van Mrigala door den bouw der monddeelen en behoort tot de afdeeling der Chei-

232

lognathineu vermits de heer Valenciennes er van zegt dat het heeft // les lèvres et la bouche simples" van het geslacht Barbus.

DiLLONiA Heek., Fisch. Syriens p. 183.

Corpus oblongura compressum, squamis magnis vestitum. Maxillae nudae, acie cartilaginea tenues. Cirri nulli. Rostrum integrum obtu- sum. Labium inferius symjDhysin versus nullum. Rictus eurvatus. Pin- na dorsalis ante vel supra pinnas ventrales incipiens et longe ante pin- nam analem desinens , radio simplice postico crasso osseo laevi. Regio analis plica squamis majoribus nulla. Dentes pharyngeales cochlea- riformes 2.3.4/4.3.2.

Aanm. Heckel heeft dit geslacht opgesteld naar Chondrostoma Dillonü Val, van Abyssinië, welke tot nog toe de eenige bekende soort van het geslacht is. Het is gemakkelijk van de verwante geslachten te onderkennen aan zijne groote schubben, normale aarsschubben, ongetanden rugdoorn en lepelvormige keelgatbeenstanden.

Cyprinion Heek., Fisch. Syriens p. 25, Nchhtr. p. 183.

Corpus oblongum vel elongatum compressum , squamis magnis ve- stitum. Maxilla inferior in aciem tenuem cartilagineam attenuata. Cir- ri 2, supramaxillares. Rostrum integrum ante os prominens. Os nudum. Rictus inferus transversus. Pinna dorsalis ante vel supra pinnas ventrales incipiens et ante pinnam analem desinens, radio simplice postico osseo serrato. Dentes pharyngeales cochleariformes 2.32.4/4.3.2. Squamae majores in pronoto attenuato distichae.

Aanm. Heckel heeft onder zijne naaktmondige met een' rugdoorn gewapende Tem - nochilen 4 geslachten gebragt, t. w. Cyprinion, Dillonia, Schizopygc en Scaphiodon. Cyprinion zou daaronder kenbaar zijn aan zijne twee bovenkaaksvoeldraden , lange rugvin met getanden doorn en squamae distichae op den nek. Het schijnt een zeer natuurlijk geslacht te zijn. Heckel bragt daartoe, behalve 5 soorten van Perzië en Syrië , welke hij naar de natuur kende , Chondrostoma aculeatum Val. en Cyprinus semiplotus McCl.- Chondrostoma aculeatum Val. schijnt inderdaad eene Cyprinion te zijn, alhoewel zij dan tot eene afwijkende type behoort met zeer slank ligchaam en korte rugvin (ü. 10). Cyprinus semiplotus McCl. daarentegen beantwoordt niet aan de geslachtsdiagnose van Heckel en is evenmin tot Dillonia of Schizopyge of Scaphiodon te brengen. Hierboven is deze soort reeds onder een' eigen geslacht gebragt met den naam Semiplotus.

2oi>

OuEiNüS McCL, Res. Asiat. Soc. XIX p. 273. — Bergbarbekl =! ScAPHioDON Heek., Fisch. Syr. p. 30, Nachtr. p. 184.

Corpus oblongum vel elongatum compressum, squamis parvis vel mediocribus vestitum. Maxilla inferior in aciera cartilagineam atte- nuata. Cirri 4 vel 2, rostrales et supramaxillares vel supramaxilla- res tantum. Rostrum integrum plus minusve carnosum. Rictus in- ferus transversus vel plus minusve curvatus. Pinna dorsalis supra vel ante pinnas ventrales incipiens et longe ante pinnam analem de- sinens, radio simplice postico osseo serrato. Dentes pharjngeales pa- leaformes 2.3.4/4.3.2.

Subg. Oreinus. Cirri 4, rostrales et supramaxillares. II Scophlodon. Cirri 2 , supramaxillares tantum.

Aanra. De heer J. MacClelland stelde dit geslacht op met de volgende kenmer- ken: //Head fleshy, mouth directed downwards, lovver jaw shorter than the upper, snout muscular and projecting , furnished with cirri , dorsai preceded by a serra- ted spinous ray, scales small". In zijne diagnose van Oreinus, voorkomende in zijn artikel //Afghan collection of Fishes", opgenomen in het 2'' deel (1S42) van het Calcutta Journal of NaturalIIistory, voegt hij bij deze diagnose nog: //The upper lip soft and continuous, with a reflccted maramillated fold which passes across the lower jaw behind a hard and cartilagineous lovver lip. liet geslacht is alzoo ge- heel hetzelfde, als hetwelk Heckel in 1842 onder den naam Scaphiodon opstelde en Heckel heeft dan ook alle de door den heer MacClelland tot zijn geslacht Orei- nus gebragte soorten in zijn geslacht Scaphiodon opgenomen.

De naam van Oreinus behoort alzoo voor die soorten en de daaraan verwante behouden te blijven, want wenschte men de namen der geslachten te veranderen naar de wijziging, welke de uitbreiding der kennis in hunne diagnosen zoo dik- werf noodzakelijk maakt, dan zouden de meeste geslachten spoedig eene reeks van naamsveranderingen ondergaan, welke niet dan tot verwarring zouden leiden.

De heer Valenciennes nam het geslacht Oreinus slechts voorwaardelijk aan, om- dat bij de daartoe gebragte soorten niet naar de natuur kende, maar hij hield het er voor, dat die soorten eigenlijk tot zijn geslacht Barbus behooren.

Heckel deed het geslacht naauvvkeuriger kennen in 1842, doch hij bragt er toen nog twee soorten toe, Capoëta macrolepidota Val. en Capoeta amphibia Val, welke echter niet alleen niet tot Oreinus , «maar zelfs niet tot de Phalakrognathi- nen behooren, zijnde Capoëta macrolepidota eene Hampala en Capoëta amphibia eene Systomus. Deze soorten zijn trouwens in de lijst der soorten van ScapLio-

234

don, voorkomende in Heckel's Nachtrag zur Classification der Cyprineën-Gat- tungen , weggelaten.

Men kent thans soorten met 4 en soorten met slechts 2 voeldraden. Voor de eerste stel ik voor als subgenerischen naam dien van Oreinus te behouden en onder den door Heckel voorgestelden geslachtsnaam Scaphiodon slechts te bren- gen de soorten, bij welke alleenlijk de bovenkaaksdraden aanwezig zijn.

Ik moet hier nog aanteekenen, dat Gobio damascinus Val., welke door Heckel onder zijne soorten van Scaphioden, hoezeer met twijfel, is opgesomd, niet wel daartoe te brengen is , vermits de getande rugdoorn er niet bestaat. Zoolang men de monddeelen dezer soort niet beter kent, zal het beste zijn de soort onder het geslacht Gobio te laten blijven. Ook heeft de heer MacClelland in zijne n Afghan Collection of Fishes" twee soorten van Oreinus opgebragt , van welke de eene, Orei- nus plagiostomus , dezelfde is als Opistocheilos plagiostomus Blkr, terwijl de an- dere, Oreinus Griffithii, of eene Schizopyge, of eene Opistocheilos is.

ScHizoPYGE Heek., Fisch. Syriens Nachtr. p. 183.

Corpus elongatum vel subelongatum compressum , squamis parvis ■vestitum. Maxillae nudae, acie eartilaginea tenues. Cirri 4, rostrales et supramaxillares. Rostrum integrum, non lobatum, plus minusve ante os prominens. Labium inferius symphysin versus nuUum. Pinna dorsalis ante vel supra pinnas ventrales incipiens et longe ante pinnam ana- lem desinens, radio simpliee postico osseo serrato. Pinna analis basi plica longitudinali , anum tegente, squamis magnis instructa. Dentes pharyngeales aggregati 2.3.5/5.3.2.

Aanm. Het geslacht Schizopyge, zooals het boven omschreven is, heeft dezelfde beteekenis als de afdeeling B der soorten van Schizothorax , zoo als Heckel die in zijne Fische aus Caschmir opstelde. Zijne Schizopyge plagiostomus en Schizo- pyge sinuatus vallen er buiten en behooren, zooals vroeger reeds aangeduid is, tot mijn geslacht Opistocheilos. Slechts 4 soorten zijn tot nog toe met zekerheid tot Schizopyge te brengen , welke alle het hoogland van Cashmir bewonen , t. w. Schizopyge curvifrons Heek., Schizopyge longipinnis Heek., Schizopyge niger Heek. en Schizopyge nasus Heek. Waarschijnlijk behoort echter ook Racoma chryso- chlora McCl. uit de Cabul-rivier tot hetzelfde geslacht, althans te oordeelen naar de afbeelding, welke de heer MacClelland van deze soort heeft gegeven ; terwijl misschien ook nog Oreinus Griffithii McCl. tot Schizopyge te rekenen is. De tan- den, door Heckel van Schizopyge curvifrons afgebeeld, zijn bepaaldelijk //aggregati" en niet // cochleariformes".

COHORS II CHEILOGNATHINI. Bedektkakigen.

Cypriniformes maxillis labiis inclusis , vagina vel lamina cornea nulla.

Aanm. Bij de groote meerderheid der Cypriniformes gaat het mondslijmvlies on- merkbaar in de lippen over, zoodat de kaken zijn omkleed met de lippen, welke nimmer het hoornachtig omhulsel bezitten , hetwelk bij de Phalakrognathinen de liplooze uiteinden der kaken beschermt.

Men kan deze groote rei derhalve met den hier aan ze gegeven' naam bestempelen , welke beter het karakter der rei uitdrukt dan de door Heckel gebezigde benaming Pachychilae, welke zelfs voor een groot, zoo niet het grootste, aantal soorten be- paald onjuist is.

De Cheilognathinen omvatten drie scherp gekenmerkte groepen , van welke de grondtypen tè vinden zijn in de geslachten Catostomus Les., Cyprinus Cuv. en Bar- bus Cuv. De groepen zijn daarnaar genoemd Catostominen , Cyprininen en Barbinen.

De Catostominen zijn uitwendig herkenbaar aan dikke vleezige lippen en onder- staande mondopening met gelijktijdige afwezigheid van voeldraden of vindoornen. Acht men zich met deze kenmerken nog in het onzekere, dan beslissen de merkwaardige keelkaken met hare talrijke tanden, het voorkomen hebbende van eene gebogene kam, omtrent de wezenlijke plaats in het stelsel.

De Cyprininen zijn scherp gekenmerkt door hunnen getanden aarsvindoorn. Vlee- zige ronde lippen, betrekkelijk hoog ligchaam, groote schubben en veelstralige rugvin met getanden doorn, zijn kenmerken, niet minder standvastig aanwezig dan de getande aarsvindoorn , maar komen ook bij vele Barbinen voor.

De Barbinen missen den getanden aarsvindoorn der Cyprininen en hoezeer men de uitwendige teekenen der Catostominen alle in ze terugvindt, komen ze niet alle te gelijk bij één soort voor. Bovendien ligt een zeker herkenningsteeken in het tandenstelsel , waarin men bij geene enkele soort der Barbinen meer dan 12 tanden in een onderkeelgatsbeen aantreft en nimmer meer dan 5 of 6 tanden op eene en- kele rei.

De Cheilognathinen hebben eene wijdere geographische verbreiding dan de overige Cyprinoïden. Men vindt ze overal waar de grenzen zijn van de Cyprinoiden zelve , zoowel in Japan en den Indischen archipel, als aan de zuidspits van Afrika, hoog

236

iü het noorden van Azië, Europa en Afrika, ja zelfs tot in Mexico.

Die verbreiding is evenwel niet zoo groot voor de groepen.

Zoo de Catostoininen al niet in volstrekten zin tot Noord-Amerika beperkt zijn, vindt men toch slechts een enkele van hare meer dan vijftig bekende soorten in het niet ver van Amerika verwijderd gedeelte van Noord-Azië.

üe Cyprininen zijn echte buitenkeerkringsvisschen van het oostelijk halfrond en gaan slechts in de, overigens buiten de keerkringen wortelende, stroomgebieden van Zuid-China tot in de warme luchtstreek.

De Barbinen daarentegen bevinden zirh allerwege met de Catostominen en Cv- prininen te zamen en strekken zich, door de keerkringeu heen, tot in de zuidelijke gematigde klimaten uit.

Het aantal thans bekende Cheilognathinen bedraagt meer dan 700 soorten. Meer dan 600 dier soorten, en alzoo meer dan de helft van alle bekende Cyprinen , behooren tot de Barbinen, terwijl het aantal der Catostominen weinig meer dan 50 en dat der Cyprininen weinig meer dan 30 soorten beloopt.

Het zijn ook de Barbinen vooral, welke rijk zijn aan generische typen. Die der Cyprininen zijn slechts twee in getal, Cyprinus en Carassius, bij welke enkelen ook nog Carpio aannemen. De Catostominen, tijdens hare ontdekking door Lesueur alle zamen gevat in zijn geslacht Catostomus, zijn spoedig daarna in meerdere ty- pen ontleed. Rafinesque herkende de typen Moxostoma, Carpiodes, Cycleptus en Ichthyobiis; de heer Agassiz Bubalichthys, Ptychostomus en Hylomyzon; en de lieer Girard Acomus en Minomus. j\Iaar in de Barbinen zijn meer dan 60 generische typen aan te nemen , Welke alle aan de geslachten Barbus, Gobio, Tinoa, Cirrhina, Abramis en Leuciscus van Cuvier's Règne animal zijn ontleend.

Talrijke ichthyologen hebben tot de opstelling van die typen bijgedragen , zelfs wanneer men buiten beschouwing laat die genera, welke niet aannemelijk zijn of met andere in beteekenis overeenkomen.

Hamilton Buchanan gaf het geslacht Chela.

Aan Rafinesque heeft men de aanwijzing te danken van Luxiius, Plargyrus, Semotilus en Chrosomus.

Van Hasselt wees op de generische beteekenis van Harapala.

De heer Rüppell duidde de generische waarde aan van Labeobarbus.

De heer Agassiz merkte op, de geslachten Rhodeus, Phoxinus, Aspius, Ptycho- cheilus en Plybopsis.

Aan den heer MacClelland had men te danken de aanwijzing van Systomus, Ra- coma, Opsarius en Perilarapus, gelijk als die van Rohtee aan den kolonel Sykes.

Swainson ontdekte de waarde als geslacht van Chedrus en Esomus.

Heckel wees op nog andere generische typen in Aulopyge, Schizothorax, Acan- thobraraa, Leucosomus, Argyreus, Phoxinellus, Amblvpharyngodon (Mola Heek.).

237

De prins van Canino ontdekte de generische waarde van Scardinius.

De heer Valenciennes gaf eene generische beteekenis aan Catla.

De geslachten Ceratiohthys, Gila, Meda, Alburnops, Cyprinella, Codoma en Tiaroga zijn aanwijzingen, het eerste van den heer Baird, het tweede van de hee- ren Baird en Girard, en de overige van den Girard alleen.

De heer Basilewski voegde hierbij nog Culter en Chanodichthys (Leptocephalus Bas.).

Mijne eigene nasporingen eindelijk hebben mij geleid tot de aanneming van nog eene andere reeks van generische typen van Barbinen , welke ik genoemd heb Cy- clocheilichthys, Balantiocheilos , llypselobarbus , Albulichthjs , Amblyrhynchichthys, Hemibarbus, Pseudoculter , Hemiculter, Elopichthys, Leptobarbus, Sarcooheilich- thys, Pseudophoxinus , Thynnichthys, Hypophthalmichthys, Gnathopogon, Rasbora, Pseudorasbora, Rasborichthys, Luciosoma, Laubuca, Macrochirichthys en Smiliogaster.

Stirps 1. Catostomini. — Kamtandkarpers.

Cjpriniformes cheilognathini corpore oblongo vel elongato compresso vel subfusiformi , maxillis labiis carnosis latis inclusis , ore infero , pinna dorsali ante pinnas ventrales incipiente anacantha, squamis corpore parvis ad magnis, dentibus pharyngealibus utroque latere 36 ad 130 uniseriatis in seriem pectiniformem dispositis; cirris nullis.

Aantn. De Catostominen staan scherp gekenmerkt in de groote familie der Cy- prinoïden door hunne talrijke op eene enkele rei als eene kam geplaatste keelgat- beenstanden.

Lesueur vereenigde de hem bekende soorten, in 1S17, onder den geslachts- naam Catostomus.

Rafinesque kwam kort na Lesueur's artikel over Catostomus tot de overtuiging, dat Noord-Amerika meerdere geslachten van Catostominen voedt en legde den grond tot de kennis der geslachten Ichthyobus, Carpiodes, Cycleptus en IMoxo- stoma, doch hij omschreef ze onvoldoende, zoodat het moeijelijk is geweest ze naar de door hem waargenoinene soorten te herstellen.

Cuvier nam het geslacht Catostomus van Lesueur aan en omschreef het kortelijk als te bezitten dezelfde dikke , gefranjede of gekartelde lippen , als Labeo , doch eene korte rugvin als die van Leuciscus en boven de buikvinnen geplaatst; eene diagnose, voor den tegen woordigen stand der kennis van de Cyprinoïden volstrekt onvoldoende.

Heckel omschreef het geslacht nader en grondde het voornamelijk op de talrijke eearsijige keolgatbeenstanden , welke hij noemt // pectiniformes". Hij stelde zelfs voor.

238

de Cypriuoïdeu met zoodanig tandenstelsel tot eeue Tribus te verheffen en ze te plaatsen in de drie geslachten Catostomus Les. , Rhytidostomus Heek. en Exoglos- sum Raf. Heckel kon evenwel niet over voldoende bouwstoffen beschikken, blijkende uit zijne lijst der soorten, dat hij slechts Catostomus teres Les. en Cy- prinus catostomus Forst, naar de natuur heeft kunnen onderzoeken.

Zijn geslacht Rhytidostomus was reeds door Rafinesque herkend en Cvcleptus genoemd. Van de twee soorten, welke Heckel van Rhytidostomus opsomt is Cato- stomus elougatus Lesueureene Cycleptus en Cyprinus catostomus Forst, eene echte Catostomus. Het geslacht Exoglossum overigens behoort volstrekt niet tot de Ca- tostominen, maar tot de Chondrostominen, doch onder dat geslacht zijn zeer van elkander verschillende soorten gebragt, zijnde Exoglossum macropterum Raf. inder- daad tot de Catostominen en wel tot het geslacht Hylomyzon te brengen.

De heer Valenciennes, in het 17^ deel der Histoire naturelle des Poissons , de Ca- tostominen beschrijvende, bragt ze, even als Heckel, onder drie geslachten, onder Catostomus, Sclerognathus en Exoglossum. — Catostomus behield er ongeveer dezelfde beteekenis als bij Lesueur , doch de soorten , door den heer Valenciennes tot Cato- stomus gebragt, zijn naar de nieuwere splitsingen van dit geslacht te brengen, deels tot Catostomus, deels tot de geslachten Moxostoma, Acomus, Ptychostomus , Hylomyzou en Cycleptus. Het geslacht Sclerognathus Val. omvat de twee geslach- ten van Rafinesque Carpiodes en Ichthyobus en het geslacht Exoglossum Val. - niet alleen Exoglossum maar ook de geslachten Hylomyzon Ag. en Campostoma Ag.

De heer Agassiz heeft sedert 1854 de Catostominen nader toegelicht en aanlei- ding gevonden de vroeger opgestelde geslachten van Rafinesque te herstellen en beter te omschrijven en bovendien nog andere geslachten voor te stellen. In zijn artikel // Synopsis of the Ichthyological Fauna of the Pacific slopa of North America", gaf hij nadere omschrijvingen van de geslachten Carpiodes, Ichthyobus, Cycleptus en Moxostoma van Rafinesque , alsmede bepalingen van de geslachten Bubalichthys , Ptychostomus en Hylomyzon, welke hij van de overige geslachten der Catostomini meende te moeten afzonderen.

De heer Girard voegde in 1856 bij alle die geslachten nog de genera Minomus en Acomus.

Ik ken de Catostomini niet naar de natuur en de afbeeldingen en beschrijvingen der bekende soorten laten niet toe, behoorlijk te bepalen , in hoeverre de vrij talrijke geslachten, welke men gemeend heeft in deze afdeeling te moeten opstellen , als na- tuurlijke geslachten te beschouwen zijn. En hoezeer het mij voorkomt, dat meu ten deze met de spitsing der geslachten misschien te ver is gegaan en daartoe kenmerken heeft gebezigd, welker generische waarde aan redelijken twijfel onder- hevig is, heb ik mij, ten deze niet naar de natuur kunnende beslissen, hier slechts bepaald tot het geven van een overzigt dier genera en van hunne ken-

239

merken, zooals ik die naar de bestaande gegevens heb kunnen zamenstellen.

Een dier geslachten, Moxostoma Raf. , is zeer kenbaar aan en zeer merkwaardig door het niet aanwezig zijn eener zigtbare zijlijn.

Vier andere geslachten , Carpiodes Raf. , Ichthyobus Raf , Bubalichthys Ag. en Cycleptus Raf. hebben met elkander gemeen eene lange rugvin , welke, even als bij alle Catostominen, vóór de buikvinnen begint doch zich tot boven de aarsvin uitstrekt. Deze geslachten zijn slechts door minder gewigtige kenteekenen van elkander onder- scheiden. Bubalichthys Ag. zou zich voornamelijk slechts van de overige drie on- derscheiden doordien er de rugvin van voren niet of weinig hooger is dan in het midden en van achteren, alsmede door sterke driekantige keelgatsbeenderen en stompe bolle kaauwvlakte der keelgatbeenstanden. Bij Carpiodes zijn de keelgats- beendei'en buitengewoon dun en de lippen dwars geplooid. Ik vermoed, dat de schubscheede langs de basis der rugvin , bij Dekay van Carpiodes cyprinus afgebeeld, bij dit geslacht eene generische beteekenis heeft. Cycleptus en Ichthyobus schijnen uiterst na verwant te zijn. Ichthyobus evenwel zou dunne lippen hebben en een- knobbelige keelgatstanden; Cycleptus daarentegen keelgatstanden zonder knobbels en dikke lippen , van welke de onderlip tweekwabbig. De overige geslachten zijn gemakkelijk van de genoemde te onderkennen aan de veel kortere, ver voor de aarsvin eindigende rugvin. Hiertoe behooren Catostomus in engeren zin , Acomus Gir. , Minomus Gir. , Hylomyzon Ag. en Ptychostomus Ag. Het komt mij voor, dat de kenmerken der geslachten scherper behooren gesteld te worden , dan gedaan is, om ze als natuurlijke geslachten te kunnen aannemen. Dat zij zulks inderdaad zijn , laat zich wel opmaken uit hun verschil in habitus , zooals b. v. Hylomyzon nigricans Ag., Ptychostomus macrolepidotus Ag. , Catostomus teres Les. en Acomus aurora Gir.

Men kent thans meer dan 50 soorten van Catostominen, welke, met uitzon- dering slechts van Catostomus Tilesii Val. van noordoostelijk Azië, alle tot Noord- Amerika behooren. Het komt mij zelfs nog voor een nader onderzoek te behoeven of Catostomus Tilesii inderdaad tot deze groep behoort, vermits het eigenlijke kri- terium voor de bepaling gelegen is in de talrijke kamsgewijze geplaatste keelgats- tanden , waaromtrent ik niets vermeld zie. Indien die soort inderdaad tot de Catostominen behoort', zal zij plaats behooren te nemen in het geslacht Acomus Gir.

De geslachten der Catostominen laten zich overzien als volgt.

I. Linea lateralis conspicua. A. Pinna dorsalis longe ante pinnam analem desinens. Labium inferius bilo- bum. Corpus elongatum. a. Dentes pharyngeales tuberculati. Labia papillata. Caput elongatum , ros- tro valde prominente. Squamae corpore antice quam postice minores. 1. Squamae parvae vel médiocres, caudales supra-axillaribus multo majores. Ossa pharyngealia gracilia non introrsum directa, dentibus bituberculatis.

240

Acomus Gir.

2. Squamae médiocres vel aiagnae, caudales supra-axillaribus paulo majores. f Ossa pharyngealia gracilia valde introrsuin directa dentibus bituberculatis.

Mimmus Gir.

f' Ossa pharyngealia valida compressiuscula , dentibus unituberculatis.

Catostomus Les.

b. Dentes pharyngeales non tuberculati Rostrum vix ante os prominens.

1. Squamae corpore antice et postice aequales. Labia minus carnosa trans- versim sulcata. Ossa pharyngealia valida lata.

Pti/chosiomus Ag.

2. Squamae corpore antice quam postice majores. Labia lata carnosa papil- lata. Ossa pharyngealia latiuscula.

Hylomyzon Ag.

K. Pinna dorsalis multiradiata supra pinnam analem desinens.

a. Pinna dorsalis antice valde elevata, medio et postice humilis. Labia papillata.

1. Ossa pharyngealia tenuia valde compressa, dentibus unituberculatis. La- bium inferius bilobum.

Carpiodes Raf.

2. Ossa pharyngealia validiora triquetra vel subtriquetra, dentibus facie masticatoria oblique emarginata. Labium inferius medio emarginatum.

Ctjdeptus Raf.

3. Ossa pharyngealia validiora triquetra vel subtriquetra , dentibus unituber- culatis. Labium inferius papillatum.

Ichthyohus Raf.

b. Pinna dorsalis antice quam postice et medio vix altior. Labia granulata. 1. Ossa pharyngealia valida triquetra , dentibus facie masticatoria convexa

angulo tantum processu brevi munita.

Buhaliclithys Ag.

IL Linea lateralis inconspicua. A. Pinna dorsalis subelongata, ante pinnam analem desinens. Labium infe- rius bilobum.

MoxQstoma Raf.

241

Species Catostominorum hucusque cognitae.

Acomus latipinnis Gir. — Catostomus latipinnis B. Gir. . . Amer. sept. (Rio Gila).

// aurora Gir. =5 Catostomus aurora Ag. (sec. Ag. ead.

spec. ac sequens.) Amer. sept. (Lac. super.).

// Eorsterianus Gir. =; Catostomus Porsterianus Richds.,

Ileck. (nee Ag.) Amer. sept. (Canada).

// Guzmaniensis Gir Amer. sept. (Chihuahua).

t/ generosus Gir Amer. sept. (Utah-Iac).

// griseus Gir Amer. sept. (Platte-river).

// lactarius Gir Amer. sept. (Milkriver),

// ? Tilesii Blkr ^ Cyprinus rostratus Tiles. =3 Catosto- mus Tilesii Val Asia sept. oriënt. (Siberia).

Minomus insignis Gir. =^ Catostomus insignis B. Gir. ;=: Pty-

chostomus? insignis Ag Amer. sept. (Rio Gila).

// plebejus Gir. =:: Catostomus plebejus B. Gir. . , Amer. sept. (Rio Gila).

«' Clarkii Gir. =! Catostomus Clarkii B. Gir. . . . Amer. sept. (Rio Gila). Catostomus hudsonius Les. ^ Cyprinus catostomus Forst, zi

Rhytidostomus catostomus Heek Am. s. (Sin. Hudson, Cumbl.).

// Forsterianus Ag. (nee Richds.) Am. sept. (Lac. superior).

u teres Les. — Cyprinus teres Mitch. =3 Catostomus

communis Les. :=i Catostomus gracilis Kirtl. . . . Amer. sept. (Prov. unit. or.).

// bostoniensis Les. =3 Catostomus pallidus De Kay ? =5

Catostomus florealis Baird Amer. -sept. (Prov. unit. or.).

1/ occidentalis Ayr . . ... . Amer. sept. (Californ.).

// macrocheilus Gir Amer. sept. (Astoria).

v Sucklü Gir Amer. sept. ^Milkriver).

// Eernardini Gir Amer. sept. (Mexico).

// labiatus Ayr. , A. s. (Pr. un. occ, Lac. Klam.).

// longirostrum Les Amer. sept. (Vermont).

Ptychostomus congestus Gir. s Moxostoma? congestum Ag. —

Catostomus congestus B. Gir Am. sept- (ïexas, Rio Salado).

// aureolus Ag. z: Catostomus aureolus Les. ;=3 Catosto- mus Sueurii Richds. ? Heek . Am. s. (Lac. sup., Erie, Can.).

// albidus Gir Amer. sept. (Californ.).

// Duquesnü Ag. z3 Catostomus Duquesnii Les. :s Ca- tostomus erythrurus Raf ; A. s. (Lac. Canad. Huntsv.etc).

// Haydeni Gir , Amer. sept. (Missuri).

// macrolepidotus Ag. =; Catostomus macrolepidotus I^es,

31

242

=: Catostoraus carpio Val? ^ Catost. olieida De Kay. Ains. (N.Y,Ont., Oneid. Can) Ptychostomus melanops Ag. =s Catostomus melanops Raf. =

Catostomus fasciatus Les.— Catostomus melanotus Val. Am- s. (Pr. un. occ- et mer). Hylomyzon nigricans Ag. ~ Catostomus nigricans Les. =: Ca- tostomus maculosus Les.zs Catostomus fasciolaris Raf.

:=; Catostomus flexuosus Raf. = Catostomus megasto-

mus Raf. =5 Catostomus xanthopus Raf. ::= Exoglossum

macropterum Raf. =: Hypentelium macropterum Raf.

=3 Catostomus planiceps Val. Am. s. (Pr. un. or. et med.).

Carpiodes cyprinus Ag. ^ Catostomus cyprinus Les. ^ Car-

piodes vacca Ag. £= Labeo cyprinus De Kay. =:; Scle-

rognathus cyprinus Val Amer. sept (Prov. unit. merid.)

// ïiiompsoni Ag. =: Catostomus cyprinus Zad. Thomps, Amer. sept. (Lac Champlain).. // velifer Raf., k^:-:^ Catostomus cyprinus Kirtl. r=

Carpiodes carpio Raf. ^ Carpiodes setosus Raf. er

Catostomus (Moxostoma) anisopterus Raf, . . . Amer- sept. (Ohio).

w bison Ag. Am. sept. (Mississip., Osage fi.)

» damalis Gir. . . . - Amer. sept (Missuri).

Cycleptus elongatus Ag. :=! Catostomus elongatus Les- =ï

Decactylus Raf. :=; Rhytidostomus elongatus Heek. . Amer. sept. (Ohio, Cincinnati).'

tl nigrescens Raf. . . .-.■.■ Amer. sept. (St. Louis).

Ichthyobus bubalus Raf., Ag. =3 Sclerognathus cyprinella Val. Amer. sept. (N. Orleans).

// Rauchii Ag. Amer. sept. (Jowa).

// StoUeyi Ag Amer. sept. (Missuri).

y tumidus Gir. :=; Carpiodes tumidus B. Gir. =3 Icty-

obus tumidus Gir. . . . ■ . . . .... . Amer. sept. (Texas).

Bubalichthys bubalus Ag. :=; Catost. bubalus Kirtl. (nee Raf.) Amer. sept. (Ohio)-

// bonasus Ag. . . . . . . Amer. sept- (Osage fl):

H niger Ag. ^ Catostomus niger Raf. ...... Amer. sept. (Ohio)-

// vitulus Ag. =; Carpiodes vitulus Ag. ..... Amer. sept. (Wabash)-

// taurus kg. ■^ Carpiodes taurus Ag Amer. sept. (Mobile fl.).

* urus Ag. =2 Carpiodes urus Ag. ....... Amer. sept. (Tennessee fl.).

Moxostoma oblongum Ag. =: Cyprinus oblongus Mitch. s

Catostomus vittatus Les. =: Labeo esopus De Kay =3

Labeo gibbosus De Kay :=: Labeo oblongus De Kay

p= Labeo elegans De Kay :=: Catostomus tuberculatus

Les. s Catostomus gibbosus Les. =3 Moxostoma tu-

berculatum v. gibbosum Ag Amer- sept (Pr. unit oriënt.):

Moxostoma sucetta Ag. rs Cyprin. sucetta Lac. :=! Catost. sucetta

Les. =3 Catost. suceti Val. =: Moxost. suceti Ag. . . Am. s. (Charlest.Georgiaetc).

243

Moxostoma anisurus Ag.=: Catost. (Moxostoma) anisurus Raf. Am. s.(ErieIac.,Illin.,Miss.etc).

K tenue Ag Amer. sept. (Alabama).

claviformis Gir. Amer. sept. (Canadian fl.).

Kennerlii Gir Amer. sept. (Texas).

Victoriae Gir. . Amer. sept. (Texas).

Campbelli Gir. Amer. sept. (Texas).

AcoMus Gir. , Research. Cyprin. Fish. Unit. States in Proceed. Acad. natur. sciene. Philadelph. Vol. VIII p. 173.

Corpus elongatum fusiformi-compressum squamis parvis vel medio- cribus corpore antice quam postice multo minoribus vestitum. Maxil- lae labiis papillatis inclusae. Labium inferius bilobum. Caput longi- us quam altum. Rostrum integrum ante os valde prominens. Pinna dorsalis ante pinnas ventrales incipiens et longe ante pinnam analem desinens, altior quam longa. Ossa pharyngealia non expansa. Dentes pharyngeales compressi, bituberculati , numerosi, in seriem pecti- niformem dispositi.

Aanm. De heer Girard brengt tot dit geslacht, behalve Catostomus Forsteri- anus Richds. (nee Ag.) en Catostomus aurora Ag. , nog 5 door hem ontdekte soor- ten. Cyprinus rostratus Tiles. van noord-oostelijk Azië zal insgelijks tot Acomus te brengen zijn, indien deze soort inderdaad tot de Catostominen behoort.

MiNOMüS Gir. , Research. Cyprin. Fish. Unit. States in Proceed. Acad. natur. scienees of Philadelph. Vol. VIII p. 173.

Corpus elongatum fusiformi-compressum , squamis magnis vel me- diocribus corpore antice quam postice paulo minoribus vestitum. Maxil- lae labiis papillatis inclusae. Labium inferius bilobum. Caput longius quam altum. Rostrum integrum ante os prominens. Pinna dorsalis ante pinnas ventrales incipiens , et ante pinnam analem desinens , altior quam longa vel aeque alta ac longa. Ossa pharyngealia lateraliter non expansa sed valde introrsum directa. Dentes pharyngeales compressi bicuspidati, numerosi, ia seriem pectiniformera dispositi.

244

Aanm. Tot dit geslacht heeft de heer Girard gebragt drie soorten , welke hij in 1854 met den heer Baird had bekendgemaakt onder de namen Catostomus Clarkii, Catostomus insignis en Catostomus plebejus. Ik twijfel zeer of Minomus met regt als geslacht van Catostomus is gescheiden , wat zich overigens ook van het geslacht Acomus Gir. laat zeggen.

Catostomus Les., Journ. Acad. Phil. I; Ag. Ichth. Pacif. slope N. Amer. p. 22. in Amer. Journ. se. arts. 2<^ Ser. Vol. XIX

Corpus elongatum , fusiformi-compressum , squamis magnis vel me- diocribus corpora antice quam postice minoribus vestitum. Maxillae labiis carnosis papillosis inclusae. Labium inferius bilobum. Rostrum integrum obtusum ante os prominens. Maxilla inferior lata, brevis. Pinna dorsalis ante pinnas ventrales incipiens et longe ante pinnam a- nalem desinens. Ossa pharyngealia valida compressiuscula. Dentes pharyngeales médiocres symphysin ossium pharyngealium versus magni- tudine accrescentes , compressi, facie masticatoria obtusa angulo processu brevi, numerosi, in seriem pectiniformem dispositi.

Aanm. Nadat door de splitsing van het Lesueursche geslacht Catostomus reeds talrijke soorten, oorspronkelijk daartoe behoorende, daarvan waren afgezonderd, bleven nog vrij talrijke soorten over, welke tot Catostomus, in zijnen tegen vvoor- digen beperkten zin, behooren. Tot die soorten zijn te brengen Cyprinus catostomus Forst., Catostomus teres Les., Catostomus bostonensis, Catostomus longirostrum Les. en nog eenige door de nieuwere amerikaansche ichthyologen ontdekte soorten.

Ptychostobius Ag., Ichth. Pacif. slope North. Amer. p. 18 in Amer. Journ. science and arts, 2^ Series Vol. XIX.

Corpus oblongum vel elongatum compressum, squamis magnis cor- pora antice et postica aequalibus vestitum. Maxillae labiis tenuibus transversim sulcatis inclusae. Labium inferius bilobum. Eostrum in- tegrum vix ante os prominens. Pinna dorsalis ante pinnas ventrales incipiens et longe ante pinnam analem desinens, longior quam alta. Ossa pharyngealia valida lata. Dentes pharyngeales médiocres symphy- sin ossium pharygealium versus magnitudine accrescentes, compressi, facie masticatoria plana angulo processu brevi minuta, numerosi, in seriem pectiniformem dispositi.

245

Aanm. Het geslacht Ptychostomus schijnt zich van Hylomyzon voornamelijk slechts te onderscheiden door dwars geplooide en niet getepelde lippen. Het is rijker aan soorten dan Hylomyzon, zijnde reeds zeven soorten daarvan in de we- tenschap opgenomen.

Hylomyzon Ag., Ichth. Pacif. slope North Araer. p. 20 in Americ. Journ. scienc. and arts 2^ Series Vol. XIX.

Corpus elongatum fusiformi-compressum , squamis magnis corpore an- tice quam postice majoribus vestitum. Maxillae labiis latis carnosis papillatis inclusae. Labium inferius bilobum. Caput superne planum. Kostrum integrum vix ante os prominens. Pinna dorsalis ante pinnas ventrales incipiens et longe ante pinnam analem desinens , aeque alta circiter ac longa. Ossa pharyngealia latiuscula. Dentes pliaryngeales médiocres symphysin ossium pharyngealium versus magnitudine accres- centes, compressi, facie mastieatoria gracili non tuberculata , numerosi, in seriem pectiniformem dispositi.

Aanm. De eenige tot dus verre van Hylomyzon bekende soort is Hylomyzon nigricans Ag;, v^^elke onder verschillende soort- en geslacht-namen (Catostomus, Exo- glossum, Hypentelium) door de verschillende ichth yologen beschreven is.

Carpiodes Eaf., Ichth. Ohiens. ; Ag. Ichth. Faun. Pacific slope North Araer. p. 4 in Amer. Journ. scienc. and arts 2'^ Series Vol. XIX :=: ScLEROGNATHUS Val. ex parte.

Corpus oblongum compressum, squamis magnis vestitum. Maxillae labiis tenuibus transversim sulcatis inclusae. Labium inferius bilobum. Caput aeque altum circiter ac longum. Rostrum integrum convexum. Pinna dorsalis elongata antice valde elevata , ante pinnas ventrales in- cipiens et supra pinnam analem desinens. Ossa pharyngealia compressa valde tenuia. Dentes pharyngeales parvi, compressi, apice unituber- culati, numerosi, in seriem pectiniformem dispositi.

Aanm. Carpiodes is kenbaar aan zijne lange van voren zeer hooge rugvin, twee- kwabbige onderlip en zeer dunne zamengedrukte keelgatsbeenderen. Catostomus cyprinus Les. is de oudst bekende soort van dit geslacht, welke echter door den

246

heer Valenciennes tot zijn geslacht Sclerognathus en door De Kay tot het geslacht Labeo gebragt werd. Men kent bovendien nog vier andere soorten, waaronder Car- piodes velifer Raf, naar welke Rafinesque het geslacht opstelde.

CrcLEPTüS Raf., Prodr. of 70 n. gen.; Ag. Ichthi, Faun. Pacif slope North Amer. p. 12 in Amer. Joui-n. of scienc. and arts 2*^ Series Vol. XIX. irj Ehytidostomus Heek. ex parte.

Corpus elongatura cylindricum , squamis magnis vestitum. Maxillae labiis papillatis inclusae. Labium inferius medio emarginatum. Pinna dox'salis elongata, antice quam postiee multo altior, longe ante pinnas ventrales incipiens et supra pinnam analem desinens. Ossa pharyn- gealia valida subtriquetra. Dentes pharyngeales médiocres symphysin ossium pharyngealium versus magnitudine accrescentes , compressi , facie masticatoria plus minusve obliqua vel emarginata , numerosi , in seriem pectiniformem dispositi.

Aanm. Van Cycleptus zie ik slechts twee soorten vermeld , de typische soort van Rafinesque , Cycleptus nigrescens , en Cycleptus elongatus Ag. , welke echter nog nader bewezen moet worden soortelijk van Cycleptus nigrescens Raf. te verschillen.

IcHTHYOBUS Raf, Ichth. Ohiens. ; Ag., Ichth. Faun. Pacif. slope North Americ. p. 10 in Americ. Journ. scienc. and arts 2d . Series Vol. XIX.

Corpus oblongum compressum , squamis magnis vestitum. Maxillae labiis tenuibus inclusae. Rostrum integrum non ante os prominens. Maxiila inferior lata. Pinna dorsalis elongata, antice quam postiee multo altior, supra vel ante pinnas ventrales incipiens et supra pin- nam analem desinens. Ossa pharyngealia subcompressa subtriquetra. Dentes pharyngeales pai'vi symphysin ossium pharyngealium versus magnitudine accrescentes , compressi , facie masticatoria processu brevi muniti, numerosi, in seriem pectiniformem dispositi.

Aanm. De meest bekende soort van Ichthyobus is Sclerognathus cyprinella Val , welke soort evenwei door Rafinesque reeds was aangeduid onder den naam van Ichthyo-

247

büs bubalus. Do kennis van nog drie andere soorten heeft men aan de heeren Agassiz en Baird en Girard te danken.

BüBALiciiTHYS Ag., Ichth. Faun. Pacif. slope North America p. 7 in Americ. Journ. scienc. and arts 2^ Series Vol. XIX.

Corpus oblongum compressura squamis magnis vestitum. Maxillae labiis tenuibus granulatis inelusae. Pinna dorsalis elongata antice quam postice paulo altior, ante pinnas ventrales incipiens et supra pinnam analem desinens. Ossa pharyngealia valida triquetra. Dentes pharyn- geales médiocres symphysin ossium pharyngealium versus magnitudine accrescentes , compressi , facie masticatoria convexa obtusa angulo tan- tum processu brevi munita, numerosi , in seriem pectiniformem dipositi.

Aanm. Dit geslacht heeft de lange rugvin van Carpiodes , Cycleptus en Ichthyo- bus, maar de vin is van voren naauwelijks hooger dan meer achterwaarts, waardoor het geslacht gemakkelijk te onderkennen is. De heer Agassiz vermeldt 6 soorten van Bubalichthys. — Catostomus niger Raf. ea Catostomus bubalus Kirtl. (nee Raf.) be- hooren daartoe.

MoxosTOMA Eaf., Ichth. Ohiens. ; Ag., Ichth. Pac. slope North Amer. p. 14 in Amer. Journ. scienc. and arts 2d Series Vol. XIX.

Corpus oblongum vel elongatum compressum, squamis magnis ve- stitum. Maxillae labiis tenuibus carnosis transversim sulcatis inelusae. Labium inferius bilobum. Linea lateralis poris vel aperturis externis nullis. Pinna dorsalis ante pinnas ventrales incipiens et ante pinnam analem desinens. Ossa pharyngealia subcompressa , subtriquetra. Den- tes pharyngeales médiocres symphysin ossium pharyngealium versus magnitudine accrescentes, compressi, curvati, subuncinati, numerosi, in seriem pectiniformem dispositi.

Aanm. Het geslacht Moxostoma is kenbaar aan de afwezigheid van eene zigtbare zijlijn. Tot nu toe zijn 8 soorten er van bekend. Een daarvan, Moxostoma su- cetta Ag. was reeds aan Lacépède bekend en een paar andere aan Lesueur en Rafi- nesque, doch de overige zijn eerst in de jongste jaren beschreven geworden.

248

Stirps 2. Cyprinini. — Echte Karpers.

Cypriniformes cheilognatliini corpore oblongo compresso, maxillis labiis carnosis rotundis inclusis; ore antico; pinna dorsali elongata et pinna anali pauciradiata radio osseo serrato munitis; squamis corpore magnis; dentibus pharyngealibus parcis uni- ad triseriatis.

Aanm. De Cyprininen vormen eene scherp gekenmerkte groep door haren gelan- den aarsvindoorn , een kenmerk, wat alleen dezen stam in de groote familie der Cy- prinoïden toekomt. De herkenning wordt overigens nog gemakkelijk gemaakt door de lange, tot boven de aarsvin zich uitstrekkende en meteen' gelanden doorn ge- wapende rugvin. De lipbouw der Cyprininen doet ze behooren tot de Cheilogna- thinen. Zij schijnen voor de oude wereld te zijn, wat de Catostominen zijn voor de nieuwe wereld.

De Cyprininen omvatten het geslacht Cyprinus, zooals het door Cuvier en den heer Valenciennes is opgevat.

Nilsson zonderde daarvan af de soorten zonder voeldraden , welke hij tot een eigen geslacht bragt onder den naam Carassius,

Fitzinger bragt dezelfde soorten onder zijn geslacht Cyprinopsis, hetwelk gelijk- beteekenend is met Carassius.

Heckel ging nog verder en zonderde zijne Cyprinus Kollarii van het geslacht Cyprinus af, op grond van eenige bijzonderheden in het tandenstelsel, Hij noemde dit geslacht Carpio. Carpio zou dan slechts verschillen van Cyprinus door de be- kervormige gedaante der keelgatstanden , vermits het overigens alle kenmerken bezit van Cyprinus, tot zelfs de vier voeldraden toe,

Heckel ging soms te ver in de toekenning van generische waarde aan bijzon- derheden in het tandenstelsel. Hij gevoelde dat soms zelf, zooals blijkt b. v. uit de intrekking van zijne geslachten Chondrochilus en Chondrorhynchus, welke hij van Chondrostoma afgezonderd had op grond van ligte getalverschillen in de keelgatstanden , doch later weder tot Chondrostoma terugbragt. Het komt mij voor, dat aan ver- schillen in de bijzonderheden van het tandenstelsel slechts dan generische waarde mag worden gehecht, wanneer die verschillen door uitwendig zigtbare kenmerken zijn vertaald. Zulks het geval niet zijnde bij Carpio Heek., schijnt dit geslacht niet aannemelijk te wezen.

Ik neem alzoo slechts twee geslachten van Cyprininen aan , welke uitwendig reeds van elkander te onderkennen zijn aan de aanwezigheid of afwezigheid der voel- draden en welke overigens een vrij aanmerkelijk verschillend tandenstelsel bezitten.

De Cyprininen zijn tot de oude wereld beperkt. Hun eigenlijk vaderland is

249

daar de gematigde zone van het noordelijk halfrond. Van daar strekken zij zich in oostelijk Azië tot binnen de keerkringen uit, doch behalve in het zuiden van China, zijn zij van Zuid- Azië tot dusverre niet bekend- De Javasche soort is daar overgeplant, even als Cyprinus carpio L. uit Europa naar Noord- Amerika is overgebragt. Carassius auratus, met hare talrijke verscheidenheden en monstrosi- teiten heeft men niet alleen naar Europa , maar ook naar den Indischen Archipel , Afrika en Amerika overgeplant. Zeer merkwaardig is het voorkomen van 2 soorten van Carassius op het eiland Mauritius , maar het zou mij niet bevreemden , indien het bleek , dat de karpers van Mauritius derv/aarts van China of Japan zijn over- gebragt.

De beide geslachten der Cyprininen zijn gemakkelijk herkenbaar , als volgt.

I Cirri 4, rostrales et supramaxillares. Dentes pharyngeales molares vel calycifor- mes 1.1.3/3.1.1 vel 1.4/4.1.

Cyprinus Art.

II Cirri nulli. Dentes pharyngeales scalpriformes 4/4.

Carassius Nilss.

Species Cyprininorum hucusque cognitae.

Cyprinus carpio L. ^ Cyprinus nobilis Schon. ;=! Cyprinus rex

cyprinorum BI =3 Cyprinus carpio macrolepidotus Ag. Eur., As. min.(Am.Sept. intr.).

V acuminatus Heek. Kner (nee Richds.) ö Cyprinus angulatus Heek. ;=! Cyprinus thermalis Heek. . . Europa.

// hungaricus Heek. ^ Cyprinus primus Marsigl. :=3 Cy- prinus carpio var. lacustris Fitz. ...*... Europa.

// regina Bp.:=i carpio? regina Heek . Europa.

// elatus Bp ;........ Europa.

// Nordmanni Val. :...... Europa.

// striatus Holandre :=: Carpio striatus Heek. . . . Europa.

// Kollarii Heek. :=i Carpio KoUarü Heek Europa.

V chinensis Basil China.

// obesus Basil. . . ; . China-

//? fossicola Gr. Richds. . : China.

* flavipinna V. Hass- =; Cyprinus floripenna V. Hass.

(err- typogr.) =3 Cyprinus nigro-auratus Lac. ? n^ Cypri- nus rubro-fuscus Lac.?=3 Cyprinus viridi-violaceus Lac?

250

=! Cvprinus flavipiunis Val. zs Cyprinus vittatus Val. s Cyprinus atro-virens Ricbds. ?=5 Cyprinus flammans Richds. ?=: Cyprinus hybiscoides Ricbds. ?=3 Cyprinus acuminatus Richds. ?=: Cyprinus sculponeatus Richds. =3 Cyprinus conirostris T. Schl. =2 Cyprinus haemato- pterus T. Schl. . Chin , Jap. (Jav. mtrd.).

* Cyprinus melanotus ï. Schl Japonia.

Carassius vulgaris Nilss. =s Cyprinus carassius L. =3 Cyprino-

psis carassius Fitz. :s Carassius Linnaei Bp. - • . Europa.

// gibelio Nilss. =: Cyprinus gibelio Gmel Europa.

// luoles Ag Europa. '

1/ oblongus Heek. Kner. Europa.

// humilis Heek. ^ Cyprinus h umilis Heek Europa.

'/ ? incobia Heek. — Carassius incobia Bp Europa.

'/ bucephalus Heek. — Cyprinus bucephalus Heek. . • Europa.

ff lineatus Heek. :=3 Cyprinus lineatus Val China.

1/ Langsdorfii Heek. :::: Cyprinus Langsdorfii Val. . . China.

* // Bürgeri ï. Schl. :=: Cyprinus (Carassius) Bürgeri T.

Schl. =2 Carassius coeruleus Bas China, Japonia.

* u auratus Nilss. =: Cyprinus auratus BI ^ Cyprinus te-

lescopus Lac. ^ Cyprinus maerophthalmus Bl.^i Cypri- nus quadrilobus Lac. =2 Cyprinus nukta Syk. ;=; Cy- prinus quadrilobatus Bas Chin., Jap. ,Phil.(Jav..Eur.intr.).

// pekinensis Bas China.

// discolor Bas. China.

1/ abbreviatus Blkr=: Cyprinus abbreviatus Richds. • China.

// gibelioides Blkr =s Cyprinus gibelioides Cant. ::3 Cy- prinus nigrescens Cant. (an Carassius Langsdorfii Val? sec. Richds.) China.

ri carassioides Blkr =3 Cyprinus carassioides Gr. . . China.

r/ Cuvieri T. Schl. ui Cyprinus (Carassius) Cuvieri T. Schl. Japonia.

1/ grandoculis T. Schl Japonia.

1/ thoracatus Heek. =: Cyprinus thoracatus Val. . . . Maurit., Japonia?

r mauritianus Blkr =3 Cyprinus mauritianus Benn. . • Mauritius.

251

Cyprinus Artl; L., Svst. Nat. ed. 6^ (1748), Nilss. Skand. Fisk. =: Carpio Heek. , Fisch- Syr. p. 24 — Karper.

Corpus oblongum compressum, squamis magnis vestitum. Maxil- lae labiis carnosis teretibus simplicibus inclusae. Cirri 4 , rostrales et supramaxillares. llictus terminalis, ore clauso formam ferri equini referens. Suleus postlabialis utroque latere simplex, longitudinalis , non cum sulco lateris oppositi unitus. Opercula rugosa. Pinna dor- salis elongata, supra vel ante pinnas ventrales incipiens et supra pinnam analem desinens, basi alepidota, radio simplice postico osseo serrato. Pinna analis pauciradiata , radio simplice postico osseo ser- rato. Dentes pharyngeales molares vel calyciformes bi- ad tri-seriati facie masticatoria sulcati.

Aanm. Het geslacht Cyprinus, zooals het boven omschreven is, omvat de ge- slachten Cyprinus Heek. en Carpio Heek., welke mijns inziens slechts een enkel geslacht uitmaken. Inderdaad zou Carpio Heek. in niets anders van Cyprinus verschillen dan in de gedaante der keelgatstanden , welker kaauwvlakte een weinig hol is, hoezeer die tanden naar de type van die vau Cyprinus zijn gebouwd en insgelijks groeven op de kaauwvlakte vertoonen.

Men kent thans de boven genoemde soorten van Cyprinus, van welke de meeste Europa bewonen, tervpijl de overige alle van China en Japan zijn bekend gewor- den. Slechts eene enkele archipelagische soort bevindt zich in mijne verzame- ling, welke tot nu toe in den Indischen archipel slechts in het westelijke gedeelte van Java is aangetroffen en derwaarts uit China overgebragt. Deze soort laat zich door volgende kenmerken van alle overige bekende van het geslacht onderkennen-

I. Altitudo corporis 34 ad 4{ in ejus longitudine. Caput acutum 3| ad 4| in longitudine corporis, altitudine 1-g-ad IJ in ejus longitudine. Oculi 3 ad 4-^ in longitudine capitis. D. 4/16 ad 4/18. Dentes, globulari laevi ex- cepto, oblique truncati facie masticatoria vulgo tricarinati 1.1.3/3.1.1, vel 1.3/3.1.

Cyprinus flavipinna K. v. H.

252

Cyprinus fiavipinna K. v. H.; Val., Poiss. XVI p. 52 tab. 547;Blkr, Descr. spec. pisc. Jav. nov. Nat. Tijdschr. Ned. Ind. XIII p. 345 , Geelvinnige Karper Atl. Cypr. Tab. XIX.

Cypr. corpora oblongo compresso, altitudine 3'/2 ad 4'/4 in ejus longitudine, latitudine 1'- 3 ad 2 in ejus altitudine; capite acutiusculo conieo, 3^4 ad 4*/2 iu longitudine corporis cum, S'/e ad S^/s in longitudine corporis absque pinna caudali ; altitudine capitis iVs ad l'i, latitudine l^/t ad l^/s in ejus longitudine; oculis diametro 3 ad 4*^3 in longitudine capitis, diametro 12/5 ad 2 in capitis par- te postoculari, diametro 1 ad 2 fere distantibus, membrana palpebrali iridis marginem eiternum tantum tegente, apertura subcirculari; rostro acutiusculo vel obtusiusculo convexo, non ante os prominente, junioribus oculo breviore, aetate provectis oculo longiore; naribus orbitae multo magis quam rostri apici approximatis ; linea rostro-dorsali rostrum inter et nucbam vulgo declivi rectius- cula, nucba convexa; osse suborbitali anteriore oblique tetragono, plus duplo ad duplo fere longi- ore quam lato , margine posteriore valde convexo , margine antiore rectiusculo vel concaviusculo, dimidio inferiore crista longitudinali postrorsum adscendente percurso ; osse suborbitali 2° oblique tetragono, anti- ce quam postice multo altiore, duplo circiter longiore quam alto, osse suborbitali 1^ triplo circiter humi- liore; maxilla superiore maxilla inferiore longiore, deorsum valde protractili, ante oculum desinente, 3^/5 ad 4 in longitudine capitis; rictu parum obliquo; cirris rostralibus cirris supramaxillaribus multo ad plus duplo brevioribusi, interdum deficientibus ; cirris supramaxillaribus oculo brevioribus ad paulo longioribus; labiis carnosis teretibus, facie orali transversim striatis; sulco postlabiali isthmo sat lato a sulco lateris oppositi separato; maxilla inferiore sympbysi tuberculo conieo obtuso brevi, inferne utroque ramo poris pluribus ia seriem longitudinalem dispositis; ossibus suborbitalibus et limbo praeoperculi poris conspicuis in seriem curvatam simplicem dispositis ; operculo radiatim ru- goso, latitudine 1^,3 ad 2 iit ejus altitudine, margine inferiore rectiusculo vel concaviusculo ; aper- tura brancliiali sub praeoperculi margine posteriore desinente; dentibus pharyngealibus molaribus 1.1.3/3.1/1 vel 1.3/3.1, dente serie posteriore interno globulari obtusissimo non sulcato, ceteris obli- que truncatis facie masticatoria vulgo tricarinatis ; osse scapulari trigono valde obtuse rotundato; ventre ante pinnas ventrales plano lateribus angulato, post pinnas ventrales obtuse carinato ; dorso elevato rotundato vel subangulato ventre multo altiore; squamis dimidio libero et dimidio basali longitudinaliter subradiatim striatis, 35 ad 37 in linea laterali, 14 vel 13 in serie transversali abs- que ventralibus infimis quarum 6 (5V2) supra lineam lateralem, 12 ad 14 in serie longitudinali occiput inter et plnnam dorsalem , ventralibus infimis longitudinaliter quinqueseriatis , serie media postrorsum magnitudiue vix accrescentibus iis seriebus lateralibus non majoribus ; linea laterali rectiuscula, antice tantum declivi, lineam rostro-caudalem non attingente, singulis squamis tubulo simplice mediam squamam attingente vel subattingente notata ; pinna dorsali supra vel paulo ante pin- nas ventrales incipiente, basi alepidota, 2^/5 ad 3 fere in longitudine corporis absque pinna caudali , acuta vel obtucuscula, eraarginata, altitudine iVs ad plus quam 2 in altitudine corporis, javenilibus duplo fere aetate provectioribus duplo ad multo plus duplo longiore quam alta, spina sat valida pos- tice dentibus conspicuis armata cum parte ejus flexili capite absque rostro breviore; pinnis pecto- ralibus et ventralibus acutiuscule vel obtusiuscule rotundatis, pectoralibus ventralibus paulo longi- oribus 6 fere ad 6^/3 in longitudine corporis ventrales attingentibus vel non attingentibus , ventra- libus analem non attingentibus; anali basi loviter squamata, acuta, non vel parum emarginata , dor- sali paulo vol non humiliore, duplo ad sat multo minus duplo altiore quam basi longa, radio pos- tico radio dorsali postico opposito vel paulo post cum inserto , spina sat valida postice dentibus conspi- , cuis armata ; caudali basi squamosa, profunde incisa, lobis acutis vel acutiuscule rotundatis 4 ad 4'/*

253

in longitudine corporis; colore corpore pulcherrime aureo, vel aureo-vlridi , vel profunde viridi, vel dorso nigro laterlbusc[ue aureo vel argenteo ; laterlbus interdum vittis longitudinalibus diffasis préfun- diorlbus; iride aurea, vel rosea, vel flava ; pinnis aureo-rubrls vel aureo-flavis vel dilute roseis, interdum violaceo vel nigro nebulatis.

B. 3. D. 4/16 ad 4/18. P. 1/13 ad 1/lG. V. 2/8. A. 3/5 vel 3/6. C. 6/17/6 ad 8/17/8 lat. brev. incl. Syn. Cyprimis floripenna (err. irapress.) V. Hass. , Algem. Konst- en Letterb. 1823 II p. 132, Buil. de De Féruss. 1824 Zool. p. 375.

Cyprimis rubro-fuscus Lac, Poiss. V p. 531, Val., Poiss. XVI p. 54?; Richds., Rep. Fish. Chin. Jap. in Rep. 15h Meet. Brit. Assoc. p. 288?

Cypr'm rouge-brun Lac, Poiss. V p, 531 tab. 16 fig. 1?

Cyprimis nigro-auratus Lac, Poiss. V p. 547; Val., Poiss. XVI p. 53, Richds., 1. c. p. 290?

Cyprin mordoré Lac, Poiss. V p. 547 tab. fig. 2 ?

Cyprimis viridi-vlolaceus Lac, Poiss. V p. 448; Val., Poiss, XVI p. 55, Richds., 1. c. p. 288?

Cyprin verd-violet Lac, Poiss. V p. 548 tab. 16 fig. 3?

Carpe rouge-brun Val., Poiss. XVI p. 54?

Carpe mordorée Val,, Poiss. XVI p. 53?

Carpe vert-violet Val., Poiss. XVI p. 55?

Cyprinus atro-virens Richds., Rep. Ichth. Chin. Jap. in Rep. 15" Meet. Brit. Assoc. p. 287?

Cyprimis Jlammans Richds. ibid, p. 288.

Cyprinus hyUscoides Richds., ibid. p. 289?

Cyprimis acuminatus Richds., ibid. p. 289 ?

Cyprimis scidponeatus Richds., ibid. p. 290?

Carpe aux nageoires jannes Val., Poiss. XVI p, 457.

Cyprinus vittatus Val., Poiss. ibid.

Carpe aux bandes vertes Val., Poiss., ib.

Cyprimis haematopterus T. Schl., Faun. Jap. Poiss. p. 189 tab. 96.

Cyprinus conlrostris T. Schl., Faun. Jap. Poiss. p. 191 tab. 97 fig. 2.

Hih-li, Hah-li, Tang-U, Tong-U, Ho-U, Fo-U, Luh-U, Luh-U, Foo-yung-li, Foo-yang-U Fu-yung-U, Shang-hae-la, Shang-hai, Sheung-hoi-lap , Hae-U, Hoi-U, Kih-U Chinens.

Tambra et Tambra mas Mal. et Sund.

Hab; Java (Batavia, Buitenzorg, Tjampea, Tugu, Tjiseroa, ïjipanas, Tjiandur, Lelies, Bandong, Tjibulus, Pandjallu), in fluviis, lacubus et piscinis. Japonia (Jedo) , in fluvii's. Longitudo 35 speciminum 70'" ad 248"'.

Aanra. Cyprinus flavipinna V. Hass. is na verwant aan den gewonen europeschen karper (Cyprinus carpio L.) en verschilt daarvan hoofdzakelijk door slanker ligchaam , grooteren kop en grootere oogen en minder bol profiel. Vele voorwerpen hebben zelfs de fraai goudglanzig-groene kleur der gewone europesche karpers.

Cyprinus melanotus van Japan is slanker van ligchaam en van kop dan Cyprinus flavipinna , heeft de borstvinnen meer ontwikkeld en biedt nog meerdere andere ver- schillen aan in den vorm der onderoogkuilsbeenderen en de geaardheid van de kaanw- vlakten der keelgatstanden.

Cyprinus vittatus Val. is dezelfde soort als Cyprinus flavipinna. Ik bezit meer-

254

dere voorwerpen, welke wegens de overlangsche banden des ligcliaams tot Cypri- nus vittatus Val. zouden behooren, dodi in niets wezenlijks van Cvprinus flavipin- na verschillen. De bandteekening vertoont zich bij eenige voorwerpen reeds tijdens het leven, bij andere eerst na bewaring in wijngeest.

De kleuren bieden bij de verschillende voorwerpen zoo talrijke schakeringen aan, dat men bij oppervlakkig onderzoek daarin ligtelijk soortelijke verschillen zou mee- nen te vinden. In plaats van het cijfer der rugvinstralen 27 (eene drukfout), in het groote vischwerk opgegeven, leze men 17.

De groene verscheidenheid wordt in vi^estelijk Java eenvoudig ^Ta^wSra, de goud- kleurige daarentegen l^avibra mas genaamd. De soort behoort tot de smakelijkste zoetwatervisschen van Java en wordt daarom in de bovenlanden veel in vijvers gehouden. Alle mijne voorwerpen behooren tot den jeugdigen en middelbaren leeftijd, daar de soort eene lengte bereikt van meer dan 400'".

Van Hasselt heeft reeds aangeteekend dat Cyprinus fiavipinnis uit China naar Java is overgebragt. Opmerkelijk is het ook, dat zij de eenige echte karpersoort is, welke tot nog toe in den Indischen archipel in vrijen toestand is waargenomen, en dat hare verbreiding zich tot Java en wel slechts tot de westelijke helft van dat eiland bepaalt. Tndien de bewering van Van Hasselt juist is, wat ook ik op grond van mededeelingen op Java geloof, komt het mij thans zeer waarschijnlijk voor, dat zij dezelfde soort is als die, welke Lacepède onder de namen Cyprinus rubro-fuscus , Cyprinus nigro-auratus en Cyprinus viridi-violaceus als drie verschil- lende soorten heeft afgebeeld en welke onder dezelfde namen in de groote His- toire naturelle heeft plaats genomen. De habitus dier soorten, zooals die in de af- beeldingen van Lacepède is voorgesteld, beantwoordt zeer goed aan dien mijner jongere voorwerpen, hoezeer de bijzonderheden der uitvoering veel te wenschen overlaten.

Cyprinus corirostris T. Schl. en Cyprinus haematopterus T. Schl. van Japan houd ik nog meer bepaald voor dezelfde soort als Cyprinus flavipinna; vooral nadat ik een vooral voorwerpen van Jedo met mijne Javasche heb kunnen vergelijken.

Indien met zekerheid te bepalen was, dat inderdaad de drievoudig voorgestelde soort van Lacepède dezelfde is als onderwerpelijke, zou aan de hier beschrevene een der namen van Lacepède gegeven behooren te worden, waartoe die van nigro-au- ratus nog de voorkeur zou verdienen.

De heer Richardson heeft , naar afbeeldingen van Reeves , behalve de drie naam- soorten van Lacepède, nog eenige andere soorten van Cyprinus van China opge- steld onder de namen Cyprinus atro-virens, Cyprinus flammans, Cyprinus hybiscoi- des, Cyprinus acuminatus en Cyprinus sculponeatus, welke ik vermoed, dat alle dezelfde soort voorstellen als die van Lacepède. De bijzonderheden, naar welke ze zijn opgesteld, zijn ontleend aan de afbeeldingen en deze missen, wat uit de

255

beschrijvingen van den heer Richardson is op te maken, de noodige naauwkeurig- heid ten opzigte van de getallen der schubben , enz.

Indien alzoo mijne meening ten deze mogt blijken juist te zijn, zouden de 8 Richardsonsche soorten tot eene enkele behooren te worden teruggebragt , waar- toe dan ook zouden te brengen zijn de beide javasche soorten van den heer Valen- ciennes en Cyprinus haematopterus T. Schl. en Cyprinus conirostris T. Schl. van •Japan, zoodat van die twaalf soorten slechts eene enkele in de wetenschap zou behooren plaats te nemen.

Carassius Nilss. , Heek. Fisch. Syr p. 24, — Karausch.

Corpus oblongum corapressum , squamis magnis vestitum. Maxillae labiis carnosis teretibus simplicibns inclusae. Cirri nulli. Rictus termi- nalis , ore clauso formam ferri equini referens. Sulcus postlabialis utro- que latere simplex, longitudinalis , non cum sulco lateris oppositi unitus. Opereula rugosa. Pinna dorsalis elongata , supra pinnis ventrales incipiens et supra pinnam analem desinens , basi alepidota, radio sim- plice postico osseo serrato. Pinna analis pauciradiata, radio simpliee postico osseo serrato. Dentes pharyngeales scalpriformes 4/4.

Aanm. Van Carassius zijn thans ongeveer 20 soorten bekend , van welke de meeste tot de fauna van China en Japan en de overige tot die van Europa behooren. Carassius thoracatus Heek. van Mauritius schijnt eene Japansche soort te zijn , al- thans ook in Japan voor te komen en even als Carassius auratus monstrositeiten met dubbele vinnen op te leveren. Cyprinus mauritianus Benn. (Proceed. Comm. Zool. Soc I p. 167) is misschien geene andere soort als Cyprinus thoracatus Val., wat zich echternaar de zeer korte beschrijving van Bennett niet laat bepalen. In het algemeen komt het mij voor, dat meerdere der Chinesche en Japansche soorten nader dienen onderzochten vergeleken te worden. Het zal dan misschien blijken, dat eenige soorten slechts nominaal zijn en niets anders dan variëteiten of monstrosi- teiten. Zoo is b. v. ook Cyprinus nukta Syk. van Dekkan slechts eene monstrosi- teit van Carassius auratus.

Carassius auratus Nilss.; Heek., Fisch. Syr. p. 24 — Goudvisck.

Syn. Cyprinus auratus L. Gm., Syst. Nat. ed. 13a p. 1418 et auct. Cyprinus telescopus Lac. , Poiss. Cyprinus macrophlhalmus BI., Ausl. Fisch. tab. 410. * Cyprinus quadrilobus Lac, Poiss. V tab. 18 fig. 3. Cyprinus nukta Syk., Fish. Dukhun in Trans. Zool, Soc. Il p. 355 (monstr.).

256

Cyprinus quadrilobatus Basil, Nouv. Mém. Soc. imp^r. Natur, M osc. X 1855, Ichth. Chin. bor. p. 230 tab 5 fig 5.

Aanm. Ik bezat van Carassius auratus talrijke voorwerpen, alle behoorende tot verschillende monstrositeiten der soort, zooals zij op Java en in Japan in vijvers en glazen tot vermaak onderhouden worden. Alle die voorwerpen , in eene groote stopflesch bewaard , zijn bij de jongste verplaatsing van mijn kabinet verloren ge- gaan en, hetzij door de dragers ontvreemd, hetzij wegens het breken der flesch tijdens het transport weggeworpen. De voornaamste monstrositeiten , door mij waargenomen , had ik echter reeds aangeteekend op bladz. 4S van mijne // Nalezingen op de Ich- thyologie van Japan", opgenomen in het 25*^ deel der Verhandelingen van het Ba- taviaasch Genootschap van kunsten en wetenschappen. Zij waren gelegen , behalve in afwijkingen der gedaante en lengte van kop, ligchaam en vinnen, in het niet of dubbel aanwezig zijn van een of meerdere vinnen. Deze monstrositeiten laten zich in weinige woorden aanduiden als volgt. Monstrositas 1 Mononotopterus , diuropterus, diproktopterus , phaionotus.

// 2 Mononotopterus, diuropterus, monoproktopterus , aureus.

// 3 Anotopteras, diuropterus, diproktopterus^ aureus.

// 4 Anotopterus , diuropterus , phaiosoma.

Alle deze monstrositeiten vond ik terug bij een aantal goudvisschen uit de vij- vers der vorsten van Soerakarta. Ik heb vroeger betrekkelijk enkele voorwerpen , tot die monstrositeiten behoorende, het volgende aangeteekend.

1 Carassius aicratus, macronotopterus diuropterus , diproktopterus , phaionotus.

Syn. Cyprinus auratus var. Basil., Ichth. Chin. boreal. tab. 5 fig. 2. Tambra mas Mal. Jav.

C. corpore oblongo compresso, altitudine 3 ad B'/a in ejus longitudine ; capite obtuso , rotundato, 5 ad 6 in longitudine corporis; oculis diametro 3'/2 in longitudine capitis; linea dorsali valde con- vexa ; ventre dorso multo convexiore; squamis lateribus 2i. vel 25 in serie longitudinali ,- pinnis val- de elevatis et elongatis , dorsali , pectoralibus ventralibusque simplicibus , anali caudalique duplicatis, caudali triloba lobis acutis medio bis tantum in longitudine totius corporis; colore corpore superne nigricante-fusco , lateribus inferneque flavescente-aureo ; pinnis fuscis.

D. 4/19. P. 1/16. V. 2/6 vel 2/7. A. 3/6 + 3/6. C. 17 + 17 et lat. brev.

Hab. Surakarta, in piscinis principum.

Longitudo 2 speciminum 115'" et 170'".

2 Carassius auratus, macronotopterus, diuropterus, monoproktopterus, ob- longus , aureus.

Sya, Cyprinus macrophthalmus BI., Ausl. Fisch. tab. 410. Cyprin gros-yeux Lac, Poiss. V tab. 18 fig. 2. Cypriii quatre-Iobes Lac, Poiss. V tab. 18 fig. 3.

257

Ouen-Yu ou Lettre' s, Mors-doré et Elégand, 23 Jujitbe et Baté^^ Maltaclie et Croix Manche 29-

Copiae Savignü. Kin-Yu, Mauricot. 7, Ardoisé et Eubicon 4, Nigrkant et Aurore IG, Mauclie et Marhrê 2,

Noriroux 6 , Brunei et Cinabré 8 , Superbe 3 , /Souci et Capucine'l , Charbonnier et Bleuel 5 ,

Cop. Savignü. Orirjinal et Bande-gueule 21, Mauri-jaune, Ensanglanté et Tout-chair 20, Cop. Savignü.

Nin-Eubk-Yu ou Nymphes, Agréable 24. Nacre' et Rougi-membres 30. iÏM6ïS ei Taches

mine 18 Cop. Savignü. Long- Tjing-Yu OM. les Yeux de dragon, espèce des Fa-Tan-Fw ou Oew/s cZe Canne ; Rouillé ,

Cérise et Léopard, 22, Masqué et Cap-mine 10, Quinte-bande et Norimembre li , Bubis-

mouche et Nuageux 12, Télescope 11, Turquoise et Agathe 26. Cop. Savignü. Ta- JVin- F« ou Oeu/s rfe Canne, Ferrugineux, Tettard et Frangirouge 15. Cop. Savignü, A't«- Teou-FM, ou Cabrioleurs, Verdret et Sombricolore 17. Cop. Savignü. Tambra mas Mal.

C. corpore oblongo compresso, altitudine SVa ad 4 in ejus longitudine; caplte obtuso rotundato 4 circiter in longitudine corporis; ocuüs diametro 3'/2 in longitudine capitis; linea dorsali regulariter convexa; dorso ventre convexiore; squamis lateribus 23 ad 25 in serie longitudinali; pinnis dorsali, pectoralibus. ventralibus analique simplicibus, caudali duplice triloba, lobis acutis S'/a circiter in longitudine corporis; colore toto corpore aureo, pinnis flavescente-aureo.

D. 4/16 vel 4/17. P. 1/14 vel 1/15. V. 2/8. A. 3/6. C. 16 + 16 et lat. brev. Hab. Surakarta, in piscinis principum.

Longitudo 2 speciminum 75'" et 103'".

3. Carassius auratus, anotopterus, dmroptei'us , diproktopterus , aureus.

Syn. Tambra mas Mal.

C. corpore oblongo compresso, altitudine 3 circiter in eja3 longitudine; capite obtuso ö'/a circiter in longitudine corporis; oeulis diametro 31/2 in longitudine capitis ; linea dorsali antice valdéangu- lata; ventre dorso gibboso multo convexiore; squamis lateribus 25 p. m. in serie longitudinali ; pin- nis dorsali nulla, pectoralibus et ventralibus simplicibus elongatis , anali caudalique duplicatis , cau- dali tetraloba lobis acutis mediis bis tantum in longitudine totius corporis j colore corpore aureo, pinnis flavescente-aureo.

D. 0. P. 1/17. V. 2/6. A. 3/7. -t- 3/6. C. 19 + 19 et lat. brev. Hab, Surakarta, in piscinis principum.

Longitudo 2 speciminum 110'" et 210'".

4. Carassius auratus, anotopterus^diuropterus ,diproktopterus,phaionotus.

Syn. Cyprinus auratus var. BI., tab. 94 fig, 2, Tambra mas Mal,

C. corpore oblongo compresso, altitudine 4V2 circiter in ejus longitudine; capite obtuso 6 ferein longitudine totius corporis; oeulis diametro 3^/4 in longitudine capitis; valvula nasali in lobum pro- ducta; linea dorsali irregulariter rotundata; dorso valdc carinato ventre convexiore; squamis lateri- bus 20 p, m, in serie longitudiuali; pinnis dorsali nulla , pectoralibus et ventralibus simplicibus maxi-

33

258

me elongatis caudam multo superantibus; anali et caudali duplicatis, analibus radüs longissimis, caudali tetraloba lobis acutis plus dimidio corporis totius longitudinis efficientibus; colore corpore pinnisque fusco, operculis ventreque tantum aureo vel argenteo.

D. 0. P. 1/16 vel 1/17. V. 2/7. A. 3/9 + 3/6. C. 15 + 15 et lat. brev.

Hab. Surakarta, in piscinis principum,

Longitudo speciminis unici 185'".

Sedert het verloren gaan der voorwerpen, naar welke bovenstaande aanteekenin- gen genomen zijn , ben ik weder in het bezit gekomen van eenige monstrositei- ten , alle van Japan , en grootendeels afkomstig uit de kweekkommen van een voornaam Japanees te Jedo.

Vaii deze monstrositeiten heb ik de volgende aanteekeningen genomen.

5. Carassius auratus , macronotopteriis , diuropterus , dlproktopterus , aureus.

Syn. Cypnnus auratus var. Basilewski, Ichthyogr. Chin. bor. tab. 5 fig. 3, 5.

C. corpore oblongo compresso, altitudlne 3 ad 3Vi in ejus longitudine; capite obtuso 4^/5 ad 5 in longitudine totius corporis ; oculis diametro 3 ad 3V3 in longitudine capitis ; naribus non tubulatis, posterioribus autem magnis valvula claudendis; linea dorsali sat regulariter rotundata; dorso ca- rinato ventre turaido non vel paulo tantum altiore; squamis lateribus 26 vel 27 in linea laterali; pinnis valde elongatis et elevatis, dorsali aeque alta circiter ac longa, simplice; pectoralibus capite vix ad non brevioribus; ven tralibus capite longioribus; anali duplicata; caudali duplicata quadriloba lobis valde acutis, lobis mediis trunco cum capite non vel vix breviore (bis circiter in longitudine totius corporis); colore corpore pinnisque rubro-aureo; pinnis dimidio libero interdum pulchre roseis.

D. 4/15 vel 4/16. P. 1/16 vel 1/17. V. 2/8. A. 3/7 + 3/7. C. lat. brev. + 1/17 + 17/1 et lat. brev. Hab. Japonia, in pisicinis urbis Jedo.

Longitudo 2 speciminura 123'" et 126'".

Carassius auratus, macronoiopterus , diuropterus, monoproktopterus , aureus.

Een voorwerp, behoorende tot de monstrositeit n°. 2, doch in meerdere bijzonderheden van mijne vroegere voorwerpen verschillende, t. w. door slanker ligchaam, meer hoekige rug- en buiklijn en grootere staartvinkwabben. Het voorwerp is afkomstig van Nagasaki en 85'" lang.

6. Carassius auratus , micronotopterus , diuropterus, monoproMopterus ,

aureus.

Syn. Val., Poiss. XVI p. 86.

Cyprinus auratus var. Basil, Ichth. Chin. bor. tab. 5 fig. 1.

C. corpore oblongo compresso, altitudine 2 Va circiter in ejus longitudine; capite obtnso, parum convexo, 4 fere in longitudine corporis; oculis diametro 3 V2 circiter in longitudine capitis; naribus non tubulatis, posterioribus autem valvula magna claudendis; linea dorsali valde angulata; linea ven- trali regulariter convexa ; dorso ventre vix altiore ; squamis 25 p. m. in linea laterali ; pinna dorsali

259

brevi operculo non longiore, multo altiore quam longa, corporeplas duplo humiliore; pinnis pectora- libus et ventralibus acutis capite brevioribus; anali simplice acuta postice rotundata; caudali duplice tetraloba, lobis acutis subaeqnalibus 3%circiter in longitudine corporis; colore corpore rubro-aureo , pinnis pulchre rubro; pinnis dorsali et caudali nigro marginatis.

D. 4/5 vel 4/6. P. 1/15. V. 2/7. A. 3/5 vel 3/6. C. 1/17/1 et lat, brev. + 1/13/1 etlat.brev.

Hab. Japonia (Jedo), in piscinis.

Longitudo speciminis unici 90'".

Carassius auratus, anotopterus , dluropterus, diproktopterus , phaionotus.

Twee voorwerpen van Jedo, behoorende tot de monstrositeit n". 4, maar veel korter van vinnen en ligchaam , welks hoogte er slechts ongeveer 2| malen gaat in zijne lengte. De kop gaat er slechts 3^ tot 4 malen in de lengte des ligchaams , de staartvin ZVs tot 3 malen. Er zijn 27 tot 21 schubben in de zijlijn. De buik- en borstvinnen zijn korter dan de kop; het neusklap vlies is tot eene lange vleezige kwab ontwikkeld. De voorwerpen hebben eene lengte van 53'" en 95".

7. Carassius auratus, anotopterus , diuropterus , diproktopterus , sarcoce- phalus, aureus.

Car. corpore oblongo compresso, altitudine 23/4 circiter in ejus longitudine; capite obtusissimo, maxime convexo, altiore quam longo, cute villoso-carnosa ubiqvie tecto, 4 et paulo in longitudine corporis; oculis diametro 4 circiter in longitudine capitis; valvula nasali in lobum carnosum multi- partitum evoluta; linea dorsali rotundata linea ventrali rotundata paulo altiore; dorso valde crasso non carinato; squamis 25 p. m. in linea laterali vix conspicua; pinna dorsali nulla; pinnis pecto- ralibus et ventralibus acutis capite paulo brevioribus; anali hemi-duplicata (antice duplicata gobi- oidea , postice simplice ; caudali duplicata tetraloba , lobis acutis lateralibus quam mediis longiori- bus 3 et paulo in longitudine corporis; colore corpore pulchre aureo-rubro, pinnis rubro, maxilla superiore nigra.

D. 0. P. 1/14 vel 1/15. V. 2/7 vel 2/8. A. -?^ +3. C. lat. brev. + 1/13/15/1 et lat. brev.

2/3 Hab. Japonia (Jedo) , in piscinis.

Longitudo speciminis unici 139'".

8. Carassius auratus, anotopterus, diuropterus, monoproktopterus , aureus.

Syn. Cyprinus auratus var. BI., tab. 94 fig. 1.

Car. corpore oblongo compresso, altitudine 2^/4 circiter in ejus longitudine; capite valde obtuso, angulato, altiore quam longo, 4 fere in longitudine corporis; oculis diametro 3 in longitudine ca- pitis; vertice villosiusculo; valvula nasali incrassata sed non in lobum producta; linea dorsali re- gulariter curvata linea ventrali rotundata non vel vix convexiore; dorso crasso, non carinato; squamis 26 in linea laterali; pinna dorsali nulla; pinnis pectoralibus et ventralibus acutis, capite brevioribus; pinna anali simplice acuta; pinna caudali duplicata triloba, lobis acutis longitudine subaequalibus 3 circiter in longitudine corporis; colore corpore aüreo-rubro , pinnis rubro.

260

D. 0. P. 1/16. V. 2,6. A. 3/5 vel S/6. C. lat. brev. + 1/33/1 + lat. brev. Hab. Japonia (Jedo), in piscinis. Longitudo speciminis unici 101'".

9. Carassius auratus , macronotopterus , monuropterus , monoproJctopterus , rhombeus , aureus.

Syn. Cyprinus auratus var. Basil., Ichthyogr. Chin. boreal. tab. 5 fig. 4.

Car. corpore oblongo compresso, rhombeo, altitudine 2% ad 2^/t in ejus longitudine; capite an- gulato , acuto , depresso , 3*/5 ad 4 in longitudine corporis , aeque alto circiter ac longo ; oculis dia- metro 3 et paulo ad S'/s in longitudine capitis; valvula nasali mediocriter evoluta; linea dorsali obtusangula; linea ventrali rotundata; dorso carinato ventre vix altiore; squamis 25 ad 29 in linea laterali; pinna dorsali elongaia, longiore quam alta; pinnis pectoralibus et ventralibus acutis capite brevioribus; pinna anali simplice acuta altiore quam longa; pinna caudali simplice biloba, lobis acutis 2V2 ad 2^3 in longitudine corporis ; colore corpore superne aureo-rubro, inferne argenteo; pinnis pulchre rubris.

D. 4/15 ad 4/19. P. 1/13 ad 1/15. V. 2/7 ad 2/8. A. 3/6 vel 3/7. C, 1/17/1 et lat. brev.

Hab. Japonia (Jedo), in piscinis.

Longitudo 2 speciminum 66'" et 68'".

Aanm. Bij een dezer beide voorwerpen is de snuit zeer spits en de snuitvoor- hoofdslijn zeer hol. Bij dit voorwerp heeft de rug vin tusschen den 2"^ en 7° straal eene groote zwarte vlek. Bij het andere voorwerp ontbreekt deze vlek en is ook de voorhoofdslijn niet konkaaf.

Monstrositates sequentes cognitae in museo meo desunt,

10. Jnotopterus , monuroproktopterus. Syn. Cyprinus auratus var. BI. tab. 94 fig. 3.

11. Macronotopterus, monuropterus, monoprohtoftterus , elongatus (a statu normali

parum diversus).

Syn. Niri'Eubk-Tu ou, Nymphes, Amlre- jaune et Tricolor 13, Q,ueue- mine et Hirondelle 27 , Fade et Minier 28. Cop. Savignii. Kin-Yu, Orangé 19, Vermillon 25. Cop. Savignii.

12. Dinotopterus (Val., Poiss. XVI p. 82).

13. Micronotopterus , diuropterus diproktopterus. (Val., Poiss. XVI p. 86, 87),

261

Stieps 3. — Baebini. — Barbelen.

Cypriniformes cheilognathini corpore oblongo vel elongato, com- presso vel subfusiformi , radio anali simplice posteriore laevi edentulo , dentibus pharyngealibua uni-ad tri-seriatis parcis , utroque latere nun- quam plus quam 12.

Aanm. Tot de Barbinen breng ik alle Cheilognathinen , welke niet behooren tot de Catostominen en Cyprininen.

Reeds hiervoren heb ik gewezen op de moeijelijkheid, de meer dan 600 thans bekende soorten van Barbinen naar hare natuurlijke verwantschappen te rangschik- ken en de geslachten met de noodige scherpte te bepalen.

Heckel's proeve van eene natuurlijke rangschikking der Cyprinoïden voldeed zoo weinig aan de eischen van een natuurlijk stelsel, dat hij haar eenige jaren later zelfverwierp, door opstelling zijner Temnochilae, welker geslachten in zijne vroe- gere rangschikking, in welke alle door hem aangenomene genera van Cyprinoïden met No. 1 tot No. 54 zijn vermeld, op de nos. 5, 13, 18 tot 23 en 27 tot 30 voor- komen, omringd van Cyprininen, Barbinen en Catostominen. En zelfs v;anneer men de Cyprininen en Catostominen uit die lijst wegneemt', alsook het geslacht Glossodon, hetwelk tot eene andere orde behoort, volgen de Barbinen er nog geenszins natuurlijk op elkander. De volgreeks waarin alsdan de Barbinen zou- den voorkomen, zou zijn als volgt.

1 Gibelion Heek.

2 Devario Heek.

3 Rhodeus Ag.

4 Systomus McCl.

5 Barbus Cuv.

6 Labeobarbus Rüpp.

7 Luciobarbus Heek.

8 Schizothorax Heek.

9 Aulopyge Heek.

10 Gobio Cuv.

11 Tinca Rond.

12 Isocephalus Heek.

13 Abramis Cuv,

14 Blicca Heek.

15 Bliccopsis Heek.

16 Acanthobrama Heek.

17 Osteobvama Heek.

18 Ballerus Heek.

19 Chela Buch.

20 Esomus Swns,

21 Pelecus Ag.

22 Perilampus McCl. 28 Alburnus Rond. 24 Aspius Ag.

25 Scardinius Bp.

26 Idus Heek.

27 Leucos Heek.

2S PachystomusHeck.

29 Leuciscus Rond.

30 Phoxinellus Heek.

31 Phoxinus Rond.

32 Argyreus Heek.

33 Squalius Bp.

34 Leucosoraus Heek.

35 Opsarius McCi.

Vele dezer geslachten zijn sedert beter bekend geworden, terwijl andere zijn ge- bleken niet behouden te kunnen blijven worden. Talrijke andere, sedert ontdekte, generische vormen hebben ook nieuw licht geworpen op de verwantschappen der

262

oudere en daardoor heeft dit gedeelte der kennis van de Cyprinen thans ook reeds een geheel ander aanzien gekregen.

Veel laat zich echter afdingen op de waarde van talrijke dier nieuwe geslachten.

Het is vooral bij de Barbinen , dat men te ver gegaan is met de schepping van nieuwe geslachten op grond van onbeduidende wijzigingen in het tandenstelsel. Heckel werd daarin nog overtroffen door de heeren Agassiz en Girard.

Gewis heeft ook het tandenstelsel zijne waarde bij de stelselmatige rangschik- king der Barbinen, maar niet zoodanige, dat een gering verschil in de reijen en in de gedaante der tanden gewigtig genoeg mag geacht worden om met voorbij- zien van de overige natuurlijke verwantschapen der soorten, daarop alleen de ge- slachten te vermenigvuldigen , en het zal dan zeker ook blijken , dat vele op die wijze ontworpen geslachten, onhoudbaar zijn.

De Barbinen bieden echter, buiten het tandenstelsel, meerdere kenmerken aan, waardoor men in staat gesteld- wordt ze beter te groeperen , dan tot dus verre is geschied.

Een voortreffelijk kenmerk vindt men in de gedaante van het voorste gedeelte des ligchaams. De buik is bij de meeste Barbinen voor de buikvinnen plat, eene min of meer breede ondervlakte aanbiedende, op welke men bij de geschubte soor- ten van 3 tot meer overl^ngsche schubreijen kan waarnemen. Bij vrij talrijke an- dere echter is de buik mesvormig zamengedrukt, vormt in stede van eene platte on- dervlakte slechts eene scherpe kiel, en de buikvinnen zijn daar niet aan den on- derrand des ligchaams maar aan de zijden boven de buikkiel ingeplant. Men kan deze beide groepen noemen Amhlygastri en Oxygastri.

De Oxygastri omvattende de 5 geslachten Smiliogaster Blkr, Culter Basil, Lau- buca Blkr , Ghela Buch. en Macrochirichthys Blkr, welke zich verder scherp laten kenmer- ken door het al of niet aanwezig zijn van een' getanden of ongetanden rugdoorn, de plaatsing der rugvin voor of boven de aarsvin , den bouw der kaken , de beschub- bing, de gedaante der zijlijn en der buiklijn, enz.

Bij het zoeken naar vaste kenmerken om de Amblygastri in ondergroepen te split- sen ontmoet men talrijke moeijelijkheden.

In het tandenstelsel zijn die kenmerken niet te vinden, tenzij men de natuur- lijke verwantschappen geheel zou willen verbreken.

Zoo b. V. vindt men driereijige tanden bij Barbus, Rohtee, Catla, Luciosoma , Opsarius, Rasborichthys, enz; tweereijige tanden bij Meda, Aspius , Gobio, Argy- reus, Phoxinus, enz ; éénreijige tanden bij Tinca, Aulopyge Acanthobrama , Rhodeus , Esomus, enz., geslachten, welker natuurlijke rangschikking eene geheel andere is.

In de voeldraden vindt men die kenmerken nog minderen zelfs zijn deze, op zich zelve genomen, niet voldoende bij de vaststelling van de geslachten, vermits bij meer- dere natuurlijke geslachten, zooals Cyclocheilichthys , Hypselobarbas , Systoraus, Lu-

263

ciosoma, vier, twee of geene voeldraden bij de soorten van hetzelfde geslacht wor- den aangetroffen.

Dezelfde moeijelijkheden doen zich voor, wanneer men de rangschikking beproeft naar andere kenteekenen, b. v. de lengte der rugvin en aarsvin, de beschubbing, de plaatsing en grootte der mondopening , de grootte der kieuwopening, de gedaante van den snuit, het verloop der zijlijn, enz.

Andere kenteekenen nog, van welke misschien met nut gebruik genaaakt zou kun- nen worden , zooals de bijzonderheden der kaak- en lipvorming , de gedaante der voorste onderoogkuilsbeenderen , de schubbige rugvinscheede, enz. zijn op verre na niet van alle geslachten bekend en men stuit daarom bij de toepassing dier kenmerken spoe- dig op onzekerheden, welke niet op te heffen zijn.

Het is mij voorgekomen , dat van de geaardheid van den achtersten onverdeelden rugvinstraal nog het meeste partij te trekken is bij eene algemeene verdeeling der Amblygastri.

Ik heb ze daarnaar gesplitst in Acanihophori en Anacanthonoti. Het aanwezen of niet aanwezen van een' rugdoorn stemt nog het meest, ofschoon niet volko- men, met de overige natuurlijke verwantschappen overeen en heeft het praktische nut van eene gemakkelijke herkenbaarheid. Ook hier evenwel doen zich over- gangen voor, ofschoon, voor zoover mij bekend is, slechts bij de geslachten La- beobarbus en Systomus, waar de rugdoorn bij enkele soorten zoo weinig ontwik- keld is, dat zijne beenige natuur betwijfeld kan worden.

Tot de van een' rugdoorn voorziene geslachten behooren Racoma McCl. , Schizo- thorax Heek., Balantiocheilos Blkr, Arablyrhynchichthys Blkr , Albulichthys Blkr, Hampala V. Hass , Hypselobarbus Blkr, Systomus McCl. , Cyclocheilichthys Blkr, Barbus Cuv. , Labeobarbus Rüpp., Hemibarbus Blkr, Pseudophoxinus Blkr. Rohte- ichthys Blkr, Rohtee Syk. , Acanthobrama Heek., Rhodeus Ag., Chanodichthys Blkr, Pseudoculter Blkr, Hemiculter Blkr, Aulopyge Heek. en Meda Gir. , de beide laatste hoogst merkwaardig door schubloos ligchaam.

Ik heb die geslachten verder gerangschikt naar het al of niet beschubt zijn des ligchaams^ de gedaante der aarsschubben, van de lippen, kieuwopening, snuit, bekspleet, onderoogkuilsbeenderen, rugvin en aarsvin , naar het getand of niet getand • zijn van den rugdoorn, het al of niet bestaan van een ooglidvlies, de rangschikking en bijzondere vormen der tanden, enz.

De geslachten der Anacanthonoti zijn nog aanmerkelijk talrijker dan die der Acanthophori.

Twee dier geslachten zijn opmerkelijk wegens de aanwezigheid van zeshoekige cellen of wratachtige verhevenheden op de kaken zelve met gelijktijdige schublooze borststreek. Deze geslachten zijn Chedrus Swains. en Plargyrus Raf.

Eene andere rei van geslachten doet zich opmerken door platte, min of meer

264

lepelvormige onderkaak. Zij zijn overigens ook verwant door algeraeenen habitus, platten snuit, min of meer achterstaande oogen en tandenstelsel. Hiertoe behooren Catla Val, Thynnichthys Bikr, Hypophthalmichthys Blkr en Amblypharyngodon Blkr (Mola Heek.)-

Eene derde rei van geslachten der Anacanthonoti is kenbaar aan slank ligchaam, met lagen rug en boven de aarsvin ingeplante rugvin. Luciosoma Blkr , Perilampus McCl. en Esomus Sws. behooren hiertoe. Ook het geslacht Devario Heek. is aan deze rei verwant en houdt het midden tusschen haar en de rei van Catla.

Eene vierde natuurlijke rei laat zich zamenstellen uit een aantal geslachten , welke met elkander gemeen hebben een fijn beschubt ligchaam, met vleezigen snuit en korte vóór de aarsvin geplaatste rugvin en evenzoo korte aarsvin. Zij hebben alle ook slechts één- of tweereijige tanden. Hiertoe breng ik Tinca Cuv. , Argyreus Heek. , Chrosomus Raf. , Tiaroga Gir. , Phoxinus Ag. en Phoxinellus Heek. , het laatste geslacht weder zeer opmerkelijk door de afwezigheid van schubben , behalve alleen op de zijlijn.

Aan deze rei sluiten zich natuurlijk eenige geslachten met grootere schabbeu , zooals Sarcocheilichthys Blkr, Gobio Cuv. en Cirrhina Cuv.

Bij nog eene andere rei zijn kop en snuit neergedrukt , het ligchaam slank, de rug laag en de rugvin kort en voor de aars vin gelegen. Mijne geslachten Leptobarbus, Gnathopogon, Pseudorasbora , Rasbora en Rasborichthys zijn daartoe te rekenen.

De overblijvende geslachten der Anacanthonoti kunnen nog tot twee andere, minder scherp gescheidene, groepen worden gebragt.

Die der eene groep hebben met elkander gemeen eene wijde tot onder de oogen reikende bekspleet, eene min of meer veelstralige aars vin, eene zeer gebogene zij- lijn en een' spitsen snuit met eindstandige mondopening. Ik het gemeend hier- toe te moeten brengen Elopichthys Blkr, Opsarius McCl. en de uiterst na aan el- kander verwante genera Aspius Ag., Gila Baird Gir. en Ptychocheilus Ag.

Bij de geslachten der andere groep is de bekspleet minder groot , soms zelfs klein en de snuit meer bol en vleezig. Zij zijn in meerdere of mindere mate ver- want aan Aspius en eene scherpe afscheidingslijn is niet te stellen.

Het is in deze beide laatste groepen vooral , dat ook de scherpe bepaling der ge- slachten uiterst moeijelijk is, en even als Gila en Ptychocheilus nog eene nadere beproeving op Aspius behoeven, is hetnoodig, dat de grenzen der geslachten Abra- mis Cuv. , Luxilus Raf. , Alburnus Heek. , Hybopsis Ag. , Leucosomus Heek., Ce- ratichthys Baird, Semotilus Raf. , Leuciscus Klein , Scardinius Bp., Alburnops Gir., Cyprinella Gir. en Codoma Gir., hieronder nog als genera opgebragt, scherper wor- den vastgesteld, dan thans geschied is, om ze definitief als natuurlijke geslachten te kunnen beschouwen , en zulks niettegenstaande meerdere andere der in den nieu- vveren tijd opgestelde geslachten reeds tot de hierboven genoemde zijn teruggebragt.

265

Hieronder heb ik beproefd, vau alle de in dezen arbeid aangenomene geslach- ten der Earbinen een diagnostisch overzigt te geven.

Ten opzigte der geographisohe verbreiding van de geslachten der Barbinen ver- oorlooft de tegenwoordige staat der wetenschap de volgende gevolgtrekkingen.

Eigen aan Noord- Amerika zijn Meda, Luxilus, Leucosomus, Alburnops, Cy- prinella, Plargyrus, Semotilus, Ptychocheilus , Gila, Hybopsis, Ceratichthys , Tia- roga , Argyreus en Chrosomus.

Aan beide halfronden gemeen zijn slechts Leuciscus, Alburnus en Gobio , zoo- dat alle overige geslachten eigen zijn aan de oude wereld.

Van die geslachten komen uitsluitend voor in Europa: Aulopyge, Scardinius , Phoxinus en Phoxinellus.

Van Afrika is geen geslacht bekend, hetwelk niet tevens in Europa of Azië voor- komt , ten zij misschien het mij volstrekt onbekende geslacht Opsaridium Peters.

Europa, Afrika en Azië bezitten gemeenschappelijk: Barbus, Labeobarbus en Alburnus.

Europa bezit gemeenschappelijk met Azië alleen: Rhodeus, Abramis, Aspius, Tinca en Chela.

Azië heeft gemeen met Afrika, maar niet met Europa: Systomus en Opsarius.

Alle overige geslachten zijn aan Azië eigen, doch velen komen uitsluitend voor op de Aziatische eilanden, in Japan en den Indischen Archipel.

Azïë's Vastland heeft met de Japansche eilanden gemeen slechts het geslacht Opsarius , en met de Soenda-eilanden : Labeobarbus , Systomus , Balantiocheilos , Amblyrhynchichthys, Hampala, Thynnichthys , Rasbora, Luciosoma , Chela en Ma- crochirichthys.

Aan de Japansche eilanden zijn eigen: Hemibarbus, Sarcocheilichthys , Pseudo- rasbora en Gnathopogon.

Aan de Soenda-eilanden eindelijk zijn eigen: Cyclocheilichthys , Albulichthys , Rotheichthys , Leptobarbus en Rasborichthys.

De geslachten der Barbinen laten zich overzien als volgt:

1 Amhlygastri. Venter ante pinnas ventrales non cultratus. 1. Acanthophori. Pinna dorsaUs spina armata. a Corpus squamosum. ó Squamae anales squamis ceteris parvis majores. Spina dorsalis dentata. Cirri rostrales et supramaxillares. ó Labium inferius lobatum.

Bacoma McCl.

ó' Labium inferius non lobatum. Dentes cochieariformes 2.3.5/5.3.2.

Schisothorax Heek.

34

266

ó' Squamae anales squamis ceteris non majores. 6 Apertura branchialis verticalis angustior sub operculo desinens. Spina dorsi serrata. Cirri nulli. Labium inferius a toto maxillae margine pendulum saccuai postice tantum apertum efficiens. Dentes uncinato- cochleariformes 2.3.5/5.3.2. Squamae magnae. Dorsum angulatum.

Balantiocheilos Blkr.

ó' Apertura branchialis lata sub praeoperculo vel sub oculo desinens. f Oculi maxima parte membrana palpebrali velati. Spina dorsi serrata. Cirri nulli. Squamae magnae. Dorsum angulatum. Maxilla inferior symphysi tuberculo hamata. o Rostrum truncatum. Ossa supramaxillaria apicem rostri attingentia ibi- que ossa intermaxillaria retracta occultantia. Os suborbitale anterius calceiforme. Pinna caudalis basi tantum squamosa. Dentes aggregati cuneiformes 2.3.4/4.3.2.

AmhlyrhjncldcUhjs Blkr.

o' Rostrum convexum non truncatum. Ossa supramaxillaria apicem rostri non attingentia. Os suborbitale anterius pentagonum. Pinna caudalis dimidio basali tota squamosa. Dentes incisivi scalpriformes 2 3.4/4,3.2.

Alhidicldhys Blkr.

I' Oculi non velati. o Pinna analis pauciradiata. aa Rictus magnus obliquus. Maxilla superior et apertura branchialis sub oculo desinentes. Cirri 2 supramaxillares. Spina dorsi dentata. Squa' mae magnae. Dentes cochleariformes 1.3.5/5.8.1.

Hampala V. Hass.

bb Rictus parvus vel mediocris ante oculum desinens. + Rostrum genaeque tuberculis vel verrucis obsitae. Rostrum conicum. Spina dorsalis gracilis edentula. Cirri 4, vel 2, vel nulli.

Hypseloharhus Blkr (subg. Ilypseloharhus , Gonoprok- topterus et Tamhra Blkr.

N +' Rostrum genaeque tuberculis vel verrucis nullis. ^ Squamae magnae vel médiocres.

* Os suborbitale anterius pentagonum apice acuto sursum spectans. Sulcus postlabialis utroque latere margini oris parallelus, isthmo a bulco lateris oppositi separatus- Os anticum vel subanticum. Squa-

267

mae magnae. Cirri 4, vel 2, vel nuUi. Spina dorsalis" den- tata vel edentiila. Dentes non aggregati triseriati 8 ad 10.

Systomus McCl. (subg. Barbodes , Capoëta et Systomus Blkr)

*' Ossuborbitale anterius trigonura apice acuto antrorsum spectans

vel elongatum. Sulcus postlabialis unicus margini oris parallelus.

X Spina dorsalis dentata. Rostrum conicum. Dentes cochlearifor-

mes vel subcochleariformes 7 ad 10 triseriati.

I Pinna dorsalis basi vagina squamosa. Dorsum elevatum an-

gulatura. Genae striis numerosis transversis parallelis V. 2/9.

CyclocheilichthijsWikï {svihg. Cyclocheilichthjs , Siaja et Ajiematichihjs Blkr.)

I' Pinna dorsalis basi non squamosa. Dorsum humile. Cirri 4.

Barhus Cuv.

X' Spina dorsalis edentula. Squamae magnae. V. 2/8. I Cirri 4. Dentes cochleariformes vel subcochleariformes 7 ad 10 triseriati.

Labeobarbus Rüpp.

I' Cirri 2 , supramaxillares tantum. Dentes acuti uniseriati 4/4.

Hemibarbus Blkr.

-^' Squamae parvae. Cirri nulli. * Spina dorsalis edentula. Pinna dorsalis basi alepidota. Dentes contusorii 5/4. ,

PseudopJiOxinus Blkr.

'*' Spina dorsalis dentata. Apertura branchialis sub oculo desi- nens. Pinna dorsalis squamosa. Dentes uncinato-cochlearifur- mes 2.3.5/5.3.2.

BoMeicMIiys Blkr.

n' Pinna analis elongata vel subelongata, pluri-ad multi-radiata. Cirri nulli. Os anticum vel subanticum. aa Spina dorsalis dentata. Squamae parvae. Dentes cochlearifor- mes 2.3.5/5.3.2.

RoJdee Syk. zzi Osteobrama Heek.

bb. Spina dorsalis edentula. Squamae médiocres vel parvae. + Corpus oblongum. Rostrum convexum. Dentes 5/5.

268

'^ Linea lateralis basi pinnae caudalis desinens; Squamae parvae vel médio- cres. Dentes contusorii.

Acanthohrama Heek.

^' Linea lateralis corpore antice tantum conspicua. Squamae magnae, Dentes cultriformes.

Bhodeus Ag.

+' Corpus subelongatum. Rostrum valde acutum. Squamae médiocres. Linea lateralis parum curvata. ^ Maxilla inferior non prominens. Dorsum angulatum. Rostrum porrectum.

Chanodichthys Blkr.

'^' Maxilla inferior prominens. Dorsum humile. Rostrum breve.

PseudocuUer Blkr.

+" Corpus elongatum. Rostrum breve. Squamae médiocres vel parvae. Linea lateralis valde curvata.

HemicuUer Blkr.

b. Corpus alepidotum.

ó Spina dorsalis dentata. Rictus parvus. Nares utroque latere simplices. Cirri 4. Dentes scalpriformes 4/4.

Aulopyge Heek.

ó' Spina dorsalis edentula. Rictus sub oculo desinens. Cirri nulli. Dentes pre- hensiles 1.4/4.1.

Meda Gir.

2. Anacanthonoü. Spina dorsalis nulla. Corpus squamosum.

a Maxillae tumidae poroso-verrucosae seu lacunosae. Regio tboraco-gularis ale-

pidota. Squamae magnae. Cirri nulli. ó Ossa humeralia valde evoluta nuda. Pinna dorsalis post ventrales incipiens. Dentes uncinato- contusorii 4.5/5.4.

Chedrus Swns. s Pachystomus Heek. ex parte.

ó' Ossa humeralia normalia. Pinna dorsalis supra ventrales incipiens. Dentes compressi prehensiles 2.4/4,2,

269

Plargyrus Raf. =- IJypsolepis Baird.

Maxillae cute laevi tectae.

ó Maxilla inferior depressa cochleariformis. Cirri nuUi. Rostrum depressum. Os anticum. Dentes aggregati vel molares triseriati. ó Pinnadorsalis multiradiata, analis pauciradiata. Squamae magnae. Sulcus postlabialis unicus. Labium inferius a toto maxillae margine pendulum. Dentes aggregati 2-4.5/5.4.2.

Catla Val. -zi Gibelion Heek. ex parte.

ó' Pinna dorsalis pauciradiata. Squamae parvae. Oculi posteri vel inferi. f Pinna analis multiradiata pinna dorsali longior. Opercula radi- atim rugosa.

Hypopïithalmichthys Blkr.

f' Pinna analis pauciradiata pinna dorsali brevior. Opercula non rugosa. o Pinna dorsalis supra vel ante pinnas ventrales incipiens. Dentes aggregati facie masticatoria oblique truncati plani 2.4.5/5.4.2.

Thynnichihys Blkr.

o' Pinna dorsalis post pinnas ventrales incipiens. Dentes molares facie masticatoria oblongo-rotundati et transversim rugosi 1. 2.3/8. 2.1.

Amblypharyngodon Blkr =5 Mola Heek.

ó' Pinnae dorsalis et analis elongatae multiradiatae, dorsalis magna parte anali opposita. Cirri nulli.

ó Squamae magnae. Corpus oblongum elevatum. Linea lateralis valde curvata lineae ventrali convexae approximata.

Bevario Heek.

ó" Pinna dorsalis pinnae anali tota vel ex parte opposita. Dorsum humile.

Squamae magnae. Oculi post vel infra apicem rostri siti. o Rictus latus obliquus sub oculo desinens. Pinnae dorsalis et analis pau- ciradiatae breves, pectorales elongatae. Cirri 4 carnosae vel nullae. Dentes subcochleariformes vel voratorii 2.4.4/4.4.2, vel 2.4.5/5.4.2.

Luciosoma Blkr (subg. Luciosoma et TrinematicJdhys Blkr).

6' Rictus parvus ante oculum desinens. Cirri 4, supramaxillares rigidi

setacei.

f Linea lateralis valde curvata lineae ventrali convexae approximata. Pinnae dorsalis et analis pluri- ad multiradiatae , pectorales non elon- gatae.

270

Terilampus Mc Cl.

f' Linea lateralis nuUa. Cirri rostrales cirris supramaxillaribus approximati. Pinnae dorsalis et analis pauciradiatae breves, pectorales elongatae. Dentes acuti vix curvati 5/5.

Esomus Svvns. =5 Nuria Val

u'" Squamae parvae. Rostrum carnosum. Pinnae dorsalis et analis pauciradiatae , dor- salis tota ante analem sita. ó Cirri 2, supramaxillares.

f Os terminale. Corpus oblongum compressuiu dorso elevato angulato. Dentes clavati 4/5.

Tinca Rond. Cuv.

f' Os infernm. Corpus elongatum fusiforme dorso humili. Dentes raptatorii uni- vel biseriati 1.4/4.2, vel 2.4/4.2, vel 4/4.

Argyreus Heek. =3 BJdnichthys Ag. =:: Agosia Gir.

ó' Cirri nuUi. Corpus elongatum fusiforme.

f Corpus ubique squamosum. Linea lateralis vix curvata. Os terminale, o Dentes leviter uncinati facie masticatoria gracili 5/5. Squamae mera- branaceae.

Chrosovius Raf. o' Dentes raptatorii facie masticatoria nuUa 1.3/3.1. Isthmus latissimus.

Tiaroga Gir. o" Dentes raptatorii 2.4/4.2, vel 2.5/4-2. Rostrum obtusum convexura.

JPlioxmus Rond. Ag.

f' Corpus linea laterali antice tantum squamosum, squamis uniseriatis. o Dentes contusorii 5/4. Rostrum obtusum convexum. Os terminale.

Phoxinellus Heek.

ó"" Squamae^ magnae. Rostrum carnosum. Pinnae dorsalis et analis breves, dor- salis ante ventrales incipiens et longe ante analem desinens. Rictus parvus. ó Cirri 2 rostrales tantum. Rostrum non porrectum.

Cinldna Cuv.

ó' Cirri 2 supramaxillares tantum. Rostrum porrectum.. Dentes raptatorii 2.5/5.2 , vel 2.4/4-1 , vel 3-5/5.2.

271

Gohio Cuv.

o" Cirri nuUi. Rostrcim valde carno5am elevatum. Linea lateralis rectiuscula. Pinna dorsalis ante ventrales incipiens.

Sarcocheilichthi/s Blkr.

" Rostrum acutum depressum. Corpus elongatum dorso humili.

Pinna dorsalis pauciradiata ante analem sita. ) Pinna dorsalis supra vel vix ante pinnas ventrales incipiens. Squamae magnae. Pinna analis pauciradiata. 1 Cirri 4 , rostrales et supramaxillares. Labia gracilia. Rictus me- diocris obliquus. Maxilla inferior symphysi tuberculo nuUo. Linea lateralis curvata. Dentes cochleariformes facie masti- catoria pluricrenuiata 2.3.5/5.3.2.

Leptoharhus Blkr.

•j-' Cirri 2 , supramaxillares tantum. Rictus mediocris obliquus. Linea lateralis rectiuscula. Dentes?

Gnathopogon Blkr.

f" Cirri nulli. Labia valde carnosa. Os superum , rictu brevissimo vert-icali. Linea lateralis rectiuscula. Dentes uncinato-com- pressorii 5/5.

Pseudorasbora Blkr. )' Pinna dorsalis post pinnas ventrales incipiens. Cirri nulli. Os anticum, rictu mediocri. Dentes bi- ad tri-seriati. •j- Pinna analis pauciradiata. Squamae magnae. Maxilla superior symphysi incisura tuberculum inframaxillare symphysiale reci- piente. Oculi non velati. Linea lateralis lineae ventrali approxi- niata. Dentes subcochleariformes uncinati. Basbora Blkr. f' Pinna analis multiradiata dorsali multo longior. Squamae mé- diocres. Maxilla superior symphysi incisura nuUa. Ocui mem- brana palpebrali maxima parte velati. Linea lateralis vix curva- ta. Dentes cultriformes, Hasborichthys Blkr. '" Rictus magnus obliquus sub oculo desinens. Pinna analis pluri- radiata. Linea lateralis valde curvata. Rostrum acutum. Os anticum. ó Ossa nasalia valde evoluta. Maxilla inferior symphysi tuberculo hamata. Vesica natatoria triloba. Corpus elongatum. Squamae parvae vel médiocres. Cirri nulli. Rostrum porrectum.

272

Elopichthjs Blkr .

ó" Ossa nasalia normalia.

f Dentes pharyngeales biseriati, raptatorii. Cirri nulli. Pinua dorsalis post ventrales incipiens. o Maxilia superior sympliysi emarginata, inferior prominens symphysi tuberculo incisuram intermaxillarem intrante. Corpus elongatum. Cau- da gracilis. Squamae magnae vel médiocres. Dentes cylindrici.

Aspius Ag.

o' Squamae parvae vel médiocres inaequales. Corpus elongatum cauda gracili. Dentes compressi. Maxilia inferior hamata?

Gila Baird Gir. =: Tigoma Gir. s Cheonda Gir.

o" Squamae médiocres inaequales. Labia carnosa. Corpus oblongum vel elongatum. Cauda robusta. Dentes facie masticatoria nulla. Isthmus mediocris.

Ptychocheilus Ag. s Clinostomus Gir.

f' Dentes pharyngeales voratorii triseriati 2.3.5/5.3.2, vel 2.3.4/4.3.2. Venter convexus dorso nonhumilior. Cirri 4 , vel 2, vel nulli. Squamae magnae vel médiocres. Linea lateralis valde curvata.

Ojosanws McCl. (subg. Shacra, Bendilisis, Opsarius^lkx).

o'""" Rostrum convexum non depressum. Squamae magnae vel médiocres. Pinna dorsalis brevis. .

ó Pinna analis multiradiata elongata dorsali multo longior; dorsalis post pinnas ventrales incipiens. Squamae magnae. Cirri nulli. Corpus valde elevatum. Dentes uni- vel biseriati.

o Linea lateralis leviter curvata. Venter post ventrales carina alepidota.

Abramis Cuv. =; Blicca Heek. =; Balier us Heek. =: Blic- copsis Heek.

o' Linea lateralis valde curvata.

Luxilus Raf. =3 Stilbe De Kay :=! Bichardsotiius Gir.

ó' Pinna analis multiradiata dorsali longior. Corpus subelongatum , dorso non elevato. Maxilia superior symphysi incisura tuberculum maxillae inferi- oris recipiente. Rictus valde obliquus. Pinna dorsalis post ventrales in- cipiens. Venter post ventrales carinatus. Linea lateralis valde curvata.

273

Alburnus Rond., Heek. ;=: Alburnellus Gir. =3 Leucaspius Heek., Kner.

ó" Pinna analis non elongata, dorsali brevior ad vix longior. f Rostrum valde convexum truncatiusculum ante os prominens. Pinna dor- salis supra ventrales incipiens. Squamae magnae. Cirri 2 supramaxil- lares vel nuUi. Linea lateralis rectiuscula.

Hybopsis Ag. (Subg. Htjhopsü Ag., Hudsonius Gir.)

f' Rostrum non truncatum , non ante os prominens. Pinna dorsalis ante vel supra initium analis desinens. o Cirri 2 , supramaxillares. Squamae magnae. Corpus elongatum vel sub- elono;atum. aa Rictus sat magnus. Linea lateralis curvata. Dentes biseriati.

Leucosomus Heek. =3 Cheilonemu% Baird=: FogonicUhys Gir. =: Nocomis Gir,

bb Rictus mediocris. Linea lateralis rectiuscula, Dentes uniseriati.

CeratichtJiys Baird.

o' Cirri nuUi. Squamae magnae vel médiocres. Dentes uni- vel biseriati. Corpus oblongum vel elongatum. aa Rictus sat magnus. Pinna dorsalis post ventrales incipiens. Oculi superi. Genae elevatae. Linea lateralis parum curvata.

Semotihs Raf. (gen. Leucosomus Heek. valde affin.).

bb Rictus mediocris vel parvus. Corpus oblongum vel elongatum.

f Pinna dorsalis supra vel vix post ventrales incipiens. Linea lateralis parum ad valde curvata. Squamae magnae vel médiocres.

Leuciscus Rond., Klein ;=; Zewco-s Heek. s S^ualiusB^. Tnx Tekst es Bp.

t' Corpus oblongum. Squamae magnae. Linea lateralis mediocriter cur- , vata. Pinna dorsalis post pinnas ventrales incipiens.

Scardinius Bp. — Idus Heek.

f" Squamae magnae deciduae. Rostrum incrassatnm ante os prominens. Pinna dorsalis supra ventrales incipiens. Linea lateralis rectiuscula.

Alhurnops Gir.

f" Squamae altae breves. Rictus brevis. Linae lateralis mediocriter curvata. Pinna dorsalis supra vel vix post ven trales incipiens.

35

274

Cyprinella Gir.

+"" Squamae médiocres. Maxillae aequales. Linea lateralis parum curvata. Pinna dorsalis ulo post ven trales incipiens. Isthmus sat latus. Dentes 4/4.

Codoma Gir.

II Oxygastri. Venter ante pinnas ventrales cultratus. Corpus squamosum. Pinnae, analis elongata, dorsalis brevis. Cirri nuUi. 1. Pinna dorsalis spina armata. Pinnae pectorales médiocres.

a. Spina dorsalis serrata. Corpus oblongum , dorso rostroque angulatis. Squamae

parvae. Linea lateralis rectiuscula. Dentes compressi facie masticatoria obliqua truncata plurituberculata 2.2.4/4.2.2.

Smiliogaster Blkr.

b. Spina dorsalis edentula. Corpus elongatum dorso humili. Pinna dorsalis ven-

trales inter et analem sita. Squamae médiocres vel parvae. Linea lateralis valde curvata. Vesica aërea triloba.

CuHer Basil.

2 Pinna dorsalis spina nulla, anali tota vel ex parte opposita. Pinnae pecto- rales elongatae. Rictus valde obliquus. a. Linea gulo-ventralis regulariter convexa. Linea lateralis valde curvata. ó Corpus oblongum. Rictus brevis. Maxilla superior symphysi non eraargi- nata, inferior symphysi non tuberculata. Squamae maquae, subaegualesj nuchales longe post oculum rejcctae. Dentes voratorü 2.4.5/5.4.2.

Lauhuca Blkr.

ó' Corpus oblongum vel elongatum. Squamae magnae vel parvae , inaequales , nuchales supra oculum incipientes. Maxilla superior symphysi incisura tuberculum maxillae inferioris recipiens. Dentes raptatorii bi-vel triseriati 2.4.5/5.4.2. vel 2.5/5.2 vel 4.4/4.4.

CAela Buch. =: Felecus Ag.

b. Linea gulo-ventralis post axillam valde emarginata. Linea lateralis parura curvata. ó Corpus elongatum. Squamae parvae. Rictus magnus subverticalis. Dentes voratorü subcochleariformes 4.4/4.4. Pinnae pectorales elongatae.

MacrocUricUhys Blkr.

275

Species Barhinorum hucusque cognitae.

Racoma labiata McCl Afghanistan.

// brevis McCl Afghanistan.

// Edeniana Blkr=: Schizothorax Edeniana McCl. . . Afghanistan.

V Ritchieana Blkr z3 Schizothorax Ritchieana McCl. . Afghanistan. Schizothorax esocinus Heek Affghan., Cashmir.

1/ micropogon Heek Cashmir.

// planifrons Heek Cashmir.

// Hügelii Heek. . . v Cashmir.

ff intermedius McCl Afghanistan.

// ? barbatus Blkr ;— Schizothorax barbatus McCl. . . Afghanistan.

// ? gobioides Blkr ^ Racoma gobioides McCl Afghan. (Bamean fl).

* Balantiocheilos melanopterus Blkr :=; Barbus melanopterus Blkr

zn Systomus melanopterus Blkr Sumatra, Borneo, Siam.

* Amblyrhynchichthys truncatus Blkr =5 Barbus truncatus Blkr

^ Systomus truncatus Blkr Sumatra, Borneo, Siam.

* Albulichthys albuloides Blkr::^ Systomus albuloides Blkr. . Sumatra, Borneo, Siam.

* Hampala ampalong Blkr =^ Capoeta ampalong Blkr. . . . Borneo, Sumatra.

* 1/ macrolepidota V. Hass. z3 Capoeta maerolepidota Val.

=; Scaphiodon macrolepidotus Heek. ;=; Systomus macro-

lepidotus Heek Jav.,Sum.,Born,, Pin., ïenss.

Hypselobarbus (Hypselobarbus) mussuUah Blkr:::^ Barbus mus-

suUah Syk Deccan.

//?(//) nancar Blkr — Cyprinus nancar Buch ^ Gibe-

lion nancar Heek Bengala.

// (Gonoproktopterus) kolus Blkr =3 Barbus kolus Syk.

=i Systomus kolus Heek. =: Capoeta kolus Blkr. . Deccan. v (Tambra) abramioides Heek. — Leuciscus abramioides

Blkr Deccan.

Systomus ? (Barbodes) surkis Blkr =; Barbus surkis Rüpp. . Nilus. // ? ( // ) perinee Blkr =: Barbus perince Rüpp. . . Nilus. 1/ ? ( // ) intermedius Blkr— Barb, intermedius Rüpp. Nilus. " ? ( " ) bynni Blkr ;=: Cyprinus bynni Forsk. :=:

Cyprinus lepidotus Geoffr. ^ Barbus bynni Val. Nilus. ■1/ ? ( '/ ) gobionides Blkr ;=) Barbus gobinoides Val. (an Barbus pallidus Smith??);=5 Barbus go- bioides Heek. . : . . : Prom. bon. spei.

276

Systomus (Barbodes) pallidus Blkr =: Barbus (Pseudobarbus

pallidus Smith Prom. bon. spei.

// ( " ) Burchelli Blkr :=; Barbus (Pseudobarbus)

Burchelli Smith. Prom. bon. spei.

// ^ ( " ) callensis Blkr =i Barbus callensis Val. . . Algeria.

'/ ? ( // ) setivimensis Blkr :=; Barbus setivimensis Val.

^ Barbus leptopogon Ag. ? Algeria.

// { " ) labecula Blkr =^ Barbus labecula Val. . . Palaestina.

// ? ( " ) lacerta Blkr:=! Barbus lacerta Heek. . . Syria.

// ? ( // ) perniciosus Blkr ^ Barbus perniciosus Heek. Syria-

// ? ( // ) pectoralis Blkr =3 Barbus pectoralis Heek. . Syria.

// M " ) chalybatus Blkr ^ Cyprinus calybatus Pall.

=3 Barbus chlybatus Heek. Mar. casp.

// { " ) arabicus Blkr :=3 Cyprinus arabicus Ehr. =:

Arabia Barbus arabicus Val Arabia.

// { " ) kersin Blkr^ Barbus kersin Heek. . . . Syria.

// ( '/ ) rajanorum Blkr ^ Barbus rajanorum Heek. Syria.

// ( " ) Duvaucelii Blkr :=: Barbus Duvaucelii Val. . Bengala.

// ( " ) capito Blkr :=! Cyprinus capito Pall. z=i Bar- bus capito Val Georgia.

// ( " ) clavatus Blkr :=; Barbus clavatus McCl. — Cy-

prinus chagunio Buch. sec. McCl. (1845); an potius spec. Cycloclieilichthys. ? .... Bengala.

// ? ( 1/ ) spilopholus Blkr =i Barbus spilopholus McCl.

=j Cyprinus chagunio Buch. sec. McCl. (1839);

an Cyclocheilichthys ? vel gen. propr. ? . . Bengala. // ( '/ ) deliciosus Blkr ^ Barbus deliciosus McCl. . Assam.

// ( " ) kadoon Blkr=: Russ. Ne 260 Hindostan.

// ( '/ ) gibbosus Blkr:::: Barbus gibbosus Val. . . Hindostan. .

// ( V/ ) subnasutus Blkr ^ Barbus subnasutus Val. Hindostan.

// ( " ) kakus Blkr zn Kakoo v. Karoo Russ. No. 205

z=i Barbus kakus Val Hindostan.

// ( " ) chrysopoma Blkr :=j Barbus chrysopoma Val. Hindostan.

1/ { " ) roseipinnis Blkr;=: Barbus roseipinnis Val. . Hindostan.

// ( " ) Polydori Blkr = Barbus Polydori Val. . . Hindostan.

v ( " ) sarana Blkr ^ Barbus sarana Val. . . . Plindostan.

// ( '/ ) kunnamo Blkr :=: Kunnamo Russ. No.-204:::^

Cyprinus sarana Buch. =: Barbus sarana Val.

exparte =: Barbus kunnamvo Heek. . . . Hindostan.

277

Systomus (Barbodes) immaculatus Blkr s Systomus immaculatus

jVIcCI. :=: Barbus immaculatus Heek. ^ Cyprinus

MacClellandi Val. =: Barbus MacClellandi Val.

gardonides Blkr ^ Barbus gardonides Val. , .

sada Blkr ^ Cyprinus sada Buch. :=! Gonorhyn-

chus fimbriatus McCl. ^ Barbus sada Val. =3

Rohita? fimbriata Heek •

rododactylus Blkr ;=! Barbus rododactylus McCl.

micropogon Blkr ;=3 Barbus micropogon Val .

deauratus Blkr :=: Barbus deauratus Val. . .

carassioides Blkr:=: Barbus carassioides Heek.

(descr. mihi ignota) . . .

balleroides Blkr ;::: Barbus balleroides Val. .

Schvvanefeldi Blkr ^ Barbus Schvvanefeldii Blkr.

belinka Blkr

amblycephalus Blkr;=3 Barbus amblycephalus Blkr.

erythropterus Blkr ;=i Barbus erythropterus Blkr.

bramoides Blkr ^ Barbas bramoides Val =3 Bar- bas bremoides Val. =3 Barbas wadon Blkr. .

javanicus Blkr =j Barbas javanicus Blkr. . .

koilometopon Blkr ^ Barbus koilometopon Blkr.

gonionotus Blkr =3 Barbas gonionotus Blkr. .

Hugaenini Blkr ;=! Barbas Huguenini Blkr. .

hypselonotus Blkr:::^ Barbus hypselonotus V.

Hass. ;=! Barbus hypoeoenatus Buil. Férass.

1824 (err. typogr.) .

macrophthalmus Blkr=! Barb.macrophthalm. Blkr.

platysoma Blkr.:r! Barbus platysoma Blkr. .

rubripinna Blkr ;=; Barbus rubripinna V. Hass.

:=; Barbas rubripinnis Val. :=; Barbas orphoides

Val. ^ Barbas gardonides Val. (specim. javan.)

=5 Barbas sarananella Blkr

// ) banter Blkr :=ï Barbus bunter Blkr. , '/ ) tetrazona Blkr:=! Barbas tetrazona Blkr. . » ) lateristriga Blkr:::: Barbus lateristriga Val. " ) fasciatas Blkr =: Barbas fasciatus Blkr. // ) obtusirostris Blkr :^ Barbus obtusirostris V. Hass- '/ ) maculatas Blkr=; Barbus maeulatas V. Hass.=

Barbas binotatusKuhl. ;=; Barbus oresigenes Blkr

Assam. Bengala.

Bengala.

Assara.

Hindost. (Mysore).

Cochin-China.

Borneo.

Archip. sundaic. ??

Sumatra, Borneo.

Sumatra.

Borneo.

Java, Borneo.

Java.

Java, Sumatra.

Java.

Java.

Sumatra.

Java. Java. Java.

Java, Siam.

Java.

Borneo.

Jav., Sum., Born., Bank-, Biltn.

Sumatra, Banka, Borneo.

Java.

278

:= Barbus blitonensis Blkrs Barbas kusanensis

Blkr=:Barbus polyspiloa BIkr. Jav.,Bali.,Sum., Bilit.,13ank., Bint., Nias, Bom,

* Systomus (Barbodes) goniosoma Blkr Samatra.

■ ) marginatus Blkr =3 Barbus marginatus Val.. . Java, Siimatra. (Capoëta) beso Blkr =3 Varicorhinus beso Rüpp. =3

Systomus beso Heek. =3 Labeo varicorhinus Val. Nilus.

// ) luteus Blkr=: Systomus luteus Heek. . . . Syria.

II ) albus Blkr =: Systomus albus Heek. . . . Syria.

H ) amphibius Blkr =3 Capoëta amphibia Val. ;::

Scapbiodon amphibia Heek •. Hindostan.

M ) chola Blkr -^ Cyprinus chola Buch. =:3 Systomus

chola McCl. =3 Capoëta chola Blkr Bengala.

h ) chrysosomus Blkr =5 Systomus chrysosomus MeCl. Bengala.

// ) padangensis Blkr s Capoëta padangensis Blkr. Sumatra.

*- ) sumatranus Blkr ==! Capoëta tetrazona Blkr. . Sumatra.

// ) brevis Blkr 3 Capoëta brevis Blkr Java.

// ) leiacanthus Blkr t^^, Capoëta javanica Blkr. . Java.

// ) oligolepis Blkr =3 Capoëta oligolepis Blkr. . . Samatra. (Systomus) chrysopterus McCl : , Bengala.

M ) guganio Blkr =3 Cyprinus guganio Buch. . . Bengala.

// ) tictis Blkr ^ Cyprinus tictis Buch Bengala.

// ) puntio Blkr=^ Cyprinus puntio Buch. . . . Bengala.

'/ ) Duyaucelii BIkr;=: LeuciscusDuvaucelii Val.jPoiss. fig. 491 p. 71 (nee pag. 58 quae spec. plane diversa.) . . . Bengala;

'/ ) terio Val. :=3 Cyprinus terio Buch. =3 Cyprinus

teripungti Buch. :=3 Systomus gibbosus McCl. . Bengala.

// ) sophore McCl. =3 Cyprinus sophore Buch. ^ Bar- bas sophore Val Bengala.

// ) phutunio Val. =3 Cyprinus phutunio Bach. :=; Cy- prinus phutunipungto Buch. =3 Systomus lep- tosomus McCl Bengala.

// ) siamensis Casteln. Mss Siam.

H ) gelius McCl. =3 Cyprinus gelius Buch. ^ Cy- prinus canius Buch. ;=; Cyprinus ranipungti Buch.

■^ Systomus canius McCl Bengala,

( // ) ticto McCl. — Cyprinus ticto Buch. =3 Cyprinus bimaculatus Buch. ap. McCl. ;=! Rohtee ticto Syk. ï3 Systomus bimaculatus McCl Bengala, Deccan.

279

* Systomus (Systomus) cosuatis Blkr. 3 Cyprinus cosuatis Buch.

— Cyprinus coswati Buch. =; Systomus malaco-

pterus McCl =3 Leuciscus cosuatis Val. . . , Bengala.

H ( i' ) conchonius Val z^ Cyprinus conchonius Buch. Bengala.

» ( '/ ) pyrrhopterus McCl Assam.

// { II ) titius Val. :=- Cyprinus titius Buch. =: Systomus

tetrarupagus McCl. Assam.

v { II ) stigma Blkr =ï Leuciscus stigma Val. . , . Mysore.

II ( '/ ) sulphureus Blkr =3 Leuciscus sulphureus Val. . Mysore.

// { II ) filamentosus Blkr :=- Leuciscus filaraentosus Val. Hindostan.

v^ { II ) tripunctatus Blkr= Systomus tripunctatus Jerdon. Hindostan.

'/ ( " ) pangut Heek. =3 Rohtee pangut Syk. . . . Deccan.

'/?(//) mahecola Blkr =; Leuciscus mahecola Val. . Hindostan occid.

//?('/) presbyter Blkr =j Leuciscus presbyter Val. . Hindostan occid.

'/ ( " ) thermalis Blkr ^ Leuciscus thermalis Val. . . Ceylon.

//?(//) binotatus Blkr =^ Leuciscus binotatus Blyth. . Ceylon.

* w ( // ) Waandersi Blkr Java.

* (/{//) bulu Blkr. Sumatra, Borneo, Siam.

* // ( " ) lawak Blkr Java.

* Cyclocheilichthys (Cyclocheilichthys) armatus Blkr 1:3 Barbus

armatus Val. 3 Barbus Valenciennesi Blkr. . Java, Snmatra, Siam?

* // ( V ) enoplos Blkr:=j Barbus enoplos Blkr. . . . Java.

* 'I { II \ macracanthus Blkr =: Barbus macracanthus Blkr. Sumatra.

* «'(//) repasson, Blkr :=! Barbus repasson Blkr. . . Snmatra.

* * (Siaja) Deventeri Blkr 3 Capoëta Deventeri Blkr. . . Java.

* " ( " ) heteronema Blkr :=: Barbus heteronema Blkr . Borneo.

* '/ ( " ) macropus Blkr . Borneo.

* V ( V ) microlepis Blkrzs Capoëta microlepis Blkr. . Snmatra, Borneo.

* " ( " ) siaja Blkr ;:- Capoëta siaja BUir =: Capoëta eno-

plos Blkr Sumatra, Borneo-

'/ (Anematichthys) apogon Blkr -zi. Barbus apogon Kuhl.

s Systomus apogon Val Jav. , Sum. , Borneo , Banka.

* » ( // ) apogonides Blkr:^ Systomus apogonides Blkr- . Java. '/ ( '/ ) janthochir Blkr =3 Systomus janthochir Blkr. . Bornea

Labeobarbus caninus Blkr. 3 Barbus caninus Val. , . . Europa. » Petenyi Blkr =3 Barbus Petenyi Heek. =3 Pseudo-

barbus Leonhardi Bielz. * Canalii Blkr = Barbus Canalii Val. . . . . . Europa.

*- facini Blkr =3 Barbus fucini Gosta Europa.

«

*

280

Labeobarbus peleponesius Blkr =; Barbas pelepoiiesius Val. =

Barbus peleponensis Heek Europa (Morea).

u canis Blkr =: Barbus canis Val. =^ Luciobarbus

cauis Heek. Palaestina.

// longiceps Blkr =3 Barbas longiceps Val. :=; Lucio- barbus loiigiceps Heek Palaestina.

// Kotschyi Blkr :^ Barbus Kotschyi Heek. ... Syria.

*- grypas Blkr =3 Barbas grypus Heek Syria.

// nedgia Rüpp. Nilus.

/' affinis Blkr — Barbus affinis Rüpp. :=; Lueiobarbus

affinis Heek. Nilus.

// elongatus Blkrz: Barbus elongatus Rüpp. s Lu- ciobarbus elonsratus Heek. . '. Nilus.

// gorguari Blkr — Barbus gorguari Rüpp. ;=: Lucio- barbus gorguari Heek Nilus.

n capensis Blkr=: Barb. (Cheilobarbus) capensis Smith. Prom. bon. spei.

// luarequensis Blkr ;=; Barbus (Cheilobarbus) mare-

quensis Smith Prom. bon. spei.

// macrolepis Heek : . . . Cashmir.

// khudree Blkr =3 Barbus khudree Syk. . : . . . Deccan.

// chelynoides Blkr :=! Barbus chelynoides McCl. =3

Barbus cheilynoides McCl Bengala.

M macroeephalus Blkr :=! Barbus maerocephalus McCl. Assam.

n hexagonolepis Blkr :i3 Barbus hexagonolepis McCl. Assam-

// mosal Blkr =j Cyprinus mosal Bueh. =s Barbus mo-

sal Val. =1 Barbus megalepis MeCl Bengala.

// tor Blkr zn, Cyprinus tor Baeh. =: Tor Hamiltonii

Gr. =s Barbus hexastichus MeCl. =: Barbus tor Val. Bengala.

II progeneius Val. s Cyprinus tor Bueh. ColL sec.

McCl. =5 Barbus progeneius MeCl. ..... Bengala.

// putitora Blkr =: Cyprinus putitora Bueh. z: Bar- bus putitora McCl. .......;.. Bengala, China.

u spinulosus Blkrs Barbus spinulosus McCl. . . China?

* // douronensis Blkr ■zi Barbus douronensis Val. =3

Barbus dauronensis Heek Java, Sumatra.

* // soro Blkr :s Barbus soro Val Java, Sumatra.

* II tambra Blkr=: Barbas tambra Val. ..... Java.

* // tambroides Blkr. . . . . ■ Java, Sumatra.

// zambezensis Pet- (nomen mihi tantum cognitum). . Africa (Mossamb.) Barbas valgaris Flem. =: Cyprinus barbas, L. = Cyprinus barba

gibbosiTS Pet. inermis Pet. trimacalatas Pet radiatus Pet.

281

Hartm.=! Barbas commanis Cav.s Barbas flaviatilis Ag. Europa.

Barbus Mayori Val Europa.

II plebejas Bp. =3 Barbas tiberinas Bp Europa.

// eques Bp. =3 Cyprinas barbas ? Nardo Europa.

// leptopogon Bp. Europa.

// scincus Heek Syria.

// ? longas Heek. (descriptio mihi ignota) Syria.

// barbulas Heek Syria, Persia.

// mystaceas Blkr =3 Cyprinas marsa Güldenst. ? ::i. La-

ciobarbas naptaceas Heek Syria, Mar. casp.

// schejch Blkr =3 Luciobarbas schejch Heek. =! Lucio-

barbas schech Heek Syria.

II esocinus Blkr =3 Luciobarbas esocinas Heek. . . Syria. // xanthopterus Blkr^ Luciobarbas xantliopterus Heek. Syria. // paludinosus Pet. ( nomen mihi tantum cognitum ) . Africa (Mossamb.).

( // H II II ) . Africa (Mossamb.).

( // // // // ) . Africa (Mossamb.).

( // // // // ) . Africa (Mossamb.).

{ u II II II ) . Africa (Mossamb.).

Opsaridiam zambezense Pet. (gen. et spec. nom. mihi tantum

cognit loei?) Africa (Mossamb.).

Heraibarbus barbus Blkr!=:Gobio barbas T. Schl Japonia.

Pseudophoxinus zeregi Blkr =! Phoxinellus zeregi Heek. . . Syria. Rohteichthys microlepis Blkr :=i Barbus microlepis Blkr =3

Systomus microlepis Blkr =^ Rohtee microlepis Blkr Sumatra, Borneo.

Rohtee Ogilbii Syk ^ Osteobrama Ogilbii Heek Deccan.

// Vigorsii Syk. =: Osteobrama Vigorsii Heek. . . . Deccan. II Alfredianus Blkr=^ Leuciscus Alfredianus Val. ::3 Leu- ciscus Duvaucelii Val. (Poiss. XVH p. 58 nee pag.

71 fig. 491)-. . . . . : Deccan.

n ? cotis Blkr ;=: Cyprinus cotis Buch. ^ Cyprinus cotio Bueh.^ Abramis gangeticus Swns. :=■ Osteobrama co- tis Heek. — Leuciscus cotio Val; Bengala.

II?? chrysops Blkr=: Leuciscus chrysops Val Bengala.

// Blythi Blkr=: Systomus microlepis Blyth (nee Blkr). . Bengala?

// bramuia Blkr=2 Abramis bramuia Val China.

*' terminalis Blkr^ Abramis terminalis Richds. . . . China. I' ? rhomboidalis Blkr =i Abramis ■ rhomboidalis Richds.

=3 Leuciscus rhomboidalis Val China.

36

282

Acanthobraraa centisqaama Heek. =! Trachibrama centisqua-

ma Heek Syria.

* marmid Heek. =3 Trachibrama marmid Heek. . Syria. // capida Heek. =: Trachibrama cnpida Heek. . . . Syria. // arrhada Heek. i^ Trachibrama arrhada Heek. . . Syria. // pekinensis Blkr ^ Abramis pekinensis Bas. . . . China. // mantschurica Blkr ::3 Abramis mantschuricus Bas. Mongol., Mantschuria. Rhodeus amaras Ag. =3 Alburnus Ausonii Marsigl. ::3 Cyprinas Europa, Asia minor.

amarus L. =: Leuciscus amarus Cnv

Chanodichthys mongolicus Blkr :=3 Leptocephalus mongolieus Bas. Mongolia , Mantsliur. u ? argenteus Blkr =! Leuciscus argenteus Bas. . . China.

// ? aethiops Blkr::^ Leuciscus aethiops Bas China,

Pseudoculter pekinensis Blkr :=: Culter pekinensis Bas. . . . China.

V exiguus Blkr=! Culter exiguus Bas China.

Hemiculter leucisculus Blkr =: Culter leucisculus Bas China.

Aulopyge Hügelii Heek Europa (Bosnia, Dalmat.)

Meda fulgida Gir. Am. sept. (Rio San Pedro);

Chedrus chedra Blkr z3 Cyprinus chedra Buch. =: Chedrus Grayi

Swns.=: Pachystom. chedra Heck.=; Leueisc. chedra McCl. Bengala. 1/ tila Blkr =3 Cyprinus tila Buch. =5 Pachystomus tila Heek.

;=! Leuciscus tila Val Bengala. *

// apiatus Blkr ;=i Cyprinus apiatus Val. =2 Leuciscus apia-

tus McCl. — Pachystomus apiatus Heek Bengala.

// ? brachiatus Blkr =3 Leuciscus brachiatus McCl. =: Leu- ciscus branchiatus McCl. =i Pachystomus brachiatus Heek. Bengala. Plargyrus cornutus Gir. =3 Cyprinus cornutus Mitch. :::: Cy- , prinus rubripinnis Mus. Par. =3 Leuciscus cornutus De Kay = Hypsolepis cornutus Baird z^ Argyreus rubri- pinnis Heek Am. s. (N.BrittJnd.lake, etc)

u typicus Gir. :=i Rutilus plargyreus Raf. =3 Leuciscus plar- gyrus Kirtl Amer. sept. (Ohio).

// gibbosus Gir. :=ï Leuciscus gibbosus Stor. =5 Hypsole- pis gibbosus Ag Amer. sept. (Alabama etc).

fi frontalis Gir. :=3 Leuciscus frontalis Ag. =: Hypsolepis

frontalis Ag Amer. sept. (Lac superior).

1/ graeilis Gir. — Leuciscus gracilis Ag Amer. sept. (Lac- Huron).

// Bowmani Gir Amer. sept. (Nebraska).

V argentatus Gir Amer. sept. (James-fl)

* Catla Buchanani Val =! Cyprinus catla Buch. =: Gibelion

283

-X

catta Heek . Bengala.

Hypophthalmichthys molitrix Blkr =2 Leuciscus molitrix Val. :=:

Leuciscus hypophthalmus Gray, Richds. . . . China. // mantschuricus Blkr=! Cephalas mantschuricus Bas. Mongol. , Mantschur. // nobilis Blkr :=: Leuciscus nobilis Gray. .... China- H ? idella =3 Leuciscus idella Val ? ;=! Aspius? vel Idus?

ideila Richds ^ China.

// ? piceus Blkr =3 Leuciscus piceus Richds China.

// ? aeneus Blkr =3 Leuciscus aeneus Val China.

* Thynnichthys thynnoides Blkr;=; Leuciscus thynnoides Blkr. . Sumatra. // polylepis Blkr Sumatra, Borneo.

N harengula Blkr :=j Leuciscus harengula Val. . . . Pegu.

// ? jesella Blkr =; Leuciscus jesella Val China.

II ? rosetta Blkr =2 Leuciscus rosetta Val China.

// ? xanthurus Blkr ;=! Leuciscus xanthurus Richds. z5

Aspius? xanthurus Richds China.

* Amblypharyngodon mola Blkr =3 Cyprinus mola Buch. =3

Leuciscus mola McCl. :=; Opsarius mola Heek. 3

Mola mola Heek. =j Leuciscus pellucidus McGl.. . Bengala.

* * microlepis Blkr =:3 Leuciscus microiepis Blkr. . . Bengala,

n melettina Blkr=! Leuciscus melettina Val. . . . Hindost. occid- Devario Buchanani Blkr =: Cyprinus devario Buch. a Cyprinus

devarid Buch. =3 Devario devario Heek Bengala.

H cyanotaenia Blkr =: McCl., Ind. Cypr. As. Res. XIX

tab. 56 fig. 9 Bengala.

// MacClellandi Blkr :=; McCl., Ind. Cypr. As. Res. XIX

tab. 56 fig. 8 Bengala.

* ostreographus Blkr =j Perilampus ostreographus McCl.

=3 Devario osteographus Heek Assam.

* Luciosoma (Luciosoma) setigerum Blkr =! Barbus setigerus

Val. =3 Barbas podonemus Blkr Java, Sumatra.

* II { II ) spilopleura Blkr Sumatra, Siam.

* n (Trinematichthys) trinema Blkr ;=: Leuciscus trinema

Blkr Sumatra, Borneo.

Perilatapus rerio Blkr =! Cyprinus rerio Buch- =3 Perilampus striatus

McCl. =! Nuria rerio Val. =3 Esomus striatus Heek. Bengala. tt dangila Blkr :=! Cyprinus dangila Buch. :=3 Peri- lampus reticnlatns McCl. =: Esomus reticulatus McCl. Bengala. // ? lineolatus Blkr =3 Leuciscus lineolatus Blyth. . . Darjeling.

284

• Esomus danrica Heek. :=! Cyprinus danrica Buch. :=! Cypri- nas danraa Buch. ^ Cyprinus satiha Buch. :=i Cypri- nus jogia Buch. s Esomus vittatus Swns. :=i Eso- mus danrua Heek. =; Perilampus recurvirostris McGl. =3 Perilampus macropterus McCl. =j Perilampus ma- crourus McCl. :=i Nuria danrica Val. ;=i Cyprin dan- rica, Cyprin jogia et Cyprin sutiha Val. .... Bengala. V thermoicos Heek. s Nuria thermoicos Val. . . . Ceylon. // thermophilus Heek. :i3 Perilampus thermophilus McCl.

=3 Nuria thermophylos Val Bengala.

Tinca valgaris Cuv. =3 Cyprinus tinea L. ::^ Tinca chrysitis

Ag. =s ïinca italiea Bp Europa, Asia minor.

'/ ? perennurus ]Ieck. :=i Cyprinus perenurus Pall. ^

Leuciscus pernurus Val Sibiria.

Argyreus atronasus Heek. =^ Cyprinus atronasus Mitch- =2 Leu- ciscus atronasus Stor. =: Rhinichthys atronasus Ag. A. sept. (N. York, Massach.) // marmoratus Gir. z3 Rhinichthys marmoratus Ag. . Amer. sept. (Lac. super.) // nasutus Gir. :=: Leuciscus nasutus Ayr. ^ Rhinich- thys nasutus Ag. =3 Chondrostoma? nasutum Heek. A. sept. (Massach., Connect).

// obtusus Gir. ^ Rhinichthys obtusus Ag Amer. sept (Huntsville).

u meleagris Gir- :=i Rhinichthys meleagris Ag- . . . Amer. sept. (Jowa).

// dulcis Gir. ..:...... Amer. sept. (Nebraska).

" nubilus Gir. Amer. sept. (Puget-sound).

'/ osculus Gir Amer. sept. (R. San Pedro).

// notabilis Gir. Am. sept. (R. St. Cruz, Sonora).

'/ chrysogaster Blkr:::^ Agosia chrysogaster Gir. . . Amer. sept. (R. St Cruz). // metallicus Blkr =i Agosia metallica Gir. .... Amer. sept (R. San Pedro). Chrosomus erythrogaster Raf. ::^ Luxilus erythrogaster Kirtl. ;=i

Leuciscus erythrogaster Stor. ^ Rutilus ? ruber Raf. A. sept.'(Ohio, ïenessee, Osag.)

Tiaroga cobitis Gir Amer- sept. (R. San Pedro).

Phoxinus Belonii Aldv. =3 Cobitis fluviatilis Marsigl. ::^ Cy- prinus phoxinus L. :=! Cyprinus aphya Meid. :=! Leuciscus phoxinus Cuv. 7=i Phoxinus laevis Ag. =ï Phoxinus Marsilii Heek. ^ Cyprinus Lumaireul

Bonell. =: Phoxinus Lumaireul Heek Europa.

Phoxinellus alepidotus Heek. s Leuciscus alepidotus Heek. . Europa. Cirrhina Dussumieri Val. zn Isocephalus Dussumieri Heek. Hindost- (Mysore). Gobio fluviatilis Ag. =i Gobius fluviatilis Marsigl. ^ Cypri- nus gobio L. =^ Gobio vulgaris Cnv. s Gobio lu-

285

tescens De Filippi. ...:.',.. . . . Europa. Gobio nranoscopus Ag Europa.

// venatus Bp. =! Cypriiuis benacensis Pollini ? . . . Europa.

II obtusirostris Val. Europa.

II damascinus Val. :=! Scaphiodon ? damascinus Heek.

=! an Gobio ? BIkr Syria.

// rivnlaris Bas -. China.

// cataractae Val Amer. sept.

// gelidus Gir Amer. sept.

// aestivalis Gir . Amer. sept.

// vernalis Gir : . . . Amer. sept.

Sarcocheilichthys variegatus Blkr^ Leuciscus variegatus T.Schl. Japonia.

* Leptobarbus Hoevenii Blkr ^ Barbus Hoevenii Blkr- . . Sumatra, Borneo.

* Gnathopogon elongatus Blkr =5 Capoëta elongata T. Schl. =3

Devario elongata Heek Japonia.

// gracilis Blkr=: Capoëta gracilis T. Schl. =3 Devario

gracilis Heek Japonia-

Pseudorasbora parva Blkr;=3 Leuciscus parvus T. Schl. . . Japonia.

* // pusilla Blkr ;=: Leuciscus pusillus T. Schl . . . Japonia.

* Rasbora argyrotaenia Blkr =s Leuciscus argyrotaenia Blkr =j .

Leucisc. cyanotaenia Blkr =: Leucisc. Schwenkü Blkr. Java , Bali , Sumatra.

* // lateristriata Blkr :=j Leuciscus lateristriatus V. Hass. . Java, Sumatra.

* II dusonen sis Blkr 1=3 Leuciscus dusonensis Blkr- . . Sumatra, Borneo, Siam.

* '/ kallochroma Blkr =3 Leuciscus kallochroma Blkr. . . Borneo , Banka.

* Il sumatrana Blkr =3 Leuciscus sumatranus Blkr. . . Sumatra.

* // borneënsis Blkr Borneo.

* // Einthoveni Blkr=^ Leuciscus Eithovenii Blkr. . . . Born. , Bilit. , Banka.

* II bankanensis Blkr =; Leuciscus bankanensis Blkr. . Banka.

* // leptosoma Blkr =3 Leuciscus leptosoma Blkr. . . . Sumatra.

'■ '/ cephalotaenia Blkr =; Leuciscus cephalotaenia Blkr. . Born. , Billit., Banka, Sing.

* // Buchanani Blkr =3 Cyprinus rasbora Buch. =s Leu-

ciscus rasbora McCl. =3 Opsarius rasbora Heek. =:;

Cyprin rasbora Val. =3 Leuciscus rasbora Cant.? . Bengala, Pinang?

'/ daniconia Blkr =3 Cyprinus daniconius Buch. =) Leu- ciscus daniconius McCl. =: Opsarius daniconius Heek. Bengala.

// haematopterus Cast. Icon .... Siam.

* anjana Blkr :=3 Cyprinus anjana Buch. =3 Leuciscus

lateralis McCl. z3 Opsarius anjana Heek Bengala-

286

Rasbora?? bata Blkr =: Cyprinus bata Buch Bengala.

// ? dandia Blkr s Leuciscus dandia Val Ceylon.

// ? elingulata BIkrzsPerilarapuselingulatus McCl. =! Leu»

ciscus elingulatus McCI. ;=j Squalius elingulatus Heek. Bengala.

V ? teretiuscula Blkr =: Leuciscus teretiusculus Bas. . China.

// ? tschiliensis Blkr =3 Leuciscus tschiliensis Bas. . . China.

II curricula Blkr =3 Leuciscus curriculus Richds. . . China.

n ? vandella Blkr ■;=:. Leuciscus vandella Richds. . . China.

//?? cura Blkr =1 Cyprinus cura Buch Bengala;

// ? piscatoria Blkr s Opsarius piscatorius McCl. . . . Bengala.

// elanga Blkr =: Cyprinus elanga Buch. =5 Bengala elanga Gr. ï=; Leuciscus dystomus McCl. ;=; Cir- rhina? elanga Val. ::3 Scardinius distomus Heek. Bengala. Rasborichthys Helfrichü Blkr z^ Leuciscus Helfrichü Blkr. Borneo. Elopichthys dauricus Blkr za Nasus dauricus Bas. . . . Mongol., Mantschur.

n bambusa Blkr ^ Leuciscus bambusa Richds. ;=; Che-

la? vel Pelecus? Richds China.

Aspius rapax Ag. :=; Cyprinus aspius L. =3 Cyprinus rapax Pall. -zi, Cyprinus taeniatus Eichw. var Leuciscus aspius Cuv. Europa.

// owsianka Czernay Europa.

n Turskyi Blkr =: Squalius Turskyi Heek. =! Leueis-

// cus (Microlepis) Turskyi Bp Europa.

// microlepis Blkr =3 Squalius microlepis Heek. =: Leu- ciscus (Microlepis) microlepis Bp Europa.

// tenellus Blkr =; Squalius tenellus Heek. =3 Leu- ciscus (Microlepis) tenellus Bp. ....... Europa.

// albus Blkr =:; Squalius albus Bp Europa.

// leptocephalus Heek. z:j Cyprinus leptoeephalus Pall. , Asia.

// chalcoides Heek. s Cyprinus chalcoides Güldenst. . Asia.

// tarichi Heek. ;=; Cyprinus tarichi Güldenst. . . . Asia.

// vorax Heek Syria.

// berag Blkr ^ Squalius berag Heek. =3 Squalius berak

Heek Syria.

II lepidus Blkr =: Squalius lepidus Heek Syria.

Güa robusta Baird Gir. . • Amer. sept. (Zuni fl.).

// elegans Baird Gir Amer. sept. (Zuni fl).

II conocephala Baird Gir Amer. sept. (San Joaquia fl.)

287

Gila gracilis Baird Gir. .'......:.... Amer. sept. (Zunifl.).

f/ Emorii Baird Gir Amer. sept. (Gila fl.).

// Grahami Baird Gir Amer- sept. (Gila fl.).

// pulchella Baird Gir. =:; Tigoma pulchella Gir. . . Amer. sept. (Texas). // conformis Blkr :=: Lavinia conformis Baird Gir. .

:=: Tigoma conformis Gir Amer. sept. (California).

1/ gibbosa Baird Gir. =3 Tigoma gibbosa Gir. . . . Amer. sept. (R. Santa Cruz).

1/ bicolor Blkr =3 Tigoma bicolor Gir Amer. sept. (Flamath lac).

1/ purpurea Blkr zi Tigoma purpurea Gir Amer. sept. (Rio Iluagui).

// intermedia Blkr =5 Tigoma intermedia Gir. , . . Amer. sept. (Rio San Pedro).

1/ obesa Blkr. zs Tigoma obesa Gir x\mer. sept. (Salt-lake-valley).

V Hamboldtü Blkr zs Tigoma Humboldti Gir. . . . Amer. sept. (Humboldt fl.).

// lineata Blkr zi Tigoma lineata Gir Amer. sept. (Humboldt fl.).

rr Girardi Blkr :=: Tigoma gracilis Gir Amer. sept. (Humboldt fl.).

// nigrescens Blkr =3 Tigoma nigrescens Gir. . . . A. spt.(Boca grande. Jonas fl.).

// pulchra Blkr =j Tigoma pulchra Gir Amer. sept. (Chihchuari fl).

if crassa Blkr =3 Tigoma crassa Gir Amer. sept. (California.).

// Cooperi Blkr =: Cheonda Cooperi Gir Amer. sept. (Columbia fl).

// coerulea Blkr =: Cheonda coerulea Gr Amer. sept. (Lost fl).

Ptychocheilus grandis Gir. =5 Gila grandis Ayr. =5 Ptychochei- '

lus major Ag Amer. sept. (Californ.).

// oregonensis Gir. =! Cyprinus (Leuciscus) oregonen-

sis Richds. =: Ptychocheilus gracilis Ag. Piek =3

Leuciscus oregonensis Val Am. sept- (Oregon, Col. fl. etc)

// rapax Gir Amer. sept. (Californ.).

f/ vorax Gir. . ,. Amer. sept.

// lucius Gir. Amer. sept. (Rio Colorado).

;/ elongatus Blkr =: Luxilus elongatus Kirtl. =3 Leu- ciscus elongatus De Kay :=^ Alburnoides elongatus

Les. =: Leuciscus productus Stor. =: Clinostomus

elongatus Gir Amer. sept. (Ohio, Wabash).

// funduloides Blkr :^ Clinostomus funduloides Gir. . Amer. sept. (Washington).

'/ aflinis Blkr =: Clinostomus affinis Gir Amer. sept (James river).

i> carolinus Blkr =3 Clinostomus carolinus Gir. . . . Amer. sept. (Salem N. C.) Opsarius (Shacra) Blkr =: Cyprinus shacra Buch. =3 Opsarius cirratus McCl. =: Pachystomus schagra Heek. :^

Barbus schagra Val. s Chedri sp.^ Assam.

// ( " ) cocsa Blkr ^ Cyprinus cocsa Buch. =: Leuciscus

cocsa McCl, :=: Pachystomus cocsa Heek. .... Bengala.

288

Opsarius? (Shacra) chapalio Buch. =3 Cyprinus chapalio Buch. :=:

Esomus chapalio Heek Bengala.

// (Opsarius) goha Heek. =3 Cyprinus goha Buch. — Cyprinus (Leuciseus) goha Buch- =3 Opsarius gracilis MeCl. :=! Leuciseus goha Val Bengala, Assam.

II { II ) tileo Blkr :^ Cyprinue tileo Buch. =s Opsarius ma- culatus McCl. =: Opsarius maeulosus McCl. =; Leu- ciseus tileo Val Bengala.

// { II ) bola Blkr =3 Cyprinus bola Buch. =3 Opsarius me-

gastomus McCl. z^ Leuciseus bola Val. .... Bengala.

'/ { // ) barila Blkr=: Cyprinus barila Buch.=^ Cyprinus chedrio Buch. =; Opsarius anisocheilus MeCl. =: Leuciseus barila Val. ^ Leuciseus chedrio Val. . Bengala.

// { II ) barna Blkr=:ï Cyprinus barna Buch. ^i^ Cyprinus balibhola Buch. =5 Opsarius fasciatus MeCl :=3 Leu- ciseus barna Val Bengala.

// { II ) vagra Blkr :=: Cyprinus vagra Buch. ;=: Cyprinus loya Buch. ^ Opsarius isoeheilus McCl. :=! Leucisus va- gra Val • Bengala.

'/ ( '/ ) brachialis MeCl. (an var. Opsarii tileo?) . . . Bengala.

// ( '/ ) aeanthopterus McCl. ^ Opsarius latipinnatus McCl.

;=; Opsarius? aeanthopterus Heek Assam.

// ? ( '/ ) aequipinnatus Blkr =: Perilampus 'aequipinnatus

MeCl. =! Chela aequipinnata Heek Bengala.

// { II ) gatensis Blkr ^ Leuciseus gatensis Val Hindostan.

// ? ( // ) hoalius Blkr =s Cyprinus hoalius Buch Bengala.

// ? ( // ) solio Blkr =: Cyprinus solio Buch. ...... Bengala.

// ? ( // ) borelio Blkr -^ Cyprinus borelio Buch Bengala.

// ( // ) salinoides Blkr ■:=i. Leuciseus salmoides Blyth. . . Bengala.

// ? ( // ) hoQiospilotus Blkr ::i Leuciseus homospilotus Richds-

Aspius? vel Alburnus? Richds China-

// ( // ) uneirostris Blkr ^ Leuciseus uncirostris T. Sehl. Japonia.

// { II ) platypus Blkr -^ Leuciseus platypus T. Schl. . . Japonia.

// ( // ) maeropus Blkr=^ Leuciseus macropus T. Schl. . Japonia.

// ( // ) minor Blkr =3 Leuciseus minor T. Schl Japonia.

// ( // ) Temrainckii Blkr ^ Leuciseus Teraminekü T.Schl. Japonia.

// ( )/ ) Sieboldii Blkr =1 Leuciseus Sieboldü T. Schl. . . Japonia.

// ? { II ) nesogallicus Blkr ;=; Leuciseus nesogallicus Val. . Mauritius.

289

Opsarias (Opsaritis) thebensis Blkr=3 Leuciscus thebensis De Joann. — Leuciscus niloticus De Joann. ^ Opsarius the- bensis Heek Nilus.

// (Bendilisis) bendilisis Blkr =:; Cyprinus bendilisis Buch. ^

Opsarius bendilisis Heek. =5 Gobio bendilisis Val. Hind. (Mysore). // ( // ) bicirrhatus Blkr =^ Opsarius bicirrhatus McCl. ;=;

Leuciscus bicirratus Blkr Afghanistan.

Abramis brama Cuv. =3 Brama Marsigl. ::ï Cyprinus brama L.

•=. Cyprinus farenus L Europa.

// blicca Cuv. =i Cyprinus ballerus Meid, (nee L.) =5 Cyprinus blicca Gm. ::3 Blicca argyroleuca Ileck. ^

Blicca blicca Heek Europa.

// viniba Cuv. =5 Capito anodromus Marsigl. 3 Cyprinus

vimba L. ^ Cyprinus carinatus Pall Europa.

// ballerus Cuv. ^ Cyprinus ballerus L. =:ï Ballerus bal- lerus Heek Europa.

. // Buggenhagii Cuv. =! Cyprinus Buggenhagü BI. ^ Blic-

I copsis Buggenhagii Heek Europa.

// vetula Ileck. Europa.

II sapa Heek. =3 Cyprinus sapa Pall. :=! Brama secun.

da foem. Marsigl. ;=! Abramis Schreibersii Heek. . Europa.

I II melanops Heek. : . Europa.

// Leuckartii Heek. Europa.

// laskyr Nordm. =; Cyprinus laskyr Güldenst. :=! Cypri- I nus gastera vel lasgyrr Pall. =! Blicca laskyr Heek. . Europa.

\ II microlepidotus Ag Europa.

^ // micropteryx Ag Europa.

; II argyreus Ag. =3 Cyprinus Buggenhagii BI. var.? Val. . Europa.

\ II erythropterus Ag Europa.

, // elongatus Ag Europa (Crimea.)

// - tenellus Val. :=! Leuciscus tenellus Val Europa (Crimea.)

', // Erivaldskyi Heek. . , Natolia.

// chrysoprasius Heek. :=i Cyprinus chrysoprasius Gm. Pall. Asia. gibbosus Heek. :=! Cyprinus gibbosus Gm. Pall. . . Asia.

persa Heek. nï Cyprinus persa Gm. Pall Persia.

Luxilus americanus Gir. ^ Cyprinus americanus Lac, ;=i Cypri- nus chrysoleucHS Mitch. 7:5 Leuciscus chrysoleucus Stor. =3 Leuciscus Boscii Val. ^ Leucosomus chrysoleucos Heek. -^ Stilbe chrysoleucus De Kay ;=! Leucosomus

37

// g.

//

290

americanus Gir ; . . Amer. sept. (Massach.).'

Luxilus compressus Gir. =3 Rutilus compressus Raf. =5 Leu-

ciscus compressus Kirtl Amer. sept. (Ohio).

// obesus Gir.=: Leuciscus obesus Stor. =s Stilbe obesus Ag. Amer. sept. ( Alabama) . // occidentalis Gir. :=i Leucosomus occidentalis B. Gir. A. sept. (Posa, Four-creek).

leptosomus Gir Amer. sept. (Texas).

seco Gir Amer. sept. (Texas).

lucidus Gir Amer. sept. (Canadian Riv.).

/■/ versicolor Blkr. :=; Cyprinus eolus Cosse m =: Abra-

mis versicolor De Kay =3 Stübe versicolor Ag. . Amer. sept. (N. York). V balteatns Blkr ;=: Abramis balteatus Richds. =:

Squalius balteatus Heek. 7=i Leuciscus balteatus

Val. =3 Richardsonius balteatus Gir. . . ... . Amer. sept. (Columbia fi.).

1/ lateralis Blkr ^ Richardsonius lateralis Gir. . . Amer. sept. (Puget-sound). Alburnus ? parvulus Blkr :=: Leuciscus parvulus Val. . . Europa (Grimea). 1/ bipunctatus Heek. 7:^ Phoxinus primus Mars. =: Cy- prinus bipunctatus L. ;=: Leuciscus bipunctatus Cuv.

;=! Leuciscus Baldneri Val- ^ Aspius bipunctat. Ag. Europa.

// coeruleus Heek. . . .• : Syria.

// lucidus Heek. =! Phoxinus secundus JMarsiarl. :=!

Cyprinus alburnus L. ^ Leuciscus alburnus Cuv. :=;

Aspius ochrodon Fitz. =3 Aspius alburnus Ag. :=i

Aspius alburnoides Selys Europa.

// breviceps Heek. Kner. :....■.... Europa. // alborella Heek. ;=; Aspius alborella De Filipp. . Europa.

// scoranza Heek Europa.

// fracchia Heek. Kner i , ■ Europa.

// scoranzoides Heek. Kner. ......... Europa.

// mento Heek. :=- Aspius mento Ag. =3 Aspius Hec-

kelii Fitz i . Europa.

f/ obtusus Heek Europa.

// acutus Heek . .- Europa.

// cordilla Blkr ;=3 Cyprinus cordilla Savi =; Leuciscus

cordilla Val Europa.

u delineatus Blkr^i- Squalius delineatus Heek. . . Europa. // abruptus Blkr =: Leucaspius abruptus Heek. Kner. Europa. // ? niloticus Heek. :^ Leuciscus niloticus De Joann. =3

Pelecus niloticus Heek. ; an Chela? Nilus.

// ? bibie Blkr ;=3 Leuciscus bibie De Joann. — Pelecus

bibie Heek.; an Chela? • Nilus.

291

Albunuis sellal Heek. ;.;..;.:;:;;:; Syria.

// microlepis Heek Syria.

// hebes Heek Syria.

u mossulensis Heek Syria.

// capito Heek Syria.

// paliidus Heek , . . Syria.

» iblis Heek Persia,

// sehejtan Heek Persia.

// caudimacula Heek Persia.

// megacephalus Heek. Persia.

// maxillaris Heek =! Leuciseus maxillaris Val. ^ Al-

burnus iblis Heek. ? .'' Persia,

// albuloides Heek. :=! Leueiscus albuloides Val. . . Persia. // clupeoides Heek. xri. Leueiseus clupeoides Val. . Persia.

// ? rubellus Blkr ::3 Alburnus rubellus Ag Amer. sept. (Lac. super.).

// lepidulus Gir. ,.;.........• A. spt. (Black- warrior fl.).

// dileetus Gir. ^ Alburnellus dilectus Gir Amer. sept. (Arkansas).

// umbratilis Gir. ;=! Alburnellus uinbratilis Gir. , . Amer. sept (Arkansas). u amabilis Gir. ;=! Alburnellus umbratilis Gir. . . . Amer. sept. (Rio Nueces). '/ socius Gir. :=! Alburnellus socius Gir. . ; ; . . Amer. sept. (Texas). n megalops Gir. ;=i Alburnellus megalops Gir. . . . Amer. sept (Texas).

Hybopsis (Hybopsis) graeilis Ag. Amer. sept. (Huntsville).

u ( // ) dorsalis Ag .............. Amer. sept (Burlington, Jowa).

// ( // ) Storerianus Gir. :=! Rutilus Storerianus Kirtl. •:::,

Leuciseus Storerianus Kirtl . A. spt. (Ohio, Russellville).

// ( *' ) Winchellii Gir. Amer. sept. (Alabama).

// (Hudsonius) hudsonius Blkr ::i Clupea hudsonia Clint. Leueiseus hudsonius De Kay;=: Stolephorus hudsonia- nus Cozzens ::3 Catostomus hudsonius Ag.=3 Hudso- nius hudsonia Gir. :=i Hudsonius fiuviatilis Gir. . A. s. (Huron, Miehig., Huds- fl.). // ( 1' ) amarus Blkr ::^ Hudsonius amarus Gir. . . . Amer. sept.

Leucosoraus plumbeus Gir. =3 Gobio plumbeus Ag Am. sept. (Lac. sup.^ Huron).

// pulehellus Gir. ^ Leueisc. pulehellus Stor. :=i Leucisc. argenteus Stor. =3 Leucosomus chrysoleucus Heek. ^ Leucisc. Storeri Val. ^ Cheilonemus pulehellus Gir. Am. sept. (Nov. Brittanu.).

// dissimilis Gir Am. sept. (Milkriver).

// paliidus Gir Am. sept. (Arkansas).

// incrassatus Gir Amer. sept. (Choctaw-agency).

V laevigatus Heek. :=! Cyprinus laevigatus Mus. Paris. ,

sec. Heek .... Amer. sept. (New- York).

292

Leucosomus inaequilobusBlkr— Pogonichthysinaequilobus B. G. Amer. sept. (San-Joaq. fl.).

// symmetricus Blkr=! Pogonichthys symmetricus 13. G. Amer. sept. (Scan-Joaq. fl.).

// argyreiosus Blkr =3 Pogonichthys argyreiosus Gir. Amer. sept. (Californ.).

// communis Blkr s Pogonichthys communis Gir. Amer. sept. (Nebraska).

u nebracensis Blkr ;=: Nocomis nebracensis Gir. . Amer. sept. (Nebraska).

'/ bellicus Blkr :=; Nocomis bellicus Gir Amer. sept. (Black-warrior fl.).

// ? gracilis Blkr z^ Leuciscus gracilis Richds. =: Leu- cosomus gracilis Ileck Amer. sept. (Saskatchewanfl.).

//? vittatus Blkr— Leuciscus vittatus De Kay. . . Amer. sept. (New- York).

// ? corporalis Blkr ^ Cyprinus corporalis Mitch. s

Leuciscus? corporalis De Kay Amer. sept. (New- York).

Ceratichthys biguttatus Baird ;::- Semotilus biguttatus Kirtl. =5

Leuciscus biguttatus De Kay Am. s. (Mahon. fl., Ohio).

tt amblops Gir. ;=! Butilus amblops Raf. .... Amer. sept. (Ohio).

// leptocephalus Gir Amer. sept. (Salem).

Semotilus atromaculatus Gir.=ï Cyprinus atromaculatus Mitch. =5

Leuciscus atromaculatus De Kay :::3 Leucisc. iris Val. Am. sept. (N. York.Carolina).

// speciosus Gir Amer. sept. (Nebraska).

// dorsalis Raf Amer. sept. (Ohio).

y cephalus Raf. :^ Leuciscus cephalus Kirtl. , , . . Amer. sept. (Ohio).

// macrocephalus Gir Amer. sept. (Nebraska).

// ? vandoisulus Blkr =i Leuciscus vandoisulus Val. . Amer. sept.

// ? rotengulus Blkr :=i Leuciscus rotengulus Val. . . Amer, sept. Leuciscus vulgaris Cuv. 7:^ Vandoise Belon 7^ Cyprinus leucis- cus L. ^ Cyprinus jaculus Jur. =3 Leuciscus ar- genteus Ag. =: Leuciscus saltator Bp. i=i Squalius leuciscus Heek. Kner Europa.

11 rostratus Ag. :r3 Squalius rostratus Heek. . . . Europa.

u cavedanus Bp. — Squalius cavedanus Bp. r3 Squa-

lius tiberinus Bp. ?— Squalius Pareti Bp. ? . . Europa.

// chalybaeus Blkr — Squalius chalybaeus Heek. Kner. Europa.

// rodens Ag. ;=; Squalus rodens Heek Europa.

tl dobula Ag. ;=; Capito fluviatilis Gesn. =: Capito

Ausonii s. Cephalus Mars. -^ Dobula Schoneveldü Will. =! Cyprinus cephalus L. ex parte ^ Cyprinus dobula L (nee syn.) ^ Cyprin. orfus Pall.=- Cyprin. idus BI. tab. 36 =3 Leuciscus frigidus Val. =5 Gar- donus cephalus Bp. =; Squalius dobula Heek. Kner. Europa.

H ^ argentatus Fitz. =3 Mugil s. Cephalus fluviatilis minor Gesn, — Capito fluviatilis s. Squalius minor

293

Marsigl. — Cyprinus clobula BI., tab. 5 nj Cyprinus leuciscus BI , tab. 97 =: Leuciscus vulgaris Heek.

— Squalius lepusculus Heek. Kner Europa.

Leuciscus lancastriensis Shaw — Leuciscus majalis Ag. =5

Squalius majalis Heek. ...-....., Europa.

// dolabratus Holandre — Squalius? dolabratus Heek.

=3 Scardinius? dolabratus Heek Europa.

illyricus Blkr =: Squalius illyricus Heek. . . . Europa. svallize Blkr ^ Squalius svallize Heek. . . . Europa.

albus Blkr =3 Squalius albus Bp Europa.

ukliva Blkr ^ Squalius ukliva Heek Europa.

« trasimenieus Blkr =: Squalius trasimenieus Bp. . Europa.

;/ rubilio Bp.=ï Squalius rubilio Bp. — Leucos rubilio Bp. Europa.

Fucini Blkr :=3 Squalius Fueini Bp Europa.

elatus Blkr:=: Squalius elatus Bp.— Leucisc. elatus Val. Europa, ochrodon Val. =i Aspius ochrodon Ag Europa.

n peleponensis Val Europa.

// stymphalicus Val. . . • Europa.

V albiensis Val Europa.

II burdigalensis Val. Europa.

it sardella Val. =i Leuciscus dobula Costa. . . . Europa.

// comes Costa Europa.

// albidus Costa Europa.

// brutius Costa Europa.

II vulturinus Costa ^ Leuciscus vulturius Val. . . Europa.

// fasciatus Val. ;^ Aspius fasciatus Nordm. . . . Europa.

II orientalis Blkr::::^ Squalius orientalis Heek, =5 Squa- lius cephalopsis Heek Syria.

// spurius Blkr;::^ Squalius spurius Heek Syria.

// rutilus L. — Rubellus Marsigl. :=: Cyprinus rutilus

L. -^i. Rothauge BI. zu Leuciscus lividus Heek. =3

Gardonus rutilus Bp Europa.

Pausingeri Heek. 3 Gardonus Pausingeri Bp. . . Europa, pigus De Filipp. r::, Cyprinus rutilus Scopoli -zi, Gardonus pigus Bp Europa.

// virgo Heek. Kner:::^ Nörfling, Erfle Gesn. =3 Vröw- fish Will. =^ Orfus Germanorum Marsigl. s Cy- prinus idus Eitz. :=^ Cyprinus orfus Reis. 7=, Che- vaine du Lech Val ; Europa.

V

294

Leuciscus Meidingeri Heek. Knei'=; Cyprinus grislagine Meid. (nee L.) =2 Leuciscus grislagine Ag. Val. (colores tantum) Europa, Asia minor.

// Frisii Nordm. :=■ Gardonus Frisii Bp Europa.

// cephalus Heek ;=! Cyprinus cephalus h. :=: Cypri- nus jeses Jur. . , , . . . Europa.

// prasinus Ag Europa.

f/ roseus Bp ;:5 Gardonus ? roseus Bp Europa.

// Genei Bp Europa.

// Heckelii Nordm. .' Europa (Criraea).

u adspersus Blkr ^ Leucos adspersus Heek . . . Europa.

// rutiloides Selys ::3 Leucos? rutiloides Heek. , . Europa.

// Selysii Heek. ::^ Leucos Selysii Heek Europa.

// aula Val. :=! Squalius aula Bp, ^ Leucos (Ceniso- phius) pauperum Bp: :=i Leuciscus pauperum De Fil. ^:- Leuciscus scardinius De Fil. =3 Squalius aula Heek. ^^ Leucos aula Bp. ;=; Leucos (Cenisophius) scardinus Bp Europa.

iT'. rubella Bp. — Leucos rubellicus et Leucos Henlei Bp. ? ^ Squalius rubella Heek. ;i: Leucos rubella Heek. ;:- Leucos cisalpinus Heek Europa.

// basack Elkr:=! Leucos basack Heek. ..... Europa.

// chrysopterus De Kay Amer. sept.

// vittatus De Kay Amer. sept.

// Agassizii Val. ^ Ryserle, Ryssling Gesn. 75 Grys- lagine Will., tab. Q 1 fig. 1 =; Leuciscus aphya Ag. — Chondrostoma rysela Ag.?? =5 Squalius aphya Heek. ::: Telestes aphya Bp. =? Telestes rysela Heek. ^ Leuciscus (Telestes) muticellus Günth. (nee Bp.) — Telestes Agassizii Heek. Kner Europa.

// Savignyi Val. ;=: Telestes Savignyi Bp. :=! Leuciscus

muticellus De Fil. sec. Bp Europa,

// muticellus Bp. — Telestes muticellus Bp. =s Squa- lius muticellus Heek Europa.

Barbini affinitatis nondum rite determinatae.

Leuciscus croceus Stor., Hentz, Ag Am. sept. (Alabama etc).

// elongatus Les. Val =; Alburnoides elongatus Les. Amer. sept. (Wabash).

295

Leuciscus pulchelioides Ayr. .:......... Amer. sept. (Connecticut).

dissimilis Kirtl-, De Kay Amer. sept. (Lac. Erie).

gille Val Nilus.

bisarre Val Nilus.

cir Val Nilus.

lacustris Val. ^ Cyprinus lacustris Pall. . . . Sibiria.

coreënsis Val., Richds Korea, Japonia.

fintella Val., Richds China.

chevanella Val., Richds China.

molitorella Val., Richds China.

cupreus Val., Richds China.

plenus Richds. :=! Cyprinus plenus Brouss. . . . China- zeylonicus Benn. (Rasborae affinis) Ceylon.

Scardinius erythrophthalmus Bp. :=! Cyprinus erythrophthal-

mus L. =s Leuciscus erythrophthalmus Val.;=! Scar- dinius hesperidicus Heek. Europa.

dergle Heek. Kner Europa.

scardafa 13p. ;=: Leuciscus scardafa Bp Europa.

// plotizza Heek. Kner =3 Scardinius platizza Bp. . Europa.

macrophthalmus Heek. Kner Europa.

Hegeri Bp. :=! Hegerius typus Bp. .:.... Europa. // marocchius Blkr :=! Leuciscus marocchius Costa. Europa.

// scarpetta Blkr. :=; Leuciscus scarpetta Val. . . . Europa.

// affinis Blkr :=! Leuciscus affinis Val Europa.

// idus Blkr=3 Capito fluviatilis quem Jesen et Jentling

appellant Gens. ^^n Capito fluviatilis coeruleus Mar-

sigl. :=! Cyprinus idus L. — Cyprinus jeses L. BI.

=3 Cyprinus idbarus Meid.— Leuciscus jeses Bp.?

^ Idus melanotus Heek. Kner Europa.

// orfus Blkr ;=; Capito fluviatilis subruber quem Ger-

mani Orfum appellant Gens. =3 Cyprinus orfus BI.,

L. BI. ^ Leuciscus orfus Val. =; Idus orfus Heek. Europa.

// miniatus Blkr =i Idus miniatns Heek Europa.

// neglectus Blkr ^ Leuciscus neglectus Selys =3 Idus

neglectus Heek Europa.

Alburnops blennius Gir Amer. sept. (Arkansas).

// Shumardi Gir Amer. sept. (Arkansas).

296

Alburnus illecebrosus Gir Amer. sept. (Arkansas).

V? spirlingulus Blkr rj Leaciscus spirlingiiUis Val. . Am. sept. (N. Jers.N. Harm.). Cyprinella babaliaa Gir. ■^ Leuciscus bubalinua Baird Gir. Amer. sept. (Arkansas).

// urabrosa Gir Amer. sept. (Canadian fl.).

// Gunnisoni Gir Amer. sept. (Utah). ,

// Beckvvithi Gir Amer. sept. (Arkansas).

// WliippUi Gir Amer. sept. (Arkansas).

// suavis Gir Amer sept. (ïexas).

// lepida Gir Amer. sept. (Texas).

// notata Gir. Amer. sept. (ïexas).

// macrostoma Gir. Amer. sept. (Texas).

// venusta Gir Amer. sept. (Texas).

1/ texana Gir Amer. sept. (Texas).

// luxiloides Gir Amer. sept. (Texas;.

// lugubris Gir Amer. sept.

// ludibunda Gir Amer. sept.

// lutrensis Blkr ^ Leuciscus lutrensis Baird Gir. —

Moniana lutrensis Gir. Am. sept. (Arkans., Red.-riv).

// leonina Blkr ;::; Moniana deliciosa Gir Amer. sept. (Texas, Leon-riv.).

tl deliciosa Blkr =! Moniana deliciosa Gir. . . . Am. sept. (Leon-riv.).

// proserpina Blkr — Moniana proserpina Gir. . . Amer. sept. (Texas).

// aurata Blkr :=: Moniana anrata Gir Amer. sept. (N. Mexico).

// complanata Blkr :::ï Moniana complanata Gir. . . Amer. sept. (Texas).

// laetabilis Blkr :=;'' Moniana laetabilis Gir. . . . Amer. sept. (R. Grd. del Norte).

// pulchella Blkr ;=! Moniana pulchella Gir. , . . Amer. sept. (Arkansas).

// frigida Blkr S' Moniana frigida Gir Amer. sept. (Texas).

// Couchi Blkr=^ Moniana Couchi Gir Amer. sept. (Mexico).

// rutila Blkr =3 Moniana rutila Gir Am. sept. (Mexico).

// nitida Blkr^ Moniana nitida Gir Amer. sept. (Mexico).

II forraosa Blkr 1=1 Moniana formosa Gir Amer. sept. (Mexico).

// gracilis Blkr ■^ Moniana gracilis Gir Amer. sept. (Mexico).

// gibbosa Blkr :=! Moniana gibbosa Gir Amer. sept. (Texas).

// tristis Blkr — Moniana tristis Gir. Amer. sept. (Texas).

II ? gardoneus Blkr :=! Leuciscus gardoneus Val. . . Amer. sept.

Codoma ornata Gir Amer. sept. (Chihualiua).

II vittata Gir Amer. sept. (Mexico).

Smiliogaster Belangeri Blkr ;=! Leuciscus Belangeri Val. . . Bengala.

Culter alburnus Bas. . ". China.

II erythropterus Bas China.

297

* Culter raongoliciis Bas Mongolia.

// recurviceps Blkr =:ï Leuciscas recurviceps Richdsz: As-

piiis recurviceps Richds China.

// ? machaeroides Blkr =ï Leuciscus niachaeroides Richds. China.

// ? acutus Blkr ;=: Cyprinus acutus Brouss. Mss. :=; Leu- ciscus acutirostris Gr. :=! Leuciscus acutus Richds. . China.

* Laubuca guttata Blkr ^ Cyprinus laubuca Buch. :=: Perilam-

pus guttatus McCl. zi Chela guttata Heek. ;=: Leucis- cus laubuka Val Bengala.

// dancena Blkr :=; Cyprinus dancena Buch. .... Bengala.

* Chela anomalura Blkr::: Clupea anomalura V. Ilass. =! 0.xy-

gaster anomalura V. Ilass. =: Cyprinus oxygaster Cuv.

:=: Leuciscus oxygaster Val Java, Sumatra, Borneo.

* f/ hypophthalmus Blkr. Sumatra.

* // oxygastroides Blkr :=i Leuciscus oxygastroides Blkr. . Java , Sumatra , Borneo.

* // bacaila Blkr ::i Cyprinus bacaila Buch. :=! Salmo-

phasia oblonga Swns. ;=! Pelecus bacaila Heek. ;=: Opsarius bacaila McCl. -. Bengala.

// gora Blkr ^ Cyprinus gora Buch. — Cyprinus cora Gr. :=i Opsarius pholicephalns McCl, :=; Pelecus pho- licephalus Heek. :=i Salmophasia elongata Swns. . . Bengala.

A- persea Heek. :=: Perilampus perseus McCl. . . . Bengala?, Assam-

// phulo Blkr :=; Cyprinus phulo Buch. ^ Opsarius albulus McCl. :i Pelecus albulus Heek. ^ Cyprinus phulchela Buch. Coll Bengala.

// leucera Blkr — Opsarius leucerus McCl. ;=; Pelecus

leucerus Heek. . . .- Bengala.

// cachius Blkr =^ Cyprinus cachius Buch. :=: Cyprinus

kachki Buch. Coll. :=: Perilampus cachius McCl. . . Bengala.

// atpar Blkr;=; Cyprinus atpar Buch.:::: Cyprinus loyu-

kula Buch. Coll. =3 Perilampus psilopteromus McCl. Bengala,

// macrolepis Blkr;=; McCl, Ind. Cypr. Asiat. Res. XIX

tab. 56 fig. 10 absque nomine Bengala.

// cultella Blkr :=i Leuciscus cultellus Val Hindostan.

// Dussumierü Blkr ;:^ Cyprinus clupeoides BI. ?;=- Leu- ciscus Dussumieri Val. :=! Leuciscus clupeoides Heek.? Hindost. (Mysore).

// novacula Blkr::: Leuciscus novala Val.=: Pelecus no-

vacula Heek Hindostan.

f' acinaces Blkr ;=: Leuciscus acinaces Val. .... Hindost. (Mysore).

38

298

Chela balookee Syk. Deccan.

// Oweni Syk Deccan.

// jorah Syk. . . • Deccan.

// teekanee Syk Deccan.

// alkootee Syk . Deccan.

// alburna Heek ; . . India.

'/ scalpella Blkr ^ Leuciscus scalpellus Val .... Ceylon.

// sardinella Blkr ^ Leuciscus sardinella Val. . . . Pegu.

// melanochir Casteln. Mss Siam.

/' siamensis Casteln. Mss Siam.

// cultrata Cuv. ^ Cyprinus cultratus L ^ Cyprinus

// clupeoides BI., tab. 408 :=; Pelecus cultratus Ag. —

Leuciscus cultratus Val Europa.

Macrochirichthysuranoscopus Blkr:=!Leucisc.uranoscopusBlkr. Sumatra, Borneo, Siam.

// ? macrochir Blkr ;=i Clupea macrochira K. v. H. :=;

Leuciscus macrochirus Val Java.

Cypriniformes fossiles (omnes Period. Molass.)

Cyprinus priscus H. De Meyer. Ulm.

// sp. ?. . ?.

Thaumaturus sp. ? . ?.

Gobio analis Ag. Oeningen.

Tinca furcata Ag Oeningen.

// leptosoma Ag. • Oeningen.

// micropygoptera Ag. s Tinca microptera Jaeg. . . . Steinheim.

Leuciscus oeningensis Ag Oeningen.

// latiusculus Ag. . Oeaingen.

// pusillus Ag. .............. Oeningen.

// heterurus Ag Oeningen.

// leptus Ag Habichtswald.

// macrurus Ag Bonn.

// papyraceus Bronn. . . Lignites tert.

* Hartmanni Ag Steinheim.

// gracilis Ag ...'.... Steinheim.

// brevis Ag ?.

// acrogaster Reuss Bohemia.

// medius Reuss Bohemia.

// Stephani H. De Meyer Bohemia.

299

Leuciscus Colei H. De Meyer Bohemia.

// cephalon Zenk . Lignites.

// sp. ? ?.

Aspius gracilis Ag Oeningeu.

'/ Brogniarti Ag Puy de Dóme.

// furcatus H. De Meyer Bohemia.

/' elongatus H. De Meyer . ' . . . Bohemia.

Scardinius hoiuospondylus Heek • . Steinmark.

Rhodeus elongatus Ag Oeiiingen.

// latior Ag • • Oeningen.

Racoma McCl. , Af ghan Collect. of Fish. , Calcutt. Journal Nat.

o

Hist. II 1842 p. 576, Blkr.

Corpus elongatum compressum, squamis parvis vestitum. Maxil- lae labiis latis carnosis inclusae. Cirri 4, rostrales et supramaxillares. Rostrum acutum porrectum. Oculi membrana palpebrali non velati. Os subanticura vel inferum. Labium inferius lobatum. Plica analis squamis majoribus vestita. Pinna dorsalis supra pinnas ventrales inci- piens et longe ante pinnam analem desinens, radio simplice postico osseo serrato. Pinna analis pauciradiata , dorsali brevior, acuta. Pin- na caudalis basi tantum squamosa. Dentes pharyngeales ?

Aanm. Hoezeer ik het geslacht Racoma in eene andere beteekenis opvat als de heer MacClelland, komt het mij voor, behouden te kunnen blijven binnen de grenzen, hierboven omschreven. Het is dan het naaste verwant aan Schizothorax en onderscheidt er zich voornamelijk van door de buitengewone ontwikkeling der dikke vleezige gekwabte onderlip. Tot dit geslacht zijn te brengen eenige af- ghansche soorten, door den heer MacClelland kortelijk beschreven t. w. Racoma labiatus McCl. , Racoma brevis McCl , Schizothorax Edeniana McGl. en Schizo- thorax Ritchieana McGl. — Racoma labiatus McCl is de typische soort van dit ge- slacht en merkwaardig, niet alleen door hare buitengemeen vleezige lippen, maar ook door hare aan de spits driedeelige voeldraden , wat de veeldeelige voeldra- den van Cyclocheilichthys (Siaja) heteroneraa Blkr in herinnering brengt.

ScHizoTHORAX Heck,, Fiscli. Caschmir p- 11; Val, Poiss. XVI p, 160; Heek., Fisch. Syr. p. 30, Naehtr. p. 183; Blkr.

Corpus elongatum compressum, squamis parvis vestitum. Maxillae labiis teretibus simplieibus inclusae. Cirri 4, rostrales et supramaxil- lares. Rostrum acutum porrectum. Oculi membrana palpebrali non velati. Os subanticum vel inferum, rictu ore clauso semilunari vel formam ferri equini referente. Maxilla inferior maxilla superiore bre- vior. Sulcus postlabialis utroque latere margini maxillae libero pa- rallelus, eum sulco lateris oppositi non unitus. Plica analis squamis majoribus vestita. Pinna dorsalis supra pinnas ventrales incipiens et longe ante pinnam analem desinens, radio simplice postico osseo ser- rato. Pinna analis pauciradiata dorsali brevior, acuta, non emargina- ta. Pinna caudalis basi tantum squamosa. Dentes pharyngeales coclileari- formes 2.3.5/5.3.2.

Aaiiin. Zoo als ik boven reeds heb aangeduid, beperk ik het oude geslacht Schizo- thorax van Heckel, na op zijn voetspoor het geslacht Schizopyge, en, op grond van den bouw der monddeelen , het geslacht Opistocheilos er van te hebben afge- scheiden, tot de soorten, welke volgens haren lipbouw tot de Cheilognathinen behoo- ren t. w. Schizothorax esocinus Heek., Schizothorax micropogon Heck. , Schizothorax planifrons Heck. en Schizothorax Hügelii Heck. Ook Schizothorax intermedius McCl. is hiertoe tfe brengen en misschien ook Schizothorax barbatus McCl. en Racoma go- bioides McCl.

Balantiocheilos Blkr. — Zaklipkarper.

Corpus oblongum valde compressum, squamis magnis vestitum, dor- so angulato. Maxillae labiis teretibus carnosis inclusae , superior val- de deorsum protractilis. Cirri nuUi. Rostrum acutum. Os suborbi- tale anterius oblongo-quadratum. Os subinferum, rictu ante ocu- lum desinente , ore clauso formam ferri equini referente. Labium in- ferius a toto maxillae margine pendulum , latum , saccum postice tan- tum apertum efficiens. Sulcus postlabialis unicus margini maxillae libero parallelus, formam rictus referens. Plica analis squamis majo- ribus vestita nulla. Pinna dorsalis supra vel vix post pinnas ven-

301

trales incipiens et longe ante pinnam analem desinens, basi vagina squamosa inelusa , radio simplice postico osseo serrato. Pinna ana- lis pinna dorsali brevior emarginata. Apertura branchialis angustior verticalis, sub medio operculo desinens. Isthmus interbranchialis la- tus. Dentes pharyngeales uneinato-cochleares 2.3.5/5.3.2.

Aanm. Het geslacht Balantiocheilos staat in verwantschap tiisschen de geslachten Cyclocheilichthys en Systomus. Van beide verschilt het echter, ten eerste: door den eigenaardigen bouw der onderlip, welke zich van den geheelen vrijen rand der onderkaak omslaat en zeer breed is, waardoor een zak gevormd wordt, welke slechts aan de achterzijde geopend is; — en ten andere, doordien de kieuwopening er betrekkelijk zeer eng is, en slechts eene vertikale spleet vormt, welke onder het midden des operkels eindigt. Overigens verschilt het nog in het bijzonder van Cyclocheilichthys door de langwerpig onregelmatig vierkante gedaante van het voorste onderoogkuilsbeen, en van Systomus door de enkele hoefijzervormige achterlipsgroef. Ik bezit slechts eene enkele soort van dit geslacht en zie overigens nergens eene soort beschreven of afgebeeld , welke er insgelijks toe gebragt zon kunnen worden.

Balantiocheilos melanopterus Blkr. — Zwartvinnige zaldipkarper. Atl. Cjpr. Tab. XLIV.

Balantioch. corpore oblongo compresso, altitudine éVs ad S'/s in ejus longitudine, latitudine 3 ad 2V3 in ejus altitudine; capite acuto 4^/4 ad 5 et paulo in longitudine corporis cum, S'/ï ad SVs in lon- gitudine corporis absque pinna caudali; altitudine capitia 1^/3 ad iVi, latitudine 2 ad l^/a in ejus longitudine; oculis diametro 3 ad 4 et paulo in longitudine capitis, diametro iVs ad 2 distantibus, membrana palpebrali iridis marginem externum tantum tegente, apertura circularij rostro acuto an- tice leviter convexe, junioribus oculo paulo breviore, adultis oculo longiore, vix ante os prominen- te; naribns orbitae sat approximatis ; linea rostro-dorsali capite superne declivi rectiuscula, nucha coavexa; linea interoculari convexa; osse suborbitali anteriore oblongo-quadrato, interne quam su- perne multo latiore, angulo inferiore obtusiuscule rotundato, angulo anteriore acuto antrorsum epec- tante; osse suborbitali 2° osse suborbitali 1° duplo circiter humiliore; raaxilla superiore maxilla inferiore longiore verticaliter deorsura valde protractili, ante oculum desinente, S'/s ad 3-/5 in longitu- dine capitis; rictu parum obliquo ; maxilla inferiore parum adscendente, obtusa, symphysi nee uncinata nee tuberculata; labiis latis carnosis, superiore sulcis numerosis transversis percurso adultis latissimo antice in lobo acuto protractili, inferiore latissimo a toto raargine maxillae inferioris reflexo et la- te cum labio superiore unito, saccum postice tantum apertum efficiënte; maxilla inferiore inferne poris conspicuis nullis; operculo altitudine l3/4 ad iVs in ejus longitudine, margine inferiore rec- tiusculo; apertura branchiali verticali angnsta sub medio operculo desinente; dentibus pharyngeali- bus uncinato-coeblearibus 2.3.5/5.3.2; osse scapulari trigono acuto, aetate provectis rotundato ; dorso elevato angulato ventre multo altiore; ventre ante pinnas ventrales plano lateribus angulato, post pinnas ventrales rotundato, non carinato; cauda altitudine 2 ad l^/i in longitudine capitis; squamis parte libera et basali longitudinaliter striatis, 35 in linea laterali, 11 in serie transversali absque

302

ventralibus infimis quarum 6 (ói/a) supra lineam lateralem, 11 in serie longitudinali occiput inter et pinnam dorsalem, ventre infimo longitudinaliter triseriatis serie media üs seriebus lateralibus majori- bus; linea laterali rectiuscula antice tantum declivi, lineam rostro-caudalem attingente, sin»ulis squamis tubulo brevi simplice mediam squamam non attingente notata; pinna dorsali supra mediam basin pinnarum ventralium incipiente, acuta, emarginata, juvenllibus corpora non, aetate provectis corpore non multo humiliore, duplo circiter altiore quam basi longa, spina crassa postiee dentibus magnis arraata , cum parte ejus flexili capite longiore; pinnis pectorallbus et ventralibus acutis , pectoralibus ventralibus paulo brevioribus G'/i ad 7 in longitudine corporis, juveniiibus ventralos attingentibus. aetate provectis ventrales non attingentibus; anali acuta, emarginata, dorsali multo humiliore, minus duplo altiore quam basi longa, radio simplice tertio dimidio basali tantum osseo ; caudali basi tantum squamosa, profunde incisa lobis acutis S'/s ad 4 et paulo in longitudine corpo- ris; colore corpore superne dilute viridi, inferne argenteo; iride flava; pinnis roseis vel flavescente- roseis, ventralibus dimidio apicali nigris , dorsali, anali et caudali latissirae nigro marginatis, dorsa- li antice dimidio inferiore et caudali dimidio basali radiis externis vulgo violaceis.

B. 3. D. 4/8 vel 4/9. P. 1/15. V. 2/9. A. 3/5 vel 3/6. C. G/17/G vel 7/17/7 lat. brev. incl.

Syn. Barbus melanopterus Blkr, Bijdr. ichth. Borneo, Nat. T. Ned. Ind. I. p. 11.

Systomus melanopterus Blkr, Zesde bijdr. ichth Born., Nat. ï. Ned. Ind. lU p. 429,

Zevende bijdr. ichth. Borneo, Nat. T. Ned. Ind. V p. 449. Batang buro Palemb.

Hab. Borneo (Bandjermasin, Kahajan, Pengaron, Pontianak, Sintang), in fluviis. Sumatra (Palembang), in fluviis.

Longitudo 19 speciminum 80'" ad 322'".

Aanm." De hier beschrevene fraaije soort, de eenige welke tot nog toe van het geslacht bekend is, leeft niet alleen in de groote stroomen van Sumatra en Bor- neo , maar ik zie haar ook zeer goed herkenbaar afgebeeld in het meermalen reeds aangehaalde schetsboek van Siamsche visschen van den Graaf Fr. De Castelnau, waar- uit blijkt, dat zij ook bij Bangkok^ de hoofdplaats van Siam voorkomt.

Ik ontdekte haar reeds in het jaar 1850 en beschreef haar eerst als eene Ear- bus en later als eene Systomus, doch breng haar thans, op de boven aangegevene gronden, tot een eigen geslacht. Het zeer breed zwarte van de vrije helften der vinnen (de borstvinnen slechts uitgezonderd) is zeer scherp geteekend en doet de soort gemakkelijk op het eerste gezigt herkennen.

AmblyPvHynchichthys Blkr. — Stompsnuitkarper.

Corpus oblongum valde compressum , squamis magnis vestitura , dorso angulato. Maxillae labiis simplicibus inclusae , superior deorsum valde protractilis. Cirri nulli. Rostrum valde obtusura truncatum. Ossa supramaxillaria apieem rostri attingentia ibique ossa intermaxillaria oc- cultantia. Os suborbitale anterius calceiforme apice calcei postrorsum spectante. Oeuli maxima parte membrana palpebrali velati. Os anticum,

303

rictu parvo, ore clauso formam ferri equini referente. Maxilla inferior symphysi tuberculo liamata. Sulcus postlabialis utroque latere margini maxillae libero parallelus , cum sulco lateris oppositi non unitus. Aper- tura branchialis medioeris sub angulo praeoperculi desinens. Plica a- nalis squamis majoribus vestita nulla. Pinna dorsalis supra pinnas ven- trales incipiens et longe ante pinnam analem desinens , basi vagina squa- mosa inclusa , radio simpliee postico osseo serrato. Pinna analis pinna dorsali brevior, emarginata. Pinna caudalis basi tantum squamosa. Den- tes pharyngeales cuneiformes aggregati 2.3.4/4.3.2.

Aanm. Het geslacht Amblyrhynchichthys is onmiskenbaar verwant aan Systomus en Albulichthys, maar het bezit meerdere bijzonderheden in zijnen bouw, welke het als een eigen geslacht kenmerken. Zeer merkwaardig is het, dat de keelgats- tanden hier plaveiselgewijze zijn gerangschikt en geheel platte schuins afgeknotte kaauwvlakten hebben , een bouw , welken men in den regel slechts bij de Labeo- ninen waarneemt. Maar afgescheiden van het tandenstelsel is het geslacht opmer- kelijk door den bouw der voorste helft van den kop; door de schoenvormige ge- daante van het voorste onderoogkuilsbeen , vrelks punt naar achteren is gekeerd; en door het zich tot aan de voorvlakte van den snuit uitstrekken van de bovenkaaks- beenderen, welke daardoor, de tusschenkaaksbeenderen geheel naar voren bedek- kende, tusschen deze en de neusbeenderen geplaatst zijn. Deze bewerktuiging bepaalt het zeer hooge en nagenoeg vertikaal afgeknotte van den snuit, waardoor de eenige tot nog toe bekende soort van het geslacht, bij den eersten oogspslag, van alle overige bekende Cyprinoïden te onderkennen is. De bouw van romp en vinnen is overigens die van Systomus en Cyclocheilichthvs , terwijl het breede, het oog grootendeels bedekkende , ooglidvlies ook bij het geslacht Albulichthys voor- komt. Tot de generische karakters van Amblyrhynchichthys zijn almede te bren- gen, de korte platte aan de symphysis met een zeer ontwikkeld beenig uitsteeksel voorziene onderkaak, de dunne lippen en de dubbele achterlipsgroeve. Misschien is ook eene generische waarde te hechten aan den grooten beenigen derden onverdeel- den rugvinstraal welke een' tweeden rugdoorn daarstelt, welks lengte die van het groote oog overtreft. Tot nog toe ken ik van dit geslacht slechts de soort, welke ik reeds in het jaar 1850 onder den naam van Barbus truncatus heb beschreven.

Amblyrhynchichthys truncatus Blkr. — Geknotte Stompsnuitkarper. Atl. Cypr. Tab. XLV.

Amblyrhynchichth. corpore oblongo compresso, altitudine 4'/2 ad 4 in ejus longitudine, latitudine 2 ad 2V2in ejus altitudine; capite obfuso truncato 4'/2 ad 5-/3 in longitudine corporis cum, 4ad4'/3

304

in longitudine corporis absque pinna caudali; altitiidine capitis IV2 ad l'/5 1 latitudine 2 et paulo ad 1^/3 in ejus longitudine; oculis cute adiposa lata cinctis, diametro 2V3 ad 2'/2 in longitudine capitis, diametro •'/i ad ^/q distantibua , membrana palpebrali iridem antice postice et inferne tota fere superne margine externo tantum tegente apertura subcirculari vel oblongo-quadratiuscula ; rostro valde obtuso subverticaliter truncato, elevato, oculo juvenilibus et adultis duplo circiter bre- viore, ante os prominente; naribus rostri apici magis quam orbitae approximatis, magis antrorsura quam lateraliter spectantibus; linea rostro-dorsali capite rectangula angulo rotundata, nucha declivi convexiuscula; linea interoculari convexa; osse suborbitali anteriore calceiformi apice calcei postroraura spectante collo calcei naribus approximato; osse suborbitali 2° osse suborbitali 1° plus duplo hurai- liore; maxilla superiore maxilla inferiore longiore, verticaliter deorsum valde protraetili, sub pupillae parte anteriore desinente , 4 ad 4 et paulo in longitudine capitis ; osse intermaxillari toto fere sub osse supramaxillari occulto ramo adscendente verticali ; rictu subhorizontali ; maxilla inferiore brevi , margine gracili, symphysi tuberculo conico valde conspicuo subhamata ; labiis gracilibus tenuibus brevis- simisi maxilla inferiore inferne poris conspicuis nullis; operculo latitudine 1^/4 ad l^/s in ejus alti- tudine, margine inferiore concavo vel concaviusculo ; apertura branchiali verticali sub margine prae- operculi posteriore desinente; dentibus pharyngealibus aggregatis 2.3.'4/1.3.2. singulis facie masticatoria plana.laevi, cuneiformi marginibus nee elevatis nee tuberculatis ,- osse scapulari trigono obtusiusculo apice acute rotundato ; dorso elevato angulato ventre multo altiore; ventre ante pinnas ventrales plano lateribus angulato, post pinnas ventrales rotundato non carlnato ; cauda altitudine l*/5 ad 2 in longi- tudine capitis ; squamis parte libera et basali longitudinaliter striatis, 36 vel 37 in linea laterali, 11 in serie transversali absque ventralibus inflmis, quarum 6 (5'/2 ) supra lineam lateralem, 11 vel 12 ia serie longitudinali occiput inter et pinnam dorsalera, ventre infimo longitudinaliter triseriatis serie media seriebus lateralibus majoribus; linea laterali reetiuscula, antice tantum declivi, lineam rostro- caudalem non attingente, singulis squamis tubulo brevi simplice mediam squamam vulgo nonattin- gente notata; pinna dorsali supra basin pinnarura ventralium incipiente, acuta, eraarginata, corpore non vel vix humiliore, duplo circiter altiore quam basi longa, spina valde crassa postice dentibus mawnis armata, cum parte ejus flexili capite multo longiore, radio simplice tertio osseo spinaeformi oculo longiore ; pinnis pectoralibus et ventralibus acutis longitudine subaequalibus 6 et paulo ad 7 in lonn^itudine corporis, pectoralibus ventrales non attingentibus; anali acuta, emarginata, dorsali duplo vel plus duplo humiliore, minus duplo altiore quam basi longa, radio simplice tertio mediocri di- midio basali tantum osseo; caudali basi tantum squamosa, profunde incisa, lobis acutis 4 ad 4 ^/s in longitudine corporis; colore corpore superne dilute viridi, inferne argenteo; iride flava ; pinnis dilute roseis vel flavescentibus, dorsali et caudali arena densa fusca marginatis.

B. 3. D. 4/8 vel 4/9. P. 2/16. V. 2/9. A. 3/5 vel 3/6. C. 7/17/7 vel 8/17/8 lat. brev. incl.

Syn. Barbus truncatus Blkr, Bijdr. ichlh. Born. Nat. T. Ned. Ind. I p. 13.

Systomus truncatus Blkr. Derde bijdr. icbth. Borneo, Nat. T. Ned. Ind. II p. 60. Teban galang, Bettet Palemb.

Hab. Borneo (Bandjermasin, Pontianak), in fluviis. Sumatra (Palembang), in fluviis.

Longltudo 11 speciminum 50'" ad 260'".

Aanm. Mijne eerste voorwerpen dezer soort ontving ik uit de Barito bij Bandjer- masin , doch sedert erlangde ik ook grootere voorwerpen , gevangen in de Kapoeas bij Pontianak en in de Moessi bij Palembang. De soort bewoont alzoo de grootste rivieren van Borneo en Sumatra. Zij is echter niet tot den Indischen archipel

305

beperkt , vermits ik haar ook zag afgebeeld in een schetsboek van den heer De Castelnau, waaruit bleek, dat zij ook in Siam bij de hoofdplaats Bangkok voorkomt. De afbeelding van den heer De Castelnau heeft eene lengte van ongeveer 330 millimeters, zoodat de soort nog aanmerkelijk grooter schijnt te worden dan mijne grootste voorwerpen.

Albulichthys Blkr. — Albulakarper.

Corpus subelongatum valde compressum , squamis magnis vestitum , dorso angulato. Maxillae labiis teretibus simplicibus inclusae, superior deorsum valde protractilis. Cirri nulli. Rostrum convexura. Ossa supra- maxillaria apicem rostri non attingentia. Os suborbitale anterius pentago- num apice acuto sursum speetante. Oculi maxima parte membrana palpebrali velati. Os subanticum , rictu mediocri , ore clauso formam ferri equini referente. Maxilla inferior symphysi tuberculo hamata. Sulcus postlabialis utroque latere margini maxillae libero parallelus, cum sulco lateris oppositi non unitus. Apertura branchialis medioeris sub angulo praeopereuli desinens. Plica analis squamis majoribus vestita nulla. Pinna dorsalis supra vel paulo ante pinnas ventrales incipiens et longe ante pinnam analem desinens, basi vagina squamosa inclusa, radio simpliee postieo osseo serrato. Pinna analis pinna dorsali brevior emarginata. Pinna caudalis dimidio basali tota squamosa. Dentes pharyn- geales incisivi scalpriformes 2.3.4/4.3.2. facie masticatoria longitudina- liter rugosi.

Aanm. Eene nadere studie der soort, welke ik in het jaar 1855 onder den naam van Systomus albuloides beschreef, in verband met mijne nieuwere inzigten omtrent de rangschikking der Cyprinoïden , heeft mij geleerd, dat die soort evenzeer verdient tot een eigen geslacht verheven te worden als mijne vroegere Systomus truncatus. De habitus dier soort, vooral die van den kop, heeft veel van dien van eene Albula. Zij heeft het vijfhoekige met de spits naar boven gerigt voorste onderoogkuilsbeen van Systomus, maar daarbij het breede de pupil zelfs eenigzins bedekkende ooglidvlies van Amblyrhynchichthys. De derde onverdeelde rugvinstraal is er zeer ontwikkeld en beenig, even als bij Amblyrhynchichthys. Opmerkelijk is er voorts het digt beschubd zijn van de geheele of nagenoeg de geheele grondhelft der staartvin , wat ik bij geen' enkelen cyprinoied terugvind. Deze kenmerken , ge- voegd bij den eigenaardigen wig- of bijtelvormigen bouw der keelgatstanden , M'elke

39

306

op hunne kaauwvlakte overlangs geribd zijn, geven, naar het mij voorkomt, al- lezins ragt in deze soort te zien een eigen geslacht, hetwelk ik, wegens zijne over- eenkomst in habitus met Albula, Albulichthys heb genoemd.

Albulichthys albuloides Blkr — Typische Albulakarper , Atl. Cvpr. Tab. XLVI Fig. 2.

Albul. corpore oblongo vel elongato comprosso, altitudine 4V2 ad 5 et paulo in ejus longitudine, latitudine iVi ad 2 in ejus altitudine; capitu acuto 5 fere ad öVi in longitudine corporis cum.S^/* ad 4 in longitudine corporis absque pinna eaudall; altitudine capitis l?/5 circiter, latitudine l^/i ad 12/3 in ejus longitudine; cculis diametro 3 ad 3',/2 in longitudine capitis, diametro 1 et paulo distan- tibus, membrana palpebrali iridera antice et postice totam tegente apertura oblongo-ovali verticali; rostro convexe, oculo breviore, non ante os prominente; naribus orbitae valde approximatis ; linea rostro-dorsali toto capite convexa ; linea interoculari convexa vel convexiuscula ; osse suborbltali an- teriore pentagono apice acuto sursum spectante, altiore quam longo, carina media longitudinali pos- trorsum adscendente; osse suborbitali 2° osse suborbitali 1° triplo ad plus triplo humiliore; maxilla superiore maxilla inferiore paulo longlore, verticaliter deorsum valde protractili, 3 ad 3 et paulo in longitudine capitis, sub oculi parte anteriore desinente; maxilla inferiore symphysi tuberculo conico subhamata; labiis gracilibus teretibus; operculo latitudine 1-/3 ad l^A in ejus altitudine, margine inferiore rectiusculo; apertura branchiali sub praeoperculi margine posteriore desinente; dentibus pharyngealibus scalprifbrmibus (incisivis) 2.3.4/4.3.2, singulis facie masticatoria obliqua plana longi- tudinaliter rugosa margine libero aciera acutam rotundatam efficiënte; osse scapulari trigono obtuso; dorso angulato ventre multo altiore; ventre ante pinnas ventrales plano lateribus angulato , post pin- nas ventrales rotundato non carinato; squamis parte libera longitudinaliter striatis, 38 vel 39 in linea laterali, 11 in serie transversali absque ventralibus infimis quarum ö'/a vel 6 supra lineam lateralem, 11 vel 12 in serie longitudinali occiput inter et pinnam dorsalem, ventre infimo longitudi- naliter triseriatis squamis serie media squamis seriebus lateralibus majoribus; linea laterali recta , antice tantum declivi, non infra lineam rostro-caudalem descendente, singulis squamis tubulo brevi simplice me- diam squamam non superante notata; pinna dorsali supra vel vix ante pinnas ven trales incipiente, acuta. emarginata, corpore paulo humiliore, altiore quam basi longa , spinacrassa, postice dentibus valde con- spicuis serrata, cum parte ejus flexili capite paulo breviore; pinnis pectoralibus et ventralibus acu- tis loni^itudine subaequalibus 7 ad 7V2 in longitudine corporis, pectoralibus ven trales non attingen- tibus; anali acuta emarginata, dorsali multo humiliore, minus duplo altiore quam basi longa; cau- dali toto diraidio basali dense squamosa, profunde incisa, lobis acutis 4V2 ad 5 in longitudine cor- poris; colore corpore superne dilute viridi, inferne argenteo; pinnis flavescente-roseis vel rubris; dor- sali superne, caudali postice violascente-fusco marginatis; iride flava.

B. 3. D. 4/8 vel 4/9. P. 1/16 ad 1/18. V. 2/9. A. 3/5 vel 3/6. C. 7/17/7 vel 6/1716 lat. brev. incl.

Syn. Systomus albuloides Blkr, Negende bijdr. ichth. Borneo, Nat. T. Ned. Ind. IX p. 425.

Hab. Sumatra (Palembang). in fluviis.

Borneo (Kahajan, Pontianak), in fluviis.

LoDgitudo 5 specirainum 132'" ad 255'".

Aanra. De tanden hebben , met uitzondering van de twee voorste der buitenste rei, wigvormige of snijtandvormige aan de hoeken afgeronde kroonen, welke aan de kaauwvlakte eenige overlangsche ribjes laten waarnemen, welke zich niet tot

307

aan dea bovenrand der tanden uitstrekken. De sytnphysiaalknobbel der onder- kaak is vrij sterk ontwikkeld. Ik kan thans, door de waarneming van uitmun- tend bewaarde voorwerpen , stellig verklaren , dat de soort geene voeldraden bezit , waaraan ik vroeger eenigzins twijfelde. — Ik ken haar tot nog slechts van de groote stroomen van Borneo en Sumatra.

Hampala Van Hass. , Algemeeue Konst- en Letterbode 1823 II p. 132. — Hampal.

Corpus oblongo-elongatum compressum , squamis magnis vestitum , dorso angulato. Maxillae labiis teretibus simplicibus inclusae , superior parum protractilis. Cirri 2 , supramaxillares. Rostrum acutura , non convexum. Ossa supramaxillaria apicera rostri non attingentia. Os sub- orbitale anterius pentagonum , apice acuto sursum spectante. Oculi membrana palpebrali non velati. Os anticum, rictu magno obliquo. Maxilla inferior maxilla superiore non brevior symphysi parum ele- vata. Sulcus postlabialis utroque latere margini maxillae libero paral- lelus, cumsulco lateris oppositi non unitus. Apertura branchialis lata usque sub oculo produeta. Plica analis squamis majoribus vestita nulla. Pinna dorsalis supra basin pinnarum ventralium incipiens et longe ante pinnam analem desinens, basi vagina squamosa inclusa, radio simpliee postico osseo serrato. Pinna analis pinna dorsali brevior emarginata. Pinna caudalis basi tantum squamosa. Dentes pharynge- ales cochleares 1.3.5/5.3.1.

Aanm. Van Hasselt, waarschijnlijk getroffen door den eigenaardigen habitus van den visch, op Java zoo algemeen, en bekend onder de namen Ampalong, Hampal, Hampalong en Soetjo, bragt dien tot een eigen geslacht, aan hetwelk hij naar de soendasche benaming, den naam gaf van Hampala. Hij kenmerkte het echter niet nader, dan door er van te zeggen, dat het //het naaste komt aan Leuciscus Cuv. doch zich onderscheidt door twee filamenten, aan lederen mondhoek" {dat wil zeggen aan lederen mondhoek één). Ue heer Valenciennes nam Van Hasselt's Hampala macrolepidota op In zijn geslacht Capoëta, eene minder gelukkige vinding, vermits de drie soorten van Capoëta , door den heer Valenciennes beschreven , in even zoovele geslachten te huis behooren , t. w. In Scaphiodon , Systomus en Hampala.

Heckel, in zijne wFische Syriens", bragt aanvankelijk Hampala macrolepidota

308

tot zijn geslacht Soaphiodon , doch herkende nog op het einde van hetzelfde werk «ijne dwaling, door haar tot zijn genus Systomus te brengen.

Inderdaad is Hampala na aan Systomus verwant. Vinbouw en beschubbingzijn er hetzelfde, maar de bouw van snuit en kaken en zelfs het tandenstelsel , bieden verschillen aan, welke eene afzondering van Systomus regtvaardigen.

Ik breng hiertoe den zeer spitsen snuit, de betrekkelijk groote bekspleet en haren schuinschen stand , de weinig uitstrekbare bovenkaak en de lengte der onderkaak die even lang is als de bovenkaak en waardoor de bekspleet volkomen eindstandig is. Door deze eigenaardigheden in den bouw ontstaat een profiel , zeer verschillende van dat van Systomus en verwante geslachten en Van Hasselt had gelijk, door te wijzen op de verwantschap van Hampala met Leuciscus Cuv. , biedende vele aan Leuciscus verwante soorten eene overeenkomstige bekvorming aan.

Ik ken tot nog toe slechts twee soorten van het geslacht , welke beide den Indischen archipel bewonen. Zij hebben in habitus, vinbouw en beschubbing zeer groote overeenkomst met elkander en laten zich voornamelijk van elkander onder- scheiden als volgt.

I Squamae 28 in linea laterali. Macula oblonga verticalis nigra magna pinnam dorsalem inter et ventrales. Pinna caudalis superne et inferne late nigro-violaceo

marsrinata.

Hampala macrolepidoia V. Hass.

II Squamae 31 in linea laterali. Media latera maculis 2 rotundis nigris , anteri- ore pinnam dorsalem inter et ventrales, posterior vix post pinnam analem. Pinna caudalis superne et inferne marginibus nigro-violaceis nullis.

Hampala ampalong Blkr.

Hampala macrolepidota K. v. H. , Algem. Konst- en letterbode 1823 II p. 132. — Grootschiibbige HampaL Atl. Cypr. Tab. XLIII.

Hamp. corpore oblongo vel elongato compresso, altitudine 4 ad ó'/s in ejus longitudine, latitu- dine 1^/4 ad 2 in ejus altitudine; capita acuto 4 ad 4^/i in longitudine corporis cura, 3'/* ad S'^/s ia longitudine corporis absque pinna caudali; altitudine capitis 1-/5 ad 1^/3, latitudine l*/5 ad 2', 3 in ejus longitudine; oculis diametro 3 ad 5 in longitudine capitis, diametro ^/i ad I1/4 distantibus, raerabrana palpebrali iridis marginem externura tantum tegente, apertura subcirculari ; rostro acu- to non vel parura convexo, cum maxilla superiore junioribus oculo breviore aetate provectis oculo longiore, non ante os prominente; naribus orbitae multo raagis quam rostri apici approximatis; linea rostro - dorsali capite declivi rectiuscula vel concaviuscula , nucha convexa; linea interoculari Tectiuscula vel convexiuscula; osse suborbitali anteriore irregulariter pentagono inferne quam super-

309

ne latlore, margine inferïore subhorizontall antice et postice rotundato, margiuibiis ceteris plus mi- nusve concavis, angulo superiore acuto naribus approsimato sursum spectante, toto osse dirnidio superiore crista valde curvata inferne ramos edente percurso; osse siiborbitali 2° oblonge oblique tetragono, osse suborbitali 1° duplo circiter humiliore; maxillis aequalibus vel subaequalibus , su- periore antrorsum parum protractili, juvenilibus vix ante oculum vel sub oculi margine anteriore aetate provectis sub medio oculo vel sub oculi dimidio anteriore desinente, 3 ad 2^,3 in longitudi- ne capitis; rictu sat obliquo; cirris oculo paulo longioribus vel brevioribus ; maxilla inferiore sym- physi tubeiculo conico obtuso brevi, inferne utroque ramo poris aliquot parum conspicuis lon- gitudinaliter uniseriatis; labiis mediocribus teretibus non rugosis; operculo latitudine 1V2 ad 1^/3 in ejus altltudine, margine inferiore rectiusculo vel concaviusculo ; apertura branchiali lata sub osse suborbitali posteriore desinente; dentibus pharyngealibus subuncinato-coclilearibus 1.3.5/5.3.1; osse scapulari trigono obtuso angulo rotundato; dorso sat elevato angulato ventre multo altiore; ventre ante pinnas ventrales plano, lateribus leviter angulato, post pinnas ventrales rotundato non carina- to; cauda altitudine 2 et paulo ad l^/s in longitudine capitis; squamis e centro reticulato vel com- muni simplice radiatim stria^is, saepe granulatis, 28 in linea laterali, 9 in serie trans versali absque ventralibus infimis quarum 5 (4*/^) supra lineam lateralem , 10 in serie longitudinali occiput inter et pinnam dorsalem, ventre infimo longitudinaliter triseriatis serie media postrorsura magnitudine sensim accrescentibus posterioribus iis seriebus lateralibus majoribus; linea laterali mediocriter cur- vata, infra lioeam rostro - caudalem descendente, singulis sqnamis tubulo simplice mediam squaraam vulgo attingente notata; pinna dorsali supra basin pinnarum ventralium incipiente, acuta, emargi- nata, corpore paulo ad multo hnmiliore, multo sed multo minus duplo altiore quam basi longa, spina gracili postice denticulis parum vel vix conspicuis serrata vel scabra, cum parte ejus flexili capite multo breviore; pinnis peetoralibus et ventralibus acutis, pectoralibus ventralibus paulo lon- gioribus 6V2 ad 7^/5 in longitudine corporis ventrales non attingentibus , ventralibus analem non attingentibus ; anali acuta, emarginata, doi'sali multo sed multo minus duplo humiliore, multo ad duplo cix'citer altiore quam basi longa, radio tertio simplice gracili basi tantum osseo; caudali basi tantum squamosa , profunde incisa lobis acutis 4 ad 43/4 in longitudine corporis ; colore corpore superne viridi, inferne argenteo; iride flava; rostro fronteque frequenter profunde olivaceisj squamis dorso, lateribus caudaque singulis basi vulgo vitta transversa subsemilunari violascente vel nigricante ; ma- cula elongata transversa vel fascia transversa nigra pinnam dorsalem inter et ventralera, frequenter diSusa rarius deficiënte; pinnis dorsali et caudali pulchre roseis; dorsali antice et caudali superneet inferne profunde violaceo marginatis; pinnis ceteris albido-hyalinis.

B. 3. D. 4/8 vel 4/9. P. 1/15 vel 1/16. V. 2/8. A. 3/5 vel 3/6. C. 6/17/6 ad 8/17/8 lat. brev. inel. Syn. Capoé'la macrolepidota Valenc, Poiss. XVI p. 214 tab. 477; Cant. , Catal. Mal. Fish. p. 267; Blkr, Verh. Bat. Gen. XXIII Ichthyol. Midden-Oost-Java p. 21.

Capoke bordé Val., Poiss. XVI p. 214 tab. 477.

Scapkiodon macrolepidottis Heek., Fiscli. Syriens p. 31.

Sr/stomus macrolepidotus Heek., Fisch. Syriens, Nacbtr. p. 184.

Ampalong Mal. Batav., Hampal, Hambal , Hampalong Sund.

Wader, Sufjo Javan.

Sabajti Lampong. , Kabarouw Benkul. Hab. Java (Batavia, Tjiblliong, Tjampea, Buitenzorg, Pondokgedeh, Serogol, Parongkalong, Pandjallu, Ngawi, Surabaja, Grati . Lesti), in fluviis et lacubus.

Borneo (Bandjermasin, Sambas), in fluviis.

Sumatra (Pangabuang, Palembang, Lahat, Padang, Meninjii), in fluviis et lacubus. Longltudo 40 "peciminura 45'" ad 340"'.

310

Aanm. Deze soort werd op Java ontdekt door Kuhl en Van Hasselt. Ik ontving haar ook van Borneo en Sumatra, en de heer Cantor vermeldt haar van Pinang en Tenasserim. Mijne voorwerpen van Oost- Java en de Lampongs verschillen van de overige door slanker ligchaam en spitseren en betrekkelijk langeren kop. Op Java is de soort vrij algemeen. Te Batavia is zij een der meest voorkomende riviervisschen. Zij leeft ook in de bergstroomen tot meer dan 2000 voeten boven de zeevlakte , en bereikt eene lengte, welke die mijner grootste voorwerpen nog overtreft.

Hampala ampalong Blkr. — Tweevlekhge Hampal. Atl. Cypr. Tab. XL VI fig. 1.

Hampal. corpore oblongo compresso , altitudine 4V3 ad 4^/4 in ejus longitudine, latitudine 2 fere ad 1^/4 in ejus altitudine; capite acuto 4 fere ad 4S'5 in longitudine corporis cura , 3 ad 3'/* in longitudine corporis absque pinna caudall; altitudine capitis l^/s circiter, latitudine 2V4 ad 2 fere in ejus longitudine; oculis diametro 4 et paulo ad 4V3 in longitudine capitis, diametro 1 et paulo distantibus, membrana palpebrali iridis marginem externum tantum tegente, apertura subcirculari ; rostro acuto, non convexo, cura maxilla superiore oculo longiore, non ante os prominente; naribus orbitae multo magis quam rostri apici approximatia ; linea rostro-dnrsali capite declivi rectiuscula vel concaviuscula, nucba convexa; linea interoculari rectiuscula; osse suborbitali anteriore tricono, longiore quam alto, infame antice et postice rotundato, apice acuto sursum spectante naribus ap- proximato , medio carina longitudinali antice ramosa; osse suborbitali 2° oblongo-quadratiusculo osse suborbitali anteriore duplo vel duplo fere humiliore; raaxillis aequalibus, superiore antrorsam parum protractili, sub oculi dimidio anteriore desinente, 2V2 ad 2^/5 in longitudine capitis; rictu valde obliquo; cirris gracilibus oculo paulo vel jjon longioribus; maxilla inferiore symphysi tuber- culo conico obtuso brevi, inferne utroque ramo poris aliquot parura conspicuis longitudinaliter u- niseriatis; labiis raediocribus teretibus, non rugosis; operculo latitudine IV2 ad 1^/5 in ejus altitu- dine, margine inferiore rectiusculo; apertura branchiali lata sub osse suborbitali posteriore desinente; dentibus pharyngealibus subuncinato-cochlearibus 1.3.5/5.3.1; osse scapulari trigono obtuso rotun- dato; dorso mediocriter elevato angulato, ventre multo altiore; ventre ante pinnas ventrales plano lateribus leviter angulato, post pinnas ventrales rotundato non carinato ; cauda altitudine 2V3 circiter in longitudine capitis; squamis e centro'communi radiatim striatis, 31 in linea laterali, 9 in serie transversali absque ventralibus infimis quarum 5 ( 4'/-2 ) supra lineam lateralem, 10 in serie longi- tudinali occiput inter et pinnam dorsalem , ventre infirao longitudinaliter triseriatis serie media post- rorsum magnitudine sensim accrescentibus posterioribus iis seriebus lateralibus vix vel non majori- bus; linea laterali mediocriter curvata, infra lineam rostro-caudalem descendente, singulis squamis tubulo simplice mediam squaraam vulgo attingente notata; pinna dorsali supra basin pinnarum ven- tralium incipiente. acuta, emarginata, corpore paulo humiliore, multo sed multo minus duplo al- tiore quam basi longa, spina mediocri postice dentibus parvis serrata, cum parte ejus flexili capite sat multo breviore; pinnis pectoralibus et ventralibus acutis , pectoralibus ventralibus paulo longioribus 0'/3 ad 6^/3 in longitudine corporis, ventrales non attingentibus, ventralibus analem non attingentibus, anali acuta , emarginata, dorsali multo sed multo minus duplo humiliore, multo sed multo minus duplo altiore quam basi longa, radio simplice tertio sat gracili dimidio basali tantum osseo; caudall basi tantum squamosa, profunde incisa, lobis acutis 4'A2 ad 4'/4 in longitudine corporis; colore superne coerulescente- viridi, inferne argento; iride flava: maculis rotundis vel oblongis nigris utroque latere 2, anteriore pinnam

311

dorsalem inter et ventialem supra lineam lateralem , postorioia paulo post basin pinnae analis in linea laterali sitis; pinnis flavescentibus vel dilute roseis , vel dorsali et caudali roseis , ceteris margaritaceis.

B. 3. D. 4/8 vel 4/9. P. 1/14 ad 1/16. V. 2/8. A. 3/5 vel 3/6. C. 8/17/8 vel 7/17/7 lat. brev. incl.

Syn. Capoëta ampulong Blkr, DIagn. nieuwe vischs. Sumatra, Nat. T. Ned. Ind. III p. 594.

Hab. Borneo (Pontianak), in fluviis. Sumatra (Palembang), in fluviis.

Longitudo 3 speciminum 120'" ad 149'".

Aanm. Hampala ampalong is zeer na verwant aan Hampala macrolepidota Val , Zij is echter gemakkelijk herkenbaar aan de twee zwarte vlekken aan elke zijde des ligchaams, van welke de eene tusschen de rugvin en buikvin, de andere een weinig achter den grond der aarsvin gelegen is. Bij voorwerpen van Hampala ma- crolepidota van dezelfde grootte als de boven beschrevene is de kop korter, het onderkaaksknobbeltje veel minder ontwikkeld en de bovenkaak korter. Het aantal schubben in de zijlijn bedraagt er bovendien drie minder.

HypselobapvBus Blkr. — Tambra.

Corpus oblongum, squamis magnis vestitum, dorso angulato, Ma- xillae labiis teretibus simplicibus inclusae. Cirri 4 rostrales et supra- maxillares , vel 2 supramaxillares , vel nulli. Rostrum conicum promi- nens. Os subinferum , rictu ante oculum desinente ore clauso formam ferri equini referente. Pliea analis squamis majoribus vestita nulla. Pinna dorsalis ante vel supra pinnas ventrales incipiens et longe ante pinnam analem desinens, radio simplice postieo osseo non serrato. Pinna analis pinna dorsali brevior.

Subg. Hypselohai'hus Blkr. Cirri 4 , rostrales et supramaxillares. '/ Gonoproctopterus Blkr. Cirri 2 , supramaxillares. // Tambra Blkr. Cirri nulli.

Aanm. De heer Sykes heeft in zijne verhandeling // on the Pishes of the Duk- hun" drie soorten beschreven en afgebeeld onder de namen Barbus mussuUah, Barbus kolus , en Cyprinus abramioides , welke den habitus vertoonen van het ge- slacht Cyclocheilichthys , maar toch meerdere bijzonderheden in de organisatie aan- bieden , welke mij er toe geleid hebben , ze voorloopig te beschouwen als tot een eigen geslacht te behooren. Uit de afbeeldingen en beschrijvingen van den heer Sykes Iaat zich niets bepaalds opmaken opzigtelijk de achterlipsgroeve , den vorm der voorste onderoogkuilsbeenderen en de bekleeding van den grond der rugvin , welke alle ik vermoed dat niet v^'ezeniijk van die bij Cyclocheilichthys verschillen.

312

De rugvindoorn evenwel is er buitengewoon slank en zonder tanden, terwijl de aarsvin er niet uitgerand is en bij de twee eerstgenoemde soorten zelfs buiten- gewoon sterk bol of hoekig afgerond. Voorts is er opmerkelijk de eigenaardige bovenwaartsche kromming der zijlijn boven of een weinig voor den anus (welke echter bij Cyprinus abramioides Syk. schijnt te ontbreken) en het wratachtig bedekt zijn der wangen of van den snuit met groote poren, welke laatste echter gezegd worden niet standvastig voor te komen. De rugvin heeft voorts van 10 tot 20 ver- deelde stralen.

Deze soorten verdienen allezins een nader onderzoek. Barbus mussullah, als 4 voeldraden bezittende, behoort tot het subgenus Hypselobarbus; — Barbus ko- lus, wegens hare 2 voeldraden, tot het subgenus Gonoproctopterus ; - en Cyprinus abramioides Syk., welke in het geheel geene voeldraden bezit, tot het subgenus Tambra, welken naam de soort in Deccan draagt. Deze laatste behoort misschien zelfs tot een eigen geslacht te worden verheven wegens hare zeer lange rugvin. Heckel bragt haar ook tot zijn geslacht Gibelion , welk geslacht echter niet aan- nemelijk is en gegrond op generisch zeer van elkander verschillende soorten, be- hoorende Cyprinus catla tot het geslacht Catla en Varicorhinus bobree waarschijn- lijk tot het geslacht Gymnostomus.

Systomus McCl., Ind. Cyprinid. , Asiat. Research. Vol. XIX p. 2845 Heek. Fisch. Syr. p. 26; Val., Poiss. XVI p. 299.— Lalawak.

Corpus oblongura compressum , squamis magnis vestitum , dorso an- gulato. Maxillae labiis teretibus simplicibus inclusae , superior deor- sum valde protractilis. Cirri 4 rostrales et supramaxillares , vel 2 su- pramaxillares , vel nuUi. Rostrum breve obtusum vel obtusiusculum , non porrectum. Ossa supramaxillaria apicem rostri non attingentia. Os suborbitale anterius pentagonum apiee acuto sursum spectante. Oculi membrana palpebrali non velati. Os subanticum vel inferura , ric- tu non vel parum obliquo ore clauso formam ferri equini referente. Maxilla inferior maxilla superiore brevior symphysi tuberculo plus mi- nusve eonspicuo. Sulcus postlabialis utroque latere margini oris paral- lelus, cum sulco lateris oppositi non unitus. Apertura branchialis am- pla usque sub praeoperculo producta. Plica analis squamis majoribus vestita nulla. Pinna dorsalis supra vel paulo post pinnas ventrales in- cipiens et longe ante pinnam analem desinens, basi vagina squamosa inclusa , radio simpliee postico osseo serrato vel laevi. Pinna analis pin-

313

na dorsali brevior. Pinna caudalis basi tantum squamosa. Dentes pharyngeales cochleariformes 2.3.5/5.3.2 vel 2.3.4/4.3.2 vel contusorii tuberculati 1.3.4/4.3.1 vel 2.3.4/4.3.2.

Subg. Barbodes Blkr. Cirri 4, rostrales et supramaxillares. // Capoëta Val. Cirri 2, supramaxillares. II Systomus McCL, Cirri nulli.

Aanm. Zooals het geslacht Systomus hier is omschreven, verschilt het voor- namelijk van Barbus door gedrongen ligchaam, korten snuit, dunne lippen, min of meer eindstandigen bek, met eene schubscheede omgeven' rugvingrond, vijfhoekig met den scherpen hoek naar boven gerigt voorste onderoogkuilsbeen en door de dubbele achterlipsgroeve, zijnde de groeven van beide zijden niet met elkander ver- eenigd.

üe heer J. MacClelland stelde het eerst het geslacht Systomus op, doch hij gaf er eene andere beteekenis aan dan de boven omschrevene, t. \v. // Intermaxillaries // protractile, dorsal and aiial short, the former opposite to the ventrals and preceded Il bij a spinous ray ; body elevated , and marked by two or more distinct dark //spots, or diffuse spots either on the fins or opercula, prominence on the apex // of the lovver jaw obscure". De eerst- en laatst-genoemde dezer kenmerken heeft Systomus met andere verwante geslachten gemeen en aan de vermelde vlekteeke- ning is niet alleen geene generische waarde te hechten , maar zij is zelfs als soor- telijk kenmerk niet dan met omzigtigheid en in beperkten zin te bezigen.

De heer Valenciennes nam het geslacht Systomus aan , doch beperkte de betee- kenis er van tot die soorten, welke, overigens aan zijn geslacht Barbus beantwoor- dende, de voeldraden geheel missen, hetwelk echter niet belette, dat hij meer- dere dier soorten rangschikte onder zijn geslacht Leuciscus. In denzelfden zin heb ik vroeger ook verschillende soorten tot Systomus gebragt, welke in dezen arbeid op de aangegevene gronden er van zijn afgezonderd.

Heckel , denzelfden geslachtsnaam aannemende , gaf er eene nieuwe beteekenis aan door de diagnose, die hij er van openbaar maakte, t. w. //Dentes cochleares // 2.3.5/5-3.2. Os anticum. Labia raollia subteretia. Cirri 2 in angulo oris , aut nulli. // Pinna dorsalis basi brevis ; analis brevior illa radio osseo super pinuas ventrales // incipiens. Tractus intestinalis 2- 2\ long. corp."

Op deze diagnose is aan te merken, dat de formule der tanden niet op alle soorten past ; dat de mondopening bij meerdere soorten meer onderstaande is dan eindstandig; dat de rugdoorn bij sommige soorten achter den grond der buik vin- nen is ingeplant, en dat de talrijke soorten van hetzelfde geslacht met vier voel- draden zijn buitengesloten, niettegenstaande Heckel zelf een der voornaamste be-

40

314

strijders was van de waarde de voeldraden voor de bepaling der geslachten van de Cyprinoïden.

Ik heb getracht aan het geslacht zijne natuurlijke grenzen te geven. Talrijke soorten zelf bezittende, was zulks mij voor die soorten niet moeijelijk, maar tal- rijke andere soorten van Zuid-Azië zijn mij slechts uit de bestaande, veelal korte, beschrijvingen en veelal gebrekkige afbeeldingen bekend en het is mij daardoor niet mogelijk te bepalen , in hoeverre de door mij gegevene kenmerken op alle die soorten van toepassing zijn.

Mijn subgenas Barbodes omvat soorten , welke volgens de oudere opvatting der geslachten, alle tot Barbus zouden behooren.

Den naam Capoëta heb ik behouden voor de soorten , welke slechts de boven - kaaksdraden bezitten , en waartoe Capoëta amphibia Val. behoort.

Het ondergeslacht Systomus voorts heb ik opgevat in den zin, waarin de beer Valenciennes het geslacht Systomus aanneemt.

De Soenda-eilanden zijn rijk aan soorten van Systomus, even als de rivieren van Zuid-Azië. Vele soorten zijn zeer na aan elkander verwant en vereischen eene naauwkeurige stadie om ze scherp te bepalen. Ik ben in die bepaling naar wensch geslaagd wat de soorten mijner verzameling aangaat, doch met de bestaande hulpmiddelen is het niet mogelijk vele slechts zeer oppervlakkig bekende soorten van Zuid-Azië scherp te kenmerken.

Mijne verzameling bevat 35 soorten van Systomus, van welke 22 behooren tot het subgenus Barbodes, 5 tot Capoëta en 8 tot Systomus. 29 dier soorten leven in de rivieren der Soenda-eilanden, t. w. 21 van Barbodes, 5 van Capoëta en 3 van Systomus, zijnde mijne overige soorten afkomstig van Bengalen.

Alle mijne soorten van Barbodes bezitten een' getanden rugdoorn en groote schub- ben , welker aantal, in de zijlijn genomen, verschilt van 23 tot 38.

Zij laten zich tot drie groepen brengen.

De eerste dezer groepen is gekenmerkt door eene bolle aarsvin met 9 tot 10 verdeelde stralen. Hiertoe behoort Systomus (Barbodes) marginatus Blkr.

Bij de beide overige groepen is de aarsvin standvastig uitgerand en bevat slechts 5 tot 7 verdeelde stralen. Een dezer groepen is overigens gekenmerkt door de sterke ontwikkeling van den rugdoorn, die ook met betrekkelijk groote tanden gewapend is. De schubben zijn er in den regel overlangs gestreept, hetzij aan de vrije helft alleen, hetzij tevens aan de grondhelft. Hiertoe behooren Systomus (Barbodesj am- blycephalus Blkr, Systomus (Barbodes) koilometopon» Blkr en nog een aantal an- dere soorten.

Bij de derde groep is de rugdoorn aanmerkelijk minder ontwikkeld en met kleine slechts weinig zigtbare tandjes gewapend, terwijl de schubben er standvastig straalsgewijze gestreept zijn , gaande de strepen alle uit een gemeenschappelijk

315

raiddeiipunt naar den omtrek der schub. Hiertoe zijn te brengen Systomas (Bar- bodes) maculatus Blkr, Systoinus (Barbedes) lateristriga Blkr en nog eenige an- dere soorten.

Onder de buiten-archipelagische soorten van Barbodes zijn er vrij talrijke , wel- ke tot nog eene andere groep zijn te brengen, namelijk tot die, bij welke de rug- doorn volkomen glad of zonder tanden is. Daartoe behooren alle afrikaansche soor- ten. De rugdoorn wordt bij sommige soorten zelfs zoo slank, dat hij bezwaarlijk den naam van doorn kan behouden. Tot deze groep behooren Systomus (Barbodes) bynni (Cyprinus bynni Forsk.), Systomus (Barbodes) surkis ( Barbus surkis Rüpp.), Sj'Stomus (Barbodes) intermedius (Barbus intermedius Rüpp.), Systomus (Bar- bodes) perince (Barbus perince Rüpp.), Systomus (Barbodes) pallidus (Barbus pal- lidus Smith), Systomus (Barbodes) Burchelli (Barbus BurcheUi Smith), enz. Ik verkeer echter in eenigen twijfel omtrent deze en andere buiten-archipelagische soorten ten opzigte van de bescbubbing der rugvin en aarsvin. De schubscheeden toch van rug vin en aarsvin zijn bij alle soorten mijner verzameling sterk ontwikkeld en zeer in het oogvallend, terwijl ik die bij de soorten van Barbodes met onge- tanden rugdoorn niet alleen niet zie beschreven , maar op de bestaande afbeeldin- gen ook niet of slechts zeer twijfelachtig aangeduid. Ik zie trouwens dezelfde leem- ten in de beschrijvingen en afbeeldingen van meerdere soorten van Barbodes met getanden rugdoorn, van welke het bestaan dier schubscheeden niet te betwijfelen valt.

Van de ruim 90 soorten, welke, volgens mijne zienswijze, tot dus verre voor- loopig tot het geslacht Systomus zijn te brengen, behooren bijkans 60 tot het sub- genus Barbodes. De subgenera Capoëta en Systomus tellen gezamenlijk slechts ongeveer een derde dier soorten.

Van het subgenus Capoëta bezit ik vijf soorten, welke gemakkelijk van elkan- der te onderkennen zijn. Twee daarvan, Systomus (Capoëta) padangensis en Sys- tomus (Capoëta) sumatranus hebben een' getanden, de overige, Systomus (Capoë- ta) brevis, Systomus fCapoëta) leiacanthus en Systomus (Capoëta) oligolepis een' ongetanden rugdoorn. Systomus (Capoëta) padangensis is wegens hare veelstralige aarsvin (A 3/8 vel 3/9) wat Systomus (Barbodes) marginatus is in het subgenus Barbodes. Systomus (Capoëta) sumatranus en Systomus (Capoëta) oligolepis bieden de bijzonderheid aan, welke men ook bij meerdere bengaalsche soorten van het subgenus Systomas terugvindt,, dat de zijlijn er op de achterhelft des ligchaams volkomen ontbreekt, terwijl de beide overige soorten meer verwant zijn aan .Sys- tomus luteus Heek. en Svstomus albus Ileck. van Syrië, doch daarvan onderschei- den, voornamelijk door geringer aantal schubben in de zijlijn en een straal min- der in de rugvin.

De buiten-archipelagische soorten van Capoëta zijn weinig talrijk. Behalve de beide genoemde Heckelsche soorten en de typische soort van den heer Valencien-

316

nes (Capoëta ampliibia) , zijn daartoe slechts met eenige zekerheid te brengen Cy- prinus chola Bnch. en Systomus chrysostomus McCl. Ik heb onder die soorten ook opgesomd Varicorhiniis beso Rüpp. , maar deze soort heeft blijkbaar ook groote verwantschap met het geslacht Hypselobarbus.

Wat het subgenus Systomus betreft, hetwelk omvat alle soorten zonder voeldra- den , ik bezit daarvan 8 soorten , maar slechts drie daarvan behooren tot de Soen- da-eilanden. Die drie soorten hebben onderling zeer groote verwantschap met el- kander en onderscheiden zich van de bniten-archipelagische door zeer ontwikkelden sterk getanden rugdoorn, betrekkelijk talrijke schubben, 33 tot 37 in, en 8 tot 9 boven de zijlijn en stompen schuins afgeknotten snuit. Zij schijnen alle ook veel grooter te worden dan de buiten-archipelagische soorten. Ik. meende vroeger, dat ze aan de Soenda-eilanden eigen waren, doch het album van Siamsche visschen van den Graaf Francis De Castelnau heeft mij geleerd, dat Systomus (Systomus) bulu hoogstwaarschijnlijk ook in de rivieren van Siam leeft en dat daar ook waarschijnlijk nog andere verwante soorten worden aangetroffen. Alle overige soorten van dit sub- genus zijn overigens tot Zuid- Azië beperkt- Bij meerdere derzelve verliest de rug- doorn min of meer zijne doornachtige geaardheid , wat den heer Valenciennes be- wogen heeft ze in zijn uiterst zamengesteld geslacht Leuciscus op te nemen (Leucis- cas stigma Val., Leuciscus Duvauceüi Val., Leuciscus thermalis Val., enz). Van de bengaalsche soorten van Systomus bezit ik Cyprinus sophore Buch-, Cyprinus phutunio Buch. en Cyprinus cosuatis Buch. , welke alle in mijne Nalezingen op de ichthyologische fauna van Bengalen en Hindostan nader beschreven zijn. Zij heb- ben geen van alle meer dan 25 schubben op eene overlangsche rei en slechts bij Systomus ticto, Systomus phutunio en Systomus gelius is de rugdoorn getand.

Mijne archipelagische soorten van Systomus laten zich naar volgend schema vol- doende van elkander en van de overige bekende soorten onderkennen.

I Cirri 4 , rostrales et supram'axillares. (subg. Barhodes). V. 2/8. D. 2/8 vel 4/9. 1. Pinna analis radiis 3/5 ad 3/7.

A Spina dorsalis crassa dentibus magnis armata.

a. Squamae 35 ad 38 in linea laterali. A. 3/5 vel 3/6.

f Caput longius quam altum Pinna caudalis utroque lobo fascia longi- tudiuali intraniarajinali' nio;ricante.

u. Squamae 37 vel 315 in linea laterali , 9 supra lineam lateralem, striis iongitudinalibus nullis vel parcissimis. Corpus altitudine 2>\ ad 3| in ejus longitudine. Pinna dorsalis macula nigra nulla.

Systomus (Barhodes) belinka Blkr. ó' Squamae 36 in linea laterali , 8 supra lineam lateralem , di- midio libero et basali conspicue longitudinaliter subradiatim

317

striatae. Corpus altitudine 2| ad 3 in ejus longitudine. Pinna dorsalis antice macula magna ïiigra.

Systomus {Barbodes) Schivanefeldi Blkr.

f' Caput aeque altum ac longum. Pinna caudalis fasciis nullis. o Squamae 35 vel 36 in linea laterali, 7 supra lineam lateralem, conspicue longitudinaliter subradiatim striatae. Corpus altitudine 3 circiter in ejus longitudine.

Systomus {Barbodes) ambïycephalus Blkr.

b. Squamae 30 ad 33 in linea laterali. Caput longius quam altum. f Squamae 7 supra lineam lateralem. A. 3/5 vel 8/6. Cirri oculi diametro circiter aequales.

ó Squamae 32 vel 33 in linea laterali. Operoulum latitudine 1| ad 1| in ejus altitudine. Cauda altitudine U^- ad 1| in longi- tudine capitis.

Systomus {Barbodes) erythropterus Blkr.

ó' Squamae 30 vel 31 in linea laterali. Operculum latitudine 2 in ejus altitudine. Cauda altitudine \\ ad 1| in longitudine capitis,

Systomus {Barbodes) bramoides Elkr.

f' Squamae 6 supra lineam lateralem. ó Cirri oculo breviores.

o Pinna analis radiis 3/6 vel 3/7 Squamae 31 ad 38 in linea

laterali. Pinna dorsalis paulo ad vix post basin ventralium

incipiens. Cirri supramaxillares rostralibus longiores.

ó. Operculum latitudine 1| ad 1^ in ejus altitudine. Al-

titudo corporis 3| ad 3 in ejus longitudine. Caput

acutum. Linea rostro-dorsalis nucha concava.

Systomus {Barbodes) javanicus Blkr.

ó' Operculum latitudine 2 in ejus altitudine.

ó Caput acutum altitudine l\ in ejus longitudine. AI- titudo corporis 3 in ejus longitudine. Linea rostro-dor- salis nucba valde concava.

Systomus {Barbodes) koilometopon Blkr.

o' Caput obtusum, altitudine 1^ ad 1|- in ejus longitudine. Al- titudo corporis Z\ ad 3{^ in ejus longitudine. Linea rostro- dorsalis nucha non concava.

318

Sijsiomus [Barbodes) gonionotus Blkr.

o' Pinna analis radiis 3/5 vel 3/6. Squamae 30 in linea laterali. Pinna dorsalis supra basin ventralium incipiens. o Altitudo corporis 3| circiter in ejus longitudine. Cirri longitudine subaequales oculo paulo breviores. Linea fronto-dorsalis rectiuscula.

Systomus {Bar boden) liuguenird Blkr.

ü' Cirri oculo longiores. Pinna dorsalis supra basin ventralium incipiens. o Pinna analis radiis 3/5 ad 3/7. Squamae 30 vel 81 in linea laterali. ó Altitudo corporis SJ in ejus longitudine. Linea rostro-dorsalis convexa.

Systomus [Barbodes) hypselonotus Blkr.

e. Squamae minus quam SO in linea laterali, 6 supra lineam lateralem. Pinna dorsalis supra basin ventralium incipiens, analis radiis 3/o vel 3 '6. t Squamae 28 vel 29 in linea laterali. Altitudo corporis 4 circiter in ejus longitudine. Caput longius quam altum. ö Oculi diametro 2J ad 2 1- in longitudine capitis. Cirri oculo breviores.

Systomus {Barbodes) macropldlialmus Blkr.

t' Squamae 26 in linea laterali. Altitudo corporis 2/r fere in ejus longi- tudine. Caput aeque altum ao longum. ó Oculi diametro 3 fere in longitudine capitis. Cirri oculo non breviores.

Systomus (Barbodes) platysoma Blkr.

B Spina dorsalis mediocris vel debilis dentibus parvis armata. Squamae e centre communi radiatim striatae. A. 3/5 vel S/G.

a. Squamae 31 ad 34 in linea laterali, 5 supra lineam lateralem.

f Altitudo corporis 4 fere ad 3| in ejus longitudine. Caput altitudine \\ ad 1| in ejus longitudine. Cirri rostrales oculo paulo vel non bre- viores. Pinna caudalis superne et inferne late violaceo-nigro marginata.

Systomus {Barbodes) rubripinna Blkr.

b. Squamae 23 ad 27 in linea laterali.

f Squamae G supra lineam lateralem. Pinnae dorsalis et analis non emargi- uatae. o Cirri oculo breviores. Altitudo corporis 3| circiter in ejus longitudine. Rostrum obtusum.

Systomus {Barbodes) bunier Blkr.

319

f' Squamae o supra lineam lateralem. ó Corpus fasciis nigris transversis. Altitudo corporis 2| ad 34 in ejus iongitudine.

o Easciae uigrae transversae latae flavo limbatae 4. Caput altitudine 1|- circiter in ejus Iongitudine. Pinnae dorsalis et analis acutae. Cirri supramaxillares oculo non multo longiores.

Systomus {Barbodes) tctrazona Blkr.

o' Pasciae nigrae transversae latae 2 et insuper cauda fascia nigra longitudinali, Caput ohtusum, altitudine 1 et paulo ad 1 in ejus Iongitudine. Pinnae dorsalis et analis obtusae. Cirri supramaxillares oculo multo longiores.

Systomus {Barbodes) lateristriga Blkr.

ó' Corpus fasciis 6 longitudinalibus nigris.

o Corpus altitudine 3^ ad 4 in ejus Iongitudine; caput acutum al- titudine \\ ad 1|- in ejus Iongitudine. Pinnae dorsalis et analis acutae eniarginatae. Cirri supramaxillares oculo longiores.

Systomus {Barbedes) fasciatus Blkr.

«V Corpus fasciis transversis vel longitudinalibus nullis.

o Caput valde obtusura truncatum, altitudine IJ circiter in ejus Iongitudine. Corpus altitudine 4| in ejus Iongitudine. Cirri supra- maxillares oculo longiores. Pinna dorsalis et analis acutae non emarginatae.

Systomus {Barbedes) obtusir osiris Blkr.

o' Caput acutum vel acutiusculum. Cirri oculo sat multo lon- giores. Pinnae dorsalis et analis acutae. Altitudo corporis 3 et paulo ad 4|- in ejus Iongitudine. ó Linea nucho-dorsalis valde convexa. Squamae mediis lateribus

squamis ceteris non multo majores, 3 lineam lateralem inter

et basin ventralis.

Si/stomus {Barbodes) maculatus Blkr.

ó' Linea nucho-dorsalis rectiuscula vel vix convexa. Squamae mediis lateribus squamis corpore antice et postice multo majores, 2 lineam lateralem inter et basin ventralis.

320

Systomus {Barbodes) goniosoma Blkr.

Pinna analis obtusa convexa radüs 3/9 vel 3/10. Spina dorsalis crassa, den- tibus mediocribus armata. Squamae 28 vel 29 in linea laterali, 5 supra lineam

lateralera.

A Caput obtusum aeque altum ac longutn vel paulo longius quam altum. Cirri oculo multo breviores. Pinnae dorsalis et caudalis nigro sat late

marginatae.

Systomus {Barbodes) viarginatus Blkr.

II Cirri 2, siipramaxillares tantum (subgenus Capoëta).

1. Spina dorsalis mediocris denticulata. Cirri oculo multo breviores. Pinna dor- salis supra ventrales incipiens. D. 4/8 vel 4/9.

A. Squamae 38 vel 39 in linea laterali , 7 supra lineam lateralem. Linea lateralis toto corpore conspicua. A. 3/8 vel 3/9. V. 2/9. Altitudo corporis A{ ad fere in ejus longitudine. Squamae striis nullis vel parcissimis.

Systomus {Capoëta) padangensis Blkr.

B. Squamae 21 in linea laterali , 6 supra lineam lateralem. Linea lateralis post anum inconspicua. A. 3/5 vel 3/6. V. 2/8. Altitudo corporis 1\ ad 3 in ejus longitudine. Fasciae corpore 4 transversae nigricante-violaceae. Squamae e centro communi radiatim striatae.

Systomus {Capoëta) sumatranus Blkr.

2 Spina dorsalis gracilis edentula. A 3/5 vel 3/6. V. 2/8 vel 2/9. D. 4/8 vel 4/9. A Squamae 24 ad 27 in linea laterali, 5 supra lineam lateralem. Linea la- teralis toto corpore conspicua. Squamae e centro communi radiatim striatae.

a. Corpus altitudine 3^ ad 3| in ejus longitudine. Caput 4^. ad 5 fere in longitudine corporis. Fascia cephalo-caudalis diffusa argentea.

Systomus {Capoëta) brevis Blkr.

b. Corpus altitudine 2^ ad 3f in ejus longitudine. Caput 5 ad 5^ in longitudine corporis. Cauda macula rotunda nigricante-violacea.

Sgstomics {Capoëta) leiacanthus Blkr.

B. Squamae IG in linea laterali, 4 supra lineam lateralem. Linea lateralis corpore antice tantum conspicua. Squamae dimidio libero et dimidio basali longitudinaliter striatae. a. Corpus altitudine Z\ ad 3^ in ejus longitudine.

321

Sysiomus {Capoëta) oligolepis Blkr.

III Cirri nulli. (subg. Sijstomua).

1 Spina dorsi crassa dentibus magnis serrata. Rostrum obtusuiu truncatum. Dentes 2.3.4/4.3.2. A Squamae 36 vel 37 in linea laterali. Pinna analis radiis 3/5 vel 3/6.

a. Squamae O supra lineam lateralem. Caput 6? in longitudine corpo- ris. Altitudo corporis Sj circiter ia ejus longitudine. Pinna dorsalis altitudine 2 fere in altitudine corporis, multo minus duplo altior quam basi longa. V. 2/8.

Systomus (Sijstomus) Waandersl Blkr.

b. Squamae 8 supra lineam lateralem. Caput 41 ad 5| in longitudine corporis. Altitudo corporis 3 ad 3? in ejus longitudine. Pinna dor- salis corpore non multo humilior, duplo altior quam basi longa. V. 2/9.

Sydomus {Systomus) bulu Blkr.

B. Squamae 33 ad 35? in linea laterali, 8 supra lineam lateralem. Pinna analis radiis 3/6 vel 3/7. a. Caput 5 et paulo ad 5| in longitudine corporis. Altitudo corporis %\ in ejus longitudine. Pinna dorsalis corpore non multo humi- lior, multo minus duplo altior quam basi longa. V. 2/9.

Systomus (Systomus) lawah Blkr.

Systomus (^Borhodes) beïhiha Blkr. — Staartvinhandlge Lalawak. Atl. Cypr. Tab. XXXI fig. 1.

Syst. (Barbod.) corpore oblongo compresso, altitudine 3% ad 3'/2 in ejus longitudine, latitudine 2'/4 ad 27-2 in ejus altitudine; capite obtusiusculo 4?li ad 5'/3 in longitudine corporis cuni, S'/a ad 4 in longitudine corporis absque pinna caudali ; altitudine capitls l'/s ad iVo , latitudine l^A ad 1^ 5 in ejus longitudine; oculis diametro 2'/* ad 2''/4 in longitudine capitis, diametro 1 ad li/s in capitis parte postoculari, diametro 1 fere ad 1 et paulo distantibus, membrana palpebrali iridis marginem externum tantum tegente, apertura subcirculari; rostro obtusiusculo convexo, oculo breviore, non ante os prominente; naribus orbitae magis quam rostri apici approximatis; linea rostro-dorsali ros- trum inter et nueliam vix vel non concava, nucha valde convexa; linea interoculari convexiuscula ; osse suborbitali anteriore pentagono , paulo vel non altiore quam longo , margine inf'eriore subhori- zontali , marginibus anteriore et posteriore inferioribus truncatis vel convexis, margiaibus superioribus concavis in angulum acutum sursum spectantem naribus approximatum nnitis, dimidio inferiore orista longitudinali subliorizoatali percurso; osse suborbitali 2° elongato-tetragouo, plus duplo longiore

41

322

quam alto,' osse suborbitali 1' plus duplo humiliore; maxilla superiore maxilla ihferiore longiore, verticaliter deorsum mediocriter protractili, sub oculi limbo anteriore desinente, 3 circiter in longi- tudine capitis; rictu valde obliquo; cirris gracilibus supramaxillaribus rostralibus paulo longioribus oculo paulo longioribus vel brevioribus ; maxilla inferiore symphysi tuberculo conico obtuso parum conspicuo, inferne poris conspicuis nullis; labiis gracilibus teretibus, non conspicue rugosis ; operculo latitudine 2 fere ad 2 in ejus altitudine, margine inferiore rectiusculo vel convexiusculo; apertura branchiali sub praeoperculi margine posteriore desinente; dentibus pliaryngealibus uncinato-subcochlea- riforrai-contusoriis 2.3.5/5.3.2, facie masticatoria plus minusve tuberculatis ; osse scapulari trigono obtuso rotundato; dorso valde elevato angulato ventre altiore; ventre ante pinnas ven trales plano, lateribus angulato , post pinnas ventrales rotundato non carinato ; cauda altitudine l*/5 ad 2 in longitudine capitis ; squamis striis longitudinalibus conspicuis vulgo nullis, raro parcissimis; squarais 37 vel 38 in linea la- terali, 15 in serie transversali absque ventralibus infimis quarum 9 (8'/2) supra lineam lateralera, 15 vel 16 in serie longitudinali occiput inter et pinnam dorsalem , ventralibus infimis longitudinaliter tri- seriatis serie media iis seriebus lateralibus non majoribus; linea laterali valde curvata, infra lineam rostro-caudalem descendente, singulis squamis tubulo simplice medlam squaraam vulgo attingente iiotata; pinna dorsali supra basin pinnarum ventralium incipiente, acuta, emarginata, altitudine H/3 ad IV2 in altitudine corporis, multo sed multo minus duplo altiore quam basi longa , spina crassa postice dentibus magnis serrata cum parte ejus flexili capite non vel vix longiore: pinnis pectoralibus et ventralibus acutis , longitudine subaequalibus, 6V2 ad 7 in longitudine corporis , pectoralibus ven- trales, ventralibus analem attingentibus vel fere attingentibus; anali acuta, emarginata, dorsali multo sed multo minus duplo humiliore, non multo altiore quam basi longa, radio simplice 3° mediocri basi tantum osseo ; pinna caudali basi tantum squamosa, profunde incisa, lobis acutis 31/3 ad S'/a in lon- gitudine corporis; colore corpora supern e viridi, inferne argenteo; iride flava superne fusca ; squamis dorso, lateribus caudaque singulis basi vittula transversa subsemilunari fusca vel violacea; pinnis roseis, dorsali superne, extremo apice excepto, late nigricante-fusca, caudali utroque lobo fascia lon- gitudinali intraraarginali fusco-violacea.

B. 3. D. 4/8 vel 4/9. P. 1/14. V. 2/8. A. 3/5 vel 3/6. C. 8/17/8 lat. brev. incl.

Syn. Belinka Mal. Sumatr.

Hab. Sumatra (Padang , Solok , Sinkara) , in fluviis et lacubus.

Longitudo 9 speciminum 61" ad 113".

Aanm. Langen tijd heb ik mijne voorwerpen dezer soort gehouden voor jeugdige voorwerpen van Systomus (Barbodes) Schwanefeldi , totdat ik in het bezit geraakte van eigenlijke jeugdige voorwerpen van laatstgenoemde soort , welke mij geleerd hebben, dat zij in habitus volkomen overeenstemmen met de oudere voorwerpen en zeer wezenlijk verschillen van Systomus (Barbodes) belinka.

De voornaamste dezer verschillen zijn onder de beschrijving van Systomus (Bar- bodes) Schwanefeldi aangeteekend. De kleur van Systomus (Barbodes) belinka helt ook meer over naar het blaauwe , en die van Systomus (Barbodes) Schwane- feldi meer naar het olijfachtige. De staart is bij onderwerpelijke soort ook lager met betrekking tot de lengte van den kop.

Mijne voorwerpen zijn alle afkomstig van de westkust van Sumatra, waar zij tot hoog in de stroomgebieden voorkomt. Ik kan niet bepalen of de soort grooter wordt dan mijne grootste voorwerpen.

323

Systomus (Barbodes) Schwanefeldi Blkr. — Schwamfeld's Lalawak. Atl. Cypr. Tab. XXXVII.

Syst. (Barbod.) corpore oblongo compresso, altitudine 3 ad 2^/5 in ejus longitudine, latitudine 2-/3 ad 3V4 in ejus altitudine; capite obtusiusculo 5 et paulo ad 6 in longitudine corporis eum , SVa ad 4 fere inlongitudine corporis absque pinnacaudali; altitudine capitis l'/e ad iVs , latitudine 1% circiter in ejus longitudine; oculis diametro 2V3 ad 3 in longitudine capitis, diametro V/s ad 1 in capitis parte postoculari, diametro 1 ad IV3 distantibus, membrana palpebrali iridis marginem externum tantum tegente, apertura subcirculari ; rostro obtusiusculo convexo, oculo breviore, non ante os prominente; naribus orbitaa magis quam rostri aploi approximatis; linea rostro -dorsali rostrum in- ter et nucham valde concava, nucha valde convexa; linea interoculari convexa; osse suborbitali antiore pentagono, paulo vel non altiore quam longo, margine inferiore subhorizontali , marginibus anteriore et posteriore inferioribus conrexis, marginibus superioribus concavis in angulum acutum sursum spectantera naribus approximatum unitis, medio circiter crista longitudinali subhorizontali percurso; osse suborbitali 2° oblique tetragono antice quam postice altiore, duplo circiter longiore quam alto, osse suborbitali 1' duplo circiter humiliore; maxilla superiore maxilla inferiore longiore , verticaliter deorsum mediocriter protractili, sub oculi parte anteriore desinente, 3 circiter in longi- tudine capitis; rictu sat obliquo; cirris gracilibus oculo vulgo paulo longioribus, rostralibus supra- maxillaribus vulgo paulo brevioribus ; maxilla inferiore symphysi tuberculo conico obtuso parum conspicuo , inferne poris conspicuis nullis ; labiis gracilibus , teretibus , transversim leviter rugosis ; oper- culo latitudine l^/i ad 2 in ejus altitudine, margine inferiore rectiusculo vel concaviusculo ; aper- tura branchiali sub praeoperculi margine posteriore desinente ; dentibus pliaryngealibus uncinato - sub- cochleariformi-contusoriis 2.3.5/5.3.2, facie masticatoria rugoso - tuberculatis ; osse scapnlari obtuso ro- tundato ; dorso valde elevato angulato ventre multo altiore; ventre ante pinnas ventrales plano, ia- teribus angulato, post pinnas ventrales rotundato non carinato; cauda altitudine 1^/3 ad l'/a fere in longitudine capitis; squamis dimidio libero et interdum etiam dimidio basali longitudinaliter subradi- atim striatis, 36 in linea laterali, 13 in serie transversali absque ventralibus infimis, quarum 8 (7*/2) supra lineam lateralem, 14 in serie longitudinali occiput inter et pinnara dorsalem, ventrali- bus infimis longitudinaliter triseriatis serie media iis seriebus lateralibus non vel vix majoribus ; linea laterali valde curvata, infra lineam rostro-caudalem descendente, singulis squamis tubulo simplice mediam squamam vulgo non attingente notata; pinna dorsali supra basin pinnarum ven- tralium incipiente, acuta, emarginata, altitudine l'/s ad 1^/4 in altitudine corporis, multo sed multo minus duplo altiore quam basi longa, spina crassa postice dentibus sat magnis serrata cum parte ejus flexili capite non multo longiore; pinnis pectoralibus et ventralibus acutis longitudine subae- qualibus 5'/2 ad 6V2 in longitudine corporis, pectoralibus ventrales, ventralibus analem attingenti- bus vel fere attingentibus; anali acuta, emarginata, dorsali multo sed multo minus duplo humiliore , non multo altiore quam basi longa, radio simplice tertio mediocribasi tantum osseo; caudali basi tantum squamosa, profunde incisa, lobis acutis 3^5 ad 3^3 in longitudine corporis; colore corpore superne viridi, inferne argenteo; iride flava, superne fusca; squamis dorso, lateribus caudaque singulis basi vulgo vittula violascente; pinna dorsali dimidio basali pulchre rubra, dimidio apicali violaceo-nigra apice ipso autem rubra; pinnis pectoralibus, ventralibus analique roseis ; caudali rosea , margine su- periore et inferiore rubra, utroque lobo fascia longitudinali intramarginall violaceo-nigra.

B. 3. D. 4/8 vel 4/9. P. 1/14 vel 1/15. V. 2/8. A. 3/5 vel 3/6. C. 7/17/7 lat. brev. incl.

Syn. Barbus SchwanefeUn Blkr, Nieuwe tient. vischs, Sumatra , Nat. T. Ned. Ind. V p. 517 (ex parte).

324

Lampan Lampong. liab. Sumatia (Piingabuang, Palembang, Moara-kompeh , Padang, Solok, Siukara), in fluviis et lacubuB. Borneo (Poiitianak), in fluviis. Longitudo 7 speciminum 88'" ad 2G0'".

Aanra. Mijne bovenaangehaalde beschrijving van Systomus (Barbodes) Schwane- feldi is, zooals mij sedert bleek, opgemaakt naar twee verschillende soorten, en wel naar grootere voorwerpen van Systomus (Barbodes) Schwanefeldi en kleinere van Systomus (Barbodes) belinka, welke ik vroeger voor jeugdige voorwerpen van eerst- genoemde soort hield, eene dwaling, welke ik eerst heb kunnen ontdekken, nadat ik ook jeugdige voorwerpen van Systomus (Barbodes) Schwanefeldi had ontvangen. Ik kan thans de soortelijke verschillen met zekerheid vaststellen. Bij Systomus (Bar- bodes) belinka vind ik standvastig een of twee schubben méér in de zijlijn en een overlangsche rei schubben méér boven de zijlijn. Voorts zijn er de schubben inliet geheel niet gestreept of laten zij slechts zeer enkele flaauw zigtbare overlangsche streep- jes waarnemen. Het ligchaam is er bovendien standvastig slanker en bij geen der voorwerpen is iets te ontwaren van de groote zwarte rugviuvlek van Svstoraus (Bar- bodes) Schwanefeldi.

Ik ken deze soort tot nog toe slechts van Sumatra en Borneo.

Systomus {Barbodes) amhïycephalus Blkr. — Rondkoppige Lalawak. Atl. Cypr. ïab. XXXVIII.

Syst. (Barbod.). corpore oblongo compresso, altitudine 3 circiter in ejus longitudine, latitudine 3 fere in ejus altitudine; capita obtuso 6 in circiter longitudine corporiscum, 4V2 circiter in longitudine corporis absque pinna caudali; altitudine capitis 1 circiter, latitudine l^/s circiter in ejus longitudine; oculis diametro 3 V4 circiter in longitudine capitis, diametro 1-, 3 circiter in capitis parte postoculari, diametro 1 Va fere distantibus, membrana palpebrali iridis marginem externum tantum tegente, aper- tura subeirculari ; rostro obtuso convexo, oculo breviore. non ante os prominente; naribus orbitae magis quam rostri apiei approxiraatis; linea rostro-dorsali ubique fere convexa regione occipito-nucha- li tantum non convexa; linea interoculari convexa; osse suborbitali anteriore pentagono, aeque alto circiter ac longo , margine inferiore subhorizontali , marginibus anteriore et posteriore inferioribus brevibus convexis, marginibus superioribus concavis in angulum acutum sursum spectantcm naribus approximatum unitis, dimidio inferiore crista longitudinali margini inferiori non parallela percurso; osse suborbitali 2° oblongo-tetragono, duplo fere longiore quam alto, osse suborbitali 1° duplo circiter humiliore; maxilla superiorc maxilla inferiore longiore, verticaliter deorsura mediocriter protractili, sub oculi parte anteriore desinente, 3 in longitudine capitis; rictu paruni obliquo; cirris gracilibus supramaxil- laribus rostnilibus paulo longioribus, ociilo vix brevioribns ; maxilla inferiore symphysi tuberculo ob- tuso brevi vix conspicuo, inferneporis conspicuis nullis; labüs gracilibus toretibus, non rugosis; oper- culo latitudine iVs circiter in ejus altitudine, margine inferiore rectiusculo; apertura branchiali sub praeoperculi margine pasteriore desinente; dentibus pharyngealibus unoinato-subcochlcariformi-contuso- riis, 2.3.5/5.3.2, facie masticatoriarugoso-tuberculatis, internis 2 serie longiore apice conicis aeuminatis IHcie masticatoria nulla; osse scapulari obtuso rotundato- dorso valde elevato angulato ventre multo

325

altiore; ventre ante pÏDnas vonlrales plano laterlbus angulato, post piniias vcntrales rotnndato, non carinato; eauda altitudine I2/5 circitei' in longitudine capitis; sqiiamis e centro communi simplice vel re- ticulato dimidio libero et diniidio basali longitudinaliter vel subiadiiitim stiiatis, 35 vel 30 in linea laterali, 12 in serie verticali absque ventralibus infimis quarum 7 (C'/a ) snpra lineam lateralem, 10 vel 11 in serie longitudinali occiput inter et pinnam dorsalem, ventralibus infimis longitndinaliter triseriatis serie media postrorsura magnitudine sensim accrescentibus posticis iis seriebus lateralibus majoribus; linea laterali curvata, lineam rostro-caudalem attingente, singulis squamis tubulo sim- plice mediam squamam vulgo non attingente notata; pinna dorsali paulo post basin ventralium iu- cipiente, acuta, emarginata, corpore non multo minus duplo humiliore, sat multo sed valde multo. minus duplo altiore quam basi longa, spina valde crassa postice dentibus magnis armata cum parte ejus fiexili capite vix longiore; pinnis pectorallbns et ventralibus acutis, longitudine subaequalibus 6 et paulo in longitudine corporis, pectoralibus ventrales non, ventralibus anulem non attingentibus; anali acuta, emarginata, dorsali non valde multo humiliore, non valde multo altiore quam basi lon- ga, radio simplice tertio mediocri basi tantum osseo; caudali basi tantum squamosa, profunde incisa, lobis acutis 4 fere in longitudine corporis; colore corpore superne vlridi, interne argeuteo; iride flava superne fusca; squamis dorso, lateribus caudaque singulis basi vittula transversa violascente; pinnis dorsali et caudali roseis vel fiavescentibus fuseo marginatis, pectoralibus rosois vel tlavescenti- bus, ventralibus analique albescentibus.

B. 3. D. 4/8 vel 4/9. P. 1/15. V. 2/8. A. 3/5 vel 3,'6. C. 7/17/7 et lat. brev.

Syn. Barbtts amhhjcephalus Blkr, Achtste bijdr. ichtth. Borneo, Nat. T. Ned. Ind. VIII p. 1G6.

Hab. Borneo (Pongaron), in fluvlis.

Longitudo speciminis unici 290'".

Aanm. Na verwant aan Systomus (Barbodes) erythropterus Elkr, verschilt onder- werpelijke soort daarvan voornamelijk; door veel boller profiel, 3 tot 4 schubben meer in de zijlijn, kortere voeldraden, minder gebogene zijlijn, lagere rugvin, lageren veel stomperen kop, enz. Zij nadert door de formule harer schubben ook tot Sys- tomus (Barbodes) Schwanefeldi , maar heeft een' anderen habitus, veel stomperen en hoogereu kop, geene zwarte rugvinvlek of staartvinbanden , enz.

De soort is mij tot nog toe slechts in een enkel voorwerp uit Zuidoostelijk Borneo geworden en is, voor zoo verre bekend is, de het verst oostelijk in den Archipel beperkte soort van Cyprinoïden. Systomus (Barbodes) raaculatus Blkr en enkele andere Cyprinoïden leven wel evenzeer in het meest oostelijk gedeelte van zuidelijk Borneo, maar zij strekken zich tevens ver westwaarts in den Archipel uit, tot op Sumatra en Singapoera.

Systomus (Barbodes) erythropterus Blkr. — Roodvlnnige Lalaioah , Atl. Cypr. Tab. XXXIX.

Syst. (Barbod.) corpore oblongo compresso, altitudine 3-,5 ad 3'/ö in ejus longitudine, latitudine 22/3 ad 3 in ejus altitudine; capite obtusiusculo ö^/.t ad G'/s in longitudine corporis cum, 4 et paulo ad 4V5 in longitudine corporis absque pinna caudali; altitudine capitis l'/5 ad l'/i, latitudine l'^/S circiter in ejus longitudine; oculis diametro 2'^/3 ad 3 in longitudine capitis, diametro 1 et panio

326

ad l'/3 in capitis parte postoculari, diametro 1 ad li/3 distantibus, membrana palpebrali iridis marginem externum tantum tegente, apertura subcirculari ; rostro obtu30 convexo, oculo breviore, non ante os prominente ; naribus orbitae magis quam apici rostri approximatis ; linea rostro-dorsali frontem inter et nuchara junioribus praesertim concaviuscula, nucha valde convexa; linea interocuyri convexa; osse suborbitali anteriore pentagono, altiore quam longo, margine inferiore subhorizontali , marginibus anteriore et posteriore inferioribus vulgo convexis, marginibus superioribua concavis in angulum acutum sursura spectantem naribus approximatum unitis , dimidio inferiore crista longi- tudinali subhori'Zontali percurso; osse suborbitali 2" oblique tetragono , antice quam postice altiore minus duplo longiore quam alto, osse suborbitali 1° vulgo minus duplo humiliore; raaxilla sup^riore maxilla inferiore longiore, verticaliter deorsum raediocriter protractili, sub oculi limbo anteriore de- sinente, 3 ad 3*/* in longitudine capitis; rictu parum obliquo; cirris gracilibus, supramaxillaribus et rostralibus longitudine subaequalibus oculo paulo ad non longioribus; maxilla inferiore symphysi tuberculo obtuso vix conspicuo, inferne poris conspicuis nullis; labiis gracilibus teretibus inferiore facie interna trans versim rugoso; operculo latitudine 1% ad 1^/4 in ejus altitudine , margine inferiore rectiusculo ; apertura branchiali sub praeoperculi margine posteriore desinente ; dentibus pharyngealibus uncinato-subcochleariformi-contusorüs 2.3.5/5.3.2 , facie masticatoria tuberculatis , internis 2 serie lon- giore apice conicis acuminatis facie masticatoria nuUa; osse scapulari trigono obtuse rotundato ; dorso valde elevato angulato ventre multo altiore; ventre ante pinnas ventrales plano, lateribus angulato, post pinnas ventrales rotundato non carinato ; cauda altitudine IV2 ad 1% cireiter in longitudine capitis; squamis dimidio libero longitudinaliter, dimidio basali non vel vix striatis, 32 vel 33 in linea laterali, 12 in serie transversali absque ventralibus infimis quarum 7 (6V2) supra lineam la- teralem, 12 in serie longitudinali occiput inter et pinnam dorsalem, ventralibus infimis longitudi- naliter triseriatis postrorsum magnitudine sensim accrescentibus posticis lis seriebus lateralibus ma- joribus; linea laterali valde curvata, infra lineam rostro-caudalem descendente, singulis squamis tubulo simplice mediam squamam vulgo non attingente notata; pinna dorsali supra basin pinnarum ventralium incipiente; acuta, emarginata, altitudine iVs cireiter in altitudine corporis, non multo minus duplo altiore quam basi longa, spina crassa postice dentibus sat magnis serrata cum parte ejus fleiili capite sat multo longiore; pinnis pectoralibus et ventralibus acutis longitudine subae- qualibus 6 ad 7 in longitudine corporis , pectoralibus ventrales non , ventralibus analem non attingen- tibus; anali acuta, emarginata, dorsali multo sed multo minus duplo humiliore, multo sed multo minus duplo altiore quam basi longa, radio simplice tertio mediocri basi tantum osseo ; pinna caudali basi tantum squamosa, profunde incisa, lobis acutis 3% ad 4 in longitudine corporis; colore corpore superne viridi. inferne argenteo ; iride flava, superne fusca; squamis dorso , lateribus caudaque basi vulgo vitta transversa violascente; pinnis pulchre rubris vel roseis, dorsali et caudali vulgo fusco marginatis.

B. 3. D. 4/8 vel 4/9. P. 1/15. V. 2/8. A. 3/5 vel 3/6. C. 8/17/8 lat. brev. incl.

Syn. Barbus erythropterus Blkr, Verh. Bat. Gen. XXIII Ichtli. Midd. Oost-Java p. 15. Lalawak, Wader-mejrah Mal., Javan.

Hab. Java (Batavia, Surabaja, Kediri), in fluviis. Borneo (Pengaron), in fluviis.

Longitudo 13 speciminum 125'" ad 248'".

Ik ontdekte deze soort in 184S te Soerabaja en beschreef haar ter boven aange- haalde plaatse naar een voorwerp van 175'" lengte. Sedert vond ik haar ook te Batavia, terwijl ik haar ook gelijktijdig met de na aan haar verwante Systomus (Barbodes) amblycephalus Blkr van zuidoostelijk Borneo ontving. Zij staat in ver-

327

wantschap tusschen laatstgenoemde soort en Systomus (Barbodes) bramoides. In habitus heeft zij het meest van Systomus (Barbodes) amblycephalus, doch zij heeft minder schubben in de zijlijn, den kop veel minder stomp en langer dan hoog, enz. Hare voornaamste verschillen met Systomus (Barbodes) bramoides liggen in de be- trekkelijke breedte van het operkel, de betrekkelijke hoogte van den staart en het standvastig grootere aantal schubben in de zijlijn. Zij is op Java veel minder veel- vuldig dan Systomus (Barbodes) bramoides.

Systomus {Barbodes) bramoides Blkr. — Bleiachtige Lalawak. Atl. Cypr. Tab. XL.

Syst. (Barbod.) corpore oblongo compresso, altitudine 3*/* ad 3 in ejas longitudine, latitndine 2*/3 ad 3 et paulo in ejus altitudine; capita obtusiusculo S'/a ad 6^/5 in longitudine corporis cum, 4 ad 4^/4 in longitudine corporis absque pinna caudali ; altitudine capitis iVs ad iVg, latitudine 1^/5 ad IV2 in ejus longitudine; oculis diametro 2V2 ad 3 et paulo in longitudine capitis, diametro 1 ad 11/3 in capitis parte postoculari, diametro 1 ad l'/s distantibus, membrana palpebrali iridis mar- ginem externum tantum tegente apertura subcirculari ; rostro obtusiusculo convexo, oculo breviore, non ante os prominente; naribus orbitae magis quam rostri apici approximatis ; linea rostro-dorsali rostrum inter et nucham junioribus concaviuscula aetate provectis concava, nucha valde convexa; osse suborbitali anteriore pentagono, paulo altiore quam longo , margine inferiore obliquo, margini- bus anteriore et posteriore inferioribus convexis vel truncatis, marginibus superioribus concaviusculis in angulum acutum sursum spectantem naribus approximatura unitis , dimidio inferiore crista longi- tudinali parum oblique descendente percurso ; osse suborbitali 2° oblique tetragono, antice quam postice multo altiore, minus duplo longiore quam alto, osse suborbitali 1° minus duplo humiliore; maxilla superiore maxilla inferiore longiore, deorsum mediocriter protractili , sub oculi limbo anteriore desi- nente, 3 ad S'/s in longitudine capitis; rictu parum obliquo; cirris gracilibus supramaxillaribus rostralibus paulo longioribus oculo non vel paulo longioribus vel brevioribus ; maxilla inferiore sym- physi tuberculo obtuso parum conspicuo, inferne poris conspicuis nullis; labiis gracilibus teretibus transversim rugosis; operculo latitudine 2 circiter in ejus altitudine, margine inferiore convexius- culo vel rectiusculo; apertura branchiali sub praeoperculi parte posteriore desinente; dentibus pha- ryngealibus uncinato-subcochleariformi-contusoriis 2.3.5/5.3.2. facie masticatoria rugoso-tnberculatis ; osse seapulari trigono obtuse rotundato ; dorso elevato angulato ventre convexo altiore ; ventre ante pinnas ventrales plano lateribus angulato, post pinnas ventrales rotundato non carinato ; cauda al- tudine V/3 ad li/a in longitudine capitis; squamis dimidio libero et vulgo etiam dimidio basali sub- radiatim striatis, 30 vel 31 in linea laterali, 12 in serie transversali absque ventralibus infimis qua- rum 7 (G'/a) supra lineam lateralem , 12 vel 13 in serie longitudinali occiput inter et pinnam dor- salem , ventralibus infimis longitudinaliter triseriatis serie media postrorsum magnitudine sensimac- crescentibus posterioribus iis seriebus lateralibus majoribus; linea laterali curvata, infra lineara rostro- caudalem descendente, singulis squamis tubulo simplice mediam squamam non vel vix attingento notata; pinna dorsali supra vel vix post basin pinnarum ventralium incipiente, acuta, emarginata, altitudine IV2 ad 1^/4 in altitudine corporis, multo sed multo minus duplo altiore quam basi longa, spina crassa postice dentibus magnis armata cum parte ejus flexili capite sat multo longiore; pinnis pectoralibus et ventralibus acutis, longitudine subaequalibus 6 ad 6^/4 in longitudine corporis , pec- toralibus ventrales junioribus attingentibus vel subattingentibus aetate provectis non attingentlbns,

328

ventralibus analera non attingentibus; anali acuta , emarginata , dorsali multo sed raulto minus du- plo hutniliore, non multo altlore quam basi longa, radio simplice tertio mediocri basi tantum osseo; pinna caudali basi tantum squamosa, profunde incisa, lobis acutis 3''/5 ad S'^/s in longitudine cor- pori.s; colore corpore superne viridi , inferne argenteo; iride flava, superne roseo et fusoo tincta ; pin- nis dilute roseo-hyalinis, ventralibus, anali caudalique apielbus rubris , dorsali superne vulgo fusco arenata.

]}. 3. D. 4/8 vel 4/9. P. 1/14 ad I/Kj. V. 2/8. A. 3/5 vel 3/6. C. 7/17/7 lat. brev. incl. üya. Barbus bramoides Val., Poiss. XVI p. 119; Heek., Fisch. Syr. p. 28. Barbeau brémoide Val., Poiss. XVI p. 119. Barbus bremoides Val., Poiss. XVI p. X.

Barbus wadon Blkr, Verh. Bat. Gen. XXIII Ichth. Midd. Oost-Java p. 14. Laivak, Lalaivak, Wadon Ma,\., Gengehek, Turap-hawu, Regis Svméa.n., Wader , Lukas Javan. Hab. Java (Batavia, ïjibitong, Tandjong-oost, Buitenzorg, Tjampoa , Tjikao, Parongkalong

Kuningan , Banjuraas , Ngawi , Surabaja), ia fluviis. Longitudo 27 speciminum 95"' ad 248'".

Aanm. Mijne vroegere Barbus wadon , beschreven naar jeugdige voorwerpen van Soerabaja, verschilt niet soorteüjk van Barbus bramoides Val., zooals ik vroeger meende. De beschrijving van Barbus bramoides inde groote liistoire naturelle des Poissons heeft stellig betrekking tot de hier beschrevene soort, van welke ik een groot aantal voorwerpen van verschillende grootte heb waargenomen. Zij is na verwant aan Systomus (Barbodes) erythropterus en verschilt daarvan voornamelijk slechts door stomper profiel, smaller operkel, hoogeren staart, en een tot twee schubben min- der in de zijlijn.

Op Java is deze soort zeer algemeen. Met Systomus (Barbodes) rubripinnis is zij er de het veelvuldigst gevangen wordende soort van het geslacht, althans in de lagere streken.

■'t"-

Systomus (Barbodes) javanicus Blkr. — Javasche Lalawah. Atl. Cypr. Tab. XLII.

Systom. (Barbod.) corpore oblongo compresso, altïtudine S.Vi ad 3 in ejus longitudine, latitu- dine 2^/3 ad 3 in ejus altitudine; caplte acutiusculo 5 et paulo ad 6 in longitudine corporis cum, 4 ad 4^/5 in longitudine corporis absque pinna caudali; altitudine capitis li/i ad l'/e, latitudine 1^5 ad 12/3 iu ejus longitudine; oeulis diametro 3 et paulo ad 3"^/3 in longitudine capitis, diametro IV2 ad 1^/5 in capitis parte postoculari, diametro l'/s ad l^/j distantibus; membrana palpebrali iridis raar- ginera externnm tegente antice quam postice multo latiore, apertura subcirculari; rostro acutiusculo leviter convexo, oculo breviore, non ante os prominente; narlbus orbitae magis quam rostri apici approximatis ; linea rostro- dorsali rostrum inter et nucliam concava nucha convexa ; linea interocu- lari convexa; osse suborbltali anteriore pentagono, aeque alto circiter ac longo, margine inferiore obliquo, raarginibus anteriore et posteriorc inferioribus convexis vel truncatis, marginibus superiori- bus concaviusculis in angulum acutum sursum spectantem naribus approximatum unitis, dimidio in- feriore crista longitudinali oblique descendente percurso ; osse suborbitali 2° elongato-tetragono, an- tice quam postice paulo vel non altlore, duplo vel plus duplo longiore quam alto, osse suborbitali

329

1° plu3 duplo humiliore; maxilla superiore maxilla inferiore longiorc, raediocriter deorsura protrac- tili. vix aute oouluin vel sub oculi margiae antenore desinente, S'/s ad 3' 2 in longitudine cap itia ; rictu sat obliquo ; cirris gracilibus supramaxillaribus rostralibus multo ad plus duplo longioribus , oculi plus duplo ad minus duplo brevioribus ; maxilla inferiore synphysi tuberculo brevi obtuso pa- rum conspicuo. iuferne poris conspicuis nullis; labüs raediocribus teretibus , transversira leviter ru- gosis; operculo latitudine l^/s ad 1^/i ia ejus altitudine, margine inferiore convexiusculo : apertura branchiali sub praeoperculi margine posteriore desinente; dentibus pharyngealibus uneinato-subcochlea- riformi-contusoriis 2.3.5,5.3.2, facie masticatoria plus minusve tuberculatis ; osse scapulari trigono obtuse rotundato; dorso elevato angulato, ventre convexo altiore; veatre ante pinnas ventrales plano late- rlbus angulato, post pinnas ventrales obtuse carinato; cauda altitudine 1^3 ad l^/s in longitudine capitis; squamis dimidio libero et dimidio basali longitudinaliter striatis, 31 ad 33 in linea latera- li, 11 in serie transversali absque ventralibus infimis quarum 6 {ó^/i) supra lineam lateralem, 11 vel 12 in serie longitudinali occiput inter et pinnam dorsalem, venti-alibus infimi* longitudinaliter triseria- tis serie media postrorsum magnitudine accrescentibus, posterioribus ils seriebus lateralibus vulgo majoribus; linea laterali curvata, infra lineam rostro-caudalem descendente, singulis squamis tubulo simplice mediam squamam non attingente notata; plana dorsali vix post basin pinnarura ventralium incipiente, acut?v, eraarginata, altitudine 1^/3 ad l^'/i in altitudine corporis, duplo ad non multo mi- nus duplo altiore quara basi longa, spina crassa postice dentibus magnis serrata cum parte ejus flexili capite non multo longiore; pinnis pectoralibus et ventralibus acutis, pectoralibus ventralibus vulgo longioribus 5^/+ ad 6 in longitudine corporis junioribus ventrales vulgo attingentibus adultis ventrales vulgo non attingentibus; ventralibus analem non attingentibus; anali acuta, emarginata, dorsali multo sed multo minus duplo humiliore, sat multo ad multo minus duplo altiore quam basi longa radio simplice tertio gracili basi tantum osseo; caudali basi tantum squamosa, profunde in- cisa, lobis acutis 4 ad 4^/4 in longitudine corporis; colore corpore superne vlridi, inferne argenteo ; iride flava; squamis dorso, lateribus caudaque singulis basi vitta transversa subsemilunari violaceo- fusca; pinnis roseo-viridescentibus, pectoralibus ventralibusque dilutioribus, imparibus plus minusve l'usco arenatis.

H. 3. D. 4,8 vel 4,/9. P 1/14 vel 1/15. V. 2,8. A. 3/6 vel 3,7. C. 7/17/7 vel 8/18/8 lat, brev.incl.

Syn. Bar bus javanicus Blkr, Verslag verz. vissch. van Oost- Java, Nat. T. Ned. Ind. IX p. 403. Lawak, Lalawak Mal., Turu-behaw Sundan.

Hab. Java (Hatavia, Krawang, Bekassi, Tjiandjur, Parongkalong, Ngawi, Gempol), in fluviis. Sumatra (Palembaug), in fluviis.

Longitudo 33 speciminum 139'" ad 315'".

Aanm. Van alle soorten mijner verzameling is Systomus (Barbodes) javanicus Blkr het naaste verwant aan Systomus (Barbodes) gonionotus Blkr. Zij laat er zich echter van onderkennen door hooger ligchaam , scherperen en betrekkelijk groo- teren kop, spitseren snuit, hol profiel voor den nek en aanmerkelijk breeder oper- kel (welks breedte bij Systomus (Barbodes) gonionotus 2 malen gaat in zijne hoogte) enz. De verschillen vallen zeer in het oog bij vergelijking van voorwerpen van beide soorten van gelijke grootte. Aan de andere zijde is de onderwerpelij ke soort verwant aan Systomus (Barbodes) bramoides, maar daarvan gemakkelijk te onderkennen door de formule der aarsvinstralen en der overlangsclie srhubreijen bo- ven de zijlijn.

42

330

Zij komt vooral veel voor in de rivier Tjitaram en wordt in hare deltatakken soms bij groote hoeveelheden gevangen en van daar over zee naar Batavia ter markt gebragt.

Systomus {Barhodes) hoilometopon Blkr. — Spitskoppige Lalawak Atl. Cypr. Tab. XXX fig. 1.

Syst. (Barbod.) corpore oblongo compresso, altitndineS circiter in ejus longitudine, latitudine 2% circiter in ejus altitudine; capite acutiusculo 5 ad 5*/4 in longitudine corporis cum, 4 ad 4 fere in lon- gitudine corporis absque pinna caudali ; altitudine capitis l*/*, latitudine IV2 circiter in eju3 longi- tudine; oculis diametro 3 et paulo in longitudine capitis, diametro l'/'s in capitis parte postoculari, diametro l^/s distantibus, membrana palpebrali iridis marginem externum tantum tegen te, antice quam postice latiore apertura subcirculari ; rostro acutiusculo , convexo , oculo breviore , non ante os promimente ; naribus orbitae magis quam rostri apici approxiraatis ; linea rostro-dorsali vertice et nucha valde concava, dorso antice convexa ; osse suborbitali anteriore pentagono, aeque alto circiter ac longo , margine inferiore obliquo, marginibus anteriore et posterlore inferioribus convcxis, niarginibus superioribus concaviusculis in angulum acutum sursum spectantem naribus approximatum unitis , dimidio inferiore crista longitudinali oblique descendente percurso ; osse suborbitali 2° elongato- tetragono , antice quam postice vix altiore, plus duplo longiore quam alto , osse suborbitali 1° plus duplo humiliore ; maxilla superiore maxilla inferiore longiore, deorsum mediocriter protractili , vix ante oculum desinente 32,5 ad 3V-2 in longitudine capitis; rictu valde obliquo; cirris gracilibus, su- pramaxillarïbus rostralibus multo longioribus oculo duplo circiter brevioribus; maxilla inferiore symphysi tuberculo obtuso parum conspicuo, inferne utroque ramo poris aliquot parum conspicuis lonn'itudinaliter seriatis; labiis gracilibus teretlbus, transversim rugosis ; operculo latitudine 2 circiter in ejus altitudine , margine inferiore convexo ; apertura brancbiali sub praeoperculi parte posteriore desinente; dentibus pbaryngealibus uncinato-subcochleariformi-contusoriis 2.3.5./5.3.2 , facie masti- catoria plus minusve tuberculatis ; osse scapulari trigono obtuse rotundato ; dorso valde elevato angulato, ventre convexo altiore; ventre ante pinnas ventrales plano lateribus angulato, post ven- trales obtuse carinato ; cauda altitudine l^/s circiter in longitudine capitis ; squamis dimidio libero et dimidio basali e centro communi longitudinaliter vel radiatim striatis, 31 in linea laterali , 11 in serie transversali absque ventralibus iufimis quarum 6 ( S'/a ) supra lineam lateralem , 11 in serie lono'itudinali occiput inter et pinnam dorsalera, ventralibus infimis longitudinaliter triseriatis serie media iis seriebus lateralibus non vel vix majoribus ; linea laterali valde curvata infra lineam rostro- caudalera descendente, singulis squamis tubulo simplice mediam squamara non attingente notata; pinna dorsali vix post basin pinnarum ventraliura incipiente , acuta , emarginata , altitudine l^/s circiter in altitudine corporis , duplo circiter altiore quam basi longa , spina valde crassa postice dentibus magnis armata cum parte ejus flexili capite sat multo longiore; pinnis pectoralibus ven- tralibusque acutis , pectoralibus ventralibus paulo longioribus 5'/4 ad 5V3 in longitudine corporis ventrales attingentibus vel subattingentibus , ventralibus analem non attingentibus ; anali acuta , emarginata , dorsali non multo minus duplo humiliore , multo minus duplo altiore quam basi longa ,' radio tertio gracili basi tantum osseo ; pinna caudali basi tantum squamosa , profunde incisa , lobis acutis 33/4 ad 4 fere in longitudine corporis ; colore corpore superne viridi , inferne argenteo ; iride flavescente vel rosea ; piunis flavescente- vel roseo-hyalinis.

B. 3, D. 4/8 vel 4/9. P. 1/15. V. 2/8. A. 3/6 vel 3/7. C. 7/17/7 vel 8/18/8 lat. brev. incl.

331

Sys. Barbus koilometopon Blkr , Descript. specier. pisc. Javan. nov. , Nat. T. Ned. Ind. XIH p. 347.

Lalawak, Lawak Mal. Batav. Hab Java (Batavia, Bekassi), in fluviis. Longitudo 2 speciminum 153'" et IGl'".

Aanm. Onder de archipelagische soorten van Barbodes zijn er drie, welke met elkander gemeen hebben, zes reijen schubben boven de zijlijn, zes of zeven ver- deelde dralen in de aarsvin, voeldraden welke korter zijn dan het oog, 31 tot 33 schubben in de zijlijn , en de inplanting van den rugdoorn en weinig achter den grond der buikvinnen. Deze soorten zijn de boven beschrevene Systomus (Barbe- des) javanicus en voorts Systomus (Barbodes) koilometopon en Systomus (Barbodes) gonionotus.

De ondervverpelijke is echter nog met voldoende scherpte van hare beide verwan- ten te onderkennen; van Systomus (Barbodes) javanicus, door haar aanmerkelijk smaller operkel, lagefen spitseren kopen holler profiel van den nek; — en van Sys- tomus (Barbodes) gonionotus evenzeer door het holle profiel en veel spitseren en lageren kop en bovendien door betrekkelijk aanmerkelijk hooger ligchaam.

De twee voorwerpen mijner verzameling zijn de eenige , welke mij tot nog toe onder de oogen zijn gekomen.

Systomus ' {Barbodes) gonionotus Blkr. — - Hoehruggige Lalawak. Atl. Cypr. Tab. XLI.

Syst. (Barbod.) corpore oblongo compresso, altitudine 3'/2 ad 3V4 in ejus longitudine, latitudi- ne 2'/2 ad 2^/4 in ejus altitudine; capite obtusiusculo 5'/3 ad 6'/3 in longitudine corporis cum, 4 ad 4''/5 in longitudine corporis absque pinna caudali; altitudine capitis l'/s ad l'/g, latitudine l^/s ad IV2 circiter in ejus longitudine; oculis diametro 3 ad SVa in longitudine capitis, diametro IV3 ad l^/a in capitis parte postoculari, diametro l'/i ad l'/2 distantibus, membrana palpebrali iridis marginem externum tegente antice quam postice latiore , apertura subcirculari ; rostro obtuso valde convexo , oculo brcviore, non ante os prominente; naribus orbitae magis quam rostri apici approximatis ; linea ros- tro-dorsali rostrum inter et nucham junioribus rectiuscula; linea interoculari convexa; nucha valde convexa; osse suborbitali anteriore pentagono, aequealto circiter ao longo, margine inferiore obliquo , marginibus anteriore et posteriore inferioribus convexis vel subtruncatis , marginibus superioribus concaviusculis in angulura acutum sursum spectantem naribus approximatum unitis. dimidio infe- riore crista longltudinali oblique descendente percurso; osse suborbitali 2° elougato-tetragono, an- tice quam postice non multo altiore, plus duplo longiore quam alto, osse suborbitali 1° plus duplo humiliore; maxilla superiors maxilla inferiore longiore, deorsum mediocriter protractili, vix ante oculum vol sub oculi margine anteriore desinente, Si/s circiter in longitudine capitis; rictu parum obliquo; cirris gracilibus supramaxillaribus rostralibus multo longioribus oculo plus duplo breviori- bus; maxilla inferiore sympbysi tuberculo obtuso subhamato, inferne poris conspicuis nullis; labiis gracilibus teretibus, leviter transversim rugosis; operculo latitudine 2 circiter in ejus altitudine, mar- gine inferiore convexiusculo; apertura branchiali sub praeoperculi parte posteriore desinente; denti- bus pharyngealibus uncinato-subcochleariformi-contusoriis 2.3.5/5.3.2, facie masticatoria tuberculatis ;

332

osse scapularl trigono obtuse rotundato; dorso elevato angulato ventrc convexo altiore; ventre ante pinnas ventrales plano latei-ibu3 angulato, post pinnas ventrales rotundato non carinato; cauda alti- tudiue 1^/* ad I-/3 in longitudine capitis; squamis, dimidio libero et diraidio basali longitudinaliter subradiatim striatis, 31 in linea laterali, 11 in serie transversali absque ventralibus infimis quarum 6 (ö'/i) supra lineam lateralem, 12 in serie longitudinali occiput inter et pinnam dorsalem, ventra- tralibus infimis longitudinaliter triseriatis, serie media postrorsum magnitudine accrescentibus poste- rioribus iis seriebus lateralibus majoribus; linea laterali curvata, infra lineam rostro - candalem des- cendente, singulis squamis tubulo vulgo simplice mediam squamam non attingentenotata: pinna dor- sali paulo post basin pinnarum ventralium incipiente, acuta, emarginata, altitudine 1% ad l'/a in al- titudine corporis, paulo minus duplo altiore quam basi longa, spina crassa postice dentibus magnis serrata, cura parte ejus flexili capite non multo longiore; pinnis pectoralibus et ventralibus acutis, longitudine subaequalibus 6 fere ad 6V2 in longitudine corporis, pectoralibus junioribus ventrales at- tingentibus vel subattingentibus, ventralibus analem non attingentibus ; anali acuta , emarginata , dor- sali sat raulto humiliore, multo sed multo minus duplo altiore quam basi longa, radio simplice ter- tio mediocri basi tantum osseo; pinna caudali basi tantum squamosa, profunde incisa lobis acutis S'',* ad 4 et paulo in longitudine corporis ; colore corpore superne viridi, inferne argenteo; iride flava superne fuscescente; pinnis dorsali, pectoralibus caudalique roseo- vel flavescente-hyalinis, ventrali- bus analique albidis.

B. 3. D. 4/8 vel 4/9. P. 1/14. V. 2/8. A. 3/6 vel 3/7. C. 8/17/8 lat. brev. inel.

Hya. Barbus gonionotus Blkr, Verh. Bat. Geu. v. kunst. wet. XXlllIchth. Midd. Oost- Java p. 15. Lalawak, Laivak Mal., Wader, Beder, Luntjar, Tawes, Javan,

Habit. Java (Batavia, Surabaja,) in fluviis.

Longitudo 3 speciminum 119'" ad 240"'.

Aanm. De bolle kop, die weinig langer is dan hoog, de stompe snuit, het regte profiel en het smalle operkel, zijn de voornaamste kenmerken, door welke de on- derwerpelijke soort zich van de aan haar verwante soorten Systomus (Barbodes> koilometopon en Systomus (Barbodes) javanicus onderscheidt. In habitus komt zij meer overeen met Systomus (Barbodes) erytbropterus en Systomus (Barbodes) am- blycephalus, doch de achterwaartsche plaatsing der rugvin en de formulen der schubreijen en aarsvinstralen geven zekere kenmerken aan de hand om haar met geen dier beide soorten te verwisselen.

De soort schijnt op Java vrij zeldzaam te zijn , zijnde zij mij tot nog toe slechts geworden van de twee voornaamste hoofdplaatsen van dit eiland.

Systoinus {Barbodes) Huguenini Blkr. — Hugueniri s Lalaioak. Ai\. Cypr. Tab. XXXII fig. 3.

Systomus (Barbod.) corpore oblonpo compre.?so. altitudine 33 4, circiter in ejus longitudine. latitudi- ne 8 fere in ejus altitudine; capite obtusiusculo 6 circiter in longitudine corporis cum, 4' 2 circiter in longitudine corporis ab.sque pinna caudali; altitudine capitis l'/i, latitndine 2 fere in ejus longi- tudine; oculis diametro 3 circiter in longitudine capitis, diametro 1 et paulo in capitis parte posto- culari, diametro I et pnulo distantibns; raembranapalpebrali iridismarginem externum tantum tegente,

333

apertura subcirculari j rostro obtuso convexo subtruncato , oculo breviore, non ante os prominente; ra- ribus orbitae magis quam rostri apici approxiraatis ; linea rostro-dorsali capite superne et nucha de- clivi rectiuscula, dorso antice convexa; osse suborbitali anteriore pentagono, vix altiore quam longo, maririne inferiore subhorizontali , marginibus anteriore et posteriore inferioribus convexis, margini- bus superioribus concaviusculis in angulum acutum sursnm spectantem naribus approximatum unitis, me- dio circiter crista longitudinali margini ossis inferiori subparallela percursO; osse suborbitali 2° oblique tetragono, antice quam postice multo altiore, minus duplo longiore quam alto, osse suborbitali 1° minus duplo humiliore ; maxilla superiore maxilla inferiore longiore, deorsum mediocriter protractili, vix ante oculum desinente, SVa circiter in longitudine capitis; rictu parum obliquo; cirris gracilibus rostralibus et supramaxillaribus longitudine subaequalibus , oculo paulo brevioribus; maxilla inferiore symphysi tuberculo obtuso parum conspicuo, inferne poris conspicuis nullis; labiis gracilibus tereti- bus transversim rugosis; operculo latitudine 2 fere in ejus altitudine, margine inferiore concavi- usculo; apertura branchiali sub praeopercnli parte posteriore desinente; dentibus pharyngealibus uncinato-subcochleariformi-contusorüs 2.3.5/5.3.2, facie raasticatoria plus minusve tuberculatis ; osse scapulari trigono apice rotundato; dorso elevato angulato ventre convexo sat multo altiore; ventre ante pinnas ventrales plano lateribus angulato , post pinnas ventrales rotundato non carinato ; cauda altitudine l^/s fere in longitudine capitis; squamis dimidio basali et dimidio libero longiutdinaliter vel subradiatim striatis,'30 in linea laterali, 11 in serie transversali absque ventralibus infirais qua- rum 6 (5^/2) supra lineam lateralen, 10 p. m. in serie longitudinali occiput in ter et pinnam dorsalera, ventralibus inflmis longitudinaliter triseriatis, serie media iis seriebus lateralibus majoribus ; linea laterali curvata, infra linea rostro-caudalem descendente, singulis squamis tubulo simplice mediam squamam vulgo attingente notata; pinna dorsali supra basin ventralium incipiente, acuta, altitudine l'/3 circiter in altitudine corporis, multo sed multo minus duplo altiore quam basi longa, spina crassa postice dentibus magnis serrata, cura parte ejus flexili capite non multo longiore; pinnis pectoralibus et ventralibus acutis longitudine subaequalibus 6'/3 circiter in longitudine corporis, pec- toralibus ventrales non, ventralibus analem non attingentibus ; anali acuta, emarginata, dorsali non multo humiiore, duplo circiter altiore quam basi longa, radio simplice tertio gracili basi tantum osseo; pinna caudali basi tantum squamosa, profunde incisa, lobis acutis S^/a ad 3^/4 in longitudine corporis; colore corpore superne viridi, inferne argenteo; squamis dorso , lateribus caudaque singulis basi vittula transversa violascente; iride flava superne fusca; pinnis flavescentibus vel roseis, im- paribus fusco arenatis.

B. 3. D. 4/8 vel 4,9. P. 1/14. V. 2 8. A. 3'5 vel 3/6. C. 7/17,7 lat. brev. incl.

Syn. Barbus Huguenini Blkr, Diagn. nieuwe vischs. Suraatra, Nat. T. Ned. Ind. IV p. 294.

Hab. Sumatra , iu flumine Ombilinir.

LoDgitudo speciminis unici 179'".

Aanm. Verwant aan Systomus (Barbodes) gonionotus en Systomus (Barbodes) bypselonotus , onderscheidt onderwerpelij ke soort zich van beide voornamelijk door slanker ligchaani en een nagenoeg regt profiel van het voorhoofd tot aan de rng- \'in. Zij verschilt voorts nog van eerstgenoemde soort door één straal minder in de aarsvin, langere voeldraden , vooral langere snuitdraden welke echter korter blijven dan het oog, door de inplanting der rugvin boven de buikvinnen enz.; — en vau Systomus (Barbodes) bypselonotus door kortere voeldraden.

334

Systomus (JBarhodes) hypselonotus Blkr. — Hoogruggige Lalawak. Atl. Cypr. Tab. XXXIV fig. 3.

Systom. (Barbod.) corpore oblongo compresso, altitudine SVicirciter in ejuslongitudine, latitudine 2^/3 circiter in ejus altitudine; capite obtusiusculo 5 et paulo in longitudine corporis cum, 33/i circiter in longitudine corporis absque pinna caudali; altitudine capitis iVscirciter, latitudine l^icirciter in ejus longitudine; oculis diametro 2V3 circiter in longitudine capitis, diametro 1 in capitis parte postoculari, diametro 3/4 ad ^o distantibus, membrana palpebrali iridis marginem externum tantum tegente, apertura subcirculari ; rostro obtuso, convexo, subtruncato, oculo multo breviore, non ante os prominente ; naribus orbitae magis quam rostri apici approxiraatis ; linea rostro-dorsali rostrum inter et nucham rectiuscula, nucha convexa; osse suborbitali anteriore pentagono, vix vel non lon- giore quam alto, margine iaferiore subliorizontali, marginibus anteriore et posteriore inferioribus convexis vel truncatis, marginibus superioribus concaviusculis in angulum acutum sursum spectantem naribus approximatum unitis, dimidio inferiore crista longitudinali raargini ossis inferiori parallela percurso; osse suborbitali 2° oblique tetragono, duplo circiter longiore quam alto, antiee quam pos- tice altioreosse suborbitali 1° duplo circiter bumiliore; maxilla superiore maxilla inferiore longiore, deorsum mediocriter protractili, sub oculi limbo anteriore desinente, 3 circiter in longitudine capitis; rictu sat obliquo; cirris gracilibus oculo sat multo longioribus, rostralibus supramaxillaribus paulo •hrevioribus ; maxilla inferiore symphysi tuberculo humili obtuso parum conspicuo , inferne poria conspicuis nullis ; labiis gracilibus teretibus, non conspieue rugosis; operculo latitudine 1^/4 circiter in ejus altitudine, margine inferiore rectiusculo; apertura branchiali sub praeoperculi parte posteriore desinente ; dentibus pharyngealibusuncinato-subcochleariformi-contusoriis 2.3.5/5.3.2, facie masticatoria tuberculatis , dentibus serie longiore 2 internis apice conicis acuminatis ; osse scapulari trigono obtuse rotundato; dorso elevato angulato ventre convexo altiorcj ventre ante pinnas ventrales plano lateri- bus angulato, post pinnas ventrales rotundato non carinato ; cauda altitudine l^/s circiter in longitu- dine capitis ; squamis dimidio libero et dimidio basali non vel vix striatis, 30 vel 31 in linea late- rali, 11 vel 12 in serie transversali absque ventralibus infimis quarum 6 (5V2 ) supra lineam lateralem, 12 p. m. in serie longitudinali occiput inter et pinnam dorsalem; linea laterali curvata, infra lineam rostro-caudalem descendente, singulis squamis tubulo simplice mediam squamam vulgo attingente notata; pinna dorsali supra basin pinnarum ventralium incipiente, acuta, emarginata; altitudine 1^,5 ad 1*/^ in altitudine corporis, multo sed multo minus duplo altiore quam basi longa, spina crassa postice dentibus magnis serrata cum parte ejus flexili capite longiore; pinnis pectoralibus et ventralibus acutis , pectoralibus ventralibus paulo longioribus 6'/2 circiter in longitudine corporis ventrales subattingentibus , ventralibus analem non attingentibus ; anali acuta, emarginata, dorsali multo sed multo minus duplo humiliore, non multo altiore quam basi longa, radio simplice tertio gracili dimidio basali tantum osseoj pinna caudali basi tantum squamosa, profunde incisa, lobis acutis 3^/5 ad 3*/* in longitudine corporis ; colore corpore superne viridi , inferno argenteo ; iride flava superne fusca; pinnis flavescente- vel roseo-hyalinis , dorsali superne fusco vel nigricante arenata.

B. 3. D. 4/8 vel 4/9. P. 1/15. V, 2/8. A. 3/5 vel 3/6 vel 3/7. C. 7/17/7 vel 8/17/8 lat. brev. incl.

Syn. Barbus hypselonotus V. Hass., Algem. Konst- en Letterb. 1823 II p. 132: Val., Poiss. XVI p. 126; Blkr, Descript. spec. pisc. Javan. nov. Nat. T. Ned. Ind. XIII p. 349. Barbus hypoeconatus Buil. Féruss. 1824 Zool. p. 375. Barheau hypsylonote Val., Poiss. XVI p. 126. Begis Sundan.

Hab, Java (ïjampea), in fluviis.

Longltudo 2 speciminum 75" et 78"'.

335

Aanra. De korte aanduiding dezer soort in de groote Histoire naturelle des Poissons is volstrekt onvoldoende ter herkenning der soort en ik zou derhalve om- trent de identiteit mijner voorwerpen daarmede in het onzekere verkeeren , indien ik niet in het bezit was van eene teekening van Barbus hypselonotus , nagelaten door Van Hasselt en genomen naar een voorwerp van 71'" lengte, gevangen te Lebak, in de residentie Eantam.

De soort is herkenbaar aan hare lange bovenkaaksvoeldraden , sterk bewapenden rugdoorn, hoog ligchaara, stompen snuit en aan hare 30 of 31 schubben .in de zijlijn en 6 overlangsche schubreijen boven de zijlijn.

De twee voorwerpen mijner verzameling zijn de eenige , welke ik tot nog toe heb waargenomen, zoodat de soort vrij zeldzaam schijnt te wezen.

Systomus {Barhodes) macrophthalmus Bikr. — Grootoogige Lalawak. Atl. Cjpr. Tab. XXXI fig. 2.

Systom. (Barbod.) corpore oblongo compresso , altitudine 4 circiter in ejus longltudine , latitudine 2'/3 circiter ia ejus altitudine; capite obtuso 5'A circiter in longitudine corporis cum, 3^/4 ad 4 in 1^

longltudine corporis absque pinna caudali; altitudine capitis IV5 circiter, latitudine 1% circiter in ejus longitudine; oculis diametro 2V3 ad 2'/2 in longitudine capitis, diametro 1 vel 1 ferein capitis parte postoculari , diametro 1 fere distantibus , membrana palpebrali iridis marginem externum tan- tum tegente, apertura subcirculari ; rostro obtuso subtruncato , oculo duplo fere breviore , non ante 03 prominente; naribus orbitae magis quam rostri apici approximatis ; linea rostro-dorsali convexa , rostrum inter et nncham rectiuscula; osse suborbitaü anteriore pentagono, vix vel non altiore quam longo , margine inferiore subhorizontali , raarginibus anteriore et posteriore inferioribus convexis vel truncatis , marginibus superioribus concaviusculis in angulum acutum sursum spectantem naribus approximatum unitis, medio circiter crista longitudinali margini ossis inferiori non parallela percurso; osse suborbitali 2° elongato-tetragono humillimo , triplo circiter longiore quam alto , osse suborbitaü 1° triplo ad quadruplo circiter humiliore; raaxilla superiore maxilla inferiore longiore, deorsum me- diocriter protractili. sub oculi limbo anteriore desinente, S'/s circiter in longitudine capitis; rictu sat obliquo ; cirris gracilibus supramaxillaribus rostralibus paulo longioribus oculo multo minus du- plo brevioribus ; maxilla inferiore symphysi tuberculo obtuso brevi parura conspicuo, inferne utro- que ramo poris 4 parum conspicuis in seriem longitudinalem dispositis ; labiis gracilibus teretibus rugis transversis vix vel non conspicuis; operculo latitudine l^M ad l^/s in ejus altitudine, margine inferiore concaviusculo vel recto ; apertura brancliiali sub praeoperculi parte posteriore desinente ; dentibus pharyngealibus uncinato-subcoehleariformibus 2.3.5./5.3.2 , apice tantum tuberculatis ; osse scapulari trigono obtuse rotundato ; dorso elevato , angulato , ventre multo altiore ; ventre ante pinnas ventrales plano lateribus angulato, post pinnas ventrales rotundato non carinato; cauda altitudine 1^/2 ad 12/3 in longitudine capitis ; squamis dimidio libero frequenter dimidio basali raro longitudinaliter striatis , 28 vel 29 in linea laterali, 11 in serie transversali absque ventralibus infimis quaram 6 (ö'/a ) supra lineam lateralem , 10 p. ra. in serie longitudinali occiput inter et plnnam dorsalem, ventralibus infimis longitudinaliter triseriatis serie media iis seriebus lateralibus majoribus ; linea laterali curvata lineam rostro-caudalem attingente, singulis squamis tubulo simplice mediara squamam attingente notata; pinna dorsali supra basin pinnarum ventralium incipiente, acuta , emarginata , corpore non

336

luulto liurailiore , duplo vel duplo fere altiore quam basi longa , spina crassa postice dentibus mao;- nis armata cum parte ejus flexili capite non raulto longiore ; pinnis pectoralibus et ventralibus acutis longitudine subaequalibus 61,3 ad 6V-2 in longitudine corporis, pactoralibus ventrales, ventraUbu* analem attingentibus vel subattiogentibus ; anali acuta eraarginata dorsali multo sed multo minus duplo humiliore, raulto sed multo minus duplo altiore quam basi longa , radio simplice tertio gracili basi tantum osseo ; piuna caudali basi tantum squamosa, profunde incisa, lobis acutis 3'/2 circiter in longitudine corporis,- colore corpore superne viridi, inferne argenteo; iride flava, superne fusca ; pinnis flavescente-roseis , dorsali superne fusuo arenata.

li. 3. D. 4,8 vel 4/9. P. 1/14. V. 2,8. A. 3,5 vel 3/6. C. 1/17/7 vel 8/17/7 lat. brev. incl.

Syn. Barbus macrophthalmus Blkr, Versl. verz. vischs. Oost-Java, Nat. T. Ned. Ind. IX p. 404. Wader Jav. Lawak , Lalawak Mal.

Hab. Java (Batavia, Surabaja), in fluviis.

Longitudo 5 speciminura 75"" ad 115"'.

Aanm. In mijne boven aangehaalde beschrijving komt als drukfout voor, dat de breedte van den kop slechts I5 maalin zijne lengte zou gaan en dat er de zijlijn 26 schubben zou hebben. De soort staat in verwantschap tusschen Systomus (Bar- bodes) hypselonotus en Systomus (Barbodes) platysoma, doch is gemakkelijk te herkennen aan de formule harer schubben, de hoogte des ligchaams, de lengte der voeldraden , de betrekkelijk zeer groote oogen , enz.

Systomus {Barbodes) platysoma Blkr. — Plathjüige LalawaJc. Atl. Cypr. Tab. XXX fig. 2.

Systom. (Barbod.) corpore oblongo compresso, altitudine 2>/2 fere ia ejus longitudine, latitudine 3 circiter in ejus altitudine; capite obtuso 0^/3 circiter ia longitudine corporis cum, 4 fere in longitudi- ne corporis absque pinna caudali; altitudine capitis 1, latitudine l'/2 circiter in ejus longitudine; oeulis diametro 3 fere in longitudine capitis, diametro l'/3 ad l'/4 in capitis parte postoculari, diametro 1 et paulo distantibus, membrana palpebrali iridis marginem externum tantum tegente , apertura subcirculari ; rostro obtuso convexo , oblique truncato, oculo multo breviore, non ante os prominente; naribus orbitae magis quam rostri apici approximatis; linea rostro-dorsali convexa supra vel ante oculos tantum concaviuscula ; linea interoculari convexa; osse suborbitali anteriore pentagono, vix vel non altiore quam longo, margine inferiore subhorizontali , marginibus anteriore et posteriore inferioribus convexis vel truncatis, marginibus superioribus concaviusculis in angulum acutum sur- sum spectantem naribus approximatum unitis, medio circiter crista longitudinali margini ossis in- feriori non parallela percurso; osse suborbitali 2° oblique oblongo- tetragono, antice quam postice altiore, minus duplo longiore quam alto, osse suborbitali 1° minus duplo humiliore; maxilla supe- riore maxilla inferiore longiore, verticaliter deorsum valde protractili, sub oculi diuiidio anteriore desinente, 3 circiter in longitudine capitis ; rictu sat obliquo; cirris gracilibus rostralibus et supra- maxillaribus longitudine subaequalibus oculo vis vel non longioribus; maxilla inferiore syinphybi tuberculo obtuso brevi parum conspicuo , inferne poris conspicuis nullis ; labiis gracilibus teretibus , transversim leviter rugosis; operculo latitudine l'',r)ad 1^,6 in ejus altitudine, margine inferiore con- vexiusculo ; apertura branchiali sub praeopcrculi parte posteriore desinente ; dentibus pharyngealibui uninato-subcocUleariformi-coatusorüs 2.3.5./5.3.2, facie masticatoria rugoso-tuberculati.s ; osse scapu-

337

lai-i obtuso rotundato; dorso valde elevafo, angulato, ventre valde elevato altiore; ventre ante pin- nas ventrales plano, post piunas ventralcs rotundato non carinato,- cauda altitudine l^/s circiter in longitudine capitis; squamis diraidio libero et dimidio basali longitudinaliter subradiatira striatis, 2(5 p. ra. in linea laterali, 11 vel 12 in serie trans versali absque ventralibus iniimis quarum 6 (5'/2 ) supra lineam lateralem, 10 p, m. in serie longitudinali occiput inter et pinnam dorsalem , ventrali- tralibus infimis longitudinaliter triseriatis, serie media postrorsura raagnitudine sensim accrescenti- bus posticis iis seriebus lateralibus paulo majoribus ; linea laterali valde curvata, infra lineam rostro- caudalem desceudente, singulis squamis tubulo simplice mediam squamam vulgo non attingente uotata ; pinna dorsali supra basin pinnarum ventralium incipiente, acuta, emarginata, corporo non raulto minus duplo hurailiore , raulto sed multo minus duplo altiore quam basi longa, spina crassa postice dentibus raagnis sorrata cuin parte ejus flexili capite paulo longiore; pinnis pectoralibus et ventra- libus acutis longitudine subaequalibus ö^/s circiter in longitudine corporis , pectoralibus ventrales , ventralibus analem subattingentibus ; anali acuta emarginata, dorsali multo sed multo minus duplo humiliore, non multo altiore quam basi longa, radio simplice tertio dimidio basali tantum osseo ; pinna caudali basi tantum squamosa, profunde incisa, lobis acutis 3'/.i circiter in longitudine cor- poris; colore corpore superne viridi, inferne argenteo; iride flava, superne fusca ; pinnis flavescen- tibus , dorsali superne tüsco arenata.

B. 3. D. -1/8 vel 4/9. P. 1,1-2 vel 1/13. V. 2,8. A. 3/5 vel 3/6. C. 7/17/7 vel 8/17/8 lat. brev. incl.

Syu. Barbus platysoma Blkr , Verslag verzam. vischs. Oost-Java , Nat. T. Ned. Ind. IX p. 404. Wader Javan.

Hab. Java (Surakarta), in fluviis.

Longitudo specimiuis unici 180'".

Aanna. Systoruus (Barbodes) platysoma schijnt op Java de vervangster te zijn van Systomus (Barbodes) Schwanefeldi Bllcr van Sumatra. In verwantschap staat zij het naaste bij Barbus balleroides Val., van welke zij echter verschilt (naar de korte beschrijving van den heer Valenciennes te oordeelen) door minder schubben op eene overlangsche en dwarsche rei. Zij is gemakkelijk herkenbaar aan haar buiten- gewoon hoog ligchaam , het geringe aantal schubben op eene overlangsche rei met gelijktijdig sterk ontwikkelden en met groote tanden gewapenden rugdoorn , enz.

Ik ontdekte haar in het jaar 1S46 , tijdens een kort verblijf te Soerakarta, in een enkel voorwerp, het eenige wat mij ooit onder de oogen is gekomen.

Systomus {Barbodes^ rubripinna Blkr. — Blaauwruggige Lalawak. Atl. Cypr. Tab. XXXI fig. 3.

Systora. (Barbod.) corpore oblongo eompresso, altitudine 4 fere ad S^/s in ejus longitudine, lati- tudine 2 circiter in ejus altitudine; capite obtuso 4^/4 ad 6'/i in longitudine corporis cum, 3^/4 ad 5 fere in longitudine corporis absque pinna caudali; altitudine capitis l*/4ad iVc , latitudine iVs ad l-'jin ejus longitudine; oculis diametro 3 ad 3% in longitudine capitis, diametro IV2 ad 2 in capitis parte postoculari, diametro l'/4 ad 2 fere distantibus, membrana palpebrali iridis marginem exter- niira tegente, antice quam postice latiore, apertura subcirculari ; rostro obtuso convexo, oculo bre- viore, non ante os prominente; naribus orbitae magis quam rostri apici appi'oximatis ; linea rostro-dorsali ubique vulgo convexa, verticera inter et nucham interdum concaviuscula ; linea interoculari convexa;

43

338

osse suborbitali anterïore pentagono, aeque alto circlter ac longo, margine inferioreobliquo, margi- nibus anteriore et posteriore inferioribus concavis truncatis vel convexis, marginibus supeiioribus concavis in angulum acutum sursum spectantem naribus approximatum unitis , dimidio inferiore crista longitudinali horizontal! margini ossis inferiori non parallela percurso ; osse suborbitali 2° elongato- tetragono antice quam postice non multo altiore, duplo vel duplo fere longiore quam alto, osse sub- orbitali 1° duplo circiter humiliore; maxilla superiore raasilla inferiore longiore, mediocriter deorsum protractili, sub oculi limbo anteriore desinente, 3 ad SVa in longitudine capitis; rictu parum obliquo; cirris gracilibus , rostralibus oculo paulo vel non brevioribus , supramaxillaribus oculo vulgo sat multo longioribus; maxilla inferiore symphysi tuberculo obtuso brevi parum conspicuo, inferne utroque ramo poris 3 vel 4 in seriem longitudinalem dispositis frequenter non eonspicuis ; labiis mediocribus, teretibus, leviter transversim striatis ; operculo latitudine 2 fere ad 1% in ejus altitudine, margine inferiore rectiusculo; apertura branchiali sub praeoperculi limbo posteriore desinente; dentibus pha- ryngealibus uncinato-subcochleariformi-contusoriis 2.3.5/5.3.2, facie masticatoria rugoso-tuberculatis osse scapulari ti'igono valde obtuse rotundato ; dorso elevato angulato ventre convexo altiore; ventre ante pinnas ventrales plano lateribus parum angulato , post pinnas ventrales rotundato , non carinato ; cauda altitudine l^/^ ad l^/s in longitudine capitis; squamis e centro communi simplice radiatim striatis 31 ad 34 in linea laterali, 10 in serie transversali absque ventralibus infimis quarum 5 ( 4V2 ) supra lineam lateralem, 10 vel 11 in serie longitudinali occiput inter et pinnara dorsalem, ventralibus in- fimis longitudinaliter triseriatis, serie media iis seriebus lateralibus non majoribus; linea laterali cur- vata, lineam rostro-caudalem attingente, singulis squamis tubulo simplice mediam squamara attin- gente vel subattingente notata; pinna dorsali junioribus supra, adultis supra vel vix post basin pinnarum ventralium incipiente, acuta, emarginata, altitudine l^/s ad l^/i in altitudine corporis, multo sed valde multo minus duplo altiore quam basi longa , spina crassa postice dentibus parvis leviter serrata, cum parte ejus flexili capite vix breviore vel vix longiore; pinnis pectoralibus et ventrali- bus acutis , pectoralibus ventralibus paulo longioi-ibus 5% ad 7 fere in longitudine corporis ventrales non attingentibus , ventralibus analem non attingentibus; anali acuta, non vel parum emarginata, dorsali multo sed valde multo minus duplo humiliore, multo sed valde multo minus duplo altiore quam basi longa, radio simplice tertio gracili basi tantum osseo; pinna caudali basi tantum squamosa, profunde incisa, lobis acutis 4^/2 ad 4^/3 in longitudine corporis; colore corpore superne viridi, inferne argenteo; iride flava, superne fusca; operculo macula magna ignea; cauda junioribus frequenter ma- cula rotunda difFusa violacea in linea laterali basi pinnae caudalis approximata ; regione scapulari juvenilibus et aetate provectis vulgo macula oblonga transversa violacea ; squamis dorso , lateribus cau- daque singulis vulgo basi vitta transversa violascente; pinnis basi flavescente-roseis , pectoralibus et caudali postice, ventralibus et anali dimidio anteriore rubris ; dorsali antice, caudali superne et in- ferne violaeeo profundiore marginatis.

B. 3. D. 4/8 vel 4/9. P. l/U vel 1/15. V. 2/8. A. 3/5 vel 3/6. C. 7/17/7 lat. brev. inel. Syn. Burhics rubripinna V. Hass., Algemeene Konst- en Letterb. 1823 II p. 132.

Barbus rubripinnis Val., Poiss. XVI p. 146; Blkr, Verslag vei'zam. vissch. Oost. Java, Nat. Tijdschr. Ned. Ind. IX p. 406,

Barbeau aux nageoires rouges Val., Poiss. XVI p. 146.

Barbus gardonides Val., Poiss. XVI p. 118 (ex parte)

Barbus orphoides Val., Poiss. XVI p. 146?

Barbeau orphoide Val., Poiss, XVI p. 146?

Barbus saranmella Blkr, Verh. Bat. Gen. XXIII Ichth. Midd.-Oost-Java p. 16.

:\Iarofja, Marotjotja til&X.l&Ai.; iSisik-milih, Ampa^xmA.; Brek, Fehisseh, Lundjar,WaderJii\'.

339

Hab. Java (Batavia, Tjibitong, Bekassi, Serang, Rankasbetong, Tjampea, Boitenzorg, Banjumas,

Piirworedjo, Pasuruan, Grati, Ngantang), in fluviis et lacubus. Longitudo 52 speeiminum CO'" ad 248'".

Aanm. Ik vermoed dat de heer Valenciennes voorwerpen van bovenbeschrevene soort , welke hij in door Kuhl en Van Hasselt naar Nederland gezondene exem- plaren schijnt gezien te hebben, tot zijne Barbus gardonides heeft gebragt. Barbus gardonides Val. bezit ik van Calcutta doch niet van Java, waar zij niet schijnt voor te komen. Zij onderscheidt zich van Barbus rubripinna V. Hass. voorname- lijk door twee overlangsche reijen schubben meer, waarvan één rei meer boven en één rei meer onder de zijlijn. Bij voorwerpen van beide soorten van gelijke grootte vind ik bovendien nog, dat bij dat van Barbus gardonides Val. de kop slechts 3| malen gaat in de lengte des ligchaams zonder de staartvin en bij dat van Barbus rubripinna V. Hass. ruim 4 malen. Bij dat van Barbus gardonides Val. gaat de hoogte van den kop 1^ tot 1^ in zijne lengte, bij dat van Barbus rubripinna V. Hass. slechts 1-J- maal. Bij dat van Barbus gardonides Val. gaat de breedte van het operkel slechts 1| maal in zijne hoogte, bij dat van Barbus rubripinna V. Hass. nagenoeg 2 malen, enz. Er is dus geen twijfel aan, dat beide tot verschil- lende soorten behooren.

De beschrijving van Barbus rubripinnis Val. in de groote Histoire naturelle des Poissons is zeer kort en onvoldoende en naar jonge voorwerpen van nog geene vier duimen lengte genomen. De rugdoorn is daar foutievelijk vermeld als te zijn zonder tandjes.

Barbus orphoides Val. komt mij voor tot Systomus (Barbodes) rubripinnis terug te brengen te zijn. De beschrijving van den heer Valenciennes is naar grootere voorwerpen genomen dan die, welke tot zijne beschrijving van Barbus rubripinnis gediend hebben. Wel zegt ook de heer Valenciennes , dat bij Barbus orphoides de rugdoorn ongetand is en dat er slechts 27 schubben op eene overlangsche rei gaan , maar de rug- doorntandjes zijn soms ook bij oudere voorwerpen zoo klein, dat zij der waar- neming ligtelijk ontglippen , en indien de schubben niet goed bewaard zijn ge- bleven kan hare telling ligtelijk op een paar na foutief zijn. Ik word in mijn gevoelen , dat Barbus orphoides Val. en Barbus fubripinnis Val. dezelfde soort voor- stellen, versterkt door de uitdrukking van den heer Valenciennes, dat hij zijne voorwerpen van Barbus rubripinnis zou gehouden hebben voor jonge voorwer- pen van Barbus orphoides, indien de gedaante er van niet verschilde en de rug- doorn niet zwakker was. Mijne voorwerpen van Systomus (Barbodes) rubripinna hebben den rugdoorn betrekkelijk dikker, naarmate zij ouder zijn, terwijl de vorm bij verschillende voorwerpen van verschillende lokaliteiten nog al verschilt. Mijne voorwerpen van Pasoeroean hebben alle den kop veel stomper en het ligchaam slanker dan die van West-Java.

340

Eene nadere vergelijking van de voorwerpen, welke ik in 1849, verwijderd van inijn kabinet^ onder den naam van Barbus sarananella beschreef, heeft mij doen zien , dat ook zij niet soortelijk van Systoinus (Barbodes) rubripinna verschillen , zoo- dat Barbus sarananella uit de rei der soorten te schrappen is.

De onderwerpelij ke soort komt te Batavia veelvuldig voor en behoort er tot de meest gevangen wordende Cyprinoïden. Zij is ver over Java verbreid, doch schijnt beperkt te zijn tot de lagere gedeelten der stroomgebieden. Van geen der overige Soenda-eilanden is zij mij tot nog toe geworden, wat mij eenigzins be- vreemdt, omdat de soort niet tot Java beperkt is en , te oordeelen naar het meer- malen aangehaalde schetsboek van den graaf Fr. De Castelnau, ook bij Bangkok in Siam leeft.

Systomus (Barbodes) bunter Blkr. — Soendasche Lalawak. Atl. Cypr. Tab. XXVIII fig. 1.

Systom. (Barbod.) corpore oblongo compresso, altitudine 3'/3 circiter in ejus longitudine cam 2^/3 circiter in ejus longitudine absque pinn^ caudali; capite obtuso convexo, 5 circiter in longi- tudine corporis cum, 4 fere in longitudine corporis absque pinna caudali; altitudine capltis iVc ad l'/7 in eju3 longitudine; oculis diametro 3 Vs circiter in longitudine capitis, diametro 1 Va circiter in parte capitis postoculari, membrana palpebrali iridis marginem externum tantum tegente, apertura sub- circulari; rostro obtuso convexo, oculo . breviore , non ante os prominente; naribus orbitae magis quam rostri apici approximatis; linea rostro-dorsali frontem inter et nucham leviter concava, nucha valde convexa; linea interoculari convexa; osse suborbitali anteriore pentagono; maxilla superiore ma- xilla inferiore longiore, sub oculi limbo anteriore desinente, S'/a fere in longitudine capitis; rictu obliquo ; cirris gracillbus supramaxillaribus rostralibus paulo longioribus oculo brevioribus ; operculo minus duplo altiore quam longo, margine inferiore rectiusculo ; osse scapulari obtuso rotundato ; dorso elevato angulato ventre convexo altiore; cauda altitudine 1-/3 ad 1^/4 in longitudine capitis; squa- mis 24 p. m. in linea lalerali, 10 in serie transversali absque ventralibus infirais, quarum 6 (5'/j) supra lineam lateralem, 9 p. m. in serie longitudinali occiput inter et pinnam dorsalem; linea la- terali curvata, infra lineam rostro-caudalem descendente, singulis squamis tubulo simplice notata; pinna dorsali supra basin pinnarum ventralium incipiente, acuta, non emarginata, corpore duplo circiter humiliore, non vel paulo tantum altiore quam basl longa, spina gracili postice denticulis conspicuis serrata cum parte ejus flexili capite breviore; pinnis pectoralibus et ventralibus acutis, pectoralibus ventralibus paulo longioribus, ventrales fere attingentibus , ventralibus analem non af- tingentibus; anali acuta, non emarginata, dorsali sat multo humiliore, non multo altiore quam basi longa, radio simplice tertio toto fere cartilagineo ; caudali basi tantum squamosa, profunde in- cisa, lobis acutis 4V3 ad 42/3 in longitudine corporis; colore corpore superne viridi, iuferne argen- teo; iride flava; squamis dorso, lateribus caudaque singulis basi vittula oblonga trans versa violas- cente; pinnis roseis vel rubris, imparibus fusco marginatis ; macula dorsali vel caudali conspicua nulla.

B. 3. D.,4/8 vel 4/9. P. 1/14. V. 2/8. A. 3/5 vel 3,6. C. 7/17/7 lat. brev. inclus.

Syn. Barbus hunter Blkr, Descript. spec. pisc. -Javan. nov. Nat. T. Ncd. Ind. XIII p. 350, Bunter Sundan.

Hab. Java (Tjampea), in fluviis.

Jjongitudo speciminis descripti 115'".

341

Aanm. Het eenige voorwerp, hetwelk ik van deze soort bezat, is verloren ge- raakt. Ik had er evenwel eene afbeelding van doen vervaardigen, tot welke ik mij bij het ontwerpen der beschrijving heb moeten beperken.

J)g soort is verwant aan Systomus (Barbodes) maculatus maar onderscheidt zich daarvan door veel kortere voeldraden , stomperen kop , bolle rugvin , en , indien mijne afbeelding ten deze juist is, wat ik echter niet met zekerheid durf zeggen, door eene overlangsche schubrei meer boven de zijlijn.

Systomus (Barbodes) tetrazona Blkr. — Vierhandige Lalawak. Atl. Cypr. Tab. XXXIII fig. 2.

Systora. (Barbod.) corpore oblongo compresso, altitudine SVs cïrciter in ejns longitudine, latitudine 2'/2 circiter in ejus altitudine; caplte acutiusculo, convexiusculo , 4-/3 ad 4^/4 in longitudine corporis cum, 3-/3 circiter in longitudine corporis absque pinna caudali; altitudine capitis IV4 circiter, lati- tudine 2 fere in ejus longitudine; oculis diametro 23/5 circiter in longitudine capitis, diametro 1 circiter in capitis parte postoculari, diametro 1 circiter distantibus, membrana palpebrali iridis mar- ginera externum tantum tegente, apertura subcirculari; rostro acutiusculo convexe , oculo breviore , non ante os prominente ; naribus orbitae magis quam rostri apici approximatis ; linea rostro-dorsali nucha etcapite convexa, nucham inter et occiput concaviuscula ; linea interoculariconvexiuscula; osse sub- orbitalianteriore pentagono, vix longiore quam alto, margine inferiore obliquo, marginibus antcriore et posteriore inferioribus convexis vel truncatis , marginibus superioribus concavis in angulum acutum sursum spectantem naribus approximatum unitis, dimidio inferiore crista longitudinali horizontalï margini ossis inferiori non parallela percurso; osse suborbitali 2° elongato-tetragono , antice quam postice altiore, plus duplo longiore quam alto, osse suborbitali anteriore plus duplo humiliore ; maxilla superiore maxilla inferiore longiore , deorsum valde protractili , ante oculum vel sub oculi margine anteriore desinente , 3 et paulo in longitudine capitis; rictu sat obliquo; cirris gracilibus supramaxillaribus rostralibus sat multo longioribus oculo non multo longioribus; maxilla inferiore sympbysi tuberculo obtuso vix conspicuo, inferne poris conspicuis nullis ; labiis gracilibus teretibus striis transversis conspicuis nullis ; operculo latitudine 1'^k ad 1^5 in ejus altitudine, margine infe- riore convexiusculo ; apertura branchiali sub praeoperculi margine posteriore desinente ; dentibus pharyngealibus uncinato-subcochleariformi-contusorüs 2.3.4/4.3.2 , (vel 2.3.5/5.3.2. ? ?) serie longiore internis 2 conicis apice acuminatis; osse scapulari trigono obtuse rotundato ; dorso elevato , angulato, ventre multo altiore; ventre ante pinnas ventrales plano lateribus angulato, post pinnas ventrales carinato ; cauda altitudine l^/s circiter in longitudine capitis ; squamis medio corpore squamis cor- pore antice et postice non conspicue majoribus, verticalibus e centro communi simplice vel reticulato radiatim striatis , 24 in linea laterali, 9 in serie trans versali absque ventralibus infimis quarnm 5 ( 4'/2 ) supra lineam lateralem sub spina dorsali , 3 lineam lateralem inter et basin ventralium et anum, 7 vel 8 in serie longitudinali occiput inter et pinnam dorsalem, ventralibus infimis longitu- dinaliter triseriatis , serie media iis seriebus lateralibus majoribus ; linea laterali parum curvata , li- neam rostro-caudalem attingente, singulis squamis tubulo simplice mediam squamam superante notata; pinnadorsali supra pinnas ventrales incipiente, acuta, emarginata, altitudine l^/a circiter in altitudine corporis, multo sed multo minus duplo altiore quam basi longa, spina mediocri postice denticnlis bene conspicuis serrata cum parte ejus flexili capite paulo breviore ; pinnis pectoralibus et ventra- libus acutis, pectoralibus ventralibus paulo longioribus ö'/s ad 5^/4 in longitudine corporis ventrar-

a42

les subattiiigentibus ; ventralibus analem non attingentibus ; anali acuta , non vel parum emarginata dorsali multo sed minus duplo humiliore , multo sed multo minus duplo altiore quam basi looga , ra- dio sim plice tertio gracili basi tantum osseo; pinna caudali basi tantum squamosa, profunde incisa, lobis acutis 4*/* circiter in longitudine corporis; colore corpore superne olivaceo , inferne argenteo: iride flava vel rosea ; capite superne nigricante-violaceo ; corpore fasciis 4 transversis latis nigricante- violaceis flavo limbatis, la nucho-scapulari inferne quam superne latiore late rotundata, 2» dorso- ventrali a tota basi pinnae dorsalis descendente et paulo infra lineam lateralem obtuse desinente , 3» dorso-anali medio quam superne et inferne latiore radios anales anteriores attingente, 4» caudali medio quam suparne et inferne latiore totam caudam amplectente ; pinnis roseis , dorsali antice et superne fusco marginata.

B. 3. D. 4/8 vel 4/9. P. 1/14. V. 2/8. A. 3/5 vel 3/6. C. G/17/6 lat. brev. incl.

Syn. Barbiis tetrazona Blkr , Act. Soc. Scient. Ind. Neerl. II Tiende bijdr. ichth. Borneo p. 14.

Hab. Borneo (Kahajan), in flaviis.

Longitudo speciminis unici 57'".

Aanm. Deze fraai geteekende soort is zeer gemakkelijk herkenbaar aau hare vier breede dwarsche zwartachtig-violette iigchaamsbanden , van welke de beide voorste, van onderen breed afgerond, ongeveer op het midden der zijden eindigen, terwijl de beide achterste tot aan den onderrand des ligchaams zich uitstrekken. Zij is verwant aan Systomus (Barbodes) lateristriga Blkr, doch, behalve door de kleurteekening , daarvan nog gemakkelijk te onderkennen door spitseren en lageren kop, spitse rugvin en aarsvin , langere bovenkaaksvoeldraden , enz.

Mijn voorwerp uit de Kahajan-rivier is het eenige tot nog toe door mij waarge- nomene.

Systomus (Barbodes) lateristriga Blkr. — Zystrepige Lalawak. Atl. Cypr. Tab'. XXXII fig. 2.

Systora. (Barbod.) corpore oblongo compresso, altitudine SVa ad 2*75 >n ejus longitudine, latitu- dine 2^/3 ad 2'/i in ejus altitudine; Capite obtuso convexo 4^/4 ad ö^/s in longitudine corporis cum, 32/5 ad 4*/3 in longitudine corporis absque pinna caudali ; altitudine capitis 1 et paulo ad 1 , la- titudine I-/3 ad 1^/5 in ejus longitudine; oculis diametro 2'/2 ad 3-/3 in longitudine capitis, diame- tro 1 ad 1^,4 in capitis parte postoculari, diametro 1 fere ad IV2 distantibus, membrana palpebrali iridis marginem externum tantum tegente, apertura subcirculari ; rostro obtuso convexo, non ante os prominente, junioribus oculo breviore , aetate valde provectis oculo non breviore; naribus orbitae roagis quam rostri apici approximatis ; linea rostro-dorsali rostrum inter et nuchara vulgo concava vel convexiuscula, nucba valde convexa; linea interoculari convexa; osse suborbitali anteriore pentagono, vix vel non altiore quam longo, margine inferiore convexo, marginibus anteriore et pos- teriore inferioribus convexis vel truncatis, marginibus superioribus concavis in angulum acutum sursum spectantem naribus approximatura unitis , medio crista longitudinali vulgo ramosa percurso; osse suborbitali 2° oblongo-tetragono non ad paulo longiore quam alto, osse suborbitali 1° multo minus duplo humiliore; maxilla superiore maxilla inferiore longiore, deorsum mediocriter protractili , ante oculum vel sub parte oculi anteriore desinente, 3 ad 2^/3 in longitudine capitis ; rictu valde obliquo , plus minusve curvato; cirris gracilibus , rostralibus oculo paulo vel non , supramaxillaribus

343

oeulo multo longloribus; maxilla inferiore symphysl tuberculo conspicuo nullo, inferne poris conspi- cuis nullis ; labiis carnosis teretibus facie orali leviter transversim rugosis ; operculo latitudine X^k ad l*/5 in ejus altitudine, margine inferiore rectiusculo vel concaviusculo ; apertura brancliiali sub prae- operculi margine posteriore desinente ; dentibus pharyngealibus uncinato-cochleariformibus 2.3.4/4.3.2 ; osse scapulari trigono obtuse rotundato; ventre ante pinnas ventrales plano lateribus angulato, post pinnas ventrales obtuse carinato; cauda altitudine 1% ad I^/s in longitudine capitis; dorso elevato angulato ventre convexo altiore ; squamis medio corpora squamis corpore antice et postice non con- spicue majoribus , verticalibus e centro communi simplice vel reticulato radiatim striatis , 23 ad 25 in linea laterali , 10 in serie transversali absque ventralibus infimis quarum 5 (4V2) supra lineam lateralem, 3 lineam lateralem inter et basin ventralium et anum, 7 vel 8 in serie longitudinali ücciput inter et pinnam dorsalem, ventralibus infimis longitudinaliter triseriatis serie media postror- sum magnitudine sensim accrescentibus posterioribus iis seriebus lateralibus non vel vix majoribus ; linea laterali valde eurvata , infra lineam rostro-caudalem descendente , singulis squamis tubulo simplice mediam squamam attingente vel non attingente notata ; pinna dorsali supra basin pinna- rum pectoralium incipiente juvenilibus acuta vix vel non emarginata adultis frequenter obtusa, vulgo convexa, altitudine 1% ad plus quam 2 in altitudine corporis, non multo ad non altiore quam basi longa, spina gracilescente postice denticulis bene conspicuis serrata cum parte ejus flexili capite non ad multo breviore; pinnis pectoralibus acutis ventralibus paulo longioribus 6 ad 51/2 in longitudine corporis ventrales attingentibus vel fere attingentibus ; ventralibus junioribus acutis adultis obtusiusculis ad obtuse rotundatis analem attingentibus vel non attingentibus ; anali junioribus acuta obtusa non vel vix emarginata, aetate provectis obtusa convexa, dorsali multo minus duplo humiliore juvenilibus non multo minus duplo aetate provectis valde multo minus duplo altiore qnam basi longa, radio simplice tertio gracili basi tantum osseo; pinna caudali basi tantum squamosa, profunde incisa, lobis acutis 4 fere ad 4V2 ÏQ longitudine corporis ; colore corpore su- perne viridi, inferne argenteo; capite superne aetate provectis praesertim violaceo ; iride flava su- perne fusca; fasciis dorso latis transversis violaceis 3, fascia 1» occipito-nucbali , 2» dorso-axillari , 3» dorso-ventrali infra lineam lateralem acute desinente superne basin pinnae dorsalis totam vel ma- xima parte amplectente; dorso insuper post pinnam et cauda media altitudine fascia longitudinali ni- gricante-violacea; fascia caudali supra vel paulo ante pinnam analem incipiente et usque in mediam pinnam caudalem producta ; speciminibus pluribus macula rotundiuscula violaceo-nigra supra-anali, anteriori pinnae analis parti opposita; pinnis roseis, dorsali et anali basi, caudali radiis intramar- ginalibus rubris; anali violaceo marginata. B. 3. D. 4/8 vel 4/9. P. 1/13 vel 1/14. V. 2/8. A. 3/5 vel 3/6. C. 7/17/7 lat. brev. inclus. Syn. Barbus lateristriga Val., Poiss. XVI p. 120; Blkr, Bijdr. ichth. fauna v. Blitong, Nat. T. Ned. Ind. III p. 95.

Sarbeau au trait latéral Val., Poiss. XVI p. 120.

Dohkum Sundan. Hab. Java (Batavia. Buitenzorg, Tjampea, Sadingwetan, Tjipanas,) in flnviis.

Sumatra (Telokbetong, Lahat, Solok), in fluviis.

Borneo (Bangkajang) , in fluviis.

Singapura , in fluviis.

Banka, in fluviis.

Biliton (Tjirutjup), in fluviis. Longitudo 18 speciminum 60'" ad 180'".

Aanm. Kuhl en Van Hasselt namen deze soort ook waar in West-Java te Sading-

344

wetan, welke naam door den heer Valenciennes verkeerdelijk werd gehouden voor den inlandseheu naam der soort.

De soort is zeer gemakkelijk herkenbaar aan hare kleurteekening. Behalve de dwursche zijbanden en den overlangschen staartband, bevindt er zich gewoonlijk flog eeue ronde zwart-violette vlek boven den grond der aarsvin.

Bij de oude voorwerpen is de nek veel boller dan bij de jongere en de rug- en aarsvin worden er zeer stomp en afgerond. Mijn grootste voorwerp schijnt tot den geheel volwassen' leeftijdstoestand te behooren.

De Dokkum is ver over de Soenda-eilanden verbreid, doch schijnt nergens zeer talrijk aan individuen voor te komen. Te Batavia is zij zeer zeldzaam.

Systomus (Barbodes) fasciatiis Blkr. — Gehande Lalawak. Atl. Cypr. Tab. XXXIII fier. 6.

o

Systom. (Barbod.) ccrpore oblongo compresso, altitudïne S'/g ad 4 in eju3 longitudine, latitudine ■2 et paulo ad 2',iin ejus altitudine; capite acntiusculo 4^/4 ad 5 et paulo in longitudine eorpoiis cum, S'^/iad 4 iu longitudine corporis absque pinna caudali; altitudine capitis I's ad li/4, latitudine 1^,3 ad 2 fere in ejus longitudine; oculis diametro 2-/5 ad 31/4 in longitudine capitis, diametro 1 ad 1% in capitis parte postoculari , diametro 1 fere ad let paulo distantibus, membrana palpebrali iridis juargiuem externum tegen te, antice quam postice latiore, apertura subcirculari ; rostro acutiusculo convexo, oculo breviore, nou ante os prominente; naribus orbitae magls quam rostri apici appro- ximatis; linea rostro-dorsali fronte et vertice declivi rectiuscula, nuclia convexa ; linea interoculari convexiuscula ; osse suborbitali anteriore pentagono vix vel non longiore quam alto , margine infe- riore oblique convexo, marginibus anteriore et posteriore inferioribus brevibus oblique convexis vel ti-uncatis, marginibus superioribus concavis ia angulum acutum sursum spectantem naribus appro- ximatum unitis, dimidio inferiore crista longitudinali oblique descendente percurso; osse suborbitali 2^ elongato-tetragono, antice quam postice non vel vix altiore, plus duplo longiore quam alto, osse suborbitali 1° plus duplo humiliore; maxilla superiore maxilla inferiore longiore, mediocriter deor- sum protractili, sub oculi margine anteriore vel vix ante oculum desinente, 3 ','4 ad SVa in longitu- dine capitis; rictu sat obliquo; cirriS' gracilibus rostralibus supramaxillaribus brevioribus oculo non vel vix brevioribus , supramaxillaribus oculo paulo ad sat multolongioribus; maxilla inferiore symphy si tuberculo obtuio vix conspicuo, inferne poris conspicuis nullis j labiis gracilibus teretibus, leviter transversim striatis; operculo latitudine 13/4 circiter in ejus altitudine, margine inferiore rectiusculo vel concaviusculo ; apertura branchiali sub praeoperculi margine posteriore desinente,- dentibus pha- ryngealibus uncinato-cochleariformibus 2.3.4/4.3.2; osse scapulari trigono obtuse rotundato; dorso elevato, augulato, ventre multo altiore; ventre ante pinnas ventrales plano lateribus angulato, post pinnas ven- trales obtuse carinato ; cauda altitudine l*/5 circiter in longitudine capitis ; squamis medio corpore squa- mis corpore antice et postice non conspicue majoribus, ventralibus e centro communi simplice vel reticu- lato radiatim striatis, 26 vel 27 in serie longitudinali, 10 in serie transversali absque ventralibus infi- niis quarum 5 (4*/a ) supra lineam lateralem , etiam ante pinnam dorsalem , 3 vel 4 lineam lateralem inter et basin ventralium et anum, 10 in serie longitudinali occiput inter et pinnam dorsalem , ventralibus infimis longitudinaliter triseriatis, postrorsum magnitudine sensim accrescentibus posterioribus iis seriebus lateralibus majoribus; linea laterali rectiuscula , antice tantum declivi, lineam rostro-caudalem non vel vix attingente, singulis squamis tubulo simplice mediam squamam attingente vel superante

345

botata: pinna dorsali supra pinnas ventrales incipiente, acata, emarginata, altitudine IV3 ad lV*in altitndine corporis, multo minus duplo ad paulo minus duplo altiore quam basi longa, spina valde gracili, postice denticulis conspicuis scabra, cum parte ejus flexili junioribus capite paulo longiore aetate provectioribus capite paulo breviore; pinnis pectoralibus et ventralibus acutis, longitudine sub- aequalibus S'/s ad G'/s in longitudine corporis, pectoralibus ventrales, ventralibus analem attingen- tibus vel subattingentibus; anali acuta, non vel parum emarginata, dorsali non multo minus duplo humiliore, non multo altiore quam basi longa, radio simplice 3° gracili cartilagineo ; caudali basi tantum squamosa, profunde incisa, lobis acutis 4 ad 4*/3 in longitudine corporis; colore corpore su- perne olivaceo, lateribus aureo-rubro, inferne argenteo ; iride flavasuperne fusca; fasciis corpore lon- tudinalibus fusco-violaceis 6, fasciis 1» et 2» nucho-dorsalibus , 3» postoculo-caudali basin caudalis auperiorem, 4» oculo-caudali basin caudalis mediam, 5a scapulo-caudali basin caudalis inferiorem, 6« ventrali pinnam analem attingentibus ; pinnis roseis vel rubris, anali ceteris dilutiore.

B. 3. D. 4/8 vel 4/9., P. 1/14 ad 1/16. V. 2/8. A. 3/5 vel 3/6. C. 5/17/5 vel 6/17/6 lat. brev. iacl.

Syn. Barbus fasciatus Elkr, Nalez. ichthyol. faun. Banka, Nat. T, Ned. Ind. V p. 190.

Hab. Sumatra (Moarakompeh). in fluviis, Banka (Marawang), ia fluviis. Borneo (Kaliajan), in fluviis.

Longitudo 4 speciminum 93'" ad 120'".

Aanm. Systomus (Barbodes) fasciatus is gemakkelijk herkenbaar aan hare over- langsche donkere ligchaamsbanden , lange voeldraden, slanken ligt getanden rug- doorn, spits profiel, enz.

Mijne voorwerpen van Banka en Borneo zijn korter van vormen dan dat van Sumatra, doch op volkomen dezelfde wijze geteekend. De onderste der 6 banden is gewoonlijk slechts flaauw uitgedrukt en bij een der voorwerpen naauwelijks zi»tbaar.

o"

Systomus (Baj'bodes) ohtusirostris Blkr. — Siompsnuitige Lalawah. Atl. Cypr. Tab. XXXIV fig. 1.

System, (Barbod.) corpore oblongo compresso, altitudine 4-/5 in ejus longitudine cum, 3 Vs ei rei ter in ejus longitudine absque pinna caudali; latitudine corporis l^/* circiter in ejus altitudine; capite obtuso convexo valde truncato, 5 in longitudine corporis cum, 8-/3 ad 3^/i in longitudine corporis absque pinna caudali ; altitudine capitis IV5 circiter, latitudine iVs circiter in ejus longitudine; oculis diametro 2^/4 circiter in longitudine capitis, diametro iVs circiter in capitis parte postoculari, diametro 1 circiter distantibus, membrana palpebrali iridis marginem externum tantum tegente, apertura subcirculari; rostro obtusissimo truncato, oculo multo breviore, non ante os prominente; naribus medio circiter orbitam inter et rostri apicem perforatis, posterioribus valde magnis; linea rostro- dorsali ubique convexa; linea interoculari convexa ; osse subol'bitall anteriore pentagouo, altiore quam longo, margine inferiore convexo, marginibus anteriore et posteriore infcrioribus convexis vel trun- catis, marginibus superioribus concavis in angulura acutum sursum spectantem naribus approxima- tum unitis, dimidio Infei'Ioro crista longitudinali margini ossis inferiori non parallela; osse suborbi- tali 2''obIongo-tetragono, duplo circiter longiore qiiamalto, osse suborbitali 1° plus duplo humiliore; maxilla superiors aaxilla inferiore non lonüiMre, raedlocriter Ueorsum protractili, sub oculi margine

44

346

anteriore desinente SVa circiter in longitudine capitis ; rictu valde obliquo ; cirrisgracilibus, rostralibiis oculo non vel vix brevioribus, supramaxillaribus oculo longioribus; maxilla inferioro symphysi tuber- culo conico bene conspicuo, inferne poris conspicuis nullis; labiis carnosis teretibus striis vel rugis conspicuis nullis; operculo minus duplo altiore quam longo, margine inferiore rectiusculo vel con- vexiusculo; dentibus pharyngealibus uncinato-cochleariformibus 2.3.5/5.3.2 ; osse scapulari trigono obtuso Totundato; ventre ante pinnas ventrales plano lateribus angulato, post pinnas ventrales obtusecari- nato?; cauda altitudine l^s circiter in longitudine capitis; dorso elevatiusculo angulato ventre multo altiore ; squamis medio corpore squamis corpore antice et postice non conspicue majoribus , verticalibus e centro communi simplice vel retic.ulato radiatim striatis, 23 vel 24 in linea laterali, 9 in serie transversali absque ventralibus infimis quarura 5(4V2)supra lineam lateralem, 8 vel 9 in serie longi- tudinali oeciput in ter et pinnam dorsalem; linea laterali leviter curvata, lineam rostro-caudalem subattingente , singulis squamis tubulo simplice mediam squamam superaute notata; pinna dorsali supra basin pianarum ventralium incipiente, acuta, non emarginata, altitudine l'/i circiter in al- titudine corporis, multo sed multo minus duplo altiore quam basi longa, spina gracili postice den- ticulis bene conspicuis serrata, cum parte ejus flexili capite non vel vix breviore; pinnis pectora- libus et ventralibus acutis longitudine subaequalibus 6 circiter in longitudine corporis, pectoralibus ventrales attingentibus , ventrales analem fere attingentibus ; anali acuta, non emarginata, dorsali multo sed multo minus duplo humiliore, duplo fere altiore quam basi longa, radio simplice tertio gracili toto fere cartilagineo ; pinna caudali basi tantum squamosa, profunde incisa, lobis acutis 3^/* circiter in longitudine corporis; colore corpore superne viridi, inferne argenteo; iride flava; dorso basi pinnae macula oblonga longitudinali violaceo-coerulea; pinnis flavescente- vel roseo-hyalinis.

B. 3. D. 4/8 vel 4/9. P. 1/14 vel 2/15. V. 2/8. A. 3/5 vel 3/6. C. 7/17/7 vel 8/17/8 lat. brev. incl.

Syn. Barhus obtusirostris V. Hass., Algem. Konst- en Letterb. 182311 p. 132; Buil. Féruss. 1824 Zool. p. 375; Val, Poiss. XVI p. 125; Blkr, Descr. pisc. javan. nov. Nat T. Ned. Ind. XIII p. 353 Barbeau a nuseau obtus Val., Poiss. XVI p. 125. Bunter Sundan.

Hab. Java (Tjampea), in fluviis.

Longitudo speciminis unici 49'".

Aanm. Onder de aan haar verwante soorten laat Systomus (Barbodes) obtusi- rostris zich gemakkeHjk onderkennen aan haren stompen kop met afgeknotten snuit en niet uitpuilende bovenkaak, welke, bij geopenden bek, zelfs korter schijnt dan de onderkaak; alsmede aan hare spitsere en betrekkelijk grootere vinnen, niet uit- gerande rugvin en aarsvin, enz. Mijn voorwerp is het eenige, hetwelk ik tot dus- verre^ heb waargenomen, zoodat de soort zeer zeldzaam schijnt te zijn.

Systomus (Borhodes) maculatus Blkr. — Gevlekte Lalawak. Atl. Cypr. Tab. XXXIII %. 4, XXXIV fig. 6. 7.

Systom. (Barbod.) corpore oblongo compresso, altitudine 3 et paulo ad 4V2 in ejus longitudine cum, 2^'2 fere ad 3 in ejus longitudine absque pinna caudali: latitudine corporis 2 fere ad 2*/2 in ejus altitudine; capite acutiusculo convexo 4-/5 ad 5-/3 in longitudine corporis cum, 3V2 ad 42/5111 longitudine corpoiis absque pinna caudali; altitudine capitis l^/o ad l*/3, latitudine 1^/* ad 1^/5 in ejus longitudine; oculis diametro 3 ad 3' 3 in longitudine capitis, diametro iV* ad IV2 in capitis

347

parte postoculavi , diametro 1 ad l'/s distantibus, membrana palpebrali iridis margiaem externum tantum tegente, antice quara postice latiore apertura suboirculari ; rostro acutiusculo vel obtusiusculo, convexo, non ante os prominente, oculo breviore; naribus orbitae magis quam rostri apici appro- , ximatis; linea rostro-dorsali capita convexiuscula, nuclia convexa, verticem iuter et nucham interdum concaviuscula; linea interoculari convexiuscula vel convexa; osse suborbitali anteriore pentacono , non vel paulo altiore quam longo, margine inferiore obliquo convexo, marginibus anteriore et pos- riore inferioribus convexis vel truncatis, marginibus superioribus concavis in angulum acutum sur- sum spectantem naribus approxiraatum unitis , dimidio inf'erore crista longitadinali inferne ramum e- dente percurso; osse suborbitali 2° elongato-tetragono , antice quam postice non vel vix altiore, duplo circiter longiore quam alto, osse suborbitali 1° duplo eirciter humiliore; osse suborbitali tertio con- vexitate maxima oculo duplo ad plus triplo graciliore; raaxilla superiore maxilla inferiore lon»iore, mediocriter deorsura protractili, vix ante oculum vel sub oculi margine anteriore desinente, SVs ad 3V2 in longitudine capitis; rictu obliquo; cirris carnosis, rostralibus oculo paulo ad multo, supra- jnaxillaribus oculo semper raulto longioribus; maxilla inferiore symphysi tuberculo brevi obtuso, inferne utroque ramo poris 5 p. m. non semper consptcuis in seriem longitudinalem dispositis ; labiis carnosis teretibus , facie orali vix conspicue transversira striatis ; operculo latitudine l^/s ad 2 in ejus altitudine, margine inferiore rectiusculo vel concaviusculo ; apertura branchiali sub praeoperculi par- te posteriore desinente; dentibus pharyngealibus uncinato-cochleariformibus 2.3.5/5.3.2 ; osse scapulari trigono obtuse vel obtusiuscule rotundato; ventre ante pinnas ventrales plano lateribus angulato , post pinnas ventrales obtuse carinato; dorso elevatiusculo angulato ventre multo altiore; cauda altitu- dine I2/3 ad 13/4 in longitudine capitis; squamis medio corpore squamis corpore antice et postice non conspicue majoribus, parum ad non obliquis (angulo marginis liberi inferiore non vel paulo tantum ante angulum superiorem sito) , e centro communi simplice vel reticulato radiatim striatis , 23 ad 27 in linea laterali, 10 in serie transversali absque ventralibus infimis quarum 5 (4V2 ) supra li- neam lateralem sub spinadorsi, 3 lineam lateralem inter et basin ventralium et anum,9 in serie longi- tadinali occiput inter et pinnam dorsalem, ventralibus infimis Ipngitudinaliter triseriatis , serie media mediis ceteris interdum majoribus iis seriebus lateralibus non majoribus ; linea 'laterali curvata , lineam rostro-caudalem attingente , sed raro infra eam descendente, singulis squamis tubulo simplice mediam squamam vulgo attingente notata; pinna dorsali supra vel vix post basin pinnarum ventralium in- cipiente, acuta, angulata, non vel vix emarginata vel convexa, altitudine IV4 ad l*/5 in altitudine corporis, multo sed multo minus duplo altiore quam basi longa, spina gracilescente postice denti- culis conspicuis serrata cum parte ejus flexili capite paulo ad sat multo breviore; pectoralibus acutis, apice frequenter rotundatis ventrales attingentibus vel non attingentibus ö^/s ad 6V2, ventralibus obtusiusculis apice rotundatis analera non attingentibus 6V-2 ad 7"^/3 in longitudine corporis; anali acuta, non emarginata, dorsali multo sed multo minus duplo humiliore , multo sed vulgo multo minus duplo altiore quam basi longa, radio simplice tertio gracili toto fere cartilagineo ; caudali basi tantum squamosa, profunde incisa, lobis acutis 4 ad 4^/3 in longitudine corporis; colore corpore superne viridi vel olivaceo, inferne argenteo vel aureo; iride flava superne fusca; macula supra-operculari fusca nulla; squamis dorso, lateribus caudaque singulis basi vitta transversa violascente, raro cen- tro macula rotunda fuscescente, raro etiani vitta violaceo-coerulea longitudinali cephalo-caudali supra lineam lateralem vel maculis pluribus violaceo-coeruleis in seriem longitudinalem dispositis; macula violaceo-coerulea majore vel minore dorso basi radiorum dorsalium anteriorum approximata et cauda in linea laterali basi pinnae caudalis approximata et interdum etiam ventre basi pinnae analis anteriori approximata ; plnnis flavescente- vel roseo-byalinis vel carmosinis, imparibas vulgo leviter fusco marginatis; anali basi antice intei:dum macula parva violaceo-coerulea.

B. 3. D. 4/8 vel 4,9. P. 1/14 ad 1/16. V. 2/8. A. 3/5 vel 3/6. C. 7/17/7 lat. brev. incl.

348

Syn. Barlus maCulalus V. Hass. , Algem. Konst- en letterb. 1823 II p. 132; Bollet. Feruss. 1824, Zool; Val.. Poiss. XVI p. 147. Barbus hinotatus Kuhl; Val.. Foiss. XVI p. 126; Blkr, Verslag vlschs. Oost- Java, Nat.

■ T. Ned. Ind. IX p. 408. Barbeau tachetc Val., Poiss. XVI p. 147. Barbeau aux deux marques Val., Poiss. XVI p. 126.

Barbus oresigenes Blkr, Verli. Bat. Gen. XXIll Iclith. Midd. Oost- Java p. 17. Barbus blitonensis Blkr, Bijdr. ichthyol. Blitong. Nat. T. Ned. Ind. III p. 96. Barbus kusunensis Blkr, Zesde bijdr. iclith. Borneo, Nat. T. Ned. Ind. III p. 429. Barbus polyspilos Blkr, Descript. spec. pisc. Jav. nov. Nat. T. Ned. Ind. XIII p. 352. Bunier Sund.; Wader Jav.; Tanah, Sepadah Benkul. Hab. Java (Batavia, Serang, Perdana, Tjibiliong, Tjimanok, Pandeglang, Tjampea, Buitenzorf, Tjitjurup, Tjipanas, Tjiandjur, Garut, Patengan, Pandjallu, Ambarawa, Dlëng, Easu- ruan, Malang, Bator, Ngantang, Grati , Bondowosso), in fluvils et lacubus. Sumatra (Benkulen, Padang. Priaman, Meninju, Solok, Telokbetong, Lahat), in fluviis et

lacubus. Borneo (Prabukarta, Bangkajang), in fluviis. Biliton (Tjirutjup), in fluviis.

Banka (Marawang, Baturussak, Toboali), in fluviis. Singapura, in fluviis. Bali (Boleling) , in fluviis. Nias, in fluviis. Longitudo 166 speciminum 38'" ad 149'".

Aanm. Systomus (Barbodes) maculatus werd ter bovenaangehaalde plaatse het eerst vermeld door Van Hasselt, doch het eerst, hoezeer slechts zeer kort en naar een zeer jong voorwerp , beschreven door den heer Valenciennes. Ik bezit de kopie eener afbeelding dezer soort, nagelatendoor Van Hasselt, welke geheel den habitus en kleurteekening heeft van eenige mijner jeugdige voorwerpen. Den heer Valen- ciennes brengt de soort te onregte tot de groep van zijn geslacht Barbus meton- getanden rugdoorn, nadat hij haar eerst, onder den naam van Barbus binotatus Kuhl beschreven had en te regt geplaatst tusschen de soorten met getanden rugdoorn.

Systomus (Barbodes) maculatus is eene zeer verbreide soort, hebbende ik haar reeds van acht verschillende Soenda-eilanden ontvangen. Zij is ook een der soorten van Cyprinoïden ,. die zich het verste oostwaarts uitstrekken, tot Bali en de oostkust van Borneo. Op Java is zij, vooral in de bergstroomen, zeer algemeen, doch wegens hare gewoonlijk geringe grootte, als voedingmiddel niet gezocht. Zij leeft tot hoog in het gebergte , hebbende ik haar zelfs aangetroffen in de kleine meren van de bergvlakte van Diëng , in Midden-Java op eene hoogte van meer dan 6000 voeten boven de zee.

De weinig scherpe kenteekenen, welke ik vond bij Vle de nominale soorten, welke ik vroeger onder de namen Barbus oresigenes, Barbus bilitonensis, Barbus kusa- nensis en Barbus polyspilos beschreven heb, gaven mij aanleiding te trachten een

349

groot aantal voorwerpen daarvan te verzamelen, ten einde, zoo mogelijk, die ken- merken met meer zekerheid vast te stellen. Zoo heb ik thans meer dan 1 60 voor- werpen onderzocht en in stede van het gewenschte doel te bereiken, ben ik tot de overtuiging gekomen, dat alle vier genoemde soorten niet soortelijk van Systomus (Barbodes) maculatus verschillen, niettegenstaande belangrijke afwijkingen in gedaan- te en hoogte van ligchaam en kop en in de kleurteekening.

Mijne voorwerpen , naar welke ik Barbus oresigenes beschreef, behooren tot de slankere vormen zonder rugvlek en staartvlek , stomperen kop en langere voeldraden.

Het voorwerp van Biliton , naar hetwelk ik de beschrijving van Barbus blitonensis ontwierp , behoort tot eene minder slanke verscheidenheid met hoogen hoekigen rug en groote rugvlek.

Het exemplaar uit de Koesan-rivier in oostelijk Borneo, waarnaar de beschrij- ving van Barbus kusanensis genomen is, behoort tot de meest gedrongene vormen der soort, met betrekkelijk grooteren kop en zonder rugvlek.

Ook de voorwerpen, welke gediend hebben tot mijne beschrijving van Barbus polyspilos, behooren tot den minder slanken vorm, bij welke de schubben met ronde bruinachtig-grijze vlekjes zijn geteekend en het profiel weinig bol is.

De talrijke verschillen in vormen en kleurteekening zijn niet of slechts voor een gedeelte afhankelijk van leeftijds toestanden , geslachten en woonplaatsen.

Mijne voorwerpen van Borneo, Banka en Biliton zijn alle aanmerkelijk hoog van ligchaam, de jongere zoowel als de oudere, doch op Java en Sumatra komen de hoogere en slankere vormen bij elkander voor. De rugvlek en staartvlek ver- dwijnen dikwerf bij oudere voorwerpen, doch ook bij jongere voorwerpen zijn zij niet altijd aanwezig. Daarentegen bezit ik volwassen exemplaren, uitsluitend echter van de gedrongene verscheidenheid, bij welke de rugvlek niet alleen aanwezig maar buitengewoon groot en duidelijk is.

Den kopstaartband vindt men slechts bij voorwerpen van jeugdigen en middel- baren leeftijd, doch bij verre weg de minste. Dit bandje loopt, indien het aan- wezig is, altijd over de rei schubben, welke onmiddellijk boven de rei zijlijnschub- ben gelegen is, en is bij enkele exemplaren in meerdere kleinere en grootere vlek- jes verdeeld.

De ronde schubvlekjes van mijne vroegere Barbus polyspilos schijnen aflianke- lijk te zijn van eene zekere ruwheid tijdens den bronstijd.

ST/stomus {Barhodes) goniosoma Blkr. — Hoekige Lalawak. Atl. Cypr. Tab. XXXIII fip- 3,

o

Systora. (Barbod.) corpore oblongo comprcsso, altitudine 3-/5 circiter in ejus loDgitudine cum, 2'^,3 circiter in ejus longitndine ab.= que pinna cr.udali; latitiidine corpoiis 2'/3 circiter in ejus altitudine capite acuto non convexo, 5 et paulo in longitndine corporis ciina, 4 fere ie longitudine corporis

350

absque pinna caudali ; altltiidine capltis l',3 ad I-/5, latitudine 1- 3 ferein eju3 longitudine; oculis diame- tro 3V2 circiter in longitudine capitis , diametro IV4 circiter in capitis parte po3tooulari, diametro I75 cir- citer distantibus , membrana palpebrali iridis marginem externum tantum tegente antice quam postice la- tiore, apertura subcirculari; rostro acuto, non ante 03 prominente, oculo non vel vix breviore; na- ribus orbitae multo magis quam rostri apici approximatis; linea rostro-dorsali toto capite declivi recta, nucha declivi convexiuscula ; linea interoculari rectiuscula; osse suborbitali anteriore oblique pentagono, aeque alto circiter ac longo, niargine inferiore oblique convexo, marginibus anteriore et posteriore inferioribus truncatis vel convexis, marginibus superioribus anteriore praesertim concavis in angulum acutum sursum spectantem naribus approximatum unitis, dimidio inferiore crista longi- tudinali inferne ramum edente percurso; osse suborbitali 2° oblongo-tetragono antice quam postice non vel vix altiore, paulo plus duplo longiore quam alto, osse suborbitali 1° duplo circiter hurai- liore; osse suborbitali 3° convexitate maxima oculo paulo plus duplo graciliore; maxilla superiore maxilla inferiore longiore, mediocriter deorsum protractili, vix ante oculum desinente, S'/a circiter in longitudine capitis: rictu obliquo; cirris gracilibus rostralibus et supramaxillaribus longitudine subaequalibus oculo sat multo longioribus; maxilla inferiore syinphysi tuberculo conico obtuso pa- ram conspicuo, inferne utroque rarao poris p. ra. 5 in seriem longitudinalem dispositis; labiis car- nosis teretibus, facie orali leviter transversim striatis ; operculo latitudine 1^/i circiter in ejus altitu- dine, margine inferiore rectiusculo; apertura branchiali sub praeoperculi parte posteriore desinente; dentibus pharyngealibus uneinato-cochleariformibus 2.3.5/5.3.2 ; osse scapulari trigono , valde obtuse rotundato; rentre ante pinnas ventrales plano lateribus angulato, post pinnas ventrales obtuse carinato : dorso valde elevato angulato ventre valde convexo non multo altiore; cauda altitudine 13;g circiter in longitudine capitis ; squamis medio corpore squamis corpore antice et postice valde conspicue majoribus et valde obliquis (angulo marginis liberi inferiore sat longo ante angulum superiorem sito) , en centro com- muni simplice vel reticulato radiatim striatis, 24 in linea laterali, 10 in serie transversali absque ventralibus infimis quarura 5 ('i'/2) supra lineara lateralem sub spina dorsali, 2 tantum lineam lateralem inter et basin ventralium et anum , 9 in serie longitudinali occiput inter et pinnam dor- salem, ventralibus infimis longitudinaliter triseriatis serie media posterioribus et seriebus latera- libus magnitudine subaequalibus; linea laterali valde curvata, infra lineam rostro-caudalem descen- dente, singulis squamis tubulo simplice mediam squamam attingente vel superante notata; pinna dorsali paulo post basin pinnarum ventralium incipiente, acuta, vix emarginata, altitudine l^/i cir- citer in altitudine corporis, multo sed multo minus duplo altiore quam basi longa, spina mediocri jjostice denticulis bene conspicuis numerosis seri-ata, cum parte ejus flexili IV3 circiter in longitudine capitis; pinnis peqtoralibus acutis ventralibus paulo longioribus 6'/3 circiter in longitudine corporis, ventrales non attingentibus ; ventralibus angulatis obtusis analem nou attingentibus ; anali acutiuscu- la, vix emarginata, dorsali multo sed multo minus duplo humiliore, sat multo sed multo minus duplo altiore quam basi longa , radio simplice tertio gracili toto fere cartilagineo ; caudali basi tan- tum squamosa, profunde incisa, lobis acutis é'/a circiter in longitudine corporis; colore corpore superne olivascente, inferne argenteo; iride flava, superne fusca; macula supra-opercnlari fusca vel violacea; squamis dorso, lateribus caudaque singulis basi violascentibas; pinnis roseis vel roseo- hyalinis, imparibus fusco arenatis ; cirris rostralibus nigricantibus.

B. 3. D. 4,8 vel 4/9. P. 1/15. V. 2/8. A. 3/5 vel 3/6. C. 6/14/6 lat. brev. incl. .

Hab. Suraatra (Benkulen), in fluviis.

Longitudo speciminis unici 146'".

Aanm. Systouius (Barbodes) goniosoma behoort tot de groep van het geslacht met slechts ongeveer 25 uit een gemeenschappelijk middenpunt straalsgewijze ge-

351

streepte schubben op eene overlangsche rei, korten zwak getanden rugcloorn en lange voeldraden. Zij is in die groep herkenbaar aan haar scherp profiel, hoog ligchaam, zeer hoekige ruglijn, lagen kop, groote schubben op het midden des ligchaams, geheel achter de buikvinnen ingeplante rugvin en sterk gebogene zijlijn. Zij heeft voorts slechts twee schubben tusschen den onverdeelden buikvinstraal en de zijlijn en tusschen den anus en de zijlijn. Misschien is ook de donkere boven- operkelvlek kenmerkend voor de soort even als de aanwezigheid van slechts 14 verdeelde staartvinstralen , dragende de staartvin geene sporen van tegennatuurlijke ontwikkeling.

Systomus (^Barhodes) marginatus Blkr. — Gerande Lalawak. Atl. Cypr. Tab. XXXII fig. 1.

Syst. (Barbod.) corpore oblongo eorapresso, altitudine 4 ad 3i/4 in ejus longitudine , latitudine 22/3 ad Sin ejus altitudine; capite obtuso ö-'/s ad 6V2 fere in longitudine corporis cum, 4 ad 43/4 in longitu- diii« corporis absque pinna caudali; altitudine capitis 1 ad l'/s, latitudine 1^/3 ad 1^/4 in ejus longi- tudine; oculis diametro 2'/4 ad 2^/4 in longitudine capitis, diametro 1 fere ad 1 et paulo in capitis parte postoculari, diametro 1 circiter distantibus, membrana palpebrali iridis marginem externum tegente, anticequam postice latiore, apertura subcirculari ; rostro obtuso convexo subtruncato, oculo breviore, non ante os prominente; naribus orbitae magis quam rostri apici approximatis ; linea ros- tro-dorsali rostrum inter et nucham rectiuscula vel concaviuscula, nucha convexa; linea interoculari convexa; osse suborbitali anteriore pentagono vix vel non altiore quam longo, margine inferiore obli- quo, raarginibus anteriore et posteriore inferioribus concavis truncatis vel convexis, marginibus su- perioribus concavis in angulum acutum sursura spectantem naribus approximatuna unitis, medio cir- citer erista longitudinali percurso; osse suborbitali 2^ oblique tetragono, antice quam postice altio- re, plus duplo ad minus duplo longiore quam alto, osse suborbitali 1° duplo ad duplo fere hu- railiore; maxilla superiors maxilla inferiore longiore, verticaliter deorsum mediocriter protrac- tili, ante oculum vel sub oculi margine anteriore desinente, 3 ad 31/3 in longitudine capitis; rictu parura obliquo ; cirris gracilibus supraraaxillaribns rostralibus multo longioribus oculo du- plo vel duplo fere brevioribus; maxilla inferiore symphysi tuberculo obtuso brevi, inferne poris conspicuis nullis, labiis niediocribus teretibus, leviter transversira rugosis ; operculo duplo vel duplo fere altiore quam lato , margine inferiore rectiusculo ; apertura brancbiali sub praeoperculi limbo posteriore desinente; dentibus pharyngealibus uncinato-coclileariformibus 2.3.4/4.3.2; osse scapulari trigono obtuse rotundato; dorso elevato angnlato ventre convexo altio/e,- ventre ante pin- nas ventrales plano lateribus angulato, post pinnas ventrales obtuse carinato; cauda altitudine 1*/^ circiter in longitudine capitis; squamis dimidio libero subradiatim striatis, dimidio basali corpore an- tice vulgo non striatis corpore postice parce subradiatim striatis, 28 vel 29 in serie longitudinali, 10 in serie transversali absqne ventralibus infimis, quarum 5 (41/2) supra lineam lateralem, 8 vel 9 in serie longitudinali occiput inter et pinnam dorsalem , ventralibus infimis longitudinaliter triseriatis serie media postrorsum magnitudine sensim accrescentibus posterioribus iis seriebus lateralibus majo- ribus; linea laterali parum curvata, lineam rostro-caudalem attingente, singulis squamis tubulo simplice mediam squamam attingente notata; pinna dorsali supra basin pinnarum ventralium incipiente, acuta, leviter emarginata, altitudine 11/3 ad 1 2/3 in altitudine corporis, multo sed multo minus duplo altiore quam basi longa, spinacrassa postice dentibus mediocribiis serrata cum parte ejus flexili capite

352

r.on multolongïore; pinnis pectoralibus et ventrallbus acutis, pectoralibus ventralibus vulgo paulo longl- oribus 6 ad 6V2 in longitudine corporis ventrales non attingentibus, veutralibus analetn non attin- gentibus; pinna anali obtusa, margine inferiore recta vel convexa, dorsali duplo fere ad sat multo minus duplo humiliore, non vel paulo tantum altiore quam basi longa, radio simplice tertio gracili basi tantum osseo; pinna caudali basi tantum squamosa, profunde incisa lobis acutis S'^A ad 4 in lon- gitudine corporis ; colore corpore superne viridi, inferne argenteo; iride flava, superne fusca;macula vulgo scapulari oblonga transversa nigricante; squamis dorso, lateribus caudaque singulis basi vitta semilunari trans versa nigricante- violacea; piunis roseo-hyalinis , pectoralibus, ventralibus analique ceteris dilutioribus, dorsali et caudali nigro marginatis.

B. 3. D. 4/8 vel 4,9. P. l/U. V. 2/8. A. 3,9 vel 3/10. C. 8/17/8 vel 9/17/9 lat. brev. iocl. Syn. Barbus marrjinatus Val., Poiss. XVI p. 122; Blkr, Nieuwe tientall. vischs. Sumatra, Nat. T. Ned. Ind. V p. 518. Barheau bordé Val., Poiss. XVI p. 122..

Lawak, Lalawah Mal. Bat., Eegis, Gingehek Sundan., Kapt/ah Lampong. Hab. Java (Batavia, Lebak, Ilankasbetong, Sadjira, Tjikaniki, Tjampea, Buitenzorg, Tjian- djur, Tjipanas, Kuningan, Lelies, Parongkalong , Surakarta, Ngawi, Pasuruan, Grati, Malang, Ngantang, Lesti), in fluviis et lacubus. Sumatra (Pangabuang, Pujakombo, Trussan, Priaman, Labat), in flnviis. Longitudo 63 speciminum 65'" ad 201'".

Aanm. Systomus (Barbodes) marginatus behoort tot eene eigene type in het on- dergeslacht Barbodes, uitwendig kenbaar aan eene betrekkelijk veelstralige niet uitgerande aarsvin, welk kenmerk ik bij geen der mij bekende soorten van Bar- bodes terugvind.

De soort is algemeen over Java verbreid , doch komt talrijker voor in de hoogere dan in de lagere gedeelten der stroomgebieden. Ook op Sumatra wordt zij tot in de bergstreken aangetroffen.

Systomus ? {Barbodes) , carassioides Blkr. — Twijfelachtige Lalawah.

Barb. cirris 4, radio osseo in pinna dorsuli et anali, spina dorsali serrata (Heek.). Syn. Barbus carassioides Heek., Fisch. Syr. p. 29. Hab. Borneo,

Aanm. Heckel vermeldt deze soort in zijne Fische Syriens. Ik weet niet of zij er- gens nader beschreven is, maar uit Ileckels lijst van Cyprinoïden blijkt, dat zij vier voeldraden en een' getanden rugdoorn heeft.

Van Borneo bezit ik vijf nieuwe soorten van Barbodes t. w. Systomus (Barbodes) Schwanefeldi , Systomus (Barbodes) amblycephalus , Systomus (Barbodes) erythrop- terus, Systomus (Barbodes) tetrazona en Systomus (Barbodes) fasciatus. Misschien behoort de Heckelsche soort tot een dezer drie eerstgenoemde, doch zondere nadere eeorevens laat zich hieromtrent niets uitmaken.

35

o

Sf/stomiis (Capoëta) padangensis Blkr. — Padangsche Lalawak , Atl. Cypr. Tab. XXXIV fig. 8.

Syst. (Capoët.) corpore subelongato compresso, altitudlne 5 fere ad 4',3 in ejus longitudine, la- titudine 2 fere ad 2',3 ejus altitudine; capite acutiusculo 5 ad 5-/3 in longitudine corporis cura, 3" 3 ad 4 et paulo in longitudine corporis absque pinna caudali; altitudine eapitis l'/s ad l'/i, latitudine 2 ad 1^/4 in ejus longitudine; oculis diametro 3 fere in longitudine eapitis, diametro 3/4 ad 1 di- stantibus, membrana palpebrali iridis marginem externum tantum tegente, apertura subcirculari; rostro obtusiusculo convexo, oculo breviore, non ante 03 prominente; naribus orbitae magis quara rostri apici approximatis ; linea rostro-dorsali capite superne declivi rectiuscula , ante oculos nuchaque con- vexa; linea interoculari convexa; osse suborbitali anteriore pentagono paulo altiore quara longo, mar- ginibus, inferiore subhorizontali excepto, concavis, superioribus 2 in angulum acutura naribus ap- proxiraatum sursum spectantem unitis. medio circiter crista longitudinali simplice humili percurso; osse suborbitali 2° elongato-quadratiusculo osse suborbitali 1° plus duplo liumiliore; maxilla supe- riore maxilla inferiore longiore, verticaliter deorsum valde protractili, sub oculi margine inferiore vel vix ante oculum desinente, 3'/2 ad 3', 3 in longitudine eapitis; rictu sat obliquo; cirris gracilibus oculo duplo vel plus duplo brevioribus ; maxilla inferiore symphysi tuberculo conico obtuso brevi, inferne poris conspicuis nullis; labiis gracilibus teretibus non rugosis ; operculo latitudine V.'i ad is/jinejus altitudine, margine inferiore convexiusculo vel rectiusculo; apertura branchiali sub praeoperculi mar- gine posteriore desinente; dentibus pharyngealibus subuncinato-cochleariformibus vel subeontusoriis 2.2.4/4.2.2 ; osse scapulari trigono obtusiuscule rotundato ; dorso sat elevato parum angulato ventre multo altiore; ventre ante pinnas ventrales plano lateribus paulo angulato, post pinnas ventrales rotundato non carinato; cauda altitudine 2 ad 2 et paulo in longitudine eapitis; squamis vulgo striis «onspicuis nullis, parte libera interdum striis parcis divergentibus ; squamis 38 vel 39 in linea la- terali, 12 in serie transversali absque ventralibus iufimis quarum 7(6'/-2) supra lineam lateralem, 12 vel 13 in serie longitudinali occiput inter et pinnam dorsalera , ventre infimo longitudinaüter triseriatis, serie media iis seriebus lateralibus majoribus; linea laterali rectiuscula antice tantum declivi curvata, lineam rostro-caudalem vix vel non attingente, singulis squamis tubulo simplice mediam squamam vulgo attingente vel superante notata; pinna dorsali supra basin pinnarum ventralium incipiente, acnta, emarginata, corpore non multo humiliore, non multo altiore quam basi longa, spina medio- cri postice dentibus valde conspicuis serrata cum parte ejus flexili capite paulo breviore; pinnis pectoralibus et ventralibus acutis, pectoralibus ventralibus vix longioribus 7 et paulo ad 6l;3 in longitudine corporis, ventrales non attingentibus; pinuis ventralibus aualem non attingentibus; pinna analiacutiuscula, non vel vix emarginata, dorsali multo sed multo minus duplo humiliore, vix vel non altiore quam basi longa, radio simplice tertio gracili basi tantum osseo; pinna caudali basi tantum squamosa, profunde incisa, lobis acutis 4 ad 4 fere in longitudine corporis ; colore corpore superne coerules- oente-viridi, inferne argenteo; iride flava, superne fusca ; squamis dorso, lateribus caudaqüe singulis basi vulgo vittula transversa nigricante vel fusca; pinnis hyalinis vel flavescentibus, dorsali et cau- dali leviter nigricante marginatis, radiis dorsalibus inferne nigricantibus.

E. 3. D. 4,8 vel 4/9, P 1/14 vel 1/15. V. 2/9. A. 3/8 vel 3,9. C. 6/17/6 vel 7/17/7 lat. brev. incl.

Syn. Capoé'ta padangensis Blkr, Diagn. nieuw, vischs. Sumatra ïient. I — lY, Nat. T. Ned. Ind. III p, 593. Baho Mal. Suraatr.

Hab. Sumatra (Padang, Meninju, Sinkara), in fluviis et lacubus.

Longitudo 12 speciminum 61'" ad IIG'".

45

354

Aanm. Deze soort heeft een' eigenaardigen habitus, wel iets gelijkende op dien van liet geslacht Dules. Door hare 8 of 9 verdeelde aarsvinstralen herinnert zij Systomus (Barbodes) marginatus Blkr, doch de aarsvin is er spits en niet stomp en afgerond zooals bij laatstgenoemde soort, welker sniiitdraden haar bovendien uit het subgenus Capoëta verwijderen. Zij is door talrijke scherpe kenmerken gemak- kelijk herkenbaar. Zij komt mij intusschen voor nog het naaste verwant te zijn aan Sj^stomus (Barbodes) marginatus. Ik heb haar tot nog toe slechts van Suraa- tra's westkust ontvangen.

Systomus {Capoëta) sumatranus Blkr. — Sumati^asche Lalawak. Atl. Cypr. Tab. XXXIII fig. 1.

Syst. (Capoët.) corpore oblongo compresso, altitudine 2^4 ad 3 in ejus longitiidine, latltudine 2',-i cir- citer ia ejus altitudine; capito obtusiusciilo 4'/3 ad 4'/4 in longitudine corporis cura, 3 ad 3'/4 in lon- gitiidine corporis absque pinna caudali; altitudine capitis 1 et paulo, latitudine 1",3 circiter in ejus lon- gitudine; oculis diametro 2'/2 circiter in longitudine capitis, diametro 1 fere distantibus, merabrana palpebrali iridis marginem externum tantum tegen te, apertura subcirculari ; rostro obtuso convexo, «culo breviore, non ante os prominente; naribus orbitaemagis quam rostri apici approximatis j linea rostro-dorsali capite superne concava, nucba convexa; linea interoculari rectiuscula; osse suborbitali an- teriore oblique pentagono, vix altiore quam longo, postice quam antice altiore, margine inferiore subhori- 7:ontali convexo, margine anteriore brevi, marginibus superioribus concavis in angulum acutura sursura spectantem naribus approxiraatum unitis, diraidio inferiore crista longitudinali liuraili percurso ; osse .suborbitali 2° gracili elongato osse suborbitali 1° plus duplo humiliore ; maxilla superiore maxilla in- feriore longiore, verticaliter deorsum valde protractili, ante oculum vel sub oculi margine anteriore desinente, 3 et paulo in longitudine capitis; rictu valde obliquo; cirris oeulo minus duplo breviori- bus; maxilla inferiore symphysi tuberculo conspicuo nuUo, inferne poris conspicuis nullis; labiis gracilibus teretibus non rugosis; operculo latitudine 2 circiter in ejus altitudine, margine inferiore vectiusculo vel convexiusculo; apertura branchiali sub praeoperculi margine posteriore desinente; dentibus pharyngealibus uncinato-compressoriis 2.3.4/4.3.2; osse suborbitali trigono obtuso angulo rotundato; dorso elevato aiigulato' ventre elevato altiore; ventre ante pinnas ventrales planiusculo, post jjinnas ventrnles carinato; cauda altitudine !■> 4 circiter in longitudine capitis; squamis e centro communi radiatim striatis, 21 in serie longitudinali, 11 in serie verticali absque ventralibus infimis quarura 6 (öVa) supra lineam lateralera, 8 in serie longitudinali occiput inter et pinnam dorsalera, ventre iiifimo longitudinaliter triseriatis, serie media üs seriebus lateralibus non rainoribus; linea laterali deolivi supra vel vix post apicem pinnarum pectoralium desinente, singulis squamis tubulo siin- plice mediam squamam snpenintenotata; pinna dorsali supra basiii pinnarum ventraliura incipiente, a- cuta, vix emarginata, corpore non multo minus duplo liumiliore, non multo altiore quam basi longa. .spina gracili postice denticulis conspicuis serrata cura parte ejus flexili capite paulo breviore; pinnis ))ectoralibus et ventralibus acutis, pectoralibus ventralibus paulo longioribus .n-, 3 circiter in longitudine corporis ventrales attingentibus, ventralibus analem attingentibus ; aiiali non vel parum emarginata, dorsali multo sed multo minus duplo humiliore, non multo altiore quam basi longa, radio simplice tertio gracili basi tantum osseo; pinna caudali basi tantum squaraosa, profunde incisa, lobis acutis 3'^ circiter in longitudine corporis; colore corpore superne pulchre viridi, inferne argenteo; rostro pulchre rubro;iride ro.?ea veillava, superne ftisca; squamis margine libero fnseo marginati.?: faseiis corpore 4

355

transversis nigricante-violaceis, fascia la oculavi nucha cura fascia lateiis oppositi uiiita iuferne praeu- perculodesinente, fascia 2» dorso-ventrali superne quam inf'erne multo latioro paulo ante pinnam dorsa- lem incipiente et paulo ante basin ventralis desineiite, 3» dorso-anali paulo postrorsum curvata ubi- que aeque lata paulo post pinnam dorsalem incipiente pinuara analem po3tice intrante et parte pin- iiae analis anteriore desinente, 4» caudali basi pinnao caudalis approxiraata; pinnis dorsali et ven- tralibus totis fere nigris basi tantum rubris et rubro marginatis; pinnis ceteris pulchre rubris.

B. 3. D. 4/8 vel 4,9. P. 1 12. V. 2/8. A. 3 5 vel 3/6. C. 8/17/8 lat. brev. incl.

Syn. Capodta tetrazona Blkr, Nalez. vischf. Sumatra, Nat. T. Ned. Ind. IX p. 2G2.

Hab. Sumatra (Lahat), in fluviis.

Longitudo 5 Speciminum 30'" ad 42'".

Aanrn. Deze kleine doch sierlijke soort is zeer gemakkelijk herkenbaar aan hare vier zwarte ligchaamsbanden, hoog ligchaam, getanden rugdoorn , talrijke schubben, boven de buikvinnen eindigende zijlijn, enz. Zij heeft veel overeenkoaist met som- mige kleine soorten van Systoraus van Bengalen , ten opzigte van kleurteekening eu zijlijn, welke laatste bij Systomus sophore McCL, Systomus ticto McCl., Systomus phutunio Val., Systomus gelio Val. (alle in mijn bezit) en waarschijnlijk bij nog andere soorten, even als bij Capoëta oligolepis en onderwerpelijke soort, evenzeer afgebroken is en op meerderen of minderen afstand van de staartvin eindigt.

Ik heb den soortnaam //tetrazona" veranderd, omdat hij reeds aan eene soort uit het subgenus Barbodes gegeven is.

Systomus {Capoëta) brevk Blkr. — Korte Lalawak^ Atl. Cypv. Tab. XXXIV fig. 2.

Syst. (Capoët.) corpore oblongo compresso, altitudine 3Va ad S'/ï in ejus longitudine, latitudine 2 cireiter in ejus altitudine; capite acutiusculo 4'/2 ad 5 fere in longltiidino corporis cum , 3^/5 ad 33/* in longitudine corporis absque pinna caudali; altitudine capitis l'/s ad l'/j, latitudine 2 cireiter in ejus longitudine; oculis diametro 3 cireiter in longitudine capitis, diametro 1 lere distantibus, juembrana palpebrali iridis marginem externum tantum tegente, apertura subcirculari ; rostro obtu- siusculo convexe, oculo breviore, non ante os prominente; naribus orbitae magis quam rostri apici approximatis ; linea rostro-dorsali capite superne declivi rectiuscula, nuclui convexa; linea interocu- lari convexiuscula; osse suborbitali anteriore pentagono, vix altiore quam longo, margine inferiora subhorizoutali convexo, margiuibus 2 superioribus rectiusculis vel concavis in anguhira naribus ap- proximatum sursum spectantem unitis, dimidio inf'erioro crista longitudinali subsimplico percurso; osse suborbitali 2° oblongo-tetragouo osse suborbitali anteriore plus duplo bumiliore; maxilla superiora niaxillaiuf'eriore longiore, ante oculum vel sub oculi margine anteriore desinente, 3 et paulo ad S'/s in longitudine capitis; rictu sat obliquo; cirris gracilibus oculo brevioribus; maxilla inf'erioru symphysi tuberculo conico obtuso brevi, interne poris conspicuis nuUls; labils gracilibus teretibns, non rugo- sis; opereulo latitudine 1' -2 cireiter in ejus altitudine, margine inferioro rectiusculo vel convexius- culo; aportura brancliiali sub praeoperculi limbo posterioro desinente; dontibus pliaryngealibus sub- uncinato-contusoriis 1.3.4 4.3.1; osse scapulari trigono obtuse rotundato; dorso eluvato angulato ventre multo ahiore; ventru ante pinnas ventrales plano, post pinnas vontrales obtuse carinato; canda altitudine l-s ad l-'/; longitudine capitis; squami.3 e centro commuai radiatini striatis radiis

356

parcis, 24 ad 2G in linea laterali, 9 in serie transversali absque ventralibus infimis, quarum 5 (4',2) supra lineara lateralem, 9 in serie lougituclinali occiput inter et pinnani dorsalem, ventre infimo longitudinaliter triseriatis, serie media iis seriebus lateralibus majoribus; linea laterali leviter cnr- vata lineam rostro-caudalem vix attingente, singulis sqnamis tubvilo simplice raediam sqiiamara vulgo attingente notata; pinna dorsali supra basin pinnarum ventralium incipiente, acuta, emarginata, cor- pore multo humiliore, multo sed multo minus duplo altiore quam basi longa, spina gracili tota edentula cum parte ejus flexili capite non vel vix longiore; pinnis pectoralibus et ventralibus acutis longitudine subaequalibus 6 et paulo in longitudine corporis, pectoralibus ventrales, ventralibus iinalem attingentibua vel fere attingentibus; anali acuta, emarginata, dorsali multo sed multo minus duplo humiliore sed sat multo minus duplo altiore quam basi longa, radio simplice tertio gracili basi tantum osseo: pinna caudali basi tantum squamosa, profunde incisa, lobis acutis 4 circiter in longitudine corporis; colore corpore superne viridi, inferne argenteo; iride flava, superne fusca; pinnis flavescente- vel roseo-byalinis ; fascia cephalo-caudali lata argentea diffusa quasi subcutanea.

B. 3. D. 4/8 vel 4/9. P. 1/14. V. 2/8. A. 3,5 vel 3/6. C. 7/17/7 vel 6/17/6 lat. brev. incl.

Syn. Capoëta hrevis Blkr, Verh. Bat, Gen. XXIII Ichth. Midd. Oost- Java p. 21. Lukas, Wader Javan.

Hab. Java (Surabaja, Gombong), in fluviis.

Longitudo 3 speciminum 58"" ad 75"'.

Aanm. Onder mijne soorten van het subgenus Capoëta bevinden er zich drie, bij welke de rugdoorn geheel glad is, zonder eenig spoor van tandjes. Twee daar- van zijn na aan elkander verwant, door de formule en den bouw der schubben, tot aan den staartvingrond doorloopende zijlijn en algemeene gedaante des lighaams. Deze soorten zijn de onderwerpelijke en Systomus (Capoëta) leiacanthus. Zij zijn slechts door minder gewigtige kenmerken van elkander onderscheiden. Bij de on- derwerpelijke soort is de vorm des ligchaaras meer gedrongen en de kop betrekkelijk grooter, terwijl een overlangsche flaauw begrensde zilverkleurige band en de afwe- zio-heid van eene donkere staartvlek de diagnose vergemakkelijken. Zij schijnt slechts de rivieren van Midden- en Oost- Java te bewonen,

Systomus {Capocia) leiacanthus Blkr . — Gladdoornige Lalaioak. Atl. Cypr. Tab, XXXIV fig. 5.

Syst. (Capoët.) corpore oblongo compi-esso, altitudine 3^/c ad 3-/3 in ejus longitudine, latltudine 2'/.-! ad 2V2 in ejus altitudine; capite obtusiusculo 5 ad 5'/3 in longitudine corporis cum, 4 fere ad 4 et paulo in longitudine corporis absque pinna caudali; .altitudine capitis l'/i ad l'/r,, latitudine 2 fere ad 1-/3 in ejus longitudine; oculis diametro 2-/3 ad 23/4 in longitudine capitis, diametro 1 circiter distan- tibus; membrana palpebrali iridis marginera externum tantum tegente, apertura subcirculari; rostro obtusiusculo convexo, oculo breviore, non ante os prominente; naribus orbitae raagls quam rostri apiciapproxiraatis; linea rostro-dorsali frontem inter et nucliam concaviuscula, nuclia convexa; linea interocularl convexa; osse suborbitali antcriore pentagono, vix altiore quam longo, margine inferiore subborizontali , marginibus 2 superioribus concavis in anguluni acutum naribus approximatum sursum Specta'ntem unitis, dimidio iuR-riore cristalongitudinali simplice percurso ; osse suborbitali 2° oblongo

tetragono osse subovbltali anterlore plus duplo humiliore; maxilla superiore maxilla inferiore longiore, deorsum mediocriter protractili, sub oculi margine anteriore vel vix ante oculuin desinente, 3'/2 ad 3' 3 in longiUuline capitis; rictu sat obliquo; cirris gracilibus oculo non multo brevioribus ; maxilla inferiore syrapliysi tuberculo conico obtuso brevi, interne poris conspicuis nullis; labiis gracilibus teretibns, non rugosis; operculo latitudine 2 circiter in ejus altitudine, margine inferiore recto vel convexiusculo ; apertura branchiali sub praeoperculi margine posteriore desinente,- dentibus pharyn- gealibus subuncinato-contusoriis 1.3.4/4.3.1; osse scapulari trigono obtuse rotundato; dorso elevato angulato ventre multo altiore; ventre arite pinnas ventrales plano lateribus angulato, post pinnas ventrales rotundato non carinato; cauda altitudine l-*/* ad l^/s in longitudine capitis ; squamis e centro comrauni simplice vel reticulato radiatim striatis striis parcis, 24 ad 27 in linea laterali, 9 in serie transversali absqiie ventralibus infimis, quarum 5 (4' '2) supra lineam lateralem , 8 vel 9 in serie longitudinali occiput inter et pinnam dorsalem, ventre infimo longitudinaliter triseriatis, serie media postrorsura magnitudine sensira accrescentibus posterioribus ils seriebus latei-alibus majoribus; linea laterali leviter curvata, lineam rostro-caudalem attingente, singulis squarais tubulo simplice meuiam squaraam vulgo attingente notata; pinna dorsali supra basin piunarum ventraliura incipiente, acuta, emarginata, corpore multo humiliore, non multo altiore quam basi longa, spina gracili tota edentula cum parte ejus flexili capite paulo vel non longiore; pinnis pectoralibus et ventralibus acutis, pec- toralibus ventralibus paulo longioribus 6 circiter in longitudine corporis ventrales vix vel non at- tingentibus, ventralibus analemnon attingentibus; anali acuta, emarginata, doisali multo sed multo minus duplo humiliore, sat multo sed multo minus duplo altiore quam basi longa, radio simplice tertio gracili basi tantum osseo; pinna caudali basi tantum squamosa, profunde incisa lobis acutis 3'Vi ad 4 fere in longitudine corporis; colore corpore superne viridi, inferne argenteo; regione scapulari aurea ; squamis dorso lateribusqne superne singulis basi vittula transversa fuscescente vel violascente; cauda junioribus vulgo macula rotunda profunde coerulea in linea laterali basi pinnae caudalis ap- proximata; iride fiava, superne fusca ; pinnis dorsali et caudali aurantiaco-roseis arena fusca plus minusve marginatis, ceteris flavescentibus vel liyalinis.

B. 3. D. 4,8 vel 4 9. P. 1/12. V. 2/8 vel 2,9. A. 3/5 vel 3,6. C. 7/17/7 vel 6/17 6 lat. brev incl-

Syn. CapoËta javanica Blkr. Versl. verz. vissch. Oost- Java Nat. T. Ned. Ind. IX p. 412.

Hab. Java (Pasuruan, Grati, Gombong), in fluviis et lacubus,

Longitudo 23 speciminum 69'" ad 90'". *

Aanra. Systomus (Capoëta) leiacanthus, na verwant aan Systomus (Capoëta) brevis en onderscheidt zich daarvan voornamelijk slechts door slanker ligchaara, kleineren kop, donkere ronde staartvlek en afwezigheid van zilverkleurigen overiangschen zijband. De soort schijnt tot Midden- en Oost- Java beperkt te zijn. De soortnaam, reeds aan Sysomus (Earbodes) javanicus gegeven zijnde, heb ik dien moeten veranderen, nu niijne vroegere Barbus javanicus en Capoëta javanica onder een' zelfderugeslachts- jiaani hebben plaats genomen.

Systomus (Capocta) oligolepis Blkr. — Grootsckubhïge Lalmvak. Atl. Cypr. Tab. XXXIII fio-. 5.

Sjst. (Capoct.) corpore oblongo cornpresso, altitudine 3':''2 ad 3', '* in ejus iongitudine, latitudine 2 ad 2^^

358

ia ejus altitudine; capite obtuslusculo convexo, 4' -2 circiter ia longUudine corpoiis cum, S'/s ciiciter iii longitudine corporis absque pinna caudali, altitudine capitis I's circiter, latitudine 1^ 4 circiter in ejus longitudine; oculis diameti'o 2'/-2 circiter in longitudine capitis, diametro ^,'4 circiter distan- tibus, membraua palpebrali iridis marginem externum tantum tegente, apertura subcirculari; rostro obtuso convexo, oculo breviore, non ante os prominente; naribus orbitae magis quam rostri apici approximatis ; linea rostro-dorsali toto capite nuchaque convexa; linea interoculari convexa; osse suborbitali anteriore pentagono, vix altiore quam longo, marginibus inferiore subhorizontali et laterallbus inferioribus convexis, marginibus lateralibus superioribus rectis vel concaviusculis in angulum iicutum sursum spectantera naribus approximatura unitis, dimidio inferiore crista longitudinali humili percurso; osse suborbitali 2° oblongo-tetragono osse suborbitali 1° duplo circiter humiliore; maxilla superiors maxllla inferiore longiore, verticaliter deorsum valde protraetlli, sub oculi limbo anteriore desinente, 3 et paulo in longitudine capitis ; rictu sat obllquo ; cirris gracilibus oculo breviorlbus; maxilla inferiore symphysi tuberculo vix conspieuo, inferne poris conspicuis nuUia ; labiis gracilibus teretibus , :10a rugosis; operculo latitudine 2 fere in ejus altitudine, margine inferiore rectiusculo vel concaviusculo ; apertura branchiali sub praeoperculi margine posteriore desinente; dentibus pharyngealibus uncinato- cochleariformibus 2.3.4/4.3.2 vel 1.3.4/4.3.1; osse scapulari trigono obtuse rotundato; dorso elevato angulato, ventre multo altiore; ventre ante pinnas ventrales plano, post pinnas ventrales rotundato nou carinato; cauda altitudine 2 fere in longitudine capitis : squamis centro reticulatis, dimidio libero et dimidio basali longitudiaaliter striatis, IG in linea laterali, 7 in serie trans versall absque veutralibus in- ümis,quarum 4 (3*/2) supra lineam lateralem , 6 in serie longitudinali occiput inter et pinnam dorsalem , ventre infimo longitudinaliter triseriatis, serie media iis seriebus lateralibus majoribus; linea laterali curvata cauda inconspicua; pinna dorsall paulo ante pinnas ventrales incipiente, acuta, non emar- ginata, corpore sat multo humiliore, multo sed multo minus duplo altiore quam basi longa, spina gracillima tota edentula cum parte ejus flexili capite paulo breviore; pinnis pectoralibus et veutra- libus acutis , longitudine subaequalibus, 6 fere in longitudine corporis , pectoralibus ventrales, ventralibus analem attingentibus ; anali acuta, non emarginata, dorsali duplo fere humiliore, multo sed multo minus duplo altiore quam basi longa, radio simplice tertio gracillimo toto vel toto fere cartilagineo; caudali basi tantum squamosa, profunde incisa, lobis acutis 4 circiter in longitudine corporis; colore corpore superne nitide ferreo-viridi, inferne argenteo; irlde flava , superne fusca ; squamis dorso , lateribus caudaque singulis basi vitta transversa oblongo-quadratiuscula vel semilunari vlolaceo-nigra; pinnis pulchre rubris, late nigro marginatis.

Syn. Capoé'ta oligolepis Blkr, üiagn. Nieuw, vischs. Sumatr. ïient. V — X Nat. T. Ned. Ind. IV p. 296.

B. 3. D. 4/8 vel 4/9. P. 1/12. V. 2/8. A. 3/5 vel 3/6. G. 5/17/5 vel 617/6 lat. brev. incl.

Hab. Sumatra (Priaman, Meninju), in fiuvils et lacubus.

Longitudo 5 speciminum 30'" ad 47'".

Aaum. Ik ontdekte deze soort in het begin van 1S53 in voorwerpen, welke ik aau de beroemde reizigster Ida Pfeiffer verschuldigd was. Later ontving ik nog een voorwerp van Priaman van den heer H. Diepenhorst. De soort is opmerkelijk door het geringe aantal harer schubben, door het gemis van zijlijnbuisjes op de achter- helft des ligchaams, en nadert in verwantschap zeer tot eenige kleine soorten vau Systomus van Bengalen, van welke zij zich subgenerisch onderscheidt door hare bo- venkaaksvoeldraden.

359

Systomus {Sf/stomus) Waandersi Blkr, Nat. T. Ned. Ind. XVI p. 358, Waaïidersche Lalaiuak. Atl. Cypr. Tab. XXXVI.

.Syst. (Syst.) corpore rhombeo-oblongo compresso, altitudine 2^/3 circlter in ejus longitudine, latitudine 3 circiter in ejus altitudine; capite obtuso, valde convexo, 6'/5 circiter in longitudine corporis cum, 4^3 circiter ie longitudine corporis absque pinna caudali; altitudine capitis vix plus quam 1, lati- tudine 1-/5 circiter ia ejus longitudine; oculis diametro 23/4 circiter in longitudine capitis, diametro 11/3 ad 11/4 distantibus, merabrana palpebrali iridis raarginem externum tegente, antice quam pos- tice latiore, apertura subcirculari ; rostro obtuso, valde convexo, oculo multo sed minus duplo bre- viore, non ante os prominente; naribus orbitae magis quam rostri apici approximatis; linea rostro- dorsali frontem inter et nucliam concava, nucha valde convexa; osse suborbitali anteriore pentago- no, multo minus duplo altiore quam longo, inferne quam superne non multo latiore, margine in- feriore convexo, marginibus lateralibus inferioribus truncatiusculis vel concavis, marginibussuperiori- bus concavis in angulum acutum sursura spectantem naribus approximatum unitis, dimidio inte- liore crista longitudinali postrorsum valde adscendente percurso; osse suborbitali 2° osse suborbitali 1° duplo liumiliore margine int'eriore convexo; maxilla superiore maxlUa inferiore longiore verticali- liter deorsum valde protraetili, sub oculi parte anteriore desinente, 3',4 circiter in longitudine capi- tis; victu parum obliquo; maxilla inferiore sympliysi tuberculo conico obtuso conspicuo subliamata, iuferiore poris conspicuis nuUis; labiis mediocribus teretibus; operculo latitudine 2 et paulo ia ejus altitudine, margine inferiore concaviusculo; apertura branchiali subverticali, sub praeopercnli margine posteriore desinente; dentibus pharyngealibus uncinato-subcocbleari-contusoriis 2.J»4/'4.3.2 facie masticatoria rugoso - tuberculatis ; osse scapulari trigono obtuso rotundato; dorso valde elevato an^ulato, ventre convexo multo altiore; ventre ante pinnas ventrales plano lateribus angulato, post pinnas ventrales obtuse carinalo; cauda altitudine l'/2 circiter in longitudine capitis; squamis parte libera longitudinaliter striatis, parte basali striis longitudinalibus parcissimis vel nullis; squamis 36 vel 37 in linea laterali, IG in serie transversali absque ventralibus infimis quarum 9 (8' '2) supra lineam lateralem, 14 vel 15 in serie longitudinali occiput inter et pinnam dorsalera, ventre infimo longitudinaliter triseriatis serie media postrorsum magnitudine sensira accrescentibus iis seriebus la- teralibus non vel vix majoribas; linea laterali parum curvata, lineam rostro -caudalem non vel vix attÏBgente, singulis squamis tubulo simplice mediam squamam non attingente notata; pinna dorsali vix post basin vel supra basin posteriorem piiinarum ventralium incipiente, acuta, emarginata, al- titudine 2 fere in altitudine corporis, multo sed multo minus duplo altiore quam basi longa, spi- na crassa postiee dentibus medioeribus valde conspicuis armata, cum parte ejus flexili capite sat multo longiore; pinnis pectoralibus et ventralibus acutis, longitudine subaequalibus 6 circiter in longitudine corporis, pectoralibus ventrales non, ventralibus aualem non attingentibus; anali acuta emarginata, dorsali multo sed multo minus duplo humiliore. paulo tantum altiore quam basi loiiga. radio simplice tertio crasso toto fere osseo; caudali basi tantum squamosa, profunde incisa, lobis acutis 3''/c circiter in longitudine capitis: colore corpore superne viridi, inferne argenteo; iride fia- va, superne fusca; pinnis flavescente - vel roseo -hyaliuis, dorsali caudalique plus minusve fasco marginatis,

B. 3. D. 4 8 vel 4 9. P. I/IC. V. 2 8. A. 3.5 vel 3,6. C. 6/17/6 lat. brev. incl.

Hab. Java (Ngawi), in fluviis.

Longitudo speciminis unici 310".

360

Aanm. Het naaste verwant aan Systomus bulu, onderscheidt zich onderwerpe- lijke soort daarvan door nog aanmerkelijk hooger het ruitvormige meer naderen- de ligchaam, één overlangsche rei schubben meer boven de zijlijn, kleineren kop met bolleren snuit, aanmerkelijk minder ontwikkelden rugdoorn, één straal min- der in de buikvinnen , enz.

Ik heb haar genoemd ter eere van mijnen vriend den majoor der artillerie J. T. Van Bloemen Waanders, die haar te Ngawi ontdekte en het door hem ver- kregen voorwerp, gelijktijdig met andere uaturaliën van Ngawi ^ welwillend aan mij afstond.

Systomus (Systomus) bulu Blkr, Vierde Bijdr. iclith. Borneo, Nat. T. Ned. Ind. II p. 207 . — Draadlooze Lalawak. Atl. Cypr. Tab. XXXV.

Systom. (Syst.) corpore oblongo compresso, altitudine 32/5 ad 3 in ejus longitudine, latitudine 2'/2 ad 3 in ejus altitudine; capite obtuso oblique truncatiusculo, 42/3 ad 5"-/3 in longitudine corporis cum, S'/i ad 4 fere in longitudine corporis absque pinna caudali ; altitudine capitis l'/4 ad vis plus quam 1, latitudine 1^6 ad 1% in ejus longitudine; oculis diametro 2';2 ad 3 fere in longitu- dine cupitis, diametro 1 fere ad 1 et paulo distantibus, raerabrana palpebrali iridis marginem externjkin tantum tegente, apertura subcirculari; rostro obtuso oblique truiicato elevato, oculo ju- venilibus duplo adultis minus duplo breviore, non ante os prominente; naribus orbitae valde ap- proximalis; linea rostro-dorsali capite obtusangula angulo rotundata, frontem inter et nucliam concava, nucha convexa; linea interoculari convexa vel convexiuscula; osse suborbitali anteriore peatagono, duplo altiore quam superne lato. inferne quam superne multo latiore angulis rotundato, niarginlbus lateralibus inferioribus et superioribus concavis, superioribus in angulum acutum sursum spectantem naribus approximatum unitis, dimidio inferiore crista Inngitudinali postrorsura adscen- dente percurso; osse suborbitali 2° osse suborbitali 1° minus duplo humiliore margine inferiore con- vexo; maxilla superiore maxilla inferiore longiore, verticaliter deorsum valde protractili, sub oculi parte anteriore desinente, 3 et paulo ad 3 fere in longitudine capitis; rictu parum obliquo; maxilla inferiore symphysi tuberculo conico bene conspicuo subhamata, inferne poris nullis conspicuis: la- biis niediocribus teretibus; operculo latitudine 2 circiter iu ejus altitudine, margine inferiore reetiusculo; apertura branchiali sub praeoperculi margine posteriore desinente; dentibus pha- ryngealibus eontusoriis apice bi- ad tri-tuberculatis 2.3.4/4:.3,2 ; osse scapulari trigono obtuso apice rotundato; dorso valde elevato angulato ventre raulto altiore; ventre ante pinnas ventrales plano lateribus angulato, post pinnas ventrales rotundato non carinato ; cauda altitudine 2 ad l^v, in lon- gitudine capitis j squamis parte lil)era longitudinaliter striatis, parte basali striis longitudinalibus pannssimis vel nullis ; squamis 36 vel 37 in linea laterali, 13 vel 14 in serie transversali absque ventralibus infimis quarum 8 (7'/^) supra lineam lateralem, 13 in serie longltudinali occiput inter et pinnam dorsalem, ventre infimo longitudinaliter triseriatis serie media seriebus ceteris majoribus; linea laterali leviter curvata lineam rostro-caudalcm non vel vix attingente, singulis squamis tubulo brevi simplice mediam squamam vulgo non attingente notata; pinna dorsali supra basin pinnarum ventralium incipiente, acuta, emarginata, corpore non multo humiliore, duplo circiter altiore quam basi longa, spina crassa postice dentibus magnis armata, cum parte ejus flexili capite multo

361

lougïore; pinais pectoralibus et ventralibus acutis, pectoralibus ventralibus paulo brevioribus G ad 6V2 in longitudine corporis ventrales attingeatibus vel fere attingentibus, ventralibus analem attin- gentibus vel subattingentibus; anali acuta, emarginata, dorsali multo sed multo minus duplo hu- miliore, duplo circiter altiore quarn basi longa, radio simplice tertio maxima parte osseo; caudali basi tantum squamosa, profunde incisa lobis acutis 3-/3 ad 4 in longitudine corporis : colore corpore superne dilute viridi, inferne argenteo; squamis dorso lateribusque adolescentibus et aetate pro- vectioribus vulgo ex parte basi vittula transversa violaceo-fusca notatis, vittulis transversim plus niinusve seriatis fasciculas obliquas transversas sirailantibus ; iride flava, superne f'usca; pinnis dorsali et caudali rubris vulgo arena densafusca marginatis, pectoralibus , ventralibus et anali flavescentibus vel roseis.

B. 3. D. 4/8 vel 4/9. P. 1/16 ad 1/18. V. 2/9. A. 3/5 vel 3/6. C. 7/17/7 lat. brev. incl.

iSyn. Bulu-bulu Mal. Bandjermas.

Hab. Borneo (Bandjermasin, Kahajan, Pontianak), in fluviis. Suraatra (Palembang, Lahat), in fluviis.

Longitudo 10 speciminum 96'" ad 300'".

Aanm. Onderwerpelij ke soort is in de groote stroomen van Borneo en Sumatra niet zeldzaam, maar zij schijnt niet voor te komen op Java, waar zij vervangen schijnt te zijn door Systomus (Systomus) lavvak. Zij is het naaste verwant aan Sys- tomus (Systomus) Waandersi doch onderscheidt zich er van door eene overlangsche rei schubben minder boven de zijlijn, door veel grooteren en minder stompen kop, door minder hoog ligchaam, aanmerkelijk sterker ontwikkelden rugdoorn, met be- trekking tot de lengte van den kop lageren staart, één straal meer in de biiikvin- nen, enz. Te oordeelen naareene afbeelding, voorkomende in het meermalen ge- noemd schetsboek van Siamsche visschen van den heer De Castelnau , leeft deze soort ook in de rivieren van Siam.

Systomus {Systomus) laioah Blkr, Verslag verzamel, visschen van Oost- Java, Nat. Tijdschr. Ned. Ind. IX p. 411. — Cngebaarde Lalawak. Atl. Cypr. Tab. XXXIV fig. 4.

Systora. (Syst.) corpore oblongo compresso, altitudine S'/a circiter in ejus longitudine, latitudine '2'^iz ad 3 in ejus altitudine; capite obtusiusculo 5 et paulo ad 5'/3 in longitudine corporis cum, 3',2 ad 33/4 in longitudine corporis absque pinna caudali; altitudine capitis l'/^, latitudine 2 circiter in ejus longitudine; oculis diametro 2'/2 ad 2^/4 in longitudine capitis, diametro ^U ad 1 distantibus, membrana palpebrali iridis mar'ginera externum tantum tegente, apertura subcirculari ; rostro obtuso convexo oblique truncato, oculo duplo circiter breviore, vix ante os prominente; naribus orbitae magis quara apici rostri approximatis; linea rostro-dorsali rostrum inter et nucliara vix concava, nucha convexa; linea interoculari convexiuscula; osse suborbitali anteriore trigono, aeque alto circiter ac longo, margine posteriore subverticali, apice rotundato antrorsum spectante, medio carina longitudi- nali percursa; osse suborbitali 2° oblongo-elongato osse suborbitali anteriore plu» duplo humiliore: maxilla superiore raaxilla inferiore longiore, verticaliter deorsum valde protractili, sub oculi parte anteriore desinente, 3'/ 3 circiter in longitudine capitis; rictu parum obliquo; maxilla inferiore sym-

46

362

physi tuberculo conico subhamato, iaferne poris nullis conspicuis; labiis medlocribus teretlbus, ru^is conspicuis nullis; operculo latitudine l^/i circiter in ejus altitudine, margine inferiore rectiusculo vel convexiusculo; apertura branchiali subverticali sub praeoperculi limbo posteriore desinente ; den- tibus phaiyngealibus 2.3.4/4.3.2 apice 2 ad 3-tuberculatis (.subuncinato-contusoriis) ; osse scapulari trigono acute vel acutiuscule rotundato; dorso valde elevato angulato, ventre multo altiore; ventre ante pinnas ven trales plano, post pinnas ventrales rotundato vel vix carinato: cauda altitudine l^/j, circiter in longitudine capitis; squamis dimidio libero et dimidio basali longitudinaliter subradiatim striatis, 33 ad 35? in linea laterali, 13 vel 14 in serie transversali absque ventralibus infimis quarum 8 (7'/2 ) supra lineam lateralem, 14 vel 15 in serie longltudinali occiput inter et pinnam dorsalem; linea laterali leviter curvata, lineam rostro-caudalem attingente, singnlis squamis tubulo brevi simplice mediam squamam vulgo non attingente notata; pinna dorsali supra basin pinnarum ventralium incipiente, acuta, emarginata, corpore non multo liumiliore, multo sed multo minus duplo altiore quam basi longa, spina sat crassa postice dentibus mediocribus valde conspicuis armata, cum parte ejus flexili capite longiore; pinnis pectorallbus et ventralibus acutis, longitudine subae- qualibus, 6 ad 6 Va in longitudine corporis, pectoi'alibus ventrales non vel vix, ventralibus analem non vel vix attingentibus ; anali acuta emarginata , dorsali sat multo humiliore , non multo altiore quam basi longa , radio simplice tertio dimidio basali tantum osseo ; pinna caudali basi tantum squa- mosa , profunde incisa , lobis acutis , SVa circiter in longitudine corporis ; colore corpore superne viridi , inferne argenteo ; iride flava ; pinnis roseo-vel flavescente-hyalinis.

B. 3. D. 4/8 vel 4/9. P. 1/15. V. 2/9. A. 3/6 Tel 3/7, C. 6/17/6 vel 7/17/7 lat. brev incl.

Synon. Lawak vel Lalawalc Mal. Bat.

Hab. Java (Batavia, Surabaja), in fluvüs.

liODgltudo 2 speciminum 86'" et 108'",

Aanni. Deze soort is onder hare verwanten gemakkelijk herkenbaar aan de for- mule der aarsvinstralen ( sr 3ö vel 3/7) M^elke bij de andere soorten is := 3/5 of 3/6. Zij is overigens het naaste verwant aan Systomus (Systomus) bulu BIkr, doch onder- scheidt zich daarvan nog door minder schubben in de isijlijn, aanmerkelijk minder ontwikkelden rugdoorn, lageren kop, enz.

CycLOCHEiLicHTHYS Blkr. — Kringlipkarper.

Corpus oblongum valde compressum , squamis magnis vel mediocri- bus vestitum , dorso valde angulato. Maxillae labiis teretibus simpli- cibus inclusae, superior valde deorsum protraetilis, Cirri 4, rostrales et supramaxillares , vel 2 supramaxillares , vel nulli. Eostrum conicum prominens. Os suborbitale anterius trigonum, apice acuto antrorsum spectante. Os subinferum , rictu vix obliquo ante oculum desinente ore clauso formam ferri equini referente. Maxilla inferior maxilla su- periore brevior syraphysi plus minusve tuberculata. Sulcus postlabialis unicus margini maxillae libero parallelus , formam rictus referens. Plica

36

Q

analis squamls majoribus vestita nulla. Pinna dorsalis supra vel vix post pinnas ventrales incipiens et longe ante pinnam analem desinens , basi vagina squamosa inclusa, radio simplice postico osseo serrato. Pinna analis pinna dorsali brevior. Pinna ventralis radiis 2/9. Dentes pha- lyngeales eochleariformes vel subeochleariformes utroque latere 7 ad 10, triseriati.

Subg. Cyclocheilichthys Blkr. Cirri 4, rostrales et supramaxillares. // Siaja Blkr. Cirri 2, supramaxillares tantum. // Anematichthys Blkr. Cirri nulli.

Aanm. Ik bezit een aantal van niet minder dan 12 archipelagisclie soorten, welke ik vroeger bijkans alle, te zeer volgende de geslachtskenmerken door den heer Valen- ciennes aangenomen , heb beschreven , deels als soorten van Barbus , deels als soorten van Capoëta , en deels als soorten van Systomus , al naar dat zij bezaten vier , twee of geene voeldraden.

Eene nadere studie dier soorten heeft mij doen herkennen , dat zij in habitus en bouw van ligchaam, kop, lippen en vinnen, zoo na aan elkander verwant zijn, dat zij tot een enkel natuurlijk geslacht kunnen worden gebragt. Dit geslacht staat in verwantschap tusschen Barbus en Systomus , zooals die genera door mij zijn geken- merkt. Van Barbus onderscheidt het zich voornamelijk door hoog en plat ligchaam en hoekigen rug en eene breede schubscheede, welke den grond der rugvin omgeeft, en van Systomus voornamelijk door den kegelvormigen snuit, langwerpig- driehoe- kig met de spits naar voren gerigt voorste onderoogkuilsbeen , en enkele hoefijzer- vormige aan den vrijen onderkaaksrand evenwijdige achterlipsgroef. Meer voor het gemak in de groepering der soorten, dan wegens het gewigt der kenmerken, verdeel ik het geslacht in de drie genoemde subgenera, naar de afwezigheid of naar de aanwezigheid van twee of vier voeldraden. Van het subgenus Cyclocheilichthys be- zit ik vier, van Siaja vijf, en van Anematichthys drie soorten.

Onder de bekend gemaakte buiten-archipelagische soorten zie ik er geene, wel- ke ik met eenige zekerheid onder het geslacht Cyclocheilichthys zou kunnen brengen. Het schijnt echter, dat het oostelijke gedeelte van Zuid-Azië soorten van dit ge- slacht voedt. Ik zie althans in het reeds dikwerf aangehaald schetsboek van Siamsche visschen van den Graaf F. De Castelnau eene soort afgebeeld, welke mij voorkomt betrekking te hebben tot een jeugdig voorwerp van Cyclocheilichthys armatus.

De soorten mijner verzameling laten zich naar volgend schema van elkander on- derkennen.

364

I Cirri rostrales et supramaxillares. (Subg. CydoclieükUhjs).

a. Linea lateralis singulis squamis bifida vel trifida. Squamae 40 in linea laterali , 6 supra lineam lateralem. Maxilla inferior symphysi tuberculo subhamata.

f Distantia rostri apicem inter et nucham 2{ ad 2| in distantia occiput inter et radium dorsalem posticum. Cauda altitudine minus quam 2 in longitudine capitis. Linea nucha- dorsalis valde convexa.

Cyclocheilichtliys {Cydoeheilicldhys) enoplos Elkr.

f' Distantia rostri apicem inter et nucham 2 tantum in distantia occiput inter et radium dorsalem posticum. Cauda altitudine plus quam 2 in longitudine capitis. Linea nucho-dorsalis vix convexa.

Cydoeheilicldhys {Cydocheilichthys) macracanthus Blkr.

b. Linea lateralis singulis squamis tubulo simplice notata. Squamae 37 vel 38 in linea laterali, 7 supra lineam lateralem. Maxilla inferior sjmphysi tuber- culo nullo vel vix conspicuo.

f Caput 5^ ad 5| in longitudine corporis. Cauda altitudine 1| in longitudine capitis. Macula caudalis nulla.

Cydodieilichthys {Cydocheilichthys) armatus Blkr.

f' Caput 4| ad 4| in longitudine corporis. Cauda altitudine 2 ad 2 et paulo in longitudine capitis. Macula caudalis nigricans rotunda.

Cydocheilichthys {Cydocheilichthys) repasson Blkr.

II Cirri 2, supramaxillares tantum (Subg. Siaja).

a. Squamae 59 vel 60 in linea laterali, 9 supra lineam lateralem. D. 4/14 ad 4/18 spina gracili.

f Corpus altitudine 5 ad 4f in ejus longitudine. Pinna analis plus duplo al- tior quam longa. Pinna dorsalis ante pinnas ventrales incipiens.

Cydocheilichthys {Siaja) microlepis Blkr.

b. Squamae 84 ad 37 in linea laterali, 6 vel 7 supra lineam lateralem. D. 4/8 vel 4/9 spina crassa. Corpus altitudine 3| ad 4^^ in ejus longitudine.

•j- Cirri simplices. Ossa inframaxillaria post symphysin divergentes et postrorsum iterum convergentes. Macula caudalis nigra.

ó Pinna dorsalis supra basin ventralium incipiens. Squamae 7 supra lineam lateralem. 9 Corpus altitudine 3| in ejus longitudine. Squamae 35 in linea laterali.

365

Pinnae ventrales 5 in longitudine corporis. Cirri gracillimi oculo triplo breviores. CycIocheilicJdhjs {Siaja) macropus Blkr.

o' Corpus altitudine 4 fere ad 4^ in ejus longitudine. Squamae 37 in linea laterali. Pinnae ventrales Q>\ ad 7 in longitudine corporis. Cirri oculo duplo breviores.

CyclocheilicJdhys (Siaja) siaja Blkr.

ó' Pinna dorsalis paulo post basin ventralium incipiens. Squamae 6 supra lineam laterale m. o Corpus altitudine 3| in ejus longitudine. Squamae 34 in linea laterali.

CyclocheilicIdhijS (Siaja) Devenieri Blkr.

f' Cirri ramosi. Ossa inframaxillaria ubique aequidistantes. Macula caudalis nulla.

o Pinna dorsalis supra basin ventral. incipiens. Squam. 6 supra lineam lateralem.

o Corpus altitudine 3| ad 3| in ejus longitudine. Squam. 35 in linea laterali.

Cyclocheilichthys (Siaja) lieteronema Blkr.

Il Cirri nuUi (Subg. AnematicJdhys).

a. Squamae 34 ad 36 in linea laterali, 7 supra lineam lateralem. D. 4/8 vel 4/9 spina valida. f Pinna dorsalis post basin ventralium incipiens. Altitudo corporis 3| ad 4 in

ejus longitudine Macula caudalis nigra. ó Caput 4| ad 4| in longitudine corporis. Cauda altitudine 2 in longitudine capitis. Squamae corpore singulae basi macula quadratiuscula nigricante. P. 1/16.

Cyclocheilichthys (Anematichthys) apogon Blkr.

ó' Caput 4| ad 5| in longitudine corporis. Cauda altitudine 1| ad 1| in lon- gitudine capitis. P 1/14.

Cyclocheilichthys (Anematichthys) apogonides Blkr.

y Pinna dorsalis supra basin ventralium incipiens. Macula caudalis nulla sed

fascia cephalo-caudalis nigra. Altitudo corporis 4^ in ejus longitudine. o Caput 5 fere in longitudine corporis. Cauda altitudine 2\ ad 2^ in longi- tudine capitis. Pinnae pectorales violaceae, dorsalis et caudalis late nigro marginatae. P. 1/16 vel 1/17.

Cyclocheilichthys (Anematichthys) janthochir Blkr.

366

'Cyclocheilichthys {Cijclocheiliddhys') enoplos Blkr. — Grootdoornige Kring- liplarper. Atl. Cypr. Tab. XXVII fig. 3.

Cycloch. (Cyclocli.) corpore oblongo compresso, altitudine 4 ad 4 et paulo ïn ejns longitudine , latitudine 2'/* ad 2V2 circiter in ejus altitudine; capite acuto 5 et paulo ad 5' -2 ÏQ longitudine cor- poris curn, 3% ad i^j^ ia longitudine corporis absque pinna caudali; altitudine capitis I-/5 ad IV2 fere, latitudine 2 ad 1*5 in ejus longitudine; distantia rostri apicem inter et nucliam 2Vi ad 2V2 il distantia oeciput inter et radium dorsalem posticum ; oculis diametro S'/i ad 4 iu longitu- dine capitis, diametro IV2 ad 2 fere in capitis parte postoculari, diametro 1 ad 1-/3 distantibus, mem- brana palpebrali iridis marginem externum tegente anticeet superne quam postice latiore, apertura subcirculari ; rostro acuto convexo , paulo ante os prominente, junioribus oculo breviore adultis oculo longiore; naribus orbitae multo magis quam rostri apici approximatis ; linea rostro-dorsali nucham inter et rostrum concaviuscula velconvexa, nucha convexa; linea interoculari convexiuscula ad con- caviuscula ; osse suborbitali anteriore oblongo trigono sat multo minus duplo longiore quamalto, mar- gine posteriore subverticali convexo, apice acuto antrorsum spectante, diraidio inferiore crista longi- tudinali subhorizontali percurso; osse suborbitali 2° oblongo- tetragono, antice quam postice altiore, duplo circiter longiore quam alto, osse suborbitali 1° duplo circiter humiliore; maxilla superiore maxilla inferiore longiore, verticaliter deorsum valde protractili, sub oculi raargine anteriore desi- nente, 8^/5 ad SVs in longitudine capitis; rictu parum obliquo; cirris gracilibus, supraraaxillaribus rostralibus longioribus oculo duplo circiter brevioribus; maxilla inferiore symphysi tuberculo conico obtuso snbhamata, inferne utroque ramo poris 3 vel 4 vix conspiouis in seriem longitudinalem dis- positis; labiis mediocribus, teretibus, transversim rugosis; operculo latitudine l'^/i ad l^/s iu ejus altitudine, margine inferiore rectiusculo; apertura branchiali sub praeoperculi limbo posteriore de- sinente; dentibus pharyngealibus uncinato-subcocbleariformibus 2.3.5/5.3.2 internis 2 serie majore coni- cis apice aeuminatis facie masticatoria non concava; osse scapulari trigono apice rotundato; dorso ele- vato angulato ventre multo altiore; ventre ante pinnas ventrales plano lateribus angulato , post pin- nas ventrales rotundato non carinato; cauJa altitudine minus quam 2 in longitudine capitis ; squa- mis dimidio libero et dimidio basali longitudinaliter striatis, 40 in linea laterali, 12 in serie trans- versali absque ventralibus inflmis quarum 6 (5'/2) supra lineam lateralem , 11 vel 12 in serie lon- gitudinali oeciput inter et pinnam dorsalem, ventre infimo longitudinaliter triseriatis serie media postrorsum magnitudine sensim accrescentibus posticis iis seriebus lateralibus majoribus; linea late- rali recta antice tantum declivi, lineam rostro-caudalem non attingente, singulis squamis tubulo dichotomo vel ramoso notata; pinna dorsali supra basin ventralium incipiente, acuta, emarginata, corpore non vel paulo humiliore, duplo vel plus duplo altiore quam basi longa, spina valde crassa postice dentibus magnis serrata cum parte ejus flexili capite longiore 3 ad 3'/3 in longitudine cor- poris absque pinna caudali; pinnis pectoralibus et ventralibus acutis longitudine subaequalibus 6 ad 6Va in longitudine corporis, pectoralibus ventrales attingentibus vel subattingentibus , ventrali- bus analem non attingentibus; anali acuta, emarginata, dorsali sat multo minus duplo humiliore, duplo vel plus duplo altiore quam basi longa, radio simplice tertio gracili basi tantum osseo ; cau- dali basi tantum squamosa, profunde incisa, lobis acutis 4V4 ad 42/3 in longitudine corporis; co- lore corpore superne viridi, inferne argenteo; iride flava superne fusca; genis fronteque striis gra- cilliniis confertis transversis diluto roseis non semper conspicuis; pinnis flavescentibus , dorsali et caudali fusco marginatis.

B. 3. D. 4/8 vel 4/9. P. 1/16 vel 1/17. V. 2/9. A. 3/5 vel 3/6. C. 6/17/6 vel 7/17/7 lat. brev. incl.

Syn. Sarbus enoplos Blkr, Verh. Bat. Gen. XXIII Ichth. Midd. Oost- Java p. 16.

Q

67

TJaklul, Wader Javan. Hab. Java (Surabaja, Ngawi), in fluviis. Longitudo 5 speciminum 148'" ad 450'".

Aanni. Mijne goorten van het subgenus Cyclocheilichthys behooren tot twee typen. De eene type is kenbaar aan slanker ligchaam , slankeren spitseren kop , en voor- al aan de merkwaardigheid, dat de zijlijnbuisjes er op elke schub tweedeelig, op enkele schubben zelfs driedeelig zijn, eene bijzonderheid, welke mij van geene an- dere soorten van Cj'prinoïden bekend is.

ïot deze typen behooren Cyclocheilichthys enoplos, welke ik in 1848 te Soera- baja ontdekte, en Cyclocheilichihys macracanthus , eene sumatrasche soort, welke op Sumatra de javasche soort schijnt te vervangen.

Beide soorten hebben zeer groote verwantschap met elkander en zelfs eene zelf- de formule der schubben en vinstralen, doch zij verschillen bepaald van elkander door vorm van kop en staart, enz.

De onderwerpelijke soort schijnt in West-Java niet voor te komen. Hare mij bekende meest westelijke vindplaats is de groote Solo-rivier bij Ngawi, in de resi- dentie Madioen, van waar mij het grootste mijner voorwerpen is toegezonden.

Cyclocheiüchthys {Cyclocheilichthys) macracanthus Blkr. — Langdoornige Kringlipkarper. Atl. Cjpr. Tab. XXIV.

Cycloch. (Cycloch.) corpore oblongo compresso, altltudine 4 ad 4 et paulo in ejus longitu- dinö, latitudine 2 ad 2V4 in ejus altitudine; capita acuto 4^/4 ad 5 et paulo iu longitudine corporis cum, SVs ad 33/4 in longitudine corporis absque pinna caudali ; altitudine capitis 1*/» circiter, latitu- dine \?JQ ad 13'4 in ejus longitudine J distantia rostri apicem inter et nucliam 2 in distantia occiput inter et radiura dorsalem posticum ; oculis diametro 3V4 ad 4 fere in longitudine capitis, diametro l^/s ad 1^/3 in capitis parte postoculari, diametro 1 et paulo ad IV4 distantibus, membrana palpebrali iridis marginera externum tantum tegente, apertura subcirculari ; rustro acuto convexo, oculo paulo breviore vel (aetate provectiore) paulo longiore , non vel vix ante os promiucnte; naribus orbitae rculto magis quam rostri apici approximatis ; linea rostro - dorsali nucham inter et frontem rectiuscula vel conca- viuscula nucha leviter convexa ; linea interoculari rectiuscula vel concavii' scula ; osse suborbitali ante- riore oblongo- trigono, non multo minus duplo longiore quam alto, margine posteriore subverticali convexo, apice acuto autrorsum spectante, dimidio inferiore crista longitudinali subhorizontali per- curso; osse suborbitali 2° oblongo - tetragono , antice quam postice altiore, duplo circiter longiore quam alto, osse suborbitali 1° ilnplo cirtiter humiliore ; raaxilla superiore maxilla inferiore longiore verticaliter deorsum valde protractili , vix ante oculum vel sub oculi mai'gine anteriore desinente , 8^/5 ad 3V3 in longitudine capitis ; riotu parum obliquo ; cirris gracilibus , supramaxillaribus rostralibus lougloribus oculo duplo circiter brevioribus; maxilla inferiore symphysi tuberculo conico obtuso sub- liamata, inferne utroque ramo poris 4 p. m. in seriem lougitndinalem dispositis; labiis mediocribus teretibus, transversii i rugosis; operculo latitudine 1^/4 circ'ter in ejus altitudine; margine inferiore rectiusculo; apertura brancbiali sub praeoperculi margine posteriore desinente; dentibus pharyngea- libus uncinato - subcochleariformibus 2.3.5/5.3.2 vel 2,3.4/4.3.2, internis 2 veil serie majoreconicisapi-

368

ce acuminatis facie masticatoria non concava ; osse scapularl trïgono apice rotundato ; dorso elevato angulato, ventre raulto altiore; ventre ante pinnas ventrales plano lateribus angulato, post pinnaa ventrales rotundato non carinato; cauda altitudine plus quam 2 in longitudine capitis; squamis di- midio libero et frequenter etiara dimidio basali longitudinaliter striatis, 40 in linea laterali, 12 in serie transversali absque ventralibus infirais quarum 6 (öVa) supra lineam lateralem, 11 in serie lont'itudi- nali occiput inter et pinnam dorsalem , ventre inflmo longitudinaliter triseriatis , serie media postror- sum magnitudine sensirn accrescentibus postieis iis seriebus lateralibus majoribus ; linea laterali rec- ta, antice tantum parum declivi, lioeam rostro - caudalem non attingente . singulis squamis tubulo dichotomo notata; pinna dorsali supra basin pinnarum ventraliura incipiente, acuta, emaro-inata, corpore paulo altiore, plus duplo altiore quam basi longa, spina valde crassa postice dentibus ma- guis serrata cum parte ejus flexili capite longiore 3 circiter in longitudine corporis absque pinna caudali; pinnis pectoralibus et ventralibus acutis longitudine suaequalibus 6 ad G^ 4 in longitu- dine corporis, pectoralibus ventrales attingentibus vel subattingentibus, ventralibus analem non at- tingentibus ; anali acuta , emarginata , dorsali sat multo minus duplo humiliore, duplo vel plus duplo altiore quam basi longa, radio simplice tertio gracili basi tantum osseo; pinna caudali basi tantum squamosa , profunde incisa lobis acutis 4'/2 ad 4'/4 in longitudine corporis; colore corpore superne viridi , inferne argenteo ; genis , rostro fronteque strüs transversis gracillimis dilute roseis non semper conspicuis ; iride llava superne fusca ; pinnis flavescentibus , dorsali et caudali arena fusca marginatis.

B. 3. D. 4/8 vel 4/9. P. 1/17 vel 1/18. V. 2/9. A. 3/5 vel 3/6. C. 6/17/6 vel 7/17/7. lat. brev. incl.

Syn, Barbus macracanthus Blkr, Nieuw, tient. vischs. Sumatra, Nat T. Ned. Ind, V p. .516. Djoüi Palemb.

Hab. Sumatra (Palembang) , in fluviis.

Longitudo 3 speciminum 230'" ad 270'".

Aaum. De onderwerpelij ke soort heeft de gevorkte zijlijnbuisjes en de meeste bij- zonderheden in den bouw met Cyclocheiiichthys enoplos gemeen , doch zij verschilt er van door betrekkelijk lageren en langeren kop, weinig hol profiel tusschen snuit en nek en weinig bol profiel van deii nek zelven, slankeren staart welks hoogte meer dan twee malen gaat in de lengte van den kop , en doordien de afstand van de snuitspits tot aan den nek er slechts 2 maal gaat in den afstand van het achter- hoofd tot aan den achtersten raijvinstraal.

Alle mijne voorwerpen zijn afkomstig uit de Moessi, waar zij in de nabijheid der hoofdplaats Palembang zijn gevangen.

Cyclocheiiichthys {Cyclocheiiichthys) ay'matus Blkr. — Gewapende Kringlip- karper. Atl. Cypr. Tab. XXV.

Cycloch. (Cycloch.) corpore oblonge compresso, altitudine 3% ad SVs in ejus longitudine, lati- tudine 3 ad 2^/4 in ejus altitudine; capite acuto 5'/4 ad 0-/3 in longitudine corporis cum, 8^/4 ad éVi in longitudine corporis absque pinna caudali; altitudine capitis 1^/5 circiter, latitudine 2 circi- ter in ejus longitudine ; distantia rostri apicem inter et nucham 3V-2 ad S^/s in distantia occiput inter et radium dorsalem posticum; oculis diametro 3 fere ad 3 et paulo in longitudine capitis, dia- metro 1 ad l'/i in capitis parte postoculari, diametro ^/i ad 1 et paulo distantibus, membrana pal- pebrali iridis margiuem cxternum tantum tegcnte, apertura subcirculari ; rostro acuto convexo, juniori-

569

bus oculo breviore netate provectis oüulo vix vel non breviore, non vel vix ante os prominente; iiaribus orbit.ae multo magis quara rostri apici approxiraatis; linea rostro-dorsali rostrnm inter et michara concava, nucha convexa; linea interoculari rectiuscula vel concaviuscula; osse suborbitali anteriore oblongo-trigono miilto minus duplo longiore quam alto, margine posteriore subverticali interne rotundato, apiee acuto antroraum spectante, dimidio inferiore crista longitudinali subhori- zontali percurso; osse suborbitali 2° elongato-tetragono antice quam postice altiore osse suborbitali 1' duplo vel duplo fere humiliore; maxilla superiore maxilla inferiore longiore, verticaliter deorsum valde protractili, vix ante oculum desinente, 3^/3 ad 3% in longitudine capitis; rictu parüm obliquo ; cirris gracilibus, rostralibus supramaxillaribus duplo circiter brevioribus, supramaxillaribus oculo duplo vel plus duplo brevioribus; maxilla inferiore symphysi tuberculo conspicuo nullo, inferneporis conspicuis nullis; labiis mediocribus teretibus, transversim rugosis; operculo latitudine 2 cirplter in ejus altitudine, margine inferiore rectiusculo; apertura branchiali sub praeoperculi margine posteriore desinente; dentibus pharyngealibus nncinato-cochleariforraibus 2.3.5/5.3.2; osse scapulari trigono apice acute rotundato; dorso valde elevato, angulato, ventre multo altiore; ventre ante pinnas ventrales plano lateribus angulato, post pinnas ventrales rotundato noncarinato; cauda altitudine 1-/3 circiter in longitudine capitis ,- squamis dimidio libero et vulgo etiam dimidio basali longitudinaliter vel subradiatim striatis, 37 in linea laterali, 13 in serie transversali absque ventralibus infimis quarum 7 (6V2) supra lineam lateralem, 14 in serie longitudinali oeciput inter et pianam doTsalem, ventre infimo longitudinaliter triseriatis serie media postrorsum magnitudine sensim accrescentibus posticis iis seriebus lateralibus ftiajoribus ; linea laterali rectiuscula antice tantum deelivi, lineam rostro-caudalem non attingente, singulis squamis tubulo simplice mediam squamam vulgo non superante notata; pinna dorsali supra basin ventraliura incipiente, acuta, emarginata, corpore non multo humiliore, multo sed multo minus duplo altiore quam basi longa, spina valde crassa postice dentibus magis armata cum parte ejus flexili capite non multo longiore; pinnis pectoralibus et ventralibus acutis, longitu- dine subaequalibus C'/t ad 6 Va in longitudine corporis, pectoralibus ventrales vix vel non, ventra- libus analem non attingentibus; anali acuta emarginata, dorsali multo sed multo minus duplo humi- liore, duplo vel duplo fere altiore quam basi longa, radio simplice tertio mediocri dimidio basali tantum osseo; pinna caudali basi tantum squamosa, profunde incisa lobis acutis 4'/'2 ad 5 in longi- tudine corporis; coloi'e corpore superne viridi, inferne argenteo; genis, rostro fronteque striis tran- sversis gracillimis vulgo roseis non semper conspicuis; iride flava, superne fusca; pinnis hyalino- roseis vel flavescentibus , dorsali et caudali plus minusve fusco arenatis.

B. 3. D. 4/8 vel 4/9. P. 1/17 vel 1/18. V. 2/9. A. 3/5 vel 3/6 vel 3/7. C. 8/17/8 vel 7/17/7 lat. brev. inel.

Syn. Barbus armatus Val, Poiss. XVI p. 121. Barleau armé Val., Poiss. XVI p. 121.

Barbus Valendennesii Blkr, Verh. Bat. Gen. XXIII Ichth. M. O. Java p, 17. Lawak, Lalaxvak Mal. Bat.; Wader Javan. ; Seren, Sakka Sundan.

Hab. Java (Batavia, Perdana, Parongkalong , Surabaja), in fluviis. Sumatra (Lahat), in fluviis.

Longitudo 15 speciminum 120'" ad 232"'.

Aanin. De soort, welke ik vroeger sleclits aarzelende als eene van Barbus arma- tus Val. verschillende beschouwde en onder den naam van Barbus Valenciennesü beschreef, is mij sedert gebleken niet wel eene andere te kunnen zijn als de boven- genoemde.

Zij behoort tot eene andere type van het subgenus Cyclocheilichthys dan Cyclo-

47

370

cheilichthys enoplos en Cyclocheilichthys macracanthus , wegens hare enkelvoudige zijlijn-buisjes, meer gedrongen ligchaam en stomper profiel.

Tot deze type behooren twee mijner soorten , Cyclocheilichthys armatus en Cy- clocheilichthys repasson, welke in ongeveer dezelfde verhouding tot elkander staan als Cyclocheilichthys enoplos en Cyclocheilichthys macracanthns en welker verschil- len te vinden zijn in de lengte- en hoogte-evenredigheden van kop, oogen en staart, waarbij zich nog voegen eenige bijzonderheden in de kleurteekening.

Cyclocheilichthys armatus is van Cyclocheilichthys repasson voornamelijk te on- derkennen aan hooger ligchaam, korteren en stomperen kop, hoogeren staart en afwezigheid van zwartachtige staartvlek. Zij is op Java niet zeldzaam en schijnt vooral veelvuldig voor te komen in de Kalimas in Oost-Java. Zij leeft echter ook in de rivieren van Sumatra, van waar ik haar ontving van Lahat, aan het hoo- gere gedeelte van het gebied der Moessi, in de residentie Palembaug.

Cyclocheilichthys {Cyclocheilichthys) repasson Blkr. — Vierdradige Kring- lipkarper. Atl. Cypr. Tab. XXVI.

Cycloch. (Cycloch.) corpore oblongo compresso, altitudine 8^3 fere ad 8V2 in ejus longitudine, latitudine 2Va ad 2% in ejus altitudine; capita aouto 4.^3 ad i^/i in longitudine corporis cum, 3% ad 3^6 in longitudine corporis absque pinna caudali; altitudine capitis IV2 circiter, latitudine 2 circiter in ejus longitudine; distantia rostri apicem inter et nucham 2% ad 3 fere in distantia occi- put inter et radium dorsalem posticum; oculis diametro 2% ad 3 in longitudine capitis, diametro 1 fere ad 1 in capitis parte postoculari, diametro 2/3 ad 1 fere distantibus, membrana palpebrali iridis marginem externum tantum tegente apertura subcirculari ; rostro acuto, convexo, oculo ju- nioribus et aetate provectis breviore, vix ante os prominente; naribus orbitae multo magis quam rostri apici approximatis ; linea rostro-dorsali rostrum inter et nucliam concava, nucha valde con- vexa; linea interoculari rectiuscula vel concaviuscula ; osse suborbitali anteriore oblongo-trigono, non multo longiore quam alto, margine posteriore subverticali convexo, apice acuto antrorsum spectante, dimidio inferiore crista longitudinali subhorizontali percurso; osse suborbitali 2° elongato-tetragono , antice quam postice altiore, duplo circiter longiore quam alto, osse suborbitali 1° duplo vel plus duplo humiliore; maxilla superiore maxilla inferiore longiore, verticaliter deorsum valde protractili, vix ante oculum desinente , 3^/3 ad 3*/2 in longitudine capitis ; rictu parum obliquo ; cirris gracilibus , supramaxillaribus rostralibus longioribus, oculo duplo vel plus duplo brevioribus; maxilla inferiore sympbysi tuberculo conspicuo nullo, inferno poris conspicuis nullis ; labiis mediocribus teretibus, transversim rugosis; operculo latitudine 2 fere ad 2 et paulo in ejus altitudine, margine inferiore rectiusculo vel convexiusculo; apertura branchiali sub praeoperculi margine posteriore desinente; dentibus pharyngealibus uncinato-cochleariformibus 2.3.5./5.3.2 ; osse scapulari trigono acutiuscule rotundato; dorso valde elevato, ventre multo altiore; ventre ante pinnas ventrales plano lateri- bns angulato, post pinnas ventrales rotundato non carinato; cauda altitudine 2 ad 2 et paulo in longitudine capitis ; squamis dimidio libero et dimidio basali longitudinaliter vel subradiatim stria- tis , 37 vel 38 in linea laterali , 13 in serie transversali absque ventralibus infimis quarum 7(6*/3 Bupra lineam lateralem, 12 vel 13 in serie longitudinali occiput inter et pinnam dorsalem, ventre jnfimo longitudinaliter triseriatis , serie media postrorsum magnitudine sensim accrescentibus posticis

371

iis seriebus lateralibus majoribus ; liaea laterali rectiuscula, antice tantum declivi, lineam rostro- caudalem non attingente, singulis squarais tubulo simplice mediam squamam vulgo non attingente notata; pinna dorsali supra basin pinnarum ventralium incipiente, acuta, emarginata corpore non vel non multo humiliore, non multo miaus duplo altiore quam basi longa, spina valde crassa postice dentibus magnis serrata cum parte ejus flexili capite sat multo longiore; pinnis pectoralibus et ven- tralibus acutis, longitudine subaequalibus ö^ ad 6 in longitudine corporis, pectoralibus ventrales attingentibus , ventralibus analem non attingentibus ; anali acuta , emarginata , dorsali multo sed multo minus duplo humiliore, duplo vel duplo fere altiore quam basi longa, radio simplice tertio mediocri dimidio basali tantum osseo ; pinna caudali basi tantum squamosa , profunda incisa , lobis acutis 3*/5 ad 4'/3 in longitudine corporis; colore corpore superne viridi, inferne argenteo ,- irideflava, superne fusca; rostro, genis fronteque striis gracillimis confertis transversis rubescentibus non semper conspicuis ; squamis dorso , lateribus caudaque singulis basi macula tetragona vel trigona vel subsemilunari nigricante-violacea ; canda macula magna rotanda nigro-violacea in linea laterali basi pinnae caudalis contigna; pinnis roseis, dorsali et caudali fusco marginatis.

B. 3. D. 4/8 vel 4/9. P. 1/17 vel 1/18. V. 2/9. A. 3/5 vel 3/6. C. 7/17/7 lat. brev. incl.

Syn. Barbus repasson Blkr, Diagn. beschrijv. nieuwe vischs. Sumatra Tient. V tot X , Nat. T. Ned. Ind. IV p. 295. Eepasson Lampong.

Hab. Sumatra (Pangabuang, Moearakompeh) , in fluviis. ,

Longitudo 3 speciminum 170'" ad 220'".

Aanm. Cyclocheilichthys repasson is zeer na verwant aan Cyclocheilichthys arma- tus , doch onderscheidt er zich van door grooteren kop en grootere oogen , spitserea snuit, staartvlek en schubvlekjes. Voorts gaat bij Cyclocheilichthys armatus de hoogte van den staart slechts ongeveer 1 1 maal in de lengte van den kop en daarentegen de afstand van de snuitspits tot aan den nek 3^ tot 3^ malen in den afstand van het achterhoofd tot aan den achtersten rugvinstraal. Bij Cyclocheilichthys armatus is ook dikwijls één aarsvinstraal méér aanwezig dan bij Cyclocheilichthys repasson, doch dit kenmerk is niet standvastisr.

De hier beschrevene soort is mij tot dus verre slechts geworden uit de rivieren van Oost-Sumatra.

Cyclocheilichthys (Siaja) microlepis Blkr. — Kleinschubbige Kringlipkarper. Atl. Cypr. Tab. XXVIII iig. 2.

Cycloch. (Siaja) corpore elongato vel oblongo corapresso, altitudine 5 ad 43/4 in ejus longitudine, la- titudine 2 circiter in ejus altitudine; capite acuto 4^/^ ad 5'/3 fere in longitudine corporis cum , SVs ad 4v4, in longitudine corporis absque pinna caudali ; altitudi'ne capitis 1% adlVs, latitudine 2*/* ad 1^6 in ejus longitudine; oculis diametro 22/3 ad 3 in longitudine capitis, diametro ^/s ad 3/4 distantibus, mem- brana palpebrali iridis marginem externum tantum tegente, apertura subcirculari ; rostro acutiusculo convexo, junioribus et aetate provectis oculo breviora non ante os prominente; naribus orbitae mul- to magis quam rostri apici approximatis ; linea rostro - dorsali rostrum et nucham inter rectiuscu- la vel concaviuscula, nucha convexa; osse suborbitali anteriore oblongo -trigono, minus duplo lon- giore quam alto, margine posteriore subverticali, margine inferiore subhorizontali , apice acuto an-

^72

trorsum spectante, dimidio inferiore crista humili non ramosa longitudinali margini ossis inferioii approxiraatis; osse suborbitali 2" oblique elongato - qqadratiusculo autice qiiam postice altiore, osse suborbitali 1'' duplo vel plus duplo humiliore; maxilla superiore maxilla inferiore longiore, verticali- ter deorsum valde protractili, vix ante oculum vel sub oculi margino anteriore desipente, 3';>, ad S'/a in longitudine capitis; rictu parum obliquo; cirris gi-acilibus oculo duplo vol plus duplo breviori- bus; maxilla inferiore sympliysi tuberculo conico obtuso brevi, inferne poris conspicuis nullis: labiis raediocribus teretibus parte eorum libera non rugosis; operculo latitndine l^/ö ad 2 fere in ejus alti- tudine, margine inferiore rectiasculo; apertura branchlali subverticali sub operculi parte anteriore vel sub praeoperculi margine posteriore desinente; dentibns pharyngealibus uncinato - coclileariformibns 2.3.5/5.3.2; osse scapulari trigono obtusiuscule vel acutiuseale rotundato; dorso elevato angulato, ventre multo altiore; ventre ante pinnas ventrales plano lateribus angulato, post pinnas ventrales rotundato non carinato; cauda altitudine plus quam 2 in longitudine capitis; squamis dimidio libe- ro et saepeetiam dimidio basali longitudinaliter vel subradiatim striatis, 59 vel GO in linea latera- li, 17 in serie transversali absque ventralibus infimis quarum 9 (8'/^) supra lineam lateralem , 17 vel 18 in serie longitudinali occiput inter et pinnam dorsalem, ventre. infimo longitudinaliter quinque- seriatis, serie media postrorsum magnitudine sensim accrescentibus posterioribus iis seriebus latera- libus paulo majoribus; linea laterali recta, antice tantum declivi, lineam rostro - caudalem non attin- gente, singulis squamis tubulo brevi simplice mediam squamam vulgo non attingcnte notata; pinna dorsali paulo ante basin pinnarum ventraliura incipiente, acuta, emarginata, curpore paulo altiore, paulo altiore quam basi longa, spina gracili postice denticulis conspicuis serrata cum parte ejus flexili capite longiore; pinnis pectoralibus et ventralibus acutis, pectoralibus ventralibus paulo brevioribus R ad 6'/i in longitudine corporis ventrales attingentibus, ventralibus analem non attingentibus ; anali acuta emarginata, dorsali multo sed multo minus duplo humiliore, duplo vel plus duplo altiore quam basi longa, radio simplice tertio gracili dimidio basali tantum osseo ; pinna caudali basi tantum squa- mosa, profunde incisa, lobis acutis -iV* ad 4% in longitudine corporis ; colore corpore superne viridi , inferne argenteo ; iride flava; pinnis dorsali et caudali roseis arena fusca marginatis, ceteris roseo- flavescentibus vel flavescente-hyalinis.

B. 3. D. 4/14 vel 4/15 ad 4/17 vel 4/18. P. 1/16 ad 1/18. V. 2/9. A. 3/5 vel 3/6. C. 6/17/6 vel 7/17/7 lat. brev, incl.

Syn. Capoëta microlepis Blkr, Vierde bijdr. ichthyol. Borneo, Nat. Tijdschr. Ned. Ind. II p. 206.

Hab. Borneo (Bandjermasin, Pontianak), in fluviis. Sumatra (Palembang), in flüviis.

Longitudo 4 speciminum 135'" ad 272'".

Aanm. De lange veelstraligc met een° getanden doorn gewapende rngvin en de twee bovenkaaksdraden van onderwerpelijke soort zouden kunnen doen denken aan eene Cyprinion. Het onderzoek der monddeelen leert echter, dat zij tot de Cheilognathinen behoort en de bouw der lippen en de habitus van kop en ligchaam wijzen haar eene plaats aan in het geslacht Cyclocheilichthys , terwijl hare twee bovenkaaksvoeldraden haar tot het subgenus Siaja doen brengen.

Zij wijkt echter van alle overige bekende soorten van Siaja af, vooreerst door hare talrijke rugvinstralen en het slanke en fijn getande van den rugdoorn , en ten andere door de talrijkheid harer schubben , zoowel op de overlangsche als dwarschc reijen.

373

Siaja microlepis staat daardoor zeer scherp gekenmerkt daar in de groote familie der Cyprinoïden. In algemeenen habitus nadert zij nog het meest tot Cyclochei- lichthys macracanthus, maar hare kleine schubben, talrijke rugvinstralen en slanke rugdoorn doen haar er bij den eersten oogopslag van onderkennen.

Ik heb van deze soort tot nog toe slechts voorwerpen ontvangen , gevangen in de Barito, de Kapoeas en de Moessi, de drie grootste stroomen van den Indischen archipel.

CyclocheiUchthys (Siaja) macropus Blkr. — Grootvoetige EringUpkarper. Atl. Cypr. Tab. XXVII fig. 2.

Cycloch. (Siaja) corpore oblongo compresso, altitudine 3^/3 circlter in ejus longitudïne, latitudine 2 circiter in ejus altitudine; capite acuto 4^2 in longitudine corporis cura, 3'/3 ad 3'/4 in longitudïne corporis absque pinna caudali; altitudine capitis iVa fere, latitudine 2 fereinejus longitudine; ocu- lis diametro 2^6 circiter in longitudine capitis , diametro ^/s circiter distantibus , membrana palpebrali iridis raarginem externum tantum tegente, apertura subcirculari ; rostro acuto convexo, oculo bre- viore, non vel vix ante os prominente; naribus orbitae multo magis quara rostri apici approxima- tis; linea rostro-dorsali rostrum inter et nucham concaviuscula, nucha leviter convexa; linea inter- oculari rectiuscula vel concaviuscula; osse suborbitali anteriore oblongo- trigono, multo minus duplo longiore quam alto, margine posteriore subverticali inferne rotundato, apice acuto antrorsum spec- tante, dimidio inferiore crista longitudinali subhorizontali percürso ; osse suborbitali 2° elongato- oblique tetragono ; antice quam postice multo altiore, osse suborbitali anteriore duplo circiter humilio- re; maxilla superiors maxilla inferiore longiore, verticaliter deorsum valde protractili, ante oculum desinente, 3% circiter in longitudine capitis ; rictu parum obliquo; cii'risgracillimis brevissimis oculo triplo circiter brevioribus , vix conspicuis; maxilla inferiore symphysi tuberculo obtuso vix conspicuo , inferne poris conspicuis nullis; labiis mediocribus, teretibus, transversim rugosis ; operculo latitudine l^/z ia ejus altitudine , margine inferiore convexiusculo vel rectiusculo ; apertura brancLiali subverti- cali, sub praeoperculi margine posteriore desinente; dentibus pharyngealibus uncinato-cochleariformibns 2.3.4/4.3.2 ; osse scapulari trigono obtuse rotundato ; dorso elevato valde angulato ventre multo al- tiore; ventre ante pinnas ventrales plano lateribus angulato, post pinnas ventrales rotundato non carinato ; cauda altitudine 2 in longitudine capitis; squamis dimidio libero et frequenter etiam dimidio basali longitudinalitor subradiatim striatis , 35 in linea laterali, 13 in serie transversali absque ven- tralibus infimis quarum 7 ( 6'/2 ) supra lineam lateralem , 12 vel 13 occiput inter et pinnam dorsalem, ventre infimo longitudinaliter triseriatis, serie media postrorsum magnitudine sensira accrescentibiis posterioribus iis seriebus lateralibus majoribus ; linea laterali rectiuscula, antice tantum declivi, li- neam rostro-caudalera non vel vix attingente, singulis squamis tubulo simplice mediam squaman vulgo superante notata ; pinna dorsali supra basin ventralium incipiente , acuta, emarginata, corpore non vel vix humiliore, nou multo minus duplo altiore quam basi longa, spina valde crassa postice dentibus magnis armata , cum parte ejus fiexili capite longiore; pinnis pectoralibus et ventralibu» acutis, pectoralibus ventrallbus sat multo brevioribus 6V4 circiter in longitudine corporis ventrales attingentibus , ventralibus 5 circiter in longitudine corporis, analem non attingentibuS; anali acuta, emarginata., dorsali multo sed multo minus duplo humiliore, duplo circiter altiore quam basi longa, radio simplice tertio mediocri dimidio basali tantum osseo ; pinna caudali basi tantum squamosa, pro- funde incisa , lobis acutis SVa circiter ia longitudine corporis; colore corpore superue dilute viridi,

374

interne argenteo ; irideflava, superne lusca; squamis corporo superae aureo marginatis ; cauda nia- cula rotunda nigricante-violacea in linea laterali basi pinnae caudalis contigua ; pinnis dilute roseis , dorsali et caudali fuscescente marginatis et plus minusve fusco arenatis.

B. 3. D. 4,8 vel 4,9. P. 1/15 vel 1/16. V. 2/9. A. 3 5 vel 3,6. C. 7/17,7 lat. brev. incl.

Hab. Borneo (Pontianak), in fluviis.

Longitudo speciminis unici 97'".

Aanui. Mijn eenig voorwerp van de hier besclirevene soort ontving ik eenio-e jaren geleden van Pontianak. Zij heeft groote overeenkomst met Siaja siaja, doch laat er zich nog gemakkelijk van onderkennen door hooger ligchaam, uiterst dunne en kleine lipdraden , 2 schubben minder op eene overlangsche rei, betrekkelijk zeer groote buikvinnen, de formule der keelgatbeenstanden en zeer dunne en korte voeldraden.

Cyclocheilichthys (Siaja) siaja ]31kr. — Tweedradige KringUpkarper. Atl. Cypr. Tab. XXIX fig. 3.

Cycloch. (Siaja) corpore oblongo compresso, altitudine 4i/3 ad 4 fere in ejus longitudine, latitu- dine 2 ad 22/3 in ejus altitudine; capite acuto 43/5 ad 4^/4 in longitudine corporis cum, 32/5 ad 83/4 in longitudine corporis absque pinna caudali; altitudine capitis li/g, latitudine 2 circiter in ejus longitudine; cculis diametro 3 circiter in longitudine capitis, diametro ^ji, ad 1 distantibus, mem- brana palpebrali iridis marginem externum tantum tegen te, apertura subcirculari ; rostro acuto con- vexo, oculo paulo breviore, non vel vix ante os prominente; naribus orbitae multo magis quam rostri apici approximatis , linea rostro-dorsali rostrum inter et nucham concaviuscula, nucha (con- vexa; linea interoculari rectiuscula vel concaviuscula; osse suborbitali anteriore oblongo, multo minus duplo longiore quam alto, margine posteriore subverticali inferne rotundato, apice acuto antrorsum spectante, dimidio inferiore crista longitudinali subhorizontali percurso; osse suborbitali 2° oblongo-tetragono osse suborbitali 1° plus duplo hurailiore ; maxilla superiore maxilla inferiore longiore, verticaliter deorsum valde protractili, ante oculum desinente, SVs ad S^/s in longitudine capitis; rictu parum obliquo; cirris gracilibus oculo duplo circiter brevioribus: maxilla inferiore symphysi tuberculo conico obtuso brevi , inferne poris nullis conspicuis ; labiis mediocribus teretibus, transversim rugosis; operculo latitudine I3/4 ad 2 in ejus altitudine, margine inferiore rectiusculo vel convexiusculo ; apertura branchiali subverticali, sub praeoperculi margine posteriore desinente; dentibus pbaryngealibus uncinato-cocbleariformibus 2.3.5/5.3.2; osse scapulari trigono apice acutiuscule rotundato ; dorso elevato angulato ventre multo altiore ; ventre ante pinnas ventrales plano lateribus angulato, post pinnas ventrales rotundato non carinato; cauda altitudine 2 et paulo ad 2V3 in lon- gitudine capitis ; squamis junioribus non vel vix striatis , aetate provectis dimidio libero et frequenter etiam dimidio basali longitudinaliter subradiatira striatis, 37 in linea laterali , 13 in serie transversali absque ventralibus infimis quarum 7 {6','2) supra lineam lateralem, 14 vel 15 ia serie longitudinali occiput inter et pinnam dorsalem, ventre infimo longitudinaliter triseriatis serie media postrorsum sensim magnitudine accrescentibus posterioribus seriebus lateralibus majoribus; linea laterali rec- tiuscula antice tantum declivi, lineam rostro-caudalem non attingente, singulis squamis tubulo sim- plice brevi mediam squamam non attingente notata ; pinna dorsali supra basin ventralium incipiente , acuta, emarginata, corpore paulo ad vix humiliore, multo minus duplo ad duplo fere altiore quam basi longa, spina valde crassa postice dentibus magnis armata cum parte ejus flexili junioribus

375

capite breviore aetate provectis capite longiore ; pinnis pectoralibus et ventralibus acutis , longitudine subaequalibus , 6'/4 ad 7 in longitudine corporis, pectoralibus ventrales attingentibus vel subattin- gentibus, ventralibus analem non attingentibus; anali acuta, emarginata, dorsali multo sed multo minus duplo bumiliore, duplo fere ad duplo altiore quam basi longa, radio simplice tertio dimidio basali tantum osseo; caudali basi tantum squamosa, profunde incisa, lobis acutis 4 et paulo ad 4V4 in longitudine corporis; colore corpore superne viridi, inferne argenteo; genis rostroque strüs transversis gracillimis numerosis rubris; iride fiava, superne fusca; regione suprascapulari frequen- ter macula oblonga violaceo-nigra ; cauda vulgo macula rotunda nigra in linea laterali basi pinnae caudalis approximataj squamis dorso, lateribus caudaque singulis basi macula transversa trigona vel semilunari nigro-violacea ; pinnis pectoralibus flavescentibus vel roseis, ceteris roseis vel rubris, dorsali et caudali membrana vulgo plus minusve fuico vel nigricante arenatis.

B. 3. D. 4/8 vel 4/9. P. 1/18. V. 2/9. A. 3/5 vel 3/6. C. 8/17/8 vel 7/17/7 lat. brev. incl.

Syn. Capoëta enoplos Blkr, Vijfde bijdr. ichth. Borneo, Nat. T. Ned. Ind. II p. 431. Capoëta siaja Blkr, Vijfde bijdr. ichth. Borneo, Nat. T. Ned. Ind. II p. 432. Siaja Mal. Sum.

Hab. Borneo (Sambas, Pontianak), in fluviis.

Sumatra (Padang, Solok, Meninju, Sinkara), in fluviis et laeubus.

Longitudo 8 speciminum 97'" ad 198'".

Aanm. Capoëta siaja, welke ik vroeger voor eene eigene soort hield en ter aan- gehaalde plaatse slechts kortelijk vermeldde, is mij sedert gebleken, na het ont- vangen van meerdere voorwerpen van verschillende grootte, dezelfde soort te zijn als Capoëta enoplos. De schoudervlek en staartvlek ontbreken bij sommige voor- werpen, waarschijnlijk wegens minder goeden toestand van bewaring. Ik heb den welluidenden inlandschen naam der soort gebezigd als subgenerischen en dien ook voor de soort behouden , omdat de naam // enoplos" reeds gegeven is aan eene soort van het subgenus Cyclocheilichthys. Cyclocheilichthys (Siaja) siaja bezit weder geheel de type van het geslacht, van welke slechts Cyclocheilichthys (Siaja) microlepis eene uitzondering maakt door hare veelstralige rugvin. Zij is kenbaar aan hare 37 schub- ben in de zijlijn, aan hare betrekkelijk korte buikvinnen, die 6^ tot 7 malen gaan in de lengte des ligchaams en aan de hoogte des ligchaams zelve welke bijkans 4 tot 4^ malen gaat in zijne lengte, en aan de lengte harer voeldraden.

Cyclocheilichthys (biaja) Deventeri Blkr. — Van Deventer s Kringlipkar- per. Atl. Cypr. Tab. XXVII fig. 1.

Cycloch. (Siaja) corpore oblonge corapresso, altitudine 3% in ejus longitudine , latitudine 2^/3 cir- citer in ejus altitudine; capite acutiusculo 5 et paulo in longitudine capitis cum, 3^/4 in longitu- dine corporis absque pinna caudali ; altitudine capitis V/3 ad IV* , latitudine 2 circiter in ejus longitudine; oculis diametro 3 circiter in longitudine capitis, diametro 1 fere distantibus , membrana palpebrali iridis marginem externum tantum tegente , apertura subcirculari : roste acutiusculo con- vexe, oculo breviore, non ante os prominente; naribus orbitae magis quam rostri apici approxima- tis; linea rostro-dorsali rostrum inler et nucham concaviuscula , nucha convexa; linea interoculari

376

convexiuscüla ; osse suborliitali anteriore oblnngo-trigono , minus duplo longlore qnam alto, margine posteriore subverticttli , margine inf'eriore subtioiizontali , apice acuto antrorsum spectante, dimidio inferiore crista longitudinali mavgini ossis inferiori approximata non ramosa; osse suborbitali 2° elongato-tetragono osse suborbitali 1^ plus dnplo humiliore ; maxilla superiore maxilla inferiore longiore, deorsum valde protractili, sub oculi margine anteriore vel vix ante oculum desinente, S',2 circiter in longitudine capitis; rictu sat obliquo; cirris gracilibus' oculo paulo brevioribus ; maxilla inferiore symphysi tuberculo obtuso parum conspicuo , inferne poris conspicuis nullis; labiis mediocribus teretibus; operculo latitudine 13,4 circiter in ejus altitudine, margine inferiore rectius- culo; apertura branchiali sub praeoperculi parte posterioro desinente; dentibus pharyngealibus unci- nato-contusoriis 2.3.5/5.3.2 ( ? ) ; osse seapulari trigono obtuse rotundato ; dorso elevato angulato ven- tre multo altiore ; ventre ante pinnas ventrales plano lateribus angulato, post pinnas ventrales carinato ; cauda altitudine 2 circiter in longitudine capitis; squarais plurimis dimidio basali et dimidio libero e centre communi radiatira striatis, 34 p. m in linea laterali . 11 vel 12 in serie transversali absque ventralibus infltnis quarum 6 ( S'/a ) supra lineam lateralera , 12 p. m. in serie longitudinali occiput inter et pinnam dorsalem ; linea laterali recta, antice tantum declivi, infra lineam rostro-cau- dalem non descendente, singulis squamis tubulo simplice mediam squamam vulgo attingente no- tata; pinna dorsali paulo post basin pinnarum ventralium incipiente, acuta, emarginata, eorpore paulo humiliore , non multo minus duplo altiore quam basi longa , spina mediocri postice dentibus bene conspicuis serrata , ciim parte ejus flexili capite longiore ; pinnis pectoralibus et ventralibus acutis longitudine subaequalibns , 6 circiter iü longitudine corporis , pectoralibus ventrales attingen- tibus, ventralibus analem nou attingentibus; anali acuta leviter emarginata, dorsali duplo fere humi- liore, non multo altiore quam basi longa, radio simplice tertio gracili basi tantum osseo ; pinna caudali basi tantum squamosa , profunde incisa , lobis acutis 4 circiter ia longitudine corporis j colore eor- pore superne viridi , inferne argenteo ; iride flava; squamis dorso, lateribus caudaque plurimis basi vittula transversa gracili ex arena fusca composita; cauda macula diffusa rotunda coeruleo- violacea in linea laterali basi pinnae caudalis approximata; pinnis aurantiaco-flavis vel roseis, dor- sali et caudali arena fusca snarginatis.

B. 3. D. 4/8 vel 4/9. P. 1/12. V. 2,9. A. 3/5 vel 3/6. C. 7/17/7 vel 8/17/8 lat. brev. inol.

Syn. Capoé'ta Bevenleri Blkr, Verslag verzam. vischs. Oost- Ja va, Nat. ï. Ned. Ind. IX p. 413.

Hab. Java (Grati), in lacu.

Longitudo speciminis unici 113"-.

Aanm. Ik ben niet geheel zeker omtrent de getallen der onderkeelgatbeens- tanden bij deze soort. Een nader onderzoek van die tanden bij mijn eenig voor- werp heeft mij slechts doen tellen 3.4/4.3 , doch ik zie nog de sporen van de kassen van uitgebrokene tanden , zonder dat ik met zekerheid de getallen daar- van kan opgeven.

Siaja Deventeri heeft veel overeenkomst met Siaja siaja en Siaja macropus , doch zij is gemakkelijk herkenbaar aan de plaatsing der riigvin geheel achter den grond der buikvinnen en aan de aanwezigheid van slechts G overlangsche schubreijen boven de zijlijn.

De eenige bekende vindplaats dezer soort is het meer van Grati , in Oost-Java , van waar ik mijn voorwerp ontving door de welwillendheid van den heer S. Van Deventer, thans inspekteur van financiën, ter wiens eere ik haar heb benoemd.

377

CyclodieiUchthys (Siaja) heteronema Blkr. — Franjedradige Kringliphar- per. Atl. Cypr. Tab. XXIX fig. 1.

Cycloch. (Slaj.) corpore oblongo compresso. altitudinc 33 4 ad S-'sin ejus longitudine, latitudine 2i,i adüVsiiejus altitudine; caplto obtusiusciilo 5 fere in longitudine corporis ciim. S'-^/'s ad SVjin longitu- dine corpoi'is absque pinna caudali; altitudine capitis 1-/5 circiter, latitudine l^j^ circiter in ejus lon- gitudine; oculis diametro S'/g circiter in longitudine capitis, diametro 1 in capitis parte postoculari, diametro "3 circiter distantibus; membrana palpebrali iridis margincm externum tantum tegenteaper- tura subcirculari; rostro obtuso valde convexo, ocalo breviore, vix ante os prominente; naribus or- bitae magis quam rostri apici approximatis; linea rostro -caudali frontera inter et nucham concavius- cula, nucha convexa; osse suborbitali anteriore pentagono vix vel non altiore quam longo, niargine int'eriore horizontali, marginibus anteriore et posteriore inferioribus brevibus convexis vel truncatis, marginibus superioribus rectiuscnlis vel concaviusculis ia angulum acutum sursum spectantem nari- bus approximatum unitis, dimidio inferiore crista longitudinali horizontali raargini ossis inferiori parallelo percurso; osse suborbitali 2° elongato- tetragono, plus duplo longiore quamalto, osse sub- orbitali 1° duplo circiter humiliore; maxilla superiore maxilla inferiore longiore, verticaliter de- orsum valde protractili, sub oculi limbo anteriore desinente, 3 et paulo in longitudine capitis; ric- tu piirura obliquo; cirris basi carnosis crassis in fila 7 ad 9 divisis filis ex parte basi utiitis lon- gitudine inaequalibus longissimis oculo vix vel nou brevioribus ; maxilla inferiore sympbyai tubercu- lo couico conspicuo, inferne poris conspicuis nullis; labiis gracilibus teretibus , non conspicue rugosis ; operculo latitudine l'^/i ad 2 fere in ejus altitudine, margine inferiore rectiusculo vel concaviusculo; apertura branchiali sub praeoperculi margine posteriore desinente; dentibus pharyngealibus uncinato- cocbleariformibus 1.2.4/4,2.1 ; osse scapulari trigono apice acute rotundato ; dorso elevato angulato ventre multo altiore; ventre ante pinnas ventrales plano lateribus angulato, post pinnas ventrales carinato; <jauda altitudine 2 circiter in longitudine capitis; squamis dimidio libero subradiatim vulgo parce striatis, dimidio basali non striatis, 35 in linea laterali, 12 in serie transversali absque ventralibus infimis quarum C (5'/'-2) supra lineam lateralem, 13 vel 14 in serie longitudinali occiput inter et pinnam dorsalem, ventralibus infimis longitudinaliter triseriatis serie media postrorsum magnitudine sensim accrescentibus posterioribus iis seriebus lateralibus non vel vix majoribus; linea laterali vix curvata lineam rostro - caudalem non attingente, singulis squamis tubulo simplice mediam squamam attingente vel superante notata; pinna dorsali supra basin pinnarura ventralium incipiente, acuta, emarginata, corpore paulo humiliore, duplo fere altiore quam basi longa, spina crassa postice den- tibus magnis serrata cum parte ejus flexili capite non multo longiore; pinnis pectoralibus et ventra- libus acutis. pectoralibus ventralibus paulo longioribus 6 circiter in longitudine corporis ventrales attingentibus; ventralibus anulem attingentibus vel subattingentibus; anali acuta emarginata, dor- sali multo sed minus duplo humiliore, non multo altiore quam basi longa, radio simplice tertio gra- cili toto fere cartilagineo ; pinna caudali basi tantum squamosa, profunde incisa lobis acutis 3^2 ad 3- '3 in longitudine corporis ; colore corpore superne viridi, inferne argenteo ; irideflava, superne fusca: pinnis roseo -aurautiacis vel rubris, caudali fuscescente marginata.

B. 3. D. 4 8 vel 49. P. 1/lC. V. 2,9. A. 3/5 vel 3/G. C. 7/17/7 lat. brev. incl.

Syn. Barbas heteronema Blkr, Zevende bijdr. ichth. Borneo, Nat. T. Ned. Ind. V. p. 44fi.

Hal). Borneo (Sambas), in fluviis.

Longitudo 2 speciminura 108'" et 114'".

Aanm. Een nader naauwkeurig onderzoek mijner voorwerpen heeft uiij doen zien ,

48

378

dat de snuitdraden bij deze niet bestaan , zooals ik vroeger vermeld heb. Wat ik bij een mijner voorwerpen als zoodanig heb aangezien, komt mij thans voor een losgescheurd draadachtig huidlapje te zijn. Aan de regter helft van hetzelfde voorwerp, waar de huid geheel gaaf is, kan ik geen spoor van snuitdraad ontwaren, evenmin als bij het andere voorwerp. De soort is zeer merkwaardig wegens hare veeltakkige bovenkaaksdraden , een bouw, welke, voor zoover mij bekendis, nog bij geen' an- deren visch uit de familie der Cyprinoïden is aangetroffen. Zij vertoont nog eene andere bijzonderheid, welke ik bij geen der soorten van Cyclocheilichthys terug- vind. Bij alle overige soorten namelijk, zijn de beide onderkaaksbeenderen aan de binnenzijde uitgerand en laten eene langwerpig- ovale ruimte tusschen zich over, vermits die beenderen achterwaarts zeer tot elkander naderen en aan de symphysis zich met elkander vereenigen. Bij Siaja heteroneraa bestaat die ovale ruimte niet , vermits de onderkaaksbeenderen er niet zijn uitgerand en in hunne geheele lengte geheel nabij elkander zijn gelegen.

Daar overigens de soort geheel naar de type van Cyclocheilichthys is gebouwd, geloof ik niet, dat in deze bijzonderheden in den bouw van onderkaak en voeldra- den aanleiding mag gezocht worden, haar tot een eigen geslacht te verheffen.

CyclocheiUchtliys {Anematichthys) apogon Blkr. — Baardelooze Kringlip- karper. Atl. Cypr. Tab. XXIX fig. 2,

Cycloch. (Anemat.) corpore oblongo compresso, altitudine SVs ad 8-/5 in ejus longitudine , latitu- dine 2V2 ad 22/3 in ejus altitudine; capite acuto ^^k ad 4V4 in longitudine corporis cum , S'/a ad 3'/3 in longitudine corporis absque pinna caudali; altitudine capitis IV4 ad l^/s , latitudine 2 circiterin ejus longitudine; oculis diametro 3 fere ad S'/a in longitudine capitis, diametro 1 fere ad li/i di- stantibus, raembrana palpebrali iridls marginem externum tantum tegente apertura subcirculari : rostro acutiusculo convexe, junioribus oculo breviore, adultis oculo non breviore, non ante os pro- minente; naribus orbitae multo magis quam rostri apici approximatis; linea rostro-dorsali rostrum inter et nucham concava, nuclia convexa; linea interoculari concaviuscula; osse suborbitali anteriore oblongo-trigono margine posteriore breviore verticali apice acuto antrorsum spectante; osse suborbi- tali 2° gracili oblongo-tetragono , osse suborbitali anteriore duplo vel plus duplo humiliore ; masilla superiore maxilla inferiore longiore, subverticaliter deorsum valde protractili, vix ante oenlum desi- nente, 3 et paulo ad 3 in longitudine capitis; rictu parura obliquo ; maxilla inferiore syraphysi tuber- culo conico brevi obluso, inferne poris nullis conspicuis ; lablis mediocribus teretibus transversim rugosis; operculo latitudine 13/5 ad 2 in ejus altitudine, margine inferiore rectiusculo vel convexius- culo; apertura brancliiali subverticali subpraeoperculi margine posteriore desinente; dentibus pha- ryngealibus uncinato-cochleariforraibus 2.3.4/4.3.2 ; osse scapulari trigono obtuso angulo rotundato : dorso valde elevato angulato, vanti'e multo altiore: ventre ante pinnas ventrales plano lateribus angulato. post pinnas ventrales carinato; cauda altitudine 2 ad 2 fei-e in longitudine capitis: squamis dimidio libero et basali radiatim striatis, 34 vel 35 in linea laterali, 12 vel 13 in serie tran.sversali abs- que ventralibus infimis quarum 7 (C'/a) supra lineam lateralem, 15 in serie longitudinali occipnt inter et pinnara dorsalem, ventre infimo longitudinaliter triseriatis serie media posticis exceptis seriebus

379

lateralibus minoribus: linea laterall rectiuscula antice tantum declivi, lineara rostro-caudalem non attinfrente, singulb squaraia tubulo brevi simpltce mediarn squatnain vulgo nou attingente notata; piand dorsali paulo post basiu pinnarum ventraliura incipiente, acuta, eraarginata, corpore sat multo hurailiore, duplo ad duplo fere altiore quam basi longa, spina crassa postice dentibus magnis ar- mata cum parte eju3 flexili capite non vel non multo longiore; pinnis pectoralibus et ventralibus aoutis longitudine subaequalibus 5'/3 ad 6 ia longitudine corporis, pectoralibus basia ventralium attingentibu3 vel superantibus , ventralibus aoalem nou attingentibus ; anali acuta, emarginata, dor- sali multo sed multo minus duplo humiliore , non multo altiore quam basi longa , radio simplice tertio dimidio basali tantum osseo; pinna caudali basi tantum squamosa, profande incisa, lobis acu- tis 3V2 ad 4 in longitudine corporis; colore corpore superne viridi, inferne" argentto ; rostro et fronte olivaceis vel violascentibus ; genis vulgo striis gracillimis verticalibus subundulatis parallelis nume- rosis rubris; iride flava; squamis dorso, lateribus caudaque omnibus fere basi macula transversa trigona, semilunari vel oblongo-tetragona nigra; cauda juuioribus et vulgo etiam adultis macula nigra rotuuda iu linea laterall basi pinnae caudalis approximata; pinnis rubris vel roseis, dorsali super- ne, caudali postioe et anali inferne vulgo plus minusve fusco arenatis.

B. 3. D. 4/8 vel 4/9. P. 1/16. V. 2/9. A. 3/5 vel 3/6. C. 7/17/7 lat. brev. incl. 8yn. Barbas apogoii Kuhl. ap. Val., Poiss. XVI p. 299.

Systomus apogon Val., Poiss. XVI p. 299; IJlkr, Zesde bijdr. ichth. Borneo, Nat. T. Ned,

Ind. III p. 428. Redang Sundan.; Lauiak, Lalawah Mal. Batav, Hab. Java (Batavia, Bekassi, Buitenzorg), in fluviis. Borneo (Prabukarta , Sambas) , in fluviis. Sumatra (Palembang, Lahat, Solok), in fluviis. Banka (Toboali, Marawang) , in fluviis. Lougitudo 13 speciminum 81'" ad 210'".

De onderwerpeüjke soort was reeds aan Kuhl en Van Hasselt bekend , doch zij is het eerst ter bovenaangehaalde plaatse door den heer Valeuciennes , naar door Kuhl en Van Hasselt gezondene voorwerpen, beschreven. Die beschrijving laat echter te wenschen over en is wat de formule der vinstralen (D. 2/10. P. 12. V. 'J. A. 7. C. 20) niet juist. Zij is gemakkelijk herkenbaar, in den verschen toe- stand, aan de vierkante zwarte vlekjes op den grond van elke schub. Java voedt eene na verwante soort, welke die schubvlekjes meer halvemaanvormig heeft, doch overigens nog verschilt door aanmerkelijk kleineren kop, slankeren rugdoorn en met betrekking tot de lengte van den kop hoogeren staart.

Cyclocheilichthys (Anematichthys) apogon is op Java niet zeldzaam en daar ik haar ook van Eorneo, Banka en Sumatra ontvangen heb, schijnt zij eeae der meest verbreide soorten van haar geslacht te zijn. Op Java en Sumatra komt zij tot vrij hoog in de bovenlanden voor (Buitenzorg, Solok).

Cyclocheilichthys (Anematichthys) apogonides Blkr. — Javasche Kringlip- karper. Atl. Cypr. Tab. XXX fig. 3.

Cycloch. (Auemat.) corpore oblongo compresso, altitudiue 4 ad 3', 3 in ejus longitudine, latitu-

380

dine 2'/2 ad 3 in ejus altitudine ; capite acuto 4^,5 ad 5',.i in ejus longitudine cum, 3i/2 ad 4 in ejus longitudine absque pinna caudali, altitudine capitis l'.s ad I2/5 , latitudine 2 ad 2 fereinejus longitudine; oculis diametro 3 ad S'/s in longitudine capitis, diametro 1 ad 1 et paulo distantibus, membrana palpebrali iridis marginem exteruum tantum tegente apertura subcirculari ; rostro acu- tiusculo convexo, junioribus etaetate provectis oculo bi-eviore, non ante 03 prominente; naribus or- bitae niulto magis quam rostri apici approximatis ; linea rostro-dorsali rostrum inter et nuoham concava , nuclia convexa; linea interoculari rectiuscula; osse suborbitali anteriore oblonge trigono, margine posteriore breviore verticali, apice acuto antrorsum spectante, multo minus duplo longiore quam alto; osse suborbitali 2° gracili, oblongo-telragono, osse suborbitali anteriore duplo vel plus duplo humiliore; maxilla superiore maxilla iuferiore longiore, verticaliter deorsum valde protractili vix ante oculum vel suboculi margine anteriore desinente, 3 et paulo ad 3-/5 in longitudine capitis; lictu sat obliquo; maxilla inferiore sympliysi tuberculo conico brevi obtuso, inferne poris nullis conspicuis; labiis mediocribus teretibus, transversim rugosis: operculo latitudine 2 ad l3/4 in ejus altitudine, margine inferiore rectiusculo; apertura branchiali subverticali sub praeoperculi margine posteriore desinente; dentibus pharyngealibus uncinato-cochleariformibus 2.3.4/4.3.2 vel 1.3.4/4.3.2; osse scapulari trigono obtuso angulo rotundato ; dorso valde elevato angulato, ventre multo altiore: ventre ante pinnas ventrales plano lateribus angulato, post pinnas ventrales carinato; cauda alti- tudine 1^/4 ad 1^5 in longitudine capitis ; squamis dimidio libero et vulgo etiam dimidio basali radi- atim striatis, 36 in linea laterali , 13 ia serie transversali absque ventralibus infimis quarum 7 (6V2) supra lineam lateralem, 15 in serie longitudinali occiput inter et pinnam dorsalem, ventre iufimo longitudinaliter triseriatis, serie media postrorsum magnitudine sensira accrescentlbus posterioribus seriebus lateralibus majoribus; linea laterali rectiuscula, antice tantum declivi, lineam rostro-cau- dalem non attingente, singulis squamis tubulo brevi simpliee mediam squamam vulgo non attingen- te notata; pinna dorsali post basin pinnarum ventralium incipiente, acuta, emarginata, corpore sat multo bumiliore, duplo feread duplo altiore quam basi longa, spina crassa postice dentibus raagnis armata cum parte ejus flexili capite paulo vel non longiore; pinnis pectoralibus et ventralibus acutis, longitudine subaequalibus 5 Va ad 6 in longitudine corporis, pectoralibus basin ventralium attingen- tibus vel paulo superantibus , ventralibus analem non attingentibus; anali acuta, emarginata, dorsali multo sed multo minus duplo humiliore, non multo altiore quam basi longa, radio simpliee tertio dimidio basali tantum osseo; pinna caudali basi tantum squamosa, profunde incisa, lobis acutis 3^,;< ad 4V4 in longitudine corporis; colore corpore superne viridi, iuferne argenteo; iride flava; squamis dorso, lateribus caudaque fere omnibus vulgo basi stria vel macula oblonga gracili transversa fusca; cauda junioribus et vulgo etiam aetate provectis macula rotunda nigricante in linea laterali basi pinnae caudalis approximata; pinnis roseis, imparibus vulgo fusco plus minusve arenatis.

B. 3. D. 4/3 vel 4/9. P. 4/14. V. 2/9. A. 3/5 vel 3/6. C. 7/17/7 lat. brev. incl.

Syn. Syslomus apogonides Blkr, Verslag verzara. vissch. Oost-Java, Nat. T. Ned. Ind. IXp. 410. Laivak, Lalaivak Slal. Bat.; Tjorendjang Sund.

Hab. Java (Batavia, Bekassi, Pandjallu, Ngawi, Surabaja, Pasuruan), in fluviis.

Longitudo 71 specirainum 82'"' ad 176'".

Aanm. Ik heb deze soort genoemd //apogonides" naar hare groote verwantschap met Cyclocheilichthys (Anematichthys) apogon. Volledige reiien voorwerpen van verschillende grootte van beide soorten hebben mij evenwel in de gelegenheid gesteld, de soortelijke verschillen met zekerheid te bepalen. Deze zijn voornamelijk gelegen in het aanmerkelijk kleinere, bij ondervverpelijke soort, van den kop; in

381

de grootere hoogte van den staart met betrekking tot den kop ; in den aanmer- kelijk slankeren rugdoorn , en in de meer halvemaanvormige dan vierhoekige schub- vtekjes, terwijl ook in dit geval aan het geringere aantal borstvinstralen misschien eene soortelijke beteekenis te hechten is. Ook blijft bij de oudere voorwerpen de snuit korter dan het oog, w^at niet het geval is bij Anematichthys apogon. Zij schijnt ook niet zoo groot te worden als laatstgenoemde soort.

De soort schijnt in de rivier Tjitarum (Krawang) veel voor te komen en over geheel Java verbreid te zijn, tot vrij hoog in de bovenlanden (meer van Pandjalloe). Van buiten Java is zij mij nog niet geworden.

Cyclocheilichthys (Anematichthys) janthochir Blkr. — Violethandlge Krincj- Upkar.per. Atl. Cypr. Tab. XXVIII fig. 3.

Cycloch. (Aneraat.) corpore oblongo compresso, altltudine 4^/3 circiter in ejus longitudine, latitudine 2V3 ad 2'/4 in ejus altitudinc; capite acuto 5 fere ia longitudine corporis cum, 3^,3 ad 3* 5 in longi- tudine corporis absque pinna caudali: altitudine capltis l-'/s, latitudine 2 circiter in ejus longitudine; oculis diametro 3V3 circiter in longitudine capitis, diametro 1 circiter distantibus, membrana pal- pebrali iridis raarginem externum tantum tegente apertura subcirculari ; rostro acutiusculo convexe oculo vix vel non longiore, non ante os prominente; naribus orbitae multo magis quam rostri apici approximatis; linea rostro-dorsali rostrum inter et nucham concaviuscula, nucha convexa; linea interoculari rectiuscula vel concaviuscula; osse suborbitali anteriore oblongo-trigono duplo fere lono^iore quam alto, margine posteriore verticali, apice acuto antrorsum spectante; osse suborbitali 2° cracili oblongo -tetragono , osse suborbitali anteriore duplo vel plus duplo humiliore; maxilla su- periore maxilla inferiore longiore, subverticaliter deorsum valde protractili, ante oculum desinente, 3' '2 ad 3^3 in longitudine capitis; rictu parum obliquo; maxilla inferiore syraphysi tuberculo conico breviobtuso, inferne poris nullis conspicuis ; labiis mediocribus, teretibus, trans versim rugosis; oper- culo latitudine l^/s ad 1^/i in ejus altitudine, margine inferiore rectiusculo; apertura branchiali sub- verticali sub praeoperculi margine posteriore desinente; dentibus pliaryngealibus uncinato-cochlearifor- mibus 2. 3.4/4:. 3. 2 ; osse scapulari obtuso postice obliqiie truncato ; dorso elevato angulato ventre multo altiore,- ventre ante pinnas ventrales plano lateribus subangulato, post pinnas ventrales rotundato non carinato; cauda altitudine 2'/4 ad 2' '3 in longitudine capitis; squamis dimidio libero longitudinaliter Riibradiatim, dimidio basali non vel parce longitudinaliter vel subradiatim striatis, 35 in linea la- terali, 12 vel 13 in serie transversali absque ven tralibus infimis quarum 7 (6V2) supra lineam lateralera, 15 in serie longitudinali occiput inter et pinnam dorsalem, ventralibus infimis longitudinaliter triseriatis, serie media iis seriebus lateralibus non majoribus; linea laterali rectiuscula antice tantum declivi, line- am i-ostro-caudalem non attingente, singulis squamis tubulo simplice mediam squamam vulgo attin- gente notata; pinna dorsali supra basin pinnarum ventralium incipiente, acuta, emarginata, corpore paulo humiliore, multo sed multo minus duplo altiore quam basi longa, spina sat erassa postice dentibus mediocribus valde conspicuis armata, cum parte ejus tlexili capite non vel vix longiore; pinnis pectoralibus et ventralibus acutis, longitudine subaequalibus , 6 et paulo ad 6'/3 in longitu- dine corporis, pectoralibus ventrales attingentibus vel subattingentibus, ventrales analem non attin- aentibus ; anali acuta, emarginata, dorsali multo sed valde multo minus duplo humiliore, duplo cir- citer altiore quam basi longa, radio simplice tertio dimidio basali tantum osseo; pinna caudali basi tan-

382

lum squaraosa, profuade inciaa, lobis acutis 4', 4 ad 4', 3 ïn longitudine corporis; colore corpore 3U- perne viridi, infeine argenteo; ii-ide flava; genis striis numerosis confertis verticalibus gracillimis jubescentibus ,■ rostro fronteque prol'unde olivaceis ; fascia oculo-caudali gracili nigro-violacea in linea liiterali: squamis dorso, kitei-ibus caudaque singiilis basi vittula semilunari transversa violascente ; pinnis dorsali et caudali roseis vel carmosinis late nigricante marginatis, dorsali antioe macula magna difFusa trigona profunde violacea ; pinnis pectoralibus Tiolascentibus, ventralibus et anali margarita- ceis vel flavescentibus.

B. 3. D. 4/8 vel 4/9. P. 1/16 vel 1/17. V. 2/9. A. 3/5 vel 3/G. C. 7/17/7 vel 6/16/6 lat. brev. incl.

Syn. Systoinuajanthochir Blkr, Zevende bijdr. ichth. Borneo, Nat. ï. Ned. Ind. V p. 448.

Hab. Borneo (Pontianak), in fluviis.

Longitudo 2 speciminura 195'" et 202'",

Aanm. Van de beide overige mij bekende soorten van Anematichthys is de on- derwerpelij ke soort reeds gemakkelijk te herkennen aan haar slanker ligchaam en doordien de rugvin er boven en niet achter de buikvinnen begint. De herken- ning wordt overigens nog gemakkelijk gemaakt door den met betrekking tot de lengte van den kop aanmerkelijk slankeren staart, den zwarten overlangschen ligchaams- band, de breede zwarte rug vin- en staartvinranden en de violette borstvinnen.

Voor zoover de tegenwoordige kennis reikt, is deze soort eigen aan West-Borneo , waar zij in de Kapoeas leeft.

Bakbüs Cuv. , Règn. anim. ed. 1^ Il p. 192; Heek., Fisch. Syriens p. 27;McCl., Ind. Cjprin. Asiat. Research. XIX p. 26. — Barbeel.

Corpus oblongura vel elongatum compressura, squamis mediocribus vestitum , dorso parum vel medioeriter angulato. Maxillae labiis tere- tibus carnosis inclusae, superior deorsum protractilis. Cirri 4, rostra- les et supramaxillares. Rostrum plus minusve prominens. Os inferum vel subinferura, rietu non vel parum obliquo ante oeulum desinente, ore clauso formam ferri equini referente. Sulcus postlabialis unicus niargini maxillae libero parallelus formam rictus referens. Plica ana- lis squamis majoribus vestita nulla. Pinna dorsalis supra vel ante pin- nas ventrales incipiens et longe ante pinnam analem desinens, basi vagina squamosa nulla, radio simplice postico osseo dentato. Pinna analis pinna dorsali brevior. Dentes phaiyngeales cochleariformes utroque latere 7 ad 10 triseriati.

Aanm. Zooals het geslacht Barbas boven is omschreven zijn daarvan uitgesloten de soorten , welke in dezen arbeid onder Labeobarbus , Cyclocheilichthys en Systomus

383

zijn gebragt. Alle soorten, door vroegere schrijvers en ook vroeger door mij , van den Indischen Archipel als soorten van Barbus vermeld, behooren gedeeltelijk tot de genoemde geslachten, gedeeltelijk tot Leptobarbus, Luciosoma en Barbichthys. Ik ken het geslacht niet naar de natuur, maar het behoeft eene nadere studie om met meer zekerheid bepaald te worden dan met de bestaande gegevens moge- lijk is.

LabeobaPvBüs Rüpp., Neue Nachtr. Beschreib. u. Abbild. neuer Fische im Nil entdeckt 1835 p. 14. — Lipbarbeel.

Corpus oblongum vel elongatum compressum, squamis magnis ve- stitum , dorso parum vel medioeriter angulato. Maxillae labiis teretibus interdum lobatis inclusae , superior valde deorsum protractilis. Cirri 4 , rostrales et supramaxillares. Rostrum plus minusve prominens. Os in- ferum vel subinferum, rictu non vel parum obliquo ante oculum desinente, ore clauso formam ferri equini referente. Sulcus postlabia- lis unicus margini maxillae libero parallelus formam rictus referens. Plica analis squamis majoribus vestita nulla. Pinna dorsalis supra vel ante pinnas ventrales incipiens et longe ante pinnam analem desinens , radio simplice postico edentulo. Pinnae ventrales radiis 2/8. Pinna analis pinna dorsali brevior. Dentes pharyngeales coehleariformes vel subcochleariformes utroque latere 7 ad 10 triseriati.

Aanm. Zooals het geslacht Barbus oorspronkelijk door Cuvier was opgesteld, om- vatte het de vierdradige soorten van verschillende geslachten , welke sedert zijn op- gesteld. Van die geslachten waren gemakkelijk en naar scherpe kenmerken van Barbus Cuv. af te zonderen de geslachten der Phalakrognathinen Opistocheilos Blkr, Schizopyge Heek. en Oreinus McCl. en de genera der Cheilognathinen Schizothorax Heek., Racoma McCl., Aulopyge Heek. en Hypselobarbus Blkr.

Moeijelijker was het, de zeer talrijke, na afscheiding dezer geslachten, overblij- vende soorten van Barbus Cuv. te rangschikken. De vele vormverscheidenheden bij talrijke soorten moesten wel er toe leiden , te beproeven , ze onder verschillende ge- slachten te plaatsen , doch om die splitsing met goed gevolg te beproeven was noo- dig de beschikbaarheid van alle die vormverscheidenheden en eene grondige studie van de door de verschillende schrijvers minder of meer naauwkeurig bekend ge- maakte soorten, eene studie die in de eerste plaats vereischte, dat alle soorten op alle kenmerken van eenisr belang naauwkeurig werden onderzocht. Tot die kenmer- ken breng ik de lipvorming, de gedaante en uitgestrektheid der achterlipsgroeve , de

3S4

gedaante van het voorste onderoogkuilsbeen , het beschubt of niet beschubt zijn van den grond der rugvin, de uitgestrektheid der kieuwopeuing, de gedaante en formule der keelgatstanden, enz.

Maar voor vele soorten, door uitmuntende ichthyologen beschreven en afgebeeld, blijft men, indien men die soorten niet naar de natuur kan raadplegen, dienaan- gaande geheel in het onzekere en men vraagt zich ook af, of de door hen ge- gevene afbeeldingen, waar ze den rugvingrond schubloos voorstellen, de natuur te- ruggeven of niet.

De heer Rüppell heeft tot een eigen geslacht verheven, onder den naam Labeo- barbus, die barbeelen, bij welke de onderlip kwabvorraig verlengd is. Maar indien het geslacht Labeobarbus slechts door de onderlipkwab alleen van Barbus te onderken- nen zou zijn, blijkt het niet aannemelijk te wezen, vermits die kwab alle graden van ontwikkeling bij verschillende soorten vertoont , zoodat men van sommige naauwe- lijks een spoor er van ontwaart.

Heckel heeft nog andere soorten, onder den geslachtsnaam Luciobarbus, van Barbus Cuv. afgezonderd op grond van een onbeduidend verschil in de getallen der keelgatstanden en een' spitseren snuit dan bij de gewone soorten van Barbus. In- dien dit geslacht op geene meer natuurlijke en scherpere wijze is te omschrijven , is het evenmin houdbaar als Labeobarbus , volgens de bepaling van den heer Rüppell.

De soorten van het geslacht, door de nieuwere ichthyologen tot Barbus, Labeo- barbus en Luciobarbus gebragt, hebben alzoo eene herziening noodig.

Ik heb daartoe niet kunnen overgaan , omdat ik geheel tot mijne eigene verza- meling beperkt ben, welke, met uitzondering van eene bengaalsche, slechts archi- pelagische soorten bevat.

De studie dier soorten evenwel heeft mij er toe geleid , een vrij groot aantal soorten , welke tot nog toe onder Barbus gerangschikt waren, tot het geslacht Systomus te bren- gen, terwijl ik een aantal andere soorten, met bijvoeging van eenige daaraan ver- wante met slechts twee en zonder voeldraden , onder het geslacht Cyclocheilichthys heb gebragt.

De kenmerken van dit geslacht heb ik scherp kunnen vaststellen , doch de niet beschikbaarheid van eene voldoende rei van de talrijke vormverscheidenheden van Barbus Cuv. stelt mij buiten de mogelijkheid, de grenzen van Barbus zelf of van andere welligt daarvan nog af te zonderen geslachten met voldoende scherpte te omschrijven. Ik heb daarom voorloopig slechts het geslacht Labeobarbus Rüppell aangenomen, doch het beperkt tot die soorten, bij welke de achterste onverdeelde rugvinstraal ongetand is. Misschien zal men, bij onderzoek naar de natuur, be- vinden, dat Labeobarbus, dus bepaald, nog voor splitsing vatbaar is, naar het al of niet aanwezig zijn eener schubscheede om de basis der rugvin, enz.

Deze schubscheede is bij alle mijne soorten zeer duidelijk ontwikkeld, doch schijnt,

383

naar de bestaande af beeldingen te oordeelen , bij meerdere soorten van het vaste land te ontbreken.

Mijne verzameling bevat slechts 4 soorten, welke ik op grond der vorengaande beschouwingen, plaats onder Labeobarbus. Drie dezer soorten zijn door den heer Valenciennes onder de namen van Barbus tambra. Barbas soro en Barbas douro- nensis bekend gemaakt, terwijl de vierde het eerst door mij werd beschreven on- der den naam van Labeobarbus tambroides. Het zijn op Java zeer gewone lip- barbeelen, die ook dikwerf in vijvers worden gehouden en daar een' hoogen ou- derdom kunnen bereiken , omdat de inlandsche bevolking zorgt voor hunne voeding en ze, uit een' bijgeloovigen eerbied, uit die vijvers niet durft verwijderen. Deze soorten zijn alle tot het geslacht Labeobarbus, zooals het door den heer Rüppell is bepaald, te brengen, maar het verschil in kwab vorming der onderlip toont juist aan, dat dit geslacht op dat kenmerk alleen niet te vestigen is, zijnde bij Bar- bus douronensis de onderlipskwab reeds naauwelijks waarneembaar en bij Barbus soro de onderlip eenvoudig in hare geheele breedte naar onderen of achteren om- geslagen zonder eëne afgescheidene kwab te laten waarnemen. Overigens zijn die vier soorten uiterst na aan elkander verwant. Alle hebben zij den rugdoorn goed ont- wikkeld, maar zonder eenig spoor van tanden , den rugdoorngrond met eene vrij hooge schubscheede bekleed, zeer groote schubben van welke er slechts 21 tot 28 gaan in de zijlijn en slechts 4 boven de zijlijn, het voorste onderoogkuilsbeen schuins vier -tot vijfhoekig, de operkels straalsgewijze fijn geribt, de aarsvin niet of wei- nig merkbaar uitgerand en met 5 of 6 verdeelde stralen , de buikvinnen met 8 verdeelde stralen , de achterlipsgroeve langs den geheelen kaakrand rondgaande en de keelgatstanden met rimpehg - knobbelachtige kaauw vlakten.

Mijne soorten hebben groote verwantschap met eenige zuid-aziatische soorten , welke bij een' overeenkomstigen algemeenen bouw en eene nagenoeg gelijke for- mule der schubben, dezelfde verschillen aanbieden ten opzigte van de meerdere of mindere kwabvormige verlenging der onderhp en van welke eenige eene lengte van 5 tot 9 voeten bereiken. Deze soorten zijn Labeobarbus macrolepis Heek., Barbus tor Val. , Barbus megalepis McCl., Barbus progeneius McCl. , Barbus puti- tora McCl., Barbus hexagonolepis McCl. en Barbus macrocephalus McCl. Deze soorten zijn, Labeobarbus macrolepis Heek. uitgezonderd, tot tot nog toe weinig voldoende bekend, niettegenstaande van alle afbeeldingen zijn openbaar gemaakt , en daardoor wordt de juiste onderscheiding derzelve van de archipelagische soorten eenigzins bemoeijelijkt. Het komt mij echter voor, dat mijne vier soorten voldoen- de van de genoemde en van alle andere van het geslacht zijn te onderkennen naar

volgend schema.

49

886

I. Pinna dorsalis basi squamosa spina valida edentula. Opercula radiatim rugosa. Rostrum acutum vel acutiusculum. A. Squamae 21 ad 28 in linea laterali^ 4 supra lineam lateralem.

a. Labium inferius lobo bene evoluto valde conspicuo.

f. Labium superius in lobum productura. Squamae 24 ad 26 in linea laterali. ü. 4/9 vel 4/10. P. 1/15 vel 1/16. Corpus altitudine 4 ad 4| in ejus lon- gitudine. Caput acutum 4| ad 5| in longitudine corporis, altitudine 1^ ad 1^ in ejus longitudine.

Laheobarbus tamhrmdes Blkr.

f'. Labium superius rotundura non productum. Squamae 22 vel 23 in linea laterali. D. 4/8 vel 4/9 vel 4/10. P. 1/14. ad 1/16. Corpus altitudine 4 et paulo ad 5 et paulo in ejus longitudine. Caput 5 fere ad 5^^ in longitudine corporis, altitudine 1^ ad 1| in ejus longitudine.

Labeobarbm tambra Blkr,

b. Labium inferius lobo vix conspicuo vel tota latitudine simpliciter refle- xum. Labium superius rotundum non productum. D. 4/8 vel 4/9 vel

4/10. P. 1/14 ad 1/16.

t. Labium inferius tota longitudine simpliciter reflexum. Squamae' 26 ad 28 in linea laterali. Corpus altitudine A\ ad 5 in ejus longitudine Caput 5 ad 6 in longitudine corporis, altitudine 1^ ad 1^ in ejus longitudine.

Laheoharhus soro Blkr.

■j-'. Labium inferius lobo vix distincto. Squamae 21 ad 23 in linea laterali. Corpus altitudine 4|- ad 4|^ in ejus longitudine. Caput 5^- ad (5 fere in longitudine corporis, altitudine l\ ad \\ in ejus longitudine.

Labeobarbus douronensis Blkr.

Xjüheobarbus tambroides Blkr, Overz. ichth. faun. Sumatra, Nat. T. Ned. Ind. VII p. 92. ■ — Tambra-achtlge Lipbarheel. Atl. Cypr. Tab. XXIII.

Labcob. corpore oblongo compresso, altitudine 4 ad 4'/^ in ejus longitudine, latitudine 2 ciroiter in eju.s altitudine; capite acuto. non vel vix convexe, 4^/4 ad 5Vi in longitudine corporis eum, 3V5 ad 4 et paulo in longitudine corporis absque pinna caudali : altitudine capitis 1*3 ad Vii, latitu- dine l^'v ad 1^/5 in ejus longitudine; oculis diametro S et paulo ad 4 in longitudine capitis, diametro

387

1',4 ad 13 :, in capUis parLe poslocukri, diametro 1 ad l^/j distantlbns, membrana palpebrali iridis mari'inera externuin tantum togoiite aatice quam postice lutiore apertura subcirculari ; rostro acuto, junioiibus oculo breviore, adultis oculo longiore, non ante 03 prominente, rectiusculo vel convexius- culo ; naribus orbitae muUo magis quam rostri apici approximatis ; linea rostro-dorsali capite rec- tiuscula vel convcxiuscula, nucha convexa; osse suborbitali anteriore oblique pentagono, non vel vis longiore quam alto, margino inferiore obliquo convexo, marginibus anteriora et posteriore in- ferioribus vulgo concavis anteriore obliquo posteriore subverticali, marginibus superioribus concavis (posteriore anteriore multo breviore) in angulum acutum sursum spectantem naribus approximatum unitis, medio circiter crista longitudinali postrorsura adscendente percurso; osse suborbitali 2° oblique tetragono, antice quam postice multo altiore, duplo circiter longiore quam alto, osse suborbitali 1° duplo circiter humiliore; maxilla superiore maxilla inferiore longiore, verticaliter deorsum valde pro- tractili, sub oculi margine anteriore desinente, 3 fere ad 3 et paulo in longitudine capitis; rictu parum obliquo ; cirris gracilibus, supramaxillaribus rostralibus paulo longloribus oculo paulo ad sat multo longioribus; labiis valde latis carnosis, facie orali transversim striatis, superiore in lobum vulgo ob- tusiuscule rotundatum, inferiore in lobum lobo labii superioris vulgo longiorem obtuse vel acute rotun- datum productis ; maxilla inferiore symphysi tuberculo conico obtuso bene eonspicuo , inferne poris conspi- cuis nullis ; operculo radiatim rugoso , latitudine 1- 3 ad 13, ^ in ejus altitudine , margine inferiore rectiusculo vel convexiusculo; apertura brancliiali sub praeoperculi margine posteriore desinente; dentibus pharyn- gealibus uncinato-subcochleariformi-contusoriis 2.3.5/5.3.2, facie masticatoria ex parte rugoso-tubercu- latis ; osse scapulari trigono obtuse vel acutiuscule rotundato ; ventre ante pinnas ventrales plano lateribus angulato, post pinnas ventrales obtuse carinato; dorso elevato angulato, ventre multo altiore; squamis dimidio libero et dimidio basali longitudinaliter subradiatim striatis, 21 ad 26 in linea laterali , 9 in serie transversali absque ventralibus inümis quarum 4 (3';2 ) supra lineam lateralem, 8 vel 9 in serie longitudinali occiput inter et pinnam dorsalem, ventralibus infimis longitudinaliter triseriatis serie media mediis et posticis subaequalibus anticis majoribus sed iis seriebus lateralibus non ma- joribus ; linea laterali parum curvata, antice declivi, postice rectiuscula, lineam rostro-caudalem non vel vix attingente, singulis squamis tubulo simplice mediam squamara attingente vel non attingente notata; pinna dorsali supra pinnas vcntrales incipiente, acuta, emarginata, corpore vix ad sat multo humiliore, duplo ad multo minus duplo altiore quam basi longa,spina mediocri postice tota glabra edentula cum parte ejus flexili capite paulo longiore ad sat multo breviore; pinnis pec- toralibus et ventralibus acutis, pectoralibus ventralibus paulo longioribus 5', 2 ad G in longitudine corporis ventrales non vel vix attingentibus, ventralibus analem non ad vix attingentibus ; anali acuta junioribus vix adultis non emarginata, dorsali sat multo ad non humiliore, plus duplo altiore quam basi longa, radio simplice tertio gracili toto fere cartilagineo ; pinna caudali basi tantum squamosa, profunde incisa, lobis acutis subaequalibus S-'i ad 4',3in longitudine corporis; colore corpore superne olivaceo, inferne argenteo, toto corpore interdum aureo-viridi; iride fiava , superne fusca; squamis toto corpore singulis basin versus membrana nitore metallico aeneo vel violascente splendida conspicua tectis; pinnis fiavescentibus vel roseis vel, sed rarius, olivasoentibus , frequenter fusco plus minus ve arenatis. E. 3. D. 4,9 vel 4/10. P 1/15 vel 1/16. V. 2 8. A. 3,5 vel 3,6. C. 6/17/6 vel 7 17 7 lat. brev. incl. Syn. Tamhra et Hampal Sundan. Hab. Java (Tjampea, Buitcnzorg, Tjipanas, Banjubiru, Ngantang), in fluvüs.

Suraatra (Benkulen, Padang, Meninju, Solok, Pajakombo, Lahat), in fluvüs et lacubus. Longltudo 14 speeimiuum 88"' ad 4S0'".

Aanin. Labeobarbus tambroides Blkr verschilt standvastig van Labeobarbus tambra

388

door aanwezigheid van de bovenlipskwab , welke reeds bij de kleinste voorwerpen zeer ontwikkeld is, en door eene grootere en spitsere onderlipskwab. Bovendien bestaan nog meerdere andere verschillen, welke echter niet bij de voorwerpen van verschillende grootte even duidelijk in het oog vallen. Altijd heeft Labeobarbus tam- broides van één tot vier schubben meer in de zijlijn en den rug hoekiger en hooger en het profiel van den kop minder of zelfs in het geheel niet bol. Hoe ouder de voorwerpen zijn, des te meer vallen de verschillen in het oog. Bij twee mijner voor- werpen van beide soorten van 430'" lengte, ontwaart men bij den eersten oogopslag meerdere verschillen , afgescheiden van die, gelegen in de lipvorraing en beschubbing. Het voorwerp van Labeobarbus tambra is aanmerkelijk slanker van ligchaam en kop, bij gelijktijdig aanmerkelijk bolleren snuit. Eenige afmetingen , bij deze beide voorwerpen genomen , verhouden zich tot elkander als volgt.

Labeobarbus. tambra Blkr. tambroides Blkr.

Hoogte des ligchaams in zijne geheels lengte . . 5^ 4^.

Lengte van den kop tot aan de staartvin. ... 4 fere 4.

Hoogte van den kop in zijne lengte . . . . 1| ]^ ad 1^.

Hoogte van den staart in de lengte des kops . 2^ 2|-.

Breedte van den rugdoorn in millimeters ... 3 6.

Schouderblad afgerond halvemaanvormig driehoekig.

Borstvinnen boven of vóór de buikvinnen en. . .

eindigende vóór boven.

Profiel van den snuit zeer bol weinig bol.

Profiel van den voorrug . weinig bol zeer bol.

Labeobarbus tambroides komt op Java niet zoo talrijk voor als Labeobarbus tambra , doch daarentegen is zij in de zoete wateren van West-Sumatra niet zeldzaam, terwijl ik Labeobarbus tambra nog niet van daar ontvangen heb.

Onder de zuid-aziatische soorten van Labeobarbus zijn er meerdere, welke ins- gelijks zeer na aan onderwerpelijke verwant zijn. Daartoe behooren vooral Labeo- barbus macrolepis Heek. , Barbus tor Val. en Barbus progeneius McCl. , welke alle eene zeer ontwikkelde lipkwab en slechts 25 tot 27 schubben op eene over- langschc rei bezitten.

Labeobarbus macrolepis Heek. onderscheidt zich evenwel door grooteren kop, één schub meer in de zijlijn, 2 tot 3 stralen meer in de borstvin, 1 straal minder in de rugvin , veel lagere aarsvin , enz. — Barbus tor en Barbus progeneius hebben dezelfde formule der zijlijnschubben, maar bij Barbus progeneius bevinden zich, naarde af- beelding van den heer MacClelIand te oordeelen, slechts 3 overlangsche schubreijen boven de zijlijn (die der rugvinscheede medegerekend) en deze soort heeft overigens een

389

veel slanker ligchaam met zeer lagen rug , eene veel kortere rugvin en lagere aarsviu , enz., terwijl Barbus tor in habitus weinig van onderwerpelij ke soort schijnt af te wijken en er voornamelijk van verschilt door betrekkelijk grooteren kop en dunnere niet kwabvormige bovenlip.

Labeoharbus tambra Blkr, Descr. speciei-. pisc. jav. nov. Nat. T. Ned. Ind. XIII p. 355. — Vorstelijke Lipbarbeel. Atl. Cypr. Tab. XXII.

Labeob. corpore oblongo compresso, altitudioe 4 et paulo ad 5 et paulo in ejus longitudine, la- titudine 2 ad V/% in ejus altitudine; capite acutiusculo convexo, 5 fere ad óVa in longitudine cor- poris cum, 4 fere ad é'/S in longitudine corporis absque pinna caudali; altitudine capitis iVs ad 1%, latitudine 13/4 ad l^/s in ejus longitudine; oculis diametro 3'/2 ad öVa in longitudine capitis, diametro l^/'s ad 2^/4 in capitis parte postoculari, diametro IV4 ad 2'/3 distantibus, membrana palpe- brali iridis marginem externum tantum tegen te, antice quam postice laticre, apertura subcirculari ; rostro acutiusculo convexo oculo non ad duplo fere longiore, non ante os prominente; naribus orbi- tae multo raagis quam rostri apici approximatis; linea rostro - dorsali rostro et nucha convexa, fron- te et vertice rectiuscula vel convexiuscula; osse suborbitali anteriore oblique pentagono, non vel vix longiore quam alto , margine inferiore oblique convexo , marginibus anteriore et posteriore infe- rioribus vulgo concavis anteriore obliquo posteriore subverticali , marginibus superioribus concavis vel conoaviusculis (posteriore anteriore vulgo multo breviore) in angulum acutum sursura spectantem naribus approximatum unitis, medio circiter crista longitudinali postrorsum valde adscendente percur- 90; osse suborbitali 2° oblique tetragono, antice quam postice multo altiore, duplo ad minus duplo longiore quam alto, osse suborbitali 1° duplo circiter humiliore; maxilla superiore maxilla inferiore longiore, verticaliter deorsum valde protractili, sub oculi margine anteriore vel vis ante oculum desinente, 3 ad 3'/4 in longitudine capitis, rictu parum obliquo; cirris gracilibus supramaxillaribus rostralibus vulgo paulo longioribus oculo paulo ad multo longioribus ; labiis valde latis carnosis facie orali transversim striatis, superiore non lobato, inferiore in lobum mediocrem latum obtusum pro- ducto; maxilla inferiore symphysi tuberculo conico obtusobrevi, inferne utroque ramo poris pluribus conspicuis in seriem longitudinalem dispositis, non semper conspicuis; operculo radiatim rugoso, la- titudine 1-/3 ad 2 fere in ejus altitudine, margine inferiore concaviusculo ad convexiusculo; apertura branchiali sub praeoperculi margine posteriore desinente! dentibus pharyngealibus uncinato-subcochlea- riformi - contusoriis 2.3.5/5.3.2, facie masticatoria tumidis vel rugoso - tuberculatis ; osse scapulari trigono obtuse rotuudato; ventre ante pinnas ventrales plano lateribus parum angulato , post pinnas ventra- les rotundato non carinato; dorso elevato angulato ventre multo altiore; squamis dimidio libero et dimidio basali longitudinaliter subradiatira striatis, 22 vel 23 in linea laterali, Sin serie transver- sali absque ventralibus infimis quarum 4 (S'/o) supra lineara lateralem , 8 vel 9 in serie longitudinali occiput inter et pinnara dorsalem, ventralibus infimis longitudinaliter triseriatis serie media mediis et posticis subaequalibus anticis majoribus sed iis seriebus lateralibus non majoribus; linea latera- li parum curvata antice leviter concava, postice rectiuscula, lineam rostro - caudalem non vel vix attingente, singulis squamis tubulo simplice mediam squamam vulgo non attingente notata; pinna dorsali supra pinnas ventrales incipiente, acuta, emarginata, corpore paulo ad sat multo humiliore, multo sed multo minus duplo altiore quam basi longa, spina gracili postice tofa glabra edenlula cum parte ejus flexili capite non ad multo breviore; pinnis pectoralibus et ventralibus acutis, pec- toralibus ventralibus paulo longioribus, i)',2 ad G et paulo in longitudine corporis, ventrales non at-

S90

tingentibus; ventralibus analem non attingentibus; anali acuta vulgo convexa, aetate provectiori- bu3 apice rotundata, dorsali paulo humiliore ad paulo altiore, plus duplo altiore quara basi loni-a, radio simplice tertio gracili toto fere cartilagineo ; pinna caudali basi tantum squaraosa, prol'unde inci- sa, lobis acutis, subaequalibus , 4' 4 ad 4' 2 circiter in lougitudine corporis; colore corpore superne olivaceo vel fusco-vel olivascente-olivaceo, lateribus et inferne argenteo vel aureo- viridi; iride flava, superne fusca; squamis toto corpore singulis basin versus membrana nitore metallico aeneo vel violascente splendida conspicua tectis ; pinnis flavesceutibus vel dilute roseis, aetate provectis olivascentibus vel violascentibus.

B. 3. D. 4/9 vel 4,10, interdum etiam 4/8 vel 4/ 9. P. 1/14 ad 1/16. V. 2/8, raro etiara 2/7. A. 3 5

vel 3/6. C. 5/17/5 ad 7/17/7 lat. brev. incl. SyQ. Barbas tamhra Val., Poiss. XVI p. 143; Heek., Fisch. Syriens p. 29. Barbeau tambra Val., ibid. Tambra Sundan. Hab. Java {Buitenzorg, Lebak, Parongkalong , Bandong, Petengan, Kuningan, Lelies, Pandjallu,

Banjubiru, Bator, Ngantang), in fluviis et lacubus. Longitudo 9 specimlnum 150'" ad 652"'.

Aanm. De heer Valenoiennes spreekt in zijne besclirijving dezer soort niet van de tot eene kwab verlengde onderlip, welke bijzonderheid hij zeker niet kon waar- nemen op het door hem geziene gedroogde voorwerp.

De soort is van de verwante zuid-aziatische gemakkelijk te herkennen aan het geringe aantal schubben in de zijlijn. Zij heeft dit kenmerk van slechts 22 of 23 schubben in de zijlijn gemeen met Labeobarbus douronensis, doch bij deze soort is de onderlipskwab zoo weinig ontwikkeld, dat hij naauwelijks waarneembaar is, terwijl er ook het ligchaam bij voorwerpen van gelijke grootte aanmerkelijk hooger is en de rug hoekiger, met gelijktijdig veel minder bol profielvan den snuit.

Labeobarbus tambra komt over geheel Java voor, doch vermijdt de troebele ri- viermondingen. Zij wordt veel in vijvers gehouden en bereikt eene lengte van meer dan drie voeten. Het vleesoh is niet onsmakelijk en wordt in de binnenlanden van Java, waar men geen' zeevisch ten disch krijgt, voor zeer fijn gehouden.

Laheoharhus soro Blkr. — Soro-Lipbarbeel. Atl. Cypr, Tab. XX.

Labeobarb. corpore oblongo vel subelongato compresso, altitudine 4'/'4 ad 5 in ejus longitudine, latitudine 2 circiter in ejus altitudine; capite acutiusculo convexo, 5 ad 6 in longitudine corporis cum, 3^/4 ad 4'/2 in longitudine corporis absque pinna caudali; altitudine capitis IV3 ad 1',4, la- titudine 2 ad 1-3 in ejus longitudine; oculis diametro o',2 ad 4 i'ere in longitudine capitis, diame- tro l'/2 acl l''/4 in capitis parte postoeulari, diametro 1' 4 ad l^ 3 distantibus , membrana palpebrali iridis margiuem externum tantum tegente, apertura subcirculari ; rostro acutiusculo convexo, juni- oribus ociilo breviore, aetate provectis oculo longlore, non ante os prominente; naribus orbitae magis quam rostri apici approximatis; linea rostro-dorsali vertice et nucba convexa, f'ronte tantum rectiuscula vel concaviuscula; linea interoculari rectiuscula vel concaviuscula ; osse suborbitali ante- riüre oblique pentagoiio, nou vel vix longiore quam alto, raargine infcriore oblrque convexo, mar-

391

ginibus anteriore et posteiiore inferloribus concavis anteriore obliquo posteriore subverticali , margi- nibus superioribus concavis (posteriore anteriore multo breviore) in angulura acutura sursum spec- tantem naribiis approxiraatiim unitis. medio eirciter erista longitudinali postrorsum adsoendente per- curso; osse suborbitali 2° obliqne tetragono, antice quam postiee multo altiore, minus duplo longiore quara alto, osse suborbitali 1° duplo vel minus duplo humiliore; maxilla superiore maxilla inferiore longiore, verticaliter deorsum valde protractili, sub oculi limbo anteriore desinente, 3 fere ad 3 et paulo in longitudine capitis; rictu parura obliquo; cirris graeilibus, rostralibus oculo non vel paulo, supraraaxillaribus oculo multo longioribus; maxilla inferiore symphysi tuberoulo conico obtuso valde conspicuo, inferne poris conspicuis nullis; labiis carnosis facie orali transversim rugosis, superiore tereti non producto, inferiore lato, tota latitudine simpliciter reflexo plicas laterales inter lato, post symphysin cum maxilla inferiore coalito; operculo radiatira rugoso, latitudine l*/-2 ad l-''/4 in ejusal- titudine, margine inferiore rectiusculo vel concaviusculo ; apertura branchiali sub praeoperculi limbo posteriore desinente; dentibus pharyngealibus uncinato-subeoclileariformi-contusoriis 2.3.5/5.3.2, facie masticatoria rugoso-tuberculatis; osse scapulari trigono, obtuse rotundato; ventre ante pinnas ven- trales plano lateribus angulato, post pinnas ventrales rotundato non carinato; dorso sat elevato angu- lato ventre altiore; squamis dimidio basali et dimidio libero longitudiualiter vel subradiatim striatis, 26 ad 28 in linea laterali, 8 in serie transversali absque véntralibus infimis quarum 4 (S'/o) supra lineam lateralem, 9 in serie longitudinali occiput inter et pinnam dorsalera, véntralibus infimis lon- gitudinaliter triseriatis serie media postrorsum magnitudine sensim accrescentibus posterioribns la- tei'alibus non majoribus; linea laterali leviter curvata, lineam rostro-caudalem subattingente , squa- mis singulis tubulo simplice mediam squamam non attingente notata; pinna dorsali supra vel Viix ante pinnas ventrales incipiente, acuta, emarginata, corpore paulo tantum humiliore, multo sed multo minus duplo altiore quam basi lata, spina gracilescente tota glabra cum parte ojus flexili capite non vel paulo tantum longiore; pinnis pectoralibus et véntralibus acutis, pectoralibus vén- tralibus paulo longioribus 52/3 ad 5% in longitudine corporis ventrales non attingentibus; véntra- libus analem non attingentibus; anali acuta non vel vix emarginata aetate provectioribus convex», dorsali non multo humiliore, multo plus duplo altiore quam basilonga, radio simplice tertio gracili basi tantum osseo; pinna caudali basi tantum squamosa, profunde incisa, lobis acutis superiore in- feriore vix longiore 4 fere ad 4'/* in longitudine corporis ; colore corpore superne olivaceo, inferne olivascente-aureo vel argenteo; iride flava; squamis dorso, lateribus caudaque singulis basi vitta transversa subsemilunari violacea; pinnis flaveseentibus vel roseo-viridescentibus.

B. 3. D. 4/8 vel 4/9 vel 4/10. P. 1/14 vel 1/15. V. 2/8. A. 3/5 vel 3/6. C. 6/17/6 vel 7/17/7 lat. brev. incl. Syn. Barbus soro Val, Poiss. XVI p. 144; Heek., Fisch. Syr. p. 29; Blkr, Overz. ichth. faun. Sumatra, Nat. T. Ned. Ind. VIII p. 90.

Bavbeau soro Val., Poiss. XVI p. y44.

Soro Sundan.; Wader Javan. Ilab. Java (Darma, Gurut, Surakarta, Banjubiru), in fluviis et piscinis.

Sumatra (Henkulen, Solok, Padang), in fluviis. Longitudo S .speciminum 90'" ad 290'".

Aanm. Labeobarbus soro komt in de binnenlanden van Java op vele plaatsen voor en bereikt eene lengte van bijkans een meter. Ik heb exemplaren van die grootte gezien in de vijvers van Darma, eene lustplaats van de oude sulthans van Cheri- bon aan den zuidelijken voet vanden Tjermai, alsmede inliet zoogenaamd Blaanw- water (Banjoebiroe) in de residentie Pasoeroean. Deze visschen v.orden veel in

392

vijvers gehouden en zeer tam, zoodat zij de menschen weinig schuwen en hun na- bij komen om toegeworpen voedsel te erlangen. Op vele plaatsen , zooals te Ban- joebiroe en Darma, verkeeren zij in eene soort van onschendbaarheid, zullende geen inlander, uit eene soort van bijgeloof, het wagen ze uit de vijvers te nemen, terwijl de visschen welke de vijvers vrijwillig verlaten, zonder vrees door hen ge- vangen en genuttigd worden. Dit belet echter niet, dat de soro in de vijvers gevaarlijke vijanden heeft in sommige roofvogels, en in den vijver van Darma zag ik meerdere voorwerpen, wier ouderdom door de ingezetenen aldaar op ongeveer 100 jaren werd geschat, met diepe likteekens op den rug, naar hun zeggen het ge- volg van door roofvogels toegebragte wonden.

Kuhl en Van Hasselt vonden de soro reeds in de zoete wateren van Bantam.

De soort werd echter het eerst beschreven door den heer Valenciennes, doch niet uitvoerig genoeg om haar van de verwante zuid-aziatische te onderkennen.

Zij is het naaste verwant aan Barbus putitora McCl., Barbus hexagonolepis McCl. en Barbus macrocephalus McCl. Van laatstgenoemde soort is zij gemakkelijk te on- derkennen aan haren betrekkelijk veel korteren kop ; — van Barbus hexagonolepis aan haarveel scherper profielen gewonen vorm van het zigtbare gedeelte der schubben; — - van Barbus putitora insgelijks aan veel spitseren kop, welke bij Barbus putitora zeer stomp zou zijn. Het komt mij echter niet overbodig voor, dat zij nader met Barbus putitora McCl. worde vergeleken, zijnde zij welligt slechts eene kweekings- of klimaats-varieteit daarvan. De onderscheiding toch, waarmede deze soort door de Javanen en vooral door de Javaansche grooten behandeld werd en nog wordt, maakt het niet geheel onwaarschijnlijk, dat deze soort in den Hindoe-tijd van Java uit Hindostan herwaarts is overgebragt , terwijl het ook opmerking verdient, dat deze soort ook tot zelfs in het oosten van China voorkomt.

Laheoharhus douronensis Blkr. — Semah-Lipbarheel. Atl. Cypr. Tab. XXL

Labeob. corpore oblongo compresso, altitudine 4*4 ad 4^3 in ejuslongitudine, latitudine 2 circiter in ejus altitudine; capite acutiusculo convexo, 5*/5 ad 6 fere in longitudine corporis cum, 4 fere ad 4V2 in longitudine corporis absque piuna caudali; altitudine capitis IV5 ad l*/3, latitudins l^/s ad l*/5 in ejus longitudine; oculis diametro 3 ad 4V4 in longitudine capitis, diametro l^/s ad 2 in ca- pitis parte postoculari, diametro 1 et paulo ad IV4 distantibus, membrana palpebrali iridis margi- nem externum tegente, antice quam postice latiore, apertura subcirculari ; rostro acutiusculo con- vexo, non ante os prominente, junioribus oculo breviore, aetate provectis oculo longiore; naribus orbitae multo magis quam rostri apici approximatis ; linea rostro-dorsali capite et nuclia convexa; linea interoculari convexa vel rectiuscula; osse suborbitali anteriore oblique pentagono, non vel vix longiore quam alto, margine inferiore obliquo convexo, marginibus anteriore et posteriore inferiori- bus concavis anteriore obliquo posteriore subverticali, marginibus superioribus concavis (posteriore anteriore multo breviore) in angulum acutum sursum spectantem naribus approximatum unitis, me- dio circiter crista longitudinali postrorsum adscendente percurso; osse suborbitali 2° oblique tetra-

393

gono, antice quam postice mülto altiore, duplo ad multo minus duplo longiore quaraaUo,osse sub- orbitali 1° duplo ad multo minus duplo humiliore; maxilla superiore maxilla inferiore longiore , verti- caliter deorsum valde protractili , sub oculi margine anteriore vel vix ante oculum desinente, 3 ad 3' 4 in longitudine capitis; rictu parum obliquo: cirris gracilibus, rostralibus oculo non ad paulo, supramaxillaiibus oculo paulo ad multo longioribus ; maxilla inferiore symphysi tuberculo conico ob- tuso valde conspicuo, inferne poris conspicuis nullis: labiis carnosis facie orali transversira rugosis, superiore tereti non producto, inferiore lato, non vel brevissime tantum lobato pllcas laterales in- ter sat late post syrapliysin cum maxilla inferiore coalit,o; operculo radiatira rugoso, latitudine l^/s ad iVs in ejus altitudine, margine inferiore rectiusculo vel concaviusculo ; apertura branehiali sub praeoperculi limbo posteriore desinente; dentibus pliaryngcalibus uncinato subcochleariformi-contusoriis ü.3.5/5.3.2, facie masticatoria rugoso-tuberculatis ; osse scapulari trigono obtuse rotundato; ventreante pinnas ventrales plano lateribus angulato, post pinnas ventrales rotundato non carinato; dorso sat elevato, angulato, ventre altiore; squamis diraidio basali et difnidio libero longitudinaliter vel sub- radiatim striatis, 21 ad 23 in linea laterali, 8 in serie transversali absque ventralibus infimis qua- rum 4 ( 3V2 ) supra lineam lateralem. 7 vel 8 in serie longitudinali oceiput inter et pinnam dor- salem, ventralibus infimis longitudinaliter triseriatis, serie media postrorsum magnitudine sensim accrescentibus iis seriebus lateralibus non majoribus ; linea laterali curvata paulo ad non infra line- am rostro-caudalera descendente, singulis squamis tubulo simplice mediam squamam attingente vel non attingente notata; pinna dorsali supra vel vix ante pinnas ventrales incipiente. acuta, emargi- nnta, corpore non multo hnmiliore, multo minus duplo ad duplo fere altiore quam basi longa, spina gracilescente tota glabra cum parte ejus fiexili capite paulo ad nou longiore ; pinnis pectorali- bus et ventralibus acutis, pectoralibus ventralibus paulo longioribus ö^/s ad ö^A in longitudine cor- poris ventrales non vel fere attingentibus ; ventralibus analem non attingentlbus; anali acuta, non vel vix eraarginata aetate provectis convexiuscula, dorsali non multo humiliore , multo plus duplo altiore quam basi longa, radio simplice tertio gracili basi tantum osseo; pinna caudali basi tantum squa- mosa, profunde incisa, lobis acutis superiore inferiore paulo ad non longiore 4 fere ad i^/g jn longi- tudine corporis ; colore corpore superne olivaceo , inferne olivascente-aureo vel argenteo ; iride fiava vel rubra ; squamis dorso , lateribus caudaque singulis basi macula oblonga diffusa transversa violas- eente; pinnis flavescente-roseis vel rubris.

B. 3. D. 4/8 vel 4/9 vel 4/10. P. 1/14 ad 1/16. V. 2,8. A. 3/5 vel 3/6. C. 7/17/7 vel 8/17/8 lat. brev. incl.

Syn. Barbus douronensis Val., Poiss. XVI p. 141; Blkr, Overz. ichth. faun. v. Sumatra, Nat. T. Ned. Ind. VII p. 91. Barbeau douro Val., Poiss. XVI p. 141. Barbus douronensis Heek., Fisch. Syr. p. 29.

Barbus tamhra Schl. , Verh. over de vereischten van Natuurk. afbeeldingen p. 45 fig. 11. SoTO Sund. ; Wader Jav, Sund. ; Semah Benkul.

Hab. Java (Buitenzorg, Tjitjurup, Tjitarik), in fluviis. Sumatra (Benkulen, Telokbetong, Solok), in fluviis.

Longitudo 20 speciminum 98'" ad 350'".

Aantn. Gebouwd naar de tjpe van Barbus soro Val. en daaraan zeer na ver- want, onderscheidt zich Labeobarbus douronensis daarvan voornamelijk door groo- tere en minder talrijke schubben op eene overlangsche rei. Bij voorwerpen van middelbaren leeftijd van beide voorwerpen valt bovendien in het oog, dat profiel

50

394

van kop en rug bij Labeobarbus soro sterker en regelmatiger bol is , het ligohaam slanker en de bovenkaak langer. Jeugdige voorwerpen van beide soorten zijn moei - jelijk anders van elkander te onderkennen dan door het aantal schubben.

Ik heb geene reden om mijne bovenbeschrevene voorwerpen niet te brengen tot Barbus douro Val. Ik laat dien naam bestaan, hoezeer hij op eene foutieve op- vatting berust. De naam // dourr" , door den heer Valenciennes opgegeven, is noch de naam eener plaats, noch de naam der soort, maar waarschijnlijk eene verbaste- ring van //wader", onder welken naam de Javanen meerdere soorten van Barbus aanduiden.

Labeobarbus douronensis is met Labeobarbus tambra de soort van het geslacht, welke de minste schubben op eene overlangsche rei bezit. Zij verschilt van Labeo- barbus tambra echter nog door de niet noemenswaardige ontwikkeling van de lip- kwab^ door hooger ligchaam, meer hoekigen rug, hoogeren kop met gelijktijdig spitseren naauwelijks bollen snuit, enz.

Ik ken deze soort tot nog toe, wat Java betreft, slechts van het westelijk ge- deelte des eilands of de zoogenaamde Soenda-landen , waar zij voornamelijk in de bergstroomen leeft.

Ik teeken hierbij nog aan, dat de afbeelding van den heer Schlegel, boven aan- gehaald , mij voorkomt betrekking te hebben tot de onderwerpelijke soort en niet tot Barbus tambra Val., althans niet tot Labeobarbus tambra volgens mijne beschrijving.

Hemibarbüs Blkr. — Schijnbarbeel.

Corpus elongatum compressum , squamis magnis vestitum , dorso humili ventre non altiore. Maxillae labiis teretibus simplicibus inclu- sae, superior valde deorsum protractilis. Cirri 2, supramaxillares. Ros- trum non vel vix ante os prominens. Os suborbitale anterius elongatum apice acuto antrorsum spectante. Oculi membrana palpebrali non velati. Os subinferum, rietu ante oculum desinente, ore clauso formam ferri equi- ni referente. Plica analis squamis majoribus vestita nulla. Linea la- teralis parum curvata. Venter non cultratus. Pinna dorsalis ante pin- nas ventrales ineipiens et longe ante pinnam analem desinens , pauci- radiata, basi alepidota, radio simplice postico osseo edentulo. Pinna analis pinna dorsali brevior. Dentes pharyngeales valde acuti 4/4.

Aanm. De beroemde schrijvers van de Fauna Japonica hebben twee japansche Cyprinoïden opgebragt als Gobio, ofschoon geen van beide soorten tot dat ge- slacht te brengen is. De eene Gobio, beschreven en afgebeeld onder den naam

395

van Gobio esocinus behoort tot het geslacht Pseudogobio der Labeoninen. De an- dere soort, afgebeeld en beschreven onder den naam van Gobio barbus, is nader aan het geslacht Gobio verwant, doch onderscheidt er zich van door haren rug- doorn en eenreijige keelgatstanden.

Het geslacht staat in verwantschap tusschen Cyclocheilichthys en Barbus. Het zou , ook wegens de gedaante van het voorste onderoogkuilsbeen , tot het subgenus Siaja van Cyclocheilichthys te brengen zijn , indien er niet ontbrak de schubscheede der rugvin en een verdeelde straal in de buikvinnen, kenteekenen welker gewigt hier inwendig is vertaald door slechts eenreijige zeer scherpe keelgatstanden.

Van Barbus , althans van eene reeks van soorten van dit geslacht , verschilt het geslacht Hemibarbus uiterlijk slechts door de aanwezigheid van slechts twee voel- draden. Ik zou het daarom slechts als een subgenus van Barbus beschouwen , in- dien niet juist ook het tandenstelsel te zeer van dat van Barbus verschilde.

Gobio barbus T. Schl. is tot nog toe de eenige soort, welke tot Hemibarbus te brengen is.

PSEUDOPHOXINUS Blkr. — SCHIJNSPIERLING.

Corpus oblongum compressum , squamis parvis vestitum , dorso eie- vatiusculo. Maxillae labiis teretibus simplicibus inclusae. Cirri nulli. Rostrum acutum convexun, non vel vix ante os prominens. Os an- ticum rictu parum obliquo ante oculura desinente. Maxillae aequales. Oculi superi membrana palpebrali non velati. Piiea analis squamis majoribus vestita nulla. Linea lateralis mediocriter curvata. Venter non cultratus. Pinna dorsalis post pinnas ventrales incipiens et sat longe ante pinnam analem desinens pauciradiata , basi alepidota, ra- dio simplice postico osseo edentulo. Pinna analis pinna dorsali bre- vier. Dentes pharyngeales contusorii 5/4.

Aanm. Het geslacht Pseudophoxinus stel ik voor, ten koste van het geslacht Phoxinellus Heek. , tot hetwelk Heckel twee aanmerkelijk van elkander verschillende soorten heeft gebragt. Het verschilt van Phoxinellus door geheel anderen habitus van kop en ligchaam , regelmatige schubben over het geheele ligchaam en beenigen ongetanden rugdoorn. Phoxinellus zeregi Heek. is de eenige bekende soort , tot nog toe tot dit geslacht te brengen.

JKOHTEICHÏHYS Blkr — SiRIDINGKARPER.

Corpus oblongum compressum squamis parvis vestitam , dorso elevato

396

angulato. Maxillae labiis teretibus simplicibus inclusae, superior vix protractilis. Cirri nulli. Rostrum breve , non porrectum. Os suborbitale anterius subtrigonum apice aeuto antrorsum spectante. Oculi membrana palpebrali non velati. Os antieum rietu mediocri obliquo ante oeulum desinente. Maxilla inferior symphysi tuberculo subhamata. Sulcus post- labialis unicus margini oris parallelus. Apertura branchialis sub oculo desinens. Squamae nuchales ante opereulum ineipientes. Linea latera- lis per media latera decurrens. Pinna dorsalis pauciradiata , post basin ventralium incipiens, basi vagina squamosa inclusa, radio simplice postico osseo serrato. Pinna analis pauciradiata pinna dorsali brevior. Plica analis squamis majoribus vestita nulla. Pinnae ventrales 2/9, Pinna caudalis basi tantum squamosa. Dentes pharyngeales uncinato- cochleariformes 2.3.5/5.3.2.

Aanm, Ik groud dit geslacht op de soort, welke ik vroeger Systomus en llolitee microlepis noemde. Het is zeer na verwant aan Rohtee Syk., maar verschilt er voornamelijk van door weinigstralige aarsvin en wijdere bekspleet. De formule der aarsvinstralen =! 3/5 of 3/6 is geheel die van' Systomus, Labeobarbus en ver- verwante geslachten , terwijl die formule bij Rohtee (=3 17 tot 47) meer beantwoordt aan die bij Abramis.

Rohteichthys microlepis is de eenige tot dusverre van het geslacht bekende soort.

Rohteichthys microlepis Blkr. — Kleinschuhbige Siriding-karper . Atl. Cypr. Tab. XL VIL

Kohteichth. corpore oblongo corapresso, altitudine SVs ad 4 in ejus longitudine, latitudine 2'/-j ad 3 in ejus aliitudiue; capite acuto 4 et paulo ad 4V-2 in longitudine corporis cum, 3-/5 ad S-f/s in lon- gitudine corporis absque pinna caudali; altitudine capitis 1^/5 ad l^/, , latitudine 2V6 ad 2'/* in ejus longitudine; oculis diametro 3 ad 4 in longitudine capitia, diametro 1 fere ad 1 et paulo distanti- bu3, membrana palpebrali iridis marginem externum tantum tegente apertura circulari; rostro aeuto oonvexiusculo , oculo junioribus paulo aetate provectia non breviore, non ante 03 prominente; nari- bus orbitae approximatis ; linea rostro-dorsali rostrum inter et nucham valde coneava; linea inter- oculari convexiuscula ; osse suborbitali anteriore trigono apice acuto antrorsum spectante, postice rotundato, multo longiore quam alto, carina dimidio inferiore longitudinali subhorizontali ; osse sub- orbitali 2° osse suborbitali 1° triplo ad plus triplo humiliore; maxilla superiore maxilla inferiore paulo breviore, deorsum et antrorsum valde protractili, 23/5 circiter in longitudine capitis, paulo ante oeulum vel sub oculi margine anteriore desinente; rictu valde obliquo; maxilla inferiore valde adscendente, symphysi tuberculo subconieo humili; labiis, inferiore praesertim, latis, gracilibus, simplicibus; maxilla inferiore utroque ramo inferne poris 6 ad 8 conspicuis longitudinaliter unise-

397

riatis; operculo latitudine 1% ad 1^/4 in ejus altitudine, margine inferiore convexiusculo vel recti- usculo; apertura branchiali sub pupilla desinente; dentibus pharyngealibus uncinato-cochlearifbrraibus 2.3.5/5.3.2; osse scapulari trigono obtuso; dorso valde elevato angulato, ventre multo altiore; ven- tre ante pinnas ventrales plano lateribus angulato, post pinnas ventrales acute carinato; squamis striis longitudinalibus nullis vel vix conspicuis, 70 ad 72 ia linea laterali, 26 vel 27 in serie trans- versali absque ventralibus infimis, quarura 13 vel 14 supra lineam lateralera, 28 ad 30 in serie longitudinali occiput inter et pinnara dorsalem, ventre infimo longitudinaliter quinqueseriatis subae- qualibus; liuea laterali rectiuscula, antice tantum declivi , non infra lineam rostro-caudalem descendente, singulis squarais tubulo brevi siraplice mediam squamam vulgo superante notata; pinna dorsali pin- nas ventrales inter et analem sita, anali magis quam ventralibus approximata, acuta, emarginata, altitudine l'/i ad I-/3 in altitudine corporis, multo altiore quam basi longa, spina crassa postice dentibus magnis serrata, cum parte ejus flexili capita non vel non multo breviore; pinnis peetora- libus acutiuscule et ventralibus obtusiuscule rotundatis longitudine subaequalibus ö'/j ad 6 in longi- tudine corporis, pectoralibus basin ventralium attingentibus vel paulo superantibus; anali acuta, emarginata, corpore duplo circiter humiliore, multo minus duplo altiore quam basi longa, radio sira- plice tertio dimidio basali tautum osseo ; caudali basi tantum squamosa , profunde incisa , lobis acutis 3-/3 ad plus quam 4 in longitudine corporis; colore corpore superne dilute viridi, inférne argenteo; iride flava; cauda prope mediam basin plnnae caudalis macula rotunda nigricante diffusa; pinnis fla» vescente-roseis, dorsali arena fusca denSa marginata.

B. 3. D. 4/8 vel 4/9. P. 1/15. V. 2/9. A. 3/5 vel 3/6. C. 6/17/16 vel 7/17/7 lat. brev. incl,

Syn. Barbus microlepis Blkr, Bijdr. ichth. Borneo, Nat. Tijdschr. Ned. Ind. I p. 12. Systomus microlepis Blkr, Derde bijdr. ichth. Borneo, Nat. T. Ned. Ind. II p, 60. Rohtee microlepis Blkr, Enumer. spec. pisc. Arch. Ind. p. 153.

Hab. Borneo (Bandjermasin), in fluviis.

Suraatra (Laliat, Palembang) , ia fluviis,

Longitudo 3 specimiaum 95'" ad 308'".

Aanm. De physiognomie dezer soort beantwoordt in vele opzigten aan die van Rohtee Vigorsii Syk., doch volgens mijne tegenwoordige zienswijze behoort zij tot eene eigene generische type, voornamelijk wegens hare weinigstralige aarsvin.

Ik beschreef haar het eerst in Maart 1850, naar een jeugdig voorwerp van slechts Oö"' lengte van Bandjermasin , onder den naam van Barbus microlepis en bragt haar later tot het geslacht Systomus, Sedert ontving ik een paar grootere en voortreffe- lijk bewaarde e.\emplaren , welke mij hebben toegelaten mijne vroegere beschrijving in vele opzigten aanmerkelijk te verbeteren.

Rohtee Syk., Fish. of the Dukhnn, Transact. Zool. Öoc. II p, 364. ^i:^ OsTEOBRAMA Heck., Fisch. Syr. p. 43. — Rothee.

Corpus oblongum compressum squamis parvis vel mediocribus vesti- tum , dorso angulato. Maxillae labiis teretibus simplicibus inclusae. Cirri nulli. Rostrum breve, non porrectum, Oculi membrana palpe- brali non velati. Os anticum vel subanticum rictu brevi obliquo ante

398

oculum desinente. Maxilla inferior symphysi tuberculo subhamata. Apertura branchialis ampla. SqiLiamae nuchales supra vel ante oper- culum incipientes. Linea lateraiis per media latera decurrens. Pinna dorsalis pauciradiata , supra vel post basin ventralium incipiens , radio simplice postico osseo serrato. Pinna analis elongata multiradiata. Plica analis squamis majoribus vestita nuUa. Pinna caudalis basi tan- tum squamosa. Dentes phaiyngleaes cochleariformes 2.3.5/5.3.2.

Aanm. De kolonel Sykes stelde dit geslacht op in het jaar 183S in zijne ver- handeling // on the Fishes of the Dukhun", doch gaf er de volgende onvoldoen- //de bepaling van: Carps with a lozenge shaped body, rather long dorsal and anal // fins , the former seated on the angle of the back , with the first complete ray ser- vrated posteriorly; scales minute". Hij bragt daartoe vier soorten van Dekkan t. w. Rohtee Ogelbii Syk. , Rohtee Vigorsü Syk. , Rohtee pangut Syk. en Rohtee ticto Syk. De twee laatstgenoemde soorten beantvi^oorden zelfs niet aan de bepaling, welke de heer Sykes zelf van zijn geslacht Rohtee gaf en behooren inderdaad ook tot het geslacht Systomus, zooals dat in dezen arbeid is opgevat.

Heckel hervormde het geslacht Rohtee van den heer Sykes en gaf er den naam aan van Osteobrama met eene meer bepaalde definitie , als volgt : // Dentes cochlea- //riformes 2. S. 5/5. 3.2. Os subinferum, obliquum ; labia teretia; cirri nuUi. Pinna // dorsalis brevis , radio osseo. serrato , vel ante vel super pinnas ventrales incipiens ; // analis basi elongata. Corpus compressum. ïractus intestinalis 2 long. corp."'. Heckel bragt tot dit geslacht de beide door den heer Sykes afgebeelde soorten van Rohtee, alsmede Cyprinus cotis Buch.

De heer Valenciennes heeft insgelijks op pag. 58 van het 17e deel der groote Histoire naturelle des Poissons, eene soort van Rohtee beschreven onder den naam van Leuciscus Duvaucelii , doch in fig. 488 afgebeeld onder den naam van Leucis- cus Alfredianus en onder denzelfden naam ook vermeld in de inhoudsopgave van het 17e deel, welke soort eene geheel andere is dan die, welke in hetzelfde deel op pag. 71 insgelijks onder den naam van Leuciscus Duvaucelii is beschreven en op tab. 491 afgebeeld. Het bevreemdt mij, dat de heer Valenciennes Leuciscus Duvaucelii van pag. 58 onder zijn geslacht Leuciscus heeft kunnen plaatsen ver- mits hij zelf er van zegt // Le premier raj'on de la dorsale est fort et un peu den- tale." Zij is , zoo als ik reeds aangetoond heb , tot Systomus te brengen.

Ik ben ook geneigd aan te nemen, dat Leuciscus rhomboidalis Val., beschreven naar eene chinesche afbeelding , insgelijks tot Rohtee behoort.

Overigens veschillen de vijf genoemde soorten nog vrij aanmerkelijk van elkander. Pe formule der aarsvinstralen verschilt aanmerkelijk ;=J 47?, oQ , 35, 38 en 17.

399^

Het aantal schubben schijnt er te verschillen tusschen 50 en meer dan 70. De snuit verschilt er van vrij stomp en bol tot spits, en de bekopening van min of meer onderstaande tot geheel vorenstaande.

AcANTHOBRAMA Heck., Fisch. Syr. p. 43 ;r! Trachibrama Heek. —

DOORNBLEI.

Corpus oblongum compressum, squamis mediocribus vel parvis ve- stitum dorso angulato. Maxillae labiis teretibus simplicibus inclnsae, superior parum protractilis. Cirri nulli. Rostrum breve non porrec- tum. Os anticum rictu obliquo. Plica analis squamis majoribus ve- stita nulla. Venter non cultratus. Pinna dorsalis pauciradiata , post basin pinnarum ventralium incipiens , radio simplice postico osseo edentulo. Pinna analis multiradiata, pinna dorsali longior. Linea lateralis medio- criter curvata. Squamae nuchales supra operculum vel praeoperculum ineipientes. Dentes pharyngeales contusorii 5/5 laeves.

Aanm. Dit geslacht vormt een' schakel tusschen de Barbeelen en Bleijen. Heckel heeft vier soorten van Syrië bekend gemaakt Acanthobrama marmid , Acanthobrama cupida, Acanthobrama centisquama en Acanthobrama arrhada. De heer Basilewski heeft daaraan nog twee soorten toegevoegd uit China en Mongolië , onder de namen Abramis pekinensis en Abramis mantschuricus, vsrelke soorten zich van de Syrische voornamelijk door grootere schubben onderscheiden.

Rhodeus Ag., Mem. Neuchat. I 1836; Heek., Fisch. Syr. p. 26; Heek. Kner, Fisch. oestr. Mon. p. 100. — Bitterling.

Corpus oblongum compressum, squamis magnis vestitum, dorso et ventre elevato convexis. Maxillae labiis teretibus simplicibus inclusae. Cirri nulli. Rostrum obtusum breve convexum non ante os porrectum. Os subterminale rictu parvo obliquo. Plica analis squamis majoribus. vestita nulla. Venter non cultratus. Pinna dorsalis subelongata sed pauciradiata, post pinnas ventrales incipiens et supra pinnam analem desinens , radio simplice postico osseo edentulo. Pinna analis longitu- dine pinnae dorsali aequalis, pauci- ad multiradiata. Linea lateralis corpore antice tantum conspicua. Squamae nuchales post oculum inei- pientes. Dentes pharyngeales cultriformes 5/5.

400

Aanm. Het geslacht Rhodeas komt mij voor het naaste verwant te zijn aan Acantliobrama Heek., waarvan het verschilt door betrekkelijk lange rugvin met zeer slanken doorn, de korte slechts in de achterschouderstreek zigtbare zijlijn endoor de raesvormige gedaante der keelgatstanden.

De nieuwste mij bekende diagnose van het geslacht is die van Heckel en Kner in hun werk over de visschen der oostenrijksche monarchie. De daar gegevene afbeelding van de eenige bekende soort van het geslacht beantwoordt ten opzigte der rugvin niet aan de diagnose van Heckel en Kner, daar deze vin er achter da buikvinnen begint en zelfs grootendeels boven de aarsvin gelegen is. De afbeel- ding van Rhodeus amarus Ag. bij Bloch schijnt ten dezen opzigte naauwkeuriger te zijn.

Chanodichthys Blkrizu Leptocephalus Basil., Ichth. Chin. boreal. in Nouv. Mem. Soc. Impér. Natural. Moscou X 1855 p. 234. — Ban-

DANGKARPER.

Corpus oblongo-elongatum compressum, squamis mediocribus mag- nitudine subaequalibus vestitum , dorso angulato. Maxillae labiis tereti- tibus simplicibus vestitae. Cirri nulli. Rostrum acutum. Os anticum ric- tu obliquo. Maxilla inferior non ante maxillam superiorem prominens , humilis , symphysi non bamata. Pinna dorsalis supra vel vix post pin- nas ventrales ineipiens et longe ante pinnam analem desinens, radio simplice postico osseo edentulo. Pinna analis multiradiata , dorsali lon- gior. Vesica natatoria triloba. Linea lateralis parum curvata. Squamae nuebales supra operculum incipientes. Plica analis squamis majoribus vestita nulla.

Aanm. Het geslacht Chanodichthys staat in verwantschap tusschen Acanthobrama en Culter. De heer Basilewski voert het op onder den naam Leptocephalus Pall., een naam , in de beteekenis van een Cyprinoïden-geslacht , mij niet bekend en ook in den Nomenclator van den heer Agassiz niet opgebragt en welke bovendien het burgerregt verkregen heeft voor een geslacht uit de familie der Helmichthyoïden. Ik heb daarom een' anderen geslachtsnaam moeten kiezen en dien ontleend aan eene niet te miskennen overeenkomst in habitus van de typische soort (Leptoce- phalus mongolicus Basil.) met het geslacht Chanos. Leuciscus aethiops Basil. komt mij voor, niettegenstaande hare kortere aarsvin, ingelijks tot Chanodichthys te be- hoorea of althans tot eene zeer na daaraan verwante type.

401

PSEUDOCULTER Blkl'. — DOORNMESKAEPER.

Corpus elongatum compressum , squamis mediocribus vestitum , dorso humili. Maxillae labiis teretibus simplicibus vestitae. Ch'ri nulli. Ros- trum breve, non prominens. Os superum rictu subvertieali. Maxilla inferior ante maxillam superiorem prominens, angusta. Venter non carinatus. Pinna dorsalis post pinnas ventrales ineipiens et ante pinnam analem desinens, radio simplice postico osseo, edentulo. Pinna analis multii-adiata , dorsali longior. Linea lateralis per media latera decurrens vix curvata. Plica analis squamis majoribus vestita nulla. Vesiea aërea biloba.

Aanm. Ik zonder Culter pekinensis Basil. en Culter exiguus Basil. van het ge- geslacht Culter af, op grond van den niet gekielden buik, over het midden der zijden loopende naauwelijks gebogene zijlijn en tweedeelige zwemblaas, kenmerken, waarschijnlijk nog van andere van gewigt vergezeld, welke uit de korte beschrij- vingen van den heer Basilenwki niet zijn op te maken. De bekende zijn evenwel op zich zelve reeds van genoegzame waarde om deze soorten tot een van Culter ver-: schillend geslacht te brengen. Het schijnt na verwant te zijn aan Chanodichthys,

Hemiculter Blkr. — Beenmeskarper.

Corpus elongatum compressum , squamis mediocribus vel parvis ve- stitum dorso humili. Maxillae labiis teretibus simplicibus vestitae. Cirri nulli. Rostrum breve non prominens. Os anticum vel subsuperum, rictu obliquo. Maxilla inferior vix ante maxillam superiorem prominens. Venter non carinatus. Pinna dorsalis post pinnas ventrales ineipiens et ante pinnam analem desinens , radio simplice postico osseo edentulo. Pinna analis abbreviata. Linea lateralis antice maxime deflexa postea lineae ventrali valde approximata, postice sursum recurvata. Plica analis squamis majoribus vestita nulla. Vesiea aërea biloba.

Aanm. De soort, door den heer Basilewski kortelijk beschreven onder den naam van Culter leucisculus is noch eene Culter noch eene Pseudoculter. Zij moet van de soorten dier geslachten reeds verschillen , zooals de heer Basilewski zich uitdrukt /' nucha non abbreviata, maxilla inferiore Leucisco simili", terwijl de //pinna analis abbreviata" en de sterk, even als bij Chela gebogene, zijlijn ze insgelijks aanmerkelijk daarvan doen afwijken, Ik heb haar daarom voorloopig onder een'

51

402

eigen' geslachtsnaam gebragt, welk geslacht ik vermoed dat, bij nadere kennis der soort, zal blijken een natuurlijk te zijn.

AuLOPYGE Heek. , Fisch. Syr. p. 31 ; Süsswasserf. oestreieh. Monarch.

p. 95. — ÜKLIVA vel OSTRUL.

Corpus oblongum vel elongatum compressum, sqnamis nullis vesti- tum. Maxillae labiis teretibus simplicibus inclusae. Cirri 4 , rostrales et supramaxillares. Rostrum acutum porrectum. Nares utroque late- re simplices. Rictus inferus, ore clauso formam ferri equini referens. Maxilla inferior maxilla superiore brevior. Pinna dorsalis supra pinnas ventrales incipiens et ante pinnam analem desinens, radio simplice posti- co dsseo serrato; pinna analis pinna dorsali brevior. Dentes pharyn- geales scalpriforraes 4/4. Femina processu carneo radijs primis pinnae analis adnato canali urogenitali et anali pprforato.

Aanm. Van dit merkwaardige geslacht is tot nog toe slechts bekend de soort, door Heckel onder den naam van Aulop\ge Hügelii het eerst beschreven en in het boven aangehaalde werk afgebeeld. Het wijfje van Aulopyge heeft eene kloaka-buis voor ia de aarsvin , waaraan de geslachtsnaam ontleend is.

Meda Gir., Cypr. Fish. Unit. Stat., Proceed. Acad. Nat. Se. Philad. VIII p. 191. — Kaalkardïr.

Corpus elongatum compressum, nudum, alepidotum. Maxillae labiis teretibus simplicibus inclusae. Cirri nulli. Rostrum non vel vix ante os prominens. Os subterminale , rictu obliquo sub oculo desinente. Oculi superi membrana palpebrali non velati. Linea lateralis vix cur- vata. Venter non culti-atus. Pinna dorsalis pauciradiata paulo post pin- nas ventrales incipiens , radio simplice postico valido osseo postice sul- cato sed edentulo. Pinna analis? Isthmus augustus. Dentes pharyn- geales graciles prehensiles 1.4/4.1 facie masticatoria nulla.

Aanm. Meda schijnt een natuurlijk en merkwaardig geslacht te zijn, hetwelk echter door den heer Girard , even als de eenige van hetzelve bekende soort Me- da fulgida Gir., slechts kortelijk beschreven is. Van geslacht noch soort zie ik iets omtrent de oarsvin vermeld. liet geslacht schijnt in voorkomen veel te hebben VOO Phoxinus en Phoxineliqs.

403

Chedrus. Swains., Nat. Hist. Fisli. II (1839) p. 285 ^ Pachy- STOMüS Heek., Fisch. Syr. p. 48 ex parte. — Celkaakkarper.

Corpus oblongum vel subelongatum compressurn, squamis magnis vestitum, dorso humili. Maxillae labiis vestitae , superior parum pro- tractilis. Cirri nulli. Rostrum convexutn, non ante os prominens. Os anticum rietu obliquo ante oculum vel sub oculo desinente. Oeuli superi , membrana palpebrali non vekti. Rostrum maxillaeque cellulis hexagonis confertissimis praeditae. Ossa suborbitalia maxime evoluta. Os scapulare maxime evolutum. Trigona thoracica alepidota. Linea lateralis mediocriter curvata. Venter ante pinnas ventrales non eul- tratus. Pinna dorsalis pauciradiata post pinnas ventrales incipiens et supra initium pinnae analis desinens, pauciradiata, radio simplice car- tilagineo. Pinna analis pauciradiata pinna dorsali non longior. Den- tes pharyngeales uncinato-contusorii 4.5/5.4.

«

Aanm. Swainson stelde dit geslacht op naar de soort, in de Illustrations of In- dian Zoology afgebeeld onder den naam van Cyprinus chedra Hamilt. , doch om- schreef het slechts met deze weinige woorden // Jaws equal; tubercalated; dorsal fin placed very near to the caudal". De soort zelve noemde hy Chedrus Grayi.

De honigraatachtige cellen, niet alleen op den snuit, maar ook op de lippen of kaken , het gedeeltelijk onbeschubt zijn van de borststreek en de buitengewone ont- wikkeling der onderoogkuüsbeenderen en van het schouderblad , geven mijns inziens allezins regt, in verband met de overige kenmerken, in Chedrus een zeer natuur- lijk geslacht te zien, wat scherp van verwante, zooals Leuciscus, Alburnus enz. te onderscheiden is.

Heckel schijnt van het geslacht Chedrus Swns. geene kennis genomen te hebben en bragt de daartoe behoorende soorten ouder zijn geslacht Pachystomus. Dit ge- slacht is echter niet aannemelijk als te onbepaald omschreven. In allen gevalle zou de naam van Chedrus, als reeds in het jaar 1839 voorgesteld, behouden die- nen te blijven. Heckel bragt 8 soorten tot zijn geslacht Pachystomus, doch hij kende geene daarvan naar de natuur. Die soorten behooren dan ook gedeel- telijk slechts tot Chedrus en gedeeltelijk tot Morara en het subgenus Shacra van het geslacht Opsarius.

Plargyrüs Raf., Ichth. Oh.; Gir., Cypr. Fish. Un. Stat., Proc. Ac. Nat.

Sc. Phil. V^III p. 195. — HyPSOLEPIS Baird.-NAAKTBORSTKARPER.

Corpus oblongum vel subelongatum compressurn, squamis magnis

404

altis brevibus vestitum , dorso sat elevato. Maxillae aequales labiis tenuibus simplicibus vestitae. Cirri nulli. Eostrum convexum non ante os prominens. Os anticum rictu mediocri obliquo ante oculum desinente. Oculi superi, membrana palpebrali non velati. Linea la- teralis parum curvata. Venter non cultratus. Pinna dorsalis paueira- diata supra vel ante pinnas ventrales incipiens et ante pinnam analem desinens, radio simpliee postico toto cartilagineo. Pinna analis pauci- radiata pinna dorsali non vel paulo tantum longior. Regio thoraeiea alepidota. Isthmus augustus. Dentes pharyngeales prehensiles com- pressi 2.4/4.2, facie mastieatoria muniti.

Aanm. Naar de fraaije afbeelding van Leuciscus frontalis Ag., welke tot Plar- gyrus gebragt wordt, te oordeelen, is Plargyrus verwant aan Chedrus Swns., zoo- wel wegens het onbeschubt zijn der bortstsreek, als de groote poren of cellen op voorhoofd, snuit en onderkaak. De heer Girard somt 6 soorten van dit geslacht op, doch van <geene dier soorten zie ik iets beschreven betrekkelijk het beschubt of niet beschubt zijn der borststreek, wat alzoo nader te onderzoeken blijft.

Catla Val, Hist. nat. poiss. XVII p. -305. ^=; Gibelion Heek., Fisch. Syr. p. 24 ex parte. ;=3 Lepelkaakkarper.

Corpus oblongum compressum , squamis magnis vestitum , dorso ele- vato angulato. Maxillae labiis tenuibus simplicibus vestitae. Cirri nulli. Rostrum' acutum depressiusculum , non ante os prominens. Os suborbitale anterius oblongo - rotundum diametro longitudinali subhori- zontali. Ossa suborbitalia cetera gracillima. Os anticum rictu obliquo ante oculum desinente. Maxilla superior symphysi non emarginata, mediocriter protractilis. Maxilla inferior ramis latis subcochleariformi- bus , maxilla superiore non brevior , symphysi tuberculo nullo. Sulcus postlabialis unicus margini maxillae inferioris libero parallelus formam ferri equini referens. Labium inferius reflexum a toto margine maxillae libero pendulum. Oculi superi membrana palpebrali non velati. Ven- ter non cultratus. Pinna dorsalis supra vel vix ante pinnas ventrales incipiens et ante pinnam analem desinens , basi alepidota , radio simpli- ee postico toto cartilagineo, Pinnae pectorales capite breviores. Pinna analis pauciradiata dorsali multo brevior. Linea lateralis valde curva-

405

ta. Apertura branchialis ampla sub oculo desinens. Operciila non ru- gosa. Dentes pharyngeales masticatorii aggregati facie masticatoria oblique truncati plani, apice leviter uncinati, 2.4.5/3.4.2.

Aanm. Het geslacht Catla is voorgesteld door den heer Valenciennes en inder- daad als een zeer natuurlijk geslacht te beschouwen. Het is verwant aan mijne geslachten Thynnichthys en Hypophthalmichthys , doch gemakkelijk daarvan te on- derkennen aan de veelstralige rugvin en de langs den geheelen rand der kaak omgeslagene onderlip. Cyprinus catla Buch. is tot nog toe de eenige bekende soort van Catla. Eenige voorwerpen, welke ik daarvan bezit, hebben mij in de gelegenheid gesteld de boven gegevene karakters aan de natuur te ontleenen. Als generisch karakter is waarschijnlijk bij te voegen het van achteren driehoekige betrek- kelijk zeer breede bovenkaaksbeen.

Hypopiithalmichthys Blkr. — Laagoogkaeper.

Corpus oblongum vel subelongatum compressum , squamis mediocri- bus vestitum , dorso elevato angulato. Maxillae labiis tenuibus simpli- cibus vestitae. Cirri nulli. Rostrum acutum , depresiusculum , non an- te os prominens. Os suborbitale anticum oblongo- ovale vel trigonum, oblique deorsum et postrorsum direetum. Os anticum rictu obliquo ante oculum desinente. Maxilla superior sympliysi non eraarginata, mediocriter protractilis. Maxilla inferior ramis elevatis, maxilla supe^-, riore longior, symphysi tuberculo parum conspicuo. Oculi posteri vel inferi, membrana palpebrali non velati. Venter non cultratus. Pinna dorsalis post pinnas ventrales incipiens et ante pinnam analem desi- nens, basi alepidota, pauciradiata , radio simplice postico toto carti- lagineo. Pinnae pectorales capite breviores. Pinna analis multiradiata pinna dorsali multo longior. Linea lateralis valde curvata. Opercula radiatim valde rugosa.

Aanm. Het geslacht Hypophthalmichthys grond ik op drie na aan elkander ver- wante oost-aziatische soorten , in de wetenschap bekend onder de namen Leuciscus molitrix Val. , Leuciscus nobilis Gray en Cephalus mantschuricus Basil.

Het geslacht behoort tot de groep van Catla en Thynnichthys , maar onderscheidt zich ; - van het eerste door korte achter de buikvinnen beginnende rugvin en daaren- tegen veelstralige aarsvin die veel langer is dan de rugvin (wat bij Catla juist het tegenovergestelde is) en waarschijnlijk ook door anders gevormde achterlipsgroeve ; —

40G

van Thyn nicht hys , aan hetwelk het het naaste verwant is, insgelijks doordien de rugvin er achter de buikvin begint en veel korter is dan de aarsvin , door rimpe- lig gestraalde operkels, sterk gebogene zijlijn, geheel achterstaande tot zelfs on- derstaande oogen en voor de bovenkaak uitpuilende onderkaak.

Thynnichthys Blkr. — Tonijnkarper.

Corpus oblongo-elongatnm compressum, squamis mediocribus vesti- tum, dorso elevato, angulato. Maxillae labiis tenuibus simplicibus vestitae. Cirri nuUi. Rostrum acutum, depressiusculum , non ante os prominens. Os suborbitale anterius subtrigonum apice deorsum spectante. Os anticum, rictu obliquo ante oculum desinente. Maxilla superior symphysi non emarginata, medioeriter protractilis. Maxilla inferior ramis gracilibus parum oblique compressis, maxilla superiore non brevior, symphysi tuberculo parvo. Sulcus postlabialis ntroque latere margini maxillae libero parallelus, cnm sulco lateris oppositi non unitus. Oculi posteri vel subsuperi , membrana palpebrali non velati. Venter non cul- tratus. Pinna dorsalis supra vel vix ante pinnas venti'ales incipiens et longe ante pinnam analem desinens, basi alepidota, paueiradiata, radio simpliee postico toto cartilagineo. Pinna pectorales capite breviores. Pinna analis paueiradiata dorsali brevior. Linea lateralis vix eurvata. Apertura branchialis sub operculo desinens. Opercula non rugosa. Dentes pharyngeales masticatorii aggregati facie masticatoria oblique truncati plani 2.4.5/5.4.2.

Aanm. Het geslacht Thynnichthys grond ik op twee soorten van Borneo en Su- matra, welke opmerkelijk zijn door haren tonijnachtigen habitus. Het geslacht staat in verwantschap nabij Catla. De kleine bekspleet, de niet uitgerande bo- venkaak en niet gehaakte onderkaak en de plaveiselachtige keelgatstanden wijzen op hare meer vreedzame gewoonten dan die van Rasbora, Opsarius, Aspius, enz. Het verschilt overigens van Catla door meerdere kenteekenen. Bij Catla is de rugvin veelstralig (4/14 of 4/15 ), de onderkaak sterk ontwikkelden eene eenig- zins lepelvormige gedaante aannemende , de onderlip breed en van den geheelen , vrijen rand der onderkaak naar beneden omgeslagen , terwijl de zeer wijde kieuw- opening tot onder de oogen doorloopt en de keelgatstanden , hoezeer zij tot de den- tes aggregati behoorcn , de kaauwvlakten ligt konkaaf hebben en de spitse» eeiiigzins haakvormig.

Mijne beide soorten laten zich onderkennen als volgt.

407

I Squamae 70 ad 75 in linea laterali, 17 vel IS supra lineam lateralem. Corpus altiludine 4^- ad 4| in ejus longitudine.

Thynnichthjs poli/Iepis Blkr.

II Squamae 58 ad 60 in linea laterali, 12 supra lineam lateralem. Corpus altitu- dine 5 circiter in ejus longitudine.

Thynnicidhjs thjnnoides Blkr.

lliynnichthys polylepis Blkr. — Veelschicbbige Tonynkarper. Atl. Cypr. Tab. LI fig. 4.

Thynniclith. corpore oblongo compresso, altitudine 4'/4 ad 42/5 in ejus longitudine, latitndine 3 et paulo in ejus altitudinej capite acuto, non convexe, 4^/5 ad A^k in longitudine corporis cum, 3'/u ad 3'/2 in longitudine corporis absquepinna caudali; vertice alepidoto , altitudine l*/3 ad iVi , latitu- dine 2 ad 2 paulo in ejus longitudine; oculis subposteris, diametro 3 ad 3^ 'i in longitudine capitis, diametro l'/s ad 2 fefe in capitis parte postoculari, diametro 1 ad l'/s distantibus, membrana pal- pebrali iridis marginem externum tantum tegente, antice quam postice latiore, apertura subcirculari ; linea rostro-dorsali capite declivi, fronte non vel vix concava, nuclia dorsoque convexa; linea in- teroculari convexa; rostro aeuto, non convexo, oculo junioribus sat multo, aetate provectis paulo breviore, apice ante medium oculum sito, linea anteriore subsemilunariter rotundato; naribus ovbi- tae non vel vix'magis quam rostri apici approximatis, posterioribus anterioribus vix duplo majo- ribus; osse suborbitali anteriore trigono- vel subpentagono-cordiformi, latiore quam longo (alto), basi sursura et paulo antrorsum spectante, lateribus convexis vel obtusangulis in apicem acutiusculum deorsum et postrorsum spectante unitis, crista nulla conspicua; osse suborbitali 2° elongato-tetra- gono, antice quam postice multo altiure, plus duplo longiore quam alto, osse suborbitali 1° duplo circiter humiliore; ossibus suborbitalibus 3° et 4° bumilibus, 3° quam 4° latiore, longe a margine prae- operculi posteriore remoto; maxillis aoqualibus, marginibus oralibus antice praesertim acutis; ma- xilla superiore gracili, sub ossibus nasalibus occulta, mediocriter deorsum protractili, symphysi non emarginata, ante oculum Jesinente, 4'/-2 ad 5 in longitudine capitis; maxilla iuferiore sympliysin versus non emarginata, symphysi ipsa vix tuberculata non uncinata, ramis parum oblique compres- sis inferne poris parum couspicuis longitudinaliter uniseriatis ; labiis gracilibus striis transversis con- spicuis nullis; sulco labii superioris paulo ante angulum oris desiuente, suleo labiiinferloris abangulo oris usque ad symphysin inframaxillarem sese extendentC; rictu mediocriter obliquo; operculo lati- tndine 1^/5 ad 1% in ejus altitudine, margine inferiore rectiusculo; membrana brancliiali post oper- culura in lobum obtuse rotundatura producta; apertura brancliiali sub operculi parte anteriore desi- nente; dentibus pharyngealibus aggregatis 2.4.5/5.4.2, singulis valde compressis facie masticatoria oblique truncata plana; linea dorsali convexa linea ventrali convexa altiore: ventre ante pinnas ventrales plano, post pinnas ventrales rotundato non carinato ; squamis subverticalibus , toto corpore magnitudine subaequalibus , dorsalibus iis mcdiis lateribus non minoribus, striis concentricis nume- rosis ope lentjs bene conspicuis, striis longitudinalibus oculo nudo conspicuis dimidio basuli nullis, dimidio libero nullis vel parcis; squarais 70 ad 75 in linea laterali, 33 p. m. in serie transversali absque ventralibus infimis quarum 17 vel 18 supra lineam lai.ralem, 30 p. m. in serie longitudinali occiput in ter et pinnam dorsalem, ventralibus infimis longitudinaliter 7- ad O-seriatis squamis serie-

408

bus omnibus magnitudine subaequalibus ; linea laterali antice currata lata oblique nsque post pin- nas ventrales desceadente, postice rectiuscula, basi ventralium non multo magis quam lineae dorsali ap- proximata, singulis squamis tubulo simplice mediam squ amam vulgo superante notata; osse scapulari trigono obtuse rotundato ; pinna dorsali vix ante pinnas ventrales incipiente, basi alepidota, acuta, emarginata, corpore non vel non multo humiliore, multo sed multo minus duplo altiore quam basi longa, radio simplice 4° gracili cartilagineo capite non multo breviore; pinnis pectoralibus basi ale- pidotis, acutis , ventralibus non vel vix longioribus, 6^/2 ad 7 in longitudine corporis ventrales non attingentibus , radio simplice gracili; pinnis ventralibus infimo ventre insertis, acutis, analem non attingentibus ; anali alepidota, acuta, emarginata, dorsali sat multo minus duplo humiliore, sat multo minus duplo altiore quam basi longa, radio simplice 3° gracili cartilagineo ; pinna caudali basi squamosa profunde incisa, lobis acutis inferiore superiore paulo longiore S^e ad S'/a in longitudine corporis ; colore corpore superne coerulescente-viridi , inferne argenteo; iride flavescente superne fusca; lobo niembranae branchialis postoperculari macula fusca; pinnis dilute roseis, dorsali et caudali plus mi- Busve fusco arenatis.

B. 3. D. 4/8 vel 4/9 vel 4/10. P. 1/17 vel 1/18. V. 2/8. A. 3/5 vel 3/6. C. 7/17/8 vel 6/17/7 lat. brev. incl.

Hab Sumatra (Palembang), in fluviis. Borneo (Pontianak) ^ in fluviis.

Longitudo 3 speciminum 88'" ad 181'".

Aanm. In mijne bijdragen tot de ichthyologie van Borneo is de onderwerpelij ke soort vermeld (niet beschreven) als Leuciscus thynnoides. Ik heb Thynnichthys thynnoides echter tot nog toe niet van Borneo ontvangen en de vermelding daar- van onder de borneosche visschen berustte daarop, dat ik onderwerpelij ke soort niet naauwkeuriger had onderzocht en haar voor dezelfde hield als Thynnichthys thyn- noides. Zij is echter stellig van laatstgenoemde verschillende en van haar te onderkennen aan aanmerkelijk talrijkere schubben op eene overlangsche een dwarsche rei en voorts aan hooger ligchaam en hoogeren minder spitsen kop.

Thynnichthys thynnoides Blkr. — Slanke Tonynharper. Atl. Cjpr. Tab. LI fig. 2.

TLynnichth. corpore oblongo compresso, altitudine 5 circiter in ejus longitudine, latitudine 2 cir- citer in ejus altitudine; capite acuto, non convexo, 4V3 circiter in longitudine corporis cum, 3'/4 circiter in longitudine corporis absque pinna caudali, vertice alepidoto, altitudine 1%, latitudine 2 et paulo in ejus longitudine; oculis subposteris, diametro 4 circiter in longitudine capitis, diametro 2 circiter in capitis parte postoculari, diametro 1^/3 circiter distantibus, membrana palpebrali iridis marginem externum tegente, antice quam postice latiore, apertura subcirculari; linea rostro-dorsa- li capite declivi, fronte vix concaviuscula , nucha dorsoqne convexa; linea interoculari convexa; rostro acuto, non convexo, oculo non vel vix breviore, apice ante medium oculum sito, linea an- teriore obtusangulatim rotundato ; naribus orbitae vix magis quam rostri apici 'approximatis , poste- rioribus anterioribus vix duplo majoribus; osse suborbitali antcriore trigono -cordiformi, paulo la- tiore quam longo (alto), basi sursum et paulo antrorsum spectante, lateribus convexis in apicem rotundatum deorsum et postrorsura spectantem unitis, medio crista longitudinali inferne ramos eden- te deorsum et postrorsum descendente percurso; osse suborbitali 2^elongato-tetragono, antice quam-

409

postice raulto altiore, plus duplo longlore quam alto, osse suborbltali 1° duplo circiter humiliore; ossibus suborbltali 3° et 4° humilibus 3" quam 4° latiore longe a margine praeoperculi posteriore remoto; maxillis aequalibus, margibus oralibus antice praesertim acutis; maxilla superiore gracili sub ossibus nasalibus occulta , deorsum mediocriter protractili , sympbysi non emarginata , ante ocu- lum desinente, 4 et paulo in longitudine capitis ; maxilla inferiore sympbysin versus non emargina- ta, symphysi ipsa vix tuberculata non uncinata ; ^ramis parum oblique compressis inferne poris con- splcuis nullis; labiis gracllibus, striis transversis conspicuis nullis; sulco labii superioris paulo ante angulum oris desinente; sulco labii inferioris ab angulo oris usque ad sympbysin inframaxillarem sese extendente; rictu mediocriter obliquo; operculo latitudine IV5 circiter in ejus altitudine, mar- gine inferiore rectiusculo; raembrana branchiali post operculum in lobum rotundatum producta; aper- tura brancliiali sub operculi parte anteriore desinente; dentibus pharyngeallbus aggregatis 2.4.5/3.4.2, singulis valde compressis facie masticatoria oblique truncata plana; linea dorsali convexa linea ven- trali convexa altiore; ventre ante pinnas ventrales plano, post pinnas ventrales rotundato non ca- rlnato; squamis subverticalibus, dorsalibus latei-alibus vix minoribus, lateralibus corpore ubique mag- nitudine subaequalibus , striis concentricis numerosis ope lentis bene conspicuis, striis longitudina- libus oculo nudo conspicuis dimidio basali nullis diraidio libero nullis vel parcis; squamis 58 ad 60 in linea laterali, 20 vel 21 in serie transversali absque ventralibus infimis quarum 12 supra llneam lateralem, 25' p. m. in serie longitudinali occiput inter et pinnam dorsalem; linea laterali antice curvatura lata valde oblique usque post pinnas ventrales descendente, postice rectiuscula, basi ven- tralium non multo magis quam lineae dorsali approximata , singulis squamis tubulo simplice mediara squamam attingente vel superante notata; osse scapulari trigono obtuse rotundato; pinna dorsali supra pinnas ventrales incipiente, basi alepidota, acuta, emarginata, corpore vix bumiliore, multo sed multo minus' duplo altiore quam basi longa, radio simplice 4° gracili, cartilagineo , capitp sat multo breviore; pinnis pectoralibus basi alepidotis, acutis, ventralibus non longioribus, ventrales fere at- tingentibus, 7 circiter in longitudine corporis, radio simplice gracili; pinnis ventralibus inflmo ven- tre insertis, acutis, analem non attingentibus ; anali alepidota, acuta, emarginata, dorsali multo sed multo minus duplo humiliore, multo sed multo minus duplo altiore quam basi longa, radio sim- plice tertio gracili cartilagineo: caudali basi squamosa, profunde incisa, lobis acutis, inferiore su- periore paulo longiore 4 circiter in longitudine corporis ; colore corpore coerulescente - viridi vel oli- vaceo, inferne argenteo ; iride flavescente, superne fusca; lobo raembranae branchialis postopercu- lari macula fusca; pinnis dilute roseis, dorsali et caudali plus minusve fusco arenatis.

B. 3. D. 4/8 vel 4/9. P. 1/18. V. 2/8. A. 3/5 vel 3/6. C. 6/17/6 vel 7/17/7 lat. brev. incl.

Syn. Leucisous thjnnoides Blkr, Dlagn. beschr. vischs. Sumatra, Tient. 1-IV, Nat. ï. Ned. Ind. III p. 599.

Hab. Sumatra (Palembang), in fluviis.

Longitudo speciminis unici 135'".

Aanm. Ik ontdekte deze soort in het jaar 1852 en beschreef haar onder den naam van Leuciscus thynnoides naar het eenige voorwerp, wat ik van haar bezit Zij schijnt zeer zeldzaam te zijn.

AmblyphaPvYNGodon Blkr. ;=; Mola Heek., Fiscli. Syr. Addend. et corrig. p. 257. Stomptandkarper.

Corpus oblongum vel elongatum compressum, squamis parvis ve-

410

stitum , dorso elevatiusculo angulato. Maxillae labiis tenuibus simplici- bus vestitae. Cirri nuUi. Rostrum acutura, depressiusculum, non an- te os prorainens. Os suborbitale antirius trigonum apice deorsum spec- tante. Os anticum, rictu obliquo ante oculura desinente. Maxilla su- perior symphysi non emarginata, mediocriter protractilis. Maxilla in- f erior superiore non brevior , ramis gracilibus planis parum oblique com- pressis, symphysi tuberculo parvo. Sulcus postlabialis utroque latere margini maxillae libero parallelus , cum suleo lateris oppositi non u- nitus. Oculi posteri , membrana palpebrali non velati. Venter non cul- tratus. Pinna dorsalis post pinnas ventrales incipiens et vix ante pin- nam analem desinens , basi alepidota , pauciradiata , radio simplice pos- tico toto cartilagineo. Pinnae pectorales capite breviores. Pinna analis pauciradiata dorsali brevior. Linea lateralis parum curvata. Apertura branchialis sub oculo desinens. Opercula non rugosa. Dentes pharyn- geales molares lacie masticatoria oblongo-rotundati et transversim ru- gosi 1.2.3/3.2.1.

Aanm. Het geslacht Amblypharyngodon werd reeds door Heckel herkend. In de Addenda en corrigenda van zijne Fische Syriens stipte hij aan, dat Cyprinus mola Buch. tot een eigen geslacht behoorde , hetwelk hij Mola noemde en kortelijk kenschetste door de woorden // Dentes semilunares 1.2.3/3.2.1". De naam Mola reeds aan een geslacht van Gymnodonten (Mola Risso) gegeven zijnde, kan niet behouden blijven, waarom ik dien van Amblypharyngodon voorstel. Ik meende eerst de soorten, tot Amblypharyngodon te brengen, tot ïhynnichthys te behoo- ren,en inderdaad zijn zij daaraan het naaste verwant. Het geslacht ïhynnichthys evenwel heeft een' anders gebouwd tandenstelsel , een kenmerk wat uitwendig vertaald is in de plaatsing der rug vin voor of boven de buikvinnen en hare ein- diging ver voor de aarsvin , alsmede in de kleine onder het operkel eindigende kieuwspleet.

Tot het geslacht Amblypharyngodon reken ik te behooren Cyprinus mola Buch. en voorts Leuciscus microlepis Blkr van Bengalen en Leuciscus melettina Val. van Bombay.

Devario Heek., Fisch. Syriens p. 25, Nachtr. p. 184. — Devari.

Corpus oblongum compressum , squamis magnis vestitum , dorso et yentre valde convexis. Maxillae labiis terctibus simplicibus inclusae.

411

Cirri nuUi. Rostrum breve non ante os porrectum. Os subterminale rictu parvo. Plica analis squamis majoribus vestita nulla. Venter nou cultratus. Pinna dorsalis elongata multiradiata, magna parte anali e- longatae multiradiatae opposita, radio simplice postico cartilagineo. Linea lateralis valde curvata lineae ventrali approximata. Squamae nuchales post oculura incipientes. Dentes pharyngeales . . . .?

Aanm. Nadat Heckel in 1842 het geslacht Devario naar Cyprinus devario Buch. en Perilampus ostreographus McCl. had opgesteld , soorten welke hij niet naar de natuur kende, herzag hij dat genus in 1847 en bragt daartoe, behalve de beide genoemde, nog 6 japansche soorten, door den heer Schlegel onder de naam van Capoëta beschreven en afgebeeld. Het natuurlijke van het geslacht werd daardoor bedorven , vermits 2 dier japansche soorten , Capoëta elongata T. Schl. en Capoëta gracilis T. Schl behooren tot het geslacht Gnathopogon en de 4 overige tot het geslacht Acheilognathus.

' Ik neem Devario aan in den zin , door Heckel daaraan oorspronkelijk gegeven , en voeg daaraan toe nog twee soorten , Devario MacClellandi en Devario cyano- taenia, welke in de Indian Cyprinidae zijn afgebeeld doch niet beschreven.

Daar ik geen der soorten naar de natuur heb kunnen onderzoeken en hare lip- bouw en tandenstelsel niet beschreven zijn, is de plaatsing van het geslacht nog on- zeker, en het zou mij niet bevreemden, indien het tot de Phalakrognathinen be- hoorde en wel in de nabijheid Acheilognathus.

LuciosoMA Blkr, Nalez. vischf. Suraatra , Nat. T. Ned. Ind. IX p. 263. — Snoekkarper.

Corpus elongatum compressum , squamis magnis vestitum, dorso hu- millimo lato. Maxiilae labiis tenuibus simplicibus vestitae , superior parum protractilis. Cirri 4, rostrales et supramaxillares carnosi vel nulli. Eostrum acutum , non ante os prominens , apice ante oculum sito. Os suborbitale anterius pentagonum apice acuto sursum spectante. Ossa suborbitalia posteriora multo magis quam anteriora evoluta. Oculi superi membrana palpebrali non velati. Os anticura, rictu lato obli- quo sub oculo desinente. Maxilla superior symphysi emarginata. Maxil- la inferior maxilla superiore non vel vix brevior, symphysi uncinata, unco incisuram intermaxillarem intrante. Sulcus postlabialis utroque latere margini maxiilae libero parallelus, cum sulco l^teris oppositi non

412

unitus. Squamae corpore magnitudine subaequalcs , nuchalcs longe post oculum incipientes. Venter non cultratus. Pinnae ventrales ventre in- fimo insertae. Linea lateralis valde eurvata lineae ventrali multo ma- gis quam lineae dorsali approximata. Pinna dorsalis paueiradiata , ma- na parte supra pinnam analem sita, basi alepidota, radio simplice posti- co toto cartilagineo. Pinnae pectorales capite longiores 'radio 1" valido. Pinna analis paueiradiata dorsali non vel non multo longior. Apertura branchialis sub praeopereulo desinens. Dentes pharyngeales uneinato- subcochleariforraes vel voratorii 2.4.4/4.4.2. vel 2.4.5/5.4.2.

Subg. Luciosoma Blkr. Cirri rostrales et supramaxillares. // Trinemaüchthys Blkr. Cirri nuUi-

Aanrn. Ik grondde dit geslacht op de soort, door den heer Valenciennes onder den naam van Barbus setigerus beschreven en afgebeeld. Die soort heeft echter weinig verwantschap met het geslacht Barbus, maar staat daarentegen in algemeene bewerktuiging meer nabij Aspius en Chela en is als een tusschenvorm van deze beide geslachten te beschouwen. Het geslacht is kenbaar aan haar min of meer snoekvormig slank ligchaam, lagen rug, gedeeltelijk boven de aarsvin in- geplante rugvin, niet gekieldea buik, lagen dikken vlee2igen rug, wijde tot on- der de oogen reikende bekspleet, gehaakte onderkaak en uitgerande bovenkaak, betrekkelijk zeer breede achterste onderoogkuilsbeenderen , lange borstvinnen, drie- reijige keelgatstanden , enz.

Behalve Barbus setigerus Val. bezit ik nog twee soorten van dit geslacht, de eeue na verwant aan Luciosoma setigerum, de andere opmerkelijk door de vol- strekte afwezigheid van voeldraden en vroeger door mij onder den naam van Leu- ciscus trinema beschreven, eene soort echter, welke in algemeenen bouw van lig- chaam, kop en vinnen geheel aan Luciosoma beantwoordt, en welke ik slechts op grond van de afwezigheid van voeldraden gebragt heb tot een subgenus, het- welk ik voorstel te noemen Trinematichthys.

Ik meende vroeger het geslacht eigen te zijn aan de Soenda-eilanden , doch uit eene afbeelding van den Graaf Francis De Castelnau ontwaar ik, dat het ook ia Siam voorkomt , even als meerdere andere geslachten , welke men tot nog zeer on- langs slechts van de Soenda-eilanden kende.

De soorten mijmer verzameling laten zich gemakkelijk van elkander onderschei- den als volgt.

I Cirri rostrales et supramaxillares (Subg. Zuciosomq.).

413

A. Squamae 42 vel 43 in linea laterali, 6 supra lineam lateralem.

a. Fascia cephalo-caudalis nigricans. Pinna caudalis utroque lobo fascia longi-

tudinali nigricaute. Pinna ventralis in filum sat longuni producta.

Luciosoma {Lucioso7)ia) setigerum Blkr.

b. Latera maculis rotundis nigricantibus longitudinaliter uniseriatis. Pinna caudalis fasciis 3 longitudinalibus nigricantibus. Pinna ventralis vix pro- ducta.

Luciosoma {Luciosoma) spilopleura Blkr.

II Cirri nuUi. (Subg. Trinematichthjs).

A. Squamae 43 ad 45 in linea laterali, 6 supra lineam lateralem.

a. Pinnae ventrales et analis in filum productae. Pinna caudalis utroque latere fascia longitudinali nigricante.

Luciosoma [Tnnematicldhjs) trinema Blkr.

Luciosoma (Luciosoma) setigerum Blkr , Nalez. vischf. v. Sumatra,Nat. Tijdschr. Ned. Ind. IX p. 264.. — Vierdradige Snoekkarper. Atl. Cypr. ïab. LI fig. 3.

Lucios. (Lucios.) corpore elongato compresso, altitudine 5''/i ad 6' 2 in ejus longitudine, latitudine l^/i ad 2 fere ia ejus altitudine; capite acuto, 5 ad ö'/a in longitudine corporis cum, 4 ad 4V3 in longitudine corporis absque pinna caudali; altitudine capitis 1^/4 circiter, latitudine 2V4 ad 2 in ejus longitudine; oculls diametro 8^/4 ad 4 circiter in longitudine capitis, 1% ad l-'/i in capitis parte postoculari, diametro IV4 ad IV3 distantibus, membrana palpebrali iridis marginem externum tan- tum tegente, apertura subcirculari ; rostro acuto oculo junioribus non, aetate provectis paulo tantum longiore, non ante os prominente; naribus orbitae magis quam rostri apici approximatis, posterio- ribus oblongis magnis ariterioribus plus duplo majoribus; linea rostro-dorsali capite declivi rectius- cula, nucha convexa; linea interoculari convexa; osse suborbitali 3° valde lato osse snbcrbitali 1°, multo majore, margine postero-inferiore valde convexo; maxillis ore clauso subaequalibus, superi- ore deorsura mediocriter protractili, sub oculi dimidio anteriore desinente, 2 ad 2 et paulo in lon- gitudine capitis; rictu magno valde obliquo ; cirris rostralibus carnosis ossa nasalia inter etossasub- orbitalia anteriora insertis oculo duplo vel plus duplo longioribus; cirris supramaxillaribus oeulo multo sed multo minus duplo longioribus ; maxilla inferiore valde adscendente symphysi tubercu- lo conico hamata; labiis mediocribus teretlbus; operculo minus duplo altiore quam lato, margine inferiore rectiusculo vel concaviusculo ; dentibus phryngealibus uncinato-cochlearil'ormibus 2.4.4., 4.4.2 vel 2,4.5/5.4.2; osse scapulari trigono acuto; dorso humili leviter convexo ventre humiliore; squa- mis dimidio libero radiatim striatis, 42 vel 43 in linea laterali, 8 vel 9 in serie trausversali qna- rum G(5',") supra lineam lateralem, 25? p. m, in serie longitudinali occiput inter etpinnam dorsa».

414

lem; linea laterali deorsum curvata, lineae ventrali multo magis quam lineae dorsali approximnta, singulis squamis tubulo simplice notata; pinna dorsali longe post pinnas ventrales iacipiente, radiis mediis radüs analibus anticis opposita, acuta, emarginata, junioribus corpora non altiore, aetate provectis corpore altiore, duplo circiter altiore quam basi Ion ga , radio simplice postico car- tilagineo gracili, flexili, edentulo, capite non vel non multo breviore; pinnis pectoralibus acutis latis ventrales attingentibus 5 ad 4V2 , ventralibus latis radio 1° in filura apice bifidum analem attingentem producto iVa circiter, caudali basi tantum squamosa, profunde incisa, lobis acutis 4'/3 ad 4-/5 in longitudine corporis ; anali acuta, emarginata, dorsali non multo ad non humiliore, multo sed multo minus duplo altiore quam basi longa, radio simplice postico gracili toto carti- lagineo flexili; colore corpore superne viridi marginibus squamarum profundiore, inferne argenteo ; iride flavescente vel rosea; fascia nigrieante-violacea cephalo-caudali aetate provectis continua, junioribus interdum e maculis rotundis 30 p. m. in seriem longitudinalem dispositis composita, caudae dimidio superiore cum fascia pinna caudali superiore coalescente; pinnis flavescentibus vel dilute roseis, dorsali, anali caudalique dimidio basali pulchre rubris, caudali utroque lobo medio fascia longitudinali nigrieante-violacea.

B. 3. D. 2/7 vel 2/8 vel 3/7 vel 3/8. P. 1/14. V. 2/8. A. 3/6 vel 3/7. C. 7/17/7 vel 8/17/8 lat.

brev. incl. Syn. Barbus setigerus Val., Poiss. XVI p. 153 fig. 469. Barbeau setigère Val., ibid.

Barbus podonemus Blkr, Verh. Bat. Gen. XXIII Ichth.> Midd.- Oost- Java p. 18. Wader Javan. Hab. Java (Batavia, Bekassl, Eankasbetong , Lebak, Kediri, Surabaja, Gempol), in fluviis.

Sumatra (Lahat, Solok), in fluviis. Longitudo 18 speciminum descript. 90'" ad 205'".

Aanm. De beschrijving en afbeelding dezer soort in de groote Histoire naturelle des Poissons laten in meerdere opzigten te wenschen over. Zoo vertoont de afbeel- ding niets vanden overlangschen ligchaamsband en van de staartvinbanden , terwijl er de rugvin met nagenoeg hare geheele lengte boven de aarsvin is geplaatst. Ik beschreef haar daarom, in het begin van 1849 tijdens mijn verblijf te Ambarawain Midden Java, ver van mijn kabinet verv^ijderd, als eene eigene soort naar voor- werpen van Soerabaja , welker toestand van bewaring overigens ook nog te wenschen overliet. Sedert nam ik een grooter aantal voorwerpen waar, naar welke mijne liieuwere beschrijving ontworpen is. Deze voorwerpen zijn echter later alle verlo- ren gegaan door een in mijn kabinet gepleegden diefstal van stopflesschen door een' mijner inlandsche bedienden , die de flesschen , na den inhoud te hebben wegge- worpen, aan chinesche opkoopers verkocht. Enkele bijzonderheden, vroeger door mij over het hoofd gezien, zoo als die van de vormen der voorste oogkuilsbeende- ren, van het getepeld zijn der lippen aan de binnenzijde, van het aantal schub- ben op eene rei tusschen kop en rugvin, enz. heb ik daarom in de hier gegevene besclirijving met nader kunnen aanduiden.

415

Luclosoma {Luciosoma) spilopleura Blkr , Nalez. vischf. Sumatra , Nat. Tijdschr. Ned. Ind. IX p. 265. — Gevlekte Snoekkarper. Atl. Cjpr. Tab. LI fig. 1.

Lucios. (Lucios.) corpore elongato compresso, altitudine 6 fere in ejus longitudine, latitudine l^/^ ad 2 fere in ejus altitudine; capite acuto 5 et paulo in longitudine corpons cuni, 3-/3 ad 3^,4 in longitudine cor- poris absquepinna caudali; altitudine capitis iVocirciter, latitudine 2 ',4 circiter in ejus longitudine : oculis diametro 32/5 circiter in longitudine capitis, diametro l^/s circiter in capitis parte postoculari, diametro 1 et paulo distantibus, merabrana palpebrali iridis marginem externum tantum tegente, apertura subcirculari ; rostro acuto, convexiusculo, oculo non longiore, non ante os prominente; na- ribus orbitae magis quam rostri apici approximatis , posterioribus oblongis magnis anterioribus plus duplo majoribus; linea rostro -dorsali capite declivi rectiuscula, nuclia convexa; linea interoculari convexa; osse suborbitali anteriore oblongo, multo longiore quam alto, postice rotundato, antice val- de acuto margine inferiore convexo obliquo; osse suborbitali 2° oblongo - tetragono osse suborbitali 1° multo humiliore, plus duplo longiore quam altO; osse suborbitali 3° valde lato , osse suborbitali 1° multo raajore, margine postere -inferiore valde convexo; maxillis ore clauso aequalibus, superiors deorsum mediocriter 'protractili, sub oculi dimidio anteriore desinente, 2 in longitudine capitis; rictu magno valde obliquo; cirris rostralibus carnosis ossa nasalia inter et ossa infraorbitalia ante- riora insertis oculo duplo circiter longioribus ; cirris supramaxillaribus cirris rostralibus graciliori- bus oculo paulo tantum longioribus ; maxilla inferiore valde adscendente symphysi tuberculo conico subhamata; labiis mediocribus teretibus facie externa totis glabris facie interna (orali) papillis nu- merosis brevibiis obsitis; operculo latitudine IV* ad 11/3 in ejus altitudine, margine inferiore con- caviusculo; apertura branchiali ampla sub oculi parte posteriore desinente; dentibus pharyn»ealibus uncinato-cochleariformibus 2.4.5/5.4.2; osse scapulari trigono acute rotundato; dorso humili leviter convexo, ventre humiliore; squamis dimidio libero et vulgo etiara dimidio basali longitudinaliter vel subradiatira striatis, 42 p. m. in linea laterali, 8 vel 9 in serie transversali quarum (medio cor- pore) 6 (5V2) supra lineam lateralem, 21 p. m. in serie longitudinali occiput inter et pinnam dor- salem; linea laterali deorsum curvata lineae ventrali multo magis quam lineae dorsali approxima- ta, singulis squamis tubulo siraplice mediam squamam vulgo superante notata; pinna dorsali Ion- ge post basin ventralium ineipiente , radiis mediis radiis analibus anticis opposita, acuta, emarginata. altitudine 1V3 ad iVi in altitudine corporis, multo sed multo minus duplo altiore quam basi lonwa, radio siraplice postico gracili, flexili, toto cartilagineo, edentulo, capite multo breviore ; pinnis pecto- ralibus acutis latis ventrales attingentibus 42/3 ad 4^/4, ventralibus acutis latis radio 1° parum producto analem attingente vel subattingente 6'/2 circiter, caudali basi tantum squamosa profunde incisa lobis acutis 4 circiter in longitudine corporis; anali acuta emarginata, dorsali non humiliore , non multo altiore quam basi longa, radio simplice postico gracili fiexili, toto cartilagineo ; colore corpore superne viridi, inferne argenteo; iride rosea vel flava; maculis utroque latere 13 oblongo- rotundis coerulescente - violaceis in seriem longitudinalem dispositis; pinnis flavescente- vel roseo- hyalinis; caudali rosea fasciis 3 longitudinalihus nigricante- violaceis, fascia media radiis mediis, fasciis lateralibus radiis pinnae marginalibus brevibus incipientibus et margine pinnae posteriore in-» tra apices desinentibus ; dorsali et anali medio circiter fascia longitudinali fuscescente.

B. 3. D. 2/7 vel 2 8. P. 1/14. V. 2'8. A. 3/6 vel 3 7. C. 817 8 lat. brev. incl,

Hab. Sumatra (Lahat) , in fluviis.

Longiludo speciminis unici 108'".

416

Aanm. Deze soort is na verwant aan Luciosoma setigeruiu, doch stellig eene eigene species. Zij is voornamelijk herkenbaar aan hare eenreijige groote lan»'- ■w-erpige weinig talrijke zijvlekken en drie donkere staartvinbanden , waarvan de middelste het midden der vin inneemt en de zijdelijke op de korte randstralen beginnen en de vintoppen vrijlaten; voorts aan de overlangsche rugvin- en aars- vinbanden, weinig verlengde buikvinnen, betrekkelijk grootere oogen, langere voel- draden, enz.

Ik zie deze soort ook goed herkenbaar afgebeeld in het album van siamsche visschen van den Graaf De Casteluau.

Luciosoma (Trinematichthys) trinema Blkr. — Driedradige Snoekkarper. Atl. Cjpr. Tab. Lil fig. 4.

Lucios. (Trinematichth.) corpore elongato compresso, altitudine li^ji ad 6 in ejus longitudine, latitudine 1-/3 ad 2 ferein ejus altitudine; capite acuto, non coavexo, 5 et paulo ad 5', -2 in longitudine corporis cum, é'vü ad 4V4 in longitudine corporis absque pinna caudali, vertice alepidoto, altitudine 1-/3 cir- citer, latitudine 2 fere in ejus longitudine; oculis superis, diametro 4 fere ad 4 et paulo in longitu- dine capitis, diametro I-/3 ad 1^/i in capitis par te postoculari, diametro IVi ad 1^/5 distantibus , mem- brana palpebrali iridis marginem externum tantum tegente, apertura subcirculari ; linea rostro-dorsali ca- pite declivi rectiuscula, nucha dorsoque convexa; linea interoculari convexa; rostro acuto rotundato, non convexo, oculo vix vel non longiore, apice ante medium oculum circiter sito ; naribus orbitae multo inagis quam rostri apici approximatis , posterioribus anterioribus duplo circiter majoribus ; osse suborbi- tali anteriore oblongo-subtrigono, longiore quara alto, basi breviore convexo vel obtusangulo postrorsum spectante , lateribus superiore et inferiore longioribus antice in angulum acutiuscule rotundatum antror- sum et paulo sursum spectante unitis, medio crista longitudinali postrorsum descendente percurso ; osse suborbitali 2° elongato-tetragono, postice quam antice vix altiore, duplo circiter longiore quam alto. osse suborbitali 1" minus duplo humiliore; ossibus suborbitalibus 3° et 4° valde latis praeoperculi juarginem posteriorem fere attingentibus oculi diametro non raulto gracilioribus j maxillis marginibus oralibus antice praesertim acutis; maxilla superiore maxilla inferiore vix breviore, deorsum medio- criter protractili, symphysi profunde emarginata, sub pupilla desinente, 2 et paulo in longitudine capitis; maxilla inferiore symphysin versus emarginata, symphysi ipsa unco mediocri incisuram intermaxillarem intrante munita, ramis oblique compressis, infeme poris pluribus parum conspicuis longitudinaliter uniseriatis; labiis gracilibus, facie orali tranversim rugosis; sulco labii superioris brevi paulo ante angulum oris desinente, sulco labii inferioris ab angulo oris usque ad incisuram inframaxillarem sese extendente; rictu valde obliquo; operculo latitudine l'/2 circiter in ejus altitu- dine, margine inferiore rectiusculo ; apertura branchiali vix post oculi marginem posteriorem desinen- te; dentibus pharyngealibus voratoriis leviter uncinatis 2.4.5/5.4.2, singulis infra uncura fossula oblonga .superficiali vix conspicua ; linea dorsali convexa linea ventrali convexa non multo altiore; ventre pinnas pectorales inter et pinnas ventrales plano lato, ceterum leviter compresso rotundato non carinato ; squamis obliquis (angulo inferiore consi)icuo anto angulum superiorem conspicuum sito), dimidio libero et vulgo etiam dimidio basali longitudinaliter vel subradiatira striatis . caudam versus sensim magnitudine decrescentibus, 43 ad 45 in linea laterali , 9 in serie transversali quarum 6(5'/2 ) supra lineam lateralem, 21 vel 22 iu serie longitudinali occiput inter et pinuara dorsalem; squamis

417

rei^ione tlioraco-gulari squamis postaxillaribus multo minorlbus; linea laterali regulariter valde curvata, basi ventralium plus duplo magis quamlineae dorsali approximata, postice sensim adscen- dente et media basi pinnae caudaüs desinente, singulis squamis tubulo siraplice mediam squamam vult'o non superante notata ; osse scapulari trigono apice acuto ; pinna dorsali longe post basin ven- tralium incipiente, radiis posticis radiis analibus anticis opposita, basi alepidota, acuta, eraargina- ta, altitudine l'/s ad l'/v in altitudine corporis, multo sed minus duplo altiore quam basi longa, radio simplica 2° gracili cartilagineo capite multo breviore ; pinnis pectoralibus subhorizontaliter in- sertis, basi squamosis, capite longioribus , 43/3 ad 4^/5 in longitudine corporis , ventrales attingentibus , radio simplice valido; pinnis ventralibus ventre infimo insertis acutis absquefilo pectoralibus multo brevioribus, radio simplice 2° in filum producto filo partem analis posteriorem attingente; pinna anali basi leviter squamata, acuta, eraarginata, radio simplice tertio gracili cartilagineo in filum pinnam caudalem subattingentem producto, absque filo dorsali non vel vix humiliore, altiore quam basi lonfa; pinna caudali basi tantum squamosa, profunde incisa lobis acutis, inferiore superiore lon- giore 4 et paulo ad 4'/4 in longitudine corporis; colore corpore superne viridi, inferne argenteo , dorso antice et capite superne profunde olivaceo ; iride flava ; fascia cephalo-caudali fusco-violacea dimidio corporis anteriore parum conspicua vel e maeulis distantibus composita , cauda sat lata valde conspi- cua supra lineam lateralem sita; pinnis roseis vel flavescente-roseis ; pinnis dorsali et anali antice media altitudine maeulis 2 ad 4 nigricante-violaceis, caudali utroque lobo medio fascia lata nigri- cante-violacea longitudinali, fascia superiore cum fascia cephalo-caudali confluente.

B. 3. D. 2,7 vel 2,8. P. 1/15 vel 1/16. V. 2,8. A. 3/6 vel 3/7. C. 5/17/7 vel 5/17/8 lat. brev. incl.

Syn. Leudscus trinema Blkr, Diagn. beschr. nieuw, vischs. Sumatra,Nat. ï. Ned, Ind. III p. 600.

Hab. Sumatra (Palembang), in fluviis. Borneo (Sintang), in fluviis.

Longitudo 2 speciminum 175" et 226'".

Aanm. Ik ontdekte deze soort in het jaar 1852 en beschreef haar naar mijn voorwerp van Palembang. Sedert ontving ik een grooter en beter bewaard voor- werp uit de binnenlanden van West-Borneo. De soort schijnt op beide ' eilanden zeldzaam te zijn of althans er meer de hoogere gedeelten der stroomgebieden te bewonen.

«Perilampus McCl., Ind. Cyprin. Asiat. Res. XIX p. 39; Heek., Fisch. Syr. p. 45. — Borstelkaeper.

Corpus oblongum vel subelongatum compressum, squamis magnis vestitum, dorso ventre humiliore. Maxillae labiis tenuibus simplieibus vestitae , superior parum protractilis. Cirri 4 , rostrales carnosi , supra- maxillares longissimi setacei. Rostrum breve humile , non ante os pro- minens, apice ante vel supra oculi marginem superiorem sito. Oeuli posteri, membrana palpebrali non velati. Os anticum, rictu obliquo ante oeulum desinente. Squamae corpore magnitudine subaequales, nuchales post oeulum incipientes. Venter non cultratus. Pinnae ventra-

53

418

les ventre infimo insertae. Lineae lateralis valde curvata lineae ventrali valde multo magis quam lineae dorsali approximata. Pinna dorsalis pluriradiata , ex parte supra pinnam analem sita , radio simpliee posti- 00 toto cartilagineo. Pinnae pectorales capite breviores. Pinna analis multiradiata , dorsali multo longior. Pinna caudalis vix emarginata.

Aanm. Ik neem den geslachtsnaam Perilanipus van den heer MacClelland slechts aan voor enkele soorten, door hem daartoe gebragt, en vat het genus ook in een' meer beperkten zin op. Zooals de heer MacClelland het omschreef omvatte het ook soorten van Chela, Laubuca, Devario en Esomus. Althans behooren zijne Peri- lampus devario en ostreographus tot Devario ; zijne Perilampus perseus, psilopte- romus en cachius tot Chela; zijne Perilampus recurvirostris, macropterus en ther- mophilus tot Esomus ; aijne Perilampus guttatus tot Laubuca en zijne Perilampus aequipinnatus misschien tot Opsarius. Alle die soorten zijn uitgesloten door boven- staande diagnose , welke bepaalt een geslacht, hetwelk zeer na verwant is aan Eso- mus en daarvan voornamelijk verschilt door zigtbare digt langs de buiklijn verloo- pende zijlijn , korte borstvinnen welke korter zijn dan de kop , en veelstralige aarsvin welke aanmerkelijk langer is dan de rugvin. Het tandenstelsel is niet bekend en ook omtrent den bijzonderen bouw der kaken verkeert men in het onzekere, doch het laat zich vermoeden, dat deze niet van die bij Esomus zullen verschillen.

Heckel nam het geslacht Perilampus McCl. in een' geheel anderen zin aan en wenschte het te beperken tot de de karakters van Chela met lange meer nabij de borstvinnen ingeplante buikvinnen. Van de beide soorten, die hij tot Perilampus bragt, behoort Perilampus psilopteromus McCl. tot Chela en Perilampus macro- pterus McCl. tot Esomus, zooals boven reeds is gezegd.

Esomus Swains., Nat. Hist. Fish. Il p. 285; Heek., Fisch. Syr. p. 44 ^ NuRiA Val, Poiss. XVI p. 181. — Nuria.

Corpus elongatum vel subelongatum compressum, squamis magnis vestitum, dorso ventre nou vel vix altiore. Maxillae labiis tenuibus simplicibus vestitae , superior parum protractilis. Cirri 4 , rostrales car- nosi supramaxillaribus approximati , supramaxillares longissimi setacei- Rostrum breve humile, non ante os prominens, apice ante vel supra oculi marginem superiorem sito. Os suborbitale anterius trigonum apice acuto deorsum spectante. Oculi posteri, membrana palpebrali non

419

velati. Os anticum , rictu valde obliquo ante oculum desinente. Maxil- la superior sjmpliysi prominens non emarginata. Maxilla inferior raaxil- la superiore non vel vix brevior, tuberculo vel iinco symphysiali nullo. Suleus postlabialis utroque latere raargini maxillae libero pai'allelus , non cum sulco lateris oppositi unitus. Squamae corpore magnitudine sub- aequales, nuehales post oculum ineipientes. Venter non cultratus. Pin- nae ventrales ventre infimo insertae. Linea lateralis conspicua nulla. Pinna dorsalis pauciradiata tota vel maxima parte supra pinnam ana- lem sita, radio simpliee postico toto cartilagineo. Pinnae pectorales ea- pite longiores. Pinna analis pauciradiata pinna dorsali non vel paulo tantum longior. Apertura branchialis sub praeoperculo desinens. Den- tes pharyngeales acuti non vel vix curvati 5 -'S.

Aanm. Swainson grondde zijn geslacht Esomus op Cyprinus danrica Buch. en omschreef het vrij juist. De heer Valenciennes beschreef een drietal jaren later hetzelfde geslacht onder den naam Nuria.

Esomus is een natuurlijk en scherp gekenmerkt geslacht, hetwelk in verwant- schap staat tusschen Chela, Luciosoraa en Laubuca, alle geslachten, bij welke de rugvin geheel of gedeeltelijk boven de aarsvin is geplaatst. Het mist den scherp gekielden buik van Chela en Laubuca, even als de veelstralige aarsvin dezer ge- slachten. De vorming der monddeelen beantwoordt in het wezenlijke aan die bij Laubuca, ofschoon de onderkaak er aanmerkelijk hooger is. Zoo ook beginnen er de schubben verder achter het oog. Het geslacht is overigens merkwaardig door zijne lange voeldraden , van welke de bovenkaaksdraden , althans die bij de eenige in mijn bezit zijnde soort, borstelachtig stijf zijn. De voeldraden zijn overigens, evenals bij de overige vierdradige Cyprinoïden, echte snuitdraden ea bovenkaaks- draden en niet alle 4 bovenkaaksdraden (volgens de terminologie van den heer Va- lenciennes lipdraden) zoo als de heer Valenciennes aangeeft. De zaak is , althans bij Esomus danrica , dat de snuitdraden ver achterwaarts aan den onderrand van den snuit nabij de bovenkaaksdraden zijn ingeplant, welke nabijheid ze voor boven- kaaksdraden zal hebben doen aanzien. Het tandenstelsel bezit voorts het merkwaar- dige, dat het uit slechts uit 5 op eene enkele rei geplaatste slanke niet of naau- welijks gebogene spitse tanden bestaat, behalve door dit tandenstelsel en door de eigenaardigheid der bovenkaaksdraden verschilt Esomus nog van Luciosoma , met welk geslacht het nog de meeste verwant- schap heeft, door den bouw der monddeelen, zijnde bij Luciosoma de bekspleet zeer wijd, de bovenkaak aan de symphysis uitgerand en de onderkaak aan de sym- physis van een uitsteeksel voorzien, dat in de uitsnijding der bovenkaak past.

420

TiNCARond. ; Cuv., Règn. anim. ed. l'' lip. 193; Ag., Mem. Neuch. I; Heek., Fiseh. Syr. p. 38; Heek. Kner., Fisch. oestr. Mon. p. 75. — Zeelt.

Corpus oblongum compressum, squamis parvis vestitum, dorso an- gulato. Maxillae labiis teretibus simplieibus inclusae, superior parum protractilis. Cirri 2, supramaxillares. Rostrum convexura non ante os prominens. Oculi superi membrana palpebrali non velati. Os anticum rictu parvo obliquo ante oculum desinente. Maxilla inferior maxilla su- periore non brevior , symphysi non hamata. Maxilla superior symphysi non emarginata. Pinna dorsalis post pinnas ventrales incipiens et ante pinnam analem desinens, pauciradiata , basi alepidota, radio simpliee postico cartilagineo edentulo. Pinna analis pinna dorsali brevior , pau- ciradiata. Pinna caudalis parum emarginata. Venter non eultratus. Linea lateralis parum eurvata. Dentes pharyngeales clavati 4/5. Vesica aërea biloba.

Aanm. Cuvier, na het geslacht Gobio te hebben voorgesteld, hetwelk hij ken- merkte door zijne korte rug- en aarsvin zonder doornen en door zijne voeldraden , onderscheidde het geslacht Tinca daarvan slechts door zijne zeer kleine schubben. De heer Agassiz voegde daarbij als geslachtskenmerk het plompe van het ligchaam , het weinig uitgerande van de staartvin en het knodsvormige van de keelgatstanden. Hec- kel bepaalde de formule dier tanden en voegde bij de diagnose nog het afge- ronde van rug- en aarsvin , het achter de buikvinnen ingeplante der rugvin , het eind- standige van de mondopening en het slijmige der schubben.

De heer Valenciennes heeft tegen de kenmerken , door Cuvier en den heer Agassiz opgesteld , meerdere bedenkingen gemaakt. Hij is van oordeel, dat de geslachten Gobio Cuv. en Tinca Cuv. niet wezenlijk van elkander verschillen en dat bijgevolg een van beide namen uit de rei der geslachten behoort weg te vallen. De bedenkingen van den heer Valenciennes, op zich zelve beschouwd, zijn inderdaad niet zonder ge- wigt , maar wanneer men in het oog houdt het verschil in habitus tusschen Tin- ca en de soorten van Gobio, welke, wat de vormen des ligchaams aangaat, naar eene zeer afwijkende type gebouwd zijn , erlangen noodwendig anders ondergeschik- te kenmerken eene hoogere waarde en kunnen die kenmerken dienen om als het ware te vertalen het meer gewigtige kenmerk , gelegen in den algemeenen bouw des ligchaams, doch hetwelk zich in woorden niet scherp laat omschrijven. Ik geloof alzoo met de meeste nieuwere ichthyologen , dat Tinca Cuv. inderdaad een natuurlijk geslacht daarstelt en dat er geene reden is om het met Gobio te vereenigen.

, 421

Argyreus Heek., Fisch. Syr. p. 50; Gir., Cypr. Unit. Stat. Proeeed. Acad. Nat. Scienc. Philad. VIII p. 185 — Rhinichthys Ag., Lake super. p. 353 irj Agosia Gir. 1. e. p. 186. — Neüskarper.

Corpus elongatum teretiusculum squamis parvis membranaceis ve- stitum, dorso humili. Maxillae, superior labio tereti simplice inclusa , inferior acie cartilaginea non labiata? Cirri 2, supramaxillares. Ro- strum conicum plus minusve ante os prominens. Os inferum, rictu ore clauso formam ferri equini referente ante oeulura desinente. Oquli su- peri membrana palpebrali non velati. Linea lateralis recta. Venter non cultratus. Pinna dorsalis pauciradiata supra vel vix post pinnas ventrales ineipiens et ante pinnam analem desinens, radio simplice postico toto cartilagineo. Pinna analis pauciradiata pinna dorsali bre- vior. Dentes pharyngeales raptatorii 1.4/4.2, vel 2.4/4.2, vel 4/4.

Aanm. Het geslacht Argyreus werd in 1842 door Heckel gegrond op Cyprinus atronasus Mitch. De heer Agassiz bragt diezelfde soort tot zijn geslacht Rhinich- thys, hetwelk hij in 1850 naar Rhinichthys marmoratus opstelde en toen nog be- schouwde als tot de Gatostominen te behooren. Hoezeer de beide geslachten de- zelfde zijn, zou men zulks niet opmaken uit de door beide ichthyologen van ze gegevene diagnosen. De heer Girard herstelde den door Heckel voorgeslagen' ge- slachtsnaam en bragt tot het geslacht niet minder dan 9 verschillende soorten.

Indien Argyreus en Rhinichthys niet waren opgesteld door Heckel en den heer Agassiz , zou ik niet aarzelen het geslacht tot de Chondrostominen te brengen. De bouw van de monddeelen , zooals ik dien bij Argyreus atronasus Heek. en Rhinich- thys marmoratus Ag. zie afgebeeld, geeft daartoe allezins aanleiding en de heer Girard spreekt zelfs van eene kraakbeenig-vliezige scheede , welke bij sommige soor- ten de onderkaak los zou bekleeden , even als men zulks algemeen bij de Chon- drostominen en Labeoninen aantreft. Het geslacht dient ten opzigte zijner plaat- sing in het natuurlijk stelsel nog nader onderzocht te worden.

Het geslacht Agosia, door den heer Girard voorgesteld, zou voornamelijk slechts van Argyreus verschillen doordien er de keelgatstanden , hoezeer van dezelfde ge- daante als bij Argyreus, eene kaauwvlakte bezitten en slechts op eene enkele rei (4/4) zijn geplaatst. Het zal waarschijnlijk met Argyreus behooren vereenigd te worden. Indien Argyreus inderdaad tot de Cheilognathinen behoort, is het verwant aan Gobio.

428

GHfvOsoMüS Raf., I<;htli. Ohiens. ; Agass., Fish. Tennessee River, Amer. Journ. Sc. and Arts 2^ Ser. Vol. XVII, Ichth. Faun. Pacif. Slope N. Amer. Ibid. Vol. XÏX. — Kleürkarper.

Corpus elongatum fusiforme , squamis parvis membranaceis vestitum. Maxillae labiis simplicibus vestitae. Cirri nuUi. Caput subconicum, rostro acutiuscülo paulo ante os prominente. Os terminale. Linea late- ralis vix curvata vix interrupta subcontinua. Pinna dorsalis paucira- diata, radio simplice postico eartilagineo. Pinna analis paueiradiata. Dentes pharyngeales leviter uncinati 5/5, facie masticatoria gracili.

Aanm. De heer Agassiz beschouwt het geslacht Chrosomus als zeer na verwant aan Phoxinus, waarvan het ook slechts schijnt te verschillen door eene meer door- loopende zijlijn, meer spilvormig ligchaam, spitseren kop, kortere onderkaak, eeni- ge bijzonderheden in den schub- en zijlijn-bouw en eenigzins anders gebouwde en geformuleerde keelgatbeenstanden. Chrosomus erythrogaster is de eenige tot nog toe bekende soort. '

TiAROGA Gir. ; Cypr. Fish. Unit. Stat. , Proc. Acad. Nat. Scienc. Philad. VIII p. 204. — Tiaroga.

Corpus elongatum subfusiformi-compressum , squamis parvis vestitum. Maxillae labiis teretibus simplicibus inclusae. Cirri nulli. Caput subco- nicum depressum. Rostrum non ante os prominens. Os terminale , ric- tu raediocri obliquo. Maxilla superior maxilla interiore paulo longior- Oculi superi. Linea lateralis non vel vix curvata. Pinna dorsalis pauei- radiata, post pinnas ventrales incipiens , radio simplice postico earti- lagineo. Pinna analis paueiradiata. Isthmus valde latus. Dentes pharyn- geales raptatorii 1.3/3.1, facie masticatoria nulla.

Aanm. De heer Girard brengt slechts een soort tot dit geslacht , zijne Tiaroga cobitis. Het schijnt in verwantschap te staan tusschen Chrosomus en Phoxinus, en van ze te verschillen door kleinere kieuwspleet en de formule der keelgatstan- den, welke geene kaauwvlakte bezitten.

Phoxinus Rondel. ; Ag., Mem. Neuchat. I ; Heek., Fisch. Syr. p. 50; Heek. Kner, Fisch. oestr. Mon. p. 210. — Pril.

Corpus elongatum fusiforme , squamis minimis vestitum ^ dorso hu-

423

mili. Maxillae labiis teretibus simplicibusinclusae. Cirri nulli. Rostrum obtusum convexum, vix ante os prominens. Os suborbitale anterius non elongatum. Oculi superi merabrana palpebrali non velati. Os anticum, rictu parum obliquo ante oculum desinente. Maxilla su- perior symphysi non emarginata, inferior superiore brevior symphysi non liamata. Pinna dorsalis post pinnas ventrales incipiens et vix ante pinnam analem desinens, pauciradiata, basi alepidota, radio simpliee postico cartilagineo edentulo. Pinna analis pinna dorsali non longior, pauciradiata. Pinna caudalis mediocriter emarginata lobis acutis. Venter non cultratus Linea lateralis vix curvata. Dentes pharyngeales rap- tatorii 2.4/4.2 vel 2.5/4.2.

Aanm. De geslachten Gobio en ïinca, in de stelsels ver van Phoxinus geplaatst, komen mij voor daaraan na verwant te zijn. Phoxinus heeft de schubben en wei- nig uitgerande staartvin van Tinca en in ligchaamsvormen en tandenstelsel veel van Gobio. Van beide geslachten verschilt het door afwezigheid van voeldraden en ver achterwaarts ingeplante rugvin. Gyprinus phoxinus L. is de eenige tot nog toe van dit geslacht bekende soort.

Phoxinellus Heek., Fiseh. Syr. p. 49; Heek., Fisch.oestr. Mon. p. 245 — Kaalhuidkarper.

Corpus elongatum fusiforme, cute alepidota squamis linea laterali tantum, dorso humili. Maxillae labiis teretibus simplicibus inelusae. Cir- ri nulli. Rostrum obtusum convexum, vix ante os prominens. Os sub- orbitale anteiüus non elongatum. Oculi superi membrana palpebrali non velati. Os anticum rictu parum obliquo ante oculum desinente. Maxilla superior symphysi non emarginata, inferior superiore brevior symphysi non hamata. Pinna dorsalis post pinnas ventrales incipiens et ante pinnam analem desinens , pauciradiata , basi alepidota , radio simpliee postico cartilagineo edentulo. Pinna analis pinna dorsali non longior, pauciradiata. Pinna caudalis valde emarginata, lobis acutis. Venter non cultratus. Linea lateralis mediocriter curvata. Dentes pha- ryngeales contusorii 5/4.

Aanm. Het geslacht Phoxinellus, zooals het hierboven, met eenige wijziging, >\an Heckel is overgenomen, is zeer na verwant aan Phoxinus, doch onderscheidt

424

zich daarvan door de afwezigheid van schubben op het ligchaam , behalve op de zijlijn (die ongeveer boven den anus eindigt) , benevens door slechts eenreijige keel- gatstanden.

Heckel heeft tot dit geslacht, behalve de typische europesche soort (Phoxinellus alepidotus) ook gebragt eene soort uit Syrië, welke hij Phoxinellus zeregi heeft genoemd. Deze soort kan echter niet tot hetzelfde geslacht behooren , verschillende zij van de europesche soort door geheel anderen habitus van ligchaam en snuit , regelmatige schubben over het geheele ligchaam en vrij ontwikkelden beenigen rug- doorn. Deze soort zal alzoo onder een ' eigen geslacht behooren plaats te nemen , hetwelk ik voorstel te noemen Pseudophoxinus.

CiRRHiNA Cuv., Règn. anim. ed. 1* II p. 193; Valenc. , Poiss. XVI 217 :=: IsocEPHALUS Heek., Fiseh. Syr. p. 39. — Snüitdraadkarper.

Corpus oblongum compressum, squamis magnis vestitum, dorso elevato. Maxillae labiis teretibus simplicibus inclusae. Cirri 2 rostrales. Rostrum convexum non vel vix ante os prominens. Oculi superi membrana palpe- brali non velati. Os anticum , rictu obliquo ante oculum desinente. Ma- xilla superior symphysi non emarginata , inferior superiore paulo brevior symphysi non uncinata. Pinna dorsalis ante pinnas ventrales incipiens et longe ante pinnam analem desinens, paueiradiata , basi alepidota, radio simplice postico cartilagineo edentulo. Pinna pectorales capite breviores. Pinna analis pinna dorsali brevior paueiradiata. Pinna cau- dalis profunde incisa lobis acutis. Venter non cultratus. Linnea late- ralis parum curvata. Dentes pharyngeales ?.

Aanm. Cuvier, het geslacht Cirrhina voorstellende, kenmerkte het eenvoudiglijk als hebbende de rugvin grooter dan Gobio en de voeldraden op het midden van de bovenlip. Hij bragt daartoe slechts Cyprinus cirrhosus BI. en later nog Cy- prinus mrigala Buch. en Cyprinus nandina Buch.

De heer MacClelland, den Cuvierschen naam eeingzins gewijzigd aannemende als Cirrhinus, omschreef het op eene geheele andere wijze als volgt: //Lower jaw com- // posed of two short limbs loosely attached together in front, vi^here instead of a // prominent apex, there is a depression; lips soft and fleshy with four cirri; dor- II sal without spinous rays'". Door deze diagnose werd het geslacht bepaald ge- bragt tot de Acheilognathinen , doch de 9 soorten , door den heer MacClelland tot Cirrhinus geteld, behooren tot verschillende geslachten, tot Rohita, Morulius, La- beo, Hypselobarbus enz., even als de Cuviersche soorten behooren tot de geslachten Mrigala en Rohita.

425

De heer Valenciennes gaf eene nieuwe diagnose van Cirrhina en stelde de kenmerken er van op als volgt // elles n' ont que deux barbillons , les maxillaires (rostrales mihi) seuls ou les anterieurs sont restés; les labiaux manquent; elles ont une // dorsale de moyene étendue , sans épines ; tous les rayons sont flexibles et les //lèvres, minoes, ne donnent a la bouche aueune forme particuliere. Le museau // n'est pas avance au dessous (dessus) de 1' ouverture orale". Door deze diagnose werd de plaatsing van Cirrhina in het Systeem weder geheel twijfelachtig gemaakt, en ook behooren de soorten, door den heer Valenciennes tot zijn geslacht Cirrhina gebragt, tot zeer verschillende genera. Het schijnt echter, dat de bedoeling is ge- weest slechts rondlippige soorten tot het geslacht te rekenen , waardoor het in de afdeeling der Cheilognathinen zou zijn gerangschikt.

In dezen zin is het, dat ik het geslacht heb opgevat en hierboven omschreven, doch dan blijven er van uitgesloten alle soorten van Cu vier ea van den heer MacClel- land en ook meerdere der soorten van den heer Valenciennes zelven. Heckel nam het geslacht Cirrhina niet aan maar loste het op in zijn 'geslacht Isocephalus, het- welk niets anders is dan eene zamenstelling van zeer uiteenloopende soorten , geen van welke door Heckel naar de natuur werd onderzocht. Het omvat soorten van Ciirrhina, Mrigala, Labeo en zelfs van Schismatorhynchos.

Ik sluit van Cirrhina uit alle soorten, welke wegens hare lipvorming tot de Phalakro- gnathinen behooren en dan wordt het geslacht dadelijk scherp bepaald door zijne snuitdraden (met afwezigheid van iipdraden) en afwezigheid van rugvindoorn. De soorten, die dan overblijven, zijn weinig talrijk en daar ik geen derzelve naar de natuur ken en de bestaande beschrijvingen en afbeeldingen geen voldoende licht over ze verbreiden, blijft hare lipbouw nog nader te bepalen. Naar de af beelding van den heer Valenciennes te oordeelen schijnt Cirrhina Dussumieri Val. bepaaldelijk eene Cirrhina in den in de diagnose omschreven zin te zijn en het is ook deze soort, welke ik beschouw als de typische en tevens als de eenige tot dusverre be- kende van het geslacht.

GoBio Cuv., Règn. an. ed. l^IIp. 193; Ag., Mem. Neuch. I; Heek. Fiseh. Syr. ; Heek. Kner, Fisch. oestr. Monarch, p. 90; Gir., Cypr. N. Am. Proc. Ac. Nat. Sc. Phil. VIII 1856 p. 188. — Grondel.

Corpus elongatum fusiformi-compressum , squamis magnis vel medio- cribus vestitura, dorso humili. Maxillae labiis teretibus simplicibus inclusae, superior mediocriter protractilis. Cirri 2 , supramaxillares. Ros- trum convexum porrectum , non vel paulo ante os prominens. Os subor- bitale anterius elongatum. Oculi superi membrana palpebrali non velati.

54

426

Os anticum , rictu subhorizontali ante oculjira desinente. Maxilla superior symphysi non eraarginata, inferior superiore brevior symphysi non hamata. Pinna dorsalis ante vel supra vel vix post pinnas ventrales incipiens et longe ante pinnani analem desinens, pauciradiata, basi alepidota, radio simplice postico cartilagineo edentulo. Pinnae pec- torales capite breviores. Pinna analis pinna dorsali brevior, paucira- diata. Pinna caudalis profunde emarginata lobis acutis. Venter non cultratus. Linea lateralis vix curvata. Dentes pharyngeales raptatorii 2.5/5.2, vel 2.4/4.1, vel 3.5/5.2. Vesica natatoria biloba.

Aanra. De soorten, door de schrijvers als buiten-europesche soorten van Gobio opgebragt , vertoonen in habitus zoo groote verschillen met de europesche of typische soorten, dat zij wel een nieuw naauwkeurig onderzoek verdienen ter nadere vast- stelling harer eigenlijke verwantschappen. Voor enkele dier soorten is met zekerheid te bepalen dat zij niet tot Gobio behooren. Zoo is Gobio barbus T. Schl. van Japan in mijn oog eene Hemibarbus;- Gobio esocinus T. Schl. van Japan eene Pseudogobio. — Gobio bendilisis Val. van Bengalen behoort waarschijnlijk tot het ge- slacht Opsarius; Gobio angra McCl. Val. hoogstwaarschijnlijk tot Labeo De abys- sinische soorten , door den heer Rüppell beschreven en afgebeeld als Gobio hirticeps en Gobio quadrimaculatus, beschouw ik als veeleer te behooren tot het geslacht Crossocheilos. Gobiö boga McCl., Gobio pangusia McCL, en Gobio isurus McCl. zijn soorten van Labeo. Gobio ricnorhynchos McCl. en Gobio mahicostomus McCl. behooren tot het geslacht Schismatorhynchos. De archipelagische soorten , welke ik zelf vroeger beschreef als tot Gobio te behooren, zijn nader door mij bepaald als te zijn soorten van Lobocheilos. Ileckel is voorts geneigd Gobio damascinus Val. te beschouwen als eene soort van zijn geslacht Scaphiodon en de habitus van Gobius cataractae Val. wijkt, vooral wat den kop betreft, aanmerkelijk van de typische eu- ropesche soorten af. Deze beide laatse soorten nog tot Gobio rekenende, zijn thans 10 soorten van het geslacht bekend.

Sarcoheilichthys Blkr. — Vleesciilipkarper.

Corpus subelongatum compressum , squamis magnis. vestitum , dor- so humili. Maxillae labiis teretibus valde carnosis inelusae ? . Cirri nul- li. Rostrum eonvexum, valde elevatura, truncatum , ante os prominens. Oculi superi , membrana palpebrali non velati. Os subterminale , rictu parum obliquo parvo ante oculum desinente. Maxilla superior sym- physi non emarginata, inferior superiore brevior symphysi non un-

427

cinata. Linea lateralis vix curvata. Pinna dorsalis ante pinnas ventra- les incipiens et longe ante pinnara analem desinens, pauciradiata, ba- si alepidota, radio simplice postico flexili edentulo. Pinnae pectorales capite breviores. Pinna analis pinna dorsali brevior , pauciradiata. Pinna caudalis profunde incisa lobis acutis. Venter non cultratus.

Aanra. Ik stel het geslacht Sarcocheilichthys voor naar de soort , door de be- roemde schrijvers van de Fauna Japonica beschreven en afgebeeld onder den naam van Leuciscus variegatus. Deze soort wijkt zoodanig af in habitus van de overige Leuciscinen , dat zij mij voorkomt de type uit te maken van een eigen geslacht. De kenmerken laten zich echter naar de gegevens van den heer Schlegel niet voldoen- de vaststellen, vermits daarin te weinig gelet is op de bijzonderheden in den bouw van kaken en lippen , en van het tandenstelsel zelfs in het geheel geen sprake is.

Ik ben zelfs niet vreemd aan het denkbeeld , dat de soort tot de Labeoninen be- hoort en dus eene daaraan beantwoordende kaak- en lipvorming heeft , een punt echter, wat nader naar de natuur zou behooren onderzocht te worden. Het schijnt een middending te wezen tusschen de Labeonineu en Catostominen en is ook niet zonder eeniore overeenkomst met Gobio en Morara.

Elopichthys Blkr — Hagediskarper.

Corpus elongatum compressiusculum , squamis mediocribus vestitum , dorso humillimo. Maxillae labiis tenuibus simplicibus vestitae. Cirri nulli. Rostum acutum porrectum, non ante os prominens. Ossa nasalia valde evoluta. Os anticum, rictu obliquo magno sub oculo desinen- te. Maxilla superior parum protractilis , symphysi non emarginata? Maxilla inferior maxilla superiore non brevior , symphysi tuberculo ha- mata. Oculi superi , membrana palpebrali non velati. Venter non cul- tratus. Pinna dorsalis supra vel vix post basin ventralium incipiens et longe ante pinnam analem desinens, pauciradiata, basi alepidota ra- dio simplice postico toto cartilagineo. Piiina analis pluriradiata pinna dorsali non longior. Pinnae pectorales capite breviores. Pinnae ventra- les ventre infimo insertae. Linea lateralis valde curvata. Vesica nata- toria triloba.

Aanra. Het geslacht Elopichthys, hetwelk ik voorstel aldus te noemen wegens de' overeenkomst der soorten in habitus met Elops saurus L.., is verwant aan

428

Aspius en Opsarius. Ik vermoed, dat de bovenkaak er aan de symphysis niet is uitgerand, doch de bestaande beschrijvingen en afbeeldingen der beide bekende soorten geven daaromtrent geene inlichting. Ik vermoed zulks, op grond van de overeenkomst in den bouw van den snuit met dien van Thynnichthys en Catla, welks scherpe en eigenaardige gedaante wordt te weeg gebragt door eene meer- dere ontwikkeling der neusbeenderen. Deze beenderen zijn bij Elopichthys buiten- gemeen sterk ontwikkeld, althans ik geloof niet dat de heer Richardson , in zijne diagnose van Leuciscus bambusa , sprekende van // intermaxillaribus robustis duris acie instructis" de tusschenkaaksbeenderen maar de neusbeenderen voor zich ge- had heeft en dat de tusschenkaaksbeenderen er, even als bij Thynnichthys, dun zijn en onder de neusbeenderen verborgen wanneer ze niet uitgestrekt zijn. Ik beging althans eene dergelijke dwaling bij mijn eerste onderzoek der soorten van Thynnichthys, doch een nader onderzoek leerde mij die weldra kennen, latende de dunne tusschenkaaksbeenderen zich met een pincet gemakkelijk van onder de neusbeenderen te voorschijn brengen. Het komt mij voor, indien mijne meening ten opzigte der bedoelde bewering van den heer Richardson juist is, dat in de buitengewone ontwikkeling der neusbeenderen bij Elopichthys een der geslachts- kenmerken van hetzelve zal gezocht moeten worden. Het tandenstelsel is niet be- kend, maar zal waarschijnlijk ook van dat van Aspius en Opsarius afwijkende bevonden worden. Onder de generische kenmerken van Elopichthys zijn voorts nog te brengen de lange staart , de groote afstand tusschen rugvin en aarsvin , het korte der aarsvin en de driedeelige zwemblaas.

o

Aspius Ag-, Mem. Soc. Neuch. I; Heek., Fisch. Syr. p. 46; Heek. Kner, Fisch. oestr. Mon. p. 142. — Schied.

Corpus elongatum teretiusculum , squamis mediocribus vel magnis ve- stitum, dorso humili ventre non vel vix altiore. Maxillae labiis sim- plicibus vestitae, superior protraetilis sjmphysi emarginata, inferior prominens symphysi tuberculo incisuram intermaxillarem intrante. Cir- ri nulli. Rostrum acutum, non ante os prominens. Os superum rictu valde obliquo sub oculo desinente. Oeuli superi, membrana palpebrali non velati. Linea lateralis valde curvata lineae ventrali magis quam lineae dorsali approximata. Venter ante pinnas ventrales non cultratus, post ven- trales non carinatus. Pinna dorsalis pauciradiata post pinnas ventrales in- cipiens et vix ante pinnam analem desinens, radio simplicc postico toto cartilagineo. Pinnae pectorales capite multo breviores. Pinna analis pluri-

429

radiata pinna dorsali multo ad paulo longior. Dentes pharyngeales raptatorii cylindrici laeves 3.5/5.3 vel 2.5/5.2.

Aanm. Aspius is het naaste verwant aan Alburnus, doch er scherp van ge- scheiden door de grootere zich tot onder het oog uitstrekkende bekspleet en het niet gekielde van den buik achter de buikvinnen , terwijl er ook de formule der tan- den eenigzins anders is. Het blijft echter ook hier weder de vraag, in hoeverre aan deze kenmerken generische waarde te hechten is. Het gekielde of afgeronde van den buik is bij sommige geslachten, bij Systomus en Cyclocheilichthys , hoog- stens een kenmerk ter onderscheiding van soorten. De groote bekspleet schijnt in generisch opzigt van meerdere waarde te zijn. In allen gevalle hebben de soorten van Aspius een' eigenaardigen habitus, tevveeggebragt door de grootere bekspleet, door de kleine bovenstaande oogen en het meer verlengde van den spitsen snuit. Het geslajCht is gegrond op Cyprinus aspius L. , terwijl Heckel ook eenige aziatische soorten tot Aspius heeft gebragt. Ik geloof, dat daartoe ook gebragt behooren te worden zijne Squalius berag en Squalius lepidus en voorts Squalius albus Bp. , Squalius Turskyi Heek., Squalius microlepis Heek. , Squalius tenellus Heek. , en wei- ligt nog andere soorten.

GiLA BairdGir., Rep. exped, Zuni a. Colorado rivers, Fish. p. 148; Gir., Cypr. Fish. Un. Stat. Proe. Acad. Nat. Sc. Fhil. VIII p. 205. ^ TiGOMA Gir. ib. p. 205 ;=! Cheonda Gir., ib. p. 207 — Gila.

Corpus elongatum compressum, squamis parvis vel mediocribus in- aequalibus vestitum , dorso sat elevato. Maxillae subaequales , labiis te- retibus simplieibus vestitae. Cirri nulli. Ptostrum acutum porrectum depressum , non ante os prominens. Os terminale , rictu magno obliquo sub oculo desinente. Oculi superi membrana palpebrali non velati. Linea lateralis parum vel mediocriter curvata. Venter non cultratus. Pinna dorsalis post pinnas ventrales incipiens et supra vel vix ante pinnam analem desinens , pauciradiata, radio simplice postico cartilagineo. Pin- nae peetorales ex parte ventre infimo insertae. Pinna analis pluriradia- ta pinna dorsali non vel paulo tantum longior. Cauda gracilis. Isth- mus augustus. Dentes pharyngeales raptatorii compressi 1.4/5.2 vel 2.5/5.2.

Aanm. Tigoma Gir. en Cheonda Gir. verschillen te weinig yanGila, om ze als daarvan verschillende genera te beschouwen, waarom ze hier vereenigd zijn. Het

430

geslacht heeft in habitus het meest van Aspius , en schijnt de vervanf^er er van te zijn in Amerika even als Ptychocheilus Ag. Ik twijfel er zelfs zeer aan of het wel van Ptychocheilus als geslacht te scheiden is. Ik ken echter geene afbeeldino- van Ptychocheilus, welks soorten een meer gedrongen sterken staart en kleinere kieuw- opening schijnen te bezitten , terwijl de heer Agassiz bijzonder melding maakt van de breede dwars-geplooide lippen van Ptychocheilus.

Ptychocheilus Ag., Ichth. faun. Pacif. SI. N. Am., Am. J. Sc. Arts 2d Ser. Vol XIX; Gir., Cypr. Fish. Unit. Stat, Proc. Ac Nat Sc Phil. VIII p. 208 ir: Clinostomus Gir., ib. p. 211 — Plooilipkarpiïr.

Corpus oblongum vel elongatum fnsiformi-compressum, squamis mediocribus inaequalibus vestitum. Maxillae labiis carnosis simplicibus inclusae. Cirri nulli. Caput elongatum , rostro acuto porrecto vix ante os prominente. Os terminale vel subterminale , rictu magno. Maxilla inferior maxilla superiore interdum longior. Oculi superi membra- na palpebrali non velati. Linea lateralis mediocriter curvata. Venter non cultratus. Pinna dorsalis post pinnas ventrales incipiens , paueira- diata radio simpliee postico cartilagineo. Pinna analis pluriradiata dor- sali non vel vix longior. Cauda robusta. Isthmus mediocris. Dentes pharyngeales raptatorii 2.4/4.2, vel 2.5/4.2, vel 2.5/5.2, vel 1.4/4.2, facie masticatoria nuUa.

Aanra. Ptychocheilus schijnt na verwant te zijn aan Aspius en met het zeer na verwant geslacht Gila, Aspius in de nieuwe wereld te vervangen. — Clinostomus Gir. is er niet wezenlijk van onderscheiden en ik hel zelfs over, zoo als reeds hier boven is aangeteekend, ook Gila Baird Gir. als niet wezenlijk verschillend te beschouwen.

Opsauiüs McCl., Ind. Cypr. Res. Asiat. Soc Béng. XIX p. 295, 413; Heek., Fisch. Syr. p. 53. — Shakra.

Corpus oblongum vel subelongatum compressum, squamis magnis vel mediocribus vestitum, dorso ventre elevato humiliore. Maxillae labiis tenuibus simplicibus vestitae, superior parurn protractilis. Cirri 4 rostrales et supramaxillares , vel 2 supramaxillares, vel nulli. Rostrum acutum non ante os prominens. Os anticum, rictu valde obliquo sub oculo vel post oculum desinente. Maxilla superior symphysi emargi-

431

nata. Maxilla inferior maxilla siiperiore non brevior symphysi vulgo tuberculo osseo uncinata. Oculi superi, membrana palpebrali non ve- lati. Pinna dorsalis pauciradiata supra vel plerumque post pinnas ven- trales incipiens et paulo ante vel supra pinnam analem desinens , ra- dio simplice postico toto cartilagineo. Pinnae pectorales capite brevi- ores. Pinna analis pluriradiata dorsali longior. Linea lateralis valde curvata lineae ventrali magis quam lineae dorsali approximata. Den- tes voratorii 2.3.5/5.3.2, vel 2.3.4/4.3.2.

Subg. Shacra Blkr. — ■ Cirri rostrales et supramaxillares. // Bendilisis Blkr. — Girri supramaxillares tantum. '/ Opsarius Blkr. — Cirri nuUi.

Aanm. Het geslacht Opsarius werd het eerst voorgesteld door den heer MacCIel- land, doch niet geheel in denzelfden zin als het hierboven omschreven is. Hij begreep er ook onderde soorten van Chela, welk geslacht reeds vroeger door Bucha- nan en Cuvier was aangenomen, soorten overigens, welke van die van Opsarius, hier aangenomen , aanmerkelijk afwijken.

Het is lüoéijelijk de grenzen vast te stellen tusschen Aspius en Opsarius. De verschillen schijnen voornamelijk daarin gelegen te zijn , dat het ligchaam bij Op- sarius aanmerkelijk meer zamengedrukt en ook slanker van gedaante is met de buik- lijn boller dan ruglijn , en dat de keelgatstanden er op drie reijen zijn geplaatst.

Ik ken het geslacht niet naar de natuur. Het' schijnt in den Indischen archi- pel niet voor te komen, maar daarentegen in talrijke soorten vertegenwoordigd te zijn in de wateren van Zuid-Azië en de Japansche eilanden^ terwijl eene soort tot zelfs in de Nijl schijnt voor te komen.

Verre weg de meeste soorten zijn zonder voeldraden. Ik heb deze alle gebragt tot het subgenus Opsarius, terwijl ik voor de soorten met twee voeldraden voor- stel den subgenerischen naam Bendilisis en voor die met vier voeldraden dien van Shacra. De talrijke soorten loopen in meerdere bijzonderheden overigens nog uiteen, vooral echter ten opzigte van de inplantingsplaats der rugvin. Bij de ja- pansche soorten is de rugvin boven de buikvinnen ingeplant, wat ook bij eenige bengaalsche soorten het geval is. Meestal echter begint de rugvin op geringe- ren of grooteren afstand achter de buik vinnen en eindigt veelal eerst boven het voorste gedeelte der aarsvin. Onder de japansche soorten zijn er eenige, welke meer aan die van de soorten van Aspius beantwoordende vormen bezitten , doch zij verschillen er toch vrij scherp van door boven de buikvinnen beginnende rugvin en driereijige keelgatstanden.

432

Het is intusschen mijue meening, dat eene algeheele herziening noodig is van de soorten , na de in dezen arbeid voorgestelde zamentrekking der geslachten tot de genera Abramis, Scardinius, Leuciscus, Alburnus, Aspius en Opsarius gebragt, en daarbij grondslagen te zoeken voor hunne betere bepaling.

Leptobarbüs Blkr. — Slankkarper.

Corpus oblongo-elongatum compressum , squamis magnis vestitum , dorso humili angulato. Maxillae labiis teretibns simplicibus inclusae, superior parum antrorsum protractilis. Cirri 4 rostrales et suprama- xillai'es. Rostrum acutum depressum non ante os prominens. Os sub- orbitale anterius pentagonum apice acuto sursum spectante. Os an- ticum rietu obliquo vix ante oculum desinens , ore clauso formam ferri equini referente. Maxilla inferior maxilla superiore brevior symphysi tuberculo nullo. Sulcus postlabialis utroque latere margini maxillae libero parallelus , non cum sulco lateris oppositi unitus. Apertura bran- chialis sub praeoperculo desinens. Pliea analis squamis majoribus ve- stita nulla. Linea lateralis leviter curvata. Pinna dorsalis supra pinnas ventrales incipiens et longe ante pinnam analem desinens , basi alepi- dota, radio simplice postico flexili toto f ere cartilagineo. Pinna analis pinna dorsali brevior. Dentes pharyngeales cochleariformes facie mas- ticatoria marginibus pluricr^nulati 2.3.5/5.3.2.

Aanm. Ik beschouw thans als tot een eigen genus te behooren de soort, welke ik reeds in het jaar 1851 onder den naam van Barbus Hoevenii beschreef. De buigzame kraakbeenige achterste verdeelde rugvinstraal, de platte scherpe snuit^ de schuinsche bekspleet en de gekorvene kaauvvvlakteranden der keelgatstanden ver- wijderen haar uit het geslacht Barbus, terwijl deze kenmerken, in verband met den geheel schubloozen rugvingrond, verbieden haar te plaatsen onder een der overige nabij Barbus staande geslachten. De algemeene bouw en habitus doen het geslacht meer naderen tot Luciosoma en Rasbora, van welke het overigens nog door gewigtige kenmerken verschilt. De onderkaaksbeenderen , van onderen gezien, vormen er te zamen een volkomen hoefijzer, latende beide takken eene langwerpig ronde ruimte tusschen elkander over. Er zijn slechts 3 onverdeelde rugvinstralen en niet vier, zoo als bij Barbus en verwante geslachten.

Ik ken tot nog toe geene tweede soort van dit geslacht, hetwelk volgens den tegenwoordigen stand onzer kennis, tot Sumatra en Borneo beperkt is.

433

Leptobarbus Hoevenii Blkr. — Van der Hoeven's Slankkarper. — Atl. Cypr. Tab. XLVIII.

Leptobarb. corpore subelongato compresso, altitudine 5 et paulo ad 4^/5 in ejus longitudine, lati- tudine IV2 ad 2 ia ejus altitudine; capite depresso acuto 4V4 ad ö'/i ia longitudine corporis cuna, 3V3 ad 4 in longitudine corporis abaque pinna caudali; altitudine capitis 1% ad 1V2 , latitudine 2 fere ad 1^/4 in ejus longitudine; oculis diametro 3 ad 3V4 in longitudine capitis. diametro 1 et pau- lo ad 1% in capitis parte postoculari, diametro IV4 ad 1% distantibus, membrana palpebrali iridis marginem externum tegen te antice quam postice latioreaperturasubcirculari; rostro acuto declivi rec- tiusculo vel convexiusculo, junioribus oculobreviore, aetate provectis oculo non longiore, non ante 03 prominente ; naribus orbitae magis quam rostri apici approximatis ; linea rostro-dorsali toto capite declivi rectiuscula vel convexiuscula, nucha convexa; linea interoculari coavexiuscula ; osse subor- bitali anteriore irregulariter pentagono, margine inferiore obliquo, marginibus anteriore et posteriora inferioribus brevibus anteriore truncato posteriore obliquo, marginibus superioribus valde concavis inferioribus multo longioribus ia angulum acutum sursura spectantem naribus approximatum unitis , crista longitudinali margini oasis inferiori approximato; osse suborbitali 2° huraillimo elongato, antice quara postice altiore; maxilla superiore maxilla inferiore non longiore, antrorsum parum tantum protractili, ante oculum vel sub oculi margine anteriore desinente, 3 fere ad 3V3 in longitudine ca- pitis, margine orali acuta; rictu obliquo; cirris gracilibus, rostralibus et supramaxillaribus subae- quilongis oculo sat multo longioribus; maxilla inferiore sympliysi tuberculo nullo, margine orali acuta, inferno utroque ramo poris 6 vel 7 in seriem longitudinalem dispositis; labiis gracilibus teretibus facie orali leviter transversim striatis; operculo latitudine iVa ad l^/s in ejus altitudine, margine inferiore rectiusculo; apertura branchiali sub praeoperculi parte posteriore desinente; den- tibus pharyngeallbus uncinato-cochleariformibus 2.3.5/5.3.2, marginibus faciei masticatoriae aetate pro- vectioribus praesertim pluricrenulatis , internis 2 serie longiore autem non crenulatis; osse scapulari trigono valde obtuso; ventre ante pinnas ventrales plano lateribus angulato, post pinnas ventrales rotundato non carinato; dorso elevatiusculo ventre convexo non multo altiore; squamis dimidio li- bero et dimidio basali longitudinaliter subradiatim striatis, 36 ad 38 in linea laterali, 19 in serie verticali absque ventralibus infimis quarum 5 (i'/a ) supra lineara lateralem, 10 vel 11 in serie lon- gitudinali occiput inter et pinnam dorsalem, ventralibus infimis longitudinaliter triseriatis serie me- dia postrorsum magnitudine sensim accrescentibus üs seriebus lateralibus non majoribus ; linea latera- li curvata, infra lineam rostro-caudalem descendente, singulis squamis tubulo simplicemediam squa- mam attingente vel subattingente notata; pinna dorsali supra pinnas ven trales incipiente, basi vagina squamosa nulla, acuta, non vel vix emarginata, corpore non vel paulo tantum humiliore, duplo vel plus duplo altioi'e quam basi longa, spina valde gracili tota fere cartilaginea flexili capite non multo ad non breviore ; pinnis pectoralibus et ventralibus acutis, longitudine subaequalibus 6^/3 ad 7'/3 in longitudine corporis, pectoralibus ventrales non, ventralibus analem non attingentibus; anali acuta, non vel parum emarginata, dorsali sat multo sed multo minus duplo humiliore, duplo vel plus duplo altiore quam basi longa, radio siraplice 3° graclllimo toto cartilagineo ; pinna caudali basi tantum squamosa, profunde incisa, lobisacutis 41/4 ad S'^/i in longitudine corporis; colore cor- pore superne olivaceo, inferne argenteo ; iride flava, superne fusca; macula scapulari oblonga trans- versa nigricante; squamis dorso, lateribus caudaque singulis basi macula oblonga transversa viola- cea; pinnis pulchre roseis vel rubris, caudali vulgo ftisco marginata.

B. 3. D. 3/7 vel 3/8. P. 1/16 vel 1/15. V. 2/8. A. 3,5 vel 3/6. C. 6/17/6 vel 7/17/7 lat. brev. incl.

Syn. Barbus Hoevenii Blkr, Vierde bijdr, iclith, Borneo, Nat. T. Ned. Ind. II p. 207.

55

434

Hab. Sumatra (Palembang), in fluviis.

Borneo (Bandjermasin , Kaliajan , Pengaron , Pontianak) , in fluviis. Longitudo 12 speciminum 114'" ad 278'".

Aanm. Een mijner kleinste voorwerpen heeft op. het midden van elke kwab der staartvin een' breeden violet-zwarten overlangschen band, van welken bij geen mijner overige exemplaren een spoor bestaat. Overigens biedt het geeneflei verschillen aan , zoodat het hoogstens als eene variëteit te beschouwen is.

De soort schijnt in de groote stroomgebieden van Borneo en Oost-Sumatra niet zeldzaam te zijn.

Gnathopogon Blkr. — Kaakdraadkarper.

Corpus elongatum compressum, squamis magnis vestitum, dorso hu- mili. Maxillae labiis tenuibus simplicibus vestitae. Cirri 2 supramaxil- lares. Rostrum acutum depressiusculum , non ante os prominens. Os anticum, rictu obliquo ante oculum desinente- Oculi superi, membrana palpebrali non velati. Venter non cultratus. Pinna dorsalis pauciradi- ata, ante vel supra pinnas ventrales incipiens et ante pinnam analem desinens , basi alepidota , radio simplice postieo toto cartilagineo. Pin- nae pectorales capite breviores. Pinna analis pauciradiata (3/5 vel 3/6). Linea lateralis vix curvata. Dentes ?

Aanm. Ik stel het onderwerpelijke geslacht voor op grond van twee japansche soor- ten , in de Fauna Japonica onder de namen Capoëta elongata en Capoëta gracilis beschreven en afgebeeld. Gnathopogon is het naast verwant aan Rasbora , doch behoort tot eene andere generische type wegens de aan de buikvinnen tegenover- gestelde rugvin, over het midden des ligchaams verloopende nagenoeg regte zij- lijn en' de bovenkaaksvoeldraden , waarbij waarschijnlijk nog te vermelden zijn on- bekende bijzonderheden in den bouw der monddeelen en keelgatstanden.

PSEUDOEASBORA Blkr. — ScHIJNPARAAI.

Corpus subelongatun vel elongatum compressum, squamis magnis vestitum , dorso humili. Maxillae labiis ci-assis earnosis inclusae , superi- or mediocriter protraetilis. Cirri nulli. Eostrum acutum depressum non ante os prominens. Os suborbitale anterius pentagonum apice acuto sur- sum spectante. Os superum, rictu brevi subverticali longe ante ocu- lum desinente, Maxillae symphysi incisura vel tuberculo nullo. Sul:

435

cus postlabialis utroque latere simplex longitudinalis, isthmo lato a sulco lateris oppositi remotus. Oculi posteri , membrana palpebrali non velati. Venter planus valde obtusus. Pinna dorsalis pauciradiata, supra vel vix ante pinnas ventrales incipiens et longe ante pinnam analem desinens , basi alepidota , radio simplice postico toto eartilagineo. Pinna analis pauciradiata (16 vel 17). Linea lateralis vix curvata. Apertura branchialis sub medio operculo desinens. Dentes pharyngeales unci- nato-compressorii 5/5.

Aanm. Het geslacht Pseudorasbora heeft in habitus zeer groote overeenkomst met Rasbora Blkr, doch het verschilt er van door zeer kleine vertikale bekspleet, anderen bouw van kaken en lippen, slechts eenreijige keelgatstanden en weinig gebogene zijlijn. Het geslacht schijnt tot de zoete wateren van Japan beperkt te zijn.

Rasbora Blkr. — Paraai.

Corpus subelongatum vel elongatum compressum, squamis magnis vestitum, dorso humili. Maxillae labiis teretibus simplicibus vestitae, superior parum protraetilis. Cirri nulli. Kostrum acutum depressius- culum, non ante os prominens. Os suborbitale anterius pentagonum apice acuto sursum spectante. Os anticum; rictu valde obliquo, ante oculum vel sub oculi parte anteriore desinente. Maxilla superior sym- physin versus processu brevi, symphysi ipsa emarginata uncum infra- maxillareni recipiens. Maxilla inferior maxilla superiore non brevior symphysi versus emarginata, symphysi ipsa tuberculo osseo uncinata. Sulcus postlabialis utroque latere margini maxillae libero parallelus, cum sulco lateris oppositi non unitus. Oculi subsuperi , membrana pal- pebrali non velati. Venter non cultratus. Pinna dorsalis pauciradiata , post pinnas ventrales incipiens et ante pinnam analem desinens, basi ale- pidota, radio simplice postico toto eartilagineo. Pinna analis paucira- diata (3/5 vel 3/6). Linea lateralis valde curvata , lineae ventrali multo magis quam lineae dorsali approximata. Apertura branchialis sub prae- operculo desinens. Dentes pharyngeales subcochleariformi- uncinati 2.4.5/5.4.2 vel 2.4.4/4.4.2 vel 3.5/5.3.

436

Ik grond het geslacht Rasbora op een aantal soorten van in het oogloopende over- eenkomst in algemeene habitus, gedaante en bouw der vinnen en bewerktuiging der monddeelen. Het is verwant aan Opsarius McCl. en de voor mijne onderzoekingen bekende soorten van het geslacht zijn ook door lieckel tot Opsarius gebragt.

Maar deze soorten en een aantal andere, door mij ontdekte, van den Indischen archipel, laten zich tot een afzonderlijk natuurlijk geslacht brengen, hetwelk zich van Opsarius, zooals het geslacht hierboven is omschreven, gemakkelijk laat onder- kennen aan de korte aarsvin, welke bij geene der soorten meer dan 5 of 6 ver- deelde stralen heeft en aan de kleine voor het oog eindigende of hoogstens tot on- der den voorrand des oogs reikende bekspleet

Ik bezit van Rasbora niet minder dan elf soorten. Een dier soorten , afkomstig van Bengalen , is waarschijnlijk dezelfde als Buchanan's Cyprinus rasbora. De overige tien soorten leven alle in de rivieren der Soenda-eilanden en zijn alle voor het eerst door mij beschreven, ofschoon een dezelve, Rasbora lateristriata , reeds aan Van Hasselt is bekend geweest. Zij hebben alle eene groote gelijkenis op elkander in algemeene vormen van ligchaam, kop, vinnen, beschubbing en verloop der zijlijn, doch zijn toch voldoende van elkander te onderkennen door kenmerken, gelegen in de getallen der schubben en borstvinstralen , in de inplantingsplaats en hoogte der rugvin , de hoogte des ligchaams , de lengte van den kop en de klem'teekening , welke laatste voor meerdere soorten zeer kenmerkend is.

Overigens heb ik in de bovengegevene lijst der soorten van Rasbora, meerdere soorten gebragt onder het geleide van een vraagteeken, pullende hare juiste ver- wantschappen eerst door een nader onderzoek kunnen worden uitgemaakt.

De soorten mijner verzameling laten zich naar volgend schema van de overige bekende en van elkander onderscheiden.

I Squamae 5 supra lineam lateralem, minus quam 40 in linea laterali. A. Squamae 30 ad 36 in linea laterali. a. Pinna dorsalis basi ventralium magis quam anali approximata. Altitudb corporis 4| ad 6^ in ejus longitudine, f Corpus longitudinaliter violaceo vel nigro fasciatum. ó Fasciae corpore 3 leviter curvatae , superiores e maculis plus minusve coa- lescentibus compositae , antice in fasciam scapulo-rostralem , postice usque ad caudalis marginem posteriorem producta.

o Squamae 31 ad 33 in linea laterali. Caput 4| ad 5-^, pinnae pectorales 5^ ad 6 in longitudine corporis. P. 1/14 vel 1/15. V. 2/8.

Ttaslora cephaloiaenia Blkr. ó' Fascia corpore unica.

437

o Fascia rostro-caudalis mediis lateribus plus minusve curvata. Pinnae dor- salis et analis antice fascia nigricante obliqua. ó Squamae 30 ad 32 in linea laterali. Caput 4| ad 54, pinnae pectora- les 5^ ad 5,V in longitudine corporis. P. 1/12. V. 2/7.

Masbora Einthoveni Blkr.

o' Fascia scapulo-caudalis recta. Macula rotunda violacea basi pinnae ana- lis anteriori approximata. Pinnae fasciis nullis. ó Squamae 30 vel 31 in linea laterali. Caput 5| ad 6|, pinnae pecto- rales 5^ ad 6 in longitudine corporis. P. 1/15 vel 1/16. V. 2/8.

Basbora lateristriata Blkr.

o' Fascia supra pinnam analem in macula magna nigricante incipiens et

inde usque ad pinnae caudalis marginem posteriorem sese extendens.

Regio postscapularis macula rotunda nigricante. Pinnae analis et dorsalis

fasciis nullis.

ó Squamae 30 in linea laterali. Caput 4|- ad 5[, pinnae pectorales 4^ ad

5^ in longitudine corporis. P. 1/12 vel 1/13. V. 2/7.

Basbora Jcallochroma Blkr.

f' Corpus fasciis violaceis vel nigricantibus nullis. ü Pinna dorsalis ventralibus vix magis quam pinnae anali approximata , cor- pore humilior. Pinna caudalis postice latissime nigro marginata, 4 ad 4f in longitudine corporis.

o Squamae 32 ad 36 in linea laterali. P. 1/13 ad 1/1 G. V. 2/8. Caput 4|- ad 6 fere, pinnae pectorales 5 ad 5^ in longitudine corporis.

Basbora dusonensis Blkr.

ó' Pinna dorsalis ventralibus sat multo magis quam pinnae anali approximata, corpore non humilior. Pinna caudalis nigro non marginata, 3^ ad 4 in longitudine corporis. o Squamae 32 in linea laterali. P. 1/13. V. 2/7. Caput 6 ad 6 et paulo, pinnae pectorales b\ circiter in longitudine corporis.

Basbora leptosoma Blkr.

b. Pinna dorsalis medio pinnas ventrales inter et analem sita. Altitudo corporis 4 et paulo ad 5 et paulo in ejus longitudine.

433

f Fascia cephalo-caudalis argentea superne vittula coerulescente percursa. ó Squamae 30 in linea laterali. Caput 5 ad 6 , pinnae pectorales 5|- ad 54 in longitudine cqrporis. P. 1/12 vel 1/13. V. 2/7 ad 2/9.

Basbora argyrotaenia Blkr.

c. Pinna dorsalis pinnae anali magis quam ventralibus approximata. Altitudo cor- poris 5|- ad 5|- in ejus longitudine. •f Pascia cephalo-caudalis argentea medio vittula coerulescente percursa. o Squamae 32 in linea laterali. Caput O fere ad 6 et paulo, pinnae pec- torales 5 1 ad 6 in longitudine corporis. P. 1/13. V. 2/S.

Basbora borneënsis Blkr.

ï5. Squamae minus quam 30 in linea laterali. Fasciae corpore violaceae vel nigrae nuUae. a. Pinna dorsalis basi ventralium multo magis quam pinnae anali approximata.

Altitudo corporis 4^ circiter in ejus longitudine. t Squamae 27 vel 28 in linea laterali. Caput 5 et paulo, pinnae pectorales 5| circiter in longitudine corporis. P. 1/14. V. 2/8.

, Basbora Buchana?ii Blkr.

h. Pinna dorsalis medio pinnas ventrales inter et analem sita. P. 1/13. ■f Squamae 25 vel 26 in linea laterali. Altitudo corporis 5 ad 5^ in ejus longitudine. Caput 5 circiter, pinnae pectorales 5 ad 5|- in longitudine corporis. Pinna analis raacula nigra nuUa. Ossa suborbitalia 2^ et 3m valde lata. üentes pharyngeales 2.4.5/5.4.2.

Basbora sumatrana Blkr

f' Squamae 22 ad 24 in linea laterali. Altitudo corporis 4J- circiter in ejus longitudine. Caput 4^ circiter , pinnae pectorales 6 in longitudine corporis. Pinna analis apice macula magna nigra. Ossa suborbitalia 2» et 3m gracilia. Dentes pharyngeales 3.5/5.3.

Basbora banJcanensis Blkr.

Bashora cephalotaenia Blkr. — Gehande Paraai. Atl. Cypr. Tab. L fig. 5.

Rasb. corpore elongato compresso, altitudino 5 ad 5-/3 ia ejus longitudine, latitadine l^/s ad 2 fere iu ejus altitudine; capite acuto, non convexo, ^"^k ad 5'/* in longitudine corporis cum , S^/s ad 4 in longitudine corporis absque pinna caudali , vertice alepidoto , altitudine ï^k ad 1^/2 , latitudine 2

439

ad P/i in ejus longitudine: oculis subposteris, diametro 3 ad 3'/i in longitudine capitis, diametro 1 et paulo ad IV3 in capitis parto postoculari, diametro 1 et paulo ad 1*2 fere distantibus, mem- brana palpebrali iridis marginem posteriorem tantum tegente, apertura subcirculari ; linea rostro- dorsali capite declivi rectiuscula vel concaviuscula , nucha et dorso convexa; linea interoculari con- vexiuscula; rostro aeuto, non convexe, oculo paulo ad non breviore, apice ante oculi parte snperi- orera sito; naribus orbitae non reulto magis quam rostri apici approximatis , posterioribus anteri- oribus plus duplo raajoribusj osse suborbltali anteriore subtrigono, basi breviore sursum spectante, lateribus longioribus descendentibus inferne in angulum vulgo acutiuscule rotundatum vel truncatius- culum deorsum spectantem unitis , crista longitudinali oblique postrorsum descendente pereurso; cisse suborbitali 2° oblongo-tetragono, postice quam antice altiore, minus duplo longiore quam alto, osse suborbitali 1° duplo ad minus duplo humiliore ; ossibus suborbitalibus 3° et 4'' latis, praeoperculi marginem posteriorem fere attingentibus, oculi diametro minus duplo ad duplo gracilioribus; maxillis subaequalibus , marginibus oralibus antice praesertim acutis; maxilla superiore mediocriter antror- sum protractili , symphysi profunde emarginata , ante oculum vel sub oculi margine anteriore desi- nente, 2^/3 ad Sin longitudine capitis ; maxilla inferiore sympliysin versus emarginata, symphysi ipsa unco vel^tuberculo valde conspicuo incisuram intermaxillarem intrante munita, ramis oblique compres- sis inferne poris longitudiualiter uniseriatis non semper conspicuis; labiis gracilibus , facie orali trans- ver^m striatis ; sulco labii superioris paulo ante angulum oris desinente, sulco labiiinferioris ab angulo oris usque ad incisuram inframaxillarem sese extendente; rictu valde obliquo; operculo latitudine l?/5 ad IV2 in ejus altitudine, margine inferiore rectiusculo vel concaviusculo ; apertura branchiali sub praeoperculo desinente; dentibus pharyngealibus voratoriis conspicue uncinatis 2.4.5/5,4.2, singu- lis infra uncum fossula oblonga vel ovali superficiali bene conspicua; linea dorsali convexa linea veutrali convexa non vel vix altiore; ventre ante pinnas ventrales plano, post pinnas ventrales ro- tundato non carinatoi squamis subverticalibus , dimidio libero et dimidio basali longitudinaliter sub- radiatim striatis , caudalibus iis mediis lateribus conspicue minoribus, 31 ad 33 in linea laterali, 10 (9V2) in serie transversali qnarum 5 ( i^/'-i ) supra lineam lateralem, 12 vel 13 in serie longitudinali oc- ciput inter et pinnam dorsalem, ventralibus infimis longitudinaliter tri-vel quinque-seriatis , serie media postrorsum magnitudine vix accrescentibus iis seriebus lateralibus majoribus ; linea laterali valde curvata, basi ventralium triplo vel plus triplo magis quam lineae dorsali approximata, postice sensim adscendente et media basi pinnae caudalis desinente, singulis squamis tubulo simplice me- diam squamam attingente vel non attingente notata; osse scapulari trigono apice obtusiusculo; pinna dorsali ventrales inter et analem sita, ventralibus multo magis quam anali aproximata, basi ale- pidota, acuta, convexa, corpore non vel vix liumiliore, duplo vel duplo fere altiore quam basi longa, radio simplice 2° gracili cartilagineo capite sat multo brevioi-e ; pinnis pectoralibus basi alepi- dotis, acutis, 5'/3 ad 6 in longitudine corporis, ventrales non vel vix attingentibus, radio simplice gracili; pinnis ventralibus infimo ventre insertis, acutis, pectoralibus brevioribus analem, non attin- gentibus; anali basi vagina squamosa liumili inclusa, acuta, emarginata, dorsali sat multo ad paulo humiliore, sat multo ad paulo altiore quam basi longa, radio simplice tertio gracili cartilagineo; pinna caudali basi squamosa, profunde incisa, lobis acutis inferiore superiore vix longiore 4 ad i'-fs in longitudine corporis; colore corpore superne dilute viridi vel olivaceo, lateribus aureo vel ar- genteo, inferne argenteo ; vitta rostro-operculari violaceo-coerulea vel nigra oculo vulgo interrupta; iride argentea vel fiava; squamis dorso singulis basi macula oblonga transversa gracili violascente ; lateri- bus vittis 3 longitudinalibus violaceo-coeruleis vel nigris, vittis superioribus 2 cephalo-caudalibus approximatis e maculis rotundiusculis (singulis squamis unica) corapositis inferiore inferne antice ma- culis aliquot accessoriis longitudinaliter uniseriatis, vitta inferiore a:&illo-anali properadium analem posticum desinente, continua, non interrupta; pinnis roseis vel roseo-hyalinis fusco plus minusve

440

arenatis , caudali medio vulgo vitta longitudinali violaceo-coerulea vel nigra cum vittis cephalo-cauda- libus continua. B. 3. D. 2/7 vel 2/8. P. 1/14 vel 1/15. V. 2/8. A. 3/5 vel 3/6. C. 6/17/6 vel 7/17/7 lat. brev. incl. Syn. Leuciscus cephalotaenia Blkr, Bijdr. ichth. fauna Billiton, Nat. T. Ned. Ind. III. p. 97. Hab. Borneo (Kahajan), in fluviis.

Banka (Marawang, Baturussak), ia fluviis, Biliton (Tjirutjup), in fluviis. Longitudo 17 speciminum 70'" ad 128"'.

Aanm. Ik beschreef deze soort reeds in het jaar ] 851 naar voorwerpen van het eiland Eiliton , doch sedert ontving ik ook meerdere voorwerpen van Banka en Borneo.

Zij is onder alle hare verwanten kenbaar aan hare eigenaardige bandteekenino-, 31 tot 33 schubben in de zijlijn, 14 of 15 verdeelde borstvinstalen, enz.

Rasbora Einthoveni Blkr. — Einthovens Paraai. Atl. Cypr. Tab. XLIX fig. 5.

Rasb. corpore subelongato compresso, altitudine 4% ad 5 in ejus longitudine, latitudine 1^/3 ad 2 fere in ejus altitudine; capite acuto, non convexo, 4*/3 ad ö^,/^ in longitudine corporis cum, '31,3 4*/3 in longitudine corporis absque piuna caudali, vertice alepidoto, altitudine l'/a ad IV3, latitu- dine 2 fere ad 1^/4 in ejus longitudine; oculis subposteris, diametro 2% ad 3 in longitudine capi- tis, diametro l et paulo ad IV4 in capitis parte postoculari, diametro 1 fere l'/i distantibus, raembrana palpebrali iridis marginem posteriorem tantum tegente, apertura subcirculari ; linea rostro - dorsali ca- pite declivi rectiuscula vel convexiuscula, nucha et dorso convexa; linea interoculari convexa; ros- tro acuto, non convexo, oculo breviore, apice ante oculi partem superiorem sito; naribus orbitae magis quara rostri apici approximatis, posterioribus anterioribus duplo circiter majoribus; osse sub- orbitali anteriore subtrigono, basi breviore sursum spectante, lateribus longioribus descendentibus in angulum acutinscule rotundatum deorsura spectantem unitis , crista longitudinali oblique postrorsura descendente percurso; osse suborbitali 2° oblique tetragono vol subtrigono , postice quam antice mul- to altiore, minus duplo longiore quara alto, osse suborbitali 1° duplo fere ad multo minus duplo humiliore; osse suborbitali 3° osse suborbitali 4° multo latiore, praeoperculi marginem posteriorem fere attingente, oculi diametro duplo ad multo minus duplo graciliore; maxillis subaequalibus, mar- ginibus oralibus antice praesertim acutis ; maxllla superiore mediocriter antrorsum protractili, sym- physi conspicue et paulo post symphysin valde emarginata unde antice biloba, vix ante oculum vel sub margine oculi anteriore desinente, 3 ad 3 fere in longitudine capitis; maxilla inferiore symphy- sin versus mediocriter emarginata, symphysi ipsa unco valde conspicuo incisuram intermaxillarem intrante munito, ramis oblique compressis inferno poris conspicuis nullis ; labiis gracillbus, facie orali striis transversis conspicuis nullis; suico labii superioris paulo ante angulum oris desinente; sulco labii inferioris ab angulo oris usque ad incisuram infraraaxillaren sese extendeute ; rictu val- de obliquo; operculo latitudine l-'/s ad l',o in ejus altitudine, margine inferiore rceliusculo vel con- caviusculo; apertura branchiali sub ossibus suborbitalibus posterioribus desinente; dentibus pharyn- gealibus voratoriis conspicue uncinatis 2.4.5/5.4.2 vel 2.4.4/4.4.2, singulis infra uncura fossula oblon- ga superficiali parum conspicua; linea dorsali convexa linea ventrali convexa non vel vix liumiliore; ventre ante pinuas ventrales plano, post pinnas ventrales rotundato non carinato; squamis subver- ticalibus, dimidio libero et dimidio basali longitudinaliter subradiatim striatis, médiis lateribus iis cetero corpore majoribus, 30 ad 32 iu linea lateruli, 9 (8V2) iu serie trans versali, quarum 5 {4V2) supra

441

lineain lateralem, 12 vel 13 in serie longitudinali occiput inter et pinnam dorsalem, ventralibus in- flmis longitudinaliter triseriatis serie media magnitudine subaequalibus iis seriebus lateralibus non vel vix majoribus ; linea laterali valde curvata, basi ventralinm plus triplo magis quam lineae dor- sali approxirnata, postice sensim adscendente et media basi pinnae caudalis desinente , singulis squa- mis tubulo simplice mediam squamam attingente vel superante notata; osse scapulari tricono acu- tiuscule rotundato; piuna dorsali ventrales inter et analem sita , ventralibus multo magis quam ana- li approxirnata. basi alepidota, acuta, convexa, corpore paulo humiliore , duplo circiter altiore quam basi longa , radio simplice 2° gracili capite paulo breviore ; pinnis pectoralibus acutis , öVs ad ö'/a in longitudine corporis, ventrales non vel vix attingentibus, radio simplice gracili; pinnis ven- tralibus infimo ventre insertis, acutis vel acute rotundatis, G'*/^ ad T'/'a in longitudine corporis, analem non vel vix attingentibus; anali basi vagina squamosa humili inclusa, acuta, mediocriter ad non emarginata , dorsali sat multo ad duplo humiliore, multo ad paulo altiore quam basi longa, radio simplice tertio gracili cartilagineo ; pinna caudali basi squamosa, profunde incisa , lobis acutis vel acutiuscule rotundatis 4 ad 'l'^/i in longitudine corporis; colore corpore superne viridi, olivaceo vel fusco, inferne margaritaceo vel roseo; iride flava vel argentea; fascia rostro-caudali fusca valde conspicua, antice et postice lineam lateralem secante, cauda vulgo quam antice sat multo latiore, frequenter plus minusve deorsum curvata, aetate provectis quam juvenilibus graciliore, suprabasin pinnae caudalis iterum gracilescente et usque ad apices radiorum caudalis mediorum producta , pinnis roseo - hyalinis vel roseis, dorsali et anali antice apicem versus vulgo vitta intramarginali obliqua fusca.

B. 3. D. 2/7 vel 2/8. P. 1/12. V. 2/7. A. 3/5 vel 3/6. C. 7/17/7 vel 8/17/8 lat. brev. incl.

Syn. Leuciscus Einthovenii Blkr, Vijfde bijdr. ichth. Borneo, Nat. T. Ned. Ind. II p. 43i.

Hab Borneo (Kahajan) , in fluviis. Biliton (Tjirutjup) , in fluviis.

Banka (Marawang, Toboali, Baturussak) , in fluviis. Singapoera, in fluviis.

Longitudo 32 speciminum 30'" ad -85'".

Aanm. Het eerste voorwerp dezer soort, mij onder de oogen gekomen, was af- komstig van Borneo. Sedert ontving ik talrijke andere voorwerpen , zoowel van Borneo als van Biliton, Banka en Singapoera.

De soort staat in verwantschap tusschen Rasbora cephalotaenia en Rasbora la- teristriata, doch onderscheidt zich van beide, behalve door een eenigzins bol profiel van den kop, door slechts 12 verdeelde stralen in de borstvin en de schuinsche banden over rug -en aarsvin, en bovendien nog van Rasbora cephalotaenia door den enkelen ligchaamsband en van Rasbora lateristriata doordien die band er reeds op den snuit begint, op de zijden eene buiging naar beden maakt en overi- gens tot aan den achterrand der staartvin zich uitstrekt.

Zij schijnt binnen kleinere afmetingen te blijven dan de beide genoemde soorten.

Rasbora lateristriata Blkr.— Zystreepige Paraai. Atl. Cypr. Tab. XLIXfig. 2.

Rasb. corpore elongato, altitudine 5*/* ad 5% in ejus longitudine, latitudiue 2 circiter in ejus altitudine; capite acuto, non convexo, S'/i ad 6V4 in longitudine corporis cum, 4 et paulo ad 4^/* in longitudine corporis absque pinna caudali , vertice alepidoto, altitudine lV'3 ad iV'-i , latitudine2

5G

442

nJ 1*5 in eju3 longitudine ; ocnlis subposterls , diametro 3 fere ad 3 et paulo In longltudine capitls, diametro 1 et paulo ad 1' ^ in capitis p;trte postoculavi, diametro 1 ad l'/i distantibus, membrana piilpebrali iridis marginem externum tantum tegente apertura subcirculari ; linea rostro-dorsali capite declivi rectiuscula, nucha et dorso convexa; linea interoculari convexa; rostro acuto, non convexo, oculo breviore, apice ante oculi partera superiorem sito ; naribus orbitae magis quam rostri apici approximatis, posterioribns anterioribus plus duplo majoribua; osse suborbitali anteriore subtrigono, basi breviore sursum spectante, lateribus longioribus descendentibus inferne in angulum acatiuscule rotundatum vel truncatiuaculum deorsum spectantem unitis, crista longitudinali oblique postrorsum descendente percurso; osse suborbitali 2° obiongo-tetragono, postice quam antice sat multo altiore, paulo tantum longiore quam postice alto, osse suborbitali 1° multo minus duplo humiliore ; ossibus suborbitalibus 3° et 4° latis, praeoperculi marginem posteriorem subattingentibus, oculi diametro multo gracilioribus ; maxillis mai-ginibus oralibus antice praesertim acutis; raaxillasuperiore maxilla inferiore non breviore, parum antrorsum protractili, symphysi pi'ofunde emarginata, ante oculum vel sub oculi margine anteriore desinente, 3 fere ad 3 et paulo in longitudine capitis ; maxilla infe- riore symphysin versus valde emarginata, symphysi ipsa unco sat elevato incisuram intermaxilla- rem intrante munita, ramis oblique compressis, inferne poris aliquot longitudinaliter uniseriatis non seraper oonspicuis; labiis gracilibus, striis transversis conspicuis nullis ; sulco labii superioris paulo ante angulum oris desinente : sulco labii inferioris ab angulo oris usque ad incisuram inframaxillarem sese extendente; rictu valde obliquo; operculo latitudine l'/2 ad l'^/3 in ejus altitudine, margine inferiore convexiusculo ad concaviusculo; apertura branchiali sub oculi margine posteriore desinente; dentibus pharyngealibus voratoriis conspicue uncinatis 2.4. 5/Ö.4.2 , singnlis iufra uncum fossula ob- longa vel ovali superficiali bene conspicua ; linea dorsali convexa linea ventrali convexa non vel vix humiliore; ventre ante pinnas ventrales plano post pinnas ventrales rotundato non carinato; squa- mis subverticalibus, dimidio libero et dimidio basali longitudinaliter snbradiatim striatis, mediis lateribus iis cetero corpore conspicue majoribus, 30 vel 31 in linea laterali, 9 ( S'/a ) in serie transversali quarum 5 (4V2 ) supra lineam lateralem, 12 vel 13 in serie longitudinali occiput inter et pinnam dorsalem, vontralibus infimis longitudinaliter triseriatis serie media postrorsum magni- tudine sensim accrescentibus iis seriebns lateralibus vix vel non majoribus ; linea laterali valde cur- vata, basi ventralium plus triplo magis quam lineae dorsali approximata, postice sensim adscen- dente et basi pinnae caudalis media desinente, singulis sqnamis tubulo siraplice mediam squamam attingente vel superante notata ; osse scapulari trigono brevi acutiuscule vel obtusiuscule rotundato ; pinna dorsali ventrales inter et analem sita, ventralibus sat muito magis quam anali approximata, basi alepidota, acuta , convexa; corpore non vel paulo tantum humiliore, duplo circiter altiore quam basi longa , radio simplice 2° gracili cartilagineo, capite vix vel non breviore; pinnis pec- toralibus acutis, basi non squamosis , ventralibus sat multo longioribus , S'/a ad 6 in longitudine corporis, ventrales non attingentibus , radio simplice gracili; pinnis ventralibus infimo ventre in- sertis, acutis, analem non attingentibus; anali basi vagina squamosa humili inclusa, acuta, emargi- nata, dorsali paulo tantum humiliore, sat multo altiore quam basi longa, radio simplice tertio gra- cili cartilagineo; pinna caudali basi squamosa, profunde incisa, lobis acutis subaequalibus 4 ad 4 Va in longitudine corporis; colore corpore superne viridi, inferne argenteo; iride argentea; fascia cephalo-caudali argentea subcutanea vulgo vix conspicua fascia cephalo-caudali violaceo-coerulea frequenter postice tantum conspicua superne niarginata et postice ab ea tecta; ventre supra anteri- orera basin pinnae analis vulgo macula rotundata vel oblonga violaceo-coerulea vel nigricante; pin- nis hyalinis vel roseo-hyalinis , caudali postice vulgo leviter fusco marginata.

B. 3. D. 2/7 vel 2/8. P. 1/15 vel 1/!G. V. 2,8. A. 3/5 vel 3, G- C. 7,17 7 vel S/17/8 lat. brev, incl.

443

Syn. Leuciscus lateristnatus V. Hass., Algem. Koast- en Lstterb. 1823 II p. 132, BuUet. Féruss. 1824 Zool.; Blkr, Overz. iclUh. faun. van Sumatra, Nat T. Ned. lad. III p. 94. Tjetjerreh. Mul. Bat.; Parai, Gallenrju.ng Sund. Hab. Java (Perdaaa, Tandjong-oost, Tjampea, Buitenzorg, Tjipanas, Bandoog, Garut, Pan- djallu, Banjumas), in fluviis et lacubus. Sumatra (ïelokbetong, Lahat, Pajakorabo, Meninju) , in fluviis et lacubus. Longitudo 20 speciminum 55'" ad 121'".

Aaiim. Rasbora lateristriata werd het eerst door mij beschreven , maar was toch reeds, blijkens eene in mijn bezit zijnde afbeelding, aan Van Hasselt bekend, die haar ook reeds ter bovenaangehaalde plaatse vermeldde onder den naam van Leuciscus lateristriatus. Zij is verwant aan de overlangs met violet of zwart ge- bande soorten Rasbora cephalotaenia, Rasbora Einthovenii en Rasbora kallochroma , doch zij onderscheidt zich van die alle door haren betrekkelijk kleineren kop, door- dien de overlangsche blaauwachtig-violette ligchaamsband zich slechts uitstrekt van het operkel tot aan den staartvingrond en regt is, door hare meer hoekige ruglijn en door de vlek nabij den grond van het voorste gedeelte der aarsvin. Zij heeft voorts het profiel regt en niet eenigzins bol, zooals bij Rasbora Einthovenii en mist ook de schuinsche banden op rugvin en aarsvin van deze soort , de eenige der archipelagische soorten, waarmede zij nog verwisseld zou kunnen worden.

Rasbora lateristriata is mij tot dusverre slechts bekend van Java en Sumatra. Zij schijnt grooter te worden dan de drie bovengenoemde verwante soorten.

Rasbora kallochroma ^\kx. — Fraaikleurige Paraai. Atl. Cjpr. Tab. L fig. 1.

Ka.sb. corpore elongato corapresso, altitudino 5 circiter in ejus longitudine, latitudine 2 circiter in ejus longitudine; capita acuto, non convexo, l'/a ad SVi circiter in longitudine corporis cura, 3*/2 ad 4 in longitudine corporis absque pinna caudali, vertice alepidoto, altitudine l^/s ad l'/s. latitudine l-Vs ad 1^,3 in ejus longitudine; oculis subposteris, diametro 3 fere ad 3 in longitudine capitis, diametro 1 et paulo ad l'/s in capitis parte postoculari, diametro IV4 ad l^/s distantibus, membrana palpebrali iridis marginera externum tantum tegente, apertura subcirculari ; linea rostro - dor- sali capite declivi rectiuscula vel convexiuscula, nucha et dorso convexa; linea interoculari convexa ,- rostro acuto, non convexo, oculo multo breviore, apice ante superiorem oculi partem sito; naribus orbitae magis quam rostri apici aproximatis, posterioribus anterioribus duplo circiter raajoribus ; osse suborbitali anteriore subti-igono , basi breviore sursum spectante, lateribus multo longioribus des- cendentibus inferne in angulum acutiuscule rotundatum vel truncatiusculum deorsum spectantem uni- tis, crista loiigitudinali oblique postrorsum descendente percurso ; osse suborbitali 2° oblongo-tetragono, posticequam antice multo altiore, minus duplo longiore quam alto, osse suborbitali \° minus duplo humi- liore; ossibus suborbitalibus 3° et 4° latis , praeoperculi marginem posteriorem attingentibus oculi diametro non multo gracilioribus ; maxillis marginibus oralibus antice praesertim acutis; maxilla su- periore maxilla inferiore non breviore, mediocriter antrorsum protractili, symphysi conspicae et paulo post symphy sin valde emarginata unJe antice biloba, vix ante oculum vel sub oculi margine anteriore desiueute, 3 circiter in longitudiao capitis ; maxilUv iufüriore symphysin versus valde emarginata,- sym-

444

physi ipsa tuberculo unciformi incisuram iiitermaxillarem intrante munita, ramis subhorizontaliter compressis, inferne poris conspicuis nullis; labiis gracilibus , striis transversis conspicuis nullis; sul- co labü superioris paulo ante angulum oris desinente; sulco labii inferioris ab angulo oiis usque ad incisuram inframaxillarem fere sese extendente ; rictu valde obliquo ; operculo latitudine 1^ - cir- citer in ejus altitudine, margiue inferiore concaviusculo vel rectiusculo; apertura branchiali sub os- sibus suborbitalibus posterioribus desinente; dentibus pharyngealibus voratoriis, conspicue uncina- tis 2.4.5/5.4.2, singulis infra uncum fossula oblonga superficiali parum conspicua; linea dorsali con- vexa linea ventrali convexa non vel vix altiore; ventre ante pinnas ventrales plano, post pinnas ventrales rotundato non carinato; squamis subverticalibus , dimidio libero et dimidio basali lono-itu- dinaliter subradiatim striatis , mediis lateribus iis cetero corpore conspicue majoribus , 30 in linea laterali , 9 (S'/a) in serie transversali quarum 5 (iVa) supra lineam lateraleni , 12 p. m. in serie longitudinali occiput inter et pinnam dorsalem , ventralibus infimis longitudinaliter triseriatis, postrorsum man-nitudine sensim accrescentibus serie media iis seriebus latefalibus majoribus; linea laterali valde curvata, basi ventraliura plus triplo magis quam lineae dorsali approximata, postice sensim adscendente et basi caudalis inferiore desinente, singulis squamis tubulo simplice mediam squamam attingente vel su- perante Dotata; osse scapulari trigono acutiuscule rotundato; pinna dorsali pinnas ventrales inter et analem sita, ventralibus magis quam anali approximata, acuta, convexa, corpore non vel vix hu- miliore, radio simplice 2° gracili cartilagineo capite paulo breviore; pinnis pectoralibus basi squa- mosis, acutis 4V2 ad SVs circiter ia longitudine corporis, ventrales attingentibus vel subattinwen- tibus, radio simplice gracili; pinnis ventralibus acutis analem non vel vix attingentibus 6', 2 ad 7 in longitudine corporis; anali basi vagina squamosa liuraili inclusa, acuta, parum emarginata, dor- sali non multo humiliore, sat multo altiore quam basi longa. radio simplice tertio gracili cartilagi- neo; pinna caudali basi squamosa profundeincisa, lobis acutis 3 ad 4'/4 in longitudine corporis ; colore corpore superne viridi vel fuscescente, inferne roseo- vel argenteo; squamis dorso plurimis basi macula oblonga transversa trigona fusca ; iride argentea vel flava ; lateribus regione postscapulari ma- cula rotundiuscula nigra et supra pinnam analem media altitudine corporis circiter macula val- de magna tetragona vel oblonga vel irregulari nigra postice inferne vulgo in fasciam mediam ba- sin caudalis intrantem producta, maculam postscapularem inter et supra -analem guttulis aliquot nigris longitudinaliter uniseriatis ; pinnis roseo - rubris vel hyalinis , ventralibus analique apice leviter nigro marginatis.

B. 3. D. 2/7 vel 2/8. P. 1/12 vel 1/13. V. 2/7. A. 3/5 vel 3/6. C. 6/17/6 vel 7/17/7 lat. brev. incl.

Synon. Leuciscus Icalochroma Blkr, Nieuwe bijdr, ichth. faun. Born., Nat. ï. Ned. Ind, I p. 272.

Hab. Borneo (Bandjerraasin , Sambas), in fluviis. Banka (Baturussak), in fluviis.

Longitudo 14 speciminum 48'" ad 85'".

Aanm. Rasbora kallochroma heeft, even als de na aan haar verwante Rasbora Ein- thoveni , het profiel van den kop eenigzins bol , slechts zeven verdeelde stralen in de buikvinnen en 12 of 13 verdeelde stralen in de borstvinnen, doch zij onderscheidt zich van Rasbora Einthoveni door hoogere 2" en 3"= onderoogkuilsbeenderen en lan- gere borstvinnen en is overigens gemakkelijk herkenbaar aan hare kleurteekening. Een weinig achter den oksel bevindt zich eene ronde zwarte vlek , welke slechts met haren onderrand tot aan de zijlijn reikt. De zijden zijn van die vlek af tot boven den anus zonder eigenlijke bandteekening. Boven de aarsvin bevindt zich

445

eene tweede grootere zwarte vlek, nu eens langwerpig rond dan weder meer vierkant van gedaante, welke insgelijks een weinig boven de zijlijn gelegen is en zich voorwaarts tot een weinig voor de aarsvin uitstrekt. Van den achterrand van deze vlek gaat voorts een zwartachtige band af, welke zich tot aan den achterrand der staartvin voortzet.

Ik beschreef Rasbora kallochroma reeds in 1850 naar gebrekkig bewaarde exem- plaren van Borneo. Later ontving ik ook uitmuntend bewaarde voorwerpen van Banka, welke mij in staat gesteld hebben veel van mijne vroegere beschrijving te verbeteren.

Uasbora dusonensis Blkr. — Doesonsche Paraai. Atl. Cypr. Tab. XLIX

Rasb. corpore elongato compresso, altitudine 5 fere ad SVa in ejus longitudine, latitudine 2 fere ad 1" 3 in ejus altitudine; capite acuto, nonconvexo, 4% ad 6 fere in longitudine corporis cum , SVs fere ad 4'/2 in longitudine corporis absque pinna caudali, vertice alepidoto, altitudine 1^/5 ad l^/s in ejus longitudine; oculis subposteris, diametro 3 ad 3V2 in longitudine capitis, diametro 1*/* ad IV2 in capitis parte postoculari, diametro 1 ad IV3 distantibus, membrana palpebrali iridis mar- ginem externum tantum tegente, apertura subcirculari; linea rostro-dorsali capite declivi rectiuscula , nucha et dorso convexa; linea interoculari convexa; rostro acuto, non convexo, junioribus oculo breviore, adultis oculo non breviore , apice ante oculi partem superiorem sito; naribus orbitaemagis quam rostri apici approximatis, posterioribus anterioribus duplo circiter majoribus; osse suborbitali anteriore vulgo trigono (aetate provectis tantum frequenter apice late truncato subtetragono) , basi breviore sursum spectante, lateribus longioribuB descendentibus inferne in angulum obtusiuscule vel acutiuscule rotundatum (vel truncatum) deorsum spectantem unitis, crista longitudinali oblique pos- trorsum descendente percurso; osse suborbitali 2° oblonge -tetragono, postice quam antice non vel vix humiliore, minus duplo ad duplo longiore quam alto, osse suborbitali 1° duplo circiter humi- liore; ossibus suborbitalibus 3° et 4° sat humilibus (gracilibus) sat longe a margine praeoperculi posteriore remotis, 4° tertio multo graeiliore, 3° oculi diametro duplo ad plus duplo graciliore; ma- xillis marginibus oralibus autice praesertim acutis ; maxilla superiore maxilla inferiore non breviore , vix antrorsum protractili, symphysi conspicue emarginata, ante oculum desinente, 3 et paulo ad 32/5 circiter in longitudine capitis; maxilla inferiore symphysin versus mediocriter emarginata, sym- physi ipsa tuberculo sat elevato incisuram intermaxillarem intrante subuncinata, ramis oblique compressis, inferne poris aliquot conspicuis longitudinaliter uniseriatis; labiis gracilibus, leviter transversim striatis; sulco labii superioris paulo ante angulum oris desinente; sulco labii inferioris ab angulo oris usque ad incisuram inframaxillarem sese extendente; rictu valde obliquo; opercu- lo latitudine l'/a ad I-/5 in ejus altitudine, margine inferiore rectiusculo vel concaviusculo ; apertura brancbiali sub ossibus suborbitalibus posterioribus desinente; dentibus pharyngealibns voratoriis, conspicue uncinatis 2.4.5/5.4.2, singulis infra uncum fossula oblonga superficiali bene conspicua; linea dorsali convexa linea ventrali convexa vulgo humiliore; ventre ante pinnas ventrales plano, post pinnas ventrales rotundato non carinato ; squamis obliquis (angulo partis liberi inferiore ante angu- lum superiorem sito) , caudalibus iis mediis lateribus valde conspicue minoribus , diraidio libero et dimidio basali longitudinaliter subradiatim striatis , 32 ad 36 in linea laterali, 9 (8V2) in serie trans- versali quarum 5 (4V2 ) supra lineam lateralem , 13 in serie longitudinali occiput inter et pinnam

446

dorsalem, veatralibus infimis longltudinaliter triseriatis , serie media postrorsum magnitiidine sensira accrescentibus iis seriebus lateralibus majoribus; linea laterali valde curvata basi pinnarum ventra- liutQ plus triplo magis quam lineae dorsali approximata, singuüs squamis tublo siraplice mediam squamam non vel vix attingente notata; 03se scapulari brevi, trigono, acute vel acutiuscule rotun- dato; pinna dorsali medio circiter pianas ventrales inter et analem sita, ventralibus magis quam anali approximata, acuta, convexa, altitudine 1 et paulo ad l'/s in altitudinecorporis, duplo circiter altiore quam basi longa , radio simplice 2° gracili cartilagineo capite non multo breviore; pinnis pectoralibus acutis, basi leviter squamosis , ventralibus multo longioribus 5 ad 5 '/o in longitudine corporis, ven- trales attingentibus vel subattingentibus, radio simplice gracili j pinnis ventralibus infimo ventre inser- tis, acutis, analem non attingentibus; anali basi vagina squamosa bumili inclusa, acuta, emarginata, dorsali sat multo sed multo minus duplo humiliore, paulo altiore quam basi longa; radio siraplice tertio gracili cartilagineo ; pinna caudali basi squamosa, profunde incisa, lobis acutis subaequalibus 4 ad 4''/4 in longitudine corporis; colore corpore superne viridi inferne margaritaceo-argenteo; iride ar- gentea vel flava ; vitta cephalo-caudali argentea quasi subcutanea squamis non ablatis fr«quenter non conspicua; pinnis hyalinis vel roseo-hyalinis vel flavescente-hyalinis, caudali late nigro marginata.

B. 3. D. 2/7 vel 2/8. P. 1/13 ad 1/16. V. 2/8. A. 3/5 vel 3/6. C. 6/17/6 ad 7/17/7 lat. brev. inel.

Syü. LeucisQus dusonensis IJlkr, Bijdr. icbth. kenn. Borneo, Nat. T. Ned. Ind. lp. 14.

Hab. Borneo (Bandjermasin, Kaliajan , Pengaron, Prabukarta, Sambas, Pontianak] , in fiuviis. Sumatra (Palerabang) , in fluviis.

Longitudo 64 speciminum 55'" ad 166'".

Aanm. Rasbora dusonensis schijnt in de rivieren van Borneo eene zeer gewone soort te zijn, hebbende ik gewoonlijk één of meer exemplaren daarvan aangetroffen in de verzamelingen van zoetwatervisschen, welke ik van de verschillende streken van Borneo heb mogen ontvangen. De soort wordt ook grooter dan alle overige mij bekende archipelagische soorten van het geslacht. Van Sumatra ontving ik haar slechts van Palembang, en uit het album van Siamsche visschen van den graaf De Castelnau ontwaar ik dat zij ook in de Meinam in Siam leeft.

Het ligchaam is, behalve den zwak doorschijnenden ziverachtigen band, welken men bijkans alle soorten van Rasbora waarneemt, zonder bandteekening, doch de staartvin is van achteren in den regel zeer breed en scherp zwart gerand, wat de herkenning der soort veel vergemakkelijkt. Zij behoort overigens tot de type van Rasbora lateristriata en onderscheidt zich nog van de verwante soorten door- dien de rugvin er slechts weinig nader bij de buikvinnen dan bij de aarsvin is ge- plaatst en lager dan het ligchaam , de staartvin er 4 tot 4| malen gaat in de leng- te des licrchaams en de buikvinnen 8 verdeelde stralen bezitten. In habitus heeft zij het meeste van Rasbora lateristriata. Opmerkelijk is nog dat bij Rasbora du- sonensis het aantal schubben in de zijlijn van 32 tot 36 verschilt.

Rasbora leptosoma Blkr. — Slanke Paraai. Atl. Cypr. Tab. XLIX i^-g. 1.

Rasb corpore elougato compresso, altitudine 5 Va ad 5^/4 in ejus longitudine, latitudine 2 circiter in ejus altitudine; capite aouto, non vel vix coavexo 6 ad 6 et paulo in longitudine corporis cum ,

447

4V2 ad 43/5 in longitudine corporis absqne pinna caudali, vertice alepidoto , altitndine l^/s circiter , lati- tudine 2 circiter ia ejiis longitudine; oculis subposteris, diametro 2''/5 ad Sin longitudine capitis, dia- metro 1 ad l'/j in capitis parte postoculari, diametro 1 circiter distantibus; membrana palpebrali iridis marginem externum tantum tegente, apertura subcirculari; linea rostro-dorsali capite declivi conve- xiuscula vel rectiuscula, nucha et dorso convexa; linea interoculari convexa; rostro acuto non vel vix convexiusculo, oculo breviore, apice ante superiorem oculi partem sito; naribus orbitae magis quam rostri apici approxiraatis, posterioribus anterioribus duplo vel plus duplo majoribus; osse sub- orbitali anteriore subtrigono, basi breviore sursum spectante, lateribus longioribus descendentibus inferne in angulum acutiuscule rotundatum deorsüra spectantem unitis, crista longitudinali oblique postrorsura descendente percurso; osse suborbitali 2° elongato-tetragono, postice quam antice non vel vix altiore, duplo circiter longiore quam alto, osse suborbitali 1° plus duplo humiliore; osse suborbitali 3° ossibus suborbitalibus 2° et 4° multo latiore, sat longe a praeoperculi margine pos- teriore remoto, oculi diametro duplo circiter graciliore; maxillis marginibus oralibus antice praeser- tim acutis; maxilla superiore maxilla inferiore longiore, parum antrorsum protractili , symphysi me- diocriter emarginata, sub oculi margine anteriore desinente, 2^/3 circiter in longitudine capitis ; maxil- la inferiore symphysin versus valde emarginata, symphysi ipsa unco bene conspicuo incisuram intermaxillarem intrante munita, ramis oblique compressis, inferne poris aliquot parura conspicuis longitudinaliter uniseriatis; labiis gracilibus facie orali non conspicue transversim striatis ; sulco labii superioris paulo ante angulum oris desinente; sulco labii inferioris ab angulo oris usque ad incisu- ram inframaxillarem sese extendente; rictu valde obliquo; operculo latitudine l^/a circiter in ejus altitudine, margine inferiore rectiusculo vel convexiusculo; apertura branchiali sub ossibus subor- bitalibus posterioribus desinente; dentibus pharyngealibus voratoriis conspicue uncinatis 2.4.5/5.4.2. singulis infra un'cum fossula oblonga superficiali parum conspicua; osse scapulari trigono acutangulo; linea dorsali convexa linea ventrali convexa non vel vix humiliore; ventre ante pinnas ventrales planiusculo; squamis subverticalibus , dimidio libero et dimidio basali longitudinaliter striatis striis autem parum conspicuis, squamis mediis lateribus iis cetero corpore majoribus, 32 p. m. in linea la- terali, 9 (8V2 ) in serie transversali quarum 5 (4V-2 ) supra lineam lateralera , 12 vel 13 in serie lon- gitudinali occiput inter et pinnam dorsalem; linea laterali valde curvata, basi ventralium plus doplo magis quam liaeae dorsali approximata, postice sensim adscendente, basi pinnae caudalis inferiore desinente, singulis squamis tubulo simplice mediam squamam circiter attingente notata; pinna dor- sali ventrales inter et analem sita, ventralibus sat multo magis quam anali approximata, basi ale- pidota, acuta, convexa, corpore paulo ad vix altiore, duplo circiter altiore quam basi longa, radio 2° simplice gracili cartilagineo, capite longiore; pinnis pectoralibus basi alepidotis, acutis, 53,4 circi- ter in longitudine corporis, ventrales non attigenij'ius, radio simplice gracili; pinnis ventralibus infi- mo ventre insertis, acutis, 7 et paulo ad 7'/3 in longitudine corporis, analem non vel vix attingenti- bus; anali basi vagina squamosa inclusa, acuta, emarginata, dorsali non multo humiliore, multo sed minus duplo altiore quam basi longa, radio simpjice tertio gracili cartilagineo; pinna caudali basi squamosa, profundo incisa, lobis acutis 3^/i ad 4 in longitudine corporis; colore corpore superne viridi, inferne margaritaceo-argenteo, peritonaeo argenteo sub cute diaphana conspicuo; iride argen- tea vel flava; fascia cephalo-caudali argentea squamis ablatis praecipue conspicua; pinnis flaves- cente-byalinis , dorsali caudalique et squamis dorso lateribusque plus minusve fusco arenatis.

B. 3. D. 2/7 vel 2/8. P. 1/13. V. 2/7. A. 3/5 vel 3/6. C. 7,17/7 lat. brev. incl.

Syn. Leudscus leptosoma Blkr. Nalez. vischfauna Stimatra, Nat. T. Ned. Ind. IX p. 2C9.

Hab. Sumatra (Lahat), in fluviis.

Longitudo 4 specirainum GO'" ad 94'",

448

Aanra. Deze soort is het naaste verwant aan Rasbora borneënsis, doch onder- scheidt er zich van door meer voorwaartsche plaatsing der rugvin , één straal min- der in de buikvin, minder duidelijk gestreepte schubben, dieper uitgesnedene on- derkaakshaak , hoogere rugvin en langere staartvin , enz. Mijne vier voorwerpen zijn alle afkomstig van Lahat, in de binnenlanden van Palembang.

Rasbo?'a argyrotaenia Blkr. — Zilverhandlge Paraai. Atl. Cypr. Tab. L fig. 6.

Rasb. corpore oblongo-elongato compresso, altitudine 4 et paulo ad 5 et paulo in ejus longitudine , latitudine 2 ad 2V3 in ejus altitudine; capite acuto, non convexo, 5 ad G in longitudine corporis cura, 3^/4 ad 4V2 in longitudine corporis absque pinna caudali, vertice alepidoto, altitudine iVi ad I-/5 , latitudine 2 ad 1% in ejus longitudine; oculis subposteris, diametro 2% ad 3 in longitudine capitis, diametro 1 et paulo ad l'/s in capitis parte postoculari, diametro 1 ad l'/s distantibus, membrana palpebrali iridis marginem externum tantum tegente, apertura subcirculari ; linea rostro-dorsali capite decliri reetiuscula, nucha et dorso convexa; linea interoculari convexa ; rostro acuto, non convexo, oculo breviore, apice ante superiorem oculi partem sito; naribus orbitae magis quam rostri apici approximatis , posterioribus anterioribus plus duplo majoribus ; osse suborbitalL anteriore subtrigono, basi breviore sursura spectante, lateribus longioribus descendentibus infcrne in angulum obtusius- cule rotundatum vel truncaliusculum deorsum speetantem unitis , crista longitudinali oblique postror- sum descendente percurso; osse suborbitali 2° oblongo-tetragono, postice quam antice non vel paulo altiore, vulgo minus duplo longiore quam alto, osse suborbitali 1° duplo vel minus duplo humiliore: ossibus suborbitalibus 3° et 4" latis , praeoperculi marginem posteriorera subattingentibus , oculi diame- tro multo sed minus duplo gracilioribus ; maxillis marginibus oralibus antice praesertim acutis ; ma- xilla superiore maxilla inferiore non breviore mediocriter antrorsura protractili symphysi leviter e- marginata, ante oculum desinente , 3'/3 circiter in longitudine capitis; maxilla inferiore symphysin versus leviter emarginata, symphysi ipsa tuberculo parvo incisuram intermaxillarera intrante muni- ta, ramis oblique compressis, inferne poris aliquot vulgo parum conspicuis longitudinaliter uniseri- atis; labiis gracllibus, striis trans versis conspicuis nullis; sulco labii superioris paulo ante angulum oris desinente; sulco labii inferioris ab angulo oris usque ad incisuram inframaxillarem sese exten- dente; rictu valde obliquo; operculo latitudine l'/2 ad I-I0 in ejus altitudine, margine inferiore rec- tiusculo vel concaviusculo; apertura branchiali ossibus suborbitalibus posterioribus desinente; denti- bus pharyngealibus voratoriis conspicue uncinatis 2.4.5/5.4.2 , singulis infra uncum fossula oblonga superficiali parum conspicua: linea dorsali convexa linea ventrali convexa non vel non multo hu- miliore; ventre ante pinnas ventrales plano, post pinnas ventrales rotundato non carinato; squamis subverticalibus , dimidio libero et diraidio basali longitudinaliter subradiatim striatis, mediis lateribus iis cetero corpore conspicue majoribus, 30 in linea laterali, 9 (S'/a) in serie trans versali, quarum 5 ( 4V2 ) supra lineam lateralem, 12 vel 13 in serie longitudinali occiput inter et pinnam dorsalem, ventralibus infimis longitudinaliter triseriatis, serie media postrorsum magnitudine sensim accrescen- tibus iis seriebus lateralibus non vel vix majoribus; linea laterali valde curvata, basi ventralium triplo vel plus triplo magis quam lineae dorsali approximata, postice sensim adscendente et basi pin- nae caudalis media desinente, singulis squamis tubulo simplioe mediam squamam attingente vel su- perante notata; osse scapulari brevi trigono, acute vel acutiuscule rotundato; pinna dorsali medio circiter pinnas ventrales inter et analem sita, basi alepidota , acuta, convexa, altitudine 1 et paulo ad 11/3 in altitudine corporis, duplo vel minus duplo altiore quam basi longa, radio simplice 2° gracili cartilagineo capite paulo ad non breviore; pinnis pectoralibus acutis basi leviter squamosis,

449

ventralibus sat multo longioribus, 51/3 ad 5^/3 in longitudine corporis, ventralcs non attingentibus , radio siraplice gracili ; pianis ventralibus inflmo ventre insertis, acutis, analetn non atttngentibus anali basi vagina sqiiamosa huraili inclusa, acuta, emarglnata , dorsali multo sed multo minus duplo hurniliore, paulo altioro quam basi longa, radio siraplice tertio gracili cartilagineo; pinna caudali basi squamosa, profunde incisa, lobis acutis, inferiore superiore vulgo paulo longiore, 4 et paulo ad 4'/* in longitudine corporis; colore corpora superne diUite viridi, inferne capita ventrequo argenteo, post ventrem hyalino; squamis diraidio corporis antariore mediis lateribus singulis basi vittula trans- versa snbsemilunari ex arena fusca eomposita; fascia ceplialo-caudali argentea quasi subcutanea pos- tice quam antice latiore, superne vittula graciliore vel latiore nitente -viridi post mortem coeruleo raarginata vel subtecta frequenter propter vittam coerulescentera tegentem non conspicua; iride ar- gentea; pinnis, caudali excepta, albido-hyalinis , mai-gine anteriore media longitudine vel altitudine interdum macula sanguinea ornatis ; caudali pulclire flava, basi frequenter fuscescente-violacea. B. H. D. 2/7 vel 2/8. P. 1/12 vel 1/13. V. 2/7 ad 2/9. A. 3/5 vel 3/6. C. 6/17/7 vel 7/17/8 lat. brev. incl. Syn. Leuciscus argyrotaenia J31kr, Verh. Bat. Gen. XXIII Icbth. Midd. Oost-Java p. 21. Leuciscus cyanotaenia Blkr, ibid. p. 21.

Leuciscus Schwenkii Blkr, Act. Soc. Reg. So. Ind. Neerl. III Zesde bijdr, vischf. Sumatra p. 47.

Tjetjerreh Mal; Parai Sund. ; Wader, Lundjar-andong , Lundjar-pareh Jav.

Hab. Java (Batavia, Perdana, Tjibiliong, Tjiringin, Serang, Tandjong-oost, Tjampea, Buitenzorg,

Tjitjurup, Parongkalong, Banjumas, Gombong, Ambarawa, Purworedjo, Surakarta,

Patjitan, Surabaja, Pasuruan, Grati, Ngantang, Lesti, Malang, Boadowosso) , in fluviis

et lacubus.

Sumatra (Palerabang, Lahat, Telokbetong, Padang, Trussan , Meninju , Pajakombo), in fluviis

et lacubus. Bali (Boleling), in fluviis. Longitudo plus quam 100 speciminum 45'" ad 106'" .

Aanm. Na verwant aan Rasbora lateristriata Blkr en Rasbora dusonensis Blkr verschilt onderwerpelijke soort daarvan echter door aanmerkelijk minder slank ligchaam , weinig ontwikkelden knobbel aan de symphysis der onderkaak, afwezigheid van de bovenaarsvinvlek, lager tweede onderoogkuilsbeen , verder achterwaartschen stand der rugvin, aanmerkelijk lagere aarsvin, enz.

De soort is op Java zeer algemeen en komt tot vrij hoog in de verschillende stroomgebieden voor. De voorwerpen uit de hoogere streken zijn gewoonlijk wat slanker van ligchaamsbouw en vertoonen in den regel ook duidelijker de blaauwe streep over den zilverkleurigen zijband. Ik beschreef deze variëteit vroeger als eene eigene soort onder den naam van Leuciscus cyanotaenia , doch ik heb sedert zoo talrijke trapsgewijze overgangen tusschen beide vormen waargenomen, dat het duidelijk is geworden dat zij alle slechts tot eene enkele soort behooren.

Ook Leuciscus Schwenkii, welke ik ter aangehaalde plaatse naar een voorwerp van Sumatra als eene nieuwe soort beschreef^ komt mij thans voor niet soortelijk van Rasbora argyrotaenia te verschillen. De dwarsche halvemaanvormige zwart- bruine schubbandjes of vlekken, van dat voorwerp vermeld, zijn diliwerf ook aan- wezig bij de voorwerpen van Rasbora argyrotaenia van Java.

57

450

Rasbora bomeè'nsis Blkr. — Borneosche Paraai. Atl. C/pr. Tab. L fig. 4.

Easb. corpora elongato compresso, altitudine 5'/3 ad 5-/3 in ejus longitudine . latitudine 2 circiter in ejiis altitudine; capite aciito convexiusculo, 6 fere ad G et paulo ia longitudine corporis cura, 4''/5 ad 4^/410 longitudine corporis absque pinna caudali, vertice alepidoto , altitudine 1-/5 circiter, latitudine

2 circiter in ejus longitudine; oculis subposteris, diametro 2^5 ad 3 fere in longitudine capitis, dia- inetro 1 ad let paulo in capitis parte postoculari, diametro 1 circiter distantibus, membrana palpe- brali iridis marginem externum tantum tegente, apertura subcirculari, linea rostro-dorsali capite de- clivi convexiuscula, nuclia et dorso convexa; linea interoculari convexa; rostro acuto convexiusculo, oculo breviore, apice ante superiorem oculi partem sito ; naribus orbitae raagis quam rostri apioi approximatis , posterioribus anterioribus duplo circiter majoribus ; osse suborbitali anteriore subtrigono, basi breviore Bursum spsotante, lateribus longioribiis descendentibus inferne in angulum aoutiuscule rotundatum deorsum spectantem unitis, crista longitudinali oblique postrorsum dusiendente pereurso; osse suborbitali '2° elongato-tetragono postice quam antice non vel vix altiore, plus duplo longiore quara alto , osse suborbitali 1° plus duplo humiliore; osse suborbitali 3" ossibus suborbitalibus 2^ et 4" multo lati- ore, sat longe a praeoperculi margine posteriore reraoto, oculi diametro duplo circiter graciliore; maxillis marginibus oi-alibus antice praesertim acutis; maxilla superiore maxilla inferiore non longiore, pa- rum antrorsum pi'otractili, symphysi mediocriter emarginata, sub oculi margine anteriore desinente,

3 circiter in longitudine capitis; maxilla inferiore symphysin versus leviter emarginata, symphysi ipsa tuberculo debili incisurara intermaxillarem intrante munita, ramis oblique compressis inferne poris conspicuis nullis; labiis gracilibus, facie orali non conspicue transversim striatis; sulco labii supe- rioris paulo ante angulum oiis desinente; sulco labii inferioris ab angulo oris usque ad incisuram inframaxillarem sese extendente; rictu valde obliquo: operculo latitudine IV2 circiter in ejus altitu- dine, margine inferiore rectiusculo vel convexiusculo; apertura branchiali sub ossibus suborbitali- bus posterioribus desinente; dentibus pharyn<;ealibus voratoriis conspicue uncinatis 2.4.5/5.4.2, sin- gulis infra uncum fossula oblonga superficiali parum conspicua; osse scapulari trigono , acute ro- tnndato; linea dorsali convexa linea ventrali convexa non vel paulo humiliore; ventre ante pinnas ven- trales planiusculo; squamis subverticalibus, dimidio libero et dimidio basali longitudinaliter subradiatim striatis, striis bene conspicuis ; squamis mediis lateribus iis cetero corpore majoribus, 32 p. m. in linea laterali, 9 (8*/2) in serie transversali quarum 5 (4V2 ) supra lineam lateralem, 12 vel 13 in serie longitudinali occiput inter etpinm nadorsalem; linea laterali valde curvata, basi ventraliura plus duplo magis quam lineae dorsali approximata, postice sensim adscendente, basi pinnae cauda- lis inferiore desinente, singulis squamis tubulo simplice mediara squamam circiter attingente notata; pin- na dorsali anali magis quam ventralibus approximata, basi alepidota, acuta, convexa. corpore non vel vix humiliore, duplo circiter altiore quam basi longa, radio 2° simplice gracili cartilagineo capite vix breviore; pinnis pectoralibns basi alepidotis, acutis, 5'/* ad 6 in longitudine corporis, ventrales non attingentibus, radio simplice gracili; ventralibus infimo ventre insertis, acutis, 7*/3 ad 8 in longitudine corporis, analem non attingentibus ; anali basi vagina squamosa inclusa. acu- ta. emarginata. dorsali non multo humiliore, multo sed multo minus duplo altiore quam basi longa, radio simplice tertio gracili cartilagineo; pinna caudali basi squamosa, profunde incisa, lobis acutis, 4'/3 ad 4Vi in longitudine corporis; colore corpore superne viridi, inferne margaritaceo-argenteo, pe- ritoneo argenteo sub cute diapbana conspicuo; iride argentea vel flava; fascia cephalo-caudali squamis ftblatis praecipue conspicua stria coeruleo-violacea tecta vel percursa; pinnis flavescente-hyalinis, dorsali, caudali ut et squamis dorso lateribusque plus minnsve fusco arenatis.

JJ. 3. D. 2/7 vel 2/8. P, 1/13, V. 2/8. A. 3/5 vel 3/6. C. 7/17/7 lat. brev. incl.

451

Hab. Borneo (Bandjerraasin), in fluviis. Longitiido 2 speciminum 6i"' et 74"'.

Aanm. Mijne beide voorwerpen van ondervverpelijke soort bewaarde ik reeds lang, zonder ze herkend te hebben, bij aiijne zeer talrijke voorwerpen van Ras- bora dusonensis eu zijn eerst bij het tegenwoordig onderzoek mijner Cyprinoïden door mij opgemerkt geworden.

De soort is het naaste verwant aan Rasbora leptosoma, doch er nog gemakkelijk van te onderkennen doordien de rugvin er nader bij de aarsvin dan bij de buik- vinnen staat en voorts de vinnen in het algemeen minder ontwikkeld zijn, even als de onderkaaksknobbel en uitrauding. Voorts hebben de buikvinnen er één straal méér, terwijl ook het violette bandje over den zilverkleurigen kopstaartband de herkenning kan vergemakkelijken.

Rasbora Buchanani Blkr. — Buchanans Paraai. Atl. Cypr. Tab. L fig. 3.

Rasb. corpore oblongo-elongato compresso, altitudine é'/a circiter in ejus longitudlne, latitudine 2'/3 circiterin ejus altitudine; capite acuto, non convexo, 5 et paulo in longitudlne corporis cum, 4 et paulo in longitudine corporis absque pinnacaudali, vertice alepidoto , altitudine 1^/3 circiter , latitudine 2 et paulo in ejus longitudine; oculis posteris, diametro 3 circiter in longitudine capitis, diametro iVs ad 1-/5 in capitis parte postoculari, diametro 1 circiter distantibus, membrana palpebrali iridis marginem externura tantum tegente, apertura subcirculari; linea rostro-dorsali capite declivi rectiua- cula, nucha et dorso convexa; linea interoculari convexa; rostro acuto, non convexo, oculo breviore, apice ante superiorem oculi partem sito; naribus orbitae magis quam rostri apici approximatis, pos- terioribus anterioribus plus duplo majoribus ; osse suborbitali anteriore subtrigono, basi breviore sursum spectante, lateribus longioribus descendentibus inferne in angulum obtusiuscule rotundatum deorsum spectantem unitis, crista longitudinali oblique postrorsum descendente percurso; osse suborbitali 2° oblongo-tetragono, postice quam antice non vel paulo altiore, minus duplo longiore quam alto, osse suborbitali 1° duplo circiter liumiliore; osse suborbitali 3° osse suborbitali 4° multo latiore margi- nem praeoperculi posteriorem non attingente , oculi diametro multo sed minus duplo graciliore; ma- xillis marginibus oralibus antice praesertim acutis; maxilla superiore maxilla inferiore non breviore. mediocritcr antrorsum protractili, sympliysi vix emarginata, sub oculi margine anteriore desinente, vix plus quam 3 in longitudine capitis; maxilla inferiore symphysin versus leviter emarginata, sym- pliysi ipsa tuberculo mediocri incisuram intermaxillarem intrante munita, ramis oblique compressis, inferne poris aliquot parum conspicuis longitudinaliter uniseriatis; labiis gracilibus, striis transver- sis conspicuis nullis; snko labii superioris paulo ante angulum oris desinente; sulco labii inferioris ab angulo oris usque ad incisuram inframaxillarem sese extendente; rictu valde obliquo ; operculo latitudine I2/5 circiter in ejus altitudine, margine inferiore concaviusculo: apertura brancliiali sub osse suborbitali 8° desinente; dentibus pharyngealibus voratoriis conspicue uncinatis 2.4-5/5.4.2, sin- gulis infra uncum fossula oblonga superflciali parum conspicua; linea dorsali convexa linea ven- trali convexa vix vel non liurailiorc; ventre ante pinnas ventrales plano, post pinnas venti'ales rotundato , non carinato; squamis subverticaübus, dimidio libero et dimidio basali longitudinaliter subradiatim striatis, niediis lateribus iis cetero corpore conspicue majoribus, 27 vel 28 in linea la- terali, 9 (S'/a ) in serie transversali (ventralibus inömis inclusis) quarum 5 (4Vi ) supralineam late-

45S

ralem, 10 vel 11 in serie longitudinall occiput inter et pinnara dorsalem, ventrallbus infirais lonci- tudinaliter triseriatis, serie media postrorsum magnitudine sensim acerescentibus; linea laterali valde curvata, basi ventralium triplo vel plus triplo raagis quam lineae dorsali approximata, postice sen- sim adscendente et basi pinnae caudalis media desinente, singulis squamis tubulo simplice mediam squaraam attingente vel superante notata; osse scapulari brevi, acutiuscule rotundato; pinna dorsali basi pinnarum ventralium multo magis quam pinnae anali approximata, acuta, convexiuscula, al- titudine 1 et paulo in altitudine corporis, duplo circiter altiore quam basi longa, radio simplice 2° gracili cartilagineo capite paulo breviore; pinnis pectoralibus acutis, ventralibus sat multo lon"!- oribus, 5'/4 circiter in longltudine corporis, ventrales non attingentibus, radio simplice gracili; pin- nis ventralibus infimo ventre insertis, acutis, analera non attingentibus; anali basi vagina squamosa hamili inclusa, acuta, emarginata, dorsali multo sed multo minus duplo liumilinre, sat multo altiore quam basi longa, radio simplice tertio gracili cartilagineo; pinna caudali basi squamosa, profunde incisa, lobis acutis inferiore superiore paulo longiore 4*/* circiter in longitudine corporis; colore corpore superne viridi, inferne margaritaceo; iride argentea vel flavescente; fascia cephalo-caudali diffusa argentea; pinnis roseo-vel flavescente-hyalinis , caudali postice sat late nigro marginata. B. 3. D. 2/7 vel 2/8. P. 1/14. V. 2/8. A. 3/5 vel 3/6. C. 7/17/7 vel 8/17/8 lat. brev. incl. Syn. Cyprinus rasbora Buch., Gang. Fish. p. 329, 391 tab. 2 fig. 90?

Leuciscus rasobora McCl., Indian Cyprin. Asiat. Eesearch. XIX p. 292.? Leuciscus rasbora McCl., Ind. Cyprin. Asiat. Res. XIX p. 407?; Val., Poiss. XVI p. 335,? Cant., Catal. Mal. Fish. p. 268?; Blkr, Verh. B. G. XXV Nalez. ichth. Béng. p. 140. Opsarius rasbora Heek., Fisch. Syr. p. 53? Cyprin rasbora Val., Poiss. XVI p. 335 ? Hab. Calcutta, in flumine Hooghly. Longitudo speciminis unici 76'". >

Aanm. Zeer na verwant aan Rasbora argyrotaenia Blkr, onderscheidt zich onder- werpelijke daarvan voornamelijk door lageren slankeren kop, twee of drie schubben minder in de zijlijn en aanmerkelijk meer voorvvaartschen stand der rugvin.

Mijne beschrijving is genomen naar een voorwerp van Calcutta. Ik bezit de soort niet van den Indischen archipel.

Rasbora Buchanani is het eerst beschreven en afgebeeld door Buchanan in zijn werk over de visschen van de Ganges. De beschrijving is echter weinig karakteris- tisch en zou ook op geheel op verschillende andere soorten van het geslacht passen. De afbeelding van Buchanan is vrij goed en laat de soort vrij wel herkennen. Zij vertoont echter eenige schubben te weinig op eene overlangsche rei.

De heer MacClelIand vermeldde de soort ook als eene bewoonster van Assam en gaf er eene nieuwe korte beschrijving van. Hij meldt het aantal schubben op eene overlangsche rei slechts 25 te bedragen, doch er zijn er stellig 27 of 28 in de zijlijn. Hij vond in de maag fragmenten van insekten.

De heer Valenciennes heeft Rasbora Buchanani vermeld naar de beschrijvingen en afbeelding van Buchanan en den heer MacClelIand, doch schijnt haar niet naar de natuur gekend te hebben.

De heer Cantor heeft de soort het eerst als eene bewoonster van het eiland Pinang

453

bekend gemaakt. Hij spreekt van slechts 23 schubben tusschen kieuwopening en staartvin, welk getal vrij wel aan het door mij waargenomene beantwoordt wan- neer men, volgens mijne tegenwoordige wijze van telling der schubben, de voorste zij lijn schub ben en de staartvinschubben daarbij telt.

In 1853 ontving ik het bovenbeschreven voorwerp van Calcutta van den heer Th. Cantor, en beschreef het in mijne Nalezingen op de ichthyologie van Bengalen en Hindostan. In die beschrijving zijn eenige onnaauwkeurigheden ingeslopen, welke in de hierboven gegevene zijn verbeterd.

Het is echter mijns inziens nog niet geheel zeker, dat deze beschrijving inderdaad tot Cyprinus rasbora Buch. betrekking heeft, grondende ik mijn' twijfel desbetrek- keiijk voornamelijk op den korten en slanken kop van mijn voorwerp, welke vol- gens de afbeelding van Ijuchanan en de beschrijving van den heer Cantor slechts 4^ malen zou gaan in de geheele lengte des ligchaaras, terwijl hij bij mijn voorwerp ruim 5 malen gaat in die lengte.

Indien nader mogt blijken dat mijn voorwerp soortelijk van Buchanansche soort verschilt, zal aan hetzelve een nieuwe soortnaam behooren gegeven te worden.

Rasbora sumatrana Blkr. — Sumairasche Paraai. Atl. Cjpr. Tab. L fig. 2.

Easb. corpore elongato compresso, altitudine 5 ad 51/3 eirciter in ejus longitudine, latitudine 2 circiter in ejus altitudine; capite acuto, non convexo, 5 eirciter in longitudine corporis cum , 3^/i ad 4 in longitudine corporis absque pinna caudali, vertice alepidoto altitudine I-/3 circiter, latitudine l'A circiter in ejus longitudine: oculis subposteris, diametro 3 ad SVa in longitudine capitis, dia- metro 1V3 ad 1% in capitis parte postoculari, diametro 1V3 ad I2/5 distantibus, membrana palpe- brali iridis marginem externura tantum tegen te, apertura subcirculari; linea rostro-dorsali capite declivi rectiuscula, nucha et dorso convexa; rostro acuto, non convexo, oculo breviore, apice ante superiorem oculi partem sito; naribus orbitae magis quam rostri apici approximatis, posterioribus anterioribus vix duplo majoribus ; osse suborbitali anteriore subtrigono, basi breviore sursum spec- tante, lateribus longiorlbus deseendentlbus inferne in angulum acutiuscule rotundatum deorsum spec- tantem unitis, crista longitudinali oblique postrorsum descendente percurso; osse suborbitali 2° pen- tagono, margine inferiore angulato, postioe quam antice multo altiore, non vel vix longiore quam alto, osse suborbitali 1° non vel paulo tantum humiliore; osse suborbitali 3° valde lato osse sub- orbitali 4° plus duplo latiore, marginem praeoperculi posteriorem subattingente, oculi diametro non multo graciliore; maxillis marginibus oralibus antice praesertim acutis; maxilla superiore maxilla inferiore non breviore, mediocriter antrorsum protractilj , sympbysi conspicue et paulo post symphy- sin valde emarginata unde antice biloba, vix ante oculum vel sub oculi margine inferiore desinente, 2^/4 ad S'^/r, circiter in longitudine capitis; maxilla inferiore symphysin versus emarginata, sympliysi ipsa unco valde conspicuo incisuram intermaxillarera intrante munita, ramis oblique compressis. in- ferno poris aliquot longltudinallter uniseriatis conspicuis; labils gracilibus, facie orali transversim striatis; siilco labli superioris paulo ante angulum oris desinente; sulco labii inferioris ab angulo oris usque ad incisuram inframaxillarem sese extendente; rictu valde óbliquo; operculo latitudine l^/s ad 13/4 in ejus altitudine, margine inferiore rectiusculo vel convexiusculo; apertura brancliiali sub ossibus suborbitalibus posterioribus desinente ; dentibus pharyngealibus voratoriis conspicue uncina-

454

tis 2.4.5/5.4.2, singulis infra nncnra ibssula ovali bene conspicua: linea dorsali convexa linea Tentra- li conveia paulo ad nou humiliore; ventre ante pinnas ventrales plano; squamis subverticalibus , dimidio libero et dimidio basali longitudinaliter subradiatim striatis, mediis lateribus lis cetero cor- pore conspicue majoribus, 25 vel 26 in linea laterali, 9 (8'/-) in serie transversali quarum 5 (iVa) supra lineara lateralem, 10 in serie longitudinali occiput inter et pinnara dorsalem, ventralibus infirais serie media iis seriebus lateralibus non vel vix majoribus ; linea luterali valde curvata, basi ventralium plus triplo niagis quam lineae dorsali approximata, postice sensim adscendeiite et media basi pinnae caudalis desinente, singulis squamis tubulo simplice mediam squamam attingente vel superante notata; os.ie scapulari trigono acutiuscule vel obtusiuscule rotundato; pinna dorsali medio circiter pinnas ventrales inter et analem sita, basi alepidota, corpore non ad paulo humiliore, duplo circiter altiore quam basi longa, radio simplice 2° gracili cartilagineo capite paulo ad vis breviore; pinnis peetora- libus acutis 5 ad 5V2 in longitudine corporis , ventrales attingentlbus vel subattingentibus, radio simplice gracili; pinnis ventralibus infimo ventre insertis, acutis, G ad 63/4 in longitudine corporis, analem attingentlbus vel fere attingentibus; anali basi vagina squamosa humili inclusa, acuta, e- marginata, dorsali multo humiliore, sat multo altiore quam basi longa, radio simplice tertio gracili cartilagineo; pinna caudali basi squamosa, profunde incisa, lobis acutis 3''/4 ad 4 circiter in longi- tudine corporis; colore corpore superne viridi vel olivaceo, inferne argenteo; iride flava vel rosea,- iascia cephalo-caudali argentea conspicua nulla; pinnis roseis vel roseo-hyalinis.

B. 3. D. 2/7 vel 2/8. P. 1/13. V. 2/8. A. 3/5 vel 3/6. C. 7/17/7 vel 8/17/8 lat. brev. incl. Syn, Leudscus sumatranus Blkr, Diagn. nieuw, vischs. Sumatra Tient. I-IV, Nat. T. Ned. Ind. Ili p. 601.

Hab. Sumatra (Solok), in fluviis.

Longitudo 3 speciminum 85'" ad 115'".

Aanm. De keelgatstanden zij bij onderwerpelijke soort betrelckelijk sterk ont- wikkeld, wat zij ook met Rasbora kallochroma gemeen heeft. Zij is onder hare verwanten gemakkelijk herkenbaar aan het geringe aantal schubben, afwezigheid van alle band- of vlekteekening , sterken onderkaakshaak , kwabvormige spits der tusschenkaaksbeenderen, hoog en vijfhoekig tweede onderoogkuilsbeen, zeer breed derde onderoogkuilsbeen bij gelijktijdig weinig ontwikkeld vierde onder (achter) oog- kuilsbeen , enz.

Rasbora bankanensis Blkr. — Banhasche Paraat. Atl. Cypr. Tab. XLIX fig. 4.

Kasb. corpore oblongo - subelongato compresso, altitudine 4'/2 circiter in ejus longiludine, latitu- dine 2 circiter in ejus altitudine; capite acuto, non convexo, 4i/2 circiter ia longitudine corporis cum, 3V3 circiter in longitudine corporis absque pinna caudali, vertice alepidoto, altitudine I75 cir- citer, latitudine 2 fere in ejus longitudine; oculis subposteris, diametro 2^,3 circiter in longitudine ca- pitis, diametro 1 et paulo in capitis parte postoculari, diametro 1 circiter distantibus, membrana pal- pebrali iridis marginem externum tantum tegente, apertura subeirculari ; linea rostro -dorsali capite declivi rectiuscula, nucha et dorso convexa; linea interoculari convexa; rostro acuto, non convexo, oculo breviore, apice ante medium oculum circiter sito; naribus orbitae magis quam rostri apici ap- proximatis, posterioribus anterioribus duplo circiter majoribus; osse suborbitali anteriore subtrigo-

455

no, basi breviore sursum specfante, lateribus mnlto longioribus descendentibus inferne in angulum acutiuscule rotundatura deorsum spectantem unitia, crista longitudinali oblique postrorsum descen- dente percurso; osse suborbitali 2o oblongo-tetragono, postice quara antiee paulo altiore, duplo cir- citer longiore quatn alto, osse suborbitali 1° plus duplo hurailiore; ossibus suborbitalibus 3' et 4° sat gracilibus, sat longe a margine praeoperculi posteriore reraotis, oculi diametro duplo vel plus duplo gracilioribus ; maxillis marginibus oralibus antiee praesertira acutis; maxilla superiore maxilltt inferiore paulo longiore, vix antrorsum protractili, sytnphysi leviter emarginata, sub oculi margi- ne anteriore desinente, 2^/4 circiter in longitudine capitis; maxilla inferiore syraphysin versus leviter eraar^inata, symphysi ipsa tuberculo mediocri incisuram intermaxillarem intrante munita, ramis oblique compressis, inferne poris consplcuis nullis: labiis gracilibus, striis transversis conspicuis nullis; suloo labii superioris paulo ante angulum oris desinente; sulco labii inferioris ab angulo oris usque ad incisuram infraraaxillarem sese extendente; rictu valde obliquo; operculo latitudine 1^/i circiter in ejiis altitudine; apertura brancbiali sub ossibus suborbitalibus posterioribus desinente; dentibus pharyngealibus voratoriis conspicue uncinatis 3.5/5.3, singulis infra uncum fossula oblonga vix; conspicua; linea dorsali convexa linea ventrali convexa non vel paulo tantum altiore; ventre ante pïnnas ventrales plano; squamis subverticalibus, mediis lateribus iis cetero corpore majoribus. dimidio libero et dimidio basali longitudinaliter subradiatim Btriatis, 22 ad 24 in linea laterali, 9 (8V2) in serie transversali quarum 5 (4'/-2) supra lineam lateralem, 10 vel 11 in serie longitudinali occiput inter et plnnam dorsalem; linea laterali valde curvata, basi ventraliura triplo vel triplo fere magis quam lineae laterali approxiraata, postice sensim adscendente et basi caudalis inferiore desinen- te, singulis squamis tubulo simplice raediam squamam attingente vel superante notata,- osse scapulari trigono obtuse rotundato ; pinna dorsali medio circiter pinnas ventrales inter et analem sita, basi alepidota, acuta, convexa, corpore non vel vix humiliore, paulo plus duplo altiore quam basi Ion- ga, radio simplice 2° gracili cartilagineo capite paulo breviore: pinnis pectoralibus acutis 6 circi- ter in longitudine corporis, ventrales non attingentibus, radio simplice gracili; pinnis ventralibus infimo ventre insertis, acutis, 8 circiter in longitudine corporis, analem non attingentibus,. anali a- cuta, emarginata, dorsali non mnlto humiliore, non multo altiore quam basi longa, radio simplice tertio gracili cartilagineo ; pinna caudali basi squamosa, profunde incisa, lobis acutis 4? circiter in longitudine corporis; colore corpore superne viridi (vel fuscescente ?) , inferne argenteo (vel aureo?); iride flava vel argentea,- pinnis roseis, dorsali apicem versus et caudali membrana violascente-fusci»; anali apice mncula magna nigra.

B. 3. D. 2/7 vel 2/8. P. 1/13. V. 2/8. A. 3/'5 vel 3/6. C. 6/17/6 vel 7/17/7 lat. brev. inel.

Syn. Leuciscus bankanensis Blkr, Nalez. ichth. faun. Banka, Nat. ï. Ned. Ind. V p. 192.

Hab. Banka (Marawang) , in fluviis.

Longitudo speciminis unici 64'".

Aanra. Niettegenstaande deze soort in habitus en vinbouw volkomen beantwoordt aan de overige archipclagische soorten van Rasbora, heeft zij een aanmerkelijk daarvan verschillend tandenstelsel en zij levert daardoor een voorbeeld te meer, dat, hoe gewigtig het tandenstelsel bij de Cypriuoïden ook zij ter bepaling van sommi- ge groepen en geslachten , daarvan toch met omzigtigheid gebruik gemaakt moet worden , wil men niet vervallen in de opstelling van geslachten , welke niet aan- nemelijk zijn. Overigens is de soort, behalve door het tandenstelsel, nog van de haar in habitus en vinbouw verwante te onderkennen aan haar kort ligchaam, be-

456

trekkelijk grooten kop en korte onderkaak, gering aantal schubben op eene over- langsclie rei, groote zwarte vlek aan den top der aarsvin , lage 2= en S^onderoogkuils- beenderen, enz.

RaSBORICHTHYS Blkr. — VLIESOOGKARrER.

Corpus elongatum compressum, squamis mediocribus vestitura, dor- so humili. Maxillae labiis tenuibus simplicibus vestitae. Cirri nulli. Rostrum acutum, breve, non ante os prominens, depressiusculum. Os suborbitale antenus trigonum apice acuto deorsum spectante. Os an- ticum , rictu valde obliquo ante oculum desinente. Maxilla superior sym- physi non emarginata, parum protractilis. Maxilla inferior symphysi tuberculo bene conspicuo, ramis subhorizontaliter compressis. Sulcus postlabialis utroque latere margini maxillae libero parallelus , cum sul- co lateris oppositi non unitus. Oculi subsuperi, membrana palpebrali maxima parte velati. Venter non cultratus. Pinna dorsalis pauciradi- ata post pinnas ventrales incipiens et ante pinnam analem desinens, basi alepidota, radio simplice postico toto cartilagineo. Pinna analis multiradiata pinna dorsali multo longior. Linea lateralis vix curvata. Apertura brancliialis sub praeoperculo desinens. Dentes pliaryngeales cultriformes 1.3.5/5.3.1 vel 3.5/5.3.

Aanm. Het geslacht Rasborichthys berust op de soort, v?elke ik in het 2e deel der Acta Societatis Regiae Scientiarum Indo-Neerlandicae onder den naam van Leuciscus Helfrichii heb bekend gemaakt. Dit geslacht staat in verwantschap tusschen Ras- bora en Opsarius doch laat zich met geen van beide vereenigen. Het is reeds dadelijk van beide te onderkennen aan het breede oog vlies dat het oog bijkans geheel bedekt en in het midden slechts eene smalle opening overlaat, alsmede aan het niet uit- gerande van de bovenkaak. Van Rasbora verschilt het bovendien nog door de be- trekkelijk zeer lange aarsvin en driehoekig met de spits naar beneden gekeerd voorste onderoogkuilsbeen; en van Opsarius door de kleine voor het oog eindigen- de bekspleet. Voor zoover de tegenwoordig bestaande kennis reikt is het geslacht Rasborichthys aan Borneo eigen.

Rasborichthys Helfrichi Blkr. — HelfricKs Vliesoogkarper. Atl. Cypr. Tab. XLIX fiir. 6.

o'

Rasboviclith. corporeelongatocompresso, altltudine 5% ad Ginejuslongitudine, latitadiae 2circiter

457

in ejus altitudine; capite acuto, vix convexo, 52/3 ad 6V3 ia longitudine corporis cum,4V2ad 4?li ia longitudine corporis absque pinna caudali, vertice alepidoto, altitudine l'/2 ad l^/s , latitudine 2 circiter in ejus longitudine; oculls subsuperis, diametro 2^/3 ad 2^/4 in longitudine capitis, diametro 1 et paulo ad iVi in capitis parte postoculari, diametro ^/4 ad 1 fera distantibus, membrana palpebrali valde lata iridem antice et postice totam tegente, apertura oblonga verticali; linea rostro-dorsali capite declivi convexiuscula, nucha et dorso convexa; linea interoculari convexa; rostro acuto non vel vix convexo, oculo sat multo breviore, apice ante oculi partem superiorem sito; naribus crbitae vix magis quam rostri apici approximatis , posterioribus anterioribus multo majoribus; osse suborbitali anteriore trigono, basi breviore sursnm spectante, lateribus longioribus descendentibus , inferne in angulura acute rotundatum deorsum spectantera unitis, crista longitudlnali oblique postrorsum des- cendente percurso; osse suborbitali 2" elongato-tetragono , aatice quam postice altiore, plus duplo lon- giore quam alto, osse suborbitali 1° plus duplo humiliore; ossibus suborbitalibus 3* et 4° humilibus (gracilibus) longe a praeoperculi margine posteriore remotis, oculi diametro triplo gracllloribus ; ma- xillis subaequalibus, marginlbus oralibus antice praesertim acutis; maxilla superiore parum antror- sum protractlll, vix ante oculum vel sub oculi margine anteriore desinente, sympbysi non emargina- ta, 3V3 ad 3V2 in longitudine capitis; maxilla inferlore symphysin versus emarginata, symphysiipsa tuberculo bene conspicuo, ramis subliorizontallter compressis , inferne po ris conspicuis nullis ; labiis gracilibus , strils transversis conspicuis nuUIs ; sulco labii superioris paulo ante angulum oris desinen- te; sulco labii inferioris ab angulo oris usque ad symphysin inframaxillarem sese extendente; rictu valde obllquo; operculo latitudine 2 fere in ejus altitudine; apertura branchiali sub praeoperculo desinente; dentlbus pharyngeallbus cultriformibus , 1.3.5/5.3.1 vel 3.5/5.3, singulis apice valde acu- tis facie mastlcatoria obliqua concava ; linea dorsali convexa linea ventrali convexa non vel vix al- tiore; ventre ante pinnas ventrales plano, post pinnas ventrales carinato; squamis subverticalibus , striis longltudinalibus conspicuis nullis, caudallbus ils cetero corpore paulo minoribus, 55 ad 60 in linea laterall, 16 vel 17 in serie transversali absque ventralibus infimis quarum 10 supra lineam lateralem, 26 p. m. in serie longitudlnali occiput inter et pinnam dorsalem, ventralibus infimis longitudinallter triserlatis, serie media postrorsum magnitudine sensim accrescentibus iis seriebus lateralibus non vel \\x majoribus; linea laterali antice usque ante apicem pinnarum pectoralium declivi, porro rectluscula basi ventralium sat multo sed multo minus duplo magis quam lineae dor- sali approximata , singulis squamis tubulo simplioe mediam squamam attingente vel superante nota- ta; osse scapulari trigono obtuse rotundato ; pinna dorsali medio circiter pinnas ventrales inter et analem sita, basi alepldota, acuta, non vel vix emarginata, corpore paulo humiliore, duplo circiter altiore quam basi longa, radio simplice 2° gracili cartilagineo capite paulo breviore; pinnis pecto- ralibus acutis, 7 fere ia longitudine corporis, ventrales non attingentibus, basi alepidotls , radio sim- plice gracili; pinnis ventralibus acutis, 7V2 ad 8 in longitudine corporis, analem non attingentibus; anali basi alepldota, acuta, emarginata, dorsali multo sed multo minus duplo humiliore, multo lon- giore quam alta , basi 6 ad 6'/* in longitudine corporis, radio simplice tertio gracili cartilagineo ; pinna caudali basi squamosa, profunde incisa, lobis acutis 4* /s circiter in longitudine corporis ; colore cor- pore superne flavescente-viridi , inferne argenteo-hyalino ; iride argentea vel flava; fascia pleuro-cau- dali diffusa argentea; dorso fusco arenato; pinnis flavescente-hyalinis.

B. 3. D. 2/7 vel 2/8. P. 1/14. V. 2/8. A. 3/18 vel 3/19. C. 7/17/7 vel 8/17/8 lat. brev. incl.

Syn. Leuciscus Helfrichii Blkr, Act. Soc. Keg. Scient, ■ lud. Neerl, II Tiende bijdrage. ichthyoL Borneo p. 15,

Hab. Borneo (Kahajan), in fluviis.

Longltudo 2 specimiaum 94'" et 117'",

58

458

Aanm. De ondervverpelijke soort schijnt zeer zeldzaam te zijn en is mij tot nog toe slechts van de Kahajan-rivier geworden. Zij heeft eene sierlijke slanke gedaante en is overigens opmerkelijk door hare groote oogen en smalle onderoogkuilsbeenderen. Ik heb haar genoemd ter eere van den heer C. Helfrich, aan wien de wetenschap de keunis van verscheidene vischsoorten van Borneo te danken heeft.

Abramis Cuv. , Règn. anim. ed. 1* II p. 194; Heek. , Fiscli. Syr. p. 42; Heek. Kner , Fisch. oestr. Mon. p. 104 ;=; Blicca Heek. :r: Ballk- Rus Heek. :r: Bliccopsis Heek. , Fiseh. Syr. p. 42, 43. — Blei.

Corpus oblongum valde compressum , squamis magnis vestitum , dorso elevato angulato. Maxillae iabiis tenuibus simplicibus vestitae , superior parum protractilis. Cirri nuUi. Rostrum obtusum convexum, non ad vix ante os prominens. Os anticum , rictu obliquo ante oeuluni desinente. Maxilla inferior maxilla superiore brevior symphysi non uncinata. Oculi superi , membrana palpebrali non velati. Linea late- ralis leviter curvata. Venter ante pinnas ventrales non cultratus , post pinnas ventrales carina alepidota. Pinna dorsalis pauciradiata post pinnas ventrales ineipiens et ante pinnam analera vel supra pinnae analis partem anteriorera desinens, radio simplice postico toto carti- lagineo. Pinna analis multiradiata pinna dorsali multo longior. Den- tes pharyngeales contusorii 5/5, vel prehensiles vel raptatorii 2.5/5.2 vel 3.5/5.3.

Aanm. Cuvier beperkte zijne diagnose van het geslacht tot de weinige woorden // ni épines ni barbillons; dorsale courte, placée en arrière des ventrales; anale longue''.

De heer Valenciennes verwierp het geslacht Abramis Cuv. en vereenigde het met zijn geslacht Leuciscus , hetwelk alle de verschillende geslachten omvat , in welke na Cuvier het oude geslacht Leuciscus is gesplitst. Zeker is de bewering van den heer Valenciennes gegrond , dat de bepaling van Abramis door Cuvier te onbepaald is om het daarnaar van Leuciscus Cuv. af te zonderen , doch de meeste nieuwere ichthyologen hebben zich niet vereenigd met zijne meening , dat de zeer talrijke soorten welke hij onder den geslachtsnaam Leuciscus heeft gebragt, geene kenmerken zouden opleveren, standvastig, bepaald of gewigtig genoeg om de split- sing' van Leuciscus in meerdere geslachten te regtvaardigen.

Na eene nieuwe naauwgezette studie der soorten, welke ik zelf bezit en welke van de verscliillende streken der oude en nieuwe wereld door anderen zijn bekend

459

gemaakt , ben ik evenzeer tot de overtuiging gekomen dat de soorten van Leucis- cus Val. inderdaad tot meerdere natuurlijke geslachten te brengen zijn. Men moet echter in het oog houden, dat de natuur ten opzigte der Cyprinoïden, niettegen- staande zij ongeveer een achtste gedeelte van alle bekende vischsoorten der tegen- woordige schepping omvatten , niet vertoont die kvvistigheid van kenmerken , welke b. V. bij de Siluren zoozeer de aandacht trekt, — dat zij zelfs slechts een betrekke- lijk gering aantal kenmerken heeft gebezigd voor de meer dan 1000 soorten van karperachtige visschen welke men thans kent, en dat die kenmerken daardoor een hooger gewigt erlangen dan zij zouden bezitten bij familiën van grootere verschei- denheid in de bewerktuiging.

Intusschen koester ik evenzeer de overtuiging , dat men in de opstelling van nieuwe geslachten te ver is gegaan en dat vooral misbruik is gemaakt van het tan- denstelsel, om daarnaar alleen nieuwe geslachten in het leven te roepen. Dit komt mij ook voor geschied te zijn ten opzigte van de soorten van Abramis Cuv.

Zoo heeft Heckel op Gyprinus brama L , Cyprinus blicca BI., Cyprinus Bug- genhagii BI. en Cyprinus ballerus L. vier verschillende geslachten gegrond, welke hij noemde Abramis, Blicca, Bliccopsis en Ballerus. Later trok hij zijn geslacht Ballerus weder in, doch hij had, mijns inziens met niet minder grond, ook de geslachten Blicca en Bliccopsis weder kunnen intrekken, welke door niets tenzij door eenige verschillen in het tandenstelsel van Abramis (volgens zijne opvatting) zijn onderscheiden.

Ik beschouw alle de onder de genoemde vier geslachtsnamen opgesomde soorten als te behooren tot een enkel geslacht , voor hetwelk de naam Abramis , als het eerst voorgesteld, behouden dient te blijven.

LuxiLUS Raf., Ichth. Ohiens. ; Gir., Cypr. Fish. Unit. Stat., Proc. Ac. Nat. Sc. Philad. VIII p. 202 :=i Stilbe De Kay, Zool. N. York Fish. p. 204 ir; Richardsoniüs Gir., 1. c. p. 201. — Stilbe.

Corpus oblongum valde compressum , squamis magnis vestitum , dor- so elevato. Maxillae aequales labiis tenuibus simplicibus vestitae. Cirri nulli. Rostrum non ante os prominens. Os terminale rictu parvo obliquo ante oculum desinente. Oculi subsuperi, membrana palpebrali non ve- lati. Linea lateralis valde curvata. Venter non cultratus. Pinna dorsalis pauciradiata longe post pinnas ventrales incipiens et supra vel vix ante pinnam analem desinens , radio simplice postico toto cartilagineo. Pin- na analis multiradiata pinna dorsali multo longior. Isthmus angustus. Dentes pharyngeales compressorii 5/5 facie masticatoria angulis crena-

460

ta, vel raptatorii 2.4/4.3 vel 2.5/5.2 facie masticatoria nulla sed ejus loco carina non crenata.

Aanm. Het geslacht Luxilus heeft den habitus van Abramis. — Stilbe De Kay verschilt er niet wezenlijk van en ook Richardsonius Gir. is er niet van te onder- scheiden ten zij door eenen eenigzins anderen bouw en formule der keelgatstanden. De verwantschap met Abramis Cuv. is zoo groot, dat eene generische afscheiding daarvan weinig geregtigd schijnt.

Albürnüs Rond.; Heek., Fisch. Syr. p. 46; Heek. Kner, Fiseh. oestr. Mon. p. 131; Girard, Cypr. Fish. N. Amer. Proc. Ac. Nat. Sc Phil. VIII 1856 p. 193 m: Alburnellus Gir., ib. :=; Leücaspius Heek. Kner 1. c. p. 145. — Witvoorn.

Corpus oblongo-elongatum vel elongatum compressura , squamis ma- gnis deciduis vestitum , dorso ventre non altiore hnmili. Maxillae la- biis tenuibus vestitae, superior parum protractilis symphysi emarginata, inferior prominens symphysi tuberculo incisuram intermaxillarem in- trante. Cirri nulli. Rostrum breve acutum non ante os prominens. Os superum , rictu valde obliquo ante oculum desinente. Oculi posteri vel superi , membrana palpebrali non velati. Linea lateralis valde curva- ta. Venter ante pinnas ventrales non cultratus, post ventrales carina- tus. Pinna dorsalis pauciradiata post pinnas ventrales incipienset supravel vix ante pinnam analem desinens , radio simplice postico toto cartilagineo. Pinna analis multiradiata pinna dorsali multo ad sat multo longior. Dentes pharyngeales raptatorii laeves 2.5/5,2, vel 2-4/4.2, vel contu- sorii facie masticatoria crenulati 5/5.

Aanm. Het geslacht Alburnus, zooals het hierboven is omschreven, staat ia verwantschap tusschen Abramis en Scardinius en toont ook reeds de verwantschap aan tusschen Abramis en Pelecus, een der tusschenleden van deze geslachten daarstellende. Het onderscheidt zich van Scardinius standvastig doordien er de aarsvin aanmerkelijk langer is dan de rugvin, Z^^- heeft ten deze veel overeenkomst met Abramis , doch onderscheidt zich daarvan weder , behalve door slanker ligchaam , lagen rug en snuit, door de zeer schuinsche bekspleet , welke naar boven is ge- keerd. De tusschenkaakbeensinsnijding met daarin passenden onderkaaksknob- bel zie ik ook reeds van enkele soorten van Abramis vermeld. De kenmerken

461

voor Alburnus zijn alzoo weinig scherp te stellen, wat de waarde van dit geslacht zeer twijfelachtig maakt. Ook is een der soorten, Cyprinus bipunctatus L. , door Heckel tot Alburnus gebragt , veeleer onder Abramis te rangschikken, wat ook geldt voor Alburnus coeruleus Heek.

Heckel en Kner hebben in den jongsten tijd een nieuw geslacht voorgesteld naar eene door hen bij Leniberg ontdekte soort, welke zij Leucaspius abruptus hebben genoemd, üe soort valt echter in habitus, beschubbing en vinbouw geheel bin- nen de grenzen van Alburnus. Zij verschillt slechts door hare eenreijige gekerfde tanden van de overige soorten van Alburnus en heeft uitwendig het bijzondere , even als Alburnus delineatus (Squalius delineatus Heek.) dat de zijlijn, hoezeer sterk dalende even als bij Alburnus, er slechts op het voorste gedeelte des ligchaams zigtbaar is, eene bijzonderheid, welke ook bij soorten van Systomus aangetroffen wordt. Ik heb deze soort in de aan het hoofd dezer groep voorkomende lijst onder het geslacht Alburnus opgebragt.

Hybopsis Ag. , Fish. Tenness. River, Amer. Journ. Sc. Arts. 2^ Ser. Vol. XVII 1854.; Gir., Cypr. Fish. Unit. Stat., Froc. Ac. Nat. Ac. Philad. VIII p. 210 — Hüdsonius Gir. — Stompvoorn.

Corpus elongatum compressum, squamis magnis vestitum. Maxillae labiis tenuibus simplicibus vestitae. Cirri 2 supramaxillares vel nulli. Caput subconicum, rostro brevi rotundato vel truncato ante os pro- minente. Maxilla superior protractilis sub oculi margine anteriore de- sinens. Os inferum , rictu vix ante oculum desinente. Linea lateralis non vel vix curvata. Pinna dorsalis pauciradiata , supra pinnas ventrales in- cipiens, radio simplice postico cartilagineo. Pinna analis pauciradiata, pinna dorsali brevior ad vix longior. Istlimus augustus. Dentes pha- ryngeales compressorii uncinati 1.4/4.1, vel 0.4/4.1, vel 2.4/4.2, vel 2.4/4.1, vel 0.4/4.2 facie masticatoria gracili.

Subg. Hybopsis Ag. — Cirri 2 supramaxillares. Hudsonius Gir. — Cirri nulli.

Aanm. De heer Agassiz spreekt in zijne diagnose niet van de voeldraden , wel- ke echter volgens den heer Girard aanwezig zijn. Hudsonius Gir. zou van Hybop- sis slechts verschillen door de afwezigheid dier voeldraden. Het is hier dan ook slechts als ondergeslacht van Hybopsis opgebragt.

402

é

Leucosomüs Heek., Fisch. Syr. p. 52; Gir. , Cypr. Fish. Un. St. Proc. Aead. Nat. Se. Philad. VIII p. 189 :r! Cheilonemus Baird :=: PoGONiCHTHYS Gir. , Desei'. New. Fish. eoU. by Heermann , Proc. Ac. N. Sc. Philad. VII p. 136, Cyprin. Fish. Un. Stat, ib. VIII p. 187 - NocoMis Gir., ib. VIII p. 190. — Draad voorn.

Corpus elongatum vel subelongatum fusiformi-compressura, squamis magnis vestitum. Maxillae labiis teretibus simplicibus inclusae. Cirri 2 .supramaxillares. Rostrum paulo vel non ante os prominens. Os anticurn vel subinferum rictu magno. Oculi superi, membrana palpebrali non velati. Linea lateralis curvata. Venter non cultratus. Pinna dorsalis pau - ciradiata supra vel post pinnas ventrales incipiens et paulo ante pin- nani analem desinens , radio simplice postico cartilagineo. Pinna analis pauciradiata pinna dorsali non longior. Dentes pharyngeales raptatorii oompressi 2.4/4.2, vel 2.5/4.3, vel 2.5/4.2, vel 1.4/4.2, vel 1.4/4.1.

Aanm. Volgens de door den heer Girard zelven gegevene diagnose van het ge- slacht Pogonichthys zou het van Leucosomüs voornamehjk slechts verschillen door de aanwezigheid van eene kaauwvlakte aan de overigens naar dezelfde type gebouw- de en even zoo geplaatste keelgatstanden , zoodat er geen genoegzame grond schijnt te bestaan om het van Leucosomüs te scheiden. De verschillen tusschen Leucoso- müs en Nocomis Gir. zijn, althans volgens de diagnose van den heer Girard, van geen hooger gewigt, zoodat ook misschien Nocomis in Leucosomüs zal behooren te worden opgelost. De type van Leucosomüs is Leuciscus Storeri Val. (Leuciscus pulchellus Stor.), doch behalve deze soort kent men thans nog een aantal andere.

Leucosomüs herinnert door zijne bovenkaaksdraden en dentitie het geslacht Go- bio, maar het heeft meer den habitus van Leuciscus of Alburnus.

Ceratichtiiys Baird Gir., Cypr. Fish. Unit. Stat. , Proc. Aead. Nat. Sc. Philad. VIII p. 212. —Baardvoorn.

Corpus elongatum subfusiformi-compressum, squamis magnis ve- stitum. Maxillae labiis simplicibus vestitae. Cirri 2 supramaxillares. Ca- put supra depressum, rostro convexo ante os prominente. Os subtermi- nale , rictu mediocri horizontali. Oculo superi membrana palpebrali non velati. Linea lateralis vix curvata. Pinna dorsalis pauciradiata , supra pinnas ventrales incipiens et ante pinnam analem desinens , radio sim-

463

plice postico cartilagineo. Pinna analis pauciradiata pinna dorsali vix vel non longior. Isthmus latus. Dentes pharyngeales prehensiies 4/4.

Aanm. Ceratichthys schijnt het naaste vervvant te zijn aan Leucosomus Heek. ca zich daarvan voornaraelijlc te onderscheiden door kleinere bekspleet, nagenoeg regte zijlijn en eenreijige keelgatstanden.

Semotilus Raf., Ichth. Ohiens. ; Gir., Cypr. Fish. Un. Stat-, Pfoc. Acad. Nat. Scienc Philad. VIII p. 203. — Schijnvoorn.

Corpus oblongum vel subelongatum corapressum, squamis magnis ves- titum , dorso elevato. Maxillae aequales labiis teretibus siniplicibus in- clusae. Cirri nulli. Rostrum convexum non ante os prominens. Os ter- minale ,rictu obliquo sat magno. Oculi superi , membrana palpebrali non velati. Linea lateralis pai'um curvata. Venter non cultratus. Pinna dor- salis pauciradiata , post pinnas ventrales ineipiens et supra vel vix ante pinnam analem desinens , radio , simpliee postico toto cartilagineo. Pin- na analis pauciradiata pinna dorsali non vel vix longior. Isthmus an- gustus. Dentes pharyngeales voratorii 2.5/5.2 vel 2.4/5.2 facie raastica- toria nuUa.

Aanm. Het geslacht Semotilus komt mij voor zeer na verwant te zijn aan het tweedradige geslacht Leucosomus Heek.

ScARDiNius Bp., Faun. Ital. III; Heek., Fisch. Syr. p. 47; Heek. Kner, Fisch. oestr. Mon. p. 153:=; Idus Heek., Fisch. Syr. p. 47 — Voorn.

Corpus oblongum compressum , squamis magnis vestitum , dorso an- gulato. Maxillae labiis tenuibus simplicibus vestitae, superior parum protractilis. Cirri nulli. Rostrum breve vix vel non convexum, non ante os prominens. Os anticum, rictu obliquo ante oculum desinente. Maxilla inferior maxilla superiore vix brevior. Oculi superi membra- na palpebrali non velati. Linea lateralis mediocriter curvata. Venter ante pinnas ventrales non cultratus. Pinna dorsalis pauciradiata, post pinnas ventrales ineipiens et ante pinnam analem vel supra initium pinnae analis desinens, radio simpliee postico toto cartilagineo. Pin-

464

na analis pauciradiata pinna dorsali brevior ad vix longior. Dentes pharyngeales raptatorii facie masticatoria compressi crenulati vel ser- rati vel laeves 3.5/5.3.

Aanm. Scardinius is een middending tusschen Leuciscus en Abramis. Het heeft de korte aarsvin van Leuciscus, doch de rugvin achter de buikvinnen ingeplant evenals Abramis, van welk nominaal geslacht het uitwendig slechts verschilt door de korte aarsvin en den niet of naauwelijks bollen snuiten betrekkelijk zeer schuin- sche bekspleet. De gezaagde of gekartelde keelgatstanden treft men aan noch bij Abramis, noch bij Leuciscus. Scardinius is alzoo scherpte onderscheiden van beide genoemde genera, doch het blijft de vraag of aan die kenmerken generische waarde te hechten is, wat ik zeer betwijfel.

Het geslacht Idus verschilt in niets van Scardinius, ten zij door het gladde der keelgatstandvlakten en behoort alzoo met Scardinius vereenigd te worden.

Leuciscus Rond.; Klein.; Cuv. , Règn. anim. ed. 1* lip. 194; Heek., Fisch. Syr. p. 49; Heek. Kner, Fisch. oestreich. Mon. p. 169 — Leucos Heek. , Fisch. Syr p. 48 ;^ Sqüaliüs Bp. , Faun. Ital. , lm Telestes Bp. , F. Ital. — Witvisch.

Corpus oblongum vel elongatum compressum vel teretiusculum , squa- mis magnis vel mediocribus vestitum , dorso elevato ad humili. Maxil- lae labiis tenuibus teretibus simplicibus vestitae, superior parum pro- tractilis. Cirri nuUi. Rostrum obtusum vel obtusiusculum convexum , non ad vix ante os prominens. Os anticum, rictu plus minusve obli- quo ante oculum desinente. Oculi superi vel subposteri, membrana palpebrali non velati. Linea lateralis medioeriter ad valde curvata- Venter ante pinnas ventrales non cultratus. Pinna dorsalis pauciradi- ata supra vel vix post pinnas ventrales incipiens et ante pinnam ana- lem desinens, radio simplice postico toto cartilagineo. Pinna analis pauciradiata pinna dorsali vix ad non longior. Dentes pharyngeales contusorii 6/5 vel 5/5, vel raptatorii 2.5/5.2 vel 2.5/4.2.

Aanm. De verwantschap van Leuciscus, zooals het boven omschreven is, met Abramis is zoo groot , dat de bewering van den heer Valenciennes opzigtelijk het niet generische verschil tusschen Abramis en Leuciscus^ indien zij doorhem slechts was toegepast op de soorten van Leuciscus en Leucos, zooals dit geslacht door de nieuwere

465

ichthyologen is opgevat, in mijn oog zeer aanneraelijk zou zijn. Leuciscus zou dan in dezelfde verhouding staan tot Abramis, als Rohteichthys tot Rohtee, of, indien men de verhouding der lengte van rugvin en aarsvin wil omkeeren, als Cyclocheilichthys (Siaja) microlèpis tot de overige soorten van Cyclocheilichthys. Abramis erlangt dan zelfs naauwelijks de waarde van. een subgenus tegenover Leu- ciscus , en nog. andere door de nieuwere schrijvers opgestelde geslachten van Leu- ciscini staan ten opzigte hunner generische waarde in ongeveer gelijke verhouding. Zonder alzoo die geslachten aan te nemen , heb ik ze hier slechts vermeld met de karakters, door de ichthyologen aan ze toegekend, om althans in den- chaos van verwante soorten van het groote geslacht Leuciscus een> helderder overzigt te behouden. Leucos Heek. verschilt in niets van Leuciscus Heek. ten zij door een tand minder in het linker keelgatsbeen en is daarom hier met Leuciscus vereenigd. Ik heb evenzeer gemeend het geslacht Squalius Bp. te moeten beschouwen als niet wezenlijk van Leuciscus verschillende. Het zou inderdaad door niets wezenlijks van Leuciscus te onderscheiden zijn-, tenzij door eene wijziging in het tandenstelsel (dentes raptatorii 2.5/5.2) , eene wijziging, welke door geenerlei uitwendig kentee- kea vertegenwoordigd is. Bovendien zijn door Heckel eenige soorten tot zijn ge- slacht Squalius gebragt, zooals Squalius berag en Squalius lepidus, welke geheel den habitus vertoonen van Aspius, en ook, althans Squalius lepidus, den bouw der kaken geheel overeenkomstig aan dien van Aspius hebben , van welk geslacht zij door Heckel dan zeker alleenlijk op grond van bijzonderheden in het tanden- stelsel afgezonderd zijn.

Telestes Bp. laat zich met even weinig grond van Squalius en Leuciscus afschei- den. Aan den zvvartachtigen overlangschen band des ligchaams, waarop eigenlijk het kenmerkende van het geslacht zou neerkomen , is in geen geval meer dan soortelijke waarde te hechten.

Leuciscus , in den omschreven zin als nominaal geslacht aangenomen , verschilt dan in het wezenlijke slechts van Abramis, doordien de rugvin er boven of naauwe- lijks achter den grond der buikvinnen begint en niet of slechts weinig korter is dan de aarsvin.

Alburxops Gir. , Cyprin. Fish. Unit. Stat. , Proc. Ac. Nat. Sc. Phil. VIII p. 1 94. — Stompwit viscH,

Corpus oblongum vel elongatum compressum , squamis magnis deci- duis vestitum. Maxilla labiis teretibus vestitae. Cirri nulli. Rostrum inerassatum ante os prominens. Os inferum, rictu mediocri. Linea la- teralis vix curvata. Pinna dorsalis pauciradiata , supra pinnas ventra-

59-

466

les incipiens, radio simplice postico toto cartilagineo. Pinna analis pauciradiata. Isthmus angustas. Dentes pharyngeales pveliensiles lae- ves 2.4/4.2 vel 1.4/4.2 facie masticatoria gracili (interdum contorta).

Aanm. Het geslacht Alburnops schijnt na aan Leuciscus verwant te zijn en daarvan slechts te verschillen door afvallige schubben en dikken snuit. Eene scherpere bepaling is zeer wenschelijk.

CypRiNELLA Gir. , Cypr. Fish. Unit. Stat. , Proc. Ac. Nat. Sc. Philad. VIII p. 16G n: Moniana Gir. , ibid. p. 199.— Karpervoorn.

Corpus oblongum vel subelongatum compressum, squamis magnis vel mediocribus altis brevibus vestitum. Maxillae labiis tenuibus sim- plicibus vestitae. Cirri nuUi. Rostrum convexum plus minusve ante os prominens. Os subanticum rictu obliquo brevi. Oculi superi mem- brana palpebrali non velati. Linea lateralis mediocriter curvata. Venter non cultratus. Pinna dorsalis supra vel vix post pinnas ventrales in- cipiens, pauciradiata, radio simplice postico cartilagineo. Pinna ana- lis pauciradiata dorsali non vel vix longior. Isthmus augustus. Den- tes pharyngeales raptatorii graciles compressi 4/4 vel 1.4/4.1 , facie mas- ticatoria nulla sed ejus loco crista leviter crenulata.

Aanm. Ik zie geen' voldoenden grond, waarom Moniana door den heer Girard als een van zijn geslacht Cyprinella verschillend genus beschouwd wordt, verschil- lende het, naar de door den heer Girard zelven gegevene diagnosen slechts van elkander door eene geringe wijziging in de formule der keelgatstanden. Ik beschouw daarom voorloopig alle tot Moniana gebragte soorten als te behooren tot Cyprinella, welks waarde als genus echter insgelijks nog te betwijfelen valt.

CoDOMA Gir., Cypr. Fish. Unit. Stat,, Proc. Ac. Nat. Hist. Phil.

VIII p. 194. — CODOMAVOOKN.

Corpus oblongum vel subelongatum compressum , squamis mediocri- bus vestitum. Maxillae aequales labiis teretibus vestitae. Cirri nulli. Caput breve. Rostrum rotundatum non ante os prominens. Os ter- minale rictu ante oculum desinente. Linea lateralis parum curvata. Pinna dorsalis pauciradiata paulo post pinnas ventrales incipiens, ra- dio simplice postico cartilagineo edentulo. Pinna analis pauciradiata.

467

Isthmus sat latus. Dentes pharyngeales raptatorii 4/4 facie masticato- ria nulla.

Aanm. De heer Girard plaatst dit geslacht ia zijn aangehaald artikel tusschen Al- burnops en Plargyrus. Van Codoma geldt echter hetzelfde, wat opzigfelijk Cyprinella en Alburnops is aangemerkt.

Smiliogaster Blkr. — SchePwPbüikkarper.

Corpus oblongum compressum squamis parvis non radiatis vestitum, dorso elevato. Maxillae aequales labiis teretibus simplicibus vestitae- Cirri nulli. Rostrum angulatum. Venter cultratus valde convexus. Linea lateralis per media latera decurrens. Pinna dorsalis paueiradi- ata spina ossea serrata munita. Pinnae pectorales médiocres, analis multiradiata, elongata. Plica analis squamis majoribus nullis. Den- tes pharyngeales compressi 2.2.4/4.2.2, facie masticatoria obliqua trun- cata peripheria plurituberculata.

Aanm. De soort, door den heer Valenciennes onder den naam van Leuciscus Belangeri bekend gemaakt, behoort, wegens haren mesvormig gekielden buik tot de groep van Chela en is daarin , wegens haren rugdoorn verwant aan Culter Bas. doch gemakkelijk te onderkennen aan hoog ligchaam, tanden van den rugdooru, niet boven- staande mondopening, niet of weinig gebogene zijlijn, enz.

Culter Basil. , Ichth. Cliin. bor. , Nouv. Mem, Sociét. Impér. Na- tural. Moscou X 1855 p. 236. — ■ Doornmesvisch.

Corpus elongatum compressum , squamis mediocribus vel parvis mag- nitudine valde inaequalibus vestitum, dorso humillimo ventre convexo multo humiliore. Maxillae labiis teretibus simplicibus vestitae. Cirri nulli. Rostrum breve , non prominens. Os superum rictu subverticali. Maxilla inferior ante maxillam superiorem prominens, elevata, angus- ta. Apertura brancliialis ampla. Venter cultratus. Pinna dorsalis post pinnas ventrales incipiens et ante pinnam analem desinens , radio sira- plice postico osseo edentulo. Pinna analis multiradiata, dorsali lon- gior. Linea lateralis valde curvata. Squamae nuchales supra praeoper- culum incipieutes. Plica analis squamis majoribus vestita nulla. Vesica aërea triloba.

468

Aanm. Het geslacht Culter heeft in habitus veel van Pellona en behoort in de groote rei der Cheilognathinen in de nabijheid van Chela, wegens den algemeenen bouw des ligchaams. Het is echter daarvan gemakkelijk te onderkennen aan de aanmerkelijk meer voorwaarts ingeplante rugvin en den sterk ontwikkelden rugdoorn. De heer Basilevvski brengt tot zijn geslacht Culter 6 soorten uit noordelijk China, welke hij genoemd heeft Culter alburnus, Culter erythropterus, Culter mongolicus, Culter pekinensis, Culter exiguus en Culter leucisculus. De drie eerste dezer soor- ten behooren vrij zeker tot het geslacht, zooals het boven is omschreven en hebben met Chela gemeen den scherpen gekielden buik , doch het komt mij voor dat de overige drie soorten niet in hetzelve plaats kunnen blijven nemen.

Ook Leuciscus recurviceps Richds. is eene soort van Culter, even als waarschijn- lijk ook Leuciscus acutus Richds. en Leuciscus machaeroides Richds. , althans , in- dien deze slechts naar afbeeldingen van Reeves bekende soorten den achtersten on- verdeelden rugvinstraal beenig hebben.

Laubuca Blkr. — Laubuka.

Corpus oblongum valde compresura , squamis magnis vestitum , dorso ventre elevato humiliore. Maxillae labiis tenuibus simplicibus vestitae , superior parura protractilis. Cirri nuli. Eostrum breve humile, non ante os prominens, apice supra vel ante oculi marginem superiorem sito. Os suborbitale anterius tetragonum. Oculi posteri , membrana palpebrali non velati. Os antieo-superura , rictu valde obliquo ante oeulum desinente. Maxilla superior symphysi prominens non emargi- nata. Maxilla inferior maxilla superiore non vel vix brevior tuberculo vel unco symphysiali nuUo. Squamae corpore magnitudine subaequa- les, nuchales longe post oculura incipientes. Venter a gula usque ad anum cultratus carina tenui. Linea culo-ventralis reijulariter convexa. Pinnae ventrales lateraliter supra carinam ventris insertae. Linea la- teralis valde curvata iineae ventrali multo magis quam lineae dorsali approximata. Pinna dorsalis paueiradiata , tota vel maxima parte supra pinnam analem sita , radio simplice postico toto cartilagineo. Pinnae pectorales capite longiores. Pinna analis raultiradiata pinna dorsali multo ad plus duplo longior, basi vagina squamosa inclusa. Apertura branchialis sub oculo desinens. Dentes pharyngeales uncinati voratorii 2.4.5/5.4.2.

469

Aatim. Ik neem den door Bachanan aan de typische soort van dit geslacht gegeven' naam aan voor het geslacht zelf. Ik beperk het tot die soorten, welke, in algeineenen habitus van ligchaam en vinnen aan Chela beantwoordende , daarvan echter verschillen door een' anderen bouw der kaken , door afwezigheid van het haaks- gewijs uitsteeksel aan de onderkaak, door afwezigheid evenzeer van de uitranding aan de symphysis der bovenkaak, door op gewone wijze ver achter het oog beginnende nekschubben , meer regelmatige beschubbing des ligchaams en eene grootere kieuw- spleet die zich tot onder het oog uitstrekt. Ik heb deze kenmerken naauwkeurig kunnen vaststellen bij de eenige soort, welke ik van dit geslacht bezit en welke de- zelfde is als Ferilampus guttatus McCl. of Cyprinus laubuca Euch.

Chela Buch., Account Fish. Gang. p. 285 ; Swains., Nat. Hist. Fish. II p. 285; Heek., Fiseh. Syr. p. 44 :r^ Oxygaster V. Hass., Alg. Konst- en Letterb. 1823 II p. 133=: Pelkcus Ag., Mem. Neuch. I 1836; Heek., Fiseh. Syr. p. 45; Heek. Kner, Fiseh. oestr. Mon. p. 126 =J Salmophasia Swains., Nat. Hist. Fish. II p. 285. — Meskarpepw..

Corpus oblongum vel elongatutn valde compressuin , squamis ma- gnis vel parvis vestitum , dorso ventre elevato hurailiore. Maxillae labiis tenuibus simplicibus vestitae, superior parum protractilis. Cirri nulli. Rostrum breve humile , non ante os prominens , apice supra vel ante oculi marginem superiorem sito. Os suborbitale anterius trigonum vel tetragonum parte graciliore deorsum spectante. Oculi posteri vel inferi, membrana palpebrali non velati. Os antico-superum, rictu valde obliquo ante oculum desinente. Maxilla superior symphysi emarginata. Maxilla inferior maxilla superior non brevior syniphysin versus emarginata, symphysi ipsa tuberculo osseo uneinata unco incisuram intermaxilla- rem intrante, Sulcus postlabialis utroque latere margini maxillae libero parallelus , eum sulco lateris oppositi non unitus. Squamae corpore magnitudine vulgo valde diversae , nuehales supra oculum incipientes. Venter a'gula usque ad anum eultratus carina tenui. Linea gulo-ven- tralis regulariter convexa. Pinnae ventrales lateraliter supra carinam ventris insertae. Linea lateralis valde curvata lineae ventrali multo ma- gis quam lineae dorsali approximata. Pinna dorsalis pauciradiata tota vel maxima parte ?upra pinnam analem sita radio simplice postico

470

toto cartilagineo. Pinnae pectorales capite longiores. Pinna analis multi- radiata pinna dorsali multo ad plus quintuplo longior, basi vagina squamosa inclusa. Apertura branchialis sub praeoperculo desinens. Dentes pharyngeales raptatorii 2.4.5/5.4.2 vel 2.5/5.2 vel 4.4/4.4.

Aanm. Het geslacht Chela is een der meest natuurlijke en best bepaalbare der familie. Het staat in verwantschap tusschen Laubuca en Macrochirichthys. Van Laubuca onderscheidt het zicli door een' anderen bouw der kaken , zijnde bij Laubuca de bovenkaak niet uitgerand en aan de symphysis zelfs scherp uitpuilende, terwijl de onderkaak er zonder haak of knobbel is. Bovendien is bij Laubuca de geheele kop schubloos, zoodat de nekschubben eerst, even als bij de gewone Leuciscini, ver achter het oog beginnen. Het geslacht Pelecus Ag. verschilt in niets wezen- lijks van Chela , doch de europesche soort , op welke de heer Agassiz dit geslacht grondde, heeft slechts tweereijge keelgatstanden en de zijlijn meer onregelmatig gebogen. Salmophasia Swains. is evenzeer van gelijke beteekenis als Chela. Ik bezit 4 soorten van Chela, een van Bengalen (Chela bacaila Blkr =: Cyprinus ba- caila Buch.) en drie van den Indischen Archipel. Zuid-Azië levert echter nog on- geveer een twintigtal andere soorten op. De archipelagische soorten zijn Van die alle en van elkander te onderscheiden, zooals in volgend schema is aangegeven.

I Pinna analis radiis 3/27 ad 3/33. Linea lateraUs regulariter curvata. Den- tes 2.4.5/5.4.2. Os suborbitale anterius trigoniim apice deorsum spectante. Pinnae pectorales basin ventralium attingentes vel superantes , ventrales louge post pectorales insertae analem non attingentes. A Corpus altitudine 3| ad 4]- in ejus longitudine.

a Squamae 60 ad 63 p. m. in linea laterali , 13 p. m. supra lineam late- ralera. Oculi inferi. Pinnae pectorales analem subattingentes , caudalis utroque lobo fascia longitudinali nigricante , analis 8| ad 3^ in lon- gitudine corporis.

Chela kypopJithalmns Blkr.

b Squamae 40 ad 45 p. m. in linea laterali, 7 p. m. supra lineam la- teralem. Oculi posteri. Pinnae pectorales basin ventralium paulo supe- rantes, caudalis fasciis nullis , analis 3| ad 4 in longitudine corporis.

Chela oxygastroides Blkr.

B Corpus altitudine 5 ad 6 in ejus longitudine.

a Squamae 50 ad 60 in linea laterali , 11 vel 12 supra lineam lateralem.

471

Oculi posteri. Pinnae pectorales basin ventralium vix vel non supe- rantes, caudalis utroque lobo fascia longitudinali nigricantC; analis 4| ad 4^ in longitudine corporis.

Chela anomalurus Blkr.

Chela hy'po'phthalmus Blkr. — Laagoogige Meskarper. Atl. Cypr. Tab. Lllfig. 3.

Chel. corpore oblongo compresso, altitudine 4 ad 3^4 in ejus longitudine, latitudine 3 circiter in ejus altitudine; capite acuto, G'A circiter in longitudine corporis cum,5 fere ia longitudine corporis absque pinna caudali , superne usque supra oculi partera antoriorera squamoso , altitudine vix plus quam 1, latitudine 2 et paulo in ejus longitudine; oculis postero-inferis , diametro 3 et paulo in longitudine capitis, diametro l'/a circiter in capitis parte postoculari, diametro 1 circiter distantibus, merabrana palpebrali iridis marginem externum tantum tegente, apertura subcirculari ; linea rostro- dorsali fronte tantum concava , nucha dorsoque convexa ; linea interoculari valde convexa; rostro acuto leviter convexo, oculo breviore, apice altius quam oculi margine superiore sito; naribus orbitae vix magis quam rostri apici approxiraatis , posterioribus anterioribus vix duplo majoribus; osse subor- bitali antcriorc trigono, basi breviore subhorizontali, lateribus longioribus descendentibus in angulum acutiuscule rotundatum deorsum spectantem unitis, medio crista sub verticali percurso; osse suborbitali 2° elongato-tetragono, postice non vel vix quam antice altiore , duplo circiter longiore quam alto, osse suborbitali 1° plus duplo bumiliorc ; maxillis marginibus oralibus antice pi'aesertira acutia : maxilla supe- riore maxilla inferiore vix breviore, antrorsum parum protractili, sympliysi sat profunde emarginata , valde descendente, ante ocnliim desinente, 3 et paulo ad 3*,'3 in longitudine capitis ; maxilla inferiore valde adscendente, symphysin versus emarginata, symphysi ipsa unco medioori incisnram interma- xillarem intrante munita, ramis subverticaliter compressis, inferne poris pluribus conspicuis longitu- dinaliter unisoriatis; labiis gracilibus siraplicibus; sulco labii superioris brevi paulo ante angulum oris desinente; sulco labii infcrioris ab angulo oris usque ad incisuram infraraaxillarera sese exten- dente; rictu subverticali ; operculo latitudine l'/a circiter in ejus altitudine, margine inferiore con- caviusculo; apertura branchiali sub praeoperculi margine posterioi-e desinente; dentibus pharynge- alibus voratoriis conspicuo uncinatis 2.4.5/5.4.2, singulis infra uncum fossula gracili oblonga vix conspicua; linea dorsali leviter convexa linea ventrali raulto humiliore; ventre valde compresso, tota longitudine in carinam acutam desinente; linea ventrali a gula usque ad anum regulariter convexa nuUibi concava; squamis vulgo striis longitudinalibus conspicuis nullis, magnitudine maxime diversis, nuchalibus, dorsalibus caudallbusque superioribus parvis, thoracicis caudallbusque inferioribus me- diocribus, omnibus squamis mediis lateribus multo minoribus, 60 ad 63 p. m. in linea laterali, 20 p. m. in serie transversali (propc basin ventralium) quarum 12 p. m. supra lincara lateralem; linea laterali valde curvata, antice curvatura medioori concavitate deorsum .spectante nsque post pinnas rentrales descendente, basi ventralium plus duplo magis quam lineae dorsali approximatta , supra pinnam analem sensim adscendente basique media pinnae caudalis desinente, singulis squamis tubulo simplice mediam squamam vulgo superante notata; osse scapulari sulco lato longitudinali, trigono, apice acutiuscule rotundato ; piqna dorsali tota,parti pinnae analis anteriori opposita, basi alepidota, acuta, non emarginata, corpore duplo circiter humiliore, paulo plus duplo altiore quam basilonga. radio simplice secundo gracili cartilagineo ; pinnis pectoralibus basi squamosis, acutis, capite multo longioribus, 3*/* ad S'/a in longitudine corporis, anum attingentibiis vel subattingentibus, radio .sim-

472

plice sat valido ; veatralibuö sijpra cariaam veutris inaertis, acutis, pectoralïbus triplafere brevioribus anum subattingentibus; analibrevi, vagina squaraosaiaclusa , aouta, eraarginata, altitudine paulo plu3 quam 2 in altitudine corporis , paulo plus duplo longiore quara alta , longitudiue iVs ad 4Vi in longitudine eorporis, radio simplice tertio gracili cartilagineo ; pinna caudali basi tantum squamosa, profunde incisa, lobjs acutis inferiore superiore longiore 4V2 (?) eirclter in longitudine corporis ; colore corpora superne viridi. inferne argenteo-byalino vel raargaritaceo; fascia cephalo-caudali nitente-argentea me- dio quam antice et postice latiore squamis ablatis praesertira conspicua; iride flava vel argentea ; pin- nis flavescente-hyalinis, caudali dimidio basali utroque lobo fuscescente.

B. 3. D. 2/7 vel 2/8. P. 1/ltvel 1/12. V. 2/6. A. 3/29 vel 3/30. C. 6/17/6 vel 7/17/7 lat. brev. incl.

Hab. Sumatra (Palembang), in fluviis.

Longitudo 2 speciminum 155" et 165'".

Aanm. Ik ben er niefc geheel zeker vaadat mijne beide voorwerpen dezer soort van Paiembaug afkomstig zijn. Ik heb ze langen tijd bewaard in dezelfde flesch, waarin ik mijne voorwerpen van Chela oxygastroïdes bewaarde en van welke soort ik ze vroeger door onoplettendheid niet onderkend heb. Zij is er echter nog gemakkelijk van te herkennen door hare aanmerkelijk kleinere schubben, langere borstvinnen, stomperen kop, lager staande oogen waardoor de tusschenoogslija veel boller is^ dan bij Chela oxygastroides , enz.

Chela oxygastroides Blkr. — Korte Meskarper. Atl. Cypr. Tab. Lil fig. 2.

Chel. corpora oblongo compresso, altitudine 4V2 ad 4 fere in ejus longitudine, latitudine 3 fere ad 3 in ejus altitudine, capite acuto, 5 Va ad 6 in longitudine corporis cum, 4'/3 ad 5 in longitudine corporis absque pinna caudali, superne usque supra oculi partem anteriorem squamoso, altitudine IV4 ad IV5 , latitudine 2'/* circiter in ejus longitudine; oculis posteris diametro 273 ad 3 in longitudi- ne capitis, diametro 1 et paulo ad l'/3 in capitis parto postoculari, diametro 2/3 ad 1 distantibus, membrana palpeb-rali iridis marglnem externura tantum tegente apertura subcirculari ; linea rostro- dorsali fronte tantum concava vel concaviuscula nucha dorsoque convexa; linea interoculari mediocriter convexa; rostro acuto, non vel vix convexo, oculo junioribus et adultis sat multo breviore, apice altius quam oculi margine superiore sito; naribus orbitae raagis quam rostri apici approximatis , posterioribus anterioribus duplo cireiter majoribus; osse suborbitali anteriore trigono, basi breviore subhorizontali, lateribus longioribus descendentibus in angulum acutiuscule rotundatum deorsum spec- tantem unitis, medio crista subverticali percurso; osse suborbitali 2° elongato tetragono, postice vulgo quam antice altiore, vulgo plus duplo longiore quam alto, osse suborbitali 1° plus duplo hu- miliore; maxillis marginibus oralibus antice praesertlm acutis ; maxilla superiore maxilla inferiore vix breviore, antrorsum parum protractili, sympliysi sat profunde emarginata, valde descendente, ante oculura desinente, 3 ad 3'/6 longitudine capitis; maxilla inferioi'e valde adscendente, symphysin versus emarginata, symphysi ipsa in uncura mediocrem incisuram intermaxillarem intrante munita , ramis subverticaliter compressis, inferne poris pluribus conspiouis longitudinaliter uniseriatis; labiis gracilibus simplicibus ; sulco labii superioris brevi paulo ante angulum oris desinente; sulco labiiin- lerioris ab angulo oris usque ad incisuram inframaxillarem sese extendente; rictu subverticali; oper- culo latitudine iVs ad II/4 in ejas altitudine, raargine inferiore rectiusculo vel concaviusculo; aper- tura branchiali sub praeoperculi margine posteriore desinente; dentibus pharyngealibus voratoriis eonspicue uncinatis 2.4.5/5.4.2, singulis infra uncum fossula gracili oblonga vix conspicua ; linea dorsali

473

leviter convexa linea ventrali multo humiliore; ventre valde compresso, tota lougitudine ia carinam acutam desinente; linea ventrali a gula usque ad anum regulariter convexa nuUibi concava; squamis vulgo striis longitudinalibiis conspicuis nullis, magnitudine maxime diversis, nuchalibusque parvis, thoraci- cis caudalibtisqne medioeribus , omnibus squamis mediis lateribus multo minoribus , 40 ad 43 p. m. in serie longitudinali, 12 ad 14 p. m. in serie transversali (prope basin ventralium) quarum 7 p. m. supra lineam lateralem ; linea laterali valde curvata antice curvatura mediocri concavitate deorsum spectante usque post pinnas ventrales descendente, basi ventralium minus plus duplo quam lineae dorsali approximata, supra pinnam analem sensira adscendente basique media pinnae caudalis desinente, singulis squamis tubulo simplice mediam squamam vulgo superante notata; osse scapulari sulco lato longitudinali, trigono, apice acutiuscule rotundato; pinna dorsali tota parti pinnae analis an- teriori opposita, basi alepidota, acuta, non emarginata, altitudino 2 fere ad 2 in altitudine corpo- ris, plus duplo altiore quam basi longa, radio simplice secundo gracili cartilagineo; pinnis pecto- ralibus basi squamosis, acutis, capite multo longioribus, 3^/5 ad 4 longltudine corporis, basin ven- tralium sat longe superantibus, radio simplice sat valido; ventralibus supra carinam ventris inser- tis, acutis, pectoralibus plus duplo brevioribus, analem non attingentibus ; anali basi vagina squa- mosa inclusa, acuta, emarginata, altitudine 2 fere ad 2 in altitudine corporis, duplo fere ad plus duplo longiore quam alta, longitudine 4', 3 ad 4 in longitudine corporis, radio simplice tertio gra- cili cartilagineo; pinna caudali basi tantum squamosa, profunde incisa , lobis acutis, inferiore superiore longiore, 4V3 ad 4^6 in longitudine corporis; colore corpore superne viridi, inferne argenteo-hyalino vel margaritaceo ; fascia ceplialo-caudali nitente-argentea medio quam antice et postice multo la- tiore squamis ablatis praesertim conspicua; iride fiava vel argentea; pinnis flavescente-hyalinis , plus minusve fusco arenatis, caudali utroque lobo medio frequenter fascia longitudinali |diffusa fus- cescente.

B. 3. D. 2/7 vel 2/8. P. 1/11 ad 1/13. V. 2/6. A. 3/28 ad 3/32. C. 6/17/6 vel 7/17/7 lat. brev. incl.

8yn. Leuciscus oxygastroides Blkr, Zesde bijdr. ichth. Borneo, Nat. T. Ned. Ind. III p. 432.

Hab. Java (Batavia), in fluviis.

Sumatra (Palembang), in fluviis. Borneo (Prabukarta, Sambas), in fluviis. Longitudo 6 specimimum 90'" ad 148'".

Aaum. Chela oxygastroides staat in verwantschap tusschen Chela anomalurus en Chela hypophthalinus, doch onderscheidt zich van beide door grootere schubben van het geheele ligchaam, vooral echter van nek en rug, alsmede door afwezig- heid van overlangsche staartvinbanden. Zij schijnt op de drie groote Soenda- eilanden weinig zeldzamer te zijn dan Chela anomalurus, doch van Java ontving ik haar slechts van het westelijke gedeelte des eilands.

Chela anomalurus Blkr. —Slanke Meskarper. Atl. Cypr. Tab. Lil fig. 1.

Chel. corpore elongato compresso, altitudine 5 ad 6 in ejus longitudine, latitudine 3 ad 2'/2 in ejus altitudine; capite acuto, 6 ad 6*/2 in longitudine corporis cum, 4*/3 ad 5 in longitudine corporis absque pinna caudalij superne usque supra oculi marginem posteriorem squamoso, altitudine l'/aad l-'/s , latitudine 2V3 ad 2'/5 in ejus longitudine; oculis posteris diametro 3 ad 3 et paulo in longitu- dine capitis, diametro 1 ad 1 et paulo in capitis parte postoculari , diametro % ad •'/s distantibus , membranapalpebrali iridis marginem exteraum tantum tegente apertura subcirculari ; linea rostro-dorsali

60

474

caplte nuchaque antice concava, dorso convexa; linea interoculari leviter convexa ; rostro acuto, non vel vix convexo, oculo junioi'ibus et adultis sat multo bi'6vioi;e, apice altius quara oculi mav- gine superiore sito; naribus orbitae magis quam ro8tri apici approximatis, posterioribus anterioribus plus duplo majoribus; osse suborbitali anteriore trigono, basi breviore subhorizontall , lateribus lon- gioribus descendentibus in angulum acutiuscule rotundatum deoi-sum spectantem unitis, medio crista subverticali perciirso; osse suborbitali 2° elongato-tetragono , antice quam postice vix altiore, plus duplo longiore quam alto, osse suborbitali 1° plus triplo humillore; raaxillis marginibus oralibus antice praesertim acutis; maxilla superiore maxilla inferiore breviore, antrorsum parum protractili, syrapliysi profunde emarginata, valde descendente, ante oculum desinente, 3 et paulo ad 3 fere in longitudine capitis; maxilla inferiore valde adscendente, sympliysin versus emarginata, symphysi ipsa in uncum mediocrem incisuram intermaxillarem intrante munita, ramissubverticaliter compres- sis inferne poris conspicuis numerosis longitudinaliter uniseriatis; labiis gracilibus simplicibus ; sulco labü superioris brevi paulo ante angulum oris desinente ; sulco labii inferioris ab angulo oris usque ad incisuram inframaxillavem sese extendente cura sulco lateris oppositi non unito; rictu subverticali; operculo latitudine l'/icirciter in ejus altitudine, margine inferiore rvictiusculo vel concaviusculo; apertura branchiali sub ocull margine posteriore vel sub osse suborbitali posteriore desinente; den- tibus pliaryngealibus voratoriis conspicue uncinatis '2.4.5/5.4.2, singulis infra uncum fossula gracili oblonga vix conspicua; linea dorsali leviter convexa linea ventrali multo humiliore; ventre valde compresso, tota longitudine in carinam aoutam submembranaceam desinente; linea ventrali a gula usque ad anum regulariter convexa nuUibi concava; squamis vulgo striis longitudinalibus conspi- cuis nullis, magnitudine maxime diversis , nuchalibus dorsalibus caudalibus superioribus thoracicis- que parvis ceteris sed iis mediis lateribus praesertim multo minorlbus, 50 ad 60 in linea laterali, 17 ad 20 in serie transversali (prope basin ventralium) quarum 11 vel 12supra llneam lateralem ; linea laterali valdo curvata antice curvatura mediocri concavltate deorsum spectante, usque supra basin ventralium descendente ibique basi ventralium multo plus duplo ad plus triplo quara lineae dorsali approximata, supra pinnam analem sensira adscendente basique media pinnae eaudalis desinente, sin- gulis squamis tubulo simplice mediam squamam attingente vel saperante notata; osse scapulari sulco lato longitudinali profunde blpartito, trigono, apice acutiuscule rotundato; pinna dorsali tota vel tota fere parti pinnae analis anteriori opposita, basi alepldota, acuta, non emarginata, altitudine l' '2 ad 2 fere in altitudine corpnris, plus duplo altiore quam basi longa, radio simplice secundo gracili car- tilagineo; pinnis pectorallbus basi alepldotls, acutis, caplte multo longloribus 4^/0 ad 4-/3 in longitudine corporis, basin ventralium attingentibus vel paulo superantihus, radio simplice sat valido ; ventra- libus supra carinam ventris insertls, acutis, pectorallbus multo sed minus duplo brevioribus, analem non attingentibus; anali basi vagina squamosa inclusa, acuta, emarginata, altitudine I73 ad 2 fere in altitudine corporis, duplo ad duplo fere longiore quam alta, longitudine 4Vi ad 4^/5 in longitudine corporis , radio simplice tertio gracili oartUagineo ; pinna caudali basi tantum squamosa , profunde incisa , lobls acutis Inferiore superiore longiore 4V4 ad 4^/1 in longitudine corporis ; colore corpore superne viridi, inferne argenteo-liyalino vel margaritaceo ; fascia cephulo-caudali nitente argentea medio quam antice et postice latiore squamis ablatis praesertim conspicua, ex parte fascia cephalo-caudali violaceo- coerulea antice frequenter tota rarius non conspicua cauda quam antice latiore tecta ; iride flaves- cente vel argentea; pinnis flavescente-hyalinis ; caudali utroque lobo fascia longitudinali intramar- ginall coeruleo-violacea, fascia lobo superiore cum fascia cephalo-caudali vlolaceo-coerulea unita.

B. 3. D. 2/7 vel 2/8. P. 1/13 vel 1/14. V. 2/7. A. 3,27 ad 3/31. C. 7/17/7 vel 7/17 8 lat. brev. incl.

Syn. Clupact anomalura V. Hass. , Mss.

Oxy^aster anomalunis V. Llass., Alg. Konst- en Letterb. 1823 II p. 133, Buil. Féruss. 1824 Zool. Cyprinus oxyjaster Cuv.

475

Leudscus oxygaster Val., Poiss.", XVII p. 360; Blkr, Zevende bijdr. iclxtli. Borneo, Nat. T. Ned. Ind. V p. 453.

Able a venire aigu Val., Poiss. XVII p. 360.

Bulu-manat Lampong. Hab. Java (Batavia, Surakarta, Kediri, Surabaja, Gempol), in fluviis.

Sumatra (Pangabuang provinc. Lampong), in fluviis.

Borneo (Pengaron), in fluviis. Longitudo 8 specimlnum 95'" ad 174'".

Aanm. Van Hasselt ontdekte deze soort op Java en hield ze aanvankelijk voor eene haring. Later bragt hij haar tot een eigen geslacht hetwelk hij Oxygaster noemde, welke naam, als later voorgesteld dan die van Chela, evenmin behouden kan blijven als die van Pelecus. De eerste eenigzins nadere beschrijving der soort heeft de wetenschap te danken aan den heer Valenciennes doch is te kort en geeft ook de kleuren niet juist terug. De soort is op Java niet zeldzaam en komt zoowel in het oosten als in het westen des eilands voor.

Macrochirichthys Blkr. — Timatima.

Corpus elongatum valde compressum , squamis parvis vestitum, dor- so humillimo ventre elevato humiliore. Maxillae labiis tenuibus siin- plicibus vestitae, superior parum protractilis. Cirri nulli. Rostrum bre- ve humile, non ante os prominens, apice supra oculi marginem su- periorem sito. Os suborbitale anterius trigonum apice deorsum spec- tante. Oculi posteri membrana palpebrali non velati. Os superum, rictu lato subvei-ticali valde infra oculum descendente. Maxilla supe- rior symphysi emarginata. Maxilla inferior maxilla superiore longior symphysi unco valde conspicue incisuram intermaxillarem intrante. Sul- cus postlabialis brevissimus, utroque latere paulo ante angulum oris desinens. Squamae corpore magnitudine diversae, nuchales usque an- te oculum incipientes. Venter a gula usque ad anum cultratus , carina tenui. Linea gulo-ventralis antice valde convexa, post axillam valde concava. Pinnae ventrales lateraliter supra carinam ventralem inser- tae. Linea lateralis parum curvata, lineae ventrali magis quam lineae dorsali approximata. Pinna dorsalis pauciradiata tota vel maxima par- te supra pinnam analem sita, radio simplice postico toto cartilagineo. Pinnae pectorales capite longiores radio 1° valido lato. Pinna analis multiradiata pinna dorsali valde multo longior. Apertura branchialis sub

476

oculo desinens. Dentes pharyngeales voratorii subcochleariformes 4.4/4.4.

Aanm. Het geslacht Macrochirichthys is het naaste verwant aan Chela en verschilt daarvan voornamehjk door zeer groote bekspleet, sterk ontwikkelde onderkaakshaak , zeer wijde tot voor onder het oog zich uitstrekkende kieuwopening, weinig gebo- gene zijlijn, zeer korte achterlipsgroeve , achter den oksel sterk holle buiklijn en sterken beenigen eersten borstvinstraal. Door de slanke gedaante, het profiel der buiklijn en de zeer wijde bekspleet verschilt het in habitus nog vrij aanmerkelijk van Chela en het is te beschouwen als dat geslacht der Cyprinoïden , wat nog in zijne vormen het naaste verwant is aan de Clupeoïden en Chirocentroïden.

Ik bezit slechts eene enkele soort van dit geslacht , doch misschien is hiertoe ook te brengen Leuciscus macrochirus Val. van Java , welke soort mij tot nog toe niet onder de oogen gekomen is en in allen gevalle van mijne Macrochirichthys ura- noscopus verschilt door haren verlengden borstvinstraal , aanmerkelijk minder tal- rijke schubben, enz.

Macrochirichthys uranosccpus Blkr. — Sterrekv/kende Timatima. Atl. Cypr, Tab. LUI fig. 1.

Macrochirichtli. corpore elongato compresso, altitiidine 7^2 ad 5 in ejus longitudine, latitudine 2'/2 ad 3'/2 in ejus altitudine; capite acuto, 5'/2ad 673 in longitudine corporis cum, 4*5 ad 5-/3 in longitudine corporis absque pinna caudali, superne usque supra oculi naarglneni anteriorem. squamoso, altitudine l\'2 ad l'/i , latitudine S''/* ad 2^/4 in eju3 longitudine; oculis diametro 4 ad 5 fere in longitudine capltis, diametro 1^/4 ad 2 et paulo in capitis parte postoculari, diametro -,3 ad 1 distantibus, a linea rostro-dorsali remotis, membrana palpebrali iridis marginem externum tan- tum tegente apertura subcirculari ; linea rostro-dor.?ali capite nucliaque antice concava, dorso con- vexa; rostro acuto non vel vix convexe, absque maxilla superiore junioribus oculo breviore adultis oculo non longiore, apice altius quam oculi margine superiore sito; naribus orbitae multo magis quam rostri apici approximatis, posterioribus anterioribus duplo circiter majoribus; osse suborbi- tali anteriore trigono, basi breviore subhorizontali , lateribus longioribus descendentibus in angulum acutum plus minusve rotundatum deorsura spectantem unitis, medio crista ramosa oblique postror- sum descendente percurso; osse suborbitali 2° oblique tetragono postice quam antice altiore, longiore quam alto, juvenilibus osse suborbitali 1° multo plus duplo humiliore, adultis osse suborbitali 1° minus duplo humiliore interdura verticaliter bipartito; maxillis marginibus oralibus acutis; niaxilla superiore maxilla inferiore breviore. antrorsum parum protractili, symphysi profunde emarginata, valde descendente, sub oculi margine anteriore vel paulo ante oculum descendente, 2 fere ad 2 in longitudine capitis ; maxilla inferiore valde adscendente, symphysin versus emarginata, symphysi ipsa in uncum magnum incisurara intermaxillarem symphysialem intrante producta, ramis subverticaliter compressis inferne poris numerosis longitudinaliter uniseriatis bene conspicuis; labiis gracilibus simpli- cibus; sulco labii superioris ab angulo oris usque ad rostri apicem sese extendente; sulco labii inferioris ab angulo oris usque paulo tantum ante angulum eum sese extendente; rictu subverticali; operculo lati- tudine IV2 ad 1V5 in ejus «altitudine, margine inferiore rectiusculo, concaviusculo vel convexiusculo ; apertura branchiali sub oculo desinente; dentibus pharyngealibus gracilibus voratoilis leviter uncl-

477

natis 4.4/4.4, singulls iiifra apicetn vulgo fossa parva cochleariformi, «lente interno serie anteriore symphysi pharyngeali magis quam dente interno serie posteriore approximato; dorso leviter conve- xo ventre multo hurailiore; ventre valde corapresso, tota longitiidine in carinara acutam submera- branaceam desinente; linea ventrali post basin peetoralium valde concava ; squamis parvis nia^ni- tudine valde diversis, iis mediis lateribus ceteris valde conspicue majoribus margine posteriore con- vexitate maxima oblique deorsum spectantibus magna parte non striatis, ceteris dimidio libero lon- gitudinaliter sed vulgo parce striatis, 150 ad 175 (specimine maximo) in linea laterali, 32 ad 40 (speciraine maximo) in serie transversali (prope basin ventralium) quarum 22 p. m. supra lineam la- teralera; liuea laterali mediocriter curvata, lineae ventrali sat multo magis quam lineae dorsali approxi- mata, valde juvenilibus oculi diametro circiter aetate provectioribus multo plus ad duplo ocnli di- ametro a basi ventralium reraota, singulis squamis tubulo simplice oblique notata : osse scapulari elongato gracili acute rotundato; pinna dorsali tota vel tota fere parti pinnae analis anteriori op- posita, basi alepidota, acuta, non emarginata, altitudine 1V2 ad 2 in altitudine corporis, duplo ad plus duplo altiore quam basi longa, radio simplice tertio gracili cartilagineo ; pinnis peetoralibus acutis, capite multo longioribus 4 fere ad 4'/2 in longitudine corporis, radio simplice 2° validojvea- tralibus supra carinam ventris insertis, acutis, pectoralibus plus duplo brevioribus; anali basi alepi- dota, acuta, emarginata, corpore paulo ad multo humiliore, sat multo longiore quam alta, radio simplice tertio gracili cartilagineo; pinna caudali basi squaraosa, profunde incisa lobis acutis, inf'eri- ore superiore longiore 6'/2 circiter in longitudine corporis; colore corpore superne olivascente, in- ferne argenteo; juvenilibus coloribus hyalinis, fascia cephalo-caudali lata diffusa nitide argentea; iride flava; cauda macula rotundiuscula nigra in linea laterali basi caudalis approximata; pinnis flavescente-hyalinis.

B. 3. D. 3/7 vel 3/8. P. 1/15 vel 1/16. V. 2/7. A. 3/22 vel 3/23 ad 3/24 vel 3/25. C. 6/17/8 vel 5/17/7 lat, brev. incl.

Syn. Leuciscus uranoscopus Blkr, Bijdr. ichthyol. Borneo, Nat Tijdschr. Ned. Ind. I p. 14. Timatima Palerab.

Hab. Suraatra (Palembang), in fluviis.

Borneo (Bandjermasin, Kahajan, Pengaron, Pontianak, Sintang), in fluviis.

Longitudo 16 speciminun 115'" ad 518.'"

Aanm. Ik ontdekte deze soort in het jaar 1S50 en beschreef haar het eerst ter bovenaangehaalde plaatse naar een voorwerp van Borneo, het eenige wat ik toen bezat. Leuciscus recurviceps Richds., welke ik daar als aan onderwerpelij ke soort verwant vermeldde, behoort wel tot dezelfde groep der familie maar is te brengen tot het geslacht Culter Easil.

Macrochirichthys uranoscopus schijnt in de groote rivieren van Borneo en Suma- tra niet zeldzaam te zijn. Blijkens eene schetsteekening in het album van Siam- sche visschen van den Graaf Fr. De Casteluau leeft zij ook in de rivieren van Siara.

MacrocJiirichtliysll -^ Leuciscus macrochirus Val., Poiss. XVII p. 259. Twijfelachtige Timatima.

Descriptio Valenciennesiana sequens: II Ce poisson a Ie corps alongé comme Ie rasoir (Cyprinus cultralus) ; sa hauteiir est du sixièraeen-

478

» viron de la longueur totale ; la tête est dans les mêmes proportions ; la bouclie est tres - large- » ment fendue; la machoire inférieure dëpasse de beaucoup la supérieure; l'oeil est de médiocre "grandeur; la dorsale est petite, reculée sur les premiers rayons de l'anale qui est longue; la cau- » dale fourchue, la ventrale petite et courte; la pectorale, au contraire, très-longue et terrainée »par un filet ;i peu-près du quart de la longueur totale. D. 8. A. 25. C. 19. P. 14. V. 7. — La 11 ligne laterale est droite et par Ie milieu de la hauteur; les écailles, très-petites, au norabre de )i 90 rangées entre l'ouie et la caudale. La couleur est argentée , avec une tache grise au-dessu3 )) de la pectorale. L' individu a prés d'un pied.

Syn. Cltqiea macrochira K. v. H. sec. Val. 1. c. Able macrochxre Val. , Poiss. XVII p. 259.

Hab. Java.

Aamu. Het is moeijelijk, uit de korte beschrijving van den heer Valeuciennes op te maken , tot welk geslacht Leuciscus macrochirus behoort. Is zij eene Macrochi- richthys of eene Chela? De groote bekspleet en sterk uitpuilende onderkaak als- mede de zeer verlengde borstvinnen doen mij overhellen haar als eene Macrochi- richthj's te beschouwen , doch daarentegen zie ik niets vermeld van de eigenaardig gebogene buiklijn bij Macrochirichthys.

Mij is tot dus verre geene soort onder de oogeu gekomen, welke ik tot Leu- ciscus macrochirus zou kunnen terugbrengen. Een' verlengden borstvinstraal vindt men ook bij Luciosoma trinema, maar van deze soort kan bezwaarlijk gezegd wor- den dat zij den buik zamengedrukt heeft even als Cyprinus cultratus.

FAMILIA CYPmNOüONTOIDEI.

TANDKARPERS.

Cyprini maxillis denticulatis ; corpore capiteque squamatis; ossibus pharyngealibus tam snperioribus quani inferioribus dentibus plurise- riatis parvis; pseudobranchiis nullis; membrana bvanchiostega radüs 4 ad 6.

Aanm. De Cyprinodontoïden zijn scherp gescheiden van de Cyprinoïden door de aanwezigheid van tanden in de kaken, 4 -tot C-stralig kieuwvlies en met tanden gewapende bovenste keelgatsbeenderen. Geen dezer kenmerken vindt men bij de Cyprinoïden terug.

De Cyprinodontoïden zijn meestal levendbarende visschen. Bij meerdere geslach- ten is deze eigenschap uitwendig vertaald door een' bijzonderen bouw der aarsvin en hare plaatsing nader bij de borstvinnen, eene bewerktuiging welke blijkbaar in verband staat met de kopulatie, noodig voor de bevruchting der eitjes binnen het ligchaam der moeder. Bij deze geslachten verschillen de mannetjes zoodanig van de wijfjes dat men ze, des onbewust, zeer zeker niet zou beschouwen als tot eene zelfde soort te behooren.

Reeds in het begin der tegenwoordige eeuw heeft men eenige nadere kennis ver- kregen van de kleine doch sierlijke vischjes, welke tot deze familie behooren en het merkwaardige geslacht Anableps werd door Artedi reeds in de eerste helft der vorige eeuw opgesteld.

Schneider wees in 1801 op het geslacht Poecilia en Lacepède in 1803 op de genera Cypriuodon, Fundulus en Hydrargyra.

Lesueur herkende het geslacht MoUienesia.

Cuvier gaf in zijn genus Lebias het geslacht Cyprinodon van Lacepède slechts een' anderen naam.

De heer MacClelland ontdekte in 1838 het geslacht Aplocheilus.

Alle die genera waren echter weinig voldoende beschreven , even als de tot ze behoorende soorten.

De heer Valenciennes ontwarde de geschiedenis der amerikaansche, europesche

480

en vvestaziatische Cyprinodontoïden en gaf in de groote Histoire naturelle des Poissons aan de hem bekende generische typen scherpere bepalingen , de familie tevens ver- lijkende met de geslachten Grundiüus, Orestias en Pancliax.

Sedert zijn nog belangrijke ontdekkingen in dezelfde familie gedaan.

Heckel gaf in 1848 zijn geslacht Xiphopborus, de heer Poey enkele jaren later zijne geslachten Girardinus, Gambusia en Limia, de heer Gervais zijn geslacht Tel- lia, de heer Agassiz, de stichter der familie, de geslachten Heterandria en Zygo- uectes en de heer Girard de geslachten Lucania en Adinia.

De na den heer Valenciennes voorgestelde geslachten zijn echter waarschijnlijk niet alle te behouden. Limia Poey b.v. is met Gambusia te vereenigen en mis- schien vallen ook Heterandria en Zygonectes, welker kenmerken mij niet voldoende bekend zijn , met een of ander der door Heckel en Poey opgestelde te zamen. Al wat van de kenmerken van Heterandria bekend is , bepaalt zich tot de aarsvin , welke bij de mannetjes smal en hoog is en meer voorwaarts ingeplant dan bij de wijfjes, kenmerken, welke men bij meerdere andere geslachten terugvindt.

Heckel's geslacht Xiphophorus daarentegen omvat niet minder dan drie geslach- ten. Zijne Xiphophorus Helleri is de type van dat geslacht, doch Xiphophorus gracilis en Xiphophorus bimaculatus zijn eigene geslachtstypen , behoorende Xipho- phorus gracilis tot mijn geslacht Hemixiphophorus , hetwelk mij sedert gebleken is niet wezenlijk van het vroeger door den heer Poey opgestelde genus Gambusia te verschillen, terwijl ik Xiphophorus bimaculatus tot mijn geslacht Pseudoxiphopho- rus heb gebragt

Ik heb ook gemeend eeue japansche Tandkarper, door den heer Schlegel tot Fundulus gebragt, te moeten beschouwen als tot eene eigene generische type te behooren , welke ik Fundulichthys heb genoemd.

' Van de ongeveer 100 bekende Cyprinodontoïden leven verre weg de meeste in de Nieuwe wereld. De Anablepini en Orestiasini schijnen er zelfs geheel tot Zuid- Amerika beperkt te zijn. De Cyprinodontini zijn talrijk zoowel in Noord- en Zuid. Amerika als op de groote Antillen.

Met uitzondering van Tellia, Fundulichthys en Cyprinodon zijn alle geslachten der Cyprinodontinen Amerikaansche. Cyprinodon is even talrijk aan soorten in de oude als in de nieuwe wereld, ofschoon het in de oude wereld naauwelijks verder gaat dan Mossambique, de landen welke de Middellandsche zee en de Roode zee begrenzen en Perzië. Het geslacht Tellia schijnt tot Noord-Afrika beperkt te zijn, evenzeer als het geslacht Fundulichthys tot Japan. De Aplocheilinen behooren ge- heel tot Azië en de Aziatische eilanden van Japan en Nederlandsch Indië. — In het geheel bedraagt intusschen het aantal soorten der oude wereld slechts het vierde eedeelte van dat der nieuwe.

In den Indischen Archipel is de geheele familie slechts vertegenwoordigd door

481

twee soorten van Aplocheilinen , van welke de eene nog dezelfde is als die, welke in Bengalen onder den naam van Pantjak of Panga bekend is.

De geslachten en groepen der Cyprinodontoïden laten zich overzien als volgt. Slechts teeken ik hierbij aan, dat ik in de mij beschikbare hulpmiddelen de ge- slachtskenmerken van Heterandria en Zygonectes niet voldoende duidelijk heb aan- getroffen, weshalve ik ze niet heb kunnen vermelden.

Clavis generum öyprinodontoideorum.

Cyprinodontini. Pinna analis non elongata, pauci- ad pluriradiata. Squamae magnae. A Pinnae ventrales nullae. Dentes maxillis uniseriati tricuspidati.

Tellia Gerv.

B. Pinnae ventrales.

I Dentes uniseriati tricuspidati. Pinna dorsalis brevis anali subopposita. B. 5. Maxillae depressae.

Cyprinodon Lac. =3 Lebias Cuv.

II Dentes uniseriati, acuti. Maxilla inferior humilis. Rictus obliquus.

1 Pinna dorsalis brevis masculis post , feminis supra analem brevem incipiens. Analis masculis radiis anterioribus apice chelaeformibus non sagittatis ante apicem serratis, caudalis radiis productis nullis. B. 5.

Girardinus Poey (an Heterandria Ag. h. loc.?).

2 Pinna analis post initium dorsalis inserta, Caput conveiiusculum obtusiusculum,

Lucania Gir.

3 Pinnae dorsalis et analis multiradiatae.

Girardinichthys Blkr.

III Dentes pluriseriati indivisi. Dentes medü ceteris longior brevem sita. B. 4. Pinna caudalis biloba.

FundulicMhys Blkr.

1 Dentes medü ceteris longiores. Pinna dorsalis brevis ventrales in ter et analem

61

482

2 Dentes serie externa iis seriebus ceteris longiores.

a. Pinna dorsalis elongata anali plus duplo ad multoties longior. Pinnae ven- trales et analis masculis valde approximatae. B. 5.

f Maxilla inferior humilis. Rictus obliquus. Pinna caudalis masculis radiis productis nullis.

ó Pinna dorsalis supra basin pectoralium incipiens et longe post analem brevem desinens. Maxilla superior angulata, depressa, protractilis. Os ' tetragonum.

Mollienisia Les.

ó' Pinna dorsalis post apicem pectoralium incipiens et longe post analem brevem desinens. Analis masculis radiis anticis longe productis nee serratis nee uncinatis.

Pseudoxiphophorus Blkr.

f' Maxilla inferior elevata, angulata. Rictus verticalis. Pinna caudalis masculis radiis inferioribus productis. 6. Pinna dorsalis supra vel vix post apicem pectoralium incipiens et post analem brevem desinens. Pinna analis masculis radiis anticis produc- tis apicem versus serratis et sagittatis.

Xipliophorus Heek.

b Pinna dorsalis longe post pectorales rejecta, brevis. Rictus obliquus. f Maxilla inferior elevata. Os superum. Pinnae ventrales longe post apicem pectoralium rejectae; analis subelongata; dorsalis breviuscula anali brevi- er supra analem desinens; caudalis biloba. B. 5. Vesica aërea bipartita.

Grundulus Val.

•f' Maxilla inferior humilis. Rictus obliquus. Pinnae dorsalis et analis oppositae vel suboppositae. ó B. 6. o Pinna dorsalis pauciradiata; analis masculis ventralibus valde appro- ximata radiis anterioribus productis apice simpliciter hamatis vel che- laeformibus.

Gambusia Poey ^ Limia Poey :^ HemixipJiophorus Blkr =:: Iletemndria Ag. ex parte et Zygonec- tes Ag. valde affin. =: Adinia Gir. ?

483

o* Pinna dorsalis pluriradiata anali non vel vix brevior. Maxilla superior protractilis. lladii anales anteriores luasculis non producti. ?

Ilydrargyra Lac.

ó B. 5. Pinna analis dorsali non multo brevior ad non multo longior. o Maxilla superior angulata depressa protractilis. Os tetragonum. Dentes serie externa curvati mobiles.

Poecilia BI. Schn.

o' Maxilla superior rotundata. Os semirotundum.

lundulus Lac.

Aplocheilini. Pinna dorsalis brevis parti pinnae analis elongatae posteriori oppo- sita. Squamae magnae. Pinnae ventrales.

A Dentes vomerini. Dentes maxillis pluriseriati serie externa majores. Maxilla superior depressa valde protractilis. B. 5 vel 6.

FancJiax Val.

B. Dentes vomerini nuUi. Dentes maxillis pluriseriati. Maxilla superior non pro- tractilis. Squamae deciduae. B. 5.

Aplocheilus McCl.

Okestiasini. Pinnae ventrales nullae. Squamae magnae, capitae nuchaque subscu- tiformes. Venter alepidotus. B. 5. Maxillae non depressae.

A Pinnae dorsalis et analis pluriradiatae oppositae. Dentes maxillis pluriseriati simplices.

Orestias Val.

Anablepini. Pinna dorsalis brevis tota post analem brevem rejecta. Pupilla frenulo corneae quasi duplex. Corpus elongatum cylindraceum. B. 5.

A Squamae magnae vel médiocres. Dentes maxillis pluriseriati, serie externa ma- jores mobiles. Ovarium duplex.

Anableps Art.

484

Species Cyprinodontoideorum hiicusque cognitae.

Tellia apoda Gervais. Afr., Algeria.

Cyprinodon calaritanus Val. =3 Lebias calaritana Bonell. =3 Cy- prinodon fasciatus Val. =3 Lebias fasciata Val. =3 Apharius fasciatus Nardo s Lebias flava Costa. Eur,, Italia. * iberus Val. =3 Hydrargyra hispanica Val. sec.

Bellotti Eur., Hispania.

>/ lunatus Val. =3 Cyprinus leuciscus Forsk. ?;=! Le-

bias lunatus Ehr. ^ Lebias dispar Rüpp. . . Afr.As.,Syria, Aegypt, Abyss.

// Moseas Val Afr., Aegypt. M. rubr.

ff Hammonis Val, s Cyprinodon Ammonis Ehr. =:

Lebias dispar fem. Rüpp Afr., Asia, Aegypt. Syria.

// mento Val, s Lebias mento Heek Asia, Syria.

» cypris =3 Lebias cypris Heek // , Syria.

v sophiae =: Lebias sophiae Heek u , Persia.

// punctatus =3 Lebias punctatus Heek // , Persia.

1/ crystallodon =: Lebias crystallodon Heek. ... // , Persia.

// variegatus Lac, :=: Lebias ellipsoides Lac. ;=: Lebias

rhomboidalis Val. =3 Esox ovinus Mitch. :=; Lebias

Am. s.,N.York,EIrd.,N. Orl.

Ara. sept., Long-island.

. . • . . . ; . Am. sept., Rio Grd. del Nrt.

Am. sept., Rio Grd. del Nrt,

. :.'.... Am. sept., Rio Gila.

. . Am. sept., Indianola.

ff lineatus s Lebias lineatus Jen Am. sept., Maldonado.

// ? multidentatus =3 Lebias multidentata Jen. an gen.

propr Am. mer., Montevideo.

II californiensis Gir Am. sept., California.

II eximius Gir Am. sept., Chihuahua fl.

a orthonotus Peters. . . Africa, Quellimane.

Lucania venusta Gir. s Limia venusta Gir Am. sept., Texas.

u affinis Gir Am. sept., Matamoras.

Girardinus metallicus Poey Antill., Cuba.

// formosus Gir. z3 Heterandria formosa Ag. . . . Am. sept.,, Flord. Carol, mer.

// occidentalis Gir Am. sept., Sonora. R. st. Cruz.

// sonoriensis Gir. Am- sept., Mexico.

Girardinichthys innominatus BlkrzD Lucaniae sp. Pree. Acad.

ovinus De Kay. . . parvus Baird Gir. . elegans Baird Gir. . bovinus Baird Gir. , macularius Baird Gir. gibbosus Baird Gir. .

485

G

Philad. 1859 p. 119. Heterandria affinis Baird Gir. . .

u occidentalis Baird Gir

Zygonectes olivaceus Ag. =: Poecilia olivacea Stor.

// Nottii Ag

// lineolatus Ag. . . .

K guttatus Ag. . . .

n dispar Ag

Il hieroglyphicus Ag.

u lateralis Ag. . . .

// zonatus Ag. . . .

// tenellus Gir. =3 Fundulus tenellus B.

II pulchellus Gir. . .

Fundulichthys virescens Blkr::^ Fundulus virescens T. Schl. Mollienisia latipinna Les. s Poecilia multilineata Les . .

// fasciata M. Trosch. ^ Molinesia fasciata Trosch. .

// surinamensis M. Trosch. s Molinesia surinamen-

sis M. Trosch

Pseudoxiphophorus bimaculatus Blkr =3 Xiphophorus bimacu-

latus Heek

Xiphophorus Helleri Heek. . ,

Grundulus bogotensis Val. =3 Poecilia bogotensis Humb. . . Gambusia punctata Poey

// Holbrookü Gir. rj Heterandria Holbrookü Ag. .

11 puncticulata Poey.

* lineolata =3 Limia lineolata Gir. =3 Poecilia lineo- lata Gir

u poecilioides Blkr -^ Linea poecilioides Gir. . . .

// cubensis Blkr =3 Limia cubensis Poey . . . .

* formosa Blkr:3 Limia formosa Gir

* vittata Blkr — Poecilia vittata Guich. — Limia vit- tata Poey

II Heckeli Blkr::3 Xiphophorus gracilis Heek. . .

// Couchiana Blkr =3 Limia Couchiana Gir. . . .

II matamorensis Blkr =13 Limia matamorensis Gir. .

* multifasciata Blkr ;=3 Adinia multifasciata Gir. — Limia poeciloides fem. Gir. (Ichth. U. St. and Me- xic. Bound tab. 38 fig. 12. 14)

// nobilis Gir. =3 Heterandria nobilis B. Gir. . , . '/ affinis Gir

Am. sept., Mexico.

Am. sept., Rio Medin. et Salad.

Am sept., Rio Gila.

Am. sept., Alabama.

Am. sept.

Am, sept.

Am. sept.

Am. sept.

Am. sept.

Am. sept.

Am. sept.

Am. sept., Russellville.

Am. sept., Arkansas.

Japonia.

Am. sept., N. Orl., Flord-, Louis.

Am. sept., Mexico.

Am. mer., Surin.

Am. sept., Mexico.

Am. sept., Mexico.

Am- merid., St. Fé de Bogota.

Antill., Cuba.

Am. sept., Floridaor., Charlest.

Antill., Cuba.

Am. sept, Texas. Am. sept., Texas. Antill, Cuba. Am. sept, Paolo alto.

Antill., Cuba. Am. sept., Mexico. Am. sept, N. Leon. Am. sept, Mataraora.

Am. sept, Texas.

Am. sept., R. gr. del Nort.

Am. sept, Texas.

// //

II II II II

48$

Zygonectes patmelis Gir p! Heterandria patruelis B. Gir. . Am. sept, Rio Nueces.

speciosa Gir. .... .... . . . . Am. sept., New Leon.

gracilis Gir. . . . .... ..... . . . Am. sept., Matamoras.

senilis Gir. Am- sept., Chihuahua.

Hydrargyra swampina Lac. =: Hydrargyra diaphana Les.?:;:^

Atlierina swampina Bosc. , ............ Am. sept, N- Jersey, Canada.

u vernalis Val. . • • • ■ • • .... Am. sept , Prov. Un.

// majalis Val. ■:^ Cobitis heterpclita Schqepff =; Co- .

bitis majalis Walb. :=: Poecilia majalis BI. Schn. =

Cyprinodon flavulus. Val. =: Hydrargyra trifasciata

Stor. =: Hydrargyra atircauda De Kay. . .... Am. sept, N. York.

n Luciae Baird Am. sept, N. Jersey.

catenata Ag. p Poecilia catenata Stor. . . . . Am. sept

similis Baird Gir Am. sept, Indianola.

formosa Stor. Am. sept, Boston.

zebra Gir. Am. sept., N. Mexieo.

// maculata Pet. . Afiica, Mossamb.

Poecilia vi vipara BI. Schn. z^ Poecilia surinamensis Val. z^

Poecilia ? Schneideri Val Ara. mer., Guyan. Bah., Antiil.

// unimacula Val Am. mer., Rio Janeiro.

// sphenops Val , . . . . • . , Am. mer., Vera-cruz.

Il dominicensis Val. Antiil., St Domingo.

// punctata Val Am. mer., Montevideo.

H gracilis Val Am- mer, Montevideo.

/' melanopleura Gosse Antiil-, Jamaica.

// decemmaculata Jen Am. mer., Maldonado.

Fundulus coenicolus Val. =3 Cobitis heteroclita L. (nee Cuv.

ol.) 1=3 Poecilia coenicola BI. Schn. s Poecilia fas-

ciata BI. Schn. :=i Fundulus mudfish Lac. ;=: Esox

pisciculus Mitch. =3 Fundulus fasciatus Val. ol. =;

Hydrargyra ornata Les. :=: Fundulus zebra De Kay

=2 Fundulus viridescens De Kay Am. sept, N. York,N. Orl.

it pisculentus Val. ^ Esox pisculentus Mitch. =: Hy- drargyra diaphana Les Am. sept, Prov. Un. oriënt.

// nigro fasciatus Val. =s Hydrargyra nigrofasciata Les. Am. sept., N. York , Rhode-isl-

// zonatus Val. ■zi Esox zonatus Mitch Am. sept-, Carolin^ mer.

// cingulatus Val Am. sept, Prov. Unit.

// fonticola Val Antiil., Martin., Portorico.

// brasiliensis Val Am. iner., Brasilia.

'/ multifasciatus Val. s3 Hydrargyra multifasciata Les. Am- sept., Lac Saratoga.

487

Fundulus grandis Baird Gir. seminolis Gir. fuscus Ayr. : . floridensis Gir. * parvipinnis Gir. .

* Panchax Buchanani Val. =! Esox panchax Buch. =5 Homa-

lopsis javanicus V. Hass. z^ Aplocheilus panchax McCl. =ï Panchax Kuhlii Val. ^ Aplocheilus ru- brastigma Jerd? s Panchax panchax Cant. =: Panchax melanotopterus Blkr

w lineatum Val

// cyanophthalma Bly th , an potius spec. Aplocheili ? .

* Aplocheilus javanicus Blkr

// MacClellandi Blkr

// chrysostigmus McCl ,

>i melastigmus McCl ;

// latipes Blkr :=! Poecilia latipes T. Schl. . . . Orestias Cuvieri Val ,

'/ Pentlandii Val.

// Humboldtii Val

w Jussieui Val

// Agassii Val

// Mülleri Val

// Owenii Val.

// albus Val .

// luteus Val

// Tschudi Cast

Anableps Gronovii Val. =5 Anableps tetrophthalmus Auct.

// microlepis MüU. Trosch. =: Anableps coarctatus Val?

Ara. sept., Texas, Indianola. Am. sept., Florida or. Ara. sept, Brookhaven. Ara. sept., Charlotte Bay.- Am. sept, California.

elongatus Val.

Bengal., Arch. Sundaic.

Hindost. occid.

Bensrala.

Java.

Bengala.

Bengala , Bengala. . Japonia.

. Am. mer., Lac. Titicaca. . Am. mer., Lac. Titicaca. . Am. mer., Lac. Tit, Peru, Lira. , Am. mer., Lac.Tit, Chinchera. . Am. mer., Coracor., Cusco 1400'. . Am. mer., Lac. Titicaca. . Am. mer., Cusco , Lac. Urcos. . Am. mer., Lac. Titicaca. . Am. mer., Lac. Titicaca. . Am. mer., Lac. Titicaca. . Am. mer., Guyana. . Am. mer., Guyana. . Am. mer., Guyana.

Cyprinodontoidei fossiles (omn. Per. molass.).

Poecilia Lemetherei Ag : Paris.

Cyprinodon cephalotes Blkr. z=i Lebias cephalotes Ag. . . Gall. merid.

V perpusillus Ag. =: Lebias perpusillus. Ag Oeningen.

if gobio Blkr :=! Lebias gobio Munster Pichtelgebirge.

// Meyeri Blkr =: Lebias Meyeri Ag. .... Francofurt.

crassicaudus Blkr :=: Lebias crassicaudus Ag.

Pedemont.

488

Panchax Val., Hist. nat. Poiss. XVIII p. 282. ::3 Homalopsis Van Hass. — Tjoepang.

Corpus elongatum compressum , squamis magnis vestitum , dorso hu- millimo , ventre dorso altiore et graciliore. Caput et rostrum latum de- pressa. Maxilla superior valde protractilis , depressa. Rictus terminalis. Dentes intermaxillares et inframaxillares pluriseriati , serie externa iis seriebus ceteris majores. Dentes vomerini parvi. Pinna dorsalis pau- ciradiata pinnae analis parti posteriori opposita. Pinnae ventrales Ion- ge post basin peetoralium insertae. Pinna analis multiradiata elongata. Apertura branchialis ampla. Membrana branchiostega radiis 5 vel 6.

Aanm. Het geslacht Panchax is het eenige genus der Cyprmodontoïden, bij het- welk het ploegbeen met tandjes is gewapend en het is alzoo daaraan reeds her- kenbaar. De bovenrand der mondopening is er nog geheel door de tusschenkaaks- beenderen gevormd , en daar het overigens gebouwd is naar de type der Cyprino- dontoïden, en daaraan beantwoordt in kieuwbouw, het platgedrukte van kop en bovenkaak, dentitie, beschubbing en vinbouw, heb ik niet geaarzeld het in deze familie op te nemen, in welke het met het geslacht Aplocheilus McCl eene eigene klein groep vormt.

De redenen , welke den heer Valenciennes genoopt hebben Panchax tot zijne Eso- ces te brengen, schijnen weinig aannemelijk te zijn. Dat het ploegbeen er tandjes heeft, is voor de afzondering van de Cyprinodontoïden niet voldoende en dat het den snuit breed en plat heeft, de kieuwopeningen wijd en de rugvin kort en tot achter de aarsvin geplaatst, geeft evenmin regt het uit de Cyprinodontoïden weg te nemen, vermits geheel dezelfde kenmerken bij vele Cyprinodontoïden worden terug gevonden.

Panchax Buchanani Val. Poiss. XVIII p. 284; Blkr, Verh. Bat. Gen. Dl. XXVNalez. ichth. Bengal, p. 144. — Buchanan's Tjoepang. — Atl. Cypr. Tab. LIII fig. 3.

Panch. corpore elongato, ante subcylindraceo , postice compresso, altitudine 6 ad 7 cirtiter in ejus longitudine; capite prismatico, superne plano, 4 ad 4V2 in longltudine corporis ; oculis posteris diametro 3 circiter in longitudine capitis; maxilla superiore protractili; rictu ante oculum desinente ; dentibus maxillis pluriseriatis curvatis serie externa seriebus ceteris majoribus; dentibus vomerinis paryis ; squamis lateribus cycloïdeis 32 p. m. in serie longitudinali ; linea laterali inconspicua ; pinna dorsali ex parte post pinnam analem postice in 2* tertia corporis parte sita, brevi, rotundata, cor- pore humiliore; pinnis pectoralibus et ventralibus acutis, pectoralibus ventralibus longioribus, ven- tralibus radio producto nullo; anali obtusa convexa basi 5 circiter, caudali rotundata é'/^ circiter

489

in longitudine corporis; coloro corpore viridi marginlbus squamarra profundiore; vertice et dorso basi pinnae macula aurea vol nitente alba; vitta oculo-raaxillari fasca; pinna dorsali aurantiaca vel roseo-hyalina, inferne macula fusca vel nigra; pinnis ceteris viridescente- vel roseo-liyalinis; cau- dali tota analique ex parte nigro marginatis, caudali panctis viridi-fuscis variegata.

B. 5 vel 6. D. 1/7 vel 1/8. P. 1/12 ad 1/14. V. 1/5. A. 2/13 vel 1/14. C. 13 vel 15 et lat. brev. Syn. Esox panchax Bach., Gang. Fish. p. 211, 380 tab. 3 fig. G9. Homalopsis javanicus V. Hass. , icon. inedit.

Aplocheilus panchax McCL, Ind. Cypr. Asiat. Res. XIX, H p. 301, 426, tab. 42 fig. 2. Fancha de Buchanan Val., Poiss. XVHI p. 284, Panchax Kuhlii Val., ibid. p. 285. Pancha de Kuhl Val., ibid. p. 285. Panchax panchax Cant. , Cat. Mal. Fish. p. 252. Panchax melanotoplerus Bikr, Verh. Bat. Gen. XXIV Snoek. p. 22. Pangchak Bengal. Tjupang Mal. Batav. Hab. Java (Batavia, ïandjong-oost, ïjampea, Buitenzorg, Pandjallu, Surabaja, Pasuruan, Lesti), in fluviis et lacubas. Sumatra, in fluviis. Borneo (Bandjermasin), in fluviis. Bengala (Calcutta), in fluviis. Longitudo plus quani 100 speciminnm 25'" ad 57'".

Aanm. • Eene naauwkeurige vergelijking mijner voorwerpen van den Indisclien Archipel met die van Bengalen, heeft mij overtuigd , dat zij niet soortelijk verschil- len. Slechts zie ik bij de bengaalsche voorwerpen niet het overlangsche zwarte bandje van de aarsvin, doch dit is ook niet bij alle mijne archipelagische voor- werpen aanwezig.

Behalve van de bovengenoemde plaatsen is de soort ook nog bekend van Pinang.

De heer Valenciennes heeft vier soorten van Panchax beschreven , t. w. Panchax lineatuin Val. van Bombay, Panchax Buchanani Val. van Bengalen en Panchax Kuhlii Val. en Panchax pictum Val van Java. — Panchax Kuhlii Val. is dezelfde boort als mijne Panchax melanotopterus en daar deze dezelfde is als Panchax Buchanani Val. vervalt natuurlijk Panchax Kuhlii als soort. — Panchax pictum Val. behoort tot een geheel ander geslacht en is door mij als Betta trifasciata nader bekend gemaakt. Ik kende vroeger de identiteit van Betta trifasciata met Panchax pictum niet, doch zij is mij gebleken, nadat ik in het bezit ben geraakt van eene teekening, nagelaten door Van Hasselt en voorzien van den naam Anostoma pic- tum. Van Hasselt zag zeer goed het generisch verschil van beide soorten en bragt Panchax Buchanani tot zijn geslacht Homalopsis, terwijl hij Betta picta (Betta tri- fasciata Blkr) plaatste in zijn geslacht Anostoma.

Van de vier soorten van den heer Valenciennes blijven alzoo slechts twee over, t. w. Panchax Buchanani en Panchax lineatum,

62

490

Aplochhiilüs McCL, Ind. Cyprln. As. Hes. XIX p. 301, 426; Blkr, Ichth. waarn. Bantam , Nat. T. Ned. Ind. VII p. 322. — Impoen.

Corpus oblongum compressum, squamis magnis deciduis vestitum, dorso humillimo , venti-e plus minusve cai'inato dorso altiore- Caput et rostrum latum depressa. Maxilla superior non protractilis. liietus termi- nalis. Dentes intermaxillares et inframaxillares uniseriati, simpliees; vomerini nulli. Os supramaxillare post os intermaxillare rejectum. Squamae deciduae. Pinna dorsalis pauciradiata analis parti posteriori opposita. Pinnae ventrales longe post basin peetoralium insertae. Pin- na analis multiradiata elongata. Apertura branchialis ampla. Membrana branchiostega radiis 5.

Aanm. Aplocheilus is het eerst beschreven door den heer MacClelland Hij heeft de kenmerken juist aangegeven, doch bragt verkeerdelijk tot hetzelve Esox panchax Buch. Hieraan is het toe te schrijven, dat de heer Cantor in zijne Catalogue of Malayan Fishes (p. 252) de diagnose van den heer MacClelland als zeer inkorrekt beschouwt en het geslacht Aplocheilus verwerpt.

Aplocheilus is door zijne breede platte bovenkaak verwant aan Panchax Val, , doch verschilt er van, behalve door een' anderen habitus, door niet uitstrekbare bovenkaak, slechts éénreijige tanden in de kaken en afwezigheid van ploegbeens- tanden. Van de overige geslachten der Cyprinodontoïden is het gemakkelijk te her- kennen door de platte bovenkaak, eenreijige onverdeelde tanden, lange aarsvin, korte boven het achterste gedeelte der aarsvin ingeplante rugvin , aanwezigheid van buikvinnen en afwezigheid van ploegbeenstanden.

Aplocheilos javaniais Blkr, Ichthyol. waarn. Bantam, Nat T. Ned. Ind. VIIp. 323. — /auflscAe Impoen- Atl. Cypr. Tab. LUI fig. 2.

Aploch. corpore oblongo compresso, altitudine 4 ad 4 Va in ejus longitudine, latiUidine 2 circiter in ejus altitudine; capite prisraatico, acuto, superne plano, 4*/2 ad 5 f'ere in longitudine corporis , oculia posteris, diametro 2'/i ad 2'/2 in longitudine capitis; maxillis brevissimis, superiore non pro- tractili; rictu parvo oculo plus duplo breviore; dentlbus maxillis uniseriatis conicis, acutis iis angulura oris versus ceteris majoribus ; squamis cycloideis, lateribus 30 p. ra. in serie longitudi- nali ; linea laterali inconspicua; pinna dorsali aeutaconvexa analis parti posteriori opposita. corpore humiliore; pinnis pectoralibus acutis pinnis ventralibus angulatis duplo circiter longiovibus 3% ad 3^/4 , caudali obtusa rotundata 5 circiter, anali paulo emarginata dorsali humiliore basi 3'/3 circiter in longitudine corporis; colore corpore flavescente-viridi : ventre pellucido; vitta cephalo-caudali gra- cillima violacea; pinnis flavescente-liyalinis.

B. 5. D. 1/6. P. 1/10 vel 1/11. V. 1/5. A. 1/24. C. 1.3 vel 15 et lat. brer.

491

Syn. Impun Sandan.

Hab. Java (Perdana), in flamine Panimbang.

Longitüdo 14 speciminnm 24'" ad 34'".

Aanm. De onderwerpelijke soort gelijkt veel op Aplocheilus MacClellandi Blkr, eene soort, in het boven aangehaalde werk van den heer MacClelland naar eene tee- kening der kollektie van Buchanan Hamilton afgebeeld (plaat 55 fig. 4 ) doch niet benoemd. Die afbeeldins; vertoont evenwel slechts 20 aarsvinstralen en de hoogte des ligchaams gaat er slechts ongeveer 3| malen in zijne lengte. Het behoort mijns inziens nog nader onderzocht te worden of Aplocheilus chrysostigmus McCl. en Aplocheilus melastigmus McCl. tot dit geslacht behooren. Het zijn slankere soor- ten dan de beide bovengenoemde. De habitus des ligchaams en de lengte der aarsvin duiden er op, dat zij inderdaad tot Aplocheilus en niet tot Panchax behooren. A- plocheilus chrysostigmus zou evenwel slechts 17, doch Aplocheilus melastigmus daar- entegen 22 aarsvinstralen hebben. Mijns inziens is ook Poecilia latipes T. Schl. van Japan tot Aplocheilus te brengen, niettegenstaande zij gezegd wordt slechts 3 kieuw- stralen te bezitten, een punt wat evenwel nog nader verdient bevestigd te wor- den. Zij heeft geheel den habitus van Aplocheilus en ook eene ^eer lange aars- vin met 20 stralen.

Scripsi Bataviae Calendis Junii ad Ociobris MDCCCLIX.

Na schr ift.

Verre weg het grootste gedeelte van dezen arbeid was reeds afge- drukt , toen ik in het bezit kwam van de Proceedings of the Academy of Natural Sciences of Philadelphia over 1859, waarin door den heer Girard nog tah-ijke nieuwe Cyprinen aan de reeds bekende zijn toege- voegd. De jongste ontdekkingen van den heer Girard hebben echter voornamelijk betrekking tot de Cyprinodontoïden. De nieuwe soorten dezer familie van den heer Girard heb ik nog kunnen vermelden in de lijst der bekende Cyprinodontoïden op bladz. 484 — 487, doch niet in het geographisch overzigt der familie, voorkomende op bladz- 43 de cijfers van welk overzigt daarom ook thans reeds niet meer juist

492

zijn, en het daar vermelde totaal cijfer van 76 verhoogen tot 116.

Van de nieuwe geslachten van den heer Girard, Adinia en Lucania schijnt slechts Lucania aannemelijk te zijn, terwijl daarentegen een der soorten van Lucania de type is van een nieuw geslacht, hetwelk ik Girar- dinichthys heb genoemd. Zeer wenschelijk is het, dat de Cyprino- dontoïden tot het onderwerp eener monographie gemaakt en daarin , ook wat hare generische verwantschappen betreft , nader onderzoclit en toegelicht worden.

De soorten van Barbus van Mossambique, op bladz. 281 opgesomd, heb ik sedert kortelijk beschi-even gevonden in het Monatsbericht der Köningl. Preuss. Akademie der Wissenschaften zu Berlin over 1852 (p. 683). De heer Peters heeft twee soorten als soorten van Dangila aange- duid t. w. Barbus (Dangila) trimaculatus en Barbus (Dangila) inermis , en deze behooren alzoo uit de lijst der Barbinen in die der Labeoninen over- gebragt te worden. Li de lijst der Barbinen behoort daarentegen nog op- genomen te worden Leuciscus zambezensis , welker waar geslacht nog nader te bepalen is, tenzij met Opsaridium zambezense Pet. dezelfde soort bedoeld is. De beschrijvingen der overige Cyprinoïden van Mos- sambique van den heer Peters laten wegens hare kortheid niet toe, zich van hare generische verwantschappen een juist denkbeeld te vormen.

Batavia, Juny 1860.

INDEX.

Pag.

ORDO CYPRINI. 1

Cyprinorum archipelagicorum distributio geograpliica 32

Cyprinoram distributio geograpliica , 38

Familia I CYPRINOIDEI. KARPERS 44

Subfamilia I Cobitiformes, Meerslangachtigen. 50

Species Cobitiformium hucusque cognitae 56

Hymenophysa McCl, — Getjoeban. . ; 60

Hymenophysa macracanthus Blkr. — Grootdoornige Getjoeban. ... 62

„ MacCIellandi Blkr.— MacClellandsche Getjoeban 63

Acanthopsis V. Hass. — Modderkruiper 65

Acanthopsis choirorhynchos Blkr. — Varkensachtige Modderkruiper. . . 66

„ dialyzona V. Hass. — Spitssnuitige Modderkruiper 67

Lepidocephalus Blkr. — Schubkop 69

Lepidocephalus macrochir Blkr. — Groothandige Schubkop 70

„ Hasseltii Blkr. — Van Hasselt's Schubkop 71

Acanthophlhalmus V. Hass. — Seroicot 73

Acanthophtbalmus fasciatus V. Hass. — Gehande Serowot 74

„ javanicus V. Hass. — Ongebande Serowot 75

Cobitis Art — Meerslang 76

- Cobitis fasciata Val. — Gehande Meerslang 78

„ Jaklesi Blkr. — Jakles Meerslang 80

Cobitichthys. — Valmeerslang . 81

Cobitichthys barbatuloides Blkr. — Meerslangachtige Valmeerslang. . , 82

Subfamilia II Homalopteraefoemes. — Saloesoerachtigen 83

Species Homalopteraeformium hucusque cognitae 85

P silorhynchus McCl. — Sukati ; ... 86

Lissorhynchu$ Blkr. — Dubbelsnuitkarper. 86

II INDEX.

Pag.

Homaloptera V. Hass. — Saloesoer. ...... ~. ...... S&

Homaloptera javanica V. Hass. — Javasche Saloesoer 89

„ ophiolepis Blkr. — Slangcnschubbige Saloesoer 90

„ pavonina Blkr. — Paauwoogige Saloesoer. ..:... 92

„ ocellata V. Hass. — Geoogde Saloesoer 92

,y salusur Blkr. — Gladschubbige Saloesoer 94

„ Valenciennesi Blkr. — Valenciennesche Saloesoer. ... 9.5

„ erythrorhina V. Hass. — Roodneuzige Saloesoer 96

„ fasciata V. Hass. — Gebande Saloesoer 96

„ gymnogaster Blkr. — Kaalbuikige Saloesoer 98

SuBFAMiLiA III Cypriniformes. — Karpervormigen 99

I

Cohors I Phalacrognathini. Naaktkakigen. . : 100

Stirps I Labeonini. Lipkaepers 104

Species Labeoninorum hucusque cognitae. ..., 110

Epalzeorhynchos Blkr. — Snuithoornharper 117

Epalzeorhynchos kallopterus Blkr. — Fraai vinnige Snuithoornkarper. . 118

Discognathus Heek. — Kinscliij f karper 120

Crossooheilos V. Hass. — Djedjet 121

Subgen. Crossocheilos et Crossocheilichthys Blkr 122

Crossocheilos (Crossocheilos) oblongus V. Hass. — Langwerpige Djedjet. 124

„ (Crossocheilichthys) cobitts Blkr. — Meerslangachtige Djedjet. 125

„ ( „ ) Langei Blkr. — Lange's Djedjet 127

Discognathichthys Blkr. — Zuigkinkarper 128

JPlaiycara McCl. — Platvinkarper 129

Schismatorhynchos Blkr. — Dubbelsnuitkarper 129

Schismatorhynchos heterorhynchos Blkr s Sumatrasche Dubbelsnuit- karper 131

Laleo Cuv. — Lipkarper, Arengan 132

Subgen. Diplocheilos K. v.H. et Labeo Cuv 133

Labeo (Diplocheilos) erythropterus Blkr. — Roodvinnige Arengan. . 135

„ ( „ ) lucas Blkr. — Kleinbekkige Arengan 137

„ ( „ ) rohitoides Blkr. — Rohita-achtige Arengan. . . .139

„ ? ( „ ) ^ Cirrhina breviceps. Val 140

Tylognathus Heek. — Eeltkaakkarper 141

Diplocheilichthys Blkr. — Diibbellipkarper 142

Diplocheilichthys pleurotaenia Blkr. — Gebande Dubbellipkarper. . 143

Lobocheüos V. Hass. — Lehat 144

Subgen, Lobocheiloa et Gobionichthys Blkr. . . . : 145

INDEX.

iir

Eobita	(Kohita
n
»
91
>»
tt
7)
il
»
»

Pag.

Lobocheilos (Lobocliellos) falcifer V, Hass. — Zelsvinnige Lehat. . . 148 „ ( >i ) Schwanefeldi Blkr. — Schwanefeld's Lehat. . 150

„ ( » ) lebat Blkr — Soendasche Lehat 152

„ ? ( „ ? ) Hasseltii Blkr 153

„ (Goblonichthys) lipocheilos Blkr — Tweedradige Lehat. . 154

„ ( » ) microcephalus Blkr — Kleinkoppige Lebat. . 156

„ ? ( „ ? ) hispidus Blkr 158

Rohita Val. — Rohita 153

Subgen. Rohita et Rohitodes Blkr 159

melanopleura Blkr — Zwartvlekkige Rohita. . . . 163

borneënsis Blkr. — Borneoscbe Rohita 164

Waandersi Blkr. — Waanderscbe Rohita. .... 166 Kappenü Blkr. — Van Kappensche Rohita. , . .167

Schlegeli Blkr — Schlegel's Rohita 169

Hasseltii Val. — Van Hasselfs Rohita 171

microcephalus Val.? — Kleinkoppige Rohita. . . .173 brachynotopterns Blkr — Kort vinnige Rohita . . .175

Kuhli Blkr — Kuhl's Rohita.' 177

vittata Val. — Gehande Rohita 178

kahajanensis Blkr. — Kahajansche Rohita 180

triporos Blkr. — Drieporige Rohita 182

enneaporos Blkr. — Negenporige Rohita 184

oligolepis Blkr. — ^ Grootschubbige Rohita 185

Morulius Buch., Blkr. — Millem 186

Morulius chrysophekadion Blkr — Veelklierige Millem 188

RohüicIUhys Blkr. — RohilicJuhys 191

Dangila Val. — Lamba 191

Dangila ocellata Blkr. — Geoogde Lamba 194

„ fasciata Blkr. — Gehande Lamba 195

„ Kuhli Val. — Kuhl's Lamba 197

„ leptocheilus Val. — Cuvier's Lamba 198

„ sumatrana Blkr. — Sumatrasche Lamba 200

„ philippinia Blkr. — Philippijnsche Lamba 202

„ festiva Blkr. — Borneosche Lamba 202

„ cj'anopareja Blkr — Ileckel's Lamba 204

„ lipocheilus Val. — Van Hasselt's Lamba 204

„ spilurus Blkr — Staartvlekkige Lamba 206

Abrostomus Smith. — Weekbekka7-per 207

Barbiclithys Blkr. — Santraii 208

Barbichthys laevis Blkr. — Gewone Santran 209^

Mor ara Blkr — Mor ara. , 211

IV INDEX.

Pag.

Semiplotus 151kr 212

Opistocheüos Blkr. — Tanddoornkarper 213

Cochlognathus Baird. Gir. — Lepelkarper 214

Pimephales Raf 215

Pseudogobio Blkr — Schijngrondel 215

Mxjlocheiliis Ag. .' 216

Exoglossum Haf. — Kaaktong karper 217

Campostoma Ag 217

Mylopliarodon Ag 218

Siboma Gir 218

Lavinia Gir 219

Dionda Gir _. 219

Algoma Gir 220

Hyborliynchus Ag 220

Hi/bognallius Ag ^ 220

Orthodon Gir 221

Cliola Gir 221

Algansea Gir 222

Stirps II Chondrostomixi. — Kraakbeenlipkarpers 223

Species Chondrostominorum hucusque cognitae 225

Chondrostoma Ag 228

Acheüognathus Blkr 228

Aspidoparia Heek • 229

Gymnostoinus Heek 230

Subgen. Gymnostomus et Acra Blkr 230

Mrigala Blkr 231

JDÜlonia Heek 232

Oreinus McCl. — Bergbarbeel 233

Subgen. Oreinus McCl. et Scapbiodon Heek 233

Schizopyge Heek 234

Cohars II CnEiLOGNATHiNi. — Bedektkakigen 235

Stirps I Catostomi.ni. Kamtandkarpers 237

Species Catostominorum hucusque cognitae 241

Acoinus Gir 243

Minomus Gir 243

Catost07nus Les 244

INDEX. V

Pag.

Ptychostomus Ag 244

IIijLomyzon Ag 245

Carpiodes Haf. 245

CycLeptus Kaf 246

Ichthyobus Raf. .....' 247

Bubaliclühijs Ag 247

Moxostonia Kaf. 247

Stirps II Cypeinini. Echte Karpers 248

Species Cyprininorum hucusque cognitae 249

Cyprinus Art. — Karper ". 251

Cyprinus flavjpinnis K. v. H, — Geelvinnige Karper 252

Carassius Nilss. — Karausch 255

Carassius auratus Nilss. — Gewone Karausch of Goudvisch 255

Stirps III Barbini. — Barbeelen 261

Species Barbinorum hucusque cognitae 275

Racoma McCl : 299

Scldsothorax Heek 300

Balantiocheilos Blkr. — ZaklipJcarper 300

Balantiocheilos melanopterus Blkr — Zwartvinnige Zaklipkarper. . . 301

AmblyrJiT/ncMcJitliys Blkv — Stompsnuitkarper. . . ^ 302

Amblyrhynchichthys truncatus Blkr. — Geknotte Stompsnuitkarper.. . 303

AlbulieJuhys Blkr. — Albulakarper S05

Albulichthys albuloides Blkr — Typische Albulakarper 306

Hampala V. Hass. — Hampal 307

Hampala macrolepidota K. v. H. — Grootsshubbige Hampal 308

„ ampalong Blkr — Tweevlekkige Hampal 310

Bypselobarbus B\kv -^Tambra 311

Subgen. Hypselobarbus, Gonoproctopterus et Tambra Blkr 311

Systomits McCl. — Lalawak 312

Subgen. Barbodes Blkr, Capoëta Val. et Systomus McCl 313

Sj-stomus (Barbodes) belinka Blkr — Staartvinbandige Lalawak. . . 321 { „ ) Schwanefeldi Blkr — Schwanefeld's Lalawak. . 323 ( „ ) arablycephalus Blkr — Rondkoppige Lalawak. . 324 ( „ ) erythropterus Blkr — Roodvinnige Lalawak. . 325 ( „ ) bramoides Blkr — Bleiachtige Lalawak. . . .327

( „ ) javanicus Blkr — Javasche Lalawak 328

( „ ) koilometopon Blkr — Spitskoppige Lalawak. . 330

VI INDEX.

Pag. Systomus (Barbodes) gonionotus Blkr. — Hoekruggige Lalawak. . .331 „ ( >i ) Huguenini Blkr. — Huguenin 's Lalawak. . . 332

„ ( ,1 ) hypselonotus Blkr. — Hoogruggige Lalawak. . 334

„ ( j) ) macrophthalmus Blkr. — Grootoogige Lalawak. 335

„ ( >» ) platjsoma Blkr. — Platlijvige Lalawak. . . . 336

,, in) rubripinna Blkr. — Blaauwruggige Lalawak. . 337

„ ( » ) bunter Blkr. — Soendasclie Lalawak 340

„ ( >» ) tetrazona Blkr. — Vierbandige Lalawak. . . . 341

„ ( I» ) lateristriga Blkr. — Zijstreepige Lalawak. . . 342

„ ( » ) fasciatus Blkr. — Gebande Lalawak 341

„ ( » ) obtusirostris Blkr. — Stompsnuitige Lalawak. . 345

„ ( >i ) maculatus Blkr. — Gevlekte Lalawak 346

„ ( » ) goniosoma Blkr. — Hoekige Lalawak 349

„ ( » ) marginatus Blkr. — Gerande Lalawak . . .351

„ ( » ) carassioides Blkr. — Twijfelachtige Lalawak. . 352

„ ( Capoëta) padangensis Blkr. — Padangsche Lalawak. . . 353

„ ( » ) sumatranus Blkr. — Sumatrasche Lalawak. . . 354

„ ( » ) brevis Blkr. — Korte Lalawak 355

„ ( >j ) leiacantlius Blkr. — Gladdoornige Lalawak. . 356

„ ( » ) oligolepis Blkr. — Grootschubbige Lalawak. . 357

„ (Systomus) Waandersi Blkr. — Waandersche Lalawak. . . 359

„ ( j> ) l'ulu Blkr. — Draadlooze Lalawak 360

„ ( >j ) la wak Blkr. — Ongebaarde Lalawak 361

Cyelocheilichthys Blkr. — Kringlipkarper 362

Subgen. Cyclocheilichuthys , Siaja et Anematichthys. Blkr 363

Cyclocheilichthys (Cyclocheilichthys) enoplos Blkr. — Grootdoornige

Kringlipkarper 366

„ ( „ ) macracanthus Blkr. — Langdoornige Kringlip- karper. : 367

„ ( „ ) armatus Blkr. — Gewapende Kringlipkarper. . 368 „ ( „ ) repasson Blkr. — Vierdradige Kringlipkarper. . 370 „ (Siaja) microlepis Blkr. — Kleinschubbige Kringlipkarper. 371 „ ( )j ) macropus Blkr. — Grootvoetige Kringlipkarper. . 373 „ ( » ) siaja Blkr. — Tweedradige Kringlipkarper. . . . 374 „ ( » ) Deventeri Blkr. — Van Deventer's Kringlipkarper. . 375 „ ( ,; ) heteronema Blkr. — Franjedradige Kringlipkarper. . 377 „ (Anematichthys) apogon Blkr. — Baardelooze Kringlipkarper. 378 „ ( » ) apogonides Blkr. — Javasche Kringlipkarper. . 379 „ ( j) ) janthochir Blkr. — Violethandige Kringlipkarper. 381

Barhus Cnv.— Barbeel 382

Labeobarbus Rüpp. — Lipharheel 383

INDEX. VII

Pag.

Labeobarbus tambroides Blkr. — Tambra-achtige Lipbarbeel. : . . . 386

„ tambra Blkr. — Vorstelijke Lipbarbeel 389

„ soro Blkr. — Soro-Lipbarbeel 390

„ douronensis Blkr. — Semah-Lipbarbeel 392

Bemiharhus Blkr. — Schijnharbeel 394

Pseudophoxiims Blkr. — Schijnspierling. , . 39.5

Rohteichthijs Blkr. — Siridingkarper 395

Eohteichtliys microlepis Blkr. — Kleinschubbige Siridingkarper. . . . 396

Rohtee Syk. — Rohtee 397

AcantJwhrama Heek. — Doornblei 399

Rhodeus Ag. — Bitterling 399

Chanodichthys Blkr. — Bandanglcarper 400

Pseudoculter Blkr. — Doornmeskarper 401

Hemiculter Blkr. — Beenmeslcarper. 401

Aulopyge Heek. — Ukliva 402

Meda Gir. — Kaalkarper 402

Chedra Swns. — Celkaakkarper 403

Plargyrus Raf. — Naaktborstkarper 433

Catla Val. — Lepelkaakkarper 404

Bypophtlialmiclithys Blkr. — Laagoogkarper 405

Thynnicktliys Blkr. — Tonijnkarper , 406

Thynnichthys polylepis Blkr. — Veelschubbige Tonijukarper 407

„ thynnoides Blkr. — Slanke ïonijnkarper 408

Amblypharyngodon Blkr. — Stomptandkarper 409

Devario Heek. — Devari 410

Luciosoma Blkr. — Snoekkarper 411

Subgen. Luciosoma et Trinematichthys Blkr. 412

Luciosoaia (Luciosoma) setigerum Blkr. — Vierdradige Snoekkarper. 413 „ ( » ) spilopleura Blkr. — Gevlekte Snoekkarper. . .415

„ (Trinematichthys) trinemaBlkr. — Driedradige Snoekkarper. 416

Perilampus McCI. — Borstelkarper 417

Esomiis Swns. — Nuria 418

Tinca 'Rqtï&.~ Zeelt 420

Argyreus Heek. — Neuskarper. 421

Chtosomus Raf. — Kleurkarper 422

Traroga Gir. — Tiaroga 422

Phoxinus Hond. — Pril 423

Phoxineüus Heek. — Kaalhuidkarper : 422

Cirrliina Cuv. — Snviidraadkarper 424

Gobio Cnv.~- Grondel, • 425

Vni INDEX.

Pag.

Sarcocheilichthys Blkr. — Vleesohlipkarper. 426

Elopichthys Blkr. — Hagediskarper 427

Aspitis Ag. — Schied. 428

Gila Baird Gir. — Gila 429

P tychocheilus Ag. — P Looilipkarper. 430

Opsariiis McCl — Shakra 430

Subgen. Shacra Blkr, Bendilisis Blkr et Opsarius McCl 431

Leptobarbus Blkr. — SLankkarper 432

Leptobarbus Hoevenii Blkr. — Van der Hoeven 's Slankkarper. . . . 433

Gnathopogon Blkr. — Kaakdraadkarper. , . * 434

Pseudorasbora Blkr. — Scinjnparaai 4.'54

Pasbora Blkr. — Paraai 435

Rasbora cephalotaenia Blkr. — Gebande Paraai 438

„ Einthoveni Blkr. — Einthoven's Paraai 440

„ lateristriata Blkr — Zijstreepige Paraai 441

„ kallochroma Blkr. — Fraaikleurige Paraai 443

„ dusonensis Blkr. — Doesonsche Paraai 445

„ leptosoraa Blkr. — Slanke Paraai 446

j» argyrotaenia Blkr. — Zilverbandige Paraai 448

„ borneënsis Blkr. — Borneosche Paraai 450

„ Buchananl Blkr. — Buchanan's Paraai 451

„ sumatrana Blkr. — Sumatrasche Paraai 453

„ bankanensis Blkr. — Bankasche Paraai 454

Pasborichthys Blkr. — Vliesoogkarper 456

Rasborichthys Helfricbi Blkr. — Helfrich's Vliesoogkarper 456

Abratnis Cuv. — Blei. 458

JLuxilus Eaf. — Stilbe 459

Alburnus Rond. — Witvoorn 460

Hybopsis Ag. — Slompvoorn 46 1

Zeucosomus ïLeck. — Draadvoorn ' . . 462

üeratichthys Baird Gir. — Baardvoorn 462

Semotilus Raf. Schijnvoorn 463

Scardinius Bp. — Voorn. 463

Zeuciscjis Rond. — Wiivisck 464

Alburnops Gir. — Stompwiévisch. 465

Cyprinella Gir. Karpervoorn 466

Codoma Gir. Godomakarper 466

Smiliogasler Blkr. — Scherpbuikkarper 467

Culter Bas. — Doornmesvisch 467

Laubuca Blkr. — Laubuka. . 468

Chela Buch. — Meskarper 469

INDEX. IX

Pag.

Oliela hypophthalmus Bikr. — Laagoogij^e Meskarper 471

/' oxygastroides Blkr. — Korte Meskarper 472

// aiioinalurus Blkr. — Slanke Meskarper 473

Macroc/iirichthys Blkr. — Timatima 475

Macrochirichthys uranoscopus Blkr. — Sterrekijkende Timatima. • . 476

/' ?? Leuciscus macrochirus Val. — Twijfelachtige Timatima. . . 476

Familia II CYPRINODONTOIDEI. TANDKARPERS ' 479

Clavis generum Cyprinodontoideorum 481

Species Cyprinodontoideorum huscusque cognitae 486

CrPRlNODONTINr 481

Tellia Gerv 481

Cyprinodon Lac. ;=; Lebias Cuv 481

Girardinus Poey 481

Lucania Gir. 481

Girardinichthys Gir 481

Funduliehthys Blkr -- 481

MoUienisia Les 482

Pseudoxipho]}horus Blkr 482

Xiphophorm Heek 482

Grundulus Val 482

Gamhusia Poey — Limia I*oey :=: Hemixiphophorus Blkr ^ Adinia Gir. ~

Heterandria Ag. ex parte ? :=! Zygonectes Ag. ? 482

Hydrargyra Lac 482

Foeeüïa BI. Schn. . : 482

Api.OCHEtLINt 483

Panchax Yal— 7joepang 483,488

Panchax Buchanani Val. — Buchanan 's Tjoepang 488

Aplocheilus McCl. — Impoen 483,490

Aplocheilus javanicus Blkr. — Javasche Impoen 490

Orestiasini 483

Orestias Val 483

Anablepini : 483

Anahlept Art 483

Naschrift 491

INDEX NOMINUM GENERÜM SUBGENERUMQUE ALPHABETICUS. {Genera litteris currentibus nomina adoptata indicani).

Abramis Cuv. p. é, 7, 10, 12, 15, 42, 236, 261, 264,

265,272,458. Acanthobrama Heek. p. 12, 41, 236, 261, 262, 263,

268,399. Acanthophthalmus V. Hass. p. 1, 7, 29, 38, 51, 55,

56, 73. Acanthopsis V. Hass. p. 1, 6, 7, 9, 10, 29, 38, 51,

52,53,54,55,56,60,65. Acheüognathus Blkr. p. 16, 39, 102, 223, 224, 228. Acra Blkr. Subgen. p. 230. Abrostomus Smith, p. 10, 12, 39, 100, 102, 107, 207. Acomm Gir. p. 14, 40, 100, 236, 238, 239, 240, 243. Acourus Swns. p. 10. Acoura Swns. p. 52, 53, 54. Acrocheilus Ag. p. 14, 109, 219. Adinia Gir. p. 480, 482, 492. Agosia Gir. p. 14, 270, 421. AlbulicUhys Blkr. p. 16, 30, 37, 40, 237, 265, 266,

305. Algansea Gir. p. 14, 39, 102, 109, 222. Alburnops Gir. p. 14,42,237,264,265,273,465. Alburnus Rond. p. 12, 42,100,261,264,265,273,460. Alburnellus Gir p. 273, 460. Alburnoides Gir. p. 14. Algoma Gir. p. 14. 39, 102, 109, 220. Amblypharyngodon Blkr. p. 41, 236, 263, 264, 269,

409. An^lyrhynchichthys Blkr. p. 16,30,40,237,263,

265, 266, 302. Anablept Art. p. 5, 6, 8, 14, 15, 43, 50, 479, 483. Anematichthys Blkr, Subg. p. 267,363. Aplocheilus McCl. p. 5, 9, 43, 479, 483, 490. Argyreus Heek. p. 12, 41, 236, 261, 262, 264, 265,

270,421.

Aspidoparia Heek. p. 13, 39, 102, 223, 224, 229. Aspius Ag. p. 9, 12, 41, 236, 261, 262, 264, 265, 272

428. Aulopijge Heek. p. 1, 12, 14, 41, 44, 100, 236, 261,

262,263,265,268,402. Balanüocheilos Blkr. p. 16,30,40,45,237,263

265,266,301. Balitora Gr. p. 8, 84. Ballerus Heek. p. 12, 261, 272. Bangana Buch. p. 7.

Barbichthys Blkr. p. 16, 29, 37,39, 102, 104, 108, 208. Barbedes Blkr. Subgen. p. 267, 313. Barbus Cuv. p. 6, 7, 10, 12, 15, 41, 46, 235, 236

261,262,263,265,267,382. Barilius Bueh. p. 7. Bendüisis Blkr. Subg. p. 272,431. Blicea Heek. p. 12, 261, 272. Bliccopsis Heek. p. 12,261,272. Botia Gr. p. 51, 53. Brama Klein. p. 5.

Bubalichthys Ag. p. 14, 40, 236, 238, 239, 240, 247. Cabdio Bueh. p. 7. Canthophrys Swns. p. 10, 52, 53, 54. Capoëta Val. Subgen. p. 11,267,313. Campostoma Ag. p. 14, 39, 102, 108, 217, 238. Carassius Nilss. p. 6, 9, 12, 40, 236, 248, 249, 255. Carpio Heek. p. 12,248,250,251. Carpiodes Raf. p. 7, 40, 236, 237, 238, 239, 240, 245. Catla Val. p. 11, 41, 237, 262, 264, 269, 404. Caiostomus Les. p. 7, 8, 9, 10, 12, 15, 40, 235, 237

238, 239, 240, 244. Cenisophius Bp. p. IS. Cephalus Bp. p. 13. Ceratichthys Baird. p. 14, 42, 237, 264, 265, 273,462.

INDEX.

XI

Chanodichthys Blkr. p. 16,41,237,263,268,400. Chedrus Swns. p. 10, 41, 236, 263, 268, 403. Cheilobarbus Smith. p. 10. Chela Buch. p. 2, 7, 8, 9,10, 12,39,36,42,236,

261,262,265,274,469. Clieilonemus Eaird. p. 14, 273, 462. Cheonda Gir. p. 14,272,429. Clio7idrostoma Ag. p. 9, 12, 13, 15, 39, 45, 101, 102,

223,224, 228,248. Chondrochilus Heek. p. 12,102,223,228,248. Chondrorhynchus Heek. p. 12, 102, 223, 228,248. Chrosomva Eaf. p. 14,41.236,264,265,270,422- Chrysophekadion Blkr. p. 16, 107, 186. Cirrhina Cuv. p. 7,41,236,264,270,424. Cirrhinus McCl. p. 9, 101. Clinostomus Gir. p. 14, 272, 430. Cliola Gir. p. 14, 39, 102, 109, 221. Cobitichthys Blkr. p. 16, 38, 55, 56, 60, 81. Coiitis Art. p. 5, 6, 8, 9, 10, 14, 29, 38, 45, 50, 51,

52,55,56,60,76. Cochlognaihus Baird Gir. p. 14, 39, 102, 108, 214, Codoma Gir. p. 14, 42, 237, 264, 274, 466. Crossocheüic/ithys Blkr. Subg. p. 122. Crossocheilus K. v. H. p. 7, 29, 36,38,101,104,

105,106, 121. CuUer Bas. p. 14, 42, 237, 262, 274, 467. Cyoleptui Kaf. p. 7, 40, 236, 237, 238, 239, 240, 246. Cyclocheilichihys Blkr. p. 16, 29, 37, 41, 237, 262,

263,265,267,363. Ct/prinella Gir. p. 42, 237, 264, 265, 274, 466. Cyprinion Heck.p. 11, 12, 13, 39, 100, 102,223, 224 Cyprinodon Lac. p. 2, 6, 7, 8, 14, 15, 43, 479, 480, 481_ Cyprinopsis Fitz. p. 248. Cyprinus Art. p. 5, 6, 7, 8, 9, 10, 14, 15, 30, 40, 45,

235, 236, 248, 249, 251. Cyrene Heek. p. 11, 12, 13. Dangüa Val. p. 7, 11, 29, 39, 102, 107, 191. Danio Buch. p. 7. Decactylus Eaf. p. 7.

JDevario Heek. p. 12, 41, 261, 264, 269, 410. Diacantha Swns. p. 53, 54,

Diacanthus Swns. p. 10,52. Dillonia Heek. p. 13,39,102,223,224,232. Dionda Gir. p. 14, 39, 102, 109, 219. Diplocheilichthjs Blkr. p. 30, 37,38, 102, 104, 107.

142. Biplocheilos V. Hass. Subg. p. 7, 30, 101, 133. BiscognatUcUhya Blkr. p. 16, 38, 102, 105, 106. Discognathus Heek. p. 12, 13, 38, 102, 105, 106,

120, 128. Elopichthys Blkr. p. 16, 41, 100, 237, 264, 272,427. Enchelyopus Klein. p. 6. Epaheorhynchos Blkr. p. 16,30,37,38,100,102,

104,105,106,117. Esomus Swns. p. 10, 12, 41, 100, 236, 261, 262,

264, 270, 418. Eurystomus Kaf. p. 7.

Exoglossum Kaf. p. 7, 12, 39, 102, 108, 217, 238. Fundulichthys Blkr. p. 17,43,480,481. Fundulus Lac. p. 6, 15, 43, 50, 479, 483. Gambusia Poey. p. 14, 43, 480, 482, Gardonus Bp. p. 13. Garra Bueh. p. 7, 83. Gibelion Heek. p. 12, 269, 404. Gila Baird Gir. p. 14,41,237,264,265,272,429. Girardinichthys Blkr. p. 481. Girardinus Poey. p. 14, 43, 480, 481. Gnathopogon Blkr.p. 17. 41, 237, 264. 265. 271,434. Gobio Cuv. p. 7, 12, 15, 41, 100, 101, 236, 261, 262,

264,265,271,425. Gohionichthys Blkr. Subg. p. 30, 145. Gonoproklopterus Blkr. Subgen. p. 266, 311. Gonorhynchus McCl. p. 9, 101. Grundulus Val. p. 43, 479, 482. Gymnostomus Heek. p. 12, 13, 39, 223, 224, 230. Hampala K. v. H. p. 7, 29, 40,236,263,265,266,307. Hegeria Bp. p. 13.

Hemibarbus Blkr. p. 16, 41, 237, 263, 265, 267, 394 IlemicuÜer Blkr. p. 16, 41, 237, 263, 268, 401. Hemixiphophorus Blkr. p. 480, 482. Heterandria Ag. p. 14, 43, 480, 481, 482. Homalopsis V. Hass. p. 7, 488.

XII

INDEX.

Homaloptera V. Ilass. p. 1,7,8, U, 15, 20, 38, 44,

84., 86. lludsonius Gir. p. 14,273,461. Ilijbognathus Ag. p. U, 39, 102, 109, 220. Ihjbopsis Ag. p. 14,42,236,264,265,273,461. | Hijhorhynchui Ag. p. 14, 39, 102, 109, 220. Hi/drargyra Lac. p. 5, 6, 15, 43, 479, 483. nylomijzon Ag. p. 14, 236, 238, 239, 240, 245. Hymenophym McCl. p. 9, 29, 38, 40, 55, 56, 60. Hyraenpliysa McCl. p. 52, 53. Ilypentelium Raf. p. 7. HypopUhalmichthys Blkr. p. 17, 41, 237, 264, 269,

405. Hypsolepis Baird. p. 14, 269, 403. Hijpselobarhus Blkr. p. 16,41,237,262,263,266,311. Jchthyobus Raf. p. 7, 236, 237, 238, 239, 240, 246. Idus Heek. p. 12,40,261,273. Isocephalus Heek. p. 11,12,261,424. Labeo Cuv. p. 7, 10, 12, 13, 36, 38,45, 101, 107, 132,

237. Labeobarbus Rüpp. p. 8, 10, 12, 29, 36, 41, 45, 236,

261, 263, 265, 267,383. Labiobarbus V. Hass. p. 7,101,102. Laubuca Blkr p. 2,17,42,237,262,274,468. Lavinia Gir. p. 14,39,102,109,219. Lebias Cuv. p. 7, 479, 481.

Zepidocephaliis Rlkr. p. 1, 16, 29, 38, 44, 55, 56, 68. Lepiobarbvs Blkr. p. 16,30,37,41,237,264,265,

271,432. Leptocephalus Bas. p. 237, 400. Leucaspius Heek. Kner. p. 14,273,460. Leuciscus Klein. p. 5, 6, 9, 10. 1-2, 13, 15, 42, 100,

236, 237, 261, 264, 265, 273, 464. Leucos Heek. p. 12,13.261,273,464. Leucoiomus Heek. p. 11, 12, 42, 236, 261, 264, 265,

273,462. Limia Poey. p. 14, 480, 482. Lissorhynchos Blkr. p. 16,38,85,86. LobocheÜM K. v. H. p. 7, 29, 37,38,101,103,

104, 107,144. Lucania Gir. p, 480, 481, 492.

Luciobarbus Heek. p. 11,12,261.

Luciosoma Blkr. p. 17, 29, 41, 237, 262, 264. 265,

269,411,412. Luxilus Raf. p. 7,11,42,236,264,265,272,459. Macrochirkhthys Blkr. p. 1,2, 17. 29,37,42,46,

237,262,265, 274,475. Meda Gir. p. 14, 41,237,262,263,265,268,402. Microlepis Bp. p. 13.

mnomui Gir. p. 14, 40,236.238,239,240,243. Misgurnus Lac. p. 6, 51. Molhenitia Les. p. 7, 8, 43, 479, 482. Mola Heek p. 13,236,264,269,409. Moniana Gir. p. 14, 466. Morara Blkr. p. 16, 39, 102, 104, 108, 211. MoruUus Bueh. p. 7, 16, 29. 39, 104, 107, 186. Uoxostoma'K&ï. p. 7,40,236,237, 238, 239, 240, 247. Mrigala Blkr. p. 16, 39, 102, 223, 224. 231. Mylocheilus Ag. p. 14, 39, 102, 104, 108, 216. Mylopharodon Ayr. p. 14, 39, 102, 104, 108, 218. Mystus Klein. p. 5. Nemacheilus V.' Hass. p. 20,51. Noeomis Gir. p. 14, 273. Nuria Val. p. 10, 270, 418. Odontopsis V. Hass. p. 7.

Opistocheilos Blkr. p. 1 6, 39, 102, 104, 108, 213, 223. Opsaridium Pet. p. 41, 265. Opsarim MeCl. p. 9, 12, 42, 236, 261, 262, 264,

265,272,430,431. Oremus McCl. p. 9,11,39,223,225,233. Orestim Val. p. 11, 14, 15, 43, 101, 479, 483. Ortliodon Gir. p. 14, 39, 102, 109, 221. Osteobrama Heek. p. 11,12,261,267,397. Oxygaster V. Hass. p. 8, 469. Pachystomus Heek p. 12,261,268,403. Panchax Val. p. 7,11,29,43,479,483,488. Pelecus Ag. p, 9,12,15,261,274,469. Perilampus AIcCl. p. 9, 12, 41, 236, 261, 264, 270,

417. Pigus Bp. p. 13. PAoxinellusEeck.p. 12,41,236.261,264,265,270,

423.

INDEX.

XIII

Pkoxinm Ag. p. 9, 12, 41, 236, 261, 262, 264, 265,

270, 422. Pimephales Raf. p. 7, 39, 102, lOS, 215. Flargyrus Raf'. p. 41, 236, 263, 265, 269, 403. flatycara McCl. p. 9, 16, 38, 84, 105, 106, 129. Poecilia BI. Schn. p. 2, 6, 15, 43, 479, 483. Pogonichthys Baird Gir. p. 14, 273, 462. Pseudobarbus Smith. p. 10. PseudocuUer Blkr. p. 16,41,237,263,268,401. Pseudogoblo Blkr. p. 16, 39, 100, 102, 104, 108, 215. Pseudoplioxinus Blkr p. 17, 41, 237, 263, 267, 395. Pseudoxiphophorus Blkr. p. 17,43,480,482. Pseudorasbora Blkr. p. 41, 237, 264, 265, 271, 434. PsUorhynahus McCl. p. 9,38,84,85,86. Ptychochellus Ag. p. 14, 42, 236, 264, 265, 270, 430. Piychostomus Ag. p. 14, 40, 236, 238, 239, 240, 244. Puntius Buch. p. 7.

Pacoma MeCl. p. 40, 236, 263, 265, 299. Rasbora Blkr. p. 17, 29, 41, 237, 264, 265, 271, 435. Raihovichthys Blkr. p. 17, 30, 37, 41, 237. 262, 264,

265,271,456. Rhinichthys Ag. p. 13,270,421. P/wdeics Ag. p. 9, 12, 41, 236, 261, 262, 263, 265,

268,399. Rhytidostomus Heek. p. 12,238. Richardsonius Gir. p. 14, 272, 459. PoAita Val. p. 7, 11, 12, 13, 29, 39, 102, 107, 158. PohiÜchthys Blkr. p. 16, 39, 102, 104,107, 191, 265. Rohitodes Blkr. Subgen. p. 159. Pohtee Syk. p. 9, 11, 41, 236, 262, 263, 267, 397. Rohteichthys Blkr. p. 30, 37, 41, 263, 267, 395. Rutilus Raf. p. 7, Salinopliasia Svvns. p. 10, 469. Saltnostoma Swns. p. 10. Sarcocheüichüiys Blkr. p. 16, 41, 237, 264, 265, 271,

426. Scaphiodon Heek. Subgen. p. 11, 12,'13, 102, 223,

233.

Scanlinius Bp. p. 6, 10, 12, 13, 42, 237, 261, 264,

265,273,463. Schismatorhjnchos Blkr. p. 16, 30, 38, 104, 106, 129. Schistura McCl. p. 9, 52, 53. Schizopyge Heek. p. 13, 39, 102, 223, 225, 234. Schizothorax Heek. p. 9, 12, 40, 223, 236, 261, 263,

265, 300. Sclerognathus Val. p. 11, 238, Semiplotus Blkr. p. 39,102,104, 108,212. Semotilus Gir. p. 14, 42, 236, 264, 265, 273, 463. Shacra Blkr, Subgen. p. 272,431. Siaja Blkr. Subg. p. 41, 267, 363. Siboma Gir. p. 14,39,102,109,218. SmiUogaster Blkr. p. 42,237,262,274,467. Somileptes Swns. p. 10, 52, 54. Squalius Bp. p. 10,12,261,270,464. Stilbe De Kay. p. 10,272 459. Systomus MeCl. p. 9, 12, 29, 36, 41, 236, 261, 262,

263,265,267,312,313. Tambra Blkr. Subg. p. 266,311. Telestes Bp. p. 10, 273, 464. Tellia Gerv. p. 14, 43, 480, 481. Teretulus Raf. p. 7. Thynnichthjs Blkr. p. 17, 30, 41, 237, 264, 265,

269,406. Tiaroga Gir. p. 14, 41, 237, 264, 265, 270, 422. Tigoma Gir. p. 14, 272. Tinca Cuv. p. 6, 7,10,12,15,41,236,261,262

264, 265, 270, 420. Trachybrama Heek. p. 399. Trinematichthys Blkr. Subgen. p. 30,269,412. Tylognathus Heek. p. 12, 13, 38, 102, 107, 141. Varicorhinus Rüpp. p. 8. XiphopAorus Heek. p. 13, 43, 480, 482. ZygonecUi Ag. p. 14,43,480,481,482.

ERRATA.

Bladz.	9	regel	7	van	onder staat	Cymenophgsa lees	Ilymenophysa.
*	10	II	13	//	II	II	Cantophrys	//	Cantkophrys.
II	14	II	16	//	boven	II	Baird en Girard	//	Jgassiz.
II	16	II	3	M	onder	II	Cylocheilichthys	II	Cyclocheilichthys.
H	19	II	6	II	//	II	Van Hassslt	II	Van Hasselt.
H	38	II	2	II	boven	u	Cypinroidei	n	Cyprinoidei.
II	81	II	18	II	//	II	Cobtiformes	II	Cobitiformes.
II	220	II	13	II	boven	II	Hybohynchus	II	Hyborhynchus.
II	229	II 19	en 20	II	//	II	waarschijnlijk tot het subgenus Ben- gala van mijn ge- slacht Basbora.	II	tot het geslacht Gnaihopogon.
II	435	II	6	II	II	V	(16 vel 17)	II	(3/6 vel 3/7).

'r

K .<>

m-m

i>^'

m^

	QIE^
^^^	Ivïl
^■^^^H

v-t

,^'-^:.

•*•

-•' . 1 iVi^.^^Éf ^i-